Auicennae primf Libri Fen-pri .

ma nunc primum per Magi*

ftrum Iacobum Mantima
Medicum Hebreu ex
hebraico inlatinu
translata.
 Clariflimo doAiffimoqj v!ro.D,M,.Antonio co
carenoIlluftriifimiSenatusveneri apudPau
Ium ,1 1 Is Pont.Max, oratori Digni/Timo
Iacob Mancinus Medicus Hebreus ,S.D*
Olent fere omnes vir Humaniflej lucubratio
S nesfuas primatibus infcribere^ru vtinde vtl
liratis ajiqd referat tu et vtipfis cotra nouitaris
;
inuidiamagni nois Authoritas fuffrageturtEgb
r
vero^cu fupioribus dieb^ prim^vc vocant } fen
primi libri Auicenae cxhebraicOjquod quide ni
hilpenitus ab ipfo Arabico fenfu difcrepare^no
rut oeSjVel mediocriter eruditi^ in larinfi traftu*
qde medicoru comunitati no inutile : id
lerl^ re
q?tprefentia^ copulfu quoruda pio tradeducu*
rauerim tibi itegro philofopho amicoruqj optio
ac nobilidima pfapra decorato, iure dicadu du
xi^cu^vt illud celeberrimo pbatiflfimo^ noreAiU
luftretur tuortuet^vt fit tibi meae erga te obfer#
uantiae fideiq*Memoria , 6c quoddamj quafi pi*
gnus amicitiae noftrae, Erit tuae huanitatis munuf
culu hoc quatulucuqj fit^hilari benignaqj fronte
acceprare.atq; illud cotra detractores, authori
tatt tua defendere^quod fi tibi caeterifq; pbatfi
iricognouero, dabo opa^ vtf dies . Ptimam fen
quarti libri Auicenae^q f publicisgymnafiis legi
folerj
ad communem vtilitacem in Tatium
Termone et transferam, interitu cura vt valeas»
PRAEFATIO AVVICENNAE IN
commentarium medicum lacob Mantino
hebreo Medico Interprete»

Nquit Ahobafi Hufeyni

feruitoris Dei Synie
filius

laudetur Deuslaude quie

;
eidcbetur^prout dignitas
(ux naturae expofcit ime
,
faqj benehcientia & miferi
cordia qua erga prophe*
;
Cum
tas vfus eft', ex farnis
liarifTimismeis fratribus,
quidam pro virili mea parere deuinCtus futn
cui
me fumtnopererogaflet ;
vrde medica facultate
commentarium sederem, qui eius fundamenta,
generarim acparticulatimrita complecteretur,
Vt officio compendij fungeretur & finiul ctj bre*
iritate, di lucidam & integram explanationem
quadam methodo comprehenderet Ego qui* ,

dem illius defyderioobtemperauijQqo circa de

rebus, vtranqj medicinae paTtem theoricam vif
delicer & pradticam continencibus craCtare pro**
?

pofui, deinceps de communibus regulis iudicio’

rum virium medicamentorum Mox
fiflipliciu .

deiptopriis ipforum demum de morbis, qui linr

guUm corporis particulam infeftanr iermone K.

k&
 1

/ PROHEMI-VM, J
habebo» Primoqj ab illius membri difleftione*

,
quam Anathomiam vocant ,eiufdemqj vfum
initium fuma na, Ac lingularium limpliciunq;
membrorum dilTeCtionis antea ftatim, in primo
libro generali,, mentio nobis fiet »Cumqj illius

particulae fecandi rationem expleuero, incipiam

. vc plurimum de eodem, modum, quo fanitasil*
liusconferuetur monftrare» Deinceps generat
li oratione, vnius cuiufq; aegritudinis fummas

atq? caufas methodofq;, quibus de illis iudicium

fumitur & curatiuas methodos , communi de*
,
nuo Termone oftendam : Quibus vniuerfali*
bus rebus expediris,ad particulares morbos,me
*<* conuertam,& de maiori eorum parte, primo iu*
dicium commune,& propriam eius defininitio* i
nem, caulas & notas explicaboipoft haec ad pecu
1

• /
•
liaria & propria iudicia,me transferam ,
deinde
generalem curandi rationem exponam, Hinc ite
rum ad lingulas curationes, quae lingulari medi
camine, tum limplici tum compoiito fiunt, redi#
bo, ld vero quod memoratum fuerit de Medica
materia fimplicium,morbisaccomodatorum in
libro de limplicibus medicaminibus in tabellis,
quas coloribus deferibere ftaruorquemadmodix
tu lector, vbi eo deuenmm fuerit videbis,illud icj
non repetam, nilifortalTe minimum quiddam, I

De compofms vero, in noftro commentario,c5 *

• •
5 i
#7 * ^

i
 P R OH EMI VM *
pofirionum , quod Acrabadin arabes vocant,
mentionem tacere commodius erit, quem qui#
deni librum vltimo acdere (latui, vbi illorum
vfusac modum , quo confici debeant , enarra
bimus*Cunqjhuncetiam compleuero librum,
ad eum, qui de rebus quoqj particularibus tra*
£tar* iterum me recipiam, cui peculiare erit , de
aegritudinibus, quae nulli defignato membro,
funt propriae tradta re* In eundem quoqj locum
decorandi rationem reponamtin quo etiam li#
bro eadem vrar, methodo, qua vfusfum in parti
culari libro, qui proxime, hunc antecedit, poftq
vero, &hucexpleuero librum, data occafione,li
brum compoutionis medicamentorum «Acraba
dim nominatum, tandem emulgabo. Ceterum
hoc commentarium nihil conferet illi, qui huius
artis profeflbr haberi volet,adeamqjfe applicu
eritmifi potiffimam eius partem fciuerit eandeq;
memoria retinuerit:nihilenim eft in eo tam exi#
guum quin id medico (it neceflariu ; & (i quid
in eo fupereflfe videatur, id profcfto adeo mimi
ni erit momenti, vtin nullam coniiderationem
venire poiTit: (i autem deus gloriofus longeua
mihi vitam dederit, ac profperam fortunam,
Aliam inde inftitutionem parabo: Nunc vero
hunc ardam commentarium, quem in quinqjdi
uidam libros hac»f*ferie deo optimo fauente*
A i ii
 «. X
'

srauaa • i
oa^ •

* •<’ - -« 4 «51 *
i.. r^** 1 « •«I r •»rv
4
'><*, 1 .*%
•*»*. 5 i^Y«v•»>#,
1
<
*j

..c,? B mj »- «5
- *•

"uiib v-*
y
*
.1» • .
,

»i

1 •}
: «

'
'i~' .. . «
# »
,

•
tf. •:*
s •
^ - "•. ,••'
i*
•»
.

* ' ’,

A.
> - -3
:n^tiHirv:i
i i •
n . .

— K•>•*** ^ v, -4f.
'
* -

$
-
. . •
r ,

\ r T- r^/^ '
«

t .
i j'i
f- rrtkiiis *?*?<

,
- «• •
^ j
**'- *-.y . .-.c’:',
•

-^ . -n Vy/cB^-
•
•
:
•
„ .

/* - - - - *- f .m.' + ij+t
‘

—/ 'V •-
r
.4 '.Wi Wt&f .
# * '•
v -(* s *4 • » / #»
v ”# >-* / .' .. K *j
... ^
‘
,. r ;

. . 'Ili
C/VPVT PRIMVM DOCTRINAE
primae Fen primae, libri primi , De diffi
nidone M se dici nae»

— feftbikck#

Ico M*didnam,effe fclentlam

. .'*• qua difpofitiones humani cor
d porisnofcunturtquatenusho
mo fanus eil^ a fanitate rece*
dit, ad hoc vt illam prefentem
tueatur bc eandem cum receflerit reftituere
conetur poflet autem quifpiam obiicere mae
dicinam diuidi in theoricam & pradicam nos
ramen rotam ipfam theoricam fecimus dicen*
do eam fcientiam efle Nos vero fic dicenti fta
tim refpondebimus,ac dicemus quod quemad*
modum quidem in artibus dicitur efle,aliud qp
piam theoricum,aliud vero pradicum , iride in
philofophia efl*e aliud theoricum, aliud p»a<5ti*
cum, fic in Maedicina quoq$ dicatur, efle quidda
cius theoricum, quiddam vero pradicum, quid
autem flbi velinteae didiones flue theoricum fi*
uepradicum,inqualibettali diuiflone , nonefl:
prefentis loci, nifl quantum ad medicinam atti*
net, declarare, fed fatis incerim eflonon eas ea
dem flgniflcare rcm.nifi in ipfa maedicina dum
Cum ergo maedicina diuidirur in theori*
taxat:
cam & pradicam nemo exiftimare debet vnam *

A iiii
 CAPVT PRIMVM.
duarum macdicin* partium effe dotfricem fcie
riae.alteram vero operariam, quod complures
hunc locum inueftigantes funt opinati : Sed fci
re debes vtram<j hatfenus nobis, idem denotat
re,neutranqj medicinae partem efle aliud
q fcie
fiam, veru m
priorem illarum effe fcientiam fun
damentorum» Alteram vero eflfe, quae docet mo
dum operandi: Sed illam proprium nomen fcie
tia:feu theoricx,hanc vero propriu pratficsno
tnen fibi vendicauiffe,per partem ira^ theorica
Inrelligimus id cuius notitia, cognitionem, vel
,
rationem tantum prebet ,necg vllum omnino
operandi modum refpicit,vt cum medici dicuc
genera febrium,effe tria, aut temperaturas effe
nouem 0 per prafticam vero non operari in a<3u
ne<j corporis minifterio vti j Sed eam intelligi*
mus partem medicae fcientia:, cuius notitia con
lilium preftat, quod quidem nihil eft aliud de
clarare modum operandi,[vt cum dicitur inq me
dicina calidisabiceffibusin initio te debere id
quod repellit & refrigerat & particulas membri -

condenfat apponere: Deinceps repellentia mol

fientibus admifeere tu tempore quo aegritudo
confiftit,folis
mollientibuscontentu effeoporte
re deniqj trafa^o aegritudinis vigore vfq? ad in
clinarione mollientia,q diffoluant . fatis effe ex
,
ceepeis faltem abfceffibus ortis a materiis, quas
 i

DOCTRINAE PRIMAE 5
principalia membra expellant: do
fic igitur haec

etrina ,
confilium fuppeditabit quod quidem
,
modum operandi tibi monftrabit: Qua<e vbi
has ambas noueris partes, vtramq; fcientiam dc
contemplatiuam& operatiuam fimul adeptus
eris etiam fi nihil penitus operatus fueris ,Ne* »

tno praeterea poteft infuper arguere, dicens affe

dtiones humani corporis effe tres fanitatem vide
licet, Egritudinem, & afFe£tionem,quat nec fani
tas nec aegritudo eft Ar me duabus dumtaxac
partibus contentum fuiffe: nam qui itadixe*
rit ,fi animaduerterit fortaffe non alterutrum
horum colliget ex verbis meisneceffario fiue il*
lam fcilicet affedtionem tertiam pofu ifle nos, fi*
ue omififie:T amen fi huiusmodi affeftio neceff» .

ria foret,profe<fto cum dicimus recedere a fani*

tate poliunt eo verbo intelligi & aegritudo, & fi*
mul affedio tertia» cui ifti nec faniratis definitio*
nem: quae diffinit fanitatem elfe habitum aut di
fpofitionemjex qua operationes ex fuo fubieftb
incolumes proueniunt,nec^ huius definitionis
oppofitum competere afferunt: Nifi fanitatem
pro arbitrio fuo forte definierint , 8c aliquas fup
politiones non neceffarias in ea fppofuerint:
Ceterum de huiufcemodi negocio cum medicis
difputarenon decet, nec in fimilibus contra eos
altercari conuenit : neq? talis difputatio eis jipfis

^ '

^ • *

*
n* t»T w
/
 CAPVTPRIMVM
yel fll^qu! contiaeos pugnaueriYj quicq
utilitas
tisin medica facultate afferre poterir
. huius ,n*

negocii veritatem dignofcere,, ad

principia al*
jterius fcienti* fpedar»

Caput Secundum primae dodtrinjt )

de fubietfis mxdicinae»
B m f d > .

Vm iam facultas medica^ humanu

cor*
c pus ea ratione qua fanum eft^V a
fenita
te recedit
confideret: non aurem vilius
fei fcientia paretur^autabfoluatur
nifiper fuas
caulas fimodo caufas habeat opere preciu eft
}
•' *n Macdicina^caufas fanitatis & aegritudnis
co*
gnofcere. Sed cu fanitas & aegritudo
earundeca
capfequando^ appareant^ quandoqj occulten
turbae latcant^ita^vt fenfu non deprehendant
lurnmiumpcoinaitioab accidentibus: Id cir*
co in medica facultare Accidentia quott.quac fa
piratem vel acritudinem confequuntur
digno
fcipar eft : At in veris fcienciis iam monflra
tum eft » cuiufq; rei notitiahabeatur per
notitiam capfarum &c principiorum Tuorum.
fi laltern caufas
& principia habuerit : Non*
dum ea tamen notitia abfoluta eft nifi accet
}
dat accidentium ipfius 8c rerum effentialium
vel propriarum eam infequeutium cognitip»Gc
i
 CAPVT SECVNDVM 6
*>
pera aurem caufarum funt quattuor ^videlicer,
materialesj effectrices, formales., & finales: Cau
fae materiales in medica facultate
funt quidem
ipfafubieCta perqua^fanitasft aegritudo confio
deratur,, SubieCtorum autem propinquius eft
mebrum aut fpiritus, remotiufuero funt humo
res^ rem otiffimu funt elementa ipfa^oorro h xe
duopofteriora/untfubieCta & conftitutionis 8e

etiam alterarionis, ex horum namq; compofido

pe & alteratione refuItatjVnum quiddam ,ifta fin
gula compledtens ; quod quidem^alias tempera
tura^lias formatio eft Temperatura quidem ra
tionealterationis/ormatio vero; propter con*
ftiturionem*
Caufac autem effectrices funt, que difpontiones
humani corporis tranfmutant&cuftodiunt ,vi
Aer & quicquid ei anneCtitur:& cibi:& aqu» : 6c
potus: & quicquid cum eis comprehenditunv»
cuatioq;& retentio» Regiones &habitationes ; &
quod cum eis comprehenditur Motus & quies
.

tam Animi^qua corporis ; huc etiam pertinent,

fomnus &vigilia*Tranfmutatioqj artatum earii
dem<$ varietas^& fexus atq; artes & confuerudil
nes* Deniqj res omnes:quse humano corpori
aliunde incidunt , fiue illud tangant , fiue non
tangant, fiueipfi natur* diueffe fuerint fiue no
aduerfentur. ,
rv - }
 CAPVT SECVNDVM
cormales vero cauf*funtipf* temperatura;
Sc
facu!tates,,qir*poft illas oriuntur ata
conftitu*
tiones : finales poftremo cauf* funt
ipf* funtftio
nes^quarum ex notitia vires omnino &
facultas
tes cognofcuntur Dignofcunturqj
»
fpiritus quf
ipfarum virium funt fubietfa vr
monftrabitur
riarcergo inq funt fubiefta Artis
medie* * qua
tenus corpus humanumjquo pa<3
oiie fanu vel
egroter^ ipfa contemplatur»
Verum prout contemplatio ea, fanitatem tuen#
di lcilicet 6c aegritudinem remouendi*
in adtum
venit^ opus adhuc eft^ ad iftos duos
fcoposA ad
inltru menta requifira ad illos
, ,
quibufdam etia
alus praeterea cauftsrfunr autem
videlicet hx pr/
mu Ratio viftus in cibo & potu item® Aeris xle
flio dc Mefura motus
& quietis Deinde medica
»

mina^poftremo chirurgia : Haec nam

iuxta medicorum quidem fententiam
9 omnia
ad illa at
tinent genera videlicet fanoru *grorum
; J
& me*
diorum^de-quibus poftea mentionem faciemus
commemoraturi iimul quemadmodum
nant medium,interduocontraria re uera
iftj
p0*
medf
um^nequaquam admittentia t Ex omnibus iftis
*! c lam per nos CJf P°^ tis & diuiiTs manife*
,
Itu eft » Medicinam tractare de Elementis & Te
peraruris» Humoribus & Membris tam
; fimphV
cibus q compoiitis : ac de fpiritibus
eorum cg vi
 DOCTRINAE PRIMAE 7
ribus tum naturalibus um uiralibus:tum ani#
malibustattj de operationibus :tum de corpo*
risaffecSibus/aniratevidelicet dc aegritudine Sc
horum medio : Deqj caulis porro illorum attine
dbus ad cibum: potura: Aere^Aquas^Regiones
Motum aut quietem corporis ac animi } fom*
mum ; vigiliam» Etatum quocj & fexus tranfmu #

tationem variationem^ Deniqjde rebus extra

.

neis^quae corpori aliunde aduemunt Poftrema

*
de regimine in cibo & potu : item de maedicaml
nibus^atq; de chirurgia: Haecqj omnia propter
fanitacem tuendam aegritudinem^ fanadam»
Caeterum de his nonnulla debet medicus qua*
tenus medicus quide eft apprehedcre & fimplicl
ter, fcire quid fint tantthquodvero omniqo illa
fint id quidem tanq fuppofitum credere philo*
fopho naturali debet, Quaedam vero oportet ip
fum in fua arte demoftrare Quae autem ex his
principia funt , eatanq alibi probata recipere
cogitur quoniam principia lingularium fcientia
rum funt ab aliis recepta in ahif^ (ciendis quae
antecedunt eas,iam demoftrata funt, & ita fit do
nec omnium (ciendarum principia ad primam
philofophia(qua: metaphilica vocamur) deueni*
ant: fi quis igitur medicorum ab initio probare
tentauerit exiftere elementa ac temperaturam^
& quicquid his connexum eft ,
quod in philoio*
 CAPVT SfiCVNfDVM
phia naturali tradatur errabit profetfo.eo quod
fn medica arte } id quod non eft artis medicx po
net, tum etiam errabit quia fe aliquiddeclarafie
putabit cum tamen ipfe illud nequaq decla*
uerit, ea vero quae medicus, qiiid finr preco*
gnofcere&quae licet non probetur quod fint
tamen recipere accredere debet illa, haec funt
Videlicet Elementa an fint&quae, 8c quot fint:
Temperature etiam an fint ,quid & quot fint:*
Humores quocj fi fint & quot fint& qualiter
fint virtutes etiam vtrum fint & quot fint,&‘
fpiritus an fint & quot fint 8c quo padto fint?
& quaelibet mutatio cuiufqj affeftus vel di*
fpofitiomsaffedtus eiufdem^ perduratio ha*
,
beat caufam :& quot fint quoqj caufae tcaeteru
membra eorumqj vfus ; per fenfum &'di(TedHo*
ne(anatomia vocant) pernofeere debet ,id ve*
roquod proprie meditari debet medicus ac de*
monftrarefuntipfi morbi eorumq; particula*
res caufae arqj indicia : deniq? quo pacfto argritu*
do auferatur & fanitas
cuftodiatur:nam intereft
mediciqua: ignota funt ex iis ea diuidendo di*
y
numerando ac perficiendo demoftrareycun*
igirur Galenus primum horum fcilicet de ele*
mentisdernonftraretentarit id quidem quate*'
nus eft medicus tenrafle non debebat t fed ea r*
none qua philofophum fe haberi volebat * P*»
 DOCTRINAE PRIMAE 3
fcientiaautem naturali debebat loqui veluti \zt
gis adminiftratorfquem alphachim vocamus)
de legibus fuis loquitur, nam is cu probare raof
liatur veritatem huius legis videlicet, obtempel
randum efle plurium confemientium fenrenf
,

dis , non quidem id facere poteft vt Alpha#

chim fedranq legis do<3or,qui legum ratio#
nem & caufam interpretatur qui Muthchelf
lam arabice(latine loquensappellatur) verum
medicus vt medicus & legis adminiftrator vt le
gis adminiftrator haud quaq poflunt de eiufmo'
di re demoftrationem afferre Alioquin enim in 1

radocinationem circularem inciderent»

...
r ^
*.
.
r.•
.

Dotfrina Secunda de dementis &t eft

caput vnicum» * «•

Lementa funt corpora fimplicia&funf

‘t primae partes humani corporis & cu#
iufcj alterius, quae in corpork diuerfas*
formas habentia diuidi nequeunt : ex quorunt
contemperatura , varie fpecies genitorum re#
fultant Illa vero medicus a philofopho natur*
,

Ii recipit effe quattuor 8c non plura r quorum

,
duoleuiaduo vero grauia exiftunt, leuia funt
ignis & aere grauia vero, terra & aqua: Terra atr
temeft corpus iimplex cuius naturalis* Cedes tfl?
 medium
doctrina
vniuerfi in qua naturaliter quiefeit,
,

,
& ad q U a m naturaliter mouetur } quoties ab ea
defeiunvfta fuerit, atq? hocfitob eius grauitate
.
naturale abfolutajEfl: p orro fuapre natura frigi*
da dc ficca fuapte mq natura, ideft cu ppria fua
effentiaretinuerit,& per nulla caufam extranea
alterata fuerit
,
tunc ,n . fenfu frigiditas dc ficc U
cas ex ipfa deprehenditurrln rebusautem geni*
ds ,
ideo repetitur , vt partes inter fe mutuo
,
>
fe comprehendant firmentqj dc figuras format
tionefq; fuas cuftodiant»
Aqua veroeft corpus ffimplext cuius naturalis
fedes eft^ vt terram ambiat dc ab aere ambiatur,
fi in fuo naturali politu, manferic at<£ ho&quide

eft propter eiusgrauitatem refpettiuam t<porro

\
hxc frigida eft dc humida (hoc eft)
fi in fuoIFatu

. relinquatur nec vlla caufa extranea impediatur

erit eius natura talis ut ad fenfum appareat ex
,
ea frigiditas & humidiras quod quidem nihil
,
aliud eft
q illa per feita difpofitam efle, vta qua
uis exigua caufa facile difgregabilis,&dilatabi
,
lis exiftat, atq? facile quamlibet figuratmvel red
piat vel amittat*
|n rebus autem genitis ,ided adhibita eft aqua,
vt partes rerum formandarum concinne aps
,
te dc aequabiliter figuret . nam humidum qq faci
U quidem amittitfiguras formationum, ita facile

carnea
 DE ELEMENTIS 9
tamen eas recipit quemadmodum e diuerfo^dif
ficulter eas recipiens difficulter etiam dimittit
3
vbi ergo iam ficcum y humido commifceturjtra
habilitatem^ qua tendi coaptariq; poflTit ab eo
y
acquirit* Humidum contra ex ficco admixto fir;
mirate rei figurata^ac coplanatse ftabile& adipi
fciturtltephumidu quoq; friabilitasdiffipatiofic
ci phibetur^&e diuerfojp ficeti fluor huidififtitut
Aer autem eft corpus fimplex cuius naturalisfe
"3es y eft fupra aquam & fub igne idqj propter
y y
leuitatem fuam refpehiuam ^iufcft natura calida
eft&humida ? cum conditione quam in aliis di;
ximus t praeterea in rebus generatisideo recipi
tur^ vt illae rariores renuiorefq; atq? leuiores y
&c
magisad motum idonea^ reddantur tignis po;
*
ftremo. eft corpus fimplex ^ cuius [naturalis fe;
des eft fupra corpora elementorum omnium 3 lo
cus autem eius naturalis eft fuperficies caua^ ip;
fiusorbis ex coelis vlrimi^& hoc ob fuamabfolu*
tam leuitatem^eius vero natura, calida eft &fic;
ca.^Reperitur autem in rebus genitis, vt eas ma
turer, & tenuiores ac bene temperabiles faciat
fuaq? penetrationeAeream fubftantiam,ad illas
tranfueharttum etiam frigiditatem duoru ele;
mentorum grauium & frigidorum frangat & re;
tundat, vc ex dementari ftatu ad contempera;
y
 DOCTRINA SECVNDA
bilem reducuntur, Enimuero illa duo gtauia ad
generationem membrorum eorum q; quietem^
reliqua veroduoleuia ad fpirituum generatio*
nemeorumq; arqjmembrort: mobilitatem ma*
gis optmlantur^vcrumtamen primus moror eft
ipfa anima , 8c hsec fufficiant de elementis*.
Capur Primum Tertia: Doctrinas
de Temperaturis,
Eniperatura eft qualitas, qua: ex mutua,
t inter fefe qualitatum contrariarum
(qua: in diueriis, quantuocuqj minimis
elementorum paniculis: infunr,aftione& paflio
ne ; prouenit:vt per eaf facillimerquod^ elemen
tum, alterius plurimum, parriceps fieri poiTir,)
ipfis igitur, per vires fuas in fe inuicem ita agen
tibus oritur ex omnibus communis qua:da qua
liras, qua: eft temperatura,
Cum atk primae vires,qua: his elementis infunt
Quattuor fint, nempe calidum: frig, humidum
ficcum, Temperaturas igitur corporum gene*
rabiliu& corruptibilium, ex illis conftare nemo
ambigir. Id adr,prourrationalisjfeu intelledtua*
lis)diuiiioexpofcit,per confideratione &fpecu
lationeabfoluta(feu fimplic2) qua: ad nulla de*
terminaram rem referatur, vei contrahatur, bi*
faria quidem efle poteft, primo qde modo,vt tfy
 TERTIAE DOCTRINAE' \6
peratura fit mediocris & aequa 3 proprerca quod
portiones qualiratu contrariaru^a in ipfo tepe*
rato ; & mixto exiftufjfinta:quales 3 intcrfecp refi*
ftetes(feu cotraageents):Hoc ergo tcperameru
erit qualitas vere mediocrisinterillas : fecundo
vero modo^cfi ipfa tcperatura no eabfolute me
dia inter cotrariasqualirares:Immo ad aliquod
extremoru magis declinabir,fiue illud fit vmrm
extremum duopt conrrarioru quod eft inter cali
du& frigidu &humidu&
;
ficcu^ vel inter vtruqj
veru 3 quod in arre medica cofyderatur ta aequa*
le inaequale^o e hoc neqj illud Tmo debet me*
q ;
dicus a phifico fuppofi tu 3 hoc recipe videlicet^
y
quod huiufcemodiaequalejnopoteft vllo pa<fto
pfertim
rcpiri^ft; fit humana tepatura vel hu
3
manu mebru:fcirc<^ debet c$> mediocre de quo
medici cofyderatmo a mediocritate & aequitate
q eft aequiqpodos/eu mefura 3 denominationem
supfiCjfed ab arquitate diftributiua fcu difpefati
3
uaidcncminarur :quodqdecft cu pipfutn influ
3 3
xa eltypfi mixto quod ecorpusintegru fiueme
3 3
bru 3 ea portio elemenrornm tu in quantitate, tu
in qualirareeoiu.q illi debeturphuanarcpatura
q fecudu diftributionc & pporrione^acqualior e*
Ver um contingir^eamdifiributione: q homini
in flu^a fuerir,elTe propinquam multu illi verae
B ii
 M
- C ApVT P R I VW
mediocritati primae:H«c vero mediocriras,qifas
pro hominum corporibus confyderatur : qua:
quidem in refpe&u ad alia quae non habent hanc
aequitatem
^
neq; accedunt ad humanam xquit
ratem in primo modocxpofitam , ocfto modis
poteftconfyderaritprimo prout eft in ipfa fpe#
cie habito deletu ad id quod eft diuerfum ex*
;
traipfam : Secundo vt eft in fpecie habita colla#
'
lionead id quod eft diuerfum ab eo quod eft in
ipfo & in ipfa fpecie:Tertio vt eft ingente aliqua
ipfius fpeciei in relatione ad id quod eft diuer*
fum ab eo quod eft extra ipfam & in fua fpecie:
Quarto vt eft in gente fpeciei in refpedtuad id
quod eft diuerfum ab eo quod eft in eadem gen*
te & fpecie: Quinto prout eft in indiuiduo gen
tis fpeciei in refpeftu ad id quod eft diuerfum
l

;
ab eo 3 quod eft extra ipfum in gente fua & fpe*
cie fua jSexro prout e in indiuiduo I coparatione
adfuas resinfeipfo: Septimo vteftin aliquo
membro comparato ad id quod eft diuerfum ab
co quod eft extra ipfum et eft in fuo corpore,
Otfauovte Imembrocollatoad fuasrcs! feipfo.
Primus ergo modus eft arqualitatis]quam habec
homo in relatione ad cetera generata , Sc hxc
icqualitasmagnam obtinet latitudinem ^ ita yt
diifinmoncttomprchendj nequseat verum no
 TERTIAE DOCTRTNAB H
cft penitus cafu^&vtcuqp contigerit! Imo habet
duo extrema*, f. magni exceflus & deffeftus q fi

tranfgredererur^ho e(Tet apliushuanatcpatura.

Secudus eft sequalitatis^qua: eft media inter duo
extrema illius ampliffima:teperatura: &ha:cre
;
peritur in eoindiuiduo quod habet exaftilTima
aequalitatem alicuius gentis moderatiflfimae : &
in aetate vltimi incrementi :8c licet harc non iit
illa vera sequitas quaj in initio capituli difta eft,
;
quae reperiri non pote(t,adh uc tamen , elt diffi*
gilisinuentu IsIeq;Tiomo is^ accedit ad illatri'
,

veram mediocritatem vtcunq; contigerit: fed

quum eius partes calidae vr cor & frigidae vt ce*
,
rebrum, Humida: vtiecur, ficca:vtolTa:refpon
deanrinterfe,Et quum menfura: earum inter
fe fe correfpondeant ac altera alteram ex oppofi
to aequet tunc accedent ad illam veram atqui*
^
tatem:Atin feipfo } mirum erit quod polfitre
?
periri aliquod membrum prsecer cutim a:quu
^ ;
eiTe^vtpofthocmonftrabimus , Verum habito
deledtu ad fpiritus & membra principalia : non
poreft accedere ad illud moderatum veru ^imo
declinabit ab illo per calidum & humidum Quo
/"niam initium vitae eft cor & fpiritus qua: quidc
funtexceflfiue calida vit a autem calido. In ereme
ignivero humido confiftit: C alidum aurem hu*
:

B ii J
 C A P VT P R f MVM
tnidofudentatureo^ pabulacur : Membra vero
principalia tria funi vt probabitur, Quorimi
vnnm cft trigiclum .l.coerebrum: eius tamen fri
gcdiras^noncftcanrajVr poftlit cordis achepa*
tiscalorem aequare Inter haec aurem vnum eft
liccutnjuei ficcitariaccedens_,& eipfum cor/ed
eius (iccitas non efttanra^vt humiditatem c#*
rebri Seiocinoris moderare ualeatimmo Neqj
ccerebrum ; etiam eft ita frigidum^necp cor ira fic
cum^verum caerebrum in comparatione ad reli
qua duo frigidum eft cor itidem in compara
tionead reliqua duo (iccum exiftir.

Tertius autem modus Anguftior eft primo fcitt

cer fpccifica mediocritate : verum vaftam Ia
illa

titudinem obtinet & temperatura quae ali

eft illa

cui gentium commoda in comparatione ad

eft

aliquod clima feu Regionem aliquam :& Aere

quem piam ; Ethyopes enim propriam habentte
peraturam^ qua fani degunt & Germani aliam
etiam (ibi congruam qua fani exiftunt: Horum
enim vterq? eft Moderatus^habito dcletfu ad fu
am partem fed immoderatus refpecftu aliorum:
fEthyopsenimfi ad germani temperamentum"!
fe transferre tentet aegrotabit quidem uel mo* I

jjetur:Qyelibet ergo fpecies hominum qui fune )

 *
TERTIAE DOCTRINAE
in regionibus habitatis propriam habent cempe
raturam libi condecentem ratione Atris fui dii
matis ^habetq? huiufmodi temperies latitudine
qua: quidem obtinet duo extrema magni cxcef*
;
fus ueldefedtus»
Quuartus vero eftilla aequalitas^ qua: interdii»'
as extremitares latitudinis temperatura: climatis
i
exiftit&eftcazreris aliis temperaturis illius Re*
gionis Equalior:
Qtjintuseft^& primo & tertio Artguftior^ft elt
ea temperatura:quse vni lingulari indiuiduo de
terminato conuenire debet ita vt& viuus&fa*

nus lir^ & latitudinem habet^ quam ambae extre

mitates magni excelfus dc defetfus terminanr.
Nec te lateat; quodlibet indiuiduum habere tem
peratucam peculiarem libi propriam eum qua
nullunraliud poteft communicare»
Sextus modus e sequalitads q inter hos duos ter*
minos et mediat dc efteateperatura quali quis
habuerit meliori modo fe habebit quo habere
fe poteft»
Septimus vero eftilla temperatura quae generi
cuiuslibetmembridebetur^qua differat a rcli*
quo j nam olfis moderatio eft; vt liccicas fuperet
in eo > caerebri vero humiditas^cordisaurecalot
I
V Neruorum vero frigiditas t j

B ii»
 '

CAPVTPRIMVM '

Octauus modus eft temperatura membri fingit

Iaris quamfi adipifeatur optime fe habebitli
;
igitur omnes fpecies confiderentur tunc homo
maxime accedet ad veru temperamentu sequam
lei&ii omne s diuifionesffeuRegiones^) tu nc^eH
fti erimus :q> fi eft habitatio in loco de directo po

jfiro fub aequinoctiali linea nihilq? contrarium

leam impediat; ex caufis terrenis 3 vtfuntMon*
y /Jtgs & maria , tunc qui ibi habitant proculdubio
/>7Atiaxim eacccdent ad veram temperiem aequal
1
l# <0i
'
^Jem^r^Quod autem fit falfa fententia eorum^
qui atterunt; ibi effe inequalitatem & intempei
riem propter accettumfolisiam monftracu eft*
Quoniam rectitudo folis ibi minus laedit ; mi*
nufeg Acrem alterat; q propinquitas eius apud
noSjUelalibijUbi magis recedat q nobis0 quis no
fit e regione oppofitus Ad hsec omnes iliorum
dilpofitiones funt optima: fimilefq* inter fe,
neq; Aer eorum fenfibiliter alteratur; fed fem
per eorum temperamentum eft vni forme,
nos amem iam edidimus comentariumad hit
ius fententia: verificationem*
Poithos moderatiores funt; quoad regiones ili
liqui in q uarto ha bitant climate; quoniam prae)
attiduitate rectitudinis folis fupereoru capita^
per aliquod tempus; poftqtecettericab eis n6
;

t
 TERTIAE DOCTRINAE i?
aduruntur ficut maior pars eoruqui in fecundo
& tertio climate habitant: Neq* preffidua remo;
tione folis e regione capitum eorum congela/
fcunt , ficut qui in vltimo extremo quinti clima;
ris habitant vel alicuius alterius remotioris r di;
ftantiae»
Quod autem ad membra attinet. Membra prin
cipalia no aceedere multum ad illam vera sequi;
jtatem, perfpicuum quidem eft V erum non te
lateat carnem inter extera membra magis acce;
dere ad illam xquitatem, fed ea longe magis cu
ris ad eam accedit videtur enim nihil ipfam fer
,
me affici j€X aqua modice temperata , ex xqua
fcilicet portione aquae congelatx & fcruentis fi
mul: Imrao calor uenarum & fanguinisfere frl
neruorum ad aequitatem refpondent*
giditati
Neq; etiam ab aliquo corpore exa&e permixto,
ex ficciffimo (feu aridiffimo)ac humentiffimo
corporum , fi aequaliter in eo exiftanr : quicq af
ficietur Nemine autem latet, nullam poffc repe
riri caufam,ob quam curis, ex huiufmodi mixto,
non afficiatur, nifiquiaid non fentit: neqj eft
illi fimile,niii quia non afficitur abeo: nam fi

non effet ei fimile, ab eo quidem afficeretur:Na

res quae, ex fini ili materia ,contrariifq* naturis
confiant , mutuo quidem inter fefe comparius»
 ’
CAPVT PRIMVM
tur , At res non compatitur a re communicante
cum ca in qualitate fi ea qualitas qua communi
catfueritilli fimi!is:Nulla praeterea curis/ft mo
derador: cute manus jSc hac equalior eft cutis
volae , &c hae temperatior, quae in medio vola^fc
hac adhuc moderarior quae fuper digitos^ hac
;
iterum remperador^quaefuper digirum indice^
&c hac mediocrior, quae in eius extremitate exi*
ftit j&ideo eft perfpicacioris fenfus: ea eninr, &
reliquorum digitorum extremitas funt ferme,
;
natura iudices portionis tangibilium naturalia
inclinatio enim iudicis ad vrruncj; excremum:fi*
tnul debet e(Te aequalis^ vt egrcflum excremia
medio & refto percipere pofTir*
Ad haec te fcire velim q> cum dicimus aliquod
,
medicamen effe moderatum non-intelligimusit
lud vere mediocre efle hoc enim impolfibi*
le eft,neq; quod fit aequalis temperaturae hu
manae aequitati tunc enim eflct eiufdem fub
cum homine ) fed £ cum
flandae in corpore
humano fuerit , &; a calore naturali patiatur*
*

& aliqua qualitate qualificetur

qualitas i & illa

non excedat hominisqualitatem^in altero duo*

rum extremorum aegteifionis ab xquali neqjali*
quam efficiat in ipfoirapreflionem^a medio de*
cliucm j
eft veiud aquale , comparatum ad ope
i TERTIAE DOCTRINAE 14
t ationem corpore humano agit» Iden
quam in
,
tidem cum dicimus illud elte calidum uel frigi*
dum medicamen no intelligimusipfum efle in
,
fcipfoexrremefrigidum vel calidum, vel cali*
dius vdfrigidiusin fe, corpore humano ,tunc
enim, ipfum aequale ,
elTet id quod eius tempera
mentum , humano sequatur temperamento, fed
quod oritur ex eo in corpore human 0, plus calo
ris vel frigoris q habeat corpus humanum, hinc
fit,q>aliquod medicamen poflit elTe frigidum^
collatum ad corpus hominis, calidum tamen in
compararione ad corpus fcorpionis, & calidum
in relatione ad corpus humanum, frigidum ve*
ro relatum ad corpus ferpenris.lmmo idem m£
* dicamen erit calidius in corpore Socratis, q Pia
tonis,idcircoiubentmedicicum aliquod tem*
peramentum permutare ftudent, ne in eodem
medicamento perfiftant ii non contulerit Ex*
picto igitur fermone , de temperatura aequali,
reuerramur nunc ad in aequalem , & dicamus,q*
inaequales temperaturae, feu immoderatae , fiud
ad fpeciem iiue ad parrem fpeciei, iiue ad indi*
uiduum, iiue ad membrum referantur, erunt
p rofe&oofto, quae fcilicer omnes in hoc com*
municantfcilicec q> funt oppcfitse aequali, quae^

k
hac ratione oriuntur s Nempe .
*
vel ett Em*

<
 CAPVTPRIMVM
plexid quod a mediocritate aggreditur temperas
mentum: & tunc egreflus eius a mediocri erit
per unun contrarium vel erit compoiitum
,
tunc per duo contraria iimul excedit Qiiod ii
,
iimplex illud fuerit , vel erit per contrarium a <fff
uum:& id bifariam nempe, vel erit calidum pluf
lufto
,
non humidius nec£ iiccius iufto, vef
fed
erit frigidius iufto, non tamen humidius ne<$ iic
cius vel erit per contrarium paffiuum Sdd bifo
,
rianijVidelicet : vel ficcius iufto fed non calidi*
>
us neqj frigidius, vel erit humidius iufto, non ta
Itien calidius neqjfrigidiusjQuacuor tamen hxc
temperamenta , nec permanent, neq; diu per*
durant* Quod enim calidius eft iufto:reddir cor
pus iiccius iufto, itidem & frigidius iufto, red*
dit corpus humidius iufto, humiditate fcilicer,
aduentitia :
Quod vero iiccius eft iufto ,
celerri*
mereddit illud frigidius iufto. Humidius quoqj
iufto ii excedat,
velocius infrigidabit
q iiccius:
fed non excedat, tunc diutius illud feruabir,ve
ii

rum reddet demum ipfum frigidius iufto: Hinc

tefeire licet, aequitatem ipfam,feu fanitarem,
maiorem habere affinitatem, cum calore, cura
q
frigore: Haec igitur fune quatuor iimplicia in*
temperamenta. Compoiita uero,quac ad vtruqj
contrariorum iimulcranfgrediuntur, funt^cura
 TERTIAE DOCTRINAE 15
teperatura fuerir calidior & humidior iufto
?
uef
calidior &c ficcior, Autfrigidior &: hirmidior iuf
fto^ vel frigidior & ficcior : At calidior fimul &
frigidior
,
vel humidior & ficcior haud quac|
y
effeporcftr porro qualibet harum temperatura
rum ofto }
vel erit fine materia nempet vt cum
,
ca temperatura parit in eo corpore rqualitatem
tantum^nonq» corpus afficiatur ab ea aliqua
,
qualitate propter aduetum alicuius humoris ad
ipfum, quo cotpus ad id tranfmutetur^veluti eft
caliditasignecalefatfl, &
frigiditas refrigerat^
atq; niue congelati., vel erit cum materia videli*
cet cucorpos aliqua qualitate illius tepaturxaffi
ciaturob alique humorem in ipfum penetrante
in quo humore : illa qualitas exceflcrit veluti cu
corpus humanum ex vitrea pituita in frigidatur
vel flaua^ feu viridi^bili calefit Tu autem inue*
nles in tertio & in quarto libro adhuc exempla
pro fingula temperatura harum fexdecim Nec ,

te fugiat preterea temperamentum cutnmatetf

ria bifariam fierim em pe vel membrum eft in ea
materia immerfum& infufum feu madidum^vel
materia illa eritintraeiusmeatus& intimas par
tes recondita & retenta : Ad hate nonunq hu*
iufmodi retentio & ingrefTusmateria^apoftema
Intr a.ipfum pariet^quando^ vero non : Heec igl
 V CAPVTPRTMVM
tur de temperatura fatis:medicus tame id quod
non eft de fe notum debet a philico 0 veluri fup
poiitum quoddam recipere»

Caput fecundum De membrorum

Temperamentis*

Eus optimus Maximusindiditjruiq; anf

d manti ; cuilibetq$membro ; id temperas
menti ; quod maxime illi conneniat^ma*
xlmec^ fuis adtionibus ; ac difpofitionibus 3 com#
modum fit prout ferre poteft, hoc autem philo*
fopho 3 non medico probatum eft, Homini aure
lntercartera huius inferioris mundi Tempera*
,

mentumjquo ad potuitmodcrariustradidic
fieri

cum conuenienti correfpondentia ad fuas vires

quib 9 agit& patirur 3 & fingula: particula^ quod
libi de reir peramento debetur dedit: ira vr quae
dam membra calidiora effecit quaedam vero frl
gidiora Nonnulla aridiora alia vero humetiora
,

Quod igitur in corpc re calidius exiftit fpiritus

quidem eft; atq$ cor, quod eft minera illius po*
ftea fanguis, nam licet fanguis generetur in he*
pate, tamen quia cordi adherer,ideo acquirit de
calore aliquid, quod non eft in haepate , Mox ie*
cur , quod velut fanguis coagulatns exiftit : De*
 DE MEMBRORVM \6
inde caro 3 quae quidem minus calida cfhar*
par^ propter id^qnod de fibris neruorum qui ft|
gidi funt ei admixtum eft* Deinde Mufculi,
qui minus q caro fimplex calidi funt propter id
;
quod eis de neruis & copulis^admixtum el^mox
lie propter fanguinis turbulentiam quam obti*

necinfuper Renes quoniam exiguus e in eis fan*

guis poft hos arterarium membrana?., non pro
;
pter earum fubftantiam neruea, fed ob id quod *
de calore fanguinis & fpiricirs qui in ipfis conti
y
netur recipiunt Deinceps venarum membra*
*

ua^ob id fanguinis tanrunrijquod recipiunt. De*

mum curis vola: manus moderate»
Frigidius vero quod in corpore exiftit^eft pituf*
hanc pili , poft quos offa poft hsec, cartir*
ra poft:
lagineSjdeindeligamina, mox chordae pollex
;
membrana^ deinceps neruirpoft quos, fpinalis,
feu dorli medulIa : poftea caerebrum: deinde fas
;
uumtmox pinguendo:poftremo cutis»
Humidius autem eftpituitatpoftea fanguistpoft
hunc pinguedotdeinde feuum» moxeatrebrumg
deinceps medulla fpinalis i deinde caro mama*
rum &rcftium:deinde pulmoipoftea hsepanpoft
quod lie mox rcnes:deinde mufculi demu cutis*
Isinq cftordo fubquo ea galenuscollocauitarq?
feries :fcire preterea debes }
pulmonem ex fui
 ,
CAPVT SECVNDVJtf humJda
fubftanria & natura, non eflc maxime
Quoniam quodlibet membrum fua naturali te
fed fua
peratura (imilatur rei 3 quae ipfum alit,
rei quae
accidentiali temperatura , (imilatur ,
Cum igitur Pulmo nu
In ipfo relidta fuerit
rriatur ex calidiori portione fanguinis,
& maior
portio eius admifeetur cholerae , ut ipfemet
Ga
hu*
lenus id nos docuit , verum in eo
exceffiua

miditas quae a corporis vapore ; afcendir,at<$

ld circo
a fluxionibusdefeendit , aggregatur
iecur humidius eft valde ipfo
pulmone,humidi*
tate fcilicet naturali: Pulmo vero
madidior pc u
humiditoretn
adidua madefatfio, feu irroratio ,
ipfum infe etiam reddat idemqj
quodammodo
eft, videlicet
de pituita , & fanguine fentiendum
cp humiditas pituirae,vt
plurimum eft madeta,
vero , pene/
ciendo (feu irrorando) fanguinis
naturalis pitui
trando in ipfam fubftantiam quis
multo humidior:
ta aquofa , poiTit ede in fe ipfa
completa
na cum fanguinis concoftio debite
fuerit .tunc didbluitur ex eo y
multa po rtl ° “ u *
inerat,
miditads .quaeaquofaepituitae naturali
vt infuturu ad
quse in ipfum conuerfa eft t Nam
huc fcies ,naturale phlegma eft fanguis incon
,

co&us . ...
exiftit,iuntpM,
Siccius vero quod in corpore
? l qui

t. .
 DEMEMBRORVM 17
qui quidem:exvapore fumofo conftant,ex qui
bus quicquid eisjinrrat de mixtione vaporis,
diflblutum quidem e(l quare ipfa fumoiitas ex
quiiita, congelata , ac condenfata eft , poftea
eft os, eftenim durius quod inter membra ha*
beatur verum eft; pilis humenrius , nam os
ex fanguine habet ortum , eft qj ea ratione po
fitum,ut hnmiditates naturales exiccare poiTic
eifq* praeualeat /id circo , multa alit 'animalia
pili vero nequaquam vel ii nutriant id qui*
, ,
dem raro fiet , vt nonnulli funt opinati nottu*
as eos concoquere & digerere, At ii nos sequi
,
pareqj pord6e oiTis& piloru vafedeftillatorio
ea diitillemus , profeftoexofle, plus aquae &c
olei fluet & minus feculentiae feu fedimenti
,
remanebit: os ergo pilis humidius exiftit,poft
offa vero , cartillago ficcior eft , proxime fe*
quuntur copulae,, Deinceps chordae:moxfuc*
cedunt membranae,deinde Arteriae: deinde
venae , poftea nerui motus poftea cor, deinde
,
nerui fenfus:nam nerui motiui frigidioresg*
dem : ac iicciores iimul ipfo aequali tempera*
mento exiftunt : fed fcnfitiui nerui frigidiores
funr: fed non multo iicciores temperamento
mediocri, immo forte ad illud accedunt, neq;
multum quoqj, recedunt per frigidum abipfo
 *
CAPVT tertivm r

•**>*
fltimo.loco cutis eft locata,
Caput T ertium De actarum fexu# 5

umqj remperamenris,
T rates in furotna funt quatuor, Prim*
e eft xra s incrementi,quae actas recens nif
eupatur jfeu imiouationis, & protendi#
tur ferevfqjad trigefimum annum, proximO
fequirur actas cenftituta,quxiuuenil!s xcas
nominatur,, quae vfqj adttigefirmu quintum
velquadrageiimum pertingit annum,ad hats
fuccedic actas deelinationisjcum qua robur re
maner,& eft actas fenetfutis, qua: vfqj fexage
fimum fere annum fc extedit,vltima eft actas
decrementi, cum manifefta roboris imbecil#
& dicitur aetas fenii fcu extremae fene#
litate,
finis fcculi, Verum aecas recens diuidi#
tur in aetatem infantiac,quaceft,cum membra
narirnondumfunt prompta, ad motus &amr
bulationem, Secundo in aetatem ortusden*
tium,quac eft poftambulariuam,& ante robo
ris firmitatem, in qua nondum maxillae fune
dentibus replerae,Poft hanc eft actas concuiTm •

nis,feu pueritiae, quae eft poft roboris firmita-

tem^ dentium ortum,ante pubertatem. Do
inde eft aetas Adolefcentiu& florefcentiu feti,
puberum : donec b^cfcac,Mpx emetas juu£:
*
ttitl$
Bfi Afef \ftBVs
'
•
M
donec incrementu fifta t. Actas autinfrf
3
tiseltquide squalis temperaturi in calida
fed excedentis in humid6,Vfqj ad adolefcen#
tiarmDo calore pi aerere* statis pueri dc florS
tisiuuenisdifceptatioilifqjextat inter anti*
quos^qiridamenim eorum^ arbitrantur pue
ri calorem efle validiore,& ideo erefcit eiufqj
;
asiones naturales^ru ad appetentiam^ tu ad
Concodionem e(Te perfe<3ioreSjtnagifq> per#
feuerantes» Quoniam calor naturalis^ quent
ex femine na^tifunt^eft aggregatus & eft re^
centior.bJonnulli vero eoru putat ittuenum
calorem naturalem efle longe Validiore quia
Coru fanguis eityfc vberiOr & cradior^ & ideo
crebrior fit in eis fluxus fanguinis narium. Te
perametufli prsterea eorum^rnagis ad bilio
fumipueroru vero magis ad piruitoftim ver
git: Adhsc iuuenum motus validiores. Mo
Adde etiam quod validus
tus aSt calore fit :
concoqunt^ae conficiunt qirod quidem cali#
;
doquoq* fit.Atappet&iandfitcalido.Sedfri
gidOjhinceftq»! caninacupiditas Vt plurimi*
fit afrigido.QcF aut validius concoquendi
ffo e^eos no pati naufe^ uoltufqj & cruditate
qus puerisob Vitiat3 cocodtionecouenirefo
kt»Qtf vero ec§t tegatura adbiliofu declinet
C ii •
 CAPVT TERTIVM
Indicium eft : quia omnes eorum morbi t calfj
di funt^vt eft, tertiana febris y vomitufquoqj
illotum biliofus t Puerorum vero morbi frigi*
di & humidi : febrefqj eorum pituitofx funt:
per uomitum praeterea pituitam maxime re*
iiciunt : Nec puerorum incrementum : ex ca*
loris validitate eorum^ fed ex humiditate exi*
mia eorum iit Adde et
% ingens eoruappete
tia(feu cupiditas)defe<ftucaloris indicat : Hac

Inq funtvtriufqjfetfsetu fentctiseitu rationes#

Galenus vero, vtriqj fe&x iimulcontradicir,
putatqj aequalem efle in radice^ feu fundamc
to: calorem in eis, verum puerorum calorem:
quantitate copioiiorem y qualitate vero (hoc
eft acrimonia) imbecilliorem eiTe^florenuum
vero exiguiorem ; acriorem tamen^cuius rei
, declaratio harc eft* Immaginemur eundem ca
lorem quantitate(feu multitudine) vel corpus
tenue calidum vnum &idem qualitate dc qua
citate^ quod modo in fubftantiam humidam
multamqj fe extendamur aquam exempli cau*
fa: modo in liceam paucam ; vt lapidem : tunc
inueniemus ; calorem aqueum 3 copioiiorem
ac qualitate blandiorem : lapideum vero mi*
norem quantitate : qualitate vero acriorem:
Hac igitur ratione : fe habet puerorum calo*
 DE ET AT VM ?
9
ft cum florentium calore At pueri non funt 6r
ti nili ex femine maxime calido: cui calori nui
igU Ia occurrit caufa^ qu* eum extingueret pro*
inc - cedit enim puercrefcendo, cum additamen
M ro: gradarim^p incrementum procedit: non*
ai ducpin vigore coftitit loge minus ergo retro
:xil cedet fed ! floretibus^nulla prfus corigit ca ob
;
xtt
q eoru naturalis calor augeri debear: necp eti5
ttt Vt eum extinguat » Imrao calor ille feruatur in
ies* minori quantitate & qualitate humidi fimul.
ciij donec incipiat decrefcerc
me At hsec humiditas exigua : non reputatur exi*
w: gua : in comparatione ad confcruationem ca
oc loris : fed in comparatione ad increm entum:
u veluti li hu midum illud fuerit in initio tantfl
d quantum fupplere polTitvtrkgreij nempe vc
calorem cuftodiat , & pro increm ento faciun/
ius do } adhuc fuperlit : Demum ad id ‘deueniar,
[ua vt neutri illorum fupplere valeat. Idcirco in •
3
ani rerim ita fe habebit : vt alteri illorum tantum
fupplere poterit : fed abfurdum eft dicere
aul

une polfir incremento fatisfacere^ & non cuftodiae

$
;effl caloris naruralis. Nam quo pafto addet fuper
mi/ aliquam rem: id quod non poteft cuftodire re
effli ipfam principalem:diccnduigitureft:id qde
ilox polfe cuftodire calore fed noincremetu facere
C i ii
 CAPVT TERTIVM
Mane aut asratem efle floretium nemine latet*
Ratio vero fecundas fetfas, quas puerorum in
crementu ob humidu non a calore fieri, autu*
mat,abfurda quldeeft:Qmhumidum eft ma
teria incremeto*Materia autex fenee patitur
neq? creatur, fed agete in ipfa vis a<ftiua:quae
quide eft ipfa anima velipa natura, prascipie
te DeoOptiMax.Netj agit ipfa niu inftrume
to quod eft calor naturalis*
Id vero qtf dicut vehemere appetentia puero
ru,f?eri ob frigiditatem eqdem falfum: Quo*
nia cupiditas corrupta,quasa frigidofittepa
mento, nec c6codione,neqjnutririonem con
comitatur.Sed vt plurimu puero^ concoaio
jeft peroptima:Sin autem eo^t nutrimentum

non reftauraret plufq diflbluatur,ita vt cref*

jcanrsVeruquadoq; accidit eis cruditas, feu
viriata concodio,ob eo^ voragine ac vitiofu
tegime vidus,& qa res huraidas vitiofas ac le
jies comedur.& qa corruptos motus exercet»
Quare exeremera in eis magis accumulatur,
jmagifqj euacuatione indigebur rpfertim pul
mo,8* ideo eo^ refpiratio eft multo crebrior,
fpilfiorue & velocior, no tn maior, quia eofi
vis nondum eft coplera,& exa&a* De pue
%\ igitur ftiuuenis temperatura»Hasc eftfriia.
 DE ETAT; io
ijuattt Galenus declarare conatus ell, cuius
non fuimus interpretes»*
Rurfum fcire debes quod calor poft aetate c5
IHtuta, incipit decrefcere,ob aeris ambientis
eius materia,quae eft humidu ipm exiccado#
ne,adhoceda facit calor naturalis intimus,
necnon motiones corporeae, & animales quae
adviram funtneceffaria:, accedit quocg aci id
naturae impotentia feu imbecillitas, vc poffic
iugiterillirefiftere,nam omnes vires corpo#
reae finitae qudem fanr,hocaut iam in natura
Ii fcientia probatu eft, ergo non femper agee
In maceriis: Imo (i vis illa infinita effet, fiefem
per recompenfado rei dilTolutae actualis eflVt
ciufdemqj porrionis,a dhuc diffolurio non ef#
fer aequalis, fed quotidie addita effer fic ne#
que ipfa reltaurado refifterat diffoludoi adeo
Vrirefolutioconfumerer humidum^A dde eda
quod vtrunqjhoru vna concurrunt adhmoi
dt fedtum paradu m atqj rerroccftione» f N7fccef
fariu igitur
eft materia finiri, caloremc^ extin
gui.pracferdm cu talisexdntfioex defedtu ma
teri^pcedar.Porroad id facit alia caufa nem
pe humidum aduenridum , quod affidue ori
|ur:ob concodtionis cibi priuadone, nam ad
eius exdn^tionem bifaria concurrit, videlicet
 CAPVT TERTI VM
fuffocatione atqjextintfionetuel qualitatis c5
trarietate nam illud humidum
pituitofum
frigidunqj eft, & haec eft mors naturalis,quae
cuiqjindiuiduoftatutaeft, pro fua primatem
peratura
,
ad terminum quem facultas ip
vfq?
Ilus expofdt prohumido coferuando • vnu
,
quodq* enim indiuiduum: ftatutum fibi termi
num habet , qui quidem varius eft: ob rem pe
raturaru varietatem* Naturales igitur termi*
nr, feu aetates ,ita k fe habent : Dantur tamen
,
aliitermini praeter naturales feu rapti, qui ali
,
ter fc habent omnes tamen diuino iuflu repe
,
riuntur.Exdiftis igitur conftat, corpora pue*
torum dc iuuenum , efle aequaliter calida’, fed
fenum dc feniorum , feu decrepitorum : frigi*
diora:verum puteorum humidioraiufto pro
,
pter incrementum quod tum experimento ex
mollitiae oiTium eorum atq; membrorum : tu
,
etiam ratione, videlicet quia Jpauco tempore:
diftat a femine dc fpiritu vaporofo id compro*
bari poteft, At fenes dc feniores maxime tan*
tum ab eft vt iint frigidiores: fed funt iiccio*
res, quod tum experientia : ex oiTium eorum
duritiae cutifq* ariditate tum ratione, quia
,

multo tempore diftanta femine, &fanguinC

ac fpiritu vaporofo perfpicuum eft»

4
 T)E AETATIBVS
isco
At fenea facultas in pueris, & florentibus,
rcqua quidem eft.Aerea vero & aquofa,in pu
im
quz
eris praeualet. Terrena vero in fenibus Sede*

irem
crepitis plus fuperat,qua in duobus illis prio

as ip
ribus: Sed in decrepitis, eft potior: florentis

m autem arcatis^temperaturajarqualior eft q pue

:rtni
ri i verum in relatione ad puerum, (iccior eft.

njpc
Si in relatione ad fenem & feniorem,humidii

mi/
or exiftit : Decrepitus tamen pro membrotd
fuorum,fimplicium temperatura ficcior eft.
ucfl

/ali
At humentior quidem eft humiditate aduenti
tia madente»
-pe

ief
Quodautad fexusattinet.Temperatura foc
id
minea frigidior e, idcirco fua formatione bre
uiores, exiguiorefqj funt maribus, humidio#

3
refc^nam ob frigiditatem temperatura: eai
K rum,ac ob exiguum excrcitiu ipfarum,multl
plicantur in eis excrementa : Caro praeterea
l5
earum eft rarioris fubftantiac: quis viri caro
ei
propterea quod magis expurgata eft,& pro*
oi
pterid quod ei admixtum eft , rarior quide
ni
reddatur.Nam fua denfltate, vehementius ex
Oi
purgatur ex re penetrante in ipfam ab ipfis
m
venis &neruorum fibris. Quod ad regiones
ii
autem pertinet, feptentrionales quidem hui
\(
t
midiores fune» Q.ui artificia aquea praeterea

*
 CAPVT PRTMVW
fxercenr,humidiores adhuc funt. Quia vera
*b his differunt, diuerfo modo fe habent. Dc
(ignis vero ip forum temperamentorum ad#
huc fiet nebis fermo, cumde vniuerfalibus
fle particularibus iudiCiis,tratfabimus*

Dotf rina: Quartae Caput primu

de humoriseflentia,deeiuf£
partibus*
Sii-'* *
"
f
< ‘ - *> * / • •J
.« /.< # . • v

Vmor eft corpus fiumidum fluufdurin

H quod primo alimentum tranfmutatur*
Humorum
autem, quidam eft bonus,
nempe qui promptus eft, vt in partem fnb#
liantiar aliti conuertatur,fiue folus,fiue
#
cum
alio,eidemq3 fimilis fia r, fiue Colus flue cum
alio,& vt verbo dicam, eft id quod aprum eft
fuppiere vices rei diffolutac ab eo. Quidam
Vero eft excrementum quoddam, atque hu#
fnor malus, qui quidem id quod nunc dixi#
mus efficere ineptus eft, vel faltem raro, in
humojem optimum couerd idoneus eft, imo
 >

DE HVMORIBVS 22
anteq id agere valeat^ folet a corpore expel#
fi&cxcuti.

Adhsec dicendum eft:, corporis humiditatest

alias primas fecundas effe. Primx <\u\4
alias

dem funt,ipii humores quatuor, quos paulo 2

poft explicabimus, Secundas vero biparti "*'*>/ \

fas dTe videntur. Quaedam enim excrement,

tofae, quaedam vero non excremenritiarefljevi^ J‘T*.t
dentur» Excrementofas pofterius exponemus ttygnij*#
Non excremenrofae aurem funr,qu#a fuo ori *
gine mutatae funt,& in membra iam tranfie*
nrnt : Verum nondum in partem alicuius

lingularis membri, exade conuerfa: funt, 8e

quattior funt genere, quarum alia eft quae in
cauirare extremitatum venarum exiguatutn
quae membris principibus vicina: fune, atqj
ea ipfa irrigant, contenta eft. Alia eft quas
in iplis principibus membris imbibira eft,ve ?<

luti ros, quae apta efteonuerti in nutrimen^

tum.vbi corpus eo indigear, membraque ir 4 *

rorat (feu madefacit) vbiob aliquem gra4

nem morum vel aliud tale quidpiam exiccaf
ta fuerint.
'

‘
Aliaequariacocretioi^coaguiatidi^pxmiag
 CAPVT PRTMVW
cftquod»n»nutrimentu ipfum in fubftantfam
membrorum^quantumad temperaturam ac
tiner^quo ad apparentiam mutatum eft_,fed
nondum ad integram fubftantia: proprietate
& eflfentiam rranfmutatum eft» Quarta eft \U
la humiditaSjquac principalia membra a pri*
moortu ingrefla eft^qua ipforu partescom*
pa<fta:funr,originemcga genitura contraxir,
& genitura^afe ipiis humoribus»
Porro dicendum eft^ipfos humores tum lau*
dabilestum excrementios quatuor comple* ,

tfi generibuSjVidelicetfanguinis genere^ qui

inter caeteros humores praeftantioreft mox
pituite,deinde bilistpoftremo atrae Sanguis
autem calidus,& humidusnatura^cuiusgene
ra adhuc duo funt; quippe naturalis^ dc no na
ruralis» Naturalis aute fanguis, rubei coloris
eft^omniqj fetore carens_, dulcilfimufq} exiftit
Non naturalis vero duplex quoqj Alius
eft»
enim eft^qui a debita tenipetarura Sc conue*
}
nietitranfmutatus eft^non ob aliquod alienfi
fibi admixtum eSedob vitiatam fuiipfiuste
peraturam^aut (i refrigeraretur vel calefierer
;
exempli gratia» Alius vero eft^ qui tranfmura
rus eft a natura fua^propterea quod in ipfum
aliquis vidofus faccus ingrefluseftjfc is ad*
 DE AETATIBVS
huc duplex exiftit: Nam vel huiufcemodi vU
tiofus,fuccus,aduentitIus extra veniet, accei
detqjad ipfum,ac penetrabit in ipfum,eumqj
corrumpet: ve) talis humor in ipfomet fangui
ne ortus fuerit, vt gratia exepli, Si aliqua eius
portio putrefteritjcuius tenuis pars in flauam
bilem, craflior vero in atram 'mutata fuerit,
vtraqj aut altera earum in eo reliaa fuerit.
Haec igitur pars varia effe poteft,iuxra varieta
tem rei, quae ei dc generibus fuis admixta fuei
ritex generibus, tum pituitae, tfi atrarbilis ac
quandoqj turi
flauae,atqj aquofitatis.Sic itaq;
bulen rus, quando^ tenuis,nonnunq nigerri
mus, aliquando albus efficietur, necnon odo
rem & faporem proprium mutabit, ita vt qua
doq; amarus, quandoqj falitus, vel acetofus
reddatur*
Pituitae etiam alia eft naturalis, alia non natu
ralis,Naturalis autem eft quae prompta eft in
fanguinem quandoqj conuerti : Eft enim ipfe
fanguisnon integre cocoftus, inter generaqj
dulcis pituitae repofita eft, nec multo abudac
frigore: Immo coparata ad corpus exiguae
frigiditatis eft.Sed fiadfanguinem,&ad bile
comparetur, frigida quidem erit» Nonnunq
t$ ex pituita dulci efficitur illa quae infipida
 t

CM> VT PftlVfV^
non natucalis^quam poftea memotafcft
mus tqux quidem ex mixtione fanguinis ni
turalis^cumhacdulci pituita fieri contingit
qua? in diftillationibus atq? in fpuco fepiiTime
praecipitur.
GA L ENV S autem ccnfet naturam nort
deftinaje propriu membrum veluti recepti
culum ; tpfi pituitae dulci naturali
;
qucmadm6
dum vtriq; bili id defignauit; propterea quod
haecipfa pituita non admodum abfimiliseft
fanguini^eat^ cun&a membra indigent, idefr
co cum {anguine permeat, Nes vero dicimus
id neceflarium fuiflfe,ob duo^alterum necelTi
taris^alterum vtilitatis gratia quod neceftf
litatis gratia^duplici de caufa id fuifle, quarfi
pa eftivt pxima iit ipfis mebris.ira vt fi conti#»
gatpriuari fuo foliro alimero ; quod prompti
ecouetci inoptimu fagdinem^vt quod aven
triculo vel iocinore id trahi nequeat, ob ali*
quas vrgentes caufasxTunc ipfa membra te
is naturalibus viribus adeafeconuertantj p
tuitam ; vt& ipfam conficiant,atq* concoquat
ab eademej nutriantun&quemadmbdu nati
uus calor, eam cuneoqttit, atque corrigit, ita
aduentitiuseam putrefacit & corrumpit, hoc :

autem ncceffitaiis genus in- neutra reperifulT

 ,
DE AfcFAri BVS
enim r
bile* Nihil tale cum pituira: ip atf

commune intet fe habent, videlicet vt innatf

tus calor eas corrigar arqj in fanguinem redi^
;
gar^licethoc commune inter fehabeant^ fcill
cerquod aduentitiuscalor eas mutat putria
;
dafcg ac corruptas omnesJreddir*

Secunda Verocaufae^vt ipfain fenguine

roifceatur^qnem ad nutriendas particulas pi
;
tuitofam^ habentes temperaturam, parabit
oportet enim ,in eo fanguine qui eas alere dei
bet, pituitam ineiTe-attu, ac terminata quadi
poraionc, yteftipfum cerebrum: hoc tamen
& vtriqjbili quoqjcomtnuneelh
V tilitas vero atq* vfus eius eft,vt artus pat&
ficulas valde mobiles madefaciat, ne ob cala
remipfius motus, ac propter mutuum artrii
tutrqexiccarioinde accidar eis, qui quide vfus
prope in neceffiratis genus traniit»

Non naturalis autem pituitst» AHa elt excre

mentitia,cuiusfubftantiafenfu diuerfa perci
pitur,& eft quae muccofa feu mucilla ginofzt
locatur* Alia eftqua: fenfu sequalis' ac medie*
crisapparet eius rubftantia^re vera cames*
 l

CAPVT PRIMVM
diuerfa eft,& eft qua: cruda vocatur* Eft alia & A
qux maxime tenuis eft : & eft qua: aquofa dici
tur, Alia adhuc eft valde crafla 5 qux gipfea vo
catur^fr eft illa cuius portio tenuis^ iam dido*
luta eft 3 propterea quod \ meatibus ac in artu
bus diu deteca fuir^Sc eft quidem exteris aliis
craftior* Eft & aliud pituita: genus quod exte
;
lis aliis & calidius & ficcius exiftit,& eft pituita
falfa* Cuiuslibet autem falfcdinis caufa eft
mixtio aquohtdOsJiumidXj qux exigui (it fa*
poris vel potius faporis expers Cit} cum por*
ponibus terrenis vftis^iiccam habentibus te*
peraturam^amarumq} faporem ; xqua portio
ne^dico autem xqua portione/ Quoniam i
huiufcemodi partes exuperarenr tunc amari
tudine gignerent,ex huiufcemodiautgenere
materix^genera falis gigni folent,& aqux fa*
% lirxreddutur, 1 mo n onu q fit fal ex cinere vel
fuligine 3 vcl calce^cxterif^ id gen^^ii in aqua
coquatur & coletur ; 8c illa aqua feruefeat do*
necj coaguletur &
concrefcat } veluti fal ; vel
fu a fpote relinquatur ; &
fic coagulabitur qui*

dem pari ratione fi tenui pituitx, qux expers

eft faporiSjVelfaltem exigui & noti validi lie
faporiSjAdmifceatur flaua bilis ficca natura^
ac vfta^xqua mixtura profero ea falfam atqj
cali
 DE HVMORIBVS, -
25
calidam reddet, & haec quidemeft pituita bi*
i liofa»
> Galenus quoqj dixit huiufcemodi pituitam •

t propter eius putredinem, aut ob

fieri falitanj
* aquoiitatem,quae ei admixta eft, Nos autem
dicimus putredine efficere pituitam falitam
£ ,
propter id quod generat in ea de vftione & ci
a neritii cuiufdam facultate : quae quidem in
ft illiushumido admifcetur»Ar fola aquoiiras,fi
H ei admifeeatur non faciet falfedinem, nifi ad
tl id fecunda concurrat caufa,pro illa igitur di*
'i
aioneraut difiunfliua(iudicio meo) debet effe
Et:coniunftiua,& tunc oratio erit integra»
Eft & alia pituita acetofa,fcilicet qua: quidem
quem admodum illa dulcis eft duplex, videli*
cet vel dulcis per luam effentiam: vel per ali*
quod aduentirium ei admixtum» Sic hxc pitui
i ta bifatiam fit,acetofa :nem pe, vel ob mixtio*
a ne alicuius rei aduentitia:,vn illud genus atra:
it acetofae,qd paulo poft narrabira y oritur vel
,
el Ob aliquid in fe ipfa exiftens vt fcilicet illi dut
iii C| pituita: iam dictae, vel qua: ad dulcedinem
rs accedit,id contingatrquod caeceris fuccis,feu
fit muftis, dulcibus contingere folet, videlicet
;a, quod primo bulliunt, fecundo acefcunt.
[9
Ad haec datur fr alia pituita Acris ( qu* ponti
 C\PVT PRTMVM ^
’

ca vocatur) cuius res ita Ce habet , nepe quod

eius acrimonia quandoque fit ob atrae bi*
lis acris mixturam : quandocg vero fit acris,

propterea quod refrigerata eft valde f fe ipfa

mutaturqjeiusfapor, in acredinem, propte*
rea quod eius aquofa pars eft congelata, & in
eius ficcitatem vel cineritium fenfim mutatar
calore aurem exiftente imbecillo /non pote*
rir tantu agere vt ipfa ferueat & acefcar, vali*
do vero exiftente, eam non concoquet» v
Et eft aliud genus phlegmads vitreum nuncti
param, craffum quidem a t<j denfum, fua glu
tinofitare ac podere vitro liquefacto farisfimi
le,&huiufmodi pituita quandoqjacetofa qua
doqjinfipida eft perfuaden autem poteft, if*
;
lam craftam atqjinfipidam:efleipfam cruda
vel quae in crudam conuerfa eft ,&hoc ge*
nus pituitae eft illud , quod in fuo origine ,

aquofum frigidumcg eft: non putrefactum,

nc(j quidqei admixtum eft^fed tandm talis
* pituita claufa arqj reftriCta manfit donec craf
fior effeda fit, deinde frigidior,
Habes igitur partes pituitae corrupra^quan#
f tum ad faporem attinet, ede quatuor, viddi*
cetfalfam, acerofam , acrem , infipidam , &c
quantum ad fuam attinet fubftantiam, qua*

A
 DE HVMORIBVS» iS
1
tuorquoqj efle/cilicer aquofanr, muccofari?,
vitream, gipfeam, cruda enimfub muccofa
concinetur
(j *
r .T '
Z w^jVT-i ' / *
t p- (

Bilis quoq* alia naturalis, alia noti naturalis»

Naturalis autem eft fpuma faguinis, quaerti
bei coloris atq* fplendentiseft & leuis & raor
dax,& quanto calidior, tanto rubicundior exi
ftit,quae cum in hepate genita eft, in duas par
titur partes
,
quarum alia cum fanguil
ne meat, Alia vero ad fellis veiTculamdiftill*
rur, illa autem, quae cum fanguine meat, id
quideui dc, propter neceflitarem, & propter
vfutn fit.
NeceiTariiautemcuiufpiara gratia, ideo fit,
vr ea mixta cum fanguine, eas nutriat parci*
culas quibus pro earum temperatura tan*
cum detur de cholera, quantum pro fua por*
rione ac difpenfadone debetur, vc eft pubi
mo,
Prarfidiivcrbjsc vrilitatis gratia , ideo fir, vr
fanguinem attenuet,eumq$ per meatus petit
rra re faciat»
Qua: iterum ad veficulam fellis diftiilatur&
necefliratis&vtililicatis quoqj gratia id fieri
perfpicuum eft,

Dii
 CAPVT PRIMVM T

Neceffitasaute,vel vniuerfum refpiciet cor#

pus, nempe vt ipfum ab eo excremento lihe
ret, vel particulare refpicit mebrutufcilicetj
vt felis veliculam enutriat Juuamentu quocft
duplex quidem eft,

Primum eft, vt inteftina ab excremento ftio

atq? a tenaci & glutinofa pituita abluantur*.
Secundum vero eft, vt inteftina &mufculos
ani, mordeat vt vr gentem necelfitatem ege#
rendi,percipiant, ad idqj incitari cogantur*
hinc fit, quod qnandoq* accidit dolor coli in#
teftini, vbi contingat poru illum qui avelli#
cula fellis, ad inteftina defcendit obftrui»
Cholerae autem non naturalis, alia eft, quae {/#
inites naturae ideo tranfgreditur,quia aliqnfdf
aduentitiu libi admixtum eft Alia vero eft
praeter naturalis per fe ipfam,non ex re alie#
na» Prima autem eft nota & manifefta, eft
enim illa cui illud aduentitium,quod eiadml
xtum eft, pituita quidem eft,oriturqj vt pluri#
tnum in hepate, Sed eft quarda alia minus ma
nifefta,& eft illa cui id alienum, quod ei admf
xtum eft Melancholia quidem elh Quod ve#
ro notum acmanifeftumdiximus,eft ipfaci#
trina vel vitellina cholera» Nam nonnunqua
pituita, qu* ei adrajfcetur, eft tenuis, exqua
 DE HVMORIBVS 27
oritur inde prima, fcqnandoqi eft crafia.,&
oritur fecunda : hoc eft, illa quae vitello oui fi
milis eft* M
inus nota autem eft,quae cholera
vfta vocatur : & haec bifariam gignitur,vel fci
licer,quod vratur cholera ex feipfann qua gei
neretur cinerltium quoddam, eiufq; portio te
nuis non fecernatur ex cinerino fuo.immo iU
lud cineririura,in ea retineatur, & haec eft peii
or,vel atra extrinfecus ei adueniat, admifcea
turcicum ea, & haec quidem tutior eft* Huius
autem cholere color eft rubeus, non tamen eft
fpiendens neqj perlucens, imo fanguini non
abfimiliseft: Verum tamen eft tenuis, muta
turq* ex proprio colore multis de cau fis : Illa
vero, quae ex fe naturam tranfgreditur* Alia
eft, cuius maior portio in hepate* Alia eft cui
ius in ventricnlo maior portio generatur, illil
us autem,cuius maior portio in hepate gigni
tur,vnum eft tantum genusequod fit: quu qcf-
tenuius eft in fanguine aduratur : dc haec vftio
indidit ineam qualitatem melancholicam: Et
qin verriculo magis gignitur «Duplex quidc
eft, quippe vel
porrea,vel herugineatvidetur
autem porreaex uftionevitellinaegignitnam
quum vriturnpfa vftio, producit in eam nigre
dinem, quas admixta citrinitati viriditatem
D ii i
 CAPVT PRIMVM
partaHeruginofa vero videtur ex pcrr ea glg
ni,quu fcilicet eius vftiorara valida lit,vt eius
liumidu confumat^ incipiat qj in albumcolo*
re verti, ob eius ficcitatem tparitenimprimo
ipfe calor nigredinem in corpore humido*
Mox aufert ab eo ipfam nigredine vbi ince*
perit eiushumidum confumere, quod offici#
cium fi validum fuerit^ illud profedto a.bum
reddet quod in'lignis perfpicuum eftsquae
,
primo quidem in carbonem, mox in cinerem
rediguntur, calor enim in humidum^nigredi
nero,in eius vero contrarii! albedinem parir
At frigus in humidualbedine,&-in eius con*
trarium, nigredine efficit* Harc afit Iudicix
mea quidem funt; fcilicet quae de cholera'por
rea & heruginofa dixi 8c ex ipfa conieftatione
fumpta*Genus prartcrea illud herugineucall
dius eft ac deterius cseteris aliis cholerae gene
ribus i magifq* exitiale tifomo fertur ipfum
efle defubftantia venenorum*
Atrae autem bilis, *A lia naturalis, alia excreme
titia & no naturalis.Naturalis autem eft quod

ex fanguine relidet & fex fanguinis laudabilis

atqj quod ex eo turbuletu eft, faporeqj medid
inter dulcedine & acredine (ponticitate woi
eant) obdnetiCu$ in hepate gignitur, bifari
 DE HVMORIBVS i$
ara diuiditur, quippe alia portio eius cu fan/
guine meat, alia vero ad liene tranfit*Qija: igi
tur procedit cu fanguine id &ob necelTirate
& ob vtilitate fit.Neccditatis aut grau'a } ideoq
de eft:vt cantum de ea cum fanguine mifcea;
tur quantutdeberur pro nucritione (inguloru
membroruxquat debent pro fua temperatura
idonea portionem melancholiae obtinere vt
cft os. Eius vero vfus eft,fcilicet vt fanguini vi
ac robur arq; craftjtiem tribuat, Ea aut pars
q ad liene trafmitrirur qua quidefanguis no
indiget, &nece(Tarii atq? vfus quoqj gratia,
quide tranffertur,Neceflitas aut velvniuer*
surefpicir corpus quod eftvtabeoexcreme
co ipfum expurgetxvel ad vnicum fpedtac me
fcrumxquod eft vt lienem nutriat*
Eius vtitilitasverohabetut, vbi ad orificium
ventriculi trahirur,qui quidem vfus duplei
cxiftit, quorum alter eft,quod ipfa os ventri
culi roboret,atqjvigoretft comprimat, Altei
vero vt fua accrofitare (feuacredine)orifi',
cio ventriculi titillatione inferat, ipfumqj ad
lamem exciter, a ppetirumcgmoueat,
Nec te latear fanguine non indigere ea bile <|
ad fellis marfupiu fertur & ipfam vefficulam
f^Uis non indigere ea quas ab ipfa
D ilii
M
 CAPVT PRIMVM
parlr.Heruginofa vero videtur ex pcrrea glg
ni,quu fcilicet eius vftio tam valida fir^vc eius
humidu confumat, incipiat qj in albunicolo*
re verti^ob eius ficciratem tparitenimprimo
ipfe calor nigredinem in corpore humido*
Mox aufert ab eo ipfam nigredine vbi ince*
periteiushumidum confumere ; quod offici/
cium fi validum fuerit^ illud profetfo a bum
reddet quod in'lignis perfpicuum elhquae
}
primo quidem in carbonem^mox in cinerem
rediguntur^calor enim in humidum^nigredl
nem ;in eiusvero contrariu albedinem paric
At frigus in humidualbedine^-in eius con*
trarium nigredine efficit* Haec adt Judicia
;
mea quidem funt^fcilicet quae de cholera,'por
rea & heruginofa dixi & ex ipfa coniedtatione
fu mpta, Genus praeterea illud herugineu cali
dius eft ac deterius caereris aliis cholerae gene
ribus i magifqj exitiale timmo fertur ipfum
e(Te defubftantia venenorum*
Atrae autem bilis^A lia naturalis^alia excretne
titia & no naturalis.Naturalis autem eft quod
Cx fanguine relidet & fex fanguinis laudabilis
atqj quod ex eo turbuletu eft^ faporcq; medii!
inter dulcedine & acredine (ponticitate vot
eant) obtinet, Cu$ in hepate gignitur^ bifari
 DE HVMORIB V5 2$
* ani diuiditur, quippe alia portio eius cu fan/
guine meat, alia vero ad liene traniit*Qtja: igi
tur procedit cu fanguine id &ob necelTirate
& ob vtilitate fit.Neceffitatis aut gratia } ideoq
de eftsvt tantum de ea cum fanguine mifcea*
tur quantu:debetur pronutririoneiinguloru
mcmbroruxquae debent pro fua temperatura
idonea portionem melancholiae obtinere vt
cft os .Eius vero vfus eft,fcilicet vt fanguini vi
ac robur atqj craiTitiem tribuat. Ea aut pars
q ad liene trafmitritur qua quidefanguis no
indiget, & neceffarii atq? vfus quoaj gratia,
quide tranffertur*Neceflitas aut vefvniuer*
surefpicit corpus quod cft vtabeoexcreme
to ipfum expurgetxvel ad vnicum fpcdar me
fcrumiquod eft vt lienem nutriat*
Eius vtitilitas vero habetur, vbi ad orificium
ventriculi trahitur,qui quidem vfus duple>
exiftit, quotum altet eft,quod ipfa os ventri
culi roboret,ar^ vigoret & comprimat* Altei
vero vr fua aceroficate ( feu acredine) orifiv
cio ventriculi titillatione inferat, ipfumqj ad
famem exciter, a ppetirumqjmoueat.
Nec te lateat fanguine non indigereeabile<J
ad marfupiu fertur & ipfam vefticulam
fellis

fultis non indigere ea quae ab ipfa *

• D iiii
 , CAPVT PRIMVM -

extrahitur Jtidem de Atra bile dicendu eff

Se
qux ad lienem trahitur, illa enimrfanguis noii
indiget, necg ea qua: a liene extra
mittitur lie
indiget, Se quem admodum illa poftrema
cho
iera excitat vim expultricem inferiusiiic
harc
poftrema melancholia excitatatraftricemfu
periusftaudetur creator omnium formato#
rum fummus»
Non naturalis vero melancholia eaquidec
,
quae nec ex relidendi modo,necp ex
feculenta
fecretione Immo ex vftione & cineridi
!

mo fftt
Nam i
fi hnmida aliqua terrea: admifceatnr rei
bifariam terrena illa res ab eis fecernirurrNe#
pe vel per modum relidendi,vel feculenta: fe
queftra donis dc tale quid ex fanguine: eft ipfa
melancholia naturalis : vel per modum vftio
nis, videlicet vt pars renuis diffoluatur
rema
nente crafla,& tale quid ex humoribus eft ipfa
melancholia excremetofa ,qux atra bilis nll#
cupatur Jnter exteros autem, humores folus
fanguis fubiidenriam,feu fedimentum fecale
efficit,nam pituita ob eius lentorem nihil ex
eafubfidet : veluriin oleofitmeqjex cholera
etiam fubfidet aliquid: quod iit alicuius
mo#
menti,ob eius tenuitatem, ac ipftus terrenas
partis exiguitatem,necnon ob
aftiduum eim
 DE HVMORIBVS i9
tnotum^atqj proptereatquod id ipfum quod
de ea ex corporis fangirine fecernitur^ mini*
mum admodum eft^& txiguura,& fi quid ran
dem fecernatur ocyftime^idputrefcit vel ex
pelletur^qdii putrefcat diflbluetureius p4rs
;
renuis^ reli<fta crafia^erit quidem melancho
lia vfta
}
non feculenta, feu fubfedimentofa
Excrementofa: vero melancholiae : Alia eftei
nischolereeiufcg vftum,&ha:c amara eftfapo
r e* Differt autem haee abilla, quam vfta chole
ram vocauimus , quod illa eft cholera cui
admixtus fuit is cinis» Haec vero cinis pec
eft
fe feiunflus cuius tenuis pars^adiftoluta eft.
Alia eft q e pituitae cinis,& quod ex ea vftu eft
Si autem huiufcemodi pituita fuerit tenuiffl*
ma atqjaquofa tunc eius cinis erit falirus fin
autem tunc ad acetofum aut acrem (ponti*
cum vocant) faporem declinabit*
Eft & alia quae eft cinis fanguinisteiufq» vftio
&haec falfa eft ad dulcedinem aliquantifper
declinans*
Eft adhuc quae melancholiae naturalis eft ci*
niSj quae fi tenuis extiterit tunc eius cinis
?
& quod crematum eft ex ea erit valde, aceto*
fum^veluti acetum quod in terram proietfS
fauce acetofum habes odorem ,a quo mufeae
 . CAPVTPRtM,VM
fugiunt,& alia id genus» Ac ii crafla fuerit, ml
nus acetofa erit, par umqj de acri atq* amara
obtinebir.Sunt igitur genera melancholiae vi
riofas tria. Nempe pri mu cft vbi cholera vril
tur & eius pars tenuis diflbluta eft,& habet it
las duasfpecies ( Ceu partes) quas poft hanc
narrauimus,
Pituitofa vero melancholia tardius infercias,
fionem & virium Cholerica magis laedit ci*
tiufqjcorrupitur,vermu remediis magis ob^
temperat.Reliquasaut duas partes,illa quas eft
Vehemecioris acetofnatis deterior eft, verum
ii inter initia ei fuccurratur facilius curabitur^

1 ertia vero quas minus fuper terram ebullit;

minufq; membris infigitur, tardius interimit,
verum tum dilToluitur tum conco
difficilius
quitur tum etiam curatur* Hasc inq funt ge*
;
nera humor um,tum naturalium, tum excrea
nientoforum»
Incjt Galenus errauirquicefct fangulnefola
efte humorem naturalem:Reliquos verohu#
inores efte excrcmeta,quasin nullu vfum ve#
niant penitus. Quoniam fi tantu fanguis nut
triretmem^ra ; oia membra eftent inter fefit
milia tum temperamento, tu fubftantia eorii;
nec fuit os durius .came, nifi qa fanguini fuo
 DE HVMORIBVS jo
admixta cft fubftantia dura melacholica ; ncqj
etiam cerebrum fuit mollius offibus^nih quu
fanguinifuo admixta eft fubftantia mollis pii
tuitofa,
Adde etiam ipfum metfanguinem inuenii
es mixtu cu reliquis humoribus,, feperarumqj
abeisjita vtdume corpore exit& feparatur
ac in vafe quieueritfcnfu ipfo affirmante^ in
partem fecemitur fpumofam: quae cholera
eft3 & in partem feculentiae ac turbulentiae^
milemrquae melancholica eft^ & in parte albo
ouifimilem^quaeeftpituitajacin parte aquol
fam qux eft ipfaaquofira^cuius excrementa
per vrinara expellitur (ipu autem aquolitas
non eft ex humoribus firmis feu conftantibus
fed cx ipfo potu qui non nutrit : Sed fuit nei
ceparius ad nutrimeti attenuationem^ eiuftj
penetrationemtfit autem humor ipfe ex cibo.
& potu qui nutrit : Intdligotj per cibum 5c
potum nutrientem: eum qui eft in potentia fi
milis'corpori:Quod vero eft corpori humai
nofimilein potentia:eft quidem corpus mii
xtunr,non fimplex» Aqua autem iimplex qui
dem eft»
Sunt praeterea nonnulfy qui putant hominis
xebuc infequi v multitudinem (anguini* :<
 CAPVT PRTMVWT
eiuf<$ Imbecillitatem paucitatem fangufofsfe
qui , fed non ita' res fe habet tlmmo quod ac
tendi, ac cofyderari debet,eft:quod:ex eo cor
pus fumpferir.
Sunt & nSnulli alii qui cenfenr, quod licet hii
inores crefcant vel decrefcantin corpore dtf
tamen feruetur inter eos ea proportio? quae
hnmanis corporibus debetur, in fua quanti»
terfanitatem quidem feruari,verumidn6 ita
fe habet tQuonia oportet cum hoc ipfos hu#
inores habere adhuc certam quantitatem ac
menfuram,nonin relatione ad alium humos
rem.Sed in feipiis, feruata tamen menfura
qua? eis debetur in relatione ad alium humos
re in terfe* Multa praeterea reliqua funr quae
fita de humoribus, qua? ad medicum non attl
nenr,fed ad philofohum,ideo ea prxtermifi
n,us '

CaputSecundudemodoquohul
r
inores gignantur*

Omanducatio?aliquam"affert in clbun*
C concotfionera,propterea,quod oris fu*
perficies, fuperficiei ventriculi annexa
ejmmo eft veluti vnica iuperficies,vim^ co
 DE HVMORIBVS 51
Coquendi adepta eftabeo,&cum os id quod
tnanfum eft(feu dentibus contritum) terige#
iit,ipfum aliquantifper permutat : ad quod
etiam fputum concoctione comparatum^cui
Calor naturalis ineft/ummopere conducicdd
circo triticum manium maturationi furuncu
lorum vel tuberculorum & abcefluum con#
fert,quod non efficeret idem corufum aqua
mixtum vel decoctum» Quod autem res man
faiam inceperit aliquid concoctionis habere i
Indicio eft(vt aiunt) quod nec faporem neqj
odorem priorem retinet, fed cum ventricui
Ium attigerit perfecte ibi concoquitur, non
cantum ventriculi calore
, verum edant
calore eorum ,quac ipfum amplectuntur :ne*
pe a parte dextra iecur, a (iniftra liet calefacit
enimfplen,non fua fubftantia/edob multas
arteriasi venas: quae in edfuntrln anteriori
vero parte, abdomen extat, quod focile calo*
rem recipit ob eius pinguedinem, eumqj ad
ventriculum defert» In fuperna autem parte
cotper calorem quem in feptum tranfuerfuttf
(feu praecordia) inf^rt»Cfi<j primfiteibus prf
mo cocoCtus eft efficitur in fua fubfta da, ia
pluribus animalium &praeferdm adminicu*
Io rei epoteadmjxtae cum ipfo, vt plurimum
 CAPVT PRINTVM
que Graeci ( chilon flr pthyfanU
velut! fiiccus
vocant) qui quidem eft fubftanria liquida fla
ens: Aquae cremoris ordei craflmon abflmilis
Proxime vero trahitur quod tenuius eft eius,
ex ventriculo & in teftinis quoq;: Impellitur^
per venas quasMefaraicas vocanr,quaetenu
esae duriufcuiae funt, annexae quidem cun#
ais inteftinis,& cum ad ^aimpulfus fuerit,ad
Venam, quse in caua parte hepatis fica eft, qua
portam hepatis vocantrperuenir^heparq? pe#
netrat per qua fda particulas & ramulos, haud
capillis abfimiles,quidum ingrediuntur, mi*
notantur, ac ramificantur, in ipfa porta oriff#
ciifqj truncorum partium venae, quae per glf
bam partem hepatis afeendit, obuiant.Nec fs
fuccus percam angufta loca penetrare pofr
fer,niiiob excellentem mixtionem aquae epo
te plufquam pro corporis neceflitate conue#
liit» Qui cum in fibras harum venarum dif#
feminatur &diuidicur:Tunc rotum iecur vni
uerfum contangic fuccum hunc,& fle validi#
us ac vehementius velociufqj inipfuttiagetfc
tunc concoquitur* rr
At in omui conco<ftionefiumldiratls,fecernl#
aliquid ab ea:quod eft velutifpuma, ali ud
tiir

Vero vt.fex:nonnung etiam ineftiili quodad

$
4
 c

t> E HVMORIBVS '

vftlonee decliue^fi concoftio excellens fuerfc

quadoqj veroquidfere crudum fi imbecillis
fuerit decoftio. Spuma igitur eft ipfa flaua b if
Iis fexvero atra^fc vtraeq* ex funt naturales:
;
perufti vero pars tenuior eft ipfa bilis feu cho
iera vitiofatilliufa craflumeft atrabilis vitior
fa non naturalis, Crudum quoqj eft ipfa pitui
ta.Quodveroexhac fumma percolatum ac
concoftuetfanguis quidem eft Verum dum
,
’
in hepate perfiftit, tenuior iufto redditur ob
excefliuam aquofitatis portionem^quae necef
faria eft obcaufam quae fuperius tadta fuit. Ac
fanguisipfe cum ab hepate fepararur, excer
flitur ab eo portio aquea illa fuperfluens^qu*
indigebat ob caufam quae iam ablata eft, Id*
circo trahitur ab eo per venam defcendentc
fuper renes : quae tantum quantitatis 8c qnalf
tatis fecum fert de fanguinerquod pro alime
to renum idoneum fit. Aluntur igitur rene*
ca portioe pingui ac faguinea quae illi aquea:
inera ^reliquum vero eius ad veiTica &
colent
expellitur.Sanguis aut oprimae fubftantiae e?
pellitur fua difpofitione per veni magna aft
;
cendenteex giba hepatis parte & tranfit p ve*
oulas ab ea ramificatas itiox priuulos venale
&rfus per canaliculos ciuulorum proxime j>
 DE H VM0RIBV5 x
quod intet alimenta:
Materialis autem eft^id
valde cra.Tum & parum humidum cxiftittSed
quae calida funt,id validius agunt.
Formalis vero eft vel grauitas reiidensraltero»
duorum modorum videlicet, vt non iit fluxif
bilis vel difTolubilis»
Finalis demit eft illa vtilitas & neceflitas, quae
iam fuperiusdtatcefunc.MultipIicatur practe
rea atrabilis,ob hepatis calorem, aut lienis inr
*
beciilitatcm,aut ob frigus vehemens conge*
lans,autob aflfiduam aftritfione, aut propter
pkiresac diuturniores morbos , ob quos hu*
mor in cinerem redatfus eft, Curaqj melan*
cholia multiplicatur, linter, ventriculum Sc
iecur permanferit, raro tunc generabitur fan
guis,& boni fucci,immo fanguis minorabitur
Ad hsec fciendum eft^quod calidum & frigi*
dum funt duae caulae inter carceras alias quae
humores pariuntr Verum aequalis calor fan*
guinem: Imbecillis pituitam: Excedens vero
flauam bilem;Sed maxime fuperans arram bl
lem gignitob excefliuam vftionem. :

At frigidum pituitam/ed fiexcelTiuum, me#

Iancholiam gignit, ob cogelationis cxceflum
Verum tamen animaduertere debes virtutej
pdftiuas, attiuis cortefpondcre debere* Nec
m
 ,

CAPVT SECVNDVMf
pro firmiifima fententia haberi debet: quod
quaelibet temperatura gignat fibi limitem, &
non contrariam per accides, 6c non perfe*
fi

Quoniam faepilTimecotingit temperauram

aliquamrfuum contrarium generareper acci
densmam frigidum & iiccum temperamen#
tum, alienam & aduentitiam humidiratem gi
gnit,non ob fimilitudinem,fed ob concoCtio
nis imbecillitatem, & (i alicui ita cotigeric raa
cilentus quidem erit,& artus laxos habebit, pi
iof^ tenues:erirq; puiilli animi, atqj frigidus
taCtuq* lenis. venafqj anguftas obtinebit: Cu#
ius rei non abfimile eft quod fenera de pitui#
ca gignir,quarouis vera temperatura fenectac
frigida & iicca fit: Nec te latere debet fan#
guinem 5c quicquid cum eo per venas mear,
tertiam habere concoctionem :& cum per cd
Cta membra diftribuirur,vc vnu quodqj eord
fuum habear alimentum, tunc quartam obti
nebirconcoCtionem,
Porro prima: concoctionis quae m
vcnrricu#
Io fit, excrementum quidem per inteftina ex#
pellitur.Secunda: vero qua: in hepate fit ms
ior eius pars per vrinam, reliquum vero per
lienem & fellis veficulam, Excrementum au#
tem reliquatum duarum concoctionum per.
 DE HVMORTBVS $4
o Jnfenfibilcm (p halitum) diiTolurionem exf
x pellitur, necnon per fudoretn de fordidum ex
e*
crementum quod partim per meatus fenfu
® apparentes,vt eft nafus de aures, partim per
d cos qui fenfum fugiunt, vt funt meatus curis
ii exigui (poros vocant) excernitur, quandoq;
|1 vero per ea quae funt praeter naturam, vt per
0 abfceifus diruptos,airt per id quod fponte ex
a corporis additamento oritur, vt funt pili&
il vogues, Sciaspraetereaquodquitenueshu
1 inores obtinet debilitatur ex eorum euacua*
il tione ,laediturqj eius vis de robur cx meatuu ex
ilium dilatatione ii lari fuerint : tum ob irabe
t cilliratem infequentem diiToIutionemipfamt
'

tum etiam qpia humores praetenues faciles

ac prompta: funteuacuarioni,acdiiTolurionir
Id autem quod facile euacuatur,& diiloluitur
5 facile quo aifociatur fpiritui in fua diflblu*
d tione,cum eoqjeriadiflbluitur Sciasquoqj
quod quemadmodum hi humores habet caut
il fas ,quae eos generent, fic habent de quae eos
d moueant z nam motus de res calidae fanguine
it & flauam bilem mouentrimmo quandoq atra
$ bilem moiient ac roborant: verum quies pi*
il tuitam de aliqua genera atrae bilis roborat. Ira
t mo de ipfae cogitationes di curae, humores mo
 CAPVT SECVNDVM
uent,vt fi quis res rubicundas infpexerir, Cin
jguis illi commouebitur ,ob idq? qui fanguinis
narium fluxu patitur praecipitur, ne quod ru
beum fplendorem 6c radium habet fpedtet»
Id igitur fatis fit de humoribus, de eorumqj
generatione» Rationes vero eorum qui deelTe
eorum difeeptant ad Philolofophos non ad
Medicos attinent»
a»
1. «
-
*
i'
j u 'J. .. f ^ 44
>ir^

-i ! i J
«
* r
m rmrAWiri
£*’/ ' < - . t •

//i t>
jk
l** 1

* Caput fingulare Quintae dodtrinae dc

Membri effentia,de eiufqj par *
cibus»
'
s t WTfclrfHfrifta
Embra funt corpora orta est prindpa
: M li mixtura humorum, quemadraodil

humores funt corpora orta ex prima

Ha mixtura alimentorum : sicut alimeta fune
corpora orta ex primaria mixtura elemento#
rura» .
-

Membrorum autem alia Simplicia; Alta cons

polita» Simplicia funt illa quorum pars quae*
uis fenfibilis communicat nomine Qc diffinit!#
one ipfi toto, vt eft caro & oflfa & nerui, cum
genus,idcirco fi mtlaria
fuis parribus,&aliaid
nuncupantur* Compofita vero funt illa quo
tum quacnn<$ patteaccepu non communia
l«P , v' .

%
 '

DE MEMBRIS *

fi tabit fiomine& diffinitione ipf? toto, vtma*

uni nus & facies, pars enim faciei non eft faci
0
jdn es
,
neq* pars manus eft manus firhaec inftra
tet.
menraria feu organica membra vocantur;,
quia funt inftrumeta anima: ad perficiendas
adiones & morioes. Primum autem membro
fl ji
rum limiliarium eft os, quod quide ideo prae
durum creatu fut,vteffet corporis fundame
tum& motionum fuftentaculum : poft ipfum
c
eft cartillago,quaemollior eft offe,vtflefti poC
tamen caeteris aliis durior, cuius vfuseft
iit, eft

ne mollia duris fine medio nedtantur, vt offa

mollibusmembris jlxderentur enim, mollia
ipi a'durioribuspra:ferrimexlau & percuffionc ,

0 aliqua feu oppreffioe/ed vt adhaefio feu com

aa poft tio fit debite ordinata,vt \ fcapulis & pras
ini cordiisacin pofterioribus coftis,&infcutali
id ca r tilia gi ne, quam pomum granatum vocat,
perfpicuum^ft. Adde etiam ne membra vel
.0 attus quae attritu quodam haerent fua duritie
'p labefadtentur,vel dilacerentur* Necnon fi ali*
pjjj
qui mufculi aa aliquod metubrum offium ex
pers,fe extenderint, vt poffint cartillagini in*
cflfl

haerere,in ea fulciri, vt funt palpebrari! mu f

| jD
,
9
cnli,ibidemqj fulciantur eorum chordae. Ad
qj
1
w h*cf*piffkneeftneceffarium fulcimentum,
E iii

1
 - »•

CAPVT VNICVM
feufuftencalum pro re valida, quae tamen n5
eft extreme dura, vt fit in ipfa ligula qua epi*
gloddam vocant , proxime fuccedunt nerul,
quiiiuea cerebro, (iue a medulla fpinaliortu
habenr,qui albi, lenes, mollefq; flexu funt,du*
ri ramen vc difficile rumpi potitat, qui vt me
bra fenfum & motum exafte exerceant creati
funr»His Chordae fuccedunt,quae ex mufculo
rum extremiratibusorrae funt, neruifqjno ab
limiles, quae membris mobilibus obuiant, Se
ea quadocg contrahunt, cum ipfae con trahun
lur ex conuulfione mufculi,eiufqj conftridHSe
ac retrocelTione.Quandoqj vero ea refoluunt
( feu relaxant) cum &c ipfae refoluntur cu muf
culis extenditur feu dilatatur,& ad fuum Iocdf
& fi tum reuerritur, vel additur eius longitudo
plufq deceat,& plufq profuo naturali pofitti
Conueniat,vtin quibufdam mufculis perfpi*
cuum.efhSunc praeterea vtplurimu compoff
tx ex neruisqui in mufculum pertranfeunr,*
quo per aliam egrediuntnr partem» et ex li#
gamends de quibus ftaum cum chordis fler
mendo, qute quidem tum colore turaftuner
ueafunt, quae ab otfibus verfus mufculos 8c
artus profleifeuntur» Diuiduntur autem ipfa
$ chordae fibrofae,& quod firaul c&eis ?d muf
•V*B
 '
DE MEMBRTS ’

noo culum perueoit repkrur carne» Quod vero*

ad artum & membrum mobile fcconferr^ ag
gregatur in fe ipfu & in chorda conftruitur
,
& contexitu ^ligamenta ergo poftea fequun#
rur,de quibus paulo ante verbum fecimuSj
'i*
r

t® qua: effigiem quoqjneri/cam referunt, Quo#

:refl
rum alia (impliciter ligamina vocanturfeu co
pulc.Alia nomen proprium Harabice forti#
ia funt3& vocantur Hachab. !d enim quod ad
mufculum fe extendit non vocatur nili vin#
hC
culnm^feu ligamen tu illud veroquod admuf
;

iiot
cnlum 3 non fe transfert, fed inter duo extre#
uni
ma duorum oflium {piius arrus^ vel aliorum
ud membrorum copulat^exaftecjalligatalrefum
v alteri licet nominetur copula^ habet tamen
io in Harabica lingua proprium nome Hachab
itu
id eft,ferta .Porro nullum liga metum fenfum
habet^ne ob multum neceiTariumq; eius mo#
rum & attritum laedatur : vfus praeterea liga/
mentorum ex praedidtisiam patet. Poft harc
funt arteria: qua: ex corde oriumuryprotenfse
cauaelongaeneruea: fubftantiam ligamento#
ift
rum referentes, qua: motus conftridtionfs &
dilatationis habenr^qu quietibus diftinguurt
jsh i

tur nam inter duos motus neceffariointerm e

;

diar quies naturaliter fuerunt autem arteria:

E na
 CAPVT VNrCVM
creatae vt fuper cor cuentationem aganr^
poreqjfumofum ab eodifcurianc& dimoueac
& fuper mebra corporis fpiritutn diftribuanrs
His vena: fuccedunt qua: arteriis funt fimilesj
Verum ex hepate funr,& funtimmobiles^fc vt
alimentum ex hepate feranr,creara: funt.Poft
has funt membrana: qua: ex fibris, nerueis fen
fu in perceptibiles/ubftamia tenues contextas
funt^qux lar* quidem fundae fuperficies fea
fummirates alioru corporum tegunt, fup illas
aut pofira: funt^ob varia iuuamenta inter quae
aliud quidem cft vt torum membrum in fua
figura & formatioe ferucr^afiud vero vtab ali
is mebris pendean t^illifq; 6c alligent p neruos
& ligamen.ra^qua: in frias fibras funt diuifa ex
eifq? funt contexta vtin renibus cum dorfo
res fe habet» Adde edam aliud iuuamenturrt
nempe vt membra qua: ex.fui fubftant.a fen4
fu carent^habeant firperficiem fentietem per
fe idquodipfam offendit» JEt fi quid corpori
intra illam circumuoluto accidat illud per ac
cidens fenriar,cuiufmodi funt pulmo^hepar,
lien/enes ambo» Ha:c enim de fe nihil peni*
cus fentiunr/ed fi quid eatoffendat id per me
branas eategentes fentiunt fi flaruofayento*
fiute velapoftematealiquoarripiacur ea qui
 DB MEMBRIS '

57
t!em fentmt»Vcnto{irarem raurcm curti mcnd
brana per accidens diftentionem in ea ortam
fentiat» Apoftema vero fentirper acccidens
origoipfius tnemb ranae, & locus vbi pendet
propter vim in membru, ex pondere apofte*
tnatisillatam» Poft membranas fuccedit caro
quae eft repletio (itus horum mebroru in cor
pore,eorumq? robur fuper quod fuftetetur,
praerereavnaquaeq? particula habet in fe natu
ralem vim qua fua nutritioperf?cirur,nempe
vtalimatum trahat illudq retineataffimilare
& adhaerere faciat di quod fuperfluum 'eft exi
pellar*
Rurfum membra inter fe differunt, Quonia
quaeda eoijz habent praeter praedictam fa culta
tem, adhuc aliam quae ab eis ad alia tranftr.
Quaedam vero id non habent: deinceps vero
quaedam alia praeter hanc virtutem habent
aliam, quae ab alio ad ipfa venit: nonnulla
ueroid non habent» Haec autem (i coiugabis
fequetur coniugario haec, nempe, uel erit me
brum recipiens de dans, uel dans & non rccii
piens, uel recipiens non dans, uel neqj recipi
ens neq; dans» Reperiri aurem membrum
quod recipit & dat, nemo dubitat» Nam cere
fetum & hepar utrunq? eorum recipere uim
,
 - CAPVTVNICVM
vftse,calorem 9 naturalem, acfpiritum a c6t
de omnes concedunt,vtrumq? eorum quexg
eft principium facultatis,quam aliis praftant
Cerebrum enim vt multi credunt, eft initii?
fenfusabfolute apud alios vero non fi m pii*
citer i Hepar quo^ a pud aliquoseft principi
tim nutrit ion is iimpliciter apud alios vero
,
non fittipliciter» Quod autem tron reperiatur
membrum , recipiens non dans, abfurdius eft
dubitare tCaro enim vimfentiendi & vitx re
cipir, nuliiusramen virtutis eft principium
quam alicui alteri prarbeatvllopafto» Det es
liquis autem partibus diuifionfs, videlicet
de
membrotquoddat &no recipit,& quodneq?
dat ne^recipittcirca primam partem Medici
cum philofophoru maximo difeeptati funt’:
nam philofophusmaximus aflerit illud mem
brueiTe cor, quod eft prima radix cuiuflibee
virtutis,cun<ftifq> membris aliisfuas tradit vi
fes;qu!bus nutriantur & viuant ac compreh$
danr,moueanrur9 r Medici veroatq* philofo
pborum antiquorum complures, has facultaj
fes variis imponunr membris.dicunr erenint
nucrktonem in hepate,vitam ui corde, fenfus
apprehenfianem atqj motus in cerebro exifte
ne,hepar9 vim k

'-i'

%
 DE MEMBRIS
re ; refiquifq; membris omnibus» Identidem
cerebrum & cor^nec exiftimanr reperirimem
brum dans non recipiens, verum fi phiiophi
rado accurate ac diligenter confyderetur, ve
rior quidem efttMedicorum tamen primo in
ruitu apparentior feu probabilior exiftit. In
vlnma quoq?diuifionis parre Medici & Philo*
fophi inter fe difeeptant» Quidaenim eorum
purantquod o(Ta & carnem non fenfiduam 8e
alia id genus: remanent in fuis propriis virm
tibus,quseab aliis principiis non veniunt ad
ipfa : Veru illismet viribus ipfa fibiipfis fup*
plent, cum nutrimerura ad feperuenerit, fed
neqj alicui alii rei vim pradlanr, ne$ aliquod
aliud membrum eis aliam facultatem pradlat
Quidam vero alii putant illas virtutes no ef*
fecis pprias/edvelabhepatevelacorde ab
initio generationis fuifTedpfis influxas
,
mox *
in eis quiefeere 6c refidere f Medicus aute non
debet infiftere circa has duas diuifionestvt ve
Iit eas demonfiratiue verificare^neq} id
eocef
fumeft eivt Medicus eft,neq* proprerea In
fuis contemplationibus & asionibus id el
officiet.Immo debet fcire & credere quarum
ad primam attinet difceptarlonem, quod nS
lefertfiuecor fit principium vitato cerebid

i
 CAPVT VNICVM
fenfus & motus voluntarii,hepar vero faculta
iis nutri enditfiue non imquoniam cerebrum
vel per fe vel per aliud videlicet per cor eft
principium adionu tu animalium in compal
ratione ad alia membra: Hepar quoqjeft prin
ciptum naturalium adtionum nutritiuarnm
in refpe&u ad reliqua membra* Et de
fecunda difceptatione debet fcire & credere,
quod non refert, fiue ab initio peruentus ab
hepate peruenerit virtus naturalis ad ipfa obi
fa fiue fibi id debeatur ex fua propria tempe
ratura :(iue nihil horum duorum iit, fed d ei
bet credere illam virtutem non efle nunc eic
influxam ab' hepate, ita vt (i clauderetur via
inter ipfa & alimentum ,& paratu eflet apud
os, tunc eius a<3io deleretur, quemadmodum
fi neruus quia cerebro venit claudatur, fen«

fus demotus quoqj auferentur fimul : verum

illa virtus efficitur connaturalis oifi, dum in
(ua temperatura : fic fic manifefta erit
perfiftir
ei haec diuifio 6c reperiet tunc membra prin*
cipalia : &mebra fubminiftrantia principa*
iibus & membra fub principibus ordinata li#
nc aliqua fubminiftratione deferuitute*
Principalia funt qua: habent in fe principia
primarum potentiarum corporis quibus nes
 "
OE MEMBRIS
ceflario indiget pro indiuidui, autfpeciei du*
'
rabilirarejp indiuidui quide fita, tria funt pn
clpalia videlicet, cor, q<? eftporetiae vita: prin
cipiura, Cerebrum quod potentiae fenfus 8c
motus eftprincipium» Hepar quod potent
riaenutritiuae pro fpeciei perpetuitate»
Haec tria quoqj funt principalia quibus quar
cum additur, proprium fpeciei:videlicet teftes
qui partim necerfariijpartim vriles funt» Ne*
cellariiquidem ad generationem genitura^
quae prolem conferuat» vriles v ero ad adipi*
fcendam perfedtam formationem & tempera
turam mafculinam dc faominean* ; qua: funt ac
cidentia neceflfario infequentia genera ani*
malium :Sed non funt res quae effentiam vi*
tat faciant»
Subminiftrantium vero, quaedam praeparato
cia, quaedam delatoria fubminiftratione ferui*
unt. «ib *! :sl u
•
.
.

Praeparatoriam autem vocoipfam vtilitatem*

Delatoriam vero fimplicem fubminiftratio*
nem» Praeparans autem fubmini*
ftrarict principis aftionibus praecedit» Defe*

rens vero illis poftponirur t Cordi igitur prae

parat pulmo» Deferunt vero Arreri» s
Cerebro autem, praeparando fubminiftrar.

t
 :

CAPVT VNTCVM
niftf at,hepar: & reliqua membra nutrienda,
atqj fpiritum feruanria, Deferes vero vt ner»
ui.Hepati quoqjferuit praeparando ventricu
lus,vt deferens vero venae, Teftibus aut prae*
paranynembra femen generantia, ante tefti
culos, Deferenda verofuntin maribus penis
& illae venae, quae inter ipfum & ipfos teftes tne
diant.In mulieribus quoque funt venae, quas
fperma ad locum conceptionis impellunt, >

praeter quod adhuchabent mulieres vterum:

quo perficitur vtilitas feminis. Galenus au
tem iam dixit inter membra aliquod habere
aftionem tantum «Aliquod vero vrilitaretan
tum* Aliquod aliud &vfum&a<ftionem fimul
obtinere, primum eft vt cortfecundum vt pul
tnotterrium vt hepar. Ego autem dico quod
peratfionem debemus intelligere id quo fo*
Io perficiuntur actiones vita indiuidui ingre*
dietes aut fpeciei| perpetuitatem, vt eft cor ad
fpiritus generationem: &
per vtilitatem intel
ligamus,id quod aliquod memb rnm praepa
tat ad recipiendam aftionem alterius mem*
bri,& tunc atftio perfera adpraeftanda vitam
Indiuidui & fpeciei durabilitatem, eritiicutt
pulmo qui aerem pratparat.Heparquo^pri
tuo concoctionem fuam fecundam conficit.
 : r

DE MEMBRIS 43
Ifcprd tertia de quarta praeparat» Rarioe igitur
qua Tuam fecundam concoctionem comple#
ta efficit,ira vt ille fanguis iit idoneus pro fuf
iplius nutririone tunc iam actionem egit* Sed
ca ratione,qua aCtionem adiuu3nrem,aCtioni
futurae egit, tunc iuuafle dicimus Jterum dici-
mus quaedam membra ex femine gigni, & di#
cuntur fimflaria,prartcr carnem & feuum.
Quaedam alia ex fanguine,vt pinguedo 8c ca#
ro:Reliqua enim ex vtroq* femine, fcilicetm*
ris&foeminaegignunrur verirmi!la vr philo#
;
fophorum verifleator dicit, ex vitili femine gi
gnuntur,vr cafeus ex coagulo, & exToemineo
vt cafeus exIaCte, & quemadmodum princi#
pium coagulationis ineft coagulo, ira initiunt
coagulationis quae eft a forma, eft i femine vi

rili:& queadmodu initiu coagulationis eft in

IaCte,ira vis coagulationis formae videlicet vis
paiTiua,eiHn femine foeminec,& quemadmo
dum vtrunqt illorum duorum fcilicet coa
guli & IaCtis: funr pars fubftantfae cafei .qui e*
illis oritur,ira vtrunc^ femen eft parsfubftan#*
tix foetas Quod diCtumnon parum fed muf
tum contrariatur diCtisGafeni,creditenmi
Ipfe vtrunqjfllorum feminum^rabere vim co
agulatiuam ac recepdua coagulationis* Nihil
 .
CAPVT VNTCVM
tamen obeft,quin dicatur vim coagulator!! <

in maribus ede validiorem,coagulabilem ve*

ro, validiorem in facminis» Cuius rei yericas,
in libris nodris qui de principalioribus fcien»
tiis funtjprobata eft.Mox fanguis qui per me*

ftrua a muliere excernebarur,edicitur alimcn

tum foetusjnam menftruorum, quaedam pars
tranfmutatur in fimilicudinem fubftanriae fe*
minis & membrorum, quae ex eo gignunrur^
eritqj aiimentum ea guges, alia pars vero no
eft illis nutrimen tu m,fed eft prompta concre
fcerein f^^^acitate & replere loca qua? pri
ni a i c m m
e br a & edicitur caro &
feuum,Rdigpa vero pars nudi illorum duo*
tum eft habilis,& ideo remanet vfq* ad tepus
partus^ velud excrementum a natura-expel
litur
;
& cum foetus oritur tunc ille fanguis qui
in eius hep te gignitur fupplebic vices illius
fanguinisjfc generabitur ex eo id quod exilio
fanguine generabatur»
Caro autem generatur cx fubftaria fanguinis
cradi ; & a calido & iicco congelafcit» Seuutn
vero,exaquea& pinguiori portione fangui*
nisfitj&a frigido coagulatur, idcirco a cali*
do didoluitnr. Ex membris quoqj a femine oc
ds^quitquid a fua vnione difiungitur & diffol
uitur
 DE MEMBRIS 41
fc?tur,non haeret amplius vera vnione,neqj ia
ftauratur,vel refarcitur,nifi raro,& minimum
quid eorum & in aerate pueritiae vt ofla, 6c exi#
gui ramuli venarum non magnarum fed n5
,
arteriarum :harum etiamii aliqua particula
deiir, nihil vice eius iterum oritur, veluti in oC
(ibus &neruisfit» Quae vero exfanguinegi#
gnuncur ; trerum ortum habet, poft eorum de#
ttnrdtionem,eademqj reftiruitur quantitas ve
caro» Si quid tamen ex (anguine, qui vim fe#
minis adhuc retinet, procreatum fuerit: exi#
guo temporis interuallo intercedente, tunc ii
deficiat aliquid, poterit rurfus renafei, vt den#
tes in puerili anate : Sed ii alia praeualear
ia
fanguine temperatura, no renafeirur iterum»
Ad haee dicimus membra feniiriua mobilia,
quandoqj habent principium fenfus & motus
eorum fimulexvnoneruo,quandoqjvero di
uerfo modo fe habent,videlicet quod lingulae
virtutis, principium iit vnicusneruus : Porro
omnia vifcera quae membranis clrcumuoluta
font, eas ex altera membranarum ortum ha#
bere dicimus,nempe,vel pedtus vel ventrem
incus cooperientiu. In pedtore autem vtfunt *

praecordia, quae diaphragmata vocanr,& ve#

nae & arteriae at$ pulmo, fuas membranas, ex
^ CAPVTVNICVM
illa quae collas internas peftoris tegfr^ oredf
habent*
Membra vero quae in cauirate ventris extantj
Vtinteftina & venx fuas membranas ex illa

quae mufculos ventris regit^ qua: a Graecis pe

ritoneon ab Arabis fiphac nuncupatur, ortu
habere dicimus*Ola pra:terea membra camo
fa,velfuntfibrofa,vtcaromufculorii vel non
fiarofa,vt hepar :nullufqj motus tumvolun
tariuSjtum naturalis fit: nili fibris feu villis:vo
luntarii quidem per mufculorum fibras*Na*
rurales vero vt morus vtertyfc venarumrcora*
pofiti quo%vt motus deglurionis propria ha
bent fila difpofira longitudinelaritudine atqj
obliquitate fitus*Attradtio aute per illud quod
in longum protenditur*Expulfio vero perii*
ludquod in latitudinem, coprimendoqj : De
ternio tamen per obliquum quidem fitvillu*
Inrer membra rurfus, qua: vnam obtinent rc»
nicam,vrfunt vena:& velTica vrinaria.gene*
ra illa tria villorum funt inter fe texta, per lon
gum latum & obliquum*Sed qua: geminas ha
bent tunicas, tunc filum per latitudinem pro
m
tendens, extrinfeca quidem tunica, reliqua
vero duo in in trin fica funt locata, verum q<£
ih longum protenfura eft,magis ad inrrinfeca
fuperficiem declinat,ne fibrae attrahi ices & ex
 DE MEMBRIS 4*
pultrfces fimul exiftant fed attradrkcs& de*
tcntrices,commodius fimul exiftere poffunt t
praecerq in inteftinis, quia valida detentione
non indigent. Sed attradlione 8i expulfione
quis non (int fimul longus & obliquus villus*
Membra infuper neruea, qux corpora a fu*
fubftantia aliena, intra Le continent : Alia
vnicam habent tunicam. Alia vero geminas*
Quae autem binas habent tunicas, id ad varios
vfus quidem obtinent.quorura primus eft vc
eoru corpora robufiiorafint pro efficacicu*
ne fcindantur,praeualidorao
ftodianeceffaria
tu rei intra illa contencae,vrfunt arteriae.
$ecundus eft vrgens neceiTitas cuftodiae ma 4
gnx refpe&u corporis intra ipfa reconditi,
ne fcilicetfpiritusfoluaturfanguifq; egredia
tur.Sienim vnicam tantum obtinerent tuni*
cam tunc propter eorum raritatem periculi
immineret de refolutione, propter quoderia
facile pareret fciffioni,& iic exitus illius effet
fhfpeftas» Corpus aut qc? ita eft recoditu, eft
fpirirus & fanguis,g intra arterias continetur,
qui fummopere cuftodiri debent, timorem qj
afferunt ne perdantur» Spiritus autem prae*
diffolutioe.fanguis vero pratfciffura,fic enim
maximum timorem afferunt
'
« ia
E ii
'.'it
 capvt vnicvm
Tertfus vfus eft, vt cum aliquod membrani
indiguerit, tam pro expuitione quam attradt*
tione motu valido deftinatum eft tin gulo illo
rum fingulare organum,ne immifceantur,vc
eftftomachust inteftina»
Quartus eft cum quaeritur vt fingula tunlc*
mebri fit deftinata alicui adioni tibi proprie
& quaelibet illarum duarum asionum, tiat ex
temperamento alteri diuerfo, tunc eas inter
fe diftinguere commodius erit, vt ftomachus,
quem habere fenfum quaerimus; qui quidenr
ncruco membro fir,concodio vero carneo tit
membro,idcircovrriqjhorum duorum, dat*
eft feorfum tunica, nempe nerueam ienfui.
carneam concodioni: eftqjintcreor neruea r
exterior carnea» Quoniam id quod cocoquijc
Illi quod concoqui debet, potentia poteft oc*

currereretine obuiatione & contadu» At id

quodfentiens eft nequit, fenfu fcilicet tadus
non occurreret obuiare ipfi fenfili»
Ad haec membrorum alia funt fanguinis temr
peraturaeita proxima vt pro eorum nutritio*
ne, paucis admodum tranfmutationibus ipfe
fanguisindigetvtcaro,&ideonon habet ca#
Uitares neq? tinus, in quibus diu permanear
alimentum quod ad ipfum peruenit^vt potiit
 DE MEMBRIS 4*
«am nutrire,immo cum primum alimentum
illiobuiat,ftatim mutatur in ipfara»
Alia vero a fanguinis temperamento ita diftae
Vt cum opus eft eum in illa tranfmutari plu*
ribus tr anfmutationibus feniim ordinatis ad
fimilitudinem fax fubftantiac primo mutetur
vt funt offa fic ideo a fua creatione obtinue*
rontvelvnicam capacitatem, quxalimentd
eorum tandiu contineat, quod poffit in fibi fi
mile per fimiletranfmutari,vceft os cruris Qc
brachiitvel cauitates plures per ea diffemina#
tas,vt in offe inferioris maxiilae perfpicuum
cft. Membra igitur quae ita fe habent
neceffc
eft ea repleri nutrimento copiofiorfcq pro
eo
tepe fit neceffariu,vt illud tranfmutet fenfim
In fibi fimile. Membra infuper valida, ad im*
beciliiora,fibi viciniora, fua excrementa im#
pellunt, vr cor ad axillas:cerebrum poft
aures
hepar vero ad inguina»

Caput primum fummar quas eft fextas do

6rinasFen primae De generibus
virium lermone generali,
Aculrates feu potentias &
asiones,
i
f mutuo ex fefe dinofcunrur,Quonia
r- ^uxlibet facultas feu virtus,c(l alicui
F ifi
*>; CAPVT PRlMVfa
Ius agonis principium^ quadibeta&Iopro
uenit ex ali qua virtute; & ideo vnica do&rina
eas copulauimus* Genera autem virtutum ge
neraq; adionu ab illis pcedetiuttria funt apud
Medicos nempe genus virium vitaliu, genus
naturalium & genusviriumanimariarumtpii
tarunrqj multi Philofophi atq; Medici fere
omnes prsefertim Galenus vnamquam<$ vic
;
tutem habere membrum princeps^ quod eft
eius origo feu minera a qua aftiones eius exe#
unt,ratufq;eft virtutis animari# fedem arqj ,

aaionu eius originem eiTe cerebr&Naturalis

vero duplex efle genus* Aliud cuius finis eflr
conferuare atq; regere indiuiduum 3 & vtitur
cibo ad nutriendum corpus atq* illud augent
dum vfqjin extremum eius augmenti, huius
3
autem generis fedes, eiufqj aftionis origo eft
hepar* Aliud genus eft cuius finis eft fpecieni
conferuare,quod re feminaria feu prolifica>
ita vtitur vt ex humoribus corporis, fubftan*
riam feminis excernar, mox illam formet, luw
fu creatoris fui.Huius au te generis fedes ateg
ortus funt teftes*
Vitalis vero virtus eft illa quae quar fpfum fpl
ritum regit qui vehiculum feu fubied&ri*
eft

fenfus & raotus,euracj ad eos recipiendos p»

 De Virtutum Generibus 44
ratium ad cerebrum peruenerir 3 ipfumq$
reddit habilem vt pofl*ir 3 vbicunqj diflemina#
tus foerit3 vitam praeltare^huius autem virtu#
tis fedes & aCtionis ortus eft cor»
Maximus tamen Philofophus Ariftotelescre#
dit principium omnium harum virtutum ef
fecor. Verum prima: earum aCtionesinhs
apparent principiis^ ruperius di<ftis.Quemad
modum principium fenfusiuxta Medicorum
fentemiam eft cerebrutri
;
deinceps quilibet
fenfus habet proprium & praecipuum mem#
brum quo illius aCtio apparet: Sed fi rariona
bilirer & conuenienter & conuenienter res co
fyderetur, & verificetur; feiltentiam quidem
Ariftotelis&nonillorumrveram cfl*e inuenie
mus.illorumqj rationes efle fumptas ex pro#
politionibus apparentibus non neceflariis,
nemo dubitabit» Sequuntur enim in his appa
rentiam rerum tantum» Verum Medicus
Vt eft Medi cus,non cogitur harum duarum
terum veritatem (cire, fedad Philofophum
vel ad Philicum id attinet/ed (i medicus fup#
ponat huiufcemodi membra efle principia
harum virtutum: non cogitur prout ars Me#
dica expofcirdnueftigare.
- F iiii - - 4
 CAPVT PRIMVAT
Vtrum a principio illis praecedenti fuerint i!#
\x traditae velne^immo propter huius rei ig#
norantiam non afpernetur a Philofopho». ^

Gaput fecundum de Naturalibus viri#

bus dominantibus 6c quibus in# 1
feruirur. it
"

•
y ,
r , /. . , , .s .aj.

Irrutum na wralitmr, Aliae quide fune

Y quae fubminiftrar» Aliae vero quibus
fubminiftrarur» Harum iterum du#
pIexeftgenus Primum ecquod nutrimento
?
vtirur^ad indiuidui durabilitatem» & id bifarl
amdiuiditur^videlicetin virtutem nutririua
& crefcitiuam. Secundum genus cft, quod jp
fpeciei perpetuitate vtitur nutrimento^ hoc
bifariam quoq? diuiditur,nempein gignitiua
Virtutem, & in formatiuam*
V irtus igitur nutritiua ;
eft illa quae nutrimen
tum mutat in limilitudinem numri^vt quod
diflolutum eftreftauretur.
Augmentatiua vero eft/q uae in extremas cor
poris partes^addiramentu efficit^prout natu#
&
talis ratio pporrio defyderat^ vt peripfant
ad integrum incrementum deueniatur per
nutrimentum adipfum illatum*

i
 '
De Generibus Virium. 45
Nutrix aurem virtusjcrefcit ux inferuit ipfacjt
nutritma^qua ndoq? aequale, quandoqj minus
quandoq? vero maius nutrimentum adfluens
reftaurat.Ataugmenratiua/emper quod re*
compefatum eft plus atcjj maius eft diflbluto t
Non tamen quicquid illa fe habuerit, erit aug*
mentum, nam pinguefeere poftmacilentiam
eft generis, cum ta*
in altare conftituta, huius
men non fit augmentum, quoniam augmen*
tumfit,feruata proportione nalurali in omni
bus extremitatibus corporis vtad iutegrutn
perueniat incrementum, Poft id enim nullum
eftincremenrum,quis adfit impinguario,
Quemadmodum neq> ante aetatem confiften
temfirmarafmusfeu helicae genus quod fe*
nefiam vocant, quamuis adfit macredo, & fi
hoc minusfrequens, minufq; conueniens fit.
Ad hate ipfa nutritiua vis fuum munus tribus
particularibus afiionibus perficit,
Prima eft appofitio fubftantiac reftauratjonis
qua: eft fanguis vel humor qui eft in potentia
propinqua )ad afium & mebro fimilis,in quo
officio quadoq* committitur error vt in tabej
qua: eft nutrimenti priuatio(quam Atrophi*
amgra:ci vocant) euen ire folet,
Secunda eft aggUmnaciofeu adhaerentia quat
 CAPVT SECVttDVM
fioc nutrimentum., in actum completum red
dit., videlicet quod inmembripartem reda*
etum (?t,in quoetia munere error committi
;
poteft^vr in eo genere aqua: inter curim 3 qua
' hydropifim carnofa mfeu anafarcam appel*
lantjfleri foler.
Tertia eft,ad(imflatio; quseid quod appofftu
&adhsercns eft^du*in parte membri conuerd
turjlimile vndiq? teddit/u fubftanria ru colo*
reetiain quaatfionealiquado error quoq* fit
vt in lepra &i vitiligine)leuchin Gratci vocat
Arabes albarastpfpicuu eft.In vtroqjenim hd
ru^affiuentisnutrimed appofitioyitqj adharrg
tia exiftit_,adfimulatio vero minime. Hoc aut
officiu virtutis qdealteratriciseft(feu immii
tatiuae) eft vna ex facultatibus ipius nuricis
q
ininiftris:&eft in hoie vna genere^ vel primo
principiotdiuerfa verofpecie in mebris (imi
laribus: Cu vnuquodqjhoru habeat vim nu*
trimenti alteratrice pfua teperatura^ ad (ibi
fimile^qua: quide diuerfa eft ab ea qua: nutri*
tnentu tlterar & immutat in (imilitudinem af
terius mebri : veru alteratrix qu« in hepate eft
cotqune vniuerfo corpori officiu agit. Gigni
tfua aut facultas^efl duplex. Alia femen in m*
ribus & foeminis gignit* Alia vero potentias»
 r
De Generibus VJriumk 46
perae
qua: in femine funt diftinguit,eafq;tem
prout mebrarim vnicuicj patticula: de tepe#
arte#
ratura debetur,ita vt neruis atqjoflfibus
riifq^ ppria& prxcipua feu peculiaris tempa
tura perueniatjhoc aut ex femine fimilarium
. partium atc$ fimilaris temperatura: fit,hac au
re facultate, vittute alteratricem
prima Medi
ci vocat/eu immutatiuam; Afformatiua vero
virtus,eft opifex ( feu excudens ) a qua
Diui#
no prarcepto membrorum formatio atqfigu
ra &cauitas& foramina lenitafqjfc glabrities
hifpitudoqj ac politus eorum^ affinitas & co
fenfus proueniunr, &(vt verbo dicam, oes
aftioes qua: in extremitate magnitudinis feu
quantitatis eoru conliftunt» His praeterea vic
turibus, qua: nutrimento conferuationis fpe#
dei gratia vtuntur fubminiftrant quidem ipfa
nutrix fcauarix virtus»
.
v
v i, r.

(itV • / nktff

Caput Tertium De naturalibus fa . - >

cultatibus infetuientibus»

Trtutes alit inferuientes,quar in vfutu

V V naturaiium veniunt, funt illa: qu*ac nu
crlciuas virtuti fubminiftrant &
fune
 t

*
CAPVT TERTI VM
qwatuor videlicet, quse trahit, retinet qu*
q
concoquit,dc quae expellit*
Tradtrix virtU5,ad attrahendum nurrimentd
vtile procreata eft,id aute fibris membri, quae
in ipfo per longum procedunt efficit,
Detentrixvero, ad detinendum nutrimenti! .

vrile,du immutatiua vis in ipfura agit,ab eaqj

cft dinftinaa,id autem per filuquod oblique
procedit agit, quandoqj tamen ab eo quod
per latitudinem tendir,coadiuuarur»
Concoarix vero eft,quacid quod traxit tra#
ttix,& retinuit retentrix facultas, mutauit in
fubftantiam quar prompta eft,vtin eam visar
teratrixagat/dn temperaturam habiletranf
mutari atfu in ipfum nutritum, quse eft 'eius
aetio in iuuatiuumfconcotfio Vocata)*
At in excrementa quoq; agit, tranfmutando
videlicetea(i po(Tibileeft,in pdifla difpofirio#

ne,feu aptitudine:& hacc quoqj atfio cocodtio

nuncuparur: vel eorum tranfitum habile red
dat,vt ex membris in quibus funt detenta, ex
pellantur a vi expuliiua, attenuando videlicet
Illorum fubftantiam,(i quod prohibet, eft ipfa
craffiriesivel ea incraffaudo.fi tenuitas faerit
quae ini pedia t, aut illa incidere & diflecare «
lentor & glutinatio id prohibuerit iHxc au
 De Generibus Virium* 47
jftfo,digeftio vocatur: quanq & concoftioni*
&digeftionis nomine pro eodem quadoqjab
uramur,velutifynoniraa nomina (vt aiunt)*,
Expultrix autem virtus expellitexcrementutn
quod reliquum eft, a nutrimento: quod qui#
dem nutritioni ineptum eft,vel quod fuper eft
exquantirate,qux nutritioni fatis erat, eocg
non indiget,quare ad euacuandum illud inio
cu idoneum, excitatur, vt vrinam in velTicaoi
Hxc infuper virrus,expellltilla excrementa;
vel per partes & meatus illis habiles, vel (i hu#
iufcemodi prompti trafitus defint } cunc ano#
bili membro ad ignobile, & a duro ad molle
expellit»Quodftad huiufmodi partem expuf
iionis,matcria excrementofa 3 iam inclinauc#
rit,tunc expultrix facukas per illam partem,
quantum poiTibile fuerit, non expeilir»
His praeterea quatuor facultatibus naturali#'
bus,quatuorinfcruiunt qualitates prim x,ne
pe,caliditas,frigiditas,humiditas, & fic citas*
Calidum autem reuera omnibus illis quaruor
communiter inferuit» Frigidum vero aliqui#
bus earum earum per accidens^ non perfe
fubminiftratJromo quod ineft frigido per fe
eftcontratiari omnibus virtutibus, quoniam
omnium virtutum aftioness per motus fiunt
 CAPVT TERTiVM
quod quidem in attractione & expulfione H#
quido pater.In concoctione quocgid apparec
quoniam concoCtio diuidendo feu difgregan
do.partes rei crafla^denfa^ & aggrcgado fub
ftandam rei tenuis, & rarae fit. Hae autem mo<
tiones difgregant& temperant*
Retentr ix quoc$ virtus,motu villi, qui per ob
liquum tranfitad exaCtum amplexum difpoii
lio peratur* A t frigidum mortificat adhipidii
reddit fenfum,omnef<$ fu perius dictas aCtio
nes impedir, verum ad retentionem per acci*
dens conducit jquoniam fibras aftringit vr ex
actum agant amplexum, & n5 ingreditur ope
rationes eflentiales virtutum. Sed inftrumen
rum ita difponit vt fuam poflfit actionem fec*
ppterea
Expultrix vero per frigidum expellit,
quod prohibet diflfolutionem fpiritus qui ad
expuitionem conducit, ad illumq; incraflan*
dum iuuat,& quia condenfat & incraflfat vil*

Ium per latitudinem tranfeuntem ccm prime

temqj.ft hate quoqj aCtio praeparatio
quidem
inftrumenti eft,& non auxilium in etientia
operationis. Frigidum praeterea per acci*
i
dens ingreditur fubminiftrarionem haru vir#
in
tutum, quoniam fi per fe illarum aCtionera
 1

De Generibus Virium, 43
grederetur,tunc larderet & motum debiiica*
ret» Siccitas aut neccflaria eft ad aftiones tri>
om virtutum, videlilet ad ambas transferent
ies,&adrerinentem,Sunt autem ille duae craf
fert ntes,fcilicet ipfa atcraftrix & expultrixrpo
reft enim iiccitas fummopere fuftentaculum
feu fulcimentum, firmum fuftinete line quo
tmpoffibilis eft mot ? , videlicet motus fpiritus
qui ad earu adtionem,vehc
fert has facultates
menti expulfione»qua: quidem prohiberetur
ab humiditate mollificante (i in fubftantia fpi
ritus, vel infteumenti reperiretur.
Ad retentriticen quoqj eft neceffaria, propter
cius compreftionem,feu conuulfionem.
Concoquens vero virtus, euidentiushumidi
cate indiget. Ad haec (i virtutes adtiuas cum
comparaueris, quibus quidem indi*
paftiuis
gentea: virtutes, inuenies retentricem plus
quam caftditate: quoniam
ficcitate indigere,
tempus quietis rerentricisjmaius eft tepus
q
quo mouet villum,& per latitudinem procem
dentem pro fua compreiTione : nam tempus
quo mouetiquo fcilicetindiget calore, breue
quidem eft, reliquum vero temporis aclionis
eius, retentioni & quieti traditum eft quia
puerorum temperatura ad humidicatem val
 C \PVT TERTIVM
de declinat,ideo haec virtus in eis imbecillior
redditur. - * i
Atrradtiua tame facultas, plus indiget calido
§ ficco :
quoniam calidum, ad trahendum
conducit, nam plurimum temporis asionis
cius in motu difpcfarur,eius enim motus ma i
giseft fibineceffarius,q quies partium inftrtf
mentorum eius,atqj eorum compreflio ( feu
congregatio)per ficcum,adde etia quod haec
Virtus non foium multo fed valido indiget
motu» '
i i*;

Att raftio praeterea, fit aut aftione virtutis at

fradtatiuae vt quae in lapide magnetis eft, quo
ferrum trahitur» Aut ex neceffariafucceffione
ad quod vacuatur, vrattratfio aquae quas
id
per cannam attradloriam fit: Aut calore: vt lu
cernae,candela oleum trahit, quis haec tertia
pars vt verificatores credunt, ad illam reduci
curtquasex neceflTaria fuccdTione ad vacuum
fit,immo eft eademmet»Si igitur cum virtute
attraftiua concurrat auxilium caloris,tuncat
ttaftio validior fiet*
At expultrix minus indiget ficco, reliquae
q
duae fciHcet,attra<ftrix & retentrix, quoniam
non indiget comprdfione ipfius retentrids
ae$ aifiduuacc auraducis, eiufqj conftruftip
-
ne,&

fT v - -
*>

9
.

* .• i
%
L ' r
 De Generibus Vfrftitm 49
ne & amplexu fuper rem attraftam/etinendo
partem inftruraenti^vt pofTit per id compre#
hendere attractionem alterius par tis(& vt ver
bo dicam) nulla indiget poenirus quiete» Exf
pultrix virtus/ed motu & exigua adftrictione
feu condenfationejquarcopreflioni &
expuli
fioni ita conducat, vt inftrumentuna remane#
at veluti cuflodiens difpofitione figura: copf#
lionis vel conftrictionis non vt retentrix,quat
longo indiget tempore, ne<$ vt a ttr aCtrix <J
exiguo indiget tepore, vtpoiTit attractionem
partiu coprehendere,& ideo minus ipfa iicco
indiget. Inter hastamen oes facultates, calore
*
magis indiget, cocoCtrix, iicco vero haudqua
qua, veru humido indiget, vt nutrimetum lig - , i -

dum & fluuidumreddat,ipfumc£ ad penetrati

du per meatus fTgurafq^ recipiedaspraeparet*
Neq; poteft quis obiicere,quod (i humidu opi
cularetur concoctioni, tunc puerorum vis no
deficeret cocoqre res duras, qm no ppterhoc
pueri deficiat jpotentefqj ad id funt.Iuuenes
vero potetes,fedobiimi)itndfs vel diffimiliti*
dinis cam id fit: na quod pdurum eft, no firai / .
,

latur puerorum teperaturs, neqj ad illuddux

vires concoCtricesfeconuertunt :neqjreten#
trices illud recipiunt: immo expultrices celer
G
1
 J

CAPVT TERT1VM
rlmcid expellut: Sed hoc eft iuuenum ren?pe^
ramento congruum, fuaeq; nutritioni conue*
nienstex didis igitur fummatf colligi poreft^
Retentrice vim indigere, pro aftridione&ftar
logoquideni
bilitate difpofitionis aftridoriat,
tempore, minimoqj motus auxilio: Arrradrfr
cem vero aftridione,arqjaftf idioftis ftebilira*
te, exiguo admodu indigere tepe/ed maxime
motus auxiIioindigcre»Expulrrce quoq>, aftrf
dione rantum,lme aliqua ftabilfrate qua: fitaff
cuius momenti, auxilio tamen morus ea indi
gere* Concodrice deniqpliqaefadioneft: mi*
tura fummopercindigerejdcirco hae facul ta
res variis modis,tpiis qualitatibus vrunrur,
eif<j indigent.

Caput quartum de Vitalibus facultatibus.

Er vitalem virtutem, Medici inrelliV

p gunt ea virtutem, qua: cu ad mebra p‘
^ uenerir, parabit ea ad recipiendum
fenfum &moru,& adiones vita^adduntinfirt
per his timore iracundia, proprerea quod ha
bcnt dilatatione & conftridione,qusefpiriruf
;'
huic virtuti relato, accidunt, Diutdamus igf
tur hanc fumma,& dicamus, q>queadmodum
-

X.

\ •
 De Genfertbirs Vitium 50
ex crafluiae humogr cu quada rempatura, gig*
nicur fubftantia crafla, qua: eft mebrum, vcf
pars membri,ita gignitur ex ex vaporofo ha*
iitu,humoi£,& eoruq? rcnuitate,cum quadam
temperatura, qua:da fubftantia tenuis,qua:efl
fpiritus.Et queadmodum,vt Medici aiunt,he
par eft minera,& origo illius prima: generatio
nis:ita cor eft otigo fecunda: : & hic fpititus cu
infua (ibiconuenienti temperatura oritundif
ponitur ad recipiendam hanc virtutem, mox
pratparatoia membra ad recipiedas alias vic
tutes animarias,&reliquas, Animaria: autem
Virtutes non oriuntur in fpiritu & membris,
nii? poftortu huius virtutis, Quod (1 aliquod
mebrum virtutibus priuetur animalibus, fed
non hac virtute^adhuc quide viuit: Videmus
enim tam membrum ftupidum qrefolutum
(pa raliticaru vocat) priuari fenfu & motu, ob
gliquam tepatura prohibentem ipfum ne re*
cipiateostvelob obftruaioneinrer cerebrum
& illud accidentem, in neruis ad illud proren
iis,nihilominus adhuc viuit : At metnbru mor
tificatumrexpers eft fenfus & motus, ipfumqj
putrefieri dc corrupi contingit. In membro er
go refoturo, extat vis conferuatiua vita: eius
adeo vr remoto impediente refticuatur ei vis
: g u
 .» r

CAPVT Q.VARTVM
fentiendi& mouendi,eftc£ param eas recip c4
re,propterea quod vis vitalis in eo incolumis
cxiftitrprohibens autem in eo, cft id quod pro
hibetipfum,neid adu recipiar. Atqiembril
mortificarum non ita fe haber.Nutririua aute
Vel aliqua alia virtus non eft quse difponit, ita
Vt dicamus ,q> duni virtus nutritiua perma*
ner,opporreatipfum mcbru viuere,&ipfa ab
lata pereat,Nameade eft rado de virtute noi
tridua, quae de fuperius dida.Nempe quonia
quandoqj eius a dio in aliquo membro aufer#
tur,& tame adhuc viuit:& quandoqj remanet
cius addo,& membri! ad interitum procedit t
prarterea fi virtus nutritiua vt nutritiua pra:#
pararet p fenfu & motu, tunc ftirps eria eflei
ptompta recipere fenfum & motum. Reliquil
ergo eft vt quod prarparat,fit aliquid aliud in
fequens praecipuam 8c peculiarem temperatu
ram,& id Virtus vitalis appellatuttSt eftilla prl
* ma virtus quar in fpiritu oritur, quam fpiritus
ex tenuiori parte humorum gignitur* Ad
haec vt Arift: credit in fpiritu recipitur primi
principium,& prima anima, a qua reliquar vit
lutes tr.ittuntur: Verum atftionesillaru virrul
tum non exeunt in initio vel immediate cx fp|
rkmquemadmodu ne^fcnius eiia iuxra Mei
 De Generibus Virium, 51
dicorum fentenriam,exeuc ex fpiritu alali; qui
cft in carrebro nili peruenerit ad humore cri*
ftallinum aut ad linguam, vel aliud quidpiam
cale penetrauerir.Sed cum peruenerir aliqua
portio fpir ritus, ad cauiratem cerebri, tunc rc
Cipittemperamentum habile, vt ex eo aftio#
nes illius virturis,qu* in ipTo primo ineft, p#
cedantiidenridem de hepare & teftibusdicen
dum elhAt Medicorum fenrentia eft:<j du fpi
ritus non tranfmutatur in cerebro in alia tem
peraturam,non erit promptus recipe animas
quae eft principium fenfus & motus, identide
de hepate Tendendum eft : & quamuis prima
mixriofcu temperaruraiam pracftauerit habl
litatem ad recipiendam vim prima vitaltm,iti
dem 9 in quolibet membro nihilominus pu#
eant ipfi,quodlibet genus actionum aliam ha
bere animam, & uon eft eadem aia ex qua vir#
cutes profluant, vel q» ipfa anima (it agregatio
huius fumm*,& licet pma tempatura iam pfta
uerit habilitatem recipiendi prima virtutem
illa vitalem in ortu fpiritus,& vim quae eft eius

perfe&io, nihilominus putant $haec virtus

foianon eft fufficiens vtper ipfam fpiritusre
dpiat reliquas virtutestniii oriatur 2n eo noua
temperatura peculiaris fic propria, dicunt in
 <

" CAPVT QVARTVM

fuper^ Ifcethxc virtus praeparet pro vita «ft
adhuc principium motus fubftantiae fpirira*
Iis tenuis pro membris^principiumq? conftrl

tfionis& dilatationis refpirarionisanhelitus

& pulfus vt iam diflu cft.ln refpeftn aut ad vi
tam paffionem praeftat, fed habito deleflu ad
operationes anhelitus & pulfus asionem prae
ftat.Similatur praeterea haec virtus^ipfis virtu
tibus naturalibus^quia id quod ab ea procedit
fine eius voluntate Ht^cum fit expers volunra
tis : fimilatur tamen animariis virtutibus ob
connexione opationum eiustnam fimul con*
fingit S dilatat duofq? motus cotrarios efficir*
Sed cum Philofophi vocant animam terrena
per animam inteiligunr aftum primum cor*
porisphificiorganici, & per hoc intelligunt
oem virtutem ex qua fponte exeunt motus &.
& attiones variae: Haec ergo virtus iuxta philo
fophorumfententiara^eifianimariajquemad#
modum illas naturales quas diximus ipfi vo*
eant animales virtutes : Et fi per animam no
intclliganthoc/ed virtutem quaeeft principi
um a pprehenfionis & cognitionis^ motionis
• prouenientis ex cognitione alicuius agentis
per voluntatem. Et per naturalem intelliganc-
omnem virtutem a qua exit aliqua adtio^alio
. iK (> .
*
 Dc Generibus Vilium»
’
52
modo & forma diuerfa ab ifta, tunc huiufce/
modi anima,non erit animaria, fed naturalis
longe dignior illa ,quam Medici naturale vo*
cant.fed ii naturalem nominemus eam, quae
vticur nurrimemo,ipfumq; alrerat Rue pro in
diuidui (iue pro fpeciei durabilitate, tunc haec
non erit naturab's,&(ic erit terriura genus. At
quoniam iracundia & timor & alia id genus,
funt palTio huius virtutis,quamuis eoru prin
cipium (it fenfus fenfus,& cogitatio & virtutes
apprehenliuaeideoad eam referuntur,verun*
tamen huius virtutis notiheatio vera, eamqj
vnam vel plureseffe,ad naturalem fcientiam
attinet,qu3e eft pars philofophiar.
a n»i
v
•
^ f7rt

**
Caput quintum de facultatibus ani
u mariis cognofcentibus»
A?; 4A f - •. f

Irtus aut Animaria eft veluti genus ad

'
v duas virtutes, Alteram cognofcitiua
Alteram raotiua, Et cognofcitiua ,eft
veluti genus ad duas a lias, videlicet ad cogni
riuam exterius, & ad cognitiua interius* Quae
aut exterius cognofcit, eft ipfafen (idua, quae
eft velud genus, ad quin q* potentias, vt muid
exiftimant.vei ad qfto vt alii putant :Sj igitur
G ilii
 CAPVT QVINTVM
lint quinae* quidem funt fcilicet potentia
vifus, auditus, odoratus, guftus, & tadus : Si
vero (int odo, ideo funr,quia maior pars do*
florum putant tadumplures eiTe potentias &
tribuunt quodlibet quatuor generum tadilid
lingula: earum feorfum,quis in mem bro fen
fitiuo comunicet,vt guftus dc tadus in linguas
& vifus & ta dus in oculo.huius tamen rei veri
ficarioad philofophiae fcientiam fp edat» Vir
tus vero interius apprehendens, qua: alia eft a
fen(itiua,eft velut gcnusad quinqj virtutes,ne
pe adeam qua: fen fu s comunis & imaginaria
Vocatur,& eft vna & eadem virtus apud Medi
cos, fed apud dodos Philofophos funt duae
Virtutes» Senfus communis autem, eft ille ad
quem ola fen (ilia deferuntur,^ ab eorum for
tnis patitur in eoq* aggregantur* Imaginatio
vero eft, qua: ea cuftodit poft huiufcemodi ag*
gregarionem & retinet ea poft abfentiameo*
rum a fen fu. Horum autem duorum illa quas
fufcipir,non eft qua: cuftodit], huius tn rei ve
rilicatio ad Philofophum attinet»Sed vtcunqj
fit,haru fedes & principiu adionisearu eftipfo
cellula anterior cerebri»Secuda virtuseft,qu £
Medici cogiratiuam vocant sphilofophi vero
imaginadua qng cogitatiua vocitat: Ni
 - 1

Dc Virtutum Generibus 55
ti ipfa vretur virtute excimatiua vitali de qua
! ,
paulo poft fiet mentio, vel q> de fe ipfa excitet
f
turad fuam asionem, tunc vocamus ea ima#
{ 7
ginariam »Sed fi ad hac ; vis intelleftiua fe con
uerterir,eaqj vtatur pro aliqua fua vtilitate tuc
Vocarur cogitatiuarlntereft tamen inter hanc
,

& illam primam, vtcunq? fuerit prima fufei

pit vel cu (lod it, quicqu id ad ea de formis fen
,

fibilibus defertur.Hxe vero res quat in imagf

natione comedar* feu repolit* funt, exercet,
vfu componendi & diuidendi, formafqj vta
fenfu adipfam deferuntur concipit, & formas
ab illis diuerfas,vt hominem euolantem exem
pii caufa,& montem fmaragdinum: Sed in
imaginatione nihil aliud repetitur,
q quod a
fenfu fufeeptum eft* Huius virtutis fedes qui#
dem eft,media cerebri cella:& haec facultas eft
inftrumentum potenti*, quae eft vere appre#
henftua interior in animalibus qu* extimati#
matiua vocatur, & eft illa qu* in animalibus

,
iudicat lupum inimicum,filium autem diletfa
& a lfuetum ferre cibu,eflc amicum a quo non 1
J
fugit animal ipfum, nulla intelkfliua ratione
f
sd id concurrentem: Odium tamen amici# &
da, non funt fenfibilia,ne<$ fenfus animalium
ea concipic*Sedde eis iudicat^eaq; apprehen.
 I

CAPVT QVINTVM
dit alia virtus^licet non iitapprehenfio intellc
tfualis fed eft pculdubio perceptio quaedam
no inreile<ftualis:& homo quoq; vritur hac vir
tute in multis iudiciis fuis^eam qj exercet vt re
liqua alalia irrationalia\Differt autem haec vir
tus ab imaginadone,quia imaginatio fenfilia
retinet :hatc aute iudicat de feniilibus res non
fenfatas. Differt quocjj ab illa quae vocatur co
9
gitatiua & imaginariarquia ex adtionib illaru
non fequitur aliquod iudicium^fed poft huius
operarioes fequitur aliquod iudicium: Immo
Ipfae operationes funtiudicia quaedam : adde
etiam quod a<ftiones illius funt componere
fenfata:Huius vero addo eft judicare de re fen
fata, per aliquod exiftens extra fenfatum: Et
quemadmodum in animalibuSjipfe fenfusiu
dicat de formis fenfaris,ita extimariua in eis
iud icat de illis formis quae ad extimariuam de
fetuntnr^&non ad fenfum^funt tamen aliqui
qui figuraliter vocant hanc virtutem imagina
tiua^qcfetia id eisliciru eft
;
na denoibus non
debet efle difceptado^fed res ipff & earu diftfo
dtiones intelligi debent.Nec debet Medicus in
iiftere circa cognitione huius virturis^qm l^iio
operationum eius infeqtur Iatiioneoperationii
aliarum vir wtuprawedentium huic, vt eft ima*

4
1
 .

De Virtutum Generibus 54
g?n a tfo& virtus imaginatiua & meffloratiua
dc qua adhuc verbum paulo poft faciemus*
Medicus enim debet confyderareeas virtus
les quarum a<ftiones,quum laeduntur, tunc id
e rit aegritudo: Laeditur tamen eius operatio,
propter laefionem accidentem aftioni virtus
ris illi praecedentis^quae lariio infequiturma
lam temperiem, a ut corruptam conftitutione
formationis membri.na fatfs eft illi, ii norit ii#
lam laefionem prouenireproprer malam tem
pe raturam illius membri, vel corruptionem
conftitutionis eius, ita vt aliquo medicamento
Illi praeraueat,& no cogi*
fucenrrat:vel ab illa

tur cognofcere eam virtutem, quae per aliqdTi

aliud medium afficitur (i nouerit illam, quae
medio.Tertiavero virtus apud
affetfa eft fine
Medicos, quae eft quinta & quarta apud Philo
fophos eft quae cuftoditflc memoratur, & eft
veluti thefaurarium,fcu rcpolitorium rerffm
quae ad extimatiuam deferunturexformisfen
fatis rerum fenfatarum: quemadmodum ima'
ginario eft thefaurarium rerurquae ad fenfum'
deferuntur ex formis fenfatis,& huius virtutis
fedes eft vltima cellula cerebri, fed hic eflet
confyderatio philofophica,nempe,vtrum vir
tus quae cuftodir,& quae reminifeitur rei, quae
 CAPVT 'QVINTVM
scuftodia thefauri cogitatiue occultata eft., fit
vna & eadem virrus^vel fint dua: virtutes: ve*
rumhoc non eftmedico neflarium:quoniam
lapfiones quae accidunt cuiuis earum ftmiles o
dem funt^fc vl titnse cellae cerebri accidunt,»
ue ex genere malae tempaturx: flue ex gfie ma
beconftitutionis fiat» Reftatmo virtusratiod

natiua ; feu rationalis hominis, ex apprehenfi

uis,& quemadmodu a medicis poftpofita fuit
confyderatio de extimariua propter 'caufam
paulo ante explicata, longe rationabilius hanc
pofthabuerunt (& neglexerunt^ fed eorum
confyderatio de operationibus illarum trium
tantum eft»
Caput fextum De Viribus Anima
riis motiuis

Irtus motiua eft illa, quae Chordas cS

V ueIlit,eafq}refoluitqb ? mebramouet
& artus fua extreniione & flexu :& per
neruos mufculisannexos penetrat^ e genus
diuifum in varias fpecies,iuxca diuiflonefpe#
cierum principiorum motuum 2 In quolibet
ergo mufculoextat aliqua ppria natura quae
iudicium exrimatiux quod deliberationem
i
ioferc.infequitur#
 De Generibus Virium.
Caput feprimu dodtrinac huius de /
Asionibus»
!W

i»
Nter Adtiones autem fimplices» Alii
«i I vnica facultate perfici dicimus: vt c3
codtionem exempiicaufa. Aliam dua
:r
bus^vt cibi appetentiam hsec enim vi arrradtri
ii
ci naturali ac vi fenfitiua oris ventriculi perf2
rf citur dicendu eihTradtrix enim mouendofi/
ftj bram per longum procedentem^ vt perficiat
ifli
attradtionem rei., quam attrahit,, at^fudtione
!I)C
reiquam exhumiditaribus exuccat» Senfitiua
ffl
vcrofentiedo hanc pafTioneSc morfum atrai
37
bilisquarad appetentiam iam fuperius expli/
catam incipt id efficit» Harc autem operatio
ideo duabus perficitur virtutibus^quia cfi acci
dit larfioipfi fiEfiriuae,deftruitur fames & appe/
/
tentia
;
&non appetit cibum quis corpus eo ii»
CO
digear:Idetidem deglurfo duabus completur
uct
vir rutibus, Alreraeftattradtiua naturalis» Alte
pet
ra atrradtrix Voluntariarprima quidem fungi
0Uf ttir munere fuo per villum in longum proce/
'pe<
denrem^qui in ore ventriculi Sc gular exiftir»
ibtf Secunda vero fuo fungitur officfOjper villunr
qo* mufculorum deglutioni tr a dirorum :& cum al
0 Rra duarum virtutum illarum ablata extunc
 ^ CAPVT SEP.TIMVM
degludo difficile Rt} immo & fi non fit ablata
Sed quia nondum ad fua aftionem Te tradide
rir^adhuc difficile degluderrQiiod nos latere
non poteft ; nam cum appetitiis no fcft verax
difficile deglutimus id quod non apperimusr
3
Immo fi aliquid odio habeamus 8c poftea vo*
luerimus illud idem deglu tire. Virtus atttadtf
ua apperens^perterretur & voluntaria diffidi
lime poterit id deglutirc» Cibi autem penetra
lio perficitur virtute expulfi.ua membri a quo
feparatur:& attraftiua membri^ ad quod con
uerrituriitidem&exirus excrementorum ex
vtroq? meattr:& aliquando principium a<ffio*
nisuum dux virtutes fcilicet animalis& natu
ralis.Allquado vero vna virtus^ aliqua qua
litaSjVt inftigidatio quae prohibet fluxum hu*
morumropitulatur enim expultrici vt refiftat
humori fluxo ad membrunijeumqj prohibet
& ipfum a fe ipfo expellit. Qualitas ergo frigis
da bifariam conducit per fe ; oempe incralTan
do fubftantiam rei fluxae dc meatus aftringen*
do:per accidens vero tertio modo^videlicet
exdnguendo calorem attrahentem Qualif as
.

autem calida trahit quia opponitur illis tribus

modis paulo fuperius diftis, Calidum praeter
trahens propter necefficalem fucceffio