n

>
''' .' :; '
:; '-

NHHMHI5P

HBi
iMililll
>,|< ';!
\
!>-, '
. Fffl

:
!' :' ''

'v
L

88
,
'" '

i":-";'-"

;; v ' v nUn
I:jI;!- ...:.:;
;:>.-.

".:,..'
;;.., :;'
i
BKfiij
:*., i r ,.-
iltlsUn!

liiHBHi
hHHI,:.'-: :.:'
;i." . ;
-
'-:",

SlBofliMiiiSH^^
fif

i
5?
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
Boston Library Consortium Member Libraries

http://www.archive.org/details/rpfranciscisuare26suar
 R. P. FRANGISGI

SUA
E SOCIETATE JESU

OPERA OMNIA.

TOMUS YIGESIMUS SEXTUS COMPLEGTENS

POSTERIOREM PARTEM METAPHYSICARUM DISPUTATIONUM, IN QUIBUS ET UNIVERSA NATURALIS

THEOLOGIA ORDINATE TRADITUR, ET QUiESTIONES AD OMNES DUODECIM
ARISTOTELIS LIBROS PERTINENTES, ACCURATE DISPUTANTUR.

CUM INDICIBOS NECESSARIIS.

CAEN. - IMPRIMERIE E. POISSON.
 R. P. FRANCISCI

UAREZ E SOCIETATE JESU

OPERA OMMA
EDITIO NOVA, A GAROLO RERTON,
CATHEDRALIS ECCLESI^ AMBIANENSIS VICARIO,
CANONICO AMBIANENSI ET ELNENSI,

INNUMERIS YETERUM EDITIONUM MENDIS EXPURGATA, ADNOTATIONIBUSQU E

IN ULTIMUM TOMUM RELEGATIS ILLUSTRATA,

REYERENDISSIMO ILL. DOMINO SERGENT, EPISCOPO CORISOPITENSI, DICATA.

TOMUS VIGESIMUS SEXTUS.

PARISIIS

APUD LUDOVICUM VIVES, RIRLIOPOLAM EDITOREM,

Via vulgo dicta Delambre, 5.

MDCCCLXI
5 '7 ^03
 ;

DISPUTATIONES METAPHYSICE
UMVERSAM DOCTRINAM DUODEGBI LLBRORUM ARISTOTELIS COMPREHENDENTES.

DISPUTATIO XXVIII. nitum enim quod terminis clauditur

dicitur,
infinitum vero, quod non habet terminum
DE PHIMA DIYISIONE ENTIS IN INFINITDM SIM- nihilautem dicit habitudinem ad terminum,
FLICITER, ET FINITUM, ET ALIIS BIYISIONIBUS, nisiquod latitudinem habet aut extensionem,
QVM HUIG -EQUIVALENT. qure terminanda sit; sed non est de ratione
entis habere aliquam latitudinem vel exten-
Connexio prcesentis tractationis cum prce- sionem; ergo neque terminis claudi, vel non
missis.
Httc est secunda principalis pars claudi; ergo neque esse finitum vel infini-
bujus operis in qua postquam in priori de
;
tum; non igitur recte per heec membra divi-
communi conceptu entis, illiusque proprie- ditur. Declaratur et confirmatur , nam illud
tatibus, quse de illo reciproce dicuntur, trac- infinitum aut sumitur privative, aut mere ne-
tatum est, ad defmitas rationes entium des- gative. Priori modo nihil revera videtur esse
cendere, quantum formale objectum, et abs- infinitum, nam solum posset dici
privative
tractio hujus scientiae permittit, necessarium infinitum illud ens,quod cum sit aptum clau-
est. Hoc autem non potest commodius fieri,
di terminis eis actu non terminatur
, nul- ;

quam per divisiones varias ipsius entis et ,

membrorum ejus, eorumque exactam consi-
derationem. Diximus autem in superioribus,
priniam et maxime essentialem
disp. 4, sect. 4,
divisionem entis esse in finitum et infmitum
lum autem est hujusmodi ens, ut per se con-
stat, quia nec Deus ipse hoc modo infinitus
est; non est enim aptus claudi terminis. Si
autem sumatur posteriori modo, sic omne
ens indivisibile erit infinitum quia nulluni ,

secundam essentiam seu iu ratione cntis,quod taleens clauditur terminis non est enim ca-
;

solum est proprie et simpliciter infinitum; pax alterius terminationis quod in se est ,

et ideo ab bac divisione partem banc inchoa- omnino indivisibile.

mus, sub qua comprehendemus nonnuUas 2. Secunda.
Secunda difficultas circa
alias, qua3 reipsa cum hac coincidunt, quam- hanc divisionem esse potest, quia datur per
vis diversis nominibus vel conceptibus a no-
quosdam modos, seu attributa entis valde
bis concipiantur et explicentur. Et quoniam obscura, et quee vix possunt ratione naturali
de diviso hujus partitionis dictum est in investigari, saltem quoad alteram partem
prima et secunda disputatione, est enim iilud prima autem divisio entis deberet esse cla-
ipsum ens quod est ada^quatum objectum rissima, et, si fieri posset, ex ipsis terminis
Metaphysicce, ideo soium videndum superest, per se nota. Antecedens declaratur, nam de
quahs sit dicta divisio, et an recte et suffi- Deo ipso vix ostendi, et fortasse demonstrari
cienter tradita sit.
non potest quod sit simpliciter infinitus.
,

Deinde obscurius est ad explicandum, in quo

SECTIO I.
talis infinitas consistat non ergo convenien-
;

Vlrum recte dividatur ens in infinitum et finitum, ter assignatur prcedicta divisio, prassertim
et qusenam divisiones huic sequivaleant, primo loco, et tanquani fundamentum Ccete-
rarum.
1. Rationes dubiam reddentes qucestionem. 3. Quid termini divisionis, de qua est quces*
Prima.
Ratio dubitandi esse potest, tio, significent.
Circa hanc divisionem prin-
quia finitumet infmitum solum habent locuni cipio declarandum est, quid per eam in re ipsa
in his quse aliquam latitudinem babent seu intendatur ; atque inde facile constabit par-
extensionem, et ideo solenthcec attribui quan- titionem esse optimam, convenienti loco ac
quia in propriis suis rationibus inclu-
titati, ordine collocatam. Quod igitur ad rem spec-
dunt habitudinem ad aliquem terminum; fi- tat, dividitur hoc loco ens in Deum et crea-
XX VI.
 ;

2 DISPUTAT. XXVIII DE DIVISIONE ENTIS IN FINITUM ET INFINITUM.

turas ;
quia vero non possumus ea, quee sunt declaratur.Quia tamen in tradenda hac
Dei propria, prout in se sunt, concipere, imo scientiaordinem dOctrinae servamus, ideo
nec per positivos conceptus simplices ac pro- divisionem hanc primo loco merito consti-
prios Dei, ideo negativis utimur, ut illud ex- tuimus.
cellentissimum ens, quod maxime a caeteris
Divisio entis in ens a se, et ens ab alio.
distat, minusque cum illis convenit, quam
ipsa inter sese, ab eis separemus et distin- 6. Tertio colligitur ex dictis, posse divi-
guarhus. Atque lioc modo conficimus praedic- sionem hanc bimembrem multis aliis modis,
tam divisionem, sumendo aliquid,inquo om- seu sub diversis nominibus et conceptibus
nes res ereatae vel creabiles inter se conve- tradi, qui tam ad eam declarandam, quam
niunt, et iliud a nobiliori quodam ente remo- addemonstrandam, deservire possunt, quam-
vendo, eo quod excellentiorem gradum es- vis in eamdem rem orania coincidant, ut ex
sentiae vel entitatis liabeat atque hoc modo; ipsis terminis constat. Nam, verbi gratia, di-
totam latitudinem entis ad duo illa membra vidi posset ens in illud, quod habet esse a
revocamus. se, et illud quod habet esse ab alio. Quam
divisionem attigit August., lib. de Cognitione
Resolutio qucestionis.
veroe vitae, cap. 7, et ad ostendendum,
4. Divisio dictabona et apprime nccessaria. Deum esse, eam primo loco constituit. Est
Ex qua declaratione constat primo. divi- enim sub illis terminis divisio notissima et
sionem illam in re ipsa optimam esse, et evidentissima ,
quia manifestum est, multa
maxime necessariam. Primum patet, quia esse entia, quae habent esse communicatum
illa divisio est ada?quata enti ; nullum enim ab alio, quae non existerent, nisi ab alio esse
ens extra Deum vel creaturas excogitari po- reciperent, ut experientia ipsa satis probat.
test, ut sectione sequenti magis declarabi- Rursus est evidens non omnia entia posse
mus. Deind3, quia illa membra maxime in- esse hujusmodi, nam, si omnia individua
ter se distant, ut supra, citata disputatione, alicujus speciei sunt ab alio necesse est ,

sectione quarta, declaratum est. Atque hinc etiam totam speciera ab alio esse, quia nec
etiam constat necessitas hujus divisionis, quia species existit, nisi in individuo, neque indi-
praeter ea, quae in superioribus tractata sunt, vidua habent alium modum connaturalem
nihil estcommune primo enti cum caeteris recipiendi esse, nisi quem species postulat
omnibus, cum tamen reliqua omnia multa ergo, si omnia individua ex se talia sunt, ut
habeant, in quibus inter se conveniant. Nam non habeant sed indigeant efficientia
esse,
primum ens nullam habet causam, ca'tera alterius ut illud recipiant, tota etiam spe-
omnia illam habent ha^c in certa genera et
; cies habet indigentiam et imperfectionem.
species distingui possunt, illud extra omne Quo fit, ut non possit tota habere esse ab
genus existit in illis omnibus aliquis mo-
; aliquo individuo illius speciei, quia non po-
dus compositionis reperitur, hoc omnino test idem efiicere seipsum ; debet ergo a su-
simplex, et extra omnem compositionem periori ente recipere esse. De quo rursus
existit. Necessarium ergo fuit, illud primum investigandum est an habeat ex se esse, vel
ens a caeteris sejungere, ut illius ratione se- ab alio nam, ; si ex se habet, jam est com-
paratim exphcata quoe coeteris communia
,
pleta divisio quam intendimus
vero ha- ; si

sunt, distincte ac perspicue tractari possint. bet ab alio, similiter oportebit totam spe-
5. Dicta divisio prima et notissima. At- ciem talis entis ab alio superiori trahere ori-
que hinc constat secundo (quod in preedicta ginem non potest autem in infinitum pro-
:

etiam disput., sect. 4, probatum est) pree- cedi, tum quia alias vel nunquam incepisset
dictam divisionem secundum se, et ordine dimanatio unius ab alio, vel nnnquam ad
doctrinae primam esse et notissimam, quan- hoc ens producendum pervenisset post infi-
quam forte quoad nos non sit ita nota, si- nitas emanationes unius ab alio tum etiam ;

cut est divisio entis in substantiam et acci- quia non potest tota aliqua collectio effec-
dens, velaliee similes, quee sensibus propin- tuum esse dependens, quin supponatur ali-
quiores sunt, et ideo a nobis facilius cognos- qua res, seu causa independens, ut ostende-
cuntur ;
preedicia autem divisio ex ea parte, tur disputatione sequenti, sectione prima.
qua includit Deum esse, et habere essentiam Sistendum ergo necessario in aliquo ente,
est
seu entitatem illimitatee cujusdam naturae et quod ex habeat esse, a quo ducant origi-
se
perfectionis, ditficilius a nobis attingitur ac nem omnia, quee tantum habent esse recep-
 SECT. I. RECTENE DIVIDATUR ENS IN FlNITUM ET iNFINITUM. 3
tum. Et hoc modo est evidens preedicta divi- tendi quo modo ens necessarium dicitur il-
;

sio, sive illud ens, quod non est ab alio, sed lud, quod ita habet esse, ut non possit illo
a se, unurn, sive plura
sil hoc enim nunc ;
carere, cui condistinguitur seu opponitur il-
non aghnus, sed solum, quod omnia entia ad lud ens, quod ita est ut possit non esse, vel
illa duo membra revocentur, quee manifes- ita non est, ut possit esse. Constat igitur ex
tam oppositionem seu contradictionem inter preecedenti divisione. debere esse in entibus
se includunt ;et ideo non possunt non esse, aliquod simpliciter necessarium, nam illud
et distincta et adeequate dividentia ens. ens, quod ex se habet esse. et non ab alio,
7. Nam quod dicitur ex se vel a se esse, non potest non esse simpliciter necessarium,
licet positivum esse videatur, tamen solam quia nec seipsum potest suo esse privare, ut
negationem addit ipsi enti, nam ens non po- per se notum est, neque etiam ab alio privari
test esse a se per positivam originein ei potest, cum ab alio non pendeat; nam qui

emanationem; dicitur ergo esse a se, qua- ab alio esse non habet, a nullo alio conser-

tenus, sine emanatione ab alio, habet esse, vatur in esse et hoc sensu dicitur ex se es-
;

per quam negationem nos declaramus posi- se ; ideoque omnino illi repugnat non esse.
tivam et simplicem perfectionem illius enlis, Et hinc ulterius fit, preeter hoc ens, quod est
quocl ita in se et essentia sua claudit ipsum simpliciternecessarium, esse alia non ita ne-
existere, ut amillo illud recipiat, quam per- cessaria, atque adeo contingentia, si, late lo-
fectionem non habet illudens, quod esse non quendo, omne quod potest non esse, vocetur
hahet, nisi iliud ab alio accipiat. Et in Iiunc conlingens. Probatur, quia preeter illud ens
modum esponendi sunt aliqui Sancti, cum quod est a se, sunt entia ab alio recipientia
dicunt Deum esse sibi causam sui esse, vel esse ; heec ergo, cumex
non habeant esse,
se
swbstantiae suee aut sapientice. Sic Hiero- ex hac parte non repugnat eis non esse et ;

nymus, ad Ephes. 3, ait : Deus sui origo est, aliunde, sicut ab alio pendent, a quo illud
suceque cau.sa substantue. Et August., lib. 83 recipiunt, ita et possunt non recipere et con-
Quwst., q. 15 et 16, ait, Deum esse causam sequenter non esse.
sapientiee suee, et 7 de Trinitat., c. 1, lo- 9. Duplici objectioni satisfit. Dices : si

quens de Patre, ait : Quod illi est causa ut sit, fingamus, Deum agere necessario ac sine li-

est etiam causa ut sapiens sit. Hce namque bertate, resab illo manantes essent entia ab
locutio d es omnes negative interpreta ndee sunt. alio, tamen essent entia necessaria; ergo
et

Non vidctur autem Lactantius, qui Deum ait formaliter, et ex vi terminorum non recipro-
seipsum fecisse de Falsa religione,
, libr. 1 cantur heec duo membra. Et confirmatur, nam
cap. 7, praedictam expositionem admittere; Verbum, vel Spiritus Sanctus potest dici ens
dicit enim etiam ex tempore se Deum fecis- ab alio, quia non habet esse, nisi per ema-
se ;pro fundamento sumii, fieri non posse,
et nationcm ab alio et tamen est ens simpli-
;

ut id,quod est, aliquando non cceperit qui ;

citer necessarium, quia non proccdit per li-
error in hoc sensu tam est absurdus, ut non beram productionem, sed naturalem et ne-
egeat impugnatione. cessariam.
10. Respondetur, incipiendo abhac confir-
Eniis divisio in necessarium et contiugens.
matione, quoniam Theologica est , hic non
8. Rursus hinc facile declarantur alii ter- vocari ens ab alio nisi quod est ab alio per
mini, sub quibus illa et veram causalitatem; nam lumen naturale ex
divisio tradi potest ;

inre est eadem, quamvis secundum rationem quo nunc philosophamur non agnoscit ve- ,

sub diversa habitudine, vel negatione decla- ram productionem et processionem reaiem
retur sic ergo dividi potest ens in id, quod
; sine vera causalitate. neque sine distinciione
est simpliciter necessarium, et id, quod est in essentia et esse, inter rem producentcm
non necessarium, seu contingens late sump- et productam. In divinis autem personis non
tum. In quibus terminis advertendum estpri- est hic modus emanationis, quia imperfectus
mo, hic non sumi necessarium et contingens est et ideo sicut omnes sunt verus et unus ;

ut dicunt habitudinem effeclus ad causam, Deus, ita omnes sunt unum ens a se, omnes-
naturaliter aut libere agentem, vel quse. po- que essentialiterconstituunturper essentiam,
test, vel non potest impediri sub hac enim quee est suum esse incausatum, et improduc-
;

ra'.ione dictunl est de necessario et contin- tum,atque ita queelibet persona est ens ne-
genti, superius tractando de causis sed su- cessarium,nonsolum quia necessario manat,
;

mitur necessarium absolute in ratione exis- sed etiam quia essentialiter constituitur per
 ; ,

4 DISPUTAT. XXVIII. DE DIVISIONE ENTIS 1N FINITUM ET INFINlTUM.

esse essentiam omnino improductam ;
et durant, quse sine dubio est aliqua necessitas
quamvis enim persona divina producatur, essendl, cum excludit aliquam potentiam
non tamen ejus natura, sed communicatur scilicet intrinsecam, ad non essendum. Nihi-
personee per ejusdempersonse productionem. lominus tamen talia entia non sunt simplici-
Non est ergo, quod ab illo mysterio argumen- ter et omni modo necessaria, quia neque
tum ad res creatas desumatur. ex se, neque ex quidditate sua habent esse,
11. Licet Deus necessario ageret aliqua , neque ex necessitate absoluta illud recipiunt,
entia essent non necessaria.
Scot., 1, d. 8, aut conservant. Cum
ergo distinguimus in
q. 4. Ad argumentum ergo imprimis dici- preesenti ens necessarium a non necessario,
tur, data illa hypothesi, adhuc non sequi, necessitatem sumimus priori modo. Et hac
omnia entia esse necessaria, quia non omnia ratione nullum ens, quod est ab alio, est ne-
fierent a primo ente solo et immediate ac tota cessarium simpliciter, quia, saltem per po-
virtute, et sine resistentia vel impedimento tentiam in alio existentem, potest amittere
alterius causee, ex quibus omnibus capitibus esse, quamvis in ipso non sit intrinseca po-
provenire potest, ut res, quse nunc recipit tentia vera et realisad non esse, quee solum
esse, postea illud non recipiat, et e converso. reperitur in his, quse habent potentiam phy-
Unde, quamvis aliqui pbilosophi erraverint sicam et passivam ad ahud esse, repugnans
asserentes, Deum
agere necessario, nullus et incompatibile cum proprio esse ; in aliis

tamen negavit non necessa-

dari multa cntia
ria, cum id, vel experimento ipso, notissi-
mum sit in rebus corruptibilibus et successi-
vis. Et, quamvis ex illa hypothesi aliquod
ens factum esset necessarium, non tamen ex
intrinseca necessitate et quidditate sicutDeus,
vero sufficit potentia logica, utita dicam, ad
non esse, quse ex parte eorum solum dicit
non repugnantiam, in causa vero extrinseca
dicit potentiam ad suspendendam actionem,
qua confert esse. Sic igitur constat, divisio-
nem hanc eamdem esse cum praecedenti ,

sed solum ex necessitate extrinseca agentis. quamvis priori modo detur sub rationibus
Et ideo Avicenna, lib. 8 Metaphys., c. 4 et 6, notioribus, et quse pauciora principia suppo-
dixit, tantum illud ens esse necessarium, quod nunt.
ex se est, non vero reliqua entia, etiamsi ab
Dkisio entis in ens per essentiam, et per
alio habeant necessitatem essendi, qui for-
participationem.
tasse loquitur de necessitate non simpliciter,
sed ex suppositione actionis primse causre. 13. Praeterea solet eadem divisio sub his
Quocirca tandem dicitur, illam hypothesim terminis tradi, ens aliud esse per essentiam,
falsam esse, nam illud ens quod est a se, non aliud per participationem, qui reipsa supe-
necessario sed libere se communicat extra se rioribus sequivalent nam ens per essentiam
;

et ideo prseter illud nihil est simpliciter ne- illud dicitur, quod per sese, et ex vi suae es-
cessarium. De qua libertate primi entis in sentia? essentialiter habet esse non receptum
agendo, quantum vel philosophorum aucto- nec participatum ab alio ens autem per par-
;

haberi potest, postea

ritate vel naturali ratione ticipationem e contrario dicitur illud, quod
dicemus. non babet esse, nisi communicatum et parti- .

-12. Incorruptihilia qua necessitate necessa- cipatum ab alio. Ex qua terminorum decla-
ria. Sed objicies rursus, nam entia incor- ratione constat, divisionem hanc sequipollere
ruptibilia, etiamsi sint ab alio libere agente, proecedentibus. Unde D. Thom. , 2 cont.
vocantur entia necessaria a Gommentatore, Gent., c. 15, ait, Deum esse ens per essen-
lib. de Substantia orbis, et lib. 1 de Ccelo, tiam suam, quia est ipsum esse ; et lib. 3,
text. 136, et lib. 12 Metaphysic, text. 41. c. 66, ratione 6, ait, solum Deum esse ens per
Cujus sententiam in hac parte approbat Div. essentiam suam ; reliqua vero esse per par-
Thom., quaest. 5 de Potent,, art. 3. Respon- ticipationem, quia in solo Deo esse est es-
detur ex eodem D. Thoma, \ p.,'q. 9, art, 2_, sentia ejus, id est, de illius quidditate, ita ut
et 3 contra Gentes, cap. 30 et 35, sequivoca- nec mente concipi possit essentia Dei, ut Dei
tionem esse in voce necessitatis. Uho enim est, si solum ut in potentia, et non ut actu
modo sumi potest pro incorruptibihtate, quo ens intelligatur idem ergo est esse ens per
;

sensu creaturas incorruptibiles dicuntur in- essentiam, quod ex se et ex sua essentia ha-
terdum entia necessaria, quia, ex quo semel bere esse, cui condistinguitur Wpposito modo
sunt, non habent intrinsecam potentiam ad ens per participationem. Unde fit eodem ,

non esse, sed, quantum est ex se, perpetuo discursu probandum essehunc duplicemgra-
 ;;

SEGT. I. RECTENE DIVIDATUR ENS 1N FINITUM ET INFINITUM.

durn seu ordinem entium, quo probavimus Quia, si dantur aliqua entia creata, ne proce-
dari aliquod ens, quod a se sit, superius om- datur in infinitum, necesse est shtere in ali-
nibus quse habent esse ab alio. Sicut enim in quo increato, a quo illa manaverint. Quod
entibus, qua? habent esse ab alio, non pro- autem dentur aliqua entia creata, ex eo pro-
ceditur in infinitnm, ita neque in entibus per bandum est, quod prima et fundamentalis

participationem. Unde necesse est, ensquod dependentiarerum omnium estcreatio, quod

est taleper participationern, reduci ad aliud in superioribus declaratum est et probatum.
quod habeat esse absque tali participatione ; Unde, quia hocnon est per se tam evidens et
quod si illud habet aliud esse etiam partici- notum sicut quod dentur entia dependentia
,

patum alio modo, seu alio participationis ge-
nere, illud erit ad illud revocandum; atque
itatandem, ne procedatur in infinitum, sis-
tendum erit in aliquo ente, quod sit per es-
sentiamens.Neque etiam e contrario possunt
ab alio, ideo sub his terminis non est tam
nota quoad nos haic divisio, nisi nomen crea-
tionis non ita stricte sumatur pro productione
ex nihilo, sed latius pro quacumque vera ef-
fectione seu propria dependentia quo sensu ;

omnia entia esse per essentiam talia, tum hi termini nihil fere a primis differunt, ut per
quia ens per essentiam est ens simphciter ne- se manifestum est.
cessarium, cum de essentia ejus sit actu esse
Divisio entis in purum actum, et potentiale.
constat autem non omnia entia esse necessa-
ria ; tum etiam quia ens per essentiam tan- -15. Duplici modo inielligi potest congrue
tum est velpotest esse unum, utpostea vide- divisio sub his terminis.
Primus explicatur.
bimus. Prreterea potest eadem entis divisio sub
his terminis confici. Ens aliud estomnino ac-
Divisio enlis in increatum et creatum.
tuale, aliud vero potentiale, seu, aliud est
14. Ulterius solet hsec divisio sub his ter- omnino actuale, aliud vero potentiale, seu,
minis tradi , ens vel increatum est, vel crca- aliud est actus purus, aliud vero potentiam
tmn, qua? membra immecliatam oppositionem seu potentialitatem ahquam includit. Quse
prae se ferunt; et in re coincidunt cum prte- divisio sub his vocibus non videtur esse ita
cedentibus, solumque diferunt, prsesertim ab apta, praesertim utprima in ordine colloce-
illis quod illa
primis, scilicet a se et ab alio, tur, propter nonnullam terminorum obscu-
verba magis generalia sunt; smnuntur enim ritatem; tamen in re est optima, et eadem
ex babitudine addependentiam in communi cum prrecedenti. Nam imprimis constat ,

hsec vero sunt magis specialia sumpta ex membra illa immediate oppositionem et con-
,

peculiari actione seu dependentia creationis; tradictionem includere nam esse actu et ,

quia tamen creatio est prima emanatio ab *esse in potentia, sumpta cum proportione
alio cum depcndentia ab illo, et generalis (ut sumenda sunt) et respectu ejusdem, pri-
aliquo modo omnibus entibus, qute ab alio vativam vel contradictoriam oppositionem
dependent, ut supra a nobis dictum est, ideo important. Possunt autem ens actuale et po-
reipsa membra hfec cum illis coincidunt. tentiale dici, vel in ordine ad esse actualis
Necesse est enim, ens quod a se est et non ab ordine ad potentiam ali-
existentiae, vel in
aliis, increatum esse; nam si dependentia quam passivam, qua? proprie est potentia
simphciter negatur de aliquo, etiam hanc in includens imperfectionem, et ordinatur ad
particulari, scilicet creationem, negari necesse compositionem alicujus entis imperfecti, quod
est; atque etiam e converso, si ens est increa- ea ratione potentiale. dicitur, nam potentia
turn, necesse est a se esse et non ab alio, activa ut sic neque imperfectionem includit,
cruia prima emanatio cum dependentia ab neque ex se ordinatur ad aliquam composi-
alio, et quasifundamcntum aliarum, est crea- tionem ejus, cujus ipsa est, et ideo ab illa
tio; id ergo,quod absque creatione habet non denominatur ens potentiale. Prima igitur
esse, necesse est ut habeat esse prorsus in- habitudo horum terminorum est propriissi-
dependens, et consequenter ut sit ens per es- ma, et secundum illam videtur preecipue in-
sentiam, et nonab alio. Quapropter, quo dis- telligenda data divisio ; sic enim perspicua

cursu probatur esse aliquod ens a se et in- est et facilis ex dictis. Necesse est enim esse
dependens, probatur etiam esse aliquod ens aliquod ens ita actuale in existendo, ut se-
increatum tum quia hsec duo in re idem
, cunclum eam rationem sit omnino in actu,
sunt, ut ostendi tum etiam quia eadem ar-
; et nullo modo in potentia. Probatur, quia
gumentandi forma facile applicari potest. esse in actu sub hac ratione est actu exis-
 ; ;;

6 DISPUTAT. XXVill. DE DIVISIONE ENTIS IN FINITUM ET 1NFINITUM.

tere ; esse vero in potentia, est posse exis- quo ;
enim agere aliquid et ex nihilo
potest
tere, quamvis actu uon existat; sed necesse et ideo terminorum non videtur neces-
ex vi

est dari aliquod ens per essentiam ita neces- sarium, ut omne ens quod est potentiale in
sarium, ut nulla ratione possit non existere, existendo, sit constans ex potentia passiva ;

neque per potentiam intrinsecam, neque per nihilominus tamen in re verum est, omne
extrinsecam, neque per physicam potentiam, hujusmodi ens esse potentiale ratione poten-
neque per eam ,
quam logicam appellant tia? passiva?, sive hoc sit, quia dicit habitu-

ergo necesse est tale ens csse omnino actuale dinem ad illam, sive quia ratione illius po-
in existendo, id est, excludens onmino om- test cum alio actu componere, sive quia ip-
nem rationem et modum essendi tantum in summet componitur ex tali potentia et actu.
potentia. Ex quo ulterius facile est conclu- Quomodo autem aliquid horum necessario
clere, omnia entia qure hujusmodi non sunt, sequatur ex priori potentialitate ad existen-
esse aliquo modo potentialia, quia, licet in- dum. non potest hoc loco breviter ct quasi
terdum actu existant , eis taraen non repu- m transitu expJicari, sed dicetur infra decla-
gnat, interdum tantum in potentia existere, rando propriam rationem et impcrfectioncm
sivepropter intrinsecam potentiam passivam, entis creati ; et ideo, quod ad liunc locum spec-
sive propter solam potentiam extrinsecam ac- tat, prior sensus hujus divisionis supra dictis
tivam cum potentia logica seu non repugnan- verbis traditse, est sutiiciens et perspicuus.
tiaex parte eorum. Constat igitur, omne ens
Confertur prima divisio cum cceteris, et ex
aut esse omnino actuale, aut aliquomodo po-
illis magis dcclaratur.
tentiale in sensu pra^dicto.
16. Declaratur secundus. Hinc vero in- 17. Ultimo tandem colligere licet ex om-
etiam in posteriori sensu
ferri ulterius potest, nibus dictis idem esse ferendum judicium de
esse divisionem illam universalem, et supc- hac divisione sub illis terminis in quibus
rioribus sequivalenteni ; nam illud ens, quod proposita cst, nam in re eequivalet prcedictis
est pure actuale in existendo, etiam est in se illud enim ens est infinitum simpliciter, quod
simpliciter purus aclus, id est, in se, et in est primum cx se est per essentiam suam;
et
entitate seu constitulione sua nullam admit- reliqua vero, quse sunt cntia per participa-
tens admistionem passiva? potentia?, quia ubi- tionem, finita sunt et ita est sine dubio op-
;

cumque est aliquodgenus passiva? potentia?, tima divisio, et in re non est clubium quin
est etiam aliqua ratio materiaJis causse; ma- illi duo gradus seu ordines entium reperian-

teriali autem causa? necessario respondet tur, et maxime inter se distinguantur. Et for-
causa efficiens, qua; ex illa vel in illam ope- tasse ideo sub his terminis a multis traditur
retur, camque in actum reducat, nam po- ha?c divisio, quia per illos apertius signilica-
tentia passiva ut sic non potest sese in ac- tur, illa duo mcmbra esse maximc distan-
tumrevocare; cum ergo a primo ente, quod, tia ac primo diversa, ideoque ante omnia
per sese et essentialiter tale, est in actu se- esse separanda acdistingucnda, quamvis alio-
cundum omnem perfectionem suam, longe qui difficilius sit quoad nos illamprobare aut
absit omnis causalitas effectiva circa ipsum, demonstrare, quia revera non est per se et ex
necesse est, ipsum etiam carere omni poten- terminis ita evidens, dari in entibus aliquod
tia passiva; ct consequenter esse purum ac- infinitum (nam de finito non est difficultas)
tum. Ac simili discursu potest e contrario sicut est evidens dari aliquod ens indepen-
concludi (ut multi existimant) omne ens, quod dens ab alio. Neque etiam est per se notum,
cst potentiale in ordirie ad existendum, esse illud ens quod est per essentiam tale, esse
etiam potentiale ut aliquo modo constans ex consequenter infinitum. Unde hac de rc ex
potentia passiva. Sed hoc magna discus- professo agcndum est infra, demonstrando
sione et declarationc indiget, quam infra tra- Dei attributa, quantum ex lumine natura? col-
dcmus de esse et essentia creaturee dispu- ligi possunt.
tantes ; nunc satis rationem factam
nobis sit, 8. Finiti et infiniti rationcs per analogiam
1

non nam po-

a?quali proportione procedere,
tentia? passivse necesse est respondeat activa,
quia necesse est eam pati ab aliquo poten-
tia? vero activa? simpliciter loquendo non ne-
cessario respondet potcntia passiva, quia non
necesse est, agens agere in aliquo vel ex ali-
ad quantilatem expHcantur. Nunc solum
'declaratur divisio exponendo terminos, qui
;
sumpti quidem sunt a nobis ex quantitate
molis, transJati verosunl ad significanclam
quantitatem seu gradum perfectionis, quo
modo dixit August., li!). 6 de Trinit., c. 8;
 ,

SECT. I. RECTENE DIVIDATUR ENS IN FiNlTUM ET INFlNITUM "<

In iis non mole magna sunt, hoc cst ma-

qure possumus , nihil aliud esse Deo intinitun
jus esse, quocl est melius esse. Nos enim, quia esse, quam
esse ipsum ens, seu esse per es-
res non coneipimus nisi per sensus, ad mo- sentiam, complectens in se quidquid pei\"ec-
dum corporum et per proportiouem ad illa tionis ab aliquo ente participaiipotest. Atquc
apprehendimus et explicamus reliqua omnia. in hunc modum declarata divisio continet
In corporibus autem intelligimus unum esse primam, summam, et maxime essentialem
finitum in quantitate, quatenus ad talemter- distinctionem entium; et in re coincidit cum
minum pervenit, et ultra non extenditur ; et prcecedentibus ut ex dictis satis constat.
,

inter quantitates fmitas intelligimus, unam Quod autem sit aliquod ens, cui dicta infini-
esse majorem alia, quia ulteriorem terminum tas conveniat, inferius, ut dixi, ex professc
attingit, et ad declarandam certam rei magni- demonstrabitur. Nunc illud suificiat, quod e>:

tudinem, utimur aliqua defmita mensura, per dictis satis colligitur, et attigit August., dicto
cujus multipheationem cognosciinus reni esse lib.de Cognit. vcr. vit., c. 7 quod necessa- ,

tantce, minoiis, majoiisve quantitatis. Simili rium est dari aliquod ens, de quo quasi dc
ergo analogia utimur ad declarandam perfec- fonte cuncta profluant, et icleo oportet, utin
tionem eniitativam, et virtutem activam re- illo cuncta contineantur; atque adeo quocl
rum; appreheudimus enim in rehus quam- non hanc tantum vel illam, sed omnem sinc
dam veiuti lalitudinem perfectionis entis, in terniino habeat perfectionem. Unde etiam est
qua sunt gradus, et quasi partes per-
varii ihud August., 8 de Trinit., c. 3 : Bonum hoc
fectionis, ct unumquodque ens intelligimus et bonum itlud, tollc lioc ct illud, et vide ip-

esse finitum vel limitatum per quemdam pro- sum bonum si potes, ct Deum videbis, non alio
prium perfectionis gradum, qui ita intra bono bonnm, sed bomtm omnis boni.
suam perfcctionem terminatur, ut ab aliis
Satisfit argumentis in principio positis.
prcescindat, easque nullo modo in se inclu-
dat, nec formaliter, nec virtualiter, et hoc 19. Infinitas in Deo negatio est, non pri-
modo vocamus omnia entia creata, limitata vatio. Ad primam rationem dubitandi jam
et finita; ea unum concipimus csse
et inter responsum est, hos terminos, finitum et iu/i-
majns quia intelhgimus illud vel plures
alio, nititm, non sumi in prsesenti in ea proprie-
ex Ihs perfectionibus participarc, vel quasi tate, in qua conveniunt quantitati molis, sed
majorem quamdam partem perfectionis ex secundum quamdam proportionem ad illam ;

tota latitudine entis. Quoniam vero om- hrec et ideo necesse non cst ut ens chcatur Hni-
nia entia participant perfectionem suam a tum vel intinitum propter intrinsecam exten-
quodam superiori enle, intehigimus, neces- sionem terminatam , vel intcrminatam, sed
sarium esse quoddam ens, in quo tota per- propter perfectionem omnino prascincien-
fectio possibilis in latitudine entis aliquo tem ab seu non prsecindentem imo
aliis , ,

modo contineatur, vel Ibrmalitcr, vel cmi- continentem illas. Unde ad confirmationem
nenter; et hoc ens vocamus infmitum sim responcletur, infmitum ibi non clici privati-
pliciter, non in quantitate molis, sed in excel- ve proprie , sed negative , respectu illius

lentia perfectionis. Unde hocc infmitas non entis cui attribuitur, in quo dicit perfectioneni
consistit in extensione aliqua non terminata, non limitatam absque ulla aptitudine ut li-
sed in tali perfectione entis, qua3, licet in mitetur, quatenus talis est, Neque hinc se-
se una et indivisibilis sit, non ita preescindat quitur , omnem indivisibilem perfectionem
ab aliis entibus, quin omnium perfectiones esse infinitam, quia, licet indivisibilis sit, po-
aliquo modo in se contineat ; atque ita non test esse limitata et habere terminum, non
partem perfectionis entis, sed totam eminenti qualisesse soletin quantitate molis, sed qua-
quodam moda in se complectitur et ideo
; lis designari potest in quantitate perfectionis ;

quamvis in iha latitudine possint entia finita potest autem assignari vel intrinsecus, qui
magis ac magis perfecta in infinitum multi- non est aliud, nisi ipsamet rei natura, tali
plicari. illud semper omnia superat, et inin- dilferentia constituta, quse ex se habet om-
finitum superare potest ; hsec ergo excellen- nino prsescinclere a reliquis ; vel extrinsecus
tia perfectionis per hanc
in csse et entitate et hic est qucelibet alia perfectio, et prceser-
infinitatem declaratur. Unde sicut Augnst., tim illa quse videtur esse maxime afiinis et
6 de Tiinit., cap. 8, ait Non atiud cst Deo : proxima, ad quam altera non pertingit, ut si
esse, et aliud m gnum esst, sed lioc idem illi dicamus rationalem gradum esse terminuui,
est esse, quod magnum esse ita nos dicere , ad quem non pervenit graclus sensitivus.
8 DISPUTAT. XXVIII. DE DIVISIONE ENTIS 1N FINITUM ET INFINITUM.
20. Ad secundam difficultatem responde- Deo. Et hoc argumentum fieri potest in aliis
tur, hanc divisionem non assignari ut notio- partitionibus supra tactis, quia talis actus,
rem nobis, sed ut primam in se, id est, ut nec potest dici ens increatum, quia non est
declarantem summam distantiam unius entis omnino independens, cum absolute posset
ab alio, et primosseu extremos gradus entis; non esse. Neque etiam est creatum, cum sit
et ideo, licet nonnihil difficultatis babeat, ne- in Deo. Et eadem ratione non est ens per
cessarium fuit eam ante alias preemittere, et participationem,quia nimirum estintra Deum,
variis modis declarare. neque etiam dici potest ens per essentiam,
quia non est essentialiter Deus, cum possit
SECTIO II. non esse.
Utrum sufficienter et adsequate dividalur ens per Opinio Scoti expenditur.
finitum et infinitum, et alia sequipollentia mem-
bra. 4. Haac qusestio magna ex parte Theolo-
gica est, ut ex difficultatibus propositis intel-
1. Prima dulitandi ratio. Secunda. ligi potest. Sed nihilominus prseter-
facile
Potissimumsolethsecquaestio tractari propter mitti hoc loco non debuit, tum quia necessa-
entia relativa, quse, ut talia sunt, nec finita ria est ad doctrinae complementum, et ad ex-
videntur esse, neque infinita. Non infinita, ut hauriendum, ut sic dicam, totum metaphy-
per se est manifestum. Nec finita, quia nec sicae objectum tum etiam quia ita intendi-
;

quantitatem molis, nec perfectionis habent. mus in hac scientia res metaphysicas trac-
QuEe difficultas maxime urgeri solet in rela- tare, ut fundapaenta omnia ad res Theologi-
tionibus divinis, quia si nullani perfectionem cas necessaria aperiamus. In hac ergo quse-
dicunt, jam datur mediuminterilla duo mem- stione Scotus, Quodlib. 5, in solut. ultim. ar-
bra ; vero dicunt aliquam, etiam necesse
si gum., existimat hanc non esse divisionem en-
est, illam non esse finitam, quia est in Deo ; tisadeequatam, sed potius esse subdivisionem
neque etiam infmitam, quia alias multiplicari entis, quod prius dividendum esset in ens
non posset. quantum et non quantum , et rursus ens
Secunda.
2.
Secundo, divisio entis in quantum in finitum et infinitum ; unde supe-
creatum et increatum non est adeequata ergo ; addi posset tertium membrum,
riori divisioni
neque haec, de qua agimus, cum sequipol- nempe ens quod nec finitum est, neque infi-
leant inter se. Antecedens patet primum in nitum. Et eamdem sententiam defendit Ly-
ipsismet relationibus divinis, quaa nec sunt chetus ibidem, et in 2, dist. 4, q. 4, 5, ubi
entia creata ut constat, neque secundum pro- quartum etiam membrum insinuat , nam ens
prias possunt increata entia,
rationes dici (inquit) quoddam est includens perfectionem,
cum sub ea prsecisa ratione non sint Deus, et nullani includens imperfectionem, et hoc
neque divinam essentiam includant. Secundo est ens infmitum aliud vero est includens
;

patet idem antecedens in Christo, qui nec perfectionem cum imperfectione et hoc est ,

potest dici ens increatum, cum fuerit in tem- ens quantum finitum aliud est ens nec per-
;

pore productus, neque etiam creatum, cum fectionem includens, nec imperfectionem et ;

sit Deus, et non sit factus ex nihilo. Tertio hoc est proprie ens non quantum, neque fini-
potest adidem sumi argumentum ex illis en- tum, neque infinitum aliud denique est nul-;

neque ex se habent esse, et ideo

tibus, quee lam includens perfectionem, non vero exclu-
non possunt dici increata, neque etiam ha- dens omnem imperfectionem et hujusmodi ,

bent esse per creationem ut creata dicantur. existimat esse relationem creatam quam ;

Quod maxime quibusdam en-

potest urgeri in etiam putat comprehendi sub ente quanto,
tibus, vel modis entium, qui non possunt per etiamsi nullam includat perfectionem, sed so-
creationem fieri,ut sunt, verbi gratia,motus, lam imperfectionem. Quod plane involvit re-
inhserenlia, et similes. pugnantiam interminis, ut ab ipsomet Scotoin
3. Tertia. Tertio, divisio entis in neces- dicto Quodlib. declaratur; nam ens quantum,
sarium et non necessariura, non videtur ad- ibi declarat esse, quod habet quantitatem ali-
sequata, praesertim propter actus liberos divi- quam perfectionis quod ergo nullam perfec-
;

nae voluntatis, nam

nec necessai^ii sunt
illi tionem includit, non potest vere ens quantum
simpliciter, quia hoc repugnat libertati, nec appellari.
possunt dici non necessarii aut contingentes, 5. Varice dwlsiones entis a Lycheto cxcogi-
alioqui essent quid creatum, et acciderent tatce improhantur. Objectio dissolvitur.
 ;

SECT . II. SITNE ADjEQUATA DIVISIO ENTIS. 9

Ex quo alia colligitur repugnantia in dictis Dicetur fortasse, ipsam relationem exvi
6.

hujus auctoris, nam repugnat esse non quan- sua? entitatis formalis, esse aptam identificari
tum et esse finitiun quia juxta eorum doctri-
;
essentia?, et ideo ex se nec illimitatam esse,
nam, finitum et infinitum supponunt qnanti- nec limitatam. Relationem vero creatam exse
tatem unde inferunt relationem divinam
;
esse incompatibilem cum entitate infinita, ne-
non esse infinitum ens, quia non est quanta que illam posse includere etiam identice et ;

pari ergo ratione inferre debent, relationem ideo non solum non esse ex se illimitatam,
creatam non esse finitam, quia non est quan- sed etiam ex se esse limitatam et finitam et ;

ta. Rursus ex eodem principio facile concludi hanc esse imperfectionem quam includit, et
potest, repugnantiam involvi in illo membro, in qua distinguitur a relatione divina. Sed
scilicet, quod sit aliquod ens nullam inclu- imprimis illa aptitudo, qua? dicitur esse in re-
dens perfectionern, et includens imperfectio- latione divina ut identificetur divinse essen-
nem. Primo, quia vel illa imperfectio est pri- tiae non excludit quin absolute illa relatio,
,

vativa, vel negativa tantum. Primum dici non quoad suam entitatem formalem, limitata sit,
potest, quia imperfectio privativa est carentia quandoquidem non includit formaliter infini-
perfectionis debitae; sed in tali ente non po- tam entitatem, et simpliciter minus est esse
test esse carentia perfectionis debitse, quia aptum identificari entitati infinitse, quam for-
nulla perfectio ei debetnr, quia dicitur, nul- maliter esse entitatem infinitam. Ac pra?te-
lam ex se includere perfectionem. Negativa rea, si in relatione creata illa limitatio entita-
autem imperfectio nulla potest excogitari ma- tis, ratione cujus non potest esse infinita nec
jor, quam carentia omnis perfectionis, quam formaliter neque identice, est imperfectio,
includit omnis res, quce insua entitate nullam certe in relatione divina illa aptitudo, ut pos-
includit perfectionem. Undeloquendo de im- sit identificari omnino secundum rem essen-
perfectione negativa non potest excogitari
, tice divinee, est magna queedam perfectio er- ;

ens, quod nec perfectionem, nec imperfectio- go illa relatio, quantumvis formaliter prse-
nem includat ergo non potest intelligi ens,
; scinclatur , sicut intelligitur talis quee possit
quod prseter negationem omnis perfectionis, identificari divinse essentiee ,
ita intelligitur
ex se dicat aliquam aliam imperfectionem. alicujus perfectionis, ac multo majoris quam
Alioqui interrogo ulterius qusenam sit illa im- sit omnis entitas creata. Unde etiam e con-
perfectio. Respondet idem auctor esse limita- verso in relatione creata, hoc ipso quod limi-
tionem. Sed contra lioc urget argumentum tatio illius ad creatam entitatem, imperfectio
factum, nam limitatio est in aliqua quantitate qucedam est in genere entis, necesse est, ut
molis, vel perfectionis ; ergo, si tale ens nul- non sit mera negatio perfectionis , sed ut sit

lam includitquantitatem perfectionis non , perfectio aliquahabens adjunctam illam ne-

babet in quo limitationem includat. Dicetur gationem, ut supra argumentabamur. Atque
fortasse includere limitationem non in perfec- ita tandem concluditur, non opoirtere fingere
tione ,sed in entitate. Sed contra nam hoc , aliquam entitatem carentem omni perfec-
nuxkretiam relatio divina dicetur limitata tione, quse proprie possit esse medium inter
in sua entitate formali consequenter dice-
; et ens finitum et infmitum. Quod latius supra
tur finita in entitate. Atque ita tandem, omne tractando de Bonitate, in disp. 10, prosecuti
ens erit finitum, vel infinitum in entitate, sumus.
quidquid de perfectione. Prima sequela
sit
Qucpstionis resolutio.
(reliqua enim clara sunt) probatur ad homi-
nem in doctrina Scoti, quia relatio divina se- 7. Divisio lia-centia dwquata quibusvistermi-
cundum suam formalem ac preecisam entita- nis pratcedenti sectione positis exprimatur.
tem non includit entitatem essentise, neque Dicendum ergo est, prsedictam divisionem
eminenter, neque formaliter ;
ergo est limi- sufficientem esse et adeequatam enti in quan-
tata in entitate sua formali. Nec satis est quod tum ens. Hsec assertio probari potest facile
idenlice includat entitatem essentise , nam ut ex his, quae superiore sectione tractata sunt,
ibidem Scotus late contendit, hoc non sufficit prcesertim si haec divisio sub illis nominibus
ut dicatur infinita in perfectione, quamvis tradatur, scilicet, entis a se, et ab alio ; nam
identice includat infinitam perfectionem es- cum immediatam con-
hi termini includant
sentiae ergo neque erit satis ut dicatur illi-
; tradictionem, non potest illud disjunctum non
mitata in entitate quocl identice includat in-
, convenire cuilibet enti; ergo est divisio adse-
clndat infinitam entitatem essentin?, quata et sufficiens, quandoquidem non potest
 ,

10 DISPUTAT. XXVIII. DE D1VISI0NE ENTIS IN FINITUM ET INFINITUM.

assignari aliquid sub diviso contentum, quod ens ; nam de ente verum est non
sic infinito

non sub altero membrorum dividentium con- posse multiplicari ; secundum proprias au-
stituatur. Idem manifestum est de illis duo- tem rationes, in quibus opponuntur, sunt in-
bus membris ens necessarium simplieiter,
,
finiue tantum in tali genere sub quasi specie
vel non necessarium; et dc illis, ens creatum relationis, quomodo uon repugnat plura infi-

vel increatum ostendimus autem, omnibus

; nita multiplicari, quiasub ea ratione oppo
his modis reipsa eamdem esse divisionem nuntur et ideo distingui et multiplicari pos-
;

quamvis per conceptus nostros ratione distin-
guantur quae distinctio non potest suiiicere,
;
sunt. Sed urgebit aliquis, ut dicamus, an sub
en-
ista posteriori ratione illee relationes sint

ut uno modo sit divisio adaequata etnon alio. tia simpliciter finiia, vel neu- infinita,nam si

Deinde specialiter probatur sub nomine finiti trum horum concedimus, jam admittimus
et infiniti, nam ens quantum, ackequate di- medium in illa divisione non possumus au- ;

viclitur in finitum et infinitum ; secl omne tem dicere, ilias esse entia simpliciter infi-
ens reale, hoc ipso quod reale est, quantum nita, cum sub ea ratione mulliplicentur, et
est quantitate perfectionis essentialis seu for- non inciudant essentiam. Quod vero sint en-
malis, ut in rationibus paulo antea factis tactum tia finita, videtur repugnare perfectioni clivi-

est, et latius supra est ostensum in dicta dis- nee ;

quia Scotus supra argumentatur,
, ut
putatione de transcendentali bonitate. Atque omne ens finitum, est quasi pars entis, nam
hsec sententia evidentius confirmabitur, res- solum ens simpiiciter infinitumest veluti to-
pondendo ad difficultates in principio positas. tum ens, quia totam perfectionem entis com-
plectitur ; ergo ens finitum comparatione il-
Tractatur difficnltas primi argumenti.
lius est veluti sed relationi divinse
pars entis ;

8. Relatio creata sub ente finito comprelien- repugnat esse partem entis, tum quia alioqui
ditur. Ad primam igitur dubitandi ratio- esset ens per participationem tum quia quod ;

nem, negandum est entia relativa carere omni se habet ut pars, exceditur ab illo quod se
perfectione, secundum quam possint vel finita habet ut totum relatio autem divina non po-
;

esse, vel infinita. Etquoacl hancpartem nulla test ita excedi a divinitate, cum realiter sint
plane est difficultas de relationibus creatis ; omnino idem.
imo ab illis sumere possumus argumentum, 10. Relatio divina ex parte conceptus oljec-
nam nemo negabit (ut existimo) quin relatio tivi necessario includit essentiam. Sed si
cieata,eo modo quo ens reale est, sit finitum hoc argumentum quidquam valeret, non so-
ens; unde etiam Scotistce id concedunt, ut lum probaret, relationem divinam formaliter
videmus;quis enim neget esse limitatum ens, nullam dicere perfectionem sed eiiam for- ,

et consequenter finitum? ergo finitam per- maliter nullam dicere entitatem. Alioqui in-
fectionem habens ergo aliquam perfeciio-
; terrogabo, an ilia entitas sit per modum to-
nem. Quod i quis mordicus contendat, vo- tius entis, vel per modum partis. Primum
cari finitum ens iri entitate, non in perfec- dici non potest, quia illa entitas relationis ut
tione, efficaciter potest retorqueri ad homi- sic dicitur non includere entitatem essentise ,

nem argumentum, quia inde sequitur, fini- et consequenter nec continere in se formali-
tum et infinitum non dici immediate de ente ter vel eminenter totum ens. Contra secun-
quanto ratione perfectionis sed de ente ra- , cium vero eodem mocio procedit ratio facta.
tione entitatis. Ex quo ulterius fit, etiam re- Igitur in omni sententia solvendum est hoc
lationes divinas, ratione entitatis utsic, esse argumentum. Responderi ergo potest, rela-
Et ita saltem hac ratione
finitas vel infinitas. tionem divinam, verbi gratia, paternitatem,
divisio immediata et adoequata et pro-
erit ; quantumvis pracise ac formaliter concipia-
cedent contra Scotum et alios argumenta, tur a nobis, esse ens simpliciter infmitum,
quibus probare contendunt, relationes divi- quia nunquam potest prsescindi vel abstrahi,
nas nec finitas esse, nec infinitas, ut jam vi- quin in suo objectivo conceptu includat es-
debimus. sentialiter totam essentia? perfectionem. Quan-
Increata relatio infinita simpliciter, ut
9. quam enim mens nostra dicatur prsescindere
essentiam includit.
De relationibus ergo paternitatem in abstracto ab essentia ex ,

divinis jam supra respondimus, illas quidem parte conceptus formalis, seu expressee con-
esse infmitas simpliciter et in genere entis, siderationis, quia nimirum per illum actum
quam includunt, et ideo sub
ratione essentise, mens non considerat paternitatem ut inclu-
hac ratione non multiplicari, sed esse unura dentem essentiam, neque essentiam ut in re-
 , ,

SECT. II. SITNE AD&QUATA DIVISIO ENTIS. 11

latione inckisam, nihilominus tamen non po- est, quod habeat aliquid, quod ad ejus enti-
test ita prsescindi, vel excludi essentia ex tatem finitam vel infinitam constituendam
parte conceptus objectivipaternitatis, quiu in conferat. Et, majoris claritatis gratia, possu-
illo essentialiter ineludatur, ita ut, si mens mus distinguere illum terminum, finitum ,

reflectatur et consideret quid in illa paterni- nam potest, vel positive, vel negative sumi ;

tate concepta includatur, necessario inveniat, positive significat esse ita limitatum in enfi-
ibi includiessentiahter totam Dei divinitatem tate et perfectione, ut sit incapax infinitee

et intinitatem, quia divinitas est de essentia perfectionis ; negative autem significat, quod
omnium, quae in Deo sunt. Quo fit, ut licet exse non affert infinitamperfectionem, etiam-
paternitas sic concepta quoad modum conci- si non repugnet aiiunde habere. Illud ergo,

pienclinostrum se habeat ad modum partis, quod relatio ut relatio addit, non potest dici
quoad rem tamen conceptam sit ens totum, finitum positive, ut probat ratio facta, quia
non minus quam 1'ater s:cut divinitas etiam; hoc imperfectionem, et quia illud ipsum,
dicit

concipitur per modum partis, est autem totum licet non exse , ex essentia tamen potest
ens oeque ac Deus. esse intinitum sed negative dici potest ex
;

1 1 . Tres divince relationes ut includnnt es- sua preecisa ratione non dare infinitatem sim-
sentiam sunt unum infinitum simpliciter. pliciter. Neque hoc est inconveniens, quia
Ad argumentum ergo in forma respondetur nullam imperfectionem non est enim
dicit ;

juxta hanc sententiam, relationes esse entia necesse, neque ad perfectionem rei spectat,
simpliciter infinita, non tamen esse plura in- ut ex quovis preeciso conceptu habeat totam
finita, quia non habent hanc infimtatem, nisi infinitatem simpliciter in genere entis, sed
ut includunt essentiain, in qua sunt unum. satis est, quod habeat illam ex sua adaequata
Neque obstat, ut Scotus objicit, quod solum entitate, et quod ex aliqua ratione pra?cise
includunt essentiam per identitatem ,
quia concepta habeat infinitatem in ilio genere.
non includunt illam per identitatem quasi Atque hoc modo optime intelligitur, nunquam
matcrialem, sed etiam per formalem et es- esse medium inter ens finitum et infinitum,
sentialem, quia revera divinitas est de essen- si cum proportione sumantur.

secundum rem conceptam quo-

tia relationis 12. Quocirca qui existimant, relationes di-
modocumque concipiatur; et hoc satis est ut vinas absolute posse praescindi ab essentia,
non detur mcdium inter ens finitum et infi- ita ut neque in ea formaliter includantur, ne-

nitum, cvm nullum sit ens, quod secundum que eam essentialiter includant, necessario
suam totam entitatem essentialem finitum aut cogentur fateri, entitatem relativam sic prae-
infmitum non sit. Dices, esto non possit es- cise et formaliter conceptam non esse infi-
sentia excludi a relatione in sensu prsedicto, nitam simpliciter, ut supra facta pro-
ratio
nihilominus praecise considerari a nobis pos- bat. Cum vero ulterius interrogari possunt
se, quid habeat paternitas divina secundum an simpliciter dicenda sint entia finita, res-
idtantum, quod intelligitur addere ultra ab- pondere debent, esse finita negative, non po-
solutam perfectionem essentice, an ihud sit sitive, juxta sensum a nobis declaratum, qui
finitum, vel infinitum. Respondeo illud esse amplius in hunc modum exponitur. Nam licet
infinitum in tali genere, scilicet relationis vel vox infinititm negativa sit, per illani negatio-
paternitatis,non vero esse infinitum simpli- nem nos circumscribiinus summam quam-
citer in genere entis, quia haec infinitas non dam entitatem seu excellentiam respectu ;

potest addi, etiam secundum rationem, ultra igitur hujus positivi potest dici finitum nega-
perfectionem absolutam, sedpotius per illam tive, quod ex se non affert totam illam excel-
formaliter habetur. Nec tamen dicendum ab- lentiam, quamvis illam non excludat, neque
solute videtur, illud, quod addit relatio ut sic, ilii repugnet. Hoc ergo modo dicere debent,
esse finitum, quia hoc denotat imperfectio- non esse inconveniens admittere in Deo ali-
nem, scilicet limitationem et contractionem quid finitum secundum conceptum a nobis
ad entitatem simpliciter fmitam. Neque hoc praecisum. Imo qui putant se evadere hanc
est contra sufficientiam divisionis datae, quia difficultatem , negando relationibus divinis
sensus ejus est, omne ens ratione suse enti- omnem perfectionem, multo majori ratione
tatis esse finitum vel infinitum simpliciter necesse est fateantur illas esse finitas nega-
non vero quod entitas uniuscujusque rei ha- tive,quia, si nullam perfectionem conferunt,
beat ex quocunque gradu vel modo in illa neque infmitatem ex se afferent. Si ergo non
concepto quod sit finila, vcl infinita, sed satis existimant inconveniens quod illae nec per-
,
 , ,

12 DISPUTAT. XXVIII. DE DIVISIONE ENTIS IN FJNITUM ET INFINITUM.

fectionem, nec infinitatem afferant, cur re- factum de novo, quodque aliquo ente creato
putant inconveniens, et non potius necessa- constat et hoc modo illud compositum
,

rium, quod afferant perfectionem ex suo ge- creatum dicitur et Christus in quantum ho-
,

nere infmitam, infinitaiem vero simpliciter mo est ens creatum, atque in tota hac ampli-
non ex se, sed ab essentia habeant ? tudine sumitur ens creatum, quando adeequa-
te distinguitur ab enteincreato; nam, si priori
Expeditur difficultas secundi argumenti. et stricto modo sumatur, dari potest ens com-
13. Belatio divina quovis modo concepta, positum, quodammodo medium et quasi mi-
ens vere increatum. Ad secundam difficul- stum ex creato et increato quod tamen me- ,

tatem negatur ens non dividi adfequate per dium philosophia non novit, sed sola fides
creatum et in creatum, quod estfere evidens, Christiana docet.
si termini illi cum proportione sumantur 45. Adtertiam instantiam dicendum est,

cum immediatam contradictionem includanfc. omnia entia extra omnes modos

Deum, et
Ad primam vero instantiam negatur, relatio- entium esse quid creatum, non quia omnia
nem divinam non esse ens increatum, etiam- fiantimmediate et per se primo ex nihilo,
si sub quacumque prtecisa ratione concipia- sed quia vel ita creantur, vel quia concrean-
tur. Neque argumentum in contrarium juxta tur cum his quae producuntur ex nihilo, ut
nostram sententiam urget; existimamus enim, potentiee cum anima, vel certe quia concrea-
nunquam posse ita prsescindi relationem , ri possunt, licet fortasse de facto non con-
quin essentialiter includat essentiam, et con- creentur, vel denique (et in idem fere reci-
sequenter sit Deus. Imo hic addi potest, re- dit) quia fmnt ex bis, quse ex nihilo creata
lationem, etiam secundum id quod inteiligi- sunt.
tur addeie essentiee, ex se esse quid increa-
Solvitur tertium argumentum.
tum, quia est talis ratio entis, cui omnino re-
pugnat fieri per propriam creationem aut ef- \Q. Iu tertio argumento tangitur gravissi-
fectionem sed vel est omnino improducta
;
,
ma Theologica de actu libero Dei,
difficultas
ut paternitas, vel, si est producta, aut (nostro ad quam nunc ex professo divertere non pos

more loquendo) comproducta, ut filiatio, illa sumus, inferius vero agentes de attributis
productio, neque est creatio, nec propria fac- de Deo naturaliter notis, illam persequemur,
tio, sed generatio aut processio longe supe- quantum ad metaphysicam spectat. Nunc
rioris rationis,neque talis relatio est alio mo- breviter dico, rationes in ea difficultate in-
do producibilis, et hoc satis est, ut sub qua- sinuatas apud me concludere, actum libe-
cumque praecisione vel reduplicatione in rum ut liberum, seu ut libere terminatum ad
quantum talis, revera sit ens increatum. aliquod objectum, non addere Deo aliquid
14. Christus an ens increatum an vero
, rei,quod non sit in Deo, etpotuerit non esse
creatum sit dicendus. Ad secundam instan- in illo, alioqui non video quo modo illud
tiam respondetur Christum absolute esse
, possit dici ens necessarium aut per essen-
ens increatum, nam est Deus; si vero adda- tiam, cum simpliciter potuerit non esse, et
tur limitatio seu determinatio, ut homo, desi- idem est de infmito in perfectione et aliis si-
gnando naturam vel totum compositum ex
, milibus attributis, ut ibidem proponitur.
natura et persona, sic est ens creatum nam ; Quamvis ergo Deus alia a se libere velit, ta-
sub ea reduplicatione non potest Deus appel- men ea non vult nisi per actum voluntatis
lari, sed homo et creatura, cum ut sic revera sibi connaturalem ac necessarium; tanta enim
sit faclus, et in tempore procreatus. Ad ob- est illius actus perfectio, ut possit per ipsum
jectionem vero insinuatam, quia etiam ut Deus velle aut nolle creaturam, sine ulla ad-
homo non est factus ex nihilo, quia, licet
, ditione in eo actu facta. Cum ergo est ser-
humanitas sit ex nihilo non tamen totum , mo de actu libero Dei, cluo iuvolvuntur, nos-
compositum, cum alterum compositionis ex- tro modo concipiendi et loquendi. Unum est
tremum increatum sit, respondendum est ens actus ipse, quo Deus vult; aliud est respectus
creatum dupliciter dici posse. Uno modo quod rationis ad objectum volitum illud prius est ;

secundum productum est, vel est

sese totum ens necessarium, increatum ac per essen-
producibile ex nihilo, et hoc modo concedi- tiam, unde nullo modo potest non esse in
mus, Christum etiam ut hominem non esse Deo hoc vero posterius non est
; aliquidreale,
ens creatum , ut argumentum probat. Aho quod possit esse et non esse, secl rationis
modo dicitur ens creatum quod est vere
, tantum, et ideo nec creatum est, neque in-
 .

SECT. III. DE ANALOGIA ENTlS AD DEUM ET CREATURAM. 13

creatuin, neque oportet sub illa divisione Et probatur, quia ens irnmediate signilicat
cornprehendi, cum ens reale non sit. conceptum unum communem Deo et creatu-
ris ergo non dicitur de illis analogice sed
; ,

SECTIO III. univoce. Antecedens probatum a nobis est in

Vtrum prsedicta divisio univoca sit, vel disputatione prima hujus operis. Consequen-
analoga. tia vero probatur variis modis. Primo ex de-
finitione univocorum ,
quam Aristotel. tradit
Prima sententia, divisionem esse wquivocam.
in Antepraedicaineniis. Univoca sunt, quorum
1 Hajc queestio aliis terminis tractari so- nomen commune est, et ratio substantise no-

let, an ens dicatur analogice de Deo et crea- mini accommodata est eadem; sed in prse-
turis. In quatres sunt sententise, due extre- senti non solum nomen est commune sed ,

mee, altera media. Prima est ens, neque uni- etiam ratio substantia^. Haec enim respondet
voce, neque analogice dici de Deo et creatu- conceptui objectivo adsequate significato per
ris, sed mere sequivoce. Hrec opinio solet tale nomen unde, si hic conceptus est unus
;

tribui Aureolo, in 1, d. 2, q. \, sed ille non et idem, etiam ratio substantiae nominis erit

hoc asseruit, sed solum ens non dicereunum eadem.

conceptum seu rationem communem Deo et 3. Secundum.
Secundo ex communi ra-
creaturis, quod optime consistere posset cum tione nominis analogi, quod in hoc convenit
analogia, ut per se constat. lmo multi existi- cum asquivoco, quod non una impositione
mant illud esse de ratione cujuscumquc ana- positum est ad significandum multa, sed plu-
logi, ut statim videbimus. Refert igitur D. ribus; differentia vero est, quod in eequivocis
Tliom., quaist. 7 dePotent., art. 7, eam opi- casu accidat ut unum nomen ad alias res
,

nionem tenuisse Rabbi Moysen, quia cum
ens fmituin distet a Deo infinite, nulla potest
inter ea esse proportio, quse fundet analo-
giam. Merito tamen ibidem multis rationibus
sententiam hanc D. Thom. improbat. Quia
significandas imponatur, in analogis vero
prius fit impositio ad significandam unam
rem, deinde per similitudinem vel proportio-
nem extenditur ad aliam; in prsesenti vero
non ita est sed unica impositione nomen en-
,

alias nihil posset ex creaturis de Deo de- tis id quod est significat, et ex vi illius con-

monstrari, sola nomina eis essent commu-

si venit Deo et creaturaB quia in utroque illud ,

nia ; non possemus uti nominibus com-

id est, commune significatum reperitur ; nulia ergo
munibus Dei et creaturis ad demonstrandum potest analogiae ratio excogitari.
aliquid de Deo, quia medium esset sequivo- 4. Tertium.
Tertio id amplius declaratur
cum. Consequens autem estsatis absurdum. ex distinctione analogiae duplex enim com- ;

Item quia inter Deum et creaturam est aliqua muniter distinguitur una vocatur a multis:

similitudo, cum se habeant ut causatum et analogia proportionalitatis, et alia proportio-

causa; ergo maxime in ratione entis, quse vero priorem vocant analogiam pro-
nis; alii
est prima omnium. Quocirca sive norainis quod
portionis, et posteriorem attributionis,
impositionem et significationem, sive ratio- solum adverto propter oequivocationem ter-
nem nomine signiBcatam spectemus^
illo minorum, res enim eadem est. Quam Aristot.
non esse divisionem solius no-
constat, illam aperte docuit, lib. 1 Ethic, cap. 6, ubi ana-
minis, neque mere casu et fortuito ens dic- logiam attributionis vocat ab uno, vel ad
tum esse de Deo et creaturis, sed propter unum, aliam autem, comparationem ratio-
aliquam simiJitudinem, proportionem, aut num appellat. Prior ergo analogia sumitur
convenientiam eorum inter se. Denique vel ex proportione plurium rerum in ordine ad
ipsa experientia constat, non solum nomen, aliquos terminos, et consistit in hoc, quod
sed etiam conceptionem esse aliquo modo principale analogatum denominatura tale
communem in hac divisione. sua forma absolute considerata, aliud vero ,

licet a sua forma similem denominationem

Secunda sententia , divisionem esse uni-
recipiat,non tamen absolute considerata, sed
vocam.
quia in ordine ad illam servat quamdam pro-
2. Secundce sententice fundamenta. Pri- portionem cum habitudine primi analogati ad
mum. Secunda sententia est ens univoce , suam formam j ut homo dicitur ridere a pro-
dici de Deo et creaturis. Hanc tenuit Scot., prio actu ridendi absolute sumplo ,
pratum
in 1, d. 3, q. 1 et 3, et in 3, d. 8, q. 2, quem vero dicitur ridere a viriditate sua, non ab-
eisdem locis Scotistee sequuntur ac defendunt. solute, sed prout servat quamdam proportio-
U DISPUTAT. XXVIII DE DIVISIONE ENTIS IN FJ.NITUM ET INFINITUM.
nein pratum viride acl hominem ridentcm. Gent., c. 32 et seqq., quam late defendunt
Et, quia haec est proportio inter duas habitu- Cajet. et-Ferrar. his locis ; Cajet., de Ent.
dines, ideo solet proportio proportionum seu et essent., c. 1, q. 2; Capr., in 3, d. 2, q. 1
;

proporlionalitas appellari. Posterior analogia Soto in cap. 4 Antepraed. Tota hujus senten-
sumitur ex hahitudine ad unam formam, quae tiae vis consistit in secunda ejus parte nega-
in uno est proprie et intrinsece, in alio vero tiva , scilicet, hanc divisionem non esse uni-
improprie et extrinsece ; ut sanum dicitur de vocam, nam prima pars, scilicet, quod non
animali, et de medicina, eturina, quae analo- sit Eequivoca , ut manifesta supponitur ex

gia proprie consideratur inter proprium ana- dictis ; et inde necessario concluditur ultima
logatum, et quodlibetex reliquis, utinterani- analogiam constituens igitur
pars, scilicet, ;

mal et medicinam vel inter animal et uri-

,
ad illam partem contirmandam variae rationes
nam. Potest autem considerari etiam inter afferuntur. Quaedam sunt generales, quibus
ipsa secundaria significata inter se , ut inter in universum probatur, ens non posse esse
urinam et medicinam; utraque enim sana univocum respectu quorumcunque en:ium,
diciturnon mere aequivoce,ut constat, neque quas non censeo esse posse efficaces quia ,

etiam univoce, quia non hahent unam omni- nihil vetat respectu aliquorum ens esse uni-

no rationem vel conceptum communem ; er- vocum, de qua re dicam infra, disp. 32, trac-
go per aliquam analogi&m, quae posset qui- tando de analogia eutis respectu substantise
dem aliquo modo ad priorem revocari, quia,, et accidentis, ubi illas rationes examinahi-

sicut se hahet medicina ad sanitatem in effi- mus. Aliee rationes sunt proprise et peculia-
ciendo, ita urina in significando, tamen re- res de ente adDeum et creaturas comparato.
vera neutra earum sumpsit hanc denomina- Inter quas preecipua ac fundamentalis esse
tionem ex hac proportione ad alteram, sed videtur, quam
D. Thom. supra;nam,
attigit

utraque ex attributione ad animal sanum, quando non adaequat virtutem causa?,

effectus
cum quo immediatam analogiam in
habeiit nomen utrique commune non dicitur univo-
ratione sani, atque inde resultat quasi me- ce, sed analogice de illis; sed creaturee sunt
diata analogia attributionis earum inter se. effectusDei, qui non adasquant
vii tutem ejus;

Ex his ergo conficitur argumentum, quia in ergo non sunt univoce sed analogice entia ,

ente, neutra ex his analogiis reperitur res- cum Deo. Major probatur; nam quando effec-
pectu Dei et creaturarum. De priori patet, tusnon adaequat virtutem causee, non recipit
quia creatura denominatur ens ahsolute a similitudinem ejus secundum eamdem ratio-
suo esse, et non ex proportione aliqua, quam nem ergo nec potest habere nomen com-
;

servet ad esse Dei. De posteriori probatur, mune secundum eamdem rationem ergo ;

quia creatura non dicitur ens per extrinse- nec potest habere nomen univocum cum ,

cam denominationem ab entitate Dei. In his illud sit hujusmodi, quod secundum eamdem
autemanalogatisattributionis secundum deno- rationem dicitur.
minatur extrinsece a forma, quae est in primo. 6. Ha?c vero ratio diminuta etinefficax vi-

ltem propter hanc causam in his analogatis detur. Cum enim dicitur, effectum, qui non
secundum definitur per primum creatura au- ; adaequat virtutemcausae, non esse illi simi-
tem in ratione entis non defmitur per Deum. lem secundum eamclem rationem,. id est vc-
Tandem utrumque confirmari potest, quia rum de ratione specifica et ultima, non vero
ratio entis omnino absolute et intrinsece ac de ratione communi generica, vel transcen-
proprie concipitur in creatura imo si de ; , dentali, ut constat in omnibus causis aequivo-
nobis loquamur, prius ab hominibus concepta cis,de quibus verum est, quod effectus non
estin ente finito, qnam in infmito ergo nullo ; adeequant virtntem causarum, quia non reci-
modo tractum est hoc nomen per analogiam piunt simiiitudinem specificam cum illis, et
a Deo ad creaturas. nihilominus potest in eis inveniri univoca si-
militudo in afiquo praedicato communi; sic
Tertia sente?itia, dimsionem, esse analogam.
enim ignis, aurum, et similia corpora, non
5. Tertia sententia negat ens esse aequivo- adaequant virtutem solis, et sunt effectus ejus,
cmn, vel univocum, et consequenter ait, esse ac nihilominus univoce conveniunt' cum illo
analogum nomenque entis primario dici de
, in ratione corporis, substantiae, etc. Et ratio
Deo et secundario de creaturis. Ha?c est
, est in promptu, quia ut effectus non adaequet
sententia D. Thom., 1 p., q. 13, art. 5, et virtutem causae, satis est quod non perveniat
dicta q. 7 de Potent. , art. 7 , et \ cont. ad specificam perfectionem ejus. Quod ergo
 ;

SECT. JII. DE ANALOGIA ENTIS AD DEUM ET CREATURAM. 15

in aliis prsedicatis non sit convenientia uni- la ratione, qua a Deo procedit, adaequare vir-
voca, id per se non est necessarium ex vi ta- tutem Dei, sive illa sit ratio entis, sive substan-
lis causalitatis. tia?, sive quaalibetalia. Quia in Deo ratio entis
Effedus non adcequans virtutem causce
7. talis est, ut includat essentialiter omnemper-
in eo gradu, in quo ab illa pendet, non convenii fcctionem entis ; in creatura vero non ita re-
cum illa uni xoce. * Respondetur, propositio- peritur, sed definita et limitata ad aliquod
uem iilam non de ratione specifica, generica, perfectionis genus ergo non adsequat crea-
;

aut transcendentali esse intelligendam, sed tura Deum, etiam in communi ratione entis
praecise ac formaliter de iila ratione, secun- ergo non dicitur ens de Deo et creatura se-
dum quam effectus procedit a causa. Et sic cundum eamdem adfequatam rationem; ergo
est ex terminis nam, si effectus
manifesta ; nec univoce dici potest. Antecedens declara-
procedit a causa. non tantum secundum ra- tur, quia Deus, eo quod sit ens simplicissi-

tionem ultimam, sed etiam secundum ratio- mum, per essentiam, et infinitum, includit
nem communem, et in neutra effectus adai- essentialiter et unite omnemperfectionem en-
quat virtutem causse , non potest nomen esse tis. Unde ipsamet ratio entis, prout in Deo
univocurn, sive signiticet rationem ultimam, est, essentialiter includitrationem substantia?,
sive communem; nam tunc eadem est ratio sapientia?, justitiee ; atque adeo (quod prse-
de utraque sed creatura est effectus Dei non
; cipuumest) includitessentialiter ipsum esse
tantum prout tale ens est, sed etiam prout omnino independens et a se, cum tamen e
ens est, quia ens creatum secundum omnem contrario in creatura. ipsamet raiio entis sit
rationem suam pendet a Deo et sub nulla , omnino dependens et ab alio, et in unoquo-
ratione adaequal creatura virtutem seu es- que ente est limitala ad certum perfectionis
sentiam Dei; ergo sub nulla ratione potest genus. Et ob hanc causam ratio entis dieitur
aliquod nomen dici univoce de Deo et crea- esse in Deo per essentiam, in creaturis vero
turis. Neque iiic babent locum instantia? per participationem. Item clicitur esse in illo
adductoe ; nam ignis, verbi gratia, et aurum quasi totahter, id est, quasi unite complec-
non sunt effectus aequivoci solis, nisi secun- tens totum ens, in aliis vero quasi divisa per
dnm proprias rationes; secundum communes partes ergo longe inferiori et inadajquato
;

autem, quibus univoce cum sole conve-

in modo reperitur ratio entis in creaturis res-
niunt, vel sunt effectus univoci, vel potins non pectu Dei, et consequenter non clicitur de
sunt effectus per se nam, ut alibi Aristoteles
; illis univoce, neque secundum eamclem om-
dixit, res non per se fit secundum eam ra- nino lationem ; nam, si Deus et creatura de-
tionem, secundum quam ex parte effectus fmirentur, aut aliquo modo describerentur,
seu subjecti supponitur, sed tantum per ac- longe alia ratione inveniretur Deus esse ens,
cidens per se autem fit secundum eam tan-
; quam creatura.
tum rationem, quse non supponitur; ut cum 9. Bifficultas, quam prcecedentes rationes
ex aere fit aqua non fit per se elementum
, pati possunt. Hse cjuidem rationes, et si-
aut corpus simplex, sed aqua, reliquse vero miles, graves sunt et acutse ; illud tamen sem-
rationes comitantur per accidens. Sic igitur, per in eis ditticile superest, quia vel nimium
quando sol generat ignem aut aurum sem- , probant, vel efficaces non sunt, quia nimi-
per supponit rationem entis, substantiae et , rum non solum probarent ens non esse uni-
corporis, et ideo non causat per se effectum vocum, sed etiam non babere unum commu-
secundum easQuapropter nibil
rationes. nem conceptum objectivumDeo et creaturis,
impedit quod in univoce conve-
eis possint quod in superioribus probavimus falsum es-
nire. At vero creatura est per se effectus Dei se, et plures Thomistae, qui illis rationibus
non solum secundum determinatam ratio- utuntur, id non admittunt, neque ipse D.
nem entis, sed etiam secundum ipsam ratio- Thom., ut ego existimo, et supra ostendi.
nem entis, ut sic, prout in creatura reperi- Sequela probatur, quia, si ratio entis, prout
tur; nulio enim modo supponitur in creatura in Deo, aliud essentialiter includit, quam ut
ad actionem Dei, sed secundum omnem il- in creatura,ergo non potest illa ratio ita es-
lam manat et pendet a Deo. se una, ut uno conceptu formali repraesen-
8. Nullam creaturam adcpquare mrtu'em tetur et unum conceptum objectivum cons-
Dei, demonstratur.
Secunda ratio sumitur tituat; nam intelligi non potest, quod in con-
ex eodem D. Tboma et preecedenteni confir- , ceptu unout sic, sit varietas essentialis. Et
mat, et specialiter ostendit, creaturam innul- declaratur in hunc modum, nam, cum dici-
 ;

16 DISPUTAT. XXVJH DE DIVISIONE ENTIS IN FlNlTUM ET INFINITUM.

tur Deus includere in sua ratione essentiali nam, Deus comparatur ad suum esse,
sicut
totam perfectioneni entis, creatura vero qua- ita suo modo
creatura ad suum. Sed adver-
si partem, etideo non adeequari, vel est ser- tendum censeo non omnem proportionalita-
mo de Deo et creatura, ut entia sunt, vel ut tem sufficere ad constituendam analogiam
talia entia sunt. Hoc posterius dici non po- proportionalitatis ; nam heec proportio habi-
test, quia nihil ad preesentem causam refer- tudinum inter res univocas vel omnino si-

ret, tum quia nunc non agimus de tali ente, miles inveniri potest nam sicut se habent ;

nec de communitate, quam habet, ut tale est, quatuor ad duo, ita octo ad quatuor, et si-
sed de ente ut sic, et communitate ejus tum ; cuthomo comparatur ad suos sensus, vel ad
etiam quia id non satis est ad impediendam principium sentiendi, ita equus ad suos, et
univocationem ;nam eodem modo dicere tamen illa proportio non constituit analo-
possumus, aliud includere animal essen- giam, neque aliquod genus nominis commu-
tialiter in homine, quam in equo, ratione nis nam nomen univocum animalis vel du-
;

cujus equus non adeequat perfectionem ani- pli non sumitur ex iUa comparatione. sed ex
malis, proutin homine, considerando scilicet unitate rationisin singulis membris inventee.
utrumque ut tale animal est, et non preecise 11. Analogia praportionalitatis propria
sub ratione animalis. Si vero est sermo de non est inter Deum et creaturas. Ad hanc
Deo et creatura, ut ens est preecise, sic fal- ergo analogiam necesse est ut unum mem-
sum estahquid essentialiter includi in ratione brum sit absolute tale per suam formam,
unius, et non hoc ipso quod
alterius, quia aliud vero non absolute, sed ut substat tali
aliquid hujusmodi includatur, jam non con- proportioni vel comparationiadaliud. Atvero
siderantur preecise, ut entia sunt, sed ut ta- in preesenti hoc non intercedit,sive rem ipsam,
lia sunt. Vel certe, si etiam ut entia sunt, sive nominis impositionem consicleremus.
habent illam distinctionem et varietatem, im- Creatura enim est ens ratione sui esse abso-
possibile est, ut unum habeant objectivum lute et sine tali proportionalitate considerati,
conceptum. quia nimirum per illud est extra nihil, et
aliquid actualitatis habet ; nomen etiam entis
Qualis analogia Jdc possit intervenire.
non ideo impositum creaturee, quia ser-
est
10. Ut ergo hujus partis veritas, et pree- vat illam proportionem seu proportionalita-
dictarum rationum probabilitas, quam ma- tem ad Deum, sed simpliciter quia in se ali-
gnam esse existimo, melius intelligatur, in- quid est, et non omnino nihil; imo ut infra
cipiendum censeo ab altera parte, affirmante dicemus prius intelligi potest tale nomenim-
ens esse analogum Deo et creaturis quam-
;
positum enti creato, quamincreato. Denique
vis enim, si neque eequivocum est, neque omnis vera analogia proportionalitatis inclu-
univocum,a sufficienti partium enumeratione dit aliquid metaphoree et improprietatis, si-
sequatur fore analogum, nihilominus hoc di- cut ridere dicitur de prato per translationem
recte ostendere ac declarare oportet, ut inde metaphoricam; at vero in hac analogia entis
melius constet altera pars, negans esse uni- nulla est metaphora aut improprietas, nam
vocum. Ad hoc autem probandum, inqui- creatura vere, proprie ac simpliciter est ens;
rendum est genus analogiee, quod hic babe- non est ergo hac analogia proportionalitatis
re possit locurn. Quidam itaque opinantur vel solius, vel simul cum analogia attributio-
hic intercedere analogiam proportionalitatis. nis ; restat ergo, ut si est aliqua analogia, illa
ItasentitD. Thom., q. 2 deVerit., art. 11, sit alicujus attributionis ; atque ita tandem
ubi etiam illam solam admittere videtur, et docuit D. Thom., 1 part., q. 13, art. 5 et 6,
omnem analogiam attributionis excludere a et 1 cont. Gent., c. 34, q. 7 de Potent, a. 7,
preedicta divisione, quod sentit etiam Cajet., et in 1 Sententiar., in Prolog., q. 1, art. 2,
Opusc. de Ent. et essent., q. 3. Alii vero do- ad2.
cent quidemhic intervenire analogiam propor- 12. Deus
creatura non dicunt analogiam
et

tionalitatis, non tamen solam, sed simul
cum analogia attributionis. Ita significat Fer-
rar., 1 cont. Gent., cap. 34, et clarius Fon-
seca, 4 Metaph.,cap. 4, q. I, sect. 7. Fun-
damentum esse potest, quia inter Deum et
attributionis ad unum tertium. Sed super-
est inquirendum qualis esse possit heec attri-
butio. In qua re imprimis certum est, hanc
attributionem non esse plurium ad unum, id
est, Dei et creaturee ad unum tertium, quam

creaturam in ratione entis intercedit vere attributionem nos supra mediatam appella-
queeclam proportio duarum habitudinum vimus, quia nihil potest excogitari prius Deo
 SECT. III. DE ANALOGIA ENTIS AD DEUM ET CREATURAM 17
et creatura , ut per ordinem ad illud tam cap. 10, in fin ; Basil., iib. 5 cont. Eunom.,
Deus, quam creatura, entia nominentur. Est cap. 13; Damasc, lib. 1 de Fid., cap. 4;
ergo attributio unius ad alium. De qua rursus Boetius, lib. 1 de Trinit., circa princ. Tamen,
est certum hanc attributionem non posse
, quia ille modus significandi revera non re-
esse Dei ad creaturam, sed e converso crea- funditur in rem signiticatam, neque ei im-
turse ad Deum, quia non pendet Deus a crea- perfectionem ens absolute si-
attribuit, ideo
tura, sed creatura a Deo neque ens dicitur
; gnificat id quod ethoc moclo propriissime
est,

principalius de creatura quam de Deo, sed e et principaliter dicitur de Deo, absque ullo
converso. In quo esl prse oculis babendum, ordine ad creaturam; sic Exod. 3, clicit Deus :

quod D. Thom. supra notavit, tam hoc no- Ego sum qui sum, ubi Septuaginta habent :

men, quam csetera, quse de Deo et creaturis

5
Eyw sljj.1 6 wv, id est, Ego sum ipsum ens, quia
proprie dicuntur, licet quoad nos prius signi- scilicet (ut Dionysius supra dixit), Deus non

ficaverint creaturas, seu ad illas significandas quodammodo est, sed alsolute et lilere sine
impositafuerint,quoadrem vero significatam ullo termino, universo illo, quod est esse, in se

primo ac principalius Deo convenire. Ho- comprehenso et occupato.

mines enim naturee lumine philosophantes
prius cognoverunt esse creaturarum, aut sa-
pientiam, et alias similes
ideo eas prius nominarunt. Unde,
seu intentionem eorum spectemus, qui haec
nomina ad significandum imposuerunt, prius
Duplex modus attributionis unius rei
14.
ad aliam. Deinde observandum est, cluobus
perfectiones , et modis, generatim loquendo, posse aliquam
si mentem rem denominari per attributionem ad aliam.
Unus est, quando forma denominans in
uno extremo tantum cst intrinsece in aliis ,

haec nomina signiticarunt has perfectiones in vero solum per extrinsecam habitudinem ,

creaturis; tamen quia ipsa nomina ex vi sueg
absolutae impositionis non includunt in sua si-
gnificatione imperfectiones creatas, ideo ex
vi ipsarum rerum significatarum prius
principalius significant easdem perfectiones
in Deo existentes, quia hujusmodi perfectio-
nes creaturarum, significata? per has voces,
quo modo dicitur sanum absolute de ani-
mali, et de medicina per attributionem ad
animal. Aiter est, quando forma denominans
et intrinsece est in utroque membro, quamvis
in uno absolute, in alio vero per habitudi-
nem ad aliud, ut ens dicitur de substantia et
accidente accidens enim non denominatur
;

ab alia perfectione manant, qua? propriissime ens extrinsece ab entitate substantiee, sed a
et perfectissime est in Deo. propria et intrinseca entitate, qua"' talis est,
13. Deum Platonici qualiter dicant non ens, ut tota quadam "habitudine ad
consistat in
sed supra ens. Ac simili modo distinguenda substanfiam. Inter quos duos modos est mul-
est absoluta et communis significatio a modo tiplex differentia. Una est, quod in priori at-
significandi; nam, quia nos loquimur sicut tributione, nomen attribuitur secundario sig-
concipimus, et simplicia concipimus ad mo- nificato solum improprie etper metaphoram,
dum compositorum, ideo ita etiam ea nomi- vel figuram aliam ; in posteriori vero est
namus , et hoc modo distinguimus concre- propriissima, imo et potest esse essentialis
tum nomen ab abstracto, quee, proprie lo- denominatio, quia sumitur ab intrinseca for-
quendo, quoad hunc modum significandi, in ma, vel a propria natura. Alia est, quod in
Deo locum non habent, et sic interdum dici- priori attributione secundarium analogatum ,

mus, Deum potius esse ipsum esse, quam ut tale est, seu ut tali nomine significatur,
ens, quia ens concretum est, et significat ha- definiturper primum analogatum, ita ut opor-
bens esse, ac si aliquo modo distinguatur teat hoc poni in definitione illius enim de-
; si

habens ab ipso esse, et per quamdam iliius clarare velis, quid sit medicinam esse sanam,
participationem sit ens. Et quoad hunc mo- dices esse effectricem vel conservatricem sa-
dum, significatio seu denominatio entis pro- nitatis animalis. Cum enim solum extrinsece
prius convenit creaturee quam Deo. Adeo ut denominetur forma, non potest
talis ab illa

in hoc rigore loquentes interdum sapientes nisi per illam definiri, ut notavit D. Thom.,
dicant, Deum non esse ens, sed supra cns, \ p., q. 13, art. 6. At vero in posteriori at-
ut egregie declaravit Picus Mirand., opusc. tributione non est necesse, ut posterius ana-
de Ente ut uno, cap. 3 et 4, ex nonnullis Pla- logatum per principale definiatur, ut notavit
tonicis, etDionys., cap. 5 de Divin. nomin., Cajetan., eodem art. 6, q. 2 de
ex D. Thom.,
et cap. etiam 5 de Mystica Theolog. Qnem Verit., art. 11. Et inductione probatur, quia,
ex parte imitantur August., lib. 5 dc Trinit,, licct sapicntia dicatur analogice de creata et

XXVJ.
 ;

J8 DISPUTAT. XXVIU DE DIVJSIOlNE ENTfS IN FINiTUM ET INFINITIM.

inereata, lxontamen definitur sapientia creata interdum tribuatur Deo, ut illi singuiare et
per increat m et accidens, licet, in quantum
; propiium, ut constat ex citalis verbis Exod. 3.
accidens, definiaturper substantiam, non ta- Quomodo etiam dicuntur interdum creaturee
men in quantnm ens. Et ratio est, quia forma, non esse. in conspectu seu comparatione Dei,
a qua sumitur iila denominatio, non est ex- Isaise 40 Omnes gentes, quasi non sint, sic
:

trinseca, sed intrinseca, qua?, utillo nomine sunt coram eo, ct quasi nihilum et inane re-
signincatur, cuiu abstraete ac prsecise signi- ptitatts sunt ei. Quem loquendi modum etiam

fkelur, non includit in sua ratione proprium Plato interclum usurpavit, ul August. refert,
modum, quo talis forma est in aiiqua ex lib. 8 cle Civit. Dei, cap. 1. Et indicat in So-

analogatis. Tertia diSerentia est, quocl in phista dicens, illucl simpliciter esse, quod
priori attributione non datur unus conceptus onmes perfectioues continet , nihiique ei

communis onmibus analogatis, quia forma deest. Hsec (inquam) et similia non obstant,
unde sumitur, in uno tantum est extrinsece quia in eis non signiiicatur, quod creaturee
ac propiie, in aliis per tropum et extrinse- non sint vere ac proprie entia, sed quod in-
cam denominationem ; at vero in posteriori finite distent a Deo, quodque Deus singulari
datur unus conceptus communis
aitributioiie et exceilenti quodam modo sit id quod est,

Lrmalis et objectivus, quia anaiogata pro- et fons totius esse, a quo babent csetera ut
prie et intrinsece talia sunt, vereque in tali entia sint, et nominentur, ut significavit Dio-
ratione conveniunt, quam potest mens abs- nysius, citato loco, et eieganter Hieronym.,
tracte seu prsecise concipere uno conceptu ad Ephes. 3, tractans illa verba Ex quo :

omnibus communi. Ultima clifferentia ackli omms pnterniias in ccclo et in terranomina-

potest,.quod nomen anaiogum priori attribu- tur, Ubi eociem inodo exponit illa loca Scrip-
tione non potestesse medium demonstrationis, turse, in quibus solus Deus dicitur esse bo-
quia non est mediuui ratione nominis, sed nus, aut sapiens, aut immortalis, Marci 10,
ratione conceptus. Unde cum nomen subor- Lucffi 18^ ad Romaii. ult., 1 ad Timoth. 5.
dinetur pluribus conceptibus, non est unum Idemc|ue signiticavit Augustin., 1 cle Trinit.,

medium, sed multiplex et tequivocum; secus cap. i, et lib. 5, cap. 2, et lil). 7 Confess.,
vero est in posterioribus analogis propter cap. I i, et lib. 12 de Civit., cap. 2 ; et Hilar.,
conirariam rationem. 7 de Trinit., aliquantulum a princip.
15. In creaturis attributio ad Deumnon
Quaslionis resolutio.
est, ut non kabenlis intrinsece formam ad id,
quod habet.
Ex bis igitur constat, attribu- IQ. Qualis creaturw acl Deum analogia.-
tionem inventam inter Deum et cieaturam Relinquitur ergo, nt hnec analogia seu attri-
non posse esse prioris generis, scilicet, in butio, quam creatura sub ratione entis po-
qua, forma ad quani fit attributio in uno tan- test habere ad Deum, sit pnsterioris modi, id
tum est intrinseee et proprie, in aliis extrin- est, fundata in proprio ha- et intrinseco esse
seceetper transiationem; nam constat, erca- bente essentialem habitudinem seu depen-
turam non denominari ens extrinsece ab en- dentiam a Deo. De qua uttributione duo os-
titate aut esse, quod est in Deo, sed a pro- tendenda sunt. Primum, quod talis atlributio
prio et intrinseco esse, ideoque non per tro- vere intercedat inter creaturam et Deum se- ;

pum, sed per verilatem .et proprietatem ens cuadum, cpiocl illa ad analogiam constituen-
appeilari. Item constat, crealuram, ut ens ciam sufficiat. Illud prius optime probatur ra-
est, non detiniri per creatorem aut per esse tionibus ex D. Thom. superius adductis, qua-
Dei, sed esse ut sic, et quia est extra nihil rum summa est, quia creatura essentialiter
nam addatur habitudo ad Deum, verbi gra-
si est ens, per participationem ejus esse, quod
tia, creaturam esse ens, quia est participatio in Deo est per essentiam et ut in primo et
divini esse, sic non jam definitur creatura, universali fonte, ex quo ad omnia alia deri-
ut ens est, sed ut taie eus est, nimirum crea- vatur aliqua ejus parcicipatio omnis ergo ;

tum. Deniqne jam supra osxensum est, ens creatura est ens per aliquam habitudinem ad
uno conceptu dici de omnibus sub ilio con- Deum, quatenus scilicet participat, vel aii-
^entis, ideoque posse esse medium demons- quo modo imitatur esse quaienus Dei, et
trationis, et rationem entis in creaturis in- habet esse, essentialiter pendet a Deo, multo
ventam posse esse initium inveniendi similem m.igis, quam pendeat accidens a substantia.
rationemaltiori modo in creatore existentem. Hoc igitar modo dicitur ens cle creatura per
Neque contra hoc obstat, quod nomen entis habitudinem seu attributionem ad Deum.
 ,

SECT. III. DE ANALOGIA ENTIS AD DEUM ET CREATURAM, ] \)

Quod non est iia intelligendum, ut existime- tudine et depenclentia a Deo ; ergo in hoc de-
tur creatura, concepta sub abstractissima el ficit a ratione univoci, nam univocum ex se
confusissima ratione entis ut sic, dicere habi- ut asqualiter, et sine ullo
ita est indifferens,
tudinem ad Deum
id enim est plane impossi-
; ordine vel habitudine uniiis ad alterum, ad
bile, probant argurnenta superius
ut recte inferiora descendat; ergo ens respectu Dei
facta, cum sub eo conceptu non concipiatur et creaturarum merito inter analoga compu-
creatura, ut ens finitum et limitatum est, secl tatur. Atque hoc magis constabit ex solutio-
omnino abstrahatur, et solum confuse conci- nibus argumentorum. Quanquam, ut verum
piatur sub ratione existentis extra nibil. Est unum concep-
fatear, inter eos qui admittunt
ergo ita intelligendum, ut in re ipsa creatura tum confusum entis, vix potest esse in hac
non participet rationem entis, nisi cum sn- qiuvstione dissensio de re, sed de modo lo-
bordinatione quadam essentiali ad Deum quendi ; nam sine dubio habet ens magnam
quod per se evidentissimum, cum essen-
est similitudinem cum terminis univocis, cum
tialiter sit ens ab alio ut in superioribus , meciio uno conceptu absolute et sine addito
etiam declaratum est. de Deo et creatura prsedicetur, quam solam
47. Vera analogia attribv.tionis invenitur Gonvenientiam considerarunt, qui illud uni-
in memhris intrinsece formam habeniibus. vocum appellarunt, quo modo loquendi usus
Aliera vero pars, scilicet, quod ha?c habitudo est interdum Aristoteles, ut patet ex 1. -2 Me-
et subordinatio constituat aliquera modum taph., cap. 1, in fine, ubi ad litteram Grseca
aualogia probatur ex Aristotele, lib. 5 Me-
1

,
habent Unumquodque vero illud prce ccrte-
:

taph., cap. 6, ubi ait ilia esse unum secun- ris maxime tale est secundum quocl aliis
,

dum analogiam, quwcumque se liabenl, v.t acl univocatio inest. Unde concludit illud esse
aliud; ita enim vertit Bessarion; Greeca vero maxime verum, vel maxime ens, quod est
ad litteram "bent, itt aliud ad aliud. Unde
I aliis causa, ut talia sirit. Tamen, si attente
fere omnes expositores existimant, Aristote- consicleretur prffdicta differentia, et modus
lem loqui de analogia proportionalitatis, in quo ratio entis in Deo et aliis reperitur, facile
qua boc se liabet ad illud, sicut aliudad aliud. intelligitur, multum deficere a vera univoca-
Tainen recte possunt verba generalius intel- tione, et veluti primum ordinem analogoiuin
ligi ; nain etD. Tbom. et Alex. Alcns.,et Scot. constituere.
intelligunt illa verba cle bis analogis, qua2
Responsio argumentornm.
clicuntur ad unum tertium, ut dicuntur urina
et medicina sanae, per habitudinem ad sani- 18. Bejicihir cdiquorum responsio. Ad
tatem animalis et eatleni ratione possunt illa
; fundamentum ergo secundse sententiae nega-
verba intellig de his, quorum unum ad aliud tur illa consecutio : Ens dicit unum concep^
dicitur nam de his etiam verum est dicere,
; tum commimem Deo et creaturis; ergo di-
ila se babere, ut aliud ad aliud dicatur; sic citurde eis univoce. Adprimamprobationem
autem se babet creatura ad Deum in ratione distinguunt aliqui ' de conceptu entis;autenim
entis. Unde idem Aristoteb, 4Metaph., cap. sumitur, ut includit proprias rationes inferio-
2, ait, ens midtipliclter dici, verum ad unum, rum, autquatenus illas excludit, seu non in-
et idem repetit, lib. 7, cap. 4, ubi generali- cludit. Priori modo aiunt, ens esse analogum,
ter ail.omnia, qure ad unum dicuntur, esse quia includitplurahabentia inter se ordinem,
analoga. Et his locis coraprehendit analo- et subhac ratione negant rationem entis esse
giarn attiibutionis accidentium ad substan- eamdem in creatura et creatore ; imo etiam
tiam, quam constat esse talem, ut ratio entis negant esse unum conceptum entis, quia non
proprie et intrinsece omnibus conveniat. possunt in uno conceptu includi illa membra
Quia vero accidentia non participant illam secundum proprias rationcs. Posteriori autem
rationem, nisi per babitudinem ad substan- modo concedunt, ens esse unum nomine,
tiara, id satisestad constituendani analogiam conceptu, et ratione, negant tamen csseuni-
attributionis. Ergo eadem vel majori rationc vocum, quia sub ea ratione non dicit ordi-
in pra^senti sufliciet. Tandem ratione declara- nem ad inferiora ; non dicitur autem aliquid
tur, quia ipsum ens quantumvis abstracte et esse univocum vel analogum, nisi per ordi-
confuse conceptum, ex vi sua postulat hunc nemad inferiora. Haec vero responsio suppo-
ordinem, ut primo ac per se, ct quasi com- nit distinctionem, quam supra rejecimus ut
plete competat Deo et per illud clescendat
,

adreliqua, quibus non insit, nisi cum habi- Vide Javeb, 4 Metaph., q. 1,
 20 .DiSPUTAT. XXVIII. DE DIVISIONE ENTIS IN FINITUM ET INFlNlTUM;
inutilem ad explicandaui significationern liu- ut, secimdumillum conceptum, vel univocum
jus vocis, ens, et unitatem conceptus ejus; sit, analogum.
vel
nam ens, ut includens proprias rationes infe- 20. Alia responsio ad argumentum. Ex-
riorum, nec significatur hac voce, ens, nec Ijediiur iwcedida responsio.
Aliter ergo res-
concipi potest conceptu proprio et adaequato ponderi potest, Aristotelem in Dialectica
illi correspondente. Nam ens, prout includens nunquam analoga ab univocis, vel
distinxisse
inferiora secundumpropriasrationes, non est cequivocis, ideoque, cum analoga media sint
ens tantum, sed est ens finitum et infmitum, inter illa duo extrema, ad illucl revocari, cum
substantia et accidens, et Ccetera, quae, sicut quo magisconveniunt.Unde Aristoteles, dicto
non possunt secundum proprias rationes uno cap. Anteprced., analogum, quocl pluribus
conceptuanobis concipi, ita nee uno nomine conceptibus significat inferiora, ut est animal
significari ; ergo illa distinctio de ente inclu- dictum de picto et vivo, sub aequivocis con-
dente, vel non includente inferiora, nib.il re- stituit. Sic igitur clici potest, juxta illas defi-
fertad ejus analogiam explicandam. Confir- nitiones ens potius revocari ad univoca quam
matur ac declaratur, nam vel est sermo de acl sequivoca, atque adeo in ordine ad usum
ente actu et distincte includente inferiora, et dialecticum clici posse univocum, quia et po-

contra hoc procedit ratio facta, quod liujus- test esse meclium clemonstrationis, et simpli-
modi conceptus nec correspondent liuic voci, citer ac sine adclito dicitur de ente creato et
ens, nec pertinent ad ens in quantum ens, increato, et secundum nomen et conceptum
sed in quantum substantia vcl accidens, etc. commune Metaphysice vero esse analo-
est.

Yel est sermo de ente confuse tantum et quasi gum, quia non sequali habitudine et ordine
in potentia includente inferiora, et sic falsum est in inferioribus, ut declaratum est. Quod
est illi non respondere unum conceptum si clicas, juxta hanc responsionem, ens seque

communem, sed proprios conceptus Dei et univocum esse ac quodlibet genus, nam ge-
creaturee, substantise et accidentis, quia est nus, licet logice univocum sit, physice seu
manifesta repugnantia, quod in conceptu metaphysice clici potest analogum, cpiia in
confuso mcludatur distincta conceptio parti- eo latet infecpaalitas, seu cpiia ad inferiora
cularium rationum entis. Tandem eaclem ra- descendit cum quadam eorum inaequalitate,
tione dici posset, animal, prout includ.it infe- ut sumitur ex Aristotele, 7 Physic, text.
riora, non esse univocum, id est, prout sub- 31, ct 10 Metaphysic, text. 26, et clarius
orclinatur propriis et distinctis conceptibus ex D. Thom., in 1 dist. 19, quasstione quinta,
,

inferiorum, quia ut sic non habet unum con- articulo secundo, ad 1. Respondeturnon essc
ceptum; esset autem inutilis et frivola res- similem rationem, nam sub generc est sola
ponsio, quia nec illi conceptus respondent inrequalitas perfectionis inter ipsas species,
huic voci animalis ut sic,neque illud est tan- proveniens tantum ex differentiis earum, non
tum animal, sed est homo, equus, etc. vcro est ineequalitas orclinis proveniens ex
\ 9. Ex alia item parte falsum videtur, quocl ipsa communi ratione generica, cpice ex se
in illa responsione dicitur, ens, ut non inclu- postulet prius et absolute esse in una specic,
dens inferiora, neque esse univocum, neque et deinde in aliis per habitudinem ad pri-
anaiogum, quia, ut sic, non comparatur ad mam, quae posset dici insequalitas essentia-
inferiora. Nam vel est sermo de actuali noti- lis dependentiae qute, requhiturin entis com-
tia comparativa ex parte intellectus, et hsec munitate. Et ideo, quamvis physice, et se-
non est necessaria ad univocationem homi- ; cundum esse quod species gcneris habent in
nis enim conceptus est univocus, etiamsi re, dicatur genus quodammodo analogum,
actu non comparetur ad inferiora per noti- vel eequivocum, non tamen metaphysice, se-
tiam retlexam. Vel est sermo de compara- cundum conceptum objectivum et commu-
tione aptitudinali ex parte ipsius conceptus nem. Ens autem est analogum etiam meta-
objectivi entis non includentis actu inferiora, physice secundum communem objectivum
et sic falsum est non comparari, seu non esse conceptum, quamvis secundum illas dialecti-
comparabilem ad illa, quandoquidem cst prae- cas definitiones videatur sub univocis com-
clicabile de illis, ut per se constat, nam, cum prehendi. Est ergo hsec rcsponsio probabi-
dicimus creaturam, aut substantiam, vel ac- lis, nimium tamen favet univocationi en.is.
cidens esse ens, non prsedicamus ens, prout 21. Tertia et vera responsio. Tertia
includit actu inferiora, sed solum secundum ergo responsio sit, negando rationem entis
confusam rationem entis ; necesse est ergo esse omnino eamdem inente fmito etinfmito.
 SEGT. III. DE ANALOGIA ENTIS AD DEHM ET CREATURAM. 21
nam hoc est ens, qnia ex se est, illud vero
est ens, quia est ab alio. Quod si dicas, his DISPUTATIO XXIX.
verbis non explicari rationem accommodatam DE DEO PRIMO ENTE ET SUBSTANTIA INCREATA,,
enti ut sic, sedproprias rationes talis et talis QUATENUS IPSUM ESSE RATIONE NATURALI CO-
entis, respondetur imprimis rationem entis GNOSCI POTEST.
esse transcendentem , et intime inelusam in
omnibus propriis ac determinatis rationibus 1, Quamoirem luec disputatio in liac sede
entium ct in ipsis modis delerminantibus
,
collocetur. Solent metaphysicae doctrina^
ipsum ens, ideoque licet ratio communis, ut tractatores hanc disputationem de Deo in pos-
abstracta, sit in se una, tamen rationes con- tremum ferelocum rejicere, imitati Aristote-
stituentes singula entia esse diversas, et per lem, qui lib. 12 suae Metaphysicae illam atti-

illas ut unumquodque absolute

sic constilui git, ubi simul et fere inclistincte de Deo et
in esse entis. Deinde (quod ad rem maxime caeteris intelligentiis disputat. Quem in hoc
spectat) ipsamet ratio communis ex se pos- ctiam ceeteri secuti sunt. Et ratio fuisse vide-
tidat talem determinationem cum ordine et tur, quia licet Deus ex se sit maxime cogno-
habitudine ad unum, et ideo, licet secundum scibilis, tamen quoad nos minus notus est,

confusam rationem sit eadem, sicut est una, quam materiales effectus, per quos- a nobis
nihilominus nonest onminoeadem, quianon cognoscitur. Quae ratio caeteris etiam intehi-
est ex se omnino uniformis, quam uniformi- gentiis, servata proportione, communis erit.

tatem et identitatem requirunt univoca in
ratione sua, et ita debet definitio univocorum
exponi.
22. Secwndi argumenti solutio. Ad se-
cundam rationem respondetur, illo argu-
mento recte probari ens non esse ex his
, jectum, et ex se onmium dignissimum, ejus-
analogis qufe per metaphoram vel translatio-
nem dicuntur, non vero inde fieri, nullo mo-
do esse analogum. Nam illa conditio nomi
nis analogi, scihcet, quod non
multis ex vi unius impositionis,
ratione omnium analogorum, sedillorum
tum quae per metaphoram seu translationem
dicuntur. Unde attente considerandum est,
illam analogiam translativam seu
ricam, quamvis aliquod habeat in rebus fun-
damentum, non tamen omnina ex illis oriri,
sed ex impositione et usu hominum. At vero
heec analogia entis omnino fundatur, et ori-
tur ex rebus ipsis, quae ita sunt subordinatae,
ut necessario ad unum referantur,
entia sunt, ideoque non potuit nomen entis
imponi ad significandum confuse id, quod ha-
bet esse, quin consequenter habuerit signifi-
care multa cum habitudine ad unum, atque
ita fuerit analogum, non per translationem,
sed per veram et propriam significationem.
Atque hinc etiam expedita relinquitur tertia
probatio in ea enim diminute numerantur
, solum attingemus, quatenus necessarium fue-
analoga attributionis. Nam prseter ea, quai
Nos vero, quoniam in his disputationibus in-
tendimus ordinem doctrinae servare, quoad
fieri possit, prius de increato ente, quam de
cseteris in particulari clisputamus, quia illud
est primum ac prsecipuum hujus scientise ob-
que cognitio magnamlucem afferet, ut caetera
entia non solum a posteriori, verum etiam,
-
pro captu nostro, a priori cognoscere possi-
sit commune mus. Et quamvis Deum non in se, sed ex ef-
non est de fectibus cognoscamus ratione naturali, prout
tan- nunc loquimur, nihilominus ad instituendam
hanc disputationem de Deo, suffieere existimo
ea pra3misisse,c[uoa in communi de ente, et
metapho- de prima entis clivisione, et de causis et effec-
tibus tractavimus. Praesertim cum ha?c doc-
trina, prout a nobis traditur, supponat ex
philosophia, et nonnuila principia quae ad
Deum cognoscendum juvant, et sufficientem
notitiam terminorum,- quibus uti possumus
quatenus ad divinam perfectionem deciarandam, sal-
tem quoad significationem, seu quid nominis
corum.
2. Convenienter igitur disputatio haec in
hunc locum cadit, in qua breviter complecte-
mur omnia, quse naturalis Theologia de Deo
docet, abstinendo ab his quaa sola revelatione
habentur aut haberi possunt; quae eatenus
rit ad praefigendum terminum, ad quem na-

per extrinsecam denominationem dicuntur turalis ratio pervenire potest. Et quamvis in

de secundariis significatis, sunt alia, quae in- Deo idem sint esse, et quocl quid est, et qua-
trinsece et proprie dicuntur de omnibus si- lis est, tamen nostro concipiendi modo dis-
gnificatis, quae proprias habent leges et con- tincte et ordinate de his disseremus.
ditiones diversas ab aliis analogis, iit satis
declaratum est,
 DISPUTAT. XXIX. DE ENTE INCREATO UT P.ATIONE HUMANA, ETC.
physicum, et non ad philosophum natura-
SECTIO I. lem. Ita tenet Avicenna, lib. 1 suee Metaph.,

Vtrum esse quoddamens increalumrationephysica cap. I, ubi e contrario inde concludit, Deum
vel metaphysica demonstrari possit. non pertinere ad objectum metaphysicse, quia
ha?c scientia probat Deum esse; idem 1. 8 suee
\ . Duo insinuantur in lioc titulo : primum, Metaph., c. 1 et 3. Iclem tenuit Alex. Aphro-
an hoc possit demonstrari secundum, quo ; dis., 12 Metaph., text. 6; et Albertus Mag.,
medio, physicone, an metaphysico, quee duo 1 Physic, cap. ult.; et Scot., iri 1, qu;vst. 2,
de Deo etiam inquiri possunt, et in re icleni prolog., ad 2. Fundamentum est, quia alias
est quserere ens increatuni et Deum; nos ta- pbilosophia esset dignior quam metaphysica,
men. majoris claritatis gratia et ad perficien- et heec ab illa maxime penderet, si ab illnf
dam commodius rationem, haec distinguimus, sumeret notitiam Dei, et substantiarum sepa-
ut sectione sequenti declarabimns.Circaprio- ratarum, etiarn cjiioad esse existeritise.
rem ergo partem Aliacus infra citandus ne- 4. Tertia. Tertia sententia esse potest,
gavit hoc posse demonstrari; tamen de hac boc munus, tam ad pbysicum, quam ad me-
re satis fere dictum est in pra?cedente dispu- taphysicum pertinere posse divisim, seu ad
tatione ; -iiam ostendendo variis modis et sub unumquemque eorum in solidum. Hanc sen-
diversis terminis primam divisionem entis, tentiam non invenio expresse in aliquo auc-
in infmitum scilicet vel finitum, creatum vel tore, posset tamen fundari in Aristotele ille ;

increatum, multipliciter ostendimus necessa- enim, in lib. 8 Physic, etin !2Metaph., pro-
rium esse in universo aliquod ens, quod ex bavit esse in rebus aliquod principium immo-
se habeutesse, ut ab illo possint manare ca>- materia separatum ergo ad utram-
bile, et a ;

tera, quas habent esse receptum. Sit ergo ad que scientiam id pertinere censuit, et sine
hanc priorem partem brevis responsio, de- dependentia unius ab alia nam cum meta- ;

monstrari posse ratione naturali esse in re- physica sit dignior, non potest in hoc pendere
rum natura aliquod ens increatum seu non a physica. Cum autem pbysica sit prior ordi-
factum.Probatur rationibus ibifactis, queein- ne generationis, saltem in nobis, non potest
quirendo, et examinando medium hujus de- etiam in hoc pendere a metaphysica nam ;

monstrationis, amplius declarabuntur et con~ suam demonstrationem coniplet prius, quam

firmabuntur. metaphysica acquiratur.
5. Quarta opinio esse potest, hoc munus
Varlce opiniones refenmtnr.
pertinere ad utramque scientiam, non divi-
2. Circa alteram ergo partem varise sunt sim, sed conjunctim, ita ut neutra possit de-
opiniones, vel extreme oppositse, vel medise. monstrationem complere sine consortio alte-
Prima est, solum medio physico posse de- rius physicaenim inchoat,metaphysica vero
:

monst.ari dari hujusmodi ens primum ac per
se necessarium. Hanc tenet Commentator, 12
Metaphys., text. 5, et 1 Physic, te.xt. ult.,
qui generatim loquitur cle omnibus substan-
tiis abstractis a materia, quia fortasse existi-
mavit omnes immateriales substantias esse
ex se entia necessaria. Fundamentum autem
ejus est, quia solum ex motu cceli a-terno
colligi potest, esse aliquam substantiam seter-
perficit. Itafere videtursentire Soncin.Jib. 22
Metaph., qusest. 1, ubi licet in prima con-
clusione asserat proprie pertinere ad nieta-
physicum demonstrare substantias separatas
esse, stalim vero in secunda conclusione sub-
dit,omne meclium, quo hoc demonstratur, aut
esse naturale, ant non concludere nisi in vir-
tute aiicujus medii naturabs. Aliter distinguit
Javellus,eodem lib., qua st. 3, dicens, de- v

nam, et a materia abstractam. Additque il- monstrare substantias separatas, ut sic, seu
lam rationem,quodnulia scientia demonstrat in genere esse, pertinere ad p';iIosophum na-
suum subjectum esse, sed supponit iJlud ut turalem ostendere autem inter eas esse
;

per se notum, vel ut demonstratum in alia unam primam, quee est Deus, esse negotium
scientia; sed Deus, vel substantia immateria- metaphysici. Et adducit D. Thom., 1 cont.
lis, pertinent ad objectum metaphysica3 ergo ; Gent., cap. 13, dicentem, Aristotelem, in 8
non probantur esse a metaphysico; cum ergo Physic, solum ad hoc pervenisse ut proba-
non sit per se notum, sumitur ut demonstra- ret in motu cceli distinguendum esse moto-
tum a philosopho. rem a mobili, eumque motorem esse sepa-
3. Secunda. Secunda opinio extreme ratum snbstantialiter a ccela deinde vero in ;

contraria est hoc munus pertinere ad meta- 12 Metaphysic, ex hoc motore ulterius pro-
 ; ;

SEGT. I. QUOMODO DEMONSTR ETUR DARl ALIQUOD ENS, ETO. 23

gressum fuisse ad demonstrandum Deum cipio et motu cceli, dari substantiam aliquam
esse. immatenalem ? Aut enim id colligitur ex motu
6. Judicium de opiuionibus allatis. Ex asterno, aut ex motu tantum. Siprimum, col-
his opinionibus existimo secundam esse sini- lectio imprimis fit ex falso principio, et ita

pliciter veram, et quartam posse ad sanum nulla est demonstratio in re ipsa, quicquid
sensum revocari nam prout ; a suis auctori- Aristot. senserit.
bus asseritur , absolute probari non potest. 9. ex Scoto et aliis,
Piesponderi potest ;

Nulla autem occurrit convenientior aut effi- motum de facto quidem non esse seter-
cceli

cacior ratio confirmandi nostram sententiam, num, tamen ex se posse esse, nam cum sit cir-.
quam usu ipso, et quasi experimento medii cularis, necprincipiumnectinem ex sehabet,
physici et metaphysici, quibus hoc probnri ideoque motorem coeli ex se aptum esse mo-
solet, et utriusque etiicaciam examinando. vere motu aeterno, et iude optime concludi
Duo ergo tantum occurrunt physica media, talem motorem esse substantiam spiritalem.
quibus uti possumus ad ostendendum sub- Sed ha>c responsio supponit aliquid non so-
stantias separatas, vel in genere, vel inparti- lum incertum, sed etiam minus probabile,ni-
cohri in primo cntc increato. mirum, motum ceeli potuisse esse ab aiterno.
Nam licet ex sua specifica ratione non pos-
EiepmduntHV raliones ylysicce. quibus prob'!*--
tulet certum principium , vel terminum, et
tur Deum csse.
ideo potuerit anie quodlibet instans incipe^
7. Primum
desumptum- cxmotulocali trac- re et post quodlibet instans durare, tanien
tntur late.
Primum medium sumitur ex
- exgenerica ratione motus et entis successivi,
motu cceli, quo usus est Aristotel., 8 Physic, repugnat illi a?terna duratio sine principio,
et illud etiam adbibuit 12 Metaph., text. 2t>, tum quia alias nunquam potuisset pertran-
ubi ex motu ccsli eeternodemon- pervenit ad siri tum maxime quia omnis creatura ex
;

strandum primum motorem immobilem. Hoc aiternitateexistens necessario durare debet

autem mediuni per se ac praecise sumptum per seternitatem in ea dispositione in qua
multis modis iuvenitur inefficax ad demons- creata est non quod in seternum, a parte
,

trandum rcrum natura aliquam stib-

e c se in post, ita necessario dui^atura, id enim con*
sit

stantiam immaterialein, nedum ad demons- stat non esse necessarium, sed quod a parte
trandum primam et increatam substantiam ante per cluraiionem infinitam, et sine prin-
el imprimis omitto, principium illud in quo cipio, necessario sit in ea dispositione per-
tota illa ostensio fundaiur Omiu quod movc- : mansura, sive iila dispositio sit substantiee,
tvr, aib alio movetur, adhuc non esse satis ce- aut cxistentia% sive qualitatis, aut situs, vel
monslratum iu omni genere motus vel actio- alterius hujusmodi, quia si res creaturab ee-
nis; nam multa sunt qiioe per actum virtua- terno in aliqua dispositione, etiam ipsa dis-
lem videntur sese moverc et reducere ad positioab a?terno condita est: ergo etiamipsa
actum formaiem, ut in appetitu seu volun- dispositio habet durationem sine principio
tate videre licet, et in aqua reduconte se ad talis autern duratio necessario est infinita ex
pristinam frigiditatem; idem ergo accidere parte alterius extremi ; nam si est finita, ita
potest in motu locali atque ita dici potest
; ut clauclatur duobus extremis, jam habet
ccelum non ab alio quam a seipso moveri principium et finem, et consequenter non est
per formam suam aut aliquam virtutem in- a^ternum si vero dicatur illa dispositio so-
;

natam, ex qua talis motus resultat, sicut mo- lum durasse per unum instans indivisibile
tus deorsum resultat in lapide ex intrmseca nostri temporis, hoc multo magis repugnat
gravitate. Quo factum est, ut adhuc sit sub aeternitati, quia multo brevior (si ita loqui li-

judice lis, an ccelum moveatur ab intelligen- cet) est talis duratio, quam quodlibet tempus
tia, necne. Quomodo ergo ex priucipiis tam finitum, imo illa ut sic non est duratio pro-
incertis potest vera demonstratio confici, qua pria, sed initium durationis Unde potius in-
probetur Deum esse. fertur illud instans esse initium extrinsecum
8. Deinde ponamus ut verum illud princi- motus imraediate subsequentis, atque acleo
pium, omm quod movetur, ab alio movetur talem motum non esse eeternum, sed tempo-
(cst enim revera probabilius, recte inteliec- ralem quia ergo res non potest creari etiam
;

tum), et ex consequente ponamus coelumab ab seternonisi incerta ac determinata dispo-

alio moveri, qua, qua;so, necessaria aut evi- sitione, et in iila necessario permanet per
denti oonsecutione inferri potest ex illo prin- aliquam infinitam durationem, ideo repilgnat
24 DISPUTAT. XXIX. DE ENTE INCRE iTO UT RATIONE HUMANA, ETC.
motum esse seternuin, quia per motum inci- ab seterno, esthabere vimadefficiendumruo-
pit res privari ea dispositione, in qua condita tum infmitum, quod est valde diversum, ma-
est. Quod exemplo in re ipsa, de qua agimus, gisqne repugnans. Non ergo ex efficacitate
facile illustratur ponamus ccelum solis esse
: ad illud prius recte infertur potentia etiam
creatum ab seterno necessarium fuit astrum
: ex parte motoris ad hoc posterius maxime ;

solis creari in certo ac determinato loco po- ;

quia ad id, quod in se involvit repugnantiam,
naruus- ergo fuisse creatum in nostro hemi- nulla est potentia.
sphserio necessarium fuisset, ut per quam-
: 11. Sed age demus ob illam probabiiem
dam seternitatem in illo loco, et in nostro he- conjecturam, motorem cceli habere vim ad
mispliserio duraret, ob rationem factam; ergo motum seternum efficiendum vel etiam ,

non potuit ccelum illud ex seternitate move- fmgamus ab seterno movisse ccelum eodem
ri, alias nec per cliem integrum aut horam, modo, et invariabiliter : quomodo hinc recte
nec per clurationem aliquam, qua? diei aut infertur illummotorem esse substantiam im-
horaj posset coexistere, clurasset solin eo loco materialem ? Dices, quia non defatigatur mo-
in quo creatus est. Propter hanc ergo causam, venclo. Sed quid, si quis fmgat, non esse
ut alias omittam, existimo ceternitatem repu- unum et eumdem motorem, sed plures, qui
gnare motui, et motum includere repugnan- vicissim moveant, et icleo nunquam ita lassa-
tiam cum quaclam immutabilitate, quam in- ri, quin prins requiescant, quam necesse sit
cludit eeternitas, ideoque non solum de facto motum aut interrumpere aut , remittere ?

motum non esse seternum, verumneque esse Quanquam enim hoc figmentum ex solo sit,

posse ; igitur ex motu seterno colligi non po- tamen motu cceli non potest demonstrari es-
test motor seternus vel immaterialis. se falsum, nisi enervando illationem et ratio-
10. Dices esto repugnet motui ex parte
: nem intentam,utjam declaro. Quamvis enim
ejus fuisse seternum, nihilominus intelligi sit verum, motorem cceli non defatigari mo-

potest motor ex ad movendum se-

se aptus vendo, non inde sequitur illum esse imma-
terne, si ex parte mobilis aut motus non terialem, sed solum sequitur, et mobile non
repugnaret, et hoc satis est ad vim illationis resistere, nec reagere dmn movetur, et mo-
fache. Ha^c autem aptitudo ex parte motoris torem esse seternum uti umque autem ve-
;

ex motu cceli colligi potest, quia durare po- rum esse potest absque immaterialitate mo-
test in seternum, cum neque habeat contra- toris ; ab seterno fuisset, non de-
sicut sol si
rium, neque ex se postulet certum tempus ;
fatigaretur perpetuo ihuminando, quia sine
ergo motor, quantum in se est, habet vim ad resistentia aut repassione medium illmninat.
movendum seterne ; ergo perinde id facere Sed ait Soncinas supra, ex motu seterno pro-
posset, quantum est ex se, a parte ante sicut xime colligi, motorem non esse in potentia,
a parte post, si aliuncle ex parte effectus non cum sit semper actu movens, ex Arist., 12
repugnaret. Item duratio illius motus tam Metaphys., tex. 30 ens autem in actu, et
;

diuturni, et invariabilis seu uniformis, aper- nullo moclo in potentia immateriale est. Sed,
te declarat motorem ejus sine lassitucline quidquid de mente Aristotelis, de qua pos-
sit

aut defatigatione movere, et consequenter. tea videbimus, illa ratio est valde inefficax,
quantum est ex se, posse semper ac perpe- nam solum coneludit, eum, qui semper actu
tuo movere, atque ita esse immaterialem. movet, non esse in potentia ad movendum,
Sed imprimis non recte fit collectio ex seter- non tamen quod nullo modo sit in potentia,
nitate a parte post acl seternitatem a parte tanquam actus purus, alias etiam Angelus
ante. Motus enim in tempore inchoatus ideo movens perpetuo ccelum esset purus actus.
potest in seternum durare, quia motus, qui Quod si non recte infertur esse purum actum,
in re ipsa ponitur, semper est finitus, et tota inferri etiam non potest esse substantiam
infinitas, quse in futuro motu apprehenditur, immaterialem, quia, si non obstante actione
nunquam in re ipsa existet, ita ut aliquando movendi perpetuo potest esse in potentia ad
sitverum dicere totam jam existere aut ex- alias actiones vel receptiones, eadem ratione
titisse, quod secus erit, si ponatur motus ab dicere quis poterit esse in potentia ad mo-
seterno factus, jam enim tota ejus infinitas tus, vel qualitates materiales, neque ex sola
in rerum natura extitisset. Unde habere vim motione seterna ostendi poterit hoc repugna-
ad movendum semper in futurum, est so- re potius quam illucl. Quod si sit sermo de
lum habere vim ad efficiendum motum in esse in potentia solum quoad esse substan-
infmitum habere autem vim ad movendum
; tiale, verum est, movens seternum non esse
 ;

SECT. I. QUOMODO DEMONSTRETUR DARI ALIQUOD ENS, ETC. 25

sic in potentia, non tamen inde infertur esse non esse ens ex se necessarium,
terius colligi
immateriale ; nam etiam mobile seternum quia tanta imperfectio non cohseret cum tali
motu locali non est sic in potentia, et tamen perfectione tamen hoc jam spectat ad me-
;

nonindefitesseimmaterialeautincorporeum, taphysicum, ut ex ipsis terminis constat. Igi-

ut in ccelo constat. Igitur, ex seternitate mo-
tus, aut ex virtute perpetuo movendi non po-
test recte colligi esse substantiam immate-
rialem, quse movet.
12. Atque ex hoc discursu videtur a for-
tur exhoc motu ab alio, non potest demons-
trari, quod sit alia substantia superior ccelo,
sed potius debet supponi. Multoque minus
potest inferri, quod substantia immaterialis
sit. Si enim quis fingat ccelum esse conditum

tiori inferri, multo minus posse id colligi ex a quadam superiori causa corporea et mate-
motu cceli aut temporali aut absolute sum-, riali, et ab eadem recepisse intrinsecum im-
pto, quia motus ffiternus aliquid majus est, petum ,
quo continue movetur quo modo ,

quam motus simpliciter. Sed argumentemur posset ex vi solius motus localis et pbysici
proeterea ex propriis duobus enim modis
; de suo errore convinci?
poni potest ccelum moveri ab alio. Uno mo- 44. Atque hsec ratio procedit, etiamsi sup-
do ut ab imprimcnte internum impetum pro- ponamus ccelum moveri ab alio extrinseco,
xime activum motus, sicut grave dicitur et proprio motore proximo quid enim habet ;

moveri a generante. Alio modo ut a proxi-
mo movente separato, sicut rota movetur a
manu. Neque enim existimo hactenus esse
demonstratum, quis horum modorum verior
sit, quamvis conjecturis agendo posterior sit
probabilior, et quia ille motus non videtur
motus cceli, propter quod necessarium sit il-
lum motorem esse immaterialem ? aut enim
illud est perpetuitas motus seu diuturnitas,
qua?, de se potest perpetuo durare, et hoc
non, quia ad illud sufficit similis duralio et
perpetuitas in motore et in virtute ejus,
,

necessarius ccelo propter peculiarem naturam quaru posset habere, etiamsi esset corporeus,
ejus nam cum ipsum inanimatum sit, et in
; sicut ccehmi ipsum, vel sol illam habet. Vel
connaturali loco semper maneat, non est cur illucl esset invariabilitas motus, quai indicat

propter se motum requirat; et ideo neque infatigabilem virtutem in motctre, et hoc ad

internus impetas activus acl talem motuni summum declarat motorem esse incorrupti-
illi debitus est; est ergo motus ille necessa- bilem, ut alia omittam quse supra tacta sunt
rius propter hujus mundi conservationem ,
posset autem esse incofruptibilis, etiamsi es-
gubernationem et perfectionem ideoque
, ; set corporeus sicut est ccelum ipsum. Vel
,

probabilius est provenire ab extrinseco mo- illud esset conceptus seu ordo motuum cce-
tore. Verumtamen, quia hoc non est certum, lestium cnm admirabili proportione , et uni-
de utroque membro dicere oportet. formi difformitate apta et accommodata ad
43. Si ergo ponamus ccelum moveri ab hujus mundi sublunaris conservationem et
alio, priori modo, nibil inde probari potest; regimen, et boc quidem ostendit satis evi-
nam licet recte inde inferatur, esse aliam denter auctorem universi esse intellectualem,
substantiam priorem ccelo, tamen hoc non et summa sapientia omnia constituisse et gu-
tam probatur illo modo, quam supponitur, bernare non tamen proximum motorem
;

nam ille motor cceli non aliter dicitur movere uniuscujusque cceli esse intellectualem; pos-
ccelum, nisi quia impressit illi internum im- set enim quis fingere unicuique ccelo datum
petum intrinsecum connaturalem, qui non
et esse proportionatum motorem agentem per
imprimitur nisi a generante, seu ab auctore modum naturse, et ex pluribus motoribus di~
naturse; supponit ergo illa ratio ccelum ha- versarum virtutum consurgere illum ordi-
bere auctorem, a quo procreatum sit; hoc nem. Deinde licet demus inde colligi aliquo
autem non demonstratur illo discursu, neque modo motores ccelorum esse intellectuales,
ex solo motu physico demonstrari potest, sed non tamen incorporeos, nam, licet Angeli es-
solum per metaphysica meclia, quse postea sent aerei, ut multi posuerunt ,
possent mo-
videbimus, nam ad motum localem cceli nil vere ccelos, neque ex vi solius motus cceli
refert, quod ccelum sit conditum, vel sit ex potest convinci, quod ille sit error.
se ens necessarium ergo ex illo motu prse-
; 15. Dicunt aliqui, hoc ipso quod ccelum
cise non potest demonstrari ccelum esse ab habet motorem separatum, immediate con-
alio conditum, sed ad summum potest im- cludi esse incorporeum ,
quia cceium est pri-
mediate inferri esse ens ex se imperfectum, mum corpus, alias procederetur in infinitum.
cum sit capax talis raotus, et incle poterit ul- Sed boc nihil probat , tum quia sine proba-
2G DISPUTAT. XXIX. DE ENTE INCREATO UT RATIONE HUMANA, ETC
tione supponitur coelum esse primum corpus, tamen in eo, qui ex se et virtute propria mo-
cum tamen dici possit esse primum visibile, vet ccelum; quod enim ex se et virtute om-
esse autem alia priora invisibilia, vel esse nino propria movet, ex se etiam est, et ideo
primum inter simplicia inanimata esse au- , increatum est, et consequenter immaterialc ;

tem alia animata intellectualibus formis sim- hoc inquam ) non est ad rem nam hsec pro-
( ;

pliciter priora et nobihora, quse possunt poni batio, qualiscunque sit, non est physica, sed
in numero ideo non oportebit pro-
finito, et melaphysica, nam tota vis illius probationis
cedere in infinitum. Secl urgeri potest, nam medio movens ex se, quod
consistit in illo ,

ex motu cceli probatur ex una parte moto- ex solo motu non habetur; nam motus qui-
rem esse incorruptibilem, et ex alia esse in- dem ostendit in molore virtutem movendi ;

tellectualem : inde tandem concludi potest an vero habeat illam virtutem a se vel ab ,

esse immaterialem quia incorruptibile cor-

,
alio, et an operetur per illam cum dependen-
pus nihil deservire potest ad intellectualem tia, vel sine dependentia ab alio non osten- .

actum, ideoque esse non potest principium ditur ex solo motu, et rursus quomodo ex
intelligendi natura sua conjunctum corpori illa proprietate movendi ex se,colligantur alico

incorruptibili, et ideo, si motor cceli est sub- proprietates, multo minus potest ex motu aut
stantia completa intellectualis et incorrupti- medio physieo investigari, sed metaphysicis
bilis necessario esse debet a materia sepa-
, principiis utendum est ; cujus signum mani-
ratus. Respondetur hunc cliscursum esse satis festum est, omni causahtate effectiva
quia ex
probabilem, cjuem iterum et fusius perseque- potest eadem consecutio fieri ad causam ex
mus inferius tractando de intelligentiis crea- se efficientem, quee ex se abstrahit a physico
tis ;tan en ille discursus non fundatur jamin motu, et ab etlicientia ex materia, vel sine
solo motu physico partim ju-
et locaii, sed illa. Igitur ex solo motu cceli nulla est suffi-
vatur ex doctrina de anima, et partim ac ciens via ad hujusmodi demonstrationem con-
prsecipue nititur in hoc principio, quod intel- fieiendam.
lectualis forma non unitur materiee nisi ut , 18. Secundum mediv.m dcsiimptum ex opc-
juvetur ejus ministerio ad intellectuales ope- rationihis ariimce rationalis, etipsius essentia.
rationes, quod principium metaphysicum est, Ahud medium, seu alia via, sumi potest
et ita illa ostensio, qualiscumque sit, est me- ex operationibus animse rationalis, et cogni-
faphysica, quamvis a"d eam paretur via ali- tione substantiffi ejus, quee ab illis desumi-
quo modo per cliscursuspbysicos, non quidem tur in rebus enim, quae materiam concer-
;

evidentes, sed ad summum probabiles, ut nunt, nulla est aut similior Deo, aut imme-
declaratum est. diatius ab eo penclens in esse et operari,
Atque luec quidem generatim proce-
16. quam anima rationalis, et ideo nullo physi-
dunt de substantiis moventibus ccelos ex ; co medio videtur magis posse cognosci Dcus,
quibus a fortiori constat ex vi solius motus quam contemplatione animse rationalis, et
cceli concludi non posse, dari aliquod primum operum ejus autem hoc medium
; constat
ens immateriale, et increatum; nnm motus physicum esse nam licet anima rationalis
;

ccelidese solumducitusque acl proximumali- immaterialis sit, est tamen forma mateiiae,
quem motorem cceli, in quo ex se non requi- et similiter operatio ejus, licet in se sit spiri-

rit, etconsequenter neque ostendit illas per- tualis, aliquo tamen modo pendet a corpore,
fectiones, ut declaravimus ergo neque ex illo; et icleo consideratio animee conjunctee corpori
motu, neque ex aliquo effectu physico potest et operationum ejus ad physicum pertinet.
investigari, an ille motor sit unus in omnibus 19. Verutntamen ha^c etiam via deservire
ccelis, vel plures, et si sunt plures, an omnes non potest ad demonstrandum aliquid de
reducantur ad unum primum, a quo pen- Deo, nisi supponendo aliquid in metaphysica
deant, vel aliquo modo moveantur, et quo demonstratum, et utendo semper mediis et
genere motionis ergo multo minus poterit
; rem ultimo con-
principiis metaphysicis acl
ex motu cceli colligi esse aliquod primum cludenclam. Nisi enim supponamus rationa-
ens, in quod perfectiones illae conveniant; lem animam habere auctorem supremum, a
sed oportebit semper aliquod medium meta- quo procreata sit, non poterunt, ex perfectio-
physicum adjungere, quo id concludatur. nibus animse, similes aut meliores in Deo
17. Quocl ergo quidam aiunt, licet ex motu colligi. Quod autem anima habeat hujusmo-
cceli absolute non concluclantur illee proprie- di causam, non potest a philosopho ex solis
tates in quocumque motore ejus, concludi animae operationibus colligi, sed oportet uti
 :

SECT. I. QUOMODO DEMONSTRETUR DARl ALIQUOD ENS, ETC. 27

aliquo piincipio communi aliis agentibus vel formali vel virtuali faciendum se, et hacacl

effectibus creatis, de quo mox videbimus. de causa est longe evidentius hoc princi-
Igitur ex hoc medio pbysico, ut pbysicumest, pium Omne quod producitur, ab alio produ-
:

non demonstratur dari unum ensincreatum. citur, quam de illo Omne quod movetur, ab :

At vero, supponendo babere animam supe- alio movciur ; nam quod movetur, supponi-
riorem causatn sui esse, quani primum ens, tur esse, in quo esse potest intelligi actus
aut Deum appellamus, optiine quidem colli- virtuahs ad se movendum; quod autem ef-
gitur, si anima est inteilectuahs, libera, im- ficitur, non supponitur esse, sed potius sup-
materialis, immortalis, etsimilia, queeperfec- ponitur non esse, antequam fiat; in ipso au-
tionem simpliciter dicunt, multo magis hcec tem non esse non potest esse virtus ad se
omnia in Deo reperiri ; tamen hsec ipsa col- efficiendum, et icleo est evidens illud princi-
lectiofundata estinmedio metapbysico,ac ge- pium proprie intellectum de prima ac vera
nerali principio, quod perfectiones effeetus effectione, ut abstineamus nunc ab illa cjuses-
sunt nobiliori modo in causa principali, et tione Theologica, an eadem res possit bis
praesertim in prima ; demonstratio autem pro- existere, et ut semel existens possit concur-
prie ad illam scientiam pertinet, ad quam rere ad effectionem sui, ut secundo seu alibi
medium demonstrationis spectat. Adde, quod existentis; hoc enim miraculum etiarosi ad-
attinet ad attributum immaterialitatis, ex mittatur, non enervat principium positum,
boc prseciso medio non posse inferri Deum tum quia hic agimus de naturali et propria
esse omnino immaterialem sed ad sum- , reieffectione aut productione; tumetiamquia
mum ad modurn anima? rationalis. Gon- illa secunda effectio in pra>dicto casu non

cludimus ergo omnia media pbysica per tam meretur nomenproductionis, quam con-
se esse insufficientia ad demonstrandum servationis, cum supponat rem existentem.
esse aliquod primum ens increatum imo ; 24. Hoc ergo posito principio, sic concludi-
obit.er est ostensum per se non suffice- tur clemonstratio : omne ens aut est factum,
re ad demonstrandum quid vel quale ,
, aut non factum, seu increatum; sed non pos-
sit illud ens eo modo quo per effeclus de- sunt omnia entia, quse sunt in universo, esse
monstrari potest, sed boc semper ad meta- facta ; ergo necessarium est esse aliquod ens
pbysicum pertinere. Siraul tarnen est aliquo non factum, seu increatum. Major est evi-
modo declaratum quo modo pbilosopbia ,
clens, cum necesse sit ex duobus contradicto-
paret aliqualiter viam, et occasionem prae- riis alterum cuilibet convenire. Minor proba-
beat, et aliquos etiam effectus subministret, tur, quia omne ens factum, ab alio est fac-
quibus ad bujusmodi conficiendam clemons- tum ; vel ergo illud a quo factum est, est
trationem juvet, quod magis in sequentibus etiam factum, vel non si non est factum, :

exponetur. datur ergo aliquod ens increatum, quod in-

tendebamus si vero illud etiam factum est,
;

Expendimtur rationes et media oportebit ab alio esse factum, de quo ulterius

metajpliysica.
idem inquirendum erit, et ita tandem aut sis-
20. Superest, ut secundoloco ostendamus, tendum erit in ente non facto, aut proceden-
quoniodo metaphysica possit demonstrare dum in infmitum, aut circulus committendus
esse aliquod ens increatum. Quod brevius non potest autem aut committi circulus. aut
insinuabimus, quia in praecedente disputa- in infmitum procedi, sistendum ergo necessa-
tione, sect. 1, fere omnia tacta sunt, qufe hic rio est in ente non facto.
dici possent.Primo igitur, loco illius princi- 22. Declaratur et probatur prior pars mi-
pii pbysici Omue quod movetur, ab alio mo-
: noris voco enim committi circulum. si quis
;

vetur, sumenclum est aliud metapbysicum dicat produci ab alia, et hanc rur-
unam rem
longe eviclentius Ornne quod fit, ab alio [it,
: sus produci ab ea quam ipsa procluxerat, vel
sive creetur sive generetur, sive quacumque immediate, vel mecliate, et post multas gene-
ratione fiat. Quod principium ex eo clemons- rationes; ita enim fmgere quis posset omnem
tratur, quod nihil potest efficere se. Nam res rem produci ab alia distincta a se, et nullam
quce per effectionem acquirit esse res au-
fit : esse improductam. Hunc ergo circulum clici-
tem, qute facit aut producit, supponitur ha- mus esse impossibilem, et feque repugnan-
bere esse, et ideo claram repugnantiam in- tem illi principio Omne quod proclucitur, ab
:

volvit quod idem faciat seipsum

,
: prins alio producitur, sicut quod eademres seipsam
enim, quam res sit, non potest esse in actu producat ; nam si res una fit abalia a se facta,
28 DISPUTAT. XXIX. DE ENTE INCREATO UT RATIONE HUMANA. ETG.
inediate saliem et quasi in virtute efficit infinitum, nulla est prima ; ergo nulla erit
seipsam. Item quia in re quee facit aliam, causalitas. Quod alii ita exponunt, quia si
supponitur esse ergo etiarn snpponitur
; ,
procederetur in infinitum, nunquam perveni-
quod sit facta, si per effectionem habet esse ; retur ad effectum, eo quod infinitum pertran-
ergo non potest esse facta a suo effectu. siri non potest. Quod ut declaremus, suppo-

23. Dices, hoc argumentum convincere, rem namus hunc processum dupliciter fieri posse,
quse facit aliam, prout existit quando illam ascendendo ab inferioribus causis
scilicet, vel
efficit, non esse factam ab eadem re quam ad superiores, vel e contra clescendendo ab
efficit, quatenus ab illa recipit esse ; nihilo- universalibus ad proximas causas. Hoc po-
minus tamen intelligi posse, rem illam quse steriori moclo evidens est, sistendum neces-
alterarn effecit, amittere illud esse, quod tunc sario esse in aliqua cansa ultima, seu proxi-
habuit, et tamen postea reproduci, vel ab ma effectui ,
quia alias nunquam pervenire-
eadem re quam ipsa fecerat, vel aliquo effec- tur ad effectum; nec enim intelligi potest,
homines patrem
tu ejus, ut verbi gratia inter quod effectus prodeat in esse, et quod non
mortuum regenerari aut avum a ne- a filio, proxime et immediate ab aliqua causa pro-
pote aut pronepote aut post centesimam
, , deat. Prior ergo processus sursum versus
generationem ita enim facile philosophari
; est qui difficultatem habet, quique ad rem
poterant Pythagorici, qui reverti easdem ani- praesentem spectat; in hoc ergo progressunon
mas ad corpora existimabant. videtur eificax ratio facta. Nam illa progressio
24. Verumtamen evasio hsec non habet lo- in infinitum intelligi potest vel inter causas
cum, nisi simul adjungatur processus in infi- proximas, et magis ac magis remotas, quas
nitum, nam vel in illis circulis seu conversio- vocant per accidens subordinatas, et has non
nibus generationum sistitur in aliquo primo oportet simul concurrere, imo nec simul esse,
producente non genito, et de illo nullo modo cum fit effectus, sed successione quadam, ut
dici potest, quod fuerit factus ab aliquo ef- filius est a patre, et pater ab avo, et sic de
fectu suo, quia supponitur esse ante omnem ceeteris ; vel inter causas per se subordinatas,
suum effectum. Et tunc in illo fit argumen- quee simul, et unaquaeque in suo ordine, im-
tum, quia vel ille primus auctor generatio- mediate influunt in effectum, ut causa prima
num est simpliciter non factus , et ita conclu- et secunda. Priori ergo modo videtur non re-
dimus quod intendimus, dari scilicet aliquod pugnare maxime juxta sententiam Aristote-
,

ens simpliciter non factum aut ille etiam
factus est ab alio et de illo alio redit eadem
,
; lis, progredi in infinitum, quia si mundus
fuisset ab seterno necessarius fuisset similis
,

inquisitio, quce nunquam sistet, donec per- processus. Hic autem processus in infinitum
veniatur ad ens increatum. Quod si in illis sufficit ad eludendam rationem factam, quia
circulis et conversionibus generationum nun- queelibet res dicetur facta ab alia, et nun-
quam primo generante, jam
sistitur in aliquo quam sistetur in re non facta. Posteriori au-
adjungitur prreter dictum circulum processus tem modo, etiamsi daretur processus in infi-
in infmitum, etprseterea multiplicantur incom- nitum, perveniri posset ad effectum , quia
moda, scilicet, quod per naturales generatio- causee ita per se subordinatee non operantur
nes eademindividuareproducantur, et similia, successive una post aliam, sed simul hoc ;

sine quibus processus ille in infinitum suffice- autem modo non repugnat infinitas causas, si
ret, si dari posset. sint, simul operari. Quod enim dicitur, infini-
tum non posse pertransiri, verum est, quate-
In causis efficientibus earumque effectibus non
nus hoc significat successionem ; nam si
posse in infinilum procedi.
unum post aliud numeretur, aut agat, nun-
25. Superest ergo, ut probemus alteram quam exhaurietur ex ea parte qua infinitum
partem minoris supra posilee, scilicet, non est. Quod autem totum simul, vel tota multi-
posse procedi in infinitum in emanatione tudo causarum simul existentium simul ,

unius entis ab alio ,

quod in omni genere etiam agat, vel influat in eumdem effectum,
causarum demonstravit Arist., lib. 2 Metaph., non est contra rationem infiniti. Denique, qui
eap. 2. Etprsecipua ratio esse videtur, quia ex posuerit hanc infinitam causarum subordina-
processu in infinitum sequitur tolh omnem tionem, negabit omnes pendere ab aliqua pri-
causalitatem quia in causis per se ordinatis
, ma, unde Aristoteles, dum contrarium sup-
posterior pendet a priori, et omnes posterio- ponit, videtur petere principinm.
res ab nliqua prima ; sed posito processu in 26. Nihilominus evidenter (ut existimo) os-
 SEGT. I. QUOMODO DEMONSTRE TUR DARl ALIQUOD ENS, ETC, 29
tendi potesl, necessario sistendum esse in verba, adcequate et secundum se totam, ut ex-
aliqua prima causa non facta, et incipiendo cludatur dependentia secundum quid, seu se-
a causis per se subordinatis ,
quarum una cundum partem, qualis est, verbi gratia, de-
per se et aetu pendet ab alia, vel in esse, pendentia effectus a causa secunda, ut ignis
vel etiam in actione. Primum afferri hic pos- ab igne genito dicitur enim totus ignis ge-
;

sunt rationes, quibus probatur, non posse
esse in rebus multitudinem actu infinitam,
sine qua multitudine non possit intelligi ille
processus in infinitum in causis subordina-
tis; sed illas omitto, tum quia generales sunt
et remotse tum quia non sunt adeo eviden-
; dum
tes. Argumentor igitur in bunc modum ex
propria ratione et subordinatione causarum,
ut Aristoteles argumentatus est quia impos-
totam collectionem entium, vel cau-
sibile est
nitus dependere a generante, quia sine ac-
tione ejus revera non fuisset hoc totum; ta-
men illa dependentia est tantum ratione for-
mee et unionis ejus cum materia, non est ta-
men adsequata, ac per se primo, seu secun-
se totam, quia entitas materiee per se
non pendet ab actione ignis. Cum ergo dici-
mus, totam collectionem entium non posse
;
esse dependentem, intelligimus hoc modo,
adaequate, et secundum se totam; nam
scilicet

sarum efficientium, esse dependentem in suo secundum partem dici potest dependens, quia
esse et operari; ergo necesse est esse in illis ablata una parte, non esset illa collectio, for-
aliquid independens; ergo non potest in illo maliter loquendo. Et hoc modo etiam potest
progressu in infinitum procedi, sed sisten- collectio ratione unius partis pendere ab alio
dum est in ente improducto, quod etiam in in illa comprehenso, ut per se notum est; ta-
causando sit independens. Primum antece- men hoc nihil obstabit, quominus in illa col-
dens est evidens ex dicto principio Omne : lectione detur aliquod ens simpliciter inde-
quod producitur, ab alio producitur ; nam pendens, et non factunr, quod nos deducere
perinde est dicere Omne quod dependet, ab
: intendimus. At vero, loquendo de collectione
alio dependet si ergo tota rerum collectio
; entium secundum se totam, et adfequate de-
esset dependens, deberet necessario pendere pendente, id est, secundum omniaentia,quie
ab alio id autem est impossibile, quia extra
;
illam quasi componunt, sic impossibile est
collectionem non est aliud ;
quod si tota col- totam collectionem sic dependentem, peudere
lectio penderet ab aliquo ente intra ipsam ab aliquo in illa incluso, sed necesse est, ut
comprehenso, etiam iilud penderet a seipso, sit extra illam; unde e converso sumendo to-

quod cst impossibile sic ergo impossibile

; tam collectionem entium, extra quam nihil
est, totam collectionem entium esse factam, sit, impossibile esttotamillam esse dependen-
aut totam collectionem causarum esse depen- tem, quee erat propositio assumpta.
dentem in agendo, propria dependentia, qua 28. Deinde probatur prima consequentia,
posterior causa pendet a priori. quia, omne ens, divisive, seu distributive
si

27. Objectioni retpondetur. Dices
totum compositum pendet a parte, verbi gra-
tia, a forma, et tamen non propterea forma
pendet a seipsa. Rcspondetur imprimis aliud
esse loqui de dependentia formali, vel mate-
riali, aliud de effectiva, de qua loquimur; nam,
: nonne sumptum, esset dependens et factum, etiarn
collectio omnium entium esset dependens et
facta, non quidem una singulari dependentia
aut actione, sed collectione omnium depen-
dentiarum aut actionum, quibus omnia entia
dependent aut fiunt non enim alia ratione
;

totum pendere a partibus nil aliud est quam potest esse dependens aliqua collectio en-
componi ex illis, et ideo non est necesse in tium, nisi quia in ea nulluni est ens, quod
forma, verbi gratia, seipsam componere, sed non dependeat; ergo si tota collectio etiam
solum ut suum proprium et intrinsecum esse esse non potest dependens, ut ostensum est,
conferat composito ;dependere autem effi- necesse est esse in illa collectione aliquod ens
cienter, est recipere ab alio suum esse, dis- omnino independens, et non factum *. Atque
tinctum ab eo quod est in causa; et ideo si eadem ratio est de toto ordine causarum,
aliqua multitudo secundum se totam effective quarum una ab alia pendet in esse, aut effi-
pendet, necesse est ut pendeat ab aliquo non cere; non enim potest tota causarum collectio
comprehenso in illa multitudine, nam si ab esse depenclens ,
quia extra illarn nulla est
aliquo in illa comprehenso penderet, vel illud causa a qua pendeat, ut declaratum est. Ne-
penderet a seipso, vel certe non tota multi- que etiam potest fingi mutua talis dependen-
tudo adsequate et secundum se totam erat
dependens. Sunt autem consulto posita illa 1
Yide Scot., 1 , d. 2, q. 9, et 1. 8 Met., q. 6.
30 DISPUTAT. XXIX. DE ENTE lNCRIi ATO UT RAT10NE HUMANA, ETC.
ut in ea circulus detur, ut superiori
tia, ita 30. Alio tamen modo excogitari potest
etiam diseursu late probatum est; agimus progressus in infinitum in causis per se su-
enim cle propria clependentia ,
qua inferior bordinatis intermediis, ita tamen ut omnes
causa depenclet a superiori, ita ut totum illius sub aliqua prima, seu prorsus independente
esse, posse, et agere, in altera nitatur. Tgitur contineantur. Probabile est enim, quod inter
necesse est, ut in tota coliectione causarum causam proximam etprimam sint aliquas cau-
per se ordinatarum (queecunque illae sint) de- see universales mediae per se subordinatae,
tur aliqua independens omnino ab alia supe- non repugnat ita fieri. Rursus nu-
vel saltem
riori,quoniam alias tota collectio esset pen- merus causarum, quae inler supremam et
dens, quod repugnare ostensum est. proximam intercedere possunt, non est om-
29. Denique hinc probata relinquitur pos- nino fixus et determinatus. preesertim in or-
terior consequentia. Quod enim in causis elii- dine ad potentiam absolutam Dei potest ;

cientibus per se subordinatis detur processus enim Deus facere ut illee causee interrnediee
in inlinitum, dupliciter inteliigi potest. Pri- sint tres, vel quatuor, vel plures in quocun-
mo, ut ascendendo a causa proxima et par- que numero, licet in iufmitum procedatur.
ticulari acl superiores magis ac magis perfec- Hinc ergo posset aliquis ulterius progredi, et
tas seu universales, nunquam sistatur in ali- clicere, posse Deum infmitas causas interme-
qua, quce a superiori non pendeat, et in hoc dias et per se subordinatas condere, a quibus
sensu est evidenter impossibilis hic proces- effectus causa^ proximee pendeat, ut, verbi
sus, ut discursus proxime factus probat, sci- grafia, infinitos ccelos, aut Angelos, atque
licet, quia alias tota series et collectio causa- hoc modo non esse impossibiiem processum
rum esset dependens, unde, acl probanclum in infinitum in causis per se subordinatis sub
quod intendimus sufficit, ut in hoc sensu
, una prima. Atque in hoc quideni sensu diffi-
non possit dari processus in infinitum in hu- cile est probare hunc processum esse impos-

jusmodi causis. Et ila procedit ratio Aristote-
lis, quod omnes causee preeter ultimam, quee
immediate conjungitur etfectui, essent me-
diae, et nuila esset prima, quod est impossi-
bile idem namque est esse causas medias,
; sine successione,
quod essc dependentcs. Et eeque repugnat
omnes distributive esse dependentes, ac to-
tam collectionem essc dependentem (ut recte
Scotus ibi notavit) nam tota collectio non po-
test"esse ciependeus, nisi ratione omnium
singulorum in illa contentoruin. Et in eodem
sensu facile potest expliaari illa ratio, quod
alias nuncjuam posset ad actionem perveniri,
nec posset iila infmita dependentia pertran-
siri ; nam actio primario ac principaliter in-
choari debet a causa superiori, a qua infe-
sibilem, maxime ex illa ratione, quocl infini-
tum pertransiri non posset, aut quod non
posset inchoari actio. Contra hoc enim recte
videtur procedere ratio superius facta, quod
per simultaneum concur-
sum simul posset actio progredi ab omnibus
illis causis, maxiaie inchoante actionem pri-
ma, quffi posset omnes alias ad operandum
movere, vel adjuvare, etiamsi essentinfinit.
ac Neque etiam suificienter ostenditur hoc im-
possibile, ex eo quod inter duos extremos ter-
minos (quales sunt causa prima et proxima)
non videtur esse possibiiis progressio in in-
fmitnm, aut multitudo infmita causarum, cum
fmitum sit, quocl terminis seu extremis clau-
clitur hoc enim est verum in magnitudine
,

rior pendet, unde impossibile est inferiorem continua, non vero in multitudine preeser- ,

inchoare actiouem, nisi infiuente prius supe- tim quando extrema sunt diversarum ratio-
riori, ordine saltem independentise et princi- num, et maxime, si aiterum illorum infini-
palitatis ; si autem queelibet causa habet su- tum sit sic enim certum est inter infimum
;

periorem , et nunquam
pervenitur ad supre- Angelum et Deum posse in infinitum species
mam, nulla est a qua primo et per sc in- substantiarum intellectualium multiphcari ;

choetur actio erit ergo impossibilis omnis

; uncle si tota collectio illarum specierum fin-

effectio. Vel aliter, si illo modo in infmitum gatur in re posita, esset intinita multitudo
progreditur, fit ut tota series et coliectio cau- contenta inter illa duo extrema contenta ;

sarum sit dependens; ergo ab aliqua superiori (inquam) non numero, sed perfectione. Sic
pendet ; ergo ab illa principaliter inchoanda igitur excogitari posset infinita multitudo cau-
est actio ;si ergo talis causa nulla est, nec po- sarum per se subordinatarum.
terit actio ulla inchoari. Hic ergo sensus, et 31. Vernmtamen quidquid sitde possibili-
verus est, et nobis suificit aci demonstratio- tate hujus fictionis, ea nihil obstat demonstra-
nem intentam. tioni intentee, quiajam illa supponit aliquam
 ; ;;

SECT. I. QUOMODO DEMOJNSTRETUR DARl ALIQUOD EN3, ETC. 31

primam causam, seu primum ens indepen- neeesse est habere causam superiorem. At-
dens. Deinde, etiam si ille infinitus eausaram que ita progrediendo vel ab uno individuo
,

concursus esset possibilis, prseter omnem ra- ad aliud vel ab una specie facta ad aliam
,

tionem fingeretur de facto dari in causis per factam, tandem erit necessario sistendum in
se subordinatis quia nec potest ostendi ne-
,
re omnino non facta.
eessatiusneque in rebus potest inveniri ali-
, 33. Quee ratio evidentior adhuc est, quando
quod signum aut vestigium talis multitudinis hic processus in causis per accidens est inter
aut intluxus infiniti ; maxime cum valde pro- individua ejusdem speciei, nam si unum in-
babile sit, ut in superioribus dicebam, non dividuum tale est, ut ex se non habeat esse,
dari causas propiie per se suborciinatas, id nisi a causa agente illud recipiat, fieri non
est, totales in suo ordine, el immediate in- potest, ut aiiud individuum ejusdem speciei
fiuentes in singulas actiones, prceter propriam habeat ex se esse prorsusiudependens, et non
seu proximam causam, et primam seu supre- communicatum ab aliqua causa agente nam ;

mam. Denique licet illa muititudo causarum habere esse ex se, vel tantum ab aho, sunt
actu infinita ex praecisa ratione causandi forte differentise seu modi entis plusquani genere
non possit demonstrari impossibilis, ex ipsa diversi, nam si ens corruptibiule et incorru-
ratione muititudinis actu infinitse probabitius ptibiie ditferunt essentiaiiler, et genere, teste
est esse impossibilem. Jllud etiam dilficiili- Arist., lOMet., midto magis ens factum et
mum inleiiectu est, quod in eo casu nulla non factum, pendens et independens nam ,

posset assignari causa creata proxime subor- hoc simpliciter necessarium est, iiiuci vero
dinata Deo, id est, inter quam et Deum nulia minime, ut in disputatione superiori declara-
pertectior intercedat, et consequenter nulia tum cst ; cum ergo individua ejusdem speciei
etiam assignari posset, quae a solo Deo in sint ejusdem essentia^, fieri non potest ut
agendo penderet. Sed ha c j
et simiiia (ut video) unum habeat esse receptum, et non ahud
instari possunt in rcbus seu causis possibili- ergo necesse est, ut tota species, iotaque col-
bus. Non est tamen eadem ratio, quia possi- lectio individuorum habeat esse receptum
bilia tantum, ita esse
sicut sunt in potentia ergo ab alio non contcnto in illa specie ; er-
possunt syncategorematice ut aiunt,
iniinita , go non potest in his indivicluis ita in infini-
seu indeterminata at vero quae actu sunt
; tuni procedi, in dependentia, seu dimanatio-
facta, debent esse determiuata, et ideo im- ne unius ab alio, sed sistendum necessario
possibile est intelligere causas actu subordi- est in aliquo non ciependente, nec dimanante
natas sub prima, quin detur in eis aliqua, ab aliquo individuo illius speciei, et conse-
qiue proxime procedat aut pendeat a soia , quenter neque a tota specie, quia species nou
prima cl ita non poterunt inter primam et
, agit nisi per inciividua. Et tunc procedendum
ultimam esse infinitse. Verumtamen h?ec nos ulterius erit de iila superiori causa interro-
immergunt in materiam de infinito qute infi- gando, an sit simpliciter independens, nam
nita est, et ideo illa prcetereo, ne a proposi- si talis est, ipsa est illud ens increatum, quod

to divertamur. inquirimus si vero est dependens, ulterius

;

32. Ex bis ulterius faciie constare potest, incpiirendum erit cle causa a qua pendet, do-
quici dicendum sit in causis per accidens su- nec sistatur in causa omnino independente,
bordinatis eadem enim distinctione respon-
; quia non potest in intinitum procedi, propter
dendum est, nam de infinito
si intelligatur rationem datam, quodtota collectio causarurn
processu, non contento sub una causa supe- aut reruin non potest esse dependens.
riori independente a tali serie causarum,
,

est plane impossibilis ille progressus in infi-

De causis per accidens subordinatis.

nitum, quod eadem ratione proportionate ap- M. At vero

processus in infinitum in cau
plicata ostendi potest, quia si nullus est ho- sis per accidens subordinatis, manantibus
minum qui non pencieat et factus sit, ergo seu dependentibus ab una superiori causa,
tota collectio hominum . seu tota species hu- juxta Aristotelis sententiam, non solum non
mana pendet ergo nccesse est
et facta est ; repugnat, verum etiam necessarius est ad
ut pendeat, et facta ab alia causa supe-
sit perpetuam generationum successionem et clu-
riori non contenta intra speciem humanam rationem, et juxta multOrum Catholicorum
ergo etiamsi fingatur, seriem hominumproce- sententiam, licet non sit necessarius, nec de
dentiurn intcr se esse infinitam intra suam facto detur, est tamen possibilis. Quod licet

speciem, nihiiominus sumpta tota collectione, admittamus, nihil obstat nostree demonstra-
 . ;

32 DISPUTAT. XXIX. DE ENTE INCREATO UT RATIONE HUMANA, ETC.

tioni, quia in hoc processu supponitur supe- 37. Secundo, quia ab illo homiue, quem
non facta, vel sal-
rior causa, vel simpliciter fingimus ab eeterno a Deo productum, non
tem non tali modo, neque in tali scrie gene- potuit alius homo ab eeterno generari de- ;

rationum contenta, ex qua facile est perve- buit ergo necessario generari in tempore, et
nire ad causam simpliciter non factam, ea- consequenter successio hominum non potest
dem argumentandiforma, ut ssepe dictom,et esse infinita, cum in tempore inceperint mul-
factum est. tipJicari. Consequentia per se nota est, et

35. Ego vero (ut hoc obiter dicam, quod antecedens probatur, quia non potuit homo
alibi tractandum est latius) existimo etiam productus ab eeterrio simul ac creatus est,
,

hoc modo esse impossibile progredi in infi- generare alium, nam generatio humana suc-
nitum, etiam in causis per accidens subordi- cessionem requirit; ipse autem simul et sine
natis, et ab alia superiori manantibus. Quod successione 'procreatus esset, nec potuisset
ita breviter declaro in specie humana, et est aliter ex eetcrnitate produci; ergo necesse
eadem ratio de reliquis ; nam si species hu- estuthomo genitus ab alio homine, etiam ex
mana talis est, ut non potuerit esse in rerum eeternitate existente, sit duratione posterior
natura, nisi recipiendo iUuda superiori causa, illo. Vel ergo est posterior duratione fmita,

verbi gratia, Deo, ergo necesse est ut in ali- vel infinita. Primum dici non potest, alias vel
quo certo et determinato individuo illud re- neuter esset ab eeterno, quod est contra hy-
ceperit, quod individuum a sola illa causa pothesim, vel inter eeternitatem et tempus
superiori processerit, et non ab alio individuo esset tantum finita distantia, vel uterque es-
illius speciei. Ratio prioris partis hujus con- set eeternus, et nihilominus unus anterior alio
sequentis est, quia actiones suntcirca singu- duratione finita, quee omnia involvunt claram
laria, et ideo non potest species fieri nisi in et apertam repugnantiam ; nam si duratio
aliquo" certo etdeterminato individuo; nam unius hominis tantum finite superat duratio-
individuum vagum nonestperfecte singulare, nem alterius, et illa quee est minor, est finita,

sed aliqua ex parte est quid commune et con- etiam altera quee excedit, est necessario fmita,
fusum. Ratio autem posterioris partis est, et consequenter non eeterna quia si finito ,

quia quando individuum procedit ab alio in- additur finitum, non fit infmitum, sed finitum
dividuo ejusdem speciei, illa non est prima manet, et terminis clausum; si vero utraque
effectio talis speciei in rerum natura, quia una excedat
estinfinita, impossibile est, quocl
jam supponitur facta in alio individuo, a quo alteram ex ea parte qua infinita est quia si ,

alterum procedit: ergo in illa emanatione, in utraque est infmita, utraque est eeterna, utra-
qua primo talis species fit in rerum natura, que sine initio ;
quomodo ergo una est ante-
necesse est ut illud individuum in quo fit, rior altera , et excessu finito ? Est igitur in
non procedat ab alio individuo ejusdem spe- omnibus his manifesta repugnantia , et ideo
ciei, sed a sola illa superiori causa, a qua impossibile est , homo
ut creatus ab eeterno
species pendet. Rursus ut daretur talis pro- non antecedat hominem a se genitum, per in-
cessus in infinitum, necessarium esset illam finitam durationem, etideo series generatio-
speciem productam esse ab eeterno, saltem num ab illo procedentium, nunquam esse po-
in illo individuo, quod proxime et immediate test infinita, et e contrario ascendendo a
manat a solo Deo, vel causa illa superiori, quolibet homine in tempore genito per om-
quia successio generationum non potest esse nes progenitores suos qui sunt causee per
,

infinitaa parte ante, nisi sit ab
se notum est.
36.Ex his autem principiis aperte conclu-
ditur non posse in infmitum procedi in his
causis per accidens subordinatis. Primo qui-
dem, quia quando hoc modo proceditur in in-
fmitum,nunquam potestjassignari prima causa
in illo ordine, a qua reliquae dimanaverint; at
vero in hac serie causarumper accidens subor-
dinatarum necessario pervenitur ad primum
hominem, verbi gratia, a quo generatiohomi-
num incepit, ad illum, scilicet, qui non ab
homine, sed a superiori causa procreatus est.
eeterno, utper accidens subordinatee,, non potest progredi in
infinitum
38. Omitto rationem aliam supra tactara,
quod res successiva non potest esse eeterna
omitto etiam alias, quee fieri solent in materia
de reternitate mundi, quee sunt probabiles,
non tamen eeque demonstrant; omitto deni-
que responsionem aliquorum, qui putant
evertere discursum factum, negando, in eo
casu, in quo generationes hominum essent
eeternee, fore necessarium aliquem determi-
natum hominem esse creatum a Deo ab
eeterno, vel certe eiliquos (quod perinde est),

SECT. I. QUOMODO DEMONSTRETUR DAJU ALIQUOD ENS, ETC.
a quo vel a quibus ceeteriducant originem,
qui per humanam generationem procreati
sunt ; heec enim responsio, et mente concipi
non potest, et ex superioribus satis refutata
est. Unde intelligi non potest infinitus pro-
gressus inhumanisgenerationibns, nunquam
deveniendo ad aliquem hominem, qui sitve-
luti primus parens ca>terorum, nisi ponendo
speciem humanam non productam a supe-
riori principio quia si producta est, revera
;
in aliquo determinato individuo necessario
produci debuit illud autem consequens non
; possit esse materialis, ut constans ex alia ma-
solum in fide est erroneum, sed etiam evi-
denter falsum ut probatum est. Sic igitur
, substantia simplex quantitati subjecta, sicut
probatum relinquitur ( quocunque modo ab
effectibus ad causas, et a causis proximis ad
remotas, per se vel per accidens subordina-
tas progrediamur), necessario sistendum esse
in aliqua causa non facta, vel tali modo si
tantum in determinato ordine fiat progressio,
vel simpliciter improducta, et qua? absolute
sit ens increatum, si ascensus fiat simpliciter
in toto orcline causarum, vel in tolo uni-
verso.
39. Ulterius vero colligo ex demonstratione
facta hujusmodi ens increatum necessario
esse debere substantiam aliquam nam sub- ;
stantia ex se est prior accidente semperque ,
accidens in substantia fundatur, unde fieri
non potest ut accidens sit primum ens increa-
tum seu non factum, quia quodcunque tale
esse fingatur, necessario esse debet in aliqua
substantia; ergo multo magis ipsa substantia
erit increata, etnon facta. Itaque manifeste
probatur discursu facto, illud ens quod ex se
habet esse sine effectione aut dependentia ab
alio, debere esse substantiam an vero in tali ; dicit; hoc enim est quod ipso usu, et exami-
substantia possit intelligi ahquod accidens,
quod consequenter etiam increatum sit, ut-
pote existens in substantia increata, dicemus
postea, inquirendo divina attributa , et simi-
liter postea videbimus, quomodo demonstrari
possit hanc substantiam increatam esse im-
materialem; nam ex solo discursu hactenus
facto,sumpto ex connexione et subordinatio-
ne causarum, non videtur posse immediate
coliigi illam substantiam increatam esse om-
nino immaterialem et incorpoream.
40. Posset quidem optime ac facile ex dic-
tis inferri hanc primam substantiam non
posse esse materialem tanquam compositam
ex hac materia rerum generabilium et
raptibilium; nam omnes ex hac res, quse
materia compommtur, necessario requirunt
efficientem causam, quia hsec materia non
XXVI.
,
33
habet ex se innatam aliquam formam cum ,
de se sit subjecta mutationi cujuslibet for-
mee unde necessario recipit formam ab ali-
;
quo efficiente, quod estcausa totius compositi
ex tali materia et forma; cum igitur omne
hujusmodi compositum factum sit, recte con-
cluditur, illud ens, quod non habet causam
efficientem, non esse compositum ex hac
materia; an vero ipsamet materia facta sit,
necne, non potest ex solo preedicto discursu
defmiri. Rursus an illa substantia increata
,
teria, vel etiam an possit esse corporea, ut
Averroes de ccelo existimavit, ac denique an
ccelum ipsuin., quod ingenerabile creditur, et
incorruptibile sit substantia facta, necne,
,
non existimo posse ex prsedicto solo discursu
, definiri ; sed ulterius progrediendum est,
aliis principiis utendo, ut postea videbimus;
hactenus ergo solum est demonstratum esse
aliquam substantiam increatam etimmateria-
lem in dicto sensu.
Quicl d,e opinionihcs supra relatis sentiendum
sit.
41. Tandem ex dictis constat veritas se-
cundae opinionis superius relatse et conse- ,
quenter ostensum priraam et tertiam ab-
est,
solute falsas esse, quantum ad id in quo con-
veniunt, srilicet, quod per meclium pure pby-
sicum possit demonstrari substantia increata
aut abstracta ab omnibus rebus materialibus.
Quoad id vero, in quo tertia cum secunda
convenit, scilicet demonstrationem metaphy-
sicam per se esse ad hoc sufficientem, verum
natione utriusque meclii a nobis est demons-
tratum. Quarta vero opinio, si inteUigat me-
taphysicam demonstrationem per se et in-
trinsece pendere ab aliquo principio, vel me-
dio pure physico ut Soncinas et Javellus
,
sentiunt, falsa etiam est, nam discursus fac-
tus nullam dependentiam babet ex dictis.
Unde etiam constat repugnantiam involvere,
quocl Javellus ait acl physicum pertinere de-
monstrare substantiam primani esse, ad me-
tapbysicum vero quid sit. Tum quia meta-
physicus non accipit a physico suum prima-
rium subjectum tum maxime quia nos non
;
possumus demonstrare Deum esse nisi de-
cor- monstrando aliquo modo quid sit ut ex di- ,
cendis clarius patebit; clemonstrando enim
qusedaru altributa convenire cuidam enti
quod est prineipium ceeterorum, demonstra-
3
34 DISPUTAT. XXIX DE ENTE INCREATO UT RATIONE HUMANA, ETC.
inus esse Deurn primum autem ex illis at-
;

tributis, et maxime essentiale esl illud quod SECTIO III.

hactenus demonstravimus, scilicet esse a se,

Vtrum a posteriori demonstrari possit Deum esse,
et sine efficientia ab alio, et ceetera omnia in ostendendo unum tantum esse increatum ens.
tantum fere demonstrari possunt, in quantum
cum hoc connexionem habent, utvidehimus. \ . Quanquam discursu facto preecedente
Unde ad eum maxime pertinet demonstrare sectione evidenter probatum non posse
sit,

quid sit Deus, ad quem pertinet demonstrare omnia entia esse facia, sed aliquod esse non
esse ens a se, seu per essentiam, et non ab factum, quod vero hoc sit unum, et non plu-
alio et e converso ille proprie demonstrat
,
ra, nondum est illa ratiocinatione conclusum.
Deum esse, qui demonstrat esse in rerum Dicere enini posset aliquis, omne quidem,
natura aliquod ens increatum; non enim pos- quod factum est, ab alio factum esse, et in
sunt heec munera inter se partiri physica et hoc progressu sistendum esse in singulis re-
metaphysica, sed totum hoc negotium meta- rum ordinibus in aliquo principio non facto,
physicee e^t. Physica vero ( et in hoc sensu non tamen uno
et eodem, sed in pluribus
in

esset vera illa quarta sententia, et a secunda pro rerum specierum diversitate, quo
et

non discordaret) parat ahqtio modo viam, et modo nonnulli gentium posuerunt diversarum
disponit ad prsedictain demonstrationem con- rerum principia, ut unum Deum frumenti,
ficiendam tum quia ex motu et sensibilibus
,
alium vini, etc. Ex heereticis etiam quidam
effectibus ascendimus ad considerandam ra- posuerunt unum principium spirituum et ,

tionem effectus et causse secimdum se, ct ex aliud corporum, vel unum bonarum rerum,
dependentia in motu, ad dependentiam in et aliud malarum, quee summum bonum et

esse et origine, per quam ad primum ens malum appellabant, ut Manicheei et similes.
increatum pervenimus; tum etiam quia, si Juxta quem falsum errorem nullum ens, etiamsi
non omnino evidente, salteni probabilissimo sit increatum, esset verus Deus, secundum
discursu pervenimus per physicam viam ad illud, quod per hanc vocem nos significare

motorem cceliab eo separatum, ex quo faci- intendimus. Et fortasse in hoc sensu clixitin-
lius metaphysicus discurrit ad inquirendum sipicns ille in corde suo Non est Deics, quod :

non jam primum motorem cceli, sed primum tribuit Diagoree Cicer.,lib. 1 de Natur. Deor.;

factorem rerum sumendo proportionalia

,
et August., lib. 3 cont. litter. Petilian.,c. 21;

principia, tanto evidentiora, quanto abstrac- Lactan., lib. 1 , c. 2; Theod., lib. 3 De cu-

tiora, ut satis declaravimus. raucl. affect. Greec. Si autem ostenclerimus,

42. Ad fundamenta Gommentatoris res- hoc ens increatum ac per se necessarium,
pondetur, et ad primum, Aristotelem in Phy- tantum esse posse unum numero secundum
sica non satis demonstrasse Deum esse, aut naturam et essentiam, fiet plane consequens
propria attributa Dei, ex solo motu physico, illud esse primam causam ceeterorum om-
quod partim ostensum est, partim in sequen- nium, quee sunt vel esse possunt, atque adeo
tibus demonstrabitur, sed ibi satis probabili- esse Deum et consequenter esse vcrum
,

ter ostendit primum motorem immobilem. In Deum. Quapropter demonstrationes quee a ,

2 autem Metaph. , recte docuit et probavit philosophis ac Theologis afferri solent ad

non processum in infdnitum in causis ef-
dari probandam unitatem Dei ex infinita perfec-
ficientibus, ex quo principio evidenter con- tione divinee nafurse, licet ahas sint optimee,
cluditur necessarium esse aliquod ens non ut postea videbimus nunc tamen nobis de- ,

factum.Ad secundum respondetur,metaphysi- servire non possunt, quia supponnnt, ut jam

cam, cum sit suprema scientia, probare posse probatum, esse in rerum natura Deum, hoc
suum objectum esse, maxime cum non de est, ens quoddam infinitee perfectionis in es-

adeequato, sed de primario objecto sit ser- sentia et natura, quod nondum nos probavi-
mo, de demonstratione a posteriori, de quo
et mus, sedsolum esse ens per se necessarium,

supra in prima demonstratione dictum est. utpote ex se habens esse.

2. Et ob hauc fortasse causam non defue-

runt etiarn ex Catholicis et Theologis, qui dice-

rent, non posse demonstrari Deum esse, ut
Petrus de Aliaco, in 1, q. 3, art. 2 et 3, ubi
primum nititur respondere ad demonstratio-
nem, qua probatur dari aliquod ens a se, et
 .

SECT. II. ENS INCREATUM UNUM TANTUM E5SE, QUOD EST DEUS. 35
increalum ; apparens aut veri-
secl nihil dicit quam enim Deus propter suam simplicitatem
sinuie, cui respondere oporteat. Deinde ait, et infinitatem defmiri non possit, nec etiam
licet concedatur demonstrari, esse aliquod exacte a nobis describi, qui imperfecte illum
ens a se, non tamen demonstrari illud esse concipimus, tamen ut de illo ratiocinari pos-
unumtantum, et ideo nec clemonstrari posse, simus, necesse est saltem praiconcipere et
Deum esse. Imo ait, quod, licet demonstre- preesupponere quid hac voce significetur.
tur, vel admittatur dari unum quoddam ens Oportet tamen in explicanda hac vocis signi-
increatum, quod sit prima causa efrlciens ficatione duo extrema vitare : unum est, ne
omnium, quee facta sunt, nihilominus non in- in tali descriptione ponamus omnes condi-
ferri evidenter illud esse Deum quia inde ;
tiones, seu attribnta Dei, tum quia alias nun-
nou sequitur esse primam causam omnium quam posset concludi Deum esse, nisi prius
quee sunt; quiaposset quis dicere, dariplura demonstrarentur omnia attributa Dei de ali-
entia non facta et inter ea dari aliud ens
,
quo ente, quocl est contra omnium consue-
superius, quod licet non sit efficiens, sit ta- tudinem et conceptionem; tum etiam quia
men fmis alterius entis increati , et eadem rnultce sunt proprietates Dei, qua3 multo dif-

ratione fmgi possent plura entia increata nul- ficilius cognoscuntur, quam quod Deus sit.

lum ordinem causfe inter se habentia, sicut 5. Aliud extremum est, ne nomen hoc ac-

sunt duo Angeli, quos aliqui posuerunt entia commodemus cuilibet proprietati, qurc Dei
per se neccssaria. Et in hac opinione, scilicet propria esse videatur ; ut, verbi gratia, pro-
non posse demonstrari Deum esse, fuit etiam prium Dei est esse inter omnia entia maxime
Rabbi Moyses, lib. 6 suai Philosophi&j, c. 6, dignissimum dicunt ergo aliqui, nomineDei
;

et nonnulli etiam philosophi, ut meminit D. quaiu ens perfectissi-

nihil aliud significari
Thom., 1 contra Gentes, cap. 11 et 12, et mum omnium.hoc non satis est ad ra-
Secl

q. 10 de Veritate, art. 12. tionem seu significationemDeideclarandam ;

3. Alii vero, ex fundamento extreme con- nam etiamsi quis fingeret, tantum esse in
trario, dixerunt etiam non posse demonstrari rebus hunc mundum corporeum, et in eo
Deum esse, quia id est per se notum. Cujus ccelum vel hominem esse nobilissimum om-
sententiee videturfuisse Anselm. inProsolog., nium entium, non statim existimaret ccelum
cap. 2 et 3, et lib. contra insipientem. Et m- aut hominem esse Deum hujus mundi, nisi
sinuatur in Commentariis Hieronymo attribu- alias Dei proprietates in eis esse crederet.
tis super Job, c. 36, circa illa verba Omncs : Similiter attribui potest Deo, quod sit pri-
Jwmines vident Deum, et super Psalm. 95, in mus motor cceli non tamen propterea rectc
;

ea verba : Correxit orbem terrce qui non ,

dicetur nomine Dei solum significari primum
commovehUur Favet item Damascenus, lib. 1
. motorem cceli, ut talis cst, quia si nihil aliud
de Fide, cap. 1 et 3, ubiait, Dei cognitioncm haberet quam primum motorem cceli,
esse
naturaliter esse hominibus insertam; sed hoc non icleo Deus esset. Etidem dico de hoc at-
a S. Thoma supra, et 1 p., q. 2, art. 1, ita tributo, quod necessarium aut
est esse ens
exponitur, quod homini sit naturaliter inser- ens a se, quia hoc
etiam attributum per se
tum aliquid, ex quo possit in Dei cognitio- sumptum, non satis est ad explendum con-
nem devenire, el eodem modo posset exponi ceptum, quem nomine Dei significare inten-
Hieronymus. De Anselmo autem D. Tbom. dimus nam ut paulo antea dicebam, si j)lura
;

fatetur fuisse illius sententise, quem secutus essent entia per se necessaria, nullum illo-
est Abuiens., in cap. 6Exod., q. 2. Sed, quocl rum esset tale ens, quale nos significare iu-
hsec sententia falsa etiam sit, constabit ex di- tendimus nomine Dei. Significat ergo hoc
scursu sectionis, ut in fine ejus adnotabimus.- nomen quocldarn nobilissimum ens, quod et
reliqua omnia superat, et ab eo tanquam a
Besolutio qucestioiiis
primo auctore reliqua omnia pendent, quod
4. Dicendum ergo est demonstrari eviden- proinde ut supremum numen colendum est
ter posse illud ens, quocl est per se necessa- ac venerandum ; hic enim est vulgaris et
rmm, esse fontem seu causam efficientem quasi primus conceptus quem omnes de Deo
rernm caeterarum, ac proinde esse tantum formamus, audito nomine Dei. Et ideo ad
unum. Atqueita eviclenter demonstrari Deum demonstrandum Deum esse, non satis est os-
esse. Ut intelligatur haec assertio et conse- tendere clari in rerum natura ens quoddan.
cutio inter partes ejus, oportet supponere, necessarium, et a se, nisi etiam probetur il-
quid omnes intelligant nomine Dei quan- ;
lud esseunicum, ettale, ut sitfons totiusesse,
^g DISPUTAT. XXIX. DE ENTE INCRE \T0 UT RATIONE HuflJANA, ETC
a quo pendent, et illud recipiuntomnia, quas sitam. Quoe non potest melius ostendi quam
ipsum esse quoquo modo participant. Hoc afferendo demonstrationes, quibus dicta ve-
autem demonstrato, sufiicienter ostenditur ritas probetur.
Deum esse nam reliqua ejus attributa, quse
;

Prima demonstratio, quod Deus sit.

cum hujusmodi ente necessariam connexio-
nem habent, postea demonstranda sunt. 7. Duse igitur occummt ad
viee prsecipua?
6. Quanta certitudo in prcecedente asser- hoc ostenclendum. Una est omnino a poste-
tibne. Assertio igitur sic declarata non riori etex effectibus; altera est proxime a
solum vera, sed etiam ita certa Theolo- priori, quamvis remote
sit etiam a posteriori,

gis visa est, ut doctrinam Aliaci erroris dam- ut postea declarabo. Prior via est magis usi-
nent. Et non immerito, nam pugnat cum tata a sanctis Patribus, magisque consenta-
sententia Pauli ad Rom. 1 Quod notum est :
nea Paulo et Salomoni in locis citatis, et po-
Dei, manifestum est in illis ; Deus enim ipsis tissime significatur in verbis illis Sapientis :

manifestavit VocatautemnotumDei,icl quod

. A magniludine speciei et creaturce, id esl, a
naturali lumine de iilo innotescere potest, magnitudine et specie, seu pulchriiudine crea-
quod saltem esse oportet ipsum esse, nam si turarum, Ex quibus verbis possumus in hunc
hoc ignoretur, nihil prorsus de Deo cognos- modum rationem formare, nam, licet sin-
cetur. Declarans autem hunc manifestationis guli effectus per se sumpti et considerati,
modum subdit : Invisibilia enim ipsius a crea- non ostendant unum et eumclem esse om-
tura mundi per ea quce facta sunt, intellecta nium factorem tamen totius universi pulchri-
,

; sempiterna quoque ejus virtus

conspiciuntur tudo, omniumque rerum, quse in eo sunt, mi-
et diviniias, ita ut sint inexcusabiles ,
quia rabilis connexio et ordo, satis declarant esse
cum cognovissent Deum, non sicut Deum glo- unum primum ens, a quo omnia gubernantur
riftcaverunt . Ex quibus verbis manifeste colli- et originem ducunt. Hanc rationem attigit
gitur, talem posse cognitionem Dei ex crea- D. Thoni., lib. 1 cont. Gent., c. 13, ex Da-
turis haberi, ut homines inexcusabiles red- masceno, lib. 1 de Fide, cap. 3; et Gregor.,
dat, si vel Deum
esse non assentiantur, vel 26 Moral., cap. 8; et Chrysostom., hom. 4
ilLum colere negligant. Quod autem iila co- in Genesim; et expresse Dionysius Areopa-
gnitio in se sit evidens, non videtur ex iilis gita, c. 7 de Divinis nominibus, dicit Deum
verbis tam aperte colligi nam ssepe minor ;
cognosci ex creaturarum omnium ordinatis-
cognitio, quam evidens, sufficit ad obligan- sima dispositione; quod usurpavit etiam Au-
dum hominem, et ut illum inexcusabilem gust., lib. 11 de Civitat., c. -4; et Justinus
reddat, nisi juxta illam operetur. Nihilomi- interrogatus, q. 16 Gentium, TJnde sciri po-
nus tamen, si verba Pauli attenfe ponderen- test sitne Deum oynnino, eleganter ac brevi-
tur, satis indicant evidentem cognitionem, ter respondit, ex eorum, quce sunt, concre-
ut sunt illa : Manifestum est in iliis, et, in- tione, constituiione ac stabilitate. Unde opti-
tellecta conspiciuntur Et simile testimonium .
me Eusebius Cajsariensis, lib. 7 de Pra3pa-
est apudSalomonem, Sap. 13, ubi repreben- rat. Evangel., c. 2 Sicut clomus (inquit) sine
:

duntur qui verum Deum ignorant Vani :

ariiftce, aut pannus sine texente fteri non po-
(inquit) suni omnes liomines in quibus non su- test, ita neque universum Jioc sine auctore.
best scientia Dei, et de Ms quce videntnr bona, Gregorius vero Nazianzenus, oratione 2 de
non potuerunt inlclligere eum qui est ; neque Theolog., exemplo utitur cytharse, aut con-
operibus attendentes , agnoverunt quis esset centus ejus ordinatissime ac pulcherrime
artifex ; et infra : A magnitudine enim spe- constituti. Nam sicut is non posset intelligi
ciei et creaturce cognoscibiliter poterit creator sine aliquo auctore, vel artifice, ita neque
eorum videri. Ideni indicatur verbis iilis hujus universi aptissima constitutio sine Deo.
Psal. 18 Cceli enarrant gloriam Dei, ut late
: Tandem rationem hanc insinuavit Philoso-
exponit Chrysost., hom. 9 et 10 ad Populum. phus, lib. 12 Metaph., c. 2, in illis verbis :
Et eodem sensu declarat Gregor. verba iila Quo namque pacto ordo erit, non existente
Job 36 : Omnes homines vident eum, unus- aliquo perpeluo , separato ac permanente ?
quisque intuetur procul, lib. 27 Moral., c. 2; Eamque latiusprosequitur, cap. 10, ubi etiam
ac denique ideni sentiunt Ecclesire Patres, utitur exemplo domus, et familise recte ordi-
quos nunc referre, videtur a metaphysico natee, et exemplo exercitus qui sine duce ordi-
instituto alienum ; insinuabo tamen nonnulla natus esse non polest. Famdem tetigerat
testimonia probando ratione assertionem po- lib. 1 , c. 3 et 4.
 , ;

SECT. l\. ENS INCREATUM UNUM TANTUM ESSE, QUOD EST DEUS 37
8. Enasiones rationis factce. Ut autem vis tantum colligitur unus universi gubernator,
hujus rationis magis perspiciatur, amplius sed etiam effector.
expendenda est. Dicere enim posset aliquis 10. Quod prseterea declaratur breviter dis-
ex hoc effectu ad summum haberi, unum currendo per omnes res, ex quibus hoc uni-
esse omnium gubernatarem, non tamen con- versum constat. Et imprimis de speciebus
ditorem. Deinde, dicere posset, illum esse omhibus rerum generabilium et corruptibi-
unum non natura, seu entitate, sed consen- lium supra ostensum est, non posse existi-
sione, ut si plures artifices ad unum sedifi- mari quod a se habeant esse per solam suc-
ciiun construendum convenirent. Prseterea cessionem unius individui ab alio, sed ne-
hic discursus non habet locum in rebus pure cessarium esse ut unaquseque species in ali-
spiritualibus, nam de illis nobis evidenternon quo individuo ab aliqua superiori causa et-
constat quantam connexionem habeant, vel fecta sit. Quod saltem quoad ipsa composita
inter se, vel cum aliis rebus hujus mundi vi- et quoad formas materiales, fit evidens ex
sibilis. Denique si quis fingat prseter hunc dictis in superiori sectione ;
quoad ipsam
mundum visibilem, esse alium, nullam con- vero materiam non procedit ratio ibi facta ;
nexionem cum hoc habentem, ejusque condi- sumitur tamen probatio ex dictis supra de
torem esse etiam increatum, ens distinctum creatione, disputatione 22, scilicet, quia esse
tamen ab eo, qui hunc mundum condidit ac a se, est maxima perfectio ; ergo si hsec
gubernat, non poterit quidem prpadicta ra- non convenit formse nec supposito substan-
tiocinatione convinci ergo ex effectibus quos
; tiali, multo minus potest convenire materiee

nos experimur, non satis possumus convin- prirnre.

cere esse unicum tantum ens increatum, 11 . Objectioni satisfit. Item, quia si nulla
quod sit principium cEeterorum omnium, quse forma substantialis est ex se innata materise
in rebus existunt, siye in hoc mundo, sive in prirnee absque ulla effectione*neque ipsama-
alio. Ex horum itaque expositione videtur teria prima potest ex se habere actualem en-
pendere dictse ratiouis vis, ut universe om- titatem non receptam ab aliquo agente, quia
nia comprehendat
entia et iuter omnia , natura sua postulat formam, et ab ea pen-
unum tantum primum et aliorum fontem esse det ergo non postulat esse nisi in compo-
;

concludat hujusmodi enim ens appellamus

; sito et sub forma ergo non potest ex se ha-
;

Deum. bere esse, formam vero expectare ab agente.

Patet consequentia, quia si ex se est, neces-
Prima etasio refellitur, et emanatio totius
sario est, etiamsi agens nihil efficiat; posset
orlis sensibilis ab uno efficiente ostenditur.
autem agens nullam formam efficere cum ,

9. Ad primam objectionem vel po-

igitur libere illam faciat, ut postea dicemus. Imo si
tius evasionem, imprimis respondere libet materia ex se haberet esse, necessario esset
verbis Lactantii, lib. 1 de Falsa religione, aBterna agens autem extrinsecum non po-
;

cap. 2 : Nemo est tam rudis, iam feris mo- tuisset ab seterno formam aliquam rerum cor-
ribus, qui oculos suos in cmlum tollens, ta.met- ruptibilium in illam inducere, nisi fortasse
si nesciat cujus Dei providentia regatur Jioc per infinitam durationem in ea conservaret
omne quod cernitur, aliquam tamen esse non formam, quam ex seternitate in illam induxe-
intelligat ex ipsa rerum magnitucline, motu, rat, ut patet ex dictis sectione praicedente ;

dispositione, constantia, utilitate, pulchritu- nullus autem sanee mentis excogitare potest,
dine, temperatione ; nec possit fieri quin id auctorem hujus mundi inferioris (quicunque
quod mirdbili ratione constat, consilio majori ille sit) necessitari ad inducendam in materia

aliquo sit instructum. In quibus postremis ab eeterno aliquam certam formam, quam
verbis eleganterindicat ex gubernatione recte per infinitam durationem in ea conservaret
procreationem, quia non potest uni-
colligi neque ullus philosophus, etiam ex his qui
versum gubernari, nisi ab eo cujus consilio existimarunt mundum esse ab seterno, finxit
et potentia conditum fuit. Ideo enim mira- ita fuisse seternum hunc inferiorem mun-
bili modo et ratione constat, et mira rerum dum corruptibilem, ut in aliquo vel aliquibus
connexione et successione conservatur, quia determinatis individuis prius per seternita-
a sapientissimo artifice ita instructum fuit tem duraverit, quam inchoatse in illo fuerint
prout ad talem gubernationem et conserva- generationes et corruptiones. Si ergo nulla
tionem oportebat. Sic igitur ex connexione forma determinate sumpta necessario inest
mutuaque operatione rerum universi, non materise, ergo nulla necessario fit in illa ab
 ;

38 DISPUTAT. XXIX. DE ENTE 1NCREAT0 UT RATIONE HUMANA, ETC.

agente, prcesertim ex eeternitate ergo ne- ; vel an unum prius creatum fuerit, et reliqua
qne illa potest cx se habere esse necessa- postea ex illo formata, et, licet iilud prius sit

rinm et eeternum. Dices, rationem hanc pro- probabilius magisque sacree historiee consen-
cedere supponendo, materiam natura sua taneum, non tamen potest ratione demons-
pendere a forma, quod tamen non est evi- trari nec refert acl icl quod agimus, dum-
;

dens. Respondeo, etiam seclusa rigorosa de- modo constet unum et eumdem esse horum
pendentia, hoc ipso quod materia natura sua omnium anctorem.
postulat formam, et sine illa esse non potest 13. Si autem illud de mistis intelligatur
nisi in statu maxime praeternaturali (quod hoc moclo et subhac amplitudine, scilicet, cle
nemo negare potest), satisconcludi esse pror- productione sive per propriam creationem,
sus alienum a natura materiee, habere esse sive ex alio corpore prius creato, adhuc dis-
a se, et expectare formam ab agente. Sicut tinctione et cleclaratione opus est, nam po-
in materia cle anima, recte docent philoso- de productione, quee a solo
test intelligi, vei
phi, non esse naturale animse rationaii esse Deo immediate fiat, vel quee fiat per causas
ante corpus, quia natura sua postulat esse secundas. Rursus inter heec mista queedam
in corpore,quamvis a corpore non pendeat sunt ita imperfecta, ut possint ab occurren-
unde licet extra corpus manere possit, est tibus causis generalibus fieri absque con-
tamen tunc in preeternaturali statu. Quo ar- cursu causee particularis, et ejusdem ratio-
gumento recte etiam coneluditur animam ra- nis, ad quam.per se, et Veluti ex instituto
tionalem non habere esse ex se necessarium hoc munus pertineat. Atque hoc modo pro-
et eeternum. clucuntur non solum mista, quee proprie di-
12. E% prcedictis elicitur conclusionis pro- cuntur imperfecta seumeteorologica, quse in
hatio quoad res sublunarcs. Exhis ergo rec- secuncla regione aeris frequentius generan-
rnnes sub ccelo contentas ab
te colligitnr res tur, sed etiam metalla^ quee in visceribus
aliquo superiori
auctore esse procreatas. producuntur, et viventia
terrse virtute solis
Unde imprimis fit, quatuor simplicia elemen- multa, et animaiia imperfecta. Et de his om-
ta ab uno et eodem auctore facta esse, ab nibus non potest (ut existimo) alia evidenti
eo scilicet, a cjuo ita sunt disposita et ordi- ratione ostendi esse immediate producta a
nata, sicut expediebat ad totius universi con- prima causa seu auctore universali, nisi ilia,
servationem et regimen. Nam sicut propter qua in superioribus ostensum est primam
hunc finem creata sunt, id est, propter bo- causam concurrere immediate causis secun-
num universi, et propter mistorum etiam ge- dis, ad omnes actiones et effecius earum,
nerationes, ut statim dicam, i.ta in ea pro- quia non oportet ut prima causa majorem
portione creata sunt ,
quee illi fini esset adhibuerit concursum, cum in universalibus
consentanea ; in proportione, inquam, non causis creatis, vel in concursu plurium cau-
tantum magnitudinis, sed etianniualitatis et sarum sit sufficiens virtus ad hos effectus
naturalis convenientise, vel diversitatis ; ne- producendos cum generali concursu primee
cessarium ergo fnit, ut idem esset auclor causee. Ad rem autem seu demonstrationem,
omnium, alioqui non posset illa proportio et quam intendimus, satis est hic modus ema-
connexio sub unam intentionem cadere. nationis harum rerum ab eodem auctore, a
Deincle etiam colligitur, eumdem, qui fait quo elementa facta sunt. Imo in rigore suffi-
conditor elementorum, fuisse etiam non so- ceret demonstrare, hos effectus non habere
lum gubernatorem, sed etiam conditorem alium primum auctorem, qui sit ens increa-
mistorum, qui ex elementis generantur. Non tum, preeter eum qui elementa et alias res
est quidem necessarium ut mista omnia fue- universi procreavit, sive ab illo immediaie
rint a solo auctore universi immediate pro- procedant, sive mediate, scilicet, quia proxi-
ducta imo, si id intelligatur de productione
; ma causa eorum effectuum ab illo primo
per propriam et immediatam creationem, ente dimanavit.
non solum necessarium non est, sed neque 14. Alia vero sunt mista adeo perfecta, ut
etiam verum, nam etiam juxta divinam Scrip- non possint immediate a ccelo, vel aiiis ge-
turam. de elementis piius creatis Deus mista neralibus causis creatis fieri sine proprio ac
produxit, quse productio non potuit esse pro- determinato concursu causse proximse ejus-
prie creatio, cum
expreesuppositama-
fueiit dem rationis sic enim homo non generatur,
;

teria. Quin potius etiam cle elementis ipsis nisi ab homine, et leo a leone, et sic de aliis

non constat omnia fuisse immediate creata, perfectis animalibus, et in quibusdam arbo-
 SECT. II. ENS INCREATUM UNUM TANTUM ESSE, QUOD EST DEUS. 39
ribus et plantis idem accidere vidernus ; non losophum aliquem, qui ccelum animatum esse
enim oritur triticum nisi ex tritico, et in per- existimaverit nullum enim vitee indicium,
;

fectis arboribus idem videmur experiri. In aut opus in corpore invenimus nam illu-
illo ;

his ergo estmulto evidentius, procreationem minatio et infiuentia? omnes, naturales actio-
eorum revocandam es.se ad aliquem superio- nes sunt motus autem localis per se solus,
;

rem auctorem, quia nec tota species potuit et maxime non progressivus, nullum est vitse
a seipsa dimanare, aut ex seipsa esse, ut indicium, cum ab impetu vel naturali vel ex-
supra ostensum est neque in omnibus his ;
trinseco fieri possit. Qui ergo ccelum vivens
causis visibilibus est sufficiens virtus ad in- aut animatum vocarunt, locuti sunt ratione
troducendas hujusmodi rerum species in uni- intelligentiaj moventis ccelum, quse quia illi
verso. Quod autem harum rerum omnium assistit, eoque quodammodo utitur ad agen-
idem primus sit auctor, sive inter se, sive cum duin, secundum quamdam metaphoram ani-
elementis conferantur, constat ex connexio- ma appellata est. Qui vero in sensu
illius

ne earum inter se, sive in ratione materife, magis proprio id asseruerunt, improbabiliter
sive in ratione efficientis, aut finis. Ita enim iocuti sunt. Gontra eum nihilominus, qui in
sunt elementa constituta, ut ex eis possint ea sententia persisteret, non esset efficax ra-
commode hfec mista procluci, aut nutriri,vel tio facta, sed tunc eodem modo essetde ccelo,

conservari, adeo ut a suis etiam naturalibus quo de aliis intelligentiis philosophandum,

locis aliquantulum immutata sint in misto- de quibus statim dicam. Atque eoclem fere
rum commodum et utilitatem. Et inter ipsa modo occurrendum est, si quis dicat homi-
mista qua^dam aliis doserviunt in cibum, vel nem. solum ratione animse intellectiva^ esse
alias utilitates, et universa fere serviunt ho- superiorem ccelo, et de hac non satis constare
raini, propter quem proxime condita esse, esse factam dicendum est enim satis con-
;

intelligi potest, vel ex ipsis rebus, earumque stare intellectivam animam factam esse, tum
diversis qualitatibus, ac variis proprietatibus generali ratione, qua id potest de intelligen-
hominum usibus accommodatissimis ,
quas tiis ostendi ; nam cum anima sit minus per-
proprietates a sua prima conditione recepe- fecta, quam intelligentise, si hse factse sunt,
runt est ergo signum evidens, hcec omnia
; multo magis ipsa tum speciali ratione, quia
;

non solum ab eodem auctore gubernari, sed cum ipsa sit forma corporis, et non tam sit
etiam condita esse. Quod etiam declarat ipsa propter se, quam propter totum composi-
universi pulchritudo, ad quam sine dubio tum, nec naturaliter existere potest ante cor-
tam varia mistorum procreatio ordinata est, pus, nec habere ex se esse, si ipsum compo-
et tam ordinate disposita, ut non poterit casu situm efficiente indiget, ut paulo antea de-
aut fortuito a diversis auctoribus ita fieri, secl claravimus.
ab unico et universali auctore, qui hanc pul- 46. Tandem dicere potest aliquis, etsi cor-
cherrimam universi machinam intendebat. pus cceleste sit minus perfectum quoad gra-
15. Ccehon an animatum et qua anima ali- dum essendi, esse tamen perfectius in modo,
gui crediderint.
Quoad ccelestia corporapro- cum incorruptibile sit, icleoque fieri posse ut
batitr assertio. Superest clicendum dc cor- etiam in perfectione essendi a se superet
poribus ccelestibus, quorum origo obscurior hominem, licet in essentiali gradu superetur.
naturaliter esse videtur, eo quod incorrupti- Respondeo, id esse impossibile, esseque lon-
bilia sint. Unde multi ex Gentilibus perspi- ge diversam rationem unius et alterms attri-
cuum esse crediderunt, ccelum non habuisse buti, nam rem esse incorruptibilem, prove-
ortum, ut refert Justinus in responsione ad nire potest aut ex carentia contrarii, aut ex
quintam quasstionem Gentibus propositam. conditione materiee, vel quadam rei simplici-
Verumtamen quod ccelum etiam sit factum, tate ; unde hsec proprietas non semper indi-
ostendi potest imprimis ex imperfectione cat summam vel maximam essentialem per-
ejus est enim ccelum ens imperfectius ho-
; fectionem rei. At vero esse a se, et illa sin-
mine cum ergo homo non habeat esse nisi
;
gularis necessitas essendi, quee provenit ex
a superiori causa, quomodo existimari potest independentia ab omni efficiente causa, est
ccelum ex se habere esse? Dices primo, non manifestum indicium eminentissimae cujus-
satis constare, ccelum esse imperfectius ho- dam perfectionis, non solum in modo, sed
mine, nam multi existimarunt esse animatum etiam in gractu ipsius esse, quia per hanc
anima intelligente. Respondetur, de propria perfectionem magis distat ens a nihilo, seu
animatione per informationem vix fuisse phi- a non ente, quam per quamcunque aliam,
40 DISPUTAT. XXIX. DE ENTE 1NCREAT0 UT RATIONE HUMANA, ETC.
quse ab hac prsescindat. Item ,
quia tale ens periori agente qui bonum totius universi
minus habet potentialitatis, quandoquidem procurat. Nam et ipsa pulcherrima et aptis-
nec in potentia objectiva esse potest. Ac de- sima varietas et dispositio ccelorum in ma-
nique tale ens sub alterius dominium non gnitudine sicut figura et virtute, evidenter
cadit. Unde singulari ac suprenio modo est enarrat sapientiam conditoris, qui ex inten-
(ut ita dicam) sui juris, et nulli alteri subjec- tione alicujus finis, et universalis commodi ita

tum. Quae omnia sine dubio longe excellen- illos disposuit, et ipsa stabilitas etnatura cce-
tiorem perfectionem indicant et icleo fieri , lorum satis declarat, non post naturam, sed
non potest ut res inferior in graclu entis hanc cum ipsa natura accepisse eam dispositionem,
perfectionem babeat, quam superior attin- prassertim quoad illas quatuor proprietates,
gere non potest. quas numeravimus, scilicet, magnitudinem,
17. Atque binc confirmatur hsec ratio sum- figuram, et situm, etinnatam vim influendi,
pta ex imperfectione cceli; est enim ccelum nam de motu alia est ratio, quia et neces-
ens materiale, vel (ut extra omnem opinio- sario est posterior, saltemper instans, et ma-
nem loquamur) corporeum, extensum, quan- gis extrinsecus advenit. Fabricator ergo uni-
tum, in qua proprietate, scilicet, quantitatis versi non est fingendus ad modum humano-
et extensionis, convenientiam habet ejusdem rum artificum, qui res aliunde subsistentes
rationis cum inferioribus corporibus , estque juxta fmem a se prsestitutum coordinant, et
in potentia passiva, saltem ad motum, et ali- ita rem artificiosam componunt sedtanquam
:

quas accidentales perfectiones, indigetque diversus artifex, qui condendo ccelos, eis de-
motu, saltem ut ad agendum in variis locis dit naturam accommodatam tali dispositioni
applicari possit. Imo impotens est ad ita se et ordini, quem simul cum illis procreavit.
movendum et applicandum, nisi ab alio mo- 19. Atque hinc ulterius facile persuadetur
veatur. Qui ergo credibile est, ut a se sit, altera parsconsecruentis,scilicet, ob eamdem
quod et motu indiget, et a se illum habere rationem, et colligationem illorum superio-
non potest ? Tanta ergo perfectio, quanta est rum corporum cum inferioribus, necessario
esse ens independens, et necessarium abs- fatendumesseeamdemesse conditionem om-
que esse in potentia objectiva, plane repu- nium. Quod prsetereain hunc modumdecla-
gnat enti habenti tot imperfectiones, quot in ratur duobus enim aut tribus modis intelligi
:

ccelo conspiciuntur. Non est ergo ccelum ens potest constitutio universi ex ccelis et corpo-
improductum, sed factum. ribus sublunaribus. Primo, quod cceli jam
18. Probandum vero ulterius restat (simul- existentes, aut ex se (quodjam improbatum
que hoc ipsum confirmabitur), babere eum- est) aut ab aliquo efficiente, ipsi sua virtute
dem auctorem sui esse, quem elementa ac et efficacia condiderint omnia inferiora, eaque
csetera infericra corpora habent, quod facile convenienter aptaverint ad hujus inferioris
fiet, prosequendo et applicando discursum muncli constitutionem et conservationem. Et
factum de connexione et proportione horum hic modus est per se incredibilis. Primo,
corporuminter se. Est enim imprimis evidens, quiahic mundus inferior fieri non potuit, nisi
corpora ccelestia inter se habere summam per creationem nullum autem corpus potest
;

proportionem et clebitam subordinationem, habere naturalem vim creandi, ut in supe-

non solum in figura, situ et loco, sed (quod rioribus dictum est. Imo licet fingeremus,
maxime ad rem spectat) in motu etiam et Deum prius creasse materiam,non potuissent
influentia, prout necessarium vel conveniens cceli ex illa statim producere omnia elementa
est ad habilitatem, et bonum regimen totius ita distincta et disposita, sicut natura eorum
universi. Signum est ergo manifestum, et vel universi utilitas ac pulchritudo requirit.
omnes ccelos fuisse ab eodem auctore con- Cum enim cceli naturaliter agant, et, quantum
clitos, et illum non esse alium a conditore est ex se, eodem modo, si cum eadem pro-
totius universi, seu ab eo qui elementa et cse- pinquitate, vel distantia, et cum eodem dis-
tera inferiora corpora procreavit. Probatur cursu applicentur, non potuissent ex eadem
consequentia quoad priorem consequentis materia ex se seque indifferente tam varios,
partem, quia intelligi non potest, vel hanc tamque ordinatos effectus efficere. Est itaque
ccelorum dispositionem et ordinem casu ac- evidens, boc non fnisse opus solius naturse,.
cidisse, vel cceios prius fuisse ab aliquibus sed intelligentite habentis vim eminentissi-
privatis agentibus conditos ; postea vero mam, et multiplicem, quoad efficacitatem, et
fuisse ita dispositos et ordinatos ab aliquo su- arbitrium operandi juxta finem intentum.
 ;

SEGT. II. ENS INCREATUM UNUM TANTUM ESSE, QUOD EST DEUS. 41
Deinde quia per se soli vix aliquid pos-
cceli ac subordinatione partium ejus, illatum est,

sunt efficere sine concursu inferiorum corpo- unum esse totius universi auctorem.
rum; nam et debent preemittere lucem, vel
Secunda evasio excluditur, et vera unitas pri-
aliam influentiam sibi proportionatam, et ad
mi auctoris totius universi ostenditur.
perficiendos effectus semper requirunt ali-
quam inferiorum causarum cooperationem. 21. Secl jam occurrit secunda evasio, nam
Cujus argumentum est, quod soi, qui inter duobus modis intelligi potest heec unitas :

omnia astra videtur efficacissimus, minime primo per naturalem et simplicem unitatem
potest aut segetes procreare sine pluvia et ejusdem causee secundo per aggregationem
;

dispositione terree aut aliquid simile per se

, et consensionem plurium. Nos ergo priorem
solus efficere. Adde aliquos esse effectus in unitatem intendimus est enim necessaria ad
;

his inferioribus, qui non possunt a ccelis fieri concludendum Deum esse discursus autem
;

sine univocis agentibus , ut supra visum factus, licet ostendat unitatem, non tamen
est. videtur illam itaperfectamdemonstrare. Pree-
20. Alio tamen modo fingi potest, quod coe- cipue enim fundatur in hoc, quod totum uni-
lis jam existentibus, et sic dispositis a sua versum per modiim unius adeequati effectus,
efficiente causa, aliud agens omnino distinc- cadere debuit sub intentione unius agentis ;

tum, effecerit inferiorem orbem illumque , hoc autem verum esse potuit, etiamsi con-
disposuerit modo conveniente et accommo- currerent plura agentia quasi partialia, dum-
dato, ut ab orbe superiori foveri et gubernari modo per unius ad unum effectum
modum
posset. Et hic modus impro-
est etiam per se adeequatunt efficiendum conveniant , sicut
babilis, nam si factum esse
intelligatur icl plures artifices ad unum asdificium. Ut ergo
quasi ex conventioneetpactouiriusque agen- hanc fictionem excludamus, et ex hoc effectu
tis, id pertinet ad secundamobjectionem sta- ostenclamus veram unitatem primi agentis,
tim tractandam si vero sit sermo (ut in dic-
; imprimis supponere oportet, hujusmodi cau-
tis verbis significatur) auctorem ccelorum in sam necessario debere esse intellectualem,
illisitacreandisacdisponendisnon respexisse quocl et infra a priori ostendetur, et ex dictis
mente etintentione sua ad commoclumetuti- de fabrica et dispositione universiestevidens,
litatem inferioris orbis, id est manifeste fal- et ex uno effectu, homine videlicet, mani-
sum, ut satis ex dictis constare potest ; nam feste etiam concluditur,ac denique etiam juxta
ipsa ccelorum dispositio et influentia procla- illam fictionem est imprimis necessarium ;

mat illos fuisse conditos in ministerium cnnc- nam duee causa? partiales cognitione caren-
tis gentibus, ut Scriptura loquitur. Quod etiam tes, et maxime si diversarum rationum,
sint
manifestant ordinatissimi motus eorum, qui non possunt per ex intentione conve-
se et
uniformi quadam difformitate ita sunt mira- nire ad unum aclrequatum effectum producen-
acl omnem usum inferiori
biliter distributi, ut dum, nisi alicui superiori causee subordinen-
mundo necessarium deserviant, nimirum, ad tur, cujus sint veluti organa aut instrumenta.
temporum varietatem^ ad generationes, et 22. Quot absurda sequantur ex assertione
corruptiones rerum, ac denique, ut sint in plurium causarum hujus orbis sine subordina-
signa, et teonpora, et dies et annos. Necrefert tione. Unde ulterius advertendum est, duo-
quod hi motus additi sint ccelis post creatio- bus modis posse excogitari consensionem il-
nem eorum, et quod (ut est probabile) fiant a lam plurium causarum partialium ad conden-
motoribus distinctis et inter se, et a ccelorum dum universum. Primo quod omnes illee sint
conditore, quia nihilominus cceli sunt conditi suborclinatee uni superiori causse, a qua esse
apti et accommodati ad tales motus, ut de- receperint. Et hic sensus, licet falsam et er-
clarat eorum figura et influentia ; signum roneam doctrinam contineat, nihil tamen ob-
ergo est, eo respectu et intentione fuisse con- stat aut refert ad rem quam nunc tractamus
ditos. Unde, quamvis habeant suos proximos nam juxta illum sensum jam admittitur unum
motores, non tamen independentes a primo tantum increatum ens, a quo ceetera proces-
conditore et gubernatore, et juxta illius im- serunt, et totus hic mundus primordialiter
perium, et intentionem moventes, prout ad ab eo duxit originem, quod satis nobis est ad
bonum commodum usum probandum Deum esse illud enim primum
totius universi, et ;

inferiorum corporum expeclit. Optime igitur ens Deum appellamus. An vercr immediate
ac plane evidenter ex fabrica et constitutione per seipsum mundum produxerit, vel per in-
hujus universi, et colligatione ,
proportione feriorem causam sibi subordinatam, unaim,
 42 DISPUTAT. XXIX. DE ENTE 1NCREAT0 DT RATIONE HTJMANA, ETC.
vel plures, in preedicto sensu tangitur,
quod 24. Tcrtium. Tertio sequitur ex illo er-

pertinet aliam queestionern de creatione,

acl rore, aggregatum ex omnibus illis causis esse
quam in superioribus tractavimus et jam , finitum virtute, imperfectum sapientia, mu-
nunc iterum occurret. 41io ergo modo intelligi tabile variis voluntatibus. Ex quo ulterius fit,

potest quod plures causee convenerint ad

,
providentiarn et gubernationem universi ab
producendum hunc mundum absque subor- illo pendentem non posse non esse valde im-
dinatione, vel inter se, vel ad aliam superio- perfectam, et in multis deficientem,valdeque
rem, sed cum quadam eequalitate quoad in- alienamab infinita sapientia et potentia, quain
dependentiam in suo esse et agere, licet for- universi fabrica et gubernatio satis indicat.
tasse, quoad effectuum productionem una Sequela declaratur, nam imprimis cum sin-
plus concurrerit, seu meliores etiam effectus gulee ex illis causis sint finitee virtutis, non
effecerit, quam alia ; necessario enim dicen- potest ex omnibus illis simul sumptis coales-
dum est aliam fecisse ccelum, aliam ignem cere aliqua infmita virtus, nisi fortasse illee

vel aquam, aut alio simili modo. Et bic est partiales causee dicantur esse infmitse multi-
sensus illius erroris, qui sola declaratione tudine, quod quidem clici non potest de bis,
absque impugnatione statim per se ap-
alia quee actu produxerunt res universi; nam cum
paret improbabilis atque ridiculus, quia frus- hee sint finitae in multitudine, non potest cau-
tra et sine fundamento multiplicantur illa sarum multitudo esse infinita, nisi dicatur,
principia, et necesse est, quodlibet illorum plures, vel etiam infinitas concurrere simul
imperfectum esse et insufficiens ad suum ef- ad singulas res producendas quod quam sit ;

fectum, vel alia esse supervacauea, et con- absurdum et ridiculum, per se constat. Neque
sequenter impossibilia. esset minus improbabile clicere, hujusmodi
23. Primmn.
Sccundum. Argumentor causas, potentes hoc modo producere res uni-
igitur in hunc modum, nam vel unaqueeque versi, esse infinitas, etiamsi non omnes actu
ex illis causis requirit consortium aliarum, operentur nam ut omittam rationes commu-
;

quia ipsa est impotens absque aliis ad pro- nes, quee contra hoc infinitum fieri possunt,
ducenclum totum universum, aut quia, licet item quocl gratis et sine fundamento fingitur,
singuke possent producere totum, et ex se si ex nulla operatione colligi potest; item
essent in virtute eequales, nibilominus inter quod nilnl deservit illa infmita multitudo ad
se effectum bunc partiri voluerunt. Si primum condendum universum, prout factum est, si-
dicatur, sequitur primo quamlibet aliarum quiclem non tota illa ad ipsum concurrit;
causarum per se sumptam esse valde imper- preeter hsec (inquam) omnia, non est in toto
feclam et limitatam in virtute. Unde sequitur illo defmito aggregato causarum vis agencli

secundo esse etiam impotentem ad eum ef- infinita et ex omni parte perfecta, quia heec
fectum, qui illi tribuitur; nam talis effectus perfectio magis consistit in intensione quam
non potuit, nisi per creationem fieri, verbi in multitudine.
gratia, quodlibet ccelum, et quodiibet etiam 25. Deinde potest similis discursus fieri de
elementum, quod productionem totalem ac sapientia, quee est potissima perfectio rei in-
primariam includit; ostensum est autem in tellectualis, et commensurata perfectioni es-
superioribus, ad creandum per talemmodum sendi; si autemvirtuslimitata est etimperfec-
principalis causa?, requiri virtutem simplici- ta,etiam essentia ergo etiam sapientia. Unde
;

ter infinitam ; ostensum etiam est, causam posset facile de hujusmodi causis partialibus
babentem virtutem principalem creandi, pos- existimari, quamlibet earum multa ignorare,
se creare quidquid creabile est; in dictis au- et preesertim futura, quee pendent ex aliorum
tem causis dicitur esse virtus limitata, et ad voluntatibus ;
qualis ergo posset esse provi-
unum vel alium effectum definita ; non est dentia ab hnjusmodi causis proveniens, etiam-
ergo illavirtus creativa; ergo neque est suffi- si fingantur omnes simul inter se consulere,
ciens ad primam universiproductionem etiam et sese mutuo juvare, et altera alterius im-
ex parte, nisi prius supposita fuerit ad ac- perfectionem et imbecillitatem supplere? Quid
tionem ejus creatio materiee. Quod si tota dicam de earum voluntatibus ? Essent enim
materia prius creata fuit ab aliquo agente, plane mutabiles, cum essent fmitee; facile ergo
cum illa fuit concreata aliqua forma, quia possent inter se dissentire, et una agere prse-
materia non per se fit, sed cum toto quod ter, aut contra voluntatem alterius. Unde
creatur; ille ergo est primus universi condi- recte ad rem, de qua agimus, dixit Justinus
tor, quem Deum appellamus. Martyr, oratione exhortatoria ad Gentes,prin-
 SECT. I!. ENS INCREATUM UNUM TANTUM ESSE, QUOD EST DEUS. 43
cipatum- plurium bellis et dissidiis esse expo- 27. Quod si quis alteram partem dilemma-
situm, unius vero imperium esse ab liis in- tis supra positi eligat, et dicat , esse quidem
commodis liberum. Et in eamdem sententiam plura prima principia rerum universi , sin-
dixit Athanasius in oratione contra idola : gula tamen per se sufficientia acl totum gu-
TJhi princeps non est, ihi disturlatio nascitur, bernandum , et virtute ac perfectione sequa-
wi&e concluditur quod multitudo deorunu nnl-
, lia, etc, contra hoc imprimis est, quod sine
litas cst deorum. Et Cyprianus, lib. de Idolo- fundamento hujusmodi causas clivi-
dicitur
rum vanit. Ad divinum (inquit) imperium
: sisse inter se universi productionem per par-
etiam de terris mutuemur exeniplum. Quomodo tes nam ex quo effectu id colligitur ? vel, si
;

unquam regni societas aut cum fide ccepit,

,
non cohigitur, quis boc revelavit? Rursus
aut sine cruore desiit ? Et Plato, in Politico, rationes factee absolute concludunt, esse ne-
ultra medium, multorum administrationem cessariam unam adaequatam causam per se
omnibus in rebus debilem et infirmam esse intendentem totum universum, ejusque com-
dixit. Propter quod ex Aristotelis, 8 Ethicor., modis attendentem et non sufficere causas,

cap. 10, et omnium philosophorum sententia, partiales, sive tales sint ex impotentia, sive
monarchicum regimen cseteris omnibus pr<s- ex voluntate. Preeterea contra eum qui hoc
fertur. Propter quod merito idem Arisl., lib. fmgeret, sufficiens ratio esse deberet, quod
12 suae Metaphysicce ita concludit
, Entia : superflue et sine rationabili motivo tot prin-
nolunt male gubernari. Non est lonum plura- cipia introduceret. Nam,
unaquseque ex si

litas principatuum. Unus ergo princeps. Esset illis ad producen-

causis sufficiens ponitur
igitur imperfecta valde universi gubernatio dum et gubernanclum totum universum,
et providentia, si ex multis capitibus multis- prout nunc est, et secundum omnem perfec-
que voluntatibus finitis et mutabihbus pen- tionem, quse in eo desiderari potest, quid
deret sine subordinatione ad supremam est, cur plures hujusmodi piimse causse esse
quamdam potentiam, summam sapientiam et finguntur ? aut ex quo effectu talis multitudo
voluntatem immutabilem, ac summe bonam. inveniri aut credi potest? Fortasse quis res-
26. Adde quod res universi ita sunt inter pondeat talem multitudinem non poni pro-
omnino
se dispositse ct connexse, ut aliee aliis pter effectus quia ad talem ac tantum ef-
,

ihdigeant, vel ad suam conservationem vel , fectum sit necessaria, sed quia per se perti-
acl suas actiones peragendas omnes etiam ; net ad rerum perfectionem, ut res adeo per-
itaintendunt totius universi integritatem et fectee multiplicentur. Seclcontra, nam potius
conservationein, ut propria commoda inter- uuitas et singularitas iliius naturse pertinet
dum deserant propter illani tuendam, ut maxime ad perfectionem ejus et aliorum.
aqua ascenditadreplendum vacuum, et terra Quod ex professo probandum est infra trac-
preeter suam naturalem conditionem altio- , tando de unitate Dei , et attingetur etiam in
rem locum occupat, quam aqua, ut est ma- posteriori puncto hujus sectionis. Et nunc
gis recepta sententia. Quod si (ut alii volunt) declaratur breviter, prosequendo considera-
aqua simpliciter eminet illud est mirabilius,
, tionem illius primi entis sub ratione causse,
quod semper continet tumentes fluctus suos, et secuudum habitudinem ad hunc effectum
ne terree pulchritudinem omnesque ejus ha- adsecjuatum, qui est totum universum, inqua
bitatores obruat. Quse ergo ex illis partiali- consideratione et ratione nunc insistimus.
bus causis erit suificiens ad suum proprium Igitur hoc universum haberet plura prima
si

effectum tuendum ac conservandum ? Nulla principia nullum illorum haberet perfectum

,

sane. Secl oporteretmistorum vel animalium dominium in totum universum, et consequen-

auctorem rogare aquarum dominum, ut ipsas ter nullum eorum posset perfecte illud gu-
contineat, ne suos effectus destruant; et ad bernare nam si unum eorum vellet aliquicl
;

hunc modum unaquseque postularet auxilium corrumpere vel annihilare altero nolente ,

alterius, ut suum effectum.tueri aut conser- non posset, quia ab illo solo posset sufficien-
vari posset.Atque similia incommoda et ab- ter conservari. Et similiter si unum eorum
surda excogitari facile possunt, quia revera vellet aut ventos aut pluvias excitare, aitero
ld, quod ex multis imperfectis coalescit, non resistente non posset, quia essent ut mini-
potest non esse imperfectum. tam mi- Igitur mum a-qualis virtutis, et sic de aliis ; igitur
rabilis structura et diversarum rerum mira- ad perfectionem talis causse ut causa est, et ,

bilis compositio et ordo sine uno supremo sui effectus domina, et ad perfectam ejusdem
architccto concipi non potest. effectus gubernationem spectat, ut tales cati-
 ,;

DISPUTAT. XXIX. DE ENTE 1NCREAT0 UT RATIONE HUMANA, ETC.

s?e inter se non multiplicentur. Hinc

sequales
duodecirnum librum suse Meta- Occurritur tertice objectioni, et agitur de causa
Aristoteles
pbysicse recte conclusit verbis paulo antea efficiente intelligentiarum.

citatis. Hincetiam est illud vulgatum Homeri, 30. Quae hactenus diximus, evidenter (ut
lib. 2 Illiados : existimo) procedunt de illo primo ente, quod
Multos imperitare malum est : rex unicus esto.
est causa hujus universi visibilis, quod nos
experimur, et idcirco facile possumus ex illo
28. Unde recte Lactantius, lib. 1 de Falsa philosophari et discurrere sed tunc occurrit
;

religione, cap. 3, primum improbat multitu- tertia objectio, quia ex hoc effectu et unita-
dinem principum et gubernatorum universi, te universi probare non possumus intelli-
qui inter se partiantur officia, quia necesse gentias et res spirituales non habere esse a
est, eos imbecilies esse, siquidem singuli sine se, aut esse creatas ab eodem auctore, a quo
auxilio reliquorum tantce molis gubernaculum universum factum Quia ex effectibus uni-
est.

Deinde probat, non posse

sustinere non possent.
plures tales esse, qualem nos volumus unum,
quia singulorum potestas (inquit) progredi
longius nonmlebit, occurrentibus sibi potesta-
tibus cceterorum ; necesse est
quisque limites aut transgredi nequeat, aut
versi visibilis ostendere non possumus, intel-
ligentias aut iactas esse, aut habere aliquam
connexionem cum ceeteris rebus universi,
ratione cujus concludatur ab eodem auctore
enim, ut suos factas esse, a quo universum, seu corpora
si coelestia. Accedit quod ob hanc causam non-

transgressus fuerit, suis alterum finibus pel- nulli ex philosophis senserunt intelligentias
lat ; et Hieronymus, epist. 4 ad Rusticum, esse per se entia necessaria, et a nullo fuisse
variis exemplis, tam naturalibus quampoliti- productas, quam sententiam multi et Aristo-
cis, ostendit non/posse regnum duoscapere, teli et Gommentatori attribuunt, ut Greg.,
et potestatem impatientem esse consortis. in 2, d. 1, art. 1, qui tamen non aliter de
29. Solum posset quis excogitare et dicere, intelligentiis quam de ccelis senserunt, ut di-
hoc esse verum in his qui possunt habere re- cemus.
pugnantes voluntates; hos autem mundi gu- 31. Ad hanc difficultatem dicendum est,
bernatores aut procreatores habere illas om- aliud esse quserere absolute et simpliciter,
nino concordes. Qui autem sic existimat, ut an intelligentiae sint entia ex se necessaria et
perfectum dominatum aut regimen universi dependentia ab alio in suo esse, et quid ab-
tueatur, cur non potius unam tantum volun- solute possit circa hoc demonstrari ratione
tatem intelligat, a qua omnia pendeant et naturali aliud vero esse inquirere, quid ex
;

gubernentur? Nam ut recte dixit D. Thom., effectibus, quos in universo experimur, pos-
4 p., q. 193, art. 3 Illud quod per se unum
: sit circa hoc immediate colligi, et haec quses-

est, potest esse catisa unitatis convenientius tio posterior tantum est, quse ad efficaciam
quam multi unde multitudo melius gu-
uniti, prsesentis rationis spectat. Ubi primum in-
bernatur per unum, quam per plures. Deinde quirendum esset, an ex effectibus naturalibus
aut illse voluntates essent concordesexneces- possimus cognoscere esse aliquas substantias
sitate naturse aut ex libera consensione. Pri- separatas, vel superiores rebus omnibus sen-
mum intelligi non potest, nisi voluntates illse sibilibus prseter unam primam, quam neces-
careant libertate, et semper ex necessitate sariam esse ostendimus ad hujus mundi visi-
naturse operentur, quod de primo principio bilis productionem et gubernationem et ,

sentiri non potest ostendam. As-

, ut infra deinde unde sint, seu quam originem ha-
sumptum vero patet, quia si utraque voluntas beant. Etenim si nulli sunt effectus in natura,
est libera, et neutrain alteram efficaciam ha- ex quibus tales substantiae cognoscantur, non
bet, sed utraque est absoluta et independens, poterit ex effectibus immediate elici, an sint
qua necessitate naturse fieri potest, ut quod producta? vel iinproductse. Demus enim esse
una vult, Multo vero minus id
velit altera ? aliquas substantia,s hujusmodi, quse nullam
esse potest certum et infallibile per liberam in corporibus operationem habeant
quam ,

consensionem, quia non est major ratio cur nos experiamur, quo modo ergo poterimus
una alteri consentiat, quam e converso ne- ; nos ex effectibus immediate elicere, an tales
que cur una incipiat, et altera obsequatur substantiee sint ab una prima substantia ,

erit ergo veluti casu eveniens talis concordia, necne, et an sint aequales illi, vel inferiores ?
et eadem ratione posset ssepe intervenire Addo semper immediate, quia ex proprietati-
discordia. bus Dei quas ex effectibus ejus elicimus, pos-
 ,,

SECT. VII. ENS 1NCREATIJM UNUM TANTUM ESSE, QUOD EST DEUS. 45
sumus nos postea ratiocinari, an tales pro- de creatione facile constat, ita etiam nulluin
prietates sint ita proprise unius substantise, babet indicium in omnibus effectibus, aut
ut sint incomniunicabiles aliis, et hoc modo motibus, quos in coelis, vel elementis aut in
mediate quidem exeflectibus, proxime autem nobis ipsis experimur et ideo omittenda
,

a priori demonstrari fortasse potest, si sunt nunc est illa doctrina cle qua jam supra
,

aliae intelligentise prseter primam,
effective a prima, illamque solam esse a se,
de quo dicemus insequenti sectione.
32. Igitur generalis qusestio, an tales sub-
stantiae sinl, postea ex professo tractanda est
in propria disputatione, quam de illis insti-
illas esse dictum saepe est, et aliquid in sequentibus
dicemus.
33. Probatur ergo assertio posita, quia in
universo nullus est effectus aut motus, ex
quo colligere possimus intelligentias esse,
prseter motus ccelorum sed hic effectus ea-
;

tuemus; nunc breviter dico, ex solis effec- dem certitudine aut conjectura, vel probabili-
tibus quos nos experimur, non satis eviden- tate, qua indicat intelligentias esse, indicat
ter ostendi illas esse ;
quod si hoc ahquo me- eas ut subordinatas, atque adeo ut effectas
dio metaphysico probandum est, potius erit ab eodem universi auctore ergo. Major con-
;

ex causa earum quam ex effectu; atque ita stat, tum ex Arist., 8Phys., et 12Metaph.,

eo modo quo demonstratur eas esse, simul
demonstratur habere esse receptum a primo
ente. Rursus assero ex effectu seu motu phy-
sico fieri aliquam conjecturam, quod hujus-
modi substantise sint in rerum natura eo
ubi ex motu cceli ascendit ad intelligentia-
rum contemplationem, neque alibi unquanl
adinvenit aham viam ostendendi esse in
mundo hoc genus entium, et eum fere imi-
, tati sunt posteriores philosophi; tum etiam

quod moveant coelestes orbes illain tamen
solum esse probabilem rationem, non de-
monstrationem, ut infra ostendam. Tandem
dico, eo rnodo quo possunt hse substantiae
ex effectibus investigari, non cognosci ut ex
se existentes, sed ut habentes originem effec-
; quia discurrendoper omnes effectus universi,
nullus est ad quem necessarium sit hoc ge-
nus entium. Nam ad productionem totiusuni-
versi, tam quoad simplicia corpora quam
quoad species mistorum perfectas sufficit
virtus primi auctoris ad alterationes vero,
;

tive ab eaclem prima causa, quse universum generationes et corruptiones, et elementorum

produxit. Et hoc modo est probabile, Aristo-
telem et alios philosophos cognovisse intelli-
gentias esse effective a Deo. Ita enim sen-
sisse Aristotelem indicatD. Thom.,
qusest. d, et lib. 8 Pbysic, et 12Metaph. et
Scotus in 2, d. 2, et Quodl. 7, circa finem,
probantque ex professo Soncinas \ 2 Met.
q. 16; Javel., q. 28; Cajet., de Ente et es-
sent., c. 5, q. 10, ubi magis directe probat
hanc fuisse sententiam Commentatoris. Ja-
vellus autem existimat potius Commentato-
rem in hoc errasse, et diversum ab Aristo-
tele sensisse, quod non multum refert ex
discursu tamen et ratione, quam
jiciemus, fortasse constabit, quid
rius Avicenna etiam, 9 sua3 Metaph.,
sit.
c. 4, expresse ponit omnia tam corporalia
quam immaterialia, manasse a primo ente
nontamenimmediate, sedprimam
tiam fluxisse immediate a Deo, et a prima
mutationes sufficit virtus causarum secunda-
rum proximarum et universalium, seu cce-
lestium, cum generali concursu primse cau-
in 2, d. i, sse.Ergo si in re aliqua possunt hi effectus
; pendere ab intelligentiis, solum est in quan-
tum pendent a motu cceh, et eo mediante
, a motore cceli.
34. Solum videntur esse quidem effectus,
quos in seipsis homines experiuntur, pos-
suntque dici morales potius quam physici,
quia non pertinent neque ordinantur ad
physicas generationes et alterationes quse in
; universo iiunt, sed ad mores hominum. Hu-
statim sub- jusmodi autem sunt interiores locutiones vel
horum ve- motiones, quibus ad bonum vel malum in-
ducimur, quas ab aliqua superiori causa, vel
,
spiritu provenire, manifesta fere experientia
notum est, et ssepe etiam contingit, hujus-
intelligen- modi locutiones vel apparitiones esse visibi-
les, de quibus etiam apud philosophos multa

intelligentia manasse secunclam, et sic usque inveniuntur, qui hos spiritus interdum ge-
ad ultimam, a qua universum immediate nios, interdum dsemones, et deos appellant.
factum est, quam doctrinam constat esse Pla- Verumtamen hic effectus, vel non satis osten-
tonicam, et fere eadem habetur nomine Aris- dit esse superiores spiritus distinctos ab ani-
totehs, in libr. 3 de Secretiori parte divinse mis hominum, et a causa prima, vel si illos

Sap., cap. 2. Ille tamen modus emanationis indicat, simul indicat eos esse creatos. Pri-
sicut omnino falsus est, ut ex dictis superius mum enim non est omnino evidens, hos in-
46 DISPUTAT. XXIX. DE ENTE INCREATO UT RATIONE HUMANA, ETC.
teriores motus, vel locutiones, ab extrinseco constat, quandoquideni sine actione earum,
agente intellectuali proxime provenire, et neque mundus hic naturaliter conservari
non potius ab interna vi ipsius animi, mediis posset, neque in eo esse possent generatio-
objectis quus illi occurrunt. Deinde quamvis nes et corruptiones ergo a quo est totum,
:

demus tales esse interdum bujusmodi motus, est hsec etiam pars universi. Secundo quia
vel taliter fieri, ut, si recte perpendantur, sa- intelligentia movens ccelum ita movet sicut ,

tis ex eis intelligi possit ab extrinseco spiritu ad bonum universi expeclit, et propter hunc
provenire, nibilominus si effectus est bonus, finem in ea motione perpetuo et sine varia-
potest esse immediate a Deo, et ita frequen- tione perseverat ergo signum est ab eodem
;

ter accidit in internis motibus et locutionibus; conditore esse ad hunc finem procreatam, et
nam quod hee interdum proveniant a bonis ad hoc munus destinatam. Rursus hoc etiam
Angelis, magis doctrina revelata quam expe- est signum, intelligentiam hanc movere pro-
rientia nobis constat. Quod si aliquibus phi- pter finem intentum ab auctore universi, et
losophis hoc innotuit, fortasse aliqua traditio- consequenter movere propter ipsummet auc-
ne, aut communicatione cum fideiibus eorum torem universi, id est , vel ut ejus imperio
temporum, verbi gratia, Hebraeis, id fuerunt obsequatur, vel ut ei ministret seu coopere-
assecuti, ex sufficiente revelatione
fortasse tur ad consequendum finem ab ipso inten-
ipsorummet Angelorum. Quee cognitio perti- tum, vel eiagendo et benefaciendo assi-
in
net ad disciplinam et fidem quamdam huma- miletur; ergo signum est hanc intelligentiam
nam, potius quam ad inventionem et scien- esse subordinatam ipsi priinse eausse et ab ,

tiam ex effectibus de qua nunc agimus. Si

, ea pendere B et consequenter ab illa factam
vero effectus est malus seu inducens ad ma- esse. Atque hunc discursum significavit Phi-
ium morale, vel ad deceptionem, sic non po- los., -12 Metaph., text. 36, cum dixit unnm
test esse immediate a Deo, qui summe bonus esse motorem immobilem, omnes alice
a quo
est , non tamen est eviclens non posse esse intelligentise pendent, quia omnes pertinent
ab spiritibus bumanis separatis. Et licet de- ad ordinem universi atque ita omnes mo-
,

mus interdum talem esse effectum , ut satis ventur a primo motore, saltem ut a fine ap-
ostendat esse a superiori et efficaciori spiritu, petibili, ipse autem est movens immobile. .

tamen simul indicat, illum spiritum esse 36. Dices hinc solum haberi, cteteras in-
creatum; nam cum malus sit, mutabilis erit, telligentias respicere primam ut finem, non
et a bono deficiens, quia malum nibil est nisi vero ut efncientein. Respondetur, ex causa
defectus boni, ut supra ostendimus ; nihil au- fmali colligi efficientem, quia quidquid ha-
tem est mutabile et defectibile , nisi quod bet finalem causam, etiam efficientemhabet,
ereatum est; sunt ergo illi spiritus creati. Ex ut in superioribus dictum est, et infra ite-
ipsa item malitia talium spirituum potest fieri rum occurret. Deinde dicitur, juxta discur-
optima deductio, quam saepe indicat Augus- sum, quem in tota hac ratione prosecuti su-
tinus agens contra ManicliEeos; nam si isti mus, ex connexione harum intelligentiarum
spiritus mali efficiuntur deficiendo a bono, cum universo colligi dimanationem earum
liocipsum indicat bonam eorum naturam; ab eodem auctore, a quo manavit univer-
non enim esset illis malum a bono deficere, sum. Non est enim existimandum auc- ,

natura bona esset; non autem potest

nisi ipsa torem universi non potuisse iliucl conde-
esse summum bonum, alioqui non posset a re integrum, et omnibus suis causis abso-
bono declinare ergo est bonum per partici-
; lutum, inter quas ha? mtelligentiae obtinent
pationem; ergo est effective a summo bono. locuin valde prfficipuum. Neque etiam est
Omisso igitur hoc morali effectu, qui ad verisimile, post ccelos conditos, aliunde quasi
physicam vel metaphysicam considerationem evocasse ministros, quibus ad illos moven-
non spectat, ex efiectibus naturalibus nullus dos uteretur, et non potius propria vi et fa-
est, qui ad aliquam intelligentiarum cognitio- cultate eos de non esse ad esse sicut ccelos
nem nos inducat, nisi cceli motus. ipsos percluxisse, cum non
in uno major,
sit

35. Superest probanda altera propositio quam in altero difficultas;denique quia si

assumpta, videlicet, sicut ex hoc effectu col- intelligentise essent entia tam necessaria ex
ligimus inteiligentias esse,ita etiam colligen- se sicut Deus, non essent sub clominio ejus,
dum esse eas esse a conditore universi. Pri- et consequenter necsubderentur imperio ejus;
mo, quia non minus pertinent ad constitutio- quo modo ergo posset Deus efficaciter eis
nem hujus universi, quam cseteraj res quibus uti ad ministerium universo necessarium ?

SECT. AN A PRIORI DEMONSTRETUR TALE ENS ESSE.
III.
Igitur ex hujusmodi
niinisterio recte colligi-
tur, has intelligentias esse creaturas auctori nibus entibus, sed de illis tantum quee in bu-
universi subjectas, et ab eo productas.
Mespondetur quartce oojecUoni.
37. Quarta objectio erat, quia preeter boc
universum existimari potest esse aliud fac-
tum ab alio primo ente non facto. Cui res-
ponderet fortasse Pbilosopbus, impossibile
esse dari aliud universum, propter rationes,
quas babet in 1 de Ccelo, c. 8 et 9. Verum-
tamen illee rationes momenti esse
nullius
debent apud philosopbum Christianum non ;
est enim dubium quin potuerit Deus plures
mundos efficere, quos si fecisset, in eis clare
deficerent omnes Aristotelis conjecturee, qui-
bus concludere vuit, vel in hoc universo es-
se totam materiam ex qua possint simplicia
aut mista corpora constare, vel non posse
elementa hujus universi quieta in suis iocis
manere, si aliud univcrsum existeret. Nibil
tamen nam
imprimis posset esse aliud
efficit,
universum constans ex corporibus simplici-
bus specie diversis, vel quoad species seu
formas, vel etiam (quod minus certum est)
quoad genus pbysicum, seu materiam pri-
mam. Deinde quamvisnon constet essealiam
materiam proeter eam quee est in boc uni-
verso, quia nullum nobis est indicium alte-
rius materiee, ideoque nullus philosophus
possit affirmare illam esse, re tamen vera,
(ut sic dicam) positive, nullum est medium
ad demontrandum totam materiam rerum
corporalium, quee est in rerum natura, esse
in boc universo. Tandem, quod attinet ad
motus elementorum, cum heec su-
loca, vel
mcnda sint ex naturali ordine ipsorum cor-
porum inter se, corpora uniuscujusque mun-
di (siduo essent) in suis locis quieta mane-
rent, et ad salvandum inter se debitum or-
dinem naturaliter moverentur corpora ve- ; ex quidditate Dei cognita, clemonstraturDeum
ro distinctorum mundorum non haberent in-
ter se ordinem, et ideo neutvum appeteret
sub supra aliud esse. Dicendum est
alio, vel
ergo, quod is qui ad vitandam vim rationis
factaj alium orbem esse confingeret, nihil
sane diceret impossibile, seu imphcans con-
tradictionem temere autem (ut omittam er-
; non demonstrari esse Dei per quidclitatem
rorem contra fidem) affirmaret id, quod nul-
la ratione vel conjectura in suspicionem ve-
nire potest, et ideo evasionem illam non esse
philosopbicam Fateor tamen ex hac et pree-
cedente. objectione coirvinci, discursum fac-
tum ad probanclum tantum esse unum ens
improductum, et reliqua omnia entia ab illo
,
47
facta esse, non concluclerc absolute de om-
manam cognitionem per discursum seu phi-
losophiam naturalem cadere possunt; et icleo
ut ratio universe concludat necessario adhi-
benda est ostensio a priori, quam secundo
loco promisimus, et in sequenti sectione per-
sequemur.
SECTIO III.
Vtrum aliquo modo possit a priori demonstrari,
Deum esse.
1. Ut de altero modo probandi proposi-
tam veritatem supponendum est
clicamus,
simpiiciter loquendo, non posse demonstrari
a priori Deum esse, quia neque Deus habet
causam sui esse, per quam a priori demons-
tretur, neque si haberet, ita exacte et per-
fecte a nobis cognoscitur Deus, ut ex pro-
priis principiis (ut sic dicam) iilum assequa-
mur. Quo sensu dixit Dionysius, capite sep-
timo de Divinis nominibus, nos non posse
Deum ex propria natura cognoscere. Quan-
quam vero hoc ita sit, nihilominus postquam
a posteriori aliquidde Deo demonstratum est,
possumus ex uno attributo demonstrare a
priori aliud, ut si eximmensitate, verbi gra-
tia, concludamus localem immutabilitatem ;
suppono enim, adratiocinanduma priori, mo-
et do humano, sufficere clistinctionem rationis
inter attributa.
Resolutio quwstionis.
2. Ad hunc ergo modum dicendum est
demonstrato a posteriori Deum esse ens ne-
cessarium et a se, ex hoc attributo posse a
priori demonstrari, preeter illud non posse
esse aliud ens necessarium et a se, et conse-
quenter demonstrari Deum esse. Dices: ergo
esse, quia quidditas Dei est, quod sit ens ne-
cessarium et a se boc autem plane repugnat,
;
quia queestio quid est, supponit quoestionem
an est, ut recte ad hoc propositum notavit
D. Thomas, \ part., queest. 2, art. 2, ad 2.
Respondeo, formaliter ac proprie loquendo,
Dei ut sic, quod recte argumcntum probat,
sed ex quoclam attributo quod reipsa est es-
sentia Dei, a nobis autem abstractius conci-
moclus entis non causati, colligi aliud
pitur, ut
attributum et ita conciudi illud ens esse
,
Deum. Unde ad concludendum hoc modo
esse Deum sub ratione Dei supponitur esse
 ; ;

48 DISPUTAT. XXIX. DE ENTE INCREATO UT RATIONE HUMANA, ETC

probatum dari ens quoddam per se necessa- ferendum nubum aliud ens habere esse ex
rium, nimirum ex effectibus ejus, et ex ne- se, quia etsi non prius, tamen eeque primo
gatione processus in infmitum. Atque ita, possethabere esse. Posteriori ergo modo ac-
quod primum de lioc ente probatur, est esse cipiendum est iliud principium, et sensus
deinde esse ab intrinseco necessarium hinc erit, Deo convenire esse prius quam omni alii
;

esse unicum in tali ratione ac modo essen- enti, ita ut nulli conveniat eeque primo. Et
di, ideoque esse Deum. Atque in hunc mo- hoc moclo petitur principium in illa ratione ;

dum prius aliquo modo definitur qusestio an hoc enim ipsum est, quod inquirimus nec ;

est, quam quocl est. Quanquam, ut supra di- propositio illa in eo sensu satis probatur su-
cebam, in Deo non possunt omnino sejungi periori discursu. Nam
ex eo quod Deo con-
hee queestiones, eo quod et esse Dei sit quid- veniat esse , non per accidens neque per ,

quibus
ditas Dei, et proprietates illius esse, aliud, ad summum inferri potest nulli alteri
ostendi potest illud esse proprium Dei, con- convenire prius cpiam ipsi, non vero quod ei

stituunt (ut ita loquamur) ipsam quidditatem prius conveniat, quam ceeteris. Dicetur for-
et essentiam Dei. tasse principium illud assumi in priori sensu
in aitera vero propositione subsumi et pro-
Cur ens jper se necessarium non possit esse
bari, id quod convenit alicui per se primo
nisi unum. Ostensio prima.
Jioc modo, non posse alteri convenire, nisi
3. Est autem ex eo quod datur
difficile per ipsum.
unum ens necessarium a se, et ex se, effica- 5. Contra hoc vero objicitur secundo ac

citer deducere non posse babere aliud simile preecipue, quia in omnibus illis terminis, sci-
in ea proprietate. Soncinas, 12 Metapbysic, licet, convenire per se primo ac per aliud, vi-

queest. 17, id probat hac ratione. Quia esse detur committi magna eequivocatio. Duobus
convenit per se primo enti improducto sed ; enim modis potest aliquid convenire multis
non potest per se primo convenire duobus ; per aliud prius uno modo realiter et per
: ,

ergo non potest esse nisi unum ens impro- veram causeditatem effectivam , ut lucere,
ductum. Major videtur per se nota, quia ens exempli ceiusa, dici potest convenire per se
improductum non habet esse per accidens, primosoli inter omnia astra alio modo se- ;

sed essentialiter, neque habet esse per aliud, cundum rationem tantum absque physica
cum sit omnino independens ergo esse illi ; causalitate, sed metaphysica tantum ratione,
convenit per se primo. Minor autem patet, quo modo risibile convenit per se primo ho-
quia illud dicitur convenire alicui per se pri- mini, et per ipsum Petro et Paulo. Si ergo
mo, qucd ei convenit adeequate, ita ut illi in preesenti propositioillasubsumpta sumeitur
semper ac per se conveniat, et nulli alteri hoc posteriori modo, ut revera sumitur ab
nisi illi, vel ratione iliius, aut mediante illo. Aristotele in Posterioribus, est quidem vera,
Unde primo Poster., text. 11, preedicatum et recte probatur ratione ibi facta, non tamen
per se primo conveniens, universale vocatur, est ad rem, quia hic inquirimus dimanatio-
quia non per aliud, et adeequate convenit. nem effectivam unius ab alio, unde in pro-
Hic discursus sumptus est ex D. Thom., 2 portionali sensu negari posset prior proposi-
cont. Gent., cap. 15, licet diversis terminis tio, ut jam dicam. Si autem illa propositio
ipse utatur dicens, esse convenire . Deo se- sumatur in priori sensu, falsa invenietur, ut
cundum quod ipsum ; res tamen eadem est, patet in dicto exemplo de homine, vel in illo

ut constatex Aristotele, loco citato. de triangulo, quod Aristoteles affert; nam,

4. Videtur tamen imprimis in hac ratione licet habere tres angulos eequedes duobus
peti principium; cum enim dicitur esse con- rectis, per se primo conveniat triangulo, non
venire Deo per se primo, illa particula, pri- convenit per illum effective isoscheli. Atque
mo, sumi potest aut negative aut positive; . ita, qui crederet esse dua entia improducta,

priori modo sensus est, Deo ita convenire
esse, ut nulli alteri prius conveniat. Et
modo per se evidens propositio, supposito
est
quod Deus sit suum esse per essentiam, et
in hoc tantum sensu probatur illa propositio
ratione facta, scilicet, quod Deus habet esse,
non per accidens, neque per aliud. Tamen in
hoc sensu non sufficit iilud principium ad in-
diceret quidem secunclum rem utrique con-
hoc venire per se primo esse, quia neutri per al-
terum, neque utrique per aliud effective, et
hoc modo non esse inconveniens, ut idem
preedicatum duabus rebus conveniat per se
primo, quia non estnecessarium, ut tale pree-
dicatum sit universale, vel adeequatum res-
pectu omnium et singulorum, quibus dicto
 SEGT. 111 AN A PRIORI DEMQNSTRETUR TALE ENS ESSE. 49
modo per se primo convenit. Secundum ra- ponitur esse commune secundum rationem
tionem auteni negaret, qui sic opinaretur, ad plura entia improducta, imo et univocum,
quod esse conveniat per se primo Deo, ut si consequenter procedatur juxta illam hy-

Deus est, seu ut tale ens est, sed enti impro- pothesim. Quae, licet sit falsa, et simiiiter
ducto ut sic, cujus ratio (posita illa hypo- falsa sint qua; ad illam consequuntur, ta-
thesi) secuudum intellectum abstraheret ab men hoc ipsum non videtur posse conviuci
hocvel illo ente improducto, et per illam se- illo discursu, cujus efficacitatem inquirimus.
cundum eamdem distinctionem rationis con- 7. Dicetur forte in ea ratione supponi ens
veniret esse huic vel illi enti improducto. esse analogum; et ideo ipsum esse non posse
Unde cum in illo discursu dicitur, Deo non reduci ad rationem communem, cui per se
convenire esse per aliud, si intelligatur, id primo conveniat, sed ad rem aliquarn sin-
est, per causam efficientem, verum est, et gularem, et inde consequenter inferri, non
recte probatur ex eo quod est ens improduc- posse per illam convenire aliis formaliter
tum si vero intelligatur, id est, non per
;
et secundum rationem, icleoque recte con-
aliam rationem abstractiorem secundum prse- cludi convenire per illam effeciive. Item
cisionem intellectus, sic negabitur, illa pro- dici potest (quod fere in idcm redit), ratio-
positioab eo qui posuerit duo entia impro- nem illam supponere in Deo non posse abs~
ducta; nec in eo sensu probari potest ex dis- trahi rationem quasi genericam et speciticam
cursu facto. communem et particularem, et ideo perince
6. Et declaratur amplius clifficultas; nam ut esse, quodaliquid conveniat Deo, ut tale ens
ratio eequaliter et sine sequivocationc proce- est, vel ut ens improductum est. Verumta-
dat, loquendum est de esse, et ente seu eo , men hrec responsio non vicletur efficaciam
quod est, cum proportione. Aut ergo est ser- prrebere rationi factre, nec satisfacere,du-
mo de tali determinato esse, quod est in re, pliciex causa. Prior est, quia (ut omittam,
aut de esse ut sic secundum rationem abs- id quod clicitur cle analogia entis esse sub
tracto. Priori moclo verum est hoc esse par- opinione, quod satis est ad infirmandam vim
ticulare, quod est in Deo, per se primo con- demonstrationis) ipsa analogia entis recte
venire Deo, ut Deus est, et ada?quate conve- declarata supponit emanationem depen- et
nire illi, et formaliter in nullo esse nisi in ip- dentiam omnium entium a Deo, ut patet ex
so, seu in eo supposito, quod est Deus, par- superius clictis cle analogia entis ad Deum et
autem in nullo esse, nisi per ipsum.
ticipative creaturas; ergo si preedicta ratio supponit
Ex hoc autem inferri non potest efficaciter, analogiam entis respectuDci et omnium alio-
nullum aliud esse posse alteri enti convenire rum qua? habent esse, supponit quod pro-
per se piimo ; nam potest cogitari aliud rea- bandum est, scilicet, nihil hnbere esse nisi
liter distinctum ab esse Dei, et non partici- per dependentiam a Deo. Altera causa est,
patum ab Neque apparet, quomodo ex
ipso. quia, etiam posita analogia, non probaiur,
dicto discursu hoc probetur impossibile. Si ex analogia sequi emanationcm, secl solum
vero sit sermo de esse ut sic, et abstracto ineequalitatein. Unde dici facile posset, licet
secundum rationem, sic negr.bitur, subjectum esse, secundum principale ac primarium si-

seu quasi subjectum ejus, cui adasquate com-
paratur, ac per se primo convenit posterio-
ristice, esse hoc ens singukire, quod appella-
tur Deus, quia non est necesse ut communis
ratio per se primo dicatur de re singulari.
Unde si esse abstractissime sumatur, ut est
analogum quoddam ad esse improcluctum et
productum, non videtur per se primo conve-
nire Dco, aut enti improducto, sed enti ut sic,
ut est etiam*quoddam analogum ad ens per
essentiam, et participatum. Si autem minus
abstracte sumatur esse pro esse improducto,
sic jam dicetur esse quid commune secun-
dum rationem, et ideo non comparari per se
primo et ada>quate ad hoc ens, quod est hic
Deus, sed ad ens improductum, quod etiam
XXVI.
gnificatum ejus, per se primo conveniat soli
Deo, tamen secundum rationem aliquammi-
nus principalem convenire aliis entibus im-
productis, quia non est necesse, ut in analo-
gis secundarium significatum effective ma-
net a primario. Denique quia licefens sitana-
logum respectu enlis increati et creati, vel
substantiae et accidentis, nihilominus respon-
cleri posset esse univocum ad plures sub-
stantiasimproductas, sicut de facto revera est
univocurn ad substantias creatas inter se tan-
tum comparatas. Unde quod clicebatur, in
Deo scilicet non esse ralionem communcm
nec particularem, si inteltigatur de ralione
communi analoga et abstrahiLili secundum
rationem nostram, falsnm est. Si vero dera-
50 niSPUTAT. XXTX. DE ENTE 1NCREAT0 UT RATIONE HUMANA, ETG.
tione univcca, licet in re vernm sit, taraen non sunt in re proprie
ratione, unita, sed
fortasse negaretur nb eo qni poneret plura unum, unde neque in re sunt separabiiia,
eniia irnproducta, et ideo non est supponen- sed soia mente prtescindi possunt, quod non
durn in preedicia ratione, ne petalur prin- repugnat necessitati essendi. Atque hoc mo-
cipium. do et pnvdicto exemplo convenientia? et
distinctionis divinarum personarura, viden-
Secundn ratio cur cntia per esssnliam non
tur enervari multaa rationes, qua? in hac ma-
possird ase plura.
ieria fieri solent, et tanguntur a D. Thom.
8. Ad heec omnia rcsponderi poiesfc ad- in prsediciis locis et in multis aliis primi efc

dendo rationem aiiam ex D. Ihom., 4 cont. secundi libri confc. Gent., qua3 licet valde
Gent., c. 42. ratione 7, uhi sic argumenta- subtiies sint et metaphysicse. et aptfe ad per-
tur Si sint duo, quorum. ulrumque necesse est
: suadendum bene dispositum
intellectum ,

csse, oportet quod conveniant in inteniione ne- sunt tamen diliiciles ad convincendum pro-

cessitaiis essendi; oportet igitur qnod distin- tervum et repugnantem.

gnuncur per aliquid, quod add.ilur vel utri-
Tertia ratio ad idem.
que vel alleri, et sic oportet, vel alterum, vel
iitrumque esse compositum ; nullum autem 9. Hujusmodi etiam esse videtur illa ra-
compositum est necesse esse p?r seipsum. At- tio, quam decimo loco, in cap. 42, lib. 1
que ita conciudit, non posse esse plura, quo- cont. GentiL ,
ponit idem S. Doctor , scib>
rum utrumque sit necesse esse. Hic autem cct : Ens, quod per se est necessarium, ha-
discmsus etiam est valde diliicilis; nam si bet necessitatem essendi in quantum est
quid probaret, etiam convincerefc non dari hoc singulare ergo impossibile est entia
;

nnum conceptum entis. vel substantia; com- per se necessaria esse plura ergo non ;

muuem Deo et creaturis. Item totus ille dis- possunt esse plura entia improducta ergo ;

cursus appiicari potest ad tres divinas perso- quidquid est, ab uno ente improclucto trahit
nas,quatenns in rationepersona? conveniunt; originem. Consequentia prima patet, quia
nam simiii arguraento conciudi posset eas singularitas leinon esl communicabilis alteri;
fore compositas cx comm-nni intentione per- et icico quod convenit alicui quatenus est hoc
sonee, et aiiquo addito, in quo distinguaniur. singularc signatum, non esse multiplica-
Quod si noii obstante numero trinm perso- bilc. Reiiqui+' autem iiiationes per se nota?
narum, quispiam negaverit dari inteniionem sunt. Antecedens vero probatur quia si ens
persona? communem iliis, eadem ratione, li- necessarium non hnbet necessitatem essendi
cet admiitantur plura entia improducta, ne- quaienus est hoc singulare individuum, ergo
gnbitur intcntio entis necessarii, communis hcec singularitas non e.it per se necessaria
iilis. Vel e contrnrio, si (quod probabilius est) enti necessario ut sic ergo ex aliquo alio ;

inteliiguntur divinse persona? convenire in dependet, aut aliunde provenit. Hoc autem
communi ratione persona?, ct distingui in involvifc repugaanfciam nam ens per se ne- ;

propriis absque cornpositkmc quoe deroget cessarium maxime debet esse tale, quatenus
simplicitati earum, quia iila communitas so- singuiare est, quia uon est ens actu, nisi qua-
lum esl per abstraclionem et prwcisionem tenus singulare esfc; ergo singularitas ipsa
mentis, et determinatio non est per propriam maxime debet ilii convenire ex infrinseca
compositionem eiiam ratiouis, sed per sim- necessitate, et non aliunde, neque depen-
plicem modiiicationem, quasi transcenden- clenter ab alio. Si autem singularitas convenit
taiem, ita eodem modo dici posset de duo- ex intrinseca necessitate essendi, nou potest
bns entibus improeluctis, quatenus conveni- multiplicari, sicut si homo ex intrinseca ra-

rent in communi ratione entis necessarii, et tione hominis necessario secum aiferret sin-
distinguerentur in propriis entitatibus. Imo gul.tritatem Petri, non posset multiplicari.
liect admitteretur, vel utrumque vel alterum 4 0. Est sane ratio egregia ct subtilis ;

iliorum entium esse proprie compositum possct autem aliquis persistens*in prioribus
composiiione rationis, non videtur talis com- solu-ionibus. respondere, boc ens singulare,
positio ibrmaliter repugnare cum necessitate quod est impioductum, habere necessitatem
essendi, quia non includit propriam poten- cssendi quoad totam suam entitatem singula-
tialitatem reaiem, nequedissolubilitatem rea- rem, et illam utsicnon esse communicabilem
lem eorum, ex quibus fit talis compositio. alteri , nihilominus tamea e contrario non
Nam cum in re non distinguantur, sett sola converti, neque cns necessarium ut sic neces-
 SECT. III. AN A PRIORI DEMoNSTRETUR TALE ENS ES*E. 51
sario postularehanc singalaritatem, sed posse distincta; non vero quod non possint esse spe-
habere plures, et in unoquoque singulari en- 'cie, seu essentialiter distincta; sic enim multi
te necessario liabere singularitatein ejus, Thomista} aiunt, naturas ang( licas esse essen-
non aliunde, neque dependenter ab alio, sed non posse multipli-
tialiter individuas, et ideo

ex intrinseca entitate et natura sua non ut , carinumero,ctnihilominus multiplicari seeun-

communi, sed ut enim comniu-
propria. !lla dum speciem. Respondeo iinprimis, probabi-
nitas seu convenientia, qiue solum est se- lissimum esse, nullam naturam, qure propris
cundum rationem , seepe potest fundari in sit specitiea, et cum alia babeatgeaus com-
ipsis entitatibus singnlaribas, et in proprie- mune,esseessentialiteriuaiv'iduam, tum quia
tatibas ,
quas habent eiiam ut singulares hoc ipso,quod est specifica natura, est poten-
sunt. Sic it esse ensirrcorruptihile natura sua tialis de se, et ideo non est cur illi repuguet

convenit Angelo etiam secundum unamquam- multiplicarinumero; tumetiam quia si illi non
que naturam singularem quamvis id non
,
repugnat compositio ex genere et dbfereniia
oriatur ex sola singularitate, sed absolute ex specitica, non est cur ei repu^net compositio
tota natura et essentia. Ita ergo dici posset de ex specie et differentia individuali. Deinde
pluribus entibus improductis et singularibus dicitur ex ralione facta cum proporlione ap-
quoad necessitatem simpliciter essendi. plicata concludi necessitati essenci intrinsecee
et essentiali repugnare multiplicatipnem talis
Qnarta ^atio ad idem prooaudwm.
naturce etiam cum diversitate essenliali , ut
II. Nihilominus tamen illa ra tio mihi val- in eoclem cap. D. Tliomas signiiicavit, ratione
de probatur, quam in bunc modum propono. 8. Quia sicut in concepta essentiaii illius na-
Quia ubicunque ratio communis est muitipli- turse qua? ex se necessario est, includitur sin-
cabilissecundum diversas naturas singulares, gularitas, etiam incluciitur tota essentia taiis
esto non sit necesse singularitatem in re ipsa naturas singularis ergo impossibile est, quod
;

distingui a natura communi, oportet tamen, hcec essentia entis necessarii sit alia et alia ,.

ut aliquo modo sit extra essentiam talis na- sive in singularitate , sive in ratione essen-
tursa nam si esset illi essentialis, revera ta-
; U:ide sicut non potest inteliigi
tiali. quod ,

lisnatura non esset multiplicabilis, ut supra talisnatura fiat singularis per aliq licl a Idi-
dictum est, tractando de principio indivi- tum, cjuod sit extra essenriam ejus etiani se-
duationis ; in ente autem improducto intelligi cundum rationem , ita non potest inteljigi,
non potest, quod singuiaritas sit extra essen- cpiod veiuti constituatur in tali specie per aii-
tiam naturae ejus ergo impossibile est, ut
;
quid adJitum buic ralioni communi entis ne-
talis natura sit multiplicabilis. Minor proba- cessarii, quod sit etiam secundnm rationem
tur, quia in ente improducto necesse est, ut extra essentiam ejus, ut, sic. Nam hoc ipso
ipsum esse existentice sit de esscntia ejus in ; cpiocl intelligitur ens necessarium, sicut ne-
eo enim consistit inlrinseca necessitas essen- cessario intelligitur ens singulare, ita etiam
di, quod ex vi essenti* suffi habeat esse, ita intelligitur ut habens totam essentiam neces-
ut essentialiter sit suum
sed esse non
essc ;
sariam ad essendum et ideo non potest con-
;

est, nisi rei singularis, ut singularis est ergo
necesse est ut singularitas talis naturce sit
etiam de essentia ejtis, et consequenter ut
talis natura non sit multiplicabilis. Atque
hoc ipsnm est, quod D. Thom. ait, iliud ens,
quod est improductum.seu quod estsimpliciter
; stitui in tali vel tali ratione essentiali, per ali-
quid additum, etiam secundum rationem. Ens
ergo per se necessarium non potest vere
concipi, ut commune, sive speciticum, sive
genericum, sive analogum, sed tantum sin-
guiare ideoque nullo modo multiplicari
;

necessarium, seu quod est essentialiter suum potest.

esse, non esse boc ens singulare per aliquid 13. Ex hac ultima raiione prima rolora-
extra essentiam ejus, etiam secundum ratio- tur. Quocl si h.cc ratio solicla cst, ut reve-
nem, quia nisi incJuderet in suo conceptu es- ra est, ex illa suinit vim prima ratio, qua? in
sentiali singularitatem, non includeret m suo eo fundatur, quod esse convenit Deo seu enti
essentiali conceptu necesse esse, quia esse necessarioper se primo, seu secundum quod
actu includit csse singulare. ipsum. Inteliigitur enim convenire illi per se
1 2. Objectio Aureoli contra prcemissam D. primo non sub aliqua ratione communi, sed
Tkotii. ratiunem. Dices (ut objicit Aureolus ut hoc singulare ens est, ita ut cum dicitur
in 1, d. 3)hacratione ad summumprobaiinon huic enti convenire esse non per accidens ,

posse akuixluo entiaimproducta solo numero ncc[ue pcr aliud, non solum est sensus, non
 ;

52 DISPUTAT. XXIX. OE ENTE INCRE .\TO t'T RATIONE HUMANA, ETC.

per aliud, id non per aliam eansam effi-
est, preeeedentem, scilicet, quia si darentur duo
cientem, sed etiam non per aliquam rationem entia improducta, aut illa esseut ejusclem spe-
communem seu abstrahentem a singularita- ciei, vel cliversse. Neutrum dici potest ;
ergo.
te; boc antem verum esse satis probatum est Probatur prior pars minoris, quia ens summe
superiori discursu. Et sane videtur evidens abstractum non potest multiplicari secundum
ex propria ratione ipsius esse, nam primo et numerum, quia omnis multiplicatio numerica
per se convenit rei singulari non communi per materiam vel in ordine ad illam. Hebc
fit

unde etiam in his entibus vel naturis quee ba- vero probatio non est efficax, quia licet id sit
bent esse reeeptum, non potest esse per se verum de multiplicatione physica et natura-
primo communicari naturae communi sed , li individuorum, non tamen absolute de om-
singulari ergo illa res, quee essentialiter, et
; ni multiplicatione possibili, seu entitativa re-
secundum quod ipsa, babet esse, proxime et rum singularium. Meiior probatio est, qme
immediate habet illud, ut talis res singularis sumitur ex preecedente discursu, quia natu-
est, et non secundum aliquam rationem com- ra, quas essentialiterestsingularis, nonpotest
munem ergo esse convenit per se primo tali
; secundum numerum multiplicari; sed natura
enti, excluclendo omne niedium sive extrin- Dei, seu entis per se necessarii est essentiali-
seci agentis, siverationis formalis communis, ter singularis ; ergo. Alia probatio non con-
ob quam secundum se ac abstracte sumptam temnenda esse potest, quia multiplicatio in-
illi conveniat necesse esse. dividuorum est per accidens, et ubi est pos-
Ex hoc autem principio sic explicato
14. sibilis, potest quantum est ex se procedere in
optime subinfertur, non posse convenire esse infinitum, quia non est major repugnantia,
alicui enti, nisi per effectivam dimanationem quod sint possibilia illa duo individua, quam
a primo ente improducto. Nam licet habitudo tria vel quatuor, vel in quolibet alio numero;
illa seu preedicatio, semmdum qtiocl ipsum ,
nulla est enim ratio necessario sistendi in ali-
non semper requirat hanc habitudinem cau- quo, cum nullum per
r
se ordinem servent,
sse efficientis inter illud, quod est tale per se sed cuilibet eorum acciclat multiplicatio alte-
primo, et reliqua quae sunt talia mcdiante ip- rius; si ergo duo entia improducta, solo nu-
so, tamen quando illud prius est res singula- mero distincta, essent possibilia , essent et
ris et omnino distincta ab aliis, eisque ex- tria et quatuor, et sic in quolibet numero.
trinseca, non potest alia ratio medii seu par- Quot autem essent possibilia, tot necessario
ticipationis excogitari. Et ideo nihil obstant essent, nam in his maxime verum habet il-
exempla de rationibus communibus, quibus lud axioma In cetemis idem est esse et posse;
:

per se primo aliquid convenit, ut homini esse nam, si sunt per se necessaria entia, non est
risibilem, et triangulo habere tres angulos in eis posse esse, sed actu esse non ergo ;

sequales duobus rectis illse enim sunt quasi

; sistere possemus in aliquo finito numero ta-
formale medium, quia natura communis com- lium entium. In his enim individuis, qua-ha-
paratur ut forma particuiari. In prsesenti ve- bent causam, licet ex se multiplicari possint
ro ens per essentiam, cui per se primo con- in infinitum, sistitur in aliquo certo numero
venit esse, est quoddam singulare ens, quod quoad actuale esse, vel ex voluntate causee,
non potest esse medium formale, nec forma vel ex virtute et moclo agendisuccessive aut
aliorum et ideo non potest per illud conve-
; ex subjecta materia ; in his vero entibus ,

nire esse reliquis, nisi ut per meclium effi- qua? ex se haberent esse sine causa, nullo
ciens. Ratio enim finis non est per se suffi- modo sisti posset in certo numero, quia non

ciens, quia finis proxime non dat esse, sed
movet metaphorice agens ut det esse et ideo
ejus causalitas per se solanon est sufficiens,
ut ea, quee secundario sunt entia, habeant
magis repugnaret rnajor numerus, quam mi-
; nor, et hoc ipso quod non repugnaret, actu
esset. Nemo autem admittet dari entia im-
producta actu infinita ergo sistendum est in
;

esse, mediante illo quod per se primo, et se- uno solo ente singulari improducto.
cundnm quod ipsum habet esse. Atque exhis 16. Posterior pars de diversitate specitica
facile es': respondere ad difficultates tactas superius probata est, respondendo Aureolo,
circa pr&edictas rationes. et declarando vimsuperiorumrationum. Nunc
vero alio dilemmate probanda est. Aut enim
Quinta ratio.
illa entia essent aequalia in perfectione, aut
15. Possumus tandem addere rationem non neutrum dici potest ergo. Prior pars
; ;

aliam, quee et per se sufficiat, et confirmet minoris probari potest primo ex rece"pta phi-
 ;

III. AN A PRIORI DEMONSTRETUR TALE ENS ESSE.

SECT. 53
losopbomm quod non possunt da- haberent inter se ordinem, sed eeque divide-
sententia,
ri duee essentiee specie distinctee eequales in rent quamcunque rationem communem illis,
perfectione ut enim ait Arist., 10 Metaph.,
; quee concipi posset ergo si in aliquo nu- ;

tex. 5, difterentise dividentes genus semper mero multiplicari possent, etiam in quocun-
comparantur ut privatio et habitus quia que nulia enim esset ratio sistendi in aliquo
, ;

semper altera est minus perfecta, et ea ra- certo numero, neque assignari posset repu-
tione privationi comparatur unde etiam or- gnantia, ob quam ille numerus augeri nequi-
;

tum est illud axioma, quod species sunt si- ret et ideo oporteret multitudinem talium ;

cut numeri. Ratio autem esse videtur, quia naturarum esse inhuitam.
si sunt entia eequalia, eeque distant a non 18. Neque est operosum, has et similes ra-
ente unde ergo possunt habere essentialem tiones applicare ad probandam alteram par-
;

diversitatem aut dissimilitudinem ? Et certe in tem dilemmatis, scilicet, quod nec possent
omnibus rebus essentialiter diversis quas nos illa entia esse plura et insequalia in perfec-
experimur, videtur heec insequalitas reperiri tione. Primo, quia hoc ipso quod talia entia
et ideo valde probabile est illud principium. secundum proprias rationes suas conveniunt
Non tamen est evidens, nam licet duee res in suprema perfectione essendi a se, quee for-
seque distent a non ente, videntur esseposse maliter vel eminenter omnes ahas includit,
dissimiles in natura; nam alia est relatio ut infra ostendam, non potest inter ea inea-
eequalitatis, a relatione similitudinis. Unde in qualitas intelligi. Secundo quia vel inter ea
relationibus divinis pateimitas et filiatio, ut daretur unum summum ens perfectius cee-
relationes sunt, dissimiJes sunt, seu disqui- teris absolute et simpliciter, vel non ; si non
parantise, ut vocant, et tamen in perfectionc datur ergo nullus est terminus in ea multi-
,

et entitate relativa ut sic censentur sequales, tudine,, sed est plane infinita. Et adhuc illa
non solum prout includunt essentiam, in qua posita, et actu existente, est plane inintelli-
sunt idem, sed etiam secundum proprias ra- gibile, quod in ea non sit aliquod ens perfec-
tiones relativas in quibus distinguuntur. Ad tius ceeteris omnibus, cum omnia dicantur
hunc ergo modum contendere quis posset esse perfectione ineequalia. Rursus inde ne-
non repugnare dari duas essentias impro- cessario sequitur quodlibet ex illis entibus
ductas dissimiles et eequales. esse finitum in perfectione entitativa , cum
47. Quanquam hoc obiter dicamus)lon-
(ut quodlibet ab alio, imo
su- et ab infinitis aliis

ge diversa ratio est, quoad hoc, in relativis et peretur ergo etiam tota illa multitudo esset
;

absolutis, nam relationes habent diversita- imperfecta, cum ex imperfectis coalescat, el

tem ex fonnalibus terminis, cum ratione in in tota illa non possit esse infinita perfectio
qua fundantur ; et ideo facilius potest in eis intensiva sed solum infinita multitudo fini-
,

intelligi diversitas cumtequalitate, quiaeequa- tarum perfectionum repugnat autem non ;

litas oriturex gradu entitatis; diversitas vero esse in entibus aliquod infinitee perfectionis
ex mutua habitudine. At vero in entibus ab- intensivee, ut supra tactum est agendo de
solutis, qualia essent illaimproducta, vix con- creatione, et inferius etiam dicemus.Imo beec
cipi potest, in quo essent dissimilia, si essent ratio sumpta ab infinitate sufficeret ad de-
sequalia, et secundum id totum, quod in se monstrandum quod intendimus eam tamen ;

haberent, per se necessaria. Et in his est preetermittimus quia assumit duo principia
,

etiam specialis ratio, quia esse ens. a se seu inferius probanda, scilicet, ex eo, quod ens
necessarium,et independens formaliter etse- aliquando sita se, et essenlialiter suum esse,
cundum preecisum conceptum, est maxima sequi illud esse infinitum simpliciter in gene-
omnium perfectionum. Imo necessario inclu- re entis, et hujusmodi infinita entia non posse
dit aliquo modo omnem aliam perfectionem, multiplicari ,
quee duo in sequenti disputa-
ut inferius declarabitur ; sed utrumque il- tione tractando de attributis divinis demon-
lorum entium secundum propriam et quasi stranda sunt.
specificam rationeni suam iucludit hanc per- 19. Si autem in illa multitudine datur
fectionem, quee necessario ejusdem rationis unnm summe perfectum, et superans reliqua,
esset in utroque non ergo in eis potest in-
; illud tamen non esset fmitum, tum quia pro-
telhgi diversitas perfectionum cum eequalita- cedent rationes factee tum etiam quia nulla ;

te. Hic etiam locum habet ratio facta de in- ratio redcli poterit, cur ultra illud dari non
finita multitudine talium naturarum, quia, si possit aliud ens perfectius per se necessa-
essent sequales, et dissimiles, nullum etiam rium. Unde enim limitabitur tota latitudp en-
54 DiSPCTAT. XXIX. DE ENTE INCREATO UT RATIONE HUMANA, ETC.
linm ad illum gradum finitum. Accedit enim 2! . Tertio potest hoc ipsum probari ex ef-
ratio supra facta de multiplicatione in infini- fkacitate illius primi entisintiniti; nam, si

tum taiium entium nam etiamsi essent es-

; primum esr, et iniinitum, erit causa ciftero-
sentialiter dive.sa et perfectione ina?qualia, rum, juxta illud vulgare axioma, quod sum-
mdl.i esset ratio sistendi in aliquo numero ptum creditur ex Arist., 2 Met., text. & : Ma-
finito, quia licet videretur esse aliquis ordo ximum in unoquoque genere est causa omninm,
per se inte; essentias distinctas, tamen etiam
1
qu(p, simt illius generis, quod maxime intelli-
in hoc ordine potest in infinitum procedi, ut gitur de causa effectiva ,
quando in illa re
in creaturis possibilibus constat ; necesse est perfectissima est snfficiens virtus ad aliorum
ergo in tota illa latitudine entium dari unum effectionem. In hac vero probatione imprimis
inlinitum et perfectius ca j
teris omnibus. Illud non recte adducitur textus Aristotelis, nnde
ergo summum ens, eseteris perfectius, etin- sumptum esse dicitur iilud pnncipium. Nam,
vocamus Deum, et ex
finitum giinpliciter, nos ut in indice circa illum texium notavimus,
hac eadem ejus perfectionecolligimus, cateia Aristoteles non dicit, omne, quod est maxime
entia, quee cum illo annumeranlur, ab illo in- tale, esse causam cffiterorum, sed e converso,
fi lito ente esse effective profecta. Pi-imo qui- id quod in aliquo ordine est causa catero-
d'?m quia illi primo enti convenit infinitas rum, esse maxime tale. Ex hoc autem prin-
hoc ipso ,
quod est ens actu per essentiam ;
cipio non potest inferri aliud, quia propositio
nnm inde habet, quod totum esse aliquo mo- universalis ahirmativa non convertitur sim-
do in se claudat et contineat, quia non habet pliciter; quamvis ergo quod est causa ca^teris,
unde iimitetur neque a quo participet hanc
, ut talia sint, sit maxime tale, non sequitur,
partem entis (ut ita dicam) potius quam aliam; omne quod est maxime tale, esse causam
crgo e converso, hoc ipso, quod reliqua en- cseterorum. Deinde, principium illud in se
ti i non habent summam perfectionem et tota- sumptum non est ita evidens ut ex illo possit
Htatem essencli (ut slcdicam), est manifestum demonstratio confici. Imo verum non esse
sig mm non esso entia per essentiam omni- docuerunt Durand., 2, d. i5, q. 3. et Aureol.,
no improducta,sed erse entia perparticipatio- apud Capr., 1, d. 3, q. 4 . Quia homo licet sit
nem, accipientia esse ab illo primo ente. omnium animalium perfectissimus, non ob id
20. Seeundo, quia hoc inodo intelligitur est causa caeterorum, neque albedo reliquo-
esse ordo per se in tota latitadine entium, rum colorum, etiamsi perfectissimus color
vel per subordinationem eorum intcr se vel , sit; unde etiam Cajet., I p., q. 2, a. 3, sen-
siltem per reductionem omnium ad unum, titaxioma illud, de propria causa, et pra.'ser-
ut ita non temere et casu infinite multipii- tim etticiente intellectum, non esse necessa-
centur.Quod recte declarat Theologicum rium, neque verurn. Aiii vero illud exponunt
exemplum (quo simul respondemus philoso- de causa late dicta, ut ineludit extrinsecum
phis, ne putent rationes, quibus unitatcm exempiar, quod potius mensura, quamcausa
entis increatiprobamus, personaium Tiinita- dici potest, cjuomodo Aristoteles, lib. !0 Me-
iemimprobare tn divinis enim, quamvisfides
; taph., dixit, primum in aliquo geuere csse
Cathi hca ponat personarum multiiudinem, mensuram cseterorum. Juxta hanc vero in-
non iamen sine ordine, quem originis vocant, terpretationem solum poterit exillo principio
ila ut et ascendendoeistaturinaiiqua persona inferri, cum inter entia, quredam sint magis,
omnino improducta, qua? ca?terarum fonssit; aliaminus perfecia, dari aiiquod perfectissi-
et deseendendo, sit ; l'qua ratio, in ipsamet mum quod sit mensura aiiorum eo quod
,
,

natura talis entis ob quam usque

fundata , per accessum, velrecessum ab illo, ma.is vel
ad teinaiium numerum, et non ulterius fit minus perfecta censeantur. Inde tamen non
multiplicatio, quia nimirum in natura pure poterit concludi ilJud soliuu ens esse impro-
intellectuali non est alius modusinterna?ope- ductum, esseque causam efficientem omnium
rationis seu emanationis . nisi per intellectum aliorum.
et voluntatem. Si autem in Deo multiplicari
possent persona? improducta?, plane possent Ex Aristotelis sententia confirmatur eadem
veritas.
inhnita? personse mulliplicaii et ideo nec ;

fides admittit plures personas imprcductas, 22. Quocirca Aristotcles, citato loco, potius
nec neque cmnino plura
ratio illas peimitiit, sumit, dari aliquod ens, quod sit causa ca3-
cntia sine recluctione adunumpiimum, a quo terorum, ut inde concludat iilud esse ve-
ca?tera manant. rissimum ac perfectissimum, quod ohiter
 SrCT. III A\ A PRIORl DEMONSTRETrr, TALE ET5J3 ESSE.
hotandum e?t, ut constet Aiistotelem verita- haberc causam non solum sui motns, scd
tem hanc fnisse assecntum. \am aperte dicit etiam sui esse, intelligentias auiera vocari
iilud primum ens non solum esse causara cor- piura piincipia improJucta. Secl hoc eisdem
ruptibilium ct contingentium, sed etiam eo- rationibusimpugnatur. Etpraeterea quia apud
rnm qufe semper sunt, sub quibus ccelos et Aristoteiem eadem est quoad boc ratio cce-
intelligentias comprehendere videtur. Nec lestis corporis,et intelligentiw moventis illud,

potest ille locus exponi de sola causalitate fi- quia habent inter se maximam proportionem
nali aut exemplari, ut Jandunusibi, q. 5, et in eeternitate, vel necessitate essendi. Jtem
Greg., in 2, d. I, q. 1. contendunt, tumqnia quia ccelum est omnino ingenerabiie secun-
aperte ponit Aristoteles exemplum de causa dum Aristotelem. Alii ergo putant Aristotc-
eiliciente; tum eiiam quia in prae-senti ma- lem locutum esse in plurali propter mateiiam
teria non separatur causalitas finalis ab etfee- primam, quam existiraant secundum Aiis!o-
tiva, ut supra tactum est, et statim amplius telera esse improductam, et suo genere csse
deelarabitur. Neque etiam obstat quod Aris- principiumaliarum rerura. SeJ hoc nonrecte
toteles videtur loqui de etfectibus, qui uni- dicitur, alias debuisset Aristoteles etiam con-
voce partieipant ralionem causa? boc enim ; cludere materiam primam csse raaxime cns,
est, quod ait Cujus causa aliquid, idem, et
:
et illam esse principium omnium qua- sem-
nomine el ratione convenit ; ubi alia translatio per sunt; utrumque autem est falsuni, et
babet, secundtim qv.od aliis Uiiivocaiio ives.t. contraejusdoctrinam. Posuit ergo Aristoteles
Hoc (inquam) non obslat, sed potius ex hoc illud plurale p]'0 singulari,
vei propter cmi-
loco sumitur, analogiamentis ad primum ens, nentiam prinisa causa-, vei quia in prima
et csfitera, non excludere aliquam unitatem causa plures prirnse rationes causarum con-
rationis seu conceptus simul cum unitate no- veniunt; estenim primacausa finalis.ciliciens,
rainis; et iJeo a Grrecis interdum compre- et exemplaris. Has ergo causas nomine prin-
hendi sub synonymis, ut Fonseca etiam ibi cipiorum quse tamen inre non sunt
intelligit;

notavit. Solum ergo addit Aristoteles illam nisi una piima causa. ;Uque hsec obiterciica
particulam, ut excludat effectus cequivocos, iilam sententiam Arislotelis notata sint. Nunc
qui nuilo modo conveniunt cum causa in no- vero in re ipsa conabimur probare, inprimo
mine et ratione nam in illis non est necesse
; cnte recte sequi ex eo, quod est maximum
ut causa sit maxime taiis formaliter, scd emi- ens, esse causamceeterorum, esto id universe
nenter. non sequatur; Jioc igitur in sequenti discursu
23. Arislotelis locvs ewplieatur. Illud prtestabimus.
solum posset scrnpuium vel clubitationemin-
Unde sequatur, id qvod est m; ximum cns }
gerere, quod Aristoteles in pluraii concludit,
esse ciusam cceterorum.
principia eorum, qiup semper sunt verissima ,

esse. uncle videtur sentire dari plura prima 24. Sit igitur alia ratio , nam priraum ens
principia improducta rerum sempiternarum, improductum est perfectione summum , et
ut exponunt et attribuunt Aristoteli Jandunus mfinitum est igitur ad agendum potentissi-
;

et Gregor. supra. Qui per ea, quce semper mum; ergo potest producere omnia quse ,

sunt, motus cudorum intelligunt; per prin- participant seu habent esse ergo producit ;

ci-piaauteru eorum omnes substantias separa- omnia, quae sunt, neque aliquid prseter illud
tas, quas putant secundum Aristotelem esse est improductum. Primum antecedens sumi-
iraproductas. Sed ex eo loco id certe sumi tur ex discursibus pr.vcedentibus, quibus os-
non potest ; nam Aristoteles et prius in singu- tensum est, deveniendum csse aci aliquod
lari locutus fuerat, dicens, illad esse verissi- ens improducium ceeteris perfectius. Quod
mum quod est posterioribus catisa, ut slnt ve- vero illud sit infinitura, partim est probatum,
ra, el unumquodque esse mawime tale , quod quia ipsum esse per essenti.im non habet
esi causa cwteris, etc, quod dictum esse unde iimitetur; partim sumi potest ex dictis
propter primam causam Commentatcr no .a- J
supra de creatione . quam ostendimus esse
vit, et statira absolute et indetinite &it,ea qiue possibilem primo enti, et ad eam requiii vir-
sempar sunt habere originem a primo princi- tufem infinitam, et ita etiam probata est pri-
pio ; illa autem locutio in doctrina tiadenda ma consequentia. Sccunda vero probari so-
aequivalet universali. Et ideo sine cama ab let in Imnc modum, quia omnis potentia ha-
aliquibus limitatur ad cceiestia corpoia. ita bet aliquod adsequatum objectum ; et quo
ut Arisiotelcs senserit, ccelos, etsi tctsrni sint, superior et universalior est potentia , eo ba*
 ;

56 DISPUTAT. XX!X. DE ENTE 1NCREAT0 UT RATIONE HUMANA, ETC.

bet objectum universalius ;

potentia autem eminenterin ipsa. Quod a contrario declarari
activa primi entis est suprema et universa- potest, nam pertinet ad perfectionem illius

lissima, qua? esse potest, cum sit proportio- potentia?, ut possit innihilum redigere quam-
nata perfectioni ejus ergo comprehendit sub
; cunque rem a se distinctam, alias non ha-
objecto suo omne ens ergo omne ens est ; beret plenum dominium omnium; ergo re-
producibile per illam potentiam, et conse- pugnat perfectioni et universalitati illius po-
quenter nullum est ens possibile, quod non tentia?, ut aliquod ens prseter ipsam sit sim-

sit proclucibile per illam potentiam; ergo pliciter necessarium et independens. Et con-

nulium est ens per se necessarium prseter firmatur ac declaratur ex parte ipsorum en-
ipsum piimum ens; repugnat enim ens ne- tium distinctorum a primo, qua?cunque illa
cessarium esse producibile per aliquam po- sint nam ostensum est, nullum ens distinc-
;

tentiam. tum a primo posse esse illi a?quale in per-

23. Contra hanc vero rationem instari po- fectione et essentia, sed necessario esse illo

test, quia non est de ratione potentia? activa?, inferius, ex quo necessario fit, omne tale ens
quantumvis suprema? et infinita?, ut compre- esse finitum et imperfectum ergo ex parte ;

hendat omne ens sub objecto suo alias ,

illius non repugnat omne tale ens esse fac-

etiam ipsum primum ens comprehenderet tibile, quia imperfectum semper ducit origi-

aliqua. ergo limitatio ex parte ipsius poten- nem, quantum ad id quod habet perfectionis,
tiee addenda est, quse non satis declaratur ab aliquo perfectiori. Et similiter ens partici-
dicendo objectum illud esse ens possibile ;
patum ducit originem ab ente per essentiam,
nam vel illucl possibile sumitur mere posi- nec potest reddi aliqua ratio cur tali enti ,

tive, seu ut sub se necessarium comprehen- repugnet esse factibile imo hoc est multo ";

dit, et sic etiam comprehendit Deum, nam magis conforme imperfectioni et limitationi
quod est, potest etiam esse, juxta dialectico- ejus, quam quod sit ens simpliciter necessa-
rum regulas ; vel sumitur, ut includit priva- rium igitur omne hujusmodi ens inclu-
;

tionem necessitatis essendi , et sie petitur ditur sub objecto potentia? effectiva? primi
principium, dum dicitur omne ens aiiud a entis, et ideo nullum est ens necessarium et
primo ente esse possibile ; nam hoc est, quod increatum preeter ipsum.
in qugestionem venit , scilicet , an sit aliquod
Ultima ratio ex causalitate finis.
necessarium. Qui ergo finxerit talia entia in-

trinsece necessaria pra?ter primum, dicetcon- Ultima ratio sumi potest ex causalitate
27.
sequenter objectum adeequatum hujus poten- nam in rebus unum est ens per-
finis ultimi,
tia? esse ens factibile. Qua? namque potentia fectissimum quod est finis ultimus omnium
,

productiva universalior excogitari potest , aliorum ergo illud ipsum est primum prin-
;

quam illa qua? se extendit ad omne facti-

,
cipium efficiens reliquorura, atque adeo illud
? Ad entia autem necessaria non exten-
bile solum est increatum ac verus Deus. Antece-
deretur talis potentia ,
quia illa producibilia dens admittunt fere omnes philosophi, nam
non sunt. saltem in genere finis non negant esse ordi-
26. Defcnditur prcedicta ratio. Sed nihilo- nem inter secundas intelligentias et primam.
minus dicta ratio, qua? ex D. Thom. sumpta Et eadem ratio est de quibuscunque aliis
est, 2 cont. Gentil., c. 15, multis modis de- entibus; omnia enim imitantur ipsum primum
ex ejusdem doctrina prcPsertim
fencli potest , ens, et intendunt illi assimilari, et qiuc ipsum

rat. 3 4, 6 et 7. Primo quidem, quia ad

,
aliquo modo possunt attingere, ut sunt entia
perfectionem primi entis pertinet, ut virtute intellectualia, in eohabent collocatam beati-
seu eminenter contineat omnem entitatem ;
tudinem suam neque quiescunt donec ad
,

ergo primum ens cx se existens est potens illud perveniant, ut in nobis ipsis experimur.
ad efficiendam omnem entitatem a se dis- Denique magna esset imperfectio et confusio
tinctara repugnat ergo perfectioni et omni-
; rerum, si non esset inter eas ordo oportet ;

potentia? primi entis, ut prseter ipsum sit ali- ergo ut omnia ad unum aliquem ultimum fi-
quod improductum, et omnino necessarium. nem referantur. Quod si aliquis est finis ul-
TJnde licet verum sit, objectum ada?quatum tinms ca?terarum rerum, esse non potest nisi
divina? potentia? esse ens creabile &eu facti- primum ac summum ens. De qua re diximus
bile, tamen simul spectat ad perfectionem plura supra, disp. 14. Prima vero consequen-
illius potentia?, ut omne ens, quod non est tia probatur, quia quidquid habet causam fi-

ipsa, sit factibile ab ipsa, utpote contentum nalem, habet efficientem; nam teste Aristo-
 AN A PRIORI DEMONSTRETUR TALE ENS ESSE.
SECT. III. 57
tele, finis est propter
aliquid fit; quem
movet potest includere habitudinem ad aliud, ut ad
enim finis efticientem causam ad agendum. finem. Denique a posteriori declaratur, nam
28. Evasio enervans prcedictam rationem. res, quee terminatur ad aliam, ut ad finem ul-
Posset autem aliquis respondere aliud timum, sese, totumque suum esse diligit pro-
,

esse habere finem, et aliud liabere causam pter illum finem; res autem, quaa ex se ha-
finalem nam finis ut sic solum dicit rationem bet esse non est cur referat illud esse in
;

termini, causa autem finalis dicit rationem aliam, propter quam vel solum, vel prsecipue
autem intelligi,
principii et moventis; potest se diligat. Prseterea ex illa responsione sumi-
quod aliqua res habeat finem priori modo ,
tur occasio negandi omnem causalitatem fi-

non tamen causam finalem proprie et in ri- nalem et operationem propter finem ; nam
gore, et tunc non valebit consecutio a fine similiter dicere quis posset omnia tendere
ad efficientem causam. Et ad hunc modum naturali inclinatiojie in suos fines tanquam in
videntur aliqui philosophi intellexisse ratio- terminos quosdam absque causalitate finis;
nem proximos motores orbis, et
finis inter hoc autem absurdissimum est quanquam :

primum motorem immobilem, absque dima- enim res omnes habeant has inclinationes na-
natione effectiva. Quamvis enim existimarent turales in suos fines, tamen hsec eadem ea-
inteliigentias secundas ex se ac necessario rum constitutio declarat, eas non esse a se,
existere nihilominus tamen credebant quasi
, sed a superiori agente esse conditas, et pro-
naturali impetuferri in primam intelligentiam pensiones in suos fines accepisse.
tanquam in finem seu terminum sute natu- 30. Adhuc potest aliquis dicere, esto ve-
ralis perfectionis. Quod si instet aliquis, quia rum quidquid habet causam finalem, ha-
sit,

repugnat habere hanc habitudinem ad ahud, bere efficientem, nontamen has causas sem-
ut ad finem, sine dependentia ab illo omnis ; per inciderein eamdem; sanitas enim est finis
autem dependentia repugnat cum necessitate deambulationis, verbi gratia, non tamen est
essendi quia si una res dependet ab alia,
, principium efficiens ejus sic ergo dici potest
;

ergo si illa tollatur de medio hsec etiam , Deus finis non sit efii-
intelligentiarum, licet
auferetur, et consequenter non erit simpliciter ciens. Eomaxime, quod dici potest, in-
vel
et intrinsece necessaria. Respondent, ex ha- telligentias secundas non tam esse, quam ope-
bitudine unius rei ad aliam, ut ad terminum, rari propter primam, ut propter finem, et ita
vel finem, non sequi propriam dependentiam, non tam substantiam, quam operationem ea-
sed solum sequi connexionem necessariam rum habere causam finalem, et habere etiam
unius rei cum alia, qualis esse solet inter efficientem, quamvis non eamdem; nam effi-
relationem et terminum sine propria depen- ciens operationum est substantia intelligentise
dentia unius ab alio , ut nos dicere tenemur operantis, finis autem est superior^t prima
inter Patrem etFilium in divinis. Neque con- intelligentia. Respondetur, ab hac ultima parte
ditionalis, quod si unum tollatur, auferatur incipiendo , eam evasionem non habere lo-
aliud, est contra intrinsecam necessitatem es- cum juxta philosophorum opinionem qui ,

sendi, quando afterum quod in condi-

illud ,
ponunt intelligentias esse entia ex se neces-
tionali ponitur, est etiam ab intrinseco ne- saria illi enim consequenter aiunt operatio-
;

cessarium riam licet conditionalis sit vera,

; nem intelligentia? esse substantiam ejus. Pu-
tamen sicut antecedens est impossibile, ita tantenim, etquidemconsequenter, esse actus
et consequens, et ideo oppositum utriusque puros, cum putent eas esse suum esse per
potest esse simpliciter et ab intrinseco ne- essentiam; igitur, si operatio intelTigentias
cessarium. ordinatur in Deum ut in finem, et operatio
29. Confutatur. Sed quamvis heec eva- ejus est substantia ejus, necesse est etiam
sio habeat quamdam speciem probabilitatis, substantiam ordinari in finem. Quod si ope-
re tamen vera non est probabilis. Primo quia ratio necessario habet causam efficientem,
involvit repugnantiam, quod aliqua res sit a quia habet finalem, idem necessario dicen-
se et per se, et tamen non sit propter se, sed dum erit de ipsa substantia; sicut autem sub-
propter aliud, quia non est minor perfectio stantia non potest esse causa effieiens suiip-
esse a se, quam esse propter se ergo sine ; sius, itaneque sua3 operationis, siquidem ipsa
causa attribuitur alicui enti prior perfectio, substantia ponitur esse sua operatio. Deni-
cui denegatur alia. Item quia natura, quse a que posita vera sententia, quod in intelligen-
se habet esse, est res absoluta omnino, et secundis seu creatis operatio distinguitur
tiis

nullo indigens ut sit; eigo in suo esse non a substantia necessario dicendum est , si
,
 ;

58 DISPUTAT. XXIX. DE ENTE INCR EATO T RATIONE HUMANA, ETC.

operatio intelligentise est propter Denm, ut 32. Ex dictis omnibus conclnsio. Ex bis
flnem, etiam substantiam ordinari in eum- igitur omnibus demonstratum est
suiticienter

dem finem, tum quia talis subslantia est pro- Deum esse. Quanquam enim nonnullee for-
pter snam operationem; tum etiam quia non tasse rationes ex bis, quse tactee sunt, per se

attingitseu consequitur suum finem nisi per ac sio-illatim sumptee, non jta convincant in-
operaiionem; non ergo sola operatio, sed tellectum, quin bomo protervus, aut maie
etiam ipsa substantia instituta est propter affectus, possit evasiones invenire, nihilomi-

talem finem. nus et oranes rationes sunt efficacissimee, et

3!. Atque hinc fit, ut non possit referri in
seipsam tanquam in causam efficientem sui
esse, sicnt operatio ejus, quia operatio jam
supponit esse a quo possit effective manare
prsecipue simul sumpta? sutficientissime prae-
dictain veritatem demonstrant. Quibus infe-
riusaddcmus aliquas ex his, quib s Dei uni-
;
tas ostendi solet. Quod si quis etiara rationes

ipsum autem essenon supponit seipsum. ne-
que ipsam substantiam et ideo tandem con-
;
cluditur, reducendam esse illam substantiam
in aliam causam etticientem. Quse non potest
adductas attente consideret, inveniet bac
etiam in parte locura habere, quod \ sect.
dictum est, \idelicet, sicut munus probandi
dari aliquod ens increatum ad metaphysicum

esse alia nisi ipsummet primum ens, ad quod spectat, quamvis physicus aliquo modo in-

ordinatur ut in ultimum finem. Quocirca, choet, vel paret viam ad talem demonstra-

quamvis non semper res, quee est finis, sit tionem, ita etiam probare illud ens lmpro-
etiam principium effieiens, preesertim quando ductum esse unum tantum, et esse princi-
finis ipse est producendus per actionem et est pium reliquornm omniura, quse sunt, atque
finis quo, seu cujus gratia, tamen ssepe finis adeo esse verum Deum, etiam esse metapby-
et efficiens in eamdem rem coincidunt, pree- sici opus; per media enim metaphysica per-

sertim quando tinis est cui, seu qui sic enim ; ficitur demonstratio. Quod quidem in poste-

omnis operans, propter seipsum aliquo mo- rioii modo procedendi, quem diximus esse
do operatur, et consequenter simul est et aliquo modo a priori, est per se manifestum,
efficiens, et finis suee operationis; inprsesenti cum potissima ac fere tota vis demonstratio-
ergo, ex eo quod Deus sit finis ultimus, infer- nis, nitatur in perfectione ipsius esseper es-
tnr optime quod sit primum principium om- sentiam. in piioriautem genere dernonstralio-
nium, tum quia est finis non efficiendus, sed nis, cum videatur sumi ex effeciibus sensi-

obtinendus imitandus, aut bonorandus a

,
bilibus, aliquid participari aut sumi videtur
suis effectibus: tum etiam quia institutio re- ex naturali philosophia, et ideo in illo etiam
rum talem iinem, non potest in aliam cau-
in verum habet, quod philosopbia parat viam,
sam refefri. Aut enim illa causa esset intra et adjuvat ad illum demonstrandi modum ;

ordinem rerum effectarum, et sic etiam illa proprium tamen medium illius demonstratio-
esset facta propter ii um finem, ct queerenda nis revera est metapbysicum, nimirum, nni-
erit ejus causa ; vef est extra illum ordinem, tas finis, et mutuee connexionis seu subordi-

et sic non potest esse alia nisi ipsemet ulti-
mus finis. Estque hocper sese consentanenm
rationi, quia Deus non est finis, cui aliqua
utilitas qunritur per actionem, sed quiinten-
ditaliis suam bonitatem communicare, et
quem omnia ;;lia aliquo modo consequi aut
nationis, quse reperitur in rebus omnibus in
rerum natura existentibus. Haec enim ratio
abstractissima est, et universalissima, etideo
per se pertinet ad metaphysicam, quamvis
ad applicandam iilam ad res singulas, minis-
terio pbilosopbise ssepe utatur.

imitari desiderant, ut recte D. Thom., 1 p.,

Rejicitur secmida seoitenlia snperiori sectione
q. 44, art. 4, et ideo non est Deus finis nisi
relata.
utprima causaoperans propter communican-
dam bonitatem suam. Atque boc etiam mo- 33. Ultimo ex dictis omnibus quasi evi-
do optime correspondet et proportionatur , dentissima quadam experientia constare
po-
finis principio nam ordo agentium sequitur
;
test, quam a veritate aliena sententia su-
sit

ordinem finium, et ideo supremo agenti, su- pra relata, quse asserebat ita esse per se no-
prernus etiam finis correspondet et ita in , tum Deum esse, ut ea ratione demonstrari
prsesenti materia, ex eo quod omnia ordinen- non posset. Constat enim ex dictis, magna
tur in Deum seu in piimum ens, ut in tinem consideratione et speculatione opus esse ad
ultimum, recte sequitur ipsum esse primum veiitatem banc efficaciter persuadendam
principium omnium. quomodo ergo existimari potest ha;c verita3
 SECT. III. AN A PRIORt DE.YIONSTRETUR TALE ENS ES P E. 59
pcr se nota Snpienter igitur D. Thom., 1 tinctio. Nam sa?pe res illss, qua? objieiuntur
part., q. 2, art. I, supposita distinctione, conccptibus nostris, immediaiam atque adeo
qua? in I Poster. traditur, et late exponitur, per se notam conncxionem habent, quamvis
de propositione per se nota, ant in se tantum, ut objiciuntur nostris conceptibus formali-
aut in se el quoad nos, affirmat, Deum esse, bus, et ab eis denominantur, non statim sit

in se esse per se notum, quia esse per sese, nota nobis eorum connexio. Est ergo optima
et sine medio, convenit Deo, estque de pri- illa distinctio, et ad rem prsesentem con-

mario conceptu, et ratione Oei. Negat vero venientissime applicata, ut satis declaratum
esse per se notum nobis, quia neque essen- est.

tiam illius entis, prout in se est, concipimus, 35. Addiderim tamen, quamvis in rigore
nequeexipsis terminis est nobis evidens in non notum nobis Deum esse tanquam om-
sit

ordine effectuum et causarum sistendum nino evidens, esse tamen veritatem hancadeo
esse in aliquo ente increato, minusque per consentaneam naturali lumini, et omnium
se notum est lmjusmodi ens non posse esse hominum consensioni, ut vix possit ab ali-
nisi unum. Unde multi gentiles de hac veri- quo ignorari. Unde Augustinus, tract. I06in
tate dubitarunt, aut etiam eam negarunt, et Joan., tractans verba illa Manifestnvi nomcn
:

usque in liodiernum diem mulii, non solum tuum hominibus, inquit : Nonillud nomentuum
gentiles,sed etiam heeretici, post auditam vo- quo vocaris Deus, scd illud quo vocaris PaJer
cem Evangelii, eadem insipientia laborant, meus.Nam quo Beus dicdur, universrr creaturce
etathei sunt, et nonnulli etiam fideles et doc- etomnihis gentibus, antequom Christum cre- m
ti negaut eam veritatem esse evidentem ;
derent, non omni modo esse poiuit hoc nomen
ha?c outem in rebus nobis per se notis non ignoratum. Ha?c autem notitia Dei clupliciter
contingunt. Etin hac sententia preeter Her- potest intelligi : uno mcdo sub aliqua ratione
va?um, Capreol. et alios Thomistas, concor- confusa et communi, ut sub 1'atione cujusdam
dant D. Thom., in 1, d. 3; Durand., q. 3; superioris numinis, quod possit nos adjuvare
Richar.; quaest. 2. aut beatos efhcere, vel aliquid simile, qui
34. Alii vero licet posteriorem illius sen- conceptus licet in verum Deum conveniat,
te.ntiapartem amplectantur, quod nobis sa-
1
potest tamen etiam falsis diis applicari, et
tis negant tamen priorem, quia non ad-
est, hoc fortasse modo dixit Cicero, lib. de Nat. I

mittant distinctionem illam, nec propositio- Deorum, nullam esse geniem, qvce non ha-
nem aliquam esse per se notam in se, qua? beat aliquam prcenotionem quod Deus sit. ,

non sit per se nota nobis, nt Scot., in 1, Alio modo id potest intelligi de cognitiune
dist. 2, q. 2; Ocham, dist. 3, q. 2 ; Gabriel, veri Dei perconceptum supremi entis, quo
q. 4 ; Henricus, in Suin., art. '22, Ve- q. 2. majus esse non potest, quodque sit princi-
rumtamen immerito dicti auctores hiborarnnt piura ca?,terorum, et hoc modo videtur loqui
in re dialectica, dc qua vix potest esse in re August., citato loco. Unde subjungit IDec :

controversia. Nam quis dubitet esse quas- estenim vis verce divinitatis, ut creuturce ra-
dam verifates in se immediatas, q-uas non tionalijam ratione utenli non omnino aut pe-
nisi per aliquod medium intehigere valemus? nitvs pussit abscondl ; exceptis enirn paucis in
Gerte quantitatem, verbi gratia,esse entitatem quibvs naiura nimium dcpravata cst, univer-
accidentalem, siverumesl, sine ullo medio sum genus humanum, Deum muncli hujus fa-
inter pra?dicatum et subjectum verum est, et tetur auctorcm. Et eodem sensu dixerunt Ter-
tamen a nobis non cognoscitur, nisi per me- tuHianus, in Apolog., cap. 17, et Cyprianus,
dia et valde extrinseca. Cum ergo propositio de Idolor. vanit. : Swmma dcticti est nolle eum
per se nota et immediata idem sint, dubitari cognoscere quem ignorare non possit ; et in
non potest, quin multa sint per se nota in se, eodem,dixerunt alii.quos supra citavi,homi-
qua? non sunt per se nota nobis. Quod si nibus esse naturaliter insitam cognitionem
Scotus et alii dicant, se non loqui de rebus, veri Dei.
sed de propositionibus, qu* intrinsece dicunt 36. Ha?c autem cognitio neque in omnibus
ordinem ad conceptus nostros, qui non pos- provenit ex demonstratione, quia non om-
sunt distingui secundum se, et quoad nos, nes sunt capaces ejus, neque ex sola termi-
respondebimus laborare in sequivoco quia ,
norum evidentia; nam licet demus nomin
non tractamus de signis ipsis, sed de re si- Dei signiiicari ens per se necessanum, quo
gnificata, nec de conceptibus formalibus, sed majus cogitari non possit, ut vult Anselm.,
de objectivis, et in hos optime cadit data dis- sumpsitque ex Augustino, lib. \ de Doctr.
 60 DISPUTAT. XXX QUID DEUS SIT.

Christ., c. 7, tamen non statim est evidens, cognoscendum, quid sit Deus, siinulque de-
an significatum illius vocis sit vera aliqua res, claremus qualis ac quantus sit nam in Deo ;

vel solum sit aliquid contictum, vel excogi- non est aliud qualitas, vel magnitudo, quam
tatum a nobis. Duplici ergo ex capite oriri essentia. Supponimus autem non posse nos

potuit haec notitia primo ex maxima propor-

: naturali lumine hsec de Deo cognoscere
tione, quam hsec veritas habet cum natura prout in se sunt, quia id fieri non potest,
hominis proposita enim hac veritate et ex-
;
nisi per visionem claram ipsius, quge non est

plicatis terminis, quanquamnon statimappa- homini naturalis, ulinfra etiam ostendemus.

reat omnino evidens statim tamen apparet
, Neque etiam possunt hsec omnia simpliciter
per se consentanea rationi, et facillime per- a nobis demonstrari a priori de Deo, quia
suadetur homini non omnino prave affecto. solum per effectus devenire possumus in co-
Quia nihil apparet in ea veritate, quod repu- gnitionem ejus cognito tamen uno attributo
;

gnet, aut ditficilem creditu eam reddat et e ; Dei ex effectibus ejus, interdum possumus ex
contrario mutta sunt, qua? statim inclinant illo colligere aliud apriori, juxtamodumnos-
ad assentiendum illi veritati multa (inquam) ; trum concipiendi et ex uno
divina, divisim,
non solum metaphysica vel physica, sed conceptu alium eliciendo, ut superiori dispu-
etiam moralia, nec solum externa, sed etiam tatione tetigimus, et hi duo modi demons-
interna. Nam si homo in seipsum reflectatur, trandi observandi sunt, et ad singula divina
cognbscit se non esse a se, neque sibi suf- attributa, quoad fieri possit, applicandi. Pri-
ficere ad suam perfectionem, nec creaturas mum igitur quasi fimdamentum etprincipium
omnes, quas experitur, sibi satisfacere imo ; omnium, quae attribuuntur Deo, est, esse ens
agnoscit in se naturam excellentiorem illis, per se necessarium, et suum esse per essen-
quanquam in suo gradu imperfectam, quia tiam, quod demonstratum est disputatione
tam in cognoscendo verum, quam in amando prsecedenti; ipsum ergo esse Dei est quiddi-
borium, sese cognoscit imbecillem et infir- tas ejus quid vero in hoc esse includatur,
;

mam. Unde facillimo negotio homo sibi per- quidve ex ipso esse per essentiam inferatur,
suadet indigere se superiori natura, a qua videndum nunc est.

ducat originem, et a qua regatur et guber-

netur. SECTIO I.

37. Secundo fundata est hffic generalis

Vtrum de essentia Dei sit esse ens omnino
notitia in majorum traditione, et institutione
perfectum.
tam filiorum a parentibus, quam imperito-
rum a doctioribus. Ex quo etiam generalis
4. Respondeo, de quidditate Dei est, ut sit
sensus apud omnes gentes percrebuit, et re- ens undequaque perfectum. Potestque hoc
cepta est, quod Deus sit; unde hsec notitia naturali lumine eyidenter demonstrari. Ut
majori ex parte videtur fuisse per humanam hec probemus, supponendum est, perfectum
fidern prsesertim apud vulgus, potius quam
id dici cui nihil deest, ex 5 Metaph. Quod
per evidentiam rei ; videtur tamen fuisse cum potest vel privative vel negative intelligi.
quadam evidentia practica et morali, quce Priori modo perfectum
dicitur cui nihil ,

sufficere poterat ad obligandum tum ad as- deest, quod ei debitum sit natura sua ad
sentiendum huic veritati quod Deus sit, .
,
suam integritatem seu complementum, et hoc
tum etiam ad colendum ipsum. Et juxta heec modo multa sunt entia perfecta in suis spe-
facile intelliguntur omnia, quffi de cognitio-
ciebus vel generibus, non tamen sunt per-
ne Dei, naturaliter insita, a Doctoribus di- fecta simpliciter in tota latitudine entis. Pos-
cuntur. teriori ergo modo dicitur perfectum, cui ab-
solute nihil perfectionis deest; atquehoc mo-
DISPUTATIO XXX. do illud ens dicitur absolute perfectum, cui
DE PRUVIO ENTE, QUATENUS RATIONE NATURALI omnis perfectio ita debita est, ac necessario
COGNOSCI POTEST, QUID ET QUALE SIT. inest, ut nulla ei omnino deesse possit, nec
privative nec negative, et utroque sensu di-
Hactenus prsecipue ostendimusDeum esse, citur esse de essentia Dei, esse simpliciter
etex parte declarare ccepimus, quidsit; nam, perfectum.
ut diximus, heec duo in cognitione Dei non 2. Nidla perfedionis privatio in Deurn
possunt omnino sejungi nunc superest, ut
; cadere potest. Imo nec iilla negatio.
reliqua tradamus, quse directe spectant ad Et imprimis, quod non possit Deus privative
 SECT. I. DE PERFECTIONE DEI. 61

carere nliqua perfectione, est per se eviden- extra ipsum. Si vero est creata, ergo ne-
tissimum, quia sicut Deus ex se est, ita ex se cessario esse debet ab hoc primo ente,
habet totam perfectionem sibi debitam. A ut a prima et principali causa, quia osten-
quo enim superiori illam haberet, cum ipse sum est, nihil esse posse prseter ipsum ,

sit supremum eus ? Habet ergo illam indepen- nisi ab ipso ; ergo necesse est, ut omnis ta-
ter ab omni alio ergo a nullo alio privari
; lis perfectio sit in ipso, nobiliori et exceUen-
potest tota perfectione sibi debita. Nec vero tiori modo. Quia
perfectio effectus necessario
ipse potest seipsum illa privare, tum quia supponitur in causa, qiiee 9ex se etpropriaet
omnis res naturaliter appetit et retinet per- sufficiente virtute potest talem perfectionem
fectionem sibi debitam, nisi ab alio poten- communicare effectui. Quo modo enim dare
tiori llla privetur; tam maxirne quia Deus posset causa, quod nullo modo in se habe-
non liabet bujusmodi perfectionem a se ef- ret ? Atque ha?c ratio eadem proportione con-
fective, sed formaliter seu negative, quia sci- cludit de quacumque perfectione possibili ve-
Jicet non habet ab alio, sed ex formali emi- ra ac reali, sive illa actu reperiatur in ali-

nentia suee naturse. Atque hinc maxime con- qua creatura, sive non ; nam si possibilis est,
firmatur heec pars ex actualitate ac simplici- non nisi a Deo essepotest; ergo necesse est
tate divini esse nam res simplicissima nou
; ut jam nunc sit aliquo modo in Deo, quia ni-
potest aliqua perfectione privari, nisi des- hil potest esse ab ipso, nisi quod aliquo mo-
truatur tota ; esse autem Dei destrui non po- do est in ipso ; est ergo de essentia Dei, ut
test, cum sit simpliciter necessarium; ergo in se includat aliquo modo omnem perfectio-
nec minui, cum sit simplicissimum, et actua- nem entis.
lissimum ergo non potest non simul habere
; 5. Ra.tio a priori conclusionis .
Secundo
totam perfectionem sua? natura? debitam. Et potest hoc a priori ostendi, quia Deus estpri-
in hoc saltem sensu attigit hanc veritatem, et mum ens, ut ostens: m
est; eigo est etiam
rationem ejus Aristot., lib. 12 Metaph.. c. 7. summum et perfectissimum essentialiter; er-
3. Quod autem omnis perfectio huic divino go de essentia ejus est, ut includat aliquo
esse debita sit, atque adeo, quod non possit modo omnem perfectionem possibilem in
Deus omnino carere etiam negative aliqua tota latitudine entis. Prima consequentia ex
perfectione, probatur primo, quia hoc indi- terminis fere per se notaest; nam si Deus
cat divina Scriptura, cum dicit, qiice facta estprimum ens causalitate et necessitate es-
sunt, in eo vitam esse, Joan. i, et cumipsum sendi, necesse est ut sit etiam perfectione
appellat, Omne lonum, Exod. 33 sic etiam ; primum. Quod etiam probatum ex superiori-
de Deo docent sancti Patres, Dion., cap. 5 bus est ex eo quod omnia inferiora entia eo
de Divin. nomin., et Iren., lib. 4, cap. 37, sunt magis vel minus perfecta, quo magis
cum aiunt, Deiwi continere omnia, vel, esse vel minus accedunt ad hoc primum ens ne- ;

omnia, ut loquitur Clemens Alexand., lib. 1 que potest in hac rerum inaequalitate ita
Peclag., c. 9. Sic denique (quod ad nos nunc procedi in infinitum, quin detur aliquod su-
spectat) senserunt philosophi, ut de Herm. premum ens, quod sit cseteroruni caput et
seu Mercurio Trismegist., refert Cyril., lib. 1 mensura, quod non potest esse aliud, nisi
comtra Jul., sub fin., et Suidas in Mercurio, ipsum ens primum. Est ergo illud summe
etiEsculap., ad Amnionem regem, qui sic perfectum. Secunda vero consequentia, in
ait : Deum cmuium Dominum, factorem, Pa- principio facta, videri potest minus evidens,
trem ac septum imploro, ac omnia unum exis- quia recte potest intelligi, quod sit perfec-
tentia, et unum omnia existentem ; nam om- tissimum omnium,, et non contineat perfec-
nium pleniludo unum est, et in uno. Mul- tiones homo est perfectis-
omnium, sicut
taque similia leguntur ex Trismegist. in Pi- simus omnium animalium et tamen non ,

mand., preesertim infine cap 5. et 15, ubi ha- continet omnium animalium perfectiones.
bentur fere omnia verba, qiue Cyrillus refert. Sed nihilominus consequentia illa probatur,
Ubi ex Platone etiam et Porphyr. adducit Primo ex prsecedente ratiocinatione, quia
non dissimilia. primum ens non utcunque est perfectius
4. Secundo probatur a posteriori ex dictis cseteris, sed tanquam primum principium eo-
supra de effectibus Dei" seu primi entis. Om- rum ut autem res aliqua sit principium
;

nis enim perfectio possibilis aut est increata alterius, non satis est, quod sit perfectior il-
aut creata. Si increata sit, in solo primo la, utper se conslat, sed necesse est ut per-
ente esse potest, quia nihil est increatum fectionem illius in se contineat aliquo mo-
 '

62 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

clo ;ergo primum ens est perfectissimum

si tatio non hujusmodi res cogitata non
sit ,

tancfuam principium omninm, non solum est erit m.-ijor,imo nec res erit, sed ens rationis
perfectius eseteris, sed etiam omnium per- et prorsus nihd si autem aliquid majus vere
;

fectiones in se pradiabet, cogitetur, illud erit ens possibile ; ergo et

Deinde probatur a D. Thom. \ part., q. 4,
6. , necessarium, quia heec est prima et summa
art. 2, ex principio supra probato, quod pri- peifectio entis perfectissimi crgo iliud ens;

mum ens est ipsum esse suhsistens per es- erit Deus, et non aliud quod cogitabalur mi-
sentiam ergo clauclit in se omnem perfec-
; nus perfectum; est ergo de ratione Uei. ut
tionem essendi. Quamrationem ejusque pro- s\t ens tam perfectum, quo majus excogitari

priam vim commodius declarabimus asser- non possit. Et consequenter, ut in se inchi-

tione sequente. Nunc aliter probatur illu con- dat omnem perfectionem possibilem tota ;

sequentia, quia primum ens non solum est enim perfectio vere ac rationaliter cogitatur
perfectius omnibus, qua? sunt, sed etiamom- in aliquo vero ente.
nibus quae esse possunt
,
ergo necesse est ; 7. Tertio, potest eadem consequentia in
quod sitperfectius omnibus, non utcunque, hunc modum declarari et confirmari, nam
sed ut continens in se perfectiones omnium. primum ens non solum excedit reliqua omnia
Antecedens probatum est, quia primum ens sigillatim,sed eliam simul collecta, neque ut-
non solum est primum inter ea quue sunt, sed cunque iila excedit, sed optimo modo possi-
etiam inter omnia possibilia. Item, quia. si bili in genere entis; secl opiimus modus su-
esset possibile aliud ens perfectius, vel illud perandi reliqua omnia simul sumpta, est con-
esset ens necessarium, et sic jam actu esset, tinendo eminentioii modo quidquid est in
vel posset effici ab alio, et hoc non, quia non omnibus illis. Quod aliter declaratur, nam
a primo ente, cum non possit efficere aliquocl quando una res est perfectior aliis, non ta-
perfectius se ; ergo non est uilo modo pos- men continet totam perfectionem illorum,
sibile ens perfectius; ergo primum est ens quamvis ahsolute sit perfectior, tamen se-
perfectissimum omnium possibilium. Conse- cundum aliquam rationem contingit esse mi- |
quentia vero probatur, quia dato quocumque nus perfectam, ut sol est simpliciter nobilior
ente quod excedat csetera in perfectione
, ,
luna, et nihiiominus luna in aliqua dignitate
non tamen contineat perfectiones omnium, vel virtute exceclit solem. At vero primuni
iilud non potest esse perfectius omni ente eiis ita excedere debet , et simpliciter, et in
possibili, quia potest esse aliud, quod non omni nobilitate et perfectione reliqua omnia,
solum sit perfectius, secl etiam contineat re- ut neque absoiute, neque secundum aiiqnam
liqua. Neque enim dici potest,hanc continen- rationem ab aliquo superaii possit , quem
tiam involvere repugnanliam aut esse im- , modum excessus habere non
perfectionis et
possibilem, tum quia in rebus sensibilihus posset, nisi omnem
perfeetionem in se con-
experimur qualitalem vel formam superio- tineret. Nisi antem ita escederet omnia, non
rem continere perfectiones plurium inferio- esset primum ens sub omni ratione et perfec-
rum tum etiam quia nulla ratio repugnan-
;
tione entis, et consequenter neque ab ipso
tice aut impossibiiitalis assignari potest, ut posset omnis ratio et perfectio entis manare.
jnagis constabit inferius declarando niodum 8. Objectionirespondetur.
Dices: hac ra-
hujus perfectionis. Ut ergo primum ens sit tione probaretur illud primum ens debere
perfectius omni possibili, necesse est ut om- esse tale, ut omnium entium perfectiones ita
nem perfectionem possibilem in se inciudat; in se contineat, sicut in ipsis sunt, quia tota
nam si aliqua perfectio esset possihilis , et hsec perfectio cogitari potest in aliquo ente,
iili deesset, perfectius esset illud ens, quod ethic modus excedendi reiiqua estperfectior.
iiiam perfectionem simul cum omnihus aiiis Rcspondetur negando sequelam ,
quia non
haberet. Et propter hanc causam rccte dixe- omnes illa? peifectiones formaliter sumpta*,
runt Augustin. et Anselm., Deum esse ta'e spectant ad consummatam entispeifectionem,
ens quo majus excogitari non potest. Et
, neque mnes inter se compossibilcs sunt,
i

Greg. Nys., lib. de Opific. homin., cap. 1, neque cum exacta ac sumina rei perfectione.
Deum csse tale bonum quod omne bonum, guocl Unde ad hoc declarandum recte distinguunt
gsndoco gitandove compreheuditur exsu-
intell , Theologiduplices entis perfectiones quasdam :

perat. CogitanJo scilicet tali cogitatione, quce vocant simpliciter simpiices alias vero per- ;

in re cogitata non involvat repugnanliam, fectiones secunclum quid, seu non simpiici-
sed sit de re vere possibiii. Etenim, si cogi- ter. Prioris generis sunt, quee nequeinvolvnnt
 SECT. I. DE PERFECTIONE OEI. 63
imperfeetionern ullam, nec repugnantiam vel perfectiones quam sint in entibus faciis-
oppositionern cum alia rnajori vel ajquali per- 10. Qitid situmm rcm in alia eminenter
fectione. Unde de ratione perfectionis sim- conlideri. Quid autem sit continere unam
pliciter imprimis est ut sit absoluta et non rem eminenter aliam seu perfectionem ejus,.
relativa, nam perfectio relativa excludit aliam disputant Theologi cum D. Thom., 1 p.,q. 4.
s bi oppositam, quaa quantum
,
est ex se,po- Breviter tamen dicendum est continere emi-

iest esse ceque perfecta. Deinde esse debet nenter, esse, habere talem perfectionem su-
talis perfpctio nullam includat
absoluta ,
qua?. perioris rationis, qu.e virtute contineat quid-
imperfectionem, neque alteri meliori oppo- quid est in inferiori perfectione, quod non
natur. 4J:ide ex Anselm.,in Monol., cap. 14, potest melius explicari a nobis quam in ordi-

definiri solet perfectio simpliciter , quod sit ne ad causalitatem vel effectum. Unde per-
illa, qwe in unnquoque est mel or ips'i, quani fectiones omnes creaturarum, quatenus sunt
non ipsa, id est, quae in individuo entis, seu eminenter in Deo. nihii aliud sunt quam ip-
in latitudine entis, ut sic. melior est ipsa, samet creatrix essentia Dei, ut dixit August.,
quaui quadibet illi repugnans , ut bene ex- lib. 4 Gen. ad Utter., c. 2i et seqq., et lib. 4

posuit Scot., in 1, d. 8, qufest. J, ad I, et Ca- de Trinit., a principio, et tract. t in Joau.;

jetau., de Ente et essentia, cap.2. Omnis au- Anselrn., in Monolog., c. 34 et 35, etin Pro-
tem alia perfectio, quse non est bujusmodi, solog., c. 17; dicitur autem creatrix essentia
dici potest secundum quid, seu non simpli- esse eminenter omnia, quatenus se sola et
ciler; seu in certo genere. sua eminenti virtute rebus omnibus potest il-

Omnes perfeciiones simpliciter simplices

9. las perfectiones communicare. Non quod for-
in Deo sunt formaliter.
De perfectionibus maliter loquendo, et secundum pra?cisionem
ergo simpliciter, dicendum est, omnes esse in rationis posse res eiticere,sit eas eminenter

Deo formaliter, quia in suo formali conceptu continere nos enim h.vc ratione distingui-
;

nullcim impeifectionem, sed puram perfectio- mus, et causalemhanc locutionem veram esse
nem involvunt, neque inter se repugnantiam credimus Quia continet eminenter, ideo po-
:

includunt. Unde sic illas habere, id est, for- test ilias eilicere sed explicamus iliam con-
;

maiiter, melius est, quam aliqua earum ca- tinentiam per ordinemad effectum, quia non
rere, et ideo de ratione entis summe perfecti possumus commodius et clarius id pra>stare.
in totalatitudine enti? est, ut has perfectiones 1 Quod enim quidam aiunt continere
I .

formaliter includat. Adde, in his perfectioni- eminenter perfectiones creaturarum esse ,

,

bus non posse cogitari altiorem modum con- continere quidquid est perfectionis in illis ,

tiuendi ilias quam formaliier, quia intra snam seclusis imperfectionibus, obscurius est; nam
formalemrationem, neclimitationem nec im- cum cliciturDeus contjnere quidt-juid est per-
perfectionem includunt, neque altior gradus fectionis creaturce, seclusis imperfectionibus,
entis excogitari potest quam ille ad quem hse aut subintelligitur eminenter, et sic nihil ex-

formales perfectiones pertinent, quales sunt piicatur, aut subinteliigitur formaliter, et sic
vivere, sapere, et alia hujusmodi. Atverode involvitur repugnantia nam, seclusa onmi
;

perfectionibussecundum quid seu in certo imperfectione, non remanet formalis perfec-

genere, dieendum est, non pertinere ad con- tio creaturee ut sic, quia in intrinseca forma-
summatam perfectionem primi entis, ut iilas li ratione, et conceptu creaturoe includitur
formaliter includat, ut recte probat objectio impeifectio.
facta, quia* alias repugnantia et opposita in- 12. Objectioni respondetur. Dices,hinc se-
cluderet. Item sa?pe hujusmodi perfectio in q;ui, nuliam perfectionem creatam esse forma-
suo conceptu formali includit limitationem ,
liter in Deo, quia nulia perfectio creata est,
compositionem, aut aliam simiiem imperfec- quce formaiiter surnpta includat imperfectio-
tionem ergo ut sic non potest pertinere ad
; nem. Respondeo, verum esse nulbim per- ,

consummatam perfeclionem supremi entis. fectionem creatam, secundum adeequatam ra-

Pertinet ergo ad perfectionem illius entis ut tionem, quam habet in creatura, esse in Deo
has omnes perfectiones eminenter contineat; formaliter, sed eminenter tantum : non est
estque hic modus consentaneus excellentite enim in Deo sapientia creata, nam ut sic est
iilius entis, quod habet gradum et modum accidens, et finita perfectio, et idem est de
cssendi eminentiorem quam omne ens in quo CEeteris similibus. Dicitur ergo Deus quas-
hue perfectiones formaliter reperiuntur, ct dam ex his perfectionibus continere foiinali-
ideo eminentiori modo continere debet has ter, quia secundum eas habetaliquam forma-
 ;

64 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

lem convenientiam cum creatura, ratione cu-

Quwstionis resolutio.
jus illa perfectio secundum idem nomen, et

eamdem rationem seu conceptum formalem
attribuitur Deo et creaturse, salva analogia
quee inter Deum et creaturam semper inter-
cedit. Quando vero non est talis convenien-
tia, nec formalis denominatio, sed sola
cacitas divinse virtutis, tunc dicimus interce-
dere continentiam eminentialem. Atque
Deo nulla perfectio est formaliter, nisi vel se-
cundum proprium conceptuni Uei, vel saltem
secundum conceptum abstrahentem a Deo et
creaturis. Restabathic alia difficultas, quiase-
quitur esse inDeo infmitas perfectiones sed
heec facillime expedietur ex dicendis in duo-
bus punctis sequentibus.
SECTIO
Vlrum demonstrari possit,
2. Dicendum ergo est, ratione naturali de-
monstrari posse, Deum esse infinitum. Hanc
veritatem, scilicet. Deum esseinfinitum, docet
fides, ut ex Theologia constat, Psalm. -144,
effi- Barnch 1, et Concil. Laler. sub Innocent. III,
in c. Firmiter, de Sum. Trinit. Et apud sanc-
ita in tos Patres, Dionys., c. 9 de Divinis nomin.;
Nazianz., orat. 38. Et philosophi subodorati
sunt, ut Aristoteles refert, 3 Physic, c. 4, lieet
de eorum sensu non satis constet, sicut de
eodem Aristotele statirn dicemus. Potest au-
; tem probari heec conclusio duplici modo su-
pra posito, scilicet, vel ex effectibus, vel a
priori ex aliquo attributo prius demonstrato
de Deo. Priori modo probat Arist., 8 Physic,
II. text. 7, et 12 Metaph., text. h\, Deum esse
infinitee virtutis, ex eo quod movet tempore
Deum esse infinitiim.
infinito. Quia ad movendum (inquit) tentpore

i . Finitum et intinitum, teste Aristotele, pro- infinito, requhitur infinita virlus. Quod pro-

prie dicuntur in quantitate molis; cum ergo bat per deductionem ad inconveniens, quia
htec in Deo non sit, ut supponimus, non po- alias duo moventia eequalis virtutis alterum

test esse hic sermo de infinito secundum hanc moveret tempore fmito,et aliud infinito. Quae
proprietatem, sed secundum eam translatio- ratiomultorum torsit ingenia, quoniam sta-
tionem ,
qua
August. 6 de Trinit.
dixit , , tim apparet omnino inetficax; nam ad mo-
cap. 8: In non mole magna sunt
his quee , vendum tempore infmito, etiamsi gratis ad-
idem est majus esse quod melius esse. Rur- mittamus talem motum esse possibilem, suf-
sus non intelligitur queestio de sola infmita- ficit finita virtus perpetuo durans, quee non
te durationis nam evidentissimum est Deum
; languescat, nec minuatur, aut lassetur mo-
esse eeternum et consequenter duratio-
, vendo ; has autem conditiones habere potest
ne infmitum. Quod tam ex effectibus quam etiamsi finita sit, dummodo sit incorruptibilis.
ex dictis de esse Dei facile convinci potest. Sic enim idem, manens idem, semper est na-

Nam vel mundus est eeternus, vel ccepit in tum facere idem, ut sol perpetuo illuminare,
tempore ; si est eeternus, multo ergo magis si perpetuus esset. Imo, teste Aristotele, sol,

Deus, qui est primus auctor et motor ejus seu coelum est causa perpetuee successionis
si vero coepit in tempore, ergo ab aliquo ini- generationum et corruplionum, et similiter
tium sumpsit, qui non potuit incipere, alias omnes intelligentiee infinito tempore movent
sumpsisset principium ab alio ; cum ergo non secundum ipsum, cum tamen infinitee non
procedatur in infinitum, sed sistatur in primo sint.

ente, ut ostensum est, necesse est illud esse,

semperque fuisse. ltem quia ostensum est Mens et ratio Aristotelis expenditur.

primum ens esse ens simpliciter necessarium, 3. Propter hanc difficultatem multi Docto-
quia non est ab alio, sed ex se non ergo po- ; res negant fuisse mentem Aristotelis asserere
test habere initium vel fmem existendi; est Deum esse infinitum in virtute, sed duratione
ergo infinitse durationis. Igitur qusestio pree- tantum; minus enim incommodi existimant
cipue intelligitur de infinitate in essentia et defecisse Aristotelem in conclusione quam
perfectione, et consequenter etiam in virtute in sua probatione. Ita sentit Gregor., in 1,
agendi ; nam heec duo proportionem inter se dist. 42, q. 3, art. 1 ; Ocham, Quodlib. 3,
servant*: unde a priori ostenditur infinitas q. 1, et Quodlib. 7, quasst. 22 et 23 ; Marsil.,
virtutis ex infmitate essentiee, et a posteriori in 1, q. 24, art. 2, et nonnulli alii. Yerum-
infinitas essentise ex infmitate virtutis. Quo tamen negari non potest quin Aristoteles eo
modo autem heec infmitas concipienda sit, et loco agat de virtute infmita in vi agendi et
in quo consistat, preeced. disput. , sect. 1, movendi ; nam id plane constat ex discursu
sufiicienter declaratum est. ejus. Piopterea enim probat Deum esse infi-
 :

SECT. II. DE INFINI1ATE DEI. Go

uitas virtutis, ut inde colligat euui carere ma- tu ex parte mobilis, non ex parte spa-
infiiiito

guitudiue ; at hcec collectio prcecipue in ejus tii. Ex parte mobilis vocat infmitum motum,
sententia nullius momenti est, cum ipse po- illum, in quo infinitum tempus consumendum
nat ccelum, et elementa corporalia, seterna et est ,
priusquam totum mobile pertranseat
infmita in duratione. Deinde probat virtutem quemcunque prrefixum aut signatum termi--
infinitam non posse esse in magnitudine, quia num, vel partem spatii motum autem infi- ;

alias moveret in non tempore ,

quce illatio nitum ex parte spatii vocat illum, qui per
esset prorsus impertinens, si de sola dura- continuam repetitionem ejusclem mobifis in-
tione sermo esset ; nam
non ideo velo- virtus tra idem spatium infinito tempore durat. Ait
cius movet quod magis duret. Atque ita in- ergo, principium Aristotefis esse, ad moven-
tellexerunt Aristotelem D. Thom., Albert., dum aliquod mobile tempore infinito ex parte
Simpl., et aliiibi. An vero Aristotcles locu- ipsius mobihs requiri virtutem infinitam.
tus fuerit de virtute infmita intensive secun- Quod si objicias Aristoteles non potuit sub-
:

dum quid, tantumque in movendo, vel simpli- sumere priruum motorem posse movere tem-
citer in agendo, nonpotest effiCaciter probari pore infinito ex parte mobilis sed solum ex ,

ex illis locis. Quid vero s^ftiendum sit, di- parte spatii, quia ipse solum agnovit motum
cam in fine hujus puncli. cceli, quem putavit durasse tempore infinito,

-4. Scoti cxpositio. Improlatur. Aliter et ut sic esse a primo motore at vero iile ;

ergo Scotus, in 1 dist., q. 1, ct in Quodlib., motus solum durare potest tempore infinito
q. 7, respondet, medium Aristotelis in illa pcr repetitionem totius mobiiis per tolum
ratione non esse movens tempore infmito spalium. Respondet in summa D. Thomas
utcuuque, sed a se et independenter. Sed quid- directe et explicitc locutum fuisse Aristote-
quid sit de effieacia hujus medii, quod infra lem de hoc tempore infinito implicite au- ;

videbimus, certum est non fuisse hanc men- tem ex hac infinitate intulisse aliam, quae est
tem Aristotelis, tum quia nullam mentionem ex parte mobilis. Ita ut ratio ejus in vir-
facitillius particula?, a se, seu indepcndenter; tute sit hcec : Deus movet ccelum tempore
tum etiam quia illa ratio seque procedit in infmito ex parte spatii ; ergo de se potens
motu finito, et in quacunque actione. Aristo- est ad movendum tempore infinito ex parte
teles autem non exmotione seu actione, sed mobilis ; ergo est infinitce virtutis. Patet con-
preecise ex infmitaduratione motionis probat sequentia, quia infinitas motus per repetitio-
intentionem suam. Ac tandem dechictio illa nem spatii est ex parte autem
per accidens ,

ad inconveniens, quocl moventia aequalia mo- mobilis est per se quod autem est per ac-
;

verent temporc inaequali non fundatur in , cidens, reducitur ad id cjuod est per se cum ;

modo movendi a se, vel ab alio, sed solum ergo primus motor sit causa per se infinitatis
in quantitate effectus. Adde Aristotelem ibi motus illi debet attribui infinitas per se, et
,

argumentari ex medio pure physico, et. in non tantum per accidens.

eodem libro prius probato physicum autem
medium est, quod primus motor movet tem-
pore infmito, et hoc solum fuerat ab Aristo-
tele probatum; quod auem moveat a se, et
sine dependentia ab alio, non est medium
physicum, sed metaphysicum polius; nec de
hoc Aristoteles mentionem ibi fecerat. Maxi-
me, quia ibidem aperte significat Aristotelcs
: 6. Quce difficultates in proxime relata cx~
positionc.
In hac expositione multa occur-
runt difficilia. Primum, quod bcec fuerit mens
Aristotelis, quia nullam mentionem fecit du-
plicis inrmitatis -motus temporis, neque re-
ductionis unius ad aliam. Deinde, quia, ut
motus duret tempore infinito ex parte mo-
bilis, necesse est quod mobile sit infmitum ;

dari duo moventia eodem modo, ita ut alte- alioqui non posset infinito lempore durare si-
rum moveat finito tempore aliud infinito ,
; ne repetitione, et sine integro transitu totius
non possunt autem dari duo moventia a se et mobilis per signatum punctum spatii pra> ;

independenter a superiori non ergo facit
vim Aristoteles in hoc movendi modo. Deni-
que esto verum sit ad movendum a se requiri
virtutem infmitam, id tamen neque est per se
notum, neque ab Aristotele probatum, imo
nec probari tentatum, neque insinuatum.
5. D. Thomce expositio. AliterD. Tbo-
mas ibidem exponit, Aristotelem
; sertim, si idem motus semper perseveret, ut
supponitur; et itaponitD. Tbomas hujusmo-
di mobile debere esse actu infinitum secun-
dum magnitudinem. At vero, teste Aristotele,
prorsus repugnat corpus infinitum moveri
quomodo ergo hic potuisset assumere pri-
mum movens posse movere infmitum mo-
loqui de mo- bile ? nam hoc ipsum est movere corpus in-

XXVI. 5
 ;

6{3 DISPUTAT. XXX. QUID DEfS SIT.

finito tempore ex parte mobilis. prccsertim, explicari potest, in quo consistat, quod Deus
quia expresse Aristoteles in sua probatione per sc causet infinitatem, non Angelus,
et

poiiit mobile fmitum ait enim, mobile il- ;

quia non differunt, nisi in eo quocl Deus ef-
lud quocl movetur tempore infmito per abla- ficit ut causa prima, et Angelus ut secunda,
tionem eequalium partium, tandem consu- quse differentia nihil ad prsesens spectat, ut
mencUim fore ;
quod non esset verum, si mo- dictum est. Imo vix intelligitur cur infinitus
bile esset infmitum. motus ex parte spatii vocctur per accidens,
7. Secundo licet daremus Aristotelem in- et ex parte mobilis, per sc ; nam si quse infi-
tendisse illnd probationis genus, non esset nitas potest esse in motu physico, solum in
minus difficile vim ejus et efiicaciam decla- circulari motu per rcpetitionem circa idem
rare. Nam imprimis, qusenam est vis illius spatium, ut Aristoteles probavit in 8 Physi-
illationis : Deus movct ccelum tcmpore infinito \ de Ccelo. Et sicut motus,
cor., et vel tem-
ex parte spatii ; ergo potcst movere tempore pus continuum, est per se unum continua-
infinito ex parte mobilis ? Nam perinde est tione, ita si infmite duraret, esset per se in-

ac siinferretur : Potest moverecorpus finitum, finitum circuitione continua. Motus autem

et infinito tempore continuare motum illum infinitus ex parte mobilis impossibilis est ;

ergo potest movere mobile infinitum. At haec nam si mobile est impossibile, etiam motus,
consequentia nulla ratione fundari posse vi- 4 Physic, text. \ 15. Gur ergo vocatur per se
detur. Quia sicut cst longe diversnm aug- infmitus ? aut cur cx potentia movendi infi-

nientum motus per repetitionem et revolu- nito tempore uno modo, infertur potentia acl

tionem ejusdem mobilis in eodem spatio, vel movendum alio modo ? Dices : etiam juxta
per augmentum ipsius mobilis, ita est longe nostram sententiam, est impossibilis motus
divcrsum augmentum virtutis requisitum ex infinitus ex parte spatii. Respondetur, nos
parte motoris, neque ex uno licet inferre argumentari in principiis Aristotelis ; si au-
aliud, cum sint diversae rationis, imo cum tem etiam est impossibilis motus infinitus illo
unum non sit proprie augmentum, sed dn- modo, erit Aristotelis ratio infirmior etiam
ratio ejusdem virtutis. Undc illa reductio in dicto moclo interpretata, quia neque antece-
finitatisper accidens ad per se hic nnllum dens verum est, neque illatio bona.
fundamentumhabet,imoin virtutenihil aliud 9. Quocirca D. Thom., cont Gent., c. 20, 1

est quam inferre id quod cst majus ex eo 4 objectionem, aliter declarat hanc
art. 8, acl

quod cst minus. Nam per se loquendo, et rationem, dicens, solum probarc, virtutem
(utita dicam) ex objecto, minns est movcre corpoream finitam de se non sufficere ad
idem mobile iongiori tempore quani movere movenduin tempore infinito, quia non potest
majus niobile. Unde in motibus finitis, non moveri, nisi mota et ex sc non habet ut
, ,

rectaesset iilatio,exmajoricontinuatione mo- perpetuo moveatur, cum sit in potcntia ad

tus ejusdem mobilis colligere virtutemmoven- moveii et non moveri, et ideo neque ex se
dimajus mobilc. Denique insiantia superius habet virtutem ut perpetuo moveat. Verum-
facta contra rationem Aristotelis eodem mo- tamen nequc ha?c interpretatio sufficiens ap-

do procedit contra hanc interpretationem ;

paret. Nam non probat
iinprimis Aristoteles
nam Angelus potest movere ceelum tempore immediate ex motus virtutem mo-
infinitate

infmito ex partc spatii, et tamen non potest vendi non posse esse corpoream sed probat ,

movere aliquod corpus tcmpore infmito cx esse infinitain, et ex infinitate colligit postea
parte mobilis ergo neque in primo motore
;
non posse esse corpoream quam illationem ,

licct unum ex alio inferre. postea examinabimus unde Aristoteles hic ;

Quod si forte dicatur, Angelum non ita

8. non utitur illo medio, quod corpus non mo-
esse causam per se infmitatis motus, sicut vet, nisi motum. Deinde hoc principium si

Deum, si per causam per se intelligatur cau- intelligatur de motu actuali et proprio ac

sa independens et a se operans, inciditur in physico \ el locali, id est, quod corpus non

r

expositionem Scoti, et eisdem rationibus re- possit localiter movere, nisi localiler motum,

jicienda cst ; si vcro intelligatur causa vere neque est demonstratum, neque verum, quia
ac proprie influens in effectum, et propria in motu attractionis ssepe unum corpus ma-

virtute, ut causa principalis proxima, sic im- nens immotam attrahit aliud, et in impulsio-
merito negatur, quod intelligentia sit causa ne seu expulsione id interdum accidit licet ,

per se infmitatis motus nam propria virtute ; rarius, ut in viventibus in virtute expulsiva
illum efficit, et in eo perpetuo durat. Neque excrementorum; et in repercussione pihe est
 SECT. II. DE INFlNiTATE DEI. 67
probabile impelli a pariete, quem vehemen- enim Aristoteles quod cluo moventia sequalia
ter tangit, licet ipse paries imuiotus maneat. moverent tempore inaequali. Quod argumen-
Si autem principium illud latius intelligatur tandi genus ad moventia, qua? per se primo
de motione per auxiliurn, vel concursum su- causant infinitatem, vel durationem motus
non est priucipium physi-
perioris causaj, sic eo modo, quo Cajetanus loquitur, applicari
cum neque est proprium corporum sed
, , non potest. Imo si res attente consideretur,
commune omnium causarum secundarum. nulla virtus creata ( etiam juxta discursum
Ac deuique in eo sensu idem est dicere vir- Cajetani) potest per se primo movere per
tutem corpoream non posse de se movere horam, nedum infinito tempore ,
quia ex vi
tempore infinito, quod dicere corpus non solius intensivse perfectionis non potest vel
posse movere sine concursu superioris cau- durationem unius hofse efficere movendo,
sas , et ita incidimus in senteutiam Scoti, sed exadjuncta conditione, scilicet, quatenus
qui vim rationis ad hoc reducebai ,
quod ipsa etiam per horam durat.
nulla virtus finita agit independenter a supe- II. Cajetani inefficax discursus
ad inten-
riori, et itatandem Ferrara ibi ad lioc dedu- tum probandum.
Ulterius vero addo, dis-
cit expositionem quod sola prima causa per
,
cursum ipsum Cajetani per se sumptuminef-
se priino, et non per aliud, causat motum in- ficacem esse. Nam imprimis, quse est causa,
finitum. qme possit movere infinito temporc ex vi
10. Taudem Cajetanus iu prolixo opusculo solius virtutis intensiva? , prascindendo illam
de Iufinit. Dei iutens. vim liujus ratiouis
, ex propria duratione? certe nulla, etiamsi
iu lioc constituit, quod Deus per se primo, maxime infmita fmgatur. Aiias si fingeremus
id est, ex vi proprias et intrmseeae perfectio- per impossibile infinitam virtutem motivam
nis, causat infmitatem motus ; ad causandum durare per instans nostri temporis, illa ut sic
autem lioc modo infinitum motum requiritur esset potens ad movendum infinito tempore,
(ait) virtus intensive infinita. Quod sic pro- quod plane falsum. Et sequela patet, quia
est
bat, quia duratio est ens; ergo alicujus per- posita causa sufiiciente, et per se ac pri- ,

fectionis ergo major duratio, majoris per-

; maria, potest poni effectus. Quod si dicatuv,
feciionis ergo infinita daratio, infinitge per-
; durationem causae esse conditionem necessa-
fcciionis; ergo qui causat illam ex vi proprise riam ad perseverandum in actione etiam in ,

perfectionis debet esse
Hoc autem modo causai Deus infinitam du-
rationem in motu inlelligentia vero, vel aliud
; se primo ab infinita virtute, quin requirat, ut
agens finitum non potest illam causare per
se primo, id est, ex vi propriee perfectionis,
sedl ex conditione annexa, id est, ex eo quod
infinite clurat sicut calor ut octo ex vi sua?
; causandum motum infinitum
iutensionis ct perfcctionis babet calefacere ut
octo; calefaeere autem per diem non habet
ex vi sua3 perfectionis, sed ex conditione an-
nexa, scilicet, quia durat per diem. Sed con-
tra hanc expositionem esedern difficultates
occurrunt quee contra prfeeedentes. Et im-
primis, quod ad Aristotelem attinet, objicere
possumus Cajet. quod ipse merito objicit ,
infinita?. perfectionis. causa infinita; virtutis intensivse, ergo infi-
nita continuatio motus nunquam ita fit per
conditionem necessariam, clurationem virtu-
tis; sed hoc modo, et non alio, sufficit et
re-
quiritur perpetua duratio in virtufe fmita ad
; ergo in hoc
nulla est differentia, et sine causa exigitur
infinita virtus ad causandum infinitum mo-
tum per se primo. Nec declarari potest, quid
importetur per iilam particulam, per se pri-
mo, quandoquidem per illam excludi non
potest duratio causae, ut conditio necessaria.
Nisi forte dicatur, hanc durationem intrinsece
causa infinitte virtutis et idco in
inclucli in ,

Scoto : Mirum est, quod Aristoteles medium causa non annumerari hanc ut conditio-
tali

siue rationu non eccpresserit ; sicut autem nem distinctam ab ipsa virtute. Sed hoc nihil
Aristoteiesnon assumpsit pro medio causam refert ad rem de qua agimus nam etiam ;

moventem a se ut Scotus volebat, ita nec

, perpetua duratio potest esse connaturalis vir-
causammoventem per se primo,utCajetanus tuti finita^, hac solum interveniente differen-

snmit, sed preecise ex continuatione motus tia, quod in re simpliciter infmita iila duratio
per infinitum tempus infert infinitam virtu- est independens, in virtute autem fmita est
lem moventis. Item deductio illa, qua Aristo- dependens qu?e differentia non refert ad
,

tcles probat motum infiniti temporis non prcesentem discursum, nisi ad expositionem
posse esse a finita virtute, longe diversa est Scoti revertamur, quam neque ipse Cajetanus
a discursu ,
quem Cajetanus facit ; infert admittit.
68 DISPUTAT. XXX. QtJID DEUS SIT.

12. Prseterea ascensus ille, seu gradatio ftari noivpoicst.

Existimo igitur, conclusio-
Cajetaiii fa.llax est, tum quia licet duratio sit nem positam non posse efficaciter probari
perfectio major tamen duratio non semper
, per medium pure physicum, seu ex motu.
est major enim modis potest
perfectio. Trihus Primo craidem, quia non solum est verum
una duratio esse major: uno modo essentia- nullum motum durasse tempore infinito, sed
liter, quo modo eevum, verbi gratia, est ma- probabilius etiam existimo non posse du- ,

jor duratio quam tempus, et seternitas quam rare tempore infinito, quamvis pogsit in infi-
asvum. Et boc modo major duratio est etiam nitum durare absque fine, non tamen absque
major perfectio nnde proprius diceretur me-
;
principio, ut supratactum est. Secundo, quia
lior duratio, seu altioris rationis; non excedi- licet daremus motum clurasse infinito tempo-

tur antem lioc modo tempus fmitum ab infi- re, non posset inde coliigi infmita virtus in
nito, utper se constat. Alio modo dicituruna motore, ut argumenta facta concludunt. Nec
duratiomajor alia,velseipsa, solumpercom- ratio qua Aristoteles conatur probare, non
,

parationem ad extrinsecam mensnram veram, posse finitum movere tempore infinito, quid-
vel imaginariam quomodo dicitur Angelus
,
quam Fundatur enim in hoc principio,
efficit.

magis durasse hodie quam heri, ethoc modo quod si movet integrum mo-
integra virtus
major duratio non est in se major perfectio, bile per infinitum tempus pars virtutis mo-
,

sed eadem coexistens majori successioni. At- vebit partem mobilis minori tempore, atque
que ita ad causandum hoc modo majorem adeo finito. Hoc autem principium falsum
durationem, in Angelo non requiritur major est, nam si pars virtutis movet partem mobilis

virtus ut per se etiam constat. Alio modo

, sibi proportionatam per idem spatium pro-

contingit, unam durationem esse majorem portionatum et eodem modo repetitum seu ,

alia per additionem realem partis ad partem toties pertranseundo

illud tanto tempore ,

ejusclem rationis. Et hoc modo annus est ma- movere illam poterit, per se loquendo, quanto
jor duratio quam tempus
dies, et infinitum tota virtus poterat movere totum mobile.
cpiam fmitum, et major duratio non est
sic Quocl in fine lib. 7 Physicor. idem Aristoteles
major perfectio intensive sed solum exten- , docuit, et est evidens ex commutata propor-
sive (si tamen motus localis vel duratio ejus, tione, et applicando illam ad motum cceli,
nomen perfectionis rneretur distinctee a suo fere ad sensum conspici potest. Nam si fin-
termino). Et hsec comparatio est quee ad gamus ununl motoremmovisse ab eeterno so-
propositum spectat. Ex hoc autem augmento lum astrum solis* et alinm movisse reliquum
perfectionis in effectu non potest colligi, quod corpus quartse sphserae uterque moveret per
,

sit necessaria major virtus sed eadem magis , infinitum tempus. Quod vero quiclam aiunt,
durans, quia ibi solum est multiplicatio suc- Aristotelem locutum esse de virtute cpue ,

cessiva ejusdem vel similis effectus, verbi movendo minuitur, extra rem est; quid euim
gratia, similis circulationis ; acl multiplican- ad propositum inferret Aristoteles si hoc ,

dum autem successive effectum non requiri- supponeret? Non enim posset concludere,
tur major virtus ; idem enim calor potest in illam virtutem esse infinitam, sed non lassari,
infinitum proclucere calorem similem suc- nec minui movendo. Quamobrem non vereor
cessive. Et confirmatur primo quia ex infi- ,
diccre, Aristotelem non recte argumentatum
nitate effectus non potest inferri major infi- esse, ubi res est tam clara et manifesta. At-
nitas in causa quam sit in effectu ; ergo si que hoc ipsum videtur sensisse Gano, lib. 42
effectus tantum augetur extensive in dura- de Locis, cap. 5, ubi inter errores Aristotelis
tione, ex hoc capite non requirit in causa in- ponit quod crediderit omnes intelligentias
finitam virtutem intensivam sed virtutem , moventes ccelos esse infmitse virtutis eo ,

infinite durantem. Et confirmatur tanclem, cjuod infinito tempore inoveant. Unde fit
quia si ad movendum infinito tempore esset etiam mihi probabile, Aristotelem saltem ,

necessaria infinita virtus , eo cjuod infmita illo loco non fuisse locutum de virtute acti-

duratio sit infmita periectio, nullo modo fieri va absolute infinita in genere entis seu in ,

posset mfinitus motus a finita virtute, neque vi agendi simpliciter, sed tantum de infinita
per se primo neque a causa principali et
, , virtute in movendo localiter, qua3 solum est
per se. Gonsequens est falsum, quia intelli- infinita secundum quid. Nam, licet daremus
gentia finita efficere potest talem motum ;
ex illo effectu posse colligi infinitam virtu-
ergo. tem, non excederet hanc infinitatem, et si
1 3. Conclusio posita solo physico medio pro- omnibus motoribus ccelorum virtutem infini-
 :

SECT. II. DE INFINITATE DEI. 69

tam attribuit, non est credibile tribuisse ma- nate signabilem superat requirit ergo, in
;

jorem ipse autem

; illo loco aequaliter de om- causa babente talem virtutem, infmitam vim
nibus loquitur , nam inde concludit omnes et perfectionem.
rnotores orbium esse incorporeos , ut ibi D. 16. Quod autem hujusmodi sit virtus di-
Tbomas advertit. vina, niultis modis ostendi potest ex rebus
14. Dicet aliquis, esto non possit probari factis. Primo, quia in eis creavit Deus om-
infinita virtus Dei ex infinita duratione mo- nes gradus rerum, et in singulis varias spe-
tus, posse tamen probari ex augmento in cies, ad quarum productionem non indiguit
iniinitimi in velocitate motus. Sic enim pu- vel aliqua materia, quae actioni ejus suppo-
tat Gregor., in I , dist. 42, q. 3, art. 2, posse, neretur, vel aliqua alia adjuvante causa, sed
demonstrari infinitatem Dei ex eo quod , sola sua potentia, supponendo ex parte effec-
potest velocius, ac velociusin infinitum mo- tuum solum quod eis non repugnet esse ;

vere coelum. Quod autem boc possit, probat, ergo signum est, eadem potestate et facili-
quia hic effecius non repugnat; ergo est tate potuisse Deumfacere omne id quod non
possibilis; *ergo per
potentiam aliquam ;
repugnaverit esse, atque adeo quidquid crea-
crgo ilia potentia maxime
in primo est bile est. Secundo, quia in his entibus quae
ente. Et similiter argumentatur ex aliis Deus creavit, per se primo producit ipsum
effectibus, quos supponit esse possibilcs, esse participatum, seu ens participatum, in
cum tamen id non sit evidens, sed satis quantum tale ens, quia neque in se, neque
obscurum, ut infra dicam tractando de in alio pra?supponit talem rationem entis ; er-
attributo omnipotentiae. Unde aliqui etiam go signum hoc esse objectum adsequa-
est,
censent rationem factam non esse ef- tum iilius potentiae, et consequenter illam
ficacem, quia non satis probatum, necrae virtutem extendi ad omne illud quod potest
per se notum est, illum processum in infini- participare rationem entis hoc autem est;

tum in velocitatemotus esse possibilem, seu omne creabile. Tertio, quia quidquid Deus
non involvere repugnantiam. Sed quanquam creet, nuuquam faciet effectum adcequa-
deraus lioc etiam esse evidens (ut certe vi- tum suse virtuti, neque a^qualem suoe perfec-
detur), nihilominiis non potest incle concludi tioni, et aliundc semper ejus virtus manet
virtus infinita simpliciter, sed secundumquid aeque integra ac perfecta ergo quocunque
;

tantum, id est, in movendo, quae efficacitas cffeciufaeto, potest aliud ens creare, quod
posset intelligi in virtute finita superioris magis participet perfectionem ipsius Dei
ordinis, ut est vulgare in bujusmodi processi- ergo potestquodcumque ens creabile efficere.
bus in infinitum. 17. Ohjectio contra pr&cedentem rationem.

Proponitur alia ratio ex creatione desumpta.

Dices, videri repugnantiam involvi in bac
ratione nam si Deus non potest effectum
;

15. Alia igitur ratio ex alio effectu desump- sibi adsequatum creare, ergo non potest fa-
ta, cffieacior censeri solet et propria meta- cere rem simpliciter infinitam ergo ex ob- ;

physicae, nimirum ex creatione, quam so- jecto illius virtutis non potest colligi quod
lum insinuabo, quia principia ejus in supc- ipsa sit simpliciter infinita. Respondetur, ne-
rioribus probata sunt. Unum principium est, ganclo ultimam consequentiam Deus enim ;

Deumbabere vim ad creandum, quod ex dic- non potest naturam vel substantiam sibi a>
tis est evidens, quia demonstratum est, de qualem creare, quia icl involvit apertam re-
facto produxisse buncmunchun, qui non po- pugnantiam nam potissima excellentia na-
;

tuit produci, nisi per creationem, cum etma- turae divinee est, ut sit increata, indepenclens,
teriaipsa, et res omnesetiam incorruptibiles, et ens simpliciter necessarium, qua perfec-
ab eo Aliud principium est, ad
effectoj sint. tione necessario caret quidquid creatum est.
creandum requiri virtutem infmitam simpli- Seclusa autem haec aequalitate, non repugnat
citer. Quod non est tam evidens sicut prae- magis ac
in infinitum fieri entia creata, quae
cedcns, esttamen satis consentaneum ratio- magis participent perfectionem Dei. Unde
ni, ut in superioribus probatum ac declara- neque ex parte Dei potest deesse virtus, prae-
tum est. Et praesertim est hoc indubitatum sertim cum ostensum sit in ipso eminenter
de virtute creandi, quae ex se complectitnr, contineri ornneni perfectionem possibilem.
ut objectum adaequatum, omnecreabile, quia Atque hoc objecturn satis est, ut illa virtus
boc objeclum in infinitum extenditur, et sit in se simplicitcr infinita, nori tantum ob
quamcuuique perfectionem fmitam delermi- modum asrendi ex nibilo, sed etiam ob latitu-
 ;

70 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

dinera creahilis, quee in infmitmn extendi po- non potest esse finita, nisi sit potentia vere
test seu augeri in perfectione. Unde necesse ac proprie receptiva ipsius esse, ct e con-
est ut causa supponatur infinita virtus, tum verso, esse non posse esse finitum, nisi sit

quia causa est superior et excedens in per- vere receptum in essentia, tanquam in po-
fectione totum suum objectum ; tum etiam tentia proprie passiva ac receptiva. Nam etiam
quia si esset fmita, non posset ultra aliquem in creaturis falsum esse existimo, essentiam
certum terminum in actione sua progredi. et esse hoc moclo comparari, ut in dispula-
Hsec igitur ratio sumpta ex effectu creationis tione sequenti late dicturus sum. Ut ergo
non solum prout facta est, sed etiam prout esse sit fmitum satis est ut sit receptum ab
,

possibilis ostenditur vel ex liis quee facta alio in tanta ac tanta perfectionis mensura,
suntj vel ex modo quo facta sunt, est satis etiamsi proprie non sit receptum in aliqua
efficax. At Scot., 1, disiinct. 2, queestion. 1, passiva potentia, et similiter essentia creata
Ostensis igitur, icl probat ex bis quee Deus potest esselimitata per suam intrinsecam dif-
fecit et continuofacit, adjungendo quoclin bac ferentiam , etiamsi non comparetur ad essc
rerum effectione posset perpetuo durare. Du- per modum receptiva^ potentiee^Nulla enim
randus vero, 1, clist. 43, q. I, addit quod sufficienti ratione aclbuc probatum rem est,
etiam posset ea omnia simul conservare. Sed non posse esse finitam nisi modo nam
illo ;

boc quod Durandus addit, minus evidens est, licet res, quee inter se babent mutuam habi-
et toto illo concesso, si totus processus sistat tudinem transcendentalein actus et potentia 1
,

intra species rerum quse facta sunt, non po- dici possint fmiri ad invicem,hoc sensu quod
testex eo concludi infinita virtus simpliciter, habitudo unius, ex eo quod acl alteram deter-
sed tantum virtus fmita superioris ordinis, minatur, ita finitur , ut non maneat inditie-
ut etiam Scotus viclit, nisi aliunde ex modo rens ad alia, tamen in re absoluta , ut est
creationis aliud inferatur, ut supra dictum essentia Angeii, verbi gratia, optime intelli-
est. gitur, posse esse finitam sine tali babitudine,
ex eo solum quod talem gradum entis habet
De moclo demonstrandi infinitatem Dei a
receptum, et preescindit ab alio.
priori.
20. Qfimliter ex co quod sit Deus ens per
18. Superest dicendum breyiter de alia cssentiam, esseinfinitum colligatur. Illa ergo
via demonstrancli infinitatem Dei a priori ex consecutio Deus cst ipsum csse per cssentiam,
:

abquo ejus attributo prius demonstrato. Et ergo est injinitus in perfeclione, in hoc proxi-
hoc modo probat D. Tlsom., 1 p., q. 7, a. 1, me funclari videtur, etiam ex mente D. Thomee,
Deum esse infinitum, ex eo quod est ipsum quod esse infinitum in essentia, in quadam
esseper essentiam, in nulla essentia receptuin, negatione absolutam rei per-
consistit, quee
sed per se subsistens. Cujus rationis vim pu- fectionem indicat, et non imperfectionem ul-
tant discipuliD. Thomee fundari in hoc quod lam; primum autem ens, hoc ipso quod est
in Deo non distinguitur ex natura rei esse ab suum esse per essentiam, perfectissimum est
essentia, in creatiiris distinguatur. Existi- ergo includit etiam hanc perfectionem, quee
mantque nullum esse finiri aut limitari, nisi estesse infmitum simpliciter. Unde D. Thorn.,
quatenus in essentia fiilita reeipitur, et e con- ead. 1 p., q. 4, art. 2, ex hoc quod Deus est
verso essentiam esse fmitam ,
quatenus est ipsum esse subsistens, infert, ita esse summe
capax fmiti esse ; nam et actus per poten- perfectum, ut omnem essendi perfectionem
tiarn, et potentia per actum invicem limitari in se incbidat. Cujus illationis vis in hocpo-
possunt iu diversis generihus causarum. Ita tissimum sita esse videtur, quod cum Deus a
ergo conciuclunt, esse divinum, quod omnino nullo participet esse, seu rationem entis, sed
irreceptum est, esse infinitum. Atque hoe ex se et ex intrinseca natura ac necessitate
modo intelligunt hanc rationem Cajet. ibi, et sit id quod est, non potest in se habere di-
Gapreol., in 1, d. 43, q. 1, art. 1, etFerrar., ininutam, et solum quasi ex parte rationera
1 cont. Gent., c. 43, eamque clefendunt ab im- et perfectionem entis ; est ergo aliquo modo
pugnationibus Aureoli, clicta d. 43, et Scoti includens totum ens, totamque entis per-
in 1, d. 2, q. 4, et in hanc sententiam con- fectionem. Ex eodem ergo principio, el ea-
sentiunt ^Egid., in 1, d. 43, q. 1, art. 1, Ri- dem fere proportione concluditur infinitas ta-
chard., art. 1, q. \. lis entis.
49. Ego vero existimo rationem non esse 21. In quo infinitas Dei sit sita. Primo
efiicacem, si in boc fundelur, quod essentia quiclcm, quia heec infmitas in nullo alio cou-
 SEGT. II DE INEINITATE DEI. 71

sistit, nisi in lioc quocl perfeetio primi entis, per non repugnantiam, vel negationem om-
nec est ita prsecisa ac clefinita ai uniun ge- nis causee, vel rationis, ob quam necessitas
nus perfectionum, quos nos in creaturis dis- essendi ut sic, potius limitetur ad Iioc genus
tingui videmus, ut illud solum includat, et peffectionis quam ad aliud, et ad bunc gra-
non ca^tera omnia, eo eminentissimo modo dum quam ad meliorem. Et revera est heec
qui ad summam perfectionem pertinerc po- sufficiens demcnstratio, nisi quis velit volun-
test; neque etiam in singulis perfectionum tarie pertinax essc, non potest
tum quia hic
generibus ita est limitata ad certum aliquem causam po-
intercedere alia ratio a priori per
et definitum gradum qui in participato ente sitivam, cum hoc ens nullam habeat causam;
intelligi possit, quin liabeat perfectionem il- tum etiam cpvia in omni genere perfectionis
lam nobiliori et excellentiori moclo quam possibilisnecessarium fuit ut talis perfectio
possit a creatura paiticipari, etiamsi magis haberet in aliquo ente intrinsecam necessita-
ac magis in infinitum participetur. Sed lioc tem essendi alias non haberet unde initium
;

totum includiturinperfectione primi entis,ra- sumeret, aut ad alia entia dimanaret, et idem
tione cujus dicitur omnem possibilem perfec- est de quocunque gradu possibili entitativai
tionem in se continerc, ut ex dictis in preece- perfectionis; ergo ipsa ratio entis ut sic, pos-
denti assertione constai. Ergo ex illo prin- tulat ut secundum totam latitudinem perfec-
cipio a que infertur infinitas, sicut et summa
i
tionis possibilem, aut vere excogitabilem, ha~
perfectio. Imo liinc fit etiam consequens ut beat in aliquo ente necessitatem essendi vel
omnes rationes quibus supra probavimus per- formaliter, vel eminenter ; non potest autem
fectionem primi entis, eeque probent infinita- habere hanc necessitatem quasi divisam et
tem ejus, quia et modus perfectionis a nobis partitam in plura entia necessaria, ut supra
expositus convertitur cum infinitate recte de- piobatmn est; ergo necesse est ut illam ha-
clarata, et infinitas, quatenus sub illa nega- beat quasi congregatarn totam in uno ente
tione perfectionem indicat, pertinet ad per- per se necessario, et hoc ipsum est illud ens
fectionem simpliciter, atque adeo adsummam esse infinitum. Hoc igitur modo ex eo quod
entis perfectionem. Deus est ens per essentiam, recte colligitur
22. Secundo potest probari eadem illatio, esse infinitum in perfectione.
quia esse per essentiam non habet unde li- 24. An sit possibilis, perfectionemque dicat
mitetur esse enim participatum limitari po-
; infinitas, quafti dlcimus Deo convenire. Sed
test, aut ex voluntate dantis tantam perfec- acihuc superest una difiicultas tam circa as-
tionem, et non majorem, aut ex capacitate sertionem positam, quam circa probationes
recipientis, sive illa capacitas intelligatur per ejus, nam omnes supponunt hujusmodi ens
modum passivce potentia?, sive tantum per infinitum esse possibile hoc autem nec per
;

modum objectivse, seu non repugnantia* ; in sc notum est, nec probatum in omnibus ad-
primo autem ente, quod exse est suumesse, ductis. Qui enim negaret, Deum esse infmi-
nullum principium aut ratio limitationis in- tum, negaret consequentcr hanc infinitatem
telligi polest; quia sicut nullam babet cau- pertinero ad perfectionem entis, eo quod
sam sui esse, ita non potest in illo babere possibilis non Quin potius imperfectio-
sit.

limitationem, aut ex parte dantis, aut ex alio nem cjuamdam videtur includere, quia quod
principio. Dices, sicut primum ens ex se est, infinitum esse concipitur, apprebenditur, ut
ita ex se, et sine alia causa esse posse limi- quid coufusum et indeterminatum, et nun-
tatum ad certum genus vel gradurn perfec- quam satis perfectum, et ideo videtur hc
tionis. Respondetur hoc repugnare enti ne- proprietas repugnare enti in actu, solumque
cessario ab intrinseco et ex se babenti esse. attribui posse enti in potentia. Et confirma-
Quod quidem a posteriori, et ab incommodis tur, nam si daretur unum ens infinitum sim-
faciie probari potest ex dictis, vel quia illo pliciter, non possent intelligi possibilia alia

modo non rcpugnaret dari multa entia ab in- entia ab illo distincta, eo quod infmitum ens
trinseco necessaria, vel quia quodcunque ens totum in se claudit sicut si esset corpus iu-
;

babens limitatam perfectionem, et quasi par- finitee magnitudinis simpliciter, non posset

tcm entis, potest a primo ente manare, vel extra iliud intelligi aliud corpus. Unde e cou-

quia tale ens non esset summe perfectum, trario, hoc ipso quod unum corpus est extra
quod vera non repugnante conceptione pos- iocum alterius, intelligitur esse finitum ]oca-
set concipi ut possibile. liter; ergo,hoc ipso quod unum ens est extra
23. A priori autem solum potesl probari entitatem alterius, est finitum entitative,
72 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.
25. Respondetur, rationibus factis, non so- gnitudinis sine termino. Dissimilitndo vero
lum probari esse possibilem lianc infinitatem estin eo, quod unum corpus infinitum occu-
primi entis, sedetiam esse simpliciter neces- paret omnia spatia, unde naturaliter non da-
sariam, ut qusevis alia pcrfectio entis finita ret locum aliis corporibus; Deus autem nul-
sit possibilis nec posse rationabiliter ens de
; lam habet repugnantiam cum aliis entibus,
se necessarium definiri aut limitari ad cer- quia est purissimus spiritus. In secundo au-
turn perfectionis gradum. Neque est verum tem exemplo nulla est proportio, vel simili-
bujusmodi infmitateminvolvere, aut indicare tudo, quare neganda est consequentia ; nam
imperfectionem aliquam quia infinitas in ,
de ratione infiniti corporis est, ut occupet
prsesenti non dicit negationem consummataj omnia spatia, et ideo, si uno spatio finito cor-
perfectionis, quomodo res inchoata et non- pus continetur, necesse est ipsum.esse fmi-
dum perfeeta dicitur non finita, hsec enim tum non est autem de ratione infiniti entis,
;

magna imperfectio est, sed dicit negatio- ut sit omnia entia formaliter aut identice, sed
nem limitationis et termini limitantis rem. ut sit formaliler unum ens eminenter conti-
Rursus hsec non est infmitas quantitatis, qme nens reliqua. Hic vero statim occurrebat dif-
est per modum extensionis, aut multitudinis, ficuliasde multituditiie perfectionum Dei, an
inquacarere terroino, est quasi earereintrin- finita sit, aninfinita, cujus expositio constabit
seco complemento, et ideo non intelligitur ex sectione sequenti. Aliae vero difficultates,
sine imperfectione et confusione quadam, seu quaj oriri poterant ex infinita potentia Dei,
indeterminatione ; sed est infinitas perfectio- tractabuntur melius sectione ultima.
nis omnino indivisibilis, quse in se est summe
actualis et completa de qaa re in 28 dispu-
; SEGTIO III.

tatione dictum est. Ad confirmationem nega-

An demonstrari possit, Deum esse actum purum et
tur sequela quia infinitas primi entis non
,
ens omnino simplex.
consistit in multitudine entis tantum, sed in
eximia perfectione unius entitatis, et iclep si- \. A/firmative respondetur quctstioni.
cut non tollit unitatem illius entis, ita non Omitto in his omnibus qusestionihus opinio-
impedit distinetionem ejus a quolibet alio ente, nes eorum, prsesertim Nominalium, qui ne-
quod ad illam perfectionem non perveniat, et gant posse satis cognosci vel demonstrari ra-
ideo D. Thom., 1 p., q. 7, art. 1, ad 3, at- tione naturali hsec attributa de divina sub-
tingens fere idem argumentum, nihil aliud stantia, quia sufficere videntur quse de ea re
respondet, nisi Deum distingui ab aliis enti- tetigimus disputat. prsecedent., sect. 1. Et
bus, quia ipse est suum esse subsistens, alia quia re ipsa, et probationibus ejus satis im-
vero non. Alens. autem, 1 p., q. 6, memb. 1, pugnabuntur.
ad 9, recte addit, non clici aliquid finitum, 2. Quid nomine actus puri significetur.
qaia sit lioc, et non sedquia terminatur
aliucl, Respondeo igitur ratione naturali demons-
acl aliud, vel quia est propter aliud, vel quia trariposse Deum esse actum purum atque
,

perficitur ab alio. Quibus verbis non tam de- ens simplicissimum. Hsec assertio probanda
elarat propriam rationem formalem infinita- est ex divina perfectione in duabus prseceden-
tis, quam indicia ejus, et in tertio meinbro tibus demonstrata , et ideo prius declarare
indicat rationem a nobis declaratam ; secun- oportet, quid his terminis significetur, et quo-
dum vero est conjunctum cum tertio, nam modo res, per illos significata, ad perfectio-
res quse non habet causam efficientem, nec nempertineat. Nomine ergo actus puoi, signi-
finalem babere potest, et e converso, et ideo ficatur res illa qua3 omni caret potentiali-
ita non habet unde limitetur qui caret fme, tate, quae quatenus includit
actus dicitur,
sicutqui careteUicienti. Primum autemmem- esse, quod est ullima vel potius prima actua-
brum ad infmitatem localem spectat, ut ipse litas rei. Unde hic non dicitur actus formalis
etiam declarat. Unde ad primum cxemplum vel actuans, sed in se actu existens ;
purus
ex corporibus sumptum respondetur partim ,
autem dicitur, tum ad excludendam potentiam
simile esse,partim dissimile. Similituilo in eo objectivam seu omnem
statum existendi tan-
est, quod si daretur corpus infinitum, ex hoc tum repugnat enti ab intrin-
in potentia, qui
pisecise non repugnaret dari alia corpora seco necessario,ut per se constat (unde quoad
distincta ab illo, quia ejus infinitas non con- hanc partem satis est hsec proprietas demon-
sisteret in mullitndine vel aggregatione om- strata);tumadexcludendamomnempotentiam
niuni corporum, sed in sola unitate suae ma- unde quoacl hanc
passivam, veram et realem ;
 ;;

SEGT. 111. AN DEMONSTRARI POSSIT, DEUM ESSE ACTUM, ETC. 73

partem coincidit hc
cum simpli- proprietas suni est enim, Deum esse perfectissimum ens;
citate, et simnl probancla est. Non excluditur sed longe exceilentius est, habere summam
autem per illam vocem potentia activa, nam et consummatam perfectionem in simplicissi-
potius imuruquodque agit in quantum est in ma entitate ,
quam ex adunatione plurium ;

actu unde ipsa vis agendi acttialitas qusedam

; ergo hic modus essendi tribuendus est primo
est, qua? potius virtutis vel facultatis nomen enti. Dices argumentum 'supponere esse
,

meretur quampotentiee. Quia tamen non sem- possibile habere perfectiones omnes in sum-
per actu agit, ideo potentia etiam proprie mo ac perfecto gradu in entitate simplici
appellatur lmjusmodi autem ratio potentite
; hoc autem demonstratum non est, possetque
non pertinet ad imperfectionem, quia actu aliquis illud negare et nihilominus dicere ,

agcre non semper est perfectio agentis, ut Deum esse ens perfectissimnm, quia melius
latius declarabitur in sequentibus. Atque ita est habere perfectiones omnes cum aliqua
coustat ,
purum actum prteier actualitatem compositione quam esse ens simplex et care-
primi entis solum addere negationem, qua re tot perfectionibus ; utrumque autem con-
perfcctio iliius entis declaratur; de qua nega- jungere , esse impossibile propter varias ra-
tione nib.il dicendum superest, preeter ea quse tiones, ae fere oppositas perfectionum entis.
de simplicitate dicemus. Propter banc enim causam quidam etiam Ca-
3. Simplicitasne dicat perfectionem. De tholici distinctionem formalem, seu ex natura
simplicitate contendunt Scotus et Cajetanus. rei interdivinas perfectiones excogitarunt.
Scotus enim, in 1, dist. 8, q. 1, ad 1, et 5. Respondetur imo esse evidens non
,

Quodl. 5, quem sequitur Soncin., lib. 4 Me- posse esse perfectissimum ens, si ex aduna-
taph., q. 14, docet simplicitatem esse perfec- tione plurium perfectionum, seu rerum aut
tionem simpliciter. Cajetanus vero, de Ente et partium distinctarum coalescat. Primo, quia
essentia, c. 2, docet, simplicitatem nullam , tum
singula componentia essent imperfeeta
dicere perfectionem quia nihil dicit positi- ,
quia nullum eorum secundum se includeret
vum, sed negationem. Dissensio autem vide- omnem perfectionein tum etiam quia singula ;

tur esse potius in verbis quam in re. Certum essent imcompleta, seu insufficientia in ge-
est enim, simplicitatem, supra rem, qua? sim- nere entis ; ergo quod ex illis consurgeret,
plex denominalur, non addere rem aliquam, non posset esse undequaque perfectum, quia
vel modum positivum, sed dicere tantum ne- hoc ipsum, nimirum, constare ex im-
scilicet
gationem compositionis quia intelligi non ,
perfectis,est magna imperfectio. Secundo,
potest, qualis sit ille modus positivus, aut quia tale ens esset dependens a suis compo-
qua? sit necessitas fingendi illum. Item, quia nentibus. Sed dependere ab alio, est imper-
simplicitas aut est iclem quod unitas quEedam fectio ; ergo.
perfecta et indivisibilis, aut certe non solum 6. Tertio, quia inomni composito ex aliqui-
ratione, sed habitudine proportionali distin- bus reipsa distinctis ,
possunt illa plura con-
guuutur, quia unitas multitudini, simplicitas siderari, ut plura entia partialia et incom-
eompositioni opponitur sicut ergo unitas non ; pleta , vel saltem si unum est completum,
addit aliquid positivum rei uni , sed negatio- reliqua ,
adjunguntur, erunt incom-
qua? illi

nem tantum, ita nec simplicitas rei simplici. pleta, et unumquodque illorum habebit etiam
Nihilominus tamen verum est per hanc nega- suum esse sibi proportionatum, quia (ut infra
tionem circumscribi, seu indicari perfectio- latius dicam) hoc esse includitur intrinsece,
nem,tum quia excluditur imperfectio compo- et cum proportione in omni entitate actuali
sitionis tum etiam quia cseteris paribus, icl
; si ergo primum ens constat ex pluribus enti-

quod est simplicius, perfectius est, quamvis tatibus partialibus, an quselibet interrogo,
absolute non semper quocl est simplicius sit earum sit prima in ratione entis
simpliciter ,

melius; est enim simplicior pars quam totum, id est , ex se omnino habens suum esse pro-
non est tamen perfectior et similiter acci- ; prium, et non ab alia an vero una sit ex se ;

dens sa;pe est simplicius quam substantia, li- habens esse per se primo a qua alia? fluant. ,

cet sit in inferiori ordine et gradu entis ;

Primum dici non potest rationes enim qui- ;

sistendo vero intra eumdem gradum, ac cee- bus supra probavimus non possc clari plura
teris paribus , simplicitas perfectionem in- entia ex se necessaria, non solum de entibus
dicat. integris,sed de partialibus etiam conveniunt,
4. Ex his ergo facilc est pra?sentem asser- imo tanto fortius de partialibus, quanto hsec
tionem ex prtecedentibus concluclere ; osten- imperfectiora sunt ex suogenere. Et simiiiter
74 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

rationes quibus probavimus in ente, quod potest. Cum ergo supponamus cx dictis in 1
est ipsum esse per essentiarn, includi omnem sectione disput. 28,primum ens esse etiam
perfectionem essendi, probant non posse in- primam substantiam, posset in illo fmgi com-
telligi plura entia a se, ct singula impcrfecta positio, vel manens
intra genus substantise ,

et incompleta. Item, quia in omni composi- vel transiens ad genus accidentis quaj sit ,

tione unum componentium vel supponitur substantise cum accidente de compositione ;

alteri, vel est principium alterius, vel perfec- autem accidentis cum accidente nihil dicere
tius illo ergo non potest intelligi, quod plura
;
oportet, quia excluso secundo genere compo-
componentia per se primo et ex se habeant sitionis, necessario exclusum manet hoc ter-
esse. Denique in omni vera compositione tium, ut per se constat de priori ergo puneto
;

saltem alterum componentium pendet ab in hac sectione dicimus, de posteriori vero

alio quod autem pendet, non potest habere
;
dicemus in sequenti. Gompositio autem sub-
esse a se prima enim dependentia realis et
;
stantialis excogitari potest quadruplex realis,
physica est ab efficiente , sub qua includo fi- et una rationis, scilicetex esse etessentia, ex
nalem quia est magis metaphorica et quia
,
, naiura et supposito, ex materia et forma ex ,

efficiens propter
tem primam tum convertendi consequentia,
nam quidquid pendet ab aliquo ut a materia,
vel a forma, necesse est ut ab aliquo effi-
ciente pendeat non vero e converso tum
quia dependentia effectiva minorem imper-
fectionem dicit,
esse autem a se,dicitmaximamperfectionem;
et ideo, si excludit dependentiam effectivam,
fmem operatur. Voco au- genere et differcntia specifica, aut (quod pe-
rinde est) ex specie et difterentia individuali,
autex quocunque gradusuperiorietinferiori.
Prader has autem compositiones nulla alia
, ; substantialis inventa est hactenus, neque ex-
cogitari facile potest, etqurecunque cogitetur
quam materialis, vel formalis; vel fingatur, necesse est ad has revocari, aut
sub ratione actus et potentise, aut subratione
partium integralium his ergo exclusis, om-
;

multo magis materialem vel formalem. nis fictio similis exclusa erit. Per has ergo
7. Atque ex hac ultima ratione facile po- breviter discurrendum est.
test probari alterum membrum prioris dis-
nimirum, non posse primum ens Excluclitur com-positio ex esse et essentia.
junctionis,
ita constare ex multis componentibus ut ,
De prima, quse est ex esse et essentia,
2.
unum sit quasi primario et ex se, reliqua ve- nunc dicere non est necesse, qualis illa sit,
ro sint ab ipso quia jam totum illud composi-
; usque ad sequentem disputationem; qualis-
tum non est ens a se, neque independens; nec cunque enim sit, est evidens non reperiri in
enim potest unum ab alio dimanare sine ali- Deo, nam ostensum est, primum ens non
qua efficientia saltem per naturaiem resultan- aliunde posse habere esse quam ab essentia
tiam, supposita eorum distinctione absque ali- sua, propter quod in Scriptura, ipse dicitur
qua simplici unitate ut excludamus proces- , singulariter esse, imo et quodammodo solus
siones divinarum personarum in Trinitate, de esse, et ceetera comparatione illius quasi non
quibus alia est ratio. Denique id, quod in esse. Et declaratur amplius, quia Deus neque
illo ente intelligitur esse primum, et a se, ut est, neque intelligi potest in potentia ad es-
sic necesse est esse simplex, et omnem per- se,quia ex necessitate simpliciter actu est;
fectionem in se formaliter aut eminenter con- ergo esse non intelligitur advenire essentise
tinere ; alias non possent ab illo reliqua di- Dei, utexistenti inpotentia objectiva adillud.
manare ; nihil ergo ei per compositionem Nec vero comparari ad illam potest, ut ad po-
addi potest. tentiam receptivam ; ergo nullo modo potest
compositionem facere cum essentia Dei, sed
SECiiO iV. est formalissime ipsamet essentia. Prior con-

Qua ratione demonstretur non esse in Deo com- sequentia est evidens ex dictis, et posterior
positionem substantialem. ex sufficiente partium enumeratione.
simiiiter,
Minor vero propositio seu antecedens ultimai
1 . Quanquam discursus factus in abstracto consequentise primo in omni essentia, etiam
et universaii sit eificax, fiet tamen res eviden- creata, ut opinor, verum est nulla enim es-
;

ad singulas compositionis species des-

tior, si sentia potest comparari ad proprium esse ut
cendendo, perfectioni primi entis repugnare potentia receptiva, quia oporteret supponi in
ostenderimus quod partim applicando fac- ; ,
ratione entitalis actualis, quod involvit repu-

tum discursum, partim aliis rationibus fieri gnantiam. Deinde speciaiiter in Deo est evi-
 .

SECT. IV. AN DEUS ALIQUAM COMPOSITIONEM SUBSTANTIALEM ADMITTAT. 75

dens, quia nulla potentia proprie receptiva supremam rationem subsistendi seu per se
potest esse in ipso et maxinie potentia ad
, essendi incluserit.
esse omnis enimpotentia passiva utsic redu-
; 4. Si autem
sermo de personahtate aut
sit

citur in actum ab aliquo agente, ut circa ter- omnia quse in

tiam compositionem latiusdeclarabimus. Non
potest autem in Deo potentia ad esse reduci
in actum ab aliquo agente nam vel illud
agens esset extrinsecum et boc repugnat
primo enti, vel intrinsecum, et hoc repugnat
ipsi esse,quia non potest res aliqua esse sibi
eausa essendi. Et banc rationem attigit D.
Thom., I p., q. 3, art. 4, et plura de hac
re theologice a nobis disputata sunt in 1 to-
mo tertiffi part. , disputatione
Excluditur compositio ex natura
3. secundam compositionem vixpos-
Circa
sumus ex principiis naturalibus quidquam in
suppositalitate, prout includit
rigore sunt de ratione personre, sic non ha-
bet locum ratio, propter mysterium Trinita-
; tis, ratione cujus plerique Theologi et do"c-
,
tissimi existiinant relationes non esse de es-
sentia Dei, quanquam ob divinam simplici-
tatem in re non distinguantur ab illa. Quod
alio loco ex professo tractanclum est. Qua-
propter ex generali ratione negandi in Deo
omnem imperfectionem, hsec etiam composi-
\ l tioexcludendamaxime est. Accedit prseterea,
quod si meram rationem naturalem specte-
ct supjposito.
mus, vix potest inveniri ratio ad cognoscen-
dam bujusmodi compositionem etiamin crea-
turis nec principium sufficiens ad distin-
;

particulari denionstrare, quia fides nostra do- guendam subsistentiam a natura, sed ex su-
eet, cum naturee unitate esse in Deo Trinita- pernaturalibus mysteiiis in illius cognitionem
tempersonarum ;
quod mysterium non potest deventum est, ut infra tractando de substan-
ratione naturaliinvestigari. TJnde nec probari tia creatavidebimus.Multo ergominusposset
poterit, perfectam simplicitatem etidentitatem naturalis ratio suspicarihujusmodi composi-
inter naturam et personam divinam, cum dis- tionem in prima substantia. Cum ergo com-
tinctione personarum inter se posse consis- positio ex se imperfectionem sonet, et hu-
tere. Nihilominus tamen certa fide credi- jus compositionis nulla necessitas nullumve
mus, mysteriumilludnihil simplicitati divinse indicium in primo ente inveniatur evidens ,

derogare, neque esse contra naturalem ra- est, non posse illi attribui hujusmodi com-
tionem, esto sit supra illam. Quocirca austra- positionem pra^cise stando in ratione na-
,

hendo ab unitate vel pluralitate personarum, turali.

seu loquendo sub nomine et ratione sub- S.Pneterea in substantiis creatis cognosci-
sistentiee, ratio naturalis docet , Deum non tur natura facere compositionem cum perso-
esse subsistentem per compositionem vel nalitate creata, et a propria personalitate dis-
additionem alicujus rei vel modi a parte , tingui, quia natura creata ex vi sua3 essentite
rei distinctiab essentia ejus, atque ita non est aliquo modo indifferens, ut sit per se, vel
posse esse in Deo compositionem ex natu- aliquo modo in alio, icl est, ut sit in proprio
ra et supposito. Nam si sit sermo de subsis- vel alieno supposito ; dico autem esse aliquo
tentia, ut sic, illa est de essentia Dei ; ergo non modo indifferentenr quia licet natura sua
facit compositionem cum ipsa essentia. Con- postulet proprium suppositum , tamen salva
sequentia est clara, quia ibi solum intervenit tota essentia naturee potest illo carere, et esse
compositio exnatura et subsistentia, ubi sub- in alieno ,
quocl est manifestum signum dis-
sistentia est extra rationem et essentiam na- tinctionis et compositionis ; sed hsec indiffe-
turaa subsistentis, ut infra ostendemus trac- rentia est potentialitas quaedam, et magna
tando de hac compositione in creaturis. Est- imperfectio unde locum non habet in divina
;

que per se manifestum fere ex terminis, nam natura ,

quae propterea omnino determinata
in omnicompositione vera et reali ununi extre- est, ut per se sit in proprio supposito , nec
mum non includitur in essentiali ralione, seu possit ulla ratione esse in alieno. Nam licet
conceptu alterius. Antecedens vero ratione secundum fidem nostram divina natura com-
naturali constat ex dictis, quia Deus essen- munis sit tribus personis non tamen per ,

tialiter est suum esse subsistens; nam cum moclum indifferentias potentialis atl modum
illud esse essentialiter ex se sit intrinsece ne- essencli per se, vel in alio, sed per modum
cessarium, est etiam essentialiter perfectissi- infinita? actualitatis, ratione cujus postulat
ujuin ; optimum autem et perfectissimum es- tres proprias rationes subsistendi incommu-
se, est esse subsistens, tantoque melius erit, nicabiliter, ita ut neque sine illis, neque aliter
quanto in snamet essentiali ratione essendi quam cum illis, esse possit; ergo ratio clis-
 76 DISPUTAT. XXX, QUID DEUS SIT.

tinctionis et compositionis suppositi cum na-

tura omnino cessat in divina natura.
Exchiditur conipositio ex materia et forma.

6. Ultimo est optima ratio, quia ubicunque 8. De compositione res etiam est
tertia
suppositalitas facit realem compositionem cum evidentissima et imprimis a posteriori de-
;

natura, non solum secundum modum conci- monstrari potest in Deo non esse composi-
,

piendi nostrum, sed etiam in re ipsa, suppo- tionem materise et forinse, quia in eo non est
sitalitas extra rationem essentialem talis
est quarta compositio ex partibus integrantibus,
naturse natura est extra essentialem ra-
, et seu quantitativis omne autem ens ex mate-
;

tionem suppositalitatis ut in creaturis con-

, ria et forma constans liabet etiam quantita-
stat, et est manifestum ex generali ratione tem et partes integrales, ut supra, disp. 13,
compositionis realis in qua necesse est ex-
, sectione ultima, ostensum est. Quia vero (ut
trema distingui aliquo modo in re ipsa ;
quse ibidem retuli) aliqui fmxere aliud genus ma-
autem distinguuntur in re , etiam illorum terise abstrabentis a quantitate, icleo genera-
quodlibet est extra rationem allerius in re tim eta priori probandum
est repugnareprimo
ipsa, ut constat ex superius dictis de distinc- compositionem ex materia et
enti lmjusmocli
tionibus rerum. Sed divina essentia non po- iorma. Quia, cujuscunque rationis aut modi
test ita comparari acl suppositum suum, alio- fingatur esse talis materia , necessario debet
qui ipsum esse per essentiam non esset in re comparari ad formam, ut subjectum vel po-
ipsa de essentia divini suppositi seu supposi- tentia receptiva illius ; alioqui nihil liaberet
talitatis divinse, et consequenter illa supposi- commune cum ea materia, quam nos agnosci-
talitas non esset essentialiter ens necessa- mus, neque esset cur materia vocaretur, quia
rium; esset ergo ens participatum, et fieret materia significat potentiam receptivam actus
ab aliqua causa vel sallem naturaliter ma-
, substantialis. In primo autem ente nonpotest
naret ac flueret ab ipsa essentia Dei, sicut in reperiri hujusmodi potentia, quia Deus est
creaturis suppositum dimanat a natura hsec ; primus actus, seu primum actuale ens ergo ;

autein est magnaimperfectio, quia alias clivi- est etiam purus actus ergo repugnat illi ad-
;

num suppositum, ut sic, non esset increatum, mistio talis potentise. Consequentia posterior
neque ens per essentiam, sed aliquo modo patet ex terminorum expositione nam id di- ,

factum. citur esse purum in aliqua ratione, quod non

7. Objectioni saiisfit. Dices : simili ra- habet admistionem contrarii cum ergo po- ;

tione probaretur, secundam vel tertiam per- tentia opponatur actui, quod est compositum
sonam Trinitatis non esse ens per essentiam, ex potentia et actu, non potest dici purus ac-
quia sunt per dimanationem ab alio. Res- tus. Major autem propositio satis probata est
pondetur, negando consequentiam, quia ima in superioribus. Minor vero probatur, quia,
persona divina procedit ab alia in unitate es- dato quolibet ente habente permistionem ac-
sentia?, estque de essentiu.cujuslibetpersona?, tus et potentise, intelligi potest aliucl ens,
et cujuslibet personalitatis divinse esse ipsum quod sit magis et prior actus, nimirum, si ab
esse per essentiam, saltem a parte rei, quid- illa potentialitate denudetur ; ergo quod est
quid de modo concipiendi nostro
sit et ideo ; primus actus, oportet quod sit etiam purus
quselibet persona, et quidquid in illa est, est actus.
essentialiter ens per essentiam et necessa- 9. Oijectio.
Dici potest, in hoc discursu
rium unde dimanatio unius ab alia non est
; eequivocationem committi, variando a poten-
per imperfectionem eificientise aut dependen- tia receptiva ad objectivam, et e converso ;

tise sed per simplicem processionem ac mi-

, nam ex eo quod Deus est primum ac necessa-
rabilem originem. At vero, si personalitas in
re ipsa distincta flueret a divina natura, illa
secundumrem non tlueretin unitate
quia. quod in re ipsa distinguitur
ab illa, et ideo secundum
est alterius essentiae
se non essGt ens per essentiam, et dimanatio
ejus non esset sine aliqua efficientia et imper-
fectione. Neque circa banc veritatem occurrit
difficultas specialis, prseter eas quse spectant
ad Trinitatis mysterium, quod metaphysicam
considerationem transccncl.it.
rium solum inferri potest esse purum
ens,
actum, id nonhabentempermistionempo-
est,
essentise, tentise objectivse, nam tota ejus essentia ne-
ab essentia, cessaria est. Et hoc recte probatur iJla ra-
tione, quia, si haberet admistionem talis po-
tentise, illud ens esset prius, magisque neces-
sarium, quod esset purum a tali potentia, imo
illud solum posset dici secundum se totum
esse ens actu. Ex hoc vero non recte videtur
inferri, in tali ente nullam esse compositio-
nem ex potentia receptiva, quia vel commifti-
 SEGT. IV. AN DEUS ALIQUAM COMPOSITIONEM SUBSTANTIALEM ADMITTAT. 77
tur sequivocatio , vel in antecedente sumitur est valde imperfecta et dependens, ideoque
quocl probandum est, Xani si dicatur, Deum non potest ex se haberc nequc esse, neque
esse primuni actum, id est, nullam omnino unionem heec enim compositio omnino re-
;

receptivam potentiam in se includentem, hoc pugnat primo ac perfectissimo enti. Huc ac-
ipsum est qiiod probandum erat. Neque id cedere possent rationes quibus, dicta disput.
sequitur ex eo quod Deus est primum ens ne- 13 probavimus intelligentias creatas carere
,

ccssarium, quia etiamsi constaret materia et hac compositione nam illse a fortiori proba-
;

forma, posset totum illud ens secun-

inlelligi bunt de prima intelligentia. Et ex illo effectu
dum se totum, vel secunclum utramque par- evidenter concluditur principium intelligen-
teni, earumque- unionem, csse ens necessa- tiarum esse simplicius et purius ab hac po-
rium et actum purum a potentia objectiva,
,
tentialitate quam sirit jpsee intelligentiee. Et
non vero receptiva ; sicut e converso materia simile argumentum sumi potest ex simplici-
dicitur potentia pura, non ab actu entitativo, tate et immaterialitate animee rationalis.
sed a formali. 11. Ex non
aliisvero inferioribus effectibus
10. Dissolvitur.
Respondetur, non com- video posse sumi aliquodargumentum efficax
mitti eequivocationem , sed ex eo quod Deus ad hanc veritatem confirmandam, quia in om-
est primum ens necessarium , et actuale ,
nibus aliis heec compositio reperitur ; et ideo
ipsumque esse per essentiam, inferri esse ex non videtur concludi, quodin
eis preecise

etiam talem actum, qui in suo essentiali esse eorum causa non reperiatur, nisi fortasse per
non includat potentiam receptivam. Prirno, modum negationis, scilicet, quia, cum heec
quia nulla talis potentia, preesertini substan- compositio sit ob eorum im-
in his effectibus
tialis, potest esse ens ex se necessarium, perfectionem non debet supremee eorum
,

quod supra probatum est, tum quia est ens causee attribui. Denique excreatione materiee
valde imperfectum, tum etiarn quia est ens potest naturalis ratio non contemnenda for-
dependens ab actu ergo ens constans ex
;
mari, nam si primum ens constaret materia
tali potentia non potest esse actus purus a et suam
forma, non esset activum per totam
potentialitate essendi, neque, secunduin se entitatem, sed per formam tantum, quia ma-
totum, ens necessarium. Unde sumi potest teria non est activa; ens autem quod solum
secunda ratio ex parte alterius extremi nam ; est activum per formam quam habet in ma-
vel talis forma esset in suo esse dependens teria, non est activum alterius nisi inducendo
a tali materia , et sic esset valde imperfecta formam in materia, vel potius educendo for-
magis quam sit anima rationalis, et non ma- mam de materia rion est autem actrvum ip-
;

gis posset esse ens necessarium quam ipsa sius materiee. Quodpatet tuniinductionepby-
materia ; aut est independens in suo esse a sica, tum etiam ratione, quia operatioest pro-
materia, et sic illa esset prior actus, et illa portionata suo principio , et modus operandi
sola esset ens per essentiam, cui consequen- modo essendi : cum ergo Deus sit effectivus
ter repugnaret esse actum materiee, eadem totius entis, tam materiee quam formee,
et
ratione qua id repugnat Deo, ut statim de- non est activus per formam in materia, sed
clarabimus. Tertio ex parte unionis, seu com- per actum purissimum, quo eminenter conti-
positionis, est optima ratio supra insinuata ;
net formam et materiam.
nam talis unio et compositio non potest esse 12. Aliam rationem affert Aristoteles '.Ex
cx se necessaria sed aliquam causam effi-
, eo enim quod Deus est eeternus, infert carere
cientem requirit, quee prior sit ente composito materia. Sed si intelligat de duratione eeterna
ex illa unione resultante unde omnino re-
; quocumque modo, seu de quacumque rei in-
pugnat tale compositum esse primum ens ne- non recte infert; nam ex
corruptibilitate, il-
cessarium, et non factum. Assumptum (caetera lius sententia, ccelum est eeternum, et revera
enim clara sunt) declaratur, quia illee partes esse posset, estque incorruptibile, nec tamen
non possunt habere ex se et ex intrinseca est immateriale. Si vero intelligat de eeterni-
ratione sua illam unionem, quia cum materia tate propriissime sumpta , sic falso applicat
sit pura potentia, non potest ex se habere rationem illam ad omnes intelligentias, nam
hanc vim supra formam, et ideo illa, quan- iilo modo perinde est dicere rem esse eeter-
tum est ex se, semper indiget aliquo dante, nam, ac dicere esse per se et ab intrinseco
seu efficiente formam in ipsa. E contrario necessariam, prorsusque immutabilem in suo
vero forma, si talis fmgatur, quee ex intrin-
seca necessitate sit alligata materiee, hoc ipso 1
12 Metaph., cap. 6.
 ,

78 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

esse, quod propiium est Dei ; ralio ergo illa, nuabatur objeetio de rnysterio Incarnatio-
ut aliquid valeat, soli Deo applicanda est. et nis et qusestio
,
an possit Deus in composi- ,

coiucidit cura illa, qua ex eo quod Deus est tionem venire. Idem de intellectibus Beato-
suum esse per essentiam ,
infertur carere rum, an Deus uniatur illis ut forma sed ;

omni potentialitate. hoec ad Theologos spectant; nunc ut certum

13. Ex his ergo licet ulterius colligere, supponimus, in neutro ex his mysteriis Deum
Deum nullo modo posse informare materiam effiei formam creaturse.
vere ac proprie. Et ratio est, quia aut esset
forma natura sua apta et propensa ad infor- Deum non esse corporeum ostenditur.
mandam materiam hoc repugnat eviden-
; et
ter divinse perfectioni, nam forma quoe liujus- 15. De quarta compositione dicendum est,

modi est, estimperfectum ens etincompletum, ex ex rationibus hacte-

natura suainstitutum ad constituendum aliud
ens, seu naturam completam repugnat ergo
primo enti esse hujusmodiformam. Aut esset
forma vohmtarie (ut sic dicam) informans et
ipsis fere terminis, et
nus factis e\>identissirne constare ', Deum
; non esse corpus, et consequenter neque ha-
bere compositionem ex partibus integranti-
bus heec enim non est, nisi in corporibus et
;

uniens sibi aliquam materiam, vel corpus, rebus quantis. Heec veritas nota fuit philoso-
etiamsi natura sua illud non postulet et hoc ; phis, ut constat ex Aristot., 8 Physic, et 12
repugnat tum rationi formce (suhstantia enim Metaph. et ex Platone, in Timeeo, refert
;

perfecta et completa non potest proprium Justin., Dialog. cum Triphone; et ex Hermete
munus formoe exercere,informandomateriam, Trismegisto, Gyril., lib. 1 cont. Julian., sub
ut inferius etiam de intelligentiis dicemus), fmem. Et a priori demonstrari potest ex prae-
tummaximerepugnat divinee substantise, quse cedente quia compositio ex partibus inte-
,

cum sit perfectissnna essentia et natura, non grantibus non est nisi in rebus compositis ,

potest uniri ad constituendam unam natu- ex materia et forma sed in Deo non est ;

ram, ut Theologi in materia de

latius tradunt compositio ex materia et forma ergo. Quia ;

hicarnatione; et idco nec potest uniri in ra- vero nonnulli censuerunt hanc compositio-
,

tione formee, quod philosophi dicere solent, nem reperiri posse in substantia carente com-
Deum non posse supplere effectum causse for- positione ex matcria et forma, ut de coslo
malis per seipsum. dixerunt Gommentatbr et alii , addendum est,

14. Philosoplii asserentes , Deum muncli omnem substantiam, quoe ita est subjecta
animam, veram , errarunt.
Unde constat quantitati, ut partes haheat coextensas ad ex-
contra naturale lumeu errasse philosophos tensionem ejus, esse valde imperfectam, eo-
et gentiles, qui existimarunt Deuin esse ani- que fore imperfectiorem, quo non tantum se-
mam mundi, seu formale principium rerum cundum partem, secl etiam secundum setotam
pmnium, aut hominis, vel alterius rei cujusli- fuerit extensa. Unde intcr res corporeas mi-
het, ut tribuit Democrito, et Thaleti Milesio, nus imperfectus est homo quam alise, quia
Eusebius, lib. 15 de Prseparat. Evangel., c. 6; licet sit extensus secundum aliquam par-.
et ex Yarrone refert August., 7 de Civit., c. 6 tem scilicet materialem non tamen se-
, , ,

et 16, etlib. 4, c. 11 et 12, idem ex Virgilio cundum totam substantiam suam habet ;

et aliis refert, et lib. 13, c. 16 et 17 et 18, enim formalem pariem inextensam. Si au-
idem Platoni attribuit. Imo et ex heereticis tem fmgatur aliqua substantia integra et
Abaiiardus idem sensit Bernardo
, teste ,
completa simplex quoad compositionem
epist. 190; dixit enim, Spiritum Sanctum materiee et forrnee subjecta vero quanti- ,

esse mundi animam Almaricus dixit

; et tati, composita ex partibus integrantibus,
et
Deum esse ipsam essentiam rerum omnium, necessario illa esset secundum se totam ex-
ut Turrecrem. refert in Summ. de Ecclesia, tensa, atque adeo minus perfecta quam sit
lib. 4, 2 p. illius, c. 25. Haec (inquam) omnia hominis substantia non ergo potest substan- ;

et similia, deliria sunt si de propria forma

, tia primi entis, hujusmodi existimari. Adde,

isti sunt locuti nam si per metnphoram vo-

;
quod talis substantia non posset esse intellec-
cassent Deum animam, eo quod sit intime in tualis ; nam operatio intelligendi necessario
rebus omnibus , et quia omuibus conferat abstrahit a corpore et dimensionibus quanti-
esse, et operari aut vivere, non formaliter,
sed effective, sic vera esset sententia, quam- 1
Vide D. Thom., 1 cont. Genf , c. 21; Au-
vis verba essent corrigenda. Hic vero insi- gust., de Ha res., num. 50 et 86.
j
 ,

SECT. IV. AN DEUS ALIQUAM COMPOSITIONEM SUBSTANTIALEM ADMITTAT. 79

tutis. Quare ,
qui Deuin fingeret corporeum, potest, et in speciali de immenstatie ostcnde-
saltem existimare deberet (ne omnino esset tur inferius.
irrationalis) habere Deum partem immate- 47. Si vero tota illa substantia est in toto,
rialem et intellectualem, conjunctam alicui et in singulis partibus, et hoc ex natura sua
corpori nobilissimo et incorruptibili atque ; et ex vi summae perfectionis necessario illi

ita non potest Deus cogitari corporeus sine convenit, unde in ea fingi potest partium in-
compositione alicujus formte cnm materia tegrantium distinctio et compositio ? Gum
corporali, quia saltem cogirari debet Deus longe difticilius sit concipere talem sub-
perfectior cpram bomo non esset autem per- ;
stantiam ex partibus integrantibus compo-
fectior nisi formam saltem baberet immate-
,
sitam, et natura sua totam in toto, et to-
rialem et intellectualem. tam in qualibet parte, quam si intelligatur
16. Effugium prcecluditur. adhuc Sed simplex et indivisibilis ; et aliunde nullum
posset quis fingere substantiam compositam vestigium, aut signum talis compositionis in-
ex partibus integrautibus mere substantiali- veniri possit, neque ad perfectionem conferat,
bus, nontamenhabentem banc molem quan- sed potius magnam imperfectionem prte se
nec natura sua illi subjectam, aut pos-
titatis, ferat. Et prfesertim, quia specialiter repugnat
tulantem illam. Contra hoc tamen afierri pos- rei intellectuali ut sic; narn intellectualis vir-
sunt imprimis rationes, quibus probetur ta- tus tota est indmsibilis, unde requirit sub-
lem modum substantiai esse impossibilem, stantiam indivisibilem sub- ; atque ita fieret,
ex dictis supra, disp. 13, sect. ult. Deinde stantiam Dei non esse secundum se totam in-
quidquid sit de impossibilitate simpliciter, tellectualem, secl tantum ratione alicujus par-
illud evidentissimum est, ex his substantiis tis, vel ratione alicujus rei indivisibilis in qua
(pi. .0 in nostram notitiam devenerunt, nullam sit virtus intelligendi. Est ergo prorsus ab-
csse hujusmodi, sed substantialem composi- surda talis fictio aut cogitatio substantiaD
tionem extensionem ex partibus integran-
et Dei.
tibus semper habere adjunctam quantitati- 18. An ratione pure physica demonsiretur
vam extensionem et corpoream molem. Ex Deum non esse corporeum. Alise rationes
qua pbysica inductione saltem concluditur, pbilosophica; afferri solent ad probandum
essc vanum et prorsus irrationabilc hujus- Deum non esse corporeum ; nam, hoc pro-
lnodi substantiam fingere, multoque magis bato, pro comperto habent omnes philosopbi
attribucre primo en^i. Nam talis substantia scqui, non habere compositionem ex partibus
non potest esse perfectissima nam eo ipso ; integrantibus. Sed, ut in superioribus dixi
quod sit divisa seu extensa in partes, qureli- media pure physica non sunt satis efficacia ad
bet partium, et unio earum erit imperfecta. res divinas demonstrandas. Hujusmodi est
llein, qutelibet partium habebitdependentiam ratio illa ,
quod corpus non movet nisi mo- ,

ab aliis, et totum a pavte. Item, virtus ejus tum Deus autem est movens immotum ct
; ;

etiam essct extcnsa, et consequenter minus ideo non potest esse corpus. In hac enim ra-
una, scu minus unita, ideoque non summe tione, major,pure physice intellecta, nec est
perfecta. Item velilla substantia esset in aliis demonstrata, necfortasse vera, ut supra dixi.
rebus seu spatiis cum extensione locali, ita Minor autem ex solo motu physico, absque
ut esset tota in toto, et pars in parte, vel rationemetaphysica, demonstrari non potest.
esset sine taii extensione tota in toto, et tota Eificacior ratio videtur aiia, scilicet, quod
in singulis partibus vel punctis. Si primum Deus, cum sit prima causa, influit in omnia ;

dicatur, sequitur imprimis talem substantiam ut autem influat, oportet esse intime in omni-
non solum esse extensam entitative etin se, bus , nam movens et motum debent esse si-
sed etiam in ordine ad locum , atque adeo mul ; non posset autem Deus, si corpus ha-
esse quantam et corpoream ; nihil enim aliud beret, esse intime in omnibus rebus, quia
dc rationc corporis esse intelligimus, nisi non posset esse intime in corporibus, cum
quod habeat extensionem partium, diversa non posset unum corpus aliud penetrare.
loca seu spatia parlialia cx natura sua re- Quae ratio, si quid habet efficacia:, exmedio
plentium. Et deinde sequitur, talem sub- metaphysico, sciljcet, creatione, vel universali
stantiam non esse infinitam in perfectione, conservatione et iniluxu, illam sumit. Quanta
noque immensam, id est, secundum se totam vero sit ejus efficacia, dicemus infra agentes
ubiquc prBesentem quoe omnia repugnare : de immensitatc Dei.
perfectioni primi entis facile ex dictis colligi
 ;

80 DISPUTAT. XXX. QUiD DEUS SIT.

accommodari ille enim existimavit Deum

:

Ratio Aristotelis cxpenditur non agere libere sed ex necessitate naturee,

,

19. Una vero superest ratio celebris el ut infra videbimus ergo ex sententia illius
;

controversa, propter auctoritatem Aristotelis, etiam primus motor incorporeus agit secun-
qui illa utitur, octavo Physicorum, text. 79, dum ultimum potentice suce ergo etiam ille ;

ubi primum supponit, Deum habere virtutem necessario movcbit in non tempore. Hcec vero
iufinitam quocl an recte probaverit, jam vi-
: objectio aliquam haberetresponsionem, quam
dimus; sed quoniam verum est quod sumit, insinuavit Soncinas, 12Metaph., q. 41, juxta
supponamus illud ac si esset demonstratum. sententiam Aristotelis, Deum agere ex neces-
Deinde supponit illam virtutem mfinitani pri- sitate naturce, non modo mere naturali, instar
mi motorisnon esse in magnitudine infinita, rei inanimatce, vel irrajtionalis, sed modo iri-

quia impossibile est dari infinitam magnitu- tellectuali, quia nimirum ex necessitate ju-
dinem, ut probatum supponit 3 Physicor., dicat quid agere expediat, et quomodo, aut
quod multis videtur non esse demonstratum quantum, aut quando, etc, et eadem neces-
ego tamen et verum esse aclmitto, et suffi- sitate vultita operari, sicut expedire judicavit,
cienter probatum esse existimo. Quod ergo et ideo licet ex necessitate naturse operetur,
illa virtus infinita non possit esse in magni- non semper operatur quantum potest, sed
tudine finita, ita concludit Aristoteles, quia quantum expedit. Secl, admissa etiam hac in-
sequeretur talem virtutem movere in non terpretatione, dc qua postea viclebimus, an
tempore seu in instanti, quod repugnat mo- sit juxta Aristotelis mentem, ex illa, acl sum-

tui. Sequelam sic probat, quia necesse est
virtutem infinitam citius movere idem mo-
bile, quam virtutem finitam, qusecunque illa
sit; ergo necesse est ut virtus infinita in suo
motu nullum consumat tempus. Probatur
consequentia, quia, si aliquod tempus consu-
mit, detur aliqua virtus finita, qute tardius
mum., habetur, rationem Aristotelis supra
factam probare Deum non esse corporeum
tanquam rem prorsus inanimatam, vel irra-
tionalem, non vero quocl nonhabeat mentcm
corpori seu magnituciini conjunctam. Itaque
esse posset motor corporeus et intellectualis,
sicut de Angelis multi existimant et tunc, ;

moveatmajori tempore erit ergo aliqua pro-

,
licet esset infinitae virtutis, non ageret quan-
portio inter illa duo tempora augeatur igitur ; tum posset, sed quantum vellet, aut expedi-
illa finita movens cum eadem propor-
virtus ret. Et ita tandem fatetur divus Thomas, 1
tione, et sic tandem devenietur ad finitam contra Gentes, cap. 20. Ex quo plane fit,
virtutem, quse tam brevi tempore moveat, Aristotelem non probasse intelligentias esse
sicut infinita; ut ergo nulla talis proportio immateriales et incorporeas.
clari possit,nec vis firiita possit sequare infi- 2 1 . Sccunda clifficultas circa eam.dem ratio-
nitam, necess^e est ut infinita moveat in non
nem. Deinde estsecunda clifficultas circa illa-
tempore. tionemseuconditionemillam :Si nirtus infini-
20. Aliquot clifficultatcs circa rationcm ta csset in magnitudine, nioveret in non tcm.pure;
Arislotclis inductam. Gontrabanc rationem quia in rigore non videtur id sequi, etiamsi
occurrunt varise objectiones. Prima est, quia, demus illam virtutem esse prorsus materia-
si quid probat, non est Deum carere magni- lem. Et primo, si fingamus esse materialem

tudine, sed simpliciter impossibilem esse vir-
tutem motivam infinitam. Patet sequela, quia
ad virtutem in-
ratio illa ita applicari potest
finitam extra magnitudincm, sicut intra; sci-
licet, quia moveret in non tempore, quoniam
alias actio virtutis finitce sequarct velocitatem
et animalem, qualis est virtus motiva cqui
aut leonis, non oporteret movere in non tem-
pore, quia hujusmodi virtus non semper agit
quantum potest, quia movet applicata per
appetitum, et appetitus excitatur per appre-
hensionem apprehensio autem non semper
;

motionis virtutis infinitse cjuod tam esset

, movet quantum potest, sed quantum expedit,
inconveniens in virtute infinita immateriali, seu prout expedire reprsesentatur. Deinde,
sicut inmateriali. Responderi potest, non esse etomnino na-
licet illavirtus esset materialis,
parem rationem, quia virtus extra magnitu- adhuc non esset necesse ut
turaliter agens,
dinem non movet quantum potest, sed quan- semper ageret quantum posset quia posset ;

tum vult, vel quantum oportet; virtus autem non movere immediate, secl mediate et ita ;

infinita, si esset corporea, ageret secundum posset ejus actio modificari in proximiori
ultimum potentise suai. Sed haec responsio causa; sic enim Gommentator, 12 Metaph.,
imprimis non potest ad sententiam Aristotelis text. 41, dicit, primum motorem non movere
 SECT. IV. AN DEUS ALIQUAM COMPOSITIONEM SUBSTANTIALEM ADMITTAT. 81
primura niobile in non tempore, quia non im- 22. Acl omnes objectiones contra Aristotelis
mediate movet, sed mediante proximo moto- rationem qualis possit adhiberi responsio.
re, quem vocat animam coeli, et dicit esse fi- Improbatur.
Ad hanc rationem, et in vir-
nitce virtutis. Quo modo putat se sufficienter tute ad omnes objectiones factas, responderi
defendere rationem Aristotelis ; nibil tamen potest absolute esse impossibile movere in
efficit, nam sicut ipse lioc dicit de virtute im- instanti; tamen ex hypothesi, quod deturvir-
materiali ita etiam dici idem posset de vir-
, tus corporalis infinita in movendo, recte se-
tute corporea. Cur enim non posset etiam qui posse dari motum infmitum in velocitate.
illa mediate tantum movere, et ejus motio li- ideoque momentaneum quod tamen non ,

mitari a movente proximo ? Imo facilius in illa recte sequitur, posita virtute infinita incor-
hoc dici posset quam in immateriali virtute, porea. Ratio autem discriminis reddi potest
nam illa cum sit mere naturalis, potest esse ex D. Thoma, 8Physicoi\, textu 79, et 1 part.,
omnino determinata ad illuin movendi mo- q. 25, art. 2, ad 3, quia corpus movens aliud
dum, scilicet mediante alio motore, et deter- corpus, est agens univocum, ct ideo oportet ut
minata juxta capacitatem ejus virtus tamen ; tota potentia moventis manifestetur in motu
;
immaterialis, licet de facto moveat mediante movens autem incorporeum est agens a>quivo-
alio motore, tamen, cum sit libera et indiffe- cum, et ideo non oportet ut ejus potentia ma-
rens, potens erit ad movendum immediate. nifestetur in cequalitate efectus, ut idem di-
Haec tamen objectio licet ad hominem sit ef- cit ad 2. Quam responsionem magni facit Ca-
ficax contra Commentatorem, simpliciter ta- jetanus, opusculo de Infmitate Deiintensiva,
men non urget, nec satisfacit responsio, tum ad primum, in secunda solutione, eamque in
quia omnis mediata motio reduci potest ad hoc fundat, quod effectus non est dignior sua
aliquam immediatam; tum etiam quia nulla causa. Mihi tamen est difficilis responsio,
ratio reddi potest, cur, si illa virtus infinita quia vel fundata videtur in propositione fal-
est, non possit immediate movere. Aliunde sa, vel omnino voluntaria nam si supponat ;

vero est peculiaris evasio in virtute materiali omne corpus esse agens univocum, falsum
et corporea, quia, cum sit extensa, non seque supponit, nam sol est movens hsec inferiora
applicatur tota ad effoctum, et ita non potest motu alterationis, et tamen non est agens
tota per se primo movere, sed per partem univocum, non est necesse ut virtus
et ideo
propinquam, per quam remotiores agunt; et ejus activa manifestetur in aliquo effectu
ideo non ageret secundum ultimum potentiae summo, vel adeequato ut in praedicta solu-
,

suse, sedjuxta rationem et modum applica-
tionis qui semper esset fmitus partesque
, ,
remotissimse nihil conferrent ad actionem.
tione ad secundum dicit idem D. Thomas. Vel
solutio non fundatur in hac universali propo-
sitione sed in illa particulari, quod corpus
,

Verumtamen haec etiam objectio responsio- habens virtutem infinitam esset movens uni-
nem habet, ut ex dicendis constabit. Sed ar- vocum, et hoc sensu fundamentum est volun-
gumentor ulterius, quia licet daremus, totam tarium, quia probari non potest ex generali
illam virtutem esse seque apphcatain, non se- ratione moventis corporei, nec ex propria et
quitur eam agere in non tempore, quia non speciali, nam illud corpus esset nobilissimum;
oportet ut virtus infinita extendatur ad hunc et ideo, quod esset movens sequivocum,
si

effectum, sed satis est ut in infmitum possit maxime illud. Unde mirum est, quomodo Ca-
minori et minori tempore movere, ita ut in jetanus ex illa propositione Efectus non est :

instanti non possit, et in quolibet tempore dignior sua causa, inferat, quod si aliqua vir-
minori et minori movere possit. Sicut virtus tus est in magnitudine, ejus adeequatum opus
creandi licet sit infmita, non ideo extenditur potest recipi in magnitudine. Quasi vero ex
ut possit creare rem infinitam, sed ut quam- nobilitate effectus, aut passi eveniat, ut non
cunquc fmitam possit, etiamsi in infmitum sit capax perfectionis vel actionis adsequataj
augeatur. Quando^enim in effectu infinito seu virtuti causee, et non potius saepe proveniat
summo est aliqua repugnantia, vel contradic- ex ignobilitate. Quod enim creatura non pos-
tionis implicatio, non oporteret ut virtus, ta- sit recipere esse adoequatum virtuti divinae,
metsi infmita, ad illud extendatur, quia (si est, quia creatura est longe ignobilior.
ita dici potest) impossibilitas effectus ei resis- 23. Sic ergo quod motus corporis non sit

tit, vel proprius, quia non

de ratione po-
est capax infinitse velocitatis, licet potentia mo-
tenti, quantumvis perfectee, ut extendatur tiva sit infinita, non est quia effectus sit no-
ad impossibile. bilior, sed potius quia est ignobilior. Estque
XXVI. 6
 ; ;

82 DISPUTAT. XXX. QUIB DEUS SIT.

evidens dicta instantia de actione solis, nani naturales, quia acl violentum motum vel ad
virtus solis est virtus in magnitudine , et neutrum (si hic datur) non potest ex parte
tamen ada;quatum opus ejus non pctest re- mobilis determinari certa velocitas. Et for-
cipi in magnitudine, quia semper agit ut causa tasse, unuruquodque ccelum secundum
si

cequivoca. Quod si dicas, solem semper agere privatam uaturam spectetur, nonappetit tan-
in corpus ignobiiius se, idem dicetur facile de tam velocitatem potius quam majorem, vel
primo motore, etiani si corporeus esse finga- minorem, sed solum in orcline ad naturam
tur. Adde quod, in universum ioquendo, mo- universalem, seu bonum universi. Aliter er-
tus ut sic, est ignobilior effectus sua causa, go responderiposset juxta supra dicta, mo-
sen virtute movendi imo non tam est effec-
; torem corporeum non posse secundum se
tus, quamvia ad eifectum, qufeex suo genere totum applicari, et ideo motionem ejus de-
est ens imperfectum, quia successivum est, terminari juxta modum applicationis. Sed
ex quo iutrinsece provenit, utnon possit esse heec etiam evasio nou satisfacit, nam virtus,
totus simul seu in momento virtus autem ; de qua loquirnur, esse debet intensive infi-
motiva est permanens, et ideo est tota simul nita; et ideo non potest habere suam infi-
ideoque intelligi potest quod talis virtus sit nitatem ex sola extensione et infinita multi-
actu infinita, sive extra corpus, sive in cor- tucline partium, nam potius supponitur esse
pore, quamvisnon possit conferre motuisum- in magnitudine finita esse ergo debet infini-
;

mam velocitatem. Et coniirmo argumeuto ta in intensione seu perfectione virtutis ;

proportionali, nam si motiva in

infinita virtus quaproptcr licet esset extensa, posset se-
corpore existens infert corpus debere esse ca- cundum totam suam intensionem applicari
pax infinitse velocitatis, ergo eadem infmita ergo ex defectu applicationis non posset de-
virtus existens in spiritu, inferet talem vir- terminari velocitas motus. Gonvincit ergo
tutem posse movere spiritum in instante, quod argumentum, non posse talem virtutem de-
tameti D. Thomas non admittet, cum neget terminari ad finitum effectum nisi ex volun-
Angelum posse moveri in instanti, quocl, ser- tate, seuappetitumoventis ; sed hoc, ut dixi,
vata proportione verum est
, ut statim , non satis est ad concludendum primum mo-
dicam. torcm esse simpliciter incorporeum. Et ideo
24. Materialis mrtus infinita si moveret, saltem quoad lianc partem fateor non esse
qitanta forct velocitatemotura. Dices quan- : efhcacem rationem illam.
ta ergo velocitate moveret ilia infinita virtus 25. Tertia difficultas circa eamdemrationem
materialis? nulla enim certa aut determinata Aristotelis. Tertio potest ulterius circa il-

velocitas designari potest, alioqui noh plus lam raticnem clubitari, admissa illa conditio-
posset illa virtus infmita quaim finita, ut cle- nali Aristotelis : Si virius infinita esset in ma-
clucit Aristoteles. Kespondetur primo in eas- gnitadine, moveret in non tempore, cmantum
dem augustias incidere Aristotelem, dum po- incommodi sit in illo consequenti. Aut enim

nitDeum movere ex necessitate naturcy, ut Aristoteles infert, quod moveret motu succes-
infra ostendam. Secundo dici potest, quamvis sivo, et in instanti ; et lioc modo involvit qui-
illa non determinet absolute cer-
virtus ex se dem consecjuens apertam contraclictionem,
tam velocitatem, determinari tamen ad mo- sed non sequitur ex antecedente, quia diffe-
vendum unumquodque juxta capacitatem rentia inter virtutem infinitam et finitam esse
ejus et ita quasi passive determinari ex ca-
; posset, ut quod ha^c facit successivo motu,
pacitale mobilis, sicut tictio solis determina- illa faciat in instante non tamen motu suc-
,

tur ex passo sic enim diceret aliquis philo-

; cessivo, sed mutatione instantanea. Quod si
sophus primum movens determinari ad mo- hoc tantum Aristoteles infert sunt aliqui ,

vendum primum mobile viginti quatuor ho- Theologi qui id non reputant inconveniens.
ris, quia ipsummet mobile talem motum pos- Et imprimis in motu alterationis, qui succes-
tulat ut sibi proportionatum. Quam respon- sionem habet ex resistentia passi, nullum est
sionem indicat Cajetanus in dicta queestione. inconveniens, quocl virtus infinita in instanti
Non tamen omnino satisfacit, tum quia natu- moveat, seu totam mutationem faciat, quam
rale agens non moderatur actionenl suarn nulla virtus finita posset facerc nisi succes-
juxta naturalem appetitum passi, secl agit sive. Quin potius Gregorius, in 1, dist. 42,
quantum potestjuxta absolutam capacitatem hoc argumento putat evidenter
q. 2, art. 2,
mobilis tum etiam quia responsio non est
; demonstrari Deum habere virtutem infini-
,

universalis ad omnes motus, sed tantum ad tam, quod potest in instanti transmutare ca-
 :

AN DEUS AtlQUAM COMPGSITALUM SUBSTANTIALEM ADMITTAT

SECT. IV. 83

Jidum in frigidum. Dc motu autem locali su- talis motus fiat in non tempore , quia intrin-

mi potest argumentum es senteutia mnlto- sece postulat successionem eo quod nou ,

rum Theologoram, asserentium posse Ange- possit eadem pars mobilis simul attingere
lum moveri in instanti ergo non involvit re- distantem partem spatii, et pertransire pro-
;

pugnantiam, quod primus motor possit idem pinquam. Unde non est simile de motu rei
facere in corpore. Imo Gregorius supra, inde spiritualis, quae nullas habet partes, quidquid

etiam putat posse demonstrari virtutem infi- sit de veritate et intelligentia illius sententise.

nitam primi motoris quia et potest in infini-

,
Quod vero corpus in momento possit deserere

tiun velocitare motum, et preeterea potest in totum locum, et acquirere totum alium, po-
momento totum unum corpus ab uno loco in test (ut opinor) fieri virtute divina, non tamen
alium transferre. credo posse naturali ratione cognosci, nedum
26. Quoad alterationis motum ralio Aris- probari. Duobus enim modis id fieri potest
tctelis expenditur. In hac dubitatione, de unus est transeundo, vel secundum totum, vel
motu alterationis secundum intensionem, ve- secundum partes ab extremo in extremum,
rum quidem est, nullam repugnantiam in- non tangendo medium alius est, si simul ;

volvere, ut tota transmutatio ab uno con- totum mobile existat in termino, et in toto
spatio medio, et in singulis partibus ejus; uter-
trario in aliud iiat in instante, si non desit
virtus in agente, quia gradus intensionis, per
que autem modus adeo est supernaturalis, ut
quosfieri solet successio alterationis, non licet credentibus alia mysteria fidei, praeser-

repugnant in eodem subjecto, neque inde timEucharistiee, etvirginei partus, etsimilia,

oritur necessitas successionis, sed ex sola non sit dubium esse possibilem , omnino ta-

resisteniia; etideo si hsec nulla sit, vel si a men naturalem rationem superet. Quapropter

vhtute agentis sine ulla proportione supere- immerito Gregorius ex hoc effectu probat in-
ttir, possunt omnes illi gradus in instanti fieri,
finitam Dei virtutem. Et hactenus de hac ra-

sicut possunt simul esse. In hoc ergo motu

tione Aristotehs.

rmn procedit ratio Aristotehs neque ex illa ;

Excluditur a Deo composiiio ex genere et dif-

probari potest, esse impossibilem virtutem
fereniia.
infinitam calefactivam, verbi gratia, in ma-
gnitudine, vel extra illani. Nectamen verum 28. De quinta cofnpositione nihil "invenio
censeo expossibilitate hujus mutationis ins- specialiter de Deo dictum ab Aristotele, vel
tantanea? satis demonstrari infmitatem Dei, Commentatore : quid vero de intelligentiis in
tum quia, cum de tali mutatione non con- communi ipsi senserint, dicemus inferius. Ex
stet exper-ientia esse possibilem, potius est Theologis vero quidam putant nihil derogare
probanda possibilitas ejus ex infmita virtute divinae simplicitati, et puree actualitati, quod
Dei quam ex possibilitate ejus demonstranda Deus ex genere et differentia compositus.
sit

Quod si per possibilitatem intel-

infinitas Dei. Ita sentiuntinl, dist. 8, Gregorius, Gabriel
ligatur soianon repugnantia, supponit illa et alii Nominales ; et Marsil , q. 12, art. 2 ;

probatio, Deum posse facere quidquid non Holcot., in 1 , q. 6; qui afiirmanL, Deum con-
repugnat, quod est supponere ipsum esse stitui inpraadicamento substautia?, et sub illo
infmitum simpliciter. Tum etiam quia ex illa genere generalissimo cum aliis substantiis
mutatione non concluditur absolute infmita convenire, et per propriam differentiam ab
virtus, sed solum secundum quid, verbi gra- eis differre, atque ita ex genere et differentia

tia, calefactiva, vel potius infertur solum vir- constitui. Quibus favere videtur D. August.,

tus superioris ordinis, quse non servet deter- 5 deTrinit., cap. 8,-10 et II, dicens quffidani

minatam proportionem ad virtutes inferioris preedicamenta proprie de Deo dici et D. Da- ;

ordinis. mascenus, in lib. de Decret. primse institut.,

27. Expenditur quoad localem moium. cap. 7, ubi ait sub genere summo substan-
Circa alteram partem de motu locaii dicen- tiam contineri Deum, Angelum, etc.
dmn est, Aristotelem loqui de tali mutatione 29. Fundamentum. Fundamentum esse
physica et locali, qua mobile per omnes suas potest, quia ex genere et differentia non fit

partes pertransit omnes partes spatii prout ,

vera et reaiis compositio sed rationis tan- ,

naturahterfierividemus; neque enim naturali tum, ut constat ex dictis in superioribus os- ;

lumine cognosci potest, esse possibilem corpo- tendimus enim genus et clifferentiam non
ribus alium modum mutandi locum et ideo ,
distingui ex natura rei una
in et eadem re,

optime infert Aristoteles ut impossibile, quod quam constituunt ; ubi autem in re non est
84 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

distinctio, com-
nec compositio esse potest ; 31. Prima ratio est, quia nullus est con-
positio autem rationis, quee vere non compo- ceptus univocus Deo et creaturis; multo ergo
sitio, sed constitutio dicencla est non repu- , minus potest esse genericus. Si autem Deo et
gnat simplicitati divinae, quia solum est ex- creaturis nullum est commune genus, non
trinseca denominatio ex modo nostro conci- potest Deus habere aliquod genus, quia non
piendi. Unde, sicut distinctio rationis non re- potest habere illud commune sibi, et aliis

pugnat perfectse et summse identitati, seu diis. Heec ratio optime concludit de Deo ut
unitati divinae , ita nec compositio rationis Deus est, nonnullam tamen difficultatem ha-
simplicitati ; nulla ergo naturalis ratio afferri bet in Iribus personis divinis, quatenus dari
potest, ob quam haec compositio neganda sit possunt aliqui conceptus communes illis, se-
Deo, imo nec supernaturahs ratio aut aucto- cundum rationes respectivas, in quibus vi-
ritas. Quia ex his ad summum habetur, Deum dentur univoce convenire ut ratio perso- ,

esse summe simplicem, ut traditur in cap. nse, etc. nulla enim vera ratio analogice ibi
;

Firmiter , de Sum. Trinit. et fid. Cathol. ;

excogitari potest, quidquid aliqui sentiant. Et
heec autem rationis constitutio non derogat ideo ratio generis ab illis communibus con-
divhice simplicitati. Unde in aliis similibus ceptibus excludenda est, vel quia ratio per-
necessario admittenda est; docent enimTheo- sonse non pertinet ad essentialem rationem
logi personam divinam constitui relatione et rei, etiamsi in Deo
non distinguantur
in re ;

essentia ratione distinctis, quee necessario ef- vel quia divinee personse non distinguuntur
ficiunt rationis compositionem. essentialiter utrumque enim horum est con-
;

30. Opposita sententia asseritur. Contra- tra rationem generis vel etiam ob sequentem
;

ria vero sententia est communis et verior, rationem.

quam tenet D. Thomas, 1 p., q. 1, art. 5, et 32. Secunda ratio est, quia in Deo non po-
lib. 1 contra Gentes, cap. 2o , et reliqui fere testesse aut concipi differentia proprie dicta;
Theologi in 8; Albert., art. 32; Ar-
1, dist. est enim de ratione differentiee, teste Aristo-
gentin. , Bonaventura
iEgid., Scotus, Ri- , tele, 3 Metaph., ut sit extra rationem generis,
chard., Durand., Capreol. ac denique Ocham, id est, ut in suo conceptu preeciso non inclu-
licet difficilem esse sentiat; Henric, in 1 p., dat genus ; impossibile autem est ita preescin-
art. 28, 28, q. 3; et vicletur esse
q. 2. art. dere in Deo rationem aliquam particularem
clara sententia Anselmi, in Monolog., c. 26, a communi, ut neutra in altera essentialiter
dicentis : Illa sulstantia oiullo communi trac- includatur. Nam si illa ratio communis sit,

tatu substantiarum includitur, a cujus essen- verbi gratia, ratio entis, clarum est includi
tiali communione omnis natura exchcditur. Et in quocunque conceptu particulari; si vero
Cyril. Alexand. lib. 11 Thesauri
, negat in , sit substantia, etiam quidquid in Deo conci-
Deo esse differentiam substantialem Quia : pitur per modum differentiee, esse debet sub-
Tia?c ( inquit ) in compositis tantum reperitur, stantia. Neque vero potest existimari sub-
Deus autem simplicissimus est. Multi hanc stantia incompleta,namilludipsum, quidquid
sententiam in eo fundant, quod genus et dif- sit, est ens increatum, et essentialiter suum
ferentia in re ipsa habent aliquam distinctio- esse, etideo exvi illius rationis formalis, quee
nem, et consequenter faciunt compositionem ibi concipitur, quantumvis preecise sumptee,
non tantu-m rationis, sed etiam ex natura rei. est illud enscompletum ac perfectissimum ;

Quod si verum esset plane repugnaret sim- ,

ergo in se includit quemcunque superiorem
plicitati divinee, sed quia id verum non est, conceptum quantumvis perfectum. Quod in
ratio non est efficax. Quanquam eam indicat hunc modum recte declaratur, nam genus ut
Avicenna, 8 suee Metaph., c. 8, dicens genus sic non potest dicere infmitam perfectionem,
esse partem, et ideo non habere locum in cum sit quid informe et potentiale. Rursus
Deo, quiaDeus non habetpartes. Responderi nec differentia propria potest dicere infinitam
autem potest, genus non esse partem, sed perfectionem, cum non includat perfectio-
concipi ut partem; quamvis autem in Deo nem generis ,
esse debet
quee necessario
nulla sit pars, nihil tamen repugnare, concipi simplicitersimplex si tale genus Deum ,

in Deo aliquid per modum partis. Alia; affe- comprehendit ergo ex tali genere et diffe-
;

runtur rationes a prsedictis auctoribus, pree- rentia non constituetur infinita essentia; er-
sertim a D. Thoma, 1 contra Gentes, c. 25, et go simpliciter repugnat infinitam essentiam,
ab Scoto, dicta dist. 8, q. 3. Duee tamen ut sic, exgenere et differentia componi. Quo-
sunt, quee videntur habere vim aliquam. circa, licet in Deo possit concipi aliqua ratio
 AN DEUS ALIQUAM COMPOSITIONEM SUBSTANTIALEM ADMITTAT.
SECT. IV.
85
cornmunis, saltem analoga, Deo et creaturis, quidem rationes plurium eminenter autem ,

et aliqua ratio determinata et propria Dei, omnium. Non quod rationes aliqu83 prsedica-
non tamen possunt in Deo concipi ratio de- mentales, ut sic, in Deo formaliter reperian-
terminabilis et ratio determinans ita praecise, tur nam ut constituuntur in praedicamento,
;

ut neutra in altera essentialiter includatur; includunt limitationem et imperfectionem ;

est enim hic modus compositionis proprius quomodo dixit Dionysius, cap. 4 de Divinis
rei finitse, quae ex vi suse differentise consti- nomibus, Deum esse supra substantiam, et
tutivae includit limitatam ac prsecisam ali- August., 7 de*Trinit., c, 3. Deum dici abusive
qnam perfectionem sed illa determinatio; substantiam sed quod formales rationes et
;

simpliciori modo concipienda est ad eum , denominationes aliquorum praedicamento-

videlicet modnm, quo supra explicuimus de- rum, secundum abstractiorem rationem, et
terminationem conceptuum transcendenta- analogam convenientiam tribuantur Deo ,

lium ad conceptus magis determinatos. cum proprietate. Quae convenientia analoga

32. Et juxta hanc rationem (quae pro capa- interdum est cum primis generibus praedica-
citate materiae est sine dubio sufficiens) ex- mentorum, ut maxime constat in substantia
plicari facile potest quaedam ratio ,
qua saepe et relatione interdum cum aliquibus specie-
,

D. Thomas utitur ,
quae alioqui difficilis exi- bus, ut esse sapienteni, justum, etc. Quo
stimatur. Probat enim Deum non constare sensu locutus est Augustinus in priori loco .,

genere, quia si aliquod esset genus ad Deum, citato ex 5 de Trinit., quod late prosequitur
maxime ens; ens autem non est genus. Prior serm. 28 de Tempore. Alia vero praedica-
autem propositio facile a nobis fundari potest, menta neque hujusmodi convenientiam ha-
,

quia si aliquis conceptus esse potest commu- bent cum Deo, sed solum eminenter in Deo
nis Deo et creaturis, certe maxime ens, quod continentur solumque per metaphoram ei
,

facile ex supra dictis de analogia entis osten- attribuuntur.Ob hanc ergo causam et infini-
di potest ; nam ratio in ente facta habet locum tam eminentiam illius rationis constitutivae
in substantia, et in quolibet alio praedicato Dei, non potest definiri ad aliquod prsedica-
communi ;
quod si, ea non obstante, daretur mentum, sed supra omnia et extra omnia est
aliquod genus unrvocum, etiam ens esset uni- tanquam fons omnium.
vocum Deo et creaturis. Rursus, sicut ens in- 34. Oppositce sententice fundamentis satis-
cluditur in quocunque determinante ipsum, fit. Denique ex eadem ratione facile res-
ita quilibet conceptus communis Deo inclu- pondetur ad fundamentum contrarise senten-
uitur in quocumque determinante ipsum ad tiae quamvis enim aliqua rationis constitutio
;

rationem Dei ; vel ergo nullum est genus ad possit in Deo cogitari, non tamen haec, quae
Deum, vel certe primum genus erit ipsum estper compositionem generis et differentiae;
ens D. Thomas autem solum ex eo probat
; non quia in rebus creatis genus et differentia
illam maximam, quod esse est quidditas Dei, ex natura rei distinguantur, sed quia dicunt
ens autem significat esse. De qua probatione rationesitapraecisas aclimitatas, ut repugnent
Cajetan. et Ferrar., locis citatis, et Soto, cap. divinae infinitati et simplicitati. Nam ex infi-
de Substantia, multa dicunt; ego vero cen- nitate primario provenit, ut in Deo concipi
seo, in virtute continere rationera factam, et non possit propria ratio generis et differen-
hoc modo habere efficaciam, nam esse Dei ut tiae, quod tanta sit Dei sim-
et consequenter,
sic, dicit totam quidditatem Dei, ita ut in non solum secundum rem, sed
plicitas, ut
quocunque proprio, et simplicissimo conce- etiam secundum rationem, propriam composi-
ptu illius esse includatur tota perfectio essen- tionem excludat.
tialis Dei, et ideo si ens non est genus, nul-
lum est genus ad Deum. SECTIO V.

33. Ratio qua ad idem prolandum Duran- Qua ratione demonstrari possit non esse in Deo
dus iititur, prolabilis judicatur. Similiter compositionem accidentalem.
juxta praedictum discursum probabilitatem
habet ratio, qua preesertim utitur Durandus \ In Deo nullum accidens esse potest.
.

ad probandum Deum non esse iri praedica- Diximus de substantialibus et essentialibus
mento, scilicet, quia Deus secundum pro- compositionibus, superest dicendum de acci-
priam essentialem et constitutivam rationem dentali. In qua re, licet aliqui philosophi er-
suam non dicit praecisam perfectionem unius raverint tribuentes Deo quaedam accidentia,
praidicamenti, sed omnia includit, formaliter ut refert D. Thomas, l cont, Gent,, c. 23, ex
 ;

86 DISPUTAT. XXX. QUJD DEUS SIT.

Commentat. 12 Metaphys., text. 39, nihilo- videtur, nimirum perfectiones illas, qua3 for-
minus evidcnti ratione ostendi potest in Deo maliter sunt in Deo ex vi sua? essentire et sub-
nullum esse accidens. Quod non solum Theo- stantia?, non posse in eoreperiri mediis acci-
logi et Paires Ecclesise docuerunt, sed etiam clentibus. Ad quid enim indiget Deus sapien-
meliores philosophi, ut videre licet apud Cy- tia accidentali, si ex vi sua3 essentia? formali-
rillum Alexand., lib. M
Thesauri, et Grego- ter est summesapiens?et idem est de casteris
rius Nyssen., homil. 5 in Cantica, et Augusti- similibus. Eo vel maxime, quod si sumantur
num, 3 de Trinit., cap. 4 et<#eqq., et 7 cle hse perfectiones quatenus accidentales esse
Trinit., cap. 5, et Tempore, et
serm. 38 cle possunt, eadem ratio erit de illis , et de aliis,

Leonem Papam, epist. 93, cap. 5. Sumitur
etiam ex Arish, et Commentat., \1 Metaph.,
quos infra citabimus_, tractando de aliis intel-
Utautem rationeprobeturconctusio,
ligentiis.
supponendum est, sermonem esse de acci-
denti physico, et intrinsece inhserente,
denominationes intrinseca? nibil ad rem prse-
quse tantum eminenter in Deo continentur;
nam hoc ipso quod sit accidens, jam non est
perfectio simpliciter; ratio enim accidentis
non dicit perfectionem simpliciter, ut per se
notum est. Objectio ergo tantum procedit de
nam his perfectionibus, quas Deus ex vi suee es-
sentia? solum habet eminenter ha? vero aut ;

sentem faciunt, ut ex dicendis constabit. sunt absoluta?, aut respectiva?. Illa3 qua? ab-
solutffi sunt, ideo non sunt in Deo formaliter
Prima ratio.
quia dicunt imperfectionem
ex vi essentia? ,

2. Prima hujus veritatis sumi potest

ratio aliquam unde
; fit ut et inter se et cum majo-
ex iis qua? supra diximus de perfectione Dei ribus perfectionibus formalibus repugnent.
nam ex eo quod Deus est suum esse per es- Sed ha?ceademratio obstat, quominus divinse
sentiam, ostendimus sequi ipsum esse summe substantia3 formaliter addi possint, mediis ac-
perfectum exvi talis esse ergonon est capax ; cidentibus ergo nulla perfectio absoluta ac-
;

accidentium quibus perficiatur. Ut enim recte cidentalis inDeo esse potest. Minor (ca3tera
dixit Cyrillus supra : Perfecto ex seipso niJiil enim clara sunt) probaturprimo, quia ob eam
potest accidere ; substantia veroDei ex seipsa causam tales perfectiones formaliter sumpta?
perfecta est ; nihil ergo ei accidit, nam acci- non spectant ad summam ac consummatam
dens ideo addi solet essentia? ,
quia essentia perfectionem summi ac perfectissimi entis ,

talis est cui aliqua perfectio deest, qua? per quia est de ratione ut nullam imperfec-
illius,

accidens suppletur. Dices, perfectiones aliquas tionem includat. Secundo, quia ha3 perfec-
esse in Deo tantum eminenter, per essentiam tiones formaliter sumpta? non amittunt im- ,

Dei ut substantia infinita est, et ideo posse perfectionem suam,eoquod mediis acciden-
ulterius illam substantiam per accidentia per- tibus adjungantur; imo illo modo plures im-
fici, ut illas perfectiones etiam formaliter ha- perfectiones involvunt, tum in subjeeto, quia
beat, in quo non augebitur perfectio divinse requirunt illud potentiale, nam erit in poten-
substantia? intensive, sed extensive tantum, tia passiva ad talia accidentia, et ita non
quod non repugnat perfectioni divina3. Et eritpurus actus; tum in suamet entitate, ha-
confirmatur ac declaratur exemplo divinarum bebunt enim illam imperfectam, nam acci-
relationum, quarum perfectio tota relativa dentalis entitas exsuo genere imperfecta est;
eminenter continetur in divina essentia ut sic; tum denique in intrinseca repugnantia, quam
quia tamen non continetur in ea formaliter hujusmodi perfectiones formaliter sumpta3
(quia alias non esset tota essentia absoluta inter se habent hffic enim non tollitur, pro-
;

communis tribus personis), ideo necessarium
fuit, ut non obstante illa eminenti perfectione
essentia? divinae,illi adderentur (more nostro
loquimur) formales perfectiones relativse, ut
jam non tantum eminenter, sed etiam forma-
liter in Deo reperirentur ergo simile quid
dici potest de accidentalibus perfectionibus.
Fxpenditur ratio facta
,
tur veritas.
3. Ut hanc evasionem et objectionem ex-
cludamus,sumamusimprimis quod in ea dari
pterea quod tales perfectiones sint acciden-
tales. Adde,multas esse ex hisperfectionibus,
quas repugnat formaliter inesse per sola acci-
dentia, ut verbi gratia, perfectio, quam for-
maliter dicit liomo ut sic, nulli rei potest for-
; maliter convenire per accidentalemformam.
4. Relationes transcendentales an in Deo
ad creakiras, et quid perfectionis dicant.
et inductione prola- perfectiones illse sunt relativa?, aut
Si vero
intelligmitur clicere respectum ad extra, seu
ad creaturas, vel ad intra, id est, ad Deum
seu personam Dei. De prioribus relationibus
 SEGT. Y. QUA RATIONE DEMONSTRARI POSSIT NGN ESSE IN DEO, ETC. 87
eadem de perfectionibus abso-
est ratio, quee que modo quoclam sibi accidisse, quamvis nidla
lutis, quia aut non sunt in Deo realiter ac mutatione sui, sed productione totius a nihilo
formaliter, vel si aliquee sunt formaliter, sunt ad esse, actu creator factus esse videatur ; qui
ex vi solius suhstantiee et essentiee ut sic. ceterna incommutaUlique tunc creandi votun-
Ha? namque relationes intelfigi possunt quasi tate, quando ceternaliter vohdt, omnia pro-
transcendentales ad creaturas solum ut pos- cluxit. Multa hujusmodisunt, quce quasi acci-
sibiles, ut sunt respectus omnipotentice scien- , disse Deo videntur. Et similem doctrinam ha-
ticp, simplicis intelligeniice, et similes. Et hi bet August., 5 cle Trinit., c. 16, ubi late et
respectus, qualescumque illi sint, conveniunt optime declarat has denominationes de Deo
Deo ex vi suee essentise et substantiee ; nam dici per solam mutationem creaturee, atque
si verum est) iili tantum sunt res-
(ut fortasse adeo per extrinsecam denominationem, sicut
pectus secundum dici, id est, secundum mo- pecunia incipit esse pretium, aut res aliqua
dum concipiendi et loquendi nostrum, per incipit esse pignus sine sui mutatione. Idem
eos solum explicatur aliqua absohita perfec- tere habet Anselm., inMonolog., cap. 2-4, et
tio simpliciter, quce Deo convenit ex vi suee Dionys., cap. 9 de Divin. nomin. Ratio autem
essentiee, ut ostensum est. Si vero (ut alii vo- est eadem, scilicet, quia vel hee relationes et
lunt) illi vere sint respectus transcendentales, denominationes ex se nullam realitatem di-
qui in rebus absolutis imbibuntur, et non cunt aut perfectionem et ita nullum accidens
;

semper requirunt actualem existentiam ter- possunt in Deo ponere vel si in aliquibus ;

mini, quem respiciunt, sic etiam tales res- rebus hee relationes sunt aliquid, includunt
pectus dicentur pertinere ad perfectionem in conceptu suo formali imperfectionem, ra-
simpliciter, seu in ea includi, verbi gratia, tione cujus in Deo non sunt formaliter ex vi
in ratione potentiee, aut scientiee, absque ulla solius essentia? et ob eamdem causam esse
,

imperfectione, vel repugnantia cum majori, non possunt mediis eiccidentibus, nimirum,
vel eequali perfectione , ideoque etiam illi quia easdem vel majores imperfectiones Deo
conveniunt Deo ex vi suee essentiee et sub- afferrent, ut in aliis explicatum est. Etperheec
stantiae. Quia omnis perfectio simpliciter lioc satisconfirmata est et explicata ratio facta,
modo itli convenit, ut ostensum est ergo ; et exclusa evasio seu objectio quee in contra-
etiam quidquid est cle ratione talis perfectio-, rium fiebat.
nis, seu quidquid in illa formaliter et essen- 6. Supereral vero dicendum de relationi-
tialiter includitur. bus acl intra, quarum exemplo objectio con-
5. Relationes quasiprceclicamentales in Deo firmabatur ; sed quia earum consideratio me-
ad creaturas an dicant perfectionem. Si au- taphysicee terminos transcendit, breviter di-
tem intelligantur in Deo relationes quasi prse- cendum est, perfectionem propriam quam ,

dicamentales ad creaturas ut actu existentes, illee relationes dicunt (suppono enim ali-
ut relatio Creatoris, Domini, et similes, tri- quam dicere), nonincludi ibrmoliter et essen-
buuntur quidem Deo ad modumaccidentium, tialiter in essentia Dei ut sic, seu ut tibsoluta
re tamen vera nullam omnino perfectionem et communis est, non ob imperfectionem ta-
in Deo dicunt, neque aliquid reale, quod in lium relationum, sed ob oppositionem, et in-
eo sit ultra perfectiones absolutas, sed solam communicabilitatem. Non potuisset enim es-
denominationem extrinsecam, seu relationem sentia communicari Filio, verbi gratia, se-
rationis, ut frequentius Thcologi docent cum cundum totam suam essentialem rationem, si

Magistro in 1, dist. 30, et D. Thom., 1 part., in ea paternitas formaliter et essentialiter in-

q. 13, art. 7, contra Nominales, ut ex infra cludcretur. In essentia ergo ut cssentia conti-
dicendisin precdieamento relationis constabit. netur eminenter perfectio omnium illarum re-
Declaravit autem hoc eleganter Gyrillus, in lationum. Nihilominus tamen necessarium
dicto lib. 11 Thesauri, dicens : Sapientercerte fuit illas perfectiones relativas formaliter esse
quoniam
dicitur niliil accidere substanticeDei, in Deo , et quasi addi (ut nostro modo conci-
in seipsa perfecta est ; szd tamen cogimur piendi loquamur) formali perfectioni essen-
nonnunquam quasi acjidentia etiamsi non , tiee, non ut aliquid perfectionis ei accresce-

omnino accidant Deo, hcec dicere, et menteac- ret, neque ut aliquod accidens ei adjungere-
cidentium modo concipere. Quid enim dicenms, tur, sed ut in illa natura infmita, posset esse
intelligentes ante productionem hujus onundi constitutio proprii suppositi incommunicabi-
creatorem Deum fnisse, sed non actu ? creato liter subsistentis, et ideo illa perfectio non
autem mundo, actu quoque creatorem esse, icl- est accidentalis; sed proprie dicitur persona-
 ; ,;

88 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

lis.Est enim tanta perfectio et eminentia il- posse esse in Deo talem compositionem. Pro-
lius naturee ut nulla perfectio absoluta po-
, batur ergo aliter, quia si in Deo reperiretur
tuerit in ea esse omnino incommunicabilis accidens reipsa distinctum a substantia ejus
ut ergo quasi determinaretur ad incommu- vel haberet illud ab aliqua causa extrinseca,
nicabile suppositum, necessaria fuit relatio. vel a propria essentia per naturalem dimana-
Atque etiam ut in illa natura esse posset tionem ab illa. Primum est plane impossibile.
suppositorum distinctio, et interna processio Primo, quia est contra rationem primse cau-
unius ab alio, quod ad foecunditatem, et in- see, ut ab alia causa quidquam recipiat, alias

fmitatem illius naturee pertinebat. Quanquam illa alia esset superior, et prior, saltem secun-

vero in illo ineffabili mysterio intelligatur re- dum eam rationem. Secundo, quia, saltem
latio ut sic formaliter addere perfectionem quoad talem perfectionem, penderet Deus ab
relativam quee in divina essentia erat emi-
,
extrinseca causa. Tertio ,
quia tale accidens
nenter, non tamen cum distinctione aliqua esset commune, non proprium, unde quan-
actuali, quee in re ipsa intercedat, seu ex na- tum est ex se, posset abesse et adesse ; unde
tura rei sit inter relationem et essentiam, secundum talc accidens Deus ex se esset mu-
sed cum perfecta identitate, ut probabilior tabilis, quee omnia sunt plane contra natura-

doctrina Theologorum docet, quam licet hu- lem rationem. Secundum etiam dici non po-
mana ratio comprehendere non possit, est test. Primo, quia illa interna emanatio revera
tamen magis consentanea veritati fidei. Et esset aliqua efficientia, quia perillam recipe-
propter hanc etiam causam non potest illa ret esse illud accidens, quod ex se non habe-
perfectio accidentalis existimari, nam si in ret esse ; unde esse talis accidentis deberet
creaturis subsistentia, etiamsi in re ipsa dis- esse participatum, et non esse per essentiam
tinguatur a natura, non est accidentalis per- esset ergo in Deo ab eeterno queedam quasi
fectio , sed substantialis, quanto magis rela- mutatio seu receptio alterius rei seu entitatis
tiva subsistentia erit substantialis, et non ac- participatee et effectee ; hoc autem dicit ma-
cidentalis perfectio, cum et personam consti- nifestam imperfectionem.
tuat, et in re non distinguatur a divina natu- 8.Dicet fortasse aliquis, illud accidens nec
ra, imo essentialiter in se illam includat. fieriab extrinseca causa, nec dimanare ab
interna essentia Dei, sedper sese, etex intrin-
JSecunda ratio.
seca necessitate esse conjunctum cum subs-
7. Nam si in Deo esset aliquod accidens, tantia Dei sine ulla efficientia. Sed hoc facile
oporteret illud esse aut realiter, aut saltem etiam ex superius dictis refellitur tum quia ,

modaliter a parte rei distinctum ab essentia esse a se, et absque efficientia, non potest
divina hoc autem est impossibile ergo etinm
; ; convenire duobus entibus omnino essentiali-
est impossibile esse in Deo aliquod verum ac- ter distinctis, qualia .essent tale accidens, et
cidens. Major, intellecta physice et realiter, substantia ; tum etiam quia illud accidens es-
est clara, quia cum Deus sit perfectissima sentialiter esset ens in alio, quee est magna
substantia suo esse substantiali sim-
, et in imperfectio; ergo non posset esse ens a se,
plicissima, ut ostensum jam est, quidquid in quee est summa perfectio. Denique est gene-
eo realiter est, et a parte rei non distinguitur ralis ratio, quia substantia Dei respectu talis

ab ipso non potest esse nisi substantia.

, accidentis esset in potentia passiva et recep-
Quale enim accidens fingi potest quod nul- ,
tiva,quod repugnat primo ac puro actui; om-
lum habet esse nisi substantiale ? Si vero , nino ergo repugnat esse in Deo aliquod ve-
sumatur illa major logice et in ordine ad rum accidens.
praedicationes, et denominationes extrinsecas 9. Sed occurrit statim difficultas, quia li-
seu rationis excludamus, etiam est evidens, cet in accidente realiter distincto satis sint
quia cum Deus ex intrinseca necessitate sit, evidentes rationes de aliquo autem ac-
factee,
et duret, et alioqui sit immutubilis, nihil eo- cidentali modo ex natura rei distincto non
rum quee illi intrinsece conveniunt, potest de videntur habere posse tantam vim, quia ad
illoper modiun accidentis prsedicari, nedum hos modos non semper requiritur efficientia
esse verum accidens. Minor probari solet ab aut propria compositio. Et maxime auget dif-
inconvenienti, quia alias sequeretur esse in ficultatem, quod multi et graves Theologi
Deo veram compositionem. Sed nos nuncuti sentiunt attributa divina (preesertim intellec-
non possumus illa ratione, quia hoc ipsum tum et voluntatem, et perfectiones quee ad
est, quod probare intendimus, scilicet, non heec spectant, ut sapientia, justitia, miseri-
 ;

HABEANT DEI ATTRIBUTA AD ESSENTIAM.

SECT. VI. QUALITER SE 89
cordia ) ab non tamen
distingui formaliter ex natura rei ita ex se habere omnem intrinse-
essentia divina; qui tamen nullo modo ad- cum et realem modum essendi, sed aliquem
mitterent eompositionem in re, neque effecti- adjungi illi posse, necessarium plane esset
vam denominationem attributorum ab essen- talem modum per aliquam efficientiam fieri,
tia. Tribuitur autemilla sententia communiter saltem secundum naturalem resultantiam.
Scoto, in l,dist. 2, q. 7, et d. 8, qusest. 4. Nec minus necessaria est compositio ac effi-
Tandem augetur difficultas ex actibus liberis cientia, nam compositio revera nil aliud est
divinse voluntatis, qui aliquam rem in Deo quam distinctorum conjunctio per realem
ponunt, nam vere in re ipsa Deus vult, quod unionem ; modus autem unitur rei cujus est
libere vult. Non potest autem Deus realiter modus, et est aliquid actualiter ab ipsa dis-
velle nisi per aliquam rem, quse in ipso sit tinctum ergo ex utroque resultat aliquid in
;

quod si est res aliqua, etiam erit aliqua per- re vere compositum. Et confirmatur, quia si
fectio, juxta principia supra posita de ente et separetur talis modus a re, quam afficit, vel
bono ; illa autem res et perfectiotamen erit reipsa, vel cogitatione, intelligi non potest
libera Deo, sicut ipse actus, quo libere vult, quin illa res simplicior maneat, quam sit illud
cum idem
sint ; libera autem perfectio non constitutum ex re et modo ergo negari non ;

potest in re non esse distincta a perfectione potest quin illa sit aliqua compositio in re
necessaria. Ergo vel discursus factus convin- ipsa, quamvis non sit tanta, quanta ex rebus
cit in Deo non esse actus liberos, quod dici distinctis ; sicut distinctio modalis, vera dis-
non potest, ut infra ostendam vel non pro- ; tinctio est in re, quamvis non tanta, quanta
bat, non posse esse in Deo perfectiones ex inter res distinctas.
natura reidistinctas, et consequenter acciden-
tarias. SECTIO VI.

10. Ad objectionem respondetur, non tan- An attributa divina sint proprietates Dei, vel de
tum accidentia realiter distincta, sed etiam ejus essentia.
ea quee sunt modi vere distincti a rebus quas
afficiunt, fieri in bujusmodi rebus per ve- 1 . Altera objectio duas petit et graves theo-
ram efficientiam, id est, per propriam actio- logicas qusestiones, scilicet, de distinctione
nem, si sint modi adventitii et extranei, vel divinorum attributorum, et de actibus liberis

saltem, quia cum ipsa re fiunt, ab ea fluunt Dei ; hsec posterior infra est late tractanda in
per internam resultantiam, si sint modi in- sect. 9. In preesenti dicemus de priori, quan-
trinseci, et quasi proprise passiones. Primum tum ratione naturali definiri poterit.
ostendi facile potest inductione, nam termi-
Resolutio.
nus motus per veram efficientiam fit,
localis
et rerum artificialium vera est effectio, et ta- 2, Omnino ergo dicendum censeo, attributa
men per has et similes actiones non fiunt divina, quatenus aliquid reale et positivum
res distinctge, sed modi; idemquemulti exis- dicunt in Deo, neque inter se distingui actua-
timant de qualitatum intensione, et de rare- liter in reipsa, neque a Dei essentia. Quam
factione quantitatis est idprobabilius. Etratio sententiam D. Thomas docuit, 1 part., q. 13,
est .quiahi modi vere sunt aliquid reale art. 4, et in 1, d. 2, q. 2, ubi etiam Durand.,

ergo antea non erant, veram efficientem

si Richard., Ocham, et Gab. Cap., et Gregor., ;

causam et actionem requirunt, ut esse in- d. 8; Marsil., quoest. 12; Henric, Quodlib. 5,
cipiant. Et ex hac priori parte probatur fa- q. 1 Et sine dubio est communis sententia
.

cile namjmodus qui necessario

posterior, antiquorum Patrum, Dionys., Leon., August.
est conjunctus cum re, si per eamdem actio- et Anselm., et aliorum quos citavimus non ;

nem fit cum ipsa re, necesse est ut veram enim solum negant esse in Deo accidentia,
habeat causam efficientem, quo modo fit in- sed etiam docent hsec nomina, quoe in nobis
hsesio accidentiscum ipso accidente si vero ; significant accidentia, in Deo significare es-
non per eamdem actionem, ergo ordine
fit sentiam ejus etiam addunt, non so-
; et ideo
naturse supponit factam rem, cujus est mo- lum concreta, sed etiam abstracta talium no
dus ergo ut tali rei talis modus addatur, ne-
; minum de Deo prsedicari. Unde eleganter Leo
cessaria est aliqua efficientia. Papa Nemo liominum veritas, nemo sapientia,
:

11. Hinc ergo ad divina ascendendo, si in- nemo justitia est , sed mutti participes sunt
telligeretur divina substantia ut sic per se veritatis, sajpientice, atque justitia ; solus au-
existens sine ulia actione, quia est suuin esse, tem Dws nullms participationis est indigens,
 ; ;

90 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

de quo quidquid di-gne utcunque sentitur, non seipsa disjungam, imo ut unum potius cuncta
qualitas est, sed essentia. Sic etiam Athanas., considero. Quapropter credibile non est, Sco-
Oratione contra idola, in fme Per se est illa : tum reipsa ab hac certa doctrina discrepas-
ipsa potentia Patris illa lux illa veri-
, , se, sed alio sensu usum fuisse nomine dis-
tas, etc. Et hic modus loquendi per abstracta tinctionis formalis et ex natura rei, ut su-
est frequentissimus in aliis Patribus, imo et perius tractando de distinctionibus indicavi-
in Scriptura, ubi Deus dicitur vita, veritas, mus, et moderni ejus discipuli latius tradunt;
sapientia, etc, Joan. 14, ad Corinth. 1, et 1 ad nos enim nunc non spectat, quid ille sen-
Joan. 5. Ac denique existimo id plane sequi serit, examinare. Argumenta vero, quse de
ex illa defmitione fidei quae docet Deum esse hac re a Theologis tractantur, vel solum ni-
omnino simplicem, in cap. Firmiter, cle Sum. tuntur in nostro modo concipiendi, et solvun-
Vide Dionys., 5 cap. dc
Trinit. et fid. Gatbol. tnr facile ex his quee supra diximus de dis-
Divin. nom.; Ireneeum, lib. 2 contra Heeres., tinctione naturse universalis a particularibus,
cap. 18; Justin., q. 144; Cyrill. Alexand., vel si quoe sunt propria et alicujus momenti,
1 Tbesauri, cap. 8; August., 11 de Civitai, omnia attingunt Trinitatis mysterium, et ideo
cap. 10, et lib. 12, cap. 2, et 6 de Trinit., Theoiogis ea relinquimus.
cap. 7, et 15 de Trinit., cap. 6; Bern., lib. 5
de Consid. ad Eugen., et serm. 80 in Esse omnia attributa de essentia Dei.
Can-
tica, ubi etiam refert Remense Concilium. 4. non immerito dubitarif an
Potest autem
Conclusio prolatur ratione naturali.
3. hsec attributanon solum sint essentia, sed
Sed omissis tbeologicis fundamentis, existimo etiam de essentia ipsius Dei. Non sunt enim
rationibus posse evidenter veritatem hanc heec omnia idem, nam relationes divinee sunt
demonstrari. Primo ac priori ex dictis de per- ipsamet essentia divina, juxta sanam doctri-
feclione primi entis ostensum est enim ex
; nam, et tamen non sunt de essentia Dei ut
eo quod est suum esse per essentiam, et es- sic, juxta veriorem sententiam. Et in creaiu-
sentialiter esse summe perfectum, et in ipso- ris differentia individualis in re non distin-
met suo esse omnem perfectionem claudere guitur a natura individua, et tamen non est
ergo sicut perfectiones eminenter in Deo con- de Dicunt ergo quidam Theolo-
essentia ejus.
tentee, prout in ipso sunt, non sunt aliud ab gi, attributa non esse de essentia Dei secun-
ejus essentia, ita perfectiones simpliciter, quae dum rationes formales suas quamvis in re ,

in Deo sunt formaliter, et
nobis dicuntur, non sunt aliud ab ejus essen-
tia.Quam rationem paulo inferius urgebimus
ac declarabimus. Secundo ab inconvenienti-
bus dictis, quia non possunt tales perfectio-
nes convenire Deo sine aliqua vera compo-
sitione et naturali resultantia
attributa ejus a ab ipsa non distinguantur. Quia hsec attributa
conveniunt Deo ratione essentiee, et ita vere
demonstrantur de Deo per ipsam essentiam
ergo non sunt de essentiali ratione Dei. Item
unum attributum non est de essentia alte-
rius; alioqui omnino inter se confunderen-
, potentialitate tur ergo neque essentia est de ratione illo-
;

et aliis imperfectionibus
nec video quid ; rum ergo neque e converso ipsa sunt de
;

deesset his attributis ad veram rationem pro- essentia Dei ut sic.

priarum passionum, si ad hunc modum Deo 5. Sed bee rationes nullius sunt momenti.
adheererent. Quapropter etiam philosopbi in- Unde eodem moclo certum existimo, et ra-
tellexerunt hunc modum distinctionis et com- tione naturali evidens, omnes has perfectio-
positionis alienum esse a divina perfectione, nes absolutas, prout sunt in primo ente, esse
ut ex Aristot. colligitur, 12 Metaph., text. 37, de essentia ejus. Quod plane convincit illa
39 et 51, quem Greeci et Arabes secuti sm.it, xati.Q, quia Deus, ex vi sui esse necessarii, ex
ut in sequentibus etiam videbimus Idem sen- ' . seipso est ens essentialiter summe perfec-
serat Plato in Pheedone, et in Tinueo, et Al- tum; ergo preecise conceptum hoc ens se-
cinous ex doctrina ejus scripsit illa verba cundum id quod
de essentia ejus, incluclit
est
egregia, quaeretulitLudovicusVivesad 6 cap. omnem possibilem perfectionem
ergo attri- ;

August. in lib. 8 de Civit. : Idem Deus ipse, buta quee significant has perfectiones simpli-
supremus, ceternus, ine/fahilis, seipso perfec- citer, ita in Deo continentur, ut sint de es-
tus, divinitas, essentia, ratio, veritas, karmo- sentia ejus. Confirmatur et declaratur hcec
nia. Neque vero hcec ita dinumero, ut inter ratio, nam perfectiones illee, quee sunt in es-
sentia Dei tantum eminenter, prout in ipso
1
Vide Capr., in 1, d. 8, q. 4, art. 1. sunt, sunt formalissime de conceptu essen-
 SECT. VI. QUALITER SE HABEANT DEI ATTRIBUTA AD ESSENTIAM. 91
tiali quo modo dicebamus supra cum
Dei, eminenter quam formaliter, secl tantum for-
Augustino et Anselmo, quod creatura in Deo maliter, quianullam includunt imperfectio-
nihil aliud est quam ipsa creatrix essentia, nem, vel rationem, quam abstrahere ab eis
quia nimirum illa eminentia seu eminens per- oporteat ut in essentiali ratione Dei contine-
fectio quam Deus in se habet, ratione cujus antur, nec potest esse altior vel eminentior
dicitur eminenter continere inferiores perfec- modus continendi has perfectiones quam for-
tiones, est ipsamet essentialis ratio Dei, at- malis; ergo cum in prima et essentiali ra-
que ita de essentia ejus ergo et perfectiones
; tione Dei siht necessario continendse, quia
illse quse formaliter sunt in Deo, prout in eo alias non esset illa ratio simpliciter infinita,
sunt, sunt de essentia ejus. eflicitur ut in ea formaliter contineantur er- ;

6. Antecedens est evidens, tum quia Deus go siiniliter concluditur esse de essentia ejus.
continet inferiora omnia, quatenus est pri- Unde preeterea confirmatur, nam Deus est
mum ens de se necessarium in quo essen- , perfectissimum ens, et perfectissimo modo
tialis ejus ratio consistit tum etiam quia si ; quantum excogitaii potest perfectior autem ;

illa eminantia non esset de essentia Dei, opor- modus est, si hsec omnia includantur in es-
teret intelligere in Deo aliam rationem essen- sentia Dei tanquam de essentia ejus, quam si
tialem priorem secundum rationem, quam sit solum sint adjuncta, vel concomitantia essen-
illa eminentia, quia prima ratio uniuscujus- tiam, nam priori modo ex vi prsecisi con-
que entis est illa qua^ est ei essentialis. In- ceptus ess.entialis intelligitur Deus infinite ac
terrogabo igitur, an in illa priori ratione con- summe perfectus; posteriori autem modo mi-
tineantur eminenter omnia, necne. Nam si nhne, quia nihil intelligitur summe perfec-
affirmetur, jam in ipsamet essentiali ratione tum, nisi formaliter affectumsitomnibusper-
Dei admittitur continentia eminentialis talium fectionibus simpliciter.
perfectionum, et superflue ac falso fingitur Ultimo declaratur in hunc modum, quia
8.
alia eminentia quse non sit de essentia Dei. hee perfectiones non sunt in Deo ut aliquid
Si vero id negetur, sequitur rationem illani accidentale, etiam per modum proprise pas-
essentialem esse finitam in genere entis ,
sionis, ut in superioribus demonstratum est;
quandoquidem ex vi illius nec formaliter nec sunt ergo de substantia Dei; quidquid au-
eminenter omnia continentur in tali ente. Se- tem est substantiale in aliquo, est aut na-
quitur deinde nullo modo posse convenire tura ipsa, quee maxime de essentia aut
est ;

Deo talem eminentiam quia nec convenit ,

singularitas naturee, quse in Deo etiam est de
formaliter ex vi rationis essentialis, ut dici- essentia , ut supra ostensum est, licet in
tur. Neque etiam potest convenire conse- creaturis non sit cle essentia ; vel personali-
quenter, seu concomitanter, quia nihil hoc tas seu propria ratio constituens personam
modo convenit alicui essentise intrinsece et ut Hse autem perfectiones, quas per at-
sic.

ex propriis, nisi quod in ipsamet essentia tributa significamus, non pertinent ad pro-
rerum eminenter seu virtute continetur. Non pria constitutiva personarum; nullus ergo su-
potest autem ipsamet eminentia iterum emi- perest moclus quo possint esse de substantia
nenter contineri, ne procedatur in infinitum, Dei, nisi sint etiam cle essentia, seu essentia-
et quia in illa eminentia nulla est imperfectio les Deo.
aut ratio, ob quam oporteat eminenter con- 9. Non omne quod est idem re cum essenticv
tineri, et non formaliter sistendum ergo est
; est de essentia. Atque hinc patet solutio ra-
in ipsamet ratione essentiali, per quam Deus tionis dubitandi in principio positee. Fateor
formaliter et essentialiter habet ut sit emi- enim in universum non converti esse in re
nenter omnia quse sunt vel esse possunt. idem cum essentia et esse de essentia, nam
7. Prima vero consequentia eamclem vim acl illud prius sufficit quod in re non sit dis-

habet, et simili fere discursu ostendi potest. tinctio, ad hoc vero posterius necesse est ut
Primo ,
comparantur perfectiones
quia ita non possit rei essentia esse plene constituta,
simpliciter ad essentiam Dei, sicut illa emi- prgeciso eo quocl dicitur esse de essentia ; et
nens perfectio, qua Deus eminenter conti- consequenter ut hoc ipsum itain ejus ratione
net inferiores perfectiones, nam eodem modo includatur, ut in nullo possit reperiri talis
sunt formaliter in Deo et tequalem identita- essentia, quin de ejus essentia sit quidcjuid
tem et intimam conjunctionem habent cum dicitur esse de essentia talis naturre. Atque
essentia Dei. Secundo, quia ha3 perfectio- in hoc est magna differentia inter relationes
nes simpliciter ut sic non sunl prius in Deo divinas et haec attributa ; nam preecisis rela-
 ,

92 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

tionibus concipitur essentia Dei plene consti- 10. Objectio. Dices : aut loquimur de his
tuta, et ideo quselibetpersona sigillatim sum- secundum rem, aut prout concipiuntur a no-
pta, per eamdem essentiam absolutam for- bis. Priori modo vera quidem sunt hsec om-

maliter et essentialiter constituitur plene ac nia, non tamen sunt locutiones propriae, nam
perfecte Deus absque aliis relationibus. Unde nos proprie loquimur de rebus prout illas
fit ut formalis perfectio relationis prius se- concipimus. Alioqui etiam de relationibus di-
cundum rationem contineatur eminenter in cere deberemus esse de essentia. Itein fateri
essentia quam ei formaliter adjungatur, quia oporteret justitiam ut justitiam esse miseri-
licet in relatione formaliter nulla sit imper- cordiam, et Deum per justitiam misereri, et
fectio, est tamen aliquid quod ad perfectio- per misericordiam punire et ( quocl caput ;

nem simpliciter non pertinet, scilicet, oppo- objectionum est ) Filium procedere per vo-
sitio cum alia relatione, et ideo in ea locum luntatem, et Spiritum Sanctum "per intellec-
babet continentia eminentialis prseter forma- tum. Si autem eligatur posterior modus , sic
lem hsec vero adjungitur ad constitutionem
; falsa videntur omnia dicta ; nam justitia, ut a
personse, non ad complementum naturaa. nobis concipitur, prsescindit ab omni alia per-
Et ideo in ea recte intelligitur quod non sit fectione ;
quapropter non possunt in essen-
de essentia, sed inseparabiliter et cum summa tiali ratione justitise ut sic conceptse includi
identitate concomitans, et quasi terminans reliqua attributa. Similiter, in ipsamet quees-
essentiam. Hsec autem omnia longe diverso tione quam tractamus, supponimus Deum ut
modo inveniuntur in attributis essentialibus. essentialiter conceptum preecisis attributis;
ut declaratum est, et ideo in eis non est aliud cui postea attributa adjungimus seu attribui-
esse essentiam quam esse de essentia, mus ; ergo concipimus essentiam ut priorem
attributis; non ergo concipimus attributa ut
Omnia attributa esse de essentia singulorum.
de essentia illius.
10. Ex quo ulterius concluditur has divi- 1 1 Quce de Deo concipimAis, qualiter Deo
.

nas perfectiones seu attributa ita inter se jure attribuenda.

Respondetur, sermonem
comparari, ut omnia sint de essentiali ra- esse de rebus ipsis quse a nobis concipiuntur
tione cujuslibet, et tota essentia Dei sit de in Deo, prout concipiuntur a nobis, ita tamen
ratione singulorum; atque adeo, ut licet ut illa reduplicatio non designet modum con-
plura a nobis ratione distinguantur, in re cipiendi ex parte nostra, sed ex parte rei con-
tamen solum sit una simplicissima perfectio, ceptse. Est enim considerandum quod licet
qua3 tota est adsequata essentiee Dei. Quod res perfectiores et divinse imperfecte conci-
eleganter declaravit Anselm. in Monolog., piantur a nobis, quia concipiuntur admodum
cap. 46, dicens : Quid ergo, si illa summa earum rerum a quibus cognitionem accipi-
natura tot bona est, eritne composita tot plu- mus, non tamen concipiuntur cum errore et
ribus bonis ? an potius nobis sunt plura bona } falsitate, quia non attribuimus rebus conce-
secl unum bonum tam pluribus nominibus si- ptis imperfectionem modi nostri concipiendi,
gnificatum? Et infra : Cum igitur illa natura sed potius sub illo modo veram earum per-
nullo modo composita sit, et tamen omnimode fectioner concipimus. Sic igitur talem con-
tot illa bona sit, necesse ut illa omnia, non cipimus esse naturam Dei, ut judicemus, in
plura, sed unum sint : idem igitur est quodli- re ipsa esse de illius essentia omnia attributa,
bet unum illorum, quocl omnia sunt simnl, etc, et perfectiones, quas divisim, et per varios
quse late prosequitur: Ratio autem clara est, conceptus nos apprehendimus.
quia non possunt omnia illa attributa in 12. Objectioni satisfit.
Ad priorem autem
simplicissimam essentiam convenire eo modo partem objectionum, negamus ex dictis se-
quo diximus, quin inter se eamdem identita- quijidem esse dicendum de relationibus, quia
tem, et (ut dicam) eamdem essentialem
ita vere etiam judicamus relationes in re ipsa non
habitudinem habeant. Item quia quodlibet pertinere ad constitutionem essentise sed ,

attributum est infinitum, non tantum in per- personarum, quod de attributis judicare non
fectione alicujus sed simpliciter in
generis , possumus. Et similiter, cum dicitur justitia
genere entis ; nam
ex se necessarium,
est ens ut justitia esse misericordia , aut intellectus
et ipsum esse per essentiam ergo necesse ; ut intellectus esse voluntas, si sermo sit de
est ut in sua essentiali ratione includat es- rebus ipsis conceptis, veroe sunt illse locutio-
sentiam, et omnia alia attributa ;
quod recte nes; quia sensus est, rem illam quee conci-
notavit Cajet., de Ente et essentia, c. 6, q. 12. pitur sub ratione justitiee aut intellectus ,
 SECT. VI. QUALITER SE HABEANT DEI ATTRIBUTA AD E5SENTIAM. 93
formaliter et essentialiter includere rationem cordia punit ,
quia neuter etfectus est per se
misericordiae, voluntatis, etc. Si vero sit ser- adsequatus divinee virtuti.
mo de rebus prout distincte et expresse con- 14. Filius in divinis cur non per volunta-
cipiuntur a nobis , sic illse locutiones falsae tem, sed per intellectum, contra Spiritus
sunt; nam mens nostra per inadaequatos con- Sanctus producatur
Atque (ut hoc obiter
.

ceptus partitur rem in se omnino indivisibi- Theologis demus) idem dicendum est de ori-
lem, et tunc, quamvis res in se omnino sit ginibus ad intra, nam cum in Deo Patre una
eadem, tamen non cadit sub singulis con- et eadem ratio sit intellectus et voluntatis,
ceptibus secundum totam ada?,quatam ratio- non est tamen principium alicujus originis
nem suam, et ideo si reduplicatio fiat in or- seu personse secundum totam hanc adaequa-
dine ad conceptus nostros, non potest uni tam rationem, sed est principium Filii prout
attribui, quod attribuitur alteri quia non ,
habet vim intelligendi, et illi virtuti ut sic,
concipitur idem et sub eadem expressa ha- est adsequata illa origo,seu processio prin- ;

bitudine, perunum, et per alium conceptum.
Et ob eamdem causam ese locutiones in omni
rigore falsae sunt Deus per justitiammisere-
: lectus et vohmtatis significatur illa virtus se-
tur, Pater per voluntatem generat.
\ 3. Quomodo de una entitate Dei simplicis-
sima opposita? prcedicationes fiant. Est enim
animadvertendum quod, licet perfectio divi-
na in se una omnino sit non tamen opera-
tur semper secundum adeequatam suam ra-
tionem. Sicut lux solis, licet in se omnino sit
eadem quatenus eminenter
quando tamen
siccitatem, et alios effectus,
cipium autem Spiritus Sancti est prout ha-
bet vim amandi. Quia ergo nominibus intel-
cundum has preecisas et inadsequatas ratio-
nes, ideo non potest voluntati attribui origo
Filii,nec intellectui origo Spiritus Sancti. Et
hoc idem est, quod aliis verbis dici solet, has
, scilicet virtutes seu attributa, licetnon actua-
liter, virtualiter esse distincta, et unum at-
tributum esse principium vel rationem ope-
continet calorem, randi seu producendi aliquid, prout virtute
distinguitur ab alio et ideo non posse for-
;

non operatur secundum adaequatam

calefacit, maliter et per se attribui uni quod est pro-
perfectionem suam et ideo non potest vere
; prium alterius, ut virtute ab ajio distinguitur.
dici tunc agere quatenus eminenter continet Nam haec attributa virtualiter distingui, nihil
siccitatcm, vel alias qualitates, quia hoc est aliud est quam vel virtute continere distinc-
quasi per accidens ad illum effectum per se ;
tos effectus, vel unite et simpliciter in se ha-
autem est ut eminenter contineat calorem, et bere quae in aliis distincta sunt, vel esse
ideo vere ac proprie dicitur calefacere, qua- eminentem virtutem seu rationem, quse po-
tenus eminenter continet calorem. Unde si test esse principium quod, aut quo, diversa-
ratione distingueremus in luce virtutem cale- rum actionum, aut processionum. Unde, li-
faciendi, exsiccandi, etc, eisque cliversa no- cet ha3c virtualis distinctio in re non sit dis-
mina imponeremus, vere diceretur lux cale- tinctio, sed eminentia, est tamen fundamen-
facere per virtutem calefaciendi, non vero tum respectu nostri distincte concipiendi il-

per alias virtutes ;

quia per eas voces et con- lam virtutem secundum proprias, et per se
secundum se, sed
ceptus significatur lux, non habitudines ad distinctos effectus seu termi-
secundum inadEequatam habitudinem ad ef- nos, el ideo est etiam sufficiens fundamen-
fectus, et prout illos virtute continet. Sic ergo tum diversarum locutionum, ut declaratum
intelligendum est quod de Deo dicimus. Quod est.
in effectibus ad extra est clarum, quia nullus Dei ut a nolis concepta, quali-
15. Justitia
effectus est adsequatus virtuti divini, et ideo lera misericordia prcescindat. Ad alte-
vere dicimus Deum creare hominem per ram partem objectionum, cum dicitur, justi-
ideamhominis,non vero per ideam equi, non tiam Dei, ut a nobis concipitur, prsescindere
quia in re distinctse sint hse idese , sed quia ab omni alia perfectione, respondetur id esse
licet sit unum eminens exemplar ita reprse- verum de praacisione simplici quoad expres-
sentans singula ac si essetuniuscujusque pro- sam cognitionem seu consideralionem conci-
prium, tamen per se non agit unumquodque, pientis, quia ille vere nil aliud expresse cogi-
nisiquatenus repreesentat illud quod autem ;
tat nisi rationem justitise. Non est autem ve-
repreesentet alia, est quasi per accidens ad rum de prsecisione exclusiva, quia iJle qui sic
talem effectum. Et hsec habitudo per se si- cogitat non existimat, illam justitiam, tantum
gnificatur in illis locutionibus. Unde eadem esse justitiam, aut in ratione sua essentiali
ratio est de illis, juslitia miseretur, et miseri- nullam aliam perfectionem includere. Imo
94 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

nec secundum abstractionem pure preecisi-
vam ita abstrahuntur alia attributa a justi-
tia, quin in ejus conceptu includantur saltem
implicite, quia si Dei concipitur, non
justitia
sufficit conceptus justitiee in communi, sed
aliquid adjungere oportet quo fiat conceptns
proprius justitise divinse sit ergo justitia per
;
essentiam, aut simpliciter infmita in lioc
ergo conceptu implicite continetur, ut talis
justitia essentialiter sit-omnis alia perfectio.
16. Attrihtta divina, qucB de cssentia af-
firmantur, qualiter ab illa prcescindant.
Atque hinc facile etiam inteliigitur, quo mo-
do essentia Dei concipiatur praecisis attribu-
tis, quando eam cum illis comparamus, vel
esse necessario attribuendam, quia iUa ratio,
verbi gratia, entis a se, talem perfectionem
requirit. Tameu sicut hoc modo colligimus
attributum ex ratione essentiali, ita etiam
colligimus, illud attributum, non utcunque,
sed essentialiter convenire tali enti, et conse-
quenter etiam colligimus, essentiam non es-
: se rationem attributorum eo modo quo in
creaturis essentia solet esse principium pro-
prietatum, sed solum quia in simplici ra-
tione sua, quae a nobis confuse concipitur,
necessario continetur quidquid perfectionis
per varios conceptus de eadem essentia nos
postea concipimus.
18. Ut per unum Dei attributum a priori

heec iili attribuimus. Prsescmduntur enim ab aliud demonstretur .

Et eodem modo de-
expressa et distincta perfectione talis essen- monstramus unum attributum per aliud, et
totiusque perfectionis ejus, non tamen
tiee
iilud apprehendimus ut prius, et ut ratio-
ab implicita inciusione, ut sic dicam. Conci- nem quod secundum se spectatum,
alterius,

pioenim essentiam Dei per communem con- et ut abstrahit a Deo et creaturis, habet ali-
ceptum entis vel essentiee adjungendo ali- quam rationem prioritatis, vel preesupposi-

quam negationem vel perfectionem qua fiat tionis ad aliud, utvidere licet in intellectu et

proprius Dei, ut concipiendo essentiam sim- voluntate, et similibus. Unde nulla est in re
pliciter infmitam, aut ex se actuaiem, per confusio, sed summa et essentialis identitas

quem conceptum distincte non considero et simplicitas. Neque etiam est repugnantia,

quae perfectiones sint de ratione essentiali quia omnes hee perfectiones secundum se

talis naturse et-hoc modo dicuntur preescin-

;
sumptee, et abstractee a condilionibus crea-
diper talem conceptum; tamen implicite seu tis, non postulant necessario distinctionem
confuse non possunt excludi aut preescindi., ullam, nec includunt aiiquid ratione cujus
quia in perfectione illius rei conceptee essen- repugnet, omnia attributa esse de ratione
continentur. Posteavero per proprios
tialiter singulorum. Ut autem minus incredibile vel
conceptus justitiee et misericordise, etc, ex- admirabile videatur hanc tantam unitatem in
pliciteconsiderantur, et inter se vel cum es- divina simphcitate reperiri, possumus ex cre-
sentia comparantur, aut preedicantur, nam aturis aliquoci exemplum sumere, quo rem
ad hoc satis est diversus modus concipiendi hanc amplius explicemus vel adumbremus.
noster. Unde cum dicimus de essentia Dei Namrationale, verbi gratia, est differentia
esse, quod sit justus aut sapiens, nihil aiiud essentialis hominis, una et indivisibilis, qua

facimus quam explicare quid in illo conceptu concepta ut adjuncta generi, tota hominis
implicite contineretur. essentia concipitur. Ad explicandam autem
17. Tandem hinc facile expcdiuntur ratio- hunc differentiam. possumus eam nos in
nes contrarise sententiee et declaratur quo-
; plures conceptus dividere. Concipiamus enim
modo attributa dicantur convenire Deo ra- hominem esse discursivum (accepta hac vo-
tione essentiee, quomodo unum per ahudpos- ce proportionaiiter, non ut sumitur a princi-
sit demonstrari, et qua ratione in hac essen- pio proximo, sed a radice essentiali, et ut si-

tiaii continentia mutua attributorum et es- gnificat habitudinem ad tertiam operationem

sentia?. nulla sit confusio, vel repugnantia. intellectus), et rursus praecise concipiamus

Essentia enim non dicitur esse ratio attribu-
torum secundum se, sed secundum modum
nostrum concipiendi quia nimirum cum con-
;
cipimus essentiam conceptu quodam inadee-
quato, adjuncta aliqua differentia seu modo
saltem negativo proprio Dei, quatenus est
hominem esse compositivum et divisivum, et
rursus esse apprehensivum simpliciter. Hi
sane omnes conceptus nihil aliud explicant,
nisi quod formaliter continebatur in rationa-
li,sed explicant, quasi per partes, quod in
rationaii est unum et simplex, declarantque

primum ens necessarium ac per essentiam, distincte quod a nobis confuse uno conceptu

ex hoc conceptu, seu ex tali modo entis colli- apprehenditur idque satis est ut unum ex
;

gimus, talem vel talem perfectionem illi enti alio ratiocinemur et colligamus. Ad hunc
 SECT. VII. AN DEl IMMENSITAS POSSIT DEMONSTRARI. 95
ergo concipienda nobis est distinctio
modum
PMIosopJiorum varice sententice.
attributorum Dei, et comparatio eorum ad
essentiam quasi adcequate confuse concep- 2. Aristoteles enim, 8Physicor., cap. ult.,
tam, ut satis declaratum est. text. 84, indicat de loco ubi Deus est , duas
19. Attributa Deiquceper negationem cir- fuisse antiquorum sententias, scilicet aut esse
cumloquimtir quam in ipso clicant perfectio- in centro , aut in circumferentia ,
quia heec
nem .
Solum superest advertendum, omnia ( inquit ) sunt quasi duo principia motus cce-
dicta inteUigi de attributis Dei, quatenus in lestis.Et qui ponebant Deum in centro, for-
ipso ponunt perfectionem positivam sunt ; tasse existimabant illud esse accommodatum
enim multa attributa, qure per negationem a locum, ut inde veluti radios efficacitatis suce
nobis declarantur, et ratione negationis so- undique diffuncleret. Ipse vero Aristoteles al-
lum distinguunlur, vel inter se, vel ab es- teram sententiam huic prcefert et in eam ,

seutia, et in bis clarum est negationes ipsas plane descendere videtur. Et 4 de Ccelo, cap.
nonesse de essentia Dei, neque unam nega- 3, text. 22, sic inquit : Omnes Jwmines, qui de
tionem proprie esse de essentia alterius ; cliis existimationem liabent , et universi qui
fnndamentum autem harum negationum in deos esse putant , tam Cfrceci quam barlari,
se unum omnino et idem est. Et perfectio ipsum supremum locum diis tribuerunt, pro-
quce per unam negationem declaratur, ea- pterea quod immortale acl immortale est ac-

dem est cum perfectione quce declaratur per commodatum ; et 2 de Gener., c. 19, text. 59,
aliam ; atque hoc moclo est evidens, talia at- ait, hcec inferiora non posse perpetuo eadem
tributa esse de ratione essentiali Dei, et sin- conservari ,
quia ab ipso principio lon-ge ab-
gulorum Hujusmodi autem sunt om-
inter se. sunt; et non dissimilia dicit 2 de Ccelo, c. 12,
nia attributa Dei, quee nullam babitudinem text. 68. Quae loca, si per se sola spectentur,
dicunt ad actionem seu actum, sed solum faciie explicari possent de distantia natura?,
pervarias negationes declarant eminentiam et nou loci; obstat tamen alter locus (si ta-
substantise divinse, ut sunt esse a se, actum men Aristotelis est ) in libro de Mundo ad
purum, omnino simplicem, infmitum, im- Alexandrum, ubi expresse hoc explicatur de
ruensum, incomprehensibilem, ineffabilem, et distantialocali, et dicitur, multo magis decere
si quae sunt similia, de quibus evidentissi- Deum, in ccelo residentem, inde omnibus
mum est dicere eamdem perfectionem posi- salutem afferre. Et explicatur exernplo regis
tivam, et omnia insingulis includi formaliter aut ducis humani queni non clecet per*se-
,

ac essentialiter. Alia vero attributa, quse di- ipsum omnibus locis aut negotiis interesse,
cunt ordinemad actum, ut sunt quce ad intel- secl in uno loco sistere et inde universa gu- ,

lectum, voluntatem et potentiam spectant, bernare. Atque ita Justin. Martyr, in orat.
magis videntur significari per modum pro Parcenetica ad Gentes, librum illum Aristoteli
prietatum scd in eis etiam snnt vera qufe
; attribuit, et banc etiam sententiani ilii ascri-
diximus, et constabit clarius cum de singu- bit, ubi etiam indicat Platonem in sphcera

lis in particulariaikruid dicetur. ignea Deum constituisse; Eusebius etiam,

libr. 3 de Prceparat., refert ^Egyptios ccelesle
SECTIO VII. habitaculumDeo tribuisse.Denique Commen-
/1/* Deum esse immensum demonstrari possit. tator, in disp. 14 contra Algazel., ad ult.
dub., puerilem appeliat eorum existimatio-
i . Primum quid immensitatis nomine ex- nem, qui Deum in omnibus rebus esse exis-

plicetur, intelligere oportet ; seepe enim acci- timarunt.

pitur pro eodem quod infmitum.
immensum
Vera quastionis resolutio.
ln qua jam satis dictum est de
significatione
re ipsa significata. Immensitas ergo stricte 3. Nihilominus dicendum est, ratione na-

sumptadicithabitudinem adubi, seupitesen- turali demonstrari posse Deum esse immen-

tiam Dei in rebus omnibus. Et hoc modo est sum, et consequenter esse ubique. Haec veri-
peculiare attributum , ratione cujus dicitur tas, sicut de aliis dictum est, ostendi potest,

Deus esse ubique. Et hoc sensu non videtur aut omnino a posteriori ex effectibus vel a ,

tam manifestum ratione naturali Deum esse piiori ex aliquo attributo prius demonstrato.
immensum; nam multi ex antiquis philoso- Priorem viam docuit D. Thoro., 1 p., q. 8,
phis Deum ad certum aliquem locum deii- art. 1, ubi ex universaliDeiinfluxu et actione

nierunt. infert Deum esse ubique realiter pnesentem

96 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

et intime inomnibus rebus. Nam omne agens omnia efficiat; haec enim sunt Aristotelis
debet esse conjunctum passo in quod opera- verba Vctus fama est, et quidem Jmreditaria
:

tur. Sed Deus est universale agens efficiens
omnia, et in omnibus quee sunt; ergo est in-
time preesens in rebus omnibus. Major sumi-
tur ex Aristotele, 7 Physicor., cap. 2, dicente
movens et motum debere esse simul, quod
in omni agente verum habet, ut supra, disp.
mortalium omnium, universa a Deo, et per
Deum nobis esse constituta. Nec vero ulla na-
tura per se sufficit, orbata salute quam ille
ferat. Quapropter (nota illationem) veteres
nonnulli adducti sunt, ut dicerent, luec omnia
Deorum esse plena. Cum igitur hanc senten-

16, visum est. Minor autem constat ex disp. tiam Aristoteles retulisset, subjungit, divinse
21 et 22 ubi ostensum est, Deum et conser-
,
excellentise magis convenire, ut in uno ac su-
vare omnia continua actione, et agere imme- premo loco residens, omnia inde conficiat.
diate in actione omnium agentium secundo- Significat ergo, licet in inferioribus et iaiper-
rum. Atque hanc rationem videtur insinuasse fectis causis sit ea necessitas conjunctionis
Paulus, Actor. 17, in illis verbis : Qimrere vel propinquitatis ad effectum ut eum agere
Deum, eum, aut inveniant,
si forte attrectent possint, in causa tamen eminente et infinita
quamvis non longe sit ab unoquoque nostrum, nullam esse hujusmodi necessitatem.
in ipso enim vivimus, et movemur, et sumus ; 6. Et confirmatur primo, nam in agentibus
et in Psalm. 138 eadem ratio insinuatur in naturalibus potest intelligi haec necessaria
illis verbis Si sumpsero pennas meas diluculo,
: conditio ut antecedens ad actionem, eo quod
et liabitavero in extremis maris, etenim illuc semper supponant subjectum in quod agant,
manus tua deducet me, et tenebit me dextera cujus propinquitas et applicatio necessario
Nam bis verbis voluit significare David, supponenda sit at vero in Deo, saltem quoad
tua. ;

Deum ibi adesse, sicut in proxime prsece- primam et preecipuam actionem, eisque pro-
dentibus dixerat : Si ascendero in ccelum , tu priissimam, quse est creatio, non potest hrec
illic es, si descendero in infernum, ades. Per- conditio prsesupponi ad actionem: quia ex
inde ergo existimavit dicere, Ibi ades, vel parte effectus nihil supponitur in quo Deum
me adduces, aut ibi me tenebis ; non certe alia esse oporteat ad agendum in illud ergo ex ;

ratione, nisi quia operatio habet adjunctam hac actione vel effectu ejus non potest a pos-
realem prsesentiam. teriori colligi hsec conditio. Quod si dicatur,
in hac actione Dei hanc conditionem esse
Ratio D. Tliomai expenditur.
consequentem, non antecedentem ad ipsam
4. Qui et qualiter eam impugnet Scotus. actionem, sequitur imprimis ex hac divina ,

Nihilominus Scoto, in 2, dist. 2, q. 5, etin 1, actione non colligi existentiam Dei in rebus,
dist. 37, et ibi Ocham, Gabrieli, et aliis non sed aliunde ostendendam esse illam consecu-
solum illa non est visa demonstratio, verum tionenr:Nam vis illius illationis non posset su-
nec sufficiens ratio. Primo quia illud princi- mi ex causalitate, neque ex conditionibus acl
pium, Movens et motum debent esse simul, causandum requisitis ergo medium aliud est
;

non est hactenus satis demonstratum nam ; quserendum, unde probetur ex tali Dei actio-
Aristoteles nullam ejus rationem adducit, sed ne sequi talem prgesentiam.
solum id probat inductione quadam satis in- 7. Confirmatur secundo theologice, quia

certa, et quse in nonnullis singularibus defi- nunc de facto divina virtute fit ut aliqua cau-
cerevidetur; et in aliis est tam occulta, ut sa immediate operetur in distans, ut in ma-
experimento non constet. teria de incarnatione, de Christi humanitate
5. Secundo ac prsecipue, quia, licet demus probavi; ergo non est hsec conditio ita ne-
eam conditionem esse necessariam in agenti- cessaria ad agendum, ut prorsusrepugnet sine
bus Deo. qui infmita virtute opera-
fmitis, in illa operari ergo si per impossibile fingamus
;

tur, non nam sicut ex

est cur sit necessaria, Deum cum tota virtute activa infinita inten-
limitatione virtutis provenit, quod agens fini- sive, quam nunc habet, esse in uno defmito
tum in sphsera limitata operetur, et non ul- loco, nihilominus possetagere in locis distan-
tra , ita necessitas realis prresentise et con- tibus, quia talis modus ageudi in se non in-
junctionis cum passo potest ex limitatione volvit repugnantiam ; ergo ncn repugnaret
virtutis provenire. Unde Aristoteles in dicto virtuti infmitee, si alioqui non esset immensa;
libro ad Alexandrum, cum retulisset nonnul- ergo prsecise ex actione Dei in aliquo loco
los veteres sensisse Deum in rebus omnibus non sequitur realis preesentia et existentia ,

esse, ob hanc ipsam rationem, quod scilicet Dei in illo. Respondent aliqui, ex actione Dei
 ;,

SECT. VII. AN DEI IMMENSITAS POSSIT DEMONSTRARI. 97

inferri hanc preesentiarn non utcumque, sed diffusa. Heec autem non est idem cum sub-
adjnnctis propriis conditionibus Dei in agen- stantia Dei, ut per se constat ergo ex actio- ;

do, scilicet, quod agit ut primum, principale ne Dei non potest colligi Deum esse in omni-
et perfectissimum agens ; narn inde sequitur bus per suam substantiam, seu virtutem in-
agere infinita virtute, et consequenter esse natam, quod idem est, sed solum per virtu-
ubi operatur. Et in idem fere redit quod alii tem diffusam.
respondent, ex actione scilicet Dei in aliquo 9. Quarto et ultimo ,
quanquam demus to-
loco immediate sequi, aut Deum ibi esse, aut tum quodheec ratio intendit, scilicet, Deum
id
virtute infinita operari ;
quod si detur pri- esse in rebus omnibus quas facit, adhuc non
mum, habetur intentum si autem detur se- ; satis probaretur immensitas Dei, nam illo dis-

cundum, ex hoc ipso infertur etiam aliud, cursu ad summum probatur Deum esse in
quia virtus infinita non ex indigentia, sed ex toto hoc mundo hinc autem non fit Deum
;

perfectione secum affert hanc prsesentiam ad esse immensum, nam totus hic mundus fini-
rem qua operatur. Verumtamen heec res-
in tus est; si ergo Deus illo concluditur, non est
ponsio imprimis divertit ab intentione propo- immensus; quod autem in illo non concluda-
sita, quia non demonstrat ubiquitatem Dei tur, non potest ex actione Dei probari ergo ;

ex actione, sed ex infinitate, quod pertinet ex illa non satis probatur immensitas Dei.
ad posteriorem viam demonstrandi infra trac- 10. Qualiter enervanda sint ab Scoio ei aliis

tandam. Et deinde non est per se evidens illa Scripturce testimonia pro ratione B. Tliomce
consecutio, in qua ex infmita virtute ad agen- adducta.
Ad testimonia autem Scripturse,
dum infertur immensitas ; nam hse sunt ve- quibus ratio illa confirmabatur, respondere
luti quantitates diversarum rationum, sicut possunt auctores hujus sententise. Priino,
intensio et extensio; nam infinitas virtutis esto Paulus et David illa ratione utantur, non
activse est quasi intensiva , immensitas vero ideo esse evidentem nam seepe scriptores
,

est quasi infinita extensio, unde non est evi- sacri utuntur rationibns aut verisimilibus
dens hanc ex illa sequi, nisi ad aliud prius aut frequentius receptis apud eos ad quos
medium revocetur. scribunt; nam in eodem loco Paulus testimo-
8. Tertio principaliter augetur difficultas, nio etiam Arati utitur, quod infirmius est
quia, licet omne agens immediatum debeat vel certe, etiamsi gratis demus, illam ratio-
non tamen quodli-
esse conjunctum effectui, nem fieri certam ex testimonio Scripturee, non
bet eodem moclo. Est enim quoddam agens tamen sequitur esse evidentem. Rursus (quod
immediatum (ut aiunt) immediatione suppo- ad rem magis spectat) non constat illum esse
siti, aliud immediatione virtutis; de
illo ad- sensum illorum locorum, nam prior locus
mitti potest debere per seipsum esse conjunc- Actorum intelligi potest non de reali pree-
tum passo de hoc vero minime satis enim
; ; sentia Dei in nobis per essentiam sed de ,

est ut virtus ejus sit passo conjuncta ergo ex ; preesentia per potentiam et providentiam, ut
actione Dej non potest definite colligi, Deum idem sit non longe abesse a nobis quod
,
,

per seipsum esse immediate in omnibus, sed curare res nostras, et non habere illas obli-
vel per se, vel per virtutem suam. Nisi for- vioni traditas, quod recte probatPaulus, quia
tasse supponatur, Deum agere in omnibus nobis vitam, motum et ipsum esse submi-
immediate immediatione suppositi, quocl non nistrat. Et ad hoc etiam inducit illud Arati :

est evidens, imo a multis etiam Catholicis et
Thomistis negatur. Respondent aliqui, etsi
Deus agat immediate immediatione virtutis,
satis inde inferri per suam substantiam adesse
suis effectibus, quia virtus ejus non est aliud
a substantia ejus. Sed contra,
virtus propria seu innata agenti, et est virtus
diffusa, ut in sole lux est virtus innata, in-
Ipsius enim et genus sumus ; quee verba nullo
sensu potuit inducere ut inde colligat rea-
lem preesentiam Dei in nobis. Quod autem
nostri curam specialem et providentiam ha-
beat, recte colligit ex eo quod divinam ejus
nam et est naturam quodammodo participamus.Ethanc
expositionem significare videtur Theophylac-
tus in eum locum dicens Providentiam il- :

fluentia vero aliqua est virtus diffusa. De lius significat, et conflationem, atque exerci-

priori verum est, virtutem Dei esse substan- iationem, nempe quocl ab illo simus creati, etc.
tiam Dei ; tamen cum dicitur immediate agere Et Reda ibidem his verbis Augustini expo-
immediatione virtutis, si distinguendum hoc nit Paulum : Ostendit (inquit) Apostolus, Deum
cst ab immediatione suppositi, non potest in- in his quce creavit indesinenter operari ; cum
telligi de virtute propria et innata, sed de enim aiiud simus quam ipse, non ob aliud in
XXVI.
 ,:

98 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

illo sumus nisi quia id operatur, et hoc est tione per propinquum et totum medium us-
opus ejus, quo coniiuet omnia, et quo ejus sa- que ad extremum, repugneique agere imme-
pientia pertendit a fine usque ad finem forti- diate in rem distantem nihil agendo in to-
ter, et disponit omnia suaviter ; pef quam dis- tum mediam. Prior sensus sive verus sit, ,

positionem in illo vivimus, et movemur, ci su- sive falsus, quod ibi defmitum reiiquimus,
mus. Alter vero locus ex Psahn. 138 minus nihil ad pra^.sentem demonstrationem atti-
urgere videtur, quia David
ibi solum inienclit net ; non est enim fuudanda in eo principio
ostendere, neminem posse effugere divinum expiicato in eo sensu, quia revera esset valde
conspectum sic enim paulo antea dixerat
; debiie fundamentuin, et ut minimum valde
Quo ibo a spiritu tuo, et quo a facie tua fu- dubium. Posterior ergo sensus est, qui ad
giam 6! Quam pra?senliam in omnibus rebus rem prcesentem spectat, et in eo est illud
per cognitionem seu intuitionem omnium principium physice satis certum, propter ex-
immediate probat ex preesentia Dei per es- perientias et rationes, quas dicto loco adduxi-
sentiam, dicens Si ascendero in ccelmn, tn
: mus. Et licet fateamur, nondum id sit satis
illic es, si descendero in infernum, ades. Nam, demonstratum, si de rigorosa demonstratione
licet ratio intuendi omnia in Deo non sitpr&e- senno intentioni autem nostree
sit, et (ut ,

seutia realis ad loca omnia, tamen respectu exisiimo) doctorum omniurn, qui illa ratione
hominum erat evidentissimuin , non posse utuntur, satis est qnod tam efticaciter probe-
Deum latere ea, quee iliic fiiint, ubi ipse est. tur Deum esse ubique, siciit probatur effi-

Deinde illam probat ex efficacia divinee po- cientes causas non agere immediate in dis-
tentice in verbis citatis Si assumpsero pennas
: tans in sensu explicato.
diluculo, etc. Et tertio illam probat ex finita
llatio cv/r etiam agens infinitum csse debet
Dei scientia Quia tenebrce non obscurabuntur
:
,

conjunctum effectwi, et solvitur secunda ob-

a te, etc. Ex eo quod Deus operatur
igitur,
jeciio.
in nobis omnia, recte infert Psalmista, non
posse nos Deum latere, cum Deus per scien- Secunda etiam objectio solvenda est ex
{%.
tiam suam operetur non vero inde infert
; dictisin citato loco ibi enim ostendimus
;

Deum esse in omnibus realiter picesentem. conjunctionem hanc, quam agens requirit
Neque in superioribus verbis hoc probat, sed cum passo vel effectu, non fundari in hoc
aifirmat tantum. quocl agens est finitum et Liniitatse virtutis,
sed in ratione agentis ut sic. Nam si funcla-
Defeuditur ratio D. Thomce, primceque ol>-
retur solum in limitatione virtutis, non esset.
jectioni satisfit.
cur omnia agentia finita ajquaiein propin-
11. His autem non obstantibus, Theologi quitatem passi seu effectus requirerent, quia
communiter rationem iilam amplectuntur, in non omnia sunt omnia sint fi-
cequalia, licet
2, clist. 17, ubi Bonaventura, Albertus, Du- nita. Unde, sicut omnia habent finitam spha 1
.-

rand., iEgid., Richard., Argentin., Gapreol.; ram activitatis, quia habent finitam virtutem,
Henric, in Summa, art. 30, q. S.etFerrar., non tamen habcnt sequaiem sphreram quia ,

3 cont. Gentes, cap. 68. Quapropter dicen- non habent sequalem virtutem ita etiam hic ,

dum censeo, rationem iliam esse satis effica- modus agendi in rem distantem, prius attin-
cem, et magis consentaneam non sohim phi- genclo propinquam, non eequaliter conveniet
losophis, sed etiam sanctis Patribus, et vero omni agenti finito, sed ad summum erit com-
sensui Scripturee (ut hoc interim Theologis mune omnibus non posse agere immediate
demus). Hcee autem omnia constabunt dis- ad quamcunqne distautiam, sed ad finitam, et
currendo per singulas objectiones factas. Ut quqd magis limitatum est, ad minorem dis-
vero respondeamus ad primam, recolendum tantiam. Quod vero nihil omnino possit agere
est, quocl diximus disputando de causis, duo- nisi inchoando actionem a re propinqua, non

bus videlicet modis posse intelbgi nulium est cur conveniat necessario omni agenti fi-
agens posse efficere rem, vel in rem distan- nito, eo quod finitum est, si ratio agentis ut
tem. Primo, ut nihil omnino influat in rem sic id non postulat. Quod declaratur retor-

distantem nisi per propinquam, ita ut imme-
diate ac per seipsum solum agat in rem sibi
proximam. Secundo, ut non possit inchoare
actionem nisi a re propinqua, ita ut non pos-
sit agere in distans, nisi quasi continuata ac-
quendo rationem in hunc modum, nam si
causa e-fficiens ut sic nou postulat hanc con-
junctionem cum effectu seuactione sua, exeo
quod causa efficiens est, sed quia finita est,
ergo si fingamus ess^e causam infinitcQ virtu-
 SECT. VII. AN DEI IMMENSITAS POSSIT DEMONSTRAKI. 99
lis in definito loco, illa posset immcdiate agere
in distans, nihil agendo in propinquum, qnia An in spirituali agente localis prvsentia

nihil quod obstet. Imo eadem ratione

est
antecedat actionem.

posset agere ad qnamcunqne distantiam in 14. Responsio aliquorum. In prima vero

infinitum, quia virtiis infmita non debet ha- illius confirmatione tangitur objectio, quam
bere limitatam spheeram, et aliunde suppo- Scotus facit ' contra D. Thomam, quocl vel
nitur, ex ratione causee efficientis non esse petat principium iri sua probatione, si suppo-
necessariam iilam immediationem seu pro- nat Deum esse in rebus per operationem tan-
pinquitatem; ergo ob eamdem rationem ser- quam per rationem formalem existendi in
vata proportione agens finitum, cum habeat illis, ut de spiritualibus rebus in universum
certarn spharam extensam usque ad certam D. Thomas opinatur, vel nihil probet, nisi
distantiam poterit intra illam immediate
,
admittat aliam preesentiam Dei in rebus prio-
agere ift distans, quamvis non agat in pro- rem operatione. Ad quod respondent Tho-
pinquum. mistee, Deiun quidem nullam habere prsesen-
\'i. Quanta ergo evidentia aut certitudine, tiam in rebus priorem operatione, et nihilo-
ex his quoe experimur in agentibus naturali- minus non peti principium in dicta ratione,
bus, colligimus omnia sibi determinare hunc quia procedit vel a causa formali ad suurn
modum agendi, tanta certe colligcndum est effectum, vel a fundamento ad relafionem,
illam necessitatem non provenire ex limita- ut probemus, aliquod corpus esse iu loco,
si

tione virtutis, sed ex ipsamet ratione agentis. quia estquantum, aut esse simile, quia est
Nam sicut forma, ut forma est, requirit ad album. Contra hanc vero responsionem pro-
suum effectum formalem, unionem et indis- cedit difficultas tacta in dictacon firmatione,
tantiamcum materia,nec posset forma aliqua nam in naturalibus agentibus ex actione con-
quamvis fingeretur infmita, dare suum effec- cluditur et demonstratur preesentia vel pro-
tum sine illa propinquitate, vel sicut causa pinquitas agentis tanquam quid prius et prse-
ad snam causalitatem requirit propin-
finalis suppositum act ergo cum illa ratio
actionem ;

quitatem per cognitionem, nec potest aliter sumpta sit ex proportione ad agentia natu-
illam cxercere, etiamsi maxime infinita sit, ralia, et ex his quse nos in ifiis experimur,
ita agens ut agens requirit ad agendum, pro- vel concludere debet praesentiam Dei, utprio-
pinquitatem et immediationem cum passo vel rem et praBrequisitam ad actionem, vel nihil
effectu, sine qua non potest agere, etiamsi certe concludit.
infinitum sit. Addo multo minus id posse con- 15. Aliorum responsio. Quare alii res-
venire agenti infinitse virtutis, quia agere in pondent et concedunt Scoto necessariam esse
distans esto in aliquo agenfe possit videri
, aliquam praesentiam priorem actione ilfam ,

perfectio, non tamen potest esse perfectio
sfmpliciter, sed supposita imperfectione ; ab-
solute tamen multo melius est esse omnino
indistans a suo effectu, ut non solum ex virtu-
te agendi,sed etiam exmodo et dispositione
seu propinquitate habeat summam perfec-
tionem in ageiido,summumque dominium in
effectum. Unde valde erravit auctor illius li-
bri de Mundo ad Alexandrum, existimanS ad
perfectionem gubernatoris pertinere, ut in
vero non esse prcesentiam ad res ipsas, nam
cum res non sint nisi per actionem Dei, in-
telliginon poiestpreesentia acl res ante actio-
nem, sed esse prcesentiam ad spatium, in quo
smit res quas Deus efficit. Unde in hac con-
ditione preerequisita intercedit quidem diffe-
rentia inter Deum et alia agentia naturalia.
quod hsec preerequirunt realem pra?sentiam
ad passum seu mobile, quam Deus non re-
quirit, quia nullum passum necessai"io sup-

uno tantum loco existat, et eGIcaciasua etiam ponit ad actionem suam servatur autem pro- ;

in distantia loca hoc enim pertinet

iniluat; portio ,
agens naturaie requint
quia sicut
ad quamdam perfectionem hominum, suppo- preesentiam ad passum in quo operaturum
sita eorum imperfectione; absolute tamen est, ita Deus piterequirit preesentiam ad spa-

non est perfectio, multoque melius est per tiurn in quo est creaturus, Sed huic respon-
seipsum adesse omnibus suis effectibus, si id sioni obstare videtur, quia illud spatium nihil
possit sine distractione aut diminutione suse est, sed solum a nobis imaginatione fingitur,

virtutis. Ex his ergo sufficienter soluta est et ideo spatium etiam imaginarium illud vo-
secunda objectio. camus ;
quomodo ergo fingi potest ,
quod

In % d, 2, q. 5.
100 DISPUTAT. XXX, QUID DEUS SIT.

Deus ante creationem rerum sitpreesenshuic tur per modum sit, et mere
relationis, nihil

spatio ? alioqui eritetiampreesens ipsisrebus, autem absolutum, quod

relatio rationis, illud

etiamsi nihil sint, quia tam nihil est illud spa- per hanc relationem nos volumus in divina
tium. Deinde, quee est necessitas hujus pree- substantia declarare, revera est aliquid in
sentiee ad spatium imaginarium ? in naturali- ipso Deo, quod immensitatem ejus appella-
bus enim agentibus recte intelligitur, quod mus. Hanc vero dispositionem vel preesen- ,

propinquitas ad mobiie possit esse necessaria tiam, non ita nos concipimus et declaramus
conditio ad agendum, quia et illa propinqui- per ordinem ad res creabiles ut sic, sicut per
tas aliquid reaie est, et propterea agens ope- ordinem ad spatia, et ideo non dicitur Deus
raturum est ex passo educendo formam de esse preesens rebus possibilibus, sicut spatiis
potentia ejus at vero preesentia ad spatium
; imaginariis, quee ita apprehendimus ac si

imaginarium nihil reale esse potest, sed so- existerent, non per deceptionem, quia non
lum aliquid tam imaginarium, sicut ipsum afhrmamus ea existere, sed per simplicem
spatium neque Deus operaturus est ex spa-
; apprehensionem, ut per comparationem ad
tio, educendo effectum de potentia illius. spatia sic apprehensa, illam divinee substan-
46. Vera difficultatis resolutio. Respon- tiee dispositionem, seu existendi modum de-

detur, difficultatem hanc ( de qua plura sta- claremus.

tim dicemus) magis videri sumptam ex modo 48. Quce prcpsentia prcerequisita in Deo ad
loquendi nostro et verbis quam ex re ipsa. creationem, quce subsequens.
Quod vero (ut
Nam de re dicendum est, ante actionem Dei ad alteram partem objectionis respondea-
preesupponi necessario ex parte Dei talem mus) heec dispositio divinee substantiee, quam
modum existendi, seu talem dispositionem per preesentiam ad spatium declaramus, ne-
(ut modo nostro loquamur) substantioe suee, cessaria sit ad actionem, recte probatur illo
ut ex parte sua ita existat, ut sine sui muta- principio quod movens et motum debent
,

tione possit intime et realiter esse in quacun- esse simul, non prout physicum tantum est,
que re, si illam velit creare, et hunc modum sed prout ad metaphysicam rationem et am-
essendi habet Deus ex vi suee immensitatis. plitudinem elevatur. Quia necessitas illa non
Quia vero nos non possumus hanc dispositio- provenit ex peculiari ratione moventis et
nem in substantia spirituali concipere, nisi mobilis, imo nec ex generali ratione agentis
per ordinem ad spatium eo quod Deus ex
, et passi, quod actioni supponitur sed ex de- ,

vi preedictee dispositionis de se aptus est ad pendentia effectus et causee hoec enim est, ;

existendum in quibuscunque corporalibus quee requirit, ut agens immediate conjunga-

spatiis, etiamsi in infmitum protendantur, tur effectui, in quem influit esse. Atque ideo,
ideo non possumus illam divinoe substantiee quamvis ad agendum non preerequiratur
dispositionem et immensitatem concipere ,
existentia causee in quatenus hsec
effectu,
nisi per modum cujusdam extensionis, quam verba significant relationem mutuee preesen-
necessario explicamus per ordinem ad cor- tiee, namhoc involvit apertam repugnantiam,

pora; et quando vel reipsa, vel mente realia quia talis relatio consurgit ex actione, nilii-
corpora separamus, necessario apprehendi- lominus supponitur in agente fundamentum
mus veluti quoddam spatium aptum repleri ex parte illius necessarium ad talem preesen-
corporibus, cui tota divina substantia sit pree- tiam, et consequenter ad relationem, sive
sens, et tota in toto, et tota in singulis par- rei, sive rationis, sive mutuam, sive non mu-
tibus ejus, per quam preesentiam nihil aliud tuam. Ex quo facile intelligitur ,
quomodo
significamus, quam proedictam divinee sub- preesentia vel conjunctio cum effectu sequa-
stantiee dispositionem. tur, quomodove antecedat actionemDei, pree-
47. Hinc ergo ad priorem objectionem di- sertim loquendo de actione creativa, in qua
citur, quod licet spatium nihil reale sit, ta- posita erat difficultas. Nam si preesentia su-
men ejus apprehensio aut imaginatio nobis matur pro relatione ad ipsam rem creatam,
utilis est ac fere necessaria ad declarandam vel prout involvit denominationem sumptam
preedictee divinae substantiee dispositionem, et ab existentia seu consistentia ejus in tali loco,
hac sola ratione dicitur Deus preesens spatio sic consequitur actionem Dei si vero suma- ;

priusquam rebus ipsis quia nimirum prius

, tur solum pro fundamento ex parte rei ne-
in se habet illam dispositionem, quee inde- cessario , ut posita existentia creaturee se-
pendens onmino est a rebus creatis. Unde quatur illa seu denominatio, qua Deus
relatio
preesentia illa, licet ut concipitur et significa- dicitur esse in creatura , et creatura in ipso,
 ,

SEGT. VII. AN DEI IMMENSITAS POSSIT DEMONSTRARI. 101

sic tale fundamentum supponitur ad actio- circa creaturas, ex quibus hoc attributum,
nem. seu prtesentia Dei colligi potest quas ad duo
19. Scoti oljectioni satisfit. Atque hinc capita revocare possumus. Primum est actio-
,

tandem responsum etiam est ad objectionem nis creativse, sub qua conservationem com-
Scoti, nam hsec ratio quodammodo a priori prehendimus, quia est ejusdem rationis, vel
probat existentiam Dei in rebus creatis, et potius eadem actio continuata, seu perseve-
realemprsesentiani; utincluditmutuam deno- rans, Aliud caput esse potest actionis guber-
minationem sumptam ab utroque extremo, nativee sub quo comprehendimus omnem
,

quia hrec sequitur ad actionem, ut dictum est. actionem, qua Deus, vel solus, vel cum causis
A posteriori vero probat esse in Deo talem secundis, aliquid influit in creaturas jam fac-
modum existendi, quem ex se habet, ratioue tas, vel ex eis aliquid operatur, sive actio illa
cujus ,
se est habet hanc pra3-
quantum ex , pertineat adprimam rerum dislinctionem,
sentiam, aha existant. Et si hoc tantum vult
si siveadornatum(ut Theologi loquuntur), sive
Scotus cum dicit, admittendam esse in Deo
, ad mundi propagationem et singularum re- ,

preesentiam priorem actione non repugna- , rum perfectionem et operationem, quse magis
mus ; illa enim nihil aliud est quam immen- proprie gubernatio dicitur. Loquendo de prio-
sitas ipsius Dei, quam semper habuit, etiam- ri genere actionum, et suppositis quse de
si nihilaliud existeret. Quod autem admitta- creatione supra dicta suni, cessat omnino illa

tur in Deo talis prsesentia nil obstat rationi , tertia objectio, quia Deus solus potest creare
facta? imo haic est, quam potissime demon-
; immediate per seipsum tam immediatione ,

strareintendimus, nam,hac posita,consecutio suppositi quam immediatione virtatis nulla ;

aliarum denominationum vel relationum est , enim virtute a se creata utitur, ut medio agen-
per se evidens,si alia extrema ponantur. te ad aliud creandum; necesse est ergo ut
20. Instrumentum Dei an agere possit in ratione solius creationis Deus immediate sit
distans.
De alia confirmatione multa dici per substantiam et virtutem suam in omni-
hic possent nisi disputata essent in primo
, bus rebus creatis. Dices non omnia sunt :

tomo tertia?, ideobre-

partis, disp. 31, sect. 7; per propriam creationem producta, sed mul-
viter respondetur, in principali agente requiri ta suut facta ex prsejacente materia. Respon-
hanc conditionem. Item etiam in omni instru- deo licet hoc verum sit, est tamen in omni-
:

mento, quod agil modo connaturali. Tamen bus aliquid, quod a solo Deo creatum est,
in instrumento , quod agit modo supernatu- saltem materia prima, ratione cujus necesse
rali, et assumitur ad agendum ab agente infi- est creatorem ejus esse in re, quse constat
nito et immenso, quod per seipsum adesse tali materia. Atque hinc etiam fit, ut hac ra-
potest effectui efficiendo, non repugnat in- tione non solum probetur, Deum esse prope
strumentum elevari ad efficiendum etfectum res conditas (ut sic dicam) quasi superficie
a se distantem, cum tamen ille a principali tenus eas attingentem sed etiam intime esse
;

agente non distet. Neque in hoc comparandus in omnibus illis quasi penetrantem illas, quia
est Deus cum instrumentis suis, quia Deus in omnibus et maxime intimis illarum parti-
non potest agere , nisi connaturali et perfec- bus est aliquid a solo Deo creatum. Nam in
tissimo modo. Atque hoc sensu non est im- rebus immaterialibus solum est indivisibilis
probanda responsio ibi data, scilicet, quod substantia, quae tota a Deo creata est ; in
pra^sentia Dei in effectibus non sequitur ex materialibus vero est materia , et quia forma
quacunque actione, sed ex actione principali intime et secundum se totam illam penetrat,
seu quse in propria virtute ni-
et connaturali, ideo agens quod creat materiam, necessario
titur.Deductio autem quse ibi insinuatur esse debet intime prsesenstoti rei createe.
quseque vim hujus rationis revocat ad infini- 22. Atque hfec ratio ex creatione sumpta,
tatem Dei, revera non est ad propositum hu- eo mihi videtur efficacior, quo verum existi-
jus rationis , maxime juxta mentem divi mo nullam actionem Dei in creaturas esse tam
Thomse et aliorum, sed est per se nova ratio, evidentem sicut creationem
, ,
quia nulla est
de cujus efficacia dicemus postea. magis necessaria ex his, quae soli Deo ascribi
possunt ut ex superius dictis tum in sect. 2
,

Ex qua actione colligatur ejus prcesentia, et

hujus disputationis, tum in disput. 20, 21 et
solvitur tertia ohjectio.
22 ostendi potest. Quocirca si Aristoteles et
21. Circa tertiam objectionem principalem alii philosopbi admittant, ut vere admittunt,

advertendum est ,
plures esse actiones Dei illud principium, quod agens immediatum
402 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

debet esse conjunctum effectui, non video ad summum probari Deum in principio,,

quomodo negare potuerint hanc prresentiam quando mundum creavit fuisse prcesentem ,

Dei in toto hoc universo, nisi vel negando rebus omnibus, non tamen semper ac perpe-
universum hoc esse creatum a Deo , sed gu- tuo esse. Respondetur duobus modis posse
bernatum tantum mediante rnotu coeli , ut hoc ex illo coiligi primo, quia ubi seme
:

multi, licet falso, putant Aristotelem sensisse, Deus est perpetuo necessario manet ergo,
,
;

vel certe existimando, Deum immediate so- licet ibi res aliee mutentur sibique invicem ,

lam creasse aliquam rem, et iila mediante succedant semper Deus manet in illis. As-
,

aliam, etc, ut putavit Avicenna. Qui tamen sumptum sequitur necessario ex supra dictis,
non tribuit creationem corporibus sed tan- , quia alias mutaretur Deus secundum aliquod
tum inteliigentiis et ideo necesse est ut fa-
,
accidens proprium et intrinsecum quod de- ,

teatur inferiorem intelligentiam, cui tribuit clarab:mus latius in assertione sequenti. Se-
creationem totius mundi corporei esse inti- , cundo, quia Deus in eadem actione, qua res
me prreseniem in toto illo non poterit ergo ; ab initio. creavit, aliquo modo semper perse-
negare bane perfectionem SLiperioribus intel- verat, nam res immateriales, aut corpora in-
ligentiis, multoque minus Deo. generabilia eadem actione, qua ea creavit,
23. Dissolvitur oljectio. Dices, quamvis perpetuo conservat in aliis vero rebus cor-
;

Deus non creet unam rem mediante alia, non ruptibilibus saltem conservat materiam ea-
satis inde colligi, Deum esse immediate per dem actione, qua illam produxit; acl eamdem
seipsum m
omnibus rebus quas creat, quia autem actionem eadem prfesentia seu con-
non est de ratione agentis, utsi agit in distans, junctio cum effectu necessaria est ; sicut er-
agat per propinquum tanquam per instrumen- go Deus ab initio extitit in rebus omnibus
tum, aut tanquam per virtutem agendi, sed quas creavit, ita perpetuo in illis existit con-
solum necesse est ut agatper propinquum,tan- servaudo illas; quod enim \\f& res a Deo pen-
quam jrer medium, quasi deferens actionem. deant in conservari, in superioribus proba-
At vero boc modo recte intelligi potest, Deum tum est. Et hinc cleclarari potest quod supra
existenteminsolocoeloindeincepisseactionem dicebam, nonnullo experimento ostendi pos-
ereandi, et quasi continuasse et etfudisse illam se, Deum non diffundere actionem hcinc crea-
per omnia interjecta corporausque ad terram, tivam vel conservativam (quod perinde est)
,

atque hoc modo attigisse creandoloca clistan- a loco distante per interjecta corpora, sed in-
tia, quamvis immediate non sit in illis, sicut sol time esse in unaquaque re conservando illam.
attingit iiluminando vel calefaeiendo. Respon- Primo quidem, quia quantumvis varientur in-
detur : licet medium non sit tota ratio agendi, termedia corpora, vel multiplicentur, actio
probabile tamen est, oportere ut id, quod fit illa nihilominus semper eadem est. Secundo,

in loco propinquo, conferat aliquo modo ad et fortius, quia quando corpus aliquod inter-
agendum in loco distante, ut ita quasi clefe- medium, verbi gratia, aer, aufertur, etaqua
rat virtutem primi agentis ;
quod si hoc vc- ascenclitad replendum vacuum, tunc non po-
rum est, cessat objectio, quia ad creandum test influentia conservativa Dei ad aquam
nibil potesthoc modo conferre. Secundo, descendere per intermedia corpora ergo ;

quidquid de hoc sit, nemo potest rationabili- signum est non ita fieri, sed Deum esse inti-
ter existimare creationem illo modo fieri ;
me aqua conservando illam. Assum-
in ipsa
nam res , qure creatur ,
per se et immediate ptum nam aqua prius natura con-
declaralur,
pendet a solo Deo, et non potest a corpore servatur aDeo, qtiam ascendat ad replendum
interjecto dependere neque ut a conditione
, vacuum; imo probabile est ab eodem auctore
necessaria, neque ut a deferente talem actio- naturae, a quo conservatur, impelli ut ascen-
nera. Nam, cum illa actio sit ex nihilo, etin- dat ad replendum vacuum ergo illa conser- ;

finita virtute fiat, non potest exhis conditioni-
bus dependere. Adde, interdum experimento
constare actionem hanc prius natura attin-
gere loca distantia quam propinqua et con-
sequenter non attingere illa mediantibus his,
quod statim declarabo.
24. Unie colligatur Deum non solum quan-
do creavit , secl etiam nvnc
senijm. Dicet rursus aliquis
vatio non potest descendere ad aquam per
corpus illud, quo illud intermedium spatium
replet.
, 25. Tertia igitur objectio potissimum pro-
cedere videtur de altera actione Dei circa
creaturas; nam cum illa supponat subjectum,
ex quo fiat, quantum ex se est, non repugna-
toli orli esse prce- ret fieri a Deo in locis distantibus per virtu-
, hac ratione tem diffusam mediis interjectis corporihus,
 ,

SECT. Yll. AN DEl IMMENSITAS POSSIT DEXIONSTRARI. 103

Qui niodus dicendi insinuatur in libro de universalem influentiam cum omnibus causis
Mundo ad Alexandrum. Imo et Aristoteles secundis notior est lumine naturse quia est ,

emndem significat inloeis citatis ex secundo simpliciter necessarius ad omnes effectus et

de Ccelo, seoundo de Generatione. et oblianc
et actiones quas experimur, et quia necessario
causam corpora minorem
dicit, inferiora lnec infertur ex dependentia, quam res omnes lia-

influxum recipere, quia iongius absunt a cce- bent a Deo in conservari, ut in superioribus
lo, cl consequenter a primo motore. In quo visum est. Ex liac igitur actione per se ac
etiam sentire videtur, primum motorem limi- pra?cise considerata sufficienter infertur prse-
tata? esse virtutis qui non possit seque in-
,
dicta Dei prsesentia in rebus omnibus. Neque
fluere in distans ac in propinquum, vel sal- contra illam procedere potest cliflTcultas in
iem agere tali actione limi-
sentit necessario tertia objectione iacta, nam Deus non potest
tata et modo definito. Ac denique sentit pri- efficere banc actionem media virtute a se
mum motorem non influere immediate ac diffusa, seu media aliqua re creata. Tum quia
per seipsum in lia?c inferiora. Qua3 omnia liic concursus est proprius prirnaj causee ut
constat esse falsa, quidquid sit de mente Aris- sic, et ideo non potest per virtutem creatam
totelis,de qua inferius dicemus. Est igitur fieri, nam lioc ipso deficit a propria perfec-
considerandum duobus modis posse Deum
, tione et ratione talis concursus. Tum etiam
agere in res quas condidit primo, se solo, : quia quaecuiique fmgatur esse talis viitus
seu ut causa immediata et particularis se- ; creata , illaetiam indigeret influxu primse
cundo ut universalis causa influens cum
, causse, quia est intrinsecum omni virtuti
hoc
causis secundis ad actiones earum. creatre ; ergo necessario sistendum est in ali-
26. De priori modo actionis existimo, non quo influxu, quem prima causa per seipsam
posse ratione naturali suffjcienter probari immediate preebeat in onini actione creaturee.
Deum imuiediate et per seipsum absque cau- Unde propriissime dicitur Deus in hac actione
sis secundis quidquam operari , vel opera- agere immediate immediatione tam virtutis
tum esse in res quas condidit, nisi per con- quam suppositi, ut supra , disp. 22, late dic-
servationem , vel oreationem novam (
quee tumest, et utraque ratio requirit immedia-
solum contingit in anima rationali), quia in tam conjunctionem cura effectu quia virtus ,

ewteris effectibus ,
quos nos experimur, nul- illa non est diffusa sed intrinseca ejusque
, s

lus est, de quo evidenter constet nonnisi a , substantia. Per bunc autem concursum non
solo Deo posse fieri. Quod si ab aliis causis ita operatur Dcus immediate, ut excludat
fieri potest, ut ab elementis, vel a ccelis vel , omne aliud suppositum, immediate etiam in-
etiam ab Angelis, non potest sola ratione tluens in alio ordine, scilicet, cau&se proximoe
constare hujusmodi effectus non fieri me- et particularis. Hoc vero nibil obstat prsesenti
diante aliqua causa creata, sed a solo Deo, inientioni, quia unaquaequc causa requirit ad
sed revelatione opus est, ut in bis quee fide influxum, quem immediate in suo ordine pree-
tenemus. Atque hinc videtur sequi ex hoc , bet, inimediatam conjunctionem cum effectu,
genere actionis per se sumpto non posse pro- et proportionatam virtuti et supposito imme-
bari prsesentiam Dei in omnibus rebus seu diate influenti. Sic igitur ex bac divina ac-
locis. Sed quanquam non eonstet Dcum ita tione necessario concluditur, Deum per vir-
operari, potest tamen evidenterprobari, posse tutem sibi intrinsecam, et per suam substan-
Deum immediate operari boc modo in quovis tiam, suumque suppositum , debere esse in-
loeo, et ex quacunque re, quia boc pertinet time proesentem omnibus actionibus et effec-
ad omnipotentiam ejus, de qua infra dice- tibus causarum secundarum. Atque ita satis-
mus. Atque hoc modo ex liac actione non ut factum est ad omnia, quse in tertia objectione
jam facta, sed ut possibill, colligi potest dicta insinuabantur.
pra3sentia,namDeusjam de facto habetquid-
Circa objectionem quartam disseritur de
quid necessarium est ex parte sua ad agendum
prwsentia Dei in spatiis imaginariis.
quamcunque actionem sibi possibilem non ;

enim indiget mutatione aliqua, ut potentiam 28. Quarta objectio non multum negotium
iliam aut conditionem necessariam assequa- facesset liis Theologis, quibus videtur Deus
tur ; sed ut actu agat lioc modo est necessa-
, ita in hoc universo concludi, ut extra illud
ria illa prsesentia ; ergo jam illam actu ba- non sit;imo illo argumento maxime utuntur,
bet. quia substantia spiritualis non est, nisi ubi
27. Posterior modus nctionis divinre per operatur; sed Deus non operatur, nisi in boc
 ,
;

104 DISPUTAT. XXX, QUID DEUS SIT.

nmndo ergo extra illum non est. Addunt

; vero, seu consequenter colligi potentiam seu
etiam argumentum supra tactum, quia nulla aptitudinem ex parte Dei ad existendum in
res est in nihilo extra hunc autem mundum
; omnibus rebus, quas in infinitum facere po-
nihil est nam spatium imaginarium non est,
; test, et inhoc consistere immensitatem ejus.
sed imaginatione fingitur. Neque putant hoc Atque ut ex actione, quamvis de facto
ita fit,

repugnare immensitati Dei, quia non perti- versetur tantum circa res finitas, colligatur
net ad immensitatem Dei ut sit in nihilo, aut tota immensitas, amphficando seu extendendo
in rebus fictitiis, aut in entibus rationis, sed illam ad actionem possibilem.
quod sit |n omnibus rebus creatis ; at vero 30. Ex hac vero ultima responsione (quse
dum nihil creat, non oportet ut sit in aliquo, sine dubio vera est) videtur plane sequi,
vel alicubi, sedin seipso, utloquitur August., priorem partem hujus sententiee falsam esse
lib. 3 cont. Maxim., c. 21, et in illa verba fatendumque potius esse Deum mmc actu esse
Psal. 122 Levavi oculos meos in montes,
: extra mundum in intinitis spatiis imagina-
wule veniet auxilium mihi. Et hanc opinio- riis. Quam sententiam alii Scholastici et
nem tenent in 1, d. 37, Gapreol., q. unic, Philosophi defendunt, ut Altisiodor., lib., 1
art. 3, et Scot,, q. unica, et insinuat Du- Summ., c. 16, et Major, in 1, d. 37, q. 2,
rand., q. 1 et 2. Tenet etiam Bonavent., art. et bene Ricard, ibi, art. 1, q. 4; Bonavent.,
3, q. 1, num. 22. Unde ad quartam objectio- n. 1, q. 2, ad ult., et q. 3 Cajet., inid Joan. ;

nem juxta hanc sententiam dicendum erit, 12: Ego lux veni in mundum ; et Ferrar.
immensitatem Dei satis probari ex actione 8 Phys., q. 4; et indicat Soto, 4 Phys. q. 2,
Dei, quia probatur Deum esse in omnibus, ad 4; et Marsil. Ficin., lib. 2 de Immortal.
quse vere sunt, et hoc solum est de ratione anim., c. 6, ubi ait, Platonicos , id etiam
divinee immensitatis. sensisse, quod de Platone, Aristotele et aliis
29. Addendum vero necessario est aliquid philosophis refert Eugub.. lib. 4 de Peren.
huic sententiee nam certe, si ita Deus con-
; philosoph., c. 1 et 2. Favet etiam D. Thom.,
cluderetur hoc mundo, ut in ampliori, neque Quodl. 1 1 , art. 1 , dicens Deum non tantum
actu esset, neque esse posset, non esset im- esse in his quse sunt, sed etiam in his quse
mensus ; nam suo modo fmitis terminis clau- possumus imaginari. Expresse etiam hoc do-
deretur. Imo non repugnat fieri creaturam cuit August., II de Civit,, c. 5, ubi contra
spiritualem tam perfectam, quse possit reali- quosdam arguens, sic inquit An forte sul- :

ter esse prsesens toti mundo et cuilibet parti stantiam Dei, quam nec includunt, nec deter-
ejus : nam unus Angelus nunc potest esse minant, nec distendunt loca, sed de ea, sicut
preesens, verbi gratia, toti huic eivitati, et de Deo sentire dignum est, fatentur incorporea
potest alius Angelus fieri perfectior, quima- prcesentia ulique totam, atantis locorum extra
jorem locum impleat, et in hoc augmento mundum spatiis absentem esse dicturi sumus,
potest in infmitum procedi extra omnem pro- ut in uno tanUim, atque comparatione ipsius
portionem ergo deveniri poterit ad Ange-
; infinitatis tam exiguo loco, in quo mundus est,
lum, qui toti huic mundo prsesens esse pos- occupatam ? Non opinor in luec vaniloquia
sit; est ergo hsec perfectio finita, et non suf- progressuros ; statim vero in fine capitis di-
ficit ad immensitatem Dei. Ergo necessario cit, inane esse cogitare extra mundum infi-
addendum est, ita Deum esse nunc in hoc nita loca, sicut inane est ante initium hujus
mundo; ut, quantum est ex se, possit esse in mundi cogitare infinita tempora prsecessisse.
majori, et in pluribus rebus et majoribus in Quod ideo dicit, quia revera est inane cogi-
infinitum.Ethoc est certissimum, tam secun- tare illa loca tanquam reale aliquid extra
dum doctrinam fidei quaminratione naturali, Deum,non vero quod sit inane cogitare Deum
supposita infinita Dei virtute in operando. Si infinita duratione fuisse ante hoc tempus, et
enim virtus ejus operativa non est limitata eadem ratione sua immensitate esse praesen-
ad hunc mundum,neque etiamrealispraesen- tem extra hunc mundum. Sic enim toto illo
tia esse potest. Neque hoc negant, aut ne- capite contendit Aagustinus servandam esse
gare possunt auctores hujus opinionis, imo proportionem inter tempus et locum, ut, si-
Capreolus satis expresse id declarat. Qua- cut negari non potest , Deum fuisse ante
propter necesse est ut aliquid amplius res- omnia tempora, ita negari non possit esse
pondeant ad quartamobjectionem factam, ni- extra omnia finita loca. Idem sentit lib. 1
mirum, ex actione Dei immediate inferri ac- Confess., c. 2 et 8, et lib. 7, c. 5, ubi di-
tualem prassentiam in rebus factis, mediate vinam substantiam comparat mari infmito.
 ;; ,

SECT. AN DEI 1MMENS1TAS POSSIT DEMONSTRARI.

VII. 105
undique per immensa spatia diffuso, et mun- ultimam sphseram per ascensionem autem ;

dum dicit esse veluti spongiam finitam in eo factum est ( juxta probabilem sententiam) ut
incmsam. Christi corpus sit supra illam sphseram, ita ut
31. Eodem fere modo declarant divinam pedes Christi sintsupra convexum ejus,atque
immensitatem reliqui sancti Patres, et Scri- ita corpus Christi est (vel saltem non repu-

ptura etiam favet, hac enim ratione dicitur gnat esse) extra totum hunc mundum, replens
Deus, Job. 11 Excelsior ccelo est. Ubi Gre-
: illud spatium quod antea non replebatur cor-
gorius intelligendum esse dicit non propter pore. Nunc ergo etiam est ibi prsesens Deus
qnantitatem, neque etiam propter solam na- secundum substantiam suam; ergo et antea ex
turse perfectionem, sed quia incircumscrip- tota seternitate erat ibi prsesens ergo eadem ;

lione spiritus omnia transcendit, unde c. 22 ratione est extra ccelum in omnibus spatiis,
ejusdem libri Job dicitur Nonne cogitas,
: quse in infinitum ibi excogitari possunt. Pro-
quod Deus excelsior ccelo sit, et super stella- batur penultima consequentia, in quaesttota
rum verticem sublimetur? et 3 Reg. 8: Cceli vis nam si antea non esset ibi prsesens, non
;

coelorum te capere non possunt, et Ecclesia ca- potuisset incipere ibi esse prsesens sine sui
nit : Quem totus non capit orbis. Unde Dio- mutatione, sicut Christi corpus non potuit
nys., de Divin. nominib., c. 1, ait Deum in incipere esse ibi prsesens sine aliqua muta-
ccelo esse atque in terra, in mundo, circa tione, quia antea nullo modo ibi actu erat.
mundum, supra mundum, et supra ccelum Est enim quoad hoc eadem ratio nam, sicut ;

et c. 9, Deus (inquit) extrinsecus super omnem corpus Christi non dicitur ibi esse prsesens
magnitudinem funditur, et supra extenditur. per denominationem a substantia Dei, sed
Quod etiam ex professo docet Gregor. Naz., per aliquid, quod est in ipso, quidquid illud
orat. 34, quse est 2 de Theologia. Vide Basil., sit, quod nomine prsesentise aut Ubi signifi-
bom. 16 ; Athanasium, in epist. Synodi Ni- catur, ita etiam substantia Dei non dicituribi
csenaj, et orat. cont. gregales Sabellii ; Na- esse preesens per denominationem a corpore
zianz., Apolog. 1 ; Hilar., 1 de Trinit., fere Christi, ut videtur per se evidens ; nam si co-
initio, et super Psal. 118; Damasc, lib. 2 gitatione fmgamus substantiam Dei in aliquo
de Fid., c. 6; Origen., lib. 7 cont. Celsum ;
definito loco, verbi gratia, in stellato ccelo
Hieronyruum optime, in 66 cap. Isai., et inclusam, non posset a Christi corpore ex-
in40 Ezechiel.; Gregor., hom. 8 in Ezechiel.; trinsecus denominari prsesens ibi ubi est cor-
Ambros., in id ad Ephes. 3 TJt possitis com- : pus Cbristi; ergo denominatur prsesens ab
prehendere, quce sii latitudo, longitudo, etc. aliquo, quod est in ipsa non posset ergo il-
;

Bernard., lib. 5 de Consider., in serm. de lud acquirere de novo sine sui mutatione. At-
triplici cohaerentia. que hsec ratio potest simili modo fieri de toto
32. Ralio vero sumitur ex dictis, quia Deus spatio, quod nunc repletur corporibus hujus
potest operari extra mundum mu-
sine ulla mundi ; nam Deus hic nunc est realiter prae-
tatione sui; ergo jam actu est extra mundum. sens; ergo et ab seterno fuit, propter eamdem
Antecedens est evidens ex dictis, et constabit causam, quia scilicet non potuisset de novo
amplius ex dicendis de potentia Dei. Conse- ibi esse incipere sine sui mutatione. Rursus
quentia patet primo, quia rem esse ubi ope- potest simile argumentum de alio mundo
fieri

ratur, non est denominatio extrinseca resul- quem Deus creare posset : nam ille mundus
tans ex operatione aut termino ejus, sed po- esset extra hunc, et ibi esset Deus ergo es-
;

tius est aliqua proprietas vel conditio prsere- set tunc extra hunc mundum; ergo etiam
quisita ex parte causse ; ergo non posset heec nunc est, propter earndem immutabilitatis ra-
denuo convenire Deo sine sui mutatione so- ;
tionem.
lum enim denominationes extrinsecse, vel re- 33. Prcecluditur effugium a pra>fata ra-
lationes rationis, quse in eis fundantur, pos- tione. Vim hujus rationis aliqui se eludere
sunt de novo attribui Deo, quia nullam mu- putant hoc exemplo : nam Deus de novo in-
tationem in eo ponunt esse autem prsesen- ; cepit esse in ccelo , quacumque re
et in
tem per substantiam suam ubicumque opera- creata, sine sui mutatione. Verumtamen non
tur, vel operari potest, non est denomina- est simile, quia esse in ccelo includit deno-
tio extrinseca, cum sit veluti conditio in illo minationemextrinsecam, vel habitudinem ra-
prserequisita ante actionem. Et declaratur in tionis, ortam ex preesentia cceli ut dimanantis
bunc modum, nam ante ascensionem Christi, a Deo ex qua dimanatione vel praesentia
,

verbi gratia, non erat corpus aliquod extra solum resultat in Deo relatio rationis, vel
 ; :

106 DISPUTAT. XXX. QUID DLUS SIT.

denominatio extrinseca ; esse autem ibi ubi titatem vel lineam, quoe vel interponitur, vel
est ccelum, vel quselibet alia res creata, non interponi potest intrinsecum autem funda- ;

includit denominationem extrinsecam ab ilJa mentum clistantiee, si per moclum relationis

rc, sed solum id quod ex parte Dei praesup- declaretur, non est aliud nisi unum extre-
ponitur necessario, ut, boc ipso quodres alia mum esse hic, et aliud ibi circumseriptive,
ibi existit, et ab eo manat, dicatur Deus exi- aut defmitive.
stere in illa, quod funclamentum non posset 35. Inter relatas o^nniones, an et qnania
Deo acquiri de novo sine mutatione. Sicut possit esse discordia. Haec ergo sententia
Deum coexistere creaturis subbac denomina- sine dubio vera est, quoad id quod intendit;
tione potest incipere de novo, quia includit opinor tamen differentiam harum opinionum
existentiam ereaturae, et denominationem ab inter auctores Catholicos esse posse in usu
illa seu relationem rationis ad illam funda- terminorum. Quapropter ut tollatur aequivo-
;

mentum autem, quod ex parte Uei supponi- catio, advertendum est (quod supra insinuavi)
tur, ut necessario coexistat creaturee hoc ip- cum clicitur res aliqua esse alicubi, vel in ali-
so, quod ilia existit, non potest de novo con- quo loco, duo posse in hac locutione includi
venire Deo sine sui mutatione, cum nil aliud unum est intrinseca et absoluta preesentia,
sit quam ipsum existere Dei. quam res ibi habet ; aliud est habitudo ad
amplius urgeri, et confirmari
34. Potestque rem aliam, quam contingit, vel quantitate
ratio illa desumpta ex alio mundo possibili molis, vel quantitate virtutis activae, vel rela-
nam posset Deus ita creare alium mundum tiva praesentia substantiae suse, vel quantita-
extra liunc, ut non se contingerent, neque tis. Heec cluo necessaria suni in corporibus,
essent contigui, sed disjuncti et distantes; quee circumdantur corpore continente ; dici-
tunc ergo esset Deus in utroque mundo ergo ; tur enim locatum esse in circumscribente,
in spatio interjecto. Quianon possunt intel- medio contactu quantitativo, et praeterea ha-
ligi Deo illse duse praesentiae in duobus
in bet in se suam proesentiam intrinsecam,, quoe
mundis tanquam discretae. Si enim unus An- a nobis explicatur per habitudinem ad cen-
gelus non potest esse in duobus locis discre- trum et polosmuncli, eademquemanet,etiamsi
tis, nisi aliquo moclo sit prsesens rnedio spa- corpora circumscribentia mutentur aut fluant,
tio, quomodo potest id tribui Deo, qui om- imo etiamsi per clivinam potentiam omnia pe-
nino est immutabilis, et maxime unus et sim- rirent. Et in ccelo empyreo invenitur ha?c
plex ? Sunt qui respondeant, fieri non posse praesentia sine corpore circumdante. Quia
ut alius mundus creetur extra hunc, distans haec praesentia non refertur ad alterum, cui
ab isto, nisi aliquod reale corpus inter illos res dicatur praesens vel per eognitionera, vel
intersit, alioqui necessarium fore utcon- sint per loci propinquitatem ,
quomodo etiam so-
tigui, quia distantia est aliqnid reale, etcer- let illa vox usurpari, sed sumitur absolute,
tam aliquam quantitatem et proportionem et (sihaberet usus) dici posset adsentia, quia
habet, unde intelligi non potest sine spatio nihil aliud est,quam rem ibi adesse ubi cli-
reali intermedio. Sed boc probarinon potest; citur, quod in corpore non potest esse corpus
nam si potest Deus creare duos mundos dis- extrinsece circumdans, sed aliquid intrinse-
tantes per interjectum corpus, creet igitur cum, de quo latius dicemus circa preedica-
illos, et statim annihilet corpus medium im- mentumUbi. Adhuncergo modumintelligen-
mutatismanentibusduobusmundis cur enim : dum est in rebus spiritualibus, et prcesertim
repugnaret hoc fieri ? Manerent ergo illi in Deo, de quo nunc agimus, servata differen-
mundi distantes sine interjecto corpore ;
pos- tia et proportione, quia praesentia Dei spiri-
sunt ergo eodem modo creari, et in utroque tualis est, etomnino immutabilis, et indefec-
casu procedit argumentum factum. Deinde, tibilis, contactus vero Dei est virtualis per
quis neget posse Deum conservatis ccelis an- propriam actionem ejus.
nihilare totam sphaeramrerum generabilium 36. Quando ergo dicitur Deus esse extra
et elementorum, vacuo manente toto spatio mundum in spatiis imaginariis, si intelliga-
medio. Tunc autem distaret luna, verbi gra- tur ibi esse quasi cum habitudine ad aliquid
tia, a centro mundi, vel ab alia stella aut aliucl, quod contingit, est plane falsum et
parte cceli e regione sibi correspondente in impossibile, et hoc tantum potuerunt inten-
alio heinisphserio ; ergo distantia non requi- clere auctores primae sententiae, neque aliucl
rit reale spatium interjectum, quamvis a no- probant rationes eorum. Nam contactus Dei
bisnonintelligatur,nisiperordineni ad quan- \irtualis est ad aliquam veram rem, quee in
 ;

SEGT. VII. AN DEl IMMENSITAS POSSIT DEMGNSTRARI 407

spatio imaginario non est. Et eodem sensn non est necesse illud spatium esse aliquid
vernni est, Denm antequam mundum creas- reale distinctum a substantia Dei.
set, non fuisse in aliquo loco, sed in seipso. 38.Eos Dei ceternitate aptissime explicatur
Denique eodem sensu verum etiam est, non immensitas, et nostra conclusio. Ultimo hoc
pertinere ad immensitatem Dei, ut sitin loco declaratur per proportionem divinse seterni-
infmito, imo nee omnino sic esse in loco, tatis ad tempus, qua usus est D. Augustinus
quia immensitas est attributum intrinsece et citato loco, estque aptissima ad rem expli-
necessario conveniens Deo ; sic autem esse candam ita enim comparatur Deus per im-
;

iu loco includit liberam actionem Dei. Si vero mensitatem suam ad corpora, sicut per seter-
intelligatur Deus esse extra mundum solum nitatem ad tempora; nam eeque infinita est
per realem prsesentiain suam sine habitudine immensitas in ratione sua, ac seternitas in
actuali (ut sic dicam) ad aliquam rem extra sua; sicut ergo ceternitas est in omnibus fi-

ipsum, sic negari non potest Deum esse ex- nitistemporibus, et infinite excedit illa, ita
tra mundum ; id enim tam in doctrina fidei immensitas est in omnibus fmitis locis, et
quam in naturali ratione convincit secunda infmite superat illa ; sicut igitur Dei seterni-
sententia. tas comprebendi non potest finitis tempori-
37. Quod si eodem sensu dicatur, Deum bus, sed est etiam extra illa, id est, ante illa,
esse in spatiis imaginariis, vere etiam dici- et post illa, ita etiam se habet immensitas
tur. In aequivoco autem laborant, qui putant ad finita loca. Rursushacratione vere dicitur
illam particulam, esse in spatio, dicere ha- Deus extitisse ante reale tempusin omni tem-
bitudinem ad spatium tanquam ad aliquid pore imaginario, etiamsi cum infmita succes-
distinctum, quod contingitur, et ideo argu- sione apprehendatur, in quo non fingitur ima-
mentantur hoc repugnare, quia spatium est ginarium tempus esse aliquidreale, autDeum
nihil. Non est tamen hic sensus illius locu- esse in illo per aiiquam realem coexistentiam
tionis, sed intransitive (ut sic dicam) sumen- aut habitudinem, sed soium utimur illa com-
da est illa particula, et declaratur optime paratione et apprehensione ad declarandam
per ordinem ad conceptionem nostram, quia infinitatem divinee rationis, quia nos nonpos-
ubi nos concipimus spatium per modum va- sumus illam infinitatem, nisi per ordinem ad
cui apti repleri corpore, ibi est prsesentis- quantitatem et successionem declarare, et
sima divina substantia, totunique illud sub- quia revera ante quodiibet tempus intelligi-
stantialiter replet. Nam, quia nos spiritualia mus potuisse esse aliud, et tunc jam exti-
ha?c non possumus concipere, nisi per ordi- tisse Deum, semperque idem esse, etiamsi
nem ad materialia, ubi actu non est aliquod in infinitum procedatur; idem ergo eadem
corpus, concipimus aptitudinem ut ibi sit, et proportione et ratione in spatiis vris, vel
ibi etiam intelligimus adesse Deum. Adhunc imaginariis intelligendum erit.

autem preesentise modum non est necessa- 39. Ex quo etiam intelligitur, quid indicent
rium ut spatium sit aliquid prseter Deum illa adverbia temporalia et localia, cum dici-
ipsum, cum non fiat, nec realiter continga- mus Deum ab seterno hic ubi nunc
fuisse
tur a Deo, sed satis est ut a nobis appre- creatus est mundus, vel ibi ubicunque creari
hendi possit per modum eujusdam vacuita- posset, aut tunc fuisse, quando potuit a Deo
tis aptse repieri corporibus, ut per habitudi- creari ante totum tempus reale prseteritum ;

nem ad illam possimus prsedictani Dei prse- nam sicut illud tunc, non significat aliquani
sentiam concipere ac declarare. Quodpotest durationem, quse actu extiterit, distinctam a
ex ipsis corporibus non obscure intelligi Deo, sed significat ipsammet durationemDei,
nam corpus Christi (prosequendo exem- ut aptam ad coexistendum tempori vel in-
plum supra positum) extra ccelum existens, stanti, quod antea esse posset, ita illud acl-
ibi realiter est preesens absque corpore cir- verbium ihi, aut Mc, lion inclicat lOcum rea-
cumscribente et replet corporaliter illud
, lem actu existentem, sed solum prsesentiam
spatium quod occupat, non quia spatium il- Dei per immensitatem, ut de se aptam ad
lud prout condistinctum a corpore Cbristi sit coexistendum localiter cuicunque corpori rea-
aliquid reale, sed quia per ipsius corporis liter ibi existenti.

prsesentiam fit corporale spatium et reale, 40. Elicitur ex dictis, quicl acl immensita-
quod de se vacuum et nihil erat. Ad hunc tem Dei requisitum.
Concludimus ergo ex
ergo modum ut substantia Dei esset ibi
, omnibus dictis verum esse, quod in illa quarta
prsesens antequam ibi adesset corpus Christi, ohjectione supponitur, ad immensitatem sci-
 . ;

108 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

licet Dei non satis esse quod actu sit in rebus verba : Non
longe est al unoquoque nostrum,
omnibus creatis , ideoque ex sola actione referri ad cognitionem naturalem quam nos
quam actu exercet circa hujusmodi res, im- possumus habere de illo. Dixerat enim Pau-
mediate non satis colligi immensitatem Dei lus homines factos esse ut queeranl Deum et
nihilominus tamen (ut supra dicebam) ex- attrectent, nimirum cognitione, et amore, et
tendendo proportionaliter argumentum ab ac- subdit Quamvis non longe sit a nobis, id est,
:

tione actuali ad possibilem, optime concludi a nostra cognitione, cum in ipso vivarnus, et
Deum esse immensum, quia si necesse est simus, ex quibus effectibus possumus in il-

Deum actu esse prtesentem ubi actu opera- lius cognitionem devenire. Quanquam vero
tur, necesse etiam erit esse realiter preesen- hoc intendat A.postolus, tamen negari non po-
tem ubicunque operari potest. An vero di- test, quin ad explicandam magis hanc facili-
cenclus sit esse localiter ubi non operatur ,
tatem attrectandi Deum cognitione et amore,
queestio est denomine, quam inferius brevi- illud etiam commemorare voluerit, quod in-
ter expediemus. tra nos ipsos illum habeamus, quia intime in
41 Superest, ut nonnihil dicamus de testi- nobis est, nos vivificando effective et conser-
moniis Scripturee. Et de testimonio quidem vando.
Pauli, Actor. 17, probabilius est verbum il- 43. Testimonium ex Psal. 138 ad idem ro-
lud, non longe est ab unoquoque nostrum, in-
lorandum cxplicatur. Alter locus ex Psalm.
telligendum esse de distantia locali, et non 138 licet probabiliter possit exponi modo su-
de providentia aut cura nostrarum rerum, perius dicto, tamen probabilissimum est, cum
ut aperte exposuit Theophylactus, cujus tes- David ait Quo ibo a spiritu tuo, et quo a facie
:

timonium non integrum citatur dicit enim in ; tm fugiam? in priori verbo realem prsesen-
illis verbis In ipso vivimas, movemur, et su-
: tiam substantiee, in posteriori scientiam in-
mus, providentiam Dei erga nos,
significari telligere. Quee expositio habetur ibi nomine
non tamen Non longe est ab unoquo-
in illis : Hier., et eamdem habent Incognitus, Jansen.
que nostrum, sed in his significari dicit non et alii. Cum ergo subdit Si ascendero in coe-
:

esse procul a nobis, quod asserit colligi ex lum, respondet ad priorem partem, neminem
actionibus ipsius proviclentiee ; explicatque sciiicet posse effugere a spiritu Dei, quia ubi-
exemplo corporali, quo vi-quod sicut aer, in que est prsesens. Hoc autem probat cum sub-
vimus, et sine quo vivere non possumus, un- dit Si sumpsero pennas meas diluculo. Inde
:

dique debet esse diffusus, et non procul a enim probat Deum esse in omnibus locis, ad
nobis, ita (inquit) Deus prope est sine quo , quse homo fugere aut avolare potest, quan-
vivere non possumus. Neque aliud sensit Beda doquidem nisi Deo adjuvante et sustentante
in citatojoco. Expressius vero Hieronymus, illuc pervenire non potest, ut ibi Jansenius
Isaiee 66, ait, Paulum protulisse illa verba, declaravit. Posset tamen nihilominus ad hsec
ut Judaicum convincat errorem, qui putant testimonia responderi, hoc non affirmari in
invisibilem, et incorporalem, et incomprelien- his locis permodum illationis, seuapprobando
sibilem Deum templo Jerusalem posse conclu- consecutionem, sedsolum affirmando ita esse.
di. Unde illa verba Pauli eequivalere dicit il- Vel etiam si admittatur illatio (quod videtur
lis : Nonne ccehim et terram ego impleo ? et magis consentaneum litterse), posset fundari
super Habac. 2, in fine, tractans verba illa, non in eo principio pure philosophico, quod
Dominus in templo sancto suo, post alias ex- agenset patiens debentesse simul, sedin pro-
positiones ait Aut certo juxta illucl, quod
: portione vel paritate rationis nam si Deus;

ccelos, et terras, et maria, et universum mun- in omnibus operatur, ergo et in omnibus est,
dum Spiritus intus alit, totamque infusa per cum non sit minus infinitus in existendo quam
artus mens agitat molem, et magno se corpore in agendo. Utcunque tamen fundetur illatio,
miscet, munclus omnis, qui coelo constat et semper ex actione coUigitur preesentia, et ex
terra, et ccelorum circulis clcmditur, Dei do- infinita actione possibili colligetur immensi-
mus esse perhibetur. TJnde et Apostolus con- tas, quod nos intendimus preecipue. Atque
fidenter ait In ipso enim vivimus, move-
. hoc modo insinuant eamdem rationem An-
mur, et sumus. Denique beec interpretatio selm., inMonolog., cap. 22, in fme Ambros., ;

juxta propriam significationem verborum est; lib. 1 de Spiritu Sancto, cap. 7, in principio,
altera vero est metaphorica est ergo illa ; ubi probat Spiritum Sanctum esse ubique,
preeferenda. quia in omnibus operatur, quod etiam signi-
42. Apparentius quidem dici posset, ijla ficat Hilarius, 8 de Trinit., circa medium.
 ;

SECT. VII. AN DEI IMMENSITAS POSSIT DEMONSTRARI. 109

semper actu pra sens ubicunque esse
D
potest.
Ex aliis attributis divinis probatur immen- Pertinet etiam hoc ad ipsius immutabilita-
sitas. tem Angeli enim ideo sunt loco mutabiles,
;

44. Alter modus probandi divinam immen- quia naturali necessitate non definiti ad cer-
sitatem sumi potest a priori ex aliis attribu- tum locum, nec ad adaequaturn locum hsec ;

tis divinis. Quem ut declarem, suppono, rem autem mutabilitas Deo repugnat, ut postea
spiritualem, etiamsi in se indivisibilissit, non videbimus; ergo necesse est ut semper actu
limitari ad exhibendaru praesentiam substan- habeat adaequatam praesentiam suae substan-
tiae puncto indivisibili, sed posse ha-
suas in tise, quam ex parte sua habere potest ad
bere substantiam suam realiter prsesenteni quascunque res vel spatia.

in loco divisibili et extenso, quod nobis ex- 45. Deiprcesentia, quce a quovis spatio rectli

perimento constat in anima rationali quse dif- absohda censetur, nullis est terminis clausa.
fusa est per totum corpus et necesse est ut ,
Reliquum est, ut probemus, hunc modum
tota sit in toto et tota in qualibet parte unde ;
pra3sentiae, qui naturaliter convenit substan-

facile intelligimus hunc modum prsesentiae tise divinse. non posse esse limitatum ad fmi-

convenire substantise angelicae, quse perfec- tum locuni, vel spatium ; nam, hoc demon-
tior est ; nam cum possibilis sit ille modus strato, constabit
illam substantiam esse ex
preesentiae, et per se loquendo, ad perfectio- natura sua immensam, quia, ut diximus, im-
nem spectet, non est negandus superiori sub- mensitas nihil aliud est quam haec praesen-
stantise, cum inferiori conveniat. Ex quo tan- tia, quantum est ex parte Dei, sine ullo fine

dem evidentius concluditur habere Deum aut termino. lllud autem evidenter sequitur
hunc prresentiae modum. Addenda vero est ex attributo infmitatis.Potestqueillatio variis
differentia inter divinam substantiam et alias modis declarari primo , ,
quia quo substantia
immateriales creaturas,quod creaturae etiamsi spiritualis fmita est perfectior, eo aptior est,

possint divisibilia spatia occupare, non tamen ut seipsam totam majori spatio praesentem
naturali necessitate determinantur ad exis- exhibeat et crescente perfectione crescit
,

tendum in locis adaequatis, sed sicut anima spheera hujus praesentiae; ergo, si substantia
etminori cor-
rationalis potest esse in majori est infiniteperfecta, non potest naturalis prae-
pore, et consequenter potest etiam esse pree- sentia ejus limitari ad spheeram finitam ; alias
sens majori vel minori loco seu spatio, ita sequetur illud inconveniens, quod supra insi-
etiam angelica substantia potest intra suam nuabamus, scilicet, substantiam fmitam et
sphaeram majori vel minori loco adesse, sicut infinitam esse sequales in hujusmodi sphaera,
etiam potest pro sua libertate in majori vel quia nullum signari potest finitum spatium,
minori loco operari. "At vero divina substan- cui toto non possit esse preesens substantia
tia naturali necessitate defmitur ac determi- immaterialis finita, cum in perfectione hujus-
natur, ut semper sit actu prsesens, ubicunque modi substantise possit in infinitum procedi,
esse potest, sive haec prsesentia per ordinem ut supra in simili argumentabamur.
ad loca ad spatia imaginaria a
realia, sive 46. Talis prcesentia infinitam perfcctionem
nobis concipiatur et declaretur. Ita tamen, in Deo dicit. Secundo, quia hsec ipsa pree-
ut respectu spatii imaginarii intelligatur sim- sentia est aliqua perfectio ; ergo esse debet
pliciter respectu vero locorum realium ex
, in Deo in summo*gradu perfectionis illius
suppositione quod illa sint; possunt enim ordinis, quia talis perfectio non repugnat
non esse, pro Dei voluntate; quod non es-
si alicui majori perfectioni ; sed summus gra-
sent, nec in illis esset Deus ; si autem sunt, dus hujus perfectionis est, ut illa prsesentia
necessario in iUis est Deus. Ratio hujus est, per se nullum habeat terminum, sed sit suf-
quia hsec prsesentia quatenus in Deo est ali- ficiens ad omnia spatia seu corpora replenda
quid reale, non est aliqua res, nec modus divina substantia etiamsi in infinitum au-
,

ex natura rei distinctus a substantia ejus; geantur ergo infinita Dei perfectio requirit
;

nam hoc repugnat simplicitati ejus, ut ex hanc praesentiam in hoc supremo gradu per-
superius dictis constat ergo tam necessario
; fectionis. Et confirmatur, nam caeteris pari-
convenit Deo sicut ipsamet substantia Dei bus, hoc ipso, quod spiritualis substantia ap-
sicut ergo Deus naturali necessitate est eeter- prehenditur capaxhujusmodi preesentise, con-
nus, et semper actu est in omnibus tempori- cipitur perfectior quam si ad finitum spatium
bus aut veris, aut imaginariis, servata pro- limitata intelligatur ; ergo priori modo se
portione, ita etiam naturali necessitate est habet divina substantia, cum illa talis sit, ut
 ;

110
, DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

melior aut perfectior cogitari non possit.

Quid Aristoteles et aliipMloiopM de immen-
Quod si quis dicat, illam perfectionem, vel
sitate Dei senserint.
modum illum infinitee prsesentiee esse impos-
sibilem, eodem moclo respondere poterit de 48. Ex his ergo satis (ut existimo) eviden-
quacunque seu infi-
alia divina perfectione, ter demonstratur, ratione naturali cognosci
nito gradu ejus. Oportet ergo ut contradic- Deum esse immensum. Nec mirandum esse
tio vel repugnantia ostendatur, quse revera antiquos philosophos vim harum rationum
nulla est; imo intellectus facile concipit hanc non esse assecutos, quia fortasse de divina
perfectionem, ut possibilem, imo ut conve- causalitate et universali actione et perfectio-
nientissimam naturse infmitse. ne infinita non satis recte senserunt, quan-
47. Nullus tali prcesentitje potest lerminus quam non omnes divinam immensitatem
prwfigi rationaUliter .
Tertio, hoc ipsum ignorasse existimandum sit. Plures enim tam
probari potest ex his quee prsemisimus. Non philosophos quam poetas referunt Clemens
enim posset divina substantia ratione aliqua Alexand., lib. 5 Strom., prope fm., Lactant.,
determinari necessario ad unam et eamdem hb. 1 Divin. instit., c. 5 , et Cyrill. Alex. ,

immutabilem prsesentiam, si illam solum pos- lib. 1 contra Julian., versus fmem, recte de
set fmito spatio ant corpori exhibere ; cum ubiquitate Dei sentientes. Intcr quos prse-
enim hoc spatium sit multiplex et varium, cipuus HermesTrismegistus, qui non so-
fuit
nulla ratio esset cur potius ad nnum quam lum in hoc mundo, sed etiam extra illum sine
ad aliud naturaliter determinaretur. Aut enim ullo termino Deum esse agnovit et ideo ,

concipimus iiiud spatium vacuum, et sio est Deuin comparavit sphaeree perfectee cujus ,

uniforme et seque inane; cnr ergo defmiretur centrum est ubique, et circumferentia nus-
substantia divina ad exhibendam prsesentiam quam. Ex Platone etiam et aliis philosophis
suam in una parte ejus potius quam in alia? muita referunt Ficinus et Eugubinus, locis
Si vero consideremus spatium reale et corpo- supra citatis. Et Cicero in 4 Academ., hanc
ribus plenum, fmgamus Deum creare duos dicit fuisse Platonicorum sententiam. Idem-
vel tresmundos, cur naturali necessitate ex- que sensisse Thaletem Milesium sumitur ex
hiberet potius preesentiam suam uni eorum Arist., lib. 1 de Anim., text. 86, ubi refert il-
quam alteri? vel si supponatur esse in hoc lum dixisse, omnia esse cleorum plena. De
mundo, cum non repugnet alium perfectio- ipso vero Aristotele quid senserit, res est du-
rem fieri, cur repugnabit illuc transferre pree- bia, nam m
locis supra citatis videtur plane
sentiam suam ? Idemque argumentuin fieri sentire Deum esse in circumferentia supremi
potest inter corpora ejusdem mundi, si fm- cceli. Quod cmidem D. Thomas interpreiatur,
gatur heec preesentia determinata et limitata inteJligendum esse ad eum modum, quo nos
adaliquod illorum. Igitur naturalis illadeter- etiam dicimus peculiari modo Deum esse in
minatio oriri non potest nisi ex infmitate cceio, quia ibi singulari modo ostendit seip-
nam quia illa immensa est, et infi-
prnesentia sum. Ita inquit D. Thomas dixisse Aristotelem
nito quodam ac ineffabili modo divinee sub- Deum esse in loco cceli, quia ibi plus influit
stantiee convenit, ideo semper eodem modo et efficacius operatur. Quam expositionem
se exhibet prsesentem omnibus ubicunque et alicrui etiam extendunt acl locum ex libro de
quomodocunque Quin potius si divina
sint. Mundo ad Alexandrum. Sed si quis lbcum il-

substantia tantum esset apta ad existendum lum attente consideret, videbit esse violen-
in loco fmito, magna esset imperfectio, esse tam expositionem. Ad loca vero sumpta ex
quasi alligatam naturali necessitate illi loco, Metaph. et8 Physic.,facifiuspotestaccommo-
vel spatio, sed melius illi esset per vohmta- dari, et ideo multi etiam ex antiquis ita Aris-
tem sibi determinare modum preesentise, aut totelem interpretati sunt, utSimpIic, 8 Phys.;
locum in quo esse vellet. Hoc autem aliunde Themist., in Paraph. Metaph.; Philopon., 1
derogat immutabilitati et ideo non spectat
, deAnima, text. 40; et ex modernisEug., 1. 4
ad perfectionem simpliciter , sed supposita de Peren. Philos., cap. 7; Vicomercatus, in
aliqua imperfectione. Et propter boc in aliis fme 8 Physic, et ibidem Toletus. Quibus fa-
substantiis immaterialibns supposita imper- vet, quod idera Aristot., 1 de Ccelo, c 9, si-
fectione,quod loca habent limitata, multo gnificat Deum esse etiam extra ultimam
,

melius est se posse movere, et ab uno loco spbeeram, ibique vitam agere felicissimam,
in alium transferre ,
quam esse immutabiles quanquam ibi universe de inteiiigentiis loqui
et alligatas singulis locis. videatur, de quibus infra videbimus. Favet
 SEGT. VII. AN DEI IMMENSITAS POSSIT DEMONSTRARI. 111
etiam, quod iclern Aristot., 1 de Partib. ani- tialem unionem ad illam partem .materite ,

nnil., c. o, Heraclitum laudat, quod cum in conservata unione ad reliquas partes corpo-
furnaria casa caloris gratia sederet, ingredi ris idem ergo proportionaliter intelligendum
;

amicos jussit, dicens : Quoniam ne huic qni- est in preesentia locah. Ex quo videtur ulte-
dem Dii desunt immortales. Denique fa-
loco rius colligi, hanc preesentiam ad spatium ta-
vet quod principia philosophica quibus pro- lis esse rationis et conditionis, ut non possit
bamus Deum esse in omni loco, in Aristoteiis per indivisibilem entitatem aut modum ades-
doctrina fundata sunt. Juxta lianc ergo sen- se seu respicere diversa spatia, aut diversas
tentiam oportet negare, librum illum ad partes spatii, sed necessario distingui aut va-
Alexandrum esse Aristotelis, quod aliqui mo- riari proesentias partiales et totales per habi-

derni facile admittunt non caret tamen dif-

;
tudinem ad spatia diversa, totalia etiam, vel
ficultate, praesertim propter auctoritatem Jus- partialia. Imo hinc provenit, ut quotiescunque

tini, gravissimi et antiquissimi philosophi, ut mutatur habitudo ad spatium, mutetur mo-

alii etiam plures satisque accurati antiquita- dus preesentiee amittendo unum et acqui-
tis investigatores observarunt est ergo satis ; rerido alium, quia, scilicet, talis moclus pree-
lubrica mens Aristotelis in hac parte. sentiee quasi coextenditur spatio, et habet
suam entitatem quasi commensuratam illi.

Explicatur difficv.ltas de modo divinw im- Hinc ergo ad Deum ascendendo, si divina
mensitatis. substantia intelligitur a nobis quasi diffusa
pertotum spatium extensum, oportebit etiam
49. Una superest difficultas circa modum inillamet preesentia, quse in Deo ahquid est,
quo declaravimus divinam immensitatem ; intelligere extensionem -quamdam non ex
nam videmuL- attribuere divinaa substantiaj parte Dei, sed per comparationem ad diver-
dispositionemquamdamseu modum existen- sas partes spatii, quia illa praesentia, ut
di, infinitam quamdam quasi
habentem actu dicit habitudinem acl banc partem verbi ,

extensionem, quam nos per comparationem gratia, ubi est centrum terrse, non dicit ha-
ad infinitum spatium imaginarium declara- bitudinem ad illam ubi est ccelum, neque e
mus. Hic autem modus existendi videtur re- converso.
pugnare divinse simphcitati, quia non potest 50. Discrimen intermoditm prwsentice di~
intelligi sine aliqua distinctione et composi- omnes alias creahiras. Haec difficul-
vince ct
tione partium componentium illum existendi tas solum posita est acl declaranclam emi-
moclum, et consequenler necessariam esse nentiam hujus divinee immensitatis, et diffe-
aliquam distinctionem ex natura rei inter il- rentiam inter, illara et omnes prcesentias re-
lum modum praesentioe et substantiam cujus rum creatarum, tam corporalium quam in-
est modus. Quod declaratur per proportio- corporaiium non solum in eo quod hsec
,

nemadalias substantias immateriales quan- ;

praesentia Dei est infmita aliae vero finitaj,
,

do enim Angelus habet totam suam substan- sed etiam in eo quod ha;c est prorsns inex-
tiam preesentem in loco extenso, quamvis in tensa et indivisibilis alise vero sunt divisibi-
,

illo modo preesenti&e non sit ulla extensio ex les et compositse. Hoc enim posterius effica-
parte subjecti, cpioclindivisibile est, esttamen citer convincit argumentum factum illud ,

necessaria aliqua extensio seu partium dis- vei^o prius omnino necessarium est ob sum-
tinctio in tali moclo preesentite in orcline ad mam perfectionem et simplicitatem divinee
diversas partes loci seu spatii, cujus signum substantio?. Neque enim necesse est ut in hac
evidens est, quia potest Angelus omittere imperfectione preesentia divina similis sit
preesentiani ad unam partem spatii, et con- praesentiis finitis. Imo si in boc esset eis si-
servare ad aliam ; ergo signum est illas par- milis, non posset esse infinita; in re enim for-
tes prsesentiee esse in re distinctas, alias non maliter extensa, et composita ex partibus,
posset a parte rei una destrui, conservata non magis potest intelligi infinita entitas sine
alia. Sicutetiam in anima rationali toti cor- termino, quam possit esse magnitudo sim-
pori unita, intelligimus modum unionis ad pliciter intinita. At vero, quia divina pra^sen-
totum corpus, licet non habeat partes ex tia in se omnino indivisibilis est, et inextensa,
subjecto, scilicet, anima, habere tamen illas sive in se absolute concipiatur, sive per com-
per habitudinem ad diversas partes corporis, parationem ad quodcunque corpus vel spa-
signumque est, quod cum una pars abscindi- tium extensum ideo facile intelligitur iUam
,

tur, verbi gratia, manus, amittit anima par- esse posse simpliciter infinitam in intensione
 ; ;

\\% DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SiT.

et perfectione sua, et eminenter in extensio- adverto, si illud esse localiter dicat intrinse-

ne, quia nimirurn indivisibilis existens ita ,

cam accidentalem denominationem
et sic ,

constituit prsesentem divinam substantiam nullo modo posse Deo convenire, ut ex dictis
locis et spatiis extensis ac si ipsis esset co- constat, et in hoc etiam differre Deum a crea-
extensa. tura si vero dicat tantum denominationem
;

51 . Ex quo notanda diffe-

colligitur alia extrinsecam sumptam ex contactu aliquo, vel
rentia inter divinam substantiam et alias im- proprio, vel metaphorico, sic vere dici Deum
materiales; nam aliee cum sunt in loco ex- esse localiter in toto universo, non autemex-
tenso, quamvis habeant totam substantiam tra ijlud. Nam
quatenus confert esse omnibus
suam in toto, et totam in qualibet parte, non rebus, in omnibus esse dicitur tangendo illa,
tamen habent totam suam preesentiani in tota et replendo virtute sua, et hoc modo ait D.

qualibet parte, et anima rationalis licet sit Thom., 1 part, q. 8, art. 2, ad 1, Deum esse
in toto, et tota in qualibet parte, non tamen in loco per contactum virtutis hoc autem ;

habet totam suam unionem cum qualibet modo dicitur esse Deus localiter in rebus non
parte, quod satis convincit argumentum su- circumscriptione, quod est proprium corpo-
pra factum ,
partem
quia potest amittere rum, nec defmitione, quod limitationem di-
unionis, et tunc non
partem substan- amittit citj, sed eminentiori modo, quem significa-
tise signum ergo est ubi habet totam sub-
; , mus, cum dicimus Deum esse ubique. Deni-
stantiam, non semper habere totam preesen- que si esse localiter dicat solam intrinsecam
tiam. At vero divina substantia ita est tota denominationem sumptam a substantiali pree-
ubicunque est, ut ibi etiam habeat suam to- sentia absolute et simpliciter nullum invol-
tam preesentiam et immensitatem. Quod qui- vendo accidens, sic dici potest Deus localiter
dem, sicut admiratione dignum est, ita etiam esse per immensitatem suam, non solum in
est divina eminentia et perfectione dignissi- mundo, sed etiam extra mundum, nec solum
mum, quia cum in nulla perfectione sua par- ex mundi creatione, sed etiam ex eeternitate
tes habeat, non potest alicubi habere aliquid hoc autem esse localiter, non est esse in alio,
perfectionissuee, quacunque ratione conside- quam in seipso ; declarat vero talem modum
retur, quin ibi etiam totum habeat et ideo , existendi illius substantiae , ut ratione illius

ubicunque se exhibet preesentem, totam suam nata sit esse intime preesens et indistans a
immensitatem exhibet. Atque hinc etiam in- quacunque alia re, ubicunque existat aut
telligitur, quod, licet interdum nos more nos- in quacunque corporum mole, etiamsi
fiat, et

tro loquamur de hac preesentia divina tan- in infinitum augeatur. Sic adeo , ut si per
quam de modo vel dispositione divinee sub- impossibile res aliqua inciperet esse sine ac-
stantiee ut explicare possimus ejus infmitam
,
tione Dei, nihilominus non possit esse distans
prsesentiam et immensitatem re tamen vera ,
ab illo, ob immensitatem ejus, sed necessario
non est modus, sed ipsamet divina substantia simul essent, et quasi penetrative secundum
absque ulla distinctione in re. Et heec est substantiam et entitatem suam. Quanquam in

alia differentia inter hanc preesentiam et om- eo casu non diceretur Deus esse in illa re
nes creatas, nam omnes aliee sunt modi acci- localiter, quia nullo contactu etiam meta- ,

dentales respectu substantiarum quibus in- phorico contingeret illam, sed diceretur esse
sunt, quod motus localis evidenter manifes- ibi, ubi esset illa res, sicut si duo corpora se

tat nam per illum acquiri possunt 'et perdi

; penetrent, unum quidem est ubi est aliud,

at vero in solo Deo heec preesentia est ipsa non tamen unum esset locus alterius, neque
substantia et essentia Dei. unum esset in alio, proprie loquendo. Quia
52. An, Deus iibique localiter prcesens. Ui- vero hypothesis est impossibilis, et non po-
timo inquiri hic posset, an ratione hujus im- test res aliqua esse nisi per actionem divi-

mensitatis dicendus sit Deus localiter existere nam, ideo ex eo quod Deus absolute et ex se
ubicunque est pra?sens. Sed suppositis, quse est immenso modo localiter hac ultima ac-

jam diximus, existimo queestionem hanc tan- ceptione, plane necessario sequitur, ut exis-
tum esse posse de nomine et ideo illam , tente quacunque re alia, sit etiam necessario
omitto nam
ex his quee de preedicameuto
;
Deus in ea localiter priori acceptione. Unde
Ubi infra dicemus, constabit quomodo in hoc etiam fit, ut quamvis Deus alicubi non opere-
tam de Deo quam de aliis rebus loquendum tur, neque unquam operari decreverit, nihi-
sit ; nam illa queestio communis esse potest et lominus ex modo existendi suee substantiee
Angelis et aliquibus etiam corporibus. Solum habeat sufficienter applicatam virtutem suam,
 SECT. VIII. AN DEMONSTRAM POSSIT DEUM ESSE 1MMUTABILEM, ETG. 113
nt operetur ob quam etiam specialem
si velit, beat plenitudinem omnis perfectionis, non
rationem illa postrema acceptio existendi lo- potest secundum eam recipere augmentum;
caliter Deo attributa minus est impropria, ergo non potest pati mutationem aut perfec-
cpianivis prior magis usitata videatur. tivam, aut corruptivam, seu diminutivam
perfectionis ; ergo nullam.
SECTIOVIII. Denique potest hoc demonstrari discur-
3.

An demomtrari possit Deum esse immutabilem et rendo per varia genera mutationum acci-
szternum. dentalium nam de substantialibus satis dic-
;

tum est. Inter mutationes autem accidenta-

1. Conjuugimus lisec duo, quia cum supra les, queedam sunt corporece, quas constat in

ostenderimus Deum esse infinitum in dura- Deo non habere locum, cum demonstratum
tione, ex carentia tam principii quam fmis sit, Deum non esse corporeum. Alise sunt
ob intrinsecam necessitatem essendi, sinunc mutationes spirituales, quae vel ad locum rei
probaverimus esse etiam itamutabilem, con- spirituali convenientem, vel ad qualitatem
cludetur definitio a^ternitatis, et quod tota terminantur omitto enim relationes, quse
;

perfectissime in Deum conveniat. De qua eo modo quo sunt, ad alias mutationes con-
aHernitate quid sit, latius dicturi sumus in- sequuntur omitto etiam actiones immanen-
;

ferius disp. 50, ubi tractando de communi tes, ut actiones sunt nam ad eas non est
;

ratione durationis, et conferendo illam cum mutatio seu potius ipsse sunt mutationes
,

aliis, facilius intelligetur, et ideo de eeterni- quaedam (loquor de veris actionibus acciden-
tate bic plura non dicemus. talibus) quaD ad aliquas quaiitates semper
(ut opinor) terminantur. Mutatio ergo ad lo-
Resolutio qucestionis.
cum in Deo esse non potest ob immensita-
2. Dicendum ergo est, posse ratione na- tem ejus, quam ex intrinseca necessitate
turali satis demoMstrari, Deum esse immu- Deus habet sicut caeteras perfectiones, unde
tabilem. Hoc attrimrtuin secundum omnia neque babet quo denuo feratur, neque ali-
quse includit, non opinor posse ex aliquo ef- quo loco se privare potest, magis quam sua-
fectu immecliate probari evidenter, sed ex met substantia, vel immensitate.
aliis attributis quasi a priori demonstrandum 4. Mutatio vero ad qualitatem spiritualem
est. Primo ex simplicitate Dei ; nam omnis tantum babet locum secundum inteliectum,
mutatio, si proprie sumatur, requirit aliquam vel voluntatem. Illa enim mutatio, quse. im-
compositionem, quia necesse est, ut aliquod mecliate fieri potest in essentia spiritualis
subjectum sub utroque termino mutationis substantiee non est naturalis, sed superna-
maneat, quod per mutationem aliquid acqui- turalis, ut est illa, quse fit per gratiam, et
quod fieri non potest sine
rat, vel amittat, ita non est prsesentis considerationis. Pree-
compositione. Si vero mutatio latius magis- sertim quia illa esse non potest nisi per par-
que improprie sumatur, ita ut creationem ticipationemalicujus esse superioris et super-
etiam vel annibilationem comprehendat, sic naturalis ab aiiquo superiori principio. Unde
requirit saltem compositionem ex esse et etiam estevidens talem mutationemnon pos-
essentia seu ex actu et potenttia objec- se habere locum in substantia ipsiusmet pri-
tiva, quse (qualiscunque illa sit) in Deum mi principii. Rursus illa mutatio, quse in di-
cadere non potest. Rursus hoc ipsum os- vina, vel potius per divinam potentiam fieri
tendi potest ex necessitate essendi, et per- videtur, quando res aliquas ad extra produ-
fectione talis esse ; nam
ex priori capite cit,quas prius non producebat, non est mu-
habet, ut substantialiter mutari non possit, tatio in Deo, sed in creatura est enim actio :

ex posteriori vero, ut neque accidentaliter. transiens aut formaliter aut virtute, quce, per
Prior pars patet, nam cum Deus ex se neces- se loquendo, non facit nec requirit mutatio-
sario sit, per nullam actionem vel mutatio- nem in agente, sed in passo seu effectu, licet
nem potestacquirere suum esse simpliciter, inde resultetnova aliqua denominatio extrin-
et cum a nullo pendeat, non potest illud seca, qua? ad mutationem non sutiicit. Solum
amittere non ergo potest substantialiter mu-
; occurrebat hic difficultas de incarnationis
tari. Posteriorpars probatur, quia cum Deus mysterio, sed illa non ad preesentem doctri-
eadem necessitate qua est, habeat omnem nam, sed ad Theologiam spectat, et in 1
pcrfectionem essendi, non potest in ea di- tom. tertiee partis late tractata est. Quate-
minutionem pati cum vero in eo esse ha-
;
" nus vero hoec actio ad extra procedit ab ali-
XXVI. 8
 ,

1 1 \ DISPUTAT. XXX QU?D DEUS SIT.

quo actu immanente ab ac-

Dei, sic procedit est probatum motorcm per accidens
satis

tu seterno intelleclus et voluntatis. Dequibus motum, non posse perpetuo movere, nam
inferius dicturi sumus. Nunc ut ab illis etiam licet in moventibus ct motis corruptibilibus

excludatur omnis mutatio, sufficiant genera- hoc experimento deprehendatur, non tamen
les rationes, scilicet, quod omnis mutatio est licet inde argumentari ad incorniptibilia
imperfectio et supponit imperfectionem, et qualia sunt ccelestia est enim ratio longe
;

quod in Deo nulla est qualitas, etquod etiam diversa. Nam movens idco
res corruptibilis
secundum intellectum et voluntatem est ac- movendo, nec potest diu in ea
defatigatur
tus purus. Deniqae in omnibus qua? Deus ex motione perseverare quia talis motus est
,

necessitate intelligit aut vuit, caret boc omni aliqua ex parte violentus, ut patet in anima-
difficultate de liberis autem dicemus sta-
;
libus, quibus licet naturalis sit motus pro-
tim. gressivus quatenus animalia sunt, tamen
,

quatenus corpora gravia sunt aliquid vio- ,

Ratio Aristoteiis expenditur.

lentum in eo mtu patiuntur, ascendendo,
5. Duee vero difficultates supersunt decla- aut membra elevando, ipsis nitendo, uut
randse circa hauc assertionem. Una est circa recta sustentando. Intercedit etiam alia ratio,
localem immutabilitatem, non quoad asser- quia instrumenta hujus motus alte-
scilicet,

tionem ipsam, sed quoad pbysicam proba- rantur rapiuntur dum movent et ideo
, et , ,

tionem ; nam ea quam adduximus metaphy- movendo defatigantur dissipantur etiam et ;

sica est. Dubitarivero potest an medio physi- consumuntur spiritus animales, in quibus
co demonstrari possit, et specialiter solet magna vis ad hunc motum perficiendum po-
qua?ri, an satis ab Aristotele demonstrata sit sita est. In motu autem rerum incorruptibi-

in 8 Physic. et 12 Metaph. Partem enim atlir- lium cessant ha3 rationes est enim ille mo- ;

mantem confirmat ejus auctoritas et ratio tus simplex et absque ulla violentia, nullam-
ejus quse hujusmodi est Omne quod move- : que alterationem causat iu mobiii, aut in
tur, ab alio movctur : supremum coelum move- motore, etiamsi demus per accidens raoveri ;

tur ; ergo ab alio ; vel crgo ille mutor etiam ergo posset perpetuo movere, etiamsi tali
movetur, et sic indigebit alio motore, de quo modo moveretur.
eadcm redibit qucestio ; cum ergo non possit 7. Secunda difiicuitas est, quia proximi

in infinitum procedi, sislendum erit in primo motores saltem inferiorum orbium ccelestium
motore omnino immobiii,quem vocamns Deum. sunt intelligentiee finitse , et teste Aristotcle,
Statim vero se offert responsio, quod non unaquseque est in determinata parte sui mo-
oporteat semper motorem esse suppositum bilis ; ergo quamvis talis intelligentia muve-
distinctum, sed satis sit ut idem suppositum retur pcr accidens acl motum sui orbis, posset
distinguatur in partem per se moventem et nihilominus illum perpetuo movere quia ,

partem per se motam, ut Aristoteles ipse con-
cedit, et in animalibus constat, et in his non
oportet motorem esse immobilem simpliciter,
cum pars illa, verbi gratia,
per acciclens ad motum totius sic ergo dici
posset dc primo motore, maxime si coehmi
sit animatum, ut locis aliis Aristotelcs docere
videtur. Huic vero objectioni occurrit idem
Aristoteles, quia motor infmito tempore mo-
vens, moveri non potest etiam per accidens
primus autem motor infinito tempore movet
primum mobile; ergo neque per accidens
movet sua voluntate, et sine ulla defatigatio-
ne, quam vohmtatem posset perpetuo habe-
re, etiamsi simul cum suo mobili ferretur.
anima moveatur Nequc in eo motu passivo magis lassaretur,
; quam in activa motione. Et confirmatur, nam
juxta doctrinam Arist., 8 Phys., text. 52, hse
intelligentiae moventur per accidens saltem
ad motum aiicujus orbis superioris, et tamen
perpetuo movent. Dices ex eodem Aristotele,
;
moveri per accidens ab aiio non repugnare
perpetiue motioni, moveri autem per acciclens
a se impedire illam. Sed certe si cum ea-
\ ,

moveri potest. Major probatur, quia qui, dum dem proportione hsec sumantur, eadem vi-
movet, per accidens movetur, languescit mo- detur esse utriusque ratio , nam si id quod
vendo ; quod autem sic movet, non potest movetur ab alio per accidens corruptibile est,
perpetuo et uniformi motu movere, cumejus et eo motu aiteratur, et a naturaii dispositio-
virtus minuatur hactenus Aristoteics.
; ne extrahitur, non poterit movendo perse-
6. Prima difficultas i% Aristotetico dis- verare diu; si autem e contrario quod a se-

citrsu, Verurntamen adhuc supersunt difli- ipso movetur per accidens, incorruptibile sit,
cultates in eo discursu. Prima est ,
quia non et per ilhun motum nihil alteretur, neque
 SECT. VIII. AN DEMONSTRAPU POSSIT DEUM ESSE IMMUTABILEM, ETC. 11 s
aliis instrumentis indigeat ad illum motum solum per accidens, sed per se posset seip-
perficiendum, quam voluntate, aeque poterit sum transferre ab uno loco in alium, et tunc
in eo motu perseverare ac si ab alio movere- moveret se per suam voluntatem, moveretur
tnr. autem secundum substantiam suam, et satis
8. Unde nullas etiam vires babet ratio, esset hoc modo verificari in ipso illud princi-
quee liic fieri solet, nempe Quod est per ac-
: pium Omne quod movetur ab alio movetur.
:

cidens, contingit non esse; ergo craod move- Neque propterea motu cceli, quia
desisteret a
non moveri; ergo
tur per accidens, contingit simul posset suum mobile movere.
et se et
non perpetuo movebit, si, dum movel per ,
Maxime cum verius sit primum motorem non
accidens movetur. Ha?c enim ratio si valida , immecliate movere primum mobile.
csset probaret etiam id quod ab alio per
,
JO. Quapropter non existimo discursum
accidens movetur, non posse sic perpetuo illum efficaciorem reddi, etiamsi illi addatur,
moveri, nam si aliquid, quod per accidens primum motorem talem esse, ut propter se
est, perpetuo est, falsa est illa universalis ultimate moveat, ut videtur addidisse Arist.,
propositio qua dicitur , omne quod per acci- 12 Metaph., c. 7, ubi transfert sermonem a
deus est, contingere non esse. In qua videtur motu physico ad metaphysicum, qui est per
cequivocatio committi in illa voce, per acci- intellectum et voiuntatem, et concludit, Deuni
dens ;
quatenus enim significat idem quod rnovere, ut desiderabile et amabile, et icleo
contingenter et casu, verum est ea, qu& per esse movens prorsus immobile. Et in virtute
accidcns eveniunt, interdum non evenire ; at argumentatur in hunc modum Aut primus :

vero quatenus illa vox significat non per se motor movet propter se, aut propter alium ;
primo, sed per aliud fieri, seu consequi ad si propter alium, ergo non erat primusmotor,

motum alterius, sic non est in universum ve-
rum, quidquid per accidens fit, interdum de-
iicerc; potest enim ex necessitate consequi ad
motum alterius. Qui si perpetuus sit etiam
illucl aliud perpetuo consequetur, etiamsi
catur per accidens fieri.
9. Sola pliysica ratio insufficiens ad Dei
immutauiliiatem demonstrandam. Existimo
ergo (quod etiam notavit Scot. in 1, dist. 8,
nam priorest ille propter quem movet ; de quo
eadem interrogatio fiet, et cum non proceda-
tur in infinitum, sistendum erit in aliquo mo-
, vente propter seipsum ; erit ergo ille omnino
di- immooilis, cum jam non ai alio ad movendum
alliciatur. Sed in hoc discursu nonvideo vim
et efficaciam hujus ultimas consequentiee, ne-
que quoad motum physicum, neque quoad
metaphysicum nam licet propterse moveat,
;

q. 1) ex solo pbysico motu probari satis non posset se propter se movere, si fingamus fi-
posse dari aliquem motorem cceli prorsus nito loco contineri, et sibi esse vel utilem,
immobilem, quia nisi aliunde supponatur pri- vel jucunclam praesentiam in aiio loco. Simi-
mum motorem esse immensum, nibil repu- liter, quamvis ipse seipsum ailiciat, posset
gnaret esse in determinata parte cceli, eique per veram mutationem voluntatis velle pro-
suum impetumimptimere, et simul cum ipso pter se movere, quod sane non repugnat ex
mobili ferri, quasi insidens illi parti sui mo- eo praecise, quod propter se moveat ergo ;

auriga in curru. Neque enim pro-

bilis, sicut ex hoc medio, nec physica, nec metaphysica
pterea languesceret, aut virtute motrici desti- immobilitas colligitur. Et ratio a priori est,
tueretur. Sicut Angeli, qui juxta theologicam quia ex motu physico aut ex eo quocl primus
doctrinam corpora assumunt, eaque movent, motor moveat propter se, sicut non colligitur
et acl eorum motum per accidens moventur, efficaciter Deum esse simpliciter infinitum,
nihiiominas etiamsi per quodvis tempus sine itaneque esse immensum, et consequenter
cessatione eamoveant, etiam motu quasi pro- neque esse prorsus immutabilem ad media ;

gressivo, nihil diminuuntur in virtute et effi- ergo metaphysica recurrendum necessario

cacia movendi, quia non defatigantur, neque est. Et (ut in principio dixi) ex solis effectibus
alterantur sic movendo, nec indigent instru- non potestimmediate concludi omnimoda im-
mentis corruptibilibus, quse agendo hebetiora mutabilitas Dei , sed demonstratione quasi a
Addo preeterea, illo discursu prsecise
fiant. priori utendum est ex aliis attributis prius
sumpto non probari primum motorem cceii demonstratis.
nonposse moveriper se, nedum per accidens,
ad eum modum quo Angelus seipsum mo-
vet. Quia, nisi supponamus primum motorem
csse immensum, sed loco finito existere, non
 1 1
DlSPUTAT. XXX. UUID DEUS SIT.

tialitasad actum quem voluntas Dei habere

SECTIQ IX. posset, et nunquam est habitura. Vix etiam
potest sufficiens ratio reddi, cur, si divina vo-
Quomodo cum divina libertatc stet immuta-
bilitas.
luntas cst capax hujusmodi actuum, non pos-
sitpro libertate sua ab eeterno suspendere
1. Poterat hsec difficultas usque ad sect.16 decretum ahquod liberum, et in tempore ha-
differri; spectat enim ad libertatem divinae bere illud ?Nam si st capax illius rei vel per-
voluntatis ; tamen quia ex materia illius loci fectionis quam habet actus liber, et suo ar-
solum supponit, Deum esse libcrum in volcn- bitrio potest vel illam habere perpetuo, vel
do res extra se, quod satis evidens est, et di- perpetuo illa carere, cur non poterit prius in

vina immutabilitas non poterat sine hac cliffi- ceternitate non habere illam , et postea illam
cultate exacte tractari, ideo visum est non habere ? Vel e converso ab eeterno illam si

amplius illam differre. habuit , cur non poterit in tempore illam

2. Ratio ergo prsesentisdifficultatis est, quia omittere. saltem postquam explevit effectum,

actus liber est aliquid in Deo, et hoc ipso quem per illum actum voluit ? ut si voluit rem
quod libcr est, potest non esse in Deo ergo ;
creare, vel conservare duobus annis ,
post-
secundum illum neccssario est mutabilis quain id factum est, poterit cessare non so-
Deus. Dicetur, quanquam
Deus abso- possit lum ab ab actu
effectu extrinseco, sed etiam
luto non habere actum liberum, tamen si il- illo quem in se habuit, quia nec per se est

lum habiturus est, ex eeternitate habere, et illi necessarius, neque oportet ut ab eeterno

sisemel illum habeat, illo carere non posse, decreverit in eo perpetuo durare.
quod ad immutabilitatem satis est. Sic enim
Prima sententia , quod Jice sint extrinsecce
D. Thom., 1 part., q. 19, art. 7, declarat di-
denominationes in Deo.
vinam immutabilitatem in illius voluntate.
Essetque responsio sufficiens, si actus liber 4. Heec difficultas una est ex obscuriori-
in Dc^ nihil adderetentitatinecessariee ipsius bus, quas de Deo tractant Theologi ;
quia ta-
Dei ; si vero aliquid addit, ut argumentum su- men non excedit naturalia princip\a, non po-
mit, non videtursatisfacere. Primo, quia licet tuit a nobis omnino preeterirr. Prima igitur
mutatio in toto rigore tunc fiat, quando se- responsio est qnorumdam dicentium hujus-
cundum durationem res aliter se habet nunc modi actus nihil in Deo dicere prseter extrin-
quam prius, tamen etiam est aliquis modus secas denominationes, quia Deum (inquiunt)
mutationis et imperfectionis, quando secun- velle aliquid extra se, nil aliud est, quam iri

dum diversa signa naturae, aliquid rei addi- re aliquam mutalionem facere pro aliquo
illa

iur, ratione cujus aliter se habet nunc, quam tcmpore, vel aliquod esse illi conferre, quod
prius natura. Sic enim justificatio Angeli, est in potestate Dei facere vel non facere, et
aut cognitio velvolitio, qurein primo instante cum facit, dicitur id velle ; cum vero non fa-
creationis ejus in eo factae sunt, mutationes citj dicitur nolle, non quia ipse aliter se ha-
quasdam fuere, etiamsi tantum ordine naturse beat, sed solum quia res ipsa aliter se habet.
posteriores fuerint. Sic igitur videtur acci- Hanc opinionem refert Gregorius , i, dist.
derc in Deo in his actibus liberis nam vo- ; 45, et Capr., q. 1, art. 2, indicatque eam Al-
luntas ejus ex se considerata nullum ex his tisiod., 1 parteSum.., c. 13.
actibus habet, et reipsa potest quocumque 5. Impugnatur. Nullo tamen modo de-
illorum carere ergo prius natura caret divina
; fendi potest, primo juxta principia fidei, qui-
voluntas his actibus, et deinde afficitur iliis; bus certum est Deum non metaphorice, sed
ergo mutatur, et vere ei aliquid additur in a3- proprie amare et velle alia extra se, ut illi

ternitate, quod possct non addi, ct aliquid passimtribuunt Scripturee sacree, qua? non me-
etiam addi posset, quod non additur, quia taphorice sed proprie intelliguntur a Patribus,
ipse non vult. quos nunc referre non est nostri instituti.
3. quud quidquid sit cle nomine
Accedit, Sufficiat illud Psal. 113 : Omnia qucecunqac
mutationis tamen hoc exemplo encrvantur
, voluit, fccit, ubi satis distinguitur velle ab ef-
rationes omnes quee pro immutabilitate Dei iicerc, et utrumque tribuitur Deo. Cui con-
fiunt, saltem quatenus mutationem acciden- sonat illud ad Ephcsios 1 : Qui operatur om-
talem excludunt. Nam hic intervenit vera nia secundum consilium voluntatis suce ; et il-
additio alicujus rei., et conscquenter alicujus lud Sapient. 11 Quomodo posset aliquicl per-
:

perfeclionis ; intervenit etiam aliqua poten- manere, nisi tu voluisses ? Ex quibus testimo-
 ,

SECT. IX. QUOMODO CUM DIVINA LIBERTATE STET IMMUTABILITAS. 117

niis etiam formari potest
ratio nam vere ; Prseterea non posset intelligi in tali modo ac-
dicitur Deus aliquid agere, quia vult bona tionis et determinationis, quod esset proprie
conferre, quia amat, juxta illud Joannis 3 : ac formaliter propter finem, ex intentione et
Sic Deus dttexit mundum, ut Filium suum relatione agentis nam illa relatio non est ne-
;

unigenitum daret, et illud ad Galatas^ Pro"- : cessaria, sed libera ;

potest enim Deus unum
pler nimiam cliaritatem suam, qua dilexit nos effectum propter varios fines operari ; hsec
Deus, Filwm suum misit; ergo velle Deum autem non est formaliter in ipsa ac-
relatio
facere, non sunt formaliter
aliquid, et illud tione extrinseca, imo nec semper in illa ap-
et secundum rationem idem, sed ipsum face- paret ergo non potest talis modus operandi
;

re, quod extrinsecum est Deo effectus est , propter finem ex sola extrinseca denomina-
ipsius velle seu amoris ejus. Accedi-t, quocl tione Deo tribui, sed potius e contrario per
juxta vera Theologiee principia non omnis denominationem ab actu interiori Dei exter-
voluntas Dei, quae versatur circa objectacrea- na ejus actio dicitur esse propter talem fi-
ta vel creabilia, facit aliquam realem muta- nem ; ergo nullo modo defendi potest pree-
tionem in ipsis formaliter ac immediate, ut dicta sententia.
est voluntas efficax, qua eligit preedestinatos
ad gloriam, de quare dixi plura in primo tom.
Secunda sententia, quod sint in Deo lilerce
perfectiones.
tertise partis, disput. 5, sect. 1.

Naturali ratione confutatur prcecedens

6. 7. Secundo, alii convicti rationibus factis,
sententia.
Secundo etiam ratione naturali concedunt Deum denominari volentem ea,
improbatur illa sententia, quia velle, amare, quse libere vult, ab aliqua re, quse intrihsece
et similes denominationes, cum sint vitaies ,
in ipso est. Unde, cum illa denominatio res-
non possunt esse omnino extrinsecse ergo ; pectu creaturarum non sit necessario in Deo,
vel Deus uon amat, vel amat per amorem consequenter aiunt rem illam seu perfectio-
qui in ipso est. Secundo, quia facere illo nem quse Deo tribuit talem denominatio-
,

modo , cum indifferentia scilicet agendi et nem, non esse simpliciter necessariam Deo,
non agendi, etnibilominus determinare se ad sed potuisse non esse in illo, quamvis post-
agendum immediate ac formaliter per ipsam- quam est, non possit a Deo separari. Ita te-
met actionem exlrinsecam, et est modus in- net Cajetanus, 1 part., q. 19, art. 2 et 3. Fun-
intelligibibs ac impossibilis, et quanquam es- damentum estjam tactum, et sane difficilii-
set possibilis, esset imperfectissimus et Deo mum, quia impossibile videtur ut eadem forma
indignus. Primum patet; qui enira intelligi secundum eamdem omnino rationem realem
potest solemnon esse naturaliter determina- det aliquam intrinsecam denominationem, et
tum ad illuminandum, etiam applicato passo, quod eadem omnino manens, et eodem modo
ad agendumrequisitis,
et concurrentibus aliis informans, seu quasi informans, aut conjunc-
et tamen sese determinare ad illuminandum tasupposito, possitnon dare illam denomina-
solum per illuminationem , quee in passo tionem. Sed Deus denominatur volens crea-
recipitur ? Cur enim determinatus est nunc, turam ab aliquaforma, seu quasi forma reali,
et non antea ? Sane non potest ratio reddi ,
et intrinsece existente in ipso : ergo impos-
quia nunc illuminat hujus enim rationem ; sibile est quod illa denominatio proveniaf ex
qufierimus, quam oportetex parte ipsius agen- vi solius perfectionis formalis et essentialis
tis reddi, quia supponimus non determinari necessario conveuientis Deo. Probatur con-
ab alio per actionem autem mere extrinse-
;
sequentia, quia heec denqminatio seu quasi
camnonpotestse determinare, si alioqui erat effectus formalisnon convenitnecessario Deo;
indifferens, quia per illani non potest velle ,
ergo non potest provenire a perfectione sim-
nec habere determinationem ad agen-
in se pliciternecessaria, nam hsec, cum sit eadem,
dum. In quo est magna differentia inter vo- et eodem modo conjuncta Deo, non potest
luntatem et similia agentia nam voluntas ;
nisi eamdem necessariam denominationem
actione sua interna vult non solum objec- semper tribuere. Alias eadem forma eodem
tum, sed ipsammet actionem, et ideo potest modo unita posset novum, vel diversum quasi
per illam se determinare. Secundum patet formalem effectum tribuere quod intelligi ,

quiaillemodus deterarinationispotentiae indif- non potest. Ut si voluntas mea habeat unum

ferentis, revera non esset per modum actus et indivisibilem actum immutatum, et sine
vitalis, sed solum per modum actionis ex- ulla additione, et eodem modo illam afficien-
trinsecsB ; bie autem modus imperfectus est. tem, intelligi uon potest quod nunc consti-
 ,,

ilg DISPUTAT. XXX. QUJD DEUS SIT.

tuat illain formaliter volentemtale objectum, nominatio extrinseca, ut ostendimus; oportet

et tamen quod eodem modo manens possit ergo ut sitaliquidreale intrinsecum includens
non constituere volentem illud objectum. transcendentalem habitudinem ad tale objec-
8. Et confirmatur, nam in ipsa seternitate tum ergo aliquid bujusmodi additur Deo,
;

voluntas divina prius ratione, quam velit boc
vel illud objectum extra se, intelligitur po-
tens ad volendum vel nolendum illucl, alio-
qui non esset libera, et in illo signo intelli-
gitur cum tota perfectione, quse necessario
cum dicitur, velle libere hoc objectum. Et
revera hujusmodi denominationes volendi
amandi, sciendi, ut determinantur ad talia ob-
jecta ex suo genere, non dicunt relationes
ra tionis sed transcendentales habitudines
,

est in ipsa, deinde intelligitur actu volens

et quse in rebus ipsis existunt.
lale objectum ergo necesse est ut aliquid
; 10. Et confirmatur, nam si intellectus nos-
reale Deo addi intelligatur, a quo talis de- ter nunc duas res sine relationcra-
intelligit

nominatio et quasi informatio orta sit. Patet lionis et sine fundamento illius
, et deinde ,

consequentia, quia illa denominatio non est intelligit inter duas illas res aliquem respec-

rationis, sed realis, quia vere et in re ipsa
Deus vult et amat tale objectum neque est
extrinseca, ut ostensum est, et estnova, si non
duratione, saltem nalurfe ordine et separa-
bilitate, quia absolute loquendo posset non
esse in Deo ergo necesse est ut proveniat a
;
forma reah intrinseca, et ex se separabili ab
omni re et perfectione, qua? necessario con-
venit Deo.
9. Resyonsio quce reddi solet ad rationes
tum rationis, non mere gratis confictum
; sed in eis fundatum, necesse est ut aliqua
mutatio vel additio in rebus ipsis sit facta,
ratione cujus intellectus concipit illum res-
pectum, ad res ipsas cxplicandas. Secl intel-
iectus noster concipit Deum secundum omnia
qute necessario illi conveniunt in sua seterni-
tate seipsum amantem, et ut sic non concipit
in eo aliquam relationem rei, vel rationis,
nisi forte ad creaturas possibiles; deinde vero

pro Cajetano faclas. JEnervatur. Ad bsec concipit Deum, amantem, verbi gratia,
ut
et similia argumenta responderi solet, Deum Petrum, quem ad eeternam gloriam eligit, et
velle creaturam, partim esse denominationem tunc concipit relationem rationis ad illum,
rei, partim rationis ut enim est velle, est
;
et prasterea concipit occasionem vel funda-
reale quid ut autem dicitur esse velle bujus
; mentum illius relationis non esse sumptam
vel illius objecti, solum additur relatio ratio- ex Petro, qui ex se eodem modo semper
nis. Priori ergo ratione sumitur illa denomi- manet intelligit ergo esse fundatam in ip-
;

natio ab actu reali, qui necessario estin Deo; somet Deo, qui aliter se habet ad Petrum,
posteriori autem ratione illa denominatio non quam in priori signo se haberet ergo ne- ;

est simpliciter necessaria, sed libera, quia cesse est intelligere aliquid rei esse additum
ille respectus rationis non convenit necessa- Deo , in quo fundetur illa relatio rationis.
rio illi actui. Sed hsec responsio non expedit Tandem explicatur in hunc modum, nam heec
difficultatem tactam. Primo, quia respectus additio, qua; in seternitate intelligitur fieri in
rafionis proprie et in rigore sumptus, ut est Deo per actum liberum secundum diversa
quid fictum per intellectum, et in eo tantum signa rationis, tahs est, quod si in tempore
objective existens,nonestnecessarius utDeus fieret, realiter mutaretur Deus crgb non cst :

vere dicatur aliquid velle libere, nam, licet tantum adchtio rationis, sed vera et realis.
nullus intellectus tale aliquid fingat aut cogi- Patet consequentia, quia per solam additio-
tet,Deus vere et reipsa vult quod libere nem relationum rationis non mutatur Deus,
amat. Quis enim ponere potest illum amo- unde multi respectus hujusmodi illi ex tem-
rem dependentem a tali fictione, vel respec- pore conveniunt. Antecedens vero patet, quia
tu ? Si vero respectus rationis latius sumatur alias non esset inconvcniens illam additionem
pro fundamento, quod ex parte rei intel-
illo fieri Deo ex tempore, et consequenter posset
lectui nostro datur ad cogitandas res cum lioc Deus incipere in tempore aliquid velle libere,
respectu, sic revera non est aliquid fictuma quia si aliquod esset incommodum, maxime
ratione, sed aliquid reale, quod non potest quia mutaretur.
esse nisi vel denominatio extrinseca, vel ali-
quid reale intrinsecum habens respectum Improlaiw dicta sententia.
transcendentalem ad aliud quod noster in- , 11. Htec argumenta, si puram naturalem
tellectus concipit per modum verae relationis. rationem spectemus, adeo sunt difficilia, ut
Scd in prgesenti boc fundamentum non est de- partem hanc verisimilem et probabilem red-
 SECT. IX. QUOMODO CUM DIVINA LIBEKTATE STET 1MMUTABILITAS.
dere videantur; tamen si vere et digne sen-
tiamus de Deo, et niaxime prout fide doceinur,
nullo modo possumus buic assentiri senten-
tise, etiamsi oporteret iguorantiam nostram,
in omnibus lns difficultatibus expediendis,
confiteri.Atque ita Ferrar., 1 contra Gentes,
cap. 75, et recentiores D. Thom. Commenta-
hoc Cajetani placi-
tores, in 1 parte, graviter
tum rejiciunt ac reprehendunt. Fundamen-
tum est, quiaexilla Cajetani sententia inuttse
imperfectiones attribuuntur Deo. Primum
quod sit capax additionis perfectionis realis,
et quod haec additio ex parte facta sit in ee-
teraitate, ex parte vero non sit facta, sed ma-
neat in Deo illa capacitas non reducta ad ac-
tum. Respondet Cajetanushancperfectionem
non esse magnam, vel simpliciter simplicem,
sed tantum secundum quid, et ideo illa non
esse inconvenientia, quia sine tali additioue
Deus manet summe perfectus, et cum illa
non manet perfectior intensive, sed quasi ex-
tensive, quia in sua essentia continet emi-
nenter totam illam perfectionem. Quee rcs-
ponsio ex eo ab aliquibus improbatur, quod
absurdum esse censent ponere in Deo per-
fectionem aliquam diminutam, et secundum
quid. Sed hoc nisi aliquidaliud addatur, non
videtur esse magnum inconveniens, quia nos
admittimusin Trinitate perfectionesrelativas,
quee formaliter non sunt perfectiones simpli-
citer simplices, sed tantum in propriis gene-
ribus seu rationibus, et in eo sensu dici pos-
stmt perfectiones secundum quid.
1Quanquam, cum Cajetanus hocnon ad-
2.
mittat in relationibus, contra eurn majorem
habet ellicaciam argumentum. Et prseterea
censeo esse longe diversam. rationem de per-
fectionihus absolutis et de reiativis; perfeclio
enim relativa ex intrinseca ratione habet, ut
non possit esse perfectio simpliciter, absque
ulla imperfectione, quia illa oppositio non est
imperfectio, neque excludit a singulis rela-
tionibus omnem
aliam perfectionem simpli-
citer, et infinitatem iri genere entis, simul
cum infmita perfectione in proprio genere.
At vero perfectio absoluta ex hac generali ra-
tionenon habet, quod non sit perfectio sim-
pliciter ; alias nulla esse posset perfectio sim-
pliciter. Quod ergo aliqua perfectio absoluta
non sit simpliciter perfectio, semper prove-
nitex imperfectione admista. Nam cum ex
communi ratione perfectionis absolutae non
habeat repugnantiam cum aliqua alia perfec-
tione majori, vel cequali, quod secundum
propriam rationem talem repugnantiam ba-
149
beat, non est sine imperfectione. Maxime quia
omnis oppositio inter absoluta semper inclu-
dit imperfectionem, saltem ex parte alterius
extremi quod imperfectum est.
13. Ha>c autem generalis ratio magis de-
claratur et roboratur, descendendo in parti-
culari ad perfectionem de qua loquimur.
Primo quidem, quia si actus liber voluntatis
divince dicit aliquam perfectionem, interrogo
qusenam illa sit. Respondet Cajetanus esse
perfectionem liberalitatis misericordiee, aut
,
aut ajterius similis virtutis, quee per
jnstitiae,
actus rectissimae voluntatis exerceri potest.
At enim liberalitas, misericordia et justitia
perfectiones simpliciter sunt, alioqui non es-
sent formaliter in Deo. Quod si Cajetanus di-
cat liberalitatem, verbi gratia, in actu primo
esse perfectionem simpliciter, in actu autem
secundo esse perfectionem, non tamen sim-
pliciter, primum, loquendo, ut loquitur, de
actu secundo immanente, in terminis ipsis
involvit repugnantiam, quia actus secundus
de suo genere perfectior est quam primus.
Demde magnam imperfectionem tribuit Deo,
ponens in illo actum primum proprium et se-
parabilem a secundo, et actuabilem per il-
lum. Nec satis est, si quis dicat, talem actum
primum semper ac necessario esse in aliquo
actu secundo, ut, verbi gratia, liberalitatem
in actuali et simplici affectu ad honestatem
liberalitatis.Quia hoc non excludit quin res-
pectu alicnjus actus secundi sit vere actus
primus; nam ad illum ex se est in potentia,
et per illum constituitur in actu ultimo sub ea
rafione. Denique, *cur potius talis actus pri-
mus est perfectio simpliciter quamtaJis actus
secundus ? Certe hujus ratio reddi non po-
test, nisi ob aliquam perfectionem adjunc-
tam, et ea, quee in ipsismet terminis actus
primi et secundi imbibitur, est sufficiens ;
illa tamen satis declarat, talem nctum, tam
secundum, quainprimum, nonposse esseper-
fectionem simpliciter, quia neuter est actus
purus, cum inter se comparentur , ut po-
tentia et actus.
14. Secundo ille actus liber, qui in suo
ordine concipitur, ut secundus et ultimus,
ita ut secundum propriam realem perfectio-
nem et entitatem possitnon esse in Deo, et
consequenter simpliciter non esse hoc ipso ,
includit magnam imperfectionem quae enim ;
manifestior esse potest, quam posse non es*e ?
Dices postquam semel est, non potest non
:
esse. Sed,quid hoc refert ad excluclendam
imperfcctionem simpliciter ? Primum enira
|20 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

id non habet ex se, sed ad summum ex im- tali actui, ut vere ac proprie fiat ? Numquid
mobilitate, et constantia (ut sic dicam) divinse quod non sed modaliter distinguitur?
realiter,

voluntatis ; tamen si consideratur conditio et At hoc nibil refert, nam etiam modi ex na-
natura illius senon
perfectionis liberae, ei ex tura rei distincti per veram efficientiam pro -
repugnabit iterum non esse, cum absolute ducuntur, prEesertim quando non sunt cum
non sit ens necessarium. Secundo hoc ipsum, ipsa natura conjuncti, per naturalem resui-
scilicet, non esse ens absolute et intrinsece tantiam. Aut vero obstat quod tales actus,
necessarium absque illa hypothesi, est satis quando sunt, ex seternitate sunt ? Sed hoc
magna imperfectio, scilicet, absolute et sim- etiam nihil refert, nam creatio etiam vel il-
pliciter posse non esse. Quod tertio eviden- luminatio posset esse seterna cum vera effi-
ter inspici potest in actibus liberis, quos cientia. illud certe apparentius dici posset,
Deus habere potuit et non habuit, nec babe- illos actus non fieri, quia ex ipsa divina sub-

bit unquam; illi enim absolute nihii sunt
nunc, et cum esse potuissent, habent suam
non repugnantiam ad essendum, atque adeo
sunt simpliciter possibiles objective heec au-
tem est quasi transcendentalis imperfectio
creaturarum. lmo Sancti omnes radicem om-
nium imperfectionum creatorum entium in
hoc ponunt, quod ex se sunt nihil. Quarto
ex hoc necessario consequitur, quod isti ac-
tus quando sunt, non possunt esse suum
esse quidditative, et essentialiter
quod hujusmodi est,
cipi aut esse sub nihilo
stantia sunt, sicut Verbum divinum non fit,
quia producitur de substantia Dei. Sed licet
hoc sufficiat actus non possit dici
ut talis
;
creari, quia revera non fit ex nihilo, tamen
id non potest obstare quominus per veram
efficientiam fiat, quia non erit de substantia
Dei tanquam de essentia, sed tanquam de
subjecto.
17. Unde binc ulterius infertur, comparari
voluntatem divinam ad talem actum non so-
; nam ens lum sub ratione potentise activse, sed etiam
nunquam potest con- per modum potentiae receptivse, etferepas-
; ens autem quod sivee, ex qua educitur talis actus et quidquid

non est essentialiter suum esse, est ens par- proprise entitatis in ilio est. Quod quidem.lo-
ticipatum, finitum et imperfectum. cum non habet in exemplo adducto de pro-
15. Quinto proscipue ac principaliter ne- ductione Fiiii nam Filius ita producitur de
;

cesse est ut talis actus sit actualiter in re ip- substantia Patris, ut non sit aliquid distinc-
sa distinctus a divinavoluntate, si non ut res tum ab illa substanfia, sed simplicissimura
omnino enim neque ex neces-
distincta (hoc suppositum in illa subsistens, et idem cum
sitate sequitur, neque ab aliquo Catholico in illa. At vero hic actus, de quo loquimur, pro-

controversiam adduci potest), saltem ut mo- ducitur de substantia tanquam quid distinc-
dus vere distinctus in re ipsa a re modifica- tum ab illa. Unde intelligi non potest quin
ta hoc autem absurdissimum est. Sequela
; productio ejus sit vera effectio, et cum non
patet, quia bic actus clicitur realiter addi ipsi sit creatio. erit eductio ex pra>supposito sub-

voluntati ; additio autem realis sine distinc- jecto ; intercedit ergo ibi vera ratio potentiee
tionein re intelligi non potest, tunc prseser- activee et passivse. Et confirmatur, nam os-
tim quando additio talis est, ut possit non fie- tensum actum non esse ens neces-
est illum
ri. Minor autem multis modis probari potest sarium et per essentiam omnis autem actio,
;

ex supra de simplicitate Dei

dictis illa enim ; per quam fit, vel communicatur aliquod es-
distinctiomodalis aperte excludit a Deo om- se, quod non est de essentia rei productse,
nimodam simplicitatem. Quod ex terminis est vera effectio sequitur ergo esse in Deo
;

ipsis videtur evidens, quia simplicior est res aliquid vere factum, et quod non est Deus ;

nude sumpta, quam affecta modo in re ipsa niliil enim factum est Deus. ltem quia osten-

distincto, vel quam iliud constitutum, quod sum est illum actum non esse ens necessa-
ex ipsa et modo resultat. Item, quia compo- rium, neque essesuum esse per essentiam;
situmnihil aliud est, quam constans ex ex- ergo non est Deus.
tremis in re ipsa distinctis, ut supra dice- 18. Ultimo denique sequitur, talem actum
bamus. esse verum accidens divinae subslantiae, et
16. Ex quo ulterius necesse est ut voluntas productionem ejus non solum esse effectio-
divuia comparetur ad talem modum, ut vera nem, sed etiam imperfectam,nempe acciden-
potentia ad suum actum distinctum, idque talem. Sequelam probo primo ex definitione,
duplici ratione. Primo in ratione potentiae quiailie actus potest adesse et abesse, et
elicientis ac vere efficientis ;
quid enim deest alioqui est extra totam substantiam rei, qua&
 SECT. IX. QUOMODO CUM DIVINA LIBERTATE STET IMMUTABILITAS- 121
sine illo esset integra consummata sub-
et non sunt, utrumque asserendo, omnes diffi-

stantialiter. Dicent fortasse non posse adesse cultates optime expediuntur. Nam, si hujue-
et abesse, quia si adest, non potest abesse, modi actus addunt aliquid reale, faci-
liberi
neque e converso. Sed boc frivolum est, tum le iutelligitur, quo modo formaliter consti-

quia inde ad summum fit esse accidens inse- tuant Deum volentem libere si autem illud ;

parabile ;tum etiam quia ad rationem acci- quod addunt non est distinctum in re a vo-
dentis necesse non est ut possit adesse et luntate divina, cessant incommoda, quse ex
abesse in sensu compositionis, sed sufficit in opinione Gajetani inferri videbantur. Et ita
sensu divisionis, id est, quod quantum est etiam intelligitur optime, quo modo in his
vel ex se, ita sit extra substantiam rei, ut actibus sit immutabilitas nam id quod ad-;

possit adesse vel abesse ab illa, sive possit dunt, ex seternitate additur voluntati divin&e,
unum post aliud succedere, sive non. Aliter quia, cum Deus habeat infinitam scientiam,
dici posset,hunc actum non esse accidens, nihilhabet quod expectet ad omnem liberam
quia non est res distincta, sed modus. Sed determinationem, et cum vohmtas ejus sit
hoc etiam nullius momenti est, quia modus infinite perfecta, non debet manere suspen-
non est extra latitudinem accidentis, ut in- sa, et quasi anceps per infinitam aeternita-
ductione facile ostendi potest, et infra tracta- tem, etideo ab aeterno habet omne suum de-
bitur. Unde etiamde actibus nostree volun- cretum liberum. Et quia id quod addit tale
tatis nondum est exploratum, an sint res, vel decretum omnino identificatur ipsi Deo, ideo
modi distincti, cum tamen constet esse acci- et sine ulla umbra mutationis additur, et in-
dentia. Tandem ille actus liber, prout estmo- separabile et immutabile manet.
dus divinee voluntatis, aut est substantia, vel
Refellitur explicatio et defensio.
accidens, non enim est medium
non est au- ;

tem substantia, quia increata esse non po- 20. Verumtamen hic modus dicendi et con-
test, cum ab illa distinguatur, neque etiam jungit alia impossibilia ac repugnantia, et il-
ereata, quia non posset esse intra Deum, aut lis positis, non potestadhuc potissima incom-
actuare divinam voluntatem. Neque etiam moda illata evitare. Quapropter difficultatem
potest esse substantia tanquam modus sub- non solvit, sed auget potius. Declaro sin-
stantialis increatse substantiae, cum nullo mo- gula : namimprimis in universum est impos-
do ad constitutionem, vel completum sub- sibile, quod aliqua duo absoluta ita se ha-
stantiae pertineat ; relinquitur ergo ut sit ac- beant, ut unum possit existere alio non exis-
cidens. tente, et tamen quod in re non distinguam
tur. Quod principium late probatum est su-
Explicatur et defenditur prrecedens pra tractando de distinctionibus rerum, et in
sententia.
prsesenti statim specialiter probabitur. At di-
19. Viderunt hsec incommoda nonnulli ex vina voluntas, et haec perfectio libera quse
defensoribus opinionis Cajetani, et jure ve- illi addi dicitur, ita comparantur, quod vo-
riti sunt illa admittere, ideoque ad illa vi- luntas divina potest absolute loquendo exio-
tanda conati sunt ita illam declarare, aut tere, non existente in rerum natura tali per-
temperare, ut dicant, hos actus seu perfec- fectione libera ; ergo non potest mente con-
tiones liberas aliquid quidem addere perfec- cipi, ut in re sint omnino idem sine ulla dis-
tioni necessariae Dei, illud vero additum in tinctione in re. Quod declaratur in actibus
Deo actu existens, nullo modo distingui ex liberis, qui essepossent in divina voluntate,
natura rei a perfectione necessaria ipsius et de facto non sunt. Necesse est enim vo-
Dei.Quia haec duo non videntur repugnan- luntatem divinam distingui ab illis tanquam
quod addatur aliquid, et illud
tia, scilicet, ens a non ente, vel tanquam ens actu ab
non sit distinctum nam hoc ipso quod ad-
; ente possibili, quee distinctio non est certe
jungitur substantiee Dei, fit ipsa substantia conficta per intellectum, sed in rebus ipsis
Dei. Filiatio enim divina, verbi gratia, ali- conspicitur. Unde si illa duo considerentur
quid perfectionis addit essentiee Dei secun- secundum esse essentise, distinguuntur ma-
dum se consideratae, quod additum per Filii xime ex natura rei ; nam voluntas habet es-
generationem producitur,vel comproducitur, sentiam actualem necessariam, perfectio au-
utmore nostro loquamur, et tamen non est tem libera habet essentiam possibilem, vel
distinctum ullo modo in re a substantia Dei; contingentem (late sumpto vocabulo contin-
ergo, etc. Quod si haec duo incompossibilia gentis prout omni necessario opponitur); haec
 12 2
DISPUTAT. XXX QUID UEUS SIT.

autem non solum est distinctio, verum etiam est essentialiter Deus, quia non est Deus per
prima diversitas, quse inter reales essentias participationem, sed verus Deus nulla au- ;

reperiri potest, ut constat ex dictis in dispu- tem res potest esse verus Deus participative,
tatione 28. Tota autem hsec diyersitas inter- aut accidentaliter ergo necesse est ut sit
;

cedit etiam inter voluntatem divinam, et essentialiter Deus. Probatur jarn falsitas con-

perfeciionem liberam, quse de facto illi addi- sequentis ; nam cum Deus sit ens per se ne-
ta est ;
etiam heee perfectio libera ex
nam eessarium, et hoc sit maxime proprium ejus,
se prius natura fuit sub esse possibili, quaru et in quo primario distinguitur a quolibet alio
actuali, ethabet essentiam possibilem, quae, ente, impossibile est quod aliquod ens libe-
quantum est ex se, potujsset non actu esse ; rum sit essentialiter Deus.
hujusmodi autem res ejusclem est essentise, 22. Et declaratur hoc ex quadam recepta
sive actu existat, sive non ergo eamdem
; doctrina Sanctorum et Theologorum omnium,
distinctionem retinet a quacunque alia es- qui docent, processiones divinas ad intra,
sentia, a qua ex se distinguitur in esse es- etsi voluntarise sint, non tamen posse esse

sentiae. Eo vel maxime, quod necesse est liberas propria libertate indifferentioe, quo-
etiam esse existentiae esse distinctum a parte niam quselibet persona procedens est verus
rei in hujusmodi rebus nam esse existentiae
; Deus, cui repugnat indifferentia ad essendum
voluntatis divinae est esse per essentiam in- et non essendum, quia de ratione ejus est
trinsecenecessarium autem existentiae
; esse intrinseca necessitas essendi. Unde haeretici
illius non est ita necessa-
perfectionis liberse Ariani, ut docerent Filium esse creaturam,
rium, sed absolute loquendo, potuisset non asserebant voluntate Patris libera fuisse pro-
esse ergo iropossibile est quod tale esse sit
; ductum. Quam consecutionem Concilia et
unum et omnino idem in re ipsa. Sunt ergo sancti Patres existimarunt necessariam, et
incompossibilia et repugnantia illa cluo quse ideo antecedens illud hseresis damnarunt, ut
simul conjungit illa sententia, scilicet, esse videre licet in Hilar., lib. de Synod., anath.
perfectionem liberam, realem, et quse abso- 24, et in Concil. Tolet, XI, in confessione fi-

lute possetnon esse, et nihilominus quando dei, de Trinitat., cap. 10, et D.

et Aug., 45
est, non esse in re distinctam a perfectione Thom.,1 part., q. 41, art. 2, et aliis Theolo-
necessaria Dei, et voluntatis ejus. gis. Existimarunt ergo esse impossibile, ali-

21. Jam vero facile est ex his elicere alte- quid quod ex voluntate libera habet ut sit,
ram partem quam proposuimus, et deducere vel non sit*esse Deum. Et similiter existima-
eaclem vel similia incommoda, qua? ex bac runt impossibile aliquid reale esse intra
posilione sequuntur. Unum et maximum est, Deum, quod, simpliciterloquendo, possitesse
aliquid quod ex se est nihil, ct reipsa pos- et non esse. Et in hoc cernitur evidens dis-

set manere sub nihilo, esse vere formaliter crimen inter hoc additum liberum quod ab
ac essentialiter Deum;
et e converso aliquid hac sententia fmgitur, et id quod secundum
quod nunc vere et essentialiter Deus,
est rationem intelligimus divinas relationes ad-
tale esse, quod absolute loquendo, posset dere ad divinam essentiam nam hoc tam ;

non hoc autem maxime pugnat cum

esse ; absolute et simpliciter est ens necessariunx,
Deo. Sequela videtur evidens ex bis quce do- sicut ipsa essentia ciivina; et icleo potest
cet illa sententia ; nam si perfectio libera in esse in Deo, et iclem cum Deo, et essentia-
re non distinguitur ab essentia Dei, ergo in- liter Deus, quod secus omnino est in illo li-
cludit in se totam perfectionem divino? es- bero addito.
sentiee; ergo est essentiahter Deus. Item, 23. Preeterea sequitur ex illa sententia,
quia vel illa perfectio est Deus, vel non. Si perfectionem divinam realem, prout nnnc est
non est Deus, sequuntur multa inconvenien- in rerum natura, talem esse, ut partim ne-
tia supra illata, nimirum aliquid esse in Deo, cessario sit, partim potuerit non esse, quod
quod non est Deus, vel (quod mirabilius est) admictere non minus est absurclum in sim-
omnino idem cum Deo, quocl ta-
aliquid esse plici entitate, quam per modum compositio-
men non sit Deus. Item si non est Deus, nec nis. Utcunque enim intelligatur, includit im-
substantia increata erit ; ergo vel erit sub- perfectionem, et diminutionem quamdam in
stantia creata, vel accidens, et nihilominus ipso esse quoad eam partem, vel quasi par-
erit aliquid indistinctum a Deo, quae pmnia et tem, C[ua3 posset non esse. Unde quo magis
similia sunt absurda et repugnantia. Si au- haec imperfectio attribuitur ipsimet simplici
tem illa perfectio libera est vere Deus, ergo entitati Dei, eo cum majori absurditate et
 QUOMODO CUM DIVINA LIBERTATE STET IMMUTABILITAS.
SECT. IX. 123
inconveniente illi reali hic autem fit additio realis, et aug-
attribuitur talis imperfectio. ;

Prseterquani quod majorem involvit repu- mentum reale extensivum nam in divina ,

gnantiam, quoduna simplex entitas in uno voluntate secundum se non erat formaliter
simplicissimo esse includat duas condi- illas illa perfectio libera ; ergo augetur extensive
tiones, necessitatis essendi, ad et potentia? ejus perfectio per aclditionem illius ergo est ;

non essendum. Nam si illa entitas habet unum necessaria aliqua vera actio, vel productio
simplicissimum esse, ergo totum illud est ab qua id fiat. Neque obstare potest, quod illud
intrinseco necessarium, et prout tale est, est augmentum, vel adclitio fiat cum identifica-
de essentia illius entitatis ergo impossibile ; tione ; nam potius ad hoc videtur requiri ma-
secundum idem omnino
est ut illamet entitas jor efficacia ; nam magis est facere, ui duo,
esse reale sit ens contingens quantum ad cjuee secundum se erant clistincta, coalescant
aliquid, quod absolute posset non esse et in unum quam quod uniantur in
simplex, ;

manere sub nihilo. Atque hoc modo facile autem perfectio libera et necessaria
preesenti
possunt applicari fere omnes rationes supra secundum se, seu prsecisa actione vel deter-
factse ; nam licet heec evasio unum inconve- minatione divinee voluntatis, ita sunt distinc-
niens evitet, nempe compositionem, tamen tee, ut altera sit non ens seu ens possibiie

alia evitare non potest, et divinse entitati non tantum, altera sit ens necessarium; ergo
solum pugnantia tribuit, sed etiam multa, ut illud ens possibile sit non solum ens actu,
quee imperfectionem includunt", prout satis sed etiam sit ipsummet ens necessarium sine
declaratum est, et in tertio membro magis ulla distinctione ab illo, magna certe vis, et
explicabitur. plusquam efficacia requiritur. Etenim si illa

24. Hinc ergo facile ostendi potest, quod perfectio libera ex ente possibili fieret ens
ultimo loco de preedicta sententia diximus, actu, uniturn tantum enti necessario, et non
nimirum augere potius difficultatem, quam unum cum illo, necessaria esset efficientia
expedire. Primo quidem, quia e duobus al- vel actiomulto ergo magis necessaria est,
;

terum hic dicendum est scilicet, vel Deum , utnon solum fiat ens actu unitum, sed etiam
velle creaturam quam posset non velle, nihil unum. Et confirmatur exemplo filiationis di-
reale addendo suee voluntati, vel addere ali- vinee ; nam quia persona Filii ratione filiatio-
quid reale suee voluntatf, quod reipsa posset nis acldit nostro modo intelligendi ahquid
non addi illi, et illud, quod additur, ita trans- necesse est ut illud
realitatis divinee essentias,
fundi (ut sic clicam) in divinam substautiam, habeat per realem originem et productionem,
ut nullo modo ab ea maneat distinctum in etiainsi illud additum non sit in re distinctum
re; si autem hsec duo inter se conferantur, ab essentia, et idem est de persona Spiritus
ut minimum seque difficile intellectu est hoc Sancti ; ergo idem est in praesenti dicendum,
posterius ac illud prius. Imo hoc posterius si actus liber ut sic addit aliquicl realitatis,
videtur directe demonstrariimpossibile,etin- seu perfectionis Dices etiam paterni-
realis. :

volvens contradictionem, ut argumenta facta tas intelligitur aliquidaddere essentiee, sine

declarant. Illud vero prius licet fateamur, esse
obscurissimum, non tamen positive demon-
stratur impossibile, etconabimur respondere
ad argumenta, quibus id ostendi videtur.
Aliunde vero illud prius nullam Deo tribuit
imperfectionem, sed potius emineutiam quam-
dam, quee vel hoc ipso quod humanum cap-
tum superat, est consentanea divinee excel-
lentiee. Posterior autem modus
dubio imperfectiones multas
declaravimus.
ulla reali emanatione. Respondetur hoc ve-
rissimum esse, quia persona Patris non so-
lum secundum absoluta, sed etiam secundum
relativa, est omnino ens a se, quod declarant
Theologi per notionem ingeniti; heec autem
conditio non potest convenire actui libero,
quia ut sic non est ens necessarium, nedum
omnino a se, et ideo omnino necessarium vi-
includit sine detur, ut fiat ens per aliquam actionem.
, ut paulo antea 26. Dices, esse aliam differentiam, quod
Filius est res distincta a producente actus ;

Quibus addo non vitari inconveniens

25. autem liber non est res distincta a voluntate
supra illatum, scilicet, ad hanc realem additio- divina. Sed contra ; nam hoc ipsum est, quocl
nem necessarium esse intelligere in divina ex argumento deducitur, nimirum illum actum
voluntate aliquam realem productionem, aut debere esse clistinctum, quia effectus, et pro-
effectionem , aut quovis alio nomine nuncu- ductus. Filius enimnon ideo producitur, quia
petur. Quia realis additio, vel augmentum est distinctos, sed potius e converso, quia
reale non potest intelligi sine productione producitur ideo distinguitur sic ergo in
,
;
 ,;

424 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

prsesenti , si actus liber talis est , nt suarn ac- creare mundum, verbi gratia, necessario in-
tualeru entitatem et perfectionern non possit telligimus Deum prsecognoscere hunc actum
liabere in rerum natura sine aliqua actione ,
volendi creare mundum, ut sibi possibilem,
recte concluditur esse distinctum. Uncle cum et non necessarium; cognoscit ergo illum
ei tribuitur aliquid, quod sine efncacitate ba- actum, et realem perfectionem liberam ejus,
bere non potest, etsimulclicitur in re non dis- ut indiiferentem ad esse et non esse ; ergo ut
tingui ullo modo asuo principio, contradictoria indifferentem ut sit Deus, vel ut sit nihil,

dicuntur. Ac preeterea quacunque ratione quia si non sit, nihil erit ; si autem sit, erit
asseratur esse in Deo aliquid factum vel qua- Deus cum non possit esse nisi in Deo. Falsi-
,

si faclum per voluntatem liberam, est omnino
absurdum, et a sana doctrina alienum. Acce-
dit, quod necessarium erit fateri, esse in Deo
perfectionem aliquo modo pendentern ab ac-
tuali existentia creaturee, aut facta, aut futura
tas autem consequentis, et ex se nota vide-
tur, et declaratur amplius, tum quia iUamet
magna imperfectio, et con-
indifferentia est
sequenter repugnat rei, quse formaliter possit
esse in Deo tum etiam quia illa indifferentia
;

in sua propria duratione; enim perfectio illa repugnat cum esse Dei, de cujus intrinseco
libera, quam babet Deus, ex eo quod libera- conceptu est necessitas essendi. Unde in ipsis
liter voluit mundum creare, ita dicit habitu- terminis involvitur contradictio. Imo etiam
dinem transcenclentalem ad creaturam ut exi- generalius loquendo impossibile est intellige-
stentem aliquando, ut nullo modo possit esse re, duas res, incmdentes in suis propriis con-
in Deo sine tali existentia creaturee at hoc ; ceptibus oppositas ac repugnantes rationes,
certe absurdissimum est quod nimirum in-
,
esse inclifferentes, ut distinguantur, vel iden-
digeat Deus ullo modo creatura sua ad ha- tificentur sed Deus et hsec perfectio libera
;

bendam aliquam perfectionem, sive magnam, babent omnino oppositas rationes namDeus ;

sive parvam, sive intensivam, sive extensi- dicitur esse ens necessarium, illa autem per-
vam. fectio dicitur esse ens non necessarium er- ;

27. Denique addere possumus exemplum go impossibile est ut in eamdem omnino ,

ex recepta sententia inter graves Theologos. simplicem et indivisibilem entitatem coales-

,

enim absurdum existimant admittere in

II li cant.
Deo relationes reales ad creaturas ut actu
Quarta et communis sententia.
existentes, et ab illis ut sic dependentes, quia
impossibile existimant afiquid reale esse in 29. Capreolus quid addat communi senten-
Deo ,
quod ab actuali existentia creatura?. tice. Est igitur quarta sententia, quce affir-
pendeat, sive ut a termino, sive ut a condi- mat actum liberum Dei praeter actum neces-
quacunque alia ratione,
tione necessaria, sive sarium, qui est ipsum velle divinum absolute
quia quidquid est in Deo necessario est , sumptum solum addere relationem rationis
,

Deus, et ideo nullo modo potest non esse ad aliquod objectum creatum et quoad hunc ;

quod autem aliquo modo pendet a creatura respectum potuisse esse non esse, licetac- et
potest non esse, sicut illa. Si qui vero sunt tus ipse necessarius sit. Hanc sententiam do-
Theologi ut Nominales qui has relationes
,
,
cet Gapreolus, in 1, dist. 45, q. 1, art. 2, ad
tribuant Deo, ideo icl faciunt, quia existimant argum. cont. 1 et 2 concl. Quanquam achtat
relationemi nihil rei addere intrinsece subjec- aliquid,quod a nobis prsetermissum est, quia
to seufundamento, sed solum positionem, seu nec in rigore verurn, neque acl hanc rem ex-
concomitantiam termini, omnes tamen pro plicandam necessarium videatur; dicit enim,
comperto habent nullam veram rem etiam divinum velle addere imprimis directionem
respectivam, quaa in Deo sit, posse aliquo divini intellectus ostendentis voluntati tale
modo pendere ab existentia creaturae multo ;
objectum et proponentis illud ut volendum,
,

ergo magis id dicendum est de re et perfec- et quoad boc dicit addere aliquid reale non ,

tione absoluta, qualis est actus voluntatis. tamen realiter distinctum, sed secundum ra-
28. necesse est juxta contra-
Prseterea, tionem. Possumus autem a Capreolo interro-
riam sentenliam admittere realitatem quam- gare, an heec directio divini intellectus sit li-
dam seu realem perfectionem ex se indiffe-
, bera, vel necessaria ; si enim est necessaria,
rentem, ut sit nihil, vel ut sit Deus, quod per ergo non recte dicitur, velle Dei liberum
se incredibile est, et graviter offendit. Seque- addere hanc directionem nam determinatio ;

la declaratur, nam si concipiamus Deum in libera non addit ea qua; necessaria sunt , sed
aeternitate prius ratione, quam velit aut nolit potius illa supponit, el solum intelligitur ad-
 SECT. IX. UUOMODO CUM DlVllNA LIBERTATE STET 1MMUTAB1L1TAS. 425
dere id quod est indifferens. Si vero illa di- solute loquendo potuerit necesse non velle,
primuni augetur difficultas;
rectio est libera, est, ut actu velle creaturam aliquid addat
nani de queerenduin erit quid addat, qua-
illa preeter posse velle, seu preeter actum volendi
tenus libera est et deinde interrogabimus
; necessarium, quo Deus amat seipsum osten- ;

ulterius, an illa directio sit formaliter libera sum est autem non addere aliquid rei ; ergo
ut preecise est ab intellectu hoc non ad- ; et necesse est ut addat aliquid rationis.
mittet Capreolus est enim falsum, et alienum
;

Proponuntur difficultates dictce sententice prce-

a doctrina D. Thomee, ut nunc suppono vel ;

sertim quoad additionem rationis.

est libera per denominationem a voluntate, et
sic falsum est, qnod velle liberum addat hanc 31. Sed heec sententia habet etiam sum-
directionem, cum potius ipsa directio deno- mam difficultatemprimo quia relatio ra-
:
,

minetur libera ab eo quod addit velle libe- tionis aut sumitur in rigore ac formaliter, aut
rum. late ac fundamentaliter. Priori modo est quid
30. Scotus an nobiscum sentiat. Omissa fictum, et solum est in intellectu considerante,
ergo hac parte, de qua etiam alii auctores et unum ad aliud, per modumre-
comparante
nihil dicunt, tractanda est altera de respectu ]ati quod in se relationem non habet boc
, ;

rationis, quam fere alii sequuntur, preesertim autem modo non potest velle liberum Dei in-
Ihomistee, Ferrar., 1 contr. Gent., cap. 75 et cludere relationem rationis, quia etiam si in
76, el alii recentiores, \ p., q. 19, art. 2, 3 et nullo intellectu talis relatio consurgat, Deus
7, et Sflvest., in Confiato 1 part., q. 19, art. in re ipsa vere et realiter vult tale objectum,
2 , ubi referens et declarans opinionem Caje- Nec quidquam refert, quod Capreolus signi-
tani, nihil aliud de ea dicit quam heec ver-
,
ficat, et Scotus probabile censet, hanc relatio-
ba : Videani isti quid lioc importet; et deinde nem necessario consurgere in intellectu divi-
aliter rem declarat. Solet heec sententia tribui no tum quia
: satis incertum est, an relationes
Scoto, in 2, dist. 45, sed ibi per vo- solum dicit rationis fabricentur suo modo per divinam
litionem liberam Dei consurgere relationem scientiam, quee res prout in se sunt intuetur
in re volita, quam dicit nec esse realem, nec sine ulla improprietate analogia, aut fic- ,

rationis stricte, id est, quee consurgat per ac- tione tum maxime quia,
; licet id gratis de-
tum intellectus, nam hanc dicit consurgere mus, non potest quidquam referre illa relatio,

per actum seu comparationem voluntatis. Un- ut consurgens per intellectum Dei ad com-
de quatenus voluntas est potentia rationalis ,
plendum seu constituendum velle liberum
potest illa relatio dici rationis, quam dicit Sco- Dei, ut actu terminatum ad creaturas. Quia
tus terminari in Deo ad aliquid absolutum, non prius secundum rationem Deus vult libere
declarat tamen quid sit illud absolutum, nec creaturam ,
quam intelligat se velle libere
quam relationem addat in voluntate Dei ter- creaturam , et intelligendo fabricetur
respec-
minatio libera ad creaturas. Favet autem huic tum ergo id quod addit velle liberum
rationis ;

sententiee, in 1, d. 39, ubi ait, libertatem Dei utsic, non est ille respectus rationis, sed aii-
esse perfectissimam, et ideo non consistere quid prius ipso. Et confirmatur primo, nam
in indifferentia ad actus diversos, sicut est in Deus per voluntatem ut sic vult libere ergo ;

nobis , sed in indifferentia ejusdem omnino ac- id quod additvelle libere, per voluntatem ad-
tus ad diversa objecta. Unde sentit, termina- ditur, non per intellectum, ibrmaliter loquen-
lionem ad objectum creatum nihil reale ad- do ergo respectus ille rationis qui consurgit
;

dere divinee voluntati, alias libertas Dei con- per actum intellectus ut sic, non potest esse
sisteret in indifferentia non tantum ad objecta, id quod formaliter addit velle liberum supra
sed ad perfectiones liberas , et inter se repu- velle necessarium. Tandem
confirmatur, quia
gnantes ac contrarias. Atque ita omnes Sco- illerespectus rationis, etiam ut dicitur esse
tistee in hanc sententiam inclinant et ex- , objective in actu intellectus divini, est quid
presse Lychetus eam tenet in dist. 46, ubi confictum et nihil; ergo non potest consti-
Gabr., et Ocham, et alii Nominales docent, tuere tormaliter Deum volentem libere crea-
velle liberum Dei ut sic nihil rei addere supra turas, nec tanquam tota forma, nec tanquam
velle necossarium, sed esse omnino idem ;
aliquid complens vel ultimate constituens il-
nihil autem dicunt de relatione rationis. Et lam. Unde Capreolus supra expresse decla-
videtur prsedicla sententia necessario sequi rat hunc respectum non constituere forma-
,

ex impugnationibus aliarum ; cum enim vere liter determinationem liberam Dei, ut sic,

ac proprie Deus velit libere creaturas , et ab- sed consequi ad illam. Quod quidem erit ve-
126 DISPfJTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

rum de respectu rationis in prsedicto rigore damentum ergo ejus non in aliqua re extrin-
sumpto secl juxta hanc expositionem non-
;
seca, sed in ipso Deo quserendum est.
dum est explicatum, quod queerimus, scilicet, 33. Et sine dubio ita esse videtur ; nam
quid formaliter addat determinatio libera na- Deus ex se solo se libere determinat, ut hoc
turali actui voluntatis divinee, quia, si relatio velit potius quam illud, et ideo non videtur
rationis consequitur ex determinatione lifce- ille respectus posse prius in alio fundari,
ra, ergo est determinatio libera ante ilium quam in ipsomet Deo. In quo est magna dif-
respectum quid ergo addit actui necessario
;
ferentia inter volitionem liberam et scientiam,
ut sic ? etiam quatenus dicitur scientia visionis et ,

32. Si ergo dicatur addere fundamentum dicitur aliquomodo contingens aut Hbera,
illius respectus, seu (quod idem est) addere quatenus posset sub tali ratione non esse, si
respectum rationis fundamentaliter quod ,
res non essent futurse. Intercedit ergo diffe-
erat alterum membrum supra positum tunc , rentia inter hanc scientiam et voluntatem ,

restat inquirendum, quid sit hoc fundamen- quod scientia, ut ex simplici intelligentia fiat
tum. Fundamentum enim relationis rationis, visio, et preeter res possibiles se extendat ad

quod ex parte rei sumitur, aliquid reale esse reprsesentandas res existentes, supponit in
debet; nam si esset aliquid rationis, proce- objecto aliquam varietatem pro aliquo tem-
deretur in infinitum, et totum esset mera fic- pore, cui eeternitas coexistit, vel saltem sup-
tio ; aliquid ergo supponiturin re, quod oc- ponitaliquoddecretum liberum divinee volun-
casionem proebet intellectui ad fabricandum tatis, et ita ibi intelligi potest extra ipsam

respectum rationis, et illud vocamus funda- scientiam aliquod fundamentum, vel princi-
mentum ex parte rei. Hoc ergo fundamen- pium illius relationis; at vero in voluntate

tum in pra?sentia esse
aliqua res extra Deum extrinsece denomi-
nans ipsum, vel aliqua res intraDeumipsum.
Primum dici non potest in preesenti, quia, ut
contra primam opinionem ostenclimus, Deus
non dicitur volens per extrinsecam denomi-
nationem. Nec cogitari potest a quo prove-
non potest, nisi vel
nihil supponi potest, sed omnis varietas, quee
in objectis intelligi potest, ab ipsa voluntate
trahit originem. Et ratio a priori est, quia
scientia, etiam ut terminata ad talia objecta
contingentia, non est in se formaliter libera,
sed necessaria ex prsesuppositione talis ob-
jecti existentis, vel futuri at vero voluntas ;

niat illa extrinseca denominatio nam vel ; ut terminata ad talia objeeta est formahter li-

provenit a creatura possibili ut sic, et lioc bera, etideo illa relatio in scientia posset in-
non, tum quia alias illa non esset denomina- telligi per modum cujusdam respectus resul-
tio libera, sed necessaria; tum etiam quia tantis necessario in ipsa, posito altero extre-
esset indifferens et communis omni rei possi- mo, scilicet, objecto scibili, in esse veri scu
bili.Vel provenit a creatura, ut existente,vel scibilis; in voluntate autem non potest ita

futura aliquando, et boc etiam dici non po- intelligi, sed primo ac per se originem tra-
test quia omnis creatura est, vel futura est,
;
hit ab ipsamet vohmtate, omnibusaliis eodem
eo quod Deus per voluntatem suam libere modo se habentibils ; et icieo intime in iila

vult eam esse ergo relatio, quam Deus, ut

; esse debet fundamentum talis respectus.
actu volens, dicit ad talem creaturam, non 34. Tunc ergo inquirendum restat,
ulterius
potest fundari in denominatione sumpta ab quid sit fundamen-
in divina voluntate tale
ipsa creatura ut existente, vel futura. Unde tum. Aut enim est ipsum velle Dei necessa-
acute Henricus, Quodlibeto 9, qua?stione pri rium ut sic, aut aliquid ei additum primum ;

ma, distinguit in Deo duplices relationes ra- dicinon potest, tum quia illud fundamentum
tionis : qucedam sunt, quse secundmn rem semper ac necessario est posito autem eo- ;

preesupponuntur aliquo modo in creatura, et dem fundamento et termino eadem relatio

per quamclam correspondentiam (ut ipse ait) nata est consurgere, sive rationis, sive realis ;

formantur m
alio extremo, scilicet Deo, et esset ergo illa relatio non libere, sed necessa-
hujusmodi sunt relatio creatoris, domini, et rio tum etiam quia ex modo concipiendi
;

similcs, quse actionem transcuntem conse- nostro constat. ex solo velle Dei necessario,
quuntur. Alia? vero sunt, quse per se primo ut sic, nullam nobis prseberi occasionem ap-
formantur in ipso Deo, ut relatio prcedesti- prehenclendi relationem aliquam, vel habitu-
nantis, eligentis, etc. Inboc ergo genere col- dinem ad objecta creata, quia per illud velle,
locundus est bic respectus, quem intelligimus ut necessarium, solum concipimus Deum ut
eonsequi ad determinationem liberam fun- ; se amantem ; ergo in illo velle ut sic nulla
 QUOMODO CUM DIVINA LIBERTATE STET 1MMUTAB1L1TAS.
SEGT. IX. 127
relatio ad creaturas, ut in se ipsis sentaneum, quodque ab omni imperfectione
rationis
existentes, fundari potest. Si autem dicatur alienum sit, etiamsi modum, quo id Deo con-
secundum, inciditur in opinionem Cajetani veniat, non assequamur ;
ideo in hoc puncto ;

iilud enim additum, aliquid rei est, non ra- hsec asserenda esse censeo. Primo, Deum ve-
tionis, quia est fundamentum ex paite Dei et re, proprie, et sine metaphora veUe, etamare
volitioiiis ejus, ut cum illo respectu concipi ea quae libere vult, vel amat quseque potuit ,

possit; ostendimus autem jam hujusmodi fun- non amare. Hoc satis probatum est ex dictis
.damentum non esse aliquid rationis, sed rei. contra primam sen:entiam. Et confirmari po-
Rursus illud non potest esse aliquid necessa- test ex divina scientia; nullus nainque nega-
rium, tum quia dicitur esse quid additum bit, Deum proprie scire res creatas existere,
ipsi velle necessario tum etiam quia non id enim non solum est manifestum in Scri-
,

magis possetesse fundamentum, quamipsum ptura Vidit (dicitur) Deus cimcta quce fece-
:

velle necessarium ut sic; ergo erit aliquid rat, et similia, sed etiam est ex se evidentis-
liberum, quo Deus proxime ac forrnaliter con- simum, ut infra attingemus, et tamen de illa

stituitur actu volens creaturas hoc autem ip- ; scientia est fereeadem difficultas, quid addat
sum est quod Cajetanus asserebat. Et confir- Deo, cum potuerit non esse in illo, si res
matur primo, quia impossibile est transire a creata^ non extitissent; ergo.
contradictorio in centradictorium, nisi facta 36. Secundo dicendum est, Deum velle
aliqua mutatione, vel additione in altero ex- creaturas actu reali sua1 voluntatis, seu po-
tremo ; sed Deus quatenus prajcise volens tius, qui est sua volunlas, et sua essentia.
actu necessario ut sic non est volens creatu- Hoc probant, qua? circa ultimam sententiam
ras (loquor semper
de voluntate creatura- objecta seu proposita sunt ,
quia Dens non
rum in se, ut omittam complacentiam earum potest esse volens, sive seipsum, sive quam-
secundum esse, quod babent in Deo, et quoe cunque rem aliam, per aliquid fictum vel ima-
si Deo est, necessaria est, et non libera),
in ginarium, sed per aliquid quod in re ipsa
etdeinde intelligitur volens creatnras; ergo subsistat, vereque in ipso sit, quia vere et
necesse est ahquid esse additum, vel ipsi, realiter vult et amat. Item, quia si Deus cons-
vel creaturis, ratione cujus intelligatur in- titueretur volens per compositionem, consti-
ter ea esse illa babitudo, quae antea non erat; tueretur per formam realem illum in re ipsa
sed non potest additio intelligi facta creatu- aflicientem, et non per ensneque rationis,
ris, ut ostensum est; ergo esse debet in vo- neque ex parte seu completive sed
totaliter, ,

luntate divina. Tandem, quia alias si Deus omnino per realem formam et intrinsecam,
suo velle seterno sine ulla prorsus additione quia totus effectus formalis esset intrinsecus
rei, sed rationis tantum, posset velle libere et realis, ut est in nobis, et in Angelis ergo ;

creaturas, ergo etiam in tempore posset in- multo magis, cum coustituatur Deus volens
cipere illas velle sine ulla sui mutatione, quia creaturas simplicissimo modo, tanquam pu-
mutatio non fit sinc aliqua additione, vel rus actus, solum constituitur suo reali et in-
ablatione reali sed quamvis Deus ex non vo-
; trinseco veUe. Tandem boc est evidentissi-
lente inciperet esse volens creaturas, nibil mum in scientia; nam Deus non intuetur
reale adderetur, sicut neque in eeternitate ad- creaturas, ut existentes in aliqua differeniia
ditur, etiamsiex aeternitatc velit creaturas ; temporis, nisi per scientiam suam, tanquam
ergo non mutaretur, etiamsi inciperet amare per formam (locpaimur modo nostro) realem et
creaturas in tempore, neque etiamsi amare intrinsecam sibi, et non peraliquid extrinse-
desineret, quas antea amabat. cum vel per aliqua entia rationis nam Deus ;

vere et realiter judicat de rebus creatis, ut

Resolutio qucestionis.
existentibus, et apprehendit ac intellectualiter
3o. Ex bis quse circa has opiniones dicta repreesentat illas ; totum aufem hoc est reale,
sunt, satis (ut opinor) declaratum est, quanta absolutum intrinsecum Deo; est ergo in
et
sithujus quaestionis difticultas faciliusque , ipso per aliquid reale, et intrinsecum ipsi ;

esse,quamlibet ejus partem impugnare, quam ergo per intrinsecam scientiam ipsius.
aliquam probe defendere, aut explicare. Qua- 37. Tertio dicendum est, Deum eodem om-
propter non vereor confiteri, nilril me inve- nino actu simplicissimo, indivisibili, et abs-
uirequod mihi satisfaciat, nisi hoc solum, in que ullo realiaugmento vel diminutione
hujusmodi rebus id de Deo esse credendum, ejus, velle omnia quee vult, et nollc qiue non
quod incffabili ejus perfectioni magis sit con- vult, sivc necessario, sive libere ea velit,
 . ,

128 DISPUTAT. XXX. QUIIJ DEUS SIT.

Haec cst mens auctomni ultimee sententite, sario habet in illa totum suum effectum for-
eamque intendit D. Thomas, \ part., q. 19, malera, facitque eam actualiter tendcre in
art. 2, ad 4, et art. 5, et muxime art. 3, ubi totum objectum suum, nihilominus divinum
expressc ait, nihil pcrfectionis accrescere velle, quia non est forma informans, neque
Deo ex eo quod velit alia a se. Idcm ex pro- actus actuans, sed actus purissirnus, altiori
fesso probat primo contra Gentes, cap. 76, modo intelligendum est constituere volentem,
et hoc ipsum pnecipuc intendit Scotus, in \ ,
ct attingcre objecta cum eminenti quadam
dist. 39 ; idern Herveeus, Quodlibeto 1 , q. 1 polestate ad attingendum vel non attingen-
Hancque asscrtionern convincunt rationes dunr secundaria objecta, nulla in ipso actu
factee secundam et tertiam sententiam.
contra mutatione, vel reali additione facta.
Et quanquam modus, quo id Deo conveniat, 39. Accedit alia notanda differcntia inter
non possit a nobis comprehcndi, declaratur velle creatum et increatum nam velle crea- ;

tamen aliquo modo; nam velle Dei est infini- tum est totum natura sua ordinatum ad ob-
tum, tam in genere entis quam in ratione jectum, a quo sumit speciem; et ideo non
appetitus, estque infmitum, non per modum potcst esse talis actus in potentia, quin actu
potentise, nec per modum actus inchoati seu inclinetad tale objectum, ct non per modum
primi, sed per modum pcrfectissimi et ultimi potenfe, sed per modum actus, et ideo ne-
actus ; ergo ille actus ex vi suse simplicissi- cessario constituit volentem, vel nolentem
mae entitatis, quam totam necessario habet, tale objcctum; velle autem increatum nullam
est sufficiens ad attingcndum omnia objecta speciem sumit ab objectis creatis, nequeha-
voliljilia, unumquodque sccundum rationem bet realem habitudinem ad illa, sed eminen-
et capacitatem suam; in illo igitur actu est tissimo et absolutissimo modo illa attingit,
tota actualitas necessaria , ut amet Deus quando Deus illa vult; et idco licet illud vellc
seipsum propter se, et alia propter ipsum, et secundum totam suam entitatem necessario
sc ut finem, alia ut media, et se necessario ,
sit, non tamen necessario attingit talia ex-

quia hoc exigit bonitas sua, ct alia libere, trinseca, seu secundaria objecta; et cum ea
quia non amplius requirit finis aut objecti libcre atlingit, non est necesse aliquid rei
bonitas. Cum
ergo amat Dcus alia a se, non illi addere, sed seipso est volitio eornm, li-
alio actu,nec pcr aliquid additum actui, vult, bere volendo et se determinando. Et hac ra-
sed illomet quo se amat, et quo posset non tione dicunt auctores, hoc quod estDeum at-
amare alia, si veliet. tingere per suum velle talia objecta, tanium
hoc ergo solum consistit eminentia
38. In addere actui divino relationem rationis, non
hujus mystcrii, quod hic actus apprchendi- quia Ueus constituatur actu volens talia ob-
tur, ut forma queedam, quae secundum totam jecta per relationem rationis, sed quia in ipso
realitatem suam necessario est a Deo, seuest Deo nullam addit habitudinem realem, nec
ipsc Deus, et tamen non necessario confert proidicamentalem, nec transcendentalem, sed
quasi adaequatum elfectum formalem, quem eminenliori modo illa attingit, quem modum
conferre potest in ordine ad cxtrinscca ob- nos explicarc non possumus, nisi per relatio-
jecta, scd cst in manu et potestate habcn- ncm rationis.
tis taiem actum, per illum tendere, vel non 40. Tandem hoc coniirmari et declarari po-
teuderc in talia objecta ; et curn tendit, vere tcst ex comparationc inter libertatem crea-
jlla amat et vult, et nih.il ideo plus habet tam et incrcatam. Libertas enim creata est
quarn si non amaret. Hoc autcm, quod nos potentialis increata vero est summe actua-
,

cxplicamus per modum formai ct cffectus lis et ideo illa est per modum potentise ac-
;

formalis, cst in Deo longe eminentiori et al- tivaj simul et receptivce hasc vero est per
,

tiori modo, et ideo licct in formis imperfec-
tis nunquam possit accidcrc, ut
nino forina necessario existcns in subjecto,
non conferat illi totum effectum formalem
suum, ac proindc in voluntatc creata non
quod nccessario habcat ali-
possit inleliigi,
qucm actum volendi, et nihilominus sit in
manu ejus velle aut non vellc per illum ac-
tum aliquod objeclum ad quod potcst termi-
nari, quia aclus existens in potenlia neces-
modum purissimi actus, ex quo nascitur inter
eadem om- eas proportionalis qusedam convenientia
cum absoluta et summa quadam dissimiiitu-
dinc ac differentia. Proportio consistit in hoc
quod sicut libera facultas crcata, quge activa
est, ut se determinet ad hunc actum potius
quam ad alium agendum, non indiget alio
dcterminante activc, sed ipsa active accom-
modat suam vim ad hunc actum potius quam
ad alium ita libera facullas, seu potius ac-
,
 ;

SECT. IX. QUOMODO CUM DIVINA LIBERTATE STET 1MMUTABILITAS. 129

tualitas increata, non indiget alio formaliter necessario terminetur, ad illud scilicet, cum
determinante, et quasi actuante, ut se qnasi quo habet intimam et necessariam conjunc-
tlectat (ut sic loquar) ad hoc objocium potius tionem, vclpotiusunitatem; sed indiffercntiam
quam ad aliud, sed seipsa id praestat. Est ta- habet respectu sccundariorum objectorum,
meii differentia manifesta ,
quod facultas cum quibus non habet neccssariam conncxio-
creata, in qua est formalis libertas, quia est nem, neque ab illis nlio modo pendet.
tantum in potentia scu actu primo, indiget 42. Secundo intelligitur ex dictis, quam sit
aliquo addito per modum actus secundi, quo cminens ct exeellens modus libertatis divinre,
formaliter detcrminetur entitas autcm libcra
; quamque ab omni imperfectione semotus, ut,
Dei, quia non est potentia, sed actus purus, vel ob hanc solam eausam, hic modus scn-
non indiget addito aliquo tali, ut ad objeo- tiendi dc divina voluntatc prafforendus sit

tumterminetur, sed scipsa formaliter id prae- omni alii, etiamsi humanum captum cxccdat.
stat. R;itio autcm hujus differentise non est Sic enim optimc intelligitur illud, propter quod
alia nisi summa actualitas divinivelle, et infi- tota litec disputatio hoc loco inserta est, quo
nita cjus perfcctio, rationc cujus in se pra> modo occasione libertatis nulla sit in Deo
habet quidquid ad omnem actualitatem vo- mutatio, uon solum strictc secundum realcm
lendi nccessarium esse potest. Undc tota illa durationem, vcrum ctiam ncque latc secun-
pcrfcctio, quo* addi fingitur pcr illud liberum dum divcrsa signa rationis in ipso nunc eeter-
ac rcalc additum, in ipsamct inlinita pcrfcc- nilatis. Quia licet in primo signo rationis in-
tione actualissime continetur, scclusa tamcn telligalur divinum vellc, ut indifferens ad hoc
quadam imperfcctione ; nam illud additum vcl illud objcctum creatum, in alio vero si-
quod fingitur, tale est,ut necessitate quadam gno, ut terminatum ad hoc objectum, tamen
conjungat voluntatcin divinam objecto crcato, nulla in hoc est umbra mutationis, quia nul-
postquam scilicet intclligitur illi voluntali ad- lum est vestigium realis additionis sed for- ,

junctuiu cssc illud addilum. At vcro infinita malis tantum terminationis per-seipsum, no-
illa pcrfectio divini actus nulli objecto creato vo tantum respectu ratiqnis indc resultante.
necessario conjungitur, sed ad illud scipsa ter- Dcindc intclligitur optime quo modo divina
,

minari potest cum quadam indifferentia etdo-
minio, non suprascipsum, scdsupraobjcctum.
Corollaria ex prtrccdenti resolntionc.
41. Ex quo intclligitur, alitcr dici liberum
amorem Dei quorn dicatur amor crcatura);
hic enim diciturlibcr quantum ad esse non
vcro quantum ad terminari tali modo ad tale
objcetum (loquor dc amorc, non ut cogita-
tione abstrahilur in communi, hic enim in-
differens est, ut ad hoc vel illud objectum
terminetur,qusc magis est indifferentia gene-
ris, quam libcrtatis sed loquor de actu amo-
; ficicntlo illam, ct lioc cst absurdissimum vel
libertas sit absque ulla potentialitate. Unde
cum dicitur Deus posse velle et non velle,
illud posse non dicit potentiam activam, vcl
passivam, sed dicit solum indiffcrcntiam cjus-
dem actus, ut ad hoc objectum tcrminetur,
vel non tcrminclur. Quod juxta sccundam
, sententiam vix cxplicari potcst sinc potentia-
litatc passiva et activa in seipsam, ut supra
explicatum est. Necesse est enim fateantur
voluntatem divinam pcr modum actus primi
essc indiffcrcnlcm ad perfectionem libcrani
vcl crgo determinatur ad habendun illam ef-
,

ris, ut realitcr exislente in partlculari), hic formaliter per seipsam, ct, si ila dicant, in
ergo dicitur liber quoad csse, quia ita est a camdcm fere dillicultatem incidunt; quarc
sua causa, ut ex vi ejus possct non cssc; id nos mclius dicimus rcspectu ipsius objecti,
non cst autem liber quoad tcrminaii, quia si cui immcdiatc tilis actus suo modo conjun-
est, neccssario terminatur ad tale objectum, gitur pcr scipsum formalitcr absque illo iru-
tali entitati actus adaequatum. At vero divi- perfecto addito.
nus nmor cst liber non quoad essfi , sed 43. Sic dcniquc intclligilur optime in li-
quoad terminari respectu crcaturarum. Nam bcrlate divina distinctio et opposilio actuum
ille amor sccundum siiam totam entitatem sccundum rationem, sine ulla reali contrarie-
el pcrfcctioncm, necessariusest, nequc in hoc tatc vel dislinctione, quia nimiriim idem est.

potcst habere inditfcrcnti.un, quia essctma- onmino aclus sccunduni rcm, qui sine ulla
gna impcrfeclio tamen in terminari habct
; additionc ad varia lcrininalur ; et sic ralione
indifferentiam, non quidcin rcspcctu primarii clistinguitur ; etprout terminatur ad hoc, ut
objecti, quod est ipsemet, scu divina esscn- aliqua res sit, dicitur amor aut volilio prout ;

tia, quia necesse csl ut ad aliquod objectum vcro terminatur ad nori cssc talis rci, dicitur

XXVI.
 ;;

,j3Q DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

noiitio ejusdein rei , odium,

et metaptiorice tione libera. Responsio enim brevis, si ad solam
non mimicitise sed abominationis. At Yero
,
rem spectcmus, est, illam clenominationem,
iuxta aliam sententiam vitari non potest vera proutrealis ab ipsamet inQnita Dei enti-
est,

et realis contrarietas et oppositio inter per- tate sumi, qua? proptereminentiam suam per
feciiones reales liberas Dei; nam si voluntas seipsam potest quasi formaliter id totum con-
creandi mimdum addit Deo realem perfectio- ferre. Rursus respondendo in forma, quod

nem, quse in iilo non esset si mundum creare ad scientiam attinet, potest facile dici, quod
noluisset, sed loco illius haberet aliam per licet scientia secundum totam entitatemsuam

voluntatem liberam non creandi mundum, sit necessaria, non confert totam illam de-

ergo necessarium est illas duas perfectiones nominationem eadem absoluta necessitate ,

liberas esse inter se tam vere oppositas et quia in objecto non semper est A^eritas abso-
contrarias, sicut sunt in nobis voluntas agendi luta necessaria ; est autem in ratione scien-
ct non agendi nam etiam illse perfectiones
; tise, ut reprsesentet objectum tale esse quale
sese mutuo excluderent ab eadem voluntate in se est ; et iclso sufficit, cjuod supposita
divina, et essent quasi actuales motus ten- objecti veritate, Deus ex necessitate consti-
dentes in terminos contrarios, quod certe in- tuatur sciens illud per suam ffiternam ac ne-
dignum est attribuere Deo. cessariam scientiam ; in voluntate vero ne-
44. Tertio constat ex dictis idem proportio- que lisec necessitas reperitur, nam etiam sup-
naliter dicendum esse cle actu seientise divime posito objecto creabili, bono in suo orcliuc ac
rcspectu earum rerum seu veritatum, quas diligibili, non resultat (ut ita dicam) in Deo
ex parte earum non necessario reprsesentat ex necessitate illa denominatio volentis ; et
ex parte (inquam) earum, quatenus, scilicet, ideo est quodammodo mirabilius in illa quo-
illss possunt esse et non esse eo quod con- , modo libere sit a forma seu actu simpliciter
tingenter, seu libere fiant; nam ex parte Dei necessario quoad totum suum esse.
necessario illas ita cognoscit sicut sunt, quia 46. Dicendum est tamen banc esse pne-
statim ac in aliqua differentia temporis futu- stantiam vel eminentiampotiusiiliusactus, ut
rse sunt, in divina essentia reprarsentaniur. justa exigentiam objectorum tendat in illa, et

Quod si nunquam futurse sunt , boc ipsum in ideo licet necessarius in sc,potest secun-
sit

essentia divina reprsesentatur. Hsec autem dum tendentiam ad aliquod objectum, libe-
reprsesentatio et seterna est, eo quod seternse ram denominationem dare. Quod a nobis po-
scientisB Dei omnia sint objective prcesentia, test a posteriori amplius declarari, nam divi-
et nullam rem addit ipsi divinse scientise, sed na voluntas circa objecta creata involvit cau-
ipsamet scientia, quee necessaria cst in Deo, salitatem ; nam est prima radix, ut iila sint,
et qua se necessario comprehendit, hane vim vel non sint ;
quamvis autem velle Dei sit ne-
babet ob suam infmitatem, ut seipsa, et sine cessarium in essendo, est tamen liberuin in
ullo reali addito omnia infallibiliter reprsesen- causando, et ideo est etiam liberum in vo-
tet, quce quovis modo vera sunt aut intelligi- lendo creaturas, seu (quod idem est) in tri-
bilia. Quod eodem modo in scientia declaran- buenda Deo denominatione volentis anfc no-
dum est, quo id in voluntate declaravimus, lentis creaturas. Quod si instes, quia illa
et quodam modo facilius intelligitur in scien- denominatio est realis ; ergo est aliquid rea-
tia, eo quod supponat objectum ad alteram le rursus, est denominatio non necessaria ,
;

veritatispartem determinatum, ut etiam in sed libera ergo est aliquid reale non neces-
;

superioribus declaratum est. sarium sed liberum. Respondetur distin-

,

guendo ultimum consequens, scilicet, est ali-

Ad primam difficiiltatem de libera denomi-
quid reale non necessarium quoad esse, ne-
natio?ie.
gatur consequentianon necessarium autem ;

45. Ultimo conabimur ex dictis satisfacere quoad terminationem, vel causalitatem, sic
ad qure in contrarium tactee
difficultates , conceditur consequentia. TJnde licet illa de-
sunt. Sunt autem illse tres prsecipuse. Prima nominatio realis sit exparte Dei, involvit ta-
cst de illa denominatione, qua Deus dicitur men causalitatem seu terminationem acl. crea-

volens creaturas, cum non sit rationis, sed turam, et ideo simpliciter non est necessa-
realis,a qua forma seu quasi forma sumatur ria neque actus ipse, quamvis iti se neces-
;

et cum sit denominatio non

neeessario conve- sarius, illam necessario praebet, tum proptcr
nicns Dco, quomodo possit a forma necessaria eminentiam suam, ut dictum est, tum etiara
sumi, et non potius a forma seu reali perfec- quia, licet ilia denominatio sit intrinseca, est
 iEGT. IX QUOMODO CUJl DIVINA LIBERTATE STET IMMUTABILITAS. 131
tarnen cum ordine acl extrinsecum, quod se- quia divina essentia naturaliter
falis relatio,

cum aliquo modo involvit, et ideo potest esse ac necessario reprsesentat omne veruni, om-
libera. Et in idem quod in si-
fere coincidit, neque intelligibile objectum.
miii respondet Marsil., in 1, q. 44, ad 3, ubi 48. De voluntate vero diceudum est in re
ait, nolle producere mundum, non necessario ipsa non esse aliud fundamentum ex parte
foisse in Deo, licet potuerit esse, quia nolle Dei ad talem relationem, praetcr actum ip-
Dei nontantum dicit rem, sed actionem,qua3 sum necessarium voluntatis Dei, non tamen
potuit non esse in Deo in esse actionis, id est, ut est tantum necessarius in esse, sed ut est
quatenus ex ilia aliquid in creatura resultat. etiam liber quoad terminationem, et aliquam
Et in idem fere redit, quod respondet Gre- causalitatem. Unde hic respectus non intelli-
gor., in 1, dist. 43, post concl. 7, et quod gitur tanquam resultans posito actu necessa-
auctores supra citati in ultima opinione di- rio ex parte Dei absolute et secundum se, et
cebant dc respectu rationis. Omnes tamen prseintellecta creatura ut diligibili ; nam his
pro comperto supponunt nullam rem esse in duobus stantibus stat non sequi seu intelligi
Deo, quae potuerit non esse, aut e contrario respectum illum ; intercedit ergo libera de-
nullam posse esse, quse non sit. terminatio Dei, qua3 licet in se ac formaliter
non sit res nova in Deo, a nobis tamen con-
Ad secundam d>f/icultatem de respectu ra- cipitur per moclum rei novee ad fundandum
iionis.
respectum. Vei certe iila determinatio in vo-
47. Secunda difficuftas erat de respectu luntate semper concipitur per moclum alicu-
bac denominatione
rationis, qui involvitur in quam concipitur objec-
jus causalitatis, per
seu terminatione, et de fundamento ejus. In tum tanquam rnutatum aliquo modo in ordi-
qua breviter dicendum est banc relationem ne ad actualem existentiam sibi proportiona-
rationis non constituere intrinsece ac forma- tam, etideo actus ille voluntatis in se neces-
liter Deum volentem creaturam; boc enim sarius, ut habens vim libere causandi, intel-
recte probant, quse circa sententiam ultimam ligitur ex parte Dei ut sufficiens fuudamen-
diximus. Consequitur ergo, nostro modo con- tum talis respectus. Non intelligitur autem
cipiendi, ex hoc quod Deus intimo et ineffa- ipse respectus resultare, donec actus ille Dei
bili modo amat creaturam; quia vero nos ex- exerceat suam vim liberam seu causalitatem
plicare aut concip:re non possumus illam circa taie objectum, in quo non ipse actus
determinationem liberam Dei sine aliquo ad- aliter se habet, sed facit ut objectum aliter
dito, aut sine aliquo respectu, ideo Tbeologi se habeat, et tunc intelligitur quasi resultare
per bujusmodi respectum banc rem explica- hujusmodi respectus, et in hoc differt hic res-
runt. Quod vero attinet ad fundamentum hu- pectus a respectu scientiee visionis ut sic.
jus respectus, verum est, quod distursu su- 49. Cum autem dicimus, per voluntatem
pra facto circa ultimam opinionem concludi- Dei fieri aliquam mutationem in objecto, ut
tur, talc scilicet fundamentum ex parte Dei talis respectus consequi intelligatur, non est
aliquo modo sumendum esse, ut ante Henri- intelligendum de reali ac physica mutatione,
cum citatum significavit D. Thomas, 1 p.,
ibi sed de objectiva secundum habitudinem ad
q, 14, art. 15, ad 1; hoc auteni fundamen- actualem existentiam, et ideo hic respectus
tum, ut in codem discursu significatum est, intelligiturseterhus in Deo, licet creatura rea-
facillimo negotio declaraturin scientia ; nam liter et in se non mutetur, nisi in tempore.
ipsaraet scientia necessaria Dei est cle se suf- Quia hoc ipso quod Deus amat creaturam ab
ficiens fundamentum cruam
illius relationis, habere aliquam
a^terno, intelligitur creatura
importat scientia libera seu visionis, si ex habitudinem ad existenclum, quam es se non
parte aiterius extremi ponatur conditio ne- habebat et hanc voco mutationem in esse
;

cessaria ad terrainandam talem relationem, objectivo. Qua3 etiam in rebus nunquam fu-
scilicet, aliqua veritas, vel actualis entitas ;
turissuomodo intelligitur,nam hoc ipsoquod
et ideo nullum est inconveniens quod res Deus decrevit ut illas nunquam sint, intelli-
simpliciter necessaria. possit fundare respec- guntur habere aliquam habitudinem adexis-
tum non necessarium, quia quod talis respec- tentiam, quam ex se non habebant nam ex ;

tus necessarius non sit, provenit solum ex se erant quasi indifferentes ;

per clecretum
partc termini. Unde, hocipso quod intermino autem Dei determinatur ut nunquam exis-
cst aptitudo ad terminandam talem relatio- tant et liBec sola mutatio suffioit, ut aliter
;

ncm, intelligitur quasi necessario consurgens etiam cadant sub scientiam, nam jam cognos-
 132 DISPUTAT. XXX QUID DEUS
. SIT.

cuntur per scientiam visionis ut nunquam dit, non esse concipiendum Deum ad modum
futurse; eadem ergo mutatio in objecto suf- solis, in perpetua mutatio et vicissi-
quo est
ficit ad utramque relationem sed differt, ; tudinis obumbratio. Quod uno verbo signifi-
quod voluntas facit illam, scieutia vero vi- cavit August., in lib. de Speculo, dicens :

sionis, supponit factam, vel permissam per Apud Deum non est transmtitatio, et ideo
voluntatem. Nec mirum est quod talis muta- apud eum cursus temporis diei noctisque al-
tio objectiva sufficiat, cum totum esse horum ternatione nequaquam variatur. Et sane,
respectuum objectivum sit. seclusa metaphora et loquendi modo, non
videtur posse medium reperiri inter veram et
Ad tertiam difficultatcm de immutabilitate.
realemmutationem, ac immutabilitatern, quia
50. Tertia difficultas erat circa divinam illa quse dicitur umbra vicissitudinis, vel est
immutabilitatem, quasi per oppositum extre- in ahqua vera re, et sic erit vera mutatio,
mum. Nam ex sententia explicata sequitur, vel est tantum in respectu rationis, et sic non
Deum non fore mutabilem, etiamsi posset in- repugnat Deo, et consequenter non est vicissi-
cipere velle quod nunquain voluit, vel desi- tudinis obumbratio, de qua Jacobus loqui-
nere velle quod voluit. Ad quam respondent tur. Haec ultima propositio patet in respectu
Ferrar. contra Gentes, cap. 83, et Basolis
, 1 creatoris vel domini.
acLichetus, in 1, dist. 45, non posse desine- cum D. Thom., 1 part., q. 14,
52. Dices
re Deum vellequodvoluit, quinmutetur, quia art. ad 1
15, hanc vicissitudinem res-
,

respectus rationis, quem velle Dei includit, pectuum habere locuni in his respectibus,
non potest mutari, nisi mutato aliquo extre- qui fundantur in actionibus ad extra non ,

morum non ; autem hic respectus au-

potest vero in his qui oriuntur ex actibus imma-
ferri per mutationem creaturse, et ideo ne- nentibus. Sed esto hoc verum sit, hujus rei
cessarium esset fieri mutationem in Deo. Sed causam investigamus nam si in ipsis acti-
;

hsecratio, si consequenter loquamur, nonest bus immanentibus non est necessaria realis
efficax, et contra illani procedit difficultas additio, ut talis respectus resultet, neque
tacta ; nam idem argumentum fieri potest etiam erit necessaria realis mutatio, ut de
de hoc respectu etiamsi ab seterno esse in- novo resultet. Neque e converso, ut aufera-
telligatur, quia ex seternitate resultare nonpo- tur, erit necessaria ablatio aut suspensio ali-
tuit sinealiquo addito, velinDeo, vel in crea- cujus realis actus. Aliam responsionem adhi-
tura,prseter ea quse sunt necessariain Deo,vel bet ibiD. Thom. (quam ipse etiam non vide-
possibilia in creatura. Quod si in seternitate tur probare, cum post illam aliam adjungat),
ipsa non esset necessaria additio ex parte Dei, nimirum, hos respectus non terminari ad
neque alia mutatio in creatura, nisi illa ob- creaturas, ut sunt in seipsis, sicut relationes
jectiva, quse a nobis explicata est, etiam in domini vel creatoris, sed ut sunt in ipso Deo,
tempore non erit necessaria realis additio et ideo non posse mutari, nisi mutato Deo.
ex parte Dei, et consequenter nec mutatio, Sed hoc imprimis locum non habet in volun-
sed eodem simplissimo actu poterit velle tate libera, nam per eam vult Deus creatu-
quod antea non volebat, et causare prsedic- ram in seipsa ; ergo respectus ille non ter-
tam mutationem in objecto, quse sufficit ad minatur ad creaturam iri Deo, sed in ipsa.
novum illum respectum. Iclemque est de scientia visionis, de qua ibi
51. Alii responclent, verum quideni 'esse est sermo nam licet dicatur Deus videre res
;

non fore mutandum Deum ex eo quod aliquid in se tanquam in causa vel ratione cognos-
de novo inciperet vel desineret velle, inde cendi, tamen intuitus Dei ultimate fertur ad
tamen sequi in eo vicissitudinis obumbra- res prout sunt in seipsis, et ita respectus talis
tionem. quee non miuus repugnat Deo quam scientiae ad illas in seipsis terminatur.
propriamutatio, ut dicitur Jacobi l.Sedhsec 53. Igitur hsec difficultas aliterexpedienda
responsio supponit, vicissitudinis obumbra- videtur in scientia, et aliter in voluntate. ln
tionem, esse quid distinctum a mutatione, et scientiaenim est res longe facilior nam cum ;

aliqu minus illa, quod tamen est prseter ipsa non sit libera, sed necessaria,
in se
mentem Jacobi et
expositionem omnium. non potest in ea intelligi, quod de novo ali-
Nam obumbratio nihil aliud est
vicissitudinis quid sub eam cadat, vel sciri desinat, nisi
quam mutatio, qme umbrse vicissitudinem facta aliqua mutatione in ipsa scientia ; nam
affert, sumpta metaphora a motu solis. Nain si supponatur objectum scibile, divina scien-
quia Deum vocaverat Patrem luminum, sub- tia talis, tam perfectaque est, ut naturaliter
 ;

QUOMODO CUM DIVINA LIBERTATE STET IMMUTABILITAS.

SECT. IX. 433
ac necessario repraesentet omne verum, seu sentarettale decretum, vel mutationemin eo
omne scibile. Quapropter si in tempore Deus futuram pro suis temporibus, eo modo quo
aliquid sciret, quod ab seterno non scivisset, de voluntate creata haec invariabiliter reprae-
necessarium esset ei addi aliquam scientiam sentat. Est ergo illa scientia ex se, et ab in-
realem, quia nihil scire potest, nisi per rea- trinseco immutabilis, ob infinitam ac natu-
lem scientiam aut ergo illam non habuit ab
; ralem seu necessariam repraesentationem
aeterno, et sic oportuit in tempore aclcli aut ; suam.
si ab aeterno illam habuit, ab seterno etiam 56. De voluntate ergo est res difficilior, eo
illi repraesentavit tale objectum, quia, ut di- quod etiam sufficienti proposito objecto de-
ximus, naturaliter repraesentat ; et eaclern terminatio ejus libera sit; et ideo quamvis
ratione, quod ab aeterno repraesentavit, per- actus ejus sit infinitus et per se sufficiens si-

pertuo repraesentat. Neque enim potest acci- ne ad tendendum in objec-

ullo addito reali
dere variatio in tali respectu ex parte solius tum creatum, nonapparet unde necessarium
objecti ; nam omnis res futura in aliqua dif- sit, liberam ejus determinationem esse aeter-

ferentia temporis, quantum

est ex se, sem- nam, et ab aeterno in re positam, si aliquando
per ex seternitate verum est
est scibilis, quia futura est, aut in aeternum durare, si semel
dicere illam fore in tali tempore. Et eadem est. Dices imo hoc ipso quod Dei volitio et
:

ratione omnis veritas, tam affirmativa quam determinatio libera non est aliud quam enti-
negativa^ circares futuras, aut non futuras, tas ejus, necessarium est ut quod semel vult,
sive a nobis per modum futuri, sive praesen- semper ab aeterno et in aeternum velit, quia
tis , aut praeteriti significetur , ex se scibi- fieri non potest ut objectum, quod semel
,

lis est objective seuterminative ; etideo quod Deus vult pro aliqua diifereutia temporis ,

non semper, sed de novo sciatur, non potest verbi gratia, proilla non
futurum, et con- sit

provenire nisi ex imperfectione scientiae, quae sequenter quod ab aeterno et in aeternum sit
vel limitata est, vel a rebus ipsis est sumen- ita futurum, seu habeat eamdem habitudi-
da. Quare talis aclditio scientiae non potest nem ad existendum pro illa ditferentia tem-
fieri quasi per extrinsecam adclitionem ob- poris ergo neque etiam fieri potest, ut si se-
;

jecti, sed per reale augmentum ipsius scien- mel Deus vult tale objectum, non velitillud ab
tiae, etconsequenter per veram ac realem aeterno et in aeternum. Sed haec ratio non vi-
mutationem. detur efficax aut enim fundatur in hoc quod
;

54. Quapropter hoc ipso quod divina scien-
tia infmita est illi repugnat talis
, mutatio
seu novitas, quia illa scientia nec sumitur ab
objecto, nec ab illius reali existentia pendet,
sed ex se nata est repraesentare illud, etiam-
siduratioue distet; semperque ac naturaliter
repraesentat quidquid in objecto repraesenta-
bile est. Et eadem ratione non potest tali
scientiae accidere diminutio, quia
volitio Dei libera est simplex ejus entitas ne-
cessaria absque adclitione realitatis liberae
vel in hoc quocl posita veritate objecti futuri
pro aliqua ditferentia temporis, fieri non po-
test, ut non sit futurum eo modo, quo cadit
in divinam voluntatem. Primum non sufficit;
nam hoc est cujus rationem inquirimus, cum
Deus per eamdem entitatemnecessariam pos-
unumquod- sit libere velle res ad extra sine ulla addi-

que repraesentat pro eo tempore etmodo quo tione, Cur non possit id tam in tempore quam
futurum, vel non futurum est. in aeternitate praestare cum non major ad- ,

55. Adciunt aliquiimmutabilitatem scien- ditio inuno quam in alio requiratur, et con-
tiae visionis provenire ex immutabilitate divi- sequenter nec major mutatio unde tantum ;

nae voluntatis nam quia ejus decretum aeter-

; abest, ut exillo principio expediatur haec dif-
num est, et immutabile, et ab eo dependent ficultas, ut potius ex illo nascatur. Si vero
res futurae, ideo scientia earum immutabilis adjungatur secundum de objecto,videtur pe-
etiam est. Sed licet verum sit, posita immu- titio principii objectum enim seu effectus
;

tabilitate fundatam
decreti, scientiam in eo volitus a ctivina voluntate pro aliqua differen-
fore etiam ex eo capite invariabilem, tamen, tia temporis ideo infallibiliter erit, quia vo-
per se loquendo, non fundatur invariabilitas luntas divina est efficax et immutabilis si ;

scientiae in immutabilitate decreti liberi. Nam autem clecretum Dei esset mutabile, etiamsi
etiamsi per impossibile Deus de novo aliquid ab aeterno esset positum, non esset absolute
inciperet velle , aut desineret, seu mutare infailibiliter futurus effectus ejus ,
sed tan-
posset voluntatem suam, nihilominus scientia tum sub conditione, nempe si in eo decreto
esset invariabilis, quia ex aeternitate reprae- Deus persistat, Neque hoc erit contra effica-
 ;

134 DISPIJTAT. XXX. QTJID DEUS SIT.

ciam divinse voluntatis ; scd potins ex illa erat ex actuali statu causarum, non vero in
nascetur, quod mutato decreto cesset effec- posteriori statu.
tus. Igitur principium petitur, clum immufa- 57. Alia ratio reddi potest ex parte intel-
bilitas decreti probatur ex immutabilitate lectus, fundaturque in D. Thoin., 1 p., q. 19,
objecti semel Responderi potest, ratio-
voliti. art. 7, non posse voluntatem mu-
ubi probat
nem fundari in objecti immutabilitate, banc tari, perseverante in objecto eadem ratione

autem non fundari in immutabilitate divinae boni, nisi quia mutatur cognitio, et cognosci-
voluntatis sic enim peteretur principium
,
turbonum quocl antea ignorabatur. Gum ergo
sed funclari in seterna veiitate propositionis ostensum sit non posse banc variationem ac-
de futuro., quee mutari non potest ob neces- cidere in divina cognitione sine reali mu-
sitatem compositam quam includit.Quia si- tatione, fit ut neque in voluntate accidere
cut idquodest, quando est, necesse est es- possit nova determinatio libera sine mutatio-
se, itaquod futurum est, supposito quod fu- ne. Qui discursus adhuc non probat, accidere
turum sit, non potest non fore. In omnibus tunc mutationem formaliter in voluntate ut
autem, quee in re futura sunt vel non sunt voluntas est, sed ad summum quod in scien-
in aliqua dhierentia temporis, altera contra- tia praesupponatur. Deinde etiam hoc non ,

dictoriarum est vera ex eeternitate ut ex ali- , vicletur sufficienter nam stante ea~
probari,
bi dictis nunc suppono. ex aeterni-
Igitur si dem omiiino cognitione potest voluntas pro
tate est Vertitti aliquid esse futmlim, ergonon sua libertate amare quod prius non amabat,
potuit Deus ex aeternitate nolle illuxl, c[uia vel vel non appetere quocl appetebat quia sup- ,

postea esset contra voluntatem Dei, vel om- posita quacunque cognitione, voluntas manet
nino sine illa,quodest impossibile; velpostea libera.Et declaratur in prassenii nam in ,

inciperet Deus velle illud nulla facta muta- eeternitate supposita tota scientia Dei mere
,

tione in objecto, et insurgeret novus respec- natmali ( quse sola ad liberam determinatio-
tus rationis nulla facta mutatione in utroque nem voluntatis supponitnr), voluntas mansit
extremo, quod etiam esse non potest. Et ea- libera ad amandam, vel non amandam crea-
dem ratione, si ab eeterno est verum rem non turam ; ergo stante eadeni" cognitione potuit
esse futuram, Deus ab eeterno vult illam non prins amare, et postea non amare, quia co-
esse, quia Deus potest id velle, et in objecto gnitio ex se non magis necessitat acl perse-
non efficit aliam mutationem volendo ut non verandum in amore, quarn acl exhibendum
sit, nec insurgit alius respectus crgo talis ; amorem. Et eadem ratione, stante infmita
respectus necessario est eeternus. Atque boc Dei scientia, posset voluntas pro sua libertate
modo hsec ratio est probabilis. Semper ta- suspendere omnem determinationem libe-
men procedit ex modo nostro concipiendi ad ram; ergo ex eadem libertate posset postea,
rem ; namlii respectus rationis non sunt in quam vellet partem eligere ; ergo si alitmde
re, sed fmgimtur a nobis ; unde dici posset, non intervenit mutatio in nova determina-
quod licet nos non intelligamus novum res- tione libera , ex parte scientia? non esset ne-
pectum,nilulominusDeus de novo vult. Dein- cessaria.
de suppouit bos respecttis fundari tantum in 58. Quocirca ea responsio ad hanc cliffi-

objecto, cum tamen primam radicem babeant cultatem mihi semper maxime placuit , ar-
in voluntate Dei, non quidem in mutatione gumentum hoc concludere , ex hujusmodi
ejus, vel re illi addita, sed in eminentia et variatione decreti, aut terminationis liberae,
causalitate, ut explicatum est. Unde tandem non inferri immediate physicam mutationem
dici posset, quod de facto est
licet res, qure in divina voluntate , inferri tamen quamdam
futura aliquando, ab eeterno sitmtura, icl non ( ut ita dicamanimi inconstantiam et im-
) ,

babet ex eo, quod ab aeterno voluit Deus ut prudentem modum se gerendi in suis clecre-
esset, sed quia etiam fuit ab seterno verum tis quee imperfectiones non minus repugnant
;

Deum fuisse aliquando voliturum, ut illa res Deo quam plrysica mutatio. Imo cum Deus
esset. Et tuiic licet intelligatur novus respec- dicitur absolute immutabilis, non minus in-
tus rationis in Deo volente ex tempore, ille telligitur de morali quam de physica immu-
posset fundari ex parte eminentia
Dei in tabilitate, et in homine imperfectio existima-
ejus ex parte vero objecti in boc solum
;
,
tur,quod in suo proposito mutabiiis sit, non
quod prius erat futurum ex futura determi- solum propter variationem entitatis actus,
natione causae, janl vero ex actualij unde ex sed multo magis propter animi inconstan-
vi prioris status potuisset non fore, quantum tiam. Unde si per impossibile per eamdem
 ;

QUOMODO CUM DIYINA LIBERTATE STET IMMIJTABILITAS.

SECT. IX. 133
acttis entitateni posset homo
variare propo- bitum est. Deinde, cjuidquid sit do aliis, de
situin et nune velle
, postea nolle magna divina voluntate videtur hoc certum, tum quia
,
,

esset imperfectio. Ex liac vero imperfectione tamvelle, cpaam nolle, aut non velle, et tam
immediate inferri potesi, voluntatem sie mu- non esse quam esse creaturse est ex arbitrio
tabilem esse finitam, et non rectam per es- Dei debet ergo esse perfecte voluntarium
;
;

sentiam, et incle tanclem mecTiate concludi ergo directe per positivum actum et non ,

potest, nunquam accidere illam mntationem tantum indirecte per suspensionem actus. Lo-
qtiasi moralem sine mutatione physica. Hic quor autem de bonis objectis, quee cadere
discursus totus videtur per se satis evidens, possunt sub divinam voluntatem ; applican-
nam quod sint qua?darn imperfectiones mo- dum autern est cum proportione ad mala,
rales, ex quibus per locum intrinsecum (ut quce licet non sint volita, sed permissa, per
aiunt) non
seqiiitur imperfectio , vel mutatio actum tamen positivum permitti debent, quo
physica, est evidens. Nam velle mentiri aut , Deus vult vel illa non impedire, vel etiam ad
velle peccatum, non infert immediate in Deo entitatem illorum concurrere. Prreterea quia
aliquam mutationem physicam, nec composi- suspensio decreti revera est im-
illa totalis

tionem, aut aliquid simile. Posset enim in- perfectio, et a D. Thoin., 1 contra Gentes,
telligi Deus ex ceterniiate id volens per sim- c. 82, vocatur potentialitas qucedam. Duo-
plicem determinationemliberam, prout supra bus enim modis concipi potest illa suspensio :

explicata est; infertur tamen ex illa imper- primo ut includat voluntatem dennitam ni-
fectione, talem voluntatem non esse per se hil amplius in ea re ut sic proposiia delibe-
rectam, et consequenter esse finitam, et inde randi aut definiendi, ethcec non est suspensio
qnasi perlocum extrinsecum concludetur ta- de cpiaagimus, sed est decretum hberurn,
lem voluntatem esse mutabilem physice. Sic cpiod in Deo tam immutabile erit sicut alia,
ergo in pra^sentiprocedendum existimo, nam et revera est voluntas non agendi id, quod
qnod illa (quam sic vocamus) animi incon- ita relincmitur. Alio ergo modo intelligitnr

stantia imperfectio sit, et modus operandi, illa suspensio totalis, quia nec vohmtas tunc

vel ex inconsaeratione , vel ex imprudentia alterutram partem eligit, nec decernit quid
procedens, ex terminis ipsis per se notnm sibi postea eligendum sit, et hujusmodi ani-
est; nam si in hominibus heec merito cense- mi suspensio, sine clubio est magna imper-
tur imperfectioquanto magis in Deo Item
, ! fectio. Et videtur prceterea ex imperfectione
quia non implere promissum magna imper- intellectus oriri, qui nimirum nondum plene
feetio est, non quidern formaliter ac preecise consideravit, aut judicavit, quidquid ad ali-
piopter mutaiionem physicam, scd propter quid decernendum requiri potest; nam si
indecentiam, et moralem clefectum, qtii est omnia considerasset, et Certus esset nihilam-
in illo actu, et tamen totus ille defecius, e[iam plius dcsiderari posse, non posset voluntas
secluso mendacio. in bac mobiiitate animi in ea suspensioire manere. Dices ex liber-
:

ex ea oriretur, etiamsi absque

consistit, et tate sua id posset. Respondeo, non habere
mutatione physica contingeret. locum libertatis usuin, nisi ubi sub ratione
59. autem hcec imperfectio in Deo
Quaiiter boni reprcesentatur ; in ea vero suspensione,
sequeretur ex illo volendi modo, sic breviter posito preedicto statu intellectus nulla ratio
explieandum est. Considerando enim Deum boni apparere potest, et maxime in Deo, qui
ut habeniem, in eeternitate sua, preesentiaper perfectissimo modo, et summo cum judicio
simplicemintelligentiam omnia objectacreata et ratione in onmibus se gerit. Unde inierro-
diligibilia secundum omnes gradus, modos, gabo rursus, an, cum fingitur Deus suspen-
ac rationes convenientke, quee in eis excogi- dere deliberationem suam quasi in futurum,
tari possunt, divinam vo-
necessarium fuit preesciat quid postea electurus sit, necne
luntatem non manere quasi suspensam in suis nam si non preescit, illa est in inteliectu im-
decretis liberis circa talia objecta, scd in al- perfectio, ct in voluntatem nonpossetnonin-
terutram partem inclinari, aut volcndo illa, ducere anxietatem, et sollicitudinem de fuiura
aut definite non volendo, seu volendo ea non deliberatione. Si vero jam preescit ex eeterni-
esse, aut ea non amare, vel non eligere. tate futuram deliberationem suam, irrationa-
Primo quidern, quia probabile est in omni lis et impertinens est taiis suspensio. Relin-

voluntate esse id necessarium, postquam de quitur ergo necessario habere Deum eeter-
re amanda vel non amanda, agenda vel non num decretum in alterutram partem volendi,
agenda, plenum consilium aut judicium ha- vel nolendi aliquo modo quodlibet objectmn
136 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

sibipropositum, quee necessitas non pendet vina voluntate, neque esse posset sine ma-
ex eo quod decretnm liberum addat, vel non gna imperfectione. Et juxta hunc discursum
addat aliquid reale, sed absolute sequitur ex efficax manet illa ratio quae probat non
,

plenitucline scientiaj, et ex perfecto volunta- posse esse talem mutationem in voluntate

rio, et perfecto modo, quo Deus in omni- nisi prsesupposita aliqua imperfectione etmu-

bus se gerit, etiamsi simplicissime et sine ulla tatione in scientia et cognitione ;

quia osten-
reali adclitione voluntatem suam libere deter- sum est semper antecedere lmjusmodi imper-
ininet. fectionem ad omnem novam deliberationem.
60. Ex lioc vero principio ulterius sequi- Et praeterea, quamvis fortasse mutatio pro-
tur, decretum aeternum non posse esse
tale positi imprudenter facta possit accidere sine
mutabile sine magna inconstantia et imper- augmento non tamen prudens
cognitionis, ;

fectione Dei volentls, quia duobus modis po- uncle, cum inDeo nec imprudens mutatio
test intelligi variari quod decretum est a
,
esse possit, neque augmentum cognitionis, ut
Deo. Uno modo per propriam mutationem prudenter fieret talis mutatio , relinquitur
ipsius decreti, scilicet, quia talis mutatio in- nullo modo Deo esse posse.
in
telligitur esse circaiclem objectum, et se- 61. Alia tandem ratio reddi posset hujus
cunclum idem pro eodem tempore, etc, id immutabilitatis ex aeternitate divina est enim ;

est, quod prius decreverit Deus tali tempore tota aeternitas unum indivisibile instans, multo
Petrum creare, verbi gratia, et postea nolit magis, si fieri potest, quam instans nostri

pro eodem tempore creare illum, et hsec est temporis; in uno autem et eodem instanti
propria animi inconstantia, prudentiae et per- nostri temporis non potest quod intelligi ,

fectae virtuti repugnans, et ideo impossibile Deus habeat aliquam liberam determinatio-
est in Deo reperiri cle quo propterea scrip-
; nem, et mutet illam sive illa determinatio
,

tumest Pcenitudine non fl,ectetur, neque enim

: aclclat aliquid reale, sive tantum respectum

Jiomo est,iit agat pcenitentiam, i Reg. IS.Idque rationis, nam

confirmari potest argumentis paulo antea fac-
tis, optime in hunc moclum. Nam
et declarari
vel Deus praesciret se mutaturum proposi-
tum, et illud prius nullum effectum habitu-
rum, et sic levissimum esset habere tale pro-
positum imo vix posset esse efficax vel non
, ;
praescivisset hoc Deus, et sic supponitur ma-
gna imperfectio in scientia, et maneret Dens
quasi dubius et suspectus de sua constantia,
et firmitate sui propositi, quee est summa im-
perfectio. Alio modo accidere potest varietas
rem decretam aut amatam a Deo, non se-
circa
cundum idem aut pro eodemtempore, sedpro
diversis temporibus, ut, verbi gratia, siDeus
hodie diligat Petrum, cras non diligat, etc.
Et haec varietas non infert mutationem in
Deo, quia sine mutatione vel inconstantia
animi potest res uno tempore diligi, et non
etiam in illis respectibus est
talis oppositio, quse contradictionem includit
ex parte objecti. Igiturneque in instanti aster-
nitatis potest esse in Deo talis mutationis
modus. Et contirmatur, nam illa varietas in
decreto libero intelligi non potest sine .suc-
cessione vera per prius et posterius; in Deo
autem non potest esse successio ulla. Ve-
rumtamen haec ratio eludi potest, clicendo
ibi non esse successionem rerum in Deo, sed
respectuum rationis,qui possuntvariari, non
variato realiter funclamento, et consequenter
dicetur in aeternitate posse esse illam varia-
tionem respectuum , eo quod, iicet sitrealiter
indivisibilis sicut instans nostri temporis, est
tamen eminentior et permanentior, potestque
cuilibet tempori coexistere. Contra hoc vero
fieri posset ratio supra tractata, quod hsec
variatio respectuum locum non habeat quia ;

alio. Maxime quando id fit sine ulla novitate in objecto esse non potest mutatio, eo quod
ex parte amantis, qui simul utrumque decre- necessario ex aaternitate aut est futurum, aut
pro tali tempore amare, etpro
vit, scilicet, et non est futurum; sed de vi hujus rationis
tali non amare, et utrumque ex sufficiente jam satis dictum est. Quocirca in ratione prius
causa et ratione. Ita vero se gerit Deus vo- probathanc
facta persistendum est, quae recte
lens rerum varietatem sine ulla varietate in mutationem respectuumnonposse provenire
ipso, quia nec habet nova decreta nec mutat nisi ex limitata perfectione tam in modo
antiqua, sed singula pro suis temporibus ex cognoscendi, quam in modo deliberandi, et
ffiternitate amat, disponit, aut permittit, et ideo semper fundari in reali aliqua succes-
in eo quod semel proposuit, perpetuo durat. sione, et inde recte concluditur repugnare rei
Igitur ad rerum varietatem et mutationem aeterna?.
non est necessaria talis inconstantia in di-
 .

SEGT. X. AN DEI UNITAS DEMONSTRETUR.

137
tate primi motus ccelorum demonstrari; nam
SECTIO X. supra illum motorem possunt esse aha? su-
An tantum unum Deum esse demonstrari possit.
periores substantiee.Imo juxta veriorem sen-
tentiam etiam philosophicam, proximus mo-
1 Hsec qua?stio definita videri potest in tor primi cceli non est Deus ex ordine au- ;

superioribus , ubi ostendimus, ens a se non tem motuum ad summum concludi potest
posse esse nisi unum cum enim de ratione ;
illum proximum motorem primi orbis esse
Dei quod sit ens a se inde necessario
sit, ,
unum tantum, esseque nobiliorem inferiorum
concluditur non posse esse nisi unum Deum. orbium motoribus. Quod vero ultra illum non
Nihilominus tamen eam hoc loco addere vi- sint alia nobiliora entia aut quod non sint ,

sum est, tum quod formaliter sit heec conclu- multa, sed unum tantum non potest ex illo ,

sio diversa , diversisque rationibus probari motu demonstrari. Quanquam neque etiam
soleat,quas expendere breviter oportet tum ;
possit ex physico motu aliquid amplius col-
etiam, ut obiter Theologos moneamus, quo- ligi, quam unus primus motor. Unde ex illo

modo rationes, quee unitatem Dei demons- discursu saltem snmi potest, ordinem rerum
trant, nihil Trinitati personarum adversentur. etmotuum universi indicare unitatem, potius
quam pluralitatem Dei. Sumitur etiam argu-
Ratio Aristotelis expenditur. mentum proporlionale quod sicut omnes ,

2. Deam igitur esse unum ex physico motu motus physici ad unum primum motorem
colligere conatus est Aristot., 8 Physicor., reducuntur, ita omnia entia ad unum primum
text. 54 etsequentibus. Quia primus motor, principium et causam quam appellamus ,

unus tantum est; sed primus motor estDeus; Deum.

ergo Deus est tantum unus. Major constat, quia Secunda ratio prouaUlis.
tantum est unum primum mobile et unus
primus motus ergo tantum est unus primus
; 4. Huc accedit alia ratio ,
quam tetigit
motor. Qua? ratio amplius declaratur ex his Aristoteles in fine lib. 12 Metaphys. Ubi cum
qua? ipse tradit in 12 Met. text. 44 ubi os- , ,
intulisset contra Pythagoricos, quodponerent
tendit tot esse intelligentias moventes quot ,
multa principia prima, addit At entia no- :

sunt cceli mobiles, et consequenter juxta or- lunt male gubemari; non est lonum pluralitas
dinem et dignitatem mobilium esse ordinem principatuum. TJnus ergo princeps. Quam ra-
moventium sicut ergo inter corpora mobilia
; tionem sic proponitD. Thom., 1 contra Gent.,
datur unum supremum ita et inter motores , c. 43, rat. 3. Quod sufficienter fit uno posito,
datur unus tantum primus et ille appellatur ,
melius est per unum fieri, quam per multa;
Deus. Hic discursus Aristotelis habet quidem sed rerum ordo est, sicut melius potest esse ;

tantam probabilitatem, quanta exmedio phy- non enim potentia agentis primi deest per-
sico et motu sensibili haberi potest; tamen, fectioni rerum optimus autem ordo est per
;

ut seepe in superioribus dixi, ha?c mediaphy- reductionem ad unum ; ergo, etc. Qua? ratio
sica minus efficacia sunt ad ea demonstranda, est quidem bona conjectura , non potest ta-
qua? in Deo reperiuntur. Unde si, ut diximus, men esse convincens demonstratio, quia esse
ex solo motu physico non potest evidenter Dei non est propter universum, nec propter
demonstrari Deum esse, multo minus poterit optimum ordinem, aut gubernationem ejus,
concludi esse tantum unum. Primo igitur, sed est per sese ob intrinsecam necessitatem
licet illo discursu concludatur in hoc univer- essendi, quam ex se habet. Quamvis ergo or-
so esse tantum unum primum motorern, non do et regimen universi non requirat plura
tamen simpliciter, quia ex motu demonstrari principia prima tamen si aliunde nun repu-
,

non potest, non esse aliud universum, et aliud gnaret esse plures Deos, inde concludi non
mobile seque primurn. posset illos non esse, quia dici posset esse ex
3. Deinde cum intclligentia? non sint per se et propter se, etiamsi ad regimen universi
se primo propter motum coeli omnis ratioci- , unus sufficeret. Sicut de multitudine perso-
natio, quse ex motibus coeli fit, ad numerum, narum una divinitate nos dicimus, per se
in
ordinem et nobilitatem intelligentiarum infe- quidem non fuisse necessariam ad creationem
rendam est valde infirma conjeciura, ut
, universi, nihilominustamen ex intrinseca ne-
idemmet Aristoteles vidit, et infra iterum di- cessitate et infmitate ,dari in Deo multitudi-
cemus agentes de aliis spiritualibus substan- nem personarum , non propter aliud sed ,

tiis ergo unitas Dei non satis potest ex uni-

; propter se.
138 DISPUTAT. XXX. QUID DSUS SIT.

5. Quocirca ex solis effectibus Dei non vi- re necessitate natura3 inferiora entia, quod
detur posse iinmediate demonstrative con- infra probabimus, tamen quod aliquod sibi
cludi, esse tantum unum Deum, sed soium cecpiale non possii necessitate natura3 produ-
quasi negative, ex illis non ostendi nisi , cere, quasi ex naturce fecunditate, neque ex
uuum Deum, quia unus ad omnia sufficit :
Dei libertate, quaj satis exercetur circa infe-
non tamen hoc satis est ad positive demons- riora entia, neque ex alio capite videri po-
trandam unitatem Dei, sed oportei ostendere test clemonstrabile. Et confirmatur, quia se-
repugnare divinamnaturammultiplicari. Un- cundum fidem nostram una persona divina
de, quia boc non videtur ex effectibus col- necessitate nattirae proclucit aliquam; cur ergo
ligi, inde quidam Theologi sumpserunt oc- ' non poterit unus Deus necessitate naturas
casionem negandi, posse hoc demonstrari producere aliam ? Nam rationes quibus hoc
rationenaturali; quia ratio naturalis solum ex probari solet, in illo mysterio deficere et
effectibus sumi potest. Sicut in exemplo dic- enervari videntur. Ut, verbi gratia, solet id
to de Trinitate persouarum, ex effectibus na- probari ex attributo summae et infinitoe per-
turalibus ostendi potest ad ilios non esse ne- fectionis, quia oportet aliam perfectionem
cessariam multitudinem personarum in pri- esse in producio, quae non esset in produ-
mo principio, inde tamen non recte conclu- cente, vel e contrario, neuter esset
et icleo
deretur talem multitudinem in re non esse. infinite perfecius, et consequenter neque es-
Sed hasc sententia merito ab aliis Theologis set Deus. Quae ratio eaclem applicari potest
rejicitur 2 ; eaclem enimestratio deesseetde ad personas divinas, et responsio, quee in eis
unitate Dei ;unde sicut illa demonstrari po- datur, potest iilpraesenti dari. Nam si iiii duo
Etprseterea, quamvis demus
test, ita et haec. diiexcogitarenturessentialiler, etquasi specie
ex cffcctihus immediafe non concludi, Deum clistincti, diceretur aliquam perfectionem es-
esse tantum unum, mediate tamen concludi se formaliter in uno, quae non esset forma-
poiest, quia nimirum ex effectibus demons- liter in alio ; eas tamen esse eminenter in
tratur de Deo aliqua proprietas, ex qua con- unoquoque, idque satis esse ad infinitam
cludi potest, repugnare enti habenti talem perfectionem. Si vero excogitarentur isti dii
proprietaiem multiplicari. Heec autem pro- ejusdem perfectionis tunc negaretur, aii-
,

prietas prsecipue ac maxime est esse ens per quam perfectionem esse in uno quee non es-
se necessarium. set in aiio quia in omnibus essent simiies,
;

G. Tertia ergo ac prsecipua ratio sic for- et ita unusquiscpae esset infinite perfectus,
mari potest.Deus estens perse necessariurn, quamvis singuli eorum non haberent omnes
ui ex communi notione Dei constat, et ex entitates individuas talium perfectionum ;

supra dictis sed enti necessario repugnat

; hoc enim ad infinitatem intensivam non est
multiplicari ; ergo et Deo. necessarium. Alia ratio sumi solet ex aitri-
7. Dicetur fortasse ens ita per se necessa- buto simpliciiatis, scilicet, quia tales dii com
rium, ut prorsus improductuni, non pos-
sit venirent in genere, velin specie, et conse-
se multiplicari et hoc ad summum probari
, quenter differrent etiam in specie, vel indi-
ex superius dictis ; ens autem simpliciter viduo, et ita haberent in se compositionem
necessarium per productionem unius ab alio ex graduin quo convenirent, et in quo dif-
non repugnare multiplicari, .quia etsi unum ferrent. Qua3 ratio simpliciter instari potest in
sit ab alio, si hoc ex necessitate producat, et divinis relationibus seu personis ;
illa3 enim
illud ex necessitate producatur, utrumque conveniunt in communi ratione relationis, et
erit ens necessarium hoc autem satis esse ; distinguuntur in propriis, sine compositione
ut detur pluralitas deorum. Nam, si tale ens in re, quia illa convenientia est tantum ra-
ex necessitate productum ab alio sit infinite tionis ; iciem ergo dici posset in prredicta
perfectum, sicut illud, tam erit Deus, sicut deorum multiplicatione.
illud ; non est autem demonstratum esse
impossibile hujusmocli ens dicto
-
modo pro- Quwslionis rcsohitio ,
propriaque deinonstra-
tio.
duci. Nam, licet demus Deum non produce-
8. Nihilominus dicendum est, ex unitate
' Ocham, Gab. et alii, in 1. entis per se necessarii evidenier inferri unita-
2
D. Thom., 1 p., q. H, art. 3, et ! cont. tem Dei : nam
implicat contradictionem ens
Gent.. c. 2; Duranclus, Scot. et alii, in 1, illud, cpiodex se est necessarium, producere
d. 2, Marsil., q. 5. aliud a se essentialiter disiinctmm. quod pos-
 ,;

SECf. X. AN DEI UNITAS DEMONSTRETUR. 439

sit esse Deus. Repngnantia autem qua3 in hoc nino increatum et improductum, oportet ut
involvitur sumi facile potest ex dictis supra
, sitmaxima perfectio simpliciter simplex
de unitate entis increati, nam est fere eadem cum constituat ens summe perfectum, quod
quas in mulplicandis increatis entibus repe- excogitari potest. Vel ergo talis perfeclio in-
ritur. Prima sit, quia necessarium esset tale venitur formaliter in alio ente producto, vel
ens esse procluctum per veram creationem, non. Si primum ergo non est essentialiter
,

quamvis necessariam et seternam, quia esset cliversum, quia repugnat ens essentialiter di-
productum ex nihilo tota enim entitas talis
; stinctum habere in se formaliter propriam
entis tam quoad naturam, quam quoad per- differentiam constituentem aliud. Si secun-
sonam esset ex se non ens, nisi ab alio Deo dum, ergo tale ens non est infmite perfec-
produceretur, et boc est produci ex nibilo, tum, cum in se non habeat formaliter perfec-
quia nihil illius entis ad ipsius productionem tionem illanl summam, et simpliciter simpli-
supponitur; esset ergo tale ens vere creaturn; cem, qua aliud constituitur. Et inde etiam
non posset igitur esse Deus, nam hsec duo, concludi potest, propriam rationem, et quasi
Deus et creatum ens involvunt in suis , differentiam ultimam essentialem, constituen-
conceptibus primariam diversitatem, ut ex tem illud ens productum, non esse perfectio-
dictis supra de prima divisione entis facile nem simpliciter simplicem, quia repugnaret
constat. Et declaiatur breviter ,
quia conce- formaliter cum diiferentia propria alterius
ptus verus' Dei est conceptus entis summe entis improducti.Atque ita non posset con-
perfecti, quo non potest excogitari majus, ut stituere ens summe perfectum essentialiter
supra explicatum est ;
quolibet autem ente nam constitui essentialiter, est constitui sim-
creato potest aliud majus excogitari ;
quia pliciter in esse entis, et ideo intelligi non po-
hoc ipsum, scibcet esse quid creatum, includit test, quod per differeritiam, quae non sit per-
hnperfectam originem, seu imperfectum mo- fectio simpliciter, constituatur ens simpliciter
duni habendi vel recipiendi esse, quo facile infinite perfectum. Tandem declaratur in hunc
potest alius nobilior intelligi vere ac sine re- modum nam , duo entia essent essen-
si illa

pugnantia tilla. compararetur producens ad

tialiter diversa,
9. Secunclarepugnantia est, quod ens, quod productum sicut principium vel causa sequi-
est increatum, producat aliud essentialiterdi- voca acl effectum ergo necessarium esset
;

versum et sibi sequale hoc ipso quod ; nam totam perfectionem entis producti contineri
habet essentiam, quse esse non posset nisi ab altiori et eminentiori modo in proclucente,
alio fieret seu produceretur, talis essentia est quia non contineretur formaliter, cum pona-
inferioris rationis et ordinis, cruia esset essen- tur specie diversum ergo eminenter ergo
; ;

tiadcpendens et facta essentia autem de- ; iilud ens productum non posset esse infmite
pendens ex intrinseca ratione minus perfecta et summe perfectum, quia non potest tota
est, quam essentia ex se indepenclens. Unde perfectio talis entis eminentius in alio conti-
ulterius fit,ens non posse esse infmitum
tale neri, quia in ipsa summa et infinita perfcc-
in essentia, cum non sit sequale illi a quo pro- tione includitur eminentissimus moclus ha-
ductum est. bendi illam.
10. Tertia repugnantia, quse magis expli- 4 Probatur jam alterum membrum, sci-
'I .

cat preecedentes, quia vel tale ens esset in es- licct identitatem specificam cum numerali
,

sentia dissimile, et quasidiversum in specie, distinctione essentiarum esse impossibilem in

vel omnino simile et solum in individuo di- natura infinita. Primo quia ostensum est
stinctum. Neutrum dici poiest sine repugnan- supra, essentiam entis increati esse essentia-
tia ergo. Prior pars de specifica diversitate
; liter singularem, quia necessitas essendi ab
probari solet, quia non possunt dari duo en- intrinseco, non potest essentialiter convenire
tiaspecie diversa seque perfecta quod ma- ;
nisi rei singulari ergo impossibile est quod
;

xime videtur verum in entibus habentibus talis natura per aliquam productionem mul-
essentias summe perfectas et includentibus in tiplicetur in individuis, quia involvit apertam
se omnem entis perfectionem , de quibus contradictionem quod natura essentialiter sin-
non potest concipi, in quo sint dissimiles es- gularis multipliciter in individuis, sive per pro-
sentialiter, si unumquodque talem habet es- ductionem, sive quocunque aho moclo. Secun_
seritiam, qua"; includat totam entis perfectio- do, quia impossibile est essentiam increatam,
nem. Sed hoc ipsum urgentius declaratur, et creatam seu productam, esse ejusdem spe-
nam id quo constituitur essentialiter ens om- ciei, quia sola hcec cliversitas essentialis est,
 ,, ,

140 DISPUTAT. XXX QUID DEUS SIT.

nimirum, quod altera essentia ex se talis est ex se absque communicatione per aliquam
ut per se et sine productione ulla habeat originem talis personee, et eadem natura po-
suam entitatem actualem et consequeuter stulat utrumque existendi modum. At vero
,

repugnet illi aliter illam liabere; altera vero si unus Deus ab alio procederet in distincta
talis est, ut non babeat suam entitatem ac- natura, necessario alteranaturaesset indepen-
tualem nisi ab alio haec enim tanta diversi- dens, etalterapendens, quae proprietates non
;

tas in essentiis ipsis non potest intelligi cum tantum personales essent, sed etiam essentia-
specifica identitate. Huc accedunt aliee ratio- les quia non convenirent tantum personis,
,

nes ,
quibus supra probavimus non posse sed etiam naturis. Impossibile autem est, ut
dari duo entia improducta solo numero di- natura? habentes tales proprietates sint per-
versa, quia invicem sese privarent supremo fectione aequales; imo necesse est ut illa,
dominio et suprema potestate illse enim : qme dependens, sitimperfecta. Quod non
est
a?.que probant, etiamsi talia entia suprema et habet locum in personis ejusdem naturae ,

habentia essentias numero clistinctas fmgan- quia si natura est eadem numero, non po-
tur cum dimanatione unius ab alio. Atque test esse magis, aut minus perfecta, et dum-

hoc modo [etiam ex attributo omnipotentiee modo talis natura habeatur seque bonum ,

potest haec unitas Dei comprobari. Et robo- est habere illam communicatam per aliquam
rari etiam potest secunda ratio supra adducta productionem, ac habere iham sine origine.
ex Aristotele, sumpta ex monarchia universi, 13. Ex quo etiam obiter intelligitur, ratio-
qua etiam utitur Cypr., lib. de Idolorum va- nem supra factam de carentia perfectionis,
nitate, quia si monarclha esse debet perfecta, optimam esse contra distinctionem deorum
ut in supremo principe esse oportet, non so- non tamen contra distinctionem personarum.
lum superfluurn, sed etiam impossibile est, Nam si unus Deus ab alio procederetin distinc-
quod talis princeps habeat consortem, dequo ta natura, necessario deess etproducto perfec-
satis in superioribus dictum est. tio aliqua pertinens ad essentiam producentis,
12. Qtwmodo rationes, quce unitatem Dei etaliunde haberetimperfectionem repugnan-
propugnant, Trinitatem non imvugnent. tem perfectioni talis naturee, nimirum esse
Ultimo facile est ex dictis explicare, quomodo creatum etdependens ;vero ubi origo est
at
hee rationes ita sint efficaces ad probandam in eadem numero natura, nulla perfectio
Dei unitatem ut tamen contra veritatem et
, deesse potest, qua? pertineat ad formalem
personarum Trinitatem nihil obstent. Nam constitutionem essentiae, et ideo potest per-
imprimis persona? quae in Trinitate produ-
,
sona proclucta tam esse infmita sicut produ-
cuntur, non ex nihilo, sed de substantia di- cens. Denique ultimum dilemma de distinc-
vina producuntur quia non in essentia
,
tione specifica, vel individuali, cessat in pro-
specie aut numero diversa, sed in eaclem ductione distinctce persona? ejusdem natura?,
numero natura procedunt atque subsis- ,
quia tahs persona producta non est Deus
tunt et ideo neque creantur
, neque fiunt, , specie aut numero distinctrs, sed idem nu-
neque dependent sed altiori origine proce-
, mero Deus, cum persona producente. Quod
dunt, quam naturalis ratio cognoscere valeat. si iUa interrogatio fiat de personis, ut per-
Itursus hinc fit, ut persona procedens non sonae sunt, dicendum est, personam, simpli-
sit essentialiter diversa a producente, quia citer loquendo essentialiter constitui per na-
licet altera producens sit, altera producla, turam, et ideo personas illas, etiam simpli-
neque aliter subsistere possint, tamen ha? citer loquendo, non esse essentiahter diver-
proprietates non conveniunt illis ratione na- sas. Imo nec quatenus persona? sunt, dici
turae essentialis sed ratione proprietatum
, possunt habere distinctam essentiam, et con-
personalium; unde natura ipsa, neque produ- sequenter, absolute loquendo, non possunt
cit, neque procedit, sed in omnibus personis dici essentialiter distingui,
quia essentialem
improducta est, quamvis in aliqua persona distinctionem ab essentia distincta sumi ne-
absque communicatione sit, in aliis
alterius cesse est ; essentiaautem absolute non di-
vero communicata per aliquam productio-
sit citur de ratione personah, etiamsi cumredu-
nem. Quod non indicat diversitatem in natura plicatione sumatur. Latius autem loquendo
(sicut in diversis diis argumentabamur) quia de ratione formali quasi specifica, dici pos-
in divinis personis eadem numero iiatura est, sunt illse tres persona?,, ut sic, seu tres relatio-
quse in utraque persona existit, in una com- nes. formaliter diversa? secundum proprias
municata per suppositi produclionem, in alia rationes ;
in eis tamen ut sicnon procedit
 SECT. XI. AN DEUM ESSE 1NV ISIBILEM DEMONSTRARl POSSIT. \ 41
arguDientum factum de diversis diis ;
quia in humana opinione et*-consuetudine duceba-
liis esset absolute et simpliciter diversitas tur tum etiam quia non satis constat, quid
;

essentialis, in tota utriusque entitate, quia nomine Dei intelligeret, nec an cognosceret
natura in eis esset diversa ; at vero in perso- aliquem Deum ut creatorem ac principium
nis ejusdem naturae solum est distinctio in ra- rerum, sed quamlibet superiorem causam aut
tionibus personalibus, in quibus tota perfec- virtutem, aut hominem insignem, Deum ap-
tio naturse intime includitur, et ab illa ha- pellaret quo autem sensu idola coleret, ad
;

bent infinitam perfectionem simpliciter. Sic bunc locum non spectat. Dictum est a nobis
igitur pro qualitate hujus loci satis declara- cle eare tractando de imaginum adoratione,

tum est, rationes factas et demonstrare op- in 1 tomo tertiee partis, disp. 54, sect. 8.
time non posse esse distinctos deos, e*t dis-
tinctioni personarum in eadem deitate nibil
SEGTIO XI.
obstare.
Quare Dei unitas tot nationibus in-
14. An Deum esse invisibilem demonstrari possit.

cognita.
Sed quaeret aliquis si est natu- :

raliter evidens unum tantum Deum esse, qui 1. Quanta difftcultas in Deo cognoscendo
fieri potuit, ut fere omnes homines in eo philosophorum actis et
sit, dictis probatur.
fuerint errore versati, ut plures existimaverint Quid sit Deus, nunquam satis explicare po-
esse deos, imo (quod mirabilius est) quod test humana mens, quod acute significavit
bruta animalia, volucres et serpentes, imoet Simonides apud Cicer., 1 de Natura deorum,
lapides ut deos adorarint ? Respondetur im- qui interrogatus a tyranno quid esset Deus,
primiSj fere omnes viros in philosophia eru- de die in diem procrastinabatur , semper
ditos unum tantum agnovisse Deum, ut de novum diem ad respondendum expostulans,
Socrate, Platone, Aristotele, Cicerone etaliis quod semper res obscurior videretur. In quam
constat, etde Pythagora, Sophocle, Euripide, sententiam dixit Plato, in Timseo, Deum in-
et de Orpheo, et antiquis poetis refert late tellectu percipere difticile esse, eloqui autem
Justinus, lib. de Monarch., et inoratione Pa- impossibile. Quod dictum corrigens Greg.
roenetica ; et Lactant., lib. 1 Divinar. insti- Nazianzen., orat. 34, quse est 2 de Theolog.,
tut., a cap. 5; et Arnob., lib. 3 contra Gent.; non longe ab initio, dicit Ego vero ita potins
:

Euseb., lib'. 11 de Praeparat. Evangel., cap. dicendum Dei naturam nullis quidem
censeo,
9 ; Tertul., in Apologet., cap. 10, 11 et 12 ; et verbis explicari posse, animo autem atque in-
Augustin., late, lib. 4de Civit. Dei, a princi- tellectu comprehendi multo minus posse. Hinc
pio, ubi, cap. 11, dicit philosophos fere om- ergo factum est, ut ad explicandam aliquo
nes de unitate Dei recte sensisse, quamvis modo excellentiam divinse naturse, variis ne-
plnres deos ut virtutes vel partes unius Dei gationibus, seu attributis a negationibus
colerent. Quod significavit Paulus ad Rom. 1, sumptis utamur, eo quod nec proprie vel ,

dicens de gentibus : Cum cognovissent Deum, directe seu positive dicere possimus quid
7ion sicut Deum gloriftcaverunt, quia vel il- aut quale sit, neque etiam una vel altera ne-
lum colebant ut animam mundi habentem in gatione id satis exprimamus. Hactenus ergo
diversis partibus ejus diversas virtutes, quas explicuimus attributa, quee ex negationibus
sigillatim eodem gradu honoris veneraban- imperfectionum creaturarum sumuntur, qui-
tur; vel, quia licet unum Deum cognosce- bus indicatur, naturam divinam omnem crea-
rentj preesertim philosophi (cle quibus maxi- tam naturam superare. Preeter htec vero ad-
me videtur loqui Paulus), et existimationem duntur alia attributa, quibus divina excel-
plurium deorum, vulgi errorem esse non lentiaper comparationem adintellectumcrea-
ignorarent, quod populari aut veteri consue- tum, et ejus capacitatem explicetur. Videtur
tudine, vel mortuos quosdam homines, vel enim plus esse quod in intellectum cadere
dsemones deos appellabat, et ut tales vene- potest, quam quod ipse intellectus est, et
rabatur non audebant autem veritatem
, ideo magis etiam explicari videtur excellen-
profiteri, ut de Varrone indicat August., naturse per comparationem et ex-
tia divinse
dict. libro 4 de Civit., cap. 21. Quocirca ex cessum supra capacitatem intellectus, quam
errore gentiliumin pluralitate deorumnullum per quemcunque positivum conceptum, quem
potestsumi argumentum, ut contraria veritas de Deo formare possumus. Hac ergo ratione
noncenseatur demonstrabilis naturali lumine, dicitur Deus invisibilis, incomprehensibilis,
tum quia ille erat error vulgi ignorantis, quod ineffabilis ; de quibus attributis videndum
 ;

142 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

est quicl per illa importetur, et quo inoclo visibilem ;

quod ratione etiam natnrali de-
naturali ratione ostencli possint. monstrari potest, nam Deus est substantia
intelligens et intelligibilis , cum immaterialis
Quot modis dicatur invisibilis.
sit ; ergo est sibiipsi maxime proportionatus,
2. Quocl ergo Deus invisibilis dicitur, pri- ut se perfecte intelligat ac videat ; non ergo
mum referri potest ad corporalem visum, et dicitur Deus invisibilis sibiipsi ; dicitur ergo
sic difficultatem non habet, et facile demons- invisibilis respectu aliorum.
trari potest ex superius dictis ; nam osten- Deus ab homine in hoc statu existentein-
4.
sum est, Deum esse incorporeum , ex .quo tueri non potest.
Hceretici quilwc negave-
evidenter sequitur, non posse videri oculis runt.
Potest autem Deus clici invisibilis
corporis, saltem naturaliter; quo modo nunc primo respectu intellectus humani, prout in
loquimur; nam cum visus sit actus corpo- hac vita existit, et cognoscit cum clependen-
ris, non potest ultra corpora extendi. Imo pe- tia a phantasmatibus, et hoc modo est non

ritiores Tlieoiogi censent etiam de potentia solum certum secunclum fidem nostram, secl
absoluta non posse visum corporalem ad in- etiam evidens, Deum esse invisibilem ab ho-
corporalia videnda elevari, quia non potest mine mortali, naturali virtute sui ingenii in-
extra objectum suumferri; quod indicasse quirente Deum, etiamsi illuni invenire et in-
videtur Ambrosius, serm. 8 in Ps. 118. Est- telligere contingat cum summa perfectionc
que probabilius, quamvis interdum dubitare cfuam humanum ingenium discursu, inven-
videatur Augustin., 22 cle Givitate, e. 29. tione, quacunque naturali in-
doctrina, et
Unde cum Deus visus
in Scriptura dicitur telligentia acquirere potest. Patetprimo ipso
oculis corporeis, intelligendum est non in se, experimento nullus enim mortalium hacte-
;

sed in aliqua sensibili reprcesentatione, ut nus Deum vidit hoc modo, ne.que ullus phi-
late Epipban., haires. 70, et Greg., 18 Mor., losophorum infidelium cle se, vel de alio sa-
Hoc
cap. 36, et August., epist. 111 et 112. pientiori testatus est, quodad hujusmodiDei
autem attributum in boc sensu declaratum visionera pervenerit neque etiam fidelis ali-
;

non admodum explicat perfectionem Dei quis philosophus id testificari potuit, cum id
nam boc commune est omnibus rebus spiri- ficlei repugnet. Fuerunt quidem nonnulli ha>
tualibus, ut ex ratione facta constat. retici, Begardi et Beguinaj, Cfui asse-
dicti
3. Dcus cognosci potest a creaturis, etiam ruerunt Deum
posse naturaliter ab homine
evidenter.
Alio ergo sensupotestillanegatio vicleri. Sed illi leviter ac sine fundamento lo-
adintellectum referri; nam per translationem cuti sunt, et nullum possunt suimendacii tes-
etiam illa videri clicuntur, qua; per intellec- tem afferre, sed potius apertissiinis Scriptu-
tum proprie, et prout in se sunt conspiciun- rse testimoniis convincuntur, et ideo ab Ec-
tur. Unde per banc negationern non nega- clesia damnati sunt sed non est nostrum4
;

tur , aut impossibilis dicitur onmis cogni- heec nunc prosequi, Ratione iclem demons-
tio Dei, alioqui falso Deo attribueretur, cum tratur, quia omnis cognitio nostra in hac vi-
ostensum superius sit posse Deum na- ,
ta incipit a sensu et pendet a phantasmati-
turali lumine cognosci imo et demonstra- , bus Deus autem est supra omnia sensibilia,
;

ri. Unde neque omnis cognitio evidens ex- et supra omnia phantasmata qua ergo via ;

cluditur per hoc attributum non enim ; aut ratione ascendere poterit hoino ad viden-
omnis cognitio etiam evidens, visio proprie clum Deum in se ? Item ob hanc rationem
appellari potest ; nam visio intuitivam co- non potest homo intuitive videre animam
gnitionem proprie significat potest autem ;
suam, quse sibi videtur maxime conjuncta et
esse cognitio evidens abstractiva. Item visio proportionata, quia nimirum ipsa, et virtus
clicit claram rei cognitionem in scipsa et , ejus intelligendi, in se immate#ialis est ; ta-
prout in se est cognitio autem evidens po-
; men ut estconjuncta corpori, per illud recipit
test esse confusa et per conceptus improprios principia proxima cognoscendi quge sunt spe-
seu connotativos et negativos. Itaque per pendet in moclo cognoscencli a cor-
cies, et ita
hoc attributum non dicitur Deus incognosci- moclum corporum etphan-
pore,utnihil iiisi ad
bilis (ut sic dicam) aut indemonstrabiiis, secl tasmatum concipiat ergomulto minus poterit ;

tantum invisibilis. Non potest autem hoc at-

tributum in hoc sensu explicatum intelligi 1
Isai. 64 ; Exod. 32; Joan. 1; Glemens V
aut vere dici respectu onmium intellectuum , cum Concil. Vicn. in Glemcnt. Ad nostrum, de
nam certum est Deum sibiipsi non esse in- Ilc&reticis.
 ,
;

SECT. iX. AN DEUM ESSE INV ISIBILEM DEMONSTRARI POSSIT. 1 43

hoino in hac vita discursu naturali pervenire Tim. 9, ut notarunt Epiph., h&eres. 80, Ambr.,
ad eognitionem Dei. Atque heec veritas ex Luc. i . An vero hoc attributum in hoc sensu
dicendis evidentius constabit ; nam hoc solo possit ratione naturali inveniri aut demons-
modo, seu respectu, non declaratur propria trari difficile, est. Et, quoniam
ea- difficultas
invisihihtas Dei, cum hoc modo esse invisibi- dein est de anima separata, et de qualibet
lem commune sit omnihus suhstantiis se- alia intelligentia creata , simul utrumque
paratis. tractabitur.
5. Anima an
rationalis corpori conjuncta
Quccstionis clifflcultas.
supernaturaliter elevari Dei visio-
possit, acl
nem.
Dubitant autem Theologi, an super- 7. Multiergo censent hoc non posse ratio-
naturaliter possit anima conjuncta buie cor- ne naturali demonstrari, quia neque ex ali-
pori elevari ad vi&ionem Dei, vel de potentia quo effectu Dei id colligi potest, neque etiam
absoluta, vel ordmaria, et etiam an alicuihoc ex perfectione divini esse. Quid enim ad il-
concessum sit; sed hse quasstiones ad meta- lam perfectionem spectat, quod ab alio pos-
physicam non spectant nihil enim existimo: sit videri, vel non videri ? Quod enim res ali-
pcr solam rationem naturalem posse in illis crua abimperfecta videatur, nullum ar-
alia
satis definiri, ut statim in simili dicam. Se- gumentum est, ipsam, qute videtur, esse im-
cundum doctrinam autem fidei, dubitari non perfectam potest enim res inferior superio-
;

potest de absoluta potestate, nec de aliquo rem videre, ut Angelus inferior supe-
clare
actu ejus, nimirum in anima Christi quandiu riorem, et anima separata omnes Angelos
vixitetiam in corpore mortali aliis vero ho- ; ergo licet Deus sit summe per^ectus inde ,

minibus certum est secundum legem ordi- inferri non potest esse invisibilem omnibus
nariam non concedihoc donum; anvero ali- iutellectibus qui creati sunt vel creari pos-
quibus vel ab breve tempus exprivilegio da- sunt.
tum sit, incerta res est. Illud vero adnotave- 8. Secundo declaratur difficultas in hunc
rim, cum dicitur fieri posse ut homo in mor- modum, nam dupliciter intelligi potest intel-
corpore videat Deum, non esse intelli-
tali lectum creatum pervenire naturali virtute ad
gendum servato modo cognitionis connaturali visionem Dei uno modo ex solis effectibus
:

ac proportionato statui animse huniana? in tali Dei, et eorum

cognitione, inde eiiciendo ali-
corpore, aut quod medio corpore, seu cogni- quam speciem, qua tandem directe videatur
tione et principiis ab illo acceptis Deus vi- Deus in se clare et distincte. Alter modus esse
deatur ;
hoc enim involvit repugnantiam, eo posset, Angelus, verbi gratia, haberet in-
si

quod impossibile sit, ut res materialis reproe- natam et connaturalem speciem ipsius Dei
sentet Deum prout in se est ; igitur in tantum sicut habet aliarum rerum, qua videret Deum
id est possibile, in quantum Deus potest ad naturaiiter, sicut videt superiorcm Angelum.
alium cognitionismodum intellectum elevare. Priorem modum
demonstrari posse impossi-
cui modo omniuo extraneum est et per acci- bilem, facile (ut opinor) suadebitur , quia nul-
deus, quod anima sit conjuncta corpori do ;
lus effectus Dei quanturnvis perfectus, praj-
quomodo nihil, ut dixi, naturali ratione ex- sertim naturaliter cognoscibilis^, continet in
potest. Alia quse circa hoc desiderari
\ licsii se, aut adeequate participat perfectionem Dei.
possunt, paulo inferius attingemus. Item in nulia creatura est ipsum esse eo mo-
do, quo est in Deo, scilicet per modum puris-
Proprius sensus qucestionis.
simi actus sine admistione potenth; ergo
6. Secundo potest hoc attributum accipi ex nullo esse creato ut cognito potest perve-
respectu intellectus humani a corpore sepa- niri ad cognitionem Dei in se, aut elici spe-
rati, vel latius respectu cujuscunque intellec- cies, quse repreesentet Deum prout in se est.
tus creati, virtute propria et naturah operan- Quomodo enim in solo vestigio rei, aut ex
tis, aut intelligentis , ita ut dicatur Deus invi- imagine imperfecta, aut ex inadeequato effec-
sibilis, quia a nullo intellectu creato naturali tu elicietur species, quee totam rei virtutem
virtute intelligente videri possit. Et in hoc ac perfectionem, prout iu se est, directe re-
sensu vere hoc attribuitur Deo ; est enim id prsesentet ? Est sane id plane impossibile.
certuiu secundum fidem, ut ex supra adduc- 9. Dixi, praBsertim naturaliter cognoscibi-
ta definitione constat. Et ob hanc causam di- lis, ut tacite responderem aliquorum Theo-
eilur Deas in Scriptura habitare lucem inac- logorum opinioni, qui existimant, visionem
ecssibilem, imo et esse invisibilis, prinia? ad bcatificam creatam talem esse effectum, ut,
144 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

eo perfecte cognito, per illum possit videri Dei, et praeter illam non indigere alio lumi-
Deus prout in se est quanquam enim lioc ;
ne, vel alia virtute intrinseca, ut connatura-
totum admitteremus, nihilominus inde non liter videant Deum ; est ergo in ipsis intel-
fieret posse per effectus naturaliter cognitos lectibus creatis facultas et virtus intrinseca
in Dei visionern deveniri, quia illa visio na- ex parte eorurn necessaria ad videndum Deum,
turaliter cognosci non potest , sicut neque et tota illa virtus est connaturalis illis ; ergo
esse , ut infra dicemus. Pra;terquam quod tali virtuti est connaturalis species, qua in-
opinio vera non est, nam licet actus ille
illa tellectus creatus conjungitur cum objecto
sit proxirna ratio videndi Deum, ut medium proportionato et counaturali suse virtuti; ergo
(quod vocant) incognitum, et quamvis etiam et actus dicendus est connaturalis et conna-
illa visio fortasse exacte videri aut compre- turaliter possibilis.
hendi non possit, nisi viso Deo, et per visio- \ 1 . Tertio non solum videtur id non posse
nem ipsiusmet Dei, nihilominus tamen ipsa demonstrari ratione naturali , verum etiam
ut medium cognitum non potest esse ratio oppositum esse probabilius, si rationem prae-
videndi Deum, quia etiam illa est effectus cise spectemus. Primo quidem, quia, teste
inadaequatus Dei, et longe inferioris rationis. etiam Aristot., 40 Ethicor., cap. 7, naturalis
Unde si referatur ad Deum ut ad causam ,
beatitudo nostra consislit in contemplatione
non exacte repraesentat illum autem refe- ; si Dei non consistit autem in contemplatione
;

ratur ad Deum ut ad ohjectum, sic non refert imperfecta et confusa illa enim non implet ;

illud ut medium cognitum, sed ut formalis contemplantis appetitum tum quia unus- ,

ratio cognoscendi, quam non exercet ut co- quisque, visoeffectu, naturaliter desiderat vi-
gnita est, sed ut formaliter constituit cognos- dere causam, et quamvis per effectum cogno-
centem ut alibi attigi
, Igitur quantum l
. scat illam esse, non tamen quiescit, donec
ad hunc modum cognitionis per effectum ,
distincte videat quid et qualis illa sit; tum
recte ostenditur non posse Deum per effectus etiam quia ad contemplationem adjungitur
si

suos videri ab aliquo intellectu creato vir- amor, prout ad veram felicitatem necessa-
tute naturali. rium est, ipsemet amor excitat desiderium
40. Hinc vero inferri non potest alium mo- videndi ; igitur naturalis felicitas in visione
dum visionis directe et immediate tenclentis Deiconsistit ergo visio illa naturaliter haberi
;

in Deum ex vi alicujus speciei propriae esse potesl; ,

quia naturalis felicitas haberi naturali-
ultra naturalem virtutem et gradum intellec- ter potest ; natura enim maxime ad
inclinat
tus creati. Namunus Angelus non potest per naturalem felicitatem ;
non inclinat autem ad
effectus devenire in visionem claram alterius rem naturaliter impossibilem. Unde etiam
Angeli prout in se est, imo nec in visionem philosophi lumine fidei carentes crediderunt
claram anima3 rationalis, quia nullus est ef- intelligentias inferiores posse videre primam,
fectus ita adaequatus i-lli, qui eam prout in se et nos etiam post hanc vitam hujusmodi con-
tamen per inditas spe-
est, repraesentet, et templatione illius primaj inteliigentiffi futuros
Angelo videre alium quan-
cies naturale est esse beatos. Quod significavit Averroes , 12
tumvis superiorem cur ergo non idem dici; Metaph., comment. 17, et alii, quos infra
potest respectu Dei ? aut quee ratio afferri commemorabimus.
potest, cur hoc sit ultra naturale debitum in- 12. Quarto argumentari possumus ,
quia,
tellectus creati? Quod enim Deus sit perfec- si esset demonstrabile Deum esse invisibilem
tius ens, non est sufficiensratio, imonec quod in praedicto sensu, esset etiam demonstrabile
sit infinite perfectum, quia non obstante illa non solum esse ita invisibilem a creaturis
infinitate clauditursub objecto adeequato in- jam factis, sed etiam non esse possibilem
tellectus creati ergo naturalis capacitas in-
; creaturam, quse virtute sibi connaturali Deum
tellectus in hoc habet quamdam infinitatem videat ; at hoc demonstrabile non est ;
quiu
et proportionem, ut attingat objectum, etiam potius multi Theologi putant, aut verum,
infinitum ; ergo eadem ratione poterit esse aut saltem probabile esse, quod sit possibilis
naturaliter capax propriae speciei et visionis creatura quae connaturale habeat lumen,
,

ejus.Et confirmatur, nam aliqui Theologi quo utens clare videat Denm non esset au- ;

docent Angelis et hominibus videntibus

, tem probabile, si oppositum demonstraretur.
Deum dari nunc de facto hujusmodi speciem ImoDurandus, in 4, clist. 43, q. 2, arbitratur,
seclusis impeclimentis, quemlibet intellectum
1
1 tom. 3 p., disput. 27, sect. 3. creatum esse natura sua aptnm, ut ei fiat
 ; .

SECT. XI. AN DEUM ESSE INVISIBILEM DEMONSTRARI POSSIT. 145

praesens Deus per claram visionein absque incle vero iimitatas vires naturales cujuscun-
infusione afterius doni supernaturalis. que intellectus creati, et imperfectum mo-
dum iilius, statim (credo) intelliget, esse per
Qurcstionis resohdio.
sese valde verisimile, nou posse tam imper-
Nihilominus dicendum est, veritatem
13. fectam facultatem suis viribus formare pro-
lianc posse sufficienti ratione suaderi, quae prium conceptum tam excellentis objecti.
licet non sit ita evidens demonsiratio, ut in- Quod etiamaptissime declaratsensibile exem-
tellectum reluctantem omnino cogat, saiis plum, quo usus est Aristoteles cum dixit, si-
lamen sit ad persuadendura intellectum bene cut se habet ocuius noctuae ad lumen solis,
dispositum. Et imprimis D. Thom., 1 pant., ita comparari intellectum nostrum ad mani-

ex eo quod.Deus est suum esse,

q. 12, art. 4, festissima naturse. Adclereque nos possumus
et purissimus actus, coiiigit esse invisihilem infmita ineequalitate seu disproportione dis-
omni intellectui creato per naturales vires tare magis quemlibet intellectum creatum
ejus. Quam illationem prohat elegauti dis- ab increato lumine divino, quam oculum
cursu, quem ab impugna-
late declarant, et noctu33 a lumine solis ergo non soium; si

tionibus aliorum defendunt Gajetanus ibi, oculus noctuae, verum etiam multi alii per-
Capreolus in 4, dist. 49, q. 4, ad argumenta fectiores non possunt solem in se directe in-
contra 1 conclus., et ibi Soto, q. 2, art. 2, et lueri, mirum est, quod sit Deus invisi-
quid
Ferrar., 3 contra Gent., c. 52. Breviter ta- bilis omni intellectui creato, propria et na-
inen existimo, efficaciam ejus in hoc consi- turali virtute operanli ?

stere, quod modus mtelligendi et concipiendi 15. Moclas concipiendi, v.t modo essendi
sequitur modum essendi, cstque ita propor- respondeat.
Superest, ut declaremus et
tionatus iili, ut unusquisque intelligens alia probemus principium iUud, quod basis est et
concipiat juxta modum suum. Ex quo princi- fundamentum totius discursus, videlicet mo-
pio ita conciuditur ratio. Modus essendi Dei dum concipiendi esse proportionatum modo
est superioris ordinis respectu omnis in- essendi. Declarari autem potest primoexliis
tellectualis naturce creatae; ergo nulla intel- qua3 in nobis nam sensns nos-
experimur ;

lectuaiisnatura creata potest suis viribus tri eo quod materiales sunt, solum materia-
connaturaiibus formare proprium conceptum lia individua percipiunt, et (quod ad rem ma-
Dei, prout in se est ; ergo nec videre illum gis spectat) anima nostra licet in se imma-
clare et in se. Haec posterior consequentia terialis sit, quia tamen dum est in corpore,
est evidens ex priori, quia visio rei clara non vere exercet ofiicium. formae corporis, et habet
fit, per proprium conceptum rei prior
nisi ;
modum essendi in materia, inde fit ut nihil
vero consequcntia est evidens ex principio proprio conceptu possit concipere, nisi rem
posito, et propositione subsumpta. Quee fa- materialem, et ut ceetera omnia per aliquam
cile etiam declaratur in hunc modum. Nam analogiam et proportionem acl illa concipiat.
Deus ex co quod est suum esse, per essen- Hujus autem evidentissimi experimenti non
tiarnhabet, quod sit actus purissimus etsirn- possumus aliunde rationem reddere.uisi quia
plicissimus sine ulla admistione potentiae modus concipiendi connaturalis rei sequitur
omuis aulem natura creata habet suum esse modum essendi. Imo si hoc experimur in ac-
cum aliqua compositione et potentialitate ;
tuali modo essendi animae, qiti non spectat
habetergo Deus superiorem quemdam essen- ad essentiam et substantiam ejus, sed ad sta-
di modura incommunicabilem creaturse, prout tum connaturalem et conformem essentiee,
in ipso Deo est. Si ergo creatura naturaliter multo magis hai^ebit verum in modo essendi
intelligens omnia concipit, et in se format ad omnino essentiali, qualis estpotentialitasilla,
modum sui, omnia etiam concipiet, vel ut et essentialis compositio, quae in omni creata
aliquo modo composita, vel per anaiogiam et s abstantia reperi tur
proportionem ad suum esse, suamque com- 16. Quod si forte dicatur id accidere iri

posilionem; nunquam ergo poterit formare anima nostra conjuncta corpori, quia per il-

naturalem conceptum repraesentantem puris- lud sumit species mediis phantasmatibus ,

simam Dei actualitatem, et simplicissimam respondebimus imprimis, hoc praecise et so-

entitatem, prout in se est. litarie sumptum non satis esse, nam expe-
14. Et sane qui attente ponderaverit, hinc rimur pra^terea, etiam post acceptas hujus-
purissimam actualitatem divinee naturse cum modi species non posse intellectum libere eis
ejus inQnitate et immensitate conjunctam, uti, sine aliqua dependentia et consortio
xxvi. 10
 ;

J46 DISPUTAT. XXX, QUID DEUS SIT.

phantasmatuni, cum tamen auima separata nulium est inteliigibilc ob-

iuteliectusdivini,

a corpore libere possit uti illis speciebus, jectum, quod sit ordinis superioris, et ideo
quas per corpus accepit; ergo signum cst in co non habet locum imperfectus cognos-

modum intelligendi accommodari modo es- cendi modus. Intellectus autem humanus
sendi, non solum quoad receptionem spe- corpori conjunctus, adeo est ,-infimus et po-
cierum, sed etiam quoad usum earum, et tentionalis, ut nec seipsum, nec substan-

modum formandi conceptus. Imo preeterea tiam animse suae habeat pro objecto propor-
animoe conjunctee non debentur naturaliter tionato, sed solum materiale ens, quod per
alise species, quia non potest naturaliter eis sensum ahquo modo percipi possit, quod est
uti, propter modum essendi, quem habet. Sic inOmum objectum intelligibiie, et in poten-
igitur ex hoc experimento sumitur indicium, tia tantum, et ideo nuilum fingi potest ob-

quod omni re intellectuaii, modus intelli-

in jectum minus perfeetum, quod ab hoc in-
gendi est accommodatus modo essendi. Quod teilectu inferiori aliquo modo percipi possit;
etiam propria ratione, et a priori confirmari objecta autem superiora non possunt ab hoc
potest, quia facultas intelligeiidi est proprie- intellectu naturaliter cognosci prout in se

tas consequens ipsum esse substantise imma- sunt, sedtantum per analogiam et propor-
terialis ; ergo consentaneum rationi est, ut tionem ad suumobjectum proportionatum.
modus hujus facultatis, etusus ejus sit pro- 18. Spirituales substanlice quod proportio-

portionatus modo ipsius essc. Item species, natum oljectum sibi vindiccnt. Hinc ergo
qme sunt principia proxima intelligendi , colligimus intelligentias separatas a corpori-
quando connaturales sunt, recipiuntur juxta bus, sub quibus anima rationalis separata
modum quo recipiuntur, jux-
intelligentis, in comprehenditur haberc aliquod objectum
,

ta vulgare axioma crgo ex hoc etiam capi-

; proportionatum quod esse non potest, nisi
,

te modus inteiligendi erit accommodatus mo- propria substantia respectWe, seu compara-
do essendi intelligentis. tione proprii inteilectus. Nam cum talis sub-
17. Qiiilibet intellectus aliquod sortitur ob- stantia sit actu intelligibiiis, ct intellectiva ra-
jectum maxime fro^ortionatum. Tandern tione suee perfectionis, videtur in ratione ob-
ex eadem experientia inteliigi potest, omnem jecti intelligibiiis maxinie proportionata et

intellectum habere aliquod objectummaxime cornmensurata suse facuitati iuteiligendi est ;

proportionatum suis viribns suoque intelH- crgo omnis substaniia scparata objectum
gendi modo, et idcirco per illud, velad pro- quasi proprium et maxime proportionatum
portionem ejus reliqua omnia percipere. sui intellectus ergo omnia superiora intel-
;

XJnde si sint inferioris ordinis, non solurn per- ligit ad moclum hujus objecti proportionati,

fecte ea percipit, sed etiam aliquo modo ad et suse capacitati illa accommodando ergo ;

altiorem ordinem ea elevat, ut illa perfeete si objectum sit ita sit omnino
excellens, ut
cognoscat si vero sint superioris ordinis,
;
superioris ordinis, sicut est Deus, et habens
ea sibi accommodat, et imperfectiori modo modurn essendi omnino divcrsum, non pote-
concipit ; et si nimium improporiionata sint, rit illud, prout in se est, naturaliter cognos-
solum per analogiam et proportionem ad cere. Et confirmatur hoc, nam multo magis
propria et proportionata objecta, ea potest excedit Deus in ratione objecti intelligibilis
concipere, si naturaii moclo intelligat. Hoc omnein intellectum creatum^ quam excedant
autem postremo modo comparatur quilibet substantia? immateriales creatse intellectum
intellectus creaius ad divinum esse, et ideo corpori conjunctum, et similiter major est
non potest naturaliter iilud prout in se est improportio inter actualitatcm divini csse, et
videre. Assumptum declaratur in supremo et potentialitatem spiritus creaii, quam sit hujus
infimo intcllectu, ex cpiibus sumi potest ar- adres materiales sed propter has impropor-
;

gumentum, idemesse, etproportionato modo,. tionesnon potest intellectus corpori conjunc-

in intermecliis. Intellectus ergo divinus suam tus videre aut concipere naturaliter sub-
substantiam et naturam habet ut objectum stantias spirituaies creatas prout in se sunt
maxime proportionatum imo, ut infra dice-
; ergo multo minus poterit intellectus creatus
mus, adaequatum aliquo moclo, quatenus in sua naturali vi cognoscere,, aut videre Deum
illo et per iilud reiiqua omnia intelligit im- ; prout in se est.
de quia reliqua omnia sunt illo inferiora, 19. Hic ergo discursus cum onmibus, qua3
aiiquo modo eievantur ad csse divinum, ut in illius declaratione diximus, satis videtur

illud perfecte cognoscant respectu autem;

eificax ad prwdictam veritatem confirman-
 SECT. XI. AN DEUM ESSE INYISIBILEM DEMONSTRARI POSSIT. 147
clam. Quae vero contra illum objicit Scotus quod nunc tractamus , nam
multo major est
in2, dist. 3, q. 9, et in 4, dist. 49, q. II, et improportio cujuslibet intellectus creati ad
Quodlib. 14, art. 2,omnia reducuntur ad duo Deum, quam sit animce separatse ad quam-
incommoda, quod eodem discursu
scilicet, libet intelligentiam creatam sed de hoc ;

probaretur et inferiorem Angelurn non posse alias.

naturaliter viderc superiorem prout in se est,

In secunda difficultate inpriritur, an pro-
et intellectum creatum, etiam perfusum lumi-
pria Dei species sit connaturalis intellectui
ne glorice, non posse videre Deum. Heec au-
creato.
tem incommoda non sequuntur, ut constabit
facile ex solutionibus aliarum difficultatum 21. Circa secundam difficultatem (omisso
quce propositee sunt. Et inter easdem solven- priori modo ibi explicato cognoscendiDeum,
das attingemus alias rationes quee ad dictam quia clarum est, naturaliter esse impossibi-
veritatem confirmandam ab aliis aclduci so- lem,ut satis ibiprobatur),cle secundo Scotus,
lent, nobis tamen minus efficaces esse vi- in seeundum, distinctione tertia, qucestione
dentur. nona, admittit, non solum posse, sed etiam
de facto esse in intelleclu creato angelico spe-
Responsio ad primam difficultatem. ciem connaturalem, qua naturaliter cognoscit
20. Ad primam ergo difficultatem respon- Deum distincta cognitione divince essentiee.
detur,multum spectare ad excellentiam Dei^ Quia nec repugnat dari speciem, quee ita dis-
quod sit lioc modo invisibilis a creatura ,
tincte repra^sentet essentiam divinam,neque
quia boc est argumentum ipsum babere no- etiam est inconveniens affirmare hanc spe-
biliorem quemdam essendi modum, cpiem ciem csse connaturalem Angelo quia potest ;

nulla creatura eum imo nec cum

sequaiitate, ei esse naturaliter debiia, et in orcline ad
univocatione imitari potest. Quocirca quamvis actum naturalem, quamvis non possit ab alia
posse videre altevum virtute natm ali non in- , causa fieri, nisi a Deo. Addit vero (ne contra
ferat eequalitaiem perfectionis, vel imperfec- fidem loquatur) illam speciem non reprce-
tionis inter visum, infert tamen
videntem et sentare intuitive, sed abstractive tantum es-
saltem eequalitatem vel convenientlam in sentiam divinam, quia non reprcesentatDeum,
gradu et modo essendi.Et ideonon sequitur, ut prcesentem, sed ut absentem, et ita non
inferiorem Angelum non posse videre supe- admittit, cognitionem per talem speciem eli-
riorem, quia conveniunt in modo composi- citam, esse visionem. Unde juxta hanc de-
tionis, aut potentialitatis quani habent, so- clarationem, ha;c sententia non est contraria
lumque differunt secundum majorem vel mi- iis quce diximus nam adhuc simpliciter fa-
,

norem perfectioiiem essentialem , et ideo tetur Scotus, Deum esse invisibilem Angelo
quamvis inferior Angelus concipiat superio- per naturalia principia.
rem ad modum suee propriee naturte nibiio- ,
22. Negatite respondetur.
Sed nihilomi-
minus tamen format ilium proprio conceptu, nus illa seutentia mihi sernper veheinenter
et prout in se est nam ille modus est quo-
; displicuit, propter duo praecipue. Primo, quia
dammodo idem, seu ejusdem rationis in utro- impossibile videtur distinguere in Deo cogni-
que, sicut compositio materice et formce ejus- tionem seu reprcesentationem clistinctam di-
dem rationis est in rebus materialibus, quam- vinse essentice ab intuitiva visione. Gum enim
vis formee secundum speciem sint diversce. dicitur per illam speciem aut actum non re-
Ex illa vero incequalitate perfectionis prove- prcesentariDeum ut prcesentem, sed ut ab-
,

Angelus videat supe-

nit, cpiod licet inferior sentem, aut est sermo de absentia secundum
riorem, non tamen comprehenclat, quia hoc locum, aut secundum durationem seu exis-
ipso quod concipit illum modo sibi propor- tentiam; neutrum horum dici potest, et aliucl

tionato, minus exacte iilum inteiligit quam ,

membrum fmgi non potest, unde neque hac-
secundum se intelligibilis sit et ideo non , tenus excogitatum est ergo non potest esse
;

comprehendit illum. Atcpie hoc totum appli- talis cognitio abstractiva, secl intuitiva. Ma-
cari potest ad animam separatam respectu jor constat a sufficienti enumeratione. Minor
intelligentiarum, quamvis de illa minus cer- probatur quoad singulas partes, nam si illa
tum sit, an possit distincte videre Angelos species reprcesentat essentiam Dei distincte,
virtute naturali multi enim, inter quos vi-
;
ergo repreesentat illam ut immensam ergo ;

detur esse D. Thom., d negant, ex qua sen- fieri non potest quin reprcesentet illam, ut

tentia, si vera esset, optime confirmaretur prcesentem per essentiam seu ut indistantern,
 148 DISPUTAT. XXX QUiD DEUS SIT.

ct iniime existeritem etiamin ipso intelligente. quse abstra.ctive repreesentat distincte essen-
Rursus necessario etiain repreesentat Deum tiam Dei, quam dicit esse u Deo, ut causa
ut eeternurn, quia etiam seternitas est de es- supernaturali supernaturaliter agente, soliim
sentia Dei ergo nec potest illum repreesen-
;
ex eo, quod a solo Deo per liberam volunta-
tare, nisi ut duratione preesentem, quia eeter- tem infuncli potest. Et hoc non satis est, pri-
semper preesens. At-
nitas tota est simul et mo quia ille modus loquendi in rigore et
que hinc tandem ( quod ad mentem Scoti consequenter est improprius et falsus, quia
maxime spectat) concluditur, non posse per ipse concedit usum talis speciei esse natura-
talem speciem repreesentari essentiam divi- lem, etviribus naturee fieri, et actum ipsum
nam distincte. preescindendo ab acfuali exis- esse mere naturalem, nnde etiam necesse est
tentia, quia potissimum preeclicatum essen- fateatur, illam speciem infundi Angelo se-
tiale divinee naturse est ipsum actualiter exis- cundum capacitatem naturalem, atcrae adeo
tere ab intrinseco necessarium ; ergo nisi hu- esse naturaliter debitam alioc[ui, quo fun-
;

jusmodi esse actuale distincte repreesetetur, damento asserrere possettalem speciem esse
non reprsesentatur distincte essentia Dei si ; concreatam Angelo ? cum simul ibidem affir-
autem hoc esse repraesentatur, non prscscin- met talem speciem et actum ejus non per-
ditur ab actuali existentia; ob hanc ergo cau- tinere ad dona gratise, vel glorise, sed ad iu-
sam licet in creaturis distincta reprsesentatio feriorem orclinem, ad quem pertinent aliae
essentice possit esse abstractiva, quia potest perfectiones naturales concreatee Angelo.
preescindi ab actuali cxistentia, et conse- Quod vero solus Deus infundat talem spe-
quenter a loco et tempore in Deo tamen est , ciem, non satis est ut illa. dicatur superna-
singularis ratio, quam non satis perpendit turalis, aut Deum illam efficere ut causam
Scotus ; nain cum sit ipsum esse per essen- supernaturalem ; nam etiam anima rationa-
tiam, non potest distincta repreesentatio es- lis a solo Deo creari potest, et tunc Deus non
sentiee divinseab actuali existentia preescindi, operatur, ut supernaturale agens aliarum ; et
et consequenter neque a preesentia duratio- etiam rerum species habet Angelus a princi-
nis, et loci,per eeternitatem et immensitatem pio inditas a solo Deo, non ut ab agente su-
suam. pernaturali, secl ut a propria causa perli-
23. Secunda ratio contra hanc sententiam ciente suum effectum juxta naturalem capa-
Scoti est, quia si talis species est possibilis, citatem, ac debitum. Respondet Scotus, alias
quee repreesentet distincte divinam essentiam species esse naturales, quia possent fieri si-

abstractive, ut ipse dicit, cur non etiam in- miles a propriis objectis. Secl hoc in multis
tuilive? An
quia repugnat intuitivam visio- est incertum, ut in rebus spiritualibus, et in
nem per speciem? At hoc, si generatim
fieri aliis clarc falsum, ut in materialibus; et prae-
dicatur, nec verum est, nec probabile; nam terea nihil ad rem spectat ; nam potius inde
visus corporeus intuitive videt media specie fieret, alias modo super-
species esse aliquo
impressa, et unus Angelus intuetur alium naturales, saltem quoad modum, quia cum
per speciem ejus, quod Scotus non negat. habeant proprias causas, a quibus possint
Si vero intelligatur speciatim de intuitione causari, Deus illas preevenit sicut scientia ;

Dei, oportet specialem causam reddere, quoe humana, per accidens infusa, supernaturalis
referri non potest , nisi in impossibilitatem dicitur quoad modum. At vero species illa
talis speciei, quee esset petitio principii; nam repraesentans Deum, cum non habeat aliam
hoc est quod agimus, scilicet, si Scotus ad- causam magis propriam, a qua fieri possit,
mittit speciem repraesentantem distinctc di- quam Deum, cum ab ipso infunditur, fit mo-
vinam essentiam, immerito negare, posse do sibi connaturali unde si alias est juxta
;

etiam dari speciem, quee mtuitive illam re-
prsesentet. Et foriasse id non negaret Scotus,
nam in 4, dist. -49, q. 11,
dari in beatis speciem Dei, quam lumenglo-
riee.Gogetur tamen dicere, talein speciem
non esse naturalem, sed graiuitam, etiam res-
pectu iutellectus angelici.
24. Hoc autem dupliciter intelligi potest
primo, in eo sensu quo idem Scotus in prio-
ri loco vocat supernaturalcm illam speciera,
capacitatem naturalem subjeeti, et naturale
debitum, simpliciter erit naturalis, et a Deo
probabilius credit, ut operante intra ordinemnaturee.
25. Deinde, quidquid sit de illo moclo lo-
quendi, tamen cum Scotus fateatur, illam
speciem repreesentantem abstractive, non pcr-
tinere ad ordinem gratiee et glorise, et actum
: ejus ex viribus naturee, supposita tali specie,
non potest idem dicere de specie repreesen-
tantc intuitive non ergo satis est, in pra?-
;
 :;

SECT. XI, AN DEUM ESSE INViSIBILEM DEMONSTRARI POSSIT. 149

dicto sensu vocare hanc supernaturalem" vel se habere Deumpra?sentem in ratione ob-
gratuitam. Oportet ergo fateri, illam esse clo- jecti, licet sibi prsesens sit per illapsum ergo ;

liiim pertinens ad ordinem gratiee, et super- non potest ex se habere visionem divinee na-
naturalis gloriee, et non esse naturee debi- turae. Sed in priori ratione major propositio
tam, et actum ejus esse simpliciter superna- in rigore est falsa ; nam ad eliciendam visio-
turalem, etiam Angelo. Et tunc redit argu- nem alicujus objecti non
habere est necesse
mentum superins factum. Quam enim ratio- in seobjectum per ipsummet, vel per aliquid,
nem reddere potest Scotus, cur una species, in quo eminenter contineatur, sed satis est
potius quam alia, sit Angelo connaturalis dic- habere. in specie intentionali , in qua sit re-
to modo, seu naturaliter debita ? Fortasse prsesentative, vel virtualiter tanquam in se-
dicet, illam, quee intuitive repreesentat, esse mine, seu virtute instrumentali : hoc autem
perfectiorem. Sedid non satis est, ut sit etiam modo non repugnat Deuni in ratione objecti
superioris ordinis et supernaturalis, preeser- esse in intellectu creato, mediante aliqua spe-
tinx, quia ipse Scotus, in secundo, ubi supra, cie. Posterior autem ratio assumit quamdam

ut concludat in Angelis esse speciem iliam minorem propositionem, quae in re est ipsa
distincte et abstractive reprsesentantem es- conclusio probanda ; cum enim dicit , intel-
sentiam Dei, assumit hoc principium : Ratio- lectum creatum non posse ex se habere Deum
nalile esse tribuere Angelis omnem verfectio- preesentem in ratione objeeti, vel loquitur de
%em, qua? convenit intellectui creato. Sedhsec praesenlia in actu secundo, et sic habere pree-
etiam perfectio convenit intellectui creato sentem, idem est, quod videre vel loquitur ;

cur ergo non etiam tribuilur ilii ut connatu-
ralis ? Unde cum Scotus ibidemsubdit Nulla
repugnantia occurrit, quod hitellectus creatus
habeat talem cognitionem perspsciem distincte
repra?sentantem divinam essentiam,
de preesentia in actu primo, et sic habere
: preesentem Deum, nihi alliud est, quam ha-
bereipsum, velper se, vel per speciem, suffi-
cienter conjunctum vel unitum ad elicien-
dummodo dam visionem, et hoc est etiam quod inqui- ,

non intuitive, non apparet, quo fundamento ritur, cur scilicet non possit ita naturaliter
ab eo addita sit illa ultima limitatio, quia haberi, preesertim si species distincte repree-
nulla specialis repugnantia apparet, aut ab sentans Deum, est possibilis et connaturalis
ipso declarata est in reprsesentatione intuiti- intellectui creato, ut ipse admittit de specie,
va niagis quam in abstractiva. Accedit quod quam abstractivam vocat.
conjecturse, quas ibi adducit, ut probct dari
priorem speciem Angelis, si quid valent, eeque
An species intelligihilis Dei sit absolute im-
possibilis.
ac melius procedunt de intuitiva specie,pree-
sertim illa de cognitionematutina, quam pro- 27. Omissa ergo hac opinione Scoti, alii

babilius est fieri per intuitivam visionem di- respondent, illum secundum modum videndi
vinee essentiee. Fateor tamen conjeciuras il- Deum pcr speciem naturaliter inditam, esse
las esse valde debiles ad utrumque proban- impossibilem, quia talis species distincte re-
dum, et ideo iilas omitto. preesentans Deum, sive abstractive, sive In

Denique addo, rationes, quibus idem

26. tuitive (hi enim duo modi in Deo non distin-
Scotus, in 4, probare conatur, intellectum guuntur, ut diximus) impossibilis est. Hanc
humanum, etiam separatam, non posse suis opinionem ex professo docet Henricus, Quod-
connaturalibus videre Deum , debilissimas lib. 3, q. 3, et Quodlib. .4 q. 7, et sumitur ex
,

esse, praesertim si ad intellectum creatum communi senientia Thomistarum, qui putant

in communi applicentur. Prior est, quia nul- implicare contradictionem, quod detur creata
lus intellectus potest efficere visionem , nisi species, qua possit videri Deus sicuti est,

vel in se habeat objectum, vel aliquid, in quo quam etiam videtur docere D. Thom. 1 ,

objectum eminentius contineatur; sed nullus part., q. 12, art. 2, et q. 56, art. 3. Funda-

inteliectus habet in, se Deum preesentem in menta hujus sententiee latius ponuntur ab
neque aliquid, quod tale ob-
ratione objecti, Henrico quam ab aliis, et ea refert Scotus et
jectum eminentius contineat, quia Deus non solvit. Summa omnium est quia infmitum ,

potest in aliquo alio eminentius contineri non potest repreesentari a fmito. Quod si heec
ergo nullus intellectus potest videre Deum ex sententia vera sit, optima ratio ex illa conti-

suis viribus. Posterior ratio est quia visio ,

citur, ob quam Deus sit naturaliter invisibilis
est cognitio intuitiva rei in se ; sed natura omni intellectui creato, quia nimirum non est
hnmona seu intellectus creatus non potest ex repreesentabilis per speciem creatam. Quod
 ,

450 DISPUTAT. XXX QUID BEUS SIT.,

enim ipsemet Deus per seipsum, et per suam doctrina potissima ratione locum habet in vi-
essentiam uniatur intellectui creato , in ra- sione Dei. Major autem, in qua est vis argu-
tione speciei ,
non potesi esse intellectui menti, primo suaderi potest inductione, quia
creato naturaliter debitum, tum quia forcna extra exemplum, de quo agimus, in omnibus
omnino superioris ordinis non potest esse aliis vera invenitur; ergo sufficiens inde su-

debita potentiee ordinis inferioris, tum maxi- mitur argumentum ad rem preesentem, nisi
me qnia cum Deus sii actus purissimus et ,
manifesta ratio differentiee assignetur. Se-
propter seipsum tantum, nulli rei creatse de- cundo ,
quia nulla ratio impossibilitatis fingi
beri potest sub ratione forinee etiam intelli- potest in specie, quee in actu aut viitute non
gibilis. Et ad hoc confirmandum tendunt proceclat, et inefficax inveniatur. Si enim fiat

qoatuor primse rationes, quibus Divus Tho- vis in infinitate Dei, quod non potest Deus,
mas, 3 contra Gent., cap. 52, probat, Deum qui infinvtus est, per fmitam speciem repree-
esse naturaliter invisibilem omni intellectui sentari , interrogabimus quomodo repreesen-
creato. tefur per finitum actum, et in seipso attinga-
28. Dubium propositum resolmtur. Ve-

tur per finitum lumen. Responsio autem est
rumtamen heec responsio, prout ab his auc- id fieri posse, quia talis virtus et actus sunt
toribus asseritur, mibi non satisfacit. Duobus divini et superioris ordinis, et non infinite ac
enim modis intelligi potest hujusmodi spe- comprehensive , sed finite repreesentant
ciem esse impossibilem. Primo simpliciter Deum ; et ideo ad illud munus potest esse
tanquam implicans contradictionem. Secundo sufficiens proportio inter rem finitam et infi-
ex natura rei,seu juxta capacitatem natura- nitam in ratione objecti et actus seu virtutis.
lem creaturee. Priori modo loquuntur dicti Applicetur ergo eadem responsio ad speciem
auctores ,
quorum opinio probari mihi nun- iutelligibilem ; nam loquendo in genere de
quarn potuit, quia nullam afferunt satis pro- tali specie, evidens est juxta principia Theo-
babilem rationem, qua talis implicatio con- logiee , dari posse species intelligibiles illius
tradictionis probetur; non est autem divinee ordinis supernaturalis et clivini , iura a pari-
potentiee neganclum, quod impossibile non tate rationis, et quia ille ordo debet esse in-
probetur. Antececlens facile ostendi posset teger et completus in suis principiis ; tum
discurrenclo per rationes singulas, et illis sa- etiam inductione , nam gratia , vel charitas,
tisfacienclosed hoc fit a Theologis fusius, et
; etc, videri possunt per proprias species su-
materia heec quoad hunc punctum ad eos , pernaturales, et ejusdem ordinis ; et de facto
magis spectat, et ideo breviter sic declaro ita videntur a Ghristo per scientiam infusam,
funclamentum, quo posito facillimum unicui- ut alibi latius dixi; ergo ex hoc capite non
que erit, omnes rationes dissolvere. Nam ubi repugnat dari etiam speciem ejusdem ordi-
in aliquo ordine possibiiis est actus creatus nis, et ejusdem objecti luminis, et visionis,
repreesentans aliquod objectum, et possibilis scilicet, divinee essentiee in seipsa.
etiam est virtus creata intellectualis elicitiva 29. Oijectioni fit satis.
Dicent fortasse ex
actus in suo ordine, possibiiis est etiam
talis alio capite repugnare, quia non potest spe-
species intelligibiiis creata ejusdem ordinis cies finite repreesentare sicut acfus et lumen;
commensnrata tali actui , et tali virtuti; sed nam si species repreesentat , neeessario cle-
possibilis est actus creatus divini ordinis, quo bet adeequate, atque adeo comprehensive re-
videatur, et reprcesentetur Deus, prout est in preesentare, quod repugnat in re finita res-
se ;
possibilis est etiam virtus intellectualis pectu intinitee. Sed curheec necessitas specia-
ejusdem ordinis elicitiva talis actus quam ,
liter atfribuitur speciei ? non enim est gratis
Theologilumen gloriee vocant; ergo possibilis asserendum, alias qua facilitate dicitur, con-
est etiam species creata ejusdem ordinis. temnetur. Respondebunt speciem naturaliter
Consequentia est evidens. Minor est certa ex manareab objecto utobjectum est; quodpro-
doctrina vel fidei, vel recepta a Theologis, ut inde vel nullam, vel adeequatam sui speciem
magis sana magiscrae consentanea fidei
, communicat. Atha3 c ratio multipliciter et facil-
quatenus fides docet, el Deum videri a bea- lime refelli potest. Primo, quianonest neces-
tis, et ad hoc illis infundi quoddam lumen se omnem speciem intentionalem causari ab
gloriee. Item ex generali doctrina fidei, quod objecto, ut objectum, sed potest effici ab alia
sunt in nobis quidam actus supernaturales, causa, ut manifeste coustat in nostro intel-
ad quos eliciendos supernaturales virtutes lectu agente, et in speciebus inditis Angelis
ejusdem ordinis nobisinfunduntur; ha?c enim in eornm creatione. In quibus etiam cernitur
 ;; ,;

SECT. XI. AN DEUM ESSE INVlSlRlLEM DEMONSTRARl POSSIT. 151

noii esse necessarium ut species semper sit adeequatam, sed juxta capacitatem ta-
efficiat

adeequata objecto, seu comprehensiva ejus. lem subiecti nam generale hoc est, ut actio
;

Angelus enim inferior sicut non comprehen- agentis naturalis ex capacitatc seudispositio-
dit supcriorem, ita nec habet speciem illi ne passi limitetUr acdeterminetur; nec enim
adeequatam seu comprehensivam ejus. Quod sol semper illuminat, autagit quantum potest
enim quidam aiunt speciem illam de se
, absolute, sed quantum potest circa tale pas-
etiam esse adsequatam et comprehensivam sum. Etin objectis sensibilibus, quantum ex-
defectu tamen potentiee in qua est, non posse perientia constat efficere has species, tantum
habere actum adeequatum hoc (inquaru) vo-; certe constat non efficere semper adeequatas
luntarie dictum est, nam omne quod recipi- seuquamperfectaspossunt,sedjuxtarecipien-
tur, est ad modum recipientis, et instrumen- tium dispositionem. Nulla ergo probabili ratio-
tum est accommodatum et commensuratum nedicipotest, forenecessariumut, si fiat spe-
virtuti principali ; ad quid enim auctor natu- cies Dei, illa sit adeequata et infmite reprse-
ree daret Angelo species improportionatas et sentans. Est ergo etiam in hoc eadem ra-
excedentes virtutem ejns, quibus nunquam tio de specie, quoe de actu et lumine, ut in

ada?quate utiposset secundum totam earum universum verum, sit ejus objecti intelligi-
perfectionem Neque enim Deus agit mere
? bilis, cuius est possibilis visio et virtus visiva
naturaliter, ut temperare non possit actio- creata, esse etiam possibilem speciem com-
nem suam juxta capacitatem recipientis. Ne- mensuratam visioni ct facultati videndi.
que etiam speciei secundum se repugnat esse 31 . Evasio prcecluditur. Sedfortasse vis
minus perfectam, seu inadeequatam objecto fiet inrationc repreesentationis et imaginis; vi-
nam etiam in speciebus sensihilibns experi- sio enim et lumen non sunt imagines repreesen-
mur minus perfectas efficacesque fieri in lo- tantes Deum, sed visio est queedara actio quee
cis distantihus quam in propinquis, et in me- versatur circa Deum, cujus principium est
dio vel organo ^irave aifecto quam in bene lumen, sicut dilectio et charitas at vero spe- ;

disposito, et praeterea ,
quia nulla est ratio cies est imago, et propria similitudo objecti
cur hsec variclas vel insequalitas magis repu- et ex hoc capite peculiariter repugnat dari
gnet speciei secundum se quam actui. Sic speciem Dei, quia non potest creatura pro-
igitur,quamvis gralis concedamus, Deum, ut priam imaginem et similitudinem Dei, prout
objectum, non communicare, finitam speciem in se est, gerere. Heec tamen responsio multa
sui, nihiiominus idem Deus, ut prima causa ex philosophia peteret, si exacte examinan-
effectrix aliarum formarum ,
poterit etiam da esset. Videtur enim supponere speciem
hanc conimensuratam lumini, vel ac-
efficere esse imaginem et formalem similitudinem ,

tni, et non ada^quatam sibi ut objecto. quod falsum est quod si hoc non supponat,
;

30. Deinde, quamvis Deus, ut objectum, ef- nullius momenti est ratio, et vim facit in ver-
ficeret hanc speciem, non esset necessarium bis metaphoricis male
Deformali interpretatis.
illam effectionem esse mere naturalem, quia ergo imagine concedimus, non
et simililudine
Dcus quacunque ratione aliquid extra se pro- posse creatam entitatem gerere propriam et
ducat, tota effectio semper est pendens ex li- naturalem similitudinem Dei, prout iii se est,
bera voluntate ejus. Quod etiam cle Angelis quia talis similitudo intelligi non potest, nisi
muiti probabiliter opinantur, videlicet, cum per univocam convenientiam in ea forma in
sint objecta actu intelligibilia, posse ex se sui qua raiio similitudinis vel imaginis consti-
spcciem emittere, et nihilominus eam eihca- tuitur. Loquimur autem de imagine propria,
ciam habere suse* voluntati suhjectam, jnx- non de re, quaa propter convenientiam ana-
ta quam doctrinam probabiliter declarant logam potest dici facta ad imaginem, ut est
Angelicam locutionem. Multo ergo magis homo respectu Dei. Heec enim imago neque
Deus, etiamsi ut summum ohjectum actu in- est medium incognitum (ut vocant) cognos-
telligibile posset seipsum manifestare emit- cendi, sed ad summum potest esse meclium
tendo speciem sui, nihilominus talis actio es- cognitum, et non inducet cognitionem Dei,
set illi non oporteret talem
libera, et ideo prout est in sed imperfectam per effec-
se,

speciem esse adeequatam ipsi Deo, qnia non tum. Loquendo igitur dc propria imagine, ne-
esset necessarium, Deum, ut objectum, agere gamus esse de ratione speciei, quod sit talis

quantum posset in talem speciem. Eo vel similitudo ,

imago. Primo ob
aut formalis
maxime, quod licet objectum naturaliter elli- eamdem rationem, quia non est de ratione
ciat speciem sui, non esse necesse ut semper speciei, ut haheat univocam convenientiam
152 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SITo
cum objecto, in aliqaa fprma, vel figura, ut 33. Si autem negetur, actum esse similitu-
patet in specie reprsesentante substantiam dinem formalem, majori ratione id negandum
Angelh est de specie quia tota ratio concipiendi
,

32. Secundo, quia nulla est necessitas, ob speciem per modum imaginis vel similitudi- ,

quam in specie requiratur talis simiiitudo nis, est, quia cognitio fit per assimilationem,

formalis. Aut enim id est necessarium, quia quse assimilatio per ipsum actum cognoscendi
species supplet vicem objecti : et ad boc non maxime perficitur ; si ergo ipsa actualis cogni-
est necessaria talis similitudo, nam supplet tio non esl formalis similitudo in praedicto
per modum instrumenti, auttanquam semen sensu, non est cur species talis esse fingatur.
ipsius objecti; non est autem necesse utins- Quod si talis non est, ruit responsio, vel ratio
trumentum, aut, semen, sit formalis irnago in adducta
contrarium manetque firmum ,

primarii agentis. Veliila necessitas oritur ex fundamentum positum, servandam esse in

eo quod species ad cogniiionem ordinatur, boc proportionem inter speciem, actum et
et cognitio fit per assimilationem et boc : lumen. Et revera ita est, nam vera repra?sen-
etiam non recte dicitur, quia si cogaitio ipsa tatio, quEe per cognitionem fieri dicitur, so-

non est formalis simiiitudo, cum totum esse lum est intentionalis, et in hoc solum consis-
speciei quodam modo sit propter cognitionem, tit quod res ita apprebenclitur. vel concipitur,
cur necesse speciem esseipsamformalem
erit Et a nobis ita expiicari potest, quia
sicut est.
simiJitudinem ? Item hinc conficitur dilem- per cognitionem ita inter nos ipsos res con-
ma, quo apertius ostenditurverum esse prin- ceptas formamus, ut ex vi taiis conceptus
cipium a nobis positum, eamdem scilicetesse possimus res ipsas quasi depingere vel de-
proportionem speciei, actus et lunjinis. Nam clarare quales sint. Hsec autem repraesentatio
vel actus ipse cognoscendi, et muitp magis formaliter ciicitur fieri per ipsum actum in-
videndi est imago actualis objscti visi per teiligendi, seu verbum, non quia in eo sit
veram et formalem similitudinem, vel non. formalis convenientia, ut bene refutatum est,
Si atiirmetur esse (licetid sit falsum), negari sed quia ipse actus est forma, quse informan-
non poterit ipsum actum videndi Deum, esse do intellectum, inlentionaliter seuintelligibi-
veram imaginem, et formalem similitudinem literilli refert objectum, et hoc est formaliter

Dei unde vel negandum est esse possibilem

; reprsesentare illud ; species autem inteiligi-
talem similitudinem in actu, vel admitten- bilis in hoc genere potius effective quam for-
dum Frivoium enim est quod
est in specie. maliter repraesentare dicetur, quia est pro-
quidam dicunt, magis boc repugnare in spe- prium principium etficiens actum et deter- ,

cie quam in actu aut verbo, quia verbum vel minans illum ad dictam formalem repraesen-
actus fit ab intellectu elevato per lumen, et tationem. Atque ita concluditur, intelligibilem
habente essentiam unitam per modum ob- repraisentationem, cjualiscunque illa sit, vel

jecti; species autem nonita fieret, sed a solo magis, vel ut minimum sequaliter in actu ac
Deo. Hoc enimnuliiusmomentiest, tumquia in specie reperiri , ideoque ex bac parte re-
si quae est repugnantia in boc quod res crea- pugnare non posse, ut objecti illius intelligi-

ta sit formalis similitudo Dei non est ex , bilis detur species proprius creata, cujus
causa vel modo producendi ialeni entitaiem, conccptus per visionem creatam et creatum
sed ex hoc quod repugnat finitae entitati ha- lumen illi visioni proportionatum dari po-
bere cum Deo eam convenientiara formalem, test/
quse ad imaginem et similitudinem formalem 34. E
jfugiwn allud occluditur. Denique
necessaria est; vel, si formalis similitudo et hinc facile excluditur, quod quidam aiunt,
imago boc rigore non sumitur, sed aliqua
in ob summam Dei immaterialitatem non possa
alia ratione,qua creaturee, ut creatura est, dari speciem creatam ejus, quia si qualikis
non repugnet, neque etiam speciei repugna- materialis non potest esse species intelligibi-
bit. Tum etiam quia ob eam causam facilius lis ad repraesentandum Angelum muito mi- ,

ratio imagin.s communicari poterit speciei nus qualitas creata poterit esse spccies intet-
quam verLo seu actui, quia species fit a solo ligibilis ad reprsesentandum Deum, quia ma-
JDeo. actus vero medio inteiiectu facilius ; gis ciistat a purissima immaterialitate Dei
autem videtur posse fieri, ut Deus imprimat quilibet spiritus creatus, quam corpus a creato
similitudinem sui, quam ut intellectus iliam spiritu. Sed haec ratio, si efficaciam haberet,
efiiciat, vel saltem est eeque facile, quod no- idem probaret de actu et lumine nam per ;

bis perinde est. lumen materiale et visionem corpoream non

 DEUM ESSE 1NVIS1BILEM bEMONSTRARI POSSIT.
SECT. XI. AN 153
potest videri spiritus creatus ergo per lumeu; probavimus Deum esse naturaliter invisibi-
et visionem creatam immaterialem non po- lem, scilicet, quia modus essendi Dei est
terit videri spiritus increatus. Quod si hic omnino alterius ordinis a modo essendi con-
arguinentum est inefficax, quia non servatur naturali naturee. Nec refert quod Deus con-
proportio in ratione objecti et actus seu po- tineatur sub objecto intellectus creati ; con-
tentiee, nam objectum spirituale, sive crea- tinetur enim, quatenus per effectus natura-
tum, sive increatum, est omnino extra lati- litercognoscibiles manifestari potest, velqua-
tudinem objecti actus aut facultatiscorporeee; tenus modo
aliquo imperfecto, et naturse in-
spiritus autem increatus non est omnino ex- proportionato concipi potest; in-
telligenti
tra latitudinem objecti potentiee spiritualis, de tamen non fit ut majori perfectione, aut
etiamsi creata sit : lva?e eadem responsio ap- per speciem propriam ,
possit naturalitef
plicanda est ad speciem intelligibilem, quee cognosci.
accommodata semper est principio et actui 36.Dei in se reprasentativa species de fac-
intelligendi. Sicut ergo Deus, ex eo qnod est to non datur.
Alia vero opinio, quae in
actus habet quidem ut in se
purissimus, confirmatione illius difficultatis tangebatur,
attingi non possit per naturalem facultatem quod de facto detur species creata ad viden-
creaturee, non vero excludit quin per lumen dum Deum, falsa est, ut ex sententia Theo-
et actum superioris ordinis in seipso attingi logorum jam fere communi nunc smppono.
possit, ilaetiam non excludit speciem ejus- Multo vero magis falsum est dicere, quod
dem ordinis. Neque enim necesse est ut spe- intellectus creatus informatus tali specie sola,
cies semper sit omnino sequalis objecto in absque alia virtute supernaturali, possit con-
immaterialitate et puritate, sed satis est ut naturali moclo elicere illam visionem. Nam
sit aliquo modo ejusdem ordinis. Sicut inter hinc plane sequitur, intellectum ex se habe-
Angelos inferior babet speciem propriam su- re omnes vires, seu activitatem ex parte in-
perioris, quamvis non cum eequali immateria- tellectus necessariam ad videudum Deum,
iitate, quia in eo accommodatur subjccto, in solumque deesse speciem et concursum
illi

quo est; sufficit tamen quod ad eumdem or- proportionatum ; hoc autem falsum et absur-
dinem pertineat, et quod proportionem ser- dum Cur enim talis species non dicetur
est.
vet cum intellectu quem connaturaliter in- connaturalis, imo juxta ordinem naturee de-
format, et actu quem elicit; idem ergo ad bita, etiamsi a solo Deo fieripossit, ut in si-
speciem Dei sufficiet. Atque ita semper re- mili dicebamus superius cum Scoto dispu-
linquitur firmum fundamentum positum, sci- tantes ? Nam intellectui creato ex se sola illa
licet, servari semper proportionem inter lu- activitas ab intrinseco convenit, quee ex par-
men, actum et speciem ideoque non posse; te potentiae adhibencla est nam illa quee ;

censeri simpliciter impossibilem speciem, ubi provenire debet ab objecto, ab illo commu-
actus et lumen possibilia sunt. nicanda est, vel per seipsum, vel per spe-
35. SpeciescreataDeumin se repnesentans, ciem. Unde respectu potentise non potest ac-
naturaliter impossibilis. In alio igitur sen- tus videndi vel cognoscendi magis connatu-
su vere dicitur heec species impossibilis, sci- ralis esse quam si potentia naluraliter ha-
licet, juxta ordinem connaturalem, et ex na- beat totam vim activam necessariam ex par-
tura rei debitum intellectui creato, et hic te facultatis intellectivee ad talem actum. Ne-
sensus satis est ad expediendam secundam que etiam potest ex alio principio judicari,
difficultatem, in qua versamur. Ratio autem quod species sit connaturaliter debita, quam
(quee in ea postulatur) cur heec species non ex eo quod potentia ex se habet connatura-
possit esse connaturaiiter debita intellectui lemtotam activitatem ex parte ipsius ncces-
creato, sumencla est ex fundamento demons- sariam. Nullo ergo modo hoc
po- affirmari
trato, quod scilicet species, actus et lumen test de aliquo intellectu creato respectu vi-
inter se proportionem servant, et acl eum- sionis Dei. Et ideo D. Thomas pluresque
dem ordinem rerum pertinent : quia ergo Theologi, preeter concursum divinee essentiee
visio et lumen, superioris orclinis sunt, et in ratione speciei, requirunt lumen, quod sit

ultra naturee debitum, ideo species non po- virtus inteliectualis, supplens defectum vi-.

test esse connaturalis intellectui creato. Ne rium naturalium intellectus creati, et ideo
autem videamur circulum committere,radix, in superioribus non diximus speciem pro-
a qui provenit, quod illa tria in preesenti portionari intellectui, secl lumini. Et eadem
supernaturalia sint, positaest in ratione, qua ratione intellectui secundum se non est de-
154 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

bita liaec species ; intellectui autem jam ele- ralis potentia sit ad illum actum, nec natura-
vato per lnmen esset quidem debita, nisi lis appetitus esse potest.
objectum ipsum per se adesset, et neeessi- 38. Loquimur autem de appetitu innato,
tatem speciei excluderet. Et ideo talis spe- quem pondus naturee appellant , nam iile

cies creata, quamvis possibilis sit logice, id appetitus proprie dicitur naturalis; appetitus
est, non implicet contradictionem, nunquam autem elicitus, magis est voluntarius. Quo-
tamen est possibilis physice seu connatura- modo autem circa hoc objectum exerceri
liter, quia intellectui secundum se est im- possit, statim altingemus. Intelligendum est
proportionata intellectui autem elevato per
; etiam dc appetitu seu felicita-
illius visionis,

lumen non est necessaria, quia objectum, tis, ut talis est, seu secundum specificam ra-

eo quod sit actualissimum, et summe intelli- tionem suam nam quatenus illa visio est
;

gibile, et immensum, per seipsum intime queedam magna perfectio intellectus, et scien-
adest potentiee. Plura de hac re dixi in to- tia queedam et felicitas perfectissima, homo
mo 1 tertiee partis, disp. 29, sect. 2. naturaliter appetens scientiam, potest dici
naturaliter appetere illam visionem, non ut
Expeditur tertia difficultas, et aliquid de na- sedsubcommuni ratione scien-
visio talis est,

turali felicitate tangitur. tiee, quod non est revera appetere illam vi-
\
sionem, sed scientiam, ut sic. Imo si propria
37. Tertia difficultas amplissimam postula- ratio illius appetitus spectetur, in scientia
bat queestionem, an felicitas illa, quee in vi- connaturali clauditur. Ex autem naturali
illo

sione Dei consistit, naturalis dici possit, et appetitu nascitur, ut quacunque ratione lio-
eonsequenter, an sit in creatura intellectuali mo apprehendat, vel sibi persuadeat illam
naturalis appetitus ad illam, vel si ibi non visionem esse perfectionem sibi possibilem,
est naturatis felicitas, ubi sit, vel in quo sis- illam possit aliquo actu elicito desiderare,
tatnaturalis appetitus felicitatis, quem in no- quod desiderium si imperfectum sit, et im-
bis esse eerto cum nihil magis
certius est, proportionatum, poterit etiam viribus naturee
naturaliter appetamus quam esse beati. Sed elici, et ea ratione dici potest appetitus na-

hai queestiones et majori ex parte theologicee turalis, et quia est etiam conformis illi incli-
sunt, et non possent hoc loco sine magno nationi naturali, qua homo generatim appeiit
incommodo tractari, et ideo breviter dicen- suam perfectionem. Sed hic modus appetitus
dum est naturalem felicitatem creaturee non eliciti, non solum circa naturalia bona, sed
consistere in clara Dei visiane, tum propter etiam circa praiternaturalia versatur. Imo, si
rationem factam in tertia illa difficultate, tum sit omnino inefficax, seu conditionatus, vel

niaxime, quia alias debita esset intellectuali per simplicem complacentiam, potest inter-
creaturee ordinatio in talem finem, per pro- dum circa impossibilia versari.
portionata ac sufficientia media, neque aliter 39. Creaturce rationalis naturalis felicitas
cum iila agi posset, nisi providentiam natu- in quo actu consistat.
Dicendum ergo est
denegando hoc autem
ree illius debitee ei ; contemplationem Dei, in qua consistit natu-
censeoesse magnum absurdumin Theologia, ralis felicitas uniuscujusque creaturee intel-
et perniciosum fundamentum ad materiam lectualis, esse actum cognitionis Dei summe
de gratia explicandam. Sequela vero est ma- perfectum, quem unaqueeque suo naturali
nifesta quia nihil magis pertinet ad provi-
, lumine, et per media suee. naturee proportio-
dentiam unicuique naturee debitam, quam nata consequi potest. Nam esse debet actus
ordinatio connaturalem fincm per
ejus in naturalis, ut argumenta probant, et
facta
convenientia media. Quodsifelicitas illa nullo aliunde debet esse perfectissimus, ut ratio
modo naturalis est, nec naturalis et innatus felicitatispostulat; nullus ergo alius actus ex-
appetitus ad iliam esse potest, quia, ut recte cogitari potest. Unde in intelligentiis separa-
etiam tactum est in tertia difficultate, hic tis felicitas heec erit cognitio ilia Dei, quam
appetitus solumestad eaquee naturalia sunt. unaqueeque per suam propriam substantiam
Item, quia ille appetitus semper fundatur, habere potest, ut significavit D. Thom., p., 1

seu potius est idem cum naturali potentia, q. 56, art. 3, et idem est proportionaliter de
vel activa, vel saltem passiva, cui semperali- anima separata. Hominis vero in hac vita ta-
qua activa naturalis correspondet, juxta doc- lis felicitas erit optima contemplatio c[ua ,

trinam Aristot. , 9 Metaph., c. 1, et 3de Ani- Deumex creaturis cognoscere potcst, ut dixit
ma, c. 5. Cum ergo in creatura nulla natu- D. Thom., 1 p., q. 02, art. \, et est mens
 , ;

SEGT. XI. AN DEUM ESSE INViSlBILEM DEMONSTRARl POSSIT. 155

Aristotelis quem il)i exponit. Anvero cnm liac difficiiltate imprimis opinionem
omittamus
cognitione oporteat amorem conjungi, ut no- Durandi, quee in ea tangitur, quia in Theolo-
men felicitatis obtinere possit, alterius est gia est absurda, et in metaphysica tam per-
considerationis. Haac autem contemplatio plexa, ut nihil, quocl ad rem pertineat, dicere
quanivis in se imperfecta sit, comparata ta- videatur. Quid enim est, Deum lieri preesen-
men ad talem naturam, est perfectissima ,
tem alicui per visionem creatam? Aut enim
quantuni juxta natnralem ejus capacitatem est, quod Deus sua sola efficacitate in intel-
esse potest, et hoc satis est ut sit beatitudo lectu creato efficiat visionem sui, et ita con-
naturalis ejus ; satis enim est liomini, ut Aris- tinet duos errores , unum in philosophia,
toteles dixit, lib. JO Ethicoruru, quod sitbea- scilicet, quod videat aliquis nihil agens, sed
tus, ut homo, et idem de Angelis dici potest. tantum recipiens alterum in Theologia, sci-
;

Quapropter tali contemplatione et satiaretur licet,quod inteUectus creatus ex sola sua na-
naturalis capacitas , et quiesceret prudens tura sit sufficienter aptus et dispositus ad il-
animi desiderium seu appetitus elicitus, eo lam visionem, maxime cum ipse aperte lo-
quod non censeretur possibilis, et sibi debita quatur de aptitudine seu capacitate naturali.
perfectior cognitio loquimur enim intra na-
;
Aut fieri Deum pra?sentem est per seipsum

turae limites, et nulla revelatione facta de su- concurrere cum intellectu creato ad visionem
periori felicitate; tunc enim licet homo, vel sui, et hoc modo omnino falsum est dicere,
Angelus naturaliter contemplans Deum ex ef- nuUam aliam virtutem, nisi naturalem, requiri
suam cognitionem imperfectam esse
fectibus ex parte intellectus, ut Deus fiat illi prsesens.
cognosceret, et ideo excitari posset ad vel- Et quidem Durandus per hanc precsentatio-
leitalem aliquam, seu desiderium conditio- nem objecti, non visionem, sed aliquid prius
natum videndi Deum, si fieri posset, non ideo visione intelligit; ait enim, stante virtute po-
tamen esset inquietus, et quasi sollicitus, sed tenticC; et prassentato objecto per se et imme-
sua sorte esset contentus, et hoc satis esset diate, et secluso impedimento, sequi visio-
ad beatitudinem iroperfectaim, ut dixi; pro- nem, et ita fieri dicit visionem Dei. Quid au-
portionatam tamen naturee imperfectss. tem sit illa prgesentatio objecti, quae antece-
40. De philosophorum autem sententia dit visionem, neque explicat, neque explicare
circa visionem claram primee causee nihil ,
potest (maxime in Deo, qui de se semper est
certum 'invenio, neque Aristoteles quidquam intime in potentia), nisi per hoc solum quod
in hoc asseruit nec insinuavit unquam, prse- Deus quasi applicatur in ratione objecti ad
sertim agens de humana beatitudine. Aver- influendam visionem, et ita supponit totam
roes autem, citato loco. non tam de homini- virtutem necessariam per se ex parte intel-
bus loquitur quam de illo intellectu agentc lectus esse innatam, et connaturalem illi

quem fmxit esse substantiam separatam no- quod est falsissimum.

bis unitam, de quo intellectu ait, ultimam 42. Igitur hac opinione omissa, ad quar-
prosperitatem essc intelligere per hunc intel- tam concedo, rationem, qure
difficultatem
lectum, denudatum a potentia, et per intel- probat Deum esse naturaliter invisibilem, vel
lectionem, quse sit substantia ejus; non vero hominibus, vel Angelis jam creatis, reque
declarat quod talis intellectio sit visio priniae procedere de quacunque substantia intellec-
causae, sed polius sentit esse intellectionem tuali, quaa a Deo creari possit. Quocl satis con-
proprias substantias talis intelligentia? seu stat ex discursu a nobis" facto, neque ego ra-
formaa. Denique, si qui philosophi, praesertim tionem aliquam excogitare, aut invenire po-
Arabes, quos infra commemorabimus, sen- tui, quse magis procedat cle intelligentiis jam
serunt inferiores intelligentias pertingere ad creatis quamde creabilibus. Unde consequen-
visionem primee, ideo est, quia de omnibus ter concedo eodem discursu sufficienter
,

locuti sunt, ut de rebus ejusdem ordinis, et
tanquam depuris actibus; nec tamen ,ut jam
dixi, satis declarant, qualis sit illa
contemplatio.
Sitne Dens naturaliter msibilis ab aliqua
creatura possibili.
41. An Dei claram msionem aliqui pldlo-
sopJd possibilem esse judicaverint.-lxy quarta
ostendi non posse lumen gloriee esse conna-
turale alicui substantife creatffi. Imo ob eam-
visio aut dein rationem existimo, idem satis probari
ex eo, quocl secundum fidem credimus, de
facto nullam esse substantiam creatam, qua?
talis sit. Quam illationem declarabimus ple-
nius infra tractando de intelligentiis creatis.
Et quidem, quocl illudmet lumen gloriaj se-
ciindum speciem quod nunc extrinsecus
,
 ,:

15G DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

communicatur hominibus et Angelis, non sit intellectus in suo ordine et gradu, est suffi-
connaturale alicui substantise creatae, clifficile ciens principium, in ratione facultatis intel-
creclitunon est. Primo, C[uia intelligi vix po- lectivce, omnium actuum sibi connaturalium,
test quod intellectus secunclum speciem, qui nec indiget lumine superaddito, nisi quando
est connaturalis homini, et intrinsecus manat elevatur ad actus supernaturales. His ergo
ab essentia ejus, alteri substaniice communi- rationibus (ut opinor) sufficienter probatur,
cetur, tanquam acciclens extrinsecum, ut per hoc lumen quod hominibus vel An-
gloriae,
illum intelligat ; ergo e contrario, cumlumen gelis infunditur, secundum hanc eamdem
gloricecommunicetur hominibus aut Angelis rationem et speciem, non esse qualitatem
.

tanquam accidens adventitium, signum cst, naturaliter inditam aut iluentem ab aliqua
hoc ipsum lumen non esse proprietatem con-
'

naturalem alius substantice creabilis, et, quam-
vis daremus hoc non implicare contradictio-
nem, esse tamen valde monstrosum, et alie-
num omnino a perfectione operum Dei
quod illa proprietas semper esset in rerum
nalurain extraneo supposito,
substantia creata.
44. Quod vero nec possit esse substantia
creata habens intellectum superioris ordinis
et rationis, qui haberet sufficientes vires con-
naturales ad eliciendam visionem Dei, quia
eminenti ratione diceretur lumen gloria^
et nunquam in connaturale tali ereaturee, hoc (inquam) est,

proprio. quod directc et a priori probat cliscursus D.

43. Secundo, quia hoc lumen non est, ut Thomce superius fuse declaratus. Quia talis
ita clicam, plena potentia intelleciiva, id est, intellectus esset connaturalis substantiae, a
per se sufficiens in ratione potentice ad in- qua manaret, et potentialis sicut illa, cjuam
telligendum ahoqui non esset ponendum in
; respiceret, ut p.oprium et proportionatum
intellectu, sed immecliate in substantia ne- ; objectum, ad cujus normam (ut ita dicam)
que etiam est purus habitus, quia non solum conciperet quidquid conciperet in hoc au- ;

dat facilitatem, sed etiam facultatem viden- tem ordine sunt omnes intellectus de facto
cli nulla autern qualitas hujusmocli est con-
; creati, et incle habent, ut non possint natu-
naturalis alicui substantice intelligenti ; sed raiiter videre Deum. Repugnantia ergo in-
si qualitas ita est naturalis et fluens ab es- volvitur, cum dicitur talis intellectus esse su-
sentia, est plena potentia ; si vero est con- A posteriori autem, et ab
perioris ordinis.
naturalis solum ut consona et congruens na- incommodis declarari potest primo, quia ta-
turae, acquisita tamen, seu superaddita, est lis substantia esset naiuraliter perfecte beata.
purus habitus, neque in qualitatibus conna- Secundo, quia necessitate naturaii videret
turalibus invenitur illucl medium. Quod ita Deum, sicut nunc intellectus informatus lu-
in preesenti deciaro fingatur etenim sitb-
: mine gloriae naturali necessitate videt. Ter-
stantia, cui connaturale sit boc lumen glorice tio, naturaliter esset omnino impeccabilis ,

autinilla substantia, hoclumen estverus in- quia visio Dei reddit impeccabiiem. Quarto
tellectus, et integra facultas proxima intel- lumen glorice, quod nunc datur hominibus
ligendi; et hoc repugnat buic lumini, ut os- vel Angelis, proxime et immediate non tam
tensum est, alias non magis posset noster esset participatio iucreati luminis Dei, quam
intellectus informari tali lumine, quam ali- creati luminis talis intellectus. Quinto, velvi-
quo intellectu angelico. Yel illud lumen in sio, quam talis inteilectus eliceret, esset al-
tali substantia non esset intellectus ejus ; et terius et nobilioris speciei quam nunc sit vi-
sic necessario supponeret alium intellectum sio beatifica, quod repugnat; vel nunc visio
in tali substantia cumque alias supponatur
; beatifica in tota sua latitudine esset extra
hoc lumen esse connaturaleilli substantice, connaturale subjectum, cum tamen posset
necessarium esset talem intellectum esse il- illud habere, quce etiam esset magna imper-
lius superioris ordinis, cujus nunc censetur fectio. Igitur illorum Theologorum opinio (si
esse hoc lumen, nam propterea nunc non qui sunt) qui crediderunt lumen gloriae esse
est connaturale intellectibus de facto creatis, posse connaturale creaturee, non solum non
quin illi pertinent ad inferiorem ordinem ;
enervat vim rationis factse, verum potius
ergo, ut esset proportio et connaturalitas, efficacia illius rationis in eo conspicitur, quod
oporteret intellectum illum esse in ordine su- talis opinio a priori per eam improbatur, cum
At hoc posito, non indigeret talis in-
periori. tamen a posteriori et ab incommodis satis
tellectus superadditolumine a se distincto, etiam constet illam esse falsam.
quod cnmpleat potestatem ejus omnis enim ;
 SECT. XI. \N DEUM ESSE INVISIBILEM DEMONSTRARl POSSIT. ! 57
instrumentum animce ad intelligendum ad ;

Discrimen inter lumen glorice et lumen huncergo modum lumen glpriee nuUius crea-
connatura le creaturce , turaj instrumentum est, sed Dei; hac igitur

Atque liincetiam faeile responderi po-

43. ratione dicitur Deus esse illius visionis causa
test ad instantias, vel objectiones quse ex ,
principahs.
hoc lumine fieri solent contra discursum su- 47. Intellectus creatus instrumentarie so~
perius factum, quod nimirum, si ille efficax lum beatam visionem attingit. Deinde, quia
sit, seque probet esse impossibile , videre illud lurnen non est tota virtus activa illius
Deum per hoc lumen creatum, quantumvis visionis inratione facultatis proximae, sed
divinitus intusum. Primo, quia intellectus af- necesse est ut intellectus etiam creatus, in
fectus hoc lumine dicitur connaturaliter vi- quo est tale lumen, suam proximam activi-
dere Deum, et tamen ipsum lumen, et intel- tatem adhibeat, partialem (ut amnt) partiali-
lectus, ut affectus illo, ens est potentiale, ha- tate causae, ut actus sit vitalis. Eam vero ac-
betque modumessendi multo inferiorcm quam tivitatem non adhibet intellectus, ut virtus
sit modus essendi divinitatis ergo vel ex ;
naturalis, etiamsi per entitatem suam illam
hoc modo essendi nihil concludi potest de adhibeat , sed ut est virtus obedientialis ,

eaateris intellectibus, etluminibus creatis,vel quia tota actio totusque effectus supernatu-
aeque probat de lumine gloria? creato nam ;
ralis est agit ergo ut virtus subordinata Deo,
;

quod iilud supernaturale dicatur, et alia na- atque adeo ut instrumentum ejus, unde hoc
turalia, nil refert, si, quatenus creatum est, etiam titulo dicitur Deus causa principalis.
eamdem improportionem, idemque impedi- Tandem, quia in actione intelligendi (sicut in
mentum habet. omni actione animali) prseter activitatem fa-
4fi. Dicendum est autem, rationem esse cultatis proxirnaa intercedit actualis fluxus ip-

longe diversam, quia lumen naturale cujus- siusmet anima?, vel essentiee, in qua radica-
cunque intellectus creati , sicut intrinsece tur talis facultas. et ideoilla censetur prin-

manat ab essentia creata, ita commensura- cipale principium talis actionis, non denomi-
tur illi in virtute modo agendi eamque
et ,
natione tantum, sed causalitate, ut supra, dis-
respicit, ut primum et accommodatum ob- put. 18, tractatum est. Adhunc ergo concur-
jectum; estque quasi conjunctum instrumen- sum praestandum circa visionem beatara in-
tum ejus ad omnes intellectiones eliciendas, sufficiens est omnis creata essentia, et ideo
quarum ipsamet essentia, quse est radix illius in hoc etiam operatur, ut instrumentum Dei,
luminis, est propria et principalis causa per qui propterea cum his principiis longe altiori
suum proprium imTuxuui. Lumen autem glo- auxilio concurrit, quam si in omnibus ipsis
riffi, quod Theologi dicunt infundi beatis, si- principiis esset connaturalis et proportionata
cut nulhe creatuice esse 'potest connaturale, virtusad talem actionem, et ideo hanc etiam
ita peculiari quodam modo et ratione ab es- ob causam est Deus principalis causa illius
sentia divina fluit lanquam singularis parti- operis.
cipatio increati luminis ejus ; ideoque et ip- 48. Intellectus creatus, non Deus, leatifica
sam primario respicit,ut proprium etaccom- nisione nidens denominalur Nec vero inde
.
modatum objectum suum, et modum operandi sequitur (ut quiclam objiciunt) Deum cleno-
ejus participat, et est proprium instrumen- minari videntem illa visione, eo quod actio
tum ejus ad visionem ejusdem efficiendam ,
pra^cipue denominare soleat causam princi-
cujus pr'>pterea visionis nulla creata essen- palem; hoc (inquam) non sequitur, nam vi-
et quasi radicalis causa,
tia est piincipalis dere non est denominatio preecise agentis,
sed ipsamet essentia divina. Quia sicut in- ut sic, sed talis agentis qui in se recipiat, et
instrumentum animee, ita lumen
tellectus est informetur visione; propter quod Aristoteles
est instrumentum Dei. Hoc autem modo di- dixit intelligere esse quoddam pali, sicutsen-
citur instrumentum, non quia, eo modo quo tire. Deus aulem ita etiicit illam visionem, ut
agit, non agat virtute propria et proportio- eam non recipiat, neque illa infornietur; ho-
nata ; nam revera
ita agit, et sub ea ratione mo autem vel Angelus recte dicitur videre.
causa proxima, principalis in suo
dici potest illa visione, quia informatur illa; et quantum

genere; sed quia est virtus subordinata al- ad activitatem, sufficit, quod vitali modo ad
teri, cui sub principahus tribui-
alia ratione illam concurrat, etiam ut instrumentum, ut
tur opcratio ; diciturinstrumentum
sicut calor latius declaratum est tom. 1 lertia? partis,
ignis etiam ad calefaciendum, et intellectus ciisp. ad 4.
31, sect. 6,
 .

^58 DISPUTAT. XXX. (HJID DEUS SIT.

lumine
49. Est igiturlonge diversa ratio de quae recensere et interpretari, adductissanc-
superaddito rebus supra naturas earum, et tis Patribus, Theologorum est L Quanquam
de modo quo per illud operantur, quam de vero illa sententia tam falsa sit, non tamen
lumiae et actionibus connaturalibus. Ex qua censeo esse ex iis, quse sola naturali ratione
differentia nascitur, ut modus connaturalis falsitatis convinci possunt. Nam, si quse in
regulandus sit et com-
actionis seu visionis superiori puncto diximus , vera et efficacia
mensurandus juxta connaturalem modum es- sunt, ex eis probabiliter colligitur, sola ra-
sendi, vel luminis naturalis, vel principalius tione naturali spectata, potius existimandum
essenlia? creatae, quse est quasi primum fun- esse Deum simpliciter et omni modo invisi-
damentum et principale 'principium illius ac- bilem in seipso, quam aliquo meclio aut ra-
tionis et ordinis ; modus autem supematu- tione visibilem. Primo quidem, quia natura-
ralis actionis seu visionis non sit regulandus lis ratio per se sumpta non facile sibi persua-
quoad omnia ex modo essendi creati lumi- deret esse possibilem effectum ,
qui juxta
nis, aut rei intelligentis per illam visionem, naturalem cursum et virtutem non po-
fieri

sed prcecipue ex divina essentia, cui ut prin- test. Secunclo et maxime videri possethoc
cipali radici in tali actione heec omnia subor- repugnare in actu vitali ,
quem"necesse est
dinantur. fieri a quani informat, et versari
potentia,
50. forma concedo assumptum,
Unde in circa objectum ejus; ex quo videtur sequi
scilicet , etiam informatum lu-
intellectum aut naturalem esse debere, aut nullo modo
mine gloriae babere modum essendi inferio- esse posse. Gum ergo naturali ratione sufii-
rem illi quem Deus in se habet nego tamen ; cienter probetur, illum actum non posse esse
simpliciter consequentiam, quia totum illud naturalem, sistendo intra limites ejusdemra-
conjunctum non concurrit, ut organum alicu- tionis naturalis , existimaretur potius talis
jus essentiae creatae cui commensuretur. Et quam aliqua ra-
actus simpliciter impossibilis,
boc ipsum est, lumen illud esse cujusclam tione possibilis. Vel ad summum, qui magno
superioris ordinis, in quo talem dicit babitu- judicio et moderatione ageret, juclicaret Deum
dinem ad Deum, ut nullam substantiam crea- quidem naturaliter esse invisibilem ; an vero
tam tanquam radicale prin-
possit respicere ipse posset superiori aiiqua ratione se mani-
cipium,et fundamentum suiesse, etideo non festare, cognosci non posse. Est ergo bsec ve-
possit ei esse connaturale. Addo vero, etiam ritas quoad hanc partern, qua Deus dicitur
visionem illam, quce huic lumini est propor- supernaturaliter visibilis, ex his, qute sola
tionata, babere in se inferiorem modum es- fide tenentur. Ratio vero deservit ad solvenda
sencli quam habeat visio increata ipsiusmet argumenta contraria, vel ex generalibus prin-
Dei. Est tamen singularis participatio illius cipiis per se credibilibus quod multa fieri ,

visionis, et superat omnem

visionem conna-
turalem creatnrae, eo quod immediate res-
picit ipsam Dei essentiam prout in se est,
tanquam proprius conceptus ejus. In quo ba-
bet etiam proportionem cum lumine super-
naturali, quia illud, sicut immediatam origi-
nem suam habet a solo increato lumine,cujus
possint virtute divina, quce natura) createe vi-
ribus non possunt, vel in particulari osten-
dendo hic non esse repugnantiam aut con-
tradictionem, eo quod Deus aliquo moclo ad
objectum intellectus pertineat, quod satis est,
ut idem intellectus elevari possit ad perfec-
tius operandum circa tale objectum, qiuim

est participatio, ita ipsam divinam essentiam naturaliter possit.

in seipsa respicit ut proprium objectum
,
,

prout explicatum est.

1
Leg. Bern., epist. 110; Concil. Fior. in
51 Quo alio modo Deus dici possit invisi- lit. Unionis; cap. Dammmus, de Hceret. qua-
lilis. Ex his inteUigitur, alio modo posse tenus damnat errores Almarici. Vide Direct.
,

Deum dici invisibilem ab intellectu creato, Inquisit., p. 2, q. 7; Turrecrem., in Sum. de

quod nulla via aut ratione sive natnrali, sive EccL, 1. 4, cap. 35.
supernaturali conspici possit. Quo sensu in-
terpretati sunt attributum illud quidam hse-
retici, qui negarunt, nos aut Angelos visuros
esse Deum in seipso, sed in aliquo splendore
ereato. Quorum sententia merito hseresis
damnataest, ut aperte repngnans Joanni di-
centi Yidebimus eum sicuti est, et aliis locis,
:
 SECT. XII. DE INCQMPREIIENSIBILITATE DEI. 159
evidentia, supposita pra?sertim veritate iidei,
SECTIO XII. quod Deus videri supernaturaliter potest ,

etiamsi sit naturaliter invisibilis dubitari

An demonslrari valeat, Deum nec comprehendi ;

nec quidditative cognosci posse. enim potest, nec immerito, an supernaturali

virtute comprehendi possit ab intellectu crea-
i . Aliud Dei attributum est, esse iucom- to, etiamsi naturaliter sit incomprehensibilis,

preheusibilem, quod. partim iii prsecedente Praisertini quia non est facile intellectu, quo-
coiitinetur, et necessario ex illo sequitur, modo videatur Deus clare prout est in se, et
partim aliquid addit, quod solum indicabi- non videaturquantumvisibilisest, cumsitres
mus, quia magis ad Theologos quam ad tue- simplicissima. Imo non defuerunt Theologi
taphysicos spectat. Gonstat igitur imprimis qui existimaverint hoc esse unum ex maxime
hoc attributum intelligendum esse compara- reconditis mysteriis fidei ; et propterea dixi
tione intellectus creati, nam a seipso com- disputationem de hoc attributo sub hac ra-
prehensibilis est Deus, si tamen metaphora- tione non pertinere ad metaphysicum. Exis-
comprehensionis recte eidem rei respectu timo nihilominus certa fide tenendum esse
suiipsius accommodatur. Nam comprehensio- simphciter et omnino esse Deum incompre-
nis nomen secundum proprietatem suam a hensibilem ab intellectu creato, quantum-
corporibus quantis sumptum est, in quibus cunque ad intelligendum elevetur, ut ex Scri-
non dicitur unum corpus seipsum compre- ptura, Gonciliis et Patribus alibi probavi la-
hendere, sed ahud, quod ita circumdat seu tius. Atque incomprehensibilitas hoc sensu
complectitur intra se, ut nihil extra maneat, declarata sequitur ad infinitaicm Dei; nam
et inde translatum est nomen ad compre- quia infmitus est, ideo fmita virfute compre-
hensionem vel visionem, ut illa vocetur com- hendi non potest, et quia intellectus creatus,
prehensio, qua objectum videtur quantum vi- quantumvis elevatus, semper cst finita? virtu-
sibile est, ita ut niliii ejus lateat videntem, tis, ideo respectu illius simpliciter et omniuo
ut Atfgustinus dixit. Si ergo proportio meta- est Deus incomprehensibilis, et quamvis vi-
phorse in omnibus servanda esset, non esset deatur totus, quia simplicissimus est, non ta-
tribuenda eidcm rci respectu suiipsius; quia men videtur adcequate seu totaliter, propter
tamen intellectio rellectitur in seipsam, seu eminentiam suam. Vidcantur qua? scripsi-
in ipsum intelligentem, ideo sicut dicitur mus 1 tomo tertiai partis, disp. 26, fere per
Deus videre seipsum, ita etiam propriissime totam.
dicitur adeequate videre seipsum quantum vi-
Possitne Deus naturalUer quidditative co-
sibilis est, quia non minus intellectivus est
gnosci.
quam intelligibilis ; hoc ergo sensu vere dici-
tur comprehensibilis a seipso ; cum ergo in- 4. Alicjuorum smteniia.
Sed quaeret ali-
comprehensibilis nominatur , cornparatione quis, esto non possit Deus comprehendi, an
intellcctus creati iiitelligendum est. possit saltem quidditative cognosci. Potest
autem id queeri in duplici illo sensu seepe
Quomodo sit Deus incomprehensibilis. clistincto, scilicet vel naturali, vel
supernatu-
2. Potest autem hoc intelligi respectu in- raii virtute. Et de hoc posteriori moclo nulla

tellectus creati , vel ut operantis per vires est queestio, nam qua cognitione videturDeus
sua? naturse , vel absolute et simpliciter, et clare, et prout est in se, eadem cognoscitur
omni ratione. Priori modo dicimus hoc attri- quidditative ; nam videtur secundum totam
butum contineriin superiori, esseque eviden- essentiam suam, quod a ex dicendis fortiori
tius illo ; nam comprehensio includit quidquid constabit. Unde comprehensio-
intelligitur,
est de perfectione visionis et ulterius addit , nem aliquid addere ultra cognitionem quid-
adaiquationem ad objectum nam clicit exac- ; ditativam, scilicet adfequationem, sicut de vi-
tam et omnino perfectam objecti cognitio- sione diximus. De priori autem sensu est
nem si ergo visio non est possibilis natura-
; quarstio, propter quosdam philosophos, qui
liter, multo minus erit coinprehensio. Item dixerunt posse nos cognoscere quidditative
est hoc evidentius, quia cum Deus sit infi- substantias separatas, in illis Deum etiam

nitus, intelligi non potest, quod a finita po- comprehendendo. Ita tenuitGommentat., 3 de
tcntia, et maxime naturali virtute comprehen- Anim., cap. 7, et refert in eam sententiam
datur. Avempace, Themistium et Aiexandr., qui ma-
3. De postcriori autcm sensu non est tanta jori ratione coucederent, posse Deum ab in-
 f(50 LISPUTAT. XXX. UUJD DEUS SIT.

ferioribus intetligentiis naturaliter cognosci quo modo cognoscere naturaiiter, quid sit
quidclitative. Et Scotus, ut vidimus supra, af- Deus, seu quidditatem Dei. Hoc probat ar-
firmat Angelos naturali cognitione cognosce- gumentum in favorem prioris opinionis fac-
re quidditative Deum per speciem naturalem tum; imo omnia cjuibus bactenus probavimus
illis inditam. Imo in 1, dist. 3, q. 1, affirmat, divina aitributa cognosci naturaii ratione,
posse nos in liac vita naturaliter, et ex crea- hoc ipsum suadent, craia per illa omnia ex-

turis pervenire ad formandum talem concep- plicatur essentia Dei, et prout de illo dicuii-
tum Dei, qui nobis illum quidditative repras- tur , essentialiter dicuntur, ut ostendimus.
sentet. Rationes frant piures, sed parum elfi- Item quia Dco tribuimus multa preedicata com-
caces , et quce vix indigeant responsione ,
munia ipsi et creaturis, quae secundum abs-

quas melius attingemus infra tractando de tractissimam seu analogam rationem proprie
intelligentiis creatis. Nunc una sufficit, quia de Deo dicuntur, ut esse ens, substantiam ,

de Deo naturaliter cognoscimus id quod
maxime est illi essentiale ac proprium, sci-
Jicet esse ipsum esse per esseniiam, atque
cx se et ex intrinseca necessitate esse ens
actu; ergo naturaliter
, spiritum, etc; sed haec dicuntur essentialiter
de creaturis; multo ergo magis de Deo. Rur-
sus ut heee Deo appropriemus, et aliquo mo-
do proprium Dei conceptum formemus, id
cognoscimus illum est non communem aliis rebus, addimus
,

quidditative. quasdam quasi differentias vel modos, qui-

5. In lioc vero dubio, nisi sequivocatio ali- bus singularem excellentiam, quain in Deo
qua in terminis misceatur, nulla potest no- habent talia pra?dicata, declaremus, ut cum
bis superesse qurestio, qute ad rem pertineat, dicimus Deum esse ens per essentiam, intini-
supposita doctrina data de visioue. Potest tum, actumpurum, etc; ergo vere cognosci-
autem sequivoce sumi nomen quidditativse mus aliquo modo quidditatern Dei.
cognitionis; nam uno modo dici potest quid- 7. Dicendum vero ulterius est, non solum
ditativa cognitio, qua de re cognoscitur quid hominem in hac vita , verum neque ullam
sit, concipiendo aliquod prsedicatum quiddi- creaturam posse cognoscere Deum quiddita-
tativum ejus, non tantum ut commune, sed tive ex effectibus ejus et naturali virtutc.
etiam ut proprium, sive concipiatur per po- Hanc conclusionem intendit D. Thom., 1 p.,
sitivam ratiouem seu reprresentationeni, sive q. 12, art. 12, et q. 88, art. 2; et Cajet. ac
per negationem. Alio modo dicitur quiddita- Ferrar. citatis locis ; et Capr. late in 1 , d. 2,
tiva cognitio illa, de
per quam cognoscuntur q. 1 , art. 1 , a concl. 4 usque ad 8; et in re
rc onmia praidicata quidditativa usc[ue ad idem dicit
Scot. supra, quantum attinet ad co-
clifferentiam, vel quasi differentiam ultimam, gnitionem nostram, et Angelorum per solos
eam concipiendoproprio ct positivo conceptu. etfectus nam quoad aliam cognitionem
; ,

Priorimodo usus videturnomine quidditativse quam tribuit Angelis per propriam speciem
cognitionis Scotus supra; posteriori autem abstractivam, plane discrepat a D. Thom. ,

modo usi videntur Aver. et alii citati, et D. sed de ea jam satis clictum est. Ratio autem
Thom., 1 p., q. 88, art. 2, et 3 cont. Gent. , conclusionis est supra tacta, quia nullus ef-
c. 45, ut illis locis Ferrar. et Cajet. nota- fectus Dei ita adeequatur illi ut propriam ,

runl ;iterum Cajet., in tract. de Ent. et

et ejus similitudinem referat, et ideo manifes-
essent., c. 6, q. 14. Ubi advertit Scotumin bac tare non potest propriam quasi differentiam,
parte solum in usu nominis a D. Tbom. dif- seu ultimum constitutivum Dei prout in se est.
ferre. Unde ipse, ad tollenclam vocis eequivo- Rem quia modus essendi Dei est alleriusordi-
cationem, distinguit, aliud esse cognoscere nis ab omni creatura; magisque distat a creatu-
qjiiddilatem rei, aliud cognoscere rem quid- ra etiamspirituali quam creatura spiritualis a
ciitative, ut primum horum solum significet materiali ; ergo ex perfectione creaturse nun-
cognoscere quodcunque prffidicatura essen- quam potest perfectio creatoris quidditative
tiale secundum autem sit cognoscere totam
; concipi. Tandem, quod ad nos attinet, suLh-
rei essentiam, usque adultimum gradum seu cienter hoc persuadet experientia ipsa, et in-
differentiam. ductio,quam facere possumus de his, qua;
Dei quidditas potest a nohis iti hac vita
6. de Deo cognoscimus seu pra dicamus. j

naturaliter aliquo modo cognosci. Explicata 8. Qupedamenim (ut distinxitDion3T s., cap.
igitur terminorum signincatione, certa res 2 de Ccelesti bierar.) negativa sunt, alia af-
est, non solum intelligentias a corpore abs- firmativa, sub quibus ex utrisque composita
tractas, sed etiam nos in bac vita posse ali- scu mista comprehenduntur. Attirmativa rur-
 ; ,

SECT. XII. DE )ISCOMPIVEHENSiB!UTATE DEI. \Q[

sus, aut absoiuta suut, aut respeetiva.
oportet autem distinguere propria, et meta-
phorica prepdicata, nam cle propriis
agimus, cum meiaphorica solum tribuantur
Deo, quatenus per translationein significant
aliquid eorum, qure proprie Deo attribuun-
tur, et ita solum differimt in voce seu con-
ceptu nominis. Preedicata igitur, quae abso-
luta sunt, prout a nobis Deo attribuuntur,
non perficiunt quidditativam cognitionem
ejus, quia vel sunt analoga et communia Deo
et aliis, vel si fiant propria Dei, sunt confu-
sissima, et vix fiunt propria nisi adjuncta ne-
gatione. Assumptum patet, quia ha?c omnia,
ens, bonum, perfectura, substantia, sapicns,
justus, et similia, quee proprie de Deo
cuntur, communia sunt creaturis ;
quod
velimus ea concipere, ut propria sunt Dei,
id facere non possumus nisi sub confusioue
quadam, ut cum dicimus Deum esse summe
sapientem, aut ens complectens omnem per-
fectionem, velquid simile. Plerumque autem
id facimus adjuncta negatione illius imper-
fectionis,quamtale preedicatumsolet in crea-
Nou emanationes ad extra, c|iue noiisuui in Deo,
sed in creaturis, vel solumest principium seu
tantum potestas, quffi in Deo est ad tales actiones,
et haecetiam non concipitur a nobis nisi con-
ceptu confuso vel negativo, sicut de aliis at-
tributis cieclaratum est. Sic igitur constat,
per
nulhmi conceptum, nec simul per omnes,
quos de Deo naturaliter formare possumus,
in quidciitativam ejus cognitionem pervenire.
9. Atque hic discursus applicaripotest,ser-
vata proportione, acl quemlibet intellectum
creatum. Nam licet Angelus, verbi gratia,
possit distinctius et proprius concipere
ali-
quas perfectiones, qute proprie Deo tribuun-
lur, ut esse spiritum, intelligentem, etc.
di- semper tamen infinite ciistat a modo, quo ii-
si laeperfectiones sunt in Deo, vel sistit iu con-
cipienda illa proprietate, ut communi et ana-
loga, vel, ut concipiat illam tanquam pro-
priam Dei, adhibet negationem aliquam, aut
respectum, vel quid simile. Et hac ratione
dixit Dionys., in Mystica Theolog., c. 2, Deum
esse supra omuem cognitionem, et c. 17 de
Divin. nominib. Veraciter (inquit) dicemus
:

turis habere, ut aliquo moclo exphcemus id,
quocl confuse apprehendimus de tali perfec-
tione proutin Deoest. Propter quod Dionys.,
in init. de Mystica Theologia, et de Ccelesti
Hierarch., c. 2, cognitionem Dei per con-
ceptns negativos pra^fert ei,
nos Deum non ex ipsius natura cognoscere ;
ignota enim est, omnemque superat rationem
et sensum ; et Gregor. Nazianz., orat. 3 de
Theolog., hoc sensu clixit, non posse Deum
ab ullo intellectu naturaliter comprehendi ;
qure est per po- enim comprehensionem late sumit, prout
ibi

sitivos, quod etiam docet August.,
in Joan., et 5 cie Trinit., c. I,
Quia facilius et distinctius concipimus, quicl
Deus non sit, quam quid sit, si aiiquid pro-
prium et absolutum, et non tantum commu-
ne et anaiogum et respectivum, de Deocon-
cipere cupimus. Per conceptus ergo positivos
ct absotutos non cognoscimus quidditative
Deum constat autem, quod licet acjjungan-
; cognoscamus Deum esse ipsum esse per es-
tur conceptus negativi, non possunt quiddi-
iativam cognitionem consummare, quia per
tract. 23 complectitur propriam et quiddiiativam co-
et ssepe alias. gnitionem. Ratio vero a priori hujus verita-
tis est illa eadem, qua probavimus Deum non
posse naturaliter videri, addendo, non posse
Deum quiclditative cognosci nisi videatur, ut
contra Scotum etiam supra probavimus.
Nec ratio facta in priori sententia con-
10.
tra hunc sensum quidquam urget, nam licet
sentiam, famen neque proprie concipimus
quale sit illud esse neqne etiam concipere
,

iilos directe ac formaliter potius cognoscitur possumus, quid sit esse ipsum esse per es-
quicl Deus non sit, quamquidsit; quatenus sentiem, nisi per negationes, scilicet, quia

vero per illamnegationem declaratnr aliqua ex se est ens actu, id est, non ab alio, et
exceUentia perfectionis divinse, manet cogni- propriam perfectionem iliius esse etiam per
tio in eadem confusione et caligine. Atque negationem declaramus, quia est infinitum.
idem est etiam, si hi$ omnibus conceptibus Dices ergo revera non concipimus Deum,
:

absolutis addantur respectivi, ut creatoris et quia constitutum per iilam negationem, ut

similes, tum quia illa preedicata de formali, sic, non est Deus quod autem concipimus,
;

aut dicunt denominationes extrinsecas, aut ut substratum illi negationi, non est pro-
relationes rationis (nam relationes reales ad prium Dei nam, seclusa ilia negatione, quod
;

intra non sunt naturaliter cognoscibiles, ne- remanet est commune. Et in nostro conci-
que etiam proprie sunt de quidditate Dei) piencli modo videtur hoc esse difficilius quia ,

lum etiam quia proprietates reales, quas per nihii concipimus nisi ad modum rei sensibilis
i llas reiationes cupimus dcclarare, vei sunt vcl materialis, qui conceptus non videtuv
XXVI. 11
 ;

1C2 DISPUTAT. XXX QUID DEUS SIT.

posse Deum reprsesentare. Si autem non for- ptus reprffisentantes sensibilia esse conceptus
mamus aliquem coneeptum Dei proprium, Dei, sed intelligendum est ibi intervenire
neque illum certe cognoseiinus. duos conceptus, unum iliius objecti sensibilis,
quod imaginamur, alium conceptum confu-
Eocplicatur modus, quo Deum concipimns. suqi quasi respectivum quo concipimus ,

11. Respondetur negando primam conse- Deum, ut quid simile, vel proportionale illi
quentiam, quia, licet non concipiamus Deum rei sensibili, quam pra^sentem facimus. Quod
distincte et secundum propriam repra?senta- ex metaphoricis locutionibus^explicare licet :

tionem ejus nihilominus vere concipimus

,
cum enim dicimus Deum esse leonem, im-
ipsum conceptu directe et immediate reprse- mediate concipimus fortitudinem Dei eam ;

sentante ipsum, vel perfectionem aliquam, ut tamen apprehendimus, non quidem conceptu
propriam ejus. Hic tamen conceptus, si sit leonis aut rei materialis, sed ipsiusmet Dei,
positivus et absolutus, est vaide confusus, confuse tamen concepti , et cum quodam
non prout confusum dicitur de universali seu respectu similitudinis seu proportionalitatis
communi, quod vocant totum potentiale, sed ad fortitudinem leonis.
prout opponitur conceptui proprie et clare
reprsesentanti rem prout in se est. Si vero in SECTIO Xllj.

illo conceptu includatur negatio, quamvis illa Possitne demonslrari Deum esse ineffabilem.
non pertineat ad quidditatem Dei, sub illa ta-
men intelligimus fundamentum seu radicem 1. Ec&plicatur tituli qu-estionis sensus.
ejus, quee est propria quidditas Dei, et non Non hujus attributi sensus, Deum tale
est
ratio aliqua communis, vel analoga ut cura ; ens esse, ut nullo moclo nominari, aut ser-
concipimus Deum ut ens infinitum, nonintel- mone exprimi possit nam ipso usu constat;

ligimus substratum illi negationi esse ens, ut nos multa de Deo loqui, eique propria, et si-
sic sed quoddam singulare ens
, tantam , miiiter constat Deum multa habere nomina,
habens peifectionem ut terminis nou clau-
, etiam in Scriptura sacra. Sensus ergo est,
datur. Quod universaie est in nobis quan- Deum nec sermone declarari posse secundum
docunque utimur difterentiis negativis ad totam perfectionem suam neque a nobis, ;

contrabenda geuera positiva ut cum dici- ;

vei ab aliqua creatura posse nominari tali
mus animal irrationaie, non concipimus ani- nomine, quod naturam ejus, seeanduin quod
mal , ut sic, tanquam fundamentum illius in se est, -exprimat. Et hoc sensu hoc attri-
negationis, sed concipimus quamdam diffe- butum non declarat in Deo aliam perfectio-
rentiam contractivam animalis, quam quia nem quam duo praecedentia ; neque alia ra-
non possumus mere positive nisi confusissi- tione fundatur , nisi quia nomina sunt signa
me concipere, per illam negationem eam ex- conceptuum', et ideo sicut non possumus
plicamus. Deum satis concipere, nec prout in se est,
12. Neque est verum omnem conceptum itanec nominare, aut perfectionem ejus ser-
nostrum directe et iminediatc esse alicujus mone deelarare possumus. Unde non solum
rei sensibilis, nam conceptus entis vel sub- sancti Patres (quod in eis est frequeutissi-
stantia? non est conceptus rei sensibilis. mum), sed ctiam philosophi, hanc excellen-
Ad summum ergo id verum babet in conce- tiam Deo tribuerunt, esse scilicet ineffabilem,
ptibus,quos volumus distincte formare de re- ut cx Platone refert Nazianz., orat. 2 dc
bus prout sunt in seipsis tunc enim verum ; Theolog., et ex Hermete Trismeg., Cyrill.
est semper talem reprtesentationem esse rei lib. \ cont. Julian.
materialis, ut sic imo semper esse de re
,

secundum aliquem modum, quo per sen- Nonnulla investigantur de attributo ineffabi-

sum externum percepta est vel componen- litatis.

,

do eam ex his quceper sensum percepta sunt 2. Sed queeres, an sit Deus ineffabilis a
Deum autem non ita distincte concipimus ,
nobis, vel etiam Angelis. Jtem an naturaliter
sed confuse adjungendo negationem vel , solum, an etiam supernaturaliter sit ineffabi-
respectum, prout explicatum est. Quod si lisa creatura, sciliset, a videntibus ipsum
aliquando videmur concipere Deum ad mo- clare. Ttem an etiam a seipso ineffabilis sit.
dum ad modum lucis cujus-
rei sensibilis, ut Denique an sit ineffabilis linguis hominum,
dam, vel nebula?, vel hominis senis et gra- seu sermoue sensibili et humano an etiam ,

vissimi, etc, non est putandum hos conce- linguis, seu verbis spiritualibus. Ad hajc om-
 ;

SECT. XII!. POSSHNE DEMONSTRAftl DEUM ESSE INEFFABILEM. 103

nia reSjpondetur facile incipiendo ab hoc ul- 4. Dms nnllo creato scrmone sa potest om-
timo, sermonem hic esse de nominibus voca- nino cloqui. Unde adtertiam interrogatio-
libus, quse ex impositione significant; nam nem dicendum est, etiam Deum seipsum sa-
spiritualia seu intellectualia reproesentant na- tis cloqui non posse, non solum sermone
turaliter, et non sunt aliud quam conceptus sensibili et humano sed uec etiam intellec-
,

ipsi, qui a cognitione non distinguuntur. Unde tuali et angelico. Omitto illam inleriorem lo-
in lioc ultimo sensu non aliter est Deus inef- cutionem ,
qua semel
seipsum locutus intra
fabilis quam incognoscibilis. est; nam illa non
comprehensione
est aliud a
3. Angelis liominibusque Deus naturaliter qua ipse seipsum comprehendit, de qua quo-
ineffabilis.
Ex quo facile respondetur ad modo rationem locutionis habeat, quatenis
primam interrogationem , non solum esse Pater Verbum producit, tractant Thcologi
Deum ineffabilem hominibus ,sed etiam An- explicantes mysterium Trinitatis, quod ad
geiis naturaliter , sive intelligantur loqui ad metaphysicum nullo modo spectat. Omissa
homines sermone sensibili in assumptis cor- ergo iila interna locutione, extra se non po-
poribus, sive inter se Angelicis linguis ac test Deus perfectionem suam satis eloqui
verbis, quia non possunt plus loqui quam aut enim id faceret uno verbo et momen-
concipiant non concipiunt autem naturaliter
; to, aut longo sermone et temporis spatio.

Deum prout in se est igitur neque ilhvm ef-

; Primum dici non potest, quia nullum verbum
fari possunt. Haic autem ratio (ut de secunda fieri potest, quod totam Dei perfectionem ex-

interrogatione dioanms) videtur cessare iu hauriat et comprehendat. Neque etiam secun-

videntibus Deum, nam cum illi concipiant dum, quia etiamsi per totam aaternitatem
Deum ,
prout in se est, poterunt etiam vel Deus de seipso loqueretur, nunquam satis
illinomen imponere, quod propriam ejus totam suam perfectionem explicaret. . Item
naturam exprimat, vel iliius quidditatem ser- non potest Deus seipsum eloqui, prout in se
mone explicare. Sed imprimis sicut perfec- est, alio sermone voeali aut mentali, preeter-
tionem Dei non comprehendunt, ita nec pos- quain visione beata quarn hominibus vel
,

sunt satis illam explicare dicendo ; atque hoc Angelis supernaturaliter infundit per eam ;

modo ita est illis meffabilis Deus, sicut in- autem visionem nunquam satis seipsum ma-
comprehensibilis. Deinde , non possunt ipsi nifestat, nam etiamsi fingeremus Deum magis
ita, quid
Deus, aliis explicare, sicut ipsi
sit ac magis perficere visionem aliquam sui et ,

concipiunt, quia non possunt talia verba pro- in infinitum in co augmento clurare, nuu-
generent talem conceptum,
ferrc, quai in aliis quam absolveret exactam sui manifestatio-
qualem ipsi habent, quia similis conceptus nem.
haberi non potest, nisi per visionem beatam ;
5. Atque hinc fit^, multo minusposse Deum,
ipsi autem non possunt ullo modo efficere, ut si loquatur hominibus more humano, seip-
alii similem visionem forment. Imo, etiamsi surn satis eloqui, quia nullum sermonem for-
spiritualiter seu mentaliter loqui vellent, non mare potest, aut nullum nomen sibi impo-
possent suammet visionem clare et prout in nere, quod naturam et perfectionem ejus,
se est aliis manifestare, quia visio illa cogno- prout in se est, reprsesentet, nedum exhau-
sci non potest, nisi aut per similem visionem, riat. Quo rnodo absolute dixit Dionys., cap. I
aut saltem per species et lumen snperioris de Divin. nominibus, Deum csse innomina-
ordinis,' qua3 solus Deus conferre potest et ; lilem ; adducens illud Genes. 34 Cur : quce-
quamvis daremus per supernaturalem facul- ris nomen meum, quod est mirabile ?
tatem posse unum beatum manifestare alleri
Oljectiones aliquce.
suam visionem, non tamen propterea mani-
festaret Deum prout in se est, quia visio so -
6. Dices : cum Deus seipsum coinprehen-
lius visionis creatce, non est visio Dei. Sic dat, curnon potest vocem aliquam ita ad si-
igitur etiam beatis est ineffabiiis Deus prout gnificandum imponere ut rem talis natura; ,

in se; est ineffabilis (inquam) respectu aliorum, prout in se est significet ? Et similiter, cum
nam respectu suiipsius et locutione mentali Christus ut homo videret Deum prout in se
unusquisque sibi loquitur, et clicit quicl Deus est, et posset nomina ad significandum im-
sit, propvium ipsius veivbum formando. Sed ponere, cur non imponere
potuit similiter
hoc non est aliud quam formare conceptum nomen Deo, quo naturam prout in se
ipsius
quo Deum, prout in se est, cognoscit et est exprimeret ? Ad hoc enim non est neces-
'
videt. saria comprehensio, neque ex parte nominis
i G4 DISPUTAT. XXX. QUiD DEUS SIT.

potest esse aliqua repugnantia nam cum ;

Deum pertinet, ex parte ipsius imponentis
haic significatio sit ad placitnm, etper solam non repognaret imponi nomen ad signihcan-
extrinsecam denominationem, non requirit dum Deum prout in se est quia tamen fieri ;

in re, qua? ad significandum imponitnr, de- non potest quod nomen ita significet, ut au-
terminatam perfectionem. dientem faciat pervenire in cognitionem pro-
7. Imo hinc Ocham,
ulterius colligit Scotus, priam Dei prout in se est, ideo ex parte eo-
non repugnare,
Gabriel, et aliiin 1, dist. 22, rum, pro quibus tale nomen imponitur, re-
ut nos, etiamsi Deum, prout in se est, non pugnat nomini talis impositio et significatio
cognoscamus, imponamus nomen ad signiti- Dei. Ex quo constat, multo magis repugnare

candum ipsum proutin se est, et hujusmodi ut tale nomen ex hominum impositione ha-
aiunt esse hoc nomen, Deus, apud Latinos, beat illam significationem, quia in eisestea-
aut JeJwva apud Hebrseos; nam licetfortasse dem difhcultas et repugnantia ex parte eo~
quoad etymologiam sumpta sint ab aliqua rum pro quibus nomen imponitur, et pra3-
actione Dei, aut ab ipso esse ut sic, ut indica- terea est defectus ex parte ipsorum impo-
tur Exod. 3 : Qui est, misit me acl vos, ta- nentium, qui non possunt res exprimere, ni-
men imposita sunt ad significanclam ipsam si prout ab ipsis concipiuntur imo interdum ;

substantiam Dei, qualis in se est, quocunque acsaspenon possunt tantum exprimere quan-
tandem modo a nobis concipiatur. Sicut hoc tum concipiunt, quod maxime accidit in ser-
nomen, Angelus, aut Grabriel, tam proprie si- mone cle Deo. Propter quod dixit Plato sce-
gnificat substantiam Angeli vel talis Angeli, pius jam citatus, difficile esse Deum intel-
sicut hoc nomen, Petrus, significat hunc ho- lectu percipere, eloqui autem impossibile ;

minem, etiamsi non eeque utrumque nos Augustinus vero seu Prosper, sent. 61 : Ve-
concipiamus. Potestque accommodato exem- rius (inquit) cogitatwr Deus quam dicitur ; et

plo declarari, nam voluntas ferri non potest verius est quam cogitatur. Et in Psal. 85, ait
nisi in rem cognitam, et nihilominus dicitur iclem Augustinus : Quceris quid sit Deus :

in hac vita tendere in Deum

prout in se est, Qiiod oculus non mdit, neque auris audivit,
etiamsi intellectus non concipiat ilfum prout nec in cor liominis ascendit. Quid quceris ut
in se est, quia licet afiectus non tendat nisi ascendat in linguam, quod in cor non ascen-
in rem conceptam, aliter tamen, quam ipsa dii ? et similiter 59 de Trinitate, c. 10, si-
concepfio, scilicet non reprresentando, sed gnificat nihil posse ore hominis propric de
inclinando inclinat autem in rem ipsam in
; Deo dici. Et eodem modo Dionysius, c. de 1

se, quamvis non reprsesentetur prout est in
se. Sic igitur, quamvis nomen non impona-
tur ad significandum nisi rehi conceptam
tamen quia non reprcesentat naturaliter si-
cut conceptus, sed ad placitum, potest im-
Divinis nominibus, et cap. ult, de Mystic.
Theolog., negat esse aliquod nomen pro-
, prium Dei, quod scilicet iilum prout in se est
nobis significet, Quocl ergo ex Aristotele, in
lib. de Interpret., affertur, verba significare

poni ad significandum rem apprehensam, res mediis conceptibus, vcrum est tam res-
non tamen sicut apprehenditur, sed prout in pectu imponcntis seu ioquentis, quam ejus
se est. cui nomen signincat et icleo fieri non po-
;

test ut uominis significatio excedat concep-

Responsio ad objectiones.
tum tam imponeniis, quam eorum pro qui-
8. Ad priorem partem respondetur. luec bus imponitur aique ita sentiunt D. Thom,,
;

nominanonimponiad significandum nisi res- i parte, q. 13, art, 1, et frequentius Theo-

pectu eorum qui per illa nomina pervenire logi, in i, dist. 22.
possuntin rerum significatarum cognitionem; 9. Ad Scotum ergo et alios respondetur,

et ideo eorum significationem metiri non de-
bere ex sola cognitione, quai'. in imponente
supponitur, sed maxime ex illa quam in au-
dientibus generare possunt. Ut enim dialec-
tici dicunt, signum est, quod praeler spe-
ciem, cpiam ingerit sensibus, aliquid aliud
facit in cognitionem venire unde non pius ;
nec perfectius potest significare quam possit
facere ut cognoscatur. Quod
vel Christum. vel quemlibet alium videntem
quanquam nomina significent res ad placi-
tum, significare tamen illas mediis conceptibus
nostris, seu in ordine ad conceptus, quos au-
ditis talibus nominibus dc rebus formare de-
bemus; cf ideo non possunt etiam voluntarie
Imponi ad significandam rem aliter quam a
nobis concipi possit. Nec vero propterea ne-
gandum est quin hoc nomen, Deus, aut aliud
igitur ad Deum simile, significet divinam substantiam et na-
turam, quia revera id est, quod per eam vo-
 ;

AN DEUM ESSE SUBSTANTIAM VIVENTEM. ETG.

SECT. XIV. 163
cem signiiicare intendimus pro- cui illa vox subordinaiur sit complexus
, et id satis ,
;

bant rationes et exempia in favorem Scoti imo quia ille est simplex et confusus, ideo,
adducta idque admittit etiam D, Thom., 1
; ut aliquo modo illum explicemus utimur ,

parte, q. 13, art. 2, ad 2 et 3, et art. 8 et 9. oratione complexa ac propterea in illa ex- ;

Heec tamen significatio non excedit concep- plicatione et oraiione potest esse varietas,
tum nostrum quia etiam nos concipimus quamvis conceptus idem sit. Concipimus er-
,

aliquo modo Dei naturam et substantiam go Deum sicut nominamus, et nominamus

,

quamvis non formemus distinctum et pro- sicut concipimus, nomine scilicei, et concepiu
prium conceptum ejus, prout in se est et ita simplici confuso tamen et imperfecto ex
; ,

potest etiam significari per nomen, quia non parte nostra; in ea vero confusione invol-
significatur nisi medio tali conceptu et cum vendo in re concepta omnem perfectionem.
,

habitudine ad illum. Neque in significatione Quo tandem fit, ut sicut Deus est incompre-
unius nominis simplicis, cum tantum signifi- hensibilis et invisibilis, iia etiam sit ineffa-
cet ex hnpositione, quae est sola denominatio bilis prout autem aliquo modo cognoscitur,
;

extrinseca, intelligi potest quod sit confusa ila etiam nominari possit.
vel distincta, aut magis vel minus pura, nisi
in ordine ad conceptum, quern facit formare SECTIO XIV.
ex vi suse impositionis.
An Deum esse snbstantiam viuentem, intellectud-
1 0. Voci, Deus, unv.s simplex in mente cor- lemperessentiam, sibique siifficientem, clemon-
respondet conceptus. Quod vero nonnulii strari possit.
eum Scoto affirmant, hoc nomen, Deus, et si-

milia, non subordinari in nobis uni conceptui 1. Ut more nostro explicemus amplius es-

incomplexo, sed alicui operationi complexae,
qualishisveliUisvocibus exprimitur, ensinfi-
nitum, prima causa, unwersalis provisor etc,
hoc (inquam) incredibile mihi est, quod ac-
curate notavit Fonseca, 2 1. Metaphys., c. 1,
q. 2, s. -4. Cum enim voces sint signa concep-
tuuin, quod simplici voce signiiicamus, possu-
mus etiam simplici conceptu concipere. liem,
quia si audilo nomine Deus. semper interius
formamus conceptum exduobus compositum,
facilius poterimus conceptum illum exprime-
re vel termino complexo, vel oratione aiiqua;
inteiTogo crgo qusenam illa sit ?
sentiam Dei per quaradani imitationem gene-
ris et differeniia?, seu prsedicati communis et
, proprii, sicut solemus creatas essentias de-
visum est in hac sectione ostendere,
clarare,
quo modo ratione naturali cognosci possit,
Deum esse substaniiam viventem viia intel-
lectuali perfectissima et felicissima ; attributa
enim quse hactenus explicuimus, conveniunt
Deo secundum primam illam diversitatem,
quse inter ipsum et reliqua omnia entia con-
sideratur in ipsa ratione essendi seu entis ; in
hac vero quasi descriptione quam nunc pro-
Erit sane ali- ponimus explicantur attributa seu prsedi-
,

qua ex illis, ens infinitim ,

prima causa, vel cata, in quibus quasiper rectam lineam Deus
alia simiiis. At consiat hoc esse falsum, quia cum creaturis convenit usque ad gradumui-
fere evidenti experientia constat aliter et dis- timum, ei quasi diiferentiam, in quaab aliis

tinctius concipere nos audiia aliqua ex illis differt.

orationibus, quam audito solo illo nomine Dei Deuin esse suhsta?itiam.
tum etiam quia ob eam causam merito non
existimamus nos nugationem committere di- Principio igitur, quod Deus sit substan-
2.
cendo, Deus est ens infinitum, sicut dicendo, tia tanquam probatum in superioribus su-
,

Deus estet idem est de quacunque

Deus; mimus; nam cum sit primum ens, constat
simili oratione tum clenique quia omnes qui
; non posse esse accidens, quod imperfectum
recte de Deo sentiunt, audito hoc nomine Dei, est, substaniiam necessario supponit ut
et
eumdem conceptum formant, si ejus signifi- in ea Quin potius ex eo principio demon-
sit.

cationem percipiunt; et tamen non omnes stratum est, Deum tale esse ens, ut in eo nul-
illum conceptum eadem oraiione declarant. lum accidens esse possit; relinquitur ergo ut
Quanquam ergo ad defmiendum aliquo mo- omnino sit substantia. Atquehoc est primum
do, vel describendum quid hoc nomen signi- praedicatum sub ente contentum ,
in quo
fieei, vel quid nos concipiamus illo addito, Deus essentialiter convenit cum aliquibus en-
semper uiamur oratione aliqua, quod in om- tibus creatis, et in eo ab ahis distinguitur;
nibus ctiam vocibus accidit inde tamen non , est autem illa convenientia analoga, non ge-
fit, ut proximus et immediate conceptns . nerica ; et ideo nec ratione illius, nec ra-
4G6 DISPTJTAT. XXX. QUJD DEIJ3 SIT.

tione nliorum attributorum, quge sub liac sa regularitcr est proxima et univoca ; si au-
ratione substantiae consiclerantur, collocatur tem hsec aut virtus ejus desit, suppleri per
Deus in praxlicarnento sobstantire , ut satis aliquam superiorem, juxta superius dicta de
constat ex bis quae supra diximus cte simpli- non existimant inconveniens
causis. Alii vero
citate Dei. admittere aliquod corpus non vivens posse
esse perfectius multis viventibus, eaque emi-
Deum esse vivcntem.
nenter continere.
3. Rursus quod Deus sit substantia vivens, o. Sed, quidquid sit cle his sententiis, di-
non solum evidens, secl etiam per se notum cendum est, demonstrationem factam non
videtur, si semel Deum esse in rerum natura fundari in his incertis principiis et opinioni-
admittamus; nam incredibilius est aliquid bus dubiis, sed in eo quod per se evidentis-
inanime, tariquam lignuni vel lapidem, csse simum ac cerlissimum est, nimirum, gradum
Deum, quam nullum esse Deum. Unde etiam viventis ex suo genere esse perfectius gradu
de ignorantissimis gentibus, qui ligna et la- substantise, cpia^ vitam non participat. Quod
pides tanquam Deos adbrabant, ait D. Aug., adeo est evidens, ut a nemine unquam
concione 2 in Psal. 113, eos nonputasse esse in controversiam adductum sit ; sic enim dis-
sine aliquo vivo habitatore. Et a posteriori tinguuntur ab omnibus quatuor gradus re-
probatur facile, quia quidquid est preeter rum, scilicet, existentium, viventium, sen-
Deum, a Deo est ; sed in creaturis multa sunt tientium et intelligentium, et i:i his prasfe-
qure vitain babent ergo habent illam a Deo
;
;
runtur viventia non viventibus, ut August.
multo ergo magis habet illam Deus est ergo ; dixit, 11 de Civit., cap. 16. Quia viventia, ut
substantia vivens. Responderi potest recte , sic, actualiora sunt, et nobiliori modo opera-
concludi habere illam eminenter, non tamen tiva, minusque materialia. Atque adeo, quia
formaliter. Secl contra, quia gradus viventis siuterque gradus ad summum perfectionis
ut sic est perfectior gradu viventis ergo non ; statum ascendat in determinatis speciebus
non potest gradus vitfe eminenter contineri seu entibus, sine ulla controversia excedit id
in aliquo non vivente si ergo Deus habet
; quod vivit. Ex hoc autem principio evideriter
vitam, non potest illam continere eminenter sequitur, fieri non posse ut
totus viventium
tantum, sed oportet ut etiam habeal forma- gradus cum tota sua latitudine eminenter con-
liter, quoniam alias formaliter esset quidina- tineatur in re aliqua, quse vita careat, quia
nime, et consequenter non posset eminenter non potest omnem
perfectionem superioris
gradum viventis continere. gradus usc[ue ad speciem vel rem summe
4. Cceli an substantice viventes. Circa perfectam in illo ordine in perfectione adai-
quam rationem offerebat se occasio exami- quare ergo multo minus poterit totam illam
;

nandi propositionem illam Vivens est per- : eminenter continere. Sic ergo evidenter con-
fectius non vivente ; et alteram Res non vi- : cluditur Deum secundum suam formalem et

vens non potest cminenter continere rem viven-
tem ; solet enim hoc in dubium revocari pro-
pter ccelestia corpora, quse,
sint, nihilominus videntur perfectiora viven-
tibus, eaque eminenter continere cuni illa
De qua re multa a philosophis di-
efficiant.
cuntur. Quidain enimasserunt ccelos esse ve-
re animatos et ita evertunt fundamentum
, Sed adhuc superest difficultas, quia ra-
dnbitationis. Alii confitentur eos
matos, ut revera sunt, et consequenter di-
cunt, in gradu et essentia formse eos esse
minus perfectos quolibet vivente, nec posse
illa eminenter continere, aut sua virtute suffi-
essentialem rationem non posse contineri in-
tra limitem perfectionis substantiarum non
cum inanimata viventium. Et consequenter non tantum con-
tincre eminenter omnia viventia creata, sed
, etiam esse formaliter viventem.
Quomoelo Dtus vivat.
6.
esse inani- tio vitsenon videtur esse perfectio simplici-
ter simplex; ergo non potest formahter in
Deo inveniri. Antecedens patet, quia vila in
hoc consistit, quod sit operatio elicita a prin-
cipio intrinseco activo ejus in quo est aut ,

cienti et principali illa efficere, sed solum quod sit ipsum principium intrinsecum acti-
vel per modum instrumentorum intelligentia- vum talis operationis, seu motus, quo seip-
rum, a quibus moventur vel (quod probabi- ; sum per se movet, qui sic operatur. Vita
lius est) ut causas partiales concurrere ad enim aut sumilur in actu secundo, et sic di-
dispositionem rnateria?, concurrentealia causa cit operationem, aut in aciu primo principali
perfectiori ad indnctionem formee, quse cau- etradicali, etsic est ipsa natura seu substan-
 , . ;;

vivenlis. Neque
AN DEUM ESSE SLBSTANTUM VIVENTEM, ETC.
SECT. XIV.
nos possumus rissimus actus; et ideo non est ibi vita acci-
aliler
m
tia rei

intelligere remviventem, nisiin ordine ad ef- dentalis, sed per essentiam quapropter non
;

fieientiam, quatenus scilicet potest sese agere solum est substantia vivens, scd ipsa substan-
ant movere aliquo modo et tunc censemus
; tiahs vita.
rem aliquam antea viventem amisisse vitam, 8. B. Thom., \ p., qncest. 18, art. 3. Cum
quando omnem intrinseeam motionem ami- ergo nonnulli Theologimore Platonico dicunl,
sit; ergo vita intrinsece includit hanc imper- Deum vivere quia perpetuo se movet per
,

fectionem, quae est sese movere, et intra se- operationem immanentem perfectivam, quam
ipsum suammet virtutem activam exercere cx se et ex interna natura habet et non aliun-
;

ergo non dicit perfectionem simpliciter, nec de, loquuntur late de operatione magis quan-
potest formaliter reperiri in Deo. tum ad modum significandi et concipiendi
7. Ha?c difficultas solum proponitur acl de- nostrum, quam secundum rem, itaut in ope-
clarandum, quomodo vita reperiatur in Deo. ratione non includatur efficientia, nec realis
Recte enim ex hac objectione intelligitur dimanatio, sed solum illa actualis perfectio,
esse longe diversum modum vivendi divinse, quam nonnisi per modum operationis, aut
et createe substantice, et quod de divinis at- motus explicare non possumus. Addere pos-
tributis positivis superius diximus, in boc ma- set Theologus etiam esse in Deo ad intra ve-
nifestissimum esse, scilicet, secunduin mo- ras et reales processiones, quse manifestissi-
duni, quo sunt in creaturis, non esse in Deo me sunt actus vitae. Yerumtamen ilrse supe-
formaliter, sed eminenter; esse autem in Deo rant rationem naturalem, et per se non sunt
formaliter secundum modum altiorem qui necessarioe ad intelligcndam essentialem vi-
,

omnem imperfectionem creaturarum exclu- tam Dei. Nam bic Deus ut sic est essentiali-
dat. In modo ergo vitas quem ereaturse ba- ter vivens, ctiamsi ut sic nibil ad intra produ-
bent, duo considerarc iicet unnm, quod exi- cat. Et similiter, si in tali essentia una perso-
:

stentes in suo naturali statu sese actuant, vel na tantum subsistens intelligeretur essel ,

aliquo modo se periiciendo, vel in seipsisalia vivens ex vi talis essentise sicut etiam nunc
;

reprassentando per cognitionem vel in ea

, Spiritus Sanctus perfectissime vivit, licetnihil
tendendo per appetitum perfectum. Aliud est, ad intra producat et Filius intelligendo vivit,
;

quod hcec efficiunt per veram causalitatem, quamvis intelligendo non producat. Proces-
et motionem, qua seipsa movent, vel proprio siones ergo illte per se ac formaliter non
motu, vel saltem mutaticne perfectiva. Prius erant necessaria3 ad vitam esse tamen non
,

borum perfectionis est, et nullam includit vel potuissent, nisi in natura vivente et fcecun-
supponit imperfectionem nisi quatenus in- dissima. Et ideo nobis, qui eas credimus,
,

chidit postcrius, id est, cmatenus illud actua- recte declarant perfectissimam vitam diviuaa
re se est per vcram causalitatem. Heec ergo naturse
imperfectio tollenda est a vita Dei, et solum
Vitam Dei intelleclualem, esse.
id quod perfectionis est, illi est tribuendum ;

atque ita concipiendus est Deus ut actualis- 9. Ex his facile est probare alteram paiv
sime babens totam illam perfectionem, cpiam tem propositam, nimirum, Deum esse sub-
habet vivens cum sese actuat intelligendo stantiam viventem vita intellectuali quce ,

vel cognoscendo, seclusa illa imperfectione etiam faeile potest ratione demonstrari; et
distinctionis inter actum etpotentiam, et cau- ita utramque partem conjunxit Aristot. 12 ,

salitatis. Et simili ratione, quod in vita creata Metaplrysic. in fine; imo ex hac posteriori
,

distinguatur in re ipsa vita in actu primo, a parte coiligit praecedentem, quern imitari vi-
vila in actu secundo et quod illa sit princi-
, detur D. Thom., 1 part., q. 18, art. 3. Ubi
pium hujus, ba?c vero forma illius, non est ex eo probat Deum vivere quia intelligit ,

perfectionis simpliciter, sed includendo im- nam intelligere est acius vitee seu vitalis,
,

perfectionem. Illud vero est in priori vita quatenus est actus immanens, ab intrinseco
perfectionis simpliciter, quod nimirum est conveniens, vel per efficientiam ut in acci- ,

substantialis vita in posteriori vero quod est

; dentali vita, vel per essentiam. Quod autem
vita actualis utrumque ergo horum unitissi-
; Deus sit inteliigens, probatur ab eodem D.
me et simpliciter conjungitur in vita Dei abs- Thom., in eadem 1 part., queest. 14, art. i,
que ulla imperfectione nam per suammet ex eo quod est spiritualis, seu immaterialis
;

substantiam actualissime vivit, et in ejusvita cfuod probatum jam est supra tractando de
non est actus primus aut secundus, sed pu- simplicitate Dei et icleo banc proprietatem,
;
163 DISPUTAT. XXX. QUIB DEUS SIT.

et quasi differentiam subalternam hic non causa, et non tantum eminenter,

potest esse
numeravimus, quamvis in illa muitee substan- tum quia est nullam
perfectio simphciter,
tise creatas cum Deo aliquo modo conveniant, includens imperfectionem, tum quia non po-
quia jam probata erat, et quia cum intellec- test eminenter contineri in re non intellec-

tualitate convertitur. Nulla enim substantia tuali, ut ex dictis patet.

vivere potest vita inteliectuali nisi spiritualis 12. Secundo idem colligitur ex effectibus,
sit, ut in scientia de anima probatur fusius. quatenus ordo et pulcliritudp eorum satis
Neque etiam substantia spiritualis esse po- manifestat non potuisse produci nisi ab agen-
test,qnin intellectualis sit. te per intellectum et voluntatem. Quod fuit

Quia vero haec ultima propositio non

10. dogmaab omnibus philosophisreceptumpost
/idetur esse adeo evidens, et in ea fundari Anaxagoram, qui fertur primus omnium illud
videtar illatio a D. Thoma facta, ideo non- docuisse, ut refert Plato, in Theet., Aristo-
nullis Theologis visa non est iila ratio suffi- tel., 1 Et facile explicari po-
Metaphys., c. 3.

ciens demonstratio, ut Gabr., in 1 , dist. 35, test discursu disp. ubi ex

prceced. facto ,

q. 1, et ibid. Aureol. apud Capreol., q. 1. connexione rerum omnium, et ordine earum

Dicendum vero est imprimis, banc proposi- inter se ostendimus unum esse omnium auc-
tionem Omnis : substantia spintnalis est in- torem, qui ex prseconcepto exemplari tam
tellectualis, sufficienter posse lumine naturse puichrum opus produxit, quique ad finem
probari, ut commocliori loco infra ostende- prsestitutuni omuia dirigitet ordinat ; hic au-
mus tractando de intelligentiis creatis. De- tem operatidi modus est proprius naturaein-
inde addimus, iliam propositionem absolute
. tellectualis. Pra^terea ex eo quod res natu-
sumptam non esse necessariam ad efficaciam rales operantur propter finem, ut 2 Pbysic.
illius rationis et illationis. Nam licet fmgere- demonstratur, et supra, disp. 23, tactum est,
mus , Deum posse creare substantiam spiri- evidenter sequitur, Deum multo magis ope-
tualem non intelligentem, nihilominus evi- rari propter finem,tum quia perfectius est sic
dentissimum est in illo gradu perfectiorem operari, quam fortuito, vel casu ; tum maxi-
esse substantiain intelleciualem, quani eam me quia natura in rebus irrationabilibus uon
quse aptitudine ad intelligendum careret. Con- operatur propter finem, tanquam sibi fmem
stat autem Deum non solum esse spiritualem proponens, sed ut directa in finem ab aliqua
substantiam, sed etiam summe immaterialem superiori causa, quse non potest esse alia ab
et spiritualem esse ; et ideo summam perfec- auctore ipsius naiurse, qui est Deus. Iile au-
tionem in eo graclu obtinere. tem non potest actionem suam dirigere in fi-

11. Atque hoc modo bsec pars potest pro- nem ut ab alio motus ipse ergo formalissi- ;

bari ex preecedente per locum a divisione ;

me intendit et cognoscit finem, cjuod est pro-
nam cum vivens inteliectuale esse possit, et prium intellectualis agentis : vivit igitur Deus
non inteilcctuale, perfectius est quod vivit intellectuali vita.
intellectuali vita, quam quod irrationali, ut 13. Qjiam ccnnixionem haleat intellectualis
ex terminis est per se notum; neque id ne- vita cuni sensitiva et vegetativa.lYices : vita.
gare posset, nisi qui inteilectu et ratione ca- intellectuaiis supponit sensitivam , sicut ha:'c
reret. Seci rationes, quseprobant Deum esse vegetativam ; sed neutra ex his potest con-
viventem, aj que probant perfectissime vive- venire Deo ; ergo neque
illa. Respondetur,
re ergo oportet ut vita ejus intellectualis sit.
; vitam inteliectualem ut sic, non ita compara-
Praeterea id oslendi potest ex effectibus Dei, ri, et per se subordinari ad vitam sensitivam,

idque dupliciter. Primo ex rebus productis a sicutheec ad vegetativam; vita enim sensiti-
Deo, nam inter eas qusedam sunt intellectua- va et vegetativa in hoc conveniunt quod ,

les; ergo muito magis Deus. Antecedens est ambse intra materialem gradum conlinen-
nobis evidens de bominibus. De Angelis vero tur ideoque ita inter se subordinantur, ut
;

licet verum sit, non tamen est ita notum no- vegetativa sit quasi fundamentum sensitiva
bis, et ideo ad pra_ sentem clemonstrationem
j
et necessaria dispositio ad illam, quantum a
nonpotest inde sumi argumenturnnisi exsup- nobis ex rebus factis intelligi potest. At vero
positione quod taies sint Angeii quod vero ; gradus ut sic non habet neces-
intellectualis
tales sint, potius a nobis probandum est ex sarium ordinemcum sensilivo, quianon con-
eo quod Deus est intellectualis. Consequentia tinetur cum iilo in ordine rerum rnateria-
vero probatur ex eo, quod illa est magna per- lium ; sed per se potius postulat abstractio-
fectio, qu.a3 necessario prseexistere debet in nem secundum esse a materia, et ideo soius
 ,, :

SECT. XIV. AN DEUM ESSE SUBSTANTIAM YIVENTEM, ETC. 169

gradus ratioiialis ob imperfectioncm suam geat aliquo accidente, vel operatione pro-
conjunctus est cum vita sensitiva, quia illa in- prie dicta sou effectione aliqua, sed per es-
diget aliquo modo ad suam operationem, sentiam suam habeat totam actualitatem hu-
saltem ut cooperante et administrante spe- jus vitae. Quapropter non minus dicitur Deus

cies intellectualis autem gradus ex se et in

; intelligens per essentiam, quam intellectua-
sua puritate sumptus, nullam habet connexio- lis quia licet intellectuale solam aptitudi-
;

nem cum sensitivo. nem significare videatur , intelligens vero

14. Ex quo intelligitur, quando diciturDeus actum, Deus tamen actus purus est etiam
gradu convenire saltem ana-
vivere, et in eo in ratione intelligentis ;- est ergo intelligens,
iogice cum omnibus creaturis viventibus velpotius intellectio ipsa per essentiam. Quee
longe aliter accipi illud preedicatum, vivens, omnia in sequente sectione latius explica-
quam cum communiter sumi solet ut species buntur.
subalterna prsedicamenti substantiee sub cor-
De felicitate Dei.
pore supra animal constituta, nam boc
et
modo sumitur a peculiari gradu vitee vegeta- 16. Ultimo addidi, Deum agere vitam in~
tivsSj quatenus omnibus corporalibus viven- tellectualera sibi sufficientem, ut amplius per-
tibus communis est. Secundum quam ratio- fectionem et felicitatem iliius vitee explica-
nem nullo modo
convenit Deo, quia in eo non rem. Hoc enim attributo illam declaravit
est formaliter talis vitee gradus etiam secun- Aristotel., 1 de Ccelo, c. 9, ubi generatim et

dum convenientiam analogam. Sumitur ergo in piurali ait, ea quce supra ccelwn sunt, op-
vivens, ut de Deo dicitur (et quoad boc idem tiviiam in universa sempiternitatevitam et suf-
est de analogis) prout commune est et quasi ficientissimam habere. Ubi ita loquitur, sive
transcendens ad omnes graclus vitee, quatc- quod iia sentiat de omnibus intelligentiis, si-
nus omnes illi in lioc conveniunt, quod ab ve quia in eo gradu est hsec vita felicissima ,

intrinseco operantur in suo connaturali ac non tamen seque in omnibus, quee illum gra-
perfecto statu. Atque hoc modo sumptum vi- dum participant, sed absolute et simpliciter
vens non dividitur immediate in sensitivum, in suprema substantia illius ordinis, quae est
et vegetativum tantum, utin alia acceptionc, suprema simpliciter in aliis vero secundum
;

sed in intellectuale seu spirituale et corpo- majorem vel minorem participationem per-
rale vivens. Vel etiam dividiposset in cognos- fcctionis ejus. Unde idem Aristot., 2 Magnor.
citivum et vegetativum tantum, et rursus
,
Moral., c. 15 Est (inquit) jactatus tle Deo
:

cognoscitivum in intellectuale et sensitivum sermo, quod sit sibi satis, neque ullo indigeat
tantum, et deinde intellectuale late sumptum quoniam bona cuncta obtinet Deus. Et 17 Polit.,

in rationale, et intelleotivum stricte
pro eo, quod sine discursu, sed simplici in-
tnitu intelligit, atque in boc ultimo gradu
constituitur Deus, et in hoc sensu dicitur esse
subslaritia vivens intellectualis
quasi differentia, aliae interrnediee, quee a no-
bis facile excogitari et multiplicari possunt
comprebenduntur.
15. Addidi vero, Deum esse intellectua-
lem per essentiam, ut propriam et quasispe-
cmcam rationem, quam in eo gradu habet,
sumptum c. 1, ait : Deum esse felicem atque bcatum,
non per aliquid externorum, sed -per seipsum,
quia talis est secundum naturam. Quocirca
optime declaratur hsec singularis perfectio
; subbacenim vitoe divinte per hoc quod est sibi ita sufti-
ciens ut nullo alio indigeat, vel ad vivendum,
velad feliciter beatequevivendum,quod nulli
creaturte communicabile est. Nam inferiora et
materialia viventia, multis auxiliis intrinsecis
indigent ut vivant ; ca enim quee vegetantur,
indigent aiimento, alteratione,et aliis simili-

compi,3rem. Nam cum in eo aliquo modo busmotionibus. Quee autemsentiunt, ad sub-

cunveniat cum intdligentiis creatis, necessc stantialem et radicalem vitam (ut sic dicam)
est concipere inDeo proprium et peculiarem indigent omnibus illis auxiliis quee ad vitam
modum habendi hunc gradum, in quo reli- vegetativam necessaria sunt, ct propriis prre-
qua omnia intellectualia superet hic autem ; terea motionibus, sine quibus conservari non
modus non est alius nisi ilie qui explicatur possunt. Et preeterea ad actualemvitam sen-
per iliam particulam.^r essentiam. Quae eo- suum indigent objectis extrinsecis, sine qui-
dem moclo declaranda est, sicut vivere Dei bus actu vivere non possunt. Et idem pro-
in communi exposuimus, nimirum, Deum ita portionaliter est de vita hominis, quantum
esse intellectualem, ut tamen ad exercitium ad inferiores operationes ejus, nam quan-
(ui sic dicam) vita; intellectuahsnon indi- tum ad supremam seu rationalem, intel-
 4 70

DISPLTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

ligentias potius imitatur. Intelligentia?. igi-

tur creatae sibi non sufficiunt ut vivant, mul- SECTIO XV.

toque minus ut fehciter vivant non solum ;
Quid possit de divina scientia ratwne naturali
quia Dei influxu indigent ut sint et operen- cognosci.
tur, sed etiam qnia in seipsis quiescere non
possunt, nec suis propriis creatis bonis esse i . Quamvis dictum sit in superioribus, haec
contentae, sed bono increato indigent ut ob- attributa positiva, quse dicunt formalem per-
jecto, in quo vivant et quiescant, intuendo fectionem absolutam, Deo necessariam, esse
sciiicet et cognoscendo illud, et amando. de essentia ipsius Dei, nihilominus heec tria,
Quia cum intelligentia creata non sit a se, scilicet scientia, voluntas et potentia, pecu-
nec summum ac perfectum bonum, non est liari modo concipiuntur a nobis tanquam fa-
fmis ultimus suiipsius, et ideo indiget ali- cultates vel operationes ipsius Dei, per ana-
quo alio extrinseco fine ultimo, quem suis logiam ad res creatas^ et ideo praster ea qute
vitalibus operationibus attingat, ut in eo fe- de quidditate Dei consideravimus, oportet de
liciter vivat. his tribus in speciali dicere, quia in singulis
Deus autem, cum sit summum bonum
17. nonnulla occurrunt consideratione digna ,

perfectum, sub nulla ratione aliquo sibi ex- qusenon excedunt terminos rationis naturahs,
trinseco indiget, ut felicissime vivat, quia et metaphysicae, in qua versamur.
nimirum neque principium efficiens babet a 2. Primo igitur, ne in tequivoco labore-

quo pendeat in esse aut vivere, aut aliquo mus, supponendum est quid nomine scien-
alio modo, neque etiam finem babet extra tia3 significetur non enim intelligimus qua-
;

se, imo ipse est fmis omnium aliorum sui ; litatem aliquam, vel habitum, aut actum
autem ipsius proprie ac positive non est fi- proprie factum seu elicitum a potentia, ne-
nis, sed negative dicitur finis, quia nonalium que etiam cognitionem per discursum com-
babet finem, sedin se ipso quiescit tanquam paratam, aut aliam similem imperfectionem
in suosummo bono Et ideo neque etiam ut ob-
. includentem in qua significatione videntur
;

jecto indiget aliquo extiinseco bono ut feli- accepisse scientiam, quidixerunt non esse
cissime vivat, quia ipsemet sibi sufficit. cum proprie in Deo, sed per metaphoram vel cau-
in ipso sint omnia bona. Nec denique indi- salitatem illi attribui, id est, quia causat in
get aliquo alio prsetersuam essentiam, ut ope- nobis scientiam, ut refert D. Thom., q. 2 de
ratione, qua feliciter vivat, quia, ut diximus, Veritate, art. l.Hos enim non est verisimile
suamet essentia formaliter sumpta actualiter intellexisse, Deum ita carere scientia, ut sit
vivit,babetque ultimam vitse perfectionem. prorsus stojidus nam cum faterentur Deum
;

Ita ergo fit, ut ad agendam vitam felicissi- esse fontem omnis scientiai creatre, non est
inam, Deusessentialiter sibi sufficiat, et ideo verisimile credidisse Deum esse omnino ins-
tam essentiale est illi feliciter vivere, sicut cium. Igitur quia putarunt scientiam inclu-
vivere, quemadmodum etiam tam essentiale dere imperfectionem, ideo formaliter et pro-
ifli est vivere, sicut esse. Quare sicut dicitur prie in Deo esse negarunt.Illa^ autem*imper-
Deus ens per essentiam, aut vivens per es- fectiones quasi materiales simt, invento in
sentiam, ita est etiam felix et beatus ac sibi scientia humana, vel angelica; non vero per-
sufflciens per essentiam. tinent ad rationem formalem scientiffi ut sic,
Neque buic veritati obstat, quod dici
18. quse hic abstractissime sumitur, praescin-
communiter solet, Deum esse felicem, viden- dcndo a creata etincreata, et solum signifi-
do seipsum et cognoscendo suam sufficien- cat claram et evidentem ac perfectam cogni-
tiam in bono quo fruitur, nam per illam vi- tionem seu perceptionem veiitatis , seu
sioncm quasi possidet vitaliter-bonum illud, objecti scibilis, sive illa perceptio fiat per
sine quo nonposset intelligi beatus. Estenim qualitatem, sive per substantiam, sive cum
hoc totum verissimum, sed non repugnat effectione et receptione, absque his im- sive
superiori doctrinae, nam illamet visio non perfectionibus. Imonec sumitur hic scientia
est extra essentiam Dei, sed est veluti ul- cum ea restriclione, qua nos illa voce uti so-
timum constitutivum essentiale ipsius Dei lemus, pro cognitione veritatum demonstra-
in tali gradu et perfectione entis , nt in bilium, quam in nobis ab habitu principio-
superioribus insinuatum est, et magis ex- rum distinguimus. Neque etiam prout scien-
plicabitur in sectione sequenti. tiim distinguere solemus a sapientia, vcl ab
arte et nrudentia. Sed eeneratim sumiturpro
 SECT. XV. DE DIVINA SCIENTI \ NATURALITER COGNQSCIBILI. 471
aperta et clara intelligentia cujuscunque ve- erit ; ergo respectu horum
similium objec- et
ritatis. torum scientia Dei est tantura in actu primo.

Qutsstionis resolutio.
6. Expenditur.
Respondetur concedendo
assumptum, nimirum, respectu nullius objecti
3. Dico jam primo, evidens esse naturali esse diviuam scientiam solum in actuprimo,
lumine in Deo esse scientiam. Heec conclusio proprie loquendo, quia ille status imperfec-
in sensu exposito tam est nota ut nullus pbi- tus esl et potentiabs, ut recte probat argu-
losophorum, qui Deum agnoverit, illam ne- mentum ad primum autem inconveniens
;

gaverit, eamqueprobat Aristotel., 42 Meta- respondetur, supposita in objectis creatis, et

phys., c. 7, et lOEthic, c. 8, et satis proba- creabilibus, veritate vel cognoscibilitate, ne-
ta est ex dictis in fine sectionis preecedentis. cessario a Deo cognosci, non quia Deus illis
Ostensum est enim, Deum vivere intellec- indigeat, sed quia necessitate quadam natu-
tuuli vita actuali ac perfecta : scientia aulem raliboc consequitur ad divinam pertectio-
nibil aliud est quam bujusmodi vita. nem. Et quidem si sit sermo de creaturis pos-
sibilibus ut sic, iilee eatenus necessario a Deo
Sitne inDeo scientia in actuprimo, vel tantum
videntur, quatenus Deus necessario compre-
in ultimo. t
hendit suam essentiam, qua comprehensa ne-
4. Ex bis sequitur et dicitur secundo, in cesse estcomprehendere quidquidin ea forma-
Deo non esse scientiam in actu primo pro- liter veleminenter continetur, et quidquid ab
secundo. Hoc etiam plane
prio, sed in actu illadimanare potest. Alque bac ratione, quam-
docet Aristoteles citato loco, et consentiunt vis, formaliter ac preecise loquendo, non sit

Commentator et reliqui interpretes , etiam Deusbeatus cognitione aut scientia creatura-

etbnici. Et probatur, nam dnobus modis in- rum, pertinet vero ad perfectionem et beatitu-
telligi potest scientia in actu primo. Uno mo- dinem Dei baberc talem scientiam, qua neces-
do, quod reipsa separatur ab actu secundo, sario et veluti consecutione quadam sciat crea-
quam Aristoteles comparat clormitioni, et hoc turas possibiles , earumsuppo- possibilitate
modo est evidentissimum scientiam Dei non sita. Unde
etiam quadrat illud dictum
hic
posseesse in actu primo, quia hujusmodi sta- Augustini, 5 Coufess., c. 4, ubi agens de ho^
tus includit potentialitatem, et carentiam ulti- minibus ait Infelix qui illa omnia (scilicet
:

mee perfectionis, et consequenter mutabilita- creata) novit, teautem nescit, teatus autem qui
tem, et alias similes imperfectiones. te sclt etiamsi alia nesciat. Qui autem te et

5. Diibiolum.- Solum potest in hoc dubi- illa novit, non propier illa leatior est sed ,

tari, quia ratio facta non solum probat, non gropier te solum lcatus. Si autem sit sermo
posse Deum esse in solo actu primo respectu de creaturis jam factis, vel futuris, posset
omninm objectorum scibilium; quod est evi- quidemDeus nullam earum nosse subea con-
dentissimum, quia saltem seipsum necessa- ditione, vel statu, si nullam creare statuis-

rio scit, ut ex fme preecedentis sectionis con-
stare potest, qnia sciendo seipsum, est felix
et beatus non potest autem non esse bea-
: cut
tus. Verum etiam probat circa nullum ob-
jectum scibile posse Deum esse in solo actu
primo, quia eadem inconvenientia sequuntur
respectu cujuscunque objecti. Hoc autem vi-
detur dici posse propter duo. Unurn est, quia
sequitur Deum tanta necessitatescire alia si-
cut seipsum, quod videtur repugnare ultimse
assertioni positre in prsecedenti sectione
nam hoc pertineret ad perfectionem Dei,
si
indigeret Deus creaturis saltem ut objectis ad
suam consummatamperfectionem; oppositum
autem in superiori sectione demonstratum
est. Ahud est, quia de objectis contingenti-
bus multa sunt, qiueDeus possetscire, etnon
scit, ut verbi gratia, pluviam esse futuram
cras, quee posset quidem esse, non tamen
set ; et sine illis tam perfectus ac beatus ma-
neret, et tam intinitam scientiam haberet, si-
modo habet. Ex quo plane constat non
indigere creaturis adperfecjtionem suam. Sup-
posito tamen quod creaturse aliquando sint,
pertinet ad perfectionem Dei ea actu scire,
non quia eis indigeat , sed ex abundantia
propriee et intrinsecee perfectionis.
7.Unde adsecundumargumentum respon-
detur, respectueorum, quee futuranon sunt et
;
esse possent, non esse scientiam Dei in actu
primo tantum, sed esse in quodam actu secun-
do, cle se sufficiente ad videnda illa omnia si
futura essent. Quod vero nunc de facto illa
non repreesentec ut existentia, non est ex co
quod illi actui aliquid entitatis, vel ultimee
actualitatis desit, sed soJum quia objectum
non babet, neque babiturum est talem con-
ditionem, quee in eo repreesentari possit. Un-
 ,: ,

172 DISPUTAT. XXX QUID DEUS SIT.

de cum Deus posse lias res cognoscere

dicitur singula ex his , constabit in Deo non repe-
si essent, illud posse, non physice, sed iogice riri.

sumendum est, quia non significat potentiam 9. In Deo non est intellectvca potentia.
activam, vel passivam, neque actum primum, Ex dictis ergo infertur, primo non esse in
sed talem actum secundum, qui de se suffi- Deo, si proprie loquamur, intellectivam po-
ciens sit ad repraesentandas res illas si ali- tentiam. Quod notavit D. Thom. { contra ,

quanclo futura? sint, non re- ita ut, cum illas Gent., cap. 10, quia intellectiva potentia for-
praesentat, in se non minuatur quando vero ;
maliter dicit vim seu facultatem eliciendi, et
repraesentat illas, in se non augeatur reali- recipiendi intellectionem ; in Deo autem non
ter, sed solum intelligi in eo possit novus res- est intellectio elicita, antrecepta. sed est in-
pectus rationis ,
juxta dicta in superioribus tellectio ex se necessaria ac per se subsis-
de immutabilitate Dei. Atque ita constat, nun- tens ; ergo non datur in Deo potentia intel-
qunm posse scienliam Dei ita esse in solo ac- lectiva respectu talis intellectionis ; nequ
lu primo, ut ab actu secundo in reipsa sepa- bujusmodi potentia dicit perfectionem sim-
retur. pliciter, sed imperfectionem includit, qliare
8. Alio tamen modo potest sumi scientia non est in Deo formaliter sed eminenter ,

in actu primo, ut in re quidem semper sit tantum. Dicet Theologus in eeterno Patre :

conjuncta actui secundo nihilominus tamen

, est potentia proxima ad generandum; hac
diversam actualitatem habeat, et priebeat in- autem potentia non est nisi ipse intellectus.
teliigenti ; ut beatus videns Deum necessario Respondetur, potentiam generandi ut sic,
est semper in actu secundo, simul tamen ha- etiamsccundum rationem conceptam, in duo-
bet actum primum illius scientiye beatee, qui bus differre a potentia intellectiva. Primo ,

est lumen gloriee ; et in naturali scientia An- quia non dicit potentiam recipiendi, sed pro-
gelorum et infusa animee Christi similia
, , ducendi tantum; secundo quia potentia in-
exempla sunt facilia. Atque in boc etiam tellectiva dicit habituclinem ad intellectionem
sensu negamus esse in Deo scientiam in actu tanquam ad quid productum et distinctum ab
primo, sed tantum in ultima et simplicissima ipsa; potentia autem generandi non dicit
actualitate scientiee. Quee assertio etiam su- habitudinem acl generationem vel personam
mitur ex Aristotele, 42 Metaph., cit. loco, ubi genitam, ut acl rem a seipsa distinctam sed ,

sentit Deum esse suum intelligere. Idem su- ut ad terminum distinctum ab ipsa persona
mitur ex D. Tboin., 1 p., q. 14, art. 1, ad \, generante. Unde etiam potentia intelligendi
et 1 -40, et aliis Theologis
cont. Gent., cap. solum dicit absolutum, potentia autem ge-
in 1 , 35 ubi specialiter Capreohis
dist. , nerandi connotat relationem principii dis-
q. 1, art. 2. Ratione declaratur, quia actus tincti a termino genito. Propter h*c ergo ne-
primus respectu scientia>, duplex esse potest ganda est consequentia in hoc tamen est ali-
;

alter per modum potentia? passivce, alter pcr qua simiiitudo, quod sicut non datur in Deo
modum principii activi ; sive hcec duo sem- realis potentia respectu inteUectionis quam
per inter se distinguantur in re, sive aliquan- eliciat, vel recipiat, ita non datur potentia
do ratione tantum. Prior ergo actus primus generativa respectu generationis, quam rea-
repugnat Deo, eo quod potentia passiva im- liter eliciat, sed tantum respectu rei genitse ,

perfectionem clicit, unde formaliter repugnat c]uae in re distinguitur a principio producente

esse in actu puro. Posterior vero actus pri- non vero ab ipsamet potentia generandi, nisi
mus in preesenti materia supponit priorem, quantum ad relationem quam connotat; sed
vel includit illum, nam cum intellectio sit ac- dc hoc latius alibi.
tus imrnanens, non potest dari actus primus, -10. In Deo scientia non est lialitus facili-

qui sit per modum principii intellectionis, tans potmtiam.

Secundo sequitur, non esse
nisi detur etiam actus primus receptivus in- iu Deo scientiam, quatenus dicit babitum fa-
tellectionis tanquam actus ultimi, Deincle cihtantem potentiam ad actum. Probaturpri-
hujusmodi actus primus, si vere est eliciti- mo, quia ubi non est talis potentia, nec dis-
vus aclus secundi, distinctus est ab illo; at positio ejus esse potest. Secundo, quia etiam
hoc in Deo esse non potest. Tandem hoc ubi est heec potentia, non est necessaria talis
principium in nobis triplex esse potest, scili- dispositio nisiob imperfectionem potentiai,
cet potentia intellectiva, aut habitus facilitans quia heec dispositio media inter potentiam et
illam, aut species intelligibilis conjungens actum, adjungitur ad confortandum et adju-
objeotum potcntiee discurrendo autem per ; vandum ipsum intellectuale lumen quod ,
 ;
,

SEGT. XV. DE DIVINA SCIENTU NATUHALITEK C0GN0SCIB1L1. 17$

proinde iniperfeetuni supponitur et ideo ta- ,

et ultimi actus. Et confirmatur, nam noslra

les habitus non pertinent formaliter ad per-

actualis inteilectio non potest intelligi permo-
fectionem simpliciter. Unde est probabile dum actus primi, quia essentialiter cst ulti-

etiam in Angelis non reperiri quantum ad mus multo ergo minus divina scientia po-
;

naturales scientias. modo concipi, quia etiam est actus

test illo

1 1 . Tertio infertur, non esse proprie in Deo ultimus multo purior et essentialior. Quce ar-
speciem intelligibilem, quse per modum ac- gumenta non dissolvit Capreolus, sed fatetur
tus primi suppleat viceni Probatur objecti. convincere, rationem actus primi formaliter,

ex eodem principio, quia in Deo non est po- etquoad omnia quce includit, non posse vere
teniia, cui objectum uniatar per modum ac-
concipi in Deo,neque ei attribui. Sed nihilo-
tus primi sed species ad hoc solum ponitur
;
minus ait aliquid perfectionis esse in actu
ut objectumuniatur potentia? pra?dicto modo;
primo, quce formahter reperitur in Deo, ra-
tione cujus aliquid in ipso concipiturper mo-
ergo non habet locum iu Deo. Item species
ponitur in ratione princi-
intelligibilis ut sic
dum actus primi.

piideterminantis potentiam ad eliciendum 13. Quam sententiam veram esse puto, et

actum sed in Deo non est acius scientise ut

;
in re non ditferre a superiori. Eamque ita de-

elicitus. Relinquitur ergo, nullo modo esse in claro,nam intellectio divina non solum habet
illudperfectionisquod nosintelligimusin intel-
Deo scientiam quantum ad actum primmn,
lectione ut sic, sed habet totam perfectionem
sed per modum purissimi et ultimi actus.
12. Dubiolum.
Sed queeres, an heec in- quse estin intelligente ; namita est mtellectio,

telligenda sint secundum rem, an etiam se-

ut sit ipsa substantia intelligens, in qua esse
mtelligimus et vim penetrandi seu intuen-
cundum rationem etmodum intelligendinos-
di objectumintelligibile, et rationem aliquam
trum priori enim modo non habent difficul-
;

tatem, et sufficienter probata sunt posteriori ;

contincndi intentionah seu mtelligibili modo
res Rursus duobus modis polest
cognitas.
autem modo nonnihil habent controversice,
aliquid a nobis concipi per moclum actus pri-
quam disputat cum Aureolo Gapreolus, in 1,
mi. Uno modo ex parte objecti et positive
dist.3o q. 1, art. 2. Ille enim contenclebat
;

tribuendo illi formalemrationem actus primi

ctiam secundum rationem et moclum conci-
Capreolus autem et hoc modo non tribuitur Deo, ut recte pro-
piendi nostrum vera esse ;

oppositum defendit, cui favet moclus loquendi bant argumenta facta. Alio modo tantum ex
diviThornce et reliquorum Theologorum, imo
parteintelligentis, preescindendo solumunam
rationem ab hoc modo nos dicimur
alia, et
et Augustini, pisesertim in materia de Trini-
concipere in Deo aliquicl per moclum actus
tate. Dicunt enim, Verbum procedere ex me-
primi concipimus enim in Deo esse vim in-
moria fcecunda Patris, et essentiam divinam
;

teliigendi, prcescindendo ab actuali intellec-

quatenus eminenter continet omnia, esse ra-
tione, et ab hoc quod illa vis sit activa vel
tionem cognoscendi omnia per modum spe-
Aureolus autem urget apparentibus ra- ipsemet formalis actus. Et similiter concipi-
ciei.
primus ut non potest tur esse in Deo sufficiens ratio ad reprcesen-
tionibus, quia actus sic

vereDeo ineo inventus

attribui, ut formaliter
tandum intentionaliter omnia objecta intelli-
gibilia, prcesehidendo ab hoc quod formaliter
respectu actus immanentis ipsius Dei ergo ;

et actualiter reprsesentet. Atque hoc satis est,

neque secundummodum nostrmn concipiendi
utsinefalsitatevel attiibutione imperfectionis
potest in Deo intelligi actus prinius distinc-
dicatur aliquid concipi inDeo per modum ac-
tus ratioue a secundo. Probatur consequen-
ea tus primi.Neque quoad hoc est cequalis ratio
lia, quia inec distinctio rationis supponit,
de intellectione creata, quia hcec non inclu-
quce sic distinguuntur, formaliter ac proprie
dit omnem perfectionem ct virtutem, quce ad
reperiri in Deo, ut in reliquis attiibutis patet.
intelligendum requiritur quam tamen inclu-
Antecedens vero probatur ex dictis, quia ac- ;

dit, ut diximus, intellectio increata.

tus primus in suo conceptu formali includit
imperfectionem et potentialitatem imo et ;
Quomoclo scientia sit de essentia Dei.
actus secundus, si formaliter sumatur, etiam
includit imperfectionem, scihcet habitudinem
14. Resolutio qiiwstiunculce. Dicotertio:
non solum ipsamet Dei
ad primum, vel ut acl principium a quo ma-
divina scientia est
substantia, sed formaliter est de essentia ip-
nat, vel utad potentiam quam actuat, et ideo
sius Dei, et quasi ultimo conslituens illam in
fere nunquam dixiin Deo esse seient amper
moclum actus secuncli, sed per modum puri raiione talisnaturse vel essentiee. Hcec asser-
 ;, . , ;

|74 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

tio nota est (ut existimo) lumine naturali, mus naturam creatam esse intellectualem
preesertiru quoadpriorem partem, quam etiam et quiahoc commune est omnibus, inunaqua-
Aristotel. eognovit, ut patet ex 12Metaph. Et que concipimus proprium constitutivum seu
probari potest ex dictis supra de simplicitate specificativum, per habitudinem acl proprium
divinee naturee et identitate attributorum
, intelligere. Divina vero natura est intellec-
ejus inter se et cum ipsa. De posteriori au- tualis posteriorimodo, quia est proprius ejus,
tem parte dubitari potest, nam aliqui Theo- scilicet, quia est ipsum intelligere purissimum
logi non intclligunt scientiam Dei esse sub- et abstractissimum. Sic igitur scire Dei for-
stantiam Dei, nisi per quamdam identitatem, malissime constituit et quasi specificat ejus
vel realem, ut sentit Scot., in 1, d. 2, q. 2, cssentiam. Quocirca, quando concipimus
vel etiam formalem veluti ortam ex simplici- Deum preecise ut existentem et non ut intel-
tate Dei, non ex formali constitutione ipsius, ligentem, illa est vera conceptio, quia non
utsentit Cajet., lpart., q. 14, art. 5,loquen- excludimus, nec negamus, secl solum ab ex-
do de Deo ut Deus est^ nam de Deo causaut plicita et distincta consideratione preescindi-
aliter sentit, ut infra, sect. 17, attingemus. mus. Re tamen vera in ipsa re concepta in-
Ratio est, quia formaliter prius intelligitur proprium constitutivum
trinsece includitur, ut
res essentialiter constituta quam operans, et cjus. Sicut etiam quando concipimus Deum
esse, priusquam intelligere. Nibilominus as- ut substantiam immensam, non excluclimus
sertioposita estmagis consentaneaD. Thom., quin illa substantia essentialiter sit constituta
1 part., q. 14, art. 1, ad 1, et art, 4 et seqq. in gradu viventis, vita non aptitudinali (ut
Ubi ssepe repetit, intelligere esse ipsum esse sic dicam) sed actualissima ; heec autem vita
Dei; loquitur autem formaliter, alias non non est alia quam intellectiva et intellectio
recte procederet. Quod et indicavit Ferrar. ipsa ; enim est vita dignissima et ho-
haec
1 cont. Gent., c. 50, rat. 3, et alii. Proba- norabilissima. Quo argumento Aristoteles su-
rique potest suflicienter ex dictis in fme pra probavit intelligere Dei esse de essentia
prsecedentis sectionis, et ex superiori asser- ipsius Dei.An vero eodem modo philoso-
tione. phandum sit de voluntate et potentia, dice-
15. Heec enim preedicata, vivens, et intel- mus inferius. Rursus an divina essentia sit
lectuale, substaniialiter sumpta, siue dubio de essentia ipsius scientiaj divinoe supra ,

sunt et concipiuntur ut essentialia, seu for- satis definitum est tractando de simplicitate
maliter constituentia ipsam essentiam Dei. divina
Nam de creaturis essentialiter dicuntur se-
cundum communem et analogam rationem Quanta sit perfectio divinue scientice.

ergo multo magis de Deo dicentur; essen- 16. Dico quarto : ratione naturali constat
tialiter ergo necesse est concipi a nobis hanc scientiam Dei esse perfectissimam, tam
aliquid in Deo, ratione cujus habet illa pree- essentialiter ,
quam intensive ac extensive.
dicata modo essentialiter diverso, et supeiiori Prima pars manifesta est primum ex gene-
,

quam omnis creatura. Hic autem modus in hoc rali ratione perfectionis divinee, nam omnia
solum quod habet illam vitam in-
consistit, quee in Deo sunt sunt essentialiter summe
,

tellectualem per essentiam, et non per par- perfecta hoc enim pertinet ad consummatam
:

ticipationem habere autem per essentiam,

; Dei perfectionem. Item cpiia ostensum est
noii est aliud quam habere ipsam intellec- Deum esse summe perfectum in gradu intel-
tualem per modum puri et ultimi actus abs- lectuali : ergo et scientia ejus est essentialiter
que ulla effectione, vel causalitate. At hoc summe perfecta in gradu scientiee. Item pri-
non est aliud quam quod divina essentia sit marium objectum illius scientiee est infinite
intellectualis, non per modum principii aut perfectum ct supremum objectum intelligi-
radicis intellectualis, secl utipsamet intellectio bile, nam est ipsamet essentia divina, et illa
subsistens sed intellectio et scientia Dei
; scientia est adeequata tali objecto, nam est
iclem formalissime sunt; ergo actualis scien- comprehensiva illius est ergo essentialiter ;

tia per essentiam est veluti ultimum essen- summe perfecta. Denique illa sola est fons
tiale constitutivum divinee naturse. Itaque, omnis scientiee, juxta illucl Fons sapientice, :

cum dupliciter concipiatur a nobis, quod ali- verlwn Dei in excelsis ; illa enim sola est
qua natura sit intellectualis, scilicet, quia ha- scientia per essentiam, omnis autem alia est
bet intrinsecam habitudinem adinielligere,vel queedam participatio ejus est ergo illa scien- ;

quia est ipsum intelligere, priori moclo coneipi- tia in specie sua (ut ita dicam) summe perfecla
 5
;,

SECT. XV. DE DiYINA SCIENTIA NATURaLITER COGNOSCIBILI. 175

17. Atque hinc etiam facilis est secuiida tandae et declarandae nonnullai locutioncs, de
pars, qute non est intelligenda de intensione quibus Theologi disputant, an , scilicet, Deus
graduali ,
qixalis esse solet in qualitatibus, in rebus contingentibus plura scire potuerit
nam constat hanc non habere locum in en- quam sciat, vel an potuerit aliquid nescire
titate simplicissima et substantiali, sed per quod scierit, et similia sed ea omitto quia ;

eam metaphoram significare intendimus exi- non spectant acl roetaphysicam,, et magis
miam perfectionem, quam habet illa scientia consistunt in modo loquendi quam in re.
in omnibus conditionibus seu proprietatibus Constat enim in rebus contingentibus aliquas
perfectse scientiae. Est enim imprimis claris- propositiones potuisse esse veras, quse nunc
sima et evidentissima nam hffic perfectio , non sunt verse ; et e converso , aliquas nunc
rnaxime pertinet ad essentiam scientise; si esse veras quae potuerunt esse falsoe , ut Pe-
ergo illa scientia in essentiali ratione scien- trum fore salvandum et nunc Deus scit eas ;

tiae summe perfecta est, etiam in claritate ne- quEe verse sunt, non autem quae sunt falsse
cesse est esse perfectissimam. Unde etiam fit scit tamen Deus ihas esse falsas, et oppositas
esse summe certam nam certitudo comita- esse veras, et posset oppositum scire, si op-
;

tur evidentiam cum proportionata perfectio- positum futurum fuisset in rebus. Per haee
ne. Nam , licet interdum certitudo sit sine autem non augetur nec minuitur illa scientia,
evidentia, nunquam tamen est evidentia sine neque secundum rem, quia ha?c repraesenta-
certitudine ; obscura exce-
et licet certitudo tio contingentium nihil rei illi addit, ut supra
dat ahquam
certitudinem evidentem, abso- tractatum est neque secundum rationem
;

lute tamen et ex suo genere certitudo evi- quia semper necesse est alterntram partem
dens melior est unde si comitetur supre-
; esse veram, scilicet, aut rem esse futuram,
mam evidentiam, est etiam suprema certitu- aut non sse futuram, et Deus ex aeternitatc
do. Rursus hinc fit illam scientiam etiam videt eam partem in qua veritas objectiva
esse summe infallibilem et maxime ve- est. Et ob eamdem causam nunquam varia-
ram, quia atiingit veritatem cum perfectissi- tur secundum se, quia intuitum ilhmi sen
mo lumine et simplicissimo intuitu unum-
, , respectum aut conformitatem, quam ex aeter-
quodqne verum intuendo prout in se est et , nitate habet cum tali re, semper retinet,- et
de unaquaque veritate judicando secundum ideo "simpliciter et ex parte ipsius Dei nihil
mensuram ejus, et in hoc consistit infallibili- nunc scit, quod antea non sciverit, neque, e
tas, quae idem fere est quod certitudo. Unde converso, aliquid nunc nescit, quod antea
non refert quod veritates cognitae per hanc sciverit, quamvis ex parte rerum, et in orcline
scientiam in se non sint requales, eo quod ad successionem temporis et varia instantia
quiedam sint increatse, aliae creatae, quaedam ejus, aliqua propositio nunc sit vera, qua)
immediata?, ahaj mediatse ,
quaeclam necessa- antea non fuit vera. Legatur Augustinus, 1
riae, alise contingentes; tota enim hrec varie- de Triri., c. 7; et D. Thomas, 1 p., qmest. 44,
sub hanc scientiam, quae
tas uniformiter caclit art. 15 , et 1 contra Gent., c. 67, et q. 2 tie

sub eodem infmito lumine, et absque depen- Verit., art. 13, praesertim ad 7; et reliqui
dentia ab objecto unamquamque veritatem Theologi , in 1, dist. 59; et Alens v l p.,
viclet secundum statum, quo habet deter-
in quffist. 24, memb. 7.
minationem et certitudinem, et de unaquaque 19. Tertia pars conciusionis de perfecta
judicat secundum gradum ejus, et ideo om- extensione divinae scientia"', Jnon est intelli-
nibus est summe adaaquata, atque ita summe genda per se clarum est) de extensione
(ut
vera et Atque hinc tanclem fit, ut
infaliibilis. entitativa ex parte ipsius scientise constat ;

etiam prorsus invariabilis, nam, ut supra

sit enim indivisibilem ac simplicissimam Dei en-
dixi circa attributum immutabilitatis, in se titatem non esse capacem hujus extensionis.
non recipit reale augmentum ncc diminutio- Dicitur ergo divina scientia summe perfecta
nem; imo neque, ut scientia est, varietatem in extensione ex parte objecti quia in se ,

recipit in respectibus rationis ; nam ex arce simplicissima existens, omnia objecta scibilia
teternitatis omnia immutabili intuitu videt, intuetur. Et boc sensu probatur primo gene-
etiam illa quae in se variantur , et omnia res- rali ratione infmitae perfectionis Dei. Est enim
picit pro suis temporibus, et in illo respectu omnis perfectio ejus infinita sub omni ra-
semper ac perpetuo permanet. tione quaj ad perfectionem simpliciter spec-
,

18. Theologim aliquot qucestiones oUter tat; sedhabere hoc modo scientiaminfinitam,
exjiediunkcr. Hic vero occurrebant dispu- et comprehensivam omnis objecti scibilis.
 ,

J7G DiSPUTAT. XXX UUil) DELS SIT.

ad perfectiouem simpliciter
pei'tinet ; clicit causati ab ipsis objectis, et ad ea dicunt tran-
enim perfectionem sine imperfectione , et scendentalem babitudinem, unde necesse est
cteteris paribos, est major perfectio. Deinde ut ab ipsis ex natura rei distinguantur. Item
potest sigillathn probari dividendo objecta reddi potest alia ratio ,
quia actus creatus
scibilia in tres classes
5
prima sit tantum-. In non est ita immaterialis et purus, ut possit
Deus ipse, et quEaintra ipsum sunt in se- ; secundum se totum (ut sic dicam) esse re-
cunda creaturee possibifes, seu factibiles ab tlexivus in seipsum ; oportet ergo ut sit tan-
ipso Deo ; in tertia res omnes existentes, seu quam motus directe tendens in aliquern ter-
futurse in aliqua differentia temporis, seu in minum a se distinctum. At vero utraque ratio
tota aeternitate. De rebus primi ordinis est cessat in divina scientia, quia non est cau-
evidentissimum , et ideo neque ab infidelibns sata. sed per se primo et cx se talis est; dein-
pbilosopbis in dubium vocatum est. Primo, de est immaterialissima et purissima etideo ,

quia Deus, sicut res est summe immaterialis, seipsa est contenta, et sibi sutiiciens sub omni
ita est objectum maxime intelligibile in actu; ratione, tam formali quam objectiva. Ex quo
ergo per aliqnam scientiam est scibile ; ergo obiterintelligitur, divinam scientiam eminen-
maxime per suam, quia nulla potest esse illi tissimo modo esse simul directam et reflexam,
magis proportionata, neque ullum ohjectum quod etiam est necessarium in illa, boc ipso
potest illi scientiae esse magis proprium. Quo quod prima et perfectissima cst. Nam, ex eo
argumento non solum probatur Deum scire ,
quod est perfeetissima, non potest esse igno-
se, sed etiam comprebendere, ut supra etiam rata ab ipso sciente ,
quia ille perfecte scit,

tetigimus tractando de attributo incompre- qui ex eo vero quod est prima,

scit se scire
;

bensibilitatis ncque in re clara oportet plu-

;
non potest esse scita per aliam scientiam, quia
res rationes multiplicare. alias illa esset scita per aliam scientiam, et
20. Qicod sit cUviure scientice ohjectum ac~ sic procederetur in infinitum, quod cum fieri

commoclatisshnum.
Solum potest aliquis non possit, sistendum est in scientia divina
objicere nam binc sequitur ipsummet
, tanquam in prima quas seipsam tanquam
,

Deum esse primarium et accommodatissimum proprium et primarium objectum intuetur.

objectum scientise suas ; supra enim genera- Neque hoc est adeo difficile intellectu, cum
tim ostendimus, unamquamque substantiam illa scientia sit subsistens, et substantia intel-
intellectualem esse objectum maxime pro- ligens perfeclissima.
prium et proportionatum sui connaturalis in-
tellectus, quod in divina substanlia maxime De scientia Dei circa creaturas possiMles.
necessarium est quia seipsa contenta est ad
,

omnem perfectionem suam erit ergo objec- ; 22. Dicendum jam

est de rebus secundi or-
tum maxime proprium suae scientise imo et , de bis quas Deus potest facere,
dinis, id est,
quodammodo adsequatum, ut postea dicemus. solum quatenus possibiles sunt et de his ,

Hoc autem ditficile intellectu est, quia, ut omnibus est etiam evidens caclerc sub di-
diximus, scientia Dei est formahssime ipsa vinam scientiam. Ratio a priori est, quia Deus
essentia divina non potest autem intelligi,
; est infinite intellectivus ; ergo babet vim co-
quod seipsam babeat pro
scientia ut scientia gnoscendi omne intelligibile ; sed bujusmodi
primario objecto. Sic enim.D. Thom., i. 2, res sunt intelligibiles, quia sunt entiasaltem
q. 1, art. 1, ad 2, dicit impossibile esse, quod possibilia, et ununiquodque sicut est ens, ita
primum visibile sit primum viderc, quia om- est intelligibile; ergo divina scientiaob infihi-
ne videre est alicujus objecti visibilis , et eo- tatern suam omnia baec complectitur. Secun-
dem modo probat fieri non posse ut primum do, quia Deus comprehendit suam essentiam
ainabile sit ipse amor, et in omni intellectio- et potentiam; comprebendendo autem poten-
ne creata iclem in universum reperitur, quod tiam suam, necessario comprebendit quidquid
non potest in se tanquam in primo objecto in illa eminenter continetur, et ab illa fieri po-
sistere. Et ratio est, quia scientia cum sit ac- test.De qua ratione latius dixi, tomo tcitioe
1

tus immanens, directe tendit in aliquod ob- partis, disput. 26, sect. 3. Tertio est optima
jectum, priusquam intelligatur reflexe ten- ratio a posteriori, quia impossibile est Deum
dere in seipsam. ignorare rem, quam possit creare, quia nihil
21. Respondetur, in actibus, seu intellectio- operatur, neque operari potest, nisi ut intel-
nibns aut volitionibus creatis ita semper acci- lectuale agens tum quia solus hic modus
,

dere, quia sunt actus aliquo modo cffecti vel operandi est perfectus ct dignus Deo; tuin
 SECT. XV. DE DiVINA SCIENTIA NATURALITER C0GN0SCIBTU. 177
etiam quia potentia divina , cuni sii infraita, ad aliquam perfectionern suam; quse omnia
non potest esse ex se delerminata ad produ- repugnant.
cendos omnes suos effectus, et ideo non po- io. Dissolritur.
Respondetur ad priorem
test determinari ad hos effectus producendos partem, Theologos aftirmare quidem Deum
potius quam illos, nisi per iiiteiiectum et vo- cognoscere creaturas in se, non negare au-
luntatem-.Repugnat ergo aliquid cadere sub tem quod eas etiam in ijDsis cognoscat in
divinam poientiam, quod non cadat sub divi- sensu a nobis deelarato. Quod si interdum
nam seieniiam. aliqui id negant, ut Aureolus apnd Gapreol.,
23. Ex quibus rationibus inieiiigitur, Deum in dist. 35, quaest. 2, in argumentis cont.
! ,

non iantum eognoscere aut scire has res crea- 2 concl., id solum intelligunt in sensu con-
biles secuildum esse quod habent in ipsomet trario priori affirmationi. Duo igitur docere
Deo, sed ctiani seeunduni proprium et for- intendunt, qu;e in ratione etiam naturali vera
maie esse quod in seipsis habere possunt. sunt, et satis nota. Unum est, Deum non acci-
Itaque divina scientia non tantum terminatur pere scientiamquamde creaturis habet ab ipsis
ad ipsam Dei essentiam, et ad eminentiam creaiuris,quod estevidens. cumillascientia sit
iilam omnium rerum creabilium, quam in se increata, et anterior omni creatura. Ethac ra-
formaliter Deus habet, sed etiam ad ipsas tionepotest aliquomodo dici Deus cognoscere
los creabiles, qiue in ipso non sunt formaliter. creaturas in seipso, cpaia, sciiicet, exse habet
sed tantura eminenter. Probatur, quia alias scientiam, et quasi speciem inteiligibilem re-
non cognosceret creaturas, sed tantum suam pra?sentantem sibi omnem creaturam cpian- ;

essentiam, quia creatUrce, prout in Deo, non quam hoc solo sensu locutio sit minus pro-
in
sunt creatura 1
, sed ipsa creatrix essentia, juxta pria, nam ca ratione potius dicereiur Deus
iiiud : Q,'od fiiCoiirn est, in ipso vita erat. cognoscerc creaturas ex se, et per se, quam
Item, quia impossibile est coroprehendere to- in se. Secuncium est, scientiam Dei non res-
tam eminentiam creaturarum, quse in Deo picere creaturas, nisi ut objectum secunda-
est formaliter, distinctissime et clarissime rium nam primario soium versatur circa
;

non eognoseendo simul et comprehendendo ipsum Deum, quem comprehendendo quasi

ipsas formaies creaturas, quee ibi eminenter per resultantiam quamdam cognoscit omnes
continentur. Denique non sint cum creaturse possibiles creaturas, et hoc sensu propriissi-
condenda? secundum esse eminens quod ha- me dicitur illas cognoscere in seipso tanquam
bent in Deo, sed secundum esse formale in causa. Ita enim lequuntm" et declarant
quod in se recipiunt, cognitio earum secun- probatiores Theoiogi, quamvis nonnuili dis-
dum prius esse, si in eo sisteret, etad poste- crepent. Non tamen negant divinam scien-
rius esse non transiret niliil , ad earum tiam extendi (ut sic dicam) ad creaturas se-
prodactionem posset juvare cognoscit ergo ; cundura proprium esse earum quin potius ;

Deus creaturas possibiles formaliter et in alias docent, habere Deum proprias ideas
seipsis. omnium creaturarum, quie nihil aliud sunt
21. Objeetio.^- Sed vidcrnur in hoc Theolo- quam ipsa inteliectio seu conceptUs Dei, re-
gis coniradiccre ; communiter enim dicunt preescntans proprias naturas singularum crea-
Dcum cognoscere creatnras in seipso, non turarum. Unde D. Thom., i
p., q. 1'4, art. 6,
autem in seipsis, ut affirmat Dionys., cap. 7 ad 1, aperte declarat, Ueum non dicicognos-
de Divin. nominib., et cap. ult. de Mystic. cere creaturas in se, quia solum cognoscat
Theologia August., lib. 83 Qmvsi., qusest.
; illas esse quodhabent in ipso, sed
secundum
48, et 15 dc Trinit., cap. 14; D. Thom., 1 cjuiaper illud cognoscit eas in propriis ra-
part., qiiffist. i4, art. 5, et 'I cont. Gent., tionibus, et q. 20, art. 2, ad 2, dicit coghos-
c. 30, et queest. 2 de Yeritate; et reliqui cere Deum creaturas in propriis naiuris sicut
Theologi, in \, dist. 35; Alens., i p., qusest. nos. Idem, qusest. 2 de Verit., art. 4, ad 6,
23, art. 1 et 3 ; Scotus, in Quodlijx, qua^st. et 1 cont. Gent., c. 48 et 49. In hoc ergo
1(5, ct q. 2 et 3 Prologi. Videtur etiam im- sensu vere dicitur Deus cognoscere creaturas
perfectio, quod divina scientia terminetur acl in seipsis, solumque potest iila locutio negari,
creaturas in ipsis, sub ea ratione ha- quia si per eam signiricetur, Deum sumere scien-
bebit transcendentalem habitudinem ad ilias. tiam a creaturis r aut eas ut primarium objec-
Et consequenter ejus scientia sumet speciem tuni respicere.
ai> illis ut ab objectis, et ab eis sub ea ra- 26. Nulla imnerfectio est in scieiitia di~
tione pendebit, et indigebit Deus ereaturis vma, dtUngere creatums in seipsis: Atque
XXVI. 12
 ,

178 DISPUTAT. XXX. QUfD DECS SIT.

hinc facilis est responsio ad alteram partem quo tractat Scotus, solum potest esse etrevera
negatur enim supponi vel sequi
di.fficultatis ; est dissensio in modo loquendi ; dicuntur
impeifectionem aliquam ex eo quod Deus enim creatura; esse cognitee ab aliquo esse
cognoscat creaturas in seipsis modo jam ex- reali, non quod in se habeant, sed in Deo
;

plicato -aut ex eo quod scientia Dei in eo-

, Deus enim cognoscendo creaturas, habet
dem sensu terminetur adcreaturas. Quia hoc illas peculiari modo in esse repreesentativo
terminari non ponit dependentiam aliquam seu ideali, ut sumitur ex D. Thom., 1 p.
in illa scientia a creatura, sed solum enrinen- queest. 14, art. 1, et queest. 15, per totam, et
tem et intellectualem repreesentationem, in qusest '16, art, 7; et August., 6 de Trinit.,
qua nosfundamus denominationem seu rela- cap. ult., 5 Genes. ad lit., cap. 14, lib. 83
tionem rationis, secundum quam dicimus il- Queestionuni, quspst. 46; et alios refert Wal-
lam scientiam terminari ad taie objectum. dens., lib. 1 Doctrinalis fidei antiquee, cap. 8.
Neque etiam sequitur scientiam ill.am habere Ab illo autem esse, quod creaturse in Deo
propriam specificationem, aut habitudinem habent, denominantur cognitee, sed heec so-
transcendentalem ad talia objecta, quia per lum est denominatio extrinseca in illis, so-
se non ordinatur ad illa, neque est instituta lumque fundamentum alicujus re-
esse potest
(ut sic dicam) propter illa, sed ex se et prop- lationis rationis. Neque aliud esse fingi po-
ter se tantum est illa vero omnia, quee sunt
; test sine magno errore, tam in fide quam in
extra se, solum quasi consequenter et ex emi- omni ratione naturali. Nec Scotus aliud in-
nentia perfectionis attingit. Et in universum tendit, ut ex citatis locis aperte constat, et
scientia non accipit speciem a secundario ob- iterum dicetur disputatione sequenti.
jecto, neque ab illo per se pendet, sed a pri-
mario. Exemplum Theologicum est in visione
De scientia rerum existenlium.
Dei creata, qua fruuntur Beati nam, licet ; 28. Venio ad tertiam partenl propositam,
per iilam videant Deum et creaturas in eo, nimirum. scientiam Dei extcndi etiam ad rrea-
non accipit speciem et rationem suam a crea- turas factas, vel quee in quocumque tempore
turis,sed a Deo, quia Deus est primarium fiunt aut fient. Quse pars non solum est de
objectum illius, creaturte autem secundarium. fide, juxta id : Vidit Dsits cv.ncta qiue fe-
Idem ergo multo majori ratione inteliigen- cerat, et aliainnumerabilia, qua3 adduci pos-
dum est in visione increata ipsius Dei, quee sent, sed etiam est evidens naturali ratione,
simplicior est,magisque absoluta et indepen- quanquam Nominales quidam id negent,
dens. Neque tandem sequitur Deum indigere eo quod existiment divinam providentiam
creaturis ad aliquam perfectionem suam, sed non posse ratione naturali probari *. Sed er-
potius sequitur creaturas indigere hac divina rant valde, nam, ut recte dixit Augustinus,
scientia ut sint, vel actu, vel etiam ut sint 5 de Civitate, ubi per totum fuse hoc dispu-
possibiies, quia creaturee sicut ex divina effi- tat, nihil magis rationi naturali repugnat,

cacia habent ut sint, ita ex divina eminentia quam admittere Deum esse, et tamen sentire
et potentia, a quo non separatur scientia, ha- eum msipientem esse. Itaque scire etiam
bent quod possibiles sint. creaturas existentes, supposito quod sint vel
27. Hic autem occurrebat qusesiio Theolo- futura sint, per se est magna perfectio, et in
gica, an hsee scientia Dei ponat vel supponat nobis reperitur, et ex se non repugna.t cum
aliquod esse in creaturis, ut cognosci pos- quacumque alia perfectione; pertinet ergo
eint, etiam ut possibiles, quam disputant ad perfectionem simpliciter est ergo forma- ;

Henric, in Summ., qu. 23 et 25, et Quodlib. liter inDeo. Item ratio in prsecedente puncto
8, q. i et 9, et Quodlib. 9, q. 1 et 2, et Quod- facta de infinita vi intelligendi diviua hic
lib. 11, q. 3 ; Scotus, in 1, d. 35 et 36, etin 2, etiam locurn habet, quia res creata?, etiam ut
dist. 1, q. 1, art. 2, et in Quodlib., q. 1 et existentes, sunt peculiari modo visibiles, aut
14; Capreol., in 3, dist. 35 ; Cajetan., et alii, 1 intelligibiles ; et in eis fundantur proprite
part., queest. 1-4, art. 5 et 6, et q. 34, art. 3. veritates scibiles ; ergo ad infinitatem divinse
Sed non quod in ea immoremur hoc
est, scientire pertinet, ut heec omnia complec-
loco. de essentia creaturarum, ante-
quia tatur.
quam sint, de quo disputat Henricus, dic- 29. Preeterea ab effectu, nam Deus impri-
luri sumus infra, tractando de ente finito, mis ignorare non potest ea quee per seipsum
el de distinctione essentiee et existentiea in
illo ; de esse autem cognito creaturarum, de 1
Ocham et Gabriel, in 1, d. 35.
 ;

SECT. XV. DS DLVINA SCIENTIA NATURALLTER COGNOSCLBLLI. 179

imrncdiate et solus facit ; nam illa vult fa- habet determinatam veritatem scibilem tum ;

cere, et scitsuam voluutatem esse potentem etiam quia ipsamet scientia Dei, cum sit ne-
ci efficacem non ergo potest ignorare illnm
; cessaria, et causa rerum, tolleret contingen-
effectum ut a se factum. Deinde csetera om- tiam earum tum denique quia nulla potest
;

nia, quae a creaturis fiunt, ab ipso etiam Deo excogitari via, aut modus quo haec futura co-
immediate fiunt, qaamvis non solo, ut in su- gnoscantur. Propter quas difficultates Gicero,
perioribus ostensum est; ergo nihil eorum in libr. de Fato et Divinatione, negavit habere
quee Qunt, potest a Deo ignorari. Dices quid : Deum hanc pra?scieutiam, et ut Augustinus
depeccatis, quse a Deo non fiunt? Respondeo : ait, 5 de Givitat., c. 9 : Ut Jwmines facevet H-
quidquid reaie et positivum sit in iilis vel , heros, fecit sacrilegos. Sed quoniam luec dif-
circa illa, a Deo fit, et ideo non potest etiam ficultas latissirae a
Theologis disputatur et ,

defectus ab ipso ignorari, tum quia, cognitis ex professo tractari non potest, nisi addu-
omnibus positivis, quce sunt in tali actu, ne- cendo multa de divina providentia, praedesti-
cessario cognoscitur defectus; tum etiam quia, natione et gratia qua? sunt propria Theolo-
,

licet ille defectus non fiat a Deo, non tamen gorunl, ideo proeter superius dicta de contin-
fitnisi Deo permittente. Atque hoc etiam est gentia effectuum in disputationibus de causis,
efficax argumenturn, quod ex divina providen- bic nihil adjungemus. Sed respondemus bre-
tia suraitur, quam falsum est non esse notam viter, verlssimum ac certissimum esse iliatum

naturali ratione tum quoad sufficientiam ex consequens, quod non aliis rationibus pro-
,

parte Dei, tuin etiam quoad usum seu exer- bandum est, nisi illis quibus probavimus as-
citium. Qaid enim indignius Deo cogitari po- sertionem positam, nam ex ilia evidenter se-
test, quam esse ipsum insufficientem ad uni- quitur hoc consequens, ut deductum est.
versum gubernandum ? non esset autem suf- 32. Neque est verum implicari contradic-
ficiens, nisi potens esset ad omnia quse fiunt tionem in prsescientia horum futurorum, quia
cognoscenda, ut juxta exigentiam rerum eis licet in suis causis non habeant determina-
provideat. Quod si potens est ha c onmia tionem, id est, in virtute et modo operandi
j

scire, actu omnia scit, quia scientia ejus na- causae proxirnee, tamen in re ipsa altera pars
turaliter reprsesentat omnia quse reprsesenta- contradictionis futura est, quam iicet nos
bilia sunt, alioqui illa scientia esset mutabilis. ignoremus, Deus tamen ex sua a^ternitate
Rursus ipse universi ordo satis manifestat, intuetur. Neque hinc etiam fit ut per hanc ,

ncn esse sine universali gubernatore, ut par- pro?scientiam Deus imponat necessitatem ali-
tim in superioribus ostensum est, et partim quam rebus sic cognitis, quia haec scientia u
in sequentibus attingemus. sic non est causa earum, imo supponit, tam

30. Atque hinc sequitur Deum babere ex parte Dei, quam ex parte cujusvis alterius
,

hanc scientiam creaturaruai omnium, quee causse necessarire ad talem etiectum totam ,

iiunt in tempore, ex eeternitate sua, quia ne- efficaciam seu concursum suo tempore futn-
cesse est ut totara illam simul habeat sine rum, et Deus per hanc scientiam intuetur
successione quia non potest in se variatio- res futuras ut suge seternitati prgesentes. Nec
;

nem admittere alioqui realiter mutaretur, denique Deus ad hoc indiget ahquo medio
,

quodestimpossibile; utrumque auterahorum extrinseco, sed suo infinito lumine et a?terna

supra demonstratum est. Item, quia non pos- visione attingit omnia tempora et in singu- ,

set Deus hnbere pcrfectam 'provideutiam et lis intuetur quidquid in eis est, quod res-

prudentiam in rebus administrandis, seu gu- pectu diversarum partium ipsius temporis
bernandis, nisi haberet omnium praescien- futurum vel prreteritum denominatur, res-
tiam. pectu vero divimw visionis semper est ita
31 Futura contingentia an Deus cognoscat.
. piwsens objective ac si semper existeret. ,

Statira vero oiferebat se hoc ioco disputa- Unde, sicut nos ad videndam veiitatem rei
tio de cognitione futurorum contingentium existentis non indigemus aliquo medio quo
non enim potuit Deus ex seternitate scire om- illa veintas demonstretur, sed immediate vi-
nia quffi in tempore fiunt, nisi etiam pnssci- demus in seipsa hanc veritatem, verbi gra-
verit quidquid quocumque. modo in tempore tia, Petrum esse album, quia videmus albe-
futurum fuit si ergo aliqua contingenter fu- dinem conjunctam ipsi, non quia ex necessi-
;

tura fuere, etiam illa praescivit. Hoc autern in- tate albedo illi conjuncta sit, sed solum quia
volvit contradictionem, tum quia, quod con- de laeto ita se habet, sic etiam, majori ratio-
tingens est qnamdiu factum non est non ne, Deus non indiget medio aliquo extra lu-
,
,
 ,

180 DISPUTAT. XXX. QUID DiSUS SIT.

rnen suum ad videndas has veritates in se- et simplex; eadem autem omniuo est quse
ipsis, quia efficacius est ad intuenduui omnia comprehendit omnes creaturas ut possibiies,
tempora, et omnia quse in iiiis fiunt, sua quia has attingit secundario ex vi compre-
eeterna visione, quam sit noster inteilectus hensionis suee essentiee, ut diximus. Rursus
aut visus ad videndas res sibi coexistentes et ostensum est in superioribus, scientiam libe-
preesentes. Verum quidem est rationem na- ram Dei, quce versatur circa creaturas ut
turalem non posse satis investigare, quomo- existentes, nihil rei addere scientiee necesa-
do hoc sit, satis vero percipit in hoc nullam riee ut sic ; ergo est illa scientia omnino una
esse repugnantiam, totumque esse consenta- et simplex.
neum, imo et necessarium ad consummatam 35. Modvs cognoscendi, guem Deus liabet,

Dei perfectionem ac providentiam. vAiiversalissimv.s est.Ex quo intelligitur obi-

33. Futura contingentia sub conditione, au ter,modum cognoscendi per iilam scientiam,
Devs cognoscat.
Alia vero qusestio, quee hic perfectissimum esse, et recte etiam dici possc
se insinuahat de cognitione futurorum con- universalissimum. Primum patet, quia in eo
tingentium, quee conditionata vocant, quam- nulla est compositio, divisio, aut discursus,
vis metaphysica revei^a sit, tamen sine Scrip- sed simplex intuitus, quo simpliciter viden-
turis etPatribus, et aliis principiis Theologi- tur quee composita sunt, ct invariabiliter,
non potest pro dignitate tractari,
cis, et ideo quee variabilia sunt, et simul, quee successiva.
illam omnino preeternritto. Soiumque assero, Lege D. Dionysium, cap. 7 de Divin. nomi-
si hee conditionatee locutiones, Si fuisset Mc nib. et Augustin., 9 Genes. ad liter., c. 18;
;

Pelrv.s, peccasset , vel aliee simiies, habent etClement. Alexand., lib. 6 Stromat., versus
determinatam veritatem secundum quam sint fmem, ubi hoc sensu dicit, Deum omnia in-
eognoseibiles, non posse a Deo ignorari. Esse tueri unica applicatione ; et D. Thom., 1 p.,
autem multo probabiiius habere has propo- q. 14, art. 7, 14 et 15.
sitiones veritatem aliquam determinatam 36. Secundum declaratur, quia scientia
non quidem fundatam in vi illationis aut con- illa solet dici universalis, quee unico princi-
sequentiee (neque enim in hoc sensn tales pio vel actu multa et varia attingit ; non enim
propositiones sumendse sunt), sed in eo quod fingi potest scientia universalis preedicatione
in tali eventu una sola pais contradictionis seu abstractione omnis enim scientia rei
;

determinate fieret, non

quee licet nos lateat, singularis est. Neque etiam formaliter scien-
tamen Deum, qui iniinito suo lumine omnia tia ut scientia dicitur universalis ob causali-
penetrat, cujus signurn certissimum est, quod tatem ergo sic denominatur propter attin-
;

non minus heec futura preedicit, quam abso- gentiam plurium rerum ut scientia angelica :

luta; sed de hoc alias. Satis ergo ex his pro- dicitur universalior quam Iiumana et inter ;

bata manet assertio posita quoad onmia Angelos, superiores dicuntur habere scien-
membra quoe in illa distinximus. tiam et species universaliores, quam infe-
riores ; sic ergo ascendendo ad Deum, ejus
Quoiuplex sii scientia Dei.
scientia dicitur universalissima, ut recte no-
in Deo una tantuni est
34. Dico quinto :
tavit D. Thomas, in 2, dist. 3, queest. 2, art.
scientia,eaque simplicissima, formaliter et 2', guia una similitudine (ait) guce est sua ez-
eminenter continens omnem perfeeiionem sentia, omnia cognoscit. "Verum est, alibi D.
simpliciter intellectualis virtutis, secundum Thomam dicere, iliam scientiam Dei neque
quam in plures scientias per rationem, et esse universalem, neque particularem, sciii-
conceptus inadsequatos a nobis distinguitur. cet, 1 p., queest. 14, articulo primo, ad 3, sed
Heec assertio, quoad rem prascipuam quee in ibi loquitur in alio sensu , scilicet , ut
illa intenditur, est evidens naturali ratione, scientia universalis dicitur de ea, quee at-
nimirum quod scientia Dei sit maxime una et tingit preecise rationes universaies rerum,
simplex. Nam si inter divina attributa non et non descendit ad particularia. Quo sensu
potest esse distinctio ulla in re , neque in (inter alios) nostra metaphysica dicitur uni-
scientia ipsa esse poterit ,
preesertim cum os- versalissima scientia ; e contrario vero sin-
tensum sit, essentiam hanc esse quasi for- gularis dicitur, quoe solum versatur circa par-
male constitutivum ipsius scientia? Dei in esse ticularia ;
quomodo sensus dicitur esse singu-
talis naturee et essentiee. Item, quia heec larium. Sic igitur dicitur scientia Dei, neque
scientia Dei, ut versatur circa ipsum Deum, universalis, neque particularis, quia neutras
quod est simplicissimum objectum una est , rationes excludit, sed in omnibus rebus om-
 ;

SECT. XV. DE D5VINA SCIENTIA NATURALITER COGNOSCIBILI. 181

nes attingit perfectissime, et ob hanc eam- tum, vel sequaliter, vcl cum majori pro-
dem causam dicitur in alio sensu universa- pensione ad unam partem quam ad aliam,
lissima. prout revera fuerit effectum autem esse fu-
;

37. Aliquot divince scientice attriduta de~ turum non judicat, nisi intuendo causam, ut
elarantw. Reliqua, quee in quinta asser- suo tempore determinandam. Rnrsus nec fi-
tione sunt posita, solum ad explicandam emi- des locumhabetin cognitione Dei, nt per se
nentem multiplicitatem illius simplicissimae notum est, tum quia omnis obscuritas .repu-
scientice, et diversos conceptus ac voces a gnat infmitce claritati Dei ; tum etiam quia
quibus nobis significatur, ppsita sunt. Est er- nulla.est auctoritas cui ipse credere possit
go imprimis considerandum, in nostro intel- nam sibi non credit, cum locutio, qua se-
lectu quasdam esse cognitiones, qus dicun- cum loqui potest, sit perfectissima sui et re-
tur virtutes simpliciter, quia in suo concep- rum omnium comprehensio inferior vero ;

tu formali nuliam includuntimperfectionem, auctoritas, quee ex se fallibilis est, non potest

ut suntiliaj quinque, quas Aristoteles clistin- Deum ad assensum movere, sed ipse eviden-
guit in sexto Ethicor, seilicet, inteilectus, sa- ter videt quid ponderis habeat uniuscujus-
pientia, scientia, prudentia et ars. Alia vero que testimonium, ut humanum vel angeli-
sunt quEe vel nullo modo sunt virtutes, ut cum intellectum possit ad assentiendum
opinio, et fides humana, quia non attingunc movere.
infallibiliter veritatem vel non sunt virtu-
; 39. Tandem nec scientia Quia, seu a pos-
tes sine aliquo defectu et imperfectione, ut teriori, potest Deo formaliter tribui, quia ta-
fides divina, Theologia in ea fundata; quate- lis scientia tunc est, quando cognitio effec-

nus enim sunt infallibiles, virtutum rationem tus inducit ad cognitionem causse unde opor- ;

habent, cleficiunt tamen in obscuritate. In tet ut cognitio effectus sit causa cognitionis
hoc etiam genere poni potest scientia Quia : causa3 ; non potest autem hsec causalitas in-
est enim aliquo modo virtus, sed imperfec- tercedere ex parte objecti, ut ex ipsis termi-
tionern includit. Divina ergo scientia forrna- nis constat; ergo necesse est ut sit ex parte

liter includit omnes priores virtutes simpli- cognosceniis hoc repugnat Deo, quia ma-
; at
cissime unitas in unica perfectione sua. Est nifestam includit imperfectionem. Novit igi-
enim illa scientia clarissima cognitio omnium tur Deus necessariam connexionem inter ef-
primorumprincipiorum, et jucundissima cou- fectumet causam, prout in se est; novit etiam,
om-
templatio primse ac supremse causee, et eum, qui imperfecte cognoscat, posse ascen-
nium rerum, tam naturalium quam supernatu- dere ex cognitione effectus ad cognitionem
ralium. Est item ars omnium quse fieri possunt, causa3 ipse autem non ita ascendit, sed ef-
;

el. prudentia, quserectissimejudicat de omni- fectumpotiusincausacognoscit, etideo scien-

bus quee agere expedit. Sub his ergo rationi- tiamQuia, seu aposteriori, non habet. Scien-
bus, et intelligentia, et sapientia, et scien- tia autem propter quid, formaliter ac proprie
tia, et ars ac prudentia nominari potest. Quse in Deo recte concipitur, quia illa dictio pro-
omnia sola ratione distingui per inadeequa- pter quicl, non indicat causalitatem ex parte
tos conceptus nostros perspicuum est. ipsius cognoscentis, ita ut cognitio causse sit

38. Posteriores autem proprietates non causa cognitionis eifectus; sed dicit tantum
sunt in Deo formaiiter, et in ejus scientia. causalitatem ex parte objecti, quse per sim-
Neque enim Deus opinionem habet, quee as- plicissimam cognitionem videri potest, et hoc
sensum dicit fallibilem, ideoque formidolo- modo videt Deus ex qua causa vel ex quibus
sum. Novit quidem Deus rationes omnes qui- situnusquisque effectus, et ideo propriissime
bus homines niti possunt ad assensus pro- dicitur habere scientiam propter quid, prse-
babiles eliciendos sed hoec notitia in Deo
; sertim respectu creaturarnm, in quo sine
scientifica est et evidens, qua novit, quod causa formidavit Durand., in 1, distinct. 35,
pondus habeat unaquseque ratio, ad proba- queest. 4. Advertit tamen non abs re, non ha-
bihtatem generandam. Et ideo Deus etiam bere Deum scientiam propter cjuid, respectu
mutabiles res et contingentes non cognoscit, suiipsius, quianuliam habet causam unde ;

nisi quatenus evidentise et certitudinis sunt dici potesthabere perfectissimam scientiam

capaces ut, verbi gratia, si effectum con-
; quid, et eminenter propter quid quia in ;

tingentem in causis et circumstantiis con- simplicissima ratione sua cognoscit continer

teinplatur, solum cognoscit causam esse suf- rationes omnes. qute aliquo modo a priori de
ficientem, sed indiiferentem ad talem etfec- attributis ejus reddi possunt.
 '

182 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

40. Quid considerandum in intellectualibus ad metapbysicum non spectant satisque illi ;

viriutibus, ut Deo attribui possint. Atque est significationem illorumterminorum nosse.

adhunc modnni discurrere possumusperom-
Quid Aristotdes de dwina scientia
nes voces, vel conceptus cognitionum, seu
senserit.
perfectionum intellectualium, sunt enim in-
numerse. Et in eis estattenteconsiderandum, Solum potest pbilosopbus desiderare,
-4 1 .

an diant perfectionem simplieiter, an inclu- quiclde divina scientia Aristoteles senserit.

dant aliquarn imperfectioneni ut ilke forma- : In quo unum fere est controversum, de cse-
liter etproprie tribuantur divinse scientiae, teris enimbene sensisse constat. Nam aperte
hee vero minime ; nt, verbi gratia, cognitio inI2Metapb. ponit Deumintelligentem seip-
apprehensiva et judicativa, ut absolute et sum tanquam puruin actum, atque unica ac
formaliter dicunt perfectionem sine imperfec- simplicissima, perpetua, et immutabili intel-
tione, scilicet, repraesentare res intelligibiles, lectione, quee est substantia ejus , in quo
et assentiri veritati, merito tribuuntur Deo. principio ccetera quee superius diximus con-
Si vero apprebensio sumatur non solum cum tinentur, quse licet non omnia sint ab eo de-
preecisione judicii ex parte nostra, sed etiam claiata, nihil tamen dicitqmocl eis repugnet ;

eum exclusionc ex parte ipsius rei, id esb, illotantum excepto, de quo, ut dixi, est con-
quod talis conceptus sit vere apprebensivus, troversia. Nimirum, circa cognitionem quam
et non judicativus, sicnon potestDeo attribui Deus habet de creaturis multi enim existi- ;

formaliter talis apprehensio ,

quia includit mant docuisse Aristotelem, Deum extra se
imperfeetionem, quod per talem ap-
scilicet, vel nibilcognoscere, vel non distincte, clare,
prebensionem non cognoscatur res quantum ac in particulari. Ita opinatur Gregorius, in
cognoscibilis est nam cjuando boc modo
; i , dist. 35, queest. \ , ubi adducit etiam Com-
concipitur, per talem conceptionem de illa mentatorem, 12Metaph., text. 51, ita expo-
judicatur, quidquid judicari potest. Atque nentem Aristotelera. Ex quo textu pra?ci-
bac ratione omnes illa?, voces, quee videntur puum nam ibi dicit
sumitur fundamentum,
significare apprehensionem rei sine perfecto Deum quaadam non cognoscere,
.Aristoteles
judicio, non nisi metaphoriceDeotribuuntur, ne vilescat intellectus ejus nam quaedam ;

et hujusmodi videntur esse cogilatio, consi- adeo sit ea ignorare

vilia sunt, ut nobilius
lium, et similes. Rursus reperitur in nobis quam nosse alia vero testimonia, quse ex
;

scientia intuitiva et abstractiva, qiice quate- Aristotele adduci solent, nullius sunt mo-
nus cognitionem rei existentis, vel
clicunt menti. Eamdem opinionem tribuit Averroi,
non nullam includunt imperfec-
existentis, non tamen Aristototeli, Gabr., in 1, dist 35,
tionem in ipsa cognitione, et boc modo tri- quaest. 2. Avicenna etiam, ut idem Averroes
bui possunt Deo; tamen si cognitio abstracti- refert, 12 Destructorii, existimavit
disput.
va dicatur propter absentiam et distantiam Deum non cognoscere singularia secundum
localem vel temporalem ab objecto, sic in- existentias eorum, quia non intellexit quo
cludit imperfectionem et limitationem in tali modo ialis scientia possel esse invariabilis,
cognitione, nimirum, quod non possit ad om- et independens a rebus mutabilibus. Aver-
nia tempora, vel ad omnia loca extendi, et roes ahas addit rationes, quas late referunt
hoc modo non reperitur in Deo formaliter et ;
Gregorius et Gabriel supra, quae in virtute
si banc significationem
qure sunt voces, qua? sunt a nobis solutae in superioribus, preeter
invulvant,non tribuuntur Deo proprie, sed illam, C[uod si Deus singularia cognosceret,
metaphorice hujusmodi autem esse videtur
;
infinita cognosceret, quod cst impossibile.
recordatio, qua?. propterea solum per meta- Denique ita sensisse Aristotelem, multi ex
pboram Deo attribui potest. Et juxta hanc si- antiquis^Patribus docuerunt, ut GlemensAle-
gnificationem et considerationem data est xandrinns, Kb. 5Stromaton; Ambros., lib. 1

celebris illa divisio Theologorum scientiee di- d.e Ofnciis, c. 13 Gregorius Nyssenus
;
lib. 8
vinee, in scientiam simplicis intelligentite, et Philosophiae, c. 4 (vel Nemesius) ; et Theodo-
scientiam visionis ; nam prior de se est tan- retus, lib. 6 de Curandis greecanicis affec-
tum rerum possihilium ut sic, et abstractiva; tionibus
posterior vero dicitur de tota cognitione re- 42. Aristoieles recte sensit de scientia Dei
rum, que existentiam habent vel babituree circa creaturas.
Sed rectius sentiunt, qui
sunt in aliqua differentia temporis. De qua ab hoc errore Aristotelem vindicant, quia in
divisione plura a Theologis traduntur, quee aliis locis recte sentit, et ille textus Meta-
 ;;

SEGT. XV. DE DlViNA SCliiNTIA NATURALITER COGNOSClBlLl. 183

physicrecongruam habet expositionem, ut ergo ibi non de qualibet scientia, sed de illa

necesse non sit cum Durando dicere, illum quee habet conjunctam peculiarem curam et
contraria docuisse. Primum probatur ex va- providentiam non quod etiam omnia non
;

riis principiis et testimoniis Aristotelis, quia cadant sub divinam providentiam, sed quod
in 2 Physicor. demonstrat, naturam agere non eodem modo ac res humana?, quas Deus
propter finem, dircctam ab auctore suo, et principaliter intendit, ut statim Hieronymus
ideo aitopus naturse, esse opus inteiligentise declarat. Quomodo etiam Paulus dixit Nun- :

crgo supponebat Arisloteles auctorem naturee quidde bobus cura cst Deo? Sic ergo exponere
cognoscere aciiones ac Snes naturalium agen- possumus Arislotelem, quod Deus qucedam,
tium, qure circa singularia versantur. Unde quas sunt vilia, nesciat, principaliter ea in-
1 de Ccelo, text. 13, Deum dixit et naturam tendens aut procurans. Secundo (magis ad
nihil facere frustra ; omnia ergo ,
qure fiunt, mentem ejus), etiam August., hb. 83 Quaes-
cognoscuniur a Deo. Deinde 12 Metaph. ,
tionum, qusest. 40, dixit Deum nihil cogno-
cap. 2, Deum facit causam et auctorem om- scere extra se non quia alia omnino nesciat,
;

nium; est autem constans apud Aristotelem, sed quia nihil nisi per seipsum, et ex cogni-
Deum non agere ignoranter, sec! per intellec- tione sui scit. Hoc igitur eodem sensu locutus
tum et voluntatem, ut infra videbimus. Quod est Aristoteles, ut D. Thomas eum interpre-
latiiis et elegantius docet in hb. de Ccelo et tatur. Ethoc solum probat ratio ejus, scilicet,
Mundo ad Alexand., dicens : Omnes acris, Deurn non ita htec cognoscerc, ut ab eis per-
terrce ct aqiuts Dei opera diccre poteris
res ficiatur et pendeat, hoc enim esset vile, et
et inferius ait, voluntate sua omnia continere indignum Deo. Cognoscere autem hrec quan-
et movere. Rursus 10 Ethic. cap. 8 eum,
, , , tumvis superiori et independente cogni-
\ilia,
qui felicitati activee contemplativam conjun- tione, et solum ut secundaria objecta, id non
git, Deo dicit esse charissimum, et lib. 2 Ma- solum non est indignum, sed est ex abun-
gnorum Moralium, cap. 8, ait, bonam fortu- dantia perfectionis. Atque in hunc modum
nam iniquorum hominum, non esse in Deum facile etiam solvitur ratio Avicennre non ;

referendam. In quo quidem errat, in ratione enim sequitur variabilitas in divina .scientia,
tamen quam subdit, declarat quod intendi- cum sit independens, ut latissime in supe-
mus Talium siquidem (ait) dominum prcofi-
: rioribus declaratum est.
cimus Deum ut oona malaque meritis dislri-
, 44. Quid Averrocs senserit in hac re.
luat. Et infra Quod si Ivujusmodi distributori
:
Qjdd Plato et alii pliilosopld.
Atque in
Deo ascripserimus, malum ipsitm judicem fa- hunc etiam modum aliqui voluerunt Aver-
ciemv.s, et cseteraj quaMn eamdem sententiam roem interpretari, preesertim Palacios in 1,
subjungit. Item lib.GEconomic, cap. 3, ait,
1 distinct. 35, et certe adducit probabilia ejus
sic dimna proviclentia ordinatam esse utritis- testimonia, ex disp. 6 et 13 contra Algazeb,
que natwam ad so-
(id est, viri etmidieris) et ex lib. 1 de Generatione animalium. Sed
cielatem. Prreterea, 3Metaph., text. 15, et 1 quid Averroes senserit, parum curandum
de Anima, text. 80, ad hoc deducit Empedo- censeo, et de illo faciie admittcrem quod Du-
clcin tanquam ad maximum incommodum, rand. ibi, q. 2, dicit, non fuisse constantem
quod Deus sit insipiens seu ignorans aliqua- in hoc, sccl contraria scripsisse prresertim;

rura rerum. Constat igitur hanc fuisse Aris-
totelis sententiam. Atque ita censuit D. Tho-
mas, 1 p., qurjest. 14, art. 11, et 1 cont. Gent.,
c. 50, et CQmmentatores ejus, eisdem locis
et Capreolus ac alii Scbolastici, in
Marsilius, qucest. 38, ar.t.
Secundo patet, nam textus ille 12 Me-
43.
taph., duobus modis exponi potest, quibus
nos similia verba in sauctis Patribus expo-
nimus. Primo enim, D. Hieronymus Haba-
cuc 1, simiii modo dicit Alsurdum cst ad
lioc dcducere Dei mojestatem, ut sciat per rno-
menta singula quot nascantur culiccs etc.,
cum tamen certissimum sit Hieronymum
quia ex professo, et in propria disputatione
videtur illum errorem docuisse. Argumentum
autem sumptum ab infinitate singularium
; nullius est momcnti, quia infinitus Dei intel-
1, dist. 35; lectus hrec omnia distinctissime capere po-
3. test: alioqui nec omnes species rerum pos-
sibilium comprehendere posset Deus. Deni-
que alios philosophos veritatem hanc assecu-
tos fuisse constat ex Platone, lib. 10 de Le-
, gib., et ex Algazele, contra Avicennam, ut
:
referfc Averroes, dicta disp. 12 Destruct.", et
ex aliis, qure tractatEugub., lib. 6 de Peren.
, pbilosophia.
,

non ignorasse Deum omnia scire; loquitur

484 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

citur pondus naturee, seu appetitus innatus,

SECTIO XVI. de quo nonnulla attigimus supra disputa- ,

tione prima, sectione ultima. Yidetur autem

Qnid possit ratione naturali demonstrari de divina
voluntate. non posse hujusmodi appetitus tribui Deo,
tum quia talis moclus appetendi videtur im-
\ . De divina yoluntate idem fere judicium perfectus, quia, ut talis est, non includit vi-
est quod de divina scientia, et ideo illi fere tam; unde communis est rebus inanimatis,
applicanda sunt, quse in pra^cedente sectione et in creatis viventibus non videtur reperiri,

sunt dicta, et pauc.i addenda quse voluntatis nisi quatenus potentia appetitiva in eis ante-
sunt propria. cedit vitalem appetitionem in Deo autem ne-
;

que est aliquid imperfectum aut non vitale,

Fsse in Deo voluntatem. neque est facultas appetitiva, quse antecedat
2. Primo igit.nr dicenduai est, ratione na- vitalemmotumappeiendi, ut infra dicam. Se-
Deo propriam et
turali demonstrari, esse in cundo, quia appetitus naturalis videtur pro-
formaiem voluntatem. Omitto testimonia, qui- pnus earum rerum, quae per seipsasnon ha-
bus constat boc etiam esse de hde, quia et bent consunmiatam omnetn perfectionem
vulgaria sunt, et non pertinent ad prsesens suam; nam si haberent, nihil esset quod ap-
institutum. Probatur ergo primo a piiori, peterent. Unde commumter dici soiet, hunc
quia demonstratum estDeum csse vivens in- appetitum nil aliud esse pr-aeter capaeitatem
tcdlectuale perfectissimum ; sed cle ratione naturalem; Deus autem per seipsum habet
hujusmodi viventis est, ut babeat non solum consummatam omnem perfeciionem suam,
vim intelligendi, sed etiam appetendi vitali- nec vere habet capacitaiem, sed actualitatem
ter; ergo est in Deo hujusmodi vis appetitiva omnis perfectionis. Quod si quis dicat, habere
spiritualis, et vitaiis hsec autem appellatur
; Deum naiuralem appetitum, non ad prqpria
voluntas proprie ac formaliter. Minor propo- commoda, sed aliorum, contrahoc est.tertio,
sitio demonstratur in philosophia quia ad ,
quia sequiiur, vel Deum necessario se aliis

omnem formam consequitur appetitus illi communicare, vel appetitum Dei naturalem
proportionatus ad formam, scilicet, natura-
; non expleri; uirumque autem est inconve-
lem appetitus naturalis, et ad formam appre- niens.
hensam appetitus vitalis, ad sensitivam sen- 4. Resoiutio affirmativa. Nihilominus ne-
sitivus, et inteliectivamrationalis seuintellec- gandum non est esse fn Deoappetitum nalii-
tualis. Secundo principaliter potest a poste- ralem ; est quidem hic appetitus metaphorice
riori probari ex effeetibus, primo, quia hic sic dictus ; id tamen quod per eam metapho-
appetitus reperitur increaturisperfeciissimis, ram significatur, dicimus vere in Deum con -

qurc imaginem Dei, et ad magnam

sunt ad venire. quia nihil aliud est quam naturalis
perfectionem earum spectat, et formaliter inclinatio vel determinatio uniuscujusque rei
nullam includit imperfectionem nam qutid ; ad propriam perfectionem vei actionem. Non
motus hujus appctitus in his creaturis sit ac- est autem de ratione hujus appeiitus, quod
cidens. aut quod sit per eliicientiam intrinse- sit per modum desiderii boni non possessi,

cam, vel informationem, et quod similes im- sed etiam esse potest per moduin amoris.,. ci
perfectiones habeat, non est de raiione vo- quietis in perfectione habita. Sic enim. mate-
luhtatis utsic, abstrahendo a voluntate parii- non solum appeiit, quasi clesiderando for-
ria
cipata et per essentiam, sed eonsequitur ex mam quam non habet, scd etiam quiete, et
eo quod talis voluntas participata est et im- quasi delectabiliter possidendo quam habet :

perfecta. ei visio creata beatifica, aut lumen glorio^

naturalipondere fertur in Deum, quamvis
De appetitu innato.
ab eo nunquam separeiur. Neque etiam est
In Deo est naiuralis necessariv.squs op-
3. tle ratione hujus appetitus ut tendat in rem
~ DuHtandi raito.
petikts. Sed qua ret distinctam ab appetente, seu (quod idem esi
alimis an in Deo sit appetitus naturalis, non tit terminus seu quasi objectum, et subjec-
sumendo naturale pro neeessario , ut, scili- tum ejus in re distinguantur ; nam potest
cet, a libero distinguitur : nam
hoc inodo esse appetitus quasi retiexus ejusdem rei ad
certissimum est esse in Deo naturalem appe- seipsam. Nam si in vitali amore propfiissime
saitem quoad amorem sui sed sumen-
i.tu n, : hoc repciitur cur ])cr metaphoram non
,

do naturale, ut distinguitur ab elicito, et di- transfeietur idem ad naiuiaiem appetitum ?

 SEGT. XVI. QUID POSSIT DE DIVINA VOLUNTATE DEMONSTRARl. 185
Item inductione id constat ; nam unaquseque Dei, ut est talis entitas,naturalem propensio-
res dicitur naturaliter appetere suum esse, nem habet ad Deum, et ad suum proprium
vel suam actualem entitatem, qucp non est esse, et ita appetitsemper esse, et sic de aliis.
aliud quam ipsa ; dicitur etiam unaquEeque Ergo quamvis in Deo nihil sit quocl non sit
res appetere suam perfectionem, non tantum vita,imo licet nihil sit quod non sit vitalis
eam quae sibi superaddi potest, sed etiam amor, nihilominus in eo intelligitur includi
eam quam in sua entitate intime includit ;
ratio appetitus naturalis, nonper modum de-
imo tantomagis illam, quantomagis est idem siderii, ut recte probat secunda ratio dubi-
sibi nam si unicuique amabile est bonum
; tancli in principio facta, sed per modum unio-
proprium, ca?teris paribus, illud erit magis nis, et quietis in propria perfectione, etiamsi
amabile, quodmagis fuerit proprium. sit maxime necessaria, imo in ea melius et
5. Ex his ergo aperte concluditur esse in securius quiescit. Quare, cum dicitur hic ap-
Deo appetitum naturalem, etiam ad intrinse- petitus fundari in capacitate naturali, si pro-
ca bona qute in seipso possidet, quamvis illa prie sumatur capacitas pro potentia passiva,
bona necessario habeat, et ab ipso nbn dis- solum habet verum in appetitu iinperfecto et
tinguantur, neque inre sit, nisi unum excel- creato, in ordine ad propriam perfectionem;
lentissimum bonum. Quia, si alise res natu- si vero sumatur latius pro quacumque natu-

raliter appetunt seipsas, et suam perfectio- rali aptitudine seu proprietate, etiam hic ap-
nem sine disiineiione aut carentia, cur non petitus in Deo fundatur in naturali aptitudi-
ciiam Deus ? Item per hanc metaphoram ap- ne, seu potius necessitate, quam habet ad
petitus naturalis nihilaliud signifieatur, quam suum suam perfectionem. Et ita pree-
esse et
quod unaquceque res ita est quieta, et quasi scindendo secundum conceptus dici solet ,

contenta suo esse et perfectione, sicut solet Deum esse capacem scientise, et sic etiam
appetitus vita?. quiescere in bono adepto et ; naturaliter scire appetit, et ad hunc modum
quod habeat quasi intrinsecum vinculum cum loqui possumus de. aliis attdbutis essentiali-
sua perfectione, ratione cujus illam tuetur ac bus. Et in personalibus id etiam facile intel-
defendit, si necesse sit hoc autem totum in
; ligitur ; cur enim non dicetur teternus Pater
Deum propriissime convenit, etiamsi prtecise naturaliter appetere Filium, et e converso ?

consideretur absque amore vitali. Adde, quod et divina essentia naturaliter appetit esse in
proprius vitaiis amor in hoc appetitu natu- tribiis personis, et sic de aliis.
rali fundatur, supposita cognitione, id est, in 7. Et hcee quidem procedunt de appetitu
illo naturali vinculo quod res habet ad seip- innato ad internas proprietates seu perfec-
sam. Et inter aiias causas, ideo vitalis amor tiones ipsiusmet Dei, dequo priores dua3 ra-
sui maxime in Deo est neeessarius, quia res tiones procedebant quod vero
dubitandi ;

est naturaliter determinata ad seipsam, et in spectat ad naturalem appetitum rerum exter-

universum amor elicitus connaturalis funda- narum, seu creatarum, quod in tertia ratione
tur in aiiquo appetitu naturali. tangebatur, dicendum est, etiam ad alias res
G. DubitancU ralio solvitur. Nullam er- extra seipsum habere Deum appetitum in-
go imperfectionem inciudit hic appetitus, ob natum. Primo, quidem acprtpcipue, quia est
quam Deo denegandus sit. Quid enim refert summum bonum bonum autem ; est ditfusi-
quod hic appetitus communis sit rebus inani- vum habet ergo Deus naturalempropen-
sui;
matis ? multa enim pra?dicata sunt Deo et il- sionem ad suam bonitatem communicandam,
lis communia, ut esse substantiam, ens, etc. et ideo, communicare seipsum, dicitur a Pa-
Quocirca non omnis ratio, quce abstrahit vel tribus et Theologis conveniens Deo quatenus
proescindit a vitalitate, imperfecta est, sed iila bonus est, non quia illi atferat aliquam perfec-
tantura quse eondistinguitur et opponitur vi- tionem vel commoditatem, sed quia est con-
tee quae vcro est qnasi transcendens, et in-
;
sentaneumpropensioni, seu inclinationi boni-
thne inclusa etiam in ipsa vita, perfectionem tatis ejus, uttractavi cum D. Thoma, 3 part.,
simplieiter dicere polest; ita vero se habet q. i, artic. 1. Hoc autem non potest intelligi

naturalis appetitus ad vitalem, et hoc modo de inclinatione elicita seu vitali haec enim ;

soiet distingui ipsamet voluntas in naturam non convenit Deo necessario, sedlibere; pro-
et voluntatem ut sic. Unde non solum in vo- pensio aulem boni ad se comniunicandum,
luinate creata, quatenus est potentia. sed est naturalis et necessaria, quamvis ejus exe-
etiam in ipsomet actu elicito, imbibitur natu- cutionem et usum iiberum regat arbitrium in-
ralis appetitus; nam actus amoris, verbi gratia, tellectualis naturee. Preeterea, omnis poten-
 ;

J86 DI5PUTAT. XXX, QUID DEUS SIT.

tia activa naturaliter inclinatur ad actionem oatur. Atque in actu quiclem necessario et
suam, quia est consentanea naturse ejus ; sed essentiali, quo Deus
amat, non habet heec
se
in Deo est potentia aetiva perfectissiroa ; er- assertio difficultaiem ullam sed rationem ,

go. Praeterea, in creaturis,hujusmodi natura- manifestam; nam omnia, qua^ sunt necessa-
lis propensio ad benefaciendum aliis bona est, ria in Deo, tam actualia sunt sicut ipsa es-
et participata a Deo ; est ergo in Deo multo scntia, et tam pura ab omni potentialitate
perfectior ac per essentiam. Adde, quod, licet sicut ergo in essentia non est potentia ad esse
creaturee nullam Deo afferant perfectionem, prior quam esse, aut ab eo aliquo modo dis-
nihilominus sunt in eis qusedam bona, quee tincta, ita nec est potentia amancli se prior
censentur aliquo modo ad Deum pertinere ,
quam amor sui, ab illo aliquo modo distincta.
ei esse quasi extrinseca bona ejus, ut est glo- Et hoc qujdetn evidenter concluditur de po-
ria, cultus, bonor, notitia, amor Dei, ac si- secundum rera; dubitari autem
tentia et actu
milia ; sed hsec etiam sunt naturaliter appe- posset secundum rationem, et modum conci-
tibilia, et talis appetitus non est malus, sed piendi nostrum. In hoc tamen eodem modo
bonus, quando ad verum et debitum hono- loquendum est, quo de intellectu et scientia
rem, seu cultum tendit est ergo in Deo na-
; locuti sumus, quocl, scilicet, ex parte rei con-
turalis appetitus etiam ad haec bona. Non ta- ceptse non potest concipi potentia volendi in
men hinc sequitur, Deum necessario hsec Deo, quia non potest concipi potentia agendi
velle absolute et simpliciter actuquasielicito, vel recipiendi adintra. Nec fingi potest quodsit
quia illa bona non sunt ei necessaria, et po- potentia ad agendum et recipiendum non se-
test habere rationes alias, ob quas ilia nolit cundum rem. sed secundum rationem, quia
absoluta et efficaci voluntafe. Et ideo non est loquendo ex parte rei conceptse, involvitur
etiam inconveniens, quod hic appetitus Dei repugnantia in his terminis nam agere se- :

ad res extra se non semper, vel omnino ex- cundum ratiouem, non est agere, sed fingere
pleatur, vel in opus prodeat, sicutnonest in- actionem. Ex parte autem modi concipiendi
conveniens, quod potentia ejus activa non nostri concipimus in Deo aliquid, ad eum mo-
semper agat, vel non quicquid potest nam ; dum quo in creaturis concipimus potentiam
cum heec naturalis propensio non sit ad pro- volendi, scilicet, virtutem amandi se, ut sic,
priam perfectionem, sed ad perficienda alia, quam preescindimus ab actuali amore, sicut
est major perfectio Dei, quod executio ejus de actu primo et secunclo in scientia dixi-
sit libera, ut paulo post dicemus. mus..

Qualis voluntas in Deo sit.

10. In aciibus liberis probatur. De acti-
bus autem liberis dubitare quis posset, quia
8. In Deo est voluntas per modum actus in his clarius videmur distinguere potentiam
v.ltimi.
Secundo principaliter dicendnm est volendi ab actuali determinatione. Sed cum
ratione naturali constare , voluntatem ,
quee ostensum sit hos actus nihil rei addere actui
est in Deo, non esse per modum potentiee necessario Dei, quod sit reipsa elicitum, et
secundum rem, sed per modum actus ultimi receptum in Deo, necessario efficitur, etiam
et puri.Heec assertio eodem modo probanda adhosactusnullam esse inDeo veram poten-
et declaranda est, quo in inteilectu et scien- tiam,sed usum ipsumlibcrtaiis esse in Deo per
tia. Nam voluntas, quee in re est potentia, modum purissimi actus, ut iterum paulo post
habet eamrationem respectu actus quem eli- attingemus.
cit et respicit ; non est autem in Deo poten- i ! . In aciilus etiam notionalibus. Tan-
tia efficiensaut recipiens actum, quia nec esi dem dubitare quis posset de velle, quod Theo-
potentia illa receptiva in Deo, cum haj c re- quo Pater et Filius pro-
logi vocant notionale,
pugnet puro actui neque etiam est potentia
; ducunt Spiritum Sanct^m nam ad illud vi- ;

realiter activa, seu produdiva respectu attri- detur ponenda realis potentia in Deo, quam
butorum, seu actuum essentialium, quale est Theologi vocant potentiam spirandi. Sed hoc
ipsum velJe. Preeterea veUe Dei non est , excedit limites metaphysicre, et ideo solum
aliud quam ejus substantia seu esse ; sicut dicendum est, ita esse in hoc loquendum, si-
ergo ad ipsum esse non datur in Deo poten- cut de potentia generandi supra attigimus,
tia receptiva, nec activa, ita neque advelle; nam eoclem modo potentia spirandi dicitur,
non est ergo in ipso potentia volendi, sed vo- non respccluactus volendi, sed respectu ter-
litio per essentiam. rnini seu personse produetse. Nam, quia illa
9. I)i actibus necessariis essentialibvs pro- est in re ipsa distincta a producente, ideo in-
 SECT. XVI OLID POSSff DE DIV IHA VOLCKTATE DEMONSTRARi 187
tellisritrir in producente qnod sit ratio
aliquid. D. Thomam, 1 p.. qu^est. 19, art. 1, ad 4, et
spirancli, et hoe dicitur potentia productiva 2 cont. Gent.. e. 10. Secundo, quia rationes.
per modnm prmeipii, non respectu actionis, quibus supra probavimus attributa Dei esse de
sed respeetu termini, ad quem non compara- essentia Dei. non "solum materiahter (ut sie
tur ut potentia reeeptiva, sed ut prineipium dieam) seu identice. sed ut formaliter consti-
qno productivum. At vero respeetu actusTO- tuentia ipsam Dei essentiara. illce mqnamj
lendi ut sie non potest dari potentia. quia rationes ceque probant de ipso actu volendi.
oportet esse aetivam et reeeptivam ejus. Quod quia hic etiam actus dieit perfectionem sim-
expressenotavitD. Thomas. i p.. q. 41. art. 4. pliciter, quas formaliter sumpta est de essen-
ad 3. et 2 eontra Gent.. c. iO. mtis mfinite perfecti. Nec suffieit eam in-
- clndere eminenter aut radicahter. quia debet
{2. Velle dirinvm c . ai : ...

bajus asser-
Secl oecasione includere optimo modo. ut sit optimum ens ;

tionis quceri hie potest, an voluntas Dei ac- optimus autem modus est, ut ineludat forma-
tuniis. seu ipsum velie sit substantia Dei, non liter et essentiahter ergo aetus volendi hoc :

solum hocenim extra

identicereali identitate; modo de essentia Dei. Et confirmarur ac
est

controversiam est nec solum omnino ex na-

; declaratur ex dietis de scientia diximus enim ;

tura rei, seu absque ulla actuali distinctione duobus modis esse posse substantiam ali-
in re uam quoad hoc etiam eadem est ratio
: quam inteUeerualem. Uno modo, ut radicem
de voluntate. et de eceteris attributis uncle : intehectionis; alio modo, ur ipsam formalem
etiam longe probabihus est. hoc modo velle inteUectionem ; et priorem modum diximus
Dei esse substantiam Dei. Sed rnagis forma- convenhe creatis substantiis . posteriorem
hter, cm sit ita de essentia Dei. ut sit etiam increatce. Hinc ergo argnimentum conncio,
constitutivum ejus. sieut diximus de seientia. nam iha natura, qua? est intellectualis. ut ra-
Videtur enim esse dispar ratio. quia in omni dix intehectionis. sicnt essentialiter hoc ha-
re appetitus ut sie non pertinet formaliter ad bet, ita etiaim quod sit radix volitionis, quia
esse rei. sed eonsequiturillud. Unde in iiatura per eamdem indmsibilem indifferentiam
intelleetuali ereata principium intelhgendi, iitrumque habet sed denominatur ab intel- ;

ut sie. primario constituit essentiam ejus ;

lectione, quia
est prior operatio ergo
illa ;

velleautem cst tancjuam quid cousequens illanatura, quce actualissime estinteUectuahs

formam apprehensam ergo ad eumdem mo- ;
tanquam ipsamet inteUeetio substantiahs.
dum intelligendum erit in Deo scientiam , a?que essentialiter est volens tanquam ipsa-
formaliter ac primario constituere ilJam na- met vohtio substantiahs. Patet consequen-
turamin tali gradu viveutis intellectualis, vo- tia, quia quidquid perfectionis convenit es-
hmtatem vero esse tanquam quid eoncomi- sentialiter naturce creatce ut inteUectuali
tans, quamvis propter simplicitatem sit in rachealiter . convenit altiori modo et ac-
ipso absque ulla distinetione. Atque hanc tualisshne naturce essen-
intelleetuali per
partem eo libenter amplectunturaJiqui Theo- tiam ; imde , sicut iha essentiahter est radix
logi, quod videatur apta ad recldendam ratio- volendi, ita hav essentiaiiter est ipsa volitio.
nem illius ffimcuTimse qnaBstionis Theologiece. Denique ad perfeetionem divince natorse per-
cur produetio ad intra per inteileetiun sit ge- tinet, ut perfeetiones simpliciter, quas alice
neratio, non vero productio pcr voluntaiem, na^oi-ce participant per quamdam conseeutio-
scihcet, qua illius prineipium est natura. ut nem, effieientiam, vel ciimanationem ab es-
natura. sccuudum eam formalitatem, craa in senliali ratione, ipsa piwhabeat, seu forma-
taligradu naturce constituitur hujus vero :
liter ineludat in sua quidditativa ratione :

prineipium est natura, nonut natura. sed ut vohmtas seu veUe , quod eonvenit natu-
voluntas. Quce ratio formaliter non pertinet ris inferioribus inteUectualibus ut cpiid eon-
ad propriam et quasi speeifieam eonstit, lti -
. ns ex scieniia, vel inteUectioue, Deo
nem naturce. non ita eonvenit, sed ut aliquid formaliter
13. In contraiium autem est, primo, com- existens de eonceptu quidditativo Dei. Unde,
munis modus loquendi Sanetorum et Theolo- sieut supra dieebamus, intelligere divinum,
gorum, preesertim Augastini etD. Thorna\ qui esse quasi ultimum esseniiale eonstitutivum
eodem modo de voluntate, quo de scientia lo- divinse naturce in tali gradu, et exeellentia il-

quuntur, dicentes, sicut sche. iia et velle, lius gradus. ita nune dicendum videtur illud
ipram esse seu esseniiam Dei, ut patet inteUigere per essentiam tale esse, ut ex vi
apud Augustinum , 15 de Trinitate, c. 7 : ct suce rationis essentialis sit non tantum intelli-
 ; ;

188 DISPUTAT. XXX. QDID DEUS SlT.

gere, sed etiam velle, quamvis nos per prce- et maxime amabilis; est etiam universalis bo-
cisos et inadeequatos conceptus illud divida- nitas, omnem bonitatem mo-
non soium quia
rnus. do quodam excellentissimo in se includit,,sed
14. Et sane hse posteriores rationes effica- etiam quia omnis alia bonitas ab illa pendet,
citer concludunt, actum volendi esse de es- et sine illa esse non potest. Ex quibus ratio-
sentia et quidditate divinse naturee eeque ac nibus non solum concluditur Deum esse ob-
sciendi actum neque in re posse veram dif- jectum voluntatis suee, sed etiam esse prima-
,

ferentiam excogitari. At secundum nostrum rium objectum, tum quia est maxime pro-
modum concipiendi est aliquale discrimen, prium et proportionatum, tum etiam quia est
namipsum scire tale est, utabsque illonon in- summe bonum, et a nullo pendens, et a quo
telligatur illanatura distincte, ut constituta in omnia alia pendent. An vero ratione aliqua sit
proprio gradu, et perfectione essentiali, et etiam adeequaturn dicemus paulo inferius.
,

cum illo sufiicienter intelligatur formaliter Rursus non solum concludunt illse rationes
constituta in illo gradu et in excellentia ejus. divinam voluntatem posse amare hoc objec-
Velle autem non intelligitur ut sic constituens tum, sed ctiam necessario illud amare, quod
naturam; nam jam pradntelligitur constituta, est certissimum, juxta veram Theologiam,
ipsum autem velle intelligitur ut quid conse- quse imprimis docet, Deum se amando, pro-
quens vel certe inteliigitur tale esse quale clucere Spiritum sanctum, qui verus Deus est,
; ,

extitit ipsum intelligere. Propter quod dixit et consequenter enssimpliciter necessarium

D. Thomas, p., qusast. 70, art. 3, appetitum
1 ergo necessario producitur ergo per amo- ;

non constituere specialem graclum seu ordi- rem necessarium. Item clocet, summum bo-
nem entium. Ex quo etiain lit, ut scientia ex num clare visum ita voluntatem attrahere, ut
se, et ex summa excelientia in sua ratione non possit illud non amare ; quod si boc ve-
,

formali habeat formaliter constituere ipsam rum est in extraneis ( ut ita clicam ) viden-
essentiam Dei in propria et quasi specifica ra- tibus et non comprehentibus, quid erit in
,

tione velle autem soium iiabet quod sit de

;
ipsomet summo bono non solum se vidente,
essentia vel ex generali ratione perfectionis
, sed etiam comprehendente ?
simpliciter, vel certe quia ipsum intetligere 17. Metaphysica etiam habet sufficientia
adeo est perfectum ut non consecutive tan- principia, quibus Iioc demonstrat. Primo, quia
,

tum sed formaliter secum afferat ipsum actus voluntatis divinee est ens simpliciter ne-
,

velle. cessarium, nam ostensum est esse ipsum esse

Dei; ergo circa aliquod objectum necessario
Quid sit oijectum divince volwitatis.
versatur; ergo maxime circa seipsum, tum
15. Dico tertio divina vohmias, quamvis
: quia est sibi propinquior tum etiara quia ;

primario versetur circa Deum. et quee in Deo Deus est primarium objectum talis actus ;

intrinsece sunt, non tamen in ipso solo sisiii, turn denique quia ostendemus posse non ver-
sed secundario circa res aiias extra Deum sari circa alia objecta, quee sunt extra se. S.e-
versari potest. In hac conclusione cleclaramus cunclo, quia impossibile est quin Deus sit in
objectum divinse voluntatis, quee etiam est statu felicissimo et perfectissimo sine amore ;

lumine naturali nota. Primo quidem, quia autem vel nulla est felicitas, vel non potest
voluutas est universalis potentia sicut intel- esse perfecta, ut est per se manifestum. Ter-
lectus; sicut ergo inielleetus Dei non solum tio, quia cessare ab ilio amore non potest

in ipso, sed etiam in rebus aliis versatur, esse Deo voluntarium; nullam enim rationem
quatenus alia etiam rationein objecti intei- boni in tali cessatione inveniii potest; nec
ligibilis participare aut induere possunt, ita vero cessabit involuntarie quis enim ei vim ;

et voluntas non solum potest velle Deum ip- inferet. ut a sui amore cessare compellat? Est
sum, sed etiam alia quatenus rationem ob- ergo ille amor essentialiter et ab intrinseco
jecti diligibilis participare possunt. necessarius.Dices heec ipsa necessitas aman-
:

16. Secundo, speciatim probantur singula di se videtur qucedam imperfectio, tum quia
niembra, nam, quod Deus se amet, et conse- est modus operandi similis modo operandi
quenter quod sitobjectum voluntatis suee evi- naturalium agentium, qui imperfectus est
dentissimum est; quia siin aliis rebus verum tum etiam quia libertas et dominium opera-
est, quod Aristoteles dixit AmaMle lonum^
: tionis est major perfectio, ut statim videbi-
unicuique autem proprium multo magis in, mus. Respondetur negando assumptum, nam
Deo, cujus bonitas propria, est etiam summa, potius necessitas in tali amore est summa
 ; ,,

SECT. XVI. QUID POSSIT DE DIV 1NA VOLUNTATE DEMONSTRAKI. 189

perfectio, quia non est necessitas violenta, seipsis, ita etiam vult creaturas in seipsis, ut
aut irrationalis seu inanimata (ut sic dicam), expresse docuit D. Thomas 1 p. qusest. 19 , ,

sed intrinseca, vitaiis, et summe voluntaria art. 3, ad 6, et art. 6, ad 2. Quod quidem est
cum perfectissima ratione. Unde , licet con- certissimum respectu rerum existentium in
veniat aliquo modo cum naturali actione in aliqua differentia temporis nam illte in se- ;

eo, quod est non posse non esse, imo non ipsis habent esse distinctum ab illo esse, quod
solum conveniat, sed excellentiori et majori habent in essentia Dei et habent illud ex,

nccessitate non possit non esse quia haee ,

voluntate Dei; ergo Deus vult illas ut haben-
firmitas et stabilitas in esse per se non per- ,
tes tale esse, et hoc est terminari ad illas in
tinet ad imperfectionem, sed ad perfectionem seipsis, id est, secundum proprium esse ea-
potius, tamen in aliis conditionibus imper- rum. An vero etiam voluntas Dei terminetur
fectis non conveniunt, quia necessitas natu- ad res possibiles quatenus possibiles sunt in
ralium agentium est pure naturalis, et non seipsis, postea attingemns. Rursus an dici
vitalis, seu non intrinsece voluntaria, sicut etiam possit Deus velle in seipso creaturas
est necessitas hujus amoris. Libertas autem omnes, etiam quas vult aliquando existere,
non semper pertinet ad perfectionem, sed dicendum est, in aliquo genere causce, vel
juxta objecti capacitatem, ut statim videbi- rationis formalis, eum loquendi modum ad-
mus. Circa objecturn ergo summe bonum, mitti posse in voluntate , sicut in scientia, uL
summeque necessarium summa perfectio , significavit D. Thomas , 4 p. ,
qusest. 19 , art.
erit summa necessitate illud amare et e con- ; 2 et5. Nam Deus vult res extra. se, ut ta-
ita

trario , libertas in tali amore esset niagna men velit omnia esse propter seipsum, et
imperfectio ,
quia includeret potestatem ca- propter bonitatern suam; ita ut licet velit bo-
rendi loquimur enim proprie de libertate
illa ; nitatem creatam quam rebus ipsis commu-
,

indifferendce, quse necessitati opponitur. Ad- nicat, illam tamen non velit, nisi quatenus est
de, necessitatem hujus amoris non esse cau- participatio bonitatis suse, et quatenus boni-
salem ( ut sic dicam ) seu ex causa sed for- , tatem suam decet se communicare. Hoc ergo
malem, quia, sicut Deus necessario est, non modo dici potest Deus velle omnia in seipso,
ex causa, sed formaliter et ex se, ita hic amor seu in bonitate sua, tanquam in finc ultimo,
eodem modo esl necessarius ,
quia et essen- propter quem omnia vult; atque hac etiam
tialiter Deus est, et ipse est de essentia Dei, ratione, ut supra insinuabam, dici potest ali-
juxta illud : Deus ckaritas est. quo modo bonitas Dei adsequatum objectum
18. Creatura aliquod divina? voluntatis ob- voiuntatis ejus, non ut objectum voliium, sed
jectutn. Superest dicendum de alia parte ut ratio volendi. Atque heec omnia clara
concltisionis, scilicet, quod divina voluntas sunt, et satis consentanea rationi naturali, et
etiam cir^a res alias extra Deum versetur. doctrinoe phiiosophorum prsesertim Aristo-,

Quod in superioribus fere probatum est. Ibi telis.

enim cum de immutabiiitate Dei ageremus,

De libertate divince' volimtatis.
ostendimus Deum non metaphorice, scd pro-
prie velle alia a se ; nec posse Catholicos in 20. Prima ratio suadens Deum creaturas
hoc dubitare , cum Scriptura sacra ita mani- telle nccessario. Illud vero hanc est circa
feste loquatur, tribuens Deo amorem pro- partem arduum et difficile dubium, qnomodo
prium suarum creaturarum, et tribuens vo- Deus velit res alias extra se, an, scilicet, ne-
quod sit principium et causa
lmrtati divinae, cessario vel libere*, et quid in hoc philosophi
omni :m operumDei. Ex quo principio sumi- scnserint. Et videtur sane juxta naturalem
tur eliarh naturalis ratio; nam effectus Dei rationem dicendum esse, Deum bsec veile ex
sunt objecta voiuntatis ejus ; est enim Deus necessitate. Primo quia libertas in volendo
,

agens per intellectum et voluntatem; ergo non potest esse in actu sed in potentia vo-
,

et operatnr qute vult, et vult qme operatur luntatis ostensum est autem in Deo non esse
;

sed non operatur nisi res extra se ergo eas ; potentiam, sed solum actum voluntads ergo ;

vere ac proprie vult. non potest in eo esse iibertas. Major patet

19.In seipsis mdt proprie Deiis creaturas. tum ex definitione Theologorum in superio-
Ex quo inteiligitur, ita esse sentiendum et ribus declarata , liberum arbitrium esse fa-
loquendum in hac parte de voluntate sicut , cultatem vohmtatis et rationis; tum etiam
de scientia, nimirum quod sicut Deus scit ,
quia actus est determinatus ad volendum,
creaturas non tantum in seipso, sed etiam in cum sit volitio actualis; liberum autcm est,
 . ,

190 DISPUTAT. XXX. QULD DEUS SIT.

guod est indifferens ad volendum, et non vo- iendo ; ex lib. 1 Metaph., cap. 2, et lib. 12,

lendum ergo formaliter liberum non potest

;
cap. 9, et lib. 2 Physic, cap. 8 et 9, et lib. 7
esse actus, sed potentia actus autem soium ; Ethicor., cap. -4. Secundum est, Deum agere
denominabitur liber quatenus est a potentia ad extra ex necessitate naturae in boc enim ;

libera, quee potest velle et non velle. fundat suam positionem de mundi eeternitate.
21. Secunda racio. Secundo, quia alias Aut enim credidit mundum factum esse, aut
sequitur posse Deum nibil extra se velle, ni- non. Si primum, non aiia ratione potuit exi-
liilque creare aut efficere. Consequens est stimare esse eeternum, nisi quia naturali ne-
falsum; ergo. Sequela probatur, quia non est cessitate manat a Deo nam si libere factus
;

major ratio de una re quam cle alia nec de , est, unde probari potest ex eeternitate factum
tota earum collectione quam de singulis. Mi- esse ? Si autem non credidit mundum factum,
nor vero probafur, tum quia ad perfectionem fiet idem argumentum de motu cceli, quem

Dei pertinet se communicare ; binc enim D. ipse non negat, nec negare potest esse fac-
Thomas probat, quod velit alia a se ; tum tum, imo et continue fieri. Unde SPhysicor.,
etiam quia alias posset Deus omnino velle cap. 1, sic argunientatur Si primum movens :

contra suam inclinationem naturalem ; heec antea non movebat, ergo aliquid erat, quod
enim, ut supra diximus, est ad communican- ipsum a motu retardabat supponens quidem ;

dam bonitatem suam; posset autem velle om- ex necessitate naturee movere nam si esset ;

nino se non communicare ergo vellet omui- ; liberum, sine impediente potuisset solum ar-
no contra suam inclinationem. Unde confir- bitrio suo antea non movere. Unde cap. 6,
matur quia Deus non potest non velle se
,
text. 52,ex necessitate prirni motoris probat
perfectissime sed perfectius vult Deus se, si
; wternitatem mundi et motus.
non tantum sibi velit intrinseca bona sed ,

Muliiplici necessitate declarata divina libertas

extrinseca, nec solum velit se, sed etiam ali-
comprobatur
quid aliud propter se ergo ex necessitate ;

ita vult ergo non omnino libere vult ceetera

; 25. Nihilominus dicendum est evidenti ra-
omnia extra se. tione demonstrari posse, Deum velle res ex-
22. Teriia. Tertio, quia alias sequitur, tra se libere, absolute et simpliciter loquen-
Deum contingenter velle et operari ; conse- do, et oppositam sententiam, agerc scilicet
quens est falsum ; ergo. Sequela patet, quia extra se ex necessitate naturee, esse errorem,
contingens opponitur necessario, sicut et im- non solum in fide, sed etiam contra rationem
possibili, quia includit posse esse, et posse naturalem. Sed quia in bac necessitate pos-
non esseliberum autem haac includit, et op-
; sunt esse gradus, oportet eos distinguere, et
ponitur necessario si ergo Deus libere vult,
; de singulis breviter dicere. Primus' est, si
etiam contingenter vult et operatur. Gonse- quis fingat Deum ita agere extra se necessi-
quens autem esse absurdum constat, quia tate naturae, utnullo modo per intellectum et
contingentia includit imperfectionem tum , voluntatem operetur, sed mera actione tran-
quia includit potentiam, tum etiam quia \dde- seunte ab illo naturaliter dimanante, sicut ii-
tur includere casum et eventum preeter in- luminatio manat a sole. Et in hoc sensu ne-
teutionem. Atque hic adjungi possent omnia, que Aristoteles, neque ullus philosopbus qui
quee de divina immutabilitate stmt dicta, quia Deum cognoverit, ei tribuit, quod ex necessi-
non potest intelhgi, voluntatem divinam de- tate naturae agat quia omnes fatenlur Deum
;

terminarL nisi ei fiat aiiqiia reaiis additio. esse naturse intellectualis, et per intellectum
23. Quarta. Quarto, quia causa indiffe- et voluntatem operari. Dicet quis, etiamsi
rens, ut indifferens, nihil potest operari, nisi Deus habeat intellectum et voluntatem, ni-
ab alio determinetur; sed divina voluntas non hiiominus posse agere ex mera necessitate
potest ab alio determinari ergo oportet ut ex ; naturae, voluntate et intellectu nullo modo ad
se sit determinata, alias nihil posset velle vel actionem concurrentibus sed ad summum ,

operari. Major constat, qnia in terminis in- concomitanter se habentibus, cognoscendo ,

cludit repugnantiam, quod causa indifferens et volendo id quod necessario manat a natura
ex se operetur aliquid determinale. Dei sicut Theologi dicunt, Patrem eeternum
;

24. Quinta ex principiis Aristotelicis. generare Filium voluntarie cdncorniianter ,

Tandem ita Aristotelem de divina voluntate non tamen antecedenter. Sed hoc etiam claro
sensisse ex duobus ejus principiis constat. repugnat perfectioni divinoe , et effectibus
Primum est , Deum agere intelligendo et vo- ejus; nam, ut constat ex dictis in disputa-
 SECT. XVI. QUID POSSIT DE DIYINA VOLUNTATE DEMONSTRARI. 191
tione de causis, causa efficiens agens perfec- speciebus talis perfectionis, et non majoris
to modo exemplar preeconce-
agit et juxta neque minoris?Nulla certe ratio recldi potest,
ptum, finem prsecognitum et inten-
et juxta nisi quia aut aliud non potuit,aut quia noluit.
tum ergo ad perfectum moclum agendi, ne-
; Siprimum dicatur id est contra
, ejus infini-
cesse est utconcurrant intellectns et voluntas, tam virtutem et excellentiam, etcontra om-
non tantum coucomitanter, sed etiam cau- nipotentiam, ut magis ex sectione sequenti
saliter. Hic autem modus agendi tribuendus patebit. Si vero dicatursecundum, ergo non
necessario est Deo. Primo, quia in omnibus necessario vult agerequantum simpliciter po-
liabet summam perfectionem. Sccundo, quia test. Similc argumentum fieri potest inter-

est prima causa, quee non potest ab alia reci- rogando cur crearit hunc mundum, et non
pere finem sure actionis, unde necesse est ut alium, vel in hac quantitate, et non majori,
ipsa illum concipiat et sibi ipsi proponat.
, vel nunc et non antea, supposito cjuod non
Tertio, quia ob infmitam virtutem sunt etiam produxit ab eeterno, ut fides docet, et suffi-
infinita, quee agere potest ; unde virtus ejus cienter probari credimus ratione saltem ,

est universalissima, et indifferens ad multa, quoad motum cceli et snccessiones genera-

,

quce non potest ab extrinseco agente, vel tionum, utin superioribus attigimus. Nam ho-
materia determinari, quia neque habet agens rum omnium similium ratio reddi non po-
et
superius, neque indiget materia ad primam test, si Deus ex necessitate operatur secun-
actionem suam ; ergo solum potest determi- dum totam potentiam suam, nisi ponendo il-
nari ab exemplari prseconcepto, adjuncta vo- lam potentiam limitatam et finitam quoad
luntate, seu ;intentione finis ; ergo est evi- effectus sibi possibiles, tam in multitudine
dens hunc modum necessitatis non babere quam in magnitudine, et aliis circumstan-
locum in Deo. tiis.

26. Deus modo non agit quantum potest. 28. Tertio, argumentari possumus ex con-
Secundus modus, qui adrem preesentem ma- tingentia effectuum, quia si Deus ageret ex

gis spectat, cst, supposito quod Deus operetur necessitate naturae illo moclo, nulli essent in

per intellectum voluntatem

et si voluntas , universo effectus contingentes; quod non so-
ejus existimetur natura sua determinata ad lum estcontra fidem, sed etiam contra veram
volendum res ad extra, seu effectionem ea- philosophiam , ipsumque Aristotelem , ut in
rum. Qu83 necessitas adbuc potest duobus superioribus visum Sequela vero proba-
est.
modis excogitari unus est, si illa determi-
: tur, quia si prima causa ex necessitate age-
natio sit absoluta ad volendum agere quan- ret, quantum posset, nulla causa secunda ei
tum simpliciter potest sine ulla limitatione. posset resistere; ergo tanta necessitate mo-
Et bic modus facile etiam potest impugnari veretur, quanta prima causa moveret
atque ;

ex supra dictis repugnat enim aperte cum

; ita absoluta necessitate unum ex alio seque-
infinitate Dei intensiva, tam in suo esse quam retur, de qua re in superioribus clictum est,
in virtute agendimovendi. Quia impossi-
et disput. 22.
bile est ut virtus infinita agat secundura to- 29. Tertio ergo modo intelligi potest, quod
tam virtutem suam, et secuudum uldmum Deus agat aut velit ex necessitate naturee,
potentiee suce. Quod probari potest primo ar- non absolute et simpliciter, respectu potentne
gumento Aristotelis, sumpto ex motu locali, suce, id est, necessario volendo agere quan-
cpiia si primus motor habens infinilam virtu- tum potest, vel infmite applicando infinitam
tem, naturaliter ageret quantum simpliciter virtutem suam ad agendum sed duntaxat ;

potcst, moveret in non tempore. Propter agere exnecessitate juxta finern apprehensum,
quam rationem mulii existimant, non potuisse vel juxta capacitatem naturalem subjectl aut
Aristotelem existimare Deum agere ex ne-
, materiee circa quam operatur. Ut, verbi gra-
cessitate naturee, cum alioqui posuerit ipsum dicamus Deum ex necessitate movere
tia, si

habere virtutem motivam infmitam, quia alias
involveret contradictionem in dictis suis.
27. Secundo, potest simile argumentum
fieri ex omnibus fere effectibus divinee virtu-
tis, maxime ex his quos immediate et per
seipsum facit, quia si Dcus creavit Angelos,
verbi gratia, cur creavit illos in tali multitu-
dine, et non majori nec minori ? aut cur in
coelum tanta velocitate, et non majori, non
quiaabsolute non possit velocius movere, aut
majorem iraprimere iinpulsum, secl quia ap-
prehendithanc velocitatem esse convenientem
mundo, et necessitate natura; id opera-
ccelo et
tur,quod necessitas finis exigit, et sic cle aliis.
Atque in hunc modum aliqui interpreSantur
Aristotelissententiam, utSoncin., 12Metaph.,
 ,

,]92 DiSPUTAT. XXX. QriD HETIS ?IT.

u. 39 et 41 Est tamen non rrtinus erronea in

.
et pc-rfectissima. Quod in objecto creato clici

fide quampreecedens, quanquam nonnulli Ga- non polest, quia nulla mnjor necessitas repe-
tholici in eam inadvertenter incidant, ut sta- ritur in bis Angelis, quam in aliis possibi-

tim declarabo. Est etiam contra rationem na- libus.

turalem. primo, quia si divina potentia non 3! Atque hinc sumitur tertia ratio, et ma-
.

est limitata ad definitum offeeium, verbi gra- xime a priori, quianullumbonum extra Deum
!ia, ad banc moius velocitatem, ncque volun- cognoscitur ab ipso, ut necessarium, vel ad
tas divina natnra sua potest esse terminata suum esse, vel ad suam felicitatem,. vel ad
ad voiendam iilam ex necessitate. et non mo- suam consummatam perfectionem ergo ; vo-
jorem, neqne minorem. Cur enim, aut unde luntas ejus nullo modo determinatur necessa-
talem determinationem babet? Dices, habere rio ad volendum aliquod ex his bonis. Anie-
illam ex fme, verbi graiia, quia ialis motus ceclens constat exdictisin superioribns ; ideo
expedit ad bonum universi, quod Deus infen- enim probavimus Deum esse bonum sibi suf-
dit. Sed contra, nam de boc ipso fine inqui- ficiens nullamque veram perfectionem illi
,

ram,cur voluuias divina sit determinata ad accrescere, ex hoc quod velit creaturas. Con-
volendum ex necessitate boc universum, et sequentiaautem probalur, quia motusvolun-
bonutn ejus cum potentia Dei non sit ad
,
tatis sequitur rationem , et ideo necessario
boc iimitata, sed possit aliud universum, vel non amat, nisi necessaiiumbonum; quamob-
simile, vel perfectius eiiicere. Deinde, in boc rern dici solet, ex indiiferentia judicii oriri
eodem universo posset divina sapientia alios libej-iatem voluntatis , ex indifferentia (in-

modos invenire componendi motus ccelorum quam) objectiva enim uno verbo recte
; ita

cum majori vel minori velocitate, ex qua con- exponitur, ici est, ex eo quod objectum vo-
surgeret proportio a-que utilis ad conservatio- lendum, indifferens, seu non necessarium ju-
nem universi, ac est illa quee nunc in ccelis dicatur. Unde etiam intelligifur (quod maxi-
reperitur; est igitur ilie modns determina- mehanc veritatem confirmat), libertatem cir-

tionis divinse prorsus irrationalis. An vero sit ca talia ad magnam perfectionem

objecia
sufiiciens ad intentionem Aristotelis, infra pertinere, quia posse unumquodque amare
ostendam. juxta mensuram, vei proportionem suaR"bo-
30. Seeundo, repugnat etiam divinse per- niiatis, magna est perfectio ; sicut ergo ne-
fectioni, nam ex iila positione sequitur Deum cessario amare necessarium bonum magna
non tam velle et operari ex rationali volun- perfectio est, ita bonum non necessarium non

quam veluti naturali instinctu qua? est

tate, ; necessario amare, sed pro judicio rationis et
magna imperfectio, multum accedens ad im- dominio libertatis. maxima perfectio est non ;

perfeetionem brutorum, et a perfectione in- potest ergo Deo denegari. Eo vel maximequod
tellectualis natura? declinans. Declaratur se- creaturEe inteilectualcs hac fruuntur libertate
quela nam Deus est potens ad producendos
: etperfectione, quee licet in eis habeat aliquas
bos Angelos, et innumeros alios, et iicetnon imperfectiones adjuncias, non sunt tamen de
necessario determinetur, ut velit creare om- ratione libertatis ut sic non potest ergo ta- ;

riesj quos poiest, nihilominus ex naturali ne- lis Deo denegari. A quo enim illain
perfectio
cessitate determinatur, tum ut jndicet bos participarenl creaturfe, si Deus illa careret
sibi esse creandos, et non alios, et ut veiit ut supra argumentabamur ? Et e converso
bos et non autem determi-
alios creare; ha?.c nulla creatura rationalis habetillam natura-
natio non aliqua a Deo
oriatur ex raiione lem detcrminationem ad volendum aliquod
cognita quae illum ex necessiiate movere
,
objcctum ex iis, qua? ex se necessaria non
possit nam, sicut cognoscit creationein ho-
: sunt, sed vel a?que amabilia, si considerentur
rum esse sibi possibilem, ita et aliorum ; et ut fines, vel a>que eligibilia , si consideren--
sicut in his manifestat bonitatem suam, ita tur ut media cur ergo tribuetur Deo talis cle-
;

faceret in aliis, et fortasse perfectius, si illi terminatio, cum ad perfectionem non spec-
essent perfectiores ergo illa determinatio
; tet ?

non potest reduci, nisi in aliquem veluti na-

turalem instinctuni divinae naturce. Nec in
bocest smnle de determinatione ad se aman-
w 32. Necessitas ex immutaMUtate ovta di-
Quarta necessitas
voluntati convenit.
adjungi potest, qusc dicitur immutabilitatis ,

dum, quia illa rcvera fundaiur in objecti di- qua? revera non est necessitas absoluta, sed
gnitate, etnecessitate ab ipso Dco cognita, et secundum quid, seilieet, ex suppositione, et
ideo ita est naiuralis, ut sit etiam rationalis luec necessario admiiti debei iu voluntate di-
 ,
;

SECT. XVI. QUID POSSIT DE DIVINA VOLUNTATE DEMONSTRARI. Ii'3

viua, ut ostensum est. H(pc

in superioribus tempore, et secundum idem, qnia talis po-
vero necessitas non repugnat libertati, inio tentia ad mutationem; simpliciter ta-
esset
iutrinsece includit vel supponit usum ejns meu potest in sua aeternitate nolie quod vult,
nam in eo quocl Deus semel libere decrevit in sensu(ut aiunt) diviso, quod nos per pree-
immutabilis permanet. Dices, pugnare im- teritum melius explicamus, potuisse, scilicet,
mutabilitatem cum libertate, quia cum im- nolle quod vult* et hoc satis est ad perfec-
mutabilitas sit perpetua, nunquam relinquit tam iibertatem. Ex his ergo (ut existimo) sa-
usum Respondeo breviter, usum
libertatis. tis demonstratum est Deum habere liberta-
libertatis in Deo unicum, seu sernel tantum teminvoiendo quv extra ipsum sunt, liberta-
esse, nimirum in aeternitate ipsa, in qua simul tem (inquam) tam quoad exercitium, quia ,

de omnibus extra se deliberat, et in eo quod scilicet, potest ea velle aut non velle, quam

semel libere decrevit perpetuo permanet. ,

quoad specificationem, quia potest velle et
Negatur ergo sequela, quia cum hoc usu non nolle, seu velle hoc aut oppositum ejus, quod
repuguat immutabilitas, nam tam perpetuus in sequente assertione amplius declarabi-
est hic usus , sicut ipsa immutabilitas , et mus.
quamvis simul duratione sint, ipsa lamen de-
terminatio libera ordine rationis antecedit
Sohuntur difficultates coiitra divinam Mber-
,

ct ipsam determinationem liberam antecedit tateni supra positce.

eodem rationis ordine indifferentia volunta- 34. Ad primum argumentum in principio

tis, seu potius volitionis divinse. Potestque dubitationis factum, responsio sumenda est
declarari luec necessitas juxta illud Aristote- ex supra de divina immutabilitate. Li-
dictis
lis dictum : Quocl est, quando est, necesse est bertas enim creata formaliter esse non po-
esse. Quod etiamin actu hbero voluntatis nos- test, nisi in potentia voiuntatis tanquam in
trae verum est nos enim non solum sumus
; principio efficiente proximo, a quo actus de-
liberi antequam velimus, sed etiam cum vo- nomiuatur liber. Lt de hoc libero arbitrio
lumus, et actus, quo volumus, simul est iiber creato, imo et peculiariter de humano, dari
simpliciter, et necessarius ex suppositione solet illa detinitio, quod sit facullas vohmta-
prius autem natura vel ratione fit, aut est, tis et rationis. At vero in libero arbitrio in-
quam illam necessitatem habere intelliga- creato libertas est non in potentia, sed in ac-
tur, et prius ratione vel natura, quam taiis tu, quia indifferentia ejus non est in ordine
actus fiat , intelligitur voluntas pro eodem ad actus, sed immediate ad objecta secunda-
instante indifferens ad illum faciendum ;
quod ria, respectu quorum non est actus ille de-
autem in nobis est instans, est in Deo ipsa terminatus ad volendum, sed solum respec-
quod in nostro actu est neces-
eeternitas, et tu sui primarii objecti, quod est divina boni-
sitasex suppositione pro illo instanti, pro quo tas, circa quam in se, et propter se amandam,
esse supponitur, est in Deo necessitas immu- necessario habet actus ille totam entitatem
tabilitatis pro sua eeternitate. suam, et per eamdem potest reliqua objecta
33. Objectioni satisfit ergo jam Dices : amare, vel non amare sine augmento, vel di
nunc Deus nihil vult libere, aut saltem non minutione entitatis sme, et in hoc consistit
est liber ad nolendum quod voluit. Respon- libertas ejus, admirabilis quidem, sed vera.
detur ad priorem partem, negando absolute
sequelam, si de ipso secundum se loquamur;
An salteni in communi Devs velit necessario
aliquid extra se.
nam in eo secundum se non est proprie vo-
luisse, sed velle, et in sua seternitate simpli- 35. In secundo argumento petitur, an vo-
citer libere vult, et eadem libertate perpetua luntas Dei non solum sit libera ad volendum
permanet in eodem decreto si tamen per ; quodlibetbonum creatum in particulari, sed
comparationem ad nostrum tempus loqua- etiam in communi, ita ut non solum deter-
mur, verum est, necessario nunc velle quod minate ac distributive nullum necessario ve-
prius voluit ; tamen illa necessitas est tantum sed etiam confuse et collective. Videntur
lit,

cx suppositione, qua% ut diximus, non repu- enim rationes in illo arguroento insinualee
gnat libevtati. Unde ad alteram partem con- probare, quod, licet Deus possit nolle hanc
ceditursequela in sensucomposito, quem proe vel illam creaturam, et sic de singulis deter-
se fert ; nam
revera in Deo non est potentia, minate , non potuerit omnino
nihilominus
ut nolit quod voluit, ex suppositione quod vo- creaturas nolie ab earum productione
, et
luit, et loquendo de eodem objecto pro eodem perpetuo abstinere, quia videtur hoc valde
XXVI. 43
 ; ,

4 9i DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

repugnans bonitati ejus. Et aliunde non est dere in Deo, sed supponere, ac provenire ex
necessariurn ad libertatem ejus ; nam heec maxima perfectione, et hoc moclo exponen-
satis salvatur, si Deus nullam creaturam de -
dum est cum dicitur, ad perfectionem Dei
,

terminate sumptam necessario velit. Nihilo- pertinere se communicare, ut latius, art. I

minus, si loquamur de voluntate efficaci, qua de Incarnatione, dixi. Ad secundam impro-
Deus vult aliquid extra se producere, dicen- bationem respondetur quod etiamsi Deus
,

dum est, non solum esse liberum Deo velle nihil extra se vellet,uon ideo proprie agwet
quamlibet creaturam sed simpliciter velle
, contra inclinationem suam sed solum non ,

creaturam, seu communicare se ad extra ;

ageret secundum aliqualem inclinationem
ideoque potuisse nibil omnino creatum velle suam quod nullum est inconveniens quia
, ,

producere. Ratio est, quia bonum creatum illa inclinatio non est ad bonum ipsius Dei,

sive absolute et simpliciter, sive in particu- sed aliorum, et quia non inclinat. nisi cum
lari sumatur, est bonum distinctum a Deo et subordinatione (ut sic dicam) ad rationem et
illi minime necessarium, vel ad suum esse, voluntatem. Neque propterea frustraretur illa
vel ad suam beatitudinem aut perfectionem naturalis inclinatio Dei ad se communican-
ergo quacumque ratione bonum creatum
,
dum, quia tunc proprie aliqua inclinatio frus-
sumatur, non est objectum necessario deter- trari dicitur, quando caret actu, velperfectione
minans divinam voluntatem ad sui dilectio- sibi debita; bonum autem divinum etiamsi
nem. Et contirmatur primo, quia alias Deus aliis extra se non communicetur, non caret
non esset bonum sibi sufficiens, sedindigeret statu, perfectione, aut actione sibi debita, sed
consortio boni creati, seu communicatione solum actione consentanea
sibi possibiii, et
bonitatis suee cumcreatura saltem confuse et suce bonitati. Ad tertiam improbationem, seu
indistincte sumpta hoc autem non minus re-
; confirmationem negatur Deum perfectius
, ,

pugnat Deo, quam quod aliqua creatura in velle se, cum vult se esse, et communicare
particulari indigeat. Confirmatur secundo ,
creaturis, quam cum solum vult se esse; quia
quia, quando eiectio cujuslibet medii in par- idem omnino est actus, quo utroque.modo
ticulari est libera^ non est necessarium velle se vult, et idem omnino bonum in se habet
aliquod eorum confuse et indistincte, nisi in utroque modo se volendo solumque ponit ;

tentio finis necessario preesupponatur ; si er- in creaturis aliquod bonum, quando vult se
go Deo est libera electio cujuslibet creatura?, communicare illis, seu esse fmis illaruni
non vero absolute est liberum velle aiiquid quod non poneret, si tantuni se absolute vel-
creatum, supponenda erit in Deo intentio ali- let. Et hoc ipsum est quod aliis verbis dici

cujus finis necessaria, quee necessitatem infe

solct, Deum necessario se amare perfectissime
rat volendi aliquam creaturam, saltem in confu- intensive, non vero extensive qnanquam heec ;

so; nulla autem Deo fingi po-

talis intentio in verba minus propria mihi videantur, et sano
test, quia perfectissime potest amare bonita- modo interpretanda de extensione pure ob-
tem suam mhil extra se intendendo. Unde non vero de entitativa et
jectiva et causali,
Deus ad finem (si ita loqui licet) sibi necessa- formali in ipsomet actu Dei ut Cajetanus et ,

rium nullis indiget mediis, nec determinate, alii intendisse videntur , eum quibus satis in
nec confuse sumptis, quia Deus non babet superioribus disputatum est. Extensio enim
causam finalem, et consequenter nec finem objectiva aut causalis nullam rem addit ipsi
sibi necessarium, quem per media consequi Deo, sed creaturee, in quam iniluit, et ad
oporteat; quia naturaliter ac per se habet ul- quam libere terminatur actus necessarius
timam perfectionem suam; ergo intentio cu- Dei propter hanc autem extensionem non
;

juslibet alterius finis per media consequendi potest dici perfectior actus Dei, etiam exten-
est sibi libera ergo volitio mediorum, tam
; sive, cum perfectio ejus nullo modo crescat
determinate quam confuse sumpta, est sibi aut multiplicetur.
libera, et non necessaria.
Communicare se creaturis cm in Deo
36.
An Deus necessario amet creaturas
aliquam dicat perfectionem. Ad secundum possibiles.

argumentum conceditur sequela, quee

igitur 37. Dices : Deus, comprehendendo se, ne-
Ad primam autem
sufficienter ibi probatur. cessario cognoscit creaiuras, etiamsi creatu-
improbationem consequentis jam supra res- rarum cognitio nullam ilii perfectionem ad-
ponsum est, communicare se actu oreaturis dat ergo similiter Deus, amando se, neces-
;

nallam formalem perfectionem dicere aut ad* sario amat creaiuras, quia non minus com-
 ;

SECT. XVI. QUID POSSIT DE DIVINA VOLUNTATE DEMONSTRARI. 195

prehensive amat seDeusquam se cognoscat. potentialitate, quia non semper potest esse
Hanc difficultatem attingit D. Thomas, 1 p., in actu ultimo, et ideo indiget aliquo alio
queest. 19, art. 3, ad 6, et constituit differen- motore, a quo de actu primo in secundum
tiam inter scientiam et voluntatem, quod vo- reducatur, vel ex consideratione unius ob-
luntas fertur ad res in seipsis ; intellectus ve- jecti ad considerationem alterins transfera-
ro fertur ad res prout sunt in Deo. Res au- tur ; hae autem imperfectiones non habent
tem creatre vel creabiies habentnecessarium locum in Deo, et ideo scientia ejus
necessa-
esse, prout in Deo sunt, non vero prout sunt rio repra?sentat quidquid reprresentabile est.
in seipsis. Quas responsio valde ditficilis est, Ratio autem magis a priori hujus discriminis
ut ex dicendis constabit, ex quibus fortasse est, quia voluntas Dei, prout versatur circa

aliquo modo exphcabitur. Possnnt itaque creaturas existentes, est primaria et radicalis
comparari scientia et voluntas divina, primo causa illarum, et ideo dicitur terminari ad
ad creaturas, prout existentes in aliqua diffe- illas in seipsis, id est, ut eis benefaciat, et
rentia temporis et sic de utraque verum
; autemnon potest
in se existentes efficiat; hoc
est, quod terminatur ad creaturas in seipsis esse necessarium Deo, quia ad ejus commo-
nam, sicut Deus vult creaturas esse in se, ita dum et perfectionem non refert. Scientiaau-
etiam intuetur illas in se existentes, et de tem visionis, de qua nunc agimus, quamvis
utraque etiam in alio sensu verum est, quod intueatur res proutin seipsissunt, tamen non
Deus scit et vult creaturas in seipso, ut in est causa illarum, nec confert illis ut in se
superioribus explicatum est. Quo fit ut, sicut sint, sed solum intuetur illas ex vi illius

simpliciler necessarium divinam vo- non est eminentiee et perfectionis, qua illas iu se
luntatem hoc modo terminari ad creaturas, continet, quod pertinet ad perfectionem Dei
ita neque in scientia est simpliciter heec ne- in se, et non ad perfectionem creaturse.
cessitas,sed solumex suppositione, quod sint 38. Amorem simplicis complacentuc neces-*
a Deo volila?, seu quod futuree sint in aliqua sarium in Deo erga creaturas possibiles aliqui
differentia temporis. Et in boc est clifferentia asserunt.
Secundo comparari possunt
,

inter voluntatem et scientiam nam voluntas ; scientia et voluntasDei ad creaturas, tantum

creaturarum existentium est in se formaliter ut possibiles. Et hoc modo nonnulli Theolo-
libera quoad talem deternhnationem, et non gi admittunt illationem, et paritatem rationis
resultat necessario ex aliqua priori supposi- quoad aliquem amorem, qui versari potest
tione scientia autem divina, etiam prout
; circa creaturas possibiles, ut possibiles sunt.
terminatur ad creaturas existentes, non est Dupliciter enim versari potest divina volun-
in se formaliter libera, sed necessario con- tas circa creaturas possibiles. Uno modo ef-
venit Deo, supposita futura existentia talis ficaciter, volendo eas creare; et hic amor
objecti ex quo fit ut omne objectum sci-
; jam non terminatur ad ihas simpliciter ut
bile, etiam creatuni, necessario sciatur a possibiles, sed ut existentes : et cte illo pro-
Deo ; non autem omne diligibile, necessa- cedunt, quee in priori membro diximus. Alio
rio diligatur. Ratio autem hujus discrirui- autem modo potest versari voluntas divina
nis propria est, quia voluntas est formaliter circa creaturas possibiles per quamdam sim-
libera, scientia vero non est formaliter libera; plicem complacentiam in essentiis earum,
nam inde fit ut scieniia naturaliteraenecessa- quatenus cognoscimus habere tantam ac ta-
rio repreesentet quidquid reprassentabile aut lem perfectionem possibilem et qaoad hunc ;

scibiie est;voluntasvero nonnecessarioamet effectum concedunt, quod sicut Deus cognos-

quiclquid amabile est. Pertinet autem heec cendo se, necessario cognoscit creaturas ut
libertas ad perfectionem in voluntate circa possibiies, ita amando se, necessario com-
bona qua? non sunt necessaria diligenti, ut placet in creaturis, ut possibilibus. Nam hic
supra declaratum est ; in intellectu vero li- amor nonest causa efficax creaturarum, nec
bertasassensus vel cognitionis nunquampro- tendit ad illas in se, id est, ut illis det esse,
venit ex perfectione ; nam si intelligatur ta- et ideo cessant differentice assignatee in priori
lis libertas quoad specificationem actus, pro- membro, et cogit similitudo rationis inter
venit ex obscuritate aliqua; nam in evidente scientiam et amorem.
coguitione non habet locum talis libertas, negant. Aliis non placet admit-
39. Alii
quia ubi intervenit evidentia, non potest in- tere inDeo ullum amorem simpliciter neces-
tellectus dissentire. Libertas autem quoad sarium, etiam per rnodum simplicis affectus,
exercitium in intellectu creato provenit ex circa creaturas, etiam ut possibile?. Quia

196 DISPUTAT. XXX. QtJlD DEIS SH\
amare creaturas quocumque modo, neque est
necessarium acl perfectionem Dei, alias Deus
indigeret aliquo modo creaturis neque est ;
necessario consequens ad aliquam divinam
perfectionem, quia, sicut divina bonitas est
omnino independens a creaturis, etiam ut
possibilibus, ita potest Deusillamamare.etin
iUa prseeise complacere, etiamsi nullum affec-
tum habeat circa tales creaturas. Et confir-
matur, quia liberum arbitrium creatumnihil
necessario amat nisi Deum, et fortasse etiam
seipsum, alias vero creaturas nullo modo ne-
cessario amat, neque amore efficaci, neque
complacentioe, quod etiam in Beatis videnti-
bus et amantibus Deum verum est. Nam,
cet fortasse, viso Deo, necessario videant in
eo aliquas creaturas, non tamen, diligendo
Deum necessario amant creaturas etiam
, et sic nihil
amore coinplacentise. Et ratio est, quia crea-
tureenon sunt summum bonum, quantumvis
in summo bono videantur; voluntas autem
solum fertur necessario in summum bonum,
et in suum esse quasi consequenter et pro-
pter summum bonum, quatenus est
mentum sine quo non posset frui summo bono;
cum aliis vero creaturis non habet necessa-
riam connexionern, et ideo illas nonnecessa-
rio diligit, nec in eis complacet. Multo ergo
minus potest Deus habere aliquem necessa-
rium affcctum, qui ad creaturas vere termi-
netur.
40. Addunt etiam aliqui, hanc complacen-
tiam, quse non includat affectum ad actua-
lem existentiam ipsius boni cogniti, vel esse
fictam, vel non pertinere ad voluntatem, sed
ad intellectum. Nihil enim aliud essevidetur
quam judicium, quo aliquis approbat talem
rei naturam aut essentiam, quam cognoscit
si autem ex hoc judicio non sequitur aliquis
affectus quo voluntas velit illam rem esse, et
habere talem perfectionem , nullus verus
amor intelligi potest, qui appelletur compla-
tali re. Quod ex his quse
centia voluntatis in
in nobis experimur confirmari potest. Nun-
quam enim aliquid amamus aut volumus nisi
in ordine ad existentiam ejus, sive appeta-
mus rem ut in nobis sit, et nos perficiat, sive
ut in se sit, suamque perfectionem habeat.
Quod quidem in amore efficaci est evidentis-
simum; idem vero intelligere licet in sim-
plici affectu, qui dupliciter in nobis intelligi-
tur. Primo, per actum inefficacem, quem per
voluntatem conditionatam explicamus, scili-
cet, Vellem hoc bonum si fieri posset aut si
nou essetlale impedimentum, qui affectus est
;
clarum desiderium rei in ordine ad existen-
tiam ejus, quamvis non sit efficax et absolu-
tum. Alter modus hujus simphcis affectus est
per compiacentiam in re pulchra aut bona abs-
que ulio desiderio habendi illam, ut quando
quis complacet in pulchra imagine visa, aut
in rosa, autin Dei bonitate contemplata. Et ta-
complacentia essenonpotestnisiveidelec-
lis
qusedam de proprio actu circa tale ob-
tatio
jectum. Delectat enim nos pulcher aspectus,
quia ipsemet actus circa tale objectum est
consentaneus nostrfe naturse et illam delec- ;
tationem vocamus simplicem complacentiam,
quee sine dubio est de illo objecto seu aspec-
li- tu ejus ut existente in nobis. Vel potest esse
illa complacentia per modum benevolentise
ipsius objecti, seu rei visse et contemplatse ;
aliud est quam velle, vel gau-
dcre, quod res illa habeat illam pulchritudi-
nem aut bonitatem, quam in illa conspicimus,
aut consideramus, et ita etiam hic affectus
fertur ad bonitatem in ordine acl esse ejus.
Sic igitur in Deo non intelbgitur actus volun-
funda- tatis, qui sit verus amor ad creaturam, nisi in
ordine ad actualem existentiam ejus. Et quia
nulla res habere potest perfectionem actu
existentem nisi ex voluntate Dei ideo eas ,
solas creaturas dicitur amare Deus, quibus
vult dareesse etsi absoluta voluntate (quam
;
consequentem vocant) id velit, dicitur amare
efficaciter si autem id tantum velit simplici
;
affectu, seu conditionato (quem anteceden-
tem voluntatem vocant) amor de se est in- ,
efficax; tamen uterque eo modo quo est, est
de actuali existentia rei, et ideo est liber in
Deo ergo circa creaturas possibiles, qua? per
;
voluntatem divinam nullo modo ordinantur
ad existentiarn non potest intelligi aliquis
,
verus amor, qui dicatur simplex complacen-
tia. Denique ob hanc causam multi phil^so-
phi et Theologi, prsesertim qui D. Thqmaa
doctrinam sequuntur, hancdifferentiam cons-
tituunt inter intellectum et voluntatem, quod
intellectus versaturcirca quidditatem rei prse-
scindendo illam ab actuali existenlia; volm:-
tas vero semper tendit in bonum in ordine
ad esse actuale, ut patet ex D. Thoma_, 1 p.,
queest. 82 art. 3
, ergo juxta hanc doctri-
;
nam non potest intelligi verus actus volunta-
tis divinse circa essentias rerum possibilium,
quas nullo modo ordinat ad esse.
41. Secunda sententia probabilis judicatur.
Juxta hanc ergo sententiam, quae satis
, probabilis est, constituenda est differentia in-
ter scientiam simplicis intelligentiee et amo-
 ;

SEGT. XVI. QUID POSSIT DE DIVINA VOLUNTATE DEMONSTRARI. 497

reni Dei necessarium, quod Deus per illam quiparat amorem cognitioni creaturarum, ut
scientiam necessario comprehendit creaturas possibilium. In quo non omnino nobis placet;
possibiles, quia comprehendit suam infinitam nam per scientiam vere cognoscuntur naturse
perfectionem et potentiam, cum qua creatu- creabiles, ut sunt entia essentialiter ab ipso
rae habent necessariam connexionem in esse distincta ; et ita terminative sciuntur in se, et
possibili, et consequenter in esse scibili seu secundum suum esse essentise absolutum ; at
intelligibili, quia connexio effectus ut possi- yero per amorem dictum revera non amantur
bilis cum potentia est omnino necessaria ; et in se, sed solum in eo esse quod habent in
ideo comprehensa potentia, quse sua sola vir- omnipotentia Dei, a quo denominantur possi-
tute eminenter continet totum effectum, com- biles, quia non amatur in se, nisi quod ordi-

prehenditur effectus ut possibilis , etiamsi natur, ut in se et in proprio esse habeat ali-

nunquam ^it futurus ;nam, utdixi, intellectus quod bonum ; scitur autem in se etiam, quod
ex se prtescindit ab actuali existentia. At vero pra>scinditur ab omni suo actuali esse sem- ;

amor Dei, quantumvis perfectus, non habet per ergo intercedit differentia inter scientiam
necessariam connexionem cum amore creatu- et amorem, ob quam potest Deus perfectis-
rarum, quia actuale esse creatura? non habet sime se amare, non amando proprie creatu-
necessariam connexionem cum bonitate Dei ras in seipsis.
amor autem non est sine ordine ad actuale
esse. Et hanc differentiam intendere videtur
An Beus contingenter velit.

D. Thom., citato loco cum dixit, scientiam

,
43. Tertium
argumentumtangitcontrover-
versari circa creaturas, ut sunt in Deo, amo- siatn inter Scotum
et Thomistas, an effectus
rem vero circa eas prout sunt in seipsis. Et procedentes ex libera vohmtate Dei, dicendi
eamdem tradunt frequentius commentatores sint contingentes, necne. Nam Scotus ita lo-
ejus, 1 p., q. 3i, a. 3, cum contra Scotum quitur in 1, dist. 38 et 39, quem Gabriel,
aiunt, Veibmru divinum procedere ex cogni- Palacios et alii imitantur nec discordat Ca-
;

tione creaturaruni possibilium, quae necessa- preolus ibi, dist. 38, quaest. 2, adargum. Au-
ria est, Spiritumsanctum vero non proce- reoli cont. 2 et 3 conclus. Aliis vero Thomis-
dere ex amore creaturarum, quia nullus est tis non placet hic loquencli modus, ut constat
necessarius. ex Cajetano, prima parte, qua^st. d9, articulo
42 . Prioris sententice modus exp Uca ndi pro- octavo; Ferrar., 1 contraGent., 67 et 70, et
babilis. Quod si quis ita priorem senten- insinuat etiam Capreol., supra, art. 1 etha- ;

tiam interpretetur, quod Deus amando om- bent fundamentum in D. Thoma, in 1, dist.
nipotentiam suam, necessario amat et gaudet 43, qusest. 2, art. 1, ad 4. Ego vero existimo
quod creaturte sint possibiles quia non po- ,
qusestioneni esse de nomine nam si contin-
;

test ipse esse omnipotens, quin creaturre sint
possibiles et hunc vocet simplicem amorem
, dam, quam effectus habet in ordine ad suam
creaturarum possibilium, nihil dicet impro-
babile, sed reipsa verissimum. Ille tamen
amor non est sine aliquo respectu ad esse
existentiffi, non quidem ipsarum creaturarum,
sed omnipotentise ipsius Dei; amatur enim
possibilitas creaturarum solum quatenus eon-
nexa est cum actuali existentia omnipotentiae
Dei; et ideo necessario amantur ut possibi-
les, quia necessario amatur omnipotentia
Dei.Tamen, si vere acproprie Joquamur, hic
amor non tam est creaturarum, quam omni-
potentise Dei, quia nullum actuale bonum
amat creaturis, sed solum Deo. Et hoc sensus
gentia solum significet indifferentiam qnam-
causam, in quantum ex vi ejus potest esse et
non esse, sic non est dubium quin tales ef-
fectus sint contingentes, quia hoc nihil aliud
est quain non esse simphciter necessarios.
Constat enim voluntatem divinam, etsi in se
quoad suum esse necessaria sit, non tamen in
ratione causse, quia non habet necessariam
habitudinem ad objecta secundaria, ut recte
D. Thomas notavit, 1 part., q. 19, art. 3, ad
4, 5 et 6. Si autcm contingentia praeter in-
ditferentiam includit aliquam imperfectionem
ex his qua3 in argumento notantur, sic cla-
rum est non esse de ratione causse libera; et ;

dixisse videtur Cajet., 1 part., q. 34, art. 3, ideo non sequi Deum esse causam contingen-
Deum necessario amare creaturas ut sunt in tem, etiamsi libera sit. Atque hoc modo D.
ipso,non vero ut sunt in seipsis, quia utsunt Thomas, in 1, dist. 43, q. 2, art. 1, ad 4, di-
in Deo non habent aliud bonum nec aliud cit No?i est dicendtcm voluntatem Dei esse
:

esse nisi Dei ut vero sunt in seipsis, habent

; contingentem, aut operationem ipsius, quia
esse distinctum. Et propter hanc causam re- contingenlia mutabilitatem importat qnce ,
m
 , ,

~
198 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SiT.
Dio nullaest. Atque liic modus loquendi cau- ficieniem ei efficacem, sive illa appelletur
tior est, quamvis inter hojnines doctos sa^pe quoad specificationem, hsec quoad exercitium,
soleant eifectus eontingentes appellari pro- sive ad quodlibet ex his membris illo?. dua?
pter solam indiffereniiam causa?. Reliqua, voces applicentur, ut facile fieri potest. Igitur
qua3 in illo argumento tanguntur de immu- determinationem sufficientem appello, iilam
tabititate, et quomodo possit esse determina- motionem meiaphoricam, qua? de sese suf-
tio libera sine additione rea]i,insuperioribus ciens est ut ratione illius voluntas ad talem
sufficienter tractata sunt in attributo immu- actum deierminetur ; determinatio autem
tabititatis. efficax erit illa motio, qua posita ita deter-
minatur voluntas ad actum, ut fieri nullo
A quo determinetur lihera volunias Dei.
modo possit, quin, posita tali motione, talis

Aliquorum sententia.
44. In quario ar- determinatio in voluntate sequatur. Priori
gumento laiissima inculcaiur materia de de- modo verissimum est, iniellectum divinurn
terminatione causa? libera?; sed ea res, quod determinare voluntatem divinam, etiamcirca
attinet ad causas creatas, supra, disputat. 19 objecta creata, quiaillapioponit, et sufficien-
et 22 tractata est. Quod vero pertinet ad di-
, tes rationes convenientia? et bonitatis, ob
vinam voluntatem, non desunt, qui in ea quas determinetur voluntas, vel determinari
etiam quserant aliquod determinans, saltem possit ad talia objecta volenda ac denique, ;

ratione distinctum ab ipsa, propterillud axio-
ma, quod causa indifferens, ut sic, nihil po-
test determinate velle aut operari. Et quia
hoc determinans non potest esse exiraDeurn,
quia esset imperfectio, aiunt, divinam vo-
iuntatem determinari ab intellectu praciice
judicante quid velle conveniat. Ita sentitGa-
preol., in 1, disiinct. 45, qua?st. 1, art. 2,
argum. Aureoli cont. 3 concl., et Ferrar.,
1 cont. Gent., c. ubi D.
82, Thomas, sol-
vens quartam objectionem , ita loquitur
dieens, divinam voluntatem detenninari ab
intellectu proponente bonum quod ipsa ve-
lit.Verumtamen, ne in a?quivoco laboremus,
supponendumest, duplex determinans solere
disiinguiin voluntate. Unum, quoad specifi-
cationem actus aiiud, quoad exercitium de
; ;
priori hic nulla difficultas est, neque in ar-
gumento facto quicquam de illo inquiritur,
quia voliiio divina non sumit speciem suam
ab objectis creaiis, sed ex se, et ex sua bo-
nitate talis est, ut recte notavit Ferrar.. su-
pra, ubi in hoc sensu negat dici posse
jecta creata, vel intelledumproponentem il-
la, determinare voluntatem divinam quoad
speciem actus, sed solum quatenus termi-
nant, seu sunt materialia objecta secundaria,
circa quae divinum velle, ut liberum, versa-
tur. Et hoc sensu dicitur intellectus divinus
determinare voluntatem divinam, solum quia
offert illi materiam qua? possit terminare vo-
litionem ejus. Et D. Thomas quidem in hoc
tantum sensu locutus est et Capreolus ac ;
Ferrar. interdum eumdem insinuant, licet
quantum est ex se, voluntatem ipsam suffi-
cienier allicit, ut ftalia objecta determinate
velit. Quod genus determinaiionis sufficientis
in omni inteilectu et voluntate reperitur, et
potest dici motio seu determinatio sufficiens,
non solum qaoad speciiicationem, sed etiam
quoad exercitium, quia in suo genere suffi-
ad cienter -trabit voluntatem ut exerceat talem
actum, seu adtalem determinaiionem. Et hoc
etiam modo potest optime inteiiigi D. Tho-
mas, 1contra Gentes, cap. 82, et lib. 2, cap.
26. Verumtamen hoc genus sufficieniis deter-
minationis non sufficit ad solvendam difiicul-
taiem iactam in quarto argumento, quia si
adhuc, posita illa sufficienti determinatione
ex parte intellectus, voluntas manet indiife-
rens, ut possit non exercere actum ad. quem
allicitur, qua?rendum erit a quo determine-
tur. Deterrninatio ergo efficax quoad exerci-
tium erit, si orcline rationis pra?cedat in in-
tellectu divino aliquod judicium, cpio posito
non possit non sequidctenninaiiovoluntatis.
ob- Sic enim dici potest divina volunias determi-
nariad amorem sui a judicio intellectus.
46. Voluntas divina non determinatv/r a
diiino intellectu ad crcata objecta volenda.
De hac igitur determinatioue
loquendo, di-
cimus impossibile esse voluntatem divinam
determinari ab intellcctu ad talia objecta
creata volenda. Probatur primo, ratione ju-
dicio meo efficacissima, quia boc repugnat
libera? determinationi voluntatis divina? ; nam
judicium quod voluntatem ante-
inteliectus,
cedit, naturale est, et non liberum ergo si, ;

postea aliud indicent, ut videbimus. posito judicio, voiuntas non potest non se-
45. Unde majoris claritatis gratia possu- qui iilud et deierminari sequendo iliud
mus distinguere banc determinaiionem in suf- ergo nullibi esi exercitium libertatis, sed per
 ; ;,

SECT. XVI QUID POSSIT DE DIVINA VoLUNTATE DEMONSTRARI. 199

naluralem determinationem omnia ex neces- tale judicium est mere naturale, etex illo
sitate consequuntur. Ulatia est evidens ex inevitabiliter sequitur talis vblitio, etsicre-
preedieta positione. Neque audienda liic est dit argumentum factum, quo deslruitur li-

distinctio vuigaris de sensu composito et di- bertas. Vel illud judicium est liberum, et sic
viso nam si sensus compositus est ex sup-
; oportebit antecedere aliam priorem volitio-
positione antecedente et naturali, et conse- nem, a qua taie judicium determinetur, quam
cutio certce voiitionis et determinationis est tamen ipse non ponit, et merito, quia alias
inevitabilis in sensu composito, seu faeta procederetur in infmitum. Si autem dicatur
illa suppositione, simpliciter etin omuisensu voiuntatemnon determinari ad illum primum
est necessaria, et non libera. Gur enim amor actum liberum ab aliquo judicio intellectus,
Dei ad seipsum est simpliciter necessarius, seci ipsammet se determinare sua iibertate,

quamvis esse non possit nisi supposita sui ut tandem videtur ipse Capreolus fateri di- ,

cognitione ? Non certe alia ratione, nisi quia cens Quoad cxercitiwn actus deicrminatur
:

et visio illa talis est, et illa posita non potest voluntas divina ex sua natura quantum ad
non sequi taiis amor. Primum vero antece- principale oljcctum, et quantum ad alia per
dens clarum est, quia inteilectus non est for- lidertaiem suam. Et si dicatur, quod in Jioc
maliter liber, sed solum ut subest motioni saltem ipsa prius cxistens indeterminata se
voluntatis. Quod si quis cum Durando con- determinat, coticeditur ; nam non est deter-
tendat, judicium ipsuni inteliectus per se ac minata ad volendum vel nolendum, et tamen
formaliter esse liberum, prseter illius senten- determinate Jiabet velle vel nolle ; si hoc (in-
tia; improbabilitatem, in eamdem qurestio- quam) dicatur de illo primo actu, idemeadem
nem incidet., a quo, scilicet, divinus inteliec- ratione dici potest immediate de voluntate
tus determinetur ad judicandum, verbi gra- creandi mundum, et communicandi se in tali
tia,hunc mundum esse creandum, cum ad gradu; et superflu^ tingitur iiie circuius ,

boc non sit naiura sua determinatus; quod si seu multiplicatio actuum intellectus et vo-
respondeat, ipsummet sua libertate se de- luntatis.
terminare, idem dicet de voiuntate, seclusa 48. Adcie, vix posse inteiligi quis sit ille

illa faisa sententia de foriaali Mbertate in- actus intellectus divini, ad quem ciicitur a
tellectus. voluntate determinari , volente inteilectum
47. Aliter vero respondet Capreolus su- concipere , et clictare aliquid producendum
pra, iliud primum judicium inteliectus non in quo divina bonitas in taii gradu eluceat ;

essemere naturale ac necessarium, sed Mbe- nam si per conceptionem intelligamus appre-
rum, non ex formali libertate intellectus, sed hensionem inteliectus nihil potest intellec- ,

ex motione voluntatis libere determinantis tns divinus concipere ex motione voluntatis

intellectum. Unde hunc constituit ordinem, circa creaturas producibiles, quod naturaliier
quod divinus inteliectus naturaliter ac neces- ac necessario conceptum non sit per scien-
sario omnia intelligit et proponit voluntati Quod si illa con-
tiain simplicis inteliigentia?.
voluntas autem naturaliter ac necessario vult ceptio non
tantum rei ut producibilis sed
sit ,

suum principale objectum, quo (inquit) amato ut producendee jam supponit voluntatem
,

vult intellectum concipere ct dictare aliquid producendi rem illam ergo non potest di- ;

producenditm, in quo divina bonitas in tali vina voluntas velie ut intellectus ita rem con-

f/radu eluceat. Quo facto intellectus divinus cipiat, nisi prius velit rem ipsam producere.
dictat hoc vel Jtoc esse fiendum, et post ad Jioc Imo in nullo signo est necessaria illa forma-

volendum voluntas determinatur. Sed statim lis volitio circa conceptionem intellectus
occurrit interrogandum a Capreolo, an illa nam, hoc ipso quod voluntas vuit rem proclu-
volitio, qua voluntas vult intellectum conci- cere, naturaliter ac necessario concipitur ab
pere et dictare aliquid producendum, in quo inteMectu, n.t producenda, ut supra ostensum
divina bonitas in tali gradu eluceat, sit ne- est ; non est ergo necessaria specialis appli-
cessaria, vel libera. Primum non dicet, alias catio voluniatis ad illam conceptionem. Quod
quiclquid ex illa necessario consequitur, esset si sermo non de apprehensione tantum,
sit

necessarium atque ita Deus necessario se

, sed de judicio, quod iclem est cum dictamine,
ad extra cornrnunicaret in taii gradu. Si au- interrogabo rursus quid novi judicet aut dic-
tem illa volitio est libera, quearam rursus an tet intellectus divinus, ut motus per illam vo-
voiuntas ad illam determinetur ab aliquo ju- luntatem, quod antea non dictabat. Aut enim
dicio inteilectus ; nam si id ailirmetur, aut judicat jftoductionem rei in hoc gracln esse
 , ;;

200 DISPUTAT.^XX. QUJD DEUS SIT.

possibilera , et boe antea naturaliter ac ne- rum, solum quia objectum ejus suppouit de-
cessario dictabat. Vel judicat esse convenien- terminationem liberam voluntatis illa vero ;

tem et divinse bonitati consentaneam, vel ali- determinatione supposita intellectus neces- ,

quid simile ; et totum lioc necessario dicta- sario judicat quidquid verum in illo objecto
bat sine tali voluntate, ut per se notum est. reperitur.Ex hoc autem principio, quod cer-
Ac praeterea, stante toto illo judicio et dicta- tissimum esse existimo plane sequitur non ,

mine, adbuc voluntas manet indifferens et posse divinam voluntatem determinari a ju-
indeterminata. Vel judicat tale opus esse ne- dicio intellectus, quia non a judicio omni ex
cessarium, seu necessario sibi agendum, et parte necessario, alioqui determinatio volun-
sic judicium erit falsum. nisi supponatur alia tatisesset etiam necessaria, et non libera
prior voluntas ipsius Dei in qua talis neces- , nequs a judicio aliqua ex parte libero, quia
sitas fundetur nam ex se et ex objecto, tale
; solum potest esse liberum objective tale au- ;

opus seu productio talis rei non est Deo ne- tem judicium, ut baberi possit, supponit de-
cessaria, aut necessario agenda vel volenda. terminationem liberam non ergo potest de- ;

Qninimo, si talis esset, naturaliter juclicare- terminatio ipsa ex tali judicio oriri.
tur ut talis ab intellectu, absque illa speciali 50. Alterum quod ex dictis sequitur, cst,
applicatione voluntatis. Vei clenjque judicat, voluntatem nunquam determinari etficaciter
taleopus omnino esse a se volendum etfacien- a judicio intellectus nisi sub aliqua ratione
dum, non quiclem ex necessitate, tamen de necessitatis. Itaque , nisi intellectus judicet
facto ita esse faciendum. Et boc judicium aut hoc bonum, seu objectum diligibile, esse ne-
spectatadpraescientiam conditionatam, quam cessarium nunquam determinabit efficaciter
,

Deus babere potest, etiam de actibus suse voluntatem, ut id velit. Quod patet a contra-
voluntatis, de qua est alia consideratio, quse rio; nam libertas voluntatis oritur ex indiffe-
ad praesens non spectat aut est impossibile,
; rentia objectiva inteilectus, ut supra dicebnm,
nisi supponat decretum divina: voluntatis libe- ex^eo quod intellectus judicat, tale bo-
id est,
rum absolutum de tali re facienda. Nibil
et num, quod amandum proponitur, non esse
enim Deus facit nisi quatenus vult illud fa- necessarium , et licet rationem habeaf ob
cere ; ergo potest judicari ut omnino
nibil quam diligit possi r"ra tamen deesse ratio-
,

ac certissimc faciendum a Deo, nisi prius se- nem ob quam etiam possit non diligi. Jam
cundum ratiouem Deus ipse decreverit id vero intellectus divinus non potest judicare,
facere ergo non potest divina voluntas velle
; aut proponere voluntati suae aliquod bonum
ut intellectus clictet aliquid, ut a se produ- creandum, ut ipsi necessarium
creabile, aut
cendum dicto modo, n'si jam ipsa decreverit ad operandum vel volendum, nisi ex aliqua
id facere. Ergo falso fingitur, boc decretum determinatione libera in ipsa voluntate prae-
aliquid faciendi fundari in voluntate illius supposita. Quod sic patet, nam duobus modis
dietaminis, seu in dictamine ipso. Quin po- judicari potest necessarium bonum voluntati
tius, ut supra in simili dicebam, posito decre- propositiun uno modo, ahsolute et ex se,
:

to quo Deus vult aliquid producere, superflua sicut propcnitur Deus ipse sibi, et videntibus
est illa alia voluntas applicans intellectum, ut ipsum. Et hoc modo non potest intellectus di
dictel id esse faciendum ,
quia hoc dictamen vinus bona creabilia, ut necessaria concipere
naturali necessitate sequitur in intellectu esset enim judicium erroneum, ut ex supra
posito illo decreto libero de re facienda , ut dictis patet. Alio modo potest judicari objec-
objecto scibili, ut saape in superioribus dic- tum necessarium ex pra^suppositione prioris
tum est. voluntatis, sicut judicatur necessarium uni-
49. Ex dictis primum corollcirium. At- cum medium , supposita intentione finis. Et
que ex boc discursu colliguntur cluo vakle tale judicium sumit totam suam etficaciam ex
necessaria ad hanc veritatem contirmandam. voluntate quam supponit. TJnde, si illa volun-
Unum est jam supra tactum, in divino , scili- tas per determinationem liberam, non po-
sit

cet, intellectu nullum esse judicium in se li- test tale judicium esse prima ratio illius deter-
berum, vel formaliter, vel ex propria motiu- minationis, cum illam supponat. Sic igitur in-
ne seu applicatione voluntatis quia talis li- ,
tellectus divinus non potest judicare aliquid
bertas nunquam ex imper-
est in judicio, nisi ad extra, ut necessario a se volendum, nisi
fectione et obscuritate ejus onme ergo judi- ; supponat aliquid aliud libere volitum, cum
cium ex parte divini intellectus necessarium quoalterumhabeatnecessariamconnexionem;
est. Aliquod vero judicium denominwtur libe- ergo prima determinatio libera voluntatis Dei
 . ,, ,

SECT. XVI. QUID POSSIT DE DIVINA. VOLUNTATE DEMONSTRARI. 201

non potest esse ex determinatione judicii. tum simpliciter potest, et quod solum moveat
51 Qmrti argumenti solutio. Dicendum defmita velocitate.
est ergo ad quartum argumentum volunta- , 53. Quid habeat dubii prcecedens opinio.
tem divinam non indigere alio determinante Secl juxta hanc interpretationem enervatur
quoad exercitiurn preeter seipsam, qu* ex vi discursus Aristotelis, qui probat mundi eeter-;

sua? libertatis se quasi intlectit et determinat nitatem hanc enim colligit ex eo quod pri-
;

ad hoc objectum potius quam ad aliud. At- mus motor necessitate naturee movet. At si
que ita docet expresse D. Thomas, 1 p., solum credidisset agere ex necessitate natu-
queest. 19, art. 3, ad 5. Neque ratio in con- ree preedicto modo , responderi facile posset
trarium facta in dicto quarto argumento difii- ipsius discursui, quod Deus necessario
, licet
cultatem babet, nam, ut sumitur ex eodem voluerit creare mundum, tamen necessi-
illa

D. Thoma, primo contra Gentes, cap. 82,
licet causa indiiferens ob imperfectionern, icl
est, quae nondum assecuta est totum id quod
illi est necessarium ad determinate operan-
dum, non possit quidquam operari
in se determinetur compleatur
, vel potius
causa tamen, quee est indifferens per emi-
nentiam, quia in se completa est, non tamen
determinatur ad unum vel aliud objectum
seu effectum, quia omnia excedit, et per se
omnia potest, recte potest sese determinare,
et unum vel alterum eflectum
ac voluntate producere.
Quid senserit Aristoteles de Hbertate Dei.
52. Opinio Scoti. In ultima objectione
petitur ut explicemus quid de hac re Aristo-
teles senserit. Testimonia enim
videntur convincere, Aristotelem in hac parte
non recte de Deo sensisse, eique naturalem
necessitatem in agendo et volendo tribuisse.
Et hanc fuisse ejus sententiam opinantur
communiter Doctores, Scotus,
tate voluit illum creare in tempore, non in
eeternitate, quia fortasse id naturaliter appre-
hendit ut meiius et convenientius. Debuisset
autem Aristoteles probare, necessario judi-
nisi prius casse Deum, esse convenientius mundum ex
a^ternitate creare. Ad hoc vero dici potest,
Aristotelem preecipue motum fuisse ad existi-
mandum Deum agere ex necessitate naturee,
quia non intellexit sine Dei mutatione fieri
potuisse, ut prius nihil egerit aut moverit, et
postea agere aut movere inceperit. Quia ergo
suo arbitrio credidit Deum esse immutabilem, ideo credi-
dit semper agere et non posse non agere,
quod est ex necessitate natureeagere. Etideo,
licet quantum ad magnitudinem, multitudi-
nem vel perfectionem effectuum, aut velocita-
tem motus, non crediderit Deum ne-
fortasse
cessario agere quantum simpliciter potest
ibi adducta tamen, quantum ad durationemmundi, eteaP-
rum rerum quas ipse immediate facit, credidit
necessario agere quantum potest, seu quam-
primum potest, ob immutabilitatem suam.
54. Atque hoc fuisse preecipuum Aristote-
in I dist. 8,
, lis motivum constat, ex 8 Phys., textu 9 et

queest. 5, etin Quodlib., queest. 7 ; Gregorius, 13, et textu 52 et 53, et lib. 9 Metaph., textu
in 1, dist*. 4-2; Gabriel et Ocham, 43; dist. 17, ubi dicit, in eeternis nihilesse in potentia,
Marsilius, queest. 42 et 44; Herveeus, Quod- sed omnia in actu. Unde infert non esse ti-
lib. 2, queest. 4, et in traetat. de ^Eternitate mendum quod coelum quiescat, quia neque
mundi, qu;pst. 4; Ferrar., lib. contra Gent., 1 ipsum, neque motor ejus est in potentia ad
cap. 23; et Javell., 12 Metapb., queest. !0; non movendum, ut ibi D. Thomas exponit.
Soncin., 12 Metaph., queest. 30 et4l; Soto, 8 Et inde, lib. 12 Metaphysic, cap. 6, conclu-
Physic, 1. Hi omnes et multi alii docent, dit, non satis esse ponere substantiam eeter-
Aristotelem quidem credidisse Deum agere nam potentem movere, quia alias posset
per intellectum et voluntatem, esse tamen etiam non movere sed opoitere ut sit actu
;

naturaliter determinatum ad judicandum et movens ex necessitate, ita ut motio ejus sit

volendum quod agendum est. Soncinas inter substantia ejus, et consequenter tam neces-
alios vero declarat non sensisse Aristotelem, saria sit motio sicut ipsa substantia. Et lib.

Deum agere ex necessitate naturae, ut ne-

ita 2 de Gcelo, c 6, textu 35, probat motum
cessario velit agere quantum potest, sed quia cceli esse invariabilem, quia motor ejus im-

necessario agit aliquid quod judicat esse
liusaut convenientius. Quod fecit, ut Aristo-
telem excusaret a contradictione manifesta,
nimirum quod habens infinitam virtutem
,
motivam, ex necessitate naturee agat quan-
me- nmtabilis est. Ex quo vult inferre, semper
eodem modo et ex necessitate moveri. De-
nique ex eodem principio colligit necessita-
tem generationum, et ad earum varietatem
requiri varias rationes ccelorum, quia primus
 ;

202 'DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

motor ex se semper eodem modo et immu- non sunt autem pravi; nam omnes pravi se-
tabilitermovet, ut patet ex 8 Physic. textu , cunclum electionem dicuntur, Ubi licet in eo er-
53, 2 de Ccelo, textu 21, et lib. 1 de Geuera- ret, quod Deo tribuit potestatem prave eli-
tione, textu 16,et 2de Generatione, textu 56. gendi, in eo vero veritati favet, *
quod Deo
Accedit quod idem Aristoteles, lib. 2 Magn. tribuit potestatem eligendi. Preeterea refert
MoruL, cap. 15, licet dicat Deum per se esse Laertius, in Yita Aristotelis, quod tempore
felicem, et externis bonisnonindigere, nibi- mortis suee misericordiam a prima eausa pos-
lominus sentit non posse carere operatione, tulaverit. Quod est argumentum, eum credi-
necpie aliquibus quasi amicis vel sociis, cum disse Deum posse precibus moveri ad bene-
quibus suam felicitatem communicet. Quid ficia quod est proprium agentis
pra;standa,
enim (inquit) faciet? neque enim dormiet. Ins- liberi. Unde Alexand., in lib. de Fato, ex
piciet aliquid, inquiunt. Quidigitur inspicet? Aristot. sententia, admonet a Deo petenda
Narn si quidquam aliud melius, hoc alsur- esse beneficia, quod ea possit et non dare
dum est, quidquam melius habeat Deus.
ut se et concedere. Unde idem Alexand., in 6
Ipse igitur sese inspiciet? At lioc cldirum ; Physic, textu 15, ait motorem cceli non mo-
nam honiini qui se suspiciat, utpote attonito vere adductum necessitate, nam boni (inquit)
inclamamus. Et in fine tandem concludit, non ita operantur, etiamsi semper eadem fa-
opus esse amicitia,, etiam ei qui sibi satis sit. ciant, sed potestatem habent contraria
fa-
Denique in banc senteutiam videntur des- ciendi. Denique Coirmientator, Des- in libro
cendere Averroes, 9 Physicorum, a textu 6 ;
tructionum, disput. 3, et 11, ad 1 et 2 du-
et Simplicius, 6 Physic, textu 15; et Avi- bitationem, ait, Deum apud Aristotelem, ne-
cenna , libro nono suse Metaphys., capite que agere ex necessitate naturre, neque ex
quarto. elecjione, sed alio eminentiori modo morta-
55. Nihilominus sunt alia Aristotelis loca, libus incognito, quem ipse solus novit. In
ex quibus oppositum colligi potest, praeser- quo indicat, Deo negari necessitatem naturse
tim in libro illo de Mund. ad Alexand. , si quantum ad cleterminationem ad unum, elec-
Aristotelis est, ubi est expressum hujus rei tionem vero quantum ad mutabilitatem et
testimonium. Primo enimcomparat ejus auc- ahas imperfectiones, tribui vero illi eminen-
tor Deum imperatori ,
qui omnibus prteest, tiorem modum operandi, ita simplicem et
6i qutecunque voluerit conficit atque ita
, uniformem, ut indifferentiam et libertatem
concludit : Ad summum, quod in navi gidcr- non excludat, et ita liberum, ut mutabilita-
nator, in curru auriga, in choro prcecerdor, tem non admittat.
i?i civitate lex, inexercitu imperator, hoc idem 56. Auctoris hac super rejudicium. Con-
in mundo est Deus; nisi quod illis ipsis prin- stat ergo ex his lubricam esse et obscuram
cipatus lahoriosus, perturbatus, et anxius cst, in hac parte Aristotelis sententiam. Unde
Deo autem expcrs omnis mcestitice, laboris, aliqui existimant eum credidisse, Deum circa
nullamque corpori afferens imbecillitatem universale bonum universi, et circa creatio-
nam cum in re immobili collocetur, omnia nem et generalem dispositionem ac ordinem
cjuce vult movet, arbitratuque suo in diversis ejus, quadam naturali determinatione et ne-
rerum generibus et naturis versat. Preeterea, cessitate operari, in aliis vero particularibus
2 Physic, textu49, distinguit agentia propter operibus posse libertate uti. Sed si ita sensit,
finem in ea qua? agunt ex necessitatenaturfe, non satis constanter locutus est, quia si im-

et in ea quce agunt ex electione, id esi, mutabilitas repugnat libertati in omnibus

,

mente autem Aristotelem,

et ratione. Constat effectibus repugnabit; si autem non repugnat,
in posteriori ordine primam causam collo- nec in creatione totius universi immutabili-

casse, cum ei tribuerit quod causas natura- tas excludet libertatem.Deinde non potuit
les omnes ad suos fines dirigat, eodem 2 li- negare Aristoteles, Deum multa in tempore
bro Physic, cap. 8. Rursus 8 Ethicorum, facere, etiam se solo, ut saltem patet de
cap. 7, et clarius lib. 10, cap. 8, dicit virum creatione animarum. Nec refert si dicatur
sapientem et probum esse Deo amicum et ; non creare illas nisi occasione corporis jam
libro 2 Magnor. MoraL, cap. 8, Deo tribuit, dispositi; namad novam operationem es-
si

quod bona et mala pro meritis distribuat. set necessaria mutatio, etiamsi nova occa-

Ha?c autem sine usu libertatis intelligi non sione oblata fieret operatio, cum mutatione
possunt. Prseterea, quarto Topicorum cap. , fieret. Quod si fieri potest sine mutatione,
5 , ait : JPotest Dev.s et studiosus prava agere, quia Deus ab seterno prasvidens occasionem
 ;

SECT. XVI. QtlD POSSIT DE DIVINA VOLOTaTE DEMONSTRARI. 203

Ha disposuit, et eoclem modo se habens ita quo modo. Utimur autem nomine virtutis,
in tempore exequitur, idem de motu cceli et non ut habitum cpialitatemque in nobis si-
de creatione mundi debuisset Aristoteles in- gnificat, sed ut dicit internam perfectionem
telligere; nam sine externa occasione illa, voluntatis in actu amancli, seu volendi. Quo
aeterna sua sapientia et voluntate potuit Deus supposito, attente consiclerandum est an talis
disponere, quod in tempore lierent sine ulla virtus formaliter includataliquam imperfec-
ipsius facientis mutatione. Non possumus er- tionem,necne et secundum illum conceptum
;

go excusare Aristotelem, quin etmcdum ope- formalem, in quo nihil imperfectionis repe-
randi Dei ignoraverit, et infirma ratione ad riatur, proprie ac formaliter tribuetur Deo,
aeternitatem mundi probandam usus fuerit, secundum alias vero rationes tantum meta-
et in rationibus suis ac sententiis non satis phorice.
fuerit constans. Neque id mirum videri de- 59. Quce viriuies sint divince voluntati tri-
bet, quia modus operandi vohmtatis divince buendic. Cliaritas. Hinc charitas ,
quce
siunme difficilis est, ut ex dictis supra satis est potissima virtus voluntatis, propriissime
constat. ac perfectissime in clivina voluntate reperitur,
prcesertim si nomine charitatis solum amor
De variis perfectionibus divince voluntatis.
aut benevolentia erga intellectualem perso-
57. Ultimo dicendum est, vohmtatem di- nam significetur. Nam hoc modo est evidens
vinam in se unicam esse ac simplicissimam, ratione naturali in amore ut sic nihil im-
tali

et formaliter continentem omnem perfectio- perfectionis includi. Imo est evidens non posse
nem simpliciter rationalis appetitus, licet per esse in aliquo voluntatem, quinin eo sit amor,
conceptus nostros varie distinguatur ac nomi- quia amor estprimus voluntatis actus; si au-
netur. Hcec assertio eadem proporlione ex- tem in Deo est amor, maxime suiipsius ergo ;

plicanda est et probanda, ac ultima conclusio est in eo amor intellectualis naturce seu per-
prcecedentissectionis. Est eniin quoadomnes sonce ; est ergo in eo charitas, vel potius est
ejus partes eadem ratio de voluntate, quas ipsa charitas per essentiam.
de scientia. Itaque cum velle Dei sit ipsum
Sitne amicitia in Deo.
esse ejus, constat, sicut esse est unum et
simphcissimum, ita et velle. Item actus vo- 60. Si vero charitatis nomine amicitia pro-
hmtaiis Dei, quatenus per illum se necessa- prie dicta significetur, quce est ad alterum,
rio amat, unus est, adcequatus tali objecto sicnon est tam evidens naturali lumine in
ostensum est autem supra , actui illi, prout Deo esse charitatem cum omni proprietate.
iibere terminatur ad creaturas, nullam rem Nam potest primo dubitare Theologus .an ,

addi; est ergo inDeo unica tantum voluntas, Deus in seipso sine consortio creaturarum
vel potius unicum velle simplicisshnum jam ;
habeat veram amicitiam quod dubium ex ,

enim ostenciimus in Deo non esse voluntatem sola ratione naturali non solum definiri, sed
per modum potentice, sed tantum per modum nec moveri posset supposita autem fide
;
,

actus. merito quseri potest an distinctio personarum

58. Quod autem illud velie includat for- sulficiat ad veram amicitiam, an vero propter
maliter omnem
perfectionem simpliciter in unitatem voluntatis, non sit illa propria ami-
ratione voiuntatis seu volendi, est etiam evi- citia, sed aliquid majus amicitia. Quocl vide-

dens. Primo, ex generali ratione nempe, , tur rectius dici; sed de hoc alias. Rursus du-
quod divinum esse includit formaliter om- bilari potest an cum intellectualibus creatu-
nem perfectlonem simpliciter sed velle Dei ; ris ineat Deus veram amicitiam. Aristoteles

essentialiter est ipsum esse Dei ergo. Secun- ; enim id negare videtur, octavo Etlucorum,
do specialius ac formalius, secundum nos- capite septimo ; cui contradicunt Theologi,
trum concipiendi modum, illud velle est sim- non tam loquentes de pura natura , aut fun-
pliciter infinitum in ratione actus intellec- dati in soia ratione naturali, quam funclati in
tualis appetitus ergo includit formaliter
; ordine gratice,quem naturalis vatio non at-
quidquid perfectionis simpliciter in taii ap- tingit.Loquendo tamen de pura natura, non
petitu intelligi potest, eminenter autem in- negat Aristoteles quin Deus amet rationales
cludet omnes alias perfectiones voluntatis, personas imo interdum id affirmat, ut supra
;

quce aliquam imperfectionem involvunt. Ex vidimus, prcesertim de studiosis et sapientice

quo intelligi potest quamam virtutes volun- deditis. Neque etiam negare potest quin ab
ialis proprie ac formaliter tribuantur Deo, et eis possit amari, cum id sit evidentissimura.
 ; ;

DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

Non loquor de ainore super omnia, nam de feclio excogitari potest, ob quam Deo forma-
hoc fortasse riihil Aristoteles aut alii philoso- liter negetur. Nam quod Aristoteles objicit,
phi excogitaverunt sub hoc expresso et for- ridiculum est ; sic enim ait Quosnam actus
:

mali conceptu sed loquor prsecise de amore

; tribuere illis (id est diis) oportet ? An libera-
Dei, ut est primum principium, et ultimus les? At cuinam dabunt? Absurdum est insu-
finis creaturee intellectualis. Denique etiam per si numeros etiam haheant, aut aliquid tale;
videtur evidens velle Deum amari a sua in- hoc (inquam) si ut sonat accipiatur, ridiculum
tellectuali creatura ,
quam ipse amat nam est, quia Deus non solum habet cui det, sed
;

hoc honestissimum maxime debitum.

est, et etiam nihil praeter ipsum esse potest nisi ipse
An vero hic mutuus amor sufficiat ad veram det. Et paulo inferius ipsemet Aristoteles ait,
amicitiam, vel ab ea deficiat propter magnam Deum maxima beneficia conferre, iis prseser-
insequalitatem inter Deum et creaturam, quod tim qui ipsum amant atque honorant. Unde
Aristoteles intendit ,
qua^stio est parvi mo- D. Thomas ibi eum excusat, quod de liberali-
menti, et de usu vocis, et quse ad rem pra3- tate imperfecta et humana loquatur.
sentem parum enim, quod ad
refert ; illud 62. Rursus eodem proportionali modo os-
rem spectat, evidens est lumine naturali, sci- tendi potest esse in Deo magnificentiam, se-
licet, Deum et amare creaturam naturalem, cundum formalem rationem ejus, et seclusa
cui benefacit, et quantum in ipso est, et juxta imperfectionequam in nobis potest connota-
dignitatem suam, omne officium ac benefi- re. Nam magnificentia in eadem materia ver-
cium verse amicitiee in eam conferre, vel po- satur, in qua liberalitas, ut ait D. Thomas,
habere hujusmodi crea-
tius nihil boni posse 2. 2, qusest. 134, art. 4, ad 1,soiumque dif-
turam, quod non ex hoc amore procedat fert, cmod magnificentia in magnis sumpti-
quia non potest illud habere nisi a Deo, sal- bus seu bonis elargiendis versatur in nobis ;

tem ut prima causa Deus autem non causat

; tamen supponit quamdam imperfectionem,
illud nisi volendo; velle autem bonum, est quatenus magni sumptus per comparationem
amare. Quo discursu concludi proportionali- ad hominis facultatem, et indigentiam, quam
ter potest, Deum amare quidquid ab eo esse timere potest, induunt rationem objecti pe-
participat, juxta illud : Diligis omnia quce sunt, culiari modo ardui ac difficilis ; respectu au-
Sap. 2, quia non habent esse, nisi a Dei be- tem Dei nulli sumptus sunt ardui ac diffici-
neplacito et amore derivatum sic igitur con- ; les. Neque enim est quod timeat indigen-
stat charitatem , seu generalius perfectio- tiam, etiamsi sumptus faciat quantumvis ma-
nem amandi, propriissime tribui divinse vo- ximos; seclusa autem hacimperfectione,qua?
luntati. materialiter potius quam formaliter pertinet
ad rationem magnificentise ut sic, reperitur
Sintne in Deo virtutes morales.
in Deo hoec virtus in summa perfectione.
61. De aliis autem virtutibus voluntatis du- 63. Atque ldem judicium est de virtute
bitare posset philosophus ; nam Aristoteles, misericordise fuvc enim virtus inclinat ad
;

decimo Elhic, c. 8, in universum negat Deo sublevandam alteriusmiseriam,in nobis vero

hujusmodi virtutes morales. Distinguendum connotat quamdam compassionem de proxi-
vero est de virtutibus quse sunt ad alterum, mi miseria et necessitate; unde quoad hanc
vel ad se, seu (quod idem est) de virtutibus imperfectionem non potest in Deo reperiri
quee circa actiones vel circa passiones ver- tamen illa imperfectio materialiter compara-
santur. De nonnullis ergo virtutibus, quaj tur ad rationem misericordire, ut sic; forma-
sunt circa actiones ad alterum, non est du- liter vero dicit voluntatem sublevandi mise-
bium quin formaliter ac proprie in Deo inve- riam alienam, et sic est in Deo. Imo, quodani
niantur. Primo, id constat de liberalitate, modo est propria virtus ejus secundum om-
nam bona communicare aliis, non
vult sua nem perfectionem suam, quia et ipse solus
intuitu alicujus commodi, nullum enim aut potest omnem miseriam sublevare, solusque
desiderare, aut expectare potest; hsec autem est extra omnem miseriam et alioqui est ,

est magna liberalitas, ut patet ex Aristotele, summe bonus, ex quo nascitur inclinatio be-
4 Ethicorum, cap. 6. Unde eleganter D. Tho- nefaciendi, et subvcniendi aliis.

mas, 1 contra Gentes, cap. 93, concludit cum 64. Rursus proprie tribuitur voluntati divi-
Avicenna, non solum esse Deum liberalem, noe virtus veritatis quce etiam versatur circa
,

sed etiam solum ipsum esse proprie libera- actiones, qu* ad alterum ordinantur, nimi-
lem. Nec in ratione liberalitatis aliqua imper- rum circa locutionem, et inclinat ad dicen-
 ;;

SECT. XVI. QUID POSSIT DE DiVlNA VOLUNTATE DEMONSTRARI. 205

dum veriim, seu loquendum juxta mentem recognoscere. Et fortasse in hoc ordine con-
Supponendum est ergo, Deum ad alios loqui stituenda est justitia legalis, ut est specialis
posse, scilicet, ad creaturas intellectuales vel virtus ; respicit enim Rcmpublicam ut se su-
rationales, quod non est difficile creditu, etiam periorem, seu bonum ejus ut quid excellen-
stando in pura ratione naturali; nam posse tius. Imo ex eodem principio sequitur, si qua?
loqui ad alterum et mentem suam ei juxta est virtus qu* respiciat alterum ut aequalem,
capacitatem ejus manifestare, perfectio quse- illam non posse esse inDeo formaliter ac pro-
dam est, maxime consentanea intellectuali prie, quia etiam Deus nullum habet aequa-
riatiirse; cur ergo non conveniet divinee, et lem. Et hinc oritur commune dubium de jus-
rnulto perfectius quam aliis? Hoc ergo sup- titia an proprie Deo tribuatur. Quod Aristo-
,

posito, evidens est in Deo esse illam virtu- teles supra absolute negat : Ridiculi enim
tem ; enim per se honestissima, et vitium
est (ait) mdehuntur commutent et
(scilicet dii) si

ei contrarium, quod est mendacium, adeo deposita rcddant hvjusmodi ccetera agant.
, et

est intrinsece malum, ut nunquam possit ho- Qute ratio probat bene de justitia commuta-
nestari est ergo in Deo illa virtus
; imo in ; tiva propriissime sumpta nam haec videtur
;

solo illo habere potest summam illam perfec- includere eequalitatem quamdam eorum in-
tionem, quia solus ipse nec falli potest, eo ter quos versatur, saltem in modo dominii
quod summe sapienssit; necfallere, eo quod non probat autem de justitia distributiva ; et
sit summe bonus et ideo non solum verax
; ita D. Thom., 1 cont. Gent., capit. 64, illam
est, sed etiam ipsa prima veritas. negat, hanc vero affirmat convenire Deo et ;

65. Et cum hac virtute conjuncta est alia, ipse Aristoteles alibi Deo tribuit justam dis-
quae dicitur fidelitas, de qua eadem est ratio tributionem, ut supra vidimus. Et revera est
quae de prsecedenti. Est enim virtus inclinans hoc munus superioris unde ex hac parte im- ;

ad promissa implenda : Deus autem sicut perfectionem non includit, nec vero ex alia.
loqui potest, ita et aliquid promittere ; decet Quod idem est de justitia vindicativa forma-
autem maxime ejus majestatem et auctorita- liter sumpta et quatenus veluti pars qua -
,
1

tem, ut quae promittit, impleat. Sequiturque dam est distributivse. Quse res- latius a Theo-
id necessario ex ejus veritate et immutabili- logis tractatur,eamque attigi in primo tomo
tate ; nam si non potest promit-
verax est, de Incarnatione, disp. -4, sect. 5.
tere sine voluntate et proposito faciendi quod 67. Secundo, intelligitur ex dictis, reliquas
promittit quia vero immutabilis est
;
non , virtutes omnes, quae circa passiones versan-
potest non esse constans in ea voluntate, ac quacumque alia ratione imperfectio-
tur, vel
subinde ea promissione. Hae igitur
fidelis in nem non proprie, sed metaphorice
includunt,
virtutes et omnes similes proprie tribuuntur tantum Deo attribui ut sunt fortitudo, quoe
,

Deo, quia nullam imperfectionem includunt. moderatur timorem, patientia, quee tristitiam,
Ratio autem a
priori esse videtur quod ,
et similes constat enim hujusmodi passiones,
;

cum non versentur circa passiones, sed circa vel imperfectiones in Deo non habere locum,
actiones, ex hac parte imperfectionem non sed per eas virtutes interdum metaphorice
non ad-
includunt, quia actio, ut actio, licet indicari vel Dei potentiam et efficaciam in
dat perfectionem agenti, tamen nec imper- operando, vel bonitatem seu bonam volunta-
fectionem dicit, sed potius est signum per- tem, qua differt supplicium, ut occasionem
fectionis. Aliunde vero omnes illse actiones habeat remittendi peccata vel aliquid si- ,

tales sunt, a superiori circa in-

ut possint mile.
feriorem exerceri, ut sunt loqui, promittere, 68. Tertio, intelligi potestex dictis,eas vir-
beneiacere, donare, etc; et ideo rectitudo tutes, quaesuntin Deo proprie, non esse co-
in his actionibus vere ac proprie in Deum gitandas per modum habitus, sicut sunt in
convenit. nobis, sed solum per modum actus ultimi
66. Ex quo fit primo, si quae sunt virtutes nam habitus est quid medium inter poten-
qure versentur circa actiones includentes in tiam et actum ubi ergo non est potentia, sed
;

suo formali conceptu respectum inferioris ad purus actus, non debet, nec potest vere con-
superiorem, illas non posse Deo cum pro- cipi virtus per modum habitus, sed tantum
neque in eo esse formaliter,
prietate attribui, per modum puri actus. Loquor autem ex^
sed solum eminenter; hujusmodi est religio, parte rei conceptae ; nam ex parte concipien-
observantia, et similes. Et ratio est manifes- tis, fieri potest ut hae virtutes concipiantur
ta, quia Deus nullum potest ut superiorem in Deo secundum aliquam ralionem actus
206 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

primi, ac si essent habitus, ad modum supra formaliter in Deo, vel necessario, si abstra-
explicatum in scientia, est enim eadem ratio. hantur a relatione libera ad creaturas, ut
Ex quo facile solvitur objectio, quee statim amor, gaudium seu voluptas. Si vero invol-
occurrere poterat nam formales perfectio-
; vatur respectus ad creaturas, ut existentes
nes liarum virtutum necessario sunt in vo- seu futuras, proprie quidem tribui possunt
luntate Dei, pertinent enim ad infinitamper- Deo, non tamen ex absoluta necessitate ,

fectionem ejus actus autem ultimi talium vir-

: sed iibere, ut intentio, electio, amor crea-
tutum sunt iiberi, cum includant vel suppo- turarum in seipsis ,
gaudium de salute
nant actionem in creaturas; ergo, ut sunt hominum , et similia. Et huc spectant
perfectiones necessarise, non sunt actus se- multa quse Theologi disputant de voluntate
cundi, secl primi per modum habitus. Res- antecedente et consequente, pra?veniente aut
pondetur enimhoc esse nobis fundamentum, permittente, beneplaciti, aut signi, de quibus
ut per modum actus primi illas concipiamus, omnibus quid significent, et quomodo pro-
re tamen vera non esse nisi ipsum esse Dei prie vel metaphorice Deo attribuantur, non
necessarium, quod per sese est rectissimum cst prsesentis loci exponere excedit enim ;

et honestissimuni, et actualis quidam aflec- limites metaphysicse. Solum id sit certum,

tus ad omnem rectitudinem actionum om- quandocunque in objecto, vcl modo talium
nium quas exercere potest, quamvis exerci- actuum non includitur imperfectio, etiamsi
tium talium actionum ad extra sit ei libe- modo nostro concipiendi involvatur respec-
rum, per quod exercitium nullus actus ad- tus liber, nihilominus proprie ac formaliter
ditur divina3 voluntati, ut in superioribus vi- Deo attribui; vere enimgaudet Deus de nos-
dimus. tra, verbi gratia, salute, quanquam (quodmi-
69. Quarto, intelligiturfacile ex dictis, quo rabile est) ex illo gaudio nullum reale gau-
modo omnes hee perfectiones, quae a nobis dium illi accrescat, prseter illud quod de se
ut plures concipiuntur et declarantur, in re ipso babet, sicut vere vult et amat nostram
sint una simplicissima perfectio divinse vo- salutem sine augmento sui actus. At vero,
luntatis, absque ulla distinctione actuali in quando actus non dicunt perfec-
voluntatis
re, quia nihil aliud sunt quam rectitudo es- tionem simpliciter, sed admistam imperfec-
sentialis divini velle. Sicut in voluntate nos- tioni, tunc non sunt in Deo formaiiter, sed
tra radicalis illa rectitudo seu inclinatio, quam eminenter tantum. Ideoque si aliquando ei

habetad justitiam, vel ad misericordiam, aut tribuuntur, non proprie, sed per metapho-
alias virtutes, in se una est absque distinc- ram intelligendum est. Quocl quidem in qui-
tione in re. Quod si esset tam perfecta, ut busdam est manifestum, quia imperfectio eo-
per solam entitatem potentiee esset ita facilis rum nota est, utin tristitia, dolore, pceniten-
et propensa ad actus virtutum, sicut nunc tia et similibus in aliis vero non est ita ma-
;

est per habitus omnium virlutum, tunc vo- nifesta imperfeetio, ut in actu desiderii, et
luntas per seipsam esset in actu primo suffi- in actu voluntatis inefficacis, quam velleita-

cienter justa, misericors, liberalis, etc, quee tem vocant, et in actu odii et similibus, de
omnia non essent ex natura rei distincta in quibus Theologi disputant, an proprie, vel
ipsa voluntate, sed dicerent solum inadee- tantum metaphorice Deo tribuantur, quod de
quatos conceptus adfequatce propensionis, et de singulis in particulari examinare non est
habitudinis perfectee quam talis voluntas ha-
,
nostri instituti.
beret ad bonum honestum. Ascendendo ergo
ad divinam voluntatem, ipsa per seipsam SECTIO XVII.
habet summam rectitudinem in omni hones- Quidpossit de divina potentia et actione cognosci
tate, non ut actus primus tantum, sed ut naturali ratione.
actus ultimus, perfectissimus et simplicis-
simus. De qm poteniia sermo fiat.
i . Suppono
70. Ultimo, facile est ex dictis deciarare sermonem esse de potentia operandi ad ex-
quo modo in illo unico actu divinse volunta- tra ; nam
ea quse est generandi, vel spirandi
tisformaliter et eminenter contincatur quid- ad sub naturalem cognitionem non ca-
intra,

quid perfectionis est in omnibus actibus vo- dit, ut certa habet Theologornm doctrina, et

enim quidam sunt, qui

luntatis createe. In his est per se evidens. Nam etfectus quos Deus

secundum suam abstractam rationem dicunt extra se producit, prfesertiin illi qui ad or-

perfectionem simpliciter, et hi reperiuntur dinem naturee pertinent, non manifestant il-

 ;

SECT. XVII. DE POTENTIA DEI PROUT GADIT S13B NATURALI, ETG. 207
lum ut triimm, tantum, quia
s*ed ut unum babilius judicavi, ad hunc modum productio-
non habent ex se connexionem necessariam nis requiri virtutem simplicifer infinitam
cum divinis relationibus, sed cum divina es- nam quoad hanc partem,non videtur esse tam
sentia ac virtute potentia autem generan-
;
evidens demonstratio. Secundo demonstratur
di vel spirandi includit aliquo modo has re- a priori, tum quia taiis est potentia rei qua-
lationes, et ideo metaphysica consideratio ad lis est essentia; probatum est autem in supe-
illam non extenditur, sed ad illam quse abso- rioribus essentiam Dei esse simpliciter infmi-
lute et essentialiter Deo tribuitur. tam genere entis ergo etiam ejus potentia
in ;

.erit Tum etiam quia po-

infmita simpliciter.
Esse in Deo veram potentiam activam. tentia finita, ex ea parte qua limitata est, im-
2. De hac ergo potentia multa in superio- perfecta est. et potest facile ac sine repu-
ribus tractata et demonstrata sumere possu- gnantia concipi alia major iila sed in Deo ne- ;

mus. Primum est, esse in Deoveram et pro- que ulla imperfectio esse potest, neque aliqua
priam potentiam activam. Hoc patet primo a talis perfectio, qua possit major in iiio genere
posteriori, quia ostensum est prseter Deum concipi sine repugnantia ; ergo non potest
nullum ens esse posse non effectum a Deo ;
divina potentia esse limitata et finita. Neque
ergo necesse est ut primum ens ex se neces- in hisduabus assertionibus aliquid explica-
sarium sit efrectivum aliorum, quoniam alias tione dignum occurrit ; nam potentia activa
nihil prseter ipsum esse posset cum ergo ; ad actualitatem et non ad potentialitatem
ipsnm esse multa alia entia,
constet prceter pertinet, et ideo ex se perfectionem importat,
hcec evidenter ostendunt, in Deo esse veram etnullam imperfectionem, prresertim si sum-
potentiam activam. Secundo a priori, quia ma et illimitata sit, quod per se est satis evi-
haec potentia pertinet ad perfectionem, et dens. Quod vero acl infinitatem attinet, satis
nullam includit imperfectionem. In quo est declaratum est in attributo infinitatis essen-
notanda ditferentia inter veram potentiam tia?, et in sequenti assertione pauca adde-
ad efficiendum ad cxtra, vel adintelligendum mus. ,

et volendum, quod illa ita est ad agendum,

In Deo esse omnijootentiam.
ut nullo modo sit ad recipiendum, quia quid-
quid per illam efficitur extra illam est ; at -i. Tertio igitur ex dictis concludo, ratione
vero potentia propria ad intelligendum et vo- naturali probariposse hanc potentiam Dei
lendum non potest esse vere activa, quin sit esseomnipotentiam, seu (quod idern est)
etiam passiva ; et ideo hae potentia? non sunt Deum esse omnipotentem. Probatur primo ex
in Deoproprie, illa vero propriissime ac per- preecedenti assertione, nam potentia infinita
fectissime. E contrario tamen actus intelli- simpliciter potest in omnem effectum possi-
gendi et volendi necessario est in Deo, ut* bilem ; sed hcec est defmitio omnipotentiae ;

pote dicens perfectionem simpliciter ; atta- ergo. Minor constat ex terminis. Major pro-
men actio illius potentise activce, ut proprie batur. Primo, quia potentia infinita simplici-
est actio ad extra, non convenit Deo neces- ter, est infinitaomnibus modis quibus esse
sario, quia ut sic non dicit nudam perfec- potest; est ergo infinitanon solum in sua
tionem sirapliciter ;
imo fortasse non est in perfectione entitativa nec solum in modo ,

Deo sedin effectu ejus; vel si est in

ipso, agendi, sed etiamin objecto, quantum ex parte
Deo, connotat respectum liberum ad creatu- illius esse aut intelligi potest infmitas ; ergo
ras, ratione cujus non pertinet ad necessa- includit sub objecto suo omnia possibilia,
riam perfectionem Dei. etiamsi in infinitum nmltiplicentur seu conci-
piantur. Secundo, quia si aliquid est possi-
Esse in Deo potentiam infinitam.
bile, etnon cadit sub dictam potentiam, ergo
Secundo, sumi etiam potest ex superius
3. quantum ad id finita et limitata est talis po-
dictis, hanc potentiam esse simphciter infini- tentia, majorque ac perfectior esset, si adil-
tam. Quod etiam duobus modis probari po- lud etiam extenderetur. Tertio^ quia si ali-
test. Primo a posteriori, ex actione Dei, non quid est possibile per aliquam potentiam
,

tam ratione termini producti, cum semperfi- possibile est, hsec enim duo correlativa sunt;
nitus sit, quam ratione modi, quia, seilicet, ergo vel iila potentia est in Deo, et babemus
ex nihilo totam hanc universi machinam pro* quod intendimus, vel est in aliquo alio ente,
duxit, quod esse notum lumine naturali su- et inde etiam necessario concluchtur, multo
pra probatum est, disput. 20, ubi etiam pro- magis et perfectius esse in primo ente, quia
 ,; ,
;
:

508 DISPUTAT. XXX. QUiD DEUS SIT.

non potest aliquod aliud ens illam habere nisi est iilud Hieronymi,
epist. 22 ad Eustoch. :

parlicipatam & primo; et prseterea, quia illa Audenter loquar, cum omniapossit Deus, susci-
est perfectio quaedam ; omnis autem perfectio tare non potest virginewpost ruinam; et simi-
esi eminentiori modo in Deo ; sicut euim in lem sententiam habet August. 26 cont. Faust. ,

essentia Dei ut sic continetur omnis perfectio c. 5. Loquuntur enim de re praeterita, ex sup-

essendi, ita divina potentia complectitur om- positione quod prseterita sit. Sicut enim non
nemperfectiouem seavim agendi, formaliter potest Deus facere ut res, dum est, non sit,
quidem, quatenus est pura vis agendi non ita neque ut prseterita non fuerit. Nec solum
involvens aliquam aliam imperfectionem Theologi, sed etiam Paulus ita loquitur
eminenter vero secundum omnem aliam in- Deus fidelis est, seipsumnegare non potest 2 ad ,

feriorem rationem. Tim. 2.

5. Ex quo principio optime intulerunt 7. Secundo, est difficultas in concordia lm-

Theologi, quidquid possunt facere causa; se- jus et praecedentis assertionis ; nam si Deus
cundse, posse facere Deum sua sola virtute. potest facere omne possibile ergo potest
,

Quia, nimirum, omnis vis agendi, quee est in exhaurire potentiam suam etiiciendo quid-
aliis causis, perfectius est in Deo a quo manat. quid sibi possibile est; nam si esset possi-
Etquia agere ut sic, si nihil aliud misceatur, bile, et non posset actu fieri ab ipso, jam non
dicit perfectionem sine imperfectione, ideo esset omnipotens. At vero si Dei potentia
omnis vis agendi, altiori quidem modo, for- faceret omnia sibi possibilia, hoc ipso esset
maliter tamen ac proprie in divina potentia finita.

continetur quidquid ergo possibile est, sub

;
8. Tertio sequitur ex dictis ,
quacunque
illani potentiam cadit; est ergo illa potentia creatura facta, posse Deum facere meliorem,
omnipotentia. Quam veritatem non solum fi- imo et posse facere creaturam infinite per-
des docet, sed etiam philosophi assecuti, vel fectam nam
si hoc posterius non potest,
;

suspicati sunt Seneca, lib. k de Beneficiis,

: jam non omnipotens
est multoque minus ;

cap. 7 et 8, eam insinuat; et Cicero, lib. 2 erit omnipotens, si non possit aliud prius,

et 3 de Natur. Deorum Nihil est (inquit)

: imo nec infinitam potentiam habebit, quia
quod Deus efficere non possic, et quidem sine terminabitur ad aliquem eifectum finitum,
lahore ullo. Et poetae Jovem frequenter omni- quem producere possit, et non majorem.
potentem vocant. Unde, ut ex Porphyrio re- Consequens autem videtur falsum quoad
fert Vives, in libro quarto de Civitate, c. 17, utramque partem; nam si Deus posset facere
Jovem pingebant sceptrum tenentem leeva, creaturam infinite perfectam, posset facere
dextera vero modo aquilam, modo victoriam, alium Deum ; si autem posset semper facere
quia et omnia illi subjecta sunt, et nihil est a creaturam meliorem, nunquam possetfacere
quo vinci possit. Et ita Seneca, citato loco, aliquid optimum, quod aliunde repugnat om-
vim ejus invictam vocat. De Aristotele vero nipotentice ejus. Unde videtur in his conclu-
an hoc assecutus fuerit, mihi non constat sionibus talis repugnantia involvi, ut, cum vo-
nam, licet primo motori vim movendi infini- lumus ex una parte infinitatem potentiee de-
tam attribuerit, nunquam tamen declaravit fendere. ex alia omnipotentiam diminuere vi-
habere vim infinitam agendi simpliciter, sed deamur.
ad summum movendi secundum locum, et 9. Quarto, si omnipotentia Dei potest lu-
alioqui videtur sa?pe divinam activitatem de- mine naturali cognosci, sequitur posse etiam
finire seu coarctare ad ordinem naturalium cognosci lumine naturse, mysteria superna-
causarum, quanquam aliquando aliquid am- turalia esse possibilia, ut, verbi gratia, ho-
plius ei concedere videatur non satis ergo ; minem concipi ex femina sine opera viri, aut
declaravit quid in hac parte senserit, nasci ex virgine, aut post mortem resurgere,
et similia. Probatur sequela, quia si semel
Difficultas circa prcecedentem veritatem. homo sibi persuadeat Deum esse omnipoten-
6. Sed supersuntcircahanc etproecedentem tem, facillime colliget haec et similia posse
assertionem nonnulla explicanda. Primum fieri ab ipso. Consequens autem multum de-

est, quo modo vero sit Deum esse omnipo- rogare videtur dignitati nostree fidei, quee
tentem, cum multa negemus illi esse possibi- omnino supernaturalis est, et ideo mysteria

lia ita enim saepe Theologi et Sancti Patres

; ejus sine ope gratiee comparari non pos-
loquuntur, cum negant, vel Deum posse men- sunt.
tiri, vel facere ut prseterita non fuerint. Unde
 SECT. XVII. DE POTENTIA DEI PROUT CADIT SUB NATURALI, ETC. 209
trario sequi, omne id, quod non involvit con-
Ue objecto omtdpotentice circa difficuliates
tradictionem, esse possibile, aut ex se non
positas.
repugnans ; nam possunt esse alii modi re-
imprimis pe-
10. In bis objectionibus illud pugnantife preeter contradictionem. Unde
titurexplicandum, uiiniruni, quid intelligatur Soto, libr. 3 Phys., q. 4, dicit, non solum ea,
per omne possibile, cum dicimus potentiam qua? contraclictionem implicant, esse ex se im-
Dei extendi ad omne possibile, et ideo esse possibilia, sed etiam aliqua, quce lumini na-
omnipotentiam nam in his ipsis vocibus vi-
;
turali intellectus proposita, statim ita appa-
detur circulus committi, aut idem per iclem rent repugnantia, ut intellectus dissentiat ac
explicari. Quia possibile a potentia denomi- resiliat, quia quod lumini naturali intellectus

natur; bic autem non sumitur denominatio a repugnat, merito dicitur natura sua repu-
potentia passiva, quia nulla prsesupponitur gnare. Et confirmat primo, uam multa.fate-
potentite activffi Dei; sumitur ergo a potentia mur esse impossibilia Deo, quse non pree se
activa, et non alia, nisi ipsiusmet Dei, quiu ferunt ita apertam contradictionem, ut cjuod
nulla esl prior. Sic igitnr, potentinm Dei ex- Filius in divinis generet, vel quod homo sit
tendi ad omne possibile, nibil aliud erit quam equus. Clariora exempla sunt, quod Deus
posseid, quod ab iila denominatur possibile. nonpossitmentiri, aut non implere promis-
Idem ergo per iclem explicatur, et id seque sum. Confirmat secunclo ex illo verbo An-
obscurum manet, quicl sit illud qnod est Deo geli, Luc. 2 : Non erit impossibile apud
possibile. Et juxta illam explicationem, etiam Devm omne verbum
nam verbmn, significat
si quis negaret Keurn posse creare aliquid id quod mente concipi potest ut factibile, et
aliud pra?ter boc universum, posset nibilo- non repugnans.
minus dicere Deum esse omnipotentem, quia 12. Vera responsio.
Dicendum vero est
potest omne possibile, eo quod nihil praeter cumD. Thoma, et omnibus Theologis citatis,
hoc universum ab ejus potentia possibile de- solum id, quod reipsa implicationem invol-
nominetur. Propter hanc ergo causam me- vit, esse vere repugnans ex seipso, et ideo
rito Theologi ad declarandam omnipotentiam solum illucl esse extra objectum divinee om-
Dei et adeequatum objectum ejus, dicunt, nipotentice. Quod imprimis a-que probat ra-
quidqtiid non involvit contradictionem, esse tio superius facta, quia, sicut solum illud est

possibile per omnipotentiam Dei. Ita docet possibile, quod non involvit aliquid repu
D. Thomas, 1 p., q. 25, art. 3, et 1 cont. gnans rationi entis creati, ita solum illud est
Gent., c. 25; Alex. Alen., 1 p., q.20; et re- impossibile, quod involvit aliquid destruens
liqui, in 1, d. 34; Albert., a. 4 et 6 Capr., ;
rationem entis, quia quod hujusmodi non
Greg., et Dur., q. 1; Richar., q. 3 et4 ;
Scot., est, non excluditur a ratione entis ex vi suse

d. 44. Et ratio sumi potest ex dictis; nam intrinsecce rationis, et ideo ex se non est im-
possibile dupliciter dici potest. Primo po- possibile. Si ergo essetimpossibile, solmn es-
sitive, et sic denominatur a potentia, et ideo set ex defectu extrinsecep potentise, quod est
non potest in praesenti ita sumi, ut argumen- contra infmitatem et omnirotentiam Dei. Igi-
tum factum probat. Secundo, per non repu- tur omne id, quod ex sua ratione non in-
gnantiam erit ergo necessario in pra^senti
; repugnans rationi entis, cadit
volvit aliquid
sumenclum hoc modo ergo omne illud, quocl ;
sub omnipotentiam Dei quidquid autem non ;

repugnantiam non involvit, est possibile res- involvit contraclictionem, non includit ali-
pectu omnipotentiee Dei. Et ita non petitur quid repugnans rationi entis, quia enti ut sic
principium, sed explicatur infmita virtus seu nihilrepugnat nisi non ens.Nam. licet unum
capacitas (ut sic dicam) illius potentia;, ut ens jjossit repugnare alteri, non tamen re-
quidquid ex se non repugnat , sit possibile pugnant in quantum sunt entia, neque ali-
per ipsam. Gonstat autem illud maxime re- quod eorum includit aliquid repugnans ra-
pugnare quod contradictionem involvit nam ; tioni entis, sed solum talis entis sibi repu-
nihil magis repugnat enti quam non ens, et gnantis. Imo ubi non intervenit contradictio,
ideo quod involvit contradictionem, est extra nulla est vera repugnantia, et ideo contra-
latitudinem entis. dictio clicitur prima oppositio, quia in om-
11. Objectio. Dices, hinc recte colligi, nibus aliis incluclitur ; nam privatio mani-
id quod involvit contradictionem, non esse feste inciudit negationem oppositae formse ;

possibile, nec pertinere ad omnipotentiam relativa vero vel contraria in tantum repu-
Dei, ut possit illud facere ; nontamen e con- gnantia sunt, in quantum unum infert ne-
xwi. 14
 ,

210 DISPUTAT. XXX. QUiD DEUS SIT.

gationemalterius, et iclem cst de omni forma, ciens est nam multa videntur repugnare
,

quse alteri repugnare Quod

per cli-
clieitur. si secunclnm rationem nostram naturalem, qua?
vinam potentiam impediri possunt, ne una vere et reipsa non repugnant. Exempla vero,
alteram excludat, ut sic non sunt pugnantia, quse in prima confirmatione aiferuntur, po-
seci potius in concordiam rediguntur. Igitur tius rem confirmant quid enim clai-iorem
;

sola illa est vera repugnantia in re, ques cou- implicatcontradictionein, quamquodbomo sit
tradictioneminvolvit; ergo, e converso, quod ecjuus? esset enim simul rationalis,etnonra-
non involvit contradictionem, ex se non est re- tionalis. Quodveroin Trinitatenon possitesse

pugnans, nec impossibile ergo nec Deo esse

;
nisi unus Filius, non est ex rebus et objectis

potest impossibiie,aIioquin id esset ex defec- cpia^ pertinent ad omnipotentiam Dei, sed ad

tu potentia?. ipsius, non ex repugnantia rei. esse ipsius Dei, et in eo etiam est implicatio
13. Deinde non potest naturale lumen in- contradictionis, cjuancpiam fortasse, quia nos
tellectus nostri esse regula objecti possibilis, non comprehendimus Trinitatis mysterium,
vel repugnantis onmipotentise Dei ; alioqui propriam causam illius repugnantia?. non
multa essent judicanda vere repugnantia, qua3 exacte intelligamus, eam vero esse credimus,
certa fide credimus non repugnare. Quid quia repugnat 'Verbum esse adeequatum, et
enim majorem speciem repugnantiee pree se multiplicari. Unde si Verbum generare pos-
fert, solo lumine naturali spectatum, quam set, sequeretur non esse adffiquatum intellec-
quod tres res sint una et eadem simplicissi- tui clivino, et consecjuenter non esse Verbum
ma res, et quod Pater Deus generet Filium divinum, Similiter, siDeus mentiri posset,
Deum realiter a se distinctuni, qui tamen sint esset prima veritas, quia Deus, et non es-
unus numero, et simplicissimus Deus; idem set prima vcritas, quia niendax sicut si ,

est de mysterio Incarnationis et Eucharistice, peccarc posset, esset summu.m bonum et

quee si intellectui propoaantur destituto lu- prima regula bonestatis quia Deus , et ,

mine fidei, et auxilio grati&e statim resilit,

,
non esset prima regula, quia defectibilis. Ef
neque ea valet concipere ut non repugnan- similiter si posset non implere promissum,

tia. Quod si quis dicat heec mysteria non esse aut mendax esset, aut mutabilis, atque ita
contra rationem et naturam, sed supra, res- non Deus. Unde Paulus hanc implicationem
pondeo boc ipsum addisci a nobis auxibo
, indieavit cum dixit Seipsum negare non
, :

ticlei, idemque applicandum esse ad quod- potcst. Quod exponensDionys.,

c. 8 deDivin.

cumque opus non involvcns contradictionem, nominibus, inquit Se negare, est a veritate
:

nam etiamsi intellectus noster resiliat, et suis cadere ; cum autem Deus sit ipsa veritas, a
viribus nonvaleat concipere quomodo idfieri veritate cadere, esset cadere ab esse Dei
possit, nibilominus non babet sufficiens fun- vel ( ut clarins dicamus seipsum negare ) ,

damentum ut existimet illud esse impossibilc est opere profiteri se non esse Deum ;

Deo, aut essc contra, sed supra rationem vel semper ergo haec impossibilitas in vcra
naturam. Est enim nobis evidens res ipsas repu^nantia et implicatione contradictio-
naturaies imperfecte concipi a nobis, el ideo nis fuadatur. Nec deniciue verba illa Ga-
etiam est evidens non posse lumen nostrum brielis Angeli aliena sunt ab hoc sensu nam, ;

naturale esse regulam eorum, qua3 in re ipsa ut omiitam, verlmm ibi sumiposse pro dicto,
ve am repugnantiam includunt, aut non in-
5,
vel promissione Dei, ut sensus sit, NOn erit
cludunt, Verum quidem est interdum nonin- impossibile Deo facere quidcpjid promiserit,
veniri a nobis in aliquo opere aliquam defi- aut dixerit se facturum item sumi posse ab- ;

nitam, certam ac eviclentem implicationem solute pro quacumque re qua>. est usitata ,

contradictionis, esse tamen tot signa repu- phrasis Scripturas : etiamsi referatur ad vcr-
gnantia?, et intellecium nostrum tot invenire bum vel conceptum mentis, non est limitan-
inconvenientia in tali opere, ut probabiliter dum ad intellectum humanum naturaliter con-
credatiilud esse impossibile, nontamen quia cipieutem et judicantem, sed absolute sumen-
existimet hanc impossibilitatem esse sine im- dum de quocumcpie intellectu vere conci-
plicatione contradic^ionis qua? in re sit, sed piente rem, prout ex se est possibilis, aut non
potius craia conjectateam ibi latere, et multis repugnans.
iudiciis aliquo mcdo manifestari.
Quod fortasse boc ipsum voluit si-
Satis/il pnma? cUf/icuUalL
44. si

gnificare Soto, non satis rem ipsam, aut men- 15. Ex hac igitur explicatione facile expe-
tem suam deciaravit. Nec ratio ejus suffi- dientur difficultates taeise. \d primani enim
 . :;

SECT. XVII. DE POTENTIA DEI PROET CADiT SUB NATURALI, ETC. 21!
respondelur, proprie loquendo , nihil esse potest repugnantia involvi, quee non invol-
quod Deus non possit facere nam si quid ; vitur in singulorum productione. Et ideo non
dieitur non posse, illud est ex se impossibile, solum id necessarium non est, sed nec etiam
et ita non est aliquid contentum in latitu- verum.
dine entis, non modo actualis, verum nec 17. Quod si instes, quia tota collectio re-
possibilis. Unde Ambrosius, lib. 6, epist. 37 :
rum possibilium vere concipitur utpossibilis ;

Q/iicl (inquit) impossilih Deo ? Non quocl vir- ergo illa conceptio seu objectum ejus est
tuti arcluum, secl quocl naturce ejus contra- unum ex illis verbis, de quibus dictnm est
riuhi . ImpossiMle non infirmitatis
istucl est, Non erit impossibile apucl Deumomneverlnm.
sccl virtutis et mnjestatis. Et Anselm. ,
in Respondetur eodem modo, illam collectio-
Prosolog., cap. 7, similiter ait, luec posse quce nem esse secundum quamque rem
possibilem
revugnant, non esse potentiam, secl impoten- in ea contentam, quod satis est ut-Deus ba-
iiam. Et Augustinus, id magis declarans, 26 beat absolutam potentiam in totamillam non ;

contra Faust, c. 5, ait, Deum, qui est sum- tamen esse illam collectionem ita posbibi-
ma veritas, non posse facere ut quee vera lem, ut tota simul, seu queelibet res simul
sunt, sint falsa; et 15 de Civit., cap. 15: cum quibuscumque aliis possit fieri, nam in
Magna non posse men~
(inquit) potentia est boc potest specialis repugnantia invplvi.
tiri. Itaque quod Deus dicatur qiuedam, quse Exemplum vulgare eat in clivisione continui ;

ex se impossibilia suut, non posse, non est onmes enim divisiones ejus sunt possibiles
contra omnipoteirtiam ejus, sicut quod Deus Deo, vel etiam Angelo, si divisim sumantur
non sciat ea quee falsa sunt, non est contra collective autem possibile nonestomnesillas
omniscientiam ejus imo eo quod exactam
; divisiones in re poni, nec successive, quia
scientiam omuium babet, non potest scire nunquain finientur nec simul, quia implicat
;

quee falsa sunt. continuum esse actu divisum iu omnem suam

partem, Sicut etiam Deus babet potentiam,
Possiine Deus simul facere omnia quce potesi.
vel conservandi vel destruendi rem quam
16. Ad secnndum, fortasse aliquis admit- creavit, non tamen potest simul utrumque
teret Deum posse simul facere omnia possi- efficere. Illa ergo rerum omnium possibilium
bilia, etnegaret id es-se contra infiniiatem po- collectio, eo quod infmita sit in poteutia, et
tentiee, q_uia illa essent infmita. Sed heec sen- quasiadoequatum objectuminfinitee potentia 1

tentia falsa Primuni, quia probabilius

est. non potest tota sinml m actu poni.
est fieri non posse actu infinitum; deinde,
quia ad infinitatem potentiee non solum spec-
De potentia faciencli infinitum, vel in

tat posse simul facere quamcumque rem pos- infinitum

sibilem, sed etiam non posse exbauriri (ut 18. In tertio argumento duo extrema vi-
sic dicam), sed posse semper efficere, quan- tanda sunt. Unum est eorum qui admittunt,
tumvis multa vel magna prius effeccrit. Imo ad omnipotentiam Dei pertinere, ut possit
est clara repugnantia quod potentia maneat facere rem infmitam. Quod quidem si intelli-
integra, et ex se sit sufficiens sine dependeu- gatur de infinito in esseiitia simpliciter et
tia ab alio, vel a materia ex qua efficiat, et absolute, est evidenter falsum quia, ut su- ;

quod jam Ad argumeu-

nibil po?sit efficere. pra ostendimus, de essentia infmitai. naturee
tum ergo respondetur Deum posse omne , est ut sit independens, et dependentia est
possibile, dupliciterposseintelligi unomodo, : imperfectio repugnans infinitati simpliciter.
divisim seu sigillatim signando quamcumque Et ex liac ipsa omnipotentia, quam tracta-
rem, vel etiam fmitam multitudinem possibi- mus, potest sumi evidens argumentum nam :

lem, et sic est simpliciter verum absque ulla de ratione infmitatis simpliciter est omnipo-
distinctione. Secuudo, potest intelligi cobec- tentia si ergo Deus faceret ereaturam infini-
;

tive, et sic neque est uecessarium, neque ve- tam simpliciter, faceret creaturam omnipo-
rum. Non quidem necessarium, quia ut vere tentem boc antem multis modis repugnat.
;

dicatur Deus illa omnia posse, satis est fit Primo, quia talis creatura potens esset pro-
quodlibet eorum coraparaium ad divinam po- ducere seipsam, quia de ratione omnipoten-
tentiam possit ex vi illius ita in re consti- tis est, ut possit in omne factibile ; illa autem
tui, sicut dicitur esse possibile. Non vero factibilis esset, ut supponitur. Secundo, quia
necesse est ut possit quodcumque illorum illa posset resistere Deo, quia esset eequalis
facere simul cum omnibus aliis, quia in lioc virtutis cum ipso ; unde si ipsa vellet per
 212 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

manere inesse, necessario permaneret, quicl- Petro Abailardo, Wiclepho, etaliis haireticis,
quid Deus vellet; nam de ratione omni- quod dixerint Deum non posse alia facere,
potentis est, ut quidquid vult ,
possit ,
ut quam Verum est eos esse locutos tam
fecit.

ait Augustinus in Encliir.,

capit 96 si , ; de speciebus quam de individuis, et de omni-
ergo creatura est omnipotens, et vult esse, bus omnino operibus quod est multo magis
;

assequitur quod vult. Unde, e contrario, fie-
ret ut Deus non esset omnipotens, quia vo-
lens ut talis creatura non sit,
test, ne id assequatur. Si autem non sit ser-
mo de infinito in essentia, sed iu intensione,
injuriosum Deo, et evidenter falsum, nam
homo potest facere multa, qurc non facit,
ei resisti po- etiam bona, et aliter quam facit; quidni Deus ?
Hfpc enim potestas non repugnat immutabili-
tati ejus, ut supra ostendimus. Lege D. Tho-

aut magnitudine, vel multitudine, sic magis mam, 1 p. q. 2, art. 24; Hug. Victor., hb. 1
?

controversa res est, an tale infinitum possit de Sacram., p. 2, c. ult. August., 23 de

;

fieri, necne sed ad preesens nil refert, nam

; Trinit., c. 19. Sed loquendo etiam de solis

certum est absolute et formaliter non perti- speciebus, est intolerabile, ne dicam erro-
nere ad omnipotentiam Dei, ut possit facere neum, illud consequens. Quee enim ratio af-
tale infinitum, sed solum sub ea conditione, ferri potest, cur Deus non possit efficere An-

si iilud ex se possibile est, seu non involvit gelum melioris naturee quam sit Miehael vel
repugnantiam. At probabilius creditur illam Lucifer ? cum in conceptu perfectioris Angeli
infinitatem repugnare enti in actu, ut notavit nulla involvatur repugnantia, quse aut des-
D. Thomas, \ p., q. 7, art. 3 et-4, et Quodlib. truat naturam supremi Angeli jam producti,
9, art. 1, preesertim ad uitimum. Sed hanc aut destrnat rationem entis in illa superiori
controversiam philosopbis relinquimus. natura, qua? excogitatur ut possibilis ; nulla
19.Alterum extremum vitandum est quo- ergo ratio talis repugnantise aut implicationis
rumdam Theologorum, qui dixerunt divinam ex parte ipsius rei ostendi potest, unde ne-
potentiam non posse semper facere plures cesse est ut talis impotentia Deo adscribatur.
aut meliores species rerum, sed posse ab Confirmaturprffiterea ac declaratur, quia oni-
ipso Deo cognosci aliquam speciem creabi- nis substantia intellectualis est ad imaginem
lem adeo perfectam, ut non possit Deus per- Dei, et nulla est perfecta imago ejus, sed in-
fectiorem efficere. Quodsensit Dnrand., inl, finite distat; ergo quacumque facta, quan-
d. 44, q. 2 et 3; et Aureol. in eadem fuit lumvis in se perfecta videatur, potest fieri
sententia, ut ibidem refert Capreolus. Nec alia Deo similior, et purius ac simplicius in-

videtur repugnare Scotus, in 3, dist. 43, q. 1. telligens. Et idem argumentum fieri posset in
Quod solum fundatur in hoc, quod non po- speciebus aliorum graduum, quatenus parti-
test dari progressus in infinitum in perfec- cipant esse divinum, et sunt vestigia ejus.
tionibus specificis. Quod argumentis valde in- 20. Accedit quod fundamentum illorum
firmis suadent ;
quee propterea omitto, nam auctorum est valde infirmum; nulla enim
tacta sufficienter sunt in tertio argumento, repugnantia in eo involvitur, quod in specie-
cui nunc respondemus. Contraria ergo sen- bus possibilibus in infinitum procedatur.
tentia est longe verior,quam clocuit D. Tho- Constat enim in numerorum speciebus posse
mas, 1 p., q. 25, art. 6. Nam praecedens opi- in infinitum procedi, sicut et in divisionibus
nio multum derogat omnipotentiaB Dei, quia continui. Item in magnitudine corporis pos-
signa a aliqua substantia creata quantumvis sibilis; quis enim Catholicus audeat dicere,
perfecta, si Deus non possit facere meliorem, esse posse corpus finitum tantee magnitudi-
id non posset esse ex repugnantia rei cum ; Deus non possit facere majus ? Nullum
nis, ut

enim illa sit finita, et imperfecte participans autem inconveniens majus sequitur ex pro-
esse divinum, nulla repugnantia involvitur gressu in infinitum in speciebus possibilibus,
ex parte hoc quod sit alia substantia
rei in quam in his rebus. Quod enim inferunt, in
creabilis perfectior, et magis participans esse ea, scilicet, multitudine specierum possibi-
divinum ergo, si illa fieri non potest, solum
; lium dandam esse unam speciem supremam
erit exdefectu divinee potentiee. Et confirmo, omnium, quee creterarum omnium perfectio-
nam si id esset verum, consequente ratione nes eminenter contineat, et consequenter in-
dici posset, Deum non posse creare alias spe- finita simpliciter sit, hoc (inquam) multis mo-
cies rerum, praster eas quas produxit, quod dis deficit. Primo, quia non est necesse ut
Durandus censet probabile at vero omnes ; species superior caeteris, eminenter contineat
"qui recte sentiunt, id erroris damna.nt in inferiores; imo raro id accidit, nisi in causis
 . , ,

SEGT. XVII. DE POTENTIA DEI PROUT CADIT SUB NATURALI, ETC. 21:
aequivocis respectu suorum effectuum. Se- datam praecipue de speciebus sub-
iutelligi
cundo, quia necesse etiam non est ut species, stantiarum ; inde vero fieri ut etiam verum
quae sub se continet infinitas , sit infinita habeat in accidentibus connaturalibus hujus-
simpliciter, sed satis est quod sit alterius or- modi substantiis, quia sunt ipsis commensu-
dinis et rationis, ut supra declaratum est rata. Uncle stando in sola ratione naturali
tractando de causa formali. Tertio (et magis nihil addere opoiteret, quia ratio naturalis
ad rem de qua agimus), quia illud consequens non cognoscit alia accidentia, prseter ea quae
non solum non sequitnr, veruin etiam oppo- substantiis sunt connaturalia, sub quibus om-
situm necessario sequitur ex processu in in- nia comprehendo, quee per naturales causas
finitum. Nam quoties proceditur in infinitum, fieri possunt. Theologia vero prseter haec
non potest deveniri ad supremum, alias per- agnoscit ordinem gratiae sanctificantis ,
qui
veniretur ad terminum, quae est implicatio in pervenit usque ad visionem beatam ;
qui or-
adjecto. In tota ergo collectione specierum do est sine dubio supremus omnium possibi-
possibilium, quam Deus habet prsesentissi- lium inter perfectiones accidentales. Et in eo
mam, nullam cognoscit perfectiorem caeteris ordine fortasse dari potest aliqua species
omnibus; neque id est inconveniens , quia summe omnes species possibi-
perfecta inter
nulla est; sicut etiam non cognoscit mnxi- les accidentium, eo quod sit suprema quee-
mam partem continui, quia nulla est. Ille ita- dam participatio divinse naturse, qua nulla
que processus specierum possibilium non ha- potest intelligi essentialiter major, licet se-
bet terminum intrinsecum (utita dicam), sed cundum intensionem possit ipsa recipere ma-
extrinsecum, ipsum nimirum, Deum , qui ,
gis minus. Rursus ultra hunc ordinem
et
cognoscit, seipsum aut aliquid sibi aequale gratiaeacciclentariae agnoscuntTheologi alium
non posse se creare, posse tamen quodlibet superiorem, quem vocant gratiae unionis, in
minus perfectum quod non est aliquid de-
;
quo datur quoddam opus, quo majus Deus
terminatae perfectionis, sed est collectio quee- efficere non potest quia per illud non solum
;

dam syncategorematice (ut aiunt), in

infinita communicat Deus aliquid creatum, sed etiam
qua non datur supremus terminus. Ex quo seipsum substantiali modo. Quee in Theologia
etiam fit, quod supra dicebamus, totam explicanda sunt latius.
collectionem simui produci non posse, neque 23. Hinc vero sumi potest quaedam respon-
etiam successive exhauriri. sio acl inconveniens, quod in illo tertio argu-
21 Qutedam notabilia circd prrecedentia. mento inferebatur , scilicet , nunquam posse
Oportet tamen advertere primo, haec omnia Deum optimum; negatur enim
facere aliquid
intelligenda esse de speciebus, non de gra- secpiela potest enim facere Deus hominem,
;

dibus seu ordinibus rerum, nam gradus sunt quod est optimum. Sed quia heec responsio
velut capita , aut classes queedam ad quas Theologica est, ideo respondetur,Deum sem-
nos per intellectum reducimus omnium re- per facere optimum secundum essentiam ,

rnm species, secundum varias convenientias comparatione facta ad rem quam facit, et ad
vel operationes ; et ideo non est inconveniens proprium ac perfectum exemplar ejus; se-
hos gradus esse finitos. Et sic distingui- cundum perfeciionem vero accidentalem non
mus quatuor gi^adus entium, existentium semper facere optimum, sed prout illi pla-
tantumseu inanimatorum, vegetabilium, sen- cet. Gomparatione autemadpotentiam suam,
sibiiium et intellectnalium in quibus dari ; nunquarn facit optimum simpliciter, imo nec
etiam potest supremusgradus possibilis, quia facere potest seclusa unione hypostatica ;

secundum genericam vel confusamrationem, quod tantum abest, ut cleroget omnipotentia;

non est inconveniens dari summam conve- SU83, c|uod potius ex illa necessario sequitur
nientiam, velsimilitudinemad Deum, quae in ut declaratum est.Et propter hoc etiam ne-
aliquo ordine creaturarum esse potest, utite- cessarium est, ut illa potentia divina sit op-
rum dicemus infra, tractando de intelligentiis tima in modoagendi, scilicet, per intellectum
creatis. Secus vero est in speciebus ultimis, et iiberam voluntatem, ut electione sua pos-
quia illse habent determinatas et indivisibiles sit facere quod voluerit ;
alioqui nihil deter-
essentias ; et ideo fieri non potest ut detur minate posset operari, quod in superioribus
aliqua species creata habens summam per- etiam tactum est.
fectionem, quae in substantia creata esse po-
test.

22. Secundo. est observandum, doctrinam

 , ,,

214 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

detur excipere unum impossibile, scilicet, fa-

Omnipotentia Dei quo modo ratione osUn- cere, ut preeterita infecta sint; tamen sub illo
datur. intelligere possumus omnia , quee similem
2-4. In quarto argumento petitur, an divina contradictionem involvunt. Et ita intcrpreta-

omnipotentia, prout eam declaravimus, pos- tur D. Thomas ibi Aristotelis sententiam
sit ratione naturali cognosci nam aliqui ;
eam confirmans ratione snperius tacta ,
quod
Theologi absolute negant Scotus Gabriel , ,
potentia Dei est universalissima, habens pro

et alii, in 1, dist. 42. Nituntur autem quibus-

objecto adeequato ens in quantum ens et ;

dam fundamentis in superioribus a nobis icleo solum illucl ei suhtrahitur, quod repu-
improbatis scilicet, quia non est evidens
gnat rationi entis ;
quale est illucl tantum,
,

rationenaturali,Deum immediate concurrere cruod implicat contracdictionem. Sed de sen-

teutia Aristotelis plura inferius.
ad omnes effectus causarum secundarum.
Sed hoc et non est ad rem, quia nunc non 26. Posteriori autem modo non potest cli-

agimus an efficiat, sed an possit efficere; et vina omnipotentia ratione naturaii cognosci
est falsum, ut supra, in disp. 22 de causis,
ut recte probat ratio facta. Neqae id mirum
visum est. Item argumentantur, quia ratione videri debet, quandoquidem etiam post Ficlei
naturali non polest probari Deum posse revelationem de multis operibus seu effecti-
,

creare. Item, quia juxta principia naturalia bus clubitamus an tales sint, ut fieri repu-
Deus quod repugnat omni-
agit necessario, gnent per potentiamDeiabsolutam; et (quod
potentiee. Sed utrumque assumptum est fal- majori admiratione dignum est) etiam cre-
sum. Majorem difficultatem habent quee in clendo, queedam supematuralia mysteria facta

quarto argumento tetigimus, quia non potest esse a Deo adhuc dubitamus an alia non
,

ratione naturali cognosci, posse Deum ordi- multum dissimilia et interdum minora fieri
,

nem causarum naturalium invertere, aut sine possint. Ut, credendo Eucharistiee mysterium.

illis quidquam agere, quod per eas juxta na-

turalem ordinem tieri debeat et multo mi-
nus cognoscere potest alia mysteria naturam
sunt quinegent posse Deum constituere idem
;
corpus in duobus locis proprio modo quanti-
tativo et sic de aliis. Multo igitur majori ra-
;

superantia esse possibilia per divinam poten- tione, naturale lumen adjutorio fidei destitu-
tiam. tum , Deum esse omnipo-
etiamsi assequatur
25. Respondeo tamen dupliciter nos loqui tentem errabit facillime in particulari multa
,

posse de omnipotentia Dei, scilicet, formali- credendo esse impossibilia quee revera non ,

ter solum vel simul etiam materialiter. Co-

,
sunt. Erit autem error materialis, id est, non
gnoscere formaliter omnipotentiamDei appel- ex falsa existimatione limitationis potentiee
lo, cognoscere illam secundum preecisam ra- divinee sed ex eo quod in objecto existima-
,

tionem formalem ejus, nimirum, quatenusest tur esse repugnantia, ubi non est.
potentia ex se habens efficaciam ad omne 27. In quo est magna clifferentia inter na-

possibile, seu quod ex se non repugnat. Ma- turale mgenium per se sumptum, aut fide il-

terialiter autem eam cognoscere erit dis- ,

lustratum, duplici ratione. Primo, quia per
tincte cognoscere eam rationem ut applica- ipsam fidem credimus multa esse facta a Deo,
tam ad singulos effectus qui possunt per quee fide destituti sine clubio existimaremus
,

omnipotentiam Dei fieri. Priori modo verius esse impossibilia ;

preesertim mysterium In-
existimo posse ratione naturali cognosci carnationisetEucharistiee, et queeillis annexa
Deum esse omnipotentem. Nam rationes sunt. Secundo, quia illustratum per fidem
superius factee sufficienter hanc veritatem circa cpieedam mysteria, ipsum naturale lu-
demonstrare videntur, et tamen omnes ex so- men nostrum, quasi concomitanter juvatur et
lis principiis naturalibus procedunt. Et aliee roboratur, ut melius concipiat et penetret
videri possunt in D. Thoma, 2 contra Gent., ipsa naturalia principia , et icleo intelligat

cap. 22 et sequentibus. Quam veritatem in multa esse possibilia Deo, quee per se solum
eo sensu videtur attigisse Aristoteles 6 Etbi- ,
non potuisset concipere. Et ratio a priori
cor., cap. 2 approbans Agathonis carmina
, :
est, quia luinen naturale imperfecte concipit
naturas et proprietates rerum, et quid proprie
Hoc etiara ipse Deus soloque carere videtur,
pertineat ad essentias earum, et inseparabile
Infectum ut faciat, quocl faUum est, atque peractum.
sitab eis, quid vero tantum sit annexum et
Inqua sententia confiteri videtur, Deum posse conjanctum essentiis. Ut, verbi gratia, ratio
omne id quod non repugnat imo solum vi- ; naturalis per se sola non comprehendit es-
 SECT. XVII. DE POTENTIA DEL PROUT GADIT SUB NATURALI, ETC. 215
sentiaui accidentis, et ideo fortasse existima- naiurales rebus quibus communicantur, ut
ret non posse accidens sine subjecto conser- unio hypostatica, modus existendi corporis
vari, quia putaret actualemunionem et depen- de his omnibus exis-
Ghrisii in Eucharistia. Et
dentiam a subjeeto esse illi essentialem fide ; timocertum, non posse cognoscilumine natu-
autem illustrati agnoscimus actualemunionem rse quod Dei omnipotentia ad illa se exten-
,

non esse essentiam accidentis, sed aliquid an- dat; quod a fortiori probant omnia quse in
nexuinessentise, ideoque posse separari. Quia hac responsione ad quartam objectionem dicta
vero nondum credimus factam similem sepa- sunt. Unde si humanum ingenium solo lu-
rationem materice a forma, adliuc rnulti du- mine naturae discurreret vel nunquam inci- ,

bitant, vel etiam credunt, dependentiam ejus deret in similes quajstiones de impossibilitate
esse a forma omnino essentiale.ro, ideoque horum mysteriorum quia etiam in notitiam,

non posse separatam ab illa conservari; apprehensivam eorum non deveniret vel ;

quanquam qui melius exereditisphilosophaii- certe si, audiendo aliquid, vel alio easu in
tur, non dubitent hasc et muito majora opera eas incideret, existimaret inesse repugnan-
esse Deo possibilia. tiam et contraclictionem, vel ad summum si
28. Ex ad
his ergo facile est respondere aliquis esset nimium prudens et cordatus,
ea quse inferuntur in quarta objectione, ne- intelligeret se non posse de illis rebus judi-
gando posse solo lumine naturali cognosci, cium ferre. Quia in natura non sunt ulla prin-
omnia mysteria supernaturalia ibi numerata cipia quaj directe ostendant in his rebus non
esse possibilia nam possent facile existimari
; esse repugnantiam ; nec etiam sunt aliqua
ex sei nvoivere repugnantiam et contradictio- quae sutticienter repugnantiam ostendant.
nem. Ut, verbi gratia, partus virginis, integra 30. In posteriori ordine sunt illi effectus,
manente virginitate, erederetur repugnans ,
qui in termino seu facto esse sunt naturales,
quia sequeretur, corpora quanta non esse fiunt autem a Deo modo preeternaturali, ut da
quanta, utpote se penetrantia in eodem loeo ;
re visum cseco et in hoc ordine est resurrec-
;

quod adeo apparet diffieile humano intellec- tio mortui preecise sumpta quoad naturalem
trii, ut etiatn post tidei illustrationem existi- vitam , et generatio hominis ex femina sine
maverit Durandus, fieri non posse ut duo opera viri. Et in his aclhuc observare oportet,
corpora se penetrent in eodem loco, sed par- in modo illo supernaturali faciendi tales ef-

tum Virginis aliter esse factum, scilicet tra- fectus , interdum nihil aliud esse, nisi quod
siiiendo ad locum distantem, sine transitu per sola divinavirtute et imperio fiunt ; aliquando
medium in quo quidem erravit ; ejus tamen
; vero adjungi aliquem alium moclum aliunde
error indicat diiilcultatem mysterii, et quau- superantem naturas rerurn creaturarmn ul ,

tum lumine ingenii humani.

distet a riaturali quocl Deus voee hominis hominem resuscitet,
Et hoec doctrina poiest ad alia mysteria et aut quodper aquam, verbi gratia, aliquidef-
exempla adducta accommodari, quamvis for- ficiat inanima, aut quod per ignem cruciet
tasse non ad omnia. spiritum. Et quoad hunc modum posteriorem,
etiam exisiimo certum non posse talem mo-
Probarine possit ratio?ie Deum aliquid supra
dum supernaturalem cognosci ut possibilem
naiuram operari posse.
lumine naiurae quia, licet respectu termini
;

29.Adhuc enim inquiri potest an saltem , sit tantumsupernaturalis in fieri, tamen res-

in communi cognosci possit lnmine naturee, pectu ipsiusmet actionis est ita supernaiura-
Deum posse aliquid supernaturale faeere, lis, ut non possit esse ullo modo connaturalis
seu prceter naturas rerum. Quoci dubium la- illa proximo principio, a
actio creatura?, seu
tissimurn est, et magna ex parte Theologi- quo procedit. Quidquid autemhujusmodiest,
cum; quare, ut breviter expecliamns illud in non potest solo lumine naturse cognosci ut
propriis metaphysicse terminiSj supponamus possibile, eadem ratione, quia neque aliasu-
Thcologorum distineiionem, qui dicunt quae- pematuralia cpioad substantiam cognosci pos-
dam esse supernaturalia quoad substantiam, sunt, cpiia illa actio secundum suam rationem
seu tam in fieri quam in esse alia vero ; et speciem dici potest quoad substantiam su-
quoaci modum, seu m
tantum. Prioris
fieri pernaiuralis.
generis sunt imprimis quaiitates omnes, quec 3i. Dulium de supernaturalihis solim
nulli ereaturrr possunt esse eonnaturales, ut quoad moduni quo fiunt. Aliquorimi sen-
gratia, lumen glorise, etc. Deincie omnesmo- tentia. Aliorum sententia. Tota ergo
di essendi, qui in facto esse non possunt con- qmestio revocatur ad eos effectus qui in se
210 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.
naturales sunt, et a Deo solo modo extraor- D. Thom., 1 p., q. 25, art. 5, ad 1. Poten-
dinario fiunt. Qui effectus adhuc sunt dupli- tiam absolutam vocant potentiam Dei secun-
ces, quidain qui possent fieri cursu natura- dum se sine ulla alia suppositione, vel deter-
lium causarum, ut, verbi gratia, generatio minatione voluntatis, et sine ullo respectu ad
hominis, effectio luminis, pluvice, venti, etc. naturas rerum vel alias causas. Potentia vero
Alii sunt, qui jam non possunt fieri cursu ordinaria duobus modis exponitur : primus
naturalium causarum, ut iHumiaatio cseci, est, ut potentia ordinaria dicatur ipsamet po-
resurrectio mortui, etc. De prioribus praeci- tentia Dei prout habet adjunctam scientiam
pue disputant quaestionem Ocham, Scotus, et et voluntatem, qua Deus decrevit hos effec-
aliisupra. Et in eo sensu definiunt, nonposse tus et non alios facere, cujuscumque ordinis
omnipotentiam Dei naturaliter cognosci id , sint, id est, sive naturalis, sive supernatura-
est, posse Deum per seipsum solum efficere lis. Alio modo et magis usitato potentia ordi-
hos effectus sine interventu causarum secun- naria dicitur ipsa potentia Dei, prout opera-
darum. Qui a fortiori id dicent de posterio- tursecundumcommunes leges et causas quas
ribus effectibus, et, ut dixi. pra^cipue fundan- in universo statuit. Et juxta hanc posteriorem
tur in eo quod, juxta philosophiam, Deus agit explicationem multa facere potest Deus se-
ex necessitate uatura\ Quod fundamentum cundum potentiamordinariam, quce nunquam
eversum a nobis est. At vero Sonc, lib. 12 facit; juxta priorem vero ea tantum dicetur
Metaph., queest. 18, distinctione utitur; ait posse facere secundum ordinariam poten-
enim potentiam divinam posse considerari, tiam, quse aliquando facturus est. Et juxta il-

aut in sensu diviso, aut in sensu composito. lam oppositionem potentia ordinaria includit
Sensus divisus, quantum ex eo colligi potest, sensum compositum, quem Soncinas dicebat,
est consideratio potentice divinse secundum absoluta autern divisum. Unde perinde est ae
se, et ante omnem determinationem ; sensus si diceretur, ratione naturali cognosci Deum
autem compositus est, si consideretur illa posse immediate et per se solum facere illos

jam necessitate naturee determi-

potentia, ut cftectus cle potentia absoluta, non tamen de
nata adproducendumhocuniversum, ethanc potentia ordinaria, id est, quae ad actum sit
causarum connexionem. Priori modo, ait, aiiquando reducenda.
Deum ex se posse efficere hos effectus sine 33. Auckoris opinio. Verumtamen heec
causis secundis, hocqne natnrali ratione co- distinctio Soncinatismihi non probatur, quia
gnosci posse. Imo addit, Aristotelem id co- tota fundatur in hoc quod Deus agit ex ne-
,

gnovisse, quod non probat aliquo ejus testi- cessitate naturee quod non potest mutare
, et
monio. Rationes vero, quasadducit. potissime ordinem causarum nrituralium in aliquo ef-
fundantur in infinitate polentiee divinee. Et fectu, nisi ipse in se mutetur utrumque au- :

quidem supposita infmitate simpliciter talis tem est falsura, et contra rationem naturalem,
potentice, ut a nobis probata est, optima est quidquid sit de mente Aristotelis, quod supra
illatio, quam
supra variis modis deduximus visum est. Deinde in illis duobus membris,
ac declaravimus. An vero Aristoteles in eo prout a dicto auctore explicantur inveni- ,

sensu cognoverit infmitatem potentice divi- tur tam aperta repugnantia, ut nullo modo
na3 , non mihi satis constat illud tamen ; simul possint ratione naturali persuaderi, ei
certo scio, non satis illam probasse, ut supra fere incredibile sit, Aristotelem utrumque si-

visum est. mul sensisse. Nam si potentia Dei, secundum

32. Posteriori autem modo negat Soncinas, se potens est ad hos effectus et
spectata,
juxta sententiam Philosophi, Deum posse im- alios, et ad operandum cum his causis, e!
mutare ordinem etconnexionem causarumna- sine illis quo modo potest esse natura sua
,

turalium, aut quicquam agere nisi medianti-
bus ilhs; quia divina potentia naturaliter
jam determinata fuit ad producendnm hunc
ordinem rerum etcausarum, quem immutare
non potest nisi ipsa mutetur. Unde Aristot.,
2 Metaph., text. 8, ait hunc ordinem causa-
rum esse essentialem seu immu.tabilem. Po-
testque ha c doctrina declarari ex alia, quam
j
Theologi tradunt , distinguentes potentiam
Dei in ordmariam et absolutam , ut est
determinata ad hos effectus et non alios, et
ad agendum mediantibus his causis, ct non
alio modo ? Revera hsec est contradictio, nam
potentia de se propensa est et mdifferens ad
omnes hos cffectus. Item, quia si ex se deter-
nhnatur ad agenduifi hos et non illos, super-
fiua et impertinens est t-alis potentia ad alios
effectus, cum intrinseca necessitate et deter-
minatione ad nunquam faciendos illos. Unde
apud hic sensus compositus longe diversus est ab
 SECT. XVIF. DE POTENTIA DEI PROUT CADIT SUB NATURALI, ETC. 217
illo, quemD. Thornas, citato loco, insinuat, tate omnipotentiae Dei, et ex ratione supra
declarando potentiani ordinariam. Nam liic tractata, quod virtus integra efficiendi res-
sensus compositus dicitur esse per determi- pectu cujuscumque effectus dicit perfectio-
nationem intrinsecam ipsi potentise, et om- nein simpliciter ,
quia efficere ut sic nullam
nino necessariam ac connaturalem et ideo , habet admistam imperfectionem, et ideo for-

hic sensus compositus destruit divisum, quia non tantum emi-

maliter reperitur in Deo, et
talis determinatio revera non est aliud quam nenter seu remote. Adde, contra hanc ve-
limitatio talis potentiae adhos tantum effeetus. ritatem, et hanc demonstrationem, nullam
Alter vero sensus compositus est per determi- esse vel apparentem rationem naturalem,
,

nationem liberam voluntatis, quse optime ad-
mittit absolutam potentiam ad aliud|, quia
simpliciter posset Deus non determinare suam
potentiam ad hos effectus sed ad alios
, ,
quamvis in determinatione semel facta, im-
mutabilis perseveret, et ideo in sensu com-
quee probet hoc esse impossibile.
35. Hinc ulterius dico, ratione naturali co-
gnosci posse, Deum esse potentem ad effi-
ciendos effectus in se naturales, qui secun-
dum speciem suam possent per causas natu-
i^ales fieri, quamvis in individuo sint in eo

posito non possit aliter orerari. statu, in quo jam non possent per hujusmodi
34. Dicendum ergo censeo, posse ratione causas fieri, quales sunt resurrectio mortui,
naturali cognosci Deum absolute esse poten- preecisequoadnaturam, et seclusis donis gra-
tem ad faciendum sua sola virtute omnes ef- tia?, de quibus late dixi in 2 tom. tertise par-

fectus,quos per causas secundas operatur, tis, disp. 44, sect. 8. Et ratio breviter est,
quatenus in eis pura efficientia intervenit seu quia in hoc effectu nullum cst vestigium re-
consideratur. Quod ideo dico, quia si aliud pugnantieeautcontradictionis, neque etiamin
genus causalitatis formalis vel materialis ipsa actione ; nam, licet non sit debita natu-
aliunde adjungatur, ex eo capite ignotum rse,nec sequi possit ex ordine causarum na-
esse poterit lumine naturali, an taJis effectus turalium, et hoc respectu supernaturalis di-
possit fieri sine causa secunda, propter im- catur, tamen, respectu divinse omnipotentiae,
perfectionem quam tales causse includunt, tam proportionata est illi sicut creatio, et ex
et quia sunt magis intrinseca? ideoque ma- , parte termini non requirit aliam potentiam
gis obscurum esl, magisque pra?ter naturam, prwter non repugnantiam, nam, hoc ipso
quod per aliud genus causse suppleantur. quod res non repugnat, est apta dependere
Hujus rei exempla cerni possunt in actibus a Deo per quamcumque actionem consenta-
vitalibus, et in aliquibus propriis passionibus neam divinse potentia Quod principium est1
.

valde intrinsecis, et similibus. Quibus omis- valde notandum, et fit evidens cx dictis de
sis, stando in pura efficientia, evidens esse omnipotentia Dei et objecto ejus ; nam illa

censeo, posse Deum et immutare ordinem omnia fundata sufficienter sunt in principiis
causarum naturalium, et effectus earum sine naturalibus. Et ex illis evidenter sequitur, si

illis producere. Primum ex libertate

patet res quaa fit, naturalis est, ut hic esse suppo-
Dei, cujus arbitrio omnia facta sunt et con- nitur, et in actione seu modo quo a Deo solo
servantur et utrumque est notum naturse lti-
; fieri dicitur, non intervenit specialis repu-
mine. Unde, sicut ab eeterno statuit res fa- gnantia et contradictio, Deum posse illam
cere tali tempore, etideo id facit sine sui mu- efficere tali modo, sive talis aclio sit resur-

tatione, ita potuit statuere eas conservare so- rectio, sive illuminatio ceeci, sive quaffibet
lum usque ad tempus, et prout ipsi pla-
tale alia similis.
cuit; ergo sine sui mutatione potest absolute 36.Hinc rursus addo, ratione naturali co-
hunc ordinem immutare. Et hoc est quod gnosci posse Deum esse potentem ad produ-
dixit August., 26 cont. Faust. cap. 3, et ex
, cendos effectus alios, preeter eos qui produci
illo D. Thomas, 1 p., q. 405, art. 5, Virtutem possent a causis naturalibus hujus universi,
divinam non subdi ordini causarum, sed eum tam secundum speciem quam secundum in-
potius liabeve sibi suhjectum. Quod dictum demons-
dividua. Probaturex principiissupra
non solum creditum est, sed etiam ratione tratis ostensum est enim Deum posse crea-
:

naturali evidens, quia hoc pertinet ad per- re; item potentiam ejus esse infinitam sim-
fectum dominium Dei quod necessario con-
;
pliciter, etiam in latitudine objecti ; itemope-
sequitur ad infinitam perfectionem Dei et , rari libere. Ex his autem principiis evidenter
omnipotentiam cum libertate conjunctam. sequitur, posse facere alias res, pr?eter eas
Secnndum etiam optime probatur ex infini- quae sunt in universo, et quee in virtute cau-
218 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

sarum ejus continentur. Atque ita fit ut dis- assertio quoad priorem partem est evidens
tinctio etiam illa potentise Dei in absolutam ex dictis in superioribus ostensum est enim ;

et ordinariam intra limites rationis naturalis in Deo nullum esse accidens, neque ullamin
locum habeat. Quamvis enim naturalis ra- re ipsa compositionem ergo potentia ejus
;

tionon possit cognoscere totam latitudinem non potest esse accidens ejus, neqiie in re
(ut ita dicam) potentiae absolutee, ut supra ab ipso distingui alioqui cum in ipso sit, fa-
:

visum est, cognoscit tamen potentiam Dei ex ceret cum eo compositionem. Ex quo fit, ut
se ad plura extendi, quam de facto opere- in reetiam non sit aliquiddistinctum a scien-
tur,.vel operari decreverit, vel quam mediis tia et voluntate, cum scientia ejus et volun-
causis naturalibus universi operari possit. tasnon sint aliud ab essentia Dei. Ac cleni-
Gognoscit item, lianc limitationem (ut sic di- que omnes hae perfectiones sunt de essen-
cam) vel determinationem potentise divinse tia substantiee divinae, ut in superioribus
absoluta? ad modum operandi secimdum or- visum est.
dinariam potentiam, non convenire Deo ex
Tractatur opinio, quod scientia sit ipsa po-
necessitate naturae, sed ex arbitrio suee vo-
tentia operans per imperium.
luntatis. Ex quo ulterius potest ratiocinari,
interdum posse Deum prseter ordinariam po- 38. Sed de distinctione rationis movetur
tentiam de facto operari, loquendo de or- qusestio a Doctoribus, quae necessaria est ad
dinaria potentia in secundo sensu supra ex- explicandum formaliter ac preecise quid sit
posito, id est, non prout includit sensum potentia Dei. In qua re quidam sentiunt,
compositum divineedeterminationis^sed prout Deum immediate causare res ad extra per
dicit modum operandi per naturales causas, scientiam suam. Qui consequenter aiunt po-
et secundumleges earum. Potest enim Deus tentiam, etiam secundum rationem, esse ip-
ab teterno decrevisse aliter interdum operari. sam scientiam, sub diverso tamen respectu
Quae potestas necessario colligitur ex princi- significatam; nam seientia dicitur solum ut
piis positis, quanquam quod interdum ita vero ut est causa seu
est cognitio; potentia
operetur, non satis possit ratione naturali principium actionis ad extra. Quee sententia
demonstrari. Cumautem dicimus (quod semel duobus modis declarari solet. Prior (atque
pro tota liac materia animadversum volu- adeo prima sententia absolute ) est intellec- ,

mus), heec omnia posse ratione naturali co- tum divinum, preeter actum cognitionis re-
gnosci, loquimur quantum est ex parle ob- rum creatarum qui est quasi speculativus
, ,

jecti, ac naturalium principiorum, et verita- habere actum practicum imperii, qui in Scri-
tum quse in eis continentur, praesertim sigii- ptura explicari solet iilis verbis, fiat lux, flat
latim de qualibet earum nam
ex parte sub-
; firmamentum, etc. Quo actu immediate exe-
jecti, id est, ipsius hominis, et ex diihcultate quitur voluntatem qua decernit aliquid fa-
,

ac morositate, qua de his rebus philosopha- cere, sicut homo imperando famulo facit ut ,

tur, et ex impedimentis quse in inquirendis exequatur voluntafem suam. Deus autem in

et inveniendis his veritatibus patitur, saepe rerum effectione non imperat aliis ut minis-
deficit in eis intelligendis, et licet singuias tris, sed imperat rebus ipsis, ut in lucem pro-

possit assequi, non tamen omnes sine spe- cleant, juxta illud Psal. 149 Ipse dixit, et :

ciali gratiaDei. Unde etiam fit ut illuminati facta sunt ; ipse mandavit, et creata snnt. At-
nunc seu roborati lumine fidei multas ex his que ita fit ut intellectus, quatenus ad ipsurn
veritatibus intelligamus, ut contentas in prin- imperare pertinet, testeD. Thoma, 2, q. 17, f .

quas fortasse non asse-

cipiis naturalibus, sit ipsa potentia qua Deus producit res ad
,

queremur, si in pura ratione naturali philo- extra, ipsum autem imperium sit actualis
sopharemur. Ita enim acutissimis etiam pbi- eiiectio ex parte Dei.
losophis lumine fidei careutibus accidisse, 39. Fundamentum opinionis ( in ratione
perspectum est. stando ) solum est, quia hic modus agendi
videtur perfectissimus, et maxime consenta-
Potentia quomodo distinguatur a scientia et
nens naturse mtellectuali. Operatur enim
coluntate in Deo. Deus, ut ssepe dictum est, per intellectum et
37. Quarto principaliter dicendum est hanc voluntatem. Hse autem duee facultates in no-
divinam potentiamnonesse aliudin re, quam bis ita sunt subordinata? ut, licet in ordine ,

ipsam divinamessentiam, scientiam etvolun- intentionis seu efTectionis internse, intellectus

tatem, ratione tamen ab eis distingui. Hsec antecedat et moveat voluntatem, tamen in
 SEGT. XVII. DE POTENTIA DEI t>ROUT CADIT SUB NATURALI, ETC. 2!9
executione et actione externa voluntas ante- fieri quod judicium si quis imperium vocare
;

cedat, eligendo et decernendo quod facien- voluerit, de voce non contenclam, quamvis sit
dum est, intellectus vero subsequatur im- satis rnetaphorica respectu Dei. Nemo tamen
perando executionem; ergo secundum ratio- probabiliter cogitare potest , illam cognitio-
nem eumdem ordinem servant in Deo. Est nem vel juciicium esse proximam rationem
tamen differentia quia in nobis imperium
,
per quam Deus extra se agit cum proxime ,

est imperfectum, et inefficax ad pliysicam solum versetur circa decretum liberum ipsius
cxecutionem, et ideo solum inoraliter movet, Dei, et circa immutabilitatem et efficaciam
indigetque aliis ministris vel potentiis proxime ejus. Preeier hunc autem actum non potest
exequentibus. Dei autem imperium est per- fmgi aut intclligi in divino intellectu aliquis

fectum. et ideo per seipsum est efficax, ut alius actus posterior secundum rationem,
per se ac immediate executioni mandetur quam decretum liberum voluntatis de rebus
quod imperat. ad extra producendis, qui babeat rationem
AO.Jicdicum de prcecedente sententia. Hcec imperii Dei ad seipsum, quo practice applicet
autem opinio probari non potest, nam in in- se vel suam potentiam ad opus, quia nec
tellectu nulius potest inteiligi actus , etiam declarari potest qualis sit talis actus , aut
ordinatus ad opus per modum impellentis v quid per illum cognoscatur aut judicetur, aut
seu applicantis ad ipsum opus, nisi talis ac- quce sit necessitas ejus, cum Deus per vohm-
tus sit vel judicium aliquod, si sit respectu tatem suam sibi cognitam et manifestatam
ipsiusmet imperantis , vel aliqua locutio , si sufficienter applicetur ad opus.
sit respectu aliorum ; nam prreter haec duo, 41. Quod si altera pars eligatur, nimirum ,

quidquid in intellectu fmgitur tanquam im- illud imperium immediate ordinari ad crea-
pulsio ad opus, et sine causa vel ratione fm- turas ipsas producendas, primum id dicinon
gitur, et intelligi ac explicari non potest potest de imperio in sensu proprio, sed tan-
quale illud sit. Nam in intellectu concipi non tum in metaphorico. Nam creaturae, ut edu-
potest actus, nisi per modum cognitionis ap- cuntur de non esse ad esse, non sunt capaces
prehensivce aut juclicativee est enim essen- ; proprii imperii, quod maxime patet in ina-
adcequate cognoscitiva potentia, et
tialiter et nimatis. Est autem idem in omnibus etiam
ideo non potest in eo intelligi imperium,nisi intelligentibus, quia, ut terminant creatio-
aut per modum absoluti judicii, ad se-
si sit nem, non exercent actum intelligendi, neque
ipsum, aut per modum judicii ordinati ad id est per se necessarium ut creentur , ut ex
alios, siimperium ad alios referatur ut la- , se est cvidens;imo necesse est ut terminare
tius in prima secundse, et in scientia de ani- creationem antececlat actum inleHigencIi, sal-
ma explicatur. Divinum ergo imperium, quod tem ordine naturce. Imperium autem pro-
dicitur subscqui decretum libcrum divince prie dictum ordinatur ad intelligentem ut
voluntatis de rebus faciendis et exequi illud, sic, quod patet ex suo correlativo ; imperio
vel intelligitur referriimmediate ad ipsum enim proprie dicto respondet obedientia ;

Deum ita ut intelligatur Deus sibi imperans

, obedientia autem proprie dicta tantum est in
ut creet, sicut homo sibi imperat ut ambulet; rebus intelhgentibus. Accommodantur autem
vel referri immediate ad creaturas, quibus hcec, scilicet imperium et obedientia, per
,

Deus imperat ut sint. Primum non potest quamdam imperfectam, et quasi materialem
dici consequenter juxta illam sententiam, participationem quibusdam brutis, quatenus
tum quia tale imperium non erit immediata ex consuetudine quadam percipere possunt
ratio agendi ad extra sed erit quasi appli- , signa, quibus imperium seu motio intimatur.
eatio efficax,- qua Deus se vel potentiam , Per metaphoram vero dicuntur creaturce obe-
suam applicat ad opus, sicut, quando homo dire Deo, quando esse incipiunt, vel reci-
sibi imperat motum, imperium est applicatio piuut ex efficacia Dei, et ad nutum voluntatis
efficax ad moium, non proximum principium ejus, quia ita se gerunl ac si intelligerent, et
illius. Tum etiam quia post decretum liberum ad nutum obedirent. Unde e conversoj Deum
non potest in intellectu divino consequi ali- imperare creaturis ut fiant, nihil aliud est
quis actus ejus, qui versetur immediate circa quam ad nutum voluntatis sua; efficaciter
ipsummet Deum, vel res ejus, nisi vel cogni- illas procreare. Quocirca per illud locutionis
tio,qua cognoscit se hoc jam decrevisse, vel genus non explicatur aliquis actus proprius
judiciusn, quo judicat sibi omnino esse agen- intcllectus Dei loqucntis acl creaturas, sed
flum quod decrevit, nec posse jam aliud metaphorice declaratur efficacia divina1 po-
 ;

220 DISPUTAT. XXX. QUID DEUS SIT.

tentiee operantis ad nutum voluntatis suee. tur hsec opinio divinas ideas et efficientiam
Quod genus metaphoree est frequens in Scri- earum.
ptura, ut, Job 13, Deus dicitur Joqui ad 43. Et ex bac ipsa expositione persua-
mare : Usque huc venies, et non procedes am- deri potest heec opinio ; nam hic modus
plius, etc. de quo dicitur Prov. 8 Et legem
, : agendi pertinet ad magnam perfectionem
ponehat aquis, ne transirent fines suos. Sic scientiee et artis, ut in exemplo allatoin-
etiam acl Rom. 4 dicitur : Vocat ea quce non tueri licet si enim intellectus
; hominis per
sunt, tanquam ea quce sunt; quibus dicendi sua exemplaria haberet illam efficaciam, al-
modis declaratur efficacitas divinee voluntatis tior et nobilior esset ejus ars quam nunc est
et potentiee. Non est ergo in intellectu divino omnis autem nobilitas et perfectio, est divi-
aliquis actus ,
qui sit proprium imperium nee scientiee tribuenda. Maxime ubi nulla
respectu effectus producendi. Etideo D. Tho- miscetur imperfectio, neque intercedit repu-
mas locis statim citandis imperium divinum gnantia in hoc autem nulla imperfectio
;

ad effectus producendos in voluntate consti- cogitari potest ,

quia habere vim efficien-
tuit. di perfectio est. Neque etiam in hoc in-
venitur repugnantia, quia, licel actus imma-
Tractatur secunda sententia scientiam per ,
nens per se non requirat efficientiam extra
ideas esse proximam potentiam agendi.
intelligentem, tamen nihil repugnat, quod,
42. Secunda sententia esse potest, divinum ut est forma quredam intellectualis, sit activa
intellectum per ideas, seu exemplaria rerum sui objecti, seu rei per ipsam reprEesentata?.
quee in se habet, esse proximam rationem Imo hoc est maxime consentaneum divinis
agendi , atque adeo potentiam ipsam, per exemplaribus, tum quia, sicufsunt perfec tis-
quam Deus res ad extra producit. Deus enim, sima, ita etiam esse debent efficacissima ;

ut supra tetigimus. in sua infinita scientia tum etiam quia quee in creatis artificibus sunt
habet rationesseu exemplaria omnium rerum divisa, in supremo et simplicissimo debent
possibilium, quee non sunt aliud quam ipse- esse unita. Hanc sententiam attingit Durand.,
met intellectualis conceptus ,
quem de sin- in 1, dist. 45, q. 2, et eam impugnatnon ad-
gulis rerum naturis habet Deus, qui, ut in- modum efficaciter; nam revera prsedicto
tentionaliter seu intelligibiliter reprsesentat modo explicata, nec improbabilis est, nec fa-
unamquamque naturam faclibilem aDeo, di- cile impugnari poterit ;
quid autem de illa

citur ratio, exemplar, aut idea ejus. Heec au- sentiam, statim aperiam.
tem exemplaria divina nibil extra se agunt
necessitate naturee, sed per voluntatem de-
Tertia sententia, qmd voluntas sit
potentia.
terminari debent, et ideo secundum se, et.ut
anteriores vohmtate nostro modo intelligendi, 44. Tertia sententia est, ipsam volunta-
vocantur rationes rerum postquam vero eis ;
tem divinam esse potentiam, perquam Deus
adjungitur voluntas. qua Deus vult juxta hoc ad extra immediate operatur, per absolutum
vel illud exemplar hanc vel illam naturam velle et efficax, quod talis creatura sit tali

efficere, vocantur idea^ practicee. Ab his ergo tempore, modo, etc. ab hoc enim velle im- ;

ideis, nt applicatis et determinatis per volun- mediate fluunt et recipiunt esse creatura"',
tatem, dicit hsec opinio manare creaturas per quae a Deo fiunt. Solet hrec opinio tribui
se et immediate non medio alio actu imma-
, D. Thomee, locis infra citandis ; sed aliam
nente divini intellectus, hic enim nullus ex- fuisse ejus sententiam, ibiclem ostendam. In
priorem sententiam
cogitari potest, ut contra eamtamen inclinat Cajetan., 1 p., queest. 25,
declaratum est, sed per immediatam efficien- art. dicens forsan esse veriorem. Ferrar.
1 ,

tiam seu influxum in res ipsas. Ut, verbi vero, 2 cont. Gentes, cap. 1 et 16, solum
gratia, artifex humanus prius in se concipit ait,agere Dei ad extra, aut esse velle, aut
ideam domus, et deinde vult efficere domum intelligeresignificat etiam Scotus, in I, d.
;

conformem exemplari concepto si ergo illud ; 37. Nec desunt Theologi, qui hanc senten-
exemplar esset tam perfectum et efficax, ut tiam certam existiment propter modum lo-
sine manibus et instrumentis statim efticeret quendi Sacra> Scriptura3 , divinae voluntati
tale artificium quale volnntas vult, tunc in- tribuentis efficaciam in operando, et dicen-
tellectus per exemplar conceptum esset po- tis : Omnia qiwcumque voluit, fecit ; et : Om-
tentia immediate exequens et efficiens res nia operatur secundv.m consiliura voluntatis
nrtificiales. Ad bunc ergo modum imagina- surp. Unde Leo Papa, serm. 2 de Nativit. :
 1

SEGT. XVII. DE POTENTIA DEl PROUT CADIT SUB NATURALI, ETC. 22

Deus (inquit) cujus natura lonitas, cujus vo- est in sua natura. Et hanc sententiam tenet
luntas poientia, cujus ovus misericordia est. etiam Durandus, in 1, d. 38, queest. 1.
Et August., in Meclitationib., c. 29 : Cujus 46. Et potest ita suaderi, nam Deus non
voluntas opus, cujus velle posse est ; qui om- agit extra se, quatenus est infinitus solum in
nia de nihilo creasti, quce sola tua voluntate ratione aut volentis, sed quatenus
scientis
fecisti. Ratio vero est, quia voluntas Dei est est infinitus simpliciter in genere entis tota ;

efficacisshna ergo ad ejus perfectionem per-

; enim beec infinitas necessaria est ad crean-
tinet, ut per seipsam sit operativa eorum dum, ut supra diximus, et ad agendum sine
qua? vult fieri, ita ut, licet prsecise intelliga- dependentia a superiori,quomodo semper ope-
tur, seclusaomni alia potentia, per seipsam ratur Deus ergo potentia convenit Deo non
;

sit potens ad exequendum quod vult; ipsa formaliter rabone intellectus, vel voluntalis,
ergo est principium formale ac proximum sed ratione ipsius esse per essentiam, quate-
omnis effectionis et actionis divinee. nus infmitum est et eminenter includit om-
nem perfectionem participabilem ab ipso.
Et confirmatur primo, quia Deus non est om-
Qnarta opinio, ratione distinguens potentiam
nipotens eo quod sciat omnia, sed potius scit
a scientia et voluntate.
omnia quia est omnipotens et eminenter ,

45. Quarta sententia potentiam divi-

est, continet omnia sic enim supra dicebamus,
;

nam esse ratione distinctam ab intellectu et cum Dionys., D. Tbom., et aliis, Deum, com-
voluntate secundum suas praicisas rationes prehendendo se et potentiam suam', cognos-
formales conceptis, nibilque aliud esse quam cereomnescreaturas possibiles; ergo scientia
ipsammet divinam naturam, quse, quatenus creaturarum ratione distinguitur ab omnipo-
est ipsum esse per essentiam, est per se ef- tentia, et illa scientia, ut determinata ad crea-

fectrix cujuslibet esse participati seu partici- turas, supponil, modo nostro concipiendi, in
pabilis, si accedat voluntas ut applicans, et divina natura
continentiam eminentialem
scientia ut dirigens. Et bsec videtur esse sen- omnium creaturarum ratione cujus esse po-
tentiaD. Tboni., 1 p., q. 19, art. 4, ad 4, test prirnum principium earum. Et similis dis-
ubi ait : In noMs scientia estcausaut dirigens, cursus fieri potest de voluntate nam Deus ;

voluntas ut imperans, potentia ut exequens et non ideo potest rem creare quia vult, ut
immediatum principium operationis. Et con- bene D. Thomas dixit, imo neque ideo potest
cludit Sed hcec omnia in Deo idem sunt, si-
: creare quia potest velle, sed potius ideo po-
gnificans re quidem esse unum, secundum quia est omnipotens ad exe-
test velle creare,

rationem autem distingui. Quod expressius quendum; ergo voluntas etiam secundum ra-
declaravitinferius, q. 25, a. I,ad4, dicens :
tionem supponit omnipotentiam. Et confir-
Potentia non ponitur in Deo, ut aliquid diffe- matur secundo, quia nulla est sufficiens ra-
rens a scientiaet voluntate seeundum rem,sed tio, ob cjuam vis executiva et elicitiva im-

solnm secundum rationewo, in quantum poten- mediate actionis ad extra, magistribuatur vo-
tia importat rationcm principii exequentis id luntati quamintellectui, vele converso; ergo
quod voluntas imperat, et ad quod scientia di- neutri attribuenda est. Antecedens patet ex
rigit.Addit vero deinde, etiam scientiam, dictis; nam ex una parte scientia superat

et voluntatem divinam, secundum quod est
principium effectivum, babere rationem po-
tentia?, in quo non destruit, aut negat
antea dixerat, sed addit scientiam et volun-
tatem secundum suum causalitatis modum
posse nomen potentise participare nunquam
tamen tribuit illis modum causandi exequen-
do proxime, et quasi eliciendo actionem ad
extra, sed imperando tantum vel dirigendo.
Unde inferius, eadem qusest., art. 5, ad 1,
iterum repetit Potentia intelligitur ut exe-
: loquendo, major ratio de una potentia quam
quens, voluntas ut imperans, intellectus et sa-
voluntatem, quia juxta formalern suam ra-
tionem est excellentior perfectio, et forma-
quod lius constituitseu pertinet ad esse Dei, et
continet in se formas seu ideas rerum agen-
darum, quod maxime necessarium videtur
; ad earum productionem. Aliunde vero su-
perat voluntas intellectum, quia ad illam per-
tinet executio operum, quia est magis im-
pulsiva quam intellectus. Prima vero conse-
quentia probatur, tum quia non est, absolute
de alia tum etiam quia in neutra est suffi-
;

pientia ut dirigens. Et in fine illius solutionis ciensratio ut ei executio tribuatur quianeu-;

concludit Ideo Deus aliquid facit quia vult,

: tra sine altera est sufficiens ad efficiendum,
non tamen ideo potest qnia vult, sed quia talis et unaquaeque in sua ratione habet proprium
L
2-22 DISPUTAT. XXX. ftUID DEUS SIT.

causalitatis modum, quem uon iranscendit, iiabitudines vel causalitates, possit a nobis
preecise stando in suo conceptu et ralione diversis conceptibusinadcequatis concipi,non
formali sed in illo habet infmitatern suam.
, tamen ita distinguuntur, etiam ratione, poten-
Scientia enim ut scientia, quantumvis prac- tiaproxima et principaliscalefaciendi, sed ip-
tica, solum habet dirigere actionem; est semel calorratione suoe entitatis est proxima
enim scientia reprsesentans, et quasi illumi- et principalis potentia ad calefactionem acci-
nans, unde hoc munus habet in agente per dentalcm, in ea pra?cise sistendo. klem pro-
intellectum, dirigit enim actionem ejus. Qua- portionaliter essetinforma substantiali ignis,
propter, etiamsi sit infinita, prrecise stando verbi gratia, si per seipsam esset productiva
in ratione scienties solum habebit infinitam similis forma?, ; nunc vero si non potest esse
perfectionem in dirigendo cum infmita clari- principium proximum suae communicationis,
tate et infallibilitate. Voluntatis vero munus sed tantum principale, ideo est quia est limi-
est diligere, intendere, eligere et uti , et bac tata et finita forma indigens dispositionibus
ratione applicare ad opus alias potentias accidentalibus. In divina autem substantia
ejusdem appeteniis. Quod si infmita sit vo- cessat ha3C ratio, cpua illimitata est, et om-
luntas, sub haepra^cisa ratione habebit infb- nem vim agendi in suo esse substantiali con-
nitatem in applicando,ita ut etiam infmitam tinens. Igitur divina natura ut sic est sine
potentiamjpossit efficaciter applicare ad opus, dubio principium principale etradicaleomnis
si necessaria sit et in hoc consistit efficacia
; actionis acl extra. Quod etiarn concludit illa

divina?. voluntatis, propter quam ei tribuun- ratio, quia non est tale principium, nisi cjua-
tur actiones ad extra, quia illi sulest, ciwi tenus eminenter continet omnia ; hoc autem
voluerit,posse, ut dicitur Sapient. 2; ergo ne- non habet preecise ratione scientite aut vo-
que est sufficiens ratio extrabendi aliquam luntatis, sed ratione totius infinitatis sueb.
exhis potentiis ad alium causalitatismodum, Item quia in tantum est fons totius esse, in
neque etiam est major ratio de una quam quantumest ipsumesse per essentiam; quod
de altera. Nec vero dici potest, qnod quidam esse, quatenus a nobis concipitur formaliter
insinuant, intelleetum et voluntatem simul inipso Deo, vocatur natura seu essentia ejus;
esse ipsam potentiam executivam, tum quia ut vero per seipsum est communicativum
actio hujus potentiee unius ac simplieis ra- sui, dicitur principium seu ratio agendi ad
tionis a nobis concipitur, et ideo fieri non extra.
potest ut poientia preecise concepta includat 48. Prceterhoc autem principium, non
intellectus et voluntatis actum ; tum inaxime oportet in Deo concipere aliud priucipium
quia discursus factus, et qua? statim attinge- proximum etiam ratione distinctum, immc-
mus, a^que procedunt de utraque voluntate diatius eliciens actionem, cjuia cum illud sjt
simul, ac de singulis. illimitatum et infinitum, quamvis substantiale
sit, et efficiens etiam in ratione proxima; vir-
Approlatur quarta opinio.
tutis, non indiget media facultate. Nam in
Atque hcec sententia mihi simpliciter
47. substantiis creatis distinctio horum principio-
probanda videtur, quam ultimo ita declaro et rum ex imperfectione provenit, et perfectius
confirmo. Aut enim hic inquirimus poten- erit principium, si sub utraque ratione sit
tiam quaj sit quasi principium proximum sufficiens, quam si sub aitera tantum- Deo ;

actionis disiinctum a principali et radi- autem tribuendum est quod est perfectissi-
cali, vel ut solum dicit ipsum principium mum ipsum ergo esse divinum per seipsum
;

principale, quodsit etiam immediatum. Priori est principium proximum, quasi eliciens et
modo non oportet fingere aut concipere
, cxequens omnem actionem ad exira, quod
in Deo potentiam ratione distinctam ab es- est esse ipsam potentiam. Qoia vero ho.c ip-
sentia; posteriori autem modo non potest sum pracstat perfectissimo modo, indiget in-
esse scientia ut scientia, vel voluntas ut vo- tellectu et voluntate, illo ut dirigente, bac ut
luntas, sed essentia ut infinita entitas, et ip- apphcante. Quia vero ipsa scientia et volun-
sum esse per essentiam ; ergo. Minorem ita tas non sunt in Dco aliud cpiam suum esse,
declaro, nam in creatnris calor, verbi gratia, ideo per ilhid habet Deus quidq;uid necessa-
quatenus est forma dans esse calidum, et rium est ad agendum perfectissimo modo.
quatenus est principium calefaciendi, in re Atque ita tandem divina scientia et voluntas
est una et eadem forma, quee ratione sui est sunt causa reruni, in re c[uidem per se ac
activa; unde, licet, secundum bas diversas propriissime efficicndo illns, qnatenus in re
 SEGT. XVII. DE POTENTIA DEI PROUT CA.D1T SUB NATUR.ALI, ETC. 223
sunt ipsum esse, et ipsa omnipotentia Dei ;
currere, unamquamque suo ordine, vo-
in
secundum proprias vero rationes, altera di- luntatem cpaoad applicationem et exercitium,
rigendo, altera yera applicando potentiam nam hoc est munus ejus ; scientiam quoad
exequentem, a qua secundum rationein dis- directionem, et (ut sic dicam) quoad speci-
tinguuntur. hcationem, quia exemplar est ratio efficiendi
49. Ex
plane sequitur, actionem ad
cruo hanc vel illani naturam loquor autem de
;

c-xtra immediatius comparari ad potentiam scientia, quatenus est practica, et habet ra-

ut sic, quam ad scientiam, vel voluntatem ut tionem artis, nam quatenus voluntatem in-
sic, quia ad illarn solam comparatur ut ad clucit ut efficere velit, sic potius habet ratio-
principium eliciens. Unde ulterius consequi- nem prudentise, et remotius concurrit, ut di-
tur, illamactionem debere esse transeuntem, ximus.
quod est consentaneum his quce in superio- Potentiam Dei unam esse.
ribus, tractando de causis, diximus de crea-
tione, etde concursudivino, et illaetiamom- 51. Ultima assertio est, potentiam divinam
nia melius intelliguntur juxta hunc modum in se ac formaliter unam esse et simplicissi-
explicandi divinam potentiam. Neque ^st ve- mam, continere autem omnem perfectionem
rura, quodquidam objiciunt, hujusmodi po- potentice activee, et ideo in ordine ad varias

tentiam, qaseita operatur quasi eliciens im- actiones posse a nobis per inadeequatos con-
mediate aeiiouem transeuntem, esse imper- ceptus in plures secundum rationem distin-
fectam. Nam id solum est verum, quando ia- gui. Hsec conelusio quoad omnes partes est
lis potentia mere naturaliter agit sine intel- facillima, et juxta ea, quce de scientia et vo-
ligentia et libertate ; at vero si hcec habeat luntate dicta sunt, explicanda et probanda
intime adjuncta, esse potest perfectissima. est. Nam, quod in re sit omnino simplex,
Ut si intelligeremus solem habere libertatem constatex simplicitate naturce divina cui in 1
,

ad illuminandum, vel continendum luminis ve hcc potentia nihil acldit. Item ex univer-
influxum, perfecto modo illuminaret;, etiamsi salitate ejus et sui objecti,quod est ipsum ens
Inx ejus essetimmediatum principium eli- sic. Quocl vero possit ratione
participabile ut
ciensilluminationem, qu est actio transiens. per inadcecpuitos conceptus, facilli-
clistingui

Esset autem multo major perfectio, si non mum est nam etiara finitara potentiam hoc
;

tantum sed ipsa etiam lux solis intime

sol, moclo nos partimur, verbi gratia, intellectum
inse includeretillamlibertatem et intelligen- nostruminrationem superiorem etinferiorem
tiam ad illam necessariam; ita vero se ha- per varia munera ejusdem intellectus sine ,

bet hcec divina potentia, a qua proxime lluit distinctione, qusein resit inipsa facultate in-
exterior actio. Quce secunduiu modum con- telligendi. Sic ergo juxta varias actiones dis-
cipiendi nostrum addivinam scientiam et vo- tinguere possumus in Deo potentiam creati-
?
luntatem remote tantum comparatur, scilicet vam, et generativam ad exlra, seu efl ectivam
ut acl applicantem vel dirigentem potentiam per eductionem forma? de potentia subjecti,
exequentem. quee ulterius distingui potest in potentiam
50. Sed qua?res ad quam illarum remo- activam per modum eausee proximce, vel per
tius comparetur. Durandus, in 1, dist. 45, modum causoe universalis tantum, cpiia utro-
q. 2, dicit ad scientiam remotius comparari, que modo potest Deus agere. Aliqui addunt
quia scientia movet voluntatem, et volunias potentiam conservativam sed hmc non est :

potentiam exequentem. Sed Duraudus tan- proprie distincta ab effectiva secunclum coii-
tum meminit illius motionis, qua intellectus ceptum, sed secundum nomen tantum, juxta
movet voluntatem proponendo illi objectuni, supra dicta de effectione et conservatjone.
secundum quam non dubium quin re-
est Alii addunt potentiam annihilandi hcec vero ;

motius concurrat scientia. Qmittit tamen non tam est potentia agendi quam non agen-
actualem directionem, quaa immediate ne- di; unde non addit etiam secundum intellec-
cessaria est ad rectam executionem, ut ad tum propriam raiionem potentioe, sed coimo-
pingendum non concurrit a.rs movendo vo- tat libertatem seu subordinationem ad yo-
luntatem, sed immediate dirigenclo manum, luntatem. Juxta ha?,c vero distingai potest
quod proprie spectat ad causam exempla-
'
Theologice divina potentia in uaturalem et
rem nam alia motio magis pertinet ad cau-
;
supernaturalem sicut dicitur Deus pri^na
,

sam finalem. Quapropter dicendum est ,

causa naturalis et superiicduralis. Sic autem
utramque ex his potentiis immediate con- denomiuatur potentin supernaturalis non res-
 ; .

224 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.

pecte ipsius Dei; illi enim onmis ejus potentia tissimes difficultates, quse de clivina provi-
niaxirae connaturalis est, quia ex propria na- dentia tractari possunt ; sed illee omnino
turali perfectione illi convenit sed denonii- ; conjunctee sunt cum his qua? ad divinam gra-
natur supernaturalis in ordine ad actiones, tiam et supernaturalem providentiam spec-
quee sunt supra naturam rerum creatarum ;
tant ; nam cle his quee pertinent ad genera-

de quibus disputare proprium est Theologo- lem concursum cum libero arbitrio, jam su-
rum. pra dictum est, et ideo ceetera Theologis re-
linquimus.
De divina providentia.

52.Atque heec sint satis de divina poten- DISPUTATIO XXXI.

tia; de actionibus vero ejus, nihil hic occurrit
addendum iis quee de causalitate causee pri- DE ESSENTIA ENTIS FINITI UT TALE EST, ET DE
niee in superioribus dicta sunt. Et ideo etiam ILLIUS ESSE, EORUMQUE DISTINCTIONE.
hic nihil specialiter addimus de clivina provi-

dentia, quia inec preeter scientiam, volunta- Postquam dictum est de primo ac preeci-
tem et operationem, nil adclit, sed formaliter puo ente, quod et est totius rnetaphysicee
dicit rationem ,
qua Deus ab seterno decrevit primarium objectum, etprimum significatum
res hujus universi gubernare, easque per et analogatum totius significationis et habi-
media convenientia in suos fines dirigere. tudinis entis dicendum sequitur de altero
,

Cum ergo ostensum sit, et totum hunc mun-
durn a Deo esse conditum, ordinando omnes
partes ejus ad unum finem, seu commune
bonum, et nihil in eo fieri sine Dei influxu
membro in prima divisione proposito, id est,
de ente finito et creato. Quia vero illud non
est unum simpliciter, sed tantum secundum
abstractionem seu cornrnunem rationem
, ,

ac voluntate, constat habere Deum in mente pluresque ac varias rationes entium sub se
sua rationem setemam, qua hic mundus re- comprehendit, ideo ad hujus membri expo-
gitur, quee providentia dicitur. Quam licet sitionem cluo facienda sunt prius declaran- :

nonnulli philosophi, vel omnino, vel ex parte dum quo posita sit communis ratio
est in
ignoraverint, ut Plin., lib. I, cap. 7, et Cice- entis creati seu finiti, quod in hac disputa-
ro, et alii, qui scientiam rerum particularium tione propositum est deinde divisiones vel ;

aut contingentium Deo denegarunt , gravio- subdivisiones ejus traclendee sunt, usque ad
res tamen philosophi eam agnoverunt, pra- ultimas rationes entium quee sub objecto me-
sertim Seneca, de Provid., ubi ait, su-
lib. taphysicee superius posito comprehencluntur.
pervacuum tantum opus non
esse ostendere
sine aliquo custode stare. Idem, lib. 1 Natur. SECTIO I.

queest., Aristot. idem significavit in his quee An esse et essentia entis creati distinguantur
supra retiuimus, et 2 Phys., ubi ait naturam, in re.
ut est sub primo agente intellectuali, operari
propter fmem, et 12 Metaph., cap. 10, inde 1 Quoniam, ut visum est,
in superioribus
concludit unum esse principem, ut optima sit ens, in quantum
ab esse dictimi est, et
ens,
universi gubernatio, et 10 Ethic, cap. 8, Deo per esse, vel per orclinem ad esse habet ra-
tribuit curam humanarum rerum. Plato etiam, tionem entis, ideo ad declarandum ratioiiem
in Epimenide, recte sentit de providentia entis creati, a comparatione essentice et esse
quod etiam ex Plotino Platonico refert-D. Au- initium sumimus. De qua multa tractanda oc-
gustin., lib. 20 de Civit, cap. 14, ubi etiam currunt, quee ad intelligendam essentiam en-
Vives nonnuila congerit. Cicero etiam citra tis creati ut sic, et proprietates ejus omnino
res humanas et liberas in reliquis non male necessaria sunt ; radix vero omnium est id
sentit de providentia, ut constat ex somnio quod proposuimus, scilicet, quomodo esse et
Scipionis^ et ex lib. cle Natura Deorum.
I essentia distinguantur.
Verum philosophi preecipue attigerunt pro- 2. Suppono autem per esse nos intelligere
videntiam quoad conservationem hujus uni- existentiam actualem rerum, ne sit eequivo-
versi, et quoad cursum rerum, et corporalium catio in verbis, nec sit nec*ssarium postea
effectuum qui in eo fiunt. De morali autem distinguere de esse essentiee, existentia?, aut
providentia rerum humanarum pauca dicunt, subsistentise, aut veritatis propositionis. Nam
et preesertim de preemio bonorum, et sup- csse essentiaj, si vere condistinguitur ab exis-
plicio malorum, circa quas res versanturpo- tentia, nihil rci addit ipsi cssentiee, sed so-
 ;

SECT. I. QUOMODO EJUS EXISTENTIA DIFFERAT AB ESSElNTIA. 00."

luin differt ab illa iu uioclo quo concipitur cendent. Item /Egid., in 1, d. 2, qua?si. i,
vel significatur; unde, sicut essentia creatu- art. \ , de Ente et essent., q. 9, et
et laiissime

ra? ut sic, ex vi sui conceptus non dicit quod sequent., et Quodl. I, q. 2. Ciiantur etiam
sit aliquid reale actu liabens esse extra_cau- Albert., sup. lib. de Causis, propos. 8; Avi-
sas suas, ita esse essentia? ut sic_ prsecise in cen.,lib. quinto suae Metaph., cap. primo.
illo sistendo, non dicit esse actuale, quo es- 4. Argumenta, quibus ba?c sententia sua-

sentia extra causas constituatur in actu; deri solet, multa sunt. Primum quia pra?- '_.

nam si esse in actu liocde es- modo non est dicata essentialia conveniunt creatura? absquc
sentia creatura?, nec pertinere poterit ad esse interventu causa? efficientis propter hoc enim ;

essentia? ejus; ergo esse essentia? creatura? ab aeterno fuit verum dicere, hominem essc
ut sic ex se prsescindit ab esse actuali extra animal rationale sed existentia non conve-
;

causas, quo res creata fit extra nibil, quod nit creaturae, nisi per causam efficientem, et

nomine esse existentia? actualis significamus. ideo non potest creatura dici actu esse, nisi
Esse autem subsistentia?, et contractius est facta sit ergo esse creaturae est res distincta
;

quam esse existentia? hoc enim substantia? ;

et accidentibus commune
substantia? proprium; et praeterea esse sub-
sistentia? (ut suppono exinfra probandis) dis-
tinctum quid est ab esse existentia? substan-
tialis natura? creatse, et separabile ab ipso,
quia non constituit naturam in ratione ac-
quod pertinet ad existentiam.
tualis entitatis,
Esse autem veritatis propositionis, ex se non
ab essentia ejus, quia non potest una et ea-
est, illud vero est dem res esse, et non esse per efficientern
causam. Quod si dicas, cum fit creatura, non
solum fieri esse, sed etiam essentiam crea-
turae,respondetur, non fieri essentiam, se*d
fieriessentiam sub esse, seu fieri essentiam
existentem, et ideo non sequi essentiam fac-
tam distingui ab esseniia absolute, nisi ratione
existentia?, quam illi adclit.

est esse reale et intrinsecum, sed est esse Secundo argumentor 2 quia esse crea-
5. ,

quoddam objectivum in intellectu compo- tura? est esse receptum in aliquo ergo in es- ;

nente unde convenit etiam privationibus.

,
sentia, non enim potest excogitari aliud in

Sic enim dicimus, csecitatem esse, vel bomi- quo recipiatur ergo est res distincta ab es-
;

nem esse ca?eum, utlatius Arist., 5 Metaph., sentia, non enim potest eadem res in seipsa

capite septimo. Est ergo sermo de existen- recipi. Primum antecedens probatur, quia
tia creata. De quapra?terea supponimus esse esse irreceptum est esse per se subsistens ex
aliquid reale et intrinsecum rei existenti, vi sua? actualitatis nam est omnino abstrac-
;

quod videtur per se notum. Nam per existen- tum a subjecto vel potentia, in qua recipia-
tiam res intelligitur esse aliquid in rerum na- tur :ergo esse perfectissimum et suni-
est

tura ; oportet ergo ut et ipsa aliquid reale mum, atque adeo purus actus, et infinitum
sit, et sit intima, id est, intra ipsam rem exis- quid in ratione essendi ergo repugnat esse ;

tens. Nec enim res esse potest exislens per creatura? esse omnino irreceptum. Et confir-
aliquam extrinsecam denominationem , vel matur, quia tale esse non habet unde limi-
aliquod ens rationis ; alioqui quomodo exis- tetur; non enim limitatur a potentia in qua
tentia constitueret ens actu reale, et extra recipiatur, si illarn non habet, neque etiam
nihil ? ab actu seu a differentia, qua? se habeat per
modum actus respectu existentia? ; nam cum
Prima sententia affirmans distingiti realiter. existentia ultima actualitas, non consti-
sit

3. De hac igitur existentia creatura? varia? tuitur per actum quo limitetur. Ut ergo esse

sunt opiniones. Prima est, existentiam esse creatura? sit finitum et limitatum, necesse est

rem quamdam distinctam omnino realiter ab ut sit actus essentia?, in qua recipitur, et per
entitate essentia? creatura?. Ha?c existimatur quam limitatur.
esse opinio D. Thomse, quam in hoc sensu 6. Tertia ratio sit, quia omnis creatura est

secuti sunt fere omnes antiqui Thoinista?. composita vera et reali compositione sed ;

Loca D. Thom. prsecipua sunt, 1 part., q. 3, prima et generalis compositio realis solum
art. 4, 2 cont. Gent., cap. 52, de Ente et es- esse potest ex esse et essentia ergo compo- ;

sent., c. 5, 4Metaph., lect. 2. Qua? sic inter-

pretatur Capreol., in 1, dist. 8, art. \, q. 1 ;
1
Ha?cprimaratio tractatur late rnfra, sect.

Cajet., loc. cit. 1 part., de Ente et essent. 12, in fme.

Ferrar., dicto loco cont. Gent.; Soncin., in 4 - Ha?c secunda ratio tractatur late infra,
Metaph., quoest. 12; Javellus, tract, deTrans- sect. 13.

XXVI. 43
 ;

226 DISPUTAT. XXXI DE ENTE FINITO.

nitur omnis creatura ex essc et essentia, tan- creatura reperiuntur distincta esse et essen-
quam ex actu et potentia realiter distinctis. tia,non est ex eo quod talis est, sed ex eo
Major constat, quia si daretur aliqua crea- quod creatura est, et quia in illa comparatur
tura, in quanulla esset realis compositio, da- essentia ad esse, sicut potentia ad actum
,

retur aliqua creatura omnino simplex ut sub-
stantia Angeliactu existens, sinon compone-
retur ex esse et essentia, esset substantialiter
et omnino simplex, atque ita quodam modo
adeequaret perfectionem divinam. Quod si
dicas, in ea posse remanere compositionem
ex genere et diflferentia, aut ex natura et
; qui est extra quidditatem cjus, et sine quo
concipi potest, quee rationes communes sunt
omni creaturee,Superest ut j)robemus pri-
mum antecedens, quod probatur primo, quia
vel esse naturse substantialis composita3 est
una simplex entitas, vel composita; compo-
sita esse non potest, ut ostendam si autem ;

supposito, et ex subjecto et accidenie, nihil sit simplex, non potest esse materia, ut per

Iiorum saiisfacit, quia prima compositio non se liotum videtur, neque etiam forma, tum
est realis, sed rationis; unde non excludit quia est fere eadem raiio, tumetiam quiajam
perfectamsimplicitatemrealem. Secunda vero concludetur, essentiam materise existere per
compositio primum non est universalis om- existentiam a se realiter distinctam, cum for-
nibus rebus, quia non convenit accidentibus; ma a materia realiter distinguatur, et tunc
deinde camdem habet controversiam quam procedent omnes rationes factse, ut idem di-
compositio ex esse et esseniia si ergo illa
;
cendum sit de qualibet essentia creata, Neque
admittitur in substantiis creatis, cur non etiam etiam esse posset illa entitas idem cum tota
bsec ? Tertia taudem compositio non est ad essentia composita ex materia et forma, quia
constituendam substantiam; nuncauiemagi- non potest simplex entitas esse eadem res
mus de compositione et simplicitate substan- cum re composita ex rebus distinctis; nam
tiali. Ac deinde sumitur ex bis universale ar- involvitur aperta repugnantia ; si ergo tale
gumentum, quia sequitur, saltern de possi? esse est simplex entitas, oportet ut sit res om-
bili, non repugnare creaturee ut sic carere nino distincta a tali essentia.

omni compositione reali atque adeo esse, 8. Quod vero

illud esse non sit composita
summe simplicem, quod est inconveniens, entitas, sed simplex, probandum est primo ,

quia boc videiur esse proprium Dei. Et se- quiaalias oporteretinillo essedistinguere par-
quela patet tum quia non est cur magis re-
, tes ex quibus componitur. Ex quo sequeretur
pugnet ceeteras compositiones excludi, quam primo, unam ex illis pariibus esse idem cum
banc cx esse et esseniia tum etiam quia po-
;
materia, et alteramcum forma, atque ita non
test conservari simplex natura substantialis habebit materia esse a forma, sed ex se
sine ullo accidente. unde non eritpura potentia, sed ex se babebit
7. Quarto l in substantia composita ex ma-
,
aliquem actum, contra communem philoso-
teria etforma, esse est quid distinctum a ma- phorum sententiam. Sequitur ex secunclo,
teria et a forma, et a natura composita ex materia et forma non fieri unum simpliciter,
utraque ergo est res distincta a tota essentia
; quia ex duobus entibus in actu non fit unum
talis substantiai ergo idem erit in reliquis
; simpliciter. Sequitur tertio, materiam qnan-
entibus creatis.Haecconsequentia est evidens tum est ex seposse esse sine forma, etquam-
quoad res minus perfectas quoad res vero ;
cumque formam sine materia, non modo cle

perfeetiores, ut sunt substantiee spirituales,vi- absoluta potentia, sed ex sua iiatura. Con-
deri potest infirma, quia illoe substantise, si- secfuens autem quoad priorem partem est
cut sunt perfectiores, ita possunt esse sim- contra philosophiam, quoad posteriorem ve-
pliciores.Nihilominus tamenjuxta subjectam ro etiam contra fldem alioqui animce bruto-
;

materiam est optima illatio, tum quia si in rum essent immortales. Sequela vero quoad
aliqua re creata admittitur realis distinctio primam partem probatur, quia si materia
csse ab essentia, nulla potest ratio afterri ob liabet existentiam partialem, vel illa est suffi-
quam negetur distingui in aliis, quia si non ciens ad constituendam materiam extra cau-
repugnat distingui ex vi esse et essentiee, ut sas suas, et sic habetur intentum, scilicet,
sic, non repugnabit ex vi talis essentiee et ta- cjuod licet desit forma, conservabit illam.
lis esse creati. Tum etiam quia si in aliqua Vel est iiPsuihciens, et sic revera non est
existentia quia de rationc existentiea est
,

1
De bac quarta ratione late disseritur in- ut sit sutiiciens ad constituenclam rem ex-
fra, section. 11. tra causas suas siclit repugnat esse albe-
:
 SEGT. I. QUOMODO EJUS EXISTENTIA DIFFERAT AB ESSENTIA. 22?
dinern, ct non esse ex se sufficientem ad esse. Propter quod dicitur existentia perfec-
eonstituendum album, Item ,
quia si ma- tior esse omni forma substantiali, quia plus
teria non potest existere , nisi dependen- habet actuahtatis quam ipsamet forma, ut
ter a forma , et a toto composito , cujus sumitur ex D. Thom., prima parte, qusest. 4,
existentia terniinari et actuari potest, su- art. 1, ad 3.
perfluum propriam partialem
fuisset dari illi 40. Quinto ', pra?ter rationes metaphysi-
existentiam. Item quia si materia habetpro- cas adjungere possumus Theologicam ratio-
priam existentiarn, per illam intelHgetur prius nem, quia essentia creata separatur in re ip-
natura existere, quam actuari per formam ;
sa a sua existentiaergo distinguitur reali-
;

ergo quamvis separetur actualitas forma?, ter Consequentia probatur ex dictis

ab iila.

manebit materia ex vi proprice cxistentise, superius de distinctionibus rerum. Antece-

quia prius non penclet a posteriori. Atque iise dens solet communiter probari, quia res
rationes probant etiam alteram partem, sci- creata? cum corrumpuntur vel annihilantur,
licet,quod omnis fornm possit naturaliter amittunt existentiam, non vero essentiam.
manere existens, etiamsi separetur a mate- Unde per corruptionem separatur exis-
rei
ria, nempe quia habet propriam existentiam tentia ab essentia. Melius vero probatur il-
sufficientem ad constituendum illam extra lud antecedens ex duplici mysterio fidei.
causas suas, per quam prius natura, atque Unum est Eucharistia?, in quo per consecra-
adeo sufficienter existit. Unde Theologi ,
tionem quantitas amittit naturalem cx?sten-
praesertim D. Thomas, inde prsecipue colli- tiam, per quam existebat in pane, et acqui-
gunt animam rationalem esse immortalem, rit aliam, qua? per se existit, et potens est re-

quia secum affert proprium esse, quodprimo liqua accidentia sustentare. Aliud est incar-
illi coirvenit, et per iliam toti homini com- nationis mysterium, in quo humanitas Chris-
municatur. ti propria et naturali caret existentia, et as-
9. Ultimo sequitur, ex liis cluabus partia- sumpta est, ut per existentiam increatam di-
libus existentiis unam comparari ad aliam, ut vini Verbi existat.
potentiam adactum; consequens est falsunx;
ISecunda sentenlia ponens distinctionem
ergo. Sequela patet; nam prseter illas par-
modalem.
tiales existentias, necesse est constituere in-
tegram existeutiam et totalem totius natu- Secunda sententia est, esse creatum
11.
ra?, quse non pctest esse simplex, et omnino distingui quidem ex natura rei, seu (ut alii
condistincta a partialibus existentiis, ut per loquuntur) formaliter, ab essentia cujus est
se est evidens ex omnibus dictis ; et quia esse, et non esse propriam entitatem omnino
alias superfluse essent partiales existentise in realiter distinctam ab entitate essentise, sed
homine, est evidens non posse
fingi talem modum ejus. Ha?c opinio tribuitur Scot., iil

existentiam totaiem simplicem omnino

et 3, dist. 6, qufest. 1 ; etHenric, Quocll. 1,
condistinctain ab existentia animse, quia nec q. 9 et de quorum sententia postea di-
10 ;

spiritualis esset, nec corporalis, cum pona- cam. Eamdem opinionemtenuit Soto,! Phys.,
tur ut adsequate comitans et actuans sub- queest. 2, et in 4 Sent., dist. 10, quaest. 2 ; et
stantiam ex corpore et spiritu constantem, et nonnulli moderni eam sequuntur. Funda-
ab illa pendens. Oportet ergo ut tabs exis- mentum eorum est, quia nonnulla distinctio
tentia constet ex partialibus ergo ctiam ne- ; ex natura reiinter esse et essentiam creatu-
cesse est ut illai partiales existentia? per se rsevidetur omnino necessaria non est au- ;

uniantur ad constituendam unam existentiam tem necessaria major, quam hsec modaiis
totalem. Alioqui illa totalisnon esset exis- seu formalis ergo non est major asserenda,
;

tentia per se una, sed aggregatum plurium ;

cum distinctiones non sint sine necessitate
ergo necesse est, alteram illarum existentia- multiplicandse. Majorem videntur primo con-
rum partialium comparari ad aliam, ut po- vincere omnia quse in favorem primse sen-
tentiam ad actum, alioqui non possent per tentia; adducfa sunt. Secundo, videtur pro-
se uniri. Hoc autem ultimum conseqnens, bari efficaciter, quia cpiocl est extra essen-
esse falsum probatur, quia esse est ultima tiam rei, necesse est distingui ex natura rei,
actuaiitas cujuscumque rei ; imo ex propria saltem formahter, ab essentia rei sed esse ;

ratione est pura actualitas nullam habens est extra essentiam creaturse, et videtur evi-
potentialitatem admistam secundum se, sed
solum ratione essentise vel naturse, cujus est 1
De liac quinta ratione late infra,seci, 12.
228 DISlUTAT. XXXI. DE' ENTE PINITO.
dens, cuui sit separabile ab ipsa. Unde heec ment., dub. 3 Palacios, in \, d. 8, disput. \
;
;

enunciatio, Creatura est, non

per se ne-
est Joan. Alens., in lexico Theologico, verbo
cessaria et essentialis, sed contingens .\ergo. Esse. Hanc etiam opinionem in re tenet Ni-
Tertio, quia alias creatura esset suum esse, phus, lib. 4 Metapbys., disp. 5, licet in ver-
et consequenter purus actus, quod est crea- bis differat, et in fme disputationis conten-
turse tribuere id quod est proprium Dei. Un- dat controversiam esse de modo loquendi.
de Hilarius, lib. 9 de Trinit., Deo tribuit tan- Rursus ibi distinguit, ex sententia Aristotelis
quam proprium illi, quod esse non acciclit il- et Peripateticorum, inter creaturas corrupti-
ii, sed est ipsum esse subsistens ; et Boet., biles et incorruptibiles, ut in illis distingua-
lib. deHebdom., cap. 1, in redus creatis (ait) tur existentia ab essentia, non vero in his,
diversum esse id,quod est, ab esse. Minor pro- quod etiam tenet Joannes Gandens., 4 Me-
batur, quia heec distinctio sufficit ut unum taph., c. 3. Hoc vero non est hoc loco exa-
sit extra essentiam aiterius, et ad veram et ininandum, quia pendet ex illa qusestione, an
realem compositionem, quia ubicumque in hee res, judicio Aristotelis, sint a Deo pro-
rebus intercedit distinctio, fit ex extremis sic ductse, necne de qua jam supra dictum est.
;

distinctis veracompositio. Iteni illa distinctio Videtur etiam Fonseca, 4 Metaph.,c. 3,

lib.
satis est ut unum extremum sit per divinam. ab hac sen-
quaist. 4, nihil in re dissentire
potentiam separabile ab alio, quamvis non tentia, ut a nobis declarabitur, licet secun-
sufficiat ad mutuam seu convertibilem sepa- dam sequi verbis profiteatur. Possunt etiam
ralionem, ut in superioribus dictum est. Ex in favorem hujus sententiae adduci omnes
quo potest ha3c sententia confirmari ; nam, Theologi, qui sentiunt humanitatem non po-
licet essentia creata sit separabilis a proprio tuisse a Verbo assumi sine propria existentia ;

esse, e converso tamen ipsum esse non est nam id recte fundari non potest nisi in iden-
separabile ab essentia creaturae hactenus ;
titate essentiee et existentia3 naturas createe,de
enim factum non est, nec verisimile est fieri qua re legi possunt, quaj in 1 tom. tertigepar-
posse ut conservetur existentia albedinis non tis scripsimus.
conservata albedine, et homo habeat exis-
tentiam non sit albus, et sic de aliis
albi, et Tertia sententia exponitur et approiatur.
;

ergo signum est, non esse realem distinctio- 13. Haec opinio tertia sic explicanda est,
nem inter essentiam et existentiam, sed tan- ut comparatio fiat inter actualem existen-
tum modalem. Omitto rationes alias qua3 ad tiam, quamvocant esse in actu exercito, et
suadendas has sententias fieri solent, quia actualem essentiam existentem. Et sic affir-
non habent peculiarem diffieultatem, quae in mat li33c sententia existentiam et essentiam
his, qua? propositae sunl, non contineatur. non distingui in re ipsa, licet essentia, abs-
tracte et praocise concepta, ut estin potentia,
Tcrtia sententia yonens solam distinctionem
distinguatur ab existentia actuali, tanquam
rationis.
non ens ab Et hanc senteiitiam sic ex-
ente.
12. Tertia opinio affirmat essentiam et exis- plicatam existimo esse omnino veram. Ejus-
tentiam creaturae, cum proportione compa- que fundamentum breviter est, quia non po-
rata,non distingui realiter, aut ex natura rei test res aliqua intrinseceac formaliterconsti-
tanquam duo extrema realia, sed distingui tui in ratione entis realis et actualis, peraliud
tantum ratione. lta tenuit expresse et optime distinctum ab ipsa, quia, hoc ipso quod dis-
declaravit Alexander Alensis, 7 Metapli., ad tinguitur unum ab alio, tanquam ens ab ente,
text. 22. Tenuit etiam Aureolus, apud Ga- utrumque habet quod sit ens, ut condistinc-
preoluni, in 1, dist. 8, quoest. 1, ubi Capreol. tum ab alio, et consequenter non per illud
citat etiam Henricum, Godofredum, et Gerar- formaliter et intrinsece. Sed quia vis hujus
dum de Carmelo pro eadem sententia. Et rationis et plena decisio hujus qua^stionis,
ibi Durand., in prima parte d., qusest. 2, cum solutionibus argumentoruin, pendentex
eamdem tenet; et Gabriel, in 3, dist. 6, ct multis principiis, ideo ut distinctius proce-
ibi caiteri Nomiuales. Et Hervams, Quodlib. datur, et absque terminorum requivocatione,
7, quaest. 9; Gregorius, in 2, dist. 6, qusest. quam vereor esse frequentem in hac materia,,
4, ad arg. Aureoli. Et hanc opinionem Sco- paulatim procedendum est, et distinctis sec-
tistse sequuntur, ut patet ex Anton. Andrea, tionibus singula sunt explicanda.
4 Metaph., qua?st. 3; Lich., 3, dist. 6. Eam-
dem tenct Aiexand. Achillinus, lib. \ dc Ele-
 ;

SECT. II. QUID SIT ESSENTJA CREATUR/E ANTE PRODUCTIONEM.

229
dist. 36,impugnat Henricum, eo quod variis
SECTIO II. locis asseruerit essentias rerum ex se
habere
quoddam esse essentise, quod vocat esse
Quid sit essentia cieaturx, priusquam a Dco
reale, seternum et improductum, conveniens
producatur.
creaturis iudependenter a Deo, quodque in
eis supponitur, non solum ante efficientiam,
Qucestionis rosolulio.
sed etianr ante scientiam Dei , ut ratione
1. statuendum est essentiam
Principio ,
illius possint esse objecta illius scientige di-
creaturce, seu creaturam de se, et priusquam vinse, quam
Theologi simplicem intelligen-
a Deo fiat, nullum habere in se verum esse tiam vocant. Ita scribit Henricus, in Summ.,
reale, et in hoc sensu, praociso esse existen- articulo tertio , qucest. 23 et 25 et Quod-
,

lib.
essentiam non esse rem aliquam, sed
tiee, 8, q. 1 et 9, et Quodlib. 9, q. 1 et 2,
omnino esse nihil. Hoc principium non so- et Quodlib. II, q. 3.Cujus sententiam impu-
lum verum est, sed etiam certum, secundum gnant etiam Thomistce, ut patet ex Hervceo,
fidem. Unde Waldensis, lib. 1 Doctrin. fidei Quodl. 11, q. l;et Soncinat., 9 Metaph.,
antiq., cap. 8, merito ponit inter errores q. 4; et recentioribus D. Thom. expositori-

Wicleff. quod dixerit creaturas habere ab bus, 1 part., q. 10, articulo tertio, q. 46,
,

ceterno aliquod esse reale distinctum ab esse art. 1. Quanquam a sententia et modo lo-
Dei ; et Thomistce graviter reprehendunt Sco- quendi Henrici non multum discrepet Ca-
tum, quod asseruerit creaturas habere quod- preolus, in 2, dist. 1, qusest. 2, art. 3, ad
dam esse aeternum, quod est esse diminu- quartum argumentum Aureoli contra quar-
tum earum, scilicet esse objectivum seu es- tam conclusionem, ubi respondens Aureolo,
sentiae in esse cognito, ut videre licet in Ga- interroganti an, cum res creatur, fiat id quod
jetano et aliis recentioribus, 1 part., qua?st. omnino nihil erat, dici fieri quidem id quod
17, art. S, qui existimant illud esse cogni- erat nihil esse existentise, et addit Erat au-
:

tum, ex sententia Scoti, esse aliqnod esse tem ultra niMUtatem, quce est carentia actua-
reale distinctum ab esse Dei, quod quidem Us e&istentice essentia in esse esseniice, qucr,
,

merito impugnant tanquam omnino falsum, absohtte considerata ut naiura vel quiclditas,
et principiis fidei contrarium
immerito ta- ;
est substraliibilis niJdlitati cxistentice, et quicl-

men id Scoto attribuunt, nam ipsemet Sco- dilati existentice, hoc est, ipsi esse vel non esse
tus diserte declarat hoc esse cognitum, quod actualis existentice, et ipsa secundum se sem-
veluti resultat in creaturis ex scientia Dei, perest aliquidin genere esseniiarum, et in esse
non esse in illis aliquod esse reale intrinse- intelligibiU, et m potentia activa creatoris,
cum ipsis, neque esse sufficiens ad fundan- licet non in esse reali actuali, ut declarant Hen-
dam relationem realem, sed rationis tantum, ricus, Qoclofrcclus, et Bernardus de Grannaco.
ut videre licet in ipso Scot., in 1, dist. 35, Hoc vero esse essentice ita postca Capreolus
Ad ista, et dist. 36, Ad secundum dico, declarat, ut ex parte creatureeantequam a
et in 2, dist. 1, quaest. 1, articulo secundo, et Deo producatur, non existimet esse aliquam
in Quodlib., qusest. 1, et 14, art. 2. Neque veram rem distinctam a Deo, quce sit simpli-
potuit riam ponit hoc
Scotus aliud sentire ; citer extra nihil, sed ut ex parte creaturse
esse cognitum, tam necessario convenire dicat quamdam aptitudinem, seu potius non
creaturis, quam convenit Deo ipsi scire crea- repugnantiam, ut in tali esse a Deo produca-
quod non pendet ex voluntate seu li-
turas, tur in hoc enim distinguuntur essentice
;

bertate Dei; essetautem erroneum dicere, creaturarum a rebus fictitiis et impossibilibus

Deum ex necessitate et absque libertate com- ut chymera, et hoc sensu dicuntur creaturse
mnnicare creaturis aliquod esse reale parti- habere reales essentias, etiamsinon existant
cipatum abipso, quantumvis diminutum, cum dicuntur autem habere, non actu, sed pote-
de fide sit, Deum operari omnia secundum state non per potentiam intrinsecam, sed
,

consilium voluntatis suce. Igitur hac in parte extrinsecam creatoris, atque ita dicuntur ha-
Scotus nobiscum convenit in principio po- bere non in se, sed in causa sua, vel mate-
sito,quod essentise creaturarum etiamsi a , riali, sicutres generabilis dicitur esse in po-

Deo sint cognitae ab seterno, nihil sunt, nul- tentia materise prima3,vel effectiva, quomodo
lumque verum esse-reale habent, antequam totum ens creabile in potentia Dei continetur
per liberam Dei cfficientiam illud recipiant. antequam fiat, de cujus essentia possibili in
2. Quin potius idem Scotus in allegata , communi nunc agimus, Atque hoc etiam mo-
 ;

230 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.

do dicitur talis essentia, antequam fiat, rea- aut non. Si non, ergo absolute et simpliciter
lis, non propria ac vera realitate quam in se non creavit Deus omnia ex nihilo, nec pro-
actu habeat, sed quia fieri potest realis, re- duxit omnia entia, seu omne quod vere est
id
cipiendo veram entitatem a sua causa, quse aliquid reale , et consequenter nullum ens
possibHitas (ut statim latius dicam) ex parte proprie creavit sed unum ex alio produxit,
,

illius solum dicit non repugnantiain, ut fiat tanquam ex potentia reali receptiva et im-
ex parte vero extrinsecee causee dicit virtutem producta, scilicet, existentiam, seu rem exis-
ad illarn eificiendam. Atque eodem modo et tentem ex essentia reali, quee dicitur esse
ratione, esse, quod appellant essentiee ante potentia receptiva ipsius esse, et improducta.
effectionem, seu creationem divinam, solum Unde ulteriuscreaturam posse quasi glo-
fit,

est esse potenriale objectivum (ut multi lo- riari, quod ex habeat aliquid quod non
se
qnuntur, de quo statim) seu per denomina- ,
habet a Deo, nec participatum ab illo. Heec
tionem extrinsecamapotentia Dei, et non re- autem omnia et similia sunt contra fidem et
pugnantiam ex parte essentiee creabilis. naturalem rationem. Si vero tandem quis fa-
3. Nec potuit in mentem alicujus Doctoris leatur, illud, quod nibil habet existentiee, esse
Catholici venire, quod essentia creaturee ex simpliciter et omnino nihil, relinquitur frivo-

se, et absque efficientia libera Dei, sit aliqua lam et vanam esse clistinctionem de nihilo
vera res , aliquod verum esse reale babens essentiee et existentiee, quia quod est simpli-
distinctum ab esse Dei, quod tandem fatetur citer et omnino nihil, non potest vere ot rea-
expresse Gapreolus, citato loco, allegans ver- liter esse aliquid in aliqua ratione veri entis.

ba D. Thomee, queest. 3 de Potentia, art, 5, Item quia remota existentia et efficientia pri-
ad 2, ubi sic ait Ex lioc ipso quod quidditati
:
mee causee, nihil omnino manetin effectu, ut
esse tribiiitur, non solum esse, sed ipsa quid- ostensum est; ergo neque essentia minere
ditas creari dicitur, quia antequam esse ha- potest sub aliquo vero esse reali distincto ab
beat, nihil est nisi forte in intellectu creantis, esse creatorls.
ubi non est creatura, sed creatrix esseniia. Et 5. Quod temdem in hunc modum deelafa-
ratione probatur ex principiis fidei, quia so- tur : demus enim essentiam creaiam et exis-
lus Deus est ens ex se necessarium, et sine tentem esse entitatem ex natura rei distinc-
illo factum est nihil, et sine effectione ejus tam ab existentia et separabilem ab illa, et
nihil est, aut aliquod esse reale in se habet. concipiamus illam entitatem essentiee, quee
Uncle recte dicunt sancti Patres, quidquid a est subexistentia, mentepreescindendo unam
Deo factum non est, vel Deum esse, vel nihil ab altera, ut, verbi gratia, humanitatem Chri-
esse : Justinus, in Expositione fidei; Cyril., sti, si illa est entitas tantum essentia? nullus ;

lib. 1 in Joan., cap. 6; Augustinus,

de lib. itaque Gatholicus existimare potest, illam rem
Trinit., cap. 6. Est autem de fide certum, essentiee humanitatis, secundum id totum,
Deum non fecisse essentias creatas ab eeter- quod in ea concipitur preecisa existentia
ex ,

no, quianeque ex necessitate (ut argumen- teternitate babere actu illam entitatem, so-
tabamur contra opinionem Scoto attributam), lumque illi defuisse unionem ad Verbum, et
cum cle fide sit, Deum nihil agere necessario ad omnem aliam existentiam, alioqui daretur
simpliciter neque ex libera voluntate sic
; ; entitas eeterna et increata extra Deum ; fa-
enim de fide est, in tempore coepisse operari. tendum ergo necessario est, seclusa entitate
Etpreeterea est evidens, si essent factee a Deo existentiee, quee per efrectionem aiiquam com-
essentiee rerum ab eeterno, etiam ex tunc municatur creaturee ipsam entitatem essen-
,

fuisse existentes, quia omnis effectio ad exis- tiee omnino nihil esse.
tcntiam confirmatur, ut infra cstendam. Et
Objectiones contra positam resoluiionem.
confirmatur, quia alias non posset Deus rem
aliquam in nihilum recligere, quia semper 6. Gontra hanc tamen veritatem objicinn-
maneret aliquid rei, scilicet, essentia. Et si- tur nonnulla, quee parvi momenti sunt; sed
militernon creassetDeus omniaex nihilOj sed ut omnibus satisfaciam, indicabo illa. Primo,
ex uno esse Iransmutasset ad aliucl esse. illa quod essentia creaturee priusquam existat,
4. Neque aliquid juvat, quod Gapreolus su- terminat cognitionem Dei ut autem fermi- ;

pra, ex aliorum sententia, respondet, Deum net, requirit aliquod esse. Secundo,quia pree-
creasse omnia ex nihilo existentiee, non vero dicata essentialia, ab eeterno verc preedican-
ex nihilo essentiee. Aut enim quod nil habet tur aut preedicari possunt de essentia ; omnis
existentiee, est simpliciter et omnino nihil, autem veritas fundatur in aliquo esse. Ter-
 SECT. CREATUR^ ANTE PRODUCTIONEM.
II. QUID SIT ESSENTIA 231 c

tio, quia res createe secimdum esse essentise non est, nisi pro eo tempore pro quo existere
collocantur sub certo genere et specie, unde cognoscitur. Atque ita ex vi terminationis
ejusdem speciei est rosa sive existat, sive scientiee non requiritur in rc scita aliquod
non existat; imo eadem numero essentia est esse reaie, sed solum illud quod adeequatuin
lmmanitas Petri creati et creabilis. Ergo in sit scientiee, adveritatem ejus. Quocl est evi-
utroque stata retinet aliquam entitatem essen- dentius in scientia quam Angelus habet de
tiee. Quarto, quia si essentia creaturee secun- rosa possibili, aut de futura eciypsi.
dum se, et ut objicitur simplici intelligentise 8. Secundce. Quce sit ceterna propositio-
Dei, nihil reale est, ergo ens rationis;
erit mim veritas.
Ad secundum dicam latius
-

quomodo ergo vere dicitur esse aliquid crea- solvendo primam rationem positam preece-
biie, cum ens rationis nec sit aliquid, nec creari denti sectione, in feivorem primee opinionis,
possit? Quomodo item scientia est de ente Nunc breviter respondetur cum D. Thom.,
reali, cum sit proprie de e-ssentia, et non de 1 part., queest. 10, art. 3, ad 3, ab eeterno
existentia ? Deinde qiialiter potest essentia non fuisse veritatem in illis propositionibus,
habere in Deo verum exemplar seu causam nisi quatenus erant objective in mente divi-
exemplarem, nain in entibus rationis locum na, quia subjective seu realiter non erant
non habet? Tandem communiter distinguitur in se, neque objective in alio intellectu. Ut
fh creaturis triplex esse, essentiee, existentiee, eiutem vera esset scientia qua Deus ab eeier-
et veritatis propositionis, ut videre licet apud no cognovit,hominem esse animal rationale,
D. Thom., in 1, dist. 33, q. 1, art. 1, ad 1 ;
non oportuit essentiam hominis habere ex
ergo, seclusa existentia, adhuc potest essen- eeternitate aliquod esse reeile in actu, quia
tia retinere esse essentiee, nam hoc non ha- non significat actuale esse et reale,
illud esse
bct ab existentia, sed ex se; ergo, seclusa sed solam connexionem intrinsecam taiium
omni efficieniia extrinseca, habet tale esse, extremorum heec autem connexio non fun-
;

et consequenter ex eeternitate illud habet. datur in actuali esse, sedin potentiali. Dices,
per illam scientiam non cognosci hominem ,

Respondetur objectionibus.
posse esse animal rationale sed necessario ,

7. Primce.
Ad primum, omissis opinio- esse animal reitionaie ergo solum esse po- ;

nibus Theologorum, quee superius tactee sunt,
ct latius 1 part., q. 14, tractanlur,
essentiam creaturee , sicut est
cundarium scientiee divinee, ita illam termi-
nare; non est enim objectum movens, sed
tentiale non est sufficiens fundamentum ejus.
concedo, Respondetur negando absolute consequen-
objectum se- tiam, quia illa necessitas non est absoluta
essencii secundum aliquod esse reale in actu,
sed quoad hoc est possibilitas tanlum inclu- ;

terminans tantum. Ad hoc autem nullum dit tamen necessitatem conditionalem, quia,
reale esse quod actu habeat, necessarium nimirum, si homo proclucendus est, necessa-
illi est, quia terwiinare, neque est aliquid in rio futurus est animal rationale, quee neces-
ipsa, neque est aliquid ab ipsa, sed est sola sitas nil aliud est quam identitas queedam ob-
denominatio extrinseca a scientia Dei quee ,
jectiva hominis et animalis, quam identita-
denominatio in re denominata nihil ponit ,
tem Deus simplicissime cognoscit, nos au-
neque etiam supponit, per se loquendo, ali- tem per compositionem, quam significat ver-
quodreale esse, sed tale, quale per scientiam bum cst, quando dicimus hominem ex eeter-
cognoscitur; nam hoc ipsum necessarium est nitate esse animeil rationale, quod esse per-
ad scientiee veritatem. Cum ergo Deus per tinet ad illum tertium modum, quo dicitur
scientiam simplicis intelligentiee non cogno- esse significare interclum veritatem composi-
scat creaturas, ut actu habentes esse aliquod tionis.
reale, secl potentia tantum, non requirit in 9. Terlice. Ad terlium dicendum est, eo
illis aliquod esse reaie, ut terminent hujus- modo collocari res possibiles nondum factas
raodi scientiam, secl sufficit esse potentiale, sub certo genere et specie, quo eis dicuntur
quod ut sic solum est actu m causa , ut convenire, aut vere attribui essentialia pree-
recte dixit D. Thom., 1 part., q. 14, art. 9, diceita, scilicet, prout objectrve sunt in intel-
et 1 sermo
cont. Gerit., cap. 66. Quocl si sit lectu divino aut alio quopiam; heec enim
,

de scientia visionis qua Deus intuetur res

;
existentes, iila quidem requirit existentiam
in objecto, in mensura(ut aiunt) eeternita-
coordinatio seu collocatio sub certis generi-
bus et speciebus formaliter non est in rebus,
sed in intellectu habet tamen in rebus fun-
;

tis tamen in propria et temporali duratione

; damentum, vel prout actu existunt, vel prout
232 DJSPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.

existere possunt, etobjective terminare scien- siderant res abstrahendo ab existentia, non
tiam qua cognoscuntur, talis natur;e atque sunt de entibus rationis, sed de realibus, quia
essentiee esse debere, si tiant. Cum ergo di- considerant essentias reales, non secundum
citur res possibilis, et facta, esse eadem nu- statum quem habent objective in intellectu,
mero vel specie, si sit sermo de identitate sed secundum se quatenus aptee sunt
,
vel

reali, seu positiva, falsum quia heec non

est, ad existendum cum talibus naturis vel pro-
est nisi- inter extrema positiva et realia ne- ;
prietatibus.

gative autem dicuntur esse uria res, vel imius 11. Quintce. Quidnam quotuplex et sit

producta non
speciei, quia res producibilis et esse essentice. Circa quintum argumentum
sunt duee res, sed una, neque habent duas advertendum est, eequivocationem esse posse
species, aut duas essentias, sed unam; heec in primo membro, scilicet, esse essentiee.
autem unitas seu identitas negativa appre- Duobus enim modis attribuitur rebus creatis.
henditur a nobis ad modum positivee, quia Uno modo secund.um se, etiam ut nondum
comparamus rem positivam objective exis- sunt neque actu existentes. Et hoc
factee,

tentem in intellectu ad rem actu existentem, modo esse essentiee non est verum esse reale
ac si essent duo extrema positiva, cum tamen actualein creatura,ut demonstratum est, sed
reipsa non sint nisi unnm, ut magis consta- est esse possibile, et revocatur ad illud ter-

bit ex sequenti. tium membrum de esse veritatis propositio-

10. Quartm.
Ad quartum respondetur, nis seu cognitionis nam, ut ostendimus, es-
;

essentiam possibilem creaturee objectivam di-
vinee scientifp, non esse ens confictum ab in-
tellectu, sed esse ens revera possibile et ca-
pax realis existentiee ideoque non esse ens
,
rationis, sedsub ente reali aliquo moclo com-
sentiae creaturarum hoc modo tantum habent,
vel esse in causa, vel objective in intellectu.
Solum potest constitui differentia inter illa
duo membra, quod esse in veritate proposi-
tionis, nori solum habet locum.in essentiis

prehendi. Jam enim supra declaravi essen- realibus, sed etiam in entibus rationis et fic-

tiam creaturse, etiam non productam, esse titiis ; sic enim verum caecitatem esse pri-
est

aliquo modo essentiam realem. Et in superio- vationem, et chymeram esse confictum mon-
ribus, tractando de conceptu entis, ostendi- strum, et ideo peculiariter tribuitur rebus
mus non solum sub illo comprehendi id quod creatis esse essentiea antequam existant, ut
actu est. sed etiam quocl aptum est esse. Unde denotetur illam veritatem fundari in esse po-
recte Gajetanus, cle Ente et essentia, cap. 4, tentialiapto ad existendum. Alio modo su-
queest. 5, ait, ens reale dupliciter accipi: uno mitur esse essentiee, ut actu convenit crea-
modo, ut distinguitur contra ens fabricatum turae jam existenti, et hoc esse est sine dubio

ab intellectu (quodpioprie est ens rationis); reale et actuale, sive re, sive ratione tan-
alio modo, ut distinguitur contra non exis- tum ab existenlia distinguatur, quod postea
tens actu. Essentia ergo creaturee secundum videbimus, quia certum est, in re existente
se est ens reale primo modo, scilicet, in po- ipsam essentiam esse actn ens, et consequen-
tentia, non vero posteriori modo, et in actu, ter esse essentiale illius esse actuale esse.
quod est proprie esse ens reale, ut ibidem Hanc tamen actualitatem non habet, nisi per

Cajetanus notavit. Quocirca, si essentia crea- creationem, vel productionem agentis, et ut

turse prsecise ac secundum se sumpta, etnon- essentia reipsa conjuncta est existentia?. Quo-
dum facta, consideretur ut actu ens, vel ei tri- circa, quamvis demus, esse essentice, hoc mo-

buatur actu essc, sic vel non est consideranda do sumptum, esse actuale esse et distinctum
in se, sed in sua causa, nec habet aliud esse ab esse existentife, nihiloTninus verum etcer-
reale ab esse suee causee vel si consideretur
;
tum est principium positum, quod essentia
ac in se habens esse, sic verum est, secun- creaturee non habet actu hoc esse essentia\

dum eam consiclerationem non esse ens

,
nisi per effectionem, et consequenter quod

reale, sed rationis, quia non est in se, sed secundum se, et ex se, et ut improducta, nul-
objective iantum in intelleclu. Dicitur tamen lum esse in actu habet, neque essentire, ne-
illa natura creabilis vel possibilis, quatenus que existentiae. Et heec distinctio est prce
secundum se realis est, et apta ad existen- oculishabenda ad tollendam aequivocationem
dum, et eodem modo potest habere in Deo et intelligendam efficaciam rationum, qure in
reale exemplar; hoo enim non semper re- hac materia fieri solent,

preesentat actuale cns , sed etiam possibile.

Ac denique eodem modo. scjentiee, qua con-
 . ;

SECT. III. QUOMODO DIFFERANT ESSENTIA ET POTENTIA, ETC. 233

de sensu hujus axiomatis dictum est supra,
et ad praesens nihil refert.
SECTIO III.
3. Igitur, quod illud esse in potentia, seu
Quomodo et in quo differant iri creaturis ens in illa potentia objectiva non possit esse resali-
potentia et in actu, seu essentia in potentia, et qua vera et positiva in ipsa re, quae in poten-
in actu.
tia esse dicitur, primo est evidens ex dictis

preecedenti, quia vel illa potentia est pro-

1 In hac sectione, aliud principium et fun- ducta, vel omnino improducta; si est impro-
damentum eorum qua? dicenda sunt, statuen- ducta, nihil est distinctum a creatore si est ;

dum nimiram, inrebus creatis ens in po-

est, producta, vel ab aeterno et ex necessitate, et
tentia et in actu immediate ac formaliter hoc dici non potest sine errore ; vel libere,
distingui tanquam ens et non ens simphciter. et in tempore, et sic antequam producere-
Quae distinctio ab aliquibus vocatur realis ne- tur, ipsa erat in potentia objectiva, et conse-
gativa, quia unum extremum est vera res, et quenter res tota, sine tali potentia in re pro-
non aliud ab aliis vero vocatur distinctio
; ducta, erat in potentia objectiva ; ergo hoc
rationis, quia non sunt duas res, sed una esse in potentia objectiva nullam dicit poten-
tantum, quse per intellectum concipitur, et tiam realem et positivam, quae actu sit. Se-
comparatur ac si essent duse. Et hoc princi- cundo, nam vel talis potentia manet in re
pium receptum communiter est etiam in producta, vel non manet. Si non manet, ni-
Schola D. Thom. ut patet ex Soncinate, 9
, hil reale et positivum esse potest ;
quomodo
Metaphys., qutest. 3, et aliis. enim illud ens, qualecunque esse fingatnr, si

aliquid positivum et reale esset, destruere-

De poterdia oljcctha, quid sit.
tur per productionem entis in actu ? Si vero
2.Ut vero hoc principium, quod valde ne- illa potentia manet in re producta, jam illa

cessarium est ad ea quee dicemus, compre- potentia non tantum, sed etiam
est objectiva
hendatur, advertendum est quosdam existi- subjectiva, nec res fierent ex nihilo, sed ex
masse, ens in potentia dicere modum aliquem prsesupposita potentia, tanquam ex subjecto,
positivum essendi ejus rei quae in potentia vel materia ex qua fit res. Tertio, supra os-
esse dicitur, quod est esse diminutum et im- tensum est , in essentia possibili priusquam
perfectum, comparatum ad illum slatum in quo fiat, nihil rei esse (
proprie loquendo de ro
res dicitur esse in actu. Juxta quam senten- positiva et actuali) ; ergo non potest in ea
tiam dicendum esset, iila duo esse extrema esse potentia realis positiva omnis enim po-
;

positiva et realia. Solet hsec opinio tribui tentia realis positiva , est res aliqua vera,
Scot.,in 2, dist. 16, qufest. 1, Rationes seu in aliqua realitate et entitate fundata.
istsequia distinguit potentiam a qua deno-
, Quocirca, ut recte notavit D. Thom., 1 part.,
minatur ens in potentia, a potentia activa et qua3st. 9, art. 2, creaturae non dicuntur pos-
passiva, et ideo vocari solet objectiva, ex eo- sibiles, nisi per denominationem ab aliqua
demScoto, in 2, dist. 12, qusest. 1, et secun- potentia activa , vel passiva ;
quando autem
dum iilum existimatur esse aliquid reale po- heec denominatio sumitur a potentia passiva,
sitivum ex parte entis quod in potentia esse vel a potentia activa causae secundae, suppo-
Sed neque Scotus dixit hoc ultimum,
dicitur. nitjam talem potentiam ab alio productam
neque ullam in se verisimilitudinem habet. non potest enim vel causa secunda vel ali- ,

Scotus enim nunquam potentiam intellexit qua potentia passiva realis esse prorsus im-
pure objectivam, esse aliquid reale positivum producta. Quapropter ait Div. Thomas) om- (

distinctum a causa producente, et prsesuppo- nes creaturce, antequam essent, non erant pos-
situm ad actionem ejus ex parte rei possibi- sibiles esse per aliquam potentiam creatam ,

lis. Imo, si attente legatur, aperte id negat cim nullum creatum sit ceternum, sed per so-
dicta dist. 12; solum ergo vocavit ens in po- lam potentiam dhinam, in quantvm Deus po-
tentia objectiva ipsum ens possibile, quia se test eas in esse producere. Ex parte igitur
habet ut objectum potentice productivse. Unde creaturarum solum supponitur non repu-
solum in nomine differt vocando ens in po- gnantia ut ita fiant, quia nihil rei in eis re-
tentia objectiva, quod nos vocamus ens po- quiri aut supponi potest.
tentiale, et de illa potentia objectiva existi- 4. Ncque illa potentia respectu cujus di-
mat loqui Arist., 9 Metaph., cum dicit, po- cuntur esse in potentia objectiva, potest esse
tentiam et actum esse in eodem genere ; sed aliquid in ipsis, sed in causa a qua fieri pos-
234 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.
sunt, quia esse in potentia objectiva, nihil inter quos iEgid.,, Quodlib. 1 ,
queestione
aliud est quain posse ohjici alicui potentiee, septimo ait ,esse imprimi
, cssentue dnm
vel potius actioni aut causaiitati alicujus po- creatur et fit existens. Quod clictum si intelli-

tentifie ; non potest aulem res objici sibi ipsi, gatur de essentia in potentia prout erat, vel
sicut non potest fieri a se, sed ab alio ; cli- potius cogitabatur ante effectionem Dei, vel
citur ergo esse in potentia objectivain ordine est omnino falsum, vel impropriissimum ac
ad alterius potentiam, et per denominatio- metaphoncum; quo modo enim potest actus
nem ab illa dicitur res possibilis. Relinquitur imprimi ei quod nihil est? actus enim non
ergo, ens in potentia ut sic, non dieere sta- imprimitur nisi potentiee receptivee essentia :

tum aut modum positivum entis, sed potius autem sub ea consideratione non est in po-
preeterdenominationem a potentia agentis tentia receptiva, sed mere objectiva. Igitur,
includere negationem, scilicet, quod nondum ut illa locutio et similes aliquem verum sen-
actu prodierit a iali potentia ideo enim in ; sum habere possint, juxta preedictam senten-
potentia esse dicitur, quia nondum exivit iil tiam, necesse estintelligi de essentia in actu,
actum, et propterea etiam cum res creatur, quee comparata ad esse, est potentia recep-
clesinit esse in potentia , non quia desinat tiva illius, non tamen est actualis essentia,
esse subjecta divinee potentiee, et contentain nisi dum actu recipit actum essendi.
sed quia jam non est tantum in illa, sed
illa, 6. Exhoc tamen necessario sequitur, quam-
etiam ab illa, et in seipsa. Hunc ergo statum vis essentia actualis non differat a potentiali
excludebat illud in potentia. nisi dum est, vel etiam quia est sub actu es-
sendi, formaliter tamen ac preecise non dif-
Quid addat essentia in actu essentice in
ferre immediate in actu essendi, sed in sua
potentia.
entitate essentiali, seu inesse essentiee actua-
Secnndo principaliter observanclum est
5. lis.Hoc (inquam) necesse est dicere, distin-
circa aliud extremum, scilicet, ens aut essen- guendo ex natura rei essentiam actualem ab
tiam in actu, frequenter ab auctoribus dici, existentia tanquam realem potentiam ab
,

essentiam in actu addere existentiam ipsi es- actu. Quia ens in potentia objectiva, ut os-
Qui modus loquendi, juxta senten-
sentiee. tendimus, est simpliciter nih.il, seu non ens
tiam eorum qui affirmant essentiam existen- actu ; ergo queelibet actualis per id entitas
tem non distingui ex natura rei a suo esse, formaliter immediate ac preecise ab differt
intelligendus necessario est de additione se- ente in potentia, per quod est in suo genere
cundum rationem, aut improprie dicta. Nam, entitas actualis, et desinit esse potentialis ;

si sit sermo de essentia in actu respectu sed essentia actualis in esse essentiee cliffert

essentiee in potentia, rninus proprie dicivide- ab essentia in potentia, ut per se notum est,
tur adclere illi existentiam, quia additio rea- et non differt formaliter ac preecise per exis-
lis non fit proprie, nisi enti reali, nam aliquid tentiam, sed per actualitatem illam quarn in
habet cui additio fit diximus auteni
entitatis ; se habet, ab existentia distinctam, quia illam
essentiam in potentia nihil habere entitatis ;
actu non habebat dum erat in potentia crgo. ;

non ergo ei fit additio proprie loquendo, nisi
fortasse secundum rationem, quatenus essen-
tia in potentia objectiva apprehenditur per
moclurn entis, propriusque diceretur essen-
tiam, ut actu ens, distingui per existentiam
actualem a seipsa, ut est in potentia. Unde, si
sit sermo de essentia in actu, nullo modo dici
potest, juxttrhanc sententiam, quod essentia
existens addat existentiam supra essentiam
in actu, quia essentia, quee est ens actu, for-
maliter et intrinsece includit existentiam
illam enim constituitur ens actu,
Item, quia secundum illam entitatem actua-
lem, est in potentia receptiva existentiee, in
qua non erat prout considerata in sola poten-
tia objectiva. Preeterea declaratur aperte in
humanitate Christi, si supponatur existere
per existentiam increatam Verbi, quia nihilo-
minus ipsa, preecise concepta, est entitas ac-
tualis creata, et ideo etieim sic preecise con-
cepta differt a seipsa, ut erat ab eeterno in
sola potentia objectiva, et ideo concipitur
;
per nunc, ut proxime aptaadhoc ut uniatur Ver-
et distin- bo, quod ante creationem non habebat illa ;

guitur ab ente in potentia, juxta hanc sen- ergo humanitas, ut actualis entitas essentiee,
tentiam, ut dictum est. Quapropter frequen- differt a seipsa in potentia per suammet en-
tius utuntur illo inodo loquendi auctores, qui titatem essentia^ creatam, et non tantum per
existimant esse distingui ex natura rei ab es- esse increatum Dei.
sentia creatnree, ut patet ex superius citatis, 7. Quod declaratur amplius et confirmatur;
 SECT. IV. ESSENTIA CREATUR/E PER OUID CONSTITUATUR. 235
nam si essentia et existentia sunt res diver-
sse, sicut essentia potest esse in potentia etin SECTIO IV.
actu, ita existentia creata est in potentia et
An essentia creaturce constituatur in actualitate
in actu ; et sicut essentia non potest esse ac- essenticS per aliquod esse reale, indistinctum ab
tualis, nisi conjuncta existentiee, ita neque ipsa, quod nomen habeat, et rationem existen-
existentia potest esse actualis nisi conjuncta tice.

esseniiee ; formaliter tamen et intrinsece non

differt existentia actualis a seipsa potentiali Diximus de essentia creaturee, ut possi-
1.

per essentiam, sed per suam actualem enti- bili, ut in actu, et de distinctione earum
et
tatem, quam actu non habebat, dum erat in qualis sit; superest dicendum de esse, quo
potentia; idem ergo est de essentia, si secun- essentia in actu forrnalissime constituitur.
dum pi eecisarn actualitatem essentiee ad seip-" 2. Dico ergo primo : essentia realis, quee
sam in potentia comparetur. Similiter, non in se est aliquid actu, distinctum a sua causa,
sokim essentia preecise, et existentia prsecise, constituitur intrinsece aliquo esse realiet ac-
sed etiam totum compositum ex esse et essen- tuali. Hoc sequitur aperte ex clictis : nam om-
tia, potest a nobis concipi, ut in potentia, et nis entitas realis constituitur aliquo esse reali,
in actu, ut per se notum est; hoc autem cum ens ab esse dicatur, et ens reale ab esse
ens in actu non distinguitur adeequate a se- reali; ergo dum entitas realis desinit esse
ipso in potentia, quia addit existentiam es- potentialis, et fit actualis, necesse est ut ali-
sentiee ;
nam in utroque statu includit exi- quo actuali esse Rursus
reali constituatur.
stentiamproportionate sed differt per totam ; essentia actualis realis in suo genere est ve-
entitatem suam adaequatam, quia, nimirum, rum et actuale ens reale, differens jam ab
dum est in actu, habet actualitatem essentiee ente in potentia ergo necesse est iilam for-
;

et existentiee ; dum vero est in potentia, neu- maliter constitui in tali actualitate aliquo
tram habet. esse reali aetuali, ei communicatio per effi-

8. Est ergo in universum verum secundum cientiam aliquam.

principium supra positum, scilicet, ens in 3. Dico secundo heec constitutio non fit :

actu, et ens in potenfia, distingui formaliter percompositionemtalisesse cumtalientitate,

immediate tanquam ens et non ens, et non sed per identiteitem omnimodam secundum
tanquam addens unnm ens supra aliud ens. rem. Probatur primo ex dictis quia essentia ,

Etconsequenter etiam est verum, essentiam, actualis differt a seipsa potentiali immediate
prout actuale ens, distinguiimmediate ab es- per suam entitatem; ergo perillammethabet
sentia potentiali per suammet entitatem ac- illud esse actuale, per quod constituitur, etc.

tualem, sive ad habendam illam requirat Secundo declaratur in hunc modum : nam
aliam entitatem, vel alium modum, sive non; vel essentia actualis ciistinguitur ex natura
est enim eadem ratio de essentia in actu, rei ab manifestum
existentia, velnon. Si non,
quee de quolibet ente in actu. Unde , ut for- est nulluin habere esse distinctum quo in ,

mahter loquamur, et abstrahamus ab omni tali actualitate constituatur. Si vero distingui-

opinione, non est dicendum, essentiam ac- tur , ergo e tiam distinguitur ex natura rei
tualem distingui a potentiali quia habet , esse essentiee actualis ab esse existentiee ac-
existentiam nam, licet id etiam possit ve-
; tuali ergo esse essentiee actuedis non distin-
;

rificari, aut formaliter et proxime eiut ra- , guitur ex natura rei ab actuali essentia,
dicaliter et remote juxta varias opiniones, ,
alioqui in infinitum procederetur ergo in ;

tamen formalissime et immediate in omni omni opinione illud esse, quo constituitur es-
sententia separatur essentia actualis a po- sentia actualis, ut sic, non potest esse dis-
tentiali, per suammet entitatem actualem, tinctum ex natura rei ab ipsa.
quam habet in ratione essentiee realis.
Prioris qucestioiiis resolutio.

4. Dico tertio : illud esse ,

quo essentia
creaturee formaliter constituitur in actuali-
tate essentiee, est verum esse existentiee. Duee
propositiones preecedentes prout a nobis pro-
positee sunt, communes sunt in omni opi-
nione, sive tcneamus existentiam distingui
ex natura rei ab essenlia, sive non ; hsec au-
 ,

236 . DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINtTO.

tem tertia admittitur
rio asseriturab his qui non distinguunt exis-
tentiam ab actuali essentia ab his vero qui
oppositum sentiunt , frequentius negaiur.
Imo, si consequenter loquantur non video
quiclem , imo necessa- ergo esse actuale sicut temporale est, ita
etiam est vera existentia. Deinde, hoc esse
; convenit creaturse contingenter seu non ne-
cessario, quandoquidem et priusquam fieret,
, illud non habuit, et potest posteaquam illud ,

qua ratione possint eam admittere. Probatur habet, illo privari ; sed istse sunt conditiones
autem hsec assertio variis modis. Primo, quia existentise ,
propter quas maxime censetur
hoc esse proecise sumptnm satis est ad veri- distingui ab essentia; nam essentia dicitur
tatem hujus locutionis de secundo adjacente, non convenire rei contingenter , sed neces-
Essentia est ; ergo illud esse est vera exis- sario et inseparabiliter ; ergo hoc esse actua-
tentia. Consequentia est clara nam juxta :
,
lis essentioe habet conditiones omnes exis-
communem significationem et conceptionem tentise. Dices : si hsec ratio est efficax , non
hominum, desecundo adjacente, non ab-
est, solum concludit quod hoc esse sit existentia,
solvitur a tempore sed significat actu esse , sed etiam quod sit distinctum ab essentia.
in rerum natura quod omnes intelligimus
,
Respondetur, in opinione aliorum ita con-
nomine existentise seu per esse existentiae.
, cludi tamen, juxta nostram sententiam, po-
;

Dices, de actuali essentia semper vere dici, tius concludi, non recte probari illis rationi-
est, non tamen formaliter ob actualitatem es- bus existentiam distingui ex natura rei ab
sentise, neque ob illud esse, quo in tali ac- essentia, de quo plura inferius. Unde ulte-
tualitate formaliter constituitur , sed quia rius huic esse actualis essentise convenit, ut
nunquam habet hoc esse absque existentia ,
conferatur creaturse per efficientiam creato-
tametsi distincta a tali esse seu actualitate ris ; sed per efficientiam proxime confertur
essentise.Contra hanc autem responsionem esse existentise; in hoc ergo etiam convenit
probatur antecedens rationis facta^ nam per ; hoc esse cum Denique nulla po-
existentia.
hoc esse essentise actualis formaliter ac prae- test excogitari conditio necessaria ad esse
cise sumptum talis essentia est ens in actu, existentise, quse non conveniat huic esse. Nisi
et distinguitur ab ente in potentia; ergo ex forte petendo principium dicat
aliquis ,
,

vi iilius esse talis essentia est; recte enim in- unam ex conditionibus requisitis ad existen-
fertur Est ens actu ergo est, quia esse ens
: ; tiam, esse ut distinguatur ex natura rei ab
actu non diminuit rationem entis quam in- ,
actuali essentia, quod sane absurde dicere-
cludit verbum est.Unde, etiam si demus hoc tur; nunc enim inquirimus conditiones qui-
esse essentise actualis pendere ab ulteriori bus cognoscere possimus quid existentia sit,
termino seu actu tanquam a conditione neces- et cur sit ab essentia distinguenda. Esset er-
saria, vel ab aliquo hujusmodi, nihilominus go voluntaria petitio principii, inter conditio-
tamen illud esse ipsum formaliter eonstituet nes necessarias ad esse existentiae ponere
ens actu, et distinguet illud ab ente in poten- hujusmodi distinctionem. Eo vel maxime
tia ergo ex vi illius vere et absolute dicitur
; quod distinctio , cum sit negatio vel relatio
res esse ;
sicut accidens ex vi sui esse dicitur qusedam, non est conditio per se requisita ad
esse ens actu, et absolute esse, quamvis il- csse rei sed est quid resultans ex tali esse
,

lud esse requirat inhserentiam in subjecto ,

rei. Non est ergo distinctio ponenda inter
ita illa naturahter essenon possit.
ut sine conditiones necessarias ad esse rei sive es- ,

5. Secundo argumentor, tam simpliciter sentise, sive existentiae; iu reliquis autem

quam ad hominem nam lmic esse actualis : nulla fingi potest conditio, quae constituat
essentise conveniunt omnia quee tribui solent esse reale in esse existentise ,
quse non repe-
existentise, imo et illa omnia, propter quse riatur in esse actualis essentioe. Est ergo hoc
auctores primse et secundse sententise existi- 'verum esse existentise.
mant, existentiam distingui ex natura rei ab 6. Tertio declaratur hoc ipsum ex propria
essentia ergo est verum esse existentise. An-
; ratione existentioe ; nam esse existentise nihil
tecedens probatur, nam primo hoc esse es- aliud est quam illud esse, quo formaliter et
sentise actualis non est seternum, sed tempo- immediate entitas aliqua constituitur extra
rale nam ut supra ostensum est, creaturse
; , causas suas, et desinit esse nihil, ac incipit
nullum esse reale ab eeterno habuerunt, sed esse aliquid; sed hujusmodi est hoc esse ,
-

quo
esse essentise prout distinguitur ab esse
,
formaliter et immediate eonstituitur res in ac-
existentise, dicitur esse eeternum, quod non tualitate essentise; ergo est verum esse exi-
potestesse verum nisi de illo esse poteritiali; stentise. Major videtur esse p.er se nota ex
 AN PR&TER ESSE AC TUALIS ESSENTI;E ALIUD, ETC.
SEGT. V*.
237
communi om- mali sed ut ab alia causa
ipsius termini significatione, et , vel conditione
ninm conceptione. Item ex immediata et for- necessaria. Preeterea, quia, si haec ratio at-
mali oppositione supra declarata inter ens tente ponderetur ,
probat , nullam dari exi-
actu, et ens in potentia nam ens actu, idem ; stentiam ita distinctam ab esse actualis essen-
estquod existens alioquin dari posset me-
, tioe ; et si fortasse datur aliqua conditio , vel
dium inter ens possibile et ens existens, quod terminus, aut modus necessarius, ut talis es-
tamen inintelligibile est; ergo illud esse, quo sentia actualis existat, illam non esse nec
formaiiter constituitur ens actu in se et extra vocari posse existentiam, sed subsistentiam,
causas, est etiam esse quo constituitur exi- vel inheerentiam, nisi tota heec controversia
stens ; ergo illud esse est' verum esse exi- ad queestionem de nomine revocetur. Quia
stentiee. Item quia hujusmodi esse, si, per vero magna ex parte hinc pendet intelligen-
possibile vel impossibile , intelligatur ma- tia totius hujus queestionis, directe et ex pro-

nere absque quolibet alio esse distincto , fesso declarandum hoc est et probandum in
est sufficiens ad distinguendum entitatem sequenti sectione.
actualem a possibili et consequenter ad ,

constituendam illam in novo ac tempora- SECTIO V.

li statu quem ab seterno non habet et
,
,
Utrumprceter esse reale actnalis essentice sit alind
ad terminandam actionem agentis seu ad ,
esse necessarium, quo res formaliter et actualiter
fundandam habitudinem et dependentiam existat.
realem a causa efficiente ergo hujusmodi ;

esse, quo res formaliter constituitur actu ex- Declaratur munus existenliae.
tra causas est existentia. Minor autem pro-
,

positio, scilicet ,
quod iilud esse, quo intrin- 1. Certum est apud onmes, existentiam
sece et immediate essentia possibilis intelli- esse id quo formaliter et intrinsece res est
gitur fieri essentia actualis, constituat essen- actu existens quanquam enim existentia
;

tiam extra causas seu extra nihil fere est ,
per se nota ex terminis quia per illud esse
est aliquid in actu. Est etiam demonstrata ex
principiis positis, quia ostensum est, per hoc
esse formaliter constitui essentiam extra pos-
, non sit proprie et in rigore causa formalis,
,
sicut neque subsistentia aut personalitas, est
tamen intrinsecum et formale constitutivum
sui constituti, sicut personalitas est intrinse-
cum et formale constitutivum personse sive ;

sibilitatem quam ab seterno habebat nostro hoc sit per compositionem, sive absque illa;
modo concipiendi: nam educi, ut sic dicam, nam constitutio latius patet quam compositio,
a possibibtate, et extra causas constitui, idem ut Theologi latius tradunt, 40, seu
1 part., q.

sunt. in 1, dist. 26 et 33; hoc autem constitutivum

7. OccurrUur objectioni. Nec refert, si per existentiam , ut uno verbo significetur,
quis dicat, hoc esse actualis essentiee pendere quod omnes admittant, nihil aliud est quam
ab quodab ahis appellatur
alio esse distincto, existens ut sic, quanquam sub hac voce eeque
actualis existentia, tum quia, licet admittamus obscurum maneat, quid illud sit, nisi amplius
hanc dependentiam, illa esse non potest in conceptus seu ratio existentis ut sic declare-
genere causee Vol termini formalis intrinsece tur. Quidquid vero illud sit, certumtamen est
constituentis essentiam in ratione essentiee existens ut sic per solam existentiam for-
actualis nos autem locnti sumus de esse sic
; maliter constitui hoc genere quasi
, et in
formaliter et intrinsece constituente actuali- formalis causee ab
pendere hoc illa sola ;

tatem essentiee, et de illo ostendimus habere tamen non excludit quin aliis modis vel ,

veram. rationem existentiee. Assumptum pro- in aliis generibus causarum pendeat res
batum est a nobis, quia ostendimus, illud existens ab aliis rebus in sua actuali exi-
esse ,
quo essentia in actualitate essentiee stentia, quod est attente considerandum, quia
constituitur, non posse esse ex natura rei di- aliqui Thomistee videntur hoc aut ignorasse ,

stinctum ab ipsa si ergo illud aliud esse,

; aut dissimulasse ut in argumentis primee
,

quod ab aliis vocatur existentia, est distinc- opinionistactumest, et in eorum solutionibus

tum ex natura rei ab actualitate essentiee, videbimus. Est autem id evidens in eorum sen-
non potest iUam formaliter constituere in tentia; nam si existentia et essentia sunt ex na-
tali actualitate ; si ergo aliqua est depen- tura rei distinctee, et ex eis componitur ens exi-
dentia actualis essentiee a tali existentia, stens tanquam ex actu et potentia, necesse
non erit ut ab intrinseco constitutivo for- est, ut illud compositum in ratione entis exi-
 ;

238 DTSPUTAT. XXXT. DE ENTE FJNITO.

stentis intrinsece pendeat, tam ab entitate batum cst, nihilominus posse natumliter iu-

essentise, quam ab entitate existentise, licet digere aiiquo ulteriori termino, vel modo,
ab hac formaliter, ab illa vero niaterialiter aat unione, ut in rerum natura existat, vel
imo necesse est ipsam entitatem existentise simpliciter, vel connaturali modo, ut eviden-
pendere ab entitate essentise in genere causse ter declarat et confirmat discursus factus, et
materialis sicut e contrario essentia pendet
, exempla ac rationes in eo adductse. Hinc ergo
ab existentia in genere formalis. nata est qusestio proposita dicunt enim ali-
;

2.. Rursus m
omni opiuione necesse est ut qui, etiamsi essentia per suum esse reaie es-
existentia rei creatse pendeat ab existentia sentise sit verum actuale ens, nihilominus in-
alicujus rei, saltem in genere causse efficien- digere alia ulteriori actualitate ciistincta, ut
tis. Quod si res creata existens imperfecta esse possit, et hanc vocant existentiam.
sit, vel incompleta in genere entis, necesse 4. Dicendum tamen est, essentiam realem
est ut tota entitas actualis, et ipsa etiam exis- et actualem posse quidem naturaliter postu-
tentia talis rei, pendeat ab alio , vel tan- lare modum subsistendi, vel inhserendi, ut
quarn a subjecto , vel tanquam a susten- sit;hunc tamen modum seu terminum ulte-
tante vel tanquam ab unione cum alio
, ,
riorem non esse existentiam ipsius essentise,
vel tanquam ab ultimo termino completee nec posse prseter hos modos aut terminos
entitatis. Probatur inductione, quce iieri po- excogitari alium, qui et sit distinctus ex na-
test variis exemplis, juxta varias sententias ;
tura rei ab essentia actuali,, et sit vera exis-
sic enim humanitas Christi et existentia creata teniia ejus, Probatur facile discurrendo per
ejus pendet a Verbo, ut a sustentante, et ab singuias essentias et modos earum. Et inci-
Incarnatione, tanquam ab unione qua con- piendo a clarioribus, forma accidentalis pree-
jungitur Verbo; etiam humanitas Petri,
sic ter entitatem actualem sibi essentiaiem, in-
et existentia ejus pendet a subsistentia tan- cludit actualem unionem seu inhserentiam ad
quam ab ultimo termino complente substan- subjectum, quam esse ex natura rei distinc-
tiam; sicut etiam linea, quantumvis conci- tam ab entitate formse accidentalis satis de-
piatur actu exi c tens, dici potest pendere a claravit mysteriumEucharistise, in quo sepa-
puncto tanquam a termino suo. Unum vero rata est et destructa actualis inheerentia,
exemplum est fere extra omnem controver- conservata entitate accidentis ; sicut etiam
siam ; nam forma accidentalis secum affert idem mysterium ostendit eamdem actualem
suam existentiam, quse existentia naturaliter inLserentiam esse extra essentiam accidentis.
pendet a subjecto, ut a causa materiali, et ab Hfficautem inhserentia non est esse existentise
unione seu inheerentia in subjecto, ut a modo accidentis; quis enim hoc unquam dixit?
quo mediante sustentatur a subjecto; et (quod Nam in sacramento altaris non creatur no-
certius est) forma substantiaiis materiaiis se- vum esse existentise, quo accidentia conse-
cum affert suam existentiam, quee naturali- crata existant, ut omnes fere Tbeologi do-
ter pendet a materia, ut a causa materiali. cent; retinent ergo accidentia consecrata
Ratio vero generalis est, quia omne ens, existentiam quam habebant in pane, et non
quod in suo ordine imperfectum et incom- retinent inhserentiam ; non est ergo inhseren-
pletum est, potest pendere ab aiio ente, vel tia existentia accidentis, sed modus quidam
ut a causa intrinseca, vei ut ab extrinseca, illius, quo mediante, ilia existentia natura-
prout naturae ejus fuerit accommodata hoc ; liter pendet et conservatur a subjecto, quam
enim nuilam repugnantiam involvit, et alio- dependentiam Deus supplet in accidente se-
qui consentaneum est imperfectioni taiis en- parato. Idemque est, proportione servata, in
tis. Quod si in entitate esseniise actualis hoc forma materiali respectu materiae, et in ma-
facile admittitur, etsine controversia, nonest teria respectu formse, ut latius dicemus in-
cur in entitate existentise negetur, cum illa ferius.
etiam imperfecta et imbecillis ad se susten- 5. Existentia sulstantialis clistinctiim quid
tandum esse possit, ut evidenter constat in a subsistcntia.
Substantialis autem natura,
omni existenxia accidentis. quae per se existit, prseter actualem entitatem
essentise, includit ultimum quemdam termi-
Pimctns controversice. num, quo positive subsistit, ut infra suo loco
3. Exhis ergorecte concluditur, essentiam dicemus contra Scotum et alios. Quem ter-
actualem ut sic, etiamsi in suo intrinseco et minum nunc etiam supponimus ex natura rei
formali esse includat esse existentiee, ut pro- csse distinctum ab entitate actuali totius na-
 ,

SECT. V. AX PR.45TER ESSE AGTUALIS ESSENTLE ALIUD, ETC. 239

turee, seu essentiaB substantialis. Hunc item men ad constituendam essentiam rei; termi-
teraunum negamus esse existeiitiam, sed sub- nus autem seu modus subsistentice vocetur
sistentiam naturse seu suppositi. Et quamvis esse existentiae, quia complet entitatem rei,
foriasse, qui ita loquuntur, ut illum tenni- et illo posito, sufiicit ut res existat. Et hic
num, seu subsistentiam, existentiam substan- quidem dicendi modus solum est diversus a
tialem vocent, possint tantum in modo lo- nostra sententia in usu terminorum nos enim ;

quendi a nobis discrepare, tamen etiam po- hoc prcecipue contendimus, et in hoc totam
test esse realis differentia, et si sit tantum in rem sitam esse existimamus, quod in entibus
voce, non recte loqunntur. Etenim si subsis- creatis, prceter actualem entitatem essentiae,
tentiam ipsain existentiam vocent, quia re- et modum
existendi per se vel in alio, non
vera putant, essentiam substantialem primo fmgatur aliud esse existentice, distinctum ex
ac formaliter constilui in esse entis in actu natura rei ab entitate actuali essentiee, et a
et distingui ab ente possiblli per subsisten- modo per se existendi vel inheerendi alteri,
tiam ipsam ut sic, est plane falsum, ut etiam quod jam nobis concedit illa sententia illo
Thoniistae frequentius seniiunt, et infra trac- modo explicata. Displicet tamen valde ille
tando de subsistentia videbimus. Et ex hac- modus loquendi. Primo, propter abusum ter-
tenus dictis convinci potest. Ostendimus enim, minorum, quia per esse existentise nemo in-
illud esse, quo primo ac formaliter constilui- telligit omne id, sine quo actualis rei identi-

tur essentia intra latitudinem entis in actu et tas conservari non potest, sed quo formali-
distinguitur ab essentia possibili, non posse ter hujusmodi entitas in ratione entis in actu,
esse aliquid ex natura rei distinctum ab enti- et extra suas causas constituitur ; ergo, licet
tate actuali essentiai ; non potest ergo liic actualis entitas essentise substaniialis non
esse effectus formaiis subsistentise, cum sup- possit esse sine subsistentia , si per illam
ponamus, banc ex natura rei esse distinc- formaliternon habet quod sit extra causas ,

tam. Prseterea, sicut hic modus est distinctus non quod per illam existat, et
potest dici
ab entitate essentise, ita potest entitas essen- consequenter neque illa potest existentia ap-
tia3 conservari destructo tali modo, et tunc pellari.
retinet toium illud esse intrinsecum, quo 7. Secundo, quia alias subjectum acciden-
constituitur in tali actualitate seu entitate ac- tisdicendum esset existentia accidentis, quia
tuali ; ergo non constituitur formaliter et in- sine illo non potest naturaliter existere. Imo
trinsece in ea actualitate per subsistentiam. materia posset appellari existentia formai
Antecedens supponitur ex mysterio Incarna- pendentis ab ipsa in esse, et forma materia3.
tionis et ex his quee dicemus infra de natura El amplius, si consequenter ipsi loquantur,
et subsistentia. Consequentia vero probatur debent essentiam actualem appellare existen-
primo, quia idem numero constitutum non tiam sua3 subsistentise, cjuia subsistentia non
potest conservari destructo intrinseco et for- potest existere sine natura quam terminat,
,

nlali consiitutivo, sicut non potest manere et a qua pendet. Si ergo hsec omnia neganda
eadem persona, abiata personalitate, etiamsi sunt, solum quia illa dependentia in existen-
maneat eadem natura. Secundo a simili : do non est ut a formali constitutivo entitatis
nam recte probamus formale constitutivum actualis, eadem ratione negandum est, sub-
accidentis in ratione entis in actunon esse sistentiam esse existentiam illius naturee
inhterentiaro, quia, ablata inhserentia, con- quam terminat.
servatur idem numero accidens in ratione 8. Tertio, quia saltem supernatnratiter con-
entis in actu idem ergo est in preesenti. Igi-
; servatur natura existens, ablata propria sub-
ttir in boc sensu non potest vere dici moclus sistentia, ut patet in mysterio Incarnationis.
subsistencli, esse ipsum esse existentise na- Dices, conservari quidem sine propria, non
turse substaritialis. tamen aliqua alia existentia, qua3 vicem piv>-
6. Alio vero sensu posset quis ita loqui, pria3 suppleat, qua3 poterit etiam appellari
nimirum, quia entitas actualis essentiee sub- existentia naturee. Sed contra hoc est tum ,

stantialis non potestinrerum natura cxistere quod adhuc est sub controversia, an possit
sine taii modo, et quod proptcr hanc causam creata natura conservari sine ulla subsisten-
illud esse, quo essentia intrinsece constitui- tia. tam propria quam aliena, et Cajetanus
tur ens actu, non vocetur esse existentiae, cum aliis tenet, posse, et est probabile, ut
sed essentise tantum, quia per se non sufficit postea videbimus; tum etiam quia, quamvis,
ad constituendam rem existeutem, sufficitta- ablata propria snbsistentia, alia substituatur
 , ; ;

^O DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FiMTO.

loco ilJius , semper natiira manet eadem nu- entitas essentiee actu sit per se, vel in alio
mero in ratione talis entitatis existentis, quod nam hos modos essendi habet per subsisten-
esse non posset si formaliter existeret per tiam vel inbeerentiarn quid ergo confert alia
;

subsistentiam, quia variato forinali constitu- existentia ? Dices : confert existere, seu con-
tivo necesse est coirstitutum variari. stituit formaliter essentiam non in ratione
9. Quarto, quia subsistentia ita se habet essentiee, sed in ratione existentis. Sed beec
ad naturam substantialem, sicut inheerentia est petitio principii, aut idem per idem decla-

ad naturam accidentalem nam per se, et in ; rare ; hoc enim est quod inquirimus, quid ad-
alio, cum proportione sumpta, opponuntur in- dit existere ultra esse actuale extra causas,
ter se, et versantur suo modo circa idem di- communicatum per effedionem causee effi-

visum ; unde sicut actualis inheerentia est cientis, quo vere constituitur essentia in ra-
modus existentis naturee, ita actualis per- tione entis in actu, cum supponamus non
seitas, quee est propria subsistentia, est modus esse sermonem de subsistentia vel inheeren-
naturae existentis ; non potest ergo recte ap- tia ; et similiter inquirimus ,
quid addat exi-
pellari existentia ejus. Nec video qua ratione stens supra ens actu extra causas , supposito
moveantur ,
qui sic loquuntur, nisi ut verbis quod non addit esse subsistens, vel inhserens.
saltem defendant, existentiam distingui ex Quia ergo nulla ratiorealis distincta apreedic-
natura rei ab essentia, cum in re solum de tis concipi potest, concludimus, ens actu, et

subsistentia ita sentiant. existens, eamdem rem et rationem formalem

significare ideoque fingi non posse esse
:

Assertio prcecipue intenta persimdetur. existentise, distinctum ab illo esse, quo una-

10. Superest ut probemus alteram partem quaeque res in actualitate suee essentise consti-
a nobis preecipue intentam, ^scilicet, prseter tuitur.
actualem entitatem essentiee, et illud esse 12. Atque hinc ulterius inferimus, hujus-
quo in ea constituitur, quodque ab ipsa in modi entitatem existentiee dicto modo distinc-
re non distinguitur, et preeter modum sub- tam, non solum superfluam esse sed plane ,

sistentiee vel inheerentiee, non dari aliud esse impossibilem. Primo quidem, quia hree enti-
existentfee ex natura rei distinctum ab his. tas non ponitur ut a Deo extrinsecus addita
Sufliciensautem probatio hujusmodi veritatis ad majorem aliquam rerum perfectionem ,

esse videtur, quia omnis alia entitas, vel mo? sed ut connaturalis et debita ac omnino ne-
dus realis , est superfluus et sine probatione cessaria, ut res sit extra causas suas. Si ergo
confictus cur ergo est multiplicandus ? An-
; necessaria non est etiam hoc modo
non est,

tecedeus declaratur, quia rationes quee affe- ,

possibilis, quia natura non amat, neque pos-
runtur ad probandam hujusmodi existentiam tulat quod superfluum est. Secundo et a prio-
distinctam, vel probant solum de subsisten- ri, quia ubi effectus formahs nullus est, vel

tia in natura substantiali, et inheerentia in ac- non est possibilis, neque forma est possibilis
cidentali, vel sunt omnino inefficaces, quia hic autem nullus est effectus formalis quem
supponunt nescio quod esse essentiee eeter- talis entitasdare possit. Quod patet facile ex
num creaturee, quod revera nullum est. Qua- dictis, quia neque ens actu, neque esse tali

propter iilee rationes eeque probarent, esse es- modo, scilicet, in se vel in alio, provenire
sentiee actuale et temporaneum distingui ex potest forraaliter a tali entitate; preeter hos
natura rei ab essentia creaturee, quod nullus autem effectus formales non potest alius ex-
asserere potest, qui res, quse his verbis si- cogitari conveniens enti creato, ut ens crea-
gnificantur, mediocriter concipiat. tum et existens est.
etiam constat, hujusmodi
11. Et hinc satis 13. Et in hoc cernitur aperta differentia
entitatem vel modum esse superfluum. Primo inter subsistentiam et existentiam iUam,quee
quidem, quia si esset aliqua ejus necessitas fmgitur distincta ab essentia actuali; nam de
vel utilitas, posset aliqua probabili ratione subsistentia facile declarari potest effectus
declarari ac suaderi. Deinde, quis, queeso, formalis, propter quem est necessaria non ;

est formalis eifectus talis entitatis seu modi enim ponitur, ut constituat naturam substan-
propterquem a natura seu a Deo tribuatur ? tialem in ratione entis in actu, sed ut entita-
Non enim esse potest, ut essentia fiat ens ac- tem ejus compleat et terminet, et reddat
ita

tuale, et extra causas suas constituatur ; hoc iUam ita se et per se. existentem
in et ,

enim formaliter habet per esse essentiee ac- quasi sibi sufficientem ad sustentandum in-
tuale, ut stepe probavimus nequc etiam ut ; trinsece siumi csse, ut reddatur incapax alie-
 SECT. VI. DEFINITUR QUANTA SIT DISTINCTIO 1NTER ESSENTIAM, ETC 41
nse subsistentiee, vel unionis ad illam, ut per tur, interdum sola ratione ; est euim actuali-
eam in suo esse sustentetur ; sicut, e contra- tas illa transcendens, et participatur non so-

rio, in forma accidentali facile etiani decla- lum ab actu formali, sed etiam a potentia re-

ratur effectus quasi formalis, quem inheeren- ceptiva, cujus entitativa actualitas realiter dis-

tia liabet in essentia formee accidentalis, qui tinguitur ab actualitate formee ; in ipsa autem
non est illam constituere in ratione entis in forma, esse actum materiee, saltem aptitudine,
actu, sed alicui unire a quo substentetur. At et esse tale ens actu, sola ratione distinguun-

vero de existentia declarari non potest quem tur, quia uno conceptu explicatur propria

offectum formalem habeat circa essentiam, habitudo ad potentiam receptivam, quee non
nisi constituere illam in ratione entis in actu, explicatur per alium. Atque ita non solurn

qui tamen effectus non potest formaliter et
intrinsece esse ab existentia, quse sit entitas
distincta ab ipso ente, seu essentia quee in
actu constituitur, ut ostensum est, et iterum
inferius probabitur; et ideo, licet facile in-
telligatur modus ex natura
verumest, ens actu, condistinctum enti in po-
tentia, constitui formaliter et intrinsece per
esse existentiee, sed etiam est verum omnem
formalem actualitatem, vel potius actuatio-
nem, ut sic dicam, sicut provenit ab aliqua
rei distinctus ab essentia actuali partiali, ita provenire ab ali-

essentia actuali, qui sit subsistentia vel in- qua existentia ; nam forma non actuat mate-
haerentia, non tamen qui sit existentia, et tam riam, nisi ut ipsa est talis actuaiis entitas,

a subsistentiavel iiiheerentia, quam ab actuali quod habet per suum esse existentiee. Ad
essentia distinguatur. confirmationem respondetur, quod secundum
rem idem est hominem esse, et hominem
Satisfit oojectioni contra dicla. esse hominem,siin utraque propositione esse
\A. Sed ob.jicit quidam, nam videtur totus dicat actum, et non solam aptitudinem, aut

Lic discursus supponere totam actualitatem ,

veritatem propositionis. Et similiter reipsa
essentise provenire formaliter ab existentia, idem est hominem esse hominem, et esse ra-

quod lamen falsum est quia intra iatitudi- tionalem, vel animal, etc, quia heec omnia in
,

nem essentice inferior gradus est actualitas re idem sunt. Quapropter ab eadem actuali-
respectu superioris et forma est actualitas
;
tate et ab eadem re heec omnia preedicata su-
respectu materiee, non per existentiam, sed- muntur, sive illa res vocetur essentia actua-
per entitatem essentiee, quamvis existentia lis, solumque per ra-
sive esse actuale ejus,

est conditio sine qua non, ut actuet illam. Et compositiones heec om-
tionis preecisiones et

deelaratur amplius, nam aliud est hominem nia distinguuntur. Non est ergo in una re nisi
esse, aliud est hominem rationalem esse, vel unum esse quo constituitur ens actu, et illud
animal esse. Primum habet ab existentia, se- ipsum est esse existentiee.

cundum ab entitate essentiee et in utroque ;

est sua actualitas proportionata. SECTIO VI.

15. Ad objectionem respondeo, esse eequi-

Quce distinctio pdssitinter essentiam et existentiam
vocationem in voce actualitatis seu actus; po-
creatam intervenire aut intelligi.
test enim sumi vel ut opponitur potentiee ob-
jectivee vel ut respicit potentiam recepti-
, Excluditur distinctio ivalis inter aclualem essenliam
vam nos loquimur de actualitate in priori
; et existentiam.

sensu, in quo verissimum est, omnem actua-

litalem entis intrinsece ac formaliter prove- 1. Si ea, quee diximus, satis a nobis pro-
nire ab esse existentire, quia ens actu forma- bata sunt, non est difficile ex eis colligere
liter idem est quod existens. Objectio autem quid sit in proposita queestione, et de opinio-
procedit in posteriori scnsu ; forma enim est nibus sectione prima relatis sentiendum. Di-
actualitas materiee, ut actus in illa receptus ;
cendum est enim primo, essentiam creatam
differentia autem solum secundum rationem in actu extra causas constitutam non dis-
est actus generis, quia concipitur ac si in illo tingui reaJiter ab existentia, ita ut sint duec
reciperetur ; gradus enim superiorem
inter res seu entitates distinctee. In hac conclusio-
et inferiorem non potest esse habitudo realis ne suppono significationem terminorum, et
actus et potenliee, cum in re actualiter non distinctionem jam declaratam de essentia in
distinguantur. Actualitas autem prior seu en- potentia vel in actu. Suppono etiam non esse
comparatur ad actum posteriorem
titativa ita sermonem de subsistentiavelinheerentia, sed
seu formalem, ut interdum reipsa distinguan- dcproprio essc existentiee. Probari igilur po-
XXVI. 16
 ,

242 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FiNITO.

test conclusio sic exposita ex Afistotele, qiii staret illa entilas, seu pafs
quce incipit ac-
ubique ait ens adjunctum rebus nihil eis ad- tum, ex actu et aliqua alia re, de qiia
illo

dere ; nam idem est ens homo, quod homo ;

rursus incpiiram, an constituatur intrinsece
hoc autem, cum eadem proporlione, verum et formaliter per illum actum ; nam si hoc
est de re in potentia et in actu ens ergo ac- ; afnrrnetur, procedemus ulterius in infiniturn;
tu, quod estproprie ens, idemque qnod exis- si vero negetur, concluclitur intentum, nimi-
tens, nihil additrei seu essentise actuali, ex rum, potentiam proprie componentem cum
sententia Aristotelis, qui ita loquitur, 3' Me- actu realiter clistincto, non posse intrinsece
taph., c. 2, libr. 5, cap. 7, libr. 10, cap. 4. ct formaliter constitui per ipsummet actum
Quem imitatur Averroes eisdem locis re- , , cum quo componit. Atque ita cum fit ultima
prehendens Avicennam, resolutio ad priraa seu simplicissima compo-
2. Sed prcecipue demonstratur ratione nentia, necesse est ut illa entitas qua? ad al-
quia talis entitas, adclita actuali essentise,nec. teram comparatur, ut potentia, non consti-
potest illi formaliter conferre primam (ut ita tuatur intrinsece et formaliter in sua entitate
dicam) actualitatem seuprimamrationementis per alteram, quee est actus, licet fortasse il-

in actu, qua separatur et distinguitur ab ente lam postulet ut sit, sicut materia postulat
in poteniia neque etiam potest esse neces-
; formam. Sic ergo philosophandum esset de
saria sub aliqua ratione causee. proprie, vel entitate essentice, et entitate existentiee, si es-
rcductive, ut essentia habeat suam entitatem sent distincta3 ; componerent enim unum, ver-
actualem essentia? ergo nulla ratione lingi; bi gratia, hoc existens, respectu cujus exis-
poiest talis entitas distincta. Consequentia tentia se haberet ut actus intrinsecus et for-
est evidens a sufficienti partium enumera- malis; tamen respectu entitatis essentice nul-
tione, cpiia neque hactenus excogitatuin est, lo modo posset intrinscce illam constituere
nec excogitari certe potest aliud munus talis aut componere, quia una ab alia condistin-
entitatis. Primum autem membrum partitio- gueretur, ut entitas simplcx ab entitate sim-
nis posita?, et admittitur ab omnibus auctori- plici. Nec dici potest cjuod entitas essentia^
bus, etiam ab illis qni existentiam ab essen- sic conceptaet distinctanon sit actualis, quia
tia realiter disiinguunt; et est plane evideui alias non componeret realiter, cpuia eutitas
ex ipsa fere terminorum declaratione ,
jam in potentia objectiva nonfacit realem compo-
satis tradita in suppositionibus positis ; repu- sitionem cum actu. Sic ergo aperte constat,
raat enim entitatem constitui in esse entita- entitatem existentice distinctam ab enlitate
tis per aiiquid a se condistinctum. essentia; non posse requiri ut intrinsece con-
3. Quod amplius in hunc modum demons- stituat ipsam entitatem essentiee in sua pro-
tro nam omnis forma realiter distincta a
: , pria actualitate.
potentia ,
quam actuat , componit cum illa 4. Alterum autem membrum, scilicet, ta-

unum compositum. Unde talis actus potest lem entitatem distinctam non requiri in ali-
dici, causa formalis, vel respectu compositi, quo alio genere causce, ut ipsa entitas essen-
vel respectu potentice seu alterius quasi par- ticc. possit esse in rerum natura, satis (ut
tis componentis, absque tali actu vel for-
si existimo) probatum est in superioribus, cum
ma esse non Respectu igitur compositi
possit. ostendimus, prceter esse essentia? actualis, et
optirne et verissime dicitur talis actus forma- modum subsistentiae vel inhcerentiee, nullam
liter et intrinsece constituere illud, non tamen esse necessitatem alterius existentice. Vel cer-
potest omnino condistingui ab illo, sed ne- te ostendatur nobis aut declaretur qua? sit
cessario includitur in ilio, et distinguitur ut ista causalitas, et ad quod genus revocetur.
pars a toto, quia talis actus .non potest esse Dicunt aliqui illam entitatem esse conditio-
tota quod necessario in-
entitas compositi, nem necessariam, sine qua entitas essentice
clud.it aliam compartem, seu aliud compo- in rerum natura permanere non potest. Sed
nens. At vero si comparetur actus ad aliam impfimis ha^c responsio, cpice facile dicitur,
rem vel potentiam cujus est actus, non po- non solum in hac, sed etiam in aliis multis
test intrinsece et formaliter constituere pro- qucestionibus non est admittenda^ nisi et
,

priam entitatem ejus, quia illa entitasnon est sufliciens ratio necessitatis reddatur, et mo-
composita, sed simplex ; alioqui non esset dus vel causalitas talis conditionis decla-
altera pars componens, sed totum composi- retur, alioqui posset aliquis plures condi-
tum, quod in reali compositione ex rebus tiones hujusmodi effectum aliquem gra
acl

distinctis prorsus repugnat. ltem alioqui con- tis postulare, eo quod non possit majoj
 ; .

SECT. VI. DEFINITUR QUANTA SIT DISTlNCTiO INTER ESSENTIAM, ETC. 243
fatio de una qnam de pluribus tribui. Cnm ut sit, quamvis non componat illam , sed
'ergo in superioribus ostensumnullam sit, cum illa.

esse utilitatem, nedum necessitatcm, ob quam Atque hic modus respondendi et decla-
6.

hcec entitas multiplicetur, gratis dicitur esse rancli hanc sententiam est minus improbabi-
conditionem. necessariam ; et, qua facilitate lis, quam cceteri. Sed revera habet easdem

dicitur, rejici debet. Addo ulterius ex supe- difficultates, et nullam suthcientem rationem

rius dictis, quod, licet illa entitas esset con- reddere potest , cur sit necessarius ille actus
ditio necessaria, non posset propterea appel- formahs, necessarius non est ut intrinsece
si

lari proprium esse existentice ipsius essentice constituat ens actu et extra causas. Itaque
actualis, quia non constitueret illam in ra- facillime admittimus illam distinctionem cau-

tione entis in actu. Alioqui omnis alia con- sse formalis in bono sensu, juxta superius
ditio, aut res, sine qua non posset in rerum dicta de causis.
Verissimum etiam est exis-
natura permanere ipsa essentia, dicenda es- tentiam non posse esse causam formalem in-
set existentia ejus, quia non est major ratio trinsece constituentem actualem entitatem
de hac quam de cceteris. Ad hcec, esto illa en- essentice. Hinc tamen concludimus nullum ,

titas sit conditio necessaria ex natura rei ,

posse assignari constitutum propter quod ta-
cum non sit causa formalis actuaiis entitatis lis entitas necessaria sit; et consequenter in-

cur non poterit saltem de potentia

essentise, ferimus non posse esse necessariam ut actum
absoluta permanere et conservari in rerum formalem, quasi advenientem essentice et
natura entitas essentice in actualitate sua, ita componentem cum iila quidpiam aliud. Prior

ut sit vere ens actu, absque illa entitate vel illatioprobata est in superioribus nam con- ;

condilione necessaria, quam vocant existen- stitutum intrinsece per existentiam non posset
tiam ? seclusa enim causalitate formali in- esse nisi existens; existens autem et ens ac-
trinseca, nulla implicalio afferri potest. Quod tu, id est, non idem omnino sunt.
in potentia,
si hoc potest facere Deus, ergo tunc actualis Si ergo illa entitas non
ad con- est necessaria
entitas essentice habet proprium et intrinse- stituendum intrinsece ens actu, non est etiam
cum esse actuale, quo est in rerum natura, necessaria ad constituendum intrinsece ens
et extra causas suas. Quid autem aliud est existens nullum ergo proximum constitu-
;

existere, quam ita ergo alia entitas

esse ? illa tum assignari potest, propter quod necessa-
non est simpliciter necessariaad existendum; ria sit. Atque hinc etiam patet posterior illa-
ergo revera non est existentia. tio nam forma per se primo est propter com-
;

5. Dici vero tandem potest, duplicem esse positum, et hinc consequentcr esse potest
respectum causse formalis unus est ad com- : necessaria propter alteram partem compo-
positum, quod constituit et hoc modo esse; nentem, si illa talis sit ut extra compositum
verum, entitatem existentiae non esse causam esse non possit. Si ergo nullum est composi-
formalem entitatis actualis essentice et licec ; tum propter quod formalis actus distinctus
potest dici causa formalis intriaseca, quia in- necessarius sit, non potest esse necessarius
trinsece componit suum effectum. Habet au- propter alteram partem componentem.
tem alium respectum causa formalis ad sub- 7. Pra^terea hinc constat, falsum assumi
jectum quod informat, quia, si informando iu proportione assumpta in superiori ratione
vel actuando illud, confert ad esse ejus,recte nam, licet essentia creaturce priusquam fiat,
dici potest formalis causa illius, et ad hunc dici possit esse in pura potentia objectiva ex
modum in rebus naturalibus forma non tan- parte sui, tamen essentia illa ut jam est ac-
tum est causa compositi, sed etiammaterice. tualis entitas per effectionem suce causa;, non
Atque eodem modo dici potest entitas existen- est in se et ex parte sua pure potentia in or-
tiee esse causa formalis entitatis essentice ,
dine ad esse, sed intrinsece, et omnino iden-
quia constituendo cum illa ens existens, ac- tice habet aliquod esse reale et actuale, quccl
tuat illam, et ita formaliter facit illam perma- esse est vera existentia, cum constituat for-
nere in esse. Et reddi potest ratio propor- maliter et intrinsece entitatem extra suam
tionalis, quia, sicutmateria est pura potentia causam, quce omnia in superioribus probaia
in ordine ad actum formalem, ita essentia sunt ergo sine ullo fundamento dicitur, illam
;

creaturce est pura potentia in ordine ad exis- entitatem pendere ab alio actu formali et
tendum, et ideo sicut materia requirit formam distincto ut sit. Maxime quia rationes, quibus
ut sit, quamvis non componatillam, sed cum probari solet necessitas existentice distinctce,
dla, ita essentia requirit entitatem existentiee omnes fundantur in hoc quod esse actu ncn
244 DISPUTAT. XXXI DE EiNTE FINITO.

est de essentia creaturse, cum possit illa es-

Excluditur distinctio modalis inter essentiam
sentia intelligi in sola potentia objectiva ex
actualem et existentiam.
parte ejus, et etfectiva ex parte creatoris ; er-
go, si jam supponitur aliquod esse actuale et Secundo dicendum est, existentiam non
9.

entitativum, quo illa essentia est extra poten- distinguiab entitate actuali essentise tan-
tiam objectivam, nulla superest ratio ob quam quain modum ex natura rei distinctum ab
alius actus formalis requiratur distinctus a illa. Haec conclusio sequitur. meo judicio,
priori esse, cum etiam illucl esse actuale non evidenter ex prsecedenti et ideo existimo non ;

possit esse de essentia creaturee. Gumque ip- loqui consequenter, qui priorem distinctio-
samet entitas existentise possit esse interdum nem negando banc admittunt in preesenti
in potentia, interdum in actu, et consequen- materia. Nam, licet in communi loquendo,
ter etiam de illa necesse sit fateri, non esse hsec distinctio, quse minor est, possit inter-
de essentia ejus actu existere, neque actu venire ubi prior, quse major est, non interce-
constituere rem existentem, quam rationem dit, tamen in prsesenti, rationes, quse pro-

latius urgebimus solvendo argumenta, et illa
in contrarium retorquendo.
8. Prceterea bic etiam babet locum ratio
facta, quod saltem per divinam potentiam
posset conservari actualis entitas essentise,
sine illo ulteriori alio actu formali, quia, li-
cet Deus non possit supplere causam forma-
lem intrinsece componentem, potest tamen
supplere dependentiam unius partis compo-
bant existentiam non esse entitatem distinc-
tam ab essentia actuali, simpliciter probant ta-
lem existentiam nihil omnino esse, seu (quod
idem est) prseter actualem entitatem essen-
tise nihil ultra posse formaliter requiri ad
existendum ut sic, sed solum ad subsisten-
dum vel inhserendum, aut aliquid simile.
Quod applicando omnes ra-
facile constabit
tiones factas ostendimus enim illud esse
;

nentis ab altera etiamsi illa actus formalis

, reale, quo actualis essentia immediate ac in-
sit. Sicut licet non possit supplere causam trinsece constituitur ens actu, non posse dis-
materialem, ut intrinsece componentem, po- tingui ex natura rei ab ipsa essentia prout
test tamen supplere dependentiam fornise vel est entitas in actu. Et prseter rationes supra
accidentis a causa materiali, ut latius in su- factas, sect. 3, facile declaratur in bunc mo-
perioribus dictum est. Si autem Deus conser- dum nam : ex natura rei positiva
distinctio
vet essentiam actualem sine ulteriori actu cx parte utriusque extremi non potest in-
existentiee distinctse, illa entitas sic conser- tercedere nisi inter duo extrema, quorum
vata, est vere existens, et consequenter, quid- unum sit modus alterius, ita ut res ut prsecisa
quid illi addi fmgitur, non potest veram ra- a modo sit ens in actu positivum et reale,
tionem existentise babere, et sine causa di- alioqui distinctio erit vel rationis, vel qualis
citur esse naturaliter necessarium ad forma- esse potest inter ens et non ens ; si ergo es-
lem effectum existendi. Atque ad vim hujus sentia, ut est ens actu, distingueretur ex na-
rationis, soia prsecisio per nostros conceptus tura rei ab ills esse, quo primo et intrinsece
sufficit nam, boc ipso quod intelligimus en-
; in tali actualitate constituitur, tanquam res a
titatem essentiee actualis, factam a Deo, etiam- modo suo, ipsa essentia prsecise concepta et
si non intelligamus illi esse additam aliam condistincta ab illo modo esset verum ens ac-
entitatem, sufficienter concipimus illam exis- tu; ergo ut talis entitas est, non posset iutrin-
tentem, neque in boc conceptii objectivo ali- sece constitui in tali entitate actuali per illum
quid falsum, aut sibi repugnans includimus ; modum, seu per esse distinctum, sed potius
hinc autem recte inf^rimus, nullam entitatem cum illo componeret tertium quoddam com-
distinctam et superadditam posse esse ne- positum. Nam ex his, quse ex natura rei dis-
cessariam ad formalem effectum existendi, tinguuntur tanquam ens et modus fit vera ,

quia effectus formalis nec mente preescindi compositio realis ipsa vero extrema ex qui-
;

potest a causa formali. Quod si propter bunc bus fit reale compositum, et in quee resolvi-
formalem effectum constituendum illa entitas tur, ita necessario comparantur , ut unum
non est necessaria, nec vere appellari potest non componat nec intrinsece constituat aliud,
existentia, nec probabilis causa reddi, propter ut in principio superioris assertionis decla-
quam necessaria sit, ut conditio, vel causa ratum est; ergo non potest talis modus, ex
posterior, et aliquo modo extrinseca. natura rei distinctus, esse primum et intrin-

secum esse reale constituens actualem enti-

tatem ipsius essentiee ; ergo illud esse quo sic
 ;

SEGT. VI. DEFINITUR QUANTA SIT DISTINCTIO INTER ESSENTIAM, ETC. 213
coustituitur, quodcunque illud sit, non potest tentia intelligi potest, quod interdum sit et
esse ex natura rei distinctum ab ipsa entitate interdum non sit, sine distinctione ex natura
essentise actualis. rei, cur non idem intelligi poterit in essentia

40. Et confirmo, nam entitas essentiae, in actuali ?

Angelo, verbi gratia, praecise concepta absque 12. Scio, quosdani Thomistas negare, ac- 1

ullo modo reali ex natura rei distincto ab tum essencli, quo essentia creata existit, esse
illa, adhuc concipitur ut actualis entitas; nam suum esse. Sed non vicleo quo sensu possit
^oncipitur ut aliquid temporale et extra ni- esse verum, loquendo de suo esse, solum
hil, et ut sufSciens ad componendnm realiter quoad identitatem, seu indistinctionem; nam,
cum alia re vel modo ei addito, quod non si non est suum esse, ergo habet esse a se
potest intelligi nisi in entitate reali ; ergo es- distinctum, et tunc de illo oportebit inquire-
sentia in sua entitate non constituitur intrin- re, an sit suum esse. Nam
cur non si ita est,

sece per modum a se distinctum ex natura idem dicitur de primo actu essendi ? Si vero
rei ; alioqui resolvi posset in aliam entitatem non est, procedetur uiterius in infinitum.
et illum modum; et ita procedetur in infini- Nisi fortasse dicant, actum essendi essentice
tum donec sistamus in simplici entitate ac- neque esse suum esse, neque habere ullum
tuali non composita ex re et modo distincto esse, sed solum esse quo aliud est. Sed hoc
ex natura rei, et illam vocamus entitatem potius est vocibus ludere, quam difficultatem
essentice. Quae in Angelo, de quo loquimur, solvere; nam, non dicatur
licet existentia
est simplex entitas, et similiter in materia et esse vel existere tanquam suppositum, quod
forma, licet in his sit partialis in ordine es- propriissime est, tamennon est dubium quin,
sentice vel naturai , et icleo ex eis coinponitur generalius loquendo, ila vere existat, sicut
integra essentia rei materialis, quce eadem existunt accidentia, vel partes, et alia entia
proportione et ratione non includit in sua incompleta. Nam, si hasc existentia est ens
entitate aliquod esse distinctum a seipsa tota, ex natura rei distinctum ab essentia, ergo,
seu a materia, forma et unione earum simul eo modo quo est ens, habet esse nam ens ;

sumptis. ab esse dictum est. Item taie ens ante crea-

1 Rursus ostenclimus hoc ipsum esse
1 . , tionem rerum erat tantum in potentia; et
reale, quo essentia primo constituitur ens post creaiionem est ens actu ergo est extra ;

actu, esse verum esse existentice ; ergo ex causas seu in rerum natura; ergo necesse
hac parta satis jam probatum est tale esse , est ut habeat esse proportionatum, vel ut sit
existentice non distingui ex natura rei ab es- suum esse. Deinde etiamsi ita loquamur, exis-
sentia actuali. Addimus vero ulterius, prceter tentiam, scilicet, non existere, sed esse quo
hoc esse existentice, nullum aliud esse neces- essentia existit, in hoc ipso considerare licet
sarium ut res existat, cruia ipsum esse intrin- differentiampositam, scilicet, quod interdum
secum et entitativum sufficit eique solum , taiis existentia actu constituit rem existen-
addi potest modus vel subsistendi, vel inhce- tem, interdum solum in potentia objectiva
rendi, et omnis alia entitas, vel modus realis unde etiam licet argumentari non esse de es-
institutus solum ad existendum, est prorsus sentia existentice actu constituere rem exis-
confictus. Atque ita relinquiturprobatum, non tentem, quia in existentia in potentia conci-
solum non dari existentiam quee sit entitas pitur totum id, quod est de essentia existen-
distincta ab entitate essentias sed neque , tise creatse, etiamsinon concipiaturactu exer-
etiam cruaj sitmodus ex natura rei distinctus. cere seu esse actum existendi, aut consti-
Et confirmatur argumento supra etiam insi- tuere rem existentem; et nihilominus non
nuato, quia si quicl cogeret ad hanc distinc- distinguitur ex naturareiexisteniiasecundum
tionem modalem, maxime quod essentia crea- suam rationem essentialem a seipsa, ut exer-
furai potest existere et non existere ; sed ille cet actu munus existentia?, ita ut concipia-
etiam modus, qui dicitur esse existentia dis- tur distinctio inter duo membra, quae sint
tincta, potestactu esse, et in sola potentia ob- aliquicl actu ; ergo idem est de essentia exis-
jectiva, quocl est posse existere et non exis- tente vel non existente. Atque hoc modo
tere; ergo etiam in illo modo erit distinctio ex omnes rationes, quibus alii probare conan-
natura rei inter ipsum et suum actuale esse, tur distinctionem ex natura rei inter essen-
qnod est impossibile ; alias fiet idem argu- tiarn et existentiam creatam, plane enervan-
mentum de esse existentice illius modi, et sic
procedetnr in infinitum. Si ergo in ipsa exis- 1
Bannes, \ p., q. 44, art. 1 , ad 4 argum.
246 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.
tur, et infirmse redduntur instantia seu exem- rissime dicatur, actu existere esse de essen-
plo existentiee createe, ut ex dictis satis patet, tia Dei, et non de essentia creaturee. Quia,

et in solutionibus argumentorum sa?pius in- nimirum, solus Deus, ex vi suee naturee, ha-
culcabimus. Atque hinc excluditur aliorum bet existere absque alterius efficientia crea- ;

responsio diceulium existentiam non indi-

, iura vero ex vi suee naturee non habet actu
gere alia existentia qua existat; nam, cum existere absque efficientia alterius. Inhoc ta-
sit consequenter potest
ratio existendi alteri, men sensu etiam non est de essentia crea-
per seipsam existere. Sicut actio per seipsam turee habere actualem entitatem essentiee,
fit, boc ipso quod per iilam fit terminus, et quia ex sola vi suse naturee non liabet talem
duratio motus seipsa durat et quantitas , actualitatem sine efficientia alterius; atque^
seipsa extenditur. Sed heec responsio proce- ita omne esse actuale, quo essentia in actu
dit, ac sivis rationis factee fundaretur inboc, separatur ab essentiain potentia, diceturnon
quod principium formale alicujus effectus esse de essentia creaturee, quia non convenit
nunquam posset per seipsum participare creaturse ex se sola, neque ipsa sibi sufficit
aliquo modo illum effectum, quod nos non ut babeat boc esse, sed provenire debet ex
dicimus, neque est in universum verum, ut Ex quo manifeste fit, ut
efficientia alterius.
recte probat inductio facta. Non ergo in eo ad veritatem hujus locutionis non sit neces-
fundatur ratio, sed in eo quod, ex boc, quod saria distinctio ex natura rei inter esse et
aliquid interdum interdum non sit, non
sit, et rem cujus dicitur esse, sed sufficere ut ilia

potest colligi distinctio ex natura rei inter id res non habeat entitatem suam, vel potius ut
quod existit, et quo existit. Quod si ex hoc non sit, neque esse possitilla entitas, nisi ab
principio non colligitur, nullum est aliudunde alio fiat, quia per illam locutionem non si-
colligi possit. In exemplis vero adductis, vel gnificatur distinctio unius ab alio, sed solum
non semper est distinctio ex natura rei inter conditio, limitatio, et imperfectio talis en-
quo et quod, ut fortasse inter durationem, titatis, quee non habet ex se necessitatem,
et quod durat vel si est, aliunde est
; coili- ut sit id quod est, sed solum id habet ex in-
genda et nunquam est admittenda sine
; suffi- fluxu alterius.
cienti indicio, ut supra tractatum est. 15. Atque binc ulterius fit, ut intellectus
noster, qui potest preescindere ea quee in re
Quo inodo essentia et existentia distinguantur.
non sunt separata ,
possit etiam creaturas
13. Dico tertio, in creaturis existentiam et concipere abstrahendo illas ab actuali exis-
essentiam distingui, aut tanquam ens in actu tentia,quia, cum non necessario existant,
et in potentia, aut si utraque actu suma- non repugnat concipere earum naturas prees-
tur, solum distingui ratione cum aliquo fun- cindendo ab efficientia, et consequenter ab
damento in re, quse distinctio satis erit ut actuali existentia". Dum autem sic abstra-
absolute dicamus, non esse de essentia crea- buntur, etiam preescinduntur ab actuali enti-
turee actu existere. Ad intelligendam banc tate essentiee, tum quia neque hanc habent
distinctionem, et locutiones quee in illa fun- sine efficientia, aut ex se^ aut ex necessitate,
dantur, oportet supponere (id quod certissi- tum etiam quia non potest actualis entitas ab
mum est),nullum ens preeter Deum babere existentia preescindi, ut supra probatum est.
ex se entitatem suam, prout vera entitas est. Ex hoc autem modo concipiendi nostrd fit,

Quod addo, ut tollatur sequivocatio de enti- ut inre sicconcepta, prsescindendo ab actuaii

tate in potentia, quee revera non est entitas, entitate, aliquid consideretur tanquam om-
sed nibil, et ex parte rei creabilis solum di- nino intrinsecum et necessarium et quasi ,

citnon repugnantiam, vel potentiam logicam. primum constitutivum illius rei ,

quee tali

Loquimur ergo de vera entitate actuali, sive conceptioni objicitur; et hoc vocamus essen-
sit entitas essentiee, sive existentiee; nulia tiam rei, quia sine illa nec concipi potest et ;

enim entitas extra Deum est nisi per efficien- preedicata, quee inde sumuntur, dicuntur ei
tiam Dei. Quapropter nulia res extra Deum omnino necessario et essentialiter convenire,
babet ex se entitatem suam nam iliud ex se ; quia sine illis neque esse, neque concipi po-

includit negationem babendi ab alio^ id est, test, quamvis in re non semper conveniant,
dicit talem naturam, quee absque alterius ef- sed quando res existit. Atque ex opposita ra-
ficientia babeat actualem entitatem, seu po- tione, ipsum actu existere, seu esse actualem
tius sit actualis entitas. entitatem, negamus esse de essentia, quia
14. Atque binc colligitur, quo sensu ve- preescindi potest a preedicto conceptu, et de
 . ;.

SECT. VI. DEFINITUR QUANTA SIT DISTINCTIO INTER ESSENTIAM, ETC, 247
facto potest non convenire creaturae prout esse essentiae, vel loquitur cle essentia actuali,
tali conceptui objicitur. Quee omnia secus seu quae includat veram realitatem essentise,
contingunt in Deo, quia, cum sit ens ex se vel de essentia potentiali. Priori modo plus-
necessarium, concipi non potest per modum quam falsum esset dicere, essentiam creatu-
entis potentialis, sed actualis tantum, et ideo rae non esse a Deo, ut a causa efficiente, ut
actu esse, vere dicitur de essentia ejus, quia supra probatum est. Posteriori autem modo
actu esse illi necessario convenit, et in re gratis dicitur, essentias creaturarum sojum
ipsa, et in omni vero conceptu objectivo cli- respicere Deum ut causarn exemplarem, quia
vmitatis. revera essentise sic conceptse nullam causam
16. Qualiter distinctio rationis iiiter essen- habent in actu, cum nihil actu sint ; in po-
tiaw explicetur ah aliquibus. Ex his ergo tentia vero seu in actu primo et virtuali non
breviter res fere tota explicata est, et ex ea- solum habent causamexempiarem, sed etiam
dem doctrina possunt singulae partes asser- effectricem. Imo , seclusa causalitate, vel or-
tionis positse declarari et probari. Et impri- ad causandum potius
dine, vel applicatione ,

mis nullus est Theologorum, qui disiinctio- dicitur Deus babere rationes rerum possibi-
nem rationis inter essentiam et existentiam lium, quam exemplaria nam illa^ solum in- ;

non admittat, quamvis non omnes eodem
modo illam explicenl. Quidam
tentiam dicere naturam individuam, essen-
tiam vero solum dicere naturam specificamab
individuis praecisam, et ideo aiunt esse inter
ea distinctionemrationis, qualis estinterspe-
dicant speculativam scientiam; hac vero ma-
clicunt exis- gis denotant practicam habitudinem causse.
Rursus essentia? creaturarum non ideo tales
sunt, aut talem habent connexionem praedi-
catorum essentialium, quia respiciunt tales
rationes vel exemplaria divina sed potius ,

ciem et individua. Sed hi non attingunt nc -

ideo Deus cognoscit unaniquamque rem pos-
que assequuntur sensum qusestionis. Est enim sibilem in tali essentia et natura, quia talis
htec quaestio diversa ab illa de distinctione est cognoscibilis et factibilis, et non alias
natura? specificae ab individuo nam essentia : ergo essentia hoc modo sumpta., licet in Deo
non tantum specifica, sed etiam individua et habeat rationem vel exemplar non dicitur ,

singularis esse potest, sicut fuitin Ghristo es- essentia ab hac habitudine sola ad exemplar
sentia hoinmis, de qua inquiritur quo modo ut sic. Adde etiam existentiam creatam vel
a sua existentia distinguatur; et similiter ipsa possibilem habere in Deo exemplar, quamvis
existentia potest in communi concipi, et sin- non disiinctum ab exemplari ipsius essentise
gularis esse alia enim est existentia Petri, et
; Nihil enim potest habere in Deo causam etfi-
alia non ergo magis dicit existentia
Pauli; cientem, quod non habeat exemplarem, quia
rem singularem quam essentia, neque dis- Deus nihil operatur nisi ut intellectuale
tinguuntur essentia et existentia tanquam , agens
commune etparticulare non estergo eadem ; 18. Prseterea, quod spectat ad alteram par-
distinctio existentise ab essentia, que est in- tem de quam dicunt supra essen-
existentia,
clividui natura specinca. Quanquam per
a tiam solum addere respectum ad Deum ut ,

moclum exempli aut similitudinis possit illa ad causam efficientem, aut sentiunt existen-
clistinctio deservire , ad declarandum quo tiam consistere in hoc respectu, aut secum
modo distinctio rationis inter existentiam et afferre hunc respectum. Primum est plane
essentiam possit sufficere, ut actu existere falsum, quia existentia rei absolute non est
negetur esse de essentia creaturre nam si- , respectus, sed absolutum quid. Item quia ,

miiis distinctio rationis inter individuum et ille respectus ut actu sit in rerum natura,
speciem sufficit ut sola ratio specifica dicatur fundatur seu adhferet creaturse existenti. Et
esse tota essentia rei, et non individuatio. quidem si intelligatur esse relatio realis pree-
47. Atiorum expositio. Alii dicunt, essen- dicamenialis, supponit creaturam jam factam
tiam et existentiam creaiurEe differre sola et existentem sermo de habitu-
; si autem sit

babitudine ad Deum, quia essentia ut sic non dine transcendentali dependentia? ad Deum,
respicit Deum ut causam etficientem , secl ut hsec non est existentia creaturse , sed causa-
exemplarem tantum existentia vero addit
; litas ejus; unde non tantum ratione, sed ex
essentiae respectum ad Deum, ut causam ef- natura rei distinguitur ab existentia creatii-
ficicntem a qua participatur. Verumtamen rae, ut ostensum est in disputat. 18, et infra,
hoec expositio vel rem non declarat, vel multa disputat. 48 iterum attingetur. Secundum,
,

ineludit falsa. JNJam imprirnis, quod atiinet ad autem est verum, scilicet, quod actualis exis-
 \ ,.

248 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITCL

tentia secum habeat conjunctum
creaturae interdum vero sumitur in vi infinitivi, qui est
liunc respectum ad Deum sed tamen eum- , proprius et latinus usus illius vocis, et sicnon
dem habet secum conjunctum essentia ac- est proprie concretum neque abstractum
tualis, quce talis esse non potest nisi per ef- magis tamen accedit ad significationem con-
iicientiam Dei; non ergo recte distinguitur creti, quia significat effectum formalem ipsius

essentia ab existentia per hunc respectum. actus essendi, ipsum vero actum solum ut
Et preeterea , si exisientia habet conjunctum exercentem ilium effectum sicut currere, ,

hunc respectum, ergo est quid distinctum ab sapere, et similia.

ipso ; de ipsa ergo existentia , ut distincta a 20. Hinc vero sumere posset aliquis occa-
tali respectu, explicandum superest quo mo- sionem dicendi essentiam et esse distingui
do distinguatur ratione ab essentia; imo illud ratione,ut illa sit abstractum per modum
obscurius est quod Henricus ait, nec distingui form, hoc vero quasi concretum per modum
re, nec sola ratione, sed intentione. Quid eifectus formalis exerciti ; ens vero sit pro-
enim est distingui intentione nisi mentis con- prie concretum, quasi constitutum ex tali
ceptione? Denique in illomet respectu crea- forma et effectu formaii sicut se habent cur-
;

turee ad Denm potest distingui essentia ab sus, currere et currens ; sapientia, sapere et
existentia, utratione distincta, et non per res- sapiens. Juxta quem modum distinctionis,
pectum, ut. per se constat. essentia est proprie abstractum ; nam est
J9. Aliorum explanatio. Alii distinguunt quasi forma, cujus effectus formalis est esse;
ratione esse existentia? ab esse essentiee, quia constitutum autem per eam est esse et ipsum
unum concipitur per modum concreti, aliud ens, quffi constitulio per rei compo-
non est
per modum abstracti ita sentit Lychetus, in ; sitionem, sed per identitatem. Qui modus di-
2, d. i, q. 2, ubi imprimis ait, de mente cendi potest habere fundamentum in Afigus-
idem
Seoti, esse existentiee et esse essentise tino, lib. 12 de Civitate, cap. 1, dicente: Si-
esse omnino inseparabilia quanquam
, et ,
cut ab eo quod est sapere, vocatur sapientia,
Scotus, ibi, Quantum ad istum articulum, sic ab eo quod est, esse, wcatur essentia. Et
non dicat esse idem, sed esse essentise nun- lib. 2 de Morib. Manich., cap. 2 : Ipsa natura
quam separari realiter ab esse existentise. (inquit) nihil est aliud quam id quod intelligi-
Tamen satis probabiliter hoc colligitur ex tur in suo genere aliquid esse. Itaque ut nos
niente Scoti nam cum ibi dicat, essentiam jam novo nomine ab eo quod est esse vocamus
;

non esse separabilem ab existentia, et in 3, essentiam, quam plerumque etiam substantiam

riist. 6, ex professo doceat non potuisse hu- nominamus, ita veteres, qui licec nomina non
manitatem Christi esse vel assumi sine pro- habebant, pro essentia naturam nominabant
pria existentia, plane sentit non distingui in Unde Calepinus, citans Augustinum, ait, vo-
re ipsa. Unde Lychetus supra, in nota mar- cem essentise a phiiosophis usurpari pro ipso
ginali, quse est glossa ejus, addit Esse es- : esse cujusvis rei. Juxta hanc autem verbo-
sentice et existentice dicunt unam et eamclem rum proprietatem, licet essentia et esse seu
realitatem, suntqueidem realiter et formaliter existere distinguanturrationeprfedicto modo,
distinguunturque sicut concrctum et abstrac- tamen essentia et existentia nec ratione dis-
ium, qucc iantum distinguuntur ratione. Ve- tinguentur inter se, sicut neque esse et exis-
rumtamen in hac sententia obscurum manet, tere inter se. Esse enim simphciter et sub-
quomodo hic habeatlocum distinctio concreti stantive dictum, idem est quod existere, ut
et abstracti. Nam si loquamur de essentia et in superioribus dictum est, et ex communi usu
existentia , ut his nominibus significantur, ipsorum verborum constat, et quia exponi
utraque concipitur per modum abstraeti, si- non potest diveraitas in rebus per illa verba
cut materia et forma, vel sicut actus et poten- significatis, et in conceptibus ultimis quibus
tia ; concretum autem erit ens creatum con- subordinantur. Sic igitur etiam essentia et
stans ex esse et essentia. Si vero loquamur sub existentia idem erunt, solumque nominibus
his nominibus esse essentite ei esse existentice different, quia sicut a verbo sum et esse dicta
utrumque habet eumdem significandi modum, cst a Latinis essentia, quia per illam res est,
et subordinalnr eidem modo concipiendi. Et seu quia esf id quo aliquid est, ita a verbo
inierdum, juxta philosophorum usum, hsec existo et existere, sumptum est a philosophis
vox, esse, sumi solet in vi nominis abslracti nomen qua res existit. Atque ea-
existeniice,
pro ipso actu essendi, quam existentiam etiam dem ratione consequenter asserendum est,
vocant, quce vox apud Latinosiion reperitur; esse essentiEe et existentia?., si utruraque pro-
 .

SECT. VI. DEFINlTUR QUANTA SIT DISTINCTiO INTER ESSENTIAM, ETC. 249
prie sumatur pro vero esse reali, non difterre similem significationem. Haec enim vox,
etiam ratione, sed tantum in nomine, quia existentia, in rigore nonsignificat existentiam
ita inter se comparantur esse essentise, et (ut aiunt) in actu signato, seu ut conceptam
existentiee, sicut essentia et existentia inter et in potentia tantum, ut etiam Capreolus,
se. Et in hunc modum sensisse videtur de his loco citato, indicat, sed significat illam so-
vocibus et conceptibus Gabriel, citato loco, lumin actu exercito, seu ut actualem nil ;

ubi ait, esse, ens, et essentiam, non differre enim repugnat hunc statum existentiee ali-
secundumrem significatarn, sed solumsecun- qua voce significari, et ad hunc finem vide-
tium modos grammaticales, sicut verbum, tur inventa vox existentia. Unde, hoc ipso
participium et nomen ; et similiter esse et exi- qnod res abstrahatur ab existendo in actu
stere idem ideoque etiam essen-
significare, exercito, jam non concipilur existentia prout
tiam et existentiam esse. Et eumdem di-
idem hac voce significalur. Et quia hic status, seu
cendi modum amplectuntur alii ex citatis auc- hoc exercitium existendi, non est de concep-
toribus, et est sane probabilis. Solum necesse tu essentiee creaturee, ut hac voce significa-
est deelarare nonnullam majorem differen- tur, ideo recte dicitur existentiam addere es-
tiam seu distinctionem rationis inter essen- sentiee actum essendi extra causas suas hic ;

tiam et existentiam, prout bis vocibus a mul- tamen status in re non differt ab ipsa entitate
tis philosopbis significantur, ratione cujus actuali essentiee. Si vero nomen existentiee
vere negatur existentia esse de essentia extendatur ad eam, quee est tantum in po-
ereaturee, quod de ipsa essentia negari non tentia, seu objective, fatendum est, differen-
potest. tiam positam non habere locum, sed, pro-
21. AMorum in hoc senteniia. Addunt portione servata, idem omnino esse existen-
ergo alii, essentiam et existentiam in hoc tiam in potentia cum essentia in potentia, et
difterre, quod essentia non dicit rem extra existentiam in actu cum essentia in actu.
causas, sed absolute ; existentia vero dieit 22. Juxta hanc veram doctrinam et ratio-
rem in se habentem esse et extra causas nem distinguendi essentiam et existentiam,
suas. Quem modum dicendi Fonseca impro- piane consequitur solum distingui essentiam
bat, quia non declarat quid sit rem esse ex- ab existentia in eo rigore sumpta, tanquam
tra causas ; nam vel hoc est referri ad cau- ens in potentia ab ente in actu atque ita non ;

sas, et hoc non est existere, ut contra Hen- solum distingui ratione, sed etiam realiter
ricum probatum est, vel est accepisse esse privative, tanquam ens et non ens, quia ens
a causis, et non amisisse, et hoc quidem est in potentia, ut supra dixi, simpliciter est non
quasi preevium ad esse, non est tamen pro- ens. Consequens autem videtur falsum, quia
prie et formaliter ipsum esse. Vel denique nos distinguimus saltem ratione inter essen-
est rem non solum objective in intellec-
esse tiam et existentiam, tanquam inter duo ex-
tu, vei in potestate causarum, et hoc qui- trema positiva et realia. Dices, concipi qui-
dem declarat quid non sit, non tamen quid dem illa extrema tanquam positiva et realia,
sit ipsa existentia, aut quo modo ab essentia non tamen ut actualia, sed abstrahendo in
distinguatur. Sed responderi potest, rem es- ea iatitudine, in qua ens abstrahit ab ente in
se extra causas, nihil esse aliud quam esse actu et in potentia. Sed contra hoc est, quia
in se ens actu ; dicitur autem extra causas, essentiam sub propria ratione essentiee, non
ut declaretur non habere a se illam entita- tantum ut potentialem, sed etiam ut actua-
tem actualem, sed ab alio. Difficilius quidem lem concipimus, et sic etiam illam ratione
est in ea sententia, quod esse et non esse ex- distinguimus ab existentia. Cum enim dici-
tra causas commune est essentiee et existen- mus rem habere in aclu suam essentiam et
tiee ; nam et essentia extra causas est cum suamexistentiam, non idem bis dicimus; non
facta res est, sicut existentia; et existentia ergo sunt illee voces synonymee ergo signi- ;

erat soiumin potentia causee, et objective in ficata earum saltem ratione distinguuntur ;

intellectu, priusquam res fieret ergo in hoc ; unde in Ghristo supponimus esse duas es-
non potest constitui difterentia inter essen- sentias, et queerimus an sint duee existentiee;
tiam et existentiam. Ad hoc tamen dicendum etin humanitate sunt duee essentiee partiales,
est,juxta distinctionem positam, aliud esse scilicet, anima et corpus, et controversum
loqui de eesentia et existentia juxta proprie- est an sint duee existentiee ; aliquid ergo ad-
tatem et rigorem harum vocum, aliud vero dere oportet ad hanc distinctionem rationis
extendendo preedictas voces ad eamdem seu "
declarandam
 250 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FlNlTO.

23. Auctoris ewplicatio. Dicencluni er- turae non est intelligenda realis entitas ac-
go est, eamdem rem esse essentiam et exis- tualisseu actucreata nam, sicumhac redu-
;

tentiam, concipi autem sub ratione essentiae, plicatione vel compositione fiat sermo, reve-
quatenus ratione ejus constituitur res sub ta- ra creatura essentialiter petit, actu existere,
li genere et specie. Est enim essentia, ut su- ut sit creatura. Atque in hoc sensu, sicut al-

pra, disput. 2, sect. 4, declaravimus, id quo bedo est de essentia albi, ut alhuni est, ita
primo aliquid constituitur intra latituclinem "existentia est de esseniia creaturas, ut res
entis realis, ut distinguitur ab ente ficto, et actu creata est; nam aeque velmagis forma-
in unoquoque particulari ente essentia ejus liter illam constituit, quam albedo album.
dicitur id, ratione cujus iu tali gradu et or- Unde sicut est inseparabilis albedo ab albo,
dine entium constituitur. Quomodo Au-
dixit quin destruatur album, ita est inseparabilis
gustinus, 12 de Givitate, cap. 2 : Auctor es- existentia a creatura, quin destruatur crea-
sentiarum omnium, aliis dedit esse amplius, lura, et ideo non recte infertur, si existentia
aliis minus, atque ita naturas essentiarum sump-
sitde essentia creaturae praedictomodo
gradibus ordinavit. Atque bac ratione solet tae,non posse creaturam privari existentia,
essentia quidditatis nomine significari, quia quia solum sequitur non posse illa privari,
illa est quae per definitionem explicatur, vel quin destruatur et desinat esse creatura,
aliqua descriptione, per quam declaramus quod verissimum esse constat ex dictis, et ex
quidnam res sit, cujusve naturae. At vero dicendis amplius confirmabitur. Cavenda ta-
haec eadem res concipitur sub ratione exis- men esf aequivocatio in illa voce, de essentia ;
tentiae, quatenus est ratio essendi in rerum nam, ut in principiohujus sectionis dicebam,
natura et extra causas. Nam quia essentia interdurn habere esse de essentiasua, signifi-
creafurae non boc necessario babet ex vi sua cat habere illud ex se, et nonab alio, quomo-
ut sit actualis entitas, ideo quando recipit donulla creatura, etiamsi actusit, habet esse
entitatem suam, concipimus aliquid esse in de essentia sua; tamennuncnonita loquimur,
ipsa, quocl sit illi formalis ratio essendi ex- sed prout dicitur esse de essentia, id quod
tra causas ; et illud sub tali ratione appella- est primum et formale constitutivum rei ;

mus existentiam, cjuod licet in re non sit quomodo albedo est de essentia albi ut sic,
aliud ab ipsamet entitate essentiae, sub di- quamvis non a se, sed ab alio illam habeat.
versa tamen raiione et descriptione a nobis Hoc ergo modo existentia vere dici potest de
concipitur, quod ad distinctionem rationis essentia creaturae in actu constitutae, seu
sufficit.Hujus autem distinctionis funclamen- creatae, ut talis est. Cum autem negatur esse
tum est, cjuod res creatae de se non habent de essentia creaturae actu existere, sumenda
esse, et possunt interdum non esse. Ex hoc est creatura ut abstrahit seu praescindit a
enim fit ut essentiam creaturae nos concipia- creatura creata etcreabili, cujus essentia ob-
mus, ut indiffereutem ad esse vel non esse jective concepta abstrahit ab actuali esse aut
actu, quae indiiferentia non est per modum entitate, et hoc modo negatur esse de essen-
abstractionis negativae, secl praecisivae ; et tiaejus actu existere, quia non clauditnr in
ideo quamvis ratio essentise absolute conci- conceptu ejus essentiali sic praeciso. Ad quce
piatur a nobis etiam in ente in potentia, ta- omnia sulficit distinctio rationis, vel realis
men multo magisintelligimus reperiri in en- negativa, quae est inter essentiam potentia-
te in aetu, licet in eo praescindamus totum id, lem et actualem.
quod necessario et essentialiter ei convenit,
ab ipsa actualitate essendi et boc moclo con-
;
SECTIO VII.
cipimus essentiam sub ratione essentiae, utpo- Quidnam existentia creatnrse sit.
tentiam; existentiamvero utactum ejus. Hac'
ergo ratione dicimus hanc distinctionem ratio- 1. Aliquorum sententia. Exposita dis-
nis haberein re aliquod fundamentum, quod tinctionc, et intellecto cjuid sit essentia, decla-
non est aliqua actualis distinctio quae in re rabitur facile quid proprie existentia sit, et
intercedat, sed imperfectio creaturae, quse, bnjus rei expositio doctrinam traditam am-
hoc ipso quod ex se non babet esse, et aliucl pliiis coniirmabit. Quidamergoita locjuuntur,
potest ab alio recipere, occasionem praebet ut dicant, existentiam creaturaa esse acci-
huic nostra? conceplioni. densejus; ita loquitur. Avicenna, lib. 5 suoe
24. Et hinc etiam patet ultima conclusio- Metaph., ubi ait, ens accidentaliter dici de
nis pars ; nam in hac locutione nomine crea- '

creaturis, quia de formali significat esse,

 SEGT. VII. QUiD SIT EXISTENTIA. CREATUR^. 251
quod eis accidit ;
quem imitatur D. Thorm, tionatam quantitati, et per se pertineat ad
Quodlib. 2, articulo tertio,citansComment., 5 complendum effectum formalem quantitatis,
Metaphysic. Quod aliqui ex his., qui opinantur qui est esse quantum, et idem est, servata
existentiam esse rem vel modum ex natura proportione, in qualitate et aliis. De duratio-
rei ab essentia actuali distinctum, putant in ne autem, vel negandum est esse in re idem
omni proprietate verum esse , asserentes omnino cum existentia, vel , si sunt omnino
existentiam esse quoddam accidens pertinens idem, negandum est durationem secundum
ad certum preedicamentum, nimirum ad prse- rern esse accidens sed somm secundum
,

dicamentum Quando vel Quantitatis. Quo- quemdam modum preedicationis aut denomi-
rum fundamentum est, quia duratio et exis- nationis nostrse, qui ad distinguenda prsedi-:
teutia idem sunt ; nam durare nihil aliud es- eamenta sufficiat; de qua re dicemus infra,
se videtur quam existere sed duratio est
; tractando de praedicamentis.
aecidens rei, quse durat, et proprie colloca-
4
3. Sententia tencnda. Quapropter qui
tur in prsedicamento Quantitatis sub speeie melius sentiunt, etiam supposita distinctione
temporis, si duratio successiva sit, vel in prse- essentiea ab existentia , dicunt existentiam
dicamento Quando, si sit alterius rationis. esse quemdam actum seu terminum essentia?
2. Mejicitur. Hsec vero sententiaab omni- cjusdem prsedicarnenti cum illa, quamvis in
bus fere Doctoribus rejicitur; namesse a?que ea non directe, sed reductive collocetur. Ita
patet ac ipsum ens, cum ens ab esse clictumsit; sumitur ex D. Thoma, qusest. 5 de Potent.,
unde, sicut ens non pertinet ad certum genus, art. 4, ad 3; et late Capreol., in 1, dist. 8,
sed transcendit omnia prsedicainenta, ita et qusest. 1 , conclus. 3 ; et Cajetan., de Ente et
esse. Item quia perse est incredibile existen- essent., cap. 4, proxime ante qusest. 5, et
tiam substantia?. esse proprium accidens. Pri- cap. 5, qusest. 10, ad 8. Quee sententia, sup-
mo, quia alias non esset esse simpliciter, sed posita distinctione, facile defendi potest. Nam
secundum quid, unde et generatio substanlife quod aliqui objiciunt, quia si existentia habet
non esset generatio simpliciter, sed secundum propriam entitatem aut modum entis, nonest
quid, quia terminaretur ad quoddam acci- cur non sit ens completum, vel cur sub ali-
deus nam terminatur ad esse, ut dicitur
; quo genere non directe collocetur hoc (in- ,

quinto Physic, capite primo. Secundo, quia quam) facillime expeditur, et in simili quses-
si existentia esset accidens, ergo vel com- tione ab omnibus necessario solvendum est,
mune, vel proprium. Non primum, quia ac- quoniam alias seque probaret subsistentiam
cidens commune potest abesse sine subjecti esse modum accidentalem, directe constitu-
corruptione, et provenit ab extrinseco sub- tum in aliquo prsedicamento, et modum in-
jecto prseexistenti. Neque etiam potest esse hserentise suum etiam prsedicamentum con-
aceldens proprium, quia proprium consequi- stituere. Dicendum ergo est in ea sententia,
tur et resultat ex re jam existente et ideo ; existentiam non esse ens completum, quia
non per se primo fit per generationem vel per se instituta est, ut sit actus essentise unum
creationem, sed resuliat ex re producta per per se cum illa constituens; et eadem ra-
generationem vel creationem. Tertio, qnia tione ad iclem genus cum illa pertinere, non
alias deberet existentia esse inhserens sub- tamen sed per reductionem, quia
directe ,

jecto, etab illo pendens; unde oporteret il- est per modum partis, seu actus ejusdem ge-
lud supponere existens. Quarto, quia actus neris, et componentis unum per se cum illa.
esse debet proportionatus potentise essentia ; Et ideo contra preedictam distinctionem exis-
autem substantialis ,
praesertim juxta hanc tentise et essentise, non sumus usi hujusmodi
sententiam, est in potentia substantiali, ut ratione, quocl existentia sit vel non sit acci-
per existentiam acfuetur; non potest ergo dens.
existentia esse accidens, sed actus substan- 4. Ohjedioni respondetur. Solum posset
tialis ejus. Tandem qnia alias omnis essentia objici, quia quando aliquid reducitur ad prse-
substantialis existens essetunum per acci- dicamentum aliquod lanquam actus consti-
dens et non per se, quodest valdeabsurdum. tuens, saltem necesse est ut ipsum constitu-
Et hse rationes probant etiam existentiam tum directe collocetur in tali prsedicamento ;

uniuscujusque accidentis non posse esse rem sedresexistens,ut existens,non collocatur in

alterius praedicamenti, sed existentiam quan- aliquo pra?dicamento,quia series prsedicamen-
titatis participare eamdem rationem
quanti- torum abstrahunt ab actuali existentia nam in ;

tatisjcum haheatperse extensionem propor- prsedicamento solum collocantur res secun-

 ;

252 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.

dum ea praedicata, quae necessario seu essen- novum modum supra ipsam totam ul possi-
tialiter eis conveniunt ergo existentianecre-
; biliter existentem, ita ut additio fiat unius

ductive potest ad prsedicamentum pertinere. rei vel modi actualis supra aliam rem actua-
Unde e contrario etiam argumentari possu- lem, sed addit potius (ut ita dicam) seipsam
mus : nam res completae constituuntur in totam quia, cum erat tantum in potentia,
;

praedicamento secundum totum complemen- nihii erat ; et cum est actu , tota est ali-
tum, quocl in suo genere habent; non con- quid.
stituuntur autem prout existentes sunt ergo ; 6. Atque hinc etiam ut non possit exis-
fit,

existentia non pertinet ad complementum ea- tentia ita esse aliquod incompletum ens, ut
rum; ergo erit accidens earum, et non faciet sit ex natura rei distinctum ab alio reali et
unum per se cum illis, sed per accidens actuali ente, cujus sit modus vel actus, et
nam quod facit unum per se, pertinet ad cum quo unum completum ens componat.
complementum illius entis, quod constituit. Quia omne compositum seu completum ens
Dicunt aliqui (fortasse ad vitancla haec et si- creatum potest concipi cum toto suo cornple-
milia argumenta), existentiam corresponden- mento, et omni modo suo, ut praescindens ab
tem essentiae uniuscujusque praedicamenti, actuali exercitio existentiae, vel ut includens
non tam reduci ad illud praedicanientum ,
illam in esse possibili seu in actu signato.
quam esse supra omne preedicamentum et , Quia ergo Doctores citati in hoc sensu vocant
participari ab unoquoque, tanquam quid ex- existentiam substantiam incompletam et ,

cellentius omni re,et omni essentia collocata modum actum substantioe, ideo eorum
vel
in praedicamento. Ego ve.ro existimo, exis- substantia nobis non probaiur. Si autem io-
tentiam ut actu exercitam non proprie col- querentur tantum secundum metaphysicam
locari in praedicaniento, non propter excel- abstractionem rationis , sic concedi optime
lentiam ejus, de qua infra dicemus, sed quia posset existentiam, ut a nobis concipitur ra-
talis existentia non est proprie alia ab exis- tione distincta ab essentia, esse quid incom-
tentia potentiali seu in actu signato concepta, pletuni, et concipi ut modum vel actum es-
quae in praedicamento collocatur sed ut est ; sentiae. Sicut vocamus entia incompleta, dif-
in actu, dicit queindam statum minime ne- ferentias quibus contrahitur genus, aut haec-
cessarium ad seriem preedicamentorum. ceitatem qua determinatur species ad esse
5. Proposita ergo argumenta recte decla- individui, et moclos quibus determinatur ens
rant, quomodo existentia actualis non possit acl inferiora, quae omnia non re, sed ratione
addere rem, aut moclum realem supra totam distinguuntur a rebus quas contrahunt vel
entitatem essentiee individuae, quatenus est constituunt; et revera multi auctores citati
substantia creata, et omnino completa, et col- pro secunda opinione in hoc tantum.sensu
locata directe in prsedicamento substantiae aiunt existentiam essemodum essentiae. Quod
sub specie uitima. Quia solae res singulares praisertim explicuit Fonseca, qui comparat
per se primo existunt; ergo res actu existens hunc modum cum modis determinantibus ens
nullam rem addit supra totam substantiam ad genera smnma solumque differt a nobis,
;

individuam in prasdicamento collocatam. Pa- quod hujusmodi distinctionem ipse vocatfor-

tet consequentia, quia illa res neque est acci- malem, et ex natura rei nos auteai solum ;

dens, ut probatum est, neque est partialis vel distinctionem rationis fundatam in re. Citat-
incompleta substantia ; alias ulterius com- que Fonseca in suam sententiam Alexan-
pleret substantiam cui adjungeretur, quod drum Alens., 7 Metaphys., text. 22, ubi in
esse non potest ,
quia sumebatur substantia ultima qua^stiuncula ex professo tractat pra>
omni modo completa in suo genere, et ut sic sentem quaestioneru, et expresse docet nos-
collocata in praedicaniento substantiae. Dicen- tram sententiam, ct melius et clarius quam
dum ergo est, substantiam existentem collo- caeteri auctores illam declarat.
cari in praedicamento substantia3;tamen,quia 7. quonam sensu dkatur contin-
Existentia
collocari in praedicamento non est aliquid genter de creaiura.
Et juxta hunc eumdem
rei, sed rationis, ideo non indigere actuali sensum exponendum est, quod interdum a
existentia in actu exercito, ut in praedicamento gravibus auctoribus dicitur, existentiam, seu
collocetur; collocari tamen nihilominus prout existere, dici de creaturis contingenter seu
quid existens est in actu signato, seu ut pos- accidentaliter ; contingenter enim dicitur de
sibiliter existens. Ex quo necessario fit, ut creatura absoiute sumpta, quia de se prae-
ipsa actu existens non addat rem novam, seu scinditab hoc, ut creata vel creabilis tantum
 ;, ,

SECT. VIII. DE CAUSIS EXISTENTI.E INTRINSECIS. 253

sit; etnonien creaturee, ut dixi, in ea locu- nes an sit, et quid Deus, quamvis in re
sit

tione in hac latitudine est aceipiendum. Nam ipsum esse sit de quidditate Dei. At vero in
si creatura sumatur tantum pro re actu crea- creaturis majus est fundamentum ad distin-
ta, illi, uttalis est, non contingenter, sed ne- guendas has queestiones, si queestio, an est,
cessario convenit esse ; illa vero necessitas sit de actuali existentia. Duplex enim esse
non est absoluta, sed conditionata, secundum potest sensus queestionis, an res sit. Unus ,

quam dixit Aristoteles, rem, quando est, ne- an actualiter existat alter, an sit verum rea-
;

cessario esse. Accidentaliter vero dicitur exis- le ens, quod esse possit. In hoc posteriori

tere de non secundum rem quee

creatura , sensu vere non differt qusestio an est, a
prcedicatur, sed secundum figuram preedica- queestione quid est, nisi utcommunis a par-
tionis, quia ereaturee secundum se conceptse quia esse in potentia sumptum seu
ticulari, ,

potest convenire existere et non existere
quamvis, quando non existit, jam revera non
est creatura, nisi objective tantum, seu crea-
bilis potius. Heec autem contingens seu acci-
dentalis preedicatio non
tionis ex natura rei inter essen-
realis, vel
tiam actualem et existentiam, quia preedica-
ens prout dicit id, quodpotens est esse, pree-
dicatum est essentiale, seu de quidditate crea-
turee, ut in superioribus demonstratum est
quamvis, quia transcendens est, non ponatur
est signum distinc- in definitionibus rerum, ut dixit Aristoteles,
8 Metaphys., text. 19, quia in omnibus, tam
generibus quam diiferentiis inciuditur. Et ,

tiones fiunt juxta modum concipiendi nos- ideo hoc modo sumpto ente, distinguitur
,

trum, et ita cum preedicari dicitur contin- queestio an sit, in qua preecisa ratio entis in-
genter existere de essentia creaturse non , cluditur, a qusestione quid sit res, in qua
concipitur essentia ut actualis. Sicut etiam propria rei essentia et definitio investigatur.
differentia dividens genus dicitur accidenta- Alio vero sensu intelligi potest qusestio, an
iiter preedicari de iilo ; et similiter individua- sit res, de existentia actuali et sicmulto ma- ;

tio de specie et dici posset contingenter ei

; jori ratione, fundata aliquomodo in re ipsa,
convenire, quamvis in re ipsa non distin- distinguitur queestio an sit,a queestione quid
guatur individuum ab specie, vel differentia sit res creata, scilicet ,
quia actu existere ,
a genere, quia ad has locutiones suificit mo- absoluteloquendo, nonestde quiclditate crea-
dus noster concipiendi et preescindendi. turee. Tamen, sicut hoc verum est absque
8. Aristoteles cur qucestionem an sit res ,
distinctione a parte rei inter existentiam et
distinctam esse voluit a qucestione quid est. essentiam acfualem, ita etiam qusestiones
Atque hinc obiter intelligitur quomodo Aris- illee merito distingui possunt absque rerum
toteles distinxerit duplicem queestionem de clistinctione.
rebus, scilicet, an sint, et quid sint ex quo ;

aliqui colligunt, ipsum distinxisse existen- SECTIO VIII.

tiam, quee inquiritur in quEestione an est, ab Quas causas prxsertim intrinsecas habeat creata
essentia, quee, per queestioneni quid esfc, in- existentia.
vestigatur. Sed hsec nulla collectio est, quia
Aristoteles non tantum in ente creato sed , \. Quanquam ratio existentia3 ejusque ,

in ente simpliciter illas queestiones distinxit identitas cum essentia actuali, satis videatur
ct nos distincte inquirimus de Deo an sit, et ex clictis declarata et probata, tamen ad hu-
quod sit ad hoc ergo sufficit distinctio ratio-
; jus materieecemplementum, majoremque ve-
nis. Est autem discrimen quoad hoc inter ritatis confirmationem, et solutionem funda-
Deum quod in Deo distinguun-
et creaturas, mentorum aliarum opinionum quee in prima
tur hoe qusestiones solum ex nostro modo sectione proposita sunt, oportet multa alia
concipiendi habitudinem seu connexionem exacte tractare, quee de creata existentia in-
preedicati cum subjecto, scilicet, confuse, vel quiri ac desiderari possunt. Inter quse pri-
distincte nos enim interdum concipimus ali-
;
mum locuni tenet causarum cognitio, quam
quod preedicatum convenire alicui subjecto, hic inquirimus.
non distincte concipiendo quo modo conve- 2. Circa quam omnes philosophi, preeser-
niat, an per se primo vel secundo, an per tim Catholici, in hoc conveniunt, omne esse
accidens et ideo de Deo ipso possumus
; seu existere extra Deum indigere causa effi-
prius cognoscere quod sit, et dubitare quo- ciente extrinseca, et consequenter finali, quia
modoesseilli conveniat, et an sit de essentia efficiens per se non operatur nisi propter
ejus. Atque hac ratione distinguimus queestio- finem. Neque oportet, etiam secundum Aris-
 254 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FIMTO.

totelem, in hoc distinguefe inter csse cor- non potest tribui essentise, ut consideratae iii

ruptibile et incorruptibile, materiale vel im- sola potentia objectiva; sic enim, ut saepe
materiale, quia quodcunque illud sit, si non sit dixi, est simpliciter non ens et nihil quod ;

esse divinum, factum esse necesse est, etiam aulem nihil est, secundum eum praecisum
secundum Aristotelis inentem, ut supra os- statum non potest habere influxum realem,
tendimus, tractando de causis et de primo en- neque aliquid recipere, ncque aliud potest
te. Et ex ibi dictis etiam constat, hanc cau- adhaerere illi. Quomodo enim adheerebit ei,
sam effectricem ipsius esse creati debere esse quod nihil est? Neque etiam potesttribuiilla
Deum, vel solum, vel cum aho. Nam cum causalitas essentia?,, ut jam factte et consti-
ipse solus ex se habeat esse, alia non pos- tutee in ratione entis in actu ; nam ut sic, in

sunt illud habere nisi participatum ab ipso ,

seipsa, ut seu ut condistinguitur
receptiva,
et consequenter per effectionem ejus. Quam alteri actui, includit intime aliquod esse ac-
rationem late persequitur D. Thomas, q. 3 tuale extra causas, quod habet totam essen-
de Potent., art. 5 ex Aristot., 2Metaphysic,
, tialemrationem existentia?, ut supra probavi-
cap. 1; et Avicenna, lib. 8 suse Metaph., c. 7, mus ergo respectu illius non potest essentia
;

et lib. 9, c. 4. In hoc ergo omnes conveniunt. comparari ut potentia recipicns, quia actus
Dissentiunt vero in aliis causis, seilicet, ma- qui recipitur in potentia nonincluditur intrin-
teriali, formali, et efficiente proxima, et dis- sece in ipsa potentia, scu in entitate quam re-
sensio oritur ex iractata diversitate opinio- quirit. ut sit receptiva, utin superiorbus etiam
num circa distinctionem existentise ab es- satis declaratum est; ergo existentia creata ,

sentia. ut sic, non requirit hoc genus causalitatis ex

parte essentiae. Unde cum una essentia non
De caasa materiali existentice.
habeat nisi unam existentiam, ut supra etiam
3. Igitur, quod spectat ad materialem cau- probavimus, nulla existentia creata requirit
sam, qui putant existentiam in re distingui hanc causalitatem ex parte essentiae.
ab essentia actuali, tribuunt illi aliquam cau- 5. Solum ergo potest aliqua existentia re-

sam materialem, non quidem sumptam pro
materia corporali et quanta, sed generatim
pro subjecto recipiente, et in eo genere con-
currente ad fieri et esse alicujus sic enim
aiunt essentiam esse proprium receptivum
existentise, extra quod neque fieri, neque esse
quirere causam materialem, quandoessentia
actualis illam postulaverit ; nam, cum in re
sintidem, ex eisdem causis physicis oriantur
; necesse est. Ita fit ut existentia substantiarum
immaterialium nullam babeat materialem
causam existentia autem substantiarum ma-
;

potest. Quod si objicias, inde fieri, nullius rei terialium habet iliam, eomodo quo earum
existentiam creari a Deo, quia creationi re- essentia. sermo de substantia
Unde, si sit

pugnat concursus materialis causee, respon- completa, esse ejus habet causam materia-
dent non creari quidem , sed creatione suppo- lem intrinsece componentem illud esse ve- ;

siti existentis hoc modo non

concreari ; et ro formee materialis habet similiter causam
repugnare aliquid incompletum et quasi par- materialem, non quidem componentem, est
tiale fieri, velpotius confieri per creationem enim illud semper simplex et partiale sed ,

cum concursu materialis causae ; sic enim sustentantem et recipientem illud. Quo etiam
forma cceli concreatur. At vero ablata distinc- modo omne esse formae accidentalis ,
sivo
tione ex natura rei inter existentiam et essen- spirituale sit, sive materiale, habet ex natura
tiam, non est necessaria haec causalitas ma- sua materialem causam, a qua sustentetur.
terialis ad effectionem ubi
existentiee, quia Esse vero forma? substantialis spiritualis ,

non est distinctio, esse non potest vera et qualis est sola anima rationalis, non habet
reaiis potentia subjectiva recipiens, et actus causam materialem, non quia illud esse sit
receptus, etconsequenternec verus concursus completa existentia, ut quidam dicunt; nam
causoe materialis. Neque ad hoc sufficit con- si existentia non est alia res ab essentia, cum

stitutio metaphysica ex actu et potentia ra- essentia animaB rationalis non sit completa in
tione distinctis ,
quia causalitas materialis genere substantiee, nec existentia ejus potest
physica est etrealis; et ideo nullus unquam esse completa sed quia illud esse est spiri-
;

dixit differentiam fieri ex genere tanquam ex tuale, et ideo independens a materia; et cum
materiali causa, vel aliquid simile. alioqui sitsubstantiale, et est etiam indepen-
4. Neque, absolute loquendo, potest satis dens ab subjecto, et ex natura sua aptum ad
intelligi illud causalitatis genus, quia illud subsistendum incompleta saltem subsisten-
 ;; ;

SEGT. Vllf. DE CAUSIS EXISTENTL-E 1NTRINSECIS. 255

tia.Deniqne esse ipsius maleriee nullam ha- spiritualibus proprie non forma substan-
est
bct propriam materialem causam, sicut ne- tialis, quea causalitatem formalem habere
que ipsa materia, cum sit prirnum subjec- possit; nam, licet illse substantice dici soJeant
tum, causam materialem habere potest. fornice subsistentes, non
vocantur quia
ita
sunt forma3 informantes, sed quia sunt essen-
De causa formali existentice.
tise perfectce, habentes per suas formales dif-

Rursus dicenclum est de causa formali

6. ferentias perfectum et coropletum esse essen-
qua re fere omnes, qui distin-
existentice. In tise; in illis ergo substantiis existentia non

guunt ex natura rei existentiam ab essentia, habet causam formalem physicam an vero ;

dicunt formam esse causam formalem exis- ab ipsamet essentia dici possit esse formali-
tentite. Putantque esse senteutiain Arist., 5 ter oriri, constabit ex dicendis. Rursus for-
Metaph., cap. 8, text. 15, dicentis Alia est : mam causam totins existentife in causis
esse
substantia in rebus, quce est ctmsa existcntice, materialibus, quatuor modis potest intelligi.
ut anima in dnimali ; et 2 de Ahiin., c. 4, Primus est, quia forma completformaliter pro-
text. 36, ubi ait, animam esse causam ipsius prium susceptivum existentioe. Secundus, quia
esse, seu animal et 2 Physic, c. 1,
cur sit ; a forma resultat existentia, ut ab intrinseco
text. 12, ait, res per materiam esse inpoten- principio formali. Tertius est, quia forma in-
tia, et per formam esse in actu. Et Boetius, trinsece componit existentiam totius substan-
lib. de Unitate et uno, ait, omne esse fluere tise per moclum actus. Quartus est, quia a
a forma.D. Thomas etiam saepe ita loquitur, forma pendet aliquo modo omne esse sub-
iit \ part., qu?est. 48, art. d, 2 contra Gent., stanticB.
c. 54 et 55 Commentator, 2 Phys., text. 12,
; 8. Igitur qui putant existentiam esse quam-
et 2 de Anim., text. 8; et ibidem Ihemistius, dam entitatem simplicem re distinctam a ma-
cap. 1 et 6 suse Paraphras. Et denique tam teria et a forma, et a natura ex utraque
,

vulgatum est hoc axioma inter philosophos, composita, nec dicunt, nec dicere possunt
utminime negari posse videatur; nam per formam causam formalem fexistentite
esse ;

formam constituitur res in actu, et omnis ac- tertio modo supra

posito. Neque etiam dicere
tus est a forma ; cxistentia autem est potissi- possunt existentiam esse effectum formalem
mus actus. Item generatio est mutatio de non primarium formse, tum quia talis effectus est
esse ad esse ; sed generatio est ad foraiam inseparabilis a forma informante, existentia
ergo esse etiam est a forma ; ideo enim ge- autem in eorum sententia est separabilis, ut
neratio est ad esse, quia est ad elfectum for- in humanitate Christi; tum etiam quia hic
mse. Alii vero auctores distinctione utuntur, effectus necessario esse debet aliquo modo
nam duplex est esse. Aliud entitativum vo- compositus ex ipsa forma, et intrinsece inclu-
cant, aliud formale;
boc posterius dicunt esse dens illam unde non potest ab illa distingui
;

a forma et ita intelligunt citata loca Aristo-

, ut simplex entitas a simplici entitate, sed ut
telis; illud vero prius negant semper esse a totum a parte. Atque ita aiunt esse essentia3
forma, quia materia habet suam propriam seu constitutionem essentise esse primarium
existentiam, quam non habet a forma. effectum formee; existentiam vero esse secun-
7. Ego vero, quamvis posteriorem senten- darium, altero ex duobus primis modis su-
tiam in sensu, quo ab auctoribus traclitur, ve- perius positis. Ex quibus prior est magis re-
rain esse existimem, nihilominus censeo in ceptus inter Thomistas, ut patet exCapreol.,
vero et proprio sensu, simpliciter et sine dis- 1, dist. 8, qua3st. 4, art. 3 ad 3 Henr., et
,

tinctione dicendum esse, omne esse vel esse ad 3 Gerard. contra primam conclusionem
forma3, vel a forma in suo genere causse. Soncinate, 7 Metaph., qusest. 22, pr8esertim
Quod ut declarem, suppono qiicestionem esse in solutionibus argumentorum et Cajetano ;

de esse substantialis existentiee
cidentale, certum est esse a
tali respectu subjecti, seu totius compositi
nam respectu ipsius formae, non propric est
ab ipsa, per propriam et realero causalitatem,
cum in re sit ipsamet forma, in quo eadem
ratio est et proportiode forma substantiali,
ut dicemus. Deinde suppono esse sermonem
de esse in substantiis materialibus nam in
; nam esse ac- in locis supra citatis, de Ente et essentia, ubi
forma acciden- comparat formam et existentiam diaphanei-
tatiseu perspicuitati, et lumini; per diapha-
neitatem enim constituitur aer formaliter in
ratione proximi receptivi luminis, atque hoc
modo complet forma essentiam in ratione
proximi receptivi existentia?, quae in tota es-
sentia immediate recipitur^ et non in sola for-
; ma. Quod intelligunt, quando forma est raa-
256 DISPUTAT. XXXI I)E ENTE FINITO.

terialis et inexistens; iiam si sit spiritualis et nique licet daremus formam se habere ali-
,

subsistens, ut anima prius natura

rationalis ,
hoc modo ad existentiam integram totius
in se recipit existentiam propriam, et deinde cssentiae, tamen hactenus probatum non est,
illam communieat toti composito. Unde talis non posse dari existentiam partialem, aut
forma non solum complet susceptivum exis- quamlibet partem essentiae non posse esse
tentiee, sed etiam ipsa est primum suscepti- per seipsam susceptivam suee accommodatee
vum existentias, juxta mentem D. Thomee, i existentiee, sicut per seipsam est capax sui
p., qusest. 76, articulo quarto, et de Ente et proprii esse essentiee, et suee propriae actuali-
essentia, capite quinto, in fine, ubi Cajetanus tatis. Propter hoc ergo eenseo falsum esse,
late id defendit. Quo fit ut forniee angelicee formamesse causam formilem existentiee illo
sint multo magis per seipsas susceptivse primo modo.
existentiee. 10. Alii ergo etiam Thomistee addunt se-

9. Yerumtamen liic modus dicendi revera cundum modum, quem esse verum non aliter

non declarat causalitatem formalem, sed po- persuadent, nisi quia, cum esse inseparabili-
tius materialem formee respectu existentiee. ter comitetur formam, rationi consentaneum
Nam esse susceptivum existentiee non est esse est, ut dimanet ab illa. Sed contra illum ur-
causam formalem ejus, sed materialem po- gentius applicari possunt rationes factee con-
tius; ergo quod complet susceptivum exis- tra preecedentem. Primo ,
quia hoc genus
tentiae, etiamsi formaliter illud compleat, non causee non esl formalis, sed efficientis; sicut
potest dici causa formalis existentiee. Item quamvis passiones manent a forma non est ,

anima rationalis vel essentia angelica, eo causa formalis earum, sed efficiens. Et simi-
quod per seipsam sit susceptiva suee existen- liter natura substantialis, licet ab ea resultet

tiee, non dicitur causa formalis ejus; ergo subsistentia, non est formalis causa ejus, sed
multo minus inferior forma, eo quod sit pars efficiensper naturalem resultantiam et idem ;

essentise susceptivee existentiee formaliter est in omnibus simihbus. Deinde hinc evi-
complens illam, dici potest causa formalis dentius constat impossibile.esse, quod essen-
ejus. Preeterea, quis unquam dixit, quantita- tia creata, prius natura, quam intelligatur
tem esse causam formalem omnium quali- affecta existentia, habere suffi-
intelligatur
tatum materialium, eo quod formaliter con- cientem entitatem et sufficiens esse ad hoc
stituat proximum susceptivum earum? aut genus causalitatis quia, ut sic concepta vel
; ,

perspicuitatem, vel lumen esse causam for- est ens in potentia , et sic non potest esse
malem specierum sensibilium, quarum pro- principium efficiens, nec seipsam reducere iu
ximum susceptivum constituit ? In quibus actum ; vel concipitur ut ens actu, et sic jam
exemplis, et infinitis aliis, quae afferri pos- concipitur ut includens actuale esse extra
sent, forma constituens susceptivum revo- causas, quod est esse existentiee.Denique D.
catur ad causam materialem, vel ut poten- Thom., 1 cont. Gent., capit. 22, et aliis locis,
tia proxima recipiens, vel ut dispositio. Sic omnesque ejus discipuli ex professo probant
ergo dicendum est in preesenti. Et licet hoc non posse creaturam esse causam efficientem
videri possit ad modum loquendi spectare, suee existentiee quorum rationes, si attente
,

tamen ad rem declarandam multum refert, ponderentur, eeque probant de omni causa-
nam hine constat bunc modum causandi
, etiam per naturalem resul-
litate effectiva,
existentiam non esse diversum a praecedenti tantiam, quia etiam hicmodus causandi sup-
de causa materiali et consequenter non ma-
; ponit existentiam in suo principio ideoque ;

gis esse possibilem aut verum quam preece- non minus repugnat idem esse causam sui-

dentem. Unde, qua ratione ostendimus es- ipsius hoc modo ,

quam per propriam actio-
sentiam non posse esse causam materialem nem, et per se efficiendo. Denique, licet ad-
existentiee,concludi potest, formamnon posse mitteremus hoc genus emanationis existen-
esse boc modo causam ejus. Accedit, quod tiee ab essentia actuali, nulla ratione est hac-

in hoc modo causalitatis supponitur, formam tenus probatum, non posse a qualibet essen-
prius natura in re ipsa uniri materiee , et tia partiali manare propriam et accommoda-

habere in ipsa suum primarium effectum for- tam partialem existentiam.

malem, quam habeat existentiam, quod tam 11. Propter nonnullas ergo ex his ralioni-
est inintelligibile, quam quod res sit, vel bus jam aliqui Thomistee absolute negant,
,

concipiatur esse in rerum natura, preecisa formam esse causam formalem vel efficien-
existentia, de quo inferius iterum dicam.De- tem existentiee quia nec duo illi modi eis
;
 ,;

SECT. YIJI. DE CAUSIS EXISTENTI.-E INTRINSECIS. 257

probantar, neque alii duo a nobis posili lo- 13. Objectioni satisfit. Dices ergo etiam
cum babent, supposita distinctione reali exi- omnis existentia substantiee materialis, vel
stendee ab essentia, quam ipsi defendunt. est materiee, vel est a materia in suo genere
Contraria vero sententia supposita, optime et causee ergo non est cur hoc peculiariter tri-
;

consequenter dicitur formam formaliter con- buatur formee. Respondetur concedendo prio-
stituere et intrinsece componere existentiam rem consequentiam, formaliter intellectam de
naturee vel suppositi constantis ex materia existentia substantiee materialis ut sic, vel de
et forma, quia formaliter complet et compo- existentia materiali. Quod icleo addo, quia li-

nit actualem essentiam ejus totamque ejus , cet sola existentia animee rationalis non pen-
entitatem. Sed ut formales sint locutiones, deat a materia, tamen illa non est substantia
oportet in ipsa forma ratione distinguere es- materialis, quatenus est forma materiee,
el
sentiam ab existentia ; nam cum dicitur for- etiam pendet ab illa quantum ad actualem
ma hoc modo componere existentiam, non unionem. Esse vero totius compositi ex esse
est intelligendum de essentia formee preecise materiee intrinsece constat, et esse omnium
concepta , nam ut sic nibil actu causat sed, aliarum formarum ab ipsa materia pendet
concipitur ut potens causare ; intelligendum et hoc modo est materia causa in suo gene-
ergo est de esseutia formee actualis, et ut est re omnis existentiee substantiee materialis.
suamet Atque in hunc modum
existentia. Nihilominus tamen negatur posterior conse-
facile constat quoraodo forma sit causa, in suo quentia peculiari enim ratione tribuitur es-
:

genere, existentise totalis rerum naturalium; se formee ,

quia illa est actus complens ac
de qua non incommcde exponi possent dicta perficiens esse simpliciter. Sicut etiam essen-
Aristotelis et aliorum auctorum, nam sola heec tia vel esse essentiee tribuitur specialiter for-
existentia est esse simpliciter, de quo ipsi lo- mee, quamvis materia sit etiam pars essentiee,

quuntur. quia forma est quee complet essentiam, et

12. Existentiam materice an causet forma. quee determinat materiam ut sit pars hujus ,

Non potest autem forma esse boc modo essentiee , cum ipsa de se indifferens sit, ut
causa formalis propriee et intrinsecee existen- sit pars hujus vel alterius naturee. Imo , si

tite niateriee quia non est pars ipsius mate-

,
attente legatur Aristoteles, citato loco,secun-
riee neque illam intrinsece componit in sua
, do de Anim., cleirius loquitur de esse essen-
qua necesse est
entitate et essentia actuali, in tieequam de esse existentiee cum enim di- ;

existentiam includi ut supra ostensum est.

,
xisset animam esse viventium, subdit : Vi-
Nibilominus tamen est forma aliquo modo vere autem viventibus est esse. Gonstat autem
causa formalis existentiee materiee, quia, ut quod vivere in actu primo et radicali (de quo
materia sit indiget informatione formee
,
,
ibi est sermo), viventium,
est esse essentiee
et ab illa pendet modo superius declarato, et quod etiam corpus causa materialis vi- est
disp. 15 et 28, et sic nullum est esse existen- tee viventium tribuitur ergo \ivere ipsi ani-
;

tiee in composito, nec integrum, nec partiale, mee, quia complet illud, et distinguit ab alio
quod vel non sit esse ipsius formee, vel a esse non quia consortium causee materialis
,

forma aliquo modo non pendeat. Nam ipsum excludat. Idem ergo dicendum est, etiamsi
esse partiale formee non pendet ab ipsa in per esse existere intelligamus, quod non nego
genere causee formalis, quia non est causa Aristotelem intellexisse. Imo ex hoc loco col-
secundum pro-
formalis suiipsius, physice et ligo, ex sententia Aristotelis, esse essentiee
prietatem causee formalis loquendo, et ideo actualis, et esse existentiee reipsa idem esse,
non dixi absolute omne esse provenire a for- nam Aristoteles solum loquitur de esse in
ma ut a causa formali, sed vei esse ipsius actu, ut D. Thomas et omnes exponunt, quod
formce , vel dependere ab iila ut a causa for- plane idem est quod existere, et tamen ait,
mali.Metaphysice autem aut secundum ratio- vivere in viventibus esse hujusmodi esse
nem potest dici iorma ratio formalis suee pro- quod est essentiale ipsi viven';i.
priee existentiee, quia per seipsam seu per 14. Essentia an sit fimlis causa existentice.
entitatem siiam formaliter habet illam ,
Sed objiciet tandern aliquis ', nam ex
quamvis effective habeat ab alio quomodo ;
dictis sequitur essentiam nullo modo esse
etiam formee angelicee per suam formalem causam existentiee propriee et sibi adeequatee,
entitatem existunt. Et juxta heec possumus per quam immediate ac formaliter existit
etiam testimonia superius adducta generatim
interpretari. 1
Banne?, 1 p., q. 3, art. -4, dub.
xxvi. n
 ;

238 DISPUTAT. KXXl. DE ENTE FIN110.

quia exclusimus omnem
rationem causee in- 1 p., q. 8, art.fl, q. 45, art. 5, 2 contra
trinseca?, et tamen constat, etiam esse non Gent., c. 21, et iib. 3, c. 66. Rationes eorum
posse causam extrinsecam. Ad hoc quidam sunt. Prirha, quia solus Deus est per essen-
Thomistfe concedunt essentiam non esse
, tiam, et omnes creatura? habent esse partici-
caurvm formalem, nec effieientem, nec fma- patum ergo solus Deus est qui producit
;

lem existentiee excipiunt autem materialem.

; esse. Probatur consequentia, quia virtus cau-
In quo consequenter loquuntur supposita di- sativa existentiae supponit ipsum esse in
stinctione quam ponunt, non tamen conse- causa agente; sed creatura non habct per se
quenter loquuntur in ratiouibus quibus utun- esse, sed ab extrinseca causa ergo non est ;

tur ad excludendum genus causte efficientis, per se causativa existentioe sicut aqua, quia ,

quia etiam essentia, ut sit cansa vere reci- per se non est calida non est etiam per se ,

piens, requirit esse essentiae actualis. Deinde calefactiva. Secunda, quia omnis creatura in
non video cur excludant causam finalem, sua actione supponit aliquid a solo Deo pro-
cum existentia non ob aiiud sit, nisi ut ipsam ductum, qiiia non potest agere ex nihilo, sed
essentiam in rerum natura constituat. Unde ex preesupposito subjecto ergo actio creatu- ;

ipsimet aiunt, existentiam non esse ens, quia ra3 ergo non est causa ipsius
supponit esse ;

non est id quod est, sed quo essentia est est ; esse. Tertia, quia solus Deus dat existentiam
ergo (ut ita dicam) entis ens, et consequenter materise primee, quia a solo ipso fieri potest
est propter illud, nempe propter essentiam et conservari ergo causa? secundoe non fa-
;

saltem ut existentem. In principio aulem a ciunt existentiam, qua materia prima conser-
nobis posito, concedendum quidem est essen- vatur et existit, quia alias iilam producerent
tiam non liabere veram causalitatem reaiem et corrumperent secl materia non existit nisi
;

circa existentiam propriam, quia ubi non est per existentiam totius ergo cansae secundse ;

in re distinctio, nec causalitas realis esse po- non efficiunt existentiam totius substailtiae.
test. Neque hoc est uilum inconveniens, quia Quarta, quianonpossumus alia ratioue expli-
nulla est necessitas quod existentia creatura? care, Deum esse causam totius entis, nisi
habeat intrinsecum principium in ipsa, nisi in quia ipse solus causat esse tam forrnae, quam
quantum ipsamet essentia potest habere tale materiee totius. Vel si creaturae hoc ipsum ef-

principium, materiam vel formam

scilicet, ficiunt, dicentur etiam causse totius entis.
sed satis est quod sit ab extrinseca causa effi- 3. Quod si inquiras quidnam causse se-
ciente, de qua sola dicendum superest, quod cundaj efficiant, si non dant esse, vel quo
sectione sequente prsestabimus. ut distinctius modo generent, cum generatio tendat ad es-
procedamus. se respondent agentia secunda complere
,

SECTIO IX. susceptivum ipsius esse inducendo formam

Qiise sit -proxima efficiens causa existentiss creatx. in materiam, et quia talis forma semper est
determinata, ideo consequenter determinant
1. De causa efriciente existentice earum re- et limitant existentiam seu actionem Dei ut ,

rum quee per solam creationem fiunt, nulla talem et tantam (ut ita dicam) existentiam
est quaestio, quia supponimus solum Deum conferat, nam omnis actus receptus limita-
esse causam illius, quia solus est omnium tur a susceptivo. Unde sequitur ulterius etiam
creator. De existentia autem rerum quee ge- efficere, ut existentia essentiee uniatur, quia
nerantur et corrumpuntur, sub his compre- ultimo disponunt et determinant essentiam
hendendo omnia quaa fiunt per mutationem ad receptionem tatis essentiae. Atque ita tan-
ex prsesupposito subjecto, sive substantiae dein, licet non efficiant existentiam, efficiunt
sint, sive accidentia, ditlicultas est an haec rem existentem, sicut homo generat homi-
eliam existentia fiat a solo Deo. De qua re nem, licet non efficiat animam ,
quia unit
tres reperio sententias. illam.

Prima sententia, soli Deo trihiens efficaci- /Secunda sententia, qitte prceter Deuvi solum

tatem ewistentice. admittit instrumentalem causam ewisten-

tice.
2. Asserunt quidam novi S. Thomse inter-
pretes, 1 p., qusest. 3, art. 4, solum Deum Secunda sententia est, existentiam fieri
4.
absque propria etticientia uilius causee secun- a soloDeo ut causa principali concurrente ,

da? principalis vel instrumentalis efficere exi- autem causa secunda, solum ut instrumento.
stentias rerum omnium, et adducunt D. Th., Ita Ferrar^ 2 cont. Gentes, c. 21, cujus sen-
 SEGT. IX. DE PROXIMA CAUSA EFFICIENTE EXISTENTIjE. 259
tentia duobus modis posset iiitelligi uno : sententia verissima, et evidenti fere ratione,
raodo, ntendo late nomine instrumenti, prout ut opinor, demonstrari potest.
omnis causa inferior subordinata alteri et ,

Resolutio qucestionis, et ultimce sententite

incligens influxu illius ad omnem suam ope-
confirmatio.
rationem, potest instrumentum illius appel-
lari, et in hoc sensu loquitur Ferrar. supra, et 6. Dicendum est ergo primo, causas secun-
non ita in re differt a vera sententia statim ex- das, vere ac proprie efficere existentiam suo-
plicanda; ideoque ibi carpit Scotum, eo quod rum effectuum, prout ab ipsis fiunt. Hanc
D. Thomae imposuerit, quod dixerit, causas conclusionem ostendo primo demonslrando ,

secundas non efficere esse. Alio modo pofest debilitatem rationum quibus oppositum pro-
intelligi illa opinio de instrumento proprio, batur ; nam si nulla est ratio ob quam hic
prout distinguitur a causa principali, etiam effectus negetur causis secundis, nemo (credo)
secunda et proxima, et in hoc seusu referri negabit esse attribuendum nam Deus
illis ;

solet haec sententia ,

quod asserat,causam creavit illas cum omni
virtute ad communi-
secundam , ut principalem et agentem pro- candum se et producendos perfecte suos
,

pria virtute, efficere essentiam sibi similem
esistentiam vero solum ut instrumentum et
quanquam in hoc sensu nul-
in virtute Dei,
lum memini me legisse hujus sententiae as-
sertorem. Fundari autem solet in quibusdam
locotionibus D. Thornae, 1 p., q. 45 art. 5,
q. 5 de Yeritate, art. 9, ad 7, quaest. 3 de
Potent., art. 1 , ubi ait,
esse nisi in quantum est
divinae virtutis, et adducit propositionem ter-
tiam ex de Causis qua dicitur Anima
lib. ,
nobilis liabet operationem divinam in quan-
tum dat-esse. Dicit etiam ibidem, solum Deifm
dare esse ut sic, causas vero secundas deter-
minare illud ad hoc vel illud esse. Et addu-
, effectus, cujus eraut natura sua capaces.
Quidergo.est ob quod creatura sit incapax
virtutis ad faciendam existentiam? An quia
ex se existentiam non habet, sed ab extrin-
seco agente Deo? At vero essentiam ex se
, non habet, sed ab extrinseco agente Deo;
ergo neque essentiam facere poterit; quid
quod nulla res dat ergo facit? Igitur quod ex se non babeat, nil
in ea participatio refert,siquidem in se habet, undecunque ha-
beat. Retorqueatur ergo prima ratio prirna?
: sententiae in hunc modum : solus Deus est
sua realis essentia per essentiam; omnes
vero creatura? habent essentiam participa-
tam a Deo, unde in lib. de Caus., propos.
48, sic dicitur : Res omnes habent essentiam
,

cit propositionem decimam octavam libri de propter ens primum; ergo solus Deus efficit
Causis, ubi dicitur Deum dare esse omnihus
, omnem essentiam. Sicut ergo haec consecu-
per m.odum creationis ; agentia vero secunda tio nulla est, quia creatura per essentiam
dare vivere aut sapereper modum informatio- participatam, quam a Deo habet, est effectrix
nis. Denique 3 contra Gent., cap. 66, ex pro- similis essentias, ita in simili forma applicata
fesso probat, causam secundam non dare esse ad existentiam, nullamhabet vim, sed solum
nisi in quantum agit virtute divina. Rationes, concludit creaturam non posse efficere esse
quae pro hac sententia fieri possunt, ad ra- nisi per esse receptum a prima causa, quod
tiones factas pro prima sententia reducun- est verissimum.
tur. 7. At (inquiunt) saltem creatura non per
se efficit esse sicut aqua calida non per
,

Tertia sententia tribuens causis secundis pro-

se calefacit. Sed contra, nam licet aquee non
priam efficaciam existentice.
per se attribuatur calefactio, tamen et vere
5. Tertia sententia est, existentiam quando ac proprie calefacit, et quatenus calida est,
per generationem fit, a causa proxima fieri, per se calefacit, etiamsi per calorem ab ex-
ut a propria et principali causa in suo ordi- trinseco agente receptum calefaciat; ergo
ne, subordinata per se Deo ut primae causae. creatura, quatenus existens est, vere ac per
Hanc sententiam intendit D. Thomas citatis se poterit efficere existentiam, etiamsi suum
locis, et 3 contra Gent., c. 13, et 1 p., qusest. esse ab alio habeat. Unde in hoc admittimus
404, art. 1 , de Potentia, art. 2;
et quaest. 7 comparationem ,
in alio vero inter aquam
opinantur omnes antiqui
et ita intelligunt et respectu caloris, et creaturam respectu sui
Thomistee, preesertim Cajet. et Ferrar. super esse nam aqua non solum ex se non habet
;

D. Thomam, locis Scotus, in 4,

citatis; et calorem, sed etiam illuni nullo modo includit,
dist. 1, quoest. i, exprofesso, licet falso putet nec requirit, ut sit aqua, nec per se habet il-
D. Thomam sensisse contrarium. Estque heec lud adjunctum, sed omnino per accidens, et
 ;

2 O DISPUTAT. XXXI. I)E ENTE F/NITO.

ideo actio caloris per accidens dicitur conve- actionem agentis, nullamhabere existentiam.
nire aquee absolute dictee. At vero creatura, Quod autemillam habuerit toto tempore pree-
quamvis ex se non habeat esse, tamen, ut cedenti, quatenus erat sub forma corrupti, et

sit actu creatura, necessario ac per se illud nil obstat, ut in priori membro declaratum est,
includit ac requirit ; non efficit autem exis- et est per accidens ad effectionem existentiee
tentiam creatura in potentia, sed creatura in substantialis, quse fit in instanti generationis

actu- facit ergo ut causa per se, et ex vi
propriee et connaturalis entitatis quam a
Deo recepit. Confirmatur, nam hic etiam ap-
plicari potestargumentumfactum, quod crea-
tura non causaret per se in suo effectu es-
ergo in eorum sententia etiam non est ve-
rum, omnem efficientiam causee secundee sup-
ponere per se ac ciirecte aliquod esse exis-
tentieeexparte subjecti. Ut si fingamus Deum
in aliquo instanti creare materiam primam,

sentiam seu esse essentise, quia neque hoc et in eodem instanti causam secundam indu-
efficit per essentiam quam ex se habeat, sed
cere formam in illam, concurrente Deo (ut
quam a Deo recipit: quod tamen falsum esse, fortasse in generatione vermium, vel nu-
fit

etiam alii auctores non diffitentur. Gonstat tritioneex speciebus consecratis), tunc illa
igitur, primam rationem, ob quam hsec effi- generatio substantialis (juxta eorum opinio-
cientia denegatur creaturee, omnino invali- nem) non supponit existentiam in materia,
dam esse. nec prius tempore nec prius natura ergo
, ;

8. Secunda ratio improbatur.

~ Secunda quod talis actio supponat subjectum, nil ob-
vero ratio eeque est inefficax. Primo quia ,
stat quominus per eam fiat existentia.

ad summum concludit creaturam non efficere 9. Objectioni obviam itur et tertice rationi
illud esse, quod ad ejus actionem supponi- respondetur. Dicent fortasse, obstare aliud
tur; ex quo etiam recte concluditur, non quod in tertia ratione adjungitur, nimirum,
posse creaturam efficere omne esse, nam ali- quod tunc materia prima haberet a causa se-
quod supponi debet a solo Deo factum. Quod cunda existentiam, per quam existit. At hoc
vero creatura non efficiat aliquod esse, illud, in eorum principiis nullum inconveniens est,

scilicet, ad quod ejus actio terminatur, seu
quod convenit effectui per illam producto,
nullo modo potest illa ratione concludi, quia
illud esse quod terminat actionem, diversum
est ab eo quod preesupponitur actioni po-
test ergo creatura illud efficere, quamvis hoc
preesupponat. Et declaratur amplius heec ra-
tio, nam duplex subjectum intehigi potest
supponi ad actionem creatura Unum remo-
j
. quandoquidem ad effectionem illius existen-
tum, quod non manet in termino actionis, et
quia materia (ut aiunt) non habet existentiam
irnmediate per actionem qua creatur, sed per
actionem,qua totum compositum recipit exis-
tentiam, sive illud creetur, sive generetur,
; quia non existit propria existentia, sed per
existentiam totius ; ergo nullum est inconve-
niens quod ab ea causa secunda habeat exis-
tentiam, a qua toturn compositum generatur,
jam supponitur materia ut sufficiens sub-
tiee

habet rationem termini A quo, utestlignum, jectum, ex quo potest causa secunda aliquid
ex quo ignis generatur. Aliud proximum, ma- agere. At sequi inquiunt, materiam primam
nens sub utroque termino, ut est materia generari, et corrumpi a causis secundis, quia
prima. De priori verum est naturaliter lo-
, per earum actionem acquirit et amittit exis-
quendo, preesupponi existentiam ejus ad ac- tentiam. Sed cur non, queeso, idem cum pro-
tionem causee secundee illa tamen existentia
; portione inferunt respectu Dei, si a solo Deo
destruiturper actionem ejusdem causee ergo ; sit illa existentia, nimirum ab ipso Deo rna-
hoc quominus existentia rei ge-
nihil obstat teriam corrumpi et generari quia per ac- ,

nitse fiatab eadem causa. Imo unum ex al- tionem Dei amittit et acquirit existentiam ?
tero naturaliter consequitur, nam a quo est Utrumque autem constat esse eeque falsum,
unius corruptio, solet esse alterius genera- cum materia sit ingenerabilis et incorruptibi-
tio, per se loquendo. De posteriori vero sub- lis. Respondent non esse parem rationem ,

jecto preecise considerato, utper se supponi- quia terminus actionis divinee solum est esse,
tur actioni agentis, auctores illius rationis quod nunquam deest materiea ; causee vero
dicere non possunt in eo preesupponi aliquod particulares determinant hoc esse, in quod
esse existentiee ad actionem agentis natura- aliud commutatur. Sed hoc est impertinens
lis,sed solum esse essentiee; putantenim ma- et falsum, nam si, ut res corrumpatur et ge-
teriam primam, ut est in instanti generatio- neretur, satis est mutare esse existentiee, nil
nis, prius natura quam accipiat formam per refert quod hoc fiat uno vel aiio modo, et per
 ;

SECT. IX. DE PROXIMA CAUSA EFFICIENTE EXISTENTI^. 261

hanc vel illam actionem ; si vero id non suf- tentiam entis, -seu compositi, quoad omnes
ficit, dummodo esse in communi non inter- partes ejus ;
poterit tamen efficere existen-
rurnpatur, sed quasi continue idem
tiam formae in materia, et generare esse to-
esse es-
sentise maneat sub utraque existentia, etiamsi tius, non quidem nullam ejus partem suppo-
illa commutatio existentiarum fiat per actio- nendo, quia hoc non esset generare, sed
nem agentis naturalis, non propterea erit ge- creare, sed componendo illud, uniendo par-
neratio, et corruptio materiae. Eo vel maxime tes ex quibus constat, et ultimum ac formale
quod negari non potest in ea sententia, quin. complementum ei addendo.
saltem dispositive ea commutatio existentice 41. Quarta ratio refutaiur. Atque ita
fiat per actionem agentis naturalis, quia dis- etiam constat quartam rationem inefficacem
solvit proximum susceptivum unius existen- esse, nam, licet causee secundae efficiant exis-
tise, et componit seu disponit aliud; ergo, si- tentiam generando totum, non tamen crean-
cut hac ratione dicitur corrumpere unam rem do, neque directe efficiendo totum esse, quoad
existentem, et generare aliam, dicetur etiam singulas partes ejus, nullampraesupponendo,
generare et corrumpere materiam primam. quod est proprium Dei, quomodo dicitur esse
Vel si hoc dici non potest, quia obstat idem proprium illius efficere totum ens, ut paulo
esse essentia? materiae semper manens, pari inferius declarabimus late. Nulla ergo proba-
ratione id non sequetur, etiamsi causa secun- biii ratione negatur causis secundis virtus
da efiiciat existentiam. Est eiiam falsum, ac- ad efficiendam existentiam suorum effec-
tionem Dei solum terminari ad esse ut sic, tuum.
et non ad determinatum esse; nam, licet vir- 42. Secundo principaliter probatur conclu-
tus effectiva Dei ex se non limitetur ad hoc sio, ostendendo falsum esse modum quo prae-
vel illud esse, sed se extendat ad omne esse, dicta sententia declarat causas secundas con-
tamen cum in particulari operatur, efficitvere currere ad esse. Nam quod ait, causam se-
determinatum esse, et commutat unum in cundam efficere determinationem ad tale es-
aliud, et se solo potest corrumpere unum, et se, non vero ipsum esse, vel est sensus, quod
generare aliud. Unde, licet juxta praidictam causa secunda efficit in ipsomet esse aliquam
sententiam determinatio ad tale esse in ge- differentiam vel modum intrinsecum quo ,

nere causse materialis vel dispositivae prove- determinatur tale esse et hoc est impossi-
,

niat a causa secunda, tamen in genere causae bile, nisi efficiendo totum ipsum esse ,
quia
efficientis per se est a solo Deo, quia ipse actio physica non attingit modum seu diffe-
solus efficit existentiam et talemexistentiam rentiam metaphysicam, sed rem ipsam prout
ergo ipse solus etiam generabit, et corrum- in se est, neque dicti auctores hunc sensum
pet materiam primam, si ratio illa efficax intendunt. Yel est sensus, quod solum ex par-
est ; non sunt ergo hae rationes solidse, re- te subjecti secundae causse determinant esse,
que consequenter adductae in eorum doc- praeparando subjectum susceptivum talis esse
trina. et non alterius, ut plane dicti auctores inten-
tamen loquendo, verum est,
4Q. Simpliciter dere videntur, et hoc falsum etiam esse os-
in proprio subjectogenerationis, quod sub tenditur. Quia illa doctrina supponit, quoties-
utroque termino manet, quod est materia pri- cunque aliquis effectus a creatura procedit,
ma, supponi aliquod esse existentise a solo duas actiones ibi intervenire unam, quee est
:

Deo factum ad omnem actionem agentis na- a causa secunda inducente formam in ma-
turalis, quia supponitur materia prima crea- teriam solum secundum esse essentiae; aliam,
ta, et habens suum proprium esse essentise solius Dei conferentis existentiam. Hoc au-
in se et extracausam suam efficientem,quod tem falsum esse multis modis demonstro.
sine esse existentiae intelligi
non potest, ut Primo, illa vulgari axiomate, quod sicut res,
supra probatum est. Et eadem ratione, fieri ita et actiones frustra multiplicantur, quando
non potest ut materia prima commutet pro- ratio aut necessitas non cogit; hic autem
priam et intrinsecarn existentiam, quin com- nulla est ratio ad multiplicandas has actiones,
mutet propriam entitatem et actualitatem suae ut ex preecedente discursu satis constat. Se-
essentise, et consequenter non solum gene- cundo, quia, si consideretur preecise illa ac-
retur et corrumpatur, sed etiam annihiletur tio causee secundae, quee dicitur antecedere
et creetur, vel transubstantietur. Ex hoc au- ordine naturte ad actionem Dei, qua fit exis_
tem vero principio solum inferri potest, cau- tentia, necesse est ut propter iUam detur ali-
sam secundam non posse efficere totam exis- quod esse existentiee, quia per illam datur
262 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.

aliquod esse reale, quo res,,quee per illam omnis actio tendat ad esse ? nam ubi non est
actionem immediate fit, extra causas consti- esse factum, nec potest esse fieri. Ubi autem
tuitur, quod non potest esse nisi esse exis- non est fieri, neque est facere, et consequen-
tentife, utex superius dictis patet, et a citatis ter neque est actio realis. Nec satis est si cli-

auctoribus, cum quibus disputamus, concedi catur, in eodem instanti, quo est illa actio,

necesse est; aiunt enim ibidem, existentiam dari esse effectui per aliam actionem; nam
esse icl, quo formaiiter res extra suas causas hinc solum fit ut concomitanter cum priori
actualiter esse intelligitur, et probabile pu- actione detur esse effectui, non vero quod
tant, existentiam dictam esse ab extra sistere, per illam detur aliquod esse de ratione au- ;

quia per existentiam res sistit extra potentia- tem realis actionis non est, ut cum illa, sed
litatem causarum. ut per illam detur aliquod esse, quia alias
Potestque in bunc modum declarari et
13. per illam nihil fiet aut factum erit. Si autem
confirmari, nam per illam actionem primam, per illam actionem fit aliquod esse reale, in-
quee propria dicitur causse secundee, educi- terrogo rursus an illud sit esse existentiee,
tur forma de potentia materiee ; boc enim est vel essentise. Si primum, habetur intentum.
munus et heec actio naturalis agentis, ut ex Si secundum, ulterius rogo an illud esse sit
1 Pbysic, et ex dictis supra, disputat. -15 et in potentia tantum, et hoc dici non potest,
-18, satis constat. Non potest autem intelligi quia hoc esse nihil est in re facta, neque est
eductio de potentia, quin id, quod educitur, denominatio ab actione, sed a potentia agcn-
quasi extrahatur a potentialitate, in qua an- di, ut supra ostensum est est ergo illud esse
;

tea erat, et iri actum reducatur non reduci-; actuale, ac novum seu temporale, quia illud
tur autem in actum nisi per esse, ut supra denuo habet effectuS in se, et extra causas
ostensum est, et ideo generatio, ut generatio, suas; nihil ergo illi deestut sit esse existen-
terminatur ad esse, ut dicitur 5 Physicorum, tiee. Et confirmatur, ampliusque urgetur hoc

cap. i ergo ex vi illius actionis causee se-

; ipsum, nam de illamet actione, quee est a
cundee datur effectui ejus aliquod esse exis- causa secunda, interrogari potest an sit exis-
tentiee ergo superfiua est alia actio solius
; tens in rerum natura, necne, ut a causa se-
Dei. tum quia necesse
Patet consequentia, cunda progreditur actio enim suam propor-
;

est, priorem actionem causee secundee esse tionatam existentiam habet, sicut alia acci-
etiam a Deo, quia omnis actio causee secun- dentia ; non potest auteni vel mente concipi,
dee essentialiter pendet a prima. Unde fit, quod ab agente, et non sit
actio sit egressa
etieim illud esse, quod per talem actionem suo modo existens, quia neque actualitas ac-
datur, fieri a Deo. Ad quid ergo necessarium tionis esse potest major, neque aliter intelligi
est ut Deus aliud esse conferat? Tum etiam potest esse extra causas suas. Item, quia alias
quia non repugnat Deum suspendere omnem oportet fingere aliam actionem solius Dei, per
aliam actionem, quam se solo facturus erat; quam illi actioni detur existentia, quod om-
si enim illee actiones sunt distinctee, cur non nino ridiculum est; sicut enim ad actionem
poterit Deus posteriorem suspendere ? Vel non potest esse alia actio, ita neque ad sse
certe (quidquid sitde possibilitate), licet con- actionis, et quia actio et esse actionis dicunt
cipiamus ita fieri, nihiiominus intelligimus, habitudinem ad idem principium sicut in ,

ex vi prioris actionis formam esse eductam universum accidens et esse accidentis dicunt
de potentia materiee, et actu illam informare, habitudinem adidem subjectum, nam forma
et consequenter aliam formam esse exclu- et esse formee proportionem servant inter
,

sam, et totam existentiam alterius rei cor- se. Quod actio, ut progreditur a causa
si illa

ruptam ergo etiamsi intelligamus omuem

; secunda, est existens, jam inde imprimis col-
subsequentem actionem suspendi, nihilomi- ligimus, aliquod esse existentiee manare a
nus inteltigemus, ex vi hujus primee actionis causa secunda, nimirum existentiam actio-
rem actu esse genitam, et extra causas ergo ; nis ejus. Deinde concludimus, per illam ac-
etiam intelligitur ex vi ejusdem actionis re- tionem fieri esse existentiee in termino ejus,
cepisse existentiam ergo supervacanea est
; quia^actio existens, ut sic, terminatur ad rem
omnis alia actio. existentem ut totum enim esse, quod est
sic ;

14. Tandem declaratur in hunc modum, in actione, quaiecunque illud sit, tendit ad
nam aut effectus recipit per illam actionem terminum, et tale esse respondet in termino
aliquod esse reede, vel non. Si nullum reci- in facto esse, quale est in actione in fieri. Si
pit, quomodo esse potest actio realis, cum ergo causa secunda veram actionem realem
 ;, ;

SECT. IX. DE PROXIMA CAUSA EFFICIENTE EXISTENTI/E. 263

et existenteni exercet, per illam connnunicat posse ipsam creari, non creatur
si essentia
effectui esse existentioe, etconsequenter super- si autem distinguitur, sallem est certum exis-

vaeanea est illa alia actio, quee dicitur esse a tentiam non posse naturaliter fieri neque
solo Deo. esse nisi in essentia sua, et actuando illam ;

15. Atque hse rationes obiter notandse sunt, dependet ergo ab illa in fieri e t in esse ; ergo,
nam ex eis, ut existhno, manifeste concludi- quando fit connaturali modo, non fit per
tur in universum, omnem
realem actionem creationem. Tertio, quia alias oporteretadjun-
ct efficftntiam formalissime tendere ad dan- gere tertiam actionem, qua existentia uni-
dum aliquod esse existentiae suo intrinseco retur essentia?, sicutin generatione hominis,
termino, nam si recte applicentur, seque pro- quia anima proprie creatur, praeter creatio-
cedunt de omni actione. Et inde ulterius con- nem
ejus, et aliam actionem aecidentalem,
qua disponitur seu organizatur corpus ne-
firmatur identitas inter existentiam, et actua- ,

lem essentiam; nam quae eadem formali ac- cessaria est tertia actio substantialis, qua
tione simul omnino ponuntur et destruuntur, .anima uniatur corpori, quee est propria ge-
idem in re sunt, ut in superioribus tractatum neratio hanc autem multiplicationem actio-
;

est; sed hoc modo se habent existentia et es- num in praesenti fictarn esse et superlluam,
sentia; ergoinre non distinguuntur. Deinde, a fortiori probatur ex dictis, et quia nullus
iisdem rationibus ostenditur, impossibile esse philosophus hactenus eas excogitavit.
quod aliqua causa etfective disponat subjec- 17. Si autem altera pars eligatur, nimirum,
tum ad aliquam existentiam recipiendam iilam actionem non esse creationem sed ,

non dando illi aliquam existentiam, tum quia
in universum ostensum esl, non posse esse
actionem realem, quse lwm det existentiain
tum etiam quia illa dispositio, quas antea
eductionem, sine causa tribuitur soli Deo, et
non etiam causBe secundse. Probatur conse-
;
quentia, quia talis actio neque ex modo quo
fit, neque ex termino ad quem tendit, supe-

erat in potentia, pef illam actionem est actu rat vim agentis creati. Primum patet, quia
habet ergo suam essentiam in actu, et hoc ex preesupposito subjecto; hic autem
st actio
est existere. Quod argumentum non solum modus agendi non excedit vires agentis crea-
simpliciter, sed etiam ad hominem est efficax ti. Secundum pa tet, quia quidquid est in ter-
contra dictos auctores ; nam ipsi aiunt, pro- mino seu effectu illius actionis, non excedit
priam passionem posse manare ab essenlia, perfectionem agentis creati. Quodenim qui-
quia supponit essentiam in actu existentiam ; dam aiunt, esse existentioe esse quid perfec-
vero non posse manare ab essentia, quia tissimum, et ideo non posse fieri ab agente
oporteret supponere essentiam in actu, quod creato, nullius momenti est, nam, iicet esse
rcpugnat existentiee. Simili ergo modo nos existeniice, utsic et ex suo genere, sitfortasse
dicimus, repugnare essentiam disponi effec- summa .perfectio (quod postea videbimus),
tive ad existentiam, quia oportcret supponere tamen hoc esse existentiae, quod fit in igne,
essentiam iuactu;nam effectio non versa- vel in aqua, verbi gratia, non est perfectissi-
tur circa essentiam in potentia, sed circa es- mum, nec perfectius quam sit simile esse in
sentiam in actu. igne vel in aqua generante ; ergo ex nullo
16. Ultimo ostendo, falsam esse iliam doc- capite excedit perfectionem agentis creati
trinam ex parte alterius actionis, quee soli actio productiva existentise. Et confirmatur,
Deo tribuitur, ut per illam solus efficiat exis- nam alias agens creatum neque efficeret exi-
tentiam. Et interrogo an illa actio sit propria stentiam sui eifectus, neque unionem existen-
creatio, vel eductio actus existendi de poten- tiee cum essentia, ut prior opinio dicebat.
tia subjecti seu essentise ; nam non
inter hsec Probatur sequela, quia quando forma vel ac-
potest medium excogitari. Non potest autem tus fit per eductionem de potentia subjecti,
dici actionem illam esse propriam creatio- seu receptivi, eadem. actione fit et unitur,
nem. Primo, quiainde sequitur omnem exis- quia non frt sine materiali concursu subjecti,
tentiam creatam esse subsistentem, et inde- et subjectum non potest concurrere nisi me-
pendentem in esse et fieri ab omni recepti- dia unione, ut in superioribus, et in primo
vo. Quod praedicti auctores in universum pu- tomo, in tertia parte, latius declaratum est;
tant esse iinpossibile, et saltem constat esse ergo si existentia non fit per creationem sed
falsum in existentia accidentium, et forma- per eductionem, eadem actione unitur qua
rum materialium. Secundo, quia si existentia fit; ergo si causa secunda non facit existen-

non distinguitur ab essentia, clarum est non tiam, neque etiam unit illam.
 ;

264 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FiNITO.

18. Direcie ostmditur assertio nostra. fectu creato esse essentiam et existentiam, et
Atque ex his tanclem, qnibus et fundamenta illam fieri ab agente secundu ut a causa ,

primee sententiee, et modus explicandi illam principali, hanc vero fieri a solo Deo. Si ergo
improbata sunt, est facilis directa probatio in eodem effectu sint res distinctee, quaj . di-
assertionis nostree. Primo, quia unica et ea- versis modis dicuntur fieri a Deo, scilicet,

dem actione fit res existens et existentia ejus, vel se solo, vel per causam secundam, cur
ut ostensum sed causee secundee efficiunt
est ; non poterunt etiam fieri diversis modis a

suos effectus reales et existentes ergo effi- ; causa secunda, scilicet, ut principali agente
ciurit existentias eorum. Secundo, quia omnis et ut instrumento ?Aut, si actiones, per quas
vera efficientia terminatur ad aliquod esse fiunt essentia et existentia, sunt diversee, quid
existentiee, ut etiam probatum est; sed cau- absurdi estquodidem agens proximum, quod
see secundee vere efficiunt aliquid; ergo vere propria et principali virtute alteram elicit,
efficiunt in suis effectibus esse existentiee. assumatur ut instrumentum ad efficiendam
Tertio, et maxime a priori, quia existentia alteram, si similem virtutem principalem ad
non disiinguitur inre ab essentia actuali ; sed illam exercendam non habet ? Non est enim
causee secundee per suam efficientiam extra- inusitatum quodagentianaturalia instrumen-
hunt formas, seu essentias quas producunt, taliter operentur, quando non possunt princi-
de potentia in actum, et ita dant illis aliquod paliter.
esse actuale seu entitatem essentiee actualis ; 20. Quocirca, supposita illa doctrina, non
ergo clant illis existentiam. potest satis efficaciter impugnari heec alia de
19. Dico secundo existentiee rerum quee
: actione instrumentali. Tamen, ex principio
generantur et corrumpuntur, non solum fmnt posito in preececlente assertione, evidenter
a causis secundis ut ab instrumentis, sed
, infertur heec secunda. Nam actio, qua fit ef-
etiam ut a causis principalibus proximis, et fectus ceiusee secundee, eadem terminatur ad
in universum ita fiunt existentiee ab his cau- esse existentiee illius ergo quandocunque
;

sis, sicut essentiee. Hanc assertionem nobis- causa secunda est in suo genere principalis
cum ex parte docent auctores primee sen- respectu sui effectus, necesse est ut eodem
tentiee quatenus negant causas secundas
, , modo efficiat existentiam ejus, quia non po-
esse instrumenta proprie dicta ad producen- test respectu unius et ejusdem actionis etter-
dam existentiam. Quee pars intelligenda est mini esse causa principalis et instrumentum.
respectu omnium causarum, quae sunt prin- Secundo, quia causa secunda effective con-
cipales in producendis effectibus quoad esse curritad existentiam sui effectus, ut conee-
essentiee. Nam si in hoc etiam
tantum in- sint dunt qui admittunt illamesse instrumentum;
strumenta, ut est calor, verbi gratia, ad pro- nam causa instrumentalis vere efficit; sed
ductionem ignis, vel semen ad productionem talis effectus non excedit virtutem talis cau-
animalis, nilmirum est quod sint etiam in- see, ut jam probatum est, quia neque in per-
strumenta ad producendas existentias talium fectione rei quee fit, neque in modo quo fit
effectuum. Imo id est necessario consequens ergo efficit ut causa principalis, et non ut
juxta ultimam partem conclusionis et ideo , instrumentum, nam causa principalis illa di-
conclusionem proposui sub iliis verbis, scili- citur, quee agit propria virtute accommodata
cet, causas secundas in efficiendis existentiis et proportionata effectui. Tertio, quia nori ob
nontantum esse instrumenta, sedetiam prin- aliam causam producit ignis, verbi gratia,
cipales causas, ut heec ad diversas causas re- ignem secundum esse essentiee seu formam
ferantur, et sit veluti accommoda (ut Dialec- ignis, ut principalis causa, nisi quia effectus
tici loquuntur) distributio ; non eniin eeedem non excedit virtutem causee, neque in se,
causee utramque rationem habent, sed diver- neque in modo quo ab agente fit sed idem ;

see. Sic ergo explicata heec pars non aliter est de existentia talis effectus; ergo. Qua-
probatur a dictis auctoribus nisi quia ab-
, propter etiam posita distinctione- reali inter
surdum videiur, tit causa secunda ejusdem existentiam et essentiam, non video qua pro-
eifectus sit principalis et instrumentalis. Ad- babilitate possit heec assertio negari. Est
dunt deinde, voluntarie dici, Deum conferre autem multo evidentior, supposita identitate
causis secundis virtutem fluentem et instru- existentiee et essentiee actualis, in qua ultima
mentalem, qua producant existentiam. Sed pars conclusionis fundatur, quia, si heec in re
non video cur ipsi possint illud primum re- sunt idem, non possunt ab una et eadem
pntare absurdum, cum dicant jn eodem ef- causa diversis modis fieri simul et una ac-
 SEGT. IX. DE PROXIMA CAUSA EFFiGIENTE EXISTENTLE. 265
tione. Iteni quia efficere rem seu essentiam omni re ponere primum fundamentum exis-
actualem , nihil aliud est quam illi dare tentiae, sine quo creatura non potest aliquid

existentiam , ut satis declaratum est ; er- existentiae efficere. Et ratio est, quia omnis
go non potest agens proximum esse causa efticientia terminatur ad existentiam, ut pro-
principalis unius, et instrumentalis alterius. bavi in omni autem effectu creaturae suppo-
;

nitur aliqua efficientia solius Dei ; ergo et ali-

Q;iia peculiari ratione tribuatur Deo effectio
qua existentia ab ipso facta. Minor simili in-
existentice.
ductione probatur, nam ut creatura efficiat

21. Dico tertio : in efficienda existentia ali- existentiam accidentis, supponit existentiam
quid proprium habet Deus, in quo superat substantiae, quae, si spiritualis sit, a solo Deo
creaturas eumdem tamen excessum habet
;
facta est ; si vero sit materialis, saltem habet
in efficienda essentia creaturae. Prior pars materiam a solo Deo. Unde, si creatura effi-

ponitur, ut intelligantur et concilientur di- ciat esse substantiale, etiam supponit mate-
versa loca D. Thomae supra citata.Et in hunc riam effectam a solo Deo, et consequenter
modum declaratur : nam imprimis objectum sub aliquo esse existentiae, ad quod illa effec-
adaequatum divinee virtutis est ens creatum tio solius Dei terminetur.
in quantum tale est, quod non potest esse 23. Tertia differentia hinc sumitur, quod
adaequatum objectum alicujus virtutis crea- Deus facit existentiam ex nulla re creata
tse, cum non possit efficere seipsam, neque praeexistente, creatura vero nunquam dat
excellentiorem se ;
proprius autem et adse- esse nisi ex praesuppositione alterius esse.
quatus actus entis est esse, et ideo Deus per Unde fit ut etiam hac ratione dicatur Deus
se primo confert esse. ut sic, creatura vero per se primo facere esse ut sic, creatura ve-
solum facit hoc vel illud esse. Non quod vel ro nonnisiut est tale, nam, ut cum Aristo-
Deus non efficiat in omni esse omnem deter- tele diximus tractando de causis, effectus
minatam rationem ejus, velquod, cum crea- dicitur per se primo fieri, secundum eam ra-
tura efficit aliquod esse, non efficiat in illa tionem entis, -quse ex parte ipsius effectus
omnem communem rationem essendi, quse a non praesupponitur ut cum generatur ignis
;

nobis abstrahi potest; haec enim impossibilia ex aere, per se primo fit ignis, non vero
sunt, ut per se constat ; sed quod ratio, sub elementum aut corpus, quia hae rationes
qua Deus attingit illum effectum, et adaequata jam praesupponebantur in aere. Secundum
virtuti ejus, sit ipsum esse ut sic ; respectu has ergo rationes Dei proprias, dicit inter-
vero creaturae sit tale vel tale esse. dum D. Thomas Deum esse propriam et per
22. Secunda differentia est, quia Deus po- se causam ipsius esse, non vero excludit pro-
test conferre creaturae totum esse, et totali- priam efficientiam causarum secundarum
ter, ut sic dicam ; creatura autem, non tam circa particulares existentias suorum effec-
potest dare totum esse, quam complere vel tuum, ut ex aliis suae doctrinae locis supra
perficere inchoatum, adjungendo esse par- satis manifestatum est.
tiale vel accidentale. Hanc differentiam at- 24. Eomodo ad productionem essentice con-
tigit Cajetanus, 1 p., qusest. 8, art. 1 ;
quia currunt creaturce, quo adproductionem existen-
vero ipse non admittit in substantiis esse Ucb. Ex his vero rationibus, si recte pon-
partiale aut totale, sed solum unum esse derentur, manifestum est has differentias
simplex totius suppositi ideo, eam declarat nonsolumintercedere in effectioneexislentiae,
per causas vel conditiones ad existendum re- sed etiam in effectione essentiae, etiam si
quisitas, nam solus Deus efficit in re totum fingamus eas esse distinctas. Probatur, nam
id quod necessarium est ad existendum ; nam etiam solus Deus est effector omnis essentiae
si res sit immaterialis, solus Deus facit to- creabilis, et consequenter solus ipse respicit
tam rei substantiam ; si autem sit materialis, essentiam factibilem, ut sic, tanquam objec-
saltem efficit Deus solus materiam. Quae ex- tum adaequatum, et per se primo factibile
positio veritatem habet; nos vero consequen- ab ipso. Similiter solus Deus facere potest, ut
ter addimus, in omni re creata esse aliquid proprium et principale agens, totam rei es-
existentise, seu aliquam existentiam totalem sentiam, totaliter seu secundum id totum,
vel partialem, quse a solo Deo fit nullam ve- ; quod talem essentiam intrinsece componit,
ro esse quse a creatura fiat sine Deo, et hoc vel aliquo modo constituit in esse essentiae
modo dicimus, Deum efficere totam existen- actualis, ut patetexeadem inductione; nam,
tiam totaliter. Dicimus etiam solum Deum in si essentia sit spirituaJis, solus Deus illam fa-
266 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.

cit; si vero sit materialis, saltem quoad mate- fieri. Si vero loquamur de essentia actuali,
riam a solo Deo, et secundum illam sup-
fit quee vere sit aliqua entitas extra Deum, fal-
ponitur ad actionem causee secundse, qua?, sissimum est non facere Deum essentiam
ad surnmum, addit alteram partem essentiae, creatam simpliciter et absolute ex nulla es-
et ita consummatillam. Dices : esto ita sit in sentia, quia nec facit creatam essentiam ex
substantiis, non tamen in accidentibus, quia suamet essentia, cum id sit impossibile sunt ;

subjectum nou est pars essentiee forrnee ac- enim essentiee primo diversee neque ex alia ;

cidentalis, et ita causa secunda omnino ef- essentia extra suam, cum necesse sit omnem
ficit totam essentiam accidentis. Responde- illam ab ipso creari. Constat igitur, eamdem
tur, idem dici posse de existentia acciden- eminenliam et singularem rationem habere
tis, quia etiam subjectum, vel existentia sub- Deum in efficienda essentia, quam babet in
jecti non est pars ejus, et utrumque appli- efficienda existentia. Quod etiam necessario
cari potest ad formam substantialem, quia sequitur ex identitate essentiee actualis et ,

etiam materia rion est pars ejus. Unde vel existentiee, juxtaultimam partem preecedentis
dicendum est, sermonem esse tam de es- assertionis. Nam, sicut ex illo principio ibi
sentia quam de existentia completa, nam inferebamus, essentiam et existentiam eodem
illa quee incompleta est, vel fieri non potest modo fieri a causa secunda, ita hic dicendum
abagente naturali, ut materia prima, vel, si est, eodem modo fieri a causa prima ; est
fieri potest ab agente naturali, supponit enim eadem omnino ratio, atque heec eadem
aliam partem essentiee factam ab alio, ut sub- doctrina cle eadem efficientia existentiee et
stantialis forma aut certe si sit minoris en-
;
essentiee createe confirmat doctrinam superius
titatis, ut est accidens, supponit substantia- datam de identitate earum inter se.
lem essentiam, a qua naturaliter pendet, et
quamvis non sit de essentia talis formee in SECTIO X.
abstracto sumptee, pertinet tamen aliquo mo- Qnos effectus habeat existentia, et in quo differat
do ad essentiam ejus. Secundo vero dicitur, in hoc ab essentia.
sicut non generatur proprie forma substan-
tialis, sed compositum, ita nec fieri proprie 1. Explicatis causis existentiee, opportune
formam accidentalem in abstracto, scdipsum sequitur tractatio de effectibus ejus, quoniam
concretum, quod ex subjecto et forma in- ex sumi etiam solent ab aliquibus indicia
eis
trinsece componitur. Atque in bunc modum alicujus distinctionis realis vel ex natura rei
talis effectio supponit aliquid, ex quo intrin- inter essentiam et existentiam; nos autem,
sece constat ipse effectus, sive in esse essen- e contrario, existimamus, binc posse confir-
tiae, sive in esse existentise consideretur. mari cloctrinam de identitate earum.
25. Atque binc etiam facile applicantur
Exponitur qucestionis titulus.
aliee differentiee ; nam solus Deus facit essen-
tiam, nulla praesupposita essentia, et conse- 2. Potest autem comparari existentia in
quenter solus ipse facit per se primo essen- ratione causee veladessentiam cujus est exis-
tiam creatam, ut talis est. Dicent forlasse, li- tentia, vel ad res alias ; hic non agimus de
cet Deus ex nulla exis-
faciat esse existentiee priori comparatione, sed de posteriori ; nam
tentia, quia facit ex nihilo, non vero facere de priori satis dictum est in superioribus, et
essentiam ex nulla essentia, seu ex nibilo es- omnes in hoc conveniunt, quod existentia res-
sentiee,. quia, nisi essentia supponatur, non pectu efsentiseexistentishabetrationem actus,
potest intelligi quod res sit factibilis a Deo. etcausam formalem imitatur. Omnesque si-
Qui vero sic respondent, plane in eequivoco docent, non esse proprie et in rigore
iniliter
hiborant, nam, si per essentiam intelligant formalem causam. Quod nos facillimo nego-
rem in sola potentia objectiva, nos de illa tio declaramus, quia propria causa formalis
non agimus, quia illa ut sic nihil est, neque distinguitur ex natura rei a subjecto, in quo
vere fit aut est terminus effectionis, nisi for- suum effectum formalem habet, et cum eo
tasse dicatur terminus a quo, quod nil refert, facit veram et realem compositionem ; exis-
quia eodem modo dicetur existentia fieri a tentia vero ex natura rei non distinguitur ab
Deo ex non existentia in actu, et ex existen- essentia, etideonon potest esse vera forma,
tia in esse potentiali et objectivo ;
quia, nisi neque actus physicus , sed metaphysicus, et
existentia esset possibilis , et ut talis pree- modus ita intrinsecus, ut non distinguatur a
cognosceretur a Deo, non potuisset ab eo re quam modificat sicut diflerentia est actus
,
 ;

SECT. X. COMPAMNTUR ESSENTIA. ET EXISTENTIA QUOAD EFFECTUS. 267

generis, et non est proprie forma ejus. Qui et distincta a subsistentia vel inheerentia, nec
autem sentiunt existentiam ex natura rei possit esse necessaria, nec intelligibilis, ut in
distingui ab essentia, difficilius icl declarant; superioribus fuse ostensum est.
tamen qui dicunt non distingni realiter, sed Proprius ergo sensus hujus dubitationis
4.
modaliter tantum, dicere possunt modum rei est de effectibus et causalitate quam exis-
quam formam, quamvis se ha-
latius patere tentia circa res alias habere potest, vel po-
beatpermodum actus aut formae. Habentque tius res existens ratione existentiae. Et potest
exomplum subsistentiee, quo id deelarent; est versari qucestio in omnibus generibus cau-
enim subsistentia modus naturee ex natura sarum. Omittamus tamen nunc causam fina-
rei distinctus ab illa, non tamen proprie for- lem, eo quod ejus causalitas valde intentio-
ma, cum neque sit accidens, nec possit esse nalis sit, propter quod est philosophicum
forma substantialis, cum supponat integram dogma ab omnibus receptum, linem, ut cau-
et completam substantialem naturam quam ,
set, non requirere actualem existentiam, quia

modificat, ut latius infra dicemus. Ad bunc solum metaphorice movet ut apprehensum,

ergo modum loqui debent hi auctores de ideoque sufficit illi esse objectivum in intel-
existentia. Qui vero existimant, actum exis- lectu. Quanquam finis revera non causet nisi
tentiee esse rem realiter distinctam ab essen- in ordine ad suam existentiam, et ea ratione
tia, difficilius possunt rationem reddere, cur posset attribui existentice boni apprehensi
non sit proprie forma. Tamen etiam uti pos- causalitas finalis; existentiae (inquam) non
sunt argumenio facto, quia non est forma ac- jam exercitee, sed
apprehensee in ipso bono,
cidentalis, ut ostensum est, et substantialis quod habet rationem finis, quia bonum non
essenon potest, cum supponat perfectam et movet, nisi prout est in re , aut esse vel fu-
completam formam. Item, quia alias formali- turum esse vel posse esse apprehenditur, de
ter constitueret ipsam essentiam
naturam. et qua re satis in superioribus dictum est dis-
Item est argumentum theologicum, quiajuxta putatione vigesima tertia.
eam sententiam actus existentia?. potest sup-
pleri absqueinformatione; sic enim aiunt Ver-
Possitne existentia causalitate formce aut ma-
bum supplere existentiam humanitatis, cum
terice quippiam causare.
tamen illam non informet ergo existentia
; 5. Prima sententia. De causalitate igitur
naturee crealee ex vi modi actuandi illam non materiali et formali fere omnes, qui distin-
petit ut sit vera forma. Nec vero id habet ra- guunt realiter vel ex natura rei existentiam
tione suee entitatis, quia non est accidens ab essentia, dicunt, existentiam formaliter ac
ergo non est proprie forma, sed est quidam proprie nunquam exercere circa aliam rem
ultimus terminus et actus essentiee. Dicitur munus imo
causse formalis, vel materialis ;

tamen imitari formam, quia estid quo essen- neque esse conditionem per se necessariam
tia sub tali ratione constituitur, et quia illam et ordine naturee antecedentem ad causalita-
ultimate terminat, et de potentia in actum re- tes harum causarum, quamvis secundum du-
ducit, sicut punctus dici potest comparari ad rationem temporis sit conditio necessaria, et
lineam per modum formee, quatenus consti- secundum ordinem naturee consequens ad
tuit illam terminatam, sub qua ratione actuat preedicta causarum genera. Declarantur haec
iliam; non tamen
est propria forma. et probantur simul. Nam materia prima ,
3. Potestvero objici, quia essentia est cau- verbi gratia, non recipit formam per existen-
sa materialis existentiee ergo existentia est
; tiam suam, sed per entitatem suae essentiae,
causa formalis nam heec duo quasi correla-
; nam potius ipsa, mediante forma, recipit
tive se habent. Respondetur in noslra senten- existentiam, et similiter substantia non reci-
tia ndgando antececlens. Alii vero dicere pit accidentia in sua existentia, sed in enti-
consequenter debent, cum eadem proportio- tate essentiee; ut in Christi humanitate, si in-
ne, essentiam imitari quidem causam mate- telligamus eam existentem per increatam
rialem et receptivam, non tamen esse pro- existentiam Verbi, intelligimus accidentia hu-
prie et in rigore materiam vel subjectum. manitatis recepta in ipsa secundum entitatem
Semper tamen eis relinquitur explicandum ,
essentiee, et non in increata existentia Ver-
quis sit hic effectus formalis, seu quee forma- bi. Et ratione potest probari heec pars, quia
lis actualitas ,
quam det existentia alteri rei existentia ut sic dicit rationem actus, et non
a se distinctee, cum non possit esse ipsa ac- potentiee, propter quod a multis vocatur actus
tualitas entitativa, et omnis alia superaddita ultimus ; ergo existentia ut sic non potest esse
 , ,

268 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.

ratio recipiendi aliquid, quia hoc est munus consequenter an ratio existentise ut sic, licet
potentiee ergo nec potest esse ratio alicujus
; non requirat, permittat saltem hoc causalita-
causalitatis materialis. Atque hinc constat ai- tis genus.

tera pars de causa formali nam hee duee , 8. Dico ergo primo existentia actualis est
:

causee se mutuo respiciunt, et proportionem omnino necessaria ad exercendam causalita-

inter se servant ; si ergo materia non causat tem materialem et formalem, non solum in
velrecipit per existentiam, sed per essentiam, duratione temporis, sed etiam in aritecessio-
nec forma informat per suam existentiam, ne seu ordine naturee. Et primum quidemin
sed per essentiam. duratione temporis omnes conveniunt quia ;

6. Ex quo ulterius necessario sequitur, has causalitas materiee vel formee, si ad compo-
causas non indigere formaliter, neque secun- situm referatur, consistit in actuali et intrin-
dum naturae ordinem, existentia ad causan- seca compositione ejus si vero referatur ad ;

dum, quia materia non habet esse nisi per invicem, consistit in hoc quod materia sus-
tormam; ergo prius natura recipit formam tentet formam, et forma actuet materiam, et
quam existat ergo etiam forma prius natura
; ita sese mutuo foveant et conservent in esse.
informat, quam illius detur existen-
ratione Non potest autem intelligi, quod hoc munus
composito ergo etiam
tia materiee, vel toti ; invicem exerceant vel totum componant
,

prius natura quam ipsa habeat existentiam, nisi actu existant; alioqui neque composi-
quia non habet illam nisi in toto composito. tum actuexistet, sed erit possibile, vel in esse
Quod saltem verum est in formis materiali- objectivo, et similiter causalitas non erit in
bus, nam anima rationalis prius quidem na- actu, sed in potentia et in esse objectivo.
tura habet existentiam quam informet, id ta- 9. Atque heec eadem ratio, si recte pon-
men non est propter necessitatem informan- deretur, probat, existentiamrei, quee actu est
di, sed propter excellentiam talis rei, Et con- causa materialis vel formalis, preerequiri ex
firmatur de formis accidentalibus, quse sunt intrinseca ratione taliscausalitatisactualis ; et
dispositiones ad formam substantialem, nam consequenter nontantumin eadem duratione
prius natura disponunt ad illam quam exis- sed etiam in antecessione naturse esse neces-
tant;disponunt enim materiam, etexistuntin sariam. Primo quidem, quia, si causa actu
composito, et tamen disponere partim perti- causat, necesse est ut causalitas ipsa in re-
net ad causam materialem, quatenus est quee- rum natura existat; ergo necesse est utpro-
dam determinatio materise partim ad for- ,
cedat a causa existente, ut sic; ergo non so-
malem, quatenus coarctatio materioe ad hanc lum secundum temporis durationem sed ,

formam fit per informationem caloris vel al- etiam secundum naturee ordinem preerequiri-
terius similis dispositionis ultimse. tur existentia in causa ut ab ea procedat ac-
7. Reftitatur. Hsec doctrina consistere tualis causalitas. Primum antecedens proba-
non potest cum fundamento posito de iden- tur, quia si causalitas jam est in actu, ex hoc
titate essentise et existentise, et ideo, ut veri- preecise est extra causamsuam, quantum esse
tateni declaremus advertendum est, aliud
, potest; ergo ex lioc etiam est existens. Cee-
esse loqui de re ipsa secundum se aliud , teree autem consequentiee sunt evidentes, quia
prout voce existentise signiticatur, et ut con- non potest aliquid existens, nisi a re exis-
cipitur abstracto et prseciso conceptu illi cor- tente, realiter causari.
respondente. Rursus est advertendum, aliud 40. Secundo ,
quia creatura nihil potest
esse loqui de existentia ut sic, aliud de hac realiter causare, nisi secundum ordinem na-
velilla existentia nam.priori modo loquen-
; turee prius ipsacausetur, et fiat ab aliqua
do, manifestum est existentiain ut sic ex se causa ostensum autem in superio-
efliciente ;

non postulare causalitatem materialem vel ribu.s est, omnem eflicientiam terminari ad

formalem circa alteram rem; imo quo per- aliquod esse existentiee, quia terminatur ad
fectior est existentia eo magis abstrahit et
, aliquod esse in actu extra causas; ergo etiam
separata est ab hujusmodi causalitatibus, ut secundum ordinem naturee esse existentiee
constat non solumde existentia Dei, sedetiam causee materialis et formalis supponitur cau-
de existentia angelica, et de quacunque com- sahtati earum. Major videtur per se evidens,
pleta substantiali existentia. Agimus ergo quia creatura, -dum non intelligitur causata
de existentia in tota sua latitudine, an, scili- seu effecta, non potest intelligi ut ens in actu,
cet, intra illam sit aliqua existentia, quse hu- sed tantum in potentia autem non po-
; ut sic
jusmodi causalitatem participare possit ; et test intelligi actu causans. Quia si ipsa non
 SECT. X. COMPARANTUR ESSENTIA ET EXISTENTIA QUOAD EFFEGTUS. 269
est extra causas, sed in earum potentia, quo- supra probatum est ergo utra-
existentice, ut ;

modo potest aliquid exlra causas constituere ? que ex his causis causat actu prout consti-
loquamur, et res sit evi-
Et, ut in particulari tuta per esse actualis existentiee illa autem ;

dentior, quomodo potest materia actu uniri constitutio est peromnimodamidentitatem in

forina?, vel sustentare illam, si ipsa non est re, ut ostendimus; ergo causat in quantum est
actu, sed in potentia tantum ? non potest au- suamet existentia.
tem ipsa esse actu, si non sit actu effecta. Et 13. Oljectioni satisfit. Dices, materiam
forma non potest actu informare
similiter non causare in quantum ens actu, sed in
materiam, nisi creata sit, vel de potentia ma- quantum est ens in potentia. Respondetur,
terias educta. Scio solere responderi, creari in hisvocibus esse magnam eequivocationem,
vel educi prius natura quoad esse essentiae. tum a potentia receptiva ad objectivam, tum
Sed jam supra demonstravi, hoc esse essen- ab ente simpliciter seu completo ad ens se-
tice, cum non sit potentiale tantum, sed ac- cundum quid, seu partiale. Materia igitur
tuale, et extra causas, etiam esse verum esse causat quatenus est in potentia receptiva
existentise, neque ens creatum requirere for- formee , et consequenter causat quatenus
maliter aliud esse ad existendum. formam materialem continet aliquo modo,
11. Tertio, quia actualis existentia mate- scilicet, in potentia passiva
etiam , et ideo
riae (etidem est de forma) necessaria illi est dici ens simpliciter et comple-
potest esse
ad causandum in eodem saltem temporis in- tum, non in actu, sed in potentia. At vero
stanti, ut omnes fatentur, et non est neces- non causat quatenus habet esse materiee
saria ut consequens causalitatem ejus, alio- (quod est esse partiale et secundum quid)
qui seipsam causaret, nam causaret suum es- in potentia,sed in actu, et ita non causat
se ;
ergo est necessaria, ut antecedens cau- prout in suo gradu est ens in potentia ob-
salitatem ejus ordine naturee. Patet conse- jectiva sed ut in actu. Et hoc modo esse
,

quentia, quia heec necessitas per ac- non est ens in actu, id est, extra causas, et extra
cidens et ex mera concomitantia, alioqui im- nihil, et esse in potentia receptiva alterius
pediri posset saltem per divinam potentiam, actus,non sunt opposita, sed potius per se
atque ita fieri posset ut materia esset actu subordinata non enim potest potentia esse
;

unita formee, et forma materiae extra causam in proxima aptitudine, seu in statu in quo
cfficientem, et tamen quod nullam haberent apta sit ad recipiendum suum actum, nisi ip-
existentiam hoc autem nec mente concipi
; samet aliquid habeat actuale entitatis, cum
potest. potentia ipsa realis ens reale et exlra causas
12. Existentia materice et formoe est in re esse debeat, quee omnia supra, disp. 13, late
id per quod causant. Dico secundo : exis- tractata sunt. Et confirmatur tandem hsec
tentia materige (et idem proportionaliter est pars, nam causa debet esse proportionata ef-
de forma) in re ipsa est id per quod materia fectui et causalitati suee sed causalitas mate-
;

causat in suo genere secundum modum au-

; riee vel formae, eo modo quo ab ea progredi-
tem significandi et concipiendi apprehendi- tur, est aliquid existens extra causas, et termi-
tur utconditio necessaria, seu ut modus con-. natur ad rem prout est aliquid extra causas,
stituens rem in statu sufficiente ad causan- ut supra ostensum est; ergo etiam ipsa causat,
dum. Prior pars hujus conclusionis sufficien- ut existens est ; ergo causat quatenus in re
ter constat ex dictis de identitate existentiee est suamet existentia.
et actualis essentiee; materia enim non causat 14. Existentia a nolis non concipitur nisi
nisi per entitatem actualem suee essentise ;
ut modus ad causandum requisitus. Altera
nam secundum eam est in potentia ad for- conclusionis pars, quee solum spectat ad mo-
mam, et in ea recipit illam ; sed in re essen- dum concipiendi et significandi, declaranda
tia actualis materiae non differt ab existentia est ex dictis supra, de distinctione rationis
illius ergo realiter recipit formam in existen-
; inter essentiam et existentiam; significatur
tia sua, seu in seipsa existente ut existens , enim existentiahac voce ut preecisa, et ut ra-
est. Confirmatur et declaratur, quia neutra tione distincta ab essentia ; ut sic autem non
ex his causis exercet suum munus seu causa- concipitur ut sufficiens ratio causandi aliquid
litatem, nisiin quantum est ens actu, prout, extra essentiam cujus est existentia, sed so-
scilicet,ens actu distinguitur ab ente in po- lum ut ratio seu modus essendi ipsiusmet es-
tentia objectiva; sed hujusmodi ens actu for- sentice; neque enim potest forma vel materia
maliter et intrinsece constituitur per esse causare, nisi suammet essentiam communi-
270 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FJNITO.
cando, et icleo existentia, ut praecise conce- taret, seu esset ratio sustentandi existentiam
pta, non est ratio proxima et physica reci- accidentis, quee falsa sunt. Neque exemplum
piencli vel informandi, sed essentia existens. de Christi humanitate quidquam juvat, nam
Propter hanc ergo causam merito dicitur assumit falsum; possetque argumentum il-
existentia ut sic concipi et signifieari potius lud retorqueri, ut sit indicium, quod huma-
ut conditio vel modus constituens rem in suf- nitas Christi non caret propria existentia na-
ad causandum, quam ut causa,
ficiente statu turee, sed subsistentia tantum, ut suo loco
seu ut proxima ratio causandi. Et confirma- latius tractavimus. Neque etiam est inconve-

tur, nam causalitas exercetur per physicas niens, unam existentiam in re ipsa actuari
entitates prout in re sunt, et non per gradus per aliam; quia hoc nihil aliud significat,
aut modos metaphysice conceptos aut prseci- quaru quod una res existens sit potentia ad
sos ; ut formalis causa physice constituens recipiendum actum existentem. Quo modo
hominem, non est rationale, sed anima ratio- autem existentia dicatur actus ultimus et ,

nalis, quanquaru metaphysice dicatur illam quo modo ei non repugnet aliqua potentiali-
constituere. Sed existentia metaphysice con- dicemus sectione sequenti. Ad
tas receptiva,
cipitur, ut modus constituens essentiam in ultimam denique confirmationem ( reliqua
actu entitativo; ergo sub hoc prseciso con- enim omnia expedita sunt ) respondetur, fal-
ceptu non apprehenditur ut physica ratio sum etiam in ea sumi, nam dispositiones, si

causandi, sed ut modus vel conditio essentise sint preeparantes materiam seu subjectum,
causantis. Est autem sano modo intelligen- sicut priusnatura disponunt, ita etiam prius
dum, cum existentia dicitur conditio mate- natura existunt; si vero sinl tantum conse-
riee aut formse necessaria ad causandum ne ,
quentes, conservantes seu ornantes compo-
existimetur esse ex his conditionibus quee, situm, sicut non prius natura existunt , ita

licet necessarise sint, non tamen per se con- nec prius natura disponunt, neque sunt pro-
currunt ad effectum, sicut est propinquitas prie causa formee aut compositi, sed proprie-

seu approximatio verbi gratia, quee propte-

,
tates ejus.

rea conditio ex se consiclerata solet dici causa

per accidens; non est tamen existentia hoc De causalitate effectiva existentice.
tantum modo neGessaria, sed ut inlime et in-
divisibiliter ( ut sic dicam constituens rem, ) 16. Ex his facile constat quid dicendum sit

quee per seipsam est causa materialis et for- dc causalitate effectiva. Nam quee diximus de
malis et ita non per accidens, sed per se
, materiali et formali causa, possunt et debent
pertinet ad rationem causandi. ad efficientem applicari, nam majori ratione
15. Ad fundamentum contrariee sententiee in ea locum habent pauca tamen sunt ad-
;

respondetur, falsum esse, formam substan- denda. Nam auctores, qui essentiam putant
tialem vel accidentalem recipi in entitate esse rem distinctam ab existentia creaturee,
essentiee preecisaab entitate existentiee si- , dicunt existentiam per se nullum habere in-
cut etiam falsum est recipi in existentia pree- lluxum in causalitate effectiva, requiri tamen
cisa ab essentia. Sed recipitur in essentia ut conditionem necessariam. Et quidam ex
subjecti existentis, ut existens est. Ad proba- eis docent esse ex his conditionibus quee,
tionem cle materia, negatur materiam, pro- ordine naturae, necessario antecedere debent
prie loquendo, recipere existentiam mediante ad ipsam efficientiam. Alii vero negant hoc
forma, sed sicut immediate creatur , imme- esse in universum necessarium. Et quidem
diate recipit existentiam, quamvis dependen- illi, qui negant existentiam fieri a causis se-

ter a forma, et ita eo
nere causee supponitur formoe supponitur
existens, quia supponitur creata, et conse-
quenter extra suam causam efficientem, quod
modo, quo in suo ge- cundis, sed a solo Deo, consequenter loquun-
, tur,dum negant existentiam causee secundee
per se influere in effectum ipsiusmet causee
secundee nam, si causa secunda solum effi-
;

est existere. Ad aliam vero partem de acci- cit in suo effectu essentiam, sufficiens illius

denti, respondeo falsum esse, accidens non principium per suam essentiam. Hi vero
erit

inheerere substantiee , ut existenti, et reipsa nullam sufficientem rationem afferre possunt,

existentiee ejus ;
alioqui inexistentia acci- ob quani asserant existentiam esse condilio-
dentis per se et intrinsece non supponeret nem necessariam ad agendum. Et multo mi-
existentiam substantiee, sed tantum per ac- nus probare possunt, quod sit antecedenter
cidens; neque existentia substantia? susten- secundum ordinem naturse necessaria, cum
 1

SECT. X. COMPARANTUR ESSENTIA ET EXISTENTIA QUOAD EFFECTUS. 27

tamen id etiam Bannes affirmet super 1 part., time et accommodate fit a suo simili, sccun-
ubi supra, concl. 5. dum id in quo simile est ; sicut ergo esse
17. In cujus probatione recte quidem ait existentiee effeclus est formalis terminus , ad
causam efficientem operari, secundum quod quem effectio terminatur, ita simile esse cau-
est in actu per existentiam non potest tamen ; see erit formale principium talis efficientiee.
hoc ipsum consequenti ratione ostendere. Tertio ,
quia Deus est summe effectivps, eo
Unde rationes quas subjungit sunt quidem , cpiod est ipsum esse.per essentiam summum
vahdee ejus tamen sententiam plane de-
,
ac perfectissimum ; ergo creatura erit effec-

struunt. Prior est, nam causa non actuata ,

tivaex aliqua perfecta participatione talis es-
per existentiam solum in potentia ergo
, est ; se ergo optime potest existentia creata esse
;

non potest tribuere actum effectui, nisi ilJa principium efficiendi cur enim hoc illi repu-
;

consideretur ut est sub consimili actu. Recte gnabit ? Non enim quia est esse existentiee,
quidem infert ; sed interrogo ,
cum sumit, cum esse existentiee Dei sit activum. Neque
causam non actuatam per existentiam esse so- quia est esse existentiee finitum, tum quia
lum in potentia an sit sermo de causa non
, etiam esse essentiee creaturee est finitum, tum
actuata in duratione temporis, vel in ordine etiam quia ad agendum ex preesupposito sub-
naturee. Priori modo loqui non potest, alias jecto, non requiritur perfectio infinita. Ne-
non recte probaret quod intendit, scilicet, que quia est esse receptum in essentia , tum
existentiam non posse dimanare effective ab quia etiam forma materialis est recepta in
essentia; nam de boc satis esset antecessio materia, et accidens in subjeclo, et nibilomi-
secundum ordinem naturse in actualitate es- nus sunt activa tum etiam quia, secundum
;

sentiee. Oportet ergo ut propositio assumpta rem, esse non est proprie receptum in essen-
sit in posteriori sensu jam allato, in quo tia, sed solutn secundum rationem, de qua
etiam est verissima evidenter (ut existimo)
,
infra dicetur. Vel denique quia esse est actus
in superioribus a nobis probata. Tunc autem ita imperfectus, ut non possit esse principium
ulterius interrogo , si causa non actuata per agendi; et boc dicere non possunt, qui existi-

existentiam solum est in potentia, quo modo mant existentiam esse rem distinctam, et ac-
actu materializet aut informet. Rursus , si tum perfectissimum essentiee nam si res ;

causa creata non tribuit effectui nisi actum , agit, in quantum est in actu, et per existen-
essentise, cur non satis est ut ipsa considere- tiam constituitur in perfeclissimo actu ergo ,

tur sub consimili actu, ut suum effectum ef- per existentiam constituitur in ratione prin-
ficiat ? Si ergo prius natura est sub actu es- cipii activi. At vero, juxta nostram senten-
sentiee, quam sub actu existentiee, ut ipsi di- tiam, existentia, ut in re ipsa invenitur, non
cunt, sine fundamento preerequirunt ordine est tam actus essentiee quam ipsa essentia in
naturee actum existentiee in causa secunda ut actu , et ideo ob imperfectionem actus non
efficiat. Supponendo vero (quod nos ostencli- potest ei repugnare ut in re ipsa sit prin-
mus) nullam rem esse prius natura in actu cipium efficiendi.
essentiee, quamin actu existentise, optimein- 19. Secundum rationem autem existentia,
fertur indigere actu existendi adefficiendum, ut sic abstracte et preecipe concepta, non si-
non solum in duratione lemporis , sed etiam gnificatur ut formale efficiendi principium,
in antecessione naturee.- sed ut constituens formam in statu apto acl
18. At vero qui concedunt causam secun- efficiendum et operandum proprium vero ;

dam influere, et efficere esse existentiee in agendi principium est forma existens, seu
suo effectu ,
non video quo fundamento ne- foriria quee sit actualis entitas , ut in aliis

gare possint, existentiam causee per se in- causis explicatum est, et latius supra, disp.
fluere, et efficere existentiam in effectu, quia 18.
nec ratione existentiee ut sic repugnat esse ef- 20. Ex quo inteliigitur, existentiara crea-
fectivam, neque etiam tali existentiee, eo tam, ex communi et abstracta ratione sua,
quod talis sit. Quocirca idem nobis dicendam non vendicare sibi determinatum aliquod ge-
est de bac causalitate quod de materiali vel nus causalitatis, sed nulli eorum repugnare;
formali diximus. Nam in re, ipsamet existen- juxta determinatum autem gradum existen-
tia formee activea est ipsamet ratio seu prin- tiee, seu juxta perfectionem essentiee, cujus
cipium per se agendi. Primo, quia in re est est existentia, participare posse hoc vel il-
ipsamet actualis essentia formee ques est ,
lucl causalitatis genus. Unde, quia essentia
principium agendi. Secundo, quia simile op- materiee imperfectissima est, etiamsi sit in
 ;

272 LISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.

actu constituta per existentiam, nou est ef- naturam communem ut sic, sed solum ut
fectiva, sed receptiva tantum, et ideo exis- contractam, et factam individuam. Probatur,
tentia ejus non participat genus causee effi- quia natura communis, preecisa individua-
cientis,sed materialis tantum. Secus vero est non est proxime capax existentiee; imo
tione,
de existentia formce, et sic de cseteris philo- secundum illum statum repugnat ei actualis
sopha^ndum est. existentia ; ergo concipiendo existentiam ut
actum non potesl secundum ratio-
essentiee,
SECTIO XI. nem habens habitudinem imme-
concipi, ut

Quarum rerum sit existentia, etan simplex vel diatam ad naturam communem ut commu-
composita sit. nem, sed solum ad rem individuam, ad com-
munem vero solum ut facta est singularis
1. Explicata communi ratione existentise, in re individua. Ergo in Petro, verbi gratia,
et causis et effectibus ejus, dicendum sequi- non potest distingui duplex existentia, etiam
tur de multiplici rerum creatarum existentia; secundum rationem, una Petri, et alia homi-
simulque obiter # solvemus quartam rationem nis, sed est una tantum, qua immediate exis-
propositam, sect. 1, in favorenrprima3 sen- tit Petrus, et mediate secundum rationem
tentiee. homo.

Sitne existentia rerum tantum

4. Objectio. Dissolvitur. Dices : exis-
tentia hominis ut sic potest abstracte concipi,
singularium.
sicut ipse homo, et ratione distinguiab in-
2. Ea&em prorsus existentia existunt gra- dividuis existentiis singulorum hominum
Primum
;

dus rei superiores, qua inferiores. ergo hoc modo potest distingui ratione exis-
ergo dubitare quis potest, an existentia sit tentia naturae communis ab existentia indi-
rerum tantum singularium, an etiam natu- vidui. Respondetur negando absolute conse-
rarum communium. Quidam enim dicunt, quentiam, quia, cum existentia abstracte et
quamvis naturae communes non existant ex- universe concipitur, non sumitur ut actualis
tra singularia, in eis tamen habere suas pe- et exereita, sed solum in actu signato. Quod
culiares et partiales existentias, quibus for- ita declaro : nam homo non potest concipi
maliter existunt, ex quibus una cum existen- ut actu existens per existentiam humanam
tia rei singularis vel potius singularitatis ejus in communi, sed per hanc vel per illam exis-
una existentia singularis, qua ipsum in-
fit tentiam, et ideo quando concipitur cum ha-
dividuum adeequate existit. Qui dicendi mo- bitudine ad existentiam in communi tantum,
dus esset satis probabilis, si natura commu- concipitur ut quid abstractum ab actuali
nis esset ex natura rei distincta in re ipsa ab exercitio existendi. Actualis ergo existentia,
individuo. Quia vero hoc impossibile est, ut quee in re ipsa hoc munus exercet, intrinsece
supra demonstravimus, ideo etiam est im- concipi debet ut individua et singularis, et
possibile distinguere existentiam naturee consequentcr ut habens iinmediatam habitu-
communis ab existentia rei singularis, distinc- dinem ad essentiam individuam et singula-
tione aiiqua in re ipsa inventa. Quod tam est rem, et hoc modo nulla est existentia, etiam
per se notum, ut non egeat probatione. ratione distincta, quee immediate respiciat
3. Addo verosubinde,neque etiam ratione naturam communem, sed solum ut existen-
debere aut posse distingui existentiam ac- tem in individuo, et in eo singularem effec-
tualcm et exercitam graduum communium tam. Quapropter simpliciter dicendum est,
existentium in re singulari a particulari exis- existentiam proprie et immediate solum esse
tentia talis individui. Potest quidem concipi rerum singularium, propter quod dicit Aris-
natura communis abstracta ab individuis toteles, \ Metaph., in prooemio, effectionem
tamen non potest concipi actu exis-
ut sic solum esse rerum singularium, quia effectio
tens, nisi ex errore concipiatur, vel tanquam tendit ad esse, quod solumesl rei singularis;
aliquid imaginabiie, nonvero ut aliquid pos- et ideo etiam in cap. de Substant., dixit se-
sibile, et quamvis possit concipi ut apta ad cundas substantias solum esse in primis. Et
existendum, non tamen ut immediate et se- ratio constat ex dictis, quia nullum ens actu
cundum se habens talem ordinem ad esse, esse potest, nisi individuum et singulare ;

sed medianle individuo in quo existit. Quo existentia autem in re nihil aliud est quam
fit ut non possit concipi existentia actualis, ipsamet actualis entitas rei individuee. At ve-
et in re ipsa exercita, ut actuans immediate ro si in una et eadem re individua, ratione
 SECT. XI QUIBUS REBUS PER SE CONVEMAT EXISTENTIA. 273
distinguainus individuum speciei ab indivi- ti consequenter vero communicatur naturse
;

duo generis, sic etiam ratione poterimus et partibus ejus. Et esset quidem hsec sen-
distinguere existentiam unius ab existentia tentiaprobabilis, si existentiaessetresdistinc-
alterius; utraque tamen concipietur ut exis- ta a substantiali natura, quanquam segre
tentia rei singularis et individuse, ad quam possit explicari quid faciat subsistentia circa
dicitimmediatam habitudineru secundum ra- substantialem naturam prsecise considera-
tionem omnis ergo existentia, tam secun-
; tam ut essentia est, et prius natura quam
dum rem quam secundum veram rationem existens, de quo agemus in disputatione ci-
concipiendi, est immediate alicujus rei sin- tata de supposito. Simpliciter autem loquen-
gularis; do, bsec sententia non loquitur de existentia
accidentali, ut per se clarum est ; de sub-
Sitne cxistentia solius suppositi, vel etiam in- stantiali autem potest intelligi, vel de omni
dividuce naturce. existentia cujuscumque entitatis actualissub-
5. Sedtunc ulterius quseri potest an in stantialis, vel solum de existentia omni ex
substantiis creatis existentia sit solius suppo- parte completa. De hac igitur admitti potest
siti, vel etiam naturse. Nam omnes pbiloso- quod sit solius integri supposili, ut mox ex-
pbi et Tbeologi, qui putant existentiam non plicabimus tamen de omni existentia id ve-
;

distingui ab entitate essentise,

consequenter rum esse non potest. Quia ostensum est. es-
existimant non solum suppositum, sed etiam se actuale naturse seu essentise esse veram
substantialem naturam individuam habere existentiam sed suppositalitas non potest
;

suam propriam existentiam, atque ita in Cbris- terminare et modificare naturam nisi suppo-
to Domino humanitatem ejus retinuisse pro- nendo in illa aliquod esse actuale, et extra
priam existentiam naturse, etiamsi proprium causas ; ergo necessario supponit in illa ali-

et creatum suppositum in ea non fuerit. At quod esse existentise ; ergo non potest om-
vero discipuliD. Thomse contrarium sentiunt; nis existentia esse actus suppositi, sed datur
divisitamen sunt, nam Gapreolus et ahi do- aliqua existentia, quse sit actus naturse.Prse-
cent quidem existentiam substantialem esse terea, snppositalitas distinguitur ex natur
primo ac per se solius suppositi, ita tamen rei ab essentia actuali, utinfra ostendemus
ut existentia non supponat ordine naturse propria autem existentia naturse non distin-
suppositum constitutum et illud actuet in guitur ex natura rei ab ea, ut est qusedam
ratione existendi, sed formaliter ipsa con- essentia actualis ; ergo necesse est, ut aliqua
stituat suppositum. Quo fit ut, juxta hanc existentia sit propria ipsius naturse, illa, sci-
sententiam, prEescindamus id quod est
si licet, quse in re non distinguitur ab eadem
quasi subjectum vel receptivum existen- natura.
tise, revera non sit suppositum, sed natu- Quapropter recte divisa est existentia
7. :

ra ipsa nam suppositum potius est com-

; qusedam enim est omnino completa in genere
positum seu constitutum ex natura et exis- substantiee quse solet dici per se existentia,
,

tentia, atque ita existentia erit suppositi, ut et includit non solum actualitatem essentiee
CQnstituti, naturse vero, ut potentine actuabi- seu naturae, sed etiam modum talis naturse,

lis. Quoe sententia in eo falsa est, quod con- qui subsistentia dicitur, et actualitatem ejus.
fundit existentiam cum subsistentia, et non Talis ergo existentia est solius suppositi, non
tribuit existentiae proprium effectum forma- ut actus simplex ejus, sed ut composita ex
lem ejus, qui est constituere rem in actu in existentia naturse, et existentia ipsius suppo-
ratione entis actualis, quam rem supra atti- sitalitatis, de qua infra dicetur. Et ratione hu-
gimus, et de ea latius dicturi sumus infra, jus existentise dicitur res simpliciter esse id
agentes de natura et supposito. quod est, seu completum ens, et ideo est pro-
6. A,t vero Cajetanus et alii docent, exis- pria suppositi, et hsec supponitur, per se lo-
tentiam supponere suppositum constitutum quendo ad operationeni et ideo operari
,
,

in ratione suppositi, illuclque actuare, etpri- proprie tribuitur supposito, seu rei subsisten-
mo ac per se constituere ens actu existens. li. Alia vero est existentia substantialis non

Quorum fundamentum est, solum sup

quia -
omnino completa et terminata in suo genere,
positum est id quod est, proprie loquendo ;
quia adhuc potest per subsistentiam termi-
sicut solum suppositum est quod operatur, nari. Et hsec est existentia naturse ut natura
quia ejus est esse, cujus est operari ergo ; est, immediatius conveniens quarn subsi-
illi

existentia primo et per se est actus supposi- steutiaa ; nam sicut natura substantialis ,

XXVI. 18
 , ,

274 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.

eiiamsi completa sit in genere naturse, tauien per se sola esse integra ac totalis tum quia ,

simpliciter in rationc substantise non est om- non est forma sola tota rei essentia, juxta ve-
niiio completa donec sit subsistens. Potest-
, riorem sententiam; tum etiam quia, cum exi-
que natura prseexistere subsistentise or-
talis stentia formse supponat existentiam niaterise,

dine naturee sicut in mysterio Incamationis

,
et illi unienda sit oportet ut non sit totalis, ,

preeextitit natura assumptioni omne enim ; sed partialis , ut possit cum iUa unum per se
quod assumitur, preesupponitur assumptioni, componere.
ut dixit D. Thomas , 3 part., qusest. 4, art. 2 9. Atque hinc colligitur existentiam non ,

et 3 ;
ad 3, dicit, hu-
et ideo queest. 6, art. 4, semper esse entitatem simplicem, nec sem-
manitatem Christi prius natura fuisse ens, per compositam sed talem esse, qualem ;

quam fuerit Verho unita loquitur autem de ;

exigit essentia. Itaque , si essentia sit sim-
ente actu nam ens in potentia ex seternitate
,
plex, simulque completa ac integra, exi- sit

fuit constituitur autem ens actu per existen-

;
stentia simihter erit simplex et totalis in suo
tiam. Hanc igitur existentiam, quse subsi- orcline seu inira rationem naturse et hu-
, ,

stentiee prseintelligitur necesse est proxime ,

jusmodi est substantialis existentia naturse
et immediate afficere naturam, et non suppo- angelicse. Si vero essentia sit simplex et par-
situm. tialis, existentia similiter erit simplex, et in-
compleia seu partialis in iilo ordine et hu- ,

Actuetne existentia immediate partes vel tan-

tum integram naturam.
8. Tertio, inquiri potest
stentia naturse, et
jusmodi sunt existentise materiae et formee
substantialis. Si vero essentia sit composita
quahs sit heec exi- ex forma etmateria, sitque completa et inte-
an sit immediate actus so- gra simili modo existentia erit composita ex
,

etiam
lius naturse substantialis completfe, vel existentiis materise et formse, et integra ac
partium ejus. In qua re, omissa opinione eo_ totalis in suo ordine. Denique, si essentia sit

rum qui realiter distinguunt existentiam ab composita quidem ex materia et forma, non
essentia, qui consequenter loqui debent juxta tamen sit tota essentia sed pars integralis ,

dicta in superiori seetione, dicendum nohis alierius, similem seu proportionalem habebit

est, existentiam, generaiiter loquendo, non existentiam : sic enim caput, verbi gratia, vel
esse actum solius essentise completee ; sed, si- manus partialem habet essentiam ex sua ma-
cut distinguitur essentia in totalem et partia- teria et forma compositam, quse ideo partia-
lem seu completam et incompletam
,
ita , lis est, quia ex materia partiaii constat, et ex
etiam distinguendam esse existentiam intra forma vel partiali vel certe partialiter (ut ,

illum ordinem. Existentia ergo partialis im- sic dicam ) et inadsequate informante illam
mediate convenit parti essentiee, quamvis in- partem materiae. Juxta modum ergo essentise
tegra existentia naturse immediate respiciat talisest existentia uniuscujusque, id quod
completam essentiam. Hoc plane sequitur ex plane sequitur ex posito fundamento quod ,

fundamento posito, quod existentia non di- essentia actualis et existentia in re idem
stinguitur in re ab essentia actuali ; nam, si- sunt.
cut tota essentia actuale ens esi, ita et partes 10. Gontra hauc vero resolutionem multa
ejus sunt actualia entia , licet partialia ;
ergo solent objici, sed ad tria preecipua capita re-
includunt proprias partiales existentias, quee vocari possunt. Primum continet auctoritates
ab ipsis partibus essentise inre non disiin- et rationesquibus probari solet, materiam
guuntur. Item quia materia prima, ut sup-
,
nuilam habere existentiam, sed totam capere
ponitur fornise conservata, vel creata a Deo a forma, quia ex se est pura potentia et ,

est actualis entitas includens aliquod esse exi- prope nihil si autem ex se haberet existen-
;

stentise, ut in superioribus ostensum est; ergo tiam ex se haberet actualitatem eamque

, ,

habet propriam existentiam partialem, quia perfectissimam nam existentia est pcrfectus ;

sub ea ratione, et ut prius natura supponitur actus , et perfecta divini esse participatio
formee, non potest existere per existentiam teste Dionys., cap. 5 de Divin. nomin. Item,
totius, ut per se manifestum est. Rursus, for- quia sequitur formam
nihil causare in mate-
ma, cum sit actualior quam materia, multo ria, quia neque essentiam, neque existentiam
magis secum atfert suam propriam existen- illi confert. Tandem, quia alias posset mate-
tiam adjuucta existentise rnaterise
,
quse ,
,
ria esse sine forma, saltem de potentia abso-
complebit integram existentiam totius na- oppositum
luta, cujus ciocet ssepe D. Thomas.
iurse. Neque enim potest existentia formse Sed de his omnibus late dictum est supra,
 SECT. XI. QUIBUS REBUS PER SE CONVENIAT EXISTENTIA. 275
disp. 43 et 15, et ideo breviter diciiur, du- valcle receptum in Schola D. Thomee, ex doc-
pliciterposse intelligi materiam nullam ex se tnna ejus, 1 part., queest. 76, art. 1, ad 4,
habere existentiam, sed totam capere a for- et de Ente et essent., c. 5. Quibus locis
ma. Primo, quocl nonhabet illam,nisi natura id Cajetan. late defendit et cleclarat, et Fer-
sua dependentera a forma, et hoc sensu con- rar., lib. 2 contra Gent., cap. 63, prope ini-
cedimus materiam capere existentiam a for- tium. Et potest in hunc modum ratione sua-
ma, ut sect. 9 satis declaratum est. Alius vero cleri,quia esse totius hominis non potest esse
sensus est, quod materia in entitate sua ac- materiale, alioqui non posset per illud esse
tuali nullam includat existentiam propriam, anima existere ergo oportet ut sit spirituale,
;

sed illam a forma omnino mutuetur, ita ut quia inter haec duo non datur medium ergo ;

per ipsammet formam, vel per aliquid, quod secundum se est incorruptibile et perpetuum,
ratione formee datur materiee, ipsa fonnali- et per se primo conveniens animee , et in ea
ter et intrinsece existat, et constituatur in post separationem manens. Secundo quia
,

esse entitatis actualis, etliic sensus est falsus. anima dum est in corpore, existit per esse to-
Ideocrae in sensu opposito concedimus, ma- tius ergo non habet esse distinctum ab esse
;

teriarn habere suam propriam existentiam, totius, alioqui simul existeret per duo esse,
quam formaliter non habet a forma, quocl quocl est superfluum et impossibile; ergo est
satis in superioribus probatum est. Et ibidem idem esse anim.Ee et totius compositi.
etiam declaratum est quomoclo materia sit 12. Ad hanc objectionemrespondetur, eos,
pura potentia receptiva in ordine ad actum qui existimant existentiam esse rem distinc-
formalem, non vero ad actum entitativum, tam ab quidem consequenter
essentia, satis
seu existentiee. Prope nibil auiem esse dici- opinari, hoc homine, immateriale es-
esse, in
tur, quia inter entia substantialia infimumlo- se, et consequenter primo convenire animse,
cum tenet in perfectlone ; tamen
boc ipso , et per illam communicari materiee et toti
quod dieitur esse prope nihil, consequenter composito. At vero supposito contrario fun-
dicitur habere aliquid entitatis, quo recedit damento, nimirum, existentiam non esse in
a nihilo, et secundum id habet aliquid exis- re distinctam ab essentia actuali. necessario
tentiee. Quanquam autem ipsum esse ut sic clicendum est, ita comparari esse aminee ra-
dicatur nobilissimum, tamen non omne esse ad esse hominis, seu humanitatis, si-
tionalis
est perfectissimum sed in eo reperiuntur
; cut comparatur anima secundum suam es-
gradus juxta rerum et essentiarum diversita- sentiam ad essentiam hominis, seu ad huma-
tem. Atque ita quamvis materia habeat ali- nitatem. Non est autem anima tota essentia
quod esse proprium, tamen, quia genere in hominis, neque etiam condistinguitur ab
ita
substantiee illud est imperfectissimum, ideo, illa, ut in illa non includatur, sed distingui-
non obstante tali esse, potest materia esse tur ut pars a toto ; ita ergo esse animee non
imperfecta et prope nihil. Rursus, licet ma- esttotum esse hominis seu humanitatis, ne-
teria habeat propriam existentiam, illam ta- que est ita condistinctum ab illo, ut in eo non
men habet dependentem a forma et hoc ,
includatur; sed est intrinsece componens il-
modo dicitur forma conferre illi esse ut in , lud, et id quod est preeeipuum in ipso esse
superioribus cleclaratum est. Quanta vero et hominis, quanquam non possit esse totum,
qualis sit heec clependentia a forma, clicto lo- quia ipsum corpus aliquod proprium esse ha-
co fuse est explicatum, et ideo plura hoc bet, quod etiam humanitati communicat in
loco de illis objectionibus dicere necesse non suo genere causee, scilicet, materialis. Atque
est. ita opinatus est Scot., in 4, dist. 43,queest. 1,
11. Secunda objectio principalis sumitur et in Quodlib., queest. 9.
ex parte formee, et preecipue ab anima ratio- 13. Neque D. Thomas expresse aliquando
nali, cujus esse est idem cum esse totius ho- docuit, esse solius animee esse totale et inte-
minis, seu humanitatis illud autem est esse
; grum totius humanitatis : sed in citato loco,
simplex et non compositum, quia manet in de Ente et essentia, cap. 9, ait potius ex
sola anima, et consequenter est omnino spi- anima et corpore resultare unum esse in uno
rituale ergo, quamvis bumanitas sit essentia
; composito, et loquitur manifeste de esse exis-
composita, nihilominus esse ejus non est com- tentiee. At vero, si esse hominis non esset
positum ergo ob eamdem causam idem erit
; aliud quam ipsummet spirituale esse animee,
proportionaliter dicendum de qualibet sub- communicatum et quasi extensum ad coipus,
stantiali natura composita. Antecedens est non proprie diceretur illud esse resultare px
276 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FlNiTO.

anima et corpore. Quod vero statim addit D. constituatur, materialis simpliciter existit, et

Thomas, illud esse, prout est animse, non appellanda est. Simili ergo modo esse totale
esse dependens a corpore, non habet illum hominis materiale est, non quia omne esse
sensum, quod totum esse hominis maneat partiale, ex quo componitur, materiale sit,

in anima separata, sitque a corpore inde- sed quia ex esse corporis, quod materiale
pendens, quia neque verbaipsa hunc sensam est, et esse animee consurgit. Cum vero obji-

prae seferunt, neque est aliquid quod nos co- citur, quod anima non potest existere per
gat ad ita interpretandum. Optimus enim esse materiale, respondendum est, adeequate
sensus esl, illud esse, prout est animce, id est, et tanquam per proprium actum non posse

quantum ad partem illius, quee ad animam
spectat, non pendere a corpore. Et in hoc
constituit D. Thomas differentiam inter esse
animse rationalis, et aliarum formarum, quod
alieeformse non habent esse, nisi ut infor-
existere per tale esse, tamen inacleequate seu
partialiter posse existere per tale esse, non
quatenus constat ex parte materiali, sed
quatenus aliam partem spiritualem inclu-
dit ipsi animee propriam et proportiona-

mant materiam, et pendent ab illa; anima tam. Est itaque hoc integrum esse homi-
vero habet esse independens, quod commu- nis adeequatum toti homini, singulis au-
nicat materiee, quando illam informat. Non tem partibus ejus inadeequatum, id est, exce-
quia per illud esse ipsa materia formaliter dens, et ideo non actuat singulas secundum
existat, sed quia per illud actuatur, perfiei- se totum, sed secundum aliquid sui, servans
tur, et fcrveturseu conservatur. Quando vero proportionem cum singulis partibus. TJndere-
separatur anima, potest illud idem esse in se torqueri posset argumentum nam etiam non
:

retinere, quia est spirituale et subsistens, li- potest materiale corpus per esse immateriale
cet non omnino completum in genere sub- formaliter et intrinsece existere, quia corpus
stantiee. Atque hacratione dicere potuit in- ipsum est actualis entitas materialis et ex-
terdum D. Thomas, esse, quod erat compo- tensa, quaeper aliquod esse actuale intrinsece
siti, manere in anima separata, ut patet ex constituitur, quod necesse est etiam esse ma-
citatis locis 2 cont. Gentes, cap. 81, ad ter- teriale et extensum, quod esse est vera exis-
tium, Quodlib. 10, art. 3 et 6, quibus locis tentia, ut in superioribus probatum est; non
nunquam ait esse animee esse totum esse ergo potest ipsum corpus intrinsece existere
compositi, sed solum quod fit, vel est esse per esse immateriale ; oportet ergo ut esse
compositi, dum communicatur corpori; po- totius hominis sit materiale, tanquam compo-
test autem dici esse compositi, tanquam ac- situm exmateriali esse corporis et immateriali
tus et prcecipua perfectio ejus, quamvis non animce.
sit integrum et totale esse ejus. Quod si quis 15. Atque hinc facilis est responsio ad se-
tandem contendat, D. Thom. sensisse, illud cundam rationem, quse de materia ipsa et
ipsum esse immateriale, quod manet in ani- de omni parte existente in toto fieri potest.
ma separata, esse integrum et totale esse, Unde dicendum est, partem existentem in
quo totus homo existit, quod citatis locis et toto existere per esse totius, et per esse pro-
aliis insinuat, ut videre licet in 1, d. 8 ,
prium, diverso autemmodo, etideo non exis-
queest. 6, art. 2, ad 1 et.2, et dist. 15, art. 3, tere per duo esse, sed per unum et idem di-
et seepe alibi, dicere consequenter deb.et D. versis rationibus consideratum. Nam esseto-
Thom. procedere in ea seiltentia, quod esse tius et partis non sunt proprie duo, sed com-
sit res distincta ab essentia, quam nos nunc parantur ut includens etinclusum; sicut ergo
non defendimus. pars includitur in toto, ita existitjper esse to-
14. Adprimamrationemrespondetur,negan- tius mediate etinad8equate,seu excedenter (ut
doessehominis, esse omninoimmateriale, sed sic dicam) immediate autem et adeequate
;

potius appellandum esse absolute materiale, existit per esse proprium, quod est partiale,
sicut essentia hominis materialis est. Est au- et in esse totius includitur. Unde non existit
tem materialis natura, non quia omnespartes, per esse totius, nisi ratione illius esse partia-
ex quibus constat,materiales sint, sed quia al- lis, quod includit, et ita non existit per duo
tera est materialis.Res enim immaterialis di- esse, sed per unum et idem.
citur, quee ex materia non constat negatio ; 16. Tertia objectio principalis est supra,
enimibiinclusa compositionem ex materia ex- in sect. 1 ,
proposita, in ratione quarta, pri-
cludit. Unde omnis res, quee materia constat, mse sententiee, quee acl hoc tendit ut probet
quamvis aliunde spirituali et immateriali forma esse naturee compositce non posse esse com-
 SECT. XI. QUIBUS REBUS PER SE CONVENIAT EXISTENTIA. 277
positum, in cujus probatione nonnulla attin- tio illa neganda nam principium, quo
est;
guntur, quse jam expedita sunt. Primum est, probatur, juxta eumdem sensum, nullam ap-
quia alias materia liaberet proprium partiale parentiam vel probabilitatem habet.
non
esse, et ita quod
esset pura potentia. Acl 18. Cum ergo dicitur, ex duolus entilus
jam responsum est, esse quidem puram po- in actu non fieri per se unum,, intelligendum
tentiam in ordine ad formalem actum sub- est de entibus completis, ex quibus unum
stantialem, quia ex se nullumhabet, atqueita non comparatur ad aliud, ut potentia ad ac-
esse puram potentiam receptivam, non ta- tum ejusdem generis, neque ut pars ad
men objectivam, quia necesse est ut aliquam totum vel ad compartem juxta superius
,
,

entitatem realem liabeat ; nam
tentiam receptivam realem habere posset.
17. Secundum erat, quia alias ex materia
et forma non fieret unum per se, quia ex
duobus entibus in actu non fit per se unum.
Ad quod respondetur, si sit sermo de entibus
in actu, prout condistinguuntur ab entibus
alias nec po- dicta cle ente per se et per accidens. Et in
idem redit, si dicamus, illud intelligi de en-
tibus simpliciter, quae per se sint entia, et
non instituta ad componenda alia entia. In
hoc autem sensu non recte accommodatur
in praesenti illa propositio, nec recte fit illa-
tio, quia materia et forma non sunt entia

in potentia (nam boc sensu nunc loquimur simpliciter, neque completa, sed natura sua
de ente in actu, sic enim per existentiam for- instituta ad complendum ens simpliciter et ,

maliter et intrinsece constituitur ens in tali ideo, licel in eis intelligatur propria actua-
actualitate), hoc igitur modo loquendo de litas entitativa , optime ex eis componitur
ente in actu, non solum non repugnat ex unum per se, quod est simpliciter, et comple-
duobus entibus in actu, constitui unum per tum ens.
se,verum etiam impossibile est constitui, nisi Cur aliquce formce nequeant naturaliter
19.
ex entibus in actu, quia ens in potentia, cum a materia separari.
Tertio, inferebatur ex
sit nihil, non potest actu constituere aliquid, hac nostra sententia, omnem formam posse
sed potentia tantum, ut ssepius in superiori- naturaliter esse sine materia, et materiam
bus dictum est. Deinde illud axioma in eo sine forma, quia si hee partes habent proprias
sensu intellectum, nulla probabili ratione partiales existentias, unaqmeque per suam
fundari potest. Cur enim ex duobus entibus, existentiam existere poterit sine aliqua parte,
quee in suo genere partialia sint, non poterit vel sine toto. Respondetur negando seque-
unum per se in tali genere constitui, etiamsi lam, ad probationem negatur etiam assum-
et
ipsahabeant in actu, id est, extra causas suas, ptum. Quia, hoc ipso quod existentia non est
partiales entitates, et per illas uniantur ad completa, sed partialis, potest pendere ab
componendum. Preeterea etiam in adversa- extrinseca causa formali aut materiali, si ta-
riorum opinione, negari non potest quinma- lis existentia materialis etiam sit. Cum vero
teria et forma in esse essentia? habeant ali- instatur, quia ratio existentiee est, ut sit suffi-

quam actualitalem propriam, per quam uniun- ciens ad constituendam rem extra suas cau-
tur ad componendam essentiam, quee in esse sas, respondetur rationem ejus esse, ut
facile
essentise. est per se una, quamvis constet ex sit genere
sutficiens in suo genere, scilicet, in
duobus entibus in actu in eodem esse es- formalis actus, seu modi intrinseci non vero ;

sentiae idem ergo erit cum eadem propor-

; est de ratione ejus ut sit independens ab
tione in esse existentise ; imo in re idem om- omni alia causa efficiente vel formali, aut ,

nino est, quia illud esse actuale essentiae materiali. Et est evidens instantia in existen-
est verum esse Item in en-
existentiee. , tia accidentis, quee formaliter facit illud exis-
tibus materialibus, quoad compositionem ex tere, non tamen independenter a subjecto,
partibus integrantibus, negari non potest ut in superioribus etiam tactum est. Quod
quin sicut forma est extensa et divisibilis, vero ibidem additur, quia si materia vel for-
ita etiam sit existentia. Quis enim credat ma non potest naturaliter existere, nisi in

existentiam lapidis aut arboris esse ita incli- composito, cujus existentia terminari potest,
visibilem, ut sit tota in toto, et tota in qua- superflue daretur illi partialis existentia, hoc
libetparte? constat ergo ex partibus inte- (inquam) jam est ex dictis solutum. Nam, li-

grantibus talis existentia totius lapidis, vel cet hse partes non possint existere , nisi in

arboris ; ergo partes illse uniuntur, tanquam toto, tamen existentia totius nulla est, nisi
entia actualia partialia , et tamen ex eis com- confletur ex existentiis partium, nec partes
ponitur unum per se. In hoc ergo sensu illa- possunt per existentiam totius existere, nisi
 . ; ,

278 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.

in quantum illa includit partiales existentias
accommodatas. Et ideo non Exponitur cjuomodo exisientia dicatur nltima
singulis partibus
actualitas.
sunt superflua? existentiae partiales sed om- ,

nino necessariee,, ut partes habeant actualita- Atque hinc obiter infertur, quomodo
22.
tem sufficientem acl componendum totum, tum intelligenclum sit, quod a multis dicitur, exis-

etiam ut ex bis componatur integra existen- tentiam esse ultimum actum, seu ultimam rei
tia totius compositi. actualitatem sic enim loquitur D. Thomas,
;

Denique ad illam instantiam, quod si

20. qusest. unica de Anim., art. 6, ad 2; et Ga-
materia vel forma baberent proprias partiales jetan., 1 part., quaest. 3, art. 4, circa secun-

existentias, prius natura existeret una quam dam rationem D. Thonias. Alii vero etiam
alia, et consequenter posset naturaliter exis- Thomistae dicunt, existentiam potius esse pri-
tere sine alia, dicendum est, materiam pri- mam rei actualitatem, quoniam esse potius
mam, eo quod per creationem fiat et conser- estprimus actus cujuslibet rei, quam ulti-
vetur, prius natura existere quam formam mus. Quae varietas, supposita doctrina a no-
non tamen inde inferri posse , naturaliter bis tradita, in sola vocum significatione con-
existere sine forma, quia potest illam exigere sistere potest. Nam existentia actualis dicitur
ut conclitionem etdispositionemnecessariam, esse actus, vel actualitas essentiae, non phy-
seu tanquam actum formalem, sine quo non sice, et secundum rem, sed metaphysice, et
debetur ei ut sit. Quomodo saepe contingit, secundumrationem,et hoc modo diversis ra-
id quod genere natura prius, non
est in aliquo tionibus potest dici actus primus vel ultimus.
posse esse sine posteriori, de qua re late' in Respectu enim praadicatorum essentialium
superioribus dictum est, tractando de causis, quatenus unum comparatur acl aliud, ut actus
prfesertim disputat. 28, et m tomo 1 tertige ad potentiam metaphysicam, dicitur existen-
partis, circa qusest. 2 et 17,multa de bac re tia ultimus actus, quia constituit in actu to-
attigi. At vero materialis forma, quee de po- tam essentiam includentem omnia praedicata
tentia materise educitur, non prius natura quod, nostro modo intel-
essentialia, et est id
existit quam materiee uniatur, quia actio per ligendi, ultimo advenit essentiae, in consti-
quam fit essentialiter a materia pendet. Et tuenda intrinseca et actuali entitate rei. At"
in hoc est discrimen inter animam rationa- vero respectu eorum quse consequuntur es-
lem et alias formas, quod illa prius natura sentiam, sive sint proprietates, sive opera-
existit quam uniatur, quia fit per creationem, tiones, sive alia accidentia, existentia crea-
quae est actio independens a subjecto, ideo- tursehabet potius rationem primi actus, quam
que per illam recipit esse, in quo ipsa prius ultimi. Quia, juxta doctrinam Aristotelis, 1 de
natura subsistit quam uniaturcorpori, ac pro- Anima, text. 2 et 5, forma est actus primus,
pterea illud retinere naturaliter potest, quani- quia confert esse, ad quod sequitur operatio,
vis a corpore separetur. Alia3 vero formae, quee est actus secundus; eadem ergoratione,
quamvis propriam et partialem existentiam omne esse comparatum ad operationem vel
recipiant, non tamen aptam ad subsistendum proprietatem quae ex iilo manat, habet potius
in se ex natura sua sed pendentem a mate-
, rationem actus primi quam ultimi. Quapro-
ria, ut ab ea sustentetur, et icleo nec prius pter quale merit esse talis erit actualitas
,

natura in se sunt quam in materia, nec sepa- ejus, et talem rationem primi actus habere
ratae a materia conservari possunt. poterit nam si sit perfectum esse, erit actus
;

21 JExistentia materice, ut comparetur acl per modum principii eflicientis, respectu eo-
existentiam formce. Qnarto inferebatur ,
rum quEe ab ipso manant; si vero sit esse
unam existentiam partialem comparari ad imperfectum, esse poterit actus primus per
aliam, ut potentiam ad actum quocl videba- modum potentiae receptivee. Non est ergo de
tur repugnare actualitati existentiae. Sed ad ratione esse ut sic, quod ita sit pura vel ul-
boc jam in superioribus responsum est, et de- tima actualitas, ut non possit per ulteriorem
claratum quomodo aliqua existentia, quam- actum perfici, sed illud pertinet ad esse sum-
vis constituat rem in actu, id est, extra nibil, mum atque perfectissimum. An vero existen-
et extra potentiam objectivam, nihilominus tia possit cum essentia in perfectione compa-
possit comparari ad aliam existentiam, ut po- rari, infra dicetur.
tentia receptivaacl actum, loquendo physice
et secundum rem de existentia, ut supra de- De existentia acciclentium.

claratum est. 23. Quarto inquiri consequenter potest,

 ;

SECT. XI. QUIBUS REBUS PER SE CONVENIAT EXISTENTIA. 279

utrum formee accidentales habeant, et con- pria actione; illa autem nova actio necessario
ferant subjecto propriam existentiam. Qui- terminari debet ad aliquod novum esse exis-
dam enim recentiores Thomistee verisimile tentiae. hoc maxime confirmat myste-
Item.
credunt accidentia non habere aliam exis- rium Eucharistiee, in quo eadem numero ac-
tentiam ab existentia subjecti in-quo sunt. Et cidentia conservantur sine substantia ; non
funclnri videntur solum in hoc, quod esse conservantur autem sine existentia. Quee ra-
subjecti sufficit, ut per illud existant onmia tio etiam procedit in opinione quae distin- .

accidentia quae illi realiter conjuncta sunt guit existentiam ab essentia. Nam quod qui-
non est ergo cur plura esse multiplicenlurin dam ausi sunt dicere ,
post consecrationem
eodem subjecto. Accedit, quod accidens non Eucharistiee, quamvis non maueat essentia
tam est ens quam entis ens, teste Aristotele, panis, manere tamen existentiam subslantia-
7Metaph., in principio ; et ideo communiter lem panis, ut per illam quantitas et alia acci-
quod accidentis esse est inesse, quia,
dicitur, dentia existanthoc (inquam) plus est quam
,

nimirum nec est ens, nec habet esse nisi

, , falsum improbabile in Theologia
et quia ,

quatenus participat esse sui subjecti. Tandem juxta sanam doctrinam, et riefinitiones Gon-
existentia accidentis non est ipsa inhaerentia, ciliorum, sola acciclentia manent in Eucha-
cum, mutata inhfjerentia, possit accidens eam- ristia, consecratione facta , ut latius in 3 to-
dem existeotiam retinere ; neque existentia mo , in 3 p. D. Tbom. tractatum
, est. Gum
accidentis est sola essentia ; nam essentia ergo existentia accidentis maneat, non ma-
accidentis consistit in aptitudinali inhaeren- nente existentia substantiae, necesse est di-
tia, non in actuali existentia ; erit ergo ipsa cere, accidens habere propriam existentiam
existentia subjecti ; nam praeter haec nihil distinctam ab existentia substantiae.
aliud in accidente invenitur. 26. Posset tamen responderi (si existentia
24. Rejicitur. Heec sententia, nec firma et essentia distinctae res sunt), non manere
ratione, neque ulla auctoritate fulcitur. Om- quidem existentiam panis , creari tamen
nes enim auctores qui tenent existentiam
,
aliam, qna accidentia conserventur sed hsec ;

non esse rem aliam ab essentia actuali ne- , responsio ponit imprimis inaudi- novum et
cesse est fateantur, accidentalem formam ,
tum miraculum. Deinde ponitconservari eam-
sicut propriam habet essentiam, ita pro- demnumero entitatem actualem variata exis-
priam habere existentiam. Et ita docuit Sco- tentia, quod, ut supra ostendimus, est im-
tus, in I, dist. 12 ,
qusest. 1 ; et alii commu- possibile, quia si manet eadem numero ac-
Rursus, qui existimant existentiam esse
niter. tualis entitas,ergo manet illud esse, a quo
rem distinctam ab essentia, nihilominus do- intrinsece res habet talem actualitatem hoc ;

cent essentiam accidentis habcre propriam autem est esse existentiae. Ac denique cle il-
cxistentiam proportionatam, distinctam
sibi lamet existentia, quse denuo creari dicitur,
tum ab tum ab essentia et
ejus essentia , inquiram an sit substantialis, vel accidenta-
existentia substantise. Ita tenent communiter lis? Primum dici non potest, quia secundum
ThomistEe Soncin., 7 Metaph.
, quaest. 5; , fidem aeque certum est, non manere in illo
Fland., quaest. 1, art. 5 ; Gajet., c. 7 de Ente sacramento atiquam rem substantiae cujus-
etessent., post quaest. 16, et 1 p., qusest. 28, cumque, praeter corpus Christi ac est cer- ,

art. 2, et sumitur ex D. Thoma, 3 p. , q. 17, tum, non manere aliquid substantise panis.
art. 2, et 4 cont. Gent., c. 14, et in 1, d. 3, Si vero dicatur secundum, jam admittitur
q. 2, art. 3, et dist. 20, q. 1 , art. 5. existentia accidentalis inferioris ordinis ab
25. Dicendum ergo est, formam acciden-' omni existentia substantiali ; ergo talis exis-
talemhabere suum proprium esse existentiee, tentia potest etiam esse naturahter possibi-
quod subjecto communicat, cum illud infor- lis, et essentise accidentis connaturalis. Unde
mat. Heec assertio, ut dixi, est ccrtissima, si ulterius argumentari possumus, quia talis est
existentia non est ab essentia distincta ex existentia rerum, qualis est essentia, nam si-
natura rei , unde eisdem rationibus probari ve debent in-
re, sive ratione distinguantur,
potest, quibus eam sententiam nos conflrma- ter se servare proportioncm sed essentia ;

vimus, scilicet, quia forma accidentalis, ut accidentis talis est, ut natura sua pendeat a
conelistincta a subjecto, est actualis entitas ;
subjecto ; ergo et existentia ejus talis est, ut
ergo in se intrinsece includit existentiam a ab existentia subjecti naturaliter pendeat ;

subjecto distinctam. Item, quia forma acci- ergo oportet ut sit distincta ab existentia
dcntalis fieri potest in substantia nova pro- substantia?, quia non potest eadem existen-
 ,

280 DISPUTAT. XXXI DE ENTE FINITO.

tia esse pendens et independens a subjecto. si negat materiam habere propriam

quis
27. Et hee quidem rationes efficaces sunt, existentiam propter imperfectionem suam,
supposito vero conceptu existentiee, scilicet, non video cur negare non possit formam ac-
quod sitj, qua formaliter et intrinsece consti- cidentalem, quee minus perfectum ens est
tuitur ens actu ut sic. Si autem fingatur exis- quam materia, propriam et distinctam exis-
tentia esse aliquicl aliud, verbi gratia, con- tentiam afferre. Aliunde vero satis constat
ditionem quamdam necessariam ad actuali- hunc ipsum dicendi modum, et non esse sa-
tatem essentiee, distinctam tamen ab illa, constantem juxta illam sententiam, quia
tis

nulla efficaci ratione probari potest, talem non potest rationem reddere, cur forma sub-
conditionem requiri ad esse accidentium stantialis afferat existentiam distinctam, et
prseter ipsum esse substantiee, nisi talis con- non accidentalis, servata proportione. Nec
ditio dicatur esse ipsa actualis inheerentia, magis potest explicare quicl conferat talis

quam aliqui confundunt cum existentia acci- existentia distincta formee substantiali jam
dentis, non considerantes necessarium esse prius natura informanti materiam, quam quid
ut in re ipsa distinguantur, quandoquidem conferret existentia accidentalis distincta for-
potest existentia accidentis sine inheerentia mee accidentali jam inheerenti subjecto. Et
conservari, ut supra tetigi, et iterum in se- preeterea declarare non potest quid sit termi-
quentibus dicam. Preeter inheerentiam ergo nare dependentiam essentiee accidentalis
actualem intelligere oportet in accidente exis- si jam prius natura illa essentia supponitur
tentiam distinctam ab existentia substantiee, actualis, id est, in rerum natura jam effecta,
etnatura sua dependentem a substantia me- et inhaerens subjecto. Ac denique mysterium
dia actuali inheerentia, quarnvis a Deo possit Eucharistiee satis declaravit illam sententiam
conservari sine existentia substantiee, et sine esse simpliciter improbabilem. Solum ergo
actuali inheerentia. Est autem per se incre- heec diximus, ut ostenderemus quam sit ve-
dibile formam accidentalem ponere in sub- consentanea sententia, negans realem
ritati

jecto, preeter suammet entitatem actualem distinctionem existentiee ab essentia actuali.

sive essentialem, et inhserentiam ejus, aliam 29. Accidentis esse qualiter inesse. Ad
entitatem distinctam, quoe sit existentia acci- fundamentum ergo contrariee sententia>, ne-
dentis, quia nec concipi potest ad quid sit gatur sufficere esse substantiale, ut per il-
talis entitas, neque quid conferat subjecto lud existant accidentia, quia non estillis pro-

autipsi accidenti. portionatum, tum etiam quia, ut seepe dixi,

28. Sic ergo, de existentia, quee non sit nulla res potest formaliteret intrinsece cons-
res distincta ab actuali essentia accidentis, tituiens actu (quod est existens) per esse,
apud me est res certa et perspicua, acci- seu entitatem a se distinctam. Ad secundum
dens suam propriam babere existentiam a respondetur, accidens dici entis ens, non
substantiali distinctam, et hoc ipsum val- quia in ratione entis intrinsece constituatur
de confirmat sententiam positam de iden- per esse sui subjecti, sed quia totum suum
titate essentiee et existentiee. Quod vero for- esse habet cum quadam habitudine transcen-
ma accidentalis conferat subjecto existen- dentali ad subjectum nam solum estad per-
;

tiam reipsa a se distinctam, neque intelligo, ficiendum illud, et quia tale est illius esse,
nec fundamentum videocur credendum sit. tamque debile et imperfectum, ut non pos-
Nam albedo, hoc. ipso preecise quod inheeret sit nisi in alio sustentari. Et in eodem sensu
subjecto, per suammet entitatem constituit interpretandum est illud axioma, accidentis
illud album, et hoc album;
est dare illi ut sit esse est inesse ;\\o.m si intelligatur de inhee-
ergo omne aliud csse albedinis est superva- _.rentia actuah, illa formaliter non est esse ac-
caneum, et sine fundamento confictum. Qua- cidentis ; causaliter vero potestita appellari,
propter, qui realiter distinguunt existentiam quia, naturaliter loquendo, non communica-
ab essentia, nihil possunt in preesenjti puncto tur esse accidenti, nisi media inheerentia. Si
constanter dicere. Hinc enim videbuntur non vero axioma illud intelligatur de mha^rentia
inepte procedere, unicam tantum et simpli- aptitudinali, sic inesse dicitur esse ipsum es-
cem existentiam substantiali supposito tri- se accidentis, quia illud esse tale est, ut en-
buendo, quee primario substantialis essen- titas actualisper illud constituta sit in pro-
tire, secundario vero omnium accidentium xima aptitudine ad inheerendum, et natura-
dependentiam terminaret, ne cogerentur tot liter postulet actualem inheesionem, ut esse
entitates sine causa multiplicare. Et quia, possit. Exquo facile respondetur ad tertiam
 ;

SECT. XI. QUIBUS REBUS PER SE CONVENIAT EXISTENTIA. 281

rationem, existentiam accidentis non esse distincta respectu vero aliarum rerum, po-
;

inhserentiamactualem, neque esse essentiam terit etiam realiter distingui, sicut ipsemet
potentialem, seu objective tantum concep- modus distinguitur. Ut figura, quse a quanti-
tam, sed esse ipsammet essentiam accidentis tate solum distinguitur modaliter, ab aliis

actualem, et in rerum natura productam. rebus realiter a quantitate distinctis eamdem

habet distinctionem realem de qua re late ;

De existentia modorum. diximus supra, dist. 7, ubi etiam ostendimus

30. Vera sententia. Quinto et ultimo in- distinctionem modalem non in eo distingui a
quiri potest, an modus rei, qui non realiter, reali ,
quod non includit distinctam existen-
sed ex natura rei, seu modaliter ab ea dis- tiam sed in eo quod existentia alterius ex-
,

tinguitur, habeat propriam et peculiarem tremi non est talis essentiae quee se sola ,

existentiam, distinctam a re, cujus est mo- possit entitatem fundare, sed modi qui es-
dus.Mrlti enimnegantem partem defendunt, sentialiter et seipso immediate nititur in
imo existimant hoc consisterehanc distinc-
in aliqua alia entitate, ut ibi latius declaratum
tionem modalem diversam a reali, quod, li- est. y

cet modus habeat distinctam rationem for-

Corollaria ex superiori doctrina.
malem et essentialem, non tamen habet ul-
lo modo distinctam existentiam. Yerumta- 32. Atque ex his intelligitur primo, quo
men, suppositis principiis traditis, necessa- sensu accipiendum est quod supra diximus,
rio dicendum est, eo modo quo unumquod- existentiam non rem ab essentia dis-
esse
que est aliquid factum, vel productum in tinctam. Duobiisenim modis accipi potest
rerum natura, includere proprium esse, quo essentia : uno modo, in propria et maxime
in illa actualitate constituitur, quod necesse usitata significatione, ethoc modo significat
est m re esse omnino idem cum suo consti- rei naturam dicimus humanitatem
, et sic
tuto, et distinctum ab omni alio, a quo suum esse essentiam hominis et Theologi dicunt, ,

constitutum distinguitur, et eodem modo in tribus divinis personis esse unam essen-
hsec enim omnia necessario sese consequun- tiam. Alio vero modo sumitur latius essentia
tur. Itaque, si sit modus substantialis, utver- pro quacumque ratione essentiali, quomodo
bigratia, subsistentia, qua?. (utnunc supponi- dicimus, quidquid est, eo modo quo est, ha-
mus) non realiter, sed modaliter tantum dis- bere suam essentiam, quia esse non potest
tinguitur, illa suum proprium esse existentise absque suapropria et intrinseca ratione essen-
habet distinctum etiam modaliter ab exis- tiali, quomodo etiam subsistentia habet suam
tentia naturse substantialis. Quod rationibus essentiam, et figura modi, sive sub- , et alii
supra factis ostendi potest, viclelicet, quia stantiales, sive accidentales. Cum ergo es-
ille modus, qui est subsistentia, distinguitur sentiam cum existentia comparamus, in hac
inre ipsa anatura, tanquam aliquid actuale, posteriori significatione et generalitate lo-
et extra suas causas positum, ab alio ente quimur enim nunc agimus de ente et
; sic
etiam actuali ergo necesse est ut includat
; essentia creatis in communi, atque ita etiam
proprium esse eodem modo distiuctum ab comparari debet essentia ad proportionatam
alio ente. Item quia ille modus polest des- existentiam. Nam unaquaeque essentia cum
trui, conservata natura cum sua existentia, illa existentia habet identitatem per quam ,

et tunc amittit aliquod esse et similiter po- ;

in sua propria ac prsecisa actualitate consti-
test fieri in natura jam existente omne au- ; tuitur. Atque ita humanitas est idem cum sua
tem fieri terminatur ad aliquod esse existen- existentia, qua prgecise constituitur in esse
tite, ut supra probatum est ergo necesse est; talis essentiee, seu naturee actualis si autem ;

ut talis modus, sicut actu est in rerum na- comparetur ad existentiam totius hominis,
tura, itahabeat proprium esse. non est omnino idem cum ilia quia homo ,

31. Atque eodem modo philosophandum non solum includit naturam seu essentiam ,

est de modo accidentali respectu illius rei hominis, sed etiam subsistentiam, atque ita
cujus est modus, ut, verbi gratia, de figura existentia adsequata hominis includit etiam
respectu quantitatis, et de actione vel motu existentiam totius subsistentioe , secundum
respectu sui termini, et sic de aliis ; est enim quam ab humanitate tanquam
.distinguitur ,

in his omnibus eadem autem, res-

ratio. Dixi includens ab incluso. Ut ergo recte fiat com-
pectu illius rei cujus est modus, quia respectu paratio, debet preecise fieri inter unamquam-
illius, talis existentia est soium modaliter que essentiam actualem, cum illo esse, quo
282 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.
in tali ratione actuali constituitur. Et hoc sunt idem omnino et adeequate. Item quia
modo est in universum vera regula , unum- relatio, ut actualis et in re posita,utramque
quodque ens actu esse idem in re cum suo habitudinem essentialiter includit, scilicet, ad
esse adaequato, et unamquamque essentiam subjectum?, cujus est forma secunduoi se to-
actualem cum
sua existentia substantialeni , tam, et-ad terminum, ad quem refert subjec-
cum substantiali, totalem cum totali, partia- tum quod informat imo hae non sunt duse:

lem cum accidentalem cum acciden-

partiali, habitudines secundum rem, sed secundum
tali, et modalem cum modali. rationem tantum nam in re una est comple-
:

33. Neque est quod ab hac generali regula ta habitudo seu differentia relationis, qua ita
excipiamus relationes, ut quidam existimant, respicit subjectum , ut illud referat ad termi-
qui, licet doceant, formam accidentalem af- num, et ita respicit terminum, ut ad illud re-
ferre proprium esse existentice , et simul ferat subjectum. Sicut habitus, verbi gratia,
etiam doceant, relationes creatas esse res, simul et eadem intrinseca et completa habi-
vel modos ex natura rei distinctos a funda- tudine respicit potentiam, cujus est habitus,
mentis , nihilominus illas excipiunt, neque et objectum acl quod inclinat potentiam. Tota
censent eas afferre propriam existentiam,sed autem heec habitudo convenit relationi non ,

existere per existentiam fundamenti quia ,

solum secundum essentiam, sed etiam secun-
alias ipsa existentia relationis diceret habi- dum existentiam, quia talis est actualitas re-
tudinem adterminum, et consequenter ipsa lationis , ut in sua entitate actuali utrumque
existentia esset relativa , unde relatio vel bis includat. Habet ergo propriam exis-
relatio
diceretur ad terminum, si existentia est alia tentiam sibi proportionatam, neque inde se-
res ab essentia, vel, si sunt idem, eadem re- quitur relationem bis dici, seu referri ad ter-
latio bis diceretur, semel ad subjectum ra- minum, quia non refertur actu, nisi prout
tione existentise, iterum ad terminum ratione est talis forma actu existens, et ita una ha-
essentiee. Soletque haec opinio tribui Cajet., bitudine refertur, vel potius refert subjec-
1 p., q. 28, art. 2 ; sed ibi potiu^ docet rela- tum ratione suee essentiee , seu existentiee
tionem afferre secum proprium esse distinc- actualis. Quod autem ad subjectum et termi-
tum realiter a sua essentia, quamvis asserat num bis secundum rationem referatur, seu
illud esse non respicere terminum, sed solum dicat habitudinem nullum est inconveniens,
,

subjectum, ex D. Thom., in 1, d. 33, queest. imo est necessarium quamvis illa habitudo,
;

4, art. 1 ad primum. Hsec igitur exceptio

, quee est ad subjectum preecise considcrata, ,

vera non est, sed eo modo quo relatio habet non sit propria relationis ut relatio est , sed ,

essentiam realem, actualem, et propriam ac communis ceeteris accidentibus. Occurrebat

distinctam ab aliis essentiis rerum ita ne- , autem hic difficultas Theologica, quia sequi-
cesse est ut propriam habeat existentiam, ita tur etiam relationes divinas habere proprias
distinctam ab existentia fundamenli sicut , existentias ; sed de hac re disputavi late in
ipsa relatio distincta fuerit. Unde si relatio tomo 1 tertiee part., disp. 11, sect. 2.
esf entitas accidentalis realiter a fundamento 35. Una res qualiter unum tantum esse Jia-
distincta , necesse est habere existentiam lere dicatur, Ultimo ex dictis omnibus in-
etiam realiter distinctam, prsesertim in nostra telligitur, quomodo verum sit, unius. rei
sententia, quod existentia est ipsamet actua- unam tantum esse existentiam, seu unum
lis essentia. Et similiter, qui putant relatio- esse. Est enim hoc verum de esse adeequato
nem solum distingui ut modum fundamenti, et proportionato illi rei cujus est esse atque ,

eamdem distinctionem tribuere debent exis- ita et animae, ethumanitatis, et hominis unum
tentiae ejus propter eamdem causam, et quia est esse respective (ut sic dicam), quamvis
generales rationes, supra factee, in praesenti absolute et in se non
et idem esse sit unum
eamdem vim habent ex dicta suppositione. Si illorum omuium. Est enim anima unum ens,
vero relatio ratione tantum ratiocinata dis- et similiter humanitas, atque etiam homo,
tinguitur a fundamento,eodem modo habe- sed non eodem modo, neque idem omnino
propriam existentiam, pro-
bit distinctam ac ens nam anima est unum ens partiale tan-
;

pter eamdem proportionalem rationem. quam physica forma , humanitas vero est
34. Quapropter consequenter fatendum est unum quoddam totum respectu
ens tanquam
in nostra sententia, existentiam relationis eo- animee et tanquam una natura completa,
,

dem modo quo est ipsa re-

esse respectivam, non vero tanquam omnino completum ens,
latio, si secundum rem loquamur, quia in re seu completa substantia, quia non est suppo-
 ,

SECT. XII. UTMJM ESSENTIA CREATA SIT SEPARABILIS AB EXISTENT. 283

situm, sed natura seu forma metaphysica ;
a subjecto, a quo ipsa pendet, ut sumitur ex
homo vero, seuPetrus, vel Paulus, est unum D. Thoma, 1 part., queest. 50, art. 5, et aliis
ens tanquam totum qaoddam completum res- locis. Non defuerunt vero, qui dicerent in
pectu humanitatis. Atque ita unumquodque intensione formee fieri commutationem exi-
ex his habet unum esse sibi proportionatum, stentise ; sed id improbabile est , ut infra
non tamen in se omnino idem, quia plus in- disp. 46, videbimus. Alio modo potest heec
cludit esse humanitatis quam esse animee, separatio excogitari , ut essentia creata sine
scilicet, esse corporis et utriusque unionem, propria existentia maneat sub alia superiori
et similiter esse hominis plus includit quam et supernaturali existentia, quod constat na-
esse hunianitatis, scilicet, esse subsistentiee. turaliter fieri non posse ; supernaturaliter
Unde unum, ut simplex esse
esse animae est ;
vero multi opinantur fieri posse, imo et fac-
vero humanitatis est unum, ut compositum tum esse in Christi Domini humanitate, quee
ex esse formge esse vero ho-
et materire ; habere dicitur creatam entitatem essentiee
minis est unum compositum ex esse
ut sine propria existentia sed existere per exi-
,

naturse et subsistentia?. Ad hunc ergo mo- stentiam Verbi increatam. Tertio modo po-
dum in omni re una est esse unum comple- test intelligi essentiam et existentiam separa-
tum et adeequaturn quod in rebus composi-
,
ri, dissoluta unione, et utraque in rerum na-
tis includit plura esse partialia , ut recte no- tura conservata. Ultimo potest qiris excogi-
tavit Scot., in 4, d. 11, q. 3, Ad rationes, tare essentiam creatam ita separari a propria
ubi etiam ait, se non intelligere istam fictio- existentia , ut sine illa et sine alia ,
quee mu-
nem, quod esse sit quid superveniens essen- nus ejus suppleat in rerum natura conser-
,

tioe, non compositum, si essentia est compo- vetur, et hoc etiam modo (quod mirabile est)
sita, quod ego etiam (ut verum fatear) non dicunt quidam moderni expositores, 1 p.,
inteUigo, imo sufflcienter probatum esse exi- queest. 3, art. 4. (licet sub particula forte),
stimo, verum esse non posse. posse Deum conservare essentiam creatam
extra suas causas, et extra nihil, absque ulla
SECTIO XII. existentia. Ultimo dici potest essentia creatu-

Utrum essentia creata sit separabilis a sua exi- ree separari ab existentia actuali, ita ut non
stentia. maneat in rerum natura, sed ex existente
fiat non existens, et non ens actu.
1. Vafii modi quibus excogitatur essentia
separari ab existentia. Hsec qusestio expe- Non posse conservari existentiam alsque
propria essentia.
dita fere est ex principiis hactenus positis ;

eam tamen propono, ut clarius ac distinctius 2. Dico ergo primo, impossibile esse ita
solvam nonnullas diffkultates et rationes tac- separari existentiam ab essentia, ut conser ^

tas in sect. 1. Variis ergo modis intelligi po- vetur existentia, destructa essentia. Non in-
test essentiam creatam separari ab existen- venio aliquem ex antiquis Theologis qui op-
tia. Primo destruendo essentiam et conser-
, positum hujus assertionis docuerit, sed unum
vando existentiam, quod aliqui existimarunt tantum vel alium ex modernis. Et impri-
fieri in sacramento altaris destructa seu , mis, supposita vera sententia de identitate es-
transubstantiata substantia panis quoad enti- sentiee actualis et existentiee, est evidens as-
tatem essentiee, etconservataquoadentitatem sertio, quia non potest idem a seipso sepa-
existentiee. Secundo modo intelligi potest, si rari, et quoties unum in re ipsa separatur,
destructa existentia conservetur essentia ,
conservato alio, est evidens signum alicujus
quod adhuc tribas modis excogitari potest. distinctionis ex natura rei, ut supra osten-
Unus est, si, ablata una existentia connatu- sum est disputatione septima. Rursus etiam
rali , acquiratur alia ,
prout multi existimant illi Doctores, qui admittunt distinctionem ali-

accidere naturaliter in materia prima ,

quee quam ex natura rei inler essentiam et exis-
secundum entitatem manet sub for-
essentiee tentiam, non tamen realem sed modalem
ma mutat tamen existen-
geniti et corrupti, tantum, consequenter docent hanc assertio-
tiam. In forma vero vel in composito ex ma- nem. Quia, si existentia et essentia distin-
teria et forma fere omnes negant id posse guuntur modaliter, non est essentia modus
naturaliter contingere, quia esse proxime ac existentiee, sed e contrario, ut est per se no-
per se consequitur formam, unde non est se- tum, quia-existentia est, vel concipitur ut ac-
parabile ab ipsa, nisi quatenus ipsa separatur tus essentiee, et consequenter ut forma vel
 ,; .

284 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.

modus ejus ; modus autem non est separabi- divinse potenliee ; amittit ergo actuale esse,
lis a re cujus est modus, quia per seipsum quod extra causas habebat. Secunda vero
essentialiter illi conjungitur, ut dicta disputa- consequentia nititur in illo principio supra
tione septima tractatum est; ergo existen- demonstrato, quod omne esse actuale et ex-
tia, si tantum est modus essentise, non est tra causas est esse existentiae. Tertia vero
prsedicto modo separabilis ab illa. consequentia est etiam evidens, ex alio prin-
3. At vero, qui putant existentiam esse cipio supra probato, quod in una re tantum
rem omnino ab essentia
realiter distinctam est unum esse existentise,atque adeo, prseter
creata, licet communiter doceant non esse illud esse actuale, quo primo ac intime es-
dicto modo separabilem, seu non posse con- sentia fit ens actu extra causas, nullam aliam
servari sine illa, vix tamen possunt sufficien- existentiam in ea inveniri. Atque ita tandem
tem hujus dicti reddere rationem, in ordine concluditur, esse apertam contradictionem,
ad potentiam Dei absolutam. Naturaliter quod essentia actualis destruatur, conservata
enim facile possel dici, non posse entitatem existentia, alioqui idem esse destrueretur et
existentiee conservari sine entitate essentiee, maneret.
quia ab illa pendet, vel ut a subjecto reci- 4. Dices, cum destruitur essentia, non ne-
piente, vel alio modo. Tamen, quodDeusnon cessario destrui ipsum esse, sed separari ab
non possit supplere iilam dependentiam essentia, quaj hoc ipso destruitur, si ei aliud
certenon potest sufficienti ratione probari. essenon conferatur, sicut posset materia an-
Neque enim repugnat propter identitatem, non annihilata nec destructa forma,
nihilari,
quia supponitur distinctio realis nec propter ; per solam forma? separationem, cui alia for-
dependentiam , quia quamvis illa dicatur
,
ma non succederet. Respondetur, impossibile
pertinere ad genus causse materialis vel for- esse essentiam destrui, quin aliquod ens actu
malis, tamen in illo genere est aliquo modo secundum propriam entita-
intrinsece, id est,
extrinseca, id est, non per intrinsecam com- tem actualem desinat esse in rerum natura,
positionem unius entitatis ex alia, quo modo ideoque non satis est quod dissolvatur unio
pendet totum a partibus, sed per influxum duarum entitatum, quia ex hoc irarnediate
unius entitatis in aliam boc autem genus ; solum sequitur destructio compositi. In pra?-
dependentio3 Deus supplere potest id enim ; senti vero casu non solum dicitur dissolvi
cum conservat accidens sine subjecto
facit, compositum ex essentia et existentia sed ,

ergo ex hac parte non repugnaret in pree- etiam ipsamet essentia actualis dicitur om-
senti dicta separatio. Neque potest cogitari nino destrui, et non manere extra causas,
aliqua alia implicatio contradictionis, posito neque ens actu sicut antea erat ergo non ;

principio illius sententise. Quod ideo signiti- solum amittit unionem ad aliam entitatem,
co, ut ostendam quam sit difficile consequen- sed etiam amittit propriam entitatem et ac-
ter loqui in omnibus quse ad iJlud principium tualitatem, et hoc est amittere suum intrin-
consequuntur. Nam, quod simpliciter conclu- secum esse actuale, atque ita procedit ratio
sio posita vera sit, ostenditur in hunc modum. facta. Neque est verum hujusmodi separatio-
Quia, si in re existente destruitur et tollitur nem esse ab essentia, factam esse in mysterio
essentia, et separatur ab existentia, ergo des- Eucharistise, quia, ut supra dixi, sicut in eo
truitur in illa aliquod esse actuale et extra
mysterio non manet post consecrationem es-
causas, quod antea habebat; ergo destruitur sentia panis, ita neque existentia; et sicut
aliquod esse existentiee ergo non manet esse
; conservatur essentia accidentium, ita etiam
existentife talis rei; ergo est impossibile exis- existentia
tentiam separari ab essentia prsedicto modo.
Essentlam conservari sine ulla existentia
Prima consequentia est evidens tum quia ,

prorsus repugnat.
supra ostensum est, omne fieri terminari ad
aliquod esse extra causas ergo, eadem ra- ; 5. Dico secundo fieri non potest etiam
:

tione, destructio terminari necessario debet de potentia absoluta, ut essentia creata con-
ad aliquod non esse actuale, et extra causas, servetur in rerum natura et extra causas sine
vel (quod idem est) per illam destrui debet ulla existentia. Haec assertio etiam est com-
aliquod esse actuale extra causas tum etiam ; munis in omni sententia quamvis efficax
,

quia cum essentia destruitur, seu non con- ejus ratio non possit ajque ab omnibus dari,
servatur, non amittit esse in potentia objec- ut statim declarabo. Ratio itaque evidens est,
tiva; semper enim illa manet, saltem respectu quia si essentia in se et in sua entitate con-
 SECT. XII UTRUM ESSENTIA CREAT k SIT SEPARABILIS AB EXISTENT. 285
servaiur extra causas, ergo existit. Quid enira dentia unius ab alia esse ita intrinseca, ut
aliud est existere, quam extra causas esse? una sit constitutiva alterius ergo nihil est ob
;

Si autem existit, certe existentiam habet, si- quod non possit Deus entitatem essentiee sine
cut si album, habet albedinem; compa-
est entitate existentiee conservare. Nam dicere
rantur enim heec, ut forma et intrinsecus ef- confuse, habere inter se habitudinem et de-
fectus formalis. Ridiculum ergo esl, et plane pendentiam essentialem, quam Deus supplere
inintelligibile, quod quidam dicunt, essen- non potest, est principium petere, seu idem
tiam conservatam in rerum natura sine exis- aliis verbis asserere, non vero explicare in
tentia esse quidem ens et extra nihil, non ta- quo consistat heec dependentia, quia non est
men esse formaliter in genere existentium. per modum habitudinis relativee, ut per se
Quanquam hi ex parte consequenter loquun- notum debet igitur ad aliquam causali-
est ;

tur; nam cum supponant talem essentiam pri- tatem revocari quia non est omnino intrin-
,

vari existentia, dicunt consequenter illam esse seca, ut declaravi ergo nulla est ratio cur
;

extra numerum rerum formaliter existentium, non possit Deus illam supplere. Ratio ergo red-
ac proinde dicere etiam debent non existere, dencla est ex eo quod, hoc ipso quod entitas
quia existereet esse in numero rerum existen- est actuahs et extra causas, intrinsece et for-

tium idem sunfc. Hoc autem mirum est, quod malissime est existens, neque existentia ut sic
non videant in eo esse apertam contradictio- potest illi novum aliquem effectum formalem
nem, ut dicatur res esse in rerum natura, addere, et ideo esse aperta implicatio contra-
extra causas et extra niliil, et non existere ;
dictionis, quod conservetur essenlia cum ac-

cum heec verba plane sint eequipollentia. Quid tualitate etabsque existentia. Heec vero ratio
enim concipi potest acldi rei cum dicitur exis- sicut approbat non posse manere essentiam
tere, si illa jam erat in rerum natura effec- actualem sine existentia, ita probat in re non
ta a suis causis? Aut si fingamus essen-
,
distingui ab illa.

tiam realem ita conservari per Dei omnipo-

Essentia et existentia non possunt disjunctce
tentiam absque existentia superaddita, quid
conservari.
illi deest quominus dicatur existere ? Illi
,

enim convenit,et fieri, et factam esse, et esse 7. Dico tertio , existentiam et essentiam

ens reale actu extra causas suas, et conse-
quenter etiam conveniet illi causare in omni
genere sibi accommodato nihil ergo aliud
desiderari potest ad existendum.
creatam non posse ita separari, ut utraque a
parte reiconservetur, dissoluta tanlum unione
;
earum inter se. Loquimur de potentia abso-
luta nam secundum rerum naturas res est
;

6. Dicent fortasse, deesse illi rei actum clarissima. Fundamentum autem est, quia
seu terminum, quem vocant existentiam. Sed inter actualem essentiam et existentiam non
nisi explicent amplius necessitatem vel effec- est unio, sed identitas, quee dividi aut dissol-

tum formalem talis termini, nullius momenti vinon potest. ltem, quia rationes, quee pro-
est responsio, sed hinc potius concluditur, bant existentiam non posse conservari de-
hujusmodi terminum nihil esse, cum nullum structa essentia, neque e contrario, conse-
habeat effectum neque utilitatem. Quocirca quenter probant, non posse conservari sepa-
etiam in hac parte videntur mihi satis esse ratas, et absque unione inter se. Tum quia
perplexi auctores, qui existentiam credunt sisemel intelligantur disjunctee et nihilomi- ,

esse rem omnino distinctam ab essentia ac- nus conservari in rerum natura, cum non se
tuali.Hinc enim merito erubescunt aclmitte- respiciant tanquam relatio et terminus, nou
re,posse in rerum natura conservari essen- potest ratio redcli cur altera destructa non
tiam cictualem sine ulla existentia quia im- ,
possit altera manere. Tum etiam quia disso-
possibile est conservari essentiam sine exi- luta unione cessat omnis causalitas formalis
stentia et existens , et non minus impossi- vel materialis unius in alteram ; ergo si abs-
bile est intelligere essentiam actu extra que unione possent conservari, etiam posset
causas et non existentem. Aliunde vero ,
una conservari non conservata altera, nihil
cum dicant essentiam et existentiam esse res enim est quod obstet. Atque hinc declaratur
condistinctas nullam rationem addere pos-
,
ratio a priori jam seepe inculcata, quia essen-
sunt, cur non possit Deus conservare illam tia actualis conservari non potest sine intrin-
entitatem essentiee nudam, et sine iJlo effectu seco effectu formalis existentiee hic autem ;

formali, quem ab existentia recipit. Quia, si effectus necessario destrueretur, si per im-
illee sint entitates distinctee, non potest depen- possibile dissolveretur unio essentiee et exi-
286 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.

stentiae inter se ergo non potest talis unio

; sit Deus actualem essentiam sine propria
dissolvi, conservato utroque extremo. existentia conservare, et alia via dependen-
8. Et ha?c ratio videtur quidem procedere tiam ejus supplere ; sicut conservat substan-
etiam in opinione affirmante existentiam et tialem naturam sine propria subsistentia, et
essentiam esse res distinctas, et est quidem formam accidentalem sine propria inheeren-
absoluta et efficax ; tamen, si ejus vis attente tia, quamvis tam subsistentia quam inhaeren-

perpendatur, non potest esse efficax, quin de- tia, solum sit modus quidam ex natura rei

struat illam sententiam, etprobet inter essen- distinctus a natura. Si ergo Deus impedit
tiam et existentiam non esse unionem, sed hunc modum, et alia ratione supplet illum,
identitatem. Et existere, ita appellari effec- cur non posset idem facere in existentia, si
tum formalem existentise, ut non possit esse ilia esset res, vel modus, ex natura rei dis-

quasi effectus physicus proveniens seu com- tinctusab actuali essentia?

municatus a re distincta, sed quasi effectus Video diciposse, existentiam esse mo-
10.
metaphysicus proveniens a modo intrinseco clum magis intrinsecum, quia primo et for-
non re, neque ex natura rei, sed ratione di- maliter constituit rem extra causas suas. Ve-
stincto. Quod potest (preeter rationes factas) rumtamen heec responsio, aut probat quod
ita declarari et confirmari, quia si essentia et intendimus, nimirum, existentiam separabi-
existentia sunt res distinctse, ergo uniuntur lem non esse propter identitatem, vel de-
inter se, intercedente inter ipsas aliquo modo clarare non potest in quo consistat illud esse
unionis;omnes enim res distinctse uniuntur ;
magis intrinsecum aut quomodo existentia
,

cur ergo non posset Deus dissolvere talem formaliter constituat rem extra causas, si jam
modum unionis conservando extrema ? Certe supponit ordine naturee entitatem actualem
non potest sufficiens ratio redcli, ut facile essentiae factam a causis, et in ea actualitate
prohant discursus facti in superioribus asser- non constitutam formaliter per existentiam.
tionibus, qui eeque possunt hic applicari. Et Nam respectu talis entitatis, tam extrinseca
prceterea interrogari posset de illa unione, erit existentia, sicut subsistentia vel inheeren-
quam existentiam habeat ; nam in illa est tia, aut certe non magis intrinseca. Imo juxta
etiam aliquid essentiale ,
quocl potest esse et multorum Thomistarum opinionem, subsis-
non esse; unde cum non sit formaliter ipsa tentia prius natura afficitactualem essentiam
existentia , oportebit ut habeat existentiam a quam existentia. Unde in hoc videtur esse
se distinctam, qucd est satis absurdum; sic quodammoclo magis illi intrinseca. Alii vero
enim posset fere in infinitum procedere. existentiam substantioe idem esse putant,
quod subsistentiam. Si ergo semel suppona-
Noii polest res eccistere per alienam existentiam tur distinctio realis, vel ex natura rei inter
alsque propria. existentiam et actualem essentiam, nulla po-
9. Dico quarto non potest de potentia Dei
: test efficax ratio reddi assertionis positee. Et
absoluta conservari creata essentia existens ideo dixiin superioribus, auctores, qui negant
per alienam existentiam, absque propria. Ita potuisse humanitatem Christi assumi sine
sentiunt omnes Theologi, qui affirmant in existentia creata, debere consequenter asse-
humanitate Christi esse existentiam creatam rere, existentiam non esse rem vel moduni
et propriam, et non existere formaliter hu- ex natura rei distinctum ab actuali essentia.
manitatem illam per existentiam Verbi. Non 11. Hoc ergo est totum fundamentum
enim potuerunt hi auctores in alio funda- praesentis assertionis, quo posito est evidens
mento niti ,
nisi quia existimaverunt esse consecutio. Quse ex superioribus assertioni-
impossibile aliter fieri. Alioqui cur id nega- bus illustratur et declaratur amplius ;" nam
rent ,
cum maxima unio substantialis tri- essentia actualis non potest in rerum natura
buenda sit humanitati Cbristi, quae sit possi- conservari sine propria et intrinseca existen-
bilis, salva veritate utriusque naturae divinae tia; hoc enim probant rationes factse. Quia
et hurnanae? Proprium autem hujus conclu- 3n re non distinguitur a sua existentia pro-
sionis ftindamentum esse debet, quod a no- pria ; unde sicut conservari non potest sine
bis positum est de identitate existentiae et seipsa, ita etiamnec sine propria existentia.
essentiae actualis. Nam si actualis existentia Item, quia ipsamet conservatio essentiac crea-
esset vel res, vel moclus ex natura rei dis- tai est queedam effectio ejus; omnis autem

tinctus ab essentia actuali, nulla posset (ut effectioestcommunicatio alicujus esse, quem
seepe dixi) sufficicns ratio reddi, cur non pos- effectus in se recipit, et habet extra suam
 . , ;

SECT. XII. UTRUM ESSENTIA CREATA SIT SEPARABILIS AB EXISTENT. 287

causani, et consequenter est cormnunicatio cus suppleri. Sed quam hoc sit probabile,
alicujus esse existentise, intrinseci el proprii alibi examinabitur. Optima vero instantia
Item quia actualis essentia
essentise factse. est, quia, juxta communem cloctrinam, quam
necessario debet constitui in ea actnalitate sic arguentes non negant, principium indi-

per aliqnod esse reale indistinctum ab ipsa, viduans ut sic, seu hsecceitas simpliciter non
ut supra probatum est impossibile ergo est ; est perfectio essentialis individui (Petri,
ver-
conservari in sua actualitate, quiu in ea con- bi gratia,) et nihilominus
nec potest separari
servetur tale esse ; sed ostensum etiam est a Peteo, nec extrinsecus suppleri, ita ut Pe-
supra, tale esse veram esse existentiam, quia trus maneat. Quod si fortasse dicant diffe-
est esse temporale ; ergo sine tali existentia rentiam illam individualem, licet non sit ab-
omnino intrinseca et propria conservari non solute de essentia esse tamen de essen-
,

potest essentia actualis. tia Petri, ut Petrus est, dicemus et nos

42. Hinc vero ulterius concluditur, non existentiam actualem et exercitam non esse de
posse Deum conservare ullam essentiam essentia absolute, esse tamen de essentia
existentem, per existentiam (ut ita dicam) ex- essentise actualis, prout est actu ens ex-
traneam et peregrinam illi. Primo quidem, tra nihil ; ideoque quamvis possit intelligi
quia non potest essentia existere per alie- essentia absolute in esse potentiali , seu
nam existentiam, nisi propria privetur; non objectivo, sine actuali existentia , non ta-
potest autem privari propria, ut ostensum men posse essentiam factam ens
intelligi

est; ergo. Secundo, quia rationes factse pro- actu et extra nihil sine intrinseca et propria
bant, illum effectum formalem, quem conci- existentia.
pere possumus daii ab existentia, non posse 14. AliqucB objectiones Theologicce. Ex
esse a re, vel modo distincto a parte rei ab autem supernaturalibus solet aliud
principiis
ipsa essentia existente ; non potest autemin- argumentum sumi, scilicet, quia subsistentia
telligi quod res liat existens per rem extra- propria separaripotest,et per aliam suppleri
neam, quin illa sit a parte rei distincta ab etsimiliter inhoerentia potest separari, velab-
essentia, cui dicitur uniri, ut eam faciat exis- solute, vel permodum oppositum per se es-
tentem. Tertio, quia non potest Deus facere sendi ergo et existentia. Sed hoc etiam ex-
;

ut aliqua essentia creata sit actualis essentia peditum est ex dictis, quia subsistentia et in-
seu actu ens extra nihil, per actualitatem ex- hserentia sunt modi ex natura rei distincti ab
traneam et distinctam ab ipsa ; sed, ex hoc actuali essentia, quia non constituunt illam
praecise quod essentia creata est actu ens ex- in ratione entis in actu, nec primo ac forma-
tra nihil, est existens ergo non potest fieri
; liter eam distinguunt ab ente in potentia, el
existens per actualitatem extraneam ac pere- ideo quamvis ab illa separentur, potest in-
grinam. Gonsequentia est evidens. Majorau- telligi quod maneat essentia actualis eadem,
tem et minor probatae sa?pe sunt in supe- licet sub alio modo essendi ; secus vero est
rioribus. cle existentia, quiaest primum formalecons-
13. Objectio.
Dissolmtur Contra hanc titutivum actualis entitatis, et in re non dis-
assertionem nulla naturalis ratio objici po- tinguitur ab illa.

test. qiue alicujus sit momenti. Nam, quod 15. Christi humanitas an existat VerU
quidam argumentantur, existentiana non esse existentia. Instant vero aliqui argumento
perfectionem essentialem naturse creatse Theologico, quia ex hoc principio metaphysi-
ideoque posse ab illa separari, et per alie- co a nobis posito, sequitur Verbum divinum
nam existentiam suppleri, nullius momenti assumpsisse humanitatem cum existentia cre-
est. Primo, quia consequentia non est forma- ata ejus, quod non solum videturesse contra
lis, nam attributa entis non sunt prsedicata doctrinam D. Thoma?, sed etiam aliorum Pa-
essentialia, et tamen nec separari possunt, trum antiquorum, praesertim Leonis, Sophro-
nec extrinsecus suppleri ; sufficit ergo iden- nii, Fulgentii, Damasceni. Videtur etiamesse
titas sine ulla distinctione ex natura rei, ut parum consentaneum aliis veritatibus, quas

separatio locum non habeat, etiamsi perfec- de mysterio fides Catholica docet, ut
illo

tio non censeatur essentialis. Imo, sunt qui quod beata Virgo non solum humanitatem,
existiment, aliquas esse proprietates neque sed verum hominem conceperit, et quod
essentiales, neque habentes identitatem, sed Christus non tantum est unus, sed etiam
potius distinctionem ex natura rei ab essen- unum ens simpliciter, et quod humanitas
lia, quoc nec separari possunt, nec extrinse- Christi non in se, sed in Verbo existit, ac de-
288 DISPUTAT. XXXF. DE ENTE FiNlTO

nique quod humanitas Christi operari pvo- Verbo unita, quod nemo Catholicus negati
prie non possit, sed Verbum per ipsam. neque habet repugnantiam cum existentia
16. Hc difficultas posset hoc loco preeter- creata ipsius naturse quia potuit semper
,

mitti, tum quod Theologica sit, tum etiam existere in Verbo, ut Damascenus ibidem
quod a nobis sit pro viribus disputata, in 1 loquitur. In quo nobis potius favet, quia non
tomo tertiae partis, disp. 36, ubi verum esse ait extitisse Verbo, aut per Verbum, sed in

ostendimus, quod in proposita objectione in- Verbo.

fertur;quia tamen nonnulli moderni scrip- 17. Sedaiunt illam doctrinam esse parum

tores acerbe ferunt doctrinam eo loco a no- consentaneam principiis fidei; at vero alii
bistraditam, eamque impugnare conati sunt, graves auctores existimant hanc sententiam
non gravabor eis iterum respondere, quan- fere evidenter sequi ex principife fidei. Do-
quam nec nova testimonia nec rationes no- cet enim fides, assumpsisse Christum veram
vas objiciant, sed novas tantum et inusitatas et realem humanitatem, non habentem so-
exaggerationes. Quid enim est cur doctri- lum esse objectivum, seu in potentia in cau-
nam admirentur non novam, sed a multis et sis suis, sed habentem aliquod esse reale et
gravibus Theologis, tam antiquis quam mo- actuale, creatum extra causas suas ; sed hoc
dernis receptam, Altisiodoro, Alberto, Scoto, est esse existentiee ; ergo assumpsit huma-
Durando, Gabriele, Bonav., Almain., Her- nitatem cum aliquo esse creato. Consequen-
vseo Paludan., et ab ipso D. Thoma, in
,
tia major autem est
evidens est et formalis ;

quftst. unica de Verbo incarnato, art. & ?
quo non satis constat unquam mutasse sen-
tentiam, ut citato loco fuse declaravi. Ubi
etiam ostendi Sophronium, Leonem et Ful-
gentium, nihil docuisse huic doctrinee repu-
gnans, quod late etiam attigeram in eodem
tomo, disput. De Damasceno ve-
8, sect. 1.
ro ostendi non solum non repugnare, verum
etiamhuic nostrse doctrinee plurimum fave-
certasecundum fidem, quee docet humanita-
tem Christi esse rem creatam, et a divino
Verbo distinctam, et assumptam in unitatem
personee, et ab illa natura habere Ghristum
esse humanum, quod est esse creatum, et
consequenter est actuale, et non potentiale
tantum. Minor vero in superioribus est de-
monstrata, et nobis vicletur fere evidens ex
ipsis terminis, si probe intelligantur, quia es-

re. Unde valde miror quomodo gravis qui- se actuale et extra causas nihil aliud est
dam auctor !
,
qui sine dubioilla nostra scrip- quam existere, ut in superioribus late decla-
la perlegerat, ausus postea fuerit scribere, ratum est.

et typis mandare, Damascenum, 1. 3 de Fide, 18. Quapropter ex opposita sententia se-

c. 22, expresse docere illam sententiam, quee qui videntur haec absurda. Primum, huma-
negat esse in Ghristi humanitate existentiam nitatem non esse ens creatum, quod est aper-
creatam cum tamen in eo capite Damasce-
; te falsum. Probatur sequela, quia ens dici-
nus nec verbum scribat de hac re, sed so- tur ab esse, et constituitur ens actu per es-
lum impugnet errorem asserentium Ghris- se-; ergo si humanitas constituitur ens actu
tum in gratia etscientia profecisse, quemhis per esse increatum, non estens creatum, sed
verbis confutat Qui autem eum progressus in
: increatum., sicut, quia Christus non consti-
sapientia et gralia perinde fecisse aiunt, ac si tuitur in esse personae per creatam persona-
carum incrementum acciperet, nonaprimoil- litatem, sed per increatam, non est persona
lo carnis ortu factam esse unionem asserunt, creata, sed increata. Item vel humanitas di-
nec personalem unionem tuentur. Et infra : citur ens creatum prout est actu existens, vel
Namsi caro ab ultimo ortu Verbo icnita est, tantum prout est actu secundum esse essen-
imo potius in ipso extitit, ac personalem cum tisa primum dici non potest juxta illam sen-
;

eo idcntitaiem habuit, quid tandem afferri tentiam, quia ponitur humanitas actu exis-
potcst, quin omnibics prorsus sapientice gra- tens per existentiam increatam, unde neces-
ticeque opibus affluxerit ? Quid, queeso, in his se est ut hoc existens, ut sic, vel sit increa-
verbis invenitur, quod illi sententiee patroci- tum, si formaliter et proprie loquanmr, vel
netur? aut quid ad institutum Damasceni certe non pure creatum, sed constans ex
spectabat, quod in humanitate Ghristi non sit creato et increato. Si vero dicatur secun-
existentia creata? dummodo a principio fuerit clum, interrogo an illud esse essentiae sit

tantum in potentia, et ita non est creatum,

Joan. Vinc, lib. De Gratia Ghristi,
'
q. 7, scd creabile , et in se revera est nihil ,

dub. de hac re, concl. 2. in sua vero causa est ipsa creatrix es-
 ,,

SEGT. XII. UTRUM ESSENTIA GREATA SIT SEPARABILIS AB EXISTENT. 289

sentia ; vel est esse actuale in se et extra nisi existentia creata, ut per se constat. Et
causas, et hoc necessario esse debet esse sequela patet, quia illa humanitas prius na-
existentiae, quia existere non est aliud quam tura fuit capax unionis, quam actu unita ;

actu esse extra causas, et quia creatio for- proxima autem capacitas non est nisi in en-
maliter ad existere terminatur, ut supra pro- titate jam effecta, et existente extra causas
batum non potest ergo intelligi ens
est ; suas.
actu pure creatum sine aliquo esse exis- 22. Virgo heatissima qualiter Christi exis-
tentise creato. tentiam attigerit. Sed videamus quae sint
19. Secundo inferri potest, incarnationem aliae veritates fidei, quibus illa doctrina pa-
non fuisse veram et realem unionem et as- rum consona existimatur. Prima erat, quia
sumptionem, quia vera unio intercedere non beata Virgo non solum humanitatem, sed
poiest, nisi inter realia actualia entia, quo- Deum hominem concepit, cujus oppositum
rum unum non habet intrinsece entitatem videtur Christi humanitas babuit
sequi, si

suam ab aho, quanrvis posset unum ab alio existentiam creatam. Sequelapatet, quia tunc
pendere, quae omnia in superioribus late de- habuisset humanitas illam existentiam a ma-
clarata sunt, At vero, si humanitas Christi tre, et consequenter tota vel cau-
efficientia
solum existeret per existentiam Verbi, intrin- salitas matris, qurecumque terminata
illa sit,

sece constitiieretur in esse actualis entitatis fuisset ad illam existentiam creatam, et ibi
per Verbi existentiam. stetisset; cum ergo illa existentia sit solius
20. Tertio inferri potest , Verbum fuisse humanitatis et non Christi, Virgo solam hu-
unitum humanitati ut intellectse in esse es- manitatem concepisset, et non Christum, ne-
sentise tantum quod ab eeterno habebat
,
que Deum. Sed ha?c difficultas (qualiscum-
quia prseter illud esse non habet hnmanitas que illa sit) multo magis urget, si in Christi
aliud, nisi esse existentise si ergo hoc esse
; humanitatc non est esse existentice creatum,
existentiee in humanitate Ghristi non fuit sed tantum esse essentise. Naminde sequitur,
aliud, nisi esse Verbi, ergo illud esse fuitim- totam actionem seu causalitatem matris ter-
mediate unitum humanitati, quse secundum minatam fuisse ad esse essentise humanitatis,
se seterna erat ; igitur incarnari nil aliud fuit et ultra non fuisse progressam ergo multo ;

quam seternam essentiam trahere ad increa- magis sequitur, concepisse solam humanita-
tuin esse Verbi. Hsec autem non est incarna- tem in esse essentire, et non humanitatem
tio, sed fictio, quia illa essentia seterna nihil existentem nedum ipsum Christum aut
,

fuit,nec estassumptibilis secundum id praeci- Deum. Antecedens patet, quia (ut supponi-
se quod ex se et ex seternitate habet ergo ne- ; mus) beata Virgo non concurrit immediate
cesse est ut aliquod aliud esse ei prius tri- ad unionem illius humanitatis cum Verbo ;

buatur prioritate naturse, vel saltem rationis, ergo non concurrit ad actionem, qua illa hu-
quod satis est ut illud esse sit distinctum a manitas facta est existens, quia illa fuit uni-
subsistentia divina, quse per unionem com- tio juxta hanc sententiam ; ergo tota causa-
municatur. litas Virginis versata est circa esse essentiaj
21. Quarto inferri potest ex illa sententia, humanitatis, et in eo stetit. Et hinc patet se-
bumanitatem non habere a Deo per efficien- cunda consequentia, tum ad hominem, quia
tiam ejus proximam capacitatem, ut uniatur ejusdem forrnse est cum illa, quam ipsi con-
Verbo, quod est etiam absurdissitnum in doc- tra nos inferunt tum, a fortiori, quia magis
;

trina fidei. Sequela patet, tum quia illa ca- distat a Christo humanitas secundum solum
pacitas non est in humanitate secundum esse essentioe, quam humanitas jam existens;
aliquod esse existentire, sed tantum secun- et nemo negare potest quin ordine naturse
dum c sse essentise a?ternum secundum , saltem in aliquo genere causee scilicet, ma- ,

quod essentia humanitatis non est effective terialis, piius natura habuerit illa humanitas
a Deo. Tum etiam quia, si illa capacitas est saltem esse essentiee, quam fuerit assumpta
in humanitate per actualem efficientiam Dei, seu unita Verbo.
ergo existit ex vi illius efficientia: ergo ha- ; 23. Ex hoc ergo argumento colligimus
bet aliquam existentiam factam et creatam ;
unum principium necessario admittendum ab
ergo hsec est existentia ipsiusmet humanita- omnibus Catholicis, nimirum, Virginem non
tis. Et htec ratio eliam probat humanitatem dici matrem Dei aut concepisse Deum , eo
illam prius natura habuisse existentiam quod ipsa immediate unionem hu-
effecerit
quam fueritunitaVcrbo, quai non potuit esse manitatis cum Deo, quia constat non fecisse
XXVI. 19
 290 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.
illam nequeut principalem causam, neque ut ens dicitur Christus propter unum essc com-
instrumcntum. Dicitur ergo concepisseDeum, pletum et per se unum Christus autem ut ;

quia causalitati ejus, qua concurrit ad unien- Christus non est unum ens simplex, secl com-
dum corpus et animam Giiristi, et humani- positum ( est enim persona composita), et
tatem formandam, simul conjuncta fuit Spi- ideo non oportet ut habeat unum esse sim-
ritus Sancti actio, qua illa liumanitas, in eo- plex, sed compositum, juxta doctrinam su-
dem instanti quo formata est, uniia est Deo^ perius demonstratam. Habet ergo Christus
quo factum est ut tola conceptio, quae utram- uiiiim esse compositum ex esse humanitatis,
que illam actionem includit, terminata sit et esse Verbi seu personalitatis ejus. Unde
non ad solamhumanitatem, secl ad Deum ho- non impedit unitatem entis duplex esse na-
minem. Atque hoc modo plhlosopliari debent tUrse vel extremorum , si inter ea sit vera et
omnes, sive dicant actionem Virginis versa- realis unio, praisertim substantialis , et quae
tam esse circa humanitatem quoad esse es- sufficiat ad componendum ens per se unum.
sentiae tantum, sive etiam quoad esse exis- Atque prsesens doctrina metaphysica ni-
ita
tentice. Imo, qui solum illud prius affirmant, hil derogat imo maxime consonat dictce ve-
,

multominorem concursumtribuunt Virgini in ritati fidei, et confirmat aliam, quae docet uni-
illa conceptione, ut ostensum est et vix ex- ; tatem Cbristi non esse simplicem, sed per
plicare possunt quomodo sit vera conceptio compositionem, cui veritati miuus consenta-
et generatio, per quam nullum esse existen- nea est alia doctrina, quae tribuit Christo
tia?communicatur, et ex hac parte illa doc- unum esse omnino simplex.
trina minus est consentanea etiam huic veri- 26. Cliristi liumanitas ut dicatur in Verho
tati fidei. existere. Tertium fidei principium est, quod
Noc igitur facili negotio respondemus
24. humanitas non in se sed in Verbo existit. ,

negando sequelam, quia illa conceptio abso- Ita enim loquitur Sophronius in sexta Sy- ,

lute fuit terminata ad Deum in eodem instan- nodo, actione undecima ; et Damascenus su-
ti, ac simul secundum durationem realem. pra citatus ; et est res certissima ; sed quse-
Nec refert quocl actio Virginis et terminus nam (rogo) est illa consequentia : Humanitas
ejus ordine naturse antecesserit ,
quia id so- existit propria existeniia ; ergo existit in se,
lum genere causse materialis, et cum
fuit in et non in Verbo ? Hsec enim est similis for-
aliqua connexione et dependentia ab altera ma? : Accidens existit propna ^existentia dis-
aciione, qua illa humanitas fuit in eo instanti tincta ab existenlia subjecti; ergo existit in
unita Verbo. Adde probabilius esse, animam se, et non in subjecto ; et tamen li3ec inva-
et corpus prius natura unita fuisse Verbo, lida est, nam antecedens est verum, et con-
quarn inter se, et ideo secundum communi-
, sequens falsum. Probant autem illam conse-
cationem idiomatum, propriissime clicitur B. cpientiam, quia existere inaliquo, nihil aliud
Virgo concepisse Deum quia concurrit ad,
estquam existere per existentiam ejus, et
uniendum inter so animam et corpus Dei, et dependenter abipso. Sed ex his duobus, pri-
quce jam subsistebant subsistentia Dei et ita , mum est falsum. Secundum vero est insuffi-
necessario genuit Deum ,
quia generatio ter- cienter dictuin non satis declaratum.
, et
minatur ad suppositum, et talis generatio Prior pars probatur exemplo adducto de ac-
non potuit tunc ad aliud suppositum termi- cidente; existit enim in subjeclo, et non per
nari, quee omnia in citatis locis, ex 1 tomo existentiam subjecti ; et forma ,
pra?sertim
tertiee partis, latius declarata sunt, et in 2 to- materialis, existit iiiomnes materia , et ita
mo, disput. 4, sect. 1. loquuntur , tamen nemo unquam dixit
et
25. Aliud principium fidei, quod labefac- existere formam per existentiam materiae, et
tari hoc principio metaphysico a
dicitur ex ratio constabit ex dicendis. Posterior pars de-
nobis posito, est, quia Ghristus est unus sim- claratur, quia imprimis, ut aliquid clica:ur
pliciter, et unuin ens, cujus oppositum sequi existere in alio, non satis est existere depen-
videtur, si in eo est esse existentiae creatum denter ab illo. Nam materia existit depen-
humanitatis. Acl hoc vero respondetur ne- denter a forma, et tamen non existit in forma,
gando sequelam dicitur enim Christus unus
; et quaelibet creatura existit dependenter a
simpliciter propter unitatem personse; est au- Deo. et tamen non existit in Deo, eo modo
tern una persona, quamvis habeat duas na- cpio nunc loquimur. Igiturrem aliquam exis-
turas reales et actuales, quod est habere il- ad
tere in alio, in praesenti dicit habitudinem
las cum propriis existentiis. Unum autem terminum, vel suppositum a quo sustentatur
 -

SECT. XII. UTRUM ESSENTIA CREATA SIT SEPARABILIS AB EXISTENT. 291

iu sua. existentia illa res quffi in alio exis- gno natureB
,
priusquam Verbum operaretui ,

tere dicitur; sicut accidens existere in sub- -

per ipsam, cujus oppositum videtur sequi ex
jecto, significat habitudinem, et dependen- nostra sententia nam si habuit existentiam
;

tiam ab illo in sua existentia in genere sus- propriam, prius natura extitit, quam fuerit
tentantis ,
quamvis imperfectiori modo, et unita Verbo; ergo etiamprius natura operari
cum materiali causalitate. Sic igitur existere potuit, nam operatio consequitur esse. Res-
in aiiquo, non est exisfcere per existentiam pondetur tamen negando sequelam, quan-
ejus, sed est iiabere existentiam suam sus- quam non defuerint Theologi et docti, qui
tentatam ab alio, et ih eo genere dependen- consequens iilud affirmaverint ut tractavi ,

tem ab illo. Unde potius supponit vel includit late, dicto 1 tomo tertise partis, disp. 10, sect.

existentiam propriam iiiius rei, addit vero i et 2; sed in eo decepti sunt, ut ibi ostendi.
unionem conjunctionem ad aliam rem a
vel Negatur ergo dicta consequentia. Et impri-
qua sustentetur, vel ut a supposito terminante mis aliqui existimant quamvis humanitas
,

dependentiam sine uila propria causalitate, habeat existenfiam propriam, non inde se-
vel ut a subjecto, ut est in formis iuhgerenti- qui prius natura extitisse, quam fuerit unifa
bus Prior autem modus convenit humanitati Verbo, quia potuit existentiam illam accipere
Christi ratione hypostaticae unionis. Et ideo per actionem dependentem a Verbo, ut a ter-
ejus existentia propria non dicitur esse per mino suppositali ; sicut accidens habet pro-
se existentia actualis, quia non esfc terminata priam existentiam, et tamen non prius natura
per propriam subsistentiam, sed vocatur in- existit quam uniatur subjecto quia recipit ,

Verbo Dei quam

existentia, quia innititur ;
existentiam per actionem dependentem a sub-
denominationem non habet ex seipsa, sed ex jecto,ut acausa materiali.Qui modus dicendi
modo unionis, quo mediante habet ut sit in non est omnino improbabilis, nobis tamen
Verbo. non videtur verus, ut late disputavimus in
27. Si ergo existentia illa humanitatis pra?- dicto 1 tomo, disp. 8, sect. i. Concedo ergo

cise consideretur secundum id quod habet humanitatem iilam prius natura extitisse ,

ex se, non constituit rem actu existentem in quam fuerit assumpta; nego tamen prius na-
se vel in alio, sed tantum existentem substan- tura operatam esse, aut operari potuisse,
tialiter in ta.li natura ilii enim modi existen-
; quam assumpta, quia natura existens
fuerit
dh qui indicantur per illa verba, in se, vel, non capax operationis, donec per subsis-
est
in alio, non sunt essentiales tali existentiae, tentiam alieruam terminata sit, quod late os-
sed adjunguntur illi ad constituendum vel iendi in dicto tomo, disput. 10, sect. 2 et 3,
complendum suppositum, quamvis non eo- quod hic repetere non est necesse.
dem modo. Nam prior moclus existencii in se 29. Solum addo, idem argumentum retor-
complet suppositum sine
est connaturalis, et queri posse in aliam sententiam, et eodem
unione ad alterum, tanquam proprius termi- proportionali modo necessario esse ab ad-
nus, vel subsistentia talis naturse, ut infra versariissolvendum. Nam negare non pos-
videbimus. Posterior autem modus existendi sunt quin humanitas Cbrisii prius natura re-
in alio est supernaturalis respectu naturse ceperit esse essentiale actuale, quam fuerit
substantialis completa?, et non constituit for- assumpta a Verbo, ut supra probatum est, et
maiiterpersonam, sed unitnaturain personae, passim ipsi docent inferam ergo simiiiter,
;

una persona composita. Quia

ut inde resultet potuisse in iilo priori humanitatem operari
ergo humanitas Gbristi, iicet habuerit exis- per illud esse essentise actuale, nam illud est
tentiam propriam, non tamen habuit illam proprium esse, ex quo sequitur operatio tan-
cum proprio raodo existendi in se et per se, quam ex principio formali, et suiiiciens con-
sed cum supernaturali modo unionis ad sup- quod sit actu extra suas causas.
ditio erit,
positum Verbi Dei, ideo dici non potest exis- Maxime cum (juxta eorum opinionem) etiam
tere aut extitisse unquam in se, sed semper secundum illud esse sit natura capax proprias
in Verbo. subsistentiae, prius natura quam existat. Res-
28. Chrisii Immanitas qmliter in nvMo si- pondebunt ergo negando sequelam ,
quia ad
(liio potuit operari, sed Verlum per ipsum. operandum non satis est esse essentiaj actua-
Supercst dicendum de quarta propositione le donec terminetur per existentiam; cur
,

valde consentanea doctrinee lidei scilicet, , ergo non admittent responsionem nostram,
quod humanitas Christi nunquam potuit ope- cum similem negamus consequentiam, quia
rari, neque in instanti temporis, neque in si- existentia non prodit in operationem clonec
 ,

292 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.

terminetur per subsistentiam? Prsesertim quia Primo quidem, quia si existentia propria non
ipsi nnllam rationem sufficientem reddere repugnat cum vera unione hypostatica et ,

possunt, cur essentia talem exislentiam re- cum unitate personse in duplici natura, unde,
quirat ad operanduin, si, preecisa illa, jam ha- aut quo fundamento dici potest, non esse in
bet in actu totam suam perfectionem essen- humanitate Christi talem existentiam, pro-
tialem in se et extra suas causas, et maxime priam scilicet et creatam ? Quia fides nil
, ,

si illam habet etiam propria subsistentia ter- aliud docet nisi talem unionem hypostati-
minatam, quia jam non intelligitur quid ad- cam, qua una persona in duplici natura reali
dere possit existentia quod ad operandum
,
subsistat. Imo prseterea docet, per talem unio-
requiratur. Nos vero rationem reddimus, quia nem assumpsisse Verbum quidquid in hu-
subsistentia est substantialis et intrinsecus mana natura plantavit, quod, nimirum tali ,

terminus natura3,pertinens suo modo adsub- unioni non repugnet si ergo existentia na-
;

stantiale rei complementum, et ideo est ma- tura3, ut supra dictus auctor concedere non
xime intima, et primo resultans ex natura, veretur, non repugnat unioni, sed conserva-
vel saltem cum illa primum effecta : operatio ri potuit in natura personaliter unita, quo

vero est magis extrinseca vel accidentaria, et fundamento dici potest sublatam fuisse ? Ac-
ideo secundum naturse orclinem supponit cedit quod, juxta illam sententiam, dua? sunt
subsistentiani, et in Christo supponit assum- ponendse uniones humanitatis ad Verbum ,

ptionem, quia propria et creata subsistentia una ad subsistentiam, altera ad existentiam

impedita est. Verbi. Nam, licet ex parte Verbi non sit dis-
30. Non omittam ultimo loco advertere, tinctio in re inter subsistentiam et existen-
pi-Eedictum tandem auctorem non parum nos- tiam, tamen ex parte humanitatis necessario
trse favere sententise, dum, post omnes illas est ponenda distinctio, cum dicatur una esse
impugnationes et verborum exaggerationes, separabilis ab alia in re ipsa, quod est evidens
adjunxit, quanquam de facto Ghristi huma- signum alicujus distinctionis, saltem ex na-
nitas nonhabuerit existentiam propriam, po- tura rei sunt ergo duse uniones distinctee
;
,

tuisse tamen de potentia absoluta assumi cum quod bactenus inauditum, et ipsi Thomis-
est
propria existentia ad hypostaticam unionem. tae similem doctrinam in Durando graviter

Iu quo certe ingeniose locutus est, quia in reprehendunt, et merito.

doctrina, quam ipse cum aliis sequitur, vix 32. Quod ulterius sic urgeo, nam illae unio-
poterit rationem reddere cur id sit impossi- nes in re sunt distinctfe ergo sicut dicitur
; ,

bile, cum nullam

prorsus repugnantiam aut posse Deum conservare unionem ad subsis-
contradictionem involvat ut in superioribus
, tentiam sine unione ad existentiam, ita dicen-
a nobis satis superque probatum est. Docent dum erit posse conservare unionem ad exis-
enim ipsi existentiam et subsistentiam in na- tentiam sine unione ad subsistentiam ; est -

tura creata esse res distinctas, et Verbum in enim a^qualis ratio, cum sit eadem distinctio,
humanitate Christi Domini utramque impedi- et non magis essentialiter pendeat una ab
visse et supplevisse. Cur ergo non potuit im- altera, quani e contrario. Esset ergo tunc per-
pedire solam subsistentiam et non simul, sona creata habens naturam existentem sola
etiam existentiam ? pra^sertim cum, juxta eo- existentia increata ; esset etiam tunc unio
rumdem doctrinam, subsistentia sitpriorna- naturam creatam et Deum
substantialis inter
turaquam cxistentia, et ideo, consequenter absque unione hypostatica, quse sunt inau-
ioquendo, unio naturae ad subsistendum sit dita, et parum consentanea doctrinre Sancto-
prior natura quam ad existendum ac proin- ; rum Patrum Imo hinc ulte-
et Conciliorum.
de, cum prius possit separari a posteriori (ut rius concludimus, illam unionem ad existen-
a pbilosophis communiter receptum est), si tiam ,
neque hypostaticam esse, neque in
aliunde non oriatur specialis repugnantia unione hypostatica intrinsece inclusam, ideo-
poterituniosistere in sola subsistentia, et non que gratis esse confictam in unione quse fac-
ulterius progredi, permittendo naturae pro- ta est, nam secundum fidem sola unio hy-
priam existentiam. postatica substantialis facta est inter huma-
31. Itaque libenter hoc dictum admittimus, nitatem et Verbum.
miramur tamen non advertisse hinc everti 33. Tandem, si illud est possibile, consti-
(velint, nolint) omniaque
totam sententiam , tuamus factum esse nunquid tunc Christus
;

fundamenta ob quae negatur, humanitatem non vere esset unus et unum ens per se, et
Christi de facto habere propriam existentiam. simpliciter? Revcra esset, quia essetunaper-
 ,

SECT. XII. UTRUM ESSENTIA CREATA SIT SEPARABILIS AB EXISTENT. 293

sona substantialiter composita, ratione cujus
vere et proprie et homo esset Deus, et Deus
liomo. Et eadem ratione, dum ille liomo con-
ciperetur ex matre, conciperetur etiam Deus;
ethumanitas ejus,licet existeret existentia pro-
priu, non existeret in se, sed in Verbo, neque
ipsa posset proprie operari, sed Verbum per
quid distinctum ab ejus esse, cui possit et
esse iniprirnf, et ab ea separari. Hunc autem
dicendi modum ante TEgidium retulit Alensis,
7 Metaph., text. 22, et eleganter refutavit.
Quia esse creaturee priusquam fiat, est pure
objectivum, si absolute de tota creatura lo-
quamur Etideo (inquit) non oportet imagina-
:

ipsam hic ergo casus aperte declarat, ratio-

; ri illudfieri ex hoc, aut quod ipsum imprima-
nes, superius contra nos factas, non esse ef- tur alicui, puta, ipsi essentice ; si enim ita es-
ficaces. Atque heec satis sint de hac digres- set, cumillud, cuiimprimit'urres,prcecedat, et

sione, quee hic necessaria visa est, ut con- non fiat per illud fieri, tota res non fiet. At-
stet, ea principia metaphysica a nobis tradi, que eadem ratio fieri a nobis poterit de desi-
quee veree Theologiee deserviant; hoc enim tione, si sit desitio simpliciter, per quam res
preecipue intendimus et optamus. Jam ad in- in nihilum transit, et, salva proportione, ap-
choatam disputationem revertamur. plicari potest ad corruptionem, ut statim de-
clarabimus.
Essentiam actualem posse omnino everti cum 36. Ad difficultatem ergo positam respon-

sua existentia. det idem Alensis, fieri rei non esse imaginan-

dum, ac si ipsum esse imprimatur seu conjun-

34. Dico ultimo, existentiam actualem esse gatur essentiee, tanquam actus potentiee, sed
separabilem ab essentia creaturae, ita ut cum solum quod tota realitas essentiee, quee prius
existentia simul ipsa essentia pereat seu , erat sub natura possibili, tota postea sit in
destruatur. Heec assertio est certa et evidens. actu : Et quidam istam rationem ut prce-
(ait)

Primo, quia creatura non habet existen- cedit, vocant essentiam ; ut autem est terminus
tiam ex se, sed ab alio, saltem a Deo, a actionis divince, vocant esse. Simili ergo modo,
quo semper iii suo esse pendet sed Deus ; non est imaginandum rem desinere esse
sicut libere dat esse creaturee ita etiam , eo quod esse separetur ab essentia sicut ,

hbere conservat eam in esse potest ergo ; actus a potentia receptiva, aut sicut una res
non conservare ergo creatura potest pri-
; separatur ab alia, aut modus rei ab ipsa re,
vari esse ; si autem privetur esse existen- sed per hoc solum quod tota res, quee erat
tiee, necesse est ut ejus essentia simul des- ens actu, per actionem Dei suam entitatem
truaturac pereat, quia ablato esse existentiee, amittit, et desinit esse ens actu. Cum ergo di-
essentia nihil est, ut in secunda sectione de- citur non posse rem separari a seipsa, si nulla

claratum Ex quo confirmatur posita as-

est. est distinctio ex natura rei, illud verum est
sertio, quiaomne generabile (teste Aristotele) de propria separatione ,
qua id, quod se-
est corruptibile, et eadem ratione omne quod paratur. non manet, et id, a quo separatur,
incipit esse, potest desinere esse, et desitio manet , aut in eadem duratione , aut in
est proportionata inceptioni, id est, illud ip- eodem loco, juxta modum separationis ; at
sum per desitionem potest amitti, quod per vero hoc modo non
separatur esse ab es-
inceplionemacquisitum est; sed quando crea- sentia ut diximus. Si autem idem dica-
,

tura incipit esse, essentia ejus incipit esse tur separari a seipso quia totum desinit ,

aliquid, quee antea eral nihil, seu nondurn esse, et ab uno statu transit in alium, id
erat; ergo, simili modo, potest ita desinere est,ab statu essendi ad statum non essendi,
esse, seu separari ab esse, ut omnino suam- vel ab statu actuali ad potentialem sic ,

met entitatem essentiee amittat.
35. Sed queeret aliquis, qui possit separari
hoc modo esse ab essentia, si in re sunt om-
nino idem, cum plane repugnet idem a se-
ipso separari. In hoc enim magnam vim fa-
ciunt, qui contendunt essentiam debere dis-
tingui saltem ex natura rei ab essentia crea-
turee et preesertim ^Egidius, locis supra ci-
, separari ab esse, quia eadem essentia, quee
tatis, et maxime in suo opusculo de Ente et
essentia, contendens nec posse fieri creatu-
ram, neque destrui, nisi essentia ejus sit ali-
non magis repugnat idem separari a seipso,
quam repugnet idem nunc esse, et postea
non esse, vel idem nunc actu terminare ac-
tionem suee causee, postea vero solum mane-
rein potentia seu objective in causa. Ad hunc
ergo modum, et juxta hanc postremam se-
parationem, essentia creaturee dicitur posse
est actualis dum est, potest amittere totam
illam actualitatem, et redire ad solum esse
objectivum, seu potentiale.
294 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FiNlTO.

37. Est autemhoc loco advertendum, quod, etiam magnum inclicium illa duo in re non
licet de omni creata essentia verum sit, posse esse distincta.
hoc modo separari ab esse, vel potius privari
Tractatur -objectio cle enunciationiius perpetuce
actuali non tamen omnibus ceque vel
esse,
veritatis.
eodem modo convenit. Nam qusedam sunt,
quee postquam semel esse recipiunt, non ha- 38. Occurrit tamen statimtrita difficultas su-
bent potentiam intrinsecam ut illo careant, perius tacta, sectione 1 ,
prima ratione primee
seu ab eo separentur, sed solum per extrinse- opinionis. Quia si, ablata existentia, perit es-
cam potentiam agentis ut sunt entia incor- , sentia, ergo propositiones illae in quibus pree-
ruptibilia, ut supra tactum est, disput. 28. non sunt
dicata essentialia de re preedicantur,
Alia vero sunt entia, quee per intrinsecam neque perpetuee veritatis con-
necessariee, ;

potentiam possunt privari esse, ut sunt entia
eorruptibilia, quee constant ex materia capaci
alterius esse, ex quo sequitur corruptio vel
desitio rei existentis. Rursns est notanda dif-
ferentia inter desitionem rei per corruptio-
nem et per annihilationem nam licet in
utraque, essentia amittat esse, seu separetur
ab illo, tamen cliverso modo. Quia in annihi-
latione omnino destruitur essentia secundum
se totam, et secundum omnes partes suas,
sequens autem est falsum, et contra omnium
philosophorum sententiam. Quia alias omnes
veritates circa creaturas essent contingentes,
unde non posset de creaturis esse scientia,
quia heec solum est de veritatibus necessa-
; , riis. Sequela probatur, quia si, ablata exis-
tentia, essentia nihilest, ergo nec est sub-
stantia, neque accidens, et consequenter ne-
que corpus, neque anima, neque alia hujus-
modi ergo nullum essentiale attributum po-
;

quia omnino privatur esse hoc enim est de ; test de illa jurepreedicari.
ratione annihilationis ut nullum esse relin-
, 39. Aliquorum
opinio. Propter hanc dif-
quat, neque integrum, nequepartiale, et ideo ficultatem,quidam moderni Tbeologi conce-
nihil etiam essentiee relinquit. Imo etiam ne- dunt has propositiones creaturarum non esse
cesse est ut nullum esse tali desitioni succe- perpetiifft veritatis, sed tunc incipere veras
dat ex vi talis actionis, seu mutationis, jnxta esse cum res fiunt, et veritatem amittere cum
probabiliorem Theologorum cloctrinam, quam res pereunt, quia (ut Aristoteles dixit), al> eo
in tertio tomo tertiae partis late declaravi- quocl res est, vel non est, propositio vera vel
mus. At vero in corruptione, quamvis essen- Verumtamen heec sententia non so-
falsaest.
tia, quae corrumpitur, sicut amittit esse, ita lum modernis philosophis, sed etiam antiquis
etiam destruatur ut tota jam nonmaneat, non contraria est,imo et Patribus Ecclesice dicit ;

tamen ita destruitur, quin aliqua pars talis es- enim Augustinus, 2 de Libero arbitrio, c. 8,
sentiai manere possit ; semper enim manet tria et quatuor esse septein perpetue verum ,

subjectum, seu materia, et interdum etiam esse, etiam si nihil sit qnocl numeretur. Et in eo-
forma ut in hominis morte. Tunc outem
,
clem sensu dicit lib. 4 Geneseos ad litter., c. 7:
quantum manet de esse essentiee tantum ,
Senarius est numcrus perfectus, nonquia Dcus
nlanet cle esse existentiee, quia non sunt tali- secc cliehis omniaperfecit, secl potius, e conver-
ter separabilia, ut a nobis supra abunde os- Deus sex cliebus omnia perfecit, quia
so, icleo
tensum est. Quo fit ut per solam corruptio- ille numerus per fectus est quiperfectus csset,
,

nem non sit separabilis essentia ab esse se- etiamsi illa non essent. Simiiiter Anselmus ,

cundum se totam et secundum omnem suam in dialogo de Veritate, cap. 14, ex professo
partem, nisi corruptioni adjungatur annihi- contendit , veritatem harum enuntiationum
latio. Hoc autem intelligendum est de pro- esse perpetuam, neque destrui , etiamsi res
pria corruptione totius compositi, nam si lo- ipsee destruantur.
quamur de accidente, autde sola forma sub- Nec satis est, si quis responcleat cum
40.
stantiali materiali, illius essentia omnino se-. D. Thom., 4 p., qiuest. 10, art. 3, ad3, q. 16,
paratur ab esse, seu destruitur quanclo to- ,
art. 7, ad 1, et queest. 1 de Veritate, art. 5,
tum corrumpitur, sed illa non proprie priva- ad 11, et art. 6, ad 2 et 3, destructa creatu-
tur esse, aut corrumpitur, sed concorrumpi- rarum existentia, has enuntiationnes esse ve-
tur ad desitionem totius. Atque ita facile ras, non in se, sed in intellectu divino. Quia
constat quomodo actualiter existere, sit se- hoc modo non solum hujusmodi enuntiatio-
parabile a quacumque essentia, sive integra, nes, in quibus attributa essentialia praedi-
sive partiali, et quomodo, jiblato esse, simul cantur, sed omnes etiam accidentales seu
etiam ac respective essentia pereat, quod est contingentes, quoe veree sunt, habent verita-
 ;

UTRUM ESSENTIA CREaTA SIT SEPARABILIS AB EXISTENT.

SECT. XII. 295
tern perpetuani in intellectu divino. Quod si q. 1, conclus. 1 et Soncinas, 9 '-Metaphys., ;

dicas esse differentiam, quia licet omnes q. 5, ubi refert Henricum, Quodlib. 10, q. 2
,

sint perpetuo in intellectu divino, non tamen et3 et Hervaeum, Quodlib. 3, q. 1 Scotum ; ;

cum eadem necessitate nam illeg veritates, et alios auctores, in 3, dist. 21. Tenet etiam
;

in quibus prsedicatum essentiale tribuitur Cajetan., 4 Poster., c. 9; et Ferrariensis, 2

subjecto, ita sunt in intellectu divino, utnon contra Gentes, cap. 52 ; et videtur esse sen-
poiuerint non esse in illo, unde sunt simpli- tentia Aristotelis, lib. 9Metaph., cap. 6, 7 et
citer necessaria?, et absqueulla suppositione 9. Hanc autem sententiam ita declarant multi
at vero alia? veritates contingentes, licet sem- ex dictis auctoribus, ut dicant, essentias qui-

per fuerint in divino intellectu, non tamen dem rerum creabilium non esse a?ternas, sim-
cum absoluta necessitate, sed solumexsup- pliciter loquendo, ut supra, sect. 2, a nobis
positione quod in aliquo tempore futura? es- probatum est connexiones autem preedica-
;

sent; si hoc (inquam) dicatur, inde magis torum essentialium cum ipsis essentiis esse
confirmatur et augetur difficultas contra pra?- aaternas. Item aiunt, quando res creantur,
cedentem, sentenliam, quia propositiones il- essentias rerum creari et fieri, non tamen
la?, in quibus essentialia preedicata dicuntur fieri praedictam connexionem, nam aliud est
de subjectis, non ideo veree sunt, quia ita essentiam fieri, aliud vero est fieri, ut talis
futurum est in aliqua differentia temporis, essentia sifc talis rei, verbi gratia hominis,
tum quia etiarn si Deus slatuisset ut nil iu equi, etc, essentia. Primum enim estverum,
tempore neret, nihilominus cognosceret illas nam essentia creata, simpliciter loquendo,
esse veras tum etiam quia non solum simt
; habet causam efficientem, quia non solum
verse ab a?terno, quatenus de futuro enun- fiunt existentiae rerum. sed etiam essentiae.
tiari possunt in ordine. ad tempus, sed sim- Quod vero essentia sit talis rei, non habet
pliciter et abstrahendo ab omni differentia causam efficientem, nec fit, quia de se est
temporis, et in utroque valde differunt a ve- necessarium ac perpetuum quod est dicere, ;

ritatibus contingentibus, qua? solum in or- hominem quidem, aut animal, habere cau-
dine ad existentiam pro aliqua differentia sam efficientem; quod vero Petrus sit homo,
temporis veritatem habent. Rursus neque aut homo animal, non habere causam effi-
illa? enuntiationes sunt vera? quia cognoscun- cientem, quia illa connexio de se est omnino
tur a Deo, sed potius ideo cognoscuntur, quia necessaria. Unde consequenter etiam aiunt,
veree sunt, alioqui nulla reddi posset ratio, quamvis essentia creaturae habeat causam,
cur Deus necessario cognosceret illas esse ve- veritatem tamen essentife non habere cau-
ras ; nam si. ab ipso Deo proveniret earum sam, quia consisiit rei veritas in illa necessa-
media voluntate Dei unde
veritas, id fieret ; ria connexione, quse de se perpetua est, et
non exnecessitate proveniref, sed voluntarie. causam non habet, et hoc modo est scientia
Item, quia respectu harum enuntiationmn de veritatibus necessariis ac perpetuis.
comparatur intellectus divinus ut mere spe- 42. Ferlur cle proposita sententiajuclicium.
culativus, non ut operativus intelleetus au- ; Sed hsec etiam sententia, nisi amplius de-
tem speculativus supponit veritatem sui ob- claretur, non videtur posse defendi. Primo,
jecti, non facit; igitur hujusmodi enuncia- quia si connexio illa talis pra?dicati cum sub-
tiones, qua? dicuntur esse in primo, imo etiam jecto seternaest, inquiro quid sit extraDeum,
quae sunt in secundo modo dicendi per se, nam vel est aliquid, vel nihil; si aliquid,
habent perpetuam veritatem, non solum ut quomodo est aaterna sine causa efficiente ?
sunt in divino iniellectu, sed etiam secundum Si nihil, mirumquidemnon est quod efficien-
se, ac preescindendo ab illo. tem causam non habeat, mirum tamen est
41. Communis sententia. Est igitur valde quod possit esse eeterna, aut quod sit realis
communis ac recepta senteniia, has propo- connexio, si nihil est. Item connexio nihil
sitiones esse perpetua? veritatis, quam docet aliud est quam unio aut
; unio autem res
cum aniiquis Arabibus Albertus Magnus ,
modus rei esse ergo nulla res est
debet; si

comment. libr. de Gausis, propos. 8, et in oeterna, neque etiam unio rerum esse potest
Postproedicamentis, c. 9; -et eam sequi vi- seterna, quia modus rei non potest esse sine
detur D. Thomas, citatis locis quamvis io- , re. Praeterea, quomodo potest essentia ha-
tamhancperpetuitatemreferat ad intelleetum bere efficientem causam , et non habere ab
divinum. Eamdem sententiam ex D. Thoma illa ut sit talis rei essentia ? Nam si essentia
et Alberto defendit Gapreolus, in 1, dist. 8, iit, in aliqua re seu entitate fit ; ergo per eam-
290 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FiNlTO
dem efficieniiarn habet, quod sit talis rei es- rum aurum, non efficit veritatem essentise
sentia. Et confirmatur, nani, sicut essentia auri ? TJnde eodem possumus uti dilemmate.
Petri non erat antequam fieret, ita nec Pe- Nam vel est sermo de veritate in potentia,
trus habebat essentiam antequam crearetur vel in actu quodcumque autem horum cli-
:

vel generaretur; unde neque erat homo, ne- catur, eadem est ratio essentise et veritatis
que animal, etc. ergo totum hoc accepit per
; in potentia, vel in actu, ut patebit facile, ap-
generationem a sua causa efficiente ergo ; plicando argumentum factum. Denique, aut
non soltimfiunt essentise, sed etiam connexio- est sermo de veritate coinplexa, quse proprie
nes essentiales. Confirmatur secundo, nam est in intellectu componente et dividente, et
cum forma (verbi gratia, anima) imprimitur htec ita habet causam efficientem, sicut ipsa
inateriee, formaliter incipit dare toti compo- compositio et divisio nostri intellectus ; nam
sito non solum ut sed etiam ut vivat,
sit, illi inest, et cum ea incipit, eo modo quo est,

sentiat, etc. ; ergo causa efficiens, quee talem ut dixit D. Thomas, 1 p., q. 16, art. 7, ad 4.

formam univit materiaa , non solum fecit il- Et idem est, servata proportione, de veritate,
lod totum, sed etiam fecit illud esse vivens, quse est in compositione vocis, tanquam in
animal, etc; ergofecit uttalis essentia tali rei signo. Aut est sermo de veritate rei, quse fun-
conveniret. Tandem^aut esse in his locutioni- clat intellectus veritatem, et hsec non differt

bus sumitur in eadem significatione, vel in di- ab ipso esse. Unde est iliud Aristotelis : Ab
versa;siin dh ersa,est aperta
T
requivocatio, et eo quocl res est, vel non est , propositio vera
non constans doctrina; si in eadem, necesse est vel falsa est ; ergo eamdem
habet causam
ut eamdem habeat cansam efficientem. Quod quam ipsum eidem subest mutationi.
esse, et
ita declaro, nam cum dicitur essentia simpli- Unde ipsemet D. Thomas, q. \ de "Verit., art.
citer habere causam efficientem, necesse est 6, ad 4 veritatem pronuntiatorum ait
, ,

ut dicatur illam habere in ordine ad esse, etiam quantumad essentialia rerum ipsarum,
quia nihil fit nisi ut sit. Vel ergo hoc intelli- non esse omnino immutabilem nisi rebus ,

gitur de esse in actu, et sic est verum vel de ; manentibus.

esseinpotentia, et sic estfalsum, si in rigore 44. Haec vero controversia (ut mihi quidem
sit sermo de causa efficiente actu, quamvis videtur) tota consistit in varia significatione
sit verum de causa potente efficere. At vero illiuscopulae, est, per quam conjunguntur
idem prorsus est, cum dicitur essentia esse extrema in his enuntiationibus. Duobus enim
talis rei; nam, si sit sermo de esse actuali, modis accipi potest. Primo, ut significet ac-
non potest esse essentia creata alicujus rei tualem et realem conjunctionem extremorum
in actu nisi per causam efficientem quia ; in re ipsa existentem, ita ut, cum dicitur, lio-
quod actu non est, non potest esse actu ali- mo animal significetur reipsa ita esse.
est ,

cujus. Et hoc etiam probant rationes factee, Secundo, solum significet, prsedicatum esse
quia, sicutPetrns non neque
est nisi fiat, ita de ratione subjecti, sive extrema existant,
in actu est homo, homo, sed est
nisi fiat sive non. In priori sensu veritas propositio-
tantum homo in potentia. Unde si de hoc num pendet sine dubio ab existentia extre-
tantum esse sit sermo, verum est non ha- morum, quia juxta illam significationem ver-
bere causam efficientem in actu, requirit ta- bum est, non absolvitur a tempore, seu (quod
men illam saltem potentem efficere. Quid est idem realem et actualem du-
est) significat
ergo quod affirmatur de uno, et negatur de rationem quee nulla est ablata existentia
,
,

altero ? extremorum, et ideo talis propositio falsa est,

Atque hinc falsum etiam esse videtur,
43. nam est affirmativa de subjecto non suppo-
quod essentiam habere causam effi-
dicitur, nente. Et in hoc eodem sensu, optime pro-
cientem, veritatem autem essentia; non ha- bant rationesproxime factae, veritatem harum
bere. Nam veritas essentiae reipsa nihil aliud enuntiationum pendere ex causa efficiente, a
est quam ipsa essentia, vel ad summum con- qua pendet existentia extremorum. Item pro-
sideratur ut proprietas intrinsece conjuncta batur, non solum essentiam creatam, abso-
cum essentia ; ergo impossibile est quin ha- lute sumptam, habere causam efficientem,
beat eamdem causam, vel seque primo, vel sed etiam applicationem essentiee (ut sic di-
concomitanter. Qui euim intelligi potestut ali- cam) ad hanc rem habere causam efficien-
qua causa efficiat aurum, et non efficiat ve- tem, idest, non solum hominem vel animal
rum aurum? Quod si efficiendo aurum effi- habere causam efficientem, sed etiam, homi-
cit essentiam auri, quomodo efficiendo ve -
nem reipsa esse animal, habere causam effi-
 SECT. XII. UTRUM ESSENTiA CREATA SIT SEPARABILIS AB EXISTENT. 297
cientem. Quamvis enim non sit duplex actio postulare, si formaliter ac preecise sistamus
vel efficientia, una, qua fit homo, alia, qua in earum veritate. Quod potest declarari ra-
liomo fit animal, tamen revera utrumque fit, tione facta de propositione conditionali, cujus
quando homo generatur; solumque differt, veritas non pendet ex causa efficiente, vel
quia his verbis, liomo est animal, significatnr potente efficere, et ideo eeque reperitur re- m
complexe prout a nobis concipitur, re autem bus impossibilibus ac in possibilibus eeque ;

ipsa fit simplici actione, qua in re fit homo enim vera est heec conditionalis , JSi lapis est

et animal, quatenus in tali re idem sunt. Ita animal, est sensibilis, ac ista,#i homo est ani-
docuit late Herveeus, Quodlib. 1, queest. -10, mal, esi sensibilis ergo etiamheec propositio,
;

quem defendit Javell., 5 Metaph., queest. 12, Omne animal per se non pendet
est sensibile,
contra Soncin., eodem lib. 5, quaest. 10, qui ex causa quee possit efficere animal. Unde, si
plane in eequivoco laborat ut dictum est. , per impossibile nulla esset talis causa, nihilo-
Denique in hac eadem significatione procedit minus illa enunciatio vera esset, sicut heec

assertio nostra, quod existentia non separa- estvera, Chymera est chymera, vel similis.
tur ab essentia nisi per destructionem et
,
Quanquam in hoc possimus discrimen assi-
desitionem ejusdem essentiee. Neque contra gnare inter connexiones necessarias, conce-
eam procedit objectio facta negatur enim, ;
ptas et enunciatas inter res possibiles seu
propositiones, in quibus essentialia preedicata essentias reales, et inter res fictitias vel entia
dicuntur de subjectis, ineo sensuveras esse, rationis quod in illis ita est connexio neces-
,

ablata actuali existentia. Sic enim verum est saria secundum intrinsecam habitudinem ex-
illud Aristotelis, in Preedicam., cap. de Sub- tremorum abstrahentium ab actuali existen-
stantia : Ablatis primis substantiis , impossi- tia, ut tamen sit possibilis in ordine ad ac-

bile est aliquid remanere ; et eodem modo tualem existentiam, et hoc totum potest signi-
dixit Averroes, 1 Physicor. , com. 63, quando ficari per copulam est, etiam utatempore abs-

res desinit esse, nomen perdere et definitio- trahit, ita ut, cum dicitur, Homo est animal
nem. rationale, significetur, hominem habere es-
45. At vero in alio sensu propositiones sunt sentiam realem sic definibilemj seu (quod
veree, etiamsi extrema non existant ; et in idem est) esse tale ens, quod non est fictum,
eodem sunt necessariee ac perpetua3 veritatis, sed reale, saltem possibile et quoad hoc ;

quia cum copula est, in dicto sensu non signi- pendet veritas talium enuntiationum a causa
ficet existentiam , non attribuit extremis ac- potente efficere existentiam extremorum. At
tualem realitatem in seipsis, et ideo ad suam vero in entibus fictitiis, solum fiunt con-
veritatem non requirit existentiam, seu reali- nexiones necessariee sine habitudine, etiam
tatem actualem. Item, hoc declaratur ex pree- de possibili, ad existendum, sed solum per
dictis auctoribus ' ,
quia propositiones in hoc ordinem et imaginationem seu fictionem ,

sensu reducuntur ad sensum hypotheticum mentis. Denique juxta hunc sensum cessat
seu conditionatum cum enim dicimus homi-
;
etiam objectio facta contra assertionem no-
nem esse animal, abstrahendo a tempore, ni- stram quia licet hee connexiones sint ne-
, ,

hil aliud dicimus, nisi hanc esse hominis na- cessariee independenter ab existentia, nihilo-
turam, ut non possit fieri homo quin sit ani- minus essentiee, quee per eas significantur,
mal. Unde, sicut heec conditionalis est perpe- non sunt vera et actualia entia si existentia ,

tua, Si est homo, est animal, vel, Si cnrrit, privantur.

movetur, ita heec est perpetua, Homo est ani- 46. Sed adhuc supersunt duee instantiee.
mal, Cursus est motus. Atque hinc etiam
vel, Prior est, quia nondum est explicatum quid
fit ut hee connexiones in hoc sensu non ha- sit ista non
necessaria connexio extremorum
beant causam efficientem, quia omnis effi- existentium nam, cum nihil in re ponat,
;

cientia terminatur ad actualem existentiam, difficile est intellectu quomodo possit fun-

a qua dictee propositiones in hoc sensu abs- dare necessariam veritatem. Neque enim sa-
trahunt. Et hoc solum probant rationes illee tisfacit si dicamus, ablata rerum existentia,
quas congerit Soncinas locis citatis. Imo, in solum manere hanc connexionem in divino
hoc eodem sensu non solum non requirunt hae exemplari, et ab illo oriri talemnecessitatem;
connexiones causam efficientem in actu, ve- hoc (inquam) non satisfacit, nam licet veri-
rum etiam neque in potentia videntur illam tas harum connexionum, ut realis et actua-
lis veritas, non maneat nisi in divino intel-
1
Fonseca, lib. 5, c. 5, q. 1 et 2. lectu (quo sensu locutus est D. Thomas ci-
 ,

298 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO,

tatis locis, preesertim \ part., queest. 16, art. quia non potest fieri homo quin sit existens,
7, etiam ex Anselmo, dialog. de
et surnitur sicut non potest fieri quin sit animal tota ;

Veritat., c. 7 et 8), nihilominus necessitashu- autem necessitas hujus propositionis, Homo

jusveritatis, et prima radix ac origotalis con- est animal, dicebatur esse, quia non potest

nexionis, non videtur posse referri in divi- esse homo sine animali, quee necessitas dici-
num exemplar. Nam ipsummet divinum exem- tur ab aliquibus composita, seu ex supposi-
plar hahuit hanc necessitatem repreesentancli tione eadem ergo est in illa,Homo est exis-
;

hominem- animal rationale, nec potuit illum tens, quia non potest essehomo sineexisten-
alterius essentise repreesentare quod non ,
tia. Respondetur, in re quidem, nullam fere
aliunde provenit, nisi quia non potest homo esse diversitatem,si existens cum eadem pro-
esse alterius essentiee, nam, hoc ipso quod sit portione sumatur, vel in actu, vel in poten-
res alterius essentiee, jam non est homo er- ; tia, ut argumentum probat, et ex superius
go ex ohjecto ipso et non ex exemplari di- Nihilominus tamen in
tractatis satis constat.
vino provenit heec necessitas semper ergo
; modo loquendi est diversitas, et ideo
abso-
restat difficultas tacta, quomodo, scilicet, si lute neganda est consequentia, quia verbum
ohjectum illud in se nihii est, possitex se ha- existendi simpliciter dictum non significat
here talem connexionem preedicatorum, ut potentiam, sed exercitium existendi. Unde il-

fundet aliquo modo necessitatem talis scien- la locutio, Homo existit, simpliciter dicta,
tiee, et talis veritatis, ac talis exemplaris. Ad non redditsensum compositum, id est, homo
hoc dicendum videtur, hanc counexionem est' existens, sed simplicem et absolutum, et
nihil aliud esse quam identitatem extremo- ideo si esset necessaria, significaret absolu-
rum,qu8e suntmpropositionibus essentialibus tamnecessitatem existendi, quee homini con-
ef affirmativis (idem dicendum est proportio- venire non potest.
naliter de diversitate extremorum in negati-
vis). Omnis enim veritas propositionis affir- SECTIO XIII.

mativee fundatur in aliqua extremorum iden- Qualis sil compositio ex esse et essentia, qualisve
titate velunitate, quse,licet a nobis concipia- compositio sit de ratione entis creati.
tur complexo modo, et per modum conjunc->
tionis praedicati cum subjecto, tamen in re \. Hsec queestio necessaria est, tum ad
nihil est preeteripsarumetrei entitatem. Iden- explicandas difficultates tactas in secunda et
titas autem, cum sit proprietas entis (nam prima sententia, propositis
tertia ratione pro
idem et diversum ad unitatem reducuntur, in sectione prima, tum ad examinanda vel
ut supra diximus), in omni ente, seu in omni declaranda multa qme de hac compositione
statu enlis cum proportione reperitur. Unde, scripta sunt ab auctoribus, praesertim a Ga-
sicut homo existens et animal in re idem sunt, jetano, de Ent. et essent., cap. 5, paulo post
ita homo possibilis, seu qui objici potest queestioneru 9, ubi, per comparationem ad
scienhae aut exemplari hominis, identitatem compositionem ex materia et forma, declarat
hahet cuni animali proportionaliter sumpto ; compositionem ex esse et essentia, quas in
h83C ergo identitas sufficiens est ad fundan- duobus convenire dicit differre autem in ,

dam illam necessitatem, et reperiri potest in decem.

ente in potentia, quamvis nihil sitactu, qaia
Collatio compositiomm ex esseet essentia,et
nihil addit enti-in potentia, nisi habitudinem
ex materia et forma.
ad conceptusnostros.
rationis in ordine
Dubiolum resolvitur.
47.
Sed tunc ori- 2. Prima convenientia quia utraque est,

tur secunda difficultas, nam sequitur hanc compositio est ex actu et potentia. De prima
etiam connexionem esse necessariam, Jiomo compositione hoc per se notum est de se- ;

est, seu existit, aut est existens, et conse-
quenter esse veram. etiamsi actunon existat,
quod est plane falsum, et contra omnem sen-
sum et verborum vim. Sequela autem patet,
quiaetiam homo et existens habent identita-
iem, vel objectivam et possibilem, velactua-
lem, si cum proportione sumantur. Item quia,
si illa propositio reducatur ad conditionalem
propositionem, reperietur vera et necessaria,
cunda probat, quia quidditas quaelibet ex eo
ponitur in rerum natura, quod existentiam
acquirit. Quee probatio valde debilis est, si
sit sermo, ut revera est, de potentia recepti-
va, quia essentia non dicitur acquirere esse,
quia prius fuerit in potentia ad recipiendum
et postea suscipiat actum, sed quia prius tota
eratin poteniiaobjectiva, seuactiva suee cau-
see, etposteafit ensactu. Secunda convenien-
 SEGT. XIII. QUALIS SIT CQMPOSlTiO EX ESSE ET ESSENTIA. 299
quod inutraque coinpositione actus et
tia est, clistinguantur. Primo, quia comparantur ut
potentia reducuntur ad iclem genus. Quae actus et potentia ejusdem generis, quee per
vera est intercedit enim etiam inter compo-
; se et ex natura sua instituta sunt ad compo-
sitionem realem et rationis, seu inter compo- nendum unum, et essentia sine existentia
sitionem physicam et metapbysicam, ut pa- non habet completam actualitatem, imo ne-
tet in compositione ex genere et differentia. que est ens in actu cur ergo non consurget
;

Quanquam in hoc observari possit nonnulla ex eis ens per se unum ? Secundo, quia non
diversitas, nam in physica compositione utra- fit ex unum per accidens ergo fit unum
eis ;

que pars, scilicet, materia et forma, ponitur per Antecedens admittitur iet probatur
se.

tantum reductive in preedicamento in meta- ;

physica autem compositione, differentia tan-
tum ponitur reductive in praedicarnento; ge-
nus vero, quamvis ut pars fpossit etiam re-
ab eodem Cajetano, quia unum per accidens
aggregat res diversorum generum; conse-
quentia vero probatur, quia ex essentia et
esse fit revera unum nam realiter uniuntur
;

duci, seu ad iatus constitui, tamen ut est
quoddam totum, directe collocatur. Idemque
suo modo reperitur in compositione ex esse
et essentia, quae etiam metaphysica est, ut
infra dicam ; nam essentia
collocatur in prsedicamento, existentia vero
conceptaut quidam modus, solum per reduc-
tionem, de quo in superioribus satis diximus.
3. Differentise legipossunt inprsedicto auc-
inter se, imo (qujd mirabile est) ipse Cajeta-
nus ibidem ait, quod essentia per se a&iinatur
cum esse ; inter unum autem per se et per
accidens non potest medium excogitari. Ter-
integra directe tio, quia alias nullum ens creatum esset per
se unum, quatenus ens actu est. Quarto,
quia rafio Cajetani est valde debilis, scitieet,
quia ens per se unum fit ex partibus substan-
tiasesse autem non est pars substantiee. Est
;

tore sex enim priores omnes supponunt

; enim assumptio falsa, nam etiam fit per se
distinctionem realem inter essentiarn et exi- unum ex substantia et actu seu termino sub-
stentiam, et quod existentia non est actus stantiaIi,alioquiex natura et subsistentia non
nisi essentiaecompletse et compositse ex ma- fieret per se unum, neque suppositum sub-
teria et forma, et ideo neque nobis necessa- stantiale, ut sic, esset per se unum, quod
rise neque oportet denuo impugnare
sunt, plane falsum esi. Unde possumus Theolo-
multa in eis dicuntur. Ut quod in com-
qua?, gice improbare illam doctrinam, quia ex ea
positione ex esse et essentia neutrum extre- sequitur, Christum non esse unum per se,
morum est pars substantise; est enim hoc quia constat ex humanitate et Verbo, non ut
verum in compositione completi entis, non ex partibus substantialibus, sed ut ex natura
vero in omni compositione ex esse et essen- et subsistentia, vel tanquam ex essentia et
tia; heec enim etiamin materiaipsa, et forma, essc.
et in anima separata reperitur. Item quod
in secunda differentia Compositionem ex esse et essentia esse compo-
dicitur, in composi-
tione ex materia et forma alterum
sitionem ex Ms.
extremum
esse puram potentiam, non vero compo-
in 5. Atquehinc simili modo constat octavam
sitione ex esse et essentia ,hoc (inquam) differentiam, quam idem auctor assignat,
imprimis non est generale, cum ipsa mate- falsam esse, nimirum, quod compositio ex
ria constet ex esse et essentia, et preeterea, materia et forma est compositio ex his, et
si essentia prsescindatur ab esse, magis po- ideo fit ibi unum tertium ; compositio autem
tentiale ens est quammateria praeoisa a forma, ex esse et essentia est compositio cum his,
seu ut supponitur formae cum suo esse ,
quia in eo non datur res quse constet ex es-
quanquam illse potentialitates sint diverssc sentia et existentia, proprie loqucndo, sicut
rationis, nam in essentia ut sic est objectiva, datur res constans ex materia et forma, sed
in materia vero est receptiva. Et similia iere essentia componit cum existentia, et e con-
notari possunt in quatuor sequentibus diffe- verso, et ideo (inquit) clictum est quod adu-
rentiis, quas omitto. nantur per se, non tamen componendo ter-
tium. Sed hasc distinctio duplicis compositio-
Consurgatne unum per se ex esse et essentia.
nis, exhis, et cum his (ut alibiin simili causa
h>. Quod vero ex materia
in septima dicit, contra Durandum ostendi) conficta est ; omnis
etforma fieri unum per se, non vero ex esse enim compositio vera secunduin diversas
et essentia, falsum esse censeo, etiam in opi- habitudines est compositio ex his, et cum_
nione, quod essentia et existentia realiter his, vel hujus ad hoc, ut proprius Durandus
 ;

300 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.

dixit. Nam in ordine ad terminum, qui ex bus. ideoque convenire etiam in ratione com-
compositione resultat, dicitur compositio ex positionis, qua fit per se unum ex multis.
his, quia compositum non componitcum com- Differre autem, quia actus hujus compositio-
ponentibus, sed componitur ex illis secun- ; nis non est proprie forma, nec substantialis,
dum habitudinem autem componentium inter neque accidentalis, sed simplex quidam ter-
se, dicitur compositio cum his, vel hujus ad minus essentiee, vel modus intrinsecus et
hoc, quiaunumcum alio componit tertium. proportionatus illi, et consequenter etiam
Impossibile autem est dari aliquam veram differreex parte alterius extremi, scilicet, es-
compositionem, quin detur aliquid per illam sentiee, quia non est propria materia, sed
compositum, quod unitatem aliquam habeat potentia receptiva alterius rationis, et pro-
compositioni proportionatam ergo impossi-
; portionata tali actui.

bile est dari veram compositionem quin sit

Comjjositio ex esse et essentia analogice dicititr
compositio ex his. Consequentia est evidens
compositio.
ex dictis, et ex ipsa terminorum significa-
tione quid enim ahud est esse compositio-
;
7. At vero juxta nostramsententiam dicen-
nem ex his, nisi esse compositionem unius dum est, compositionem ex esse et essentia,

rei constantis ex multis ? Antecedens vero analogice tantum compositionem appellari,

patet, quia omnis vera actio, prsesertim tran- quia non est compositio realis, sed rationis ;

siens, habet ahquem adeequatum terminum compositio enim realisnonest nisi exextremis f

ergo et compositio habet adsequatum termi- in re ipsa distinctis hic autem extrema non
;

num, ad quem terminetur qui esse non,

sunt in re distincta ut ostendimus, ergo ;

potest nisi compositum. Item', quia omnis compositio ex illis non potest esse realis. Si-
compositio fit per unionem componentium cut autem ens rationis non est ens nisi ana-
ex unione autem resultat unum, non sim- logice ac solo fere nomine, ita compositio
plex, sed compositum. Sic igitur, si compo- heec non habet univocam convenientiam cum
sitio ex esse et essentia est vera compositio et compositione reali materiee et formee, verbi
realis, ut ipsi dicunt, negari non potest quin gratia, sed analogam tantum proportionem.
sit compositio ex his negari etiam non po-
; Atque heec est prima et quasi generica diffe-
test quin ex ea resultet una res composita, rentia inter hanc compositionem, et illam,
nam si heec datur, quid, qua?so, est, quod ex quee est ex materia et forma. Cum hac vero
esse et essentia componitur ? Item Cajetanus conjuncta est alia differentia, quee ad rem
nullam rationem affert, neque afferre potest, preesentem spectat, quod compositio ex ma-
cur ex esse et essentia non componatur una teria et forma reperitur tantum in corporibus
res. Item alioqui pari latione diceret, ex sub- et sensibilibus rebus; heec vero ex esse et es-
sistentia et natura non fieri unum quid, quod sentia communis est omnibus entibus creatis,
plane est fajsum, quia suppositum substan- queesunt entia in actu; et ideo illa compositio
tiale est unum. Sequela patet argumento su- physica est, quia non abstrahit a materia se-
pra indicato, quia etiam heec compositio non cundumesse ; heec vero est metaphysica, quia
est ex partibus substantialibus, sed ex essen- abstrahit, et communis est entibus immate-
tia et termino seu modo essentiee. Unde hic rialibus. Ex quo etiam fit, ut illa prior com-
etiam urget ratio Theologica,, quia sequitur, positio physica fundamentum sit physicee
incarnationem non esse compositionem ex transmutationis ; heec vero minime, sed ex
his, quia est compositio ex natura et suppo- se abstrahat a corruptione, vel transmutatio-
sito, velex esse et essentia. Atque ita etiam ne physica, nisi quatenus adjungitur rebus,
fit, Christum non constare ex natura divina in quibus prior compositio reperitur. Ab aliis
et humana, quod est contra modum loquendi vero metaphysicis compositionibus differt,
Conciliorum, dicentium Christum ex duabus generatim loquendo, quia ad diversum termi-
et in duabus naturis subsistere. num quasi formalem effectum ordinatur. In
.

6. Omissis ergo differentiis, juxta opinio;- particulari vero differt a compositione ex na-
nem asserentem, esse et essentiam esse res turaei subsistentia, quiaheecrealis est, illa ra-
distinctas, dicendum esset, compositionem ex tionis; abaliis vero compositionibus rationis,
esse et essentia convenire cum aliis univoce ut ex genere et differentia, etc, quia illee ex
in communi ratione veree et realis composi- se abstrahunt ab existentia actuali, et consi-
tionisex reali potentia et actu ad idem genus derantur etiam in ente in potentia ; heec ve-
seu preedicamentum aliquo modo pertinenti- ro consideratur tantum in re actu existente.
 ,

SECT. XIII. QUALIS SIT COMPOSITIO EX ESSE ET ESSENTIA, 301

non aliter, et in hoc completur propria ra-
Quomodo ex esse et essentia compositio sit
tio entis creati inactu, vel in potentia, quam
rationis tantum. in tota hac disputatione preecipue declarare in-
8. Sed contra hanc explicationem occur- tendimus.
runt nonnullee objectiones, quarum solu- -10. Compositio ex esse et essentia qualiter
tionibus res hsec magis declarahitur. Prima creaturarum propria. Rursus ex dictis in-
est, quia si hsec est tantum rationis composi- telhgitur facile quomodo ha?c compositio sit

tio, non potest dici esse de ratione creaturse, propria entis creati, et Deo attribui non pos-
quia vel non est conimunis omnibus creal.u- sit ;nam fundamentum ejus includit imper-
ris, vel non propria earum nam compositio ;
fectionem repugnantem Deo, qui est ens actu
rationis fingitur a ratione ; ergo extrinsecus per essentiam, et neque est, neque concipi
advenit creaturis ; ergo non est de ratione potest ut ens potentiale, quia ipsa potentia-
earum, nec potest dici omnibus communis. Deo, ut Deus est, repugnat.
litas essentiae,

Quod si dicatur communis, non quatenus ac-
tu cogitatur, sed quatenus circa omnes crea-
turas excogitari potest, hoc modo non erit
proprie entis creati, sed in Deo etiam
ri aut fingi poterit ; nam compositio rationis
non repugnat perfecta? simplicitati reali,
ideo non repugnatDeo. Sic enim dicunt Theo-
logi, personas divinas constitui relationibus,
seu subsistentiispersonalibus,.qu8e constitutio
plane est queedam rationis compositio, nam
relationes ratione distinguuntur ab essentia,
etpersonserelationibus, etipsa essentia cons-
tituuntur, et quasi componiintelliguntur; sic
etiam Theologi nonnulli attribuunt Deo com-
positionem ex genere etdifferentia. Nec de-
fuerunt etiam qui putarent esse distingui ra-
tione ab essentia, etiam in Deo.
Respondetur, hanc compositionem ex es-
9.
se et essentia ita esse rationis, ut non ab in-
teUectu mere gratis conficta sit, sed in re
habeat aliquod fundamentum. Dicitur ergo
hsec compositio esse de ratione entis creati,
non quatenus ab intellectu completur vel co-
Quocirca quidquid sit de compositione ra-
tionis in communi, an, quatenus talis est, re-
pugnet perfectioni divinee (nam fortasse ali-
cogita- qua non repugnat, nisi sit queestio de nomi-
ne, et ad vitanclam vocis invidiam vocetur
et constitutiOj etnon compositio, etiamrationis),
tamen compositio illa rationis, quse inre ha-
bet fundamentum includens imperfectionem,
Deo plane repugnat, et hac ratione, qui me-
lius ex Theologis sentiunt, negant in Deo
compositionem ex genere et differentia, ta-
metsi rationis sit ;
quia requirit in re aliquod
fundamentum iniperfectionemincludens, sci-
licet, limitationem perfectionis ,
quee possit
genere et differentia circumscribi, ut preece-
denti disputatione tactum est. Sic ergo longe
majori ratione repugnat Deo compositio ex
esse et essentia. Qui vero ei talem composi-
tionem attribuunt aut in eo esse et essen-
tiam ratione distinguunt, vel non concipiunt
quid sit Deus, vel non satis intelligunt in quo
ratio hujus compositionis consistat, vel non
loquuntur de distinctione rationis de qua ,

gitatur, sed secundum fundamentum quod nunc agimus, sed quse excogitari potest in-
in ipso ente creato habet hoc autem funda- ; ter esse et essentiam in communi prout abs-
mentum non est aliud, nisi quia creatura trahit a Deo et creaturis.
non habet ex se actu existere, sedtantum est 11. Objectio. Secunda objectio esse po-
ens potentiale, quod ab alio potest esse par- test, quia juxta nostram sententiam nec com-
ticipare ; nam hinc fit ut essentia creaturse positio rationis excogitari potest ex esse et
concipiatur a nobis ut potentiale quid, esse essentia. Nam
compositio per se alicujus rei
vero ut modus seu actus, quo talis essentia esse debet ex extremis realibus, quamvis ip-
ens in actu constituitur. Atque in hoc sensu sa rationis sit ; non enim dicitur rationis
optime inteUigitur, quomodo ha?c compositio quia ipsa extrema per rationem ficta sint,
sitde essentia entis creati, nam de essentia sed quia, licet quid reale sint, tamen in re
ejus estnon habere esse ex se, sed soJum non sunt duo, sed unum; at vero essentia
posse participare illud ab alio. Dico autem et esse neque in re sunt, nec etiam concipi
esse de essentia ejus, si ens creatum ut ens possunt, ut duo extrema realia, quia, quando
actu sumatur, nam si sumatur in potentia, sunt duo extrema, eo modoquo sunt duo,
non poterit esse de essentia ejus esse hoc modo unum non includitur in alio ; essentia vero
actu compositum, nam in hoc involvitur re- non concipitur ut extremum reale, nisi ut
pugnantia sed eritde essentia ejus esse ap-
; includens esse, ut a nobis supra dictum est ;

tum ad essendum cum tali compositione et ergo non potest concipi pcr modum compo-
 .

302 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.

sitionis heee actualitas, quam essentia intelli- ut exercitam non concipi ut compositam, sed
gitur habere ab esse. Et urgetur amplius heec ut simplicem modum componentem ens in
difficultas in ipsamet existentia creata illa ; actu creatum. Quapropter, cum dicitur heec
enim est ens creatum, unde necesse est ut coinpositio esse de ratione entis creati in- ,

etiam in iila locum habeat heec compositio ;

teliigitur vei de eo quod concipitur ut id
nam illa est potentiaiis, et potest interdum quod est, et non ut preecisa ratio essendi,
esse, interdum non esse, ettamen in illa non vel intelligitur cum proportione , scilicet,

potest intelligi compositio ex essentia et es-
se, alias procederetur in infinitum.
12. Dissolmtur
Respondetur primo,'non
esse necessarium ad compositionem rationis,
ut extrema sint vel concipiantur tanquam entia
realia actualia, preesertini preecise suurpta, et
quatenus unum non includitur inconceptu al-
terius, sed satis esse quod extrema sint ralio-
compositionem hanc esse cle ratione entis
creati, ut compositi per illam, vel ut compo-
nentis. Vel secundo dici potest, in ipsamet
existeniia posse concipi hanc compositionem
sine processu in infinitum, quia ipsa, clum
est ratio essendi essentiee, etiam est ratio es-
sendi sibiipsi, ut in superioribus fusius trac-
tatum est

nes aliquee reales aptee ad existendum aliquo

Qicomodo esse creaiurce sit esse recephmi.
modo. Quodpatet aperte iu compositione ra-
tionis ex natura specifica, etdifferentia indivi- 14. Tertia objectio erat, quee tacta est iu
duante; natura enim specifica, ut preecisaper dicta secunda ratione primce senteniiee-, quia
conceptum ab omnibus differentiisindi viduan- '
ex dictis sequitur, esse creaturee-non essere-
tibus, non est ens actu, sed solum ratio quee- ceptum in aiiqua potentia receptiva, sed esse
dam realis apta ut sit actu in individuis (lo- subsistens; ex quo ulterius inferebatur esse
quimur autem de illa compositione, ut rebus perfectissimum et infinitum, quia non habet
realibus attribuitur, seu ut habet terminum unde iimitetur. Prima sequela probatur, quia
realem). Igitur quod extrema sint entia rea- si in re ex esse et essentia non fit compositio

liain actu, est quidem perse necessarium ad tanquam ex actu et potentia, ergo in re
compositionem realem ad compositionem ; ipsum esse non est actus receptus in poten-
autem rationis minime. Unde potest triplex tia ; ergo est irreceptus, et in se subsistens.
compositio rationis distingui. Una ,
quse sit Heec difficultas imprimis non procedit de
ex extremis, ut in re ipsa sunt entia in actu, esse accidentium ;
nam hoc est receptum in
licet non sint actu distincta. Alia, quee sit inter subjecto. Deincle non procedit cle esse
extrema realia quidem aptitudine seu forma- formae substantialis materialis ; nam hoc
Jitate reali objectiva, abstrahentia tamen ab etiam receptum est in materia, a qua limi-
actualitate existentiee. Alia cleniqpe quee sit tari potest. Atque eadem fere ratione non
quasi media, ita ut unum extremum ejus sit procedit de esse animae rationalis, qui, licet
solum con-
ratio aut essentia realis preecise non recipiatur in materia ut pendens ab iila,
cepta aliud vero sit existentia actualis. Et
, tamen coaptatur ilii et per habitudinem acl
,

heec responsio est optima, et satis conformis illam limitari potest. Ex quo ulterius fit, mul-
modo concipiendi. to minus procedere rationem in esse ipsius
13. Secundo vero dici posset, non omnem materiee, quod multo est imperfectius quam
"eompositionem rationis esse ex extremis, quce esse formee, magisque potest per habitudi-
mutuo se excludunt, seu quorum neutrum nem ad formam limitari, quam esse ipsius
includitur in conceptu alterius, sed satis esse formte per habitudinem ad materiam. Un-
ut unum possit ab alio preescindi, quamvis de hoc ipsum fere dicunt de essentia et esse,
alterum converso non possit. Sic enim
e qui realiter illa distinguunt aiunt enim ;
,

substantia est aliquo modo composita secun- esse liinitari per essentiam cujus est actus,
cliun rationem quia resoM potest in duos
,
et essentiam per esse, quia est potentia re-
conceptus entis, et modi per se, quamvis in ceptiva illius. Prasterea hinc facile cessat illa

conceptu modi necessario includatur ens. Sic ditficultas in esse totius substantiee compo-
ergo dicetur in preesenti. Et utroque modo sitee ; limitabitur enim ex partibus componen-
potest confirmatio de ipsa existentia expe- tibus;non enim potestesse illimitatum,quod
diri ;
primo enim dici potest satis probabili- ex limitatis partibus constat.
ter, existentiam actualem, hoc ipso quod ab 45. Solum ergo restat esse Angelorum, de
exercitio actualiter existendi abstrahitur, con- quo fatenclum est, non esse proprie rcceptum
fundi cum ipsa essentia , et ideo existentiam in subjecto proprie sumpto, nec secundum
 ,

SECT. Xlil. QUALIS SIT COMP OSITIO EX ESSE ET ESSENTIA. 303

partem, quia est indivisibile, nec secundnm quee nondum demonstrata sunt, ut quod
satis

se totum, quia est substantiale et compietum; esse subsistens sit proprium divini esse, vel
dici tamen potest illud esse receptum in sup- quod requirat infinitam perfectionem.
posito ex natura rei distincto ab ipso esse 17. Aliter vero posset responderi, duplici-
essentise , idqne satis esse ut sit limitatum ter intelligi esse irreceptumuno modo, quod :

et fimtuin. Quod in bunc moclum potest de- sit tam in aliquo quam ab aliquo,
irreceptum,
clarari, nam aut loquimur de esse solius na- et boc modo non sequitur, ex nostra sententia,
tiiree angelicse, aut de esse subsistentise ejus, quod esse creaturee sit irreceptum ut per se ,

aut de adeequato esse totius suppositi. Esse constat, et de tali esse recte dicitur esse infini-
naturee recipitur in supposito ex natura rei tum, quia est esse independens, et non par-
distincto ab ipsa et ex bac parte limitatur,
, ticipatum, sed potius fons totius esse partici-
quia in compositionem trahitur, et per talem pati, et tale esse merito singulari modo potest
subsistendi modum limitatur ac determina- appellari ipsum esse subsistens, quia, cum
tur. Esse vero ipsius subsistentiea ex eo clare non sit participatum, ex se est ac subsistit
limitatur, quia solum est modus quidarn talis cum omni perfectione essendi , et hoc sensu
naturee. Denicpie completum esse totius sup- recte dicitur esse proprium Dei, quod sit

positi, cum compositum sit ex limitatis extre- ipsuni esse subsistens. Alio vero modo dici
mis, limitatum etiam esse necesse est. Sic potest esse irreceptum in aliquo, quamvis sit
igitur non oportet ut esse creaturee illimita- receptum ab aliquo, et hoc modo conceditur,
tum sit ,
quamvis sit irreceptum in sub- esse creatum posse esse irreceptum nego ;

jecto. tamen inde sequi, quod sit illimitatum ac in-

16. Quod vero infertur , fore subsistens, fiaitum. Tum quia , licet sit irreceptum in
variis modis potest Primo, quod es-intelligi. subjecto solum est subsistens per composi-
,

sentialiter et adeequate ac per seipsum sit tionem aliquam cum ipsa subsistentia ex ;

esse subsistens. Secundo, quod sit subsistens quo non potest coiligi infinitas, ut in priori
quasi denominative per aliquem modum seu responsione declaratum est tum etiam quia ;

tefininum sibi intrinsecum. Hoc posteriori non esset purus actus, sed per participatio-
moclo in nulla sententia negari potest, cruin nem. Sed, inquiunt, si esse esl participatum,
esse creatum, si sit substantiale et comple- ergo ab aliquo participatur ergo participa- ;

tum, natura sua sit subsistens, quia non est tur ab essentia, cujus est esse ergo oportet ;

inbeerens, nec ab aliquo alio sustentatum, esse distinctum ab illa, et realem compositio-
sed propria subsistentia terminatum. Et quia nem cum illa facere. Respondetur ex Alexand.
heec subsistentia ex naturalrei distinguitur a Alensi supra, quando esse creatum dicitur
taii esse, et ab illa babet quod subsistat, icleo esse per participationem, non esse imaginan-
voco illud denominative subsistens, et non dum, quocl una ves sit quce participat, sicut
essentialiter. Et bic modus esse subsistentis essentia, et alia quce participoMr, sicut esse,
Irallam indicat infinitatem vel illimitationem secl quia una et eaclem res est realitas moclo
in tali esse, cum
sit imperfectus modus sub- participato, pcr -vim alterms, sicut per mm
et

sistendi, et cum
compositione aliqua. Priori agentis ; enim realitas cle se non est nisi
licec

autem modo fatemur, solnm esse Dei esse sic sul) moclo possibili; quocl auiem sit et possit vo-

subsistens actu, seipso essentialiter ac per se cari actus, hoc habet psr vim ageniis. Et de-
primo quod babet ex vi suee infinitatis. Ne-
,
claratur boc ipsum in ipsamet essentia vel
que ex eo quod in creatura compositio ex substantia creata est enim essentia, et sub-
;

esse et essentia non sit realis , sequitur quod stantia per participationem non quia ab alia ,

illius esse sit subsistens illo modo ; nam re vel substantia participetur subjective (ut
si sit sermo de esse naturee substantialis, lioc sic dicam), sed solum quia effective est a di-
non subsistit nisi per modum superadditum ;
vina substantia, cujus est quredam partici-
si vero sermo sit de esse ipsius subsistentiee patio.
illud non esfc proprie subsistens, secl ratio Sed instabatur, quia esse non rece-
18.
snbsistendi ; si denique sit sermo de toto ptum in aliquo non babet uncle limitetur;
supposito illud quidem est subsistens
, non , cjuia neque a receptiva potentia neque ab ,

tamen per se primo et adcequate, sed per aliqua differentia contrabente. Ad hoc uno
quemdarn alium terminum seu moclum suum. verbo sufficienter responderi posset seipso, ,

Atque ita omnino satisfit diiiicultati proposi- et ex vi entitatis suee esse limitatum et finitum,
ta^, etiam si admittamus nonnulla principia, neque indigere aliquo limitante vel contra-
301 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.
bente, in re distincto a seipso, sed intrinsece essentiarum, praesertim in substantiis imma-
natura sua esse tantee perfectionis per suam terialibus, sumi per ordinem ad diversaesse,
formalem entitatem extrinsece vero limi-
; ut sumitur ex Gajetano, de Ente et essentia,
tari a Deo vel effective
, quia ab eo recipit
,
c. 6, quod non posset esse verum, nisi in ipsis

tantam perfectionem essendi, et non majo- existentiis essetdiversitas. Item,quiaipsiaiunt

rem, vel utacausa exemplari, quia commen- existentiam comparari ad essentiam, vel tan-
suratur tali idese divinee repreesentanti tan- quam ad principium intrinsecum a quo manat,
tam perfectionem, et non majorem. Ut vero vel tanquam ad proprium et connaturale sus-
hoc magis declaretur, distinguere possumus ceptivum ; ergo sub utraque ratione, neces-
duplicem contractionem seu limitationem ,
se est ut existenlia sit proportionata essentiee,
unam metaphysicam, et alteram physicam. et consequenler quod tanta sit distinctio in-
Metaphysica contractio non requirit distinc- ter existentias, quanta est inter essentias.
tionem actualem ex natura rei inter contrac- Hoc autem multo magis necessarium est juxta
tum et contrahens, sed ad illam sufficit di- nostram sententiam, quia si existentia in re
stinctio conceptuum cum aliquo fundamento nibil aliud est quam essentia actualis, sicut
in re, et hoc modo (si velimus cum multis essentiee actuales specie distinguuntur, ita
loqui) admittere possumus essentiam finiri
, necesse est existentias distingui. Dices : ergo
et limitari in ordine ad esse, et, e converso, sicut in essentiis distinguuntur genera et
ipsum esse finiri ac limitari ,
quia est actus species possunt in existentiis distingui ;
, ita
talis essentiee. Nam
sub distinctis rationibus, nam,sicutomnes essentiee createe conveniunt
seu in diverso genere causarum, non repu- in communi et transcendentali ratione essen-
gnat hic circulus; sicut in ipsamet essentia tiee, ita existentise omnes in communi ratio-
distinguimusgenus, etdiffereniiam, per quam ne etsicutqueedamessentiee magis
existentiee,
species constituitur ac limitatur ad talem ac inter se conveniunt quam cum aliis, et deinde
tantam perfectionem, et ipsa differentia, ut inter se differunt, et inde sumuntur varia ge-
differentia est, dici potest limitari in ordine nera et differentise essentiarum, ita plus con-
ad genus, cujus est actus, et e converso.
tale veniunt inter se existentiee, verbi gratia, An-
At vero, physice loquendo, si essentia sit gelorum, quam cum existentiis hominum, et
simplex substantialis
, et completa , ut est , rursus inter se essentialiter differunt ;
pote-
substantia angelica, revera non indiget aliquo runt ergo ab eis abstrahi conceptus generis
formaliter ac intrinsece limitante ,
preeter et differentieeRespondetur in re quidem ve-
.

seipsam ; sed sicut substantia composita limi- rum majorem convenientiam seu simi-
esse,
tatur a suis intrinsecis componentibus, seu litudinem reperiri inter quasdam existentias
principiis (a quibus simul sumptis et unitis quam inter alias, imo in hoc eamdem fere
in re non distinguitur) ,
quod nihil aliud est servari proportionem inter existentias et in-
quam per suammet entitatem intrinsece li- ter essentias, propter rationes factas. Unde
mitari, ita substantia simplex creata, physice etiam Cajetanus, de Ente et essentia, cap. 4,
ac realiter seipsa limitata est. Quamlimitatio- paulo ante qusestionem 6, ait. actualem exis-
nem habet, vel in potentia antequam fiat, tentiam per propria principia ipsius entis
vel in actu cum fit. Unde cum existentia ni- constitui, et ideo non esse extranese naturse
hil aliud sit quam essentia in actu eonstituta, ab ipso ente. Ex quo necessario fit, habere
sicut essentia actualis per seipsam , vel per eamdem proportionem similitudinis et diffe-
sua intrinseca principia est formaliter limi- rentiee ad existentias aliarum rerum, quee est
etiam existentia creata limitationem
tata, ita inter ipsas naturas seu essentias. Et Scotus,
habet ex ipsa essentia, non ut est potentia in 2, dist. 3, queest. 3, ait, esse existentiee,
in qua recipitur, sed quia in re nihil aliud eo modo quo distinguitur ab esse essentiee ,

est quam ipsamet actualis essentia. non esse ex se distinctumnec determinatum,

sed determinari ex determinatione essentiee.
Intcr cxisbenbias dari essentialem diversi-
Ex quo etiam fit ut tale sit qualis est essen-
tatem.
talemque proportionem servare unum es-
tia,

19. Ex his intelligitur, sicut essentiee re- se ad alia, qualem habet una essentia ad
rum creatarum differunt specie, ita etiam alias.
existentias, quod non negant etiam illi ,
qui 20. Nihilominus tamen (ut ibidem ait Scotus)
opinantur essentiam et existentiam esse res non oportet distinguere differentias existen-
distinctas. Nam potius asserunt, differentias tiarum a differentiis essentiarum, neque pree-
 )

SECT. XIII. QUALIS SIT COMPOSITIO EX ESSE ET ESSLNTIA. 305

dicamentales coordiaationes, quia haec solum tiam trahitur Dionys., cap. 5 de Divin. nom.,
distinguuntur proprie in eo quod est, seu dicens, quocl ipsum esse est maxima omnium
quod habet rationem completi entis in uno- perfectionum quas a Deo recipimus. Et Aris-
quoque praadicamento, seu quod concipitur toteles, 8 Ethic, cap. 11, vocat ipsum esse
ut ens completum existentia autem non con-
;
maximum Dei beneficium.
cipitur a nobis ut id quod est, sed ut qui- 22. Alii vero contendunt entitatem essen-
dam simplex modus, quo essentia constitui- tiee esse perfectiorem, quia est in unaquaque
tur in ratione actualis entis. Sicut etiam in- re vehiti substantia ejus; nam existeutia so-
ter ipsas differentias potest intelligi ma- lum est quidam modus, seu terminus ejus.
jor ahqua convenientia aliquarum inter se, Et revera per se est incredibile, esse in ho-
quam cum et nihilominus non dis-
ahis ,
mine entitatem aliquam ei connaturalem per-
tiuguimus in conceptum generis et dif-
eis fectiorem anima rationali secundum essen-
ferentiee, sed solum simplices modos qui- ,
tiam ejus, secundum quam est ad imaginem
hus unaquceque differentia determinatur ad Dei, per quam habet formalem ac principa-
propriam et quasi specificam rationem. Sic lem virtutem efficiendi operationes suas per-
igitur intelligendum est de existentiis, quan- fectissimas. Item si Theologice argumentari
tenus metaphysice a nobis concipiuntur, ut velimus, Verbum (juxta eorum opinionem
modi essentiarum ;
possunt enim concipi sub assumpsit essentiam hominis, etnon existen-
ratione, seu conceptu magis vel minus com- tiam ergo, si existentia est id quod est per-
;

muni et proprio ; in particulari tamen illi fectissimum in homine, sequitur assumpsisse

conceptus non habent rationem generis et Verbum id quod in homine est minus per-
speciei proprie sumpti, sed vel ad heec redu- fectum quod autem perfectissimum est, in-
;

cuntur, vel se habent potius ut conceptus assumptum reliquisse, quod est vakle absur-
transcendentalis et modus ejus. Atque ita dum. Tandem (juxta illam sententiam) ne-
potestetiam metaphysice intelligi unam- ,
cessario dicendum est essentiam actualem
quamque existentiam creatam limitari per habere propriam entitatem, quee formaliter
proprium et particularem modum, per quem et intrinsece est extra nihil, et non per exis-
ad talem existentiam determinatur. Neque tentiam ipsam, ut in superioribus ostensum
heec abstractio et determinatio conceptuum est, quia alias non potest in essentia concipi

repugnat actuahtati quam-

existentiee, quia propria entitas, in qua ab existentia distin-
vis existentia in ordine ad essentiam compa- guatur. Hoc autem posito, e\ertitur omnino
retur, utactus ad potentiam objectivam, ni- fundamentum, ob quod censeri posset essen-
hilominusiu ipsa existentia actuali potest con- tia minoris perfectionis quam existentia, ni-
cipisimilitudo et diversitas cum alia existentia, mirum, quia ab illa habet omnem actualita-
quae sufficit ad fundandum preedictos con- tem in ratione entis est enim hoc falsun> et
;

ceptus cum sola distinctione rationis. non consequenter dictum in illa sententia,
quia necessario ponenda est aliqua actualitas
Utra sit perfectior, essentiavel existentia.
in essentia secundum se; posset ergo in illa
Atque hinc tandein intelligitur quid
21. ,
superare existentiam. Neque obstat quod exis-
scntiendum sit in iila comparatione, quee a tentiaponatur ut terminus vel modus essen-
multis controvertitur, inter essentiam et exis- quia inde solum potest colligi excessus
tise,

tentiam, utra illarum perfectior sit. Quee col- secundum quid sicut eliam subsistentia est
;

latio proprie solum habet locum in opinione, modus et terminus essentiee, et nihilominus
quee admittit distinctionem in re inter essen- est simpliciter minus perfecta, licet secundum
tiam actualem et existentiam; estque diver- quid eam superet, quatenus illam actuat, ut
sitas opinionum etiam inter auctores qui il- inferius videbimus.
lam sententiam sequuntur. Quidam enim sen- 23. Sed quanquam heec ratio ad hominem,
tiunt in omni re existentiam esse perfectio- seu ex concessis principiis urgens sit, tamen,
rem essentia ,
quia est talis actualitas ejus, absolute loquendo, involvit contraria senten-
sine qua essentia nullam haberet perfectio- tia aliam pugnantiam, riimirum, quod essen-
nem. Propter quod dixit D. Thomas, 1 part., lia actualis , ut sic, formaliter et intrinsece
q. h, art. 1 ad 3, quod ipsum esse est perfec-
, includat actualitatcm in genere entis, sitque
tissimum omnium; comparatur enim ad om- extra nihil, et quod non eodem modo inclu-
nia ut actus, nihil enim lialet actualitaiem, dat existentiam, cum proprius conceptus ac-
nisi vi quantum est. Et in camdem senten- tualis existentiee, nec intelligi , nec declarari
XXVI. 20
308 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.
possit, nisi per primam actualitatem cpia ens prcescindimus genus a differentia , et si-
in actu distinguitur ab ente in potentia, ut in milia.
superioribus late probatum est. Involvitur 25. Dicendum ergo est, de ratione entis
ergo manifesta rcpugnantia, cum diciiur es- cvcati in re ipsa existentis , esse composiiio-
sentia, praecisa existentia, includere actualem nem rationis, seu potius fundamentum ejus ;

perfectionem, in qua potest existentiam su- hoc enim modo compositio ex esse essen-
et
perare. Quapropter, licet heec comparatio in tia est de ratione entis creati , ut supra de-
re ipsa proprie fiat , supposita in re distinc- claratum est. Rursus dicendum est, ntillum
tione, nihil tamen firmum aut constans in ea esse ens creatum, quod, prout reipsa existit,
dici potest, juxta praedictaui sententiam. At non includat compositionem aliquam realem,
vero, supponendo existentiam in re non dis- ex uatura rei loquendo; eam vero composi-
tingui ab essentia, constat non habere locnm tionem non esse ex esse et essentia, sed ex
proedictam comparationern, secundum rem aliis rebus aut modis realibus. Declaratur iu-

ipsam et de essentia actuali loquendo, quia cluctione ; nam substantia creata prout natu-
cum sint idem, non potest una esse perfectior raliter existit a parte rei, incluclit composi-
altera, vel minus perfecta. Quod si secundum tionem ex natura et supposito , de qua infra
rationem aut praecisioneni mentis illa duo dicendum ; accidens vero , cum naturaliter
comparentur, preefertur existentia essentiee, existat in subjecto , compositionem
includit
quia praecisa existentia non intelligitur ma- cum illo , et in sese includit compositionem
nere essentia in actu, sed potentia tantum, cum ipsa actuali inhserentia , tanquam cum
et quia nihil est actu perfectum, nisi quod moclo entitatis suee (loquimur enim de pro-
actu est, ideo dicitur ipsum esse perfectio prio accidente realiter a substantia distincto).
perfectionum omnium et maxima omnium , Quocirca, etiarnsi consideremus , substantia-
perfectionum. Et hoc modo interpretatur Dio- lem naturam supernaturali modo existen-
nysium D. Thomas, queest. 20 de Yeritate, tem, ut est huinanitas in Yerbo, etiam in
art. 2, ad 3, ubi ait esse dici nobilius quam illa inveniemus realem compositionem,,non
vivere vel intelligere, si fiat comparaiio, se- tantum ex suis parlibus, sed etiam cum Verbo,
parato per intellectum esse a vivere. Qua- et cum moclo unionis quem habet ad Yer-

propter, si comparatio fiat inter existentiam bum. Et similiter in accidcntali forma super-
preecise conceptam ut modum, et essentiam, naturali moclo existente, ut est quantitas Eu-
ut actu existentem, sic essentia concipitur ut charistia?, inveniemus (juxta probabilem sen-
quid perfectius quia concipitur ut id quocl
,
tentiam) compositionem ex identitate acci-
est, seu ut includens totam perfectionem cs- dentis cum modo per se existendi, iucom-
sentiee et existentiee. possibili cum actuali inhaerentia.
26. Rursus omni enti creato necessaria est
actualis dependentia a prima causa, quse de-
Quce compositiu sii de ratione entis creati.
pendentia est ex natura rei distincta ab ente,
24. Quarta objectio erat, quEe in tertia ra-
quod per eam fit vel conservatur ideoque ,

tione proposita est, in sect. favorem

1 , in cum illo compositionem realem, quae
facit

sycundce sententiae. In qua petitur an aliqua inseparabilis est ab omni ente creato actu

compositio sit de ratione entis creati, et quae- existente, quia neque tale ens esse potest
nam illa sit. In qua re breviter notandum sine alicrua dependentia, nec ipsa dependen-
est,sermonem esse posse, aut de composi- tia esse potest sine aliquo termino. Tandem
tione secundum rationem, aut de composi- probabile est , nullum esse possibile ens

tione reali, quae ex rebus realiter, aut ex na- creatum, quod in re ipsa non habeat compo-
tuia rei distinctis consurgit. Rursus loqui sitionem aliquam ex subjecto et accidente,
possumus de ente creato aut prout in re ,
nam si tale ens sit accidens verum, aut mo-
ipsa existit, aut prout mente praescinditur se- clus realis accidentalis , necessario requirit
cundum aliquam rationem, quae praecisio in- subjectum cum quo faciat compositionem, ut
terdum fundari potest in distinctione aliqua, per se notum est; si vero sit substantia,
quse in re ipsa sit, ut cum praescindimus na- cum nccessario sit finita, necessario habere
turam a supposito, vel substantiam ab acci- debet definitum locum seu ubi vel prtesen-
dente; interdum vero fundari potest in aliqua tiam localem sccundum quam potest reci-
,

convenientia, vel proprietate aut eminentia ,

pere mutationem, et ideo necesse est esse
rei abscruc actuali clisfinctione, ut quando distiuctam ab illa et facere compositionem ,
 ,

SEGT. XIII. QUALIS SIT COMPOSITIO EX ESSE ET ESSENTIA. 307

cum Et eaclem ratione potest habere
illa. Non ergo repngnat enti creato ut sic, quocl,
compositionem ciim accidentibus realiter clis- sub alicjua ratione praecise conceptum, sit
tinctis. An vero hoc sit necessarium in omni simplex, abscjue reali compositione.
substantia creata vel creabili, non satis con- 28. Neque hoc
inficiari possunt illi aucto-
stat, nec videtur posse demonstrari ex sola res, qui essentiam creatam et existentiam
,

ratione entis creati ut sie, quamvis probabi- realiter distinguunt, quia necessario fateri
lior sit senteniia quse boc affirmat, de qua
,
coguntur, ipsam existentiam praecise concep-
nonnulla diximus supra, disp. 48, agentes tam esse simplicem entitatem preesertim si ,

de potentiis, quro sunt principia proxima per sjuritualis seu angelica existentia sit. Quia in

qu creaturee agunt et aliqua addemns in-

, ea non possunt excogitari partes, aut extre-
fra de quantitate et qualitate disputantes. Ex" ma ex natura rei distincta, ex quibus compo-
his ergo satis constat, in omni ente crea- natur. Et simili modo aliqna essentia creata
to prout in re ipsa existit, inveniri com- praecise concepta erit simplex absque reali
positionem realem, quae non fundatur in dis- compositione nam ut sic non includit eom-'
;

tinctione esse ab essentia , sed fundatur in positionem ex esse et essentia, cum suppo-
aliis distinctionibus rei existentis ab aliquo natur prsescindi a suo esse cjuod (juxta il- ,

modo suo, vel ab aliquo accidente, qiue dis- lam opinionem) fieri potest non solum mente,
tinctio oritur cjuidem ex limitatijne entis sed etiam re ipsa. Ut, verbi gratia, si pona-
creati, a nobis autem cognoscitur ex separa- mus angelicam naturam assumi a Verbo, ta-
tione, vel mutatione, quoe esse potest inter lis natura, ut condistincta a Verbo, nullam
rem vel talem modum. Haec autem distinctio realem et substantialem eompositionem in-
locum non habet inter esse et essentiam ac- cluderet, quia, ut sic, nec ex esse et essentia,
tualem, ut ostensum est, et ideo non est ea- nec ex natura et subsistentia constaret. Non
dem ratio de bac et de aliis compositionibus est ergo de ratione entis creati ut pifescindi
ex natura et supposito, et similibus. non possit a reali compositione, cjuando non
27. Atque binc ulterius colligimus, si lo- integre et adcequate concipitur prout in re
quamur de ente creato quod in re ipsa exis- est, secl secundum aliquam jjraecisam vel es-
tit,non tamen secundum omnia quse in re sentialem rationem. Neque contrahoc aliquid
ipsa habet sed secundum aliquam mentis
, objicitur in illa tertia ratione, cjuod difficul-
prcecisioiiem, sic non esse necessarium, omne tatem novam ingerat, aut cjuod non sit ne-
ens creatum includere aliquam realem com- cessario solvendum in omni sententia, etiam
rositionem. Quod etiam inductione demons- ab his qui putant compositionem ex esse et
tratur. Nam
consideremus substantialem
si essentia esse realem, et ex rebus distinetis
;

naturam immaterialem, ut preecisam ab acci- nam illa compositio potest resolvi in compo-
dentibus, et ab actuali subsistentia propria, nentia, et de ipsis componentibus inquiram
vel a?j unione cum aliena sic nulla realis ,
an sint sirnplicia, vel composita; hoc poste-
compositio in ea reperitur. In naturis vero rius dici non potest propter rationes factas,
compositis ex materia et forma, licet integra et quia alias procederetur in infmifum. Si
natura non possit a tali compositione prte- vero dicatur primum, habemus quod inten-
scindi, tamen in partibus ipsis prsecise con- dimus, quia ipsa essentia, cjuae cum existen-
ceptis non est talis compositio; atque hoe tia componere dicitur, creata est, et actualis
modo materia jjrsecise concepta est simplex entitas,
entitas substantialis, et sirniliter forma ; sim- 29. addendum ultimo est,
Quapropter
plex ( inquam respectu
) essentialis composi- omne ens creatum cjuantumvis preacise et in-
tionis,nam compositio ex partibus integrali- complete conceptum, includere saltem apti-
bus excludi non potest, propter imperfectio- tudinem ad compositionem, id est, cjuod pos-
nem materiae. Atque hac ratione forma acci- sit cum alio ente, aut modo entis unum ens
dentalis praj cise concepta simplex est, nisi componere; imo includere etiam necessita-
materialis sit. et inde habeat compositionem tem, seu indigentiam alicujus similis compo-
ex partibus integralibus, vel nisi intendi pos- sitionis cum alio ente, vel modo entis, ut in
sit et remitti, habeat graduum lati-
atque ita rerum natura possit existere, in quo necessa-
tudinem et compositionem quae suntimper- ;
rio deticit a perfectione jjuri actus, et divince
feetio&es, seu compositiones provenientes ex simjjlicitatis. Hoc totum patet ex dictis, cjuia
peculiaribus rationibus aliquornm entium nec substantia potest existere,nisi cum modo
non vero ex ipba ratione entis creati ut sic. alicjuo subsistendi, vel alio qui vicem ejus
 ;

308 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINTTO.

suppleat, cum quo necessario facit coruposi- omne ens creatum esse sub dominio Dei ,

tionem aliquam. El eadem vel major ratio quantum ad suum esse, id est, ita esse sub-
est de accidente" respectu subjecti, et respec- jectum Deo, ut ab illo possit in nihilum redi-
tu actualis inhferentise. Et ( quod certius est) gi, et privari suo esse, per solam suspensio-
omne ens creatum requirit actualem depen- nem illius influxus, quo ipsum conservat.Pro-
dentiam, atque adeo compositionem cum batur ex dictis, quia ens creatum essentiali-
illa. Hcec igitur imperfectio satis est ad decla- terpendet ab increato in sensu exposito ,

randam rationem, et imperfectionem entis ergo ex hac dependentia necessario sequitur

creati ut sic, neque oh eam causam necessa- preedicta subjectio ; nam , hoc ipso quod
ria est in creaturis realis compositio ex esse creatura indiget divino intluxu ut sit, de se
et essentia. est subjecta annihilationi, si tali influxu pri-
vetur. Sed quaeres an ha3C ipsa subjectio in
SECTIO XIV. ordine ad annihilationem sit tam essentialis
creaturae, sicut est ipsa positiva, seu radica-
An de ralione entis creati sit actualis dependenlia,
et subordinatio ac subjectio ad primum et in- lis dependentia. Respondetur, quantum ad
creatum ens. id,quod ponit in creatura, esse aeque essen-
tialem quantum vero ad id quod connotat,
;

1. Hactenus explicuimus rationem entis seu requirit ex parte Dei, non videri ita essen-
creati, absolute considerando intrinsecam tialem, si pieecise et formaliter loquamur.
compositionem ejus, et entitatem ejus per or- Declaratur, nam essentialis dependentia en -
dinem ad proprium actum essendi, a quo ha- tis ab ente increato formaliter solum
creati
bet formaliter ut ens sit. Nunc explicanda et respicit increatum ens tanquam infinitum
declaranda est amplius haec ratio entis creati principium, et pelagus essendi, et efficacissi-
per habitudinem et comparationem ad pri- mum, ut possit sui participationem commu-
mum et increatum ens, nam cum compara- nicare, et haec perfectio praecise sumpta suf-
tione illius analogice sit ens, optime per col- ficiens essetad intelligendam in creatura ra-
lationem ad illud ipsius ratio declarabitur. tionem entis creati. At vero praedicta subjec-
2. Principio igitur supponendum est (id tio ejusdem entis in ordine ad annibilationem
est certuitr'' apud
;

quod omnes) ens creatum, connotat in Deo libertatem in conservanda

quatenus tale est, essentialiter includere de- creatura, quam semel produxit, quae libertas,
pendentiam a primo et increato ente. Quia quamvis ipsi Deo essentialis sit, atque ita ex
heec est prima ratio distinguens ens creatum parte Dei sit necessarius usus talis libertatis,

ab, increato, ut supra tractaudo hanc divisio-
nem ostensum est. Item, quia saltem hocmo-
do est de ratione entis creati, ut habeat esse
receptum ab alio, quocl est habere esse de-
ut creatura recipiat esse, et in eo conserve-
tur, tamen ex parte ipsius creaturae, et ad
rationem entis creati ut sic, videtur hoc acci-
dentarium nam si per impossibile intellige-
;

pendens ergo maxime a primo ente, quod

; remus Deum non libere, sed necessario se
habet esse ex se, non receptum ab alio. De- communicare ad extra, nihilominus inteiiige-
nique omne ens hujusmodi est ens per par- remus in creatura veram rationem enlis
ticipationem ; ergo essentialiter pendet ab creati, absque subjectione ad Deum in ordine
eo a quo rationem entis participat. De qua re adannibilationem.Quia intelligeremus inDeo
fuse diximus in disp. 20 et 21, ubi explicui- potestatem efficiendi et conservandi ens crea-
mus quid sit haec dependentia, et quomodo tum, quod satis esset ad intelligendum ex
dicatur essentialis creaturae, quia ex vi suee parte ipsius entis creati essentialem clepen-
essentiae illa indiget, non quia ipsamet de- dentiam a Deo non tamen intelligeremus ex
;

pendentia componat intrinsece essentiam parte Dei plenum dominium supra esse crea-
creaturee. Quam vcro relationem seu habitu- turae, quia tale dominium non est sine liber-
dinem acl creatorem includat ens creatum, tate, et ideo nec in creatura intelligeretur
vel ratione suae essentia? , vel ratione suee subjcctio in ordine ad annihilationem, quia
actualis dependentiae ,constabit ex"dicendis haec subjectio et dominium sunt correla-
infra, disput. 47, de habitudine transcen- tiva, et uno ablato, alterum auferri necesse
dentali et prtedicamentali, et in disput. 48, est.
de habitudinibus omnis dependentiae vel ac- 4. Et hac ratione dixi, hanc subjectionem
tionis. quantum ad id quocl connolat ex parte Dei,
3. Ex hoc ergo principio sequitur primo, non includi in ratione entis creati praecisc ac
 SECT. XIV. AN DE RATIONE ENTiS CREATl SIT, ETC. 309
fornialitersumpti quantuin ad id vero quod
;
saltem formaliter afficit subjectum; si vero
per hanc subjectioneniimportatur in ipso en- est substantia, aut est materia, et illa habet
te creato, et quantum ad id quod ex parte causalitatem materialem ; aut forma, et heee.

ejus requirit, essentialis illi
et eamdem omnino radicem,
tio,
dem gradum entis indicat quem ,
dependentia. Per hanc enim subjectionem
nihil aliud significatur nisi ens creatum ta-
lis esse naturse et essentiae, cui non repugnat
in nihilum redigi, si ex parte causee non de-
sit libertas ad suspendendum influxum, quo
illi communicat esse. Atque hoc sensu dici
potest, hanc subjectionem esse essentialem
enti creato, ut sic, prsesertim quia, licet per
nostros conceptus unamperfectionem ab alia
est heec subjec- habet causalitatem formalem, etfortasse nul-
seu eum- la forma est quae nonsit principium efficien-
essentialis di aliquid, sicut etiam omnis substantia spi-
ritualis et completa habet aliquam operatio-
nem, cujus est principium efficiens. Itaque
in omni ente creato reperietur aliquod cau-
salitatis genus, et aliquis modus communi-
candi suam perfectionem, in quo ab actuali
Dei intluxu essentialiter pendet. Quamvis di-
verso modo ; nam causalitas effectiva entis
creati pendet a Deo, etiam ut efficiente cau-
sa prima acpraecipua aliee vero causalitates,
;

pracscindamus, tamen absolute est de essen- verbi gratia, materialis et formalis, non pen-
tia Dei, ut habeat plenum dominium omnium dent in eodem genere, sed in genere efficien-
creatorum entium vel actu vel potestatc,
, , tis causae nam quod materia materialiter
;

ita ut si velit illa producere, non possit extra causat, necesse est ut illud ipsum Deus cau-
suum dominium illa constituere; ergo, e con- set efficienter. Quse omnia supra, disp. 22,
eadem proportione est de essen-
verso, seu latius tractata et declarata sunt.
ut semper sit subjectumDeo,
tia entis creati, >). Potest autem hic etiam quseri, an hgec
et sub ejus dominio, ila ut ab ipso possit in subordinatio in agendo vel causando, forma-
nihilum redigi. Unde ex hoc dominio, quod liter pertineat ad essentialem rationem entis
nobis notius esse videtur, optime confirma- creati ut sic,vel potius sit tanquam proprie-
mus dependentiam quam ens creatum habet tas ejus. Videtur enimhoc posterius esse cli-

a Deo, non solum in fieri, sed etiam in con- cendum, quia causare vel efficere, vel virtus
servari, quia si non ita penderet, non posset etiam efficiendi, non pertinent ad essentiam
Deus ad nutum suse voluntatis ens semel entis creati, sed ad proprietates ejus ergo ;

creatum in nihilum redigere, et ita, non ha- dependentia in causando non pertinet ad ra-
beret plenuni dominium ejus quod divinee ,
tionem creati entis, sed ad summum erittan-
perfectioni repugnat. Quae ratio in dicta dis- quam proprietas consequens illud. In con-
put. 21 latius tractata est. trarium vero est, quia heec dependentia non
5. Ex quo ulterius colligere, seu addere fundaiur m aliqua qualitate, vel proprietate
possumus, aliam etiam subjectionem seu de- entis creati, quse sit extra essentiam ejus, sed
pendentiam a Deo esse intrinsecam enti crea- in intrinseca limitatione illiusergo hoc mo- ;

to, ut sic, scilicet, in agendo seu in causan-
do. Potest autem hsec dependentia vel sub-
jectio duobus modis declarari. Primo, abso-
lute, ethoc modo videri potest non esse uni-
versalis, quia non est de ratione, vel essen-
tia entis creati, ut aliquid agere ppssit.
modo potest hsec subjectio conditionate tan-
tum, seu exhypothesi intelligi,
esse conditionem entis creati, ut
efficere possit, in ipsa effectione
pendeat ab actuali concursu,
quidem si
primee causoe, et entis increati. Et
toquamur de propria efficientia, erit heec
posterior expositio adhibenda si vero sermo
sitde causalitate in genere, debet ha?,c con-
ditio priori modo quia nullum e*st
exponi,
ens creatum quod non habeat aliquod causa-
litatis genus ; nam si est accidens,
do pertinet ad essentiam non minus quam
dependentia in esse. Atque ita sane dicen-
dum est, aliudesse loqui de ipsa formalicau-
salitate seu dependentia, aliud de condi-
tione entis creati, ratione cujus nihil potest
Alio se solo efficere, vel causare, nisi cooperante
Deo. De priori clarum est non pertinere for-
scilicet hanc maliter ad essentiam entis creati, ut ratio
si quidquam facta probat, et quia conservari potest inte-
necessario gra essentia entis creati absque actuali cau-
et adjutorio salitate, seu actuali adjutorio Dei ad causan-
dum. At vero de posteriori conditione, seu
radice hujus depenclentiai, dicendum est, in
; re nihil aliud esse preeter essentiam ipsam
remoto etiam per in-
entis creati ut sic, quia
tellectum omni alio superaddito tali essentise,
invenietur ex vi sua hanc habere limitatio-
vel est nem et imperfectionem, ut se sola non sit

principium proximum efficiendi aliquid, vel sufficiens adaliquidagendmnvel causandum-

 ,

310 DISPUTAT. XXXI. DE ENTE FINITO.

Et ideo de polentia Dei absoluta fieri non quid ultra suam naturalern virtutem hsec ;

potest ens creatum, quod hujusmodi suhor- autem omnia supponunt liujusmodi crea-
dinationem noii haheat ad increatum ens ; taras ex se et antequam eleventur
, na- ,

ergo signum est esse fundatam in ipsamet tas esse obedire Deo volenti tali modo in
essentiali ratione entis creati. Quocirca illis, aut per illas operari, et quoad hoc est

quamvis per preecisionein rationis, et con- eadem ratio de his creaturis, et de omnibus ;

ceptus inadsequatos mentis, apprehendi pos- ergo dicendum est ens creatum ut sic habere
sit dependentia in essendo, ut prior ratio- hanc subordinationem ad Deum, ut natum sit
ne quam dependentia in causando, et ideo obedire iili in agendo, et recipiendo quidquid
possitetiamprior concipiutprimo constituens, non repugnaverit.
et modificans communem rationein entis ad 8. Atque hinc nata est doctrina Theologo-
rationem entis creati posterior vero concipi
;
rum de potentia obedientiali^ creaturarum
valeat ut proprietas vel attributum creati en- respectu Dei, quam piius indicavit Augusti-
lis ; tamen in re ipsa hoc non est attribuiuro nus, lib. 9 Gen. adlit., c. 17, ef inde D. Tho-
accidentale, sed quasi transcendentale } cum mas 4 p., q. 115, art. 2 ct 4, etin 1, dist. 42,
in re nihil addat essentise enlis creati, licet qruest. 2, art. 2, adi, quem ceeteriTheologi,
concipiatnr per habitudinem ad aliquid ex- preesertim ejus discipuli, secuti sunt, et aper-
trinsecum, et sub ea ratione censeatur tan- tius eam declarant in potentia passiva ; est
quam proprietas metaphysica potius quam autem eadem proporiionalis ratio de poten-
physica, ad eum modum quo iranscenden- tia obedientiali activa, ut late tractavi in 1
talia attributa eniis sunt proprietates ejus. tomo tertise partis, disput. 31, sect. 6. Deni-
7. Uliirno dicendum de ratione entis
est, que ratio hujus subordinationis a priori su-
creati esse ut sit subjectum vel subordinatum menda est ex pleno dominio quod Deus ha-
enti increato ad obediendumiili inrecipiendo suam creaturam, ut ea uti possit in
bet in
et agendo quicquid contradictionem non im- omnem usum qui non involverit repugnantiam
plicaverit. Hsec conditio entis creati magis ad aut contradictionem. Hujusmodi enim plenum
Theologos spectat, quam ad philosophos na- dominium ad infinitam Dei omnipotentiam
turales; diifert enimhsec proprietas aprsece- non cnim est dominium omni ex
pertinet;
clenti, quod illa solum consistit in dependen- parte perfectum, nisi includat potestatem ad
tia entis creati quoad vim naturalem efii- omnem usum possibilem. Huic autem pleno
ciendi vel causandi effectus suae naturee pro- dominio Dei correspondet in creatura plena
portionatos, et ideo talis dependentia lumine subjectio ; nam-duo hsec correlativa sunt ; ad
naturali facile cognosci potest; heec vero pos- hanc autem subjectionem necessaria est talis
creatum ex vi suse
terior conditio addit, ens conditio ex parte creaturee, ratione cujus apta
entitatisaptumesse obedire Deoinrecipiendo sit ad exequendum quicquid Deus voluerit,
vel agendo quemcumque effectum possibi- vel recipiendo, vel agendo. Unde, sicut non
lem, et non repugnantem, etiamsi naturalem potest Deus ens creatum etiicere, cujus ple-
virtutem vel capacitatem talis entis excedat. num ac perfectum dominium non haheat,
Quod non potest tam facile cognosci lumine ita non potest ens creatum fieri, quod non
naturse, quia attingit aliquo modo, seu dicit habeat preeclictamconditionem, et subordina-
habitudinem ad supernaturaleseffectus, quos tionem, seu subjectionemad Deum.
creatura attingere non potest, nisi ut elevata 9. Dices : hsec conditio vel subjectio nec
per divinam virtutem ,
quee elevatio magis formaliter pertinet ad essentialem rationem
esl nobis manifestata per ea quee revelata entis conceptam, nec etiam
creali praxise
sunt, quam
naturali lumine. Ex his ergo, est proprietas naturaliter ac necessario con-
quse, vel per fidem revelata sunt, vel reve- sequens illam ergo nullo modo per se aut
;

latis sunt magis consentanea, colligitur satis necessario convenit enti creato. Antecedens
probabiliter hsec proprietas entis creati. Nam patet quoad priorem partem quia essentia- ;

credimus hominem recipere a Deo superna- lis ratio entis creati in hoc preecise consistit,

turales perfectiones quas natura ejus non ac sufficienter salvatur, quocl sit ens essen-
postulabat, nec ei debebantur. Item, huma- pendens a Deo. Quoacl posteriorem
tialiter
nitas Christi elevata esf ad unionem hyposta- vero partem probatur, quia iljii subjectio est
ticam, cujusnaturaliter capax non erat. Item, in ordine ad supernaturales actiones vel ef-
eadem humanitas, et sacramenta, et alia hu- non pertinetad naturalem ordi-
fectus,et ideo
jusmodi elevantur a Deo ad agendum ali- nem, sed ad supernaturalem; ergo non potest
 ,

SECT. XIV. AN DE RA.TIONE ENTIS CREATI SIT, ETC. 311

consequi ex ratione eniis creati utsic; quia ens vata proportione. Atque hac ratione, depen-
creaturn abstrahit a naturali et supernaturali. dentia entis creati a Deo in omni sua ac pro-
Respondetur hujusmodi conditionem entis
, pria causalitate communis est non solum na-
creati, quamper hanc ultimam subjectionem turalibus entibus, sed etiam supernaturalibus;
ad Deum declaravimus, non addere ipsi enti cui possunt autem hsec supematuralia entia ele-
eonvciiit aliquam rem, vel realem modum variad agendum vel causandum aliquid ultra
ex natura rei disiinctum ab ipso ente, sed causalitatem sibi connaturalem nam in hoc ;

exphcare solum ipsani intrinsecam conditio- non minus subjiciuntur Deo quam reliqua entia
nem entis creati, sub diversa habitudine ad ordinis naturalis, atque hac ratione omnis heec
Deum, et ad omnipotentiam iliius, et super- subjectio et depenclentia respectu Dei abstra-
naturales actiones ejus. Quapropter per hanc hit ab ente naturali et supernaturali^ et com-
conditionem in re ipsa nihil aliud explica- munis est omni enti creato ut sic.
tur, quam essentia entis creati; declaratur 11. Per hsec igitur sufficienter videtur de-
autem per modum cujusdam attributi, seu claratacommunis ratio entis creati, et obiter
proprietatis metaphysica? , similis attributis jam explicuimus causas, efiectus et proprie-
entis, ut in proximo superiori puncto dice- tates ejus. Nam ens creatum ut sic preecise
bamus. et abstracte sumptum, non requirit aliam
jO. Ad argumentum ergo respondetur, si causam, nisi ipsum increatum ens, in quo
de re ipsa loquamur, essentialem rationem habet sufficientem causam efficientem, exem-
entis creati non declarari piene et adcequate plarem et finalem formalem autem et mate-
;

perhoc soium quod est ens dependens nam, ; rialem per se ac positive non postulat ex sola
licet in hac habitudine implicite contineatur communi ratione entis creati, sed admittit il-

omnis alia subjectio ad Deum, non tamen las in aliquibus entibus, de quibus postea vi-
expiicite declaratur,quod a nobis fit cum , debimus. Et simili modo, licet qusedam entia
explicamus omnes prsedictas subjcetiones ad creata requirant alias causas efficientes prae-
Deum. Inter quas, prout a nobis ratione dis- ter Deum, saltem ut connaturali modo fiant
iinguuntur perinadrequatos conceptus, quam- vel exsitant,tamen ratio entis creati ut sic
dam etiam rationem ordinis intelligimus, et illas non requirit. Simili modo philosophan-
unam apprehenclimus ut primariam et es- dum est de efiectibus nam ens creatum ex
;

sentialem rationem alias vero ad modum

; vi hujus communis rationis, licet sit capax
Unde snb hac consideratione
proprietatum. causalitatis, nullum tamen definitum causa-
concedimus hanc esse proprietatem entis litatis genus sibi determmat, sed hoc solum
creati ; negamus iamen per se et intrinsece quod in omni causalitate sua, queecunque illa
pertinere ad supernaturalem ordinem, quia sit, Deo subordinatur, et ab illo pendet, prout
'

non constituit rnodum aut determinatum or- jam declaratum est. Ex quo tandem proprie-
dinem entium, sed talis est, qualis est enti- tates entis creati ut sic sufficienter sunt etiam
tas, in qua reperitur, ut latius in preedicto traditce; nullas enim alias habet, preetercom-
loco a nobis dictum est. Quin potius (quod munia attributa entis, quee modo sibi accom-
advertendum est) non tantum haec ultima su- modato participat, et aiia, quae limitationem
bordinatio in ordine ad divinam omnipoten- et imperfectionem ejusconcomitantur, ut sunt
tiam, ut operantem super legem naturae, compositio, dependentia et subjectio, de qui-
communis est naturalibus et supernaturali- bus dictum est. Illa vero prima conditio en-
bus entibus, sed etiam prior, quee est in or- tis creati, nimirum, quod finitum aut limita-
dine ad actiones vel causalitates unicuique tum necessario esse debeat, explicari hoc
rei connaturales. Supponimus enim exTheo- loco fusius posset ; tamen prsetermittendam
logia, queedam esse naluralia entia, alia su- eam cluxi, quia limitatio quoad perfectionem
pernaturalia, preesertim illa quce dicuntur su- essentialem entis creati nullam habet diffi-

pernaturalia quoad substantiam, quse solum cultatem, supra demonstratnm sit, non
cum
sunt accidentia quccdaro, qivae nulli substan- posse creaturam divinam perfectionem adee-
tiee creatEe possunt esse connaturalia. Hcec quate recipere quod si inferior sit, necesse
;

ergo supernaturalia entia actiones habent est ut infinite ab illa distet; quia res simpli-
vel causalitates suis entitatibus proportiona- citer infinita (ut est Deus) non potest aham
tas, in quibus etiam subordinantnr Deo, et superare excessu finito alias per finitum
,

ab ipso pendent, in qua dependentia conve- augmentum possent ad sequalitatem perve-

niunt cum cceteris entibus naturalibus, ser- nirc. Si autem ens creatum necessario distat
 . ;

312 DISPUTAT. XXXil. DE DIYISIONE ENTIS CREATI 1N SUBSTANTIAM, ETC.

infinite a perfectione divina, necesse est ut universales, et immediate partientes ipsum
ipsum sit fmitee perfectionis essentialis. Quod ens ; ergo nulla est ratio ob quam preesens
vero spectat ad infmiiatem entis, vel in quan- divisio ceeteris preeferatur.
Antecedens pa-
titate molis, vel intensione alicujus qualitatis, tet, nam ens dividi potest in absolutum et

non estpreesentisdisputationis, cum non per- respectivum, quee divisio ada?quata est enti,
tineatad ens creatum, ut sic, sed ad deter- cum nullum excogitari possit ens, quodnon
minatas rationes entis, de quibus proprie dis- sub altero membrorum contineatur. Unde fit,
putant philosophi, in 3 Phys., et attinguntur hanc divisionem esse proximam et immedia-
a Theologis, 1 p., q. 7, et in 1 dist. 43. tam ipsius entis, alioquin non possent mem-
bra dividentia illucl adeequate dividere.
DISPUTATIO XXXII. Item dividitur ens creatum in actum et
potentiam, quee etiam est adeequata et im-
De dwisione entis creati in sudstantiam mediata divisio. Item dividi potest ens in
et accidens. completum et incompletum dantur enim ;

queedam entia integra et totalia, ut sunt

Explicata communi ratione entis crea- substantialia supposita ,
quee merito com-
ti, sequitur declaranda ejus divisio, ut per pleta entia nominari
possunt alia vero ;

eam ad pertractandas et dignoscendas cleter- sunt, quee sunt partes aut affectiones talis
minatas rationes entium, quantum ad me- entis, quee sub ratione entis incompleti
taphysicum spectat, progrediamur. Solet au- comprehenduntur sub quo membro non;

tem hujusmodi ensproxime dividi in decem tantum acciclentia, sed etiam partes substan-
prsedicaruenta tamen divisio a nohis propo-
; tise comprehenduntur. Unde constat, hanc
sita aptior visa est ad servandum doctrinee divisionem esse valde diversam a preeceden-
ordinem, et explicandum rationes omnes com- ti ;
quod autem sit adeequata, per se notum
munes, et quasi transcendentales, quee suh est, quia membra immediatam contradictio-
ente considerari possunt. De hac ergo divi- nem inciuclunt, immediate ip-
dividuntque
sione breviter dicemus, quomodo membra samrationementis, quiailli modi quasi trans-
ejus opponantur, et sufticienter divisum ex- cendentes sunt, et proxime determinant et
hauriant, et quomodo in illius communi ra- quasi afficiunt ipsam rationem entis. Videtur
tione conveniant. autem heec partitio aptior ad explicandam
communitatem, seu anaiogiam entis, quia
SECTIO I. soium ens completum esse videtur principale
Vtrum ens proxime et sufftcienter dividatur in membrum, et per habitudinem ad illud, re-
substantiam et accidens. liqua omnia entis rationem participant.
3. Tertio hinc oritur praecipua difficultas,
Prima ratio dubitandi esse potest, quia
1 nam videtur illa divisio plane insufficiens
substantia non solum in entibus creatis, sed nampreeter substantiam et accidentia, datur
maxime in increatoreperitur non ergo rec- ; aliquid quod participatrationementis, et non
te dividitur ens creatum per rationem sub- est substantia nec accidens ; ut, verbi gratia,
stantiee, alioquin continebitur aliquid sub modus rei non est substantia rei, ut per se
membro dividente, quod non continetur sub notum est, nec etiam est accidens, quia non
diviso ; vel saltem modus contrahens seu de- inheeret, sed perquamdam identitatem afficit

terminans divisum, universaliorerit seu com- rem cujus est modus. Quod preesertim decla-
munior quamipsumdivisum.Quodsi forte di- ratur in dependentia creativa, qua ens crea-
catursubstantiam inea divisione non sumi,ut tum producitur et conservatur a Deo illa ;

abstrahit a creata et increata, sed definite enim aliquid rei est, et hoc modo sub ente
pro substantia creata, oritur hinc alia difti- continetur; et non est accidens, quia non est
cultas, nimirum ens prius fuisse dividendum in subjecto, nec ex subjecto, sed est prior
in substantiam et accidens deinde vero sub- ; natura omni subjecto, cum sit ex nilrilo nec ;

stantiam in creatam et increatam ;

quando- etiam est substantia, quia exnatura rei distin-
quidem substantia creata non convenit cum guitur a substantia, quee per ipsam produ-
increata solum in ratione entis, secl etiam in citur. Et confirmatnr augeturque difficultas
ratione substantise ; ergo nullo modo potest ex quibusdam proprietatibus substantiee vel
preesens divisio enti creato attribui. entis, quee secundum suas rationes formales
2. Secundo, sunt aliee divisiones entis eeque non censentur esse substantiee, sed proprie-
 SECT. I. ETRUM ENS SUFFICIENTER DIVJDATURIN SUBSTANTIAM, ETC. 313
tates substantise, et tamen non sunt etiam jectum maneat, quod non potest esse nisi
accidentia, quia in re non distinguuntur a substantia, sive sola ac nuda, sive aliis acci-
substantia, nec realiter nec modaliter, sed dentibus affecta. Sic igitur satis constat, con-
tantum fornialiter, exmentis prsecisione., quse venienter dividi ens in substantiam et acci-
est rationis distinctio. Assumptum declara- dens.
tur, nam esl proprietas substantiae, esse 5. Quod vero sufficienter etiam dividatur,
aptam ut substet accidentibus quee tamen , eodem fere discursu concludi potest nam ;

proprietas neque addit substantise ullum ac- vel ens tale est, ut nulli alteri accidat, vel est
cidens, nec declarat ipsam rationem substan- tale ut alicui accidat, seu ut alicui enti
tise. Simile est de hac proprietate esse prin- adhoereat, illudque afficiat accidentaliter, seu
cipalem virtutem operandi , et similibus. extra essentiam ejus. Quidquid priori modo
Idemque argumentum majori ratione fieri se habel, sub ratione substantiaa comprehen-
potest de ipsis proprietatibus entis in com- ditur ;
quod autem posteriori, sub ratione
muni, quse nec accidentia esse possunt, nec accidentis. Non potest autem inter hsec duo
substantise, cum utrisque communes sint, et membra sic explicata medium inveniri ; nam
tamen sunt entia, alioqui nibil essent illa ; immediatam contradictionem includunt, ut
ergo duo membra non dividunt sufficienter ex ipsis verbis a nobis propositis satis con-
ens. stat. Goincidit autem hsec ratio cum illa vul-

Qucestionis resolutio.
gari,quod ens per se, et in alio, habent inter
se immediatam oppositionem, unde necesse
4. Nihilominus dicendum est, illam esse est alterutrum ex his modis omni enti con-
optimam ac sufficientem divisionem entis. venire ens autem per se constituit substan-
;

Quae sententia adeo est communis, ut tran- tiam ; ens vero in alio constituit accidens ;

quam res per se nota ab omnibus recepta sit; ergo adaequate dividunt ens. Quid autem per
quapropter magis indiget terminorum expli- hos duos modos, per se, et in alio, signifi-
catione quam probatione. Quod ergo inrebus cetur, non potest breviter explicari, sed in
creatis quaedam sint substantiaa, qusedam sequentibus disputationibus tractandum est;
vero accidentia, ex ipsa continua rerum mu- nunc tantum supponatur, utrumque sumi ut
tatione et alteratione manifestum est ; muta- includit immediatam negationem alterius, ita
tur enimaqua,verbi gratia, ex calida in frigi- ut quidquid non est in alio ad modum acci-
dani, et e converso, ethomo nuncsedet, nunc dentis, id est, inhserendo , vel afficiendo
vero ambulat, per quas mutationes aliquid rei extra essentiam rerum, per se esse dicatur et
amitti vel acquiri necesse est, alioquinon sit substantia, et e converso, quidquid per se
fieret non amittitur autem,
mutatio realis ; non est, sed alicui adhseret, sit in alio, et
nec mutatur substantia; integra enim manet Quanquam ex his duobus
accidens dicalur.
substantia aquae vel hominis, sive calefiat, sive modis melius modus per se concipiatur, et
frigefiat, sedeat,aut ambulet; estergo accidens explicetur a nobis per negationem alterius,
illud in quomutatio dantur ergo in enti-
fit ; quia simplicior est quam modus existendi in
bus qusedaniquse suntaccidentia. Unde ulte- alio. Atque hoc nunc sit satis ad explican-
rius necessario concluditur, aliquod esse ens, dam sufficientiam hujus divisionis ; nam
quod sit substantia ; nam accidens alicujus exacta declaratio horum modorum inferius
est accidens, nimirum substantia?. Quod si tradenda est, ut dixi. Et respondendo ad
quis dicat etiam accidentis posse dari acci- difficultates propositas hsec divisio amplius
dens, respondetur, necessario sistendum esse declarabitur.
in aliqua substantia, quia, licet unum acci-
Responsio ad primam dubitandi rationem.
dens alteri accidat, tamen cum neque inhoc
ordine possit in infmitum procedi, neque 6. Ad primam ergo rationem dubitandi,
sisti in aliquo accidente, quod nulli subjecto primo dicendum est, in hac divisione, prout
accidat (alioqui jam non esset accidens, sed a nobis tradita est, membra dividentia su-
substantia), necessario sistendum est in ali- menda esse proportionata diviso. Cum ergo
quo ente, quod sit substantia, quodque sit divisum sit ens creatum , utrumque mem-
primum et quasi radicale subjectum et fun- brum dividens accipiendum est, quatenus per
damentum accidentium. Quod etiam mani- modum enti creato accommodatum consti-
festant preedictse accidentales mutationes, tuitur. Et quidem in accidente hoc nulla in-
sub quarum terminis necesse est ut idem sub- diget declaratione, quia juxta sanam et Ca-
 ,

314 DISPUTAT. XXXII. DE DIVISIONE ENTiS CREATI IN SUBSTANTIAM, ETC.

tliolicam doctrinain nullum est increatum 8. Neque necesse fuit prius dividere ens
accidens, quia neque extra Deum est aliquod in substantiam et accidens, etdeinde substan-
eus increatum, neque in Deo esl aliquod ac- tiam in creatam et increatam; quamvis enim
cidens, ut supraostensum est. De alio vero negari non possit quin talis modus dividendi
membro, scilicet, substantia, fatemur qui- fundamentum habeat in re, et ideo non sit
dem Deum esse substantiam increatam, at- rejiciendus tanquam includens aliquidfalsum,
que ita posse abstrabi rationem substantise vel in rebus ipsis repugnans, nibilominus in-
in communi a creata et increata ; tamen in de non fit, illum dividendi modum fuisse
bac divisione non boc modo sumitur, sed ordine naturse prseferendum. Quin potius, si

quatenus constituitur per modum proprium attente res consideretur, non possunt hujus-
modus clupliciter ex-
substantise createe. Qui modi divisiones quadam serie, et ordine a
Primo, ut substantia non tan-
plicari potest. nobis concipi et tradi, ita ut non possint se-
tum dicatur, quee per se est, sed quae acci- cundum rerum convenientias et diffe-
alias
dentibus substat v-el substare potest ;
quomo- rentias aliis etiam modis concipi et coordi-
do videtur Aristoteles sumpsisse et clescrip- nari. Ut retorquendo argumentum) licet di-
(

sisse substantiam in prsedicamentis. Ha-c ve- videretur ens in substantiam et accidens

ro explicatio supponit imprimis omnem sub- posset substantia non dividi immediate in
stantiam creatam et creabilem aptam esse creatam et increatam sed in spiritualem et
,

substare accidentibus, quod alicui fortasse materialem, et deinde substantia spiritualis

non omnino evidens apparebit ; mihi autem dividenda esset in creatam et increatam. Vel
iuclubitatum est, ut ex dictis in disputatione aliter posset dividi substantia in viventem et
preecedente de compositionibus entis creati inanimem, et rursus substantia vivens in ra-
constare potest. Illa vero descriptio declarat tionalem sive intellectualem et irrationalem,
rationem substantia? creatce per habitudinem. ac deinde intellectualis in simplicem seu
ad aliquid extrinsecum, cum tamen illius ra- pure intellectualem, et compositam seu dis-
tio absoluta sit, et intra proprium genus con- cursivam, ac tandem simplex et pure intel-
tineatur. lectualis in creatam et increatam. Atque his
7. Secundo ergo modo explicari potest, ex et aliis modis possunt in infinitum hse divi-
eo quod modus per se essendi, qui essentia- siones multiplicari, quia convenientise et dif-
liter constituit substantiam creatam, imper- ferentise rerum infmitis pene modis possunt
fectus est, vel quia aiiquam compositionem a nobis concipi per habitudinem acl diversas
includit in tali substantia, vel certe quia, li- actiones, seu rerum proprietates.
cet includat negationem inhserendi , tamen 9. Quapropter, ad constituendum aliquem
non ex vi suse praecisae et essentialis ra-
dicit divisionis modum ordini doctrina?. maxime
tionis actuaiem modum subsistendi, quo ul- accommodatum , consideravimus , ut supra
timate ac perfecte videtur substantia com- notatum est, summam ac primam entium dis-
pleri ac constitui. Substantia itaque in- tantiam ac diversitatem quam invenimus ,

creata est per se ipsa substantiaiiter atque inter ens creatum et increatum. Quamvis
essentialiter subsistens, atque ita ex vi suee enim ens increatum possit. sub aliis rationi-
essentise babet completam rationem substan- bus, prseter communem rationem entis, con-
tiee ; substantia vero ereata si incompleta sit, venire cum aliquibus entibus creatis , ut in
boc ipso deficit a perfecta ratione substantise, ratione substantia^, et in aliis jam propositis,
et ex se vei non subsistit actu nisi in alio , et in ratione entis absoluti vel respectivi , et
seu in toto, vel non perfecte subsistit, neque similibus , nihilominus , omnibus pensatis ,

omnino absolute, sed in ordine ad compo- major est distinctio ac diversitas inter ens
nendum aliquod totum, ut materia prima. Si increatum, et quodlibet creatum, quam in-ter

vero completa substantia, quamvis subsis-

sit omnia creata comparata et ideo
inter se ,

tat actu, non tamen vi suse essentise forma- merito prius divisimus ens in creatum et in-
liter ac prseeise, sed per aliquem modum et crcatum, quam in substantiam et accidens.
actum suoe essentise, et ideo substantialisna- Prcesertim quia Deus extra omne genus, seu
tura creata, ut infra dicam, non est essentia- extra omne prsedicamentum existit unde ;
,

liter actus subsistens, secl aptitudine. Sic igi- licet aliquo modo conveniat in ratione sub-
tur constat, sub hac divisione, prout in prse- stantice cum aliquibus entibus creatis non ,

senti assignatur, non comprehendi substan- tamen univoce, sed analogice, ut ex superius
tiam increatam. dictis de ente creato et increato sumi facile
 ,

SECT. I. UTRCM ENS SUFFICIENTER DIVIDATUR IN SUBSTANTIAM, ETC. 315

potest, et ideo ad constituenclum sub ente distant ; nam seepe potentia et actus ad iclem
decem genera summa, seu preedicamenta re- genus pertinent nec etiam iila duo membra
;

rum, oportuit prius increatum ens a ceeteris in eo sensu sumpta adeequate dividunt ens ;

secernere, et deinde ens creatum in ceetera non enim omne ens est actus aut potentia in
mernbra ordinate distinguere. ea proprietate, quamvis si actus late sumatur
pro quocunque formali constitutivo sive sit ,

Responsio ad rationem sicundam.

10. Atque ex his patet responsio ad secun-
dam rationem dubitandi concedimus enim;
posse alias divisiones entis creati excogitari,
quibus et immediate et adsequate dividatur,
praeterquam in substantiam et accidens hoc
enim satis probant exempla ibi adducta, et
quoad hoc eadem est ratio de ente creato, quee
de ente in communi. Nihilominus tamen heec
propria forma, sive modus, aut terminus, et
potentia sumatur pro quovis principio agendi,
aut recipiendi, sic reverapotest quodlibet ens
ad aliquod ex clictis membris reduci. Tamen
non ita declarant propriam et intrinsecam
; rationem uniuscujusque entis, sicut ratio sub-
stantiee et acciclentis, nec tantam diversita-
tem inter entia ipsa constituunt, ut dictum
est.

divisio entis creati in substantiam et accidens 12. Aliud exemplum erat de ente completo
ceeteris a nobis preelata est propter easdem ,
et incompleto ;
quee duo membra fatemur
causas supra indicatas. Prima est quia ma- ,
adeequate et immediate dividere ens : nihilo-
jor est diversitas inter substantiam et acci- minus tamen non est ita apta ad preesentem
dens, quam inter queelibet alia membra, quee cloctrinam, sicut divisio entis in substantiam
sub ente creato excogitentur, quia majorem et accidens ;
quia tam in accidentibus quam
oppositionem includunt et quia major est
, in substantiis dari possunt entia completa
analogia entis respectu illorum, ut statim di- et incompleta respective, et major est con-
cetur, quod est signum minoris convenien- venientia inter ens incompletum substan-
tiee, majorisque distantiee. Ouod ctiam ex tiale cum substantia completa, quam cum
ipsis exemplis in argumento adductis intel- quocunque accidente, et e converso, major
ligi potest. Primum erat de divisione in ab- est diversitas inter quamcunque substantiam
solutum et respectivum, in qua si ens res- et accidentia, quam inter substantiam com-
pectivum sumatur pro respectu transcenden- pletam et incompletam inter se. Accedit al-
tali^ vix distingui potest in re ab absoluto, tera generalis ratio, quod hee divisiones en-
sed ratione tantum, quia nullum est ens crea- tisordinantur acl distinguendapreedicamenta,
tum adeo absolutum, ut non includat in sua seu genera rerum, et declarandas eorum
entitate aliquem transcendentalem respec- essentias, et ad hunc finem longe aptior est
tum, ut supra tactum est. Si vero sumaiur divisio substantiam et accidens
entis in
proprie pro respectu preedicamentali, hujus- quam in ens completum et incompletum. Imo
modi respectus vel nihil rei addit entibus ab- vix potest ratio entis completi et incompleti
solutis, vel, si quid addit, multp minus distat exacte declarari, nisi supposita priori divi-
a ceeteris accidentibus, majoremquc curn illis sione ; nam quod in uno genere est incom-
convenientiam habet, quam ipsa accidentia pletum, perfectius ens esse potest quam
inter se. quod completum in alio et quod in uno
est ;

11. Aliud exemplum erat de actu et po- genere est completum in propria ratione
tentia, quee sumantur pro ente in actu, et
si illius generis, est simpliciter incompletum in
pro ente in potentia, non sunt proprie ac po- ratione seu latitudine entis. Non est ergo
sitive diversa entia, sed indicant diversos sta- necessaria illa divisio, sed in singulis generi-
tus ejusdem entis, ut supra declaratum est, bus entium commodius explicatur.
sensu non tam de-
et ideo ilia divisio in eo
servit ad declarandas diversas naturas en-
Primimi dulium de modis entium, circa ter-

tium, quod hic intendimas, quam ad expli- tiam dulitandi rationem.

candum ipsam communem rationem entis 13. In tertia clifhcultate nonnulla breviadu-
creati, quod de se non habet esse actu, et bia insinuantur. Primum est, an modus entis,
ideo illa divisio supra est a nobis declarata, qui ex natura rei distinguitur ab illa re, cu-
simul cum ipsa ratione entis creati. Si vero jus est modus, sub hac divisione comprehen-
actus et potentia proprie sumantur pro po- datur, et ad quod illius membrum pertineeit.
tentia agendi vel recipiendi, et aclu utrius- Et quidem propter argumentum factum exi-
que, sic illa membra nec maxime inter se stimare quis posset, hos modos non contineri
 :

316 DISPUTAT. XXXII. DE DIVISIONE ENTIS CREATI IN SUBSTANTIAM, ETC

sub diviso hujus divisionis, et ideo necessa- vum genus accidentis constituat. Circa pri-
rium non esse ut aliquod ex membris divi- mum dicendum est, in substantiis illum mo-
dentibus illis conveniat. Hi enim modi non dum substantialem esse, qui ad constitutio-
habent propriam entitatem et realitatem, et nem et complementum ipsius substantise per-
ideo neque entia dici possunt, sed solum tinet ; e contrario vero illum esse accidenta-
modi entium cum ergo divisum hujus divi-
; lem modum, qui supponit substantiam com-
sionis sit ens, non complectetur hos modos, plete constitutam, et illam afficit sub aliqua

et ideo nec accidentia erunt, nec substan- alia ratione.Exemplis declaratur nam unio :

tiae. Verumtamen hic modus dicendi falsus materiaj cum forma substantiali, vel formee
est, nam ab Aristotele, et aliis phi-
constat, cum [materia, per se ordinatur ad constitu-
losophis, multa inter accidentia numerari, tionem substantise completse, et in intrinseca
quse solum sunt modi entium, ut figura, Ubi, ratione substantise compositse includitur, et
et alia bujusmodi de quibus suis locis vide-; ideo talis modus substantialis est ; similiter
bimus. Et ratio est, quia ens creatum prout subsistentia est intrinsecus terminus substan-
absolute distinguitur ab increato, complecti- tialis naturse, complens ac constituens sub-
tur quidquid non est nihil, sed aliquam rea- stantiale suppositum, et ideo est etiam sub-
lem essentiam, seu formalitatem habet in stantialis modus ; idemque dicendum esset
rerum natura hoc enim totum complectitur
; de existentia substantiali, si illa esset modus
ens creabile transcendentaliter et in tota ex natura rei distinctus ab essentia actuali
sua latitudine sumptum ergo etiam ens ; Ac denique eodem mo-
naturse substantialis.
creatum ambit omnia qua3 non sunt omnino do dicunt Theologi, unionem humanitatis ad
nihil, et extra Deum sunt ; hi autem modi Verbum, quamvis supernaturalis sit, nihilo-
reales non sunt nihil, sed suas reales essen- minus esse substantialem modum, quia ad
tiashabent sibi proportionatas continentur ; constitutionem unius personse compositse in-
ergo sub diviso hujus divisionis. trinsece concurrit. Attera pars declaratur
14. Aliter ergo dici potest, hos modos en- etiam exemplis ; nam in substantia, verbi
tium revocari ad genera rerum quarum sunt gratia, Angelica, jam completa in ratione
modi, et cum quibus habent realem identita- suppositi per suam subsistentiam, datur mo-
tem , ita ut modus substantise revocetur clus prsesentise localis in hoc vel illo spatio,
ad substantiam, et sit substantia saltem in- seu loco, cui prsesentise respondit localis mo-
completa ; modus vero accidentis sit acci- tus Angeto proportionatus, qui etiam est
dens, et ad illud genus accidentis revocetur, modus subjecti, in quo est; et tamen neuter
in quo fuerit ipsum accidens, cujus est talis est modus substantialis, nec illis mutatis
modus. Sed neque haec sententia in univer- censetur aliquid substantiale in Angelo mu-
sum verum habet nam, licet interdum ita ; tari,quia neuter pertinet ad constitutionem
contingat, quod modus rei participet illam seu complementum Angelicse substantiae.
rationem substantise, vel accidentis, quse est Idemque, servata proportione, reperitur in
in re cujus est modus, non est autem hoc substantia corporea, si prsesentia localis non
semper verum nam figura est modus quan-; in sola quantitate, sed in ipsamet substantia
titatis et tamen non participat rationem
, intelligatur. Quo etiam modo dicunt Theo-
quantitatis, sed qualitatis, et similiter Ubi logi ,
prsesentiam sacramentalem corporis
est modus quantitatis vel substantise, et ta- Christi in Eucharistia, quse ad genus localis
men nec est substantia, nec quantitas, sed prsesentise revocatur, esse modum acciden-
peculiare genus ac prsedicamentum consti- talem illius corporis, quia nullo modo spec-
tuit. Et idem multi censent de relationibus tat ad substantialem constitutionem, vel com-
prsedicamentalibus, si in ipsa substantia im- plementum ejus. Idem est de relatione iclen-
mediate fundentur; non enim habentproprias titatis, quse immediate in substantia funda-

entitates realiter distinclas ab aliis, sed ad tur (si supponamus has relationes esse mo-
summum sunt quidam modi entium, et ta- dos), nam talis relatio nihil confert ad sub-
men novum genus accidentis constituunt. stantise complementum seque enim perfecta
;

15. Quocirca duo a nobis exponenda sunt substantia fuit Adam, quando nullum habuit
unum est, quando modus entis sit substan- hominem similem, seu ejusdem speciei, ac
tia, quando vero accidens aliud est, quando ; postea, quando alii producti fuere.

ille modus, qui est accidens, revocetur ad 16. Ratio vero utriusque partis facile reddi
prffidicamentum alterius accidentis, vel no- potest ; nam substantia completa cum sit
 ,

SECT. I. UTRUM ENS SUFFICIENTER DIVIDATUR IN SUBSTANTIAM, ETC. 317

ens per se ununi , et in suo genere absolu- tione motus localis reducitur ad prtedica-
tum, non nisi ex suhstantia vel substantiis mentum Ubi, alteratio ad qualitatem et for- ;

constat quidquid ergo intrinsece concurrit

;
tassis sub bac ratione Aristoteles de motu
ad constitutionem substantise substantiam , disseruit in Postprsedicamentis. Ratio autem
saltem incompletam esse necesse est. Item liujus est, quia de ratione accidentis est, ut
substantia incompleta nihil aliud est, nisi vei supponat subjectum suum de ratione au-
;

substantia ista in aliquo esse imperfecto, vel tem dependentise seu fieri est, ut non suppo-
id quod est pars, seu complementum sub- nat terminum suum, nam est via ad illum, et
stantiae ; ergo omnis modos qui ita con-
,
icleo non potest dependentia respectu termini

currit ad constitutionem substantia?, est sub- habere rationem accidentis. An vero quando
stantia incompleta, seu modus substantialis, talis dependentia est in subjecto, et de sub-

et non est accidens. Denique de ratione acci- jecto, respectu illius babeat rationem acciden-
clentis est ut supponat subjectum suum ergo ; tis, in dicto loco tractabimus. Recte tamen

modus, qui non supponit, sed complet sub- ex dictis colligitur, illam dependentiam, quae
stantiam, non est accidens. Atque liinc patet et ad substantiam tendit, et in subjecto non
ratio alterius partis; nam postcruam substan- recipitur non babere rationem accidentis,
,

tia jam est plene in suo genere constituta, sed modi substantialis. Unde consequenter
quidquid ei aclditur, sive sit res, sive modus, dicendum est, non esse de ratione substan-
est accidens ejus ;modus qui nullo mo-
sed tialis modi, ut intrinsece et in facto esse con-

clo spectat ad complementum suhstantise stituat substantiam sed satis esse ut consti-
,

ex se supponit illam plene constitutam in suo tuat illam tanquam via ad illam seu ut in- ,

genere est ergo accidens ejus. Major con-

; trinsecum fieri ejus et quod non aliter illam
,

stat, tum ex communi ratione accidentis, tum afficiat; sic enim omne fieri,utsic, nihil aliud
etiam quia si modus adveniens substantia; est quam suus terminus in esse incompleto,
non est accidens, sed^ aliquid substantiale, ut calefactio est veluti quidam incompletus
ergo complet amplius , et quasi magis inte- calor, et sic de reliquis.
grat ipsam substantiam cujus estmodus ergo ; 18. Ex dictis facile est respondere ad aliam
talismodus non supponit substantiam plene partem, quam secundo loco proposuimus,
constitutam ergo si eam sic constitutam
; scilicet, quando modus, qui est accidens,
supponit talis modus non erit substantialis,
, reducatur ad aliud genus accidentis, vel no-
sed accidentalis. Tanclem, quia nulla alia ra- vum genus constituat. Eadem enim fere re-
tio redcli potest cur aliqui modi advenientes gula, quam de modis substantialibus tradi-
substantiaj sint accidentales, nisi quia non dimus, applicanda bic est. Nam interdum ac-
pertinent utmodi ad constitutionem vel com- cidentalis modus solum est ad complemen-
plementum ejus. tum alterius accidentis, seu ad exercendum
17. Solum habet peculiarem difficultatem, effectum formalem ejus, et tunc modus acci-
quaa in praedicto argumento tangebatur, de dentalis non constituit novum genus seu prse-
dependentia snbstantiee, et maxime de illa dicamentum accidentis, sed ad illud reduci-
qua> est per modum creationis nam illa non ; tur, ad cujus complementum pertinet nam ;

constituit intrinsece substantiam, neque per- in eo genere quid incompletum est. Quando
tinet ad complementum ejus; ergo nullo mo- vero modusaccidentalis non spectat ad com-
do erit substantia etiam incompleta cum ta- , plementum, vel constitutionem alterius acci-
men neque accidens esse possit ,
propter ra- dentis, sed per sese peculiari modo afficit

tionem ibi tactam, scilicet, quia non est in substantias, velimmediate, vel medio aliquo
subjecto. Hsec vero difficultas generalis esse accidente, tunc per se babet peculiarem ra-
potest cle omni actione seu dependentia ,
tionem accidentis, etnovum prasdicamenturn,
quamvis specialem rationem difficultatis ha- vel proprium genus alicujus pra;dicamenti
beat, in non est ex subjecto de qua
illa quee ; constituit. Exemplis res declaratur nam ac- :

re ex professo dicendum erit inferius dispu- tualis inhoerentia quantitatis in substantia

tando de actione et de passione. Nunc breviter modus est ex natura rei clistinctus a quanti-
dicitur, nullam dependentiam, seufieri,utsic, tate, quandoquidem in Eucharistiae sacra-
babererationemacciclentisrespectuterminiad mento ab ea separatur, qui tamen modus
quem tendunt, sed esse modum quemdam non constituit aliquod genus peculiare alicu-
indirecte seu reductive pertinentem acl prai- jus praBclicamenti, sed ad prasdicamentum
dicamentum sui termini ; sub qua considera- quantitatis reducitur, quia intrinsece perti-
 ,

318 DISPUTAT. XXXII. DE DIVISIONE ENTIS CREATl IN SUBSTANTIAM, ETC.

net acl constitutionem rei quantce, et ad exer- disiinctio necessaria sit inter accidens et
cendum formalem effectuni Et
quantitatis. substantiam. Quidam enim existimant, requi-
idem proportionaliter est de inheerentia qua- ri disjunctionem realem propriam et rigoro-
litatis, quse ad preedicamentum qualitatis re- sam, qualis est inter res mutuo separa-
ducitur. Item punctus tanquam incompleta biles. Ita signincavit Soncinas, 7 Metaph.,

quantitas ad genus quantitatis revocatur, quia qusest. 36 et alii , ut videbimus tractan-

,

intrinsece competit ad constitutionem ipsius do praedicamenta accidentium prEesertmi ,

quantitatis, cujus est modus, vel terminus ; Sed hoc non est in universum ve-
relationis.

imo, licet forte punctushabeat suam entita-
tem, niliilominus, quia solum ordinatur ad
terminandam vel uniendam quantitatem, ad
illam revocatur; multoergomagis modus,qui
est complementum alicujus accidentis, ad
illud revocatur, neque constituet per se
genus accidentis.
19. At vero figura quamvis sit modus
quantitatis, non revocatur ad prBe,dicamen-
tum quantitatis, sed genus quoddam quali-
tatis constituit, et Ubi similiter est alius mo-
dus quantitatis, qui non reducitur ad quan-
titatem, sed novum praedicamentum consti-
tuit. Gujus rei causa non potest esse alia,
nisi quia tales modi non conferunt per se ad
effectum formalem quantitatis, neque ad in-
tegritatem, vel constitutionern ejus, sed no-
vum et specialem modum afficiendi habent
idem ergo est in omnibus similibus. Ratio
item generalis fere tacta est; nam quoad
priorem partem eadem est ratio proportio-
nalis in accidentibus, quae estin substantia
nam sicut id, quod componlt, aut integrat
substantiam, est incompleta substantia, sive
sit pars, sive modus ejus, ita quod complet
vel integrat aliquod aecidens, est quid incom-
pletttm in eo genere accictentis, sive sit pars,
sive modus Quoad posterrorem autem
ejus.
partem ratio est, quia si modus est acciden-
talis, et non est pars, vel complementum ae-
cidentis in suo esse, necesse est ut habeat
proprium modum afficiendi accidentaliter
qui proprium genus accidentis constituet,
quia in suo ordine est completum accidens,
neque est aliquod genus accidentis ad quod
revocetur, tanquam quid incompletum in eo
ordine.Atque lreec doctrina notanda est ad
rum, ut es dictis in proximo puncto constat,
evidentiusque constabit ex dicendis inferius
de singulis praedicamentoruni seu rerum ge-
neribus. Et ratio breviter nunc est, quia ad
rationem accidentis sufficit, quod sit modus
suum ex natura rei distinctus a substantia, afficiens
illam omnino extra genus substantice, ut est
Ubi, verbi gratia, et si quid est aliud simile.
21. Alii e contrario sentiunt, de ratione
accidentis non esse quod distinguatur a sub-
stantia ex natura rei, id est, vel realiter, vel
modaliter, sed satis esse quod disfingnatur
ratione formali prsecisa per intellectum, cum
fundamento in re, qualis est in exemplis in
pra?dicta connrmatione aclductis. Sic enim in
materia prima distinguimus potentiam reci-
piendi a substantia materiee, quia ratio po-
; ientice diversam rationem formalem denotat,
quamvis contingat a parte rei non distingui
ab entitate in qua est. Item interdum sub-
stantia est virtus proxima ad agendum, vel
; virtute naturali (ut est probabilis opinio), vel
saltem virtute obedientiali, quee virtus non
ab ipsa substantia, et
est a parte rei distincta
tamen est formaliter accidens acl qualitatem
pertinens ; nam potentia species est qualita-
tis ; virtus autem agendi nihil est aliud quam
potentia quaadam. Item, relatio identitatis
substantialis specificee est formaiiter acci-
dens, et tamen non est aliquid a parte rei
distinctum a substantia. Denique est urgens
argumentum, quia, ut duo praeclicamenta ac-
cidentium distinguantur, non est necessaria
a parterei distinctio inter ipsa,sedsufficit di-
stinctio rationis formalis per intellectum, ut
constat in actione et passione, et inferius la-
tiusdicetur ergo ad distinguendum acci-
;

distinguenda praedicamenta accidentium, et dens a substantia, similis klistinctio suffi-

eorum rationem seu sufficientiam traden- cit ; est enim sequalis ratio,cum non sit
dam de qua posterius disputabimus, et si
;
necessaria major distinctio quam praedica-
quid difficultatis circa hanc doctrinam occur- mentalis,
rerit, ibi melius expedietur. 22. Alii putant, neeessariam esse in re
aliquam distinctionem, saltem modalem. Pri-
Quce distinctio necessario intercedat inier mo, quia ratio accidentis realis non consti-
siibstaniiam et accidens,
tuitur mente nostra, sedin re esse debet, alio-
20. In confirmatione illius tertii argumen- qui non esset ens .veale, sed rationis ubi ;

tiindicatur aliud dubium, nimirum, quanta vero non est distinctio in re ipsa, non po-
 ; ,

SEGT. I. UTRUM ENS SUFFICIENTER DiYIDATUR !N SUBSTANTJAM, ETC. 319

testvera ratio accidentis in re ipsa consiste- ter advenit , et hoc sine dubio requirit di-
re ; ergo ad veram rationem accidentis, opor- stinctionem aliquam ex natura rei, ut argu-
tet quod a parte rei sit aliqua realis distinc- menta proxime facta convincunt. Posteriori
tio inter illud et substantiam. Minor proba- autem modo dicitur accidens id, quod secun-
tur, quia alias nulla ratio afferri posset, ob clum modum preedicationis et conceptionis
quam attributa Dei, aut actus voluntatis, vel nostree accidentaliter ac contingenter dicitur,
intellectus ejus, non sint vera et realia acci- secundum specialem aliquam rationem, quee
dentia, quia si identitas non obstat, nihil est ad constituendam aliquam ordinationem pree-
quod obstet ; nam etiam ibi est distinctio ra- dicamentalem sufficiat, et hujusmodi accidens
tionis formalis fundata in re, et completa per non semper requirit actualem distinctionem
intellectum. Secundo, quia si in re nulla est in re, juxta hanc sententiam. Quam existimo
distinctio, nihil est quodinre accidat alicui necessario esseprobandam, propter argumen-
nam idem nonpotest accidere sibiipsi, cum tum factum, quod ad distinctionem preedica-
nibil possit cogitari magis lessentiale quam mentorum non semper est necessaria di-
idem ergo sine distinctione in re non
sibi ; stinctio in re. Quod etiam verum esse de ali-
potest concipi vera ratio accidentis realis, quibus generibus accidentium ad substan-
nam de ratione accidentis est ut accidat ali- tiam comparatis preesertim Relatione et
,

cui. Vel potest aliter formari ratio, quia de Quando, ex discursu preedicaruentorum con-
ratione accidentis est aliqua realis inhceren- stabit. Deinde negari non potest quin ali-
,

tia actualis, vel aptitudinalissed ejusdem ; quc-e denominationes pra^dicamentorum acci-

ad seipsum non potest esse vera et realis in- dentium a rebus^ quse sunt substantice, de-
heerentia, sed omnimoda identitassecundum sumantur, ut esse vestitum, deauratum, et
rem ergo ; sine distinctione aliqua in re non alice similes. Prceterea metaphysice abstra- ,

potest vera ratio accidentis intelligi. Tertio hendo ac praescmdendo, aliqua sunt extra
declaratur aliter, quia quando mens concipit essentiam rei, quse a parte rei non sunt actu
diversismodis seu conceptibus eamdem sub- distincta; ergo, pari ratione, poterunt aliqua
stantiam, nullum format conceptun distinc- prcedicari accidentaliter, secundum prceclica-
tum et acleequatmn essentiee talis sursinnlice; mentalem distinctionem , etiamsi in re non
ergo quiiibet ex illis conceptibus est inadce- sint distincta a substantia. Et ita facile pos-
cmatus substantiee secundum rationem sub- sunt argumenta pro aliis sententiis adducta
tantialem ef essentialem ejus ergo ratio ; dissolvi, quanquam non omnia exempla, cpiaj
formalis concepta in substantia, ut sola ra- in eissumuntur, vera sint. Quse omnia ex di-
tione distincta ab illa, nunquam habet ve- scursu prseclicamentorum accidentium evi-
ram rationem accidentis. Primum antecedens dentius et clarius intelliguntur. Nunc vero
patet, quia si substantia queelibet concipiatur ut comparemus substantiam et accidens $

distincte et adeequate, ut in se est, solumuno preecipue agimus de accidente vero et phy-

conceptu concipietur, et secundum unam ra- sico , ac reali, alias non poterit commode
tionem formalem illi adeequatam et essentia- fieri comparatio.
lem, quia nulla ratio formalis potest esse ma-
gis essentialis quarn illa, quaj est adeequata , SECTIO II.

entitati rei, et ab illa in re ipsa non distin- Utrum ens analogice dividatiir in substantiam ci
guitur ergo nulla forma vel
; modus potest accidens.
habere in re veram rationem accidentis, ni-
si vel realiter, vel modaliter ex natura rei a Supponimus ens non dici eequivoce de
1.

substantia distinguatur. Atque hoc modo in- substantia et accidente

, neque enim in hoc ;

telligi videtur, quocID. Thom. ait, in i, dis- invenio inter auctores opinionum diversita-
tinct. 33, qua3st. 1 art. 4, ad 4, ea, quee sunt
, tem; estque expresssa ententia Aristotelis, 4
in genere substantiee et accidentis, non esse Metaph., c. 2, et aliis locis infra citandis, et
in reidem, ut latius docet, 4 contra Gent., necessario sequitur ex dictis supra de uno
cap. 14. conceptu formali et objectivo entis nam no- ;

23. Alii denicrue distinctione utendum pu- men eequivocum subordinatur distinctis con-
tant. Aliud est enim loqui de acciclenle reali ceptibus. Item sequitur ex dictis de objecto
ct pbysico, aliud vero de accidente logico, hujus scientiae non enim posset ens
;
m
seu prtedicamentali. Accidens priori modo communi esse objectum metaphysicaB si ,

dicitur, cjuod in re vere inest, et accidentali- esset mere cequivocuim Item hoc ipsum ne-
 ;,

320 DISPUTAT. XXXII. DE DIVISIONE ENTIS CREATI IN SUBSTANTIAM, ETG.

cessaria consecutione infertur ex dictis de test esse objectum scientice , et medium vel
divisione entis in increatum et creatum ;
extremum demonstrationis , et ex illo confici

nam si respectu horum non est eequivo- potest universalis propositio et contradictio,
cum, multo minus erit respectu substantiee quee omnia sunt indicia manifesta unius con-
et longe enim rnajor distantia
accidentis ;
ceptus communis formalis et objectivi. Ex
est minorque convenientia entis creati ad
,
hoc vero ulterius concludunt dicti auctores,
increatum quam accidentis ad substan-
,
ens creatum esse univocum, quia dicitur de
tiam creatam. Unde rationes ibi factee hic substantia et accidenti secundum idem no-
possunt eadem eihcacitate applicari. Quod men, et eamdem rationem, quee est univoco-
ergo Porphyrius ex sententia Aristotelis
, ,
rum definitio.

dixit in cap. de Specie ens eequivoce dici de ,

.

Posterior sententia opposita.

primis decem generibus, priuium Scotus, in 1
distinct. 3, negat apud Aristotelem inveniri 3. Communior vero sententia est, ens esse
de Porphyrii autem auctoritate non curat. analogum ad substantiam et accidens. Hoec
Deinde dicendum est ab antiquis auctoribus censetur esse sententia Aristotelis, dicto lib.
analoga sub eequivocis comprehendi, ut con- 4 Metaph., cap. 2, et 7 lib., cap. 2 et 4, et
stat ex Aristotele, in Antepra^dicam.jCap. 4 ;
lib. 1 Ethic, c. 6. Quibus locis D. Thom.,
etex August., in Categoriis, c. 2. Et hoc si- Aver., Alexand., et aliiidem docent. Tenet
gnificavit Aristoteles locis infra citandis de , ,
etiam Porphyr., in c. de Specie, ubi idem se-
analogia entis, et preesertini 1 Elench., c. 6, quuntur Albert., Ammonius et alii. Et D.
ubi, agens de eequivocis, exempla ponit in Thom. seepissime , et omnes ejus discipuli
ente. Relinquitur ergo queestio de analogia hanc sententiam docent, ut supra retuli. At-
entis creati , respectu substanliee et acci- que hsec sententia, absolute loquendo, pro-
dentis. banda est. Rationes autem, quibus multi ex
2. Et quidem auctores omnes, qui ens fa- Thomistis illam confirmant, a nobis admitti
ciunt univocum acl Deum et creaturas con- , non possunt; nam intendunt ut excludant
sequenter dicunt, ens creatum esse univo- unum conceptum objectivum entis. Prima est
cum ad substantiam et acciclens, ut Scotus, illa, quod ens dicitur immediate de substan-

in 1 , dist. 3, queest. 1 , et in 3, dist. 8, quaest. \ ;

tia et accidentibus omnibus, quod repugnat

et Gabriel, in 1, dist. 2, queest. 4, et alii, tum nomini univoco, quia terminus univocus si-
Scotistee, tum Nominales. Fundamenta hujus gnificat immediate unam rationern preecisam
sententiee eadem fere sunt in hac queestione, et abstractam, et communem illis de quibus
quee in illa cle Deo et creaturis, et immediate univoce dicitur.
quidem probant ens creatum dicere unum 4. Secunda ratio est, quia, si accidens e&-
conceptum formalem et objectivum commu- setunivoce ens, non definiretur per substan-
nem substantiee et accidenti, quia contingit tiam,contra Aristotelem, 6 Metaphysicee, cap.
esse nos certos aliquid esse ens creatum, et 1. Sequela patet, quia, quee univoce conve-

postea inquirere an sit substantia, vel acci- niunt in aliqua ratione, conveniunt in eadem
dens. Item, qufa per accidentia investigamus definitione, et ideo non potest unum per aliud
substantias, quod non facimtiS, nisi incipien- defmiri.
clo ab his in quibus substantia formaliter con- 5. Tertia ratio est, quia si ens esset uriivo-
venit cum accidente, et deinde distinctionem cum respectu substantiai et accidentium, pos-
vel differentiam investiganclo. Si enim sub- set in eorum definitionibus poni, quia semper
stantia et accidens in nullo conceptu formali- licet in definitione ponere omnes .
rationes
ter convenirent, ex vi accidentis nullum con- communes, in quibus propinquiora genera
ceptum substantise formare possemus quia ,
possunt univoce resolvi nam loco nominis ;

neque proprium, ut per se constat, neque positi in definitione, ejus definitionem

licet
communem, si talis communis conceptus non ponere, teste Aristotele, 2 Topic, c 2. Con-
admittatur necessario ergo admittendus est;
; sequens autem est contra eumdem Arist.,
si autem aliquis conceptus est communis, 8 Metaph., textu 17, et plane falsum, et contra
maxime conceptus entis. Item, quia substan- usum omnium. Ratio autem esse potest, vel
tia et accidens in ratione entis creati sunt ali- quia ens non est genus, neque clifferentia, vel
quo modo similia tam cnim accidens ac
; certe quia ens adjunctum ceeteris prsedicatis
substantia, habet suum esse, per quod est nibil cis addit, ut ait Aristoteles, 4 Meteiph.,
intrinsece ens. Item, quia ens creatum po- cap. 2, unde esset supervacanea nugatio ad-
 ;

SEGT. 11. UTRUM ENS ANALOGICE DlViDATUK IN SUBSTANTiAM, ETC. 321

dere ens cseteris definitionum terrninis. Quarta Ex quo ad hominem quidem bene contra il-
ratio aflerri solet, quia si ens esset univo- lum argumentatur, tamen abfc,olute illud fal-
cum, esset genus. nam esset universale; esset sum est. Quia plus est de ratione accidentis
enim unum in multis etde multis, et non pos- in quantum accidens, quam in quantum ens;
set esse aliud universale quam genus, ut pa- sed habitudinem ad substantiam praecise di-
tet facile discurrenclu per reliqua, et quia pree- cit in quantum non ergo in quan-
acciclens ;

dicaretur de pluribus diflerentibus specie. tum ens ; non definitur per sub-
ergo ut sic
Consequens auteni est falsum, alias preedica- stantiam. Item ens in quantum ens habet
menta non essent primo cliversa, neque da- suam rationem, in qua non ponitur substan-
rentur decem suprema rerum genera, pos- tia, ut supra declaratum est; sed accidens
sentque dari difierentia? contrahentes ens, praecise sumptum in quantum ens , solum
nam iioc est ratione generis hoc autem esse ; constituitur illa ratione formali entis ; ergo.
impossibile probat Aristoteles, 3 Metaph., Denique hoc evidenter sequitur ex unitate
text. 10, quia genus est extra rationem dit- conceptus objectivi entis, contra quam seque
ferentiee ; ens autem esse non polest extrara- procedit ratio illa in hoc sensu proposita.

tionem alicujus. Hinc vero non sequitur univocatio, ut mox

Expenduntur rationes postcrioris
Nihilominus hse rationes mihi non vi-
6.
dentur eflicaces;nam prima, ut dixi, nonso-
videbimus, et supra late declaratum est trac-
sententue.
tanclo de analogia entis ad creatum et in-
creatum. Posteriori autem modo negatur se-
quela nam accidens licet non ex communi
;

lum procedit contra univocatiouem entis, sed ratione entis, tamen ex propria ratione acci-
etiam contra unitatem conceptus ejus nam ; deniis ut tale est, indiget per substanliam de-
si ens habet unum conceptum, necesse est finiri, eo quod sit entis ens. Quod si dicas,
ut ilium immediate significet, nisi fortasse etiam hoc repugnare univocationi entis res- ,

sit sermo de meclio in re ipsa prseciso ab in- poncleo, fortasse id verum esse hac enim ;

ferioribus, vel saltem quod
prsescindi, ut habeat differentias contrahen-
tes, in quibus non includatur, quomodo con-
ceptus entis non est preecisus ab inferiori-
bus, ut supra dixi, quamvis absolute sit me-
dium ratione distinctum a substartia et acci-
ita possit ratione
ratione dixi, posse illam rationem esse eflica-
cem; id tamen non recte probatur ratione ibi
facta, scilicet, quia, quae univoce conveniunt,
habent eamdem definitionem; est enim hoc
verum, si dehniantur praecise sub ratione
in qua conveniunt non sub propriis ratio-
,

dente. Quod si illo priori et stricto modo me- nibus.

dium sumatur, negabitur facile de ratione ter- 8. Tertia ratio non solum procedit contra
mini univoci esse, ut significet immediate ali- entis univocationem, sed etiam contra uni-
quam naturam illo modo abstractam et prae- tatem conceptus ejus, vel potius (ut verius lo-
cisam ab inferioribus nam satis est quod ; quar) contra neutram earum procedit, sed
significet rationem communem seque inven- difiicultatem quamdam proponit, quee in omni
tam in inferioribus, quomodocunque commu- sententia et opinione locum habet. Nam, sive
nis sit; narn ex ratione univocationis nihil ens univocum, sive analogum, et sive di-
sit

aliud colligi potest, et ex discursu hujus sec- cat unum conceptum, sive non, nihilominus
tionis variis exemplis constabit illum modum verum est substantiam esse ens per se , et
prsecisionis et abstractionis non esse necessa- accidens ens in alio. Cur ergo in definitione,
rium ad univocationem. quse datur per substantiam, velaccidens, non
7. Secunda ratio posset fortasse in aliquo licebit ponere loco substantire ens per se, et
sensu esse efficax , ut infra videbimus ; ut loco accidentis ens in alio? Ut, si definitur
tamen proposita est dissolvi potest distin-
, , Angelus, quod sit substantia creata intellec-
guendo consequens ibi illatum nam aut est ; tualis, cur non dici potest ens creatum per
sermo de accidente, ut ens est, vel ut acci- Rursus eadem diflicultas est
se, intellectuale?
dens est. Priorimodo,concedenda est seque- de novem primis generibus acciclentiuni
la ; nam verissimum est , in definitione acci- unumquodque enim definitur, vel potius de-
dentis, ut est ens, non cadere substantiam, scribitur esse acciclens taliter afliciens sub-
sed solum id quod est de ratione entis in stantiam ; cur ergo non poterit definiri esse
quantum ens. Quamvis Cajetan., de Ente et ens in substantia, taliter afliciens illam ? et
essentia ,
quaest.contrarium sentiat et
3 , ; de inferioribus accidentibus similiter inquiri
citat Antonium Trombetam idem asserentem. potest, cur, sicutdefiniunturpcr sua suprema
XVI. 21
 ;

322 DISPUTAT. XXXI. DE DIVISIONE ENTIS CREATI 1N SUBSTANTIAM, ETC.

genera. non possintper descriptiones illorum,
in quibus ens vel accidens ponitur, definiri.
Neque enim ea incommoda, quee in tertia ra-
tione contra hunc definiendi modum propo-
esse genus, et motum similiter dici univoce
de actione et passione, et ipsum ens esse uni-
vocum respectu aliquorum, licet non rcspectu
omnium de quibus exemplis postea dice-
,

nuntur, videntur essealicnjus momenli, qnia, mus. Posset etiam in bcc numero poni per-
licet definitio sufficienter detur per genus sona, vel relatio increata, prout communis
proximnm et differentiam, tamen etiam po- est tribus personis, vel relationibus divinis
test dari per genus remotum, et omnes diffe- dicitur enim univoce de illis ;
quce enim ratio
rentias intermedias, et eadem ratione poterit analogise ibi excogitari potest ? dicitur etiam
loco snpremi generis poni preedicatum trans- in quid, si formaliter de quidditate personee
cendens cummodo determinante. Neque pro- vel relationis ut loquamur, et tamen non
sic

pterea committeretur nugatio, sicutnon com- est genus, cum non possit habere differen-
mittitur, cnm dicitur substantia esse ens per tias contrabentes; ha^c enim duo quasi cor-
se, sed distinctius explicatur quod substail- relativa sunt. Latius ergo patet univocum
tia dicitconfusius; et licet ens incluclatur in preedicatum, etiam in quid, quam genus.
ipso modo per se, et in omnibus differenliis Quare consequenter dicendum est, tale pree-
inferioribus, tamen ut non sit nugatio, sufli- dicatum univocum non esse universale, eo,
cit diversus moclus significandi et concipien- scilicet, modo quo Porphyrius de universali-

di, per modum determinabilis et determi- bus iractavit, quse in preedicainentis collo-
nantis. cantur, vel ad preedicamenta coordinanda et
. 9. Heec proposita sint, non ut concludamus, distinguenda deserviunt. An vero tale pree-
ens ponendum esse explicite in definitionibus clicatum possit latiori inodo dici universale,
rerum, sed ut ostendamus , eamdem esse de modo loquendi, quse ad
c[ueestio fere crit
diificultatem in quacunque sententia de ana- rem preesentem parum aut nihil referet.
logia entis. Nam, si ens non est ponendum
ResolvMo.
in definitionibus, non ideo est quia est analo-
gum, sed quia est transcendens. Quocirca di- 1 1 . Igitur ratio anaiogiee entis creati res-
cendum est, cum Aristoteles negat ens poni pectu accidentis et substantiee sumenda est
in definitionibus, lcqui de propriis definitio- ex eodem principio, ex quo analogiam entis
nibus, quee ex genere et differentia constant, ad Deum et creaturam deciaravimus, nimi-
in qua proprietate dicendum etiam est, su- rum, quia ens per se essentialiter postulat
prema genera definiri non posse, ideoque hunc ordinem descendendi prius ad substan-
transcendentia addefinitiones rerum non per- tiam quam ad accidens, et acl snbstantiam
tinere. Accedit, quod id censetur supervaca- per se, ad accidens vero propter substantiam,
neimi, quia quando res quadibet definitur, et per habiiudinem ad iilam.
supponitur esse ens; nam queestio, quid est,
Qmlis analogia liic interveniat.
supponit queestionem, an est. Quod si quis
vellet, ut remtotaindistinctissime explicaret, 12. Quod ut declaremus dubitari potest ,

quoad posset, loco substantise (et idem est primo an heec analogia sit proportionalitatis
proportionaliter de accidente) illam qualem- an proportionis. Multi enim existimant esse
cunque ejus descriptionem ponere, esset qui- proportionalitatis tantum ut Cajetanus, et
,

dem prolixus et rnorosus,et misceret clescri- alii. Et revera qui negant unum conceptum
,

ptionem cum propria definitione, nibil tamen entis, coguntur ita sentire nisi velint dicei^e
,

falsum cliceret aut faceret absurdum, ut ar- accidens esse ens per solam extrinsecam de-
gumentum, mea sententia, convincit, etiamsi nominationem, quod absurdissimum est. Alii
ens analogum sit, imo etiamsi unum conce- vero utrumque analogiee modum hic admit-
ptuni non diceret. tunt. Ego vero idem censeo hic esse dicen-

10. Ad quartam rationem neganda est se- dum, quod de ente communi ad Deum et crea-
quela, quia, licet ens esset univocum, posset turas dictum est, hic, scilicet, non intervenire
non esse genus, quia non dicit conceptum proprie analogiam proportionalitatis, sed at-
unum omnino preecisuin a differentiis, sed in tributionis tantum. Non quod non possit a no-
eis inclusum,et ideo non facit propriam com- bis considerari illa proportio, quod sicut sub-
positionem metapbysicam , cujus veluti po- stantia se habet ad suum esse, ita accidens
tentialis pars est genus. Unde multi probabi- se habeat ad suum; nam sicut revera in re
liter sentiunt, accidens esse univocum, et non est proportio, ita etiam potest a nobis consi-
 SECT. II UTRUM ENS ANALOGICE DIYIDATUK IN SUBSTANTIAM, ETC. 323
derari; sed, quod accidens neque sit neque sit ens reale per exlrinsecam denominatio-
,

denonrinetur ens propter hanc proportionera, nem nam sola extrinseca denominatio nilril
;

sed propter intrinsecum esse, per quod in or- rei ponit in re denominata. Item, quia os-
dine entium constituitur. tendimus supra ens immediate significare
,

43. Quod eisdem argumentis confirmari unum conceptum objectivum, cujus formalis
potest, quibus supra in explicanda analogia ratio intrinsece reperitur in omnibus enti-
entis ad Deum et creaturas usi simus. Nam bus, et ex vi sub entis significatione seu
illius

vox analogia secundum proportionalitatem analogia comprehencluntur. Est ergo hsec

dupliei impositione significat sua significata. analogia cum intrinseca habitudine seu inclu-
Una propria, altera per translationem et me- sione rationis formalis entis, tam in accidente
taplioram, propter nonnullam similitudinem, quamin substantia. Unde
hanc anafogiam fit,

vel proportionem. Nomen autem ens non si- nonposse inaiio consistere, nisi in hoc quod
gnificat hoc modo accidens sed unica im- ,
iflamet ratioforraalis entis non omnino tequa-
positione, qua impositum est ad significan- liter et indifferenter descendit ad accidens

dum quicquid aliquo modo habet esse. Est et substantiam, sed cum quodam ordine, et
ergo ha?c analogia attributionis, atque ita il- habitudine quam per se requirit, nimirum,
lam explicuit Aristoteles, 1 Ethicor., cap. 6, ut prius sit absolute in substantia, et deinde
uhi ens esse analogum, et dici per prius
ait, in accidente cum habitudine ad substantiam.
et posterius, quia quod est per se, scilicet, 15. Et ita solvitur fundamentum Scoti.
snbstantia, prius naiura est, co quod ad ali- Recte enim probat, ens significare substan-
quid, id est, ad substantiam ipsam, dlcitur, tiain et accidens medio eodem conceptu for-
ut eat accidens; et 4 Metaph., cap. 2, ait, ens mali et objectivo, negamus tamen icl satis
multiplidtcr dici, verum ad unum; et com- esse ut sit univocum proprie, nisi sit etiam
parat cum sano quod est analogum aitribu-
,
perfecte unum
in habitudine et indifferentia
tionis. Atque idem repetit lib. 7, cap. 4, et acl inferiora.Et in hoc differt hsecunitas con-
lib. 11, cap. 3, etlib. 12, cap. 4, ubi etiam ceptus entis ab unitate generis nam genus, ;

declarat, reperiri quamdam proportionalita- licet in speciebus sit ineequaliter perfectum

tem inter principia accidentis et substantiee, ratione insequaliuni differentiarum,

ex quo
non tamen dicit analogiam entis positam esse physice aut secundum rem esse
dici solet
iiihac proportionalitate, sed in attributione. eequivocum seu analogum, tamen secundum
Et eodem modo intelligendus est D. Thom., se sumptum non solumabstrahit ab illa inee-

in 3, distinct. 1, qua^st. 1, art. l,ubi eamdem qualitate, sed etiam ab omni ordine unius ad
proportionalitatem proponit aliis tamen lo-
; alterum, quia non descendit ad unam spe-
cis diserte explicat, hanc analogiam solum ciem lnediante altera, autperhabitudinem ad
esse proportionis, praesertim 1 cont. Gent., alteram, et ideo metaphysice estperfecceuni-
cap. 34. vocum secus vero est de ente propter con-
;

trariam rationem. Acceclit etiam quod irise-

Qualis attributio licec sit.
qualitas generis, prout existit in speciebus,
Secundo dubitari potest qualis sithsee
14. provenit solum ex differentiis contrahenti-
analogia attributionis entis creati ad substan- bus, quas formaliter ac praecise genus ipsum
tiam et accidens. Ad quod breviter ex supe- non incluclunt, solumque consistit in diver-
rius tractatis clicendum est, cum duplex sit sisgradibus perfectionis at vero illi modi, ;

analogia attributiouis, una, quee sunritur ab quibus ens creatum determinatur ad esse
eadem forma, quse intrinsece est in uno ana- substanti83 vel accidcntis, intrinsece inclu-
logatorum, in aliis vero per extrinsecam de- dunt ipsum ens, et ideo dicitur ens quodam-
nominationem altera, quse dicit formam seu
; modo ex se habere illam insequalitatem quam
rationem formalem intrinsece inventam in habet in substantia et accidente. Quee etiam
omnibus analogatis cum aliquo ordine vel , non consistit in qualicunqne diversitate per-
habitudine eorum inter se dicendum (in-
;
fectionis, sed in participatione adeo diversa,
quaru) est, hanc analogiam esse posferioris ut in substantia sit absolute et simpliciter;
ruodi, non prioris. Nam accidens non est ens in acciclunte vero solum climinute et per ha-
per denominationem extrinsecam a substan- bitudinem acl substantiam.
lia, sed per intrinsecam entitatem suam, se- 16. Ex quo etiam intelligimus, hanc ana-
cundiraa quam habet suum proprium esse ;
logiam esse diversam ab aliis, quia in re ipsa
esfl enim aperta repugnantia, quod aliquid existit, et ex vi ejus derivatur ad nomen abs-
 , ;

324 DISPUTAT. XXXII. DE DIVISIONE EN T13 CREATi iN SUBSTANTIAM, ETC.

que ulla negatione intellectus nostri, sed sola iia, nisi accidens? ergo per simplicem con-

impositione nominis ad significandam

talis versionem, accidens etiam est ens. Preeterea,
talem rationem formalem, quse ex se non queenarn differentiee ratio potest in hoc assi-
respicit plura nisi cum ordine et habitudine gnari inter creaturam respectu Dei et acci- ,

eorum inter se; unde nomen ideo est ana- dens respectu substantiee? ideo enim abso-
logum, quia significat rationem analogam, lute dicitur creatura ens, quia habet intrinse-
seu non perfecte unam, neque eeque indif- cum esse suum, quo formaliter existit, sicut
ferentem. Aliee vero analogiee, in quibus se- Deus per suum, quamvis non sit eequale ne- ,

cundaria significata solum per denominatio- que independens, ut auctores contrariee sen-
nem extrinsecam talia sunt, fundantur potis- tentiee docent ; sed etiam accidens habet
sime in impositione et attributione intellectus suum esse intrinsecum. quo formaliter exis-
nostri nam forma siguificata per nomen ex
; tit, quamvis noneeque perfecte, nec indepen-
se tantum uno analogato, et non dicit
est in denter, ac substantia est ergo in hoc eadem
:

intrinsecam liabitudinem ad aliud, sed intel- proportionalis ratio ; sicut ergo homo est ens,
lectus noster considerans aliquam habitudi- non obstante analogia ad Deum, ita et qua-
nem extrmsecam, transfert nomen, et analo- htas est ens non obstante analogia ad sub-
,

giam complet. stantiam.

19. Neque Aristoteles unquam hoc nega-
Sitne acciclens absoluie ens.
vit, sed solum ait, accidentia non habere
17. Tertio dubitari potest, an heec analogia quod sint entia, nisi in substantia, seu ut en-
tanta sit, ut ratione illius absolute negandum tis Thomas, in dicto loco, 7 Me-
entia, ut D.
sit, accidens esse ens, nisi cum aliqno addito, taph., declaravit. Gum autem dicitur accidens
scilicet, ens secundum quid, vel entis ens, esse ens, non excluditur quod sit entis ens,
prout loquitur Aristot. 7Metaph., textu 2 et , sed tantum non exprimitur. Dices, analoga
15. Quidam enim videntur sentire, hanc lo- per se sumpta stare pro primario significato
cutionem absolute prolatam, Accidens est cum ergo accidens dicitur absolute ens,,in
ens, esse falsam; quod significat Soto in An- rigore significatur quod sit substantia. Res-
tepreed., cap. 4, queest. \ , in probationibus pondetur illucl axioma habere locum in ana-
couclusionis.3; et post conclusionem quar- iogatis, quee per diversas impositiones signi-
tam, solvens quoddam argumentum, nescio ficant plura, unum proprie, aliud metapho-
quam difterentiam in hoc invenit inter analo- rice, vel unum intrinsece, aliud per solam
giam entis ad creaturam respectu Dei, et ad extrinsecam denominationem ; non vero in
accidens i espectu substantise ; narn de crea- his quee immediate significant unam ratio-
tura dicitur simpliciter, de accidente vero nem formalem intrinsece inventam in multis,
minime, sed tantum secundum quid. ut patet in analogia entis ad Deum et crea-
18. Sed nihilominus dicendum est non , turas. Et ratio est clara, quia, cumtalis raiio
obstante hac analogia, ens absolute et sine sit immediatum significatum talis vocis, et
addito preedicari posse de accidente. Quod illa ratio proprie et intrinsece reperiatur in
patet priino ex communi modo concipieudi omnibus analogatis, de omnibus poterit sim-
ct loquendi omnium philosophorum, qui ab- pliciterpreedicari.Neque obstare potest, quod
solute dicunt, sola entia realia constitui in non eoclem ordine vel perfectione reperiatur
preedicamentis quantitatem vel qualita-
, et in singulis, quia hoc non excluditur per illam
tem esse realia entia. Item hac raiione ens prcedicationem, sed solum affirmatur talem
potest esse medium, et extremum demons- rationem , scilicet, entis, ut sic, in accidente
tratioiiis, etex eo potesi confici vera distri- reperiri, quod verum est.

butio et contradictio. Unde ipsemet Soto, in

fSintne accidentia inter se comparata univoce
fine illius queestionis negat hanc propositio-
,

entia.
nem, Omne ens est substantia, et merito
nam si omne ens esset substantia , non recte 20. Quarto dubitari potest, an ens crea-
divideretur ens in substantiam et aeeidens. tum dicatur univoce de accidentibus inter se
Hinc vero aperte sequitur, hanc esse veram, coinparatis, csto analogum ad iila com-
sit

Accidens est ens nam si non omne ens est

; paratione substantiee videtur enim fieri non
;

substantia, ergo aliquod ens est non substan- posse ut eadem vox ex vi ejusdem impositio-
tia ergo aliquod ens est accidens quid enim
;
;
tionis et significationis sit analoga et univo-
esse potest illud ens, quod non est substan- ca, etiam respectu diversorum; ergo si ens
 ,

SECT. II UTRU2I ENS ANALOGICE D1VIDAT13R IN 3UBSTANT1AM, ETG. 325

absolute est analogum, non potest esse uni- autem de duobus acci-
ratio asque procedit
vocum respectu accidentium, etiamsi inter dentibus, quse inter se nullam habent habi-
se comparentur. x\tque ita multi sentiunt, et tudinem, quia, eo modo quo unumquodque
prsesertim coguntur ita philosophari qni ne- illorum est ens, habet suum esse sine habi-
gant, ens creatum immecliate significare ra- tudine ad aliud ergo nulla ratio analogise
;

tionem aliquam communem vel substantise excogitari potest in ente respectu illorum ;

et accidenti, vel accidentibus inter se, sed cum ergo sit commune illis, et non analo-
immediate significare decem suprema gene- gum, univocum.
erit

ra hinc enim aperte sequitur, non posse esse

; 22. Atque hinc decfaratur altera pars',
univocum, etiam ad prsedicamenta acciden- cujus sensus est, hanc univocationem i?on
tium, quia de ratione univoci est, ut signifi- esse restringendam ad res contentas sub ec-
cet immediate aliquam rationem commu- dem genere vel specie, sed etiam posse ha-
nem. Quanquam Fonseca qui in ea est sen- ,
bere locum in rebus diversorum prsedica-
4 Metaphys., cap. 2, q. 1, sect. 5,
tentia, lib. mentorum, ut, verbi gratia, in quantitate et
affirmat licet ens sit analogum respectu
, qualitate, quse sub nullo communi genere
eorum de quibus immediate dicitur, esse
, continentur. Probatur eadem ratione, quia
tamen univocum respectu aliquorum, quce ens dicit rationem communem ilfis, et non
sub eodem genere vel specie continentur, ut per habitudinem unius ad aliud; ergo seque
de homine et equo, vel de duobus homini- respicit utrumque ergo nulla ibi ratio ana-
;

bus; eadem autem ratio est de duobus colo- logise intercedit. Imo etiam si quis contendat,
ribus, vel aliis accidentibus et qualitatibus. ens de quaiitate et quantitate
dici non ,

Quod si illi objicias, quia si ens absolute
sumptum non dicit unam rationem, lion po-
test esse ejusdem rationis comparatione qua-
rumlibet rerum, ac proinde neque un-ivo-
cum. Respondet negando assumptum, quia,
licet ens non dicat unam rationem, sed plu-
res, per aliquam iilarum potest esse univo-
cum, verbi gratia per rationem substantise,
,
aut qualitatis. Sed contra, quia inde non ha-
betur ens esse univocum sed substantiam,
propter rationem communem, nec propter
attributionem, sed propter proportionaiita-
tem, scilicet, quia sicut quantitas se habet
ad suum esse, ita quaiitas se habet ad suum,
licet(inqnam) sic aliquis opinetur, nonpotest
explicare anafogiam in ente respectu quali-
tatis et quantitatis, inter analogiam (inquam)
veram ac propriam, in qua nomen per prius
de uno dicatur quam de alio, quia nec quan-
, titas, nec qualitas habet quod sit ens prop-

vel qualitatem. Neque enim verum est, ens
significare substantiam vel qualitatem sub
propriis rationibus earum. In quo non sequi-
paratur ens ad ccetera analoga, vel sequivoca,
sed est in eo longe diversa ratio nam alia
non significant plura ex unica impositione,
sed ex pluribus, et ideo ex singulis imposi-
ter proportionem ad aliam, quia non est
major ratio de una quam cle altera, sed utra-
que absolute est ens per suum esse, in quo
fundatur quidem illa proportio tanquam re-
; latio qusedam, tamen heec non sufficit ad
anaiogiam, nisi vel sit tam impropria, ut
non sufficiat ad formalem convenientiam, vel
"

tionibus significant singula significata secun- nisi cum convenientia formali (quse hic ne-
dum proprias rationes. At vero ens significat gari non potest, ut supra ostendi), alia habi-
substantiam, qualitatem, etc. , ex vi unius tudo vel dependentia intercedat. Quia similis
impositionis, et ideo impossibile est ut signi- relatio vel proportio etiam in univocis repe-
ficet singula secundum proprias rationes ritur, imo tanto proprior et exactior, quanto
quod etiam in superioribus, aliis rationibus major est univocatio ; nam, sicut homo com-
late confirmatum est. paratur ad suam sensibilem differentiam, ita
21. Quapropter aliter procedendum est leo ad suam, et sic de aliis.

juxta principia a nobis posita, et dicendum, 23. Posset forte excogitare aut respon-
eam quidem sententiam esse veram, non dere aliquis, in hac comparatione entis ad
tamen esse adeo restringendam. Ratio prio- quantitatem, verbi gratia, et quahtatem, nec
ris partis est, quia quamvis ens respiciat sub- univocationem esse, neque analogiam, sed
stantiam et accidens cum habitudine et or- sequivocationem ; sumereque posset argu-
dine, qui fundet analogiam, duas vero sub- mentum ab aiiis analogis tam attributionis ,

stantiasprsesertim completas et integras seque quam proportionalitatis sanum enim, quam-

;

respicit sine tafi ordine ; crgo respectu illa- vis analogice dicatur de urina et medicina
rum nullam rationem analogise habet. Hsec respectu animalis, tainen respectu earum
 , ;

326 DISPUTAT. XXXII. DE DIVI5I0NE ENTlS CR.EATI IN SUBSTANTIAM, ETC.

inter se videtur aequivoce dici, quia nec di- respectu illorum, quia ratio entis, ut sic,

citur univoce, ut per se constat, cum nihil neque explicat, neque requirit illam diver-
commune illis significet ; neque analogice, sitatem, et icleo, illa non obstante, habet
quia non dicitur de una per habitudinem ad suam unitatem formalem seu objectivam,
aliam. Sic etiam leo videtur aequivoce dici quee, si aliunde tollatur habitudo unius ad
de Christo de dsemone. quamvis de utro-
et alterum, seu clependentia, sufficit ad univo-
que dicatur analogice per comparationem ad cationem ; sed hoc totum reperiri potest in
verum leonem. Et videtur illa analogia esse aliquibus primis generibus accidentium, si

proportionalitatis ;
quia illa vocis translatio ens ad illa prtecise sumpta comparetur ;

fundata videturcomparatione Ghristi

in ergo.
verbi gratia, et leonis ad utriusque fortitudi- 25. Acl rationem in contrarium factam
nem; nam, sicut leo se habet in suis acti- respondefur, non esse inconveniens, idem
bus ad fortitudinem suam, ita Ghristus ad nomen esse analogum et univocum respectu
suam. Tamen quia hsec proportio longe di- cliversorum, ut clictum est de sano respectu
verso modo, et in diversis rebus cpnsidera- animalis et medicamenti, vel respectu me-
tur iil Christb et in deemone, ideo respectu dicamentorum inter se. Et patet a fortiori
illorum videtur vox aequivoca et idem facile ; nam potest esse sequivocum et univocum, ut
est considerare in aliis metaphoricis trans- canis respectu animalis et sideris, vel res-
lationibus. pectu plurium latrantium. Et ratio est, quia
24. Sed quidquid de aliis analogis impro- quod respectu quorunidam significat diver-
priis aut metaphoricis, in quibus verum sine sas rationes, vel rationem communem cum
dubio est, non esse univocationem respectu habitudine et ordine, potest respectu aliorum
extrernorum, quae ex diversis habitudinibus significare rationem eamdem, et sine ordine
aut proportionibus idem nomen participant, vel habitudjne inferiorum inter se. Fateor
et queestio tantum de nomine esse potest an tamen intercedere differentiam, quia in aliis
illa sit clicencla eequivocatio, aut analogiasal- eequivocis vel analogis, nomen non habet
tem mediata, quod magis videtur habere analogiam et univocationem etiam respectu
usus, tamen in prsesenti hoc dici non potest. diversorum ex vi ejusclem impositionis, sed
Quia, ut dicebam, si proportionem seu pro- ex una habet univocationem, et ex pluribus
portionalitatem hic consideremus, non est analogiam, vel aj quivocationem, quia multi-
impropria et cum conve-
metaphorica, sed plex illa significatio solum in multiplici im-
nientia formali, quse sufficit ut* nomen signi- positione, vel metaphorica translatione fun-
ficet illa omnia sub eadem communi ratione. datur. At vero ens ex vi unius et ejusdem
Si vero sermo sit de attributione, quamvis impositionis habet utrumque respectum com-
quantitas et qualitas diversas habitudines di- paratione diversorum. Ratio est ,
quia non
cant ad substantiam, tamen non denominan- significat plura ex vi plurium impositionum,
tur entia ab illis habitudinibus, ut diversse sed ex vi unius rationis objectivse in multis
sunt, sed solum ut in ratione essendi simi- inventse, quse in quibusdam reperitur cum
les sunt. Quapropter accommodatius esset ordine et habitudine eorum inter se, in aliis
exemplum in sano verbi gratia, quatenus
, vero sine tali ordine vel habitudine.- Secl
de multis medicamentis dicitur; nam, licet quaeres an hsec univocatio entis respectu acci-
sit analogum respectu animalis, est tamen dentium inter se sit universalis respectu om-
univocum respectu diversorum medicamen- nium generum accidentium, vel aliquorum
torum, quia eadem ratione et a?que primo tantum. Respondeo hoc penclere ex simili
de illis dicitur, et licet in eis diversi sint qua:stione de accidente in communi, an sit
modi efficiendi sanitatem, tamen non su- univocum ad omnia, quam infra tractabi-
munt sani denominationem ex illis modis, ut mus.
diversi sunt sed solum ut conveniunt in
,

communi Sitne ens univocum ad omnes sulstantias.

ratione efficiendi sanitatem. Et
confirmatur tandem haec posterior pars ; nam 26. Quinto, potest dubitari an ens dictum
etiam albedo et nigredo, verbi gratia, ha- de substantia, de omnibus quaj sub sub-
ct
bent diversas habitudines ad substantiam ; slantia sit univocum respectu
continentur,
imo et substantiae ipsae, ut homo, verbi gra- illorum, vel aliquam admittat analogiam. Ex
tia, et equus habent diversos modos essendi cujus dubii resolutione pendet cognitio primi
speoificos, et nihilominus ens dicitur univoce analogati, seu principalis significati in hac
 SECT. II. UTRUM ENS ANALOGLCE DiViDATUR IN SU8STANTIAM, ETC. 327
analogia entis creati respectu substantiae et simpliciter comparatione accidentium; itaut,
accidentis. Yideri ergo potest esse iinivocum licet comparatione substantiarum prius de
ad orrmes substantias, quia substantia est una qiuiin de alia dicatur, tamen ipsamet se-
primum analogatum in ea partitione quid- ;
cundaria significatio in latitudine substantias
quid ergo participat rationem substantire, sit primaria respectu acciclentium.
participat rationem primi analogati ergo ; 28. Dices, hinc sequi, comparando ens ad
participat simpliciter seu principaliter ratio- solas substantias incompletas et accidentia,
nem entis; ergo univoce. In contrarium vero de illis analogice et primario de sub-
dici,

est, quia ipsamet substantia quse ab accidente ,

stantiis incomplctis.Consequens autem vide-
condistinguitur, non est univoca respectu tur falsum primo quia substantia incom-
, ,

omnium quee sub illa continentur ergo ; pleta non est capax accidentis unde acci- ,

neque ens potest esse univocum respectu dens non dicit habitudinem, nec per se pen-
illorum ;
consequentia patet tum a paritate det, nisi a substantia completa; ergo solum
rationis, tum etiam quia ratio entis creati comparatione illius est analogatum sub ente.
primario solum convenit illis entibus, quee Deinde, quia alias sequitur quodlibet acci- ,

sunt substantise simpliciter. Antececlens vero dens esse analogice ens respectu cujuslibet
patet, quia substantia, prout condistinguitur substantiee inconrpletce quod etiam videtur ,

in liac divisione contra accidens, abstrabit falsum, tum quia scepe accidens nullam ha-
a completa et incompleta ; ut sic autem non bet subordinationem et depenclentiam cum
est univocum praedieatum, sed analogum, hoc vel illo modo, aut differentia substantiae;
quia substantia incompleta tantum est sub- tum inaxime quia alicpiod accidens videtur
stantia secunclum quicl, de qua re dispula- esse simpliciter nobilius ens quam aliqua
tione sequenti tractabimus. Atque hsec pos- substantia incompleta, ut, verbi gratia, in-
terior pars videtur veritati conformior. Ad tellectus videtur esse perfectius ens quam
quani confirmandam potest ctiam accom- materia prima, et quam forma lapidis, et
modari fundamentum positum de substan- gratia videtur longe nobilior.
tia et accidente, nimirum, quod substantia 29. Responsio prima esse potest conceden-
completa primario ac per se babet suum do primam sequelam ; non enim potest aliter
esse, substantia vero incompleta totum suum analogia inter accidens in communi,
intelligi
esse babet in ordine acl substantiam com- et substantiam etiam in communi, ut abstra-
pletam ergo ens ex se postulat hunc ordi-
; hit a completa et incompleta, nisi ratio entis
nem, ut primario in substantia completa ,
primario intelligatur convenire substantiae,
dcinde vero in incompleta in ordine ad com- non solum quatenus talis vel talis est, sed
pletam reperiatur dicitur ergo de illis se-
; etiam ex se , et ex sua preecisa ac communi
cundum eamdem rationem analogiae. ratione. Unde videtur fieri. omne ens, in quo
27. Atquc hinc consequenter existimare talis ratio substantiae ut sic reperitur, esse
quis potest primarium significatum hujus
, principalius ens cpiam accidens.
analogi non esse substantiam in communi, ut 30. Ad primam autem impugnationem ,

abstrahit a completa et incompleta, sed sub- negatur substantiam incompletam non esse
stantiam simpliciter, quae sola est substantia capacem accidentis ; anima enim rationalis
completa. Quod quidem verum est, si sit ser- incompleta substantia est, et in se recipit ac-
mo de tota latitudine entis creati absolute cidentia et materia prima, juxta probabilem
;

sumpti. Si vero sermo sit de tota illa. signifi- sententiam, recipit quantitatem quod si ali- ;

calione, prout ad hsec duo membra revoca- qua substantia incompleta se sola non est
tur, scilicet, substantiam et accidens ut in , capax accidentium, id habebit ex proprio
hac divisione fit, necesse est dicere substan- modo essendi, non ex communi ratione sub-
tiam ut sic, in tota sua abstractione esse pri- stantice incompletee. Undj^ dicitur secundo,
mum analogatum, quia alias non posset in quamvis substantia incompleta per se primo
hac bimembri divisione, ut talis est, prima- non recipiat accidentia, tamen substantiam
rium significatum designari. Acl hoc autem completam non recipere illa nisi quatenus ,

necesse non est ut primum analogatum se ex incompletis constat, vel physice vel me- ,

sit univocum respectu omnium quse sub illo taphysice, pro ratione compositionis suse ; et
comprchenduntur, neque etiam quod ens de hoc per se primo re-
satis esse ut ratio entis
univoce dicatur sed satis est quod ens
illis , spiciat substantiam absolute, sive completam,
primario dicatur de substantia absolute et sive incompletam, comparatione accidentis.
 .

328 DISPUTAT. XXXII. DE DIVISIONE ENTIS CREATI IN SEBSTANTIAM, ETC.

Ad alteram vero partem conceditur sequela. quam omne contentum sub accidente. Quee
Ad primam vero impugnationem responde- quidem responsio non videtur omnino im-
tur. ut ens sit analognm ad quodvis accidens, probanda, maxime si sub generali substan-
respectu cujusque suhstantiee, non oportere tiee appellatione etiam modi substantiales ve-

ut tale accidens secundum peculiarem ratio- niant. Quis enim dubitet gratiam esse perfec-
nem dicat habitudinem ad talem substantiam, tius ens quam modum substantiee, vel unio-

sed satis esse ut ratio substantiee in se sit nis formee substantialis ad materiam ?
prior quam ratio accidentis, et quod illa con- 32. At vero, loquendo de propriis, com-
stituat ex se ens simpliciter , non vero heec, pletis et perfectis substantiis, non videtur du-
hoc accidens dicat habi-
licet in particulari bitandum quin a toto genere substantia crea-
ludinem ad hanc substantiam et non ad , ta sit consequenter
perfectior accidente, et
aliam. Sicut sanum, dicitur analogice de quo- quod nobilissima substantia excedat
creeita
libet signo comparatione animalis, licet in nobilissimum accidens; alias qualis erit ana-
particulari hoc signum indicet sanitatem in logia?Unde consequenter fit ut perfecta sub-
hoc animali, et non in alio. Adde idem ar- stantia, etiamsi sit ordinis naturalis, simpli-
gumentum fieri posse de accidenti respectu citer perfectior sit quolibet suo accidente,
substantise completee, quia non quodlibet ac- etiam supernaturali et perfectissimo in eo or-
cidens dicit habitudinem ad quamlibet sub- dine nam, quantumvis tale accidens videa-
;

stantiam completam. turmagna perfectio, non est nisi quoddam

3 1 . Secunda impugnatio videri potest dif- ornamentum talis substantiee, ad cujus per-
ficilior, quia totus ordo accidentium nobibiate fectionem essentialiter ordinatur, et quia tota
superat totum ordinem substantiee createe ,
perfectio talis aceidentisnon transcendit or-
etiam completec, non quod omnia accidentia dinem qualitatis, qui imperfectus est compa-
omnes substantias superent, sed quod quee- ratione substantiee. Et ob eamdem rationem
dam accidentia videantur nobiliora quibus- probabiliter existimo, quamvis tale accidens
dam substantiis, sicut e contrario ; imo, quia possit secundum quid superare substantias,
comparando maximum ad maximum, nobilis- vel omnes, vel plures, aut in modo essendi,
simum accidens perfectissimam substantiam aut in aliqua virtute agendi, vel aliquo alio
superare videatur. Ut enim Theologi docent, effectu, tamen in gradu entitatis simpliciter
et in hoc opere nos seepe indicavimus, sub- esse perfectiorem quamlibet substantiam quo-
stantia creata non potest esse supernaturalis, iibet accidente,imo illam esse simpliciter ens,
neque ordinis divini ; accidens autem potest hoc vero secundum quid, quia esse substan-
esse supernaturale, etdivini ordinis ; tale ergo tiee, hoc ipso quod est natura sua subsistens,

accidens superabit in perfectione supremam nobihus est, magisque participat perfectio-

substantiam etiam completam. Et sane, qui nem divini esse, quam esse accidens. Unde
judicaverit intellectum esse perfectiorein ma- quantamcunque perfectionem accidens ha-
teria aut forina lapidis, facile inducetnr, ut bere videatur,temien semperhabet illam com-
credat esse perfectiorem tota substantia lapi- mensuratam et limitatam ad imperfectum
dis. Quam ob rem posset esse alius respon- modum essendi accidentis.
dendi modus generalior, nimirum, quamvis
Alice ditisiones entis creaii declarantiir
accidens in communi sit analogice ens res-
pectu substantiee, posse nihilominus dari ali- 33. Ultimo, ex dictis de hac divisionc fa-
quod accidens simpliciter perfectius aliqna cile judicare quis poterit, quid dicendum sit
substantia creata ; sicut potest interdum spe- de aliisdivisionibus entis, quas superiori sec-
cies contenta sub genere minus nobili esse tione attigimus diximus enim posse dividi
;

simpiiciter perfectior,quam ea quee contine- ens in absolutum et respectivum, in incom-

tur sub genere nobihori, ut ex dialectica sup- pletum et completum, seu perfectum, velim-
pono et in sequentibus attingetur; juxta
, perfectum. De quibus omnibus dubitari po-
quam sententiam potcrit esse analogia ex vi test an sint univocee divisiones vel analogee ;

imperfectionis et subordinationis sub ratione nam quod non sint eequivocee, facile constat
communi quamvis secundum particulares
,
ex dictis. Et breviter dicendum est, omnes
rationes sit excessus in perfectione in inferiori has divisiones esse analogas. Cujus rationem
analogato. Ita ut, licet substantia ut sic sit quidam reddunt, quia in illis omnibus divi-
nobilior accidente, non tamen omne conten- sum non habet unitatem in conceptu formali
tum sub substanlia sit absolute nobilius ens vel objectivo, sed in sola voce. Sed hoc fal-
 ,

SECT. II. UTRUM ENS ANALOGICE DIVIDATUR IN SUBSTANTIAM, ETC. 329

sum esse ostendimus. Alii reddunt rationem, nientiam formalem propriam, sed perpropor-
quia in iilis omnibus non potest divisum con- tionalitatem. Quodsi aliquaestibi convenien-
trahi seu terminari per differentias in quibus tia formaliSj magis esse videtur rationis quam
ipsum non includatur. Sed hoc non semper realis, nempe in metaphysica compositione
impedit univocationem, ut supra ostendi, et ex genere et differentia; nam in physico
infra dicam, tractando de accidente. Ratio complemento et perfectione revera non con-
ergo sumenda est ex dictis in prsecedente veniunt.
divisione, quia in omnibus divisionibus nu- 35. Uices : quamvis hoc verum sit de ac-
meratis includitur aliquo modo seu partici- cidente in abstracto sumpto,tamen in con-
patur praadicta divisio, aut fundamentum creto videtur esse ens completum physice,
analogiae ejus. Quod breviter declaratur in et babere realem ac physicam compositio-
una vel altera illarum divisionum. Divisio nem; imo, hac ratione videtur habere uni-
enim entis creati in absolutum et respecti- vocam convenientiam cum substantia com-
vum, in altero membro includit substantiam pleta ; nam totam perfectionem ejus,
includit
cum multis generibus accidentium, in alio et aliquid addit. Respondetur si tale ens :

vero tantum quoddam impertectum acciden- formaliter sumatur ut accidentale, non dicit
tium genus. Sic enim intelligenda est illa di- esse completum in genere entis, sed incom-
visio de prsedicamentali et accidentaria rela- pletum et imperfectum. Si autem sumatur ut
tione, alioqui nullum erit ens creatum om- constans ex substantiaet accidente, et utrum-
nino absolutum a relatione transcendentali. que includens, sic deficit a ratione entis com-
Unde, ex eo saltem quod ens absoiutum ut pleti, unum per se, sed per ac-
quia non est
sic, perfectissime reperitur in substantia, ne- cidens, etex.hac parte non habet univo-
cesse est ut illa divisio sit analoga, et quod cam convenientiam cum substantia completa.
ens natura sua postulet prius determinari ad Sed de hac divisione multa alia dici pote-
absolutum quam ad respectivum. An vero in- rant, quse commodius tradentur in particu-
ter accidentia ipsa absoluta et respectiva ea- lari.disputando de substantia et accidente.
dem analogia intercedat, dicemus melius in- Et per hsec facile erit de aliis similibus divi-
fra, tractando de accidente. sionibus judicium ferre.
3A. Rursus in divisione illa entis in incom-
pletum etcompletum, alterum membrum pro- DISPUTATIO XXXIII.
prie et in rigore sumptum pro ente essen-
tialiter completo solamsubstantiamintegram DE SUBSTANTIA CREATA IN COMMUNI.
complectitur ; aliud vero comprehenclit, tam
accidentia quam incompletas substantias Explicata divisione entis in communi, di-
quatenus in quadam negatione vel imperfec- cendum est de propriis rationibus substantiee
tione inter se conveniunt, ideo non est et createe, et accidentis, et quoniam substantia
dubium quin per prius dicatur ens de ente dignior est, prior etiam est illius consideratio,
completo, quam de incompleto. Quod si ens de qua disseruit Aristoteles, partim in Dia-
completum non sumatur in eo rigore, sed ge- lectica, in preedicamento substantiaa, partim
neralius pro ente completo quasi respective, in libr. 5 Metaph., c. 8. In quibus locis prse-
id est,habente complementum quod in suo dicamentum substantiaa constituit, et nonnul-
genere vel praedicamento requirit, sic etiam lis adhibitis divisionibus, illius rationem de-

completum ensestperprius ens quamincom- clarat, et aliquas ejus proprietates assignat.

pletum, tumabsolute, quia dicit rationem en- In 7 vero et 8 Metaph., multa disputat de
tis, quee in perfecta substantia primario sal- substantia ; tamen in libro 7 preecipue agitde
vatur; tum etiam respective, quia totum esse substantia, ut significat essentiam rei, sub
entis incompleti est propter completum. In qua significatione etiam accidentia analogice
hoc tamen sensu esl valde impropria divisio, comprehendit, ideoqueprcecipue agit Aristo-
nam ens completum modo sumptum non
illo teles in eo libro de substantia in ordine ad
solum non est univocum, cum ex se sit com- definitionem, quod fere dialecticis commune
mune ad substantiam et accidens, sed etiam est, ut ipse ibidem fatetur. A.t vero in lib. 8
videtur potiusdicere analogiam proportiona- agit de propria substantia, et praesertim ma-
litatis quam proportionis accidens non
; nam teriali, et partibus ejus, materia, scihcet, et
dicitur ens completum ex quadamimper-
nisi foivna. Nos vero prius dicemus de substantia
fecta imitatione substantire, non per conve- in communi (agimus autem de creata, ne id
 ;

330 DISPUTAT. XXXIII. DE SUBSTANTIA CREATA IN COMMUNI.

semper repetere necessarium sit), deinde de nam etiam accidens singulare potest substare
substantia spirituali, et postea de materiali, universali in preedicatione. Imo, illud etiam
quantum ratio roetaphysicee doctrinee permi- prius oportet intelligi de substando acciden-
serit. Quia vero essentialis ratio substantiee tibus principaliter, seu ut quod nam etiam ;

in communi cleclarari non potest a nobis, nisi unum accidens potest substare alteri ut quo,
per ordinem acl subsistentiam, seu ad sup- non tamen ut quod; indiget enim ipsum susten-
positum creatum, eo quod etnomen substan- tari ab alio. Ethoc totum significavit Aristote-
tise a subsistendo vel substanclo sumptum les per illam negationem non essendi in sub-
sit, et ratio ipsa substantiae non nisi in ipsis jecto ; cnim ita substat acciclenti-
substantia
suppositis exerceatur, et per illa a nobis cog- bus, ut non indigeat ipsa simili sustentaculo.
noscatur , ideo, in preesenti disputatione, so- Id quod verbum etiam ipsum substandi com-
lum communem rationem substantise, traditis prehendit ; nam significat rem ita esse in se
quibusclam divisionibus , declarabimus , ea firmam constantem, ut possit aliam susti-
et
fereexponendo quee Aristoteles, in pra^dica- nere. Juxta quim interpretationem in verbo
mento substantiee tradidit in sequenti vero ;
substandi, et in nomine substantiee ab eo
disputatione dicemus de substantiali suppo- sumpto, duee rationes seu proprietates incli-
sito ejusque formali constitutivo nam, bis ;
cantur : una est absoluta, scilicet, essendi in
cognitis , ipsa essentialis ratio substantiee se ac per se, quam nos propter ejus simpli-
createe magis perspicua fiet. citatem, per negationem essendi in subjecto
declaramus ; alia est quasi respectiva, susten-
SECTIO I.
tandi accidentia.
Quidnam substantia significet, et quo modo in in- 2. Et haec quidem videtur prima nominis
completam et completam dividatur. etymologia, si ejus impositionem, quse ex co-
gnitione nostra procedit, spectemus nos ; enim
Elymologia vocis explicatur.
ex accidentibus pervenimus ad cognitionem
4Duplex est etymologia hujus vocis sub-
. substantiee, et per habitudinem substandi eam
stantia,nimirum, vel a subsistendo, velasub- primo concipimus si vero rem ipsam secun- ;

stanclo priorem tradidit Augustinus, lib. 7

;
dum se consideremus altera conditio seu ,

de Trin., c. 4, in fine, ubi ait Sicut ab eo : ratio est simpliciter prior, imo ex se suffi-
quod est esse, appellatur essentia, ita al eo ciens ad rationem substantiee sine posteriori.
quocl est subsistere, substantiam dicimus. In- Unde in Deo perfectissima ratio substantiee
dicat etiam Isidorus, lib. 1 Differentiarum, reperitur, quia maxime est in se ac per se,
c. 4 ubi Substantia est id, quod non ab
ait : etiamsi accidentibus non substet. Imo, si per
alio, sed semper ex se est,id est, quod propria possibile vel impossibile fieri posset aliqua
in se rirtute subsistit. Posteriorem vero signi- res creata incapax accidentium et natura ,

ficavit Aristoteles, in preedicamentis, c. de sua nullo subjecto indigens ad existendum,

Substantia, et 5 Metaph., c. 8, ubi ait H&c : illa esset perfecta substantia absque proprie-
autem omnia ex eo dicitntur substantice, quod tate substandi, non tamen sine conditione in
non de subjecto dicuntur, sed de eis ca4era. se seuper se essendi. Est ergo heec ratio prior
Unde Isidorus, lib. 2 Etyrnologiarum, c. 26, et essentialis, quam in discursu hujus et se-
qui est cle categoriis Aristotelis, ex illitis seri- quenlis declarabimus. Altera
disputationis
tentia ait : Suhstantia
proprie et est , qucc vero metaphysiee apprehenditnr a nobis per
principaliter substare dicitur; et Augustinus, moclum proprietatis concomitantis omnem
lib. Categor., c. 5, ait substantiam greece substantiam finitam oh suam Hmitationem et
dictam esse uTroxst^Evov. Possunt autem illa duo imperfectionem, ut in superiori disputatione
verba substandi et subsistcndi in eadem et in tactmn est. Quid vero in re sit, tam in apti-
diversis significationibus accipi. Substare tudine, seuquoad potentiam recipiendi acci-
enim idem est quod aliis subesse tanquam dentia, quam in actu quoad unionem seu sus-
eorum sustentaculum et funclamentum, vel tentationem ipsorum accidentium, dictum est
subjectum, sive hoc sit secundumrem, prout supra, tractando de causa materiali acciden-
substantiasubstataccidentibus,sivesecunduin tium, clisp. 14.
rationem, prout prima substantia substat se- Atque heec omnia fere accommodari
3.
cunclee, quod alias dici solet subjectum inhse- possunt ad alteram etymologiam a verbo sub-
sionis, vel prsedicationis, et ad rationem sub- sistendi, quamvis hujus vocis significatio ma-
stantiee non sufficit hoc posterius sine priori gis aiquivoca sit. Snbsistere enim, in signifi-
 ;

SEGT. I. QUID SllBSTAISTIA SIGNIFJCE ,

ETC. 331
catione propriissima , nihil aliud est quam declaratum est quid per substantiam intelli-
iramorari, vel pedem figere alicubi, quse si- gamus, saltem quoad quid nominis nam res ;

gnificatio ad rem prcesentem nil refert; incle ipsa latius est paulatim explicanda.
vero derivatum est hoc verbum ad signifi-
Divisio subsiantice in completam et incom-
candum idem, quod existere, seu permanere
pletam.
in esse, juxta illud Job 7 Si mane me quce- :

sieris, non subsisiam; et c. 8 Tabernaculum : 4. De substantia ergo in hac amplitudine

impiorum non subsistct , fd est evanescet. , sumpta, prout distinguitur contra accidens,
Unde apud Aristotelem interdum subsistere, dubitari potest quam communitatem habeat,
significat idem quod vere esse, et opponitur et quo modo aut per quid in diversa membra
ei quod est esse tantum in specie seu appa- distrabatur. Et est ratio difficultatis, quia ex-
rentia sic enim scripsit, libro de Mundo ad
; tra substantiam sic sumptam nibil manet nisi
Alexandrum, ea quse in aere cernuntur, par- accidens non potest autem substantia per
;

tim specie tenus esse, partim subsistentiam accidentia per se contrahi aut dividi. Ad hoc
habere. Quanquam Alcioniusper verbmn sub- ergo dubium explicandum inventa est illa
standi vertit, hunc in modum : Qua? ex aere divisio substantise in incompletam et comple-
nobis obsermntur, alia apparent, alia sub- tam. In qna partitione divisum est substan-
stant, ubi verbum substandi etiam posuit in tia in dicta significatione latissime sumpta,
prsedicta significatione. Juxta quam dixit ut ex dictis constat. Dividitur autem non ad
etiarnDionysius,cap. 4 de Divinis nominibus, modum generis ; non posset, ut
icl enim fieri

malum non subsistere, seu non habere liypos- recte probat argumentum factum, quia non
tasim, id est, aliquodverum esse Uncle juxta potest habere ditierentias quse sint extra ra-
hanc significationem, non esse, ab hoc verbo tionem ejus, id est, quse substantise non sint
derivatum nomen substantise nam hoc modo ; saltem incompletoe, in quibus communis ra-
subsistere commune est accidentibus quse ,
tio substantia prout est divisum illius parti-
1
,

veruni esse reaie habent ; rmtgis tamen res- tionis, incluclitur. Dividitur ergo ibi substan-
pondet huic significationi nomen subslantise tia ad modum transcendentis per modos in-
in alia acceptione ,
qua significat generatim trinsecos in quibus ipsa includitur, qui non
quainvis essentiam rei, ut tetigit Aristoteles, indicant propriam compositionem etiam me-
diclo lib. o, et latius lib. 7 Metaph.; et in taphysicam, sed solum expressiorem conce-
Antepreed., cap. 4, cum dixit, univoca con- ptionetn hujus vel illius rationis substantiee,
venire non solum in nomine, sed etiam in ad eum omnino modum quo supra declaravi-
ratione substantiee, id est, in ratione essentiali mus determinationem seu divisionem entis
indicata per nomen; nimc vero non agimus per varios modos intrinsecos.
de substantia in hac significatione, sed prout 5. Completaergo substantia dicitur,quse est
distinguitur ab accidente. Aliam igitur signi- aut intelligitur permodum totius seu integree
ficationem babere potest verbum subsisto ,
substantiee,qu8e sola interdum quasi per an-
quam ipsa ejus compositio prse se fert, ut tonomasiam substantia appellari solet sic ;

idem sit subsisterc ,

quocl sub aliis esse tan- enim Aristoteles, in cap. de Substant., negat,
quam eorum fundamentum, quo modo basis differentias esse substantias, ut hoc modo
hoc modo idem
dicitur subsistere columnse, et assignari possit aliquod supremum genus
fere significat verbum subsisto, quod substo, substantise, quod differentias habeat, in qui-
et ita eadem est etymologia substantiae, sive bus formaliter non includatur. Incompleta
ab uno, sive ab altero sumi dicatur, quamvis vero substantia dicitur omnis iila, quae pars
vox ipsa proprius videatur a verbo substandi est substantia?, vel ad modum partis conci-
derivari. Nam a verbo subsisto potius vox sub- pitur, quo modo materia et forma substantise
sistcntia derivata est, quse vox, licet non sit sunt, ex Aristotele, 8 Metaphys., c. % et 2
adeo latina, a philosopbis tamen et Theolo- de Anim.,cap. 1 et differentise etiam sub-
;

gis usurpata est, de cujus significatione et , stantiales hoc modo substantiee sunt, ex eo-
de re significata infra dicendum est latius
, clem Aristotele, 1 Pbysicorum, cap. 6; neque
nunc satis sit nosse, per illam significari pro- enim potest substantia ex his, quse omnino
priam rationem essendi in se ac per se, per substantiae non sint, per se constitui.
quam proprietatem propria ratio substantise
a nobis declarata est. Et heec videntur suifi-
cere de etymologia vocis, in quibus obiter
332 DISPUTAT. XXXlll DE SUBS 1'AKTIA CREATA IN COMMUKI.
complementum substantiee necessariam, quod
De substantia physice completa vel per negationes commodius a nobis explica-
incompleta. tur, scilicet, illam esse substantiam comple-

6. Ex hac vero declaratione intelligitur tam physice, quse per se ad alterius sub-
diipliciter posse dici substantiam completara, stantiee realem compositionem seu constitu-

vel incompletam, scilicet, physice aut me- tionem non ordinatur nam hoc ipso, neces-
;

taphysice. Physice dicetur substantia incom- se est ut talis substantia in se habeat quid-
pleta, quee est pars physica, vel substantia- quid ad completam substantiee constitutionem
lis modus aut terminus substantiee, concur- necessarium est.

rens aliquo modo ad complementum ejus.

Substantia completa ati semper composita.
Sic imprimis dici potest substantia incom-
pleta, ipsa substantia in fieri, seu ipsum 7. Ex c[uoobiterinteIligesprimo,non essede
fieri substantiale ,
prout est via ad ter- ratione substantiee completeeutsitcomposita,
minum, aut dependentia ejus a sua cau- namsi aliqua substantia per suam simplicem
sa; sic enim omnis motus quatenus est ,
entitatemhabeat quidquid necessarium est ad
via ad suum terminum. solet ens incomple- perfectum esse substantiale, absque depen-
tum appellari, ut videre licet apucl D. Thom., dentia vel habitudine ad alterum, talis sub-
in 4, dist. 1, q. \, art. A, queestiuncul. 2. stantia completa erit, quamvis non sit compo-
Deinde forma et materia, quee sunt partes sita; imo perfectiori modo est completa quam
physicee substantiee, sunt physice incomple- si esset composita. Sicut natura angelica in
tae substantiae. Tota item natura, vel com- ratione naturee vel essentiee completa est
posita ex materia et forma, vel simplex ut perfectius quam humanitas, quamvis non sit

angelica, comparata ad suppositum, est in- composita sicut illa, sed simplex; ita etiam de
completa substantia, nam comparatur ad il- substantia in genere intelligendum est. Quo
lud ut pars seu forma, quee per subsistentiam fit ut, licet substantia physice incompleta ne-

amplius completur et terminatur. Unde et cessario dicat orclinem ad compositionem seu

subsistentia ipsa, substantia est incompleta, ad substantiam c{uae. per compositionem com-
seu aliquid incompletum physice in genere pletur, ideo enim incompleta est, quia ad ali-
substantiee. Verum est, posse in hoc ultimo cujus complementum ordinatur, e contrario
esemplo esse diversum usum in vocibus, substantia completa physice non dicat ne-
quia cum compositio ex natura et supposito cessario habitudinem ad incompletam, ut ex
metaphysica soleat appellari, et non physi- ea constet seu componatur, quia per sese per
ca, possunt hac ratione natura et supposi- suam eminentem ac simplicem entitatem po-
metapby-
talitas dici substanties incornpletee test esse completa,
sice, potius quam quo sensu heec
physice, Sed heec vera sunt de substantia com-
8.
denominatio sumitur solum ex ordine ad pleta abstractissime sumpta, non de substan-
scientiam; nam quia proprium est meta- tia creata. Nam solus Deus est substantia
physicee considerare compositionem ex na- completa sine ulla compositione quod non_ ,

tura et supposito, ideo compositio illa meta- solum de persona divina, sed etiam de Deo,
physica appellata est, nam ex se abstrahit a ut hic Deus est et abstrahi potest a tribus
materia, et communis est immateriaiibus personis, verum habet est enim bic Deus
;

substantiis, et eodem sensu dici possunt illa substantia physice, seureipsa completa, quia
componentia metaphysice incompleta, utdis- per seipsam est essentialiter subsistens et ,

tinguantur a proprio rnodo, quo materia et ex se non indiget aliquo ad consummatam et

formaincompletee dicuntur. Nos autem aliun- absolutam substantiee perfectionem nam , ,

de sumimns denominationem illam physi- ;

licet communicetur, tamen
tribus personis
cum enim appellamus quidquid in re ipsa neque ab eis in re distinguitur, neque pro-
existit absque intellectus operatione. Atque pter dependentiam aliquam in eis subsistit, vel
ita substantiam physice incompletam voca- ut ab eis complementum accipiat, sed solum
mus, quee ex sua entitate in re ipsa non ha- ut suam infinitam perfectionem eis essentia-
bet quidquid ad substantiee complementum liter, et per summam idcntitatem communi-
intra ipsum substantiee genus necessarium cet, ut latius disserui in primo tomo tertiae
est. Contraria ergo ratione, substantia phy- partis, disp. 1 At veroin creaturis nunquam
1 .

sice completa vocabitur illa, quee omnem reperitur substantia completa sine reali com-
perfectionem includit ad integritatem seu positiono. Aliud est enim loqui de comple-
 ,

SECT. I. QUID SUBSTANAIA SIGNIFICET, ETC. 333

mento substantiee in ratione naturse vel es- plex esse potest, una propria essentia? vel na-
sentiee ; aliud vero in ratione substantiee se- turse ut sic, alia suppositi, vel subsistentiee; et
cundum totum, quod intra genus substantiee utraque est necessaria ad rationem substantiee
adsuum complementumrequiril. Priori enim completee, ut dictum est his vero addi potest ;

modo proprium est materialis substantiee non tertia perfectio, scilicet, integralis, quee licet
liabere completam essentiam sine physica ratione quantitatis videatur accidentalis , ta-
compositione ipsiusmet essentiee ut postea , men ratione partium substantiee, quee quan-
videbimus. At vero substantise createe ut sic titati necessario subsunt, substantialis dici
non repugnat babere complementum esseii- potest. Et heec perfectio non est debita ex
tiee sinerealicompositione ejusdem essentiee. communi ratione substantiee ut sic, nam sub-
Irno, in omuibus immaterialibus substantiis, stantia ut substantia, etiam creata, de qua
queenon sunt formoe corporum, ita reperitur. agimus , abstrahit ab hac compositione ex
Secus vero est de complemento substantiae partibus integrantibus unde completa sub-
;

absolute et simpliciter in illo genere boc
enim nulla substantia creata babet sine reali
compositione, saltem ex natura et subsisten-
tia.Cur autem hoc ita sit, non est facile ad
explicandum per naturalem rationem cona-
bimur autem aliquam rationem afferre in se-
quenti disputatione inferius tractando de
preedicta compositione. Quocirca, describen-
do substantiam creatam physice completam,
; stantia ut sic nullum complementum partium
integralium positive ac per se requirit.
Imo neque omnis substantia, quee ex
10.
determinatam aliquam
his partibus constat,
; perfectionem in hac integritate postulat, ut
completa substantia sit, ut constat in substan-
tiismaterialibus homogeneis, quee nullampe-
tunt magnitudinem determinatam ad suam
integralem perfectionem et ideo substantiee ,

optime dici potest esse illa, quee composita
est ex completa natura et ultimo ejus termi-
no, seu quee constat et componitur pluribus
vel omnibus substantiis incompletis, quibus
completee sunt, etiamsi sint minimee. Solum
quasi negative requirunt, ut non sint actu
partes integrantes aliquam substantiam per
se unamgutta enim aquee, si distincta sit
;

indiget ut in suo esse sit consummata. Quee ab aqua, substantia physice completa
alia
autem ad tale complemen-
sint heec requisita censetur si vero actu sit conjuncta, et com-
;

tum, consequenter quid absolute sit ipsa

et ponat aliquam aliam, censetur incompleta,
substantia completa, exacte intelligi non po- quia est tantum pars. Requiritur ergo ad ra-
test, donec distinctionem naturee et suppositi, tionem substantiee completee, quod sit to-
et utriusque propriam rationem declaremus, tum quoddam, non pars atque adeo quod ;

et ideo omitto argumenta, et objectiones quee sit veluti propriis terminis clausa, et termi-
hic fieri possent contra dicta, quia ibi melius nata.
proponentur. 11. Dices : ergo neque gutta aquee separata
erit substantia completa ,
quia, licet non sit
Substantia completa et perfecta quo modo actu pars, tamen est apta ut sit pars, quod
comparentur.
sufficit ad rationem substantiee imcompletee ;

9. Solum interrogare potest aliquis , an anima enim rationalis etiam separata sub- , ,

idem sit substantia physice completa, quod stantia est incompleta, quia licet actu non
substantia perfecta, et consequenter an sub- componat totum tamen aptitudine de se est
,

stantia mutila , seu diminuta in integritate pars. Respondetur negando sequelam, quia
quam in sua specie requirit, dicenda sit sub- gutta aquee separata non est positive ut sic ,

stantia completa necne. Et imprimis oportet dicam, pars, etiam aptitudine, sed tantum
excludere perfectionem accidentalem, a qua negative quia ex natura sua non postulat
,

potest aliqua substantia denominari perfecta, conjunctionem ad aliam aquam in se enim ;

nam cum , teste Aristotele ,

perfectum sit habet integram aquee essentiam, et proprium
cui nihil deest, tunc maxime substantia ali- suppositum, et intrinsecum terminum suum,
qua creata denominabitur perfecta, quando ei vero non repugnat conjungi alteri aquee ;

nihil vel substantiale vel accidentale defuerit. et ideo, quamdiu alteri non conjungitur, re-
Et in hoc sensu clarum est, non esse neccs- tinet statum ac denominationem substantiee
sarium substantiam esse perfectam ut sit completee. Iu anima vero secus res se babet,
completa, quia complementum hoc solum re- nam etiamsi sit separata est pars secundum ,

quiritur intra genus substantiee. Sistendum positivam aptitudinem .et naturam et non ,

est ergo iu perfectione substantiali, et heec du- tantum per non repugnantiam. Est enim pars
334 DISPUTAT. XXXII. DE SUBSl ANTIA CREATA IN COMMUNI.
non integralis, sed essentialis, habetque in- tum physicum deest , et ideo physice incom-
completam essentiam natura sua institutam
, pleta vocari potest.
ad complendam aliam , et ideo semper est 14. Ex quibus
obiter coliigere et anno-
sobstantia incompleta. tare oportet,hoc preedicatum, scilicet, esse
12. Dices : ergo Verbum divinum, licet ex substantiam completam, non esse essentia-
se sit substantia completa ,
quia non postulat le ; nam, licet includat et dicat essentiam
alteri uniri, vel cum alio componere , fa- completam, aliquid tamen ultra illam requi-
men dum unitum humanitati, non
est actu rit, quod non semper est essentiale, qualis
erit substantia completa, quia vere componit est vel subsistentia, vel modus existendi abs-
cum humanitate unam substantiam comple- que unione ad aliud per modum partis inte-
tam. Respondetur negando sequelam. Primo gralis, vel certe babere complementum om-

quidem, quia ita est unitum humanilati, ut nium partium integralium, juxta hanc ulti-
ab ea nullo modo pendeat, neque in suo esse, mam denominationem. Mauet etiam ex his
neque in aliquo modo essendi. Deinde, quia, satis explicata divisio substantiee, quee fre-

dum unitur humanitati in se non mutatur ,

;
quens est apud Aristotelem, in materiam,
atque ita nihil amittit ex quo esse desinat , formam et compositum, ut notavi circa li-
tam completa substantia, sicut antea erat ; at brum 7 Metapb., c. 3. Est enim illa, queedam
vero aqua, dum aquee unitur, in se mutatur, divisio communi, non tamen
substantiee in
et amittit proprium intrinsecum terminum secundum totam communitatem,
substantiee
quem antea habebat, et acquirit communem, sed solius substantiee materialis, si nomine
quo partes aquee aliquo niodo a se mutuo pen-- formee, propriam formam informantem intel-
dent, et ideo mutat etiam statum, et amittit ligamus ; nam si extendatur ad formas sub-
appellationem substantiee completee. sistentes, generalior erit divisio. Nomine
13. Tantum ergo supersunt materiales sub- etiam compositi intelligere possemus solam
stantise heterogeneee, quee et certum partium naturam compositam exforma etmateria, et sic
numerum, et in singulis partibus determina- solum erit divisio substantiee materialis, prout
tam magnitudinem requirunt ut perfec- ,
significat substantialem essentiam seu natu-
tam et substantialem integritatem habeant. ram completam, vel incompletam velpotest ;

Et in his videtur queestio de nomine esse, an edam totum suppositum materiale compre-
substantia quee non est satis integra aut
,
Lendi nomine compositi ; et sic divisum abs-
aucta , dicenda
completa substantia in
sit trahet a substantia completa et incompleta,
propria et specifica denominatione. Hinc ita tamen ut non comprehendat substantia-
enim videtur dicenda substantia completa, les modos, sed solum entitates.
quia directe in preedicamento collocatur, et
quia est individuum seu suppositum talis De suistcmtia metaphysiGe completa et

speciei. Atque ita juxta hanc rationem vide-

incompleta.

tur non esse idem completa substantia, quod 15.Superest dicendum de alio sensu di-
perfecta vel integra. Aliunde vero videtur ta- visionis, id est, de substantia metaphysice
lis nondum
substantia esse incompleta, quia seu logice completa aut incompleta. Quoe dis-
pervenit ad suum statum substantialem con- tinctio proprie locum habet in solis substan-
summatum, quem exnatura suapostulat un- ; tiis de quibus nunc agimus; hani in
creatis,
de per se etiam ordinatur ad componendam illis propria compositio meta-
solis reperitur
seu complendam unam substantiam cum aliis physica ex genere et differentia, ex qua illa
partibus quee sibi desunt. Fortasse non in- divisio orta est. Substantia ergo metaphysi-
commode loquemur, dicamus, hujusmodisi ce incompleta, est illa quee concipitur per
substantiam metapbysice seu potius logice modum partis metapbysicee , ut est, verbi
esse completam physice autem incomple-
,
gratia, differentia. Completa vero dicitur,
tam. Ratio prioris partis est, quia habet om- quee est integra et totalis substantia, ut spe-
nem compositionem metaphysicam, quee in cies ultima, verbi gratia.
substantia completa reperiripotest ; et quia 16. Utautem utriusque ratio melius decla-
omnia substantialia preedicata de illa simpli- retur, clubitari potest imprimis, an genus ip-
citer preedicantur. Et ita hanc partem recte sum generalissimum censendum
substantia;
probant priores rationes. Posteriores vero sit completa vel incompleta substantia, me-

probant partem alteram ,

quia revera tali taphysice loquendo neque enim potest ab
;

substantiee aliquod substantiale complemen- his abstrahere; jam enim ostendimus sub-
 SECT. I. QUID SUBSTANTIA SIGNIFICET, ETC.
stantiam, sic abstracte sumptam, non posse
esse genus. Videtur autemilludprimum sub-
stantise genus non posse vocari substantiam
metaphysice completam; nam ldem esse vi-
detur substantia sic completa, quod substan-
tia metapbysice composita ex genere etdiffe-
rentia. Secundo, queelibet differentia sub-
stantialis ideo est substantiaincompleta,
non conceptum metapbysice composi-
dicit
tum, sed simplicem, aptum ad componen-
dam per modum formae
substantiam comple-
tam metaphysice sed simili modo substan-
; rentiaeseu speciei ergo est substantia meta-
tia, quee est generalissimum genus, dicit con-
ceptum simplicem aptum de se ad compo-
nendam substantiam metaphysice comple-
tam, per modum potentiae; ergo etiam est
substantia incompleta. Quocl declaratur tertio
in hunc modum, quia nulla substantia con-
tenta directe sub illo supremo genere, habet
quod sit substantia completa, ex vi illius ge-
neris solius, sed necesse est ut adjungatur
differentiaqua compleatur ergo signum est,
; complemento metaphysico, ut sit absoluta et
illud genus praecise sumptum non esse sub-
stantiam completam, alioqui ex vi ejus tan-
tuni haberet quaelibet substantia
completra substantiae.
17.Atque binculterius dubitari potest, an
genera intermedia, seu species subaiternge
substantiae, debeant substantiae completae cen-
seri. Nam ratio facta aeque de illis videtur
procedere, ac de supremo genere, quia nulla
substantia inferior censetur completa ex vi
solius generis, etiam proximi, nisi adjungatur
differentia. Et declaratur amplius, nam, licet
genera intermedia sint composita ex genere
et differentia, in quo differunt a supremo ge-
nere, tamen non sunt complete composita,
ut sic dicam, sed constituuntur in quodam
gradu, in quo per se ordinantur ad ulterio-
rem compositionem, et ad substantiae com-
plementum; ergo non sunt formaliter sub-
stantiae completae. Patet consequentia
ex dictis de substantia physice incompleta
servanda est enim eadem proportionalis ra-
tio; sicut ergo omnis substantia, quae per se
ordinatur ad physicum complementum alte-
rius, physice incompleta est ita quae per se
, completa
ordinatur ad constituendam substantiam me-
taphysice completam,metaphysice incomple-
ta est; tum etiam quia si substantia ex ge-
nere et ultima differentia constans est com-
pleta ergo illae, ex quibus componitur, in-
, in ratione substantiae
completse sunt; nam, sicut totum ex partibus,
ita substantia completa ex incompletis con-
stat. Et declaratur tandem exeniplo physico,
335
nam, fmgeremus veram esse sententiam
si
asserentem materiam prius componere cum
forma corporeitatis et deinde actuari per
,
aliam formam, sine dubio dicendum esset,
illud compositum ex materia et forma corpo-
reitatis esse substantiam physice incomple-
tam. Atque idem dicendum esset de compo-
quia sito per animam sensitivam, si fingatur in re
distincta a rationali sed ad hunc modum se
;
habet quoad metaphysicum complementum
genus intermedium respectu ulterioris diffe-
;
physice incompleta.
48. Quod si vim habet ex ea
haec ratio ,
ulterius sequitur, neque speciem ultimam,
sed solum individuum esse substantiam me^
taphysice completam nam licet species ul- ; ,
tima, ut homo, possit fortasse dici completa
substantia quoad complementum naturae vel
essentiae, non tamen simpliciter et omnino
in ratione substantiae, quia indiget ulteriori
consummata in ratione substantiae. Item quia
eliam individuum metaphysice ac per se
rationem componitur ex specie ultima et differentia
individuali substantiali et utraque ex his ,
partibus per se ordinatur ad cGmplementum
individui ergo utraque etiam est substantia
;
metaphysice incompleta simpliciter loquen- ,
do.
19. Propter hoec argumenta opinabitur
fortasse aliquis, solam primam substantiam
esse completam metaphysice. Quam senten-
tiam ex parte indicat Fonseca, lib. 5 Meta-
physic, cap. 7, q. 7, sect. 2, ubi ait, solum
individuum esse ens simpliciter completum,
genera autem et species esse quidem com-
pleta, quia preedicantur in quid de individuo,
tamen solum esse secundum quid completa,
quia ad ipsius individui constitutionem per
se pertinent. Cum autem dicit haec esse com-
, tum pleta secundum quid videtur sentire esse ,
;
potius incompleta. Et hoc videtur probare
scilicet, quia ad alicujus composi-
illa ratio,
tionem pe* se pertinent. Quod autem prae-
dicentur in quid, nihil referre videtur, ut
etiam secundum quid dicantur ,
quia ens non dicitur completum per respec-
tum ad aliud, de quo praedicatur, nec propter
modum praedicationis sed propter id quod ,
in se est. Unde si in se sit plane constitutum
, erit simpliciter sub-
stantia completa ; minus erit incompleta.
sin
Unde etiam in illis duobus terminis, comjple-
tuin, et secundum quid, videtur involvi repu-
335 DiSPUTAT. XXXIII DE SUBSTANTIA. CREATA IN COMMUNI.
gnantia, nam ipsum secundv.m quid destruit , Quinto declaratur res ipsa, nam omnis
21.
rationem completi. Aut enim particula illa substantia ,
quee ponitur in recta linea pra;-
aliquid tollit, vel diminuit de vero comple- dicamentali, concipitur per modum substan-
mento substantiee, vel nihil. Si non minuit, tiee totalis et integrce, et includit vel distincte
erit substantia completa simpliciter, et non vel confuse quidquid ad complementum sub-
tantum secundum quid. Si vero minuit, erit stantiae necessarium est ergo est substantia ;

substantia simpliciter incompleta; quia ratio completa. Dices confuse continere est con-
:

incompleti immediate constituitur ex caren- tinere tantum ad rationem autem

in potentia ;

tia complementum. Unde

cujusvis requisiti ad substantice completce non satis est continere
iile moclus loquendi solum videtur inventus in potentia complementum substantise sed ,

ad reddenclam aliquam rationem, ob quam in actu, alias materia prima esset substantia
hcec genera ponantur in recta linea prsedi- completa. Respondetur, includere in confuso
camentali. cum tamen differentiee non po- non esse includere iu potentia physica et
nantur huc enim spectare videtur illa diffe-
; materia pri-
reali ac vere passiva, qualis est
rentia, quod genus pra^dicetur in quid, ditfe- ma sed dicitur esse in potentia logice aut
; ,

rentia vero in quale ; quod cliscrimen ad ex- secundum rationem quce potentia non ex- ,

plicandam rationem entis completi vel in- ciudit quin res concepta actu sit completa
completi nihil referre videtur. substantia, et actu includat quidquid ad tale
20. Quapropter dicendum est species et , complementum necessarium est, quamvis il-
genera substantiarum simpliciter esse sub- lud totum non concipiatur distincte tali con-
stautias completas. Hoc videtur supponere ceptu, sed confuse,per modum tamen totius,
Aristoteles, in cap. cle Substantia , ubi prius atque adeo per modum substantia?, comple-
distinguit substantiam in primam et secun- Quia substantia completa nihil aliud est
tce.

dam; postea vero, text. o, differentias exclu- quam subslantia totalis et integra. Antece-
dit a ratione substantice ;
quod non alia ra- dens patet ex modo ipso concipiendi et prse-
tione facere potuit, nisi quia sunt substantise dicandi, nam homo nihil aliud est quani ipsa
incompletse supponit ergo primas et secun-
; individua, utinter se similia, confuse concepta
das substantias esse substantias compietas. per modum unius et ideo saltem confuse in-
;

Deinde boc confirruat ilia ratio, quia genera cludittotam substantiam individuam; etidem
et species ponuntur in recta linea preedica- est de superioribus prsedicatis proportiona-
menti substantice, non vero differentiae ergo ; liter. Et ideo possunt superiora de inferiori-

signum est iilas esse substantias completas. bus preedicari, quia dicunt totum quod in
Tertio, quia si discursus superius factus es- illisest. Unde, cum alias dicant illud ipsum

set efficax, probaret omnem conceptum sub- totum per modum subsistentis, seu existentis
stantice abstractum ab indbdduis esse con- ut id quod est, dicunt etiam illucl per modum
ceptum substantiee incompletce ergo esset ; substantire completae, et totalis.
implicatio in adjecto dividere substantiam
, 22. Ex quo facile est intelligere discrimen
in incompletam et completam, quia divisum inter hcec genera substantialia, et differen-
necessario esse deberet substantia incomple- tias substautiales, nam differentia concipitur
ta, cum abstrahat ab individuis; repugnabit per modum formse , et ideo nou preedicatur
ergo illi alterum ex membris dividentibus, in quid, sed in quale, et potius per modum
vel oportebit dicere solam nominis significa- adjacentis quam per modum substantiae ; et
tionem dividi. Imo in ipso etiam conceptu ideo, licet in re sit substantia completa, quia
substantice corupletce involvetur repugnantia, non est aliud ab ipsamet specie, tamen me-
quia ille etiam conceptus communis est. Sed taphysice, et secundum modum concipiendi
hcec ratio fortasse dissolvi posset, ut in simili nostrum, merito excluditur a ratione comple-
videbimus, sectione sequenti, ubi efficacia tgesubstantice. At vero genus concipitur per
ejus magis declarabitur. Quarto, substantia, mocium totius subsistentis, et ideo per mo-
quce est genus generalissimum est substan- , dum substantice propriissime prcedicatur, et
tia completa ergo multo magis omnia infe-
; confuse saltem clicit totam substantiam rei,

riora. Antecedens probatur, quia nisi ita sit, et ideo non excluditur a ratione substantiae
non potest esse genus, quia non poterit ha- completce, nec physice, quia in re non est
bere differentias extra sui rationem, quia aliud ab integra substantia rei , nec meta-
differentice, per quas contrahitur, etiain sunt physice, quia sufhcientcr coucipitur per mo-
substantiee incompletae. dum totius. Atque hoc modo explicata ha?e
 SECT. 1. QUID SUBSTANTIA SIGNIFICET, ETC. 337
sententia non differt ab opinione Fonsecee ;
rationiadjunguntur omnes enim procedunt;

quanquam enim ratio entis completi non de genere preecise considerato, ut est pars
consistat in eo quod preedicetur in quicl, ta- metaphysica. non vero ut aliquo modo sal-
men ex modo preedicationis recte colligitur, tem confuse, dicit totam rei substaniiam, et
illud, quod sic preedicatur, concipi per mo- per rnodum totius.
dum totius et completi Dicuntur au-
entis.
Qualis sit divisio substantice iii completam
tem h;ec genera vel species completa secun-
ei incompletam.
dum quid, non quia sint incompleta simpli-
citer, sed quia in eorum conceptibus confuse 24. Ex dictis in declaratione hujus divisio-
tantum, et non distincte et expresse includi- nis.facile est intelligere qualis sit ipsa divisio:
tur totum substantige complementum, et ita aliterenim est de ilialoquendum, si membra
illa particula, secundum quid, non diminuit, sumantur secundum metaphysicam conside-
nec tollit rationem entis completi, sed solum ratiouem, aliter vero si sumantur secundum
indicat non esse perfectissimum, quod esse physicas realitates. Priori enim modonon po-
potest.Quapropter non est ila sumenda, ut test esse divisio analogi in analogata,sed vi-
negetur, secundas substantias simpliciter et detur esse quasi subjecti in ac:identia ra-
sine addito esse substantias completas. tionis, seu per varias denominationes sumptas
23. Ad argumenta in contrarium facile ex ex moclo coucipiendi nostro. Homo enim, et
dictis responderi potest. Ad primum
negatur rationalis, non sunt duee substantiae, sed una,
assumptum, scilicet, iclem esse substantiam quee sub coneeptu hominis dicitur substan-
metapbysice completam, ac substantiam com- tia et sub conceptu rationalis di-
completa,
positam ex genere et differentia nam etiam ; citur incompleta metaphysice non potest ;

potest esse substantia simpliciter concepta, ergo ibi intercedere analogia in vera et reali
dummodo concipiatur per modum toiius in- ratione substantia? ; intercedit ergo sola di-
tegree substantiee. Ad secundum, jam assi- versa relatio rationis, seu diversa denomina-
gnatum est discrimen inter conceptum diffe- tio ex modo nostro concipiendi. Quod si in-

rentiee et generis substantialis. Ad tertium, terdum substantia completa et incompleta

concedo nullam substantiam particularem
, reipsa ditferant, ut equus et ratipnale, hoc non
esse substantiam completam ex vi solius ge- est ex formali oppositione membrorum, sed
neris preecise sumpti, sive illud sit genus su- ex materiali diversitate entitatum. Atque binc
premum, sive intermedium aut proximum ;
fit substantia iucompleta hoc mo-
ut aliqua
imo neque ex vi solius speciei, quia nullum do multo perfectior in re quam alia com-
sit

preedicatum commune potest constituere sub- pleta, quamvis modus concipiendi sit diver-
stantiam completam absque inferioribus con- sus, et ex suo genere minus perfectus. Fit
trabentibus usque ad individuationem; imo etiam hinc, ut substantia incompleta meta-
neque existere communis nisi
potest ratio physice, physice sit completa, ut ralionale,
contracta, et individua etfeeta. Nego tamen verbi gratia, quia in re non distinguitur a to-
inde sequi, heee pra dicata non esse substan-
j
ta rei substantia, secl solum in modo con-
tias metapbysice completas quia non est ,
cipiendi.
necesse ut bujusmodi substantia actu in con- 25. Afc vero, .si membra sumantur secun-
ceptu suo includat quidquid in re ipsa ad clum physicam rationem completae et incom-
complementum substantiae necessarium est, pletae substantise, sic videri potest divisioana-
sed satis est quod confuse et in potentia illud loga, juxta ea ,
quse in simili divisione su-
includat per modum totius subsistentis. Qua- perius dicta sunt de ente completo et incom-
propter, sicut dialectici dicunt genus con- pleto. Et in uno quidem sensu apparet hoc
ceptum per modum partis preecise non pree- verum, tamen in alio non videtur necessa-
dicari cle specie sed per modum totius, ita
, rium est eni-m illa divisio virtute multiplex
;

nos possumus concedere heec genera preecise et ambigua. Et ideo non potest simpliciter
concepta per moclum partium, non esse sub- et sine clistinctione responderi. Nam substan-
stantias completas; prout vero concipiuntur tia potest intelligi incompleta physice
solum
per modum totius , esse substantias comple- ex defectu alicujus partis integralis hoc ; et
tas; hoc autem modo, communiter et abso- modo clarum est non intercedere analogiam
lute loquendo, concipiuntur et constituuntur inter illara, et substantiam completam. Rur-
in linea preedicamentali. Atque hoc solum sus alio modo et satis usitato dicitur alicrua
convincunt reliqui discursus, qui preedictee substantia incompleta solum ex clefectu ali-

xxvi. 2t>
 ;

338 DISPUTAT. XXXIH. DE SUBSTANflA CREATA IN COMMUNI.

cujus modi substantialis, uf huinanitas, verbi 27. Quin etiam probabile est, aliquem mo-
gratia, carens propria subsistentia. Et sub- durii substantialem perfectiorem esse in sua
stantiam sic incompletam. probabilissimum cntitate, quam sit quaelibet alia substantia

etiam non esse anaiogice, sed univoce

est completa pure creata, niinirnm, unionem hy-
substantiam, ut humanitatem, verbi graiia, postaticam, qua? in natura humana solum est
respectu bominis, qnia includit totam essen- modus quidam majorem ex-
substantialis, et

tiam, et totam entitatem substantialem ho- cellentiam illi affert, quam

non solum in sit

minis, et est simpliciter ens per se, eo sensu homine, sed etiam in Angelo, non tantum ra-
quo illud, per se, dicit essentialem rationem tione ipsiusmet suppositi Verbi divini, quod
substarifia?, quod infra declarabimus solum- ; humahitati conjungit, sed etiam ex parte il-
que illi complementum quoddam mo-
deest liusmodi creati et supernaturalis, quem po-
dale, quod non videtur satis ad constituen- nit iri ipsa humanitate. Qui tamen modus

dam analogiam. Observandum vero est quod, non est substantia completa, sed medium aut
sicut bumanitas non est homo, ita neque di- vinculum quo consurgit substantia qua?dam
ci potest substantia, eo modo quo substantia completa, qua? est Christus Ueus homo. Juxta
est genus generalissimum ; sic enim sumitur quam sententnirn consequenter dicendum
in vi concreti, et prout sigriifieat rem subsis- est, quod, licet ille modus dicatur analogice

lentem, saltem in confuso et in communi substantia, quantum ad propriam rationem

et ideo non potest cle natura abstracte con- formalem per illam vocem signiticatam, ni-
cepta praedicari; tameri substantia, prout di- bilominus quoad rem ipsam est quid perfec-
viditur in compietam et incompletam, latius tius et nobilius quam propriissima substantia
sumitur. Et boc modo dicimus probabile esse, creata.
dici univoce de bumanitate et cle bomine. 28. Neque hoc est inconveniens, quia satis
26. Denique substantia aliqua potest dici est quod sit minus perfecturii quam illa sub-
incompleta essentiabter, et iii boc sensu vi- stantia completa, qure mediahte tali modo
detur divisio analoga, et ex suo genere tenet constituitur, cjufe non est pure creata, sed ex
infimum locum in eo ordine id quod tantum re creata et increata mirabiliter composita.
est substantialis modus vix enim potest sub-
; Et propter banc causam non potest hinc ar-
stantia appellari; tit dependentia seu fieri gumentum sumi, ut idem dicatur de gratia
substahtiaie, modus unionis, et subsistentias. ad
Ve3 alio accidente creato et supernaturali
Deinde comprebenduntur essentiales partes naturalem substantiam creatam comparato,
substantia?, ilj materia et forma, crase magis quia medio accidente non consurgit aliquod
participare videntur de entitate substantiali, ens per se unum neque aliqua substantia,
,

tamen respectu completa? substantiae viden- et semper manet in ordine entis secundum
tur analogice substantiae propter rationem quid. Sed quanquam hsec probabiliter sint
supra tactam de ente completo et incomple- dicta, non tamen sunt certa, nam omnis unio,
to et de substantia et accidenti. Solum oc-
, hoc ipso quod tautum est quidam modus rei
currit observandum, banc analogiam talem qua3 unitur, videtur esse in se diminutas enti-
esse, ut ex genere suo substantia completa tatis, et quasi respectivas ; et ideo, licet unio
excellentior sit quam incompleta, et quod ha3c hypostatica, ratione termini ad quem termi-
totum suum esse habeat propter illam, si natur, habeat infmitam quamdam exceilen-
respective et cum proportione sumantur. Ni- tiam et dignitatem, tamen in sese considcrata
hilominus tamen accidere posse, ut aliqua in genere physico, non videtur tam perfecta
substantia incompleta, sit simpliciter nobilior, entitas, sicut est substantia completa ,
pras-
et excellentior intensive quam aliqua com- sertim intellectualis. Sed haec ad Theologicam
pleta ; anima enim
rationalis simpliciter no- considerationem magis spectant.
Cfuam terra aut ignis, quanquam ha?
bilior est
sint suhstantiae completae, illa incompleta. SECTIO II.

Hae namque substantioe solum superant ani- Utntin recle dividatur substantia ui pnmam et
mam in materia, qua? imperfectissimum quid secundam.
est in ordine substantiae; ipsa vero anima su-
perat talia entia iri differentia formali, ct in \ . Hanc divisionem supponit Aristoteles in
gradu et ordine substantiae quoniam spiri- ,
Praedicamentis, cap. de Substantia tradens
,

tualis est et intellectualis, qui excessus muito rationem et difierentiam utriusque membri,
praestantior est in perfectione intensiva. et communem ipsius divisi descriptionem,
 ,,

SECT. II. TJTRUM RECTE DlViDATCR SUBSTANTIA, ETC. 339

quam liis verbis significavit : Commune est quse est realis ratio ex ratione etiam pri-
; et
omni substmtlm in subjecto non csse. Oportet mse substantise, quse est primo per se ac im-
igitur in prsesenti partitionem hanc dihgenter mcdiate substare accideniibus. In contrarium
declarare, ut, per singula membra discur- vero est, quia prima substantia et secunda
rentes, totam substantise rationem exacte in re non differunt ; non ergo potest divisio
cxplicemus. esse realis. Item secunda substantia non est
membrum dividens ut substantia, sed ut se-
Quod sit divisum hnjus divisionis.
cunda substantia ut sic autem nihil rei ad-
;

2. imprimis potest, otrum

Dubitari ergo dit prseter substantiam ipsam ; non ergo esse
difisiim in hac divisione sit sola vox cequi- potest divisio rei, sed rationis tantum.
voca, vel analoga, vel aliquis conceptus ob- 4. Tertio dubitari potest cui horum mem-
jeetivus communis substantise primee et se- brorum ratio substantise primario conveniat,
cundse. Et ratio difficultatis est, quia sub- nam Aristoteles signiticat primario convenire
stantia prima nib.il aliud est quam substan- primse substantise, illam enim proprie impri-
tia singularis ; substantia vero secunda, est mis, et maxime siibslantiam esse dicit, quia
substantia universalis, seu abstrabens ab in- illa est, quse primo subsistit et substat, et
dividuatione ; sed substantise communi et in- quidquid aliquo modo subsistit, vel substat,
divichue nullus realis conceptus objectivus in prima et per primam substantiam id par-
potest esse communis, ipsummet con-
prceter ticipat. Propter quod (ait Aristoteles), primis
ceplum substantiae communis ergo in hac ; substantiis ablatis, impossibile est aliquid re-
divisione nuilus conceptus objectivus et rea- manere. In contrarium vero est, quia secunda
lis dividi potest. Consequentia est cvidens ,
substantia essentialiter est substantia ; ratio
quia divisum non potest cum altero membro autem essentialis prius convenit speciei aut
dividente coincidere. Major vero satis aperte generi quam individuo ; sicut enim ideo Pe-
eolligiturex Aristotele, citato loco, et con- trus est animal, quia homo est animal, et
stabit amplius ex dicendis. Mmor autem de- non e converso, ita etiamest substantia, quia
claratur faciie inductione et ratione : nam homo est substantia ratio ergo substantise
;

Petrus et bomo nihil habet commune prseter per prius convenit secundis substantiis, et
conceptum hominis, neque homo et animal nulli potest immediatius convenire, quam ipsi
conceplum animalis
prseter ; et in universum supremo generi. Imo etiamsi loquamur de
omne inferius et superius ita comparantur ;
substantia sub ratione substandi, videtur pri-
et eodem modo subordinantur inter se sub- nio convenire secundre substantise nam, li- ;

stantia prima et secunda. Ratio vero est cet quoad communia accidentia prima sub-
quia conceptus inferior includit in se totum siantia videatur primo substare, quia hsec
conceptum superiorem, additque illi deter- accidentia non conveniunt speciei nisi ratio-
minationem seu differentiam suam ergo ; ne alicujus individui,tamen quoad accidentia
nullambaberepotestcum illo convenientiam, propria videtur e contranofieri, nam risibile,
prseterquam ipsomet conceptu communi
in ,
verbi gratia ,
prius convenit homini quam
quse polius est identitas quam convenientia; Petro ; ideo enim Petrus est risibilis ,
quia
conveniemia enim in prsesenti dicit similitu- homo est risibilis, non e contrario; cum er-
dinem; Petrus autem et homo non sunt simi- go accidentia propria sint omnium prima, et
les, sed unum. Et confirmatur, nam aliases- circa illa subslandi munus primum exercea-
set quidam processus in infinitum in his con- tur, fieri videtur, omnibus pensatis, ut hsec
ceptibus, nam si homo animal conveni-
et etiam ratio substandi primo conveniat secun-
rent in tertio aliquo conceptu, etiam ab illo dse substantia?. Aliunde vero apparet, utram-
conceptu , et conceptu animalis posset ter- que substantiam esse seque primo substan-
tius distinctus abstrahi , nam comparantnr tiani, et non cum aliquo ordine, nou solum
etiam sicut superius et inferius, et idem ar- quia in re idem sunt, sed eliam quia univo-
gumentumfieri potest de quarto illo concep- ceparticipantrationem substantice, namutra-
tu respectu tertii, et sic in infinitum. que substantia, tam prima quam secunda ,

3. Secundo, hinc dubitari potest an hsecdi- directe collocatur in prsedicamento substan-

visio sit rei vel relationis, nam quod sit rei tbje, quod esse non posset, nisi ulraque esset
videtur posse sumi ex ipsa communi ratione univoce substantia.
substantise, quse est vel non esse in subjecto, 5. Girca primam dubitationem, uemo, ut
id est, per se esse, vel substare accidentibus, existimo, opinabitur, banc esse solitis voci'?
 ,

340 DISPUTAT. XXXIII. DE SUBST ANTIA CrtEATA IN COMMUNI.

mere eequivocam nam ex dic-
partitionem, probatur illa ratione ; nam, si ratio subjecti

tis, ex ipsomet Aristotele constat, in ea

et et preedicati proprie sumantur in ordine ad
non solum nomen, secl etiam rationem sub- propositionem habent intentionem commu-
,

stantiee aliquo modo esse communem utrique nem extremi propositionis quocl in vocibus ,

membro. Quare, qnod Ammonius in Preedi- terminum appellamus, vel nomen si vero ;

camentis ait, illam non esse divisionem, sed subjectum et preedicatum latius sumantur pro
ordinem solum enumeratorum ut si quis ,
subjicibili et preedicabili, quee proportiona-
enumerando dicat in oratione esse litteras, liter se habent ad universale et singulare,
syllabas, et dictiones , vel in exercitu esse sic possunt habere intentionem communem
duces, et milites, etc, ita (inquit) Aristote- correlativorum, quee fundatur in tali abstrac-
les non divisit , sed enumeravit solum. in tione vel comparatione intellectus, quamvis
preedicamento substaiitiee reperiri primas et fortasse non habeat terminum communem
secundas substantias hoc (inquam) non pro-
; incomplexum quo significetur et in preesenti ;

batur, quia vel rem non declarat, vel perin- appellari potest aptum poniin rccta lineaprce-
de est ac si diceretur partitionem esse solius dicamenti siibstantice quod de formali signi-
,

nominis eequivoci. Probatur, quia negari non ficat intentionem rationis. Atque hoc modo

potest quin nomen substantiee commune sit facile expeditur difficultas tacta in primo du-
prirnee et secundee. Constat etiam Aristote- bio, quia quod preedicata inferiora et supe-
lem ,sub ea voce voluisse utramque sub- riora inter se subordinata conveniant in ali-
stantiam conipreliendere ; ergo, si illa tan- quo ente rationis , nulla est difficultas. At
tum enumeratio rerum sub eodem no-
est yero si dicatur esse divisio subjecti realis in
mine contentarum absque alia divisione, erit accidentia rationis , vel dicendum erit divi-
partitio nominis eequivoci quia hujusmodi ,
sum non esse unum, nisi aggregatione qua-
partitio nihil aliud requirit id autem falsum ; dam, nimirum, res quee ponuntur in linea
est, ut dixi, quod et ipse Ammonius confite- recta preedicamenti substantiee ; vel certe de-
tur propier rationem supra factam, scilicet, claranclum adhuc superest, sub qua ratione
quodAristoteles rationem nominis proposuit, reali et objectiva, illud divisum unum sit.

quse utrique membro communis est. 7. Preeterea heec interpretatio preedictee di-
6. Hoc ergo supposito dixerunt aliqui , visionis per secur.cl;i3 iatentiones estprobabi-
primam et secundam substantiam esse nomi- lis,et accommodata dialecticis; tamen ad rem
na secundee intentionis , et de formali signi- meiaphysicam cjuam nunc tractamus, non est
ficare quoddam accidens rationis, nempe ra- sufficiens. Neque etiam videtur omnino ac-
tionem subjecti, et preedicati substantialis, ut commodata menti Aristotelis, nam ille non
sentit Soto in Logica, cap. de Substantia,
, declaravit rationem substantiee, quam in pri-
vel intentionem universalis et singularis , ma secunda reperiri supposuit per ali-
et ,

substantiee , ut volunt Cajetan. et Lovanien- quam relationem rationis, nec similiter per
ses, qui consequenter aiunt, dividi ibi acci- denominationem aliquam sumptam ex conce-
dens in accidentia, quod intelligendum est ptibus nostris, sed per proprietatem realem
respectu substaniiee, cui per rationem aecidit subsistendi in se, quam per illam negationem
esse universalem vel singularem, aut in recta declaravit, non esse (scilicet) in suljecto. Ne-
iinea preedicamentali collocari. Formaliter que enim dici potest quod illam etieim nega^-
autem comparando divisum ad membra divi- tionem sumpserit in ordine ad secundas in-
dentia ut sic, potius erit divisio generis in tentiones, ita ut non esse in subjecto, idem sit,
species ,
qualis est divisio universalis, verbi quod non prcedicari de subjecto, nam in hoc
gratia, inquinque universalia. Nam si acci- sensu falso diceretur commune esse omni
dens divideitur in accidentia per se sub illo substantiee in subjecto non esse ; secundis
contenta, ut coloratum in album et nigrum, enim hoc non conveniret cum
substantiis ,

divisio eritper se et essentialis non acci-

, ,
preedicentur de primis vel de inferioribus
dentalis, aut per accidentia respectu divisi. substantiis. Unde Aristoteles expresse distin-
Soto vero indicat divisionem esse subjecti in guit, esse in sybjecto, et dici de subjecto, ut
accidentia rationis ,
quia nulla intentio com- hoc sit preedicari, illud inesse. El de secundis
munis esse potest ad intentionem subjecti et substantiis ait non esse in subjecto , licetdi-
preedicati. Sed, quamvis demus divisionem cantur de subjecto. Sumit ergo illam nega-
posse habere illum sensum, tarnen quod ali- tionem ad describendam talem proprietatem
ter sit impossibilis, non est verum, nec recte substantiee, quee estper se esse. Deinde sub-
 ;;;

SEGT. II. UTRUM RECTE DIVIDATUR SUBSTANTIA, ETC. 341

stare accidentibus proprietas est realis, et ratio de omnibus intentionibus supra nume-
non secundee intentionis, ut ex ipsis terminis ratis fieri potest. Et preeterei illa intentio
per se notum videtur, ex textu Aristotelis subjecti non semper convenit secundis sub-
ideo enim dixit, corruptis primis siibstantiis, stantiis per primas, preesertim in propositio-
impossibile esse aliquid remanere, quia in eis nibus per se, quee abstrahunt ab actuali exi-
realiter existunt secundse substantiae, et in- stentia. Igitur preeter intentiones rationis ali-
sunt accidentia ; substare ergo accidentibus quid addere oportet ad explicandam preedic-
sumitur in ordine ad existentiam realem et , tam divisionem, et distinctionem ac compara-
ut proprietas realis. Item quia substare re- ,
tionem membrorum dividentium inter se.
latum ad secundas intentiones, seu ad opera 9. Aliter ergo dici potest
hac divisione , in
mentis, niliil aliud esse videtur quam in pro- dividi substantiam ut babentem hanc proprie-
positione subjici hoc autem modo non tan-
; tatem realem per se subsistendi dividi au- ;

tum substantiee, sed etiam accidentia quse- tem per diversos modos, quibus heec pro-
dam substant aliis accidentibus ; et secundee prietas primis et secundis substantiis conve-
substantise non semper substant boc modo venit. Quam opinionem etiam attigit Cajeta-
propter primas, preesertim in propositionibus, nus in preedicamento substantiee, tamen in
quee non dicunt actualem existentiam, ut in- sensu longe diverso ab eo quem nos intendi-
ferius declarabimus. Item ostensum est, esse mus. Dicit enim primam substantiam consti-
in subjecto, sumi ab Aristotele realiter et se- tui per positivum modum particulariter sub-
cundum reale esse bujus autem correlati-
;
sistendi. Secundam vero substantiam non
vum est, substare accidentibus quee insunt constitui per positivum modum , sed per
est ergo hcec proprietas realis ; secundum carentiam modi particulariter subsistendi.
lianc aatem dividuntur prima et secunda Unde non assignat divisum commune se-
substantia quatenus magis vel minus seu
,
, cundum aliquam proprietatem realem, sed
diverso modo illarn proprietatem participant solum secundum proprietatem rationis, sci-
ergo non per secundas intentiones , sed per licet, ut est res quee directe ponitur in linea
ordinem ad reales proprietates substantia recta preedicamenti substantiee. Quse exposi-
prima et secunda distinguuntur. tio mihi non adeo probatur ,
quia juxta eam
8. Adde, quod in ordine ad secundas in- declararinon potest in qua ratione reali con-
tentiones, vix potest intelligi quomodo prima veniant prima et secunda substantia, secun-
substantia dicatur magis substantia quam se- dum quam utraque substantia appellatur, et
cunda, ut Aristoteles loquitur nam si prima ; magis prima quam secunda et propter , alias
substantia dicit intentionem subjecti, et se- rationes quas statim indicabo.
cunda intentionem preedicati , ut ait Soto , in 40. Aliter ergo dicitur, substantiam dividi
quo fit comparatio ? Nam heec debet fieri in sub ratione per se subsistentis et substantis ,

aliqua proprietate communi ; rationes autem aliis ab utraque enim proprietate diximus
;

preedicati et subjecti sunt diversee, et ipse supra, posse substantiam appellari. Utraque
Soto nullam habere intentionem commu-
ait ergo proprietas convenire debet tam secundee
nem, et quamvis habeant, illam seque parti- substantiee, quam primee, ut utraque sub-
cipant, nam tam extremum propositionis est stantia sit. Differunt vero in modo partici-
praedicatum, sicut subjectum. Idemque argu- pandi illas proprietates non quia una parti-,

mentum fieri potest, si dicantur illee inten- cipet illas, et aiia non participet nam hoc ;

tiones esse universalis et singularis, aut pree- repugnaret divisioni esset enim excludere
;

dicabilis et subjicibilis, dividique sub inten- unum membrum a participatione divisi sed ;

tione communi ponibilis in linea recta prae- quia una, id est, prima substantia, primo ac
dicamenti substantiae ; nam heec etiam inten- per se habet illas proprietates, quod ex eo
tio eeque primo convenit secundis substantiis provenit ,
quod substantia singularis ac indi-
ac primis. Unde quoad hoc verisimilius dice- vidua est, nam sicut singularia sunt, quee
retur, dividi intentionem subjecti, et hanc per se primo existunt, ita etiam per se primo
magis et prius ccnvenire primee substantiee subsistunt, et sustentant accidentia ; altera
quam secundee. Sed hoc etiam non est credi- vero, id est, secunda substantia, solum per
bile ,
quia esse subjecti praedicationis solum primam illas proprietates participat. Quod
dieit intentionem rationis at vero illa non est; enim illas participet ,
patet , tum quia est
sufficiens ad explicandam rationem subslan- substantia, tum etiam quia sub se continet
tiee, nam communis est accidentibus, quee primam substantiam, et in ea intime et es-
342 DISPUTAT. XXXIII. DE SUBSTANTIA CREATA IN COMMUNL
sentialiter existit. Unde necesse est ut quod eomnronitatc rationis et abstractionis sed ,

primee substantiee couvenit in re, conveniat rei,quia eadem numero existeniia, qua sin-
etiam secundee saltem mediante prima.
, gulare, existit et universale. Juxta hunc er-
Quod vero non aliter conveniant illse proprie- go modum non est difficile intelligere divi-
tates secundee substaniiee , nisi per primarn, sum commune primee et secundse substan-
patet, quia non existit nisi in priroa, neque tia3.

enim subsistit per se separata. Uncle recte '12. Dices : istemet conceptus substantiee ,

D. Thom., 9 de Potentia, art. 1, ad 5, ait,

q. hoc ipso quodcommunis est, est quid abstrac-
subsistere attribui generibus et speciebus ,
tum a singularibus, et consequenter est se-
non quia subsistunt (scilicet, extm indivi- cunda substantia; repugnabit ergo illi dividi
dua), sed qnia ind vidua in eorunt naturis sub- iu primam et secundam. Respondetur :

sistunt. Sic ergo facile exponitur dicta divisio, etiamsi communis sit, non est substantia se-
quee responsione ad dubia et argumenta in cunda, qnia non est communis tanquam gra-
principio posita magis declarabitur. dus essentialis specificus vel genericus, ne-
11. Ad primam ergo dubitationem duobus que est abstractus secundum rationem ex
modis responderi potest primo, divisum es-
: aliqua convenientia essentiali inter comple-
se conceptum aliquem objectivum et realem tas substantias, quod est deratione secundae
communem primse et secundee substantiae, substantiae, sed est communis per denomina-
non quidem secundum aliquem gradurn es- tionem ab eadeni proprietate, quod videtur
sentialem specificum, aut genericum; boc pertinere ad quemdam modum analogia?, ut
enim modo nibil potest esse comrnune pra?- in secundo et tertio dubio declarabo. Addo,
dicatis per se subordinatis, ut recte probat etiam ipsum conceptum primse substantiee
discursus ibi factus sed est hic conceptus
; communem esse ad omnes primas substan-
communis secundum participationem seu de- tias, quia licet prima substantia realiter
nominationem sumptam a quadam proprie- singuhris sit et individua tamen forma- ,

tate singularis suhstantiee, quee aliquo modo liter ipsa ratio prima? substantia? potest
redundat in substantiam universalem. Hu- abstrahi ut communis, quanquam illa ratio
jusmodi proprietas est subsistere, vel sub- communisnon sit secunda substantia, propter
stare, quae formaiiler non dicunt essentiam dictam causam. Simili ergo modo potest
substantia?, ut de ratione substandi snperius aliqua ratio substantiee esse communis pri-
indicatum est, et de subsistentia actuali infe- mse et secundee, nequehoc contradicit rationi
rius dicetur ; sed dicunt proprietates quas- primae substantiee, quia ejus ratio formalis
dam seu conditiones substanliee, quee per se communicabilis est, licet res sit incommuni-
primo conveninnt singulari substantia? , et cabilis. Eo vel maxime quod singularitas
suo modo illani efficiunt ; consequenter vero primee substantite non excludit communica-
etiam efficiunt genera et species substan- tionem cum secunda substantia in eadem en-
tiarum quatenus in singularibus sunt. At~
, titate et essentia, et consequenter in eadem
que hoc modo non repugnat aliquid esse proprietate, quee communicatio sufficit ad
commune substantiee singulari et universali. constituendum divisum liujus divisionis, ut
Prsesertim quiahsec communilas, licet quoad deelaratum est.
distinctionem membrorum sit rationis ta- , 13. Atque hic modus dicendi est facilis et
men quoad ipsam convenientiam, si attente verus posset tamen etiam dici, divisum
;

consideretur, non tam est rationis quam rea- esse substantiam conceptam sub ratione es-
lis, id est, non est per solam similitudinem, sentiali substantiee quse, sicut potcst con-
,

a qua abstrahatur conceptus communis se- cipi aut singularis [effecta, aut abstracta a
cundum rationem, sed est per realem parti- singularitate, ita potest etiam dividi in pri-
cipationemejusdemsubsistentiee. Homo enim mam et secundam substantiam. Sicut com-
et Petrus ratione quidem distinguuntur, ta- muniter naturam humanain secun-
dicitur,
men eo modo dicitur homo subsistere in dum se nec singularem esse, nec universa-
Petro, quia eadem realis subsistentia Petri lem unde dividi potest secundum iilum
;

est etiam realis subsistentia naturechumance; duplicem statum vel moclum essendi, quo-
et simititer eadem capacitate seu virtule ,
rum alter est rationis, alter realis. Dices
qua Petrus substat albedini, substat etiam primo ergo substantia, quee hic dividitur,
:

homo. Sicut existere potest dici commune erit ipsum gcnus generalissimum substan-
preedicatis singularibus et universalibus, non tiee, quod est impossihiie, quia genus gene-
 SECT. II. UTRUM REGTE DIVIDATUR SUBSTANTIA, ETC. 343
tantum est secuncla substantia,
ralissiniuni illa proprietas non pertinet per se primo ad
non prima. Sequela patet, quia substantia, hominem ut sic, sed ut substantia est. Et
quee est generalissimum, nibil aliud clicit icleo dixi superius, rationem primee et se-
quam essentiam substantiee, seu quod habet cundee substantia? non satis explicari per re-
essentiam substantiee, sicut bumana natura, lationem singularis etuniversalis, nisi adjun-
secundum se concepta, niliil aliud est quam gatur diversa habitudo ad hanc proprietatem
ipsamet species humana. Item bomo, licet subsistendi vel substandi.
possit secundum se seu singulariter concipi,
Qualia sint memlra dividentia.
non tamen potest dividi in primuni et se-
cundum ergo nec substantia poterit sic di-
; 44. Ad secundam dubitationem dicendum
vidi, si sumatur pro ipsa natura substantiaii est primo, banc divisionem quoad membro-
in concreto. -Aclde quod, si diviclendus esset rum distinctionem esse 'rationis tantum, et
homo in secundum, potius bomo
primum et non rei. Quod satis convincit argumentum
universalis diceretur primus bomo quam sin- ibi factum, quia membra in re non sunt dis-
gularis, sicut iclea Platonis si esset, esset tincta, nec realiter, nec ex natura rei, ut sa-
prius homo quam individua. Respondetur ad tis constat ex his quae a nobis sunt dc clicta

primum negando simpliciter sequelam, nam, distinctione naturse universalis abindividuis.

licet substaniia, quas in primam et secundam Deinde addo, non solum distinctionem ipsam
dividitur, non dicat exphcite nisi id quod esse rationis, sed etiam membra dividentia
habet essentiam seu naturam substantialem, aliquam includere relationem, seu intentio-
quam rationem includit etiam in suo actuali nem rationis. Seepe enim contingit, distinc-
conceptu genus generalissimum substantiee, tionem esse rationis, et membra esse om-
tamen modo, nam substantia ut est
cliverso nimo realia, ut de misericordia, justitia, et
generalissimuro, non solum preescindit ab aliis Dei attributis constat. Interdum vero
statu singulari et individuo, sed dicit quam- accidit, membra, quee ratione distinguuntur,
dam veritatem universaiem, ratione cujus quamvis materialiter seu realiter a parte rei
substantia ut est generalissimum, non potest existant, tamen ut ratione distinguuntur, in-
intelligi singularis ; substantia vero, ut divi- cludere aliquam relationem vel denomina-
ditur in primam et secundam, dicit preecise tionem quam non habent nisi per ratio- ,

unitatem formalem substantia3, indifferentem nem. Ad hunc ergo modum dicimus sese ha-
ad singularitatem et universalitatem. Sicut bere primam et secundam substantiam in
humanitas, quee secnndum se dicitur inclif- hac divisione. Quod declaro primo ex ipsis
ferens, et non universalis, nec particularis, vocibus, nam prima substantia, ut prima,
non dicit aliam essentiam ab specie humana, dicit relationem ad secuudam, et e converso
dicit tamen aiium modum concipiendi. Item secunda ad primam ; ha^c autem relatio non
substantia, ut est genus, dicit conceptum potest esse realis, sed rationis tantum ; est
preecisum ab omnibus clifferentiis subsfantiae; enim relatio ordinis cujusdam ; inter illa au-
substantia vero, ut est divisum, non dicit tem, quae in re n^n distinguuntur, secl tan-
conceptum ita preecisum, sed potius ut resul- tum ratione, non potest esse ordo realis, sed
tat ex quacumque differentia substantiali, solum rationis. Secundo, ex re ipsa, et ex
quatenus omnibus commune est, constituet definitionibus primai et secundse substantice;
substantiam completam. Quo sensu essen- dicitur enim prima substantia, quee per so
tia substanthv, est quasi transcendens a su- primo subsistit vel snbstat, secunda vero
premo genere usque ad individua substan- substantia dicetur, quse secundario vel per
the. Quomodo dixit D. Thom., in t, dist. 23, primam subsistit vel substat ;
quamvis autem
q. i, articulo primo, ad i Omne, quod esl
: subsistere vel substare reahter conveniant
in genere substantice, potest dici usia, sive sit primee vel secundee substantiee, tamen quod
sulstantia miidersalis, sive particiilaris, Ad uni primario, alteri secundario conveniant,
aiteram partem respondetur negando simili- seu quod uni per se, alteri per aliam, hoc
tudinem, nam homo, et Petrus non habent non est in re, sed in ordine ad conceptus
aliquam specialem proprietatem, sub qua nostros. Quia in re non est unum et aliud,
percipiant illarn relationem, vel denomina- sed unum tantum, neque est mediate et im-
tionem primi et secundi, nisi in ratione stib- mecliate subsistere vel substare, quia ubi in
sistencli, vel substandi, in ordine ad quam re non est distinctio, non potest esse me-
dicuntur prima vel secunda substantia, quia dium ergo ;
ratio primee aut secundee sub-
 ;

344 DJSPUTAT. XXXIII. DE SUBSTANTIA CREATA IN COMMUNI.

stantiee, secundum totum, quod includit, non tio secundee substantise ut sic, ad logicum

est in re ipsa, sedcompletur per rationem. magis spectat quam ad metaphysicum, et

15. Dices ergo coincidit heec expositio
: ideo nihil amplius de illa dicemus, preeser-
.

cum priori sententia supra improbata. Res- tim quia preeter dicta suprade universalibus,
pondetur, ex parte quidem cum illa conve- vix aliquid de illa dicendum superest. Dice-
nire et ideo non omnino illam improbavi-
;
mus tamen in ultima sectione disputationis
mus, sed diximus non sufficienter rem ex- sequentis, de essentiali ratione substantiee,
plicare. Deinde ab illa differimus, quia nec quee tam in secunda quam
prima reperi- in
perintentionem singularis et universalis, nec tur. Prius tamen considerabimus primam
per intentionem subjecti et preedicati divisio- substantiam ut prima est, quoad negationem
nem explicamus, sed solum per relationem prioris, seu quoad positivum modum qui ne-
ordinis, seu per relationem primi et secundi gationem illam fundat hoc enim ad preesen-
;

in ratione substandi vel subsisiendi. Unde ra- tem doctrinam maxime spectat. De relatione
tionem subsistendi vel substandi non intelli- autem rationis primee ad secundam, nihil
gimus in ordine ad soias intentiones, seu est quocl dicamus, sed dialecticis remitten-
de reali proprie-
preeilicationes rationis, sed dum id est ; deservit enim ad coordinandam
tate substandi intentionem autem seu rela-
; lineam preedicamentalem, et varios preedica-
tionem rationis solum ponimus in babitudine tionum modos et ideo Aristoteles, ut Caje-
;

primi vel secundi substantis. tanus notavit, nihil de illa divisione in me-
16. Unde ulterius observare licet, sub- taphysica dixit nobis autem necessaria visa
;

stantiam dupliciter dici primam. Uno

posse est ad declarandam rationem primee substan-
modo positive, per relationem ad secundam, tiee, prout realis et metaphysica est.

quo sensu procedunt quee hactenus diximus;

alio modo negative per negationem prioris
jSitne prima substantia niagis svJjstaniia
;
qvAim secv.nda.
et in hoc sensu ratio primee substantiee rea-
lis est, nullamque includit relationemseuin- 17. Ad dubium aperta est senten-
tertium
tentionem rationis, et, metaphysice loquen- tia Arisiotelis, rationem substantiee, prout
do, heec videtur satis propria et usitata ac- hic clividitur, primo ac per se convenire pri-
ceptio primee substantiee. Est enim illa. mis substantiis. Quomodo autem et sub qua
quee ita per se subsistit, vel substat, ut ratione hoc intelligendum sit, non ab omni-
nulla sit illa prior in subsistendo vel sub- bus eodem modo declaratur. Quiclam enim
stando hoc autem totum in re ipsa ha-
; distinguunt de substantia, ut dicta a proprie-
bet, et per illam negationem prioris declara- tate subsistendi, vel a proprietate substandi
tnr illud positivum, quod prima substantia et priori modo aiunt, rationem substantiee
habet, ex vi proprii et intrinseci modi essen- prius convenire secundee quam primee, pos-
di positivi. In secunda vero substantia non teriori aulem modo e converso prius primee
habet locum illa duplex acceptio, quia nihil quam secundee. Ratio est, quia prior proprie-
denominatur secundum per solam negatio- tas est ipsa essentia substantiee, quee conve-
nem, sed necessario includit ordinem ad id nit primee per secundam ;
posterior vero pro-
quod est primum et ideo, licet prima sub-
; prietas est accidentaria, et ideo per se primo
stantia sub aliqua ratione non improprie pos- convenit primee substantiee, et per illanr se-
sit dicere conceptum realem, non includen- cundee Aristotelem autem aiunt locutum es-
;

tem aliquam relationem rationis, tamen se- se de substantia sub ratione substandi, juxta
cunda substantia sub ratione secundee sub- propriissimam nominis etymologiam quia ,

staniiee necessario completur per rationem, illa ratio notior nobis est, et propterea pri-
quia, licet res illa, quee est secunda substan- mam substantiam maxime substantiam vo-
tia, sit reaRs, tamen, quod sit secunda, non cari.Potestque heec sententia sumi ex Boetio,
habetinre, sed in ordine ad modum conci- lib. de Duabus naturis, aliquantulum a prin-
piendi nostrum. Unde ratio primee substan- cipio, ubi ait Grenera et species subsistunt
:

vere ac proprie potest Deo atirihui inali-

tiee tantum, individua vero non tantum subsis-
quo sensu, ut sequenti sectione dicam ra- ; tunt, secl etiam suJjstant, quod videtur neces-
tio autera secundee substantiee nullo modo in sario intelligendum secundum primas ratio-
Deo locnm habet, quia non habet lo-
in eo nes subsistendi vel substandi, nam secunda-
cum abstractio naturee communis a proprio rio etiam secundee substaniiee substant in pri-
substantiee individuo. Quapropter considera- mis. Unde.D. Thom,, 1 p., q. 29, art. 2, ad
 SEGT. II. UTRUM REGTE DIVIDATUR SUBSTANTIA, EEG. 345
4, interpretanshunc locumBoetii, ait : Boetius inter subsistere et substare , ut secundee sub-
dicit genera et species subsistere, in quantum stantiae subsistere dicantur, et non substare;
individuis aliquibus competit subsistere, ex eo nam extra individua nec subsistunt, nec sub-
quod sunt sub generibus et speciebus in prcedi- stant ; in individuis autem, et per individua,
camento sulstantice comprehensis. Si ergo in- et subsistunt et substant ; in re ergo nulla est
dividuis competit subsistere quia sub secundis differentia. Secundum modum autem intelli-

substantiis, per prius competet ipsis secun- gendi dici potest, quod genera et species,
dis substantiis. Unde clarius idem D. Tbomas quatenus abstracte ab individuis concipiun-
in 4,disp. 23, q. 1, art. 2, ad 21, ait Quam- :
tur, abstrahuntur a ratione substandi acci-
vis genera et species non substent, nisi in in- dentibus, non vero a ratione subsistendi. Si-
dividuis, tarnen eorum proprie subsistere est ; cut enim Plato, ut Aristoteles eum interpre-
et subsistentice dicuntur, quamvis ef particu- tatur, posuit ideas subsistentes, non vero
lare dicatur, secl posterius, sicut species sub- substantes, ita mens, cum secundas substan-
slantice dicuntur, sed secundce. Et dist. 26, tias abstrahit, concipit illas per modum sub-
q. 1, art. 1, ad 4, ait, siibsistentiam et essen- sistentium, non vero per modum substantium;
tiam per prius esse in gcneribus et speciebus nam abstrahit illas ab accidentibus, et nudas
quam in individuis secundum Boetimn. essentias considerat ; non tamen concipit il-

18. Dicendura nibilominus est, primam las sic separatas subsistere extra individua ;

substantiam esse maxime et per prius sub- non enim tunc mens componit, alioqui fal-
stantiam, non tantum in ratione substandi, sum conciperet, sed simplici modo concipit
sed etiam in ratione subsistendi, loquendo hominem, verbi gratia, ad modum subsisten-
formaliter de actuali subsistentia, ut verbum tis, abstrahendo eum ab individuo, et a par-
ipsum subsistendi proprie sonat. Ita sentiunt ticulari subsistentia. Mens autem D. Thomee
omnes interpretes Aristotelis, et est mani- satis clara est ex aliis locis citatis ; videtur
festum, quia primo eonvenit subsistere,
illi tamen interdum eequivoce uti nomine sub-
cui existere et operari sed heec primo con-
;
sistentiee proprie enim significat actualem
;

veniunt singuJaribus, ut docuit idem Aristo- modum per se existendi, seu terminum
teles in principio Metaphysicee ; ergo. Item naturee substantialis. quo modo de illa locuti
ostendemus inferius subsistentiam proprie sumus aliquando vero significat naturam et
;

sumptam, esse modum seu terminum natu- essentieim, quee est radix talis modi subsis-
ree singularis et individuee, ita ut sicut acci- tendi, inquo infra dicemus, rationem essen-
dens non potest afficere naturam commu- tialem substantiee consistere. Et hoc modo
nem, nisi prout existit in natura singulari, dicit interdum D. Thomas, rationem subsis-
ita nec subsistentia possit terminare naturam tentiee per se primo convenire secundis sub-

communem, nisi ut singularem effectam; stantiis, et per illas primis. Et hoc etiam pro-

ergo sicut substare, ita etiam subsistere con- bat ratio in contrarium facta, quod essentia-
venit per se primo primee substantiee, et se- lis ratio substantiee per se primo conveniat

cundse ratione illius. Unde D. Tbomas, q. 9 secundis substantiis non autem probat de
;

de Potent., art. 1, ad A, simpliciter ait, ipso actu subsistendi, nam hic non est es-
nihil subsistere, nisi individua substantice , et sentialis, ut infra dicemus.
ad 5ait, Boetium, in loco supra citato, locu- 20. Atque hoc quidem dicendum est de
tum esse secundum opinionem Platonis, qui reali actu substandi, etiam respectu propria-
posuit genera et species esse quasdam for- rum passionum (quod in tertia dubitatione
mas separatas subsistentes ab accidentibus tangebatur) ; considerando enim tantum ne-
denudatas. Et similiter, in citato loco primce cessariam connexionem, quee est inter es-
partis, ait, species et genera non subsistere, sentiam et proprietatem, dicitur proprietas
nisi secundum opinionem Platonis, qui posuit per se primo convenire speciei, seu secun-
speciesrerum separatim subsrstere a singula- dee substantiee, et non primee, cujus sensus
ribus.Sed illse etiam propositiones negativee est, adeequatam rationem talis proprietatis
sano modo intelligendee sunt, nimirum, quod esse ipsam essentiam secundum se, et non
genera et speciesnon subsistant extra singu- ratione individuationis, vel particularis modi
laria,seu per se primo non vero excluditur
; subsistendi. Atque eodem sensu dicimus Pe-
quin in ipsis singularibus subsistant. trum esse risibilem, quia est homo, et non
19. Quocirca vix invenio veram rationem e converso solum enim per hanc locutionem
;

explicandi differentiam quam Boetius posuit significamus, hanc proprietatem esse com-
346 DISPUTAT. XXXIII. DE SUBSTANTIA CREATA 1N COMMUNI.

nmnem Petro cum aliis hominibus, habe- prie et univoce substcintiam, neque esse con-
reque necessariam connexionem cum essen- stituendam analogiam ob solam distinctio-
tia hominis ut sic. At vero loquenclo de , nem seu habitudinem rationis, quamvis res
ipsa actuali inhserentia seu snstentatione ac- sit parvi momenti. Sicut etiam secundum ra-

ciclentis, etiam proprii,hsec semper convenit tionem nos concipimus essentialem rationem
per se primo substantiee individuee ac primee. substantiee per se primo convenire naturee
Atque ita risibilitas in re ipsa prius secun- secundum se, et per illam individuis eum- ;

dum rationem inheeret Petro quam homini, demque ordinem apprehendimus in propriis
quia sicut esse et agere, ita et recipere passionibus, quantum ad necessariam conne-
primo ac per se conven.it singularibus et sub- xionem, et tamen non propterea coucipimus
sistentibus. ibi aliquam rationem analogise ; idem ergo
erit in preesenti. Item existere actu etiam
Sitne divisio analoga.
convenit secundis substantiis per primas, seu
21. Sed 'queeres (quod etiam in fine ;
ter- in primis : tamen nullus clixit eis analogice
tiee dubitationis tangebatur) an hic ordo, convenire. Denique, nulla ratio veree ana-
quo dicimus subsistere, vel substare primo logiee hic reperitur, quia secunda substantia
convenire primis substantiis, sufficiens sit ad non dicitur substantia per proportionem seu
constituendam analogiam, ita ut substantia habitudinem ad primam, sed quia per se
secunda solum analogice dicatur substantia. est, seu non est in subjecto, ut Aristoteles
Communiter enim ita censetur, itaque opi- dixit.
natus est Albertus, in Preedicauient., trac- Quod ergo /Vristoteles ait, primam sub-
23.
cap. 3, quem secuti sunt Cajetssnus et
tat. 4, stantiam esse maxime et propriissime sub-
alii. Et ratio est, quia hsec proprietas, quse stantiam, non est necesse intclligi de analo-
est subsistere vel substare, per prius conve- gia, sed solum quia primo et per se illi con-
nit primee substantise, quam secundee. Sed venit, etiam secundum conceptionem seu
cum ostensum a nobis sit, hunc ordinem clistinctionem rationis nostree. Sicut etiam ait,
non esse realem, sed rationis tantum, pro- mter secundas substantias species excedere
babilissimum est non sufficere ad constituen- genera: tamen non propterea intercedit ana-
dam analogiam. Prassertim quia non est ne- logia inter ilia. Denique, si quis nihilominus
eesse ut id, quod convenit uni ratione alte- contendat his rationibus probari quidem ,

rius, analogice conveniat, si vere ac proprie ibi non intervenire analogiam, quee in ipso
atque absolute illi conveniat ; ut albedini, esse rerum magis vel minus perfecto funde-
verbi gratia, convenit esse extensum ratione tur nihilominus tamen intercedere analo-
,

quantitatis, tamen non convenit analogice ; giam secundum rationem, et primam nomi-
sic ergo majori ratione, quamvis substantia nis impositionem, non est cum ilio conten-
secunda dicatur subsistere ratione primse , tiose agendum nam vix potest in hoc esse
;

nihilominus univoce dicetur subsistere vel queestio de re, sed solum cle impositione no-
substare. Prsesertim cum illa ratio seu me- minis substantise.
dium solum sit ratione distinctum ; nam in 24. Ultimo inquiri hic potest, an hsec di-
re, sicut homo et Petrus idem sunt, ita eeque visio locum habeat in solis substantiis com-
subsistunt,- vel substant. positis, vel etiam in simplicibus seu inimate-
22. Nisi forte quis dicat quod, licet illa rialibus; nam fere omnes Graeci putant in
natura, quaa est secunda substantia, ratione solis compositis substantiis habere locuni. Sed
substrati sit proprie et univoce substantia, hoc esse falsum, constabit ex disp. 35, ubi
tamen formaliter, et ut secunda substantia ostendemus substantias spiritualesindividuas
est, est analogice substantia, quia ut sic ne- contineri sub genere substantiee.
que subsistit, neque substat. Sed hoc non 25. Rursus dubitari potest an in sola in-
recte dicitur,nam si sermo sit de intentione tegra substantia, vel etiam in partibus, ma-
seu relatione secundse substantise, et heecre- teria, scilicet, et prima et secunda
foraia,
duplicetur, cum dicitur substantia nt scciinda, substantia distingui possint. In qua re Sim-
illa non solum non sedneque
est substantia, plicius, in Preedicam., cap. de Substant., re-
est aliquid rei ; non di-
esse ergo substantiam fert cujusdam Boetii opinionem dicentis, ra-
citur de illa naturaratione intentionis, sedde tionem prima' substantia^ competere mate-
illa quam nos concipimus sub tali intentione, rise primae et composito, non tamen formse.
seu relatione, et hanc dicimus esse vere ac pro- Ratio ejus erat, quia illi et non huic conve-
 ;

SEGT. II. UTRUM RECTE DIViDATUR SUBSTANTIA, ETC. 347

nit definitio ab Arist.otele data, scilicet : Sub- proportionalem participationem in materia et
stantia prima est, qucs neque est in subjecto, forma inveniantur; nam anima rationalis ,

neque dicitur de suhjecto. Et potest confirmari verbi gratia, substantia est, et simpliciter dicta
heec opinio, quia materia prima et est subsis- non est individua substantia et singularis.
tens et substans, tum formis substantialibus, Unde, licet in subjecto non sit, de subjecto
tum etiam accidentibus. Forma autem est in dicitur, puta de hac, vel illa anima rationali.
subjecto, scilicet, in materia prirna. Quee ra- Heec autem anima ut nec
ita est singularis,

tio locum habet ad summum in formis ma- sit nec dicatur de subjecto ergo,
in subjecto, ;

terialibus nam forma rationalis, cimi non

; servata proportione, habet in ea locum ea-
pendeat a materia, non potest dici esse in dem divisio. Atque idem est proportionaliter
illa utinsubjecto. Siinplicius vero addit, etiam de materia, quee sub ratione etiam univer-
formas materiales non esse in subjecto quia ,
sali concipi potest, vel generica, vel speci-
illud solum dicitur esse in subjecto, quod ita fica, et ut est heec individua materia seu hoc
inest , ut non sit pars ; unde ipse iudicat corpus. Atque hoc certe satis indiceivit Aris-
eliam formam snbstantialem posse babere ra- toteles in preedicamento substantiee, ubi cum
tionem priinee substanliee nam Aristoteles, ; dixisset commune omni substantiee in
esse
in Preediceimento substantiee, dicit partes sub- subjecto non esse, declarat, hoc etiam peir-
stantiee esse substantias. At vero scriptores tibus substantiee convenire, quoniam substan-
metapbysici absolutenegaut, materiee, etfor- tiee sunt subintelligit ergo
; eo modo quo ,

mee convenire intentionem universalis ant sunt substantiee, posse etiam primas et secun-
singularis, et consequenter negabunt in eis das appellari. Denique idem est de intentione
reperiri rationem primse aut seeimdee sub- universalis et singularis, nam, licet ut su-
utSoncinas, 7 Metaphys., queest. 39.
stantiee, muntur inlinearecta preedicamentali, tantum
Gujus rationes ornitto., quia solum pertinent sint in rebus completis, latius tamen et pro-
ad modum loqnendi. portionaliter loquendo, etiam in partibusre-
26. Queestio itaque preesens potest esse de periuntur, ut ex communi modo concipiendi,
nomine et de re. De re erit queestio, an ma- preedicandi, et dividendi est per se evidens,
teria et forma contineantur aliquo modo in et in superioribus etiam tactum est. Atque
prwdicamento substantiee. Et in hoc erravit juxta hunc modum loquendi, prima et se-
Boetius, siverum est quod Simplicius refert cunda substantia non solum de completa, sed
nam omnino exclusit formam a ratione et etiam de incompleta, dici potest; verum qui-
preedicamento substantiee, dicens esse qua- dem est, minus improprie tribui nomen pri-
litatem, vel aliquid hujusmodi, quod plane mee substantiee, materiee primee, quam formis
est contra Aristot., lib. 7
Metaph., cap. 3, et materialibus quia materia subsistit aliquo
,

2 de Anima, cap. 1, ubi distinguit substan- modo ; formee autem materiales non subsis-
tiam in materiam, formam et compositum; et tunt, ut infra videbimus. Qmissis autem his
disp.15 ostendimus, necessariam esse formam impropriis locutionibus, ratio primee substan-
substantialem, quee non sit accidens, et de- declaranda nobis est in substantiis coin-
tiee

claravimus in quo differat ejus informatio ab hoc sensu semper hac voce ute-
pletis, et in

inheerentia accidentis. mur. Obiter tamen explicabimus, qualiter in

27. Queestio autem fere de nomine erit, partibus substantiee ejus ratio participetur.
an divisio substantiee in primam et secundam
locum habeat tantum in composito, vel etiam DISPUTATIO XXXIV.
in partibus. In qua dicendum est, loquendo
simpliciter de substantia prima, et proportio- DE PIUMA. SUBSTANTIA , SEU SUPPOSITO EJUSQUE A
naliter de secunda, solum dici de substantia NATURA DISTINCTIONE.
completa, et qure ponitur in recta linca pree-
dicamentali nam heec divisio data est ad il-
; Ex his, quee in preecedenti disputatione
lam lineam constituendam, assignato veluti diximus, omnia ferequee de substantiee
,

fundamento ejus, quod est prima substantia.
Item, quia substantia completa, est quee pro-
prie siibsistit, operatur et substat, et de
proprie accidentia preedicantur. At vero
tiusioquendo de substemtia, non est dubium
quin illa duo membra secundum quamdam
preedicamento Aristoteles ubique tradit, pree-
ter queedam pure dialectica, quee de preedi-
qua cationibus substantiarum secundarum de pri-
, la- mis, in pra'dicamento substantiee docet, quee
et difhcultatem alicujus momenti non habent,
et ut dixi, dialecticorum sunt propria. Qusa
 .

348 DISPUTAT. XXXI V. DE SUPPOSITO, EJUSQUE A NATURA, ETG.

vero ibidem disserit de tribus proprietatibus est,Patrem et Filium esse 6[j.ouaiov, id est,
substantise ,
quee aliquo niodo reales sunt, ejusdem substantiee et in Symbolo Athanasii ;

videlicet, non habere contrarium, non susci- dicitur : Non dividentes personas
neque sub- ,

pere magis aut minus, esseque contrariorum stantiam separantes, et ita loquuntur passim
susceptivam bsec ( inquam ) omnia aliis lo-
, Goncilia et sancti Patres Non potest autem 1
.

cis a nobis explicantur. Nam de duobus pri- admitti, quod sit in Deo unum suppositum
mis ac negativis proprietatibus disserimus commune tribus personis quia hoc esset ,

infra, disp. 45 et 46 oppositas proprietates

, confundere tres personas in unam personam
in qualitate declarando et ibi etiam obiter ; vel hypostasim, quod est etiam contra fidei
attingimus quomodo idem sit susceptivum definitionem. Unde merito inter Theologos
contrariorum sed preecipue de hac re dic-
; reprehenditur Gajetanus, quod aliquo modo
tum est supra, disp. 14 tractando de causa , admiserit unum suppositum commune tribus
materiali accidentium. Omissis ergo his om- personis, quanquam non simpliciter, sed cum
nibus, gravior nobis hoc loco suscipitur dis- addito id dixerit, scilicet, suppositum incom-
putatio, et maxime propria hujus doclrinee, pletum, vel personam incompletam. Heec
et ad plura Theologiee mysteria imprimis ne- enim locutio et Theologorum aures offendit,
cessaria. In qua primo explicabimus termi- quia non solum inusitata est apud Patres,
nos, deinde propriam suppositi rationem, verum etiam ab eorum modo loquendi alie-
et distinctionem ejus a natura declarabimus; na. Et in rigore est falsa, quia ratio suppo-
ac tandem ad secundas substantias doctrinam siti repugnat cum communicabilitate divinee
applicabimas, communemque rationem ac substantiee, ut latius in preedicta disputatione
coordinationem preedicamenti substantiee con- contra Cajetanum disserui.
cludemus. 3. etsi non ita certuni sit,
Nibilominus ,

probabiliustamen ac verius existimamus, il-

SECTIO I.
lam substantiam singularem, quee communis
Vtrum prima substantia sit idem quod suppositum est tribus personis, ut sic subsistentem esse

aut persona vel hypostasis. ex se et essentialiter, habereque unam sub-

sistentiam absolutam et essentialem tribus
1 Suppono sermonem esse de substantia personis communem heec enim sententia ;

creata, de qua est tota heec disputatio. Nam communiter recepta est a Theologis utrius-
de supposito et subsistentia in divina et in- que scholee D. Thom. et Scoti et ab aliis ,

creata natura, ex principiis mere naturalibus modus ipse loquendi magnum fun-
etiam. Et
fere nihil dici potest, cum ex cognitione mys- damentum habet etiam in antiquis Patribus,
terii Trinitatis maxime pendeat. Diximus au- dicentibus divinas personas habere unitatem
tem latius hac de re tom. tertiee partis,
in 1 in natura ex se subsistente, imo et in sub-
disp. 11 ,
ubi ostendimus, in divina natura sistentia naturee , ut loquitur aliquando Hila-
non esse omnino idem secundum rationem, rius 2
, et indicatAgatho Papa 3 juxta lectio- ,

esse per se subsistens, et esse suppositum ;

nem antiquiorem quee omnia cum multis
,

nam datur in Deo natura per se subsistens, aliis latius retuli in dicta disputatione 11.
ct communicabilis multis suppositis ; de ra- 4. Atque hinc fieri videtur concedi posse
tione autem suppositi est ut incommuni-
sit et debere, Deum, seu hunc Deum, qui com-
cabile alteri supposito. Secus autem est in munis est tribus personis, esse primam sub-
natura creata, ut ex dicendis constabit. Quia stantiam, non ut dicitur a substando, sed ut
vero Theologicee locutiones in hac materia rem singularem per se subsistentem signifi-
lucem magnam afferre possunt ad intelligen- cat, neque ut dicit relationem ad secundam,
dos hos terminos in creaturis, ideo nonnulla quomodo sola substantia preedicamentalis et
breviter circa Deum supponenda sunt. fmita, est prima substantia, sed ut
dicit ne-
gationem talem indicat seu descri-
prioris, et
Explicatur usus Tiarum tocum m rehis bit substantiam, quee per se primo habeat
divinis.

2. Primo igitur statuendum est dari in Deo 1

VI Synodus, act. 4, et 11; Concil. To-
unam singularem substantiam communem let. XI; Brac. I, et Wormatiense, in confes-
secundum rem tribus personis, ratione cujus sionibus fidei, et alii Patres infra referendi.
tres personee consubstantiales dicuntur, et 2
7 de Trinit.
in hoc sensu iii Concilio Niceeno clefinitum 3
In VI Svnod.. act. 4.
 SECT. I. UTRUM PRIMA SUBSTANTIA SIT IDEM QUOD, ETC. 349
per se esse, et non ia aliquo, a quo in suo sistente, ethoc modo frequenlissime sumitur
esse pendeat hoc enim tantum propriissime
; pro supposito incommunicabiliter subsistente,
significat prima substantia, atque lioc totum quod grsece hypostasis appellatur, atque ita
convenit divinee essentiee in solis absolutis et latinus interpres Conciliorum, loco hujus
essentialibus prsecise conceptse, ut in citato vocis hypostasis , subsistentiam saepissime
loco probatum est. Quo tandem fit ut in Deo vertit Quapropter ex Scholasticis Capreol.,
'.

non sinl omnino idem secundum rationem in 1, dist. 26, art. 3, ad arg. Durand. con-
prima substantia et suppositum seu persona; tra primam conclusionem, et ad arg. Aureol.
nam prima substantia ut sic non includit , contra tertiam conclusionem, admittit in Deo
necessario incommunicabilitatem; sed solum unum subsistere absolutum, non tamen unam
quod sit per se subsistens, seu singularis, subsistentiamabsolutam, quiasubsistentia in-
vel indivisa; suppositum yero addit incom- cludit incommunieabilitatem, non vero sub-
municabilitatem et distinctionem ab aliis
, sistere. Quod non videtur mihi adeo conse-
suppositis ejusdem naturse ut notavit D. , quenter dictum, nam subsistentia a subsis-
Thoni., quffist. 9 de PoL, art. 5, ad 13; et tendo dicta est. Unde omnis ros, quse per se
ideo, quamvis tres personee non sint unum subsistit, potestdici subsistentia, ut ait D.Tho-
suppositum, possunt tamen dici una prima mas, q. 9 de Potent. art. \, ad 4. Unde am-
substantia, quia sunt una substantia completa biguitas quse est in voce subsistentia, potest
et perfecta, singularis, indivisa, ac per se sub- etiam esse in verbo subsistere ; igitur licet in
sistens. Dices : unaquaeque persona est pri- Deo non sit una subsistentia absolute sumpta
ma substantia, et proprie subjicitur buic Deo pro supposito, est tamen una subsistentia ab-
preedicatione, ut cum dicitur, Pater est liic solute sumpta pro re per se subsistente,
Dens, et, Filius est hic Deus ; ergo hic Deus etiamsi communicabiliter subsistat. Quam si-
est non est prima substantia, quia dicitur de gnificationem vel expresse vel tacite expli-
subjecto, quod repugnat definitioni primee care semper oportet, ne detur occasio vel sus-
substantiee. Respondetur, bunc Deum non picio erroris.
preedicari de divina persona ut de subjecto, 6. Denique idem censendum est de nomine
id est, ut de inferiori quidditate, sed ut de substantise in plurali dicto, scilicet, in Deo
habente eamdem numero naturam, et ideo sunt tres substantiae, vel tres prinice substan-
tamhicDeus, quam persona divina est prima tise ; est enim aequivocum hoc substantise no-
snbstantia. Verum est, hanc locutionem sub men, et ssepe significat essentiam, ut iii prima
nomine primse substantiee non esse adeo usi- sectione notavimus, et potest etiam signifi-
tatam in antiquis Patribus tamen quia, dum ; care suppositum, et maxime si addatur prima
dicunt tres personas esse unam subslantiam substantia, quia suppositum maxime per se
subsistentem , non loquuntur abstracte et subsistit. Unde
hac significatione admitti
in
confuse, sed de singulari substantia divinaj possunt tres substantiue in Deo, non vero in
naturae, in qua, quidquid est, essentialiter priori. Et propter hanc requivocationem vi-
singulare est et indivisum, ideo eequivalens tandam multi ex antiquis Palribus negarunt
est illa locutio. Quanquam expediens sit, il- hanc locutionem 2 ne viclerentur Ario consen-,

lam vocem primae substantiee, quoniam eequi- tire, qui essentias in Trinitate multiplicabat,
voca esse potest, et pro supposito sumi, vel quo sensu dixit Hieronymus ad Damasum :

vitari in simili locutione, vel aliquid ei ad- Qicisaudeat ore sacrilego tres substantias in
dere, quo sequivocatio auferatur, ut si dica- Deo cojicedere? Et ita D. Thom., 1 part.,
rous, tres personas esse primam substantiam qusest. 30, art. 1 , ad \ , dicit, juxta consue-
realiter communicabilem, vel aliquid hujus- tudinem Ecclesiae non esse absolute dicendas
modi. tres substantias, propter nominis aequivoca-
5.Atque idem consulendum censerem de tionem ; addendo vero aliquid quod determi-
hac locutione In Deo est una subsistentia,
: net significationem, dici posse; ut si dicamus,
seu, Tres personce sunt una subsistentia, quia tres substantim incommunicabiles, sen relativw.
hoc nomen, snbsistentia, eequivocum est, etin- Et heec de divinis.
terdum accipitur in vi abstracti pro ratione
subsistendi, etiam in Conciliis ', interdum 1
V Synod., collat. 3 ;
VI Synodus, act. 14;
vero ac ssepissime in vi concreti pro re sub- Conc. Ephes., can. 4.
2
LegeHil.,1. de Syn.cont. Ari.; et Aug., 5
!
VI Synod., act. 1 i ; VII Synodus, act. 3. de Trinit., c. 8; Tert,, lib. contra Prax., c. 12.
 ; ;

350 DISPUTAT, XXXIV. DE SUPP0S1T0, EJUSQUE A NATURA, ETC.

mysterio satis nobis manifestatum esi, Ut se-
Explicantur dicii termini in rebus creatis.
quenti sectione latius declarabimus.
7. Ex bis ad creaturas descendendo, di-
primam substantiam so- Prima sulstantia et supposilum in crcaturis
cendum est primo,
connertuntur.
lum dici de substantia singulari, individua,
ac per sc subsistente. Probatur ex dictis sec- 9. Secundo dicendum est ,
primam sub-
tione preecedenti ; nam quod prima substan- stantiam et suppositum in creaturis reciprocc
tia dicat rem singularem et individuam, con- dici, imo in le idem omnino esse. Probatur,
stat tum ex divisione, in qua opponitur se- quia in rebus creatis non potest esse natura
cundse substantiee, quse species et genera substantialis singularis et individua commu-
compleciitur, tum ex illa particuia definitio- nicabilis multis personis ; enim hoc pro-
cst
nis primse substantiee, scilicet, guce nec de prium naturee infinitee. Multo ergo minus po-
suljecto diciiur ; nam per hanc particulam lo- test esse natura creata singularis et subsis-
gice descripsit Aristoteles substantiam singu- tens, et realiter communicabilis muitis, quia
larem, quse de nullo subjecto, vel supposito cum subsistentia crealurse sit naturee ejus
proprie ac per se prsedicatur, propter singu- proportionata, natura individua incommu-
si

laritatem et incommunicabilitatem suam nicabilis est , etiam ejus subsistentia. Imo,

propositio enim identica non cst propria ipsa subsistentia quodammodo est magis in-
preedicatio. Denique illa particula, prima, communicabilis, ut ex dicendis constabit.-Sic
prout includit negationem prioris in subsis- igitur omnis prima substantia creata incom-
tendo, etiam secundum rationem, satis de- municabilis est; omnis ergo prima substantia
clarat primam substanliam debere esse sin- creata est suppositum. Et e contrario, etiam
gularem et individuam. Quod vero prima omne suppositum creatum est prima substan-
substantia requirat etiam rem per se subsis- tia ; nam est substantia corapleta singularis,
tentein, constat imprimis ex dictis in fme ac per se subsistens ; dicuntur ergo hsec re-
sectionis ostendimus pri-
preecedentis, ubi ciproce in creaturis. Quod autem sint idem
mam substantiam proprie dictam signiticare re, constat, quia subsistentia creata ab intrin-
substantiam completam; nulla autem sub- seco est incommunicabilis alicui personee' prse-
stantia singularis est completa, nisi subsis- ter eam quam constituit ,
propter rationem
tens Item, tesie Aristotele, prima substan-
sit. dictam, quia est finita. Atque ita, dum consti-
tia primo, prsecipue ac maxime substantia tuit rem singularem subsistentem, constituit
dicitur; sed solum id quod subsistit, maxime incommunicabilem ergo ; dum constituit pri-
ac propriissime substantia dicitur ; ergo. De- mam substantiam. constituit etiam supposi-
nique prima substantia est, quse maxime sub- tum ; sunt ergo idem in rebus creatis prima
stat, tum physice ac realiter, tum etiam lo- substantia et suppositum.
gice sed hoc etiam proprie eonvenit rei sin-
; 10. Dices : quamvis natura creata singula-
gulari perse subsistenti; ergo sola prima sub- ris, sit naturaiiter incommunicabilis multis
stantia per se subsistens potest proprie dici personis, supernaturaliter tamen communi-
prima substantia. caripotest, et in multis personis subsistere,
8. Ex quo colligitur, snbstantialem natu- juxta probabiliorem opinionem Theologorum,
ram prout in abstracto significatur, etiamsi dicentium posse plures personas divinas eam-
singularis sit, ut heeC humanitas, seu Petrei- dem naturam creatam assumere ; supposi-
tas, non esse primam substantiam, quia nec tum autem creatum omnino incommunieabile
significatur ut subsistens, nec revera est for- est, etiam de potentia absoluta ; ergo saltem
maliter subsistens, ex vi ipsius naturse sin- ob hanc causam non erunt omnino idem in
gularis prsecise sumptse, ut infra ostendemus. creaturis prima substantia et suppositum.
Quin potius universaliter sequitur, substan- Respondetur negando consequentiam, quia,
tiam, prout in creaturis signiticatprsecise es- etiamsi una natura creata assumeretur a plu-
sentiam, etiam substantialem et singularem, ribus personis illa non esset prima substan-
,

non esse primam substantiam, quia ex vi so- tia, quia non esset subsistens sed per as- ,

lius essentiseseu naturse, ctiam ut singularis sumptionem traherelur ad subsistendum

et individuse, non est completa substantia, unde argumentum solum probat, in rebus
neque subsistens. Quod fortasse vix posset in- creatis ita distingui naturam et primam sub-
telligi aut credi intra limites naturalis lumi- stantiam, sicut naturam et suppositum, idem-
nis sistendo ; ex sacro tamen Incarnationis que argumentum sumi posset ex sola incar-
 SEGT. I. UTRUM PRIMA SUBSTANTIA SIT IDEM QUOD, ETC. 351
natione unius personse, cni natura humana fieri potest etiam per potentiam Dei absohz-
quodaniinodo communicatur, cum illi unitur, tam, ut conservetur in re singularis substan-
cni tamen non possit uniri prima substantia, tia creata in ratione primee substantiee crea-
vel suppositum ereatum. tee, id est, subsistentis creati, quin sit etiam
1 1 . Dices rursus : sicut assumpta est natura suppositum creatum ; sunt ergo heec cluo in
sine personalitate et subsistentia creata, ita re omnino idem. Dico autem semper in ra-
posset etiam assumi natura cnm subsistentia tione sulstantiw creatce, quia, juxta probabi-
et sine illa incoramunicabilitate ,
quee est de lem opinionem, posset hic Deus assumere
ratione suppositi ergo natura assumpta
; sic humanam naturam ad subsistentiam essen-
esset subsistens, et consequenter prima sub- tialem preecise, et tunc ille homo esset prima
stantia, et non esset suppositum, quia non substantia, quia esset singufaris homo sub-
esset incommunicabilis alicui supposito ; ergo sistens, et ut sic non esset persona, quia esset
distinguuntur in creatura prima substantia communicabilis tribus personis; tamen ille
et suppositum plus quam ratione, esto sint homo simpliciter non esset prima substantia
naturaliter conjuncta. Respondetur, assum- creata, eadem ratione, qua Christus Dominus
ptnm esse prorsus impossibile propter duo. est persona creata, imo nec creatura, simpli-
Primum est quia subsistentia imita est in-
,
citer Joquendo.
communicabilis, ex boc preecise quod finita 12. Sed queeres an suppositum et prima
est et ex sua quasi essentiali vei specifica
, substantia in rebus creatis distinguantur, sal-
ratione ; fieri autem non potest ut talis sub- tem ratione. Respondeo, secundum rem con-
sistentia maneat in rerum natura quin sit ,
ceptam proprie nec ratione distingui. quam-
finita et creata. Imo, fieri non potest ut con- vissecundum modum concipiendi aut expli-
servetur in humanitate propria subsistentia, candi aliquam proprietatem magis vel mi-
quin conservetur in eadem specie, imo eadem nus distincte aut confuse, possint distingui
numero; incommunicabilitas autem talis sub- ratione ex parte concipientis. Declaratur,
sistentia? non est aliquid ei additum, sed est quia etiamsecundum rationem non concipi-
intrinseca et essentialis limitatio ejus, et ideo mus, pernnam formam aut modum vel ter-
apertam contradictionem involvit, quocl ma- minum constitui rem creatam in ratione pri-
neat talis subsistentia sine incommunicabili- mee subsfantiee, et per aliam in ratione sup-
tate. Secunda ratio, quee preecedentein magis positi,sed per eamdem omnino, ut declara-
declarat, est, quia duobus modis potest in- tum est. Ilfa vero res sub conceptu primee
telligi subsistentia realiter communicabilis substantiee concipitur quidem sub ratione
supposito uno modo per intimam identi-
:
,
singulariter subsistentis, non tamen ita ex-
tatem, et quasi inclusionem in re vel rebus presse sub ratione incommunicabilis unde ;

quibus communicatur, et hic modus commu- ille conceptns primee substantiee, si nil ahud

nicationis repugnat omnino subsistentiee crea- addatur, de se abstrahit ab incommunicabi-

tee, quia est contra limitationem ejus estque ; litate si vero addatur quod creata sit, im-
;

hic modus proprius subsistentiee divinee ab- plicite quidem, et quasi materialiter dicitur
solutee ; nam uni correiaiivee convenire non ejus incommunicabilitas, non vero tam for-
potest respectu alterius, propter oppositio- mahteret expresse, sicut in nomine et ra-
neni. Aliomodo potestintelligi communicatio tione suppositi declaratur. Et in boc consis-
per aliquem modum unionis, et hoc modo tit propria differentia inter Deum et creatu-
omnis subsistentia, hoc ipso quod subsisten- ras, quia in Deo ita distinguitur ratione ali-

tia est, incommunicabilis est alteri personee, qua prima substantia a divinis suppositis, ut
quia sic communicari involvit apertam con- in Deo intelligatur aliqua substantia singu-
tradictionem repugnantem ipsi rationi sub- laris etcompleta in tota sua ratione essentia-
sistentiee, quee essentialiter includit indepen- li absque eo quod in suo conceptu essentiali
dentiam ab alio sustentante, seu subsistente, incommunicabilitatem inciudat, cpiod estpro-
ut insequentibus exponemus latius. Quia ergo prium Dei propter infmitatem ejus.
natura creata non potest communicari vel as-
sumi a persona increata per intimam identi- Quomodo comparetur persona ad suppositum,
tatem, ut per se notum est, relinquitur ut so- et primam suhstantiam.

lum assumi possit mediante aliquo modo '13. Dico tertio : persona idem est quod
unionis, et consequenter ut non possit assu- prima substantia vel suppositum, solumque
mi, quatenus subsistens est. Nullo ergo modo determinat illam rationem ad naturam intel-
 ;

352 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITO, EJUSQUE A NATURA, ETC.

lectualem seurationalern. Sententia est coin- substantia, sequivoca est, et essentiam inter-
munis Theologorum ex illa definitione Boe- dum significat, ideo interdum usurpata est

tii, in lib. de Duabus naturis Persona est : illa vox ad essentiam significandam, ut notat
rationalis naturce individua sulstantia, id est, Elias Cretensis, in orat. 23 Nazianz., Illud
substantia prima talis naturse, ut recte de- item prsescribe, et constat ex Theodoreto,
clarat D. Thom., 1 part., quaest, 29, art. 1 et lib. 2Histor., c. 8. Et bac ratione, D. Hie-

2. Unde frequenter dici solet, personam et ronymus, citata epistola ad Damasum, recu-
suppositum differre quasi materialiler ex sabattres hypostases inTrinitate concedere,
parte naturse, non vero formaliter in ratione, quod etiam de Paulino refert Acacius, in epi-
et modo incommunicabiliter subsistendi. stol. ad Cyrill. Alexand. Jam vero ad tollen-

Quod quidem est verum quoad generaleni dam banc a;quivocationem, tam usu Grseco-
rationem primse substantia^ vel supposili rum quam Latinorum, harum vocum signifi-

iamen, quia intellectualis natura subsisten- cationes definitae et distinctse sunt. Substan-
tiam habet sibi proportionatam et altioris ra- tialis enim natura, quatenus a suppositovel re
tionis ab inferioribus naturis, ideo dici potest vel ratione distinguitur, grwce vocatur ouda,
persona differre a supposito etiam in ratione latine essentia. Substantia vero singulariter
tanquam particulare acommuni,
subsistendi, subsistens, et incommunicabilis aliis simili-
seu tanquam dignissima species a communi bus substantiis, sicut latine dicitur supposi-
genere. Non quod propria ratio generis et tum et persona, ita greece vocatur hyposta-
speciei in his reperiatur, sed proportionalis sis, unde sicut nos tres personas, ita Graxi

nam si sit pure ac per-

intellectualis natura, tres hypostases inTrinitate admittunt, et hoc
habet subsistentiam om-
fecte intellectualis, modo levis discordia, quse ob vocabulorum
nino immateriaJem si vero sit rationalis, si-
; inopiam inter Catholicos Latinos et Gra^cos
mulque sensibilis ac corporea, vel etiam ha- oiiri ccepta est, cessavit,ut eleganter dixit
bet subsistentiamspiritualem, velsaltemcom- Gregorius Nazianz., orat. 21, quse est inlau-
positam ex aliqua re materiali et spirituali, dem Atbanasii, circa fmem. Jam ergo com-
ut inferius declarabimus hoc ergo modo ; muni usu, etiam Latinorum, vox hypostasis
differt persona a supposito in communi. in hac ultima significatione fere semper
usurpatur. Et interdum generaliter accipi-
De hypostasi.
rem subsistentem incommu-
tur, ut significat
14. Dico quarto : hypostasis, juxta frequen- nicabiliter inquacumque natura, et ita idem
tiorem hujus vocis usum. iclem est quod significat quod suppositum, et hoc modo ait
suppositnm, vel persona. Haj c assertio so- D. Thomas personam addere supra hyposta-
lum pendet ex notitia et significatione hujus sim, determinatam naturam, scilicet, ratio-
vocis, hypostasis, quae grseca est, et varias nalem, qua st. 9 de Potentia, art. 1, in fine
j

habet significationes. Derivata enim est vox corporis aliquando vero

; ut ibidem in so-
,

illaa verbo grseco, lW]{u, vel, iW.fj.ai, cumpro- lutione ad secundum addit, licet nomen hy-
positione -M, quod subesse, vel substare si- postasis in gra co ex proprietate sermonis
j

gnificare potest, unde hyposlasis olim signi- significet individuam substantiam cujuscum-
ficabat id omne quod aliis subsidet, ut feces, que naturae, ex usu loquentium significat in-
vel materiam crassam, quse in liquorum fun- dividuum rationalis naturse tantum. Sic igi-
do subsidet, quomodo intelligi potest iilud turconstat quomodo idemsit hypostasis quod
Psal. 68 : Infixus sum in limo profundi, etnon persona, juxta varias significationes.
est substantia, grsece kypostasis, id est, etnon 15. Addit vero ibidem D. Thomas, hypos-
est fundum quo consistam. Significat
in tasim et subsistentiam esse idem secundum
deinde rei fundamentum,ut de fide ait Paul., rem, differre tamen ratione; eadem enim
ad Hebr. II Est substantia rerum speran-
: prima substantia, quatenus subsistit, dicitur
darum, grcece, hypostasis, id est, fundamen- subsistentia quatenus vero substat, dicitur
;

tum.Verum, quia subsistere proprie convenit hypostasis. Sed, quod ad nomen hypostasis
substantise, et illa est quasi fundamentum attinet, licet fortasse ab illa habitudine im-

omnis rei existentis, ideo ha?c vox derivata positum sit, non tamen illam significat, imo
est ad substantiam significandam, vel abso- nec semper in re significata illam requirit ;

lute, vel specialiter substantiam singularem, divinoe enim personaj sunt propriissime hy-
.

et incommunicabilem, ut notavit Damasc, postases, quamvis non substent. Imo, etiam

in sua Dialect., c. 29.Unde, quia vox latina, quoad etymologiam, quamvis hypostasis di-
 SECT. II. QUID ADDAT NATUR ,-E STJPPOSiTUM CREATURARUM. 353
catur quasi suostans, nihilominus clici potuit singulari, ut quomodo distinguatur hic homo
a subsistendo, nam, ut alibi clixit idem D. Petrus ab hac humanitate. Secunda est abs-
Thomas, subsistere dicitur aliquid in quan- tracti etiam ad concretum in communi, ut
tum est sub esse suo, non quod babeat esse quomodo homo et humanitas distinguantur.
in aliquo sicut in subjecto, sed quod, cum Et simihter in cseteris prsedicatis communi-
per se sit, ipsum-
et quasi in se sustentetur, bus cum eadem proportione. Tertia, compa-
met slt quasi primum subjectum, seu funda- rando essentiam in communi ad individuum
mentum sui esse. Quod vero attinet ad no- et^ particulare, ut quomodo distinguatur ho-
men subsistentiae, jain dictum est supra, si mo a Petro seu hoc homine. Et posset etiam
sumatur in vi abstracti, non significare ip- hrec comparatio per concretaet abstracta va-
sam rem subsistentem, sed rationem sub- riari, comparando nimirum concretum com-
sistendi, que si incommunicabilitatem inclu- mune ad singulare abstractum, ut hominem
dat, est etiam ratio constituens hypostasim ;
ad hanc humauitatem, vel e converso abs-
si vero sumatur in vi concreti, et incommu- tractum commune ad singulare concretum,
nicabilis subsistentia sit, idem est quod hy- ut humanitatem ad hunc horninem, vel abs-
postasis et suppositum. Alioqui, ex vi signi- tractum ad abstractum, etc. Quarta compa-
ficationis et rationis significatae latius pa- ratio fieri potest essentiae distincte concepta?
tet subsistentia quam hypostasis , saltem ad id de quo concipitur , id est, definiti ad
in Deo , in quo potest esse subsistentia definitionem. Quo sensuexistimantmulti trac-
communicabilis ; in creaturis vero conver- tasse Aristotelem, in
lib. 7 hujus operis, qua?-

tuntur, et eodem modo inter se compa- stionem illam, an qnod quid est, s*tt icii v m
rantur, tquo prima substantia et supposi- eo cujus est.
tum, propter easdemrationessuperiusfactas. 3. Haec ergo postrema comparatio aliena
est a prsesenti instituto, et qutestionem. con-
SECTIO II. tinetpotiusdialecticam quam metaphysicam,
An in creaturis suppositum addat naturse aliquid et communem tam accidentibusquam sub-
positivum reale, et ex natura rei distinctum ab stantiis; eam tamen obiter attingemus et de-
illa. finiemus, sententiam Aristotelh explicantes.
Rursus tertia comparatio propriam quaestio-
Exphcatis terminis, de re ipsa dicere
1 nem continet de distinctione naturee univer-
oportet, et quod cle supposito quserimus res- salis ab individuis, quae a nobis in superio-
pectu naturse seu essentiae substantialis, in- ribus tractata est et eamdem habet decisio-
,

telligendum est de persona respectu naturse nem, sive concretumad concretum, sive abs-
rationalis, et de ceeteris eadem proportione, tractum ad abstractum comparetur, id es,t,
quibuscumque nominibus signidcentur. homo ad Petrum, vel hunicinitas ad hanc hu
manitatem. Alia vero duo membra hujus com-
Explicatur qucestionis titulus, et varice quces-
parationis non addunt qusestionem novam,
tiones proponuntur.
sed miscent duas primas cum hac tertia, et
2. Ut autem qusestionis titulus distinctius ideo illarum qusestionuni definitio responsio-
intelhgatur, advertenclum est, essentiam sub- neui ad haec omnia continebit. Prima ergo et
stantiae creatae variis modis concipi ac signi- secunda comparatio ad prtesentem disputa-
ficari posse, scihcet, in concreto et in abs- tionem spectant ; in prima vero maxime cer-
tracto, ut cum
dicimus humanitatem esse es- nitur, et communiter tractatur ejus difficultas,
sentiam Petri, aut hominem. Item in commu- ideoque de illa prius dicemus, et ex illa tacile

ni, ut in dictis exemplis, vel in singulari, ut in fine totius disputationis alteram detiniemus.
cum dicitur hsec humanitas esse de essentia nomine intelligimus singularem
Igitur naturse
hujus hominis, Christi, verbi gratia. Item vel substantiam continentem integram et com-
conceptu simplici et quasi confuso, ut cum pletam essentiam individui seu suppositi in
species dicitur esse essentia individui, ut ho- abstracto sumptam, quse a metaphysicis dici
mo Petri, vel conceptu complexo et distinc- soletforma totius, ut est heec humanitas con-
to,qui per definitionem declaratur, ut cum stans ex hac anima, hoc corpore seu his car-
dicimus essentiam hominis esse animal ratio- nibus et his ossibus. Quid autem nomine
nale.Ex quibus concipiendi modis varise in- suppositi intelligatur, jam satis declaratum
surgunt comparationes et quaestiones. Prima est.
est abstracti ad concretum in particulari et

XXVI. 13
 : ;

DISPUTAT. XXXIV DE SUPPOSITO EJUSQUE A NATCRA, ETC.

alioquam in se. Sed hac responsio declina^
Tractatur prima seutentia de distinctione ra- inopinionem Scoti siatim tractandam, quod
tionis suppositi
' a natura. suppositum difterat a naiura per aliquid ne-
4. Prima igitur senteniia est, naturam et gativum, et non quia addat iiJi aliquid posi-
suppositum sola ratione distingui ex modo tivum nam hfec responsio supponit, ad ra-
;

concipiendi nostro in abstracto vel in concre- iionem suppositi, prreter totam entitatem na-
to. Ha?c existimatur esse senteriiia Aristote- turte, requiri negationem unionis ad aliud,

lis, 7 Imjus operis lib., c. 6 et 11, ubi defi- seu carentiam modi existendi in alio hoc au- ;

mi, quod quid est, csse idem cum eocvjus esi. tem discrimen jam non est per raiionem ian-
Et iu 1 iib., cap. 1, ait actiones esse singu- tum sed in re ipsa et statim probabimus
, ,

larium,per singulare inteiligens suppositum; banc ditferentiam non tantum esse positam
unde ex illo loco axioma illud sumptimi est in negatione sed aliquid etiam positivum
,

Actiones simt suppositorum. Atque idem sen- includere.

sisse videntur omnes philosophi ,
qui nostraa 6. Adde antiquos Patres same docuisse,
fidei mysteria ignorarunt. Sed, quod mirum ba?reticos ideo in potissimis mysteriis fidei,
est, etiam exCatboiicis Tbeologis, docuerunt Trinitatis, scilicet, et Incarnationis, errasse,
banc sententiam Durandus, in i, dist. 34, quod inter naturam et personam non dis-
qua?st. 1 ; et Henricus, Quodl. 4, qusest. 4. tinxerint. Ita significat Vigilius Pap., lib. 2
Ex qua sententia plane sequitur, bas locu- cont. Eutycben, prope medium; clarius Da-
tiones esse veras : Homo est humanitas, et, Pe- mascen., lib. i deFid., c. 3; et optime Epi-
trus est sua bumanitas, quas locutiones etiam phan., in VII Synod., act. 6, tom. 3, circa
Durandus admittit. Fundamentum eorum so- iinem Ideo (inquit) lueretici errant quicc
:
,

lum est, quia suppositum, verbi gratia Pe- nikil alind agunt, qv.am nt osfendant natu-
trus, nihil aliud est quam boc compositum raon et hypostasim idem esse quce sane. inter ,

ex boc corpore et ex hac anima, et hoc ip- se di/ferre xeri Ecclesice Catftoliccc alumni
sum est ejus humanitas, et quidquicl praster cognoscunt. Rttrsus docent sa?pe Sancti Pa-
hoc cogitetur iu substantia Petri, intelligi sa- tres, proprium Dei esse ut sit essentialiter
tis non potest, nedum probari aut persua- subsistens, et quod ea de causa Deus et Dei-
deri. tas sola ratione et modo significandi seu
5. Sed baec sententia, quamvis fortassc concipiendi nostro distinguantur, ut Magist.
sola ratione naturali non possit convinci fal- et Theologi tractant in 1, d. 8; et D. Thomas,
sitatis,tamen, supposito Incarnationis mys- ac expositores ejus, 1 part., qtta^st. 3 , art. 3
terio, defendimdlo modo potest, quia, secuu- et 4; et significat Leo Papa, epist. 93, c. o ;

dum fidem, in re ipsa humanitas singularis August., lib. 11 de Civit., cap. 10, et lib. 15
assumpta
fuit et unita hypostatice Yerbo
, de 17; Ansel., in Monolog., c. 13
Trinit., c.
drvino;non fuit autem assumptum supposi- et 18; etoptime Bernard., serm. 80 in Can-
tum creatum et bumanum; ergo necesse est tic. et Magister refert Patres alios, aliique
;

ut in re aliqua mt.erce.dat distinctio inter sumi possunt ex his quce dispuiavimus in i

hanc humanitatem et proprium suppositum tomo tertiie partis, disp. 11.
ejus, quandoquidem illa manet in Cbristo, Nec fundamentum positum in contra-
7.

hoc autem minime eadem autem est ratio

; rium urget; nam si materia et forma sttman-
de illa humanitate, et de omnibus creatis na- tur prtecise ut sunt partes essentiales; nega-
turis, pra?sertim materialibus. Item bumani- tur suppositum nihil aliud esse quam com-
tas, qua? est in Ghristo, est singularis natura positum ex hac materia el bac forma; nam
creata, et non est suppositum creatum ergo ; Cbristi humanitas est composita ex bac ma-
aliquid illi deest, quod suppositum addit ul- teria et bac forma, et non est suppositum
tra naturam singularem. Dices, non deesse si vero materia et forma sumantttr non so-

illi aliquid, sed potius aliquid habere, ratione lum ut partes cssentiee, sed etiam ut inclu-
cujus non est suppositum creatum, nimi- dttnt vel secutn afferunt subsistentiain, sic

rum, quia est in Yerbo, quod proprie dicitur verum est, ex materia et forma unitis con-
habere humanitatem; ipsa vero bumanitas surgere suppositum; iliud autem pra-ter na-
dicitur esse in Verbo tanquam forma in sup- luram ineludit sttbsistentiam , de qua quid
posito, et ideo humanitas illa non potest dici sit, et quomodo possit et intelligi et probari,
suppositum, neque homo, quia babet alium dicemus in sequentibus.
raodum essendi, ratione cujus est potius in
 ;

SECT. II. OUID ADDAT NATUR & SUPPOSITLM CREATUKARUM. 355

creati , et ad
declarandum Incarnationis
Tractatur sccuuda opiuio /Scoti. mysterium; ergo supervacaneum esl, ali-
8. Seeunda opinio est Scoti, iri 3, d. \, quam realitntem posiiivam lingere, quam
quust. 3, et d. 6, queest. i, et in 1, d. !3, et supposilum creatum addat. Qnia nec talis
Quodl. 19, art. 3 ,
qui ait, suppositum crea- entitas esse potest substantia, neque enim
tum addere naturae singu-
nihil rei positivee est maieria, neque forma, nec compositum;
lari, sed solum negationem dependentiee ac- neque accidens, quia alias suppositum crea-
tualis et aptitudinaiis ad aliquod suppositum; tum non esset per se unum. Addit etiam
humanitas enim Christi suppositum non est, Scotus, non recie posse intelligi Incarnatio-
solum quia substantialiter est unita Verbo, nis mysterium, et ea quaj de illo Patres do-
et ab illo pendet; ergo negatio hujus depen- cent, posito illo positivo ; inde enim fieret,
deniiee est de ratione suppositi. Addit vero positivum neque esse assumptum, ne-
iliud

Scotus, etiam esse necessariam negationem que assumptibile a Verbo, atque ita non
aptitudinalis dependentise, propter animam assumpsisset Verbum omnem rem, quam in
rationalem, quas non solum dumcorpori unita natura humana plantavit, contra Damasc,
est, non est suppositum quia actu est in lib. 3, cap. 6. Sequitur deinde humanit.atem
,

supposito verum etiam dum, est separaia, Ghristi carere aliqua periectione maxima,
suppositum non est, quia apta pendere a est connaturali homini, quod etiam videtur in-
supposito, seu potius illud componere. Quod conveniens. Sequitur denique non posse
si objicias etiam humanitatem Petri non
, Verbum divinum simpliciter climittere huma-
posse dici suppositum quia apta est uniri, ,
nam naturam, quin novam aliquam rem illi

ferbi gratia, Yerbo divino, respondet Scotus, addat. Ac tandem sequitur, humanitatem
negando esse aptam, sed solum non repu- nunc violenter esse in Verbo, quia caret po-
gnanlem. quod est dicere, non esse aptam sitiva perfgetiene connaturali.
potentia et aptitudine naturali, sed capacitate 10. Heec sententia, si attente inspiciatur,
tantuni obedientiali. Quando autem actu as- solis verbis differt a praecedente : nam etiam
sumitur vel unitur, quamvis revera retineat Durandus fatetur in natura substantiali com-
eamdem negationem apiitudinis naturahs, pleta necessariam esse carenliam unionis
amittit tamen negationem actualis dependen- hypostaticae ad alienam personam, ut possit
tiee, per actualem unionem , et ideo desinit suppositum appeilari. Quaprrpter non minus
esse suppositum vel persona. Et hanc opinio- falsam sententiam hanc esse judico, propier
nem sic expositam sequuntur Scotistee , in 3, rationes Theologicas nam de metaphysicis
;

d. 1 ; Bassolis, queest. 1 , art. 1 ; Maironis, postea dicemus. Primo enim mysterium Tri-
quasst. II. Lychetus autem ibi, qucest. i, nitatis intelhgi non potest, si ratio formalis
quamvis eam probabilem censeat, existimat suppositi in negatione consistit ; aiioqui tres
tamen Scotum non omnino illi adheesisse et , personse divinae tribus negationibus consti-
facile solviposse argumenta quibus nititur, ac tuerentur, quod tantum abest, ut Scotus con-
denique oppositam reipsa esse probabiliorem cedat, ut probabile censeat, non solum esse
in quo discedit aperte a mente Scoti, quamvis necessarias tres relationes, sed etiam tres
id faleri recuset. Aureolus etiam apud Ga~ , rationes personales absolutas, quibus per-
preol., in3, dist. 5, qucest. 3, muliis argu- sonee illee constituantur ; sana autem doc-
mjntis contendit, non posse creatum suppo- trina docet illas personas realibus ac positi-
situm addere supra naturam aliquid positi- vis rationibus constitui, quamvis lelativis ;

vum. Atque idem sentit Gabricl, in 3,'d. !, si ergo in divinis persona adclit naturae ali-
queest. 1, ubi addit alias negationes quoe sunt quid positivum, quamvis ratione tantum dis-
de ratione suppositi, scilicet, ut non sit actu tinctum, ergo etiam in creatura addit aliquid
pars integralis, propter partes aquae et simi- positivum, in re tamen clistinctum, propter
les item ut nec constituat formaliler aliquid
; imperfectionem creaturee. Patet consequen-
per se unum, propter divinam essentiam, et tia, tum quia persona creata est queedam
similes, quse sumpsit ex Ochamo, eod. 3, participatio increatse personee, tum etiam a
quaest. 1 ; et idem sentit Marsii. in3, q. , 1, fortiori, quia clivina natura est per se et es-
art. 1. sentialiter subsistens, et nihilominus secun-
9. Fundamentum horum auctorum potis- dum rationem ei addi potest aliquid positi-
simum luisse videtur, quia hujusmodi nega- vum incommunicabile, quod reiativum esse
tiones suiliciunt ad constitutionem suppositi oporiet propier perfectionem Dei, in quo
 ;

3u6 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITO EJUSQUE A NATURA, ETC.

nihil absolutum potest esse omnino incom- manitas retinet omnem rem positivam, ad
municabile. In creatura vero natura non est quam potest talis unio terminari. Consequens
per se essentialiter subsistens, cum in Christo autem est plane inintelligibile, suppositis
assumi potuerit sine propria subsistentia ;
principiis fidei ; nam quod non
persona est
ergo multo magis poterit ei addi aliquid po- creata, nec personalitatem creatam habet,
sitivum, quo realiter subsistat, quod licet quomodo potest personam creatam consti-
absolutum sit, sit incommunicabile propter tuere ? Unde talis unio non esset immediate
suam imperfectionem, et ita constituat sup- inter naturam et personam, sed inter natu-
positum, id est, rem incommunicabiliter sub- ras substantiales et completas, quod repu-
sistentem. gnat substantiali unioni, juxta doctrinam Pa-
11. Secundo ostenditur falsa illa sententia trum et Conciliorum.
ex mysterio Incarnationis, et primo ex parte Respondebunt fortasse, humanitatem
12.
Verbi, quia nisi Verbum constitueretur po- Cbristi factam esse ineptam ad terminandam
sitiva personalitate seu subsistentia non ,
aliam naturam per unionem ad Verbum.
posset intelligi quod extrinsecam naturam Sed hoc dici non potest consequenter, si per
ad illam assumeret, quia non potest assumi illain unionem nulla re positiva privata est ;

natura ad negationem aliquam; negatio enim quicl enim impedit unio, si non impedit vel

nt sic non potest esse formalis terminus aufert rem quee posset esse ratio terminandi ?

unionis realis, ut per se notum est ; abstracte Nam, solum aufert negationem actualis de-
si

ergo ac praecise loquendo de personalitate, pendentiee, heec impertinens est ad termi-

necessarium est ut ejus ratio sit positiva ad nandam alteram naturam, quia terminatio
intelligendum Incarnationis mysterium. Ex non fit per negationem, sed per positivum,
quo valde probabile sumimus argumentura ut diximus. Possunt quidem mordicus dicere,
simile preecedenti etiam personalitatem
,
illam negationem esse conditionem sine qua
creatam in ratione positiva positam esse. non tamen hoc refugium est aperta petitio
;

Et efBcacius argumentari possumus ad bo-
minem contra Scotum et Nominales ipsi
enim tenent posse fieri divina virtute, ut sup-
positum creatum alienam naturam terminet
principii, et est gratis dictum, quando non
;
redditur ratio talis necessitatis. Hanc autem
rationem nos esse dicimus, quia unio impe-
dit propriam perporrlitatem positivam, quee

inquiro ergo an, eo casu posito, terminetur est ratio constituendi personam creatam, vel
ad negationem, vel ad positivum aliquod. propriam, vel etiam alienam, si possibile sit,
Primum dici non potest, ut probatum est. -
ut natura aliqua a creata persona aliena ter-
Si autem dicatur secundum, necesse est minetur.
etiam fateri illam unionem terminari ad sub- 13. Tertio argumentor ad idem ex parte
sistentiam et personalitatem alioqui non
, humanitatis assumptee docent enim Conci-
;

esset unio hypostatica vel personalis ; ergo lia, et Patres *, Verbum assumpsisse huma-
subsistentia et personalitas creata est aliquid nitatem, et non hominem, seu non personam
positivum. Et confirmo ac declaro vim hujus creatam hominis; eteodem sensu aiunt, Ver-
an in Christi humani-
rationis, et interrogo bum assumendo humanitatem, consumpsisse
tate nunc illud positivum, quo persona
sit personam, non naturam. Hujusmodi autem
creata (secundum hos auctores) potest ter- locutiones non possunt legitime exponi, nisi
minare alienam naturam nam si non est,
;
quia in homine preeter naturam humanam
ergo jam deest humanitati Christi aliqua ra- est quod complet rationem
aliquid reale,
tio realis positiva, quam addit persona creata personee, quod impeditum est in Christi hu-
supra naturam, per illam formaliter con-
et manitate per unionem Verbi, supplente Ver-
stituitur in essepersonse. Si vero illud ipsum, bo in illa natura personalitatem humanam,
quidquid sit, est in Christi humanitate, se- ut loquuntur Theologi. Alioqui solum dice-
quitur imprimis, quod vei in Christi huma- rent Concilia, Verbum, assumendo humani-
nitate est subsistentia creata, velquod unio tatem, impedivisse seu abstulisse negationem
hypostatica non fit ad subsistentiam; utrum- unionis, vel cum dicunt non assumpsisse
que autem absurdissimum est. Sequitur dein-
de bumanitatem Christi posse per seipsam 1
Lege D. Thom., 3 p., q. 4, art. 2 et 4 ; et
terminare unionem hypostaticam alterius na- queeibi notavimus in commentariis, et disp. 7,
turse, supposito quod persona creata possit sect. 3, et disput. 8, sect. 4, disput. 35, in
illam terminare. Patet sequela, quia illa hu- initio.
 ;;

SECT. II, QUID ADDAT NATUR^ SUPPOSITUM CREATURARUM. 357

personam, solum dicerent non assumpsisse Pauli ? aut cur non mutuo persona consumet
naturam, quse manserit sine unione qui ,
personam, cum ab utraque tollatur negatio
sensus reddunt vanas et ridiculas gravissi- dependentiae quoad unionem? Unde non ma-
mas Conciliorum locutiones. Confirmo vim gis potest assumere naturam
dici Petrus
hujus rationis, nam sequitur ex opinione Pauli, quam e converso. Nec denique expli-
Seo*i, etiamVerbum ipsum ut sic, post unio- cabile est qualis esset illa substantiahs unio
nem, non esse personam, sed solum compo- huc enim tendit tota vis hujus rationis, quam
situm ex natura humana et Verbo, quod est alia via sic declaro.
aperte haereticum. Sequelam probo, quia in 15. Quarto argumentor
igitur nam ex :

hnmana natura manet omnis res, et omnis praedicta opinione humanitatem

sequitur ,

modus realis, qui est in creata persona, et Christi esse tam completam substantiam
tamen desinit esse persona solum quia uni- omni ex parte sicut est persona Pauh vel
,

tur ; ergo, e contrario, Verbum quia unitur, Joannis. Hoc patet, quia subslantia in genere
non erit persona, etiamsi nulla re vel modo substantiae non completur per negationem :

reali privetur. humanitas autem illa nihil minus habet quam

1-4. Dicent humanitatem desinere esse
, persona Petri, nisi negationem quamdam
personani non quia unitur uteumque, sed
, ergo non est minus substantia completa
quia unitur ita ut pendeat a Verbo, cum ta- quam persona Petri quod vero illi sit ali-
;

men Verbum non pendeat ab humanitate. quid additum, non tollit complementum ejus,
Sed juxta hanc sententiam, dici non potest nam res non
incompleta per additionem,
fit

quod humanitas pendeat a Verbo ullo modo sed per ablationem nam per additionem po-
;

in esse suo, quia illa humanitas ad existen- tius fit plus quam completa, si ita licet loqui.
dum nihil ultra requirebat praeter entitatem Ex hoc autem sequitur ulterius r.on posse ,

suam;unde si unione careret, nulla addita intercedere substantialem unionem inter ta-
causalitate aut realitate conservaret suum , lem substantiam et aliam omnino comple-
esse, quia per solam negationem unionis ha- tam in hoc enim maxime verum habet illud
;

bet quidquid necessarium est ad subsisten- axioma, ex duobus entibus in actu omnino ,

dum in suo esse, ut ipsi etiam fatentur ergo ; scilicet completis et perfectis, non fieri unum
non humanitas, sed compositum ex humani- per se nam si utrumque componentium in
;

tate et Verbo pendet a Verbo, et ad summum genere substantias completum et integrum

humanitasut unita, vel potius unio ejus pen- est, et per unionem nihil amittit, quod neces-
det a Verbo sed hoc etiam suo modo dici
: sarium sit ad illud complementum intelligi ,

potest de Verbo ut unito, scilicet, quocl quan- satis non potest quo modo substantialis unio
tum ad illam formalem denominationem pen- intereafiat, et ad constituendam substan-
deat ab lmmanitate. Fateor quidem hanc in- tiam per se unam urdinetur. Alioqui nulla
tercedere differentiam, quod unio est aliquid ratio reddi potest, ob quam inter personas
in humanitate, non autem in Verbo. Sed hoc non possit immediate intercedere substantia-
quid refert, ut auferat denominationem per- lis unio, et simihter inter naturas substantia-
sonae ? cum maxime illa unio secundum Sco- les et completas ut naturee sunt; tota enim
tum solum sit quaedam relatio realis. Ut au- ratio est, quia cum sint completae in sua ra-
tem illa evasio tollatur, fingamus hujusmodi tione, nec naturee possunt uniri ad complen-
unionem inter res creatas, sive illa sit im- dam unam naturam, nec personee ad compo-
possibilis, sive possibilis, ut ipsi credunt; nenclam unam personam ergo in universum ;

ponamus ergo Petrum terminare naturam duae substantiae omnino completae non pos- ,

Pauli tunc ergo, cum utrumque extremum

; sunt substantialiter uniri ad unam substan-
sit creatum, ex hac parte nulla est ratio ob tiam complendam.
quam unio potius sit aliquid positivum, vel 16. Quod si forte Scotus neget humanita-
relatio realis in uno extremo ,
quam in alio. tem esse substantiam completam solum ex ,

Rursus tota entitas positiva, quae antea erat eo quod careat negatione dependentiae effi- ,

in extremis, ita manet post unionem in uno citur plane, juxta sententiam ejus, hanc nc-
sicut in alio. Deinde ex vi unionis neutrum gationem esse cle ratione substantiae comple-
pendet ab alio in esse suo et utrumque ab , tae, quod absurdissimum esse constat, quia

invicem pendet in unione. Quae ergo ratio negatio ut negatio nihil est, et ideo esse non
afferri potest ob quam post talem unionem
, potest de complemento substantiae. Ex quo
potius censeatur manere persona Petri quam tandem potest ostensiva ratio contra Scotum
35 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITO EJLSOOE A NATURA, ETG.
-
desunii nam id quod addit suppositum crea-
; cis et ideo illa negatio non fundatur in ali

tuin individuee naturae createe est de perfec- qua positiva forma repugnante lumini ab ;

tione et complemento substantise createe er- ; aere autem tenebroso, ut tenebrosus est,
go non est mera negatio sed positivum ali- non est separabilis illa negatio, quin amittat
quid, quia negatio, non dicit perfeciionem, esse tenebrosum; sic ergo philosophatur Sco-
sed supponit. Antececlens vero probatur pri- tus de supposito ut suppositum est, et de re
mo ex dictis, quia id pertinet ad rationem illa cui adjuncta est negatio ,
quam supposi-
substantise completse. Tum ex Aiistoiele di- tum qua responsione lo-
formaiiter dicit. In
cente ,
primam substaniiam esse maxime et quitur quidem consequenter, tamen contra
perfectissime substantiam prima autem sub- ;
earn procedunt omnia superiora argumenta.
stantia non dicit solam naturam, sed supposi- Et prseterea sequitur, suppositum esse quod-
tum nattirse. Tum denique quia supposiiian dam eiis per accidens, sicut tenebrosum. Ex
addit naiurae sabsisteniiam , ut ex principiis cftio etiam in rigore secpaitur, hoc nomen,
fidei constat ; ideo enim bumanitas Cbristi suppositmn,e$,se quasi connotativum, et de for-
persona non est, quia subsistentiam creatam mali dicere negationem, de materiali autem
non habet subsistentia autem magnam dicit
; rem cui convenit talis negatio, sicut tenebro-
perfectionem. Nam si in sola negatione con- sum. Unde, sicut absoliite concedimus tene-
sisteret, quomodo posset natura ad subsisten- brosum aerem posse iiluminari, et animam
dum assumi aut subsistentia propria per
, separatam posse uniri corpori quia esse se- ,

alienam suppleri ? paratam dicit solam negationem ita conce- ,

17. Ultima ratio sit, qula negatio quasi in- dendum esset simpliciier suppositum posse
trinseca, et inseparabibs ab aliqna re, semper assumi vel uniri alteri hoc tamen ultimum ;

fundatur in aliqua ratione positiva, et bac ra- consequens est contra omnes Theologos,-imo
tione ipsemet Scotus docet individuum addere eoiitra Gonciliorum doctrinam.
aliquam positivam differentiam speciei, quia 18. Quod si clicatur in prioribus locutioni-
illa indivisio seu incommunicabilitas, quae est bus fieri sensum clivisum, in hac vero ultima
de ratione rei siiigularis, in aliquo positivo fieri sensum compositum, boc ipsum est ma-

fundatur ergo ; illa negatio seu incommunica- nifesium indicium supposUum non signifi-
,

bilitas, quee est de ratione suppositi, fundatur care de formali negationem, sicut separatwn
in aliquo positivo, quo formaliter suppositum aut teuebrosicni, sec! significare positivarn for-
constituitur. Responderi potest ex Scoto ,
mam constiiuentem suppositum, et fundan-
banc negationem quam dicit suppositum,
, tem iilam negationem, ob quam supposiium
esse quidem inseparabilem a supposito ut , dicitur inassumptibile, seu incommunicabile.
suppositum est, quia suppositum sub hac vo- Ob hane enim causam , cum dicitur supposi-
ce, et conceptu illi correspondente, formali- tum non posse assumi , non significatur as-
ter negationem includit non tamen esse in-
; sumi non posse cumnegatione assumptionis,
separabilem ab illa re, quce natnraliier babet seu manens separatum quis enim hoc posset ;

conjunctam illam negationem, ipsa integra cogitare? sed significatur non posse assumi
manente, quia substantia humanitatis, licet cum iilo positivo, c[uo constituitur in ratione
naturaliter habeat conjunctarn negationem suppositi ; et nisi ita interpreteuiur, rid.iculae

dependentioe ab alio supposito, tamen nihil fiunthujusmodi locutiones, ut supra dice-

etiam habet ilii repugnans, ideoque superna- bam perinde enim esset ac si quis diceret,
;

turaiiter potest ilia negatione carere, et ideo
necesse non est ut talisnegatio in aliquoposi-
tivo fundetur. Quia negatio, quee non est om-
nino inseparabilis a re, nonsemper fundatur
in aliquo positivo, ut carentia visionis beat,
aniniam separatam non posse uniri corpori,
intelligens non posse uniri manentem separa-
tam. Illa ergonegatio incommunicabiiitatis,cui
repugnat separari a snpposito, ut suppositum
est, non est inseparabilis propter solum sen-

quam habet inteiiectus creatus ex natura sua, sum compositum, ut sic dicara, secl quia fun-
non fundatur in positivo cum auferri possit , datur in aliquo positivo, quodformaliter con-
nuiio ablato posiiivo; quanquam si una voce stituit suppositum, et inassumptibile reddii.

significetur intellectus, ut existens sub tali Funclamenttim Scoticce senteniue dis-

19.

negatione, inseparabiiis sit negatio ab iiio solvltur.

Ad fundamentum ergo conirarise
adeequato significato, quia si separetur, jam senientice, negatur supposiium creatum suf-
non manet illud significatum. Sicut ab aere ilcicnicr constitui negaiione quid vero sit ;

tenebroso absoluie est separabilis negatio lu- hoc positivum, cruod suppositum addit natu-
 SEGT. lif. PER QLTD DISTINGUATUR SUPPOSITUM A NATURA. 359
rae, dicemus in sequentibus. Nunc vero fate-
raui' nou esse niateriam, neque formam, ne- SECTIO III.

que compositum ex illis ut sic, sed aliquem An distinctio supposiii a creatura fiat per accidentia
modum vel entitatem ei superadditam, quam vel principia individuantia, et ideo locuni non
vel Aristotelesnon compreiiendit sub illa di- habeat in subhlantiis spiritualilnis.
visioue, quia illam non cognovit, vel ad illa
membra reducitur tanquam modus illorum, i. In hac sectione occurrit tractanda tertia
vel ioiius composiii, ut postea declarabiinus. opinio in hac materia, quam docuisse vide-
Quod vero ad mysterium Incarnatio-
attinet tur D. Thomas in illo difficili art. 3, qusest. 3,
nis. respondetur, ncn solum non e-sse incon- pvima part., ubi inquirit an sit idem Deus,
veniens, verum potius esse necessarium ad quod sua essentia vel natura. Et in summa
explicandam veritatem illins mysterii, quod respondet, in rebus compositis ex materia et
Verbum non assumpserit iu humana naiura forma distingui naturam et suppositum, quia
aliquam rationem positivam constitutivam natura solum in se comprehendit ea quee
persona?, sive illa sit res omnino distincta, cadunt in definitione speciei, non vero mate-
sive modus tantum. Ex quo non sequitur il- riam individualem cum accidentibus desi-
lam naturam esse imperfectam in esse na- gnantibus illam; suppositum vero materiale
tura?, sed tantum seqnitur non esse perso- includit ha?c omnia, et ita distinguitur a na-
nam. Et ita inteliigendum est quod Damas- tura. In substantiis vero quse ex matena et
cenus ait nempe, assumpsisse Verbum quid-
,
forma non componuntur, quiamateriam indi-
quid ad veritatem humana? natura? pertinet, viduantem nonhabent, suppositumnondiffert
et ad formalem hominis constitutionem, non a natura, sed ipsae formse sunt supposita sub-
vero quod speetat ad personam creatam ut sistentia. Et ex hac sola communi ratione
sic. De quo etiam fatemur aliquid fuisse , concludit, Deum esse suam deitatem, quod
addendum de novo humanitati Christi, si a eodem modo posset cie quovis Angelo creato
Verbo separaretur, ut posset subsistere modo concludere. Inhac ergo sententia, duo puncta
connaturali. Neque inde iit eam nunc esse in titulo insinuata breviter tractanda occur-
violenter, cum nobiliori modo sit suppositata. runt. Primum est, an id, qnod suppositum
Qua? omnia latius in proprio loco proseeuti addit natura?, sit accidens aliquod, vel ipsa
sumus '.
differentia individualis. Secundum est , an
Q Kcestioiiis resohdio. ha?.c distinctio natura? et suppositi conimunis
20. Ex his ergo preesentis sectionis reso- sit omnibus suppositis creatis, etiam immate-
lutio colligitur, nimirum, supposit; m creatum rialibus.
addere natura? creatae aliquod reale positi-
vum,etinre ipsa distinctumab illa. Quocirca Acldaine snjrposiium na,i-urc8 indwiduantes
si comparemus suppositum ad naturam, dis-
conditiones.

tinguuntur tanquam includens et inelusum ; 2. Circa priorem partem sancti Patres in-
nam suppositum includit natu-am, et aliquid terdum asserere videntur, suppositumaddere
addit, quod personalitas , suppositaliias, aut natura? singularitatem seu individuationem,
suisistentia creaia appellari potest ; natura unde aiunt suppositum includere singulares
vero ex se prsescindit ab hoc addito seu a proprietates, quas non includit natura. Ita
subsistentia. Quo fit ut natura possit de po- loquitur Basilius, in epistola ad. Gregorium,
tentia absoluta sine subsisientia conservari, de Differentia nat.uroe et hypostasis et Da- ;

suppositum autem totum non possit couser- mascen., lib. 3 dc Fide, c. 4 et G. Verumta-
vari sine natura, quia illam forrnaliter inclu- men si considerentur ea, qua? in principio
dit, et per illam in esse talis substantia? es- sectionis pra?cedentis explicandotitulum dixi-
sentialiter constituitur. At vero comparando mus nuilus relinquitur huic qua?stioni lo-
,

subsistentiam ipsam ad naturam, condistin- cns. Nam hic non comparaiuus nat.iramspe-
guuntur inter se tanquam duo extrenia com- cificam seu abstracte conceptam ad inclivi-
ponentia suppositum creatum. Quanta vero duum seu ad suppositum, sed naturam sin-
sit ha?c distinctio, et quid ha?c subsistentia sit, gularem et individuam ad suppositum im- ;

deelarandum superest. possibile ergo est ut suppositum addat natura?

individuationem. Nanlvel hoc inteliigitur de
1
Cilaia disput. 8, sect. A, 1 tom. teriiee individuatione ipsius natura?, vel de indivi-
p.aiis. duatione suppositi. ut suppositnm est; hic
 ;

360 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPP0S1T0 EJUSQUE A NATURA, ETC.

posterior sensus est verus, loquendo de sin-
gulis suppositis ; nam clarum est
que constitui in ratione talis suppositi per
singularem propriam subsistentiam suam,
et
quam addit suse smgulari et individuse na-
turse. Hic tamen sensus niliil ad prsesentem
quEestionem refert, quia nunc non disputa-
mus de individuatione aut singularitate sup-
positivelnaturse,sed de eo quodaddit
quodque suppositum supra suam singularem
naturam, Adde quod, licet singula supposita
addant singulares subsistentias, tamen, eo
potest multis personis, sive secundum ratio-
unumquod- nem tantum, ut in creaturis, sive etiam se-
cundum rem, ut in Deo. IlJam enim doctri-
nam asserunt, ut declarent, posse divinam
naturam esse communem multis personis,
quamvis ipsse personseincommunicabilessint,
quia natura ut natura non includit proprie-
tates incommunicabiles; utuntur autem exem-
unum- plo creaturarum, in quibus natura est com-
munis, personse autem singulares.Quod exern-
plum non est accipiendum ut omnino simile;
nam communitas natura in creaturis esx ra- 1

modo quo suppositum in communi conside- tionis tantum, in Deo autem realis sed ac- ;

ramus ac definimus, non addit proprie supra
naturam aliquam singularem subsistentiam,
sed id quod pertinet ad communem rationem
subsistentise personalis, ut in simili dixit D.
Thomas, 1 part., qusest. 29, art. 4, ad 4;
cipiendum tantum est, quantum deservire
potest ad explicandam distinctionem nomi-
num communium vel propriorum in divinis.
De D. Thomse autem sensu dicemus infe-
rius.

loquendo ergo in communi, non addit sup-

positum supra naturam individuationem sub-
Suppositum non addit natum aliquid
accidens.
sistentise , sed addit subsistentiam ,
quae in
singulis personis eodem
individua est, et 5. Addendum vero ulterius est in hoc
modo comparatur ad sua individua formaliter puncto, suppositum non addere naturse sin-
sumpta, quo alise communes rationes ad sua gulari accidens aliquod, proprie et in rigore
individua. loquendo de accidente. Hoc etiam debet esse
3. autem sensus est manifeste falsus,
Prior certissimum, primo, ex mysterio Incarnatio-
mysterium Incarnationis, in quo
utsatis probat nis, quia in Christi humanitate sunt acciden-
non est assumpta bumanitas in communi, sed tia omnia connaturalia humanse naturse, vel
in atomo, ut cum Damasceno dicunt Theo- quse ad ejus perfectionem spectare possunt
logi habet ergo Christi humanitas totum id,
; hoc enim sensu Concilia definiunt assumpsis-
quod ad individuationem buman.se naturse se Verbum humanam naturam cum suis pro-
necessarium est et tamen adhuc illi deest
, prietalibus connaturalibus ; et nihilominus
formale constitutivum personoe creatse ergo ; non est in illa natura personalitas propria
id quod addit persona, non est individuatio hominis ergo hsec personalitas non est ali-
;

sed aliquid aliud. Item os-

speciticse naturse, quod accidens connaturale humanse naturse ;

tensum est in superioribus, individuationem ergo simpliciter non est accidens nam si es- ;

naturse non esse in re aliquid distinctum a set, non esset quidem extrinsecum et ad-
natura; personalitas vero ita est in re dis- ventitium, sed connaturale et internum. Et
tincta, ut sit etiam separabilis. Item de intrin- confirmatur, nam Verbum divinum, assu-
seca ratione suppositi ut sic est subsistentia mendo humanitatem, non supplevit in ea ali-
incommunicabilis ; sed de ratione individuse quod accidens ; alioqui illa non esset unio
naturse creatse non estaliqua subsistentia; er- substantialis, sed accidentalis ; imo nec po-
go individuatio talis naturcenon est subsisten- tuisset Verbum per seipsum
ac formaliter
ergonon estindividuatio idquodsup-
xia ejus; supplere formalem effectum accidentis, quia
positumaddit naturoe. Denique etiam in Deo, ipsum Verbum non est accidens potuit au- ;

cujus natura per se et essentialiter
est singularis et individua,
tem ratione id quod suppositum addit supra
naturam singularem et individuarn ergo
multo magis in creaturis sunt hsec distincta.
maxime tem supplere rationem subsistendi, quia est
distinguitur sal- formalis ac perfectissima subsistentia. Secun-
do probatur ex re ipsa, quia suppositum, ut
; suppositum, est substantia completa ac per
se una iliud ergo quod addit suppositum
;

4. Basilius ergo et Damascenus in eis locis natura^ pertinet ad substantise complemen-

non potuerunt loqui in sensu quem nos trac- tum ; de genere substanthv, et non
est ergo
tamus sed vel loquuntur de natura sumpta
; accidenlis. Quod etiam posset facile ostendi
pro specihca essentia, vel saltem loquuntur discurrendo per singula pra-dicamenta acci-
indifferenter de natura prout communis esse dentium sed in re clara immorari necesse
;
 ,

SECT. III. PER QUID DISTINGUATUR SUPPOSITUM A NATURA. 361

non est. Dixi autem, proprie loquendo de distinguitur a natura specifica, de sola si

accidente nam si late vocetur accidensquid-

; individuatione sit sermo , et non de perso-
quid non est de essentia rei, sic potest sub- nali subsistentia, quod in superioribus pro-
sistentia accidens vocari, quia, ut dicemus, batum est tractando de principio intlivi-
,

simpliciter loquendo,non estde essentia sub- duationis et de distinctione rationis inter

,

stantiali individui ille tamen modns loquen-

; naturam specificani et singularem. Addo de-
di improprius est et vitandus ne sit occasio , nique, quod aliis locis videtur clare eamdem
alicujus erroris in Theologia. sententiam docere idem D. Thomas , ut 4
6. Atque hinc improbata manet opinio cont. Gent., cap. 55, ad 4, et in 3, dist. 5,
quam Cajetanus et alii referunt, scilicet, sup- qusest. \ art. 3, ubi proprie agit de natura
,

positum addere naturse affectionem qua su- et persona tractat enim de Incarnationis
,

best accidentibus ita ut suppositum dicat

, mysterio item opusc. de Ente et essent.
; ,

naturam ut affectam accidentibus. Nam con- cap. 5, ubi adducit Avicennam, qui hoc sen-
tra hanc opinionem eodem modo procedunt sit, lib. 5 sua? Metaph., c. 5. Et eamdem sen-

rationes factae; nam hsec affectio etiam est tentiam videtur docuisse Albertus, in 3, dist.
in Christi humanitate est enim suis acciden- ; 2, art. 2, ubi negat angelicam naturam esse
tibus affecta, atque etiam haec affectio est de assumptibilem a Verbo. Citatur etiam pro
genere accidentium nam vel solum est unio ; hac sententia Aristoteles, 7 Metaph., c. 11 ,

ad ipsa accidentia vel esl denominatio aut

, text. 41, et 3 de Anim., c. 4, text. 9, ubi ait,
effectus formalis ipsorum accidentium. Quid in rebus materialibus distingui quod quid est
cnim est esse affectum aecidente, nisi esse ab eo cujus est ; in immaterialibus autem
informatum illo ? Dixerunt vero nonnulli, ut minime.
Hervse., Quodl. 3, qusest. 6, licet suppositum 8. Fundamentum in principio sectionis ex-
non includat intrinsece accidentia, tamen ex- plicatum quia materiale suppo-
est, scilicet,

trinsece addere illa ; sed quam falsum hoc situm includit materiam signatam, quam non
sit, patebit ex sectione sequenti. habet spirituale suppositum. Et potest decla-
rari inhunc modum, quia natura materialis
De distinctione suppositi a natura in sulstan- habet formam in materia, et ideo habet etiam
tiis angelicis.
naturam in supposito, et non per se actu
subsistentem ex intrinseca ratione sua An- ;

7. Circa secundum punctum nonnulli exi- gelus vero totus est forma sine materia, et
stimant, in substantiis separatis creatis non ideo est per se et essentialiter subsistens ex
distingui suppositum a natura re, sed ratione vi naturoe suae, ac proinde non est quod in
tantum, sicut distinguuntur Deus et deitas. illo distinguatur suppositum a natura. Con-
Quam opinionem ita clare videtur D. Thom. firmatur, quia nulla ratio afferri potest, cui
docere citato loco, ut vix possit aliquam in- Deus de potentia sua absoluta non possit
terpretationem admittere. Nam si velimus , facere substantiam, in qua natura et suppo -

exponere, eum loqui solum de specifica na- situm non distinguantur; quse est enim in
tura etindividuo, in contrarium est, quia inde hoc implicatio contradictionis ? talis enim
Deum esse suam deita-
immediate concludit, substantia finita esse posset, et in multis aliis

tem eodem modo potuisset concludere

; et Deo inferior. Quod si talis creatura fieri po-
Gabrielem esse suam gabrielitatem ut ita ( test,unde ostendi aut credi potest non esse
loquamur), quod non recte sequitur ex sola factam ? Id enim revelatum non est, neque
identitate specificae naturse cum individuo ;
etiam ratione ostendi potest, cum ex sola
nam cum individuatio natura; et suppositalitas Dei voluntate pendeat; imo, supposita rei
distincta sint, potest suppositaiitas distingui possibilitate, videtur satis congrna ratione
a natura, quamvis individuatio non distingua- ostendi posse factam esse talem creaturam,
tur. Adde quod alias non sufncienter divus
,
quia decuit facere Deum substantias sibi si-
Thomas exclusisset omnem compositionem millimas in gradu et modo essendi, quoad
quoe in Deo cogitari posset nec movisset ; fieri posset. Quod si talis subsistentia facta
queestionem an in Deo sit compositid ex
, est, non potest essenisi angelica ; nulla enim
natura et supposito. Addo prseterea quod , est altior vel simplicior inter creaturas. Et
alioqui nulla esset clistinctio inter mate- quamvis excogitare quis possit habere An-
riales et immateriales substantias ; nam etiam gelos hanc perfectionem, non tamen omnes,
in substantiis materialibus individuum non quia non omnes sunt aequalis perfectionis es-
362 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITO EJUSQUE A NATURA, ETC.
sentialis tamen hsec etiam discretio sine
,
cut maxime apparet (inquit) in his qu<p. sunt
fandamento fieret, quia si heec perfectio re- ex materia et forma composita ; sentit ergo
peritur in angelieo ordine, non provenit ex hoc esse commune maxime tamen in
aliis,

speciali aliqua differentia, sed ex simplicitate compositis apparere. Unde inferius expresse
et immaterialitate illius gradus. ait : Et quod est dictum de supposito, intelli-
gendum est de persona in creatura rationali,
Etiam in Angelis addit supposiium aliquid
velintellectuali. Et quoest. 17, a. 1 expresse
,

in re distinctum a natura.
ait naturam non preedicari de persona nisi
9. Nihilorainus dicendum est , etiam in in Deo, in quo non differt quod est, ei quo
Angelis clistingui ex natura rei personalita- est.Atque ita hanc partem clefendunt com-
tem a natura singulari et individua. Heec est muniter sectatores D. Thorneecum Capreolo,
communior sententia Theologorum, turn in in 1, q. 4, queest. 2, art. 1, concl. 4; et Ca-
2, d. 3, ubi tribuunt Angelis compositionem jet., citatis locisS part., et de Ente et essent.
ex natura et supposito, tum etiam in 3, d. Et est consentanea antiquis Patribus, qui
2, ubi docent, potuisse Verbum assumere sentinnt proprium esse Dei esse suam deita-
naturam angelicam, in quo supponunt dis- tem, ut supra vidimus.
tinctionem naturee a supposito in Angelis, 10. Ratione non potest, ut opinor, convinci
juxta superius dicta contra Durandum, qusa heec pars, absolute loquendo, quia nec de
statim confirmabimus. Unde necesse est ut aliis hoc
substantiis creatis existimo potuisse
D. Thomas in eadem sit sententia ; nam 3 mysterium Jncar-
sola ratione probari, nisi

p., q. 4, art. i, ad 3, concedit naturam an- nationis distmctionem hanc nobis declaras-
gelicam esse assumptibilem a Verbo, posse- set. Unde ex illo sumendum est a posteriori

que ita per unionem hypostaticam praeveniri, argumentum potissimum supra insinuatum ;

ut propria careat personalitate. Quod autem nam quod fecit Deus in humana natura as-
dicit Ferrariens., 4cont. Gent., c. 55, posse sumendo illam, potnisset facere in angelica ;

hoc esse verum etiam sine distinctione na- ergo est eadem distinctio. Antecedens, quam-
turte a persona, est inintelligibile, et aperte visexpresse revelatum non sit, insinuatum
incidit in opinionem Durandi supra impugna- tamen est a Paulo, ad Heb. 2, dicente Nus- :

tam. Nam natura angelica potuit preeveni-

si
ri, et privari propria personalitate, sine dis-
tinctione, ergo et humana natura potuisset
preeveniri, etiamsi a sua personalitate non
distingueretur; ergo ex unione
distinctio ex natura rei, quod Durandus con-
tendit. Rationes autem contra ipsum factte,
quam Angelos apprehendit, quod licet inter-
dum, preesertim a Greecis, exponatur de cura
seu voiuntate redimendi Angelos, quamDeus
neque suscepit, neque habuit, tamen de ap-
non probatur prehensione per hypostaticam unionem in-
terpretantur multi ex Patribus, neque una
expositio aiteram excluclit nam perfecta et ;

sicut contrarium demonstrant in humana na- congrua redemptio includit voluntalem sus-
tura, ita etiam in angelica. Qui enim intelligi cipiencli hypostatice naturam ejusdem ordinis
potest, ut angelica natura maneat, et non cumredimendis. Supponit ergo Paulus hunc
personalitas, et quod in re non distinguan- modum redemptionis et assumptionis, etiam
tur, cum hoc potissimum signum distinc-
sit in angelica natura fuisse possibilem ex li- ;

tionis ex natura rei, ut supra etiam est a no- bera tamen voluntate Dei et gratia, fuisse
bis probatum ? Expressius vero docuit illam factum in huraana natura, etnon inangeiica.
sentenliam D. Thomas, Quodi. 2, art. 4, ubi, Praeterea ex mysterio facto sumitur valde
licet etiam dicat in Angelis non esse indivi- probabile argumentum, potuisse Deum idem
duationem, quee sit extra essentiam speciei, facere in natura perfectiori. Cur enim est
ex eo tamen quod in Angelo sunt aliqua ac- hoc negandum divinee potentia?, cum nulla
cidentia, quee sunt preeter rationem speciei, implicatio contradictionis ostendi possit?Qui
concludit esse in eo suppositum extra raiio- enim dixerit illud mysterium implicare in
nem essentiae, atque ita distinctum in re ab Angelis, quia in eis non reperitur distinctio
ipsa natura. Et eumdem discursum indicat, suppositi a natura, oportet ut sufficicnti ali-
3 part., queest. 2. art. 3, nbi ait In om- : qua ratione hoc assuniptum ostendat, quod
nibus rehis in qvilms invenitur aliquid quod hactenus factum non est. Preeterea ex anima
non pertinet adrationem speciei, scilicet, ac- rationali separata sumitur non leve indi-
eidentia, et principia individuantia, secun- cium in illa enim distinguitur subsistentia
;

dum rem difforvnt natura et suppositum , si- partialis a sua partiali natura hac enim de ;
 , ;

SECT. III. PER QWD DISTlNGUA TUR SUPPOSITUM A NATURA. 363

causa potuit esse iu triduo assumpta, sicut stantiis plura sint extra essentiam quam in
revera fuit ergo eadem ratione credendum
; aliis, tamen omnibus reperiuntur aliqua,
in
est in superioribus spiritibus distingui com- scilicet, nonnulia aocidentia et ipsum csse ,

pletam subsistentiam a natura integra et existentia? ; et ideo (inquii) necesse est in eis
eompleta. distingui suppositum a natura.
11. Ratio denique a priori esse videtur autem est vim hujus iliationis
13. Difiicile
nam hsec distinctio quam cernimus in hu-,
iutelligere, etrationem ejus reddere. INarn si
mana natura non oritur ex pectiliari condi-
, D. Thomas intelligat, hujusmodi accidentia
tione aut imperfectione ejus neque ex com- , vel existentiam esse id, quo formaliter distin-
positione materiae aut formee oritur ergo ex ; guitur suppositum a natura, vel specifica, vel
generali conditione substantia?. createe ; est individuata, falsum est quod assumit, ut de
ergo Angelis commuuis. Prima pars antece- accidentibus paulo antea ostendimus, et de
dentis esi clara, quia nulla proprietas speci- exisieniia facile coiligi potest ex his qua?. de
fica et peculiaris assignari potest in homine, illa supra tractavimus, et dicemus apertius

unde illa distinctio oriatur. Secunda pars de- sectione sequente. Si vcro intelligat non esse
claratur primo, qnia compositio ex natura et quidem accidentia ipsa, quibus suppositum
supposito ex se prior est et abstractior quam distinguitur a natura, ex iilis tamen sumi in-
compositio ex materia et forma. Secundo, dicium, quod illa res subsistens, cui imme-
quia in ipsa materia secunduin se, et in ali- diate conveniuni, aliquid addit supra natu-
qua forma secundum se, prius natura, quam ram speciticam extra cujus rationem sunt; si

ex ipsis componatur totnm reperitur illa , hic(inquam) sit sensus , est fortasse per se
compositio cum proportione, id est, ex sub- probabile iilud indicium; nam ut tale vide-
sistentia et natura partialibus ut de anima , tur assumi a D. Thoma sine alia probatione
rationali ostensum est et idem argumentum ; vel declaratione ; non caret tamen difficultate
iieri potest de materia signum ergo est ;
,
illa connexio. Qua? est enim repugnantia in
compositionem ex natura et supposito esse hoc, quocl substantia aliqua, quamvis per se
priorem et independentem a compositione ex sit essentialiter subsistens, nihilominus sit

materia et forma et communem rebus sim-

, capax accidentium? Cum enim subsistentia et
plicibus, atqne ita non consequi ad aliam potentia, verbi gratia, intelligencli, sint per-
compositionem ex materia et forma. Tertio, fectiones valde diversse, cur, si potentia est
quia nulla est ratio cur heec metaphysica accidens, etiam subsistentia esse debet extra
compositio ad illam physicam consequatur, naturam vel essentiam rei? Aut cur non po-
ut magis, respondendo ad difficultates in test res aliqua pervenire ad eum gradum per-
principio positas, declarabimus. fectionis, inquo per suam essentiam solam
habeat vim subsistendi, vim autem operandi
P-ossitne esse suppositum creatum in re non
non nisi per accidentia? Sicut ipse D. Tho-
distinctum a sua natura.
mas sentit, materiales naturas substantiales,
12. Ut autem a potissima difficultate inci- tam individuationem quam subsistentiam
piamus, simulque hanc ipsam rationem ex- cum existentia et accidentibus habere per
pendamus amplius, jnxta illam consequenter aliquid vel aliqua, quoe addunlur ultra natu--
fatendum est, non posse creari subsiantiam, ram specificam; deimmaterialibusautem na-
in qua supposiium a natura non clistinguatur habere individuationem sine additio-
turis ait
in re ipsa; hoc enim, judicio meo, recte pro- ne ad speciem, ceetera vero per additionem
bat ratio ultima in contrarium facta. Neque ergo simili modo posset excogitari alia no-
enim potest probabili ratione distinctio ha?c bilior natura ,
quse per so ex vi essentice ha-
affirmari in quibusdam Angelis, et negari in beat subsistentiam, et nihilominus indigeat
aliis quod si in omnibus creatis admittitur,
;
accideniibus ad alia multa. Hoc ergo indi-
eadem ratione non poterit rationabile discri- cium vel argumentum ab accidentibus sum-
men constitui inter hos et alios creabiles. ptum est certe vakle obscurum. Multo vero
,

Ratio autem cur ha?c distinctio sit neccssaria obscurius argumentum est, quod ab existen-
in omni substantia creata, ha?c insinnatur a tia sumitur, cum ha c non sit aliquid additum
j

D. Thoma, prfesertim in dicto Quodl., et 3 p., ac supra essentiam actualem, ut supra trac-
qurest. 2, quia nulla est possibilis substantia tatum est, et consequenter dicendum sit esse
creata, in qua non sit aliquid extra essen- aliqnid propinquius esseniite, -mulioque mi-
tiam speciei ; nam , licet in quibusdam suh- nus distinctum ab illa, quam sit subsistentia.
 ;

364 DJSPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITO EJUSQUE A NATURA, ETC.

14. Ha?c argumenta ostendunt, discnrsum persona? in unitatem suppositi uniri non pos^
illum non esse evidentem sed ad summum , sit nam rationes supra facta? de Angelis
;

probabilem conjecturam, quam ego hac tan- creatis, probant de omnibus, qui creari pos-
tum ratione declarare valeo ,
quod si essentia sunt ; ergo nulla est possibilis substantia
substantise creata? tam est imperfecta , ut creata, qua? in re non sit separabilis a sua
semper indigeat additamento alterius generis subsistentia, et consequenter nulla est qua?
ad suum convenientem statum, majori ra- non sit in re distincta ab illa. A priori vero
tione indigebit aliquo addito vel complemento ratio esse videtur, quia essentia substantia?
proprii generis ut in eo complete sit. Item
, creata? ut sic, non consistit in actuali modo
hinc potest sumere robur argumentum illud, per se essendi, sed in aptitudine, id est, in
quia si in omni substantia reperitur inferior hoc quod sit talis natura, cui talis modus
compositio, qua? est cum accidentibus, multo essendi debeatur, et ideo talis modus semper
niagis reperietur aliqua realis, qua? substan- est aliquid additum , et in re distinctum a
tialis etiam sit. Atque ha?c de accidentibus. substantiali essentia. Sicut in accidente, quod
De existentia vero fortasse ratio facta proce- propriam et distinctam entitatem accidenta-
dit juxta illam sententiam ,
quod existentia lem habet, quia essentia ejus non consistit
sit res addita essentia?. Juxta nostram vero in actuali inha?rentia, sed in aptitudinali,
opinionem, potest aliter converti ratio ; nam ideo actualis inhsesio modus est ex natura
probabile est, omnem
substantiam creatam ,
rei distinctus ab essentia talis accidentis, nec
aliquam compositionem substantialem et rea- potest fieri aliquod hujusmodi accidens in ,

lem in re ipsa includere , cum infinite distet quo modus actualiter inheerendi non sit ali-
a substantiali simplicitate Dei ; sed composi- quid diversum ab essentia ejus. Ita ergo phi-
tio existentia? cum essentia non est realis ;
losophandum est de propria natura substan-
neque etiam ex genere et differentia ; nec tiali respectu modi subshtendi. Quod autem

superest alia , qua? in rebus immaterialibus, essentialis ratio substantia? creatse non con-
quantumvis perfectis, locum habere possit sistat in actu, sed aptitudine respectu sub-
ergo verisimile est hanc esse communem sistentia?, ex omnibus in-
colligitur a nobis
omnibus. Aliter etiam possumus ex proprie- diciis ex mysterio Incarnationis
adductis , et ;

tate existentia? creata? argumentari ; nam ,

nam rerum quidditates non possmnus nos
licet existentia non sit res distincta, tamen nisi hoc modo investigare. Et hinc fit etiam
simphciter non
de essentia creatura?,
est verisimile, nullam posse fieri substantiam
quia non habet illam ex se sed ab alio, et , creatam, quse non habeat similem naturam,
cum essentiali dependentia ab illo si ergo ; quia nulla fieri potest, qua? non sit univoce
existentia natura? creata? talis est, ut sit es- substantia cum his qua? facta sunt.
sentialiterdependens a Deo ut ab efficiente,
probabile etiam est illam ab aliquo pendere, Difficilis D.- Tkomce locus tractatur.

tanquam a sustentante, scilicet , a supposito. 16. Ex his responsum fere est ad ratio-
Rursus etiam binc colligere possumus, talem nes dubitandi in principio positas. De sensu
esse omnem creatam naturam substantialem, autem D. Thoma? in illo art. 3,qua?st. 3, prima
ut ei non repugnet sustentari a Deo ut a sup- part., probabile est ipsum fuisse locutum de
posito, quia , cum sit imperfecta , omnibus distinctione naturee communis ab individuo,
modis ,
imperfectionem non dicunt in
qui et non movisse peculiarem qua?stionem de
Deo, poterit sustentari ab ipso, cum in essen 1 identitate divina? natura? singularis cum per-
tiali conceptu naturse, aut existentia? natura? sona, vel quia hoc spectabat ad materiam de
ut sic, nibil includalur repugnans huic sus- Trinitate, vel quia existimavit id satis defini-
tentationi seu suppositationi. Quod addo, ne ri, ostendendo statim Deum esse essentiali-
quis applicet similem rationem ipsi subsis- ter suum esse, nihilque posse ei accidere.
tentia? creata?, in qua non procedit, quia ex Quia vero in iJlo articulo concludit Deum
peculiari intrinseca ratione illi repugnat talis esse suam deitatem, negari non potest quin
suppositatio eo quod sit ultimus termi-
, ibi etiam tractet de identitate suppositi vel
nus. subsistentis in deitate, etdeitatis ipsius. Quo-
Atque ita tanclem devenimus ad ar-
15. modo autem hanc identitatem colligat ex so-
gumentum Theologicum sumptum a poste- la communi ratione substantia? immaterialis,
riori ex mysterio Incarnationis, quia nulla et consequenter in illa a?quiparet omnes sub-
est natura subscantialis creabilis, qua? divina? stantias non compositas ex materia et forma,
 SECT. III. PER QUID DISTINGUATUR SLWOSiTUM A NATURA. 365
difficilem explicationem habet. Nam quocl esse suam deitatem, quod de aliis substantiis
Cajetanus ibi ait, tequiparare illas non sim- immaterialibus ibi non dixit ; in aliis vero
pliciter,sed in hoc quod in substantiis spi- locis addidit, quia in Angelis saltem sunt ac-
/itualibus suppositum et naturanondifFerunt cidentia extra speciticam naturam, ideo in
intrinsece, sed extrinsece , cum tamen in eis distingui suppositum a natura. Et hsec
materialibus utroque modo differant, hoc (in- sane est mens ejus, in qua illud solum diffi-
quam) imprimis non est dictuma D. Thoma, cile est, quod de individuatione substantia-

sedadditumab ipso sinefundamento. Deinde rum creatarumimmaterialium dicitur sed de ;

nonsatisfuisset, utD Thom. absolute conclu- illa re quid verius videatur, in disp. 5 di-

deret, Deum esse suam deitatem prius enim ;

ximus.
probandum illi fuisset, neque intrinsece, ne-
que extrinsece differre. Preetereafalsum etiam
Locus Aristotelis m lib. 7 Meiaphys.
exponitur.
estin Angelisnon differre intrinsece supposi-
tum et naturam, quia suppositum, ut sic, in- 18. Ad Aristotelem, dicendum est illum
cludit subsistere, non extrinsece, ut Cajetanus nunquam tractasse hanc qusestionem, quam
ait, sed intrinsece ut formam constituentem nos modo disputamus nam si alicubi ; ,

ipsum, ut infra ostendam. Denique in boc nul- maxime in dicto loco 7 Metaph., cap. 6 vel
la potest esse differentia inter materialia et 11 ibi autem non tractat hanc quaestio-
;

immaterialia supposita creata; nam, si sub- nem, ut statim explicabo. Non habuit autem
sistere est intrinsecum supposito materiali, Aristoteles , ut ego opinor ,
principium ali-
etiam immateriali ; et si huic est extrinse- quod ad distinguendum suppositum a natura
cum, etiam illi. Quod si Cajetanus intelligat singulari nec nos haberemus illud, nisi mys-
;

materiale suppositum includere intrinsece teriis fidei edocli occasionem habuissemus

principia individuantia, et in hoc differre ab investigandi illud, et ideo Aristoteles ubique
immateriali, ut latius declarat, de Ente et eodem modo loquitur de individua substan-
essent., cap. 5, et Ferr., 1 cont. Gent., c. 21, tia, et de supposito.
quidditate ac natura,
etiam ha^c differentia falsa est nam etiam ; Nam quoe ex
adduci solent, actiones esse
illo

in Angelis suppositum includit naturam indi- suppositorum, non naturarum, et quod hu-
viduam et propria principia individuantia il- manitas non net aut amlulat, sed homo ; aut
lam, de quibus in superioribus visum est. quod alia substantia est quidditas, alia liy-
Denique, idem Cajetanus, 3 part., quaest. 4, vostasis ; heec (inquam) et similia non repe-
art. 2, etiam in Angelis dicit suppositum in- riuntur apud Aristotelem his modis, sed 1
trinsece distingui a natura, et ad hunc locum Metaph., cap. 1, dixit, actiones versari circa
D. Thom. nihil respondet, nisi quodnondum singularia, quod exponit, quia medicus non
tractaverat mysterium Trinitatis et Incarna- curat hominem nisi per accidens, per se au-
tionis, et icleo non plene pertractavit distinc- tem Calliam aut Socratem. Et 1 de Anim.,
tionem suppositi ab individua natura in re- text. 64, non de humanitate, sed de anima
bus materialibus. dicit, quod non net aut ambulat. Denique, 5
17. Videtur ergo mihi D. Thomas reli- Metaph., cap. 8, dividit substantiam, prout
quisse illo loco inchoatum discursum, quem significat quidditatem, cujus ratio est de-
tertia parte complevit, etclarius in illo Quod- finitio, vel prout significat substanlialia sup-

libeto declaravit. Supponit enim distinctio- posita seu individua ; inter significationem
nem suppositi a natura colligendam a nobis autem individuse naturee vel suppositi nun-
esse, ex eo quod singnlaris substantia aliquid quam distinxit. Quidquid vero ipse in hoc
addat ultra naturam specificam, extrinsecum senserit, non refert, quia mysteria fidei, ex
illi, sive hoc sit principium individuans, sive quibus hsec disputatio maxime pendel, igno-
accidens aliquod. Et deinde excludit a Deo ravit. Quod majori ratione de Avicenna, et quo-
principia individuantia, quse sint extra essen- curaque alio physico dictum esse intelligatur.
tiam Dei, et quoad hoc videtur cequiparare 19. In 7 ergo Metaph., cap. 6, tractat
illi omnes substantias immateriales, et simi- Aristoteles qurestionern, An guod quid est,

hter quoad hoc seu ex hac parte, negat dis- sit idem cum eo cujus est ;per quod quid est
tinctionem naturse et personse in Angelis. autem intelligit definitionem rei, ut evidenter
Quia vero manifestum est, et statim etiam constat ex cap. 5, et ex cap. 10, 11 et 12,
erat ab ipso probandum, in Deo non esse ubi cle definitione et partibus ejus late dis-
accidentia, ideo immediate concludit, Deum putat, et prsemittit se velle logice de quod
 ;

DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITO EJUSQUE A NATURA, ETC

quid ui " uouu
ffuia
est tractare,
h ? uu
definitio ad
" ,l logicum
^s' idem cum eo cujus est, ut non sit
ita esse se-

suo modo pertinet. Comparat ergo in illo paratum a rebus individuis, de quarum es-

cap. 6, definitionem ad definitum, seu ad sentia est, sed in ipsis sit ; hic vero addit, ali-

rem de qua definitum vel defmitio datur. Et ter esse in immaterialibus , et aliter in ha-
in hoc sensu respondet ad quarstionem, in bentibus materiam ; nam in illis ita est in

his quae per se dicuntui- ,

idem esse quod ipsis, ut sit omnino idem cum ipsis ihdivi-

quid est cmn eo cujus est; at vero respectu duis, ila ut individua nihil addant supra ip-
ejus cui per accidens convenit non esse , sum quod quid est; in materialibus autem
idem cum illo. Hoc posterius dixit Aristote- tamen ipsa indivickia ali-
individuis ita est, ut
les propter concreta accidentium, quse ma- quid addant materiam signatam.
, scilicet ,

teriaiiter sumi soleut pro ipsis subjectis seu Ex qua interpretatione, non sequitur Aris-
suppositis,respectu quorum non est idem totelem aliquid egisse de distinctione natu-
quod quid est accidentis, cum eo cujus est rffi et suppositi, prout nos loquimur, sed ad

album enim accipitur pro homine albo, verbi summum de distinctione naturse specificse et

gratia, et de illo clicitur quocl quid est albi, individuse.

et tamen quod quid est albi non est idem 2 S . At vero juxta cloctrinam superius tra-
cum homine vel, e converso, quod quid est
; ditam, disput. 5, sect. 2, num. 21 et 36, nulia
hominis albi est ipsum quod quid est homi- est hsec differentia inter materialia et imma-
nis, et tamen non est omnino iclem quod terialia qnoad distinctionemindividui. Neque
homo albus nam iiomo aibus aiiquid am-
; hsec interprefatio Aristotelis est necessaria,
piius inciudit. Et hoc quidem est per se quia per primas sv.bstantias non inteliigit sub-
manifestum, quanquam, proprie loquendo, stantias immateriales, sed vel ideas Platonis,
quod quicl est albi non potest clici esse quod vel nudas essentias rerum prout specifice
quid est hominis, denominative
licet de illo concipiuntur. Et hoc explicuit ipse Arisiote-
dicatur. Neque homo albus quatenus est , les, cum dixit : Dico atitem primam, qute non
ens per accidens, habet proprie quoci quid dicitur per aliudin alio esse , ut in subjecto ,

est, nisi etiam per accidens, nam quidditas vel materia, id est, quse non dicitur talis per
hominis valde per accidens comparatur ad hoc, quod ratio communis in ipso sit ut in
hominem album ut Unde, eomparando
sic. subjecto vel individuo, sicut Petrus dicitur
proprie et per se, quod quid est, ad id cujus homo, sed per sese ac prsecise, sicut homo
est, in universum veruin est esse idem, sive est homo. Respectus ergo hujus primee sub-
definitum sit substantia, sive accidens, ut stantiee, seu primi definiti, quod quid est, est
iate ibi prosequitur Philosophus, et est satis omnino idem cum eo cujus est ita ut nihil ,

per se notum. Quia ero definitio datur de ei addat etiam secundum rationem. At vero
specie non de individuis, ideo addidit
et si comparetur quod quid est ad id cujus est,

Aristoteies, quod quid est non soium esse
idem cum eo cujus est, sed etiam non esse
separatum a rebus singularibus, de quurum
essentia existit, quod late prosequitur contra
Fiatonem per sequentia capita.
20. In fine vero capitis II, iterum attingit,
et in summam redigit hanc comparationem
de quod quid est cum eo cujus est unde non
est dubium quin eodem sensu de quod quid
cst, loquatur. Addit vero ibi unum, quod su-
periori loco prtetermiserat, scilicet, i?i primis
substantiis, quod quid est esse idem eum eo cu-
jus est ; in iis vero qute liabent materiam, non
prout est in materia signata et particulari (ita
enim in eo capite samissicoe utitur nomine
materise, ut ipse D. Thomas exponit), hoc
(inquam) modo, licet quod quid est non sit
separatum ab eo cujus est, ut supra dixerat,
non est tamen ita idem, q ain individuum ali-
quid addat supra speciem. Loquitur autem
; specialiter de rebus materialibus, quia de
his solis sermonem facit in toto illo libro.
Nisi velimus per materiam intelligere quam-
cumque individuam entitateni, quse non est
de formali conceptu speciei, et quasi mate-
rialiter ad iliam comparatur, ufc Alex. Alens.

esse idem ; per primas autem substantias un- et Scotus exposuerunt.

telb>it ibi D. Tbomas substantias t>pirituales. 22. Aliud testimonium Aristotelis, ex 3 de

Et favet huic expositioni, quod videtur illas Anima, in superioribus tractatum est nam ;

distiuguere a substantiis eonstantibus mate- ibi etiam non agit Aristoteles de natura et

ria. Et juxta hanc interpretationem non li- supposito in nostro sensu, sed de quidditate
niitat Aristoleles superiorem doctrinam, sed in communi, prout abstrahit ab individuis,
amplificat illam dixerat etiam quod quid est
; et de individuis ipsis. Cwtera etiam omnia,
 SECT. IV. QUID SIT SUBSISTENTIA CREATA. 367
quffi i secundo puncto afferebantur, satis sunt diversa ; nam , etiamsi subsistentia sit iri r

expedita sunt. trinseca forma vel quasi forma constituens

suppositum, non est intrinseca naturse, ut
SECTIO IV. per se constat et potest in vero sensu dici,
;

Quid sit subsistentia creala, et quomodo ad natu- quod non sit pars suppositi, nec de essentia
ram et suppositum comparetur. ejus absolute, vel ut individuum substantige
est, ut inferius expiicabitur nibilominus ;

i. Hactenus solum diximus, subsistentiam, tamen Cajetanus et alii Thomistoe commu-

quam suppositum creatum addit naiurse, esse niter tribuunt Capreolo hanc sententiam in
aliquid positivum in re ipsa a natura distinc- sensu dicto, scilicet, quocl existentia non
tmn superest ut distinctius declaremus quid
;
constitnit suppositimi intrinsece, sed extrin-
illud sit, et quanta sit ha?c distinctio, et qua- sece, ad eum modum quo objectum consti-
liter ad naturam et suppositum se habeat. tuit potentiam, ut terminus babitudinis po^
tentiee ad ipsum. Quem sensum indical Ca-
Tractatur opinio dicens subsistentiam esse
preolus in sequentibus verbis, cum ait :

ipsam existentiam. Existentia seliabet ad supposititm per modum

2. Ubi primum occurrit tractanda quarta connoiati et importati, quasi dicatur svppo-
opinio celebris in hac materia, qua? dixitsub- situm idem quod individuum substantim
esse
sistentiam nihil aliud esse quam existentiam habcns per ; et ita sequitur hanc sen-
ss esse

substiintialem natura? creata? et completse. tentiam Javell. 7 Metaph. , qua^st. 17, ,

Fundamentum hujus opinionis in communi Fundamentum esse potest quoad hanc par-
est, quia existentia substantialis essentialiter tem, quia. sicut existentia est extra rationem
; ergo iliam solam potest ad-
est subsistentia substantise seu natura?, ita et exfcra rationem
dere suppositum natura?. Antecedens proba- suppositi; nam sicut natura, ita et supposi-
tur, quia existentia substantialis essentialiter tum est indifferens ad existendum et non
est per se existentia sed in hoc solo con-
; existendum.
sistit ratio subsistentia^, ut constat ex com-

luuni defmitione et conceptu ejus ergo. ;

Capreoli et rlervm opinio de consiitutione sup-
posiii per aliquid extrinsecum rejicitur.
Major patet, tum ex communi ratione sub-
siantia^ ; nam, sicut substantia essentialiter 4-. Merito tamen Cajetanus, Ferrar. et alii

est ens per se, ita existentia substantialis es- Tbomistse rejiciunt sententiam hanc quoad
sentialiter est per se existentia ;
tum etiam hanc partem, nam est aperta repugnantia
quia in hoc soio differt essentialiter existentia clicere, suppositum et naturam distingui a
substantiaiis ab existentia accidentali tum ; parte rei, et tamen suppositum nihil addere
denique quia talis existentia sufficit ad con- quod sit intrinsecum ipsi supposito,
naturre,
stituendam substantiam completam existen- sed tantum aliquid extrinsece connotatum.
tem extra causas, et independenter ab omni Nam, si in ipsa intrinseca Qonstitutione seu
subjecto, vel sustentante ergo illa etiam ; compositione suppositi non includitur esse
suificit ad constituendum suppositum, et su- existentia? (de boc enim est sermo in prse-
pervacaneum est alias entitates multiplicare. senti), inquiro an in bis, quee intrinsece in-
cludit suppositum, seu ex quibus intrinsece
Dicta opinio in duas subdisiinguitur. constituitur, ihcludatur aliquid, quocl in in-
Sunt autem duo modi opinandi in hac
3. trinsecam constitutionem naturae non ingre-
eadem sententia, nam quidam dicunt suppo- diatur. Nam si hoc atfirmetur, de hoc inqui-
situin addere quidem solam existentiam su- rimus quid illud sit, nam iliud est per quod
pra naturam, non tamen includere illam in- intrinsece et formaliter distinguitur suppo-
trinsece., sed tantum extrinsece, id est, habi- situm a natura, et non esse existentiae, quod
tudinem ad illam. Ita opinatur Gapreolus, utrique est extrinsecum, juxta hanc senten-
"in 3, dist. 6, qu93st. 3, art. 3, ad 1 contra tiam, et respectu utriusque potest conside-
secundam conclusionem, ubi non dicit satis rari ut terminus habitudinis, ut jam dicam.
aperte, hoc esse, quod addit suppositum na- Si vero negetur aliquid includi intrinsece in
tura:, non esse intrinsecum supposito, ut supposito, quod non includatur intrinsece
suppositurn est, sed non esse intrinsecum in natura, vel e converso, aperte sequitur
naturse, neque esse partem suppositi, neque non distingui ha?c duo in re ipsa ;
quia
intrare ejus essentiam. Ha c autem valde j
si distinguuntur , maximc ut includens et
 ; ;

3(58 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITO EJUSQUE A NATURA, ETC.

inclusum ; at nihil amplius includit unum concipiuntur, et significantur ut quod etutquo,
quam ergo neque illo modo distin-
aliud; et tamen sola ratione distinguuntur ;
quia in
guuntur. Dices, hoc discursu recte probari re nihil est de ratione aut conceptu Dei,
quod
nou distingui intrinsece naturam et supposi- non includatur.
in ipsa deitate formaliter
tum, nihilominus tamen distingui extrinsece. 6. Et declaratur tandem ex mysterio In-

Sed qui potest intelligi distinctio in sola re carnationis, nam secundum fidem, in Christi
extrinseca, nisi ratione illius sit etiam dis- humanitate non est suppositum creatum, et
tinctio in aliquo intrinseco ? Nam distinctio in juxta opinionem Capreoli, quam tractamus,
hoc immediate consistit, quod unum non sit hoc ideo est, quia non habet existentiam
aliud; et ideo necessario requirit ut extrema creatam inquiro ergo an preeter existentiam
;

realia, quse in re distinguuntur, ita se ha- desit humanitati aliqua alia entitas, vel realis
beant, ut unumquodque aliquid rei intrin- modus, ratione cujus esset proxime capax
sece in seipso habeat quod non habet aliud ; existentiee createe. cum tamen modo non sit
unde distinctio per extrinseca semper imme- nam, si preeter existentiam deest heec alia
diate est per aliquid intrinsecum. Ut, verbi entitas, illa est intrinsece constituens suppo-
gratia, si visus et auditus distinguuntur per situm et distinguens a natnra si vero nihil;

colorem et sonum extrinsece, necesse est ut deest preeter existentiam, et ex vi ac pra?cisa

intrinsece distinguantur realiter in entitati- carentia illius desinit esse suppositum crea-
bus, quee respiciunt colores vel sonos. tum, sequitur aperte existentiam esse, quae
o. Dices ita esse in pra senti,
j
nam suppo- formaliter constituit creatum suppositum et ,

situm distinguitur a natura per habitudmem consequenter intrinsece etnon tantum extrin-
ad existentiam substantialem nam supposi- ; sece, et distinguere illud a natura. Nam si

tum est cui debetur esse natura vero non , extrinsece tantum constitueret, ut terminus
ita. Sed vel hsec tantum est distinctio ratio- alicujus habitudinis , separata existentia ,

idem argumentum. Et imprimis

nis, vel redit maneret humanitate tota illa habitudo et
in ;

id quod dicitur de habitudine ad esse, quod consequenter maneret ratio suppositi, quee
conveniat supposito, et non natura?, non est per illam intrinsece constituebatnr. Dicetur
absolute verum, aut limitandum est et decla- fortasse, suppositum non dicere habitudinem
randum ; nam, ut supra ostendi, omnis es- potentialem (ut ita dicam), sed actualem ad
sentia realis habet quod sit hujusmodi, per ipsum esse dicit enim naturam, connotando
;

existentiam vel actu, vel aptitudine, juxta quod actu stet sub suo esse. Sed contra,
statum in quo fuerit, actu, scilicet, vel po- nam hoc ipsum, scilicet, stare sub suo esse,
tentia ; etiam
igitur natura vel essentia realis nihil addit naturee preeter ipsum esse, neque
dicit habitudinem ad esse reale solum ergo ; ille ordo seu habitudo actualis, quse fingitur
differunt quoad hoc supposilum, et natura, in natura ad suum
sub quo esse dici-
esse,
quod natura est quasi principium quo exis- natura preeter ipsum-
tur, est aliquid reale in
tentiee, suppositum autem est id quod pro- met esse, terminans vel actuans illam (omis-
prie existit. De qua differentia inquirendum sis relationibus preedicamentalibus, quee ni-
restat, an suppositum preeter existentiam in- hil ad rem praesentem spectant) ; ergo reve-
cludat aliquid in re distinctum a natura, ra- ra existentia juxta hanc sententiam non po-
tione cujus dicitur esse proprie capax exis- test dici extrinseca supposito, sed intrinsece
tentiee ut quod, cum natura tantum sit ut constituens illud. Sicut album, verbi gratia,
quo, vel nihil hujusmodi includat. Nam si etiam dicit ex parte corporis, quod sit actu
dicatur primum, deelarandum restat quid sit sub albedine et nihilominus quia corpus
;

illud quod suppositum addit, nam illud est
prius ipsa existentia. et proprium ac intrin-
secum constitutivum supposili,
illud a natura. Si vero dicatur secundum,
plane sequitur, naturam, et suppositum, so-
non habet hanc habitudinem, nisi quatenus
informatur albedine, ideo album ut album
distinguens intrinsece constituitur albedine. Similiter li-
nea terminata dicit conjunctionem actualein
lineee ad punctum terminantem quia tamen ;

lum ex modo significandi et concipiendi dis- hoc nihil addit ipsi preeter punctum actu
tingui ut quo et ut quod in ordine ad esse conjunctum, ideo, licet punctus terminans
quia nihil amplius in re unum quam alterum non sit absolute de ratione lineee, est tamen

includit, ut ita concipiantur vel nominentur intrinsecus lineee terminato? ut sic. Igitur, si

ergo illa distinctio non e&t in re, sed per ra- suppositum dicit naturam, ut terminatam
lionem conficitur. Sicut etiam Deus et deitas actu per existentiam, quamvis existentia non
 ,

SECT. IV. QMD SIT SUBSISTENTIA CREATA. 369

sit intrinseca naturse, erit tanien intrinseca test essequinta principalis opinio in hac ma-
supposito ut suppositum est. teria existentiam substantialem intrinse-
,

Atque hic discursus generaliter con-

7. ce ac formaliter constituere suppositum, et
cludit contra omnes, qui opinantur supposi- consequenter suppositum nihil aliud addere
tum addere aliquid extrinsecum ipsimet sup- naturee praetcr hujusmodi existentiam. Hsec
posito, sive illud sit ipsum esse, sive aliquod opinio est frequens nunc inter modernos
accideus, ut opinatur Herveeus, Quodlibet. 3, Theologos, et quidem supposito priori dicto,
qucest. G, ubi ait, suppositilm in re nihil di- loquitur consequenter nam, si existentia
;

naturam
cere praj ter connotare tamen ; ,
sola est, quam suppositum addit natura;,non
quod habeat omnia necessaria, ut sit in re- potest per illam nisi intrinsece constitui. Item,
rum natura, sive sit existentia, sive acci- quia juxta hanc sententiam existentia est
dentia. Rationes enim factae in universnm subsistentia ipsa ; sed subsistentia creata
probant, id, quod constituit suppositum ut intrinsece constituit suppositum creatum
suppositum est, esse intrinsecum illi, nam quia suppositum nihil aliud est quam in-
formaliter,seu quasi formaiiter constituit il- communicabiliter subsistens ;
per subsis-
lud. Unde, si suppositum addit supra natu- tentiam autem creatam intrinsece constitui-
ram hoc, quod est habere omnia necessaria tur aliquid incommunicabiliter subsistens ;

ad existendum, hoc ipsum habere, quidquid ergo. Unde, posita bacsubsistentiainnatura,

illud sit, est formale constitutivum suppositi, impossibile est non poni suppositum, et abla-
et intrinsecum illi habere autem
; esse, nib.il ta illa, et manente quocumque alio in natu-
ahud est, quam actuari per illud, et habere ra, est poni suppositum
impossibile ergo ;

accidentia, non est aliud quam illis affici seu hoc intrinsecum constitutivum suppositi.
est
informari ; in quibus effeetibus formalibus Itaque in hoc optime loquitur heec sententia.
ipsa? forrnse intrinsece includuntur. Heec ergo 9. Tamen in eo quod supponit, et in quo
opinio et omnes similes eisdem rationibus cum praecedenti convenit, scilicet, quod exis-
improbantur et prajterea improbabiliter
, tentia substantialis, intrinsece, formaliter et
adjungitur hoc quod est habere accidentia, essentialiter ipsamet subsistentia, impu-
sit

quia haec omnino sunt extra rationem sub- gnaturhasc opinioa Gajetano, 3 part., queest.
stantia? imo neque habitudo ad illa, vel de-
; 4, art. 2, et aliis, qui eum scquuntur, cujus
nominatio ab illis proveniens, potest per se rationes statim latius videbimus traclando
pertineie ad constitutionem cornpletee sub- ejus sententiam. Summa omnium est, quia
stantise, quale est suppositum. Unde si cogi- juxta preedictain sententiam cogitatur natura
tatione fingamus (sive id possibile sit, sive tanquam immediatum subjectum suscepti-
impossibile), Deum conservare substantiam vum existentia^, et existentia ponitur ut ac-
completam cum sua existentia substantiali, tus immediatus natiirse ; suppositum autem
et cum quocumque alio substantiali modo ponitur ut quid immediate resultans ex esse,
(si fortasse aliquis necessarius est ad comple- et essentia substantiah. Item juxta illam opi-
mentum primse substantice), illa esset sup- nionem confunditur in substantiis comptetis
positum, etiamsi non baberet accidentia na- compositio ex natura id supposito cum com-
turaliter illi necessaria ad existendum. Et e positione ex esse et essentia. Haec autem
converso, humanitas Ghristi habet omnia ac- falsa videntur, quia natura non est pioxi-
cidentia necessaria ad existendum, et tamen mum susceptivum existentia3,sed suppositum,
non est persona, solum quia deest illi ali- juxta sententiam D Thomee, 3part., qua?st.
quid aliud substantiale. Igitur habere acci- ad l. Et ideo (juxia
17, art. 2, in corpore, et
dentia nullo modo pertinet ad rationem sup- ejusdem doctrinam) solum suppositum est
positi ; sed ad summum est quid consequens principium operationis, terminus generatio-
naturaliter. Si autem babere existentiam est nis vel nativitatis, subjectumtiliationis, et si-
id, quod preecise complet rationem suppositi, milia ; ergo existentia non est actus immedia-
qiiodque solum addit suppositum supra na- tus naturee, nec natura est proximum sus-
turam, etiam ipsa existentia intrinsece inchi- ceptivum sed inter eas mediat
existentia?,
detur in ratione et constitutione suppositi. subsistentia, quae cum natura constituit pro-
ximum susceptivum existentiee.
Tractatur alia opinio ponens suppositum in-
0. Nihilominus, si vera esset s*ententia in
'i

trinsece constiiui existentia.

qua omnes isti auctores conveniunt, quod
8. Est igitur alius dicendi modus, et po- existentia est res realiter ab essentia distinc-
XXVI.
370 DISPUTAT. XXXIV. DE SIPPOSITO, EJUSQDE A NATtfllA, ETC.

ta, prseferenda omnino essethcec qainta opi- dividui substantialis, quia, ut dicebaia, aliud
nio opinioni Cajeiani, et aliorura, qui tot est Ioqui formaliter de supposito ut supposi-
entitates sine causa multiplicant, distinguen- tum est ; aliud vero est loqui dc nalura ipsa,
tes personalitatem seu subsisientiarn ah es- vel de supposito ut est tale substaniiale indi-
sentia et ab existentia, et rursus existentiam vicluum, sub tali specie substantiae constitu-
et essentiam inter se. Nulla enim sufficiens tum. Priori modo dicimus, juxta hanc sentc-n-
ratioreckli potest autnecessitas totentitatum. tiani, existentiam substautialem esse intrin-
Nam quod in preedicta ratione tangitur de secam supposito et formalc constituiivum il-
proximo suseeptivo existentiae, parvi momenti lius,non iamen esse intrinsecum natura?,
est, quia, iicet admittatur illa distinctio, es- quia condistinguitur ab illa ut actus ejus.
sentia perseipsam est capax existentice, ut Similiter non est intrinseca aut formaliter
exsuperius tractatis de essentia et existentia constituens suppositum in rationc eius sub-
satis constat, et ita in communi modo lo- stantialis individui aut contrahens vel de-
,

quendi dicitur res creata componi ex esse et terminans speciem ad hoc individuum sed ,

essentia proxime et immediate, vel secun- hoc est proprium munus principiorum indivi-
dum rem, vel secundum rationem juxta di- duantium, et naiurae singularis, a qua habet
versas sententias neque est uila ratio cur, si
;
suppositum, ut sit individuum talis essentia3 ,

essentia creata non est idem cum sua exis- vel speciei, et non a personalitate. Unde tres
tenlia, saltem per seipsam non sit capax exi- personee divinae sunt unus Dcus, et hic Deus,
Modus autemille loquendi, quod na-
stentice. propter eamdem singularem naturam deita-
tura non est id quod est, sed suppositum, iis. Et Christus Dominus, licet sit hoc suppo-
nihil obstat preedictee sententiee, quia natura situm ut constituitur filiatione divina, tamen
significata in absiracto prccscindit ab existen- est hic homo ut constituiiur hac humaniiate.
tia, a qua realiier distinguitur, et ideo non Et si Pater, vel Spiritus sanctusillam huma-
significatur ut babens esse, sed ut princi- nitatem assumeret, esset semper idem homo,
pium et radix illius esse ; at vero suppositum cruamvis non esset eadem persona. Et hac
juxta banc sententiam significat totuni ip- ratione Christus est univocc homo nobiscum,
sum compositum ex esse et essentia, et ideo hcet non sit univoce persona nobiscum; nam

ei proprie tribuitur habere esse et naturam ;

cum persona increata, et admirabiii modo
sit

sicutcomposito tribuitur habere partes seu ex duplici natura composiia, non potest ha-
componentia. bere nobiscum univocam convenientiam in,
i 1 . In quo est rursus considerandum cxis- ratione persoiiEe, cjuidcpaid alii dixerint '
; ta-
tentiam non esse actum accidentaiem , sed men quia personalitas non pertinet ad for-
subsiantiaiem, et ideo, si perfecta sit, et talis malern et intrinsecam constitutionem hominis
ut nullo sustentante indigeat, ipsa constiluit ut homo est, vel ut hic homo est , ideo cum
totum per se existens, et quia hoc significatur illa diversitaie ra ratione personse stat uni-
nomine suppositi, ideo existere, ut quocl, pro- vocatio in raiione hominis. Denique ob hanc
prie tribuitur buic composito ex tali esse et causrmi merilo dixit D. Thom., QuocIIib. 2,
esseniia ; naturce auiern proprie non tribui- art. 4, ad i et 2, subsistentiam non essc de-

tur heec denominatio, quamvis revera imme- terminativam essentice ad rationem indivi-
diate actuetur peripsum esse, quia esse non dui, neque poni in definitione vel ratione hu-
est forma acciclentalis denominans subjec- jus hominis, etiamsi ut talis est definiretur.
tum quod proxime actuat, nisi improprie, et Quod non obstat quominus formaliter lo- ,

quasi concomitanter, secl est snbstantialis ac- quendo de supposito ut suppositum esh sub-
tus, constitucus rem per se stantem, quam ut sistentia dicenda sitde intrinseca ratione ejus
sic constitutam per se primo denominat sup- ut forma consiituens illud ; sicut relatio cli-

positum subsistens , vel existens ut quod. vina constituit divinam personam, quanquam
Igitur, si substantiahs existentia distincta est ibi sine compositione sit talis constitutio.
realiter a substantiali natura, longe probabi- Quce omnia non solum in hac opinione, sed
ipsammet esse subsistentiam seu
lius videtur, in quacunque, vera sunt, formaliter loquendo
proximam rationem intrinsece constituentem de personalitate, quidquid iila sit.
suppositum, aut personarn. 13. Illud autem maxime videtur huic sen-
12. Neque contra hoc obstat, quod exis- teniiffi obsiare, quod supra tacium est, quia

tentia juxta hanc opinionem non sit intrin-

seca naturee, aut quod non sii de essentia in- 1
Zumeh, ! p., cfiicest. 3, art. 3, concl. 3.
 ;

SECT. IV. QUID SIT SUBSISTENTIA CUEATA. 371

suppositam non ininus abstrahit ab aetuali cum tam in supposito quam in natiira distin-
cxistentia qnara naiura; crgo non magispo- guatur a nobis status possibilis et actualis.
test per existentiam constitui quain natura. Quocirca, licet supposito illo principio de dis-
Aut enim est sermo cle snpposito qnod sit tinctione existentia; ab essentia merito haic
ens actu, aut quod sit ens in potentia. Priori sententia non multiplicet alias entitates, ta-
modo. verum est constitui per existemiam men et illud principium simpliciter falsum
aeiualem tali rei proportionatam sed lioc ; est, et illo posito, nulla potest ratio reddi,
ipsum verum est de natura ut est in actu. cur similis distiuctio non intercedatinter exis-
Posteriori autem modo non constituitur sup- tentiam et suppositum.
positum per existentiam actnalem seu exer- 13. Sic igitur contra illam sententiam abso-
citam, ut constat nam repugnat babere ac-
; lute concluclimus. Existentia non distinguitur
tualem existentiam, et esse tantum ens in po- ex natura rei ab essentia actuali; subsisten-
tentia. Unde Antichristus nunc est quoddam tia autem distinguitur ex natura rei ab essen-
suppositum in esse possibili sine actuali exis- tia actuali ergo non potest esse omnino idem
;

teniia oportet ergo ut intelligatur constitui

; cum existentia. Vel e converso, essentiaac-
per orclinem ad illam seu per existentiarn tualis et ejus existentia in re non distinguun-
possibilem idein autem est de natura sub
; tur ; ergo, quantum distinguitur subsistentia
esse possibili considerata ut supra visum
, ab actuali essentia, tantum necesse est ab
est. Nec potest responderi, sicut exisiens, ut ejus existentia distingui; nam sicut, quaa sunt
actu existens, cum hac reduplicatione non po- eadem uni tertio , sunt eadem inter se in re-
test concipi tantum sub esse possibili quia ,
bus fmitis, ita qua; sunt eadem inter se, a;quc
hoe ipsum esse possibile excluclit actuale distinguuntur a quolibet tertio. Prseterea ,

exereitium existentia^, cjuod involvitur in illa existentia naturse non est separabilis a natu-
reduplicatione existentis, ut existens est, ita ra, maaerite illa in rerum natura seu in ra-
nec suppositum apprehendi potest tantum sub tione entitatis actualis, ut in superioribus dc-
esse possibili, quia suppositum includit iUam monstratum est; subsistenlia autem est sepa-
actualitatem existentite hoc (inquam) res-
; rabilis a natura permanente in sua actuali
ponderi non potest, qiria est contra com- entitate, ut in Ghristi hiimanitate factum est;
munem sensum et conceptionem hominum; ergo. Tandem ex propriis rationibus cxisten-
c[uis enim dicat Antichristum non esse quam- tiffi et subsisteniiEe ostendi potest eas non
dam personam futuram, et nondum existcn- esse idem, neque habere eumdem quasi ef-
tem? aut supposita, quae nunc creata sunt, fectum formalem nam ratio existentise ; est
non fuisse possibilia antequam ficrent et , constituere id, cujus est existenlia, in ratione
multa alia esse possibilia, quce nonfient?Non entis in actu ; subsistentia vero babet consti-
est ergo clubium quin suppositum abstrahat tuere ens per se independens ab omni sus-
a possibili et existente. tentante ; et ideo existentia dicit modum sola
14. Aliter vero responderi apparentius po- ratione distinctum ab entitate actuali, et non
ipsammet existentiam posse concipi ut
test, potest facere compositionem realem cum illa,

actualem et ut possibilem, et juxt:i uirumque quia oporteret supponere iu alio extremo ac-
statumposse etiam esse rationemconstituendi tualem entitatem, quod repugnat existentiai
suppositum, vel nt actu existens, vel ut pos- subsistentia vcro supponii entitatcm actua-
sibile. At vero juxta hanc responsionem, dici lem naturas, quam modificat, et iia potest op-
non potest, suppositum addere, supra natu- time ab illa ex natura rei distingui, et cuin
ramaetualem, istam existentiam, quianatura illa compositionem facere ergo ratio sub- ;

actualis, id est, quee jam sit actualis entitas sistentia^ ex natura rei distincta est a ratione
extra causas suas, includit existentiam; hic existentiee.
autem non inquirimus quid addat supposi- 16. Loquor autem de existentia liatura 1

tum actu existens supra naturam possibilem, nam in ipsamet subsistentia potest propria
sed supra naturamactualem et extra causas. existentia considerari, sicut et propria entitas
Quod si dicant suppositum actuale constitui vel modus realis ,
quoe ab ipsa subsistentia
per existentiam actualern, naturam vero etiam in re non distinguitur. Et de hac existentia
actualem, non nisi per essentiam, simpliciter verum erit, suppositum addere snpra natu-
id falsumest nam supra ostenclimus actua-
; ram aliquam existentiam, non tamen illam
lern essentiam intrinsece imbibere esse exis- qua existit ipsa natura, sed qua existit suppo-
tentice. Et deinde non dicitur consequenter, situm ut suppositum est, vel potius qua com-
 ,;

372 DISPUTAT. XXXIV. DE StPPOS ITO, EJUSQUE A NATUIU, ETC.

pletur iutegra existentia totius suppositi quantum illa subsistentia increata a natura
quomodo omnis forma vel modus realis addit assumpta. Quomodo autem, hoc non obstan-
aliquam existentiam illi rei cujus est forma , te, potuerit subsistentia propria per substan-
velmodus. Atque hinc confici potest aliud tiam Verbi suppleri, diximus in 1 tomo ter-
argumentum nam ratio existentise genera-
; tioe partis, disp. 8, sect. 3, dub. ult.

tim sumpta latissime patet, et communis est 18. Secundo ait hsec sententia proprium ,

tam naturse quam personse, et ipsi etiam per- munus, et quasi formalem effectum subsis-
sonalitati; now potest ergo suppositum dis- tentiee esse constituere subjectum proprium
tingui a natura per existentiam absolute et existcntite substantialis, et aliarum proprie-
simpliciter sumptam, cum tam natura, quam tatum personalium, ut sunt filiatio, operatio,
suppositum , existentiam includat sibi pro- et similes. Quod non aliter probat Cajetanus,
portionatam,vel in actu,vel in potentia;nam nisi quibusdam testhnouiis D. Thorna',, et quia
in utroque statu potest tam natura quam sup- ex communi omnium consensu non est na-
positum considerari ergo ultra existentiam
; tura, quse proprie est, vel operatur, sed sup-
naturee, oportet ut suppositum aliquam aliam positum. Ex quo additur tertio juxta hanc
rem vel modum addat. sententiam, personalitatem esse aliquid prius
ordine natura?, quam sit existentia, et a for-
Opinio Cajetani distinguentis realiter essen-
tiori, quam caeteri actus, manant a sup-
qui
tiam, existentiam et subsistentiam.
posito, vel in eo recipiuntur. Ac denique
17. Refutatis igitur dictis opinionibus, Ca- (quod mirabile est) addit Cajetanus hanc en-
jetanus in dicto loco tertiae partis, alium titatem non facere compositionem cum na-
adinvenit dicendi modum, qui placuit etiam tura, quia non est forma, neque acciclens
Ferrariensi, 4 cont. Gent., c. 43, et potest ejus, sed purus terminus, et hoc ultimum
esse sexta principalis opinio in liac materia, approbat etiam Fonseca, lib. 5, cap. 8, q. 6,
quse in his punctis consistit. Primo, subsis- adultimum, et necessarium existi-
sect. ult.,
tentiam creatam esse quamdam cntitatem mat, ut suppositum creatum sit unum ens
omnino realiter distinctam ab essentia, ct ab per se.
existentia naturoe substantialis. Hoc fere non 19. Haec tamen omnia falsa esse, facile ex
probatur a dictis auctoribus, aliqua ratione dictis probari potpst. Et imprimis, ut ab hoc
quse speciaiiter urgeat cle distinctione reali ultimo incipiamus, manifesta est contradictio,
propriissime sumpta, sed solum late de dis- quod haec entitas sit res distincta a natura,
tinctionc ex natura rei. Neqne amplius pro- et quod ex illa et natura consurgat supposi-
bat argumentum sumptum ab Incarnatio- tum, quod est ens per se unum, etquodnon
ne ; nam ut humanitas Christi possit ca- sit per veram ac propriam compositionem.
rere propria subsislentia , satis est quod Quia necesse est ut inter ea realis unio inter-
in re distinguantur distinctione modali cedat, alias non consurgeret ex eis unum
etiamsi non sit realis ; nam optime po- per se quo modo enim erit unurn ex multis
;

test res sine modo suo conservari, preeser- sine unione eorum ? Ergo eodem modo ne-
tim de potentia absoluta. Quod si urgeas, cesse est ut intercedat compositio, quia com-
quia in Christo Domino subsistentia, qua de positio nihil aliud est quam realis unio re-
facto terminatur humanitas, naturalitcr distin- rumdistinctarum. Secundo, suppositum crea-
guitur ab humanitate, respondetur, ab illa tum non est ens simplex ex vi suee constitu-
mirabili compositione non posse sumi argu- tionis ; in hoc enim secundum omnes distin-
mentum eiiicax ad declarandam naturalem guitur ab increato supposito; est ergo ens
compositionem vel distinctionem suppositi compositum, quia inter hrec non est me-
creati illa enim subsistenfia humanitatis
; dium; ergo est compositum ratione composi-
Christi est supernaturalis illi et increata, tionis, qua? fit ex natura et suppositalitate.
imo perfectum suppositum, cui quasi ex-
est Tertio, existentia si est res distincta (ut ipsi
trinsecus advenit humanitas, licet intimo ct volunt), non est proprie fonna, neque acci-
substantiali modo ei unita sit, et ideoneces- dens, scd terminus essentia; vel suppositi, et
se est illam subsistentiam esse in re distinc- nihilominus iacit veram compositionem cum
tam ab illa humanitate. At vero subsistentia essentia vel supposito, consequenter loquen-
propria est ejusdem ordinis cum natura, et do in eadem doctrina. Imo ipsi ideo ponunt
solum quidam modus illius ideoque non ; talem distinctionem, utponant omnem crea-
oportet ut tantum distinguatur a natura, turam vere et realiter compositam ex esse
 .

SECT. IV. QUID SIT SUBSISTENTIA CREATA. 373

etessentia, ut patet ex eodem Cajet., deEn- alio formaliter ; ante existentiam vero nulla
te et essentia, queest. 11, quamvis ibidem, in talis entitas concipi potest ; ergo multo mi-
c.5, vocet illam compositionem cum his, nus potest intelligi realis compositio ex na-
non vero ex his, quod jam supra etiam reje- tura et personalitate, qua?, omnem rei exis-
cimus, disp. 31, sect. 13 ; ergo, licet perso- tentiam antecedat etiam ordine naturee. Ac-
nalitas non sit forrna, neque accidens, nec cedit, quod si admitteremus veram composi-
pars proprie sumpta, potest ex illa fieri rea- tionem realem ex natura utcumque praecon-
lis compositio. Quodpotest quarto confirmari cepta in esse essentiee, et ex existentia, jam
ex mysterio Incarnationis, nam ex Verbo et tunc superflua esset haec alia compositio ex
humanitate fit propria, quamvis ineffabilis natura in esse essentiee, et ex personalitate,
compositio, ut late probatum est in 1 tom. qua3 ordine naturai sit prior quam composi-
tertiee partis, disp. 6, sect. 4 ettamen Ver- ;
tio cum existentia, quia natura per seipsam,
bum neque est forma, neque accidens, sed seu per principia intrinseca habet actualita-
terniinus naturee assumptee. Ratio ergo com- tem essentiee ; et rursus adjungitur illi per-
positionis seu extremi componentis latius pa- sonalitas queeterminat illam, ita ut non inni-
tet quarnheec omnia, quia ratio unionisrealis, tatur alteri, sed per sese sit ;
quid ergo ne-
quae immediate intercedit inter res diversas, cesse est aliam rursus entitatem adjungi,
communior etiam est ; et hoc solam requiri- quandoquidem jam intelligitur res extra cau-
tur ad compocitionem realem. Unde etiam in sas, et per se, ac intrinsece terminata ?

linea vera compositio ex punctis et parti-

fit 2i . Eejicitur Cajetani opinio quoacl mune- '

bus lineee, quodnon satis videtur Cajetanus ra quce tribuit sxibsistentice Atque hincfacile
nttendisse ; nam, licet linea non compona- improbatur secundum dictum hujus opinionis.
tur ex punctis, solis, scilicet, aut immediate Non enim recte declarat munus suppositali-
inter se unitis (ita enim illud principium in- tatis, seu quasi effectum formalem ejus, sci-
telligendumest), componitur tamen ex parti- licet, consistere in hoc, quod est constituera
bus nam partes per puncta, par-
et punctis, proximum subjectum existentiee. Nam impri-
tes autem puncta inter se immediate uniun-
et mis nulla est proprie potentia receptiva, aut
tur, etita lineam componunt. Supposita er- susceptiva respectu propriee existentiee, sed
go distinctione, sive reali, sive ex natura rei, tantum objectiva ergo ficta est talis entitas,
;

inter personalitatem et naturam, necessario quee constituat proxiraum subjectum existen-

fatendum est ex eis fieri compositionem, tan- tiee. Deincle quia, eo modo quo res potest

quam ex termino et terminabili, nam heec dici capax existentiee, unaquaeque essentia
duo aliquo modo, ut actus et potentia, com- creata vel creabilis, est per seipsam capax
parantur ergo distinguuntur et uniuntur,
; si proprieeet proportionatae existentiee. Denique
nibil est quod ad compositionem desidere- argumentum illud sumptum ex illa locutione,
tur et ita nilril est etiam frequentius in auc-
; quod suppositum est id quod est, nullius est
toribus, quam, in substantiis creatis, inter momenti, ut supra dixi, quia non oportet in-
alias compositionesreperiri hanc, quee est ex telligi, esse id quod est, ut subjectum exis-

natura et supposito. tentiee,sed ut constitutura per existentiam

20. Substantia %on supponitur in natura completam, et undique terminatam, seu ut
ante existentiam.
Ex hoc autem principio habens existentiam terminatam per subsis-
colligo, falsum esse tertium dictum hujus sen- tentiam. Quod vero attinet ad alias proprieta-
tentiee, nimirum, personalitatem eomparari tes personales accidentarias, vere dici potest
ad naturam, ut aliquid prius existentia pro- personalitatem constituere proximum sub-
pria ipsius naturee. Probatur, quia, si ita es- jectum vel jtrincipium earum, quamvis non
set,non posset facere realem compositionem constituat subjectum existentiae, ut ex dicen-
cum illa. Hoc enim argumento supra proba- dis patebit.
vimus existentiam non posse facere realem 22. Ultimo contra totam hanc sententiam
compositionem cum essentia, quia ante exis- possunt varia argumenta desumi ex myste-
tentiam, neque ordine naturee, neque etiam rio fncarnationis. Ex illa primum sequitur
secundum modum concipiendi, intelligi po- humanitati Christi duas entitates deesse, ex
test in ipsa essentia entitas sufficiens ad lris quee in aliis personis humanis esse so-

compositionem. Quia compositio, quee in re lent, videlicet, personalitatem et existentiam,

fit, requirit in extremis componentibus enti- quod Cajetanus, et qui eum sequuntur, fa-
tatern actnalem, quam unum non habeat ab cile concedent. Ex quo ulterius sequitur, ex
 ,

374 DiSPUTAT. XXXIV. BE SUPPOSITO, EJUSQUE A NATURA, ETG.

parte humana?. natuise duplicemunionemfac- indifferens cst ad modum existendi innitendo

tam esse acl Deum , unam ad constituendam alteri ut sustentanti, et ad modum existendi
personam, ad existendum. Teriio
alteram per se sine dependentia ab aliquo sustentan-
gequitur, primam ex
his unionibus factam te; at vero subsistere dicit determinatum mo-

esse ad proprietatem peisonalem Yerbi se- ; dum existendi per se ot sine dependentia a
cundam vero factam esse ad proprietatem es- sustent antc; unde illi opponitur inexisiere, vel
sentialem, qua; est existere ; namjuxtahane inesse, dicitque determinatum modum exis-
opinionem existere solum dicitur de Deo es- tendi in alio. Igitur quamciiu existentia non
sentialiter. Unde fit quarto, licet prior unio est terminata per modum existendi in se,
sit propria solius Verbi, posteriorem vero et per se, adhuc est incompleta , et m statu
esse communem, quia fit in re communi toti quasi potentiali, et ideo ut sic non potest ha-
Trinitati, quod esse omnino falsum ipsi me- bere rationem subsistentla?. Rursus si afli-

ritodocent contra Durandum, qui similiter ciatur modo existendi in aliquo a quo sus-
posuit duas uniones ex parte naturee huma- tentetur et pendeat, etiam habet statum in-
nse, ordine tamen commutato dixit enim ; completum, quia est in alio a quo pendet, et
prius uniri humanitatem existentioe, vel sub- ad compositionem alicujus completi entis
sistentia? essentiali, deinde vero proprietati ordinatur. Tunc igitur existentia naturae sub-
Verbi; juxta opinionem vero Gajetani e con- stantialis complete terminata, quando
erit

frario sequitur, prius esse unitam humani- fuerit affecta modo existendi per se hic ergo ;

tatem personaiitati Verbi, ut in iila et peril- modus complet rationem subsistentise crea-
lam fiat capax existentia; deinde vero esse ; t&3; ille ergo habet propriam rationem per-

unitam existentiee, qua essentia divina, et sonalitatis, scu suppositalitatis. Ideoque me-
omnes relationes existunt. Uitimo potest pro- rito dicitur esse terminus aut modus naturee ,

babiliter inferri, posse unam ex his unioni- secundum esse existentise. quia secundurn
J3us separari ab alia de potentia absoiuta, esse essentiffi, jam natura est omnino coni-
atque ita humanitatem personatam propria pleta, neque indiget determinatione alia

personaiitate posse uniri existentia? divina?, prsesertim cum jam supponatur contracta
ut per illam existat, etiamsi non uniatur di- usque ad individuationem et singularitatem ;

vinae persona-, ut suppositetur. Qua? omnia sic igitur concepta secundum esse essen-
partim sunt falsa, partim etiam nova. et su- tiee proxime ac immediate indiget (ut modo
perflua, et sine fundamento aut necessitate concipiendi nostro loquamur) existentia, qua
asserta, qua? hoc loco non latius prosequor, fiat postquam vero est essentia in
ens actu ;

quia eadem fere tacta sunt supra in disputa- actu, solum indiget modo existendi in se ac
tione de existentia. per se; bic ergo ultimus est terminus natime
secundum existentiam ejus, et hoc est pro-
Vera sententia, et qiuvstionis resolulio.
prium munus suppositalitatis.
23. Rejectis aliorum opinionibus, superest 24. Secundo declaratur ex modo opposito,
ut nostram senientiam aperiamus ; et quo- qui est esse in alio. Nam in forma acciden-
niam personalitas per modum actus et for- tali, actu inesse alteri est quasi ultimus ter-
ina? a nobis concipiiur, ex munere et officio minus , seu modus talis forma; secundum
ejus optime intelligitur quid illa sit, et quo- existentiam ejus. Accidens enim quamvis ex
modo ad naturam comparetur. Dieo ergo vi sure existenti sit aptum et propensuni
primo ,
personalitatem ad hoc dari natura?, ad inbeerendum, non tamen est actu inhse-
ut illi det ultimum complemenium in ratione rens ex vi solius existentiae, sed indiget spe-
existendi , vel ( ut ita dicam ) ut existentiam ciali modo inhaerendi, qui est veluti uitimus
ejus compleat in ratione subsistentiee, ita ut terminus existentise ipsius. Igifcur opposito
non sit proprie terminus aut
personalitas quidcm modo, tamen proportionabili intelli-

modus natura? secundum esse essentia?, sed gencium est in substantiali natura, quod, licet
secundum esse existeniia?ipeiusnatura?.Ha3c sit actualis cntitas per existenliam suam, ex
assertio fere probata est ex dictis contra vi talis existentiae praecise sumpta?., non est
Cajetanurn et allos. Unde solum indiget de- subsistens, sed indiget . modo per se essendi,
claratione, qua? primo accipi potest ex ipsis quo ultimo terminatur exisientia natura? , nt
terminis existendi et subsistendi"; nam exis- in se sit sine dependentia ab aliquo susien-
tere ex se solum dicit babere entitafem ex- tante ;
ille ergo modus complet suppositura,
tra causas seu in rerum natutfa unde de se ; et babet rationern suppositalitalis.
 ;

SECT. IV. QUID SIT SUBSISTENTIA CREATA. 375

25. Tertio declaratur ex mysterio Incar- actum reipsa distinctum, sed solum abstrahi
nationis ; nibil enim aliud inteffigiinus deesse et contrahi per rationem tamen pe$ se, hoc ;

hnmanitati Christi, ut non suhsistat subsis- inodo sumptum, non dicit talem modum es-
tentia propria, nisi talis exislcndi modus, sendi actnalem, qui actu excludat unionem
quo sit per se, non in alio. Nam in ea est et dependentiam ab omni sustentante, sed
integra oinnis essentia actualis et creata, solum dicit aptitudinem, seu existentiam, cui
et cousequenter est etiara substantialis exis- ex natura sua talis modus, talisque indepen-
tentia humance naturse ; tamen quia illa exis- dentia debetur; sicut e contrario, esse hi alio,
tentia ita est affecta, ut innitaturVerbo, a quo prout est essentiaiis modus constituens acci-
sustentatur et pendet, ideo caret illa huma- dens non dicit actualem dependentiam vel
,

nitas modo existendi per se ; ergo solum ex inhaesionem ad subjectum, sed naturam, quse
defectu hujusmodi non est subsistens , nec iflam postulat. Afio autem modo sumitur per
persona creata ergo talis modus est
;
,
qui se, ut dicit talem actualem essendi modum ,

hahet rationem personalitatis creatse. qui omnino excfudat dependentiam et unio-

nem actualem cum aliquo sustentante, et de
Satisfit oljectioni contra positam asscr-
hoc modo negamus esse essentialem existen-
tionem.
tio3 propriae substantiafis natura?, quandoqui-

26. Argumenta quse contra hanc assertio- dem abiato hoc rnodo potest existentia na-
nem fieri possunt ,
praecipua sunt duo ,
quoe turse conservari, ut in Christi humanitate fac-
in superioribus fere sunt tacta et soluta. tum est. Et ideo non solum existentia in
Unum est, quia hic modus per se existendi communi, ut abstrahit ab accidentaii et snh-
lion videtur esse tahs, ufc in re ipsa addatur stantiaii, sed etiam existenfia substanfialis,
existeniiao substantiali, sed solum ut secun- nonincludit actu Jmncmodum, sed aptitudine
dum rationem contrahat existentiani in com- tantum (loquimur semper de existentia erea-
muni ad rationem existentiae substantialis. ta,qua? ob suam imperfectionem hanc habet
Unde, licet existentia ut sic sit indifferens ad iimitationem ; nam in increata secus est) ;

modum per se vel in alio, non est tamen atque illa capacitas non est soium fogica po-
illa indifferentia per modum realis potentiai tentia, sed physica et realis , qualis est in re
passivee ad actus in re ipsa distinctos, et phy- terminabili, respectu termini ex natura rei
sice afncientes, sed est indifferens secundum distincti. Atque hoc sensu dicitur existen-
in
rationem, seu est potentia logicn, quaiis in- tia substantialis inditferens ad hunc modum,
ieiligitur esse in generc, vel in quocumque non indifferentia quasi neutra (ut sic dicam),
conceptu confuso ,
qui contrahi potest per quia talis existentia ex natura sua postutat
inferiores modos ratione tantum distinctos, definite ac determinate hunc modum, et cum
et logice velmetaphysice determinantcs con- illo habet naturaiem connexionem sed iri- ,

ceptum communein. Quocirca, si non loqua- differentia imprimis praacisiva quia in sua ,

mur de existentia in tola illa abstractione et essentia ilium non incfudit, ct deinde obe-
communitate, sed de existentia substantiali, dientiaii, quia potest de potentia absofuta illo
illa non videtur indifferens ad perseitatem carere, et alio opposito affici.

essendi nam per hanc distinguitur ab exis-

; 28. Ralio formalis sulsisteniicc in quo con-
tentia accidentis; ergo nec necessarius est, sistat. Atque hinc obiter colligitur cur
nec potest intelligi talis modus superadditus existentia substantiaiis naturee creatse, quam-
existentise substantiali. vis completee ,
per seipsam et ex vi sueg ra-
Respondetur tamen ex dictis, hunc mo-
27. tionis formalis non sit subsistentia, quia ni-
dum, seu terminum, seilicet, esse per se, esse mirum non includit dictum per se, sed potius
eequivocum. Uno enim modo sumitur, ut dis- cst indifierens in sensu dicto, ut possit inniii
tinguit contra accidens, et opponitur modo aiteri sustentanti,. et ab illo pendere. Potest
essendi in alio, prout est de essentia acciden- autem controverti quid sit subsistentia crea-
tis, et in hoc sensu verum est, substantialem ta, an, scilicet, ipsa existentia utrumque in-
existentiam non esse indifferentem ad hunc cludat, et existentiam, et modum, an vero
modum per se , sed per illum essentialiter solus ipse raodus sit subsistentia, ita ut sub-
constitui , et sic etiam est verum existen- , sislentia dicatur addi existentiae, et terminare
tiam incommuni non esse indifferentem nd illam. Inqua re magis videtur esse dubitatio
hunc modum tanquam potentiam realem ,
de significatione vocis, quam de re ipsa
neque physice per illum affici tanquam per nam in re jam constat, ad snbsistendum ne-
376 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITO, EJUSQUE A NATURA, ETC
cessaria esse illa cluo, scilicet, existentiam et ma conservarentur separata, idemque multi
modum, et quid utrumque conferat; solum censent de sanguine secus vero est de par-
;

ergo potest inquiri, quid nomine subsisten- tibus homogeneis, quibus accidentarium est
tiee significetur. Videtur, enim subsistere, si- quod sint partes, et ideo statim ac separan-
gnificare totum hoc, scilicet, per se existere, tur, sunt integra supposita. Unde sumitur
et consequenter videtur subsistentia idem nova confirmatio nam ha?c pars per solam
;

esse quod per se existentia. Atque ita subsis-
tentiam utrumque directe includere, existen-
tiam et perseitatem. In contrarium vero est,
quia humanitas Christi sirnpliciter caruit sub-
sistentia creata, non tantum ob defectum al-
terius partis constituentis subsistentiam, ut
sicdicam, sed simpliciter quia totam entita-
tem subsistentiee non habuit. Cujus argumen-
tum est, quod Verbum divinum ita supplevit
in humanitate illam totam subsistendi ratio-
negationem unionis cum toto fit suppositum;
quid ergo necesse est novos modos excogi-
tare positivos? Confirmatur tandem, nam fin-
gamus naturam substantialem completam
conservari a Deo sine tali modo positivo cum
sola negatione unionis acl aliud suppositum,
talis natura esset per se existens, quia es-
set existens, et non in alio, neque ut pars al-
terius, neque ut dependens ab aliquo susten-
tante esset ergo existens in se ac per se
; ;

nem, ut nullo modo dici possit, subsistentiam ergo totum hoc suificienter concipitur perso-
Christi ut hominis intrinsece includere exis- lamnegationem.
tentiam creatam cum
terminatione Verbi, sed 30. Acl argumentum hoc responsum fere
simpliciter esse increatam. Et simile argu- ex dictis superiuscontra Scotum ostendi- ;

mentum sumi potest ex mysterio Trinitatis ;

mus enim, supposito lncarnationis mysterio,
nam relationes sunt vere subsistentiee perso- non posse inteiligi, quod subsistentia creata
nales, etiamsi, proprie loquendo , non sint in sola negatione consistat, aut quod addat
rationes existendi ipsi naturee divinee. Atque solam negationem supra existentiam natnree;
ita heec posterior pars omnino probanda vi- nam licet natura substantialis sit completa
detur. Neque obstat argumentum sumptum a ratione nahiree, non tamen in genere entis et
significatione vocis, nam existere commune substantiee, et ideo indiget positivo comple-
est et naturse et personee, imo et ipsi perso- mento. Ad confirmationem vero de partibus
nalitati si ergo sit sermo de existentia na-
; homogeneis sequenti sectione dicendum est
turee,de qua locuti sumns, illa non includitur latius ; nunc breviter respondetur, quando
formaliter in conceptu subsistentiee, sed pree- parsaquee, verbi gratia, separatur ab aqua,
supponitur, et includitur tanquam additum, velnovam acquirere subsistentiam, vel certe
ita ut non dicatur subsistentia esse existenfia novum positivum terminum, ratione cujus,
per sed dicatur potius perseitas existen-
se, quee erat partialis, incipit esse subsistentia
tieeseu modiis per se naturee existentis si
, ; integra.
vero loqui velimus de existentia ipsiusmet 31. Ad ultimam confirmationem, aliud est
personalitatis, illa intrinsece includitur in queerere an ille casus sit possibilis, aliud,
conceptu subsistentiee actualis, sicut includi- quid esset dicendum de natura sic existente,
tur in conceptu cujuscumque entitatis, et sic data iila hypothesi per possibile vel impossi-
etiam in Trinitate subsistentiee relativee exis- bile. De priori puncto dicemus inferius. De
tentias relativas includunt, et in rnysterio In- posteriori, qui in dicta confirmatione tangi-
carnationis subsistentia humanitatis includit tur,dicendum est, in eo casu humanitatcm
intrinsece increatam existentiam relativam sic existentem non fore personam, neque
Verbi divini. subsistentem proprie, quia, licet actu non
esset in alio, tamen ex modo existendi non
Altera ohjectio solvitur.
repugneiret illi esse in alio supposito, eique
29. Aliud argumentum erat, quia, suppo- uniri secundum se totam, quod repugnat
sila existentia in substantiali natura, ille mo- personee ut persona est. Unde de ratione per-
dus per se essendi sufficienter intelligitur per sonee est non solum ut negative non existat
solamnegationem essendi in alio,si naturailla in alio, sed etiam ut contrarie (ut sic dicam)
quee talem negationem habct, completa sit, ut seu repugnanter posjfive ita existat , ut
excludamus animam rationalem separatam, omnino ei repugnet esse in alio. Atque
et partes etiam integranles, quee natura sua in hunc modum explicant aliqui effectum
tales sunt, etiamsi actu separentur, ut esset quasi formalem subsistentiee seu personali-
manus aut pes, si cum eadem materia etfor- tatis, scilicet, quod talis effectus sit recldero
 ,

SECT. IV. QUID SIT SUBSISTENTIA CREATA. 377

naturarnquam terminat, vel potius perso- dalis poni inter essentiam et subsistentiam
nam ipsam quam constituit, prorsus incom- non vero inter existentiam et subsistentiam.
muuicabilem alteri persona? ;
quod quidem Et hic sensus suppouit etiam sententiam Ca-
verum est, non tamen declarat directe et in preoli, quam impugnavimus, et modalem dis-
se etfectum personalitatis, sed a posteriori. tinctionem inter existentiam et essentiam ac-
Non puini potest forma, seu modus positivus tualem, quam nos negavimus. Tertio ergo
per se primo esse ad dandam solam incom- niodo nos asserimus distingui modaliter per-
municabilitatem, quae est effectus negativus; sonalitatem, tam ab essentia quam ab exis-
oportet ergo ut det aliquod esse, talis condi- quamvis hae inter
tentia naturae substantialis,
tionis et naturse, ut sit prorsus incommuni- se non distinguantur. Et hoc sensu probatur
cabile alteri personae, cui innitatur, vel a primo, quia haec distinctio sufficit ad salvan-

qua sustentetur lioc autem esse positivum

; dum omnia, quae probant haec esse distincta
non potest a nobis aliter intelligi aut expo- ex natura rei, et maxime ad ea quae fides
ni, quam per illum modum actualiter perse docet de mysterio Incarnationis, propter quae
essendi, quem declaraviiims. Sed de hac in- prsecipue introducta est ha-c distinctio ergo ;

communicabilitate personae et subsistentice non estcurmajorem distinctionem fmgamus.

ereatae dicemus plura in sequentibus. Assumptum patet, quia hoc satis est ut hu-
manitas sine tali modo subsistentiae propriae
Distinctio inter suppositwn et naturam ewpo-
conservetur, et modo illi opposito afficiatur,
nitur.
scilicetunione ad aliam personam facile
, ;

32. secundo id quod suppositum

Dico :
,
enim potest res separari a modo ex natura
creatum addit supra naturam distinguitur , rei distincto ;
quae res in materia de Incarna-
quidem in re ab ipsa natura, non tamen om- tione locis supra citatis late tractata est. Con-
nino realiter, tanquam res a re, sed moda- sequentia vero patet, tum ex illo generali
liter, ut modus rei a re. Priorem partem pro- principio, quod distinctiones nec mulliplican-
bant sufficienter omnia supra adducta contra doe sunt, neque augendae sine magno funda-
Durandum, et circa primum dictum opinio- mento et aperta necessitate; tum etiam quia,
nis Cajelani. Et juxta illam posset D. Tho- explicata hoc modo, ratio subsistentiae non
mas exponi, ubicumque ait, suppositum in est difficilis intellectu vero entitas om-
; illa

creaturis distingui realiter a natura omnis *

; nino distincta , vix potest concipi quid aut
enim distinctio, quae in rebus ipsis actu re- qualis sit, aut quomodo naturse uniatur; opor-
peritur, solet late realis vocari. Posteriorem tebit enini uniri per alium modum
ex natura
partem sequuntur multi ex recentioribus dis- rei distinctum ab extremis, prout contingit
cipuli Divi Thomee, illi praesertira qui exis- in unione rerum realiter distinctarum.
timant existentiam substantialem esse mo- 33. Secundo declarari hoc potest propor-
dum ex natura rei distinctum ab essentia, tionali exemplo supra adducto de accidente,
separabilem ab illa, quo sensu videtur hanc in quo aclualis inhaerentia ex natura rei est
sententiam tenere Soto, in Dialectica q. 3 ,
distincta ab existentia accidentis, non ut res
univers., et cap. de Substant., quaest. 1, et 2 distincta, sed utmodus rei; sic igitur e conver-
Phys., q. 2. Potest autem haec sententia tri- so actu per se esse , et independenter ab alio
bus modis affirmari. Primo, constituendo hanc sustentante, erit aliquid distinctum a sub-
distinctionem modalem, tam inter essentiam stantiali natura ejusque existentia , non ta-
et existentiam, quam inter existentiain et per- men ut res, sed ut modus ejus ; sicut sedere
sonalitatem inter se, et consequenter etiam et stare distinguuntur a quantitate.
inter essentiam et Et hoc
personalitatem. 34. Tertio, quia juxta hanc sententiam ex-
modo opinatur Soto tamen et supponit fal-
; pediuntur facile omnia quae de hac subsis-
sum in ea distinctione existentiae ab essentia, tentia interrogari solent, et difficultates qiue
et illa supposita distinctione , superflue in- circa illam occurrunt. Ut, verbi gratia, an sit

troducit aliam inter existentiam, et persona- substantia vei accidens ; dicimus enim esse
litatem, ut argumentis contraCajetanum fac- substantiam quasi transcendenter sumptam,
tis, hic cum proportipne applicatis, ostendi non po-
ut distinguitur contra accidens, quia
potest. Alio modo potest hfec distinctio mo- test substantia ab accidente formaliter acci-
perc suum complementum ; non esse tamen
1
D. Thom., 3 p., quaest. 4, art. 1, ad 3, entitatem, sed modum substantialem, atque
art. 2, ad 3, et Quodl. 2, art. 4. ita non directe, sed reductive poni in praedi-
 ,,

;8 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITO, EJUSQUE A NATURA, ETC.

camento substantise. Unde etiam facile res- immediatam cum modo essendi in alio ut in
pondetur illi interrogationi quomodo sub-
,
supposito; unde conveniens redditur ratio,
sistentia non comprehendatur iu illa divi- ob quam non possit humanitas propria, per-
sione substantise in materiam, formam, et sonalitate affecta, simul aliena terminari.
compositum dicimus enim ibi dividi sub-
; 30. Rursus queeri solet an persona creata
stantiam prout dicit propriam entitatem sub- possit alienam naturam terminare, et com-
stantialem, et ideo non includere modos sub- muniter creditur non posse. Hujus autem ra-
stantia? nisi fortasse implicite
,
nam unio ; tio vix reddi potest , si personalitas est enti-
materiee cnm forma aliquid substantiale est tas disiiucta. Gur enim non potest Deus iliam
et non est materia, nec forma, nec compo- in duobus naturis ponere, sicut potest cor-
situm, implicite vero in composito involvitur. pus in duobus locis collocare vel eamdem ,

Ad eumdem de sub-
ergo modum dici poterit albedinem in duobus subjectis ? ;At vero si
sistentia sive Aristoteles illam cognoverit
, personalitas creata tantum est modus natura?,
sive non. Rursus queeri solet in quo genere facile redditur ratio ,
quia modus ita essen-
causoe subsistentia afficiat naturam. Et res- lialiter definitur ad illam rem cujus est mo-
pondemus facile, affectionem modi non sem- dus, ut nullam aliam possit afficere, nec si-

per includere propriam causalitatem ,

quam- mul, nec successive, neque ullo alio modo ;

vis ad aliquam reduci possit. Id patet cle nam in suo essentiali modo afficiendi inclu-
nnione de inhterentia, de depcndentia
, , et dit non tam inhaerentiam vel unionem, quam

similibus ; sic ergo dicimus, subsistentiam identitatem cum re quam afficit ; et ideo non
reduci quidem posse ad rationem formai, potcst exercere effectnm , vel quasi effectum
nam est veluti ultirnus actus naturse, proprie formalem suum circa rem distinctam.
tamen non esse causam formalem. Gujus ar- 37. Proeterea inquiri solet, cur non possit
gumentum est, quia potest suppleri a Verbo personalitas creata sine propria natura con-
divino quod propriam rationem causae for-
,
servari, sicut e contrario potest natura exis-
malis exercere non potest. Recte ergo appel- tere sine propria personalitate. Nam si per-
latur heec subsistentia ultimus ac purus ter- sonalitas est res prorsus distincta , nujla ra-
minus naturee ,
quia ante hunc modum exi- tio sufficiens reddi posset, cur non posset
stendi est natura, ut supra dicebam, quasi Deus illam servare sine propria natura, tum
in potentia et indifferentia quadam ut possit quia nulium fere est sufficiens indicium hujus
in se inesse vel alteri uniri ;
per hunc au- distinctionis realis praiter separatiouem mu-
tem modum ita finitur et terminatur, ut am- tuam tum etiam quia
; nulla implicatio con-
plius indifferens non sit ; idque absque cau- neque essentialis ali-
tradictionis intercedit,
salitate vel informatione, sed per intrinsecam qua dependentia personalitatis ab actuaii
modiilcationem. Quamvis autem uonnulla ex unione cum natura, ob quam non possit ab
his possint aliquo modo declarari, etiamsi illa separari, et separata conservari. Quoe est
subsistentia fingatur res omnino distincta, ta- enim heec essentiaiis dependentia, si perso-
men non omnia, neque cum eadem facilitate nalitas est res distincta ? At si solum est mo-
vel claritate. dus. facilis estratio, quia de intrinscca ratione
35. Quarto, juxta hanc etiam sententiam etessentia modi est, ut per seipsum, sine alio
commode explicantur nonnulla, qusa circa modo unionis interveniente actu, sit conjunc-

mysterium lncarnationis soleht a Theologis tum, et rem cujus est modus; et

modificet
disputari. Primum est, an possit humanitas, ideo conservari non potest separatus a tali
terminata propria personalitate, etiam aiiena re nam, hoc ipso quod separatur, destrui-
;

terminari. Et communiter dicitur non posse, tur ejus ratio formaiis seu essentialis. Quod
cujus ratio vix potest reddi, si personalitas autem personalitas non possit sinc propria
propria est res omnino distincta. Si enim ea- natura conservari, omnes supponunt; nam
dem humanitas simul uniri potest Patri, et sicut intelligi non potest quod conservetur
Filio, ut probatiores Theologi docent, cur non sessio sine sedente , aut statio sine stante,
poterit etiam uniri illi entitati quse est pro- ,
neque forma inha?ren-
actualis inhassio sine
pria subsistentia , et iiliationi divinse ? Nam nec per se esse^ine natura existente.
te, ita
duee uniones inter se non repugnant forma- Omnes denique similes qucestiones optime
liter. At vero si subsistentia solum est intrin- definiuntur juxta hunc dicendi modum, ut
secus modus per ma- se essendi actualiter, latius, in 1 tom. teiiias partis D. Thoni., q. 2,
nifestam habet oppositionem proximam et 3 et 4, prosecutus sum et in sequentihus ,
 ;

SEGT. V. UTRUM OMNlS SUBSiSTENTIA CREATA INDIVISIBILIS SIT, ETG. 379

nonnulla etiam attingarn est ergo hic dicendi ; putat inconveniens ,
quod Verburn nou as-
raodus probabilior, ac caeteris praeferendus. sumpserit aliquam entitatem positivam et
Neque superest solvenda ulla ratio, qua? con- substantialem qua; in nobis
,
sit. Quod nos

tva lianc conclusionem objici possit, nam etiam faciie concedemus esse inconveniens
tractando opiniones Durandi Scoti et Caje- , de propria entitate; negamus autem esse in-
tani, quae sunt veluti inter se extreme oppo- conveniens de modo existendi ipsius naturas
sita?, et inter eas ha?c nostra sententia est quin potius est necessarium et aptissimum
media., omnibus est satisfacium. ad explicandum mysterium. Nam, hoc ipso
quod humanitas non fuit sibi relicta, ut in se
Compositio ex natura et subsistcntia ,
subsisteret, sed insita Verbo necesse est ut,

qualis. modum essendi mutaverit ,non tamen quod

38. Dico tertio : personalitas creata veram entitatem amiserit. Sicut quantitas cum se-
compositionein cum
facit creata natura, tan- paratur a pane per consecrationem mutat ,

quam modus cum re mcdificata , seu tan- internum modum essendi, sine ablatione ali-

quam terminus cum re terminabili. Hsec as- cujus entitatis propriee et intrinsecae. Unde,
sertio satis probata est ex dictis contra Ca- comparetur actualis unio
sicut in accidente, si

jetanum ; et suppositis quae diximus, est satis ad ipsam quantitatem, est quid
quantitatis
clara, nam composilio realis nihil aliud est minus perfectum quam ipsa quantitas, ita e
quam conjunctio eorum quas in re distin- converso in substantia modus subsistendi est

guuntur, ad componendum unum tertium ;

quid minus perfectum quam ipsa natura.
ita vero comparantur in praesenti natura et M
Ultimo potest inquiri an personalitas
. ,

personalitas.Atque ita satis declaratum esse comparetur ad naturam, ut actus intrinsecus,

quo modo personalitas ad natu-
relinquitur, vel extrinsecus ejus. Ad quod facihs est res-
ram coinparetur, tam in modo afficiendi il- ponsio ex dictis enim actus intrinsecus
: si

lam, quam in distinctione vcl compositione dicatur actus essentialis, sic personalitas non
cum illa. est intrinseca naturae, qiiia non est de essen-

39. Solum posset inquiri de comparatione tia rei, ut ostensum est, alias non posset ab

in perfectione, utra, scilicet, perfectior sit illa distingui, quia nihil magis est idem cum

simpliciter, vel in genere entis, naturane, an re quam essentia ejus. Potest autem perso-
subsistentia ejus. Nam si subsistentia est per nalitas dici intrinseca natura?., vel quia illi

se res distincta, videri potest res dubia, nam est intime conjuncta, vel quia ex natura rei

subsistentia est actus naturae substantialis, et illi debetur. At vero respectu personae dici
ultimus, et si estpropria entitas, intelligenda potest intrinseca tanquam de intrinseca ra-
videturtanquam sustentans et fulciens ip- tione et constitutione ejus, quia iilam intrin-
sam naturam merito ergo existimari potest
;
sece componit, ut superius , contra opinio-
perfectior illa. Item aliqui ex bis ,
qui existi- nem Capreolo attributam , satis probatum
mant existentiam csse rem distinctam ab es- est.

sentia, judicant esse perfectiorem ,

quia est SECTIO V,

actus ejus ; idem ergo fortasse judicabunt de Utrum omnis subsistentia creata indivisibilis sit et
suppositalitate, quia etiam est actus, et ter- omnino incommunicabilis.
minus substantialis, prfeserlim cum, loquen-
do consequenter in illa sententia, probabilius 1. Ex dictis in sectione praecedente, colligi
sit subsistentiam esse omnino idem cum exis- seu descriptio subsistentiae
potest defmitio,
tentia substantiali. de qua sola nunc agimus, videlicet,
creatss,
40. At vero, juxta nostram sententiam,- csse modum substantialem ultimo terminan-
absolute verius est, substantialem naturam tem substantialem naturam constituentem- ,

esse perfectiorem sua subsistentia, quia sub- que rem per se subsistentem et incommuni-
sistentia tantum est quidam modus naiura ; cabiiem. Cujus descriptionis omnes partes
vero est vere ac proprie substantialis entitas. declaratee a nobis sunt, pra?ter ultimam de
Item, quia in substantia completa perfectior incommunicabilitate ; .
quanquam enim ha?.c
est essentia suhstantise quam modus ejus. non sit de ratione subsistentia? ut sic, nam in .

Denique hoc confirmatur, quia alias Verbum Deo reperitur subsistentia communicabiiis ,

non assampsissct proecipuam entitatem, quaj est tamen de ratione subsistentia? creatae,
est in homine quod est inconveniens. Imo
, propter limiiationem ejus, ut superioribus m
Scotus, ul sectione pra?cedente vidinuis, re- tactuin est.Ac propterea omnis subsistentia
 ,

380 DISPUTAT. XXXIV. BE SUPP0S1T0, EJUSQUE A NA.TURA. ETC.

creata est suppositalitas vel personalitas , de re composita. Atque heec ratio cum propor-
cujus ratione est incommunicabilitas siae , tione applicata etiam probat subsistentiam
ulla controversia. Ad explicaudum autem rerum materialium esse divisibilem ex altero
exacte lianc incommunicabilitatem, conjun- capite, id est,ob compositionem ex partibus
ginius aliam proprietatem de indivisibilitate integrantibus. Et prasterea est hic specialis
subsistentise, et ab ea incipiendum est, quo- ratio, quia materialis subsistentia non potest
niam ejus cognitio confert acl dictam incom- esse tota in toto, et tota in qualibet parte,
municabilitatem intelfigendam. Non est au- quiahoc repugnatrei materiali; ergo oportet
tem quoad hanc partem difficultas de rebus ut sit tota in toto et pars in parte et hoc est ,

spiritualibus ,
quia certissimum est earum esse divisibilem.
subsistentiam esse indivisibilem sicut et na- 3. In contrarium autem est, quia repugnat
turam; oportet enim ut inter se proportio- rationi subsistentia? ,
quocl divisibilis sit , eo
nem serveat, unde sicut utraque spiritualis quod sit contra incommunicabilitatem ejus.
est, ita etiam indivisibilis. Nam si est divisibilis, ergo pars subsistentiai
uniturparti subsistentiae ; ergo communicatur
iSiine subsistentia rerum materialium divisi-
una subsistentia alteri per unionem, quia ni-
bilis.
hil aliud videtur esse communicari, quam
2. Hinc vero nascitur quoad sub-difficultas uniri. Et declaratur in utroque membro su-
stantias materiales nam cum earum natura
; pra posito ; nam si subsistentia est divisibilis
divisibilis sit, videtur necessario earum sub- propter paftes essentiales naturee , ergo in
sistentia esse etiam divisibilis, propter ratio- supposito equi, verbi gratia, pars subsisten-
nem tactam, quia oportet ut inter se pro- tise materia et pars in forma ergo
est in , ;

portionem servent, et cleclaratur in hunc mo- subsistitanima equi per subsistentiam par-
dum, quia natura materialis dupliciter est tialem, ita ut sicut potest Deus conservare
divisibilis uno modo essentialiter, seu in
: animam equi separatam a materia, ita etiam
partes essentiales, ut humanitas in corpus et posset conservare subsistentiam partialem
animam, et qiicelibet alia in suam materiam ejus, quandoquidem in eo casu illam conser-
et formam; vel quantitative seu in parles in- varet subsistentem consequens autem repu-
;

tegrales, ut una aqua in mullas, etc. Et ra- gnat materiahtati talis formse, alioqui etiam
tione utriusque compositionis seu indivisibi- naturaliter posset in ea subsistentia perma-
litatis, videtur necessarium ut subsistentia nere separata a materia. Cur enim potest ra-
materise divisibilis sit; ratione quidem prioris tionalis anima sic conservari, nisi quia sub-
compositionis, quia subsistentia non est enti- sistens est? Rursus, si subsistentia esset divi-
tas simplex distincta realiter a materia et sibilis ratione partium integrantium, seque-
forma, cum non sit entitas distincta a tota na- retur, duas partes aquee, inter se continuas,
tura composita, ut ex sectione pra?cedenti esse duo supposita partialia, nam habent par-
patet; estergomodus totius natura? integra?, tiales subsistentias et suppositalitates ; conse-
proxime et immediate totam illam ut sic, icl quens autem est contra sensum omnium et
cst, ut completam et integram afficiens er- ; communem loquendi modum. Item sequitur,
go, sicut ipsa natura non est simplex, sed aquam, quando actu separata est ab omni
composita, ita et ejus subsistentia non est alia aqua, esse communicabilem secundum
modus simplex , sed conipositus ; ergo est se totam, et secundum subsistentiam suam,
divisibilis in ea ex quibus componitur. Et con- alteri aqute, seu toti ex utraque composito ;

firmatur, nam, licet subsistentia sit modus hoc autem est contra rationem subsistentia?,
ex natura rei distinctus a natura, tamen cum ut dixi.
non sit res omnino distincta, sed modus tan-
Prior sententia proponitur.
tum, aliquam etiam identitatem habet cum
ipsa natura ; non identificatur autem cum 4. Iu hac re moderni philosophi (antiqui
aliqua parte essentiali naturse, sed cum tota enim nihil fere de hoc disputarunt) sentire
adsequate cum ergo natura non sit simplex,
;
videntur subsistentiam omnem esse indivisi-
sed composita et divisibilis , necesse est ut bilem, atque hoc esse de ratione illius ob
subsistentia habeat simitem seu proportiona- incommunicabilitatem ejus. Et qui ita sen-
lem compositionem ac divisibilitatem, quia tiunt, consequenter negant, aut materiam
non potest quod res aut modus sim-
inteliigi aut formam, materialcm prassertim, vere sub-
plex identificetur proxime et adflequate cum sistere de rationali autem amma dissensio
;
 ;
,;
,

SECT. V. UTRUM OMNIS SUBSISTENTIA CREATA INDIViSIBILIS SIT, ETC. 381

est, ut dicernus. Negant etiam partes inte- lium est indivisibilis priori modo. Heec asser-
grales subsistere in toto, etiam si separatee tio per se nota est, et satis probata in princi-

possint per se conservariet subsistere. Uncle pio sectionis.

consequenter aiunt, quando aqua in duas par- 7. Dico secundo : nulla subsistentia mate-
tes dividitur, totam subsistentiam aquee di- rialis naturee seu suppositi est hoc modo in-
visee destrui, et duas alias de novo produci, divisibilis. Hanc etiam convincunt (ut opinor)
quia destruitur unum suppositum, et inci- rationes dubitandi priori toco factee ; et pree-
piimt duo. Hic autem dicendi modus facilius terea declaratur, nam si subsistentia alicujus
intclligitur juxta sententiam Cajetani asse- modo indivisibilis,
naturee materialis essethoc
rentis, subsistentiam esse entitatem omnino maxime propria subsistentia humanitatis sed ;

realiter distinctam a tota natura composita, illa non ergo nulia. Major est evidens, tum
;

et consequenter a materia etiam, et a forma quia in ceeteris evidentius procedunt ratio-

nam supposita illa sententia, cessant multse nes prius factee tum etiam quia in bumani-
;

ex difficultatibus positis, quia juxta illam fa- tate saltem anima est spiritualis. Probatur
cile dicetur, in homine, verbi gratia, subsis- ergo minor, quia subsistentia hominisnon est
tentiam esse quamdam simplicem entitatem, omnino ergo non potest esse priori
spiritualis;
eamque fateri oportebit esse spiritualem modo neque etiam est indivisi-
indivisibilis ;

quia si simplex est, non poterit esse compo- bilis ut punctus, ut per se notum est, et a for-

sita ex spirituali et materiali ; et quia formam tiori patebit ex dicendis; ergo. Antecedens

consequitur, et ad perfectionem pertinet, po- probatur primo, quia ostensum est subsis-
tius spiritualis erit quam materialis: atque tentiam non esse rem distinctam, sed tan-
ita fit ut quod ex se primo
sit indivisibilis, et tum moclum naturee, cujus est terminus ;
affisiat animam,
per illam corpus, ut ita
et ergo subsistentia totius humanitatis non po-
tandem terminet totam naturam. In aliis vero test esse spiritualis. Probatur consequentia,
rebus lalis entitas materialis erit, et imme- quia necesse est rem spiritualem esse rea-
diate terminabit totam naturam, partes vero literdistinctam ab humanitate, vel ut prorsus
nonnisi ut componunt naturam integram, et condistinctam ab illa, quod improbatum est,
ideo, si illa natura dissolvatur aut dividatur, vel certe ut identificatam soli animee, quod
entitas subsistentiae non manebit in parti- etiam repugnat principio posito, tum quia
bus, sed destruetur, atque ita est etiam indi- ostensum est subsistentiam esse modum to-
visibiiis. At vero juxta nostram sententiam, tius naturee, atque ita a tota illa distingui
difficilius heec doctrina defendi potest, et ideo tantum modahter, partem a toto et non ut ;

absolute falsam illam censemus, et in omni tum etiam quia per subsistentiam humani-
opinione insufficientem ad hanc rem expli- tatis etiam materia ipsa terminatur seu con-
candam. terminatur non potest autem sic terminari
;

per rem omnino distinctam, qualis esset res

Quwstionis resolutio.
spiritualis.
Ut ergo rem declaremus, supponimus
5. 8. Secundo, quia, ut ostendimus, exislen-
duobus modis posse aliquam rem dici indi- tia humanitatis non est omnimo spiritualis,
visibilem: uno modo, quia omnino ex nullis sed composita ex partialibus existentiis, ma-
partibus constat , ut Angelus vel punctus teriali et spirituali ; ergo nec subsistentia est
alio modo, quia, licet composita sit, vel est omnino spiritualis. Probatur consequentia,
indissombiiis, ut substantia cceli, vel si dis- quia, ut etiam ostendimus, subsistentia nihil
soivatur ex quibus componitur
, extrerna , ,
aliud est quam modus existentiee, intrinsecus
conservan non possunt extra totum, quod iili ; ergo, quando subsistentia
est connatu-
interdum in utroque extremo contingit ralis, est etiam proportionata ipsi existentiae,
ut in minimo naturah, et in toto heterogeneo et consequenter composita ex aliquo spiri-
quoad aliquas partes principales; interdum tuali et materiali sicut ipsa. Tertioprobatur
vero in altero tantum, ut in brachio, si a ex communi loqucndi et sentiendi modo,
toto dividatur, quia non manet idem, quod quia homo non est spiritualis persona, sed
antea erat ; omnibus ergo his modis intehigi materialis potius ; at si personalitas ejus es-
potest , subsistentiam esse indivisibilem ;
set spiritualis, omnino dicenda esset persona
quisautem illorum verus sit, superest decla- spiritualis , sicut persona Christi hominis
randum. simpliciter dieitur increata, quia tota sub-
G. Dicoprimo: subsistentia rerum spiritua- sistentia ejus increata est, licet natura hu-
 ;

382 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSI fO, EJUSQUE A NATURA. ETC.

muna in qua subsisfit sit creaia ; sumit ergo ex similibus partibus constet, ita etiani sub-
persona tit pcrsona hujusmodi denondnatio- sistentia rei materialis ex eisdem partibus ne-
nes potius a personalitate qnam a natura ; cessario componitur.
sed lioc ad modum loquendi spectat priores ;
11. Quocirca haec pars hujus assertionis
vero rationes sunt, qusB rem deciarant, quce non solum procedit in nostra sententia, qua
magis ex dicendis eonsiabit. asseruimus subsistentiam esse moclum et

9. Dico tertio : omnis subsistentia rei ma- non entitatem distinctam, sed etiamin oppo-
terialis est dupliciter composita, scilicet, in- sita sententia, saltem quoad res omnino ma-
tegrali, et essentiali, vel quasi essentiali com
teriales (ut hominem excipiam), quod con-
positione. Prior pars probatur faciie excon- vincit illa ratio, quce generalis est in omni
clusione prcecedente ; nam omnis subsisten- opiuione, scilicet, quod talis entitas non po-
tia rei materialis est materialis ;
sed quidquid testesse tota in toto, et tota in qualibet parte,
materiale habet extensionem aiiquam et
est, cum spiritualis non sit. Quis enim credat na-
consequenter compositionem ex partibus in- turce purce materiali deberi spiritualem sub-
tegraiibus, quia nibil aliud est babere exten- sistentiam, aut ex illa resultare ? Quod si quis
sionem, quam habere partes coextensas ad instet entitatem materialem posse esse totam
extensionem quantitatis, et hse partes vocan- in toto, et fotam in qualibet parte, ut niulti
,tur integrales. Hoc etiam probant aliquce ex sentiunt de animabus brutorum perfectorum,
rationibus in principio factis, prcesertim illa, respondemus imprimis, illam sententiam no-
quod subsistentia totius aqua3, verbi gratia, bis non probari, nam forma, quce pendet a
.non potest esse tota in toto et tota in quaiibet materia in fieri et esse, non potest naturali-
parte, cum non sit res spirituaiis. Neque ter simul tota depenclere a diversis partibus
etiam fingi potest esse in aliqua parte aut materise. Deinde, esto id concedatur in illis

puncto indivisibili totius aqute quis enim ; peculiaribus formis, non est extendendum
vel cogitare posset hoc figmentum, aut ra- ad entiiatem materialem communem infimis
tionem reddere cur in una parte vel puncto materialibus substantiis, et cpia3 non solum
potius sit quam in aliis, aut denique expli- formam, sed etiam materiam suo modo con-
care quomodo !in uno puncto existens totam sequitur, quia solum debetur (maxime se-
substantiam reddat subsistentem ? cundum illam sententiam) naturce completa?,
10. Unde contra hoc est etiam optimum C[ua3 in his rebus ex forma et materia constat.
Theologicum argumentum, quia Verbum di- At vero in homine non procedit hcec
12.
vinum, ut totum corpus liumanum iu se pars juxta prsediciam sententiam, nam con-
susciperet , et mirabiii modo sustentaret , secruenter dicere debet subsistentiambomiuis
seu subsistens redderet, toti unitum est et esse spiritualem sed hoc jam est a nobis
;

omnibus ac singulis ejus partibus, et san- improbatum. Solum hoc discrimen nos con-
guini, ac partibus ejus, et simili modo uni- stituere possumus, quod in homine subsisten-
tum mansit in triduo inanimato corpori tia habet hoc genus extensionis seu compo-
ergo propria corporis subsistentia quam , sitionis, solum ex ca parie qua includit ma-
Verbum supplevit, intime etiam est in toto teriam, et modum per se existendi aut pai-
corpore et singulis partibus ejus, et non in tialem subsistentiam materia^, non vero ex
aliqua cleterminata parte aut puncto iiiius. parte formce, sicut in aliis rebus materiali-
Cujus rei optimum etiam argumentum sumi- bus. Quee diiferentia est per se satis nota,
tur ab existentia hcec enim intima est toti
; ilia tamen non obstat quominus subsistentia
et omnibus ac singulis partibus ejus ; sed propria humanitatis extensa seu composita
subsistentia est intriusecus modus seu termi- ex partibus mtegraniibus dieatur sicut ;

nus ergo est quasi ditfusa per to-

existentire ; etiam ejus existentia vel ipsamet humanitas
tarn illam, et intime conjuncta singulis par- sic est composita, licet spiritualem formam
tibus ejus. Sicut etiam actualis inhcerentia essentialiterinciuclat. Ut omittam esse in
formcc accidentalis extensce et quanta? non homine aliquas partes aliquo modo integran-
potest esse in una parte ejus, sed in tota et tes, qua3 nou informantur anima rationali,
in singulis partibus, in quibus est existentia ut sanguis et similes, cjuarum subsistentia
ejus, quia est intrinsecus modus et quasi ter- (quee non potestnon esse materialis) ad com-
minus ejus. Unde, sicut inhcerentia acciden- pletam subsistentiam totius humanitatis ali-
iis materialis necessario est composita ex quo modo pertinet, ut latius in quaest. 5
partibus integrantibus, eo quod talis forma tertice part. tractavu
 SECT. V. UTRUM OHNIS SUBSISTENTIA CREATA 1NDIV1SIB1LIS SIT, ETC. 383
13. Aliera conclusionis pars, quee est de esse totius natura?, quia ex vi ejus toia na-
cornpositione ex partibus quasi essentiali- tura subsistit, non tamen per se primoafficit
bus, proprie habet locum supponeiido sub- totam naturam ut sic. sed partem ejus, scili-
sistentiaru taniura esse modum naturse ; cct, materiam primam, et ex vi illius sub-
nam, si est entitas omnino distincta, iicet sisiit iotum, seu ab illa redundat denomina-

fingi posset etiam composita, ita ut materia iio in totnm. Quod in bunc modum potest
habeat suam entitatem partialem subsisten- declarari, nam ratio positivas subsistentiee a
tise, et forma suam, et ex utraque compo- nobis concipitur seu declaratur per illas ne-
natur integra subsisteniia, tanquam ex actu gationes, per quas Aristoteles primam sub-
et poteniia iicct boc (inquam) fingi possit,
; stantiam definivit, qua? sunt, non esse in
tamen et nimis superfluum esset tot fingere 8ubjccto, noib dici de sttbjecto ; lue autemne-
entitates, et non esset id satis consequens gationes in rebus maierialibus primam ori-
ad ea principia, in quibus alia sententia ginem trahunt a materia prima ; illa enim
fundatur. Atque ita nec Cajetanus, nec illi cum sit primum subjectum, ex quo forma
auctores, qui putant subsistentiam habere educiiur, per se primo postulat non esse in
suam pi'opriam entitatem, ponunt illam sic suhjecto-, et consequenter nec dici de sub-
compositam, sed simplicem quoad hanc jecto, si in individuo sumatur ; forma vero,
compositionem quasi essentialem, seu ex qua3 educitur de potentia materiee, sicut ex
aeiu et potentia. In quo quidem lcquuntur subjecto fit, ita etiam esi in subjecto; et
consequenter, patiuntur tamen difficnitatem ideo tota raiio subsistendi in hujusmodi rebus
in explicanda subsisteniia humanitatis, quam videtur existere in materia. Unde Boeiius
necesse est ut spititualem esse fateantur, ille, quemsecunda seciione allegavimus,
in
quod veritati consonum non videtur, ut in asserebat maieriam primam csse maxime
secunda conclusione probavi unde rationes ; primam substantiam, qui erravit quidem in
ibi factse ad hanc partem suadendam valere eo quod aut exisiimavit maieriam primam
possunt. Prsrterea ex nostra sententia, quod esse substantiam completam, aut non adver-
subsistentia sit tantum modus, videtur ne- tit sine completa natura nullam esse perfecte
eessario inferri hsec pars, ut in prineipio scc- ac proprie primam substantiam ; non tamen
iionis in prioribus argumentis sufhcienter videtur errasse in eo quod materise primse
iaetum est Quia in universum modus rei attribuit propriam ac perfectam rationem
cornpositee, qui ab illa tanium modaliter dis- subsistendi ex se sufficientem, ut ratione
tinguitur, et adaequate ac per se primo affi- illius tota natura subsistat. Quod tandem
cii totam illam ut sic, id est, secundum se confirmatur, nam
maieria propriissime est
totam, et non raiione alierius partis, tahs per se, quia nulli subjecto aut sustenianti
(inquam) modus neeessario participat com- innititur, nec naturaliter inniti potest forma
;

positionem proportionatam rei cujus est mo- autem materialis mnititur ipsi materhs ut
dus. Quia non potest aliter inteiligi, quod sustentanti ; ergo in tota natura materiali
modus iniime afficiat totam rem, et omnes ratio et modus subsistendi est in ipsa mate-
paries ejus cum aliqua identitate reaii, et ria, et non afficit formam in seipsa, sed a
sola dislinctione modali ; at in prsesenti sub- materia redundat denominatio in totum.
sistentia iia modiucat existeniiam totius na- 55. Quodsiobjicias,cum materia sit imper-
turte, ut tam existentiam niaicriee, quam exi- fectior quam forma etiam materialis, videri
stentiam formse terminet ac modificet ergo ; inconveniens totam subsistendi rationem ha-
cum i!Iis simul sumptis ideniificatur, et ideo rum materialium reruin materise attribuere,
necesse est ut compositionem includat, pro- et non formae, respondetur, subsistentiam
portionatam compositioni ex materia et for- pertinere potius ad modum exisiendi quam
ma, quam essentialem vocamus. ad gradum entiiatis, et ideo non esse incon-
veniens quod forma, licet sit perfectior sim-
iSubsistantneres materiales ratione solius
pliciter in gradu entitaiis quam maieria, in
materue.
quodam existendi modo sit minus perfecia,
14. Posset tamen aliquis excogiiare mo- quia dependet a subjecto, quod non habet
dum quo intelligi possit, in rebus omnino materia. Et ideo fieri potest ut maieria, licet
materialibus (hominem excludimus), subsis- minus perfecta, habeat subsistentiam, quam
tentia.m carere hujusmodi compositione, ni- non habet forma.
mirum, quia, licet hsec subsistentia dicatur 16. Secundo objici potest, quia in humana
 ,

384 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITG, EJUSQUE A NATURA, ETC.

natura subsistentia propria non est subsisten- inconveniens, sed videtur potius valde con-
ergo neque in aliis rebus.
tia solius naaterise; sentaneum naturis rerum, ut natura bominis
Consequent.ia tenet a paritate rationis ante- ; sit aliquo modo magis subsistens, quam om-
cedens vero certuni videtur. Primo ex mys- nes inferiores naturee illa enim est secun- ;

terio Incarnationis nam Verbum divinum

, dum se totam per se primo, et intrinsece
solum illi rei fuit unitum immediate, cui na- subsistens, quia constat ex duplici parte per
sed fuit unitum
turalis subsistentia unitur; se apta ad subsistendum, et independente
immediate non solum materife, sed etiam a subjecto ; inferiores autem naturee solum
animse, ut certa fide constat, et in triduo sunt subsistentes ratione unius partis, et
declaratum est; mansit enim anima unita quasi per denominationem ab illa, quia ha-
Verbo ex vi prioris unionis. Neque sola anima bent alteram partem omnino dependentem a
et caro secundum se, sed tota etiam huma- subjecto.
nitas fuit Verbo unita immediate ergo pro- ; 48. Heec sententia sic exposita (ut alias
pria subsistentia bumanitatis non est tantum dixi) videtur aliquo modo probabilis, non ta-
subsistentia niateriee, sed includit etiam sub- men probanda ut vera; nam imprimis est
sistentiam animse, et simpliciter dicit quam- aliena a modo ioquendi et sentiendi philoso-
dam completam subsistentiam totius huma- phorum Theologorum; omnes enim sen-
et
Et confirmatur, nam hac ratione di-
nitatis. tiunt, quamlibet substantiam completam ha-
cunt Theologi, Verbum divinum non corru- bere etiam suam completam subsistentiam,
pisse subsistentiam preeexistentem, sed im- et ad eam non minus, imo magis quodam
pedivisse ne in humanitate fieret, ut patet modo concurrere formam, quam materiam,
ex D. Thoma, 3 part., queest. 4, art. 2, ad 3; ut videre licet in auctoribus supra citatis, et

si autem illa subsistentia esset solius mate- in D. Thoma, 2 contra Gent., c. 68, ubi ait,
riee, non tam fuisset preeventa quam cor- substantiam compositam ex materia et forma
rupta; preeexistebat enim in illa materia so- ; esse unam secundum unum esse ex materia
iumque factum esset ne materia illam habe- et forma constansan quo tota substantia sub-
ret sub forma humana. Secundo probari sistit.Deinde argumentor urgendo secundam
idem potest ratione, quia in homine forma objectionem supra factam, nam ex ea con-
non solum est perfectior materia in gradu cluditur subsistentiam humanitatis componi
entitatis, sed etiam in modo essendi, nam aliquo modo ex modis partialibus animae et
est tam independens a subjecto sicut mate- materiee, quos nunc, brevitatis gratia, sub-
ria, et ideo tieri non potest nisi per creatio- sistentias partiales vocamus (nam de hac ap-
nem sicut et illa ; ergo est per se et conse- pellatione et vero sensu ejus infra est dicen-
quentertam subsistens sicut materia; ergo ha- dum) hinc ergo colligimus subsistentiam so-
;

bat suam subsistentiam partialem, eo perfec- non esse completam in ratione

lius materiee
tiorem quo immaterialiorem; cum ergohomo subsistentiee , sed ad summum partialem
constet anima et corpore, et principalius ani- quia alias non posset componere cum subsis-
ma quam corpore, magis subsistentia ani- tentia partiali animee integram subsistentiam
uise quam corporis, vel neutra proprie, sed per se unam ergo illa subsistentia materiee
;

subsistentia integra ex utraque composita ; non potest esse sufficiens ut per illam sub-
idem ergo suo modo in ceeteris rebus.
erit sistat queelibet natura integra substantialis.
17. Responderi nihilominus potest ad hanc Patet consequentia , tum quia subsistentia
objectionem negando consequentiam de an- ; debet esse proportionata naturee, quam ter-
tecedente enim non videtur posse dubitari ; minat si ergo natura substantiahs completa
;

imo, ut supra dicebam, si hominis subsisten- est, requirit subsistentiam completam, et non
tia simplex esset, potius in anima quam in partialem tum etiam quia alias sola existen-
;

materia ponenda esset. Non videtur autem tia materise terminaretur per subsistentiam,
esse eadem ratio de ceeteris materiaiibus re- et non existentia formee, nec totius naturee
bus, ut ex eadem ratione adducta colligi po- compositee.
test, nam in homine forma est independens 19. Ex quo preeterea argumentari possu-
a subjecto ; in aliis vero forma est depen- mus nam sequitur ex illa sententia, proprie
;

dens, et ideo, licet anima hominis termine- et in rigore solam materiam esse substan-
tur per partialem subsistentiani, aliee vero tiam in hujusmodi materialibus rebus, et non
formae non possunt terminari, nisi per inhee- formam, et consequenter nec compositum ex
rentiam, vel quasi inheerentiam. Neque est materia et forma. Patet sequela, primo qui-
 ;

SEGT. V. UTRUM OMNIS SUBSISTENTIA CREATA INDIVISIBILIS SIT, ETC. 385

dein, qjiia substantia est quse liabet esse sub- jecto, et non magis terminatur a subsistentia,
stantiale esse autem substantiale , est illucl
; vel ad illam confert una entitas quam alia,
quod natura sua aptum est terminari per sub- non magis est substantmlis entitas una quam
sistentiam sed sola existentia rnaterise apta
; allera.
est terminari per subsistentiam, non autem 21. Unde ulterius infertur ex illa senten-
existentia formse, sed per inhserentiam tan- tia, res materiaies non esse integra et com-
tum ; ergo sola existentia materise est sub- .pleta srpposita, quod plane est absurdum ;

stantialis, non autem existentia formse. Nec sequela vero patet, tum
quia probabiliter os-
satis est si dicatur, existentiam formee termi- tensum est, sequi ex dicta sententia in his re-
nari quasi mediate per subsistentiam mate- bus nonesse plus substantise quam sit in sola
riee ; nam hoc duobus modis intelligi potest. materia; tum etiam ad hominem, quia sup-
Primo, quod subsistentia materiee vere ter- positum formaliter constituitur per subsisten-
minet et quasi afficiat existentiam formee tiam; ergo si subsistentia est incompleta ,

proxime et in seipsa, et solum dicatur me- non potest suppositum esse nisi incomple-
diate hoc facere, quia prius natura afficit tum. Unde etiam confirmatur, nam, si sub-
materiam et hic sensus non habet locum
; sistentia materiseincompleta est natura sua ,

in tum quia supponimus

nostra sententia ,
postulat compleri ergo absurdum esset et
; ,

subsistentiam non esse rem distinctam, sed prseter naturse ordinem, quod in omnibus re-
modum tantum ejus existentise, quam proxi- bus naturalibus prseter hominem maneret si-
me terminat; tum etiam quia, si existentia ne complemento sicut ergo essentia materise
;

formee est sic terminabilis, immerito dicitur appetit complementum essentiee et existen- ,

mendicare terminum a materia, et non ha- tia materiae complementum existentise ita ,

bere illum ex se. etiam subsistentia materise complementum

20. Alter ergo sensus, et revera in ea res- nam ad hoc etiam natura sua
subsistentise,
ponsione intentus est existentiam formee , , ordinatur ergo sub omni forma, sub qua
;

dici mediate terminari per subsistentiam ma- naturaliter manet habet subsistentise com-
,

teriee, quia talis forma inest materiee sub- plementum , sicut essentise , et existentise.
jam non indiget alia sustentante.
sistenti, et Tandem ex mysterio Incarnationis argumen-
Sed hoc non solvit argumentum factum, quia tum sumitur nam ex prsedicta sententia se-
;

hoc modo etiam existentia quantitatis termi- quitur formam sanguinis non fuisse imme-
natur per subsistentiam materise, quia inest diate unitam subsistentise Yerbi, sed solum
materiee subsistenti, et jam non indiget alio mediate, ratione materise, seu subjecti, sicut
sustentante. Nec refert, si dicatur indigere acccidentia ,
quod est omnino falsum , ut
consortio formse, ut esse possit, et in materia constat ex D. Thoma, 3 p., q. 5, et ex ibi
sustentari, nam etiam forma materialis indi- tractatis. Sequela vero est manifesta, nam eo
get consortio quantitatis, sine qua naturali- modo unita est natura vel pars naturse Ver-
ter neque esse, neque recipi posset in mate- bo, quo uniretur subsistentise creatse me- ,

ria ; ergo in hoc pares sunt. Imo hinc insur- diate vel immediate si esset in proprio sup-
,

git nova ratio, nam vix potest assignari diffe- posito.

rentia inter formam substantialem mere ma-
Corollaria ex pnecedenti doctrina.
terialem et accidentalem, quia neutra confert
formaliter per seipsam, seu modum sibi in- 22. Ex his ergo omnibus concluditur, om-
trinsecum, ad subsistentiarn compositi ,. et nem subsistentiam naturse completse et ma-
utraque confert materise aliquod esse actuale terialis esse aliquo modo compositam ex par-
seu formale, in quo a materia pendet utra- tibus seu extremis, quee inter se comparantur
que in fieri et in conservari ;
quse ergo ratio ad modum actus et potentiee, et ad essentia-
vel differentia assignari potest, cur una po- lem compositionem pertinent. Hoc sequitur
tins substantialis dicenda sit, quam altera ? manifeste ex dictis, quia ostensum est hanc ,

Neque enim satis est dicere , unam habere subsistentiam non esse modum unius tan-
entitatem substantialem, et aliam accidenta- tum partis, secl esse adsequaturn modum to-
lem, et inde esse petendam differentiam tius naturse,per se primo terminantem il-
nam genus entitatis non potest aliunde sumi lam. mediate tamen afficientem aliquo modo
aut declarari, nisi ex ipso esse et modo es- singulas partes essentiales ejus, scilicet, ma-
sendi si ergo in modo essendi conveniunt,
; teriam et formam. Unde necessario fit, talem
quia utraque seque pendet a materia ut sub- modum non esse simplicem, secl essentialiter
xxvi
 ;

380 DISPUTA.T. XXXIV. DE SUPPOSITO EJUSQUii A NATURA, ETG.

eoinposiium eum proportione ad uaturarn , partes, quce post divisionem conserventur in
et partcs ejus quas afficit ; omnis autem suo esse, et incipiant esse integra supposita
compositio cssentialis requirit extrema, quce seu integrs-j subsistentice. Dico giiddtum csl
se habeant tanquam actus et potentia. ex se, quia cx parte natura; scu svilojecti liotest
23. Secuudo colligilur ex clictis, lmjusmedi interdum contingere, ut hcec divisio nou poi-
subsistentiam includere et partiaiesmodos sit in actum reduci, saltem naturaliter, vel
ipsarum partium et imiohein eorum inter quia substantia est incorruptibilis, ut in coe-
se. Piior pars probatur, tum quia composi- lo vel cpiia est physice indivisibilis
; ut in ,

tum includit extrema ex quibus componitur, minimo naturali; vel cjuia substantia conser-
tum etiam quia subsistentia non est res om- vari non potest sine tali partium integritate,
nino distincta, sed modus adaequaius naturse ut quando animali caput abscinditur tunc ;

composilee posterior itein pars est facilis ex

;
euim corrupta substanlia necesse est etiam ,

dictis, quia subsistentia adcequata unius na- destrui subsistentiam. At vero cjuoties sub-
turae est per se una , sicut et ipsa natura stantia dividitur in partes integrantes et reti-
oportet enim ut saq:>e inter se servent pro- nentes eamclem substantialem naturam, tunc
portionem; ergo integra subsistentia totius etiarn subsistentia totius dividitur in partes
natuFBP non est tantum aggregatum quoddam integrantes, ex quibus constabat, quee desi-
pariialium subsistentiarum seu modorurn , nunt esse partes non amittcndo esse quod
,

materiaj et formce alias in ratione subsis-

.
, antea habebant, sed amittendo tantum unio-
tentiae non esset per se una includit ergo in ; nem; et hoc sensu dicimus subsistentiam
suo genere unionem aliquam illorum par- materialem, quantum est ex se, esse divisi-
tialium modorum inter se, qua conjunguntur bilcm. Quod probatur, nam cpiando aqua,
ad constituendam unam adaequatam subsis- quco erat continua, dividitur in duas, partes,
tentiam totius compositi. Et confirmatur a quce post divisionem sunt duo supposita
simili, nam essentia, ut sit una, prceter essen- aquce,. subsistentia antea erat una et
,
qnce
tias paitium, materise, scilicet, et forma, re- composita, dividitur ia duas; ergo subsisten-
quiritunionem earum inter se, et iclern esi ticemateriali, quantum est ex se non repu- ,

de existentia; ergo idem est cle subsistentia. gnat luec clivisio, si aliunde non repugnet ex
Tandem confirmatur, nam separata, verbi parte formce sc-u naturce. Respondent aliqui,
gratia, forma bominis a materia, licet in sin- tunc non dividi subsistentiam sed omnino ,

gulis partibus maneant subsistentia? partia- corrumpi ac destrui cjuce antea erat, et duas
les, non tanieu manet subsistentia humani- alias generari. At hoc sine fundamento dic-
tatis, sicut ncc humanitas ipsa ergo, sicut ; tum est, et ideo per se est incredibile, nam
humanitas non est aggregatum materice et illa subsistentia imitalur substantiam cujus ,

formee (nam biijusmodi aggregatum manet estsubsistentia; sed substantia est divisibilis,
dissoluta uuione,cum tamen humanitas non ita ut post divisionem maneat in utraque
mancat, ex quo necessario concluditur, liu- parte clivisa c-adem entitas substantia^, cum ea-
manitatem per se et essentialiter includeie dem singularitate, individuatione et existen-
unionem), ila omnino de subsistentia philo- mutato tantum modo unionis seu termi-
tia,

sophandum est, servata proportione. idem erit de sabsistentia. Res-

nationis; ergo
24. Tertio secruitur ex dictis, subsistentiam pondent non esse parem rationem quia ,

naturce completae materiaiis non esse indi- subsistentia est complementum suppositi, et
visibilem priori modo supra posito , ut in se- huic complemento repugnat quod sit pars
cunda etiam conclusione dictum est , id est. unius totius complementi '. Sed hsec respon-
simplicem et incompositam. Nunc videndum sio non potest cuni superius dictis consis-

superest an sit etiam divisibilis posteriori tere ostendimus enim hanc subsistentiam
; ,

moclo, id est, resolubilis iq ea, ex quibus rerum materialium non esse ita indivisibilem,

componitur, conservatis coraponentibus vel ,

ut sit tota in toto, et tota in qualibet parte,
utroquej vel aitero eorum. etconscquenter probatum est esse extensam
ethabere partes; non ergo repugnat huic
Compositam suosisientiam in partes integran- complemento totali habere partes inter se
les dividi posse.
unitas, et suo modo continuas.
25. Dico quarto : subsistentia materialis
ratione compositionis ex partibus integranti-
Fonsee. 1. 5 Met., c. 8, qugest. 6, sect. 5,
bus, quantum est ex se divisibilis est in
, ad 3.
 ;

SECT. V. UTRUM OMNIS SUBSISTEN TIA CREATA INDIVISIBILTS SIT, ETC. 387
26. Neque dicti auctores afferunt ratio- libus subsistentiis animte et corporis, ita ut,
nem aliquam, quee liujusmocli repugnantiam horum dissoluta unioue, maneat in utraque
ostendat, neque revera afferri potest, quia parte compositi pars subsistentiee, atque ita
subsistentia est complementum rei in rationc fit ut subsistentia .integra hominis sit divisi-

per se stantis et independentis ab aliquo sus- bilis quasi.essentialiter sicut et natura.Hanc

tentanle; huic autem complemento non re- conclusionem indicavit Genebrar., lib. 2 de
pugnat haberc partes proportionatas rei cu- Trinit., pag. 63 et 61, dicens, subsistentiam
jus est complementum. Nam res ipsa ,
quae interdum manare ab uno principio, ut in An-
per se subsisiit, verbi gratia, tota aqua, con- gelis, interdum a duobus, ut in hominibus

stat ex partibus partialiter etiam subsisten- animo et corpore constantibus. Et quoad eam
tibus, seu consubsistentibus cum toto et m partem, quee ad materiam sou corpus spec-
toto, quia, licet partes sint in toto compo- tat, communis est homini ciun aliis rebus

nentes illud, tamen non sunt proprie in illo materiaiibus. ct icleo in sequenti conclusione
tanquam in sustentante et ideo habere pos- ,
tractabitur et probabitur. Altera vero pars,
sunt in illo partem^subsistentiee, seu partia- quce ad animam pertinet, est propria homi-
lem subsistentiEe modum; non ergorepugnat nis,et in ea supponitur imprirais, animam
huic complemento, quod constet ex partibus hominis separatam a corpore vere subsiste-
ipsius compiementi. inter se unitis. Ergo, re, quod est certissimum. Quod enim maneat
pari ratione, non repugnabit quod , dissoluta vere existens, cle fide est; hinc autern fere
unione , eonservetur in utraque parte sub- evidenter sequitur manere etiam subsisten-
stantia?. divisa? entitas modalis utriusque sub- tem, quia per se existit independenter ab
sistentia? ,
qua? autea erat partialis propter omni sustentante. Quod etiam manifeste de-
unionem, etincipit esse totalis perdivisionem; claravit Incarnationismysterium; nam anima
neque enim ulla unio seu continuatio par- Ghristi separatamansit Verbo unita, et coa-
tium subtistentite magis est necessaria ad sequenter subsistens per subsistentiam Verbi
conservationem subsistentia? quam ipsius ,
ergo signum est, ipsam ex se esse capacem
substantiee. Quocirca sicut in hujusmodi. propria? subsistentioe ,
quam Verbum per
subsistentia materiali inlelligitur extensio unionem impeciivit , et altiori modo sup-
partium, ita intelligi debet earum eontinuatio plevit.
in aliquo termiho communi sibi proportiona- 28. De anima vero rationali corpori con-
to. Uude, cuni fit talium partium divisio, so- juncta solet esse qua?,stio, an pro eo stafu
lus ille terrnmus ^ommunis destruiiur, et re- subsistat; quidam enim simpliciter affirmant,
sultant novi termini extremi ac termiuantes, quia etiam dum est unita corpori, non sus-
et hac solum de causa amittunt partiaies tentatur, nec pendet ab illo. Gajet., I part.,
subsistentise denominatiouem partiaiium, et q. 76, firt, 4, acl 5, et q. 90, art. 2 ; Ferrar.,
incipiunt esse totales, sicut contingit in par- lib. 1 cont. Gent., cap. 68; favet D. Thom.,
tibus quantitatis et materia? seu substantite. in 1, d. 8, qusest. 5, art. 2. Alii vero abso-
Neque affertur ulla ratio ob quam aiiter sit lute negant, quia subsistere incluclit negatio-
phiiosophanclum de extensione, coniinuaiio- nem existendi in alio, otiam per modum for-
ne et divisione hujus suhsisicntice, quam alia- nicC. Cajetanus, 3 p., q. 6, art. 3. Alii vero
rum rerum materiaiium. Neque sunt multi- (ut Fonseca, lib. 5, cap. 8, q o, seet. i,) sub
plicanda; siue causa generationes, et corrup- distinctione respondent, quia existimaut, sub-
tiones rerum aut modorum rcalium. Ex vi sistere, utroque modo accipi posse, sciiicet,
autem non
soiius divisiouis pra5cise sumptse ut inciudit lantum negationem depenclentiaj
clestruitur nisi sola continuatio neque in- , a subjecto, vel sustentante, vel ut includit
surgit quidquam aliud prteter terminos ter- absolutam negationem existendi in alio etiam
miuantes loco termini communis, seu conti- per modum partis auf forrnse. Et priori modo
nuantis; non ergo destruiturtota entitas sub- concedunt animam rationalem unitam corpori
sistentue, quee prius erat, sed dividitur in subsistere, posieriori autern modo negant.
duas per solam earuin discontinuationem. Et idem fere dicunt de anima separata, nam
sub una significatione fatentur eam subsiste-
Quomodo integra siibsistentui hominis in par re, sub aiia vero negant, scilicet, quatenus
les quasi essentiales dividatur.
subsistere dicit negationem non solum ac-
%7. Dico quinto : in homine integra sub- tualis unionis, sed etiamaptitudinis existendi
sistentia totius humanitatis constat ex partia- in alio per modum formae vel partis. Sed ha^c
388 DISPUTAT. XXXIV DE SUPPOSITO, EJUSQUE A NATURA, ETC.

responsio multiplicando vocis significationes neutram partem invenio sufficientem demon-

declarat. Nos strationem aut ostensionem.
in eis sistit, et rem non satis
vero, ad rem ipsam potissimum spectantes,
Animam rationalem etiam in corpore sub-
supponimus (cjuod supra probatum est) rem
sistere.
non conslitui subsistentem formaliter per ne-
o-ationem aliquam, sed per positivnm modum 30. Existimo autem probabilius opinari,
existendi ,
quem comitatur negatio omnis al- qui dicunt,non esse inter illos duos modos
terius modi illi repugnantis, ut, verbi gratia, formalem repugnantiam , ideoque animam
negatio unionis hypostatiece ad aliucl suppo- hominis, etiam corpori unitam, vere subsi-
situm. Nam, sicut ex unione hypostatica oc- stere. Ratio est, quia, licet anima informet

casio sumpta est inquirendi et cognoscendi corpus, non sustentatur a corpore, neque ab
modum subsistentia? natura: creatse, ita ratio illo penclet; ergo, quamvis informet, existit

hujus subsistentiaa per negationem unionis in se ac per se ratione suae independentiae.

hypostaticae, seu per imrnediatam repugnan- Confirmatur primo, quia unio illa informa-
tiam inter modum per se subsistendi et mo- tiva, longe distincta est ab unione hyposta-
dum unionis hypostaticee optime a nobis de- tica, ut per se constat ergo non est necesse ;

claratur. Sic igitur de anima separata nulla ut includat formalem repugnantiam cum sub-
est dubitandi ratio, quin hunc modum posi- sistentia ,
quam includit unio hypostatica.
tivum habeat et eonsequenter subsistat, ut Dices, cpiamvis anima non uniatur hyposta-
ostensum est. Difficultas ergo solum esse po- tice corpori , uniri tamen hypostatice to-
test, an ille modus positivus et realis, a quo ti homini seu personae hominis , et ideo
anima separata habet ut subsistat, illi de novo noii posse habere propriam subsistentiam.
acquiratur per separationem, an vero cum- Sed hoc potius confirmat oppositum, nam
dem habeat a principio creationis sua?, in anima rationalis non unitur personee hominis
corpore. Nam si illum habet ab illo deno- , tantum ut mendicans ab illa subsistentiam,
minabitur subsistens, nam hrec non est de- sed potius ut constituens seu conferens illam,
nominatio negativa, sed positiva; si vero non vel totam ut interdum videtur D. Thom. in-
,

habet, non erit subsistens, dum est in cor- nuere ', vel saltem ex parte seu partialiter,
pore, atque ita, si rem spectemus, omnino ut nos opinamur hoec autem unio in persona
:

cessat distinctio data. non excludit, sed potius requirit partialem

29. Existimo autem non posse satis de- subsistentiam, sicut etiam partesaquae uniun-
monstrari alterutram ex primis duabus sen- tur in uno supposito, componendo integram
tentiis. Quia vera resolutio ex hoc pendet, subsistentiam ejus suis partialibus subsi-
scilicet, an moclus subsistendi animae habeat stentiis.
formalem repugnantiam cum modo unionis 31. Secundo confirmatur ac declaratur hoc
seu informationis corporis, nam uterque mo- ipsum ex mysterio Incarnationis anima ;

dus est positivus, ut.partim ex clictis, partim
ex disputatione de causis constat;
formalem repugnantiam inter se habent, non
poterit anima informans corpus habere simul
modum subsistendi, atque ita fiet ut anima
enim Christi, a principio creationis suse et
si ergo toto suo tempore, quo fuit unita corpori, fuit
etiam unita hypostatice Verbo divino propria
unione ex se independente ab unione ad
corpus quse in illa mansit ctiam post sepa-
,

in corpore non subsistat; si vero illi modi rationem a corpore ergo unio hypostatica
;

inter se formaliter non repugnant, erit sine animse ad subsistentiam Verbi, etunioinfor-
dubio subsistens anima etiam clum corpus
,
mativa ejusdem animse ad corpus non ha- ,

informat quia talis anima natura sua capax

, bent inter se formalem repugnantiam ergo ;

est illius modi subsistendi imo illum natura

,
nec propria subsistentia animae liabet for-
sua postulat, vel potius ab illa fluit statim ac malem repugnantiam cum actuali informa-
non impeditur, ut patet in anima separata ; tione; nam unio hypostatica supplet vicem
si autem modus unionis vel informationis non propria? subsistentiee et illam impedit. Si-
,

repugnat formaliter cum illo modo subsisten- mile argumentura sumpsimus alibi 2 ad ,

di, nihil habet anima humana, eliam dum hominem contra Gajetanum nam ille con-
, ,

est corpori unita, quod propriam ejus sub-

sistentiam impediat hahebit ergo illam. An
; '
1 p., q. 76, a. 1, ad 5, lib. 1 cont.Gent.,
vero illi duo modi subsistendi et informandi cap. 68.
liabeant inter se formalem repugnantiam, in 2
1 tom. 3 p.,. disp. 47, sect. 1.
 SECT. V. UTRUM OMNIS SUBSISTENTIA CREATA INDIVISIBILIS SIT, ETC. 389
cedit animam
rationalem post resurrectio- quia illa est intimior creationi ; concreatur
nem informantem corpus gioriosum iore , enim subsistentia seu intrinsece eonsequitur
subsistentem in ipso corpore; ex quo pla- ad terminum creationis informatio vero seu;

ne informationem et subsisten-
conficitur, unio ad corpus fit per distinctam rationem
tiam non liabere inter se formalem repu- extrinseci agentis.
gnantiam ergo idem dicendum est de infor-
: 33. Sic igitur satis probabiliter concludi-
matione in corpore corruptibili ha?c enim ; tur, animam rationalem, etiam dum est cor-
ejusdem rationis est physice et essentialiter pori conjuncta, haberepositivummodumsub-
cum informatione corporis gioriosi, sicut et sistendi, et cum separatur, non acquirere
corpus ipsum essentiahter idem est, licet di- novum aliquem existendi moduin positivum,
versis qualitatibus affectum. sed privari solum positivo modo unionis ad
32. Uitimo confirmari potest, quia anima corpus. Neque oportet ut loco illius positi-
rationalis fit per creationem prius natura V83 unioni succedat in anima separata aiiquis
quam uniatur corpori ergo fit subsistens in ; modus positivus, formaliter repngnans unio-
eo instanti, in quo creatur ergo manet sub- ;
ni ad corpus, sed sufficit sola carentia unio-
sistens dum informat corpus. Antecedens est nis estque id magis consentaneum naturali
;

certum , et posterior consequentia evidens, conditioni ipsius animoe, quse ex se apta est
quia anima rationalis in eodem instanti tem- ad unionem, illamque naturaliter petit, et
poris, quo creatur, informat corpus; si ergo ideo nunquam postulat modum aliquem
in illo instanti creatur subsistens, simul habet existendi repngnantem unioni non ergo ; est
subsistentiam cum informationel, quia non ulla ratio vel causa cur illi tribuatur, etiamsi
potest in eodem instanti temporis prius natu- unione privetur. Et propterea etiamsi sepa-
ra recipere positivum modum subsistentite, ratasit, quasi violenta manet, appetens cor-

et illo privari propter unionem ad corpus, pus, quod certe non ita esset, si unioni suc-
quia hoc involvit apertam contradictionem. cederet alius modus existendi positivus et
Quod si in illo primo instanti habet anima connaturalis, et repugnans unioni ; sicutma-
utrumque modum subsistentife et informatio- teria non manet in statu violento, quando
nis, etiam toto tempore quo est in corpore, ,
privatur una forma, quia illa alia succedit ;

habebit utrumque, quia tales modi non ma- esset tamen violenter, si omni forma priva-
gis inter se pugnant in quovis tempore, quam retur.
in uno instanti. Prior vero consequentia pro- 34. Ex his ergo probata manet assertio
batur ex D. Thoma, 1 p., q. 45, a. 4, ubi pro- posita ; nam si anima rationalis in corpore
bat , proprium rerum subsisten-
creari esse suam habet subsistentiam partialem, quam
tium si ergo anima hominis in corpore crea-
; retinet, etiamsi a corpore separetur, necesse
tur, etiam in eo suhsistit. Responderi potest, est ut integra subsistentia hominis ex par-
creationem posse terminari ad existentiam tialibus subsistentiis anLnae et corporis inter
absque subsistentia. Sed quanquam super- se unitis componatur, et in easdem si* reso-
naturaliter et miraculose hoc verum sit, ut lubilis seu divisibilis per separationem ani-
in creatione animse Christi contingit, natura- mae a corpore, manente subsistentia partiali
liter tamen non videtur id fieri posse, cum in parte separata. Et confirmari hoc potest
non sit rerum naturis consentaneum, nam ex mysterio lncarnationis nam ad hunc mo- ;

creatio natura sua tendit ad rem subsisten- dum unio totius humanitatis componitur ex
tem unde ejus efficacia non potest impediri
; partialibus unionibus anima?. et corporis, et
ex naturali conditionc rei quae creatur. Ex ,
in eas fuit resoluhilis nam per separationem
;

quo potest nova ratio in hunc modum forma- anima? a corpore sicut humanitas destructa
ri nam, sicut anima rationalis ex natura sua
; est, itaet ejus integra unio ad Verbum, man-
petit tieri per creationem ita etiam petit , serunl autem partiales uniones in anima et
subsistere ad quod ultimate tendit creatio
,
;
corpore separatis ita ergo dicendum est de
;

cum ergo petat etiam informare corpus, si- partialibus subsistentiis ; nam unio illa sup-
gnum esthas duas conditiones non esse inter plet subsistentiam propi*iam cum proportio-
sc repugnantes non enim potest anima ex; ne. Neque contra hanc assertionem occurrit
natura sua siinul repugnantes conditio- nova difficultas ex parte animse (nam de ma-
nes postutare. Quod si illse conditiones re- teria statim dicemus), quia cum illa subsis-
pugnantes cssent potius subsistentia im- ,
tentiaanimge incompleta sit, et partialis, non
pediret informalionem quam e converso, . repiignat ei rompositio integrse subsistentia?,
]90 DISPUTAT. XXXIV. RE SUPPOSITO, EJUSQUE A MURA, ETC.

neque etiain repngnat ut eadem res simul proprium subsistentiee modum, quem reti-

hoc modo subsistat, et sit pars, sicut de par- nere possit sub diversis formis. Nihilominus
tibus aqua supra dicebamus, quo exemplo tamen pars conclusionis pOsita verior vide-
utitur ad rem prsesentem D. Ihomas, 1 p., tur, quia, mutata forma, nulla realis entitas

q. 75, art. 2, ad 1 et 2, ex quo loco plane vel modus substantialis mutatur in materia
constat illum fuisse hujus sententiee, quam prseter modum unionis, qui loilge diversus

etiam hahet queesf. disp. de Anira., art. 1, est a modo subsistentiaa, etiamsi admitta-
ad 6. mus esse in materia talem modum unionis
distinctum ab unione formoe, de quo supra
De cornpositione et dissoluiione su J)sistcn(u&'m dictuni est. Quod enim hi modi, sciiicet, unio-
aliis reius ptire r/iakrialiius. nis et subsistentiee, sint distincti, probatur
35. Dico sexto : in aliis subsiantiis inate- primo a simiii ex dictis de unione et subsis-

rialibus et corraptibilibus preeter hominem, tentia animee Secundo, quia si

rationalis.

licet integra subsistentia totius componatiir Deus conservet materiam sine forma, ut fa-
ex partialibus modis materiee et fomioe, et cere potest, talis materia careret omni modo
per eorum separationem dissolvatur, non unionis adformain. et nihilominus esset sud-
tamen potest post separationem uterque par- sistens; potest rgo conservarimodus subsis-
<

tialis modus consequens esse sed tantum ,

tentiee sine modo unionis ; distinguuntur er-
partialis modus raateriee, et icieo inhis rebus go ex natura rei. Tertio idem colligi potest
sola materiahabet partialem subsistentiam, ex propriis rationibus talium modorum nam ;

non tamen forma. ln bac assertione explica- modus unionis est quasi respectivus, essen-
mus modum compositionis subsistentiee com- tialiter pendens ab altero extremo unionis et

plctee omninomaterialis,quee res non estqui- compositionis ; modus autem subsistentioe

dem facilisad explicandnm.Quodigiturhujus- est in seomnino absolutus, et ideo vix po-
modi subsisientia cOmposita sit ex partialibus test a nobis nisiper negationem declarari.
modis, qui per modum actus el potentise inter Quarto, ex mysteiio Incarnationis, nam mo-
se comparentur, in superioribus probatum dus unionis materiee cumforma non pugnat
est, atque hos partiales modos materise et cum unione hypostatica ; nam materia ac-
formee attribuimns, quia cum integer modus tu unita animee rationaii, et formee sangui-
subsistenthe realiter identificetur et adee- nis vel cadaveris, fuit simul unita hyposta-
quate cum tota natura, necesse est ut par- tice Verbo divino ; at vero modus subsisten-
tialiter cum forma et materia idem sit, et tiee propriee directe repugnat unioni hypos-
consequenter, quod materiee et formee par- taticae, ut ex dictis consfat : sunt ergo illi

tialesmodi respondeant, ex quibus integra modi diversi.

subsistentia componatur. Atque hinc etiam 37. Quod vero non repugnent hi duo
necessario fitut, dissoluta unione harum par- modi simul esse in materia, probari potest
tiurn, integra subsistentia dissolvatur et pe- eisdem argumentis, quibus hoc ipsum vel
reat ;
id enim commune est omni composi- simile de anima rationali probavimus, scili-
tOj cujus partes separari possunt constat ; cet, quia materia iion unitur formee ut sub-
autem, in his rebus, de quibus agimus, unio- jecto, vel ut sustentanti illam in suo esse ;

nem partium clissolvi posse. Rursus in his nam potius materia est primum subjectum
rebus etiam est manifestum, .dissoluta unio- formee seu generationis, et ideo natura sua
ne non posse manere utrumque partialem maxime postulat huuc modum existendi in
modum, quia saltem ille non manet, qui ad seacperse simul cum nnione adformam; er-
formam pertinet cum enim forma ipsa non
; go utrumque modum postulat, et unus alteri
maneat, nec modus ejus conservari poterit. non repugnat, neque ulla probabilis ratio ta-
36. Quod vero ex parte materise idemma- lisrepugnantia? atferri potest. Item quia in
neat partialis subsistentiee moclus, non omni- mysterio Incarnationis corpus Christi Domini
bus probari videtur nam cum materia sit ;
simul habuit unionem ad animam, et unio-
iraperfectior quam forma, videtur ab iila re- nem hypostaticam ad Verbum loco propriai
cipere modum et rationem subsistendi, et subsistentite ergo tale corpus natura sua
;

eonsequenter, mutata forma, necessario de- haberet cum unione ad animam proprium
bere mutari in materia partialem subsisten- subsistentia 1
modum, nisi pc-r unionem hy-
tire modum. Deinde quia materia existens in postaticam esset prreventum.
toto prnpric non sub^i^tit ; ergo non habet 38. Denique (ut ad id quod intendimus
 ,

SECT. V. UTHUM OMNIS Stl&SISTENTlA CREATA LNDIVISIBILIS SIT, ETC. 39 i

deveniamus), qitod partialis rnodus subsis- materiaiis substantiee completro. Nam habet
tentiee matcriee non ita pendeat a forma, vel proprium partialem modum existendi, qno
ab unione ad illam, ut necesse sit, mutata componit subsistentiam totaiem, ut ostensum
forma, mutari illum subsistentiee iiioclum, est ; et ilie modus talis est, ut per illum ha-
probatur, cpiia nulla est ratio talis dependen- beat materia esse in se ac per se, et indepen-
tiFe, nam
ipsamet essentia seu existentia ma- clens abomni subjecto vel sustentante; et ra-
tericb penclet a forma, quatenus ilkim natu- tione ejusdem modi existendi potest eadem
raliter requirit ut sit et nibilominus mutata
; materia quasi in se manere sub diversis for-
forma, non mutatur actualis entitas seu exis- mis conservato eodem existendi modo ut
, ,

tentia inaterice, sed eadem numero perseve- ostensum est ergo ille modus existendi ma- ;

rat ; ergo idem erit de partiali subsistentia teria^ vere ac proprie est subsistentia saltem
ipshis mateiiee. Probatur consequentia, tum partialis. Respondent aliqui , hoc ipso quocl
quia subsistentia est proportionata existen- materia pendet in suo esse et moclo essendi
tice, tum etiam quia est tam absoluta sicut a forrna absolute seu in communi sumpta,
ipsa existentia ergo non est cur magis pen-
; non posse habere talem existendi modum
dSat ab bac individua et determinata forma, proprium, qui sit subsistentia. Et eadem ra-
vel ab unione ad illam, quam ipsa existen- tione aiunt materiam actu unitam formee
,

tia. Ex quo fuciie soivitur prior pars rationis multo minus dici posse subsistere quam ,

in contrarium enim magna cliversitas

; est animam rationalem unitam corpori nam ;

inter' formam materialem et materiam quan- ; anima rationalis ita est in corpore ut iil suo ,

quam enim forma sit absolute perfectior esse simpliciter non pendeat, necjue ab hoc
quam materia, in hoc tamen est secundum corpore, neque absolute a corpore mateiia ;

aliquid minus perfecta, quod plus pendet boec autem penclet a forma, etiamsi abscpie hac
determinata forma ab hac cleterminata ma- vel illa forma esse possit. Alii vero utuntur
teria, quam e converso non enim potesfc ; distinctione superius data, scilicet, si sub-
eaclem forma migrare a materia in mate- sistere negationem inheesionis in
solum dicat
riam, sed, eo ipso quod ab bac materia se- subjecto sic materiam primam subsistere
,
;

paratur, pexit materia autem migrat (ut ita

; si vero dicat, esse per se, id est, non in ali-

dicam) a forma in formam, vel potius eadem quo, a quo in suo esse pendeat, sic materiam
manet subdiversis formis in ea succedentibus. primam non subsistere, quia est in compo-
Quod provenit vel ex diverso modo dependen- sito, et ab eo pendet, seu a forma ejus.
tiee; nam forma pendet a materia uta propria 40. Sed omissa vocis ambiguitate, quOd
,

causa,materia vero solum pencletaformaut a ad rem spectat, dicenduiii est, clependentiani

conditione requisita, ratione cujus ei debetur materice a forma nihil obstare quomiiius in ,

existentia et cjus conservatio, et non sine for- mateiia sit propiius nioclus subsistendi par-
ma ; vel certe provenit ex proprio munere tialis ; non enim omnis dependentia repugnat
primi subjecti, nam circa illam versatur actio rationi subsistencli omnis enim subsistentia ;

agentis, et ideo necesse est ut sit ap/ta per- creata pendet imprimis ab agente, et preeser-
manere sub utroque termino forma vero, : tim a Deo ; omne etiam suppositum mate-
quee est terminus aetionis, non habet eam riale peiidet suomodo a dispositionibus suis,
incliiferentiam, et icleo si materialis sit, pen- sine quibus existere non potest, et Conse-
det in suo esse ab-actuali unione ad subjec* quenier ab eisdem peiiclet subsistentia talis
tum, quse mutari non potest, manente et suppositi et ad hunc modum pendet mate-
;

conservata ipsa forma. Ex hac autem, ea-
demque radice provenit altera differentia,
scilicet, quocl materia, mutata forma, possit
conservari cum existentia et
modo; forma autem, sicut non potest conser-
vafe existentiam mutando subjectum, ita
etiamnonpossit existendi modum
39. Atcpie hinc probata etiam reiincpiitur
penultima conclusionis pars, scilicet, habere
materialcm suani partialern subsistentiam
ria a forma, veluti a substantiali dispositione
ita intrinseca et connaturali, ut sine illa esse
non possit. Nou ergo repugnat subsistentiae
cum existendi hujusmodi dependentia, sed tantum iila, quee
est a subjecto vel supposito sustentante. At-
que hinc fit (quod spectat ad usum verbi sub-
retinere sistendi),vere dici posse materiam subsistere,
quia heec denominatio positiva est a modo
subsistendi, et non tantum negativa, neque
incluclens (ut clixi) negationem omnis depen-

qnia in suo genere concunit ad componen- dentiee , aufc omnis unionis cum alio, aut es-
ciam integram subsistentiam cnjuscumqne sencli in aliquo tanquam in toto, ciijiis sub-
 392 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITO, EJUSQUE A NATURA, ETG.
sistentiam partialiter coniponat, sicut de ani- sit partialis subsistentia ; alioqui ab illo modo
ma rationali diximus; est enim quoad hoc ea- denominaretur subsistens , saltem incom-
dem proportio. Verumtamen ut onmis tolla- plete. Unde D. Thomas, citato loco, et cee-
tur aequivoeatio addatur aliquid quo decla-
,
teri tanquam proprium etpeculiare
Theologi,
retur materiam non subsistere ut integrum attribuunt animee rationali inter omnes for-
suppositum non enim nego quin snlsisterc
;
mas informantes corpus, quod sit aliquid
simpliciter dictum, interdum in hoc rigore subsistens, eo quod sit operans independen-
sumatur, utcolligitur ex D. Thom., 1 p., q. 75, ter a corpore, ut organo seu instrumento ;

art. 2, ad \ et 2. Dicatur ergo materia suhsi- et in art. 3, expresse negat D. Thomas, ani-
stere incomplete seu partialiler. mas brutorum animalium esse subsistentes.
41. Superest ut dicatur de ultima conclu- Et hoc sensu dicitur nomine Augustini, in
sionis parte ,
quse ad materiales formas sub- lib. de Eccles. dogmat., cap. 16 et 17, solam

stantiales pertinet, ct, si attente consideren- hominis animam esse substantivam, animas
tur quse hactenus diximns , videri potest oh- vero brutorum non esse substantivas. Ratio
scura, et non satis cum illis cohaerens. Dixi- vero est, quia substantia intrinsece ac for-
mus enim subsistentiam suppositi pure mate- maliter includit independentiam a susten-
rialis esse modum quemdam compositum ex tante, et maxime a materiali subjecto, seu
modis partialibus materise et formse diximus ; causa a qua in suo esse res pendeat ; sed
etiam modum illum, qui se tenet ex parte in his formis materialibus nihil est (id est,
materise, esse partialem suhsistentiam ;
quo- neque essentia, neque existentia, neque mo-
modo ergo intelligi potest alius modus partia- dus existendi) quod non innitatur materiee,
lis ex parte formse ,
quin ille etiam sit partia- ut sustentanti, quodque ab illa non pendeat
lis suhsistentia ex utroqne resultet et
, cum in esse et conservari in genere materialis
componatur subsistentia completa ? Aut si causae ergo modus existendi talis formae illi
;

modus ille formse subsistentia non est, quid, connaturalis non potest habere veram ratio-
quseso, erit ? aut qualiter poterit ratio ejus in- nem subsistentise partialis. Consequentia est
telligi ? Propter hoc ergo aliqui negant illam per se evidens. Minor item est clara, satis-
partem conclusionis positse et concedunt , que in superioribus declarata et probata,
etiam formas materiales habere partiales sub- quia quidquid est in his formis est atfixum
sistentiee modos, et consequenter etiam faten- materiae est enim commensuratum entitati
;

tur illas subsistere, quamvis incomplete et in et naturae talis formae, cui connaturalis est
toto. Alii vero quoad hanc denominationem haec dependentia. Denique nihil est in his
utuntur distinctione superius adducta, scili- formis, quod non producatur vel comprodu-
cet prout subsistere dicit solam negationem
,
catur per eductionem de potentia materiae ;

inhaesionis , posse lias formas suhsi-

sic dici nihil ergo in eis est, quod non pendeat a
stere , non vero prout dicit negationem de- materia ut a sustentante. Major autem prc-
pendentiee et existentiae in alio a quo pendel. positio etiam videtur satis constans ex com-
Vernmtamen apud antiquos Doctores mm- muni omnium consensu omnes enim per ;

quam appellantur hae formee subsistenles, ne- hanc negationem maxime declarant ratio-
que dicuntur subsistere etiam incomplete. nem subsistentise, et eam ut minimum ad
Imo expresse D. Thomas in loco proxime ci- subsistendum requiruut, licet multi aliquid
tato, distinguens subsistens seu hoc ahquicl ultra postulent, ut vidimus. Item inhserentia
in incompletum et completum dicit priori ,
directe opponitur subsistentise omnis autem ;

modo excludere inheerentiam accidentis, et dependentia a subjecto sustentante potest

formee materialis, posteriori autem modo ex- inhaerentia appellari atque ita D. Thomas,
;

cludere imperfectionera partis. In quo satis supra, modum existentiae formse rmiterialis
significat non posse formas materiales dici in materia inhaarentiam appellat: repugnat
subsistere, etiam incomplete, seu eo modo ergo cum propria suhsistentia.
quo materia vel anima rationalis subsistere di- 43. Neque refert quod
in his compositis
citur. materialibus aliquid seu aliquis partialis
modus ex parte formse concurrat ad compo-
Bulstantiales formce materiales nec yartia-
nendam integram subsistentiam totius. Non
lem sulsistentiam kaient, nec subsistunt.
enim necesse est ut omne id, ex quo aliquid
Ex quo plane fit, non hahere materia-
42. componitur, participet rationem vel denomi-
lem formam proprium modum existendi, qui nationem totius ; ut non quidquid componit
 SEGT. V. UTRUM OMNIS SUBSISTENTIA. CREATA 1ND1VISIBILIS SIT, ETC. 393
neque omne id, quod com-
liiieam, est linea, enim ex dictis sequi illud prius diximus :

ponit hominem, est homo, si proprie lo- enim hunc modum talem esse, ut sine ma-
quamur ; sic igitur non quidquid complet teria conservari non possit; hujusmodi au-
subsistentiam totius, est suhsistentia etiam tem dependentia seu tanta connexio videtur
incompleta, sed est terminus quidam vel esse propria unionis formse cum materia. Item
modus complens subsistentiam. Itaque fate- quia prseter unionem quse includit substan-
mur subsistentiam integram naturse omnino tialem inhsesionem, et dependentiam existen-
materialis componi ex partialibus modis ma- tise talis formae a materia, non videtur ad
terise et formaj dicimus tamen modum ma-
; quid sit necessarius alius modus ejusdem for-
terise esse partialem subsistentiam, non ta- mffi et existentiee illius , aut quem effectum
men modum formse ,
quia modus materia? formalem habere possit circa existentiam ta-
est quasi primum fundamentum seu basis lis fornise non est ergo in tali forma alius
;

totius subsistentise talinm non ni- rerum, et existentise modus, nisi unio seu adhsesio in
titur priori fundamento aut subjecto. Unde materia. Sicut in forma accidentali actualis
fit ut manere possit, naturaliter quidem sine inhsesio in subjecto est modus existentise ta-
hac vel illa forma, vel quacumque determi- lis formse, et quasi ultimus terminus ejus ,

nata, supernaturaliter vero absque omni for- prseter quem supervacaneum omnino esset
ma, et absque omni complemento quod ab alium fingere; idem ergo est in forma sub-
illa provenire potest. Moclus autem formse, stantiali, quatenus cum accidentali convenit

licet sit complementum quoddam subsisten- in informatione inhsesiva seu dependente a

tise totalis, non est tamen proprie parlialis
et incompleta subsistentia, quia
modus, qui innititur priori subjecto et fun-
damento, a quo ut a sustentante ita pendet,
subjecto quod informat, quamvis differat in
est talis gradu seu perfectione talis inhsesionis. Quse
differentia optime etiam declaratnr juxta eam-
dem doctrinam inha?sio enim formse mate-
;

ut sine illo sustineri aut esse non possit, rialis differt ab inhsesione accidentis, quia illa

non modo naturaliter, quod certissimum est, prior talis est ut, adjuncta incompletse sub-
verum nec supernaturaliter. Quanquam enim sistentiae materiee, cum illa compleat perfec-
maleriaJis forma possit a Deo conservari sine tam etintegram subsistentiam in genere sub-
materia, modus tamen existendi quem habet, stantise ex quo constat illam esse substan-
;

dum est in materia, non potest conservari in tialem modum; inhsesio autem accidentis
illa forma separata a materia, tum quia per nullo modo complet, aut pertinet ad subsis-
separationem intrinsece mutatur modus exis- tentiam integrse substantiae, sed est omnino
tendi, tum etiam quia ille modus est quasi extra genus et latitudinem substantise.
respectivus, et dicens actualem habitudinem, 45. Quanquam haec pars videatur specie
et competit formse non utcunque sed ut , probabilis, praesertim cum hsec pluralitas re-
informanti et componenti totum.
, Quod rum modorum vitanda sit, quoad fieri
aut
etiam optime declarat, quantum ille modus possit,nihilominustamen dicendum existimo
deficiat a ratione^ subsistentiae partialis. Un- hunc modum esse distinctum ex natura rei
de etiam constat differentia inter modum ab informatione, seu unione, aut inhsesione
existendi animse rationalis et aliarum forrna- formse materialis in materia. Quod imprimis
rum nam illa prseter unionem babet pro-
; declaro ex mysterio Incarnationis Verbum :

prium existendi modum indepenclentem a enimhypostaticesibi univit sanguinem(quem

materia. Atque ita fit ut homo nobiliori modo suppono habere formam distinctam ab anima
subsistat quam omnes alise res materiales ;
rationali), et in triduo assumpsit cadaver, et
subsistit enim et per se totus, et secundum juxtaveram et receptam sententiam potuisset
materiam, et secundum formam, habetque assumere naturam leonis, et aliam similem ;

subsistentiam integram compositam ex par- ex viautem talis unionisprivaretur natura as-

tialibus subsistentiis, quam perfectionem non sumpta integra atque totali subsistentia crea-
attingunt alise res materiales, ut declaratum ta, etde facto ita contigit in sanguine, et in
est. cadavere Christi juxta sanam doctrinam ergo ;

44. Sed quseres an hic modus, qui ex parte privaturtam incompleta subsistentia materise,
formse materialis concurrit ad complendam quam omni complemento subsistentia>, quod
subsistentiam totius sit ipsamet unio talis
, ex parte fornuc adjungitur, id est, illo par-
formse cum materia, vel aliquis alius modus tiali modo, quem forma materialis secum af-
ex natura rei ab unione distinctus. Videtur fert ad complendam cum subsistentia ma-
 ;;

394 DISPUTAT, XXXIV. DE SUPPOSITO, EJUSQUE A NATURA, ETC.

teria?integram subsislentiain cdmpositi non ; 47. Dicetur fortasse, bis rationibus recte
privatur autem forma sua informatione et probari aliqviid aliud adjungendum esse ex
unione ad materiam propter assumptionem, parte formee, preeter unionem cum materia,
ut per se notum est ergo ille modus com-
; quatenus utraque est pars essentiee vel na-
plens subsistentiam ex natura rei distinctus lurce hoc tamen nihil aliud esse praeter
;

est ab actuali informatione, quia, ut in su- unionem existentice forma? ad subsistentiam

perioribus traditum est, nullum est certius materice. Nam, sicut in materia distmguun -

signiim talis distinctionis, quam realis sepa- tur ex natura rci essentia et subsistentia par-
ratio unius ab alio, etiamsi mutua non sit. ipsa forma distinguitur uuio ad
tialis, ita in

Nec video quo modo possit buic rationi satis- essentiam niateriee ab unione ad subsisteiv-
fieri, nisi, per assumptionem irrationalis seu tiam; et perassumptionem hypostaticam una
inanimata? natura? non uniri subsistentiam separatur ab alia; nam forma sanguinis Ghristi
divhiam toti per se primo,
naturee creata? unita mansit essentiee materiee, non tamen
seu secundum se totam, sed tantum secim- subsistentia3 propria3 ejus^ cum illam non ha-
dum materiam. Verumtamen ha?c .evasio est buerit; ergo hoc satis est acl efficaciam ratio-
in Theologia improhabilis, et plus quam falsa, nis facta?,etut intelligatur subsistentia mate-
ut in libris de Incarnatione suis locis ostendi- rialis natura3 compleri per solam hanc unio-
mtis. Et preeterea non solvit difhcultatem nem ad subsistentiam ma-
existentiee forma3
nam si unio fit ad materiam, ergo privatur teria3. Sed heec responsio nullo modo potest
materia sua subsistentia partiali ergo non ; consislere; nam si recte considerelur, intro-
potest in forma materiali rnanere aliquis mo- ducit in naturali compositione suppositi ex
dus qui ad rationem vel complementum sub- forma et materia quemdam modum hyposta-
sistentias pertineat, quia talis modus directe tica3 unionis, quod quam sit incredibile et
ac prascise respicit modum subsistentia? ma- improbabile, per se satis patet. Declaratur
et illum qnasi actuat, et ab illo
teriee, om- autem assumptum, quia unio hypostaticanihil
nino pendet, ut ostensum est ergo revofvi- ; aliud est quam unio unius substantiee seu
mur cum eadem inrationem factam,
eflicacia existentia? substantialis ad subsistentiam al-
sGilicet, quod talis modus est separabilis ab lerius, ut per eam terminetur; hoc auteni
actuali informatione, et consequenter ex na- atti'ibuitur formee materiali, cum dicitur per
tura rei distinctus ab illa. suam existentiam uniri subsistentiee materia1 ,

46. Atque hinc sumi potest metaphysica Ut per eam terminetiir. Nec refert quod
ratio et propria hujus rei ; nam, sicut in in- forma illa non
sit integra substantia, sed par-
tegra natura composita distinguimus entita- tialis ; nam
ctiam anima rationalis est partia-
tem natura? a completo modo subsistentice, lis substantia, et niliilominus uiiio ejus ad
ita in ipsa materia distinguimus essentialem subsistentiam alterius est vera unio hyposta-
entitatem, ratione cujus est pars essentia? seu sica. Neque etiam obstat craod subsistentia
naturas eomposita?, et partialem modum sub- materias sit incompleta , imo tanto erit mira-
sistentia?, ratione eujus componit integram bilior unio.
subsistentiam totius. Sic ergo in substantiali "48; Unde optimum argumentum.
conficitur
forma inteiligitur essentialis entitas fornice, Nam subsistentia completa tantum potest ila-
qua? est pars essentise et naturce composita? turaliter terminare completam naturam cu-
et ha?c est quse informat materiam ut est jus est subsistentia, quam intime afticit ; ergo
etiam pars naturee, ethcec actualis informatio subsistentia incompleta tantum potest natu-
nuilo modo pertinet ad rationem subsisten- raliter terminare illam incompietam natu-
riee, sed pr&cise ad eompositionem naturee,, ram, quam intime amcit, ut modus ejus in-
ut patet etiam in Christi humanitate, quee in- trinsecus, non realiter, sed modabter tantum
cludit informationem animee rationalis abs- ab iila distinctus ergo subsistentia materia?
;

que ullo vestigio subsistentiee ereatee ; ergo ita ada^quate terminat intensive et extensive
tieec informatio ut sic nullo modo pertinet ad (ut alias Cajetanus loquitur) partialem natu-
complementum subsistentire ; ergo oportet ram materiee, ut non possit saltem naturaliter
aliquid aliud adjungere exparte formre. Alio- terminare existentiam formee, neqne e con-
qui sequetur in materiali natura completa ni- verso existentia forma? pOssit quasi hyposta-
hil esse quocl ad rationem subsistentiee perti- ticc uniri subsistenfia? materia?. Quin potius,
neat, prceter
incompletam subsistentiam ma- si Velimus argumentum retorquere, ex illa
iemo, quod in superioribus improhntum 6t ; positione sec|uitur subsistentiam materiee non
 ;

SECT. V. UTRUM 03IMS SUBSISTENTI A CREATA SNDtYISlBlLIS SIT, ETC 395

esse incompletam ; nam si talis est, ut per quee est altera partialis natura, clari modum
eam terminetur existentia materiee et formee, alium partialem ex natura rei distinctum ab
et consequenter existentia totius naturee in- illa,qui est terminus existentiee ejns et sicut ;

tegree. quid illi deest quominus completa sub-
sistentia sit ? Unde ex illa senlentia eiiam se-
qnitur, in toto materiali composito non esse
aliam subsistentiam", vel complementum sub-
sistentiee preeter subsistentiam materiee nam
unio existentiee ad subsistentiam non est com-
plementum subsistentiee, sed solum via vel
quasi conditio necessaria, ut existenlia unius
per alienam subsisteiitiam terminetur, ut pa-
tet in Christi humanitate et unione ejus ad
ex essentiis partialibus materiee et formee
inter se unitis consurgit integra et completa
natura. ita ex illis duobus modis materiee et
formee inter se etiam unitis consurgere inte-
; gram subsistentiam totius materialis naturee.
Rursus conveniunt in hoc illi duo partiales
modi, cjuod uterque petit ex natura sua
unionem cum altero, adeo ut naturaliter
neuter possit sine altero conservari. Diffe-
runt teimen. quod modus materiee non iiiniti-

Yerbum. tur alteri, ut sustentanti, sed solum requirit

49. Quapropter nihil etiam obstat, si quis illum quasi ultimum actum seu complemen-
respondeat, subsisteniiam materiee noii esse tum suum. Unde ulterius fit, ut talis materiee
alienam forinee substantialiter unitee ipsi ma- modus non requirat determhicite hunc vel
teriee, et ideo unionem illam non esse simi- illum modum formee, sed quacunque forma
lemhypostaticee unioni, quee est ad alienam vel moclo formee contentus sit, et successive
subsistentiam sicute contrario multi eeiisent
; possit idem permanere sub diversis formis
subsistentiam esse solius forma?, preesertim et modis earum. Ex quo etiam colligitur,
in homine, ad illam uniri essentiamet exi-
et talem modum non terminare seu afticere
stentiammaterise. Hoc (inquam) non obstat mtUeriam, pra>cise ut unitam huic vel illi
nam, cum materia sit realiter distincta a for- formee, sed secundum se; quandociuidem va-
ma, et imperfectam habeat snbsistentiam, riata quacunque unione ad formam, ille
tantumque sibi commensuratam, satis est modus existendi perseverat in materia se-
aliena et extrinseca ipsi forma}, ut non pos- cundum se. Ha^c vero omnia longe aliter
sit terminare subsistentiam ejus, nisi inter- coniingunt in materiali forma. Nam impri-
veniente aliqua preeternaturali unione. Pree- mis, siciit heec forma habet entitatem in-
sertim cum in superioribus ostensum sit, nixam materiee, ita modus existendi ejus in-
subsistentiam unicuique rei connaturalem nititur modo existendi materiee, et ab eo
non esse rem distinctam ab illa, sed modum quasi fulcitur vel sustentatur. Ex quo fit ut
iutrinsecum illius. llla vero opinio, quee tri- sit ab eo inseparabilis, ita ut determiuate
buit formee totam subsistentiam, supponit pendeat hic modus formee ab hac subsisten-
subsistentiam esse rem simplicem, et realiter tia materiee, nec possit aut variare*hoc siis-
distinctam, tam a materia quam a forma, et tentaculum, et quasi migrare in aliud sub-
non esse terminum existentiee, sed vel exi- jectum, aut omnino sine illo permanere.
stentiam ipsam, vel conditionem ad illam Rursus hinc conjectamus, hunc modum for-
preerequisitain, qucc principia nos non admit- mee non afficere ipsam secundum se, sed
timus. Et juxta illa magis consequenter at- tantum ut unitam materiee. Non quocl iion
tribuitur subsistentia formee vel utradici, res- adheereat (ut sic clicam) intime ipsi formee et
pectu materialium formarnnr, vel etiam ut existentiee ejus, quam terminat; id enim dici
primo quasi subjecto respectu animee ratio- non potest ; eilioqui superiluus esset talis
nalis; in nulla vero sententia dici probabili- modus, neque haberet proportionatam enti-
ter potest, quod subsistentia materite termi- tatem, quam immediate afficeret sed quod ;

net hypostatice existentiam forma, aut quod non consequatur tormam, neque illam affi-
integra subsistentia totius compositi mate- ciat nisi ut unitam materiee nam, sicut illa
;

rialis compleatur per solam unionem exi- forma secundum se non est naturaliter ca-
stentiee formee ad materiee subsistentiam. pax existentiee, sed taiitum ut unita, ita
50. Concludimus ergo, sicut in materia etiam nec terminum seu modum existentia?
preeter entitatem essentiee ejus, quee est habet, nisi ut unita. Raque sicut materia
queedam datur modus qui-
partialis natura, prima ordine naturee supponitur forma% ita
dam partialis etinm et incompletus, qui est etiam eodem natursa ordine in ea pi^eesuppo-
ultimus terminus existeniiee ejus, ita iu forma niturmodus suljsistentiai ejus forma vero ;

materiali pra t,er entitatem essentialcm

j
ejus, materialis priroo inlelligitur uniri inateria>,
 ;

396 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITO, EJUSQUE A NATURA, ETC.

et inilla secumafferremodum, quo cum ma- modus per se essendi incompossibilis inhae-
teria componat rem complete subsistentem, rentiae; quid ergo illi deesset ad rationem
quern modum habere non potest, nisi prout subsistentiae ?

unita est tali materiee ; et ideo dicitur non- 52. Dices : illa subsistentia essetne totalis,
afficere illam secundum se, sedprout unitam. an partialis ? ncn enim videtur primum, cum
51. Et propter has differentias vocamns sit tantum in natura partiali; nec secundum.
modum illum materice partialem subsisten- quia non est apta componere uuam subsis-
tiam, et materiam secundum se subsisten- tentiam totalem. Circa hoc multa dici pos-
tem constituere dicimus modum autem for- ; sent, quae breviter insinuabo. Primum est,
mse non vocamus subsistentiam, etiam in- non repugnare partialem naturam subsistere
completam et partialem, sed complementum per subsistentiam integram et completam,
quoddam integree subsistentiee quod non , cum Ghristi anima subsistat per subsisten-
constituit hujusmodi formam secunclum se tiam Verbi, quod saltem in triduo certissi-
subsistentem, sed cum subsistentia materice mum est; sic ergo dici potest illa subsisten-
complet integrum terminum totius suppositi tia talis animae esse quasi totalis quia non ,

complete subsistentis. Quod si quis conten- est apta ad componendam aliam subsisten-
dat, illum etiam modum formae appellandum tiam, secl in se est inclivisibilis. Secundum
esse partialem subsistentiam , eo quod sit est, talem subsistentiam simpliciter in sua
quasi pars subsistentiae totalis, primum infir- entitate esse imperfectam, et hoc sensu dici
ma ratione nitetur, ut jam ostensum est. posse incompletam, non quia ordinetur ad
Deinde solum in modo loquendi a nobis et , complendam aliam subsistentiam, sed quia
a communi usu philosophorum discrepabit tantum est apta acl terminandam incomple-
nam ( quod ad rem pertinet ) negari non po- tam naturam. Sicut modus per se quantitatis
test, quin ille modus innitatur materiae, et ab separatae non est partialis proprie, quia non
illa pendeat. Ac denique absolute ac simpli- ordinatur ad componendum alium tamen ; est
citer nemo potest dicere materialem formam quid imperfectum, et incompletumin.se,
subsistere ratione illius modi, sed solum esse sicut etiam motus est in se quid incomple-
in toto, quod in ea subsistit. Declaratur hoc tum, licet non orclinetur ad componendum
clenique ex modo quem haberet
existendi, alium motum; et haec duo vera sunt. Tertium
forma materialis, per divinam potentiam
si vero posset aliquis addere, scilicet, posse
separata conservaretur, et ex diSerentia inter a Deo fieri ut talis anima conservata illa
, ,

moclum quem tunc haberet, et quem habet subsistentia uniatur materiae

, et tunc illa ,

unita materiae. Si enim Deus conservet ani- subsistentia cum subsistentia partiali mate-
mam equi separatam a materia , et illi con- riee componeret unam quod si hoc verum ;

ferat pcfsitivum modum per se essendi, sicut est, propriissime dicitur illa subsistentia par-
confert quantitati cousecratee in Eucharistia, tialis. Hoc tamen mihi non probatur quia ,

ille modus differet a modo existendi, quem existimo materialem formam non posse uniri
habet illa anima unita materiae in duobus. materiae nisi per unionem includentem de-
,

Primo, quia ille modus non habet ex se or- pendentiam a materia, et inheerentiam ,
quae
dinem ad materiam, ratione cujus ab iila subsistentiae repugnat, ut supra dixi ; forma
pencleat; secundo, quia directe repugnatcum enim non potest atiter informare ,
quam na-
unione talis animae acl materiam, quia talis tura sua apta quia causalitas formalis non
sit,

anima non potest uniri materiee nisi cum de- potest suppleri aut variari in eadem forma;
pendentia ab illa, quae dependentia repugnat at vero materialis forma non est apta infor-
cum illo modo existendi, sicut modus, quem mare, nisi inheerendo suo modo; quarc im-
habet quantitas separata, repugnat cum ac- possibile est ut informet subsistendo. Nisi
tuali inbaerentia. At vero modus existendi, fortasse adjuncto novo miraculo quod talis ,

quem materialis anima babet naturaliter, forma simul afficiatur modis oppositis et ex ,

non repugnat unioni ct dependentiee, seu

, natura rei repugnantibus, quocl in his modis
inhserentiee in materia imo natura sua illam
;
ita proxime oppositis, ut sunt per se esse, et
postuhit, et ideo talis modus non est subsis- inhaerere, non existimo esse possibile, nisi
tentia ; ille autem quem haberet illa anima in constituendo eamdem rem bis in rerum na-
preedicto casu separationis, revera esset sub- tura, seu in diversis locis. Yideantur quee
sistentia. Quia esset modus substantialis, si- de hac re tetigimus in tom. 1 tertiae partis,
cut et existentia, quam terminat; et esset clisp. 14, sect. 1 et 3.
 , . ;

SECT. V. UTRUM OMNIS SUBSISTEN TIA CfiEATA INDIVISIBILIS SIT, ETC. 397
met entitatem seu formalitatem, quomodo
Satisfit argimsntis in principio positis , et etiam materia dicetur intrinsece ac formali-
incommtinicaUlitas subsistmticc declara- ter se communicare composito. Haec vero
tm\ communicatio potest etiam esse multiplex
53. Arguinenta, seu rationes dubitandi in qua^dam est secundum rationem tantum seu
principii sectionis positee priori loco, non communitas rationis, quomodo species, ge-
sunt a nobis solvendee probant enim et con- nera, ct alia superiora prsedicata dicuutur
;

firmant sententiam a nobis propositam. In his communicari inferioribus. Et banc communi-

vero, qua? posteriori loco positae sunt, attin- cationem excludit imprimis incommunicabi-
bac
gitur difficultas alia, prascipue intenta in litas suppositi et subsistentise , sed non est
quo modo subsistentia creata
sectione, scilicet, propria eju, sed communis cuihbet rei sin-

dicatur incommunicabilis boc enim esse de ;

gulari ; nam queelibet res eingularis, sive sit

ratione suppositi certissimum est ex omnium natura, sive suppositum, non potest pluribus
Theologorum sententia , in principio 3 lib. inferioribus communicari.Imo ipsummet sup-
Sentent., et 3 part. D. Thom. Quo sensu positum, vel subsistentia in tantum est hoc
dixit etiam Boetius, personam esse rationalis modo incommunicabilis, in quantum in re
naturse individuam substantiam, id est, in- ipsa singularis est ; nam ipsa ratio subsisten-
communicabilem , ut omnes exponunt. Sub- tia3,vel suppositi, prout abstracte concipi po-
sistentia ergo creata, quae suppositum sem- test, communicabilis est secundum rationem,
per constituit, incommunicabilis etiam esse ut indicavit D. Thomas, 1 part., queest. 29,

debet nam si ipsa communicabilis esset

;
art. 1 , ad 1

quomodo posset rem incommunicabilem red- 55. Alia est communicatio realis ejusdem
dere ? Haec autem incommunicabilitas vicletur rei singularis ad plura supposita, vel plura
repugnare cum his qua? diximus de composi- entia realiter distincta. Qute potest dupliciter
tione subsistentise, et de unione unius sub- intelligi, scilicet, vel per identitatem, vel per

sistentiee cum illa, quia omnis compositio fit unionem tantum. Priori modo non reperitur
per quamdam communicationem oportet ;
talis commuhicatio extra divinam naturam.

ergo verum sensum hujus incommunicabili- Unde incommunicabilitas huic communica-

tatis aperire. tioni opposita, convenit quidem omni subsis-
5-4. Est ergo primo considerandum, varios tentiee finita?, non tamen ex eo praxise quod
esse modos communicationis, et non omnes subsistentia singularis est, sed ex eo tanlum
cxcludi ex vi subsistentiee seu suppositi. Est quocl finita est. Nam divina natura, licet sit

enim imprimis queedam communicatio ex- singularis et essentialiter subsistens, realiter

trinseca intentionalis, seu in genere
tinalisquo modo finis seu bonum
,
communicare seipsum, alliciendo ad
lectionem; ethocmodo
ct suppositum esse communicabilia nam di-
cunt perfectionem aliquam per se amabilem.
Alia est communicatio etiam extrinseca, sed
causee communis est tribus personis realiter distinc-
dicitur tis,secundum totam suam perfectionem, et
sui di- ipsammet subsistentiam absohrtam; et e con-
constat subsistentiam verso, omnis res finita, etiamsi non sit sub-
;
sistens, est incapax hujus communicabilitatis
respectu plurium et distinctarum rerum per
identitatem provenit ergo hsec incommuni-
;

realis et effectiva, quomodo causa efficiens cabilitas ex limitatione. Quanquam autemheec

dicitur se communicare suis effectibus, et sit sufficiens ratio, et adrequata respectu crea-
hoc etiam modo clarum
est non esse de ra- turarum, non tamen respectu omnium re-

tione suppositi, hoc modo incommu-

ut sit rum, quia divinse persona^ secundum proprias
nicabde. lmo vero ad suppositum maxime relationes seu proprietates personales sunt
pertinet hoc modo se communicare; nam hoc modo incommunicabiles per identitatem,
(ut aiunt) actiones sunt suppositorum, et sub- non propter limitationem, sed propter relati-

sistentia, quamvis non sit propria ac formalis vam oppositionem, vel originis ab hac enim
;

ratio hujus communicationis, non tamen ex- provenit distinctio divinarum personarum, et
cludit illam, imo est conditio necessaria ad consequenter incommunicabilitas unius res-
hanc communicationem. Rursus est alia com- pectu aliarum; nam respectu inferiornm re-
municatio intrinseca et formalis; voco autem rum potius provenit ex eminentia et infmita-
formalem, non tantum illam quse est in ge- tc , ratione cujus non possunt identificari
nere causee formalis , sed omnem illam in cum rebus fmitis et inferioribus, ut per se
qua res communical vel preebet alicui suam- notum est.
 ;

398 DISPUTAT. XXXiV. DE SUPPOSITO EJUSQUE A NATURA, ETC.

5(5. Alia vero communicatio realis unius et rse, cjuam terminat, et non res omnino ab
ejusdem rei singularis respectu plurium et illa distincta. Est enim intrirsecum buic mo-
distinctarum, non per identitatem, sed per do, ut solam illam rem afficere possit, cjuam
unionem tantum, naturaliter saltem loquen- modificat, quia in suo modo afficiendi dicit
do, repugnat supposito et subsistentice erea- quamdam identitatem cum re craam afficit.
ta?. ; unde boc sensu etiam incommunicabili- non est proprium subsistentise, sed
Uncle boc
tas, talicommunicationi opposita, est de ra- commiinc omnibus modis, tam substantiali-
tione Imo, juxta probabilem opinionem
illius. bus, cjuam accidentalibus ; cjuam rem latius
Tlieologorum etiam supernaturaliter seu
, , tractavi in 1 tom. tertia? partis, disput. 13,

per divinam potentiam, omnis subsistentia sect. 4.

creata est incommunicabilis non solum pluri- 57. Qnid comnmnicatio fortnalis, et gui-
sit

bus suppositis, quod indubitatum est, sed lus rebus possit convenire. Porro prseter
etiam pluribus naturis ; subsistentia enim commimicationem unius rei respectu plu-
creata ita est alligata (ut sic dicam) propria; rium, potesf intelligi communicatio unius rei
natura?, quam terminat, ut niilli alteri com- respectu alterius per formalem uiiionem, vel
municari possit, quod aliis verbis dici solet, conjunctionem aliquam, ut forma communi-
suppositum creatum ita esse impcrfectum,ut catur materia?, et materia formse, et sic de
non possit alienam naturam assumere aut* aliis. Atque boc modo nulla esse videtur res

terminare. Quam incommunicabilitatem non creata (ut divina omittamus) omnino incom-
babet clivina persona, aut subsistentia potest ; municabilis quanquam enim non omnis res
;

enim pluribus naturis communicari per by- omni modo communicari possit, nulla tamem
posfaticam unionem, saltem supernatuvali- videiui' esse res qua; non sit aliquo modo
ter ; naturaliter euim id non potest
fieri communicabilis. Nam, ul dicebam, materia
nam, licet esse Iioc modo communicabilem communicatur forma?, et forma materiaj, et
connaturale sit divina?. persona? vel subsisten- accidens communicatur subjecto et subjec-
tiee, ipsa tamen communicatio nulli natura? tum accidenti, et quod ad rem praesentem
(

creatas potest esse connaturalis, cumque fieri sjiectat) subsistentia communicatur natuia 1

debeat per mutationem creatura?, et non Dei, cui intime conjungitur, eam terminando, efc

necessario sec[uitur, ut per solam mutntio- natura communicatur supposito , cujus est
neni, vel actionem supernaturalem fieri pos- forma et essentia, et ipsi etiam subsistentia?
sit. Unde fit Iianc mcommunicabilitatem ab- communicatur siqiiidem illi unitur. Undc
,

solute sumptam non esse de rationc suppo- concludi videtur incommunicabilitatem ab-
,

siti ut sic, sed de ratione suppositi creati. solute sumptam non posse esse de ratione
Imo in ipsomet supposito creato noii oritur subsistentice, etiam creata? sed sub alicjua ,

ex aliqua conditione acl rationem suppositi determinata ratione vel limitatione.

pertinente nam aliis eliarn rebus convenit,
; 58. Quod ut declaremus , advertendum
cpee non sunt supposita. Una enim forma non est, aliud esse loqui de supposito, aliud de
potest naturaliter esse ki diversis materiis cjuacunque re creata subsistente, aliud deni-
adcequate, nec una materia sub diversis for- que de subsistentia ipsa comjaleta vel incom-
mis inter se repugnantibus, neque unum ac- pleta. Suppositum enim absolute dictum si-
ciclens in clistinctis subjectis, neque una na- gnificat substantiamcomjiletam et totalem,
tura in distinctis suppositis, et sic de aliis, atque oninino cleterminatam in genere sub-
Quod ergo subsistentia creata non possit na- stantiffi. Unde suppositum creatum ut tale ,

turaliter communicari pluribus rebus seu , est, omnino est incoramunicabile, quia necjue
naturis, ex eo provenit, cjuocI limitata cst et ulterius determinari potest, aut qtiasi con-
fmita ex eadem enim radice similis iucom-
; trahi, vel modificari in genere substantias, et
municabilitas reperitur in omnibus exemplis cjuamvis accideiitia recipiat, quibus commu-
adductis, et in aliis rebus aut modis simili- nicari videtur, non tamen recnpit illa secun-
bus. Quod vero ctiamsupernaturaHter eadem dum subsistentiam suam, sed secundum na-
subsisfentia creata incommunicabilis sit niul- turam ; cujus signum est, quia, ablata sub-
tis naturis , etiam existimatur provenire ex sistentia, eadem accidentia manent, pra?ter-
limitatione ejus ; sed quia ba?c communis ra- qnam cjuod liipc communicatio aecidentium
tio non sufficit, ut opinor, addcndum est id est in alio genere, et valde extrinseca. Nou
oriri es. propria imperfectione subsisteuliffi potest autem suppositum creatum conimuni-
creata?, scilicet, quia solum est modus natu- cari secunclum subsistentiam suam alteri na-
 ) ;

SECT. V. UTMJM OMXIS SUBSiSTEN TIA CUEATA liNDlViSlIMLlS SIT, ETC. 399
tura' substantiali, non solum naturaliier, ve- fat, uon est persona quia est substantia in- ,

nmi nec supernaturaliter, ut diximus, atque completa, sicut nec inanvs (incpiit) nec qwe-
ita est oranino incommunicabile. Formaliter cunque alia partium hominis. Quod si c[uis
autem ac propriissime, et quateuus supposi- dicat saltem posse vocari suppositurn incom-
tum est, est incommunicabilc alteri suppo- pletum, sicut nonnulli appellant aniniam se-
sito, non solum creato, sed etiam divino, ut mipersonam respondendum est id solum
,

ah co sustentetur seu tcrminetur; nam in pendere ex usu vocis, ideoque esse illam lo-
ratione sua includit quod sit uliimo termina- cutionem impropriissimam, et in rigore fal-
tum; heec ergo incommunicabilitas est pro- sam nam cum dicitur suppositum incomple-
;

pria suppositi, ut suppositum est. Unde etiam tum, involvitur repugnantia in ipsis terminis
divinis et increatis suppositis convenit; nam, secundum propriarn significationem eorum ;

licet suppositum divinum communicabile sit nam suppositum non signiOcat nisi substan-
creatis naturis, non tamen ut ab eis termi- tiam completam. Verum est, D. Thomara in-
netur, sed ut eas terminet, et quasi in se terdum indicare illam distinctiqnem, non ta-
sustineat. men sub nomine supposiii, sed subsistentis et ,

Neque lmic incommunicabilitati ob-

59. Jioc aliqitid, ut patet 1 p., cpaasst. 75, art. 2,
stat, quod cum una aqua, verbi gratia, uni- ad \, ubi ait : Hoc aliquid potest accipi dupli-
tur alteri, ex duobus suppositis integris fit citer ano modo pro quocimque sulsislente,
,

unum, atque ita videtur unum

suppositum alio modo pro sulsistente completo in na-
substantialiter uniri et communicari alteri ad iura alicujns speciei ; primo modo excludit
componenduin unum tertium. Hoc inquam ( inluerentiam accidentis, et fornue materialis,
non obstat, quia cum clicHur suppositum in- secundo modo excludit imper/ectionem partis
communicabile , intelligitur formaliter, seu unde manus posset dici Jioc aliquid primo
cum compositione, id est, manens supposi- modo, sed non secundo modo ei idem- est de ,

tum; nam si amittat rationem seu comple- anima.

rnentum suppositi id quod reliquum est, , 60. Suhsistentia absolute non reddit omni-
communicari poterit, saltem ut pars toti vel no incommunicoMlem naturam. Quocirca,
comparti. Atque ita contingit in piudicto loquendo cle non inclu-
subsistente ut sic ,

exemplo; narn cum aqua unitur aquee, utra- dit eam omnimodam incommunicabilitatem,
que amiftit aliquem ultimum terminum ter- quam includit suppositum. Nam in divinis
minantein et complentem rationem totius, natura subsistens etiamsi sit perfectum et
,

seu totalis substantite ,

quam suppositum si- cornpletum ens communicabilis est tribus
,

gnificat, et arnbee acquirunt communem ter- suppositis, non ut ab eis pendeat, nec quia
minum, in quo uniuntur per modum par- illis indigeat ut subsistat, sed propter suam
tium ; et ideo quec uniuntur, non sunt sup- infmitatem, ratione cujus communicatur mul-
posita, sed potius ut uniantur , desinunt esse tis suppositis inelfabili quodam modo per
,

supposita, atque ita semper verum est, sup- summam identitatem et simplicitatem. In
positum ut suppositum esse incommunica- creaturis autem non habet locum ille modus
bile, vel (ut ita dicam) inunibile substantia- communicationis, et ideo si res subsistens sit
liter alteri supposito. Diximus autem supe- etiam completa, est omnino incommunicabi-
rius substantias
, quEe sic uniuntur, non
, lis , ac suppositum. Res autem incompleta
amittere totam subsistentiam quam antea subsistens potesi esse communicabilis per
habebant, sed solura indivisibilem terminum modum dummodo
communicatio
partis, talis
ejus ex quo tit, ut partes aquce post unio-
; non sit per inhserentiarn,
heec repugnat nam
nem inter se possint dici subsistentes, non cum modo subsistendi ut dictum est; unio ,

tamen supposita ; nam denominatio subsis- autem per moclum partis non repuguat rei
tentis indiiferens est ad totum, et aci partes siibsistenti incompletee seu partiali, cum pos-
quee participant subsistendi modum, seu acl sit dari subsistentia extensa, et constans ex
rem completam et incompletam ; denomina- partibus, ut ostensum est.
tio autem suppositi, sicut et personre, est so- 61. Quce incommunicabilitas de ratione sub-?
lius substaniiee conipletee , et plene constitu- sistentiw. Atque ita facile constat quid di-
ta3 in suo genere. Quod ex communi usu ho- cendum de subsistentia ipsa in abstracto
sit
rum nominum constat. Sic enim, ut notavit sumpta nam, generatim loquendo, de ra-
;

D. Thom., part, qiuest. 29, art. 1

1 ad 5, , tione illius tantiim est illa incomnumicabili-
anima rationalis etiam separata, iicet subsis- tas, quse opponitur inhajrentia', seu inexi-
 ;

iOO DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITO, EJUSQUE A NATURA, ETG.

stentiee in alio sustentante ; loquendo vero in modo est incompleta subsistentia animce ra-
particulari de subsistentia completa ,
quce in tionalis, vel materise primee ; et ideo, sive
rcbus creatis semper est suppositalitas, vel anima sit conjuncta, sive semper
sit separata,
personalitas , illa potest dici aJiquo modo subsistentia ejus est incompleta, semperque
comuiunicabilis ut quocl , incommunicabilis est communicabilis, nequepost separationem

vero ut quo si metaphysicorum more lo-

,
babet aliquem modum positivum communi- ,

quamur ;enim quatenus est actus qui-

illa cationi repugnantem et propter hanc etiam
;

dam naturee cui adjungitur communicatur ,

causam non est suppositum. Posteriori autem
illi, et hoc sensu dicitur communicabilis ut modo est incompleta subsistentia partis aqucc,
quod constituit tamen rem omnino incom-
;
quando unita est alteri parti, quia solum pro-
municabilem tum per modum forinse inliee-
,
pter statum non est terminata proprio et in-
rentis, quatenus subsistentia est, tum etiam communicabih termino. Ac propterea si se-
per modum partis, quatenus completa est, et paretur, acquirit talem terminum, estque ve-
lioc modo dicitur incommunicabilis ut quo. rumsuppositum habens subsistentiam com-
Unde consequenter habet, ut etiam ut quod, pletam. Atque ita satis constat quo modo sub-
sit incommunicabilis ceeteris rebus, prseter- sistentia incommunicabilis sit, et qua ratione

quam suee propriee naturee, et ut 1111 etiam hcec proprietas non repugnet divisibilitati
non sit communicabilis per inheerentiam, secl ejus seu compositioni ex partibus
, et ita ;

per intimam quamdam modificationem et etiam sufficienter satisfactum est argumentis

identitatem. Duobus prseterea modis intelligi in principio sectionis positis.

potest subsistentiam creatam et completani

esse incommunicabilem ut quo seu (quocl .
SECTIO VI.

idem est) esse rationem constituentem rem Quam causam efficientem et materialem habeat
incommunicabilem. Primo, respectu ipsius subsistentia.
constituti per ipsam ut sic et hoc est cer-
, ;

tissimum, quia illud constitutum est supposi- 1. Ex his, quee hactenus diximus de for-

tum, quod, ut tale est, omnino est incommu- mali ratione subsistentise, explicatee suntfpre
nicabile, ut declaravimus. Secundo, respectu omnes proprietates, et variee divisiones ejus,
nalurae, quam quod non so-
terminat, id est, nimirum in incompletam et completam, in
lum suppositum ipsum sed etiam naturam , spiritualem et materialem, in simplicem et
semel terminatam reddat incommunicabilem compositam, seu divisibilem et indivisibilem.
alteri supposito, seu incapacem alterius sub- Solum ergo superest dicendum in prsesente
sistentice. Et hoc quidem, si solum secundum sectione de causis ejus, et in sequenti de
naturee leges, et capacitatem naturalem intel- ejus effectibus. Inter causas autem subsisten-
per se notum. Si
ligatur, est certissimum, et tiae, finalis declarata est, explicando munus
autem in ordine etiam ad divinam potentiam, et necessitatem ejus; formalis autem nulla
res est incerta quamvis probabile sit hoc
,
est, quia ipsa subsistentia est quasi forma,
etiam modo reddi prorsus incommunicabilem vel actus ultimus in suo genere ; solum ergo
naturam creatam, propria subsistentia termi- dicendum superest de efficiente, et obiter ali-
natam. Quamvis nec de natura divina, nec quid attingemus de materiali.
de creata terminata personalitate divina, id 2. Subsistentia omnis creata Deum requirit
verum habeat, de qua re dixi 1 tom. tertise efficientem. Duo ergo sunt certa circa ef-
partis, disputat. 13, sect. 2. De subsistentia ficientem causam subsistentiae. Primum est,
denique incompleta dicendum est, constituere necessariam esse aliquam causam, a qua
,rem incommunicabilem per modum inheeren- omnis subsistentia rerum creatarum fiat.
tis, non tamen per modum partis; nam, hoc Patet, quia heec subsistentia est aliquid reale,
ipso quod incompleta est, potest esse pars et non est quid increatum aut reternum;

et ideo illi non repugnat communicatio per ergo necesse est ut ab ahquo agente habeat
modum partis., ut satis ex superioribus con- suum esse, qualecumque illud sit. Secundum
stat. est,subsistentiam uniuscujusque rei ab ea
62. Duplex modus incompletce subsistentice. causa efficiente fieri, a qua fit res ipsa quce
Solum occurrit ultimo advertendum, dupli- subsistit, seu natura illa quam terminat sub-
citer esse posse subsistentiam incompletam, sistentia ; itaque in Angelis, et rebus omni-
scilicet, vel ex se et intrinscce, vel ex acci- bus quae per creationem fiunt, Deus ipse est
dente ct (ut ita dicam) ratione status. Priori causa efficiens subsistentise ; in lns autem
 ; ;

SECT. VI. DE CAUSIS SUBSISTENTI^E. 401

quse fiunt per generationem, generans ipsum tionibus quibus aliae animaa rationales crean-
a quo res genita fit, etiam confert illi sub- tur, ut suppono ex his, quee late tractavi in
sistentiam. Hoc constabit magis ex dicendis, 1 tomo tertise partis, disputatione 8, sect.
nunc breviter probatur, quia tam creatio 1 ; ergo creatio animse, ut talis est, non ter-
quam generatio, per se primo et immediate minatur ad subsistentiam animee, sed acl so-
tendit ad rem subsistentem, ut sic ergo ne- ; lam existentiam ; ergo oportet ut subsistentia
cesse est ut efficiens creationem vel genera- alia actione seu alio modo fiat. Simile argu-
tionem, efficiat aliquo modo subsistentiam mentum fieri potest de effectione totius hu-
sui effectus. Difficultas vero est etiam du- manitatis; et ad res omnes potest applicari.
plex : prima, an causa creans vel generans Nam Angelus, verbi gratia, posset nunc uniri
rem subsistentem, se sola, et eadem omnino hypostatice Deo quoad ipsius naturam, ut
actione, qua confertilli existentiam, conferat supponimus, et tunc desineret esse seu con-
etiam subsistentiam ; secunda, esto actio sit servari subsistentia Angeli; conservareturau-
aliquo inodo diversa , an sit immediate a tem natura eodem modo, et in eadem
ejus
solo efficiente existentiam rei, vel an illam existentia in qua nunc conservatur ergo est ;

efficiat mediante ipsamet natura, cujus est actio diversa illa, qua conservatur existentia,
subsistentia. ab ea qua subsistentia conservatur, quando-
quidem una cessante permanet alia ergo ;

Qua actione fiat subsistentia.

etiam est diversa actio illa, qua res accipit
S.Aliquornmsententia. Circa priorem par- existentiam, ab ea per quam subsistentiam
temmultisentiunteadem omnino actione fieri recipit ; nam actio productiva et conservativa
ab eodemagentetotam remsubsistentem cum eadem est, per se loquendo, si agens non
subsistentia ipsa et existentia. Qiue sententia varietur. Et confirmatur ratione physica
videtur sumi ex D. Tboma, 1 part., quaest. 45, nam actiones variantur juxta clistinctionem et
art. 4, ubi ait, creari et fieri esse proprium necessitatem terminorum, eo quod actio ni-
rei subsistentis, quia ejus est fieri cujus est hil aliud sit quam dependentia termini ab
esse ; illius autem proprie quod est est esse, agente, quae formaliter est modus quidam
subsistens ; nam quod habet esse
illud est, ;
ipsius termini, realiter vero est ipsemet ter-
ergo sentit D. Tbomas, unicam esse actio- minus, ut progrediens ab agente sed subsis- ;

nem, qua fit res subsistens, ut sic, perquam tentia est aliquicl ex natura rei distinctum a
subsistentia ipsa comproducitur seu concrea- re subsistente, et ab existentia ejus ergo ;

tur. Quod testimonium non solum D. Thomae habet diversam dependentiam et emanatio-
auctoritatem, sed etiam efficacem rationem nem ab agente fit ergo per distinctam ac-
;

continere videtur. Et confirmatur, nam quan- tionem.

do accidens fit in subjecto, eadem actione 5. Duobus modis intelligi potest actionem
fit entitas accidentis, et actualis inhsesio, ut hanc esse unam vel plures primo, quod ita :

nunc supponimus ex dictis in superioribus sit una, ut sit indivisibiliter eadem, ita ut
ergo eadem ratione substantialis natura et effectio subsistentise nihil in re addat effec-
cjus subsistentia unica actione fit. Probatur tioni naturee et existentiae ejus, qua3 per sub-
consequentia, tum quia soepe diximus eam- sistentiam terminatur. Alio modo intelligi po-
dem proportionem servare modum subsis- test effectionem subsistentiee aliquid addere
ad naturam substantialem, quam ha-
tentiss actioni creativae seu productivee existentice
bet modus inhaerentiee ad naturam acciden- rei. Hoc autem subdistinguendum est, nam
talem tum etiam qui sicut fit forma acciden-
; duobus modis potest accidere primo, ut id :

talis inheerens, ita fit natura substantialis sub- quod addit etfectio subsistentiee, sit actio om-
Denique confirmatur, quia supposi-
sistens. nino clistincta ab effectione existentiee, quam-
tum creatum est unum ens simpliciter ac per vis ex natura rei sit conjuncta cum illa. Se-
se; ergo una actione fit; ergo illa eadem ac- cundo, ut non sit actio distincta, secl veluti
tione, etab eodem agente fit seu concreatur pars queedam ejusdem actionis, ita ut una
subsistentia. tantum sit actio, quce ad rem existentem et
4. In contrarium autem sumi potest argu- subsistentem terminatur, illa tamen non sit
mentnm ex mysterio Incarnationis, in quo simplex, sed composita ex partiali modo, seu
videmus animam rationalem esse creatam clependentia terminata ad existentiam, et alio
^adem actione qua crearetur, si non esset partiah modo terminato ad subsistentiam.
Verbo unienda, ct ejusdem speciei cum ac- Sicut actio, qua conlinue fit calor ut duo,
XXVI. 26
 ,,

402 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPQSITO, KJUSQUS A NATURA, ETC,

vel caior bipedalis, est quiclem una, non ta- esse verum indifferenter, seu vicissim ac
men simplex, sed composita ex partialibus mutuo nam actio, qua fit natura existens,
;

actionibus terminatis ad diversos gradus, et potest esse sine effectione propriee subsis-
ad diversas partes caloris. Imo hsec aetionis tentise, ut ex mysterio Incarnalionis constat;
compositio potest adbuc duobus modis con- non potest autem e converso fieri, ut effec-
tingere: unus est, ut compositio sit talis, et tio subsistentios maneat sine actione produc-
cum tanta dependentia partium inter se, tiva vel conservativa naturse existentis. Et
ut non una pars sine alia manere aut
possit ratio est, quia cum subsistentia tantum sit
iieri et boc modo censemus esse unam ac-
; modus naturse, non potest esse aut fieri,
tionem, qua fit et unitur subjecto accidens, nisi in ipsa natura, et actu terminans illam ;

et omnis forma, quse educitur de potentia ergo ordine naturee essentialiter supponit
niateria?, seu subjecto. Alter modus est, ut existentiam et cousequenter effectionem
,

compositio hsec sit sine mutua partiuni de- etiam vel conservationemipsius naturse; juxta
pendentia, ita ut possit manere una pars ac- principia ergo a nobis posita ita philosophan-
tionis sine alia, quod interdum vicissim et dum est, etiamsi alii juxta alia principia ali-

indifferenter contingit in utraque parte, ut ter opinari cogantur.

quando inter eas et terminos partiales ea- 7.Neque priores rationes quidquam contra
rum nullus est ordo per se, sicut in exem- ha^c efficiunt nam.ad summum eo tendunt,
;

plo de calefactione bipedali; posset

posito
enim iieri in dimidia parte tantum idque
indifferenter in una vel aiia. Interdum vero
non est mutua hsec independentia, sed una
pars actionis per se supponit aliam, et non
potest esse sine ilia, vel saltem quin illa prse-
cesserit, quamvis e converso ea, quoe sup-
ponitur, seu est prior, possit esse sine subse-
quenti ; sicut in exemplo
ut probent hanc actionem esse unam, non
, vero quod sit simplex et indivisibilis. Sicut e
converso, licet posteriores rationes probent,
ut dixi, illam actionem non esse unam sim-
plicem , non tamen probant defmite esse
duas, sed vel esse duas, vel unam composi-
tam, quse diminui potest, et quasi mutila,
vel dimidiata manere. Quid autem horum
cle actione produc- verius sit, inquirendum superest pendet ;

tiva caloris, iit duo, actio, qua producitur pri- autem boc ex posteriori puncto supra pro-
mus gradus, posset manere sine subsequente, posito. Nam si solum agens quod exi- ,

non tamen e contra. stentiam efficit, facit etiam immediate subsi-

stentiam , videtur sane utrumque facere una
Auctoris judicium.
actione totali autem ipsum solum confert
; si

6. Argumenta igitur posteriori loco posita existentiam, subsistentiam autem non per se
sufficienter probant, actionem, qua fit subsis- solum , sed medio aliquo principio ipsius rei
tentia cum existentia rei, non esse ita unam, subsistentis , confert , erunt actiones duse
ut sit omnino simplex et indivisibilis, alio- quia in rigore sunt a diversis principiis ; ob
qui nullatenus posset illa actio terminari ad rei hanc igitur causam simul hsec tractanda
existentiam, et impediri ne ad subsistentiam sunt.
terminetur. Quia si actio reipsa exercetur,
suum terminum QjUod sit priiicipium proximum a quo mauat
necesse est ut habeat ; si
sitbsistentia
ergo attingit unum non alium, terminum, et
.

vel unam partem termini, et non aham, ideo

s 8. Est igitur prsecipua hujus sectionis difti-

est quia impeditur vel una actio, vel una cultas, an subsistentia effective sequatur ex
pars actionis, et non alia; ergo actio, qute intrinsecis principiis naturae existentis , aii

sic minuitur, vel impeditur, ut sic dicam, vero a solo extrinseco agente detur, natura
non potest omnino simplex, et indivisi-
esse solum passiva seu quasi passive se habente ,

bilis hujusmodi autem est actio, qua fit res

;
respectu illius. Et videtur quideru hoc poste-
tota subsistens, quandoquidem potest ma- rius verum esse. Primum, ob rationem supra
nere illa actio ut terminatur ad rem seu
,
insinuatam quod actio agentis per se primo
,

existentiam naturse, sine actione subsisten- tendit ad rem subsistentem ut sic ergo ipsum ;

tise trgo. Probant prseterea rationes illse, ef-

;
solum est, quod dat effectui toiam entitatem,
feciionem existentia? et subsistentise rei non usque ad subsistentiam. Secundo ex illo simi-
habere inter se mutuam ac necessariam de- li de accidente; nam quando accidens fit uni-

pendentiam, quandoquidem potest una sine tum subjecto, modus inhtesionis non est ac-
altera permanere. Existimo autem hoc non tive ab ipsomet accidente quod unitur
 ,

SECT. VI DE CAUSIS SUBSISTENTI/E. 403

sed solum extrinsecuni agens, quod efficit conservare. Neque ad hoc erit necessaria
accidens, confert illi actualem inhosrentiain ;
nova actio, qua detur tali naturae aliquis posi-
ergo servanda est proportio idem dicen-
si , tivus modus loco proprise subsistentise, sed
dum est de subsistentia respectu naturse sub- suspensio divini iufluxus
sufTiciet nam illa ;

stantialis. Tertio, quia alias sequitur mate- dimanatio propriaa subsistentice ab existente
riam primam esse principium intrinsecum ac- natura pendet a concursu Dei omnis enim ;

tivum suae subsistentia quod est contra na-

, modus omnisque dependentia qualis-
realis ,

turam niaterise; nam cum pura sit potentia, cunque illa sit, pendet magis et immediatius
non est activa. Sequela patet, quia tam in-
5
a causa prima, quam a secunda ergo potest ;

trinsece comparatur, et tantam connexionem Deus suspendere illum concursum, nulium

habet illa partialis subsistentia cum materia, alium tribuendo, et conservando actionem,
sicut subsistentia auim;e cum anima, aut com- qua se solo producit naturam existentem.
pleta subsistentia totius naturae cum ipsa
Sententia auctoris.
natura. Quarto, quia alias sequitur, naturam
violenter privari sua subsistentia, quod non Haac sententia est probabilis, nec potest
9.

est consentaneum mysterio Incarnationis ,

opposita sufficienter demonstrari. Nihilomi-
quia alias dicendum esset humanitatem ,
nus in 1 tomo tertiae partis, disput. 8, sect. 3,
Christi esse in statu violento. Sequela vero contrarium nobis visum est probabilius,proj:-
patet, quia illud est violentum, quod est ter auctoritatem D. Thomse, ibi, qua^st. 2,
contra internum impetum activum naturae, art. 5, ad 1, et quaest. 16, art. 12, in corp.,
ex 3 Ethic, cap. d si ergo natura esset in-
; et ad 1, quem ejus discipuli communiter ita
trinsecum principium activum sua? subsisten- intelligunt, et ideo in hanc sententiam in-
tite, privari illa esset contra internum impe- clinant, quam etiam indicat Genebrardus
tum activum, et consequenter esset violen- lib. 2 de Trinitate, pagina 93 et 94. Ratio
tum. Quinto, quia subsistentia non educitur vero est, quia ex parte naturee sunt omnia
depotentia natura:, seu alicujus subjecti, sed principia sufficientia, ut ab ea active resul-
concreatur tantum ; ergo a solo Deo imme- tet subsistentia ejus ; ergo non est negan-
diate fieri potest. Antecedens probatur, quia dum, quin inter illa talis activa connexio in-
subsistentia non est aliquid inluerens subjec- tercedat. Antecedens declaratur, quia, ut su-
to ; nam, ut supra dicebamus, subsistentia pra a nobis ostensum est, essentia substau-
est modus directe oppositus inha?rentia3. Con- tialis cum
sua existentia ordine naturae an-
sequentia autem patet, quia causa secunda tecedit subsistentiam ergo habet omnia ne-
;

nihilagere potest, nisi per eductionem ex po- cessaria, ut ab iila possit resultare modus
tentia subjecti. Et confirmatur, nam quod subsistentife. Patet consequentia, quia ipsa
cum alio concreatur, non habet cum illo con- essentia est nobilior quam subsistentia, et
nexionem activam, sed formalem ac materia- per existentiam constituitur in statu, in quo
lem, vel aliquam similem, qua? ad has redu- possit esse principium intrinsecum subsisten-
catur ; et ideo eadem actione fit cum re, qam tia?. per resultantiam saltem naturalem.,

per se primo creatur, sicut materia et forma Rursus videtur esse maxime proportionata,
cceli concreantur cum ccelo,non propteracti- ut possit esse hujusmodi principium, tum
vam connexionem, ut notum est, sed ob for- quia ex nobilitate ac perfectione ejus pro-
malem et materialem ergo idem dicendum
; venit talis existendi modus, unde in virtute
erit de re subsistente, etde connexione natu- potest illum continere ; tum etiam quia ad
rae, et propriae subsistentite ejus. Sexto, quia perfectionem rei spectat, utpossit esse intrin-
alias sequitur, posse naturam exisientem cou- secum principium sui modi essendi, praeser-
servari sine propria subsistentia, et absque tim quando ille modus est omnino intrinse-
ulla alia, quod videtur intelligi non posse, cus et connaturalis, et naturaliter insepa-
quia si natura est a parte rei existens , et rabilis ab ipsa re. Atque hinc probata manet
non est in alio supposito, intelligi non potest prima consequentia totius rationis nam ;

quin in se ac per se sit, et consequenter, quando effectus vel aliquis modus rei potest
quod subsistat. Sequela probatur, quia si so- convenienter reduci in causam secundam,
lus Deus efficit existentiam et deinde subsi- , non est soli prima3 attribuendus et si.niliter ;

stentia resultat a natura existente , ergo sunt quando revocari potest in internum princi-
diversfe actiones; ergo potest Deus unam se- pium, nonest ad solam extrinsecam causam
parare ab altera, et priorem sine posteriori referendus, et prsecipue quando talis modus
 404 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPP0SIT0, EJUSQUE A NATUKA, ETC.
habet intrinsecam, et inseparabilem conne- dens illud sine subjecto, et est probabile
xionem naturalem cum re, cujus est modus. conferre illi per novam actionem positivum
Et augetur vis hujus rationis ex simili exem- modum per se existendi, ut in materia de
plo de dimanatione activa propriae passionis Eucharistia in simili dictum est.
ab essentia, quam admittunt et plures auc- 11. Ad secundam rationem negatur con-
tores, et qui melius sentiunt; videturque sa- sequentia, et similitudo sumpta ab inheesionc
tis probari experimento pbysico de reduc- accidentis; est enim dissimilis ratio; namcum
tione aquee in pristinam frigklitatem, et la- forma accidentis fit in subjecto et ex subjecto,
tius traditur a pbilosopbis in 2 de Anima. non prius natura existit quam inheereat, alias
Nullee autem sunt rationes, quee probabilius oporteret prius natura creari quam uniri,
suadeant dimanationem illam effectivam pas- et ob eamdem causam non potest seipsam
sionum ab essentia, quam sit ratio a nobis active unire subjecto, quia nec potestseipsam
facta imo omnes ad illam reducuntur, ut fa-
; de potentia subjecti educere, neque ante
cile patebit consulenti auctores, vel diligen- unionem etiam secundum naturee ordinem
ter excogitanti bujusmodi rationes, et vim habet esse existentiee, ut possit esse princi-
earum. Addo, majorem vim babere dictam pium eflQciens suee inheesionis. Et ex eadem
rationem in preesenti, quia major est pro- radice est, quod talis forma eadem actione
portio inter naturam existentem cum sua et ab eodem agente recipit inheesionem, a
subsistentia, et major et intimior connexio. quo recipit esse. Sicut etiam qui existimant
quam sit inter substantialem essentiam et subsistentiam naturee substantialis nil aliud
accidentalem proprietatem. Neque buic ra- esse quam ipsam existentiam substantiee,
tioni obstat, quod subsistentia est tantum recte consequenter dicent subsistentiam
et
modus naturse, proprietas autem accidenta- non resultare a propria essentia, sed conferri
lis est entitas clistincta, imo hoc potius juvat tantum ab extrinseco agente, quia existentia
et confirmat rationem factam, quia facilius non fpotest provenire ab intrinseco, neque
est, intrinsecum modum fieri seu dimanare ante existentiam habet res unde possit esse
ab interno principio, quam entitatem distinc- principium efficiens. In eo tamen non lb-
tam. Atque hoc magis contirmabit responsio quuntur isti auctores consequenter quod ,

ad rationes dubitandi in contrarium positas. admittunt essentiam substantialem prius na-

tura habere cnLitatem actualem essentiee
Solutiones argimentorum-.
quam subsistentiee, quia tunc necesse est ut
10. Ad primam respondetur, actionem admittant aliquam priorem actionem, per
agentis ultimate quidem tendere ad consti- quam essentia habeat illam actualitatem,
tuendam rem per se subsistentem (agimus quam antea non babebat, et separabilem de
enim de substantiali actione), proxime ta- potentia absoluta ab actione, qua fit sub-
men et immediate efficere rem seu naturam sistentia [et tunc sine causa negant essen-
;

existentem, ad quam non impeditam natura- tiam constitutam per actionem agentis in illa
liter consequitur subsistentia, quam dicitur actuahtate esse posse intrinsecum principium
conferre ipsummet agens, eo modo quo is, activum, a quo manet subsistentia hic au- ;

qui dat formam, dicitur dare omnia conse- tem error sequitur ex alio supra notato, ni-
quentia ad formam. Unde creatio, verbigra- mirum, quia falso negant, illud esse actuale
tia, rerum subsistentium, non
dicitur esse essentiee esse existentiam et ideo falsum
;

quia formaliter terminetur ad subsistentiam, etiam dicunt, et vocibus abutuntur, quando

nam revera terminatur ad ipsum esse ut sic, subsistentiam, quee non constituit formaliter
ut sumitur ex D. Thoma, 1 p., queest. 45, actualitatem sed afficit, vel modificat
rei,
per totam, et signatim art. 4, ad 1 sed quia ; illam, vocant existentiam ipsius essentiee :
per se primo tendit ad tale esse, ad quod ex sed heec satis sunt in superioribus tractata.
natura rei consequitur subsistentia, si sit crea- 12. Formane accidentalis possit aliquo
tio factamodo quasi connaturali ipsi termino. modo unire efficienter suljecto.
se Hic vero
Quod ideo adverto, quia potest Deus creare inquiri potest circa responsionem datam, an
formam accidentalem, quee ex se non babet in aliquo casu, \el supposito aliquo mira-
esse, ad quod subsistentia consequatur ; ta- culo, possit forma accidentahs effective se
men ille modus productionis est extraordi- unire subjecto, saltem per resultantiam na-
narius et preeternaturalis ; et tunc necesse est turalem, ut verbi gratia, supponendo quan-
ut Deus supernaturali modo sustineat acci- titatem conservari a Deo separatam a sub-
 ,

SECT. VI. DE CAUSIS SUBSISTENTI/E. 405

jecto, ut iu Eucharistia fit, et postea creari unitur corpori, prius natura existit, et per
materiam vel substantiam intime prcesentern actionem non eductivam, sed creativam.
illi quantitati, ex parte Dei omne
et anferri Preeterquain qrrod illa opinio Henrici satis
impedimentum, id est, suspendi omnem ac- dubia est, et incerta, ut notavi in 2 tomo
tionem, qua Deus impediebat inheerentiam tertice partis, disput. 44, sect. 5.
et per se constituebat quantitatem. In eo 14. Forma substantialis corporea, an pos-
igitur casu cessat responsio data nam illa ; sit se active imire. Hinc
vero obiter in-
quantitas jam prius existebat quam esset fertur, idem, quod dictum est de forma acci-
unixa ; ergo habet esse, a quo possit effective dentali, dicendum etiam esse de materiali
manare unio; et aliunde est tam intima con- forma substantiali, qrroad srram actualem
nexio inter quantitatem et actualem inhce- unionem, et quasi inheesiorrem in materia.
rentiam, sicut inter naturam substantialem Quia etiam illa fit per eductionem, et ideo
et subsistentiam. Et confirmari potest ex simul et -
eadem actione existit et unitur, ct
quadam probabili opinione Henrici, asseren- ideo sicut non potest seipsam efficere, ita nec
tis animam rationalem, quia prius natura potest seipsam unire. At vero, si sermo non
existit intime prsesens materice dispositae sit de inhcesione forrnee substantialis, sed de
quam illi substantialiter uniatur, seipsam illo modo partiali, quo talis forma complet

active unire corpori per naturalem quamdam subsistentiam totius, recte intelligitur resul-
resultantiam, seu activitatem. Quod si obji- tare activeab ipsa forma ; nam ille jam sup-
cias, quia forma non efficit active informa- ponit formam qrroad suam entitatem essen-
tiotiem, sed formaliter, responderi potest tialem existentem, et unitam materiee ; et in
ntrumque concursum habere. reliquis eodem modo ad illam comparatur,
13. dicendi modum de quantitate
Hunc sicut subsistentiaad essentiam.
in casu ut probabilem reliqui in 1 tomo
illo Secundo obiter etiam intelligitur ra-
15.
tertice^ partrs, loco citato; postea vero re tio, ob quam actio, per qrram accidens vel
magis considerata, in 3 tomo, disput. 57, materialis forma fit, et unitur subjecto, non
sect. 3, probabilrus censui et merito, inhce- potest quasi partiri, et manere dando esse
sionem etiam prcneexistentis accidentis non tali formee, et non dando illi inhcerentiam
manare active ab ipso accidente, sed ab ali- seu unionem cum subjecto. Sed quandocum-
quo extrinseco agente debere fieri. Et ratio que accidens separatur a subjecto, et sic
est, quia, licet accidens toto priori tempore conservatur, onrnino cessat prior actio, et
existat absque inhserentia, et consequenler incipit nova, dans seu conservans iliud esse
conservetur in esse per actionem non educ- sine unione; secus vero in actione, vel actio-
tivam de potentia maieria?, sed alterius et nibus per quas natura substantialis accipit
superioris rationis, tamen, in eo instante in esse et subsistere ; nanr potest illa prior ac-
quo iterum rrnitur subjecto, non prius habet tio dividi et separari a posteriori, rrt dixi.
esse quam uniatur, quiajamtunc nonrecipit Ratio autem differentiee est, quia illa actio,
esse per iUam actionem superiorem et quasi qua forma accidentalis vel materialis recipit
creativam, sed per actionem eductivam, seu esse connaturali modo, est essentialiter pen-
(quod perinde est) conservativam formee in dens a subjecto alioqui non esset actio
,

subjecto, et ex subjecto, et non alias ;

per eductiva ablata autem unione cessat con-
;

quam actionem forma simrrl recipit esse et cursus subjecti, et ideo necesse est ut talis
iuesse, et ideo non potest talis forma esse actio cesset, et incipiat alia, qua? sit quasi
principium activum talis actionis, vel inhee- creativa et productiva. Actio vero, per quam
rentiee, quam per iJlam in eo instante reci- fit natura substantiaiis, non pendet essentia-
pit. Atque hoc modo differentia assignata in liter a subsistentia, cum hcec posterior sit

locum habet, etiam in

superiori responsione quam ipsum ad quod terminatur talis
esse,
accidente, quod prius tempore supponitur actio. De qua re dixi plura in primo tomo
existere separatum. Nam illa preeexistentia tertice partis, disp. 8, sect. 1.
(ut sic dicam) tempore antecedens, est per 16. An a materia prima resultet subsisten-
accidens respectrr actionis, quee est in ilio tia. Ad tertium, quod erat de materia
instante in quo tale accidens unitrrr subjec- prima, aliqui putant inconveniens, hanc acti-
to. Quapropter non est etiam simile exem- vitatem, etiam per resultantiam naturalem,
plum ab anima rationali sumptum; nam illa, iili tribuere et ideo aiunt, lrujusmodi activi-
;

etiam prout existit in eo instanti in quo tatem subsistentia? semper esse a sqla fornra,
 ;

406 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITO, EJUSQUE A NATURA, ETC.

non solum in naturis simplicibus seu formis seco, nihil prorsus conferente passo, cui vis
subsistentibus (quod per se clarum est), sed est illata ; is aatem, qui aliquid ab extrinse-
etiara in naturis complelis constantibus ex co patitur contra naturalem appetitum pas-
materia et forma. Qui modus dicendi esset sivum, nihil confert, sed potius repugnat.
satis probabilis, si subsistentia esset simplex Restat ergo eadem difficultas, sive natura sit

eutitasomnino realiter distincta a materia et principium activum propriee sttbsistentiee, si-

forma. Supponendo autem, quod supra do- ve sohtm naturali aptitudine et appetitupas-
cuimus, subsistentiam esse modum naturee sivo illam postulet, quo modo non sit in sta-
habentem composiiionem vel simplicitatem tu violento si illa privetur. De qua re dispu-
proportionatam ipsi natttree, esseque vel par- tant Theologi, partim in 1.2, q. 6, partimin
tialem vel integram, juxta conditionem na- quidam generaliter aiunt, quid-
3 p., q. 2, et
turee quam terminat, necessario diccndum quid creatura a Deo patitur positive, vel pri-
est subsistentiam consequi ad eam naturam vative, non esse violentum, quia secundum
quam proxime terminat. Concedo ergo sub- potentiam obedientialem subjecta est suo
sistentiam incompletam materiee resultare ex creatori, et ad hoc est magis propensa quam
ipsa. Neque enim potest resultare a forma, ad suam particuiarem perfectionem, sicut
tum quia subsistentia consequitur naturam aqua, quando ascendit ad replendum va-
tanquam modus ad rem cujus est modus ; cuum, non violenter ascendit, quia, licet mo-
subsistentia autem materiee non est modus tus ille sit contra appetitum particularem
formee, sed ipsiusmet materiee ; tum etiam proprire naturee, est secundum generalem
quia illa subsistentia materiee ordine nattuee appetitum ad bonum universi. Alii vero in
supponitur ipsi formee, cpiia, ttt materia sit particulari responclent, Christi humanitatem
primum subjectum gencrationis, supponitur non esse in statu violento, quia, licet sit pri-

subsistens, et sub diversis formis eamdem vata propria subsistentia, evecta est ad al-

numero subsistentiam retinet. Neque incon- tiorem statum, ad unionem cum nobiliori
et
veniens est attribuere materiee hoc genus subsistentia, quee virtute et eminenter conti-
activitatis circa propriam subsistentiam ;
net quidquid perfectionis est in propria. Et
nam, licet non sit activa propria actione, ha^c est vera sententia, quam late tractavi in
quee ordinetur ad communicationem sui esse, 1 tom. tertiee partis, disp. 8, sect. 3.
quianon potest sibi simile producere, neque Quintum argumentum posset in con-
18.
ad illud disponere, tamen per quamdam re- trarium retorqueri, saltem ad probandum,
sultantiam circa aliqttam proprietatem vel diversum esse modum quo fit subsistentia, ab
modum suum, nihil impedit quod sit aetiva. eo quo fit natura existens et ideo ex hac ;

Sic enim quantitas, quee est proprietas ma- parte potius posse concludi, actionem seu
teria?, et illam semper concomitans, natura- effectionem esse diversam, et non repugnare
liter manat ab illa juxta probabilem senten-,
quod subsistentia resultet active ab ipsa na-
tiam, et idem multi censent de rclationibus tura, etiamsi natura secundum existentiam
quee insunt in materia, et in illa resultant suaiu ab extrinseco agente creetur. Qttia na-
positotermino. Neque contra hoc obstat, tura creatursimpliciter ex nihilo, vel gene-
quod materia sit pura potentia in ordine ad ratur ex preeexistente materia, quee exnihilo
actum formalem nam boc non excludit ; creata est ; subsistentia atttem fit aliqtto mo-
quin habeat ahquaru essentiam actualem, do ex ipsa natttra cujtts est subsistenlia
quee satis est ut ex illa resultent aliquee pro- nam, sicttt tanqttam modus ejus, et
in ifia est

prietates, vel modi essendi illi proportio- ab illa pendet in genere causee
essentialiter
nati. materialis, saltem per reductionern, ita ex il-
4 7. Substantia privata sua siibsistentia an la fit, nec potest aliter fieri nisi conjttncta
sit in statu violewto. Ad quartum respon- ipsi naturee, et in ea nitens, atque abeapen-

detur, clifiicultatem in eo tactam eeque proce- clens et hoc satis est ut ab ipsanaturapossit
;

dere de esseutia, sive comparetur active ad active resultare.Neque obstatquod subsisten-

subsistentiam sive passive tantum
, quia ,
tia concreari quando res creatur,
dicatttr,

violentum non solum est illud, quod est con- quia concreatio, hcet non semper requirat
tra principium activtim internum, sed etiam dimauationcm ttnius rei ab aha, ttt bene
cjuod est contra principium passivum. Aris- declarat confirmatio iili quinto argumento
totelesenim, loco ibidem citato, solum ait, adjttncta, non tamen semper illam excludit.
violentum esse quod est a principio extrin- Interdum enim dicitttr concreari ahquid tan-
 SECT. VI. DE CAUSIS SUBSISTENTI/E. 407
qnam pars ejus quocl per se primo creatur, do intelligenda est, quo altera similis, sup-
et tunc non oportet ut intercedat dimanatio positum, scilicet, esse quocl operatur, cujus
unius ab alio, sed sola compositio unius iu- sensus non est subsistentiam esse rationem
primo fit per unam
tegri termini, qui per se agendi, sed esse quoddam complementum,
actionem compositam et proportionatamtcr- quod ex natura rei prcesupponitur in agente,
mino et hoc modo creatur ccelum una ac-
; ipsum suppositum esse
ratione cujus dicitur
tione, et partes ejns concreantur. Alio modo quod operatur, quamvis ratio agendi sit ipsa
dicitur aliquid concreari, quia naturali ne- natura vel forma, ut sectione sequente fusius
cessitate conjunctum est cum proximo ter- dicemus. Sic igitur suppositum dicitur esse
minocreationis, ut intellectus concreatur ani- quod fit vel creatur, non quia subsistentia
mce, et hujusmodi concreatio non excluclit, ipsa sit ratio formalis (ut sic dicam) termi-
sed potius fere semper adjunctam habetdi- nandi creationem, sed quia est substantiale
manationem ejus rei qua; concreatur, ab
,
compiementum rei quse creatur, naturaliter
existentia vel essentia rei quse creatur, et hoc ac necessario resultans ex formali termino
modo dicitur concreari subsistentia. Denique creationis, quod est ipsum esse substantiale.
alio modo concreatio solum dicitconcomitan- Creatio ergo vi sua facit rem independen-
tiam cum creatione in eodem momento, abs- tem a subjecto, et natura sua tendit ad pro-
que intrinseca vel necessaria connexione. ducendam rem omnino completam in suo es-
Quo moclo communiter gratia con-
dicitur se substantiali completur autem persubsis-
;

creata Angelis, vel Adae, et hujusmodi con- tentiam, ut dixi, et ideo creari dicitur res
creatio neque est eadem actio cum creatione, subsistens, quamvis creatio ut sic non attin-
nec dimanaiio necessario conjuncta cum il- gat immediate subsistentiam ipsam, sed illud
la, sed est actio omnino distincta^ et conjunc- esse ad quod sequitur subsistentia. Atque
ta cuni creatione, vel ex voluntate creatoris, ita satis declaratum manet, quo modo sub-
vel ex concomitantia alterius agentis ; ut, sistentia dicatur concreari, non ut pars ter-
verbi gratia, lumen aeris potuit esse aeri miniquem immediate attingit creatio, sed ut
concreatum expra?sentia solis, qui illum il- modus naturaliter consequens talem ter-
luminavit in eodem quo creatus
instanti in minum.
est. Igitur ex concreatione^subsiscentise non
potest excludi dimanatio ejus ab existentia.
Be materiali causa sulsistenticu.

Sed urgebis, concreationem subsisten-

19. 20. Insinuatur vero in argumento quaa-
illo

tia non esse collocandam in secundo ordine,

1
dam difficultas pertinens ad alteram partem
sed in primo, ideoque excludere prsedictam hujus sectionis, quse est de causa materiali
ciimanationem. Assumptum probatur, C[uia subsistentia?, an, scilicet, subsistentia pro-
quod concreatur secundo modo, suppo-
illo prie habeat materialem causam, et qusenam
nit constitutum
integrum terminum crea- illa In qua re primo coruparari potest
sit.

tionis, et solurnper accidens, et ad summum subsistentia ad illam naturam, quam adav

per se secundo conjunctum est cumtermino, quate terminat, id est simplex et completa
,

qui per se primo creatur, et hoc modo intel- subsistentia ad proportionatam, nimirum an-
lectus concreatur animse, vel Angelo, et lux gelicam simplex autem et incompleta ad
;

soli, et quantitas corpori vel materise, et sic mateiiain, vel animam rationalem completa ;

de At vero subsistentia non sic se ha-

aliis. vero et composita ad integram et composi-
bet non enim supponit terminumcreationis,
; tam naturam. Et secundum hanc compara-
et per se secundo illi adjungitur, sed forma- tionem certum est, subsistentiam esse affi-
liter includitur in adsequato ac per se primo xam, et intime adhcerentem naturse quam
termino creationis nam quocl creatur non est
; terminat, et ita pendere ab illa in tieri et in
natura, sed suppositmn, vel res subsistens ut esse, ut nullo alio modo fieri aut esse possit,
sic ergo subsistentia creatur, ut pars for-
; quse omnia in superioribus probata sunt.
malis rei quod spectat ad pri-
quse, creatur, 21. Aliquorum sententia. Ex quo aliqui
mum modum non ergo po-
concreationis ; etiam ita loquuntur, ut dicant subsistentiam
test concreari tanquam dimanans a termino inhserere nafcurse quam terminat, et ex ijla
creationis. Respondetur, objectionem hanc fieriseu educi tanquam ex materia quia ,

solum fundari in illo communi moclo loquen- omnis modus, qui ordine naturoe preesuppo-
di, suppositum esse quod generatur vel crea- nit rem quam modificat, ita inhaeret illi, et
tur, el non naturam. Qua? locutio eodemmo- ex illa fit. Dico autem, qui prcesupponit rem
408 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPP0S1T0, EJUSQUE A NATURA, ETC.

modificaoiUm ut excludam dependentiam

,
substantialis, quia alias non posset informa-
creativam seu creationem passivarn
,
qase ,
re, vel aliam formam, vel completam natu-
etiam est modas rei qua? creatur, non tamen ram substantialem.
estin illa, autfit ex illa, ut ex subjecto, quia 23. Judicium auctoris. Hsec dissensio vi-
non prsesupponit illam ordine natura?, sed detur magna ex parte esse in modo loquen-
potius ad illam tendit ; hoc autem est singu- nam in re constat esse inseparabilem unio-
di,

lare inhoc modo propter specialem ejus ra- nem inter subsistentiam, et essentiam, seu
tionem qua? est esse viam ad terminum
, ;
naturam cum termino ; ac subsistentiam ip-

subsistentia autem non est lmjusmodi sed^ , sam creatam, quatenus est modus quidam ex
ordine natura? pra?supponit rem quam afficit natura rei distinctus a natura, habere quod-
ac terminat, et ideo comparatur ad illam, ut dum esse imperfectum et diminutum, quod
ad subjectum et materiam , sicut omnes alii nec nec conservari potest, nisi affixum
fieri,

similes modi. Et confirmalur, nam hoc modo tali naturse an vero illa conjunctio et depen-
;

optime intelligitur, quo modo possit subsis- dentia dicenda sit inha?sio necne videtur
, ,

tentia fieri cum concursu ipsiusmet essentia?, pertinere ad modum loquendi. Mihi tamen
quia, nimirum, educitur de potentia subjecti, posterior ioquendi modus magis placet, tnm
sicut ob contrariam rationem creatio passiva, quia omnis modus qui non distinguitur rea-
quamvis sit affixa termino, non potest fieri ab sed modaliter tantum a re, cujus
liter, est
agente creato, neque cum concursu ipsius ter- modus, videtur habere cum illa unionem al-
mini, quianon est in illo ut in subjecto.Quod terius rationis ,
quam sit inheesio proprie
si objicias, subsistentia? repugnare inha?ren- sumpta, ut sumi potest ex his qua? supra dic-
tiam, responderi potest, non repugnare illi ta sunt de distinctione modali, et de causa
inheerentiam ut quod, sed ut quo id est, , formali, et dicemus iterum infra, tractando
non repugnare illi esse inhserentem sed , de accidentibus. Quod si in modis omnibus
constituere rem inhserentem ; vel aliter ( et hoc habet locum, multo magis in substantia-
eodem devolvitur) repugnare illi inhseren- ad complementum substantia? con-
libus, qui
tiam , non ex parte sui, sed ex parte rei cui currunt. procedit in hoc
Et maxime hoc
ipsa inhaeret, vel quam constituit ; ipsa enim modo, qui est subsistentia, cum ex se habeat
subsistentia constituit subsistens , cui ut sic complere suppositum creatum in positiva ra-
repugnat quod inha?reat terminat etiam na- ; tione essendi per se. Tum etiam propter ra-
turam, quam reddit ineptam ad inhajren- tionem factam, quod subsistentia non compa-
dum, vel inexistendum alteri sed hoc ip- ; ratur ad naturam, ut forma, sed ut purus ter-
sum facit subsistentia inha?rendo tali na- minus ergo nec natura comparatur ad sub-
;

tura?. sistentiam ut materia, vel proprium subjec-

22. Aliorum opinio. Aliis vero non pla- tum comparatur ergo ut terminabile ad
;

cet hic loquendi modus ; negantque subinde, suum terminum, cum quo habet naturalem
subsistentiam inhserere natura?. Cujus rei ra- connexionem necessariam, et late loquendo
tionem aliqui reddunt, quia alioqui esset ac- seu reductive se habent ut actus et potentia.
cidens qua? ratio non concludit, quia non
; Atqne ha3C habitudo et ccnnexio satis est ut
est sermo de inha?rentia in eo rigore, sed ut subsistentia possita natura dinianare per re-
ad substantialem unionem cum dependentia sultantiam naturalem.
extendi potest, et sa?pe tribuitur formis ma- 24. Atque ex his constat, si subsistentia
terialibus. Aliireddunt rationem, quia sub- comparetur, non ad naturam quam terminat,
sistentia non est forma proprie et in rigore ; sed ad aliud subjectum non posse esse in-
,

crgo nec natura, quam terminat, comparatur ha?rentem alicui, quia hoc multo magis re-
ad illam, ut materia vel subjectum ergo ; pugnat rationi illius, idque in omni subsis-
neque inter illa intercedit inhsesio, sed aliud tentia completa est per se manifestum. Item
genus unionis longe diversum. Utraque con- in subsistentia partiali materise prima?. De sub-
sequentia est clara, quia illa sunt quasi cor- sistentia autem partiah anima? rationalis, ve-
relativa, seu se mutuo consequuntur. Ante- rum est aliquo modo esse in corpore, seu in
cedens autem probatur a Theologis, quia subsistentiacorporis, cum qua complet inte-
alias Verbum divinum non posset supplere gram subsistentiam totius, tanquam ultimus
vicem subsistentia?, cum non possit esse for- actus ejus, non tamen cum inha?sione, quia
ma. Item probari potest, quia neque est for- non pendet ab illa in suo esse, sed cum sim-
ma accidentalis, ut supra probatum est, nec plici unione, quie non repugnat subsistentia?.
 SECT. VI. DE CAUSIS SUBSISTENTl^. 409
partiali,unde non potest dici subsistentia cor- ceptivum existentiee, nec potest existentia
poris esse causa materialis subsistentiee ani- constitui circa positivum susceptivum; sic igi-
inee. In formis autem materialibus propterea tur non poterit natura conservari sine sub-
negamus esse subsistentiam partialem, quia sistentia, quia non est capax existentiee nisi
modiis illarum vere est in materia cum cau- per subsistentiam, nec poterit inverti hic or-
salitate materiali, et cum dependentia et ali- do, quia non potest existentia constitui extra
qualiinheesione. proprium susceptivum. Illud vero est mira-
bilius ,
quod quidam docent , subsistentiam
Possitne siibstantialis natura sine ulla subsis-
nihil aliud esse, quam existentiam ipsam sub-
tentia conservari.
stantialem, et admittunt posse
nihilominus
25. Scoti opinio. Sententia Cajeiani. conservari naturam sine subsistentia propria
ln sexta ratione attingitur alia difficultas, an, vel aliena. Nam hic coguntur concedere ,
scilicet, fieri possit ut Deus impediat ema- posse conservari essentiam in rerum natura
nationem subsistentiee a natura per solam sine existentia. Quod quam sit absurdum, ex
suspensionem intluxus, atque ita fieri possit ipsis terminis constat, et in superioribus la-

ut natura conservetur sine ulla subsistentia tius tractatum est. In nostra vero sententia
propria, vel aliena. Quae difficultas, si attente cessat heec difficultas ; existimamus enim es-
consideretur multo magis locum habet in
, sentiam existentem esse priorem ordine
contraria sententia, asserente Deum solum naturee sua subsistentia, et ideo licet im-
efficere subsistentiamcum existentia nam ; pediretur subsistentia, non privaretur na-
si potest suspendere suum infiuxum circa tura existentia sua. et ita videtur probabili-
rem seu modum posteriorem conservando , ter dici posse non implicare contradictionem.
priorem, quando ille influxus est cum cau- Nam in eo casu talis natura diceretur esse per
sa secunda, eadem vel majori ratione id po- semere negative, quianon esset in alio, non
lerit, si sit ab ipso solo. Quapropter illa tamen positive, quia non esset ita terminata,
difficultas non pendet ex prsesenti queestione, ut esset positive incapax unionis ad aliud
quam modo tractamus, sed communis est in suppositum.
omni sententia, asserente subsistentiam esse 27. Resolutio duMi. Nihilominus tamen
rem positivam ex natura rei distinetam a na- contraria sententia videtur probabilior, quam
tura. Quam attigit Scotus, in 3, dist. 1, q. 1, tenuit etiam Fonseca, lib. 5, cap. 8, queest.
ubi, licet reputet inconveniens, quod possit 6, sect. 5, ad 4 Scoti ; citatque in eam sen-
natura existens conservari sine propria sub- tentiam D. Thom., in 3, dist. 5, queest. 3,
sistentia, et sine unione ad alienam, existi- art. 3, ad 3, ubi solum ait, quod si humani-
mat tamen id sequi ex illa sententia asse- tas separaretur a Verbo, statim subsisteret.
rente subsistentiam esse rem positivam ex Sunt autem notanda verba D. Thomee, ex
natura rei distinctani; et Cajetanus, 3 parte, quibus ratio non infirma pro hac parte colli-
queest. 4, art. 2, respondens Scoto, concedit gitur : Separatio (inquit) dat utrique partium
id sequi, et non reputat esse inconveniens, totalitatem, et in continuis dat etiam utrique
ut per potentiam Dei absolulam natura con- esse hi actu, unde lioc ipso quod hominem
servetur sine ulla personalitate propria vel deponeret, subsisteret Jiomo ille per se in na-
aliena. tura rationali, et ex hoc ipso acciperet ratio-
26. Qu<e difficidtas in Cajetani opinione. nem personce. Quando ergo
id, quod additur
Heec vero senlentia est difficilis valde in opi- vel resultat, esttantum intrinsecus terminus,
nione ipsius Cajetani nam ipse ait subsis-; non potest ita impediri ut res prorsus inter-
tentiam esse anteriorem existentia, et con- minata maneat, ut probat exemplum de li-
stituere proprium susceptivum existentiee ;
nea; intelligi enim non potest ut prorsus
sed non potest natura conservari sive exis- maneat sine termino, aut quod cum linea di-
tentia ; ergo nec sine subsistentia, quae est viditur, et punctus continuans partes aufer-
prior. Quod si dicatur, posse Deum invertere tur, non resultent proprii termini in parti-
hunc ordinem, ponere existentiam in na-
et bus divisis, cum tamen eadem vel major dis-
tura ante subsistentiam, contra hoc possu- tinctio sit inter punctum et partes linea.', quee
mus ad hominem argumentari. Cajetanus inter subsistentiam et naturam. Est etiam op-
enim ait, Deum non conservare materiam timum exemplum cle quantitate et figura.
sine forma,quianon est capax existentite nisi Quis enim intelligat magnitudinem existen-
per formam, eo quod forma constituit sus- tem in rerum natura, et figura terminabilem,
410 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPP0S1T0, EJUSQUE A NATURA, ETC.
et nulla terminatam figura ? Id revera intel- lum, sine ullo alio modo aut termino rem
ligi non potest. Aut quod linea non sit recta conservari.
aut obliqua, et superficies ant rotunda, aut
est autem figura modus quanti-
Fiantne nna actiom existentia et subsis-
singularis ;

tentia.
tatis ex natura rei distinctus ab illa.
28. Contingit ergo inter rem etmodum esse 30. Ex resolutione hujus puncti sequitur
tam intrinsecam connexionem, ut res non decisio alterius supra tacti, de unitate vel
possit carere omni modo terminante ; ergo si pluralitate hujus actionis. Dicendum est enim
alicubi hffic connexio reperitur, maxime inter actionem, qua fit subsistentia cum existentia
subsistentiam et naturam qua3 non solum
,
rei, non solum non esse simplicem vel indi-
comparantur ut terminus et terminabile, sed visibilem,verum etiam neque unam compo-
etiam subsistentia est talis terminus , ut sit sitam, sed esse efiiciemias distinctas quam- ,

immutabilis ex natura magis unum

rei, et vis connexas. Patet ex dictis quia una est ,

facit cum natura, quam figura cumquantita- creatio, verbi gratia, in Angelo, alia vero est
te. Idemque argumentum sumi potest ex ( ut ita dicam ) modificatio tantiun rei jam
prsesentia locali fieri enim non potest ut sit
; creatae, quae est quasi qua?dam eductio de
quantitas, verbi gratia, in rerum natura, et potentia subjecti. Item sunt a diversis prin-
nullam babeat localem praesentiam, esto pos- cipiis, nam una est a solo Deo, vel extrinseco
set hanc vel illam variare, cum tamen prae- agente, alia vero proxime est ab intrinseca
sentia etiam modus ex natura rei distinc-
sit natura; nulla est autem major differentia in-
seu accidentalis. At-
tus, etinferioris rationis ter actiones vel efticientias, quam inter prin-
que binc etiam intelligimus esse aliquos mo- cipia. Denique una est propria actio, alia est
dos ita immediate oppositos, ut non possit intrinseca resultantia. Dici vero solet una
res uno privari nisi ratione modi oppositi , tantum actio, per quam fit cum sub-
essentia
non vero per puram utriusque carentiam ;
sistentia, non quidem in eo sensu quem hac-
hujusmodi sunt in linea, verbi gratia. esse tenus tractavimus, id est quod immediate ,

perfectam vel obliquam in natnra, per se

; attingat ipsam subsistentiam cum existentia,
existere, vel inexistere alteri. Igitur propter sed quod resultantia illa subsistentiae ex na-
hanc etiam causam non potest natura privari tura existente non sit nova actio, eo quod ex
propria subsistentia, nisi in aliqua alia per- vi proprise actionis resultet subsistentia. At-
sona constituatur, quod fit permodum quem- que hoc modo loquuntur multi de climana-
dam unionis subsistentise oppositum. tione passionum ab essentia. Verumtamen si
29. Ad argumentum ergo factum in sexta hsec sententia recte explicanda est, tantum
raiionedicendum est, quamvis absoiute pos- in verbis potest esse diversa nam quod ad ;

sit Deus suspendere suum intluxum inter- , rem spectat, negari non potest quin aiiqua
dum tamen ex necessitate conferre unum efficientia sit necessaria, ut subsistentia, quse
modum, supposita voluntate auferendi alium, antea non erat, incipiat esse in rerum na-
propter intrinsecam rerum connexionem , ut tura, ut in principio sectionis dicebamus, et
in dictis exemplis videre licet. Addo vero, li- est satis notum ex principiis philosophicis,
cet non implicaret contradictionem, naturam quia quod prius non erat, non potest inci-
privari omni subsistentia, tam propria quam pere esse, nisi ab aliquo agente, et per ali-
aliena, negari tamen non posse quin sit ma- quam efficientiam ; alioqui tollitur omnis via
gis consentaneum naturis rerum, ut quoties- probandi necessitatem causse efficientis. Rur-
cunque vel res privatur aliquo existendi mo- sus, quod haec efficientia sit in re aliquo mo-
do sibi connaturali, afliciatur modo opposito, do distincta probatur facile, tum ex distinc-
,

quando inter illos est immediata oppositio, tione ipsarum rerum quee fiunt, tum ex se-
ita ut natura non privetur subsistentia nisi paratione, quia potest fieri existentia seu
per unionem hypostaticam; et e converso, ut entitas rei sine propria subsistentia, ut in
accidens, qttando privatur inhaerentia , acci- Christi humanitate factum est. Unde, si Ver-
piat aliquem modum positivum per se es- bum divinum humanitatem dimitterct, ejus-
sendi, inhaerentioe oppositum, ut probabilius que humanitas propriam subsistentiam re-
indicavimus in materia de Eucharistia, quia ciperet, id fieri non posset sine nova effi-
valde alienum est a natura, manere sine cientia distincta ab illa
, qua jamdudum ,

aliquo intrinseco termino. Unde praeter mi- creata est, quia est novus effectus a priori
raculum separationis esset novum miracu- distinctus, An vero heec ejficientia dicenda
 ,

SECT. VI. DE CAUSIS SUBSISTENTi/E. 4n

sit propria et per se actio, quasstio esse po- dentia subsistentia? a proprianatura,tanquam
test, quee generatim tractata est supra, clisp. causa suo modo materiali, est essentiahs illi,
18, sect. 3, et ibi dicta hic applicari possnnt. itaetiam dependentia ab eadem essentia tan-
31. Quam actionem, ut fiat, sibi determinet quam a principio activo erit essentialis. Ve-
subsistentia. Tandem
hac dimanatione
cle rumtamen hsec collectio non est efficax, tum
vel dependentia subsistentiee a natura qureri quia materialis depenclentia ex suo genere
potest, an sit omnino cssentialis ipsi subsis- magis intrinseca est, tum etiam quia subsis-
tentia?, vel sit aliquid ab ea distinctum, ad tentia, ex hoc preecise quocl tantum est mo-
eum modum quo in superioribus diximus, dus, habet essentialiter ut per seipsam, abs-
actionem, seu dependentiam a causa effi- que interjecto alio modo unionis, sit unita
ciente distingui a suo termino. Quod idem rei, cujus est modus; hoc enim commune est

est ac si queeratur utrum subsistentia ita omnibus modis, ut supra dictum est, et patet
postulet fieri per dimanationem a propria in motu, figura, sessione, et simihbus. De-
essentia, ut aliter fleri non possit, etiam per pendentia autem essentialis modi a re cujus
potentiam Dei absolutam an vero possit Deus
; estmoclus, tanquamapiincipio effectivo, non
mutare modum efficiendi talem subsisten- est de ratione modi ut sic ; imo same clistin-

tiam, ita ut non fiat ab ipsamet essentia, sed guitur ex natura rei, etiam in his modis, de-
a solo Deo. Nam si hoc ultimum admittimus pendentia a termino ; ut prsesentia localis ,

esse possibile, plane tit, dependentiam seii qua? solum est quidam modus, fieri potest per

denominationem subsistentiaa proprise ab es- diversas actiones, et a diversis agentibus

sentia esse aliquid ex natura rei distinctum quod manifestum signum, dependentiam
est
ab ipsa subsistentia, quia est separabile ab esse extra essentiam ejus, et ex natura rei
ipsa, quandoquidem supponitur posse fieri distinctam ac separabilem, cum heec sit va-
seu manere eadem subsistentia sine depen- , riabilis circa eamdem preesentiam. Igitur ex
dentia a propria essentia, per efficientiam so- communi ratione modi non potest conclucli,
lius hoc creditur impossibile,
Dei. Si vero subsistentiam seque essentialiter pendere a
consequenter est probabilius judicandum ,
sua natura in genere causne efficientis ac in
ipsam subsistentiam per seipsam essentiali- genere causaj materialis. Neque etiam est
ter dependere a propria essentia nam ha^c ; principium, quo pro-
facile invenire aliquocl
inseparabilitas, tam ex natura rei cjuam in befur id convenire subsistentise ex propria et
ordine ad divinarn potentiam, indicat suffi- speciali ratione sua.
cienter indistinctionem seu identitatem ex 33. Item difficile est assignare implicatio-
natura rei, prsesertim ubi nullum aliud indi- nem quod Deus impe-
contradictionis, in eo
cium modalis inveniri
distinctionis realis vel diat naturalem dimanationem subsistentia a 1

potest, ut constat ex dictis supra tractando
de distinctionibus rerum. Sicut quia subsis-
tentia ita comparatur ad naturam, ut non pos-
sitconservari subsistentia separata a natura,
recte colligimus, unionem formalem, quam
habet propria subsistentia cum sua natura
non esse modum ex natura rei distinctum ab
ipsa subsistentia, secl ipsam per seipsam esse
essentialiter conjunctarn suse naturae, et ideo
, propria essentia, et sofa sua efficacia et vir-
, tute illam producat. Gur enim non potest non
dare concursum accommodatam et necessa-
rium ad illam dimanationem, sed potentiori
actione praevenire, et se solo subsistentiam
,
efficere? Quod si quis respondeat hoc fieri
non posse, quia repugnat cum essentia ipsius
suhsistentise, petet principium, aut circulum
committet hoc enim
in prsesenti dubitatione ;

non posse aliter conservari. Si ergo similiter est quod inquirimus, unde constet hoc includi
eonservaii non potest subsistentia sine effec- in ratione subsistentia*. Itaque existimo rem
tiva dependentia a propria essentia, signum esse incertam, nuliumque esse speciale prin-
est illani clependentiam non esse modum dis- cipium unde clefmiri possit. Utendo autem
tinctum, sed includi in essentiali ratione ip- generalibusprincipiis, qualia sunt, dependen-
sius subsistentia3. tiain effectivam regulariter distingui a ter-
32. Posset autem
rursum argumen-
aliquis mino, et Deum posse se solo efficere quid-
tum sumere a formali unione ad dependen- quid causa secunda potest, ubi speciaiis re-
tiam effectivam nam, si subsistentia nullo
; pugnantia non apparet, his (inquam) et si-
modo esse potest nisi in sua natura , ergo milibus principiis utendo,verisimilius dicitur,
pari ratione dicendum est, nullo modo esse hanc dependentiam non esse de essentia sub-
posse nisi a sua natura; sicut ergo depen- sistentiee, sed extra rationem ejus.
 .

412 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITO, E.IUSQUE A NATURA, ETG.

propria, qualis est efiicientia animee circa ac-
SECTIO VII. tus suos vitales, sive impropria seu per re-
sultantiam naturalem, qualis est animee circa
Utrum subsistentia habeat aliquam causalitatem ,

et quomodo actiones dicantur esse supposito-

suas potentias vel cujuslibet forruee circa
,

rum. suas proprias passiones. Aha est efficientia

quasi extrinseca, seu transiens omnino ad
1 Quanquam ouine causalitatis genus pos- Etde his omnibus dicendum est; incipie-
alios.

sit aliquo modo subsistentiee attribui, prseci- mus autcm ab ultimo modo efficientiee tan-
pua hujus rei difficultas versatur in causali- quam communiori et clariori.
tate etiam obiter attin-
effectiva, et aliquid
gendum de materiali. Nam de causalitate
erit
Variw sententice circa modum quo snbsisten-
formali jam ex dictis constat, subsistentiam tia est principium actionum.
non esse formam, proprie ac physice loquen-
do, comparari tamen ad suppositum seu rem 4. Prima Inquirimus ergo an
sententia.
subsistentem, ut sic, per modum actus for- subsistentia principium actionum egre-
sit

malis constituentis suppositum et terminantis dientium a supposito. In qua re duo possunt

naturam, et praeter hanc qualemcunque cau- esse extremi modi dicendi. Prior est subsis- ,

salitatem metaphysicam nullam aliam ha- , tentiam esse principium per se ac formale
bere causalitatem formalem, quia in nullo omnium actionum suppositi,si non integrum,
alio recipitur, quod informare possit. Quod saltem partiale ita ut simul influat cum ipsa
,

praesertim verum habet de quacunque com- natura, et actio non minus immediate ac per
pleta subsistentia, et de subsistentia partiali se pendeat a subsistentiaquam a natura. Ita
materise, nam subsistentia partialis animse ra- videntur opinari novi quidam Theologi, ex-
tionalis comparari potest ad subsistentiam plicantes Incarnationis mysterium. Ut enim
corporispermodumformee, ut in superioribus defendant actiones humanitate Christi, ab
dictum est. Prseter hcec solet reduci ad cau- proficiscentes, esse aliquo modo divinas seu
salitatem vel rationem formee terminus spe- Dei operationes existimant necessarium ut
, ,

cificans actionem, seu ad quem tendit actio, ab ipsa subsistentia Verbi per se ac proxi-
et hoc genus causalitatis tribui solet subsis- me profluant, et ideo aiunt hanc causalitatem
tentiee respectu omnium vel plurium actio- convenire propriae subsistentiee, et idcirco
num sed heec est valde impropria causalitas,
; eamdem suppleri a Verbo divino. Atque hoc
etvix potest attribui subsistentise, nisi res- modo intelligunt illud axioma Actiones sunt :

pectu illius actionis per quam ipsa fit nam ; suppositorum quoniam alias (inquiunt)si
,

respectu aliarum actionum potius quasi ma- suppositalitas ipsa non per se intluit in actio-
terialitercomparatur, ut ex fme totius sectio- nes, et per accidens se ita habet ad illas,non
nis magis constabit. ergo erunt actiones suppositorum nisi conco-
2. Rursus de causalitate fmali nihil aliud mitanter, et denominatione quadam valde ac-
occurrit dicendum, preeterquam quod subsis- cidentaria, quod est contra sensumDoctorum,
tentia propter se sit. Quanquam,
expetibilis qui illo axiomate utuntur, et contra Aris-
quia subsistentia semper ac necessario est totelem, a quo videtur desumptum in locis
conjuncta cum existentia naturce, nec sit per infra citandis. Quod si hsec sententia vera
se primo per aliquam actionem, sed neces- est, non solum in actionibus transeuntibus
sario maneat posita creatione, seu genera- locum habet, sed etiam in immanentibus, in
tione rei, juxta sensum declaratum sectione suppositis quas illas habent; nec solum in
preecedente, ideo in ordine ad usum seu con- una vel alia actione, sedin omnibus quee pro-
secutionem non exercet propriam causalita- price actiones sunt, ut naturales resultantias
tem finis, preeter eam quce in ipso esse aut omittamus. Subsistentia enim nunquam ha-
vivere reperitur; neque enim aliis mediis sub- bet peculiarem aliquam actionem, cujus ipsa
sistentiam obtinere, aut potius conservare sit propriumprincipium; in hoc enim omnes
curamus, quam illis quibus existentiam seu conveniunt, neque enim facile esset talem
vitam tuemur. actionem fingere aut assignare ; si ergo sub-
3. Rursus causalitas effectiva duplex po- sistentia prsedicto modo ponitur principium
test intelligi : una vocari potest interna, seu agendi, esse debet ex aliqua ratione univer-
quasi immanens, circa ipsummet suppositum sali et communi omnibus actionibus, velom-
constitutum per subsistentiam, sive illa sit nibus naturis ,
quee ex se non sunt principia
 ;,

SECT. VII. AN SUBSISTENTIA HABEAT ALIQUAM CAUSALITATEM. 413

sufficientia actionum , nisi a subsistentia ju- substantialem existentiam ;
quod nos probare
ventur. non possumus quia supra ostendimus exis-
Alter modus
,

5. Secunda, sententia. di- tentiam formaliter ac per se includi in ac-

cendi extreme oppositus esse potest, subsis- tuali principio agendi de subsistentia vero
;

tentiam nullo modo esse principium agendi, nunc aliter sentimus, quia existimamus tan-
nec per se requiri et concurrere ad actiones, tum esse modum ipsius existentise ex natura
sed mere concomitanter. Quam doctrinam rei distinctum ab ipsa. Potestque imprimis
videntur amplecti multi Theologi, prsesertim probari conclusio argumentis seu exemplis
Nominales, qui indifferenter admittunt, na- Theologicis, nam in Deo tota ratio agendi est
turam ipsam seu liumanitatem operari seque natura seu voluntas divina personalitates ;

ac suppositum. Potestque fundari in Aristo- autem, ut tales sunt non habent proprium
,

tele, 1 Metaph. c. I, ex quo loco multi su-

, influxum in actiones ad extra, et ob hanc
munt illud axioma Actiones sunt supposito-
: causam actiones ad extra dicuntur indivisee
rum ; et tamen Aristoteles non dixit actiones in Trinitate, sicut est etiam indivisa natura,
esse suppositorum, sed versari circa singu- voluntas et potentia. Dicet aliquis hoc esse
laria.Ex quo potest confici argumentum ; peculiare in Deo, quia divina natura per se
nam, seclusa subsistentia, natura ipsa est res est, et essentialiter subsistens. Respondetur
singularis et existens ; ergo ipsa est sufficiens imprimis, multo certius esse totam rationem
principiuni actionis subsistentia vero est
, agendi ad extra esse naturam seu voluntatem
conditio concomitans omnino per accidens divinam, quam quod sit in Deo subsistentia
in ordine ad actionem. Et confirmatur, nam essentialis ratione distincta a personalibus.
subsistentia non potest per se immediate in- Deinde, si subsistentia personalis creata, est
fluere in actionem, ut statim probabitur ;
per se activa, non est cur subsistentise per-
concurrit ergo per accidens tantum. Potest- sonales divinee non sint etiam activse, quan-
que egregie declarari exemplo Trinitatis quam subsistentia essentialis, ut est de ra-
uam, licet actiones ad extra ut sunt crea- , sit etiam activa
tione ipsius naturee, prseser- ;

tio, etc, denominative tribuantur Patri et tim quia etiam de his actionibus divinis ve-
Filio, et Spiritui Sancto, tamen, quia illse re- rum est actiones esse suppositorum ; ergo,
lationes et subsistentise personales non erant si in divinis personis, ut ipsse sint quee ope-
per se necessariee ad talem actionem crean- rantur, non est necessarium ut personalitates
di, et similes, sed ipsa natura divina erat per ipsae proprium influxum habeant vel sint ,

se sufficiens, ideo tam proprie tribuitur crea- formalia principia agendi, neque in creatis
tio divinitati , sicut ipsis personis , et ipsse personis id erit necessarium. Et ( quod maxi-
relationes ut sic non sunt principia per se et me urget ) etiam in productionibus ad intra,
immediate influentia in tales actiones; ita ut sunt generatio et spiratio, aiunt graviores
ergo comparatur omnis subsistentia creata Theologi formale principium earum esse na-
ad actiones suse naturse. turam, vel intellectum, vel voluntatem rela- ;

tionem vero personae producentis esse tan-

Ad qucestionis resolutionem assertio prima.
tum necessariam conditionem; idque satis
6.Nihilominus media via tenenda est esse ut solum talis persona dici possit gene-
dicendumque est primo, subsistentiam crea- rare aut spirare, et non divina natura.
tam non habere proprium et immediatum 7. Aliud exemplum seu argumentum su-
intluxum in actiones suppositi. Hsec est com- mitur ex mysterio Incarnationis Christus ;

munis sententia ( ut opinor ) ; imprimis eniixi enim in humana natura subsistens habnit in-
necesse est ut ita censeant Scotus et om- tegrum ac totale principium humanarum
nes qui rationem subsistendi ponunt in ne- operationum, et tamen non habuit subsis-
gationibus. Neque enim cogitare potuerunt tentiam creatam ergo hsec subsistentia non
;

negationem per se influere aclive in positi-
vas actiones. Deinde Thomistse, qui aiunt
etiam existentiam ipsam non esse principium
per se et formaliter agendi, sed tantum con-
ditionem necessariam, multo majori ratione
cogentur id dicere de subsistentia imo qni-
dam eorum id affirmant,
est pars illius principii, nec per se habet pro-
prium influxum in operationes. Nec vero dici
potest, in Christo non esse solam humanita-
tem integrum principium formale actuum
humanorum, sed compleri per subsistentiam
; Verbi, supplentem vicem subsistentiae crea-
etiamsi alias te- t33 nam subsistentia Verbi non supplet vi-
;

neant, subsistentiam nihil aliud esse quam cem subsistentiae creatse quoad aliqnam acti-
 ;

414 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSIT 0, EJUSQUE A NATURA, ETC.

vitatem, sed solurn quoad terminationem as- cunque suppositorum. De generatione autem
sumptaj naturai alioqui aliqua activitas ad
; subsiantiarum judicium sumendum est ex
extra conveniret Verbo divino per propriam accidentaii,vel quia nos non cognoscimus
relationem, quee non esset communis aliis substantiam nisi per accidentia vel quia ,

personis, quod est omnino falsum, et contra agentia naturalia non attingunt generationem
illud axiorua Actiones Trinitatis ad extra^
: substantialem nisi media dispositione acci-
sunt indivisee. Neque etiam dici potest hanc clentali vel certe quia talis actio generativa
;

activitatem propriae subsistentife suppleri in tota versatur circa compositionem naturaa rei
Christo a divino Verbo, non per relationem, generandse ; subsistentia vero ex parte sup-
sed per voluntatem divinam nam binc fieret ; ponitur, ex parte vero naturaliter consequi-
humanitateni Christi non esse principium tur, ut in sequenti ratione cleclarabo.
proprium et intcgrum humanarum actio- 9. Quarto igitur argumentor ratione, quce

num, sed iliud esse divinitatem simul cum partim sumi potest ex propria ratione ipsius
humanitate. Sequitur etiam actiones huma- subsistentice, partim ex termino uniuscujus-
nas non esse proprias Christi, ut causffi pro- que actionis. Subsistentia enim creata tantum
ximae, sed ex parte fuisse communes Patri et est, ut cliximus, quidam modus createe natu-
Spiritui Sancto; utrumque autem est falsum, raa, supponitque in natura totam rei essen-

et valde absurdum in Theologia. De qua re tiam actualem cum sua existentia princi- ;

in proprio loco dictum est
ergo humanitas
partis, disput. 4, sect. 4. Fuit
Christi integrum formale principium huma-
narum actionum ejus eodem ergo modo est
; non est principium agendi, sed ad summum
in aliis hominibus. Et hoc etiam confirmat
communis doctrina Sanctorum Patrum, asse-
rentium ad plures naturas sequi plures ope-
rationes, etiamsi persona una sit, quia, ni-
mirum formale principium agendi est natu-
, utiles,
ra, non personalitas.
Physkum argumenlum.
8. Tertio, pro-
bari idem potest inductione physica, nam si
discurramus per actiones mere accidentales
et naturales, omnes illee proxime manant a
formis proportionatis, ut calefactio a calore,
, toin. 1 tertiae pium autem operationum est essentia rei,
vel per seipsam, vel per facultates quaa ad
ipsam consequuntur; modus vero existendi
esse potest conditio ad agendum requisita
imo in universum omnes isti modi rerum,
qui propriam entitatem et realitatem secum
non afferunt, licet ssepe sint conditiones, vel
vel necessariee ad operationes , nun-
quam tamen sunt propria ac per se princi-
pia agendi, ut inductione potest facile osien-
di. Ex parte vero termini probatur in huuc
modum, nam in omni actione pure acciden-
tali formalis terminus est aliquod accidens,
quod non est subsistens ergo ex parte illius
;

frigefactio a frigore, motio localis ab impetu, non est necessarium ut subsistentia agentis
vel gravitate, etc; et similiter actiones vita- sit proximum principium talis actionis. Et
lesmanant proxime a propriis facultatibus, quamvis per talem actionem non dicatur fieri
concurrente anima ut principio principali.
, forma, verbi gratia, calor, sed compositum,
Unde tautum abest quod hse actiones tri- scilicet, calidum, quod ex parte subjecti in-
buantur suppositis propter proprium intluxum cludit suppositum subsistens, tamen hoc to-
ipsius subsistentise, ut saape neque ipsa na- tum quod ex parte subjecti includitur,. non
tura seu forma substantialis habeat talem in- fit per illam actionem, sed illi supponitur,
fluxum proximum, sed actip tribuatur sup- et solum propter unionem formte cum natura
posito solum quia in se sustentat formam existente in tali supposito, fieri dicitur per se
accidentariam quee est principium agendi, primo compositum; ergo etiam ex parte
illud
ut aqua calida ealorein. Quod si ad actiones principii non est necessarium ut subsistentia
vitales aliquo modo immediate concurrit ipsa sit proprium, per se, ac formaie principium

forma seu anima (ut est verisimile), id qui- talis actionis, sed satis est ut supponatur in

dem convenit animaj secundum suam entita- supposito operante tanquam necessaria con-
tem essentialem, secundum quam est princi- ditio. In generatione autem substantiali im-

pium vita3, non vero secundum subsisten- primis supponitur materia subsistens tan-
tiam, cujus proprius et specialis influxus quam primum subjectum, et ex hac parte
nulla ratione necessarius est ad tales actus. constat subsistentiam rei genitae non omnino
Unde fit, idem judicium esse ferendum de fieri a generante, sed ex parte supponi. Rur-

actionibus vitalibus suppositorum spiritua- sus tota actio generativa versatur in eductio-
lium, et de actionibus aecidentalibus quorum- ne, seu unione forrme cum materia, ex qua
 SECT. VJI. AN SUB5ISTENTIA HABEAT ALIQUAM CAUSALITATEM. 415
resultat subsistentiajuxta dicta sectione prea- recte operatio, quia significatur ut pars ; ea-
cedente ; ergo principium formale illius ac- dem autem ralio de humanitate loquitur
est ;

tionis sufficiens est forma generantis, neque vero de anima, ut est pars seu forma corpo-
est cur requiratur proprius influxus subsis- ris ;
nam, si sumatur anima rationalis ut sub-
teiitise, cum actio agentis per se et imme- sistens, illi potest propria actio tribui, quia,
diate non attingat subsistentiam reiproductse. licet non suppositum, propter incoruple-
sit

Quin potius, ut sectione prsecedente dicebam, tam naturam, est tamen subsistens singula-
tota actio generativa potest manere, etiamsi riterac per se. Probari etiam solet ex eodem
impediatur effectio vel climanatio propriee philosopho, libro primo Metaph., I, cujus
subsistentia?, et proxime terminetur actio ad verba sunt : Actiones et generationes omnes
solam composltionem naturee, ut in humana circa singularia sunt, seu in singularilus
Cbristi conceptione factum est; ergo formale versantur. Ubi primum considerandum est
principium talis actionis est natura generan- quod, hcet Aristoteles non utatur nomine
tis, ratione formae, et non ipsa subsistentia. tamen vera pro
suppositi, sed singularis, re
eodem sumpsit, ut patet ex ratione quam
Secunda assertio.
statim subjungit Non enim hominem, nisi
:

10.Dico secundo subsistentia non mere

: per accidens, sanat qui medetur, sed Calliam,
concomitanter sebabet ad actionem agentis, aut Bocratem, aut alium quempiam eorum
sed antecedenter nec mere per accidens,
;
qui sfcdicuntur ; hujusuiodi ergo suppositum
sed perse ex parte agentis. Atque hoc modo intellexit nornine rei singularis, vel
quia sin-
actio proprie ac per se tribuitur supposito ut gulare absolute dictum significat ens comple-
ei quod operatur. In hac propositione decla- tum et snigulare, prout in rerum natura
ramus illud axioma, actiones sunt supposito- existit, vel certe quia (ut verisimile est) Aris-

rum, quodest communiter receptum a Theo- totelesnon agnovit distinctionem inter sin-
logis. utvidere licet apucl D. Thomam, 1 p., gularem naturam substantialem completam
qusest. 39, articulo quinto, ad 1, et qusest. et suppositum. Deinde observandum est, ac-

49, articulo primo, ad 3, et 3 p., queest. 19, tionem, triplicem habitudinem dicere posse
art. 4,ad3 et 4, et in 1, dist. 5, art.iculo ad hujusmodi rem singularem. Prima est ut
primo, ubi cseteri Theologi, et in 3, dist. 2, ad principium, prout nunc dicimus, actiones
et sa-pe alias, tractantes de mysleriis Incar- esse suppositorum. Secunda, ut ad termi-
nationis et Trinitatis. Visum est enim illis mum, prout dicimus Petrum, verbi gratia, ge-
hoc principium necessarium ad illa duo mys- nerari, non humanitatem. Tertia est ut ad
teria declaranda, et convenienter in eis lo- subjeclum omitto autem quartam, quas ex-
;

quendum. Unde in Concilio Florentino, sess. cogitari potesl, ad objectum proprie sump-
18, non longe a fine, Joannes Episcopus, ad tum, nam haec solum actibus immanentibus
declarandum, quod Pater generat, et non es- convenit, quatenus actus et tales qualitates
sentia, subdit rationem, quia essentia non si- sunt, non vero ut sunt actiones productivee,
gniiicat suppositum, et addit : Porro autem de quibus Aristoteles loquitur. Et ideo se-
actioncs,juxta omnem philosophorum sclwlam, cundum hanc quartam habitudinem fieri po-
suppositorum esse videntur, ut in hominum ge- test, ut actio versetur circa universale, quia
nere fieri videmus ; quamvis enim liic homo, non versatur inha?rendo illi, vel realiter effi-
lioc persona vel suppositum generet, ejus
est ciendo sed extiinsece denominando.
illud,

tamen sulstantia generationis ejusmodi prin- seu attingendo quod extra propositum est.
;

cipvum quandoquidem actiones supposito-

est, Loquitur ergo Aristoteles de aliis modis, et
rum, ut diximus, sunt ; qum quidem substan- expressius loqui videtur, loco citato, de ter-
tia vel essentia in Jiomine cum sit humanitas, tia habitudine, quantum coOigi potest ex

hnmanw generationis principium existit, quo exemplo quo utitur; nam illa priora verba,
generat hominem. Quibus verbis tam hoec Actiones circa singularia versantur, indiffe-
quam preecedens conclusio confirmatur. rentia videntur ad secundam et tertiam ha-
11. Potestque haec conciusio roborari ex bitudinem proprie vero non possunt ad pri-
;

Aristotele, 1 de Anima, text. 64, ubi ait, me- mam accommodari. Unde non est dubium
lius dici aoiimam non misereri, aut discere, quin Aristoteles illo loco non posuerit illam
aut raliocinari, sed hominem anima. Ex quo formalem propositionem sumitur tamen ex ;

loco solum sumitur argumentum a similitu- similitudine rationis, quse esi, ejus esse fieri
dine rationis ideo enim animse non tribuitur
; cujus est esse, vel actionem circa illud ver-
416 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITO, EJUSQUE A NATURA, ETC.
sari cui confertur esse, quia actio tendit ad ordo per se requisitus, ut res prius in se sit
aliquod esse ; esse auteru per se primo con- subsistens, quam quod operetur. Et hac ra-
venit rei singulari, nam universalia non sunt tione dico subsistentiam requiri per se ex
nisi in singularibus ; et similiter esse pro- parte agentis; nam preecise ex parte actionis,
prie est singularis completi, seu suppositi, vei termini proximi seu formalis ejus, non
aut subsistentis, nam esse proprie convenit erat adeo necessaria subsistentia formee seu
ei quod solum autem suppositum pro-
est ; naturee, quee est principium actionis, quia
prie estid quod est, et ideo illud proprie di- in ipsa natura est tota perfectio per se neces-
citur fieri, seu circa illud versari actio. Heec saria ad eliciendam talem actionem. Tamen
autem ratio eeque procedit in prima habitu- ex parte agentis requirit talis natura pro-
dine ; nam ejus etiam est operari cujus est prium et completum essendi modum, ut sit
esse, quia sicut actio est ad esse, ita est ab constituta in statu accommodato ad operan-
esse sed suppositum est ici quod proprie
;
dum, hoc modo dicimus subsistentiam per
et
est, seu quod habet esse ergo etiam actio ; se requiri ex parte agentis, ut necessariam
secundum primam habitudinem per se primo conditionem ad operandum. Sicque dicere
tribuitur rei singulari in prsedicto sensu, id solent Theologi, trinitatem personarum in
est, supposito. Deo per se non requiri ad creationem ex parte
12. Secunda per singulas illius
assertio ipsius actionis, tamen ex parte Dei per se ac
partes ostenditur. Atqueita non solum auc- necessario supponi, quia pertinet ad persona-
toritate, sed etiam ratione, confirmatum est lem Dei constitutionem, et prius est ac per
prsedictum metaphysicum dogma, quod am- se preerequisitum, ut Deus sit in se plene ac
plius declarari ac eonfirmari potest discur- perfecte substantialiter constitutus, quam ut
rendo per singulas partes secundee assertio- ad extra operetur. Unde etiam si tingere-
nis. Prima erat, quoci subsistentia non tan- mus, Deum ab eeterno aliquid creare, nihi-
tum concomitanter sed antecedenter
, se ha- lominus intelligeremus internas origines et
beat ad actionem agentis quee probatur ; , constitutiones divinarum personarum ordine
quia ex natura rei prius est quod res sit in naturee antecedere creationem. Quod si hoc
suo esse completa, ac plene constituta, quam verum est in Deo, in quo natura divina est
quod operetur; sed subsistentia pertinet ad essentialiter subsistens, multo magis in crea-
complementum rei et substantiee ejus; ergo tura, in qua subsistentia omnino est extra es-
ordine naturae prius esse debet natura ter- sentiam rei. Atque hinc tandem constat, quo
minata propria subsistentia, quam possit in sensu operatio per se primo tribuatur sup-
operationemprodire ergo subsistentia,ejus-
; posito, quod in tertia parte assertionis dice-
que quasi effectus formalis, non tantum con- bamus, quia natura, ut natura ante subsis-
comitanter, sed antecedenter se habet ad ope- tentiam, non est constituta in statu complelo,
rationem naturee. Et confirmari potest a si- et proxime accommodato ad operandum, et
mili de accidente, nam forma accidentalis (ex ideo merito tribuitur actio supposito, et non
natura rei loquimur) prius habet quod insit, naturee.
quam quod ab illa manet aliqua actio, quia 1 Fmidamentis aliarum opinionum satis-
4.

illemodus essendi est quasi intrinsecus ler- fit. Ex

minus, et complementum talis formee. Item
est optima et sufficiens ratio, quia talis mo-
dus habet magis intimam connexionem na-
turalem cum tali forma, quam omnis actio
quee ab illa potest dimanare sed eodem modo
comparatur subsistentia ad substantialem na-
turam; ergo.
quo satisfactum est rationibus et
fundamentis aliarum opinionum. Utrisque
enim simul respondemus, ad veritatem et
proprietatem illius axiomatis, Actiones, suiit
suppositorum, non esse necessarium ut sub-
; sistentia ipsa per se influat in actiones, ne-
que etiam ut sit omnino per accidens , et
concomitanter se habens datur enim me-
;

13. Secunda pars assertionis colligitur ex
preecedenti, nimirum, subsistentiam non com-
parari mere per accidens ad actionem agen-
tis quia, sicut esse agentis non comparatur
;
per accidens ad actionem ejus, ita comple-
mentum essendi omnino intrinsecum, con-
naturale ac substantiale, non comparatur
, sonis, aut huic Deo in concreto, sed etiam
omnino per accidens ad actionem, sed est
dium, scilicet, ut sit conditio preerequisita ex
parte agentis.Exemplum autem, quod secun-
da opinio afferebat ex divinis personis, potius
suadet contrarium, ut a nobis declaratum est.
Quod vero in Deo creatio et aliee actiones ad
extra non solum possint tribui divinis per-
deitati, provenit, tum ex eo quod deitas est
 ,,

SECT. VII. AN SUBSISTENTIA HABEAT ALIQUAM CAUSALITATEM. 417

essentialiter subsistens, tum ex perfecta iden- ante subsistentiam tamen, data illa hypo-
;

titate inter divinam naturam et personas, thesi, quod natura conservaretur sine ulla
propter quam identitatem admittitur illa lo- subsistentia, non esset privanda omni con-
cutio, quando errorem
alioqui non involvit cursu et omni actione, et ideo etiam tunc es-
aliquem, nt contingit in actionibus ad extra, set illi debitus ex natura rei talis concursus,
quamvis ex modo significandi terminorum quia semper manet principium per se neces-
non sit formalis et propria, et ideo in crea- sarium ac sufficiens ex parte actionis, quam-
turis, ubi non est illa identitas inter naturam vis aliunde ex parte agentis naturalis ordo ac
et suppositum, non admittitur illa locutio perfectio immutetur.
neque Deo extendi potest ad actus notio-
in 16. Atque ad hunc modum loquendum est
nale-s heec enim propositio, Essentia generat,
; de forma substantiali separata a materia ,

erronea est indicat enim distinctionem ipsius

; necessario enim retinet aliquam subsisten-
essentia? a re genita, ut latius traditurin 1 p., tiam, vel propriam, ut ex natura rei contin-
qusest. 39. git in solis animabus rationalibus, vel alie-
nam, et divinitus datam,
ut factum est in
An supernaturaliter possit natura operari
Christi anima supernaturaliter, et fieri pos-
absque supposito.
set in aliis formis, et ideo talisforma sic sepa-
15. Qusehactenus diximus, intelligenda rata et constituta operari potest ad modum
sunt juxta naturas rerum, et nullo interve- suppositi. Si vero conservaretur
forma talis
niente miraculo. Quaeri autem potest an de sine ulla subsistentia, idem de
dicendum illa

potentia absoluta, seu interveniente aliquo esset quod de natura completa, est enim ea-
miraculo, possit aliterfieri. Et quidem si lo- dem ratio idemque proportioualiter est de
;

quamur de completa natura substantiali accidente separato a subjecto ; existimamus

juxta superius tradita consequenter dicen- enim nunquam sic conservari absque posi-
dum est, non posse naturam per se primo tivo modo existendi per se, opposito actuali
operari, sed aliquod suppositum per illam. inheesioni, et ideo accidens sic conservatum,
Nam, si natura non privetur sua subsistentia, quamvis non sit suppositum, operari potest
sed in proprio supposito relinquatur, fieri ad modum suppositi. Si tamen fingamus con-
non potest quin subsistentia propria ordine servari accidens separatum in suo esse exis-
naturae antecedat actionem, quia subsistentia tentia?, sine alio positivo modo essendi, simi-
propria necessario retinet eamdem habitudi- liter de judicandum est, posse tunc ha-
illo

nem ad suam naturam. Si vero supponamus bere omnem actionem suam, propter ratio-
Deum privare naturam propria subsistentia, nem tactam, quse sumitur etiam ex D. Thoma,
illam constituendo inalio supposito, illud sup- tertia parte, qua?st. 77, art. 3.
positum per illam naturam operabitur, et illi

erit actio tribuenda, ut latius declaravi in 1

An naturalis dimanatio possit esse a natura
ante suppositum.
tom. tertise partis , disp. 10, sect. 2 et 3. Si
autem supponeremus Deum conservare natu- Rursus ex dictis constat quid dicendum
17.
ram existentem sine propria subsistentia, et sitde effeetione latius sumpta pro naturali
sine ulla aliena,tunc certe fieri posset ut dimanatione (nam quae diximus, communia
natura operaretur absque supposito, quia in sunt omnibus propriis actionibus, tam im-
illa esset sufficiens virtus activa, et conditio manentibus quam transeuntibus, neque ali-
subsistentise non est adeo intrinsece necessa- quid inter eas dislinguere oportet quoad
ria, quin si impediretur, et Deus alia supe- doctrinam datam); de etfecttone autem per
riori ratione naturam conservaret, posset ab naturalem resultantiam distinguere oportet,
illa prodire actio, quia nulla in ea re apparet nam quaedam est ad ipsammet subsistentiam,
contradictio. Imo supposito illo miraculo,
, alise vero esse possunt ad alias proprietates

non esset aliud miraculum necessarium, ut seu passiones. lnter quas existimo, illam
talis natura operaretur, sed cum concursu priorem. esse etiam ordine naturae primam,
communi posset operari, quia in tali actione et quasi origine antecedere resultantiam om-
nihil esset supernaturale, non ha- cum illa nium aliarum proprietatum. Ratio est, quia
beat propriam et specialem habitudinem ad subsistentia est intimior, magisque per se
subsistentiam, vel peculiarem dependentiam conjuncta cum natura, quam omnisalia pro-
ab illa. Ipse autera naturalis concursus ad prietas. Item, quia omnes alia? proprietates
operandum ex nalura rei non est debitus sunt accidentia;priorautemest integra consti-
XXVI. 27
 :

418 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITO, EJUSQUE A NATURA, ETC.

tntio proprise substantiae, quam quod eiadve- cipium quo, tam agendi quam recipiendi ;
etiam propria.Hinc ergo fit ut
niant acciclentia, agendi quidem per formam, recipiendi au-
emanatio omnium proprietatum seu propria- tem, vel secundum se totam, vel secundum
rum passionum, etiam sit a supposito, ut materiam in quibusdam accidentibus mate-
principio quod, mediante natura, ut princi- rialibus, vel secundum formam in spirituali-
pio quo, ita ut in hoc eadem sitratio liarum bus, quod latius bicexponere aut tractare
emanationum, quee aliarum propriarum ac- non est necesse. Hinc tamenfit ut, licetsub-
tionum, quia idem est ordo per se ex parte sistentia non sit ratio recipiendi, sit tamen
suppositi inter subsistentiam et subsequentes conditio per se requisita ex parte recipientis;
proprietates. Sola igitur naturalis dimanatio hac enim ratione dicuntur passiones proprie
ipsius subsistentise est a natura, ut natura esse suppositorum, sicut et actiones ; et ita
est; et ratio est, quia illa tendit ad constitutio- etianiloquimur in mysterio Incarnationis ;

nem suppositi, et ideo non potest supponere est enim Christus passus et mortuus, et non
constitutum suppositum, ut ab eo manet. proprie humanitas, et ideo sicut actiones,
Neqne est inconveniens, quod aliqua natu- ita et passiones Christi fuerunt infiniti valo-
ralis resultantia sit a natura, ut natura est, ris; sicut ergo subsistentia est conditio agen-
quando illa est talis, ut non dicat ordinem tis, ita et recipientis atque hoc modo potest
;

ad rem habentem jam statum omnino com- illi materialis causalitas attribui, sicut effi-

pletum in genere substantioe tunc enim ne- ;

cientia. Et hoc etiam confirmat testimonium
que ex parte principii, neque ex parte ter- Aristotelis, i Metaphys., c. i, juxla exposi-
mini supponitur subsistentia, sed sola exis- tioneni superius datam, nimirum, actiones
tentia, ut ex sup.erius dictis satis patet. versari circa singularia, id est, supposita,
Caliiam, scilicet, et Socratem, ut circa mate-
An suisistentia ad causalitatem materice
riam subjectam.
sit necessaria.
4 9. Huic vero doctrinae adhibenda est du-
18. Ultimo eonstat ex dictis, quid dicen- plex limitatio : prior est, ut intelligatur de
dum sit de causalitate materiali, quomodo, subjecto actionis seu passionis accidentalis,
scilicet, subsistentise convenire aut attribui non substantialis, vel si ad substantialem
possit nam fere eodem modo de illa pbilo-
; extendatur, idfiat cumproportione. Substan-
sophandum est, quo de efficientia subsis- ; tialem passionem voco generationem sub-
tentia enim non est propria ratio seu poten- stantialem enim creationem, quee
; omitto
tia recipiendi aliquid, ut per se constat ex non habet materialem causam neque in ,

his quce de illa diximus est enim ultimus

; subjecto recipitur ; omnis ergo actio vel
modus complens perfectam substantiam passio, prreter substantialem generationem,
unde non ordinatur ad recipiendum aliquid recte attribuitur supposito, et circa illud
substantiale. Excipio solam subsistentiam versatur, ut circa materiam subjectam; et
partialem materiae, quae, eo quod incomple- de hac posuit Aristoteles exemplum, cum
ta et materialis est, ordinatur ad recipien- dixit Medicus non curat liominem, sed Cal-
:

dum formale complementum subsistentiee liam, aui Socraiem. Generatio autem sub-
totius suppositi materialis, ut in superiori- stantiaiis non versatur circa suppositum, ut
bus declaratum est. Proprietates vero, velac- circa materiam subjectam, sed circa mate-
cidentia, iicet recipiantur in supposito, non riam primam in qua sola recipitur, destruc-
tamen ratione subsistentiae, sed ratione na- to jam supposito ex quo fit generatio, et
turse ; nam recipiuntur in entitate substan- priusquam aiiud sit constitutum. Atque hac
non in modo substantiae. Cujus rei
tice, ar- ratione non potest htec passio proprie tribui
gumentum optimum sumitur ex mysterio In- supposito, ut subjecto, vel causEe materiali.
carnationis, nam in Christo recipi potuerunt Potest autem cum quadam proportione id
omnes proprietates, et perfectiones acciden- fieri nimirum, quod actio seu passio etiain
,

tales bominis, non ratione subsistentiee, ne- versetur circa rem singularem et subsisten-
que attingendo illarn quae increata est, sed tem, partiaiem tamen, in quo deficit a ra-
solam afficiendo naturam. Unde quoad hoc tione suppositi sicut superius dicebamus,
;

eadem est ratio de natura el supposito, qua- quamvis actiones sint suppositorum, formam
tenus sunt principia agendi, vel recipiendi tamen subsistentem per se operari. Quo fit
accidentia utrumque enim attribuitur sup-
; ut etiam ad ipsam substantialem generatio-
posito ut quod, ipsa tamen natura est prin- nem aliqua subsistentia saltem partialis per
 SEGT. VIII DE SECUNDIS SUBSTANTIIS. 419
se supponatur, et sit conditio necess<Trio re- tionem, qua idem supra diximus de actioni-
quisita ex parte causee rnaterialis ; nam ibi bus ;
atque ita in hujusmodi causalitatibus,
etiam habet locuni ratio generalis, quod res materiali et efficiente, eadem fere in omnibus
prius debet intelligi in se subsistens, quam servatur proportio, ut diximus.
sit apta ad sustentandum, vel jecipiendum

aiiud. SECTiO VIII.

Sed quid de illa actione, vel quasi
20.
Utrum in secundis substantiis concreta ab abstrac-
actione qua resultat subsistentia ab ipsa
,
tis distinguautur, et quo modo in eis snprema
natura ? illa enim in natura recipitur, quam ratio substantise et coordinatio prxdicamentalis

nullo modo supponit subsistentem. Respon- conslituenda sit.

detur actionem esse proportionatam termi-

no unde
; sicut subsistentia ipsa non est
,
1. Exposuimus hactenus rationem primse
proprie inheerens, sed altiori modo afficiens substantiee superest ut de secunda breviter
;

naturain, eique adheerens, ita dimanationem dicamus, et sicut primam substantiam seu
illam, si sit ex natura rei distinctaab ipsa supposilum cum singulari natura compara-
subsisteutia, non inheerere, neque esse in vimus, ita etiamnunc species seu genera
natura ut in subjecto, vel materia, sed ut in substantiee cum communibus naturis illis

re termina.bili per subsistentiam, cui intime proportionatis conferamus, ut, verbi gratia,
et per quamdam identitatem cohjungitur, et hominem cum humanitate, animal cum na-
ideo non est necesse ut talis emanatio sup- tura animahs, et de ceeteris, proportionali
ponat rem subsistentem. modo hujusmodi enim comparationem di-
;

21. Unde quando gene-

obiter intelligitur, ximus supra, sect. 4, ad hanc disputationem
ratio substantialis (et quoad hoc idem est de etiam pertinere. Qua exposita, deelarabiruus
creatione) dicitur versari circa personam, vel tandem generalem rationem constituentem
suppositum, id esse intelligendum de ter- supremum genus preedicamenti substantiee ;

mino, non de subjeeto aut materia genera- ejusque coordinationem insinuabimus ac bre-
tionis, in quo sensu diximus posse etiam vissime attingemus, quoniam ea res magis
intelligi dictum Aristotelis, actiones,, scilicet, ad dialecticum spectat, quam ad metaphy-
versari circa singularia, et in hoc sensu pro- sicum.
priissime applicatur ad has actiones quas 2. Dicunt ergo quidam , abstracta heec et
substantiales vocamus ; nam actiones acci- concreta, in universalibus seu in secundis
dentales proprie terminantur ad composita substantiis sumpta, non eodem modo distin-
ex accidentalibus formis ex 7 Metaph., c.
,
gui et comparari inter se, ac in primis sub-
8, in quibus compositis supposita ipsa inclu- stantiis, id est, non ita distmgui hominem et

duntur imo pro illis supponunt, et ideo

; humanitatem, sicut Petrum et hanc humani-
etiam hoc modo dici possunt omnes hee ac- tatem nam Petrus distinguitur ex natura
;

tiones versari circa supposita. rei ut visum est

, a sua individ.ua humani-
,

22. Posterior limitatio erat, ut heec inteili- tate homo autem solum ratione et modo si-
;

gantur ex natura rei, et seclusis miraculis, gnificandi differt ab lmmanitate. Ita tenet
nam, interveniente operatione aliqua super- Fonseca, lib. o Metaph., cap. 8, queest. 5,
naturah, fieri potest ut aliqua res patiatur sect. 10, et queest. 6, sect. 1. Fundamentum
aliquid vel recipiat, quamvis non sit suppo- ejus esse videtmv, quia nomina concreta se-
situm, ut de quantitate Eucharistiee docent cundarum substantiarum de formali idem
Theologi. Dici vero potest ulterius, in hac significant quod abstracta solumque innuunt ;

etiam exceptione servari quamdam propor- et quasi connotant singularia supposita, in

tionem, nam illa quantitas, ut fiat subjectum quibus subsistunt, pro quibus etiam suppo-
accidentium aut mutationum, prius recipit nunt seu accipiuntur, sicut concreta acciden-
modum per se subsistendi, et ita constituitur tium de formali tantum significant formam
in statu simili vel proportionali supposito. accidentalern, connotant autem subjectum
Addo tamen quod si, per possibile, vel im- cui inheerent, et pro illo supponunt. Quod se-
Deus conservaret naturam aliquam
possibile, cus accidit in nominibus concretis primarum
vel quantitatem separatam sine subsisteniia, substantiarum heec enim non significant de
;

vel positivo modo per se essendi, illa posset formali aliquam naturam, et innuunt subjec-
per entitatem suam esse subjectum mutatio- tum, sed per se primo signifieant ipsum sup-
nis sibi proportionatee, propter eamdem ra- positum, quod tanquam primum subjectum
 420 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPP0SIT0 EJUSQUE A NATUKA ETC.
ad oinnia superiora, et accidentia compara- ipsi humanitati , ratione cujus homo est ha-
tur, ut constat ex definitione prhna^ substan- bens naturam, et non humanitas ; ergo est
liae; et ideo nonpotestper heec nomina aliud eadem distinctio.

subjectum innui, alioqui procederetur in infi- 4. Prseterea declaratur in hunc modum, nam
nitum. Exhac ergo nominum diversitate vide- humanitas ex natura rei distinguitur a Petro
hominem, verbi gratia, et huma-
tur colligi, et Paulo ; nam si heec humanitas ex natura
nitatem secundum se non differre formaliter rei distinguitur a Petro, multo majori ratione
ex natura sed solum in modo concipiendi
rei, humanitas ,
quia minus includit humanitas,
et significandi, ex quo provenit ut homo ac- quam hsec humanitas, saltem actualiter et ex-
cipiatur et supponat pro suppositis, pro qui- plicite ; at vero homo non distinguitur ex na-
bus non supponit humanitas. Et confirmatur, tura rei a Petro et Paulo, nec humanitas ab
namhomo, ut sic, non includit subsistentiam hac et illa humanitate, sed tantum ratione,
quam includit Petrus ,
quia subsistentia est ut cons;at ex supra dictis de universalibus ;

homo autem dicit tan- ergo homo et humanitas non sunt omnino
res incommunicabilis ;

tum rationem communem ergo non habet idem ex natura rei, sed oeque distinguuntur
;

homo, in quo ex natura rei distinguatur ab ac suppositum et natura individua. Probatur

humanitate quandoquidem in primis sub-
,
consequentia ,
quia alias non posset Petrus
stantiis concretum sotum distinguitur ab abs- magis distingui ab humanitate, quam ab ho-
tracto per additionem subsistentise. mine nam quae sunt eadem inter se, eo-
;

3. Abstracta secundarum substantiarum a dem modo identificantur , vel distinguuntur

concretis quomodo differant. Nihilominus ab eodem.tertio. Atque hinc potest sumi ra-
dicendum censeo, seque distingui in secundis tio a priori hujus sententiae, nimirum, quod
substantiis concreta ab abstractis, ac in pri- hsec prsedicata universalia solum ex modo
mis. Ita sentiunt frequentius discipuli D. concipiendi nostro distinguuntur a singulari-
Thomse, locis superius citatis, et sumitur ex bus proportionatim sumptis, id est, concreta
D. Thoma, in opusc. de Ente et essent., c. 3, a concretis, et abstracta ab abstractis ergo ;

ad finem, ubi ait, humanitatem et hominem eodem modo distinguuntur, sive singulariter,
differre, quia humanitas preescindit ab om- sive universe concipiantur, quia solus modus
nibus quae smit extra formalem essentiam concipiendi non tollit distinctionem, quse ex
hominis, homo vero implicite et in confuso natura rei in rebus ipsis reperitur. Et ideo
includit rationes constituentes individua, seu eeque falsse sunt hse locutiones Homo est :

supposita humana. Et3p., qusest. 4, art. 3, humanitas et similes, sicut illa

, Petrus est :

dicit, quanquam heec locutio sit vera, Verbum sua humanitas. Ac tandem declaratur in hunc
assumpiit humanitatem, hanc tamen esse im- modum, nam si homo et humanitas in re es-
propriam et in rigore falsam, Verbum assum- sent idem, hoc ipso quod intelligeremus addi
psit hominem. Namhoc nomen, homo (inquit), humauitati differentiam individuantem, intel-
significat humanam naturam, prout nata est ligeremus constitui hunc hominem, sicut hanc
in supposito esse, quia, ut dicit Damascenus, humanitatem, et consequenter non distingue-
lib. 3 de Fide, cap. 4 et 11, sicut hoc nomen, retur hic homo ab hac humanitate ; ergo si-

Deus ,
eum qui habet divinam natu-
significat cut hoc falsum est, ita etiam illud.
ram, ita hoc nomen, homo, significat eum qui 5. Contrarice opinionis fundamentum ever-
habet naturam humanam. Ex quibus verbis titur. Neque fundamentum contrarise sen-
hsec potest formari ratio, nam Petrus et hfec tentise difficilem habet responsionem. Nam
humanitas non alia ratione distinguuntur ex imprimis differentia illa inter nomina prima-
natura quia haac humanitas solum si-
rei, nisi rum et secundarumj substantiarum non cst
gnificat individuam naturam, Petrus vero di- necessaria, quia etiam hic homo dici potest
cit habentem talem naturam sed eodem ; formaliter significare hanc humanitatem, in-
proportionali modo comparantur homo et nuere vero seu consignificare suppositum, in
humanitas ergo pariter distinguuntur. Et
;
quo talis humanitas subsistit cur enim id ;

confirmatur ac declaratur nam sicut hoc
suppositum seu hoc habens hanc naturam,
,
addit aliquid determinatum huic naturas indi-
viduse, ratione cujus ex natura rei distingui-
tur ab illa, ita habens humanitatem absolute
addit aliquid in communi seu in universali
, , potius de homine quam-de hoc homine affir-
matur ? Hoc enim non repugnat cum ratione
prima; substantiae, nam in ea non solum in-
sunt accidentia, et subsistunt secundai sub-
stantise ; sed etiam individua et singularis na-
, tura suo modo est, seu subsistit in supposito;
 SECT. VUI. DE SECUNDIS SUBSTANTIIS. 421
ergo non repugnat noniini primaa substantise, quod sentit Durand,, in 1, dist. 34, quaest. \,
ut formaliter significet singularem naturam, citans Aristotelem , in Praedicam. , c. 2 de
innuat autem suppositum. Neque ex hoc se- Substant., dicentem, album solam
text. 7,
quitur processus in infinitum, quia non dici- qualitatem significare, sicut albedinem. Ve-
mus nomen primse substantiae innuere sub- rumtamen, negari non potest quin album (et
jectum vel suppositum in quo sit tota ipsa
, idem est de similibus), iicet de formali signi-
prima substantia, sed in quo sit individua na- ficet solam albedinem, tamen adaequate si-
tura ipsius primse substantise. Quod ex my- gnificet plus quam albedinem, scilicet, com-
sterio Incarnationis et Trinitatis optime de- positum ex subjecto et accidente alioqui quo- ;

claratur; nam hic homo Christus de formali modo posset pro subjecto accipi, vel suppo-
significat hanc humanitatem, innuendo suppo- nere, nisi illud signiticaret, vel consignifica-
situm, in quo subsistit. Unde dicunt Theologi ret ? quod tam manifestum est ex communi
frequentius, quod, licet illa humanitas muta- modo concipiendi , ut vix possit in hoc dubi-
ret suppositum, semper esset idem homo, vel tari. Nec Aristoteles dixit album solam qua-
licet assumeretur a tribus personis, esset ta- litatem significare, sed solum quale, et per
men hic homo. Sicut etiam hic Deus forma- illam particulam exclusivam non excludit
liter dicit hanc deitatem innuit vero perso-
, quin adaequate significet compositum, sed ex-
nam, in qua hsec deitas subsistit et ideo licet ; cludit quale essentiale. Dixerat enim secun-
idem tamen est Deus, seu
personse sint tres, das substantias non significare hoc aliquid,
hic Deus. Verum est tamen esse qusedam no- sed quale quid, et ideo subdit, non significa-
mina primarum substantiarum, quse forma- re quale perinde ac album, quod solum quale
rationem suppositi, quam in-
lius significant significat, id est, quale accidentale, quod non
dividuam naturam, ut hoc suppositum, vel est quidditas rei secunda vero substantia di-
;

hcec persona. Alia vero esse possunt nomina cit quale essentiale, et quidditativum. Gum

singufaria , de quibus non satis constat quid
formalius significent, ut sunt propria nomina
individuorum, Pelruset Paulus, etc. Verum-
tamen hoc parum refert ad rerum distinctio-
ergo haec concreta accidentium adaequate si-
gnihcent ipsa composita, dicendum est, non
sola conceptione distingui ab abstractis , sed
reipsa sicut compositum a forma compo-
,

nem, quam inquirimus. nente.

6. Unde secundo dicitur, quanquam in no- 7. Adde ultimo (ut ad confirmationem
minibus concretis nos, explicandi gratia, di- illius sententiae respondeam), illud quasi ma-
stinguamus duplex illud quasi partiale signi- teriale significatum, quod innuere vel consi-
ficatum, formale, scilicet, et materiale, vel gnificare dicitur haec vox, homo, non esse
quasi materiale, aut connolatum, tamen in re Petrum Paulum, secundum quod sunt
vel
ipsa unum esse adaequatum significatum ,
talia individua vel supposita, sed solum se-
quod maxime cernitur in omnibus concretis cundum communem seu confusam rationem
secundarum substantiarum; sunt enim nomi- subsistentis in humanitate. Nam, sicut homo
na absoluta, quorum adsequatum significa- de formali non dicit immediate hanc vel il-
tum est per se unum. Quapropter ad distin- lam humanitatem, ut sic, sed humanitatem
guendum hominem ab humanitate, parum re- confuse, ita non innuit immediate hoc vel
fertquod in significatione hujus vocis, homo, illud suppositum humanum, sed simpliciter
possimus nos distinguere formale significa- subsistens in humanitate, sub quo mediate
tum et connotatum sed attendendum est
,
et confuse complectitur singularia subsisten-
adsequatum significatum, nam inter illud et tia in totum enim immediatum
humanitate ;

humanitatem fit comparatio unde si in illo ; significatum, adaequatum hujus vocis,

et
aliquid realiter includitur in humani-
,
quod homo, abstrahit secundum rationem ab indi-
tate non includatur, hoc satis est ut dicantur viduis, tam ratione formalis quam ratione
illa duo ex natura rei distingui. Atque idem materialis. Unde intelligitur quod, sicut Pe-
dicendum censeo de concretis accidentium, trus, preeterhanc humanitatem, includit sub-
etiamsi in eis minor sit unitas et expressior ,
sistentiam ejus, ita homo praeter humanita-
sit connotatio, seu clarior distinctio formaJis tem includit subsistentiam humanitatis, non
et materialis significati. Non enim verum cen- hanc vel illam, sed communem rationem
seo, quod quidam aiunt, in accidentibus con- subsistentiae talis naturae. Ita enim abstrahi-
cretum et abstractum solo concipiendi modo bilis estcommunis ratio subsistentiae a sin-
distingui, nam in re idem penitus significant; gularibus, sicut communis ratio humanitatis
 ;

422 DISPUTAT. XXXIV. DE SUPPOSITO, EJUSQUE A NATURA ETC. ;

vel liominis. Certum autem est perinde dis- dunt rationem subsistendi in communitate
tingui ex natura rei subsistentiam liominis ab seu universalitate sibi proportionata, quam
humanitate, si in communi sumantur, sicut non includunt abstracta et alise rationes ;

in indivicluo heec subsistentia ab hac huma- factce possunt eodem modo accommodari.
nitate ; cum ergo homo preeter humanitatem Ac denique potest ita declarari in humanitate
includat subsistentiam humanam in com- Christi illa enim sicut essentialiter est hu-
;

muni, necesse est ab illa distingui tanquam manitas, et includit specificam rationem talis
includens ab incluso. naturse, ita etiam includit essentialiter gene-
8. Dices ergo Jiomo et aliqvAs Jiomo idem
: ricam rationem naturse animalis, viventis et
significaut nam, aliquis Jiomo, preeter hu-
, corporea.% ac substantialis naturce ; et simili-
manitatem, non dicit nisi subsistens in hu- ter, sicut non est homo, ita neque animal,
manitate, quocl non designat in singulari, neque vivens, nec substantia, scilicet, com-
sed in communi tantum consequens autem ; pleta, quam dicit genus generalissimum sub-
non videtur verum, quia Jiomo, dicit tantum stantice.Et ratio est, quia, sicutillihumanitati
speciem humanam at vero aliquis Jwmo clici- ; ut sic deest aliquid ad complementum hominis
tur individuum vagum. Respondetur, sub con- necessarium, ita et ad complementum ani-
troversia esse an aliqnis Jiomo sitproprie ter- malis, et aliorum superiorum est ergo in ;

minus univocus supponendo autem pro nunc

; his omnibus eadem proportionalis distinctio.
ita esse, concedoquod quidam Jiomo, etJwmo, 10. Secunditm corollarium. Secundo se-
in re iclem significant, diverso tamen modo quitur, quodsicut suppositum, velprima sub-
quoad formalem modum significandi nam , stantia, prceter essentiam rei, includit modum
Jiomo formaliter signiticat humanitatem etin- subsistendi, proprium, qui, licet pertineat ad
cludit in suo immediato significato subsisten- complementum substantiae, non tamen est de
tiam humanam in communi, individua autem essentia ejus , ita proportionali modo quce-
confuse compleetitur, non tamen ea exprimit, libet secunda substantia, preeter rationem
vel in particulari, vel secundum aliquam ra- essentialem suam, includit modum habendi
tionem communem individui humani tamen ; talem essentiamvel naturam specificam, vel
aliqvAs Jiomo, licet in communi etiam dicat genericam, qui modus nonpertinet ad essen-
subsistens in humanitate, tamen formaliter tiam, sed ad complementum talis secunclce
significat illud sub ratione individni humani, substantice. Ratio est clara ex prcedicta pro-
non materialiter assignando illud, sed sub portione, nam, de essentia Petri non
sicut
communi ratione individui, sicut suppositum est suppositalitas ita nec de essentia
ejus,
humanum significat etiam subsistens in hu- hominis subsistentia humana, nec de essen-
manitate , significando tamen de formali tia animalis subsistentia animalis, et sic de
iosam subsistentiam. ceeteris superioribus est enim eadem om-
;

nium ratio. Rem, quia quidquid est de es-

Corollaria ex swperiori doctrina.
sentia hominis, est de essentiaPetri ergo, e ;

9.Primum.
Ex dictis coiligitur primo, converso, quidquid non est de essentia Petri,
in omnibus secundis substantiis habere locum non est de essentia hominis; sed de essentia
prsedictam distinctionem concreti ab abs- Petri non solum non est propria et indivi-
tracto, proportionalem illi quee in primis dualis verum etiam nec sub-
subsistentia ,

substantiis est inter suppositum et naturam; sistentia humana secundum specificam ratio-
esi enim omnium eadem ratio. Sicut enim nem ejus ; nam in Christo est tota essentia
in specie ultima distinguitur homo abhuma- hujus hominis, non est subsistentia huma-
et
niiate, et sic proximo ge-
de ceeteris, ita in na proprie dicta, seu secundum specificam et
nere distinguitur animal, verbi gratia, ab creatam rationem ejus ergo talis ratio sub-
;

animalitate (ut sic dicam), seu a natura, quee sistentiee non est de essentia hominis ut sic

est principium sentiencli, et in generibusin- et eademratio proceditin omnibus superiori-

termediis distinguitur, verbi gratia, vivens bus. Denique, hc*c abstracta et concreta, li-
a natura vegetandi, seu a vita. Ac denique cet distinguantur ex natura rei, ut diximus,
in ipsomet supremo genere suhstantiee, dis- tamen proprie non distinguuntur essentiali-

tinguitur substantia fmita ( de hac' enim ter, seu in essentia, sed in modo quodam
semper est sermo) a substantialitate, seu terminante et complente essentiam , quem
subslantiali natura. In his enim omnibus includunt concreta, et non abstracta ergo ;

hnbet locum illa ratio, quod coiicreta inclu- hcec omnia concreta prreter essentiam inclu-
 ;

SECT. VIII. DE SECUNDIS SUBSTANTIIS. 423

quod proprie non
durit aliquid, spectat ad qute res constituantur in preedicamento sub-
essentiam, sed ad complementum talis sub- et quomodo. Primum enim veluti
stantiee,
stantise in suo gradu. fundamentum et basis illius praedicamenti,
1 l . Quod sii in suostantice prcedicamenio gc- est suppositum, seu prima substantia creata
neralissimum. Tertio infertur exdictis, qua- (nam increata non collocatur in praedicamen-
lis sit ratio essentialis substantiee simpliciter to, utex his, quee de ente per essentiam di-
generalissimum in pree-
dictse, id est, quee est ximus, constare potest) et ideo ab Aristotele
;

dicamento substantia?. Cornmuniter enim de- prima substantia dicta est, prcecipue et maxi^
scribi solet quod sit ens per se qua? descrip- ;
me substantia. Supra illamveroin lecta linea
iio, sicut et ipsum substantiee nomen, ambi- collocantur species ejus et genera, usque ad
gua esse potest. Nam si nomen entis genera- supremum, eo quod sint etiam completee sub-
lissime ettranscendenter sumatur, et illud stantiee, ut supra vidimus, quia dicunt inte-
per se, solum denotet negationem inheerendi gram naiuram substantiee, cum modo. sub-
alteri per modum accidentis, sic non solum sistendi, etper modum totius, solumque dif-
supremum genus substantia3 et quidquid sub, ferunt in majori vel minori abstractione, seu
eo directe continetur, est ens per se, sed in in modo magis confuso vel distincto conci-
universum, quidquid non est accidens, id est, piendi ipsam integram substantiam. Ceetera
omnis substantia, sive completa, sive incom- vero omnia, quee primam aut secundam sub-
pleta vel pbysice, vel metapbysice, juxta su- stantiam componunt physice aut metaphy-
perius dicta in sectione prima bujus disputa- sice, revocantur ad preedicamentum substan-
tionis. Alio modo sumi potest ens per se pro tiee, non tamen constituuniur in recta linea.
ente completo, quod per se subsistens esse Ratio bujus posierioris partis est, quia non
potest. Etboc modo describitur perilla verba sunt completee substantiee. Prioris autempar-
essentialis ratio substantiee, prout est supre- tis ratio est,quia non potest substantia com-
mum genus indigent tamen duplici anno-
; pleta, nisi ex completis conflari, teste Aris-
tatione. Prima est, substantiam, quee est su- totele, 1 Physic, cap. 3 et 6. Non enim po-
premum genus (et idem est de qualibet se- iest substantia per se ex accidentibus com-
cunda substantia), non dici per se esse, seu poni;neque in universum res unius pra?dica-
subsistere, quia per se primo, seuprsecise, et menii ex re alterius pra^dicamenti, ut testa-
prout secunda substantia est, possitin rerum tur Aristoteles, 1 Topic, cap. 3.
natura subsistere boc enim pertinet ad opi-
; 13. Hujusmodi autem sunt imprimis ipsee
nionem Platoni attributam de universalibus naturee snbstantiales prout in abstracto si-
,

in re ipsa separatim existentibus ; et adlmnc gnificantur et concipiuntur ; nam, licet hee

sensum excludendum dixit Aristoteles, in Prse- possint inter se concipi cum subordinatione,
dicamentis, cap. de Substantia, secundam et quasi constituendo suam lineam, propor-
substantiam videri esse hoc aliquid, quia si- tionatam illi, quee ex primis et secundis sub-
gniticatur per modum subsistentis, re tamen stantiis constituitur (sic enim. concipitur heec
vera non esse hoc aliquid, quia non subsis- humaniias et supra iilam humanitas
, et ,

tit, nisi in singularibus. Dicitur ergo substan-
tia in communi per se esse, quia ex vi suee
rationis formalis postulat illum essendi
dum, et quia in suo conceptu includit illum,
secundum communissimam rationem suam,
et maxime abstractam, quamvis in re ipsa
non exerceatur, nisi in singularibus. Altera
animadversio est, cum actualis subsistentia
non sit de essentia substantise, ut diximus,
essentialem rationem substantiee, ut sic, non
consistere in esse per se, quatenus per heec
supra hanc natura animalis usque ad sub-
stantialem naturam), tamen tola heec linea et
mo- series estsecundum quid substantia, et ideo
tantum secundum quid seu per reductionem
pertinet ad illud preedicamentum; et unum-
quodque ex iilis abstractis ad suum propor-
iionale concretum revocatur, id est, heec hu-
manitas ad bunc hominem, humanitas ad
hominem, et sic de reliquis. Unde conse-
quenter fit, ut alterum etiam extremum hu-
jus compositionis sciiicet, subsistentia vel
, ,

verba describitur ipsum subsistere in actu ;

singulariter, vel universe concepta, non pos-
sed mhoc, quod habeat talem essentiam, et sit directe in hoc preedicamento collocari ,

naturam, cui debeatur subsistentia, seu quee quia multo minus est completa substantia,
ex se sit sufficiens principium illius. quam ipsa natura reducitur tamen ad ea-
;

12. Qxue et qno ordine in pnedicamcnto sul- dem composita cum prsedicta proportione
slantiee sita.V>\\\mo licet ex dictis colligere, nam componentia ipsa ad suum compositum
 , ;;

424 DISPUTAT. XXXV. DE IMMATERIALI SUBSTANTIA CREATA.

revocanda sunt. Atque idem judicium est de cap. 8, partim in Prsedic, cap. de Substant.,
partibus essentialibus substantiee compositee, ubi de "hac coordinatione preedicamentali fu-
quales sunt materia et forma, in quibus etiam sius disseritur; illud enim proprium est dia-
potest intellectus saas lineas constituere, et lectici munus ad metaphysicam autem con-
;

maxime in formis, quas possumus vel in in- siderationem, ea quse generatim dicta sunt,
dividuo concipere, vel in specie, et a formis sufticere videntur, solumque superest ut de
specie diversis possumus etiam conceptum diversis gradibus seu ordinibus substantia-
genericum abstrabere, qualis est conceptus rum ,
quantum abstraclio metaphysica per-
formae elementaris, vel animse sensitivse ; et mittit, disseramus.
in materia potest facile aliquid simile exco-
gitari, preecipue si verum est dari materias DISPUTATIO XXXV.
ma-
specie diversas, quas in generica ratione
DE IMMATERIALI SUBSTANTIA CREATA.
teriee convenire necesse est. Verumtamen to-
ta hsec coordinatio est secundum quid, et Supponit hic titulus divisionem substantise
per reductionem, respeclu pra?dicamenti sub- in immaterialem et materialem quam con- ,

stantise, quia nec materia nec forma est com-
pleta substantia, neque individua earum sunt
primoe substantise, aut hoc aliquid, ut sumi-
tur etiam ex AristoteJe, secundo de Anima,
cap. 1, et7 Metaph., cap. 3.
14. Rursus idem fere dicendum
tibus integrantibus ,
quse, teste
7 Metaphysicor,, c. 5 quamdiu actu com-
, quo posito, et ejus ratione explicata , etiam
ponunt, non sunt actu entia sed potentia, ,
non quod non habeant actualitatem entis, sed
quod non habeant illam separatam et ratio-
ne sui, sed in toto et ratione totius; et eodem
sulto prsetermitto, quia per se notum ad sen-
sum nobis est, esse aliquam substantiam ma-
terialem, et nemo unquam dubitavit quin illa
directe ac proprie in substantise preedicamen-
to collocetur. Quapropter ad constituendam
est de par- et declarandam dictam divisionem, solum ne-
Aristotele, cesse est ut alterurn membrum constituamus
illa divisio declarata relinquetur , et facile
erit ejusrationem et sufficientiam intelligere.
Disputant autem de substantiis incorporeis
latissime Theologi sub nomine Angelorum ;

sensu non sunt substantise actu, sed poten- nos vero hoc loco non persequemur omnia
tia, ac propterea non collocantur directe ac quee ab eis dicuntur, nec prolixam disputa-
per se sub supremo genere substantise, sed tionem instituemus, sed brevem ac concisam,
in toto ipsocomprehenduntur, et ad illud re- ea solum attingendo, quee ex principiis et
vocandse sunt, etiamsi mente separatim con- effectibus naturalibus potest ingenium hu-
cipiantur. Atque eodem fere modo philoso- manum, solo lumine naturee utens, de his
phandum est de differentiis substantialibus, substantiis investigare, scilicet, an sint, quid
quee non sunt substantise , scilicet, directe et sint, et quas proprietates et causas vel effec-
complete, teste Aristotele in cap. de Substan- tus habeant.
tia ; nulla enim sub suo genere
differentia
directe collocatur; repugnat enim hoc pro- SECTIO I.

prise compositioni ex genere et differentia,

Vtrum possit ralione naturali probari, esse in
ut constatex Aristotele, 3 Metaphys., cap. 2. universo aliqnas substantias spirituales extra
Alioqui et in tali compositione procederetur Deum.
in infinitum, et ipsa differentia esset species,
et preedicaretur in quid; quee omnia repu- \ . Primum oportet quid nominis substan-
gnant, ut indicavit etiam Aristoteles, 1 To- tiae spiritualis seu immaterialis supponere
picor., cap. 13. Ponuntur ergo hee differen- potest enim horum verborum esse multiplex
tieein preedicaniento substantiee reductive significatio, ut postea attingemus, declarando
quia nec sunt accidentia, ut ostensum est, amplius essentiam hujusmodi substantiee.
nec possunt esse extra totam substantiee lati- Nunc per substantiam immaterialem intelli-
tudinem, inter quam et accidens non datur gimus eam, quee non habet hanc corpoream
medium. Denique ob easdem rationes,omnes molem quam in his materialibus substantiis
modi substantiales, vel inchoationes ac viae experimur, et a quantitate proxime credimus
ad substantiam ut sic, ut passiva creatio, et provenire, quatenus per eam fit, ut una pars
similes, in hoc preedicamento collocantur per substantiee sit extra aliam, ita ut non possint
reductionem. Quse tota doctrina communis sese loco penetrare, quamvis radicaliter hoc
est interpretum Aristotelis, partim 5 Metaph., proveniat ab ipsa substantia^ qua? postulat
 ; ;

AN PROBARI POSSIT ALIQUAM ESSE POSSIBILEM, ETC.

SEGT. I. 425
quantitatem. Inquirimus ergo an sint in uni- na mens et ideo, licet illum in creatore ad- ;

verso aliquse substantiee creata?, quae neque mittat propter infinitam perfectionem ejus,
hujusmodi habeant corpoream molem seu tamen vix potest suaderi ut creaturee finitse
quantitatis extensionem, neque illam natura id convenire possit neque apparet naturalis ;

sua postulent. ratio, qua id possit demonstrari ; nullo ergo

modo potest ratione naturali ostendi, dari ali-
Rationes dulitandi in negativam partem. quas substantias creatas hoc modo immate-
2. Et videtur id non posse ratione naturali riales et indivisibiles.
Aliud est queerere aut
ostendi, primo, quia nos non possumus sub- probare has substantias esse possibiles, aliud
stantias cognoscere, nisi ex effectibus quos esse de facto illud enim prius pendet ex
;

experimur; sed nullus est effectus naturalis, sola divina potentia cum non repugnantia ex
ex quo possimus colligere hujusmodi sub- parte rei; hoc autem posterius preeter po-
stantiam ergo. Probatur minor, quia si esset
;
tentiam requirit divinam voluntatem, quse
aliquis effectus , maxime motus coeli hoc
; difficilius ostendi potest, quia ejus decretum

enim solo usus est Aristoteles, in 8 Physic, liberum est, cum tamen facultas aut potentia
et 12 Metaph., ad has substantias demon- sit necessaria.
strandas; sed iilo non possunt sufficienter
probari, tum quia incertum est, an ccelum
Prima ratio a priori, immateriales substantias
creari posse ostendens.
moveatur ab extrinseco motore, vel ab in-
trinseco potius et naturali impetu ; tum etiam 3. Dico ergo primo, posse ratione natu-
quia licet extrinsecus moveatur, potest a solo rali demonstrari esse possibiles substantias
primo motore sufficienter moveri; tum deni- creatas immateriales, seu spirituales. Proba-
que quia, licet admittamus habere singulos tur primo a priori ,
quia non repugnat ex
ccelos, proprios et immediatos motores, non parte rei; neque etiam ex parte causse effi-

inde colligi potest illos esse incorporeos ; cur cientis potest deesse virtus ; ergo evidens est
enim movere non possent ccelos etiamsi cor- hujusmodi effectum esse possibilem. Minor
porei essent? Secundo argumentor, quia, si probata est in superioribus traclando de in-
omnino im-
tales substantiee dantur, vel sunt finita Dei virtute intensiva, quse vera est
productae hoc non, quia ostensum est so-
; et omnipotentia, quia vim habet efficiendi quid-
lum posse dari unum ens, quod ex se et es- quid in sese non involvit repugnanliam, seu
sentialiter habeat esse absque effectione ab (quod idem est) quidquid non excedit aut
alio ; si vero sunt factee, aut per generatio- superat limites creaturse. Major vero proba-
nem, et consequenter necesse est ut habeant tur, quia quod substantia simul sit creata et
materiam ex qua generentur non ergo erunt ; immaterialis, nullam involvit repugnantiam
immateriales vero dicantur factee per
; si neque illud preedicatum, scilicet immateriale,
creationem id superat naturalem cognitio-
, excedit limites creaturse cur enim ? nam;

nem est enim philosophicum principium, ex

; non requirit infinitam perfectionem essentia-
nihilo nihil fieri, et consequenter creationem, lem, quia, licet res immaterialis sit, potest
juxta merarn rationem naturalem, esse im- esse dependens, atque adeo finita simpliciter
possibilem. Tertio, quia si esset aliqua sub- in essendo, in operando, et in qualibet alia
stantia immaterialis, vel illa esset omnino in- perfectione.Quinpotius (siitaloqui licet)pos-
divisibilis ad modum puncti, ita ut in indivi- sibilius videtur dari immaterialem substan-
sibili tantum loco aut spatio esse posset et , tiam, quam materialem. Quod in hunc mo-
hoc est valde imperfectum unde videtur re- ; dum declaro nam
causa efficiens intendit
:

pugnare rei substantiali completee et perfec- sibi assimilare effectum suum unde quo ;

tse. Vel talis substantia apta esset ad existen- effectus est similior causse, eo aptior est ut
dum in loco seu spatio extenso et divisibili ab illa fiat cum ergo Deus sit prima causa
;

et exhoc necessario videtur consequi, ut talis omnium , et ipse sit substantia spiritualis ,

substantia in se divisibilis sit, et consequenter possibilius quodam modo, et tali causse ma-
secundum
materialis, et partibus constans, ut gis consentaneum est, ut a tali causa pro-
unam una parte spatii esse et se-
possit in , deant immateriales subslantise, quam mate-
cundum aliam in alia. Nam, si in se sit indi- riales. Unde quidam philosophi opinati sunt
visibilis, et adsit indivisibili loco, necesse est materiam primam, proptcr imperfeclionem
ut tota sit in toto, et tota in qualibet parte il- suam, et dissimilitudinem quam cum Deo
lius ;
quem modum existendi vix capithuma- habet, utpote pura potentia cum puro actu,

426 DISPUTAT. XXXV.
non esse a Deo in quo quidem decepti
;
sunt in
, eo tamen quamdam veritatem
adumbrarunt, quod substantia creata, quo
actualior et immaterialior, eo est Deo simi-
ideo conformior divinoe virtuti, et ex
lior, et
hac parte quodam modo possibilior, si ta~
men in boc potest esse magis et minus; nam
divina potentia cum sit infinita, ex se eeque
potest omnia. Dices boc discursu probare-:
tur substantiam infinite perfectam esse ma-
xime possibilem, quia esset simillima Deo.
Respondetur negando sequelam talis enim
substantia non potest esse effectus Deo simi-
lis, quia non potest esse effectus nam, boc
ipso quod sit effectus, est in esseniia dissi-
Deo, de cujus essentiali ratione
milis
non sit effectus. Item si est effectus,
est de-
pendens si est clependens, non est infmita
;
per essentiam quia hcec infmitas requirit
;
esse per essentiam absque dependentia. Re-
pugnat ergo tanta similitudo ad Deum, seu
potius asqualitas, rationi effectus
autem in sola ratione immateriaiis substan-
tiee non repugnat cum ratione effectus et
ideo, supposita divina
concluditur talem effectum esse
sibilem. Et hic discursns est proprie
physicus seu Theologicus.
Alia ratio ex
4. Secundo argumentari possumus ex aliis
rebus factis, in quo necesse est ut metapby-
sica aliquid ex pbilosophia supponat, ejus-
que ministerio utatur. Prsecipuum autem
meclium sumi videtur ex substantia anima?.
rationalis datur enim queedam substantia
; 5.
immaterialis , incompleta, et pars alterius
ergo etiam est possibilis substantia completa
omnino immaterialis. Antecedens supponitur
ex philosophia; anima enim rationalis est
substantia partialis et forma hominis et ta-
men illa est immaterialis, cum sit immorta-
lis, independens a materia. Consequentia
et
vero probatur, primo quidem, quia imperfec-
tior est substantia incompleta quam integra
et completa si ergo ilia, quee minus perfecta
; tio, et
est, potest esse immaterialis, multo magis
poterit illa, quee est perfectior. Dices, id
inferri recte, quia substantia incompleta, in-
terdum simplicior est
hac parte potest esse immaterialior nam
etiam anima equi licet materialis dicatur,
, effectus pertinet, ut sit perfecte similis cau-
quatenus pendet a materia, tamen revera est
minus materialis quam equus, quia non con-
stat intrinsece ex materia sicut equus. Res-
; ;
I)E IMMATERIALI SUFJSTANTIA CREATA.
pondetur, hoc recte procedere, quando sub-
stantia incompleta comparatur acl comple-
tam, cujus est pars nos autem non ita argu-
;
mentamur, sed ex una substantia incompleta
talis ordinis et perfectionis colligimus posse
dari aliam in suo ordine completam, et quee
non sit pars allerius, in qua similis perfectio
nobiliori modo inveniatur. Atque hoc modo
videtur consequentia per se nota, quia si illa
perfectio non repugnat rei minus perfectee,
cur repugnabit ordini rerum perfectiorum ?
; Item, quia in anima rationali est inchoatus
ordo substantiarum immaterialium; ergo pos-
;
sibile est talem ordinem compleri, producen-
do substantias aliquas, integras et immate-
est, ut riales.Item hoc clarius apparet ex operatio-
ne inteliigendi seu ratiocinandi haec enim ;
consequitur ad immaterialitatem substantiee
sicut autem in anima rationali substantia im-
materialis incompleta tantum est, ita opera-
tio intelligendi est in illa quasi inchoata et
; similitudo imperfecta, et admista aliis inferioribus ope-
rationibus ab eis aiiquo modo pendens
, et
;
vel originem ducens ergo non repugnabit
;
omnipotentia, recte dari substantiam creatam, in qua illa opera-
maxime pos- tio intelligendi sit perfectior et abstractior a
meta- consortio corporis, et veluti completa in suo
ordine, et adeequata tali substantiae illa au- ;
tem substantia, quee talem habuerit opera-
effectibus.
tionem, necessario esse debet completa et
immaterialis. Quee ratio magis ex dicendis
declarabitur.
Dnri hvjusmodi substantias eisdem fere
rationibus ostenditur.
Dico secundo, ratione naturali posse
suflicienter ostendi esse in universo substan-
tias aliquas creatas omnino immateriales.
Heec conclusio est conformis doctrinee D. Tho-
mee, 1 p., q. 50, et 2 cont. Gentes, a cap. 46.
, Alios auctores oinitto, quia de hoc nihil fere
expresse dicunt quid vero philosophi de An-
;
gelis senserint, referam inferius. Nunc pro-
balur assertio applicando fere rationes factas
in preecedente conclusione. Prima ergo ra-
apud D. Thomam preecipua est, quia
ad perfectionem universi pertinuit, ut in eo
non esset hic gradus substantiarum immateria-
lium sed Deus condidit universum perfec-
;
quam completa, et ex tum; ergo sunt in eo hujusmodi substantiee.
; Major probatur primo, quia ad perfectionem
see ; ergo ad perfectionem universi spectat,
ut sit similis Deo, quoad fieri possit cum er- ;
, go Deus sit substantia immaterialis et intel-
 SECT. I. AN PROBARI POSSIT ALlQUAM ESSE POSSIBILEM, ETC. m
lectualis, ad perfectionem universi spectat, tantuni in majori similitudine secundum
ut in eo sint substantise immateriales et in- quanicumque speciem creabilem, sed secun-
tellectuales , ratione quarum sit simile Deo dum supremum gradum, seu ordinem re-
secundum hunc gradum. Minor vero per se rum contra hoc argumentortertio, quia hic
,

et ex terminis videtur aut vera, aut valde ve- gradus supremus consistere videtur in intel-
risimilis, tum quia a perfecta causa, et sum- lectu et voluntate libera sed hic gradus in-:

me bona, quse nulli invidet, et potentissima, tellectualis jam est in universo ratione spe-
quse a nemine impediri potest, non debuit ciei hunianee, quam propterea dicitur Deus

effectus prodire, nisi perfectus tum etiam ;

speciali consilio condidisse ad imaginem et
quia Deus, in condendo universo intendit et similituclinem suam ergo ob banc causam
;

communicationem suse bonitatis, et suse per- non oportet superiores aliquas substantias
fectionis manifestationem ideoque condidit ; fuisse conditas. Dices, in homine esse illum
universum ex variis rerum gradibus et ordi- gradum quasi inchoatum tantum, ne- et ideo
nibus constans, quia nullus per se sufficiebat cessarias immateriales substantias, in
esse
ad fmem quem in rerum conditione et uni- quibus sit completus et perfectus. Sed contra
Deus intendebat ergo de-
versi perfectione ; boc objicitur quarto, nam hinc sequitur etiam
buit universum constare ex hoc ordine re- posse probari ratione naturali dari in uni-
rum, qui maxime ad perfectionem ejus, et verso ordinem gratiee et gloriee, tum quia
ad finem prsedictum conferre poterat. Hic novus ordo rerum, constituens non
ille est

discursus pro niateriee capacitate est sine du- tantum perfectiorem speciem, sed etiam no-
bio efficacissimus, et maxime a priori ; nam, vum gradum; tum etiam quia sine illo or-
cum Deus non operetur ex necessitate natu- dine inferior intellectualis gradus quasi in-
rse, sed libera voluntate, quod tales substan- cboatus et imperfectus manet, et impotens ad
tiae existant, ex divina voluutate penclet; et obtinendam perfectam beatitudinem suam,
ideo, supposita effectus possibilitate, solum et claram sui conditoris visionem. Imo ulte-
ex ratione movente divinam voluntatem, et rius objiciet Tbeologus, ex illo discursu se-
eonsentanea fini et intentioni ejus, colligere qui, ad universi perfectionem,
pertinuisse
possumus, has substantias non solum esse gradum seu ordinem unionis hypostaticee.
possibiles, sed actu reperiri. Posset ergo simili discursu naturali conclu-
di esse in universo hujusmodi gradumrerum,
Quomodo verum sit produxisse Deim univer-
quia maximepertinet ad universi perfectio-
sum sibi perfecte simile.
nem. Similiter, si vera est quorumdam The-
6. Aliquot dAfficultatemingerentesrationes. ologorum sententia, posse, scilicet, dari su-
Ut autem sensus et vis hujus rationis am- pernaturalem substantiam, cui connaturale
plius declaretur, nonnulla objicienda sunt. sit suis solis naturalibus viribus videre Deum,
Primum, quia impossibile Deum produ-
fuit sequitur ex eodem discursu concludi dari
cere universum sibi simillimum in summo aliquam substantiam bujusmodi in universo,
gradu,quia nullus est hujusmodi gradus quia sine dubio constituet novum gradum re-
summus ergo ex perfecta similitudine uni-
; rum valde superiorem omni substantia natu-
versi ad Deum non potest colligi similitudo in rali, et novo moclo ac singulari similem Deo.
substantiis spiritualibus. Secundo, hoc ip- Tandem idem argumentum fieri poterit de
sum declaratur ,
quia sicut Deus potuit quacumque substantia, quse et intelHgatur
ultra materiales substantias immateriales esse possibilis, et babere singularem aliquem
condere , ita ultra quascumque immate- perfectionis modum alterius rationis et ordi-
riales potuit alias excellentiores creare, et nis a cseteris substantiis/ut esset, verbi gra-
quibuscumque factis adhuc sunt possibiles tia, intelligere per suam substantiam, autes-
alire ergo ex perfectione, aut
perfectiores ; se substantialiter omnino simplicem, vel ali-
excessu perfectionis, aut majori similitudine qua hujusmodi ; nam, hoc ipso quod talis
ad Deum spiritualium substantiarum idtra substantia esset possibilis , concluderetur
materiales, non potest concludi, conclidisse etiam esse, quia maxime pertineret ad uni-
Deum hujusmodi immateriales substantias, versi perfectionem.
alioqui idem semper concluderetur de qua- 7. Positis difficultatibus satisfit. Ad
cumque substantia perfectiori. Quod si forte primam secundam objeetionem recte ibi
et
dicatur, rationem factam non fundari in qua- responsum est, bic non esse considerandam
cumque majori perfectione universi, neque perfectionem universi, qua? ex singulis re-
428 DISPUTAT. XXXV. DE IMMATERIALI SUBSTANTIA CREATA.
rum speciebus consurgit ; nam heee, ut ar- de, ut sit consummatum et perfectum, con-
gumentum concludit, non habet certum ter- stare debet, saltem ex omnibus rerum gradi-
minum, et in infinitum progredi potest, et bus, inter quos maxime postulatur is, qui
ideo non potest ex ea concludi aliquam spe- perfectissimus est, magisque suum auctorem
ciem rerum esse factam, eo quod perfectior reprsesentans. Deinde, non faciendo vim in
sit. Consideratur ergo, ut recte Cajetanus nomine universi, et loquendo de effectu Dei,
notavit, perfectio universi, quse consurgit ex respondetur, si solus intellectualis gradus a
gradibus rerum, in quibus non sit progres- Deo esset productus, illum in se habiturum
sus in infinitum, sed pervenitur ad summum, maximam similitudinem intensivam ,
quee
qui in naturalibus est intellectualis gradus, nunc nihilominus tamen in
est in universo ;

quidquid nunc sit de supernaturalibus per- toto universo esse majorem similitudinem,
feclionibus quas Deus illi adjungere potest, quasi extensivam, propter quam tanta re-
quod ad metaphysicam considerationem non rum varietas ad perfectionem universi neces-
refert.Quod autem intellectualis gradus sit saria est. Nam, quia nulla creatura per se
in supremo ordine naturalium rerum, et est sufficit Deum, oportuit univer-
reprsesentare
communis omnium consensus, et videtur sum perfectum condi tanquam effectum adee-
per se manifestum, quia Deus ipse intellec- quate intentum a Deo, ut saltem ex rerum
tualis est, nec perfectior actus seu operatio multitudine et varietate heec repreesentatio
iu eo intelligi potest et propterea creatura
; perfieeretur,quantum fieri posset aut opor-
intellectualis singulariter esse dicitur ad ima- teret juxta divinee sapientise ordinem. Quam-
ginem Dei, quia repreesentat Deum secun- vis enim res perfectior ex se perfectius re-
dum supremum vitee gradum, qui est in ip- prsesentet Deum, seepe tamen contingit, ut
so. Ad primam ergo objectionem, si in ante- res minusperfecta, vel alio modo, vel secun-
cedente sermo sit de maxima similitudine se- dam distinctam perfectionem, Deum repree-
cundum perfectissimam specificam naturam, sentet.
verum est hanc non requiri ad perfectionem 9. Ex suprema et infima intellectualitate ,

universi, cum illa sit impossibilis, ut recte media, qute Angelorum est y infertur. Ad
assumit objectio secunda, loquendo de per- tertium recte ibi responsum est, intellectua-
fectissima possibili de potentia absoluta ; sic lem gradum esse in homine inchoatum et
enim loqui oportet, ut ratio et discursus fac- imperfectum, ac propterea non solum non
tus vim aliquam habeat nam si esset sermo
; inde probari non esse necessarias immate-
secundum ordinariam potentiam, clarum est, riales substantias, completas ac perfecte in-
quacumque ratione constituatur universum, tellectuales, verum etiam oppositum posse
necessario esse in eo aliquam speciem, se- inde concludi. Primo quidem, quia non de-
cundum quam de facto et de possibili se- buit tam perfectus ordo rerum in tam infimo
cundum legem ordinariam maxime imitatur statu ac perfectione relinqui ; imo, hoc ipso
divinam perfectionem. Non ergo loquimur quod in homine est, secundum infimam ra-
de summa perfectione quee in speciebus re- tionem suam, et quasi admistus inferioribus,
rum inveniri potest, sed de perfectione in et velut extraneis naturis, oportuit ut in ali-
gradibus rerum, et in hoc sensu negatur il- quibus substantiis esset purus et immistus,
lud antecedens, scilicet, non.posse dari inre- et secundum completam ac perfectam ratio-
bus creatis supremum gradum in quo Deo nem suam. Deinde quia, cum dentur in uni-
assimilentur. Atque ita etiam soluta est se- verso creatura? omnino materiales, et crea-
cunda objectio, ut ibi bene responsum est,quia tura composita ex materiali et immateriali,
aperte procedit de maxima similitudine in decuit ut jam essent creaturse omnino imma-
perfectionibus specificis. teriales, ut perfectio universi compleretur.
8. Sed urgebis : ergo ad perfectionem uni- Preeterea, quia cum Deussit substantia com-
versi sufficeret gradus intellectualis, quia in pleta, immaterialis et intellectualis, perfecta
illo solo salvatur perfectissima similitudo ad similitudo ad Deum, quam universum requi-
Deum. Respondetur imprimis, in ipso conse- rit, non habetur sufficienter ex modo quo
quente involvi repugnantiam, quia si esset rationalis gradus ab homine participatur ;

solus gradus intellectualis, non esset univer- preeter humanam

ergo speciem necessariae
sum nam, ; utipsum nomen prae se fert, uni- sunt substantiee completae immateriales ac
versum ex rerum varietate, dis-
requirit, ut pure intellectuales. Tandem, quia Deus et
tinctione, ac mira connexione resultet. Un- homo sunt quasi duo extrema, supremum et
 : ;

SECT. I. AN PROBARi POSSIT ALIQUAM ESSE POSSIBILEM, ETC. 429

infiinuin, totius ordinis seu gradus intelli- tam efficaciter probari naturali ratione, esse
gendi ; debuerunt ergo esse in universo aliee possibilem ordinem gratiae et gloriee , sicut
substantiee intelligentes ruediee inter Deum esse possibilem gradum substantiarum intel-

et honiines, ut ille gradus haberet in univer- lectualium, quia quidquid supernaturale est,
so completum statum et convenientem varie- difficilius caditsub naturalem rationem, et
tatem. Quod ex inferioribus gradibus rerum quia si non potest vi sua
naturalis intellectus
confinuari potest, nam in singulis est mira claram Dei visionem attingere, in quo totus
varietas sentientium, vegetantium et alio- ordo gratiae fundatur, non potest facile intel-
rum corporum,quanta fuit expediens, ut sin- ligi quo modo possit ad tam excelsam beati-

guli rerum ordines completam perfectionem
in universo habeant ; ergo majori
idem censendum est de intellectuali gradu.
Imo, si hujusmodi conjecturee recte ponde-
rentur, non solum probant esse in universo
immateriales intelligentias, sed etiam esse in
majori numero, et inmajori specierum diver-
tudinem elevari; unde multo minus potestra-
ratione tione naturali probari hoc esse possibile, et
ideo, simpliciterloquendo, probari non potest
per solam naturalem rationem esse in universo
hunc ordinem gratice et gloriee, sicut potest
probari esse aliquas substantias immateria-
les.

sitate, quam sit aliquis ex inferioribus gra- M. An etiam de unione hypostatica. At-
dibus, vel etiam quam omnes simul sump-
sint que idem dicendum censeo de gradu unionis
ti, quod sensit D. Thomas, 1 p., queest. 50, hypostaticee supponendo enim esse possibi-
;

art. 4, et infraiterum nobis occurret. lem, existimo efficaciter probari illo dis-
10. In quarta objectione multa attingun- cursu, pertinere ad maximam perfectionem
tur, quee, quoniam Theologica sunt, breviter universi ejusque complementum ideoque
, ,

a nobis expedientur nonnullam tamen lu-

;
cem afferre possunt ad judicium ferendum
in aliquibus queestionibus de possibili, ex his
quee jam sunt facta. Ad priorem ergo partem
de ordine gratiee et gloriee, concedo vim il-
divinee sapientiee et bonitatis fuisse non pri-
vare universum tanta perfectione, de qua re
disputatur latissime in 3 part., q. 1, a. 3.
De substantia item supernaturali, opinor ef-
ficaciterprocedere eamdem rationem ideo- :

lationis esse eamdem atque adeo si semel

; que, quamest certum Deum non fecisse ,

suppouamus ordinem gratiee et gloriee esse talem substantiam, tam esse probabilius, et
possibilem , recte infertur dari in universo mihi fere certum, non esse possibilem. Ete-
hunc ordinem rerum, pertinereque ad com- nim si talis substantia possibilis esset, nulla
plementum operum Dei. Intercedil tamen alia creatura esset per sua naturalia similis
duplex notanda differentia. Prior est, quod Deo in his quee sunt maxime propria Dei, nisi
ordo gratiee supra totum ordi-
et gloriae est quia per sua naturalia esset potens ad
illa,

nem naturee substantise autem immateriales

; videndum Deum, prout in se est et conse- ;

naturales sunt unde fit, magis quodammodo

; quenter necessario videret illum, necessitate
requiri has substaniias ad perfectionem uni- saltem naturali sicut nunc intellectus illus-
,

versi, quam ordinem gratiee et glorise ; illee tratus lumine gloriee necessario videt Deum,
enim requiruntur ad naturalem perfectionem et consequenter talis substantia ex natura
universi, quee ad supernaturalem supponi de- sua semper esset beata et impeccabilis ; at-
bet ;
solum necessaria que ita esset simillima Deo in propriissimis
gratia vero et gloria
est ad supernaturalem perfectionem tamen, ejus attributis; talis ergo substantia maxime
;

quia heec est perfectio simpliciter et con- .pertineret ad eam perfectam similitudinem
summata, et maxime consentanea fini divi- cum Deo, quam perfectio universi postulat
norum operum, et complens quodammodo si- si ergo illa est possibilis, recte concluditur
militudinem ad Deum in ejus imagine, ut factam esse quod si facta non est, ut revera ;

multi ex Patribus loquuntur exponentes non est, magnum est argumentum non esse
,

Faciamus hominem ad imaginem et simililu- possibilem. Quod aliis etiam rationibus con-
dinem nostram, per imaginem, naturalem in- firmari potest sed non attinet ad hunc lo- ;

tellectualis naturee perfectionem, per simili- cum.

tudinem, ornamentum gratiee intelligentes 12. Tandem idem sentio de quacumque
,

ideo considerando absolutam et consumma- substantia, quee fingatur habere aliquod ge-
tam perfectionem universi efficax est illatio nus perfectionis alterius ordinis, ab his om-
,

facta etiam quoad ordinem gratiee et gloriee. nibus quee communicatse sunt substantiis de
Est tamen aliud discrimen, quia non potest facto creatis, nimirum, de tali perfectione ac
 ;

430 DISPUTAT. XXXV. DE IMMATERIALI SUBSTANTIA CREATA.

substantia diceudum esse, aut non esse pos- riori naturaliter cognoscuntur ; illis tamen
sibilem, aut in suo gradu factam esse, vel sal- principiis cognitis, ex illis immediato discur-
tem, nulla sufficiente ratione, ostendi posse, sli a priori procedimus, ad probandum, inter
inter substantias creatas nullam esse, quee effectus Dei esse aliquos a materia separa-
talem babeat connaturalem perfectionem. tos. Queeritur vero in illo argumento, an a
Nam si heec est possibilis, et illa perfectio ta- posteriori ex aliquibus effectibus Angelorum
lis esse ponitur, ut ratione novus ordo illius possimus in eorum cognitionem naturaliter
rerum insurgat, cur non pertinebit ad per- devenire et in particulari communiter id
,

fectam universi varietatem habere in se ta- tractatur de motu cceli, quoniam de reliquis
lem substantialem ordinem, vel qua ratione effectibns, quos homines experiri possumus,
ostendi poterit non esse factum ? Quod si non manifestum videtur non posse ex eis inferri
ratione, sed revelatione et auctoritate suppo- existentiam intelligentiarum. Ex motu autem
nitur id factum non esse, censeo inde magna cceli, philosophi, prtesertim Aristoteles, de-
probabilitate colligi,non esse possibile. Quo- venerunt in iotelligentiarum cognitionem.
circa , de facto nulla est substantia
sicut An vero demonstrative vel solum probabili-
creata omnino simplex, ita nec creari potest ter,non constat.
et sicut nulla est quse non sit capax acciden- Ego vero existimo, illam non esse de-
14.
tis, ita nec esse potest, et sic de aliis. Hu- monstrationem, fieri tamen posse probabilem
jusmodi enim proprietates similes inesse cre- conjecturam, si aliqua alia principia aliunde
dimus substantiis creatis, non ex revelatione, sumantur. Duo enim ex in illa ratiocinatione
sed ratiocinatione, colligendo eas ex ratione motu cceli colliguntur ccelum : primum est,
substantiee creat ac limitatse ut sic unde ; moveri ab aliquo motore distincto ab ipso
recte concludimus, oppositas proprietates aut ccelo, et a Deo primo et universali motore.
perfectiones excedere rationem substantias Quee collectio inultis capitibus est incerta.
ereatse aut limitatae ; de facto
et ideo sicut Primo, ex opinione eorum, qui putarunt cce-
colligimus, nullas esse tales substantias, con- lum esse intrinsece ,
proprie et formaliter
cluditur etiam esse non posse vel e converso, ; animatum, quam multi et graves philosophi
si quis admittat eas esse possibiles, non po- tenuerunt, ut de Platone refert August., 1

test, seclusa revelatione, cumfundamento ne- Retract. , c. U ; et Aristoteles non omnino

gare eas esse, maxime quando talis est per- videtur alienus ab iila sententia, ut constat
fectio, ut substantia, quse illa habeat, no- ex secundo de Ccelo, c. 2, et 12 Metaph., c.
vum quemdam rerum modum aut ordinem 7, quibus locis Apbrodisseus et Simplicius ita
inducere videatur. eum interpretantur et sequuntur; tenuit
etiam Avicenna, lib. 9 suse Metaph., c. 2, 3
Discursus Aristotelis eccpenditur, etrationibus
et 4, et lib. de Anima, 1 p., c. 1. Quaj opi-
dubitandi initio positis satisfit.
nio, licet falsa sit, non tamen potest opposita
13. Ad prim^m rationem in principio posi.- veritas evidenti demonstratione convinci ;

tam, imprimis dicendum est, nos non tam a quod satis est ut alter discursus non sit de-
posteriori ex effectu, quam a priori excausa monstrativus ; necessario enim supponit cce-
efficiente, exemplari et fmali, cum non re- lum non nam si esset anima-
esse animatum,
pugnantia ex parie talium rerum spiritua- tum, posset ab intrinseca anima moveri un- ;

liurn, ostendere illas esse possibiles, et de de non posset ex motu illocolligi extrinsecus
facto existere, et quoad pribrem partem, de- motor. QuodenimAvicennadicit, unumquod-
monstrationem esse simpliciter necessariam, que coelum preeter intrinsecam animam in-
quoad posteriorem autem non esse tam ab- telligentem, et etfective moventem ipsum ,

solute necessariam, esse tamen, juxta mate- habere extrinsecum motorem, qui est intel-

rise capacitatem, efficaceui. Gum autem di- ligentia separata, qure non effective, sed fina-

cinius hanc demonstrationem non procedere bter movet cceium, hoc (inquam) qua facili-

a posteriori ex etfectu, loquimur de effecti- tate dicitur, rejiciendum est, quia id ex motu
bus ipsarummet substantiarum creatarum ac cceli colligi non potest, neque est ulla ratio

immaterialium, non de effectibus ipsiusmet ponendi illum motorem seu finem medium
Dei. Unde illa demonstratio mediate est a inter coelum animatum et Deum. Posita ergo
posteriori, quia supponit cognitionem exis- vera et propria animatione coeli, sine dubio
tentioe ,
potentiae et causalitatis ipsius Dei ,
enervatur omnino ille discursus.
quee omnia solum ex effectibus et a poste- 15. Nihilominus tamen illa suppositio, ni-
 ,

SECT. I. AN PROBAKi POSSIT ALHjUAM ESSE POSSIBILEM, ETO. 43.

ruirum ,. coelum non esse vere ac pro- tum, ut terra per gravitatem, et tunc non
prie animatum, probabilissima saltem ra- incligent extrinsecis motoribus si ergo opi- ;

non est anima

tione colligitur. Quia in ccelo nemur ita moveri ccelos, non poterunt ex
vegetativa, nec sensitiva, tum quia actiones eorum motibus abstractse mtelligentise col-
harum animarum postulaut corpora corrupti- ligi. Non apparet autem ulla ratio sufficiens,

mista ex primis qualitatibus tum

bilia, et ;
cur dici non possit, ccelos illp modo moveri
etiam quia ipsa figura, dispositio et magni- per intrinsecum et naturalem impetum abs-
tudo coeli est improportionata liis animabus. que extrinsecis motoribus. Dicet aliquis
Substantia autem pure intellectiva non est quando inanimata sic moventur ab intrin-
apta ad informandum corpus, quia non po- seco pondere, aut alia qualitate, non mo-
test illo uti uilo moclo ad suam propriam vere seipsa, sed moveri ab alio, scilicet, a
operationem. Cum autemmateria sit propter generante. Hoc vero nihil obstat, tametsi
formam, et corpus propter animam, si corpus illum modum loquendi admittamus eadem ;

nulli usui animse deservire potest quoad pro- enim ratione dicemus ccelos effective quidem
prias operationes ejus, revera non potest et proxime moveri ab intrinseca et connatu-

esse naturale corpus talis animse ergo, et ;

rali qualitate, illum vero motum, ut est ab

e contrario, si substantia pure intellectualis illa qualitate, esse solum instrumentaliter,

non potest uti corpore ad suam propriam principaliter vero attribui auctori et creatori
operationem, non potest esse revera forma ccelorum, qui eam virtutem indidit. Neque
talis corporis. Unde anima hominis ideo po- etiam satisfaciet qui dixerit , aliis rebus
test esse forma corporis, quia per sensus inanimatis non esse impressum naturalem
potest illo uti ad suam propriam operatio- impetum ad aliquem motum, nisi pro eo
nem. Igitur forma cceli non potest esse ani- tantum statu in quo sunt extra loca natura-
ma pure intellectualis. At vero prseter has lia, ut ad ea reverti possint, quod in elemen-

tres animas nullam aliam agnoscimus, ut tis et mistis inanimatis notum est ; ccelos
constat ex scientia cle Anima. Nam, si quis autem nunquam esse in eo statu, sed semper
fingat animam pure localiter motivam sine esse in suis locis naturaiibus, et in iilo mo-
cognitione, et appetitione vitali, errabit ma- veri hoc (inquam)non satisfacit, quia non
;

nifeste, quia motio localis per se sola, si non est petenda omnimoda similitudo, sed pro-
procedat ex cognitione et appetitu, non est portio et ratio ejus est attendenda, nimirum,
cum possit et ab extrinseco mo-
actio vitse, quod naturalis perfectio consentanea intrin-
tore, per naturalem dimanationem, et
et secse naturae, et via ad illain, ab intrinseca
quasi per intrinsecum impetum fieri. Quo etiamnaturamanant; unde,quia elementana-
fere discursu hanc veritatem probat D. turaliter existunt, etquiescunt in suis locis, ab
Thomas, 1 p., q. 70 , art. 3; et Platonem intrinseca natura habent vim vel permanendi
ac Aristotelem ineamdem sententiam indu- .
in illis, si in eis constituantur, vel tendendi
cit, quam
Patres etiam Ecclesise priori prse- ad illa, cum extra ea existunt, nisi impe-
ferunt, ut August., lib. 4 Retract. c. 5 et ,
diantur. Ccelo autem naturale est, et in suo
I i , et libro de Duabus animis, c. 4, ubi id naturali loco perpetuo manere, et intra illum
insinuat, non tamen satis expresse loquitur. perpetuo moveri, ut operationem suam tan-
Glarius loquuntur Basilius homilia 3 He- ,
quam ultimam perfectionem assequatur, et
xam. Damascenus. lib. 2 de Fide, cap. 6;
; ideo ad utrumque etiam dicetur recepisse in-
Hieronym., Isai. 1. Et favet defmitio Ecclesise ternum principium, seu quasi naturalem im-
in cap. Firmiter, quse non agnoscit aliamra- petum.
tionalem creaturam prseter humanam et an- 17. /Secimda difficultas dissolvitur. Ni-
gelicam. Itaque, quod ad hoc caput attinet, hilominus tamen hsec etiam evasio non ob-
satis probabilis
discursus, quia in
est ille stat, quin discursus ille valde probamiis sit
;

ccelis nullumindicium prseter mo-

est vitce quia revera motus cceli non est ita naturahs
tum localem motus autem localis per se
; cceio, ut, spectata illius corporis privata et
non est indicium vitee, seclusa cognitione et propria natura, vel ab illaintrinsece manet,
amore, ut dictum est. vel ei sit debitus aut necessarius ad pro-

16. Secunda dif/icultatis ratio in Aristo- priam et privatam perfectionem. Motus enim
telico discursu.
Ex alio vero capite oritur cum solum sit via qusedam, tantum propter
ditricultas, quia etiam inanimata soient loca- terminum solet esse vel necessarius, vei uti-
liter moveri ab intrinseco per impetum inna- lis, aut connaturalis, ut optime ostendit D.
 ;

432 DISPUTAT. XXXV. DE IMMATERIALI SUBSTANTIA CREATA.

Thom., 3 contra Gentes, cap. 23, et lib. -4, per seipsum et sua voluntate movendo coe-

cup. ultimo, et qusest. 5 de Potent., art. 4. los omnes; eadem enim facilitate, qua eos
Terminus autem proprius seu intrinsecus sua sola virtute creavit et conservat, potest
motus localis est Ubi, seu pra;sentia localis, etiam perpetuo movere. Accedit quod, juxta
quse in motu non immutatur vel
circulari sententiam Aristotelis (si vera est Commen-
innovatur, nisisecundum partes per motum ;
primus motor immediate
tatoris expositio),
ergo circularem solum acquirit ccelum, quod movet primum mobile, ut patet ex 13 Me-
liabeat interdum hanc partem vel hoc as- taph., text. 38 et 43, ubi ait, primam sub-
trum prsesens huic hemisphseiio, interdum stantiam immobilem efficere primam latio-
alteri, etc. hoc autem quid refert ad per-
; nem, ubi etiam D. Thom. ita videtur expo-
fectionem privatam ipsius cceli, cum totum nere ; ergo pari ralione movere dici potest
ipsum ccelum in eodem loco permaneat ? immediate ccelos neque enim est ma-
omnes ;

Quod ergo sic moveatur, non est propter jor ratio de uno quam de aliis, neque diffi-
ipsum, sed propter actionem ejus, scilicet, ut cilius illi est omnes movere, quam unum.
applicetur ad agendum in diversa loca seu Ac deinde, licel demus voluisse Deum non
corpora ex qua actione, cum sit mere tran-
; per se, sed ministerio alicujus intelligentiee,
siens, nihil commodi aut perfectionis illi ac- ccelos movere, quid necesse est juxta ccelo-
crescit, sed rebus, in quas intluit , et toti rum numerum intelligentias multiplicare ?
universo, quod illa influentia conservatur. Una enim intelligentia sola habere potest
Quocirca motus ille est quidem naturalis ipsi virtutem ad omnes illos motus efficiendos.
universo,et ccelo, quatenus est prsecipua pars Estque magis consentaneum ordini et pro-
ejus non vero tanquam debitus ccelo secun-
; portioni illorum motuum, quod omnes su-
dum privatam, propriamque perfectionem et bordinati sint eidem voluntati ejusdem mo-
naturam unde quamvis aliquando quiescat,
; toris.Denique quia numerus intelligentia-
non violenter quiescet, neque carebit aliqua rum, id est, quod sint tot et non plures, non
perfectione debita. Corpora autem inanimata potest colligi ex motu horum ccelorum ; ergo
non recipiunt internum impetum innatum ad nec quod sint tot et non pauciores ; ergo et
aliquem motum, nisi quando ille motus vel absolute, quod sint intelligentise creatse, non
terminus ejus est ita naturalis secundum potest colligi ex illis motibus.
propriam et privatam naturam ut sit , 19. Quanam ratione expediri possit posita
eliam debitus, et necessarius ad propriam difficultas. Hsec objectio seu evasio suffi-
perfectionem et slatum naturse convenien- cienter declarat non esse demonstrationem
tem, ut inductione constat in omnibus aliis discursum praedictum ; nihilominus tamen
corporibus naturalibus. Atque ita recte con- ita potest illi satisfieri, utratio, quantumest
cluditur, ccelos, cum ab intrinseco non mo- ex hoc capite, maneat valde probabilis. Nam
veantur, indigere extrinseco motore. Quod imprimis, licet Deus se solo posset illum ef-
etiam satis persuadet concentus ipse motuum fectum efficere immediate, tamen non est
ccelestium, et uniformis difformitas eorum consentaneum suavi providentise ad
ejus,
totaenim ita constituta est, sicut expedit ad quam spectat, ea, quse per seipsum condidit,
bonum regimen totius universi, et ad ejus per creaturas sibi subjectas administrare et ;

conservationem per continuas temporum vi-
cissitudines. Signum ergo est, illos motus
non esse propter ipsos
opus privatse naturee, sed mentis, quse pro-
videt universee naturee.
18. Tertia difficultas
cursum. Statim vero oritur
nam ,concedamus necessarium esse
licet
extrinsecum motorem cceli, non tamen ideo
concluditur, illum esse intelligentiam crea-
tam, nam potest ccelum a primo motore im-
mediate moveri idque dupliciter. Primo ,
, habentis sufficientem virtutem ad movendum
concreando et imprimendo a principio ipsi
hoc modo etiam ex doctrina revelata habe-
mus Deum gubernare inferiora per superiora,
ccelos, neque esse et corporalia rer spiritualia. Non ergo decet
Deum esse immediatum motorem ccelorum,
vel alicujus cceli corporei, sive credatur illud
circa eumdem dis- movere immediate per voluntatem suam,sive
tertia evasio ; perqualitatemaliquam impressam; nam utro-
que modo ipse esset principale movens im-
mediate, et imprimens qualitatem illam. Eo
vel maxime quod illa qualitas supervacanea
esset in praesentia proximi motoris principalis
per seipsum unde, si Deus esset immedia-
;

coelo qualitatem aliquam per modum impe- tus motor, non concurreret per qualitatem
tus habentis eam vim movendi. Secundo, impressam, sed immediate efficiendo, et im-
 SECT. I. AN PROBARl POSSIT ALIQUAM ESSE POSSiBILEM ETG. 533

primendo ipsum motum hoc aulem modo ;

saliorcausa rerum sublunarium, et potuit
magis consentaneum est rationi, ut effeetum primus motorpeculiariralioneillum sibi ven-
illum faciat per subjectam sibi creaturam ;
dicare, etiamsi aliis ccelis peculiares motores
ergo non est ille motus in Deum immediate attribuerit ;
quam responsionem indicat D.
referendus, sed in aliquara mediam creatu- Tbomas citato loco 12 Metaphysicee.

ram superiorem ccelis et inferiorem Deo, quse

De numero intelligentiarum.
non potest esse, nisi intelligentia. De quo
discursu leg potest ^D. Thom , 1 part., 21. Ad aliam confirmationem, in qua pe-
qusest. 110, art. 1, et dicemus plura infra, titur quis numerus intelligentiarum ex moti-

tractando de vi agendi intelligentiarum. bus ccelorum colligi possit, fateorquidemrem

esse satis incertam conjeetura tamen pro-
;

De immediato molore primi mooilis.

babilis est, unicuique ccelo propriam intelli-
Unde ad confirmationem de^motore
20. gentiam motricem esse assignandam, ideoque
primi mobilis negandum consequenter est ex hoc sensibili efiectusaitem hunc numerum
(quod ad rem attinet), primum mobile move- intelligentiarum investigari posse. Quod vero
ri immediate a Deo, sed ab aliqua intelli- singuli cceli singulos habeant motores, multi
gentia superiori aliis motricibus aliorum or- ex eo colligunt quod intelligentia movens
,

bium. Quod vero attinet ad mentem Aristo- ccelum, quamvis non sit propria anima infor-
telis et Commentatoris res est dubia quid
. mans illud, habet tamen cum illo quamclam
ipsi senserint. Nam interdum Aristoteles si- specialem unionem, ratione cujus participat
gnificat, primum movens, id est, Deum mo- ccelum ab intelligentia non solum motum,
vere primum mobile immediate, ut duodeci- sed etiam infiuentiam, imo et proprias et
mo Metaph., tex. 38,, ubi primo motori tri- internaspassiones, et perpetuitatem propter ;

buit lationem primam, et text. 43 ait pri- ,

mum principium movere primo, sempitemo et
uno motu. Et declarat statiin, hunc motum pri-
mum, quem primus motor efficit, esse motum
primi mobilis, et ad etficiendos alios motus
ccelorum constituit alias inteUigentias
videtur eadem proportione
motoribus; nam si loqueretur de motione
mediata vel universali per generalem concur-
sum, deberet seque tribuere primo motori
motus omiiium ccelorum. Ubi D. Thom. et
quam unionem dicitur ccelum animatum, et
seipsum movere, et distingui in eo partem
per se moventem a parte per se mota. Ita
philosophatur Averr., 12 Metaph., com. 36
et 37, et 2 de Ccelo, c. 61. Quia ergo una
; unde intelligentia non potest nisi cum uno ccelo
loqui de proximis habere hanc unionem, ideo necesse est juxta
numerum ccelorum multiplicari numerum in-
telligentiarum. Hicvero discursusnon placet,
quia illa unio aut fingitur major quam sit in-
ter motorem localem et mobiie aut non. ,

iuterpretatur ita Aristotelem, et in eamdem Primum intelligi non potest ;

quse enim esse
sententiam inclinare videtur, reprehendens potest illa major unio ? Nam substantialis esse
Avicennam; et Commentator ibidem, qui cla- non potest, cum duo supposita in-
sit inter
rius, comment. 94, iclem docet, quamvis ali- tegra et perfecta accidentalis autem nul-
;

ter ilhiminterpretetur Jandunus, 12 Metapb., la intervenire potest nisi media actio-,

q. 17, contra quem disputat Javellus, q. 15 ;

ne vel contactu virtuali intelligentia au- ;

sed parum nostrainterest. quid senserit Com- tem non potest exercere circa ccelum aliam
mentator. Aliis vero locis significat Aristote- actionem, nisi motionem localem, neque ali-
les Deum tantum esse motorem universa- ter ccelum recipit ab intelligentia infiuen-
lem, existenteni supra totum ordinem uoiversi tiam, seu virtutem influendi, nisi in quantum
et prsesidentem illi, ut patet ex 12 Metaph., actualis influentia cceli a motu locali pendet,
text. 38, et clarius toto cap. ult.; et ita illi at- de qua dependentia qualis sitnon hoc loco est
tribuit D. Thom., 1 cont. Gentes, cap. 13, et disputandum sumi autem potest ex dictis d3
;

qusest. de Etre-
Spirit. creat., art. 6, ad 10. causa eliiciente. Quod vero ccelum habeat ab
vera est haec sententia magis consentanea intclligentia proprias et internas passiones ,

discursui et rationi, quam Aristoteles inten- ut quantitatem, liguram, lucem, et aiias in-
clit,quanquam si verba ejus spectentur, magis natas virtutes, fictitium est, quia hsec omnia
oppositee sententice favere videatur. Quarn si vel oriuntur ex internis principiis rei, vel con-
quis vellet defendere, posset ad confirmatio- creantur cum re, et ab eadem causa fiunt, a
nem factamrespondere, negando consequen- qua res ipsa creatur. Unde in primo instanti
tiam, quia motus primi mobilis est univer- creationis habet ccelum has omnes proprieta-
XXVI. 28
 ,

434 DISPUTAT, XXXV. DE IMMA TEKlALl SUBSTANTIA CREATA.

tes, cuin tamea nondum moveatur, ne-
in illa major dt numerus intelligentiarum quam ,

que unitum sit intelligentiae, ut efficienti ali- ccelorum mobilium, non videtur posse ex ef-
quid in ipso. Ex quo etiam constat, nec per- fectibus colligi. Unde D. Thom. , 1 part.,
petuitatem habere coelum ab intelligentia , q. 110, a. 1, ad 2, dicit, Aristotelem posuisse
cum ex natura sua sit incorruptibile, et a numerum substantiarum spiritualium juxta
primo instante suae creationis durationern ha- numerum motuum qui in ccelestibus corpori-
beat ex se perpetuam. Quin potius probahi- bus apparent, quia ex solis illis motibus illas

lius etiam est intelligentiam nullam qualita- substantias investigavit, quas non putavit ha-
tem efficere in ccelo, per quam agat iii heec bere in universo aliam actionem vel praosi-
inferiora, tum quia ad hoc sufficiunt ccelo dentiam praeter ccelorum motiones. Avicenna
qualitates innatae ,
quarum participationeni vero, lib. 9 suae Metaph., cap. 4, addit illi nu-
possunt fortasse inter se ipsi cceii communi- mero cjuamdam inteliigentiam, quae sublu-
care, ut influentia varietur; tum etiam quia, nari mundo formas substantiales
pra?,est, et
ut infra dicemus, substantioe separatae non inducit in materiam dispositam. Sed haec
possunt imprimere qualitates in corpora. praelatio vel operatio in sensu quem Avi- ,

22. Solum ergo intervenit inter ccelum et cenna intendit, non convenit Angelis, ut su -

intelligentiam unio, vel potius propinquitas pra in disputationibus de causa formali et

,

necessaria ad motum localem. Ex hac autem efficiente , demonstratum est. Unde ex hoc
motione probabiliter colligi potest dictus nu- capite non est verum augeri intelligentiarum
merus variis modis. Primo, quia cum tanta numerum Est autem (ait D. Tbom. supra)
:

sit magnitudo uniuscuiusque cceli ettanta di- alia immediata pr&sidentui Augelorum supra
versitas in illis motibus, tam in velocitate et iutc corpora inferiora, quam pkilosophi igno-
tarditate ,
quam in terminis inter quos fiunt, rarunt, quia ordinatur, non ad actiones mere
km videtur verisimile omnes fieri ab uno et naturales, ad supernaturales vel liberas,
secl

^odem motore finitae virtutis. Maxime cum vel qwe modo flunt prceter communem
aliquo
motor debeat esse propinquus mobili, et non cursum naturce ; et ex hoc recte colligitur,
possit eadem intenigentia finita esse praesens multo majorem esse Angelorum numerum,
omnibus illis corporibus. Item quia intelli- , quam sit ccelestium corporura. Addendum
gentia movet ccelum per inteliectum et volun- vero est, quamvis ex non possit ter- effectibus
tatem unde necesse est ut perpetuo atten-
; minate colligi nisi tantus numerus intelli-
,

dat, consideret et veiit iihrai motum, et ideo gentiarum, non recte tameu inde colligi non
non est verisimiie quod simul attendat esse plures intelligentias, quarn ad tales ef-
ad tantam motuum varietatem et multi- fectus sint necessariae. lta ut immerito di-
tudinem. Qua3 rationes, mea sententia, non catComment., 12 Metaphys., Gomment. 44,
convincunt creari non posse a Deo aliquam
, quod si aliquce essent substantice immateriales
intelligentiam , quee unica specie et simplici non moventes essent oiiosce ; id enim est fal-
,

intuitu attendere possit ad totam coelorum et sum ,

quia primarius fiiiis intelligentiarum
. eorum motuum varietatem et unico etiam , non est movere corpora, neque habere ali-

actu velle eiiicere omnes ilios motus^ et om- quam aliam actionem vel prcesidentiam in res
nes differentias eorum, et quaa potestatem corporeas, sive ccelestes, sive sublunares.
etiam habeat ad hujusmodi voluntatem exe- Quod ratione 'etiam naturali potest esse evi-
quendam, ac denique quae possit habere prae- dens, quia substantiee spirituales sunt nobi-
sentiam seu propinquitatem ad omnem illuni liores corporalibus , et babent suam absolu-
effectum sullicientem. Nam heec omnia non tam perfectionem sine illis sed
, non solum ,

excedunt capacitatem substantiae finitse in to- etiam sine intrinseca habitudine acl illas, quia
ta sua latitudine neque in ihis omnibus ap-
, non suut substantiee incompletae et partiales,
paret ulla implicatio coutradictionis. Nihilo- ut anima rationaiis, quae ob eam causam dicit
minus verisimilius de facto est quod dixi intrinsecam habitudinem ad corpora sed ,

quodque Aristoteies docet, eo alii et cum sunt substantiee integrae et absolutae omnino
philosophi etTheologi, praesertim curn Angeli a corporibus, et superiores illis ergo prima- ;

motores ccelorum non credantur esse ex su- rius iinis earum non sunt corpora , vel actio-
premis, sed ex inferioribus ordinibus Ange- nes in corpora, sed sunt propter Deum ut
lorum. ullimum linem et extra ilhim non habent ,

23. Ex motibus ergo ccelorum similis nu- alium fmem sed sunt nropter se , et propter
,

merus intelligentiarum colligitur ; an vero suam pejfectionem. Ex negatione ergo plu-

 ;

SEGT. I. AN PROBARI POSSIT ALIQUAM ESSE POSSIBILEM, ETC. 435

rium effectuum vel motuum in corpora non hominibus separat. Ac denique, lib. 3 Rhe-
infertur positive (ut sic dicam), non esse ma- toric, c 18, ex Socrate et Melito refert, esse
jorcm numerum Angelornm, sed ad summum quasdam substantias, quee daemonia appel-
potest negative inferri, ex eo capite non col- lantur, qiuv Socrates appellabat Deos, Meli-
ligi majorcm. tus autem filios Deorum. Ex his ergo omni-
24. Quod vero longe major sit, preeter- bus colligitur Aristotelem agnovisse multitu-

quam cpiod ex divina Scriptura et Patribus dinem intelligentiarum, quae ad ccelos mo-
constat ostendi etiam potest ratione natu-
', vendos non sunt destinatae. Eamque fuisse

rali, saltemprobabiiiter, quia perfectum agens senientiam Piatonis constat ex Dialogo 10

res perfectiores sibique similiores, si com- de Legibus, et ex Dialog. Critias, et ex Mar-
mode potest, in majori facitmultitudine. Et silio Ficino, in argumento ejus. De qua re
plures alias congruentias adducit D. Tliomas, plura videri possunt in Ploti. , yEnead. 3,

2 cont. Gent., c. 92, etlp.,q. 50, a. 3; et alii lib. 5, c 6; et Alcinoo, libro de doctrina Pla-
Doctores, in 2, d. 2 et 3. Nec philosopbi vi- tonis, c
15; et Proclo, lib. de Anima et dse-
dentur omnino ignorasse bunc Angelorum mon.; etEugub., lib. 3 dePeren. philosoph.,
numerum, nam Aristoteles, 1 de Coelo, c. 9, a cap. 12, fere usque ad lib. 5* etlib. 8, cap.
dicit, supra ccelum esse entia qusedaru sem- 1 et sequentibus; ubi notat nomen Deorum
piterna, nullis alterationibus vel passionibus a Gentilibus saepe fuisse tributum hominibus
subjecta, qua? optimam in universa sempi- mortuis, nonnunquam corporibus vel syderi-
ternitate vitam, et sufficientissimam, babent; bus ccelestibus aut eorum motoribus, inter-
et lib. tam Grsecos quam barba-
1, c, 3, ait, dum vero substantiis separalis, quse nulii cor-
ros, universosque omnes, Deos esse putare, pori alligatse sunt.
eisque supremum locum tribuere, eo quod 25. Ex quo tandem conjectare licet, phi-
immortale ad immortale sit accommodatum. losophos non ex motibus ccelcstibus
solis

Idem repetit lib. 2, c. 1. At vero, lib. 1 de pervenisse in cognitionem substantiarum se-

Anima, cap. 5, et in line, ex Tbaiete refert paratarum, sed alia etiam via alioqui non ;

omnia esse Deorum plena, et lib. 1 cle Par- credidissent esse aiias substantias hujusmodi
tibus animal., c. 5, idem ex Heraclito refert, praeter motrices ccelorum. Qua autem via in
eamque sententiam approbare videtur, et 12 banc cognitionem pervenerint non satis ,

Metapb., c. 8, declarat Deorum nomine pri- constat. Et Aristoteles interdum insinuat, sola
mas substantias intelligendas esse, id est, traditione et quaclam bumana fide id recep-
majoribus
intelligentias separatas, dicitque a tum fuisse, cujus traditionis nullum existimat
suis multa esse de Diis tradita fabulose, et fuisse initium. Unde 12 Metaph., c 8, verisi-
ad popuii persuasionem, et ad legum et re- mile putat, swpius quaquearle et p/iilosop/da,

rum humanarum opportunitatem E quibus : quoad possibile fuit, inventa, rursusque cor-
(ait) siquis hoc soturn separet et acoipiat, sci- rwpta, has illorum opinioncs, quasi quasdam
licet, Deos esse primas substantias, divine dic- reliquias huc usq*ue servatas esse. Alii verisi-
tum putabit. Dequibusitem Diis, lOEthicor., mile putant, potuisse hanc cognitionem, vel
cap. 8, dicit, eos putandos esse maximc potius suspicionem comparari ex aliquibus
beatos atque felices, eorumque eximiam bea- effectibus, quos homines experti sunt, vel
tituclincm noii in actione aliqua, sed in con- circa seipsos, vel circa res suas, ut erant
templalione positam esse. Addit vero, Po- 1 responsa idolorum, vaticinia, vel aliquse ex-
litic, cap. 1, omnes gentes existimasse Deos traordinarise motiones factte ab invisibili-
habereregem, indicans, quamvis intelligentia?. bus motoribus, nam inde colligere potuerunt
Dii appellentur, esse tamen inter eas unum esse aliquas substantias invisibiles et intellec-
supremum numen, quod veram divinitatem tuales, quse inter homines versabantur. Et
per essentiam habet ; in septimo autem Po- has appellarunt diversis nominibus, scilicet,
lit., cap. 14, declarat,Deos manifestissime Deos, daemonia, lares, genios, heroas, de
differre ab bominibus longeque antecellere quibus et de earum significationibus variis
et ibidem etiam nominat heroas, quos ab legi potest Eugubinus supra, et Marsil. Fi-
cin., orat. G in Convivium Plat. ; et Ludov.
1
Daniel. 7; Apocai. 5; Job 25; Luc. 2; Vives, in Scholiis ad Aug., lib. 7 de Civit.,
Matth. 23; Hieron. his locis Dion., de Cce-
; cap. 13. Yerum quidem est, potuisse Gentiles
lest. hierarch., cap. 15; Greg., 17 Moral., preedictos effectus iiibuere animabus homi-
cap. 7. num mortuorum ;
sed multi illorum ignora-
436 DISPUTAT. XXXV. DE IMMATERIALI SUBSTANTIA CKEATA
bant immortalitatem animarum ; alii vero non tum perfectee contemplationis pervenire, in
existimarunt, omnes illos effectus potuisse quo possimus illas substantias quidditative et
fieri ab spiritibus liumanis separatis ; et (quod per seipsas cognoscere quam sententiam fu- ;

credibilius est), adjuncta traditione, quam de sissime declarat.

lus Diis, Angelis aut dsemoniis babebant, fa-
Resolutio qucestionis.
cile sibi persuaserunt, illos effectus a Diis
provenire. 2. Supervacaneum autem existimo in ea
vel exponenda vel confutanda operam per-
De origine intelligentiarum. dere ; nam si termini inteiligantur, est per se
26. In secundo argumento petitur, unde evidens, non posse nos in hac vita cognos-
habeant esse hujusmodi substantiaa, non se- cere quidditative iilas substantias, maxime
cundum fidem, tum quia id ad nos nunc non quia Commentator non soium de creatis in-
spectat, tum quia certum est secundum fidem telligentiis, sed etiam de Deo, imo de illo

omnia esse creata a Deo, sed secundum pbi- maxime loquitur ;

quia in illius contempla-
losopbiam et pbilosophos, de qua re multa tione, nostra beatitudo et perfectio potissi-
dici possent, *nisi in superioribus essent suf- mum consistit, teste etiam Aristotele, 12 Me-
ficienter tacta. Nam disputantes de causa ef- taph., cap. 7, et 10 Ethicor., c. 7. Est autem
ficiente, ostendimus creationem omnium re- evidens non posse nos hac vita quid- Deum in
rum ab uno Deo, ratione naturali cognosci, ditative cognoscere; imo etiam est certum,

et ab Aristotele non omnino fuisse ignora- non posse ullam creaturam suis naturalibus
tam. Disputantes autem de primo ente, de- viribus talem cognitionem assequi, ut in su-
monstravimus unum tantum esse ens ex se perioribus late tractatum est. Loquimur au-
necessarium alia vero non esse nisi in quan-
;
tem hic de cognitione quidditativa, eo modo
tum ab eo manant et efficiuntur. Sic ergo di- quem ibi explicuimus, scilicet, pro tali cogni-
cendum est, substantias omnes spirituales tione essentiae non
et quidditatis rei, quee
prseter primam non esse entia necessaria tantum preedicata communia, sed etiam pro-
simpliciter, sed per effectionem et creationem pria usque ad differentiam ultimam secun-
Deirecipere esse, neque hoc esse alienum a dum propriam ac positivam ejus cognitionem
philosophia ratio enim preecipua, qua supra
; manifestat; de hac enim loquitur Averr., et
ostendimus has substantias esse, ex causa ef- heec est propria significatio vocis quidditativee
ficiente earum desumpta est ; modus autem cognitionis ; nam quidditas rei non consistit
effectionisper creationem non solum non re- tantum in communibus prsedicatis, sed maxi-
pugnat, verum etiam ex aliis rebus ostendi me in propriis.
potest necessarius, ut supra ostensum est. De hac igitur cognitione loquendo, sup-
3.
De tertio argumento dicemus in duabus sec- ponimus, ut vei ipsa experientia satis notum,
tionibus sequentibus postulat enim ut ex-
;
non posse nos via aut modo naturali quiddi-
plicemus modum essendi harum substantia- tative cognoscere intelhgentias licet possi- ,

rum. mus quidditatem earum per conceptus nega-

SECTIO II. tivos , aut connotativos, vel confusos aliquo

Quid possit ralione naturali cognosci de quidditate modo declarare. Prior pars est receptissima,
et essentia intelligentiarum creatarum. ut patet ex D. Th., 2 Metaph., lect. 1, partic.

6, et 1 p., q. 12, art. 12, q. 88, art. 2, quibus

1. Solet a scriptoribus et phiiosophis fuse locis videndus est Cajetan., et de Ente et es-

disputari,an possimus in hac vita substantias sentia, c. 6, q. 14; Ferrar., 3 cont. Gentes,
separatas quidditative cognoscere quam du- ;
c. 45 Javell., 2 Metaph., q. 3
;
Scot., in 1, ;

bitationem videtur movisse Aristoteles, 3 de dist. 3, q. 1 Anton. Andreas, 2 Metaph.,

;

Anima, c. 7, dum dixit Si fieri possit, ut ali-

: q. 3. Qui in modo quidem loquendi viden-

quam ipse, scilicet humanus intellectus, nonse- tur differre dicentes, posse nos comparare
,

paratus a magnitudine, separatarumrerum in- quidditativam cognitionem substantiariini se-

telligat,necne, considerandum est postea ; ubi paratarum ; sed dum explicant illam cogni-
Commentatoradvertit, queestionem ibi propo- tionem, satis declarant iu re non ditferre,
sitam nulio alio loco fuisse ab Aristotele defi- quia cognitionem quidditativam vocant quam-
nitam. Ipse autem cum Themistio, Alexand. cunque quidditatis cognitionem , etiamsi sit

et Avempace, quos ipse refert, eam definit, per imperfectos conceptus, partim commu-
affirmans posse nos in hac vita acl eum sta- nes, partim negativos, ut Thomistee etiam
 ;,

SEGT. II. QUID POSSIT COGNOSCI N ATURALITER DE ESSENTIA, ETC. 437

notanmt, Fonseca, 2Metaph., c. I,
et late tiori patet ex dictis sectione prseeedenti. Nam
q. 2. Ratio autem assertionis est quia nos ,
ex effectibus vix possumus probabiliter cogno-
nullum habeinus principium, quo possimus scere has substantias esse, etiam in confuso
inhujusmodi cognitionem perfectam substan- et in communi quomodo ergo cognoscemus
;

tiarum separatarum pervenire naturaliter. per effectus earum quidditates, usque ad pro-
Cognitio enim nostra aut fit immediate per prias differentias ? Quin potius, licet essentia
speciem rei, aut mediate et per discursum Dei incomprehensibilior nobis sit quam in-
comparatur ab effectis aut proprietatibus telligenliarum, tamen per effectus notior no-
raro vero a priori procedimus ad effectus ex bis est quam alise nam ex ef-
intelligentia? ;

causis cognoscendos. Sed nos non habemus fectibus evidentius cognoscimus Deum esse
species proprias, per quas intelligentias quid- quam Angelos, quia effectus, quos experimur,
ditative cognoscamus, neque ex etfectibus vel essentialiter pendent a Deo, et non ab Ange-
causis possumus illam acquirere ergo nullo ; lis. Et similiter plura essentialia attributa
modo. Minor quoad priorem partem proba- Dei cognoscimus quam Angelorum, quia ejus
tur, quia non habemus illas species a natura perfectiones et vires magis reprsesentantur
congenitas , cum intellectus humanus a prin- in effectibus sensibilibus ,
quam Angelorum
cipio tanquam tabula rasa, in qua nihil est
sit natura;. Uncle etiam fit ut , illo imperfecto
depictum. Neque etiam possumus ex sensibi- modo quo possumus spirituales res concipere
libus iilas recipere, quia in eis nullo modo ex creaturis, perveniamus in conceptum ma-
continentur , nec phantasmata sensibilia pos- gis proprium Dei, quam alicujus intelligen-
sunt deservire ad efficiendas species rerum tise createe. De Deo enim multa cognoscimus
spiritualium prout in se sunt. Nec denique ex effectibus, qua3 in ipsum solum convenire
possunt hujusmodi species pro eo statu hujus possunt, ut est a se esse purum actum, et si-
comparari per influxum Dei
vitae naturaliter miiia, quse supra tacta sunt. De intelligentiis
aut intelligentiarum quia pro statu isto nihil
;
vero nihil assequi possumus, prsesertim ex
potest anima nostra concipere nisi per con- , effectibus, nisi vel quod commune
omni- est
versionem ad phantasmata, unde influxus ta- bus entibus aut substantiis creatis ad , vel
lium specierum omnino est prreter, vel super- summum, quod commune est omnibus sub-
naturalis. Quod autem Averroes comminisci- stantiis incorporeis. Nullus enim est effectus
tur de quodam statu, in quo intellectus passi- in natura pendens ab jaliqua substantia im-
vus (ut ipse loquitur) unitur intellectui agenti, materiali qui non posset ab alia perfectiori,
,

et ex ea speciali unione elevatur ad cogno- vel etiam ab imperfectiori fieri non ergo ;

scendas substantias separatas, et fit (ut ait) pendet a difterentia specifica, ut ita dicam,
intellectus adeptus, hoc (inquam) totum fi- vel a facultate omnino propria alicujus intelli-
gmento simile est , et supponit errorem gentia?, ut talis est ; ergo ex effectibus cleve-
quod intellectus tam passibilis ,
quam agens, niri non potest conceptus specificos et
in
sint substantise separatse, ac per eorum unio- proprios intelligentiarum, etiam negativos et
nem nos intelligimus absque propria ifor- imperfectos, nedum in quidditativam earum.
matione animee intellectiva^, quod impossi- cognitionem.
bile esse constat, ex scientia de Anima. Et 5. Atque hinc tandem facile convinci po-
deinde falso et contra omnem experientiam test, non posse nos ex causarum cognitione
fingit nos pervenire interdum ad tam per-
, comparare hujusmodi notitiam, quia intelli-
fectam unionem cum illo intellectu agente, gentise non habent causam intrinsecam, praiter
vel potius intelligentia separata, ut perfecte simplicem naturam, quee in se immediate co-
cognoscamus alias substantias separatas ;
gnosci a nobis non potest, ut probatum est.
hunc enim st'itum neque ipse expertus est, Causam autem extrinsecam nullam habent
ut ejus errores satis manifestant neque nos , nisi Deum, quem nos naturaliter non cogno-
experimur, neque naturaliter cogitari aut in- scimus , nisi quantum ex sensibilibus effecti-
telligi potest, ut omittam rationes alias, quas bus, vel ad summum quantum ex anima
contra illam fictionem et similes produxit nostra manifestari potest, ut attigit August., 9
D. Thomas , 3 contra Gentes , a cap. 41 de Trin., cap. 3 ergo impossibile est ex hac
;

ad 45. cognitione Dei pervenire ad quidditativam

A. Rursus non est aliquis effectus in natura, cognitionem intelligentiarum. Patet conse-
per quem possimus quidditativam cognitio- quentia, quia illa cognitione nec' possumus
nem intelligentiarum comparare, quod a for- Deum cognoscere prout in se. pst, neque
 438 DISPUTAT. X.XXV. PE 1MMATERIALI SUDSTANTIA CREATA
prout cminenter eonlinet hos effectus, neque 7. Quare dicendum est , hanc esse anima;
etiam ipsasemanationcs singulorum effectuum nostree conditionem , ut duplicem statum ha-
ab ipso. Unde acl summum ex illa causa et bere possit, unum in corpore, et alium extra
potentia ejus discurrimus, posse efficere gra- corpus et consequenter ut duplici via possit
,

dum quemdam substantiarum incorporearum acquirere cognitionem intellectivam, scilicet,

vel inlellectualium et fortasse in eo posse
, vel per corpus influxum alterius
, vel per
fieri plura genera et species substantiarum ; causse superioiis. Quamdiu ergo anima est in
quales vero sint illae species, et quae sit corpore, solum potest per corpus acquirere
uniuscujusque propria quidclitas, non possu- cognitionem, naturaliter loquendo ideoque ;

mus cognoscere ex vi ejus cognitionis, quam nec seipsam potestperse cognoscere, sed per
de Deo naturaliter babemus. Nulla ergo ra- aliquos effectus quos in se experitur, nec
tione aut via naturali possumus quidclitati- etiam superiores substantias, nisi per effec-
vam cognitionem harum substantiarum com- tus sensibiles, vel ad summum per proportio-
parare. nem et analogiam ad seipsam et ad effec- ,

tus quos in se experitur. Quod vero ulte-

SolvUur oljectio de anima rationali.
rius ascendere non possit, est ex naturali
6. Una superest difficultas ,
quia anima imperfectione sua ex qua habet ut sit ,

nostra separata a corpore potest quidclitative forma corporis, et quod pro ilio statu eo uta-
cognoscere intelligentias separatas , esto non tur, ut organo ad acquirendam cognitionem;
possit comprehensive (hsec enim duo distinc- neque proprie impedit illam corpus, sed ju-
ta sunt, ut in superioribus, et alibi, latius de- vat potius ad cognitionem quantum ipsum
claratum est); ergo etiam conjuncta corpori potest altius vero non juvatur, quia altior
;

poterit inhujusmodi cognitionem pervenire. cognitio est onmino improportionata cor-

Patet consequentia nam alias anima nostra
,
pori. At vero postquam anima est separata,
ex unione ad corpus privaretur perfectissima habet alium modum acquirendi species magis
operatione, ad quam habet summam inclina- immaterialem, per influxum superioris causa3 ;

tionem, et ita esset in corpore violenter, et habet etiam liberiorem usum earum sine de-
naturaliter appeteret ab illo separari, ut ulti- pendentia a phantasmatibus, et ideo potest
mam posset perfectionem assequi ; hoc au- aliquaruin rerum perfectiorem cognitionem
tem repugnat, cum illa sit naturalis forma habere in eo statu. Quod in omni opinione
corporis. Heec vero difficultas ex multis prin- necessario asserendum est nam saltem est ;

pendet spectantibus ad scientiam de

cipiis , extra controversiam, quod separata anima
Anima. Nam etantecedens, quocl sumitur, in- potest seipsam intuitive videre per seipsam,
certum est, preesertim in doctrina D. Thomai, quod non potest dum est corpori conjuncta,
ut patet 1 p., qua?st. 89, art. 2. Quod si illud ut experientia evidenter notum est. Quare
antecedens concedatur, est etiam controver- difficultas illanon est specialis, sed communis
sum, an anima secunclum superiorem gra- in omni sententia, et ideo ab omnibus solven-
dum et intellectivum inforrnet corpus, necne. da est , dicendo animam esse finitee perfec-
Unde partem sustinet negativam, fortasse
qui tionis, et babere limitatas vires, ideoque non
respondebit animam ex unione ad corpus non posse sibi conjungere perfectiones utriusque
impediri, quoad eas operationes, quas potest status ; ac proinde mirum non est quod, dum
habere ut forma corporis, posse vero impe- est conjuncta, quoad aiiquid non possit exer-
diri quoacl alias quas habere potest secun-
,
cere tam libere et perfecte illas actiones , in
dum eum gradum, quo non informat corpus. quibus convenit cum substantiis separatis ;

Verumtamen neque ha?c responsio sustineri sicut, e contrario, etiam dum est separata,
potest, neque satisfacit, tum quia falsam sen- privatur multis perfectionibus seu operationi-
tentiam supponit quia anima rationalis se-
,
bus et causalitatibus quas habet corpori
,

cundum totani suam substantiam usquc ad conjuncta , propter quod hic status est illi
ultimum gradum et perfectissimum, qui est magis naturalis ,
quamvis alter non sit posi-
in illa est forma corporis
, alias non consti- ,
tive (ut ita dicam) violentus , sed preeternatu-
tueret formaliter hominem in specie humana ralis,
et rationali ; tum etiam quia non solvitur dif- 8. Atque ex his, qure in priori parte asser-
ficultas tacta quo modo anima sit naturalis
, tionis dicta sunt, obiter fere probata est al-
forma corporis, et tamen ex eo impediatur a tera pars conclusionis, nimirum, posse nos
perfectissima operatione.. in hac vita quidditatem intelligentiarum ah-
 SECT. II. QUID POSSIT COGNOSCf NATURALITER DE ESSENUA, ETC. 439
quo Dioclo intelligere, quia saltem in com- tit in privatione ipsius potentia? visiva?, sed
imo et
jpouni intelligirnus eas esse possibiles, dicere tantum privationem actus, quia, nimi-
Rursusque intelligimus esse si-
esse de facto. rum, in nobis est potentia ad coguoscendas
miles Deo in gradu intellectuali et spirituali ilias, licet multi ignorent. Quod potcst intel-
completo sed boc est cognoscere aliqualiter
;
ligi vel cle cognitione imperfecta, ad quam
quidditatem earum. Atque hoc ad summum est in nobis potentia pro statu hujus vita?,

probant testimonia et rationes quse ad con- vel cognitione quidditativa, ad quam est
cle

firmandam Averrois sententiam adduci so- potestas in anima nostra, eaque nti poterit a
lent. Qualis est illa, quod bnjusmodi sub- corpore separata, etsi Aristoteles nunquam
stantia? continentur sub adrequato objecto in- hoc expresse declaraverit. Sed jam superest
teliectus. Ex boc enim principio ad summum ut in particulari explicemus, quanta possit
colligi potest, intelligentias posse a nobis esse ha?ccognitio substantiarum separatarum
confuse cognosci sub ratione entis vel sub- in nobis pro statu hu.jus vita?, quod in se-

stantia? nam intellectus noster non potest

; quente sectione pra3stabimus.
a?que perfecte cognoscere omnia, qua? sub
latitudine entis continentur, secundum pro- SECTIO III

prias rationes eorum. Nam ultra illam genera- Quse attribula cognosci possint cle essentiis intelli-
lem rationem objectivam requiritur proportio ,
gentiarum creatarum.
tam inter naturales vires intellectus, et per-
fectionem objecti, quam inter speciem, per 1. Intelligentias csse entia realia et sub-
quam potentia unitur objecto, et modum con- stantias, nataraliter cognoscipolest. Princi-
naturalem obtinendi talem speciem, qua? om- pio certum est, cognosci de his substantiis,
nia sunt in nobis improportionata respectu quod sint entia realia per se existentia, et
intelligentiarum, ut possint a nobis quiddita- consequenter, quod sint substantia?. Hoc per
tive cognosci ; conducunt tamen ad aliqua- se clarum est ex dictis nam cum demons- ;

lem cognitionem, propter similitudinem ali- tramus has substantias esse, demonstramus
quam vel connexionem quamhabentiila? sub- esse entia; non autem sunt entia quse alicui
stantia?, cum iis qua? nobis notiores sunt. enti inhsereant, quia substantiaj materiali in-
9. Idem probat illa ratio, quod naturalis hrerere non possunt, cum sint superioris et
beatitudo bominis in contemplatione substan- perfectioris ordinis. Neque inliEerere possunt
tiarum separatarum consistit. Nam imprimis aheui substantiae immateriali, quia illa, quse
essentialis nostra beatitudo non consistit in increata est, non est capax alicujus entitatis
cognitione intelligentiarum creatarum , sed sibi inhaerentis autem sit substantia creata
; si

solius prima? increata? substantia? , sola enim etimmaterialis, hanc nosvocamus intelligen-
illa est ultimus fmis noster
creatarum vero : tiam scparatam, sive una sit, sive plures,
intelligentiarum contemplatio ad summum sicut jam dictum est. Unde, si in his entibus
spectat ad accidentaiem perfectionem nostra? nulla sint accidentia, recte concluditur, ea
beatitudinis. At vero acl beatitudinem essen- esse substantias si vero accidentia habent,
;

tialem connaturalem homini non requiritur inde etiam convmcitur in eis esse substan-
cognitio quidditativa summae ac increata? in- tiam, qua3 talibus accidentibus substet ipsa ;

telligentia? ,
quia illa non est possibilis bo- ergo iutelligentia essentialiter est substan-
miui per naturam, ut supra ostensum est. tia quoad hsec ergo pra?dicata communia,
;

Neque est de ratione humana? beatitudinis satis cognoscimus c|uidditatem harum sub-
queelibet perfectio cognitionis, sed illa, qua? stantiarum.
naturali capacitati est proportionata ; nam ut 2. Quajret vero aliquis an hsec ipsa pra^di-
optime dixit eisdem locis Aristoteles, homo cata, scilicet, ens et substantia, prout de in-
solum potest esse beatus bomo. Igitur aciac- telligentiis dicuntur, cognoscantur a nobis
cidentalem beatitudinem, qua? in aliarum in- quidditative ; nam Scotus, in 1 , d. 3, quasst.

telligentiarum contemplatione sita est, non 4, affirmat de ente, et negat de substantia.

erit necessaria quidditativa earum cognitio, Primo, quia conceptus entis est omnino sim-
aliqualis tamen quidditatis earum conceptio plex et unus; unde non potest partim co-
necessaria erit. Atcpie hoc fortasse sensu dixit gnosci ,
partim ignorari , et ideo si aliquo
Aristoteles, lib. 9 Metaph., eap. 12, text 22, modo cognoscitur, quiclditative cognoscitur.
iguorationem substantiarum immatcrialium Secundo, quia nos non cognoscimus substan-
non esse in nobis, ut ca citatem, qua3 consis-
i
tiam per propriam speciem ergo nec quid- :
 , ;

UO DISPUTAT. XXXV. DE IMMATERIALI SUBSTANTIA CREATA.

ditative. Alii vero e contra dicunt conceptum sententiam, quia ratio, quamvis simplex, po-
entis noncognosci quidditative a nobis; con- test confuse, et per improprios conceptus,
ceptum vero substantia? ita cognosci. Ratio vel negatlvos , vel connotativos , cognosci.
prioris partis est, cpiia conceptus entis non Hoc ipsum evidentius constat in conceptu
est unus, nec preecisus ab inferioribus unde ; substantise, cujus rationem non concipimus,
non cognoscitur quidditative, saltem adee- nisi aut per negationem non existendi in alio,
quate, nisi omnia inferiora cognoscantur ,
aut per habitudinem substandi aliis ,
quse
quod nobis possibile non est. Posterioris non pertinent ad quiclditativam rationem sub-
vero partis ratio est, quia si substantiam ut stantice.Rursus non cognoscimus quiddita-
sic quidditative non cognoscimus, nihil pror- tive rationem subsistentise imo, si lumine ;

sus quidditative cognoscimus, quia ignorata fidei non cognovissemus Incainationis myste-
subslantia non potest accidens quidclitative rium, per solam naturalem cognitionem non
cognosci, ct ignorato genere summo, non distinxissemus subsistentiam ab essentia sub-
possunt quidditative cognosci, qua? sub illo stantige; non cognita autem quidditative sub-
continentur. Aiiquis vero fortasse opinahi- sistentia, impossibile est quidclitative cognos-
tur, utrumque prtedicatum quidditative co- cere substantiam. Pra?terea nec substantiam
gnosci, propter utriusque sententia? funda- materialem, qua? magis proportionata nobis
mentum. esse videtur quidditative cognoscere pos-
,

3. Ego vero opinor neutrum cognosci sumus, quia nec materiam quidditative co-
quiclditative, si de quidditativa cognitione gnoscimus, sed per analogiam, ut Aristote-
proprie loquamur. Nam ad cognitionem quid- les dixit, et consequenter nec formam, quod
ditativam, non satis est quod sit cognitio salis etiam manifestat diversitas opinionum
propria alicujus rei vel pra?dicati, id est, non in explicandis propriis rationibus et effecti-
communis hoc enim modo essentiam
aliis ; bus talium principiorum. Quid ergo mirum,
Dei cognoscimus conceptu aliquo modo pro- quod rationem subsiantiaB ut sic, etprout in
prio, et tamen non cognoscimus eam quid- intelligentiis reperitur, quidditative cognos-
ditative, quia non cognoscimus illud ipsum, cere non possimus ? Maxime cum non sit ita
cpiod est proprium Dei, eo modo quo est, certum, illarum rationem communem esse
sed per negationes vel habitudinem ad res unam et univocam, imo de ea re sint varia?
creatas. Similiter in hac vita cognoscimus philosophorum opiniones. Denique ratio Scoti
animam nostram usque ad ejus differentiam est optima, quia non cognoscimus substan-
specificam aliquo modo, et tamen non co- tiam ut sic per propriam speciem ut con- ,

gnoscimus quidditalive, juxta veriorem sen- stat ex scientia de anima, et attingemus

tentiam, quia non concipimus illam per pro-
priam substantiam ac speciem, nec modum
intelligendi aut operandi ejus satis perspici-
mus, nec denique moclum substantise ejus
positive (ut ita dicam), sed per negationem
apprehendimus. Sic ergo nec rationem sub-
stantise aut entis quidditative cognoscimus,
quia proprias rationes horum conceptuum
confuse tantum per ncgationes, velhabitudi-
nes quasdam explicare possumus.
4. Quod in particulari declaratur amplius
nam de ente ad summum
cognoscimus esse
id quod est, non cognoscimus autem quiddi-
tative quid sit ipsum csse unde alii opinan-
; gnitio
tir esse actum re distinctum ab essentia
alii vero non distingui. Item incertum est an
paulo inferius comparando accidens ad sub-
stantiam,
5. Nec censeo inconveniens concedere, nul-
lam substantiam cognosci a nobis quidditati-
ve in hac vita; quin potius existimo, sufficienti
experimento id notum esse. Quod enim a
tantis philosophis, et tanta adhibita diligentia,
compertum non est, satis verisimile est exce-
dere naturalem facultatem ingenii humani
non video autem adhuc inventam esse hanc
: quidditativam cognitionem alicujus substan-
tiae; c[uam enim maxime videmur cognoscere,
est humana species vel anima, et illamet co-
tam est imperfecta, ut quidditativa dici
non De accidentibus vero qua? non
possit.
per se sentiuntur, idem dici facile potest cle ;

illemet conceptus, quein hac voce explica- iis vero qua? per se sentiuntur, major haberi
mus, scilicet, icl quod rst, sit objective unus, potest cognitio, quia per propriam speciem
et habens unam quidditatem ergo signum
; concipiuntur. Sed adhuc illa non viden-
non est cognosci a nobis quidditative. Neque tur quidditative cognosci (tanta est humani
ad hoc satis est quod illa ratio sit simpliciter ingenii imbecillitas) quis enim adhuc satis
;

simplex, et aliquo modo una, juxta nostram explicuit quid sit sonus, odor, et similia? Secl
 ; ;

SECT. 111. DE ATTRIBUTIS INTELLIGENTIARUM. 441

de his alibi latius ; ex hoc tamen discursu tise, quam species humana. Quod etiam agno-
confirmatur evidentius resolutio prsecedentis visse Gentiles probat late Franc. Georg., in
sectionis. Harm. mund., tom. 6, cant. 1, c. 32, quem
refert Joan. Arbor.,lib. Theosoph., cap.2,
1
Ostenditur Angelos intellectuales esse et ca-
dicens illum sensisse oppositum. Quod ta-
,

rere materia.
men non solum est alienum a SS. Patribus
6. Dico secundo : ratione naturali cogno- et modo loquendi Seriptura?, ut ibi Arboreus
scitur intelligentias esse substantias incorpo- late tractat, sed etiam a traditione omnium
reas, immateriales et intellectuales. Ha?c con- gentium quse de his substantiis locuti sunt,
clusiosumi ur ex Aristotel., 12 Metapb., ubi
f
et ab omni ratione. Nam si qui sunt effectus
solum loquitur de motoribus orbium coeles- per quos in intelligentiarum cognitionem de-
tium, sed est eadem ratio de reliquis, atque veniamus, illi ostendunt seu indicant in in- ,

idem sentiunt Commentator, et alii posterio- telligentiis majorem, vel saltem non minorem
res philosophi , et Aristotelis interpretes vim potentiamque inesse, quam sit in huma-
Theologi etiam et antiquiPatres hoc expresse na natura, ut patet de motibus ccelorum, et
docuerunt, quos infra commemorabo. Omitto de aliis effectibus quos in hominibus operan-
Scripturse loca in quibus Angeli, spiritus vo- tur, ut sunt prEedictiones aut revelationes oc-
cantur, non communi appellatione.qua etiam cultissimarum rerum, etc. Ratio item prasci-
aer vocari solet spiritus, sed propria, qua di- pua,qua supraprobavimus intelligemias esse,
citur de re incorporea, ut sumitur ex c. Fir- ex perfectiori similitudine ad Deum, probat
miter, de Sum. Trinit. et fide Cathol. Ratione eas esse perfectiores omnibus rebus visibili-
igiturtantum agendum est, ad quam expli- bus, etiam homine, perfectiusque participare
candam suppono, duobus modis posse sub- intellectualem gradum; alioqui non fuissent
stantiamesse corpoream uno modo omnino, : propteream causam in universo necessarise.
et quoad utramque partem, materiam, scili- Cum ergo homo non sit substantia corporea
cet, et formam suppono enim ex supra dic-
; illo modo, neque illo modo erunt corporefe
tisde causa materiali , omnem substantiam intelligentia?. Rem quia inde colligimushomi-
corpoream esse compositam ex materia et nem non esse corporeum illo modo, sed ha-
forma, quamvis si posset esse substantia sim- bere saltem formam spiritualem ,
quia parti-
plex et corporea omnino necessarium esset
, cipat intellectualem operationem ; sed intel-
illam secundum se totam esse extensam et ligentise sunt nobiliori modo intellectuales
divisibiiem in partes, quse est conditio et im- ergo.
perfectio substantiee materialis. Alio modo 8. Ex ratione autem facta possumus ulte-
esse potest aliqua substantia corporea solum rius progredi ad ostendendum, intelligentias
ex parte materise, id est, composita ex cor- esse altero etiam modo incorporeas, id est,
pore et spiritu, sicut est homo. Atque eadem nullam in se habentes quantitatis molem aut
distinctio adhiberi potest de aliis duobus at- extensionem. Nam Deus est boc modo incor-
tributis, scilicet, esse immaterialem et intel- poreus ergo acl perfectionem univeisi perti-
;

lectualem; nam hsec tria attributa, ut inpro- net, ut sit aliquis creaturarum giadus Deo
gressu dicam, in preesenti materia conver- similis in hoc modo essendi nam partici- ;

tuntur. patio divini esse quoad similem substantiee

7. Intelligentice non sunt corporea? secun- modum non videtur involvere repugnan-
dum se totas. De primo ergo attributo, sci- tiam, nec excedit limitcs creaturse, et ideo
licet incorporeum, si sumatur prout opponitur ad perfectionem universi spectat hujusmodi
corporeo, primo modo dicto, evidentissimum substantia creata ; substantias autem hujus
est intelligentias non esse corporeas illo mo- gradus et ordinis, intelligentias vocamus.
do ,
quia res totaliter et quoad utramque Quee ratio eadern est, et ejusdem efficaciee
partem corporea est valde imperfecta ; nam cum illa, qua? sect. 1 tractata est late, et
in suo esse et operari nullo modo sejungitur probat quidem dari aliquas substantias crea-
a materia, nec dominatur illi. At vero intelli- tas hoc modo incorporeas, non tamen probat,
gentiae ponuntur in universo in supremo gra- omnes illas, quas intelligentias vocamus, et
du et ordine rerum , et*ita Aristoteles, 1 de superiores homine esse fatemur, esse illo
supra ccelos entia sem-
Coelo, cap. 8, ait esse modo incorporeas, quia similitudo ad Deum
piterna optimam vitam ducentia. Unde sine et perfectio universi satis salvatur, si dentur
ulla dubitatione perfectiores sunt intelligen- aliquse suprema? intelligentise omnino incor-
 ,

442 DlSPUTAT. XXXV. DE IMMATERIALI SUBSTANTJA CREATA.

poreee, quamvis dentur aliee inferioris orcii- illaclistinctio veterum philosophorum qui ,

nis habentes corpora. Imo, si hujusmodi va- animalia rationalia dividebant in Deos, dee-
rietas intelligentiarum possibilis est, pertine- mones et homines, Diis corpora ccelestia
bit ad decorem universi, ut insit uterque daemonibus aerea, hominibus terrestria tri-
modus et ordo intelligentiaruro. buentes, prout meminit August., lib. 8 de

9. Unde non solum multi ex antiquis pbi- Civit. , c. 4 , hsec (inquam) divisio et sine
losopbis, sed etiam moderni aliqui pbiloso- fundamento data est, et ex aliquo falso erro-
phi et Tbeologi videntur hoc modo asse- re introducta, quod putabant animas ratio-
ruisse, aliquos Angelos,'pr8esertim dsemones, nales pro diversitate meritorum diversis cpr-
esse corporeos. Quod de motoribus ccelorum poribus uniri, ut ex Plotino refert idem Au-
affirmat Cajet., in c. 4 Genes., et de da?mo- gustinus, lib. 9 de Civit., c. 10, 11 et 12.
nibus, in c. 2, ad Ephes., ubi adducit ralio- Rursus neque ex operatione discerni possunt
nem tactam de perfectione et complemento Angeli in incorporeos et corporeos, nam om-
universi, quod, scilicet, oportet in eo esse nes sunt perfectse intelligentise quse ad ,

omnes gradus rerum, quorum unus est sub- usum intelligendi non indigent ministerio
stantise corporese intellectualis non sentien- corporis, neque opposifum aliquo indicio de
tis, sed tantum se loco moventis. Quod etiam aliquibus probari potest. Omnis item actio,
tenuit Niph., lib. 3 de Dsemon., c. 3 et se- quam extra se habent, est ejusdem rationis
quent. ; idem fate Eugub.,lib. 8 Peren. phi- in omnibus, quia non transcendit localem
los.,c. 27 et 41, ubi non solum Plat., sed motionem, quee ab agente incorporeo fieri
etiam Aristot., in eam sententiam adducit, potest. Quin potius de motoribus ccelorum,
qui videtur favere 5 Metaph., c. 8. Imo I). ex locali motu perpetuo conatur Aristoteles
Thomas, qusest. ad 2, di-
16 de Mal., aii. 1, ehcere, esse incorporeos, quodlicetnon satis
cit probabile esse, Dionys. credidisse dsemo- evidenter colligat, ut in superioribus visum
nes esse corporeos. Et Augustin., quem ibi- est, certum est tamen illam motionem per se
dem refert, lib. 11 Genes. ad litter., c. 13, non requirere corpus, et magis expedite, uni-
et aliis locis, in eadem videtur fuisse senten- formiter, et invariabiliter fieri, si fiat sine
tia. corpore.
11. Quod vero spectat fad illas intelligen-
Nullas dari intelligentias corporeas.
quas inter nos versari multi etiam ex
tias,
10 Ut ergo ratio facta concludat universa- gentilibus intellexerunt, nullse sunt actiones
liter, alia via excludenda est illa distinctio in- earum, quse etsi frequenter fiant ab inferiori-
telligentiarum in incorporeas et corporeas. bus, non possint etiam a superioribus fieri ;

Et imprimis ostendere possumus hanc dis-
tinctionem nulla ratione fulciri, neque ullum
indicium a nobis assignari posse, ob quod
quosdam Angelos judicemus esse corporeos
potius quam alios. Nam. quod quiclam sint
boni, et olii mali, nullum argumentum est
malos esse corporeos, bonos vero incorpo-
reos,tum quia cum omnes
omnes cujuscumque gradus
tuerunt ad malum declinare, etjuxta proba-
crgo necjue illte actiones requirunt corpora
substantialiter unita, sed ad illas sufficiunt
assumpta, vel locabter mota, ut Theologi la-
tius tractant, 1 p., qurest. 51. Denique ne-
que ex sensibilibus et corporeis passionibus
constare potest, quosdam Angelos esse cor-
poreos potius quam alios, quia nulla natu-
sint creaturse, rali ratione constare potest, in aliqua intel-
et ordinis po- ligentiarum habere locum hujusmodi passio-
nes illa enim prfecipua passio, qua nos cre-
;

biliorem Theologorum opinionem Angelus dimus dsemones pati ab igne corporeo, non
preestantissimus in natura cecidit, et daetnon potest ratione naturali cognosci, et certum
effectus est, cum quo ex singulis ordinibus est nonfieri virtute naturali. Unde, licetpro-
et bierarchiis aliqui ceciderunt ergo ex dis-
; cedat ab agente seu instrumento corporeo,
tinctione in bonitate vel malitia non potest non tamen est corporea in se et ex parte re-
sumi distinctio incorporei vel corporei in in- cipientis ideoque etiam in animabus sepa-
;

telligentiis. Unde Dionys., c. 4de Divinis no- ratislocum habet. Alise vero passiones ani-
min.. dicit, inde constare corpus non esse males interdum solent tribui chemonibus, nt
vitiorum propriam causam, quod dsemones quod delectentur odoribus sensibilibus, ut ex
sine corpore lapsi sunt, et Damascen., lib. 2, gentilibus refert August., lib. 8 de Civit., c.

c. 3,moribus, nonnatura, dicit separari An- 15, ex Apuleio, lib. de Deo Socratis, et bb. 9,
gelos bonos a malis. Quocirca trimembris c. 16, et bb. 11, cap. 1 ,
ex Porphyrio ,
 ;

SECT. III. DE ATTRIBUTIS 1NTELLIGENT1ARUM. 443

epist. ad Anebundem ; et similia refert Cy- propter materiam principaliter, sed propter
rill., lib. 4 cont. Julian., ex Porph., lib. 2 de compositum, et propter se et suam operatio-
Abstinentiaanimator., et ex Homero et aliis; nem ; si ergo nulla operatio propria talis

referunt etiam Origen., lib. 7 cont. Celsum formse potest per corpus exerceri, esse talis
etTheodor., lib. 3 et 7 de Affect. Grascan. formae non est natura sua ordinatum ad cor-
Imo multi ex Patribus censuerunt dsemones pus ; nam operatio indicat ipsum esse , et
rebns venereis delectari, quos referre nunc modum ejus, quia esse est propter operatio-
non est necesse potest autem videri Pamel.,
;
nem, et operatio manat ab esse. Adde, quod
in annotat. ad Tertullian., Parad. 1. Verum- tale corpusnihil prorsus deserviret ad opera-
tamen, qui hujusmodi passiones dsemonibus tionem intelhgendi, quia corpus non deser-
tribuerunt, si id proprie et formaliter intel- vit ad hanc actionem nisi mediis sensibus.

lexerunt, erraverunt, existimantes eos esse Nec vero tale intellectivumprincipium unien-
animalia corporea , habentia sensus ,
quod dum est coipori propter solum localem mo-
nullo sufficiente signo aut effectu cognosce- tum nam hic motus per se non est actio vi-
;

re potuerunt, sed alioqui falso rumore, et tee, nisi quatenus procedit a cognitione et

humana traditione decepli sunt, quiita sense- appetitu, et, servata proportione, non est ac-
runt. Si vero objective tantum id intelliga- tio viventis corporis, nisi quatenus procedit
tur, ad effectum non erit necessarium
illurn a cognitione et appetitu habentibus organa
corpus possunt enim daemones intellectua-
;
corporea, ut sunt phantasia , et appetitus
liter percipere sensibiles odores aut nidores sensitivus. Si autem procedata cognitione et
sacrificiorum gentilium, et in eis spirituali af- affectu pure intellectuali et spirituali, suffi-
fectu complacere. Igitur ex effectibus nulla cienter fit in corpore ab extrinseco moven-
est ratio discernendi intelligentias corporeas te; ergo propter hunc solurn niotuni non po-
ab incorporeis. test principium intellectivum substantialiter
12. Dicet aliquis : etiamsi a nobis ex ope- et vitaliter uniri corpori ergo non possunt
;

ratione id non percipiatur, et ideo in parti- intelhgentiee esse compositee ex corporibus

culari non possimus discernere quinam An- actionum vitee expertibus.
geli corporei sint, qui vero incorporei, id est, 13. Neque etiam possunt intelligentiee ha-
an boni vel mali, an motores ccelorum, vel bere corpora, quee per se sentiant nam ta- ;

custodes hominum, etc, ex ratione tamen a lia corpora oportet habere organa sensibus

priori intelligere possumus, dari illos duos accommodata, inter quos primum locum ha-
ordines intelligentiarum, quia et possibiles bet sensus tactus heec autem organa requi-
;

sunt, et perdnet illa varietas ad perfectio- runt corpus mistum, et ex primis qualitatibus
nem universi, solumque possumus in gene- temperatum, ut constat ex libris de Anima. Er-
rali dicere , incorporeas esse
intelligentias go nonpossunt habereinteiligentiee talia cor-
natura sua perfectiores. Sed nihilominus di- pora. Nam intelligentiee sunt substantiee omni-
cendum est, philosophica ratione (etsi ma- no incorruptibiles, et incapaces alterationum
thematica demonstratio non sit) sufficienter natnralium, queeadcorruptionemdisponunt ;

posse ostendi, intelligentias corporeas non hujusmodi autem corpora sunt natura sua
esse possibiles, nec pertinere ad perfectionem corruptibilia et altei*abilia, curn constent ex
universi. Quocl ita ostendo : nam vel ilia?. in- materia his elementaribus qualitatibus sub-
telligeutioe habent corpora, quibus uti
talia jecta. Dices, Angelos non natnra, sed gratia
non possint ad sentiendum, vel ad aliquem esse incorruptibiles. Sed hoc esse falsum in-
alium actum vitee vel habent organa et ope-
; fra ostendemus, et per se constat esse alie-
rationes sensuum in corporibus. Neutrum num ab omni ratione naturali. Unde, etiam
dici potest; ergo. Primum probatur discursu illi, qui dicunt ccelos esse corruptibiles ex
D. Thomee, 1 part., queest. 51, art. 1, et q. parte materiae, nunquam vero corrumpi, ne-
70, art. 3, quia forma, quse est purum intel- que in agentibus naturalibus esse vim acti-
ligendi principium, et per corpus exercere vam in illos, ponunt in ipsis crelis disposi-
non potest aliquem actum vitee, non potest tiones aliquas non habentes contrarium, ra-
esse vera forma et substantia incompleta, na- tione quarum corrumpi non possunt alioqui ;

tura sua ordinata ad actuandum substantiali- si in illis esset temperamentum calidi et hu-

ter corpus, et cum illo substantiam comple- midi, nulla posset reddi ratio, eur non pos-
tam per se unam constituens. Nam cum fcr- sent corrumpi. Si ergo in Angelis essent cor-
ma sit perfectior materia , non unitur illi pora sic disposita et temperata, naturaliter
444 DISPUTAT. XXXV DE IMMATERIAU SUBSTANTIA CREATA.
possent corrumpi et alterari. Maxime cum illee modis videaturdubius,tamen, 1 lib. Retraci,
non sint substantiee semper existentes in ali- cap. 11 et 12, et lib. 2 , cap. 14, retractat
quo naturali loco, ab bis agentibus naturali- quod alibi dixerat, Angelos habere animas,
bus remoto, sed quee varia loca circumeunt, aut esse animas, sed appellandos dicit crea-
et per queelibet loca quibusvis qualitatibus turas spirituales et spiritus.
affecta pertranseunt, a quibus nihil patiun- 1 Patres dicentes Angelos corporeos qua-
5.

tur ergo signum non est babere corpora

; liter intelligendi.
Scio posse etiam in
natnraliter corruptibilia. contrarium multa ohjici ex Patribus Eccie-
14. Aliter responderi potest ad argumen- siee, et ex antiquis philosophis. Sed quod

tum, solum concludere corpora intelligentia- philosophi in re occulta et a sensibus valde

rum nonbabere talia organa, et tales sensus, distanti erraverint, mirandum non est. Pa-
quales nostra babent babere tamen posse ; tres vero Ecclesiee interdum secuti sunt in
aliud genus sensuum ,
quod non requirat his rebus, quee ad doctrinam fidei non perti-
corpora corruptibilia, neque organa ex pri- nent, antiquos philosophos, preesertim Pla-
mis qualitatibus temperata. Cur enim non tonem ; aliquando vero rem aliquam mevte-
possit Deus hujusmodi sensus et corpora fa- rialem vel corpoream vocant non absoluta
cere ? Sed quamvis demonstrare aperte non proprietate, sed comparativa locutione sic ;

possimus boc implicare contradictionem, no* Damascenus supra simul dicit, Angelos esse
bis tamen satis est non esse in natura prin- incorporeos et immateriales in se, materia-
cipium ad fmgenda bujusmodi corpora, ne- les autem respectuDei. Et eodem modo expo-
que ex naturalibus principiis intelligi posse, ni potestquod
dicitur, deEcclesiast. dogmat.,
quomodo sint possibilia, aut quales essent c.12 et 13, nihil esse incorporeum preeter
illi sensus, vel quos actus haberent. Unde Deum et ratio redditur, quia omnis crea-
;

qui^tribuunt corpora deemonibus evut Angelis, tura localiter circumscribitur ,

quod etiam
non tribuunt corpora organica, aut apta
illis lato modo intelligi potest, ut inferius dicam.
ad sentiendum, sed subtilia aut similaria, et Quin etiam Augustinus, heeres. 86, referens
ideo aerea illa vocant, quee sane non possent Tertullianum, asserentem Deum esse corpus,
non esse imperfectissima. Ideoque longe ve- pie dicit posse exponi, vocasse Deum cor-
rius est nulla esse intelligentiis corpora, ne- poreum, non est inane quid aut
id est, qui
que esse aliam naturam ex corpore et spi- confictum, sed verum et perfectum ens. Quo
ritu constantem preeter humanam. Quod in- sensu a nobis exponitur illud Pauli In quo :

dicavit Goncil. Lateran., in cap. Firmiter, de Mlitat plenitudo divinitatis corporaliter, id

Summ. Trinit., dicens, Deum db initio tem- est, vere et naturaliter, et non tantum figu-
poris condidisse creaturam spiritualem et cor- rate. Multo ergo magis possunt Angeli dici
poralem, id cst, angelicam et mundanam, ct corporei, non propter corpoream molem et
deinde humanam, quasi communem, ex spiritu extensionem, sed propter compositionem ali-
ct corpore constitutam. Natura vero angelica quam et imperfectionem quam habent in
tota, et utomnes intelligentias complectitur, comparatione Dei.
non constat corpore et spiritu, sed spiritualis 16. Angeli sunt immateriales. Ex hac
tantum est. Atque hoc modo sentiunt de An- parte conclusionis colligitur alia, seu aliud
gelis, eosque in eo sensu spirituales vocant attributum intelligentiarum, scilicet, Angelos
Patres Ecclesiee, ut Dionysius, cap. 1 et 2 de esse immateriales, id est, non compositos ex
Ccelest. hierar., et 4 de Divin. nom.; Ignat,, materia, seu ex partibus essentialibus reali-
epist. 2 ad Trallian. ; Damascen., lib. 1 de ter distinctis, quarum altera sit potentia, al-
Fid., c. 17, et lib. 2, c. 3 homilia ; et Basil., tera actus substantialis. Htec illatio constat
Quod Deus non est auctor malorum Chiysos- ; ex alio principio, quod disputat. 13 probatum
tom., hom. 22 in Genes., et 44 in Matb.; Cy- est, scilicet, hanc compositionem non inve-
rill., lib. 4 in Joan.,c. 10; Afhan., orat. de niri nisi in rebus quantis et corporeis cum ;

Commun. essent. Pat. et Filii et Spiritus ergo ostensum sit, Angelos non habere quan-

Sancti, et in Psalm. 79 ,
citca id : Qui sedet titatem molis , nec extensionem partium,
super CheruHm, prout refertur in VII Syn., recte concluditur eos esse immateriales. Et
epist. Germani ad Thomam; Iren., lib. 2 cont. quia eo loco adduximus omnia quee hic desi-
Heeres., 54 et 55 Gregor.,2 Moral., c. 5 ;
c. ;
derari poterant, nihilhoc loco addere aut
Hilar., 8 de Triuit. Hieron., Isaiee 63 Leo
; ; repetere necesse erit.

Papa, epist. 06. Et Augustinus, licet multis

 ,;

SECT. 111. 1)E ATTRIBUTIS INTELLIGENTIARUM. 445

natura autem rei cognoscentis postulat quam-
Angelos esse intcllectuales. dam habitudinem et capacitatem ratione ,

17. Ultimo ex dictis attributis infertur cujus possit superiori modo fieri ea quee

aliud in tertia parte conclusionis positum, agnoscit, ex 3 de Anim., text. 34. Potest au-

scilicet, Angelos esse intellectualis naturae, tem in hunc modum declarari, quia intellec-
quod etiam est naturabter evidens, et in fide tualis vita est perfectissima ;
omnis autem
nostra certissimum, ut Bernardus notavit, vita actualis consistit in perfecto et interno

lib. 5 de Consider. ad Eugeniuin. An- Nam quodam modo operandi, qui necessario pro-
geli mali peccare potuemnt, et Angeli boni venit a forma, et non a materia, quia mate-
semper rident faciem Patris, et utrique ad rianon est activa, sed pure receptiva. Ergo,
homines loquuntur, et eos docent, iustruunt, quo forma magis superat imperfectionem
tentant, etc. quee omnia sine intellectu materiee, eo perfectius est operativa ; et ideo
;

iieri non possunt. Denique, ipsum nomen in- formee inanimatorum, quia valde materiales
telligentiarum, quod philosophi Angelis im- sunt, licet aliquid extra se agere possint,

.
posuerunt, satis indicat eos sensisse Angelos non tamen perfecto et vitali modo operari.

esse intellectuales. Praeterea , ratio supra Reliquee vero lormee vel attingunt gradum
facta ,
qua ostendimus intelligentias esse vitee , vel in eo tanto majorem perfectionem
convincit eas debere esse naturee intellec- participant, quanto in suo esse et perfec-

tualis : quia Deus in hoc supremo gradu tione magis distant ab imperfectione mate-
constitutus est, et ex similitudine ad ipsum, rise ; ergo forniee omnino abstractee et elon-

et ex perfecta participatione illius gradus, gatee a potentialitate inateriee participabunt

quantum in natura creata esse potest, con- optimum vitee modum, qui in intelligendo
clusimus necessarias esse in universo hujus- consistit.

modi creaturas ; ergo tales creaturse sunt 19. Sed objiciet aliquis, totum hunc dis-

<substantiee viventes et intellectuales. cursum supponere, omnem substantiam im-

18. Tandem hocipsum probare possumus materialem esse intellectualem hoc autem :

ex prioribus attributis ; sic enim D. Thomas, principium neque est per se notum, neque
1 p., queest. 14, art. 1, probat Deum esse evidenter demonstratum. Quam enim con-
naturee intellectualis, quia est incorporeus et tradictionem implicat, creare Dcum aliquam
immaterialis : Nam immaterialitas (inquit substantiam immaterialem non intelligen-

alicujus reiest ratio, quod sit cognoscitiva, et tem ? Si autem hoc non implicat, unde con-

juxta gradum immaterialitatis est gradus stat nullam ex creatis esse hujusmodi ? Dein-
cognitionis ; et ideo Deus sicut est summe de, quomodo potest immaterialitas esse ra-
immaterialis, ita est summe cognoscitivus tio intellectualitatis , cum illa sit negatio,
e contrario vero res corporeae usque ad gra- heec perfectio positiva ? Quod si per illam
dum plantarum propter nimiam materiali- negationem aliqua positiva differentia cii-

tatem nullam participant cognitionem ani- ;

cumscribatur, illa vel est communior quam
malia vero aliquam participant cognitionem, intellectualitas, et ila non potest esse ratio
eo quod aliquo modo incipiunt dominari adsequata intellectualitatis, unde dantur ac-
materiee, et esse capacia formarum seu spe- cidentia immaterialia quee nullo modo sunt ,

cierum sine materia anima vero rationalis;

intellectualia ; vel si sumatur ut est perfec-

jam attingit intellectualem gradum, quia, li- tio substantiarum intellectuahum, non dicit

cet informet materiam subsistere tamen ,

aliquid distinctum ab inteilectualitate.
potest sine illa ergo intelligentiae quee magis
;
20. Heec et alia objiciunt Gabr., in 1, d.

|
accedunt ad immaterialitatem Dei, quia non
i solum subsistunt sine materia, sed etiam il-
lam non possunt informare, neque ad eam
habent essentialem habitudinem, neque illa
indigent ullo modo ad
35, queest. 1; et \ureol., apud Capr., ibid.,
queest. 1. Respondetur tamen verius videri,
esse impossibilem substantiam creatam spi-
ritualem et incorpoream, quee intellectualis
suas proprias et vita- non sit. Quod videntur D. Thom. et omnes

les operationes, vivunt vita pure intellectua- Theologi supponere et Dionys., toto libro
;

li, utetiam Aristot. docuit, 12 Metaph., de Ccelesti hierar. Nam inde colligit Angelos
c. 8, et 1 de Ccelo, c. 8. Quod autem imma- esse intelligentes, quia sunt similes Deo in
terialitas sit ratio alicui rei, quod sit cognos- esse spirituali et immateriali, et quo in hoc
! citiva, declarat D. Thomas, ex eo quod ma- puriores sunt, eo esse in intelligendo perfec-
teria est quee limitat ct coarctat foimam ;
tiores, Et August., lib. 12 Genes. adlitter., c.
446 DISPUTAT. XXXV. DE 1MMATEIUALI SUBSTANTIA CREATA.

10, omnem substantiam actu intelligibilem mum, quatenus unus conceptus est ratio al-
ait esse intellectualem et licet de facto lo-
; terius quomoclo in Deo dicimus unum attri-
,

quatur, tameu sentit illam esse connexionem butum esse rationem alterius. Et quidem si
per se ac necessariam. Imo, sibujusmodi immaterialitas sumatur pro negatione com-
non esset, nemo certe affirmare cum funda- positionis ex maferia et forma in substantia
mento posset, omnem substantiam actu in- completa seu actuali, sic dici potest ratio in-
telligibilem seu spiritualem esse intellectua- tellectualitatis solum per modum conditionis

lem nam cur Deus in illo ordine non fecis-

;
set substantiam cognoscentem, et non cognos-
centein, si esset possibilis utraque differen-
tia, sicut est in corporali ? Ratio autem cur
sine qua non, qua posita, necessario conse-
quitur, talem substantiam esse intellectua-
lem. Si vero sumatur pro perfectione posi-
tiva, quam per illam negationem circumscri-

boc non sit possibile, tacta est supra, et de- bimus, sic, licet in substantia spirituali non
claratur amplius, quia non potest intelligi distinguatur spiritualitas (ut sic clicam) et in-
subslantia, prsesertim actualis, et habens es- tellectualitas, nihilominus nos possumus ea
se simpliciter, quee non babeat operationem distinguere secundum preecisos et inadeequa-
connaturalitersibiproportionatam;ergoomnis tos conceptus. Nam sicut eadem forma secun-
substantia spiritualis necessario babebit hu- dum eamdem omnino entitatem et rationem
jusmodi operationem.Illa autem operatio non essentialem, et informat, et est principium
potest consistere in sola actione transeun- operandi, quamvis hyec duo per conceptus a
te, tum quia hujusmodi actio prout esse po- nobis distinguantur, ita eadem forma sepa-
test inter res creatas, supponit communica- rata ex vi ejusdem differentiaD essentialis, et
tionem aliquam in materia seu in modo com- est in se talis perfectionis et ordinis, et est
positionis, ut infra dicam tum etiam quia ; radicale principium taiis operationis, quue est
talis actio, si non procedat ex operatione vi- intelligere nos vero ea duo ratione distin-
;

tee,valde imperfecta est substantia autem ; guimus per inadeequatos conceptus. De quo-
spiritualis cum sit in perfectissimo ordine re- rum priori ( objective eos comparando ) ve-
rum, participare debet ex natura sua perfec- rissime dicimus esse rationem posterioris ;

tum operandi modum ; ergo operatio sub- nam, quia forma in se talis est ut gradum ,

staniise spiritualis, intrinseca et connaturalis, ct ordinem substantiarum spiritualium attin-

est immanens. Et consequenter etiam erit gat, ideo necessario est intellectualis, id est,
operatio vitalis, quia actio per se irnmanens, radicale principium inteliigendi. Atque hoc
uf talis est, semper est vitalis, et quia gradus modo sumpta immaterialitas non est quid
viventis perfectior est quam non viventis. communius quam intellectualitas, nec e con-
Ergo substantia spiritualis, cum sit perfectis- verso, sed convertuntur inter se, et nihilo-
simi ordinis, in eo gradu constitui debet. De- minus una dicitur esse ratio alterius propter
nique talis operationecessarioerit spiritualis, dictam preecisionem intellectus.
cum sit in substantia spirituali ; operatio au- 22. Unde non
quod accidentia spi-
refert
tem spiritualis, vitalis et immanens, tantum non sint, quia non sunt
ritualia, intellectualia
ad gradum intellectualem pertinet.
estilla quee immaterialia eo modo quo nunc loquimur
21 . Ad
alteram partem objectionis respon- cle re immateriali, scilicet, prout convenit
det Capreolus, cnm esse immateriale dicitur enti per se. Et ratio est quia sola substantia
Tatio esse intellectualis,. non sumi intellec- est primum. operandi principium; accidentia
tuale pro ditierentia cssentiali, seu (ut aiunt) vero sunt facultates aut operationes vel dis-
radicaliter ; sic enim ratio facta probat idem positiones substantia?, et ideo, licet substan-
esse, substantiam esse spiritualem et intel- tia immaterialis necessario sit principale
lectualem, et ideo non posse unum esse ra- piincipium intelligendi, accidentia, licet spi-
tionem alterius; sed sumi intellectuale pro ritualia etiam sint, non participant hanc

facultate proxima intelligendi , et hoc modo perfectionem. Imo, licet queeclam sint prin-
clarum est, intellectum consequi ad talem cipia proxima, non tamen omnia, quia vel

substantiam, eo quod spiritualis sit. Addo sunt operationes ipsee et actus ultimi, vel

vero, etiamsi sumatur intellectuale priori sunt principia proxima aliarum actionum,
modo posse quod immaterialitas
verificari quee possunt etiam Angelo convenire , ut
,

sit non quidem per modum pro-

ratio ejus, sunt appetere, movere, etc, vel sunt tan-
prii principii et causee, sed vel solum quate- tum quidaiu modi ipsius substantia?, ut loca-
nus una conditio infert aliam, vel ad sum- lis preesentia.
 SEGT. lii. DE ATIRIBU TIS UNTELLIGENTIARUM: 447
hsec piane repugnet cum dependentia ab
Angelos esse finiice perfectionis, et quo alio, imo et cum insequalitate. Quomodo enim
modo. possunt inferiores intelligentise esse insequa-
23. Dico tertio, naturali ratione cognosci, les prima?, si sunt simpliciter et in genere

omnes intelligentias creatas esse limitatas et entis infinitse sicut prima? Imo Aristoteles
finitas in perfectione essentiali, etconsequen- eas etiam inter se facit inaequales ; ait enim,
ter in omni etiam virtute, quse ad eamdem lib. 12Metaph., cap. 8, ita esse perfectione
essentiam consequitur. Haec assertio in se ordinatas, sicut sunt cceli quos movent. Quo-
quidem omnino certa est demonstratur ;
modo autem cum hac veritate consistere
enim facile ex piincipiis in superioribus po- possit alter discursus Aristotelis , difficile est

sitis et demonstratis. Probatum est eniin om- ad explicandum quid vero a nobis
;
dici pos-
nes lias substantias distinctas a prima ne- sit, paulo post subjiciam.
cessario fore creatas, quia ens necessarium
Sintne intelligentice in essentia infiniice, sal-
ex se solum unum esse potest in rerum na-
tem secundum quid.
tura. Deinde ostensum est de inlrinseco
,

et essentiali conceptu entis creati esse, ut sit 25. Quseri etenim ulterius potest , esto in-
finitum essentialiter, quia de essentia ejus telligentise creata 1
non sint infinitse simplici-

est ut sit dependens involvit autem repu-

;
gnantiam, quod ens infmitum dependeat ut
supra diximus, et inde etiam conclusimus
fieri non posse ut Deus creet alium Deum,
seu aliud ens simpliciter infinitum ergo
commune attributum omnium intelligentia-
ter in essentia seu in genere entis, possintne
,
existimari infinitse secundum quid, id est, in
aliquo genere vel specie, vel quoad aliquam
proprietatem seu virtutem. Nonnulli enim
;
putant non esse inconveniens attribuere hu-
jusmodi infinitatem ex hoc
intelligentiis, quia

rum a Deo distinctarum est, quod sint fmitee quod aliqua creatura hoc modo,
sit infinita

et limitata? perfectionis essentialis, et in hoc nullum sequitur inconveniens, quia nec se-
omnes philosophi Catholici conveniunt. quitur talem creaturam non dependere, ne-
que dari non posse plura entia tali modo in-
Qidd Aristoteles in Jicc senscrit.
finita, et ultra illa aliud ens infinitum simpli-

24. Quserunt tamen an Aristoteles ita de citer, quod sit causa illorum. Angelos autem
his intelligentiis senserit , vel putaverit po- sic esse infinitos inde
fit verisimile, quod
tius eas esse simpliciter infinitas.
Et ratio du- quilibeteorum tam perfectus est, ut infra se
bitandi esl, quia, 12 Metapb., ex perpetua continere possit rerum species infinitas, seu
motione cceli colligit infinitam virtutem mo- plures in infinitum. Item, quia vim intelli-
toris sed ipse sensit vel omnes vel multas
; , gendi habent quodammodo infinitam, cum
intelligentiasperpetuo movere; ergo sensit ad infinitam rerum multitudinem, et ad infi-
omnes illas esse infinitas. Deinde non aliter ihtum etiam objectum extendi possit.
probat immaterialitatem harum substantia- 26. Verumtamen hsec infinitas secundum
rum, ex infinitate earum, ut patet ex 2
nisi 1 quid et bene et male intehigi potest, et
Metaph., text. 41, ubi ita ratiocinatur de pri- recte declarata, fere nulla est , nisi nomi-
mo motore, et text. 42, concludit plures esse ne tantum. Duobus enim modis intelligi po-
tales substantias perpetuo moventes, et text. test, rem cieatam esse infinitam secundum

43, colligit omnes illas esse sempiternas, im- quid, formaliter, scilicet, vel virtualiter tan-
mobiles, et sine magnitudine. Ubi D. Thom. tum. Priori modo esset infinitus calor, si
advertit, collectionem Pbilosophi in eo fun- formaliter et reipsa haberet infinitos gradus
dari, quod moveant tempore infinito, et con- intensionis ; et similiter esset infmita linea,
sequenter virtute infinita. Nihilominus incre- si secundum longitudinem haberet infinitas
dibile videtur Aristotelem existimasse omnes partes sequales ; utraque enim infinitas esset
intelligentias motricesorbium esse infinitas secundum quid, quia tantum esset in latitu-
simpliciter et in essentia, prout nunc loqui- dine caloris vel linese. Hsec autem infmitas
mur. Nam ipse, ut in superioribus probatum formalis repugnat (ut existimo) entitati crea-
est, non ignoravit omnes esse creatas a primo tse, quia, licet in genere entis dicatur se-
motore, quem solum fatetur, in fme"Metaphy- cundum quid, tamen in aliqua ratione est
sicse, esse univocum principem universi er- ; infinita simpliciter, et constituit absolute in-
go existimare non potuit illas intelligentias finitumin actu, vel in intensione, vel in ex-
esse inhihtse perfectionis simplicitcr; cum tensione, et utrumque repugnatesse in rerum
448 DiSPUTAT. XXXV.
natura, ut nimc suppono. Ha?c ergo infinitas
secundum quid non potest Angelis attribui,
nec secundum qualitateni, qnia nullam ha-
bent infinite intensam, nec secundum multi-
tudinem, quianon habent infinitam aliquam
multitudinem perfectionum aut principio-
l)E IMMATERIALl SUBSTANTIA CREATA.
nem in quo res perfectior constituta est. At-
que hoc modo quadibet species angelica po-
testdiciinfinita, praecipue si ad res materia-
les comparetur, nec in substantia angelica
secundum se sumpta potest alius modus in^
, finilatis intelligi. Non desunt tamen, qui alium

rum operantium nec denique in essentia,

; etiam modum infmitatis intelligentiee tribuant,
quia hsec infinitas formalis intelligi non po- nimirum, quia .unaqueeque continet totam
test in re indivisibili, quse nullam habet la- perfectionem suse speciei, qua? quodammodo
titudinem, et quse alioqui est simpliciter fi- est infinita, quatenus in aliis speciebus po-
nita in perfectione sua, ut est substantia an- test adindividuacommunicari in infinitum.Ita
gelica ;
quia, seclusa infinitate perfectionis tenent, qui existimant in unaquaque specie
essentialis, non potest intelligi infinitas ac- angelica unum solum individuum esse pos-
tualis et formalis, nisi in re vel habente quan- se ; de qua re late Cajetanus, de Ente et es-
titatem,vel latitudinem proportionatam quan- sentia, c. 6. Sed heec infinitas (ut opinor)
titati, ut est latitudo intensiva. nulla est, falsumque fundamentum
supponit,
27. Dices: sicut in essentia indivisibili et ut patet ex his, quse de priucipio individua-
perfectissimaintelligiturformalisinfinitassim- tionis supra, disput. 5, diximus.
pliciter in perfectione, ut patetin essentia di- 29. Alio tandem modo potest illa infinitas

vina, ita in simplici substantia angelica posset virtualis declarari in ordine ad operationem
intelligi formalis infinitas perfectionis, quam- vel effectum, et sic videtur virtus infinita,
vis secundum quid, et in certo genere. Res- qua^ potest aiiquo modo infmitum operari, et
pondetur negando similitudinem, quia, hoc essentia secundum quid infinita dicetur illa,
ipso quod hujusmodi essentia est finita sim- ad quam talis virtus consequitur. Non potest
pliciter, et constituitur per finitam et limita- autem hujusmodi virtus attribui Angelis, uisi
tam differentiam, per eamdem ita limitatur vel in ordine ad actus immanentes intellectus
in omni genere, ut in nullo habeat totam et voluntatis, vel in ordine ad transeuntem
perfectionem essentialem, quee in eo esse actionem, quae (ut suppono) in intelligentiis
potest. Unde, discurrendo per omnes perfec- creatis esse non potest nisi motio localis.
tiones formales et essentiales, in omnibusin- Quoad primos igitur actus impropriissime di-
venietur finita, scilicet, in ratione substantia?, cetur infmita virtus intellectiva, vel appetiti-
spiritus, in bonitate, intellectualitate, etc. Se- va Angeli, quia simpliciter habet finitum
cus vero est de essentia infinita simpliciteiv operandi modum, et finitam vim seu atten-
quce per nullam differentiam iimitata est, et tionem in operando adhibere potest unde ,

ideo in qualibet perfectione simpliciter et in unum tantum adsequatum actum valet exer-
omnibus simulformaliter habet summamper- cere, vel ad summum plures per modum
fectionem simpliciter. unius, qui vim finitam non excedat. Quod
28. Virtualis aulem infinitasduobus modis vero capax plurium specierum intelligibi-
sit

concipi et declarari potest : primo, per emi- lium, etiam in infinitum, solum ad potentiam
nentiam quandam, et eequivalentiam ad res passivam pertinet, qua; inde non augetur in
infinitas inferioris ordinis ;
quo modo facile perfectione. Rursus quod successive possit
admitti potest infinitas secundum quid in an- plures actus in infmitum efficere, ad perma-
gelica natura, nec solum in illa, sed etiam nentiam tantum ejusdem virtutis pertinet,
in natura humana, et in qualibet re perfecta non ad augmentum in virtute agendi Deni-
superioris ordinis comparata ad res ordinis que quod possit attingere varia objecta in
inferioris ; sic enim humana natura perfec- infmitum,et inter ea aliquod objectum sim-
tior est qualibet specie bruti, etiamsi in in- pliciter infinitum, indicat quidern capacita-
finitum multiplicentur imo, illa sola pluris
; tem aliquo modo infinitam, id est, eminen-
astimanda est, quantumad perfectionemna- tem, et universalem, absolute tamen non
turge, quam omnes aliae simul sumptee. Ha3C potest illa virtus proprie dici infinita, quia
tamen infmitas revera non est infinitas nisi semper habet terminum in summo actu,
nomine tantum, quia nihil aliud est quam quem potest eificere.
finita queedam perfectio, sub qua possunt in- 30. An potentia motiva Angelorum infinita
linitae, vel in infinitum multiplicari, eo quod sit. Quod vero spectat ad virtutem moti-
nunquam attingant illum gradum et ordi- vam, duplicem inlinitatem potest habere in
 SECT. III. DE ATTRIBUTIS INTELLIGENTIARUM.
effectu. Prior est continuationis et succes- ergo ha^c sententia vera est, poter unt intelli-
'

sionib perpetme, et hoc modo exisiimant ali- gentiee dici infinitce secundum quid , seu in
qui sensisse Aristotelem, omnes intelligen- movendo, quee infinitas potest dici radicaliter
tias esse infinitas, quia movere possunt tem~ esse in essentia, quatenus illa virtus in es-
pore Sed haacinfinitas in eifectiinon
infinito. sentia ipsa radicatur.. Quanquam vero hic
iridicat infmitam virtutem in causa, sed so- modus infmitatis ex se non repuguet naturee
lum virtutem infatigabilem ac perpetuo du- createe , mecrtum tameri est an conveniat
rantem, ut supra ostendimus, cum cle infi- Angelis, quia nulius est effectus ex quo suifi-
nitate Dei ageremus. Ex hae ergo infinitate cienter colligi po^sit, et alioqui cum ornnis
effectus non potest colligi infinita virtus in- virtus eorum sit absolute finita, verisimile est

tensiva, nec infinita essentia, eiiam secun- terminari ad maximum in quavis latitudine
dum quid. Nec etiam inde colligi potest, effectus ,
quem potest efficere. Itaque heac
quocl talis virtus omnino sit separata a quan- res dubia est, de cma iterum redibit sermo
titate, ut dicto loco ostendimus. Alius modus inffa , sect. 6, cum de virtute activa intelli-
hoc esse potest quoad velocita-
infinitatis in gentiarum agemus. Nunc quod ad essentiam
tem motus, ut si dicamus intelligentiam , et substantiam earum attinet, constat eas
quamlibet habere virtutem ad movendum esse omnino fmitas meliusque ac proprius ,

quodlibet corpus quacurnque velocitate ma- loquemur , si neque secundum quid infinitas
jori et majori in infinitum enim virtus ; talis eas appellaverimus.
sine dubio essct infinita secundum quid, sci- 32. Sed quid ad Aristotelem ? Respondeo
licet, in genere virtutis motivee. Et hunc sen- vix satis intelligi posse, quid de his intelli-
sum aliqui Aristoteli attribuunt. Sed nec po- gentiis senserit ; nam quoad hanc partem eo-
test satis colligi ex discursu ejus, nec suflfi- dem modo loquitur et ratiocinaiur de illis ac
cit intentioni ejus. Primum patet, quia ipse de primo motore, ut aperte D. Thomas fatetur,
solum colligit infinitatem inteHigentiarum ex et alii expositores. Potest autem dici, Aristo-
perpetuitate moius; ex hoc autem effectu telem suo discursu probasse quiclem in mo-
non potest colligi, quod motor habeat virtu- toribus coelorum esse virtutem infinitam ,

tem ad velociorem moturn in infinifum effi- hanc autem non esse formalirer in omnibus,
ciendum, quia potest esse virtus limitata acl sed in aliquo primo et principali motore, in
tantam velocitatem efficiendam sfne ulla de- quo cseteri omnes aliquo modo nittintur, ut
fatigatione, etillaposset motum fkntee velo- possint perpetuo movere, et ideo necessa-
citatis mfinito tempore continuare, et non rium non est ut affirmet Aristoteles, omnes
augere seu intendere velociiatem ejus. Se- intelligentias motrices, quee immediate mo-
cundum vero patet, quia etiamsi daremus vent ccelum, esse in se infinuas, sed movere
intelligencias motrices orbium esse illo modo aliquo modo virtute infmita, id est, niti ad
infinitas,inde per locum intrinsecum nonse- movendum in aliqua infinita virtute, Sed,
quitur esse virtutes extra omnem magnitu- hoc verum sit, eegre tamen aut nullo
licet
dinem. ut facile patet ex supra dictis de ai- modo potest ad Aristotelem applicari. Primo
tributis Dei. quidem ,
quia illa infinitas non potest colligi
31. Sed quanquamlisec non fuerit mens Ari- ex duratione motus, ex qua Aristote-
infinita
siotelis ,
posset aliquis probabiliter defendere les argumentatur, sed ex subordinatione pro-
intelligentias habere hanc infinitatem secun- ximi motoris ad primum, seu causee secundee
dum quid. Quia ad eam non requiritur infi- ad primam, quee in actione seu motione etiam
nita essentia nec qualitas aliqua formaliter
, momentanea intervenit. Secundo quia inde ,

infmita, sed solum virtus superioris ordinis, non potuisset concludi , omnes intelligentias
quce propterea in effecfh inferioris ordinis motrices orbium esse incorporeas, quia, iicet
non habet supremum aut maximum termi- essent corporeee possent niti in movendo
,

num. Et confirmari hoc potest nam, juxta ; virfuti innnitse primi motoris seu ab illa ,

probabiiem senientiam Angelus motu dis- , pendere. Quare nihil invenio , quod in hac
creto potest in moraento seipsurn transferre parte ad explicandum Aristotelem mibi sa-
ab alio in alium , imo etiam in distantem lo- tisfaeiat.
cum (ut aliqui voiunt) ; ergo et motu conti-
nuo poterit seipsum quacumque velocitate De simplicitate ei actualUate sulstantics
angelicce-.
movere in infmitum ergo similiter poterit
;

movere ccdem modo quodlibet corpus. Si 33. Dico quarto ; inteliigentiie cfeaiee licet

XXVI. 29
 . ;

450 DISPUTAT. XXXV. DE IMMAT KIAL1 SUBSTANTIA OREATA.

sint substaritjse simplices substantialiter ae taphys., cap. 4. ltatio est, quia intelligentuo
physice, non tamen sunt oninino simplices constitui possunt in praedicamento nam ;

riietaphysice vel accidentaliter, ideoque non Deus ideo excluditur, quia est infinitus, et
sunt puri actus, sed potentiales aliquo modo. rationes omnium pra?dicamentorum in se emi-
Ha;c conclusio etiam est certa, et demonstrari nenter continet, neque habet convenientiani
potest ratione naturali. Nam prior pars de univocam cum entibus creatis sed ha; oiu- ;

substantiali. simplicitate physica ex dictis sa- nes rationes deficiunt creatis intelligentiis
tis hoc tantum consistit, quod
constat, quia in sunt enim finita? in essentia et virtute, et
nec sunt corapositse ex materia et forma, nec nullo modo continent in sola sua substautia
ex parfcibus integrantibus, qua? nullae sunt omnes perfectiones praedicamentorum om-
utrumque autem in superio-
sine quantitate; ' nium, neque formaliter, neque proprie emi-
ribus ostensum est de hujusmodi substantiis. nenter ideoque veris ac propriis accidenti-
;

Metaphysica autem compositib substantiahs bus affici possunt, ut infra dicemus. Habent
multiplex est una ex natura et supposito,
: deinde univocam convenienfciam cum cfeteris
alia ex esse el essentia, et hte duce, quales- substantiis creatis, tum quia conceptus sub-
cunque illae siufc, id est, sive modales, sive stanlite communis esfc illis, et nulla est ratio
realcs, sive rationis, in omnibus inteiligentiis analogiae confingenda? ; tum efciam quia in
crcalis reperiuntur, ufc constat ex supra dictis modo snbsistendi scu substandi accidenfcibus
de existentia et subsistentia in rebus creafcis. propriam convenientiam seu similitudinem
habenfc, absque dependentia efc habitudine
Sintnc intcliigeniice sub genere, e% (pid et dif-
unius ad aliud. Collocantur ergo inteliigen-
fereniiis constent
tia* createe in eodem praedicaniento substan-
34. Aiia compositio ex genere efc diffe-
esfc ti&e, in quo sunt cgefceras substantise creata? ;

reufcia. Efc hanc ahqui uegant convenire intel- sicut etiam accidentia illarumsubstantiarum
ligentiis, quod significat Commentator, 12 in propriis prsedicamentis accidentium col-
Metaph., iext. 28, efc 2 de Ccelo, text. 49, iocantur, ufc infra videbimus. At vero quid-
quem sequuntur Durand., in 3, disfc. 3, q. 1 quid esfc in pra^dicameuto, compositum estex
et MarsiL, in 2, qugest. 2. Fundamentum esse genere efc differentia, quia neccsse est ut sub
potest, primo, quia genus sumitura materia, supremo genere contineafcivr; ergo erit tale
et differentia a forma ergo ubi non est ma-
; genus in illa re contractum per aliquam dif-
teria ac forma, nonerit genus et differentia. ferentiam. Item accidens, licet sit forma sim-
Secundo, quia, quod componitur ex genere plex, potest esse compositum ex genere et
et diifereutia, collocatur in praedicamento ;
differentia propter convenientiam aliquam
sedintelligentisenon collocantur in preedica- inadcequatam, ut ita dicam, et dissimilitudi-
mento. Maxime enim in preedicamento sub- nem, quam habere potest cum aliis acci-
stantise; in illo autem esse non possunt, dentalibus formis sed hoc totum reperitur
;

quia cum substantiis comrptibilibus genere in intelligentiis, quamvis sintformee physicte

non conveniunt. Tuin quia dicit Aristoteles simplices crgo optinie possunt ex genere et
;

10 Mefcaph., cap. uit., corruptibile efc incor- differentia componi.

ruptibile differre genere. Tum etiam quia 36. Deniquc ha^c compositio non prtesup-
unum genus dicit unam naturam commu- ponit necessario compositionem es materia
nem non potest autem concipi una nafcura
; et forma, quia, ut supra diximus, genus non
communis, qiue nec corporea sit, nec incor- sumitur a materia physica, sed dicitur sunii
porea; ergo neque unum genus commune per quamdam proportionem ad illam, vel se-
inteliigenfciis et cscteris substantiis. cundum id, quod in re tanquam potentiale
35. Yerior tamen sententia est, in Angelis quid, et actuabile ctmcipitur. Et sane cum
reperiri compositionem ex gener,e et diffe- illa compositio ex materia et forma sit rea-
rentia quam tenent frequentius Theologi, D. lis, et maxima, quee esse potest in essentia-
Thomas, 1 part., quaist. 50, art. *2, et in licompositione, non est cur necessario pra3-
opusc. de Ent. et essent., c. 6, et in 2, dist. supponatur ad compositionem ex genere et
3, qusest. 1, ubi Capreol., Scofc., Herv. et differentia, qiue minima est, et rationis tan-
aiii ; Ferrar., 2cont. Gent.,cap. 95; Henric, tum. Solet auiem D. Thomas fundare aliquo
Quodlib. 7, quaest. 8; Alex. Alens., 5 Me- modo compositionem ex genere et diffe-
taph., text. 33 Soncin.,12 Metaph., quc^st.
; rentia in compositione ex esse et essentia,
47 ;
et idcm tenef Avicenna, lib. 9 suee Me- quia essentia comparatur ad esse, sicut po-
 ;

SECT. 11(. DE ATTMBU TIS INTELLIGENTIAHUM. 451

tentia ad actum. Vermntamen, si id intelli- enim aliquis existimare, Aristotelem pro eo-
eatur cle essentia et esse realiter distinetis, dem ibi capere, differre genere et differre,
necessarium sane non est, quia ad lianc com- specie ; ita enim ibi colligit : Gontraria sunt
positionem rattonis neque illa realis composi- specie diversa ; corruptibile et incorruptibi-
tio exnecessitatepra^supponitur. Quacumque le sunt contraria ; ergo necesse est esse di-
enim ratione intelligatur essentia finita, in- versa genere. Quse collectio ineptissima vi-
telligitur capax alicujus propriae differentiae detur, et quatuor terminis,
in nisi pro eo-
constitutivae, et alicujus convenientiae uni- dem sumantur, differre genere
et specie. Vi-
vocae et limitato?. ac determinatae cum caete- detur ergo nihil aliud Aristoteles intendere,
ris rebus, et lioc satis est ad compositionem quam quod corruptibile et incorruptibile dif-
ex genere et differentia. Atque lioc modo ferant esseutialiter, quocl verissimum est,
fundatur haec compositio in limitatione es- prsesertim in substantiis. Videturque id suf-
sentise finitae, unde quia talis essentia sem- ficere intentioni Aristotelis, qui inde dedu-
per est potentialis, et non necessario aut ex cit, Platonem non recte posuisse ideas re-
se habet actuaiem existentiam, ideo in bono rum corruptibilium separatas et incorrupti-
sensu dici etiam potest haec compositio ex biles, cjuia non potest individuum esse cor-
genere et differentia, supponere compositio- ruptibile, et species incorruptibilis, cum spe-
nem ex esse et essentia, qualiscumque iila sit. cies et individuum non differant specie. Huic
vero interpretationi obstant ultima verba Ari-
ExponiUir dictum Aristotelis, CorntptiHle totelis in illo capite, ubi sic concludit Quce :

et incorrupiibile differunt genere.

vero genere diversa sunt, plus distant, quam
37. Primum fundamentum alterius
itaque qiue specie. Ubi aperte declarat illa duo esse
sententiae solutum jam est. Ad secundum diversa. Quocirca omnes interpretes adver-
etiam responsum est, negando assumptum ;
tunt, Aristotelem, in illa ratione a nobis in-
ostendimus enim intelligentias vere colloca- ducta, non inferre corruptibile et incorrup-
ri in praedicamento subsiantia?. Ad primam tibile differre genere, ex eo solum quod con-
autem probationem in contrarium, commu- traria differant specie, secl ex eo quod cor-
nis interpretatio illius dicti Aristotelici, Cor- ruptibile et incorruptibile differunt secundum
ruptibile et incorruptibile dlfferunt genere, est, potentiam et impotentiam, seu secundum
clebere intelligi non de genere logico, sed potentiam subjectam vel non subjectam pri-
physico. Ita D. Tbomas, 10 Metaph. etopusc. , vationi.
42, cap. 6 et 7 ; et Alens., 10 Metaph., text. 39. Unde sensus illius rationis est, cum
26, qui distinguit genus logicum, et genus contraria soleant differre specie, nihilominus
naturse et Scot., ibidem. Alii respondent,
; corruptibile et incorruptibile, etiamsi sint
Aristotelem non esse locutumde genereprae- contraria, non tantum specie, sed etiam ge-
sed de genere subjecto '; sic enim
dicabili, nere differre, quia non solum differunt ex
aliquando accipiapud Aristotelem nomen ge- parte actus, sed etiam ex parte potentiae,
neris, constat ex 4 Metaph., text. 2, et lib. quod genere subjecto. Quocl
est differre in
5, text. 33, et ex 1 Poster., text. 19. Quae deinde declarat Aristoteles nam contraria, ;

responsio non est diversa a praecedenti, nisi
in verbis ; nam quod prior responsio
genus physicum, appellat posterior
subjectum, ut aperte declaravit Alensis, 5
Metaph., text. 33. Namgenussubjectum non
est aliud cjuam potentia physica ad varias
mutationes suscipiendas hoc autem ipsum
est genus physicum.Unde in summa, utrius-
que responsionis sensus est, corruptibile et
incorruptibile secundum Aristotelem differ-
re non tantum forma, sed etiam materia,
vel materiali proprietate.
38. Et est quidem responsio consentanea
menti Aristotelis, quod ita declaro. Posset
1
Fons.,5 Met., c 8, q.
quae sola specie seu forma differunt, contin-
appellat git esse in eodem, vel simul respectu spe-
genus ciei, ut homo est albus et niger, vel succcs-
sive respectu individui ; at vero corruptibilo
et incorruptibile ita sunt contraria, ut neque
simul eidem speciei, necpe successive eidenr
; individuo seu subjecto convenire possint
nam non sunt ex eis, quae ac-
hfec prsedicata
cidentaliter seu contingenter, secl ex eis quae
substantialiter et necessario conveniunt. At-
que ita fit utcorruptibile^etincorruptibile non
tantum forma, sed absolute in tota substan-.
tia, atcjue adeo in maleria differant, cjuod
est esse physico genere diversa. Loquitur cr-
go Aristoteles de genere physico, non de
5. preedicabili seu logico.
 . ;

452 DiSPUTAT. XXXV. DE JMMATEHJaLI substantia ckeata.

40. Ad alteram probationeni illius senten- separari a singnlis,-et cum singulis conjungi,
tiee respondent aliqui, non esse inconveniens et ideo potest mente ab utraque preescindi,
dari unum genus logicum commune substan- aut confuse concipi ut potentia utramque in-
tiis materialibus et immaterialibus quamvis ,
cludens, et actu neutram. Atque idem est de
non detur una natura communis. Et hoc mo- his duabus differentiis. scilicet esse sub- ,

do interpretantur sententiam asserentem dari stantiam simplicem, vel compositam ex ma-

unum genus logicum, non physicum. Ita ha- teria et forma neutra enim ex his differen-
;

foetur nomine D. Thom., in opusc. 42, c. 6 et tiis est de ratione substantiee ut sic, et ab
7; quod non existimo esse illius. Nec satis utraque potest mente abstrahi quia licet ,
,

intelligo, quo sensu possit esse verum, dari videantur involvere immediatam contradic-
commune genus logicum absque convenien- tionem, taraenul dicunt vel innuunt perfectio-
tia reali in una natura ,
prout in illis capitu- nem positivam, possunt convenire in aliqua
lis dicitur. Nam omnis intentio generis etabs- perfectione, quee ab illis oppositis modis abs-
tractiounivoca nostri conceptus fundatur in trahit, cpiee est esse per se. Unde substantia
reali convenientia specierum sub genere corporea quatenus preecise substantia est, licet
contentarum , et ideo unitas universalis in re non componatur nisi ex materia etforma,
quce concipitur in genere supponit uni- tamen neque hoc habet ex ratione substan-
tatem formalem ipsius naturee generieee. tiae ut sic, neque sub ea ratione proprie com-
Item si substantia est genus, ergo conce- ponitur ex materia et forma ut tales sunt,
ptus substantiee univbcus est ergo per il- ; sed ut sunt actus et potentia substantialis, ut
lum non repreesentatur immediate substan- in sequente disputatione, tractando de ipsa
tia corporea ut sic, nec spiriiualis ut talis est substantia materiali, explicabimus.
alias neque esset univocus, neque communis
iliis ; ergo reprsesentatur ratio subsfantiee ut An inielligentice differant essentialiter , et in

ab inferioribus. qua genere conveniant.

sic , et ut eeque participabiiis
Sed nihii est-illa ratio communis substantiee, 42. Opinio negans. Eii his ergo satis pro-
nisi naiura qusedam realis habens ex se for- bata relinquitur secunda pars conclusionis de
malem unitatem, et ex intellectu preeeisibnem compositione metaphysica intelligentiarum.
et universalitatem ergo eeque darar in hoc
; Queeri vero in hoc ulterius potest, quanta sit

genere una natura communis sicut in aliis ;

heec compositio, an, scilicet, ex uno tan- sit

solumque intervenit differentia majoris uni- tum genere et differentia, an ex pluribus.

versalitatis. Posset autem illa sententia in Quod dubium imprimis pendet ex alio, nempe
bono sensu exponi de natura reali non inte- an intelligentiee createe differant inter se es-
gra, sed partiali et potentiali et physice una ;
an tantum numerica. Hoc
sentiali differentia,
sic enim omnia generabilia dicuntur conve- autem ultimum dubium attingens Augusti-
nire in genere non tantum logico, sed etiam nus, inEnchir. , cap. 58, etlib. contr. Priscil-
in eadem physica natura, saitem ratione ma- lian.ad Oros., cap. 11, clare fatetur se illius
.teriee, quee'genus physicunx, seu genus sub- resolutionem nescire; et eoclem modo loqui-
jectuni appellatur. Atque hoc modo verum tur Bern.,lib. 2 de Consid. ad Eugen. et Da- ;

est, non oportere, ut quee in uno genere lo- mascenus etiam, lib. 2 de Fide, cap. 3. Qui
gico seu metaphysico conveniunt , conve- tamen in lib. de Placit. primee instit., cap. 1
niant inuna natura, cum possint esse physice et 7, inclinat in sententiam affirmantem inter
diversa genere. Yereor tamen non fuisse hunc Angelos esse personalem , non essentialem
sensnm auctoris iilius opusculi; est tamen differentiam. Quod etiarn docuit Athan., q. 3
sine dubio aliorum auctorum, ut patet ex et 4,ad Antioch., ex quorum Patrum testi-
D. Thoma et Alensi , aliis locis citatis ; et moniis constat, ex principiis revelatis certum
Soncin., 12 Metaph., queest. 47 ; Herv., in 2, non esse, inlervenire in Angelis specificam
d. 3, queest. 3, et aliis Scholasticis ibi; et Hen- differentiam. Quod si ex revelatis non osten-
ric, Quodlib. 7, queest. 8. ditur, certe naturali ratione demonstrari non
41 Neque est ineonveniens per abstrac- ,
potest, nisi quis fortasse existimet esse im-
tionem mentis dari naturam substantiee, quee possibile dari in intelligentiis individuorum
nec corporea sit, nec incorporea, nec corru- multiplicatiouem sub eadem specie
. quod ;

ptibilis, nec incorruptibilis, quia, licet in re verum non est, nec fortasse probabile, ut
nunquam possit separari natura per se exi- supra tactum est inter disputandum de prin-
sten3 ab utraque differentia, potest tamen cipio indivicluationis. Unde non defuerunt
 SECT. III. DE ATTRIBUTIS INTELLlGENTiARUM. 453
Scholastiei ,
quibus heec sententia de unitate nem. Et bac ratione in rebus eorporalibus.,
specifica omnium intelligentiarum placuerit, quo est gradus perfectior, eo plures rerum
ut Alhert., in Sum., 2 p., tract. 2, queest. 8 ; species in illo multiplicantur plures enim ;

Bonaven., in2, dist. 3, p. \, art. 2, q. 1. Ex sunt species vegetabilium, quam inanimato-

quaplane sequitur in singulis Angelis solum rum corporum, et plures differentiee ac spe-
esse compositionem ex uno genere, et una cies animalium quam plantarum ; sunt enim
differentia essentiali, adjuncta in singulis in- animalia terrestria, aquatilia et volatiiia, et
dividuali. in unoquoque horum orclinum sunt innume-
43. Affirmans opinio prohabilior. At rre species. Gradus autem rationalis, quia
vero opposita sententia est simpliciter proba- ita est superior ceeteris, ut attingat infimum
bilior, nimirum, esse inter Angelos differen- supremi, non fuit multiplicatus, nec fortasse
tiam specificam et essentialem, quam com- multiplicari potuit intra latitudinem specie-
muniter docent Theologi, in 2, dist. 8; et D. rum materialium, et ideo intellectualis gra-
Thom., 1 p., q. 50, art. 4; et sumitur exDio- dus in sua puritate existens debuit per innu-
nys., toto lib. de Gcelest. Hierar.; preesertim meras species multiplicari seu dividi. Quem
c. 6; etlsidor., lib. 1 de Summ. bon., c. 21, discursum attigit et optime declaravit D. Tho-
et iib. 7 Etymol., c, 5. Philosophi etiam ma- mas ,
queest. cle Spiritual. creatur. art. 8 ,

gis inclinant in hanc sententiam. Aristoteles etiO.

enim, in 12 Metaphys. ut minimum ponit, 44. Hoc vero tanquam veriori supposito,
eam coordinationem in inteliigentiis quee ,
necessario concluditur, ut minimum esse in
estinter coelos, quain probabilius est esse spe- Augelis unum genus subalternum inter su-
cificam et essentialem. Ratio autem natura- premum et species infimas, atque adeo sin-
lis afferri potest, quia non repugnat dari in gulas species intelligentiarum constare sal-
inteliigentiis hujusmodi essentialem diversi- tem cluplici genere et duplici differentia, seu
tatem. Nam, omnes conveniant in graclu
licet (quod idem est) constare genere supremo,

intellectuali, cum tarnen illum non habeant et una differentia subalterna, et alia infima.
in summa perfectibne, possunt illum partici- Patet, quia substantia est supremum genus
pare secundum varios et diversos modos es- commune omnibus intelligentiis. Deinde om-
sentiales, sicut omnia bruta participant gra- nes conveniunt in ratione spiritus, quodest
dum sentiendi, et intra illum habent diversi- proximum genus corpori conclistinctum. Vel
tatem essentialem. Nec potest fingi ulla ratio (quod idem fere est) conveniunt omnes in
ob quam specierum intra
ista muitiplicatio ratione substantiee intellectualis; neque enim
gradum intellectualem repugnet preeser- ;
fingi potest ob quam heec differentia
ratio,
tim cum in intelligentiis possint facile intelli- abstrahibilis non sit ab omnibus intelligentiis,
gi varii operandi seu intelligendi modi, qui queeunivocasitet essentialis omnibus illis. Est
essentialem diversitatem requirant, ut latius autem illa differentia subalterria, et ulterius
Theologi tractant. Denique supra diximus, ad determinabilis per varios modos et differen-
omnipotentiamDeipertinere, ultra quamlibet tias participandi intellectualem gradum. An
speciem substantiee, posse producere aliam vero illud genus proximum sit omnibus in-
perfectiorem certum cst autem substantiam
; telligentiiS; vel dari possint alia intermedia
intellectualem esse perfectiorem quacunque est. Et D. Thomas quidem,
genera, incertum
materiali si ergo in illo gradu tantum pos-
; opusc. 42 tamen est ejus), c. 5, sentit esse
(si

set dari una species ultima, illa esset supre- genus proximum, et omnes intelligentias' ita
ma omnium, quas Deus posset producere ,
differre specie ut solum in unico genere
,

quod repugnat omnipotentiffi Dei. Potuit er- proximo omnes conveniant idemque sentit ;

go fJeus in illo intellectuali gradu plures spe- Albert., in Summ. de Quatuor coa?queavis, 1
cies essentialiter cliversas creare. Ergo longe p., q. 5, art. 22; et inclinat Durandus, 2 ,

verisimilius , et magis
perfectioni universi dist. 3, q. 1. Gontrarium vero tenet Walri-
consentaneum est, esse in eo gradu plures eus, lib. 4 suee Summee et significat Henri-
;

intelligentiaram species essentialiter diver- cus, Quodiib. 1, qusest. 8. Et sumi potest ex

sas; nam heec varietas maxime spectat ad Alens., 2 part., queest, 20, membr. 6, art.
perfectionem et decorem mhversi. Muitipli- 2. Sed utrumque incertum est, nec existimo
catio enim individuorum solet esse quasi per ratione naturali posse alterutrum sufficienter
accidens; specierum autem varielas muito probari. Quid vero sit consentaneum princi-
magis est per se, propter earum perfectio- piis Theologicis, supposiia distinctioue liie-=
 ~ ;

DISPUTAT. XXXV. DE IMMATERI ALI SUBSTANTIA CREATA.

rarchiarum ordinum, quam sancti Patres
et '
inteliigentiis creatis, sed de increatis, qui in
tradunt, a Theologis disputandum est. Rur- eo errarunt, quod plures esse existimarunt,
sus. an in singulis speciebus intelligentiarum contra quos supra disputatum est, etita ibidem

dentur vel dari possint plura individua, et est impugnata bsec sententia quoad banc
consequenter sit etiam in inteJligentiis com- partem, et ostensum, Aristotelem et graviores
positio metaphysica ex gradu specifico et philosopbosin ea opinione nonfuisse;pendet
differentia individuali satis disputatum est ,
etiam illa q^iaestio ex mutabilitate vel immu-
supra {
, dum
de principio individuationis tabilitate intelligentiarum, et ex modo in-

ageremus et ex principiis ibi positis con-

;
telligendi vel amandi illarum, de quibus in
stat, hanc etiam metaphysicam compositio- sequente dicemus.
nem in intelligentiis reperiri.
Intelligeniias crcatas non esse immensas.
45. Intelligentice creatce non sunt puri ac-
tus. Qu-/les putari/it philosopM intelligen- 46. Carpitnr Durandus. Escplicatw Da-
tlas. Ex his ergo satis probata est assertio mascenns. Dico quinto : omnes mtelligen-
quantum ad substanlialem compositionem. tiaj creatse carent immensitate, quapropter
Quod vero spectat ad accidentalem, consta- loco defmita? sunt, et consequenter etiam se-
bitiatius exiis quee dicemus deinteilectu, vo- cundum locum mutabiles. Prior pars est non
luntate, et limitatione intelligentiarum quoacl solum secundum fidem certa, sed etiam ra-
defectum immensitatis haec enim tria acci- ; tione naturali evidens. In quo male audit
dentium genera maxime possunt in illis sub- Durandus, 1, dist. 37, secunda part. dist.,
stantiis reperiri. Atque ita fit (quocl in ultima quaest. 2, eo quod significaverit, quamlibet
parte assertionis concludebamus), in his in- intelligentiam creatam esse ubique, licet di-
telligentiis plurimum esse potentialitatis ,
verso modo id tribuat Deo et Angelis. In
ideoque non esse puros actus. Est enim im- qua sententia fuit etiam Hervams, ibidem,
primis in eis potentialitas objectiva seu ex- qunst. 2, art. 2. Nihilominus conclusio, ut
trinseca, quatenus ex se nonhabent actu esse, dixi, est certa, nam, proprie et simpliciter
sed sclum non repi gnantiam ut sint, etideo loquendo, esse immensum, propriumestDei,
solum sunt possibiJes esse per potentiam ex- sicut esse infmitum nam heec duo se conse-
;

trinsecam, et per eamdem possunt non esse. quuntur, si cum proportione sumantur. Os-
Et heec est maxima potentialitas, ad quam tensum autem omnem intelligentiam crea-
est
consequitur ut sint compositee secundum ra- tam esse finitam simpliciter; ergo non potest
lionem ex essentia et esse, ut in superioribus esse immensa simpliciter. Hinc ergo neces-
declaratum est. Et hinc etiam sequitur quod sario sequitur, ut quselibet intetligentia creata
sint cornpositee ex genere et differentia, in limitatum terminum habeat in eo spatio, cui
quo incluclitur qua?dam (ut ita dicam) poten- potest esse preesens, et hoc est esse delinibi-
iialitas metaphysica, quatenus genus ad dif- lem loco seu spatio. Quse omnia constant ex
ferentiam, ut poteutiaad actum, comparatur. dictissupra de immensitate Dei. Etjuxtahoc
Rursus est in intelligentiis potentialitas rea- intelligendum est, quod Damascenus ait ,

lis passiva seu receptiva accidentium, nam lib. 2 de Fide, c. 3, cumAngeloscircumscrip-

ubicunque est verum accidens, oportet esse tos vocat, nam perincle fuit ac dicere, esse
potentiaui ad illud ;non sunt ergo intelligen- loco definitos, quod declarans subdit : Nrc
ti.se, puri actus. Quid vero in bac re senserint enini in terra versantur, cum in ccslo sunt
philosophi, non potest una queestione trac- neque cum a Deo ad terram mittuntur, in ccelo
tari, quia plures includit. Nam imprimis hoc remanent.
pendet ex illa, an putarint has intelligentias 47. Quam loci cleterminationem sibi vendi-
esse crealas, vel carere potius principio ef- cent intelligentice. Est autem advertenclum
ficiente ; nam
hoc posterius existimarunt,
si dupliciter intelligi posse Angelum esse limi-
necesse est ut crecliderint eas esse puros ac- tatum ad certum locum seu spatium. Primo,
tus, saltem quoad necessitatem essendi, quee formaliter seu in communi ; secundo, etiam
excludit omnem potentialitatem objectivam, materialiter seu in particulari. Intelligentia
seu omnem potentiam essendi et non es- enim aliqua potest natura sua ita esse limi-
sendi, etiam per potentiam extrinsecam. Et tata, ut adesse possit spatio hujus aulee, verbi
qnia ita senserunt, revera non sunt locuti de gratia, et non majon; non tamen determina-
tur natura sua, ut sit prsesens tanlo spatio
1
Disput. 5. in aere vei in ccelo, aut alio corpore , sed
 SECT. Hi. DE ATTRIBU' riS INTELLIGENTJARUM. 455
ubi vel quando voluerit, et hanc limitationem sed omues intelligentise createe habent prio-
voco formalem, et in communi. Esset autem rem imperfectionem ergo (illa supposita) ad
;

etlnm materialis in particulari, si natura sua earum perfectionem spectat, ut possint se

determinaretur, ut illam prsesentiaro semper movere, et diversis ioeis applicare. Denique
haberct in tali corpore vel spatio, nt si quis huic veritati concordat Scriptura sacra, cfuse
crederet intelligentiam moventem orbemlunee tribuit Angelis motfhn , ut latius tractant
natura sua determinari, ut sit quasi affixa, el Theologi, ;
i 52 et 53, et in
p., qua?st. d. 37. i ,

intime pra?sens illi orbi, vel alicui parti ejus. Quod vero Angustinns, 8 Genes. ad litteram,
Cum ergo dicuntur intelligentise esse definitee c. 20, ait, Deum movere creaturam corpo-

natura sua ad limitatum locum, prioriet non ralem per tempus et locam. creaturam au-
posteriori modo inteiligendum est. Quia in- tem spiritualem tantum per tempus et non
telligentise, cum sint forma? abstracta?, nullo per locum, intelligendum est de motu phy-
modo sunt alligatse corporibus natura sua ,';
sico, qui habet extensionem et divisionem
ergo natura sua non determinant sibi ullum ex parte mobilis. Sed de loco Angeli, et con-
certum corpus cui necessario sint pra?sentes; sequenter cle motu ejus fortasse dicemu3
ergo nec etiam determinant in particulaii plura inferius, pertraetando prfedicamentum
aliquod spatium, cui necessario exbibere de- Ubi, in disput. 51.
beant praesentiam suam. Et confirmatur, nam 49. Contrarium hujus assertionis docuisse
corpus licet non possit esse simul prsesens nisi Aristotelemet aliosphilosophos, saltem quoad
loco finito et sibi aequali, tamen absolute non immutabilitatem intelligentiarum, tenent Son-
determinatur, ut semper sit in codem nu- cinas, 12 Metapb., qusest. 6; Javell., q. 4,
mero loco ; ergo majori ratione Angelus, qui et alii. Et sane Aristoteles id significare vi-
liber est, et perfectior, non est coarctandus cletur, 12 Metaph., text. 43, ubi concludit, tot
ad unum numero detinitum locum. Imo ,
esse substantias natura sua sempiternas et
quamvis coipora postulent sibi certa loca immobiles, quot sunt orbes ccelestesmobiles.
naturalia, res spirituales ex sola naturali Et potest hoc confirmari saltem de intelli-
propensionc nullum certum locum sibi de- gentiis moventibus orbes ccelestes nam si ;

terminant, licet ex qiiadam congruitate et illee essent loco mobiles etiam possent a ,

deeentia expediat eas csse in superiori etno- snis orbibus discedere id autem repugnat;
;

biliori loco, si naturse dignitas
autem est, quia res
nihil aliud obstet. Flatio
spirituales neque indigent loco naturali, ut
spectetur, et alioqui etiam possent a motione ccelorum ces-
are, cum non possint illos movere, si ab eis
loco distent ergo probabile est, saitem de illis
;

in co conserventur, neque etiam habent si- intelligentiis sensisse Philosophum, esse na-
tum aut coordinationem in loco, ut ea ra- tura sua quasi affixas ccelis, et inseparabiles
tionc certum ordinem appetant id eriim est ; ab illis, non propter unionem scu informatio-
proprium corporum. Sunt ergo intelligentiae nem substantialem, sed propter accidenta-
loco defmibiles, ita tamen ut nulla naturaii lemnaturalis motoris ad mobile. Et icleo Aris-
neeessitate cogantur adesse semper eidem toteles videtur posuisse illas immobiles loca-
corpori seu spatio. liter, tam per se, ne a suis mobilibus separa-
48. Angeli sunt loco moliles . Augustimis rentur, et a movendo cessarent, aut motum
expoiiitur. Atque hinc fit ut sint etiam loco difformem et varium quarn etiam
efficerent,
rautabiles duplici enim de causa potest ali-
; per accidens proprie et secundum se, quia
qua res essc immutabilis ioco. Primo, prop- non sunt formee illorum corporum, ut sumi-
ter immensitatem, quia cum res immensa tur 8 Physic, text. 52. De aliis vero substan-
omnia occupet, et ubique adsit, non habet tiis separatis, cpia? non movent ccelos, ubi-
quo moveatur, et hscc radix immutabilitatis cunque Aristoteles aliquam mentionem facit,
soli Deo convenit, ut ostensum est. Secundo, satis significat eas esse mutabiles, et internos
si ita sit affixa alicui loco, ut nec iilumde- versari, et ex locis superinribus sectionibus
serere, neque alteri adesse possit ct hoc , adductis constare potest.
etiam non convenit intelligentiis creatis, ut 50. Nos autem dicimus, etiam intelligen-
ostensum est. Ergo nullo modo sunt immu- tias moirices orbium, quamvis physico et
tabiles loco. Et confirmatur, nam, supposita corporali motu dici possint immobiles, qufa
limitatione et carentia immensitatis, ad per- non suni; capacesmotus, qui extensio-
illius
fectionem substantise spectat posse se rao- nem habet ex parte mobiIis,per compara-
vere, ul in viventibus perfectioribus constat; tionem partis mobilis ad partem spatii, ni-
 , ,

456 DISPUTAT. XXXV. DE IMMAT EBIALI SUBSTANTIA CREATA.

hilominus tarnen secundum suum proprium velnon est habitura finem, vel supponitur
et spiritaalem prsesentise modum non esse non habuisse durationis initium, tamen pro-
penitus immobiles neque esse ex natura
;
prie sigiiificatperfectissimamdurationem ha-
sua affixas suis orbibus, sed speciali ordina- bentem prsedictas conditiones ; in qua signi-
tione semper assistere
prirnee causse iliis ficatione a nobis sumitur, et latius tractabitur
quantum necessarium^st ad continuandum infra, disp. 50.

uniformemmotum. Et ideo in sensu (ut aiunt)

Intelligentias esse incormpHMles.
composito nunquam possunt deserere iocum
sibi necessarium ad iliam actionem, quia Dei minor propositio demonstretur, de-
52. -Ut
voluntati resistere non possunt. Preesertim claranda prius est postrema pars assertionis.
quia illaa intelligentiee sunt ex numero An- Nam quod inteliigentise incorruptibiies sint
gelorum beatorum, qui jussa Dei preeterire natura sua, certum est naturali ratione, ma-
non possunt. Quanta vero sit ilia assistentia, gisque consentaneum est principiis fidei, ut
et an sit semper intra idem spatium, vel pos- rectc docuit D. Thomas, 1 p., q. 50, art. 5,
sit variari saltem secundum diversos situs et cum eo cseteri Theologi. Et ex principiis
partiales ejusdem orbis, nihil ad prsesentein Aristoteiis probatur primo, quia si coeli sunt
qusestionem. refert, sed materia de Coelo in incorruptibil.es , multo magis intelligentise ,

disputanci.um est, et nonnihii supra tetigi- quae illos movent ; nam motor esse debet
mus, tractando de propinquitate uecessaria proportionatus mobili. Secundo, quia nihil
inter causam efficientem et suum effectum, est incorruptibile, nisi quod habet materiam,
disput. 8. vel quod a materia pendet intelligentise au-;

tem omnmo sunt abstractee et independentes

Intelligcntias non esse cetemas.
a materia. Tertio, quia anima rationalis est
51. Dico sexto : intelligentise createe non natura sua incorruptibilis ergo multo magis
;

sunt nec esse possunt vere ac proprie seter- Antecedens suppono ut certum,
intelligentise.
nse, tametsi incormptibiles sint, et ea ratio- non solum ex fide, sed etiam ex ratione na-
ne entia necessaria et ab inlrinseco immu- turali, et (ut probabilius creditur) ex doctrina
tabilia quoad esse cxistentise dici possint. Aristotelis. Gonsequentia vero probatnr,' quia
Non disputamusmodo, an intelligentise fuerint omnis ratio incorruptibilitatis. quse in anima
ab reterno createe, vel creari potuerint cer- ;
rationali reperiri potest, perfectiori modo re-
ta enim iide credimus non fuisse creatas ab peritur in Angelis, nimirum esse res simpli-
seterno, etjuxtarationemnaturalem hoc etiam ces, subsistentes, et a materia abstractas, a
existimamus esse magis consentaneum natu- qua magis absoluta? sunt intelligentiee, quam
ris earuum, quamvis absolute non implicet anima humana, quia non solum non pendent
contradictionem eas creari ex eeternitate sed ;
ab illa. sed etiam non dicunt essentialem aut
de hoc alias nihii enim spectat ad naturam
; transcendentalem ordinem ad illam. Tan-
intelligentiarum declarandam, neque aliquid dem, ex dictis de simplicitate Angelorum
speciale habet in inteliigentiis, magis quam sequitur eorum naturalis incorruptibilitas.
in aliis rebus permanentibus, de quibus pro- Quia corruptio non accidit nisi per separa-
prie disputatur in 8Ph3 sic.,et
r
supra non- tionem actus a potentia, seu formse a mate-
nihil tetigimus, disput. 20. Sensus ergo as- ria ; in re autem simplici non potest esse
sertionis est, inteliigentiasnon esse proprie heec divisio et separatio, et ideo nulla res sim-
ceternas, hoc est, durationem earum non esse plex est proprie corruptibilis,tanquam id quod
seternitatem quod verum esset etiamsi ex
;
corrumpitur. Interdum vero contingit rem
seternitate createe essent. Est enim setefni- simplicem esse (ut ita dicam) concorruptibi-
tas duratio ab intrinseco necessaria, et pror- lem ad corruptionem et dissolutionem ejus
sus immutabilis, tam intrinsecus quam ex- compositi quod componebat, quia nimirum
trinsecus ; at vero intelligentiee creatse non non potest.
extra illud naturaliter conservari
sunt capaees hujusmodi durationis, quia, li- At vero non solum compositse
intellige-ntise

cet sint aliquo.modo substantialiter immuta- non sunt, verum etiam neque aliquam sub-
biles, non tamen omuino.. Major constat ex stantiam compouunt, per cujus dissolutionem
dictis supra de aeiernitate Dei, et ex eommu- possint desinere esse sunt ergo natura sua
;

ni conceptu aeternitatis et propria siguifica- incorruptibiles.Alque ita de intelligentiis

tione illius vocis nam, licet interdum vulga-
; senserunt non solum Aristoteles, i'2 Metap.,
ri modo attribni soleat cuicumque rci, quse text. 44, et4 de Goel., textu 36 et alii phi- ;
 SECT. III. DE ATTRIBUTIS INTELLIGENTIARUM. 457
losophi, quos refert
8 Peren. Eugub. , lib. tens, vel nt quod, si sit subsistens, et hoc
philosoph. vernm etiam antiqui Patres Ec-
; modo dicitur esse per se convenire formae.
clesise, ut constat ex Dionys., c. 4 et 6 de Illud enim per tantundem valet quod non
se
Divin. noniin. et Sophron., in epistol. quse
; per atiud ; autem aliud principium
excludit
habetur in VI Syn., act. 41 et Nazianz., ; intrinsecum, non vero extrinsecum. Hinc
orat. 2 de Theolog. Augustin., dc 'Eccles. ; ergo fit, ut res constituta per formam, ratione
dogm., c. i2 Gregor., 5 MoraL, cap. 25;
;
ipsius formoe non inclinetur ad aliud esse,
Damasceno, lib. de Decret. et- placit., c. 7; nec sit capax ejus, sed tantum iliius, quod
Theodor., in lib. Div. decret., cap. de Ange- provenit ab ipsa forma, et ideo res ratione
lis Eusebio,
; lib. 3 de Prsep., cap. 3. formae non potest babere potentiam intrinse-
cam >ad non esse, sed solum ratione illius
Sintne intelligentiie entia necessaria.
subjecti quod recipit formam. Ergo substan-
53. Ex hoc autem quod intelligentiae sint tia illa, in qua non est tale subjectum, sed

incorruptibiles, ita D. Thomas de eis loqui- est tantum forma subsistens, non potest ha-
tur, ut ipsas etiam vocet entia necessaria, et bere potentiam intrinsecam ad aiiud esse,
ab intrinseco immutabilia quoad substantiaie et consequenter neque ad non esse erit ergo ;

esse, ut videre licet 1 p., quaest. 9, et 2 ens necessarium, ct ab intrinseco immuta-

cont. Gent., c. 30 et 55, et q. 5 de Potent., bile in esse.
art. 3, pra?ferens in hoc senientiam Commen- 55. Non desunt autem qnibus hic modus
tatoris, 1 de CceL, com. 136, et ii Met., loquendi non placet quia Angeli absolute
,

tex. 4i, et lib. de Substant. orbis, sententiee possunt desinere esse per Dei voluntatem;
Avicenna?, qui oppositum docuerat, lib. 4 ergo non possunt dici entia necessaria;
su83 Met., c. 4et6. Et ratio est, quia illud nam quod potest non esse, necessarium non
dicitur necessarium
immutabile, quod non et est.Quo sensu interdum diceie solent Sancti,
habet intrisecam potentiam ad non esse, seu Angelos non esse immortales per naturam,
ut transmutetur ab illo esse quod habet sed ; sed per gratiam, id est, per Dei voluntatem,
inielligentiae, cum
natura sint incorruptibiles nt patet ex Sophron. supra ; Justino, q. 43
sua, non habent potentiam intrinsecam ad et 14 Orthodox. : Damascen., lib. 2, cap. 3 ;

non esse ergo. Declaratnr minor, quia

; Isid., de Summ. bon., cap. 12; CyrilL,
lib.
nulla est potentia intrinseca ad non esse, 8 Thesaur., c. 2. Respondetur, hoc argumen-
nisi sit potentia ad aliud esse, quia nulla res tum probare priorem partem conciusionis, et
inclinatur per se ad non esse, sed tantum non repugnare posteriori. Probat enini in-
per accidens et secundario, in quantum in- telligentias non esse entia necessaria neces-
clinatur ad aiiud esse incompossibile alteri sitate absoluta (quam logipam necessitatem
esse et ideonulia est potentia.intrinseca ad
; appellant), non vero non esse necessaria ne-
non esse substantiale nisi materia prima, et cessitate physica et naturali. Et idem est quod
propter eamdem causam soia materia prima D. Thomas ait, inteiligentias esse mutabiles
estprincipium intrinsecum substantialis mu- quoad esse per potentiam extrinsecam, non
tabiiitatis cum ergo inteliigentiae careant
; vero per intrinsecam. Quo sensu dixit opti-
materia non possunt hahere intrinsecam
, me Method., apud Epiph., heeres. 64, soli
potentiam ad non esse; sunt ergo ab intrin-. creatori solvere etiam immortalia possidile
seco entia necessaria, et substantialiter im- esse. Sic etiam Damasc, lib, 2, cap. 3, illa
mutabiiia. duo conjunxit, angelicas siiistantias conse-
54. Et in idem etiam tendit ratio, quam cutas esse mtmortalitatem et natura et divi-
D. Thomas habet, i p., q. 50, art. i, sci- nitus. Possumus etiam dicere esse entia ne-
iicet,quod Angeli sunt tantum forrnae, quibus cessaria negative, non positive, quia, nimi-
per se primo convenit esse, et ideo n&n ha- rum, ex se non habent unde amittant esse,
bent principium intrinsecum, ratione cujus quamvis nec ita se habeant esse, ut non in-
esse ab eis separetur ergo sunt ab intrinseco ;
digeant actione alterius qui illud influat et
entia immutabilia in esse, atque adeo neces- conservet, per cujus actionis suspensionem
saria. Antecedens declaratur, quia esse com- possent tlhid amittere, quod tantum est per
pletum et consnmmatum nulli rei convenit extrinsecam potentiam.
nisi per formam ; formae autem non conve- 56. Angclonmi dttratio cur non ceternitas.
nit per aliud intrinsecum principium, sed Binc ergo constat, cur Angelorum duratio
per seipsam, vel ut quo, si sit forma inexis- non possit esse vere aeternitas ; nam haec
 m DISPUTAT. XXXV. DE IMMATERSALI SUBSTANTIA CREATA.
requirit orunimodam necessitatem essendi, sibilem, loquimur de visione intellectuali ,

non solum negafivam, sed etinm positivam, non corporea nam respectu hujus invisibilis
;

et immutabilitatem, non tantum per intrin- est, eo quod extra et supra objectum corpo-

secam potentiam, sed etiamper extrinsecam, ralis oculi constituatur. Cum etiam dicjmus
quee soli Deo convenire potest. In quo sensu intelligentiamcreatam comprehendi posse
recte intelligi potest illud 1 Timoth. 6 Qui : non'solum a creatore, sed etiam a creatura,
solv.s liabet immortaljtatem, ut Patres expo- inclefinite ac proportione servata, non abso-
nunt. Dices, discursumhunc solum proceclere lute et in universum intelligendum cst. Po-
de eeternitate per essentiam de qua satis , test enim intelligentia cjupevis vel a seipsa,
clarum est, non posse intelligemiis creatis vel a qualibet superiori comprehendi, quia
convenire quia includit durationem omnino
,
vis intelligendivelaequalis.vel major est quam
independentem. At vero preeter seternitatem sit ejus intelligibilitas. At \ero ab inferiori-
per essentiam dari posse seternitatem parti- bus intelligentiis comprehendi non potest,
cipatam, de cujus ratione non sit tanla inde- quia vires earum non adaequant perfectionem
pendentia, neque intrinseca necessitas. Quo- talis objecti. Quae omnia servata proportio- ,

modo aiunt Theologi visionem beatificam

, ne, facile constant ex superius dictis de in-
creatam mensurari Eeternitale participata. comprehensibilitate Dei.
Respondetur, verum esse rationem factam 58. Exponitur Damascenus. Quod si quis
directa procedere solum de eeternitate per objiciat verba Damasc, lib. 2 cleFid., c. 3,
essentiam, de qua sola intelligitur conclusio ubi de natura angelica sic ait : Cujus formce
posita quia illa sola est vere ac simpliciter
, siihstantiam ac definitionem solus Deus per-
eeternitas. An vero propria duratio intelligen- spectam ac exploratam habet, respondendum
tiarum, cum sit creata, et ex se necessaria, est, illa verba vel esse per exaggerationem
Jicet dependens ab alio, dicenda sit eeternitas dicta, vel subintelligendum esse, solum crea-
veltantum eevuin, fortasse solum
participata, torem habere ex se et natura sua illam cogni-
est queestiode modo loqnendi, de qua re tionem non commumcatam ab alio. Vel certe
dicemus inferius, tractando de rerum dura- dici potest, illam particulam, sotum, non ex-
tionibus, disputat. 50. Nuncjuxtacommunem cludere ipsos Angelos, sed alias naturas ex-
usum vocis, et juxta receptam descriptionem traneas, preesertim humanam. Aut certe so-
eeternitatis ,
qua dicitur esse interminabilis lus comprehendere illam natu-
Deus dicitur
vitee tota simul et perfecta possessio, dicimus ram perfecte, tam quoad naturalia quam
intelligentias proprie non frui ecternitate ex quoad libera, vel etiam quoad supernatura-
natura sua, sed aavo, nam eeternitas requirit lia nos autem de soj.a angelicae naturee com-
;

omnimodam immutabilitatem, tam substan- prehensione quoad. naturalia locuti sumus.

tialem quam accidentalem, quam intelligen-
tiee ereatse non habent, ut ostensum est. SECTIO IV.

Intelligentias comprehensibiles esse. Quid possit ratione naturali de intellectu ct scien-

ti-e intelligentiarum cognosci.
57. Ultimo dicendum est, non esse intelli-
gentias creatas natura sua invisibiles, aut \ . Postquam dictum est de substantia in-
incomprehensibiles, sed naturaliter videri ac telligentiarum, superest ut de earum virtu-
coinprehendi posse, non solum a creatore, tibus seu facultatibus aut proprietatibus,
, ,

sed etiam ab aliis creaturis. Heec assertio se- et operationibus dicamus, quee in tria capita
quitur ex superioribus, nam ex eo qnod An- distingui possunt, scilicet, inteLlectum vo- ,

gelus infinitus in perfectione non est, sequi- luntatem, et externam actionem seu opera-
tur non esse incomprehensibilem aut invisi- tionem. Quocl ergo ad primum attinet, supra
bilem, quia, ut supra vidimus, heec duo con- demonstratum est esse intelligentias naturfe
veniunt Deo, ex eo quodinfinitus est, et sim- intellectualis ; unde fit esse in eis , et actum
plicissimus ac purus actus, ita ut illa sit adee- et virtutem intelligendi. Quee autem sit heec
quata ratio illorum attributorum, et icleo ex virtus in eis, et quid sit intellectio, et quali-
negatione unins recte in ertur negatio alte- ter fiat aut habeatur, adeo incertum nobis
rius. Atque acl eumdeui modum inferri po- est sistendo in solo naturali lumine, ut vix
test de quocunque alio attributo, cjuod Deo aliquid affirmare possimus, nisi hoc solum,
conveniat ratione suee infinitatis. Gum autem cjuocl intelligunt quidquid nos intelligimus,
dicimus Angelum non esse natura sua invi- perfectiori modo quam nos, et consequenter
 , ;

SECT. IV. DE SCIENTIA. ANGELORUM. 459

plura etiam quam nos. Haec enim facile pro- De Commentatore autem quidam ei im-
3.
bantur ex eo quod simt perfectionis excellen- ponnnt quod senserit unam intelligentiam
,

tioris in gradu intellectuali, ct reipsa separatae intelligere aliam per substantiam intelligen-
a corporibus, quae etlicacitatem in intelligen- tiae intellectep, ita ut in universum substantia
do impedire Quantum autem sit ille
solent. infellecta, etiamsi sit aliena, sit intellectio
excessus, et quem gradum perfectionis attin- alterius substantise intelligentis ipsam. Sed
gat, ignotum nobisquia neque illas in-
est, hoc non solum in se est plane falsum, sed
telligentias in seipsis intuemur, neque est etiarn falso imponitur Commentatori, ut bene
aliquis effectus ex quo gradum illum perfec- probatSonc, 12 Metaph., quaest. 33. Et pri-
tionis metiri possimus. mum patet, quia impossibile est unam sub-
stantiam completam subsistentem ac separa-
Quid cle prcesenti qucestione pMlosopld tam, esse formalera. perfectionem alterius, et
smserint.
maxime perfectionem vitalem. quae si sit dis-
2. Hinc facile erratum est a philosophis, tincta a vivente, debet intrinsece ab illo oriri
qui aliquid de hac quaestione definire volue- propter quod de ratione actus vitalis est quod
runt. Nam Aristoteles et Commentator sen- sit immanens, et de ratione actionis imma-

sisse videntur, omnes inteJUigentias esse quo- nentis est quod maneat in agente; sed intel-
dammoclo actus puros in intel.igendo, et prae- lectio est formalis perfectio intelligentis, et
sertim hoc sentiunt de qualibet intelligentia perfectio vitalis ac immanens ; ergo. Adde,
intelligente seipsam ;
nam indicant unam- absurdum esse dicere tot substantias imma-
quamque seipsam per suam sub-
intelligere terialesinformare aliam ex eo quod intelli-
stantiam, non solum tanquam per objectum, guntur ab illa, aut intrinsece autrealiter uniri
speciem et principium, sed etiam tanquam illi per seipsas. Neque Averroes unquam hoc
per actum et intellectionem ipsnm. Quodpo- monstrum conlinxit, ul aperte constat ex 12
test sumi ox Aristotele \ Metaphysic , Metaphysic, a comm. 30 usque ad 39. Potius
text. 51, ubi, licet in particulari videatur lo- ergo videtur Commentator intellexisse, in
qui d.e prima et increata intelligentia, tamen universum, intellectionem, qua una intelli-
si rationes ejus expendantur, aut erunt in- gentia alias intelligit, esse ipsam substantiam
validae, aut aeque concludent de omnibus in- intelligentis, ut patet ex citatis locis, et textu
telligentiis. Ut est illa, quod si intellectio non 51. Unde, si interdum significat intelligentiam
esset substantia ejus, laboriosa esset ei con- per suam substantiam esse rem intellectam,
tinuatio intelligendi. Id autem expressius ibi vel loquitur respectu intellectionis sui, vel
docet Commentator, dicens, in abstractis a loquitur in esse intelligibili. Nam, sicut in 3
materiaidem esse intelleetum, icl esi, rem in- de Anima dicit, intellectum dum intelligit,
tellectam, et intellectum, id est, vim intelli- fieri rem inteilectam, non realiter illam in se
gendi, et intellectionem, id est, actionem in- recipiendo, sed intentionaliter media specie
telligendi. Idem sentit in comment. 30 et 39. vel actu, ita in proposito dicit, unam intelli-
De iutellectione autem qua una intelligentia gentiam esse actu alias quas intelligit, non
intelligit alias a se, Aristoteles nihil in parti- realiter per ipsas sibi realiter unitas, sed in
culari dicit de intelligentiis creatis ; unde si- esse intelligibili ratione suae substantiae, quee
gnificare videtur quod, sicut intelligentia pri- est sua intellectio. Atque hinc ulterius viden-
ma intelligendo se intelligit aliud, ita etiam tur sensisse philosophi , omnes substantias
quaelibet inteiligentia. Quod
hoc verum est, si separatas esse prorsus immutabiles in actu
plane sequitur quod, sicut intellectio, qua in- intelligendi, ul potest sumi ex 12 Metaphys.,
telligentia queelibet intelligit se, est substan- textu 7 ; et latius probat Soncin., 12 Metaph.,
tia ejus,ita etiam intellectio qua intelligit alia quaest. 6; Javell., q. 4; Herv., in 2, dist. 14,
a se, prsesertim alias intelligentias. Preeterea quaest. I, art. 13. Tamen revera Aristoteles
Aristoteles, 12 Metaph., text.
20 et 30, signi- id nunquam expresse docuit (quod ego vide-
ficat, omnes subslantias immateriales esse rim),sed solum hoc insinuat, quatenus de
puros actus quoad carentiam potentiae re- omnibus eoclem fere modo Iquitur in 12 Me-
ceptivae, et quoad compositionem ex illa et taphysicae, nihil lere distinguens inter pri-
actu ergo in universum sequitur intellec-
; mam et caeteras.
tionem non esse actum acciclcnlalem intelli-
gentiee, sed ipsammet substantiam simplicem De oljedo intellectus angelici.

ejus. 4. Omissis autem philosophorum senten-

460 DISPUTAT. XXXV. DE 1MMATERIALI SUBSTANTIA GREATA.
tiis,ut de re pauca dicamus, quateuus hic gnoscere suo arbitrio cogitationes alterius,
locus patitur, distinguenda sunt haic tria, sed dependenter ab illius consensu seu locu-
objectum quod intelligitur, actus intelligendi, tione. Quid autem ratione naturali de hoc
et principia talis actus, et de singulis brevi- judicari posset, non satis constat. Mihi au-
ter dicenduM esf. Et primo constat, quamli- tem probabile videtur, ratione naturaH,
satis

bet intelligentiam posse intelligere seipsam, et prsesertim morali boc ostendi. Quia ad con-
et suum principium seu causam, et reliquas venientem rationalium et intellectualium re-
omnes intelligentias, et a fortiori omnes alias rum societatem et gubernationem, non ex-
res naturales universi. Hoc totum, ut exis- pedit ut unus libere possit alterius cogita-
timo, potest sufficienter probari ratione na- tiones liberas intueri. Unde etiam merito
turali. Primo enim, cum queelibet intelligen- conjectamus, talem esse uniuscujusque in-
tia spiritualis sit, de se est actu intelligibilis, naturam, ut illi non de-
telligentiee createe
et proportionata intellectui, qni est potentia beantur absolute principia omnia necessa-
spiritualis ; ergo est maxime proportionata ria ad aliarum cogitationes cognoscendas,
et commensurata suo proprio intellectui ; sed cum aliqua dependentia, ab aliarum
ergo maxime poterit seipsam intelligere, imo voluntate. Quee autem sit heec dependentia,
et intueri ac comprebendere. Deinde, corii- et quid desit cuilibet intelligenme, quominus
prebenso effectu, necessario cognoscitur ali- heec possit cognoscere suo arbitrio, qualisve
quo modo causa ejus ; ergo si intelligentia sit locutio, qua unus Angelns alteri bas co-
cognoscit se perfecte per seipsam, pote- gitationes manifestat, quamvis inter limites
ritcognoscere suum auctcrem. Etenim si metaphysicee possit inquiri, tamen, quia heec
nos ex effectibus devenimus in cognitio- inquisitio separari convenienter non potest
nem Dei, evidens nobis est perfectiori mo- ab his quee revelafa sunt, ideo merito a
do posse quamlibet inteiligentiam creatam Theologis usurpatur, nec est in hunc locum
ex se Deum cognoscere. Loquimur autem transferenda. Quod in pluribus punctis hu-
de cognitione aut intellectione absolute, non jus materiee observare oportet non enim ;

de comprebensione, aut intuitione, imo nec pro sua dignitate tractanda sunt, sed pro loci
de quidditativa cognitione jam enim supra ;
capacitate.
probavimus Deum non posse boc modo natu- 6. Res omnes Angelus scire potest
inferiores
raliter cognosci a creatura. Aiias vero intel- naturaliter. Denique
ex clictis a fortiori
ligentias creatas non potest dicto modo co- constat, posse intelligentiam creatam cogno-
gnoscere aliqua intelligentia per seipsam, scere omnia inferiora intra ordinem naturse
quia non est effectus aliarum ;
poterit tamen contenta, quia ad illa intelligenda et com-
cognoscere intuitive ac quidditative, quia prehendenda minor virtus necessaria est,
queelibet intelligentia est fmita et ejusdem quam ad intelligendas alias substantias se-
ordinis ac compositionis cum reliquis. Et ideo paratas. Item quia heec omnia comprehen-
,

queelibet habet sufficientem virtutem mlellec- duntur sub objecto intellectus, quod est ens,
tualem, ut quamlibet aliam prout in se est in- et sunt in statu, in quo per se aptee sunt ut
tueri possit. Quod si ad hoc habet naturaiem cognoscantur; unde ab homine intelligi et
virtutem sufficientem, reliqua principia illi cognosci possunt ergo multo magis ab in-
;

deesse non possunt, quia sunt illi naturaliter telligentiis. Preeterea ratione naturali inven-
debita, eo quod ad actionerii connaturalem tum est intelligentias movere ccelestes orbes
coordinentur. autem de cogni-
Loquiraur per intellectum voluntatem ergo suppo-
et ;

tione qoidditativa, ut dixi, quee non sem- nitur ut manifestum cognoscere ccelestes or-
per est comprehensiva heec enim requirit
; bes, et loca omnia, ad quee seu per quee
quamdam adeequationem, quam non potest moventur et consequenter etiam effectus
,

habere unus Angelus respectu omnium alio- propter quos moventur, et a paritate rationis
rum, sed solum respectu eequaliuni, si illos reliqua omnia.
habet, vel respectu iriferiorum, ut supra teti- 7. Hic vero occurrebant statim variee quses-
gimus. tiones, et tres preecipue. Prima est, an eftec-
5. Liberos actus alterius unus Angelus non tus contingentes etiam cognoscant; secunda,
cognoscit. Et sermo est de cognitione na- an cognoscant essentias rerum possibilium,
turee aut proprietatum naturalium, non de quas Deus absolute potest producere, nun-
actibus liberis de quibus, ex doctrina reve-
; quam tamen producet tertia est de effectibus
;

lata, habemus unum Angeium non posse co- supernaturalibus, seu mysteriis gratia*. Secl
 SECT. IV. DE SCiEHTiA ANGELORUM. 461
hsec ultima qucestio pure est Theologica, et quatenus libera est, etdicuntur eontingentes
ideo uihil de ea dicendum est, sed suppo- solum quia ab alia causa impediri possunt,
nenda pars negativa quia supernaturalia ut
;
licet ut contingentes, seu ex preeeisa habitu-
sic excedunt quamlibet capacitatem natura- dine ad suam causam proximam, non cogno-
lem. Dico autem, ut sic, id est, quatenus su- scantur infallibiliter futuri, tamen ex contem-
pernaturalia sunt, tum quia est sermo de platione omnium causarum cognosci possunt,
supernaturalibus quoad substantiam quee ,
quia respectu totius causarum
collectionis
propriissime sunt supernaturalia , et per se non habent contingentiam, sed necessitatem,
non cadunt sub cognitione naturali. Tum et hoc totum videtur esse evidens ratione na-
etiam quia ea, quee sunt supernaturalia quo- turali.Rursus, licet contingentia aliquo mo-
ad modum, licet sub aliqua communi ratio- do libera, quee simpliciter contingentia sunt,
ne, vel sub ratione possibilis attingi possint nullo modo possint certo judicio ab Angelo
naturaliter ab Angelo, non tamen secundum naturaliter cognosci, possunt tamen verisi-
proprium modum
supernaturalem quem ha- mili conjectura ex aliquibus signis et hoc ;

bent, ut snpra tactum est tractando de omni- modo interdum deernones aliqua per divina-
potentia priniee causee. An vero et quomodo tionem preedicunt, quamvis seepe decipian-
possint heec supernaturaliter cognosci, nullo tur, et homines decipiant ac illudant, ut recte
modo pertinet ad metaphysicum, nec potest declarat Damasc, 2 de Fide,
c. 4; Atha-
lib.

ratione naturali cognosci. nas., q. 27 ad Antioc. Et hsec pro hujus loci

8. An essentias reriim possibilhmi. Se-
cunda etiam queestio extra limites est meta-
physicee; imo nec Theologi aliquid certum in
ea defmire possunt, quia neque in revelatis,
neque in evidentibus principiis continetur.
Nihil enim repugnasset, Deum dare Angelis
species plurium rerum possibilium vel for-
tasse etiamomnium. Verisimilius tamen exis-
timant Theologi non dedisse, neque boc esse
debitum Angelis, nam satis
ut cognoscat directe ea quee creata sunt, et
opportunitate et brevitate de primo puncto
sufficiant; de quo plura apud D. Thomam et
alios Theologos, 1 p., q. 56 et 57, et in 2,
dist. 3 et 6.
Be actu cognoscsndi intclligentiarum.
, 10. De secundo, id est, de cognitione in-
teiligentiarum, dicendum est, non esse sub-
stantiam earum, sed aliquod accidens eis su-
est creaturee ,
peradditum. Quod fere ut certum receptum
est ab omnibus Theologis estque sine dubio'.;

quee in illis continentur et consequenter

, magis consentaneum principiis fidei, et fere
omnia possibilia contenta in bis causis crea- demonstrari potest ratione naturali. Quia in-
tis, non vero quee in sola Dei potentia conti- telligentia creata est mutabilis ab intrinseco
nentur. in actibus intelligendi, et non est mutabilis
9. An
effedus contingentes. Denique de in substantia sua ab intrinseco ; ergo actus
prima queestione dicendum est, demonstrari intelligendi non est substantia ejus
est ergo ;

posse ratione naturali, non posse Angelum accidens superadditum. Consequentia vi-
ei

naturaliter cognoscere certo et infallibiliter detur clara, et major probatur (nam minor
quinam futuri sint ex effectibus contingenti- jam supra probata est), quia cum Angeius sit
bus. Et ratio est, quia non potest virtus creata finitse virtutis, non est possibile ut simul co-

evidenter cognoscere aliquid esse futurum gnoscat omnia qiiEe sub objecto ejus cadunt,
nisi ex causis ejus; ex causis autem non po- quse in puncto primo annumeravimus, pra>
test necessario inferri effectum esse futurum, sertim superiora et inferiora, cum non pos-
cum tales causee, eo ipso quod eontingentes sit unam remsuperiorem exacte comprehen-
sunt, possint non au-
efiicere effectum. Alius dere. Quod si fortasse aliquis est Angelus,
tem modus cognoscendi futura
altior nec ,
qui de facto possit contemplari simul omnia
cognosci potest ratione naturali nec possi- , naturalia actu creata, non tamen omnia, quae
bilis est virtuti fmitee, preesertim naturali, ut supra illum in infinitum multiplicari possunt,
Theologi latius tractant. Loquimur autem de et ideo necesse est ufc haheat mutabilem in-
contingentibus quatenus contingentia sunt, tellectionem non ergo semper et ab intrin-
;

vel quee respectu omnium causarum simul seco necessario persistit in unius rei contem-
sumptarum sunt contingentia; hujusmodi au- platione ; ergo transfertur ab unius ad alte-
tem sunt sola illa, quae a causa libera aliquo
modo pendent, ut in superioribus tactum est. 1
Vide Scotum, in 4, d. 4, q. i, Secunda
Unde effectus, qui non dependent a causa
iili propositio.
 ; ;

4(j2 DISPUTAT. XXXV. DE IMMAT EUIALI SUBSTANTIA CREATA.

rius rei considerationem; est ergo mutabilis objecto, vel specie vicem ejus tenente, a quo
secundum actum intelligendi. Quo sensu di- participat intenlionalem repraesentationem
cit Augustinus, 8 Genes. ad litter., cap. 20, ejusdem objecti; heeceiutem, cum substantise
creaturam spiritualern moveri per tempora, angelicee per seipsam non conveniant, con-
etiamsi non moveatur per loca, icl est, con- veniunt per novam formam accidentalem ab
siderando preesentia, deinde preeterita, et pos- ea et ab objecto manantem, quee vix potest
tea futura. intelligi ut modus tantum distinctus, et ideo

\ 1 . Objectio. Solutio. Dices, rationem melius constituitur ut vera entitas realiter

hanc ad summum concludere de illa intel- distincta. Et hoc confirmari potest ex princi-
lectione, secundum quam potest Angelus mu- pio fidei, quo credimus esse in Angelis sicut
tari; si quee vero in eo est immutabilis ab in hominibus aliquos intellectus supernacu-
intrinseco, de ea nihil probat ratio facta. rales, et habitus seu principia per se infusa
Unde Durand., in 2, dist. 3, queest. o, ad 1, ad iilos eliciendos, ut est visio Dei, vel actus
significat, eam intellectionem, quo Angelus ficlei. Qui actus et simiies sine dubio sunt
se intelligit, non ditferre a substantia ejus. propriee entitates realiter distinctee a substan-
Respondetur primo, incertum esse an aliqua tia, vel intelleclu Angeli, neque aliter possunt
intellectio Angeli, etiam itla qua se cognos- convenienter intelligi. Ergo similiter intelli-
cit, sit omnino immutabilis naturaliter ab gendum est, qnamcunque inteliectionem eli-
intrinseco. Deinde, etiamsi demus naturali- citam , esse reaiiter distinctam ab Angelo
ter esse immutabilem, nemo tamen prudens nam ratio inteilectionis ut sic, sufficiens est
negabit supernaturaliter fieri posse ut, licet ad constituendam propriam entitatem, et non
Angelus sit,nontamen actu se intelligat ergo ; est tantum ratio modalis aiias nunquam ;

saltem hoc modo est mutabilis seu separabilis posset dari intellectio creata, quee esset vera
talis inteliectio a substantia Angeli, et conse- res distincta, sed tantum modus, et ideo
quenter aliquid est in re distinctum ab ipsa ;
quandocunque intellectio est distincta ex na-
namquoclnon estin re distinctum,non potest tura rei a substantia intelligente, distingui-
per uliam potentiam separari. Preeterea, etsi tur ut vera res, et forma perfecta in suo ge-
immediate non concludat de taliintel-
illa ratio nere, etnon tantumut modus imperfectus.
lectione, mediate tamen concludit hoc modo Aliquot pMlosopMcis objectionibus sa-
!3.

nam si aliee intellecUones sunt accidentia An- tisfit.

Neque contra hanc veritatem aliquid
geli, ergo naturalis modus inteiJigendi ejus objectum est a pliilosophis, quod diificulta-
est per compositionem et informationem ac- tem habeat. Nam quod ex Aristotele objici
cidentaiem, et actualis vita ejus consistit in potest, sciiicet, quod hee substantia^ sunt per-
intrinseca eiiicientia et receptione proprii ac- petuo viventes, et ideo perpetuo et immuta-
tus ; ergo semper et respectu cujuseumque biliter inteliigentes, difficultatem non habet,
objecti vivit et intelligit hoc modo, quia non nam et supponit falsum non enim perpetuo ;

potest simul habere duos modos inteiiigendi movent, sed ex tempore et non recte infert, ;

adeo diversos sibi connaturales. Et heec ra- nam, licet intellectio sit accidenteilis, potest
tio majorem vim accipiet ex sequente ob- intelligentia in ea perpetuo durare, quia non
jectione. est illi laboriosa, aut in ea etficienda defati-
a% vera res, an tan-
\i. Intellectio angelica gatur, cum
iila actio neque sit contra natu-
tum modus substaniice. Dicet enim aliquis, > ram, neque aliquo modo ei repugnet. Sed
rationem factam ad summum probare intel- instabit aliquis, nam saltem poterit intelli-
lectionem esse modum
ex natura rei distinc- gentia cessare abonmi intellectione, et ma-
tum a substantia Angeli non vero esse pro- ; nere ut dormiens, quod Aristoteles reputat
priam formam et entitatem realiter distinc- magnum quia tunc posset
inconveniens ,

tam. Respondetur primo, concedendo hoc cessare a movendo.

Sequela vero patet,
posierius non esse adeo evidens sicut illud quia si intellectio est accidens ejus, ergo
prius. Deinde dicimus, aclmissa et probata est actus ejus ergo ipsa est in poten-
;

distinctione ex natura rei. longe verisimilius tia ad illum actum ergo potest carere
;

esse, facileque persuaderi posse esse distinc-
tionemrealem, etnon modalem tantum. Nam
inteliectio est forma perfecta unde non est
tantum modus, sed vera forma. Item, quia
nonnascitur ex solo intellieente, seu etiam ex
illo, ex alio in 1. 9 posito, quod
principio,
omnis potentia passiva est potentia contra-
; dictiunis. Respondetur primo, quod attinet
ad intellectionem necessariam ad movendum
ccelum, posse quidem intelligentiam, si liber*
 SECf. IV. DE SCiElMTIA kNGELORUM. , 403
tatein ejus intrinsecam specteinus, cessare que hic breviter attingi possunt, nequc ea
ab illa, de facto tamen nunquam esse cessa- fuse tractare prtesentis est negotii ; vix enim
turam, ex imperio superioris eauste. ex solis principiis naturte satis potest aliquid

14. Deinde generalius de omnibus intel- de illis omnibus definiri, et quidquid conjec-
lectionibus responcletur, Angelum non ratione tandum est, magna ex parte pendet ex his
potentite passivte, sed ratione libertatis posse qute per revelationem de Angelis cogno-
suspendere vel mutare inteilectionem. Nam scimus, et ideo illa omnia Theologis relin-
potentite receptivte non repugnat babere ac- quimus.
tum perpetuum et inseparabilem, sicut supra
De principio hitellectionis angelicce.
dictum est de materia cceli, ubideclaravimus
iilud principium (potentia receptiva est po- 16. Quod sit principale.~Q?iod proxirmvm.
t&fttia contradictionis) de potentia pure re- Venio ad tertium punctum, de principio
ceptiva, qute non babet actum congenitum, intellectionis angelicte, quod triplex aut qua-
et ideo de se est subjecta privationi. Ex eo druplex esse potest, scilicet, principale, pro-
ergp quod Angelus habet potentiam recepti- ximum ex parte intelligentis, quod est poten-
vam sute intellectionis, non repugnat eum tia, et proximum ex parte objecti quod est ,

perpetuo durare in intellectione; ex eo tamen
quod est liber, babet facultatem mutandi ii-
lam. Probabiie autem est habere aiiquam
intellectionem naturalem ita necessariam, ut
non sit subjecta libertati, sed quasi resultans
a natura, quia si omnes essent liberte, posset
vel objectum ipsum, vel species ejus, quibus
addi potest habitus, qui interdum adjungitur
potentiee. Quoad primum, eertum est, prin-
cipium principale intrinsecum intellectionis
angeliea3 esse substantiam Angeli, sicut in
nobis est anima et in aliis animalibus eo-
,

pro sua libertate Angelus ab omnibus etiam
collective cessare ,
quod est
nam tunc non posset ab intrinseco iterum
reduci actum, quia nec voluntas posset
iii
applicare inteilectum, cum omnis actio vo-
luntatis supponat aliquam actionem iatel-
lectus neque ctiam intellectus posset ap-
, timamus contra Durancl.,
plicare seipsum, quia non est liber. Hoc
ergo modo inconveniens est admittere in-
telligentiam posse manere aliquando tan-
rum animse, quoa'd cognitionem eis propor-
inconveniens ;
tionatam. Et ratio est, qnia substantia Angeli
non habet formam, sed est ipsa tota forma,
ct ideo ipsa tota est principium principale suee
proprige operationis. De secunclo, licet nihil
sit evidens ratione naturali, probabilius exis-
in 2, dist. 3, q. 5,
principium proximum intellectionis angelicte
esse potentiam realiter distinctam a substan-
tia Angeli qute est sententia D. Thomte, 1
:

tum in actu primo ad modum dormien- p., qutest. 54, art. 3; et communior Theo-
tis tamen hoc non sequitur, quia non re-
; log., in 1, dist. 3, ubi Albertus, art. ult. , et
pugnat intellectionem esse accidentalem, et Bonavent., qutest. 3; Alens., 2 p., qutest. 65,
tamen aliquam esse ut proprietatem con- memb. 1; Altisiodor., lib. 3Summ., tract. iO,
naturaiem et inseparabilem. Quod maxime q. 6. Estque consentanea Dionysio, de Ccelest.
videtur probabiie de intellectione stii, tum Hierarch., cap. 11, distinguenti in Angelis
quia est de objecto maxime proportionato et essentiam, operationem, et virtntem. Et po-
intriuseco, ium etiam quia hEec actio est ve- test sumi ex Augustino, 15 de Trinit., cap. 7,
luti principium et fundamentum ad liberum Anselmo, libro de Casu clia-
et lib. 7, c. 6; et
usum aliarum, quia Angeius intuendo se, in- boli, etlibro de Concord. prtesc. etprtedest.,
tuetur aliquo modo omnes species inteiligibi- cap. uitirno. Ratio autem sumenda est ex
les quas in se habet, et ita potest iibere uti his qute supra tractavimus, disput. 18, sect.
iliis sua voluntate. 3. ubi generatim hoc ostendimus ratione uni-
15. Addo etiam probabile esse, licet alias versali, qute intelligentias creatas conipre-
intellectiones possit intelligentia pro sua li- hendit.
bertate interrumpere, et consequenter possit 17. De tertio principio seu de speciebus
pro absoluta libertate omnes alios actus sus- inteiligibilibus inteliigentiarum, nihil fere ex
pendere, tamen ex majori perfectione et ra- propria peculiari ratione definire possumus,
tionabili usu libertatis nunquam suspendere sed solum per analogiam et proportionem ad
omnes illas simul, sedab unain aliamtrans- ea qme de speciebus sensuum, aut nostri in-
mutari, De quo latius disputatur in 1 p., tellectus opinamur, philosophandum nobis
quaist. 58, ubi de qualitate et modo hujus est de speciebus angelicis, addendo in his
inteliectionis alia multa disseruntur, qute ne- illam majorem perfectionem, qute consenta-
 ;

464 DiSPUTAT. XXXV. DE IMMAT EIUALI SUBSTANTIA CREATA.

nea videbitur majori perfectioni substantia- cognoscr naturaliter ab inteliigentia creata ;

rum separatarum, quse tamen non excedat rnulto autern minus potest sic cognosci per
limitationem earum, et separando ab illis propriam intelligentis essentiam, quia valde
eas imperfectiones quse in anima nostra ob imperfecte et analogice divinam naturam re-
naturalem conjunctionem ad corpus repe- pra3s?ntat. Quia vero est effectus ejus ab ea
riuntur. essentialiter pendens, ideo intelligentia se
18. Ad sui cognitionem non indiget Ange- cognoscens, per suam substantiam et poten-
lus specie accidentali. Ex quibus principiis tiam tanquam per medium cognitum et no-
hsec inferunt Tlieologi tanquain probabiliora. bilissimum effectum ad imaginem Dei factum,
Primum, nullam intelligentiam indigere spe- in Dei cognitionem naturaliter ascendit. Non
cie accidentali ad videndam seipsam, sed quod per hunc solum effectum Deum cogno-
unamquamque cognoscere seipsam per suam scat, sed quod hoc sit primum medium et ma-

substantiam, tanquam per objectum actu
teiligibile sibi maxime proportionatum,
proprio intellectui intime unitum. Et in bis
verbis continetur ratio hujus assertionis nam
species intelligibilis poni soiet, vei ut obiec-
tum intelligibile in potentia fiat intelligibiie
in- xime accommodatum ad eam cognitionem,
et et quod per suam substantiam sine ulla specie
superaddita illam cognitionem assequatur.
; 20, MeTiqua cognoscit Angelus per species
inditas. Tertium est, ad cognoscendas res
alias, indigere intelligentias speciebus intelli-

in actu, vel ut objectum quod erat separatum gibilibus, eas tamen habere cum natura con-

aut distans et improportionatum, conjunga- genitas, saltem respectu naturalium rerum.

tur vel proportionetur potentise; sed in in- Ratio prioris partis est sumenda ex illo prin-
telligentiis cessat omnis ha'c necessitas res- cipio generali, quod inteliectio creatanon fit
pectu proprise substantiee crgo non indigent
; sine concursu objecti, per se, vel per suam
specie accidentaii ad intelligendum se. Et speciem, eo quod fiat per reprtpsentationem
quoad hanc partem bene senserunt philoso- intcntionalem; extrinseca autem objecta non
phi, dixerunt quamlibet intelligentiam
qui pcssunt concurrere per seipsa una cum qua-
intelligere se per seipsam, ut notavit Soncin., libet intelligentia ad intellectionem suam ;

12Metaph., qutest. 59. Et baec est magis re- ergo indigent intelligentiae speciebus intelii-
cepta sententia inter Theologos ut patet ex , gibilibus. Minor quoad res inferiores et ma-
D. Thoma, \ p. ,
qusest. 56, art. 1, ubi Caje- teriales notissima est; quoad ipsas vero intel-
tan. et Capreol., in 2, dist. 3, qusest. 3; Eer- ligentias inter se potest aliquis de iila dubi-
rar., contra Gentes, cap. 98; et consentit
1 tare, eo quod sint res actu intelligibiles. Sed
Scotus, in %
dist. 3, qusest. 8; Richardus, nihilominus etiam de illis est magis consenta-
art. 6, queest. 1. Quamvis non desint qui con- nea rationi, tum propter vitandani imperfec-
tradicant, sed nullam atierunt rationem effi- tionem, quee maxima esset, si unaquaj que in-
cacem. Vide Marsilium, 2, qusest, 7, art. 1 telligentia penderet ab aliis, ut posset eas co-
Aiens., 2 p., q. 24; Henric., Quodl. 5, q. 14, gnoscere ; tum etiam ob naturalem impossi-
etQuodl. 15, q. 9. bilitatem ; non enim potest substantia creata
19. Deura cognoscit Angelus per suam suh- et fmita illabi alien&ementi et cum illa ita in-
stantiam, licet imperfecte, Secundum est, time conjungi ut fiat veluti forma intelligibilis
Angelum non posse alia extra se cognoscere illius, sed hoc proprium est divinee et simpli-

propria cognitione per suam propriam sub- cissimee naturea. Ratio vero posterioris partis
stantiam, sed solum Deum, quem non co- est, quia ad majorem perfectionem inteHi-

gnoscit naturaliter propria cognitione, seu gentiarum pertinet ut sint semper in actu
,

prout in se est, sed per effectus. Ratio prio- primo respectu earum rerum, quas naturali-
lis partis est, quia essentia cujusvis intelligen- ter cognoscere possunt. Quse perfectio non
tiee est finita, etnon est causa aliarum, ncque excedit gradum et ordinem earum, sed po-
eas eminenter continet, et ideo non habet tius est ipsis maxime consenfanea. Unde Ari-

unde sit principium sufficiens ex parte ob-
jecti ad res alias cognoscendas propria co-
gnitione. Posterior autem constatexsuperius
dictis; ostendimus enim, Deum a
tura posse naturaliter videri prout in se est,
neque per suam essentiam, neque per pro-
priam speciem; neutro ergo modo potest
stotelesatotoillo ordine intelligentiarum vide-
tur maxime excludere illam poteutiam remo-
tam ad actum primum, et puerilem (ut ita di-
nulla crea- cam) addiscentium statum.
21. Accedit quod nulla est intelligentiis
naturalis via ad sumemias species ab objectis,
proesertim materialibus quia non habent
,
 ,

SECf. IV. DE SCIENTIA. ANGELORUM. 465

sensus ,
quibus mediantibus ab eis iinmuten- dat , vel inclinationem ad actum. Dc quo
tur; immediate autem immutari non possunt, principio respectu intelligentiarum non solum
cum omnino immateriales,
intelligentiee sint philosophi.verum etiam Theologi perpauca
hcec vero objecta materialia sint. Quare nec clicunt illudque solum compertum est apud
;

intellectum agentem habere possunt quo ab ,

Theologos, quod sint Angeli capaces infuso-
his objectis species abstrahant, quia inteliec- rum habituum, quibus ad supernaturales in-
tus agens, nisi conjungatur phantasmatibus, tellectiones eleventur; quod, licet sit certum,
non potest ad efficiendas et abstrahendas has ad preesentem disputationem non spectat. De
species deservire. Et ideo necesse est ut in- habitibus autem naturalibus seu acquisitis
teliigentiee alio buperiori modo habeant ha- multi absolute sentiunt, eos non esse in in-
rum rerum species sibi connaturales. De im- telligentiisquod ex philosophis etiam et Pa-
;

materialibus autem objectis non potest tam tribus refert D. Thomas, i. 2, q. 10, art. 6,
firma ratione probari , ex natura sua non ubi ipse non videtur ab eadem sententia alie-
sufficere ad communicandam vel efficiendam nus, nam, licet clicat dari habitus m Angelis,
speciem sui in aliis verumtamen, quidquid
;
non tamen alios preeter species intelligibiles;
de hoc sit si aiiarum rerum habent inteili-
, nos autem loquimur de habitibus distinctis
gentiee innatas species, multo magis naturale ab speciebus, de quibus latius dicturi sumus
ipsis erit non carere speciebus rerum sui or- infra, disp. Quod ergo
tales habitus
46.
diuis, quarum cognitio et societas magis eis in Angelis non
etiam videntur suppo-
sint,
consentanea est, et suo modo magis debita. nere antiqui Theologi, cum de his habitibus
Dixi autem habere species naturalium rerum, intelligentiarum nihil fere dicant. Alii putant
tum fquia de supernaturalibus speciebus ac eosdem intellectuaies habitus generari in in-
illuminationibus hic nulla mentio tum fit ; telligentiis, qui in hominibus.
etiam quia de actibus liberis, et cordium co- 24. Ego vero distinctione utendum censeo.
gitationibus probabiie etiam est non habere Nam inteilectuales virtutes ,
quee versantur
eongenitas species, de quo alias. circa veritatem evidenter cognitam, non pu-
22. Quartum corollarium est, has species to acquiri per actus abintelligentiis. nec dis-
perfectiores et eminentiores esse in intelligen- tingui in eis a naturali lumine et facultate
tiis quam in hominibus, tum quia habent no- intelligendi.Nam hi habitus solum sunt ne-
biliores causas tum etiam quia sunt propor-
, cessarii,quia potentia vel propter aliquani
tionatse nobiliori lumini intellectuali, et per- incliuationem oppositam non est satis pro-
fectioribus actibus. Quee ratio etiam probat, pensa in actum, vel propler aliquam imper-
inter ipsas intelligentias esse varietatem et fectionem non est sufficiens ut facile et
incequalitatem in his speciebus inteiligibilibus, prompte exerceat actum, ut in nobis constat;
pro varietate et incequalitate naturarum, et nam si neutrum horum intercedat, nulla est
specierum substantialiuni earumdem intelli- est ratio adjungendi habitum alias ponendi ;

gentiarum quia nobiliori naturee nobiliora

, essent habilus etiam in potentiis naturaliter
principia operandi debentur. In quo autem operantibus. Nulla autem ex dictis causis re-
consistat heec major nobilitas specierum in- quoad pra^dictos ac-
peritur in intelligentiis
telligibilium, an, scilicet, tantum in modo, et tus virtutum intellectualium, quia earum in-
(ut ita dicarn) subtilitate, vel simplicitate, aut tellectuale lumen onmino est propensum, imo
immaterialitate entitatis ; an vero etiam in ex necessitate (quoad specificationem) fertur
majori universalitate in repreesentatione, seu in hujusmodi actum et alioqui est omnino ,

etficacitate ad simnl repreesentandas plu- expeditum ad operandum acieo ut in his ;

res res seu naturas rerum, disputatur a rebus non indigeat discursu aut compositione
Theologis late cum multis aliis quEestionibus, ad cognoscendam conclusionem in principiis,
quee ex illo principio pendent, et non possunt effectum in causa, proprietatem in essentia,
hoc loco pro djgnitate tractari. Videatur et ideo neque indiget his habitibus, neque
D. Thomas, 1 p., qusest. 55, per totam, et illorum est causa. At vero in his, quee Ange-
queest. 58, art, 1, 2, 3, 4 ; et Gommentatores lus conjeetura tantum cognoscit, probabiie
ibi, et alii Theologi, in secundum, dist. 3. est acquirere habitum per talem cognitio-
23. Sintne in Angelis aliqui inteltectmiles nem, qui non est virtus intellectualis, sed si-

licibitus.
Ultimum principium intellectualis milis nostree opinioni , aut fidei humanee.
cognitionis esse solet habitus, qui preeter spc- Hoca utem maxime accidere potest, quando
cies adjungitur potentiee, ut ei virtutem ad- Angelus, suee naturce relictus, conjectat ali-

xxv t, 30
466 DISPUTAT. XXXV. I)E WMATERIAl! SUBSTANTIA CREATA.
quid cle internis cogitationibus, aut do futu- bus de intelleciione id probavimus, quia ap-
ris contingentibus. Eademque ratione proba- petitus sequitur cognitionem, et est propor-
bile est acquirere aliquid per modum habitus, tionatusilli si ergo cognitio seu intellectio
;

quo recordaiur preeteritaruni rerum quas an- Angeli est accidentalis, etiam erit appetitio.
tea cognoverat ; sed de bis plura in Theolo- Quod etiam philosophi cognovisse videntur,
gia. ut noiat Soncin., J2 Metaph., q. 9, Quan-
SECTIO V. Umi ad secundum. Idque colligit ex eo craod
Quid possit ile voluntate inielligentinrum ratione
Philosophus et Gommentator aiunt, primum
naturali cognosci. motorem effective causare voluntatem mo-
vendi in intelligentiis moventibus orbes.
i. Quwslionis resolutio. - Gum appetitus Idem tamen Sonc, qucest. 35, ait, secundum
proprius et vitalis (ut demonstratur in scien- Gommentatorem, volitionera intelligentiee non
tiade Anima) non constituat peculiarem viiee esse aliud a substantia ejus neque alitev ,

gradum, sed ad principium cognoscendi cum
proportione semper consequatur, eadem ra-
tione, qua ostendimus, substantias separatas,
csse naturse intellectualis, constat in eis esse
appetiturn vitalem inteliectivam cognitionem
esse effective a primo principio, nisi quate-
nus etiam substantia ejus ab illo est effective.
Ethoc esi magis consequens, si verum est eum
existimasse ihteiligentias creatas per suam
substantiam intelligere tamen, sicut princi-
;

consequenteni, quem voluntatem appellamus. pium illud falsum est, ita et consequens. Est
De qua imprimis possunt tria illa considera- ergo appeiiiio intelligentiaj accidens ejus. TJn-
ri,qusein intelleetu distinximus, scilicet, mo- de iit multiplicari et variari posse secundum
tum ipsum seu actum appetendi, objectum specificain distinctionem actuum amoris, de-
ejus, et principium, quibus possumus quar- seu timoris, et tris-
siderii, gaudii, odii, fugre,

tum adderc, quocl bujus facultatis proprium titiee,de quibus non possumus in intelligen-
esl, scilicet, raodum appeiendi. tiis philosophari, nisi ex nobis. An vero tan-

2. Quod sit objectum voluntatis angelicce. ta sit distinctio inter hos actus in intelligen-
De iliis ergo tribus pauca dicere oporiet, sed tiis, sicut in nobis, non potest ceria ratione
eadem proportione declaranda sunt, qua in clernonstrari.
iutel'ectu processimus. Itaque objectum vo- 4.Qiiod priiicipiicm appetiikum remotuvi
luntatis angelicse tam late patet quam objec- ct pruorimum in Angelis.
De principio hu-
tum quatenus sub ratione bo-
sui intellectus, jus actus constat, principale esse ipsam sub-
ni velappetibilis ah ipsomet Angelo natura- stantiam de proximo vero probabilius cre-
;

liter cognosci potesl. Qu.ia appetitus sequeiis dimus esse specialem potentiam re distinc-
potentiam cognoscentem est illi proportiona- tam a substantia, et ab intelle<itu intelligen-
ius, et ideo, si potentia cognoscens est uni- tite, Et primum cruidem,id est, distinctio hu-

versalis in suo genere, etiam appetitus est jus potentice a substantia eademratione, qua
uniyersalis in suo atque ita fit ut Angelus
;
cle intellectu, probanclum est secundum au- ;

possit et seipsuinamare. etDeum, et alias iu-
teiligentias etreliquas creaturas.
que secundum propriam rationem appetibi-
lis, et secundum debitam proportionem. Qua-
lis autem sit haec proporiio quantave ap-
tem, id est, disiinctionem vohmtatis ab in-
Unumquod- telleciu, ex magna actuum diversitate, et ex
diverso modo operaudi colligimus, quanium
rei materia patitur. In hoc enim nihil certa
,
ratione clemonstrare possumus sed per ,

petibilitas in unaquaque re, ad preesentem cpamdam analogiam ad res nostras de in-

disputationem non spectat, sed longiorem telligeniiis philosophamur, in his rebus, in
speculaiionem requirit, in qua eadem fere quibus cum eis convenimus, etnulla sufficiens
ratio est dc omni vokratate creata secun- ratio diversitatis apparet. Aliam rationem
dum se sumpta, sive sit angelica, sive huma- adducit D. Thomas, 1 p.,q. 59, art. 22, qiiEe
na, et ideo a Theologis in materia de gratia potest ad preecedentem revocari, nam sumi-
potissimum disputatur. tur ex diverso moclo operandi intellectus et
3. Q,uis acius angelicce vohmtatis. De voluntatis, quia voluntas operatur per mo-
actu bujus appetitus in Angelo, ratione natu- dum inclinationis, et tendentue in aliud ; in-
ralv probabiiius esi, juxtasuperius tacta, esse tellectus vero per modum assimilationis, et
motum accidentalem reipsa distinctum a sub- quasi trahendo res ad sc. Eodem fere discur-
stantia a poientia amandi.
intelligeniice, et su concluclitur hujusmodi potentiam unicam
Quocl eisdem argumentis probari potest, qui- tantnmesae in unaqunquc intelligentia, fjnod
 SECT. V. DE VOLUNTATE ANGELORUM. 467
D. Thonias ibidem docet, art. 4, quia si in vohmtas bominis est libera multo ergo ma-
nobis heee potentia est una, multo magis in gis voluntas angelica, quse perfectior est.
Angelis. Item, quia si intellectiva potentia Item a priori, quia radix libertatis voluntatis
unica est, etiam appetitiva, quee illi corres- est judicium intellectus eo modo quem supra
pondet ; nam est universalis potentia sicut cleclaravimus ergo cum in intelligentiis sit
;

intellectus. Quocirca, quamvis in intelligen- raclix libertatis erit etiam voluntas libera
,

tiis possit esse concupiscentia et ira, prout formaliter. Neque in hoc ulla est diificultas,
hee voces significare possunt spirituales mo- preeter eas quee communes sunt libertati hu-
tus abstrahentes a passionibus corporalibus, manee, maxiine quatenus pendet ex gratia ,

ut sumitur ex doctrina Dionysii, cap.4 de vel auxilio De:, quee a Tbeologis tractantur;
Divin. nomin., nihilominus ab eadem poten- et quatenus concernunt aliquo modo necessi-
tia emanant, quia potentia est principium tatem divini concursus naturalis, in superio-
universale comprebendens sub suo objeoto ribus tacta sunt.
formali illorum actuum objecta. 7. Adquosactusse exteudafAngelomm liber-
Heec vero potentia non indiget specie-
5. tas. Hic vero attingi poterant speciales quee-
bus ad operandum, quia non operatur per stiones, pertinentes ad libertatem Angeloruin,
assimilationem, sed per inclinationem; at vero quaterius ratione naturali
cognosci potest.
supponit objectum cognitum in quod tendat, Prima, an heec libertas se extendat acl omnes
de quo quomodo concurrat, vel ipsum,vel co- actus voluntatis angelicae, an vero habeat ali-
gnitio ejusad operationes voluntatis, idem ju- quos actus necessarios, et quinam illi sint, et
diciumestinintelligentiis, quod inanima nos- an sint necessarii quoad exercitium vel ,

tra. De aliis vero habitihus, qui in voluntate quoad specificaiionem tantum. Secunda et
esse possunt tanquam principia eam coadju- preecipua, an haec libertas naturalis sit tan-
vantia, ut facilius et promptius operetur, in- tum inter actus honestos, an vero se extendat
certum existimatur, an in intelligentiis locum etiam acl actus pravos quod alias Theologi ,

habeant, sistendo in sola ratione naturali ,

queerunt, an intelligentiee in naturalibus pos-
nam supematuraliter loquendo de infusis sint peccare. Et quidam negant, ut Durand.,
habitibus, praesertim charitatis et spei, non in 2, dist. 23, queest. 1 ; Capreol., dist. 22,
est dubium quin Angeii capaces eorum. sint a. 3, ad I ; Cajetan., 1 p., queest. 59, a. 3, et
De acquisitis vero res videtur dubia, propter queest. 93, a. <1
,
quibus favet D. Thomas,
pertectam virtutem naturaiem inclinatio-
et q. 16 de Malo , a. 3. Oppositum autem tenet
ncm, quam intelligentiee babent in sua vo- Scotus, in 2, d. 23, queest. unica, et magis in
hmtate ad actus ejus, et quia non habent eam parteni inclinat D. Thomas, q. 63, a. 1,
appetitus repugnantes sicut homines. Nihilo- primee partis. Et quidem licet neutra pars
minus mibi probabilius est esse Angelos ca- possit ratione sola naturali satis convinci, ta-
paces horum habituum, nam de deemonibus men philosophL, qui nihil de supematuralibus
non videtur dubium, quin habeant plures ha- intellexeruntnon omniuo ignorarunt posss
,

bitus vitioruin suis actibus acquisitos, et in malitiam moralem habere locum in intelli-
puris naturalibns videntur capaces earum vir- gentiis; distinctionem enim bonorum et ma-
tutum, quee ad alterum aliquo modo ordi- lorum Angelorum cognoverunt, ut ex Platone,
nantur, quia hse virtutes per se spectant ad 10 deLegib., refert Eusebius, lib. 11 de Pree-
vohmtatem; etcapacitas, seu necessitas eorum par. Evangel., cap. 13, etlib. 13, cap. 7 et 9;
non oritur preecipue ex repuguantia appetitus et Cyprianus, lib. de Idol. vanitat., poetas
sensitivi, sed ex eo quod res non ita inclina- gentium ait malos Angelos cognovisse, et dee-
tur ad alterum, a quo non essentialiter pen- mones appellasse quod idem de Socrate re-
;

clet, sicut ad
ex repugnantia, quee esse
se, et fert atque Platone. Ducti autem videntur ex
potest inter bonum proprium et alterius sed ; effectibus ac deceptionibus pravorum Ange-
de hoc latius alibi. lorum ad existiinandum esse aliquas substan-
tias separatas pravas in moralibus. Suppone-
De libertate intelligentiarum.
bant ergo hoc non esse repugnans etiam in
6. Quarto loco dicendum occurrebat de naturalibus. Nec fortasse immerito, nam cum
niodo quo vohmtas angelica operatur. Girca intelligentiee babeant liberum aibitrium crea-
quod breviter dicendum est ratione naturali tum, nihil est cur etiam intra objecta natura^
esse evidens intelligentias essehberas in ope- lianon possint tendere in aliquod objec-
rando. Hoc patet primo a posteriori, nara tum sub una ratione bonnm, quamvis aliquam
 ; ;

-468 DISPUTAT. XXXV. DE 1MMATEP.IALI SUBSTANTIA CREATA.

malitiam habeat idjunctam. Neque ab hac has inferiores fleri ab ideis si tamen id as-
sentenlia dissident S. Patres, qui ubique cen- seruit in eo sensu quem Aristoteles illiimpo-

sent hanc esse sufficientem rationem, ut An- nit, nimirum, ideas esse quasdam substantias

geli peccare possint. Quod absolute et sine distinctas aDeo, et in re ipsa separatas a ma-
ulla restrictione affirmant ,
preesertirn Dama- teria, et inducentes in inateriam formas, et
scenus, lib. 2 de Fide, c. 3 et 28; Gregor., 5 ita perficientes generationem substantialem.

Moral., c. 27 ; et August., lib. 3 contra Maxi- Est etiam contra Avicennam, qui secundam
min., c. 12; Anselm., de Casu diab., c. 4 intelligentiam creatam a prima dixit creare
et 5. tertiam, ethanc, quartam, etsicusquead ul-
8. Angelus an et quo amore amet Deum timam, quae omnes generationes substantia-
necessario. Ex quo fit, Angelum non dili- les perficit inducendo formam. Qui errores
gere Deum necessario super omnia dilectione jam in superioribus tacti sunt, et reprobati.
naturali perfecta et obedientiali, quidquid sit Unde facile probatur conclusio, quia om-
de dilectione imperfecta et concupiscentice. nis substaniia fit , aut per creationem ,

Quamvis enim illa dilectio sit valde consenta- aut per edactionem formge substantialis
nea inclinationi naturali, tamen, cum non de potentia materiee aut in homine per
,

supponat visionem claram summi boni non , solam substantialem unionem formae cum
est cur sit necessaria quoad exercitium; imo materia sed intelligentia^ ereatee nullo ex
;

nec erit necessaria quoad specificationem si , his modis possunt substantiam producere
supponat pravum afFectum liberum sibi repu- ergo simpliciter non possunt. Minor quoad
gnantem Sed heec latius in Theologia trac-
. priorem partem de creatione secundum fi-
tanda et exphcanda sunt. dem estcerta. Unde Damascenus, 2 de Fide,
c. 3, in fine, sic ait Quotquot autem sunt,
:

SECTTQ VI. qui essentiam ultam, qucscunque tandem illa

Quicl possit ratione naturali cognosci cle vi agencli, sit, ab Angelis procreatam esse conlendunt,

et efficacitate intelligentiarum . horum ore pater ipsorum dialolas loquitur.

Idem loquitur Augustin., lib. 12 de Civit., c.
1. IJzplicatur titulus. Gonstat ex dua- 24, et lib. 18, cap. 18, et lib. 9 Genes. ad lit.,
bus sectionibus proxime prsecedentibus, in cap.i8,et lib. 3 de Trinit., cap. 8; etTheoIogi
hac sermonem esse de actione transeunte omnes pro comperto id habent, ut constat ex
nam de immanentibus satis clictum est in 1 p., queest. 45, et queest. 61, et 2 contra
preecedentibus. Heec autem actio esse potest Genles, cap. 21, et in 2, dist. 1, ubi late Ca-
vel substantialis, id est, ad substantiam ter- preolus, Albert., Richard., GabrieL, et alii,
miriata, vel accidentalis, quee multiplex esse quos supra citavimus tractando de creatione.
potest ; tamen ad duo capita revocantur om- 3. Ex quo loco petenda est ratio naturalis
nes, scilicet, ad alterationem, seu productio- hujus veritatis, scilicct, quia ad creandum
nem qualitatis, vel motum localem. Potest requiritur infinita virtus, de quo ibilate dic-
enim heec actio versari aut circa corpora, aut tum est. Et ex eodem principio solvenda est
circa spiritus, nimirum, animas vel intelli- objectio, scilicet, cur una intelligentia non
gentias ipsas : circa corpora versantur pro- possit aliam sibi similem eequalem pro-
et
prii motus physici localis, et alterationis ;
ducere, quia cum ille effectus non excedat
omitto autem augmentationem, quia semper perfectionem talis causee, non est curexcedat
fit media alteratione, et ideo eadem est ratio virtutem ejus. Et alioqui videtur valde con-
de illa quoe de alteratione ; in spiritibus vero sentaneum rationi, cum inferiores creaturee
esse potest velmotus localis illis proportio- possint producere sibi similes in specie, ih-
natus, vel qualitas aliqua, quee
sit principium telligentias ,
quee perfectiores sunt ,
posse
cognoscendi, et generali nomine intentionalis etiam producere. Respondetur
sibi similes
appellari potest. enimideo non posse, quia virtus creandinon
est communicabiliscreaturee, obinfinitamvim
Jntelligentias non posse aut substantiam aut
requisitam ad creandum, quee licet non re-
qualitatem ef/icere.
quiratur ob perfectionem termini producti,
2. Dico primo intelligentiee createe nul-
: necessaria tamen est propter modum produc-
lam suhstantiam efficere possunt, nec mate- tionis ex nihilo, ut ibidem dictum est. Et
rialem corporum alterationem. Heec asserlio hinc provenit, ut non possit Angelus sibi si-
est contra Platonem, qui posuit substantias milem creare, quod non enascitur ex imper-
 ,;

SECT. VI. DE POTENTIA ANGELORUM. 469

fectione, sed potius quia est tantse perfectio- lum posset generare compositum ex hac ma-
nis, ut non possit nisi per creationeni fieri teria rerum generabilium et forma. Patet
sic enim ccelum, quamvis sit perfectius qnam sequela, quia coelum nec formahter est com-
elementum, non potest producere aliud cce- positum ex materia, neque eminenter
tali

lum sibi simile, cum tamen elementum pos- Addo deinde, saltem illa ra-
iJlam continet.
sit, et similiter una anima rationalis non tione non probari intelligentias non posse
potest efficere aliam. immutare corpora ad qualitatem nam in ;

4.Secunda pars minoris, quse est de pro- ipsis intelligentiis datur compositio ex sub-
ductione substantioe per eductionem forrnre stantia et qualitate. Neque obstare potest
de potentia -materiae, simul probanda est quod substantia illa sit alterius rationis, sicut
cum altera parte de alteratione materiali non obstat quod substantia vel materia coeli
corporum; nam lise duae actiones ita sunt sit alterius rationis. Affert ergo Durandus

connexee naturaliter, ut forma substantialis rationem aliam, quia in materialibus causis

educi non possit de materia, nisi preevia alte- est sufficiens virtus ad educendas formas de
ratione ;
non potuerit materiam al-
qui ergo potentia materise ergo supervacaneum fuis-
;

terare, et ad formam disponere, multo mi- set communicare illam virtutem intelligen-
nus poterit formam substantialem educere tiis ; Deus autem nihil frustra facit, et ideo
aut unire. Quodergo intelligentise creatse ncu- talem virtutem non indidit.
intelligentiis
trum horum possint, docet Thomas, 1 parte, Simili ratione usus est Comment., 7 Metapli.,
qusest. 110, art. 2. Sicque interpretatur Au- comm. 21, ad probandum cont^a Platonem,
gustinum, 3 de Trinitate, c"ap. 8, dicentem, formas substantiales non infundi ab idea se-
materiam corporalem non obedire Angelis ad parata.
nutum. Et eam sententiam communiter am- 6. Quee quidem ratio, supposito antece-
plectuntur Theologi, cui valde favet Conci- dente, est efficax ad probandum ideam non
lium Braccar. I, cap. 8, et definitio, quam ex esse causam necessario requisitam ad talem
Concil. Ancyrano refert Gratian. , in cap. effectum, quod Plato asserebat; absolute ta-
Episcopi, 26, qusest. 5, et Leo Pap., epist. men non est efficax ad probandum in intelli-
91. Ratio vero ejus non est facilis, neque, gentiis non esse hanc potestatem. Primo qui-
ut existimo, potest a nobis reddi demons- dem, quia non constat esse in his causis in-
tritiva. D. Thomas ergo solum hanc reddit ferioribus sufficientia principia principalia ad
rationem Angelus non est compositum ex
: educendas omnes formas substantiales de
materia et forma; ergo nec potest producere potentia materiae, ut ex multis difficultatibus
compositum ex materia et forma ergo nec ; superius proprio loco positis constare potest.
potest educere formam de potentia materiee. Secundo. quia non est superfluum, sed valde
Hcec secunda consequentia probatur, quia frequens in natura, et ad ejus divitias (ut ita
cum forma educitur, non fit per se primo for- dicam) et fcecunditatem pertinet, quod ad
ma, sed compositum. Prima vero probatur, eumdem effectum plures caus-ee habeant
quia agens debet esse simile suo effectui sufficientem virtutem alioqui cur sol cale-
;

vel formaliter, vel eminenter si ergo effec- ; faceret, cum ignis sufficienter id agere pos-
tus est ex materia et forma compositus, cau- sit? Quod si dicas, ideo hoc [providisse auc-
sa debet esse, vel formaliter composita, vel torem naturee, quia non semper adest ignis,
eminenter continens totum compositum; An- vel non semper potest accommodate calefa-
gelus autem non est formaliter compositus cere juxta exigentiam rerum vel effectuum
ex materia et forma, neque eminenter conti- naturalium, recte quidem id dicetur nam ;

net totum compositum cum certum sit , in universum, divinam providentiam et

si

non posse creare materiam ergo nullo hiodo ; intentionem spectemus, ideo res variee con-
potest tale compositum generare. ditse sunt cum sufficiente virtute ad eosdem
3. Hanc rationem impugnat Durand., in effectus, ut, si una desit, altera applicari pos-
2, dist. 7, queest. A, ex eo quod, licet forma sit hoc autem modo etiam intelligentiis
;

non producatur ut quod, tamen illa sola est communicare potuit virtutem transmutandi
terminus formalis generationis ; ergo ut in- corpora ad formas seu qualitates, etiamsi in
telligentia possit efficere compositum ex ma- aliis causis naturalibus similis virtus repe-
teria et forma, non oportet ut virtute conti- rialur ; non enim semper inferiores causse
neal materiam, sed salis est quod contineat adsunt, et ideo necesse est ut per superiores
tnrrnam. Et confirmatnr, nam alias nec co - :>
carnm absontia snpploatnr. Accedit quod.
 ,

470 DISPUTAT. XXXV. DE IMMATERIALI SURSTANTIA CREATA.

Deus ut auctor naturee, non concedit rebus Non est autera simile, quod de corporibus
virtutes agendi, ut alienas a propriis naturis, coelestibus afferebatur ; nam, etiamsi cceli
et quasi extrinsecus superaclditas, sed utin- diversa materia constent , taraen quatenus
trinsececomitantesnaturas rerum. Undefit ut corporei sunt, et compositi expartibus essen-
same creari possint plures res habentes vir- tialibus, sunt aliquo modo ejusclem ordinis

tutem ad eumdem effectum, non ex directa cum cseteris corporibus ;

unde in aliquibus
vel primaria intentione creandi plures cau- accidentibus specificam convenientiain ba-
sas, quarum singulse per se sufficiant acl ta- bent, ut in quantitate, situ, motu, et fortasse
lem effectum, sed quia creando res illas etiam iri luce, ideoque majorem proportio-
propter proprium finem, consequenter fit ut nem habent cceli, ut per suas formas emi-
habeant illam virtntem ut, verbi gratia,
; nenter continere possint aliquas formas infe-
prseter intelligentias moventes orbes cceles- riorum corporum.
tes, sunt innumeree alise, quse virtutem ha- 8. Aliis rationibus utitur Aristoteles contra
bent sullicientem ad eumdem cffectum, quee Platonem, in 7 Metaph., a textu 22 usque
non sunt superfluse, quia non sunt createe ad 32, quse si efricaces sunt, eamdem vim
propter illum fmem, sed propter suam per- habent contra Avicennam, et ad confirman-
fectionem, et ut Deo fruantur incle tamen ; dam conclusionem positam. Summa ratio-
naturali necessitate consscutum est,ut omnes num est, quia idea separata non potest im-
illa \irtute polleant. Sic igitur in preasenti, mediate transmutare materiam, nec aliqua
non erit superfluum, quod Deus dederit in- inlelligentia sed solum mediante corpore
,

telligentiis virtutem ad transmutanda corpora ccelesti. Assumptum probat, quia idea sepa-
ad formas vel qualitates, si talis virtus potest rata est prorsus immobilis, quia est imma-
esse connaturalis ipsis intelligentiis, quia terialis et Lodivisibilis ;
quod autem indivisi-
non propter illam actionem preecipue createe per se immutabile, ex 6 Physic;
bile est, est
sunt, sed naturaliquadam consecuiione ha-- ergo, si idea separata imuiediate per se ali-
berent virtutem ad illam. Quod si Durandus quid ageret, semper ageret idem, quia eo-
supponat lalem virtutemnon posse essecon- dem modo manens, semper agit idem. Quod
naturalem Angelis, bene quideminfertsuper- autem est principium generationis, et cor-
vacaneum esse dicere Deum virtutem ijlara ruptionis rerum, oportet ut variis modis ma-
prseternaturse debitum illis contulisse. Assumit teriam immutet, et consequenter ut in se
vero quod probandum erat, cujusque ratio- aliquo modo mutari, atque aiiter et aliter se
nem inquirimus, scilicet, cur hsec virtus non habere possit. Unde concludit, intelligentias
possit esse connaturalis intelligentiis. separatas nihil posse agere in hsec inferiora,
7. D. Thomas ergo sua ratione conatus est >nisi mediante motu cceli. Atcjue ita exponit
aliquam hujus rei causam et radicem af- eam rationem Soncin., 7 Metaph., queest.
ferre et sane cum nobis sit ignota natura
; 25, ex Comment., 7 Metaph., et D. Tho-
intelligentiarum, vix potest alia ratio proba- mas, qusest, 6 de Potentia, art. 3. Mihi ta-
bilior aut congruentior excogitari. Quia in- men non videtur eiiicax, primo cjuidem,
neque ob iniinitatem virtutis, nec
telligentice quia, licet ad hominem procedat ex conces-
propter moclum essencli habent proportionem sis a Platone, qui ponebat ideas immobiies,
ad transmutandam materiam ad formara ut refert Aristoteles, lib. 1, c. 6, textu 10,
qnia neque infmitam virtutem habent, neque tamen absolute supponit fa.Isum, nimirum,
sunt formse corporum, secl omnino abstrac- inteliigentias esse omnino immobiles quam- ;

t*, et habentes modum essendi longe diver-
sum a corporalibus rebus. Et confirmatur
hoc ac declaratur, quia non est cur intelli-
gentise contineant eminenter formas corpo-
ralium rerum, quia solum sunt species quse-
dam, perfectiores cjuidem in essentia, tamen
limilates et fmitse ut autem una species con-
;
tineat eminenter aliam, non est satis quod
sit perfectior illa, ut manifeste constat in
vis enim physico raotu non moventnr, tamen
motu sibi proportionato, et hoc satis est ut
nunc agant in uno loco, et postea in alio.
Secundo, quia illud principium, Idem eodem
modo se habens semper facit idem, est ve-
rum de agente naturali quantum est ex parte
ejus, non vero de agente voluntario, quod
per solam voluntatem suam potest agere,
vel non agere ad quod ad summum neces-
;

speeiehus rerum eorporalinm inter se compa- sarium est inagente creafo, ut mutet vo-
ratis, neque est nlla peculiaris ratio, ob luirhtern sic aulem evidentius est intelli-
;

quam hsec eminentia intelligentiis tribuatur. gentias non esse immutabiles quoad yolun-
 SBCT. VI. DE POTEJNTIA ANGELORUM. 471
tatem. Tertio, etiamsi daremus esse immu- tia materia?. autem consequentis
Falsitas
tabiles, et naturaliter agere, non concludit constat, quia tumin naturali ratione, tum in
ratio contra ideas Platonis, quia ex parte ilde noslra esset absurdissimum concedere,
passiposset oiiri varietas actionis; nam idem posse Angelos quascumque res producere et
agens naturale potest diversimode immutare immutare ad nutum sua3 voluntatis. Quomo-
passum, sivario modo dispositum ei appiice- d-o multi intelligunt id ad Hebr. secundo
, :

tnr. Sic ergo docent Plato et Avicenna, mo- Non enim Angelis subjecit Deus oroem teme.
tum cceli et inferiora agentia deservire, ut Satis enim esset illis subjectus, si possent in
ab proveniant varise dispositiones mate-
eis boc inferiori orbe quascunque res sua vo-
ria?, quibus positis, unaquseque idea vel in- lunlate generare aut corrumpere, ut recte
telligentia iufluit formam juxta exigentiam argumentaturVictoria, relectio. deArtema-
dispositionis, vel sua voluntate, vel naturali gica, num.35. Unde D*. Tbomas, quaest. 17
necessitate absque sui mutatione. de Malo, art. 9, ad convenientem ordinem

9. Unde non video qua consecutione in- universi pertinere dicit, ut infima a supre-
ferat Aristoteles contra Platonem, quod po- mis non transmutentur nisi per media, quod
nens ideas immutabiies abstulit illis efiicien- fit ab Angelis, ut statim dicemus, applicando

tiam ita enim argumeniatur dicto cap. 6,

;
activa passivis, quern ordinem ipsi inrmuta-
lib. 1, textu 10. Ulatio autem nulla est, ut ex re non possunt.
dictis patet. Nec majorem vim habet contra 11. Ex bis ergo satis probata est assertio
ideas separatas, quam haberet contra iiias quoad omnemeductionem forma3 de poten-
prout sunt in mente divina sic enim etiam ; tia materia?, et consequenter etiam est pro-

sunt immutabiles. Igitur contra ideas sepa- bata quoad substantialem generationem ,

ratas eflicax est illaratio, quod non possnnt quse fit per solam unionem substantialem
essG ejusdem speciei cuih formis individuo- formae cum materia, quaiis est sola buma-
rum materialium, et esse nalura sua sepa- na, cjuia illa unio solum fieri potest, aut ab
ratsa a materia nam forma, quae natura sua
; agente disponente materiam, aut a creante
est forma malerise, et quse natura sua est animam, si nnio illa naturaliter resultat ex
separata a materia, ita ut per se materiam anima in tali corpore creata intelligentiaB ;

informare non possit, sunt essentialiter di- vero neutrum borum possunt in corpore na-
versa?. Si autem non sunt ejusdem speciei, ergo nec possunt rationa-
turaliter efficere ;

ergo idea non est ipsa natura specilica in- lem animam corpori suo unire. Item quia
dividnornm, nec potest influere in materia alias possent etiam hominem suscitare, se-
formam talis speciei, generatione univoca, paratam animam uniendo corpori. Denique,
ut Plato aiebat. Ornitto rationes alias, qui- quia eadem est ratio hujus unionis, qure
bus probatnr universalia non.posse esse in productionis aliarum forniarum, quia nullo
re separata a singularibus. Ex Jquo etiam modo continetur in virtute intedigcntia1 , nec
evidenter fit, non posse esse causas eifi- formaliter, nequc eminenter.
cientes iilornm. 12. Objectio.
Sed objiciet aliquis nam :

11. De intelligentiis autem ratio D. Tbo- intelligentise creatae non repugnat producere
mse, prout explicata est et confirmata, vide- formas in materia, eo quod spiritualis sit,
tur sufficiens. Item, quia alias dici posset, nam Deus est immaterialior, et tamen id po-
quamcumque intelligentiam ad nutum suse test; neque etiam repugnat, quia finita sit,
voluntatis posse producere ex materiaquam- nam etiam forma cceli est finita, et inulto mi-
cnmque rem et formam etiam possibilem, nus perfecta, et tamen icl potest ex nullo ;

saltem extra speciem lmmanam, propterne- ergo capite repugnat. Et confirmatur, nam
cessariam creationem animse rationalis. Gon- intelligentiamediante ccelo, ut instrumen-
sequens autcm est absurdum ergo. Seque- ;
to, producit aliquas formas viventium ergo ;

la patet. quia non est major ratiode una for- etiam per se immediate potest.
ma quam de alia, cum quselibet intelligen- 13. Solvitur. Ad argumentum respon-
lia sit superioris ordinis respectu cujuscun- detur, ex neutro illorum capitum sigillatim
que rei generabilis, et respectu omnium gra- sumpto id provenire, secl ex utroque simul
duurn, qui ab illa participari possunt; si sumpto. Deus enim licetsit summe immate-
ergo hoc satis est ut possit sua virtute edu- rialis, propter surnniam emincntiam suam,
cere formas ex materia, satis etiam erit ad sicut potest sua virtute materiam condere,
quamcunque formam educibilem de poten- ita potest iilam formis actuare ; intelligentia
 .

472 DISPUTAT. XXXV. DE iMMATERIALI SUBSTANTIA CREATA.

vero non habet illam eminentiam, et
finita producere, poterit etiam quamcunque aliam.
illa ablata non habet proportionem ad effi- Nam cur non? Et maxime poterit per se im-
ciendam formam in materia. Et ideo non sa- mediate efficere lumen in aere, vel influen-
tis est quod sit forma perfectior quam forma tias ccelestes in terra ; nam hse qualitates
eoeli, quia non est ita proportionata. Unde ex etiam sunt quasi instrumentarise et fluentes
eo quod sit forma perfectior, solum inferri in illo sensu. Denique juxta doctrinamin su-
potest habere modum
operandi nobiliorem, perioribus datam, illa instrumentaria virtus
intelligendo, videlicet, et amando, non vero accidentalis non sufficit, ut per se sola sine
quod per se possit efficere omnem operatio- actuali influxu agentis principalis, vel alicu-
nem, quam potest inferior forma. jus, qui suppleat vicem ejus, inducat in ma-
14-. Ad confirmationem respondet Soncin., teriam substantialem formam crgo si intel- ;

7 Metaph., q. 25, negando consequentiam. ligentia per seipsam non potest influere, sine
Quia licet intelligentia, inquit, non possit causa fingitur illa instrumentaria qualitas su-
efficere in materia formam in esse quieto et peraddita ccelo omnino ab extrinseco. Res-
perfecto, potest tamen intluere formam se poncleo igitur negando antecedens ; inteili-

habentem per modum passionis intentiona- gentia enim nihil agit in ccelo nisi motum,
lis,sicut principale agens in instrumentum, neque aliter illo utitur ad agendum, quam
et hujusmodi formam, quce potius estin fieri applicando illud, ut suis naturalibus virtuti-
quam in facto esse, ait fieri in coelo ab in- bus operetur. Quod supra etiam tactum est,

telligentia, et ideo mediante illo, ut instru- disput. 18, sect. 3.

mento, posse efficere formas in materia, non
autem immediate. Quse doctrina fundamen-
De virtute intelligentiarum ad movenda
corpora
tum habet in D. Thoma variis in locis, pree-
sertim in 2, dist. 15, qusp,st. 1, art. 2, ubi 15. Dico secundo : intelligentiaa creatse
citat etiam Commentatorem, 11 Metaphys.; vim habent et efficaciam, ut moveant corpora
et Boetium, 1 de Trin., cap. 3, in fin. Mihi iocalimotu, et non alio motionis genere.Hoec
tamen difficilis creditu est multis de causis. posterior pars sequitur ex priori assertione
Primo, quia nonloquitur consequenter; nam a sufficienti partium enumeratione, quia pra?-
si semel admittit inteiligentiam introducere ter motum localem, generationem et altera-
formas in materiam mediante ccelo, utinstru- tionem, nulla est actio aut mutatio propria
mento, necesse est fateatur, principalem cau- pra;ter augmentationem,
cle qua eaclem est

sam illius effectus esse intelligentiam ; ex ratio quajde aiteratione et generatione, tum
quo fit consequens ut intelligentia eminen-
, quia etiam terminatur ad quamdam formam,
ter contineat talem effectum seu formam tum etiam quia augmentatio media altera-
ejus. Hoc autem semel posito, nulia superest tione et aggeneratione perficitur. Unde mi-
probabilis ratio, cur intelligentia non possit rum est , cum prior conclusio in doctrina
per seipsam immediate talem formam eftice- D. ThoniGe tam certa sit, cur de hac exclusi-
re. Cur enim indigebit illo circuitu, seu illa va parte dubitent aliqui ejus discipuli, dum
virtute inclita ccelo, si ipsa in se habet sufii- agunt de modo quo Angeli sunt in loco. Proe-
cientem virtutem 1 Nam qua virtute sibi con- sertim Ferrar., 3 coutra Gent., cap. 68, ubi
juncta efficit illam virtutem separatamin cce- afferttestimonium D. Thom., in 1, dist. 37,
lo, et per illam agit formam, poterit ipsa im- qua st.
j
3, art. 1 , dicentis, Angelum efficere
mediate agere formam. Quao enim repugnan- in corporibus, vellumen, vel mofum. vel ali-
tia afferri poterit, ob quam non possit agere quid ejusmodi. Sed dubiumnon est quin aliee
formam in esse quieto (ut ait), possit autem partes hujus disjunctionis retractatse sint a
efficere formam in illo esse fluente, cum ta- D. Thoma, ubicunqne nostram primam con-
men ha?,c sit aciiva permanentis seu quietce clusionem docuit.
fornise ? Accedit, quod illa quaiitas fiuens im- 1G. autem pars certa est in philoso-
Prior
pressa coelo ab intelligentia, gratis est con- phia, et multomagis inTheologia. Philosophi
ficta, nec satis explicari potest cur vocetur enim docent intelligentias movere localiter
intentionalis et fluens, nisi quia fortassepo- corpora ccelestia. Theologi autem docent, in-
nitur pendens ab intel-
in fieri et conservari telligentias assumere corpora et movere illa,
ligentia; sed hoc non tollit veram rationem et ex divina Scriptura passim id constat. Ne-
quaiitatis realis et permanentis. Quare si po- que oportet dicere, Angelos semper id fa-
test intelligentia hanc qualitatem in ccelo cere virtute aliqua supernaturali, ut instru-
 SECT. Vi. DE POTENTIA ANGELORUM. 473
menta Dei, tum quia neque effectus id pos- corpora, hoc tantum modo possunt rerum
tufat, neque Scriptura semper id narrat ut generationes et corruptiones procurare, aut
aliquid miraculosuin et supernaturale, tum etiam impedire. Qui qnidem modus hcet in
etiam quia non solum boni Angeli, sed etiam genere physico pertineat ad causam per ac-
mali id faciunt, quibus non datur ad hoc su- cidens, tamen in genere artificioso et morali
pernaturalis virtus, cum ea potestate fre- reputatur aliquo modo per se et ideo fuit ,

quentius utantur acl decipieudos, et tentan- valde necessarius in universo, ut tam res na-
dos homines, ut ex libris Exodi, Job, et aliis turales quam humana? possent aliquo modo
passim constat. Ratio autem est, quia motus per intelligentias administrari de qua re ;

localis corporum non excedit virtutem acti- legi potestD. Thom., 1 p., q. 110, et q. 143.
vam si alteratio ma-
intelligentiarum. Dices :

vim activam intelligentiae, cur

terialis excedit
Corollaria exp (ecedentia.ssertione, decustodia
x

Angelorum.
non etiam motus localis, prassertim cum, se-
cunclum philosophos, motuslocalis perfectior Atque hinc constat primo, qua ratione
48.
sit? Responcletur priino, motum localem dici verum esse possit, quod non solum Sancti
perfectiorem ,
quia minus transmutat mobi- Patres, sed etiam philosophi cognoverunt,
le ; unde fit ut in perfectissimis rebus creatis intelligentiis mandatam esse aliquo modo
etiam incorruptibilibus reperiri possit; non curam rerum hujus universi. Nam, ut omit-
vero dicitur perfectior, quia semper majorem tamus motus ccelorum, cliversas rerum spe-
afferat perfectionem mobili, nam per alteratio- cies custodiunt, et varias partes aut orbis ,

nem fieri potest qualitas aliqua, quce majo- regiones tuentur. Sic Plato. in Tinneo, affir-
rem perfectionem addat substantia3 ,
vel mat Deum universo mundo praefecisse dse-
quantitati, quam prresentia localis, quse fit mones, id est, Angelos, qui regant, tanquam

per motum. Unde ex hoc capite potius su- ductores gregum, totum genus humanum
mi potest nonnulla ratio differentire. Primo, juxta distributiones suas, quas assignavit eis
quia motus localis, eo quod minus transmutat Deus, quod observavit Eugub., lib. 5, c. 42;
materiam, facilius fieri potest quain alteratio; et multa similia refert Clemens Alex., 4 lib.

unde videmus etiam ab homine posse aliquo Stromat., ex Orpheo, Menandro

quos et aliis,
modo fieri. Secundo, quia motus localis po- dicit agnovisse etiam singulis hominibus sin-
test aliquo modo in ipsis etiam intelligentiis gulos Angelos datos in custodiam et libro 6, ;

reperiri; unde miriun non est quod, sicut in fine, dicit, per gentes et civitates esse
habent virtutem ad se movendum, ita etiam distributas Angelorum prcefecturas. Similia
per eamdem possint corpus de uno loco in de Socrate et Platone refert Eusebius Jibro ,

alium transferre. 3 de Praeparationc, cap. 7, qui multa etiam

47. Preeterea fuit necessaria^ heec virtus de eadem re tractat, lib. 4 de Demonstratio-
intelligentiis, ut possent aliquam connexio- ne, capite 6, 7 et 9, et lib. 7, cap. 2 ; et Epi-
nem et societatem habere cum hoc mundo phanius, contra hseres., in 54 ; et Chrysosto-
corporeo quod ad perfectam unitatem et
,
mus, homil. 4 ad Coloss. Damascen., libro
;

convenientem gubernationem ejus fuit expe- 2, cap. 3 Prout a summo (inquit) illo opi-
:

diens. Major cleclaratur, quia, secluso motu fice destinati et collocati sunt, certas quisque
locali, nihil omnino agere possent intelligen- ierrce partes custodiunt, gentesque et regiones
tise in res corporales neque etiam ab eis
, tuentur, ac res noslras giibernant, nobisque
pati naturaliter.Rursus nec continerent illas, opem ferunt. Et Augustinus , 8 Genes. ad
neque continerentur ab illis. Denique nullo litter., cap. 24, et 3 de Trinit., cap. 4, et lib.

modo possent eas administrare. Atque ita 83 Qusestionum in 79, ita hoc confirmat ut
, ,

tollitur omnis connexio et habituclo, quae ad dicat unicuique rei visibili angelicam potes-
aliquam unitatem vel gubernationem perti- latem esse preepositam. Quod etiam confirmat
neat. At vero mediante motu locali habere Gregor., 4 Dialog., cap. 5; et Origenes, ho-
possunt intelligentice aliquam causalitatem in mil. 43 inNumer. Qui Patres aliquibus tes-
res corporeas. Primo quidem movendo cce- timoniis Scripturae moti sunt ad hoc dogma
los, quorum motus et infiuentise sunt
varii tradendum , ut Matth. 18, Apoc. 6 et 14 , et
causa perpetuse durationis generationum et aliis. Philosophi vero aliqua fortasse tradi-
corruptionum in his inferioribus. Secundo ,
tione vel communicatione cum fidelibus sui
applicando activa passivis seclusa enim vir- ; temporis id recepcrunt; nam sola ratione
. tnte ad per se alterandum vel generandum naturali id sufficienter demonstrari non po-
 ;
,, .

474 DISPUTAT. XiXV. DE IMMATERIALI SUBSTANTU CHEATA.

test, quamvis satis consentaneum rationi sit, qusest. 6 de Potent., art. 5, ad 6, et queest. 16
ut Deus heec iaferiora per superiora guber- de Malo, art. 9, ad 2, qui etiam videri potest,
net ac regat, quoad commode fieri possit. secunda secundee, queest. 95 et quee Victo- ,

19. Hcec autem administratio queecunque ,

ria tractat, relect. de Magia.
illa sit, non potest ab Angelis nisi medio lo- 20. Denique per hunc solum localemrno-
cali motu exerceri, quia, ut ostensum est, tum possunt inteJligeiitiee commercium ha-
aliam actionem in corpora non liahent hic ; bere cum hominibus mortalibus eos allo- ,

autem moius sufiicit, ut applicando quasdam quendo, vel ad bonum et malum incitando,
res, et removendo alias, rerum cursum pro- quod quidem esse in potestate naturali intel-
moveant aut impediant. Item mediante hoc ligentiarum, apucl omnes etiam gentiles rece-
motu, interdum sunt ministri divinee justitiee, ptissimum est, ut ex hactenus dictis satis con-
destruendo et comhurendo civitates, aut ho- stat. Quod vero id facere non possint nisi per

mines etiam occidendo. Legatur August. localem motum, patet, quia cum non possint
lib. 2 cont. Advers. leg. et Proph. cap. II. , immediate imprimere corporibus formas aut
Preeterea, mediante hoc moiu^ efficiunt quee- quaiitates. multo minus poterunt imprimere
dam quee apparent mirabilia, non quia sint sensibus internis aut externis proprios actus
vera miracula, aut supernaturalia opera; heec aut species, vel phantasmata, atque eadem
enim excedunt naturalem facultatem tam , vel majori ratione non possunt in intellectu,
ipsarum intelligeutiarum, quam omnium cau- autvoluntate immediate imprimere actus, vel
sarum quee per illas applicari possunt; sed alias qualitates spirituales ; ergo solum pos-
quod intelligentiee naturali cognitione per- sunt ad homines loqui mediante motu locali,
spectam habeant uniuscujusque rei naturalis vel proponendo objecta sensibilia externis
virtutem, materiee dispositionem, et omnium sensibus, vel interius excitando phantasmata,
astrorum influxum et aspectum unde ; si om- attrahendo sensitivos spiritus , vel alterando
nia observent, ut facillime possunt, et citis- organum interioris sensus, applicando activa
sime omnia applicent, facere possunt ut inu- passivis, vel aliter immutando humores cor-
sitati effeetus, vel in re vel in modo , preeter poris, quibus mediantibus solent spiritus vi
frequentem cursum naturalium causarum tales aut phantasmata excitari. De qua re legi
hominibus miraculosi videantur.
fiant, et ideo potest D. Thomas, 1 p., q. 3, et aliiDoctores,
Atque hoc modo Magi ope dcemonum ope- in 1, dist. 8.
rantur effectus qui humanam facultatem ex-
cedere videniur, ut notat Augustinus , 3 de
OjwMs facvMas sit tirtus motwa mtelligen-
tiarum
Trinit., c. 7 et 8, libr. 83 Queestionum, queest.
69, et 20 de Givit., cap. 29, et lib. 1 1 , c. 1 i
; 21. Aliquorum opinio.
Ex his ergo satis
Origenes , homil. 13 in Marc. ; D. Thomas, constat quam sit inteliigentiis necessaria vir-
queest. 6 de Potentia, art. 5. Nec mirum est tus ad movendum localiter corpora. Solet au-
quod Angeli heec possint, nam homines etiam tem de hac virtute motiva queeri, quid sit in
sapientes, per veram artem applicando di- ipsis inteliigentiis ; multi enim censent nihil
versas causas et materias interdum aliqua
, aliud esse quain voluntatem inteliigentia?,
faciunt, quee aliis videntur prodigiosa, cum quee per seipsam efficax est, ut volendo efii-
tamen veram habeant rationem naturalem ciatmotum. Ita indicat Durandus, in -1, dist.
quanto ergo major est Angelorum scientia et 45, queest. 2 ; tenet Soncin., 12 Metaphysic,
potestas veloeiter et quasi invisibiliter appli- queest. 3o, et probat, quia in re intellectuah*
cantli res naturales, tanto major est in hac non est alia facultas nisi intellectus et volun-
parte eorum industria. Quanquam etiam me- tas, quia in ea tantum sunt potentia3 ratio-
rito advertat D. Augustinus, lib. 19 de Civi- nales sed intellectus non potest habere ra-
:

tate, cap. 16, 17 et 18, hcec opera, quee arte tionem potentiee motivee, tum quia solumre-
da?.monum fiunt, seepe non esse vera, sed ap- mote coucurrit dirigendo vohmtatem tum ;

parentia tantum, aut per imaginationem, aut etiam cjuia non operatur quasi impellendo
per illusionem sensuum humanorum. Nam et tendendo ad rem prout in se est, sed tra-

interdum effeclus tales sunt, ut etiam per hendo rem ad se ergo potentia motiva nou
;

applicationem naturalium causarum ab An- poiest esse alia nisi voluntas. Et confirmatur,
gelis fieri non possint, ut quod corpora hu- quia alias in anima separata esset talis po-
mana in corpora bruiorum convertantur tentia motiva.
quod cum Augustino notavit D, Thom., ciicta 22. JudicAvm mctoris, Heec sententla
 , ;

SECT. VI. DE PQTENTIA ANGELORUM. 475

est probabilis; tamen, suppositis quse supra tentia executiva et activa actione transeunte
clicta sunt de ornnipotentia primse causse ,
esse potesi distincta. Quse potentia licet ex se
quocl, scilicet, sit ratione distincta a volun- non sit rationalis ,
tamen subesse potest in
tate ejus, probabilius videtur hanc potentiam operando potentice rationali et hoc satis est ,

non esse voluntatem Angeli, sed specialem utin natura intellectuali locum habere pos-
virtutem activam motus per actionem
talis sit. Atqne hanc sententiam insinuare videtur

proprie transeuntem. Nam si divinum velle, D. Thom.Quodlib. 9, art. 10, ad 2, cum ait,
ut sic prcecise conceptum non operatur ad , Angelum movere corpus per imperium, non
extra, nisi, modo nostro intelligendi, appli- tamen sine virtute activa, et queest. 6 de Po-
cando potentiam quam ad operandum extra tentia, art. 7, ad 12, dum ait imperium An-
se habet, multo minus poterit voluntas crea- geli requirere executionem virtutis. Et per
tura^ per solum suum velle immutare res hsec responsum est ad fundamentum Sonci-
alias. Item, quia voluntas Angeli non efficit natis. Ad confirmationem autem de anima
motum cceli, verbi gratia, per suum velle separata respondetur, argumentum illud com-
tanquam per actionem, quia illa actio est in mune esse, sive potentia motiva sit voluntas,
passo, ut etiam ibi Soncinas admittit, et alibi sive specialis potentia. Negatur ergo conse-
probandum est; nec tanquam per principium quentia, quia anima est natura sua forma cor-
agendi, quia actus immanens, ut Aristoteles poris et ideo ad illud habet limitatam virtu-
;

docuit, 9 Metaph., non est operativus extra tem, et proprium modum, scilicet, supposita
operantern per se, et tatiquam propria virtus informatione et ideo postquam est separata,
;

agendi, nec est cur hoc tribuamus huic vo- nullum corpus movere potest, sed seipsam
litioni magis quam aiiis. Pra terea anima ra- i
tantum, ad quod etiamhabet potentiam a sua
tionalis non potest hoc modo movere per voluntate distinctam, propter eamdem ratio-
suum velle proprium corpus sibi conjunctum, nem.
sed solum imperando seu applicando poten-
Imprimcmtne Angeli impetum dum movent.
tiam motricem ergo neque Angeli poterunt
;

hoc modo movere externa corpora nam ; Rursus vero inquiri potest circa hanc
24.
licet simpliciter major sit vis intelligentiarum facultatem, an intelligentia ad movendum
quam animaa tamen proportionate mnjus
, corpus imprimat in illo impetum distinctum
videtur esse ctominium animse in proprium ab ipso inotu. Aliqui eniin sentiunt, sicut
corpus; vel certe nulla potest assignari suffi- homo imprimit impulsum, dum movet ali-
ciens ratio, ob quam voluntas anima? non ha- Cfuod corpus, ita etiam Angclum, quia mo-
beat hanc immediatam efficaciam in suum tus localis non videtur aliter posse fieri,
corpus, nisi illam, quee sumitur ex diversi^ate Quod si objicias, quia ille impetus est qua3-
actionum ; nam ciim motio localis sit actio dam respondent, verum quidem
qualitas,
omnino diversa ab appetitione requirit fa- , esse,tamen esse totam ordinatam ad effi-
cultatem distinctam. HEec autem ratio eum- ciendum motura localem, tanquam participa-
dem locnm habet in inteliigentiis est ergo ; tionem quamdam virtutis motivaj existentis
in eis etiam heec facultas diversaab intellectu in principali motore, et ideo ejusdem virtu-
et voluntate. Neque obstare potest, quod in- tis esse posse producere hanc qualitatem, et
telligentia per voluntatem efficacitervelit mo- motum localem, et quoad hoc esse diversam
vere nam etiam per voluntatem efficaciter
; rationem de hac et de caeteris qualitatibus.
vult intelligere; ex quo non sequitur quod Et potest facile defendi hic dicendi modas.
per voluntatem intelligat, sed quod per vo- 25. Fortasse tamen non est necessarium
luntatem applicet potentiam inteiligendi. De- ut Angelus, quanclo immediate movet cor-
nique voluntas creata non est per se activa pus, imprimat ei impulsum, sed immeciiate
alicujus effectus ad extra,sed solumin quan- ipsum motum, et nihil aliud. Ratio est, quia
tum habet potentiam et facultatem propor- impulsus solum "ponitur, ut sit instrumen-
tionatam sibi subjectam. Unde etiam ad se tum moventis quando separatur a mobili
movendum est mihi probabilius Angelum ha- ergo quando movens immediate adest, et in
bere propriam virtutem motivam clistinctam se habet sufficientem vim motivam, non indi-
a voluniate, propter easdem rationes. get impulsu tanquam instrnmento separato,
23. Quocirca, licet in re pure intellectuali quo moveat. Nec vero talis impulsus est de
nulta sit polentia aetiva actione immanente necessitate motus localis alias nec Deus ;

praeter intelleetum et voluntatem, tamen po- ipse posset movere corpus nisi imprimendo
 ;

476 DISPUTAT. XXXYT. DE SUBSTANTIA MATERIALI 1N COMMUNI.

illi impulsum, quod videtur ridiculum et 27. Ad autem respondet D. Thomas,
ha?c
gratis dictum cur enim non poterit Deus
;
qucest. 18 de Malo, art. 6, ad 7, licet Ange-
efficere incorpore solum localemmotumabs- lus moveat per voluntatem, habere ex natura
que alio novo effectu ? Si ergo hic impulsus sua definitum modum ac potestatem mo-
ex parte ipsius motus non est necessarius, yendi, quam non potest excedere etiamsi
neque etiam erit ex parte moventis, quia et velit, et art. 10, ad 8, addit, non sequi posse
in se habet sufficientem virtutem, et est im- Angelum movere totam terram, quia non
mediatus mobili. Nulla est ergo ratio vel ne- est proportionatum naturae ejus, ut mutet
cessitas imprimendi talem impulsum. Sicut ordinem elementorum mundi. Sed nihilomi-
Angelus movendo se non imprimit suae sub- nus negari non potest quin, nude considerata
stantias impulsum, sed motum quid enim ;
virtute intelligentiarum, sufficiens esset per
necesse est multiplicare entia aut instrumen- motum localem ad evertendum totum uni-
ta sine causa ? Idem ergo erit movendo versum, quantum ad ordinem et compositio-
ccelum, verbi gratia, quia similiter habet nem ejus. Considerata tamen illa potentia,
proportionatam virtutem et prresentiain. De- ut est sub legibus providentia? divinae, non
nique declaratur, quia cum Angelus movet, potest eum ordinem immutare ; ut, verbi
non est necesse utvelit imprimere impetum, gratia, non potest facere ut detur vacuum,
sed tantum ut velit movere nam ad hoc ha- ; quia, licet removere unum corpus a
possit
bet sufficientem virtutem, et ille effectus suo loco, non potest tamen simul impedire
motionis localis est de se factibilis absque ne aliud illi succedat, non ex defectu intrin-
alio ergo tunc efficiet Angelus solum mo-
; secae virtutis absolute consideratse, sed quia
tum absque alia priori qualitate vel impulsu non non subesse legibus creatoris. Et
potest
ergo verisimile est semper sic movere, quia qua potestate Angelus movet pri-
similiter,
frustra faciet per plura, quod potest facere mum mobile ab oriente in occidens, posset
per pauciora. Imo verisimile etiam est, non illud movere ab occidente in oriens, nisi
posse aliter movere, quando immediate per obstaret ordo a creatore positus. Atque hoc
se movet nam si per unum corpus moveat
; modo intelligenda est preedicta sententia,
vel impellat aliud, per illud poterit impri- quam his verbis declaravit August., 48 de
mere impetum, quia hsec actio proportionata Civit., c. 18 Firmissime credendum est om-
:

est corporibus. At vero quando Angelus per nipotentem Dev.m omnia posse facere quce
se immediate movet, videtur superflua et voluerit, nec dcemonem seu Angelum cdiquid
improportionata illa actio ut conjecturse , operari secundum suce naturce potentiam, nisi
factse suadent. Atque hoc etiam modo gene- quod ille permiserit.
ralius defenditur,Angelos nullam qualitatem 28. Ultimo ex dictis facile constat, posse
per se posse eorporibus imprimere. etiam unum Angelum efficienter moveie lo-
caliteralium Angelum virtute naturali. Quod
Quanta sit vis motiva inteUigentice.
addo, quia certum est, virtute supernaturali
26. Tandem quanta sit vis
inquiri potest posse Angelum beatum movere vel detinerc
motiva intelligentiarum. Sed hoc dubium dasmonem, etiam natura superiorem; sicut,
satis tactum est superius, tractando dc finita e converso, ex eodem ordine supernaturali
perfectione Angelorum. Solum illud adver- oritur ut pravus Angelus nullam similem
,

tendum est, hic posse nonnullam ingerere actionem possit habere in bonum, etiamsi in
difficultatem, si fortasse appareat, tantam natura illo sit inferior. Sed hgec ad Theolo-
esse hanc virtutem intelligentiee, ut per illam gos spectant. Considerando igitur intelligen-
possit quascunque res corruptibiles destrue- tias in pura natura, videtur certa assertio
re, vel applicando activa passivis, vel certe posita, quiaqua virtute Angelus movet se-
eas dividendo aut conterendo per velocissi- ipsum, potestmovere alium, cumpossit etiam
mum motum. Ex quo fieri videtur, spectata movere corpus; videturenim esse majorpro-
sola natura cujusvis iutelligentia?, esse in portio inter ipsas intelligentias inter se, quam
potestatc ejus destrueretotum hunc mun- cum corporibus. Item movere possunt animas
dum inferiorem ejusdem ordinem immu-
, separatas ; ergo et alias intelligentias.
tare, et elevare, verbi gratia totam ter- , 29. Loquimur autem de motione non so-
ram usque ad co^lum et ccelnni ipsum
,
lummorali, qua? est per imperium, sed etiam
velocius, vel tardius agitare, qnse videntur de illa quee est per propriam efficientiam, et
valde absurda. impressionem ipsius motus. Quapropter si
 SECT. I. QlilD SIT EJUS ESSENTIALIS RATIO. 477
intelhgentia superior ad inferiores in natura principia quibus uti debet, ad propriam et
comparetur, conclusio absolute et siue res- specificam essentiam uniuscujusque materia-
trictione vera esfc, quia non potest inferior lis substantiee iuveniendam.
superiori resistere at vero e contrario de in-
; 2. Sunt autem tam multa a nobis dicta in
feriori circa superiorem loquendo limita- , superioribus dc materiali substantia. ut vix ali-
tione indiget, nimirum si superior non re- quid dicendum supersit. Dictum est enim im-
sistat, sed moveri se sinat; nam si resistat, primis disput. 13 et 15, de principiis intrin-
cum sit superioris virtutis, non poterit ab secis lmjus substantiee, quee sunt materia et
alia vinci.Et hsec sint satis de Loc motu, forma, quoniam heec inter causarum genera
de quo quid sit late tractant Theologi, etfor- computantur; nccpotuitcommode uniusratio-
tasse aliquid attingemus infra, disputando nis consideratio ab alia sejungi. Dictumdeindc
de Ubi, et Quando. est disput. 18 de vi agendi bujus substantiee,
30. De alia vero actione intentionali, cer- quia necessarium fuit ad plene consideran-
tum est non posse veram intelligentiam im- dam vim et rationem causee efficientis, etibi
mutare aliam ad formas intentionales pro consequenter tactum est (quantum metaphy-
suo arbitratu, et absoluta potestate, quod a sica patitur) de modo generationis et effec-
fortiori probari potest ex dictis de immuta- tionis talis substantiee, quia heec sunt quasi
tione corporalis materice ad formam. An vero correlativa et necessario connexa cum cau-
,

per modura objecti intelligibilis actu possit sarurn consideratione. Dictum est preeterea
saltem sui vel suorum actuum speciem im- disputatione trigesima de existentia liujus
primere, vel una intelligentia in aliam, vel substantice, quo modo ab ejus essentia
et
in animam separatam, res est quse longa in- distinguatur. Ac denique dictum est de sup-
diget disputatione, Theologorum propria, et posito ejus, et de distinctione inter ipsum et
a nobis aliquid supra tactum est, disp. 18, naturam in materialibus substantiis in dis-
sect. 5. Et ideo de intelligenths creatis htee put. 34. De proprietatibus autem realibus
dixisse sufficiat. hujus substantiee quantum ad nos etiam
,

spectat, dicturi sumus inferius, cum de acci-

DISPUTATIO XXXVI. dentibus disputabimus, ut in initio prasce-

LE SUBSTANTIA MATERIALI IN COMMtlNI.
1. Substantia; consideratio, quatenus ad
metapbysicum spectare potest, in hujus mem-
bri seu communis rationis contemplaiioneter-
minatur nam inferiora omnia, quee sub ma-
; tim, vel simul sumptee.
teriali substantia continentur, sunt infra
tapbysicam abstractionem, et
dentis disputationis tactum etiam est. Quo-
circa hic solum pauca addemus, quee ad es-
sentialem rationem hujus substantke magis
declarandam pertinere videntur, nimirum, in
quo hsec ratio essentialis consistat, et quid ad
illam conferant materia et forma, vel sigilla-
me-
ideo non ad SECTIO I.

metapbysicum sed ad pbilosoplmm natu-

,
Qw<e sil essentialis ratio substantue materialis, et
ralem pertnient. Imo per se ac directe, an eadem omnino sit cum ratione substantise
loquendo etiam substantia materialis ut
,
corporex.
sic, cadit sub objectum totius plhlosoplhee

naturalis imo fortasse est proprium et

, 1Quid nominis sulstanthe materialis.
.

adeequaturn objectum illius scientiee vel par- Quod attinet acl quid nominis, constat sub-
tis plhlosoplhee, quee in libris Pbysicorum stantiam materialem illam esse, quee materia
continetur. Tamen, ut in disputatione proce- et forma constat, sive forma illa materialis
miali dixi, etiam est metaphysici muneris ali- sit, sive spiritualis, dummodo sit vera forma

quid de substantia materiali secundum hanc materiee. Substantia vero corporea dicitur
preecisam rationem ejus contemplari, tum ut illa, qua3 natura sua habet hanc corpoream
perliciat et exacte declaret divisionem sub- molem, quaj a nobis nec concipi, nec expli-
stantiee inimmaterialem et materialem, qnam cari potest, nisi per hanc extensionem par-
solus metaphysicus tradere et explicare po- tium, quam experimur in substantiis sensibi-
test; tum maxime ut ipsam rationem quid- libus, ratione cujus extensum locum occu-
ditatis in bac substantia explicet, et fines pant, et una pars a suo loco alteram exclu-
proprios philosoplhcee considerationis pree- dit, efc una substantia alteram. Et quia liec
scribeit, suumque objectum illi tribuat, et extensio a quantitate provenit, ut infra vidc-
 ,,

478 DISPUTAT XXXVI. DE SUBSTANTH MATERIALI 1N COMMUNl.

bimus, ideo substantiam corpoream ut sic rentes posse dari substantiam materialem
per ordinem ad quantitatem definimus, di- et incorpoream, vel e converso corpoream,
centes esse illam substantiam, queo est ca- et non constantem ex materia tamen a ;

pax trinee secundum se to-

dimensionis, sive nobis nulla probabilitate defendi potest
tam, id est, secundum materiam et formam suppositis quee supra dicta sunt de necessa-
ita extendi possit, sive tantum secundum ma- ria connexione et reciprocatione materiee et
teriam. quantitatis, et quee etiam diximus tractando
2. Quomodo se habeant ratio subsiantice de universalibus. Repugnat enim rationem
materialis et raiio substantice corporea?. aliquam conceptam ex solo modo signiiicandi
Deinde, quod ad rem spectat, probatum est et concipiencli esse universalem, si tali ra-
in superioribus , substantiam materialem et tioni conceptse. repugnet communicari pluri-
corpoream in re idem esse, et reciproce dici; bus, cum in oppositis non repugnantia ratio
nulla est enim substantia corporea quee ex universalitatis consistat, vel fundetur. Ideo
materia et forma non constet, neque ulla est enim vera ratio deitatis seu Deinon potest
substantia, materia et forma constans, quae esse universalis ,
quantumvis communi no-
corporea et quanta non sit, saltem ratione mine signiticari videatur, quia ei repugnat in
materise. Non possumus autem negare quin multis speciebus aut individuis reperiri. Sic
secundum mentis preecisionem alia sit ratio igitur pari proportione repugnat, unam ra-
substantiee materialis ut sic, et substantla? tionem conceptam esse universaliorem alia,
corporeee ut sic, quia stante illo conceptu, si repugnat alicui rei communicari unam cui

et illa definitione substantia? materialis, ni- non communicetur et e coutrario, quia

alia,
mirum, quod constet materia et forma, seu hoc est directe contra rationem majorisuni-
actu etpotentia substantialibusrealiterdistinc* versalitatis. Si ergo non solum de facto illee
adbuc dubitat intellectus, an omnis hujus-
tis, duee rationes semper reperiuntur conjunctas,
modi substantia corporaiis sit, ita ut hoc sit sed etiam de possibili habent illam intrinse-
de intrinseca ratione ejus necsolum in hoc : cam connexionem et reciprocationem omnino
reperitur preecisio intellectus, sed etiam in- inseparabilem, non potest una concipi ut uni-
venti multi sunt, qui id negaverint. Et simi- versalior alia, quamvis possit una prsescindi
liter e contrario , stante illo conceptu sub- ab alia, quia, universahor conceptus non so-
stanliae corporeae supra a nobis descripto, lum dicit preecisionem unius ab alio, sed etiam
adhuc etiam dubitat mens, an omnis substan- aptitudinem et non repugnantiam essendi
tiatalis constet materia et forma; nec de- absque alio.
fuerunt qui id negaverint. Sunt ergo illae ra- Propter hoc igitur dici aliter potest
ht.

tiones saltem secundum mentis preecisionem licet conceptus substantiee compositee ex

distinctee. Et binc oritur dubitatio, quse illa- materia et forma absolute non sit universa-
rum sit essentialis substantise materiali ; es- liorconceptu corporis, et quasi medius inter
sentialis (inquam) non tantum secundum substantiam in communi et corpus, hoc enim
rem, sed etiam secundum nostram rationem tantum sufficienter concludit discursus fac-
intelligendi. Dubitari etiam potest an una il- tus, nihilominus tamen in hoc diiferre con-
larum rationum sit de se abstractior et uni- ceptum substantiee materialis a conceptu
versalior quam alia, saltem secundum ra- corporis, quod substantia materialis ut sic
tionem. solum dicit ipsam rationem substantiee, quee
3. In qua re varii possuht excogitari di- est in corpore, quee quodammodo medium
cendi modi unus est rationem substantiee
: quoddam est inter communi
substantiam in
corporeee ex se universaliorem esse, quia non et corpus. Nam substantia in communi dicit
repugnat intelligi substantiamcorpoream abs- substantiam simpliciter abstractam et indif-
que pbysica compositione partium essentia- ferentem ad materialem et immaterialem ;

lium, etiamsi fortasse repugnet in re ipsa
dari. Vel e converso substanliam ex materia
constantem, esse quid universalius quam
substantiarn quantam seu corpoream quia
ex vi conceptus substantiee materialis ut sic
significatur aliquid commune
Utraque pars hujus sententiee eam habet pro-
babilitatem quam habent sententiee aese-
corpus vero dicit determinate quamdam sub-
stantiam, ut constilutam per differentiam
subalternarn corporis ; substantia vero, ut
;
conjuncta differentioe corporis nec dicit sub-
stantiam cum totali indifferenxia, nec for-
et indifferens. male iUud constitutum per differentiam cor-
poris, sed ipsam rationem genericam, ut in
tali specie existentem. Aliud est enim consi-
 SEGT. I. QUID SIT EJUS ESSENIUUS RATIO. 479
derare animal in homine, et aliud conside- sitam ex materia et forma ; ergo recte dice-
rare hominem ut sic, vel animal absolnte. batur, substantiam materialem ut sic in hoc
Sed, licet in communi verum sit, posse ra- differre a substantia corporea ut sic, quod
tionem genericam.
et specificam illis omnibus non dicit intrinsecum gradum corporeitatis,
inodis concipi , tamen in prsesenti falsum sedgradum substantiae, proutestin corpore.
videtur, subsiantiam materiaiem ut sic signi- Et confirmatur, nam corpus de prsedicamento
ficare solam communem
rationem substan- snbstantise, pbysice dicit compositum ex ma-
tice illa media ratione conceptam. Primo qui- teria et forma substantialibus in communi,
dem, quia genns quando illo modo concipi- et illamet essentia metaphysice componitur
tur, non concipitur ut totum aliquod uni- ex suostantia et corporca, quee ratio substan-
versale, aut actuale, sed solum ut pars rna- tiee, nec soli materise convenit, nec soli for-
teriaiis metaphysica substans tali differentice, rnse, quia sunl substantise incompletse, illa

et iiii actu conjuncta. Substantia aute.m ma- vero ratio dicit substantiam completam; ergo
terialis non dicit solam communem
rationem illa ratio substantise completse, prout est in

substantise hcc modo conceptam, sed dicit corpore, est composita ex materia et forma ;

quoddam totum seu actuale constitutum ergo ha?c ratio substantiee est, quse impor-
sub ubslantia in communi, per differentiam talur nomine et conceptu substantiee mate-
illam, scilicet, rnaterialis, vel etiam dicit to- rialis.

tum nniversale complectens sub se omnes 6. Respondetur, committi quamdam sequi-

substantias materiales, et confuse dicens to- vocationem in argumentis, transeundo ab ip-

tam essentiam earum ; ergo. Secundo, quia sa re, prout in re existit, ad rem prout conce-
ratio generica in specie aliqua considerata ptam seu prsecisam per intellecium. Nam in
non includit intrinsece aliquam differentiam reconcludit argumentum, in substantia com-
essentialem, quam non includat eadem ratio posita non reperiri rationem substantioe eom-
generica absolute sumpta, sed connotat tan- pletee ut sic, nisi per compositionem materise
tum conjunctionem ad talem differentiam ;
etformee. Quo sensu verum est, ipsam com-
at vero substantia materialis addit intrinsece munem rationem substantise completse, prout
differentiam essentialem supra substantiam est in corpore, consurgere ex substantiis in-
in communi ergo non tantum dicit commu-
; completis materise et forma^. Nibilominus ta-
nem rationem substantke, quatenus est m men verum est, rationem substantise com-
corpore. Minor probatur, quia substantiama- pletse ut sic abstrahere ab hujusmodi compo-
teriahs intrinsece et essentialiter constituitur sitione, ita ut si prsecise hanc rationem sub-
per differentiam materialis et per , illam stantise consideremus, etiam in corpore non
etiam differt a substantia immateriali. habeat ex hac communi ratione, quod per
5. Oojcciio.
Objiciet aliquis, quia corpus compositionem consurgat. Unde hoc sensu
metaphysice componilur exsubstantia et cor- negandum est, rationem substantise in com-
poreo ergo necesse est ut substantia, qua-
; muni includere in conceptu suo metaphysico
tenus est in corpore, et metaphysice compo- compositionem materise et formoe. Quod pa-
nit illud, dicat aliquod compositum exmate- tet, quia ex vi hujus conceptus nihil amplius
ria et forma
ergo substantia materialis nihil
; intrinsece includit, quam includat Angelus
aliud signiticare potest, nisi substantiam in C[uatenus subslantia est; alias corpus et An-
communi secundum esse quocl habet in cor- gelus non convenirent univoce in ratione
pore. Prima consequentia probatur, quia sub- substantise.
stantia in communi, quatenus est in corpore, 7. Unde ad argumentum in forma respon-
est substanlia completa , quia hoc est de ra- detur distinguendo consequens primse con-
tione substantise in communi ; ergo est sub- secundum rem, aut
sequentiee, scilicet, aut
stantia composita, quia in corpore nulla est secundum prsecisum conceptum secundum ;

substantia vel ratio substantise completae quse rem verum est ipsam rationem substantice
sit simplex, id est, non composita ex actu et completa? quae est in corpore esse com-
,
,

potentia realiter distinctis, quia onmis enti- positam ex materia et forma, quod bene os-
tas hoc modo simplex, quse est in corpore, tendunt probationes ibi factce. At vero se-
incompleta ergo corpus ipsum
est substantia ; cundum preecisionem nostri conceptus, non
etiam quatenus estsubstantia, vel e converso est verum, rationem substantise completae,
substantia ipsa, prout hanc communem ra- etiam iu corpore, includere in suo prseciso
tionem babet in corpore, habet illam compo- conceptu compositionem materia? et formse ;
180 DISPLTAT. XXXVI DE SLBSTANTIA MATEEUALI IN COMMUNI.
alias non esset similitudo univoca inter cor- convertatur cum corpore. Sequeia patet,
pus et spiritum secundum talem rationeni. quia substantia completa consurgens ex sub-
Neque contra hanc partem urgent probatio- stantiis incompletis realiter distinctis dicitur

nes adductee ; nam aperte procedunt de re esse conceptus magis preecisus et abstractus,
ipsa seeundum se, non vero ut sic prsecise quam conceptus substantiee materialis, et ta-
concepta. Unde de illa sic loquendo, etiam men in illo conceptu vere contrahitur et de-
concedimus talem rationem substantiee,prout terminatur ratio substantiee completee in
est in corpore, non esse simplicem, nega- communi ad peculiarem modum substemtice
mus tamen ut sic esse compositam ratione ; completee, quiin Angelis non reperitur ; er-

enim preecisionis nostri intellectus abstrahit go conceptus medius.

ille erit

ab utroque, et solum dicit rationem entis per 10. Respondetur, dupliciter dici posse ali-

se completi quod ex se nec compositionem

,
quem conceptum magis preecisum. Uno mo-
habet, nec simplicitatem, licet in re semper do, quia absolutesumptus sit universalior,
habeat alterum horum juxtadifferentiam, cui et hoc modo neganda est sequela, quia re-
adjungitur. vera conceptus substantiee completee con-
8. Quia vero negare non possumus, quin stantis ex incompletis realiter distinctis non
communis ille gradus metaphysicus substan- est universalior quam conceptus corporis aut
tiee adjunctus tali differentiee, scilicet corpo- substantiee materialis. Alio modo dici potest

rea, non solum ex physica compositione inre conceptus magis preecisus, quia per rationes
consurgat, sed etiam concipi possit secun- magis abstractas, vel de se magis communes
dum id quod in se habet, licet non ex se, concipitur et constituitur, quamvis conceptus
sed quasi ex consortio talis differentise, id- ipse ex omnibus iliis constitutus universalior
circo addendum videtur, in gradu illo ut sic non sit, et hoc modo conceptus ille substan-
concepto in corpore iucludi quidem materiam tiee completee consurgentis ex incompletis po-
et formam, non tamen ut materia et forma test dici magispreecisusquam conceptus sub-
sunt, sed ut substantiee incompletee. Possunt stantiee materialis, quia ratio substantiee in-
enim hi in materia et forma ipsa
duo gradus completeeimiversaliorest,quamratiomateriee,
preescindi conveniunt enim inter se in ratio-
; etratiocompositionisutsic ex se universalior
ne substantiee incompletee, distinguuntur ta- est.quam sit compositio materiee etformee ut
men in propriis rationibus. Cum ergo sub- sic, et ideo potest dici ille conceptus magis
stantia, prout est in corpore, solum dicat ra- preecisus,licet non universalior, et ut propriis
tionem substantiee completee conjunctam dif- terminis utamur, potest dici magis preecisus
ferentiee corporis, etiamsiintelligamusibi non in modo, non in re. Est autem consideran-
esse sine compositione materiee et formee, ta- dum, dupliciter posse concipi substantiam,
men in illa preecisa ratione nondum concipi- ut realiter compositam ex actu et potentia
mus compositionemmateriee et formee ut sic, substantialibus. Uno modo, ut heec sil diffe-
sed ad summum, quod illa substemtiia coa- rentia constitutiva talis substantice, etsic qua-
lescitex substantis incompletis, quee in illa cunque ratione intelligatur talis substantia,
sunt. Atque ita ctiam fit, ut substantia ma- ut vere et realiter composita in essentia ex vi
terialis non possit dicere solam illam ratio- propriee differentiee constituentis, sive illa

nem subsiantiee, secundum quod est in cor- compositio intelligatur per habitudinem ad
pore, quia substantia materialis expresse et substantias incompletas in communi, sive ad
intrinsece dicit substantiam compositam ex partes substantiales in communi, sive ad ma-
materia forma ut tales
et sunt, quas non dicit teriarn et formam substantialem, jam non
sub illa ratione concepta, ut
ratio substantiee concipitur substantia in communi, etiam prout
declaratum est. est in corpore, sed concipitur substantia es-
9. Sed urgebit aliquis nam seiltem sequi-
: sentialiter inferior quam substantia in com-
tur ex hac ultima responsione. inter sub- muni, et essentialiter condistincta a substan-
stantiam in communi et substantiam mate- tia spirituali : nam differentia, quee indica-
rialem seu corpoream, dari conceptum me- tur, hoc ipso quod dicitur substantia realiter
dium, inferiorem substantia in communi, composita ex rebus distinctis, snfficit ad con-
et condistinctum a subslantia spirituali et ,
trahendam rationem substemtiee, et distin-
diversum etiam a coiiceptu corporis vel , guendam illam a substantia spirituali, quee
substantiee materieilis, quod est falsum, quia simplex est, id est, excludens
essentialiter
nullus talis conceptus fingi potest ,
qui non illam compositionem, quia non agimus de
 ;

SEGT. I. QUID SIT EJUS ESSENTIALIS RATIO. 481

compositione substantise quoad supposituni, metaphysice ratio substantise etiam ibi con-
secl quoad naturam nec de compositione
,
cepta non dicat expresse compositionem et
rationis, sed rei, et ex rebus distinctis. Alio unionem ex pluribus substantiis incompletis,

vero modo intelligi potest compositio iri ra- sed absolute substantiam completam. In his
tione substantise non ex vi differentise con-
,
tamen omnibus eadem ratio est de substan-
stituentis,sed solum ex conjunctione ad dif- tia corporea ut sic, et de substantia materiali
ferentiam contrahentem qnomodo non con-
;
ut sic ,
quia iri utraque ratio substantise
cipitur inferior directe aliquis gradus sub- potest accipi, vel tantum ut communis ratio

staiitise, sed concipitur ipsamet ratio substan- substantiai ibi existens, vel ut propria ratio
tise connotando conjunctionem ad inferiorem substantise materialis et corporese , ut in

differentiam. specie subalterna constituta ; nec magis sub

11. Oportetenim advertere rationem ge- ,
una ratione significatur nornine substantiss

nericam non solum ita contrabi per specifi- materialis quam corporese, vel e converso.
cam differentiam, ut cum illa componat spe-
Qtuestionis resolutio.
ciem subalternam, vel ultimam, sed etiam in
sese participare quodammodo illam perfec- 12. Dicendum ergo est, rationem substan-
tionem, et elevari vel deprimi ad ordinem, tise materiolis et corporese essentialiter eam-
ad quem talis differentia spectat. Sic genus dem esse, etin hoc consistere, quod sit sub-
animalis, contractum per differentiam ratio- stantia composita ex materia et forma. In qua
nalis, in ipso gradu sentiendi et in facultati- descriptione substantia habet rationem gene-
bus ejus quemdam singularem modum per- ris, etreliquum rationern differentiee, quse illis
fectionis participat; et genus qualitatis con- verbis modo physico potius quam meta-
tractum per differentiam gratiae elevatur ad physico traditur. Tota vero illa essentialis
ordinem supernaturalem, ita ut ipsamet ratio differentia physica metaphysice compreben-
qualitatis in tali qualitate supernaturalis ef- ditur per illam differentiam, onaterialis, cum
fecta sit; et similiter contracta per differen- dicitur corpus esse substantiam materialem.
tias spirituales, est spiritualis et inclivisibilis Unde differentia illa radicaliter fundatur in
contracta vero per differentias materiales ba- illis principiis physicis, materia, scilicet, et
bet divisibilitatem quamdam, et partium ex- forma, quatenus ex eis consurgit [una sub-
tensionem. Etita in universum ratio generica stantia completa alterius rationis et modi a
ex conjunctione ad specificam in se partici- substantia simplici ,
qui modus substantise
pat nobiliorem modum essendi, vel minus vel compositionis signiticatur per clifferen-
nobilem, quod provenit ex omnimoda identi- tiam illam, materialis. Eademque significatur
tate, quam in re babet differentia contrahens per alteram differentiam, corporea, quse simi-
cum genere per illam contracto, et quia in liter partim in materia, paitirn in forma sub-
eisdem principiis realibus fundantur, saltem stantiali ut sic radicaliter fundatur nain ;

secundum realem identitatem. Et propterea etiam de ratione corporis est, ut sit substan-
ctiam ille modus essendi, quem genus parti- tia completa ex materia et forma composita.
cipat ex conjunctione ad differentiam, non Solum videtur esse discrimen, quia differen-
constituit aliam peculiarem ditferentiam, sed tia haac, ut concipitur et significatur per cor-
ex eadem differentia provenit, et cum ea con- poreum, includithabitudinemad quantitatem,
vertitur, et suo modo pertinet ad cffectnm unde substantia corporea defmiri debet ,

formalem ejus, propter dictam identitatem, substantia quse est capax quantitatis atque ;

ut probatum est. Hoc ergo posteriori modo hinc fit ut, secundum modum concipiendi
intelligi potest rationem substantise prout
, nostrum, illa differentia, scilicet, materialis,
est in corpore, esse compositam, et includere videatur prior magisque essentialis quam
materiam et formam, non quidem secundum altera, scilicet, corporca; nam aptitudo illa

specialcs rationes materise et formse ut sic, ad recipiendam quantitatem, hoc ipso quod
sed secundum gradus substantise quos inclu- concipitur per modum cujusdam capacitatis
dunt; nam ratione illorum complent integram seupotentise receptivce quantitatis, concipitur
rationcm substantise, quse est in substantia ut proprietas cjucedaua seu attributum suppo-
corporea. Diciturautem illa ratio substantise, nens essentiam, quse est ratio illius aptitudi-
prout est in corpore, includere prsedicto modo nis, quse non exipsa
est alia, nisi compositio
materiarn et formam, quia pbysice et secun- forma materia substantialibus, ut sic.
e*
dum rcra in bis principiis fundatur, quamvis 13. Atque ex bis ultimo infelligitur, quo
xxvi. 31
 ;;

482 DISPUTAT. XXXVI. DE SUBSTANTIA MATEIUALI IN COMMUNI.

modo essentialis ratio materialis
sit omnino absoluta, non includens essentia-
litcr habitudinem aliquam ad accidens, etiam
ad quantitatem, quod pertinet ad absolutam
perfectionem substantise, ut infra dicemus.
Unde, licet materia et forma substantialis
substaritiae menta in oppositum, eodemlib. 7, qua>st. 26.
Et potest probar, primo, quia unaqna>que res
per suam enlitatem est talis, et per eamdem
distinguitur ab aliis; sed substantia' mate-
riales non distinguuntur inter se per mate-
riam nam cum inter se specie differant in
; ,

iuter se includant essentialiter transcenden- materia non ditferunt ergo materia non per-
;

tales babitudines quibus una ad alteram

,
tinet ad earum quidditatem. Et confirmatur,
mutuo ordinantur, tamen hse habitudines et nam essentia hominis et equi specie ditferunt
termini earum in ipsa substantia completa quoad physicam naturam et essentiam sed non ;

concluduntur ipsa vero substantia tota non

; differunt nisi in formis; ergo in solis formis con-
dicit essentialiter habitudinem ad formam sistit eorum essentia nam matcria eadem est
;

accidentalem, quia non ad illam ordinatur in utroque. Secundo, quia si materia est de es-
per se piimo, et quamvis sit capax ihius, id sentia, ergo pars materi?e erit pars essentia?
tamen est quasi concomitanter ex absoluta ergo pars integralis, verbi gratia, manus vcl
perfectione suae naturoe, non quia ad hunc caput, erit pars essentialis, quia estpars qua?-
finem primario instituta sit, sicut declaravi- clam essentiae. Consequens autem est falsum,
mus supra, tractando de materiali causa ac- quia alias homo mutilus non haberet totam
cidentium. hominis essentiam, consequenter non es-
et
SECTIO II. set homo. materia in communi
Tertio, quia si

essentia substantix materialis consistat in

esset de essentia substantise materialis, ergo
Vtrum
sola forma substantiali, vel etiam in materia. in specie de essentia talis substantise esset
talis materia, et in individuo de essentia ta-

1. Ratio duuii.
Ratio dubitandi est, lis individui esset hsec individua materia

quia Aristoteles, multis in locis, significat so- hoc autem est falsum, quia variata tota ma-
lain foraiam esse essentiam rei malerialis ;
teria per continuam nutritionem semperma-
nam, lib. 1 Metaph., cap. 7. text. 52, ratio- net idem numero homo. Et in resnrrectione,
nem, id est, formam, dicit esse quidditatem quamvis animse non detur idem numero cor-
et substantiam rei. Necesse est (inquit) car- pus, quod antea habuit, sed ex alia materia
nem, et cceterorum uniimquodquerationcm esse, confectum, erit idem numero homo, qui an-
aut nihil ; nam propter lioc et caro est, et os, tea fuerat.
et ccetera, non propter materiam. Et similiter
Vera sententia.
libro 7, cap. 11, formam vocat, quod quid
erat esse rei ;
et ideo significat, illain solam 3. Contraria nihilominus sententia, nimi-
poni in defmitione, non vero materialem rum, materiam esse de cssentia materialis
partem, et fortasse ob eam causam in aliis substantise, vera est, et communiter recepta.
locis utramque defmitionis partem revocat ad Docuit eam Avicen., 5 Metaph., c. A, ubi di-
genus causse formalis, ut patet ex 5 Metaph., cit, quidditatcmrei naturalis esse ex compo-

cap. 2, et 2 Physic, cap. 3, et 2 de Anim., sitione materiee et formss, et eam ubique do-
cap. 2. cet D. Thomas, praesertim 1 parte, quaest.
75, art. 4, et 1 contra Gentes, cap. 2i, et
Opinio Averrois.
lib. 2, cap. 81, etde Ente et essentia, cap. 2,
2. Propter haec et similia Aristotelis testi- ubi Cajetanus, quaest. & ; Capreolus, in 4,
monia, Averroes, 7 Metaph., comm. 21 et dist. 44, quoest. 1, art. 1 ; Scotus, in 2, dist.
34, ait , materiam non esse de quidditate 22, qusest. unic, et 7 Metaph., qiuest. 16;
substantiae materialis, etiamsi ad extriuse- iEgid., 7 Metaph., quaest. 2, et alii ibidem.
cam ejus constitutionem pertineat, sed esse Sumiturque ex Aristotele lib. 5 Physic ,
,

solum quasi vehiculum vel sustentaculmn cap. 1, ubi tam materiam quam formamdi-
formse, qua3 est tota quidditas materialis sub- cit esse naturam rerum naturalium in re ;

stantiee.Et ante Averroem insinuavit hanc autem idem estnatura quod essentia, ut su-
sententiam Alexander, 2 Metaph., textu 12; pra dictum est, quamvis etymologia nominis
et Themist., de Anim., textu 9 et 38; postea sit diversa. Unde non satis sibi constat Aver-

vero illam secuti sunt Jandunus, 7 Metaph., roes, cum 7 Metaph., textu 27, fatetur, na-
quaest. 12 Niphns, disput. 13 et sub proba-
; ; turam, quam habent species in rebus gene-
bilitate eam defendit Soncinas, solvens argu- rabilibus, esse quid compositumex materia et
 ;

TSECT. II. AN FORMA SIT TOTA ESSENTIA REI MATERIALIS.

forrna,quod est verum de natura integra seu ageremus , et ex statim dicendis amplius con-
Sunt etiam alia testimonia Aristotclis
totali. stabit. ....

et aliorum gravium auctorum, quse statim 6. TeHiaco^dXvsio. bico tertio : integra

afferemus. Ut vero ratione lianc sententiam non est sola mate-
essentis Inijus substantite
probemus, paulatim procedere oportet per ria neque sola forma sed qusedam natura
, ,

nonnullas propositiones. ex utraque composita, quae per se una est in

ratione naturse seu essentke. Hsec sumitur ex
Qucestionis resolutio.
Arist., SMetaph., text. 15, dicente, quiddita-
4. Dico ergo primo : materialis substantia tem substantiarum materialium esse per se
completa, sicut est vere ac per se una, ita unam, quia constat ex actu et potentia, quse
unam habet quidditatem et essentiam. Qua^ per se uniuntur. Et ratione probatur primo,
propositio videtur per se nota ex terminis ;
quia luec subslantia est per se una composi-
nam Unum consequitur ens , unde unum- tione ergo habet unam essentiam
; ergo illa ;

quodque sicut est ens, ita est unum ens non potest esse sola forma, neque sola mate-
ens autem ab esse vel essentia dicitur ria ergo est natura ex utraque composila.
;

quod ergo est simpliciter unum ens, unum Ptima consequentia probatur ex prima con-
esse habere necesse est , et consequenter clusione, quia substantia per se una est ens
unam essentiam, prsesertim naturaliter lo- per se unum ens autem per se unum, unam
;

quendo, et de naturali unitale ; si ergo sub- habet essentiam. Sed instari potest nam :

stantia materialis est proprie ac per se unum Christus, utest in duabus naturis subsistens,
ens, unam
etiam essentiam habet. Gertum est simpliciter unum ens per se, et tamen non
est autem indubitatum, substantiam mate-
et habet unam tantum essentiam sed duas. ,

rialem esse proprie ac per se unum ens ergo ; Respondetur instantiam non esse ad rem.
proprie ac per se habet unam essentiam. Primo quidem ,
quia ille modus unitatis et
5. Secuncla conclusio. Dico secundo sub- : compositionis plurium naturarumin unaper-
stantia mateiialis, ut est ens per se unum, sona, non est naturalis hic autem loquimur ;

non est sola forma, nec sola materia, sed de ente per se uno, naturali modo; hujusmo-
compositum ex materia et forma. Hoc etiam di enim ens primario habet unitatem ex uni-
est certum fere ex terminis ; nam in nulia tate essentise. Deinde est differentia, quia
specie substantiee materialis sola forma dici- Christus non habet unitatem ex immediata
tur esse tota species neque enim anima est; unione naturarum inter se sed solum ex ,

homo, aut forma aquas est aqua. De materia unione earum in eadem persona substantia ;

autem id clarius est, nisi quis erret cum anti- autem naturalis primo et per se habet unita-
quis philosophis, dicens totam substantiam tem cx unione materia 1
, et formoe inter se, et
rerum generabilium esse materiam, solisque ideo si talis est illa unio, ut constituat ens
accidentibus Hinc Aristoteles, 7
differre. per se unum ,
talis etiam erit , ut constituat
Metaph., c. 7, negat formam substantialem essentiam per se unam.
generari , sed compositum , cum tamen cer- 7. Unde confirmatur illa prima consequen-
tum sit generari substantiam materialem per tia : nam si substantia materialis est per se
se unam. Hinc etiamD. August., 19 de Civit., una, cum in ea includantur materia etforma,
cap. 9, laudatVarronem dicentem, hominem vel id est propter solam unitatem suppositi ,

nec animam esse solam nec solum corpus, , vel etiam propter unitatem essenthe. Non
sed quid ex utroque constans quod etiam ;
primum ; ergo secundum. Major constat a
asseruit Damasc, lib. 3 de Fid., c. 3. Eadem sufficienti partium cnumeratione. Neque
autem ratio est de omnibus substantiis mate- enim satisfaciet qiii dixerit, substantiam mate-
rialibus, et de substantia etiam materiali in rialem esse per se unam propter unitatem
communi. Denique id patet ex dictis sectione compositi, abstrahendo ab uno supposito vel
prsecedente ; nam substantia materialis ut essentia nam, licet hgec abstractio mente
;

sic est substantia completa; sed neque for- fieri possit, tamen in re non potest esse com-
ma , neque materia per se est substantia positum per se unum, nisi sit vel unum sup-
completa ergo substantia materialis non di-
; positum, vel una natura seu essentia, quod
cit solam formam nec solam materiam, sed idem est. Minor autem probatur, quia unitas
compositum ex utraque nam quod hoc com- ; suppositi in substantiis materialibus consurgit
positum sit per se unum, supra satis declara- ex unitate naturse, vel mediante illa, quando
tum est, cum de materiali ac formali causa suppositum est proprium et connaturale , ut
 DISPUTAT. XXXVI. DE SUBSTANTIA MATEMALl IN COMMUNI.
nunc r&miimur Quod sic cleclaro : nam vel tnm ex debita proportione, tum etiam quia
opinamur m tbtG-::ippoito materiali tantum illud est de essentia rei, quod intrinsecc ac
esse unam suhsistentiam sittrjp-Lk.e.m quee ter- per se primo rem coiistituit ens autem com- ;

minat totam naturam etmateriam ac formam, positum intrinsece ac per se primo constitui-
et sic talis subsistentia supponit integram natu- tur per naturam compositam.
ree unitatem,uteam adeequate terminare possit 9. Objectioni satisfit. Dices
ens artifi- :

et in ea complectatur materiam ac formam ;

ciale est compositum ex materia et forma ar-
illa ergo unitas, quee consurgit ex unione ma- tis, et nihilominus ejus essentia consistit in

teriee et formee, preecisa subsistentia, est uni- sola forma artis, ut multi sentiunt ergo non ;

tas essentioe atque ita unitas proprii suppo-

, est de ratione entis compositi, ut habeat es-
siti supponit unitatem essentiee. Si vero opi- sentiam compositam , et idem argumentum
nemur materiam et formam babere partiales fieri potest de aliis compositis accidentalibus.

subsistentias eadem vel majori efficacitate

, Respondetur imprimis non esse parem ratio-
idem concluditur quia ex materia et forma
,
nem, nam ens compositum ex substantia et
non consurget unum suppositum, nisi earum accidente non est proprie unum ens, quia non
subsistentiee conjungantur ad componendam est per se imurn, et ideo si adeequate de illo
unam adaequatam snbsistentiam non pos- ; loquamur, proprie non habet unam essen-
sunt autern ita uniri , nisi eadem materia et tiam, sed includit plures, non per se, sed per
forma secundum suas entitates essentiae inter accidens unitas. Formaliter autem loquen-
se uniantur, quee unio naturee ordine antece- do de his compositis, dicitur eorum essentia
dere debet ; nam sicut essentia prior est sub- consistere in forma accidentali, quia illam
sistentia, ita unio in entitatibus essentiee prior dicunt de formali, et connotant subjecta. Quod
csse debet ,
quam unio in partialibus subsis- non de substantia composita esj enim
ita est ;

tentiis. Igitur si ex his consurgit una subsi- per se una, et ideo essentiam per se unam
stentia totalis, multo magis ex illis consurget habere debet homo enim non tantum dicit
;

una essentia. Est ergo substantia materialis formaliter animam, sed humanitatem, quee
per se una non tantum ratione unius suppo- non est sola anima, alias esset spiritualis et
siti, scd ctiam ratione unius essentiee. immortalis humanitas, sicut anima, quod est
8. Atque binc facile probatur secunda et plane falsum est ergo humanitas integra es-
;

tertia consequentia principaiis rationis. Quia sentia exanima et corpore composita, et idem
jam ostensum est, ex materia et forma, prout est de ceeteris rebus materialibus. Non tamen
in qualibet earum est aliqua essentia non desunt ', qui in hoc eequiparent artificialia
completa, sedpartialis, apta uniri alteri, com- substantiis, et differentiam inter hoc consti-
poni essentiam quamdam completam ac per tuant inter artificialia , et alia accidentalia
se unam ; heec ergo est propria et adeequata composita. Sed in hoc non est nobis immo-
essentia substantiee compositee. Probatur con- ranclum, nihil enim ad rem preesentem refert,
sequentia, primo, quia illa cssentia, alicujus preesertim quia si quee est differentia, solum
rei est essentia, et non alterius, nisi substan- est in nominum usu et significatione, non in
tice materialis. Secundo, quia substantia ma- rebus.
ens completum ergo debet habere
terialis cst ;
'10. Unde ex hac ipsa differentia inter sub-

essentiam completam sed essentia materia^ ; stantiam et accidentia argumentor quarto.

per se sola, aut essentia formee per se sola Nam in definitione substantiee materialis po-
non est completa, quia neutra earum est nitur materia ergo est de essentia ejus. Pa-
;

complctum ens aut completa natura, cum sit tet consequentia, quia in hoc differt substan-
natura sua instituta ad substantiam complen- tia ab accidente, quod non definitur per ali-
dam; neutra ergo earum est completa essen- quod addiium, sed per intrinseca et essen-
tia; ergo neutra est tota essentia substantiee tialia principia. Nec satis est quod quidam
materialis. Tertio quia essentia debet esse
,
asserunt, accidens definiri per additum alte-
rei proportionata; ergo ens compositum ha- rius preedicamenti, substantiam vcro, ejus-
bere debet essentiam compositam sed sub- ; dem nam,; licet hoc sit verum de substantia
stantia materialis est unum ens compositum; incompleta, qualis est materia ipsa vel for-
ergo integra essentia illius debet esse una ma, non tamen de substantia completa nam, ;

compositione non est ergo sola forma, quee

;

simplex est, nec materia , sed compositum Vide Fonsec, 5 Metaph., c. 7, queest 5,
ex utraque. Prima consequentia probatur, sect. -4.
 ; ;

SEGT. II. AN FORMA SIT TOTA ESSENTIA REI MATERIALIS. 485

ut dicebam sectione praecedente, materia di- non uniretur per se, nec corpus esset de
illi

cit transcendentalem habitudinem ad for- quiclditate hominis, sed anima esset homo
mam, et forma ad materiam; substantia vero est ergo materia pars essentiee in materiali-
ex utraque composita est quid omnino abso- bus rebus.
lutum, non dicens habitudinem ad extrinse- 12. Quarta conclusio. Dico quarto ma- :

cmn, nisi forte tanquam ad finem, vel ad teria est de essentia substantiee materialis
principium efficiens. Adde quod, si materia tanquam inchoatio queedam, et fundamentum
non est pars essentialis substantiae, vix in- essentiee, quee per formam completur, ac ple-
telligitur quo modo in prcedicarnento substan- ne constituitur. Heec conclusio constat fere
tice collocetur, quia nec collocatur directe, ex supra de causalitate materiee et
dictis
cum non sit substantia integra, neque etiam formee, et quoad hoc recte dicitur materia
reductive tanquam pars essentialis substan- esse in his rebus tanquam receptaculum for-
tise. Dices, reduci ut vehiculum forrnee.Sed mee, vel etiam tanquam vebiculum, et sus-
certe pari fere ratione posset reduci ad quan- tentaculum respectu earum formarum quee
titatem, maxime juxta Comment., quia est sustentante indigent. Hinc tamen colligi non
etiam vehiculum quanlitatis. Etprceterea sub- potest omnino esse extra essentiam recte ;

stantia, quee directe ponitur in preedicamento, vero concluditur, esse solum quasi funda-
non indiget vehiculo, cum sit ens per se ab- mentum et inchoationem ipsius essentiee.
solutum etintegrum. Forma autem materia- Item hoc includitur in ratione primi subjecti,
lis, quse suo moclo indiget sustentante aut quod formee supponitur, et per illam actua-
vehiculo, non ponitur
directe in preedicamen- tur, et complementum perfectionis recipit.
to substantice, sicutinec materia, imo neque
Argumentorum, solutio.
anima rationalis,, quamvis sit subsistens, po-
nitur directe in preedicamento substantia; 13. Aristoielis testimonia ewplicantur .

ergo materia non solum reduci debet ad illud Denique ex hac assertione solvuntur facile
prsedicamentum ut vehiculum fonnee sed
, , fundamenta contrariee sententiee. Aristoteles
maxime ut pars materialis substantiee; non enim, locis in principio citatis, nihil aliud in-
est autem pars, nisi essentialis ; ergo. tendit, quam quod in hac ultima conclusione
]\. Ultimo argumentari possumus, quia asseruimus, formam, scilicet, esse rationem
proprietates materialis substantiee, non solum et terminum constituentem essentiam rei, non
a forma sumuntur, sed etiam a materia secl ; vero solam illam esse totam essentiam. Et in
proprietates consequuntur essentiam ergo ; verbis ibi citatis ex primoMetaphysicee, juxta
ad essentiam hujus substantiee non solum communem lectionem, non dicit Aristoteles
pertinet forma, sed etiam materia. Major pa- carnem' esse formam seu rationem. sed car-
tet, quia non solum ex forma, sed maxime nis et cujuscunque similis rei esse vel dari
exmateriahabent substantiae inferiores quod formam seu rationem, qua nimirum consti-
corruptibiles sint, et substantiee ccelestes ex tuitur. Quod si, ut aliqui moderni legunt, cli-
tali conditione materiee habent etiam quod cat carnem esse rationem, intelligendum est
sint incorruptibiles;item hee substantire non per synecdochen^ ut totum a parte principa-
solum ex forma, secl etiam ex materia habent liori nominetur. Potest etiam, cum dicit for-

quod corporeee sint, sive per corporeum clif- mam esse rationem vel quidditateni rei, per
ferentia essentialis, sive proprietas aliqua cir- antonomasiam intelligi, quia preecipua est
cumscribatur. Unde homo simpliciter eorpo- pars quidditatis ; vel intelligitur etiam causa-
reus est et mortalis, ratione suee essentise et liter, quia forma est quee preecipue consti-
naturee, etiamsi anima ejus incorporea sit et tuit quidditatem rei , eamque ab aliis distin-

immortalis. Rursus hee substantiee non solum guit. LegaturD. Thom.,, 1 part., queest. 75,
ex forma, sed etiam ex materiahabent, quod art. 4.
sint entia naturalia et mobilia unde aliqui ; 14. Ad primam rationem ex eadem con-
motus non solum ratione formee, sed etiam clusione ultima respondendum est, illa op-
ratione materice naturales sunt. Denique non time probari, materiam esse veluti quamdam
solum forma, sed etiam materia afiquo modo inchoationem essentiee non vero quod sit
,

confert ad operationes substantiarum, acleo omnino extra essentiam. Quia ut substantiee

utmerito D. Thom., 1 part., queest. 5, art. 4, ditferant specie, satis est quod in forma diffe-
dixerit, quod si corpus nihil conferret animce rant, neque est inconveniens ut variee essen-
rationali ad operationes intellectuales ejus, tiee specie distinctee, in fundamento et ma-.
486 DISPUTAT. XXXVI. DE SUBSTANTIA MATERIALI IV COMMUNI.
teriali principio similes sint. Et propterea res utdocuit D. Thom., 1 part., queest. 119,
riari,

materiales, quae non solum in forma secl , art. et tunc censetur eaclem perseverare
1,

etiam in materia differunt, non tantum specie, quasi continuatione quadam ratione cujus, ,

sed eiiam in genere physieo ditferre dicuntur. et preecipue ratione forma?, individuum pby-
Ad secnndam rationem ex eadem radice res- sice rnanet semper idem, de qua re dictum
pondetur, non omnes partes materiales esse est etiam in superioribus, disp. 5, de Princi-
essentiales, cpiia non omnes sunt necessarioe, pio inclividuationis, sect. 3.
ut forma complere possit cum materia illud
compositum, in quo essentia rei consistit, et SECTIO III.

ideo illa materia est simpliciter essentialis, Vtrum substantia materialis sit aliquid distinctum
qua? ad hoc necessaria est; reliqua vero dici- a materia et forma simirt sumptis, et unione ea~
tur esse de integritate, aut complemento rei. rum.
15. Adtertiam, quod attinet ad essentiam
in specie, verum est esse de essentia rei, ut 1. Quasstio hgee de quolibet toto respectu
per talem speciem materia^ constituatur, qua- suarum partium, et composito respectu suo-
lem natura sua forma postulat nam si finge- ;
rum componentium tractari potest tamen ;

remus animam rationalem uniri materiee cce- commocle in hunc locum cadit, tum quia pri-
lesti, non consurgeret una essentia ejusdem ma et prsecipua compositio naturalis est ex
rationis cum essentia hominis. Unde Theologi partibus essentiahbus substantise ; tum etiam
recte concludunt, Verbum divinum assum- quia necessaria est ad rationem compositse
psisse corpus ex materia hac generahilium seu materialis substantiee exacte declaran-
rerum, ex eo quod assumpsit veram hominis dam.
essentiam. Non est autem intelligenclum, ex
eo quod materia in communi sit de essentia Prima sententia, ponens realem distinctionem.

substantise in communi fieri consequens ut

, 2. Sunt ergo in hac re varise sententia?.
uniuscujusqne substantiee specie distinctse sit Prima atfirmat substantiam compositam esse
etiam materia specie distincta quoad pro- re ipsa distinctam a suis partibus, non tantum
priam speciem essentialem materise quia ,
singulis (quocl certum est et indubitatum apud
fieri potest ut plures formse specie diversae omnes), sed etiam simul sumptis, non solum
postulent materiam ejusdem rationis substan- secunclum aliquem realem modum quem ad-
tialis ,
quamvis in ea varias dispositiones re- dat ipsis partibus, sed etiam quia sit vera en-
quirant. titas realiter distincta ab ipsis. Ita sentiunt
d6. Quod vero attinet ad unitatem indivi- multi expositores Aristot., in 1 Phys., text. 16,
dui, fatendum est absolute ,substantiam ma- ubi Aristoteles hanc partem generatim insi-
terialem, ut sit eaclem numero, requirere non nuat. Eamque tenet Herveeus, Quodlib. 2,
solum eamdem numero formam, sed etiam quaest. 15 ; Capreol. , in 3 , dist. 2 art. 1
, ;

eamdem numero materiam tantoque fore ; Cajet., 3 part., qusest. 6, art. 5, ad 1 Durand.;
hanc unitatem perfectiorem in tota substan- Ferrar., 4 contra Gent., c. 81 ; Javell., 7 Me-
tia, quanto major fuerit in utroque principio, taph., queest. ult. Favet D. Thomas, in 3,
non tantum formali sed etiam materiali.
, dist. 2, quasst. 1, art. 3, qua stiunc. 3, ad j
3,
Nam unitas totius ex unitate partium consur- et in 4, d. 16, qusest. 1, art. 1, qusestiunc. 3,
git. Et quia eadem est proportio rei singularis ad 2. Iclem tenet Scotus, SMetaph., qua?st. 4,
ad sua principia singularia, quee est rei spe- et in3 Sent., d. 2, qusest. 2; et ibi Lichetus;
cifica3 ad principia communia. Sicut ergo Mairon., d. 1, qucest. 10 Antonius Andr., 7 ;

species in communi principia habet determi- Metaph., qua^st. 18; Zimara, Theorem. 75; et
nata in specie, ita res singularis determinata idem tenet Avicenna, lib. 3 suee Metaph., c. 4.
habere debet propria principia in individuo,, Favetque huic sententia?, Aristoteles variis in
et in particulari. Denique hac ratione conclu- locis ; nam 5 Metaph., c. 14, text. 19, ait :

cluntTheologi, ad unitatem resurrectionis eo- Sex non sunt Us tria, sed semel sex. Similiter,
rumdem hominum pertinere, ut eorum ani- lib. 7, c. 17, dicit syllabam, ha, non esse 1) et
mse eisdem numero corporibus uniantur, de a. Etlib. 8, totum esse ali-
c. 6, text. 15, ait,
qua re disputavi late contra Durandum in 2 , quid prseter partes. Et 2 de Anim., in prin-
tomo tertias part., disput. 44, sect. 2. Heec cip., et srepe alibi., distinguit substantiam in
autem unitas materioa non semper a^qualis forrnam> materiam compositum, sentiens
et
est, quia saltem paulatim polest interdnm va- compositum esse rem per se distinetam.
 SECT. III. aN totum distinguatur a suis partibus. 487
PrimcB sententice fundamentum.
3. Fun-
damentum hujus sententige est, quia multa in Tertia opinio negans omnem distinctionem

re ipsa tribuuntur tofci substantise cornpositse, in re.

quce partibus etiam simul sumptis non conve- 6. Tertia opinio,et magis recepta,est, sub-
niunt, et e converso. Totum enim est, quod stantiam compositam in re ipsa non esse
per se primo generatur, non autem partes si- quippiam distinctum, neque realiter, neque
mul sumptae, neque etiam unio earum nam ; modaliter a partibus essentialibus simul
cum unio sit relatio, non potest esse genera- sumptis et unitis, sed ad summum ratione
tionis terminus. Similiter totum corrumpitur, et modo concipiendi et loquendi nostro. Hanc
etiamsi partes maneant, ut patet in morte ho- tenent frequentius expositores Aristot. , 1
minis. Rursus totum componitur ex partibus Phys., loc. cit., prce.sertim Grseci, Alexand.,
simul sumptis et unitis neque enim disjune-
:
Themist., Philop., Simplic. ; et favet Averr.,
tse componunt; ettamen totum non componit comm. 17. Tenent etiam Durand., in 3, d. 2,
seipsum, ut per se constat. Denique totum qusest. 2; Gregor., in 1, dist. 24, qusest. 1,
cst, agit, movetur, ambulat, et similia,
quod art. 1 ; Palud., in 3, d. 1, qusest. J ; Niphus,
quce aggregato ex unione et partibus tribui 7 Metap., disp. 19, ubi Soncin., qusest. ult,
non possunt. Est ergo totum res aliqua prse- utramque partem censet probabilem. Ethuic
ter illud aggregatum. sententice magis favet D. Thom. Lib. 4 cont.
4. Et hinc sumi potest secunda ratio, quia Gent., ad 5, sic scribit Be Jiumanitate
c. 18, :

si substantia composita non esset aliquid a non est intelligendum, quod sit qucedam forma
pjrtibus simul sumptis distinctum, non ma- consurgens ex conjimclione formce ad mate-
gis esset unum ens quam
acervus lapi- sit riam, quasi realiter sit alia a~b utrogue, qnia
dum, aut domus, vel certe quam corpus al- cum per animam fiat materia Jioc aliquid
bum ut sic, quia omnia heec sunt multitudo actu, ut dicitur 2 cle Anima, illa tertia forma
suarum partium simul sumptarum , et tali consequens non esset substantia, sed accidens.
modo unitaium. Tertia ratio sit, quia si tota Et 1 part., qusest. 11, art. 2, ad2, dicit, totum
substantia nihil aliud esset quam partes es- Jietcrogeneum esse multitudinem, scilicet, par-
sentiales simul sumptse, ergo eadem ratione tium unitarum. Favet etiam in illis locis,
eadem substantia , ut constat ex integralibus qua3 affert prima sententia nam in priori ;

partibus, non erit aliud quam partes ipsse in- solum cum dicitur humanitatem esse
ait ,

tegrales simul sumptse ; ergo partes integra- corpus et animam, materialiter esse verurn :

les et essentiales erunt idem inter se quia ; Sicut nomine totius ( inquit ) intelliguntur
quce sunt eadem uni tertio, sunt eadem inter partes, et nonquod totum,prop?'ie loquendo, sit
se ; consequens autem est plane falsum ; suce partes, et non aliquid ex parlibus constitu-
ergo. .
tum. Ubi solum dicit in locutione esse im-
proprietatem, ad quam sufiicit distinctio ra-
Secunda opinio admittens distinctionem
tionis; non tamen ponit distinctionem, sed
modalem.
identitatem rei, quam decJarat per illam par-
o. Propter hsec argumenta convincun- alii ticulam, materialiter. Et eodem modo dicit
tur, ut admittant distinctionem ex natura rei in altero loco, totum pra^dicari cle partibus
inter partes et totum, in quo cum prsecedente simul acceptis, licet improprie. Atque boc
sententia conveniunt; negant tamen distinc- modo dicit etiam Angust., 7 de Trinit., c. 4 :

tionem illam esse realem proprie, sed moda- Ilomo nihil aliucl quam anima et corpus ;
est
lem tantum. Quia putant hanc et esse neces- 3, commendat Varronem,
et 9 de Civit, cap.
sariam, et sufficere ad ve-ritatem et proprie- quocl hominem neque animam solam, neque
tatem omnium iocutionum, quce in argumen- solum corpus, sed animam simul et corpus
tis factis proponuntur, et quia totum ut to- esse arbitratur. Quse verba refert D. Thomas,
tum, aliquem realemmodum dicit, quemnon 1 p., qiuest. 75, a. 4, in argum. Sed contra.
dicunt partes, quantumvis simul vel conjunc- Imo in Symbolo Athanas. clicitur : Anima
tim sumptse. Non est autem necesse ut dicant rationalis et caro unus est Jiomo. Et Arist., in
aliquam rem omnino distinctam; neque enim 2 de Anim. c. 1, dicit animam et corpus
, ,

intclligi potest qualis sit illa res , aut cur ul- esse animal, sicut pupilla et visus est oculus.
tra partes simul sumptas et unitas consti- Idem fere 4 Pbys., text. 33, et 5 Metapb.,
tuenda sit. text. 31; Avicenna, 3 Metaph., cap. 2. Atque
hsec sententia vera est.
 DISPUTAT. XXXVI. DE SUBSTANTIA MATERIALl IN COMMUNI.
tio corporis et anirnee Christi, et non existebat
R^sohdio quwstionis , et approlatio tertice
bumanitas ejus. Nec solum in locis distanti-
sententice.
bus, sed etiam in propinquis, imo in eodem
7. Prima assertio. Ut tamen explicetur, spatio simul esse poterant, nondum existente
dicendurn est primo, compositam substantiam tota composita substantia, si illa preesentia
distingui realiter a singulis partibus non ,
tantum esset localis ergo substantia compo-
;

ada^quate ( ut sic dicam) et se tota, sed per sita ut sic aliquid in re ipsa addit aggregato

inclusionem alterius partis. Hsec assertio est duarum partium, separabile ab ipsis, et con-
recepta ab omnibus. Et prima ejus pars pa- sequenter distinctum ab ipsis, juxta principia
tet, quia substantia composita aliquam rem superius posita de distinctionibus rerum.
includit realiter distinctam a singulis partibus Quod autem id, quod compositum addit utrique
sigillatim sumptis. Homo enim comparatus parti, nihil aliud sit quam unio substantialis,
ad animam includit corpus, quod est res dis- probatur, quia sine hac unione impossibile
tincta ab anima, et comparatus ad corpus est consurgere totam substantiam, quidquid
includit animam, quae est res distincta a cor- aliud partibus ejus addi fmgatur cum hac ;

pore. Intercedit ergo ibi aliqua distinctio rea- vero unione statim ex utraque parte resultat
lis, saltem illa qur>; est per inclusionem ali- totum, ctiamsi omnia alia e medio toilantur;
cujus rei distinctae. Quod vero non interce- ergo tota substantia hanc unionem addit ag-
dat major distinctio, probatur, quia impossi- gregato suarum partium. Denique qirod ha?c
bile est concipere totam substantiam com- unio non sit res distincta, sed tantum realis
posilam, quin in ea includatur qnadibet pars modus, satis probatum est in superioribus
componens illam ergo impossibile est dis-
; disputando de causalitate materise et for-
tinguere partes singulas a substantia com- ma?.
posita, nisi per inclusionem unius partis, et 9. Tertia assertio. Dico tertio : tota sub-
additionem alterius. Et confirmatur , nam si stantia non distinguitur a partibus simul
mnjor esset distinctio, oporteret distinguere sumptis et unitis realiter aut ex natura rei,
substantiam compositam a parte tanquam seu in re ipsa, sed solum ratione. Hanc con-
duas entitates omnino condistinctas hoc au- ; clusionem contendunt auctores ultimse sen-
tem est impossibile. quia vel Quod patet. tentise. Et probatur prior pars de distinctione
distingueretur totum a parte, ut entitas sim- in re : nam vel totum distinguitur a partibus
plex a simplici, vel ut composita a simplici. simul sumptis et unitis, tanquam includens
Prior modus dici non potest, alias non esset ab incluso, aut tanquani omnino condistinc-
substantia composita ,
qua? a parte distingui- tum ab illis neutrum horum dici potest er-
; ;

tur. autem dicatur secundus, inquiro ex

Si go nullo modo distinguitur in re. Consequen-
quibus partibus componatur tale composi- tia tenet a sufficienti enumeratione. Neque
tum. Non certe aliis, nisi illis a quibus sigilla- enim fmgi potest tertium medium, nimirum,
tim distinguitur ; ergo non potest ab eis dis- quod duo extrema in re distinguantur, et ta-
tingui, nisi ut includens ab incluso. men quod unum includat aliud, et nihil prce-
8. iSccunda assertio. Dico secundo : sub- ter aliud, et e converso; hsec enim est maxi-
slantia composita distinguitur in re ipsa a ma- ma identitas in re. Minor autem, quoad pos-
forma simul seu aggregatim sumptis,
teria et teriorem partem, evidentior est quam ut hova
tanquam includens utramque earum, etad- probationc indigeat in prima enim assertione
;

dens realem unionem substantialem earum probavimus non posse totum distingui ab una
inter se, qua? est aliquid in re ipsa distinc- vel altera parte sinc inclusione ejus, et con-
tum ab ab aggregato carum, non.ut
eis, et sequenter in secunda assertione manifestum
resrealiter distincta, sed ut realis modus. reliquimus, non posse distingui ab aggre-
Tota hrec assertio facile probari potest.Quod gato earum, nisi inciudendo illud ergo pari ;

enim tota substantia composita non possit ratione non potest distingui a partibus simul
clistingui ab aggregato duarum partium, nisi sumptis includendo utramque
et unitis, nisi
ut includens eas,satis probatum relinquitur ex partem unionem. Imo neque mente con-
et
dictis inpriori assertione.Quodvero aliquidin cipi potest totum et per se compositum non
re ipsa addat praiter illurl aggregatum, pro- includens illa tria, scilicet, utramque partem
batur, quia existere potest in rerum natura ag- et unionem; ergo non potest hoc composi-
gregatum illarum partium non existente toto; tum dislingui a partibus simul sumptis ct
ut in triduo existebat aggregatum seu collec- unitis, tanquam aliquid omnino condistinc-
 ; ;

SECT. III. AN TOTUM DISTINGUATUR A SUIS PARTIBUS. 489

tum; sic enim distingui dicitur, quod aliud earum , intelligimus resultare compositum,
non includit. etiamsi nullus alius modus intercedat. Dices,
10. Altera vero pars minoris, in qua vi- ut resultet totum compositum substantiale,
detur esse punctus difficultatis , probatur, necessarium esse modum subsistentise, qui
quia nihil potest intelligi aut excogitari, quod est distinctu sab unione. Respondetur, nunc
in re ipsa addat partibus simul sumptis et nos loqui de composito quod immediate re- ,

unitis. Nam
imprimis quidquid illud esse
. sultat ex materia^ et forma unitis quod est ,

fingatur, non est necessarium nam si mente ; humauitas, verbi gratia, seu natura integra,
illud separes, et intelligas partes existentes cui natmse verum est addi modum subsis-
et unitas, intelliges totum existere absque tentise, eo modo quo in superioribus declara-
alio addito ; non
ergo gratis fingendum.
est tum est; tamen inde resultat, formaliter lo-
Deinde vel illud est res aliqua habens pro- quendo, aliud compositum, quod est suppo-
priam entitatem realiter distinctam, vel est situm materiale, quod a suis etiam compo-
tantum modus realis neutrum dici potest
; nentibus simul sumptis et-unitis in re non
ergo. Minoris prior pars ex se videtur evi- distinguitur. Unde sumitur generalis doctrina
dens, tum quia illa entitas non potest esse et confirmatio nam in quolibet alio compo-
;

accidens, cum dicatur essentialiter compo- sito totum non distinguitur in re a partibus
nere substantiam. Nec potest esse substantia, et unione earum siruul sumptis; ergo idem
quia nec est materia, nec forma, nec compo- erit de suhstantia composita comparata ad
situm, quse membra adsequate dividunt sub- suas partes et unionem earum simul sum-
stantiam materialein, teste Aristotele. Neque ptas. Antecedens prsecipue intelligendum esfc
vero dici potest illa entitas esse totum de totis actualibus et realibus, namtotumpo-
compositum, cum dicatur compositum ad- tentiale, ut est genus respectu specierum, ,

dere illam entitatem supra materiam et for- secundum suam realitatem idem est non so-
mam, et unionem earum; tum etiam quia lum cum omnibus speciebus, sed etiam cum
aliasin morte bominis, verbi gratia, non tan- singulis; totum autem, quod solum habet
tum humanitas desineret per disjunctionem compositionem secundum rationem ut est ,

anima? et corporis, sed etiam periret illa en- species, respectu generis et differentise, in
titas, quod est aperte falsum. Tum prseterea re non distinguitur a singulis componenti-
quia jam substantia; materiales essentialiter bus, sed tantum ratione.
componerentur non tantum ex materia et 12. Omissis ergo iis quse per rationem
forma, sed etiam ex tertia illa entitate, quod fiiint, de totis realibus probatur antecedens
est absurdissimum, cum explicari non possit inductione. Nam album, verbi gratia, ut est
quid illa sit, neque acl quem finem consti- quockhm totum accidentale, in re non dis-
tuatur. Neque in homine dici poterit an spi- tinguitur a corpore , albedine et unione si-
ritualis sit, an materialis. Ac denique quia mul sumptis; ergo idem erit, servata pro-
procederetur in infinitum qusero enim an ; portione, in substantiis. Respondent aliqui',
compositum ex materia et forma, et illa en- negando consequentiam, quia ex accidente
titate distinguatur ab omnibus illis simul
, et subjecto non resultat una essentia, nec
sumptis et unitis, per additionem alterius en- unum per se, sicut ex materia et forma. Sed
titatis; nam hoc affirmare et valde frivolum ex hac differentia ad summum colligi potest,
est, et tunc procedendum erit ulterius absque aliud genus unius perfectioris esse inter ma-
termino. Si vero id negetur, jam de illo com- teriam et formam substantialem, quam inter
posito conceditur quod intendimus, et inde corpus et albedinem, et alio modo magisque
fit consequens illud potius esse verum de per sese comparari in ratione potentise et
composito ex sola materia et forma inter actus ejusdem generis, illa duo quam hsec
unitis. nam hoc satis est ut ex vi iliius consurgant
Denique probatur altera pars, quod,
41. per se unum et una essentia, et non ex his.
additum non possit esse novus
scilicet, illud Non \ideo autem, quid illud referat ad ma-
modns realis, quia in toto composito nullus jorem distiuctionem compositi substantialis a
lalis modus excogitari potest prseter unio- suis partibus simul sumptis et unitis, quam
nem partium, qui per se conferat ac neces- compositi accidentalis a suis componentibus
sarius sit ad compositionem totius. Potestque
hic argumentum supra factum applicari ;
1
Fonsec. , lib. 9 Met., c. 2, quasst. 2, sect.

nam intellecta materia, et forma, et unione 2; Conimbr., 1 Phys., c. 2, q. 1, art. 5.

490 DISPUTAT. XXXVI. DE SUBSTANTIA MATERIALI 1N COMMUNI.

eorumque unione. In utroque enim compo- 14. Quod vero

sit nonnulla distinctio ra-

sito intelligimus satis esse proportionatam tionis, ad summum probant fundamenta

id

unionem componentium absque ullo alio ad- aliarum opinionum, et exipso modo loquendi
clito, ut compositum existat. Neque illud, fit satis probabile ; nam propter hanc dis-

quod est per se unum, habet hanc ( ut sic tinctionem rationis, impropriae censentur illse
dieam) perseitatem ex aliquo alio addito ;
locutiones, in quibus partes de toto praedi-
nam potius illud posset obstare unitati per cantur. Ac tandem declarari potest nam ;

se,quia faceret aggregationem minime ne- aggregatum ex partibus et unione concipi-

cessariam ad substantiale esse totius; sed tur aliqua ratione per modum plurium ip- ;

eonsurgit illa unitas per. se ex tali unione, sum autem totum magis concipitur per.mo-
talique aptitudine unibilium ; sicut etiam clum unius, ac si esset res qusedam simplex ;

juxta verarn Theologiam, ex Ghristi humani- hoc ergo satis est acl nonnullam rationis dis-
tate etVerbo divino consurgit una persona tinctionem.
composita, quae vere ac per se est una ; non
Responsio ad argumenta.
potest autem fingi, quod in illo composito sit
aliquid distinctum a Verbo, humanitate, et 15. Totum, non partes, cur corrumpi dica-
unione simul sumptis ut tetigi in 1 tomo
, tur ac generari.
Ad fundamenta contra-
tertise part., disput. 35, sect. 3, in fme. rioe respondetur imprimis, quicl-
sententife
13. Eadem distinctio fieri potest in toto in- quicl tribuitur toti, posse tribui partibus si-
homogeneo, sive heterogeneo.
tegrali, sive mul sumptis et unitis, secundum rem, seu
Sine causa enim Joannes de Neapoli, Quod- secundum identifatem secundum modum
;

lib. 2, quajst. 7, inter haec differentiam con- autem concipiendi non proprie tribui, et ad
tituit, dicens,totum heterogeneum distingui hoc satis esse distinctionem rationis. Et ad
a partibus, non vero homogeneum quod ; singulas locutiones respondetur, totum ge-
sine ullo fundamento clictuni est, quia ra- nerari tanquam adeequatum terminum qui
tiones seque procedunt in utroque positis ; fit; formam vero, vel unionem ejus esse
enim partibus proportionatis et unione, quid- formalem terminum, quo fit totum ideoque ;

quicl ahucl in quolibet toto asseritur, fictitium
est. Quapropter (ut uno verbo omnia con-
cludamus) quodcumque totum, qualecumcme
illud sit, requirit unionem partium propor-
tionatam, et nihil est prreter partes simul
sumptas, et sic conjunctas. Unde etiam acer-
vus lapidum, qui maxime censeri solet idem
cumpartibiiS; praeter singuloslapides, etmul-
titudinem eorum, requirit illorum propinqui-
tatem ; nam si in locis clistantibus
acervum non componerent atque ita acer- ; unione simul sumptis. Pra?terea partes cli-
totum esse rem distinctam, tam a forma quam
ab unione ejus, non tamen a tota realitate ma-
terise, etformse, et unionis, collective sumpta.
Similiter uttotum corrumpi dicatur, satis est
quod unio partium dissolvatur, ut fit in morte
hominis, quia jam non manet tota illa enti-
tas cum omni modo reali, qui est de ratione
totius. Atque ita solum fit, totum in re dis-
tingui et a singulis partibus, et a multitudine
cssent, earum absque unione, non vero ab ipsis et
,

vus nihil aliud est quam omnes lapides si-
mul sumpti, et in tali loco ac propinquitate
constituti. Dcmus vero, quia requirit majo-
rem unionem et compositionem partium,nam
ultra propinquitatem requirit ordinem, et
tum, et aliquam artificialem conjunctionem,
ideoque majorem unitatem habet, non ta-
men majorem identitatem aut distinctionem
ab omnibus partibus simul sumptis, et unio-
cuntur componere totum divisim seu sigilla-
tim, et ita ab eis distinguitur totum. Nec re-
fert quod non componant, nisi quando sunt
unitoe, quia etiam tunc singulae componunt,
si- et non aggregatum seu collectio earum et
unionis. Denique idem est de aliis locutioni-
bus, quod totum agit, vel movetur, etc.
16. Ad secundam rationem jam responsum
est negando sequelam; nam ut substantia

ne earum. Rursusque album physice est composita sit magis per se una quam alia
magis unum, quia unio physica albedinis ad entia per accidens, non requiritur major clis-
subjectum major est identitas autem et
;
tinctio, sed major unio et major proportio

distinctio ejusdem est proportionis. Substan- suarum partium. In hoc enim posuit Aristot.,
tia ergo composita eamdem rationem servat 8 Metaphys., cap. ult., et lib. 2 de Anima,
ad suas partes et earum unionem simul sum- cap. 'I,unitatem per se compositi substan-
ptas ; non cst ergo inter haec in re ipsa dis- tialis ex materia et forma, non in illa majori

tinctio. distinctione.
 SECT.
17. Ad tertiam respondetur, solum pro-
bare, totam substantiam, ut consurgit ex
omnibus partibus substantialibus et integra-
libus, et ut consurgit
que simul sumptis et unitis, esse eamdem
omnino rem non vero recte inferre, partes
;
integrales esse essentiales, vel e converso,
quia in boc jam fit comparatio singularium
I. UTRUM ACC1DENS IN COMMUNl DICAT UNUM CONCEPTUM, ETC. 491
qui ex illo principio negant objectivum con-
ceptum entis, quia tam pro comperto habent
non dari unum commune genus ad novem
ex essentialibus, utris- preedicarnenta accidentis, quam ens non esse
genus ad decem; nam solum illee res pree-
dicamento differunt, quee in genere non con-
veniunt. Acceclit, quod Aristoteles interdum
non solum commune genus sed absolute ,

partium inter se. Testimonia vero Aristotelis omne preedicatum commune his generibus
ex aliis jam adductis facile explicantur ;
negare videtur, quod maxime intelligendum
solum enim docere intendit totum non es- est de communitate rationis objectivee, cum

se partes singulas aut multitudinem ea- ,

de communitate solius nominis verum esse
rum aggregatim sumptam absque propria non possit. Antecedens probatur ex 5 Me-
unione. taph., text. 12, etlib. 10, text. 14, ubi ait illa

-18. Ad fundamentum alterius sententiee esse proprie diversa, quee in nullo conveniunt;
respondetur ad praedictam proprietatem
,
et 1 Poster., c. 11, ait, propositionem, in qua

loquendi sufficere distinctionem rationis. Nec genus unius preedicamenti negatur de illo,
est verum totum addere partibus alium rea- esse immediatam, quia nullum habent com-
lem modum preeter unionem neque enim ; mune preedicatum et alia adduximus supra
;

magis intelligi potest talis modus, quam tractando de ente.

quod addat novam et distinctam rem, ut satis
Posterior opinio affirmans.
probatum est.
2. Nihilominus contrariam sentcntiam im-
primis tenent omnes
qui idem sentiunt de
DISPUTATIO XXXVII. ,

conceptu Deinde Soncinas et alii, qui

entis.

DE RATIONE ESSENTIALI AGCIDENTIS IN COMMUNI. dicunt conceptum objectivum entis esse hoc
disjunctum, substantia vel accidens, necessa-
Post considerationem substantiee createe rio supponunt utramque partem illius dis-

consequenter succedit accidentis contempla- juncti habere unum communem conceptum

tio heec enim duo membra diximus adsequate
;
objectivuin. Est autem heec sententia eadem
dividere ens creatum. Prius autem quam ad proportione declaranda et probanda, qua si-

singula accidentium genera descendamus, milis de ente. Primum enim juxta illam di-
tria de accidente in communi tractanda oc- cendum est, huic voci accidens, correspon-
currunk Primum, de ipso communi conceptu dere in mente unum conceptum formalem
accidentis ut sic, an babeat rationem aliquo non solius vocis, sed rei primario significatee

modo unam, et boc in

queanarn illa sit , et per vocem. Probatur primo experientia, nam
preesenti disputatione preestabimus. Deinde qui audit hanc vocem, et novit significatio-
in sequente, accidens ut sic cum substantia nem ejus, non sistit in voce ipsa, sed aliquid

creata comparabimus, ut membris illis inter per illam significatum concipit, nec distrahi-
se collatis illius divisionis exactior babeatur tur mens ejus ad concipienda plura quate-
cognitio. Tandem tertio clivisiones accidentis, nus plura seu diversa sunt, neque etiam ma-
et eam prsesertim quee est in novem genera, net quasi anceps et dubitans inter plura si-
trademus. ergo signum est solum unum con-
gnificata ;

SECTIO I.
ceptum formare adeequati significati illius
vocis. Secundo, quia illa vox, ut hic sumitur,
Utrum accidens in communi dical unum conce-
id est, quatenus accidens sub ente condistin-
ptum seu rationem objectivam.
guitur a substantia, non significat ex multi-
plici impositione, sed ex una, quia neque est
Prior opinio negans.
vox eequivoca, neque significans unum pro-
\ . Auctores, qui existimant non posse esse prie, et aliud per translationem metaphori-
objectivum conceptum communem, quin sit cam. Ac denique quia non potest fingi, ad
univocus et genericus, ad res essentialiter si quas res significandas sit variis impositioni-
diversas communis sit, consequenter nega- bus instituta alias quot res sub adeequata
;

bunt babere accidens unum conceptum com- sua significatione continet, tot iingi possent
raunem. Atque ita fere opinantur omnes ,
impositiones sen translationes illius vocis,
 ;

492 DISPUTAT. XXXVII. DE COMMUNI RATIONE ACClDENTlS.

quod per se improbabile est. Significat ergo unum conceptum objectivum accidentis. Et
ex vi unius impositionis ergo cum per voces ; hinc etiam sumitur ratio a priori , nimirum ,

exprimaniur conceptus, qui primo illam vo- genera omnia accidentium, tametsi in pro-
cem ad significandum imposuit unum con- , priis rationibus dissimilia sint, secundum ali-

ceptum formalem habuit, quem voce ex- illa quid esse similia per realem convenientiam
primere voluit, substituens illam, ut ad pla- quam habent vel in afficiendo substantiam,
,

citum significaret quod conceptus reprsesen- vel in alia ratione simili, ut tractabimus sec-
tabat naturaliter ergo eadem ratione in no-
; tione sequenti. Sed totum fundamentum abs-
bis respondet unus conceptus formalis adoe- trahendi conceptum objectivum aliquo modo
quatus primaevae significationi hujus vocis. unum secundum rationem est similitudo, seu
Tertio, quia si conceptus formalis accidentis convenientia realis inter plura ; ergo ratione
non est unus, quot ergo erunt? An forte sunt hujus convenientice potest etiam in accidente
novem conceptus novem primorum generum dari conceptus objectivus communis.
accidentium? At hoc incredibile est, tum 4. Et hinc etiam fit hunc conceptum objec-
propter multitudinem conceptuum, tum etiam tivuin esse ratione praecisum, quia ut re-
quia vix post longam inquisitionem definire prsesentatur per conceptum formalem non ,

possumus, an sint novem summa genera ac- includit actu et expresse aliquam specificam,
cidentium, vel plura, vel pauciora. Et non- et gcncricam rationem accidentis, sed solum
unquam concepta sunt ab
nulla sunt quse vix prtecisam rationem inhaerendi. Et in hoc so-
imperitis hominibus, cum tainen omnes con- lum consistit haec praecisio secundum ratio-
ceptum accidentis forment. Denique nihil neni. Quod autem hoec praecisio non sit ma-
solidum et fundatum judicare potest de con- jor quam rationis, a fortiori patet ex supe-
ceptu formali accidentis, si multiplex et non rius dictis de ente et de universalibus prae-
unus esse credatur. dicatis ; nam
conceptus accidentis etiam com-
Hinc consequenter infert prsedicta opi-
3. paratur ad ea, ex quibus prrescinditur ut ,

nio conceptum objectivum accidentis esse

, quid commune ad particularia ergo non po- ;

unum ratione preecisum ab omnibus inferio- test ab eis plus quam ratione distingui, quan-
ribus. Probatur, quia uni conceptui formali quam cum aliquo fundamento in re, eodem
unus objectivus respondet ; nam conceptus modo quo csetera preedicata communia, est
formalis unitatem sumit ex objecto adaequalo; enim eadem ratio.
objectum autem adaaquaturn illius conceptus
Qiicfstionis resokitio.
non est unum per aggregationem tantum ;

est ergo unum per aliquam prsecisionem sal- 5. Haec queestio non potest exacte defmiri,
tem secundum rationem. Minor probari po- donec de analogia, vel univocatione acciden-
test omnibus rationibus factis de conceptu tis ex professo tractemus, quod disp. 39, sect.

objeetivo entis, quae hic majorem habent efii- 3, prsestabimus. Interim distinctione censeo
caciam, vel saltem clariorem, quia conceptus utendum. Potest enim accidens sumi, vel pro
formalis accidentis non potest reprsesentare entitate accidentali secundum se, et secun-
simul qualitatem, quantitatem, et alia genera dum suam tantum realitatem; velpro quacum-
secundum proprias rationes eorum, quia ne- que ratione formali accidentis, quoe in prsedi-
que unus conceptus formalis finitus et confu- camentis collocatur. Quod aliis etiam terminis
sus potest ha?c omnia distincte rcpraesentare dici solet, accidens posse considerari, vel
et secundum propria neque etiam posset; prout aliquid,velprout alicuiaccidere dicitur;
illeconceptus objectivus definite ac vere prse- nam licet omne, quod in se est accidens, ali-
dicari de qualitate et singulis generibus acci- cui accidat, e converso, omne,
non tamen,
dentium, sed vel esset falsa prsedicatio dum quod alicui accidere dicitur, est verum ac
tam multa sunul de uno prsedicantur, vel proprium accidens. Quomodo etiam distingui
esset ambigua, aut ad summum disjuncta solet accidens, in accidens prajdicabile et ac-
proedicatio, ita ut perinde esset dicere Al~ , cidens praedicamentale, etaccidens phj'sicum,
lcdo est accidens ,
ac dicere , Albedo est seu dicens veram entitalem aut modum acci-
quantitas , vel qualitas , vel relatio, etc. dentalem. Dico ergo, accidens preedicamen-
non ergo concipiuntur haec omnia, ut talia tale,seu quod in novem genera dividitur,
sunt, ex vi hujus vocis, vel conceptus acci- non posse habere unum conceptum objecti-
dentis ; concipiuntur ergo sub aliqua una vum, quia multa complectitur, quee vera ac
ratione , in qua conveniunt. At hoc est dari propria accidentia non sunt. Accidens autem
 )

SECT. II. COMMUNIS RATIO ACCIDENTIS IN QUO SITA. 493

physicnm haberc unum conceptum objecti- riali ; nam
imprimis ha?c ratio non videtur
vum, idque probare rationes posterioris sen- esse una per abstractionem, sicut in supe-
tentia?.Utraque vero pars intelligetur et , rioribus dicebamus ens, ut dividitur in ens
confirmabitur amplius citato loco et multo ,
in potentia et in actu, non dicere unam ra-
magis ex omnium pra?dicamentorum tracta- tionem abstractam. Deinde quia neutra illa-
tione. rum rationum convenit aliquibus accidenti-
SECTIO Jl. bus, et in aliis neutra est essentialis ut ob- ,

Utrum commanis ratio accidentis in inhxrentia

jecimus. Tandem obstat aliundc, quod illa

consistal.
ratio videtur latius patere quam accidens ;

nam forma? substantiales materiales vere ac

4. Pars negativa hujus qusestionis variis proprie inhserent materiee et aclu et aptitu-
rationibus ostendi potest, si ante omnia sup- dinc ; ergo.
ponamus , sermonem hic esse de ratione es-
Referuntur opiniones.
sentiali per se primo constituente naturam
accidentis. Nam, licet accidens alicui accidat, 2. Prima opinio. In hac re varia?, sunt sen-

et utsic extra rationem ejus,tamen ipsum in tentiee. Prima est, essentialem rationem om-
se sicut ens est, ita et aliquam essentiam seu nis accidentis consistere in actuali inha?ren-
cssentialem rationem necessario habet ergo ; tia ad subjectum. Ita videntur sensisse phi-

accidentis ratio non potest esse inha?rentia ip- losophi gentiles, qui putarunt, nulla ratione
sa. Probatur consequentia, quia vel est sermo fieri posse ut accidens extra subjectum con-
de inhasrentia actuali et hoc non, quia ha?c
, servetur. In qua senteni.ia videtur esse Aris-
non est essentialis multis accidentibus maxime tot., et Comment., ut late tractat Niphus, 7
secuudum fidem nostram, qua? docet servari Metaph., disp. 1, ct sumi potest ex eodem

interdum accidentia sine. inha?rentia actuali. Arist. ibi, c. 2, et 1 Phys., c. 4, text. 29;
cum tamen evidcns sit non posse conservari intelligendum est autem eo modo actualem
rem sine essentiali ratione sua. Vel est ser- inha?rentiam dici de essentia accidentis juxta
mo de inhserentia aptiludinali. Et hoc dici hanc sententiam, quo supra dicebamus exis-
non potest, primo, quia sunt quaedam acci- tentiam esse de essentia cujuslibet entitatis
dentia, de quorum ratione est actualis inha?- actualis ; nam, sicut potest res creata priva-
rentia, ita ut per nullam poteutiam sine illa ri existentia si destruatur, non tamen si in
esse possint, ut figura, Ubi ; ergo est illis sua entitatemancat, ita potest accidens pri-
essentialis ;
ergo communis ratio accidentis vari inha?rentia actuali, quatenus potest des-
non satis explicatur per inha?rentiam aptitu- trui ; manens tamen in sua entitate actuali
dinalem. Secundo, quia e contrario in iisac- non potest, juxta philosophorum sensum,
cidentibus qua? separari possunt a subjecto, atque ita puta-
privari actuali inlia?rentia ;

ipsa aptitudinalis inheerentia est aut relatio runt non esse aliud ab ipsamet entitale ac-
quaedam, aut genusquoddam potentia? nam ; cidentali.Quod maxime verum esset, si, ut
sicut dantur potentia activa et passiva, ita antiqui philosophi opinari videntur, acciden-
et potentia informativa sed communis ra- ; tia non sunt propria? res, sed tantum modi
tio accidentis abstrahit a determinatis ratio- uniusprimi subjecti.
nibus accidentium ; ergo non potest consis- Rejicitur.
3.
Hanc vero sententiam, ut
tere in relatione vel potentia, qua? sunt deter- dixi, clamnat Gatholica fides, saltem ut non
minata? rationes accidentis, alias, vel omne possit universaliter vera esse. Quam limita-
accidensessetrespectivum,vel omne accidens tionem adhibui, nam si quis diceret solam
essetqueedam qualitas. Tertio, videntur esse quantitatem esse separabilem a substantia ,

qua?dam accidentia, qua? neutram inha?ren- posseque manere sine actuali inha?rentia, et
tiamhabent, nec actualem, nec aptitudina- ideo in sola illa non esse de essentia ejus ac-
lem, ut relatio secundum esse ad, et actio tualiter inha?rere, esse verode essentia ca3-
ut actio transiens, et maxiine modus per se terorum accidentium omnium, qui ( inquam
existcndi accidentis separati, aut actio cre- sic contenderet, non erraret in fide, quia ad
ativa, si illa sit accidens, dubio quod sine ea, qua? fides docet de mysterio Eucharistia?,
erit, si ad solum accidens terminetur. Atque satis est quod sola quantitas maneat separata
hinc tandem excluditur facile aliud mem- a subjecto ; nam ca?tera accidentia illi inha?-
brum, si fortasse dicatur inha?rentiam sumi rent. Possetque qui sic opinaretur, nonnullam
confnse abstrahcndo ab actuali ct apliludi- rationem ditferentia? reddcre inter quantita-
 494 DISPUTAT. XXXVII. DE COMMUNI MTIONE ACCIDENTIS.
tem ot alia accidentia, quod propinquior est, G. Tertia opinio est, inheerentiarn saltem
et similior substantiee. Unde peculiare illi aptitudinalem de essentia accidentis.
esse
esse videtur ,
quod circa seipsam quodam- Heec est frequentius recepta in schola D.
modo exerceat munus suum nam ; quantitas Thomee, ut tractat late Cajetan., opusc. de
ipsa quanta est; imo hinc etiam fieri videtur Ent. et essent.,c.7,queest. 15; et Javel., 6Me-
utnon habeat essentialem rationem suam in taph., queest. 1 ; ^Egid. ibi, q. 2; Jandun.,
ordine ad substantiam, sed in ordine ad se. queest. 9; Herv., Quodlib. 4, queest. 9; Ca-
Unde in scientiis mathematicis ita abstracte preol., in 1 , dist. 24, queest. \ , art. 3, ad 1

consideratur, ac si per se esset sine ullo or- contra 5 et 6 concl. Et sumitur ex D. Thorn.,
dine acl substantiam. 3 part.. queest. 77, art. 1 ad 2, etin 4, d. 12,
,

h. Nilrilominus, supposito mysterio fidei, q.l,a. l,q. 1, ad2.Etheec sententia intellecta

longe probabilius est posse etiam qualitates de accidentibus proprias entitates habenti-
realiter a substantia et quantitate distinctas bus, et prout distinguuntur ab accidentibus,
conservari sine inheerentia actuali, ut dixi in quee tantum sunt modi, vel quee tantum ex-
3 tomo tertiee part., disp. 56, sect. 3, in fine. trinsece denominant, est vera.
Unde de omnibus accidentibus realiter a sub-
suppo-
stantia, et inter se distinctis,pro certo Deciditw qucestio.

nimus, actualem inheerentiarn non esse essen- Ut tamen generalius doctrinam trada-
7.
tiam eorum, sed modum ex natura rei ab eis mus, quoniam hic est sermo de accidenti
distinctum, nimirum, modum unionis forniee preedicamentali in tota sua latitudine, in qua
ad materiam seu subjectum, ut in superiori- non potest habere unum conceptum objecti-
bus declaravi, disp. 15 et 16, de causa for- vum, ut dixi in preecedenti sectione , et con-
mali, et dicta disp. 56, 3 part., sect. 2. An sequenter nec unam propriam rationem es-
vero possit ratione naturali sufficienter pro- sentialem, uti etiam hic possumus distinctio-
bari contra philosophos, non repugnare ut nibus seepe insinuatis. Nam inter accidentia
accidens- conservetur separatum a subjecto, preeclicamentalia queedam sunt extrinsecus
attigi in Commentariis 3 part. queest. 77, , tantum denominantia, alia intrinsecus affi-
art. 1, et sane opinor simpliciter non posse cientia; et inter heec rursus queedam sunt,
demonstrari ab homine. Maxime cum nec quee proprias habent entitates re distinctas a
distinctio realis quantitatis a substantia ex subjectis, alia quee sunt modi tantum ex na-
sola ratione' sufficienter demonstretur, ut in- tura rei modaliter distincti, juxta supra dicta,
fra dicemus, et separatio qualitatum ab omni disp. 7.
subjecto nonnullis etiam Catholicis impossi- 8. Dico ergo primo : propria inheerentia
biiis videatur. Possunt igitur, ut dicto loco non est de ratione eorum accidentium, quee
dixi, sufficienter solvi argumenta, quee appa- tantum extrinsecus denominant. Probatur in-
renter ostendere possunt hoc esse impossi- ductione quia vestis non inbeeret vestito,
,

bile,quibus solutis per se statim fit verisi- nec locus circumstans inheeret locato, neque
mile, posse fieri a Deo quod non ostenclitur actio transiens agenti. Nec refert quod heec
repugnare. Ad quod accedere possunt pro- inheereant aliis, tum quia forte id non semper
babiles rationes, quibus ostenditur realis dis- verum est, ut patet in veste tum etiam, quia ;

tinctio accidentis a subjecto, etquod non sit est quasi materialiter, non secundum pro-
inter ca intrinseca et essentialis dependen- priam rationem talium, quee sumenda est ex
tia, cum sint res diversorum generum. habitudine ad illud quod denominant. Unde
5. Secunda sententia, preecedenti extreme ratio a priori est, quia non omnia accidentia
opposita, est, inhcerentiam nullo modo esse dicunt respectum essendi in, sed alia essendi
de essentia accidentis, neque actu, neque ap- ab, alia essendi circa, vel aliquidsimile.Quo-
titudine. Ita tenet Scotus, in 4, dist. 2, q. 1, circa vel in hoc non potest dari una descri-
et 7 Metaph., q. 1, et ibi Anton. Andreas, ptio communis omnibus accidentibus preedi-
queest. 1, ubi etiam Soncin., queest. 1, hoc camentalibus vel generalioribus verbis uten-
,

secutus est; etFIand., queest. 2. Idem tenet dum est ut si dicamus, accidens esse for-
,

Zimara, Theorem. 3 qui in eam sententiam

, mam aliquo modo afficientem vel denominan-
citat Comment., 4 Metaph., comment. 12; im- tem subjeetum, seu id cujus aceidens esse
merito tamen, ut dicemus. Fundamenta hu- dicitur. Non possumus enim brevius descri-
jus sententiee tacta sunt in initio sectio- bere rationem accidentis, quoniam amplissi-
nis. ma est, et multa sub se complectitur. Cum
 SECT. II COMMUNIS RATIO ACCIDENTIS IN QUO SITA. 495
ergo dicitur forma, supponitur sermonera aptitudinalem inhBerentiam in substantia.
esse de accidente in abstracto, idque merito; Probatur, nam imprimis certum est, hujus-
nam sub bac ratione maxime condistinguitur modi entitatem per seipsam esse aptam ad
accidcns a substantia sub ente, et ut sic informandam substantiam tali modo, ut illi
magis proprie habet unitatemper se. Rursus inhaereat et ab ea sustentetur non enim
, ;

cum dicitur forma, intelligendum est sive sit posset actu hoc couvenire illi entitati, nisi in

forma proprie informans, sivc modificans, aut illa supponeretur aptitudo seu capacitas ad
quavis alia ratione afficiens, ut ita compre- illum modum illa vero aptitudo non potest
;

bendantur tam entitates, quam modi acciden- esse aliquid in re distinctum a tali entitate,
tales, sive denominantes, ut sunt accidentia ut facile patet rationibus, quibus supra pro-
solum extrinsecus denominantia, quse pro- bavimus capacitatem materiae non distingui
prie et iu rigore non infomiant eas res quas a materia, neque aptitudinem informandi a
denominant, et tamen ille modus denomi- substantiali forma. Et in hoc omnes conve-
nandi sufiicit interdum ad constituendum ali- niunt, quia esset superfluum fingere illam
quod genus accidentis, ut postea videbimas. distinctionem absque ullo fundamento vel
Et icleo non sum usus voce inheerentiee, quia indicio, et quia alias eodem modo procede-
ea vox in rigore signiticat intrinsecam infor- retur in infinitum. Rursus iila aptitudo ad

mationem et conjunctionem; si tamen latius afficiendum substantiam per se primo et ex

sumatur pro quacumque babitudine forime, primario fine talis entitatis illi convenit, et
sive intrinsecee, sive extrinsece denominan- est idem cum illa; ergo est de essentia ejus.
tis subjectum actu vel aptitudine, sic dici
, Probatur assumptum, quia entitas accidenta-
potest aliquo modo inhasrere esse de ratione lis non ad aliud ex natura sua instituta est,

accidentis. Dixi autem aliquo modo afficien- nisi ut afficiat substantiam. Et confirmatur,
tem, ut distinguam accidens non solum a nam ob similem causam diximus supra, ap-
substantiali forma, sed etiam ab omni modo titudines materise et formse ad unionem mu-
substantiali. Nam imprimis illa vox diminuit, tuam esse illis essentiales. Et similiter dice-
et indicat accidens non constituerc rem in mus inferius, potentias et actus natura sua
suo esse simpliciter, in quo distinguitur a specificari ex objectis. Qua3 exempla dissol-
substantiah forma, neque pertinere ad com- vunt fundamenta contrariee sententia?, ut sta-
plementum entitatis ejus, sed esse affectio- tim videbimus.
nem superadditam entitati jam completse in 10. Dico tertio accidens, quodtantum est
:

suo ordine, in quo distinguitur a modo sub- modus entis, essentialiter includit non tantum
stantiali, juxta ea quae superius declaravi- aptitudinem, etiam actualem affectionem
secl

mus, disp. 35, sect. i . Unde, majoris claritatis seu conjunctionem cum re cujus est modus.
gratia, dici posset accidens esse talem for- Hoc probant rationes superius factae, etsequi-
mam, quee afficit vel modificat subjectum, tur necessario ex dictis supra de natura modi.
extra rationem ejus existens. Atque ita ex- Et propter hanc etiam causam dixi, clicto 3
plicata defmitio sumitur ex Aristot., 4 Me- tom. tertiee part., disp. 56, sect. 1, in fine, si
taph., in princip., et lib. 7 et 9 Metaphys. ,
quee sunt accidentia in substantia panis, quae
in princip., et ubicumque agit de communi non distinguuntur ab illa ut res a re, sed utmo-
ratione accidentis, aut divisione ejus in no- dus rei, illa non mansisse in Eucharistia post
vem genera nam semper
; dicit rationem ac- consecrationem. Horum ergo accidentium
cidentis consistere in hoc, quod sit entis ens, essentia non consistit in aptitudine afficiencli,
et per varios modos respiciendi substantiam, secl in hoc quod sint actuales affectiones, et
accidentia distinguit. Et eisdem locis idem in re sunt ipsamiet entitates taliter se haben-
asserit Comment., 12 Met., comm. 3, et
et tes, et ideo si in re manent, inseparabiles
hoc sensu potest etiam exponi communis sunt a suis subjectis, et carere non possunt
descriptio qua dicitur accidens esse in alio. actuali unione cum ipsis. Denique in_ eis non
Sic etiam adsequate dividitur sub ente ens in distinguitur in re aptitudo atficiendi, et actu
alio ab enteperse, quamvis etiam possit illa afiicere ; ergo essentialiter sunt actuales af-
divisio aliter exponi, ut magis ex sequentibus fectiones.
constabit. 11. Accidens communiter sumplum quid di-
9. accidens quod ex se pro-
Dico secundo : cat essentialiter. Dico ultimo quamvis de ra-
:

priam habet entitatem realiter a substantia tione accidentis utsic sitesse aliquo modo af-
disfinctam, de intrinseca sua essentia habet fectionem substantice, tamen nonest de ratio-
 . ,

49G DISPUTAT. XXXVII. DE COMMUNI RATIONE ACCIDENTIS.

ne ejus csse immediatam aflfectionem substan-
tia?, sed in hoc etiam abstrahit ab immediata
vel mediata liabitudine ad substantiam. Pro-
batur, quia sunt qua?dam accidentia, qua? im-
mcdiate afficiunt substantiam, ut intellectus,
quantitas, etc, de quibus nulla est difficultas;
alia vero sunt, qua? mediis aliis accidentibus
substantiamrespiciunt, utactusimmanentes et
habitus non afficiunt substantiam nisi
potentiis, et qualitates corporea? raedia
titate de qua re multa diximus supra, dis-
; et secundo est abstrahibilis communis ratio
put. 14, sect. 4. Nullum vero est accidens
possibile, saltem secundum naturas rerum,
vel quod proprie et complete accidens sit
proprius sumptam, abstrahentem tamen ab
actuali vel aptitudinali, esse de essentia ac-
cidentis, sicque propriissime et ada?quate
posse dividi ens in ens per se et in alio, seu
in entitatem substantialem, et accidentalem
proprie, et secundum se sumptam, sub illis
modis etiam tam substantiales quamacciden-
lales comprehendendo. Ad argumentum au-
mediis tem respondetur, falsum esse illam rationem
quan- non esse abstrahibilem; nam ab actu primo
actus; sed forma ut informativa et ut infor-
mans comparantur per modum actus primi et
secundi ergo abstrahi potest communis ratio
;

quod non respiciat ultimate substantiam tan- forma? accidentalis, qua? pra?scindat ab ac-
quani primum subjectum ac principalem fi- tuali vel aptitudinali informatione sive inba?-
nem suum, quia, licet unum insit mediante rentia. Neque est simile exemplum de abs-
alio, tamen omnia ad hoc tendunt ut substan- tractione entis ab ente in actu et in poten-
tiam perficiant et ornent, vel aliquo alio modo tia : nam ibi sumitur ens in potentia objec-
ei deserviant. tiva, quod non est aliud positive a seipso
constituto in actu,neque illa potentia est rea-
Solvuntur argimicnta lis non repugnantia vel
intrinseca, sed vel ,

12. Rationes dubitandi in principio posita?
fere soluta? sunt ex dictis; ad primum enim
membrum totius partitionis ibi facta?, conce-
dimus actualem inha?sionem non esse de
denominatio a potentia extrinseca. Esset au-
tem simile, si ens in potentia et in actu su-
merentur pro reali potentia activa, vel pas-
es- siva. et actu ejus sic enim vere abstrahitur
;

sentia accidentis ut sic. Ad secundum item
membrum, concedimus aptitudinalem inhee-
renfiam, ut distinguitur ab actuali, non esse
ada?quatam rationem accidentis ut sic. Dici-
mus tamen esse piopriam et ada?quatam ra-
tionem illorum accidentium, qua?propriasha-
bent entitates, et vere ac proprie sunt formre
informantes sua subjecta. Cum autem objici-
tur hanc aptitudinem esse relationem aut po-
tentiam respondetur non esse relationem
, potest sumi aptitudo afficiendi, prout intelli-
prsedicamentalem, sedincludere habitudinem
transcendentalem, qua? in omnibus fere enti-
bus absolutis includitur, et maxime
ratio entis ab eo qnod sit_ potentia vel actus.
Et ad hunc modum in pra?senti abstrahit ac-
cidensab eoquodsit aptitudine vel actu infor-
mans.Quanquam dici etiampotestduobusmo-
dis accipiposseaptitudinem informandi. Unus
est, ut dicit aptitudinem physicam per mo-
dum actus primi ex se condistincti et sepa-
rabilisab actuali informatione. Et hoc modo
procedunt omnia qua? diximus. Aliter vero
gitur esse inquacumque re, vel modo, etiamsi
maxime actualiter afficiat; nam quod actu
in enti- afficit, aptum est afficere, qua? potest dici

tatibus incompletis, et accidentibus, ut la- aptitudo logice; quia vero hrec aptitudo in re
tius constabit ex discursu omnium pra?dica- interdum est per modum potentia; separabilis
mentorum. Ad aliud autem de potentia res- ab actn, interdum vero tantum per modnm
pondetur, illamaptitudinem non esse poten- actus, ideo dicimus accidens ut sic pra?- , ,

tiam, qua? est certa species qualitatis, sed est scindere ab inha?rentia aptitudinali, id esl,
ipsa essentia forma? accidentalis, qua? per potentiali et ab actuali. Nec refert quod
,

seipsam apta est ad informandam suo modo actualis inha?rentia sit accidens, aut aliquid
substantiam. extra essentiam alicujus forma? accidentalis,
13. Ad tertium membrum, concedimus iu- qma fieri potest, ct sa?pe ita accidit, ut quod
luerentiam latissime sumptam prout abstra- est uni essentiale, alteri sit accidentale, ut
hit ab actuali vel aptitudinali, etab intrinseca per se constat.
vel extrinseca affectione, esse de essentia 14. Ad instantias vero respondendum est
accidentis pra?dicamentalis in communi. Item, sigillatim. Prima erat de relationibus secun-
si loquamur de accidente physico, seu intrin- dum esse ad : cui respondetur relationemrea-
sit modus, sive
sece et realiter aiiicientc, sive lem, quidquid illa sit, secundum se totam in-
res distincta, sic etiam dicimus, inha&rentiam liLvrere, atque ita, etiam in ipso csse ad, in-
 SECT. II. COMMUNIS RATIO ACCIDENTIS IN QUO SlTA. 497
cludi esse in; quiarelatio secundum se totara essentiam in ea ponatur ; in definitione au-
est forma ejus, quem ad alium refert, ut la- tem accidentis necessario ponendum est sub-
tius infra suo loco. Secunda instantia erat jectum, quia sine illo non potest explicari
de actieue, de qua dicitur, actionem, utactio inheerentia, quam diximus esse de essentia
est, esse formam extrinsecus denominantem, accidentis. Item, essentia accidentis est im-
et ideo ut sic non requirere propriam inhae- perfecta, et ideo tantum imperfecto modo de-
rentiam, sed talem habitudinem, quee ad il- finiri potest cum defmitio sit accommodata
,

lum modimi denominationis et quasi extrin- definito. Consistit autem ejus imperfectio in
seeee informationis sufficiat. Tertia instantia hoc quod solum sit entis ens seu affec-
,
,

erat de modo per se existendi accidentis se- tio entis ; ergo proprius modus definiendi
parati, de quo seepe Imprimis enim
alibi dixi. illud, est per habitudinem ad subjectum. Et
dubium est an sit modus positivus. Deinde, hoc satis etiam confirmat experientia ipsa
si est modus positfvus, non est naturalis or- et modus declarandi conceptum accidentis.
dinis, sed supernaturalis, neque est proprium 16. Solum potest contra hoc urgeri diffi-

et ut ita dicam) integrum accidens, sed ter-

( cultasqueedam supra tacta de quantitate et
minus existentiee cujusdam accidentis, scili- de abstractione mathematica qua videtur ,

cet, quantitatis, ad cujus genus reducitur, et concipi et definiri quantitas sine ullo ordine
ad hoc satis est quod illam aliquo modo affi- ad subjectum. Respondetur tamen primo,
ciat, et quasi illi adheereat, quando ad mo- mathematicum abstrahere a subjecto sensi-
dum substantise divinitus constituitur. Et bile, id est, sensibilibus qualitatibus affecto,
idem dicendum est de creatione acci-
fere non tamen abstrahere simpliciter a subjecto,
dentis separati. De qua re multa etiam dixi- quia considerat quantitatem ut rem materia-
mus supra , agentes de creatione. Ultima lem et corpoream, et consequenter in mate-
inskmtia erat de formis substantialibus. De ria vel substantia existentem, et ideo dicitur
quibus dicendum est quod, licet vere ha- abstrahere a materia sensibili non vero ab ,

beant modum unionis ad materiam cum de- intelligibili. Responsio est sumpta ex doctrina
pendentia ab ilia ut a sustentante, et aptitu- D.Thomse, 1 p., q. 85, art. 1, ad 2, et opusc.
dinern sibi essentialem ad illam unionem, in 70, q. 5, art. 3; et Albert. idem sentit, 5 Me-
qua est queedam convenientia inter acciden- taph., tract. 3, cap. 2 ; Javel. , 7 MetaphT,
tia et formas substantiales , tamen est con- queest. 1; Anton. Andr., 6 Metaph., qusest. 3.
venientia tantum analoga ; nam aptitudo for- Addo deinde mathematicum non conside-
mee substantialis est per modum actus ejus- rare expresse habitudinem ad subjectum,
dem generis cum suo susceptivo, et ideo per sed valde implicite, quia non considerat es-
se unum cum illo componit, et unio eorum sentiam quantitatis, sed solum proprietates
substantialis est. In accidente vero modus et proportiones ac figuras quee ex quantitatis
inhserendi vel afficiendi est longe inferioris extensione oriuntur, ad quas impertinens est
rationis. Unde cum inheerentia tribuitur acci- quod concipiatur quantitas ut forma inhee-
denti, ut illi propria, sumitur ut specialiter rens subjecto, vel ipsum quantum exten
dicit hunc imperfectum modum afficiendi sum, in quo sunt et superficies , ac lineee.
substantiam, qui omnino sit extra latitudinem Et quantitas ipsa in se est quanta et exten-
ejus; atque ita non competit substantialibus sa, ideo abstrahi potest et considerari secun-
formis. dum illas affectiones, quee illi sub ea ratione

conveniunt. Et juxta hanc responsionem ma-

Corollaria prcecedentis doctrmcc.
teria intelligibilis, a qua non abstrahit ma-
15. Ex decisione hujus qusestionis defi- thematicus, teste Aristotele, 8 Metaph., text.
niuntur aliee, quee de accidente in communi 15, non est aliud a continuitate ipsa seu ,

queeri solent. Sequitur enim primo ex dictis, extensione quantitatis , ut etiam D. Thomas
accidens non definiri nisi per substantiam, declaravit, 1 Poster., text. 42, et 7Metaph.,
seu per illud cujus est affectio ,
quod docuit text. 35 Alexand. et alii Gra^ci. Et
; ibid.
Aristoteles, 7 Met., c. 1 et 4, text. 12, et cap. Themist., 3 Physic, text. 71, et 1 de Anim.,
5, text. 19, ubi hac ratione ait, substantiam text. 17; Simplic, 3 de Anim. text. 25; et ,

esse priorem accidente. Ait preeterea acci- favet Aristot., eisdem locis, lib. 11 Metaph.,.
dentia non posse habere perfectam definitio- summ. 2, cap. 1 , et lib. 12, text. 44.
nem, quia definitio perfecla est quee ita ex- 17. Secundo sequitur ex dictis, de ratione
plicat essentiam rei, ut nullum additum extra accidentis esse ut habeat aliquod subjectum
XXVI. 32
498 DISPUTAT. XXXVJII. DE COM PARATIONE ACCIDENTIS, ETC.
sibi natura sna proportionatum, ctim omnis sed per effectus, vel non demonstrabitur ab-
habitudo habeat aliquem certum terminum solute quod sit aptum inhserere', sed respectu
in quem tendat sed hsee inhserentia est per
; hujus vel illius subjecti, et tunc oportebit
modum cujusdam babitudinis transcenden- tandem resolvere demonstrationem in pro-
talis, eujiis terminus est subjectum ipsum. prietatem vel defmitionem taiis subjecti.

Accidens ergo in communi respicit id quod 19. Alia quse de accidente in cpmmuni et
affici potest accidentaliter, absolute etiam et absolute tractari possunt , in superioribus
in commuui ; determinata vero accidentia tractata sunt, ut an habeat existentiam pro-
respiciunt determinata subjecta, et secundum priam, disp. 34, sect. 11, an componat unum
capacitatem proportionatam
sibi quia ne- ,
per se cum subjecto, disp. 14 et an in se ,

cesse est servari proportionem inter actum componatur ex prnprio actu et potentia ,

et potentiam. Non est autem intelligendum, disp. 13. Et ideo nihil aliud hic dicenclum
opovtere unicuique accidenti respondere sub- occurrit.
jecturo, cui tale accidens sit connaturale aut
debitum hoc enim non spectat ad essentiam
;
DISPUTATIO XXXVIII.
accidentis, sed ad peculiarem conditionem
subjecti, quee non est universaliter necessa-
DE COMPAKATIONE ACCIDENTJS AD SUBSTAN-

ria, ut patet cle accidentibus mere contin- TIAM.

gentibus, et de his quse violenter insunt, vel

quse mere indifterentia sunt, ut maxime dici Multa ad hanc comparatioiiem pertiiientia
de artificialibus formis. Et idem dicunt in superioribus notata sunt explicando ip- ,
solet
Theologi de supernatnralibus qualitatibns. sam divisionem entis creati in substantiam
et accidens. Ubi duo pr.Tcipue dcclarare ne-
Solum ergo ex parte accidentis necessarium
cesse fuit, scilicet, quanta distincii-> inter
est, quocl natura sua determinet sibi subjec-
substantiam et accidens intercedat, et quo-
tum quocl adfequate respiciat, quia hoc spec-
tat ad essentiam ejus ; nam cum esseniialiter modo substantia superet omne accidens in

sitatTectio queeclam, alicujus capacitatem ha-

perfectione. Pra'terea , cum agcremus
dc
causis, contuliinus acciclentia ad substantiam,
bentis debet esse affectio.
18. Ohjectioni satisfit. Ex quo obiter vel in ratione forma^ et materia3 vel in ra- ,

soivitur argumentum, quod bic fieri solet de pauca

tione efficientis et effectus. Quapropter

propria passione, quse de suo subjecto de- hoc loco dicenda supersunt, prascipue propter
monstratur per propiiam dennitionem, ex Aristotelem, lib. 6 Metapb., in principio, ubi

c[uo coiligit Soncinas demonstrari de passio-

ne, quod inheereat subjecto, et consequenter
inberentiam non esse de essentia passionis,
quia essentia non demonstratur de aliquo.
comparat substantiam cum accidente et quo-
ad temporis durationem, et quoad cognitio-
nem, quse duo puncta breviter sunt a nobis
explicanda.

Sed non recte colligit, nam propria defmitio SECTIO I.

"passionis dari debet per subjectum; Aristo- An substantia sit prior tempore accidente,
teles enim ideo propriam passionem
dixit
prasdicari pcr se secundo, quia subjectum po- 1. Ratio dubitandi est, quia Aristoteles,
nitur in defmitione pr<edicati; ergo tahs de- 7 Metaph., in principio, cap. 1, ait, sulsta/n-
fmitio supponit vel continet inhserentiam tiam esse priorem accidente, et ratione, et co-
passionis in tali subjecto ; ergo non est me- gnitione, et tempore, et natura. In contrarium
dium ad demonstrandam iliam. Per talem autem est, quia vel substantia et accidens
ergo demonstrationem ad summum ostendi comparantur absolute, prout sunt in rerum
potest alia connexio, quoe ex parte subjecti natura, vel prout sunt in tali vel tali compo-
esse potest cum tali passione, sive illa sit per sito. Priorimodo est quidem verum, substan-
modum efncientife seu resultantise naturalis, tiam aliquam esse priorem omni accidente ;

sive per modum debiti connaturalis, quam tamen id veriticatur in snbstantia increata,
connexionem jam diximus non pertinere ad non vero in substantia creata, de qua nunc
essentiam accidentis ut sic. Adde , interdum agimus. Et secundum Aristotelem nullo mo-
posse demonstrari de aliquo accidente, quod do verificari potest, quia cum ipse supponat
sit accidens, et consequenter quod sit aptum mundum seteraum, necesse est fatealur sub-
sed tunc vel non fiet demonstratio
itihaerere, stantiam increatam non' esse tempore prio-
per definitionem accidentis, neque a priori, rem quam creatam; ergo n.on potest esse
 ;
, .

SECT. I. AN SUBSTANTIA SIT PRIOR TEMLORE, QUAM ACCIDENS. 499

prior teinpore quam accidens, quia crmi sub- frario, quoniam (inqnit) nuHum accidens in-
stantia creata non sit sine accidentibus, non venituv alsque sulstantia, sed aliqua sulstan-
est priortempore quam accidens. Si vero tiainvenitur absque accidcnte; in quibus ver-
comparatio fiat respectu ejusdem rei, oportet bis significat Aristotelem loqui cle substantia
loqui de substantia capaci accidentium, quia absolute, ut comprehenditetiamprimam; illa
substanlia nec erit prior, nec posterior acci- enim ab omnibus acci-
sola est separabilis
dente, respeciu eius suppositi, in quo nul- dentibus. Tamen nou videtur satis ad solven-
lum est acciclens. In substantia autem capaci dam temporis prioritatem., quia respectu so-
accidentium, non est prior tempore substan- lius Dei inepte fieret comparaiio, ut dixi, et
tia quam accidens, quia nulla talis substantia respectu aliorum non est antecessio ciuratio-
caret aliquando omni accidenti nullo ergo :
nis, posita mundi cneternitate, saitem respectu
modo verificari potest quod substanlia sit
,
omnium accidentium. Quod si solum fiat

prior tempore accidente. comparatio respectu aliquorum, non oportet

recurrere ad substantiam separabiiem ab
Quwstionis resolutio. omnibus acidentibus, nam etiam aliee sunt
hac quaestione de re ipsa fere nulla
2. In priores tempore multis accidentibus.
est difficultas in explicando autem sensu
;

Sccunda expositio
Philosophi, supposito ejus principio de ceter-
nitate niundi, diversce suut auctorum senten- Propterea idem Averroes, in fiue iilius
4.

tiae. Igitur, quod ad rem certum est,

attinet, Commenti , indicat quamlibet substantiam
,

substantiam ut abstrahendo a creata et

sic, dici priorem tempore suis accidentibus, quia

increata, esse priorem duratione accidente si accidentia sint contingentia et separabilia,

quia aliqua substantia est asterna, omne au- vel sunt, vel, quantumex se, possunt esse
est

tem accidens est temporale at vero compa- ;

posteriora tempore. vero sint accidentia
Si

rando substantiam creatam absoluto ad acci- inseparabilia, in qualilibet individua substan-

dens, revera non est prior tempore iilo abso- tia saJtem preecedit tempore ipsa materia

lute et simpiiciter, ut ratio in priacipio facta prima quselibet accidentia propria tali sub-
probat, quia nullum momentum est, in quo stantice. Sed hsec expositio minus quadrat

fueritverum dicere aliquam snbstantiam quam praecedens. Primo, quia non est uni-
creatam existere. pro quo vere etiam dici versalis; in substantiis enim incorruptibilibus
non potuerit esse iu ea aliquod accidens, nullo modo pr.Tcedit tempore substantia sua
quia si substantia sit spirituaiis, saitem sunt accidentia propria et inseparabilia. Unde si-

in ea intellectus et voluntas si vero sub- ;

gnificatCommentator, Aristotelem solum lo-
stantia est materialis, saltem erit in ea quan- qui de substantia generabili, eamque compa-
tilas, et non deerit aliqua qualitas. Unde ne- rare ad propria accidentia, quod falsum est,
que absolute , neque respeclive , scilicet, nammanifeste loquitur de substantia absolute,
comparatione ejusdem suppositi , videtur ut constat ex contextu ; nam statim addit ,

posse simpliciter verificari, substantiara esse esse investigandum quotuplex sit substantia,
priorem tempore omni accidente. Solum ergo et an aliqua sit separabilis. Et prceterea etiam
permissive seu indefinite verificari potest in substantiis materialibus et generabilibus,
quod substantia sit vel esse possit prior tem- falsum est materiam in eodem esse priorem
pore aliquo vel aliquibus accidentibus, non tempore omni accidente; nam materia, ut
quiclem respectu diversorum, nam boc modo informata aliqua forma, non est prior tem-
etiam una substanfia potest esse prior tem- pore quam accidentiaconsequuntur
,
quce
pore aiia;sed respectiu ejusdem; sic enim formam ; in materia vero tem- , ut antecedit
substantia queelibet ex se potest esse prior pore talem formam, antecedit etiam quanti-
tempore multis accidentibus, iis, nimirum, tas, quc* est proprium accidens ipsius mate-

quse non intrinsece manant, seu necessaria rice, maxime secundum opinionem Commen-

connexione conjuncta sunt tali substantiee. tatoris. Quod vero respondet Soncinas, di-
mensiones materiae non esse accidens in actu,
Prima ecepositio Aristotelis.
sed in potentia ridiculum mihi est; quia
,

3. Quod vero attinet ad dictum Aristotelis, quantitas, eo modo quo est in materia, est
Averroes, 7 Met., comm. 4, ait, substantiam actus accidentalis ejus, vere illam afficiens
dici priorem tempore accidente, quia ipsa et informans in suo genere. Accedit, quod
est separabilis ob accidentibus, et non e con- non estverisimile, Aristoteiem solura ratione
 ;

500 DISPUTAT. XXXVIII. DE COMPARATIONE ACCIDENTIS, ETC.

materise, qute est imperfectissimum quid in gnificare prioritatem separabilitatis. Quae li-

ordine substantia^ preetulisse substantiam

, cet, dicto modo explicata, non sit nisi quae-
accidentibus. Quod si hoc dici non potest de dam prioritas in subsistendi consequentia ,

aliis comparationibus in cognitione ac natura, quae dici etiam solet prioritas naturse, tamen
nec de hac etiam dici rationabililer potest. hic dicta est prioritas temporis, tum ut dis-
tingueretur ab alia prioritate naturee, tum
Tertia expositio.
etiam quia per se et quasi aptitudine est quae-
5. Aliter ergo respondent aliqui, substan- dam prioritas temporis, licet per accidens,
tiam dici priorem tempore quam accidens, seu ex alio capite non reducatur in actuuu
non in ea proprietate, qua prius tempore di- Et juxta hanc expositionem potest dici, Aris-
quod est prius duratione, seu quod
citur id, totelem illa unica ratione utrumque mem-
antequam aliud existentiam habeat
existit, brum probasse, ne alterum sine probatione
nam argumenta facta probant evidenter, nec omisisse videatur. Nam, ex eo quod accidens
substantiam in communi esse priorem tem- est inseparabile, substantia vero separabilis
pore accidente in communi, juxta opinio- est, optime infertur et essepriorem natura
n em Philosophi nec substantiam creatam
; seu perfectione, et tempore, in preedicto
in communi esse priorem tempore accidente sensu. Quee expositio in eo tantum displicet,
in communi, etiam secundum veritatem ;
quod apud Aristotelem, esse prius tempore,
nec denique unamquamque substantiam in nunquam habet illam significationem, sed
particulari essepriorem tempore suis acci- solum significat realem prioritatem in exi&ten-
dentibus. Aiunt ergo, prius tempore ab Aris- do, ut patet ex Postpraedic, et ex 5 Metaph.,
totele appellari id, quod est prius separabi- c. de Priori ;
posset ergo addi cum illa priori-
litate, quia quod est separabile ab alio, quan- tate aptitudinali ( ut ita dicam ) conjungi, ut
tum est ex se, potest esse sine illo, Et vide- in eadem semper substantia tempore prae-
re
tur hoc consentaneum menti Philosophi, eedat multa accidentia, etsi non prsecedat

nam cum ciixisset, substantiam esse priorem omnia e converso autem nullum accidens
;

tempore, adjungit probationem, quia aliorum
categorematum nullum est separalile, sed ex
hoc. Quod si instes, substantiam veram non
esse separabilem ab accidentibus, quando-
quidem habet necessariam conjunctionem
cum illis quidam respondent, substantiam
,
preecedat tempore substantiam, cujus est ac-
cidens; hoc enim satis est, ut supra dixi, ad
hoc, ut substantia dicatur permissive seu in-
definite priortempore accidente. Neque enim
Aristoteles addidit distributionem.

Quarta expositio.
quidem ex se, quatenus substantia est, esse
separabilem aliunde vero quatenus habet
; 7. Ultimo exponitur, quod substantia di-
rationem causse tieri posse ut nunquam
, catur prior tempore accidente, solum quia
reipsa existat sine coexistentia accideniium, aliqua substantia separatur ab omni acci-
sed hoc esfc per accidens ad rationem sub- dente, et in re existit sine illo, qua? est prima
stantioc ut sic. Et in idem redit quod ait Ant. expositio Gomment., quam sequitur D. Tho-
Andr., 7 Met., quamvis hunc ipsum di-
q. 2, mas, ut dixi, et ita eam defendunt Thomistae.
cendi modum impugnet. Dicit enim substan- Quod si inquiras quid hoc referat ad priori-
tiam dici priorem tempore accidentibus, quia tatem temporis, nam ut unum sit prius tem-
non pendet ab illis, etiamsi necessario causet porc alio, non satis est quod sit separabile
illa. Et in re idem tenet Nipbus ibi, disp. 2. ab illo secundum realem unionem, seu in-
6. Objectio contra pracedentem expositio- hsesionem, sed necesse est ut etiam secun-
nem. Sed contra hoc merito objiciunt Ja- dum coexistentiam. Quamvis autem Deus sit
vell. et alii, quia hsec non est prioritas tem- separabilis ab omnibus accidentibus priori
poris , sed naturee ; Aristoteles autem has modo, non tamen modo posteriori, supposito
prioritates distinxit; unde in verbis et ra- quod aliqua accidentia sint seterna, imo et
tione superius adductis de separabilitate, non tempus ipsum; nam licet non sint in Deo, ta-
videtur probare prioritatem temporis, sed men simul sunt cum ipso Deo. Respondet
naturee, et prioritatem temporis sine proba- Alex. Alens., in eum locum, substantiae ut
tione reliquisse videtur, ut Niphus advertit. sicnon repugnare esse sine accidente, etiam
Sed responderi potest, prioritatem naturse secundum coexistentiam. Sed hoc revolvitur
ibi significare prioritatem perfectionis seu jam in prioritatem tantum quoad subsistendi
causalitatis ;
prioritatem autem temporis si- consequentiam. Javel. autem, q. 3, ait, ut
 , ;;

SECT. I. AN SUBSTANTIA SIT PRIOR CQGNITIONE, ETC. 501

Deus dicatur prior tempore accidente, satis
esse quod Deus nunc sit et nunc accidens
non sit in eo. Sed hoc frivolum est, quia esse
prius tempore accidente, non dicit negatio-
nem inhsesionis, sed simultatis coexistentiae
alias Angelus diceretnr prior tempore luce
tur. Atque ita hsec pars exposita relinquitur
, ex dictis disputatione praecedente.
Ratio dubitandi.
; 2. Hinc vero oritur difficultas circa prse-
sentem comparationem quia vel est sermo ,

solis, qiiia nunc est Angelus, et lux solis non de cognitione distincta et propria, qualem
est in Aliam responsionem indicat Alen-
illo. habent Deus et intelligentise. Et liaec compa-
sis, quam amplectitur Soncinas, nimirum, ratio non erit diversa a priori ; sic enim idem
Deum dici priorem tempore, quia existit et est esse priorem cognitione, quod esse prio-
mensuratur priori duratione quam sit tem- rem defmitione. Nec enim illa prioritas con-
pus, scilicet, duratione aeternitatis. Sed hsec sistit in hoc quod cognitio substantise pree-
,

violenta expositio est Aristoteles enim nun-

:
cedat tempore cognitionem accidentis id ;

quam meminit eeternitatis proprie et rigo-
rose sumptae, nec facit comparationem ejus
ad tempus. Et prseterea, si res creatae essent
coeeternse Deo, licet possit Deus dici prior
duratione prioritate perfectionis in ipsamet
duratione, non tamen prioritate anteccssio-
nis; cum autem aliquid dicitur
enim necessarium non est, ut patet in Deo et
intelligentiis. Solum ergo in hoc consistit,
quod cognitio accidentis per se requirit co-
gnitionem substantise, non vero e contra
hoc autem ipsum est esse prius defmitione.
Aut est sermo de cognitione confusa et im-
prius tem- perfecta qualem homines assequi possunt,
,

pore, juxta communem usum, et preesertim quse videtur esse mens Aristotelis ; nam res-
apnd Aristotelem. non comparatur in perfec- pectu nostrae cognitionis hanc facit compara-
tione durationis, sed in antecessione existen- tionem: hoc autem sensu falsum est, substan-
tise, sive illa mensuretur proprio tempore, tiam esse priorem cognitione accidente, quia
sive setemitate aut aevo hoc enim nihil re-
; homines prius cognoscimus accidentia quam
fert. substanliam; nam cum a sensibus cognitio-
nem accipiamus, id prius intellectu percipi-
Resolutio et approbatio tertice expositionis.
mus, quod ex speciebus sensatis prius elici
Mihi ergo sola tertia expositio satisfacit,
8. potest id autem prius elici potest, quod
;

quam etiam Alexand. Aphrodis. indicavit nostris sensibus propinquius est sunt autem ;

nimirum nil aliud Aristotelem docuisse

, accidentia propinquiora sensibus cum illa
,

quam quod in re ipsa verum esse diximns, sola sintper se sensibilia.

suhstantiam, videlicet, ex se tempore posse
prsecedere sua accidentia, et reipsa ita esse Sensus qucestionis aperitur.
priorem multis quod vero aliquibus sit cose-
; 3. Circa hanc comparationem est breviler
va, ad rationem substantise et accidentis, ut advertendum, posse fieri vel ex parte rerum
sic esse per accidens, et ex aliqua alia cau- cognoscibilium, vel ex parte rei cognoscen-
salitate oriri. Quod tortasse etiam diceret tis ,
praesertim hominis. Priori sensu est
Aristoteles supposita mundi aeternitate de ra- quaestio, quid sit ex se prius cognoscibile
tionibus substantise et accidentis in communi posteriori vero, quid homo prius cognoscat
comparatis. Unde intelligitur, banc posteriorem qusestio-
nem ad praesens nihil referre , ubi intendi-
SECTIO II. mus rationes ipsas substantiae et accidentis
secundum se comparare; quod autemhuma-
Vtrum sabstantia sit prior cognitione accidente. na cognitio prius in una quam in altera ver-
setur, nihil refert ad rerum ipsarum perfec-
1. Aristoteles, citato loco, non solum dixit tionem declarandam, cum possit ille ordo ex
substantiam esse priorem cognitione, sed peculiari hominis conditione oriri. Prior ergo
etiam esse priorem ratione seu definitione comparatio est, quae in praesenti fit, et illam
accidente. Quae prioritasin hoc consistit, quod solam existimo Aristotelem fecisse exposito- ;

accidens non potest definiri,nisiper substan- res vero addiderunt aliam, quam breviter at-
tiam, definitione essentiali et propria; sub- tingemus, quia proprie et ex professo perti-
ex sua essentia neque ac-
etantia vero, quia net ad scientiam de Anima.
cidentia neque habitudinem ad accidentia 4. Unum multiplioiter dici potest prius
incjudit, non indiget illis, ut exncte definia- cognitione quam aMurl, Ut ergo et Aristotelis
tiua DiSPUTAT. XXXVill
mentem et rem ipsarn in priori sensu decla-
remus, est adverteudum secundo, tribus mo-
dis posse rem unam dici priorem cognitione
fcE COMPARATIONC ACCIDEMT3, ETC.
addidit Aristoteles, etiam in ipsis accidenti-
bus essentiam uniuscujuscpie esse cognitione
priorem quam accidentia seu proprietates
,

alia, scilicet, natura seu perfectione, inde- ejus. Et ita explicata manet et mens Aristo-
penclentia, cpxeeest alius moclus prioritatis telis et res ipsa
, quia revera ex parte
,

generatione seu tempore. Hoc au-

naturse,' et ipsarum rerum non potest hic fieri alia com-
tem uitimum inembrum. non habet Jocum in paratio.
comparatione, 011* tantum fit ex parte ipsa- 7. Solum
potest quis ohjicere, quia ad per-
rum rerura, quia non ex se postulat ut prius fectam cogniiionem non satis est cogno-
rei
tempore una quam alia cognoscatur, et ideo scere essentiam nisi cognoscantur etiam
,

cum Aristoteles ait substantiam esse priorem proprietates ergo perfecta cognitio substan-
;

coguitione accidente, non loquitur de ori- tife pendet ex acciclentibus ergo non potest ;

ginc vei temporali ordine cognitionis, quia substantia quoad perfectam cognitionem esse
est impertinens, et aut revera non est, aut simpliciter prior accidente. Respondetur pri-
non oritur ex ratione ipsius substantise, sed mo, comparationem , ut recte fiat, debere
ex parte hominis, et nihil refert ad perfec- fiericum preecisione substantia^, ab acciden-
iionem substaniias declarandam; nam potius tibus nam si cognitio ipsa accidentium su-
;

ea, quasminus perfeeta sunt, solent esse ge- matur, cjuatenus per eam suo modo perfici-
neratione et tempore priora. tur cognitio substantia?. eo craod accidentia
sint proprietates vel affectiones substantire,
Quastionis resohdip.
'

sic perfectior erit cogniiio substantiae, quse

5. Supersunt ergo alife duce prioritates includat cognitionem accidentium ,
quam
naturee ;etiha quidem, qua3 est inclependen- preecise sumpta solius substantia?, cognitio ;

tige, coincidit cum prioritate definitionis, tit sic enim cognitio comprehensiva perfectior
recte probat ratio clubitancii in princinio po- est quam craiciditativa. Unde dicitur secundo,
sita ;
quse dici etiam potest quaedam priori- duplicem esse rei cognitionem una clicitur
:

tas cognitionis, nam cum accidens natura definitiva, cpia3, per se loquendo sistit in ,

sua pencleat a substantia quoad perfectam cognitione essentise et quidditatis rei; altera
sui cognitionem, e contra vero substantia est demonstrativa, per quam proprietates os-
non pendeat ab accidente, merito potest hac tenduntur de suhjecto. In suhstantia ergo
ratione dici suhstantia prior cognitione ac- coguitio propria illius est cognitio definitiva,
cidente. seu quidditativa; et haec ut sit in suo ordine
6. Prseter hunc autem modum prioritatis perfecta, non requirit cognitionein proprie-
est alius, qui simpliciter consistit in majori tatum, cpiia hasc solum pertinet ad aiteram
perfectionc; et sic substantia diceiur prior cognitionem ,
qua3 dernonstrativa est ;
quaa
cognitione acciclente, ex eo quod nata estpa- jam formaliter ac directe non est cognitio
rere nobiliorem cognifionem. Atque hunc sen- substantia3, sed eorum, qua3 substantiai in-
sum Quod pa-
videtur intendise Philosophus. sunt. Unde potius vicletur Aristoteles has
tet, tum quia ex parte rerum ipsarum non duas cognitiones inter se conferre, et eam
potest cogitari alius moclus prioritatis, tum unaquaque re, quce. ad essentiam
prasferre in
etiam ex probatione quam adjungit, dicens : terminatur. Et quia ratio essentiee simpliciler
Ft tunc m.axime unumquodque scire pidamus, ac perfecte reperitur in sola substantia, ideo
cum quid est liomo ant ignis scimus, quam coneludit substantiam esse priorem cognitio-
cum scimus eorum accidentia. Non ergo clicit ne accidentibus. Et ha3c satis esse possunt
suhstantiam esse priorem cognitione, quia ad Aristotelis intelligentiam, et ad compara-
ejus cognitio prius habeatur imo videtur ; tionem pra3clictam explicandam, c[uatenus .ex
supponere prius seepe haberi cognilionem parte ipsarum rerum fieri poterat.
imperfectam per accidentia. Vocat ergo prio-
Q.uoad nos fit eadem comparatio.
rem, quia illius cognitio est quse maxime
satisfacit intelleclui. Ei ideo etiam nihil dis -
8. Ut autem alteri' etiam part.i breviter
tingaendum putavit Aristoteles de cognitione satisfaciamus, adverto non deesse qui dicanl,
clistincta aut confusa, perfecta vel imperfec- respectu nostri, et via originis, prius caflere
ta ; nam res ex se non comparantur, nisi ad in cognitionem aostram substaniiam quam
cognitionem propriam et quidditativam quam accidensj saltem quoad coufusam et imper-
ex s@ postulant. Quare ad hoc declarandum fecfam cognitioiiem, iicet quoad distinctam et
 ; ,

SECT. I!. AN 3UBSTANTIA SIT PBSOR C0GN1TI0NE, ETC. 303

propriam cognosoatur substantia per acei- subsistentium. Sensus ergp exterior videt
dentia. Ita tenet Soncin., 7 Metaph., queest. quideni accidens, non tamen abstracte, sed
13; et Javel., q. 3. Et posterior quidem pars concrete, et ideo dicitur vidcre per se alfaedi-
hujus sententia; manifesta est vel ipsa expe- nem, per accidens autein sufastantiam, de
rientia nec cte illa est controversia inter
, Anim., cap. 6, quia videt alfaum seu colora-
auctores. Nos enim non devenimus in cogni- tum, in quo includitur aliquo modo sufa-
tionem snfastantiarum quoacl propria genera, stantia ; ergo simiiiter intellectus, licet pri-
vel proprias difierentias earum, nisi per ac- mum mutetnr ad cognitionem aJicujus acci-
cidentia vel proprietates, mediis aliquifaus clentis per se sensibilis, non tamen ut dlud
cficctihus vel signis sensifailifaus. Quoad prio- in abstracto concipiat, sed in concreto. Ex
rem vero partem probatur a dictis auctori- quo fit ut a primo ilio conceptunon omnino
bus, quia non potest intellectus concipere excludatur substantia, quia in iilo objectivo
accidens, nisi concipieudo subsiantiam, cum conceptu accidentis concr^ti uecessario in-
totum esse aceidens sit ad substantiam volvitur sufastantia, quasi tecta et involuta
propter quod dixit Aristoteles non posse ac- accidentibus. Unde dicerepossumus, rern per
cidens definiri nisi per substantiam ergo ad ; se ac formaliter primo cognitam esse acci-
conceptionem accidentis necessario supponi- dens; rem autem adcequate et quasi materia-
tur conceptio substantise. Et alias plures ra- liter cognitam, esse sufastantiam seu compo-

tiones afferunt, quas omitto, quia parum clif- situm ex sufastantia et accidente, quod per
ficiles sunt, et ex dicendis facile intelligen- modum unius subsistentis in tali forma acci-
lur. vero censent nos prius concipere
Alii dentali concipitur.
accidentia cpiam substanliam. Ita tenet Herv., 10. Quod si hoc tantum auctores prioris
Quodhb. 12; et Ricfaard., in2, dist.
3, qua?si. sententife dicero voluissent, facile opinioues
24, articulo tertio, quasst. 3. Et sumitur ex in concordiam redigerentur. Tanien aliqni
Scoto, in 1, dist. 3, q. 1,2 et 3 et tenet An- ; expresse negant, primo concipi accidens
ton. Andr., 7 Metaph., qusest. &; et Jandun., etiam in concreto unde volunt concipi ip-
;

q. 3; et Niplms, disp. 4. Et probatur. quia, sam substantiam nudam ut sufastantia est.

,

ticet secundum se sit perfectior et

substantia Et consequenter aiunt, primam speciem im-
intelligibilior, tamen respectu nostri accidens pressnm intellectui virtute intellectus agen-
faabet majorem vim acl immutandum intel- tis, renrsesentare tantum substantiam ut sic,
ieciurn, quia iuteilectus noster non immuta- et non accidens. Imo, cum Thomist aliaste-
tur, nisi mediis speciebus sensibus impressis; neant inteliectum non cognoscere directe
scnsibus uutem non imprimuntur species singulare, consequenier dicent cogitativaiu
substantise, sed accidentium tantnm ergo ; prius concipere sufastantiam singularem
accidentia sunt, qiue primo immutant intel- quam accidentia ejus; intellecturn vero con-
Jectum; ergo prius conoipiuntur afa inteileclu cipere sufastantiam in universalh; saltem sufa
quam substantia. communi conceptu sufaslantia^. Ha">c tamen
sententia hoc modo exposita mifai videiur
Hujus jnmcUresolutio cum aliquali oginioimm
improbafailis ;
si de cogitativa loquamur,
quia
concorclia.
cum etiam primo cognoscat per speciem
illa

9. Inter has opiniones btec posterior mihi
videtur afasolute vera; est tamen inteliigen-
da, ut non ornnino excludatur
primo conceptu inieliectus. Est igitur adver-
tendum, cum dicitur accidens prius cognos-
ci, non esse intelligend.um de accidente
abstracto, sed in conereto, ut expresse decla-
rat Hervams, et Soncinas etiam notavit,
experientia constat, et ex ratione facta ciim
proportione appiicata. Nam objecta sensibi-
lia, qtise movent sensum, non sunt acciden-
tia inabstracto, sed in concreto, prout in re
sunt; non enim immuiat visum albedo, sed
album, vt Aristoteics notat, opusc. de Sensu
et sensibus, quia actiones sunt singularium
impressam a sensu vel phantasia, non po-
test primo recipere speciem reprcesentantem
sufastantia a substantiam. Nam per sensationem vel pfaan-
tasma per se tantum reprassentaiur accidens,
substantia vero solum per accidens ; qui er-
in go fieri potest ut primo imprimat speciem
nudee sufasiantiee ? Quamvisergo concedamus
ei (quod satis controversum est) cogitativam
formare aliquanclo conceptum substantia^
singularis ut sic, non est tamen credibile, il-
lum esse primum conceptum formatum ex vi.
impressionis sensuum vel pbantasia?, sed ad
summum comparari postea aliqua inquisi-
iione, et quasi discursu, qualis in illa poten-
tia esse potest.
 504 DISPCTAT. XXXIX. DE DIVISIONE ACCIDENTIS IN NOVEM, ETC.

4 Ascendendo igitur ad intellectum, eo-

l .
mutari intelligimus. Unde si comparatio fiat
dein modo philosophandum est, nam intel- inter hos conceptus axpressos et formales ac-
lectus agens, statim ac sensus, imaginatio, cidentis, nt accidens est, et substantise ut ,

seu cogitatira apprehendunt sensibile objec- est substantia, videtur sane non esse inter
tum, imprimit intellectui possibili speciem eos necessarius ordo prout in nobis sunt;
,

proportionatam non potest ergo imprimere

; quia in principio per modum correlativorum
speciem reprsesentantem solam substantiam. substantiam et accidens videmur concipere,
Et experientia id satis videtur docere si ; cum solum per illam mutuam habitudinem
enim dum. sensus apprehendit accidens, in- illa discernere incipiamus; postea vero in-

tellectus nudam substantiam contemplare- differenterpossumus excitari ad utrumque

tur, statim discerneremus intellectivam ap- directe cognoscendum, et indirecte seu in
prehensionem a sensitiva, quod tamen non- obliquo semper cognitio unius terminatur
nisi post longum discursum et reflexionem aiiquo modo ad alteruni quia, ut dixi, sem-
;

facere possumus. Prseterea, quia vel per il- per conceptio est connotativa seu respectiva;
lam speciem aut conceptum reprecsentatur quamvis hoc in accidente proveniat ex im-
substantia absolute sine ullo respectu ad ac- perfectione ejus; in substantia vero ex nos-
cidens ethoc est impossibile, non solum
;
in tra. Sed de his latius in scientia de Anima.
primo conceptu, qui fit sine discursu ex vi

impressionis objecti, sed etiam post longam DISPUTATIO XXXIX.

ratiocinationem et discursum, ut recte do-
cuit Toletus, lib. 1de Anim., c. 4, q. 6 et ; DE DIVISIONE ACCIDENTIS IN NOVEM SUMMA
satis id mihi probat experientia, nam post GENERA.
longam de substantia inquisitionem non ,

possumus ejus rationem exprimere, nisi vel 4 Consideratio decem summorum generum
.

per negationes, vel per habitudinem sub- ad dialecticum ut pertineat. Divisio hasc
jecti accidentium. Si autem ille primus con- non solum a metaphysico traditur, sed etiam
ceptus respectivus est, non potest non sup- a dialectico, in ea parte in qua cle preedica-
ponere conceptum accidentis. Non igitur po- mentis disputat ; altiori tamen magisque
test primo concipi substantia illo modo, sed exacta ratione ad primum philosophum per-
tantum ut involuta et contenta in concreto tinet, ut ex his, quee de objecto hujus doctri-
accidentis. Neque rationes Soncinatis aut Ja- nse diximus, constare potest. Dialecticus enim
velli aliquid amplius probant, nisi quod pri- non considerat decem suprema entium gene-
mus conceptus esse debet rei vel concreti ra, ut eorum naturas et essentias exacte decla-
per modum subsistentis. ret; id enim extra institutum ejus esset, cum
42. Accidens in concreto primo cognitum dialectica solmn sit queedam ars dirigens
notv concipitur sub ratione inJwrentis. At- operationes intellectus, ut artificiose et cum
que hinc infero, quod, primo ac per
licet res ratione exerceantur. Unde directe ac per se
se cognita, revera sit accidens tamen ab , agit de conceptibus mentis, ut dirigibiles sunt
intellectu ex vi illius conceptus non cogno- per artem, seu de forma et ordinatione con-
scitur formaliter sub ratione accidentis, id ceptuum, quatenus per artem tribui potest.
est, sub ratione inbaerentis alicui, sed solum Quia vero conceptus mentis circa res ver-
sub ratione hujus sensibilis et materialis en- santur, et in rebus fnndantur, ideo de rebus
tis. Imo neque ex vi illius conceptus discer- tractat, non ut earmn essentias et naturas
nitur, an illud objectum sit compositum ex declaret, sed solum in ordine ad conceptus
forma et subjecto, vel quid simplex, sed tan- mentis coordinandos; et hoc modo agit de
tum prsecise et abstracte id concipitur per decem generibus in ordine ad decem prse-
modiim unius. Quod satis nobis ostendit mys- dicamenta constituenda. Nam prasdicamen-
terium Eucharistise non enim magis conci-
; tum logice sumptum nihil aliud est quam
pimus substantiam ubi est sub accidentibus, generum et speciemm usque ad individua
quam ubi non est. Formalis ergo conceptio conveniens dispositio sub aliquo supremo ge-
accidentis ut inhaerentis, et substantise ut nere, quam dispositionem, in ordine ad de-
sustentantis, vel per se stantis, discursu pos- finitiones, preedicationes et demonstrationes
tea acquiritur, et maxime ex rerum mutatio- conficiendas dialeciicus tradit. Et sub ea tan-
nibus ; nam dum videmus accidentia mutari, tum ratione attingit res in praedicamentis
circa aliquod subjectum ipsum subjectum constituendas, et divisionem entis in genera
 ;

SECT. I. AN HC SIT IMMEDIATA ACCIDENTIS DIVISIO. 505

sumrna. Propter quod dixerunt multi prse- etiam quia
dantur accidentia partialia et
dicamentorum interpretes ,
dialecticum in integra ergo sicut ob has causas dividitur
;

preedicamentis potius agere de nominibus substantia in completam et incompletam, ita

quam de rebus. Quod intelligendum puto, etiam accidens. Unde, sicut illa divisio adee-
non quia nomina in preedicamentis ponan- quata est substantiee, ita haec erit accidenti.
tur, sed quia dialecticus magis consideret res Et sicut in substantia necessaria fuit ad con-
in praedicamentis collocandas, quoad quid stituendum supremum genus, ita in preesenti
nominis, quam quoad quid rei ,
quantum illi magis necessaria videtur ad constituenda et
satis sit ad rerum prima capita seu genera clistinguenda suprema genera. Quia alias vel
tradencla, sub quibus alia genera et species non erit adeequata divisio accidentis, prout
coordinantur. condistinguitur a substantia sub ente, vel
I.MetapTiysicus qualiteragat de summis en- non complectetur omnia quee in diviso con-
tium generibus.
At vero rnetaphysicus di- tinentur. Quia novem genera summa tantum

recte et ex proprio instituto hanc tradit di- sub se continent accidentia completa.
visionem, ut proprias rationes et essentias 2. /Secunda difficultas.
Atque hinc ori-
rerum inquirat. Atque hac ratione sub his tur secunda difficultas, cur, videlicet, hic non

etiam generibus dividendo procedit per om- proemittatur divisio aecidentis in primum et

nia entium genera, saltem usque ad illas spe- secundum, seu in singulare et universale.

cificas rationes, quse a materia sensibili et Sicut divisa est substantia in primam et se-
intelligibili abstrahunt enim, quee ma-
; alias cundam ;
quia non est dubium quin illa duo
terialiores sunt, eatenus tantum
attingit, qua- membra etiam in accidentibus inveniantur et
tenus ad suas divisiones perficiendas neces- exhauriant divisum, et consequenter sint im-
sarise sunt, ut in disputatione procemiali de- mediatiora, cum in unoquoque preedicamento
claravimus. Quoniam igitur de substantia accidentis inveniantur.

jam disseruimus , superest nobis dicendum 3. Tertia difficultas.

Tertia ac preecipua

de divisione accidentis in novem genera difficultas est quia accidens optime dividi
,

atque ita manebit completa, et explicata di- potest in illud, quod est propria forma realis

visio entis in decem genera , seu preedica- inheerens substantia% et illud, quod tantum
menta. Postea vero, sicut in substantia feci- est modus realis afficiens substantiam extra

mus, ita in singulis accidentium generibus rationem et complementum ejus. Nam quod
per omnes eorum gradus subalternos vel dentur hi duo modi aceidentium, certumno-
speeificos discurremus, quantum latitudo ob- bis est, et superius probatum. Qnod vero in-

jecti metaphysicee postulare aut permittere ter se valde diversi sint, patet ex ipsa ra-

videbitur. De hac autem divisione tria in tione afficiendi substantiam, quam habent

communi consideranda occurrunt, nimirum valde diversam, et ex diverso modo, quo a

de immediatione ejus, de sufficientia, ac de- substantia distinguuntur ac denique ex ipsa
;

mum de qualitate seu analogia ejus. ratione entitatis, et modi realis, quee perti-
nent ad primarias entis differentias, ut su-
SECTIO I. pra, disp, 7, declaravimus. Quod denique
illa duo membra adtequate dividant accidens,
Utrum accidens in communi immediate dividatur
in quantitatem, qualitatem, et alia sumvia ge-
patet, quia includunt immediatam oppositio-
nera accidentium.
nem et unde non potest
contradiclionem ;

excogitari medium seu accidens quod non sit

i. Prima difficultas* Ratio dubitandi entitas, aut modus afficiens substantiam. Quo

est,quia multis modis videtur posse accidens tandem fit ut omnia novem genera acciden-
dividi in pauciora membra, quse illa novem tium sub illis membris contineantur, quse
sub se complectantur ergo non est imme-
;
proinde in ea subdividi poterunt. Igitur hac
diata divisio, sed implicite continens et tran- etiam ratione illa divisio non est immediata,
siliens ( ut ita dicam ) plures immediatiores. sed mediata.
Antecedens patet primo, nam accidens divi- 4. Quarta difficultas.
Quarta difficultas
dendum prius videtur in completum et in- generalis est de multis aliis convenientiis et
completum. Quod enim inter accidentia illa differentiis, quoe inter illa membra reperiun-
duo membra inveniantur, negari non potest, tur, ratione quarum confici possunt plures
tum quia queedam accidenlia ponuntur di- divisiones immediatiores. Ut, verbi gratia,
recte in preedicamento, alia reductive ; tum dividi posset accidens in absolutum et res-
 .

506 DISPUTAT. XXXIX. DE DIVISIONE ACCiDENTIS IN NOVFM, ETC.

pectivum, et absolutura rursus in quantita- co, sive analogo, conveniant, vel quod nul-
tem et qualitatem, et respectivum in respec- lum proprium genus habeant commune.
tivum secundum esse seu preedicamentale, Prior sensus est manifeste falsus et ideo in ;

quocl proprie dicitur ad aliud, et respectivum opposito sensu negari non potest quin, sicut
secundum dici seu transcenclentale, quod preedicamenta accidentium, et inter se et
potest ulterius clividiin alia sex genera. Rursus cum substantia habent aliquam convenien-
posset dividi accidens in spirituale et mate- tiam in ratione entis, ita in ratione acciden-
riale. Et rursus lisec duo membra possent in tis habeant inter se aliquam convenientiam,

alia subdividi usque ad ultimas accidentium quam non habent cum substantia, quam ne-
species. Itera potest dividi acciclens in com- cesse est esse in aliqua ratione sibi magis
muni in permanens, et successivum, et sic propria, et consequenter sibi etiam magis
idterius usque ad ultimas species. Ac tan- immediata, quam sit ratio entis ; ergo, pari
dem divicli potest et maxime proprie in ac- moclo, negari non potest quin inter queedam
cidens intrinsece aiiiciens substantiam , et prcedicamenta accidentium sint aliquae con-
extrinsece tantum denominans , ut prius venientia) propriae et peculiares, quee non
membrum subdividatur in tria prima prav sunt communes generibus accidentium,
aliis

dicamenta, posterius autem sex ultima snb ut manifeste probant rationes dubitandi pro-
se contineat, ut multi volunt. positse non possunt ergo genera acciden-
;

5. contrarium autem est quia si illa

In ,
tium dici primo diversa, quia nuliam hujus-
divisio non esset immediata, neque esset modi convenientiam habeant. Posterior au-
doctrinalis, neque in rigore sufficiens. Pri- tem sensus verus est, ut sect. 3 latius vide-
mum patet, quia divisio, ut recte tradita sit, bimus ; ille tamen non
ad satisfocien-
sufficit
debet per omnes ditierentias vel modos pro- dum difficultatibus seu rationem
positis,
ximos usque ad remotiora membra proce- reddendam cur, sicut ens secundum genera-
dere, alias valde imperfecte explicabit natu- lem quemdam modum essendi determinatur
ram divisi. Secundum patet, quia qua ratione prius ad accidens, ut sic, et deinde ad acci-
numerantur tot membra modiata
seu re- dentia magis determinata seu particularia,
mota, possent multo plura numerari, quee non ita accidens in communi intelligatur dc-
distinctius declararent amplitudinem acci- terminari per modos quosdam communes
dentis non potest ergo certa aliqua ratio
; multis prcedicamentis accidentium ,
prius
illius divisionis tradi, nisi immediata sit. quam ad propria prcedicarnenta seu genera
accidentium contrahatur.
Notationes ad qucestlonis resolutionem.
7. Advertendum est igitur duobus modis
6. De hac queestione nihil fere invenio ab dici posse unam divisionem immediatiorem
auctoribus dictum, quia vix hanc divisionem alia. Primo, quia per pauciora membra da-
in particulari explicant, sed eam cum divi- tur, quee subdividi possunt per omnia mem-
sione entis in decem preedicanienta confun- bra alterius divisionis. Secundo, quia cliffe-
dunt ; cum itlam tradant tanquam
tamen, rentiee vel modi contrahentes divisum in una
aliquo modo immediatam, a fortiori idem divisione, perse, et secundum proprium con-
dicent de praesenti divisione. Omnes tamen cipiendi moclum fundatum in rebus, sunt
in hoc tantum videntur immediationem po- medium inter divisum et alia membra alte-
liere, quod genera summa,' cum sint priino rius divisionis, ut est sensibile inter vivens
diversa, in nullo conveniunt, juxta doctri- et rationale ; et plura exempla ufriusque
nam Aristot., 5 Metaph., c. 9, et lib. 10, membri in sequentibus afferemus.
c. 5, ubi hoc cliscrimen ponit inter ea quce
Qikrstionis resolv.tio
proprie differunt, et quce diversa sunt, quia
illa aliquo differunt, nam etiam in aliquo 8. Dicendum itaque est, divisionem dictam
sunt unum ; heec vero non aliquo differunt, non esse ita immediatam, quin possint alice
sed seipsis, quia in nullo conveniunt cujus- ; immediatiores excogitari, si absolute de qua-
modi sunt summa preedicamentorum genera. cumqne per pauciora et gonera-
divisione
Veramtameu non videtur
hcec sola responsio liora membra loquamur,
nihilominus tamen
sufficicns ad hanc rem explicandam nam ; quatenus accidens proxime et adeequale di-
cum dicuntur summa genera accidentiuin vidi potest in membra, queesint genera primo
in nuilo convenire, vel est sensus, quocl in diversa, illani divisionem esse immcdiatam,
nullo preedicato transoendentali, sive univo- et onmium aptissimam ad doctrinam traden-
 SECT. I. AN ILEC SIT IMMEDIATA ACCIDENTIS DIVISIO. 507
darn. Priorem partem probant sufficienter venienter genera primo diversa.
subdividi
exempla omnia, et argumenta in principio Quia interdum res ejusdem prsedicamenti,
posiia ostendunt enim, ut dixi, aliqua prse-
; tantum specie distinctse inter se, continen-
dicamenta accidentium habere inter se ali- tur sub iilis membris diversis et e contra- ;

quas convenientias non

, vel similitudines rio res diversorum prsedicamentorum ad
,

communes omnibus accidentibus, secundum idem membrum pertinent quse omnia de- :

quas confici possunt aiise divisiones per pau- clarabuntur commodius discurrendo per sin-
ciora membra ulterius divisibilia in res di- gula exempla superius proposita.
versorum prsedicamentorum ; ergo secundum
illum concipiendi modum excogitari facile
Circa primam objectionem tractatur divisio
accidentis in completum et incompletum.
possunt divisiones alise per membra imme-
diatiora accidenti in communi ;
quidquid 10. Rationem completi et incompleti acci-
enim sub accidente commune est multis ge- dentis in quo collocent aliqui. Prima ergo
neribus, concipitur ut immediatius iilis. Pos- objectio erat de divisione accidentis in in-
terior vero pars declaratur, quia nullum po- completum et completum in qua primum;

test dari genus commune cliversis prsedica- explicandum quid nomine accidentis
est
mentis"accidentium, ut in sect. 3 latius dicturi completi et incompleti inteliigatur. Quidam
sumus ergo quacumque ratione dividatur
; enim sola concreta accidentium intelligunt
accidens in pauciora et communiora mem- esse completa accidentia incompleta autem
;

bra ulterius diversorum

divisibilia in res esse accidentia in abstracto. Quia accidens
prsedicamentorum, non dividitur per mem- concretum totum compositum, quod
significat
bra quse sint vera genera; ergo si adffiquate proprie completum est abstractum vero ac-
;

dividi debuit per membra quse sint genera
primo diversa, id est, quse in alio genere non
conveniant, non potuit aliter dividi. Fuit
autem necessarium tradere divisionem acci-
dentis in omnia genera primo diversa dicto
modo, ut omnium rerum quidditates et ge-
nera ac species possent juxta doctrinse
thodum investigari.ac cognosci.
9. Ohjectioni satisfit.
cidens est sola forma, quse incomp]etum quid
est, natura sua ordinatum ad tale composi-
tum constituendum. Unde per actionem ac-
cidentalem non tit per se accidens abstrac-
tum, sed concretum, quia, nimirum, actio
per se primo tendit ad completum ens, et
me- ideo dixit Aristoteles per calefactionem non
fieri calorem, sed calidum. Tandem forma
Dices , eadem ra- substantialis est res incompleta ergo multo ;

tione non prsemittendam divisio-

fuisse nobis magis forma accidentalis in abstracto sum-
nem entis in substantiam et accidens, sed pta.
immediate dividendum ens in decem genera. 11. Horim sententia refutatur. Sed hsec
Respondetur, potuisse quidem id fieri, non sententia probari non potest aut enim con- :

tamen fuisse ita conveniens, neque esse pa- cretum accidentis sumitur ratione solius for-
rem rationem, tum quia oporttiit communem malis, vel ratione totius compositi ex mate-
rationem accidentis, quse essentialis est om- riali et formali ; sub priori ratione vere dici
nibus accidentibus explicare, eamque cum potest accidens, sub postenori autem non
substantia conferre tum etiam quia ratio
; tam dici potest accidens, quam ens per ac-
accidentis ut sic essentialis est et positiva ,
cidens , ut iliud appellat Aristoteies, 7 Me-
et omnes modi, quibus genera accidentium tapb., c. 6, et dictum a nobis est disp. 4,
constituuntur et distinguuntur, proxime de- sect. 3. Quapropter cavenda est sequivocatio
terminant essentiaiiter ipsam rationem acci- de nomine accidentis, quam declarare pos-
dentis ut sic, et non rationem entis et ideo ; sumus acl eum modum, quo Aristoteles clis-

sub accidente optime et imruediate dividun- tinxit nomen accidentis, lib. 5 Met., c. 30,
tur novem genera. In aliis autem divisioni- ubi ait, accidens interdum vocari aliquid ,

bus accidentis, quas per pauciora membra quia fortuito evenit, quod solum dicitur ac-
tradi videntur, aut non reperitur coordina- cidens, quia per accidens contingit proprie ;

tio secundum rationem inter mo-

essentialis vero acciclens dicitur, quod inest aiicui ex-
dos constituentes talia membra, et eos qui tra rei essentiam; sic ergo concretum acciden-
dcterminant genera accidentium; aut illi mo- tis ratione totius compositi vocari potest ac-

di non sunt positivi, sed negativi aut non ; cidens, quia per accidens in eo congregan-
sunt essentiales, sed extrinseci et acciden- tur res diversorum generum quanquam il-;

tnlos ant denique non possunt sub illis con-

; ]\i(\,per accidens ,
non significet foriuitam
 ,

508 DISPUTAT. XXXIX. DE DiVISIONE ACCIDENTIS IN NOVEM, ETC.

congregationem sed solum accidentariam malium significatorum. Quapropter in lioc
conjunctionem plurium rerum non tamen non est simile de formis substaritialibus il-
; ;

potest illud compositum proprieaccidens ap- lse enim et sunt entia incompleta, et sub-
pellari, ut a substantia distinguitur, cum in stantise etiam incompletae, quod illis perfec-

illo substantia includatur. Propter quod recte tius est quam esse accidentia completa. De-
sentiunt, qui negant, hsec concreta sic con- nique quod afferebatur de termino actionis,
siderata in preedicamento collocari, quia ne- nihil ad rem prsesentcm facit, quia naturalis
que in prsedicamento substantia\ neque in actio tendit ad compositum, sive illud sit
praedicamento accidentis collocari possunt. proprie unum sive per accidens tendit
, :

Et quia in praedicamentis non entia per ac- etiam ad formam non in se, sed in subjecto,
cidens, sed per se collocari possunt. A for- et ideo magis dicitur tendere ad concretum
tiori ergo tale concretum sic spectatum non quam ad abstractum, etiamsi utrumque com-
potest appellari accidens completum quia ;
pletum sit inordine accidentis.
quod accidens non est, nec completum acci- 13. In quo vere consistat ratio accidentis
dens esse potest. Imo nec ens completum completi et incompleti. Incompletum ergo
potest proprie vocari, quia revera solum ens accidens distinguendum est a completo, tam
per se unum est proprie completum ens. Un- in concreto quam in abstracto utraque enim ;

de si subjectum illius compositi sit substan- ratio potest in utroque membro reperiri; ta-
tia completa, compositum ipsum ex substan- men, quia in abstractis concipitur (ut ita di-
tia et accidente erit plus quam completum ,
cam) magis pura ac praecisa ratio accidentis,
et ideo erit proprie ens peraccidens. in eis explicandum est utrumque membrum;
12. At vero si loquamur de illo concreto facile enim deinde poterit ad concreta ap-
quidem po-
ratione solius fofmalis, sic dici plicari. Gompletum ergo accidens dicitur
test accidens completum tamen non est cur ; quod in ratione tormse accidentalis est inte-
idem accidens abstractum incompletum cen- gra ac totalis forma ; incompletum vero ac-
seatur, quia concretum pro formali tantum cidens dicitur, quod habet rationem partis
dicit ipsam formam accidentalem, juxta ve- respectu completi. Quee explicatio patet, tum
riorem et communiter receptam sententiam ex proprietate terminorum, tum ex propor-
D. Tbomse, et Gommentatoris 5 Metaph., , tione sumpta ad substantiam completam et
text. 14 Qui consequenter aiunt contra Avi- incompletam, quas supra hoc modo declara-
cennam in sua Logica, concretum et abs-
, vimus nam, sicut substantia in suo ordine
;

tractum accidentis formaliter ac preecipue comparatur ad totum et partem, ita et acci-

idem solumque differre, quia con-
significare, dens in ordine suo. Ex quo fit, sicut substan-
cretum ipsam formam, ut actu infor-
dicit tia potest esse completa vel incompleta phy-
mantemsubjectum, et constituentem concre- sice aut metaphysice, ita etiam accidens. Di-
tum ipsum, abstractum vero preeeise dicit citur autem accidens pbysice completum ,

ipsam formam ac si per se esset. Haec autem quod neque est, neque ex se ordinatur, ut
differentia non est satis, ut albedo dicatur componat per se aliud accidens, quia tunc
accidens incompletum, potius quam album ; vere habet rationem totius seu integri acci-
quia actualis inhoesio, quam magis exprimit dentis. Dico autem non debere ordinari ad
album, solum est quidam modus formee ac- componendum aliud accidens, quia, licet or-
cidentalis, quinon complet illam in ratione componendum cum substantia
dinetur ad
accidentis. Unde non potest dubitari quin unum compositum, hoc non tollit rationem
quantitas separata tam completum accidens accidentis completi ,
com-
eo quod illud
sit, sicut conjuncta. Nec refert quod forma positum non sit verum accidens. \ddo quod,
sit instituta ad afficienduin
ipsa accidentalis licet interdum unum accidens ordinetur ad
subjectum, quia non dicimus bujusmodi acci- actuandum vel recipiendum aliud, ut, ver-
dens in abstracto esse ens completum, sed bi gratia, potentia ad actum, vel actus ad
esse accidens completum, quod est valde di- potentiam, nihilominus hoc non impedit, quin
versum ; nam accidens, quantumvis in se utrumque esse possit accidens completum ;

perfectum, est incompletum in latitudine en- quia utrumque in ratione sua babet integram
tis. Et ideo ratio illa solum probat, abstraftta speciem, et non componit cum alio unum
accidentium esse incomplela entia, non ta- per se, sed tantum per acciclens. Erit ergo
men esse incompleta accidentia. Imo vero accidens pbysice incompletum illud quod ,

idem dicendum est de concretis ratione for- physice componit seu integrat aliquod acci-
 SECT. I. AN H.CC SIT IMMEDIATA ACCIDENTIS DIVISIO. 509
dens per se unum ut partes, verbi gratia, tis completum
in et incompletum, vel prse-
quantitatis continuse, quaindiu sunt in conti- supponi tanquam virtute seu proportione
nuo, tantum sunt incompleta accidentia ;
contentam in simili divisione substantia3 . ; vel
gradus etiam intensionis ejusdem caloris po- certe commodius posse applicari ad singula
test dici accidens incompletum pbysice. Et praedicamenta accidentium scilicet, ut sit ,

punctum potest dici natura sua incompletum quantitas completa et incomplela, et qualitas
accidens. Quo fit ut idem accidens secun- similiter, et sic de aliis. Nam sub generali
dum diversas rationes possit dici completum ratione accidentis vix aliquid potest censeri
et incompletum, ut communiter censetur de incompletum aut habere ratio-
simpliciter,
linea, vel superficie nam quatenus babet
; nem partis, ad particularia genera des-
nisi
propriam extensionem, est quantitas com- cendatur ;
quia ratio accidentis imperfecta
pleta quatenus vero est terminus aut vincu-
; est, et communissima, et ideo quantum est
lum alterius quantitatis, censetur incomple- cx se, in quocumque modo, quantumvis
ta. Et eadem qualitas incboata seu in gradu imperfecto', omnino includitur quae ratio ,

remisso est essentialiter completa, entitative
antem seu intensive est incompleta. Motus
etiam quatenus esL ipseinet terminus in fie-
ri, censetur quid incompletum tamen prout ;
est passio subjecti seu mobilis, babet com-
pletam quamdam rationem accidentis et
suum constituit prtedicamentum, ut videbi-
mus.
14. Metapbysice autem dicitur accidens
completum illud, quod habet integram es-
sentiam alicujus accidentis.Ubi statim occur-
rebat qua-stio, an generaaccidentium possint
dici accidentia completa, vel solum species
ultimse, aut individua. Aut si illa
dentia completa, oritur queestio de differen-
tiis,cur, scilicet, non sint etiam accidentia
completa nam, sicut diffcrentia est pars, ita
; sed ut includit omnia, quse in unoquoque
et genus, et sicut genus, ut possit dici de
specie, concipitur aliquo modo per modum
totius, ita etiam differentia. Sed hsec eodem
modo expedienda sunt, quo similia de sub-
stantia tractavimus. Dicendum est
nera omnia, qua: ponuntur in linea recta
alicujus pra?dicamenti accidentis, esse acci-
in sect. 3 examinabitur. Adde, quod illa di-
versitas, in ea generalitate sumpta, non est
absoluta, sed respectiva, nam, ut dixi, acci-
dens, quod est completum sub una ratione,
est incompletum sub alia. Item non est sem-
, per differentia essentialis, nam interdum ac-
cidens remissum dicitur incompletum, licet
completum sit. Denique non
essentialiter
semper est diversitas rerum, sed intentio-
num, seu ex modo concipiendi nostro, ut
patet in differentiis et rpecieous accidentium.
Propter heec ergo non accidens in completum
vel incompletum, sed absolute in novem
sunt acci- genera divisum est. Ut hinc obiter conslet,
quando dicitur accidens dividi in novem ge-
nera, non sumi genus proprie et rigorose,
pra?dicamento constituuntur, sive directe,
sive reductive. Itaque cum accidens dicitur
aliud quantitas, aliud qualitas, etc, non su-
mitur quantitas vel qualitas prout est rigo-
enim, ge- rose genus, quo modo est sola quantitas vel
qualitas completa; alias divisio non esset
ada?quata diviso sumitur ergo quantitas (et
;

dentia completa; quod ex ipso modo conci- idem est de aliis) in tota sua amplitudine^
piendi et significandi patet; quantitas enim, licet postea ad constituendum proprium ge-

calor, habitus, et similia, concipiuntur et nus talis prcedicamenti propria ratio quanti-
significantur, ut integrai forma? accidcntales, tatis completa accipienda sit quod hic pro ;

sive sub generali ratione, sive sub specifica prffidicamentis omnibus sit animadversum,
concipiantur; quia vel expresse, vel impli- ne id repetere necesse sit.

cite dicunt totam formam^ seu totam essen-

Expeditur secunda objectio.
tiam ejus, et per modum totius. In quo est
magnum discrimen inter differentiam et ge- 16. Accidens in universale ct singulare
nus nam differentia semper significatur per
; qualiter dividatur. In secundo exemplo de
modum partis, saltem quoad formale signifi- divisione accidentis in singulare et univer-
catum ejus. Proprie igitur accidentia incom- sale, seu in primum et secundum, nihil est
pleta metaphysice sunt differentiaa acciden- quod immoremur, nam divisio quatenus iila

tium, et genera, si prsecise sumantur ut par- metaphysica est, magis est unius divisio
tes, non vero absolute sumpta. quam entis vel accidentis, et ita supra irac-
15. Ex quibus tandem ad primam instan- tata est, disp. 4, 5 et 6. Quatenus vero per-
tiam respondetur, divisionem illam acciclen- tinet ad intentiones subjicibilis et preedica-
 . ;

510 DISPUTAT. XXXIX. DE DIVISIONE ACCIDENTIS 1N NOVEM, ETC.

bilis, magis est dialectica quam metapliysi- est utilitatis in ea divisione, tum quia, hoc
ca ;
utroque modo est generalis ad omnia
et ipso quod unum tantum genus dicitur esse
entia, nec in accidentibus habet aliquid pe- ad aliquid, reliqua omnia dicuntur esse ab-
culiare. Et quoad boc est diversitas inter soluta tum etiam quia per hanc absoluti
;

substantiam et accidens, nam in substantia appellationem vixaliquid commune octo ge-

propter peculiarem substandi rationem, ne- neribus accidentium explicatur, preeter nega-
cessarium fuit rationem primoe substantiee tionem ipsius ad aliquid.
distinguere a ratione secundae, in acciden- '19. Sjnrituale etmateriale. Permanens et

tibus vero nulla fuit necessitas. TJnde nec in- successivum. Ad eumdem modum pbiloso-
dividuum accidens consuevit appellari pri- phandum de divisione accidentis in spi-
est
mum accidens respectu prsedicatorum uni- rituale nam etiam heec duo
et materiale,
versalium ; nam, licet in existendo, singu- membra transcendunt fere omnia entia et ;

lare sit suo modo prius quam universafe, ta- in substantiis primario inveuiuntur, et con-
men in hoc, ut dixi, nihil peculiare habet ac- sequenter in multis generibus accidentium,
cidens, sed provenit ex communi ratione unde non sunt apta, ut per ea descendamus
singularis et universalis. ad dividenda genera entium primo diversa.
Neque etiam sunt proprie medium inter acci-
Circa terliam objectionem alice divisiones
dens ut sic, et modos quibus ad suprema ge-
exflicantur
nera determinatur ham accidens determi-
;

17. Accidens in entitatem et modum ut di- natur ad qualitatem abstrabendo a materia-

vidatur. In tertia difficultate admittimus li velimmateriali. Et idem est dicendum de
omnia, quse de illa divisione accidentis in accidente naturali vel supernaturali, et simi-
rem et modum
ibi dicuntur inde vero so- ; libus, prsesertim de permanente et successi-
lum fit, divisionem illam esse immediatio- vo, quod exemplo tangitur. Quan-
in ultimo
rem priori modo supra declarato. Nihilomi- quam illa membra, juxta opinionem multo-
nus tamen hoc loco necessaria non est pri- : rum, non semper sunt essentialiter differen-
mo quidem, quia divisio illa formaliter sump- tia, de quo infra videbimus.

ta generalior est, et substantiae proportiona- 20. Commune et proprium. Atque ea-

liter convenit, et de ente in communi dari dem ratione nihil ad preesens refert divisio
potest ; eamque propterea attigimus disput. accidentis in proprium et commune, quse in
9, sect, 1 et Secundo, quia illa divisio
2. divisione prsedicabilium iatius tradi solet
non confert ad dividenda genera accidentium nam hasc divisio per se ac formaliter non
primo diversa, nam sub eodem genere pree- variat rationem accidentis, sed dimanatio-
dicamentali possunt interdum includi acci- nem ejus ex subjecto. Et idem a fortiori esi
dentia, quae proprias habeant entitates, et quee de accidente separabili vel inseparabili. Quod
tantum sint modi entium, ut sunt in genere siinter bsec est diversitas essentialis, forma-
qualitatis calor et figura. Ex quo intelligitur, literprovenit ex modis vel differentiis prse-
illa duo membra, per qua?, illa divisio tradi- dicamentorum accidentium. Unde interdum
tur,per se ac formaliter non mediare inter in diversis preedicamentis, interdum in eo-
accidens in communi, et modos quibus de- dem illa varietas accidentium reperitur. At-
terminatur ad suprema genera accidentium ; que ita obiter explicuimus non solum divi-
nam accidens ad ge-
intelligitur determinari sionem hoc loco intentam, sed etiam alias,
nus qualitatis abstrahendo ab hoc quod sit quae de accidente tradi solent ob hanc ;

propria entitas, vel tantum modus entis. enim prsecipuam causam illas dubitanui ra-
18. Accidens absolutum et respectivum. - tiones proposuimus.
Idem fere dicendum est de divisione in abso-
lutum et respectivum. Nam etiam lrsec divi- SECTIO II.

sio magis pertinet ad communem rationem Utrum divisio accidentis in novem genera
entis, quam ad propriam accidentis. Et prse- sit sufficiens.

terea, si respectivum, ut ibi insiuuatur, com-

plectitur respectiva transcendentalia, seu se- 1. Ex duobus capitibus quse ad sufficien-

cundum dici, nulluui est accidens quod res- tiam requiruntur, oritur magna. difficultas in
pectwum non sit unde non potest accidens
; hac qua?stione. Unum est, ut omnia membra
dividere. Si vero respectivum sumatur pro- sint distincta, ne aliqua in unum concidant,
prie pro preedieamento ad aliquid, sic nihil et ita pauciora sint quam numerantur. Aliud
 ,

SEGT. II. AN H/EG DMSIO StT SUFFICIENS. 511

est, ut prseter lisec non sint alia, quse ab bis nerum non svJbalternathn positonmi non pos-
genere distinguantnr. sunt esse commums differentite ; ergo genera,
quse habent communes differentias, sunt su-
Difficultaies circa distinctionem membromm
balternatim posita. Dicuntur autem genera
dictft: divisionis.
subalternatim posita, qua? ita se habent, ut

2. prirnum, ut snpponamus nunc

Cirea vel unum sub altero, vel utrumque sub uno
quantitatem et qualitatem esse distinctas, in tertio genere collocetur, ut sumitur ex Aris-
cseteris fere omnibus est difficultas ;
nam re- totele, 4 Topic, c. 2, et 5 Topic, c 3, lo-
latio in re nibil videtur esse distinctum ab co 41. Antecedens primum probatur nam :

omnibus absolutis. Actio, esto distinguatur a esse spirituale vel materiale, differentise sunt
primis Iribus prsedicamentis, tamen et rela- accidentis, ettamen communes sunt multis
tionem essentialiter includit, et (quod diffici- ex generibus
dictis similiter esse absolu-
;

inre non distinguitur a passione. De

lius est) tam formam, vel respectivam item esse for- ;

Ubi et Quando, magna imprimis difficultas mam propriam, vel modum; ac denique esse
est, quomodo distinguantur a tempore et proprie inhserentem, quodmaxime commune
loco, quse sub quantitate collocantur, gra- est quantitati et qualitati, vel esse tantum
viorque difficultas est de duratione uniuscu- extrinsecus denominantem, quod maxime
jusque rei (quse sub prsedicainento Quando convenit actioni, habitui, etloco continenti.
collocanda videtur), quo modo ab existentia
Difficultates circa sufficientiam divisionis.
uniuscujusque rei distinguatur videtur enim ;

nihil distingui, et ideo nibil esse cur in prae- 4. Prima difficultas. Circa aliud caput
dicamento proprio accidentis collocetur. non minores difficultates occurrunt. Prima
PraBterea est ditticultas de habitu, quia habi- ac preecipua est, quia vel sub acciclente dis-
tusnihil aliud est quam vestis, siin abstracto tinguimus omnes denominationes reales
sumatur, aut esse vestitum, si sumatur in quae sunt extra substantiam rei, vel tantum
concreto; sed vestis nihil aliud est quam illas sumuntur a forma intrinsece inhse-
quee
substantia qinedam tali figura vel qualitate rente hoc posteriori modo sine dubio non
;

ea consideretur sola deuo-

affecta. Quocl si in essent tot accidentium genera, ut argumenta
minatio extrinseca, quam tribuit homini ves- priora convincunt priori autem moclo multa
;

tito, illa imprimis nihil reale est, ut inter sunt, quse sub his non continentur. Quod
accidentia realia mereatur nominari, et dein- patet primo de his clenominationibus, esse
de etiamsi concipiatur ut aliquid acciclentale, visum, amatum, etc Neque enim dici potest,
non est quid distinctum a loco, nam vestis bujusmodi denominationes esse rationis tan-
non comparatur ad vestitum, nisi ut proxi- tum, nam ex forma reaii et habitucline reali
mus loeus illum circumdans. Denique situs sumuniur, non minus quam denominatio
nihil videtur esse distinctum ab Ubi seu exis- agentis. Unde aliter potest eadem difficultas

tentia in loco, vel si quippiam addit, ad declarari ; nam eadem dependentia prout
summum esse potest aut relatio qusedam denominat agens vel patiens, clicitur consti-
partium ad partes loci, aut certe quasi
locati tuere duo genera accidentium, scilicet, ac-
figura qusedam resultans in locato ex tali tionis vel passionis ergo idem actus imma-
;

positione, qualis apparetin sedente vel stante, nens prout denominat active ipsum agens,
etc. Nihil ergo est in hoc genere, quodin verbi gratia, videns, et passive objectum vi-
aliis contentum non sit. sum, conslituet duas rationes, vel duo genera
3.Et augetur difficultas quoad hoc ipsum accidentium.
caput, nam illa novem genera, ut diximus, 5. Sccunda difficultas. Atque hsec dif-
non solum numerantur ut distincla, sed etiam ficultas potest secundo extendi ad plures
ut primo diversa sic autem impossibile vide-
; alias formas denominantes, nam superficies
tur tot esse prima genera. Primo quidem corporis continentis, denomi-
ut extrinsece
propter communem difficultatem de acci- nans aliud contentum vel locatum, dicitur
dente, in quo omnia conveniunt, de qua ex constituere speciale genus accidentis ergo ;

professo dicturi sumus sectione sequente. Se- ut active denominat rem locantem, constituet
cundo, quia multa ex his preedicamentis aliud accidentis genus. Et idem argumentum
conveniunt in aliquibus essentialibus diffe- est de habitu, ut denominat vestitum, vel
rentiis crgo necesse est utin aliquo genere
;
vestientem; cur enim agens et patiens, ut
conveniant, nam, ut dicitur in Antep. Gfe- : sic, in diversis generibu?; accidentis collocan-
512 DISPUTAT. XXXIX. DE DIYISIONE ACGIDENTIS IN NOVEM, ETC.
*ur, et non locans et locatum, ut sic, et ves- dicas, motum revocari ad actionem et pas-
tiens ac vestitum. sionem , aut tanquam genus
revocabitur
6. Tertia.
ex rebus artificiali-
Tertio, commune illis, non erunt illa duo ge-
et sic
bus multae denominationes reales consur- nera summa vel tanquam in re idem cum
;

gunt, quse non possunt ad dicta genera acci- illis et sic etiam actio et passio non essent
;

dentium revocari, verbi gratia, vas esse de- distinguenda, quia in re tam sunt idem inter
auratum, denominatio realis est, quse tamen se sicut cum motu et sicut distinguuntur ;

ad nullum ;ex dictis generibus pertinec. habitudine ad agens et patiens, ita motus
Item exercitus aliquam peculiarem formam habet propriam habitudinem ad terminum.
dicit in tali bominum collectione, qusa exclu- Prseterea sunt in rebus physicis causalitates
di nequit a ratione accidentis, eo quod sit causse formalis, materiahs et finalis, a quibus
ens per accidens, alias nec domus, ut sic, et hae causse denominantur causae in actu cur ;

multo minus numerus essent collocanda in- ergo illa;non constituunt propria genera,
ter accidentia. Quod si quis dicat, exercitum sicut actio? Nam, ut in superioribus vidimus,
revocari ad figuram ratione talis compositio- actio nibil aliud est quam causalitas agentis;
nis, vel ad relationem ratione ordinis, eadem sed alise causalitates sunt etiam reales, et
ratione possemus excludere situm, vel babi- iioii minus accidunt suis causis quam actio
tum, a peculiari genere accidentis. agenti ergo seque constituere debent pro-
;

7. Quarta.
Estque quarla difficultas pria accidentium genera.
buic similis, quia in bumanis rebus seu mo- 9. Sexta.
Sexta difficultas sumi potest
ralibus sunt plures denorninationes, extrin- cx rebus metapbysicis, nam baec divisio,
secee quidem, tamen reales, quee ad 'dicta cum metaphysica sit, et achequata accidenti,
genera revocari nonpossunt, ut esse regem, ut condistinguitur a substantia in tota sua
doctorem, et similes. Neque enim ha3 satis latitudine, comprehendere debet omnia ac-
excluduntur eo quod sint entia rationis; nam, cidentia substantiarum creatarum, etiam im-
licet apprehensa; bae denominationes ut in- materialium ; in illis autem substantiis aliqua
hserentes seu intrinsecre, sint entia rationis, accidentia inveniuntur, quae in bis generibus
tamen ut in se sunt, revera sunt denomina- non comprehenduntur; ergo est insufficiens
tiones sumptae a formis realibus, licet ex- divisio. Minor de duobus accidentibus potis-
trinsecis ergo vel cmnes extrinsecae deno-
; simum Unum est Ubi, nam illte
probatur.
minationes rejiciendce sunt a generibus rea- substantiee, cum immensa? non sint. alicubi
lium accidentium, vel non est cur hse reji- sunt definitse et cum immutabiles non
;

ciantur. Nam etiam alise denominationes si sint, mutant ipsum Ubi, quod
est signum,
apprehendantur ut inha^rentes, erunt entia hoc esse quoddam accidens in illis; illud
rationis, ut patet in denominatione creato- autern Ubi non est per circumscriptionem
ris ;
apprehendatur ut sumpta ab ali-
quee si extrinseci loci continentis, ut est in rebus
quo temporali, Deo adveniente, solum est corporalibus ergo est accidens genere di-
;

relatio rationis. Atque heec.difficultas exten-
ditur ad actus humanos, quatenus liberi de-
nominantur seu morales nam hoec ipsa de-
nominatio extrinseca
denominantur aut pravi moraliter,
studiosi,
vel prohibiti, aut pra?cepti. Item habet locum
hsec difficultas in hominum congregatione,
quatenus denominaturcivitas aut respublica,
qu< e denominatio non oritur ex situ vel figu-
r
ra consurgente ex tali ordine, sed est mora-
lis, et diverste rationis ab aliis.
versum. Quod si quis dicat, etiam in rebus
corporabbus esse Ubi intrinsecum distinctum
; a loco circumscribente, binc duobus modis
cst ; item qnatenus augetur difficultas, tantum abest ut solvatur.
Primo, quia binc sequitur in rebus corpo-
ralibus distinguenda esse duo genera loca-
lium accidentium (ut sic clicam), unum, loci
extrinseci continentis, aliud, Ubi intrinseci.
Secundo, quia etiam Ubi corporeum genere
diversum est ab Ubi immaterialium substan-
tiarum nam illud est quantum, hoc vero in-
;

8. Quinta. Quinto
in rebus etiam , divisibile. Ahud accidens substantiarum im-
physicis reperimus motum, qui est verum materialium est propria duratio earura, nam
accidens, et sub illis generibus non contine- si in substantiis inferioribus inter accidentia
tur. Quod si dicas excludi, quia est incom- numeratur duratio, et vocatur tempus, vel
pletum quid, et in fieri, eademratione exclu- Quando, cur non etiam in immaterialibus
denda erunt actio et passio ; nanr etiam di- substantiis ? Quod si distinguitur, certe est
cunt res incompletas et in fieri. Vel certe si accidens genere diversum, nam est longe
 ;

SECT. II. AN H^EG DIVISIO SlT SUFFlCIENS. 513

alterius rationis, cum successionem non ha- tiee illius divisionis investigemus. Quod enim
beat, neque extensionem. quidam volunt, sumendam esse ut creditani
10. Septim,a. Septimo, inter accidentia ex auctoritate multorum dicentium, philoso-
non solum numerantur ea quee immediate phicum non est. Quod vero aiunt alii, esse
accidunt substantiee, sed etiam ea quee acci- veritatem hanc per se notam, verum non
duntaccidentibus, alias, nec figura, nec ha- est quee est enim evidens ac immediata con-
;

bitus, vel similia numeranda essent in acci- nexio inter illa extrema ? Communiter ergo
dentibus. At vero accidentia accidentium ratio hujus sufficientiee sic sumi solet, nam
multo plura sunt quam quee in aliis generi- prcetermissa substantia, quee per se est, et
bus continentur ergo. Probatur minor, quia
; primum genus accidentium gene-
constituit,
unicuique generi accidentium tribuit Aristo- ra per habitudinem ad substantiam distingui
teles proprietates quasdam accidentales, quee debent. Aut ergo accidens intrinsece afficit
ad alia preedicamenta non pertinent; ut substantiam, vel tantum extrinsece. Si intrin-
quantitati tribuit esse mensuram ;
quee ratio sece, aut absolute, autrelative. Et absolute,
non de essentia quantitatis, neque est
est aut ratione materiee, ut quantitas, vei ratione
qualitas vel aliqnid simile, et idem est de formee. ut qualitas. Relative autem, ad ali-
aliis Nec satis est
similibus proprietatibus. quid. Si vero extrinsece, aut in ordine ad po-
dicere, has proprietates reduci ad ea genera tentiam activam, vel ad passivam, vel ad
quibus tribuuntur, alias nec ceetera preedica- neutram earum. Primo modo constituitur
menta distinguenda essent a substantia, quia^ actio ; secundo, passio. Si vero tertio modo,
ad illam revocari possunt, cum sint proprie- ulterius distinguendum est, nam vel talis af-
tates ejus. fectio convenit per modum mensuree, autnon.
11. Ultiino, sumere possumus argumenta Et rursus si per modum mensuree, aut est
ex Aristotele, qui in Postpreedicament. nu- mensura quantitatis absolute, et constituitur
meravit plures denominationes accidentales, Ubi, aut cum certo ordine partium, .et con-
preeter eas, quee in dictis generibus acciden- stituitur situs , aut est mensura duratio-
tium continentur, ut esse simul, prius, et ha- nis , et constituitur tempus. Si vero non
bere, in quadam alia significatione, etc. Cur habet rationem mensuree, constituitur habi-
ergo illee non constituunt plura genera acci- tus. Heec ratio vel sufficientia desumpta est
dentium, cum extrema omnia genera nume- ex D. Thoma, 5 Metaph., lect. 7. Eamque
rentur ? amplectuntur moderni Scriptores.
14. Quot difficultates patiatur prcecedens
Antiquorum opiniones.
sufficientice ratio. Est tamen difficilis ex
12. Olim non defuerunt, qui preedicamen- multis capitibus. Priino, quia falso numeran-
torum numerum vel augerent, velminuerent. tur omnia sex ultima preedicamenta inter
Pythagorici ponebant viginti preedicamenta, formas extrinsecus denominantes. Nam pas-
ut sumitur ex Aristotele, 1 Metaph., cap. 5. sio non denominat extrinsece, sed intrinsece,

Plato vero interdum ad unum genus entis ut per se notum cst. Quod si dicatur extrin-
omnia revocat, ut in Sophista interdum ; sece denominans, quia respicit extrinsecum
vero ad quatuor, ut in Philebo. Alii vero ageus, eadem ratione omnis relatio imo et ,

plura, alii autem pauciora posuerunt, ut vi- omnis habitus et actus immanentes dicentur
dere licet apud Simpi. et Venet. in princi- , extrinsece denominare, quia respiciunt ter-
pio Preedicamentorum ; etPhilopon.,1 Prior., minos vel objecta extrinseca. Respondent
!
cap. 2. aliqui licet passio interdum intrinsece in-
,

heereat, lamen non semper neim cum ali- ;

Vera resoluiio. Et prima ratio sufficientice

quis movetur localiter, aut veste induitur,
examinatur.
aut vinculis ligatur, aliquid patitur quam- ,

13. Jain vero tam est receptum philoso- vis ei non inheereat forma, a qua patitur,
phicum dogma de numero decem preedica- quia nec locus quem ingreditur, ei inheeret,
mentorum, et consequenter de numero no- nec vestis qua induitur nec vincula quibus
,

vem generum accidentium preeter substan- ligatur. Seclhoc non recte dicitur omnis :

tiam, ut quasi temerarium in philosophia enim physica et vera passio patienti inheerel
existimetur hoc in dubium revocare. Illud
ergo ut certum supponamus ex communi 1
Vide Herveeum ,
Quodl. 1, q. 9; Fon-
sensu et ore omnium. Et rationem sufficien- secam, 5 Met., c. 7, q. 2. sect. 3.

XXVI. 33
 ;
,

514. DISPUTAT. XXXIX. DE DIVISIONE ACCIDENTIS L\ NOVEM, ETC.

nullusenim vere pati dicitur propter extrin- nem mensurce, sit unicum tantum, cum multa

secam denominationem, ut Aristoteles aperte aliavideantur inter arguendum probabiliter

docet, 3 Physic, c. 3, et 3 de Anima , c. 2; numerasse.
et ibi Commentator, D. Thomas et omnes.
Alia ratio sufficientue exjjendilui-.
Alioqui, sicut aclio divisa est in transeuntem
et immanentem, ita fuisset passio dividenda. 16. Mairon.in prwdicamentis, passu 8.
Neque exempla illa quicquam probant. nam Aliter deducunt hanc sufficientiam quidani
mutatio, quee est in motu locali intrinsece , Scotistae nimirum accidens aliud esse ab-
, ,

inhceret mobili juxta veram philosopbiam ;

solutum, aliud respectivum absolutum esse ;

nam lerminus proprius illius motus non est quantitatern ,

vel qualitatem; respectivum,
locus cxtrinsecus, sed aliquid intrinsecum aliud esse intrinsecus adveniens, et esse ali-
ipsi mobili, ut infra, in prsedicamento Ubi, quid aliud extrinsecus adveniens. Et hoc
,

declarabimus. Dum vero aliquis veste in- rursus aut pertinet ad causalitatem, aut ad
duitur, si fingamus id fieri sine mutatione mensuram, aut ad OAlinem. Si ad causalita-
ejus locali, nulla est ibi passio, sicut quando tem, vel active, vel passive, et sic constitui-

columna aqua vel aere circumdatur,

affluente tur actio et passio. Si ad mensuram, vel
nibil patitur. Solum ergo intercedit passio quantitalis permanentis, et sic est Ubi, vel
inter induendam vestem, quatenus miscetur successiva 1
. , et est Quando. Si ad ordinem,
ibi mutatio localis. Similiter vincula, si prse- aut partium, et est situs ; aut totius, et est
cise considerentur, quatenus localiter conjun- habitus. Sed in hac sufficientia sunt aliquaj
guntur membris non efficiunt passionem , difficultates tactse in praecedente ; et preete-
physicam quatenus vero dolore vel altera-
;
rea miscetur in ea distinctio illa relationum,
tione afficiunt, non sunt ipsa forma passionis, intrinsecus et extrinsecus advenientium, quse
sed instrumenta passio autem quam effi-
;
et a multis censetur falso conficta, et ut mini-
ciunt, inhoeret intrinsece. Nulla ergo passio mum est incertissima, et ideo inepta ad rem
est forma extrinsece denominans. Prseterea certam explicandam. Ac denique in omnibus
situs non extrinsece, sed intrinsece inhceret illis subdivisionibus , nulla ratio earum red-
nam sedere modi sunt intrinseci.
et stare ditur, sed voluntarie assumuntur, et in eis
15. Qualiler I). Aug. sufficientiam lianc rationes aliquorum praedicamentorum non
probet.
Quapropter apparentius D. Au- recte explicantur, ut, verbi gratia, quod ha-
gustinus, in libro Prasdicameutorum, cap. 8, bitus sit ordo totius ; nam ctiam locus potest
quem imitatur Isidorus, lib. 2 Origin., cap. dici ordo totius, et alia, quae in suis locis
de Categoriis in tres classcs distinguit haec
. tractabimus.
novem genera accidentium, quia tria sunt 17. Ocham qualem sufficientue rationem
intra substantiam quantitas qualitas et si-
, , assignet. Aliter Ocham. in sua Logica, 1

tus ; tria extra, Ubi, Quando et habitus ; tria part., cap. 41, et Quodlib. 5, quaest. 22, col-
partim partim extra, ad aliquid, agere,
intra, ligit hanc sufficientiam ex sufficientia inter-

et pati. Sed de ipso ietiam Ubi queestio ma- rogationum, qure de prima substantia ficri
gna est, an sit extra, vel intra et de Quan- ; possunt, scilicet, quanta sit, qualis, etc, at-
do, ut postea videbimus. Contra Augustinum que ita numerat novem interrogationes. Ve-
etiam esfc, quia multce qualitates dici possunt rumtamen hujus numeri nullam rationern
esse partim intra, partim extra, si adhoc suf- reddit in interrogationibus ipsis, atque ita
habere habitudinem ad extrinseca. Et
ficit eamdem relinquit difficultatem.
interdum passio nullo modo est extra si sit ,

mere immanens. Preeterea in priori sutficien-

Unde divisionis sufficientia habeatur.

tia nulla ratio redditur, cur mensuree quanti- 18. Quocirca verum esse existimo quod ,

tatis et durationis proedicamenta constituant
et non mensura intensionis vel perfectionis.
Neque etiam apparet cur sicut iocus dicitur
habere rationem mensuree, non possit vestis
illam habere ; nam
Avicen. dixisse referunt, non posse ratione
propria et a priori demonstrarl, tot esse ge-
, nera summa, et non plura nec pauciora. Un-
de neque Aristoteles alicubi boc demonstrare
etiam requiwtur wquali- conatus est sed tancjuam certum id semper
,

tas intervestem et vestitum imo, ut supra
argumentabar vestis habet rationem cujus-
,
dam loci. Denique nulla redditur ratio, cur
prcedicatum extrinseeum non includens ratio-
; supponit. Potestque in hunc moclum decla-
rari, quia sicut de subjecto scientice non po-
test demonstrari ansit, sed id supponendum
est, ita etiam metaphysica non demonstrat,
 , ; ;

SECT. II. AN H^G DIVISIO SIT SUFFICIENS. 515

sed supponit ens et pari ratione non de- lia, et summamhabent diversitatem, eum in
monstrat a priori esse aliqua prima genera nullo conveniant, nec inter se misceantur,
sub ente contenta nam eadem est utriusque
; ut Aristoteles ait, 8 Metaph. , cap. ult., et i
ratio. Imo qni putant ens non habere con~ Poster., cap. 11. Et ideo videntur requirere
ceptum objectivum, dicent non aliter supponi distinctionem. realem. Sed tamen juxta hanc
ens esse, quam supponendo heec summa ge- sententiam pauca quidem essent prsedica-
nera esse. Addo in universum esse proba- menta acciclentium. Nam , ut ex sequenti
bile, quoties dividuntur gradus ge.nera aut ,
constabit, sicut duo tantum sunt preedica-
species rerum, non posse a priori demonstrari menta a substantia realiter distincta per sese,
tot esse, et non plura, nisi tunc solum quan- scilicet, quantitas et qualitas, ita etiam ea-
do ad duo membra contradictorie opposita dem tantum sunt in preedicainentis acciden-
revocatur divisio ; nam tunc necesse est om- tium realiter ac per sese inter se distincta.
nia sub diviso comprehensa in alterutro illo- Dico autem sese, quia ratione horum pra?di-
rum membrorum contineri. At vero quando camentorum, quee inter se realiter distin-
divisio per plures differentias, aut modos
fit guuntur, possunt alia distingui realiter vel
positivos, non video quomodo possit a priori ab aliquo istorum, vel inter se, ut actio, verbi
demonstrari tot esse membra dividenda, et gratia, alterationis quia ad qualitatem ten-
,

non plura. Sicut in superioribus dicebamus ,

dit, et cum ea realiter identincatur, distingui-

quamvis solum dividantnr a nobis quatuor tur reabter a substantia et quantitate, et ab

substantiarum gradus, non tamen demons- omnibus a quibus quaiitas illa realiter dis-
trari non esse plures, saltem possibiles sed , idem est in omnibus aliis acci-
tinguitur, et
solum ostendi, non esse plures nobis notos, dentibus. Nam quod in eeeteris omnibus non
et inde ad summum posse conjici non esse interveniat per se illa realis distinctio, pa-
plures possibiles. Ita ergo censeo de decem tet, quia nec relationes distinguuntur.a suis
generibus summis, nimirum , eorum suffi- fundamentis, neque sex ultirna pradicamenta
cientiam non aliter nobis constare ,
quam sunt propria entia, sed ad summum modi en-
quia ex omnibus effectibus, quos experimur, tium, ut ex discursu constabit. Quin potius
non innotescunt nobis plura genera entium nec qualitas secundum totam latitudinem
heecautem omnia inveniuntur primo diversa suam realiter a quantitate distinguitur, nam
genere
in rationibus suis, ita ut in nullo alio figura non est res distincta a quantitate, sed
eonveniant; quod autem hoc ita sit, non po- modus ejus. unde nec per sese a substantia
test melius ostendi, quam respondendo diffi- distinguitur realiter, sed per quantitatem.
cultatibus proposilis. IIoc autem in prsesenti Denique supra ostendimus, ad distinguendum
queestione non potest exacte fieri, quia illee in universum genus accidentis a substantia,
attingunt omnium preedicainentorum mate- non esse necessariam realem dislinctionem
rias, et ex eorum perfecta cognitione pen- multo ergo minus necessaria erit inter acci-
dent ; et ideo breviter hic aliqua indicabi- dentia.
mus, et in ceeteris expectanda est singulorum Secunda opinio.
preedicamentorum tractatio.
20. Secunda sententia, et valde communis,
Unde sumatur prima dirersitus inter gencra
saltem esse necessariam distinc-
.esse videtur
accidentium.
tiouem modalem inter diversa genera acci-
19. Impugnatur.
Ut ergo de primi ca- dentium, quae sit vera distinctio actualis, et
dicamus, videndum imprimis
pitis difficultate ex natura rei, antecedens in re operationem
est, quanta distinctio necessaria sit ad ge- mentis; ita ut vel unum genus accidentis sit
nera summa accidentium multiplicanda, et modus alterius, vel ambo sint Jistincti modi
unde sumenda sii. Quantum enim distingui alicujus tertii. Et boc saltem videtur convin-
debeant accidentium genera a genere sub- cere lundamentum preecedentis sententia} ,

stantiee, jam supra tractatum est. Dicunt er- quod heec genera distinguuntur sub ente, et
go aliqui ', ad distinguenda genera acciden- sunt primo diversa. Secundo confirmatur
tium, necessariam esse mutuam realem dis- amplius, quia quee distinguuntur genere sub-
tinctionem rerum sub illis generibus con- alterno vel specie in eodem preedicamento
tentarum, quia et distinguuntur ut entia rea- accidentis, necesse est distingui saltem mo-
daliter; ergo multo magis ,
quee preedica-
1
Paul. Yen., in suaMet., cap. 21. mentaJi genere distinguuntur. Patet conse-
 .

516 DJSPUTAT. XXXIX DE DIVISIONK ACCIDENTIS JN NOVEM, ETC.

quentia, quia ruulto major est diversitas et Quee omnia nunc sumimus, ut probabiliora
genera preedicamentalia, cum
distinctio inter nobis in sequentibus autem probanda sunt.
;

nec differentias aliquas possint habere com- Quocirca opinor, si numerus preedicaniento-
munes, quas liabere possnnt res ejusdem rum ultra quee realiter inter se dis-
illa tria,

preedicarnenti. Et antecedens patet, quia dis- tinguuntur, solum esset complendus ex aliis
tinctio specifica est vera et essentialis dis- modis accidentalibus in re ipsa actualiter
finctio ergo si sit inter extrema realia, est
; distinctis ac primo diversis tam inter se ,

distinctio essentiarum realium, nam sola quarn ab illis tribus preedicamentis solum ,

distinctio rationis inter ea, quae sunt realia, posse illis tribus addi alia duo, scilicet, de-
non satis est ut ea dicantur essentialiter di- pendentiam seu actionem, et Ubi, vel ad
versa, ut sapientia et justitia divina non pos- summum tria, si fortasse aliquee relationes
sunt dici essentialiter distincta. Tertio , acl dicunt proprios modos ex natura rei distinc-
hoc urget difficultas in principio tacta, quia tos, de quo postea.
sihsec saltem distinctio non intercedit inter
Tcrtia sententia, cjusque approlatio.
genera summa, non potest reddi ratio cur
decem potius quam plura vel pauciora dis- 22. Est ergo tertia opinio, quae ad preedi-
tiuguantur quia secundum rationern
,
vel , camentorum distinctionem sufficere censet
possunt plures modi distingui, vel hi possunt distinctionem ex modo concipiendi nostro
ad pauciora capita revocari. Quarto, quia ut fundato in re, quee a quibusdam vocatur dis-
genus aliquod accidentis a genere substantice tinctio rationis ratiocinatee, ab aliis appella-
distinguatur, necessaria est saltem
modalis tur distinctio formalis. lta sentiunt Sonc. et
distinctio inter iila; ergo et ad distinguendum Javell., et latius Capreol., in 1, dist. 8, q. 2,
surnma genera accidentium inter se. Patet ad 18 et 19; Ocham, in 1, dist. 24, queest. 2,
consequentia quia tam sunt primo diversa
,
ad 1 pro prima opinione, et dist. 3, q. 3, ubi
genera accidentium inter se quam a sub- ,
agit derelationibus, et in2, q. 2, et Quodl. 5,
stantia queest. 22; Henric, in Summa art. 32, ,

21. Heec vero sententia non potest in uni- qusest. 5. Et hoc ipsum sentiunt, qui dicunt,
versum defendi nam imprimis de relationi-
; praedicamenta distingui penes diversos modos
bus omnibus preedicamentalibus est mihi pro- preedicandi de prima substantia ,
qua3 est
babilissimum non distingui actu a parte "rei fundamentum praedicamentorum omnium.
a suis fundamentis, nec tanquam rem, nec Quomodo loquitur D. Thomas, 5 Met., lect.
tanquam modum exnatura rei distinctum, secl 9, et 11 Met., lect. 9, in fme; et Alex. Alens.,
solum ratione seu connotatione alterius ex- 5 Metapb., text. 14, ubi etiam Gommentator
-tremi. Deinde de actione et passione inter se id ^significat. Quia vero modus preedicandi
est vere communis non distingui
sententia, consequitur modum essendi , ut D. Thomas
actualiter ex natura rei,ettamen constituunt priori loco supra citato dicit, ideo in idem
diversa preedicamenta. Propter quod pree- redit dicere prsedicamenta distingui penes
cipue argumentum recedunt a dicta senten- diversos modos essendi, ut loquitur D. Tho-
tia Sonc, 5 Met, q. 13, et Javell., q. 16, qui mas, quaestione prima de Veritate, art. 1, et
idem ait de relatione et fundamento consta- ; nonnulli alii ex praedictis auctoribus dum- ;

bitque latius ex dicendis infra de actione et modo intetligamus illos diversos modos es-
passione. Preeterea situs, et Ubi, si propor- sendi, non oportere esse actu distinctos a
tionaliter sumantur pro situ et Ubi intrinse- parte rei, sedhabere sufficiens fundamentum,
cis, pro extrinsecis, non possunt inter
vel ratione cujus possint ita ratione distingui, ut
se ex natura rei distingui. Imo et locus ex eis consurgant modi pra^dicandi prinio di-
sumptus pro loco extrinseco non distinguitur versi secundum rationem concipiendi et ,

ex natura rei a superficie sed tantum con-

, abstrahendi diversa genera.
notatione. Idem etiam est de veste, ut habet 23. Hcec aulem sententia sic exposita suf-
rationem habitus, et denominat vestitum ;
ficienter probatur ex dictis contra alias, nam
nullus enim modus realis per hoc additur si preedicauienta accidentium non distinguun-
vesti supra quantitatem, et figuram, ac situm tur inter se realiternec ex natura rei aut
, ,

ejus. Idem denique est de Quando, sive for- modaliter, non possunt nisiratione distingui,
ma ejus sit duratio in communi, sive tem- quia non superest alius distinctionis modus,
pus, quia nec duratio a re quee durat, nec cum tamen necesse sit distinctionem aliquani
tempus a motu ex natura rei distinguitur. intcr preedicamenta intervenire. Rursus curn
 .;

SECT. II. AN HiEC DIYISIO SIT SUFFICIENS. 517

in distinctione rationis sit latitudo , videtur seu conceptibili. Neque est simile de attribu-
necessarium ut heec distinctio inter prsedica- tis divinis nam illa etiam si distinguantur
;

menta sit maxima ; nam imprimis non potest ratione, propter infinitatem quam habent in
esse solius rationis ratiocinantis, quia haec genere entis, se mutuo essentialiter inclu-
non habet fundamentum in re, sed fingitur dunt unde in lalitudine clistinctionis rationis
;

aut consurgit solum ex comparatione intel- minus distinguuntur quam genera vel spe- ,

lectus ; unde potest in infinitum multiplicari cies diversse.

debet ergo esse talis distinctio rationis ,
quae 26. Tertium. Ad tertium respondetur,
in re habeat fundamentum. Et quia proedica- hinc potius facilius expediri primam difficulta-
mentorum genera, ut a nobis concipiuntur et tem in principio nam ad
sectionis tactam ;

abstrahuntur, sunt primo diversa, icleo ne- totam illam uno verbo respondetur, recte in-
cesse est tale esse fundamentum hujus dis- ductione ibi facta probari, non esse necessa-
tinctionis , ut ex eo consurgant habitudines riam distinctionem ex natura rei inter omnia
vel modi denominandi primam substantiam, preedicamenta. Quomodo autem sintin parti-
qui non possint ad unum genericum conce- culari singula genera accidentium inter se
ptum reduci. Quapropter licet inter ipsas for- distinguenda, non possumus hoc loco dicere,
mas seu quasi formas diversorum praedica- nisi prius uniuscujusque rationem exacte de-
mentorum non semper sit distinctio actuaiis claremus ; et ideo de illa difficultate plura
in re semper tamen earum distinctio secun-
, nunc dicere non possumus.
dum rationem sumitur ex comparatione vel , 27. Quartum.
Ad quartum jam supra
habitudine ad res in re ipsa distinctas, ut in- responsum est, cum de distinctione substan-
ter actionem, et passionem, ex comparatione tiae et accidentis ageremus, vel majorem dis-

ad principium agendi, vel patiendi, et sic de tinctionem requiri inter substantiam et acci-
aliis. Quae omnia ex discursu prsedicamento- dens, quam inter genera accidentium inter
rum omnium latius constabunt. se, vel certe ,
quamvis accidens physicum
distinguatur ex natura rei a substantia, ac-
Solmntur fundamenta aliarum opinionum, cidens vero metaphysieum seu prsedicamen-
24. Primum. Neque obstant motiva talenon semper ita distingui in re, sed in-
aliarum opinionum proxime posita. Ad pri- terdum conceptione .nostra, et connotatione
mum enim respondetur, ad distinguenda va- alicujus extrinseci.
ria genera sub ente, necessarium esse ut
omnia illa realia smt, non tamen ut actuali-
Possitne dari aMquod genus commune multis
ter sint in re distincta, quia distinctio aliquo-
pnedicamentis accidentiumi.
rum generum esse potest secundum ratio- 28. Aliquorum senteiitia. In confirma-
nem. Et cum eadem proportione sumendum tione primae difficultatis in principio positae
est, cum dicuntur primo diversa, nimirum in petebatur alia difficuitas, nimirum, an hesc
eo genere diversitatis, aut distinctionis, quod genera accidentium ita distinguantur, ut ne-
participant nam secundum illud non redu-
; que omnia, neque aliqua eorum possint ha-
cuntur ad unum commune genus. bere aliquocl unum commune genus. Aliqui
25. Secundum.
Ad secundum negatur enim moderni non existimant inconveniens
imprimis antecedens ; nam, juxta multorum dari aliquod genus commune, vel omnibus
opinionem, in praedicamento qualitatis eadem illis membris, vel aliquibus eorum icl enim ;

forma caloris ut est terminus motus est in

, , argumenta superius facta videntur convin-
specie passibilis qualitas, et ut est principium cere. Et non obstat convenientia in aliquo
agendi, est in specie potentise. Et eadem su- genere, quominus divisio illa novem gene-
perficies ut corpus conti-
afficit intrinsece rum, et totidem prcedicamentorum acciden-
nens, est in specie superficiei ut vero aliud ; tium convenienter sit tradita, et fuerit ne-
continet, est in specie loci sub eodem genere cessaria ;
quia illa divisio data est, ut res
quantitatis. Et (quod certius est) relatio simi- omnes ad certas classes artificiose redigeren-
Jitudinis et dissimilitudinis sunt specie diver- tur, quibus faciiius uti possemus adrerum na-
sae,quamvis in re non distinguantur in eodem turas cognoscendas, et ut faciie posset rei es-
fundamento. Nec refert quod clistinctio speci- sentia ab accidentibus distingui. Ad hoc au-
fica dicatur essentialis nam hoc ipsum est ; tem non satis fuisset distinctio per duo vel
cum proportione intelligendum, scilicet, de tria membra, etiamsi illa esset possibilis, et
distinctione reali aut de praedicarnentali
, ideo oportuitinaccidentibuseagenera clistin-
 ,18 DISPUTAT. XXXIX. DE DIVISIONE ACCIDLNTIS IN NOVEM, ETC.
gucre, quee dicunt diversas habitudines ad Et rursus : Horum porro decem prcedicamen-
substantiarn, nihil eurando de convenientia torum, hoc summ,orum generum, unum
est

confusa in superiori aliquo genere. Accedit,
quodapud Aristotelem nunquam expresse le-
gimus diversa preedieamenta non posse in
uno genere convenire. Nam in loco superius
citato, ex 8 Metaph., text. ult., non id dicit
nperte, sed solum ait, ens non poni in defi-
nitionfbus primorum generum, et consequen-
ter non esse genus, non tamen dicit nullum
aliud posse esse commune
genus. In lib.
autem 10, cap. 5 dicit quidem, ea, quee dif-
, nem illius divisionis, nisi omnia membra ejus
ferunt preedicationis figura, genere differr*e
tamen idem de corruptibili et incorrup-
dicit
duntaccat stibsto,ntia est, reliqua novem acci-
dentia. Et heec est sententia communis om-
nium philosophorum, qui propterea docent
suprema genera singulorum preedicamento-
rum non constare genere et differentia, nec
esse proprie defmibilia, sed esse conceptus
simplices.
30. Ex dictis etiam superiori sectione con-
stat,nullam posse reddi sufficientem ratio-
; sint summa genera. Atque eadem ratio est
de numero decem preedicamentorum nam ;

tibili et teimen non propterea excluditur

, preedicamentum nihil aliud est quam debita
commune genus logicum. Quin potius, ex eo dispositio et coordinatio essentialium praidi-
loco sumi potest, genera preedicamentorum catorum, ex quibus ea, quee in quid preedi-
non necessario esse primo diversa, nam ibi cantur de individuo, supra illudin rectalinea
discrimen constituit interdifferentiaetdiversa, collocantur, abinferioribus ad superiora as-
nam diversa non aliquo, sed seipsis differunt, cendendo haec autem linea sicut ab infimo,
;

quia in nullo conveniunt, differens vero (ait) id est, ab individuo incipit, ila non termi-
aliquo differens est ; quare necesse est aliquicl natur nisi ad aliquod genus summum, alias
idem esse quo dAfferunt ; Iioc vero idem aiit nulla sufficiens ratio reddi potest, cur in uno
genus, aut species est, omne namque di/ferens, genere potius quarn in alio terminetur. Nec
aut genere aut specie differt. IJbi ea quee dif- etiam poterit reddi ratio, cur substantia non
ferunt genere, non collocat inter ea quee constitimt duo vel tria preedicamenta, nempe
sunt diversa, sed inter ea quee sunt proprie corporis et spiritus, vel corporis corruptibilis
differentia. Et subdit exempla eorum quee et incorruptibilis, et spiritus, vel saltem sub-
hoc modo genere differunt, dicens Gfenere : stantiee corruptibilis et incorrnptibilis, quas
quidem, quorum non est communis materia ,
Aristoteles vocat genere cliversas. Et e con-
neque muiua gmeratio, ut puta quorum alia verso, nulla erit ratio, cur actio et passio ad
prcedicationis figura est ; ergo quee preedica- idem preedicamentum non pertineant, et sic
mento differunt, genere differunt, non ut pri- de ahis. Ratio denique a priori esse debet ,

ro'* dlvefsa. quia modus contractionis vel determinationis

29. et communis sententia.
Vera Nihilo- entis aut accidentis ad heec suprema capiia
rninus dicendum est cum communi senten- preedieamentorum non est per veram com-
tia, heec omnia membra sub ente vel acci- positionem per differentiam, quee possit esse
dente distingui, ut genera primo diversa, id extra rationem generis, quam reitionem teti-
est, sub nullo superiori genere contenta, ne- git Aristoteles, in 2 Metap., et eam in supe-
que omnia, neque illorum aliqua. Heec est rioribus declareivimus, quoad divisionem- en-
sententia Aristotehs citatis locis, et preeser- tis in substantiam et accidens. Quoad prre-
tim, 1 Poster., c. 11, etideo quasiperantono- sentem vero divisionem accidentis in novem
masiam vocare solet preedicamenta genera ; genera declarabitur sectione sequente, et
,

unde in c. 9 Preedicam., ita concludit : De ideo de hac prima parte illius confirmationis,
generibus ergo propositis, ea quce sunt dicta, nihil hic amplius dicemus.
sufficiant.Et Porphyr., in c. de Specie, ait, 31. Gcnera diversorum priedicamentorum
in singulis preedicamentis esse et species ,
in nulla differentia essentiali conveniunt.
quee collocantur sub genere et sub se non Ad aliam vero peirtem ejusdem confirmatio-
continent nisi individua, et genera, quee sub nis,negandum est genera diversorum pree-
so continent specics et sub genere conti- dicamentorum convenire in aliqua differentia
uentur, et genus aliquod, quod tantum est essentiali ct proprie contractiva generis. Nam,
genus et non species. Damasc, in sua
Et licet dentur aliqui conceptus communes mul-
Dialectica, c. 36, cum decem preedicamenta tis prcedicamentis, qui per modum diffcren-
distinxisset, ait : Sciendum est autcm unum- tiarum de eis preedicantur, ut sunt illi qui in
quodqxe liorum generum summum genus esse. eo argumento numerantur, lamen vel sunt
 ;

SECT. II. AN HAC DIVISIONE ACCIDENTLS, ETC. 519

umtuin conceptus negativi, vel non sunt uni- mit differre, proprie ; eum aulem addit : Hoc
voci, sed analogi, vel certe non sunt diffe- vero idem. aut genus, aut species est, ait Alens.
rentise contrahentes aliquod genus commune subintelligendum esse, hoc idem, in quo con-
extra cujus rationem sint, sed modi simpli- veniunt di/ferentia, et differunt diversa, genus
ces determinantes rationem aliquam trans- aut speciem Unde cum subdit Aristote-
esse.

cendentalem, quam intrinsece includunt ; ut, les : Omne namque differens differt aut gene-
verbi gratia, illa duo membra, corporeum et re, aut specie, ait Alens. differens accipien-

ncorporeum, valde a?quivoca et analoga sunt dum esse pro diverso, quatenus commune
nam et possunt dividere ens ad substantiam est ad differens proprie, et primo diversum.
et accidens, et solum secundo modo possunt Qua? expositio, si solum consideremus inten-
habere rationem ditferentiarum , respectu tionem Aristotelis in eo textu videtur sane ,

substantise completa?,, quam non includunt in incredibilis nam cum ibi de sola fere voca-
;

suo praeciso conceptu; non vero respectu bulorum differentia tractet et propriam si- ,

entis vel accidentis, quae necessario includunt gnificationem, in qua differens e diverso
in suis conceptibus quantumvis prsecisis. De distinguitur , assignet , ineptissimum videri
differentia vero absoluti et respectivi dicen- posset, ut ea vocis eequivocatione uteretur.
dum, rationem absoluti in negatione consis- Nihilominus tamen videtur expositio neces-
tere, et ideo constituere differentiam essen- saria, considerata consecutione textus nam ;

tialem communem multis praedicamentis. si genere differentia vocasset Aristoteles ea

Quod si instes, quia illa negatio habet ali- quse sub genere convenientiam habent, non
quod fundamentum positivum, quod per illam dixisset ea differre genere, quee non habent
circumscribitur, respondetur, habere quidem communem materiam, nam hsec differentia
aliquod fundamentum non tamen unum et , generica potius consistit in carentia commu-
idem, quod commune sit omnibus accidenti- nis generis pbysici ; unde statim potius sub-
bus absolutis ssepe enim negatio est com-
; dit, ea differre specie ,
quee genere conve-
munis. quamvis fundamentum ejus diversum niunt; ergo intelligit genere differre, qiue
sit.Carent etenim prodigalitas et avaritia ho- genere non conveniunt. Et duos modos in-
nestate liberalitatis, ex diverso tamen funda- sinuat, scilicet, differendi genere physico, ut
mento. Sic igitur omnia accidentia absoluta in iis quffi in materia non conveniunt, et ge-
conveniunt in carentia respectus illa vero ; nere logico, ut in iis quse prredicamento dis-
negatio unicuique convenit ex proprio modo tant. Ergo cum Aristoteles sumit differens,
afficiendi per se primo diverso a quolibet ut illud distinguat in differens genere et ,

alio. Unde illa negatio etiam substantiis suo differens specie sumit differens prout com-
,

modo convenit. Respectivum autem, si se-
cundum propriam rationem sumatur, unum
genus constituit; si autem sumatur
potest constituere genus, quia est transcen-
dentale quid inventum in omnibus generibus,
ut in superioribus tactum est, et in sequen-
mune est ad diversum, et proprie differens,
nam differre genere non est proprie differre,
late, non sed esse diversum, quia illud, in quo sunt
idem, quai proprie differunt, tantum est aut
genus, aut species (ut ibidem ait Aristoteles);
illa autem qiue genere differunt, non sunt
,

tibus latms declarabitur. Et per hgec etiam idem nec specie^ neque genere. Ut enim ipsa
patet responsio ad alia exempla. verba prte se ferunt, differre genere, nonsi-
gnificat differre sub genere, sed differre, id
Locus Aristotelis ex lib. 10 Metaph. expo -

est, non convenire in genere, sicut differre

nitur.
specie non est differre sub specie, alias indi-
32. Antea vero quam respondeamus ad vidua differrent specie, quia sub specie in-
secundum caput ditficultatis in principio po- dividualiter differunt. Juxta hanc ergo inter-
situm, explicandus est locus Aristotelis ex pretationem, ille locus Aristotelis potius con-
lOMet., cap. 5, quo videbatur probari posse firmat communem sententiam.
dari genus commune rebus diversorum prse-
dicamentorum. Qui sane est difficilis, quam- Non esse plura genera accidentium quam
novem,
vis nullus interpretum consecutionem illius
contextus declaraverit ,
preeter unum Alex. 33. Superest respondeamus ad argumenta
Alens., qui eamdem requivocationem in ver- secundo loco posita, quibus probari videba-
bis illius textus admittit. Nam cum Aristoteles tur, augendum esse numerum prEedicdmen-
:iil in aliquo esse idem, ea quse differunt, su- torum accidentium. Et in primo quidem ar-
 ,

520 DISPUTAT. XXXIX. DE DIVISIONE ACCIDENTIS IN NOVEM, ETC.

gumento petitur de his denominationibus, ribus, semper est ex defectu alicujus ex dic-
visum, amatum, et similibus, ad quod preedi- tis conditionibus.
camentum pertineant, et in universum peti- 35. Ad actus ergo immanentes, quatenus
tur in illis argumentis, si extrinseca denomi- objecta denominant cognita aut amata, non
natio, vel forma a qua sumitur, interdum constituunt pecubare genus preedicamentale,
constituit directe aliquod pr.Tdicamentum imo nec peculiarem rationem aut speciem
cur non semper constituat, quoties denomi- alicujus preedicamenti ,
quia , ut postea de-
natio ab aliquo reali sumitur et quo moclo , clarabimus, in ipsa entitate actus immanen-
omnes hujusmodi denominationes sub his tis possunt considerari, scilicet,
tres rationes
novem pra?dicamentis contineantur ; vel si actionis, quatenus active fluunt a potentiis,
non possunt hse denominationes preedica- quomodo spectant ad prsedicamentum actio-
mentum et genus accidentis proprie consti- nis; et passionis, quatenus intrinsece aliquo
tuere, quamam ratio differentise adhibenda modo mutant ipsas potentias et quantitates,
sit, vel quae regula observanda ad hujusmodi quatenus sunt formas quaedam informantes
extrinseca preedicarnenta accidentium con- ipsas potentias. Et sub hac ratione transit
stituenda. Etquidem multa ex argumentis denominatio horum actuum aliquo modo ad
convincere videntur, non omnes
ibi propositis objecta; ideoque non constituunt sub ea ra-
has denominationes sumi ab aliquibus acci- tione peculiare genus, vel speciem acciden-
dentibus seu formis, quse directe in aliquo tis. Primo quiclem, quia illa ratio denomi-

prsedicamento accidentis collocentur, quate- nandi provenit a tali qualitate ex vi effectus

nus sic denominant. Ratio autem vel gene- formalis, quem tribuit suae , potentiaB, nam
ralis regula fortasse non potest una in omni- per eam fertur potentia in objectum, et inde
bus tradi, sed ex diversis capitibus id prove- sumitur denominatio objecti. Et ita intrinsece
nire potest. includitur in ipsamet ratione talis qualitatis.
Unde fit etiam ut non denominet objectum
Ad primam difficultatem de actibus extrin- tanquam forma, vef perfectio ejus, sed solum
sece denominantibus. ut terminum ad quem tendit. Et licet in mo-
do denominandi significetur per modum pas-
34. Quas conditiones requirat forma extrin- sionis, tamen veram rationem passionis non
secus denominans, ut in pr&dicamento colloce- participat. Et ideo in hoc non est simile de
tur. Ut autem hoc aliquo modo declare- actione et passione reali, nam passio est vera
mus, advertendum est prsedicamentum il-
, affectio subjecti. Actio vero quamvis non sit
lud, quod per extrinsecam denominationem affectio potentia? agentis ut sic, est tamen
constituitur, tres potissimum requirere con- veluti exercitium ejus, et ideo comparatur
ditiones ex parte rei denominantis. Prima, ad illum per modum actus, et ita etiam dicit
ut, licet non sit forma inhserens, habeat ta- habitudinem omnino condistinctam, secun-
men aiiqualem modum formse, id est ; perfi- dum rationem conceptam ab habitudine ,

quod denominat; nam

cientis vel actuantis id passionis.
communis ratio accidentis includit, quod sit
aliqualis forma ejus cui accidit. Secunda ut ,
Ad secundam difficultatem de loco, veste, et
similibus.
illadenominatio per se sit distincta a caeteris
generibus prsedicamentorum ita ut in nullo , Hinc facile respondetur ad secundum,
36.
eorum intrinsece includatur, quia prsedica- in quo comparatur locus, ut denominans lo-
menta debent esse impermista et primo di- cantem et locatum, et vestis, ut denominans
versa. Tertia, quod talis denominatio non sit vestientem formaliter, et vestitum, cum actio-
quasi composita vel aggregata ex formis plu- ne Negatur enim similitudo ra-
et passione.
rium praedicainentorum quia in prsedica-
,
tionis, quia forma ut informans, et ut deno-
mentis solum constituuntur entia, quatenus minans informatum, non dicit duas rationes
aliquo modo sunt per se una et incomplexa. diversas, sed unam et eamdem diversimode
Forma ergo extrinsece denominans, si has significatam locus autem et vestis se ha-
;

omnes conditiones habuerit, constituetur per
se et directe in aliquo ex dictis
ribus; quandocunque autem denominatio ex-
trinseca, quamvis sit aliquo modo realis, non
pertinet directe ad aliquod ex novem gene-
bent ut formse, et ita superficiem locare non
novem gene- est efficere, sed informare, ideoque ipsa ut
locans, et ut denominans aliud locatum, non
constituit duas rationes prasdicamentales. Et
similiter habitus. qui est formaliter vestiens
 . ;,

SECT. II. AN R7EC DIVISIO SIT SUFFICIENS. 521

et denominat vestitum, una et eadem forma denominat terrninum genitum, non constituit
extrinseca est, cujus informatio illa duo in- specialem rationem preedicamentalem, nec
trinsece includit; sicut etiam albedo potest se babet ut accidens ejus.
dici dealbans, et subjectum dicitur dealba- 39. Causalitates aliarum causarum ab ef-
tum. ficiente, in quo prwdicamento sitce. Quod
vero in eodem argumento tangitur de cau-
Ad tertiam ct quartam difficultatem de de- salitatibus aliarum causarum, sic expedien-
nominationibus artificialibus et moralibus.
dum est. Gausalitas finalis in re nullum dicit
37. Ad tertium respondetur, denominatio- modum distinctum a causalitate agentis, so-
nes artificiales, si sint simplices, aliquo modo lum dicit intentionalem habitudinem causa-
per se ad dicta genera pertinere, et liujus- liiatis ipsius agentis ad finem ;
propter quod
modi est illa denominatio deaurati, quee per- illa causalitas, intentionalis potius quam
tinet ad preedicamentum habitus, et idem est realis dici solet, et motio metaphorica, et
de similibus si vero sint denominationes
; ideo necesse non fuit peculiare prcedicamen-
sumptee ex aggregatione rerum plurium ge- tum propter banc causalitatem constituere.
nerum, sic non oportere ut sub uno preedi- Causalitas autem formee non est aliud quam
camento contineantur sed satis esse quod
, ejus informatio, quee intrinsece pertinet ad
secundum partes ad illa revocentur. Et hu- esse illius rei, quee per formam constituitur
jusmodi esse existimo denominationem exer- ideoque non magis informatio, quam forma,
citus, populi, reipublicae,etsimiles. Per quod constituit speciale preedicamentum. Unaquee-
patet etiam solutio ad quartum nam aliee de- : que ergo informatio ad preedicamentum, ge-
nominationes morales, quse in eo tanguntur, nus et speciem suee formee reducitur. Sicut
suinptse sunt ex actibus immanentibus, prout enim informatio forma? substantialis, quia
terminantur ad objecta, de quibus jam dictum intrinsece pertinet ad constitutionem sub-
est. Et peculiari ratione dicuntur aliquando stantiee,non est accidens, sed aliquid ad prce-
illee denominationes rationis, quia non requi- dicamentum substantiee pertinens, ita pro-
runt existentiam realem rei denominantis ,
portionaliter dicendum est de informatione
sed ab ea, quee prsecessit, desumuntur. quantitatis, qualitatis, etc. Atque hinc etiam
fit ut abstracta et concreta accidentium ad
Ad quintam difficultatem de moiu et aliis
eadem preedicamenta proportionaliter per-
causalitatibus
tineant, quia, ut supra dicebamus, concre-
38. Ad quintum de motu,
prout compara- tum ad
accidentis, prout formaliter pertinet
tur ad actionem et passionem, varii sunt res- genus vel preedicamentum accidentis, solum
pondendi modi de quibus infra latius in
, addit actualem inheesionem seu informatio-
preedicamento passionis. Nunc breviter cen- nem subjecti. Causalitas autem materiee
seo, motum generatim sumptnm, ut dicitur quatenus ex ea constat compositum, eadem
de omni mutatione, idem esse cum passione, ratione non constituit speciale genus entis,
nam motus est actus mobilis, et passio pa- qua causalitas formee, quia etiam est causa-
tientis, et sicut motusafficit mobile in ordine litas intrinseca pertinens ad constitutionem
ad terminum, etiam passio. Quod si pree-
ita alicujus entis, preesertim causalitas materise
cise consideretur mortus, ut est via ad ter- primee respectu compositi, quod est per se
minum, et illum fieri denominat, non consti- unum. Unde probabile est talem causalita-
tuit specialem rationem preedicamentalem , tein materiee in re non esse modum distinc-
vel quia solum dicit ipsummet terminum in tum a causalitate formee, ut supra dictum
esse imperfecto, et ita reducitur ad preedica- est. Quatenus vero materia est causa gene-
mentum duas rationes
ejus, vel certe propter rationis rei, sic dicendum est, passionem, ut
supra tactas in actibus immanentibus, sci- passio est, pertinere ad causalitatem mate-
licet quia illa denominatio et est intime
,
rialem, quia est effectio subjecti, ut passum
inclusa in formalitate passionis et actio- est, qui respectus ad causalitatem materia-
nis, et quia non comparatur ad terminum lem pertinet, saltem in ordine ad effectum
per modum formee afficientis subjectum, sed infieri, ut in superioribus declaravi. Hic au.
solum per modum viee aut habitudinis ten- tem posterior non habet locum in
etfectus
dentis ad terminum sic enim (ut est proba-
; forma, quia forma, ut forma, non est causa
bile) generatio,ut fit in materia prima, habet generationis, sed potius etfectus.
rationem passionis accidentis illi; tamen ut 40. Objectioni satisfit. Dices : si ratio
522 DISPUTAT. XXXIX DE DIVISIONE ACCIDENTIS IN NOVEM, ETC.

eausa3, vel omnis, vel aliqua,

eonstituit spe- de Ubi, etde durationibus Angelorum. Qua?
ciale preedicarnentum accidentis, cur non res explicanda est ex professo inter dispu-

etiam ratio effectus ut sic ? heec enim pro- tandum de generibus Ubi, et Quando. Et ideo
portionaliter respondere debet rationi cau- breviter dicitur, prout heec sunt accidentia

see at causa est. Respondeo rationem

esse Angelorum, sub his generibus comprehendi,
in promptu ex dictis. Si enim in effectu con- etiamsi diverso modo in eis sint, quam in re-

sideretur res facta, sic in proedicamento po- bus corporalibus. Nam, sicut substantiee an-
nitur, vel potius in omnibus proedieamentis ; gelicee diversum habent essendi modum ,

nam in non constituuntur nisi res crea-

illis quamcorporeae, et nihilominus ad idem pree-
tfe, quse omnes sunt effectus quidam quan- ;
dicamentum pertinet, ita et accidentia ha-

quam ad constitutionem preedicamenti, vel rum substantiarum cum proportione sumpta

ad divisionem, de qua nunc agimus, non re- possunt habere univocam convenientiam in
ferat, quod res sint actu effectae seu cau-
propriis generibus, ratione cujus ad eadem
satsB vel quod causari possint
,
nam u- ;
praedicamenta pertineant,ut in singulis vide-
troque modo res sunt ejusdem naturse et bimus.
essentiee ,
quse in prsesenti consideratur. Ad septimam difficultateon, de proprietatibus
Quo sensu verum est, rem in actu et in prcedicamenlorum.
potentia ejusdem esse generis et praedi- 42. In septima difficultate queeritur de
camenti. Si vero in effectu consideretur rela- proprietatibus quas Aristoteles tribuit singu-
tio preedicamentalis, sic in aliquo praedica- lis prasdicamentis accidentium, an ill etiam
mento collocatur simul cum relatione cau- propria genera accidentium constituant. Ad
S83. Si denique loquamur de effectu quoad quod dicendum est breviter, ex illis proprie-
puram formalem denominationem effec-
et tatibus quasdam esse qua? consistunt in rela-
tus, sic eadem ratione non constituit specia- tione actuali vel aptitudinali, qua? ad praidi-
le preedicamentum distinctum a reliquis, qua camentum ad aliquid vel directe pertinent,
supra dicebamus, motum, quatenus est via vel reducuntur ratione aptitudinis, seu con-
ad terminum, non constituere speciale pree- notationis, utesseasquale, vel ina^quale, etc;
dicamentum; quia esse effectum, idem est aliai addunt solam negationem, ut non ha-
quod esse terminum motus vel productionis. bere contrarium, alia3 connotant solum ali-
Unde in omnibus effectibus talis respectus quid extrinsecum ut habere contrarium,
,

vel denominatio includitur intrinsece, vel in aliee explicant intrinsecum modum propria3
actione, si active sumatur, quia omnis ac- entitatis, ut babere intensionem. Et ha? om-
lio aliquid agit ; vel in preedicaniento passio- nes proprietates non addunt novum aliquod
nis, si passive sumatur, nam per omnem genus, ut ex ipsa declaratione satis constat.
passionem aliquid fit. Unam excipio creatio-
Quando vero proprietas alicujus accidentis
nem passivam, quee, prout est fierisui termi- eflt positiva, et dicit proprium ac specialem
ni, est vera passio. Illa vero snb ea con-
non modumafficiendisubjectumcujus est proprie-
sideratione non liabet rationem accidentis, tas, tunc illa proprietaspertinebit adproprium
quia cum terminum non supponat, sed po- genus accidentis, semper tamen spectabit ad
tius ad illum constituendum tendat, non po- aliquod ex novem generibus supra numera-
test illum respicere ut subjectum, neque ac- tis ; sic enim figura potest dici proprietas
cidentaliter illum afficere; quse ratio commu- quantitatis, et habitus, potentiae, et tamen ad
nis est etiam cuilibet passioni seu mutationi genus qualitatis pertinent. De ratione autem
quatenus ad terminum tendit, et illum fieri mensurae, qua3 ibi specialiter tangitur, exis-
seu factum esse denominat. Et ideo sub ea timo non pertinere ad essentiam alicujus
ratione vel reducitur ad preedicamentum sui accidentis, imo neque esse realem proprie-
termini, vel certe in ratione actionis autpas- tatem intrinsecam alicujus pra^dicamenti, sed
sionis includitur. solum esse denominationem quamdarn in
ordine ad actus rationis, de qua re dicemus
Ad sextam difficultatem, de quibusdam
late tractando de quantitate.
accidentibus A?igelorum.

41. In sexta difficultate, petitur ut expli-

Adultim,am difficultatem de postprrpdi-
camentis.
cemus an rerum immaterialium acciclentia
sub liis generibus collocentur. Et quia in cee- 43. In ultima difflcultate petitur, cur Aris-
teris res est clarior, specialiter id inquiritur toteles quasdam res vel denominationes in
 ,

SECT. Ul. AN SIT UNLVOCA, VEL ANALOGA. 523

postpreedicamentis posucrit, si divisio acci- ferebatur accidens fore genus, si esse in es-
dentis per noveni genera est sufficiens. Patet set essentiale et commune omnibus acciden-
autem facile responsio ex dictis; nam de tibus. Idem tenet Sonciu., 4Metaph., queest.
motu jam dictum est, aliee vero denomina- 1, ubi ad 1
ait, genera pieedicamentorum

tionesnon sumunturex formisafficientibus,sed esse primo diversa, quia in nulla ratione

ex coexistentia ; vel ex connotatione alterius univoca conveniunt, et lib. 42, queest. 47,
extrinseci, ut esse simul, autprius, aut habe- acl 1, etiam ait, primo diversis nihil esse

re oppositum; universum, habere, ut

et in commune univocum. Quod item insinuat
sic, non dicit rationem forruee nam etiam ; Alex. Alens., 5 Metaph., text. 33, in fine, ubi
subjectum habet accidentia, et totum partes, etiam favet Philosophus ; negat enim ea ,

et res etiam omnino extrinseca haberi dici- quee differunt preedicamenti figura, posse re-
tur. In his ergo denominationibus nulla in- solvi in unum. Sed potest intelligi de uiio
tervenit propria ratio accidentis, nisi fortasse genere. At obstat huic responsioni, et conse-
quatenus aliqua relatio in eis intervenire po- quenter favet huic sententiee D. Thomas, 1
test.Et ideo Aristoteles, ut omnes loquendi cont. Gent., cap. 32, ratione 3, ubi probat
aut denominandi formulas, quee ad doctri- nihil preedicari de Deo et creaturis uuivoce,
nam tradendam conferre possunt, explica- quia nibil preedicatur de eis, ut genus vel
ret, illas in postpreedicamentis declaravit. species, etc. ;
quse ratio applicari potest ad
accidens ; vel ergo fatendum est esse genus,
SECTIO III, vel negandura esse univocum. Atque eodem
Vtrum prsedicta divisio sit univoca vel analoga.
modo favet Porphyrius, tum enumerando
quinque preedicabilia, preeter quee non agnos-
\ . Utrinque ratio dubitandi. Ratio dif- cit aliquod aliud preedicatum commune et

cultatis est, quia nullus modus analogiee univocum, alioqui illud esset quoddam uni-
hic intervenire posse videtur ; nam accidens versale, dislinctum a reliquis tum etiam ;

non dicitur de ceeteris accidentibus per quia in cap. de Specie , non alia reitione

attributionem ad aliquod unum sub acci- censet ens non esse genus, nisi quia non est

dente contentum, ut per se notum est. Quod univocum. Preeterea Aristoteles, i Poster.,
autem omnia sint entia vel accidentia per c. 11, docet, propositionem illam, in qua
habitudinem ad substantiam, non sufficit ad unum summum genus de alio negatur, esse
analogiam inter ipsa, quia illud, ad quocl immediatam, quia nullum est preedicatum
omnia respiciunt, non continetur sub con- superius alicui eorum, per quod demonstre-
ceptu accidentis. Sicut substantiee createe tur. Non explicant autem dicti auclores qua-
etiam sunt substantiee per attributionem lis sit heec analogia, neque in quo fundetur,
aliquam ad increatam, et nihilominus sunt aut de quo genere accidentium prirno dicatur
univoce substantiee. Neque etiam hic inter- accidens.
venire Ipotest analogia proportionalitatis ,
Secunda sententia, accidens esse uniwcum.
quia accidentia non sunt extrinsece aut me-
taphorice accidentia, sed proprie et intrin- 3. Propter quod alii etiam ex D. Tliomss
proportionalitas autem non conslituit discipulis sentiunt, accidens esse preedicatum
sece ;

analogiam, nisi ubi intervenit metaphora vel univocum ad novem genera. Ita tenet Soto,
improprietas in aliquo extremorum, ut supra in cap. 4 Antepreedicam., qua st. 2, ad \ j
;

dictum est. Nam genus etiam clicitur de idemque supponit Javellus 7 Metaph. ,

speciebus secuudumproportionalitatem, quee queest. 1, ad 3 Antonii And. objicientis, si

veritatem ac proprietatem rei non excludit. inheerentia est communis qnan-

et essentialis

In contrarium vero est, quia accidens esset titati et qualitati, fore ut accidens sit genus ;
si

univocum, esset genus, et consequenter non respondet enim, ut aliquid sit genus, non
sufficere esse commune iis de quibus dicitur,
essent novem genera accidentium summa.
et preedicari in quidet univoce, nisi etiamdi-
Prima sententia, accidens esse analogum. cat determinatam naturam, et ideo non esse
2. Inhac re fere omnes, qui sentiunt ens genus. Supponit ergo habere alias conditio-
esse analogum ad substantiam et accidens, nes, scilicet, preedicari in quid et univoce.
sentiunt etiam accidens esse analogum ad. Atque binc colligitur propria ratio hujus sen--

novcm genera. Ita tenet Cajetanus, de Ento tentiee, scilicet, quia acciclens ut sic est com-
el essettt., cap. 7, queest. 15, ad 4, in quo iu- mune, non tantum secundum nomen, sed
 ;

524 DISPUTAT. XXXIX. DE DIVISJONE ACClDENTiS IN NOYEM, ETC.

etiam secundum rationem, et illa ratio im- praecisos conceptus in eis non includatur, nec
mediate participatur ab omnibus iis generi- per se de illis dicatur, ut constat ex doctrina
bus, quibus est communis, sine ullo ordine Aristotelis, 3 Metaph., text. 10. Quaeratio est
eorum inter se ergo habet omnia ad uni-
; consentanea doctrinee Scoti, in 1, dist. 3, q.
vocationem requisita. Consequentia patet ex 3, ad 2, et dist. 2, q. 2, ubi juxta doctrinam
omnibus dictis supra de analogia entis an- ; Aristotelis ait, ens non esse genus, non quia
tecedens vero patet quoad singulares partes, nonsit univocum, sed quiapisedicaturinquid
quia accidensin communi definitur esse ens de aliqua differentia.
in alio, in sensu declarato sectione 1 qua? ra- , 6. Hanc vero rationem in simili impugnat
tio communis est omnibus dictis generibus ; Ferrariensis, 1 cont. Gent., c. 32, dicens,
neque ulli convenit per respeetum ad aliud. recte quidem consequi, si preedicatum sit ita
Nam cum Aristoteles dixit, accidens esse en- commune, ut non habeat differentias extra
tis ens, nomine entis intellexit ens simplici- sui rationem, non esse genus, ut Aristoteles
ter, quod est substantia, ut omnes intelli- plane docet tamen proximam hujus rei cau-
;

gunt, et constat etiam ex 7 Metaphys., ubi sam esse, quia tale prcedicatum non potest
hac ratione dicitur substantia prior defini- esse univocum nam si esset univocum, ha-
;

tione accidente ;nunquam autem dixit unum beret differentias, de quarum intellectu mon
accidens esse prius definitione quam aliud ; esset. Quia esse extra conceptum differen-
participant ergo omnia accidentia illam ra- tiarum non estde prima et essentiali ratione
tionem sine ullo ordine inter se nihil ergo ; generis nam iila solum est negatio quce-
;

illi deest ad veram univocationem. Et confir- dam ratio autem generis positiva est est
; ;

matur, quia analogata secundaria definiri ergo illa negatio concomitans, aut necessa-
solent per ordinem ad primum analogatum ; rio consequens rationem generis. Et ideo a
sed genera accidentium, nec sub ratione posteriori recte infertur, id,quod non habet
communi accidentis, nec ut talia accidentia illam conditionem, non esse genus multo ;

sunt, definiuntur per respeclum ad aliquod
ex dictis generibus accidentium ergo.
Utriusque sententia? difficultas aperitur.
4. Quanquam autem lii auctores admittant
accidens esse univocum, non tamen admit-
tunt esse genus. Reddit autem rationem
Soto, quia accidens non prtedicatur
quia non significat (inquit) fcrmaliter quid-
ditates accidentium, sed esse eorum in sub-
stantia. Falsum tamen assumit in hac ratio-
vero melius sequitur a priori, quidquid ha-
; bet positivam rationemgeneris,habere etiam
conditionem illam. Et ideo repugnat dicere,
aliquid esse univocum, et prsedicari in quid
de multis essentialiter diversis, et non habe-
re differentias extra sui rationem; quia hoc
est dicere, aliquid habere completam ratio-
in quid ;
nem non proprietatem
generis positivam, et
negativam per se consequentem talem ratio-
nem. Et confirmat, nam omne univocum di-
cit formam unam ab inferioribus abstrahibi-

ne, quia accidens non dicit actu inesse, sed lem, quse in plura essentialiter dividitur ;

aptitudine, quod est de quidditate accidentis, ergo vel per differentias proprie sumptas, de
ut supra vidimus. Item, quia omnia acciden- quarum intellectu non sit, et habetur inten-
tia conveniunt in aliqua ratione non tantum tum vel per diversos modos essendi, et hoc
;

accidentali et extrinseca, sed etiam essen- repugnat. Primo, quia duse species qualita-
tiali, qua3 uno conceptu abstrahi, et una tis, verbi gratia, sunt quidditative acciden-

voce significari potest; hsec autem ratio si- Ua . et tamen conveniunt in eodem modo es-
gnificatur nomine accidentis, et non per mo- sendi. Secundo, quia modi essendi non sunt
dum formae, ut prsedicetur in quale ergo
; de essentia rei creata?, cum in creaturis esse
tam est praedicatio in quid hffic, Quatitas est distinguatur ab essentia ;
diversitas autem
accidens, sicut hsee, Corpus est substantia. accidentiuin est essentialis. Tertio, quia in
Aliam ergo rationem insinuat Javellus,
5. albedine, verbi gratia, essent duee quiddita-
et magis declarat Soto, scilicet, accidens non tes, una accidentis, et altera differentia% et

esse genus, quia non habet differentias ex- itaneutra diceretur inrectode albedine,quia
tra sui rationem nam omnis modus, quo
;
pars non prsedicatur de toto, neque albedo
potest accidens determinari ad quantitatem, esset unum simpliciter. Has enim rationes
qualitatem, et similia, est etiam accidens format Ferrar. de ente, quas eadem propor-
estautem de ratione generis, ut sit extra ra- tione ad accidens applicantur.
tionem differentiarum, id est, ut secundum 7. Verumtamen heec objectio non est ma-
 ,

SECT. III. AN SIT CNIV OCA,, VEL ANALOGA. 52o

gni momenti. Nam quod genus debeat esse nigredine, verbi gratia, quse specie differunt,
natura ita limitata, ut possit preescindi a dif- quia non preedicatur de illis secundum im-
ferentiis quibus contrahitnr, per se primo mediatam habitudinem et relationem (quo-
pertinet ad rationem generis, ut ex Aristote- modo intelligenda est ratio generis), sed me-
le, citato loco, sumitur, et -4 Topic, c. 6, loco diisgeneribus primo diversis.
64 et 71. N*ec refert quod iila. proprietas per 9. Ad contirmationem autem Ferrariensis
negationem declaretur nam per illam nega- ; eligenda est posterior pars dilemmatis, nempe
tionem circumscribitur positiva proprietas, hujusmodi praedicaturn commune posse de-
et conditio naturos genericse, quod, nimirum, terminari per intrinsecos modos, qui uon
sit natura ita limitata et praecisa,ut sitaptaad sint propriae differentiae. Jam enim supra,
componendum metaphysice cum differentia tractando de conceptu entis, declaravimus
specificam naturam ; hoc autem non tantum qualis sit ille modus determinationis, quo
concomitanter et consecutive, sed essentia- commune praedicatum transcendens potest
liter convenit generi ut genus est. Quod pa- limitari ad determinatas naturas, absque pro-
tet, quia speciei essentiale est componi ex pria compositione cum differentiis in quibus
genere sed genus essentiali-
et differentia ; non includatur, sed per solam confusam aut
ter respicit speciem ergo de essentia ge-
; distinctam conceptionem intellectus. Et qui-
nerisestaptitudo ad componendam speciem; dem, si objectiones Ferrariensis essent effi-
in hac autem nptitudine essentialiter inclu- caces, non minus probarent de conceptu ana-
ditur, quod sit natura secundum rationem logo, quam de univoco; neutrum tamen
prsecisa a ditferentia. Sicut e contrario de probant. Ad primam enim respondetur, duas
ratione differentice est ;
ut secundum ratio- species qualitatis convenire in modo essendi
nem sit prsecisa a genere ; nam comparan- generico autprsedicamentali, nontamencon-
tur haec duo, ut actus et potentia metaphy- venire in illo modo essendi, in quo res alte-
Unde etiam potest sumi
sica. proportionale rius prtedicaruenti conveniunt ; accidens au-
argumentum nam de ratione
; materise pri- tem distinguitur in suprema genera per va-
ma3 est, quod sit entitas condistincta a for- rios modos eorum, non per modos ejusdem
ma, quae distinctio, licet sit negatio, per eam prsedicamenti. Quocirca, quamvis accidens
tamen indicatur iimitatio, et potentialitas ma- dividatur per modcs essendi in varia ge-
terioe, quae necessaria illi est, ut possit esse nera, non tamen dicitur de solis rebus primo
essentialis pars physica apta ad componen- diversis per illos modos, sed etiam de re-
dum totum per modum potentiae ; ergo pro- bus distinctis sub illis modis. Adde quod
portionali ratione est de ratione generis, ut iicet differentia?. albedinis et nigredinis sint
metaphysice sit extra rationem differentise. propriae differentiee respectu coloris vel qua-
8. Ad rcitionem quidditativcim gcneris quid litatis,non tamen respectu accidentis, sed
requiraiur.
Quapropter negandum est in- respectu illius sunt tantum modi essendi
tegram rationem quidditativam generis in primo diversi, quia nullum habent commune
hoc contineri, quodsitpraedicatuniunivocum genus, sed solum ipsum accidens, quod quid-
et in quid, et commune ad plura essentiali- ditative includunt. In secundo argumento
ter diversa, nisi sit deternrinatae- naturae, quae committitur a^quivocatio, quia cum agimus
possit habere differentias extra sui rationem. de modis essendi, nou intelligimus de esse
Quee particula satis insinuatur in ratione ge- existentice actualis, sed de essentia, vel de
neris, cum dicitur esse id quod prsedicatur in aptitudine essendi, vel potius jnharendi hoc
quid de pluribus differentibus specie quia ;
vel illo modo. Tertia vero ratio minoris mo-
species, ad quam genus dicit relationem, menti est, nam solum sequitur in qualitate

per propriam differentiam additam generi esse duos conceptus quidditativos unum ,

constituitur. Unde, licet admittatur accidens confusum et communem accidentis, alium

esse univocum et prsedicari in quid, negan- proprium qualitatis, quod non obstat quomi-
dum est praedicari proprie de pluribus diffe- nus conceptus qualitatis sit simpliciter et
rentibus specie, sed de pluribus primo di- per se unus, quia ratio accidehtis ad illam
versis, seu differentibus genere, quia summa per se determinatur, neque etiam impedit
genera non sunt species, etiamsi habeant quominus accidens pra?dicetur de qualitate
commune praedicatum univocum, quod sit non per modum partis, sed per modum totius
quasi transcendens respectu illorum. Necre- potentialis. Et idem dicendum est de modo
fert quodaccidens prwclicetur de albedine et illo quo accidens determinatur ad esse qua-
526 DISPUTAT. XXXIX. DE DIVISIONE ACGIDENTIS IN NOVEM, ETC.
litatis, si abstracte concipiatur, maxime cnm dcntis est completum accidens, quia tam vere
ejus conceptus ex parte rei et rationis forma- inest quam quodlibet accidens perfectum.
lis conceptae non sit alius a conceptu ipsius Sed heec responsio difficultate non caret, ut
qualitatis, sed solum ex modo concipiendi, patet ex supra dictis de divisione accidentis
ut in superioribus diximus. Itaque rationes in completum et incompletum ; vixenim po-
illae non sunt efficaces contra dictam sen- test reddi sufficiens ratio cur illa duo membra
tentiam. locum habeant in quolibet preedicamento ac-
10. Majormihi applicanda
difficultas estin non in accidente ut sic. Nec etiam
cidentis, et
praidicta ratione vel responsione ad mate- videtur posse negari quin formse integrse ,

riam in qua versarnur. Aut enim est sermo verbi gratia, quantitatis et qualitatis, ha-
de accidente, ut abstrahit a completo et in- beant inter se aliquarn convenientiam rea-
completo, aut de accidente completo. Priori lem quam non habent cum suis differentiis
,

modo, licet sit verum non posse habere dif- constituentibus, vel contrahentibus, quia dif-
ferentias extra sui rationem, quia non potest ferentise preecise ac formaliter sumptoe non
accidens contrahi, nisi per accidens saltem sunt proprise formse; sicut in formis substan-
incompletum, sicutdesubstantia proportiona- tialibus datur convenientia in ratione com-
liter diximus, non tamen est verum accidens muni formse substantialis ,
quae non convenit
sic compositum esse univocum; quia sicutsub- differentiis, quibus communis conceptus sub-
stantianon dicilur univoce de substantia com- stantialis formaj contrahitur ad hanc vel illam
pleta et incompleta, seu de speciebus et dif- speciem substantialis Et illo conce-
forrnee.
ferentiis substantiee, ita et accidens non dici- ptu, qui directe communis ad formas sub-
est
tur univoce de completo et incompleto. Est stantiales, dici potest concipi forma substan-
enim eadem proportio nam ratio accidentis ; tialiscompleta in communi, qui conceptus,
simpliciter ac per se primo salvatur in forma non dubium quin habeat diiferentias extra
est
accidentali, quse proprie ac per se respicit sui rationem; ergo pari ratione ratiocinari
substantiam ; in differentiis autem accidenta- possumus in formis accidentalibus. Difficile
libus tantum est secundum quid neque ; ergo est, admissa univocatione accidentis, ra-
enim differentia? proprie dici possunt formse tionem reddere, cur non possit abstrahi ali-
accidentales, sed aliquid forma? accidentalis. quisconceptus accidentis genericus ad pra?-
At vero, si sermo
de accidente completo,
sit dicamenta accidentium. Ac propterea alii, ut
non proceclere responsio
potest, ut videtur, hanc difficultatem fugiant , univocationem
data nam si accidens sic sumptum univo-
;
negant ducuntur tamen solo arguruento ab
;

cum est, non potest negari quin habeat dif- inconvenienti et non declarant cpiomodo
,

ferentias extra sui rationem nih.il ergo illi ;

sine ordine accidentium inter se sit analogia.
deerit ad veram rationem generis. Antece- Htec ergo est difficultas hujus controversiee.
dens patet primo, argumento facto a simili
de substantia, quia, ut illa sit genus, satis est Qncestionis resolutio.

quod substantia completa contrahatur per iQ.Accidens, ut compreliendit novem genera,

incompletam. Secundo, quia revera accidens analogum est. In hac ergo re censeo impri-
completum non includitur intrinsece in con- mis, accidens in tota sua latitudine , ut
ceptu accidentis incompleti; omnis autem comprehendit novem genera non esse uni- ,

ditferentia accidentis est accidens incom- vocurn, sed analogum. Hanc conclusionem
pletum. Tertio, quia alias non possent assi- maxime mihi persuadeo propter ea genera ac-
gnari genera summa in singulis pra^dica- cidentium, quie solum extrinsece circumstant
mentis accidentium, quia non potest quan- aut denominant illa enim non sunt cum ea
;

titas contrabij nisi per differentiam quae sit proprietate inhaerentia, cum qua insunt csete-
quantitas incompleta, et sic de aliis. ra accidentia ,
quoe sunt vera? formse infor-
11. Responderi potest, in ratione acciden- mantes. Quod reipsa et exemplis facile con-
tis nihil esse incompletum, quia ratio acci- enim existimet, cum eapro-
stare potest. Quis
dentis imperfecta valde esl et talis ut inte- ,
vcstem afficere, aut in-
prietate et veritate
gre ac complete servetur in quolibet minimo formare hominem vestitum qua albedo ho- ,

accidente, etiamsi sub inferioribus rationibus minem album aut scientia scientem ? Item
,

accidentinm incompletum censeatur; ut, ver- quo modo actio, ut actio, existimari potest
bi gratia, punctus, incompletum quid est in cumeadem proprietate afficere, vel informare
ratione quantitatis ; at vero in ratione acci- agens, in^rao non recipitur passio, ac passum
 ; ,;

SECT. III. AN SIT UNIVOCA. VEL ANALOGA. 02/

hi quo iiiest ? Existiuio ergo, accidens prima- cat, quod accidentalis forma. Item, ratio en-
rio convenire liis accidentibus, quas proprie tis, louge diversa ratione magisque diminuta,

insunt et afficiunt subjecta sua

deinde vero ; inveniri videtur in his quee tantum sunt modi,
per translationem aut similitudinem valde
, quam in his quse habent propriam entitatem
imperfectam derivatum esse illud nomen ad ergo cum ratio accidentis rationem entis in-
alia, quodammodo imitantur
quae illam ratio- cludat, etiam illa diminute, et tantum secun-
nem. Unde probabile mibi est bic intervenire dum quid invenietur in modis accidentalibus,
analogiam proportionalitatis ; nam illa maxi- comparatione accidentalium entitatum ergo ;

me propria dicuntur acciclentia, quce insunt dicetur accidens analogice de his. Cujus
liinc vero dicta sunt accidentia, quae sunt etiam signum esse potest, quod entitas acci-
circa substantiam ut babitus locus conli-
, , dentalis saltem per Dei potentiam potest per
nens. Item qiue sunt a substantia ; nam certe se et sine subjecto conservari, modus autem
csse iu, et esse ab, videutur habituclines adeo accidentalis nulla ratione esse potest nisi
diversa?, ut secundum quamdam
non nisi actu conjunctus, et modificans rem, cujus est
proportionalitatem ab eis sumptum sit no- modus.
men accidentis, et ideo actio, ut actio, sicut 14. Nihilominus tamen posterior pars con-
non clicit esse proprie sumptum, sed esse ab clusionis ex eo satis probari videtur, quod in
agente valde analogice et improprie dicitur
, eodem preedicamento accidentis continentur
accidens agentis vel potius accidere ipsi
, , non tantum species quee habent proprias en-
quatenus illud denominat quadam denomina- titates acciclentales , sed etiam quee tantum
tione, quee contingenter de eo dicitur, potest- sunt modi aliarum rerum; ut in genere qua-
que ei convenire et non convenire. Igitur litatis continetur calor, qui propriam entita-
cum accidens, ut commune est novem preedi- tem habet, et figura, quee tantum est mo-
camentis, sub se comprehendat, tum ea quee dus, et densitas, quee est etiam modus, imo
proprie et interne insunt, tum etiam quee ad- de potentia idem aliqui existimant alii idem ,

jacent, vel circumstant rem, et actiones quee opinantur de actu immanente, etiamsi sit
a re manant, eique non insunt, non potest qualitas. Ergo qualitas univoce dicitur de
sub hac communi ratione esse umvocvnm ad propriis formis, seu entitatibus, et de modis
ea omnia quee sub se complectitur. Atque qualificantibus ; ergo etiam accidens dicitur
hinc sumitur regula generalis, nimirum om- univoce de illis ; nam cum accidens sit de es-
nia illa, quee per solam extrinsecam denomi- sentia qualitatis,non potest qualitas univoce
nationem alicui accidere dicuntur, analogice convenire his quibus non convenit simplieiter
tantum vocari accidentia, quia illa in modo et univoce ratio accidentis. Ex quo ulterius
denominandi contingenter imitantur, cum colligimus, etiamsi entitas et modus acciden-
tamen vere non insint, sed ad modum inhee- talis ad diversa praedicamenta pertineant
rentium se habeant. Quee autem preedica- eam diversitatem in ratione modi et entitatis
menta hunc moclum extrinsece tantum acci- non sufficere ad analogiam constituendam ;

deudi habeant, ex singulorum tractatione nam quoad hoc eadem est ratio , sive talia
constabit. accidentia sint diversorum prsedicamento-
13. Secunda assertio. Secundo dicen- rum, sive ejusdem. Et a priori ratio est, quia
dum est, probabiie esse, accidens, ut dicitur illa diversitas entitatis et modi ex se non
de entitate et de modo accidentali, univocum constituit aut habitudiuern, aut subordinatio-
non esse ; prqbabilius tamen videri solam il- nem inter omnia illa, quse talia sunt. TJnde,
lam diversitatem non semper sufficere ad licet unum sit imperfectius alio , non tamen
analogiam constituendam. In hac assertione, dicitur accidens perhabitudinem ad aliud, et
quicl per entitatem vel modum accidentalem ideo hoc non satis est ad analogiam. Eo vel
inteliigamus supponendum est ex dictis su-
, maxime quod, licet modus sit ex suo genere
pra, disput. 7, de distinctionibus et in dis- , minus perfectus quam entitas, tamen in par-
put. 16, de forma accidentali. Et inde potest ticulari aliquis modus potest esse perfectior
suaderi prior pars assertionis ; nam acciden- aliqua entitate , ut modus substantialis est
talis entitas habet proprium moduin infor- perfectior entitate accidentali ; igitur iila di*
mandi et inheercndi modus autem acciden- ; versitas perfectionis non semper sufficit ad
talis non ita ergo videntur analogice conve-
; unalogiam constituendam.
nire in ratione formee accidentalis et in ra- , 15. Tertia asserlio. Ex his ergo dico
tione accidentis, nam aceidens idem siiniifi- terlio : quamvis accidens in tota sua ampli-
 ;

528 DISPUTAT. XXXIX. DE DiYTSlONE ACCIDENTIS 1N NOVEM, ETC.

tudine non univocum, nihilominus respec-
sit differentias extra sui rationem, ut supra de-
tu aliquorum, negari non potest quin de eis claratum est.

univoce dicatur. Probafur primo ex dictis, 17.

Respondetur negando se-
Solutio.
quia saltem dicitur univoce de omnibus spe- quelam, quia nullus conceptus potest abs-
ciebus ejusdem praedicamenti, ut de calore et trahi a rebus diversorum praedicauientorum
frigore. Secundo, quia etiam dicitur univoce ita univocus respectu aliquorum, quin aliqua

de entitate et modo accidentali, saltem cum ex parte includat analogiam respectu alio-
inter se non habent babitudinem aut depen- rum, vel transcendentiam repugnantem ra-
dentiam. Tertio, quia etiam univoce respicit tioni generis. Ut, si accidens intrinsece affi-
quantitatem et qualitatem quatenus sunt ,
ciens sumatur ut quid commune ad entita-
proprise forma? accidentales realiter distinctee tem et modum accidentalem, licet secundum
a subjecto, illudque informantes. Nam res- eam rationem possit habere univocationem,
pectu illarurn nulla ratio analogise inveniri tamen ut sic multa sub se comprehendit,
potest ; aut enim erit analogia proportionah- quce in nullo preedicamento directe collocan-
tatis, et boc non ; nam intercedit ibi vera tur, verbi gratia, modum inhserentise, qui
convenientia et similitudo realis ; aut erit per se intrinsece afficit tum formam inhae-
analogia proportionis et boc etiam dici non
, rentem, tum etiam subjectum cui inhseret
potest, quia de neutra dicitur per babitudi- et quamvis sub tali ratione sit incompletum
nem ad aliam, ut per se notum videtur. Quod accidens tamen absolute, et in latitudine
,

enim quidam aiunt, dici prius de quantitate, entis, fortasse non est rnagis diminutum ens
quia qualitas inhseret substaiitice media quan- quam modus ubicationis, aut passionis, quse
titate, aperte falsum est naia potius qualitas
; propria prsedicarnenta constituunt. Quo fit ut
ex suo genere est perfectior quantitate, cum de hujusmodi conceptu accidentis vere di-
in rebus spiritualibus invematur. Quod vero catur, non posse ita abstrahi, ut sit commu-
in rebus corporalibus qualitates supponant nis ad sola accidentia completa, id est, quse
quantitatem, non solum non est indicium directe in pra?dicamentis accidentium collo-
analogite, verum etiam non est argumenturn, cantur, ideoque non posse esse genus, neque
quod quantitas sit perfectior omni corporea habere difierentias extra sui rationem, ne-
qnalitate quia solum supponitur ut conditio
,
que omni carere analogia.
qusedam necessaria, vel per modum potentiee 18. Rursus, si accidens sumatur pro en-
passivee; qualitas vero est per modum actus ;
titate propria et forma accidentali, sic solum
nulla est ergo ratio analogiae inter quantita- videtur quidam conceptus compositus ex
tem et qualitatem respectu accidentis. His er- ex duobus simplicioribus conceptibus ana-
go modis est aliqua univocatio in accidente, logis nam conceptus forrnse ut sic analogus
;

iicetipsum non sit univocum in tota sua lati-
tudine; non enim repugnat idem nomen esse
univocum respectu aliquorum licet non sit
respectu suorum omnium significatorum, ut
supra inter dispntandum de ente diximus.
est ad formam substantialem et accidenta-
lem. Rle vero modus, qui additur, cum di-
. citur accidentalis, non potest esse ita deter-
minatus, etproprius aliquorum accidentium,
quin ex se communis sit omnibus nam ;

16. Oljectio.
Sed insurgit statim difficul- omnia habent accidentalem modum afficiendi;
tas superius tacta, nimirum, dari aliquem illa ergo convenientia quasi transcendenta-
conceptum accidentis communem niullis pree- lis est, ideoque non potest constituere con-
dicamentis, qui proprie sit genericus. Nam, ceptum genericum, etiamsi alias sit univo-
licet ex dictis sufficienter habeatur, accidens cus respectu aliquorum, vel etiamsi ex con-
non posse esse genus ad omnia novem pra?- junctione plurium conceptuum analogorum
dicamenta, quia, ut sic, non est univocum, sumatur ut proprius, seu determinetur ad
sed analogum, tamen aliquis oonceptus ac- talia significata. Ratio vero a priori esse vi-
cidentismagis contractus esse poterit genus detur, quia ha?c genera summa habent pri-
ad aliqua praedicamenta, ut si sumatur acci- mariam quamdam divcrsitatem in modo af-
dens solum proprie pro eo quod vere inheeret, hciendi, quocl maxime notum apparet in
aut intrinsece afficit snbjectum, aut stric- quantitate et qualitate, et ideo nulla est con-
tius pro entitate, et propria forma acciden- venientia inter eas secundum proprias ra-
tali, ut distinguatur a modo, et communis
sit tiones earum, sed solum in ratione acci-
soli qualitati et quantitati. Sic enim est quid dendi (ut sic dicam), quod ex se commune
univocum, et quidditativum,ct potest habere est aliis. Plus ergo requiritur ad rationem
 ,,

SEGT. III AN SIT UMVOCA, VEL ANALOGA. 529

generis, quam ad rationem univoci praedi- gere quae de quantitate Arisloteies tradit, lib.
cati, etiam in quid; nam ad univocationem 5 Metaph., cap. 13, ubi generalem prius de-
sufficit propria et uniformis, seu immediata scriptionem, deinde divisiones quantitatis as-
habitudo ad plura secundum eamdem ratio- signat.
nem ad genus autem ultra hoc necessarium
;

est, ut nec transcendentiam habeat in formali

Descriptio quanti ab Aristotele tradita ecepo-
ratione sua, neque analogiam respectu ali-
nitur, propositis nonnullis difficultatibus.
quorum, quod etiam ad rationem proprii uni-
versalis necessarium est. Ethactenus de hac 2. Ex sententia igitur Aristotelis dicendum
divisione. est, quantum esse quod est divisibile in ea,
quce insunt, quorum utrumque vel unumquod-

DISPUTATIO XL. que, unum quid et koc aliquid aptum est esse;
ubi primum interrogare potest aliquis, cur
DE QUANTITATE CONTINUA. Aristoteles non quantitatem, sed quantum
definiat, cum ad explicandam quantitatis ra-
Quantitas inter accidentia cur primo collo- tionem, non tam aptum ipsum concretum,
sit

cata. AristoteleSj tamin libro Praedicamen- quam abstractum. Quanta enim dicuntur non
torura, quam in 5 Metaph. et aliis locis, ubi- solum ea, quea per se, sed etiam per acci-
cunque summa genera seu praedicamenta dens quanta sunt unde illis omnibus,ut sta-
:

numerat, inter accidentia primum locum tri- tim dicemus, convenire potest tota illa defi-
buit quantitati quia, licet qualitas ex suo
; nitio. Per eam ergo non explicatur conve-
genere perfectior sit, tamen quoad nostram nienter ratio quantitatis sed ad summum ,

cognitionem, quse circa corporalia praecipue indicatur quaenam res quantae appellari so-
versatur, quantitas est quodammodo prior, leant.
et quasi fundamentum aliorum accidentium, 3. Ac pra^terea, quod difficilius videtur
ac propterea hunc eumdem ordinem servan- tota illa descriptio multis rebus convenit
dum esse censuimus. Quamvis autem ratio quae quanta? non sunt, et aliquibus rebus non
quantitatis abstrahi soleat a quantitate conti- convenit, quae solent quantae appellari. Prior
nua, et discreta, ob majorem tamen clarita- pars probatur primo, quia inter substantias,
tem et brevitatem non instituimus disputa- ea, quae constat materia et forma, realitcr di-
tionem de quantitate in communi sumpta , visibilis est in illas, quae illi insunt, id est, in-
quia vix potest ejus essentialis ratio ^in ea tra illam formaliter sunt, cum ex illis compo-
communitate declarari. Unde Aristoteles in nitur. Secundo, est haec substantia divisibilis
Praedicamentis, nulla quantitatis in communi in suas partes substantiales integrantes.Ne-
definitione praemissa, statim illam divisit in que satis est respondere, hoc liabere sub-
continuam et discretam. Qnia ergo essentia- stantiam ratione quantitatis nam etiamsi
;

lis ratio quantitatis, prout est
a substantia distinctum, in quantitate conti-
nua reperitur (nam discreta, ut infra dicemus,
solum est plurium quantitatum, vel rerum
quantarum multitudo), ideo in hac disputa-
tione omnia, quae ad quantitatem continuam
pertinent, explicabimus in sequenti vero dis-
;
putatione de quantitate discreta dicemus, et
alia qua3 ad utriusque comparationem et con-
siderationem pertinent, complebimus. Prius
tamen aliqua in communi, ut significationes
saltcni terminorum intelligantur praemitte-
mus.
SECTIO I.
verum accidens substantia absque quantitate conservata in-
telligatur, erit divisibilis in suas partes sub-
stantiales, cum semper maneant realiter
illae
dislinctae. Atque idem argumentum fieri po-
test de materialibus formis accidentalibus, ut
de albedine,etsimilibus, quae divisibiles sunt
in partes entitativas, idque dupliciter, scili-
cet, vel secundum extensionem vel secundum
intensionem, et hanc posteriorem divisibilita-
temper se habent, et nullo modo per quanti-
tatem. Praeterea, quidam sunt modi substan-
, tiales,vel accidentales, qui divisibiles sunt, et
nullo modosuntquanti. Antecedenspatct,nam
unio animae adcorpus divisibilis est, namabla-

Quid sit quantitas, prsssertim continua. tauna parte corporis, aufertur pars unionis
animae ad illam, manente alia partiali unione
i. In hac sectione, non tam quid res sit ,
ad caeteras partes corporis. Similiter modus
quam quid nomina significent declarare in- praesentiaa, quem Angelus habet in loco adae-
tendimus, et simul etiam in summam redi- quato, divisibilis est, cum possit una pars
XXVI. 3i
530 DISPUTAT. XL. DE QUANTITATE CONTINUA.
ejus tolli rnanente alia, et tamen hi modi cum 6. Secunda ratio est, ut indicet peculia-
spirituales sint, non sunt quanti. rem conditionem quantitatis, quee non solum
4. nimirum, quod ali-
Altera vero pars, est forma, qua aliud est quautum, sed etiam
qua quanta nou sint hoc modo divisihilia, ipsa qiicinla denorninatur, quia non solum
patet. Nam imprimis coelum est quantum, et est ipsa ratio ob quam alia fiunt extensa et

nonestiilo modo divisibile. Item miuimum divisibilia, sed etiam ipsa in se extensa est
naturale non est divisibile, licet quantum et divisibilis; neque enim potest ipsa ex-
Itemque forte est de corpore heterogeneo
sit. tendere rem aliam, nisi simul coextendatur
animalium perfectorum; non enim potest di- ilii, et suas proprias partes habeat corres-
vidi,quin altera saltem pars desinat esse Jwc pondentes partibus sui objecti. Eadem ergo
aliquid, quod antea erat. Preeterea idempa- forma quatenus partes substantiee extendit,
tet de tempore, motu, et aliis successivis ;
quantitas dicitur, ut infra dicemus quate- ;

heec enim quanta sunt ex omnium sententia, nus vero ipsamet habet partes, sese natura
et tamen non sunt divisibilia in ea quee in- sua extendentes, vel (ut sic dicam) loco ex-
sunt, nam partes quibus constant, eis non cludentes, sic etiam ipsa quanta denomina-
insunt, sed queedam futuree sunt, alia jam tur, et ut sic etiam divisibilis est. Ob hanc
preeterierunt ; et deinde eodem modo quo ergo causam non solum per modum abstrac-
heec sunt divisibilia in suas partes, illae par- ti, sed etiam per modum concreti describi
tes non sunt tales, ut post divisionem una- potuit.
queeque earum apta sit per se esse aut ,

Singulce deftnitionis particuko declarantur.

unum quid esse, nam eumillee partes in suc-
cessione consistant,non possunt ita dividi, 7. Explicato definito, ut alias difficultates,
ut simul utraque maneat in ratione totius. qua3 contra definitionem procedunt, solva-
Denique, numerus est quoddam quantum, et mus, declaranda breviter est definitio. In
tamen ut sic non est divisibilis quod patet, ; qua primum dicitur, quantum, esse divisibilc
quia est actu divisus; repugnat autem simul in ea quce insunt\ id est, in ea quee in ipso
esse in actu et in potentia. Vel certe, nu-
si quanto formaliter ac realiter sunt. Quee par-
merus est aliquo modo divisibilis, etiam nu- ticula posita est ad excludenda quee tantum
merus Angelorum divisibilis erit, et tamen virtute in aliquo contineniur, ut elementa in
non censetur esse aiiquid quantum. misto. Quamvis enim mistum in elementa
resolvi possit, tamen illa res non ex eo, nec
Declaratur definitio, et prima solvitur
formaliter sub ea ratione est quanta, quia
difftcaltas.
elementa in misto non insunt formaliter,
5. Nihilominus Aristotelis descriptio suffi- sed virtute tantum. Ex qno obiter intelligi-
ciens et optima est, preesertkn si ejus men- tur, partes quanti, in quas ipsum divisibile
tem ac institutum in eo loco consideremus. est actu, essein ipso quanto secundum suas-
enim illo libro 5 Metaphysic, non
In toto met entitates partiales, nam licet ante clivi-

tam rerum essentias, quam plurium vocum sionem nulla sit unum quid et Jwc aliquid,
varias significationes declarat, atque ita per sed hoc habeant per divisionem, ut hic Aris-
illam descriptionem magis explicat quid hoc toteles dicit, tamen secundum eam entitatem,
nomen, quantum, significet, quam quid pro- in qua per clivisionem possunt fieri Jioc ali-
prie et secundum suam essentiam quantitas quid, realiter ac formaliter sunt in ipso
sit ;
quanquam dum hoc manifestat, per quanto ante divisionem.
quemdam effectum aut signum nobis no- 8. Additur vero in definitione tales debere

tius simul innuit quid ipsa quantitas
que duabus de causis potius nomine con-
creto quanti utitur, quam
est, quia concreta nobis notiora sunt, et ex
eis tanquam ex effectibus facilius cognosci
possunt abstracta. Atque ita cum quantum
dicitur esse quod est divisibile, etc, per hoc
significatur, quantitatem esse id a quo res
quantahabet.utillomododivisibilis
jam innuitur propria ratio et essentia quan-
litatis, ut inferius latius declarabimus.
sit. Ita- esse has partes, ut etiam post divisionem
possit utraque vel unaqueeque, id est, sin-
abstracto. Prior gulee earum, sive duee sint, sive plures, esse
unum qirid, et Jwc aliquid, id est, per sese,
ut unum quoddam totum ab aliis separatum,
manere. Per quam particulam excluduntur
a ratione quantitatis omnia composita, quee
licetin suacomponentia dividi aulresolvipos-
sit, in quo sint, non tamen ita ut utrumque per sese
manere possit ut unum quid, et Jioc aliquid,
quod ex solutione argumentorum constabit.
 SECT. I. UWD SIT. 5 31
Insinuatur etiam tacite in illa particula, om- titate, multa supponit inferius tractanda. Pri-
ne quantum, etiamsi minimum sit; semper mum, quod possit substantia sic conservari

esse divisilile in ea quce insunt, ita ut post secundum, quod sic conservata habeat par-
divisionem quodlibet eorum in quee dividi- tes integrantes, et unionem earum; tertiuin,
tur, sit unum quicl, et consequenter illam di- quod posset tunc dividi in eas partes quse
visibilitatem, qiiantum est ex vi quantitatis, post clivisionem per se manerent. Suppositis
non posse terminari, nisi divisio perveniat tamen duobus primis, de tertio dicendum
ad non quanta, quod invenitur in sola quan- est, substantiam sic existentem non esse na-
titate discretasecunduin propriam rationem turaliter clivisibilem actione physica et natu-
suam, non vero in continua, quia illa com- rali,de qua clivisibilitate Aristotelesloquitur,
ponitur ex unitatibus quae non sunt numeri, dicique potest proprie divisio quantitativa.
heec vero constat ex partibus quantis, et si- Et corpus non est naturaliter
ratio est, quia
ne illis esse non potest. divisibileper naturalem actionem, nisi qua-
tenus unum corpus expeUit aliud aut par-
Solvitur prior pars secundm difficultatis.
tes ejus a loco quem antea occupabat; unde
9. Per illam ergo particulam excluditur heec divisionunquam fit, nisi intercedente
resolutio substantise compositee in materiam aliquo impulsu, et motione locali. Substantia
etformam, quia, licet hee vere insint in com- autem quantitate carens nec posset impelle-
posito,tamen non sunt aptee, ut post sepa- re aliud corpus, nec ab eo impelli, nec etiam
rationem unaqueeque earum sit unum quid, posset a suo loco excludi ab alio corpore,
quia saltem forma statim perit. Nec refert quia non esset in loco, quantitativo modo,
quod in morte bominis utraque pars sepa- nec esset impenetrabilis loco cum quolibet
rata maneat, quia saltem ex parte materiee corpore, et ideo non esset naturaliter divisi-
non manet per se ut unum quid, sed sem- bilis.Quod vero talis substantia in eo casu
per manet ut pars alterius compositi, quod posset a Deo in partes suas dividi, nihil ad
in propria clivisione quanti non est per se preesens refert, quia illa neque est naturalis
necessarium. Neque item refert, quod Deus divisio, neque esset quantitativa, secl dici
possit formam et materiam per se post sepa- posset entitativa.
rationem conservare, quia illud est preeter 11. Atque hinc facile patet responsio ad
naturas rerum ; hic autem est sermo cle di- alias instantias de modis divisibilibus. Nam
visibilitate, quam reshabet ex natura sua. imprimis in eis non habet locum divisibiiitas
Atque ita satisfactum est priori difficultati de materialis et quantitativa. Deinde hoc expli-
divisione substantiee compositee in partes es- catur ex illa particula, quorum utrumque,

sentiales. velimumquodque unum quid aptum est esse,

10. Quod vero attinet ad aliam partem de per quam illa omnia excJuduntur; nam illa
divisione materialis substantiee in partes in- possunt augeri vel minui, non tamen pro-
tegrales, bene ibi responsum est, substan- prie dividi. Diviclitur enimproprie res, quan-
tiam materialem non esse hoc modo divisi- do, ablata unione, partes quee erant unitee,
bilem, nisi ratione quantitatis. Unde cum separatfe conservantur minuitur autem abs-
;

dicitur, quantum esse quod est divisilile, vel que divisione, quando aliquid ejus destrui-
subintelligendurn est, quocl per se et ratione tur, et non manet. Sic ergo imprimis accidit
sui est divisibile, si descriptio soli quanti- in latitudine intensiva qualitatis ;
potest enim
tatiaccommodanda est; vel, si generatim a qualitate intensa aliquis gradus auferri, et
attribuatur omni quanto, cum proportione in eo sensu potest dici late divisibilis non ;

tribuenda est; nam quod est per se quan- tamen possunt duo gradus ejusdem qualitatis
tum, est per se divisibile quod vero est per ;
intensai ( saltem naturaliter) ita separari, ut

accidens quantum, vel per aliud, eodem mo- uterque in rerum natura maneat, et sit una
do divisibile erit. Substantia ergo materialis qualitas est ergo valde diversus ille modus
;

sicut est quanta per aliud, ita eliam divisi- divisibilitatis, qui convenit qualitati ratione
bilis est. Idemque proportionaliter est dicen- intensionis, ab eo, qui convenit quantitati
dum de qualitatibus, et aliis acciclentibus ratione extensionis. Idem fere est in modo
materialibus quatenus divisibilia sunt, cle qua unionis anima?, et modo praesentiee localis
re infra latius est dicendum. Objectio autem Angeli, nam iicet habeant aliqualem exten-
ex casu illo Deus con-
supernaturali, in quo sionem, vel divisibilitatem, ut argumentum
servaret subslantiam materialera sine quan- probat, nam possunt diminui, et amissa una
 ,

532 DISPUTAT. XL. DE QUANTITATE CONTINUA

parte sccundum aliam manere, non tamen dicendum est, in unoquoque quanto debere
possunt ita proprie dividi, ut post divisionem partes inesse cum
proportione, et juxta mo-
utraque pars divisa maneat tanquam unum dum essendi In rebus ergo suc-
talis entis.

totum, quia neque anima potest retinere si- cessivis insunt partes successivo modo, et in
mul duas uniones inadsequatas omnino divi- eas divisibile est totum, saltem mentis desi-
sas, neque Angelus duas prsesentias nullo gnatione sic enim et plures dies in eodem
;

modo inter se unitas et Adde il-

continuas. tempore insunt, et mente in eo dividuntur, et
lam qualemcunque divisibilitatem horum reipsa unus motus continuus posset dividi in
modorum aliquo modo sumi ex habitudine duos, non qui simul sint (hoc enim est con-
ad rem aliquo modo quantam, ut in unione tra rationem successivi), sed qui successione
animse ex habitudine ad corpus, et in prse- discreta fiant.
sentia Angeli ex habitudine ad spatium ve-
Divisio quantitatis in continuam et discretam.
rum, vel imaginarium, quod se habet admo-
dum rei quantae. 14. In ultima objectione tangitur divisio
quantitatis in continuam et discretam, quam
Satisfit secundce parti secundce difficultatis.
statim Aristoteles tradit post definitionem il-

12. Sic igitur constat nihil esse prsedicto lam , significans utrique membro definitio-
mododivisibile, quod quantum nonsit. Quod nem convenire. Addit vero Aristoteles magni-
vero nullum etiam sit quantum, quod non tudinem esse, id qnod in continua dimsilile est.
sit hoc modo divisibile, explicabitur et osten- Quod non est intelligendum in sensu compo-
detur facile respondendo ad instantias in al- sito (ut sic dicam), sed in diviso, id est, ma-
tero membro positas. Prima erat de ccelo ,
gnitudinem esse divisibilem in ea quse sunt
quod quantum est , et non divisibile. Ad continua ante divisionem , non vero quod
quam solet responderi, dupliciler posse ali- post divisionem continua maneant id enim
;

quid esse divisibile primo re ipsa et exe-

: involvit repugnantiam nisi vel continuitas,

cutione, et hoc modo non esse de ratione intelligatur debere convenire singulis parti-
quanti ; alio modo mentis designatione , et bus divisis in se et respectu aliarum par-
hoc modo esse de ratione quanti, esse divi- tium quibus ipsse constent, vel divisio fiat
sibile,quatenus in quolibet quanto potest de- sola mentis designatione. Non declarat au-
signari una pars extra aliam. Sed, quia ha;c tem ibi Aristoteles quse sint continua, nam
respectu quantitatis continuse magis est ex- id supponil ex his, quse superius dixerat de
tensio ipsa quam divisibilitas, addere possu- uno,et ex prsedicamentis, ubi, inc. de Quan-
mus, aliud esse loqui de quanto praecise ex tit., dicit, ea esse continm, quceuno communi

vi quantitatis, aliud ratione subjecti, vel ma- termino copulantur quam definitionem in
,

terise, in qua est quantitas. Priori modo om- sequentibus sectionibus amplius declarabi-
ne quantum divisibile est,quod est ex se, mus, simul cum subdivisione quantitatis con-
etiam re ipsa ;
posteriori autem modo fieri tinuse in lineam, superficiem, et corpus
potest, ut ratione subjecti non possit eadem quam ibi Aristoteles subjungit.
divisibilitas in actum redigi, et ita contingit 15. Multitudinem autem seu quantitatem
in coelo. Adde, licet ab agente naturali divi- discretam describit Aristoteles dicens, esse
di non per divinam tamen potentiam
possit, id quod potestate in non continua dinsiUU
posse. Idemque dicendum est de minimo na- est, quod eodem est modo exponendum, sci-

turali. De toto vero heterogeneo nulla est licet, in ea quse continua non erant. Inde
difficultas, quia naturaliter etiam dividi po- vero oritur difficultas tacta, quo modo, scih-
test, et partes divisse, licet in ratione sub- cet, potentia divisibile sit, quod est actu di-
stantise non maneant ejusdem rationis, in ra- visum. Dicendum vero est, hic maxime ha-
tione quanti manent et hoc est quod ad , bet locum responsionem illam de divisione
rem prsesentem spectat. per mentis designationem. Nam, ut infra di-
43. De rebus vero successivis non multum cam, numerus non habet propriam unita-
curandum esset, etiamsi sub hac definitio- tem, nisi in ordine ad mentem, et ita nec di-
ne non comprehenderentur, quia non sunt visibilitatem habct nisi in ordine ad men-
,

quantse per se, sed per accidens, neque ha- tem, quse separare potest unam unitatem ab
bent extensionem omnino positivam, sed in- aliis, et partialem numerum a totali. Unde
cludentem negationem, ut infra videbimus. diversse rationis est divisibilitas quantitatis
Tarnen, ut in omni opinione satisfaciamus, continuee, etdiscretoe, et ideo non est incon-
 ,; ,;

SEGT. Ii. UTRUM A SUBSTANTIA ET QUALITATIBUS, ETC. 533

veniens quod idem numerus sit actu divisus verbi gratia, quatenus est substantiale sub-
divisione continui, in potentia vero divisione jectum, vocari autem quantitatem quatenus
discreti ; sicut e contrario eadem magnitudo habet partium extensionem ac distinctionem
est indivisibilis divisione discreti, divisibilis idemque proportionaliter dicunt de formis et
vero divisione continui. qualitatibus materiahbus. Unde inferunt, in
\ 6. Cur autem numerus Angelorum, etiamsi unoquoque composito materiali tot esse quan-
hoc modomente divisibilisvideatur, nihilomi- titates quot sunfc entitates materiales realiter
nus quantum discretum non sit, tractabimus distincta^, quee ita possunt sese penetrare,
latius disputatione sequente nunc breviter ;
sicut ipseemet entitates. Ita sensit Aureol.,
dicimus, multitudinem spiritualem non esse apud Capreol., in 2, dist. 18, a. 2; etOcham,
divisibilem physico et sensibili modo, quo in 4, queest. 4, et Quodlib. 4, q. 29, usque
modo accipiendum est, cum dicitur, quantum, ad 33, et Quodlib. 7, quaest. 25, et latissime
sse quod est divisiiile. Excludi etiam potest in tractatu de Corpore Christi, cap. 17, et
heec multitudo per illam particulam, quo- seq. ; et in Logica, cap. de Quantit. ; Gabriel,
rum utrumque, vel unumquodque, unum quid in 2, dist. 40; Major, in 2, dist. 12, queest. 2;

aptum est esse , nam illud, unum , intelligi Adam, in 4, quaest. 5 Albert. de Saxonia, ;

debet de uno quantitativo. Addit vero Aris- 1 Phys., q. 7. Quanquam autem hi auctores
toteles limitationem huic divisioni, et utri- satis expresse negent distinctionem realem
que membro ejus, dicens, multitudinem esse an vero in re ha-
quantitatis a substantia,
quantum quoddam, si numerari possit, ma- beant aliquam distinctionem actualem ex na-
gnitudinem, si sub mensuram cadere, id est, tura rei, saltem modalem, vel tantum ratio-
si finita sit, significans multitudinem vel nis ratiocinatee, non satis declarant; frequen-
magnitudinem infmitam non esse quantita- tius enim ita loquuntur, ut nullam distinc-
tem continuam et discretam quod quo modo ;
tionem in re ponere videantur. Dum vero
intelligendum sit, explicabimus disputatione aiunt posse aliquando materialem substan-
sequente, sectione ultima. tiam sine sua quantitate manere (ita enim de
corpore Christi in sacramento Eucharistiee
SEGTIO II. sentiunt), videntur admittere distinctionem
Utrum quantitas molis sit res distincta a substantia aliquam exnatnra rei.

materiali et qualitatibus ejus. 3. Fundamenta prcecedentis sententice.

Primum.
Fundamenta hujus sententiee
i. Antequam essentialem rationem quan- sunt, quia rerum distinctio introducenda vel
continuee, et distinctionem specierum
titatis asserenda non est sine ratione aut necessitate
ejus inquiramus oportet supponere eam
, cogente hic autem nulla est ratio vel ne-
;

esse veram et realem entitatem, quod non cessitas, nullusve effectus ex quo possit suf-
possumus commodius declarare, quam expli- ficienter colligi realis distinctio inter quan-
cando distinctionem ejus ab aliis rebus titatemet materiam, verbi gratia; ergo. Pro-
quodinhac sectione intendimus. In quapree- batur minor ,
quia si quis esset effectus
cipue agimus de hac quantitate molis, quam maxime realis distinctio, aut situatio partium
in corporibus experimur, et corpus quanti- substantiee,nam, hoc ipso quod res intelligi-
tativum appellamus, quod licet tantum sit turhabere unam partem extra aliam, et in
una species quantitatis continuse, ut infra entitate sua et in loco, jam intelligitur quan-
videbimus, tamen quodammodo includit cee- titas. Utrumque autem horum habet mate-
teras, ac sensibilius est, et in eo magis appa- rialis substantia per seipsam, neque ad ea
ret preesens difficultas^ et ideo specialiter in indiget accidente quod sit quantitas reali-
eo applicanda est. ter distincta ergo nulla est necessitas tahs
;

quantitatis.Probatur minor quoad priorem

Prima sententia Nominalium vefertur.
partem de distinctione entitativa, quia una-
2. Est ergo aliquorum sententia, prceser- queeque entitas per seipsam est distincta ab
tim Nominafium, quantitatem molis non esse alia ; ergo similiter entitates partiales seipsis
rem distinctam a substantia et qualitatibus distinguuntur. Et hinc etiam patet altera
materialibus sed ;
unamquamque earum en- pars, quia quoe in entitate sua distinguuntur,
titatum per seipsam habere hanc molem et in re possunt etiam in diversis locis consti-
extensionem partium, quse est in corporibus tui ; nulla enim est in hoc repugnantia.
sed illammet entitatem vocari materiam , 4, Secundum, Unde arguraentor secundo,
 ; ;

534 DISPCTAT. XL. DE QUANTITATE CONTlNUA.

nam si quantitas est res distincta a substan- substantiam et qualitates res distincta quse ,

tia , ergo poterit Deus eas separare , et sub- sit quantitas ; alias etiam illa esset susceptiva

stantiam materialem sine illa quantitate con- contrariorum ex majori ratione, quia imme-
servare ; sed substantia sic conservata esset diatius illa in se susciperet.
quanta ; ergo impossibile est quanlitatem
Secunda et communis senientia.
esse rem distinctam a tali substantia. Conse-
quentia patet , tum quia si substantia retinet 7. Contraria sententia est communis Theo-
esse quantum, sine illa entitate, ergo nibil logorum et philosopborum ; tenet illam D.
est quod ei possit conferre talis entitas. Tum Thomas , 3 p., q. 67, art. 2, et in 4, dist. 12,
etiam quia effectus formalis non potest ma- quaest. j, art. '1, ubi idem tenet Scotus,
nere sine forma ergo si esse quantum ma- ; quaest. 2, et in 2, dist. 2, q. 9 ; Durand., Ri-
net sine illa quantitate distincta ergo non , chard., Major, et alii Doctores communiterin
est effectus formalis ejus; ergo neque ipsa illa dist. 12, 4 Sentent. ; Capreolus, loco su-
ahquid est. Major vero patet ex dictis supra pra Hervams Quodlib. 1, q. 15
citato ;
, ;

de distinctionibus in communi, et quia nulla ^Egid., Theorem. 36 et seq. de Corp. Christi;

potest fingi essentialis dependentia inter illas Albertus Magnus, 1 Phys., tract. 2, c. 4 ;

duas res, ut non possit una sine alia conser- Soncin., 5 Metaph., q. 19, et alii frequenter.
vari, et quia si Deus conservat accidens rea- Et multum favet Aristoteles, nam in 3 Me-
liter distinctum sine substantia, multo magis taph., textu 17, etlatiuslib. 13 et 14, ex pro-
poterit conservare substantiam sine quolibet fesso probat quantitatem non esse substan-
accidente realiter distincto. Minor vero pro- tiam, et contra Pythagoricos probat dimen-
batur, nam illa substantia baberet partium siones quantitatis non posse reipsa separari a
clistinctionem, quia non possunt, quse distinc- materia seu substantia, quia sunt accidentia
ta erant in unam simplicem entitatem coa-
, ejus. Et 1 Phys., text. 13, ait substantiam et
lescere haberet etiam earum unionem, quia
; quantitatem non esse unum, sed multa, et
non posset esse divisa in omuem suam par- ubique ita quantitatem distinguit a substantia,
tem haberet denique localem partium situm,
; sicut qualitatem ut patet ex eodem loco ci-
,

tum propter rationem superius factam tum ,

tato, et ex lib. Preedic, et7 Metaph., text. 8,
etiam quia posset localiter immota manere ubi ait : Longitudo, et latitudo, et profundi-
quid enim hoc repugnat ? Haec autem solum tas, quaniitates qucedam sunt, sed non sub-
sunt qure rem quantam reddunt ; ergo. stantia ; quaniitas enim non est siibstantia,
5. Tertium. Tertio, quia conservando sed magis cui licec primo insunt. Item 2 de
in substantia materiali omne accidens reali- Anim., text. 65, ait, substantiam esse sensi-
ter ab illa distinctum, potest Deus efficere ut bilem per accidens, quantitatem autem per
illa non sit quanta
res ; ergo non babet sub- se. Primo etiam Phys., textu 33, ait, sub-
stantia hunc effectum ab aliquo acciclente stantiam non esse per se divisibilem, sed per
realiter distincto, sed ad summum ab aliquo quantitatem. Et alia loca inferius referemus.
modo ex natura rei distincto. Consequentia Idemque sentiunt Averroes et alii interpretes
est evidens, quia cum nulla forma possit actu dictis locis.
esse in subjecto, eique inbaerere sine suo ef-
Approlatur sententia reipsa distinguens quan-
fectu formali , non posset retinere substantia
titatem a substantia.
illud accidens,quin esset quanta. Antecedens
probatur, quia potest Deus corpus bipedale 8. Prima probatio verce sententice. Atque
redigere ad pedalem situm absque corru- heec sententia est omnino tenenda ;
quan-
ptione alicujus entitatis et ita quantum bi- , quam enim non possit ratione naturali suffi-
pedale fiet pedale absque ullius rei corru- cienter demonstrari , tamen ex principiis
ptione , et eadem ratione potest rursus illud Theologiee convincitur esse vera maxime
,

redigere ad semipedalilatem, ac tandem po- propter mysterium Eucharistiae. Ex quo etiam

test totum redigere ad punctum, in quo statu
jam non erit quantum.
6. Quarto argumentatur Ocham, quia sub-
stantia per seipsam est receptiva contraria-
rum qualitatum, imo hoc est maxime pro-
priiua illi, teste Aristotele, in Preedicam.,
cap. de Substantia ergo non mediat inter
ipsa naturalis ratio illustrata intelligit, ipsis
etiam naturis rerum esse veritatem hanc ma-
gis consentaneam ac conformem. Prima ergo
ratio pro hac sententia est, quia in mysterio
Eucharistise Deus separavit quantitatem a
substantiis panis et vini, conservans illam, et
; has convertens in corpus et sanguinem suum
 UTRUM A SUBSTANTIA ET QUALITATIDUS, ETC.
SECT. II. 535
id autem fieri non mysterium patefiat, quod satis absurdum est
potuisset, nisi quantitas cx
natura rei distingueretnr a substantia. Neque vel fatendum est manere in accidentibus con-
sufficere potuisset distinctio modalis quia secratis rem aliquam ex natura sua repu-
,

substantia non potest esse modus quantitatis, gnantem, et loco impenetrabilem cum aliis
ut per se notum est deberet ergo quantitas substantiis. Hsec autem nulla alia esse potest
;

esse modns substantiae at vero modus non nisi quantitas substantise } ratione cujus una
;

est ita separabilis ab illa re cujus est modas, substantia corporea est naturaliter impene-
ut sine illa esse possit, ut in superioribus os- trabilis loco cum alia ; ergo.
tensum est ergo quantitas non est tantum
;

Qjice sit naluralis necessitas asserendi quanti-

modus, sed res distincta a substantia.
9. Nominalium fesponsio. Respondent tatem, quce sit res distincta a substantia
Nominales negando quantitatem substantise corporea et ejusdem qualitatibus.
panis manere in Eucbaristia post consecratio- 11. Atque hinc sumitur naturalis ratio, ob
nem, quia non manet intrinseca extensio et quam necessaria est in corporibus hsec res,
situalis prsesentia partium substantise panis, quam vocamus quantitatem a substantia di-
sed manere dicunt quantitatem albedinis et stinctam. Nam videmus in substantia mate-
aliarum qualilatum ibi manentium, et lianc riali multas res in se extensas, esse ita inter
quantiiatem concedunt distingui a substan- se conjunctas, ut intime penetrentur, simul-
tia panis. Non enim universe affirmant om- que in eodem spatio existant absque ulla re-
nem cum substantia,
quantitatem esse idem pugnantia inter se. Rursusque videmus unam
sed unamquamque quantitatem cum illa re, substantiam corpoream et unam partem in-,

quae proxime per iilam est quanta. Quo fit ut tegralem ejusdem corporis repugnare alteri ,

plures quantitates in eodem composito admit- in eodem spatio ita ut non possint sese pe-
,

tant, unam substantiae, et aliam albedinis, et netrare ergo necesse est ut hic effectus et
; ,

aliam caloris, et sic de caateris qualitatibus hsec repugnantia proveniat ab aliqua re di-
materialibus imo ; et unam materioe, et aliam stincta a substantia et qualitatibus, quando-
fornise, si materialis sit. quidem hse solae inter se non habent illam
10. Refutatur.
Verumtamen haec res- repugnantiam.
ponsio imprimis repugnat communi senten- 12. Objectioni respondetur. Dicere vero

tiee Theologorum, qui censent manere, post possunt auctores contrarise sententise, hanc
consecrationem, quantitatem substantise pa- rcpugnantiam corporum, vel partium corpo-
nis, imo et illam esse subjectum aliorum acci- ralium inter se in eodem spatio, provenire
dentium ibi manentium ut latius tractatum , quidem ex quantitate materise, quaehanc ha-
est in 3 tomo tertise partis, disput. 56. Potest- bet naturam, ut cum quantitate formse vel
que probari ex quos experimur in
efiectibus materiaiium qualitatum non repugnet pene-
iilis spcciebus consecratis, quos impossibile trari in eodem spatio; cum quantitate vero
est salvare sine multis et continuis miraculis. alterius materise repugnantiam habeat. De
Primus ac praecipuus cst, quia hostia conse- ipsa ergo quantitate materise negabunt isti

crata ita est quanta et extensa in suo loco, ut auctores distingui a substantia ipsius materise,
naturaliter non possit in eodem simul esse sed dicent, partes substantiales materise per
aut penetrari cum alia hostia consecrata, aut seipsas habere hanc molem et crassitiem, ra-
cum quovis alio corpore ; hoc autem proveni- tione cujus sese excludunt, et extendunt in
re non potest ex sola quantitate albedinis, vel spatio. Et in hoc constituent differentiam ali-

aliarum qualitatum; ergo. Probatur minor, quam inter quantitatem inateiise et forma-
quia qualitates cum sua propria et (ut ita di- rum, tam substantialium quam accidentalium
cam) entitativa extensione penetrabiles sunt, materiahum, quod hse omnes sunt actus ac-
tam inter se quam cum quantitate substantiae tuantes, et ex hac parte subtiliores sunt quam
panis ;
simul enim cum illa erant in eodem materia, et penetrabiliores tum inter se, tum
situ; ergo eadem ratione sunt penetrabiles etiam cum potentia materiali. At vero mate-
in eodcm spatio, cum quibuscunque aliis qua- ria, quia per modum potentise crassior est,
htatibus, et cum quacunque substantia, si ni- ideo licet cum suis actibus penetrari possit,
Ergo vel dicendum est species
hil aliud est. , tamen partes ejus per se sunt loco impene-
consecratas ex se non repugnare simui esse trabiles. Atque hsec responsio et sententia sic
in quocunquc loco cum alio corpore, sed explicata non potest facile evidenter impu-
Deum solum speciali virtute id impedire ne , gnari, sistendo in pura ratione naturali.
 ,

536 DISPUTAT. XL. DE QUANTITATE CONTINUA.

13. Nihilominns tamen partim rationc na- sect. 2, ubi etiani aliis argumentis naturali-

turali, partim adjuncto mysterio, sufficien- bus ostendi, actualem extensionem corporis
tissime improbatur. Nam vel quantitates
, in ordine ad locum non esse quantitatem cor-
forrnee et qualitatum sunt vere ac univoce poris. Preecipue quia situalis extensio non
quantitates cum quantitate rnateriee, vel non, est aliud quam preesentia localis, quam cor-
sed tantum dicuntur quantitates per quamdam pus habet in suo spatio quse prtesentia con-
;

proportionem, quia nimirum coextenduntur surgit ex partialibus preesentiis singularum

quanlitati materiae. Ita ut sola materia intel- partium, et ideo etiam ipsa extensa est, et
ligatur per se quanta, reliqua per ipsam, quanta per accidens, ut infra dicemus heec ;

quatenus in illa extenduntur. Si primum di- autem preesentia non est quantitas ipsa, ut
cant hi auctores, ut revera videntur dicere, videtur per se notum, nam quantitas perma-
sine ratione constituunt illam differentiam net semper eadem, etiamsi corpus preesen-
inter quantitatem materiee et formarum, cum tiam mutet, et situm partium in ordine ad
de ratione vcree quantitatis sit conferre hanc locum, id est, etiamsi sedeat vel stet, vel hic
molem rci quantee. Et deinde non salvant aut illic sistat.

mysterium, nam videmus quantitatem albe-
dinisnonhabere illammet naturam expellendi
corpus aliud ab eodem loco, et reddendi ip-
sas partes albedinis impenetrabiles in eodem
loco. Si autem dicerent secundum magis
quidem consequenter loquerentur, stando in
15. Quod si dicant quantitatem non esse
ipsam actualem loci seu spatii occupationem,
sed esse extensionem illam, quam in se ha-
bet corpus quantum, ratione cujus aptum
, est hoc vel illud spatium occupare, et hunc
vel illum situm partium habere illam vero ,

sola ratione naturali mysterium tamen nullo

; extensionem non esse rem divisam a substan-
moclo salvari posset, nisi fingendo continua tia si hoc (inquam) dicant, interrogo ulte-
,

miracula. Quia necesse est, fateamur, nullam rius, an Christus in sacramento habeat hanc
veram quantitatem manere in accidentibus extensionem, quee dici potest aptitudinalis in
consecratis, et consequenter neque rem ul- ordine ad locum. Nam si habet, falso ipsi di-
lam, quee iila reddatloco impenetrabilia, tam cunt carere corpus Christi extensione quanti-
cum aliis corporibus, quam cum suis parti- tativa in Eucharistia si vero nonhabet, pree-
;

bus integralibus interse. Accedit etiam, quod ter illud absurdum, quod corpus illud carebit
si nulla vera quantitas manet, nonmanebunt in sacramento propria quantitate, sequitur
illa accidentia inter sese colligata, neque in ad hominem contra Nominales, extensionem
uno tertio. Item, non possent qualitates illae illam esse distinctam ex natura rei a substan-
naturaliter intendi, quia in nulio essent sub- tia corporis Christi et qualitatibus ejus ;
cum-
jecto; quce omoia repugnant experientiis que ostensum sit, esse etiam distinctam ab
ad quas salvandas erit necessarium fingere actuali extensione in loco, sit, dari inter sub-
singula miracula. Tandem etiam in ratione stantiam et actualem extensionem in loco ,

naturati est satis voluntarie dictum, mate- extensionem mediam distinctam ex natura
riam solam habere quantitativam extensio- rei ab illis, quee fit quantitas. Quod si hoc
nem per se et per puram entitatem substan- admittant, frustra dicent illam extensionem
tialem suam alia vero omnia, quee in ma-
; esse modum ex natura rei distinctum a sub-
teria insunt, esse quantaperaccidens, et abs- stantia, et separabilem ab illa, et non esse
que propria quantitate. rem distinctam, cum rationes eorum contra
14. Secunda probatio verce sententice. utrumque eeque procedant, et rationes aliee
Secunda ratio principalis ex eodem mysterio probent non solum esse modum, sed etiam
sumpta est, quia sub speciebus consecratis rcm distinctam.
est corpus Christi Domini cum sua naturali 16. Effugium occluditur. Sed fortasse
quantitate, et tamen non habet extensionem clicent, illam naturalem aptitudinem,
quaia
partium suariurt in ordine ad locum, ut ex corpus habet ut extensive occupet et repleat
hde constat; ergo actualis extensio partium locum, esse ipsammet integritatem substan-
substantise in ordine ad locum non est ipsa tiee materialis, nullamque rem illi addere,
quantitas substantiai ; ergo est alia res media neque modum reedem ex natura rei distinc-
inter substantiam, et illam extensionem in tum, sed tantum secundum rationem, et mo-
ordine ad locum. Major est certa apud Theo- dum concipiendi nostrum, illam rem vocari
logos, paucis exceptis; eamque late confir- substantiam, quatenusper se est; vocari au-
mavi3tom., disp. 48, sect. 1, et disp. 51, tem quantam, quatenus est apta ad occupan-
 ;

SEGT. II. UTRUM A SUBSTANTIA ET QUALITATIBUS, ETC. 537

dnm extensum locum, et illam extensionem prsecise consideretur quantitas materiae, ex
aptitudinalem, seu aptitudinem ad extensio- vi illius ipsa materia ita est extensa, ut par-
nem localem vocari quantitatem, eamque dis- tes ejus sint inter se impenetrabiles, petant-
tinctionem rationis sufficere ad constituen- que diversos situs partiales, et idem est de
dum diversum prsedicamentum quantitatis ;
quantitate formse materialis, sive substantia-
sicut dicemusinfra de duratione, seu Quando, lis, sive accidentalis, quod ex vi ejus partes
et aliis prsedicamentis. Atque ita salvabunt talis formse habent eamdem extensionem et
et quantitatem corporis Christi manere in impenetrabilitatem inter se ergo figmentum
;

sacramento altaris, et non distingui a sub- est quod dicitur, hanc repugnantiam oriri ex
stantia. quantitate composita.
47. Contra hanc autem evasionem, ad ho- 19. Est ergo in materiali composito una
minem quidem objicere possumus, quia No- entitas simplex quantum ad essentialem com-
minales non ita philosophantur de quanti- positionem, et realiter distincta a tcta sub-
tate, sed ipsam situalem extensionem in loco stantia, et a qualitatibus propriam realitatem
quantitatem vocant, quod est satis absur- habentibus (quod dico propter figurarn, quse
dum. Nec minus est quod ex illo sequitur, solum est modus quantitatis), a qua entitate
videlicet, corpus Christi in Eucharistia ca- provenit formaliter hsec moles corporea, ra-
rere sua quantitate. Simpliciter vero solum tione cujus corpora occupant loca extensa,
occurrit ad objiciendum, quod juxta illum et inter se sunt naturaliter impenetrabilia,
modum explicandi, revera tollitur quantitas et cum hac entitate possunt penetrari (ut sic
ex rebus, et sola subslantia dicitur per sese dicam) aliae res, quse propriam quantitatem
apta ad illam extensionem localem illa vero ; non habent, et quse possunt vel esse subjec-
distinctio rationis,si nulla est in re distinctio, tum talis entitatis, ul materia, vel esse simul
magis videtur iriventa ad salvandum modum in eodem subjecto cum illa entitate, ut in
loquendi, quam ad ponendam in re veram subjecto proximo, ut qualitates materiales
quantitatem, quam antiqui plrilosophiposue- et ideo hsec omnia inter se simul sunt, quia
runt in substantia tanquam propriam formam cum eadem quantitate aliquo modo conjun-
accidentalem ejus, non minus quam quarita- guntur, et medianle extensionem ha-
illa

tem. Quse argumenta sunt probabilia, illud bent, et solum ratione illius habent repugnan-
vero solum est efficax, quod ex impenetra- tiam cum quacunque alia re corporea in eo-
biiitate dimensionum sumitur , et in priori dem spatio.
discursu explicatum est.

18. Et confirmatur breviter,nam si quan- Fundamentis contrarice sententice fit satis.

titas substantise est illo modo idemcum sub- 20. Primo. Ad fundamenta contrarise
stantia, interrogo an sit idem cum materia, sententiae respondetur. Ad primum quidem
vel cum forma materiali, vel cum toto com- negando minorem, jam enim satis declaratum
posito. Non cum materia sola, nec cum forma est quse sint in ordine naturse et gratiee suffi-
sola, quia utraque est natura sua ita compo- cientia signa hujus distinctionis, et quisnam
sita in sua entitate, ut apta sit extendi in effectus inveniatur in corporalibus substantiis,
loco secundum partes. Nec etiam potest esse propter quem sit talis entitas necessaria ;

idem cum utraque alias duse illse quantita-

; idque magis constabit ex sequentibus sectio-
tes materise et formse sese loco penetrarent. nibus, ubi amplius declarabimus proprium ef-
Dices, id non esse inconveniens , quia illse fectum formalem quantitatis; omnis enim for-
quantitates sunt partiales, et ex illis conflatur ma est propter suum effectum formalem. Ad
una integra quantitas, quse est sola impene- argumentum autem in forma, concedo esse in
trabilis cum alia integra qnantitate substan- materia et forma materiari partes entitative
liee, et non cum quantitatibus qualitatum. distinctas per seipsas, quod infra ostendam ;

Sed imprimis illa compositio ex multis par- concedo etiam illas partes posse locis dis-
tialibus, quse sehabent ut actus et potentia, jungi, etiamsi intelligantur esse sine quanti-
repugnans formse
est inintelligibilis, et plane tate distinctarealiter, per divinampotentiam;
accidentali. Deinde in homine non est illa sicut etiam dute substantise angelicse possunt
compositio ex quantitate corporis et animse, locis separari. Nego tamen rem esse quan-
et tamen est tam completa quantitas corpo- tam, exhoc prsecise quod partes ejus sint
rea, et impenetrabilis cum aliis corporibus, in distinctis spatiis partialibus, sed ex hoc
sicut in aliis rebus naturalibus. Denique si quod necessario postulentex se talem exten-
 .

538 DISPUTAT. XL. DE QUANTITATE CONTINUA.

sionern in spatio. Aliud est enim esse posse grantibus substantialiter, ratione quarum et
in diversis spatiis, quod duabus rebus etiam est capax, et natura sua postulat corpoream
incorporeisconven.it; aliud vero est natura- quantitatis molem angelica vero substantia
;

liter non posse nisi in diversis spatiis,

esse est indivisibilis, et incapax quantitatis.
quod duobus Angelis non inest igitur illud ; 22. Teriio. Ad
tertium nego assump-
prius non requirit quantitatem, et ideo con- tum ; enim ut in substantia
impossibile est
venire posset partibus materiae , etiamsi materiali conservetur omnis forma acciden-
quantitate privarentur boc vero posterins
; talis realiter distincta, quin maneat quanta,

omnino requirit quantitatera. Unde si par-
tes materiffi sine quantitate essent,
renter esse possent, vel in eodem
diversis. Quod ergo sint ita dispositse, ut
cessario requirant ex natura rei situs diver-
sos, id provenit ex quantitate. Gur autem
hanc ipsam dispositionembabeatmateriaper
rem a se distinctam, et non per seipsam, a
posteriori constat ex indiciis et effectibus su-
pra enumeratis a priori vero non est alia
;
ratio, nisi quia munera materise vel forrnae et
et quantitatis suntprimo diversa, et ideo re-
quirunt entitates diversas. Item quia, sicut
materia per se nec est formata, neque alba,
etc, ita neque est per se quanta, quia est
iimitataad solam suam potentialitatem for-
ma vero substantialis etiam est limitata ad
suum effectum et rationem substantialem, et
ut argumentum recte probat. Quamvis au-
indiffe- tem Deus penetret duo corpora in eodem
Ubi, vel in loco, non redditillanon quanta, nec ex duo-
ne- bus quantis facit unum quantum, sed serva-
ta distinctione quantitatum constituit ea in
eodem spatio. Sic ergo, licet Deus corpus
bipedale constitueret in spatio pedali, non
per condensationem, sed per partium pene-
trationem, non redderet illud minus quan-
tum, neque duas partes in unam redigeret,
sed in eodem spatio eas collocaret, quod
longe diversum est. Eademque responsio est
de quacunque reductione corporis quanti
quantumvis magni ad brevissimum spatium,
in quo sit aliqua extensio, per partium pene-
: trationem. De reductione autem totlus quan-
tiad indivisibile spatium, controversia est
an sit possibiljs mibi tamen pars affirmans
;

idem est cum proportione de qualitatibus. indubitata est, supposito mysterio Eucharis-
21. Secundo,
Ad secundum, non de- tiae, ut dixi in tom. 3 tertiee partis, disp. 52,
sunt qui negent posse Deum conservare Nego tamen substantiam sic consti-.
sect. 3.
substantiam corpoream sine quantitate ;
tutam non fore quan-
in spatio indivisibili
quorum opinio nullo modo probanda est, tam, nam corpus Ghristi quantum est etiam
eamque infra rejiciemus ;
procedit cnim ex in sacramento, licet sit etiam in puncto in-
falsa existimatione cle formali ratione et ef- divisibili. Et ratio est, quia, ut dixi, quantitas
fectu quantitatis.Admisso ergo illo casu, ne- non est actualis extensio in spatio, sed apti-
go tunc fore substantiam vel materiam quan- tuclinalis, et hanc retinere potest corpus,
tam. Ad probationem autem concedo habi- etiamsi actu non sit in spatio extenso, ut ibi
turam tunc illam substantiam partium dis- late tractavi de corpore Ghristi.
tinctionem, compositionem et unionem. Con- 23. Quario. Ad quartum respondetur,
cedo item posse partes illius substantire cum substantiam esse susceptivam coutrariorum,
distinctis Ubi conservari a Deo, ut ratio ibi utprimum subjectmn, quantitatem vero, ut
facta probat haec tamcn omnia non suffi-
; proximum
ciunt ut substantia quanta, nisi habeat
sit SECTIO III. ,

hanc molem corpoream, ratione cujus et An essentia quantitatis consistat in ratione

aliiscorporibus repugnat in eodem situ, et mensurse.
partes ejus sese pellunt naturaliter ab eo-
dem spatio, quod non haberet illa substantia 1. Ostenclimus quantitatem esse ; nune
quantitate privata ;
nam seque posset cum exactius declaranda est ejus essentia, ex quo
aliis corporibus penetrari in eodem situ, ac etiam magis constabit quoe sit necessitas Iiu-
substantia angelica, et partes ejus inditferen- jus accidentis, quod quantitatem vocamus.
ter esse possent in eodem Ubi, et in diversis,
Prima senleiiiia affirmahs.
ut dictum Dices ergo non differret tunc
est. :

talis substantia a substantia Angeli. Respon- 2. Nonnulli ergo auctores sentiunt ratio-
detur differre quam plurimum.Nam substantia nem quantitatis positam esse in hoc, quod
illa, ut dixi, compositaesset ex partibus, non sitmensura. Ita tenet D. Thomas, opusc.
tantum essentialibus,sedmaterialibus,et inte- 52, de Natura loci, in fme. Et videtnr esse
 SECT. III. AN EJUS ESSENTjA SIT ESSE MENSLRAM. 539
sententia Aristotelis in prsedicamento quan- Nam certum mensuram, non
est, esse actu
tuni quia ex ratione mensurse probat
titatis, solumnon esse essentiam quantitatis, verum
orationem esse speciem quantitatis discretse etiam nec realem proprietatem, illi semper
a numero distinctam; tum etiam quia ibi convenientem. Quod patebit facile ex actu
distinguit varias species quantitatis, quee so- mensurandi, quem oportet etiam cognoscere
lum sub ratione mensurae discerni possunt, ad ipsam aptitudinem intelligendam.
ut de superficie et loco dicit superius D. 6. Mensurare igitur aliquid in actu, nihil
Thomas. Estque eadem ratio de tempore. Ex aliud est quam unius quantitatem ad aliam
quibus haec potest confici ratio : nam illa est applicare, ut per eam cognosci vel notificari
essentialis ratio quantitatis, quse communis possit ; sic enim pannum mensuramus ulna,
est omnibus speciebus sub qua pos-
ejus, et et similia. Unde mensura
dicetur, quse apta
sunt adsequate distingui, et non sub alia ; est ut per illam alterius quantitas cognosca-
sed hujusmodi est sola ratio rnensurae ergo ; tur hoc enim sensu accipienda est descriptio
;

in ea consistit essentialis ratio quantitatis. Aristotelis, 40 Metaph., cap. 2 Mensura est :

id, quo quantum cognoscimus ; igitur mensu-

. Contraria senteniia prolatur.
rare erit uti aliqua re ut medio ad cognos-
3. Contraria sententia est ejusdemD. Tho- cendam rci quantitatem denique utrumque ;

11133 in aliis locis, et communior Doctorum, satis constat ex significatione vocis et ex

ut latius in sequente sectione referemus.
Quam ut exaclius declaremus
mus, explicandum prius est in
ratio mensurae,quotuplex illa sit. Et inde
et
facile constabit non posse hanc esse primam
essentialem rationem quantitatis. Imo uni-
versalius colligemus nullius entis realis es-
sentiam posse primo ac per se collocari in
ratione mensurse, ideoque nullum prsedica-
mentum reale ex hac ratione
denique simul etiam declarabimus an possit
mensura tribui quantitati,ut proprietas ejus,
esto non sit prima ejus ratio essentialis.
4. Duobus igitur modis potest accipi ratio
niensurse, scilicet, active et passive,
quodres sitapta ad mensurandum aliud,vel
quod sit apta ut mensuretur ab alio. Hic non
agimus de mensura passive, sed active de
hac enim mensura loquuntur Doctores om-
nes, cum
prcesentem quaistionem tractant,
quamvis rem ipsam spectemus, idem in-
si
terrogari posset de mensura passive sumpta.
Nam substantia per quantitatem habere vi-
detur, quod mensurabilis sit. Et Aristoteles,
ipso usu mensurandi. Non videtur autem ac-
et confirme- tus mensurandi esse ipsa cognitio, nam po-
quo consistat tius haec est effectus mensurationis ; est ergo
qusedam applicatio mensuree ad mensura-
tum, qua homo utitur, ut medio ad cognos-
cendam quantitatem rei. Hsec autem applica-
tio interdum semel tantum facta sufficit ad
notificandam quantitatem rei, ut quando res
mensurata, est ada^quata mensurse, vel mi-
constitui. Ac nor illa, nam tunc per sequalitatem vel per
proportionem excessus cognoscitur rei quan-
titas, ettunc dicitur mensuratio fieri per so~
lam accommodationem unius ad aliud, vel
collationem unius cum alio. Aliquando vero
id est, mensura semel applicata non ostendit rei
quantitatem, sed oportet eamclem applicatio-
nem ssepius repetere; quo modo utimur palmo
; ad metienclam ulnam, et pede aut passu ad
metiendum stadium. Et tunc dicitur fieri
mensuratio per repetitionem. Qui modus nien-
surandi per se primo videtur esse proprius
numeri, et circa continua non exercetur, nisi
quatenus in eis aliquis numerus partium ap-
prehenditur ac distinguitur incipitque sem- ;

5 Metaph., c, 43, magnitudinem dixit esse
quantum quocldam, si sub mensuram cade-
re possit, et multitudinem esse dixit, si nu-
merari possit, quod idem est ac mensurari.
Itaque sub utraque ratione potest
per ab unitate et per repetitionem plurium
unitatum perficitur. Atque hic posterior mo-
dus mensurancli complectitur qucdammodo
priorem, prseserthn respectu quantitatis con-
tractari tinuse de qua agimus
, quia etiam fit per
,

queestio, et ex uno sensu facile expedietur accommodationem mensurse repetitam nam ;

alius. quocl in priori modo semel tantum fiat ac-

5. Mensura actu et aptitudine potest con- commodatio, non est quia formaliter sit alius
siderari. Rursus considerandum est, men- modus mensurandi sed vel quia non per-
,

suram posse sumi vel aptitudine vel actu, ficiturmensuratio, sed inchoatur tantum, vel
id est, quce apta est ad mensurandum aliud, quia parva est quantitas rei mensuratai. Qua1 .

vel quse actu mensurat illud hic ergo etiam ; fere omnia complexus est Aristoteles citato
est sermo de mensura aptitudine, non actu. loco statim subjungens post definitionem
 540 DISPUTAT. XL. DE QUANTITATE CONTINUA.
mensura; : Cognoscitur autem quantum ut etiam fiat juvamine sensuum, ut cum imagi-
quantum, aut uno, aut numero, id est, aut nem cumprototypo comparamus.
una mensura applicata aut repetitione et
, 8. Secunda illatio.
Hinc vero uiterius
numeratione ; omnis autem numerus uno. intelligitur in propria quantitate continua
,

Priora enim verba de quanto continuo et mensuram ut mensuram semper esse per hu-
mensura magnitudinis intelligenda videntur, manam accommodationeni, quia nulla est ma-
posteriora de numero ,
quia numerus non jor ratio quod haec res mensuret illam, quam
mensuratur sola accommodatione, sed nu- e converso, si res ipsa? secundum se specten-
meratione, qure per. repetitionem unitatum lur. Neque etiam longitudo tantse quantitatis
fit, et ideo dicitur mensurari uno. est magis natura sua mensura, quam majoris

7. Prima illatio. Atque liinc intelligitur vel minoris semper ergo in his intervenit
;

primo, nullam rem mensurari a nobis nisi humana impositio. At vero quantum ad per-
quateuus quantitatem habet, vel per modum fectionem, ratio mensura? ssepe fundatur in
quantitatis sumitur juxta diversum autem
;
rebus ipsis, idque variis modis aliquando in :

quantitatis modum variam esse mensuram, rei excellentia ec perfectione, ut albedo est
et mensurandi rationem. Est enim quantitas mensura colorum aliquando in causaiitate
;

qusedam proprie dicta quse est quantitas aliqua saltem exemplari vel objectiva, ut sci-
,

molis, alia per metaphoram, vel analogiam, bile est mensura scientise; aliquando in utro-
ut est quantitas perfectionis, virtutis, aut in- que simul, ut Deus est mensnra omnium en-
tensionis, et utramque nos mensuramus in tium. Quanquam vero ipsa ratio mcnsurce
una re per aliam. Quod in quantitate molis habeat fundamentum in re, tamen ipse usus
jam explicatum est in quantitate vero per- mensurandi semper est per extrinsecam de-
;

fectionis patet, nam hoc modo per speciem nominationem ex aliquo actu nostrse cogni-
perfectissimam generis mensuramus alias tionis, vel qui ad cognitionem consequendani
secundum accessum vel recessum ad illam. ordinetur.
Quo modo verum est illud axioma vulgare : 9. Esse actu mensuram, nullius rei essentin
Primum in unoquoque genere est mensura cce- esse potest.
Ex his ergo manifeste conviu-
terorum, de quo nonnulla annotavimus in in- citur, esse actu mensuram, neque quan-
dice Aristotelico, lib. 2, cap. 2, et lib. 10, titatis, neque ullius posse esse rationem es-

ap. 2. Similiter, hoc modo mensuramus sentialem imo nec proprietatem realem.
,

perfectionem imaginis per exemplar, et per- Probatur quia esse actu mensuram solum
,

fectionem scientiee ex objecto, et huc etiam est denominatio extrinseca in ipsa mensura,
pertinet, quod veritatem cognitionis mensu- proveniens ex actu rationis conferentis unam
ramus ex re cognita, quatenus ipsa veritas rem cum alia sed extrinseca denominatio;

quasi perfectio cognitionis est. Atque eodem neque est de essentia nec proprietas realis ,

modo possumus mensurare intensionem qua- quantitatis; ergo. Quapropter non solum hoc
litatis vel per qualitatem summe intensam, verum habet in re mensuranto, sed etiam in
vel per definitum gradum, et repetitionem mensurata sicut enim cognosci est denomi-
;

ejus. In utraque ergo quantitate habet lo- natio extrinseca in re cognita ita et mensu- ,

cum haec actio mensurandi ; tamen sicut rari, quia hoc nihil aliud est quam cognosci
quantitas primo dicitur de quantitate molis, tali medio, quod per quamdam commens-ura-
et per analogiam seu proportionem de aliis, tionem aut comparationem possit notificare
ita et ratio rnensuree. Et hoc est quod Aris- quantitatem rei. Dices relatio mensurati ad :

toteles dixit, 10 Metaph., cap. 2 Esse men-

: mensuram est realis, teste Aristotele, et com-
suram, maxime proprie quantitatis est; hinc muni sententia, ut supra dixinms, quanquam
enim ad alia advenit. Quod etiam intelligi relatio mensurre ad mensuratum sit ralionis ;

potest ex ipso mensurandi actu, qui in his ergo esse mensuratum non est denominatio
mensuris valde diversus est nam in propria
; extrinseca. Respondetur primo, cum relatio
quantitate mensuratio fit per sensibilem ap- mensurae dicitur esse realis passive sumpta,
plicationem mensurse, ita ut medio sensu, non intelligi de mensurato in actu, sed de re
quasi quodam experimento, de rei quantitate mensurabili ut scientia dicitur referri ad
;

certireddamur. In mensura autem perfectio- scibile relatione mensurati ad mensuram,

nis maxime fit mensuratio per collationem etiamsi a nullo intellectu actu mensuretur
mentis, unum cum alio conferendo, quan- per scibile, quia est ex se apta mensurari per
quam si perfectio sensibilis sit interdnm , illud.
 . 1;
;

SECT. III. AN EJUS ESSENTIA SIT ESSE MENSURAM. 5-4

10. Secundo dicitur, explicando lioc am- terius, ut constat ; ergo. Unde, licet quanti-
plius, esse mensuratum, duplicitersumi. Uno tas possit se notificare per modum objecti per
modo, ut ostensionem seu certifica-
significat se cognoscibilisnon tamen proprie per mo-
,

tionem quantitatis rei ex comparatione ad dum mensurse, neque illa ratio notificandi se
aliam, et hoc modo dicimus esse denomina- est alia quam ratio intelligibilis qme transcen-
tionem extrinsecam, solumque posse fundare dentalis est, et sic quantitati etiam convenit.
relationem rationis. Alio modo dicitur res Et confirmatur, nam meusura debet esse ho-
mensurata, id est, commensurata alteri na- mogeneamensurato, lib. 10 Metaph., cap. 3;
tura sua quae commensuratio inter res ipsas
;
sed quantitas non est homogenea substantiee
nemo una earum utatur ad
reperitur, etiamsi cui inest ergo non mensurat illam, sed red-
;

cognoscendam aliam. Et hsec commensuratio dit illam mensurabilem alia quantitate. Quod
est quse exislimatur esse relatio realis ex si hsec ratio mensurae passive sumatur scili- ,

parte rei mensuratse ; consistit enim illa com- cet, ut dicatur quantitas aptitudine mensu-
mensuratio in aliqua conformitate vel pro- rare subjectum, in quo inest, quia reddit il-
portione, orta ex aliqua causalitate exempla- lud mensurabile, etiam hoc modo non potest
ri vel objectiva. Unde longe alterius rationis esse ratio quantitatis , tum quia ideo quanti-
est illa commensuratio a ratione niensurse, tas reddit mensurabilem rem quantam, quia
de qua nunc agimus. Et praeterea addi po- reddit illam extensam ergo haec est prior ;

test, in quantitatibus continuis, de quibus ratio quantitatis quam illa ; tum etiam quia
nunc agimus quarum una mensuratur per
,
quantitas in tantum potest mensurari , in
aliam, non inveuiri iliuni commensurationis quantum potest esse a^qualis rnensurse, vel
modum quia una quantitas non est causa
, semel, vel ssepius applicatse; ergo prius se-
per se alterius, nec natura sua una magis or- cundum rationem convenit quantitati esse
dinatur ad aliam, quam e converso sed re- ; eequalem, vel inaequalem, quam esse mensu-
peritur inter eas relatio aequalitatis vel inte- ram ; at illud non est prima ratio quantitatis,
qualitatis, quse reciproca est, et ejusdem ra- sed proprietas ejus, ut ex Aristotele constat
tionis in utroque extremo. ergo multo minus ratio mensuree. Tum deni-
que quia illa mensurabilitas (ut sic dicam) so-
Rationem mensurce non esse quantitati essen-
lum est aptitudo qusedam , ut rei magnitudo
tialem ostenditicr.
cognosci possit per extrinsecum medium
1 1 Atque hinc tandem concluditur, ratio- nullius autem rei essentia consistit in aptitu-
nem mensurse, etiam in aptitudine sumptam, dine ut cognoscatur; ergo neque essentia ta-
non posse esse primam et essentialem ratio- lis entis, scilicet, quantitatis potest consistere
nem quantitatis. Probatur, quia vel hoc intel- in aptitudine ut cognoscatur per tale medium
Hgitur de mensura ipsius substantiee, quam prsesertim extrinsecum , et quasi per acci-
afficit quantitas, quse dici potest mensura in- dens.
trinseca, vel de mensura alterius quantitatis, 12. Atque eeedem fere rationes fieri poS-
quse est extrinseca. Primum dici non potest, sunt, si aliud membrum eligatur, nimirum,
quia quantitas non est mensura proprii sub- quod una quantitas sit apta ad mensurandam
jecti nam mensura esse debet res extrin-
; aliam, tum quia etiam hsec ratio est poste-
seca, ut bene notavit Scotus, in 2, dist. 2, rior ; ideo enim una quantitas potest assumi
queest. 2 ; Durandus, queest. 5; etpatet, quia ut mensura ad aliam notificandam, quia est
si quantitas est mensura substantise cui in- extensa, et consequenter sequabilis alteri;
hseret, vel notificat perfectionem ejus, et hoc tum etiam quia hsec aptitudo est in ordine
mon, ut per se constat; vel notificat molem ad actum valde extrinsecum, et accidenta-
seu magnitudinem ejus, ethoc non, quia hoc rium quantitati, nimirum, quod ab homine
non tam esset notificare substantiam, quam assumatur, ut medium extrinsecum ad indi-
seipsam, quia substantia non habet aliam mo- candas alias quantitates tum denique quia ;

lem nisi quantitatem ipsam; non potest autem posse esse medium ad cognoscendam ali-
quantitas dici mensura suipsius, quia mensura quam veritatem, nunquam potest esse es-
dicit relationem ad aliud. Nam mensura est sentia alicujus rei, sed fundatur in aliqua ra-
id, per quod cognoscimus rei quantitatem, ut tione causee vel effectus, quse proveniunt ex
patet ex definitione superius data; sed non ipso esse rei, vel illud supponunt ergo mul- ;

cognoscimus rei quantitatem per ipsammet to minus potest esse essentia quantitatis pos-
quantitatem ejus, sed per applicationem al- se esse medium extrinsecum cognitionis per
 ; ;

542 DISPUTAT, XL. DE QUANTITATE CONTINUA.

modummensura?. Et eadem ratione niillius divisibiles terminos constituta sit. Altera ve-

rei essentia potest consistere in ratione men- ro conditio est bominibus accommodata, ni-
suree sibi proportionata; ut quod albedo sit mirum, ut mensura sit parvse quantitatis
mensura aliorum colorum non potest esse sic enim omnes humanee mensurae reducun-
essentia albedinis sed-supponit perfectio-
,
turad aliquam minimam, nonamplius divisi-
nem essentialem ejus, in qua fundatur quod bilem, ut in monetis ad assena, et proportio-
possit assumi ab intelleetu, ut mensura- naliterin ponderibus et aliis mensuris quan-
titatis continuee. Et ratio hujus conditionis
Quomodo ratio menswce sit attributum sen oritur ex preecedente, quod mensura debet
proprietas accidentis. esse nota, facilis, ac indivisibilis aliquo mo-
Ultimo vero addere possumus, ratio-
13. do, quse omniahumano modo facilius inve-
nemmensurae quantitativee, seu secundum niuntur in designata parva quantitate, quam
extensionem, aliquo modo esse attributum in majori. Ultimo requiri solet, mensura ut
quantitatis. Attributum voco, ut significem sit proportionata, atque bomogenea mensu-
non esse proprietatem, qua3 addat quantitati rato, nam longitudo aliqua longitudine men-
aliquam rem vel realem modum, quod satis suranda est, latitudo latitudine, pondus pon-
constat ex dictis. Inter attributa vero nume- dere, duratio de aliis. Et
duratione, et sic
ratur, quia prseter rationem propriam quan- ratio est, quia hsec per accom-
mensuratio fit

titatis connotat aliquid in ordine ad intellec- modationem et comparationem ruensurae ad

tum, quod semper comitatur quantitatem;sic mensuratum in sequalitate, ut dictum est ;

enim sequale vel inaequale inter proprieta- hsec autem accommodatio non fitnisiinter ea
tes quantitatis numerantur, ut infra dicetur. quee homogenea sunt aliquo modo. Quee om-
Et ad eumdem modum verum et bonum nu- nia sumuntur ex Aristotele, 10 Metaph., cap.
merantur inter attributa entis, ut supra de- 2 et 3, ubi circa illa capita, et circa caput
claratum est. Est autem in hoc consideran- quartum adnotavimus, has conditiones pro-
da differentia inter mensuram passive sump- prie requiri in mensura quantitatis molis,
tam, et active, nam passiva mensurabilitas quae ex huinana impositione assumitur ad
absolute et sine ulla restrictione, vel aliqua mensurandum, tamen in mensura perfec-
conditione requisita, ex parte nostra, comi- tionis non ita proprie, sed cum proportione
tatur quantitatem. At vero de mensura ac- servari nam mensuram perfectionis non
;

tive sumpta, distinctione opus est. Potest
enim sumi remote, aut proxime. Priori mo-
do comitatur quantitatem quod liabeat apti-
tudinem, ut possit ad mensurandum institui,
et destinari, ex vi extensionis quam habet
ut autem sit proxime apta ad mensurandum,
non satis est sola ratio quantitatis,
jungatur, ut supra dicebam,
oportet esse minimam, sedpotius maximam,
nisi in quantum esse solet simplicior et in-
divisibilior, dicatur minima. Neque etiam
oportet ut sit homogenea rigorose, id est,
univoce, seu sub eodem genere prsedica-
mentali, sed satis est ut habeat aliquam for-
nisi ad- malem convenientiam cum mensuratis, sub
bumana insti- qua possint cum ea conferri sic enim, ut ;

tutio, et accommodatio ad mensurandum. ibidem notavimus, primum ens est mensura

14. QjUce conditiones inmensurarequisitce. perfectionis caeterorum.
Unde ad hoc solent plures conditiones in
Objectio diluitur.
mensura Una
est, quod sit nota,
requiri.
mensura comparatur ad
certa, et fixa, quia 15. Superestvero objectio contra hanc ul-
mensuratum, sicut principium ad conclusio- timam assertionem, nam Aristoteles, citato
nem. Unde, sicut principium non potestcon- loco, ex professo probat rationem mensurae
ferre certitudinem conclusioni, nisi notum, esse proprietatem unitatis; at vero unitas
certum, et invariabile sit, nec mensura
ita non est quantitas, sed principium quantitatis
poterit notificare rei magnitudinem, nisi fixa discretae ergo ratio mensurae non est pro-
;

et certa Et in idem fere recidit, quod di-

sit. prietas quantitatis. Respondetur, esse men-
ci solet, debere mensuram consistere in indi- suram per repetitionem seu numerationem
visibili ; non est enim sensus debere esse in- esse proprietatem unitatis, tamen esse men-
divisibilem, nam repugnat men-
potius hoc suram per accommodationem convenire pro-
suraemagnitudinis,, debere
sed est sensus, prie quantitati continuse. Sed urgebis cum :

esse ita constitutam, ut nec minimum au- non sit minus propria mensura per accom-
geatur aut minuatur, sed intra certos et in- modationem quam per repetitionem seu nu-
 ;,

SECT. III. AN EJUS ESSENTIA SIT EXTENSIO PARTiUM SUBSTANTLE, ii3

merationem, car absolute prius tribuitur ra-

tio meiisurae unitati' quam niagnitudini ?Res- SECTJO IV.

pondetur, primum, ob quamdam naturae

Utrum ratio et effeclus formalis quantitalis conti-
prioritatem, nam unitas ex natura sua abs- niise sit clivisibilitas, vel distinctio, aut extensio
que alia humana impositione habet omnia partium substantise.
requisita ad rationem mensurae ; nam et est
notior multitudine, et priricipium ejus, et non 1. Circa hanc quaestionem diversitas est

est solum minima, sed indivisibilis simplici- opinionum, quae ex parte posita est solum in
ter in ratione quantitatis discretse. Atque cliverso usu vocum, partim etiam in re ipsa.
hinc etiam fit ut ratio mensurae non tribua-
tur quantitati continuee, nisi quatenus parti- Duce sententice refemntw.
eipat aliquo modo conditiones unitatis ; re- 2. Dicunt ergo multi auctores primam ra-
ducitur enim, ut diximus, ad quemdam mo- tionem quantitatis positam esse in hoc, quod
dum indivisibilitatis, ut mensura esse possit, constituat quantum per se divisibile in partes
et non potest exercere munus mensurandi, ejusdem rationis, quatenus quantae sunt. Ita
nisi per modum unitatis aut repetitionem sentiunt aliqui discipuli D. Thomae, ut Son-
ejus ; dum enim palmo
virgam metimur, cin., 5 Metaph., quaest. 21, et Javell.,' quaest.
non aliter agnoscimus magnitudinem ejus, 20; et significat Capreolus , iri 2, dist. 3,
nisiquiaest unius, duorum velplurium pal- art. 1, art. 3, ad ult. Scoti contra secundam
morum, atque ita videtur ibi intercedere conclus. , et dist. 19, q. 1, ad 2 cont. pri-
quaedam analogia proportionalitatis. mam concl. ; Phys., tract. 2,
et Albert., lib. 1
16. Accedit etiam quod unitas, ut sit men- c. 4; Scot., ubi pro-
in Praedic, quaest. 18,
sura certa, non indiget alia mensura, nam bat eam sententiam, primo, ex defmitione
cum ipsa sit indivisibilis, immensurabilis quanti data a Philosopho, et explicata supra,
etiam est quantitative sub ea ratione, et ideo 1 sect. Secundo, quia juxta varios modos di-
apta est natura sua, ut sit prima mensura. visibilitatis dividuntur species quantitatis
At vero quantitas continua, ut possit cum nam et quantitas continua differt a discreta,
certitudine sumi ad mensurandum, neccsse quia est divisibilis in partes, quoe erant copu-
est ut prius ipsa mensurata sit, ut in omni- latae termino communi ; discreta vero est di-
bus artificiosis mensuris videre licet. Quo visibilis in ea quae terminum communem non
fit ut in eis necesse sit aut in infinitum abi- habebant ; et quantitas continua ,
quatenus
re, unum per aliud mensurando, aut certe divisibilis est secundum unam aut duas, aut
circulum aliquem committere, quod maxime tres dimensiones, in plures species distingui-
fieri solet sumendo niensuras aliquo modo tur. Tertio, quia haec divisibilitas per se pri-
diversarum rationum. Ut in monetis, verbi mo convenit quantitati , aliis vero ratione
gratia, valor majoris per minores repetitas illius.

mensuratur. Valor autem minimae monetae 3. Haec vero sententia aliis non proba-

mensurandus erit pondere pondus autem ;

mensurandum erit alio genere mensurae. Et
in hujusmodi circulo necesse est sistere in
aliqua mensura, quae per designationem in
certa quantitate primo sumpta sit, et depu-
tata, ut sit regula aliarum quae in tantum
tur, sed aiunt extensionem partium, id est
quod res habeat partem extra partem, esse
proprium munus quantitatis. Hanc senten-
tiam, quantum ad priorem partem negantem
divisibilitatem esse formalem rationem quan-
;
titatis, -tenet Scotus, 5 Metaph., q. 9 et An- ;

habuit certitudinem, et potuit induere ratio- ton. Andr., quaest. 10; qui iri eo maxime
nem mensurae, in quantum ad aliquam indi- fundantur, quod divisibilitas est quidam re-
visibilitatem et unitatem redacta est. Alia spectiis, qui non potest esse essentia quanti-
multa disputant cle hac ratione mensurae tatis, quae est res absoluta. Quae ratio non est
Soncinas, Javellus, et alii, 10 Metaph., a magni momenti nam divisibilitas potius in-
,

principio sed omnia, quae alicujus momenti

;
teUigitur per modum cujusdam capacitatis
esse videntur in his, quae diximus, compre- seu potentiae passivae, et ad summum concipi
hensa sunt. (Leg. D. Thom., in 1, d. 19, q. potest ut includens respectum transcenden-
1, a. 1, ad 4.) talem quod non repugnat entitati absolutae,
;

praesertim accidentali, ut est quantitas. Quo-

ad posteriorem vero partem docent illam,
praeter citatos auctores, Durandus, 1, d. 34,
 ; ,
;

544 DISPUTAT. XL. DE QUANTITATE CONTINUA.

queest. 1 ; Niph. , lib. 5 Metaph. ,
disp. 9 ;
soepe dictum est, et in sequentibus etiam di-

Lovan. et Soto , in Prsedicam. ; et qnoad cetur. Non est autem novum in dialectica vel
utramque latius Fonsec, 5 Metapli., c. 13, philosophia, nomine proprietatis indicari ra-
q. 1 , sect. 2 et 3. Quorum prsecipuum fun- dicem essentiam rei. Aliud vero nomen
et

damentum esse potest, quia divisibilitas non sumptum ex locali situatione rei quantee
est

est id, quod primo convenit quantitati, sed et partium ejus nam illud proprie ut exten-
;

hsec aptitudo convenit illi ratione. extensio- sum concipimus, quod habet partes, extensum
nis uniuscujusque autem rei essentialis ratio
; aut divisibile spatium occupantes. Unde si
est id quod primo ei convenit ergo. Major ; attente res consideretur non minus poste-
,

patet, nam res ideo est divisibilis, quia habet rius nomen sumptum est ex proprietate ,

in se partium distinctionem : ergo heec est quam prius, ut jam declarabo.

prior ratio quam ratio divisibilitatis ; nec po-
Quce extensh sit propria quantitatis, et circa
test esse in quantitate alia ratio prior illa
hoc prior sententia.
nam si quis queerat, cur quantitas habeat
partium distinctionem, non poterit alia ratio 5. Major difficultas est, quomodo sit intel-

reddi, nisi quia per se est talis naturaj. Qua- ligenda haec extensio, quee pertinere dicitur
litates enim materiales habent distinctionem ad essentialem rationem quantitatis, seu ad
partium, quatenus sunt in subjecto quanto et primarium effectum formalem ejus. Multi
extenso ; et similiter substantia aut materia, enim intelligunt, ipsam distinctionempartium
quia quantitate affecta est, extensionem par- in propriis partialibus entitatibus earum
tium habet at quantitas ipsa non per aliud,
; esse extensionem- essentialem quantitati, at-
sed per sese, neque in ipsamet concipi potest que ita illi propriam, ut nulh rei furmaliter

alia prior ratio unde hoc habeat, nisi quia convenire possit nisi per ipsam. Hanc sen-
heec est ejus essentia. tentiam insinuat Capreolus, loco supra citato
declarat enim, divisibilitatem, quam confert
Fxtensionem esse rationem quantitatis cuin
quantitas, solum esse quod una pars non sit
concordia utrisque sententice.
alia.Et latiusidem habet in 2, dist. 18, quuest.
A. Verumtamen, licet concedamus senten- 1, ubi ait, quod substantia sine quantitate non

tiam hanc veram esse quantum ad id quodaf-
firmat, immerito tamen reprehendit priorem,
nam illi auctores
rationem quantitatis, per eam nil aliucl intel-
ligunt, quam extensionem seu divisionem
partium. Expresse enim Capreolus citato
habet partes, et quod si Deus conservaret
materiam sine quantitate, illa nou haberet
,
qui divisibilitatem ponunt partes, quia de intrinseca et formali ratione
partium, ut partes sunt, est quantitas, ita ut
licet materia vel substantia materialis sit
, prior natura quantitate utpote subjectum
,

loco, ait divisionem dupliciter accipi. Primo, ejus, tamen materia ut habens partes actu,
ut dicit separationem partis a parte ; et hoc non est prior, sed posterior natura, quam
uiodo divisibilitatem de ratione non esse quantitas, quia per ipsam habet actu hujus-
quantitatis. Secundo, ut solum significat ne- modi partes et unionem earum. Hanc opi-
gationem unius ab alio et ita dicit sumi, cum ; nionem sequitur Soncin., 5 Metaph., qusest.
divisibilitas ponitur ratio quantitatis. At vero 19,*et ideo quEest. 22, putat, implicare con-
partes esse extensas nihil aliud esse videtur, tradictionem, materiam conservari sine quan-
nisi quod una excludat aliam, vel non sic titate. Et hsec sententia est valde vulgaris in-
alia ;idem ergo est divisibilitas, quod exten- ter Thomistas '.

sio, quoad rem significatam, nisi quod illud 6. Fundamentum eorum est, quia si quan-
nomen sumptum ad divisio- est ex aptitudine titas non conferret formaliter materiee hanc
nem vel realem vel intellectualem quatenus ,
extensionem, supponeretur ex se habens ali-
in quantitate et per quantitatem concipimus quam extensionem ante quantitatem at hoc ;

unam partem esse extra aliam. Qme quidem est impossibile. Primo, quia superflua esset
aptitudo in rigore sumpta, cum omnibus qure quantitas alia in materia; propter nullum
includit vcl connotat, potius est proprietas enim effectum esset necessaria. Secundo ,

quaedam quam ratio quantitatis proprietas ;

quia cum materia sit pura potentia, non po-
(inquam) non quidem addcns quantitati ah- test in ea intelligi distinctio partium nisi per
quam rem vel modum realem ab ea distinc- quantitatem, nam actus est qui distinguit, 7
tum sed connotans tantum aliquid extrinse-
,

cum, sicut de attributis entis et aliis similibus 1

Vide Ferr., 1 Phys., q. 3.
 SECT IV. AN EJUS ESSENTIA SIT EXTENSIO PARTIUM SUBSTANTIE. S-i5

Metnph., text. 49. Tertio, quia jam materia titative distingui ab alia materia Sicut etiam
ante qnantitatem esset composixa, quod re- materia non distinguitur realiler a forma per
pugnat, cnm prima compositio sit ex actu et quantitatem, sed per suam entiiatem ergo ;

potentia, 8Metaph.. text. 8, quee compositio eoclem modo potest una pars rnaterice ab alia
non potest in materia secundum se praein- entitative distingui per seipsam.
telligi.Confirmatur, quia sola extensio pree- 9. Secundo id declaratur ,
quia materia
dicto modo explicata est inseparabilis a
, prius natura creatur et habet esse, quam re-
quantitate, etiam de potentia absoluta ergo ; cipiat quantitatem ; ergo prius etiam natura
signum solam illam esse essentialem. An-
est intelligitur ut habens totam entitatem suam,
tecedens patet, quia in mystrrio Eucharis- in qua recipiat totam quantitatem, et cliversas
tiee ablata est a corpore Christi quanto om- partes suee substantia?, in quibus diversas
nis alia extensio preeter hanc quod una ,
partes quantitatis recipiat ; ergo non habet a
pars corporis ejus non esset alia, etiam in quantitate partium distinctionem. Respon-
Euoharistia. dent, materiam ex se seu prius natura ha-
bere partes in potentia, non in actu. Sed in-
Extensio partium siibstantice quoad entitatem terrogo quid habere partes in potentia
sit ;

non potest esse effectus qucmiitatis.

nam si hoc sit habere iflas unitas et compo-
7. Sed heec sententia mihi non potest ulla nentes unum totum et non ut entia actu di- ,

ratione probari existimo enim duplicem dis-

; visa et distincta , sic verum est illas partes ,

tinctionem inter partes niaterin-, quee quan- esse in potentia ; tamen hoc nihil ad rem
titati subsunt considerandam esse unam
, : spectat, nam etiam sub quantitate continua
entitativam/alterani situalem. Materia enim, ihV partes sunt illo modo in potentia, et non

quse est in capite sub quantitate capitis, et in actu, quanquam melius ac verius dicentur
est res partialis distincta a materia quee est entia in potentia, quam partes in pocentia.
in pede, et situ distat ab illa. De situali ergo Si autem habere partes in potentia sit revera
distinctione dubium non est quina quantitate non habere ilfas sed expectare illas a quan-
,

radicaliter proveniat ; de entitativa vero id titate, hoc pfane est impossibile. Primo, quia

censeo falsum et impossibile. illee partes sunt substantia non potest autem ;

8. Primo quidem, quia in universum cen- quantitas formaiiter dare aiiquid substantiee.
seo impossibile rem aliquam, quee veram Secundo quia illee partes sunt subjectum
,

ac propriam realitatem habet, distingui ab partium quantitatis non potest autem acci- ;

alia simili per aham entitatem a se distinc- dens formafiter dare subjecto entitatem ejus.
tam. Primo, quia unaqueeque res simpfex, Tertio quia totum nihif aiiud est quam par-
,

sicut per seipsam est ens, ita per seipsam tes ejus simnl sumptee et unitee ergo si ma- ;

est una transcendentahter ergo per seipsam ; teria ex se et prius natura, quam inteiligatur
est in se indivisa, et distincta a quaiibet habere quantitatem habet integram suam ,

alia. Secundo, quia res esse distinctas, nihil entilatem habet etiam entitatem suarum
,

aliud est quam hanc esse hanc, iilam veio partium.

esseillam, nam in his positivis, preeciso quo- 10. Dicent fortasse hoc recte concludere ,

cumque alio, fundatur sulticienter heec ne- de partibus quoad entitatem, non vero quoad
gatio, hanc rem non esse iliam, in qua dis- partialitatem, seu quoad esse partium. Sed
tinctio formaliter comistit Tertio, quia alias hoc etiam nihil est, quia esse partium supra
procedendum esset in infinitum ; nam si entitatem earum nihil addit, nK vef relatio-
una res esset ab alia per aliam en-
distincta nem preedieamentalem, quee est impertinens
titatem, queero per quid distinguatur ab illa acf propositum, cum sit posterior composi-
tertia entitate si per seipsam, idem dici
: tione et unione partium, et inde resullans ;

posset de prioribus entitatibus, et preecise vef unionem inter entitates partiales ad com-
propter hunc effectum superflua est illa ter- ponendum unum totum, et ha-c etiam suppo-
tia. Si per aiiam, procedetur ulterius, et sic nitur ordine naturee inter partes materia?.
in infinitum. Ut in preesenti, si heec materia ejusdem contiuui. Secundo, quia supponitur
distinguitur ab illa materia per quantitatem, tota entitas materiee, et consequenter tota en-
ab ipsa quantitale per qud distinguitur? Non titas partium ejus, et non possunt supponi
certe per quantitatem, cum illa sit aiiud ex- omnes utactu divisee, id enim impossibile est;
tremum illius distinctionis; ergo per seipsam; ergo ut unitee. Tertio, quia unio harum par-
ergo eadem ratione pcterit per seipsam en- tium ,
qua per se et immediate consurgit to-
xxvi. OK
 146 DJSPUTAT. XL. I)E QUANTITATE CONTlNUA.
talilas enlitatis materiee, non potest foraiali- nes.*Neque fundamenta eontrarice senientieo
ter per aliquod aecidens, alioqui non
fieri sunt efiicacia. Et in primo quidem petitur,
posset ex iiiis partibus imum per se fieri, ne- an illa distinctio et substantialis coinpositio,

que una substantia est ergo etiam illa unio ;

quam intelligitur habere materia ex sc et ex
sub^tantialis, et consequenterconveniens ma- suis partibus substantiaiiter integrantibus
tericeex se, et ut preevenit quantitatem. ipsam ,
prius natura cjuam recipiat cjuantita-
11 Tertram argumentum sumitur ex illa
.
tem, dicenda sit extensio qucedam ipsius ma-

bypothesi quod Deas conservet materialem

,
terice.Quidam enim omnino negaridum cen-
substantiam sine quantitate. Nemo enim (ut sent, ob argumenta in illo fundamento insi-

melius moderni auctores advertunt ') raiio- nuata. Unde aiii materiani dicunt habere
nabiiiter negare potest, id fieri posse a Deo. quidem ex se partes integrantes uon tamen ,

Nam, si Deus conservat quantitatem sine sub- partes extensionis ; seu habere partem et

stantia, quomoclo negari potest posse con- partem, non tamen partem extra partem. Ita
servare substantiain sine quantitate ,
cum Fouseca supra, cum Paulo Venet., c. 12, I. 5
raulto major sit dependentia accidentis a Metaph. Alii non dubitant eam extensionem
substantia, quam substantiee ab accidente. appellare, cjuia, ut ex Capreolo supra refere-

Item, quia hee sunt res absolute et realiter bamus, extensio partium solum est, quod una
distinct e ergo sicut una sine alia ita et
; ,
non sit alia secl hoc habent partes materiee
;

vico versa altera sine altera conservari ex se, et non per quantitatem ergo habet ;

potest ; de quo argumento videri possunt materia ex se aiiquam extensionem. Sicut

plura apud GabrieL, in 4, dist. 1, qaeest. 1; .etiam numerica distinctio censetur esse cjuee-
Ocbam., in Quodlib. 4, queest. 37; Sco- dam extensio; quornoclo etiam multitudo An-
tum, in 2, distinctione 12, cjueest. 2. De- gelorum potest dici habere extensionem dis-
nique, quia ex ea hypotbesi nuila probabiiis cretam. Vel sicut qualitas intensibiiis habet
contradictio inferri potesl, ut jam ostende- latitudinem graduum in sua entitate ,
quee

mus. Pos.to ergo iiio miraculo, in substantia posset dici cjueedam extensio, jam vero habet
illa esset et conservaretur tota entitas partium jDroprium nomen, et dicitur intensio, eo cjuod
niaieriee, quse antea erat ; ergo sicut antea tota iiia latitudo circa eamdem partem sub-
erant entitative distinctee, ita etiam manerent jecti versetur. Neque inde
exteusiouem fit

entitative distinctce, quia non potest una res, quantitatis non esse necessariam quia est ,

ab alia realiter distincta, ita identificari cum longe diversee rationis iila enim est tantum ;

illa, ut ex utraque fiat una simplex, quia ilia entitativa , et quasi transcendentalis : heec

non esset conservatio.-^reeexistentium par- vero est quantitativa, habens proprium effec-
tium seu entitatum, sed conversio earum in tum ,
quem mox
declarabimus. Nec refert
unam tertiam simplicem si ergo conserva- ; quod materia pura potentia, quia hoc non
sit

tur tota materia , conservantur partes ejus ut excludit quin habeat suam propriam entita-

distinctee entitative ; ergo illa distinctio non tem, in cjua potest ex se habere substantia-
est formaliter per quantitatem, cum possit lem partium distinctionem et compositionem,
manere sine iila. Atque iclem argumentura nam ad hoc suihcit ut actu habeat suam
nam partes j3artialem essentiam vel substantiam'. Unde,
fit de unione iiiarum partium ;

casu omnes in- licet prima compositio essentiaiis ac physica

niateriee non manerent in eo
enim non miuus impossibile sit ex materia et forma, prima tamen integra-
ter se divisee ; id
estquam quod quantum sit divisum in om- lis est ex substantialibos partibus materiee.
nem suam partem; manebunt ergo unitee, et 13. Auctoris mms.
Et quidem, cjuod ad
componentes unam materiam ergo haec ;
rem spectat, ojytima est heec posterior respon-
et consequens ad ea quee diximus. An
etiam unio seu integritas substantialis non sio,
vero utendum voce extensionis, queestio
spectat ad primarium effectum formalem
sit

quantitatis.
videtur solum de nomine ; et ideo ad tollen-
dam controversiam, vel omitti jDOtest illa vox,
Respondetur fmidamenio opposike sententice. dicendo habere materiam ex se multitudi-
12. An dicenda materia ante qnantitatem nem partium, non extensionem, vel certa uti
liaicre aliqaam extensionem.Diversce opinio- possumus illa voce non simpliciter , sed cum
addito, videlicet, vocando iliam extensionem
1
Soto, inprcedicam. quaritit., q. 2; Fon- entitativam seu substantialcrn
seca, lib. 5 Metaph., c. 13, q. I et 2, et alii. 14. Unde ad confirmationem negatur as-
 ;

SEGT. IV. AN EJUS ESSENTIA SIT EXTENSIO PARTIUM SUBSTANTiyE.

sumptum, nimirum, in corpore Christi in Eu- i6. Ohjectio. Solutio. Dices : hsec ex-
charistia nullain aliam extensionem reperiri tensio, ut explicata est, solum consistit in
preeter hanc, quod una pars non est alia aptitudine quadam expellendi similem quan-
vel nullam aliam esse inseparahilem a quan- titatem ex eodem loco heec autem aptitudo
;

titate. Nam in corpore Christi in Eucharistia, non potest esse essentialis ratio quantitatis,
preeter substantialem clistinctionem partium tum quia quantitas ut sic est actualis forma
materiee , est etiam extensio partium quanti- dans actu suum effectum formalem, et non
tativa. Quia licet partes illius corporis actu aliquam aptitudinem; tum etiam quia si ali-
non sint extensee in loco, tamen actu snnt ita quam prgebet aptitudinem , illa potius est
extensse et ordinatoe inter se , ut si non im- , proprietas queedam quam essentialis ratio,
pedirentur supernaturaliter , deherent etiam sicntsupra dicebamus de ratione mensuree,
actu hahere extensionem in loco ;
quam ex- et de
divisibilitate pro apiitudine sumpta, et
tensionem habent a quantitate, et impossi- idem est de aliis, quee infra numerabimus.
bile est illa privari, si quantitate non pri- Respondetur imprimis, fere nunquam nos
vantur. posse rerum essentias, prout in re sunt,
explicare, sed per ordinem ad aliquam pro-
Vera extensio quawtitatis declaratur. prietaf em satisque preestare videmur, quan-
;

45. Dicendum ergo est, extensionem, quam do per eam proprietatem, quae est prima
confert quantitas, in hoc consistere, quod res omnium et proxima essentioe rei, eam de-
aifecta quantitate, ex vi iilius nata est habere claramus. Deinde non dicimus essentiam
extensionem partium in ordine ad locum, ita quaniitatis consistere in aptitudine expel-
ut ex natura talis accidentis occupare neces- lendi aliud corpus, vel resistendi illi, ne in
sario debeat extensum locum. Unde ad usum idem spatium ingrediafur nam hsec aptitudo ;

terminoruni distinguere possumus triplicem formaliter sumpta recte inter proprietates

extensionem una est entitativa, quoe non
: quantitatis numeratur. Seddicimus, esse for-
pertinet ad effectum quantitatis, ut dieturn mam dantem rebus corpoream molem, vel
est, sed potest inter partes substantia? et qua- extensionem, esse essentialemrationem quan-
litatis reperiri sine quantitate. Alia dici potest titatis. Quid vero sit habere molem corpo-

extensio localis seu situalis in actu. Et haec
est posterior quantitate. Alia
tensio quantitativa, quse dici potest situalis
aptitudine, et in hac ponimus rationem
malem quantitatis. Quse declaratur inter
materias seu duo corpora, nam
hujus corporis substantialiter ac realiter sit
distincta a materia illius, non habet a quan-
titate, ut argumenia supra facta probant, sed
a sua propria entitate. Quod vero illa? duaa
tnaterise ita sint affectee ut necessario de-
, quantum
beant extendi seu separari loco id provenit
formaliter a quantitate. Quod ergo
corporibus seu materiis quasi totalibus con-
spicimus, intelligendum etiam est in partibus
ream, declarare non possumus, nisi per or-
denique est ex- dinem ad hunc effectum, qui est expellere
similem molem ab eodem spatio, non quidem
for- actu, cum per potentiam Dei absolutam im-
duas pediri possit talis effectus, servato formali ef-
quod materia fectu quanlitatis, sed aptitudine, ut de cor-
pore Christi in Eucharistia paulo ante dice-
bamus. Nec refert quod quantitas dum in-
est, actu faciat quantum, nam hoc ipsum
est reddere corpus ita actu dispositum, ut
est ex se, requirat praedictam in
, loco extensionem. Ex forma enim actuaii per
in diversis se primo, et absoluta necessitate, solum se-
quitur in actu proprius et primarius effectus
ejus alii vero effectus sequi possunt tantum
;

ejusdem corporis seu rnateriae inter se unitis. in aptitudine, quia non sunt proprie effectus
Atque hanc sententiam sic expositam non ali- formales vocari soleant secundarii), sed
(licet

ter probamus, nisi a sufficiente partium enu- vel ad materiales reducuntur, vel ad effecti-
meratione. Et quia hunc effectum non habet vos per resultantiam naturalem.
substantia materialis ex se, sed a quantitate, 17. Illatio ex dctis. Ex quibus obiter
ut sect. 2 ostensum est ; nullus autem effec- intelligitur, effectum formalem quantitaiis
tus prior aut inseparabilior isto intelligitur a proprius per extensionem quam
per divisibi-
nobis in quantitate ergo non potest ejus es-
; litatem declarari. Nam divisibilitas sumi po-
sentialis ratio melius explicari, quam per test, vel metaphysice et in ordine ad intel-
hunc effectum formalem cum essentialis ,
lectum, intelligentem unam partem non esse
ratio formee in habitudine ad suum effectum aliam. Et hoc modo divisibilitas non conve-
formalem consistat. nit rebus per quantitatem, sed unicuique per
 ,

543 DISPUTAT. XL DE QUANTITATE CONTINUA.

suam entitatem. Unde etiamsi lisec divisibili- hic posterior ordo essentialiter supponit prio-

tas sumatur in ordine ad realem separatio- rem. Et antecedens patet, quia ordo partium
nem, absolute et late sumptam, sive quocum- in toto pertinet ad essentialem effectum quan-

que alio modo et a quovis agente fiat, sic titatis. Propterea enim Theologi communi-

etiam rem esse divisibilem in partes inte- ter, in 4, dist. 10, aiunt, corpus in Eucharis-

grantes, et ejusdem rationis, non est effeclus tia retinere extensionem partium corporis in-

formalis quantitatis; nam sicut potest Deus ter se, seu in toto, quia ille est essentialis ef-
conservare duas materias distinctas sine suis fectus quantitatis. Quod si interroges quo-
quantitatibus, ita quamlibet earum posset in modo maneret substantia aquse, verbi gratia,
partes separare aut dividere nulla est enim ; absque quantitate, quoad existentiam in loco
repugnantia, cum illae sint in re distinctse, ut vel in spatio, respondent aliqui, nullibi futu-
ostensum est. Si autem divisibilitas sumatur ram, neque habituram realem prsesentiam vel
in ordine ad actionem physicam, sive decla- propinquitatem ad aliquod spatium. Ita sen-
retur per designationem, sive per realem se- tiunt ThomistEe, qui idem putant de substan-
parationem, licet necessario supponat quan- tia spirituali nullibi operante, scilicet, nul-
titatem in re divisibili, non tamen ei proxime libi esse, ut tractatur I part., qusest. 33, et
convenit ex vi effectus formalis quantitatis, infra, tractando pra^dicamentum ubi, non-
neque ex vi illius solius, sed necessarium nihil dicemus, et ostendemus hanc senten-
est ut interveniat etiam actualis extensio lo- tiam esse ; falsam, nulla enim res intelligi po-
calis, seu situalis. Nam si partes rei quantse test, quee alicubi prsesentiam suam realem
actu non extendantur loco, non poterunt sen- non exhibeat, sive dicenda sit ibi esse locali-
sibihter designari ut divisibiles, et multo mi- tei% sive non. Nunc ergo de substantia ma-
nus poterunt realiter dividi per motum phy- teriali quantitate privata facile admittemus,
sicum. Nam
pbysica divisio vel fit per repu- non fore alicubi localiter circumscriptive seu
gnantiam et exclusionem unius partis, dum illophysico modo, quo corpora esse in loco
aliud corpus introducitur in locum ejus, vel consueverunt. Quserimus autem ubi esset
per aliam motionem vel alterationem physi- prsesentialiter.
cam, quse etiam supponit corpus quantum 20. ^czm^.Aliiergo respondent partes
et loco extensum. Quapropter hsec divisibili- illius substantise confluxuras esse ad punctum
tas valde remota est ad explicandam essen- indivisibile. Quam sententiam impugnatSoto,
tialem rationem quantitatis. Extensio autem, in prsedicamento Quant., qusest. 2, quia, se-
prout est declarata, est valde proxima et clusa quantitate, substantia materialis non
accommodata, quia nos non concipimus quan- potest moveri localiter ; illeautem fluxus ad
titatem nisi per corpoream molem hanc vero ; idem punctum non fieret sine motu locali.
concipere et explicare non possumus nisi per Sed non est rejicienda illa responsio ut im-
extensionemlocalem, aut saltem per ordinem possibilis, quia sine dubio posset Deus in
ad illam. pimcto constituere totam illam substantiam
absque novo miraculo, quia jam non esset
Prima ohjectio coiilra superiorem doctrinam. repugnantia naturalis interpartes ejus. Et li-
Scd adhuc supersunt nonnullse objec-
18. cet substantia sic existens non sit mobilis
tiones. Prima est, quia Deus potest conser- modo physico, vel contactu physico, essetta-
vare materiam sine quantitate extensam in men mobilis eo modo quo substantia spiri-
loco seu spatio ; ergo extensio, prout a no- tualis, praesertim a Deo. Est tamen falsa illa

bis declarata est non potest esse formalis

, sententia, quatenus ponit ilium modum ut
effectus quanlitatis; quandoquidem materia unicum et necessarium, quod statim osten-
per suam entitatem sine quantitate habet dam.
capacitatem et aptitudinem ut extendatur 21. Alii ergo dicunt, in eo casuillam sub-
loco. stantiam posse collocari vel iri spatio indivi-
19. Prima responsio. Ad hanc objectio- sibili, modo praedicto, vel in spatio divisibili,
nem aliqui respondent negando assumptum, ita tamen ut tota esset in qualibet parte ejus ;

quia, sublata quantitale, non potest in par- quia cum extensionem non haberet, nonpos-
iibus materiae relinqui extensio, quia non set esse tota in toto, et pars in parte ; ita
retinent ullum ordinem partes iJlse inter tenet Fonseca supra. Qui etiam addit, utrovis
se ergo multo minus retinere possunt in
; modo conservaretur illa substantia, non ha-
ordine ad locum. Patet consequentia, quia biturain illam prassentiam per motum suc-
 ,

SECT. IV. AN EJUS ESSENTfA SIT EXTENSIO PARTIUM SUBSTANTI/E. 549

cessivum, sed per instantnneam mutationem, cum substantia angelica ;
quia liaec non ha-
factam in eodem instante, in quo substantia bet partium multitudinem ,
per quas possit
privaretur quantitate; qua mutatione omnes distinctis locis partialibus adesse illa vero;

partes illius substantiee collocarentur in hujusmodi partes retinebit.

puncto, vel in omnibus partibus spatii, etiam 24. Confirmatur et declaratur exemplo
distantibus, sine transitu per medium. nam si vas plenum vino aqua misto privare-
22. Auctoris responsio. Ego vero possi- tur quantitate, et tota substantia vasis et li-

bile quidem existimo ,

substantiara illam quoris conteuti in illo conservaretur, non
et totam in qualibet
constitui in toto spatio, oporteret substantias vasis et liquoris in eo-
parte, nam si Deus in
sacramento Eucharistiae dem puncto constitui ; ergo etiam substan-
ita posuit corpus Christi etiam quantum , tise aquas et vini quamvis inter se sint im-
,

multo magis posset id facere in substantia perfecte niistee, non necessario collocarentur
materiali privata quantitate. Non tamen exis- ambo in eodem puncto aut spatio ergo ;

timo hunc modum esse possibilem sine novo etiamsi ille liquor esset pura aqua, non esset
miraculo, eliam posito priori de separatione necessarium omnes partes ejus dicto modo
substantice a quantitate. Quia non est con- collocari in eodem puncto aut spatio. Quid
naturale materiali substantiee vel partibus enim ad hsec refert quod partes aquae sint
,

ejus, ut habere possit realem prcesentiam in magis unitae inter se, quam cum partibus
diversis locis, etiam partialibus, ut constat, vini , cum illa unio non tollat distinctionem,
quia sub quantitate illamnonhabent. necper ut clictum est ? Preeterea ,
qui ponit substan-
quantitatem impediuntur quominus illam ha- tiam, Petri, verbi gratia quantitatem priva- ,

beant, sed ipsamet substantia materialis ex tam, esse praesentem toti spatio, in quo an-
se habet hanc limitationem. In quo magna tea erat cum sua quantitate, revera admittit
est differen;ia inter illam etiam nude sump- partes illius substantiae manere praesentes
tam, et substantiam spiritualem, nam heec eisdem spatiis partialibus, et inter se distan-
natura sua est apta ad illum modum existendi tibus ,
quibus antea erant ; nam substantia
in loco divisibili, quasi per replicationem prce- capitis maneret in illo superiori spatio, et
sentise totius substantise suee in omnibus par- substantia pedis in inferiori ; solum additur,
tibus loci sibiadaequati; atvero substantia ma- quod etiam vice versa caput est in inferiori
terialis natura sua non est capax talis pree- loco, et pes in superiori. Cur ergo repugna-
sentiee; ergo nec per ablationem quantitatisfie- bit conservare unam simplicem
(ut ita dicam)
ret naturahter capax illius. preesentiam in singulis partibus absque illa
23. Unde ulteriusaddo, sine causa existimari repetitione ? Non enim propterea habebit sub-
hunc modum prsesentice necessarium, ut ma- stantia majorem partium extensionem, secl
terialis substantia quantitate privata in spatio habebit unicam tantum et non sa3pius seu ,

seu loco divisibili conservetur. Primum, quia intinities replicatam, sicut in alio casu.
si Ueus cluas materiales substantias simul 25. Veram ergo esse existimo sententiam,
conservaret sine quantitate, non esset neces- quam tenet Soto supra, in eo ;
scilicet, casu
sarium eas in eodem spatio simul coustituere, conservari posse substantiam illam preesen-
ita ut ubi una integra esset, ibi necessario tem, secundum se totam toti spatio in quo
esset tota alia ;
quee enim fmgi potest hujus antea erat, et secundum partes suas partibus
rei necessitas ? Posset ergo unam hic, aliam ejus.Imo, si Deus nolit adjungere aliam mu-
Rornee constituere , sicut cluo Angeli sunt in tationem preeter ablationem quantitatis, ex
diversis locis. Ergo, pari ratione, si conservet natura rei ita manebit. Quod sic declaro ,

sine quantitate plures parles ejusdem mate- quia nunc dum substantia est sub quantitate,
rise, non necessarium est ut omnes illas simul licet mediante illa constituatur in loco ,
prae-

faciat praesentes loco, ita ut ubi est una, ne- sentia tamen quo substantia
in spatio , in

cessario sit alia. Patet consequentia, quia si- quanta esse concipitur, non solum est modu
cut duse materise, ita et duaj partes ejusdem quantitatis, sed etiam ipsius substantiee ;
quia
materialiter distinguuntur inter se quod au- ;
cum substantia et quantitas diversee res sint,
tem partes sint unitce, non tollit earum di- licet una sit intime in alia, necesse est ut mo-
stinctionem ergo nec tollit, quominus di-
; dus preesentiee unius sit distinctus a ruoclo al-
stinctis locis seu spatiis partialibus possint terius, quia unamquamque earum intrinsece
esse prtesentes. In quo non recte compara- afhcit, et cum illa identificatur. Si ergo aufe-
tur substantia materialis, carens quantitate, ratur quantitas, et conservetur substantia, et
 ;

m DISPUTAT. XL. DE QUANTITATE CONTlNUA.

'

imlla alia mutatio localis in substantia fiat, suaderi potest. Itaque existimo, si Deus cor-
manebit substantia cum eadem prsesentia pus humanum sine quantitate servet, et nul-
substantiali, et cmn eaclem distantia vel pro- lum addat miraculum , vel extraordihariam
pinquitate ad centrum et polos mundi; atque inutationem ,
fore ut substantia manus sit

ita manebit preesens tota eidem spatio, et per immediate conjuncta suhstantiee brachii, et
partes eisdem partibus spatii. non capitis, ct sic de cseteris ; nam juxta ve-
26. Neque inde fit manere quantam, quia ram sententiam ,
partes substantiales inte-
non maneret cum mole corporea, neque ex- grantes hanc substantiam non uniuntur im-
tensa quantitative, sed tantum praesentialiter mediate per superficies quantit&tivas, ut recte
neque obsisteret aliis corporibus, quominus attigit Soto supra et ex dictis hic a nobis,

illud spatium replere possent; neque partes constare potest, et magis constabit ex dicen-
ejus diversis partialibus spatiis adessent, eo dis sed uniuntur proprio nexu, et vinculo
;

quod non possent, aut repugnaret esse in substantiali. Gum ergo ab eis separatur quan-
eodem ; sed quia cum utroque modo esse titas, retinere possunt eamdem unionem siu>
possent, inventae sunt preesentes iilis spatiis, stantialem ,
quam inter se antea habebant,
ct mutatae non sunt ; vel certe quia ex volun- nulla nova unione inter eas facta ergo quae ;

tate Dei ita sunt constitutse. antea uniebantur immediate ita postea ma- ,

27. Unde etiam eolligitur, quomodo acci- nebunt quae vero solum uniebantur inter-
;

piendum sit ut sit verum quod frequenter

,
, ventu aliarum partium, conservabuntur. Quo
dicitur, constituere partem substantiee extra fit ordo partium irt toto solum entitative
ut si
partem esse etfectum formalem quantitatis, sumatur, non pertineat ad
et substantialiter
qnod Soto supra simpliciter admittit dicit ; effectum formalem quantitatis, sed ad ipsam-
tamen esse effectum formalem secundarium, met substantialem compositionem talis rei.
efcextrinsecum, et ideo posse de potentia Sicut ordo graduum in qnalitate, a primo,
absoluta conservari sine causa formali. Quod verbi gratia, ad octavum, non est effectus al-
idem dicit de unione partium. Sed non placet terius rei, sed pertinet ad intrinsecam inte-
lisec responsio, quia est valde lubrica et con- gritatem talis entitatis. Cum ergo auctores
fusa ; non enim intelligitur qualis sifilla cau- dicunt ordinem partium in toto esse effectum
saiitas formalis extrinseca. Et in universum formalem quantitatis, intelligendum est de
falsum aliquem effectum
est suppleri proprie tali ordine, ratione cujus ex natura rei partes
formalem sine causa. Dicendum ergo est, illae necessario habiturae sunt ordinem simi-
illam particulam extra, variis modis
, sumi lemin loco, nisi impediantur, qui, uno verbo,
posse, nam partem esse extra partem, potest clici potest ordo quantitativus.
sumi entitative tantum. Et boc modo non est
eifectus quantitatis, sed ipsiusmet entitatis Secunda oljectio solvitur.

rei. Secundo, potest dici extra partem, pree- sumi potest ex condensa-
29. Alia objectio
sentialiter tantum, sicut unus Angelus potest tione et rarefactione nam videmus eamdem ;

dici esse extra hominis corpus, cum est in quantitatem naturaliter posse occupare majo-
aiio loco. Et hoc extra non est effectus for- rem etminorem locum sine additione, vel di-
malis quantitatis, sed ipsius modi preesentise. minutione quantitatis ergo non consistit ef- ;

Tertio , una pars esse extra aliam per

dicitur fectus formalis quantitatis iri radicali exten-
naturalem repugnantiam essendi intra. Et sic sione partium in ordine ad locum, id est,
spectat ad formalem effectum quantitatis et , quod sint ita affecta?., ut sese excludant ab
non reperitur in corpore carente quantitate. eodem spatio. Patet consequentia, cruia sub
Quarto , addi potest , ut esse extra dicat ac -
eadem quantitate eaedem partes coarctantur
tualem situm localem quantitativum, et hoc ad brevius spatium. Haec objectio tangit quee-
spectat ad preedicamentum Ubi, aut situs, ut stionem physicam difficillimam, cle modo quo
postea videbimus. fit conclensatio, quam hic obiter tractare non
28. Uncle falsum etiam censeo ,
quod par- possumus. Si ergo teneamus quantitatem
tes substantiae materialis, quantitate privatae, amitti in condensatione, et acquiri in rare-
necessario maneant confusse, et inter sese factione ,
erit facilis responsio ,
quantum ad
omnes immediate copulatae quoad substan- prsesentem spectat ditficultatem tamen inci- ;

fialem unionem. Ut cnim demus ita fieri detur in alias non minores nimirum an ma- ,

posse, siDeus velit, tamen quod ex necessi- teria simul cum quantitate acquiratur vel
tate ita futu.ru m sit, nulla verisimili ratione amittatur, an vero eadem manens informetur
 ,; ;

SEGT. IV. AN EJUS ESSENTIA SIT EXTENSIO PARTIUM SUBSTANTLE. 551

majori et rninori quantitate utrumque enini ; tum nihil reala aut positivum esse in rerum
habet maximam difficultatem. Tenendo au- natura ;
quod si punctum non est, nec linea
tem non addi neque auferri quantitatem, secl erit, et ablata linea, superficiem auferri ne-
moclum ejus mutari in condensatione et rare- cesse est, tum quia ablato principio, aufer-
faciione dicendum est, quaniitatem quidem
, tur eiiamprincipiatum; tum etiam quia ablato
extendere substantiam, et dare illi corpoream eo, quod est indivisibile simpliciter, conse-
molem; tamen, ex se et ahsolute sumptam, quenter tolluntur aiia indivisibilia secundum
noii determinare certuni terminum in illa ex- unam vel alteram dimensionem nam est ; ea-
tensione consideraia in ordine ad spatium dem omnium ratio, ut facile ex dicendis pa-
quocl replere potest, sed juxta moclum majo- tebit.Probatur ergo primum antecedens ,

ris et minoris condensationis, liujus extensio- primo. quia punctum duplex inteiligi potest,
nis terminum Quod fit absque pene-
definiri. scilicet, terminativum et continuaiivuni ; ergo
tratione proprie sumpta quia tit per intrin- ,
vei datur tantum alterum eorum, vel utrum-
secam mutationem in modo ipsius quantitatis. que neutrum dici potest ergo neutrum da-
; ;

Sed de hoc alibi latius. tur. Probatur minor quoad priorem partem,
quia imprimis nullum de facto est punctum
Tertice oljectioni satisfit.
terminativum tantum, quia nullum fingi po-
30. Ultima objectio, vel potius interroga- test, quod inter partes lineee non intercedat,
tio esse potest, quo modo ad essentialem ra- sive iilce partes linere unam rectam lineam
tionem quantitatis pertineat, preeclictam ex- conficiant, sive obliquam, sive etiam angu-
tensionem et molem tribuere substantia^ lum in illo puncto describant; quocumque
nam videtur potius per se convenire quanti- enim modo in puncto uniantur , continuce
tatij, ut ipsa in se babeat banc molem et ex-
sunt ; sicut superficies quadrati corporis,
tensionem partium, consequenter autem et etiamsi in angulari iinea conjungantur, con-
secundario, ut illum tribuat substantice. Res- tinuce sunt; nullum ergo datur punctum ter-

pondeo, utrumque per se primo convenire minativum,- Secundo quia nulla est ratio ,

quantitati sino repngnantia, quia quidquid vel necessitas fingendi hujusmodi punctum
quantitas babet, ad substantiam et propter terminativum quem enim effectum habet in
;

substantiam babet. Itaque instituta est pri- rerum natura ? Dices finire ac terminare li-
mario quantitas ut hunc effectum tribuat
,
neam. Sed contra, quia simente separes tale
substantia?; et ideo talis naturas facta est, ut
punctum, linea manebit ceque finita, imo ne-
pariibus constet, quce natura sua sese expel- que major, neque minor quam antea intelli-
lant ab eodem spatio ;
quce partes adheeren-
gebatur, quia indivisibile additum non facit
tes partibus materice illam proprietatem illis
majus, et consequenter neque ablatum facit
communicant ; atque inde ad materiales for-
minus ergo superfluum est hujusmodi punc-
;

mas et alia accidentia corporalia derivatui\

tum in rerum natura.
3. Ccntra puncta coniinuativa primum ar-
SECTIO V.
Utrum in quantilate continua sint puncta, linese et
gumentim.
Atqae hinc ulterius concluditur
altera pars, scilicet, non dari puncta conti-
superficies, qnx sint verss res, inter se et a cor-
nuativa, et a fortiori neque utraque simul,
pore realiter distinctse-.
quia punctum, quod est continuativum dua-

1 . Quce hactenus diximus de quantitate rum partium, est terminativum singularum

si ergo ad terminandam totam lineam non
continua potissimum conveniunt corpori
,

est necessarium punctum, ergo neque ad

quocl , sine ulla controversia est prima ac ,

prsecipua species quantitatis. De aliis vero terminandas paries; ergo neque ad conii-
speciebus, qure assignari solent sub quanti-
nuandas. Secundo, quia si punctum conii-
tate continua, et de primo earum principio nuans esset necessarium, maxime ad unio-
quod est punctum, specialis est ac major nem pariium at vero partes possunt seipsis
;

diificulias. Et ideo sigillatim de illis dicen-

immediale uniri sine inierventu puncti, sicut
alice res immediate seipsis uniuniur. Nam si
dum est.
partes uniuntur in puncto tanquam in
illse
Rxtiones ob quas puncta nihil esss vi- quodam ergo illi immediate ac per
tertio,
deantur. se uniuntur, aiioqui procederetur in infini-
2. Contra puncta terminaiiva primum ar- tum ; ergo multo meiius unientur immediate
gmienium.--/Sea! ndiim.-~~:V\ rJiQlu.v ergo punc-
/ inter se.
 ,

552 DFSPUTAT XL DE QUAlNTITATE CONTINUA.

Terthtm.
A. Qaarivwi Tertio, quia si qua? circuit omnes partes continui, propor-
dantur hujusmodi puncta daritur infinta , tionales quidem in longitudine, a?quales au-
puncta in continuo realiter inter se distincta ;
tem in crassitie, secundum quam omnes par-

nam si finita essent, aut linea constaret ex tes illius linea? babent sequalitatem resp.ectu
solis ilLs, aut haberet paries (initas, in quas alkujus cert* longitudinis; ettamen suntin-
solas dividi posset. Utrumque autem impos- finitae, sicut et partes proportionales.
sibile est. Non est autem minus impos- 6. quia nullum est subjectum in
Sexto,
sibile dari puncta infinita in continuo, nam quo tale punctum esse possit; ergo nec dari
inde plane sequitur. posse dari infinitum in potest bujusmodi punctum. Pi^obatur minor,
aclu secundum multitudinem, quia non pos- quia vel illud subjectum est divisibile, et hoc
sunt inferri plura incommoda ex infinita mul- non, quia est improportionatum subjectum,
titudine quarumcunque rerum in actu, quam nec potest esse ada?quatum indivisibih puncto;
ex infinita multitudine punctorum in conti- hic autem inquirimus ada?quatum subjectum.
nuo ;
quia, licet illa muititudo punctorum Vel illud subjectum est indivisibile, et de illo
sit conjuncta aliis partibus continuis, ta- qua?ram an sit substantia vel accidens; si ac-
men revera est actu rcrum natura.
in cidens, qua?remus iterum subjectum illius,

Quarto, quia si datur punctum continuans, et pra^terea sequetur illud incommodum phi-
necesse est distingui realiter a partibus quas losophicum, quod unum indivisibile quanti-
continuat, quia non est major ratio cur sit tativum erit immediatum alteri in continuo.
idem cum una quam cum altera nec potest ; Quod autem sit substantia, impossibile vide-
esse idem cnm utraque simul, cum illa? sint tur, alias in ipsa materia darentur puncta (ut
inter se distincta?; ergo poterit Dcus sepa- sic dicam) et linea?, et superficies substan-
rare puncta a partibus linea?, quia non re- tiales, quodinauditum est. Septimum argu-
pugnat ut res realiter dislincta a reliquis, ab mentum , simile pra?cedenti, confici potest,
eis separetur; ergo eadem ratione posset quia punctum non potest contingere partes
Deus omnia puncta linea? collective sumpta linea?, uteas inter se continuet; nam in quo
a linea separare conservando partes linea?. tangit singulas earum? Aut enim in alio in-
At binc sequuntur duo impossibilia unum, : divisibili. et sic tota linea constabit ex punc-
quod maneret continuum in onmem suam tis, aut in parte divisibili, at fieri non potest
partem divisum aliud, quod maneret in re-
; ut indivisibile divisibile tangat. Quod si di-
bus infinita multitudo punctorum omnino dis- cas non tangere in aliquo determinato, et hoc
creta. modo non repugnare indivisibile tangere di-
5. Quinto, hflec eadem difficultas tacta in visibde, contra hocest primo, quiahoc modo
puiictis, locum habet in lineis existentibus infringitur discursus, quo Aristoteles,6Phys.,
in magnitndine finita; idemque est de super- probat indivisibile non posse moveri conti-
ficiebus. Et pra?terea occurrit spe?ialis dif- nue. Secundo et maxime, quia ha?c responsio
ficultas, nam sequitur, in corj ore pedali evertit potissimam rationem mathematicam,
verbi gratia, esse lineam infinita? longitudinis qua probari solet dari punctum, scilicet, quia
duo extrema puncta clau-
simpliciter, et inter globus perfecte spha^ricus tangit perfecte
sam, qua? est aperta repugnantia. Sequela planum in puncto. Octavum argumentum
quoad priorem partem patet, nam infinitum sumi potest ex variis locis Aristotelis, in qui-
simpliciter actu esl, quod actu babet infini- bus signiiicat, ha?c divisibilia non esse actu
tas partes a-quales, et non communicantes ;
in rebus, sed potentia tantum. Nam lib. 1
at vero in hujusmodi mngnitudine surit infi- Metaph., text. 42 et 43, et clarius lib. 3, c. 5,
nita^ partes linea> requales, et inter se non text. 17, ait. skut Mercurius non est in rudi
cominunicantes, et unita?; ergo componunt lapide actu, sed potentia, ila esse superficies
unam aciu infinitam. Minor probatur, nam in medio partium corporis. Et 8 Physic,
in mtignitudine pedali si<mari possunt dua? cap. 8, text. 65, in libro de Conmmni animai.
ejusdem longitudinis inter se, aliquan-
line.tn mot.. c. 2, ait, indivisibilium nullam esse
tulum distantes in latitudine interjacente ;
substantiam. Et 2 de Anima, c. 6, text. 25,
ergo inler illas sunt intmita? linea? a-quales ait,punctum negatione cognosci.
continentes partes illins latitndinis, qua? om-
nes linea? sunt partes unius quia uniuntur in Varice opiniones refentntur.
;

extrcnis punctis illius longitudinis. Et simile 7. Ha^c res pbilosophis omnibus visa est
argamentum vulgare es| de linea gyrativa, dinicillima, et ideo in quamplures clissen-
 ;;

SECT. V. DE PIW/TIS, LINEIS, ET SUPERFICIEBUS. 553

tientes opiniones divisi sunt, quas oportet si- Sumitur etiam ex Alens.,lib. 3 Metaph., c 5
examinare, ut quicl verisi-
gillatim referre et et hanc opinionem late defendit Burlaeus, 1
milius indagare possimus. Duse ergo sunt
sit Phys., text. 15.
extremse sententise una absolute negans, : 10. Fundaturque hsec sententia, primo in
puncluni, lineam et superficiem esse res po- xVristotele, qui ubicumque agit de qttantitate,
sitivas ; alia simpliciter affirmans has esse supponit dari puncta, et cs^tera quse inde con-
veras res, et inter se et a corpore realiter sequuntur. Unde continuum definit esse, cu-
distinctas, existentesque non tantum in ex- jus partes copulantur termino communi illa ;

tremitatibus corporum, sed etiam intime in vero corpora esse contigua, quorum ultima
toLo corpore, et inter omnes partes ejus. sunt simul, ut patet ex cap. de Quantitate,
Aliae vero sunt opiniones meclise, quse va- etex 5 Physic, cap 3. Hae autem locutiones
riis modis partim affirmant, partim negant supponunt hos terminos et esse indivisihiles,
et esse positivos ; nam si essent divisibiles,
Prima opinio extrema et aosolute negativa.
nec possent esse simul, nec unus terminus
8. Primam opinionem tenet Durandus, iri secundum idem posset esse communis utri-
2, dist. 2, qusest. 4 ; Ocham, in sua Dialect., que parti, nam in illo essent partes, et ita se-
cap. de Quantitate ; et Gregor., in 2, dist. 2, cundum diversas sui partes alias attingeret.
q. 2, art. 1 . Qtiae opinio non negat, quin in cor- Unde in illo etiam esset continuitas, et opor-
pore quanto sit vera longitudo et latitndo teret alium terminum communem partibus
realis; id enim tam est evidens, ut a nemine ejus inquirere. Denique, qui dicit terminum
negari possit, cnm constet corpus tribus illis vel extremum, dicit indivisibile, quia alioqui
modis idque ssepe ab Aristo-
divisibile esse, non potest esse extremum. Similiter esse ter-
lele asseratur, et in mathematica seu geome- minum vel extremum non potest dici depri-
tria demonstretur, ut in sequentibus attin- vatione, si proprie loquamur. Maxime quia
gernus. Sed negant dicti auctores dari in cor- Arisloteles dicit tactum fieri in bis extremis
pore quanto rem aliquam a ceeteris distinc- terminis ; tactus autem non fit in privatione,
tain, quse longitudinemhabeat absque latitu- sed in aliqua re positiva. Et eamdem vim ha-
dine, aut latitudinem sine profunditate. Af- bet, quod de loco etlocato ait, 4Physicorum,
firmant autem corpus ipsum per sese habere cap. 4, in his extremis habere a>qualitatem
has omnes dimensiones, et prout considera- quod verum esse non potest, nisi sumantur
tur a nobis, ut prsecise habet longitudinem, extrema indivisibilia secundum profundita-
vocari lineam ut vero consideratur a nobis
; tem; et ideo ibidem ait, superficiem esse lo-
cum longitudine et latitudine, prsecise vovari cum. Praeterea alias non posset salvari dif-
superficiem. Punctum vero aiunt in re solum ferentia cruam constituit inter contiguum et
esse quid privativum, a nobis vero concipi continuum; nam si extrema ratione quo- ,

per modum positivi carentis omni exten- rum dicuntur esse simul qute contigua sunt,
sione. Fundamenta hujus sententise sic ex- tantuin sunt privationes ulterioris extensionis,
positae tacta sunt in rationibus factis, et trac- eoclem modo in duabus partibus continuis
tando aliorum opiniones ampiius proponen- sunt duse privationes ulterioris extensionis,
tur. quia neutra earumulterius progreditur; ergo
nulla est differentia ; loquitur ergo Aristoteles
Semnda opinio extreme contraria et aosolute
de terminis positivis. Unde, 1 de Ajrima, c 4,
affirmans. text. 70, dicit puncta habere positionem in
9. Secunda cpinio, extreme huic contraria, continuo, quod de sola privatione dici recte
videtur esse D. Thomae, ut patet ex Opusc. non potest. Tandem, ubicumque de quanti-
39, c. 2, ct de Verit., q. 28, art. 2, ad 10, et tate disserit, has tres species quantitatis ut
Quodl. 7, ait. 9, ad 2, efest communis in reales et positivas ponit, corpus, superficiem
ejus sckola, ut videre licet in Capreolo, in 2, et lineam. Et semper indicat, omnes philoso-
dist. 2, q. 2, a. 3, et in dist. 18, q. 1, a. 3 ;
phos ipso antiquiores easdem species quan-
Sonc, 5 Metaph., q. 20; et Hispal., in 2, titatis agnovisse, a quibus, prsesertim a Py-
dist. 2, q. 2, a. 4; et Soto, inPrsedicam., cap. thagoricis ipse differt, quod non ponit eas se-
de Quantitate et iclem supponit Cajetan., in
; paratas, sed in physicis.ac naturalibus corpo-
Logic, cap. de^uant., et 3 p., qusest. 4, ribus, ut constat ex lib. 3 Metaphysic, c 5,
art. 2. In eadem opinione est Scotus, in 2, et latius lib. 13, cap. 2* Atque ita antiqui
dist. 1, queest. 3, et clarius clist, 2, qusest. 9. Aristotelis expositores omnes sunt in eadem
 ,

554 DISPUTAT. XL. DE QUANTiTATE CONTINUA.

sententia. Prseterea tota scientia geometrise terminata ; ergo in extensione plana; heec
videiur supponere dari lineas et superficies, autem repugnat sphaericEe figurai perfectsa,
de quibus multa demonstrat, ut viclere est sive determinata, sive indeterminata esse di-

apud Euclidem. catur.

] \ . Prima ratio pro secunda sententia.
Rationes pro liac sententia prsecipue sumun-
tur ex quibusdam effectibus vel indiciis, par-
tim mathematicis ,
partim physicis. Et de
puncto quidem est vulgare argumenlum nam
corpus perfecte sphsericum solurn tangit in
puncto corpus perfecte planum quod affir-
mat Aristoteles, i de Anima, c. et demons-
trat Euclides, lib. 3, propos. 16. Et ratio est,
quia alias oporteret in globo esse aliquam
extensionem planam, quia corpora, qiue se
12. Simile argumentum huic fit quoad li-
neas in columna perfecte rotunda seu cylin-
dro, quia cadens super perfecte planum
non potest illud tangere nisi in linea, propter
; eamdem rationem. Et idem est de cuboper-
fecto quaclrato, nam si per angulum tangat
;
corpus planum, non potest tangere nisi in
! ; linea. Similiter duo plana solida et perfecta
non possunt se tangere nisi in re indivisibili
secundum profunditatem. Et in hoc eviden-
tissime, mea sententia, refellitur responsio

tangunt, adsequantur in eo in quo se tan- de tactu indeterminato, quia ilia corpora non
gunt; plano autem corpori non potest nisi possunt se penetrare in aliqua parte sive in
planum adsequari si ergo globus in aliqua
; determinata profunditate, sive indeterminata;
extensione tangeret planum, necessario in se non possunt autem se taugere secundum ali-
haberet planam etiam extensionem, et ita quarn profunditatem, nisi se penetrent. Et
non esset perfecte sphsericus, tum qnia pla- similis ratio fieri potest de superficie alba,
num sphsericum includuut repugnantiam
et prout objicitur visui, quia non terminat vi-
in figuris tnm etiam quia in illa extensione
; sionem secundum aliquam profunditatem
plana extremae partes magis distabunt a cen- etiam indeterminatam ; ergo setundum so-
tro globi quam meclise, quocl repugnat figurse lam superficiem. Idem argumentum est, quod
perfecte sphsericse. Respondent aliqui, non lumen non recipitur in corpore denso et ,

posse esse realem coniactum interhujusmodi perfecte opaco, nisi in ultima superficie; nam
duo corpora. Sed hoc tam est per se incredi- si aliquas purtes penetraret, quoad illas jam
bile, ut nulla indigeat refutatione ; nam quid esset diaphanum : datur ergo ultima indivi-
potest impedire illum realem contactum ? sibilis superficies, in qua lumen recipitur.
Item, etiamsi sphera esset gravis, impedire-
tur a plano, ne descenderet, vel si ipsa vin- Tertia opinio niedia, admittens indivisiMHa
ceret pondere, secum ferret planum quo- terminantia, non contimiantia.
;

modo autem hsec possunt fieri sine reali con- 13. Ad has et similes experientias (ut jam
tacfu ? Alii admittunt quidem, illa duo cor- primam opinionem mediam attingamus) di-
pora setangere, non tamen aliqua re deter- m cunt aliqui, convincere quidem dari heec in-
minata, sed in parte indeterminata quod ,
divisibilia terminantia partes quantitatis, ac
vocant indivisibiliter tangere in re divisibili. proinde illa esse admittenda in corporum ex-
Sed hasc responsio in primis dicit quiddam tremitatibus, non tamen esse in mediis cor-
diiiicillimum creditu, quia ille tactus non fit poribus hujusmodi indivisibiiia continuantia;
successive , aut in tempore- indeterminato, nam priora sufficiunt ad salvanda omnia ,
sed totus simul in momento, ut supponimus; quge de punctis, lineis et superficiebus Aris-
ergo necessario clebet esse tactus determina- toieles docet, et omnes geometrioe demons-
tus, consequenter in aliqua re determi-
et trationes, ac denique experimenta omnia quse
nata. Angelus enim, et multo magis Deus, de his indivisibilibus attulimus. Posteriora
videt clare in quo illa duo corpora se tan- vero innumeras nobis afferunt difiicultaies,
gunt, et in quo non se tangunt ergo si iilud, ; praeseriim eas quse materiam de infmito at-
in quo se tangunt, extensum est, videt quan- tingunt, et aliunde nulla sufficiente ratione
tum sit, designando terminum, sive intrinse- convincuntur. Suntque, qui hanc opinionem
cum, ita ut usque ad illum fiat contactus et Aristoteli tribuant, eo quod nunquam asserat
non ultra, sive extrinsecum, scilicet, quod in linea, verbi gratia, esse infinita puncta
tactushuc nort pervenit, in toto reliquo fit. actu, sed potentia duo ergo extrema puncta,
;

Deinde, non solvitur ratio facta, quia si tac- quibustennhiatur, sunt actumilla; reliqua
tus non fit in re indivisibili, ergo fit in ali- vero dicuntur esse poteniia infinita, quia qua-
qua extensione, sive deteiTainata, sive inde- cumque ex parte dividalur iinea, resultabunt
 SECT. V. DE PUNCTIS, LINEIS, ET SUPERFICIEBUS. 555
duo puncta, et sicut in infmitum dividi po- tinuans ergo datur in corporibus aliqua su-
;

test, ita in infinitum resultabunt; quocl ita perficies terminans et non continuans, etiamsi
exponere videtur D. Thom., Opuscul. 36, in puncto et linea id nunquam reperiatur.
dicens In linea snnt puncta quidem duo
: 46. Et quoad hanc partem est sine dubio
actu, iit ejus termini, qni cadunt in cjv.s defi- vera ha?c sententia. Et ratio ejus reddi po-
nitione, ei inftnita alia in potentia, secundum test, quia hoc differt inter superficiem, et

quod ipsa est in inftnitimi divisibilis poten- puncium vel lineam, quod superficies tantum
tialiter. ex dupJici facie seu parte potest continuare
partes corporis quanti, quia solum secundum
Tertia opinio miprobatur.
profunditatem est indivisibilis, et ita solum
d4. Verumtamen contra hanc sententiam ex iJIa duplici parte possunt in illam con-
obstat ratio, quam in principio objecimus ,
currere partes corporis quia vero corpora
;

quia revera nulla sunt in rebus puncta ter- finita sunt et terminata, necesse est ut ad ali-

minantia, qua? non sint etiam continuantia, quam superficiem sistat ex una parte extensio
nam licet non semper continuent partes li- profunditatis corporis, et ex alia nulla sit
nese recta?, semper tamen continuant lineam profunditas ejusdem corporis, qua? cum alia
aut rectam, aut curvam, aut circularem, aut continuetur; et datur superficies termi-
icleo

saltem lineas iu angulum desinentes. Quod nans et non continuans. At vero linere et
si hoc satis est ut dicatur punctus terminans, pnncta non duabus tantum viis, sed infinitis
erit etiam in medio corpore, ut in centro terminare possunt superficierum aut linea-
globi. punctus in quo uniunturlinea? omnes, rum partes ad illa concurrentes ad unam ;

quse a circumferentia in illum ducuntur; et enim lineam in circulum intelliguntur con-

in cce.lis (ut philosophi volunt) erunt duo currere infmita? superficies; ad punctum vero
puncta immobilia, quse polos vocant, quan- omni ex parte inferiori, superiori, et ex omni
quam in illa confluat infmita multitudo linea- demum latere iii quo punctus etiam exceclit
;

rum. Atque similia argumenta fiunt de linea, lineam; nam quo terminus est indivisibilior,
quia nulla est in rebus qua? non intercedat eo phiribus viis possunt ad illum confluere
inter aliquas partes superficiei , sive in su- partes illius climensionis, quse tali termino
perficie plana, sive in concava, vel saltem in continuari possunt. Hinc ergo fit, ut nun-
superficiebus anguJum conficientibus, ut in quam dentur linese vel puncta, qua? aliqua
corpore pyramidali ; ergo repugnat dicere, via non sint continuativa quia cum extra
;

dari Jineas, et puncta terminantia, et non corpora physica nunquam sint, semper ad
continuantia. hos terminos concurrunt varia? partes, quae
in iJiis uniantur, quamvis id non sit semper
Quarta opinio media unam ultimam superft-
sequaliter in omnibus, nam in medio corpore
ciem admittens, et alia indivisibilia negans.
inteiligimus esse confluxum, et continuatio-
Propter ha?c argumenta est aha opinio
15. nem ex omni parte in iilis vero punctis, aut
;

media, qua? negat, de facto dari ulla puncta lineis, quse concipiuntur in extrema superficie

vel lineas in actu, quia cum sententia proxi- corporis, solum ex ahquo latere, aut ex in-
me citata sentiunt aoctoreshujus opinionis feriori vel superiori parte , intelligitur esse

non dari actu lineas, aut puncta continuan- concursus par';ium qua? continuantur , non
tia; et alioqui argumenta facta convincunt vero ex omni parte.
non dari ufla puncta in rebus qua? non sint 17. Quoad hoc ergo vera est differentia
continuantia. At vero de superficie aiunt dari inter superficiem etlineam cum puncto liinc ;

in quolibet corpore unam, qua? sit terrni- vero infert hsec opinio aliud discrimen su-
nans, et non continuans, et hanc concedunt pra positum, quod ita deciaratur. Namquod
esse actu, et prae.ter eam nullum aliud esse superficies terminans sit actu in rebus, pra?,-
indivisibile actu secunclum aliquam dimensio- ter indicia superius a nobis allata, quibus
nem. Prima pars patet. Nam in quolibet cor- etiam ha?c opinio utitur, illa ratio convin-
pore, verbi gratia, in globo, est actu ultima cere videtur, quod corpora omnia finita sunt
qua?daui superficies indivisibilis secundum actu, et intrinsece terminata ; non finiuntur
profunditalem, quasi involvens tofcum corpus, autem nec terminantur, nisi superficie ali-
et per interiorem faciem (ut sic dicam) ter- qua, ita sibi propria, ut aliis communis non
minans omnes partes corporis, per exterio- sit, a qua habet unum corpus, ut alteri noii
rem autem faciem nihil terminans seu con- sit coniinuum, et ut possit esse contiguum,
 ;

556 DISPUTAT. XL. DE QUANTITATE COMTNUA.

etaliud contingere, ac locarc et locari, et
extrema qusedam accidentia recipere, pra3-
sertim figuram, quam Aristoteles dixit in su-
perficie recipi, 3 Metaph., cap. 5, textu 17.
Ha?c autem ratio non habet locum in linea
quia cum illa continuata quadam extensione,
et circuitione, aut reflexione in seipsa finiri
possit, non indiget extremo aliquo termino,
quo fmiatur; neque ullus in ea potest exco-
gitari terminus etiam mente, qui ita sit ul-
timus terminus partium unius finese, utultra
illum per aliquam viam seu positionem non
protendalnr eademlinea. Igitur linea non in-
aut loci et locati, colliguntur sutficienter ex-
tremse superficies terminantes, cur non ex
indivisibili contactu globi aut cylindri in
plano colliguntur iineoe et puncta actu exis-
tentia in extremis superficiebus ? Respon-
dent, rationem esse, quia globus non tangit
punctum, quod sit verum ens reale, sed
quod reducitur acl actum per designationem.
Aliter etiam dicunt, globum tangere planum
in puncto, non formaliter, sed eminenter
existente in media magnitudine. Vel aliter
etiam dicunt, globum etplanum habere con-
tactum negativum, non positivum quatenus ;

diget tali termino quo finiatur, sed seipsa enim non distant, dicuntur se tangere ne-
tota finitur, sicut linea circularis seipsa in- gative, quia in nulla re positiva se tangunt.
trinsece est fmita; omnis enim linea, quae in Sed haec omnia imprimis nullam differentias
quovis corpore consideratur, quamvis circu- rationem assignant, nam simili modo dicam
laris non sit, uua tamen est continuatione duo plana tangere se non in superficie indi-
intra seipsam, in qua cum circulari conve- visibih, quse actu sit verum ens reale, sed
nit, etiamsi differat in angulorum descrip- quaa tantum sit in potentia, et reducatur ad
tione, et aliis figuris, nostro modo concipien- actum per designationem aut se tangere in ;

di. Hac ergo ratione non indiget linea punc- superficiebus quas non formaliter, sed vir-
tis actualibus, et eadem ratio locum habet tualiter continent, aut negative se tangere,
in superfieie, quee etiam est una et in se fi- et non. positive.
nita continuatione et circuitione in seipsam, 19. Deinde absolutc responsio mihi non est
neque in ulla parte ejus reperire esL termi- intelligibilis : nam realis contactus in aliqua
num, ultra quem non extcndantur partes entitate fit, quae vere ac formaliter sit in re-
ejusdem superficiei et ideo non est finita
;
bus, nam ipse contactus realis est et pro-
per terminationem puram, sed continuatam pne ac formaliter fit a parte rei ; ergo fit in
cum aliis partibus ad modum circuli ; ob vera entitate, quaj formaliter in re sit; et ta-
eamdem ergo causam non dantur in super- men fit in re indivisibili ergo est in ipsa re ;

ficie linese in actu. Corpusautem quoad exten- formaliter talis entitas indivisibilis. Nisi for-

sionem profunditatis.licet quoad internas par- tasse dicatur illa entitas ibi esse in potentia,
tes non indigeat superficiebus actualibus,quia et non formaliter, quia non est per se sepa-
quoad eas eadem ratio, facta de superficie et rata, sed unita partibus; sic enim erit tan-
linea, babet locum in corpore, nam integri- tum differentia in usu nominum idem tamen ;

tate quadam unum est, et partes inter se erit de ultima superficie, quia etiam illa non
comparata?- non indigent termino quo finian- estper se separata, sed unita. Et partes ipsae

tur, quia unaquaeque ad aliam finita est, ni- divisibiles non sunt illo modo actualiter in
hilominus tamen totum corpus ut in se sit fi- toto, id est, actu divisse, sed in potentia.
nitum, et disjunctum ab aliis, quaj ipsum con- Nec desunt qui ita loquantur, ut dicant, par-
tingunt, vel contingere possunt, necesse est tes non esse actu in continuo nisi per desi-
ut actu habeat aliquam superficiem ultimam, gnationem. Sed frustra utuntur illa singulari
qua terminetur. locutione, quia nec deservit ad rem explican-
dam, neque in rigore est vera. Nam qui di-
Refutatur quarla opinio.
cit, partes actu esse in continuo, non dicit

18. Haec tamen sententianon videturcon- esse actu divisas, nam oppositum includitur
sequenter loqui, dum quod aflirmat de su- in propria ratione partis, sed dicit actu com-
perficie ultima, universe negat de punctis et ponere illud per s: am entitatem partialem,
lineis. Nam si argumenta
facta ab effectibus quee non est ficta, sed vera; unde esse per
probant dari actu su-
et indiciis etficaciter designationem, si designatio vera est, non ex-
perficiem ultimam, non minus probant alia cludit esse in re ipsa, sed potius illud sup-
similia, quee adduximus, dari actu in ipsa- ponit, alioqui designatio caderet in aliquid
met superficie ultima lineas et puncta. Nam imaginarium vel iictum. Quod si hoc verum
si ex indivisibili tactu planorum corporum, est de designatione qua; fit per intellectum,
 , ;

SECT. V. DE PUNCTIS, LINEIS, ET SUPERFICIEBUS. 5o7

multo magis de illa qua? filper talem con-
tactum. lgitur ratio sumpta ex contactu ita
urget in punctis vel lineis, sicut in superfi-
eiebus.
20. Et potest amplius lioc modo
Fingamus esse in globo rem aliquam, velac-
cidens, quod percontactum adheerescat plano
Quinta ojpinio admittcns indivisibilia in exter-
na superficie, et non in mediis corporibus.
21. Quapropter dicere aliquis posset, vel
declarari. declarando priorem opinionem mediam, vel
novam excogitando, sicut datur actu ultima
superlicies terminans et non inter partes
,

(quod licet naturaliter fortasse fieri non pos- corporis, ita dari iu illa sua superficie lineas
sit, benc tamen de potentia absoluta), et re- et puncta, etiamsi non dentur in mediis cor-
linquat giobus in plano vestigium sui con- poribus. Quee lineee, et puncta dicuntur ter-
tactus, tunc illud quod manet, quidquid sit, minantia, non quidem quia nullas partes con-
inaliqua reali entitatevere ac formaliter exis- tinuent, sed quia sintin ultimo corporis ter-
tcnte in plano manebit. Unde sicut ex acci- rnino ; et quia saltem ex ea parte, qua exen-
dentibus, quee intelliguntur manere in sola sio corporis ultra non progreditur, illa non
superficie, sumitur argumentum actu , dari continuant, sedterminant.
superficiem terininantem , ita ex preedicto
Improbatur quinta opinio.
contactu sumi potest, utprobetur dari puncta
et lineas in superficie terminante. Et inde 22. Sed illa sententia, etiam hocmodo ex-
etiam magis improbatur illa responsio de plicata, non loquitur consequenter. Nam im-
contactu negativo, tum quia idem dici po- primis ex ilia pullulant fere omnes ditficul-
test de quibuscumque corporibus, ut osten- tates, quee sunt in communi sententia; quia
sum est; tum etiam quia si contactus non si in extrema superficie sunt puncta, in illa

esset positivus, globus eeneus supra vitrum sola erunt infinita et infinities infinita, et si-

cadens, illud non frangeret, nec loco move- militer lineee ; vel certe erit una linea habens
ret, quod per sese incredibile est. Ratio au- infinitas partes determinatee longitudinis, ut
tem illa de intrinseco termino corporis finiti de gyrativa dici solet. Ex alia vero parte non
aliis auctoribus non videtur efficax, quia pu- satisfacit illa distinctio, quia, licet non sint
tant sufficienter finiri in suis partibus per ne- tam claree experientiee de indivisibilibus in-
gationem ulterioris extensionis; si tamen iila terius existentibusin partibus corporis, tamen
ratio admittatur, ut est revera probabilis si semel ostenduntur in ultima superficie, a
eamdem fere vim habet in lineis et punctis, paritate rationis intelligimus esse in mediis
nam etiam superficies ipsa finita est, et ideo corporibus ;
quia si sunt inultima superficie,

habere debet terminum quo finiatur. Et po- non est nisi ut determinent et continuent
test hoc confirmari, nam si ignis, verbi gra- sed in mediis corporibus invenitur eadem
tia, serpens per stuppam, et continue cre- continuitas terminatio autem, quamvis non
;

scens, semper habet superficiem terminan- sit simpliciter et totalis, est tamen partialis et
tem in quolibet instanti, in quo ad certum per designationem non fictam, sed cui aliqua
terminum aggeneratio pervenit, ergo illee vera res subest. Ut brachium, etiamsi secun-
superficies manent omnes in ipso igne aug- dum interiores partes continuum sit manui,
mentato et continuo. Patet consequentia, tum tamen revera finitum est ergo in sua partiali
;

quia est majus inconveniens quod infi- , quantitate esse debet terminatum, non qui-
nitee superficies fiant et corrumpantur suc- dem puro termino, et sibi soli proprio, sed
cessive, quam quod permaneant unitee, et manui, cum qua continuatur, communi; et
continuatee in eodem igne, cum ipsee sint heec ralio probat etiam de superticiebus, quod
entia permanentia, et ipsis non repugnet si datur ultima terminans, dantur etiam in-
simul permanere ; tum etiam quia cum ignis termediee continuantes.
ultra supeificiem terminanlem progreditur, 23. Et declaratur amplius heec ratio ex con-
nihil est a quo superficies preexistens cor- tinuitate sumpta. Ponamus enim dividi vir-
rumpatur, quia pars ignis, quee aggeneratur, gam, quee erat continua, ita ut nulla quanti-
illi non repugnat, secl illa potest terminari et tas ejus amittatur, et partes disjunctee ma-
copulari. neant omnino simul et contiguee, ita ut nulla
omnino quantitas interponatur (quod saltem
virtute divina, vel angelica fieri posse, non
est dubium), tunc ergo inquiro cur hee partes
prius erant continuee, et nunc non sunt. Non
 ;

558 DISPUTAT. XL. DE QUANTITATE CONTiNUA.

certe alia ratione, nisi quia terminnm com- spatio. Heec autem unio, quee est per conti-
munem amiserunt, quem antea habebant nuationem, ita fit, ut partes, quee uniuntur,
iileautem terminus non est nisi superiicies secundum omne id, quocl est divisibile in ip-

in medio corpore existens. Dicent fortasse,
qui solum terminantem superficiem aclmit-
tunt, illas partes jam non esse continuas, non
quia aliquid amiserunt, sed quia acquisierunt
proprias superficies terminantes. Sed impri-
mis facio iclem argumentuminlineis etpunc-
tis; et sumo duo corpora perfecte spheerica
inter se continua, vel duo corpora pyrami-
dalia continua in angulo cpiia hee supposi-
; spatium extensum, et eeque dispositum aut
tiones nihil repugnantiee implicant, uf per se
notum videtur. Disjungantur ergo iili duo
globi, vel duee pyramides, et jam se tantum
sis, extra se maneant, et in diversis partibus
spatii ; ergo oportet ut uniantur interventu
aiicujus rei indivisibilis, quee propter suam
inextensionem tota possit mtime conjungi utri-
que parti, et ita iilas unire.
26. Preeterea fieri hic solet ratio physica,
ex eo principio sumpta, quod agentia na-
turaliaagunt uniformiter diiformiter per
repugnans, ut patet in sole illuminante ae-
rem, nam propinquiores sibi partes magis il-
luminat heec autem uniformis ditformitas
;

contingant et inquiro cur antea essent con-

, continua est in toto passo ergo non potest
;

tinuee, et nunc non. Consequenter respon- aliqua pars intermedia signari, quee tota sit
dendum erit, idfactum esse, quia per disjunc- eequelucida; ergo sunt aliquee superficies
tionem acquisierunt duos terminos, quos antea mediee indivisibiles, in quibus lumen in ali-
non habebant. Hi autem termini nihil sunt, quo toto gradu recipitur. Sed negabunt hanc
nisi puncta in globis, vel lineee in pyramidi- ultimam consequentiam, qui negant superfi-
bus. Et preeterea de omnibus est communis cies intermedias, quia ad actionem unifor-
ratio, quia continuitas est realis unitas ergo ; miter diiiorniem, satis est ut queecumque
noii potest consistere in sola privatione ter- pars signata passi, quo fuerit propinquior
minorum ; ergo in aliquo reali positivo, quo agenti, eo majus habeat lumen. Sed contra
uniantur extrema. hoc obstant duo. Primo, quia si suppona-
24. Sed dici potest intercedere quidem rea- mus medium non esse continuum, sed conti-
lem modum unionis, quo partes ipsee inter se guum, ut aerem et aquam, necessario faten-
immediate uniebantur, quemque impediunt dum est, in ultima superiicie aeris, et in su-
termini resultantes ; hunc tameu modum illi contigua, esse
periicie aquee aliquem de-
unionis non esse superiiciem vel lineam. terminatum gradum luminis, quia in sub-
Sicut materia et forma uniuntur per modum jecto cleterminato, et in distantia intrinsece
unionis, qui non est superficies, vel aliquid determinata, non potest non esse determi-
hujusmodi. Sed imprimis eodem modo di- natus effectus; ergo, pari ratione, etiarnsi
cam, per divisionem resultare moclum termi- aer esset continuus in illamet distantia, quam
nationis, qui non sit superficies, sed quasi possumus mente designare, esset idem de-
moclus per se essendi, vel certe sicut de sub- terminatus gradus luminis ; ergo esset ibi
sisientia, vel per se existentia aliqui dicuntin subjectum capax iliius,quod non potest esse
privatione consistere, ita in preesenti facilius nisi superficies ; aiioqui actio non esset uni-
clici posset, res esse discoutinuas per caren- formiter ditformis. Secundum est, quia dum
tiam hujus unionis, sine termino positivo.
alio sol illuminat aerem, vel ccelum sibi propin-
25. Ac preeterea in hac unione per con- quum, necesse est ut in superiicie convexa
tinuationem peculiarisratio occurrit, ob queim cceli contigui soli determinatus gradus lumi-
non videntur partes posse immediate inter nis recipiatur, quod uniformiter diiformiter
se uniri, per solum modum unionis, nisi uni- minuitur in toto illo ccelo usque ad superfi-
antur in aliquo termino indivisibili,quia partes ciem concavam ejusdem cceli, et in ea ultima
iliee divisibiles sunt in infmitum non uniun- ; superficie concava necessario erit lumen in
tur autem per se et immediate in aliquo divi- alio gradu minori determinato, propter eam-
sibili, aiias diminueretur quantitas vel ex- dem rationem supra factam. Sit ergo prior
tensio ratione solius continuationis, quia pars gradus luminis ut octo, posterior ut quatuor;
clivisibilis quasi penetraretur cum parte di- jam sic concluditur ratio. Illud lumen con-
visibili, quia., ut supra clicebamus agentes cle tinua quadam et uniformi difformitateminui-
matcria et forma, non possimt duee res per quartum non
tur ab octavo gradu usque ad ;

sese et immecliate inter se uniri, nisi sint in- autem continue transire ab uno gra-
potest
time preesentes et quasi penetratee in eodem du ad alium extremum, nisi per medium.
 ,

SECT. V. DE PUNCTI8, LINEIS, ET SUPERFICIEBUS. >59

alioqui non esset diminutio uniformiter dif- toteles enim, D. Thom. etalii, dum dicuniheec
formis ; ergo necesse est, ut in aliqtio sub- indivisibilia esse in continuo, seepe declarant
jecto intermedio lumen ut sex et ut quin-
sit esse in potentia ; nos autem videmur docere
que, etc. Hoc autem csse non potest, nisi in esse in actu. Potest in his ipsis vocibus ma-
subjecto indivisibili, quia alias actio non es- gna esse eequivocatio, et ideo eas explicare
set uniformiter difformis ergo dantur iu me- ; oportet. Duobus cnim modis intelligi potest
dio corpore esse superficies indivisibiles illud, inpoientia, ut jam seepe in superiori-
quia subjectum illius gradus non potest esse bus tetigi : uno modo,ut includitnegationem
aliud, ut declaratum est. actualisexistentiee; aliomodo, utdicitnegatio-
27. Ex
continuitate preeterea motus, et ex nem actualis divisionis. Priori modo intelli-
inceptione et desitione ejus, sumuntur a gunt negant simpliciter heec in-
Aristot., qui
philosopbis non levia argumenta ad proban- divisibilia actu dari sed inquirendum restat
;

dum dari indivisibilia, non tantum in extre- ab his, an heec potentia possit aliquo modo
mis, sed etiam in mediis corporibus. Sed ad realem actum reduci nam si non potest, ;

beec, quia fusitis tractantur in libris Phys., quomodo verum est esse in continuo indivi-
omittenda nunc sunt; pendent enim ex mul- sibilia,etiam in potentia ? Si vero potest,
tisprincipiis quee ibi traduntur nonnulla ; quando, aut quomodo illa potentia reduce-
vero attingemus inferius, tractando de suc- tur in actum ? Respondebunt, ut opinor, il-
cessione et continuitate motus ac temporis, lam potentiam non posse esse realem, quia
et de intensione qualitatum. ipsamet indivisibilia censent non esse entia
realia, sed meras privationes ;
quia vero a
Opinio secunda admittens simpliciter luvc
,
nobis concipiuntur per modum
entium posi-
indivisibilia, cceteris prcefertur, et qucsstio
tivorum, ideo ipsum etiam continuum con-
resolvitur.
cipi ut existens in potentia ad indivisibilia,
28. Inter prcedictas ergo sententias illee qui- quee in infinitum ex eo resultare possunt.
dem, medieesunt,seupartim negant, par-
qufp. Sed si aperte loquendum est, hoc nihil est
tim, affirmant inihi sane minus probabiles vi- aliud quam dicere, heec indivisibilia esse en-
dentur, quia non possunt satis constanier et tia rationis, et in continuo esse aliquod fun-
consequenterloqui, tuminassertionibus quas damentum, ut concipi aut fingi possint. Quod
proponunt, tum in rationibus quibus eas con- esse alienum a mente philosophorum sic lo-
firmant. Atque hocut opinor, convincunt ra- quentium, satis perse est evidens.
tiones et discursus facti. Aliee vero duee opi- 30. Qui ergo admittunt, saltem indivisibi-
niones extremee ambee sunt difficultatibus liaterminantia esse actu in continuo, decla-
plenee ; non videtur tamen dubium quin pos- rant in medio corpore esse heec indivisibilia
terior sententia Aristotelica
sit, et gravio- in potentia, quia quacumque ex parte divi-
rum philosophorum consensione recepta. datur continuum, resultabunt in actu. Et
Item est magis consentanea principiis, tam quia hoc infinitiesfieri potest, ideo etiam illa

geometriee quam philosophiee, et aptior ad dicuntur esse infmita in potentia. Sed quod
reddendam rationem multorum effectuum, attinet ad puncta et lineas, non potest hoc
ct adloquendum in multis rebus philoso- verificari,quia quantumvis continuum divi-
phicis. Contraria vero solum fundaturinqui- datur, nunquam resultabunt lineee aut puncta
busdam illationibus aliquarum rerum, quec ita terminantia,utnon sintcontinuantia,quocl
videntur aut diiticiles creditu, aut inconve- supra probatum est ; ergo si nullee sunt li-

nientia continere quibus probabili rooclo sa-

;
neee aut puncta in actu, quee sint continuan-
tisfieri potest. Ideoque communem senten- tia, nunquam ex divisione continui resulta-
tiam, quee affirmat dari heec indivisibilia, tum buntlineee eiut punctain actu; ergo nec sunt
terminantia, tum continuantia, irt quantitate, in potentia. Quapropter, qui superficiem ill-

pra?ferendam censemus. Quam non oportet timam admittunt in actu, respondent, de ilta

novis rationibus confirmare, nam quee ad- optime et absolute verificari dicto modo, es-
ductee sunt, nobis sufficere videntur. se in medio corpore infinitas superficies in
29. Indivisibilia, an dicenda essein actuin potentia. De linea autem et puncto aiuntphy-
continuo. At vero, ut hoc magis declare- sice solum verificari designalione mathema- ;

tur, interrogari potest, cum dicimus heec in- tice, aut designatione, aut figuree conforma-
divisibilia esse in continuo, an sit intelligen- tione; logice autem et per potentiam Dei veri-
dum csse in actu, vel esse in ^potentia. Aris- fieari etiam secundum realem existentiam.
 .

560 DISPUTAT. XL. DE QUANTITATE CONTINUA.

Explicantur singula nara pbysice lo-
31 : superficiesdivisa, ex ea parte qua divideretur,
quendo, ratio facta convincit non posse punc- non continuaretur cum alia, et ideo necessa-
ta aut lincas reduci ad actum existentise per rio esset ibi linea terminans, et non conti-
illam divisionem, aut actionem physicam. nuans, quee esset linea in actu et idem pro- ;

D^signatione autem dicuntur reduci ad ac- portionaliter dicendura est de punctis in linea
tum, quia mens concipit superficies divisas, separata. Sed imprimis hrec declaratio tam
ut terminatas propriis terminis. Verumta- est aliena a mente Aristotelis, quam fuit extra
men ex ipsaexpositione constat, hanc reduc- fidem, vel etiamcogitationem ejus, quodpos-
tionem ad actum non esse veram, sed ima- sit dari Hnea vel superficies separata. Deinde
ginariam. Interrogo cnim an illa designa- Iiopc sententia duo conjungit, qufe simul sum-
tione mens vere concipiat- illum terminum, pta mihi videntur increclibilia. Unum est,

ut aliquid reale positivum, et ita necesse est quod linea in actu secundum se est verum
ut sit iu re ; vel concipit tantum privationem ens reale in esse essentia?, veraque quantita-
per modum hoc est concipere vel
positivi, et tis species, qma si talis non esset, non posset
fingere ens rationis. Atque ita devolvimur iu esse separata, etiam per potentiam Dei ab-
id, quod antea inferebamus, hoc esse in po- solutam; nam Deus non potest facere ut ali-
tentia, nihil aliud esse quam quod in magni- quid existat, quod secundum se est extra la-
tudine sit iundamentum ad ha?c entia rationis titudinem realem. Aliad est quod nihilomi- ,

fingenda. Et similiter illa reductio in actum nus vera linea non pntest esse in rebus na-
per designationem, non est aliud quam actu turali modo, sed miraculoso, et nunquam
concipere ens rationis, sumpto ex re aliquo hactenus facto, et de quo multi dubitant, an
1'undamento. Quod non solum ex divisione sit possibilis, nimirum, ut sit per se separata,
continui, sed etiam ex ipsa unione partium aut in superficie separata a corpore quantita-
continui, sumi potest. tivo. Nam si linea est ens reale possibile,
32. Nec vero mathematica reductio, ut ab etiam est ens naturale suo modo ergo est ;

his auctoribus declaratur, alterius rationis est naturaliter possibile vel proprius loquendo,
;

a prsedicta. Dicunt enim mathemiticos in li- est accidens secundum naturam alicujus sub-
nea recta, aut superficie plana, mente aut ra- stantiae; non est enim accidens ordinis divini
dio designare puncta, non quse sint, sed ac et supernaturalis ergo in aliqua substantia
;

si essent, ut illo veluti signo declarent con- potest esse modo naturali ; ergo vel simpli-
tinuitatem aut terminationem continui. Et citer impossibilis est, vel non tantnm in illa
hunc modum appellant per designationem, abstractione esse potest. Tandem etiam ad-
qui non est diversus a praecedenti, ut per se misso illo casu, sine sufficiente fundamento
constat. Per conformationem autem figura? dicitur, quod per divisionem superficiei se-
dicuntur hoc facere, quando ex unalinea vel parataB resultarent line;v terminantes, quia,
superficie recta, efficiunt trianguiarem aut sicut ipsi dicunt illas partes antea fuisse con-
quadrangularem tunc enim in angulis aiuut
; tinuas seipsis, ita dicere possent et deberent
resultare indivisibilia terminantia, vel copu- post divisionem etiam seipsis esse termina-
lantia lineas ct superficies; resultare (inquam) tas, vel per negationem unionis, aut ulterio-
non in re, sed mentis designatione nam in ; ris Maxime quia de punctrs .ipsi-
extensionis.
re non est nisi privatio ulteriqris tendentioe, met dubitant, an essent entia positiva etiam
vel privatio divisionis. Quo fit ut etiam hoec in linea separata, recta et finita. Atque ita
reductio in actum, solum sit quantum ad intelligunt lineam illam terminatam sine re
actualem fictionem cujusdam entis rationis. positive terminante cur ergo non ita intel-
;

Et ad summum cst differentia, quia in illis ligunt superficiem ? quod si superficiem, cur
figuris videtur esse majus fundamentum ad non etiam corpus ? Sed jam revertamur ad
fingenda illa indivisibilia terminanlia, quam argumenta superius facta.
infiguris planis et rectis.
33. Secundum potentiam autem logicam Quomodo intelligendam sit, indivisibilia esse

dicuntur linea^ et puncta esse in potentia, in contimw inpotentia.

quia si Deus (quod facere potest) separatam 33. Cumergoha^c indivisibiliadicunturesse

superficiem conservaret tunc vere essent in , in continuo in potentia, non opinor esse in-
illasuperficie lineee in potentia, quia si talis telligendam illam dictionem, in potentia, ut
superticies dividerctur , reipsa resultarent li- excludit realem existentiam, sed ut exclu-
neaj actu existentes et terminantes, quia tunc dit rcalem divisionem. Priorem partern pro-
 ,

SECT. V. DE PUNGTIS, LINEIS, ET SUPERFICIEBUS. 561

bant rationes facta?, et posterior sequitur ex quamvis hsec indivisibilia sint in magnitudine
priori. Quo fit ut , si esse in actu , sumatur ipsam tamen magnitudinem non componi ex
prout opponitur esse in potentia priori modo, solis illis ,
quod
late probat Philosophus 6 ,

sic puncta sint actu in continuo, etiamsi sint Phys. Et demonstrat illa, ratio, quod
satis
in potentia in alio sensu. Et hanc esse men- cum indivisibilia quatenus talia sunt, si sint
tem Aristotelis patet supra aclductis,ex locis immediata, se tangant secundum se tota, et
iu quibus aeque de his omnibus mathematicis omnino sint in eodem spatio indivisibili, ex
entibus docet, reipsa esse in corporibus phy- solis illis non excresceret magnitudinis exten-
sicis; etiam si meute abstrahantur, et in Phy- sio. Dixi autem non componi ex illis solis,
sicis hac ratione ait , indivisibilc non posse quia, supposita sententia quam sequimur,
per se moveri, per accidens autem posse, ni- non est negandum quin haec indivisibilia in-
mirum admotum confcinui in quo vere exislit. trinsece ingrediantur constitutionem quanti-
Unde etiam ait punctum habere positionem
,
tatis continuse ; nam integra entitas ejus nec
in continuo. Denique eodem modo de his Jo- ex solis partibus nec ex solis indivisibilibus
,

quitur, sicut de partibus continui, quas dicit consurgit sed ex omnibus simul. Cum enim
,

esse in potentia in ipso. Sic etiam D. Thomas, duo sint de ratione ejus,
scilicet, et quod sit

in dicto Opusc, prius sic ait : In linea sv.nt extensa, et quod sit continua, illud habet ex
plures puncti, et realiter ab invicem divisi, suis partibus, hoc ex inclivisibilibus. Et icleo
id cst, distincti, ut duo ejus termini, et simi- si punctum, verbi gratia, comparetur ad li-

liter in ejus continuatione Et. tamen inferius

. neam continuam terminatam, ac finitam, in
ait , in linea esse duo puncta in actu et inti- , illa concluditur et idem est proportionaliter
,

nita in potentia ,
quod alio modo est intelli- de reliquis, quamvis si pra-cise conferatur
gcndum. Nam puncta terminantia ut sic, so- punctum continuans, aut terminans, cum par-
lum sunt duo respectu unius linese (vocantur tibus quas continuat vel terminat, aut unum
autem terminantia puncta, quee sunt in ex- r.unctum cum neutrum alterum
alio , sic in-
tremis superficiebus respectu lineee rectee, cludit. Propter hanc ergo causam dixi in as-
quse intelligitur esse in profunditate corporis); sertione, heec distingui realiter aliquo modo ;

tamen puncta terminativa dicuntur esse infi- nam considerentur ut componens et com-
si

nita in potentia, etiam in ordine ad realem positum, sic distinguuntur tamquam inclu-
existentiam quia illa quce sunt actu conti-
, ,
dens et inclusum, aut acl modum partis et to-
nuantia lineam, nunquam fiunt terminantia, titis ;vero comparentur prcecise, sic reali-
si

sed per divisionem continui tollitur punctum ter condistinguuntur ut duee partes, vel duo
continuans et resultant duo terminantia. Et
, componentia ; nam, licet puncta non sint par-
quia illa resultantia potest in infmitum fieri tes, sunt tamen aliquo modo componentia, ut
juxta divisionem continui ,
ideo dicuntur dictum est.
puncta terminativa esse infmita in potentia 36. Sic ergo declarata conclusio videtur
reali et physica suo modo, quia illa resultan- mihi evidens, supposita sententia quam se -

tia per aiiquam potentiam pbysicam semper quimur. Nam una pars lineee clistinguitur rea-
lit, sicut etiam continuum per aiiquam po- liter a reliquis partibus linea?, ut signando

tentiam physicam divisibile est in semper di- versus fmem lineos parvam aliquam partem,
visibilia. Ex his ergo omnibus satis videtur illa realiter distincta est a reliqua magnitu-
declarata et confirmata communis sententia, ergo multo magis punctum
dine totius lineee ;

nimirum, puncta, lineas et superficies esse ultimum ac terminans supposito qtiod in re ,

vcras entitates reales in magnitudinibus vel ipsa detur, erit distinctum realiter a tota reli-
in corporibus existentes, non tantum in ex- qua entitate Tineee. Et eadem ratione, punc-
ternis supcrficiebus, seu terminis, secl etiam tum continuans partes erit realiter clistinctum
interne inter omnes partes ipsius magnitudi- ab illis, tum quia ad singulas partes se habet
nis, et inter omnes dimensiones ejus. ut terminans, tum etiam quia non potest esse
idem realiter cum utraque parte simul, cum
Punctum, lineam et superficiem, et inter se, et
ipsae partes inter se realiter distinguanturi
a corpore realiter distingui. Neque etiam potest esse idem cum una tan-
3o. Ex qiio tandem concluditur, heec om- tum earum, cum non sitmajor ratio de una
nia non solum esse in rebus, sed etiam esse quam de alia.
aliquo modo realiter inter sese dislincta. Ad 37. Et confirmatur primo, nam duo corpo-
hoc declarandum et probandum, suppono, ra, verbi gratia, locans et locatum, in aliqua
XXVI. 36
o(>2 disputat. >;l. de quantitate contjnua.
re se tangunt, et in aliqua se non iangunt, et principio facta. Ad primum respondetur da-
in una habent cequalitatem realem, in aliis ri inclivisibilia tum propter
in magnitudine,
non habent ergo res illee, in quibus se tan-
; terminationem, tum etiam propler continua-
gunt et a^qualitatem habent, distinguuntur tionem. Et ad argumenta contrapriorempar-
realiter ab aliis, in quibus non se tangunt, tem concedimus, punctum aut lineam nun-
neque liabent sequalitatem ;
quandoquiclem quam reperiri naturaliter pure terminantem;
illa duo, in qoibus se tangunt , sunt quasi quod non inde provenit, quod ad terminan-
penetrative et omnino simul reliquum vero ; dam intrinsece quantitatem, non sit neces-
quantitatis, quod est in uno corpore, est om- sarius terminus positivus, sed ex eo, quod
nino impeneirabile cum eo quod est in alte- non reperiantur in rebus linese et superficies
ro. Est ergo res distincta ultima superficies separatce a corporibus ; in eodem autem cor-
a reliquo corpore ,
et eadem proportionalis pore nulla est pars lineas aut superficiei, qiue
ratio est de qnolibet alio indivisibili respectu non sit conjuncta aliis partibus ex utroque
quantitatis ,
quam terminat. extremo inter superficies autem datur ali-
;

38. Et confirmatur secundo, nam bic non qua pure terniinans, ut supra dictum est. Et
potest satis intelligi, quod punctum aut quod- ad replicam, quocl, ablato hujusmodi termi-
libet indivisibile terminans, sit tantum modus no, quantitas maneret ita fmita et limitata si-
ex natura rei distinctus, et realiter identifi- cul antea, respondetur, si hrec separatio fiat

catus quantitati quam terminat. Nam ille ter- tantum prcecisione mentis, manet quidem
sic

minus., secundumeum moclumentitatis, quem in intellectu linea finita negative, non tamen
habet indivisibile quid est ut supponitur ;
, , sic inteiligitur positive terminata, proutinre
ergo non potest identificari realiter rei clivi- necesseest. Si autem separatio inre ipsa fieri

sibili. Patet consequentia, tum ex impropor- supponatur,sicnegamus possefieri hujusmodi

tione, tum etiam quia interrogo cuinam parti separalionem, quia non potest in re esse
divisibili identificetur nulla enim potest de- ; quanlitas finita negative, id est, non ultra
terminate signari quia non est major ratio
,
tendens, quin sit etiam positive terminata, et
de una quam de alia ; unde pari ratione iden- suis terminis ciausa.
tificabitur toti quantitati ;est autem inintelli- 41. Linea, punctum et supcrficies possint-
gibile^ ut modus indivisibilisterminanslineam ne inter se et a corpore separari. Sed in-
in una extremitate ejus sit iclem in re cum , stabit aliquis, si illa superficies extrema est
tota linea. Quomodo enim potest esse idem res realiter distiucta, saltem de potentia ab-
cum tota , nisi sit coextensus toti , aut si soluta poterit Deus illam separare, et re-
ita modus in tota linea quornodo
est ille , liquam magnitudinem totam sine illa serva-
magis terminet eam in una parte, quam in re dictum est enim supra, res realiter dis-
;

alia ? Qua3 ratio probat, indivisibile punc- tinctas posse ab invicem separari, et sepa-
tum non posse identificari cum quacumque ratas servari. Respondent muiti negando se-
parte divisibili linese , sive determinate, sive quelam, quia non est illa regula ita genera-
indeterminate sumatur. lis et certa, quin aliquando possit intercecle-
39. Denique ex his etiam facile conciucli- re repugnantia, utestinprcesenti,quodquan-
tur, indivisibilia ipsa, utpuncta, verbi gratia, titas maneat fmita in re, et non terminata.
inter se comparata, realiter esse distincta, Vel etiam dici potest, ex distinctione optime
nam ita condistinguuntur, ut unum nullo mo- sequi posse Deumab invicem separare unum
do componat aliud. Item in re etiam loco ab alio, et conservare etiam um>m sine alio,
distant, ut patet cle cluobus punctisextremis non tamen in statuincludenterepugnantiam.
terminantibus lineam, etidem est de quibus- Atque ita poterit Deus separare superficiem
libet punctis ejusdem linese, quia inter qua3- extremam a corpore, et illam separatam cou-
libet duo puncta mediat linea. Esedemquera- servare, ablata unione ad corpus, et dando
tiones ad lineas et superficies cum propor- illi alium modum existendi. Et e converso
tione applicari possunt. 'poterif conservare corpus sine tali superficie,
quia distinguitur ab illa non tamen poterit;

Responsio ad argumenta contra indwisibilia

illud conservare omnino interminatum, aut
terminantia.
sino ulla alia superficie, quia hoc aliunde
40. Pmictum nidlmn aut linea danlur pu- involvit repugnantiam. Addo vero ultimo,hanc
re tcrminantia. Secus de suprftcie. repugnantiam non videii tam claram, quin
Hespondendum superest ad argumenta in probabiliter dici possit conservari posse a
 ; .

SECT. V. DE PUNCTIS, LINEIS, ET SUPERFICIEBUS. 563

Deo lineani sinc puncto terminante, et su- niens, quia tota illa infinitudo punctoruin
perficiem sine linea, et corpus sine superfi- est tantum secundum quid, cum tota illa
cie ; in eo vero casu, quantitatem illam esse finitam lineam componat simul cum parti-
finitam per negationem ulterioris extensio- bus lineae. Quare non sequitur posse dari
nis,non tamen per intrinsecam et positivam infinitam muititudinem entium actu dis-
terminationem, qiiam secundum connatura- tinctorum, vel quantitativam, vel transcen-
lem modum essendi requirit. Sicnt, qui exis- dentalem, quia illa esset infimtas in actu et
timant posse Deum conservare naturam crea- simpliciter, neque ullis terminis clauderetur,
tam sine subsistentia propria vel aliena, di- sicut revera punctorum
clauditur infinitas ;

cunt nihilominus ad connaturalem modum nam duo puncta unius lineee infinita
inter
existendi postulare hujusmodi naturam posi- alia sunt puncta. Neque inter res actu dis-
tivum terminum subsistentiee. Heec autem cretas intelligi potest, quod signata quali-
naturalis necessitas potest in preesenti de- bet, non possit alia assignari illi immediata,
clarari a posteriori, quia corpus carens in- vel ordine situs, si siut corpora, vel ordine
trinseco termino, non esset aptum ad phy- perfectionis, si sint spiritus. At vero in hac
sicum contactum cum aliis corporibus, ne- multitudine punctorum , signato quolibet,
que ad figuram, et alia similia accidentia. nullum potest ei immediatum signari in eo-
Unde neque esset in se perfecte integrum, dem continuo. Et cum in iinea possit desi-
et consummatum secundum suam extensio- gnari primum, non tamen secundum, et cum
nem. Recte ergo inteiligi potest, talem ter- detur ultimum, non tamen penultimum, quee
minum ex natura rei necessarium
esse , omnia demonstrant esse hanc infinitatem
etiamsi per potentiam absolutam separari longe diversee rationis ab infinitate quantita-
possit. Quin etiam probabile est interdum tisdiscretee indicant etiam illam esse infi-
;

posse naturaliter impediri, ut postea vide- nitatem imperfectam secundum quid. ac po-
bimus. tentialem, et ideo inde non sumi sufficiens
argumentum ad ostendendum infinitam mul-
Respondetur argimientis contra indivisibilia
titudinem esse possibilem, etiam per po-
continuantia.
tentiam Dei absolutam. De qua re alibi trac-
42. Prbno. Secundo. Ad aliam par- tandum est.

tem argumentorum dicimus, etiam esse ne- 44. Q,narto. An omnia puncta possint a
cessaria heec indivisibilia propter continua- linea separari. Ad quartum de separa-
>

lionem partium quantitatis. Ad primam ve- tione omnium punctorum ab omnibus parti-
ro impugnationem jam responsum est, heec bus lineee, dupliciter intelligi potest fieri
indivisibilia etiam propter terminationem hnjusmodi separatio. Primo conservando ,

requiri. Et ideo ex hoc capite non excludi- utrumque extremorum secundo, destruendo ;

tur quin etiam propter continuationem unum, et conservando aliud nam si utrum- ;

requirantur, licet continuando partes, eas que simul e rerum natura tolleretur, non es-
terminent in suis partialibus quantitatibus. set separatio, sed absoluta destructio, quce
Quin potius hoc confirmat rationem neces- nihil ad vim argumenti conferret. De priori
sitatis. Ad secundam, jam etiam ostensum igitur modo existimari potest, ex parte nen-
est, divisibiles et extensas partes non posse trius extremi id repugnare nam de partibus ;

inter seimmediate uniri secundum extensio- continui dici potest non mansuras tunc om-
nem, quia non possunt secnndum aliquam nes actu divisas, quia licet naturaliter unian-
divisibilem partem, sive determinatam, sive tur suis continuativis, tamen Deus posset il-
indeterminatam, simul esse in eodem spa- las alio supernaturali modo unire, sicut Soto
tio secus vero est de termino indivisibili
; et alii admittentes partes suhstantiaeforma-
nam possunt per se immediate copulari,
illi liter per quantitatem, dicunt posse
uniri
et ita mediante illo possunt inter se copulari Deum eas conservare unitas sine quantitate,
et uniri. An vero preeter entitatem puncti et alio preeternaturali modo illas uniendo. Yel
partium lineee, necessarius sit modus unio^- sicut paulo antea dicebamus, posse Deum
nis iuter ipsa, dicam inferius. conservare quantitatem sine superficie ter-
43. Tertio. Ad tertiam impugnatio- minante, ctiamsi naturaliter per illam termi-
nem concedendum est, esse in continuo et netur.
in qualibet parte ejus infinitam multitudi- 45. Sed nihilominus quoad hanc partem
nem punctorum, neque illud esse inconve- existimo esse impossibilem hujusmodi sepa-
564 DISPUTAT. XL. DE QUANTITATE CONTINUA.
rationem, ita ut Deus conservet lineam sine per ilhirn dicitur formaliter unita ; hic autem
indivisibilibus contirmantibus, quia non po- modus ,
consequenter loquendo ,
probabi-
test conservari linea sine extensione quanti- lius ponetur in se indivisibilis extensive, et
tativa, cumde ratione ejus non po-
heec sit ; identificatus puncto termina-
realiter soli ,

test autem (ut argumenta superius facta pro^- tus autem ad partes linea?, ut ad extrema
bant) illa exteasio consistere cum immediata unionis. In ipsis autem partibus non oportet
unione partium quantitativarum inter se, et fingere alios modos unionis, quia nec sunt
ideo necesse est ut fiat in aliquo indivisibili necessarii, nec facile intelligi possunt identi-
continuante partes, quod propterea respectu ficati cum partibus divisibilibus. Posset au-
utriusque partis est veluti causa formalis tem aliquis non omnino improbabiliter dicere
unionis earum respectu vero singularum
; punctum esse tam diminutam entitatem, ut
partium, se babet tanquam alterum extre- ad suam realem existentiam essentialiter re-
mum, in quo fit unio. Sicut ergo non potest quirat conjunctionem cum linea ideoque ,

Deus formalem sine

conservare effectum non illi per alium modum unionis a se
uniri
causa formali, neque unionem sine extremis distinctum ex natura rei, sed seipso. Unde
unionis, ita non potest conservare partes consequenter fit, ut punctum nullo modo
quantitatis unitas sine indivisibilibus unien- possit conservari separatum a linea idemque ;

tibus. Neque etiam possunt conservari illai dicendum erit de linea respectu superficiei,
partes sine ulla unione, quia involvitur repu- et de superficie respectu corporis. Sed licet
gnantia, cum de ratione talium partium sit, hoc quod dixi, sit probabile, tamen sup-
,

ut habeant aliquam divisibilitatem seu exten- ponendo has esse veras realitates magis ,

sionem dimensivam, quse sine continuatione consequens ac verisimilior est prior dicendi
essenequit. An vero cogitari possit aut fingi, modus.
Deum conservare lineai partes unitas aliis 47. At vero loquendo de tota collectione
indivisibilibus, quse non sint puncta, sed en- punctorum existentium in linea major est ,

tia alterius rationis, aliis disputandum relin- difficultas. Ex dictis enim videtur sequi etiam
quo ; est enim mibi videtur
inutilis fictio, et in hoc non esse repugnantiam nam si potest ;

impossibilis, quia neque

ha- illa indivisibilia conservari piur::mseparatum,et, sicut con-
berent alium entitatis modum, neque alium servatur unum, ita possunt plura et plura in
formalem effectum neque linea est capax ; infinitum conservari, cur non poterit tota col-
aiterius continuationis quam hujus, qute illi lectio punctorum existentium in linea con-
est connaturalis et quas. essentialis. servari ? Nihilominus probabilius est id fieri
46. De altero vero modo separationis mi- non posse. Et ratio reddi potest ex communi
nor videtur repugnantia ex parte alterius ex- opinione, quod repugnat dari infinitam mul-
tremi nam cum puncta nullam babeant ex-
; titudinem in actu, et ex inconvenientibus et
tensionem, nullum videturincommodum quod absurdis, quse inferri solent exilla positione,
maneant actu divisa omnia, destructis omni- qusenunc omitto. Ratio ergo qure mihimaxi-
bus partibus linefe. Sed nibilominus in hoc me probabilis videtur in prsesenti est ,
quia
loqui possumus de singulis punctis, aut de nonpossuntpuncta separari a linea, nisi des-
ota coilectione punctorum. De singulis, et de truendo partes lineas; non possunt au!em
qualibet multitudine finita eorum, fere om- partes linese destrui, quin destruantur etiam
nes, qui censent hsec indivisibilia habere pro- puncta, quibus intrinsece constat; namlicet,
priam entitatem, concedunt posse hoc modo non constet ex so-
ut dixi, linea, seu pars linece
indivisibilia separata conservari, tam super- lis tamen ita intrinsece illa includit,
punctis,
ficiem sine corpore, quam lineam sine super- ut possibile non sit concipere partem linea?,
ficie, et consequenter etiam punctum sine li- in qua non includantur puncta. Impossibile
nea ; et est verisimilius, quia nulla sese offert ergo est destrui partes lineee non destructis
aperta repugnantia. Juxta quam sententiam punctis; sicut, e converso, impossibile est
consequenter dicendum est ,
punctum non manere partem lineee non manentibus punc-
uniri linese nisi intercedente aliquo modo tis.Hac ergo ratione, impossibile est, destruc-
unionis ex natura rei distincto a puncto ;
tispartibus linese, conservari separatam to-
nam si potest entitas puncti manere in re- tam punctorum collectionem.
rum natura, et non >unita ergo esse unitam , 48. Quinto. An indivisibilia in continuo
aliquid addit cntitati puncti, in re ipsa sepa- exisientia sint infiniia actu. Ad quintum
rabile ab illa crgo addit modum unionis, nam
; de linea infinite extensa existente in continuo
 , ;

SEGT. V. DE PUNCTIS, LINEIS, ET SUPERFICIEBUS. 565

finito respondetur, ratione ibi facla recte pro- alterius, non est cur repugnet plura puncta
bari in uno continuo non esse multitudinem esse m toto, quam in parte, vel plures partes
linearum (idemque est proportionaliter de lineee in columna bipedali, quam in pedali.
superficiebus), quia omnes linese, quee per Sed de his satis.
modimi plurium in eo continuo a nobis con-
siderantur, sunt partes unius linese, quse in-
De suljecto puncti et alionmi indivisihilium.

finitis modis circuit, et gyrat ipsum conti- 30. In sexto argumento petitur, in quo sub-
nuum nam omnes; inter se continuantur ali- jecto sint heec indivisibilia. Et communis res-
quibus punctis. Et ideo, ut supra dicebam, ponsio esse solet, punctum esse proxime in
non potest reperiri in tota illa linea punctum partibus linese quas continuat, et lineam in
aliquod terminans ipsam, ut non etiam
ita partibus superficiei ; superficiem vero in par-
continuet. Et hinc ad aliam difficultatem res- tibus corporis quantitativi ; corpus autem
pondemus, concedendo esse in illa linea in- ipsum esse immediate in substantia. Atque
finitas partes a?quales, et actu unitas in ali- hinc fit , ut haec indivisibilia in iraullo sint
quo vel aliquibus punctis, ut argumentum adsequato subjecto, neque substanliee imme-
eonvincit nihilominus tamen non componunt
; diate inheereant, sed solum corpus de preedi-
unam lineam actu infinitam simpiiciter, quia camento quantitatis. Heec tamen responsio
tali modo inter se uniuntur, ut intra finitam justa sententiam a nobis supra tractatam de
magnitudinem, et intra definitos terminos formali effectu quantitatis , magnara habet
claudantur, et quodam confuso moclo inter difficultatem ; nam partes substantia?, sunt
se uniantur ad circumscribendam et compo- inter se tam vere ac realiter unitee, sicut par-
nendam finitam magnitudinem. Et hac ra- tes corporis quantitatisnon uniuntur autem ;

tione non est inconveniens, dari infinitam immediate per quantitatem, ut supra probavi;
lineam clausam punctis extremis, quia illa ergo uniuntur per aliquid substantiale, quod
infinitas non est simpliciter, sed secundum proportionaliter respondet superficiei ,
qua
quid, et illa puncta non sunt simpliciter ter- uniuntur partes quantitatis ; ergo illud erit
minantia, sed continuantia, ad eum modum ahquid indivisibile, quod possit esse propor-
quo se habent puncta omnia in linea eir- tionaturn subjectum superficiei quantita-
culari. tivse.

49. Quod si instes, quia sequiturtot partes 51. Hoc declaratur optime, posito eo casu,
tequales habere illam lineam in columna pe- quo Deus conservaret substantiam corpoream
dali, quot in bipedali, quia tot circuloseequa- sinequantitateprsesentem eidemspatio inquo
les habet in partibus proportionalibus peda- antea erat sub quantitate nam tunc partes ;

lis longitudinis, sicut bipedalis tot enirnpar- ; illius substantise manerent substantialiter
tes proportionales habet columna pedalis unita?ergo inter eas esset indivisibilis ter-
;

quot bipedalis, qua? omnes sunt inter se miuus quo unirentur; ergo
substantialis ,

requales quoad crassitiem. Adhoc multi res- eumdem nunc habent sub quantitate. Nec
pondent concedendo sequelam, quia in infi- dici potest quod illse partes substantia? proxi-
nitis non putant posse dari unum majus vel me absque indivisibili ter-
inter se uniantur
minus alio nam hse sunt proprietates quan-
; mino, quia eadem est quoad hoc ratio de illis,
titatis finita?, ut late Gregor., in i f dist. 44, quae de partibus corporis quantitativi, quia
qua?st. 4; et Scotus, in 2, dist. i, qusest. 3, etiam partes substantise sunt entitative clivi-
et Et ea ratione aiunt, tot esse puncta in
alii. sibiles, et non uniuntur proxime et imme-
circulo minori, sicut in majori ; nam si unus diate in aliqua entitate divisibili.
sit in alio inclusus, omnes lineae, quee duci 52. Preeterea corpus substantiale ,
quod
possunt a centro, secant unumquemque cir- subest corpori quantitatis, tam est unifum,
culum in aliquo puncto, et tamen sunt illae et quasi continuum in sua entitate, sicut
lineae infinitEe simpliciter. Sed licet verum corpus quantitatis in sua. Et corpus quantita-
sit , unum ex his infinitis non posse esse ma- tis est quasi intime penetrans corpus sub-

jus alio in certa aliqua proportione, tamen stantiale et continue illud coextendit sibi
,

absolute capere non possum, quin plura sint ergo ubicumque est aliquid corporis quanti-
in toto, quam in partibus sigillatim et divisim tativi, correspondet proportionaliter aliquid

sumptis ,
quia totum continet quidquid est in corporis substantialis ergo partibns unius ;

aliqua parte, et aliquid amplius. Quapropter, corporis correspondentpartes alterius, etter-

eo modo quo unum infinitum esse potestpars miuis eontinuativis unins corporis respondent
 ;

SG6 DISPUTAT. XL. DE QUANTITATE CONTINUA.

termini continuativi alterius, nec potest aliter etiam in omnibus terminis, seu continuativis
intelligi continuata eorum extensio. Sicut su- ejus ; alias non esset ejus preesentia conti-
perficies corporis continentis et contenti non nua, et sine interruptione in toto corpore ;

possent continue et adeequate coex-

intelligi non est autem praesens, nisi ubi informat
tensse, nisi partes unius corresponderent par- ergo sub tota quantitate, et sub omnibus in-
tibus alterius et continuativa ac termini
, respondet
divis.ibilibus ejus proportionaliter

unius continuativis et terminis alterius. Et aliquid materise, quod potest anima infor-
similiter si duo corpora quanta sese loco
, mari.
penetrarent adaequate et continue, necessaria 54. Sic igitur ad sextum argumentum di-
esset similis proportio, quia sine illa intelligi cendum tolam quantilatem habere sub-
est,

non potest continuata extensio. Et ob eamdem jectum sibi proportionatum nam in corpore ;

rationem, quia albedo, verbi gratia, est con- substantiali est integralis compositio ex par-
tinue extensa in superficie, necesse est ut in tibus et terminis substantialibus inter se pro-
qualibet parte superficiei correspondeat pars portionatis,et hoc corpus induitur (ut ita
albedinis illi inhaerens, et quod in lineis con- dicam) corpore quantitativo, ita ut partes
tinuantibus partes superficiei intelligatur ali- ejus afficiantur partibus quantitatis, et ter-
quid albedinis extensum secundum longitu- mini ejus terminis quantitatis ; atque ita

dinem, et non secundum latitudinem quo ,

redditur extensum et impenetrabile natura-
uniantur partes ipsius albedinis. Neque enim liter in ordine ad spatium. Idemque propor-
possunt immediate uniri per lineam de spe- tionaliter est in omni qualitate, imo etiam in
cie quantitatis, cum sit diversi ordinis, ne- omni re corporea, quse per adhaesionem ad
que alio modo potest concipi continuata ex- quantitatem, vel alio moclo, quanta efficitur;
tensio totam superficiem. Et
albedinis per nam in omni hujusmodi re dantur indivisi-
proportionaliter cum calor vel lumen con- biliaproportionata entitali ejus, et corres-
tinue extenditur per corpus secundum pro- pondentia indivisibilibus quantitatis, ut in
funditatem ejus, necesse est quod, sicut in quibusdam qualitatibus supra, exempli cau-
partibus corporis sunt partes luminis et calo- sa, declaratum est, et paulo inferius, trac-
ris, ita in continuativis corporis sint propria tando de continuitate motus ettemporis, ma-
continuativa luminis vel caloris, ad sua pro- gis explicabitur.
pria genera vel species pertinentia, quia nec
Prior difftcultas circa- dicta, de indivisiMU-
possunt illse qualitates in suis entitatibus in-
lus substantialilus,
tegrari foimaliter per entitatem alterius prae-
dicamenti, neque etiam possent continue ex- 55. Diviso corpore sulstantiili, an pereant
tendi per profunditatem quantitatis, nisi ha- indwisiMlia substantice. Supersunt vero
berent in se intrinsecam integritatem et con- diiae objectiones. Prior est, quod non possint
tinuitatem. Quod etiam satis manifestat suc- esse in materia indivisibilia substantiae, alio-
cessiva continuitas mutationis, qua bujusmo- qui seepe amitteretur aiiquid materiae, et ali-
di qualitas per corpus extenditur; nam in quid de novo fieret. Nam per divisionem
hoc instanti calor extenditur usque ad hunc continui destruitur una superficies, quse con-
solum terminum, quem immediate ante hoc tinnabat partes corporis, et resultant duoe
non attingebat, et immediate post hoc ultra terminantes ; ergo, si superficiebus quanti-
progredietur, et ita procedit continue exten- tativiscorrespondent substantiales termini
sio. Ergo necesse est ut, sicut partibus quan- proportionales, fit ut per illam divisionem

titatis correspondent partes quabtatis, ita in- amittatur etiam communis terminus conti-
divisibilibus quantitatis correspondeant indi- nuans materiam, et duo extremi seu termi-
visibilia qualitatis. nantes resultent est enim omnino eadem
;

53. Atque heec ratio eadem proportione proportio etratio. Consequens autem videtur
urget in forma substantiali nam etiam sub- ; falsum, alias oporteret illa indivisibilia ma-
stantialis aggeneratio continue fit ut forma ; terise,quae de novo insurgunt, creari, et con-
ignis continue extenditur seu crescit in ma- sequenter, ea, quae desinunt, annihilari. Pa-
teria srappae, aut paleee, ut nunc suppono. tet sequela, quia non possunt fieri per educ-
Ac denique in rationali anima in hunc mo- tionem non enim sunt in subjecto partici-
;
;

dum declaratur nam illa est praesens toti

: pant enim essentiam ot naturam primi sub-
corpori humano; est ergo tota non solum in jecti substantialis. Unde, licet sintunita par-
tolo enrpore et in singulis partibus ejus, sed tibus materiie, non tamen sunt in iliis ut \r\
 ;

SECT. V. DE PUNCTIS, LINEIS, ET SUPERFICTEBUS. 567

subjecto, sed cum illis componttnt unum bili subjecto, quod repugnantiam includit.
primum et adeequatum sttbjectum quantita- Sequela patet, namsiin superficie conlinua
lis, et formamtn substantialium. parietis dimidia pars sit summe alba, et di-
56.Ad banc difficultatem respondetur, ad- midia summe nigra, et iilee qualitates ha-
mittendo primam sequelam nam si partes ; beant proprios terminos indivisibiles, quibus
uniimtur suis terminis substantiali-
niateiia?. continttantur et terminantur, necessarium
bus, quando per disjunctionem dividuntur, erit ut ex ea parte, qua sttnt contiguse, ha-
necesse est ut terminus, quo illee partes beant proprios terminos simttl inheerentes
uniebantur, destruatur, quia nec potest in eidem lineee contiouanti superficiem quanti-
utraque parte totus manere, neque etiara tativam. Eteadem ratione, si lignttm sit ex
est cur maneat in una potius quam in alia. una parte media calidttm ut sex, et ex alia
Deincle partes illse divisee manent intrinsece frigidum ut sex, in stiperficie continttante
terminatae substantialiter sicut partes quan- erunt simui calor et ftigus secundum totarn
titatis in suo ordine ; ergo necesse est ut de illam intensionem, quamvis per aliquid indi-
novo insurgant substantiales termini, sicut visibile secundum extensionem. Ex quo fit
et quantitativi. Quomodo autem fiant illi ter- ulterius, ut in eodem termino indivisibili ma-
mini, difficile est ad explicandum nam ad- ; teiia? simul sint dueeformsesubstantiales spe-
mittere ibi creationem aliquam, vel annibila- cifica^ secundum aliquid indivisibtle extensi-
tionem, non est philosophicuni. Et ideo di- ve ; ut in virga viridi et sicca, cujus quanti-
cendum videtur, illa indivisibilia terminantia tas continua est, in superficie continuante
materialia, fieri per resultantiam ab ipsis utramque partem erit indivisibilis terminus
partibus materise. materia 1
,
qui simul informabitttr utraque for-
57. Sed potest quis urgere, nam heec re- ma secundum aliquid indivisibile ejus.
sultantia, aliqua efficientia est, cum per eam 59. Ad hanc difficultatem, quod spectat ad
incipiat esse aliqua nova res ; illa autem ef- qualitates, aliqui non reptttant inconveniens
ficientia non est a partibus materiee, ut aprin- admittere totum consequens, quia qualitates
cipio activo, quia materia non est activa, ne- contrarite inter se non repugnant in eodem
que etiam est ex ex causa
illis partibus, ut sttbjecto ratione indivisibilium , sed per se
materiali, quia non sunt subjectum talium ratione ipsarttm formarum, ideoque non est
terminorum. Respondetur non esse inconve- inconveniens ut, quando formee tantum.se-
niens qnod materia babeat aliquam activita- se contingunt in indivisibili qualitatis perstta
tem per resultantiam, ut supra dictum est extrema indivisibilia, non sese expellant a
ad banc vero sufficere ut terminus ille pen- proportionato subjecto. At vero de formis
deat in suo esse et fieri a materia cui uni- substantialibus inquiunt, hoc ipso quod in
tur ; nam illa materialem
dependentia ad. materia extensa stmt formee specie distincta?.,

causam revocatur. Sicut dicunt Theologi, qua3 inter se continuari non possttnt, etiam
quod si Yerbumdirnitteret corpusbumanum, partes materiee et quantitatis non esse con-
resultaret ab illo subsistentia creata tunc ; tinttas ; ut in exemplo posito de virga partim
enim ab ipsa materia resultaret subsisten- viridi et partim sicca, negant partes illas esse
tia partialis per aliqualem activitatem in- continuas. Quod si vertim est, cessat incon-
trinsecam et receptionem proprire subsis- vcniens illatum, quia non erunt dtieeformee
tentiee. Vel dici etiam potest, ha?c indivi- sttbstantiales in eodem indivisibili termino
sibilia materialia resultare ex vi illius actio- materiee, sed erunt simul duo indivisibiles
nis, qua Deus conservat materiam, esseque termini materiae, duabtts formis informati.
veluti quamdam concreationem non tamen ; Et potest heec sententia quoad uttimampar-
ita appellari, quia fit ex vi et debito preeexis- tem sumi ex Aristotele, 5 Metaph., cap. 6,
tentis actionis. quatenus ait, ea esse tmum numero, quorv.m
38. Formarum ewtensarum indivisibilia estmateria una ; et quee unum numero sunt,
quas patiantur difftcv.ltates. - Altera diffi- etiam esse unum in specie. Cum ergo virga
cultas est, quod non possint in formis vel illa non sit una specie, neque una numero
qualitatibus, quee extenduntur in materia, erit ergo neque habebit unam materiam
;

vel quantitate, h;ec indivisibiliaadmitti, quia nttmero ergo nec illa materia erit continua,
;

nlias sequitur, dtias qualitates contrarias in quia materia continua est una nttmero. Un-
summo secundum aliquid reale et positivum de Gommentator, 40 Met., comm. 1, ait,

ipsarum simul conjungi in eodem indivisi- continuationis causam in individuis esse ip-
 ;

563 DISPUTAT. XL. DE QUANTITATE CONTINUA.

sam formam. Hinc etianr vulgare est inter artificiali. Sed cum Aristoteles absolute lo-
pbilosophos axioma, ea quae specie differunt, quatur, rrihil vetat intelligi etiam de propria
non posse esse continua quocl sumptum est ;
et physica, seu quantitativa. Et ratio diffe-
ex Arislotele, 5 Phys., text. 89. Potestque reirtiee est, quia termini continuantes unam-
ratione suaderi, tum quia alias unum acci- quamque formam specificam, pertinent suo
dens, nempe una superficies, communis erit moclo ad speciem illius formee, ut indivisibi-
duobus subjectis specie distinctis, cum no\r lia albedinis ad speciem albedinis, etc. ; et
sit ratio cur sit in una parte potius cruam in ideo forinee differentes specie non possunt
alia. Tum etiam quia alias omnia corpora habere terminum communem, quo conti-
specie distincta, si essent propinqua statim nuentur nam talis terminus neque acl unam
;

fierent continua, quia siformarum diversitas speciem, neque ad aliam pertinere potest,
non impeclit, nihil est quod impediat. tum quia non est major ratio de una quam
60. Sed, ut incipiamus ab hac posteriori de alia, tum etiam quia non potest utrique
parte, difficile creditu est necessario esse uniri, sed iili tantum ad cujus speciem per-
discontinuam materiam et cfuantitatem, si tinet. Et eadem ratione non potest pertinere

partes ejus diversis formis partialibUs infor-
mantur, maxime si supponamus, quod pro-
babilius supra existimavimus,
mero quantitatem manere
genitae, quee erat in conupto
variatur quantitas per hrtroductionem nova?
formee in parte materia?.. nulla est causa cur
discontinuetur. Maxime quia
substarrtia? continue fit
signari potest instans, in quo verum sit di-
cere aggenerationem pervenisse usque ad
liunc terminum et ultra non processisse
ergo forma introducta per generationem in-
trinsece attingit illum terminum, et in illo
jam non est forma rei corrupta? ergo in illo
non sunt duo termini quantitatis vel mate-
ad tertiam aliquam speciem, quia csset im-
proportionatus ad unienclas vel terminanclas
eamdem nu- tales formas. Propter hanc crgo causam non
in materia rei possunt formse specie distinctae inier se uniri.
; nam si non Quocl vero sint in subjecto continuo, nil im-
pedit, quia possunt partes subjecti inter se
uniri, etiam si partes formae non uniantur,
aggeneratio sed sint quasi contiguae, vel una termiuetur
et successive ; ergo extrinsece, ubi alia intrinsece terminatur, ut
necesse est fieri in aggeneratione continua,
ut rationibus factis declaratum est.
62. Imo etiam, qui tenent quantitatem
variari in genito et corrupto, necesse est fa-
teantur, in singulis instantibus continuae ag-
; generationis, quantitatem rei genitse esse in-
trinsece terminatam illo termino ad cprem

riae, sed unus tantum ergo partes quanti-

; actio pervenit reliquam vero quantitatemrei,
;

tatis et materiee manent habenles unum qua3 paulatim corrumpitur, carere in eo ins-
terminum communem ergo manent conti-
; tanteintrinseco termino; non eninr potuit]alius
nuae. Simile argumentum sumitur ex eo quod intrinsecus pro eodem instante resultare.
etiam potest signari instans, in quo aggene- Alias in omnibus instantibus ifiius continua?
ratio pervenit ad talem terminum, et imme- aggenerationis, infmita? superficies succes-
diate ante illud nondum pervenerat, el ta- sive resultarent, et statinr seu immediate
men in tota quantitate seu materia antece- corrunrperentur. Item illae duee quantitates
dente facta jam erat ; ergo in illo tempore in singulis instantibus essent vere contiguae,
immediato ante illucl instans formn corrupti et propriis terminis terminatse, et tamen tota
adhuc erat in illo termino, et forma geniti ad mutatio continue fieret. Denique inomnibus
illum non pervenerat ; ergo partes illius ma- et singulis instantibus illius successionis in-
teriae vel quantitatis erant continure, seu ha- surgerent et desinerent novee superficies
bebant terminum. communem, etiamsi par- terminantes in corpore, quod paulatim cor-
tialibus formis informarentur. rumpitur, et tanren nulla quantitas divisibi-
61 . Quocirca, quamvis formee specie diffe- lis, et existens inter illas superficies inciperet
rentes inter se continuoe esse non possint, et desineret, quee omrria impossibilia sunt.
c[uod Aristoteles intendit in loco citato ex 5 Dicendum ergo est, si aggeneratio est conti-
Phys., tanren, quod sint in subjectis partia- nua, ut revera est, unam formam intrin-
libus habentibus inter se continuitatem, hon sece, aliam vero extrinsece tcrminari in sin-
repugnat. Unde ipsemet Aristot., 5 Metaph., gulis instantibus ergo, supponendo quod
;

c. 4, docet, aliqua esse unum continuatione, quantitas est in materia prima, nihil impe-
qua? non sunt unum forma, quem locum ali- diet quominus subjectum illarum formarum
qui exponunt de continuatione imperfecta et continuum sit.
 SECT. V. DE PUNCTIS, LINEIS, ET SUPERFICIEBUS. 569
63. Hinc ergo facile respondetur acl difii- dum extensionem ejus sunt omnes illi gra-
cultatem tactam de formis subslantialihus dus intensionis, qui ubique habent eamclem
specie diversis informantibus partes ejusdem repugnantiam formalem inter se. Item, quia
materise. Dico enim, in termino continuante eodem modo comparatur linea ad superfi-
illas partes materiaB tantum esse alteram ex ciem, quo superficies ad corpus ; hse autem
illis formis, illam, nimirum, ad cujus intro- qualitates, ut calor et albedo, licet penetrare
ductionem potuit vis agentis intrinsece at- possint totum corpus et in illo habere exten-
tingere. Altera vero pro tuncaret intrinseco sionem secundum profunditatem, nihilomi-
termino neque hoc est inconveniens, quia
; nus oeque repugnant in eadem superficie ac
impeditur a forma et agente contrariis, ne in eodem corpore ergo eeque etiam repu-
;

resultare possit. Atque itanon sequitur gnant in eadem linea, et in eodem puncto
unam superficiem esse in duobus subjectis ;
cum proportione, id est, secundum id in quo
nam solum est in illo termino uniente partes possunt illis inesse.
materise, qui etiam sola una forma seu ter- 65. Dicendum est ergo, ex illis duabus
mino unius forma? informatur, ut dictum est. qualitatibus alteram terminari intrinsece ,

In quo potest esse major ratio unius quam alteram vero extrinsece, unde in illo termino
alterius propter majorem vim agentis
, ,
continuante superficiem intrinsece inha^rebit
seu dispositionum. Neque ctiam propterea terminus uniiis qualitatis, albedinis, verbi
sequitur ,
queelibet corpora specie dis- gratia. Altera vero qualitas nullum habebit
tincta posse esse continua, quia potius est ibi proprium terminum, sed extrinsece tan-
valde accidentarium, quod partes ejusdem tum illud attinget. Quod si ratio quseratur,
continui ita informentur diversis formis, cur potius nna quam alia ita terminetur, ex
quia, scilicet, unum est in via corruptionis, causa etficiente petenda est, scilicet, quia
et paulatim transit in aliud. At vero, per se causa efficiens unam illarum qualitatum po-
loquendo, res specie diversse postulant pro- tuit efficacius attingere ilhun terminumquam
prios terminos, si sint in statu connaturali, alia, et postquam illa qualitas ita effecta est,
quem non amittunt, nisi aliqualis alteratio formaliter resistit, et impedit ne altera illic

vel corruptio in eis fiat. Denique illud com- introducat suum terminum. Neque hoc est
positum, verbi gratia, virga partim sicca, singulare aut novum in physicis mutationi-
partim viridis, etiamsi quantitas jjet materia bus ; nam si sphara activitatis agentis extrin-
ejus continuae sint, non est proprie unum sece terminetur, etiam effectum ejus, aut
numero, physice loquendo. Nam licet ma- formam ab eo introciuctam cxtrinsece termi-
teria prima una sit continuatione tamen , nari necesse est. Vel e converso, si sphsera
materia proxima non est una, et maxime terminetur intrinsece, forma exis-
activitatis
quia unitas numerica magis sumitur a forma tcns in reliqua parte passi extrinsece termi-
quam materia. Et partes ipsius materiee, li- nabitur. Vel si duo agentia contraria e re-
cet continuatione habeant quemdam modum gione sibi objecta in idem passum secundum
unitatis, tamen proprias entitates partiales diversas partes, et per lineas oppositas effi-

habent distinctas, secundum quas possunt ciant, necesse est ut si actio unius ad unum
diversis formis informari, et componere indi- terminum intrinsece atlingat, alterius illuc
vidua simpliciter diversa, licet secundum perveniat tantum extrinsece, quia non po-
partem sint unita et continua. test idem secundum iclem simul moveri mo-
64. Qualitates dwerscs, an possint secun- tibus contrariis in gradibus intensis, seu
dum aliqua indimsibilia esse in uno quanti- excedcntibus latitudinem, ut loquimur.
tatis. Et juxta hanc doctrinam respon- 66. Sed qua?res quomodo ilke qualitates
dendum existimo ad alteram partem de qua- seu formae propiuqua; tunc sint, quia nec
lHatibus contrariis ; nam quando clme quali- contiguse dici possunt, quia non babent ulti-
tates ejusmodi extenduntur in partibus ejus- mos terminos simul, nec continuse, quia non
dem superficiei continuse, nonpossunt ambae habent unum terminum communem. Quidam
intrinsece inheerere in linea continuante 'su- respondent esse continuas ratione subjecti.
perficiem, quia sicut tota superficies non po- Sed certe illucl cst valde materialiter. Et
test simul
informari illis duabus qualitatibus prseterea Aristoteles, 5 Phys., non vocat mo-
ingradibus intensis, ita neque una iinea, aut tus continuos, etiamsi sint in eodem sub-
unum punctum proportionaliter ; nam in jecto, et immediate unus alteri succedat sine
quolibet continuativo illius qualitatis secun- interpositione quietis, si non sint ejusdenj
 ,

570 DISPUTAT. XL. BE QUANTITATE CONTINUA.

speciei, et liabeant mutatum esse ejusclem sam uniatur entitati corporis, etiamsi in illa
rationis, quo suo modo uniri ac continuari entitate non possit signari tota aliqua pars
possint. Potius ergo accedunt illae duae ftu> cui uniatur. Et idem est de puncto respectu
ma? ad contiguitatem, cjuia non habent com- partium linese. Quam vero efficaciam ha-
munem terminum, et sunt inter se imme- beat (nam hoc etiam in illo argumento tan-
diatte. Proprie vero nec contiguse sunt, prop- gitur) discursus, quo Aristoteles, in 6 Physi-
ter rationern factam, sed dici possunt imme- cor., probat indivisibile non posse per se
diate cobcerentes, vel succedentes, unapost moveri, illum locum remittendum est.
in
aliarn. Neque necesse ut omnia, quae
est Nam sivepuncta actuclentur, sive non, eam-
sunt immediata, sint continua aut contigua, dem difficultatem habet discursus Aristote-
nisi utrumque sit intrinsece terminatum. In lis, qui non supponit dari punctum separa-

quo, ut existimo, est differentia inter quanti- tum, sed ex hypothesi inquirit, si daretur,
tatem ipsam, quee est per se quanta, et for- an posset per se moveri. Et similis queestio
mas omnes, quae sunt quantse per accidens ; erit, si detur in globo, an possit per accidens
nam quantitas si non sit continua cum alia, moveri, sive actu detur, sive non.
semper babet suum intrinsecum terminum,
quia naturaliter resultat. et non babet con-
Testimonia Arislotelis expommtnr.
trarium a quo possit impediri. Et quoad boc 68. Ad alia testimonia Aristotelis in octa-
cadem est ratio de materia, ct ideo in his vo argumento posita, responsio sumenda est
omnes quantitates aut continuas sunt aut ex his quee supra diximus de variis modis,
proprie contiguae. At vero formaesunt quantae quibus hsec dici possunt esse in potentia vel
per accidens, quatenus extenduntur in sub- in actu. Aristoteles enim non affirmat hsec
jecto quanto, in c[uo possuntinterdum impe- indivisibilia esse in potentia in magnitudini-
diri a forma, vel agente contrario, ne intrin- bns, eo sensu, ut ab illis veram entitatem
secum terminum habeant, et ideo interdum excludat; nam 1 Metaph., text. 43, ita dicit

sunt inter se immediate sine propria eonti- esse indivisibilia in potentia, sicut numerus
guitate. etiam est in potentia in magnitudine ; atve-
ro constat numerum quoad totam enlitatem
Quomodo partes uniantur inpuncto.
esse in magnitudine, solumque deesse illi ac-
67. Ad septimum argumentum responde- tualem divisionem seu terminationem. Sic
tur, heec indivisibilia copulantia non proprie ergo ait indivisibilia esse in potentia, non
babere contactum ad partes quas continuant, quia non sint, sed quia separata non sunt.
sed illis intrinsece uniri. Nec potest in linea Unde in fine illius textus ita concludit Atqui :

assignariparsadaequata, cui punctusuniatur, luirum (id est, linearum) ecctremnm aliquid

quia nuJla pars secundum se totam est im- sit necesse est. Itaque qua ratione linea esse
mediateinpuncto, alioqui vel illa esset ayque concluditur, yunctum quoque esse colligiUtr.
indivisibilis ac punctum, vel punctum esset Gum veroin 3 Metapb., ait, punctum, autsu-
quasi extensum vel prsesens divisibili spatio perficiem esse in potentia, sicut est figura
ac linese. Unit ergo punctum partes lineae Mercurii in lapide, loquitur de punctis ter-
indivisibiliter sese totum uniensutrique, non minantibus, quatenus sunt in potentia in me-
adheerens toti alicui parti divisibili determi- dio linese. Et idem est proportionaliter de
nate, sed quasi intime assistendo utrique de superficiebus. Nam, ut supra dicebamus,
parti. Quod eequc necessario dicendum est, hi termini revera noii sunt donec resultent,
sive ponantur in rebus indivisibilia tantum et ideo in toto rigore sunt in potentia. Et eis-

terminantia, sive etiam continuantia. Fa- dem moclis exponitur locus ex 8Metaph.,ubi
teor tamen hoc argumentum non parum eodem modo loquitur dc partibus continui,
enervare rationem superius factam cle tactu quo de indivisibilibus, et dicit eas esse in
globi in puncto, aut plani in superficie. Sed potentia in magnitudine. Alia vero loca dif-
nibilominus, quia ille contactus est inter res ficultatem non babent nam in 3 de Anima
;

non unitas, et esse non potest cum penetra- potius supponit punctum esse aliquid positi-
tione aliqua, Addetur necessarium ut sit in vum, quamvis a nobis per privationem.de-
terrninis indivisibilibus ; hic vero, quia fit in- claretur. Unde illud a^quiparat nigredini
trinseca unio inter superficiern et corpus, quam per modum privationis albedinis co-
aut lineam et punctum, intelligi melius po- gnoscimus. Et similiter in libro de Anima-
test, quod superfkies immediate per seip- lium motu, supponit dari in ccelis puncta in-
 SEGT. VI. AN LINEA ET SUPERFiCiES SINT PROPRI/E SPEGIES QUANTLTATIS. 571
divisibilia, negat tamen ea
quee sunt poli ; res species comparari ad ultimam, ut incom-
esse substantiam ahquam, in qua possit vir- pletas ad completam; ergo.
tus rnotiva residere. 3. Minor quoad priorem partem probatur,-
quia illss dimensiones non possunt ita pree-
SECTIO VI. scindi, utuna nonincludat alteram, alias im-

An linea et superflcies sint proprice species quan- possibile est eas distinguere. Nam si quis

titatis continuse inler se et a corpore distinctce. velit concipere et explicare extensionem la-
titudinis, non poterit id efficere per id prse-
4 . Punctum nullo inoclo est species quanti- cise, quod addit latitudo supra longitudinem,
tatis. Hactenus solum ostendimus dari in sed necesse est ut in extensione latitudinis
rebus hujusmodi lineas et superficies ac
, , longitudinem intrinsece includat; ergo in es-
pnncta; nunc explicare oportet quomodopar- sentia superficiei includitur linea, ut longi-
ticipent essentiam quantitatis. Quae dubitatio tudo est, et non tantum ut indivisibdis est, et
in punctis Jocum non habet ; nam cum omni idem de superficie respectu corporis. Et
est
ex parte indivisibilia sint, quantitatis essen- contirmatur hoc ac declaratur nam si hee ;

tialem rationem non participant. Et ideo om- dimensiones prfecise et secundum singulas
nes supponunt punctum non esse quantita- tantum divisibilitates considerentur, non vi-

tis speciem, nec vero aliud praedicamentum dentur differre formaliter in ratione exten-
constituere, sed reduci ad preedicamentum sionis ergo solum distinguuntur penes nu-
;

tanquam principiuin ejus, et quid

quantitatis merum (ut ita dicam), quatenus, scilicet, una
incompletum in eo genere. E contrario includit tres, aut duas, vel unam tantum di-
vero de etiam nulla est quEestio
corpore , mensionem. Antecedens patet, quia in su-
ob causam oppositam, scilicet, quia, si quce perficie sumpta, longitudo
latitudo prrecise
est species completa quantitatis, maxime hoe qusedam est, cujus signum
est, quia ipsam

convenit corpori, quod extensum est undi- latitudinem seu quantitatem ejus linea meti-
que, et divisibile secundum omnem dimen- mur ergo extensio linese et latitudinis ejus-
;

sionem. Et ab illo maxime habet substantia dem rationis sunt nam mensura esse debet
;

materialis molemcorpoream, et impenetrabi- homogenea mensurato ergo superficies ni- ;

litatem cum aliis corporibus. hil aliud esse videtur, quam

extensio habens
duplicem longitudinem versus diversas par-
Difficultas qucestionis aperilur.
tes seu positiones, et corpus erit habens tri-
2, De linea vero et superficie est specialis plicem longitudinem nam etiam profundita-
;

difficultas. Primo quidem, quia videntur en- tem longitudine metimur ergo non possunt ;

tia incompleta in genere quantitatis nam ; hse species distingui, nisi quatenus una aliam
sicut punctum est principium linese, ita linea includit. Et confirmatur, nam hac ratione di-
est principium superficiei, et superficies cor- xit Aristot., 1 Poster., lineam esse de defini-
poris ergo solum corpus est completa quan-
; tione superficiei, et superficiem de definitione
titas, reliqua vero omnia sunt principia ejus corporis.
propinquiora, vel remotiora sunt ergo om- ; 4. Quoad aliam vero partem probatur mi-
nia incompletain eo genere. Responderi po- nor ; nam imprimis, si de ratione corporis
test lineam et superficiem una ratione divisi- sunt omnes tres dimensiones, ergo corpus in
biles esse, altera indivisibiles, et hac poste- essentiali ratione sua includit superficiem et
riori ratione non esse quantitates, sed termi- lineam, non tantum ut sunt indivisibiles, sed
nos aut principia quantitatum priori vero ;
prout unam vel duas^extensiones habent; er-
ratione esse completas quantitatis species ;
go linea et superficies non erunt quantitates
nam sunt essentialiter extensiones quseclam. completse sed incompletaa et ordinatoe ad
,

Sed contra hanc responsionem, quee commu-
nis esse videtur, argumentor, quia cum tres
sint dimensiones quantitatis, iongitudo, lati-
tudo et profunditas, aut singulte ex his di-
mensionibus sunt de essentia singularum spe-
cierum, aut de essentia linece estuna dimen-
sio, de essentia superficiei duse, et de essen-
tia corporis tres. Primum dici
componenclum corpus, secundum dimensio-
nes quas habet. Ac deinde ad summum dis-
tinguentur haectriamembra secundum magis.
el minus intra eamdem speciem. Nam si di-
mensiones ipsee prsecise ac sigillatim sump-
ta3 formaliter non differunt, solum distin-
guuntur numero, et non ut entia totalia, sed
non potest. Si ut partialia componentia unum ergo so- ;

vero dicatur secundum, plane sequitur prio- lum hsec differunt intcV se tanquam entia
572 DISPUTAT XL. DE QUANTITATE CONTINUA.
magis vel minus composita intra eamdem ra- physice ostendi ex differentiis positionum ,

tionem nec refert si quis dicat in numeris

;
quee tantuni sunt tres,tribus dimensionibus
causari diversitatem specificam ex additione correspondentes, scilicet, sursum et deorsum,
unitatis, licet uniiates omnes sint ejusdem longitudini; dextrum et sinistrum, latitudini;

rationis. Nam, quamvis id admittatur in anle et retro, profunditati. Lege Arist., 4 de

quantitate discreta, quee sicut non est ve- Ccelo, c. 1 ; et Ptolom., lib. de Dimens. ; et

rum ens per nec veras ac reales spe-

se, ita nostrum Clavium, in sua Spheera, c. I.
cies habet, in quantitate autem continuahoc
nonhabet locum, quse sicut est verum ac per
Ad rationes dtibitandi respondetur.

se ens, ita species ejus non nisi ex propriis 6. Ad difficultatem ergo propositam recte
rerum differentiis distinguendse sunt. Sicut in principio responsum est, lineam (et idem
solet quantitas continua distingui in bicubi- est proportionaliter de superficie) esse entita-
tam, tricubitam, etc, et tamen illa distinctio tem quamdam ex se et per se habentem pro-
non est in veras species quantitatis reipsa di- priam extensionem quam substantiae com-
,

stinctas, sed ratione tantum ita ergo erit

;
municat, et ideo sub ea ratione esse veram et
inprsesenti, si dimensiones istee non forma- completam quantitatis speciem. Quanquam
liteir, sed materialiter tantum distinguantur. quia hujusmodi ens simul etiam indivisibile
est, sub alia ratione possit terminare et copu-
Qjiuestionis resolwtio.
lare partes alterius extensionis, et ut sic pos-
5. Dicendum nihilominus est, lineam et su- sitens incompletum appellari incompletum ;

perficiem esse veras quantitatis species, inter (inquam) non in toto genere quantitatis sed ,

se, et a corpore distinctas. Ha?c est sententia in specie superficiei. Punctum enim et in
Aristotelis ab omnibus philosophis et in
, et toto genere quantitatis est incompletum ,

scholis omnibus communiter recepta. Neque quia nullam habet extensionem, et peculiari-
oportet aliter hanc sententiam probare, quam ter in specie lineee, quia est proprium princi-
solvendo difficultatem tactam nam ex ea ; pium ejus, et in iliius definitione ponitur; li-

constabit, quomodo unicuique harum specie- nea vero in genere quantitatis completum
rum essentialis ratio quantitatis intcgre con- quid est, tamen in specie superficiei est quid
veniat ;
quomodo item in unaquaque earum incompletum quatenus est principium ejus,
,

sit extensio formaliter diversa, ideoque ipsae et aliquo modo illam componit.
sint quantitates specie diversse. Et hoc sumi 7. Objectio. Dices : hac ratione respon-
etiam potest ex scientia geometriae, in qua dere potest aliquis, etiam materiam primam
distinctse passiones de his speciebus demon- velformam, esse speciemcompletam substan-
strantur. Quod autem preeter has species tiae; nam licet, prout componunt unam sub-
quantitatis continuee non sint aliae , constabit stantiam, sint incompletee, prout sunt tales
magis ex sectionibus sequentibus. Nunc in entitates substantiales, habent suas rationes
quantitate permanente et intrinseca (ut aliqui et essentias completas. Et e converso ignis et
vocant), res est etiam communis et clara, aqua dici poterunt entia incompleta nam h- ;

quia non possunt intelligi plures modi extre- cet secundum se in suis speciebus completa
morum, aut terminorum continuantium, pree- sint, quatenus componunt unum universum,
Unde mathe-
ter puncta, lineas et superficies. sunt incompleta.
matici, ut colligant numerum harum specie- 8. Responsio.
Respondetur, neque esse
rum, cogitatione efEngunt lineam describi no vum aut singulare ut unum et idem ens,

ductu puncti, superficiem ductu linese versus secundum diversas rationes et respeclus sit
latus, corpus ductu superficiei versus latitu- completuin et incompletum neque id esse ,

dinem nec possunt concipi piures differentiee

; extendendum ad quadibet entia sine vera ra-
harum dimensionum. Item hoc demonstrant, tione aut fundamento. Primum patel, nam
quia lineae rectse non possunt perpendicula- eadern dependentia in ratione vise est in-
riter sese intersecare, ita ut angulos rectos completum ens, et in ratione actionis est
conficiant , nisi tribus modis, scilicet , descri- ens completum in illo genere, et exempla
alia
bendo crucem duabus lineis, et tertia utram- superius proposita sunt. Maximeque habet
que per illud punctum, in quo se secant, hoc locum in accidentibus, quia cum absolute
configendo ; his namque tribus lineis tres di- in genere entis sint incompleta entia, facile
mensiones respondent, ut constat, nec plures possunt diversis respectibus esse completa
possunt excogitari. Solet etiam hoc mais vel incompleta accidentia in ordine ad diver-
 , ,

SEGT. VI. AN LINEA Et SUPERFICiES SINT PROPRLE SPECIES QUANTITaTIS. 573

sas species. Alteram vero partem recte pro- neque etiam quatenus sunt
indivisibiles sunt,
bant exempla adducta tamen quod ad prae- ; divisibiles quia ut sic non efficient
,
nisi ,

sens spectat, non sunt similia; nam materia
et forma sub nulla ratione participant integre
essentiam substantiee, et ideo non possunt
in eo genere completa entia vocari. E contra-
rio vero acrua et ignis, ita sunt completa entia
majorem longitudinem. TJnde nec lineee solee
poterunt quasi continue extendi versus om-
nem partem, nisi inter eas interponatur aliud
genus extensionis, diversee rationis ab exten-
sione linearum et hanc extensionem voca-
,

in genere substantiae, ut natura sua non ordi- mus latitudinem. Eademque proportio^est la-
nentur ad componendum aliquod completum titudinis ad profunditatem. Neque contra hoc
ens quod sit vere ac per se unum in aliquo
,
mensura longi-
obstat ratio superius facta dc
genere; neque enim universum est hujusmo- tudinis. Ex cnim
solum habetur,
illo indicio
di ens neque ipsa entia ipsum componunt
; in superficie aut corpore reperiri lineas ex
per veram et realem unionem inter se^ sed omni parte et secundum omnem positionem
tantum ordine quodam. Linea vero proprie atque ita esse pcrmistas has dimensiones, ut
ac per se unitur superficiei partibus, et ad non possit aliqua planities vel profunditas
hoc est natura sua instituta, neque alio mo- reperiri, in qua non sit interposita longitudo;
do potest naturaliter existere, etiamsi alio- atque inde fit, ut omnis quantitas ex quacum-
qui completam quamdam extensionem quan- que parte possitperlongitudinem mensurari.
titatis habeat. In quo est magnum discrimen Ula autem mensura non est formalis mensu-
inter substantiam et accidentia, ut dixi nam ; quia una non
ra latitudinis vel profunditatis ,

substantia, quse est simpliciter completa in commensuratur aut adfequatur immediate

genere substantice (physice loquimur) nun- ,
alteri sed potest dici mensura virtualis seu
;

quam potest esse talis, ut natura sua insti- mediata, quatenus ex longitudine unius late-
tuatur vel ordinetur ad componendam ali- risetalterius colligi potest, per principia ma-
quam completam substantiam, formaliter ac thematicae quanta sit extensio totius plani.
,

per seipsam eo quod ens completum in ge-

; Cum autem Aristoteles dixit, mensuram de-
nere substantiaj sit simpliciter completum in bere esse homogeneam mensurato loquitur ,

genere entis. At vero accidens, licet sit com- de mensura formali et adeequata quee per ,

pletum in aliqua specie accidentis, potest

sub coaptationem ad rem quantam ejus magnitu-
alia ratione habere aptitudinem ut institua- , dinem notificat. Et hoc modo planum plano
tur ad componendam aliam speciem acciden- immediate mensuramus, et corpus corpore,
tis. Sicut etiam in gene-re qualitatis, tam po- quomodo vini quantitatein amphora mensu-
tentia ,
quam actus , est qualitas completa, ramus.
et nihilominus una ordinatur acl aliam, ut 10. Formalis differentia inter lineam, su-
potentia ad actum, vel ut actus ad potentiam; perficiem et corpus. Deinde dicendum est,
sub qua ratione utrumque incompletum quid has species non differre proprie penes nu-
existimari potest. merum dimensionum, formaliter loquendo,
sed quasi prcesuppositive ; superficies enim
Quomodo tres dimensiones inter se compa- proprie differt a linea, quia habet propriam
rentur. quamdam extensionem diversse rationis ab
9. Ad alteram partem, seu replicam contra extensione linea; corpus similiter differt
; et
hanc responsionem, si modum loquencli phi- ab utraque, quia aliam propriam extensio-
Josophorumconsideremus, satis incertum est, nem habet tamen, quia extensio lineae alias
;

quid sentiant de his dimensionibus, et de mo- non includit, neque etiam formaliter suppo-
do quo in his speciebus quantitatis includun- nit, ideo definiri solet linea, quod sit quanti-
tur. Mihi tamen ita videtur sentiendum, ut tas unius seu primae dimensionis, vel longi-
imprimis dicamus has tres dimensiones, lon- tudinem habens sine latitudine et profundi-
gitudinem latitudinein, et profunditatem
,
,
tate. At vero extensio superficiei necessario
esse inter se diversarum rationum. (Juod fa- supponit et includit aliquo moclo extensio-
cile probatur } quia longitudo sola , etiamsi nem linese, non quia formaliter illa consti-
versus quamcumque partem protendatur tuatur, sed quia indiget lineis ad suarum
sursum, deorsum, et versus omnia latera, partium continuationem
terminationem, et
non efficiet planitiem aut latitudinem, quia et ideo dicitur superficies
quamitas duarum
non potest latitudo componi ex solis indivisi- dimensionum, seuhabenslatitudinem etlon-
bilibus lineis secundum eam rationem qua gitudinem sine profunditate, quamvis non
o/4 DISPUTAT. XL. DE QUANTiTATE CONTiNUA.

eodem modo utramque dimensionem inclu- facimus, quia velnihil est, velposterior est,

dat nam formaliter (ut sic dicam) includit

; et resultansex circumscriptioneloci; et quia
latituchnem ; longitudinem vero quasi mate- de ilia satis notum est non esse speciem
rialiter aut preesuppositive, quod alii dicunt quantitatis.
includere latitudinem in recto, longitudinem
Spatiwn non est quantitas.
vero in obliquo ; nam superficies definiri po-
test, quocl sitlatitudo, longitucline continua- 2. De primo autem supra nominato anti-
ta.Atqaeeademproportione loquenclum est qui philosophi boc
putarunt, intervallum ,

de corpore; nam defmiri potest, quod sit quod a nobis concipitur inter parietes hujus
quantitas trium dimensionum, seu habens aulee, esse veram quantitatem et chmensio-
profunditatem cum latitudine et longitudine, nes quasdam a corporibus separatas, ut ex
quod eodem sensu accipiendum est. Aristotele habemus in 4 Physic, ubi Philo-
.
'II. Solum est in his nominibus cavenda pon., in digress. de loco, refert, Stoicos et
eequivocatio; hee namque voces in alia signi- Academicos in ea fuisse sententia, a qua ip-
ficatione vulgo accipi solent ; nam in plano se non dissentit. Juxta eam tamen senten-
ineequalium laterurn minor extensio appellari tiam illud spatium non videtur esse species
solet latitudo major vero dicitur longituclo,
; quantitatis distincta a praj ceclentibus,
quia
cum tamen, mathematice loquendo, in utro- in dimensionibus non esset aliud exten-
illis

que latere sit longitudo linearum, et propria sionis genus preeter longiludinem, latitudi-
extensio latituclinis, quee ad superficiem per- nem,vel profunclitatem.
tinet. Unde in plano quaclrato, vel nullum 3. Merito tamen Aristoteles eam senten-
latas potest dici planum aut longum in eo tiam rejicit, et cum eo omnes interpretes,
vulgari sensu, vel eequaliter, et ad arbitrium preesertiin Cnmmentator, D. Thorn., Alber-
loquentis utrumqne latus potest ita appella- tus, et Themistius, 4 Phys., text. 36; Sim-
ri. Similiter altitudo, profunditas, et crassi- plicius, text. 40. Tum quia vel illee dimen-
ties appellari solent in corporibus penes siones essent separatee ab omni substantia,
quamdam proportionem ad corpus huma- et hoc repuguat accidentibus ex natura rei,
num, seu acl clifferentias positionum alti- ; ut loquimur. Vel si essent in substantia cor-
tudo enim dicitur extensio seu expansio ver- porea, illa non esset locus, sed potius loca-
sus superiorem locum, profunditas versusin- tum quid. Tum etiam quia, utcunque essent
feriorem ; extensio vero, quee est in trans- illsedimensiones, si essent vera quantitas,
verso, seu penes ante et retro, sinistrum potius impedirent ingressum alterius corpo-
aut dextrum, vocatur crassities seu corpu- ris in hujusmodi intervallum. Quapropter ut
omnianosper modum longituchnis
lentia, quee bnjusmodi intervallum possit corpore com-
mensuramus. Proprie tamen et philosopliice pleri, potius concipiendum est, ut ex se ca-
loquendo, profunditas seu corpulentia signi- rens omni reali dimensione. De quo spatio
ficat propriam corporis extensionem a lati- sic concepto certum est non esse ens reale
tudine et longitudine distinctam. positivum, et consequenter non esse speciem
quanlitatis.Quod, preeter dicta, est nobis evi-
SECTIO VII. clens, quia illucl spatium non est aliquid

Vtrum locus sit vera species quantitatis continux creatum, aut temporale, sed eo modo quo
ab aliis distincta. esse concipitur, eeternum est non potest er- ;

go esse verum ac reale ens. An vero possit

1. In loco quot inveniantur . Suppono locus appellari, queestio forte estde nomine,
sermonem de loco eorporum, in quo
esse sed ad nos nunc non spectat. Item an sit tan-
tria possunt considerari. Primum est, spa- tum fictitium aliquidet imaginarium, vel ali-
tium illud seu intervallum quod corpus re- quo modo dici possitvere esse, dicemus in-
plet et occupat sua quantitate. Secundum est ferius, disputantes de Ubi, et de entibus ra-
preesentia, quam corpus ipsum habet in tali tionis.
spatio. Terlium est superficies ultima corpo-
Prcesentia in spatio non est quantitas.
ris continentis. Quartum addit Scot., Quod-
lib. 11, scilicet, relationem continentis, quse 4. De secundo, id est, de preesentia illa,
qua putat ra-
est in loco respectu locati, in seumodo existendi quem habctcorpus in spa-
tionem loci positarnesse. Nos vero, quod ad tioquod replet, nuncetiam nonagimus, sed
prsesens altinet, hanc relationem omissam supponimus hoc non pertinere ad preedica-
 ,

SECT. VII. AN LOGUS PROPIU A. SIT SPECIFS QUANTirATIS. 575

nientum quantitatis, sed ad speciale preedi- conveniunt, sub aliqua ratione dividi quanti-
camenturn Ubi, de quo infra dicturi snmus. tatem coutinuam et permanentem adcequate
Habet quidem hujusmodi preesentia in cor- in illas tres species, ac proinde rationem il-
poralibus rebus extensionem, ratione cujus lam quantitatis loco minime convenire. La-
quanta dici potest. Sed tamen non ex se, borant autem multi in conciiiandis his testi-

sed ex subjecti quantitate talem babet exten- moniis Aristotelicis.

sionem, qua ratione supra, sect. 1, adnota-
Prima opinio refertur et improlatur.
bamus, preesentiam rei spiritualis in spatio
divisibili, non esse proprie quantam, etiamsi 7. pervulgata quidem distinctio est,
Et
aliquo modo divisibilis sit, quia ex subjecto quantitatem posse considerari aut irf ratione
non babet extensionem, nec divisibilitatem. rnensuree, aut in ratione extensionis seu di-
Quocirca, sicut alia accidentia, quee sunt in visibilitatis. Et priori quidem moclo dicitur
corpore quanto, extendantur ad quan-
licet locus numerari inter species quantitatis, quia
titatem subjecti, non tamen babent proprias est mensura extrinseca ;
posteriori autem
quantitates, sed sunt quanta per accidens, modo non est species quantitatis, quia non
ita bic moclus preesentiee, quoad extensio- habet peculiarem extensionem, neque illain

nem quam babet ex parte subjecti, est quod- locato confert. Verumtamen non
distinctio
dam quantum per accidens a quantita te sub- est necessaria, neque prior pars ejus verita-
jecti, non tamen constituit propriam spe- tem continet. Primo quidem, quia jam osten-
ciem quantitatis. An vero per babitudinem sum est rationem mensurse nullo modo esse

aut spatium habeat ex se propriam aliquam essentialem quantitati, nec secundum iliam
cxtensionem, quee possit quantitas appellari, posse distingui species ejus. Quin etiam os-
declarabitur sectione sequenti, simul cum tendimus rationem mensurce non posseali-
extensione motus. cujusrei aut prcedicamenti essentiam consti-
tuere. Nam si sumatur in actu, est denomi-
De superficie coutinente versatur qucestio. natio extrinseca ab actu animse; si vero su-
5. De tertio igitur, id est, de superficie matur aptitudine, supponit in re propriam
continente, preecipue tractatur qucestio. Et naturam, ratione cujusest apta, ut per eam
ratio ditiicultatis est, quia Aristoteles, 4 PhjT s. alia cognoscatur, quee aptitudo nihil addit
c. 4, concludit hanc superficiem esse verum entitati rei, sed connotat aliquid extrinse-
ac realem locum. Et tamen in preedicamen- cum, ut in passionibus entis, et in aliis swpe
to quantilatis numerat locum inter species declaratum est.
quantitatis continuee, et distinguit illum a 8. Unde argumentor secundo, nam super-
tribus speciebus supra numeratis. Et ratione ficies, n t intrinsece terminal proprium cor-
probari potest, quia esse formam intrinse- pus, non est mensura ejus, quia non notificat
cam et extrinsecam, sunt rationes sufficien- quantitatem ejus, sed potius, quantum est ex
tesad distinguendas species, imo interdum se, reddit illud mensurabile; ergo sub ratio-
etiam ad distinguenda preedicarnenta, ut pa- ne mensurce non potest distingui specie a
tet in actione et passione. Sed locus distin- loco. Imo esse mensuram, saltem aptitudine,
guitur a superficie, ut forma exlrinseca ab non modo
proprietas superficiei, nisi
est alio
intrinseca ; nam superficies, ut terminat pro- quatenus alteri corpori potest aliquo modo
prium corpus cui inheeret, habet ralionem in- coaptari, quo modo nun tantum locus potest
trinsecce formee, una ex tribus spe-
et est assumi, ut mensura locali, sed etiam locatum
ciebus supra numeratis ut autem circum-; loci ; sicut enim percapacitatem vasis quan-
scribit et continet aliucl corpus, habet se ut titatesaquarum mensuramus, ita per quan-
forma extrinseca ejus; ergo ut sic constituit titatem aquee interdum mensuramus quan-
distinctam speciem, quce ad genus quantita- titates distinctorum vasorum. Et hoc modo
tis pertinet, quia confert locato quamdam non solum per superficiem, sed quodammodo
extensionem extrinsecam, ratione cujus et per totam corporis molem quantitatem alte-
est mensura ejus. et illi est eequalis, qu@e rius mensuramus, quocl maxime conspicitur
sunt proprietates quantitatis. inponderibus. Unde oporteret corpus etiam in
6. In contrarium autem est, quia Aristot., duas species distinguere. Quocl si dicatur
in SMetaph., cap. 13, in numerandis spe- pondus non mensurari per quantitatem, sed
ciebus quantitatis continuce locum omittit. per gravitatem, quce est qualitas oportebit ,

Propter quod omnes fere auctores in hoc vel ob illam rationem mensuraj aliud genus
 ;

576 DISPUTAT. XL. DE QUANTITATK CONTINUA.

accideutis constituere, vel certe concedere il- esse peculiarem speciem quantitatis distinc-
lam esse peculiarern speciem quantitatis ,
tam a reliquis, sed vel nullo modo pertinere
quia, licet gravitas sit qualitas , tamen non ad quantitatem, vel ad summum esse pro-
mensurat nisi ut aliquo modo quanta est,
, prietatem quamdam superficiei aut superfi-
sicut de tempore aliqui dixerunt, ut infra vi- cierum. Declaratur et probatur, nam dupli-
debimus. Simile argumentum fieri potest de citer potcst considerari locus : uno modo, ut
linea, quia, licet nos-non utamur lineis indi- aptitudine tanlum continens aut locans aliud
visibilibus ad mensurandum tamen cum , alio modo, ut actu locans, et actu circumscri-
quantitatem panni ulna mensuramus, per se bens aliud. Priori modo, quamvis in re ipsa
non utimur nisi sola longitudine uncle illa ; non detur locus cum ea aptitudine sine actu,
non est proprie mensura loci; constituet ergo quia non datur realis locus vacuus absolute ,

distinctam speciem. Ratio ergo mensurse tamen non involvit repugnantiam, et praeter-
nullo modo distinguit species quantitatis, sed ea potest facile secunclum eam preecisam ra-
sicut in communi est proprietas generis, ita tionem a nobis considerari. quomodo va-
determinatis modis est proprietas singularum cuum definitur, esse locum vel superficiem
specierum. aptam repleri corpore et illo carentem. Hoc
ergo modo locus in re nihil addit superficiei,
Alia opinio improhatur. sed declarat quamdam aptitudinem, quam
9. ergo distinguunt de quantitate in-
Alii superficies per seipsam habet, vel si (ut vo-
trinseca et extrinseca, et dicunt superficiem lunt aliqui) de ratione loci est, ut sit super-
continentem respectu locantis esse terminum ficies concava, ad summum addet quamdam
intrinsecum; respectu vero locati esse extrin- figuram; in ratione tamen quantitatis nullam
secum terminum , et ita distinguunt diversas differentiam addere potesl, aut speciem con-
species quantitatis extrinsecae et intrinsecse. stituere. Sicut quod superficies sit apta ad
Et juxta hanc sententiam vicientur locus et recipiendam albedinem, aut ut possit esse
superficies clistingui etiam in ratione exten- eequalis vel ineequalis, solum dicit proprieta-
sionis; nam locatum quodammodo extrinsece tem superficiei, ratione clistinctam. Et opti-
extenditur ad extensionem loci, unde etiam mum exemplum est de veste, quai secunclum
illi configuratur. Sed hsec etiam distinctio non superficiem suam apta est peculiari modo
est conveniens. Nulla enim est quantitas ex- circumdare et denominare vestitum ,
quge
trinseca, sivere ac proprie de quantitate lo- aptitudo recpiirit quidem peculiarcm figu-
quamur;nam per extrinsecam quantitatem ram, nihil tamen addit ad praidicamentum
modo extenditur aliena substantia vel
nullo quantitatis per se pertinens, sed ad summum
quantitas. Quod enim iocatum dicitur coex- includit vel supponit aptitudinem illam, ut
tendi loco, uon est quia formaliter per illum cmamdam proprietatem superficiei, ratiouc
cxtendatur, sed solum per juxtapositionem, distinctam. Et pari modo, in superficie rei
quo modo etiam locus extenditur juxta. exi- locataa seu locabilis ,
potest considerari apti-
gentiam locati, et interdum locus se accom- titudo qiiEedani , ut circumscribatur loco ,

modat seu configuratur locato potius quam e etiamsi actu non circumdetur extrinseca su-
converso, ut cum aqua circumdat arborem perficie, ut de ultima spha?ra ccelesti dici so-
vel columnam; unde id non provenit ex ra- let. De qua aptitudine proportionaliter etiam
tione loci aut locati sed ex eo quod unum
, dici poterit, requirere specialem figuram. ni-
corpus est liqnidum, et facile cedit, aliud mirum convexam ; non tamen constituere
vero resistit. Atque eadem ratione, esse ter- specialem rationem quantitatis, sed ad sum-
minum extrinsecum communc est tam locato mum explicare proprietatem cnjusdam super-
quamloco.et non constiluitpropriam aliquam ficiei ultimse, ratione distinctam ab illa. Sic

vel specialemrationem quantitatis,aut alicujus igitur aptitudine tantum consideratus locus,

accidentis , nisi fortasse alicujus relationis, in ratione quantitatis solum dicere potcst
quia esse terminum extrinsecum non est in- proprietatem quamdam ratione distinctam a
formare vel efficere, sed vel esse juxtaposi- superficie ultima. Dixi autem, swperficiei aut
tum, vel obsistere alteri, ne ultra progrediatur. superficierum, quia non est de ratione hujus-
modi loci ut sit una superficies coiitinua;
,

Locus non est 'pro^ria quantitatis species.

nam, licet arbor aut homo, partim aqua, par-
10. Dwplex loci continentis consideratio. tim aere circumdetur, unum locum habere
Dicemhun crgo absolute censeo, locum non censetur constantem ex duabus superficiebus
 ,

SECT. VIII. AN MOTUS PROPRIA SIT SPECIES QUANTITATIS. 577

inter se contiguis. Imo, quatenus locus debet ideo ut sic non pertinet ad praedicamentuin
esse immobilis, teste Aristotele, superficies quantitatis. Ad quod autem prpedicamentum
variae sibi succedentes in eadem
ad distantia omnes hse denominationes pertineant , dice-
polos dicuntur esse idem locus numero,
,
mus infra explicando prsedicamenta Ubi, et
quod etiam declarat, locum pbysicum non babitus.
esse speciem quantitatis contimise, tum quia
ipse per se non postulat continuitatem, tum
Ad fundamenta contrarice sententice.

etiam quia nulla quantitas est illo modo im-
mobilis.
II. Posteriori autem.modo considerando
locum, ut actu circumdantem denominan-
tem locatum, multo minus potest speciem
12. Aristoteles in Prcedicamentis quas spe-
cies assignarit quantitati. Ad Aristotelem
ergo in Preedicamentis respondetur, ibi non
, examinasse exacte propriam rationem quan-
titatis et specierum ejus, sed eas species nu-

quantitatis constituere ; nam vel talis species merasse, quee in aliorum ore circumfereban-
erit quantitas corporis locantis, aut eorporis tur, et multi satis probabiliter censent, ibi
locati; si locantis, non est nisi superficies, perlocum intellexisse spatium, quod antiqui
nam illa denominatio locantis nullam exten- putabant propriis dimensionibus plenum es-
sionem aut magnitudinem illi corpori addit, se. Ad rationem autem jam responsum est,

neque aliquid aliud ad rationem quantitatis superficiem continentem consideratam ut for-

pertinens, sed ultra explicatam aptitudinem, mam extrinsecam, non pertinere ad quan-
addit solum propinquitatem alterius corporis titatem, nec conferre formaliter aliquam ex-
vel relationem ad illud. Nec vero locus ipse tensionem corpori circumscripto, sed vel ef-
circumstans potest dici quantitas corporis conferre ad termi-
ficiendo, vel resistendo,
circumdati, quia licet in eo supponat quan- nationem ejus. Quomodo, ut dixi, etiam lo-
titatem, non tamen addit illi ullum extensio- catum potest ad ipsum locum comparari, et
nis genus, ut supra declaratum est. Unde nec gladius dividens dici potest terminare partes
formaliter illi effectum ullum ad
confert divisas. Quod autem bic locus possit esse
quantitatem pertinentem. Quocirca, etiamsi eequalis, et assumi ut mensura, non fundatur
demus, superticiem circumscribentem com- in propria ratione loci, aut forcnse extrinse-
parari ad corpus circumscriptum aliquo mo- cffi, sed inpropiia ratione quantitatis et su-
do ut formam extrinsecam ejus, et ut sic perticiei. Cujus signum est, quia etiam loca-
liabere- rationem aliquam, quamvis impro- tum, ratione suee superficiei. babet quod pos-
priam, accidentis, tamen sub ea ratione non sit esse eequale, et assumi etiam in mensu-
potest pertinere ad preedicamentum quanti- ram ipsiusloci, si quantitas locatinotior sit,

tatis. Primo, quia quantitas dicit accidens ut supra declaravimus.

verum ac proprium, et consequenter intrin-
se^e ac proprie inheerens ; locus autem cir- SEGTIO VIII.

cumstans, non improprie et per analo-

nisi
Utrum motus aut extensio ejus propriam speciem
giam potest dici accidens corporis circum- quantitatis contimm constituat.
dati. Secundo, quia effectus formalis quanti-
tatis, quam supra explicuimus, est primo di- 1 . Utrinque ratio dulitandi'. Ratio dif-
versus ab illo quasi effectu, vel potius deno- ficultatis est, quia motus est de genere conti-
minaudi modo quem liabet corpus circum- nuorum, teste Aristotele, 3 Pbysicor., in
stans in circumscriptum. Et boc etiam optime princip.; ergo motus est quoddam quantum
declarat exemplum de veste supra allatum ;
continuum; ergo babet quantitatem. qua
nam revera etiam vestit secundum ultimam sit quantum et continuum ; illa autenx non
superficiem, et ut sic est forma extrinseca, est corpus, nec superficies, nec linea er- ;

quse ut sic non pertinet ad prsedicainentuni go est distincta species quantitatis. In con-
quantilatis, sed ad aliud. Simileque est de trarium vero est quia Aristoteles hoc lo-
,

albedine gypsi comparata ad ipsum, vel ad co 5 Metapb., c. 13, numerat motum inter
parietem gypsatum ; nam respectu gypsi quanta per accidens, quia solum est quantir
quod album denominat, comparatur ut forma tas ratione magnitudinis, supra quam fit mo-
inbserens, et ut sic est propria qualitas ; res- tus, ubi peculiariter videtur loqui de motu
pectu vero parietis, quem denominat dealba- locali ;
proportione autem servata, intelli-
tum, comparatur ut forma adjacens et de- , gendus de omnibus. Species autem quan-
est
nominans solum medio corpore adjuncto, et titatis non multiplicantur propter ea quee
xxvi. 37
578 DISPUTAT. XL. DE QUANTITATE CONTINUA.
sunt quanta per accidens alias quot essent
; non esse ita per se quantum, ut ratione illius

in substantia accidentia quanta, tot multi- necesse quartam speciem quantitatis con-
sit

plicandas esseut species quantitatis. tinuas adjungere; hanc existimo esse sen-
tentiam Aristotelis, qui tam in dialectica,
Opinio affrmans.
quam in metaphysica motuui dicit esse quan-
2. Suppono sermonem esse de motu pro- tum per accidens. Atque ita sentiunt fre-
prie dicto, id est, successivo et continuo ; nam quentius expositores ejus, pra^sertim D.
de mutatione, quse in instanti fit, clarum est Thom., 5 Metaph. Ut autem eam probem,
non esse quantam, cum divisibilis non sit ; suppono in motu duplicem intelligi posse
de successione autem discreta nunc non agi- extensionem et continuitatem una est ex :

mus; spectat enim ad disputationem sequen- parte subjecti, quee est propria corpora-
tem, ubi de quantitate cliscreta disseremus. lium motuum; alia est ex parte termini
De motu igitur sic sumpto est multorum opi- seu latitudinis ejus quse communis est
,

nio, licet essentialiter non sit quantus, aut omni motui successivo, sive corporali, sive
quantitas, in eo tamen esse propriam quam- spirituali. De priori extensione et continui-
dom quantitatem, quse est proprietas ejus, tate nuila est controversia quin secun-
,

per se secundo illi conveniens, constituens dum illam motus dicatur quantus per ac-
autem sub genere quantitatis peculiarem cidens, et ideo ad eam non requirat pecu-
quamdam speciem distinctam a tribus enu- liarem speciem quantitatis, sed eam suffi-
meratis, atque etiam a tempore. Ita tenet cienter habeat ex quantitate subjecti corpo-
Fonseca, lib. 5 Metapli., c. 13, quaest. 8. Et rei in quo existit. Quomodo dixit Philoso-
omissa priori parte negativa, de qua postea phus, 2 de Generat., text. 2, motum esse
nonnihildicemus, quia ad prsesens institutum continuum, propter id quod movetur et 6 ;

ferenibil pertinet, posterior probatur. Quia Physic, text. 33, ait motum dividi secun-
in motu est peculiaris modus continuitatis, dum divisionem mobilis totunique motum ;

quee in successione distinguitur ab omni con- esse totius mobilis, et partem partis. Quo
tinuitate permanente. A successiva vero con- fit ut, sicut alia accidentia quce extendun- ,

tinuitate temporis distinguitur, quia conti- tur per corpus, sunt quanta per accidens ex
nuitas motus solet esse magna, cum tempo- quantitate subjecti, ita etiam motus secun-
ris est parva, et e converso ; nam in celeri clum hanc extensionem sit quantus per acci-
motu est magua continuitas motus,- et parva dens, nam extenditur ad extensionem sub-
temporis, quod contra accidit in tardo motu. jecti.
Item quia continuitas temporis est mensura 4. Unde etiam fit, ut hsec extensio non
continuitatis motus teste Commentat., 4
,
solum in motu proprie dicto, sed etiam in
Phys., com. 119. Cujus ratio est, quia tem- mutatione instantanea reperiatur, ut cum
poris successio seu continuitas invariabilis illuminatio subito fit in toto corpore, vel
est. Et potest hsee pars posterior confirmari visio in oculo, in quo habet extensionem
ex priori nam continuitas motus est qua3-
; aliquarn; nam sicut lumen ipsum, vel actus
dam proprietas ejus extra essentiam ipsius videndi, ut est qualitas corporea, suntexten-
existens, et hsec univoce convenit omni mo- sa in subjecto, et quanta per accidens, ita
tui ergo pertinet per se ad aliquod prsedi-
; actiones, vel mutationes, quse in illis qua-

camentum sed non pertinet nisi ad prsedi-

; litatibus efficiendis interveniunt, habent si-
camentum non potest
quantitatis, et in illo milem extensionemin subjecto, et sunt etiam
reduci ad alias enumeratas species ergo ; quantee per accidens. Ex quo etiam intelli-
per se constituit propriam speciem. Tandem, gitur, licet interdum contingat, hanc exten-
motus babet proprias partes extensionis, ni- sionem motus in subjecto successive fieri,
mirum mutationes partiales babet etiam ; nihilominus extensionem et continuitatem
propria continuatiya, quse a philosopbis vo- ejus non pertinere ad distinctam vel pecu-
cantur mutata esse: ergo habet propriam liaremspeciem quantitatis nam etiam tunc ;

continuitatem, et compositionem quantitati- provenit illa extensio ex quantitate subjecti,

vam distinctam a reliquis. adjuncta (quoad successionem) imperfectione
vel voluntate agentis, quod vel non valet,
Contraria sententia proiatur, et quccstio
vel non totum subjectum simul immu-
vult
resolvitur.
tare, sed prius unam partem quam aliam,
3. Nihilominus dicendum censeo, motum quia modus seu ordo agendi non potest
 SECT. VIII. AN MOTUS PROPRIA SIT SPECIES QUANTITATIS. 579
variare intrinsecam et propriam rationem non habeat successionem. Et idem est, si

quantitatis. Cujus etiam signum est, quod calefactio ut octo (quod non repugnat) in
si mutatio talis sit, ut effectus, qui per eam instante tiat in aliquo subjecto ; nam sicut
fit, pendeat ab agente in fieri et conservari, forma illa habet gradus intensionis inter
etiamsi actio ipsa, vel mutatio in prima effec- se unitos, quam unionem per proportionem
tione successive extendatur per subjectum, ad quantitatem, continuationem appellamus,
nihilominus tota simul sic extensa conser- ita in illa mutatione sunt partes correspon-

vari possit aliquo tempore in subjecto, ut dentes gradibus formae, et habentes inter se
manifeste patet in illuminatione ; nam licet proportionalem unionem sic igitur est in;

lucerna per motum applicatur, suc-

,
qua3 illa mutatione continuitas sine successione ;

cessive extendat actionem suam ad remotas differt ergo continuatio mutationis a succes-

partes aeris, postea sinml conservat illumi- sione, et ratio est clara, quia successio re-
nationem extensam per easdem aeris par- quirit prius et posterius in duratione ; conti-
tes quod ergo inter partes illius mutationis
;
nuitas vero solum requirit unionem partium
sit ille ordo successionis vel simultatis quoad habentium terminum communem, etiamsi
inceptionem vel durationem, per accidens simul fiant.

est, et non oritur ex aliqua quantitate illis 6. At vero e contrario successio proprie
intrinseca, sed ex imperfectione, ut dixi, sumpta, prout de illa loquimur, intrinsece in-
vel voluntate agentis. cludit aliquamcontinuationem nam licet ali- ;

5. Motus localis, augmentatio et altera- qua successio dicatur esse discreta, illa ta-
tio, in quo conveniant, et in quo differant. men proprie non est in una et eadem muta-
Venio ad alium extensionis modum, de quo tione, sed in diversis, ex quibus una non ef-
est proprie controversia et difficultas, et ut ficitur, per accidens aut consideratione
nisi

clarius procedat demonstratio, distinguamus nostra, ut latius dicemus disputatione sequen-

tres quos Aristot., 7 Physic, dis-
motus, ti, et infra , explicantes prsedicamentum
tinxit, scilicet, augmentatio-
alterationem, Quando successio autem de qua hic agimus,
;

nem, et motum localem nam inter eos est ; est illa quse in uno et eodem motu reperiri
aliqua convenientia quoad radicem vel capa- potest, et heec requirit sine dubio continua-
citatem continuationis et successionis , et tionem. Nam unitas motus, teste Aristotele,
aliqua etiam diversitas. Conveniunt siqui- 5 Phys., ex continuatione temporis maxime
dem, quia in omnibus radix successionis et pendet. Consistit autem ha?,c continuitas in
continuationis est aliqua latitudo termini hoc, quod partes mutationis, quae simul non
formalis ; differunt vero, quia in augmenta- fmnt, immediate et sine interruptione si-
tione per etiam est necessaria extensio
se bi succedant , et aliquo indivisibili termi-
subjecti; in alteratione vero minime loquor ; no copulentur, ita ut ante illum immedia-
enim late de alteratione pro quacumque in- te una pars motus praecedat, et post illum
tensione qualitatis, quas etiam in actibus vel alia pars immediate subsequatur hrec ergo ;

babitibus animoe invenitur. Motio item loca- continuitas est de intrinseca ratione talis
lis, licet, physice seu materialiter sumpta, successionis.
requirat mobilis extensionem ad successio- 7. Unde, mea sententia, valde errant, qui

nem suam, tamen absolute potest in rebus dicunt successionem esse de essentia motus,
incorporeis reperiri.Etsecundum totamhanc non vero continuationem, cum in propria
latitudinem oportet nos considerare succes- successione intrinsece includatur continua-
sionem motuum, cum metaphysice et abs- tio, ut declaratum est. Item, quia non po-
tracte illam contemplemur. Deinde oportet test esse successio in communi de essentia
accurate distinguere inter continuationem, motus, quin determinata successio sit de es-
successionemque alicujus mutationis haac ;
sentia determinati motus ; est autem omnis
enim duo non sunt omnino idem, nec con- successio, aut continua, aut discreta, sicut et
vertuntur potest enim mutatio aliqua esse
;
motus ergo si successio est de essentia
;

continua, etiamsi successiva non sit, quod motus, successio continua erit de essentia
patet,tum in continuatione extensionis, tum motus continui, qui solus est proprie unlis
etiam intensionis nam si in momento tota
;
per Et ideo illum tantum intelligimus
se.

superficies calefiat, sicut illa calefactio habet nomine motus proprie sumpti,ut dictum est;
extensionem in superficie illa, ita etiam ba- eadem ergo proportione loquendum est de
bet continuationem suarum partium, etiamsi successione, et continuitate successionis. An
580 DJSPUTAT. XL. DE QUANTITATE COINTINUA.

vero tulis successio sit cle essentia motus, possent simul fieri, quanturn est ex parte
diceraus inferius, explicantes praedicamen- ipsius qualitatis. Quod ergo non simul, sed
tum passionis, et ex partc etiam constabit successive fiant, provenit ex conditione agen-
ex his quae nunc subjiciemus. tis comparati ad passum, id est, aut ex
tale
voluntate agentis, liberum sit, aut ex im-
si
In continuitate intensionis nullam esse
potentia, quia non potest simul vincere to-
veram quantitatem. tam resistentiam passi, aut ex applicatione,
8. His ergo positis, sigillatim proban- quia successive magis ac magis ad passum
dum est, in nullo motu esse continuitatem, applicatur ergo illa successio non provenit*
;

seu extensionem, quee propriam et distinc- ex aliqua intrinseca quantitate talis mutatio-
tam speciem quantitatis requirat. Et impri- nis. Patet consequentia, quia exten^io pro-

mis boc clarius liquet in nmtatione intensi- prie quantitativa includit aliquam impenetra-
va nam in ea potest considerari continuitas
;
bilitatem, vel necessariam extensionem ex vi
partium, aut simul existentium si simul fiant, talis quantitatis; in partibus autem hujus mu-
aut sibi continenter succedentiurn, si fiant tationis nulla est intrinseca quantitas, quac
successive. Priori modo illa continuitas non reddat illas inter se impenetrabiles, aut loco,
pertinet ad extensionem quantitatis, sed ad cum in eadem parte subjecti fiant, aut dura-
intensionem Unde, sicut iatitudo
qualitatis. tione, cum possint simul fieri quantum est ex
intensiva diversi generis est ab extensiva et se, et quod non ita fiant, proveniat ex condi-
non pertinet ad genus quantitatis, sed redu- tione agentis. Unde quoad hoc eadem est
citur ad praedicamentum et ad genus vel ratio de successione, quae mutatione
est in
speciem talisqualitatis,tanquam modusejus, ad qualitatem secundum intensionem, aut
vel tanquam entitativa integritas et compo- secundum extensionem partium subjecti ;

sitio ejus, ita prorsus, et eadem proportione, nam utraque acceclit qualitati secundnm se
dicendum est de mutatione tendente ad in- spectatae, et provenit ex conditione agentis
tensionem illius qualitatis, et de continua- aut passi. Sicut ergo successio extensionis
tione parlium ejns nam solum est modus
; non provenit ex aliqua specie quantitatis,
intrinsecus ejus, et compositio ac integritas ita neG successiointensionis. Accedittandem,

entitativa illius, pertinens ad idem genus. quod extensio successionis non est omnino
Nam si mutatio illa consideretur preecise ut positiva, sed privationem includens ; nam in
viaquae reducitur ad praedicamentumsui ter- hoc quod actio non simul tota fiat,
consistit,
mini, ad illud etiam reducetur dicta conti- sed pars post partem in quo liEec negatio in-
;

nuitas si vero consideretur illa mutatio in

; cluditur, scilicet quod quando unum fit,
,

ratione actionis vel passionis, ad haec eadem aliud nondum fiat, sed deinceps haec autem ;

praedicamenta pertinebit dicta continuitas ;

negatio non provenit ex aliquapositiva quan-
nam, sicut qualitas intensa, et ejus intensio, titate, sed ex imperfectione aut, applicatione
et unio, seu continuitas graduum intensionis, agentis, ut declaratum est. Quae ratio gene-
ad idem genus qualitatis pertinent, ita actio ralis esse potest ad omnes successiones mo-
vel passio intensa, et ejus intrinseca compo- tuum, et ideo inferius amplius illam
expen-
sitio etunio, seu continuitas in sua ratione, demus.
acl proprium uniuscujusque genus spectant.
9. Posteriori etiam modo sumpta haec con- Successio augmentationis non requirit
tinuitas, etiam cum successione, non potest peculiarem speciem quantitatis.
ad praedicamentum quantitatis pertinere ; 10. Deinde idem facile probari potest de
nam imprimis heec successio non fundatur successione augmentationis, quatenus conti-
in aliqua quantitate, sed in latitudine inten- nua esse potest, ut nunc suppono ; illa enim
sivaformae, quee est terminus mutationis ;
successio tota provenit ex subjecti extensio-
sicut ergo illa latitudo intensiva non spectat ne. Unde si praecise ac per se consideremus
ad genus quantitatis, ita nec successio, quae terminum illius mutationis, quamvis ex parte
in illa fundatur. Deinde sola latitudo inten- illius sit capacitas, aut non repugnantia ut
siva formae, licet sufficiat (ut ita dicam) ad successive fiat, tamen id non est per se ac
capacitatem successionis in ejus intensione, simpliciter necessarium ex vi talis termini ;

non tamen per se ac necessario illam succes- nam sicut partes quantitatis simul sunt, ita
sionem requirit, quia, sicut plures gradus qua- exparte earum non repugnat simul acquiri.
litatis intensae possunt simul esse, ita etiam Quomodo dixerunt aliqui, augmentationem
 ;

SECT. VIII. AN MOTUS PROPRIA SLT SPECIES QUANTITATIS. 581

fieri per mutationes instantaneas,
discrete
ita ut per singulas aliqua portiuncula quan-
titatis simul tota acquiratur. Quocl quidem
non repugnaret, si aut ex parte agentis esset
sufficiens virtus ad adeequate agendum in
partem distantem, ac in proxirnam, aut
parte passi, seu alimenti esset ineequalis dis-
positio, aut resistentia in partibus distantibus
ac propinquis ; ita ut ratione illius ineequali-
tem successivam, quse in tali motu esse po-
test, non provenire ab aliqua vera quantitate
seu quantitatis specie. Primo quidem, quiain
partibusillius mutationis nibil est quod neces-
sarioillasreddattemporeimpenetrabiles(utsic
si ex dicam), seu quod ex necessitate postulet ut
non simul fiant, sed successive ac continue
utroque enim modo fieri possunt pro Angeli
arbitrio ergo illa successio, quando fit, non
;

tatis, compensando nimirum majorem dis- provenit formaliter ab aliqua intrinseca

tantiam cum minori resistentia, possint eo- quantitate successiva, sed ab extensione ali-
dem tempore eequaliterdisponi. Sic enimcon- qua alterius rationis, ut statim declarabo.
versio alicujus certee partis alimenti possetin Sicut dicebamus supra, substantiam mate-
instante consummari, et tunc aggeneratio et rialem privatam quantitate posse a Deo con-
accretio aliqua in instanti fieret, et ita in ea servari preesentem spatio divisibili et extenso,
non solum es-
esset extensio successiva, sed ita ut diversee partes ejus sint in diversis
set extensio continua ex parte subjecti, de partibus spatii; qua^ extensio non esset quan-
qua jam ostendimus non provenire ex nova titativa, quia non esset per impenetrabilita-
specie quantitatis, sed esse quantam per ac- tem partium, sed esset vel substantialis, seu
cidens ad extensionem subjecti ; nam si hoc entitativa, vel secundum solam preesentiam
verum babet etiam in mutationibus ad quali- localem provenientem non ex intrinseca re-
tatem, multo magis in mutatione ad quanti- pugnantia partium, sed ex capacitate prove-
tatem ipsam. Igitur successiva extensio hu- niente ex earum distinctione, adjuncta causa
jus mutationis etiam provenit ex conditioni- agente. Sic ergo proportionaliter intelligen-
bus agentis et passi preeter latitudinem ter- dum est de successione illius angelici mo-
mini, et ita eadem est ratio de tali successio- tus.
ne, et desuccessione tendente ad qualitatem, 12. Quod declaratur secundo, quia illa
sive in extensione subjecti, sive inintensione successio non fundatur in aliqua vera quan-
termini.Non ergo fit per se hsec extensio titate, sed in sola illa extensione, quee est in
per propriam quantitatem, sed est per acci- preesentia locali Angeli, quam supra, sect. 1,
dens, seuper aliud ex quantitate subjecti, diximus non esse vere quantam, quia, licet
ineequaliter applicati ad finitam virtutem na- aliquo modo quoad designatio-
sit divisibilis

turalis agentis. Unde etiam fit ut talis exten- nem, per comparationem ad spatium divisi-
sio non proprie sed per admis-
positiva sit, bile, tamen neque in spatio, neque in mobili
tionem privationis, quia niinirum agens, dum seu locato, requirit aliquam veram et realem
unum agit, non agit aliud, sed deinceps quantitatem, neque est materiali modo divi-
unum post aliud. sibilis in ea quee insunt, etc. ergo neque ;

successio motus tendentis ad talem preesen-

Successio motus localis non requirit peculia-
tiam localem potest provenire ab aliqua in-
rem speciem quantitatis.
Quo
trinseca et vera quantitate. fit ut, si pro-
11. Venio ad localem motum, in quo ne- prie ac in rigore loquamur, talis modus non
cesse est distinguere inter motum corporum solum non sit quantus per
se, verum etiam
et spirituum; nam, licet in utroque possit neque per accidens, quia ejus extensio nullo
esse extensio et continuatio successiva, longe modo provenit ab aliquo per se quanto. Sicut
tamen diverso modo, et ideo de illis est si- etiam preesentia localis Angeli non est quanta
gillatim dicendum. In motu enim Angeli po- per se nec per accidens, etiamsi sit aliquo
test esse successio continua, non ex neces- modo divisibilis, ut supra declaratum esl.

sitate mobilis, cum in eo non sit partium Possunt vero lato modo beec vocari quanta
extensio, sed ex voluntate nam cum possit ; per accidens, quia eorum extensio, vel non
esse preesens divisibili spatio, existens totus est, vel non intelligitur a nobis sine aliqua
in toto, et in singulis partibus ejus, potest habitudine ad quantitatem corpoream, vel
vei simul et unico momento adesse toti loco saltem ad spatium aptum repleri quantitate
sibi adeequato, vel paulatim et successione corporea.
continua illum acquirere. Hinc ergo facile 13. Piestat dicendum de successione motus
intelligitur, illam extensionem et continuita- localis corpomm ; in eoenim apparet quse-
 ; ;

582 DISPUTAT. XL. DE QUANTITATE CONTINUA.

dam mnjor necessitas hujus quantitatis suc- actio seu transitus mobilis per spatium simul
cessiva?, qufe motui attribuitur, quia partes fiat.

hujus motus ex intrinseca sua ratione hahent

Argumentis oppositce sententice satisfit.
successionem, et quasi impenetrabilitatem
in cluratione, eo quod ita fiunt successive, ut 14. A.d argumenta prioris sententiee dicen-
repugnet saltem naturaliter alio modo fieri dum imprimis generatim est, posse quidem
illa ergo intrinseca repugnantia et impene- in motu considerari continuitatem propriam
trabilitas provenire videtur ex intrinseca et et peculiarem ipsius motus, id est, pertinen-
speciali quantitate successiva. Verumtamen tem ad propriam compositionem entitatis
etiam in hoc motu non est necessaria talis ejus ex propriis partibus et continuativis
quantitas, quia tota illa extensio provenit a inde autem non recte colligi esse in motu
quantitate mobilis et spatii. Unde respectu peculiarem aliquam speciem quantitatis nam ;

motus non excedit latitudinem quanti per ut ex superioribus constat, etiam in sub-
acciclens. Quod declaratur primo ex Aristo- stantia ipsa intelligitur propria continuatio
supra citatis, dicente, motum esse
tele, locis substantiahs, qiuv, non quam unio
est aliud
quantum per accidens, ratione magnitudinis substantialium partium integrantium, quam
circa quam jfit unde constat, specialiter lo-
; necesse est propriis substantialibus terminis
qui de motu locali corporum. Secundo, nam fieri. Et in qualitate quatenus extensa est
motus localis corporis ideo successivus est, in superficie vel corpore, etiam intelligitur
quia partes corporis, quocl movetur, non esse propria unio, seu continuatio partium
possunt simul esse in loco proximo et re- per proprios terminos, ad prsedicamentum,
moto; sed hsec repugnantia intrinsece prove- vel speciem talis qualitatis pertinentes. Et
nit ex quantitate corporis, et inde derivatur secundum intensionem etiam intelhgitur
ad partes ipsius motus, quae partibus mobilis qualitas habere suam latitudinem graduum,
aclhcerent, et ab eis participant illam exten- quasi continuam propria continuitate, seu
sionem ergo sunt extensee per accidens, et
; unione suorum graduum, qui sunt veluti
non per se per propriam quantitatem ad mo- partes clivisibilesillius. latitudinis, qute suo

dum aliorum accidentium materialium. Ter- indivisibilitermino copulantur et terminan-

tio declaratur idem, quia intrinsecus termi- tur. Hae vero continuitates omnes non cons-
nus hujus motus, qui est prsesentia corporis tituunt proprias species quantitatis, quia per
in spatio, solum est quantus per accidens, se non habent extensionem quantitativam,
etiam si habeat suam extensionem, et quasi aut aliquam impenetrabilitatem partium, sed
impenetrabilitatem suarum partium, quia to- tantum dicunt entitativam compositionem
tum habet ratione quantitatis subjecti; sed
id hujusmodi rerum; uncle in unaquaque est
motus tendens ad hunc terminum, non ha- modus, qui pertinet, vel reducitur ad spe-
bet clictam extensionem successivam, nisi ra- ciem ejus nam in substantia est modus sub-
;

tione extensionis sui termini, et magnitudinis stantialis intrinsece pertinens ad compositio-

sui subjecti ergo illa successio non provenit
; nem, vel integritatem substantice corporeae,
ex aliqua speciali quantitate successiva ipsius et in cseteris proportionali modo. Sic igitur
motus. Tandem confirmatur hoc, argumento motus, prout est aliquid ex natura rei dis-
supra facto, quia heec successio non est vera tinctum ab aliis rebus, habet propriarum
aliqua extensio positiva , sed consistit in partium compositionem, et unionem per pro-
quadam negatione simultanese existentiee pria continuativa ; illa tamen continuitas
partium motus ; nam de essentia successio- non est quantitas per se, sed est entitativa
nis, ut una pars sit prior, et alia
sic, est ut compositio talis entis, pertinens ad genus
posterior duratione, et quod una post aliam vel speciem ejus, qualiscumque illa sit.

sequatur in hoc autem intrinsece includitur

; d5. Tempus unde liabeat esse qnantam per
hsec negatio, scilicet, quod dum una pars acciclens. Sicut autem aliee res [materiales
fit, allera nondum sit facta, vel quse prseces- per unionem ad quantitatem habent impe-
jam non sit. Hic ergo modus
sit, extensionis netrabilitatempartium, et extensionem quan-
non provenit per se ab aliqua

intrinseca titativam, ratione cujus dicuntur quantce per
quantitate, quce sit species distincta a reli- accidens, ita etiam materialis seu corporalis
quis, sed provenit quasiper accidens ab ipsa motus habere potest similem extensionem a
magnitudine mobilis, et extensione spatii, quantitate, non tamen habet illam nisi a
quatenus in eausa cst, vel potius impedit ne linea, superficie et corpore; et ideo non re-
 SECT. IX. AN TEMPUS SIT PROPRIA SPECIES QUANTTTATIS. 583
quirit propriam quantitatis speciem, magis ex quantitate mobilis, vel spatii, ut declara-
quam aliee res quantee et continuee. Nam si tum est, et ideo non esse in motu aliquam
illa extensio per impenetrabilitatem par-
sit quantitatem, quee peculiarem speciem cons-
tium in ordine ad spatium, evidenter prove- tituat.

nit ex adheesione ad diversas partes quanti-

tatis corporeee, inter se impenetrabiles natu- SECTIO IX.
raliter. Si vero illa extensio sit per impene- Utrum tempus peculiarem spe-
sit per se quantitas
trabilitatem in ordine ad durationem, quee ciem a reliquis distinctam conslituens.
proprie est successio vel negatio simultaneee
existentia?, sic talis extensio, et est impro- \ Ratio dulitandi pro utraque parle
. In .

priissima impenetrabilitas, et est imperfecta hac re etiam habemus dissentientes Aristo-
valde ,magisque consistens in negatione telislocos; nam in Preedicamentis, inter spe-
quam in positivo modo extensionis ,
qui cies quantitatis ponit tempus, ultimam se-
quontitatem requirat ; ac denique qualis- dem illi attribuens. In hoc autem loco 5 Me-
cumque illa sit, a quantitate tantum ipsius taph., cap. 43, tempus sicut et motum nu-
magnitudinis provenit. Et icleo quomodocum- merat inter quanta per accidens, unde sentit
que motus preeter contmuitatem entitativam non constituere propriam speciem quantita-
intelligatur habere extensionem aliquam tis. Rationes item pro utraque parte possunt
quanlitativam, non minus est quantus per facile adduci. Nam quod tempus sit quantitas
accidens, quam reliqua accidentia, quee me- proprie et per se, inde probari videtur, quod
dia quantitate insunt materiali substantiee. tempus est ens reale et per se extensum ac
16. Sigillatim vero ad primam rationem divisibile ; ergo per se quantum ergo per
;

respondetur negando consequentiam ; nam quantitatem distinctee speciei a reliquis nam ;

successio motus, ut declaratum est, non re-
quirit propriam aliquam quantitatem. Quod
vero in illa ratione tangitur de distinctione
temporis et motus, tractabitur sectione se-
extensio motus diversee rationis est ab omni
alia extensione. Antecedens patet, quia tem-
pus per se et essentialiter requirit extensio-
nem in hoc enim differt ab omni alia dura-
;

quente, et latius infra circa preedicamenturn tione permanente seu indivisibili; unde de
,

Quando. Ad secundum respondetur, conti- intrinseca ratione temporis est, ut partes ejus
nuitatem motus esse intrinsecum modum en- non babeantque propria indivisi-
sint simul,
titatis ejus, qui, ut dictum est, ad illud pree- quibus continuentur est ergo
bilia instantia ;

dicamentum reducitur, ad quod motus perti-
nuerit. Quod vero ibi ut certum sumitur, con-
tinuitatem, sciiicet, hanc univoce reperiri in
omni motu, certum non est, neque fortasse
verum nam, sicut unio, vel continuitas, quee
; ostensum est, nec tempus erit per se quan-
consideratur in qualitate intensa , et
reperitur in quantitate continua, non habent
univocam convenientiam, sed proportionali-
tatem quamdam, ita continuitas, quee est in
tempus per se extensum, et consequenter per
se quantum. In contrarium vero est, quia
tempus non est aliud quam duratio motus;
ergo, si motus non est per se quantus, ut
quee tum, et consequenter nec propriam speciem
quantitatis constituet.
Prima sententia affirmans.

motu alterationis, et in motu locali, non erit 2. Propter heec diversee sunt sententiee.
per univocam convenientiam, sed per pro- Prima tempus in pro-
simpliciter constituit
portionem. Deinde, etiamsi admittatur illa pria quadam et in hac
specie quantitatis,
univoca convenientia, non oportet ut conti- sententia explicanda, sunt duo modi diversi.
nuitas illa constituat proprium genus, vel Nam quidam aiunt tam tempus quam mo- , ,

speciem alicujus preedicamenti non enim ;

tum esse species quantitatis distinctas tum
repugnat res diversorum preedicarnentorum inter se , tum etiam a reliquis, propter argu-
habere aliquam convenientiam univocam in mentum superiori sectione factum, quod alia
aliquo modo intrinseco, vel essentiali, ut in vicleatur extensio motus ab extensione tem-
superioribus tactum est. Ad tertium jam poris, et e converso cum crescenle una mi-
,

responsum concedendo habere motum

est, nuatur alia, et e contrario. Secl heec sententia
in latitudine suee entitatis propriam compo- hoc modo exposita probari non potest nam ;

sitionem ex propriis partibus et continuativis, heec multiplicatio specierum quantitatis nec

et tamen in eis non habere per se extensio- in Aristotele habet fundamentum ullum, ne-
nem quantitativam, sed tantum per accidens que in re ipsa. Nam tempus non est nisi du-
 ;

584 DISPUTAT. XL. DE QUANTITATE CONTINUA.

ratio motus; duratio autem uniuscujusque motum, sedpotius extenditur ad extensionem
rei non est aliquid ex natura rei distinctum motus, et motus solum est quantus per acci-
ab ipsa re seu ab existentia talis rei; ergo
, dens, a fortiori etiam tempus. Minor propo-
supervacaneum est in una et eadem re duas sitio ( ceetera enim omnia clara sunt ) est ex-

iingere quantitates specie distinctas, unam, presse Aristot. in hoc c. 43, lib. 5 Metaph.,
,

qua res qua extendatur ejus du-

ipsa, aliam, ubi concludit, tempus et motum esse quanta
ratio. Alioqui, quoniam actio et passio ratione per accidens, quia motus est quantus ratione
distinguuntur et inter
se, et fortasse ctiam a magnitudinis, tempus autem ratione motus.
motu, et unaqueeque suam extensionem seu Et ratio, quam ibi indicat, est optima, in illis
successionem habet unicuique propriam
, verbis Hcec autem quanta et continua di-
:

quantitatem tribuere oportebit, vel potius cuntur, eo quod illa divisiUlia sunt, quorum
duas, alteram, quee extendat actionem, alte- lice sunt passiones Tempus ergo est queedam
.

ram, circa durationem ejus. et sic de ceeteris, passio motus et cum illo proportionem ha-
,

quod supervacaneum est. Et preeterea faciunt bet ; unde quia motus successive fit , ideo
contra hanc explicationem omnia quee contra duratio ejus est successiva, et tempus dici-
sequentem dicemus. tur; habet ergo tempus successionem ex
3. Alius ergo modus explicandi hanc sen- motu, et non e converso. Quod etiam decla-
tentiam est, motum esse quantum non per rari potest ex definitione temporis, tradita ab
se, sed per tempus tempus autem esse
; Aristotele, 4 Physic, ubi ait esse numerum
quantitatem qua motus ipse extenditur, et motus secundum prius et posterius. Ex qua
formaliter fit quantus, ideoque tempus ipsum omnes colligunt prius et posterius in tempore
per se constituere propriam speciem quanti- sumi ex priori et posteriori in motu.
tatis. Et hic modus videtur magis consenta-

neus Aristoteli in Preedicam. quantit., ubi Secunda sentenlia distinctione utens.

numerans actionem et motum inter quanta 5. Est ergo secunda sententia distinguens
per accidens, rationem reddit ,
quia fiunt quantitatem, vel sub ratione mensurse , vel
quanta per tempus. sub propria et essentiali ratione quantitatis.
Priori modo ait, tempus esse speciem quan-
Improbatur dicta sentenlia. titatis, et ideo numeratum esse ab Aristotele
4.Nihilominus tamen heec sententia hoc in Preedicamentis. Posteriori autem modo
etiam modo exposita probari non potest. Pri- negant esse speciem quantitatis aut per se ,

mo quidem^ quia in superiori sectione osten-
dimus, in motu nullam esse quantitatem pro-
priam, qua iiat quantum; ergo non potest
tempus esse hujusmodi quantitas. Secundo,
quia tempus non est nisi duratio motus
nullius autem rei duratio est quantitas ejus,
quia in re non est aliud ab existentia ejus
secundum rationem autem ad summum con-
cipi potest, ut queedam proprietas ejus, quee
quantum, prout Aristoteles loquitur in 5 Me-
taph. Et heec est communis sententia, Com-
mentatoris, D. Thomee et aliorum interpretum,
5 Metaph., et in lib. etiam Preedicam. Quee
;
quidem distinctio inventa est ad concilianda
aliquo modo dicta Aristotelis. Et de poste-
riori quidem parte hujus sententioe nobis
dubium non est; circa priorem vero est ad-
vertendum dictos auctores non loqui de
,

talis est, qualis est existentia, quamcomita- mensura passive sumpta seu mensurabili, ,

tur; nam si existentia sit permanens etiam , sed de mensura active, seu mensurante. De
duratio si vero existentia sit successiva et
; qua est ulterius advertendum, quod, licet in
continua, similiter duratio; ergo nulia dura- omni motu sit propria el intrinseca duratio,
tio est specialis quantitas rei durantis. Unde quia omnis motus circumscripto quovis alio
argumentor tertio nam si in motu est aliqua
: habet per se et intrinsece suam durationem,
propria quantifieatio (ut sic dicam), maxime nihilominus non queelibet duratio cujusvis
successio continua nam heec videtur- exten-
; motus est accommodata mensura activa du-
sio maxime propria motus; sed hanc exten- rationis, vel motus, quia duratio ut nunc (

sionem non habet motus a tempore; quin po- supponimus, ex his quee dicemus circa pree-
tius tempus a motu, quatenus illa duo, ut dicamenlum Qu.mdo ) non est propria men-
distincta concipiuntur; ergo tempus neque sura activa ejus rei, cujus est duratio, quia
est quantitas motus, neque est per se quan- neque est notior illa, neque habet in illa
tum, sed per accidens, multo majori ratione quod mensuret, nisi seipsam nulia autem ;

quam motus nam si tempus non extendit

; res potest esse suiipsius mensura. Tempus
 SECT. IX.
ergo, quod mensura motus dicitur, non est
mensura ejus motus, cujus est intrinseca du-
ratio, sed aliorum ut tempus, quod est in
; etiam est per quamdam denominationem vel
motu solis est quidem mensura aliorum
, habitudinem ad actum mentis, quatenus
motuum, non tamen ipsiusmet motus solis,
nisi fortasse quatenus per unam partem il-
lius motus mensuramus totum ubi jam est
in re distinctio inter mensuram et mensura-
tum si tamen aliquam certam partem illius
; tur aliquid in rationem mensurse, non solum
motus mensurare velimus, necessario uten-
dum nobis est alio motu. Igitur hsec ratio
mensurse, secundum quam dicitur tempus
pertinere ad quantitatem, est ratio niensime
unum motum per alium
extrinsecse, quia
seu per durationem ejus mensuramus. Ad
hanc autem rationem mensurae subeundam,
non quilibet ( ut dicebam
est motus, sed requiruntur aliquse determi-
natse conditiones, nimirum, quod sit unifor-
mis acregularis, et nodor; imo si de mensura
secundum proximam aptitudinem loquamur,
necessarium est ut talis motus licet in se
continuus sit, per actum animse, seu (quod
idem est ) per institutionem bumanam sit ve-
iiiti divisus in partes, et secundum determi-
natam partem destinetur, ut per repetitionem
ejus ad mensurandum deserviat, sicut nos
in motu diurno solis dividimus boram, diem
et annum. Quomodo dixit Aristot., 4 Pbysic,
cap. 14, tempus secundum completam
nem suam pendere ab anima, quia illa nu-
meratio, et institutio temporis sub hac ratio-
ne mensurse, omnino pendet ex operatione
mentis, estque aut ens rationis, aut denomi-
nalio extrinseca. Atque de hoc tempore
aperte loquitur Aristoteles non solum in 4
Phys., sed etiam in c. de Quantit. ubi inter
alia sic inquit Si quis assignet quanta sit
: modo
actio temporis, clefiniet anni mensuram.
Secuncla sententia non prolmtur.
6. Ex manifestum videtur, im-
his ergo
propriissime tempus secundum eam
dici,
rationem pertinere ad species quantitatis,
quia illa ratio mensurae, sumpta secundum
completam institutionem suam, non est ens
reale intrinsecum rebus, sed completur per
ens rationis, aut denominationem extrinse-
cam provenientem ab actu animse, quse, ut
supra dictum est, ad nullum praedicamen-
tum proprie pertinet, nedum ad prsedica-
mentum quantitatis. Si vero
surse sumatur secundum aptitudinem remo-
tam, ratione cujus talis motus, vel duratio
ejus apta est assumi et institui in
AN TEMPUS SIT PROPRIA SPECIES QUANTITATIS. 585
ram, sic etiam pertinere non potest ad spe-
ciem quantitatis, quia imprimis illa aptitudo
,
talis motus potest esse medium ad cognos-
cendas durationes aliorum, vel ad hoc mu-
; nus destinari, quod totum est valde extrinse-
cum. Denique, quia illa aptitudo ut institua-
in quantitate per se, sed etiam in re quanta
per accidens inveniri potest. Nam cum
mensura debeat esse homogenea mensurato,
si res, quse mensuratur, solum est quanta
,
per accidens, et ut talis mensuratur, suffi-
ciet ex parte mensurse quod sit eodem modo
quanta, ut possit ad munus mensurandi de-
) accommodatus signari, si habeat alias conditiones requisi-
tas, quse ad rationem quantitatis etiam sunt
valde accidentales, ut sunt uniformitas mo-
tus, aut velocitas.
7. Atque hae rationes fut hoc obiter note-
, mus) etiam probant, motum aut durationem
ejus, prout habet rationem mensurse passi-
vse, seu prout mensurabilis est, non posse
certam aliquam speciem quantitatis consti-
tuere ac proinde quamvis tempus sub hac
;
ratione sumatur (quod quidam volunt), non
esse speciem quantitatis. Primo, quia illa
mensurabilitas solum est denominatio quse-
ratio- dam in ordine ad rationem, quatenus res est
cognoscibilis per tale medium, seu per com-
parationem ad extrinsecam mensuram. Se-
cundo quia fundamentum quod ex parte
, ,
rei supponitur, ut sit tali modo mensurabilis
seu cognoscibilis, non est semper quod sit
, per se quantitas, sed sufficit quod sit res
, quanta per accidens, vel etiam quod aliquo
imitetur quantitatem. Sic enim Aris-
toteles supra ait, albedinem, prout quanta
est, mensurari superficie. Imo ad hujusmodi
mensurabilitatem sufficit, ut secundum pro-
portionem, vel imitationem quamdam, ad
modum quantitatis concipiatur. Nam etiam
gravitas mensurabilis est sic enim pondera
;
etiaminstituunturad mensurandum, et tamen
non sunt quantitates per se, sed potius ad
qualitatem spectant si ergo tempus, vel
;
duratio quantitatis sub ratione mensurse ac-
tivse, aut mensurabilis consideretur, ad spe-
cies quantitatis per se non pertinet.
illa ratio men- Tempus non est peculiaris specics quantitatis.
8. Superest ergo ut dicamus, tempus non
esse peculiarem speciem quantitatis. Quam
mensu- sententiam revera intendunt antiqui exposi-
 .

586 DISPUTAT. XL. DE QUANTITATE CONTINUA.

tores, in 5 Metaph., nam quod (addiderunt pectu aliorum motuum, et de hoc est verum,
de ratione rnensuree, soluni fuit ut aliquo id quod assumitur inde vero solum conclu-
;

modo explicarent sententiam Aristot., in Dia- ditur, extensionem, vel durationem unius

lect., cap. de Quantit., ubi Cajetanus eam- motus esse distinctam ab extensione, vel
dem sententiam satis indieat neque ab ea ; duratione alterius. Tempus intrinsecum est
discrepat Soncin., 5 Metaph., quaest. 24 duratio propria et intrinseca in unoquoque
Quamvis addat tempus subratione quantita- motu successivo inventa ,
quse dupliciter
tis discretse esse aliquo modo quantitatem etiam considerari potest. Primo, absolute et
per eo quod in definitione temporis po-
se, secundum realem entitatem suam, et par-
natur, quod sit numerus. Sed hoc non recte tium suarum compositionem et unionem, seu
dictum est, quia tempus non est simpliciter continuationem, et hoc modo falsum est,
numerus, qui sit quantitas discreta agimus ; minus temporis esse in motu celeri ejusdem
enim de tempore continuo, de quo locutus mobilis per idem spatium, quam in motu
est Aristoteles. An vero sit aliquod tempus tardo, quia revera tot sunt partes durationis
discretum, infra dicemus_, in disputatione in uno, quot in alio, et eequalis sunt latitu-
de Durationibus. Tempus autem continuum dinis, ut patetin calefactione ut octo, celeri,
non est numerus simpliciter, sed numerus aut tarda. Alio modo potest considerari illa

partium ejusdem continui, qui in re tantum
est numerus in potentia, actu vero solum
per animee operationem aut numerationem
Non est ergo tempus quantitas per se dis-
creta quod vero neque etiam sit species
;
per se quantitatis continua? satis probant ,
argumenta facta contra duas priores senten-
tias, nec plura adjungere oportet.
9. Neque obstat sententia Aristotelis in
Praedicament., nam illam vel emendasse,
vel declarasse videtur in Metaph. In Dialec-
tica enim non exacte naturas rerum investi-
gabat, et ideo plures species quantitatis
meravit juxta vulgarem loquendi modum,
quse vere ac essentialiter quantitates
sunt. Neque item obstat, quod in tempore
sint propriee partes, et propria conlinuativa
indivisibilia, quee vocantur instantia.
prseterquam quod hsec sola ratione distin-
guuntur a partibus et indivisibilibus quse
sunt in motu, non habent per se propriam
extensionem, sed ex motu illam participant,
et ideo habere non potest tempus extensio-
nem, aut magis realem, aut magis per se,
quam habeat motus.
Satisfit prcecipio fundamento contrarus
sententice.
10. Duplex tempus necessario distinguen-
duratio motus per comparationem, et quasi
coexistentiam ad successionem imaginariam,
quam nos ut infinitam apprehendimus, ethoc
modo duratio, quae est in motu celeri per
sequale spatium, est minor, et in motu tardo
major, quia coexistit, et quasi replet (ut ita
dicam) majorem vel minorem partem illius
temporisimaginarii.Hoc vero non ideo est,
quia duratio motus aliam habeat extensio-
nem aut successionem ab ipsomotu,sed quia
sicut partes motus celeris quodammodo sunt
inter se magis unitee, et quasi condensatse
nu- (nt sic dicam), ita etiam partes durationis
ejus proportionaliter quasi comprimuntur, ut
non propterea minorem partem illius temporis
imaginarii consumant.
11. Hinc vero potius inferre licet, exten-
Nam sionem temporis sequi, nostro modo conci-
piendi, et imitari successionem motus, ac
modum illius. Sicut enim substantia mate-
rialisex quantitate continua habetreplere et
occupare spatium locale imaginarium, quod
vero eadem quantitas repleat majus vel mi-
nus spatium, non provenit ex sola quantita-
te, nude considerata, sed sub tali modo con-
densationis, vel rarefactionis, ita motus suc-
cessivus ex sua reali cluratione el succes-
quod occupet (ut sic dicam) et
sione habet,
repleat tempus illud imaginarium quod vero ;

dum.
Ad illam vero rationem, quae est po- idem motus, eamdem realem durationemha-
tissimum fundamentum contrariffi sententice, bens, majorem vel minorem partem illius
scilicet, quod aliter variatur extensio tem- temporis consumat, non provenit ex latitu-
poris quam motus, cum in celeri motu parva dine motus absolute sumpta, sed cum tali
sit extensio temporis, et magna motus, et in modo velocitatis, vel tarditatis. Unde, sicut
motu tardo e converso, dicendum est du- extensio. qute est in ipso Ubi, seu in prse-
plex esse tempus, ad cjuod potest motus scntia locali, provenit exmagnitndine, et est
comparari unum est extrinsecum, aliud in-
: quanta per accidens ratione illius, ita exten-
trinsecum. Prius est duratio motus coeii res- sio, quse est in intrinseca duratione motus,
 ;

SEGT. IX. AN TEMPUS SIT PROPRIA SPECIES QUANTITATIS. 587

provenit, et est quanta per accidens ratione Quoniam vero unitas quantitativa seu nume-
ipsius motus, vel potius ratione illius ma- ralis principium est quantitatis discretse,
gnitudinis, vel latitudinis, unde liabet ipse ideo dicendum prius a nobis esset de hujus-
motus ,
quod sit etiam quantus per acci- modi unitate, nisi in disp. 3, sect. 9, ad con-
dens. ferendam unitatem transcenclentalem cum
42 Omnis quantitas continua per se est per-
. quantitativa hsec explicuissemus. His ergo
manenSj nulla successiva. Ex his ergo omni- suppositis, quse ibi dicta sunt, de ipso nume-
bus concluditur, omnem quantitatem conti- ro seu quantitate discreta tractandum su-
nuam, ac per se, esse permanentem nam ; perest.
omne successivum continuum, aut est mo-
tus, aut tempus, sub motu comprehendendo SECTIO I.

actionem et passionem, quas etiam conjun- Utrum quantitas discreta sit propria species
git continue et successive fieri ; imo quoties quantiiatis.

motus est successivus et continuus, in eo Rationes ad partem negantem.

conjungitur actio et passio successiva et con-
tinua tamen quantum ad pra?sentem quaes-
;
Ratio dubitandi est, quia quod non est
1.

tionem sub motu comprehen-

attinet, hsec per se ens, non est per se quantitas; sed
duntur, vel quia eadem est de illis ratio, quantitas discreta non est per se ens ergo ;

cum solum distinguantur a motu ratione et neque est per se quantitas; quodautemnon
respectu quodam, vel certe quia motus et est per se quantitas, non potest esse species
passio cum proportione sumpta idem sunt quantitatis ens enim quod in decem prsa-
;

respondet passio-
actio vero proportionaliter dicamenta dividitur, est ens per se ; nam
ni. Unde non consequenter loquuntur,
satis entia per accidens, sicut definitionemnon ha-
qui motum dicunt esse per se quantum, pas- bent, ita nec genera aut species, nec in prse-
sionem vero et actionem transeuntem vocant dicamentis collocantur ergo. Probatur mi-
;

quanta per accidens, cum tamen eadem ra- nor principalis argumenti, in qua est tota
tio continuationis et successionis in his om- difficultas, quia, sive consideres subjectum

nibus inveniatur. Melius ergo,magisque con- numeri, seu res numeratas, sive formam seu
sequenter dicitur, excluso molu a ratione rationem formalem, quse numerum, ut nu-
quantitatis per se, excludi etiam actionem et merus est, constituere potest, in neutro in-
passionem, etconsequenter etiam tempus, venitur unitas sufficiens ad constituendum
ac denique omne continuum successivum ;
ens per se. Prior pars videtur per se evidens,
nam prseter htec nullum aliud excogitari po- quia tale subjectum, si remote consideretur,
test. Relinquitur ergo ut nulla sit per se constat ex substantiis integris, interdum nu-
quantitas nisi permanens, cujus tantum sunt mero, interdum specie differentibus, quse
tres species supra numeratse, linea, super- nullo modo componunt ens per se unum. Si
ficies et coipus ; igitur hee tantum sunt pro- autem proxime tale subjectum consideretur,
prise ac verae species continuse quantitatis. constat ex pluribus quantitatibus, quee licet
singulae in se continuaa sint, tamen inter se

DISPUTATIO XLI. nec continuitatem, nec aliam unionem rea-

lem habent ergo nullo modo possunt cons-
;

DE QUANTITATE DISCRETA, ET C00RDINATI0NE PR.E- tituere subjectum per se unum. Et hinc pro-
DICAMENTI QUANTITATIS ET PROPRIETATIBUS , batur altera pars, quia in hujusmodi subjec-
EJUS. to, vel potius aggregato subjectorum, nullum
potest esse formale accidens per se unum
Postquam dictum est de quantitate con- unitate vera ac reali, quia vel esset unum
tinua dicendum sequitur de discreta
, ;
unitate simplicitatis, et hoc non, quia una
de qua peculiaris est difficultas, proptermi- entitas simplex non potest esse in subjectis
norem unitatem quam in se videtur habere. ita distinctis; vel esset unum unitate compo-
Ex declaratione autem hujus partis facile sitionis sed hoc etiam dici non potest, quia,
;

constabit, quod sit genus summum hujus sicut inter subjecta illa nulla est unio vel
preedicamenti, et quaenam genera vel spe- compositio realis, ita nihil est in eis, aut ali-
cies sub illo agnoscenda sint; ac denique quo eorum, quod cum aliis habeat realem
facile etiam patebit, quomodo quantitati con- unionem, et consequenter nihil est quod re-
veniant proprietates, quee illi solent attribui, alem compositionem facere possit.
588 DISPUTAT. XLI. DE QUANTITaTE DISCRETA.
2. Etasio occhiclitur. - Dices fortasse ex quam speciem per se unam in genere quan-
Aristotele inPrsedicamentis, cap. de Quantit., titatis ; sed quantitas discreta non est aliud
esse inter unitates nuineri quenidam ordinem, quam multitudo quantitatum continuarum ;
quatenus unaestprima, aliasecunda,alia ter- ergo. Major constat ex dictis supra, disput.
tia, ratione cujus priores unitates comparan- 3. Estque per se satis evidens, tum quia
tur ad ultimam, ut indeterminatum ad deter- multa et unum ut sic opponuntur tum ;

minatum, et e contrario ultima unitas dicitur etiam quia multitudo entium non est ens,
comparari ad cseteras per modum foraiee, 8 sed entia, ut significavit Aristoteles, lib. 10,
Metaph., c. 3 et 6, et hoc satis esse ad com- cap. 9. Consequentia vero probatur a pari-
ponendum ens per se unum in genere quan- tate rationis, nam sicut multitudo absolute
titatis, quia non est in rehus omnibus eequa- constat unitatibus, quarum queelibet in se
lis exigenda unitas. Contra hoc ohstatprimo, est indivisa, est autem divisa a qualibet alia,
quia sola unitas ordinis non sufficit ad cons- ita quantitas discreta constat unitatibus
tituendum ens ,per se et preedicamentale, ut quantitativis in se indivisis, et inter se divi-
ma-
patet in exercitu et similihus. Secundo, sis. Uude etiam multitudo absolute dicta
gis adhuc quod neque heec unitas
obstat, videtur comparari ad quantitatem discretam
reipsa reperitur in numero, sed solum ap- per modum generis, seu preedicati superio-
prehensione aut numeratione nostra nam ; ut sumitur etiam ex Aristo-
ris essentialiter,
si ternarium hominum secundum se consi- tele,10 Metaph., cap. 9, ubi numerum per
deres, in nullo eorum estprima unitas, se- multitudinem definit, ut D. Thomas et alii
cunda, aut tertia ; nulla enim ratio talis or- notarunt ergo non major potest esse uni-
;

dinis potest inter eos assignari ; ille ergo tas, aut vera species entis in quantitate dis-
ordo, si quis est, solum est rationis ; ergo creta, quam in qualibet alia rerum multitu-
non sufficit ad unitatem realem, quam reale dine.
accidens requirit.
Rationes in oppositum.
3. Tertio est argumentum
prsecipuum ,

quia tantum abest ut numerus constituatur 5. In contrarium esse videtur sententia

per aliquam [unionem suarum partium, ut Aristotelis, tum in Preedicament., cap. de
potius requirat negationem talis unionis, Quantit., tum hoc loco 5 Metaph., et ubi-
eamque negationem in sua essentiali ratione cumque de quantitate loquitur semper ;

includat, quod est novum argumentum os- enim eam dividit in continuam et discretam,
tendens, numemm,
ut numerum, non esse sentitque esse divisionem generis in species,
reale ens, neque veram quantitatem. Antece- cum ex illa preedicamentaleni coordinatio-
dens patet. quia de ratione numeri est actua- nem constituat, et ideo hic prius prsemittit
lis unitatum sed actualis
divisio et discretio ; descriptionem quanti in communi quam ,

divisio includit negationem unionis, ut con- sentit eeque convenire continuo et discreto.
stat ex supra dictis de unitate et multitudine, Proprietates etiam, quas assignat quantitati,
in disp. 3, et ex definitione Aristotelis, dicen- seque convenire censet discretee ac continuee,
tis, quantitatem discretam esse, cvjus partes ut esse aequalem vel ineequaleru, esse finitam
non copulantur termino communi. Conse- vel infinitam, et esse mensuram imo hsec ;

quentia vero probatur, tum quia reale ens .

ultima prius convenire censetur quantitati
aut quantitas non potest negatiohe constitui, discretee quam continuee, ex sententia Aris-
et preesertimnegatione unionis realis, cum totelis, lOMetaph., in principio. Denique, si

unum, quod simplex non est, nonnisi ex essentialem rationem quantitatis considere-
unione possit consurgere tum etiam quia ;
mus, quee est habere extensionem, qua una
contra rationem quantitatis est, quod sit actu pars est extra aliam, propriissime convenire
divisa, cum de ratione ejus sit, quod sit di- videtur quautitati discretee, cum unitates
visibilis ;nam quod aclu est divisum, jam ut quantitativse ita comparentur, ut una ex neces-
sic divisibile non est ; ergo ut sic non erit sitate extra aliam existat.
qnantitas, sed erunt quantitates.
Referuntur sententice contrarice.
4*. Unde tandem argumentor quarto, quia
multitudo transcendens seu aliorum en- , 6. Propter hasc variee sunt sententiee et
tium, neque est aliquid per se unum, neque extreme oppositee. Prima simpliciter afiirmat
aliquam speciem in entibus ergo
constituit ; numerum esse propriam quantitatis speciem,
nec multitudo quantitatum constituit ali- ita ut licet numerus materialiter sumptus
 SEGT. I. UTRIJM SIT PROPli 1A SPECiES QUANTiTATIS. 589
videatur ens per aggregationein, tamen for- tativa attributa substantiee addit illi qnanti-
maliter dicat imum accidens partialiter exis- tatem, quee secundum se spectat ad aliquam
tens in pluribus subjectis. Heec videtur esse speciem quantitatis continuee ; nunc autem
sententia D. Thomse, 1 p., qusest. 11, art. 1 non ita loquimur, sed comparamus unitatem
et 2,et queest. 30, art. 3. Eamque sequuntur quantitativam, quam supponimus esse prin-
communiter Thomistee, utpatet ex Capreolo, cipium numeri, ad ipsam quantitatem conti-
in 1, d. 24, queest. I, concl. 5, ubi alia refert nuam, prout ab ea aliquomodo distinguitur,
testirnonia D, Thom.; Soncin., 10 Metaph., et sic dicimus nihil rei illi addere, nec per

queest. 6 ; Cajet. et Soto in Logica. Eamdem positivum aliquid ab illa distingui, sed ad
opinionem tenet Argentin., in 1, dist. 24, summum per negationem divisionis actualis,
qufest. l,ubiScot., quaest. unica, dubius in servata proportione ad unitatem transcen-
hac remanet in 5 autemMetaph., queest. 9,
; dentalem, ut dicto loco fusius declaratum
hanc sententiam sequitar et Henric, 1 p. ;
est. Atquein re hoc sentit Mgid., 4 Metaph.,

Summ., art. 29, queest. 7, ubi affert Avi- 6, quoad hanc partem, quod unitas quanti-
cennam, lib. 3 suee Metaph., cap, 5, et cum tativa non addit aliquid rei, nec differt in re
eo fatetur difficilem esse ad inveniendam uni- a quantitate continua. Quanquam modus,
tatem hanc convenientem numero, ut cons- quo explicat distinctionem rationis inter eas,
tanti ex pluribus unitatibus. Fundamenta hu- mihinon placeat. Ait enim quantitatem, ut
jus sententiee tacta sunt in argumentis se- absolute perficit rem in se sine comparatione
cundo loco propositis. ad partes, habere rationem unitatis quate- ;

7. Secunda sententiaestextreme contraria tenus vero rem perficit per comparationem

preecedenti, nimirum, quantitatem discretam, ad suas partes, habere rationem quantitatis
quamvis in rebus sit, non tamen habere in continuee. Hic modus (inquam) distinctionis
rebus uuitatem realem, quee ad constituen- mihi non probatur. Primo, quia illa habitu-
dam veram aliquam speciem accidentis rea- do formee, quse est perficere rem in se abso-
lis sufficiat. Ita tenet Albert., lib. 8Metaph., lnte, non pertinet ad rationem unitatis, sed
tract. 1, cap. 8 et Aureol., apud Capreol.,
; potius ad rationem entitatis constitutee per
in 1, dist. 24, ubi idem tenet Gregor., q. 2, formam. Secundo, quia si ratio illa abstracte
art. 2 ; et Marsil., in 1, q. 1, art. 37; Ocham, sumatur, non est propria quantitatis, sed
d. 24, q. 2; quam etiam sequitur Fonseca, pertinet etiam ad qualitatem, et ad formam
c. 13, q. 4, quamvis in modo loquendi dicat, subslantialem, et in his non habet rationem
non esse negandum numerum esse speciem unitatis transcendentalis, ex eopreecise quod
quantitatis. Favet etiam Averroes, 3 Phys., perficit subjectum, nisi adjungatur ratio in-
text. 68, dicens, numerum esse acervum uni- divisionis. Si vero consideretur illa ratio, ut
tatnm. Cui sententise fere eequivalet alia, peculiari modo convenit quantitati , sic vix
quam Aristoteles habet, 10 Metaph., c. 3, potest concipi, quod quantitas continua per-
ubi ait, numerum esse multitudinzm unita- ficiat subjectum in se sine comparatione ad
tum. Et ut verum fatear, quantum ad rem partes, cum formalis perfectio ejus consistat
spectat, non dubito quinheec posteiior sen- in aliqua extensione partium, ut supra decla-
tentia vera sit ; argumenta enim primo loco ratum est, et multominuspotest intelligi uni-
facta, quee illam confirmant, mihi videntur tas quantitativa sine comparatione adpartes,
plane convincere. Oportet tamen eam am- cum illa unitas, ut talis est, non sit simplex,
plius explicare, et quee certiora sunt, a re- sed resultans ex unione vel copulatione ta-
bus minus certis distinguere_, ac denique, lium partium. Verius ergo dicitur unitatem
quoad fieri possit, rem hanc ad communem quantitativam nihil esse, preeter ipsam quan-
modum loquendi accommodare. titatem continuam ut iudivisam.

Prima suppositio ad qua?stionis /Seamda suppositio seuassertio.

resolutionem. 9. Numerus quid addat rebus numeratis.
Suppono itaque imprimis ut certura,
8. Hinc sumo secundo ut certum, licet nume-
unitatem quantitativam nullum peculiare ac- rus, qui est quantitas discreta, in rebus sit,
cidens reale aut positivum addere supra rem tamen non addere ipsis rebus numeratis ali-
quantam et continuam. ut talis est. Hoc satis quod accidens in re distinctum ab illis, col-
probatum est supra, disp. 3. Dico autem, ut lective sumptis. Prior pars per se nota est,
talis est, quia, ut ibidem dixi, unitas quanti- quia omnis realis multitudo in rebus est; nu-
 :, ;

590 DISPUTAT. XLI. DE QUANTITATE DISCRETA.

merus autem est realis mnltitudo, cum ex illares addita, vel esset una omnino et eadem
realibus unitatibus consurgat ; ergo. Item in omnibus unitatibus, simul sumptis, et in sin-
hic numerus consurgit ex divisione quanti- gulis earum; \el essettantumunacollectione
tatis continuee, ut dicitur 3 Phys., c. 6 et 7. ahquid ponensin singulisunitatibus. Primum
Unde lib. 3Metaph., c. 2, et lib. 6, c. 1, os- estplane impossibile ;
quomodo enimunaenti-
tendit Aristoteles, entia mathematica, inter tas simplex potestesse in subjectis realiter dis-
quee numeri computantur, non esse a rebus ac distantibus et nullo modo unitis?
tinctis
naturalibus separata; ac denique2de Anim., Secundum vero repugnatpriori suppositioni
c. 6, et lib. 3, c. 1, communia
inter sensibilia nam si in singulis unitatibus ponit numerus
ponitur numerus. Est ergo numerus in rebus rem aliquam, ab ejus quantitate, et ab omni
ipsis quantis et sensibilibus. Unde Plato, in entitate aliarum unitatum distinctam, ergo illa
Sophista, numerum ait computandum esse entitas pertinet ad rationem talis unitatis ul-
inter ea quee in rebus sunt. tra quantitatem ;
quod falsum esse probatum
10. Nec minus certa mihi videtur altera est.
pars, quanquam nonnulli Thomistee de illa 12. Tandem confirmatur, quia eadem uni-
dubitare videantur ; eam vero docent Gabriel, tas apta est componere binarium, ternarium,
Marsilius, et alii supra
citati et Major, in 1
; et quemlibet numerum in infinitum ; ergo vel
dist. 24, plane colligitur ex Aristo-
q. 2; et estapta per seipsam sine additione ulla, et
tele, 10 Metaph., c. 3, ubi ait numerum esse hoc est quod intendimus nam hinc plane ;

multitudinem unitatum. Sumitur etiam ex fit, numerumaddere supra unitates si-

nihil
illo 3 Physic, quod numerus consurgit ex mul sumptas ; vel apta est unaqueeque unitas
divisione continui, nam ex divisione non re- ad componendum numerum per aliquid ei
sultat aliqua entitas preeter intrinsecos ter- additum, et sic ad singulos numeros compo-
minos singularum partium. Unde 3 Physic, nendos indigebit peculiari addito distinctee
c. 7, text. 68, ait idem Aristoteles, numerum rationis, quod est satis absurdum alioqui de- ;

esse plures, aliquotve unitates. Et similiter
3 Metaph., c 9, text. 20.,
esse multa una. Et lib. 8, c 3, text. 10, ait
Aut numerus unum non esi, sed velut cumulus,
aui si sit, dicendum est quidnam illud sit,
quod efficit unum ex multis ; sentiens non
fieri unum nisi per ultimam unitatem, quee
non sumitur nisi in ordine ad rationem. Pree-
berent illee entitates in infmitum multiplicari.
dicit, numerum Et sequela patet, quia singuli numeri cen-
sentur esse diversarum rationum. Simile ar-
gumentum est, quodnumerus non solum po-
test componi ex unitatibus simplicibus, sed
etiam ex aliis numeris, quatenus unusquis-
queestunus numero, ut datur binarius ter-
nariorum, etc nemo autem finget hujus-
;

terea hinc confici potest prima ratio nam si- ; modi numerum addere aliquid rei supra nu-
cut quantitas continua intelligitur esse una meros simul sumptos alias, cum heec veluti ;

preecise ex indivisione, ita quantitas discreta reflexio et compositio in infinitum abire pos-
intelligitur esse numerus preecise ex divi- sit,etiam additio rerum esset infmita ergo ;

sione singularum partium continuarum, quee nec numerus ex simplicibus unitatibus con-
divisio supra terminos singularum quantita- stans addit aliquid illis.

tum solum addit negationem termini com- 13. Aliqui auctores contrarium indicantes,
munis ergo numerus, ut sic, non addit acci-
; explicantur . Gontra hanc vero partem opi-
dens reale et positivum ultra unitates seu nari videntur Capreolus, in 1, dist. 24, q. 1,
quantitates singularum unitatum. conclus. 1 ;et Soncin., 10 Metaphys., queest.
11. Secundo, quia singulee unitates non 1 1 ; citantque varia loca D. Thomee, scilicet,
addunt rem aliquam singulis quantitatibus ; 1 part., queest. 30, art. 3, et in 1, dist. 24,
ergo nec totus numerus addit rem aliquam queest. 1, art. 3, et Quodlib. 10, art. 1, et
omnibus unitatibus simul sumptis. Antecedens queest. 9 de Potentia, art. 2. Verumtamen hi
probatum est supra. Consequentia vero est auctores, si attente legantur, non sentiunt,
evidens, tum quia positis unitatibus, et qua- ternarium, verbi gratia, addere aliquod ac-
cumque re alia ablata, vel per intellectum, cidens realiter distinctum supra uniteites om-
vel per divinam potentiam, non potest non nes, ut unitates sunt, et simul sumptas, ne-
esse numerus tum etiam quia ita compara-
; que ad hoc suadendum in hoc sensu ullam
tur numerus proprie dictus ad unitates quan- afferunt rationem probabilem, cui responde-
titativas, sicut queelibet muititudo rerum ad re necesse sit. Sed ideo dicunt numerum
unitates transcendentales ; tum denique quia quantitativum addere aliquid rebus numera-
 )

SECT. I. UTRUM SIT PROPRIA SPECIES QUANTITATIS. 591

tis, quia putant singulas unitates quantitati- tibus, intcrrogo, si sit una tantum unitas in
vas addere aliquid una quodrei, quse sic est ;
rerum natura, an in illa sit ille partialis mo-
tantum verum est comparando hanc unitatem dus , vel illi addatur ,
quando fit altera uni-
ad substantiam, cui additur quantitas indi- tas. Neutrum enim potest cum probabihtate
visa, ut per eam fiat hoc modo una; et ita dici. Primum patet, tum quia quotiescumque
diximus explicandum esse D. Thomam, quid- unum compositum resultat ex multis per pe-
quid alii sentiant. Quod vero ultra hanc quan- culiarem modum compositionis , destructo
titatem aliqua alia res positiva necessaria sit altero extremo omnino modus,
tollitur ille

in singulis unitatibus, improbabile est. ut inductione constat in omni compositione,

sive per veram unionem, sive per quarucun-
Tertia asseriio. que habitudinem ergo idem in prsesenti si
; ,

14. In quo consistat ratio formalis nu- compositio numeri fit per specialem modum.
meri. Hinc ulterius colligo, et addo tertio, Tum etiam quia, rerum natura sit unum
si in

numerum supra singulas quantitates conti- tantum corpus, non potest quid in illo
fingi

nuas et unitates simul sumptas non addere sit in ordine ad componendum numerum,
aliquem modum realem, sed in re ipsa pra> prseter e]'us quantitatem indivisam ; aptitudo
cise consistere in collectione tot unitatum. enim vel ad divisionem, vel ad componendum
Hoc etiam sumo ex Aristotele et Commeuta- numerum nihil est prseter quantitatem. Alte-

tore, locis citatis. Et videtur mihi seque effi- ra vero pars facile probatur, nam si unum
caciter probari rationibus factis in superiori corpus tantum sit in rerum natura, ex eo so-

assertione ; nam illa probant numerum non lum quod aliud fiat, consurgit binarius , et

solum non adclere supra unitates simul sum- tamen ex eo solum quod illucl fiat, nihil rei

ptasrem realiter distinctam, sed neque etiam additur alteri corpori , nisi fortasse relatio

modum realem ex natura rei distinctum. simihtudinis , aut sequalitatis ,

qua?, imperti-
Quia vel ille modus separari potest ab uni- nens ad rationem numeri. Tandem induc-
est

tatibus simul existentibus, vcl non. Si sepa- tione potest facile ostendi, nullum esse talem
rabilis non est, sine fundamento fmgitur dis- modum realem additum unitatibus simul
tinctus in re, ut patet supra dictis de ex sumptis ad componendum numerum, quia
distinctionibus in communi. Si vero separari neque est unio aliqua realis, neque ordo, ne-
polest, ponamus separari at vero tunc duee ;
que situs, neque aliquid hujusmodi quia ,

unitates existentes non minus essent bina- omnia haBC sunt accidentalia ad numerum
rius, quam modo ; ergo signum est binarium constituendum, nihilque ultra requiritur prae-
non constitui per modum illum ex natura rei ter existentiam unitatum.
distinctum. Idemque argumentum et eeque
Quarta assertio, et propria qumstionis rtso-
efficaxfiet per separationem aut praxisionem
lutio.
intellectus ; nam si, prseciso tali modo, intel-
ligitur binarius existens , si dute unitates Quarto tandem videtur plane ex dictis
16.
existant, ergo signumestnonconstitui forma- colligi,numerum in re ipsa spectatum non
liter per illum modum, nam preeciso formali esse propriam et peculiarem speciem entis,
constitutivo, non potest intelligi res constitu- vel accidentis, quia in re non est ens aut ac-
ta. Item explicari non potest in quo subjecto cidens, sed collectio entium seu accidentium.
sit ille modus quia non potest esse in sola
,
Nihilominus tamen, prout a nobis concipitur
aliqua jmitate quia non est major ratio de
,
per modum unius, dici potest habere aliquam
una quam de aliis. Nec potest esse in omni- unitatem sufficientem, ut de illo tanquam de
bus simul, nam vel esset totus in singulis, et una specie entis loquamur, et ut sub tali de-
hoc est impossibile ; vel esset, ut per se no- nominatione in prsedicamento quantitatis
tum est, partim in singulis, et hoc etiam fa- collocetur. Prior pars est manifesta ex dictis,
cile improbatur ex dictis, quia jam in singulis quia duee quantitates duorum corporum duo
unitatibus aliquid reale et ex natura distinc- accidentia sunt et non unicum et binarius
, ;

tum adderetur supra quantitatem continuam numerus nihil rei addit illis duabus quanti-
et indivisam quod falsum esse ostensum tatibus, ut ostensum est ergo in rebus illis ;
,

est. nihil est quod vere sit unum ens, aut unum
15. Etdeclaratur deinde in modum
hunc : accidens a parte rei ; ipsa enim unitatum col-

nam si numerus dicit specialem modum rea- lectio in re non est una speciali unitate reali,

lem partialiter existentem in singulis unita- sed sola coilectione seu (

quod idem est
592 DISPUTAT. XLl. DE QUaNTITATE DISCRETA.
coexistcntia unitafum. Hanc etiam partem
convincunt argumenta in principio sectionis
proposita.
17. Altera vero pars conclusionis posita
est ad explicandum communem modum lo-
quendi de numero quantitate discreta, ne ab
illo omnino recedamus in liis enim rebus,
; Unde quantitas discreta licet sit realis quan-
quamvis saspe cum paucis sentire necesse
sit, oportet loqui cum multis. Potest autem
imprimis ea pars ex eo confirmari, quod
quantitas discreta, ut sic, est objectum ejus-
demscientisB mathematicse, scilicet,
ticse;objeclum autem scientiee sumitur, ut
aliquid unum, de quo passiones demonstran-
tur; ergo concipitur a nobis numerus, uthf-
bens aliquo modo unam essentiam et spe-
ciem. Prceterea nos concipimus singulos nu-
meros, ut constitutos ex tot unitatibus et
non pluribus neque paucioribus, eisque attri-
buimus suas proprietates ut si talis nume-
, piantur, vel ut tali niodo* numerabiles sint.
rus sit impar, quod non sit divisibilis in duas
partes anjuales, et alias hujusmodi; ergo in
ordine ad conceptionem nostram liabet nu-
merns aliquam unitatem ratione cujus po-
, numerus habere in rebus unitatem
test denominari una quaniitas. Deinde de-
clarari boc potest ex D. Tboma, 7 Metaph.,
lect. 17, littera F, ubi distinguens ea quce
sunt unum simpliciter, vel secundum
numerum; subdit vero
priori ordine collocat
numerum habere unitatem suam non ex sola
multitudine seu coacervatione unilatum sed
cum aliquo ordine. Quod amplius exponens,
libr. 8, lect. 13, litteraL et M, ait
esse per se unum, in quantum idtima unitas
dat numero speciem et unitatem. At vero
constat unitates alicujus numeri secundum
se non habere ordinem realem inter se ne-
que aliquam esse ultimam vel primam;
in eis
ergo oportet ut ha?c sumantur aliquo modo
in ordine ad conceptionem nostram.
18. O'jectionibus aliquot satisfit.
ergo numerus ut numerus, et ut aliquid
unum, est ens rationis, et non rei, et conse-
quenter non poterit dici quantitas realis.
Item, ergo numerus non erit actu numerus,
nisi quando actu numeratur quod est plane ; tem animce, ut numerus, etiam ut numerus,
falsum, quia numerans non facit numerum,
sed cognoscit illum. Unde non solum intel-
lectus, sedetiam sensus numerum cognoscit,
cum tamen sensus non faciat entia rationis.
Ad hoc aliqui non verentur absolnte conce-
dere utramque sequelam, ut intelligere licet
ex iis quce Capreolus refert ex Aureolo, in 1,
d. 24, q. 1 articulo primo, in argum. quarto
, habeat veram et realem essentiam
loco factis contra primam conclusionem, et ex
Scoto, in argum. contr. quintam conclusio-
nem. Nam, licet multitudo unitatum, ut mul-
titudo, a parte rei sit tamen ut habens ali-
,
quam unitatem per se, secundum aliquem
ordinem vel consthutionem, non est nisi per
intellectum et dependenter ab intellectu.
,
tum ad multitudinem substractam, quantum
vero ad formalitatem numeri, quse se habeat
ut per se una, solum est per denominationem
ex conceptione mentis, neque sub ea ratione
arithme- cadit subsensum, sed solum ut est plurium
rerum collectio.
19. Secundo vero responderi potest nu- ,
merum, ut sic, non dicere aliquid actu nume-
ratum, sed numerabile et sub ea ratione
,
non pendere ab actuah animee numeratione,
, sed solum dicere fundamentum, quod est in
ipsis unitatibus ut sub tali numero conci-
,
Hanc vero numerabilitatem existimant aliqui
esse modum aut rationem formalem realem
in unitatibus ipsis existentem, ratione cujus
dici possit
realem ac per se absque ullo ordine ad ani-
mam. Re tamen vera illa numerabilitas proe-
ter fundamentum plurium quantitatum inter
quid, in se diversarum tantum est dcnominatio quse-
dam a facultate animse potentis numerare
seu mensurare multitudinem unitatum, easve
, per modum unius numeri concipere. Quod
non obscure docuit Aristoteles, 4 Physic,
numerum text. 131 cap. 14, dum ait, si id, quod nn-
,
merare debet, esse non potest nec nurnerabile
,
quicquam esse posse. Igitur ratione illius nu-
merabilitatis non habet numerus majorem
, unitatem realem, quam ex se habeat ratione
plurium quantitatum. Quia illa extrinseca
denominatio nec unitatem realem ei confert,
ut per se notum est, neque illam in eo sup-
Dices : ponit, cum possit mens ea, quae in se plura
sunt, per modum
unius concipere, et multa
ut multa numerare seu mensurare.^Confert
tamen illa habitudo seu denominatio aptitu-
dinalis, etiamsi connotet ordinem ad faculta-
dicatur esse in rebus, quando actu non nu-
meratur seu cogitatur. Atque hic modus uni-
tatis sutficit ut de numero, quatenus talis est,
possit esse scientia arithmeticce; quae quidem
nonconsiderat in numero formalem unitatem
ejus, qualis et quanta sit hoc enim meta-
;
physico relinquit; nec etiam considerat, an
quod ,
etiam est munus metaphysici; sed considerat
 SECT. II. UTB.UM 1N REBUS SPiRITUALlBUS SIT QUANTITAS, ETC. 593
proportiones quasdam inter ipsos numeros, tudo magnitudo enim est finita, quia in re
;

qiue prout in rebus sunt, non requirunt in ipsa clauditur extremo termino, vel uno, vel
eis propriam unitatem, sed potius discretio- pluribus numerus autem non habet in re
;

nem et multitudinem. Prout vero sub unam aliquem designatura terminum, nam partes
scientiam cadunt, sufficit ut per modum unius ejus nonhabentin re ordinem aut positionem,
singuli numeri concipiantur, et inter se con- tamen in ordine ad mentem semper habet
ferantur. ultimam unitatem, qua finitur'ejus nuraera-
tio. Denique, etsi ratio mensurae propriissi-
Ad rationes dubitandi.
meconveniat numero, tamen illa proprietas,
20. Argumenta igitur priori loco facta in ut supra dixi, magis est rationis quam rea-
principio sectionis recte probant, in quanti- lis, ideoque non requirit in numero veram

tate discreta, rebus ipsis existit,

prout in unitatem realem.
non esse veram ac propriam unitatem rea-
lem et per se et existimo quoad banc par-
;
SECTIO II.

tem non pbsse habere convenientem solutio- Utrum quanlitas discreta in rebus spiritualibus
nem. Neque contra boc procedunt argumenta inveniatur.
secundo loco facta. Aristoteles enim nume-
ravit quantitatem discretam inter species 1. Ex resolutione prsecedentis qusestionis
non quia in re habeat veram uni-
quantitatis, facile potest haec expediri, quarnlatissimeali-
tatem, sed quia in re babet suum modum qui auctores tractant, suntque in ea diversee
extensionis seu multiplicationis, et commu- sententiee.
niter concipitur per modum unius babentis
suam definitionem et proprietates ;
quod sa- Prima opinio affirmans.

tis est ut in preedicamentali coordinatione 2. Partem enim afiirmantem defendunt

constituatur. Neque enim omnia, quse in late Marsil., in 1, qucest. 27, art. i et 2;
praedicamentis collocantnr, habent in rebus Greg., in 1, dist. 24, qua?st. 2, art. 3; etidem
propriam ac per se unitatem. Quoclque nihil tenuit ibi Aureol., ut refert Gapreol., etibid.
aliud Aristoteles intenderit, ex aliis ejus lo- Major, Ocham, et Gabr., quam etiam insi-
cis, quos supra citavimus, constare potest. nuatRichard.. in 1, d. 19, art. 3, q. 1, acl 4,
Ad rationem concedimus, formalem rationem et d. 24, art. 1, qusest. i, et clarius art. 2,
et proprietates quantitatis convenire suo mo- q. Favetque huic sententice August., 2 lib.
'I.

do quantitati discreta?, ita tamen ut veram de Liber. arb., c. 16, ubi ex professo pro-
unitatem realem in ea non requiramt. Nam bat, numerum inteliigibile quid esse, et in
extensio hujus quantitatis solum est multi- omnibus rebus reperiri. Damasc. etiam,lib. 5
plicatio quasdam unitatum multiplicatio au-
; de Fide, cap. 8, numerum inquit esse in om-
tem ut sic non requirit unitatem realem in- nibus rebus, quee inter se differunt. Unde
ter ea quee multiplicantur. Item divisibilitas concludit, duas Ghristi naturas ad quantila-
hujus quantitatis non est in ordine ad realem tem discretam pertinere. Favet etiam huic
separationem eorum quae in re unum erant, sententiae communis modus loquendi; dici-
sed in ordinc ad designationem mentis, quce mus enim tantum esse numerum Angelo-
separare et dividere potest unitates, ex qui- rum, majorem vel minorem nume-
et esse
bus numerum coalescere intelligebat. Rursus rum hominum. Favet denique definitio nu-
cequalitas vel ineequalitas inter numeros meri, quam Arist. ponit, \ Metaph. , in princ,
prout est proprietas quantitatis, non est una nimirum, quod sit multitudo nameraMlis uni-
aliqua relatio, quse in toto uno numero in- tate; sed quaternarius Angelorum esl vera
veniatur respectu alterius, sed est ipsa mmV multitudo mensurabilis unitate
finita, nam ,

litudo unitatum, prout in uno numero est eamdem proportionem servat illa multitudo
major vel minor, quam in alio. Quomodo ad suam unitatem, quammultitudo corporum
etiam acervus tritici aut lapidum potest esse ad suam.
sequalis aut insequalis alteri. Praeterea ,
3. Et confirmaturultimo, quia omnis ratio
quamvis numerus proprie sit finitus, tamen extensionis discretae, et similiter omnis ratio
hsec etiam denominatio aut proprietas non unitatis, quee reperitur in numero rerum
requirit unitatem realem, sed solum defini- corporalium, reperitur etiam in numero re-
tam multitudinem unitatum. Unde aliter rum spiritualium illa enim extensio solum
;

etiam magnitudo finita dicitur, quam multi- est divisio unius ab alio ; unitas vero est nu-
XXVI. 38
 ;

594 DISPUTAT. XLI. DE QUANTITATE DISCRETA.

merabilitas usque ad talem unitatem, qua? titudo constans exunitatibus transcendentali-
ut ultima in tali numero concipitnr et in his ; bus ut sic solum addit pluribus entitatibus ne-
duobus formalis ratio numeri consistere vi-" gationem, qua unum dicitur non esse aliud,
detur. Quod vero singulae unitates in se sint in qua distinctio seu divisio entitativa consistit;
coiitinua?, et extensae, ac divisibiles, videtur ergo non magis constituit aliquam speciem en-
materiale quid ad rationem numeri, quia uni- tismultitudo transcendentalis, quam unitas
tates non comoonunt numerum utdivisibiles, transcendentalis ; imo eo minus potest con-
sed ut mdivisibiles. Unde sicut tria grana stituere, quo vera unitatis ratio minus po-
tritici non minus componuntnumerum terna- test in muliitudine ut sic, reperiri. Deni-
,

rium, quam tria ingentia corpora, ita tria que, si Theologice argumentemur, in tribus
puncta separata non minus componunt ter- personis divinis non reperitur talis ratio ter-
narium, quam tria grana tritici; pari ergo narii numeri, qua3 possit dici quantitas dis-
modo tres Angeli, et quselibet alia tria entia creta, utomnes fatemur; idque non provenit
component verum ternarium, cum sint spe- ex infmitate singularum; heec enim est im-
cies quantitatis discretee. Unde de illo terna- pertinens ad rationem numeri, nam, licet
rio possunt omnia demonstrari, quse de ter- ilke infinitee sint in perfectione, numerus ta-
nario quantitativo mathematici demonstraut menearum fmitus est. Unde etiamdeillo ter-
et idem de omni alio numero. nario possunt ostendi omnia qua? arithmetici
deternario demonstrant; ergo siille ternarius
Secunda sententia negans. non pertinet ad quaiititatem discretam, so-
4. Fundamentum prcecedentis sententice. lum est, quia unitas uniuseujusque personee
Yerum contraria sententia communis est in non est quantitativa, sed transcendentalis ;

scliola D. Thorna?., quam ipse docet 1 part., quee ratio in omnibus rebus spiritualibus lo-
quaest. 3, art. 3. Et in 1, dist. 24, queest. i, cum habet.
art. 3, et qusest. 9 de Potent., art. 7, et
Resolutio.
Opusc. 48; Capreol., in I, d. 24, q. 1; et
ibidem Deza, iEgidius, et alii Soncin., 10 ;
5. Ha?c vero controversia videtur fere de

Me^aph., qucest. 13 Javell., lib. 8, quseat. 1 1

;
modo loquendi, nam in re constat, si quan-
et sine dubio Aristoteles, ubicumque agit de titafis nomine significetur moles .corporea,
numero seu quantitate discreta, solis rebus sic non posse attribui numero rerum ^spiri-

materialibus illam attribuit; et ideo dicit 3 lualium. mordicus contendat,

Si vero [quis
Physicor., c. 6 et 7, numerum consurgere nomine quantitatis discreta? tantum signifi-
ex divisione quanti continui. Et 2 de Anim., cari quamcunque rerum multitudinem, facile

c. 6, inter sensibilia communia numerum defendet quantitatem discretam in Angelis

ponit; et ubicumque agit de scientiis mathe- reperiri. Qui vero sic loquuntur, imprimis
maticis, docet quantitatem esse objectum abiuamtur voce quantitatis cum haec vox
;

non abstrahere a materia secundum

ejus, et absolute dicta in usu omnium philosopho-
rem, sed tantum secundum abstractionem rum molem corpoream significet; ideoque
mentis, ut patet 3 Metaph., c. 2, et 3 Physic, nullus philosophus absolute concedet esse
text. 41 etnotatCommentator, oMetaphysic,
; quantitatem in Angelis ; at vero cum additur
comment. 2. Et fundamentum hujus senten- illa differentia discreta, non censetur esse
tia? est, quia in rebus spiritualibus nulla est conditio diminuens rationem quantitatis, sed
vera quantitas; in hoc enim maxime diffe- sumitur potius ut specificans, seu diversifi-
runt a rebus corporalibus, quod quantitate cans unitatem ejus. Igitur, proprie loquendo,
carent. Item ac praecipue quia unum trans- non magis potest rebus spiritualibus attribui
cendens ut non spectat ad prsedicanien-
sic quantitas discreta, quam quantitas absolute.
tum quantitatis, neque ad aliquod speciale Deinde, etiam admisso illo usu talis vocis,
praedicamentum, cum sit passio convertibilis falso dicitur quantitatem discretam sic accep-
cum ente ergo nec multitudo, quatenus ex
; tam, id est, multitudinem ut sic, pertinere
unitatibus Iranscendentalibus consurgit, per- ad aliquod determinatum genus praedicamen-
tinet ad prsedicamentum quantitatis; nanr tale ; hoc enim recte convincunt argumenta
multitudo etiam est eeque transcendens ad posterioris sententia?.. Nam multitudo ut sic

omnia entia, et cum proportione respondet non habet veram unitatem, neque est ens,
unitati. Praiterea, quia sicut unum transcen- sed entia, ut supra, disp. 4, tractatum est ;

dens non addit enti nisi negationemj ita mul- co vero modo quo habet aliquam rationem
 SECT. III. UTRUM ORATIO SlT VERA SPECIES, ETC. 595
unitatis,non deterrainatur acl aliquod preedi- etiam orationis hic intelligimus quamcunque
camentum, sed vagatur per omnia, non ut articulatam vocem pluribus syllabis constan-
reale accidens, quod ceeteris omnibus inesse tem ; non enim necesse est ut pluribus dic-
potest, sed ut attributum quoddam negati- tionibus seu terminis constet, quomodo so-
vum, seu negationem includens. Et non ut lent dialectici nomen orationis interpretari.
univocum, sed ut analogum, eeque ac unum ln hujusmodi autem voce multa possunt con-
transcendens nam si unum non est univo-
; siderari, ex quibus talis vox aut dictio arti-
cum, quomodo multitudo erit univoca ? ficiose componitur, ac profertur. In quibus
6. Quocirca absolute dicendum est, nu- omnibus nibil reperietur, quod per se perti-
merum proprie sumptum pro quantitate dis- neat ad aliquam speciem quantitatis ergo ;

creta non inveniri extra res quantas et ma- neque tota oratio ex eis composita potest
teriales. Non possumus autem negare, si in propriam aliquam speciem quantitatis consti-
numero solum consideremus id, quod est tuere. Antecedens probatur, nam imprimis
rationis, nempe intellectualem numeratio- oratio, et quetlibet ejus syllaba est sonus
nem, velnumerabilitatem, et quemdam ordi- quidam, qui per se non pertinet ad quanti-
nem unitatum, inter quas prima et ultima tatem, sed est qualitas queedam. JJeinde, in
censeantur, et ut sic numerum ut quid unum eo sono proferendo aut perficiendo interce-
concipiamus ,
quoad heec (inquam) omnia dit quidam motus, et consequenter successio

numerum eeque reperiri aut considerari pos- aliqua et mora temporis ; nihil autem horum
se in Angelis ac in lapidibus. Verumtamen pertinet per se ad quantitatem, ut ex dictis
cum illa consideratio pra?cisa, denominatio in superiori disputatione constat, ubi osteu-
queedani rationis sit, non sufficit illa sola, ut dimus motum et lempus non esse per se
talis numerus in preedicarnento quantitatis quantitates continuas in oratione autem
;

constituatur , nam quantitas discreta non quamvis tota dictio motu ac tempore discreto
censetur realis quantitas ob illam considera- proferatur, singulee tamen syllabee conlinnis
tionem, aut denominationem rationis prrecise moris et mutationibus successivis fiunt ; ergo
sumptam, sed ut fundatam in vera et reali singulee syllabee non sunt quantitates per se,
quantitate-singularum unitatum. Quod potest sed quantee per accidens, sicut quilibet alius
in bunc modum declarari. Nam ratio formalis continuus motus, et tempus ejus. Unde, licet
quantitatis in communi est extensio corpo- una syllaba sit longa et allera brevis, atque
rea, quam nos per impenetrabilitatem decla- ita sint tempore mensurabiles, inde solum
ravimus quantitas ergo discreta non collo-
; fit, eas esse aliquo modo quantas, saltem per

catur sub quantitate, nisi quatenus banc ra- accidens, ad modum aliorum motuum.
tionem participat in suis unitatibus in eis ; 2. Denique potest in oreitione considerari
ergo talem discretionem requirit, quee non tota dictio, ut ex pluribus syllabis, certo or-
solum distinctionem et disjunctionem entita- dine, certisque morulis composita, et ut sic
tivam, sed etiam separationem localern seu nibil proprium habet, quod ad verara spe-
impenetrabilitatem inter eas efficiat ex natura ciem realem quantitatis spectet. Primum
sua. Quo fit (ut hoc obiter notemus), mate- quidem, quia illa non est vera et realis com-
riam et formam, et accidentia omnia, quee positio, sed numeratio queedam, et discreta
ineodem sunt composito, et eadem quanti- successio ostendimus autem quantitatem
;

tate extenduntur,non cornponere proprium discretam ut sic, non habere veram ac rea-
numerum, qui pertineat ad quantitatem dis- lem unitatem quantitatis. Deinde, quia si

cretam, quod magis in sequentibus sectioni- unaquaeque syliaba non est per se quanta,
bus declarabitur. Et per heec satisfactum est sed tantum per accidens, non potest ex om-
rationibus prioris sententiee. nibus coalescere^peculiaris species quantita-
tis discretee ostensum est enim superiori
;

SECTIO III. sectione quantitatem discretam constare

,

IJtrum oralio sit vera species quantitatis. debere ex quantitatibus continuis, et conse-
Resolutio. quenter ea, quee sunt quanta per accidens,
per se non componere quantitatem discre-
1. Quid nomine orationis intelligatur. tam, sed tantum ratione quantitatis conti-
Heec etiam queestio ex dictis resoluta est ;
nuee, a qua talis res habet quod quanta sit.
dicendum enim orationem non esse ve-
est Preeterea, quia eo modo, quo ex pluribus
ram et realem speciem quantitatis. Nomine syllabis componi potest quantitas discreta,
 ;

598 DISPUTAT. XLI. DE QU ANTITATE DISCRETA.

intra genus quantitatis non potest esse alia conjungi mensuram temporis
et numeri cum

ab specie numeri, qualis erit, verbi gratia, hominibus definito ad illam

certo ordine ab
binarius, aut ternarius syllabarum nam ; mensurandam. Et ita, vel ibi non est pecu-
id, quod addit dictio artificiose composita, ni- liaris mensura per se, sed congregatio plu-
mirum, quod illae syllabee tali ordine profe- rium mensurarum ; vel si ex illis efficitur
rantur, ut prima sit brevis, secunda longa, mensura aliquo modo una, solum est secun-
vel aliquid bujusmodi, boc (inquam) totum dum rationem, non secundum aliquam dis-
nihil refert ad rationem quantitatis, sed est tinctam ac realem speciem alicujus acciden-
ex humana quadam institulione vel nsu ita tis. lgitur, ut Scepe dixi, Aristoteles in Pra>-
proferendi hanc vel illam dictionem, ut apta dicamentis, et in recensendis iliis speciebus,
sit ad hoc vel illud significandum ex humana secutus tunc vulgarem loquendi mo-
fuit
etiam irupositione, vel ut commodius profe- dum, et magis receptam opinionem, ut ibi
ratur, aut jucundius audiatur. Heec autem Albertus, et Commentator, 5 Metaphys., com-
lmmana institutio nihil addit numero sylla- ment. 18, notarunt. Nec ratio sumpta ex
barum, nisi relationem rationis prioris et mensuris syllabarum est alicujus momenti,
posterioris, aut extrinsecam denominationem quia inde solum fit, in qualibet syllaba esse
talis mensurEe aut mensurati. Igitur oratio, intrinsecam moram, quse non est nisi quod-
prout est quid artificiosum ex his omnibus dam intrinsecum tempus extrinseco tempore
eonsurgens, non est propria ac peculiaris mensurabile. Unde ex hac parte neque est
species quantitatis. Imo neque est unum ali- quantitas per se, neque differt essentialiter a
quod ens reale ac per se ad aliquod praedi- tempore aliunde vero includit multa, quae
;

camentum spectans, sed ens per accidens, neque efficiunt ens per se unum, neque
partim ex multis rebus aut motibus, partim omnia ad rationem quantitatis pertinent, ut
ex relationibus, et ex humana institutione declaratum est.
pendens. Atque huic sententise favet Aristo-
teles, hoc loco 5Metaph., ubi in recensen- SEGTIO IV.

dis quantitatibus nullam fecit mentionem Qualis ait coordinatio generum et specierum
orationis ; ubi Albertus Magnus id sequitur; quantitatis.
et Cajetan. et alii in Prsedicam. Quant. ; D.
Thom. vero, Alex. Alens., Comment., om- J . Resolutio etiam hujus qucestionis ex dic-
nino pra?termittunt hanc speciem, sicut Aris- tis in hac et preecedenti disputatione breviter
toteles. colligi potest. Primo enim cpnstat, quantita-
Objectio, ejusque solutio. tem per se ac completam esse genus sum-
mumhujus prsedicamenti, cujus communem
3. Objectio tamen communis sumitur ex rationera seu descriptionem in prima sectione
eodem Aristotele, c. de Quantit., ubi ora- prajcedentis disputationis cum Aristotele de-
tionem numerat inter species quantitatis claravimus. Dividitur autem immediate ac
discretee, etiam ratione confirmat, quia
et sufhcienter quantitas in continuam ct dis-
oratio ex propria ratione habet longitudinem cretam inter has enim est prima et maxima
;

ac brevitatem syllabarum, quibus constat diversitas, quge in hoc genere excogilari po-
uiivle per illas intrinsece mensuratur. Ad test.Est etiam sufficiens, quia contradicto-
quain objectionem communis responsio est, riam oppositionem includit.
cji.uionem numerari inter species quantitatis
sub ratione mensurse consideratee, quan- Sitne quantitas gmius ad cotUinuam ct

quain secundum propriam essentiam quan- discrctam.

titutisnon sit peculiaris species. Quae res- 2. Illud vero difficile est juxta superius
ponsio in re admittit quod intendimus ta- ; dicta, quomodo possit htec divisio esse gene-
meu jam ssepe cliximus, rationem rnensurte ris in species, si quantitas discreta non est
neque esse realem proprietatem, qua3 ali- per se et realiter una quantitas. Nam quod
uuain speciem rerum possit constituere, sub non est per se et realiter unum ens, simpli-
qv,;icumque ratione reali consideretur, neque citer non est ens ergo quod non est per se
;

etiam esse proprietatem solius quantitatis et realiter una quantitas, simpliciter non est
per se, sed convenire etiam quantis per ac- quantitas; ergo non potest quantitas ut ve-
cidens. Addo prasterea, in oratione non in- rum genus contrahi ad tale membrum. Et
veniri peculiarem rationem mensurce, sed eonlirmatur ex dicto simili, nam ens non di-
 ,

SEGT. IV. DE COORDINATIONE PR.EDICAMENTI QUANTITATIS. 597

viditur univoce per unum
multa; ergo et tinua, et quod sub ea ratione habeat aliquem
nec quantitas dividitur ut genus per conti- modum unitatis, secundum quem possit a
nuam et discretam. Posset ergo quis dicere, nobis concipi, et scientifice tractari ad mo-
quantitatem in rigore sumptam pro vera dumunius entis per se. Sic enim genera et
quantitate reali non esse genus, sed analo- species, qua? in prsedicamentis collocantur,
gum quoddam ad continuam et discretam, non habent realem unitatem ut genera et
tanquam ad quantitatem unam unitate rei species, et nihilominus ratione suarum es-
vel rationis. Juxta quam sententiam dici pos- sentiarum realium in praidicamentis collo-
set consequenter, Aristotelem, in hoc Hb. 5 cantur. In accidentibus etiam, quse imper-
Metaph., non tradere solum univocas accep- fecta entia sunt, non semper requiritur pro-
tiones seu divisiones singulorum preedica- pria et perfecta unitas realis, sed interdum
mentorum, sed etiam analogas acceptiones sufficit unitas ordinis, vel secundum se, vel
earum vocum, quibus preedicamenta singula in ordine ad modmn concipiendi nostrum,
significantur. Quod satis constat, tum ex in- utin aliquibus qualitatibus, et aliis preedica-
tentione ejustoto lib. 5 Metaph., tum ex dis- mentis, ex discursu eorum quee dicemus ,

cursu singulorum capitum in omnibus enim ; constabit.

declaratanalogassignificationes variarum vo-
cum, ut in fine hujus operis in Aristotelico Quantitas continua ut genus sulalternum

indice annotavimus. Quod ergo in eap. 13, dimditur in lineaon, super/iciem et corpus,
explicando significationes quanti numeret ut in species ultimas.

eontinuum et discretum, non est sufficiens 5. Secundo dividitur quantitas continuain

argumentum, quod illa sit partitio generis in lineam, superficiem, et corpus. De quorum
species. membrorum distinctione et sufficientia satis
3.Ex dialectica vero minus efficax argu- in superioribus dictum est. Nec dubitari po-
mentum sumi potest, quia, ut saepe dixi, ibi test quin hcec sit divisio generis in species,
non numerat species juxta rei veritatem, sed juxta superius dicta. Dubitari autem potest
juxta vulgarem loquendi modum. Neque de- an hae sint ultimae species lmjus praedica-
fuerimt auctores graves et antiqui, qui hunc menti secundum hanc subordinationem. Et
dicendi modum insinuaverint nam ; Albertus, ratio dubitandi esse potest, quia interdum
in Praedic. Quantit., significat numerum se- solent sub his menibris variae species nume-
cundum veram essentiam quantitatis non rari, nempe sub linea quod pedalis sit, aut
esse speciem ejus, sed collocari ibi sub ra- bipedalis, bicubita, vel tricubita, circularis
tione mensuree qua sententia non multum
; a aut recta enim ut species
; has distinctas
discrepat D. Thomas, opusc. 48, tract. 3, videtur distinguere D. Thomas, 1 p., q. 7,
cap. 1 et 2 ; et ex modernis, Fonseca, lib. 5 art. 3, ad 2, et 1 .
2, quasst. 52, art. \ . Alii ve-
Metaph., cap. 7, quaest. 5, sect. 2, ait, nu- ro, ut Soto, in Preediearnent. Quantitat.
merum revera non habere locum in praedi- distinguunt de quantitate sub propria et es-
camento quantitatis, tanquam verum genus sentiali ratione ejus, aut sub ratione men-
aut speciem, sed quia se habet ad modum surse, et priori modo aiunt has esse species
generis vel speciei, et commodius ac utilius ita ultimas quantitatis, posteriori autem modo
tractatur ac consideratur , ideo sub quanti- esse species subalternas, et subdividi posse
tate dividi, ut speciem sub genere. Idemque juxta varias rationes mensuree. Quod pos-
repetit cap. 13, queest. 4, per totam. set facile sustineri, per has species men-
si

4. Et fortasse in re nihil hoec sententia surae non intelligerentur aliquee species rea-
discrepat a veritate tamen, ne a communi
; les, sed intentionales seu per extrinsecam

et recepto modo loquendi recedamus, abso- clenominationem ex humana impositione. At

lute dicendum preedicamentum quanti-
est, vero, simpliciter loquendo de speciebus rea-
tatis confici primo ex divisione quantitatis in libus quantitatis, dicendum est, illas esse
communi in continuam et discretam, et has speciesultimasquantitatis continuee; quse est
duas esse primas species subalternas conten- communis sententia, et sumi potest ex D.
tas sub genere supremo. Ad hocque satis est Thom., quasst. 9 de Potentia, art. 7, et 5 Me-
ex parte quantitatis discretee (nam de alio taph., lect. 8, litter. C, et lect. 45, litter. B.
membro nulla est difficultas), quod in re ha- et C. Ex quo sumiturratio a priori, namcum
beat suum modum quantitativse extensionis, essentialis ratio quantitatis consistat in ex-
distinctum ab illo, qui est in quantitate con- tensione, qua? a nobis per divisibilitatem ex-
 ,;

598 DISPUTAT. XLI. DE QUANTiTATE DISCRETA.

plicatur, non potest essentialiter contralii, pondetur concedendo sequelam, ut omnes

nisi per modos extensionis, aut divisibili- docent idque atiigit D. Tbom., 1 p., q. 85,
;

tatis essentialiter diversos ; in variis au- art. 8, ad 2; Soncin., 5 Metapb., q. 15, qui

tem non possunt inveniri aut cogi-

lineis citat Avicennam, lib. 2 suee Metaphysicee, et

tari talesmodi extensionis aut divisibilitatis Arist., 6 Topic, dicentem, quod licet linea es-

essentialiter diversi semper enim est ex-

; set infmita, adbuc illi conveniret definitio li-

tensio aut divisibilitas tantum in partes lon- neee. Quocirca ex vi essentialis rationis lineee
gitudinis. Quod vero lise partes , si pro- non potest concludi, quod repugnet dari actu
portionales sint, majores sint vel minores infinitam an vero aliis de causis repugnet,
;

vel quod sint plures aut pauciores, si sint et queenam illee sint, in libro Pbysicorum et

a^quales, accidentarium est quantitati conti- de Ccelo, ex professo clisputatur.

nuee, ut per se constat, et idem proportio- 8. Illatio ex diciis,
Ultimo ex dictis col-
naliter est in superficie et corpore. ligitur, in hac serie et coordinatione tantum

6. Unde omnes divisiones, quee his attri- inveniri unum genus supremum, et aliud in-
buuntur, plane sunt accidentales, ut quod termedium, et tres species ultimas, Quod si
linea sit recta aut circularis nam illi duo ; verum est, considerando res secundum se,
modi pertinent ad preedicamentum qualitatis; quantitatem non esse genus ad discretam et
cujus apertum signum est, quod eadem linea continuam, fiet consequenter, in hoc genere
potest ex recta tieri circularis, et e converso. acciclentium tantum esse unum genus imme-
Similiter quod linea sit tantee vel tantee Ion- diate sub se continens tres species ultimas ,

gitudinis, accidentarium est ; sicut etiam ac- quod aliquibus videtur magnum inconve-
cidit igni, quod sit majoris vel minoris ma- niens quia inter genus supremum et spe-
;

gnitudinis. Unde ex qualibet majori linea ciem ultimam debet esse aliquod genus su-
possunt fieri plures minores, et e converso, balternum. Sed non video ex quo principio
queelibet minores continuari possunt , et hoc sit simpliciter necessarium nam, cum ;

unam componere, quee bomogenea erif se- heec genera et species abstrahantur secun-
cundum omnes partes ; sunt ergo omnes li- dum convenientias seu similitudines rerum,
nea?.ejusdem speciei. Cujus etiam signum cur fieri non potest ut tres species inter se
est, quod omnia puncta inter se sunt ejus- habeant unicam convenientiam genericam,
dem speciei nulla enim essentialis differen-
; et ab aliis generibus primo diversam ? Itaque
tiee ratio in eis potest assignari; ergo omnes ex terminis non video in hoc repugnantiam,
partes lineee continuabilespunctis sunt etiam neque inconveniens ullum. Tamen quia ,

ejusdem speciei, quia heec servant inter se pro- aliunde supponimus eibstrahi posse conve-
portionem; sed quadibet linea, quantum est nientiam a quantitate continua et discreta,
ex se, est continuabilis puncto alteri lineee sufficientem ad preedicamentalem coordina-
ergo sunt omnes ejusdem speciei. Et incle tionem constituendam, ideo genus, in quo
rursus potest idem concludi simili argumen- ceeteree species conveniunt, non summum,
to de superficiebus, quia queelibet superficies sed subalternum censetur.
sunt ex se continuabiles linea ; idemque pro-
portionaliter estde corpore.Dico autem, quan- Tertia divisio quaniitatis discretce insuas
ium quia quantitates rerum natura- species.
est ex se,

lium seepe nonpossuntcontinuari id tamen ; 9. An omnes mimeri differentes essentiali-

provenit ex subjecto, et accidentarium est ter diferant. Tertio dividitur quantitas dis-
quantitati secundum se. creta seu numerus in varias numerorum spe-
7. Linea inftnita cnjusnam generis esset et cies. Per quam
divisionem perficiatur alia
speciei.
Sed urgebit aliquis ergo etiamsi : series et hujus preedicamenti.
coordinatio
daretur linea infinita (et idem est de superfl- Circa quam divisionem nonnulla, quee levioris
cie et corpore), illa esset ejusdem speciei cum momenti sunt, inquiri possunt. Primum est,
aliis finitis. Consequens est falsum; ergo. Se- an omnes numeri, ineequales in unitatibus,
quela patet, quia etiam in illa linea omnia differant specie in hocpreedicamento. Et ra-
puncta essent ejusdem rationis, et queelibet tio dubii esse potest, quia solum differunt
pars separata ab illa, esset linea finita et con- secundum magis minus in eodem genere
et
tinuabilis aliis. Falsitas autem consequentis extensionis. Cur cnim in lineis non est dis-
patet, quia linea infinitajuxta probabilem sen- tinctio secundum speciem, quod sit bicubita,
tentiam, involvit in se repugnantiam. Res- vel tricubita et in numeris est essentialis
,
 ; ,

SECT. IV. DE COORDINATIONE PR/EDICAMENTI QUANTITATIS. 599

diflferentia, quod sit binarius vel ternarius? esse in rebus numeros plures, vel specie vel
Secundo, quia alias vel nulla erit in mundo numero distinctos, etiamsi a parte rei non
species numeri praeter unamtantum, illa, ni- sit major unio inter unitates unius numeri
mirum, qiue consurgit ex omnibus unitatibus inter se, quam cum unitatibus alterius. Et
quantitativis in mundo existentibus ; vel certe simili ratione non dicitur proprie una species
quaelibet simul componet quamplu-
unitas numeri componi ex aliis, formaliter Ioquendo,
riraas rerum species; utrumque autem vide- sed tantum materialiter. Quomodo dixit Aris-
tur inconveniens. Imo illud etiam sequitur ,
toteles, 5 Met., c. 14, senarium non esse bis
quod una species componatur ex aliis com- tria, sed semel sex.
pletis, et sub eodem genere contentis.
10. Numerus species est sulalterna. Ni- Qicomodo ultima unitas dicafoir forma numeri.
hilominus tam aritbmetici, quam pbilosopbi 12. Atque hinc facilc expeditur alia dubi-
onmes, de illis nuraeris ut de speciebus dis- tatio, qua? adhunc locum spectat, an et quomo-
tinctis loquuntur unde eo modo quo sup-
; do ultima unitas dicatur forma numeri ;
quse
ponimus numerum esse speciem quantitatis, fuse ac serio disputatur a multis auctoribus,
consequenter dicendum est non esse spe- ac si momenti, cum tamen
esset res alicujus
ciem ultimam, sed subalternam, et omnes solum in nominibus, quadam metapho-
et in
numeros ineequales in multitudine unitatum rica locutione posita sit. Qua quidem locu-
esse specie diversos. Nam de omnibus ita tione usus est D. Thom., 8 Metaph., circatext.
dicendum est, vel de nullo, quia non est ma- 10; et ideo pro illa pugnant Thomistae, Ca-
quorumdam, quam aliorum; nullus
jorratio preolus, in 1, dist. 24, qusest. 1 concl., 5 ; et
autem haclenus dixit omnes numeros esse Javellus, SMetaph., quaest. 10; Soncinas, 10
ejusdem speciei. Ratio autem distinctionis Metaph., quaest. 6, quamviset Soncinasme-
esse videtur, quia additio unitatis formaliter diam quamdam probabiliorem viam teneat
et
diversificat exlensionem seu divisibilitatem explicandi locutionem illam. Alii vero iilam
numeri. Cujus signum est, quia ex pari facit impugnant, ut Aureol., apud Capreolum su-
imparem, et e converso. Item binc fit ut unus pra; et Major, eadem dist. 24, q. 1. Sed brevi-
numerus sit divisibilis in duas partes aequa- ter dicendum est, ultimam unitatem nondici
les, et non alius et unus tantum in unita-
; formam numeri, eo quodinrebus ipsis sit ali-
tes, alius etiam in numeros aiius partim in ; qua unitasprima,vel uitima, vel aliquisrealis
unitatem partim in numerum. Et similes
,
ordo inter illas unitates, quod recte notat et
proprietates variae ac proportiones conside- probatSonc, etiamsi Capreolus aliter sentire
rantur in numeris ab aritbmetico. Propter videatur in argumentorum solutionibus. Et
haec ergo formalior distinctio censetur esse patet breviter, quia in rebus ipsis non potest
inter numeros inoequales quam inter aequa- esse ordo, nisi vel perfectionis, vel situs, aut
les ; cum ergo hi numero differant, illi meri- distantiae a coelo, aut temporis, aut causali-
tocensentur specie differre. tatis, vel naturse. Sed omnes isti ordines sunt
autem has rationes, et quae in
11. Si quis peraccidens, etimpertinentesadnumericom-
contrarium fiebant, attente consideret, facile positionem, ut facile constabit discurrenti per
intelliget, totam hanc numerorum composi- singulos ergo. Debet igitur necessario id in-
;

tionem, et specificationem ac distinctionem, , ordine ad rationem, quae in singulis

telligi in

non esse sine ordine ad rationem. Ex quo numeris concipit ordinem unitatum inter ,

non parum confirmatur doctrina superius tra- quas ea, quae est ultima, censetur numerum
dita in sect. 1 Atque hoc modo facile solvun-
. complere et ab aliis illum distinguere, et
,

tur priores rationes nam diversi numeri in

; ideo dicitur comparari ad illum, ut formam
suo modo extensionis et divisibilitatis non ejus.
tantum differunt secundum magis et minus, 13. In quo est secundo considerandum
sed etiam secunclum diversam ralionem ex- non fuisse D. Thomae sensum, hanc esse for-
tensionis seu numerabilitatis, quod non ita mam proprie dictam, sed analogia et propor-
contingit in linea bicubita , vel tricubita tione quadam ,
quse jam fere explicata est,
haecenim numeratio omnino illi accidit, qua- scilicet, quia forma est, quae complet rei es-
tenus continua est. Denique in ordine ad ra- sentiam, eamque ab aliis distinguit, et in certo
tionem non est inconveniens, eamdem uni- ordine et gradn quasi indivisibilitei constituit;
tatem componere plures numerorum species. hoec autem omnia suo modo confert ultima
Atque hoc etiam modo intelligi facile potest, unitas numero. Propter quod etiam Aristote-
600 DISPUTAT. XLI. DE QUANTITATE DISCRETA.
les dixit species rerum se habere sicut nume- sub eodem genere maxime distant ; at vero
ros. Unde etiam multitudo priorum unitatum inter quantitates quee specie differunt, non
videtur comparari ad ultimam, ut quid actua- est contrarietas, quia non se expellunt ab
bile per illam. Ac tandem per additionem vel eodem subjecto, sed potius exnatura rei ne-
subtractionein ultimse unitatis mutatur spe- cessario debent esse conjunctee imo secun- ;

eies numeri; inhis ergo omnibus assimilatur dum rem habcnt talem subordinationem, ut
unitas ultima formee seu differentiee ultimoe, una sit alterius principium qua} omnia pu- ;

quod satis est ad illam analogicam locutio- gnant cum vera contrarietate. Unde nullius
nem. Quam Javellus et alii amplificantes di- momenti est, si quis objiciat, divisibile et in-
cunt, si in ternario, verbi gratia, consideretur divisibile secundum eamdem rationem esse
integra ratio formalis consurgens ex tribus contraria superficiem autem et lineam op-
;

unitatibus, illam esse formam totius seu tota- poni, ut divisibile et indivisibile, secundum
lem ; unitatem vero ultimam esse formam latitudinem. Respondetur enim, divisibile et
partis seu pbysicam quse omnia sub eadem
;
indivisibile, formaliter sumpta, non opponi
proportionalitate admitti possunt. Et tamen nisi privative ; rem autem divisibilem, et in-
eum proprietate, vel etiam seu cum realitate, divisibilem, propric nullo modo opponi, sed
reah compositione intelligere aut defendere distingui specie. vel tanquam principium et
ineptissimum mibi videtur nam rationes Au- ; principiatum. Inter quantitates ergo specie
reoli et aliorum, quas breviter Soncinas con- distinctas non est contrarietas nec vero es-
;

gerit, et jam insinuatae sunt , contrarium se potest inter quantitates ejusdem speciei,
aperte demonstrant, vel ex eo solum quod in quia propria contrarietas supponit distinctio-
rebus nullus est ordo, nullave unio aut com- nem specificam, ut dictum est.
positio inter has unitates potius quam inter 3. Ohjectioni satisfit. Statim vero occur-
alias. Quare in bac re amplius immorari non rit nam
augmentatio et diminutio
objectio,
oportet. sunt motus contrarii ergo tendunt ad ter-
;

14. Divisio mimeri in parem et imparem minos contrarios, nam contrarietas motuum
qualis. Alia dubitatio hic esse posset, an sumitur ex contrarietate terminorum sed ;

numerus immediate descendat ad omnes spe- termini illorum motuum sunt quantitates
cies, vel per duas differentias immediatius ejusdem speciei, nimirum, corpus majus vel
dividi possit, ut, verbi gratia, in parem et im- minus ergo inter quantitates ejusdem spe-
;

parem. Multi enim attribuunt hoc disjunctum ciei est contrarietas. Hanc fere objectionem
numero, ut passionem ejus alii vero, etfor- ;
posuit Aristoteles cap. de Quant., dicens,
tasse probabilius, existimant esse differen- magnum parvum, quae ad quantitatem
et
Sed cum baec et simiiia pendeant
tias divisas. spectant, videri contraria magnum enim et ;

plurimum ex habitudine ad rationem, facile parvum videntur esse termini augmentatio-

possunt varice differentise hujusmodi ac con- nis et diminutionis. Et respondet, magnum
venientise excogitari ; sic enim etiam dividi et parvum non opponi contrarie, sed relati-
solent numeri in simplices et compositos, et ve nam idem esse potest magnum et par-
;

aliis modis, qui a matheinaticis traduntur. vumrespectudiversorum. Etin idem fere re-
dit quod hoc loco ait, magnum, scilicef, et
SECTIO V. parvum, majus et minus, longum et breve,
Qux proprietates quantitati attribuantur. et similia, non esse per se quantitates, sed
affectiones quantitatis, quae omnes reducun-
1. De praesenti qutestione nibil fere tradit tur ad tertiam proprietatem statim declaran-
Aristoteles in hoc loco 5 Metaph.; tamen in dam de sequalitate et insequalitate ;
nam
Praedicamentis, cap. de Quantitat., tres illi omnes praedictee relaliones sub inaequalitate
proprietates attribuit, ex quibus duue primae comprebenduntur.
magis sunt negationes quaedam, quam positi- 4. Sed adbuc urget argumentumfactum 1
,

vae proprietates. quia motus contrarii non sunt ad relationes

oppositas ergo augmentatio et diminutio
;

Quantitatem non Jiabere contrarinm.

non tendunt ad magnam et parvam quantita-
2. Prima est, quod quantitas non habet tern, ut relationes sunt ergo tendunt ad il-;

contrarium. Cujus ratio assignari hoac po- las, ut sunt absolute formae contraria?. Res-
test, quia contrarietas
supponit specificam
differentiaiu ; est enim oppositio eorurn, quse 1
Soto in Logica. 2 de Anim., text. 41.
 ,,

SEGT. V. DE PROPRIETATIBCS QUANTITATIS. 601

pondent alicrai, magnum et parvum posse geretur. Amissio autem quantitatis non op-
considerari aut pra?,cise, ut ad quantitatem ponitur contrarie acquisitioni, sed privative,
pertinent, abstrahendo a substantia, ant prout sicut corruptio generationi; quia ergo dimi-
sunt termini naturales substantia?, pra^ser- nutio non opponitur augmentationi, nisi pro-
tim viventis, cui a natura dati sunt certi ter- pter adjunctam amissionem majoris quanti-
mini augmenti aut decrementi et sub bac ; tatis, ideo non est proprie ibi contraria oppo-
secunda ratione magnum et parvum esse ter- sitio, sed privativa.
minos contrariorum motuum, et ut sic non
Quantitatem non recipere magis nec minus.
pertinere ad quantitatem, sed potius reduci
ad substantiam tanquam ejus terminos. Sed 6. Ratio ol) quam non recipiat quantitas
non placet ha?c responsio, tum quia non mi- inagis et mimis. Secunda proprietas
quan-
nus repugnat substantia? habere contrarium, titatisab Aristotele posita est, quod non re-
quam quantitati ; tum etiam quia, licet sub- cipiat magis neque minus nimirum, secun-
,

stantia requirat majorern vel minoreni quan- dum intensionem nam secundum extensio-
;

titatem, tamen motio ipsa ad quantitatem nem clarum est, unam quantitatem esse ma-
tendere censetur sicut licet substantia sit,
;
gis extensam quam aliam intensive autem ;

qua? postulat locum supernum et infernum, accidere non potest. Cujus rei ratio solet as-
tamen motus sursum deorsum ad loca
et ip- signari ex pra?cedente proprietate quia in- ,

sa formaliter tendunt. Duo igitur dicenda vi- tensio et remissio forma? solet provenire ex
dentur. Primum, ad contrarietatem motuum admistione contrarii ; et ideo cum quantitas
non semperrequiri propriam contrarietatem non babeat contrarium, neque intendi pote-
tcrminorum, sed sufiicere altitudinem seu ri, nec remitti. Sed ratio non est universalis,

distantiam, ratione cujus, adjuncto etiam nam ssepe qualitas intencli potest ,
qua? con-
modo tendendi diversorum motuum, quate- trarium non habet , ut patet de lumine
nus, videlicet, terminus a quo unius, est ter- scientia, visione, etc. Ratio ergo reddi po-
minus^ ad quem alterius motus, et e con- test, velex eo quod quantitas consequitur
verso, oritur contrarietas in ipso motu ; sic materiam, ut propria passio ejns et ideo, ;

enim motus locales contrarii sunt, quamvis quoacl latitudinem intensivam, indivisibilem
in locis ipsis non sit alia propria contrarie- habet entitatem , sicut ipsa materia ; vel ex
tas prreter distantiam ac diversitatem. Hoc parte effectus formalis, ad quem per se pri-
igitur ipsum dici potest de augmentatione et mo ordinatur quantitas, qua? est extensio par-
diminutione. tium substanti, ad quem effectum imperti-
5. Secundo vero magis in particulari dici- nens est intensio, imo intelligi non posset
tur augmentationem et diminutionem si
, ,
quomodo circa talem etfectum locum habeat.
attente res consideretur magis opponi pri- , Quod optime declarant exempla Aristotelis,
vative quam contrarie. In utroque enim ex
,
nam, seclusa majori extensione, non potest
his motibus (ut latius in pbilosophia tradi- intelligi magis aut minus inter duo quanta ;
tur ) duse mutationes coujunguntur :una est ut res pedalis non potest esse magis quanta,
acquisitio alicujus quantitatis ex una parte ;
quam alia etiam pedalis; sicut unus binarius
alia est amissio alicujus quantilatis per re- non potest esse magis vel minus numerus
solutionem, qua? ex alia parte viventis fit per quam alius biuarius.
reactionem contrarii. Et si contingat acquisi- 7. Quantitas capax est condensationis et
tionem quantitatis fieri sine illa deperditione. rarefactionis. Quanquam vero quautitas in-
vel cum minori, tunc dicitur augmentatio ;
tensionem vel remissionem non recipiat
si vero accidat sola amissio quantitatis, vel quantitas vero continua est capax conden-
cum minori reparatione, dicitur diminutio. sationis vel rarefactionis cruam mutationem
;

Si ergo in utroque motu consideremus acqui- vocat D. Thom. interdum intensionem, ut

sitionem alicujus quantitatis, non sunt sibi patet in 1. 2, qusest. 52, art. 2, ad 1, et 2. 2,
contrarii,etiamsi per unum major, et per q. 24, art. 5, ad 1. Verumtamen non est id
alium minor acquiratur tum quia binc potius: intelligendum per proprietatem, sed per ana-
habetur unum esse viam ad alium, et alte- logiam et imitationem; nam sicut intensio
rura perfectionem alterius sicut calefactio , qualitatum fit sine additione, vel simpliciter,
intensa et remissa ; tum etiam quia
per se ,
vel sine additione in nova parte subjecti, juxta
se loquendo, utraque acquisitio sufficeret ad varias opiniones, ita rarefactio fit sine addi-
augmentum, si aliunde amissio non conjun- tione novee quantitatis, praesertim juxta opi-
 ;

602 DISPUTAT. XLI. DE QUANTITATE DISCRETA.

nionem D. Thomae, de qua postea dicendum cujusdam unitatis formalis, quae in substantia

est. solet vocari identitas, in qualitate similitudo,

8. Interrogationi respondetur. Sed, in- in propria vero quantitate aequalitas proprie

quies, cur Aristoteles non posuit hanc inter sumpta in aliis vero praedicamentis non
;

proprietates quantitatis, nimiram, quod pos-
sit condensari et rarefieri sicut posuit inter
, cum convenientiee vel unitatisspecificae. Quia
quod posset intendi
proprietates qualitatis,
et remitti ? Respondeo primo Aristotelem
non numerasse omnes proprietates ut ex
dicendis patebit. Deinde condensari et rare-
fieri, non convenire quantitati ratione sui,
sed ratione naturalis substantia3,in qua inest,
et ideo non numerari inter peculiares pro-
habet peculiare nomen, sed retinet generi-
vero hsec convenientia aut disconvenientia
, inter quantitates notior nobis est, ideo trans-
, lata est illa vox ad significandam quameun-
que perfectam convenientiam in perfectione,
intensione, aut virtute. In praisenti ergo
Aristoteles loquitur de aequalitate proprie
sumpta ita enim sunt assignandae proprie-
;

prietates quantitatis. Nam, quod ipsa quanti- tates rebus in omni scientia. Quanquam si
tas proxime sit susceptiva densitatis et rari- universe loqui velimus dicemus omnem ,

tatis, quae sunt qualilates qusedam , non est aequalitatem consequi quantitatem, sed cum
alia proprietasab ea quae respectu aliarum proportione nam a>qualitas propria sequitur
;

qualitatum, vel accidentium corporalium po- quantitatem proprie sumptam a^qualitas ;

nimirum, quod sit im-

test quantitali attribui, vero metaphorica consimilem quantitatem.
mediatum subjectum eorum; de quo paulo Nam et est quantitas molis, quae est propria
inferius dicam. quantitas et est quantitas perfectionis seu
;

9. Aliter objici potest contra hanc et prse- ad eam consequitur aequalitas per
virtutis, # et
cedentem proprietatem, nam grave et leve translationem dicta in tantum enim hoc
;

sunt affectiones quantitatis, teste Aristotele, nomen admittunt, in quantum per modum
hoc libr. 5 Metaph., cap. 13 sed grave et ; quantitatis concipiuntur aut nominantur.
leve sunt proprie contraria, et intensionem 11. Per quantitatem autem molis non est
ac remissionein recipiunt; ergo. Responde- intelligenda sola corporis magnitudo seu
turnegando antecedens nam gravitas et , extensio sed omnis dimensio corporea
,

quaedam Aristoteles
levitas sunt qualitates ; nam omnis illa proprie quantitas dicitur, et
autem in eo loco, ut D. Thomas et omnes secundum omnem illam propriissime dicun-
exponunt, illud exemplum adhibuit juxta tur corpora aequalia vel inaequalia. Ac deni-
opinionem qusfc tunc circumferebatur, quod que in mole corporea omnes illae dimensio-
gravitas nil aliud sit, quam multitudo super- nes includuntur. Sub quantitate autem per-
ficierum. fectionis intelligimus non solum perfectio-
nem substantiae, sed etiam qualitalum, sive
in eis perfectio essendi, sive virtus agendi
JSqualitas et incequalitas quomodo sit pro-
consideretur, quae dici solet quantitas virtu-
prietas quantitatis.
tis, tamen sub quantitate perfectionis com-
10. JEqualis et incequalis duplex considera- prehenditur. Atque hoc posteriori modo di-

iio. Tertia proprietas ab Aristotele assi- cuntur aequales motus in velocitate'; priori
gnata, est sequalitas vel insequahtas, quam autem modo dicentur aequales in extensione,
dicit quantitati maxime propriam, significans nam velocitatem habent ex perfectione ,

esse ita propriam quantitati, ut ratione ejus extensionem vero ex quantilate. Simihter
alise res dicantur sequales vel incequales. duo pondera dicuntur aequalia vel ina?qualia

Circa quam proprietatem primo adverten- ratione multitudinis secundumproprietatem;

dum est, aequale et inaequale duobus modis ratione vero intensionis secundum metapho-
accipi posse. Primo, secundum proprieta- ram ; ut si magnus lapis dicatur aequalis in

tem; secundo, per translationem. Primo gravitate tribus aut quatuor minoribus, locu-

modo dicuntur aequales duae lineae poste- :

tio videtur secundum proprietatem, quia illa

riori modo dicuntur duo homines aequales in oequalitas provenit ex multiplicatione seu
,

scientia, aut in viribus corporis ; imo et duae extensione partium ,

quae ad quantitatem
divinse personae dicuntur aequales in perfec- spectat. At vero cum aqua frigida dicitur in

tione. Est enim aequalitas convenientia quae- levitate inaequalis aquae calidae, riam per ca-
dam convenientia autem inter quascumque
;
lefactionem aqua levior fit, sic locutio est
res ejusdem rationis intervenil per modura metaphorica, quia illa inaequalitas non pro-
 SECT. V. DE PROPRIETATIBUS QUANTITATIS. 603
venit ex multitudine vel extensione, sed ex 14. Ultimo est observandum, non solum
intensione et remissione gravitatis. denominari proprie eequales et insequales
12. Quomodo se haoeant ad quantitatem quantitates ipsas, sed etiam res quee per
cequalitas et incequalitas snmptce pro rela- quantitates extenduntur, et quantee efficiun-
tione. Secundum observandum est, sequa- tur ut de ponderibus supra dicebamus,
,

litatem et ineequalitatem duobus modis su- quantum ad extensionem vel multitudinem ;

mi primo, pro acluali et reali relatione

:
; et idem est de temporibus vel de motibus, et
secundo, pro aptitudine proxima ad talem de substantiis, figuris, et aliis hujusmodi.
relationem. Priori modo non oportet ut ad Verumtamen, sicut hsec non sunt per se
omnem quantitatem sequalitas et ineequalitas quanta, sed per quantitatem, ita ratione
sequantur. Nam si esset in mundo unum quantitatis denominationem eequalis vel inse-
tantum corpus, nulli esset eequale vel inee- qualis accipiunt. Atque ita fit ut hsec pro-
quale ; et si essent duo tantum, illa aut es- prietas., quatenus per se,et ratione sui, con-
sent solum sequalia, aut solum ineequalia, venire alicui potest, merito quantitati tri-"

non tamen simul sequalia et ineequalia nam ; buatur. Solum video objici posse de eequa-
hsec non possunt simul convenire nisi res- litate quantitatis discretee; illa enim estpro-
pectu diversorum. Sumpta ergo eequahtate pria sequalitas , vel insequalitas , et non
pro actuali relatione, non necessario conve- semper convenit ratione quantitatis, molis
nit quantitati. Nisi quis velit dicere omnem seu extensionis nam duo senarii Angelorum
;

quantitatem necessario babere partes ideo- ; tam proprie eequales sunt, sicut duo senarii
que necessario ei convenire insequalitatem lapidum. Sed ad hoc jam supra diximus, li-
totius ac partis, et eequalitatem ac ineequali- cet multitudo immaterialium rerum non sit
tatem diversarum partium inter se. Quomodo proprie quantitas, tamen quantuni ad mo-
aliqui putant tempus cum sit unum tantum, dum unitatis in ordine ad apprehensionem
non habere aliud sequale, vel ineequale in ; vel numerationem rationis, omnino imitari
hoc vero totali tempore esse plura partiaha, quantitatem discretam. Ac proinde miruoa
et inaequalia, vel eequalia ; sic enim dies est non est, quod secundum eam rationem par-
eequalis diei, et insequalis horee. Quod est ticipet etiam denominationem sequalis vel
probabiliter consideralum : quanquam de ineequalis. Existimanl autem mtiltif, hanc
hujusmodi eequalitate vel insequalitate par- ipsam denominationem quantitati discretse
tium ejusdem continui, vel totius ad partes, attributam, non posse ex propria relatione
an debeat censeri eequalitas realis, seu per reali, aut ex eius fundamento sumi, tum
relationem realem, vel rationistantum, quses- quia non potest taiis relatio esse in toto nu-
tio sit inferius tractanda. Et in tempore non mero, neque in una sola unitate, neque in
solum potest eequalitas vel insequalitas illo singulis ; tum etiam quia unitas, quam sup-
modo considerari, sed etiam respectu alia- ponit sequalitas, non est tam propria et rea-
rnm durationum, quee in aliis motibus pree- lis in quantitate discreta, quam in continua,
ter ccelestem inveniuntur. Posteriori igitur ut supra visum est ; sed de hac re inferius
modo, id est, secundum aptitudinem proprie videbimus.
ac per se convenit quantitati eequalitatis vel
ineequalitatis ratio nam quantum est de se, Alice proprietates explicantur; prcesertim esse
;

omnis quantitas apta est esse uni sequalis, et finitam, vel infinitam.

alteri insequalis. 15. Preeter has proprietates tribuuntur

13. 2Ec[ualitas et incequalitas quid addant alise quantitati, nimirum, esse divisibilem,
quantitati. Unde obiter intelligitur, hanc vel in infinitum, respectu quantitatis conti-
proprietatem in re nihil addere ipsi quanti- nuse, vel in unitates, respectu discretse.
tati, neque esse modum aliquem ex natura Quam proprietatem disputatione preecedente
rei ab ipsa clistinctum nam quantitas per ; satis explicuimus, declarando *definitionem
seipsam, ex eo prsecise quod talem extensio- quanti, et rationem formalem quantitatis,
nem habet, secluso omni alio modo vel ad- cum qua immediate est conjuncta hsec pro-
dito reali, apta est alteri esse eequalis vel prietas divisibilitatis ; et ideo fere non solet
ineequalis ; solum ergo distinguitur ratione ab ea distingui, sed per eam declarari, ut
hsec proprietas, in quantum hsec eequahtas ibidem diximus. Rursus assignatur ut pro-
concipitur per modum cujusdam aptitudinis prietas quantitatis, ut rationem mensuree
ad talem relationem. babere vel non habere possit. De qua satis
 ;

604 DISPUTAT. XLI. DE QUANTiTATE DISCRETA.

supra diximus, sect. 2. Prreterea attribuitur tetur species, tamen absolute sumptus sem-
quantitati esse finitam vel infinitam, ex Aris- per potest augeri sine termino intra latitudi-
totele, 4 Physic., c. 2, text, 45, et 3 Physic, nem quantitatis discretse. Et in hoc sensu
c. 4, text. 24. Quse proprietas difficultatem etiam illi potest attribui aliquo modo infinitas
habet ratione posterioris membri, nara po- in potentia.
tius infinitas censetur repugnare quantitati 17. Infinitas si esset, quantitatis esset pro-
non ergo finitum vel infinitum, sed finitum prietas. At vero, si illud membrum intel-
tantum secundum extensionem erit proprie- ligatur de infmito in actu, et supponamus ut
tas quantitatis. Quod potest confirmari ex veram sententiom quse negat tale infinitum
Aristotele, 5 Metaph., c. 13, dicente, de ra- esse possibile, negandum consequenter est
tione numeri esse, quod sit multitudo finita, tale membrum pertinere ad veram proprie-
et numerari possit et de ratione magnitu-
; tatem quantitatis, quod indicavit Scotus, loco
dinis, quod possit sub mensuram cadere ;
citato; et sentit etiam Gajetan., 4 p., q. 7,
quod est esse finitum. Unde D. Thom. ibi, art. 3, circa solut. ad 2. Quod vero ad Aris-
lect. 45, ait, quod si esset multitudo infi- totelemattinet, in priori loco non intendit
nita, non esset numerus ; et longitudo infi- sensum absolutum, nimirum, quod infinitum
nita, non
essetlinea. Et 4 part., q. 7, art. 3, in aclu possit aliquo modo quantitati conve-
dicit,de ratione quanti continui esse habere nire sed sub conditione seu ex hypothesi
;

aliquam figuram, et consequenter esse fini- loquitur, si infinitum est, illud ad quantita-
tum, quia figura est, quse termino vel ter- tem debere spectare, nam infiniti (inquit)
minis clauditur cum ergo esse fmitam per
; ratio quantitate i4itur. Et hoc verissimum
se consequatur ad omnem quantitatem, im- est juxta quam interpretationem .dicere
;

merito videtur illa proprietas sub dicta dis-
junctione assignari.
46. Esse finitam vel infinitam qualiter
proprium quantitatis secun&um Scotum.
Duobus ergo modis potest illud membrum
intelligi, scilicet, de infmito in potentia, vel
etiam possumus, quia non est certum, quan-
titatem non posse esse infinitam, ideo sub
disjunctione proprietatem illam assignari,
et intelligi, quantum ad illud membrum de
infinito, per non repugnantiam ex vi quanti-
tatis, ut sic, ut significavit D. Thom,, in dict.

de intinito in actu. Priori modo intellexit solut, ad 2, dicens, infmitum non esse contra
hanc proprictatem Scot., 2 Met., qusest. 9, rationem magnitudinis in communi. In alio
et sic cessant objectiones. In eo autem sensu vero loco 3 Phys. Aristoteles agit simul de
,

non deberet illa proprietas sub disjunctione magnitudine, motu ettempore, quorum unum-
assignari, sed copulative, nam esse actu fini- quodque, ait, aut infinitum, aut finitum esse
tam et potentia infinitam simul conveniunt necesse est. Juxta illius autem sententiam non
quantitati. Responderi autem potest, illam repugnat dari infinitum in actu saltem in ,

particulam sub disjunctione esse positam, aut
ad indicandum. illa membra non in eodem,
sed in diversis sensibus sumi aut certe ita
positam esse propter quantitatem discretam,
motu et tempore; etideo vel ob eam causam
potuit ea disjunctione uti. Absolute tamen
; loquendo, et juxta veram sententiam, omne
quantum etiam motus et tempus, finitum
,

quse tantum finita est, et non infinita, etiam est.

in potentia, quia illa non est divisibilis in 4Figura est proprietas quantitatis con-
8.
infinitum, sicut est quantitas continua. Quan- tinucc.
Denique ad has proprietates addi
quam in alio sensu possit ita sumi infmitum possunt alia% qua3 non conveniunt quantitati
in potentia, ut tam quantitati discretse, quam ut sic, sed aut continuae, aut discretse, ut fi-

continuse conveniat. Dici enim potest quan- gura numerari potest inter proprielates quan-
titas infinita in potentia, quia ex se nullum titatis continuoe quamvis ha3C in proprio
,

certum terminum sibi prsefigit aut determi- pra?dicamento collocetur, quia includit spe-
nat, quod manifeste convenit cuilibet quan- cialem rationem accidentis. Item tribuitur
titaticontinuse, et ideo dici potest, vel finita, quantitati continuoe quod partes ejus ha-
,

quia actu semper habet aliquem terminmn,
vel infinita negative, seu potestate, quia ei
non repugnat quemcunque definitum termi-
numtranscendere. Numcrus autem quamvis,
si sumatur in quacumque determinata specie,
ita sit fmitus, ut augeri non possit, quin mu-
beant positionem in toto, cujus oppositum
tribuitur quantitati discretse. Gui etiam assi-
gnatur ut proprietas, quod sit par vel im-
par: quse omnia clara sunt ex superioribus,
nec nova indigent interpretatione,
 .

SECT. I. QIL SIT RATIO ESSENTIALIS EJUS. 60o

substantiam quale quid significare, nimirum,
quia secunda substantia aliquo modo compa-
DISPUTATIO XLII.
ratur ad primam per modum formee.
DE QUALITATE, ET SPECIEBUS EJUS IN COMMUNI. 4. Omissis vero his ommbus analogicis signi-
ficationibus, hic tantum est sermo de quali-
1 Qualitatis consideratio cur immediata tate accidentali. Estautem ulterius conside-
tractationi Varice
de quantitate. signifi- randum, interdum omne accidens vocari qua-
cationes wcis qualitas. Quamvis Aristote- litatem ejus rei cui accidit quo modo Por- ;

les in Dialectica in ordinepreedicamentoruni phyr., in de Gener., ciicit, accidentia om-

c.

prius cle Ad aliquid, quam de qualitate dis- nia prsedicari in quale quid, id est, in quod-
seruerit fortasse quia preedicanientum Ad
, dam quale ita enim exponenda est illa par-
;

aliquid quodammodo generalius est , nam ticula, quid, in ea generalitate sumpta. Ta-
omnibus aliis entibus aliquo moclo accidit, men heec etiam significatio est valde analo-
iri 5 tamen Met. ordinem commutavit, prius ga, quatenus omne accidens est queedam af-

de qualitate et postea de relatione dispu-

, fectio, modus ac determinatio sui subjecti,
tans, qui ordo est magis consentaneus per- et extra rationem ejus. Tamen ceetera acci-
feclioni rerum, nam qualitas relationem longe dentia aliorum preedicamentorum habent pe-
in perfectione superat. Atque eodem loco, culiares modos afficiendi substantiam, et jux-

c. 14, hujus vocis, qudlitas, plures significa- ta eos propriis nominibus appellantur ; no-
tiones recenset idem Aristoteles, inter quas men vero qualitatis in significatione propriis-
( ut ibidem dicit ) duee sunt preecipuee una : sima usurpatum est ad signiticandum quod-
est, qua solet differentia essentiaiis qualitas dam genus accidentium habens determinatum
appellari quo modo dixit Porphyrius diffe-
;
modum afficiendi substantiam, alterius ratio-
rentiam preedicari in quale, et Aristoteles ex nis a ceeteris generibus accidentium, et de
modo interrogandi et respondendi id decla- qualitate hoc modo sumpta instituitur pree-
rat, nam interroganti quale animal sit horuo, sens disputatio. De qua primum in genere
responderi solet, esse rationale. inquirendum est quicl sit, et quas species vel
2. Alia hnjus vocis significatio est, qua si- proprietates habeat. Deinde vero in particu-
gnificat accidentalem rei affectionem. Et se- lari de nonnullis speciebus vel proprietatibus
cundumhas duas significationes, dubium non quee majorem difficultatem continent, et me-
est quin heec vox analoga sit. Et quanquam taphysicam abstractionem proprie partici-
quoad rem significatam essentialis differen- pant, disserendum est.
tia prsecipua sit, tamen nomen qualitatis per
prius videturimpositum ad significandam ac- SECTIO I.

cidentalem affectionem etdeterminationem, et Quse sit eommunis ratio, seu esseutiaiis modus
deinde per proportionalitatem translatum ad qualitatis.
significandam differentiam, quatenus est for-
ma generis et extra rationem ejus non
, ; i. Ratio difficultatis aperitur. Difficile

enim dicitur differentia qualitas speciei quam quidem est in communi exponere
in quo
constituit, sed generis quod contralrit; et ideo consistat modus, et quasi differentia con-
ille

Aristoteles non ait, ad interrogationem, qua- trahens seu determinans accidens in com-
lis sit homo, responderi per differentiam ho- muni ad esse qualitatis, et distinguens illam
minis, sed ad interrogationem, quale animal a ceeteris generibus accidentium. Undc Aris-
sit homo ;
quia respectu generis se habet ut toteles in 5 Metaphys., nallam ejus commu-
qualitas. nem definitionem adhihet ; in Preedic. vero :

Unde etiam solet heec vox usurpari adsi-

3. QjUalitatem (inquit) dico, qua quales quidam
gniflcandam formam substantialem, non so- dicuntur. Quee definitio, licet ea ratione es-
lum apud Platonem in Timeeo sed etiam , sentialis videatur, quod detur per hahitudi-
apud Aristoteleni, 4 Metaph., c. 5, ubi ma- nem ad effectum formalem, quem omnis for-
teriam primam quantitatem formam vero ,
ma essentialiter respicit, tamen quod ad nos
qualitatem appellat, quatenus materiam affi- spectat, eeque obscura nobis matiet propria
cit etdeterminat. Quin etiam in Prcedicam., ratio qualitatis. Sicut si definiretur quantitas
cap. de Substant., et 7 Metaph., c. 3, secun- esse a qua dicimur quanti, licet confuse in-
dam substantiam qualitatem appellare vide- dicaretur effectus et denominatio quantita-
tur respectu primce, quatenus ait, secundam tis, tamen eeque ignotum maneret, quid in
 :

606 DISPUTAT. XLII. DE QUALTTATE 1N COMMUNI.

nobis sit esse quantum, vel quid conferat esse accidentale. Heec sententia sumitur ex
quantitas rei quantee. Ita ergo in preesenti, D. Thoma, 1. 2, q. 49, art. 2, ubi sic ait

eeque ignotum manet quid sit esse quale, seu JProprie qualitas importat quemdam modum
quis peculiaris modus affectionis per hanc substantice ; modus autem, teste Augustino,

vocem explicetur. Percontanti enim quid sit est quem mensura prcefigit ; unde importat
quale bene etiam respondebitur esse id,
,
quamdam determinationem secundum aliquam
quod qualitate affectum vel constitutum est ;
mensuram ; et ideo sicut id, secundum quod
tamen nisi alia via supponatur utnotum,quid determinatur poientia materice secundum esse
sit qualitas, tota res eeque ignota relinquetur. substantiale, dicitur qualitas quce est diffe-
Adde, interdum obscurissimum esse discer- rentia substantice, ita id, secundum quod deter-
nere, an res denominetur qualis, necne, ali- minatur poteniia suijecti secundum esse acci-
qua denominatione ut dicitur bomo amans
; dentale, dicitur qualitas accidentalis. Uncle
aut videns incertum autem est an illa de-
; videtur D. Thomas hanc communemrationem
nominatio sit qualis, vel alterius rationis ;
qualitatis colligere : Qicalitas est modus seu
cum autem res dicitur sapiens, in creatura determinatio suojecti secundum esse acciden-
censetur denominatio qualis, non vero in tale. Statim vero sese offert objectio, quia
creatore. Item cum res dicitur alba, est de- cum dicitur qualitas modus substantiee, si

nominatio qualis ; cur ergo non eadem erit modus sumatur in eo rigore, in quo a pro-
cum dicitur dealbata ? aut quse potest hujus pria entitate accidentali distinguitur, falsa
rei differentia assignari ? est assumptio ; nam constat, plures, aut fere
omnes qualitates esse proprias entitates af-

Varice descripiiones qualitatis in communi.

ficientes substantiam si vero sumatur latius
;

(ut revera sumitur) pro forma determinante

2. Aliqui ergo conati sunt communem capacitatem subjecti, sic definitio illa non
aliquam rationem qualitatis declarare variis soli qualitati, sed etiam quantitati convenit ;

modis, et primo dici solet, qualitatem esse imo et ceeteris accidentibus, preesertim pro-
accidens absolutum consequensformam. Quee prie inheerentibusnam etiam quantitas de-
;

ratio sumi potest ex communi sufficientia pree- terminat subjectum secundum esse acciden-
dicamentorum accidentium, in qua supponi- tale, et passio, et Ubi,et situs. Quam objec-
tur, accidens absolutum et intrinsece inhee- tionem videns Gajetanus, super dictumlocum
rens, si consequatur materiam, esse quanti- inquit, illa verba non esse universaliter su-
tatem, si formam, esse qualitatem, ut patet menda, sed limitate, quia non est sermo de
ex D. Thoma, 5 Met., lect. 9, et 3 Phys.,lect. determinatione accidentali absolute, sed de
5, et 3 p., q. 77, art. 2, etin 4, d. 42, q. 2 ;
illa, quce commune nomen accidentalis di/fe-
et ibi Scoto, q. 2, et aliis auctoribus frequen- rentice, qualitatem, scilicet, sibi usurpavit.
ter. Sed contra hoc objici potest, quia etiam Sed hoc ipsum est quod inquirimus, quee-
actio sequitur formam. Hoc tamen non mul- nam sit illa determinatio, quee illo nomine

tum urget, quia actio non sequitur formam significatur. Neque illud de accidentali diffe-
ut inbserens, sed ut emanans ;
qualitas au- rentia est universale, nam interdum potest
tem dicitur sequi formam, ut inheerens ipsi, accidentalis differentia sumi ex actione vel
vel composito ex ipsa quatenus tale est. passione.
Magis videtur obstare, quia queedam sunt 4. Aliquorum sententia. Alii ergo pu-
qualitates, quee non consequuntur formam, tant hanc communem rationem non posse a
sed materiam, ut figura; aliee, quse nec ma- nobis explicari per positivam differentiam,
teriam nec formam consequuntur^ ut lumen quia non cognoscimus propriam rationem
aeris, verbi gratia. Alia denique sunt acci- qualitatis, sed per negationem posse decla-
dentia comitantia formam quse non sunt ,
rari ad eum modum, quo Aristoteles in hoc
qualitates, ut naturalis locus, et motus in il- capit. dixit, omnino id, quod prceter quantita-
lum, et situs et multi etiam putant, quanti-
; tem in sulstantia inest esse qualitatem , ;

tatem sequi formam, et saltem quoad termi- quamvis enim ille de numeris specialiter lo-
num magnttudinis seu parvitatis, id est cla- quatur, nos id possumus extendere ad omnes
rum, preesertim in viventibus. substantiee qualitates, subintelligendo, omne
Secunda qualitatis descriptio.
3. Alii id absolutum, quod inest in substantia se-
dicunt, quahtatem esse modum substantiee cundum se, et in esse quieto et perfecto, es-
determinantem potentiam ejus ad peculiare se qualitatem, ut ita excludantur tam rela-
 SECT. I. QUE SIT RATIO ESSENTIALIS EJUS. 607
tiones, quam omnia ultima pra?dicamenta. figura, licet secundum materialem capacita-
Atquehcec expositio probabilis est. tem et entitatem videatur consequi quanti-
tatem, tamen quatenus pertinet ad ornamen-
Quastionis resolutio. modo
tum substantiee, et aliquo deservire
5. Possumus autem amplius rem lianc potest ad actiones, vel naturales motus, for-
declarare dicendo, cum omnia accidentia mam consequitur. Quantitas vero peculiari
sint aliquo modo affectiones substantiae, ei- ratione dicitur consequi materiam, quia ma-
que adjungantur ob aliquam ejus imperfec- prima radix hujus molis corporese,
teria est
tionem, vel ad supplendum aliqueru defec- ad quam constituendamvel complendam pe-
tum ejus, qualitatem in hoc genere lioc ha- culiari modo quantitas ordinatur.
bere peculiare, quod per se primo instituta 7. Rursus juxtahanc pecvdiarem rationem
est ad ornandam intrinsece, et perficiendam intelligendum est, cum dicitur qualitas esse
substantiam, ut convenienter affecta sit in suo modus substantiee determinans potentiam
esse, vel in virtute agendi. Quantitas enim ejus ad aliquod esse secundum
accidentale
data est substantia; corporeae ad hunc pe- debitam mensuram. Intelligendum est enim
culiarem effectum, qui est habere molem de esse accidentali intrinseco et absoluto, et
corpoream, et extensionem ac impenetrabili- per se ordinato ad complementum perfec-
tatem partium. Relationes vero (si quid sunt) tionis formalis (ut sic dicam) ipsius substan-
non per se intenduntur, sed resultant, quia tise. Et ob eamdem causam huic accidenti
in sola habitudine consistunt. Actio item et per antonomasiam tributum est nomen qua-
passio, solum sunt viee ad terminum, et ac- litatis. Namqualitas dici soletomnis res, quse

tio, ut actio, impropriissimam habet ratio- per modum actus et fbrmee aliam afficit vel
nem accidentis passio vero non tam est per-
; determinat, et simpliciter dicta explicat ali-
fectio, quam via ad perfectioaem substantias. quid extra substantiam rei, illamniodificans,
Reliqua vero quatuor prsedicamenta, vel sunt tributum est hoc no-
et ideo peculiari ratione
improprie accidentia, adjacentia potius quam men huic generi accidentium, quod ex sua
perficientia substantiam, vel si aliquod est ratione habet hoc peculiare munus, prout
extrinsecum, ut Ubi, solum est modus qui- declaratum est.
dam consequens limitationem ejus, potius 8. Et ex eadem radice provenit, ut omnes
quam aliquid ei additum ad consummandam differentiee rerum, quee per propriam essen-
perfectionem ejus. Qualitas ergo esse vide- tiam assignari non possunt, per qualitates
tur accidens quoddam absolutum, adjunctum regulariter assignentur ;
nam hee sunt, quee
substantia? creatse ad complementum perfec- quodammodo complent res creatas in suo
tionis ejus, tam in existendo, quamin agen- esse perfecto. Et quamvis interdum hujus-
do. Nam quia substantia creata valde limita- modi accidentales ex effectibus
differentiee
non
ta est, potest per seipsam habere com- vel actionibus sumantur, id solum est in
plementum perfectionis. Adhunc ergo fmem quantum his diversee rerum qualitates aut
primario instituta est qualitas, et ideo ex suo proprietates indicantur. Denique, si pene in-
genere est perfectissimum omnium acciden- finitam qualitatum varietatem consideremus,
tium ;comilaturque substantiam creatam, ex quarum convenientia communissimum
hoc ipso quod talis est, et non tantum se- genus qualitatis abstrahendum est, facile, ut
cundum aliquam peculiarem rationem. existimo, intelligemus non posse a nobis ali-
6. Hinc etiam recte exponi potest curqua- ter declarari, in quo illa generalissima con-
litas peculiari ratione dicatur consequi for- venientia consistat. Est ergo utcunque expli-
mam nam quia forma est quse complet ac
: cata hoc modo communis ratio qualitatis, et
perficit essentiam rei, et confert principa- aliimodi hoc explicandi fere ita sunt in con-
lem vim agendi, ideo qualitas quae adjungitur cordiam redacti, ut nova difficultas in hac
ad complementum utriusque perfectionis, di- declaratione non occurrat.
citur consequi formam, sive per dimanatio-
nem, sive per quamdam convenientem pro- SECTIO II.

portionem. Nec refert quod aliquse qualita- Uirum qualilas in quatiwr species convenienter et
tes sint disconvenientes aliquibus subjectis, sufficienter divisa sit.
nam per accidens in eis existunt per se ;

autem institutae sunt ad complendam per- 1 . Aristoteles tacite dividens qualitatem in

fectionem alicujus substantiee. Unde etiam Preedicamentis, quatuor ejus numerat spe-
608 DISPUTAT. XLII. DE QUALlTATE IN COMMUNI.
cies, unamquamque earum bimembrem, vel ter qualitates numeratur. Preeterea passio
binomiam constituens, scilicet, babitum et proprium prdedicamentum a qualitate distinc-
dispositionem, naturalem potentiam et im- tum constituit quod si non pro ipsa via,
;

polentiam, passionem et passivam qualita- sed pro termino passionis sumatur, non so-
tem, figuram et formam. At vero,lib. 5 Met., lum qualitas, sed etiam quantitas, et Ubi,
c. 14, obscurius tradit divisionem, quia na- erunt passiones, quia per pbysicas passioues
turalem potentiam et impotentiam omisisse fiunt. Quicl vero addat passiva qualitas supra

eam sub virtute bene vel malc

videtur, nisi communem rationem quahtatis obscurissi- ,

operandi comprebcndisse intelligamus. Fi- mum est. Nec minus occultum est quid in quar-
guram etiam in numeris tantum explicat, et ta specie significetur nomine formse, cum haec
rebus immobilibus, id est, matbematicis, spe- vox communis sit non solum qualitatibus om-
Ac denique illam qua-
cialiter illam attribuit. nibus, sed etiam accidentibus, et substantia-
litatis acceptionem revocat potius ad eam si- libus formis. Denique figura, cum solum sit

gnificationem, quse dicitur de diffcrentia sub- quidam terminus quantitatis, et modus ejus,
stantiali. In quo vel loquitur juxta dogina potius ad quantitatem reducenda videre-
Pythagoricum, quod res mathematicse sint tur.
reipsa separatae et immobiles, vel certe loqui-
tur de bis rebus prout considerantur a ma- Secunda difficultas de distinctione illormn

thematicis, qui de his considerant acl modum membrornm.

substantiarum, has qualitates cogitant, ut
et 3. Secunda
difficultas est, quia hcec ipsa
differentias earnm
substantialessicut D. , membra prout ad qualitatem pertinere pos-
Thom. interpretatur. Divisio ergo data in sunt, non videntur esse satis inter se distinc-
Preedicainentis magis perspicua est, et idco ta, sed confusa etpermista. Nam habitus sse-
illa est communiter recepta, ac proinde est pe est activus ; "ergo ea consideratione habet
a nobis explicanda. In ejus autcm explica- veram rationem potentise nam ex actione ;

tione, ea, qua3 breviter expediri possunt,
incommuni quam in particulari, hic attinge-
mus nonnulla vero, quse longiorem tracta-
;
tam optime infertur potentia; ergo, eo modo quo
babitus agit, habet potentiam, seu est potcn-
tia agendi. Quae clifficultas maximc iocum

tionem requirunt, in proprias disputationes habet in quibusdam habitibus de quibus ,

reservabimus. Theologi docent conferre potestatem agendi,

Prima difficultas de amplitudmedivisionis.
Quatuor autern prsecipuee difficultates in
2.
hac divisione occurrunt. Prima est, quia mul-
ut sunt babitus per se infusi, et in multorum
opinione character. Species etiam intelligibi-
biles et sensibiles poterunt in hoc ordine po-
ni, quia conferunt talem vim agendi, ut sine

tse res sub illis membris seu terminis com- illa non possit fieri actus. Ncc refert quod illa

prehendi videntur, quse qualitates non sunt. virtus partialis sit , tum quia in suo ge-
Nam habitus speciale prsedicamentum con- nere, id est, ex parte objecti, dici potest to-
stituere dicitur ; ad situm etiam
dispositio talis tum etiam qiiia, simpliciter loquendo,
;

pertinet, nam sedere aut stare queedam cor- ctiam virtus intellectus vel sensus est par-
poris dispositio est. Qiiod si dispositio com- tialis, et nihilominus illce qualitates absolute

parative dicatur, quatenus una res ad aliam dicuntur potentiee. Prasterea, inter eas quali-
disponit, sic etiam quautitas est dispositio ma- tates, quas Aristoteles vocat passivas, multoe'
terire ad formam, vel alia accidentia reci- sunt quse vcre ac proprie sunt potentiaj ac-
pienda ; et actio seu operatio est dispositio tivae, ut gravitas et levitas, quas inter passi-
ad virtutem, vel motus ad valetudinem, vel vas qualitates numerat Aristoteles in hoc 5
passio ad corruptionem. Rursus potentia si Metaphys., c. 14. ltem calor et frigus, tam
sumaturpro passiva, indifferens est acj sub- ibi, quam in Praedicamentis, ponuntur inter
stantiam, quantitatem, etc. imo multi cen- ;
passivas qualitates, cum tamen sint verce po-
sent vagari per omnia genera, ita ut in uno- tentiee a.d calefaciencium vel frigefaciendum.

quoque sit propria potentia passiva proprio Imo albedo et nigredo, et alia objecta sen-
actui correspondens. Si vero sumatur prr, vi suum, quae ab numerantur inter
Aristotele
agendi, etiam substautia per seipsam est po- passivas qualitates, eo quod causent passio-
tentia ad agendum, ut inter disputandum de nem in sensibus, sub illa eadem ratione sunt
de causa elficienti dictum cst. Impotentia verse potcntise activse, quia vcre efficiunt
vero, cum sit privatio queedam, immerito iri- illam passionem seu speciem in sensibus. Si-
 SECT. II. UTRUM QUALITA8 IN QUATUOR SPECIES CONVENiENTER, ETC. 609
cut calor etiam potest vocari qualitas passi- ceeteris speciebus clarius sit, eis non conve-
va, id est , etfectiva passionis in ligno vel nire ; estque aliud singulare in his qualitati-'
aqua, et nihilominus sub ea ratione est vera bus, quod omnes illse species qualitatis nu-
potentia activa. Nam quod passio, quam ef- meratse ab Aristotele ita afficiunt subjectum,
ficit albedo in sensu sit intentionalis , nil ut illud denominent ; specics autem intentio-
refert, cum illa non sit extra latitudinem verse nales ita afficiunt, ut non denominent, ut
efficientiee. Alias nec intellectus agens esset maxime patet in speciebus visibifibus exis-
vera potentia activa, quia ejus actio intentio- tentibus in aere vel specuio; signum ergo est
nalis est, imo etiam omnis actio intellectus pertinere ad novum genus qualitatis, ab aliis

vel sensuspotest illo modo diciintentionalis. distinctum. Tertio, raritas et densitas, aspe-
4. Praeterea, Aristoteles primee speciei at- ritas et ienitas, qualitates sunt, et tamen in
tribuit quod bene vel male afficiat subjec-
,
supra dictis speciebus non continentur , ut
tum quod quidem si intelligatur de bono et
;
per eas discurrenti facile constabit.
malo morali, nimis limitatum est; sic enim 6. Quod quidem videns Aristoteles in prae-
scientiee et opiniones non erunt habitus, nee dicarnentiSjC. de Qualit., negathasesse quali-
dispositiones. Si vero bene vel male idem tates, et ad situm seu partium positionem
sint, qnod convenienter vel disconvenienter eas reducit, quia raritas et densitas nihii
ad rei naturam illam afficere, sic non solum aliud esse videntur quam distantia et pro-
convenit primte , sed maxime etiam qualita- pinquitas partium; asperitas vero et lenitas,
tibus tertiee speciei ; nam calor bene afficit sequabilis ( ut sic dicam ) et ineequabilis par-
ignem, id convenienter naturse eius, et
est, tium positio. Heec vero Aristotelis responsio
frigus aquam, et sic de aliis imo et figura ; difficultatenon caret, quia, licet heec consur-
potest hoc modo bene afficere subjectum, gant ex partium positione, non tamen in ipsa
quo modo pulchritudo est bona dispositio positione formaliter consistunt, sed sunt qri-
subjecti. Denique omnis qualitas connatura- dam peculiares modi, qui non possunt nisi
lis, etiamsi sit potentia vel dispositio, conve- ad qualitatem pertinere. Alias, nec figura
nienter afficit subjectum, ut intelleclus ani* pertineret ad qualitatem; consurgit enim
mam , lux solem quin etiam ad alia genera
;
trianguius, verbi gratia, ex tali dispositione
accidentium illi duo modi afficiendi exten- iinearum et pulchritudo ex tali dispositione
,

duntur sic enim etiam motus est violentus,

;
partium. Item eadem ratione sanitas non
vel naturalis, quatenus est conveniens vel pertineret ad qualitatem; nam consurgit ex
disconveniens naturee subjecti, et idem est quadam proportione et quasi positione hu-
de loco et similibus. Ex quibus intelligitur, morum, qui suo modo sunt partes animalis.
illam differentiam non esse aptam ad discer- Denique densitas vel raritas non est quailti-
nendas qualitates. Et ratio esse videtur, quia tas, sed quantitatis modus, et non est sola re-
transcendentalis est, ad bonum transcen-
illa latio, utper se constat, quia et per propriam

dens spectans. Unde etiam fit ut illa duo actionem fit, et bene vel male disponit sub-
membra eidem speciei qualitatis respectu jectum in ordine ad conservationem suam
diversorum subjectorum convenire possint. vel connaturalem essendi rnodum; ergo non
potest esse nisi qualitas.
Tertia difflcuUas de sufficientia divi-
sionis. Quarta difficultas de bimembri distinctione
singulorum membrorum.
o. Tertia difficultas est, quia plures sunt
qualitates, quoesub illis speciebus non viden- 7. Quarta difficultas est, cur Aristoteles,
tur comprehendi. Primo enim actus imma- singulas species hujus preedicamenti duplici
nentes qualitates sunt, cum formaliter con- nomine proponat. Aut enim eamdem rem vel
ultimum actum et perfectionem, et ta-
ferant essentiam utrumque significat, vel diversam ;

men ad nullam ex dictis speciebus pertinent, neutrum autem potest convenienter dici. Non
ut facile patebit per singulas discurrenti. Se- quidem primum, tum quia inutilis fuisset ilia
cundo, species intentionales, ex omnium sen- nominum multiplicatio, et confusionem pa-
tentia, qualitates sunt, et tamen juxta com- reret tum etiam quia non potest de omnibus
;

munem sententiam non sunt habitus, ut in- verificare quomodo enim potentia et impo-
;

fra videbimus, nec sunt dispositiones, cum tentia, quee privative videntur opponi, eam-
ex se difficile removeantur a subjecto, nec dem speciem qualitatis signiticare possunt ?

sunt potenu\e, cum insint in potentiis, et de Neque enim dici potest secundum, tum quia,
XXVI. 39
 ,

610 DISPUTAT. XLII. DE QUALITATE IN COMMUNI.

vel debuissent octo quaiitatis species imme-
diate numerari, et non quatuor, vel si unus-
quisque binarius illarum specierumhabet pe-
culiare genus proximuin, debuissent illa qua-
tuor genera seu quatuor species nominari et
declarari ; tum etiam quia non
dicitur aliquo modo habere illam; quomodo
dicitur vir habere uxorem, et uxor virum.
Rursus omnis res, quae aliquo modo aliam
continet, dicitur habere illarn, ut subjectuin
dicitur habere accidentia, et totum partes, et
potest id esse materia formam, et vas aquam sic etiam ait ;

verum in omnibus, nam passio et passiva Aristoteles Quocl detinet rem, ne sua pro-
:

qualitas non possunt essentialiter differre ^jensione moveatur aui descendat, habere illam
cum solum differant in brevi aut longiori du- dicitur, ut paries tectum. Hinc etiam diversis
ratione, qusenon indicant diversitatemessen- rationibus clua3 res mutuo se habere dici pos-
tiee, cum possint ab intrinsecis causis prove- sunt, nam et materia habet formam, quia
nire, aut ex majori velmirori intensione qua- est susceptivum ejus, et forma habet mate-
litatis; eademque fere ratio est de babitu et riam, quia illi quoclammodo dominatur. Quo-
dispositione nam etiam dicuntur differre,
; modo ait Aristoteles Feiris interdum dici-
:

quia dispositio facile removetur, babitus dif- - tur habere hominem, preesertim quando ma-
ficile, quod perinde est. In figura etiam et xima vi ei adhteret; sic etiam regnumdicitur
forma non potest facile fingi illa distinctio, habere regem, quia ti subjicitur, et e con-
cum tigura ipsa quseclam forma sit. verso rex habere regnum, quia potestatem
8. In contrarium vero est Arislotelis sen- in illud habet.
tentia et auctoritas, quam cseteri philosopbi 3. Cum ergo habere tot modis dicatur,
secuti sunt, juxta quam asserendum est, recte habitus etiam, in vi participii sumptus, seu
datam esse prseclictam divisionem, omniaque potius res habita, eisdem modis clici potest.
illamembra, veras esse qualitates, inter se Inquasignificatione constat nullius certipraj-
distinctas, totamqne latitudinem qualitatis dicamenti rem significare; nam materialiter
comprehendentes. Ut hsec assertio probetur (ut sicdicam) tam substantia quam accidens
et difficultatibus tactis satisfiat, oportet si- cujuslibet preedicamenti potest haberi, etres
gillatim de singulis membris dicere, atque ut habita denominari formaliter autem illa de-
;

distinctius procedamus, in varias sectiones nominatio seu relatio habiti, interdum nihil
singula distribuemus. reale est sed relatio ralionis
, aut deno- ,

minatio ab huniana voluntate seu sestima-

SEGTIO 111. tione aliquando vero est moralis potestas
;

Vtrum omnes distinctx species veras et solas qua- inde orta, et hujusmodi est humanum domi-
litates sab se comprehendant, nium aut jurisdictio, ratione cujus dicitur
quis habere domum, subditos, etc. Aliquando
1. Dicendum imprimis est, nihil in his spe- vero significat peculiarem habitudinem ali-

ciebus numerari aut contineri, quod veram cujus preedicamenti, et potest etiam hoc modo
rationem qualitatis non habeat. Haec assertio per varia praedicamenta vagari ut ; cum ma-
magna ex parie pendet ex vocum significa- teria dicitur habere formam, illud, habere,
tionibus, quas propterea oportet accurate nihil aliud significatquam informari forma ;

distinguere nam possunt sequivocationem

, cum vero ignis dicitur habere actionem, illud,
continere. liaberenon significat informationem sed
, ,

emanationem actionis ab igne cum autem ;

Varice signiftcationes hujus vocis, Habitus.

homo habere vestem, illud, haberc,
dicitur
2. Primo ergo nomen habitus, et verbum tantum possidere illam,
signiticare potest vel
habere , seu habendi , varie distinguitur ab quo modo dicetur habere illam, etiamsi in
Aristotele in Praed.^ cap. ult., et in 3 Metaph., arca habeat, et sic non dicit realem modum
cap. 20 et 23. Generatim autem loquendo, alicujus prsedicamenti, sed moralem respec-
nomen habitus sumi potest aut in vi parti- tum, ut dixi vel significare potest, esse illa
;

cipii, aut in vi nominis. In Vi participii, des- indutum, et sic habere vestem, idem est quod
cendit a verbo habere, et tot modis dici po- ornari, et quasi informari veste, quod spectat
test, quot ipsum habere. Verbum autem ha- ad prEedicamentmn habitus. In prsesenti ergo
here, valde aequivocum est. Interdum enim non sumitur liabitus in hac significatione,
significat doimnium
et possessionem rei, ut seu in vi participii quamvis heec denomina-
;

dicitur quishabere pecunias, vel regnum, et tio propriis etiam habitibus convenire pos-
in universum qui habet jus in aliquam rem, sit; nam vere dicitur homo habere habitus
 ,

SECT. IIF. UTRUM QUATUOR SPECIES COMPREHENDANT, ETC. 611

scientia?, virtutis, etc, communi illa deno- logiam proportionalitatis, ut in tertia difficul-
minatione, qua subjectum dicitur habere ac- tate declarabo ideoque proprie habitum si-
;

cidentia ; sicut e contrario etiam babitus po- gnificare formam ,

quse confert ptitentise
test dici babere hominem, preesertim si sit promptitudinem in operando, et sic constat
radicatus et intensus ;
quia ei quodammodo semper esse qualitatem, et sub hac ratione
dominatur. existimo habitum proprie sumptum primam
4. Alio ergo modo sumitur halitus ut no- speciem qualitatis constituere, ut ex dicendis
men quoddam, etiam multiplicem ha-
et sic magis constabit.
bet significationem quod vero ad prsesens
;

spectat, tres significationes videntur preeci-

De dispositione et significationibus ejus.

puae. Una est, qua haec vox significat quam- 5. Celebris divisio dispositionis elucidatur.
cunque rei dispositionem aut modum se ha- Bispositio (ait Aristoteles, 5 Metaph,
bendi, et sic dicitur de qualibet forma, et c. 19) est ordo halentis partes. Quod dupli-
prsesertim de quacunque qualitate, et hoc citer potest intelligi : uno modo, ut
ipsa sit
modo tribui solet et partibus corporis et re- relatio ordinis, quee
consurgit inter partes
bus inanimatis; sic enim dici solet habitus, ejus rei, quae partes habet, ex eo quod una-
loci, oris, etc. Et maxime solet ita appel- quseque in suo loco constituta sit; alio modo,
lari,quatenus bene vel male disponit sub- ut sit totius rei constitutio ac veluti forma
jectum, vel secundum se, vel in ordine ad consurgens in toto ex collocatione partium
aliquem usum, ut notat Philosoph,, 5 Met., in suis locis.Atque hoc modo posteriori,
c. 20, quomodo sanitas dicitur habitus cor- videtur hoc nomen, dispositio, proprie ac-
poris. significat habitus vestem,
Secundo, cipi; sic enim apucl rhetores dispositio ora-
seu indumentum corporis quse significatio ;
tionis dicitur conveniens coliocatio partium
vulgo est satis usitata, et pertinet ad s :eciale ejus in suis propriis locis, et cum clebita pro-
preedicamentumbabitus. Advertit tamen Aris- portione. Et apud dialecticos figura syllogi-
toteles, loco citato,habitum in hac significa- zandi dicitur debita terminorum dispositio ;

tione non tam significare rem ipsam, quee est et similiter in humano corpore conveniens
vestis, quam (ut sic dicam) habitionem ipsam, partium aut humorum coliocatio, aut propor-
id est, illam quasiinformationem,quamhabet tio, bona corporis dispositio dicitur. Unde
homo a veste, ratione cujus, ethomo dicitur sanitas e