148

Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 6 (132) . 2016

T LIU

N N TRN NHN T T LIU HN NM

inh Khc Thun, Vit Anh*
Trong i sng vn ha Vit Nam nhng nm gn y, l Khai n n Trn
tnh Nam nh mc du ang to nn nhiu tranh lun tri ngc nhau, song vn
c duy tr v pht trin, thu ht nhiu ngi tham d. Trn phng din hc
thut, ti liu lin quan l khai n ny n nay tng i him hoi, nhiu khi khng
c ngun gc xc ng. Trong bi cnh ny, nhng du vt t i trong t liu Hn
Nm lin quan ti nhn vt lch s c thnh ha l Trn Quc Tun, cng vi
thc t th cng c Thnh Trn trong lch s, din mo vn t trn cc con du
tng lu hnh ti di tch n Trn vo thi Nguyn (1802-1945) l mt ngun t
liu kh dng. t trong tng quan gia t liu Hn Nm vi t liu Php vn
kho cu vn ha Vit Nam, gia t liu Hn Nm truyn thng vi t liu Hn
Nm trong lu tr thuc a, vic kho cu trng hp c th ca n trin n Trn
c th chm ti t nhiu nhn thc mi v tn gio-tn ngng ca ngi dn Vit
trong mt thi im ca lch s.
im ta ca s kin n n Trn (Nam nh) theo l gii ng i
Vic pht n n Trn (Nam nh) hin nay c t chc vo m 14 thng
Ging thu ht ngy cng nhiu ngi n tham d v xin n. C s ca hot ng pht
n ny c gii thch qua hai s kin: cch l gii ngun gc l Khai n ca ngi
ng i v chuyn trong mt bi th c vit vo giai on L s (1428-1527).
Cu chuyn l Khai n
Cu chuyn l Khai n n Trn Nam nh chnh thc c trang mng
ca B Vn ha Th thao v Du lch gii thiu qua bi vit Nam nh: L Khai
n n Trn, c on:
L Khai n l mt tp tc t th k XIII, chnh xc l vo nm 1239 ca
triu i nh Trn thc hin nghi l t tin t. Ti ph Thin Trng, vua Trn m
tic chiu i v phong chc cho nhng quan qun c cng. Nhng nm khng
chin chng Nguyn-Mng sau , l Khai n b gin on cho ti nm 1262 c
Thng hong Trn Thnh Tng cho m li.
(...) Tri bao nm thng, n c khng cn. Nm 1822, vua Minh Mng qua
Ninh Bnh c gh li y v cho khc li. n c khc l Trn triu chi bo, n
* Vin Nghin cu Hn Nm.
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 6 (132) . 2016 149

mi khc l Trn triu in c nhc li

tch c. Di c thm cu Tch phc v
cng. V t y, l Khai n vo gi T ngy
rm thng Ging (t 11h m 14 n 1h sng
ngy 15 thng Ging) va l t l Tri, t,
Tin t, v va nhm chm dt ngy ngh Tt,
bt tay vo cng vic nm mi.(1)
Tuy nhin trong i Vit s k ton th ch thy
chp rng:
K Hi (1239), ma Xun, thng Ging, li
cho Phng T Chu chc Nhp ni Thi ph. Sai
[Chu] v hng Tc Mc xy dng nh ca,
cung in.(2)
Nhm Tut (1262), ma Xun thng 2,
Thng hong ng n hnh cung Tc Mc,
ban tic ln. Cc hng lo t 60 tui tr ln,
mi ngi c ban tc hai t,(3) n b c
n Trn miu t in hin ti n hai tm la. i hng Tc Mc lm ph Thin
Trn (thnh ph Nam nh)
Trng, cung gi l Trng Quang...(4)
Bi th [c coi l] ca Hu (1441-?) giai on L s
Bi th ch Hn Thp t d quan khai n hi (m 14 xem hi pht n)
c Hi Vn hc Ngh thut Nam nh gii thiu trong cng trnh 1.000 nm
Thng Long-H Ni, Thin Trng-Nam nh-th.(5) y c xem l bi th trc
tip cp n hot ng khai n n Trn (Nam nh).
Nh thng tin trong n phm ny, tc gi bi th l Hu (1441-?), ngi
x i Nhim (thi Trn gi l x Vn Tp) huyn Yn (nay thuc x Yn Bnh
huyn Yn tnh Nam nh). Nm 38 tui, ng tam gip ng tin s xut
thn khoa Mu Tut (1478), lm quan ti Li B T Th lang.
Thp t d quan khai n hi
Tng vn tch nht hu Trn vng
Tc Mc do lu tc t ng
Vn Khonh di lai in a qung
Khang thn nh trch hiu ha chng
Trin thnh d t tin ng miu
Khai n duy k hu khc xng
Thin h nh kim thy i th
T dn t p vng n trng.
150 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 6 (132) . 2016

Dch ngha:
m 14 i thm hi khai n
Tng nghe rng ngy trc vua Trn
t Tc Mc c n th t
Ban u di ti Vn Khonh(6) t ai rng ri
Sang Khang thn, ly s hiu vi m cha, ha cng anh em c tr
T y t lng thnh knh hng nm t ti Ng miu
V khai n cu s tt lnh cho lp tng lai(7)
Nay trong thin h, ni no snh c
Th l dn lng s ti mi mi nh n to ln.(8)
Bi th Hn vn v bn dch ny c nh nghin cu Hn Nm Nam nh
l Dng Vn Vng su tm, sao chp, phin dch t trc, sau , c la
chn v cng b nhn i l mng Thng Long nghn nm tui. T nhng ch dn
ca ng Vng cng mt s nhn vt tham gia bin son cng trnh ny, nhng
a ch c th lin quan ti vic lu tr, sao chp bi th thuc cc tnh Nam nh,
Ninh Bnh, Thanh Ha, Ngh An, v th tch trong Th vin Vin Nghin cu Hn
Nm c truy tm li. Tuy nhin, n nay cha tm thy bt c thng tin no
v bn gc, cng nh cc bn sao khc ca bi th ch Hn nu trn.
Lch s khoa c Nho hc Vit Nam khng nh thn th, lai lch ca tc gi
Hu, ngi ng hng trn t Thin Trng vi cc i vua Trn th k XIII-
XIV. Nhng bi th Thp t d quan khai n hi c ch thc do Hu sng
tc vo th k XV trong dp trc tip chng kin hi khai n ti di tch nh Trn
ti hnh cung Thin Trng (Nam nh) hay khng l cu hi b ng, nu khng
mun ni l c qu nhiu ng vc.
Trong mt s nm gn y, hot ng khai n v pht n n Trn tnh Nam
nh thu ht ng o mt b phn qun chng khin d lun tng nh qun
rng, khng ring Nam nh c l hi ny.
Kip Bc (Ch Linh, Hi Dng) - ni Trn Quc Tun t th - l mt di tch
n Trn lu i. c th tch ghi nhn thi im kin to t th k XIV, n
Trn Kip Bc tri qua hng th k gn gi l khai n v pht n. n thi im
hin ti, t liu in d cho bit c 04 chic n gn lin vi a im Trn miu
ny, bao gm: Trn triu Hng o i vng chi n, Quc php i vng, Vn
Dc linh ph, Phi thin thn kim linh ph. Hot ng vn ha lin quan n n
Trn - Kip Bc vn tun t din ra ti y, vo thng Tm m lch hng nm dp
i k ca nhn vt lch s Trn Quc Tun. ngha bo tr lng dn l ni dung
ch o trong nhng vn t hin din trn cc n tn ny.
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 6 (132) . 2016 151

Bn n v n c bo qun ti n th c Thnh
Trn Kip Bc (Ch Linh, Hi Dng).
Ngun: T liu in d c nhn.

Bn in t bn n trong n th c Thnh Trn-Kip Bc

(Ch Linh, Hi Dng).
Ngun: n phm "Di sn Hn Nm Cn Sn-Kip Bc-
Phng Sn".

Nh vy, t gic s liu, s kin pht n n Trn

Nam nh ang ch nhng im ta khoa hc
xc ng. Nhn rng hn, n Trn vi cc nhn t
vn ha lin quan ti n khng tn ti duy nht ti
mt a phng, mt a im. Theo , bin th t
cc nhn t vn ha lin quan ti h thng n Trn
c kh nng l a dng mc du c ny sinh t
chung mt o l truy n tin nhn.
Di sn Hn Nm: bng dng hot ng ca vn ha n Trn trong lch s
Quc s, Hi in, vn khc, tc l, a phng ch, sng tc vn hc l
ngun s liu c tham kho ln tm du tch h thng di ch v di vn ca
mt giai on lch s-vn ha c sc ny. Tuy nhin, ngun t liu ny ch l mt
phng tin c bn nhng mong ti hin, d ch phn no, din bin vn ha ca
n Trn v cc nhn t lin quan ti h thng di tch ny qua cc triu i qun
ch Vit Nam.
iu trc tin nhn thy, theo s liu, cc tnh hnh chnh hin nay gm
Qung Ninh, Nam nh v Thi Bnh l chn tr ng, nh c, lp nghip ban u
ca nhng th h tin nhn triu i nh Trn Vit Nam. Nhiu di tch n miu
th phng ch yu cc vua nh Trn hin ti nm cc tnh ny.
152 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 6 (132) . 2016

c bit, mt nhn vt lch s ca dng h ny Hng o Vng Trn

Quc Tun (1228-1300) c tn vinh l c Thnh Trn v phng th qua
nhiu triu i v trong lng dn. Theo , h thng di tch th cng c Thnh
Trn hin din trong nhiu tnh: Qung Ninh, Bc Giang, Hi Dng, H Nam,
Nam nh, Thi Bnh, Ninh Bnh v sau ny cn pht trin vo mt s tnh vng
Trung B v Nam B.
Lch triu hin chng loi ch, Khm nh Vit s thng gim cng mc,
i Nam thc lc cung hin khng t t liu v mt s di ch ny. Nm 1427, Bnh
nh Vng L Li sai tu b ngi n th Hng o i vng vn c lp
ti ni Vn Kip (nay thuc huyn Ch Linh, tnh Hi Dng) ni v Quc cng
Tit ch t th. Nm 1740 i vua L Cnh Hng, vo dp nh th l th t V
Miu (kinh Thng Long, nay thuc thnh ph H Ni), Hng o i vng
Trn Quc Tun c phi th vo y. Lch triu hin chng loi ch, Nhn vt
ch, c chp v php linh nghim n th Trn Hng o:
Trn Quc Tun (...). Sau khi ng mt, vua tng phong l Hng o i
vng. C n th tn nghim Vn Kip huyn Ch Linh. Mi khi c gic, lm l
co n, nu kim trong hm c ting ku ln th th no cng thng trn. Trong
nc h c n b b B Linh m nh, gi l ma Phm Nhan, ngi ta thng em
chiu i chiu ca n v tri ging cho bnh nhn nm th khi ngay.(9)
Nam nh tnh a d ch(10) c chp:

.
(Miu Trn Hng o i vng x Bo Lc, nay i l H Lc. Hng
nm vo ngy 20 thng 8 k nht, s th bn phng n bi l,... C cung Trn
miu x Tc Mc. S chp nm Thiu Long (Trn) Thnh Tng th 4 (1262) i
hnh cung Tc Mc thnh cung Trng Quang, sau cc vua Trn nhng ngi u
v y. Li cho xy Ng cung Lai triu...).
Trn miu bi k(11) c khc vo nin i T c th 6 (1853), dng ti n
Tc Mc cho bit:
.

(...).

(...).
.

Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 6 (132) . 2016 153

(Tc Mc vn l c hng vua nh Trn t trc, c miu th vua Trn .

Tri bao i c th t long trng, triu ta lun tn sng. Coi xt in l c, thy
sng bi rt trng hu. Khi t l, quan a phng phng chiu knh cn nghim
trang. Ma xun nm T c th 5 (1852), quan tnh l Phan Huy Vnh ti thm
miu, thy quy m nh hp, khng xng vi c sng ngi ca cc i vua tha
trc, bn bn vi Tin Ch i Nguyn Vn in dng s xin tu sa. c triu
nh cho php, li xut tin trong kho 300 quan chi ph, bn vi quan i tn
tht, hi vi cc quan vn v cng tin lng bng, dn a phng ng gp cng
sc. Ti lc , lin phi quan li tnh thuc cng sc mc thn p khi cng
xy dng. Quan Tng c nh An l Vnh Trung nam L Vn Ph, B chnh s
L Bnh c, cng quan n st Hong Kim Vim trng coi. Khi cng thng 5
nm Nhm T n thng 6 nm Qu Su (1853) hon thnh, chi ph ti 7 ngn quan tin.
Tit Trung hon thng 6 nm T c th 6 (1853), Tam gip Tin s Dng
nh Ng Th Vinh son vn bia).
Lng Tc Mc xa thuc t Thin Trng - c hng ca nh Trn (nay
thuc phng Lc Vng, thnh ph Nam nh) l ni phng th cc vua nh
Trn. Tuy nhin, tc l ca lng ny c chp trong Tc l x Tc Mc tng
ng Mi huyn M lc tnh Nam nh(12) ch cho bit v hi Giao it (tc hi
vt). Tc l x Tc Mc ghi:

(L ngy 15 thng Ging l Giao it, t rung 2 so, l dng hai th ln,
xi, ru, ton dn trong x thn cng t l, l xong ban u lc).
Ti liu a phng ch Nam nh tnh ch cng cho bit v hi Giao it ny
nh sau:
.
(13)
(Ti n Trn Tc Mc, ngy 15 thng Ging hng nm c hi Giao it,
x Nh vo ngy 15 thng 8, x Ph Vng ngy 18 thng 10, u c hi ua
thuyn. C cu ca rng: Ba nm cha m khoa thi, Nht th xng, Nh th
bi. t th nh c ngi, Phng bng t x mng mi thng ba).
Giao it hi tc hi vt n Tc Mc l mt hot ng trong dp l ghi
nh cng n cc v tin nh Trn, nh ngy m hi ca cc x ln cn. Tng
t, n vua Trn (nay thuc huyn Hng H, Thi Bnh) l l t c.
Theo l xa, Tc Mc hng nm u t chc t l cc v vua nh Trn. Tc
Mc l c trch nh Trn, vua Trn hng nm tr v cng l, bi yt tin t. n
th k XIX, hnh cung ch cn l ngi miu. Bc i t ti hu cung hin cn c
154 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 6 (132) . 2016

l Trn Miu (Miu nh Trn) th hin iu ny. n rm thng Ging th

ch c hi vt v ua thuyn. Cha tm thy ghi chp no v hot ng pht n,
duy uy linh c Thnh Trn gip tr t ma, tr bnh th thy c chp trong Lch
triu hin chng loi ch.
T liu a phng ch vy. Quc s cc triu i vy. Trong Hi in
c bin son vo thi Nguyn (th k XIX)(14) cng cha tm thy chi tit no
cp hot ng pht n bt c di tch n Trn no trong lch s.
T nm 1858, quc gia Vit Nam ngy mt chu nh hng r nt t sc
mnh nhiu mt ca ngi Php. T sang ti bn thp nin u tin ca th k
XX, theo p t quyn lc chnh tr-kinh t, ngi Php ngy cng rng chn
thc hin cc kho cu vn ha bn a Vit Nam. Nhng n phm du kho vn
ha ca h tr thnh mt b phn lu tr du n vn ha a din ca con ngi
Vit Nam thi y. Lin quan ti cc di tch nh Trn trn lnh th Vit Nam, cng
ch tm thy nhng ghi chp v c Thnh Trn Hng o. C th k ti:
Les Annamites: Socit, Coutumes, Religions(15) [Dn An Nam: X hi, Tp
qun, Tn gio] ca Colonel E. Diguet cho bit mt ngi cha Cao Bng c
dng mi hon ton vo nm 1905 dnh tn th c Thnh Trn Hng o.
Trong Magie & Religion annamites(16) [Ma lc v Tn gio An Nam] tc gi
Paul Giran mt quan chc hnh chnh ng Dng cho bit tn ngng th
c Thnh Trn nh l mt ch da tinh thn vng chi khi ngi dn bt an, mt
sc mnh siu nhin tr gip khi ngi dn gp hn hn, dch bnh
Indochine du Nord: Tonkin, Annam, Laos, Yunnam, Kouang-Tcheou Wan(17)
[X Bc ng Dng: Bc B, An Nam, Lo, Vn Nam, Qung Chu Loan] ca
Madroll ch dn v n Kip Bc, cn c tn H Quc, c nhn mnh l mt
trong nhng di tch tn gio ni ting nht nc Nam, ni th Hng o i
vng Trn Quc Tun.
Tnh hnh t liu ch cho php ngi c i sau nhn thy r nt v th c
tn knh v sng bi ca Hng o Vng Trn Quc Tun trong tn ngng
ngi dn Vit, c th l ngi dn vng Bc B tnh cho ti na u th k XX.
Nn hnh chnh thuc Php ng Dng trong lc ch i nhng phn xt
nghim khc ca lch s, th hin mt s cng dng hu ch. ng k trong
l h thng t liu lu tr c kh nng ti hin din bin ca x hi Vit Nam t
na sau th k XIX ti na u th k XX.
Lin quan ti mt (hoc mt s) n v n trin trong di tch Trn Miu, cho
n nay ch tm thy mt h s lu tr thuc Vn kh hi ngoi (cn gi l Vn kh
B Thuc a) hin ta lc ti Aix-en-Provence (Php quc).(18) Ti y, trong vn
kh ng Dng, phng c ca Ta Thng s Bc K c mt h s lu tr din
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 6 (132) . 2016 155

mo vn t trn n n Trn Nam nh. Y theo n ti h s, vo nm 1898,

ch t c bn n v n ca n Trn (M Lc, Nam nh) c lu hnh bn in
rp trong dn:
n 1:

(Bn t chi t phng s Trn
triu hin thnh sc t tn
ngng chi bo)
n 2:
(Trn triu c pht ng
thi tn n)
n 3:
(Ng h hiu k)
n 4:
Bn Hn vn thuyt minh vn t trong 04 n n Trn
(Pht Php tng bo)
(Nam nh). Ngun: Fonds RST, Vn kh hi ngoi Php Trong h s ny, cng vi
quc, ANOM.
bn in mu trn nn giy
vng ca 04 du n n Trn
(Nam nh), bn Hn vn do
ngi ng thi (nm 1898)
minh ha li cc vn t trin
th trong n, l bo co bng
Php vn ca Police indigne
[Cnh st bn x], thuc Ta
Cng s H Ni, trc thuc
Thng s Bc K:
(Bn dch)(19)
H Ni ngy 27 thng T
nm 1898
Hm qua, c hai ngi bn
a n t Nam nh, c l
l cc thy cng, dng chn
H Ni, ti ph Sinh T,
pht cho mt s dn An
Bn in trn giy vng 04 n n Trn (M Lc, Nam nh)
c lu hnh ti H Ni nm 1898. Nam ph ny mt mnh
Ngun: Fonds RST, Vn kh hi ngoi Php quc, ANOM. giy vng in my du n m
156 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 6 (132) . 2016

sau y l mt bn km theo. H ni rng mnh giy ny l ca mt ngi cha

(n?) M Lc thuc tnh Nam nh, n c pht ra dn trong nh nhm
phng nga bnh tt quanh nm cng nh trong nhng nm sau ny. Hai ngi
bn a ny sau i v pha lng Tn p.
Ngy 28 cng thng din ra mt cuc thi chim trong cha Phng Bai(20)
(ph Hng Gch).
H Ni ngy 28 thng T nm 1898.
Bn dch n trin:
04 n khc nhau:
1/ Ngi n ny th c Thnh Trn.
Vn bng ny c cp n rt cao qu.
2/ n v mt nhn vt ca triu i nh Trn, ngi ni danh ti c ng thi.
3/ Ch k vi du n Ng H.
4/ Du n cao qu v tng chng, v lut php v v Pht gio.
V thnh ny l mt nhn vt v i ca triu i cc vua Trn, tn gi Trn
Quc Tun, ch ca vua Trn Nhn Tng (v vua th ba ca triu Trn, tr v t
nm 1279 ti 1293). ng ni ting vi cng tch nh bi mt trong nhng vin
i tng qun Nguyn Mng.
ng c tn th ch yu Ch Linh (Hi Dng, vng ng Triu), M
Lc (Nam nh), ni chung trong [hu ht] cc tnh Bc K.
ng c th phng bi cc bc cha m mong mun dy d con ci tht tt.
Sinh thi, ng c tng danh v Hng o i vng [vi ngha] l v
i vng [dn dt] o hng pht.
Ng H ch 5 v i tng cm qun di quyn ch huy ca Trn Quc Tun.
n Trn v tn ngng c Thnh Trn: ting ni t t liu
T liu t i cho thy, t nht vo thi im nm 1898, ring mt di tch vn ha
thuc huyn M Lc (Nam nh) c s lu hnh ca bn 04 mt n lin quan ti
c tin tn knh cng tch ca triu i nh Trn (th k XIII). Theo ghi nhn hnh
chnh ng thi, ngha tm linh hng u ca cc mt n y dnh cho vic phng
nga bnh tt. Mt iu khc bit so vi ng i: trong khi nhiu nm gn y, dn
chng ng i tp np v Nam nh tham d v cu c s hu mt bn in
ca n n Trn, th hn mt th k trc, ngi nh n (hay cha) ca Trn miu
t Nam nh ln li ln H Ni pht tn tay ngi dn nhng bn in du n y. T
liu hin ti cha th phn nh ton din mong mun ca ngi ng i trn hnh
trnh xin n n Trn. Song vi quan im sc khe l hng u, rt nn cng nhn
tnh thit thc ca ngi dn Vit hi cui th k XIX trong tn ngng n n Trn.
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 6 (132) . 2016 157

n Trn mc d xut pht im l Trn Miu dnh th phng cc th

h tin nhn v vua nh Trn, qua thi gian, nhn vt lch s Trn Quc Tun c
tn vinh hn c v c phng th bn b trong tm thc dn gian ca nhiu di tch
ny. Tm vc ln lao ca nhn vt lch s Trn Quc Tun ca dng h y p
ng c tin vo sc mnh siu nhin nh l khao kht tm linh truyn i ca dn
gian vng Bc B. iu ny thc y s kin ra i thm nhng n miu khc th
c Thnh Trn, , cng lao lch s ca v Hng o i vng dn d c
thm m k vng ty vo nhu cu thit thc ca chng dn. Nm 1898 khng ch
l mt nm ring l, y l mt thi im trong thc t trin min thin tai dch ha
Bc K. Ngi dn cui th k XIX cu khn s che ch khi dch bnh cng
khng khc tm l ca qun chng u th k XXI cu cng danh thnh t m
bo cuc sng gim thiu ri ro.
Tn ngng chuyn i theo nhu cu i sng l hin tng c thc, khng
th cng nhc ph nhn. Tuy nhin, khng gian vn ha ca mi di tch cn c
thu hiu v bo lu cng nhiu cng tt ngha ban u ca n, vi ng l t
t, cy gc, phi sinh nhng bin th khe mnh, tt lnh.
n Trn trong chiu di lch s vn ha vng Bc B Vit Nam, nhn t
chng c t liu, cha tng bng pht hin tng pht hnh bn in n trin trn
phm vi qu rng, vi ngha tm linh bng bt lch lc nh trong nhng nm u
thp nin th hai ca th k XXI. Thm na, cc n trin n Trn trong chiu di
lch s khng ch c mt. Di tch n Trn qua nhiu th k tng v s lng, a
dng v a bn, c kh nng n trin c th trong cc n Trn l khng hon
ton ging nhau. Cc th h vua Trn d c hnh hng v chn t dng l, bn
cht ch l truy n tin nhn ring mt h tc hn l s in ch ha cp quc gia
mt l hi a phng. S hin din ca bt c nhn vt no vi t cch nguyn
th quc gia nu c quan phng ha mt hot ng vn ha a phng m
sc mu dn gian s lm sai lch ngha v gi tr sinh ng ca hin tng vn
ha y. Tn trng s khc nhau trong tng di tch d c chung i tng tn th l
mt cch lu tr tnh c sc, a dng ca vn ha.
V phng din ngun t liu nghin cu, cng vi di vn Hn Nm truyn
thng ni ring, di sn c hc Vit Nam ni chung, nn tn dng u im v truyn
thng v khoa hc lu tr ti liu ca phng Ty m ngi Php thc thi
Vit Nam, ch t trong nn hnh chnh thuc a giai on th k XIX-na u th
k XX. Mc d cch nay hn mt trm nm, nguyn tc lu tr h s, iu
kin khoa hc k thut pht trin cho ra i cc thit b cng ngh nh my in,
my nh c kh nng cho php bo qun lu di mt phn din mo ca lch s.
Trong mt s ti nghin cu c hc, cng vi vic coi trng t liu xa c, hy
ngh ti cc vn kh lu tr vi v tr l mt ngun t liu khc bit c gi tr tng
ng, c tc dng b tc ng tin cy.
KT-VA
158 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 6 (132) . 2016

CH THCH
(1) Theo B Vn ha, Th Thao v Du lch Vit Nam, trang Thng tin in t: Nam nh: L
Khai n n Trn.
(2) Ton th, Bn k, Q.V, t 11b, Bn dch (1998), Tp II, H Ni, Nxb Khoa hc x hi, tr. 17.
(3) Thut ng quan chc thi xa, mi cp bc chia lm nhiu t, s t nht nh th thng 1 cp.
(4) i Vit s k ton th, Bn dch (1998), Tp II, sd, tr. 33.
(5) 1.000 nm Thng Long-H Ni, Thin Trng-Nam nh - th, (2010), Nxb Hi Nh vn.
(6) Vn Khonh: Nh Trn vn gc Mn Chu mang h Dng, di n Yn T vn th, v
Vn Khonh vn cha i, sau sang Khang Kin (Tc Mc), v bt ha nn mi chia ra. Chi
h Dng di sang lp lng Dng X (nay l x Tin c, Hng H, Thi Bnh). Chi li
ly h Trn, nay l Tc Mc, M Lc, Nam nh (Nguyn ch trong sch 1.000 nm Thng
Long-H Ni..., sd).
(7) L ny tng truyn l l vn c ca tc ng chn qu ca h Trn. Thin h khng thy
c l y (Nguyn ch trong sch 1.000 nm Thng Long-H Ni..., sd).
(8) Bn dch ca Dng Vn Vng, in trong sch 1.000 nm Thng Long-H Ni, sd, tr. 96-97.
(9) Lch triu hin chng loi ch, Nhn vt ch, bn dch, T.1, (1992), H Ni, Nxb KHXH, tr. 311.
(10) Nam nh tnh a d ch, Vin Nghin cu Hn Nm, A.609, t 32.
(11) , Vin Nghin cu Hn Nm, N. 13516.
(12) Bn Hn vn, Vin Nghin cu Hn Nm, AEa11/16.
(13) Nam nh tnh ch, sd. Sau hai ch Ngn vn l nhng cu ca vit bng ch Nm c
phin nh trn.
(14) Khm nh i Nam hi in s l chnh bin (8 sch), Vin S hc dch, 2005, Hu: Nxb
Thun Ha.
(15) Paris, Augustin Challamel, 1906.
(16) Paris, Augustin Challamel, 1912.
(17) Paris, Libraire Hachette. In ln hai: 1925, Paris, Socit dEdtions Gographiques. In ln ba: 1932.
(18) Vic tm kim t liu lu tr ti Vit Nam c lin quan ti di tch n Trn v hot ng vn
ha n n Trn, tnh n thi im ny (08/2016) khng cho thy kt qu kh quan no.
(19) V.A. thc hin.
(20) C l ch cha (hoc nh) thuc thn Hng Bi, mt di tch vn ha ta lc trn ph Ng
Gch (H Ni hin nay).
T LIU THAM KHO (trch yu)
Th tch v vn khc Hn Nm:
- Nam Chn thp lc vnh, A.3099, Vin Nghin cu Hn Nm.
- Nam nh tnh a d ch, A.609, Vin Nghin cu Hn Nm,.
- Trn Miu bi k , N. 13516, Vin Nghin cu Hn Nm.
- Nam nh tnh M Lc huyn ng Mi tng Tc Mc x tc l, AEa11/16, Vin Nghin cu Hn Nm.
T liu lu tr Hn Nm (Vit Nam v Php):
- Vn kh c v Ton quyn ng Dng - GGI
- Vn kh Thng s Bc K - RST
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 6 (132) . 2016 159

n phm:
- Colonel E. Diguet (1906), Les Annamites: Socit, Coutumes, Religions. Paris, Augustin Challamel.
- Paul Giran (1912), Magie & Religion annamites. Paris, Augustin Challamel.
- Madroll (1925), Indochine du Nord: Tonkin, Annam, Laos, Yunnam, Kouang-Tcheou Wan. Paris,
Libraire Hachette. In ln hai: 1925, Paris, Socit dEdtions Gographiques. In ln ba: 1932.
- i Vit s k ton th, Bn k, Bn dch (1998), Tp II, H Ni, Nxb Khoa hc X hi. Lch triu hin
chng loi ch, Nhn vt ch, Bn dch, T.1, (1992), H Ni, Nxb Khoa hc X hi.
- Vin S hc dch (2005), Khm nh i Nam hi in s l chnh bin (8 sch), Hu, Nxb
Thun Ha.
- Hi Vn hc Ngh thut Nam nh (2010), 1.000 nm Thng Long-H Ni, Thin Trng-Nam
nh - th, Nxb Hi Nh vn.
- Ban Qun l di tch Hi Dng (2006), Di sn Hn Nm Cn Sn-Kip Bc-Phng Sn, H
Ni, Nxb Chnh tr Quc gia.
- Ng c Th ch bin (1993), Cc nh khoa bng Vit Nam, H Ni, Nxb Vn hc.
- Tng tp vn hc Vit Nam (1999), tp 3, H Ni, Nxb Khoa hc X hi.
- T liu bo ch ng i v hot ng vn ha truyn thng Vit Nam.
TM TT
Trong i sng vn ha Vit Nam nhng nm gn y, l Khai n n Trn tnh Nam
nh mc du ang to nn nhiu tranh lun tri ngc nhau, song vn c duy tr v pht trin,
thu ht nhiu ngi tham d. Trn phng din hc thut, ti liu lin quan l khai n ny n
nay tng i him hoi, nhiu khi khng c ngun gc xc ng. Trong bi cnh ny, nhng du
vt t i trong t liu Hn Nm lin quan ti nhn vt lch s c thnh ha l Trn Quc Tun,
cng vi thc t th cng c Thnh Trn trong lch s, din mo vn t trn cc con du tng
lu hnh ti di tch n Trn vo thi Nguyn (1802-1945) l mt ngun t liu kh dng. t
trong tng quan gia t liu Hn Nm vi t liu Php vn kho cu vn ha Vit Nam, gia
t liu Hn Nm truyn thng vi t liu Hn Nm trong lu tr thuc a, vic kho cu trng
hp c th ca n trin n Trn c th chm ti t nhiu nhn thc mi v tn gio-tn ngng
ca ngi dn Vit trong mt thi im ca lch s.
ABSTRACT
TRN TEMPLES SEAL VIEWED FROM HN-NM DOCUMENTS
In recent years, the Trn Temples seal opening ceremony in Nam nh Province has
created a lot of contradictory debates, but it is still maintained and developed, attracting many
participants. In academic field, documents related to this seal opening ceremony have been
relatively rare, mostly from untrustworthy sources. In this context, meager traces of Hn-Nm
documents related to the historical figure Trn Quc Tun who was sanctified, along with the
worship of him in history and the words carved on the seals used in the Trn Temple under the
Nguyn Dynasty (1802-1945) are available documenting sources. In the correlation between
Hn-Nm documents and French documents related to Vietnamese culture, between traditional
Hn-Nm documents and colonial archives, the study of the Trn Temples seal can, more or less,
hurt the religious awareness of the Vietnamese people in a period of history.