NASTAVNA PRIPREMA ZA AS BIOLOGIJE

kola:

Predmet: Biologija

Datum:

Razred: IV

Tema: Ekologija

Nastavna jedinica: Zakonitosti distribucije ekosistema u biosferi-kopneni ekosistemi

Tip asa: Obrada novog gradiva

CILJ: Objasniti uenicima koji je znaaj ekosistema, ulogu ekosistema u cjelokupnoj biosferi na
planeti Zemlji

ZADACI:

Obrazovni: Usvajanje novih znanja o ekosistemima na Zemlji (raspored, organizmi koji su zastupljeni
u njima, geografska rasprostranjenost).

Funkcionalni: Razvijanje sposobnosti posmatranja, uoavanja, analize, sinteze logikog miljenja i

zakljuivanja.

Odgojni: razvijanje radnih navika: Razvijanje odnosa o znaaju ekosistema za cjelokupnu biosferu,
znaaju ouvanja ekosistema, ekolokom razmiljanju. Razvijanje elje za uenjem novih znanja i
saznanja o ekosistemima i organizmima u njima.

Nastavne metode: dijaloko-monoloka, izlaganje, demonstracija projekcijom materijala sa USB-a

(PowerPoint)

Oblici nastavnog rada: frontalni, grupni, individualni

Nastavna sredstva: multimedija-prezentacija materijala sa USB-a, udbenik, tabla, kreda.

Mjesto realizacije: kabinet biologije

Literatura:

Rifat krijelj, Avdo Sofradija, Esad Masli Biologija za 4. Razred gimnazije IP Svjetlost Sarajevo,
2004. Godine

Rifat krijelj, Samir ug uvod u ekologiju ivotinja, Sarajevo 2009.godine

Internet: //hr.wikipedia.org/wiki/kopneni ekosistemi

www.sgborja.info/uopsteno-o-ekosistemima

Nastavnik:
Artikulacija asa:

Uvodni dio asa: 5 minuta.

Glavni dio asa: 35 minuta.
Zavrni dio asa: 5 minuta.

Uvodni dio asa (5 minuta):

U ovom dijelu asa uenici e se podsjetiti na znaaj prometa

materija u ekosistemu, biogeohemijske cikluse elemenata.
Monolog i dijalog
Kroz razgovor ponoviti:

1 Klima, klimatski elementi, klimatski faktori?

2 ta je biosfera?
3 ta je ekosistem?
4 ta je biocenoza, a ta biotop?
5 ta je bioloki produktivitet?
6 Objasni lanac ishrane i navedi jedan primjer. Dijalog

Glavni dio asa (35 minuta):

Otvoriti glavni dio asa sa uvodom u ekosisteme, podjeli
ekosistema na kopnene I vodene (morske). Zatim poeti sa
prezentacijom I prikazom slajdova.
Kopno kao okolina
Kopno ima najpromjenljivije ivotne uslove. To omoguava
veliku raznolikost ivotnih formi organizma, pa su ivotne
zajednice kopna mnogo raznovrsnije od onih u vodi.
Ograniavajui faktori na kopnu su drugaiji nego u vodi.
Vlanost je jedan od glavnih ograniavajuih faktora na kopnu.
Zato se svi kopneni organizmi na razliite naine tite od
Monolog i dijalog
gubljenja tjelesne vlanosti. Uticaj vlanosti, zajedno sa
temperaturom, pritiskom i kretanjem zraka razliit je ne samo
na raznim mjestima, nego i u razna doba godine. Kod
kopnenih organizama razvija se snaan skelet, kako kod
biljaka, tako i kod ivotinja. Na kopnu postoje izrazite
geografske pregrade koje omoguavaju slobodno irenje
organizama. Razliite vrste zemljita izravno odreuju
mogunost ivota za jedne i odsustvo drugih organizama jer u
njemu nalaze ili ne nalaze hranjive materije. Svi ovi faktori
klimatski, edafski i dr., odreuju karakter kopnenih
ekosistema.
Kopnena flora i fauna
Na kopnu su se u toku evolucije pojavile najsloenije skupine
biljaka i ivotinja. Danas u toj ivotnoj sredini dominiraju
cvijetnice, insekti i populacija ovjeka, koji je postao i
najuticajniji faktor ivotne sredine uope, te praktini faktor
kontrole kopnenih (i drugih) ekosistema.
I pored prividnog utiska o rasprostranjenju nekih organizama
na itavoj Zemlji, ipak pojedine oblasti imaju sasvim
specifinu floru i faunu. Botaniari dijele kopno na est
glavnih oblasti: borealna, paleotropska (sa pdoblastima:
afrika, indomalajska i polinezijska), neotropska,
junoafrika, australijska i antarktika. Zoogeografske
oblasti su sline prethodnim fitogeografskim: holarktika,
etiopska, indomalajska, neotropska i australijska.

Opa struktura kopnenih ekosistema

Raznovrsnost uvjeta ivota na Zemlji omoguava jedinstvenu
ekoloku klasifikaciju kopnenih organizama. Dok se kod
vodenih organizama moe govoriti o bentosu, planktonu i sl., Monolog i dijalog
dotle je na kopnu jenostavnije organizme kvalificirati po
glavnim ekolokim niama na producente, konzumente i
reducente. Prema tome, opu strukturu kopnenih ekosistema
ine: abiotika sredina (biotop), producenti, konzumenti i
reducenti (biocenoza).
O abiotikoj komponenti kopnenih ekosistema, tj. Kopnu kao
okolini, ve je bilo govora. Takoer, ve je reeno da su Dijalog
cvijetnice dominantni kopneni producenti. Njihova dominacija
se ogleda i u klasifikaciji kopnenih biocenoza i ekosistema
prema vegetaciji, a ne prema osobinama abiotike sredine, kao
to je sluaj sa vodenim ekosistemima, npr. Kopneni
ekosistemi imaju vrlo raznovrsne nizove konzumenata. Od
primarnih konzumenata najvaniji su insekti i krupni biljojedi,
a zatim brojni sekundarni i drugi konzumenti, tj mesojedi.
Bakterije i gljive su glavne grupe kopnenih reducenata.
Horizontalno i vertikalno rasprostranjenje kopnenih
ekosistema
Razlike dejstva ekolokih faktora postoje izmeu raznih oblasti
na Zemlji uvjetuju karakteristino rasprostranjenje kopnenih
Monolog i dijalog
ekosistema. Geografska distribucija kopnenih ekosistema ima
zonalan karakter. ivotne zajednice ovih ekosistema, u skladu
sa djelovanjem faktora klime i tla, imaju posebne ekoloke i
strukturne osobine. Na geografskom profilu Zemlje mogue je
razlikovati horizontalno i vertikalno rasprostranjenje
ekosistema. Horizontalno rasprostranjenje uvjetuju geografska
duina i irina, klimatske razlike u smjeru: polovi-ekvator ili u
smeru:obala mora-unutranjost kopna. Najee se
horizontalne zone ekosistema pruaju u vidu relativno
pravilnih i cjelovitih pojaseva od zapada ka istoku, odnosno
smjenjuju se pojasevi u smjeru sjever-jug.
Oko Sjevernog i Junog pola prostire se zona hladnih
pustinja. Ovdje je biljni i ivotinjski svijet vrlo oskudan. Ako
se posmatra samo sjeverna hemisfera, to je podruje Arktika. U
pravcu juga na ovu zonu okolopolarno na sjeveru Amerike,
Evrope i Azije nastavlja se prostrana zona arktikih tundri. U
ovom ekosistemu, zbog ekstremno niskih temperatura, razvija
se specifina niska vegetacija bunia, liajeva i mahovina.
Drvea uope nema. Dalje, ka jugu tundre postepeno prelaze u
zonu etinarskih uma. To je vrlo prostran okolopolarni pojas
koji obuhvata sjeverne dijelove Sjeverne Amerike, Evrope i
Azije. To su vrlo poznate kanadske i evropske etinarske ume,
koje se u Sibiru nazivaju tajge. U priobalnim podrujima
sjevernoamerikog, evropskog i azijskog kontinenta ove
etinarske ume, zbog utjecaja morske klime, zamijenjene su
zonom listopadnih uma. ire rasprostranjenje listopadnih
uma onemoguava vlanost kao ograniavajui faktor. Zbog
sve manje koliine padavina u smjeru morska obala-
unutranjost kontinenta, listopadne ume se postepeno gube, te
taj pojas postaje zona stepe, tj. Zona vegetacije koja se Monolog i dijalog
zadovoljava sasvim malom koliinom vodenih taloga. U
oblastima sa jo manje padavina u unutranjosti kopna nastaju
podruja sasvim oskudne vegetacije, to je zona polupustinja i
pustinja. Junije, u suptropskim oblastima razvijaju se
razliite zajednice zimzelenih uma i bunova. Tipian
primjer je mediteranska vegetacija kojoj je slina vegetacija
Kalifornije i Floride ili ume lovora na Kanarima. Dijalog
Pravilnost horizontalnog rasprostranjenja pojaseva vegetacije
mogu zaprijeiti veliki planinski lanci kao to su Alpi, Karpati,
Kavkaz i Himalaja u Evroaziji ili Kordiljeri i Andi na
amerikom kontinentu. Evropski planinski lanci postavljeni su
u smjeru istok-zapad i ne remete zakonitost zoniranja od obale
ka dubini kontinenta. Meutim, amerike velike planine
prostiru se od sjevera ka jugu i spreavaju prodor vlanih
zranih masa u unutranjost kopna. Zato je pravac pruanja
listopadnih uma, prerija, polupustinja i pustinja u Americi
usmjeren od sjevera ka jugu.
Dalje ka jugu, na zonu suptropske vegetacije ili zonu
kontinentalnih pustinja nastavljaju se zone tropske i zone
ekvatorijalne vegetacije. Pustinje preko polupustinja prelaze u Monolog i dijalog
tropske stepe i savane. Savane se nalaze u dubini kopna
tropskih oblasti. Imaju karakteristino dugotrajno ljeto bez
padavina. U oblasti tropa sa velikom koliinom padavina, ali i
sa ljetnim periodom sue razvijaju se tropske listopadne
ume. S obzirom na koliinu vodenog taloga mogue je
razlikovati tropske listopadne kserofilne ume koje u
oblastima sa veom vlanou postepeno prelaze u savane i
monsunske ume. Na njih se nastavljaju ekvatorijalne kine
ume. U oblastima ekvatora, koje imaju veliku koliinu
padavina i umjereno visoku temperaturu, rasprostranjene su
tropske kine ume. To su najbogatije i najbujnije ivotne
zajednice na Zemlji. Nalaze se u podruju rijeke Amazon, na
otocima Malajskog arhipelaga, uz rijeku Kongo i Veliko jezero.
Horizontalno rasprostranjenje osnovnih tipova ekosistemau
junoj hemisferi je slino, ali, zbog manje mase kopna, slabije
je izraeno. U planinskim oblastima jasno se istie visinsko
(vertikalno) zoniranje ekosistema, koje takoer pratimo prouavajui rasprostranjenje
odreenog tipa vegetacije od podnoja ka planinskom vrhu. Openito, visinsko zoniranje
odgovara horizontalnom, tako da svaka horizontalna zona ima
svoj odgovarajui visiknski pojas.
Vertikalna distribucija ekosistema, odnosno osnovnih tipova
ivotnih zajednica moe se pratiti u tipinom obliku na veim
planinskim masivima u oblasti ekvatora gdje se sreu
praktino sve zajednice koje se rasprostiru od polova do
ekvatora. Od planinskog podnoja ka vrhu razvijaju se
tropska planinska uma, listopadno-liarska planinska
uma, mjeovita liarsko-etinarska planinska uma, Monolog i dijalog
visoko-planinska vegetacija, zona vjeitog snijega i leda.
Na planinama umjerenih oblasti najnii pojas u planinskom
podnoju ine listopadne hrastove ume. Iznad njih je pojas
listopadnih bukovih uma, a zatim zona etinarskih uma. Na
viim planinama, iza zone uma, razvija se visoko planinska
alpska vegetacija, a iznad ove nastaju hladne planinske
pustinje sa oskudnom vegetacijom liaja.

Zavrni dio asa (5 minuta):

Ponoviti na asu obraeno gradivo postavljanjem sljedeih

pitanja:

1. Gdje su raznovrsnije ivotne zajednice, na kopnu ili u

vodi?
Dijalog
2. Kakav je skelet kod biljaka i ivotinja na kopnu u
odnosu na vodene organizme?
3. Nabroj 6 glavnih kopnenih oblasti.
4. Objasni opu strukturu kopnenih ekosistema!
5. Koji su primarni konzumenti najvaniji?
6. Horizontalno rasprostranjenje kopnenih ekosistema?
7. Vertikalno rasprostranjenje kopnenih ekosistema?

PLAN TABLE
 KOPNENI EKOSISTEMI
Kopno kao okolina

-veliki broj ivotnih formi

-raznovrsnije nego u vodi

-snaan skelet organizama

Kopnena flora i fauna

Fitogeografske oblasti Zoogeografske oblasti

Borealna Holarktika

Paleotropska Etiopska

Neotropska Indomalajska

Junoafrika Neotropska

Australijska Australijska

Antarktika

Struktura kopnenih ekosistema:

producenti,

reducenti i

konzumenti

Rasprostranjenje kopnenih ekosistema:

Horizontalno

Vertikalno