1.

Kuptimi dhe lnda e penologjisPenologjia studion ekzekutimin e t gjitha sanksioneve penale e jo vetm t
dnimeve.Kjo shkenc prpos dnimeve, merret edhe me trajtimin dhe studimin e sanksioneve ttjera psh., t
masave t siguris-dnimeve plotsuese, masave edukative-korrektuese,pastaj me zhvillimin dhe evolucionin e
sanksioneve penale, organizimin e institucionevet ndryshme korrektuese-prmirsuese dhe me metodat e
riintegrimit dhe riintegrimit tt dnuarve.Penologjia sht shkenc teorike, pozitivo-juridike (sepse shpjegon
dhe interpreton tdrejtn e ekzekutimit t sanksioneve penale).Termin penologji pr her t par e ka prdorur
autori Gjerman Franc Liber n vitin1845.Zhvillimi i penologjis n drejtim t pavarur.Faza e par - n shek. 18
n kohn e sistemeve skllavopronare dhe feudale, shtja eekzekutimit t dnimeve nuk sht trajtuar n
pikpamje shkencore. Dnimet m tshpeshta kan qen gjymtimi, rrahja me kamxhik, gozhdimi n kryq,
ngulja n engelose n hu, prerja e gjuhs, veshve, nxjerrja e syve, prerja duarve etj.Pioniert e penologjis :
Xhon Huard, Xheremi Benthan n Angli, Vagnic, Armin, Julius,Liber n Gjermani, Mirabo, Luka n Franc,
Bengjamin Frenklin n Amerik etj.Autori Gjerman n 1828 boton librin me titull "Shkenca mbi burgjet", dhe
studimin"Sistemet penitensiare t shteteve t evrops dhe amerikane"Faza e dyt - shek 19-20, koha kur
pikpamjet dhe mendimet lidhur me shkaqet e krimitndrrojn n mnyr esenciale dhe tani shtrohet nevoja e
trajtimit dhe studimit tpersonalitetit t kryesit t veprs penale.Autort m t njohur ishin amerikan :Reckles,
Saterlanc, Barns dhe Piter, Taft, Eliot,Xhonson, Koldvell, Xhons etj.N Evrop ishin: Gross, Selig, Eksner,
Konstant, Radzinoviq etj.Faza e tret Penologjin e trajtojn si shkenc plotsisht t pavarur. Kongresi i
IIIndrkombtar pr t drejtn penale, i mbajtur n Palermo 1933, sht krkuar q lidhurme ekzekutimin e
sanksioneve penale t nxirren ligje t veanta e jo t trajtohen nkuadr t kodit penal.Lnda e Penologjis
(Penologjia sht shkenc juridike pozitive).Penologjia sht e drejta mbi ekzekutimin e sanksioneve penale
sht nj shkencteorike dhe praktike mbi aplikimin dhe efikasitetin e sanksioneve penale e cila duke Page 1 of
24
2. shfrytzuar njohurit dhe t arriturat e shkencave t tjera, studion dhe prsosorganizimin , mjetet dhe
metodat e ekzekutimit t sanksioneve penale, me qllim triedukimit dhe riintegrimit m t suksesshm t
personave t dnuar dhe pengimit taktivitetit kriminal n shoqri.Lnd e trajtimeve konkrete t penologjis
jan: sanksionet penale t cilat si masa prpengimin e kriminalitetit mund t jen t llojllojshme dhe personi i
dnuar si subjekt iprgjegjshm juridiko penal.Penologjia sht shkenc empirike sepse studion dhe analizon
problematikn eekzekutimeve t sanksioneve penale t cilat shqiptohen dhe zbatohen nga gjykata
dheinstitucionet e ndryshme.Metodat e PenologjisStudimi i rasteve individuale, personalitetit,
bashkbisedimit, klinike, ankets,intervists, krahasimit, matjes, statistikore, studimit t lndve gjyqsore,
studimit tdosjeve t t dnuarve etj.Raporti i penologjis me shkencat e tjeraPenologjia ka raporte me t
drejtn penale, kriminologjin, politikn penale,pedagogjin, andragogjin, psikologjin dhe
sociologjin.Penologjia dhe e drejta penale E drejta penale duke definuar veprat penale dhe dukeprcaktuar
sanksionet penale, cakton suazat edhe t lnds s penologjis.Penologjia dhe kriminologjia Penologjia
shfrytzon metodat dhe mjetet ekriminologjis e sidomos analizn e faktorve subjektiv dhe social t sjelljes
delikuente,e t cilat kan rndsi fundamentale pr penologjin bashkkohore.Penologjia dhe politika
kriminale Penologjia n baz t prvojs bn vrejtje,sugjerime dhe propozime, drejtprdrejt apo trthorazi
politiks kriminale, q ajo t bjndrrimeve dhe inovacione duke aplikuar metoda m efikase kundr
kriminalitetit.Penologjia dhe pedagogjia Penologjia shfrytzon metodat, mjetet dhe instrumentet
epedagogjis n procesin e edukimit t personave t rinj gjegjsisht t miturve dhe trriturve n procesin e
edukimit dhe riintegrimit.Penologjia dhe andragogjia raporti i tyre konsiston n edukimin dhe riintegrimin
epersonave t rritur t dnuar, t cilt nuk kan arritur t fitojn njohuri elementareedukative dhe arsimore pasi
q kan qndruar gjat n institucione korrektuese.Penologjia dhe psikologjia Penologjia prmes
instrumenteve t ndryshme psikologjikearrin q t njoh personalitetet e personave t dnuar dhe pastaj atyre
tiu prshtatmetodat e ndryshme t tretmanit me qllim riedukimi dhe riintegrimi. Page 2 of 24
3. Penologjia dhe sociologjia Sociologia i ofron penologjis t dhna mbi aktivitetinkriminal t personit t
dnuar, gjendjen e tij ekonomike, familjare, nivelin kulturor, socio-ekonomik etj. Kapitulli II Reagimi ndaj
kriminalitetit gjat historisFormat e reagimit ndaj kriminalitetitFormat e reagimit jan ndar n dy periudha :
Periudha e reagimit privat dhe publik-shtetror.Reagimi privat - Tri fazat e reagimit privat jan:1-Prznia apo
 dbimi nga bashksia2-Hakmarrja/gjakmarrja (3 etapa : shpagimit/friksimit, humanitare dhe
individualizimit)Etapn humanitare - kan kontribuar mendimtart Tomas Mor (Utopia), Eroa, HugoGrocius
(de jure belli et pacis), Bekon, Lok, Hobs, Monteskje (fryma e ligjit), Zh.Zh.Ruso (mbi kontratn shoqrore).
Shkolla klasike juridiko-penale Cesare Bekarie (mbikrimin dhe dnimin) i cili sht pionier i abolicionist.
Anselm Fojerbah, Jeremi Bentham.Etapa e individualizimit dnimi tu prshtatet vetive dhe cilsive
subjektive t kryesvet veprave penale.Individualizimi sipas shkolls pozitiviste italiane Qesaro Lombrozo,
Enriko Feri dheRafaello Garofallo,Individualizimi sipas shkolls sociologjike- Fanc List, Van Hamel dhe A.
Prins.Individualizimi sipas shkolls s mbrojtjes s re shoqrore- Filipo Gramatika dhe MarkAnseli, t cilt
angazhohen pr dejuridizimin/spastrimin nga nocionet abstrakte t sdrejts penale, riintegrimin e kryesit.3-
Pajtimi me shprblim apo kompozicioni. Teorit mbi bazn juridike dhe qllimin e ndshkimit dnimit.
Kapitulli IIIPikpamjet m t njohura jan teorit: idealiste/metafizike; kontrats shoqrore,juridike,
sociologjike.Teorit idealiste dhe metafizike ndshkimin e shpjegojn me interpretime dhe kuptimefilozofike
dhe idealiste. Sipas saj sht krkes imperative e drejtsis absoluteinsistimi q kryesi t dnohet patjetr.
Page 3 of 24
4. Pikpamja e drejtsis hyjnore- e drejta e shtetit dhe shoqris t shqiptoj dhe tekzekutoj dnime rrjedh
nga perndia.Pikpamja e drejtsis morale baza juridike dhe shoqrore e s drejts s shtetit qt shqiptoj
edhe ekzekutoj dnime, qndron n normat morale, n moralin si sistemuniversal i rregullimit t sjelljeve dhe
jets njerzore.( Platoni, Kanti).Pikpamja e drejtsis ligjore n shoqri ekziston nj drejtsi ligjore
absolute,pavarsisht nga vullneti i njerzve dhe grupeve t caktuara. Ajo drejtsi ligjore synon tambaj nj
rend dhe nj rregull- n harmoni dhe n pajtim me ligjet.Prfaqsues kryesor ishte Hegeli.Teorit e kontrats
shoqrore Hugo Grocius dhe Zh.ZH. Ruso botkuptimet e tyrembi t drejtn natyrore. Njeriu t drejtat e veta
vullnetarisht ia delegon shtetit.Teorit juridike- normativiste bazn juridike dhe shoqrore t s drejts s
shtetit qt shqiptoj dhe ekzekutoj dnime e gjejn n legjislaturn pozitive t nj vendi.Prfaqsues Karl
Binging.Teorit sociologjike prfaqsues Gjermi Bentham bazn juridike dhe shoqrore tshteti q t
shqiptoj dnime qndron n dobishmrin e dnimit pr mbrojtjen eshoqris. Franc von List thot se baza
juridike dhe shoqrore e dnimit qndron ndomosdoshmrin e ruajtjes s rendit juridik.Teorit mbi qllimin
e ndshkimit.Mendimet e filozofve grek; Platoni dhe Aristoteli, Romak: Seneka, Ciceroni
dheJustiniani.Lidhur me qllimin dhe arsen e ndshkimit, kemi disa mendime dhe teori: mendimetabsolute,
relative dhe t prziera.Teorit absolute mbi qllimin e ndshkimit Arsyeja e ndshkimit sht
hakmarrja,kthimi i s keqes me t keqe m t madhe. Sipas Kanti-t, qllimi i dnimit shthakmarrja, si
imperativ i ndrgjegjes morale t drejtsis morale.Sipas Hegel-it, qllimi i dnimit sht hakmarrja si
domosdoshmri dialektike ligore.Teorit relative mbi qllimin e ndshkimit Bekarie, Fojerbah, Ruso,
Bentham. Ktoteori qllimin e orientojn kah e ardhmja, q t pengohet kryerja e krimeve. Lidhur memnyrn
e arritjes s preventivs dhe parandalimit dallojm teorin e preventivsspeciale dhe gjenerale.Teorit e
preventivs speciale: qllimi konsiston n ndikimin preventiv n kryesin e VP, Page 4 of 24
5. sipas ksaj kemi teorit e preventivs speciale: Teoria e friksimit me an tekzekutimit t dnimit, teoria e
kujdestaris, teoria e prmirsimit dhe teoria eriintegrimit.Teorit e preventivs gjenerale: qllimi konsiston n
ndikimin tek qytetart q mos tkryejn vepra penale. Lidhur me realizimin e qllimit t preventivs gjenerale
dallojmteorin e friksimit duke parapar dnimet, teorin e friksimit duke ekzekutuar dnimetdhe teoria e
vrejtjes.Teorit e przieraTeorit e prziera theksojn se dnimi n esenc n vetvete prmban edhe
elementet hakmarrjes, edhe elemente te pengimit dhe t prmirsimit. Kto teori bhendominuese dhe n
praktikn ligjdhnse, praktikn gjyqsore.Teorit bashkkohoreVrehet angazhimi q t eliminohet praktika e
etiketimit, njollosjes dhe stigmatizimitmoral t personave q kan kryer sjellje t ndryshme kriminale.
Insistohet q personate dnuar pas prfundimit t procesit t riintegrimit t kyen n proceset normalejetsore
pa pengesa dhe pa etiketime, si ndodhte m par.Penologu francez P.Kornil, thekson se n pikpamje
psikologjike sht e mundur qqllimi i riedukimit dhe i friksimit t arrihet n t njjtn koh. PJESA DYT
SANKSIONET PENALE DHE EKZEKUTIMI I TYRE Sanksionet penale si masa t reagimit t shtetit ndaj
krimit Kuptimi dhe llojet e sanksioneve penale Kuptimi i sanksioneve penale Sanksionet penale jan masa t
shtrngimit t parapara me dispozita pozitive ligjore t cilat aplikohen ndaj kryesve t veprave penale me t
 cilat shoqria mbrohet nga kriminaliteti. Paraparja dhe aplikimi i t gjitha sanksioneve penale n nj shtet sipas
dispozitave penale quhet sistem i sanks. penale. Sanksionet penale si masa mbrojtse cilsohen mjetet pr
pengimin e kriminalitetit sigurimin e rendit shoqror nga atakimet e rrezikshme dhe kundrligjore t
individve dhe grupeve t caktuara. Sanksionet penale jan polivalente pr nga funksionet e tyre dhe pluraliste
pr nga llojet dhe struktura e tyre. Page 5 of 24
6. Pa marr parasysh dallimet terminologjike n emrtimin e sanksioneve penale sipaskodeve penale t
shteteve t ndryshme ato mund t ndahen n :Dnime,Masa t ndryshme t zvendsimit t dnimeve ose
dnime alternative,Dnime plotsuese-dnimet plotsuese si sanksione t veanta penale q aplikohenndaj
delikuentve t rrezikshm, nga shprehit ose ndaj delikuentve profesional,Masa t trajtimit t detyrueshm t
personave me rregullime mendore,Masa edukative korrektuese si sanksione t veanta penale ndaj
delikuentve tmitur.Sanksionet penale n sistemin bashkkohor t ndshkimit kan karakter dualistdmth.,
ndaj kryesve t veprave penale mund t shqiptohen dhe ekzekutohen dnimetdhe zvendsimet e
tyre.Sanksionet penale sipas legjislacionit t ri penal t Kosovs.Sanksionet penale n Kodin e prkohshm
penal t Kosovs.Sanksione penalenumrohen: 1. Dnimet kryesore, 2. Dnimet alternative, 3. Dnimet
plotsuese, 4. Vrejtja e gjykatsMasa t trajtimit t detyrueshm numrohen:Trajtimi i detyrueshm psikiatrik
pr kryersit t veprs penale me paaftsi mendore,Trajtimi i detyrueshm psikiatrik pr kryersit e veprs
penale me aftsi t zvogluarmendore,Trajtimi i detyrueshm prmes rehabilitimit t kryersve t veprave
penale t varurnga droga dhe alkooli.Qllimet e ktij kodi jan :o T parandaloj kryersin nga kryerja e
veprs penale n t ardhmen dhe t bjrehabilitimin e tij,o T prmbaj persona t tjer nga kryerja e veprs
penale.Sipas nenit 35 t Kodit penal t Kosovs jan prcaktuar llojet e dnimeve : Dnime kryesore, Dnime
alternative Dnime plotsuese.Dnimet kryesoreDnimi me burgim afatgjat, Dnimi me burgim dhe Dnimi
me gjob.Dnimi me burgim afatgjat: Page 6 of 24
7. Ky dnim nuk mund t parashikohet si dnim kryesor i vetm pr nj vepr penale tveant, por do her
parashikohet n mnyr alternative me dnimin me burgim.Min/max i dnimit 21-40 vjet.Dnimi me
burgim:Min/max i dnimit 15 dit-20 vjet. N rastet e shqiptimit t dnimit me burgim deri n 3muaj, gjykata
mund t vendos t zvendsoj me: dnimin me gjob ose me dniminme pun n dobi t prgjithshme (me
plqim t kryesit)Dnimi me gjob:sht dnim kryesor por mund t shqiptohet edhe si dnim plotsues.
Min/Max idnimit sht 50 deri 25.000 . Kur vepra penale sht kryer me qllim t fitimit tdobis pasurore
dnimi mund t jet m i lart se 500.000 .Zvendsimi i dnimit (me burgim ose me gjob) me urdhrin pr
pun n dobi tprgjithshme.Gjykata me plqimin e personit t dnuar mund t shqiptoj Urdhrin pr pun n
dobit prgjithshme si zvendsim t dnim me burgim ose dnimit me gjob.Urdhri pr pun n dobi t
prgjithshme (deri 1 vjet) e urdhron gjykata (n interes torganit shtetror, institucionit publik ose humanitar)
pr nj periudh t caktuar koheprej 30-240 or pune. Shrbimi sprovues vendos pr llojin e puns.Dnimet
alternative:Dnimin me kusht, Dnimi me kusht me urdhr pr trajtim t detyrueshmrehabilitues. Dnimi me
kusht me urdhr nga shrbimi sprovues. Dnimi me kusht meurdhr pr pun n dobi t prgjithshme dhe
gjysm lirin.1- Dnimi me kushtsht dnim alternativ t cilin e shqipton gjykata n procedur gjyqsore
kryesve tveprs penale pr t cilin sht parapar dnimi me burgim deri n 5 vite ose shtparapar dnimi
me gjob, dhe n t njjtn koh urdhron q ky dnim t mosekzekutohet, nse personi i dnuar pr kohn e
caktuar nga gjykata nuk kryen veprtjetr. Dnimi me kusht mund revokohet.2- Dnimi me kusht me urdhr
pr trajtim t detyrueshm rehabilituesPr nga natyra prmbajtjesore e ktij dnimi t prcaktuar n nenin 50
KPPK, rrjedhse gjykata i shqipton t dnuarit dnimin me burgim dhe n t njjtn koh ia
pezullonekzekutimin e tij, e njherit e urdhron personin e dnuar pr t mbajtur kontakte meshrbimin
sprovues. Ky dnim alternativ n aspektin kohor shqiptohet nga 6 muaj deri3 vjet.Gjykata mund t shqiptoj
nj apo m shum lloje te detyrimeve : Mjekimi, trajnimi,vizita te psikologu, aktivitete punuese, shfrytzimi i
pags pr detyrime familjare, heqjador nga alkooli apo droga, shoqrimi me t dyshuar etj.3- Dnimi me
kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme Page 7 of 24
8. Gjykata pr t shqyrtuar kt dnim, duhet t plotsohen kto kushte: kryesit tveprs penale ti jet
shqiptuar dnimi me gjob deri 25000euro, ose me burgim derin nj vit, t jet dhn plqimi nga personi i
dnuar pr shqiptimin e ktij dnimi, tekzistoj vlersimi pr kt dnim n raportin e shrbimit sprovues.
 Gjykata caktonorarin e orve t puns, ndrsa, shrbimi sprovues vendos pr llojin e puns.4-
GjysmliriaGjysmliria sht dnim alternativ t cilin gjykata ia shqipton kryesit t veprs penalee i cili
konsiston n faktin se personit t cilit i shqiptohet dnimi me burgim deri n njvit, e i cili konsiston n
ekzekutimin e ktij dnimi n gjysmliri pr shkak tdetyrimeve t personit t dnuar lidhur me punn,
arsimimin, kualifikimin ose aftsiminprofesional, prgjegjsin esenciale familjare apo pr nevojn pr
trajtimoserehabilitim mjeksor. I dnuari kohn tjetr duhet ta kaloj n institucioninpenitensiarDnimet
plotsueseDnimet plotsuese gjykata i shqipton krahas dnimit kryesor ose dnimit alternativme qllim t
mnjanimit t kushteve dhe rrethanave t cilat mund t ndijojn qkryersi n t ardhmen t kryej vepra
penale. Dnimet plotsuese jan:Gjoba,Heqja e t drejts pr tu zgjedhur,Ndalimi i ushtrimit t profesionit n
administratn publike ose n shrbimin publik,Ndalimi i ushtrimit t profesionit aktiviteteve ose
detyrs,Ndalimi pr t drejtuar automjetin,Marrja e lejes s vozitjes,Marrja e sendit,Urdhri pr publikimin e
aktgjykimit dhe dbimi i t huajit nga territori i Kosovs,Vrejtja e gjykats.Masat e trajtimit t
detyrueshmJan sanksione t veanta q u shqiptohen kryesve t veprave penale t cilt nmomentin e
kryerjes kan pasur rregullime mendore ose kan qen t varur ngadroga dhe alkooli.. Rregullorja "Mbi
procedurn penale ku prfshihen kryes merregullime mendore" ka parapar kto masa t trajtimit t
detyrueshm psikiatrik:Trajtimi i detyrueshm psikiatrik me ndalim, (kur ekziston rreziku i kryerjes s
vepravetjera t rrezikshme)Trajtimi i detyrueshm psikiatrik n liri.Sanksionet penale sipas ligjit penal pr t
mitur i Kosovs Masat e Masat Dnimet Masat e trajtimit t Dnimet diversitetit edukuese plotsuese
detyrueshmMasat e diversitetit:Kan pr qllim rehabilitimin dhe riintegrimin e tyre. Jan parapar kto masa
t Page 8 of 24
9. diversitetit:Krkim falje nga i mituri pals s dmtuar,Ndrmjetsimi n mes t t miturit dhe familjes s
tij,Kompensimi i dmit pals s dmtuar,Vijimi me rregull i shkollimit nga i mituri,Pranimi i punsimit apo
aftsimit n ndonj profesion i t miturit,Kryerja e punve pa pages n dobi t prgjithshme n pajtim me
aftsit e t miturit,Edukimi me rregullat e trafikut,Kshillimi psikologjik.Masat edukative:Kan pr qllim
rehabilitimin dhe zhvillimin edukativ. Jan parapar kto masaedukative:Masat disiplinore (qortimi gjyqsor
dhe drgimi n qendrn disiplinore)Masat e mbikqyrjes s shtuar ( mbikqyrja e shtuar nga prindi, adoptuesi,
kujdestari,organi i kujdestaris)Masat institucionale ( drgimi n institucionin edukativ, edukativo-
korrektues,institucioni me kujdes t posam)Dnimet ndaj kryesve t mitur:GjobaUrdhri pr pun n dobi t
prgjithshmeBurgimi pr t miturSanksionet penale sipas kodit t Shqipris Dnimet kryesore Dnimet
plotsuese Masat mjeksore Masat edukative Kapitulli VKarakteri dhe llojet e sanksioneve penale para
paraqitjes s dnimit me burgimLlojet e dnimeve para paraqitjes s dnimeve me burgimN shoqrit
primitive format kryesore t reagimit ishin: Prznia, Hakmarrja dheKompozicioni.Hakmarrja pas themelimit
t shtetit transformohet n dnim me vdekje ose n dnimetrupore e fizike.Kompozicioni transformohet n
dnim pronsor, dnim me gjob.Dnimet t cilat ishin n zbatim deri me paraqitjen e dnimit me burgim kan
qen tllojllojshme dhe klasifikohen : Me pun t rnd Eliminuese Trupore Morale Pronsore fizike Page 9 of
24
10. Dnimet eliminuese : 1-Dnimi me vdekje, 2-Dbimi, 3-Deportimi, 4-RelegacioniDbimi: dnimin e
parashikojn ligjet m t vjetra, si ligji hamurabit, drakonit, solonit,12 tabelave etj.Deprtimi : Pr her t par
n Portugali dhe Spanj n shek.15. Parashihet me ligjn vitin 1717 n Angli.Relegacioni: Personi pas mbajtjes
s dnimit kryesor, drgohej n nj vend tjetr prkoh t caktuar.Dnimet trupore: Llojet e dnimeve trupore
jan: Gjymtimet, Rrahjet.Dnimet me pun t rnd fizike : Puna fizike n anije si lundrtar dhe veltar, puna
nxeherore, puna n plantazhe, puna n mihje, thyerjen e gurve, eljen e hapsirave treja toksore
etjDnimet morale dhe njerzuese : Kishin pr qllim degradimin, me shenjim n fytyrme vul-nishan,
marrjen e titujve.Dnimet plotsuese : Konfiskimi i pasuris (pjesshm apo i plot) dnimi me gjob nt holla
shumfish. Kapitulli VI Dnimet me burgim dhe ekzekutimi i tyreParaqitja e dnimeve me burgim dhe burgjet
e paraDnimet me burgim jan sanksione penale t cilat aplikohen m s shumti npraktikn gjyqsore.
Burimet historike flasin se e drejta e shteteve t lashta (kineze,asirase, egjiptiane) e kan njohur burgun. N
greqin dhe romn e vjetr kanekzistuar burgje t cilat jan vendosur n kshtjella "Bastilles" ose bodrumet e
kalave"Qubliettes".N rom ka qen i njohur burgu i "Tullanium" ku mbaheshim tparaburgosurit deri n
 ekzekutimin e dnimit.Juristi romak Ulpian, shprehet se "Burgjet duhet t prdoren vetm pr mbajtjen e
tdnuarve e jo pr ndshkimin e tyre".Kodi penal i Karolins "Constitutio Criminalis Carolina" e ka njohur
burgun eprjetshm.Institucioni i par i burgut konsiderohet burgu "Bridvell" n Londr i themeluar
ngaEduardi VI n vitin 1553.Papa Klementi XI n Rom themeloi burgun pr t mitur "Shn MIkeli" , n
hyrjen eburgut shkruhej "Nuk mjafton t ndshkosh njerzit q kan kryer krime por duhet qti prmirsosh
ata, me edukim dhe pun".Burgimi i form e heqjes s liris dhe mjet i mbrojtjes nga kriminaliteti ka kaluar n
dyfaza kryesore: faza preventive dhe faza e dnimit si mjet dhe sanksion penal. Burgimindrmerrej edhe si
mas e ndalimit derisa kryesi t kryente obligimet materiale.Faktort q kan ndikuar n paraqitjen e dnimit
me burgimMendimet dhe idet humaniste e prparimtare t filozofve dhe shkollave t ndryshme Page 10 of
24
11. (T.Mor, H.Grocius, Zh Ruso, Monteskje, C.Bekarie, Xhon Huard)Idet dhe kontributi i revolucionit
francez dhe legjislacioni i tij penal dhe ndikimi ipranis s lirive&drejtave qytetare (dalin n pah parimet e
shkollave dhe lvizjevehumaniste historiko-juridike : parimi i ligjshmris, barazis qytetare etj, nga t
cilatjeta e njeriut, lirit dhe t drejtat e qytetarve fitojn nj cilsi dhe kualitet t veant)Shfrytzimi i puns
s personave t dnuar si fuqi e lir puntore (Fuqia e lirpuntore e personave t dnuar dhe dshira e
shoqris borgjeze q t prfitojkapital)Fazat e dnimeve me burgim dhe transformimi i tyreDnimi me
burgim si sanksion penal pr her t par sht parapar n Kodin PenalFrances t vitit 1792, dhe kodin e
Napolonit t vitit 1810. Rruga e transformimeve dhendryshimeve t dnimeve me burgim prcillet n dy faza
kryesore:Faza e par : prfshin kohn q nga paraqitja e ktyre dnimeve deri mesi i shek 20,kjo faz
karakterizohet meafirmimin e dnimeve me heqjen e liris si dnime m t favorshme pr kryesin, llojete
dnimeve ishin: burgimi,internimi, burgu i rnd, burgu shtpiak, burgu i prjetshm, burgu me pranga, burgu
ileht etj.Karakteristik ka qen ekzistimi i nj numri t madh t formave t dnimeve:- Kodi i Napolonit 1810,
parasheh: burgimin, internimin, burgun me pun tdhunshme, burgun prmirsues, burgun policor, burgun e
rnd, burgun eprjetshm.- Kodi penal i Gjermanis, 1871, parasheh: burgimin, internimin, burgun e
zakonshm,B. e rnd,B. e prjetshm.- Kodi penal i Belgjiks, 1865, parasheh: burgimin, B. policor,
internimin, B. e rnd,B. e prjetshm, burgun mepun t detyrueshme.- Anglia (nuk e ka br kodifikimin)
parasheh: burgun, B. e zakonshm, B. e rnd,B.pun detyrueshme,B. prjetshm- Kodi penal i Italis,
parasheh: burgimin, burgun e zakonshm, burgun e rnd,burgun e prjetshm.- Kodi penal i Spanjs,
parasheh: Burgimin, e zakonshm, e rnd, e prjetshm, B.me deprtim dhe internimin.Faza e dyt : prfshin
kohn e prpjekjeve t mdha pr transformimin e plot tqllimit dhe t karakterit t dnimit me burgim.
Autort mendojn se dnimet meburgim duhet t unifikohen dhe t reduktohen n nj dnim.Zhan Pinatel
thekson se duhet t braktiset mendimi se duke mbajtur personin ednuar t privuar nga liria ai mund t
prgatitet pr jet n liri dhe mund tprmirsohet dhe riedukohet me sukses.Faza tret : prfshin masat e reja
si: masat e diversitetit ndaj t miturve, dnimetalternative, dnimet me kusht, dnime plotsuese dhe format
tjera t zvendsimit t Page 11 of 24
12. dnimit me burgimSistemet kryesore t ekzekutimit t dnimit me burgimKuptimi dhe llojetSistemet dhe
metodat e ekzekutimit t dnimit me burgim n mnyr kronologjike,historike konsiderohen: Sistemi i burgut
Sistemi i Sistemi i Sistemi i Sistemi kolektiv qelis heshtjes pikave progresivSisteme q mbshteten n idet
bashkkohore t riintegrimit t personavekonsiderohen: Sistemi i sistemi bashkkohor klasifikimit
modernSistemi i burgu kolektiv : Konsiderohen si "Universitete t vrteta t krimit", ku ishin tpranishme:
prostitucioni, bixhozi, alkoolizmi, mashtrimet, vrasjet etj. Kritik t ktijsistemi kan qen Xhon Huard,
Gjermi Bentan , Mirabo etj.Sistemi i qelis ose izolimit : N literatur mendohet se vetm me sistemin e
izolimitfillon ekzekutimi i vrtet i dnimit-burg.Ndryshe quhet edhe sistemi pensilvanik apo filadelfik, pr
shkak se pr her t par uparaqit n Filadelfi n vitin 1790.Prmenden dy varianta t ktij sistemi: sistemi
klasik i qelis dhe sistemi i heshtjesapo Obernit (Auburn)Sistemi i qelis apo izolimit klasik ka qndruar m s
shumti n praktikn penitensiare(q nga viti 1818).Si prparsi sht pengimi i ndikimit negativ t personave
t dnuar n njri tjetrin,evitohet mundsia e ikjes, eliminohen mundsit e trazirave dhe kryengritjeve
tdnuarve. Si t meta kan qen pasojat e rnda shndetsore psikike dhe fizike,qndrimi n burg pr shum
delikuent sht br faktor kriminogjen. N penologjiquhet prshtatje e jetess n burg.Sistemi i heshtjes ose
 Obernit (Auburnqytet n Nju Jork). Sipas ktij sistemi personate dnuar natn, qndrojn t ndar nga njri
tjetri dhe t izoluar plotsisht, ndrsaditn drgohen n pun. Ata e kan pasur t ndaluar do bised dhe
komunikim mestyre me qllim t pengimit t infektimit kriminal. Obligoheshin puna kolektive, ndarjadhe
klasifikimi n grupe, aftsimi, prfitimi i mjeshtrive t caktuara.Sistemi progresiv Pr her t par
parashikohen mjetet stimuluese dhe shprblimi Page 12 of 24
13. pr t dnuarit me sjellje t mira dhe pun t suksesshme.I dnuari gjat mbajtjes sdnimit, kalon npr
faza n mnyr progresive duke ndryshuar pozitn tij.Sistemi progresiv anglez: (1853) sipas ktij sistemi t
dnuarit gjat ekzekutimit tdnimit me burgim, kalojn 3 faza:Faza I: sht qndrimi n qeli por me disa
prmirsime n ushqim, higjien, literatur,vizita nga familjart.Faza II: t dnuarit gjat dits punojn
(mjeshtri) s bashku pa obligim t heshtjes,ndrsa natn qndrojn n qeli t veanta., nxitja e t dnuarve q
ata vet tndikojn n prmirsimin e pozits s tyre gjat kohs s mbajtjes s dnimit meburgim.Faza III:
qndron n lshimin me kusht , dmth., lirohen para kohe dhe dalin n liri pambajtur tr dnimin e
parapar.Personat e dnuar gjat qndrimit n ent, sipas ktij sistemi, kan nj jet dinamike.Pozita e tyre
ndrron shkall-shkall. Ndrrimi i ksaj pozite n pjes m t madhevaret prej vet personave t
dnuar.Sistemi progresiv irlandez : Risi sht faza 4 lirimi me kusht t dnuarit para se tlirohen me kusht
duhet t vendosen n nj objekt t veant ku kushtet e jets dhepuns jan krejtsisht tjera nga ato t
personave q gjenden n fazn e burgut tprbashkt. Drgimi dhe vendosja e personave t dnuar n paralelen
pr t lir,bhej nga nj kshill i veant.Sistemi i pikve (ose Mokanakut) Dnimi pr secilin t dnuar sht
shprehur menj shum t poenave dhe t pikve, t cilat nse t dnuarit i fitonin kishinbenificione t
ndryshme dhe n fund arrinin t fitonin lirin para kohe. N fazn e tretgrupi shprndahet dhe secili fitonte
nga nj shtpiz dhe tok ku mund t merrej mepun bujqsore.Sistemi i klasifikimit ose i Gjenevs : Kishte 3
faza: faza e qelis, faza e burgut tprbashkt dhe faza e daljes para kohe n liri. Interesant sht faza e dyt n
t cilnt dnuarit sipas kritereve subjektive dhe objektive klasifikoheshin n grupe,nngrupe, klas, paralele
me qllim t pengimit t ndikimit. Klasifikimi bhej sipaskritereve juridiko-penale, veprave penale, shkalls s
prgjegjsis, motivit t kryerjesdhe recidivizmit.Sistemi modern ose bashkkohor.- Personat e dnuar t
prgatiten q t kye paprobleme n jetn n liri.N paraqitjen esistemit ndikim t madh kan pasur shkencat e
kriminologjis, drejtspenale, psikologjis, penologjis. Page 13 of 24
14. Shkolla juridike-penale ka kontribuar n respektimin dhe aplikimin e parimeve tligjshmris dhe
humanitetit.Shkolla pozitiviste ka kontribuar pr njohjen e personalitetit sidomos t vetivebiologjike,
anatomike dhe psikologjike.Shkolla e mbrojtjes s re shoqrore ka kontribuar n paraqitjen e klasifikimit
tpersonave t dnuar.N sistemin modern nuk sht e pranishme faza e izolimit t personave t dnuar,
poraplikohet si mas disiplinore.Faza I fillon me vrojtimin dhe studimin e personit t dnuar (ekspertve
psikologji,sociologji, kriminologji, pedagogji)Faza II bhej klasifikim i gjer, t dnuarit n baz t puns
dhe aftsimit fitonin tdrejta dhe benificione.Faza III lshimi me kusht dh ndihma postpenale ndaj t
dnuarve (iu sigurohej puna,banimi, etj)Gjat qndrimit t ente , t dnuarit kalojn npr disa institucione t
tipit t veant;t hapura, vikende etj, ku puna dhe jeta e personave t dnuar sht shum afrpuns dhe jets
n liri. Kapitulli VIIRoli i organizimit dhe asociacioneve ndrkombtare pr zhvillimin dheprsosjen e
ekzekutimit t sanksione penaleOrganizatat, shoqatat dhe asociacionet m t njohura q kan dhn kontribut
nkt drejtim prmenden:Komisioni ndrkombtar pr t drejtn penale dhe institucionet
korrektuese,Komisioni pr shtje sociale i OKB-s,Shoqata ndrkombtare pr kriminologji,Shoqata
ndrkombtare pr mbrojtjen shoqrore, Page 14 of 24
15. Shoqata ndrkombtare pr t drejtn penale.Posarisht jan t vlefshme Rregullat standarde minimale t
OKB-s mbi trajtimin et burgosurve dhe rregullat Evropiane t burgut pr t cilat do t bhet fjal n pjesne
IV gjegjsisht n shtojcn e ktij teksti.1- Komisioni ndrkombtar pr t drejtn penale dhe institucionet
korrektueseKontribut i komisionit sht hartimi i disa rregullave standarde minimale pr trajtimin et
burgosurve npr ente me titull "Prmbledhje rregullash mbi trajtimin e tburgosurve" i cili aprovohet m 1934
nga Lidhja e Popujve. Ky komisionndrkombtar, shndrrohet n organ t veant t Organizats s Kombeve
tBashkuara, n kuadr t Fondacionit ndrkombtar pr t drejtn penale dhe trajtimine t burgosurve.2-
Komisioni pr shtje sociale i OKB-s mbi parandalimin e kriminalitetit dhetrajtimin e delikuentve.Ky
 komision ka mbajtur disa kongrese ku jan trajtuar shtjet e ekzekutimin ednimeve me burgim. OKB m
1975 ka aprovuar Rezolutn "Deklarata mbi mbrojtjene t gjith personave nga torturat dhe dnimet e vrazhda,
johumane dheposhtruese". sht theksuar se aplikimi i dnimit me burgim duhet t jet si mjet ifundit i
pengimit t kriminalitetit e jo si mjet i rregullt. Ky kongres njihet nga fakti se kaaprovuar tri rezoluta:1- " Mbi
nevojn e krkimit t alternativave pr burgun ose dnimin me burgim",2- "Problematika e femrave si
delikuente dhe si persona t dnuar",3- "Krkimin dhe prsosjen e masave t ndryshme mbi riintegrimin social
t dnuarveme burgim".3- Shoqata ndrkombtare pr Mbrojtjen e Re ShoqroreKjo shoqat nga ndikuar n
paraqitjen e reformave rrnjsore penitensiare n shumshtete, individualizmin e tretmanit t personave t
dnuar, inaugurimin dhe rregulliminligjor t vrojtimit dhe observimit t personalitetit t t dnuarve n
institucionekorrektuese. Gjithashtu, shoqata ka insistuar q personeli i institucioneve korrektueset ket sjellje
t mira.N kt kongres u paraqit ideja q drejtoria e institucioneve korrektuese varsisht prejsuksesit t
procesit t riintegrimit t ket mundsi q t bj ndryshimin e zgjatjes sdnimit me burgim ose t lejoj q t
dalin para kohe n liri.4- Shoqata ndrkombtare pr kriminologjiSi shtje kryesore kjo shoqat ka trajtuar
temn "Burgu si faktor kriminogjen".Ndikimet negative q manifestohen n jetn fizike t personit t dnuar,
paraqiten sirezultat i ushqimit t dobt, i vendosjes dhe kushteve t vshtira n lokalet e burgut,veshmbathjes
joadekuate, t higjiens dhe qndrimin rigoroz t personelit t burgjeve.Sjelljet e ktilla ndikojn q te t
dnuarit t paraqiten deformime t ndryshme psikike,si egoizmi, poltronizmi, agresiviteti, inferioriteti etj. Page
15 of 24
16. sht konstatim se burgu klasik sjell rregullimin e raporteve familjare, shkurorziminapo shkatrrimi i
bashksis familjare, ndarjen e fmijve, ngeljen e t miturve pambrojtje dhe kujdes etj.Kjo shoqat insiston n
transformimin rrnjsor t burgut klasik n nj ent modern triedukimit dhe prmirsimit.Kjo shoqat ka dhn
kontribut t madh pr prsosjen e metodave dhe mjeteve mbashkkohore pr individualizimin e procesit t
tretmanit t personave t dnuarnpr institucione korrektuese.5- Shoqata ndrkombtare pr t drejtn
penaleKjo shoqat ka trajtuar problematikn e sanksioneve penale (kongresi XI, 1974 nBudapesht). Kan
dalur propozime t reja q dnimet me burgim t zvendsohenme dnime dh masa t tjera, e sidomos me
dnimin me t holla, dnimin me kusht etj.Rregullat Standarde Minimale t OKB-s mbi trajtimin e personave
t burgosur.Ky dokument (versioni final) sht aprovuar n Gjenev 1955, ndrsa kshilli iekonomik-social i
OKB-s, e ka vrtetuar me rezolut t veant n vitin 1957.Rregullat standarde minimale, pas aprovimit t
tyre, bhen nj prej burimeve dhethemeleve kryesore n t cilat mbshtetet praktika e trajtimit t personave t
dnuarnpr burgje dhe ente ndshkimore.Kto rregulla kan pr qllim eliminimin dhe braktisjen e metods
s maltretimit fizikdhe psikik t personave t burgosur npr burgje. Kto rregulla trajtojn dherregullojn disa
grupe t shtjeve, p.sh., parimet themelore mbi organizimin eburgjeve dhe institucioneve, pranimin e t
dnuarve dhe vendosjen e tyre n burgjedhe ente, klasifikimin dhe kategorizimin e personave t dnuar,
trajtimin dhe sigurimine higjiens personale, veshmbathjes, ushqimit, organizimin e kohs s lir,
aktivitetetsportive dhe kulturore dhe ndihmn shndetsore, mbajtjen e rendit, disiplins endshkimit t t
burgosurve dhe me aplikimin e mjeteve t dhuns ndaj tyre,kontaktimi i t dnuarve me botn e jashtme,
informimin dhe t drejtn e ankess.Rregullat trajtojn obligimin e institucioneve pr kategorizimin e t
burgosurve sipas:gjinis, moshs, llojit t dnimit, llojit t veprs penale, karriers kriminale etj.Prcaktohen
kriteret pr sasin e drits natyrore, ajrit t pastr, hapsirs, nxehjes,dhomave , ujit t pijes etj.Nse rrezikohet
rendi dhe qetsia justifikohen forca fizike ndaj t burgosurve.Rregullat Evropiane t burgut Page 16 of 24
17. Kshilli Evrops ka aprovuar nj rekomandim t cilat prmbajn shtjet e pranimit tdnuarve,
evidentimin, klasifikimin, vizitat , korrespodenca etj. KE rekomandon q tburgosurve tu lejohet t marrin
pjes n edukim jasht burgut.Ekzekutimi i dnimeve me burgim dhe tretmani i t burgosurveMe nocionin
riedukim, risocializim dhe riintegrim, duhet t kupohet nj gjendje tjetrkualitative, sipas s cils personi i
dnuar, gjat qndrimit n ent dhe n baz ttretmanit t zbatuar atje, ka ndryshuar esencialisht. Gjat procesit
t riintegrimit, tburgosurit duhet t binden se problemet, mosmarrveshjet dhe konfliktet e tij nshoqri, nuk
vijn vetm nga mjedisi q e rrethon, por shpesh jan produkt i gjendjespsikike dhe shpirtrore t personalitetit
t tij. Ata duhet tiu nnshtrohen procesit ttretmanit, t arrij q ti harmonizoj krkesat, motivet dhe dshirat
e tij personale, meraportet e mjedisit, me normat dhe rregullat ligjore q vlejn n shoqri.Tretmani trajtimi i
 personave t dnuar si kusht pr riintegrimin e tyreMe tretman nnkuptohet nj aktivitet i paramenduar dhe i
organizuar mir me qllim triedukimit dhe riintegrimit t personave t dnuar. Tretmani kuptohet si pun
eveprimeve pr riintegrim, edukim, angazhim n pun, angazhim n aktivitete t lira,aftsimin profesional. N
kuptimin e gjer trajtimin e delikuentit n t gjitha fazat endriimit t rastit kriminal.Tretman n kuptimin e
plot sht tretmani gjat kohs sqndrimit t personave t dnuar n institucione.Pr realizimin e tretmanit
dhe arritjen e qllimit prfundimtar t ekzekutimit t dnimitme burgim jan t domosdoshme t plotsohen
dhe realizohen disa kushte t cilatkan t bjn me:1. Individualizimi i tretmanit t personave t dnuar
nnkuptohet prshtatja emetodave dhe mjeteve t ndikimit personalitetit t tyre (sipas vetive dhe
cilsivepsikike, sociale dhe kulturore t personave t dnuar), pr tu realizuar me suksesindividualizimi i
tretmanit sht e domosdoshme studimi, observimi dhe njohja epersonalitetit t dnuarit.Observimi dhe
studimi i t dnuarve- ekziston observimi shkencor dhe empirik.o Observimi shkencor: bhet n institucione t
veanta shkencore ku personat ednuar i nnshtrohen nj studimi dhe analize t gjithanshme t vetive
psikike,biologjike dhe sociale. Kto institucione qendra observimit, qendra klasifikimi, qendrapr
diagnostifikim, qendra t tirazhit, zyra t observimit dhe hulumtimit etj.o Studimi dhe observimi empirik:
zbatohet n institucionet korrektuese ku zbatohennga ekipe ekspertsh t lmenjve t ndryshm (social,
edukator, psikolog, mjek,jurist etj). Observimi bhet me rastin e pranimit t personit t dnuar n ent dhe
aiobservim mund t vazhdoj m tej. Studimet dhe observimet n qendrat e observimit,zakonisht bjn
hulumtime t natyrs psikologjike dhe sociologjike t personave tdnuar. Page 17 of 24
18. Studimet dhe observimet psikopatike, prfshin studimin e gjendjes dhe tndryshimeve anatomike fizike
dhe sfern e jets psikike t personalitetit t tdnuarve. Me an t testeve t cilat prcaktojn shkalln e
inteligjencs, vetit ekarakterit, temperamentit, orientimin profesional t t dnuarit etj. Ndrsa, me
metodabiometrike prcaktohet shkalla e vetdijes, e t mbajturit mend, format e reagimeve,aftsia e gjykimeve
etj.Studimet dhe krkimet sociologjike, t personalitetit t t dnuarit kan t bjn mekrkimin e kushteve
sociale t ambientit dhe familjes ku sht rritur dhe formuarpersoni i dnuar. Me qllim t caktimit t shkalls
s ndikimit t ktyre rrethanave nsjelljen kriminale prdoren metodat si: anketa, intervista, bashkbisedimi
etj.Krkimeve prfshijn analizn e rrethanave sociale, ekonomike, familjare, kulturore epolitike. Pr vllimin
dhe observimin e studimit t personave t dnuar veohen disalloje t observimit. Observimi fakultativ,
observimi obligativ, observimi gjyqsor-kriminologjik, observimi penitensiar.- Observimi Kriminologjik dhe
gjyqsor- qllimi sht individualizimi i prgjegjsis,- Observimi penitensiar, qllimi sht prshtatja e
masave, metodave e mjeteve,personit t dnuar, pr riedukimin dhe riintegrimin e tij.- Observimi fakultativ,
bhet vetm ndaj atyre q tregojn disa parashenja dhe sjelljedevijonte t n intensiteti m t madh.- Observimi
obligator, sht i detyrueshm pr t gjith t dnuarit.2. Klasifikimi i personave t dnuar : karakteristik e
prbashkt i klasifikimit shtindividualizimi i prgjegjsis penale, individualizimi i dnimit dhe
individualizimi itretmanit me qellim t prmirsimit t tyre. Klasifikimi sht nj proces permanentgjat tr
tretmanit penitensiar. Llojet dhe kriteret e klasifikimit jan:a) Klasifikimi i jashtm (ekstrem) quhet klasifikim
horizontal n baz t disa kritereveobjektive. Me rastin e ktij klasifikimi mirren parasysh mosha, gjinia, lloji i
veprspenale, lloji i dnimit dhe lartsia e tij dhe recidivizmi. Kt ndarje e bn vet ligji apogjykatat gjat
trajtimit, gjykimit dhe shqiptimit t dnimit me burgim.b) Klasifikimi i brendshm (intern), quhet klasifikim
vertikal i cili bhet brendainstitucioneve korrektuese i cili bhet n baz t vetive, cilsive dhe
karakteristikavesubjektive. Grupet duhet t ken veti heterogjene. Klasifikimin e bjn komisioneprofesionale
me ekspert t lmenjve dhe profileve t ndryshme shkencore dheprofesionale.3. Klasifikimi dhe kategorizimi
i institucioneve korrektuese nnkuptonthemelimin e institucioneve t llojllojshme, me qllim t zbatimit t
tretmanit dheprshtatjes m t suksesshme t krkesave pr riedukimin dhe riintegrimin e Page 18 of 24
19. personave t dnuar. Klasifikimi bhet n baz t kritereve objektive (llojit t veprspenale, lloji dnimit,
lartsia e dnimit, mosha, gjinia)a) Institucionet korrektuese n Kosov ndahen n:1- Burgje pr ekzekutimin e
dnimit me burgim,2- Burgje pr ekzekutimin e dnimit me burgim afatgjat,3-Qendra t paraburgimit pr
ekzekutimin e paraburgimit dhe dnimeve t burgimitderi n 3 muaj,4- Burgje pr femra pr ekzistimin e
dnimit me burgim,5- Burgje pr femra pr ekzekutimin e dnimit me burgim,6- Burgje pr t mitur,7-
Institucionet korrektuese pr ekzekutimin e masave edukative,8- Burgje- spitale pr trajtimin e t
 paraburgosurve dhe personave t dnuar tsmur.b) Llojet dhe kriteret e klasifikimit t institucioneve-
Organizimi horizontal dhe vertikal,- Institucione t prgjithshme dhe t veanta,- Institucione dhe burgje,Sipas
moshs dhe kategoris: Institucione korrektuese dhe institucione edukative prt mitur,Sipas gjinis
institucionet ndahen n: Institucione pr femra dhe institucione prmeshkuj,Sipas rajonit institucionet ndahen
n: Institucione lokale, rajonale, republikane dhefederale.Sipas shkalls s siguris institucionet mund t jen:
T tipit t mbyllur, t tipit gjysmt hapur, t tipit t hapur.Ndarja dhe klasifikimi vertikal bhet n baz t
kritereve subjektive : institucionespeciale pr t mitur t rinj, pr t rritur, pr t dnuar nga shprehit, pr t
dnuar prdelikte n trafikun rrugor, pr persona t smur q kan kryer krime, pr trajtimin dherehabilitimin
e t dnuarve alkoolist dhe narkoman, pr t dnuar me rregullimementale.N Kosov ekzistojn kto lloje
t institucioneve:1. Institucioni korrektues n Dubrav,2. Institucioni korrektues n Lypjan3. Burgjet e qarkut
n Mitrovic, Prishtin, Prizren, Pej, Gjilan etj.Institucionet korrektuese sipas lartsis dhe zgjatjes s
dnimit, ndahen n burgje dheinstitucione korrektuese.Burgjet jan institucione t themeluara n qendra
komunale apo rajonale, kuzakonisht bhet ekzekutimi i dnimit me burgim, me kohzgjatje t
shkurtr.Institucionet korrektuese zakonisht jan institucione m t degzuara dhe m torganizuara n t cilat
mbahet dnimi me burgim me nj kohzgjatje m t madhe.Mund t jen t tipit t prgjithshm dhe t
specializuara. Page 19 of 24
20. Institucionet korrektuese ndahen edhe sipas kriterit t shkalls s siguris, n :o Institucione t tipit t
mbyllur ose shkalls s lart t siguris (sigurim objektivo-subjektiv)o Institucione t tipit gjysm t mbyllur
ose me shkall t mesme t siguris(sigurimfizik ose personal)o Institucione t tipit t hapur ose me shkall t
ult t siguris(shkall m t ult tsigurimit) Kapitulli IX Mjetet dhe metodat e tretmanit t dnuarve me
burgim1. Kuptimi dhe rndsia dhe llojet e mjeteve dhe metodave t tretmanit tpersonave t dnuarSi metod
e riintegrimit mund t definohet shfrytzimi i planifikuar i nj grumbulli tmjeteve, formave dhe faktorve.
Metodat e trajtimit kan t bjn me veprimet dhemasat q i ndrmerr personeli i institucionit ndaj t dnuarve,
ndrsa metoda eriintegrimit t tyre nnkupton nj zgjedhje t vetdijshme t veprimeve, masave dhemjeteve t
caktuara me qllim t riedukimit dhe riintegrimit t personave t dnuar.Metodat q aplikohen n rrugn e
prmirsimit dhe riedukimit jan:1. Puna e personave t dnuar,2. Puna individuale e personelit t institucionit
me persona t dnuar,3. Puna grupore e personelit t institucionit me persona t dnuar,4. Vetorganizimi i
personave t dnuar,5. Arsimimi dhe shkollimi i personave t dnuar,6. Aftsimi i profesional i personave t
dnuar,7. Organizimi i jets kulturore-zbavitse e sportive i personave t dnuar.Puna e personave t dnuar:
qllimi dhe karakteri i puns s personave t dnuar,gjithmon sht varur nga qllimi i dnimit me burgim
gjat fazave t ndryshme taplikimit t tij:Faza I - ka pasur karakter shpagimi dhe hakmarrje ndaj t dnuarve
(Shtrati i fort,ushqim i lig dhe pun e rnd)Faza II kur dnimi me burgim bhet dnim dominues n
legjislacionin penal pozitiv,puna paraqitet si mjet prmirsimi.Faza III- Kur puna trajtohet si mas, mjet dhe
metod e rndsishme pr riedukimindhe riintegrimin e t dnuarve.Nga rregullat standarde minimale t OKB-
s, dalin prfundime se puna t dnuarve umundson fitimin e shprehive t puns, ruajtjes dhe prsosjes s
shprehive tmparshme pozitive, aftsimin dhe prgatitjen profesionale, sigurimin e t ardhurave. Page 20 of
24
21. Format e organizimit t puns s personave t dnuar, ndahen n dy grupe:1. Sistemi i organizimit t puns
private (me qira, me kontrat, sipas njsive punuese,organizim publik)Sistemi i organizimit t puns publike
(pun pr llogari t shtetit, pr nevoja t shtetit,pr punt publike, puns me ndrmarrje n liri)2. Puna e
personelit penitensiar me personat e dnuar veanrisht prmendetpuna individuale e edukatorit, puna
grupore me personat e dnuar dhe format e tjera.- Prgatitja dhe aftsia profesionale e personelit t institucionit
korrektues : krkohetq personeli penitensiar, sidomos edukatorve, puntorve social, mjekt,psikologt,
instruktort, gardiant dhe rojet e institucioneve, t ken njohuri dheprgatitje elementare profesionale dhe
praktike nga fusha e pedagogjis, sociologjis,psikologjis, andragogjis, kriminologjis, t drejts penale,
penologjis etj.- Puna individuale e edukatorit me personat e dnuar Kjo pun lidhet me nevojn enjohjes s
plot t personalitetit t t dnuarit, prcjelljen e puns dhe sjelljeve t tijn ent, me bisedat, kshillimet,
arsimimin, dhe orientimin profesional. Edukatori apopedagogu duhet q, m par, t konsultoj dhe studioj
dokumentacionin e plot tgjykats, t studioj dosjen penologjike dhe anketn sociale. Lidhur me njohjen
 epersonalitetit t t dmtuarit nga ana e edukatorit apo pedagogut, jan me rndsidiagnoza kriminale,
prognoza sociale dhe propozimet pr zbatimin e tretmanit, t cilatjan prpunuar nga ekipi i ekspertve t
qendrs observuese. Lidhur me raportin dhemnyrn e kontaktimit t edukatorve dhe pedagogve me
personat e dnuar,prmenden disa metoda: Bindjes, krijimit t shprehive, nxitjes, premtimit-dhuratave-
shprblimeve, shtrngimit dhe ndshkimit.Metoda e bindjes: edukatort insistojn q ti bindin t dnuarit ti
respektojn rregullate rendit shtpiak, obligimet dhe detyrimet tjera.Metoda e shprehive: kan t bjn me
shprehit pr pun, pr higjien personale dhelokalit, mjeshtrive etj.Metoda e nxitjes: te personi i dnuar t
zgjon motive, dshira dhe vullnet pozitiv dukepremtuar, notuar, lavdruar, dhurata, organizimi i garave
etj.Metoda e premtimit, dhuratave dhe shprblimeve n mnyr publike:Metoda e shtrngimit dhe ndshkimit:
ndrmerren kur metodat tjera nuk kan efekte.Mjetet m t shpeshta jan qortimi, vrejtja, kontrolli,
mbikqyrja, krcnimi, ndalesate ndryshme, detyrimi i veprimit t caktuar.- Puna e puntorve social me
personat e dnuar: personi social ka pr detyr tndikoj te personat e dnuar, q ta tejkalojn gjendjen e
krijuar me faktin e kryerjes skrimit dhe privimit nga liria, tiu ndihmoj atyre n sanimin e marrdhnieve t
prishura Page 21 of 24
22. dhe t rregulluara familjare, martesore dhe t marrdhnieve tjera.Puntort social duhet t hartoj nj
analiz sociale me konstatime dhe mendime tcilat jan t rndsishme pr procesin e tretmanit dhe t
riintegrimit t personave tdnuar. Kjo analiz, ndahet n tri pjes kryesore.- N pjesn e par t analizs
sociale jan: t dhnat mbi gjendjen sociale ( t dhnatmbi martesn dhe marrdhniet martesore, t dhnat
mbi familjen dhe raportetfamiljare, t dhnat mbi numrin e antarve t familjes, t dhnat mbi
profesionin,moshn, gjinin dhe kushtet tjera.- N pjesn e dyt t analizs sociale hartohet anamneza
kriminologjike.- Pjesa e tret prmban shnime t sintetizuara nga dy pjest (dmth.Diagnozasociale)Puntori
social kontribuon n procesin e klasifikimit t personave t dnuar n grupedhe nngrupe, n zgjedhjen e
mosmarrveshjeve dhe konflikteve n mes tpersonave t dnuar, n zgjedhjen dhe evitimin e
mosmarrveshjeve n mes tpersonave t dnuar dhe personelit t institucionit, n zgjedhjen dhe prmirsimin
emarrdhnieve n mes t dnuarve dhe familjeve t tyre.Puntori social mund t jap ndihm t madhe n
organizimin dhe prgatitjen e daljess personave t dnuar n liri, tu ndihmoj personave t dnuar q kur t
dalin n liri,ti zgjidhin disa shtje dhe probleme vitale pr jetn e tyre. Fjala sht pr: sigurimine punsimit,
sigurimin e banimit, vazhdimin e shrimit dhe mbrojtjes shndetsore,prmirsimin e marrdhnieve t
rregulluara familjare dhe nj varg problemesh tjera.- Puna e mjekut dhe e puntorve shndetsor me
personat e dnuar kan ndikimt madh, si n tretmanin individual t personave t dnuar ashtu edhe n at
kolektiv.Nga praktika penitensiare theksohet se personat e dnuar i besojn mjekut dhepsikiatrit dhe rrfejn
disa shtje, probleme dhe preokupime intime t cilat personelitjetr i institucionit nuk mund ti hetoj dhe ti
dij.Propozimet dhe mendimet profesionale t puntorve shndetsor, lidhur mecaktimin e vendit t puns,
me kushtet e vendosjes dhe veshmbathjes, me ushqimindhe llojin e ushqimit si dhe me ndrmarrjen e masave
disiplinore ndaj t dnuarve,kan rndsi dhe ndikim t veant n procesin e tretmanit t personave t
dnuargjat qndrimit n institucione korrektuese.-Puna e instruktorve me personat e dnuar Instruktort, si
mjeshtr dhe ekspert tprofileve t ndryshme kan detyr q ti msojn dhe aftsojn personat e dnuar
nprocese t ndryshme t puns, n teknologji dhe n mjeshtri t caktuara. Instruktortmund ti prfitojn ata
q me m vullnet t kyen n procesin e puns, q meinteresim t fitojn shprehi pune, t zn e msojn
mjeshtri, ti prsosin ato, t fitojn Page 22 of 24
23. kualifikime dhe tituj t caktuar, t nxisin iniciativn pr angazhime krijuese n pun.Instruktori, nxit dhe
kultivon kultin e puns. N kt mnyr, mnjanohen vetitnegative si jan: agresiviteti, egoizmi, parazitizmi
dhe dukuri tjera3- Metodat e tretmanit grupor me personat e dnuar : puna grupore nnkuptonudhheqjen dhe
organizimin nga ana e personelit t institucionit t bisedavekontakteve dhe debateve t ndryshme me personat
e dnuar me qllim t riedukimitMetodat grupore mund t zbatohen n form t metodave t kshillimeve
grupore dhet psikoterapis grupore.- Metodat e kshillimeve grupore nnkupton bisedn me nj grup t
personave tdnuar. Grupi mund t jet prej 5-10 persona. Biseda dhe debati duhet t zhvillohetn tryez t
rrumbullakt, jasht lokaleve t mbyllura t institucionit. Puna grupore dhekshillimet grupore e trimrojn
personat e dnuar i afrojn atij mundsi q t ndeshetme realitetin,ashtu si sht.- Metoda e psikoterapis
 grupore angazhohet pr njohjen m t thell t vetive dhecilsive individuale t personit t dnuar. Ajo
planifikon teknika dhe ecuri tpsikanalizs s Frojdit. Metoda e kshillimeve grupore kishte pr qllim q t
ndikojq ata ti eliminojn disa simptoma t gjendjeve neurotike. Metoda e psikoterapisgrupore bn
shpjegime t natyrs gjenetike dhe sjelljeve dhe qndrimeve t dnuarve.Metoda e psikoterapis grupore, t
gjitha njohurit mbi t dnuarin i grumbullon mean t aplikimit t testeve psikopatike dhe sociopatike.4-
Vetorganizimi i personave t dnuar personat e dnuar vetorganizohen, eadministroj vet jetn dhe punn
n ent, i qeverisin vet aktivitetet lidhur meprodhimin, aktivitetet e jets kulturore-zbavitse, sportive etj.Kjo
mnyr e organizimit ndikon n eliminimin e disa dukurive kriminale dhe negative,brenda n ent, si
kontrabands me drog vjedhjeve, aplikimit t dhuns, rrahjeve,konflikteve apo mosmarrveshjeve n mes t
dnuarve i zgjidhte kshilli i veant, iprbr nga vet t dnuarit me burgim, i cili caktonte dhe ndrmerrte
masa tndryshme ndaj personave t dnuar. Vendimet dhe qndrimet e "Kshillave" t tilla tt dnuarve, kan
pasur m shum autoritet se sa vendimet e drejtoris.5- Arsimimi dhe ngritja profesionale si metod e trajtimit
t personave tdnuar pr arritjen e nivelit dhe shkalls s arsimimit e shkollimit si dhe aftsiveprofesionale,
personave t dnuar iu lshohen dftesa, diploma dhe certifikata t cilatvlejn edhe n liri. Disa personave t
dnuar t cilt tregojn sukses t veant, qarrijn rezultate t posame n msim, n pun praktike n
inovacione dhe prparimeteknike, drejtoria e institucioneve korrektuese ua mundson q kt aftsi dhe
talentt tyre pa pengesa edhe jasht institucionit. Ligji mbi ekzekutimin e sanksionevepenale t Kosovs ka
trajtuar problematikn e aftsimit profesional dhe arsimimit tpersonave t burgosur q gjenden n
institucionet korrektuese. Page 23 of 24
24. 6- Aktivitetet kulturore, argtuese dhe sportive me t dnuar metod dhe faktor i fuqishm pr riedukimin
dhe prmirsimin e personave t dnuar, konsiderohet edhe organizimi i jets kulturore-argtuese dhe sportive.
T gjitha institucionet korrektuese duhet t disponojn me biblioteka dhe salla t leximit, t nxirren gazeta dhe
fletushka t cilat pasqyrojn punn dhe jetn e t dnuarve, shkrimet dhe punimet n gazetat e tilla prgatiten
nga personat e dnuar. Nprmjet garave t ktilla sportive, te personat e dnuar, zhvillohet fryma e jets
kolektive, besimi reciprok e humaniteti. N ann tjetr, flaken disa veti, si egocentrizmi, agresiviteti,
parazitizmi etj.. Page 24 of 24

...