EVLY ELEB SEYAHATNMES

YCEL DALI - SEYT AL KAHRAMAN - ROBERT DANKOFF

 Evliy elebi b. Dervi Mehemmed Zll

EVLY ELEB
SEYAHATNMES
VII. Kitap

Topkap Saray Ktphanesi Badat 308 Numaral Yazmann

Transkripsiyonu - Dizini

Hazrlayanlar
Ycel DALI - Seyit Ali KAHRAMAN - ROBERT DANKOFF
 Yap Kredi Yaynlar

______________________________________ IV
 Evliy elebi Seyahatnmesi
Evliy elebi b. Dervi Mehemmed Zll
VII. Kitap

Topkap Saray Ktphanesi Badat 308 Numaral Yazmann

Transkripsiyonu - Dizini

Hazrlayanlar :
Ycel Dal - Seyit Ali Kahraman - Prof. Dr. Robert Dankoff

Proje Yneticisi : . Gnda Kayaolu

Kitap Editr: M. Sabri Koz

Kapak Tasarm: Pnar Kazma nar

Ofset Hazrlk: Ycel Dal
Dizin: Ruen Deniz

1. Bask: stanbul, Nisan 2003

ISBN 975-363-........

Bask : Altan Matbaaclk Ltd. ti.

 sunu

Seyahatnme'nin Topkap Saray Ktphanesi, Badat 308 numarada kaytl olan VII. ve
VIII. ciltleri emseli ve kelikli kahverengi deriden tek ciltte toplanmtr. Aharl ince bir kda
yazlm olup 310 mm. boyunda ve 205 mm. eninde 383 yapraktan ibarettir, VII. cilt bunun ilk
188 yapran kapsamaktadr. Kt bir nesihle kaleme alnmtr. Sayfadaki yaz uzunluu 166
mm.'dir. Her sayfada 33 satr mevcuttur.. Az da olsa baz sayfalarda kmalar (derkenar)
bulunmaktadr.
VII. cilt, Kanije, stolni Belgrad, Belgrad, Kara Mehmed Paa'nn elilik heyetiyle Viyana'ya
gidi, Viyana'nn ve kalesinin tasviri, Macaristan'a ve Budin'e var ile Tmvar, Eflak, Bodan
vilyetlerinin tasviri, Kazak vilyeti, Krm, Dastan, Kafkas kavimlerinin dil, rf ve detlerine
aynlmtr.
Daha nce Arap harfleri ile baslm olan VII. ve VIII. ciltler Sleymaniye Ktpha-
nesi'ndeki yazma (Beir Aa, nr. 448-452) esas alnp birka nsha ile karlatrlmak suretiyle
Trk Tarih Encmeni tarafndan Kilisli Rifat'n nclnde baskya hazrlanmtr (stanbul,
1928). Evliy elebi Seyahatnmesi'nin bu cildi de tpk II., III., IV., V. ve VI. ciltlerde olduu gibi
basit eviriyaz sistemiyle ve tartmal (okunamayan, karalanm veya silinmi vs.) ksmlar
yazmann baka baz ktphanelerdeki nshalaryla karlatrlarak hazrlanmtr. Dizin, baz
zarur dipnotlar ve iindekiler listesi de ayrca ilve olunmutur, devam eden ciltlerde de ayn
sistem korunacaktr.
V. ciltten balayarak bize yardmc olmay seve seve kabul eden ve byk bir dikkatle
redaksiyonu yapan Prof. Dr. Robert DANKOFF'un katklar redaksiyon boyutlarn anca,
kendisinin de rzasn alarak adn byk bir memnuniyetle "hazrlayan"lara yazdk. Bu vesileyle,
Robert DANKOFF, Seyit Ali KAHRAMAN ve Ycel DALI ile her zaman yardmlarna ba
vurduumuz hocalarmza burada teekkr etmeyi zevkli bir grev sayyorum.
Evliy elebi Seyahatnmesi'nin yaymlanmasnn zaruretine bizim kadar inanm olan ve bu
konuda her trl tevik ve destei salayan Enis BATUR'a, Yap Kredi Yaynlar yneticilerinden
Aslhan DN ile Yap Kredi Yaynlar kitap editr M. Sabri KOZ'a da ayrca teekkr ederim.

. Gnda KAYAOLU
 giri

Seyahatnme'nin VII. cildi, en ok bilinen ve gvenilir kabul edilen ve VII. ile VIII. cildin
bir arada ciltli olarak bulunduu Topkap Saray Ktphanesi Badat Kk 308 numaral nsha
esas alnarak hazrland. XVII. yzyl Anadolu Trkesi ile birlikte biraz da Evliy elebi'nin
bizzat kendisine has slbunu yanstan byk hacimli byle bir eserin, yeni Trke harflere
aktarlmasnn ne denli zor bir i olduu herkese teslim edilen bir vakadr. Metnin eksiksiz
yanstlmasyla birlikte yayn ilkeleri asndan; dil zellikleri, ses yaps ve dnemin br dil
hususiyetlerinin yansra, ortaya okunabilir ve anlalabilir bir metnin konulmas gerekmektedir.
Hazrlanan bu alma ne tenkitli bir neir; ne de zgn bir "dil" almasdr. Bu almayla
tarih, edebiyat, sosyoloji, antropoloji vb. sosyal bilimlerin hemen her dal ile uraan kiilerin
rahat okuyup istifade edebilecekleri eksiksiz bir metnin ortaya konulmas hedeflenmitir.
Dolaysyla tenkitli bir metnin nerinde istenen deerlendirme ve zellikler bu metinde
bulunmamaktadr. Bu kitap hazrlanrken u hususlara dikkat edilmitir:
Metnin kolay okunmasn salamak maksadyla okuyucuyu gereksiz biimde yoran
eviriyaz iaretlerine, zarur hller dnda yer verilmemitir.
Metin iinde // (kapal /e/)'ler /e/, // (geniz /n/)'leri /n/ bazen /n[g]/ olarak
okunmutur.
Asl metinde ayn kelimeler, zaman zaman farkl iml ile yazlmlardr. XVII. yzyl dil
zenginliini korumak iin bu kelimelerde hibir tasarrufta bulunulmam ve ayn imllarn
yanstlmasna zen gsterilmitir.
Evliy'nn zellikle harekeledii ama bugn farkl bir iml ile yaayan kelimelerde, asl
imlnn aktarlmasna zen gsterilmitir. Ayrca yer ve kii adlarnda da Evliy'nn imls esas
alnmtr.
Eserde mevcut kmalar (derkenar), zorluklarla karlald zaman dier yazma nshalar da
gzden geirilerek metnin iine yerletirilmi ve { } iaretiyle kma olduu gsterilmitir.
Metinde onarma yoluna gidilmemi, metnin anlalrln salamak iin baz kelimelere harf
ilvesi yaplm ve bu da [ ] iinde gsterilmitir.
 Metinde geen yetlerin Arapa asllar dizilerek, dipnotta sre ve yet numaralar ile
anlamlar konulmu; ancak br Arapa ve Farsa ibare, deyim, vecize vb.nin metin iinde
eviriyazs verilmitir.
Hazrlanan eserin kolay kullanlmas iin ba tarafna, aslnda bulunmayan geni bir
"indekiler" ile sonuna da "Dizin" ilve edilmitir. Yazma nsha ile karlatrma yapmak
isteyenler iin asl yaprak numaralar metin iinde "[15a; 15b; 16a; ...]" biiminde verilmi
olmakla birlikte dizin, yaprak numaralarna gre deil, bu kitabn sayfa numaralarna gre
dzenlenmitir.
Elinizdeki eser yalnzca birka kiinin mesaisi sonucunda olumad. almann muhtelif
aamalarnda konunun uzman pek ok ilim adam ve aratrmacya da mracaat edildi. Bu ilim
adamlaryla birlikte Farsa ve Arapa metinlerde yardmlarn bizden esirgemeyen Mustafa
iekler'e de teekkr ederiz.
Btn yardm, dikkat ve gayretlere ramen bu byklkteki bir metnin nerinde hatalarn
olmas kanlmazdr. Bizden kaynaklanan bu hatalara getirilecek eletirilerin, ileride yaplacak yeni
neirlere rehberlik edecei inancn tamaktayz.

Dr. Ycel DALI - Seyit Ali KAHRAMAN - Prof. Dr. ROBERT DANKOFF

______________________________________ X
 NDEKLER

Kasde-i mnsib.............................................................................................................................. 1
Hikmet-i Hud ................................................................................................................................. 1
Dier hikmet-i Hud ....................................................................................................................... 2
Sene 1074 mh- (---) gnnde Kanije altndan kalkup kala etrflarn ve Balatin
shillerin ve nehr-i Morava kenrlarn ve gayri kl u kasabt u beldeleri
gret etmee revne olduk ........................................................................................................ 2
Evsf- kala-i benm Egirsek ......................................................................................................... 2
Der-beyn- kala-i Kapolinye ........................................................................................................ 2
Der-beyn- palanka-i metn ilye ................................................................................................. 2
Sityi-i kala-i Belvar ....................................................................................................................... 2
Der-ekl-i kala-i Veto .................................................................................................................... 2
Der-vasf- kala-i ion ................................................................................................................... 2
Der-hakk- kala-i Zekan ................................................................................................................. 2
Der-vasf- kala-i Kapornok............................................................................................................ 2
Der-vasf- kala-i Pelendvar ............................................................................................................ 3
Der-ekl-i kala-i azm Lak ............................................................................................................ 3
Evsf- kala-i Yeleke...................................................................................................................... 3
Der-medh-i palanka-i arvar .......................................................................................................... 3
Der-manzara-i kala-i Kemenvar ................................................................................................... 3
Der-imret-i palanka-i Romivar ................................................................................................... 3
Der-kyfet-i kala-i Egirvar ............................................................................................................ 4
Der-bin-y kala-i Meter ............................................................................................................... 4
Der-zikr-i kala-i Snbthel ............................................................................................................ 4
Der-medh-i palanka-i Metivar ...................................................................................................... 4
Der-almet-i nev-bin Ksek ........................................................................................................ 4
Der-nine-i kala-i obron- ehr-i azm...................................................................................... 4
Der-seyr-i tem-y kala-i Jelejinvar ............................................................................................ 5
Evsf- ehr-i azm Purunduk......................................................................................................... 5
Der-beyn- azm-i vilyet-i Alaman- b-amn ............................................................................. 5
Der-sfat- ekl-i kala-i Raytinad .................................................................................................. 6
Evsf- ehr-i bender-bd- kala-i Korokonder......................................................................... 6
Hikmet-i Sann- Lem-yezel .......................................................................................................... 6
Der-kayd- kala-i ehr-i azm Yenora ........................................................................................... 7
Der-defter-i kala-i ehr-i Beluka .................................................................................................. 7
Evsf- ehr-i azm ve taht- kadm Grave................................................................................. 8
Der-kime-i kala-i los ................................................................................................................. 8
 Der-erh-i kala-i Semati.................................................................................................................. 8
Der-beyn- tem-y azme .......................................................................................................... 9
Yeleke kalas kurbundan Kanije'ye avdet edp ml- ganimlerimiz
frht etmee giderken seyr [] tem etdiimiz menzilleri ve kllar beyn eder ...... 10
Menzil-i kala-i arvar ...................................................................................................................... 10
Menzil-i kala-i Kapolinye ............................................................................................................... 10
Kala-i metn ilye ............................................................................................................................ 10
Kala-i ion ..................................................................................................................................... 10
Kala-i Merere ................................................................................................................................... 10
Menzil-i kala-i Egirsek .................................................................................................................... 10
Menzil-i kala-i Komar..................................................................................................................... 10
Menzil-i kala-i Kanije...................................................................................................................... 10
Evsf- kala-i Komar ...................................................................................................................... 10
Menzil-i kala-i Egirsek .................................................................................................................... 11
Evsf- kala-i Merere....................................................................................................................... 11
Evsf- kala-i Hedvik ...................................................................................................................... 11
Evsf- kala-i arvar........................................................................................................................ 11
Sityi-i kala-i metn Egirvar .......................................................................................................... 11
Evsf- kala-i Kemenvar................................................................................................................. 11
Evsf- kala-i Vavar ....................................................................................................................... 11
Der-beyn- ceng-i azm-i madn ve feth [u] nusret-i ihsn- Yezdn .................................. 12
Tem-y garbe .............................................................................................................................. 13
Hikmet-i tem-y dier ................................................................................................................. 13
Sene 1074 mh- Zilhiccesi'nin 16. gn Kanije'ye gitdiimizi beyn eder ............................. 14
Menzil-i kala-i Komar..................................................................................................................... 14
Menzil-i Hunka................................................................................................................................. 14
Menzil-i kala-i Kanije...................................................................................................................... 14
Kanije'den Ustolni-Belgrad'na andan Raba nehri gazsna gitdiimiz konaklar
beyn eder ................................................................................................................................... 15
Evsf- kala-i sedd-i metn Sekevar ............................................................................................. 15
Evsf- serhadd-i l-i Osmn yan kala-i stvr- Kopan ...................................................... 15
Ve kalasnn ekli ........................................................................................................................... 15
Ekl-i tara varo- kala-i Kopan ................................................................................................. 15
Tetimme-i ehrengzi ....................................................................................................................... 16
Evsf- buhayre-i azm-i Balatin-i kadm ...................................................................................... 16
Evsf- rabt- metn-i stvr yan kala-i cy- emn-i Kapovar ........................................... 17
Der-beyn- ekl-i kala-i Kapovar ............................................................................................. 17
Sityi-i tara varo ........................................................................................................................... 17
Bu kala-i Kapovar kurbunda olan kalalar beyn eder ............................................................ 18
Der-fasl- tetimme-i ehrengz-i Kapovar .............................................................................................................. 18
Der-beyn- ziyretgh- hed-y kala-i Grjgal ...................................................................... 18
Ziyretgh- hed-y Deli Mehemmed ...................................................................................... 18
Evsf- menzil-i kala-i Grjgal....................................................................................................... 18
Menzil-i kala-i Seitvar- azm ....................................................................................................... 18
Evsf- kala-i Trbe-i Sultn Sleymn Hn ............................................................................... 18
Evsf- tahtgh- kala-i Nedaj ........................................................................................................ 19
Ekl-i kalas .................................................................................................................................... 19
Tara varou ...................................................................................................................................... 19
Evsf- kala-i ibret-nm emetorna ........................................................................................... 19
Ekl-i kalas .................................................................................................................................... 20
Der-vasf- tetimme-i ehr-engz-i klliyt- emetorna .............................................................. 20
Evsf- kala-i Sar Began .............................................................................................................. 20

______________________________________ XII
 Der-vasf- hisr- dr- cihd, yan kala-i stvr- Ustolni-Belgrad ....................................... 20
Sebeb-i tesmiyesi .............................................................................................................................. 20
Sene 1011 trhinde Ustolni-Belgrad eyd-i kffrdan istihls zikrindedir ............................. 22
Evsf- hkimn- Ustolni-Belgrad ................................................................................................ 23
Ekl-i zemn-i kalay beyn eder.................................................................................................. 23
Sityi-i kala ................................................................................................................................. 24
Der-beyn- aded-i mahallt- mminn ...................................................................................... 24
Evsf- cevmih-y bidn ............................................................................................................ 24
Sityi-i cmi-i harb ....................................................................................................................... 24
Belgrad- Ustolni'de mad olunan kral- dllarn esmlarn beyn eder.................................. 25
Der-vasf- mescid-i bidn ............................................................................................................ 25
Der-beyn- medris-i limn ......................................................................................................... 25
Der-ilm-i mekteb-i sbyn ............................................................................................................... 25
Der-zikr-i tekyegh- erbb- tark-i dervn ............................................................................... 25
Der-ayn- seblhne-i cn-sitn ..................................................................................................... 25
Evsf- hnedn- sary- kibr- ayn .......................................................................................... 26
Der-hakk- hn- hcegn- tccrn ............................................................................................. 26
Der-medh-i hammm- rhat- cn................................................................................................ 26
Sityi-i rs-y bezzzistn ........................................................................................................... 26
Der-vasf- h- m-i hnedn ........................................................................................................ 26
Der-hakk- varo- kebr-i Surut ..................................................................................................... 26
B-medh-i deyr-i rhibn- btrkn ................................................................................................ 26
Der-vasf- Varo- Beli ................................................................................................................... 26
Der-mesregh- aded-i cinn- ravza-i Rdvn ............................................................................ 26
Der-sun Hud ................................................................................................................................. 27
Hev-y hb- cvidn .................................................................................................................... 27
Der-kyfet-i kab-y nisvn- shib-nisynlar ............................................................................. 27
Der-cme-i ekl-i merd-i meydn ................................................................................................ 27
Lehe-i mahss- stlhtlar .......................................................................................................... 27
Der-ir-i tetimme-i ehrengz-i klliyt- Ustolni .................................................................................................. 27
Der-beyn- ziyretgh- hed-y Ustolni-Belgrad ................................................................... 27
Ustolni-Belgrad'dan Raba suyu tarafna sefere gitdiimiz konaklar ve
kllar ve ekdiimiz lm- edidleri beyn eder ............................................................... 27
Menzil-i kala-i Began ...................................................................................................................... 27
Evsf- kala-i Polata ........................................................................................................................ 27
Evsf- kala-i avka ........................................................................................................................ 28
Evsf- kala-i obanise ................................................................................................................. 28
Evsf- kala-i Kk Vajon ........................................................................................................... 28
Sityi-i kala-i Tabyasa .................................................................................................................... 28
Der-vasf- kala-i Maril................................................................................................................... 28
Evsf- kala-i imek ........................................................................................................................ 28
Menzil-i shil-i nehr-i Raba............................................................................................................. 29
Evsf- kala-i Zekanvar .................................................................................................................. 30
Menzil-i kenr- Raba ...................................................................................................................... 30
Der-beyn- icml-i gaz-y nehr-i Raba badehu ber-y s-i tedbr inhizm-
askir-i slm der-kenr- nehr-i Raba ..................................................................................... 31
Evsf- kala-i Nimet-Uyvar ........................................................................................................... 31
Der-beyn- mene-i ceng-i inhizm- nehr-i Raba ..................................................................... 32
Der-beyn- netce-i kr- inhizm- askir-i l-i Osmn der-shil-i nehr-i Raba ................... 33
Ve dier s-i tedbr .......................................................................................................................... 34
Der-beyn- musbet-i vveyl-y azme, ber-y s-i tedbr-i inhizm- asker-i slm ........... 36
nhizm- askir-i l-i Osmn ........................................................................................................ 36

______________________________________ XIII
 Der-beyn- isbet-i rey [] tedbr-i ahsen-i fermn- vezr-i dilr ............................................ 39
Nehr-i Raba'dan avdet edp Uyvar imddna gitdiimizi beyn eder ...................................... 41
Menzil-i kala-i imek ...................................................................................................................... 41
Evsf- kala-i Maril ........................................................................................................................ 41
Menzil-i kurb- kala-i Tabyese ....................................................................................................... 41
Menzil-i palanka-i Vajon- Kebr ................................................................................................... 41
Ve mine'n-nasyihi'l-garib min kelm- Kazanczde Sleymn Aa .................................... 41
Evsf- kala-i obanise ................................................................................................................. 42
Menzil-i nehr-i Vije .......................................................................................................................... 43
Menzil-i evsf- kala-i Vavar ........................................................................................................ 43
Der-beyn- hikmet-i Hud-y nasb-i ihsn- Br ...................................................................... 43
Evsf- kala-i metn-i kadm yan hisr- stvr- Pespirim .................................................... 46
Menzil-i kala-i avka-i sedd-i slm ............................................................................................. 47
Menzil-i kala-i Polata ...................................................................................................................... 47
Menzil-i kala-i Began ...................................................................................................................... 47
Ustolni-Belgrad'dan Leve ve Litre kalalar istihlsna tevecch olunduu menzilleri
beyn eder ................................................................................................................................... 49
Menzil-i buhayre-i Patka ................................................................................................................. 49
Menzil-i evsf- kala-i strgon misl-i flk-i mehn- ibret-nmn ...................................... 49
Evsf- kn- tc- grad, yan kala-i metn-i Viigrad ................................................................. 49
Ve ekl-i zemn-i kala-i Viigrad.................................................................................................. 49
Ekl-i varo- Viigrad ................................................................................................................... 50
Temimme-i ehrengz-i kala-i Viigrad ........................................................................................ 50
Menzil-i buhayre-i Babya ................................................................................................................ 51
Menzil-i sityi-i kala Uyvar- stvr .......................................................................................... 51
Der-beyn- sefer-i mvere-i kala-i Neve ve kala-i Litre ....................................................... 51
Evvel kala-i Uyvar altnda rehin eli ile Belgrad'a avdet olunduu
konaklar beyn eder .................................................................................................................. 52
Menzil-i kenr- Babya gl ............................................................................................................ 52
Menzil-i kala-i strgon ................................................................................................................ 52
Menzil-i kala-i Kzlhisr ................................................................................................................ 52
Kala-i Budin ..................................................................................................................................... 52
Kala-i Vu[l]kovar ............................................................................................................................. 53
Belgrad'dan Egre vilyetine andan Ungurus vilyetinde Nemse kralna
gitdiimiz konaklar beyn eder ................................................................................................ 54
Menzil-i karye-i Voyka .................................................................................................................... 54
Evsf- kasaba-i rik ......................................................................................................................... 54
Evsf- kasaba-i Grgovise ............................................................................................................ 54
Sityi-i kasaba-i b- rem-i Furuka .......................................................................................... 54
Der-beyn- ehrengz-i kasaba-i Furuka .................................................................................... 55
Evsf- dr- emn, yan kala-i metn-i slankamin..................................................................... 55
Ve ekl-i kalas ............................................................................................................................... 55
Der-ayn- tetimme-i ehrengz-i klliyt- ehr-i slankamin.................................................... 55
Evsf- kala-i Karlofa .................................................................................................................... 55
Evsf- tetimme-i ehr-engz-i ehr-i Karlofa ............................................................................ 55
Evsf- kild-i sedd-i Budin, yan kala-i ibret-nm-y Petri Varadin ...................................... 55
Sityi-i aa varo- kala-i Varadin.............................................................................................. 56
Tetimme-i ehrengz-i Varadin ...................................................................................................... 56
Evsf- kala-i Keyviz ....................................................................................................................... 57
Tetimme-i ehrengz ........................................................................................................................ 57
Evsf- palanka-i Babunitra.......................................................................................................... 57
Evsf- misl-i bin-y sr- helk, yan kala-i sedd-i metn-i lok ............................................. 57

______________________________________ XIV
 Ekl-i kala-i lok ............................................................................................................................ 57
Sityi-i amristn- aa varo ...................................................................................................... 58
Der-beyn- tetimme-i ehr-engz-i lok ....................................................................................... 58
Evsf- hisr- kn- mekn, yan bin-y metn kala-i Vukin .................................................... 58
Evsf- varo- kala-i Vukin ........................................................................................................... 58
Sityi-i tetimme-i klliyt- ehr-i Vukin...................................................................................... 59
Menzil-i palanka-i Sotin .................................................................................................................. 59
Palanka-i Dal kalas ......................................................................................................................... 59
Menzil-i kala-i sek-i azm ............................................................................................................ 59
Evsf- (---) (---) (---) (---) (---)................................................................................................................................... 59
Evsf- (---) (---) (---) (---) (---)................................................................................................................................... 59
Evsf- (---) (---) (---) (---) (---)................................................................................................................................... 59
Sityi-i kala-i Budin ....................................................................................................................... 59
Budin'den Egre vilyetine gitdiimiz konaklar ve kllar beyn eder .................................... 60
Karye-i Senkotar............................................................................................................................... 60
Evsf- dr- gziyn, yan kala-i cy- emn- Hatvan .............................................................. 60
Ekl-i zemn-i kala-i Hatvan ........................................................................................................ 60
Sityi-i ekl-i varo- Hatvan ....................................................................................................... 61
Menzil-i karye-i and ...................................................................................................................... 61
Evsf- dr- gziyn- bahdrn Dor, yan hisr- stvr- kala-i Eri ............................. 62
Gayri hkimlerin beyn eder .......................................................................................................... 62
Der-beyn- hkimn- ehl-i er-i Resl-i mbn ........................................................................ 63
Der-beyn- ekl-i zemn-i kala-i Egre........................................................................................ 63
Evsf- Cmi-i Alem-i erf ........................................................................................................... 63
Der-beyn- sityi-i Macar Hisr .................................................................................................. 64
Al Paa Tabyas ............................................................................................................................... 64
Zurnazan Mustafa Paa Tabyas .................................................................................................... 64
Hnk[r] Tabyas .............................................................................................................................. 64
Paa cmii ......................................................................................................................................... 65
Kk Paa cmii ............................................................................................................................ 65
Der-beyn- evsf- varo- kala-i Egre ........................................................................................ 66
Sityi-i kala-i Brdhne-i ibret-nm ........................................................................................ 66
Der-beyn- yenb-i germbh-y zemn ve menfi-i uyn- hrra-i arazn .......................... 66
Der-beyn- imreth-y aa varo .............................................................................................. 66
Der-ayn- cevmih-y bidn [u] zhidn- seltn-i l-i Osmn .......................................... 66
Der-vasf- mescid-i muvahhidn.................................................................................................. 67
Der-ilm-i dru'l-ulm-i mfessirn ................................................................................................ 67
Sityi-i mekteb-i tfln- ebced-hn .............................................................................................. 67
Der-zikr-i hnkh- erbb- tark-i dervn.................................................................................. 67
Der-kayd- seblhne-i cn-sitn..................................................................................................... 67
Der-almet-i rs-y bzr- esnfn ............................................................................................ 67
Der-medh-i hammm- rhat- cn................................................................................................ 67
Der-hakk- hn- hcegn- tccrn ............................................................................................. 67
Der-kavl-i mneccimn................................................................................................................... 67
Der-fasl- memdht ....................................................................................................................... 67
Der-manzara-i tetimme-i ehrengz-i klliyt- belde-i Eri ...................................................... 67
Der-nazargh- b- remezt ....................................................................................................... 67
Der-beyn- ziyretgh- kala-i Egre ............................................................................................. 68
Eri'den Mehemmed Paa ile Orta Macar diyrnda feth olunan kalalara
gitdiimiz konaklar beyn eder ................................................................................................ 68
Menzil-i sahr-y Hrto ................................................................................................................ 68
Der-beyn- icml-i ceng-i tabur- makhr- Ere ....................................................................... 68

______________________________________ XV
 Der-beyn- ziyretgh- hed-y tabur- Ere .......................................................................... 70
Karye-i Saluka ................................................................................................................................... 70
Karye-i Verpelid ............................................................................................................................... 70
Karye-i Dumuslu .............................................................................................................................. 70
Karye-i Vistond ................................................................................................................................ 70
Evsf- varo- azm Ging ........................................................................................................... 70
Der-beyn- sebeb-i muf u msellem kefere-i Ging............................................................. 71
Evsf- kh- bl-y felek yan kala-i sermed-i Filek............................................................... 71
Der-beyn- ekl-i zemn-i kala-i bl Filek ............................................................................... 72
Sityi-i aa varo- kala-i Filek ................................................................................................... 72
Evsf- kala-i Hollok ....................................................................................................................... 72
Ekl-i kalas .................................................................................................................................... 72
Sityi-i hisr- dr- amn, yan bin-y stvr- kala-i Sean ................................................ 72
Ekl-i kalas .................................................................................................................................... 72
Evsf- vd-i iremezt, yan kala-i b- behit-i Germat ........................................................ 72
Ekl-i kalas ................................................................................................................................................................ 73
Evsf- kala-i Semendire................................................................................................................. 73
Ekl-i kala-i Semendire ................................................................................................................. 73
Evsf- kala-i Klvar ....................................................................................................................... 73
Ekl-i kalas .................................................................................................................................... 73
Evsf- ehr-i kadm-i kavm-i Tot, yan tahtgh- Macar- fccr- kala-i Honot ................. 73
Sityi-i hisr- bl-y dr- Yunak, yan kala-i b-misl-i sr- Buyak .................................... 73
Ekl-i kalas ................................................................................................................................................................ 73
Aa varo- Buyak ......................................................................................................................... 73
Menzil-i kala-i Hatvan .................................................................................................................... 74
Menzil-i kala-i Pete ........................................................................................................................ 74
Menzil-i kala-i Kzlhisr ................................................................................................................ 75
Menzil-i kala-i strgon- ibret-nmn ....................................................................................... 75
Vilyet-i Ungurus-i menhs ve Alman- b-amn diyrlarna gitdiimiz konaklar
beyn eder ................................................................................................................................... 75
Karye-i Uyfaloba .............................................................................................................................. 75
Karye-i ktoy ve karye-i Mismil ve karye-i Alma ..................................................................... 75
Menzil-i sahr-y Tata ...................................................................................................................... 75
Evsf- kala-i Tata ........................................................................................................................... 75
Karye-i Tessal- Kebr ..................................................................................................................... 76
Evsf- kala-i kffr- Veylan ......................................................................................................... 76
Evsf- kala-i refu'l-bnyn sr- stvr- Papa ...................................................................... 76
Der-beyn- germb-h-y kala-i Papa .......................................................................................... 77
Menzil-i karye-i Tessal-i sar ......................................................................................................... 77
Menzil-i Tata Sahrs ....................................................................................................................... 77
Der-beyn- mlkt- eli-yi slm ve eli-yi gayr-i slm ......................................................... 78
Der-beyn- sityi-i ekl-i miller.................................................................................................. 78
Karye-i Sun, ibtid-i vilyet-i Ungurus-i b-nms- Nemse ...................................................... 80
B-medh-i dr-i b-mn, yan kala-i bdn- Komaran ........................................................... 80
Ekl-i zemn-i kalas ...................................................................................................................... 80
Sityi-i varo- kala-i Komaran .................................................................................................... 80
Menzil-i karye-i Ac ........................................................................................................................... 81
Menzil-i karavulhne-i Yank ......................................................................................................... 81
Evsf- dr- nr- hrk, yan kala-i semender-i te-gede-i Yank.......................................... 81
Evsf- ekl-i zemn-i kala-i Yank .............................................................................................. 83
Sityi-i varo- Yank ...................................................................................................................... 83
Evsf- tetimme-i kala-i Yank....................................................................................................... 83

______________________________________ XVI
 Der-beyn- ziyretgh- hed-y kala-i Yank ......................................................................... 85
Evsf- kala-i Senmartin ................................................................................................................. 85
Evsf- Varo- (---) (---) ................................................................................................................. 85
Menzil-i kala-i Yank ....................................................................................................................... 85
Evsf- kala-i Kastel ........................................................................................................................ 85
Evsf- varo- Majonvar................................................................................................................. 85
Sityi-i varo- May Firav ............................................................................................................... 86
Der-vasf- varo- Rudolfo ............................................................................................................ 86
Evsf- kala-i stvr yan bin-y sr- kav Ovar .................................................................... 86
Ekl-i zemn-i kala-i Ovar ............................................................................................................ 86
Evsf- varo- (---) (---) (---) .......................................................................................................... 87
Sityi-i varo- Donaban ................................................................................................................ 87
Der-medh-i varo- Firav ................................................................................................................ 87
Evsf- ehr-i azm-i npirator ........................................................................................................ 87
Evsf- kala-i rn-i Anpuruk ........................................................................................................ 87
Ekl-i kala-i Anpuruk.................................................................................................................... 88
Evsf- varo- Pirankopuruk ......................................................................................................... 88
Menzil-i sityi-i varo- (---) (---) .................................................................................................. 88
Evsf- varo- rnsr- b-vakr ................................................................................................ 88
Evsf- varo- azm, ehr-i Pepehil-i kadm ............................................................................... 88
Evsf- kala-i rb- cihn, yan ota- Sleymn Hn- l-i Osmn .................................. 89
Der-beyn- ekl-i kala-i ota- Sleymn h........................................................................... 90
Sityi-i b- irem ota- Sleymn Hn ...................................................................................... 90
Kr- garib ...................................................................................................................................... 92
Temgh- acbe ............................................................................................................................ 92
Dier teferrcgh- ibret ................................................................................................................. 92
bret-i dier ....................................................................................................................................... 92
Menzil-i ehr-i Pepehil ................................................................................................................... 92
Der-beyn- mnzaa-i eli paa be-tercmn u bakomsar..................................................... 93
Be kalasna alay ile girdiimiz tertbi beyn eder....................................................................... 94
Evsf- py-i taht- ehr-i Alman- menhs ve dru'l-mlk-i sr- inpiretor- kral-
Ungurus, yan bin-y sr- stvr- Sebec, sedd-i Kzlelma-y hasn-i kala-i Be ........ 96
Der-beyn- ekl-i zemn-i tarh- tarz- bin-y kala-i Be........................................................ 97
Der-beyn- kermt- Gz Sleymn Hn ................................................................................. 98
Sityi-i varo- Sveyde .................................................................................................................. 99
Evsf- tetimme-i kala-i Be .......................................................................................................... 99
Der-beyn- rs-y bzr- bezzzistn ...................................................................................... 100
Sanat- garbe ................................................................................................................................... 100
Dier sanat- acbe .......................................................................................................................... 100
Nev-i der ....................................................................................................................................... 100
Sanat- ibret-nm........................................................................................................................... 100
Sanat- der ..................................................................................................................................... 100
Musanna- har ................................................................................................................................ 100
Der-kr- musanna .......................................................................................................................... 100
Der-beyn- hn- tccrn- berr [u] bihrn .............................................................................. 100
Evsf- hammmt- rhat- cn ..................................................................................................... 100
Tem-y garbe .............................................................................................................................. 101
Der-vasf- meydn- bzr- kala-i Be ......................................................................................... 101
Der-vasf- emesr- b- revn .................................................................................................... 101
Der-sityi-i ibret-nm-y bdn- kala-i Be ........................................................................... 101
Tem-y gayr .................................................................................................................................. 101
bret-nm-y har ........................................................................................................................... 102

______________________________________ XVII
 Sanat- musanna- der ................................................................................................................. 102
Der ibret-nm-y vcib's-seyr .................................................................................................. 102
Der-fasl- temgh- areb garib........................................................................................... 102
Der-kr- kehene-i mutalsamt- stdn- selef .......................................................................... 102
Der-almet-i b-medh-i kense-i rhibn- ksssn ...................................................................... 102
Der-beyn- tem-y ahvl- tasvrt- kense-i Be .................................................................. 105
Sityi-i kulle-i nks-hne-i ibret-nm ....................................................................................... 106
Tem-y garbe .............................................................................................................................. 107
Sityi-i tara harem ......................................................................................................................... 107
Der-makm- dru'-if-y mristn, yan bmrhne-i tmrhne.......................................... 107
Der-beyn- keml-i cerhat- stdn .......................................................................................... 108
Tem-y hikmet-i cerrhn .......................................................................................................... 108
Fasl- dier-i kr- acb-i cerrhn .................................................................................................. 109
Dier sanat- ibret-nm-y std-i cerrhn .............................................................................. 109
Der-imret-i dru'l-itm- fakr-i garbn ..................................................................................... 110
Der-beyn- mvere-i mlkt- sr- b-vakar be-eli Kara Mehemmed
Paa-y rn gftr ...................................................................................................................... 111
Der-mel-i tahkk-i mlkt- sr b-eli paa-y b-vakr .................................................... 113
Sret-i nme-i hmyndur ............................................................................................................ 113
Tenbhnme-i hmynumdur ki zikr olunur ............................................................................. 113
Tem-y garbe-i kheyln ........................................................................................................... 115
Der-beyn- tem-y dier............................................................................................................ 116
Der-beyn- ehre-i ekl-i bed-lik-y acebl-yi kral- dll- kerh'l-manzar ......................... 116
Der-beyn- kyfet-i libs- sr- bed-lik ................................................................................. 116
Der-vasf- netce-i ekl-i korona-i tc- b-revc- skender ..................................................... 117
Der-kyfet-i ekl-i tc- korona ................................................................................................... 117
Der-manzara-i sary- l-bin-y sr- b-vakr- inpirator .................................................... 118
Der-beyn alay- asker-i sr ......................................................................................................... 118
Der-beyn- tayint- paa ve aavt- ln ............................................................................... 119
Der-beyn- temgh- ibret-nm-y marifet-i azmeler ....................................................... 119
Tem-y benm ............................................................................................................................. 119
Seyr-i ibret-nm-y har................................................................................................................. 119
bret-nm-y dier .......................................................................................................................... 120
Tem-y azme-i zeh keml-i marifet ....................................................................................... 120
Der-beyn- temgh- mancnk- te-i Nemrd ................................................................... 121
Der-beyn- ekl-i ibret-sr- musanna aa top ..................................................................... 121
Nev-i dier-i aa top- mdfa ..................................................................................................... 121
Acib-i kr- mukallidn kamern- mudhikn .......................................................................... 122
Der-beyn- alay- menhs- vveyl ............................................................................................. 122
Der-beyn- hb-hev-y cvidn.................................................................................................. 123
Der-beyn- reng-i ry-i pr [u] cvnn- mahbbn................................................................. 123
Der-beyn- kyfet-i kab-y nisvn .............................................................................................. 124
Garib acb ................................................................................................................................... 124
Der-beyn- nmh-y ters-y mun ...................................................................................................................... 124
Der-fasl- esm-i zenne-i ehl-i isyn ....................................................................................................................... 124
Der-tarf-i enhr- b- hayvn .................................................................................................................................. 124
Der-vasf- h- m-i hnedn ................................................................................................................................... 124
Der-kavl-i kehene-i eklm-i arz- bldn ................................................................................................................ 124
Der-kavl- mneccimn- tli-i amristn ................................................................................................................ 124
Der-medh-i hubbt- nebtt- sebzevt- mahslt ................................................................. 124
Der-sityi-i nimet-i uzm-y meklt .................................................................................................................... 124
Der-vasf- sun- Hud-y gzde-i msmirt .......................................................................................................... 124

______________________________________ XVIII
 Der-beyn- hayt- cn-perver-i env- merbt ................................................................................................ 124
Der-hakk- mesregh- erbb- hct ....................................................................................................................... 124
Der-nazargh- aded-i b- remezt ...................................................................................................................... 124
Der-vasf- tetimme-i ehrengz-i klliyt- kala-i Be................................................................. 125
Der-fasl- lisn- Nemse-i kadm .................................................................................................... 125
Hz yet-i kitb- Zebr be-lisn- Nemse-i kfr..................................................................... 125
Hz du-i Hazret-i s yet-i kitb- Zebr, yan tercme-i lisn- Nemse .......................... 125
Der-fasl- be-drst lisn- Neme ............................................................................................... 126
Ekl-i altun- Ungurus ................................................................................................................... 126
Der-ekl-i dkme guru- Alman ................................................................................................. 126
Sene 1075 mh- Zilhiccesinin on beinci gn bzrertesi Be tahtndan
Ungurus-i Alman diyrlarndan t Bahr-i Muht kenrlarnda vilyet-i
panya ve vilyet-i Donkarkz ve vilyet-i Danimarka ve vilyet-i Filimeng'de
ehr-i Amstrdam'a ve vilyet-i Lonat'a ve vilyet-i Kallevine'ye ve vilyet-i
Ruye ve vilyet-i Holandiye'ye ve vilyet-i Prandaporosk ve ehr-i Prak'a ve
ehr-i sizinye'ye ve'l-hsl yedi krallk yerde t nehr-i Vo kenrna varnca
gitdiimiz konaklar ayn u beyn eder ................................................................................... 128
Menzil-i karye-i (---) ......................................................................................................................... 128
Evsf- kala-i Eski Be ................................................................................................................... 128
Sityi-i varo- Eski Be ................................................................................................................. 128
Evsf- kala-i cedd (---) (---).......................................................................................................... 128
Evsf- kala-i nev-bin Tancavar- ran ...................................................................................... 129
Evsf- kala-i Anperan-(?) Alman ................................................................................................ 129
Evsf- kala-i azm-i inova ........................................................................................................... 129
Der-beyn- ziyretgh- hed-y Ksm Voyvada ................................................................... 129
Evsf- ehr-i Fievar ....................................................................................................................... 130
Evsf- kala-i (---) (---) .................................................................................................................... 130
Evsf- ehr-i tc- Koron yan kala-i Pojon............................................................................... 130
Der-beyn- ekl-i kala-i Pojon .................................................................................................... 131
Evsf- varo- Pojon ....................................................................................................................... 131
Der-beyn- vilyet-i Macaristn .................................................................................................... 131
Menzil-i shil-i nehr-i Vak .............................................................................................................. 132
Evsf- kala-i Jebel .......................................................................................................................... 132
Evsf- kala-i cedd Geceb-Uyvar ................................................................................................. 132
Evsf- kala-i Galgofa ................................................................................................................... 133
Der-zikr-i ekl-i sr- Galgofa .................................................................................................... 133
Evsf- kala-i menzil-i Litre ........................................................................................................... 133
Menzil-i kala-i uran intih-y serhadd-i azm ............................................................................ 133
Evsf- menzil-i kala-i Uyvar ......................................................................................................... 134
Menzil-i kala-i Cierdelen .............................................................................................................. 134
Menzil-i kala-i strgon- ibret-nmn ....................................................................................... 134
Evsf- kala-i Cnbe ...................................................................................................................... 134
Menzil-i kala-i py-i taht-bd, yan hisr- Ustolni-Belgrad .................................................... 134
Evsf- menzil-i palanka-i Val ........................................................................................................ 134
Evsf- hisr- stvr- emn yan dr- amn- kala-i Budin .................................................. 134
Budin'den Eri eyletinde kala-i Hatvan ve kala-i Sonlok ve kala-i Segedin
sancaklar ve Tmvar eyletinde anad sanca ve Lipova sanca ve
Medova sanca ve Gle sanca ve gayrilerinin ve Varat eyletinde
Senky(?) sanca ve gayrilerinin kalalar yoklamasna gitdiimiz
menzilleri beyn eder ................................................................................................................. 135
Menzil-i karye-i Kk Kekemet ................................................................................................. 135
Evsf- kala-i sanca- Hatvan- dr- emn................................................................................. 135

______________________________________ XIX
 Evsf- dr- amnlk yan kala-i Sonlok ..................................................................................... 135
Der-fasl- ekl-i kala-i Sonlok ...................................................................................................... 135
Sityi-i ekl-i varo- Sonlok ........................................................................................................ 136
Evsf- kirmn- b-dd yan kala-i metn-i on[g]rad .............................................................. 136
Segedin sancana gitdiimiz konaklar beyn eder ..................................................................... 136
Menzil-i varo- Byk Kekemet ................................................................................................. 136
Evsf- palanka-i metn-i Yankofa ............................................................................................... 137
Evsf- palanka-i atk-i Kalaa ........................................................................................................ 137
Evsf- palanka-i mamr Baya ...................................................................................................... 137
Ekl-i kala-i Baya ........................................................................................................................... 137
Evsf- ehr-i palanka-i kadm Sombor ........................................................................................ 138
Sityi-i tara varo ........................................................................................................................... 138
Der-beyn- ziyretgh- ehr-i Sombor........................................................................................ 138
Evsf- kala-i kadm-i Ba .............................................................................................................. 139
Der-vasf- ekl-i kala-i Ba ........................................................................................................... 139
Sityi-i ekl-i varo- brn ........................................................................................................... 139
Ziyaretgh- Ba ............................................................................................................................... 140
Evsf- palanka-i rn Vitok ........................................................................................................... 140
Evsf- palanka-i Kobila.................................................................................................................. 140
Evsf- kala-i Titel ........................................................................................................................... 140
Ekl-i kalas .................................................................................................................................... 140
Evsf- palanka-i Senta .................................................................................................................... 140
Evsf- palanka-i Soboka............................................................................................................... 141
Evsf- kala-i kadm-i Martino ..................................................................................................... 141
Sityi-i buhayre-i Segedin .............................................................................................................. 141
Evsf- hsn- hasn-i sedd-i metn, yan kala-i stvr Segedin .............................................. 141
Ekl-i kala-i Segedin ...................................................................................................................... 142
Kalalar yoklamaa gitdiimiz menzilleri ve cmle kllar beyn eder .................................. 143
Evsf- ehr-i dr- cihd, yan hisr- stvr- anad .............................................................. 143
Ekl-i kala-i anad ........................................................................................................................ 143
Der-vasf- varo- anad ................................................................................................................. 143
Sityi-i tara byk varo ............................................................................................................... 143
Evsf- kala-i Beenova .................................................................................................................. 144
Evsf- kala-i mahbb- kadm-i Beey ........................................................................................ 144
Evsf- evkf- azm-i palanka-i Bekelek ..................................................................................... 144
Evsf- kala-i Fenlak ....................................................................................................................... 145
Sityi-i kala-i cedd-i Arat ............................................................................................................. 145
Evsf- kala-i mamr- Lipova...................................................................................................... 145
Evsf- palanka-i Radna .................................................................................................................. 145
Evsf- kala-i cihn-nm Solmo ................................................................................................ 145
Evsf- kala-i Vilago ...................................................................................................................... 145
Evsf- kala-i mamr- Yanova .................................................................................................... 145
Gle kalasna gitdiimiz konaklar beyn eder............................................................................ 145
Menzil-i karye-i kula .................................................................................................................... 146
Menzil-i karye-i Sranda................................................................................................................... 146
Menzil-i karye-i Sidirkin .................................................................................................................. 146
Evsf- hisr- stvr- rkule, yan kala-i ibret-nm-y Gle ............................................. 146
Sityi-i ekl-i kala-i Gle ............................................................................................................. 146
Evsf- Orta varo............................................................................................................................ 147
Sityi-i ikinci kat varo ................................................................................................................... 147
Der-vasf- nc kat varo- kebir ............................................................................................... 148
Sergzet-i hakr ............................................................................................................................... 148

______________________________________ XX
 Evsf- varo- palanka-i Salanta .................................................................................................... 149
Sityi-i varo- Salanta .................................................................................................................... 150
Evsf- palanka-i Fekte Batur ......................................................................................................... 150
Evsf- hisr- stvr- dr- cihd yan, kirmensary- kala-i Varat ...................................... 150
Der-beyn- evsf- kala-i vcib's-seyr, hisr- stvr- Varat ............................................... 151
Ekl-i zemn-i kala-i Varat' beyn eder...................................................................................... 152
Sityi-i ekl-i i kala ..................................................................................................................... 152
Evsf- tara varo ............................................................................................................................ 153
Der-hakk- sary- ayn................................................................................................................... 153
Evsf- bzr- panayur- Varat ...................................................................................................... 154
Sityi-i varo- Ulesi ........................................................................................................................ 154
Der-beyn- b [u] hev-y cvidn ................................................................................................ 154
Der-vasf- hubbt- mahslt ....................................................................................................... 154
Der-medh-i enhr- zll-i b- hayevn ....................................................................................... 155
Der-kavl-i mneccimn- Macar .................................................................................................... 155
Vilyet-i Varat'dan diyr- Erdel'in Hayduak vilyetine ve gayri kllara
gitdiimiz konaklar beyn eder ................................................................................................ 155
Menzil-i vd-i Kral Deirmeni ...................................................................................................... 155
Evsf- kala-i metn-i Senky......................................................................................................... 156
Ekl-i kalas .................................................................................................................................... 156
Evsf- hudd- Erdel, yan kala-i Seykelhit ............................................................................... 156
Evsf- kala-i muhtasar Papmez ................................................................................................. 157
Ekl-i kalas .................................................................................................................................... 157
Evsf- nhiye ve kala-i Balano.................................................................................................... 157
ekl-i hisr........................................................................................................................................ 157
Nhiye-i Honot ve evsf- kala-i ebevar .................................................................................. 157
Evsf- Koze Sonlok nhiyesi ve sityi-i kala-i Hadatvar ........................................................ 157
Evsf- kala-i ehivar ve nhiye-i Beo Sonlok .......................................................................... 157
Der-beyn- ekl-i kala-i ehivar ............................................................................................................................ 157
(Evsf- kala-i omlu ve nhiyesi)................................................................................................. 157
Evsf- kala-i omlu ve nhiyesi ................................................................................................... 158
Tarz- tavr- kalas ....................................................................................................................................................... 158
Evsf- kala-i Sakmar ve nhiyesi .................................................................................................. 158
Evsf- kala-i Aranyo Megevar ve nhiyesi .............................................................................. 158
Kala-i Karol ..................................................................................................................................... 158
Kala-i Kalo ve nhiyesi................................................................................................................... 158
kala-i Glu ve nhiyesi .................................................................................................................... 158
Evsf- nhiye-i Sabo ve kala-i bram......................................................................................... 158
Evsf- kala-i Pulgar maa nhiye-i kebri .................................................................................... 158
Kala-i Husvar- azm ....................................................................................................................... 159
Vilyet-i Orta Macar'da kala-i arbatak ....................................................................................... 159
Ekl-i kala-i arbatak................................................................................................................................................ 159
Evsf- kala-i Tokay ........................................................................................................................ 159
Evsf- b- rem-i ibret-nm kala-i Kaa ................................................................................ 159
Vilyet-i Hayduak'a azmet etdiimiz konaklar beyn eder ..................................................... 159
Evsf- kala-i Byk Adorban ....................................................................................................... 159
Evsf- kala-i kadm Tatar .............................................................................................................. 159
Evsf- kala-i Ki Karaki ................................................................................................................ 160
Evsf- varo- azm Dobroin ....................................................................................................... 160
Evsf- kala-i Poay......................................................................................................................... 160
Evsf- kala-i Kk Adorban ...................................................................................................... 160
Kk Adorban kalasndan Erdel kralna gitdiimiz konaklar beyn eder ........................... 161

______________________________________ XXI
 Karye-i Mirfat ................................................................................................................................... 161
Karye-i Sivac ..................................................................................................................................... 161
Evsf- kala-i Hzrb, yan dr- sava hisr- Halma ........................................................... 161
Evsf- sevd- azm, ehr-i kadm varo- Bihar ......................................................................... 161
Sityi-i nhiye-i Bele Sonlok.......................................................................................................... 162
Evsf- kala-i Kyvar ...................................................................................................................... 162
Menzil-i karye-i Kre....................................................................................................................... 162
Menzil-i karye-i Uranyar ................................................................................................................. 162
Evsf- menzil-i kala-i amos ........................................................................................................ 162
Evsf- ehr-i Dejvaro.................................................................................................................... 162
Evsf- kala-i Kolojvar ................................................................................................................... 162
Evsf- kala-i Glu .......................................................................................................................... 163
Evsf- ehr-i Samo ........................................................................................................................ 163
Evsf- varo- Tuzda ...................................................................................................................... 163
Karye-i mamr Dijle ....................................................................................................................... 163
Evsf- kala-i Entivar ...................................................................................................................... 163
Evsf- Varo- Zenvar .................................................................................................................... 163
Menzil-i karye-i Jidek ....................................................................................................................... 164
Evsf- kala-i ebevar ................................................................................................................... 164
Menzil-i karye-i Klbn..................................................................................................................... 164
Menzil-i karye-i Bona .................................................................................................................... 164
Sityi-i tahtgh- kral- Erdel yan Belgrad- erzel ..................................................................... 164
Erdel Belgrad'ndan Tmvar'a ve Eflak ve Bodan vilyetlerine gitdiimiz
konaklar beyn eder .................................................................................................................. 165
Evsf- kala-i Vinaz ....................................................................................................................... 165
Sityi-i kala-i Sazvar[o] ................................................................................................................ 165
Der-vasf- kala-i Devevr ............................................................................................................... 165
Menzil-i karye-i Baray Kral ........................................................................................................... 165
Evsf- menzil-i kala-i ebe ......................................................................................................... 165
Sityi-i kala-i Logo ....................................................................................................................... 165
Evsf- kala-i Tmvar ................................................................................................................... 165
Eflak vilyetine gitdiimiz konaklar beyn eder ......................................................................... 165
Evsf- kala-i Virse .......................................................................................................................... 166
Der-vasf- tara varo- Virse.......................................................................................................... 166
Evsf- Yeni Palanka........................................................................................................................ 166
Der-beyn- ekl-i Yeni Kala ....................................................................................................... 166
Der-ayn- ekl-i Byk Varo ..................................................................................................... 167
Evsf- kala-i benm, yan hisr- stvr- hram .................................................................... 167
Der-vasf- ekl- kala-i hram ....................................................................................................... 167
Sityi-i varo- kala-i hram .......................................................................................................... 167
Evsf- bin-y g yan kala-i Kylc ......................................................................................... 168
Evsf- palanka-i kadm Medova ................................................................................................... 168
Evsf- dr- kebterlik, yan kala-i iyn Gvercinlik ............................................................ 168
Ziyret-i Baba Sultn ....................................................................................................................... 169
Evsf- kala-i Tuna Varat .............................................................................................................. 169
Evsf- palanka-i Lbkova .............................................................................................................. 170
Evsf- kasaba-i zb Dobrinova.................................................................................................... 170
Evsf- kasaba-i Drnkova ............................................................................................................. 170
Der-vasf- temgh- Girdb- Tahtal ....................................................................................... 170
Menzil-i Kulle ............................................................................................................................. 170
Sityi-i kasaba-i Poraa .................................................................................................................. 170
Evsf- kala-i nlik ........................................................................................................................... 171

______________________________________ XXII
 Evsf- kala-i khne-bd- rova ................................................................................................ 171
Der-beyn- i kala .......................................................................................................................... 171
Der-vasf- byk varo .................................................................................................................... 172
Der-beyn- acib [] garib girdb- Demirkapu ...................................................................... 172
Tuna Demirkapusu'nun bnsi, ekl-i bins ve tarzn beyn eder .......................................... 172
Der-beyn- sebeb-i bin-y girdb- Demirkapu......................................................................... 173
Evsf- ehr-i dr- selm, yan bin-y metn kala-i Feth-i slm ............................................ 175
Der-medh-i varo- brn ................................................................................................................ 176
Evsf- (der) vilyet-i Eflak- k ..................................................................................................... 176
Bu taraflarda grmediimiz kur ve kasabtlar beyn eder ...................................................... 176
Menzil-i karye-i erna.................................................................................................................... 176
Evsf- kala-i atk Siverin ............................................................................................................... 176
Menzil-i iskele-i Kalafat................................................................................................................... 177
Evsf- kala-i Vidin ......................................................................................................................... 177
Karye-i Boyana ................................................................................................................................. 177
Karye-i Poyeti ................................................................................................................................. 177
Karye-i Pisinkola .............................................................................................................................. 177
Karye-i Ur ....................................................................................................................................... 177
Menzil-i karye-i Birka ...................................................................................................................... 177
Karye-i Komitin ............................................................................................................................. 177
Karye-i Sadoka ................................................................................................................................. 177
Karye-i Kokolna ............................................................................................................................... 177
Menzil-i iskele-i Jibel ....................................................................................................................... 177
Evsf- kala-i Rhova ...................................................................................................................... 177
Aa varou ...................................................................................................................................... 177
Karye-i Dobulen .............................................................................................................................. 178
Karye-i Banka ................................................................................................................................... 178
Menzil-i karye-i jler......................................................................................................................... 178
Karye-i Krla ..................................................................................................................................... 178
Evsf- kala-i ul ............................................................................................................................. 178
Evsf- kala-i Nigebol .................................................................................................................... 178
Eflak taht olan Bukrey ehrine revne olduumuz konaklar beyn eder ............................. 178
Karye-i Moyli .................................................................................................................................... 178
Karye-i Olo ..................................................................................................................................... 178
Karye-i Komian .............................................................................................................................. 178
Karye-i Palosin ................................................................................................................................. 178
Menzil-i varo- mamr Oran ...................................................................................................... 178
Menzil-i kasaba-i Deliorman .......................................................................................................... 179
Menzil-i karye-i Yeseen ................................................................................................................. 179
Evsf- taht- Eflak, ehr-i azm Bukrey ...................................................................................... 179
Der-beyn- sityi-i ehr-i Bukrey ............................................................................................... 179
Sityi-i ekl-i ehr-i B Kurey, yan bender-i Bukrey .......................................................... 183
Der-vasf- Be sary ....................................................................................................................... 183
Der-medh-i msfirhne-i mslimn ............................................................................................. 183
Nehr-i Kolintina ............................................................................................................................... 184
Der-fasl- tetimme-i ehrengz-i klliyt- ehr-i Bukrey ..................................................................................... 184
Der-fasl- stlht- esm-i shib-i mertibler .............................................................................. 184
Penez nm akelerinin hatlarn beyn eder .................................................................................. 184
Der-beyn- lisn- kavm-i Eflak- k ............................................................................................ 185
Eflak vilyetinde Bukrey ehrinden Krm vilyetine gitdiimiz menzilleri beyn eder ..... 186
Evsf- taht- sn ehr-i azm Tirkovi ......................................................................................... 186
Bodan vilyeti zre Krm vilyetine gitdiimiz konaklar bildirir........................................... 186

______________________________________ XXIII
 Menzil-i karye-i arpa ..................................................................................................................... 186
Der-beyn- temgh- sun- Hud ........................................................................................... 186
Menzil-i karye-i Sirinba ................................................................................................................... 187
Der-vasf- kasaba-i Gergise .......................................................................................................... 187
Der-medh-i kasaba- Buzav ............................................................................................................ 187
Der-zikr-i ehr-i zb-y Rimlik ...................................................................................................... 187
Menzil-i maden-i gherile ............................................................................................................ 187
Amm bunda bir hikmet-i Hud var ............................................................................................. 187
Evsf- ehr-i azm Fohan ............................................................................................................. 187
Der-fasl- sityi-i panayur- ehr-i Fohan................................................................................... 188
Der-hudd- vilyet-i Bodan......................................................................................................... 188
Nehr-i Pokna .................................................................................................................................... 188
Nehr-i Siret ....................................................................................................................................... 188
Der-almet-i ehr-i Tek ............................................................................................................... 188
Der-manzara-i kasaba-i Birlad ........................................................................................................ 188
Nehr-i Vasiluy................................................................................................................................... 188
Der-dstn- kasaba-i Vasiluy ......................................................................................................... 189
Der-nine-i kasaba-i Isknt ........................................................................................................... 189
Menzil-i kasaba-i Galata .................................................................................................................. 189
Der-menzil-i bild- taht- kefere-i Bodan- Kall, yan belde-i bdn-
kadm ehr-i Ya ......................................................................................................................... 189
Bodan diyrndan Krm vilyetine gitdiimiz menzilleri beyn eder ................................... 189
Nehr-i Jota ........................................................................................................................................ 189
Nehr-i azm Brut .............................................................................................................................. 189
Karye-i Sosora .................................................................................................................................. 189
Menzil-i evsf- ehr-i kadm-i harb uora ............................................................................... 189
Nehr-i Nestorol ................................................................................................................................ 189
Der-sfat- ekl-i kasaba-i Kiinev ................................................................................................ 190
Karye-i Boboj ................................................................................................................................... 190
Karye-i Sihara ................................................................................................................................... 190
Karye-i Loen ................................................................................................................................... 190
Karye-i Bonare ................................................................................................................................ 190
Der-beyn- vilyet-i dru'l-islm der-liv-y kala-i Bender-bd'a kadem
basup karye-i Paa ...................................................................................................................... 190
Menzil-i kala-i bin-y Sleymn Hn, yan hisr- Bender-bd cy- emn ......................... 190
Menzil-i karye-i Bzr- plce.................................................................................................... 190
Karye-i Sultn Svat ......................................................................................................................... 190
Karye-i Korkmaz ............................................................................................................................. 190
Hac Hasan Klas ........................................................................................................................... 190
Menzil-i Hn Klas ........................................................................................................................ 190
Sene (---) trhinde Akkirmn kurbunda Mehemmed Geray Hn dil Noay
ve Bucak Tataryla ceng-i azm etdii uruu beyn eder ....................................................... 191
Der-beyn- sebeb-i neberd-i tarafeyn .......................................................................................... 191
Akkirmn altndan Krm vilyetine gitdiimiz konaklar beyn eder ...................................... 192
Menzil-i kala-i Yank ....................................................................................................................... 192
Menzil-i Mayak geidi ...................................................................................................................... 192
Ziyret-i Mayak Baba Sultn........................................................................................................... 192
Menzil-i Bke bula ........................................................................................................................ 193
Menzil-i kala-i Cnkirmn yn hisr- cy- emn zcn...................................................... 193
Menzil-i kala-i Klburun ................................................................................................................. 193
Menzil-i vd-i Kopkuyu ................................................................................................................. 193
Menzil-i Sarkam ............................................................................................................................ 193

______________________________________ XXIV
 Menzil-i orga .................................................................................................................................. 193
Menzil-i Baheli ................................................................................................................................ 193
Menzil-i Baydipi ............................................................................................................................... 193
Kaya Gl ..................................................................................................................................... 193
Amm bu Heyht............................................................................................................................. 193
Evsf- hudd- vilyet-i Solt taht- l-i Cingiziyn, yan ibtid serhadd-i
hisr- stvr- Or, yan Ferahkirmn ................................................................................... 194
Der-beyn- zemn-i ekl-i tarz- tavr- kala-i Or, yan Ferahkirmn .................................... 196
Der-medh-i tara varo- Or ........................................................................................................... 197
Der-feth-i buhayre-i kala-i Or ....................................................................................................... 198
Der-beyn- hkimn- Ferahkirmn ............................................................................................. 198
Der-fasl- tetimme-i ehrengz-i kala-i Or ................................................................................... 198
Sene-i mezbrda Kazak- k vilyetine sefere gitdiimiz konaklar ayn u beyn eder.......... 199
Menzil-i Oba ..................................................................................................................................... 199
Menzil-i Cerikli ................................................................................................................................. 199
Der-beyn- feth-i cezre-i Cerikli .................................................................................................. 199
Trh-i bend-i nehr-i Ylk ............................................................................................................... 199
Der-vasf- kala-i sar hnkirmn .............................................................................................. 199
Evsf- hisr- stvr- sedd-i emn Gzkirmn, yan kala-i Doan .................................... 200
Der-vasf- tara kala ........................................................................................................................ 201
Vilyet-i Durujunka Kazak ............................................................................................................. 202
Sityi-i vilyet-i Sirge Kazak .......................................................................................................... 202
Der-beyn- memleket-i Karda Kazak ........................................................................................ 202
Evsf- menzil-i kala-i Grlev ....................................................................................................... 202
Der-beyn- vilyet-i Kazak- k, Beraba- Yunak ..................................................................... 202
Evsf- kala-i Kirmank ................................................................................................................ 202
Evsf- kala-i arkaz ...................................................................................................................... 203
Sityi-i kala-i Nijen ........................................................................................................................ 203
Tarf-i kala-i Kaniv ......................................................................................................................... 203
Der-beyn- vilyet-i Potkal ........................................................................................................... 203
Evsf- kala-i kadm Prazise ......................................................................................................... 203
Sene (---) trhinde Mehemmed Geray Hn hazretleri Maskov memleketine
gazya gidp (---) nm mahalde kerre yz bin kffr lekeri taburuna
rst gelp eremet Ban vezri mnhezim etdiimiz beyn eder .......................................... 203
Der-beyn- knn- l-i Cingiziyn ............................................................................................. 204
Netce-i gaz-y tabur- eremet Ban ............................................................................................ 206
Evsf- kala-i kadm Praslov .......................................................................................................... 210
Der-tarf-i vilyet-i hmilni .......................................................................................................... 210
Nehr-i Desne .................................................................................................................................... 211
Evsf- kala-i Kyr ........................................................................................................................ 211
Menzil-i kala-i Oman ...................................................................................................................... 211
Kala-i Praslov .................................................................................................................................. 211
Kala-i Duka .................................................................................................................................... 211
Menzil-i kala-i Kapusna ................................................................................................................. 211
Menzil-i kala-i Jabotin .................................................................................................................... 211
Kala-i Vedmeduka .......................................................................................................................... 211
Menzil-i kala-i ehrin ..................................................................................................................... 211
Karye-i Lomovat .............................................................................................................................. 212
Menzil-i kala-i arkaz .................................................................................................................... 212
Menzil-i kala-i Kanv ...................................................................................................................... 212
Kala-i Kirmnck ............................................................................................................................. 212
Kala-i Bobno ................................................................................................................................... 212

______________________________________ XXV
 Menzil-i palanka-i Krlov ............................................................................................................... 212
Menzil-i kala-i Kobilak ................................................................................................................... 212
Der-beyn- ferydnme-i kala-i zl ....................................................................................... 212
Aksu kenrndan Andirya Kaza adasna apula gitdiimiz gazy beyn eder...................... 212
Menzil-i kala-i dr- emn yan hisr- Doan ............................................................................ 213
Menzil-i kala-i hnkirmn ........................................................................................................... 213
Menzil-i Kan[g]lak......................................................................................................................... 213
Der-beyn- ceng-i b- tabur- yurd- Kan[g]lak .................................................................. 213
Vilyet-i cezre-i kala-i Ferahkirmn- hisr- stvr- Or........................................................ 213
Or kalasndan Krm vilyetin muharrir-vr get [] gzr etdiimiz kl
ve ehirleri beyn eder ............................................................................................................... 214
Menzil-i karye-i Tuzla ...................................................................................................................... 214
Karye-i Kikara................................................................................................................................. 214
Karye-i Kenekes ............................................................................................................................... 214
Karye-i Celyirli ................................................................................................................................ 214
Menzil-i karye-i Kocamak ............................................................................................................... 214
Karye-i Beavlulu ............................................................................................................................. 214
Karye-i Eliksen ................................................................................................................................. 214
Karye-i Kocalak................................................................................................................................ 214
Menzil-i Buta ................................................................................................................................... 214
Karye-i Soanl ................................................................................................................................. 214
Karye-i Yayili................................................................................................................................... 214
Karye-i inike ................................................................................................................................... 214
Menzil-i karye-i Bozyayi ................................................................................................................ 214
brhm Efendi iftlii ..................................................................................................................... 214
Evsf- ehr-i gzl ev, yan rn Gzlev .................................................................................... 214
Sityi-i endern- imret-i kala-i Gzlev..................................................................................... 215
Der-medh-i hammm- rhat- cn................................................................................................ 216
Der-manzara-i hn- hcegn- tccrn ....................................................................................... 216
Der-ilm-i medrese-i limn ............................................................................................................. 216
Der-vasf- mekteb-i sbyn- ebcedhn ......................................................................................... 216
Der-zikr-i tekye-i dervn .............................................................................................................. 216
Der-beyn- emesr- b- revn ................................................................................................. 216
Der-ayn- seblhne-i erbb- atn .............................................................................................. 216
Der-medh-i hn- mcerredn- garbn ....................................................................................... 216
Der-kr- rs-y bzr- bezzzistn ........................................................................................... 217
Der-medh-i reng-i ry- pr [u] cvn ........................................................................................... 217
Der-vasf- sfat- mahbbe-i mahbbn ....................................................................................... 217
Der-esm-i erf- ayn- kibrn .................................................................................................. 217
Der-beyn- ulem-y tabb-i hzkn ............................................................................................ 217
Der-tarf-i std- cerrhn ............................................................................................................ 217
Der-menkb- suleh-y meyihn .............................................................................................. 217
Der-fasl- hev-y hb- cvid[n] .................................................................................................. 217
Der-vasf- ehrengz-i tetimme-i klliyt- ehr-i Gzlev ........................................................... 217
Der-beyn- hkimn- Gzlev....................................................................................................... 217
Balklavaya gitdiimiz beyn eder ................................................................................................. 217
Karye-i Elmal................................................................................................................................... 217
Karye-i Ka ...................................................................................................................................... 217
Nehr-i Kabarta ................................................................................................................................. 218
Evsf- dr- amn, yan kala-i nkirmn..................................................................................... 218
Tara varo- kala-i nkirmn......................................................................................................... 219
Der-vasf- aa varo ...................................................................................................................... 219

______________________________________ XXVI
 Sityi-i liman- azm-i nkirmn .................................................................................................... 219
Der-vasf- kala-i khne-bd Sarkirmn ...................................................................................... 220
ehr-i azm Salonya kalas .............................................................................................................. 220
Evsf- liman- cn-hals, yan kala-i Balklava-y cy- mens ................................................ 220
Ekl-i kalas .................................................................................................................................... 221
Der-sfat- ekl-i varo- kala-i Balklaa..................................................................................... 221
Menzil-i Kadky ........................................................................................................................... 221
Menzil-i karye-i Corguna................................................................................................................. 222
Sityi-i kala-i Menkb- Kahkah-y vilyet-i Krm ................................................................. 222
Ekl-i kalas .................................................................................................................................... 222
Karye-i Koca sals .......................................................................................................................... 223
Menzil-i karye-i Sren-i b- remezt......................................................................................... 223
Evsf- kala-i Gevherkirmn ......................................................................................................... 223
Der-beyn- sun- Hud-y Cenb- Br ...................................................................................... 224
Ziyretgh- azm e-eyh Mansr- Meden................................................................................ 225
Evsf- ehr-i kadm kala-i Eski Salck ....................................................................................... 225
Sary- kadm Cuci Geray Hn ....................................................................................................... 226
Der-sityi-i b- hadka-i ravza-i Rdvn- Alama ................................................................... 226
Amm cmleden musanna zikr olunacak maksrelerin trhlerin beyn eder ....................... 226
Evsf- ehr-i azm ve tahtgh- kadm ve gzde-i ehr-i Krm, yan dr-
gziyn- kn- Geray misl-i remezt Besary ................................................................ 227
Evsf- sary- ayn- hn- hnn ................................................................................................. 227
Sityi-i Grn sary- ln....................................................................................................... 227
Der-beyn- dvn- knn- kide mer-y l-i Cingiziyn .................................................... 228
Tetimme-i knn- Krm ................................................................................................................ 228
Der-vasf- ahlk- hamde-i shib-i hulk Mehemmed Geray Hn- Gz................................. 230
Evvel ehr-i Besary'da imret etdii srlarn ve gayri amristnlar
ayn u beyn eder ....................................................................................................................... 230
Der-beyn- imret-i cmi-i seltn-i ehl-i mn .......................................................................... 230
Shib Geray Hn cmii .................................................................................................................. 231
Kuba cmii ....................................................................................................................................... 231
Der-beyn- aded-i mescid-i muvahhidn................................................................................... 231
Bb- ulm medrese-i limn- mfessirn ................................................................................... 231
Der-ayn- mekteb-i tfln- cier-ge-i psern ........................................................................ 231
Der-zikr-i tekyegh- erbb- tark- dervn ............................................................................... 231
Der-vasf- emesr- b- revn .................................................................................................... 231
Der-aded-i seblhne-i cn-sitn .................................................................................................... 231
Der-defter-i esm-i aded-i mahallt-i bldn ............................................................................... 231
Der-hakk- aded-i sary- hnedn- kibr [u] ayn .................................................................... 231
Der-fasl- mihmnsary- krbn- revn ...................................................................................... 231
Der-manzara-i hn- hcegn- sevdgern .................................................................................. 231
Der-almet-i vekle-i mcerredn- garbn ................................................................................. 232
Der-kayd- rs-y bzr bezzzistn ........................................................................................... 232
Der-medh-i hammmt- rin-y rhat- cn ............................................................................ 232
Hammm- Shib Geray Hn......................................................................................................... 232
rk hammm .............................................................................................................................. 232
Tabahne hammm ........................................................................................................................ 232
Der-ayn- hammmt- mahss- kibr [u] ayn ....................................................................... 232
Der-beyn- ibret-nm-y bin-y bdn.................................................................................... 232
Der-imret-i dru'z-ziyfe-i fakrn- garbn ............................................................................... 233
Der-mesregh- erbb- merm- yrn- kn ......................................................................... 233
Teferrcgh- kasr- Ysuf Mehemmed Geray Hn ................................................................... 233

______________________________________ XXVII
 Mesregh- (---) (---) (---) (---) .................................................................................................................................. 233
Der-vasf- reng-i ry- pr [] cvn .............................................................................................. 233
Der-sret-i n meh-cibn-i mahbbe [v] mahbbn................................................................ 233
Der-esm-i erefyb- ihvn- yrn- zarfn ............................................................................... 233
Der-inh-i ulem-y tabbn- hzkn ........................................................................................ 233
Der-mht-i std- kmil-i cerrhn ........................................................................................... 233
Der-menkb- suleh-y ezze-i kirm- meyihn ................................................................... 233
Der-nat- musannifn-i gzde-i irn ........................................................................................ 233
Der-hasb-i hl-i maznne-i kerme-i ehl-i hl-i meczibn................................................................................... 233
Der-kyfetnme-i kab-y merd-i insn ....................................................................................... 233
Der-cme-i ekl-i nisvn................................................................................................................ 234
Der-tarf-i hev-y hb- latf-i cvidn ........................................................................................ 234
Der-dstn-i esm-i merd-i meydn .............................................................................................. 234
Der-ze-i nmh-y zenne-i ehl-i isyn .................................................................................... 234
Der-mir- benm- kern- halka be-gn ........................................................................... 234
Der-elkb- cevr-i garbn- bintn ........................................................................................................................ 234
Der-kavl-i Hakm Batlms iklm-i bldn ................................................................................... 234
Der-hkm-i mneccimn- tli-i amristn ................................................................................. 234
Der-makm- dru-if-y bmristn.......................................................................................... 234
B-medh-i kense-i rhibn- btrkn ............................................................................................ 234
Der-kr [u] kisb-i memdht- sanyit ....................................................................................... 234
Der-nine-i hubbt- mahslt ................................................................................................... 234
Bb- fasl- nebtt- giyht ........................................................................................................... 234
Der-nimet-i uzm-y meklt ....................................................................................................... 234
Der-fasl- env- msmirt ............................................................................................................. 234
Der-hayt- cn-perver-i gn-gn merbt ............................................................................... 234
Der-nazargh- b- hadka-i remezt ........................................................................................ 234
Der-zemn-i mahsldr- mezrit ................................................................................................ 234
Hikye ................................................................................................................................................ 235
Diyr- Krm'da hsl olan ve olmayan fkiht ........................................................................... 235
Memleket-i Solt'da menbt olan ve hsl olmayan ecrt ...................................................... 235
Der- vasf- nhiye-i Tat eli .............................................................................................................. 235
Der-kelm- Kara Badrak lehe-i mahss- stlht .................................................................... 235
Der-sityi-i velniam- seltn mer-y kibr- aavt .............................................................. 236
Der-vasf- ahlk- hamde-i ehzde Selm Geray Sultn ibn Bahdr Geray Hn ................ 236
Sefer yoldamz Ahmed Geray Sultn ibn Mehemmed Geray Hn ........................................ 237
Der-medh-i vzer-y Krm ........................................................................................................... 238
Der-sityi-i mer-y Besary ............................................................................................................................. 238
Der-beyn- etrf- me-y kur v kl kasabt ........................................................................ 238
Der-vasf- tetimme-i ehrengz-i klliyt- ehr-i Besary ............................................................................... 238
Der-zikr-i hayr- ziyretgh- Besary hricinde sde olan mlk- seltn-i
mz ve ulem ve meyih ve kad ve kibr- evliylarn emrine
rz olan pdih- mafrlarn ved- mlk-i fn edp saltanat- cvidnye
intikl edenleri nevverallhu mazcahm bi-envri'l-gufrn ve sahbe-i
kirmn ve eimme-i mctehidnin ve gziyn- mchidnin merkad-i
pr-envrlarn ayn u beyn eder ............................................................................................. 238
Karye-i Eski Yurd ............................................................................................................................ 238
Ziyretgh- Bereket Hn................................................................................................................ 238
Ziyret-i Toar Hn ......................................................................................................................... 238
Ziyret-i Yat Be ibn Erturul Bay............................................................................................... 239
Ziyret-i Gndz Bay ibn Erturul Bay ....................................................................................... 239
Ziyretgh- Eb Sad Hn ibn Cingiz Hn ................................................................................ 239

______________________________________ XXVIII
 Der-beyn- ahvl- mnsib-i Cingiz Hn................................................................................... 239
Hazret-i Risletin evldlarn beyn edelim .................................................................................. 241
Ziyretgh- mlik-i asker vl-i mihter sultn- server Hazret-i Mlik Eter hazretleri ......... 242
Evsf- tahtgh- kalgay sultn, yan ehr-i kadm Akmescid-i bin-y bdn ....................... 243
Ekl-i ehrin beyn eder ................................................................................................................ 243
Sityi-i sary- kalga sultn ............................................................................................................. 243
Der-beyn- lisn- kavm-i Tatar- sab-reftr- ad-ikr .......................................................... 244
Menzil-i karye-i Azzler ................................................................................................................... 245
Ziyretgh- Baba Ydigr .............................................................................................................. 245
Evsf- ehr-i azm ve mamra- kadm belde-i dilc, yan bender-bd Karasu.................. 245
Sityi-i ziyret-i mahallt- bin-y hnedn ................................................................................ 245
Der-defter-i siyb- dakk-i tahhn ............................................................................................... 246
Der-bin-y csr- memerr-i ns [u] hayvnt ............................................................................ 246
Der-kime-i aded-i cevmih-y ehl-i mn ................................................................................ 246
Der-erh-i mescid-i muvahhidn ................................................................................................. 246
Der-fihris-i aded-i dru't-tedrs-i mfessirn ............................................................................... 246
Der-ehrengz-i dru't-talm-i mekteb-i sbyn ........................................................................... 246
Der-tavsf-i tekye-i erbb- tark- dervn- z-n..................................................................... 246
Der-tarf-i seblhne-i cn-sitn .................................................................................................... 246
Der-tahrr-i hn- hcegn- tccrn ............................................................................................ 246
Der-medh-i hammm- rhat- cn................................................................................................ 246
Der-tektb-i rs-y kappn- bezzzistn ................................................................................... 246
Der-tastr-i vekle-i mcerredn- garbn.................................................................................... 247
Memduhatndan ............................................................................................................................... 247
Kk Karasu ................................................................................................................................... 247
Menzil-i karye-i Kk Karasu ...................................................................................................... 247
Menzil-i Toylu ky[] ...................................................................................................................... 247
Menzil-i karye-i erkes.................................................................................................................... 248
Karye-i Sovuksu ............................................................................................................................... 248
Der-beyn- eylet-i Kefe ................................................................................................................ 248
Der-sityi-i b- ezvk, yan kala-i metn Sudak ..................................................................... 248
Ekl-i zemn-i kala-i Sudak .......................................................................................................... 248
Sityi-i aa orta kala .................................................................................................................... 248
Hikye ................................................................................................................................................ 248
Der-beyn- aa hisr .................................................................................................................... 248
Memdhtndan ............................................................................................................................... 249
Memdht- msmirtndan ........................................................................................................... 250
Der-sityi-i yayla- irem Tat eli ................................................................................................... 250
Der-fasl- lehe-i mahss- stlht- kavm-i Tat- Murtat ......................................................... 250
Evsf- tahtgh- kadm, yan kala-i Eski Krm ......................................................................... 250
Der-beyn- ekl-i kala-i Eski Krm ........................................................................................... 251
Der-beyn- harb-i ehr-i Eski Krm ......................................................................................... 251
Hikmet-i Hud ................................................................................................................................. 251
Krm- Atk'in imretlerin beyn eder .......................................................................................... 252
Memdhtndan ............................................................................................................................... 252
Bu ehrin amristn trhlerin beyn eder ................................................................................... 252
Hikye-i mnsib ............................................................................................................................. 253
Der-beyn- ziyretgh- Eski Krm ............................................................................................. 253
Der-fasl- ehrengz-i taht-gh- kadm sedd-i stvr- kala-i azm, yan
hisr- Kefe-i hk-i pk-i Krm ................................................................................................ 254
Taraf- er hkimlerin beyn eder ................................................................................................. 254
Eylet-i Kefe'de olan livlar bildirir .............................................................................................. 255

______________________________________ XXIX
 erkes vilyeti beleri knn zre Kefe'ye tbilerdir anlar bildirir ......................................... 255
Kefe eyletinde olan kazlar ayn eder ........................................................................................ 255
Der-beyn- ekl-i zemn-i kala-i Kefe ....................................................................................... 255
Evsf- i hisr- kala-i Kefe .......................................................................................................... 256
Sityi-i Nrin Hisr ......................................................................................................................... 256
Evsf- cevmih-y seltn-i zhidn- nidn ............................................................................ 256
Evsf- mescidh-y bidn- zhidn .......................................................................................... 257
Der-aded-i dru't-tedrs-i limn- mfessirn ............................................................................. 258
Der-zikr-i tekyegh- erbb- tark-i meyihn ........................................................................... 258
Der-aded-i mektebh-y ebcedhn- cierke-i psern ........................................................... 258
Der-medh-i hammmt- thirn- rhat- cn............................................................................. 258
Der-vasf- hammm- mahss- ayn- hnedn ......................................................................... 258
Der-almet-i hn- hcegn- tccrn .......................................................................................... 258
Der-tahrr-i bekrhne-i garbn .................................................................................................... 258
Der-aded-i rs-y bzr- bezzzistn ........................................................................................ 258
Der-vasf- emesr- dil-i cn........................................................................................................ 258
Der-hayrt- seblhne-i atn......................................................................................................... 259
Der-defter-i esm-i aded-i mahalle-i mminn........................................................................... 259
Der-hisb- cemi byt- kibr [u] ayn ..................................................................................... 259
Der-tektb-i tara varo- Topraklk ............................................................................................... 259
Der-kayd- kala-i varo- Toprakl................................................................................................. 259
Der-beyn- h- m-i hnedn..................................................................................................... 259
Der-tastr-i dakk-i deirmen .......................................................................................................... 259
Der-terkm-i merref olduumuz yrn- ihvn ........................................................................ 259
Der-vasf- b [u] hev-y hb- cvidn ........................................................................................ 259
Memdht- meklt- nimet-i uzm-y msmirt..................................................................... 259
Der-ilm-i usturlb eklm-i arz- beled-i bldn .......................................................................... 260
Der-kavl-i mneccimn- tli-i amristn- Kefe ........................................................................ 260
Der-medh-i sfat- mahbbe [v] mahbbn ............................................................................... 260
Der-kr [u] kisb-i ehl-i sanyit- stdn .................................................................................... 260
B-medh-i kense-i rhibn- ksssn ............................................................................................. 260
Der-vasf- ehrengz-i klliyt- ehr-i Kefe ................................................................................. 260
Evsf- ziyretgh- mehed-i cebbne-i ehr-i Kefe .................................................................. 260
Menzil-i karye-i Yozmak ................................................................................................................. 261
Evsf- kala-i rn Ker.................................................................................................................. 261
Memdhtndan ............................................................................................................................... 262
Karye-i erkes .................................................................................................................................. 262
Kala-i vrn Kilisecik ...................................................................................................................... 262
Menzil-i karye-i Tanabay, yan Danabay ...................................................................................... 262
Menzil-i karye-i Karaalp .................................................................................................................. 262
Der-vasf- kulle-i Arbat ................................................................................................................... 262
Der-sityi-i kala-i musanna- ikike ......................................................................................... 263
Menzil-i karye-i Yagub Ata, yan Yakb Dede .......................................................................... 263
Menzil-i (---) onkar ....................................................................................................................... 263
Karye-i Tp ....................................................................................................................................... 263
Menzil-i dier kala-i Or .................................................................................................................. 263
Karye-i Betavl ................................................................................................................................ 263
Bolganak salas.................................................................................................................................. 263
Sityi-i tahtgh- l-i Cingiziyn ehr-i Besary dr- seltn-i Hn ibn hnniyn ......... 263
Ve min bedyiu'l-garib, er-ryy's-sliha ................................................................................. 264
Der-beyn- azl-i Mehemmed Geray Hn ibn Selmet Geray Hn .......................................... 264
Der-beyn- mvere-i netce-i hn- ln ................................................................................ 264

______________________________________ XXX
 Sene 1077 trhi gurresinde Besary'dan Dastn pdih vilyetine
gitdiimiz konaklar beyn eder ................................................................................................ 265
Der-beyn- sebeb-i azl-i Mehemmed Geray Hn ...................................................................... 265
Menzil-i ehr-i Akmescid ................................................................................................................ 266
Eski Krm ......................................................................................................................................... 266
Menzil-i Gle salas ........................................................................................................................ 266
Menzil-i karye-i Kuyular.................................................................................................................. 266
Menzil-i kala-i Ker ........................................................................................................................ 266
Menzil-i Kilisecik burnu.................................................................................................................. 266
Evsf- kirmn- dr- emn, yan kala-i atk Taman ................................................................. 266
Der-beyn- ekl-i Tamankirmn ................................................................................................. 266
Sityi-i tara hisr ............................................................................................................................ 266
Der-vasf- aa i kala.................................................................................................................... 266
Der-medh-i imret-i orta kala........................................................................................................ 266
Der-sfat- ekl-i tara varo .......................................................................................................... 267
Der-hakk- varo- Kfir Bzr ..................................................................................................... 267
Memdhtndan ............................................................................................................................... 267
Menzil-i olomkay salas ................................................................................................................. 267
Ramazn Be salas .......................................................................................................................... 267
nmerd salas .................................................................................................................................. 267
Evsf- dr- berber-zemn, yan Temrikkirmn cy- emn ...................................................... 267
Kala-i harb-bd- Berber-zemn tahtgh- Salsal- Solt........................................................ 268
Menzil-i kala-i Adahon ................................................................................................................... 268
Ziyretgh- ehdn- l-i Osmn ................................................................................................ 269
Sala-i Sovucuk................................................................................................................................... 269
Evsf- dr- sava, yan kala-i sar Kzlta ............................................................................... 269
Tara varou ...................................................................................................................................... 269
Kala-i Anapa .................................................................................................................................... 269
Kala-i Tuzla...................................................................................................................................... 269
Kala-i Kzlta .................................................................................................................................. 269
Der-beyn- vilyet-i azm Mamaluka, yan lke-i erkezistn- kavm-i
Bozoduka Mehemmed Geray Hn ile ve Cnbe Geray Sultn
ile erkezistn ve Dastn vilyetlerine gitdiimizi beyn eder ......................................... 270
lke-i Noay- obaneli ................................................................................................................. 270
Evvel-i hudd- erkezistn kavm-i aake kabak .................................................................... 270
Der-kayd- ekl- kala-i oban ..................................................................................................... 270
Der-beyn- sebeb-i hilkat-i buur deve ....................................................................................... 270
Der-kyfet-i kab-y kavm-i Noay .............................................................................................. 271
Der-ekl-i libs- nisvn- Noaya ................................................................................................ 271
Der-erh-i lisn- kavm-i Noay..................................................................................................... 271
Der-vasf- pikv-i erkez-i aake .............................................................................................. 272
Der-beyn- tul- zuhr [u] asl [u] fer-i kavm-i Mamaluk,
yan kavm-i erkese-i aak-i Bozoduk ............................................................................... 272
Kavm-i Kurey Arabndan Arnavud ve Lazka ve Mikral ve Abaza ve erkiz
kavimleri Rm'a gelp mrtedn billh olduklarnn tahkkin beyn eder ........................ 273
Der-beyn- kyfet-i aceblu-y kavm-i erkez............................................................................. 276
Der-medh-i tam- erkez ............................................................................................................. 277
Sityi-i merbt- erkese .......................................................................................................... 277
yn-i deb-i kadm-i kavm-i erkese .......................................................................................... 277
Der-beyn- esm-i kavm-i erkeze ............................................................................................ 277
Der-ekl-i kab-y nisvn- erkeze ........................................................................................... 277
Der-esm-i bintn- zenne-i erkeze ......................................................................................... 277

______________________________________ XXXI
 Der-beyn- ekl-i zemn-i kala-i bl Anapa ............................................................................ 277
Nehr-i Pisif........................................................................................................................................ 278
Nehr-i Biziay ................................................................................................................................... 278
Nehr-i Kopsi ..................................................................................................................................... 278
Der-sfat- kala-i atkr .................................................................................................................. 278
Vilyet-i kable-i erkese-i Jana pikv, yan Jana kavmi beinin taht ............................... 278
Nehr-i Adakum ................................................................................................................................ 278
Nehr-i Setaze .................................................................................................................................... 278
Der-defter-i vilyet-i Kk Jana................................................................................................... 278
Nehr-i Abn....................................................................................................................................... 278
Nehr-i Habil...................................................................................................................................... 278
Nehr-i Yil .......................................................................................................................................... 278
Nehr-i Aburgan ................................................................................................................................ 278
Der-kime-i vilyet-i azm Hatukay .............................................................................................. 278
Der-erh-i kala-i Nevrzkirmn .................................................................................................... 278
Nehr-i Vobin .................................................................................................................................... 278
Der-fihris-i kala-i Akupskirmn .................................................................................................... 279
Nehr-i Akups .................................................................................................................................... 279
Kabak- Sobay .................................................................................................................................. 279
Nehr-i ibiz....................................................................................................................................... 279
Kabak- Pedsi.................................................................................................................................... 279
Der-beyn- acibt u garibt- ibret-nm-y ceng-i cidl-i sehere-i oburt ....................... 279
Dier tem-y ibret-nm-y azm .............................................................................................. 280
Nev-i dier-i ibret-nm-y obur .................................................................................................. 280
Memdhtndan ............................................................................................................................... 281
Der-ehrengz-i vilyet-i kavm-i dem ........................................................................................ 281
Der-tarf-i pikv-i dem ............................................................................................................. 281
Der-tarf-i draht- mnteh-y ibret-nm-y azm .................................................................... 281
Tem-y ibret-i azm ..................................................................................................................... 282
bret-nm-y mblia-i azme ..................................................................................................... 282
Der-beyn- sebeb-i tesmiye-i kavm-i dem ve derkr- kehene-i
acib mutalsamt- kadmi ........................................................................................................ 283
Der-tahrr-i vilyet-i Takaku ibni Serkeys-i Urbn- Kurey .................................................... 284
Der-temdh-i vilyet-i azm aret-i Bolatkay ibn Serkeys-i Arab- Kurey ........................... 284
Nehr-i Mat, andan nehr-i Piaz..................................................................................................... 284
Nehr-i Pii ....................................................................................................................................... 284
Nehr-i Sihakoa ................................................................................................................................ 284
Bazruk Be kaba ........................................................................................................................... 284
Der-tektb-i pikv-i Bolatkay ........................................................................................................ 284
Der-tastr-i kabil-i Noay- Deveyeli .......................................................................................... 285
Der-terkm-i vilyet-i Bozoduka, yan ibn amm-i Serkeys Mamaluka ................................... 285
Kabak- Pedis.................................................................................................................................... 285
Menzil-i pikv-i Bozoduk ............................................................................................................. 285
Hikyet-i sergzet-i latfe-i acbe .................................................................................................. 285
Kabak- Yarkoy ................................................................................................................................ 286
Der-takrr-i vilyet-i Mamh ibn Serkeys-i Kurey................................................................. 286
Nehr-i Pisifse .................................................................................................................................... 286
Nehr-i Gage(?) .................................................................................................................................. 286
Kabak- Mamuh .............................................................................................................................. 286
Nehr-i Vil .......................................................................................................................................... 286
Nehr-i Serali ...................................................................................................................................... 286
Nehr-i Varp....................................................................................................................................... 286

______________________________________ XXXII
 Der-tenkl-i bild- Besni ibn erakeys Arab ............................................................................... 287
Kabak- Hatrkay .............................................................................................................................. 287
Nehr-i Lab......................................................................................................................................... 287
Nehr-i Byk Lab ............................................................................................................................ 287
Pikv-i azm Besnibay ................................................................................................................... 287
Der-tescl-i vilyet-i azm Kabarti .................................................................................................. 287
Nehr-i Kk ..................................................................................................................................... 287
Nehr-i Kekne .................................................................................................................................... 287
Ziyretgh- imm- ehdn Hazret-i Pen Hasan ..................................................................... 287
Sityi-i ekl-i sitne-i Pen Hasan ............................................................................................. 287
Evsf- cemiyyet-i kbr-y ziyret-i Pen Hasan ....................................................................... 287
Kabak- Dodorkay ........................................................................................................................... 288
Nehr-i Cincik .................................................................................................................................... 288
Nehr-i Byk ncik .......................................................................................................................... 288
Evsf- kirmn- Arslan Be ........................................................................................................... 288
Evsf- kala-i dkirmn ................................................................................................................ 288
Kabak- Kodan ................................................................................................................................ 289
Nehr-i Kuban- azmin ba ........................................................................................................... 289
Sityi-i pikv-i Kabarti ................................................................................................................. 289
Der-beyn- mehbet [| salbet [| cret-i erkize-i Kabarti ............................................. 289
Der-vasf- istihls- kala-i dkirmn ........................................................................................... 290
Der-ze-i dsitn- lisn- erkize-i Mamaluka ...................................................................... 290
Der-tezkr-i vilyet-i kavm-i Bebirdika ibni erkeys ............................................................. 290
Menzil-i kabak- Shak ..................................................................................................................... 291
Evsf- kala-i Borgosan-kirmn- hirsn .................................................................................... 291
Menzil-i kh- Be Tav, yan Be Da .......................................................................................... 291
Nehr-i Byk Km........................................................................................................................ 292
Nehr-i Zeluk ..................................................................................................................................... 292
Nehr-i Yeluk ..................................................................................................................................... 292
Vilyet-i azm Tavustn ................................................................................................................... 292
Evsf- eb'l-cibl-i ibret-nm-y kh- Elburz .......................................................................... 292
Der-vasf- ekl lezzet-i b- zll............................................................................................... 294
Nehr-i Kulkocan .............................................................................................................................. 294
Kabak- Adim ................................................................................................................................... 295
Nehr-i Balk........................................................................................................................................ 295
Nehr-i Kbek ............................................................................................................................... 295
Der-beyn- pikv-i Tavustn....................................................................................................... 295
Der-kyfet-i kaba-y ahl-i Tavustn ........................................................................................... 295
Der-ekl-i kyfet-i nisvn- Tavustn ........................................................................................... 295
Nehr-i Bahsan................................................................................................................................... 295
Der-medh-i b- hayt- Tavustn ................................................................................................. 295
Nehr-i Balkbay ................................................................................................................................. 295
Evsf- bild- kadm ve ehr-i azm hk-i Dastn, yan belde-i atk Irk- Ddyn ........... 295
Der-temgh- kabr-i Sm u Nermn ve Zl [u] Kstehem ................................................. 296
Der-beyn- mezristn- Abakay Hn ibn Hulg Hn'dr ...................................................... 297
Nehr-i Cekem ................................................................................................................................... 297
Nehr-i Laik ...................................................................................................................................... 297
Kabak- Yarkay ................................................................................................................................. 297
Nehr-i arik ...................................................................................................................................... 297
Nehr-i azm b- hayt Terek ......................................................................................................... 297
Der-beyn- vilyet-i Kumuistn ve hudd- hkm-i sultn- Dastn ................................. 297
Nehr-i Syn .................................................................................................................................. 297

______________________________________ XXXIII
 Dastn vilyetinde kh arka ve kh garba gitdiimiz kl u ehirleri beyn eder ............... 297
Nehr-i aksay ................................................................................................................................... 297
ehr-i rb .................................................................................................................................... 298
Evsf- ehr-i azm Tarhu ............................................................................................................... 298
Der-beyn- sityi-i ehr-i Tarhu .................................................................................................. 298
Etrf- Dastn'da olan vilyetler bunlardr kim zikr olunur .................................................... 298
ehr-i Tarhu'nun imretlerin beyn eder ...................................................................................... 299
Evsf- cevmih-y ehr-i Tarhu .................................................................................................. 300
Sityi-i mescid-i mminn ..................................................................................................................................... 300
Der-ilm-i medrese-i limn ........................................................................................................................................ 300
Der-beyn- dru'l-hads-i muhaddisn .................................................................................................................... 300
Der-kn- dru'l-kurr-i mcevvidn ........................................................................................................................ 300
Der-mekteb-i ebced-hn- psern ........................................................................................................................... 300
Der-zikr-i hnkh- dervn ...................................................................................................................................... 300
Der-vasf- eme-i b- hayvn .................................................................................................................................. 300
Der-ayn- sebl-i cn-sitn ........................................................................................................................................ 300
Der-defter-i esm-i mahalle-i ayn .......................................................................................................................... 300
Der-manzara-i hn- tccrn .................................................................................................................................... 300
Der-aded-i rs-y tcirn ......................................................................................................................................... 300
Der-hakk- sary- kibr- hnedn ........................................................................................................................... 300
Der-tarf-i erf- limn ............................................................................................................................................ 300
Der-inh- ulem-y tabb-i hzkn ........................................................................................................................ 300
Der-std- cerrh- fessdn..................................................................................................................................... 300
Der-menkb- suleh-y meyihn ......................................................................................................................... 300
Der-ir-i gzde-i musannifn-i irn .................................................................................................................... 300
Der-in-y yrn- ihvn .......................................................................................................................................... 300
Der-maznne-i ehl-i hl- meczibn ........................................................................................................................ 300
Der-kyfet-i libs- merd-i meydn .......................................................................................................................... 300
Der-kaba-y endm- bintn [u] nisvn .................................................................................................................... 300
Der-esm-i tife-i dilrn ........................................................................................................................................... 300
Der-nmh-y esm-i havtn-i zenn ...................................................................................................................... 300
Der-beyn- ibret-nm-y bin-y bdn .............................................................................................................. 300
Der-medh-i hammm- rhat- cn ........................................................................................................................... 300
Der-fasl- hev-y hb- cvidn ................................................................................................................................ 300
Der-enhr- uyn- criye-i atn............................................................................................................................... 300
Der-h- m-i ho-gvr- hnedn ........................................................................................................................ 300
Der-ilm-i usturlb- eklm-i arz- bldn ................................................................................................................ 300
Der-kavl-i mneccimn- tli-i ehr-i amristn .................................................................................................... 300
B-medh-i kense-i btrk- rhibn ............................................................................................................................ 300
Der-esm-i gulm- halka-begn ........................................................................................................................... 300
Der-benm- hddmn- cevriyn ......................................................................................................................... 300
Der-berekt- hayvnt- mahslt............................................................................................................................ 300
Der-kr [u] kisb-i memdh- sanyit ..................................................................................................................... 300
Der-nimet-i uzm-y meklt .................................................................................................................................. 300
Der-sun- Hud-y gzde-i msmirt ..................................................................................................................... 300
Der-vasf- env-i merbt ....................................................................................................................................... 300
Der-dru'z-ziyfe-i imrt .......................................................................................................................................... 300
Der-beyn- mesregh- erbb- hct ..................................................................................................................... 300
Der-aded-i hadka-i cinn- bt.............................................................................................................................. 300
Der-temimme-i ehrengz-i klliyt ............................................................................................... 300
Der-lehe-i mahss lisn- stlht- kavm-i Dastn .......................................................................................... 301
Der-ziyretgh- mehed-i ehr-i Tarhu ................................................................................................................... 301

______________________________________ XXXIV
 Menzil-i mihmnsary- Nevirvn................................................................................................ 301
Menzil-i kenr- nehr-i Carik .......................................................................................................... 301
Menzil-i kenr- nehr-i Caman ....................................................................................................... 301
Menzil-i kenr- nehr-i Akta.......................................................................................................... 301
Der-evsf- tahtgh- cedd hk-i rey, yan belde-i kadm ehr-i azm Enderey ..................... 301
Der-beyn- ekl-i zemn imret-i ehr-i Enderey .................................................................. 302
Der-fasl- tetimme-i ehrengz-i ehr-i Ender ............................................................................. 303
Der-beyn- ziyretgh- ehr-i Enderey ....................................................................................... 303
Enderey ehrinden Karabudak lkesine gitdiimiz beyn eder................................................. 303
Menzil-i kend-i Yesev ...................................................................................................................... 303
Evsf- kala-i Koyun ....................................................................................................................... 303
Sityi-i zr-i ehir ............................................................................................................................. 303
Evsf- ziyretgh- ehr-i Kovin ................................................................................................... 304
Evsf- ehr-i kadm ve lke-i azm mahmiyye-i Haydak ........................................................... 304
Der-beyn- ziyretgh- ehr-i Haydak ........................................................................................ 304
Evsf- ehr-i mamr u bdn yan haybn- belde-i Tbesern ......................................... 304
Evsf- ehr-i mamr kala-i Kbeili, yan Zrhlar kalas .................................................... 304
Menzil-i kend-i Sevdger................................................................................................................. 304
Evsf- lke-i bdn, ehr-i Karbudak Hn ................................................................................ 304
Zemn-i ekl-i ehri .................................................................................................................................................... 304
Kend-i Pirbay.................................................................................................................................... 304
Dastn'dan Horsn ve Belh [u] Buhr ve rn [u] Trn'a azmet
etdiimiz beyn eder .................................................................................................................. 305
Menzil-i kend-i Kolgo ................................................................................................................... 305
Kend-i Bay Toar............................................................................................................................. 305
Kala-i Kovin .................................................................................................................................... 305
ehr-i Enderey-i azm...................................................................................................................... 305
Sene 1076 Zilkade'sinde Dastn pdih amhal h'dan mezn olup
vilyet-i Acem'e andan vilyet-i Maskov'da Heyht sahrs ve Ejderhn
ve Bak Hn ve Kalmk hna, andan Aza'a gitdiimizi beyn eder ............................... 305
Evvel bu Demirkapu msnda olan kl ve ehirleri beyn eder......................................... 305
Evsf- kala-i Bak .......................................................................................................................... 306
Evsf- zemn-i rn, yan ehr-i azm Gln ............................................................................... 306
Ekl-i ehr-i Gln .......................................................................................................................... 306
Menzil-i nehr-i Kanl Syn ......................................................................................................... 307
Evsf- kirmn- terk-i imn kala-i Terek-i b-emn................................................................... 307
Der-beyn- vilyet-i saklibe-i Rus- menhs Kazak- k- kefere-i Maskov .......................... 307
Sityi-i tara varo- kala-i Terek ................................................................................................. 308
Evsf- vilyet-i amran, yan kala-i kadm Ejderhn ............................................................... 309
Sityi-i imret-i ehr-i Ejderhn .................................................................................................... 309
Varo- aa Kirmen ....................................................................................................................... 309
Ve bu ehr-i Ejderhn belde-i kadm olmaile nie yz bin kibr-
evliyullhlar ve sahbe-i kirmlar medfndur, amm ziyret etdiimiz
bu kibrlardr ............................................................................................................................... 310
Ziyret-i Trebay(?) Sultn ve ziyret-i Taymaz Hn ............................................................................................ 310
Der-beyn- tul- nehr-i azm Edil .............................................................................................. 310
Menzil-i Bedepe .............................................................................................................................. 310
Evsf- tahtgh- Cingiz Hn Bay, yan ehr-i sevd- azm Sary............................................ 310
ekl-i zemn-i ehr-i Sary .............................................................................................................. 310
Der-beyn- imret-i Sary .............................................................................................................. 311
Der-temimme-i ehrengz-i klliyt- ehr-i Sary ....................................................................... 311
Der-kavl-i mneccimn- iklm-i arz- beled ehr-i Sary Cinkz Hn ...................................... 312

______________________________________ XXXV
 Der-beyn- tli-i amristn- Sary .............................................................................................. 312
Der-ihsn- b [u] hev-y cvidn ................................................................................................. 312
Der-beyn- asl [u] fer-i kral- Maskov ......................................................................................... 312
Der-beyn- ziyretgh- ehr-i Sary- kadm .............................................................................. 312
Ziyretgh- Heng h................................................................................................................. 312
Der-beyn- ekl-i tc- Heng h ............................................................................................ 313
Ziyret-i Tahmres Hn ibn Heng h .................................................................................... 313
Tatar hnlarn ecddlar ziyretin beyn eder............................................................................... 314
Ziyret-i Toluy Hn ......................................................................................................................... 314
Ziyret-i Taar Hn ......................................................................................................................... 314
Der-beyn- sebeb-i harb-i ehr-i Sary...................................................................................... 314
Evsf- vilyet-i bdn kavm-i Hedek-i Snniyn .................................................................... 314
Der-dsitn- lisn- kavm-i Hedek-i ec-i mminn ............................................................. 314
Der-beyn- imret-i vilyet-i Kazan- dr- gziyn ................................................................... 315
Der-ziyretgh- ehr-i Kazan ........................................................................................................ 315
Ziyretgh- ehinh Menehr ibn Hueng ibn Eyre ibn Ferdn...................................... 315
Ziyretgh- shib-kran- rn Tr ibn Ferd[]n h ................................................................ 315
Ziyretgh- Peeng ibn Tr ........................................................................................................... 315
Der-fasl- vilyet-i Cinkz Hn batr, yan ehr-i shib-krn Alatr ......................................... 315
Bu ehr-i Alatr'n ekl-i zemni .................................................................................................... 315
Evsf- tahtgh- Ferdn Hn, yan bin-y kala-i Balu Hn ................................................... 316
Ekl-i zemn-i ehr-i Balu Hn ................................................................................................................................ 316
Der-beyn- ziyretgh- ehr-i Balu Hn ..................................................................................... 316
Ziyret-i shib-krn Ferdn Hn ................................................................................................. 317
Evsf- vilyet-i kfiristn kavm-i ehr-i Mujik ............................................................................ 317
Ekl-i zemn-i ehri ........................................................................................................................ 317
Evsf- nehr-i Edil ........................................................................................................................... 318
Der-ze-i dstn- dostn- ceng-i azm-i kavm-i Hedek b-cidl-i kfir-i
Meskv ve kavm-i Mujik ........................................................................................................... 318
Der-beyn- lisn- kavm-i Mujik ................................................................................................... 319
Pije Buzla ........................................................................................................................................ 319
Pije Bohaa ....................................................................................................................................... 319
Pije Kohana ...................................................................................................................................... 319
Nehr-i azm Cayk ............................................................................................................................ 319
Solup kirmn..................................................................................................................................... 319
Evsf- ehr-i azm ve menhshne-i kadm kala-i (---) ............................................................. 319
Ekl-i aa hisr ............................................................................................................................. 320
Der-beyn- esm-i kefere-i Maskov ........................................................................................................................ 320
Esm-i zenne-i zniye-i Meskv ............................................................................................................................. 320
Der-beyn- lisn- kadm-i Maskov ......................................................................................................................... 320
Menzil-i Sorotakirmen..................................................................................................................... 320
Maskov vilyetinde Sorotakirmen'den Azak kalasna gitdiimiz konaklar beyn eder ........ 321
Menzil-i tabur- slm Trk Or'u ................................................................................................... 321
Menzil-i Sahr-y Heyhat................................................................................................................. 322
Evsf- sahr-y Heyht, mesken-i Klmak kavm-i mhmelt ................................................... 322
Der-beyn- ekl-i kab-y Tays h ve drt- yn-i Moyinak h ..................................... 323
Der-kyfet-i kab-y nisvn- Klmah ........................................................................................... 323
Der-beyn- hikmet-i Br ............................................................................................................... 323
Der-kyfet-i ekl- kavm-i Kalmk .............................................................................................. 324
Tem-y garbe-i kr- Kalmk ..................................................................................................... 324
lt- silhlarn beyn eder ............................................................................................................. 325
Tem-y garbe .............................................................................................................................. 325

______________________________________ XXXVI
 Der-beyn- mutalsamt- acib [] garib-i ibret-nm-y ul- kehene-i
kudem, yan bil-tebh ziyretgh- kabe-i kavm-i Klmah- hubes.............................. 325
Der-tahkk-i ekl-i bil-tebh kabe-i kavm-i Kalmk, bi-tarf-i kavl-i hod........................... 326
Hikmet-i garib [] acib der-nakl-i Kalmk ve kavm-i Noay................................................ 327
Dier garib ender acib garbe-i azme ...................................................................................... 327
Hikyet-i garbe-i Kalmk ................................................................................................................ 328
Der-cevb- tahkk-i ekl-i kabe-i kavm-i Klmah .................................................................... 328
Der-beyn- aded-i env- kavm-i Klma ................................................................................... 329
Der-vasf Kurus Tays h- Kalmk .............................................................................................. 329
Der-sityi-i akar Tays h ......................................................................................................... 329
Der-medh-i Koba Kalmk- Tays h .......................................................................................... 329
Der-zikr-i Durumbet Tays h- Kalmk .................................................................................... 329
Der-fasl- Gkdelen Tays h- Kalmak ..................................................................................... 329
Der-hakk- Bakar Kalmk Tays h ............................................................................................. 329
Bike Tays h- Kalmk.................................................................................................................. 329
Der-kayd- Kodal Tays h- Kalmk........................................................................................... 330
Der-sfat- Uluban Kalmk- Tays h ......................................................................................... 330
Der-beyn- lisn- kavm-i Klma u b-ba u ya ve da ........................................................ 330
Evvel birisi hisblarnn adedleri byle saylr ............................................................................ 330
ivakirmen ........................................................................................................................................ 332
Holokirmen....................................................................................................................................... 332
Kupuakirmen ................................................................................................................................. 332
Sonhokirmen .................................................................................................................................... 332
Karinakirmen ................................................................................................................................... 332
Poloakirmen .................................................................................................................................... 332
Visilokirmen...................................................................................................................................... 332
Mihalkirmen ...................................................................................................................................... 332
sfinikirmen ....................................................................................................................................... 332
Kapusakirmen .................................................................................................................................. 332
Menzil-i kenr- nehr-i azm l Ten ........................................................................................... 332
Evsf- Praskirmn........................................................................................................................... 332
Der-beyn- ibret-nm-y tem-y acib garib ve kzak gemileri ................................... 333
Evsf- kala-i azm Tokaykirmen .................................................................................................. 333
Der-nmh-y esm-i kfire-i zniye-i ehl-i isyn ................................................................................................... 333
Evsf- Mujikrovkirmen .................................................................................................................. 333
Der-beyn- ekl-i cetkirmen ..................................................................................................... 334
Der-beyn- sergzet [] serencm- hakr fakr ve hakkat kelb-i
muallem Palu ve Hna ve akr .............................................................................................. 334
Der-tahkk-i hakkat-i kelb-i muallem .......................................................................................... 334
Menzil-i cetkirmn ........................................................................................................................ 335
Evsf- eremetkirmen ............................................................................................................................................... 335
Sityi-i Baakirmen................................................................................................................................................... 335
Der-beyn- olomkirmen ......................................................................................................................................... 335
Der-ayn- Polokirmen ............................................................................................................................................. 335
Der-zikr-i Honakirmen ............................................................................................................................................. 335
Der-fasl- Apohikirmen .............................................................................................................................................. 335
Der-nine-i Krenkirmen ......................................................................................................................................... 335
Der-almet-i Topurdukkirmen .................................................................................................................................. 335
Der-mesregh- Hrekirmen .................................................................................................................................... 335
Der-bin-y Rahoakirmen ......................................................................................................................................... 335
Der-ekl-i Solahkirmen ............................................................................................................................................... 335
Der-kayd- Makokirmen ........................................................................................................................................... 335

______________________________________ XXXVII
 Der-vasf- Japohakirmn- azm..................................................................................................... 335
Der-manzara-i Sarayikirmn ......................................................................................................... 336
Der-tarf-i Pomahaykirmen ........................................................................................................... 336
Der-hakk- mersiyye-i Husrev-i rn ............................................................................................. 336
Der-vasf- ekl-i (...) [Horos]kirmen ....................................................................................................................... 337
Der-tarf-i (---) kirmen ............................................................................................................................................... 337
Evsf- tahtgh- Maskov- Kazak, yan intih-i serhadd kala-i Azak ..................................... 337
Der-beyn- sityi-i feth [u] ftht- Kazak ve der-ayn- ekl-i zemn-i kala-i Azak....... 338
Ziyret-i Hind Baba tekyesi ........................................................................................................... 340
Evsf- ekl-i orta hisr- kala-i Azak .......................................................................................... 340
Der-fasl- toprak kala ...................................................................................................................... 340
Der-beyn- ekl-i varo- Yeni Karatayak .................................................................................. 340
Der-tetimme-i evsf- kala-i Azak................................................................................................. 340
Der-vasf- nehr-i Ten kenr varou .............................................................................................. 341
Der-fasl- tem-y garbe v acbe .............................................................................................. 341
Der-manzara-i varo- ark Karatayak......................................................................................... 341
Memdhtndan ............................................................................................................................... 341
Der-vasf- reng-i ry-i pr cvn ................................................................................................. 342
Der-sret-i mahbbe-i mahbbn ................................................................................................. 342
Der-medh-i b [u] hev-y cvidn ................................................................................................ 342
Der-kavl-i mneccimn- kudem ................................................................................................. 342
Der-kavl-i kehene-i slef ............................................................................................................... 342
Hikmet-i garbe v acbe-i ibret ..................................................................................................... 342
Der-kyfet-i kab-y merdn.......................................................................................................... 342
Der-kab-y zenne-i mahbbe-i kirmn ...................................................................................... 342
Der-beyn- esm-i erf- ayn ................................................................................................................................ 342
Der-beyn- ziyretgh- kala-i Azak ............................................................................................ 342
Evsf- kala-i Sedd-i slm ............................................................................................................. 342
Menzil-i kulle-i h ......................................................................................................................... 343
Evsf- kulle-i Sultniyye ................................................................................................................. 343
Der-beyn- ziyretgh- hed .................................................................................................... 344
Sene (---) trhinde kala-i Azak'dan kalkup Heyht sahrs ire vilyet-i Krm'a
andan stne-i Sadet'e gitdiimiz konaklar beyn eder .................................................... 345

DZN ............................................................................................................................................... 347

______________________________________ XXXVIII
 BAZI ARETLER

(---) Metinde bo braklan 1 kelimelik yerlerde kullanlmtr.

(...) Okunamayan 1 kelimelik yerlerde kullanlmtr.

(?) Okunuundan emin olunmayan yerlerde kullanlmtr.

[ ] Bizim tarafmzdan ilave edilen yerlerde kullanlmtr.

( ) Bizim tarafmzdan fazlal grlen veya dzeltilen yerlerde

kullanlmtr.

{ } Derkenarlar belirtmek iin kullanlmtr.

[12a], [12b] Varak numaralarn gstermek iin kullanlmtr.

......(12 satrlk yer

Metinde bo satr adetlerini gstermek iin kullanlmtr
bo).............

Gerekli hallerde Ayn ( ) harfini gstermek iin kullanlmtr.

Gerekli hallerde hemze ( ) harfini gstermek iin kullanlmtr.

' zel isimlerde kesme iareti ( ' ) iin kullanlmtr.

YEDNC CLT
 [1b] Der-beyn- seyhatnme-i ftht- diyr- Alman- dr- b-mn vilyet-i Kfiristn- b-amn olan intih-y serhaddin kfl-
sedd-i seddi ve hsn- hasni olan sedd-i slm cy- amn olan kala-i Kanije altndan diyr- Alman' ve memleket-i Hrvadistn' ve
vilyet-i slovin'i ve vilyet-i Ungurus' ve Mekemorya vilyetlerin nehb gret etmee gitdiimiz kllar ayn u beyn eder.
Kasde-i mnsib
Benm- Hlk u Hayy- kadm-i ferd-i Yezdn
Yaratd dr- kevneyni kodu cinnile insn,
Ben dem edm-i arz iinde skin oldular,
Hemn Hbil'le Kbil'den beridir cengin olan,
Cenb- Kibriy (---)[H]billiye evvel hitb edp,
Cihd eylen, gaz edin dedi htif-i Rabbn,
Hemn sen de mchid f-seblillh olup say et,
Hals oll cehennemden yana ref eyle nrn,
Gel imdi dinle vasf- pr-mellin cmle kffrn,
Denilmez hamu evsf kesilmez hadd [] pyn,
Bel bu ry- dnyda nie kavm-i Nasr var,
Vel slm kavmi feth edipdir cmle Ynn,
Heme l-i Osmn selle seyf olup cihd eyler,
Ne eh, ne Leh Maskov kor komaz rn [u] Trn,
Bi-hamdillh bu sl ire yneldik Ungurus zre,
Ykld tk-i Kisr's kesildi b u bostn,
Dald her diyra mrikn ekser czm oldu,
Nie bini esr olup gezer hl-i pern,
Kimi p-beste v dil-haste kimisi ikeste-bl,
Cefdan her bir als unutdu kasr- eyvn,
Bu mrikler ikilik vdsinde kaldlar hayrn,
Dnerken devri ve'l-hsl bozuldu erh-i mzn
Nie slm diyrn nehb edem derken o mrikler,
Murd olmad hsl gerye dnd devrn,
Alaman u ehistn mlkn urmaa emr oldu,
Hemn ol n msellah oldu cmle cnd-i Osmn,
Hemn ey Evliy cehd et kuv v kudretin varken,
Demidir durma uru et budur yn-i insn,
______________________________________ 1
lh her ne yere azm edersem yverim olsun,
Ricl'l-gayb cndullh ile yt- Rahmn,
Yeter etdin duy Evliy durma gaz eyle,
Refkndr senin cmle kamu shib-kerem kn.
..................(6 satr bo)....................
Hikmet-i Hud: Bu mahalde biz cmle askir-i
slm ile Alaman diyrna gitmek sadedinde iken
mukaddem Tatar Hnzde Ahmed Geray Sultn'n
kethuds Sefer Gz olu slm Aa on bin aded Tatar
ile Kanije etrflarn ve Balatin gl kenrlarn kasup
kavurup gzde esrler karmaa gitmilerdi. Bizim
asker dahi gitmek sadedinde iken mezkr slm Aa
cmle Tatar ile nie bin pene-i fitb mahbb u
mahbbe dilbernlar ile slimn gnimn ordu-y
slma dhil oldukda cmle mirzalara {ve Serdr} [2a]
slm Aa'ya ve Hnzde'ye hilat-i fhireler geydirp
ikrmlar etdiler. Getirdikleri esrlerden on alt aded
kapudanlar ve yz aded gzde esrleri slm Aa
sadrazama hedy ekdiler.
Amm esrlerin ebehi iyel nm kfir kapudan idi
kim shib-i kelm ve mdebbir-i benm bir kffr-
hmm idi, vezr-i azam bu kapudan huzrunda
syledp eydir:
"Hl Nemse kralmzn askeri kala-i Yan'mz
altndadr ve sizin dostunuz olan hasmmz Fransa kral
Nemse srna elli bin Hristiyan imdd gnderp Raba
suyu kenrnda ve nie bin Hristiyan ile Kanije kalanz
altndan kaan Donkarkz ve Danimarka krallar Nimet-
Uyvar altnda cem olup Trk askeri Yank kalasna gelir
dey azm cemiyyetler edp sizi beklerler" dey haber-i
f verince sadrazam bu kfiri zd edp ol n ordu-y
sultn ire dellllar nid edp,
"Ata dona mlik olan garb yiitler ml- ganim
isteyenler imdi gidecek Tatar askeriyle gitsinler" dey
fermn olunca hemn on bin aded serhadli tfeng-endz
gzleri de gelp bizim askere ilhk olup cmle Tatar ve
serhadli krk yedi bin aded gzde asker oldu.
 Dier hikmet-i Hud: imdi Tatar askeriyle
ordu-y slma gelen Hnzde kethuds slm Aa
babas Sefer Gz Aa'nn Krm'da katl olunduun
istim etdii gibi hemn Hnzde kethudlndan firr
edp sadrazamn hk-i pyine yz srp kapucuba
zmresine ilhk oldukda hemn ol n,
"Devletli vezr seferden imdi geldim. Beni ser-
hadlilere serdr eyle, imdi yine sefere giderim" dedikde
bana bir tel ve bir hilat-i fhire geydirilp alt yz yiid
ile bizimle sefere memr oldukda hemn hakr ann
kounuyla bile kounda ve srda ve hlda ve yolda
olup kala-i Kanije altndan tevekklen alallh deyp
Sene 1074 mh- (---) gnnde Kanije altndan
kalkup kala etrflarn ve Balatin shillerin ve
nehr-i Morava kenrlarn ve gayri kl u kasabt u
beldeleri gret etmee revne olduk
Evvel dery-misl asker ile "Bism[illh] mte-
vekkilen alallh" deyp cmle serhad gzleri bize pirbe
ve tala-i asker olup ibtid Kanije kalasnn cnib-i
cenbsine karb,
Evsf- kala-i benm Egirsek
Sene 938 trhinde Sleymn Hn Alman seferine
giderken feth olunup badehu yine Nemse kffr istl
edp hl Nemse srnn matbah bahs hss imi.
Kalas bir pte zre ekl-i murabba bir eddd
bin bir kala-i randr kim bir konak yerden
nmyndr. Yenikala'y sadrazam derken Budin
vezri sml Paa bu kalada bir ceng-b edp byle
bir harb-i azm ve neberd-i elm edp hru'l-emr bu
kalay feth edp cmle cebehne ve ml- hazini alup
kalay te ile berbd edp,
"Bunda olan savan m-fevki mutasavver deildir",
dey bizim gzler nakl etdiler, amm hakr bile deil
idim, lkin henz grdm, amm kffr yine gelip amr
etmee balayup kalaya kffrlar kapanm, bundan bir
ikr alamayup bize vfir h toplar atup kaladan alarka
olup bu kalann cenbunda yedi sat bad ormanlklar
ire gidp,
Der-beyn- kala-i Kapolinye
Bunu dahi "Sleymn Hn sene-i mezbrda feth
etmidir" dediler. Hl Beganolu hkmnde metn kala
olmaile bundan dahi hib hsir gzer etdik. Bu
kalann garbnda iki satde,
Der-beyn- palanka-i metn ilye
Bu dahi Sleymn Hn'de feth olup hl
Beganolu hkmndedir, amm bunun katanas ibtid
serhadli gzleri arkamza rast [gelp] biz varmadan n-
vhidde iki yz kffr dendn- tdan b-dir geirp
atlarn yedee alup yine gzlerimiz elleri kollar kan bize
karu gelp atlar cmle bize verp yine gitdiler. Bizler
______________________________________ 2
dahi ileri varup kffr leleri draht- mntehlarn
syelerinde ber-hk olup yatrlar. Andan sat,
Sityi-i kala-i Belvar
Bu da[hi] Sleymn Hn'da feth olmudu. Hl
Zirin kffr hkmnde bir halc kenrnda bir kk
palankadr, krgr deildir. Nehb gret edecek bir ey
bulunmad, zr Kanije gzleri bu kala[c]gezin
ekirdein bile karup sr- rahmetden bir ey
komamlar. An dahi ubr edp bir vsi ormanl
sahrnn ortasnda meks-i hym edp etrfa karavullar
koyup yatdk. Bu mahalde sahrnn cnib-i garbsinde,
Der-ekl-i kala-i Veto
Sleymn Hn'de feth olup hl Zirin Macar
hkmnde palanka hisrdr, amm evvel giden Tatar
askeri varoun harb edp ml- ganimin almlar ve
kalaya cmle kffr dolmular. An ubr edp iml
tarafnda,
Der-vasf- kala-i ion
Bu dahi Sleymn Hn'da feth olup yine Zirin nm
zimmiyn hkmnde bir alak yerde palankadr, amm
kffr bizim askerden haber alup ceng hayetinden kala
dvr zre cmle kffr kara [2b] apkalaryla kara nahr
gibi pr-silh cenge mde idiler. Bu kaladan dahi b-
nef avdet edp yine ol feznn kblesi tarafnda,
Der-hakk- kala-i Zekan
Be-dest-i brhm Paa feth olup hl Zirinli elinde
bir sarp yerde gl kenrnda palankadr, amm hayli
metnet ile nmyn idi. Bize krk pre toplar atup bizi
alarka eyledi.
Ve bu kalalar cmle Kanije kurbunda olmak ile
cmle cmle mllarn kala iine alup kalaya kapanmlar
ve mukaddem varoun bizim askerler yakmlar ve hli
zre braup gitmiler ve b-fide olan eylar
brakmlar.
Ve bu kaladan yedi sat garba engelistn ve
dastn yollar ve beller aup derd-i bellar ekerek,
Der-vasf- kala-i Kapornok
Sene 939 gurresinde Sleymn Hn kabza-i teshre
alup yine kffr- Zirin istl etmidir, amm hl Nemse
sr hkmnde olup Nedajolu keferesi tarafndan
iinde cnd- cnbleri var gyet metn palankadr.
Hatt ileri giden gzlerimiz iki yz aded kffra rst
gelp yz elli kadar mmet-i Muhammed esrlerini
kaladan karup nehr-i Tise'den bir ark kazup kalann
handakna aktmak isterlerken hemn guzt-
mslimnimiz hemn fakr esr bizim asker-i slm
grp Allh dey feryd edince bizim asker dahi dal-
str- Muhammed olup esrler zre mvekkil olan
keferelere bizim arhaclar kl bzrna girp biz dahi
ileriye varup grdk kim bir meydn- mareke ku-
rulmu, hemn bizim yrk atllarmz ileri yetip
derhl cenge girip bin altm kadar kffr kalalarna
firr etmee komayup cmle kldan geirp ancak
kapudanlaryla yz kfir esr olup yz elli aded
mmet-i Muhammed'i cmle esrlikden hals edp
hamd sen etdiler, amm her birinin ayaklarnda
yigirmier ve otuzar vukyye gelir demir neybeleri var,
balta ve keser ve eelerimiz yok. hr- kr bu yz elli
aded esr mslimnin bindikleri arabalara yine bindirp
iki yz kadar atlar zaf yiitlerimizle bu mmet-i
Muhammed esrlerin Kopan kalamza gnderdik.
Andan kala-i Kapornak' ubr edp bir sat gidp,
Der-vasf- kala-i Pelendvar
Serhad gzleri bu kalann feth olduun bilmediler,
amm bir metn ve sab kaladr. Bunda dahi bir ganmet
bulmayup bu kalann cnib-i imlinde,
Der-ekl-i kala-i azm Lak
Sleym[n] Hn'n asrnda feth olmu hayli byk
kala ve gyet mzeyyendir. Bu mahalde Kopan kalasna
gnderdiimiz mmet-i Muhammed esrleri selmet
varnca Kopan'dan be yz aded gzler ve Kapovar
kalasndan hem-nn gzler gelp vsl oldular.
Badehu bu kala-i Lak'dan bir ey alamayup taraf-
garba dalar ve ormanlar ire satde ac u zc gidp,
Evsf- kala-i Yeleke
Bu dahi sene-i minhde feth olup hl Nemse sr
hkmnde bu dahi it palankadr ve bir dz vsi yere
vki olup hl Zirinolu hss imi. Bunu dahi asker-i
slm Yenikala altndan gelp ml- ganimin alup
kalasn nr- melt mhmelt epelt puhlt etmiler ve
kln ge savurmular.
Bu kala altnda b-bk b-perv atlara yem
kesdirp Tatarvr kazanlar asup yorgun kalm atlardan
iki yz kadar atlar koyup zevk u saflar edp cnib-i
erbaamza karavullar koyup nsfu'l-leyle dek b-dermn
yatdk, amm kan yutduk, zr etrfmz kfir almd
kim cmle ihrk olan kalalarn kffrlar hne berd
olup ayak zre katana olmular idi.
Andan nsfu'l-leylde mhitb olunca kalkup
kulavuzlarmz vesle olup yine cnib-i garba aalk ve
amurluk azbn el-yzu billh ekerek yamurdan hals
olup ale's-seher oldu.
Hikmet-i Hud cmle asker-i slm ile yine Yeleke
kalas altna gele ddk. Meer gece biz asker-i slm
ile kalkup gitdikde cmle kffr dalardan yine kala-i
Yeleke'ye grh grh giderken ale'l-gafle vakt-i
seherde bunlar basup kalann tarasnda yetmi aded
kffr kapudanlar ve bin kadar kefereleri ve papaslar
ile mvere edp giderlerken ilerine at braup cmlesi
el kaldrmadan dest ber-kaf beste olup nie yz kala-i
Yeleke'ye kadlar, anlar dahi esr-i bend-i zencr
______________________________________ 3
oldular. Amm kala nehr-i Raba kenrnda i kalas
krgr bir rn kaladr, amm taras ihrk olmudur.
Lkin bir acib garib ibret-nm sr- kadm
kensesi var.
Hamd-i Hud bundan bu kadar esr alnup bir sat
yine nehr-i Raba kenrnca gidp,
Der-medh-i palanka-i arvar
Sleymn Hn zamnnda Budin kral Yano Kral'a
tbi olup yine kffr istl etmidir. [3a] Bu dahi metn
kaladr, amm Yeleke kalas altnda eylediimiz
cengden haberdr olup cmle hayvntlarn kala altna
ekp kendileri dahi kalaya kapanmlar idi. Bunu dahi
ubr edp,
Der-manzara-i kala-i Kemenvar
Nemse sr hkmnde bir drahtistn ire bir sab
kaladr. Yedi sat kmil altnda meks edp mmkin
olmad kim bu kaladan bir dil alak, amm bir rh- akm
gibi bir rzgr- zorkr- azm var kim gy rh- sarsar
zhir olup iki bin kadar Tatar kemndrlar oklarna
kibrt balayup ve be yz nefer tfeng-endz paavral
kurumlar ve kibrtli yanm oklar kala iine ol
rzgrda perrn edince hemn cmle tahta rtl evlerin
dam u bmlar alev ber-alev ihrk olup kala ire bir
vveyl kopup derhl kffr- dzah-karrn kalada
karrlar kalmayup kala kapularn aup bu kadar kffr
ml- ganimiyle kaladan tara toplar altna kup
teden hals olalm derken Tatar teine urayup n-
vhidde bin yz altm kadar esr ve bu kadar b-hisb
ml- erzk alnup drd yz aded ehbz yiitlerimizle
Kanije'ye gnderdik, zr Kanije henz dahi yakndr.
Andan,
Der-imret-i palanka-i Romivar
Zi[r]in hkmndedir. Bunlar dahi bizden haberdr
olup cmle kefereleri kalada mtehassn olmular,
amm bir orman ire bir mrtefi toprakl pte zre bir
kala-i metndir. Andan,
Der-kyfet-i kala-i Egirvar
Bu dahi Sleymn Hn'de sene 939 Muharrem'inde
feth olup hl Ungurus kral hkmnde ve Zirinolu
hkinde kalas bir dalk ve ormanlk ire cnib-i
erbaas bataklk bir palankadr. Hemn dern- kalada
olan kffr bizi ubr ederken grp b-kys h toplar
atup hayli ekvet etdi, amm bu kala bizim Kanije
kalamza bir merhale yerdir, amm k gnleri gller buz
olunca bir konakda gider yolu vardr. Bu kala-i Egirvar'
dahi ubr edp,
Der-bin-y kala-i Meter
Katanalar kar kup biz dahi "Allh Allh" deyp
bir hayli ceng [] cidl edp cmle kffr kalaya firr
etdiler kim kaladan bizi topa tutalar. Biz dahi kffr
kovarak varolarna girp gzde ey-y ganmetlerin
alup varou tee urup mansr u muzaffer yine bu kala-i
Meter'i ubr edp cnib-i garba sat mikdr gidp,
Der-zikr-i kala-i Snbthel
Bu dahi Sleym[n] Hn'da feth olup yine Zirin
kffr hkmnde bir kk kaladr, amm yarar yunak
katana kfirleri vardr. Bir hayli top atup bizi asl kala
altna uratmadlar. Bunu dahi ubr [edp] iki sat
gidp,
Der-medh-i palanka-i Metivar
Bu dahi Sleymn Hn'da feth olup Zirin
hkmnde bir mamr ve mzeyyen palankadr ve b u
besi gyet okdur.
Bu kala altnda rm edp cmle atlara yemler asup
bu mahalde cmle bir yere gelp mvere etdik.
"y bundan sonra iimiz neye mncer ola" dedik.
"Cmle kur ve kasabtlar yerl yerinde, amm
ilerinde bir ey yok, ancak cengver katanalar gyet
ok, ml- ganim sr ve ikrdan asl bir zerre yok.
Gelin gzler nehr-i Raba'y karu gemeyince bizler bir
ikr alup doyum olamazz" dediklerinde niesi eyitdiler:
"Ya siz bilmez misiz, Uyvar fethinden sonra seksen
bin asker ile Kaplan Paa bu nehr-i Raba'y gep nie
askerleri ve atlar krlup hib hsir Mitrovise
kasabasna geldiler. Raba karusunda ne var, cmle
kfiristnn cemiyyeti yeri andadr. ikr dediiniz ml
anda kandadr" [de]diler.
Cmle serhadliler ve Tatarlar "te biz eyle bir kfir
cemiyyeti olan yeri isteriz. Y taht ola y baht" deyp
cmle "Bismillh niyyet'l-gaz" deyp iki yerden gayret
kllarn kuanup cmle atlarmza svr olup ikinci
satde nehr-i Raba kenrna varup ol gn kmil
shilinde gezp karu cnibe ubr edecek bir mahall-i
mnsib yer bulamadk.
Her ne mahalden geelim dedikse nehr-i Raba'nn
iki cnibleri kesme uurum topraklar ve su kenrnda
birbirine birer top menzili haberci kulleleri geit mmdi
olan yerlerin su iinde tahtalara harbeler kakup at ve
dem kadem basmaz.
Hsl- kelm yine mvere edp Krm'da Manktl
Al Mirze eydir: "te bir yol bulup cmlemiz murdmz
zre Raba suyun karuya gedik. Y karu tarafda bilir
misiz kffr derys va[r]. Karu kup bir gn iki gn
ceng ideyz, uru hlidir, bozmak ve bozulmak Allh
elindedir. htimldir kfir bizi kstayup dnde bu suyu
nice geelim" dedikde [3b] hr- kr nehr-i Raba'y
karu gemeden ferat edp,
Der-almet-i nev-bin Ksek
Sleymn Hn'da bu kala altnda nie dem olan
ehd olup hl kabirleri zhir bhirdir. Kffr- hksr
kaladan bizi grnce azm toplar atup badehu an ubr
edp bir gnde,
______________________________________ 4
Der-nine-i kala-i Sobron- ehr-i azm
Hl Nemse sr hkmnde bir bender-bd-
mamredir kim hemn " bin aded demirci ve bak
ve usturac dkknlar ve iki bin ukac ve bin kadar
kdc dkknlar ve gayri ehl-i sanyi dkknlarnn
hisbn Hud bilr" dey esrlerimiz ve esr olan
mmet-i Muhammed kulazlarmz nakl etdiler.
Amm Sleymn [Hn] dahi bunda gelp bir l
toprakdan hunka depe ym, kalas bir batak kenrnda
bir alak yerde sab bir hisr- stvr var, yanna
varmak muhl, zr[] nie yz bin kffr kala altnda
cenge mde dururlard. Bunu dahi ubr edp giderken
ileride arhac giden demlerimizden alt nefer
yiitlerimiz at boynuna dp seirderek gelp
"Muduluk kfirden krk aded esr dil aldk" deyp dilleri
meydna getirdiklerinde diller eydir:
"Eer bizi syledp zd ederseniz size Raba
suyunun geidin gsterelim ve ne kadar esr ve esbb [u]
eskl isterseniz aln, zr cemi katanalar ve asker olan
Hristiyanlar cmle Yank kalasna ve Nimet-Uvar
kalasna, amm bizi karu tarafda zd etmen. Birka
gn sizinle bile gezelim, zr bizi karuda zd etdiiniz
gibi bizi kfirler grp Trk'e geidi siz gsterdiniz dey
bizi kebb ederler" dedikde cmlemiz geid bana
varup nehr-i Raba'y suhletle gep derhl dil olan
kfirlerin balarna elvn makdem sarklar sarup birer
dne atlara bindirp tebdl-i cme bunlar kulaz edp
ol gn seirdp,
Der-seyr-i tem-y kala-i Jelejinvar
Bu dahi Sleymn Hn'de feth olup hl Alman
kral hkmnde Zirinli hkinde gyet metn hisr-
stvr, cmle eddd bin bir kala-i mstahkemdir,
amm i kalas bir pte-i l zre nmyn idi. Kulaz
olan kfirler bizi ormanlar ire gtrdler,
"Zr sahr ile gtrsek kfirler sizi kaladan grp
haber toplar atlup cmle el vilyet kfirleri sizin
geldiiniz duyup bir ikr bulamazsz" dediklerinde
hemn bizim serhadli gzlerinden bir kbet-end ve
ok i grm ve nie arklar atlam ve felein nie kerre
germ [] serdin ekmi yiidimizin birisi kulazlarmz
olan kfirlerin arasna girp eydir:
"Baka melnlar eer bizi ok dman iine
uradup bizi krdrup siz hals olmak isterseniz sizi
ibtid yle krarz" deyp kffrn birine bir str-
Muhammed urdu kim gy kellesi bzr ipliiyle dikili
imi.
Kelle-i kffr galtn olunca olanca kffrlarn
akllar balarndan gidp sirleri bu hli grp "H
biz size hynet edeyiz, hemn bizi zd edecek olun,
grn size ne kadar ml- ganim alrsz" deyp ol gn
seirdp bir ormanlk ire yatup vakt-i seherde cmle
atlanup bir sat dahi seirdp,
 Evsf- ehr-i azm Purunduk
Bunu dahi sene 939 trhinde Sleymn Hn
asrnda Ksm Voyvada feth ederken ceng-i azm olup
hl mezristn- hedlar ehrin taraf- kblesinde
pte pte yatup "Hayvnt mevtlar inemesin"
dey kffr hedlarn etrflarna handaklar kesmiler.
Bir seng-i mezrda "Mihalolu Mehemmed Be
rhiyn el-ftiha" dey tahrr olunmu mezristndr.
Bu kala-i sedd-i skender bir sahr-y thin
nihyetinde bir eddd bin-y metn bir kk i kalas yedi aded hedlarmz bu mahalle defn edp cmle
var, amm orta kalas slmbol'un Galata'sna mbih
bir kala-i b-ibhdir, amm tara varou Haleb
kalasndan byk olup iinde yetmi aded manastr
anl saydm.
Bir ehr-i azmdir, amm bu varoun etrf kala
deildir. Ancak mahalle kapular gibi zerleri toplu ve
sama ve kumbaral metn kapulardr. Ve her cnibinde
mazgal delikleri ve dirsekleri var.
Hemn vakt-i seherde cmle kffr hb- rhatda
iken cmle guzt- mslmn ormanlar iinden kup at
koyup kala dibine geldikde sad-y Allh Allh'a reh
buldurup varo dvrna sarlup cmle asker mr-
zenbr gibi dam u bmlara ve ry- dvrlara trmaup
yetmi seksen kadar yerden ibtid bu ehri tee urup
derhl nie yz yllk bin alev-ber-alev olup cmle
kffr te-i Nemrd iinde kalup baz avretler hemn
olun kucana alup kocasyla evinden tara knca
girbnlarn ele verp esr oldular.
Ve kalada olan [4a] kffrlar bu vveyly iidp
nie yz aded toplar atmaa balayup hemn kaladan
kffr hnzr gibi kup cmlesi bize hcm edp biz
dahi bir elbeti kadarca ceng edp badehu sahrya
doru yan verince kffr b-haber bizi kovarak sahrya
kup atllar ve yayanlar b-tb u b-mecl kaldkda
cmlemiz bir kerre "Dnek kaytavul" dey kfir zre
dnp der-akab bu sahr-y vside kffr ortaya alup
n- vhidde cmlesin tuma-i emr edp bakyyet's-
seyfleri kalalarna firr ederlerken bizler dahi akblerince
kalaya girp hamd-i Hud bir sn vech ile kala zabt
olunup kala kapularn sedd edp kmil yedi sat-i
ncm bu kala iinde meks edp meymene v
meysereyi b-bk b-perv vilyet shibi gibi cmle
kfir karlarna ve kzlarna tamlar piirdp bade't-
tam bu ehr-i azmden ol kadar sm vn ve ol kadar
emdn ve buhrdn ve ol kadar akmie-i fhire ve ol
kadar elbise-i ndireler ve ol kadar kemyb maklesi
cevhir-i z-kymetler ve cemi dyr- gammelerden ol
kadar mcevher putlar ve zeheb-i hlisden salbeler ve
yedi yz aded hemn btrk ve ksss ve ruhbnlar esr
oldular.
Ve dahi Tatar- b-rahimler birka avretlerin emcek-
lerin, yan memelerin kesp avretlerin balarna
geydirp "Ml kandadr?" dey sul etdiklerinde zr-i
zemnlerden ol kadar (ol kadar) mahfz ve medfn ml-
firvn ve lt- sm vn maklesi ol kadar medfn
eylar kd kim hatt gtrmee kdir olmayup nie
______________________________________ 5
Msr haznesi ml- firvnlar hk-i mezellete braup
gtrmee iktidrmz olmad.
Hulsa-i kelm yz yetmi araba ml- z-kymet ve
bin esr-i b-minnet z-ceml mahbb u mahbbe
mter-talat bikr-i n-kfte Alman kzlar ele girdi
kim geyslarnn her trlar bin br mk-i Tatar deer.
binden mtecviz atlar arabalara koup bu ehr-i
Purunduk Alman dann dmenindedir ve Ksm
Voyvada hedlar rhlaryn Ftiha-i erfe okuyup
hedlarn rhniyyetlerinden istimdd taleb edp
badehu ehri ihrk bi'n-nr edp ahd [] mskmz zre
mukaddem esr olup kulazlk eden kfirlerin ikisin
zd edp otuz sekizin dahi nie ikrlardan sonra zd
etmee kavl-i karr edp yine anlar da atlar zre kayd
[u] bend etdik. Badehu,
Der-beyn- azm-i vilyet-i Alaman- b-
amn
Esr kulazn biri tenhda eydir: "Dahi ganmet
ister misiz kim b-meakkat elinize ml gire?" dedi.
"Bel isteriz" dedikde cmle askeri bir vsi hrh
ile alt sat garb cnibine gtrp br kefereler bu yola
gitdiimize rz vermediler.
"Nin byle gitdiimiz istemezsiz?" dey sul
etdiimizde,
"Bu vilyete dahi Tatar ve Trk ve bir dman aya
basmamdr, cmle gfil vilyetdir ve ml- ganim
gyet okdur. Pek ok doyum olup ganmetler alup
ayanza ba olur. Sizin Trk askeri size uzak kalr. Bu
vilyetlere Alman vilyeti derler. Ksm Voyvada krk
bin demle bu vilyetde ehd olmulardr ve siz de bu
kadar ml ile selmete mkil karsz ve cmle Alman
kfiri sizi duydular. hr- kr dnde ardnz alrlar"
dey nie gne sret-i hakdan cevb- fler verdik-
lerinde kimimiz makl ve bazlar,
"Kelleye gelecek gelir, n-makl szdr hemn
ganmet isteriz" dediklerinde ekall eksere tbi olup ol
gn ehr-i Purunduk altndan kalkup cnib-i garba
Tuna'nn ba olan Alman dalarnn dmeninde lgar ile
gid[p],
Der-sfat- ekl-i kala-i Raytinad
Bir ulu ehirdir kim Nemse srnn anas
hkmndedir. Cmle esr ve ml- firvnlarmz dalar
ire iki bin aded ehbz gzlerle koyup bu kalann iml
cnibindeki seyrek aal koru iinden ale'l-gafle ehir
iine girp tarfet'l-ayn ire kala keferelerine bir kl
urup rs-y bzrnda ve kenselerinde ve dr-
menhshnelerinde ol kadar ml- b-kys bulunup ve ol
kadar pene-i fitb ve mahbb u kamertb duhter-i
glmnlar alnd kim dmenlerine asl hr ilimemi ve
yzleri almam bir gl-i n-kftelerdir.
 Ve ganim almadan askir-i slm ol kadar
mstan oldular kim kerrt ile ganim esbblarn
braup dahi ziyde girn-bah eylar aldlar.
El-hsl bunda dahi yz araba yk z-kymet
tuhaf ve nevdirt [4b] maklesi kl-y vl-y emtia-i
firvnlar ganmet oldu kim vasfdan ricdir.
Cmle guzt- mslimn mutenim oldular, amm
bu ehr-i Raytinad'n ortasnda kaladan ziyde sab u
metn bir eddd bin-y azm manastr- kadmi va[r]
kim gy slmbol'da Ayasofya-i Kebr-misl bir kubbe-i
lsi ve yz aded dahi gayri kubblar cmle russ-
hs- nlgn ile mestr bir deyr-i mamr kim cnib-i
etrfnda evc-i sumna ser ekmi drd aded anhne
kulleleri var, amm ortadaki kubbe-i kebrin alemi be
dem kaddi kadar ha alem idi. Sir yz ad[ed]
kbblarn alemleri er dem kaddi gm halar olup
cmle zeheb-i hlis ile mutall salbe alemlerdir kim bu
alemlerle bu deyr-i kebr kfiristnda ve ry- arzda alem
olmudur.
"Bu kensede ml okdur" dey asker-i slm bu
deyri diren-mdr kuadup meer kfir deyrin sama
toplar ok imi. Bir nda yedi nefer gzlerimiz ehd
olup naelerinin karnlarn yarup cmle tuzlayup
arabalara tahml edp bu kadar ml- ganimle bu kala
altndan avdet edp andan yedi sat iml cnibine
drahtistn ve engelistn ve Alman hki zre giderken
bir azm asker izine rst geldik.
Hemn esrlerimizden sul etdikde "Bu Fransa
vilyeti yoludur. Allh bilir Fransa kral Donkarkz
vilyeti ve Danimarka vilyeti ve D Fransa vilyet-
lerinin askerlerin bizim krala imdd gnderp Alaman
dalarn aup Yank kalasna gitdiler" dediklerinde
lekerin izlerine imn-nazar ile nazar etdik, amm dery-
misl cy izleri, amm henz ubr etmiler. Andan
yine cnib-i garba bir gn gidp,
Evsf- ehr-i bender-bd-
kala-i Korokonder
Evvel ve hir dest-i dman dememi bir ehr-i
azmdir kim Alaman diyrnda Nemse srnn
hkmnde olup cnib-i erbaas bataklk olmaile nehb
gret etmek mmkin olmayup sahrsnda meks etdik.
Amm bu ehrin t ortasnda Sedd-i skender gibi
kalaya mnend bir manastr- azmi var. Sleymn Hn
ile Budin'de ceng eden Ferdinand kral- dllin bin-y n-
memdhu imi, amm gyet musanna ve mamr ve
beyz inc-misl bir deyr-i gammedir.
Bu ehri dahi ubr edp yine semt-i imle dastn
ire sun- Hud draht- sermedleri tem ederek
giderken,
Hikmet-i Sann- Lem-yezel: bret-nm bir
vsi fezda bir draht- azm var. Bu kevn-i gerdi-i
devvrda eyle syedr ve eyle berk [] br verir bir gne
draht- azm yokdur. yz aded halar var kim her
biri fl cssesi kalnl hlar yapraklar Rm salatas
berkine benzer ince latf mayho yapraklar var, al
______________________________________ 6
tenvl olunur. Lkin hikmet-i Br cemi eki ey kbz
iken bunun bunun yapra eki olup sanmek kadar
mshil yapra olur.
Meyvesi bir turfedir kim cemi meyve ecerelerin
dalcuazlarnda biter. Bunun meyvesi yz aded kaln
dallarnn vcduna dizilmi peld gibi yeil yeil kabuklu
meyvesi biter. Kemlin buldukda bi-emri Hayy- Kadr
gy Badd- behit-bdn hastv hurmas lezzetinde
mk amber-i hm ryihal bir gne meyvedir ve gyet
mukavvdir, amm ekirdei yokdur ve ry-i arzda
hemn bu drahtdr, gayri nazri yokdur.
Her halarnn zll- himyesinde onar bin koyun
syelenir. Taht- zllinde yedi yerde kensecikler ve
mastaba krgr soffacklar ve yzden mtecviz
meyhne ve fhiehneler var.
Ve bu drahtn kaddi evc-i sumna kad-ken
olduundan mad bu draht- azmin vcdu eyle
kalndr kim bu drahtn syesinde oturan gzlerden nie
yiitleri bama cem edp cmlemiz el ele verp bu
draht- sun- Br'yi yetmi yedi dem gcile dir
[etdik]. Amm bunda sun- Br ibret-nm oldur kim
bu ecer-i azmin t zirve-i alsnda yetmi seksen kadar
atallanm dallarn aralarndan bir nehr-i azm zrevn
gibi hevya pertb edp draht- kebrden bir hayli
mesfe-i bade yerinde beyz Alman mermerinden bin
olunmu bir havz- azm iine mezkr aadan su kup
bu havza rzn olup suyun gjldsndan deme dehet
gelir bir b- hayt sudur kim mezkr draht- azmin
cesed-i kebri iinden kup minre kaddi draht- mn-
tehdr. Andan dahi bir minre kaddi nehr-i azm hevya
atlayup havza dklr, tem-y azmdir.
Ve bu havz- [5a] azmin etrfnda ol kadar gn-
gn Freng-pesend mukarnazl maksreler ve selsebl ve
fskiyye ve fevvreli kh- mzehhebler ve nie yerde
mteaddid matbah ve hcreler ve b u beler var
kim her birisini birer selef krallar amr edp "Mesregh
ve teferrcgh ola" dey hayrt etmi vcib's-seyr bir
rmghdr.
Bu hakr cmle gzlere ric edp bir imrtna
rahne etdirmeyp hemn heybemde olan nevregn ve
tilsiman ve ecene demirlerin ve matraka ekicim karup
mezkr draht- azmin sne-i b-knesine lisn- Nemse
hattyla takld edp,
"Marya Kot kapur hand makar fand" dey bu
elfzlar nevregn ile aacn snesi zre ata binp
kazdm.
Yan "Meryem Ana in ve Kot kapur hand, ulu
Allhu azm'-n in, makar fand du eder Evliy"
dey aaca kazdm, amm hakk ki Alman diyrnda bir
almet edp bu hatt yazdm. Amm bu hakr bu aacn
asl [u] ferini nie esr papaslardan sul etdikde anlarn
nakilleri zre,
"Bizim Hazret-i s peygamberimiz seyyh- lem
idi. Bunda gelp bu draht- azmi dikp mucize olsun
in Alman dandaki Tuna'ya iret edp gelp bu
aacn iinden nehr-i Tuna evc-i hevya kup yere
dklrd. Sonra krallarmz bu havz ve k[k]leri ve "Vallhi bu dalar rnsr kralmzn korusu ve
palankalar yapup hayrt- azme etdiler" dey nakl
atlardr" dey haber verdikde gy Hzr'a rst gelp
etdiler. Amm bu abd-i kemter on pdihlk yerde yedi
cmle atlar kayd [u] bend edp arabalar ire olan
iklmde byle bir draht- azm ve byle bir meyvedr
esbblar ve sekiz yz yetmi kadar esrleri cmle atlara
ibret-nm-y kadm grmedim, amm gy bu drahtbindirp ve cmle arabalar ihrk edp bir hayli sebk-
hemn z-rh gibidir. 1
br olup ol gn yine cnib-i imle kh orman ve kh
Andan yedi sat gidp, cdde-i rh ile giderek,

Der-kayd- kala-i ehr-i azm Yenora Evsf- ehr-i azm ve taht- kadm Grave

Sleymn Hn asrnda bunu dahi sekli Ksm
Voyvada harb etmi. Hl dest-i rsrda olmaile bir
ehr-i mamr olmu, amm gyet'l-gye mamr u
mzeyyen ehr-i azm nmyn idi, amm bu ehre
karb bir bataklk var. Karu cnibine yedi satde
dolalup varlrm, amm ky ky stne gyet mamr
imi.
Andan ferat olunup bu ehrin varounu guzt-
mslimn ihrk etdiler, amm sr [u] brsu metn
mstahkem kense dyrlarna cemi kffr istind edp
indlarna musr olduklarndan bunlarn dahi kalas ire
Tatar askeri kibrtli te oklar atup dern- kala dahi
ihrk oldukda nie bin kffr tara kdklarnda cmle
esr-i bend-i zencr olup nie bini kalann urn
kapularndan kayklarna binp mezkr gl ire firr
ederlerken kayklarn kuruma dutduk, amm ou
helk olup buhayre iinde kaldlar. Andan,
Der-defter-i kala-i ehr-i Beluka
Hl Nemse sr hkmnde bir mamr ehr-i
azmdir. Bunda dahi azm vezni zre manastrlar olup
nkshne kullelerinde papaslar anlar alup nie gne
feza u ezalar etdiler. Lkin bu kala altnda meks
etdiimizde bir azm yamurlar yad kim arabalarmz
bamza bel olup hakk ki ayamza ba olup baz
kfirleri kayd [u] bend ile tama kaydna ddk, amm
ormandan ormana gcile bir amursuz yerde meks edp
bu ehri ve kalay alarkadan seyr-i tem etdik.
Hemn yetmi aded kense anl add etdik ve nie
dyrlarn kurumlu kbblar ve kat-ender-kat sary-
lleri var, amm kalas Nemet nehri kenrnda ekl-i
muhammes bir krgr bin bir sr- randr. Ve bu ehre
Nemet Uvar kalas iki merhale yerdir.
Bu ehirden ml- ganim almak mniyyesinde
olmayup hemn cy-i selmete cn atmaa bezl-i
himmet etdik, zr br- sakllerimiz ok ve k kymet
de karb olduundan mad vilyet-i Alman ve b-amn
yeridir.
Hemn bu mahalden alt sat bir da ire giderken
yedi sekiz yz kadar semn atlara rst gelp cmlesinin
ardlar ve nlerin evirp srclerin dahi esr edp
syletdik.
1 Kurn, Bakara 20, 106, 109, 148; l-i mrn 165; Nahl 77;
Nr 45; Ankebt 20; Ftir 1; "Allah her eye kadirdir."
Evvel ve hir Nemse srlarnn tahtghlardr.
Esrlerimiz eydir:
"Hl Alman memleketinden Be'den ve Prak'dan
ve sizinye [5b] ehirlerinden byk bu Gravie ehridir
ve bundan mamr ve mzeyyen ehr-i kadm yokdur,
amm, saknn bundan bir ganmet almak sevdsnda ol-
man" dey esrlerimiz tenbh etdiler. "Zr bu ehirde
srn oullar ve yhd akrablar bunda hkmet
ederler. Krallar mrd olsa bundakiler kral olmak knn-
Alman'dr" dey bu ehri gyet medh etdiklerinde he-
mn hakr krk elli kadar nmdr pr-silh serhadli
gzleriyle bu ehrn bir top menzili bade yerinde bir
hybnlk mrtefi yerden bu ehri tem etdim.
Kat-ender-kat beer ve altar tabaka mamr
sarylar ve b u be ve manastrlar ve anlk kulleleri
ile rste ve cmle damlar russ- hs ile prste olup her
bir menhshne sarylar serp gn--gn elvn ki-
remitler ile mebn olup her biri drr-i beyz-s sarylar
var. Ve ehir ire yende v revende kffrlar cemapur
askeri gibi cnd- cnbleri ok idi. Bu Gravie ehrin
ubr edp ertesi gn yine taraf- imle gidp,
Der-kime-i kala-i los
Evvel ve hir Nemse kralnn hkmnde sahrsnda
bir hybn ormanistn ire meks edp ormandan tara
bir demimizi tara karmadk, zr kffr lekerine ok
rst gelir olduk. Bu kala-i los bir sahrnn orta yerinde
kh- Demvend-misl metnet zre dururdu. Ve bir
varo- azmi cnib-i arksinde berk urup yaylm
dururdu. Hayli mesfe-i badeden seyr etdik. Bu
kaladan bize yedi pre top atld. Esrlerden sul etdik,
"sr tarafndan bir vezr gelmidir, annin yedi
top atld, gayriye byle toplar atlmaz" dey cevb
etdiler.
Bu kalay dahi gep yine ulu dalar ire gidp,
Der-erh-i kala-i Semati
Kral- bed-tebr inpirator himyesinde nehr-i
Morava kenrnda bir sab kk hisr- stvrdr.
Ejder-i heft-sere benzer sads aded balyemez toplar
atld kim dalardaki drahtistnn berk [] brlar yere
dkld. Esrlerimiz eyitdiler:
"Bu kalaya dman gelmesi haberi toplardr"
dediler.

______________________________________ 7
 Bu kalaya yakn uramayup yine dalar ire Der-beyn- tem-y azme
giderken ileride giden arka askerimizden bir sad-y Mukaddem geldiimiz yol cnibinde azm toplar
Allh Allh kopdu. atld. "Ay bu ne almetdir?" derken dalar ire bir
Hemn cmle asker esrler yannda mutemed ktrd kopdu.
demler koyup cmlemiz ileriye topdan at sradup An grdk, karu tarafda bir seyrek aalk be yz
gitmek murd edindiimizde ihtiyrlar cmlemizi gerye mikdr kffr hemn bizim zerimize hcm edp bir
dnderp at ba berber mde olarak esrleri cmle kerre yine yan verdiler.
ortaya alarak ileri varnca an grdk, bizim Bizler dahi atlara svr olup mde durduk. Kffr
arkaclarmz bizim stmze geldiklerinde "Bire ne grd kim birden zerlerine varnca hemn cmle kffr
durursuz" dediklerinde hemn kffr bizim askerimiz bir kerre gerye bakup hemn "Kuskuna kuvvet ve
zre at braup iki asker birbirimize kavuup kffr- kamya berekt" deyp firr etdiklerinde hemn
hksr bir hov edp bir yaylm kurum urup hamd-i kffrn ard sra yine kffr kyfetli bir asker grnp
Hud az demimiz mecrh olup kmil iki sat germ- kffr kovmaa balayup biz anlar dahi kfir zann edp
germ ceng-b edp her ne kadar kffr hamle etdiyse zerlerine Allh Allh deyp at branca anlar dahi
hamlesinde hat edp kffra yedi kerre hamleler "Allh Allh" dediler.
etdkde kffr demet demet olup hk-i mezellete Meer bizim Kanije ve Kopan ve Kapovar
derdi. kalalarnn serhad gzleri imi. Meer bunlar mu-
Meer kffr bizi az asker sanup satad, amm kaddem top atlan kala altnda bu gzler kaan
hr- kr kffr ad ve yz dutup dalara kad. kffrlara rst gelp kffr bozup karmlar, kffr
Hemn kffr- bed-nisr- murdrn karr firra bize rst gelp bizden dahi kadlar. Hemn bu gzler
mbeddel olup prekende pern olup bizim askir-i bize eydir:
ad-ikr Tatar kankm arslan gibi bklkden bkle "Bire biz kfiri kovmadan atlarmz kalmdr ve
kffr kova kra eyle ceng-i peykr edp kimin esr ve kfirlerin dahi atlar kalmdr. Bire gzler u kfiri
kimisin tuma-i emr-i sertz ile tzkrlk edp kffrn karmayalm kovalm" dey ric etdiklerinde hemn
kellelerin galtn edp bakyyet's-syf olan kffrlar bizim Tatar askeri tarfet'l-ayn ire atlar kalm
pesend edp dediler kim: kffrlara yetip be yz aded kffr aman u zamn
"Siz bu kadar azack Trk askeri biz on bin vermeyp el kaldrmadan cmle esr edp nsfn kovan
Hristiyan lekeri siz nice krabildiniz bu kadar lekeri?" gzlere verdik, iki yz ellisini knn zre biz alup
deyp engt ber-dehen edp eyitdiler: madne bir gaz-y garr dahi olup cmlemiz bir yere
"Biz sizi krmaa yedi gndr asker cem edp geldikde bu yeni gelen gzlerden vezr-i azam ve
fursat gzedirdik. Meer fursat ve nusret sizin imi. Eyle askir-i slm sul etdikde anlar cevb etdiler kim,
olur bu zanca hlidir, Allh size de verir bize de verir, "Biz sml Paa ile arkac tayn olup tular ile
amm imden ger hemn Raba suyun karu gee grn giderken bu kovduumuz kffrlar tular zre enp bizi
ve Kanije'ye de grn. Yohsa mlnzla ve banzla ve basdlar. Hayli ceng edp dayanmayup firr etdiler. te
cnnzla kurtulmazsz" dey esrlerimizin i grmleri asker-i slma bugn kavuursunuz" dediklerinde
byle haberler verdiler. cmlemiz hamd [] sen edp bir orman iinde ber-
Hamd-i Hud bu gaz-y zafer-meserde bin yedi karr olup yatdk.
yz altm katana esr p-beste ve dil-haste bend-i zencr Ertesi gn sene 1074 (---) (---) gn Sadrazam
olup onar onar Tatar tarz bunlar tuaklayup ve cmle alay- azm ile bizim meks eylediimiz ormanistn
atlara avretleri ve gulmlar ikier ikier bindirp be yz nnden ubr edp bize karb bir fezda cemi askir-i
aded arabalar yine tee yakup yine hamd-i Hud bir slm ile meks-i hym etdiklerinde bizim asker dahi
hayli salt ve sebk-br olup bir gece nehr-i Morava cmle atlanup cemi esrleri atlara ve arabalara bindirp
kenrnda ve bir gece nehr-i Raba kenrnda yatup ertesi bir alay- azm ile ve bu kadar sr ve ml- ganim
nehr-i Raba'y ubr etdik, amm bir tab [6a] ekmeden kapudanlar ile grh grh Sadrazam ota nnden
bir sn yol bulup karu tarafda ibtid kulazmz olan kerr ferrimizle ubr edp cmle (---) aded esr ve sar
bir hin kfiri katl edp birin dahi zd edp birlerine u kebr ve cmle iki bin altm aded araba yk ml-
"Siz dahi bizi selmete karn, sizi dahi zd ederiz" ganim ve cmle on bir bin (at) atlar ile ordu-y slm
dedikde "Cn ba zre" dediler. ire ubr ederken guzt- mslimn ire bir srr u
Andan cnib-i arka nehr-i Raba kenryla gidp hubr ve bir ganmet-i vfr oldu kim cemi guzt-
mukaddem bu ete seferine giderken urayup ale'l-gafle muvahhidn tze cn bulup dmn oldular.
basup kala kapudann ve papaslarn esr etdiimiz kala-i Serdrmz olan sbkan Hnzde kethuds slm
Yeleke'ye tekrr gelinp bir orman ire hb- rhata Aa ve sir serhad gzlerin serdrlar bu getirdiimiz
yatup hakrin ol gn gulmlarmla karavul nevbeti ml- ganimden be aded gzde esr Sadrazama
beklemek gn bizim idi. hedy hzrlayup cmle ot aalarmzla ve cmle
mirzalarmzla ve dkeli serhad gzleri aalaryla hakr

______________________________________ 8
dahi Sadrazama girp ser ber-zemn etdkde
Sadrazam,
"Saf geldiniz ve ho geldiniz, Al[m]an vilyeti
gzleri" dey vfir dil-nvzlk ve dil-drlklar edp
hedylarmz cmle makble gep huzr- vezrde
cmle yigirmi nefer kimesneler ile hilat-i pdih
geyerken hakri Sadrazam grdkde,
"te Evliy elebi seyhat-i Alman' da etdin.
nallh Be ve Prak vilyetlerin de grrsn" dey
vfir ihsnlar edp bir zer-ender-zer kuaklk hilat-i
fhire ihsn edp cmleye birer elengler takup
Hnzde'ye bir semmr lipe geydirp,
"Berhordr ol, yzn a olsun, eyi asker gndermi-
sin" dey Hnzde'ye ikrmlar edp Sadrazam eydir:
"Amm karndam, sbkan sizin kethudnz olan
slm Aanzn pederin Krm'da katl etmiler. Kendisi
de havfe dp bu gazya serdr olup tarafmzdan
gitmidi. imdi bizim hidmetimizde izninizle olsunlar"
dedikde Hnzde-i kl eydir:
"Efendim, ben de senin hidmetindeyim. Ayrlk
seilik yokdur. Ben de ve slm Aa da kulundur. Lkin
Krm'da babasnn sebeb-i katli oldur kim hn babam
sultnmn hidmetine gelmeye komayup beni gnderdi.
Hn babam da sultnmn hizmetine gelmediinden
mteellim olup vezri Sefer Gz Aa'y annin katl
etdi, amm slm Aa kendi garbindir, hsn-i nazarnz
ric olunur." dey [6b] rifne r-hand kelimtlar etdi
ve ser ber-zemn edp Hnzde kouna gitdi.
Ve Sadrazam bu hakr ile sat-i ncm
sylep Alaman vilyetlerinde grdmz sr-
garbeleri ve bin-y acbe kllar sul etdikde cemi
sergzet [] serencmmz bir bir nakl etdiimde vfir
hazz etdi, amm yollarn batak ve ataklarnn ve
engelistn- b-amn olduun nakl etdiimde hazz
etmeyp "Hele bu sz burda kala" dedikde "Sultnm
meclis emnetdir" dey hm-b olup yine Sadrazam
diresinde haymeme varup sir hddmlarmla hamd-i
Hud mlk olup cmle (---) gnde slimn gnimn
vsl olup cmle (---) aded kllar ve ehr-i azmeler ve
sr- garbeler seyr-i tem etdik.
Badehu cmle guzt refklerimizle bir yere cem
olup cemi ml- ganimimizi frht etmee bzr-
mahabbete karup asl bir eyimiz bir dne-i hardal
etmedi, zr ordu-y slma bir kaht [u] gal vki olup
herkes cn bzrna dp ne esr ve ne ml- ganim sr
alma deyp herkes derd-i serin birbirlerine arz edp bir
yanndan brn- rahmet gz adrmayup atlar ve
hddmn gulmlar amur iinde kalup her cn lem-i
hayretde kalmlar. Nie bin atlar alkdan lmler ve
nie yz hddmlar yollarda kalmlar.
Netce-i kelm esrlerimizden bin altm kadar
mmtz glmn u bintnlar serhadlilere ucuz bah ile
verp on be bin guru ml alup ml- ganimden dahi
on bin guruluk deerin demeze ml satup ara[ba]lar
tee urup sehel sebkbr olup cmle krk sekiz bin yiit
cmle yigirmi be bin guruu py-berber hakrin
______________________________________ 9
ksmetiyle lep herkese (---) ml hisse dep cmle
guzt,
"Az ml etdi, gayri esrlerimizi ve gayri esbb-
ganimimizi bu orduda satmazz, Kanije'ye ve Seitvar'a
gtrrz" dey gulgule etdiler.
Badehu kulaz olan esrlerimizin n ahd-i
mskmz zre zd edp gayrilerini kayd [u] bend
edp,
"Bizi Kanije'ye ve Seitvar'a selmet karn, sizi
dahi bunlar gibi zd edelim" dedikde, "El-emr
emrekm" dediler.
Ve hemn ol sat arabalar ire hedlarmzn yz
yetmiin dahi bir orman [ire] defn edp anlarn dahi
arabalarn ihrk edp bu mahalde frht olunan eydan
hakre nefer pene-i fitb mpe Alman gzeli
gulmlar ve aded bikr-i n-kfte kzlar verdiler.
Hemn ol gn Sadrazamdan Kanije'ye varup
gelmee izn-i emr-i erfleri alup cmle guzt mde
olup,
Yeleke kalas kurbundan Kanije'ye avdet
edp ml- ganimlerimiz frht etmee
giderken seyr [] tem etdiimiz
menzilleri ve kllar beyn eder
Evvel ordu-y slmdan krk sekiz bin yiit ile
Kanije'ye esr ve ml- ganim satmaa gitmei
sadrazam rev grmeyp bin aded dem in
fermn yazlup cemi refklerimiz mutemedn aleyh
demlere esrleri verp ordu-y slmdan cnib-i arka
dalar ve ormanlar gep,
Menzil-i kala-i arvar: Birka gn mukaddem bu
kalaya urayup asl bir ik[r] bulamayup gemi idik.
imdi yine dalar ire bir gece yatup cnib-i etrfmza
karavullar koyup ertesi gn,
Menzil-i kala-i Kapolinye: Hl Zirinli
hkmndedir. Bu kalay ubr edp andan,
Kala-i metn ilye: Sleymn Hn'de amn ile
feth olup hl henz Zirinolu hkmndedir, amm sab
kaladr. Andan,
Kala-i ion: Bir hayli mesfe-i badeden
nmyn olup ubr etdik. Andan,
Kala-i Merere: Hl Nemse sr hkmnde
Zirinolu hkinde bir dz yerde vki bir kala-i atkdir.
Bir hayli mesfeden grnp dalar iinde yatdk.
Andan yine cnib-i arka,
Menzil-i kala-i Egirsek: Birka gn mukaddem
urayup ikr alamam idik. Yine bu kalann dalarnda
bir gece yatup andan yine cnib-i arka sarp ormanlar ve
balkanl dalar ubr edp,
Menzil-i kala-i Komar: Harbn gep yine
dalarda hb- rhata yatdk.
Andan Yenikala harbn gep
 Menzil-i kala-i Kanije
Hafizahullhu mine'l-fti's-semeviyyeti ve'l-arziyye
Bu kalaya bu kadar esr ml- ganimle bir alay-
azm edp dhil oldukda herkes birer hnedna konup
hakr vl-i vilyet Yentr Hasan Paa'ya konup
Sad[r]azamn olak olan mezzin Ahmed elebisi ile
cn sohbetleri etdik.
Ertesi gn cmle esrleri ve ml- ganimleri bzr-
Muhammedye karup yedi gn yedi gece cmle serhad
gzleri esrlerimizi duyup hamd-i Hud cmle metmz
krt be-krt girn-bahya hakrin defteriyle frht sekiz
gnde seksen alt bin guru ml olup Sultn Mehemmed
Hn- Slis Cmiinde krk sekiz bin aded refklerimizin
vekllerine seksen alt bin guruu [7a] al m kasemallh
yine hakr ksmet edp dem bana (---) (---) guru hisse
dp cmle guzt mesrr oldular.
Amm bu abd-i kemtere bakaca orandan yz
altun ve alt at ve iki kle ve res Alman gzeli kzlar
verp hakr dahi atlar frht edp bahlarn yenieri
aas Bodur Al Aa'ya emnet koyup yine cmle askir-i
slm Sadrazam ard sra gitmee azmet etdik,
"Amm ne cnibden gitsek?" dey Kanije aynyla
mvere edp hr- k[r] Kanije ire birer gurua at
yemleri almak cnmza gep her birimiz birer serhad
yollarn dutup ml- firvn alm gzler birer tarafa
gidp bizimle cmle bin be yz aded pr-silh ve salt u
sebkbr olup Kanijeliden otuzar gurua dne yol
bilir ve i bilir nie kerre ete ve potura emi ve
yortmu yiitleri kulaz dutup ve terkilerimize ikier
dne at yemlerin caklarmza balayup ale's-sabh sene
1074 mh- Zilhiccesi'nin nc yd- adh gn cemi
Kanije aynyla vedlaup tevekkl-i Hak olup Kani-
je'den cnib-i garba kup askir-i slm tarafna te-
vecch edp ol gn seirdp dalar ve blar gep,
Evsf- kala-i Komar
Sleymn Hn asrnda feth olmuken hl Nemse
sr hkmnde krallarn hssdr. Kalas bir mrtefi
yerde i hisr krgr ve tara varou metn kala-i
palanka olup cnib-i erbaas sf sazlk ve bataklk bir
kala-i muazzam, Sadrazam Yenikala'y derken
Budin askeri bu kalay hh n-hh alup ml- ganimin
gret edp cemi cebehne ve top ve tfenglerin
Kanije'ye gnderp bu kalay tee [urup] yere berber
olup ancak i hisr ve bir iki krgr kenseleri kalm.
Biz dahi bu harbistnda atlara yem kesdir[p]
bade'l- gidp t ale's-sabh,
Menzil-i kala-i Egirsek
Mukaddem Alman seferine giderken yanndan
gep bir ikr alamayup cmle evsf blda mastrdur.
Andan yine cnib-i garba ale't-tacl gep 7 sat
bataklk iinde gitmeden cnlarmzdan bzr olup
kulazlarmzn tenbh [] tekdleri zre cmlemiz pr-
silh mde olup giderek,
______________________________________ 10
Evsf- kala-i Merere
Altnda meks etdik. imdi Kanije'ye esrlerimizle
gelirken bu kalay mesfe-i badeden grp dalar ire
yatm idik, amm imdi yannda meks edp tem
etdik, hl Nemse sr hkmndedir.
Bu dahi bir dz vsi fezda vki olup i kalasnda
yine kala-misl bir bin-y musanna kense-i atki var.
Budin Vezri sml Paa bu deyri lam ile atup cmle
papaslaryla kensenin der-i dvrlar ender hev
muallakast olup cmle papas ve btrk ve ruhbn
keferelerinin le-i murdrlar yerde yatrd. Ve bu kala
ire krk aded mmet-i Muhammed esr bulunup ve
cmlesin hals edp kalann cebehnesi ve toplarn
cmle Kanije'ye gnderp kalasn yere berber etmiler.
Ve bu vrnlkda hikmet-i Hud bir dil dutup
"Askir-i slm ne cnibe gitdi?" dey sul etdikde
sule cevb vermey[p] ind etdiiyn boynun urup
le-i murdrn brakdk.
Andan gep giderken yol zre bir kurulmu asker-i
slm adr bulduk. inde bir dem hastalkdan m
alkdan m lm kalm. Yzn ve kulaklarn tilkiler ve
akallar yemi. Andan bildik kim askir-i slm vfir
ztrb ekmi ve bizler dahi ol mahallin amur derys
derd-i ans kahrn ekerek,
Evsf- kala-i Hedvik
Sleymn Hn'a itat edp hl Ungurus kral
hkmnde bir kk kaladr, amm Ksek nm
uradmz kala bu sr- stvrdan nmyn idi.
Andan,
Evsf- kala-i arvar
Altnda yatdk. Bu dahi blda Alman etesine
giderken vasf olunmudur, amm bu kala dahi ihrk
olup harb u yebb yerde yatrd. Ve bundan Yeleke
nm kala nmyn idi. Andan,
Sityi-i kala-i metn Egirvar
Sleymn Hn'de feth olup yine kffr- fccr
istl edp hl rnsrn hkm-i menhsunda i kalas
bir pte-i l zre r-ke eddd bin olup tara
varou metn palanka-i atk imi. Sadrazam feth edp
cmle cebehnesi ve toplarn Kanije kalasna gnderp
kalay ihrk etmi. Hikmet-i Br bu harb kalada on
dne kffr bulduk. Meer ihrk olan evlerinde kapular
ire medfn mllar var imi. Esbblarn karrken gir-
bnlarn ele verp esr-i bend-i zencr olup nie ku-
yularda olan mllar buldurup vfir ganmet peyd edp
bu keferelere asker-i slmdan haber sorduk.
"Nehr-i Raba'nn kenrnca gidp Raba'y gep
Yank kalasna t Be kalasna gitmek isterler, amm
size byk Trk askeri uzak kald" [7b] dey haber
verdiklerinde tokuzunun boyunlarn urup birisini kulaz
alkoduk, zr o kfirler bize ayak ba olurdu. Ol gn
gidp,
 Evsf- kala-i Kemenvar
Kemendvar ve Keminvar dahi derler. Bu dahi
blda Alman vilyetine giderken tee urup ml-
ganimin aldmz mufassalan tahrr olunmudur,
amm sr hkmnde olmaile henz i kalasn kffr atlarmzn yemleri ve bizim yeyeceklerimiz kalmayup ne
amra balam.
Bizi grp kalann urn kapusundan birez kffr
cmle dalara firr edp gitdiler, amm biz bu kala
altna gelince bizi bir yamur- rahmet dutdu kim
gitmee dermnmz olmadndan bir muhrak kenseye
girp hals olduk, "Amm belki kffr ale'l-gafle bizi
basar" dey hakr deyrin anlna hddmlarmla kup
karavul gzedirdim.
Bu kala altna bizden mukaddem askir-i slm
gelp konmu gm, amm at ve katr ve deve ve
topken srlar leinden geilmez idi. Hatta bir katr
deve ve nie katr katrlar ve atlar ormanlar ire serser
gezerlerdi. Ve dermndan kesilmi kheyln atlar b-
kys ormanlarda eerleriyle gezp harrlar ve adrlar ve
sepet sandkalar ire b-hadd b-kys esbblar trumr grelim" dediklerinde hakr rz vermeyp,
yerde yatup asl kimesne almam, amur ire eyle
kalm ve cebehne arabalar ykleriyle ve koulmu
lm kalm atlaryla ormanlar ire kalm dururlar.
Hatta biz askeri bozuldu kys etdik. Meer cmle
askir-i slm ve cemi hayvnt alkdan ve brn- rah-
metin kesretinden ve lm- derd-i mihenin vefretinden
cmle mllarn braup bir cnibe gitmiler. Andan 5
satde ahama karb,
Evsf- kala-i Vavar
Bu dahi kral- dll- bed-fil hkmnde metn kala
imi, Sadrazam feth etmi, cmle cebehnesin
Kanije'ye gndermi ve kalasn ihrk etmi. Ancak
krgr bin deyrleri kalm. Bu kala altndan sehel gep
bir ormanlk ire girp etrfmza karavullar
koduumuzdan sonra atlara yem asup ve bizler tam
yeyp yatdk, amm gyet sarplk ve aalk hybn idi edp biri sa ve biri sol olup bir kolu pusuda sakl koyup
kim tabr olunmaz. Ve Kanije'den bu mahalle iki gn iki
gecede geldik, amm Hud'ya ayndr aynlarmza asl
uyhu girmemidir. Andan sabh olup kalkdk.
Kanije'den dutduumuz otuzar guruluk kulazmzn
birisi kam, ikisi dur[ur].
"Bire bir refkiniz nice oldu?" dey sul etdk.
"leriye ince karavul olmaa yalnz gitdi" dedikde
cmlemiz ekk-i bheye dp,
"y kfire haber mi etmee gitdi? Bir alay eteden
ml alm demler geliyor demee mi gitdi?" deyp nie
gne evhm- fikr-i fsideler mlhaza edp pr-silh
atlarmza svr olup giderken yine nehr-i azm Raba
suyu grnp sol tarafmzda seyl brn- rahmetden
Ceyhn-vr cereyn ederdi. Ve asker-i slmn esbb u
eskl ve at ve katrlar yerde yatrlard. Ve develer ve se-
yishneler dkndler iinde gitmee baladk, amm
esbb ve ml ve rzk ve hayme v hargh u br-
bngh ve kurulmu mkellef denmi cergeler
______________________________________ 11
yasdklar vizeleri(?) ve lt- matbah evniyle amur
ire pyml-i riml olup yatr ve nie yz haste demler
olup kimisi haytda ac u zc elenp yatr.
Bildik kim ordu-y slm yakndr, amm bizim de
re ol gn ol gece nehr-i Raba kenrnca gidp nsfu'l-
leylde atlara yem kesdirp cnib-i erbaamza karavullar
koyup yatdk. Vakt-i fide fitab(?) bir mzrak boyu
kduu mahalde an grdk, dn gece kaan
kulazmz nmzden(?) ber at boynuna dm har
har soluyarak gelp,
"Bire gzler mutuluk bugn Kelbelmz gndr,
hzr-b olun. ki bayrak kffr geliyor ve her bayrakda
seyr etdim ikier yz kfir ancak var, amm cmle yarar
ve yunak katana kfirleridir, bu yola geliyorlar". Biz dahi
cmle bir yere gelp mvere edp,
"Bu kulazmz kfire haber edp zerimize kfiri
getirdi" dey netce verp niesi,
"Gelin u kulazn ban keselim, sonra ne i olursa
"Eer Rabb'l-izzet bize fursat verp kfiri bo-
zarsak elbette esrlerden haber alup kulazmz andan
katl ederiz" dediimde taraf taraf "Makl" deyp bir
niemiz,
"Gelin hemn Kanije'ye gidelim" dediklerinde
niesi eydir:
"Bire demler dahi kfir grmedik ve bir elbeti
kadar ceng etmedik ve asker-i slm yakn iken bir haber
almadk. Hemn bi'z-zarr cmlemiz krlnca ceng
ederiz" dey yemn billh ve kasem tallh edp tuza ve
etmee ve klca ve Kelm- zzet'e el urup cmle
heybelerimizi ve terkide yamurluk ve esvblarmz
cmle bir yere yup birez at kalm demler ile hakrin
gulmlarn koyup cmle bin drd yz [8a] aded salt atl
gzler cmle atlarmzn zr-i zeber tenklerin berk edp
cmle helllep dal-str- Muhammed ve balta ve
klng ve tfeng-i Freng ile mde olup kol asker
bizler dahi heste heste giderken,
Der-beyn- ceng-i azm-i madn ve feth
[u] nusret-i ihsn- Yezdn
Hemn nehr-i Raba kenrndan ber kfirin to-
rompete borular ve davullar ve at sheylleri iidildi.
Bizler dahi ileri yz elli yiit pr-silh arkac
gnderp anlar ileri gitdiklerinde hemn kffr alaylar
da belirdi.
Derhl bizler dahi top- Muhammed olup ayak
ayak ileri gitmedeyiz, amm hakr Feth-i erfi savt- ho-
elhn ile krat etmedeyiz.
Ol mahalde bizim arhaclarmz kfire yaklad.
Kfirin dahi ileri arkasnda yz mikdr yayan tfenglisi
var ve sa tarafda bir mv harr bayrak altnda iki yz
mikdr kfirleri ancak var ve sol kolda bir altun hal ve
zerdz ileme krmz peyker altnda kysen yz elli
kfiri var, amm gyet pk yiitleri ve yunaklar var.
 Amm hamd-i Hud bizim asker ve anlarn lekeri
bir seyrek aalk ve dzlk iindeyiz, "Atlarmz iler"
dey havf hayet ekmedik, amm "Pusular vardr,
gzler kfiri komayalm" dey haberledik. nki bu
hlde iken bizim arha ve anlarn arkaclarnn yayanlar
bir yaylm kurum atnca kffrn atllar dal srk olup
arha arhaya girip bizim arha cengi dayayup bize
gelmee yz dutdular. Derhl hemn cmle kffr
domuz topu olup bize atdlar. Hemn hakr eyitdim:
"Bire gzler kffr pek azdr, Kelbelmz gndr.
Allh Allh arup kfire bir hov edelim" dey ferydlar
edince azamet-i Hud cmle bin be yz demin "Allh
Allh" sads yerleri ve gkleri velvele-nk etdi, zr
gyet dal ve aal yerler idi.
Hemn cmlemiz dal str- Muhammed olup
krmz bayrak altndaki kffra "Allh Allh" deyp der-
ceng-i evvel sataup bir yaylm kurum anlar bizlere ve
bir hamle bizler de anlara girip hamd-i Hud n-
vhidde kffr- hksrn yz kadar hk-i mezellete
dp derhl sol tarafmzdaki mv bayrak altndaki
kffr bize hov hov ederken hemn geride(?) esbblar
yannda brakdmz demler de anlar dahi bir kerre
dern- dilden ve cn u gnlden bng- Muhammed
sadsna reh buldurunca hemn kffr- murdr,
"Hay Trk'n dahi imdd geliyor" deyp cmle
kffr yz evirp kaarken hikmet-i Br yr klup
mukaddem pusuya koduumuz asker zre firr ederken
hemn kemnghda olan gzler de "Allh Allh" deyp
kfirin nlerin alup giridiler.
Hemn cmlemize tze cn gelp kffr cn
havliyle yine gerye dnp bizim ile pusuda olan iki
askerin mbeyninde kffr kalup ol at iler fezda
kffr topa tutulmu maymna dndrp hamd-i Hud
kffrlar kova kra bzr olduk.
Ve eer bu gazmz m-vaka zre tahrr eylesek
bir mcelled kitb olur.
El-hsl drd sat kmil sava- perh- azm edp kheyln atlara binmiler. lerinde bir yass yzl ve bir
be yz seksen alt aded piyde kffrdan asl cn
kurtulmayup t-endzdan cm- eceli n edp cmlesi
serho iken mest-i medh- sar oldular.
Ve be yz krk kadar atl yarar katanalar ve
sekiz aded kapudanlar esr-i bend-i zencr olduklarnda
hemn bir hayli mesfeden kfir kapudanlarnn sekizi
de bizim gece firr eden kulazmz grp Macarca,
"Bire betele len kurafiya" ve "basom eget" ve
"pasa manya" deyp kulaza serdi.
Esrlerden sul etdik, meer meln kulaz Komar
kalasna ol gece varup,
"Bu kadar mldr Trk askeri geliyor, kalkn" dey
kfiri getirdiin esrler syleyince,
Tem-y garbe: Hemn kffrn yzne karu ile nehr-i Raba kenrna varup iki sat cnib-i garba
kulazmzn gece firr edenini getirdp cmle kffr
esrler kulazn yzne tkrp tekrr be-tekrr tm-
galzalar etdiler.
Bu kerre kulaz ne der "Vallhi gzler sizi grdm
ki bir alay elleri kollar kanl ve arslan cnl yiitlersiz,
______________________________________ 12
bire fursat ganmetdir, ben ise bu kfirlere esr olup haps
edp ve bu kfirlerden bu gzlerle intikm alaym deyp
azack Trklerdir dey gerekdir haber etdim.
Elhamdlillh sizin sebebinizle bu kfirlerden intikmm
aldm ve sizi bu kadar gaz sevbna koyup bu kadar
kapudan esrler ele girdi" dedikde imdi kffrlar ile
kulazmzn kanksna amel edersin.
Hikmet-i Br hemn iki nefer kulazlarmz
eyitdiler: "Bire kfir sen ne zamn Komar kfirlerine esr
oldun. Bire [8b] hayduk olu hayduk, bizi bu kadar
gzlerin iinde hicba koyup kfire kaup habar edp
hele sen Kanije'ye gelmezsin ola" dey anlar dahi
kulazn yzne tkrrken hemn Tatar Sat Bal
kulazn yanndan geer gibi olup nice bir kl urdu ise
kulazn kellesi meydna dp cmle gzler "Sad
brekallh" dey pesend etdiler.
Ve dahi hamd-i Hud demek aybdr, amm hz
min fadl Rabb, bu hakre dahi bu gazda iki gaz
myesser olup birisi ok ile ve birisi seyf-i mczem ile,
amm bizim askerden yedi yiit ehd olup krk yiit dahi
mecr[h] idi. Ve bir yiidimiz dahi kfiri kovarken at ile
kendyi bir aaca urup at ve kendsi ehd oldu.
Ve kurumdan tokuz atlarmz dahi ehd olup biz-
ler yine kffrdan yz yetmi be katana atlar ve yz
res Macar atlar ganmet girdi, amm nie atlar
mslmn atlar ve Osmnl eerleri idi.
Biz dahi cmle kffr kayd [u] bend edp ve mrd
olan keferelerin lelerin soyup ve bellerinde cmle
kemerleri ve silhlarn alup ve hedlarmz anda defn
edp cmle ml- ganimle terkilerimiz brakdmz
refklerimiz yanna gelp,
"Bire size kim Allh Allh deyin dey tenbh
etmemidik" dedikde anlar eyitdi:
"Vallhi Allhu Tel'nn hikmeti oldu, an grdk
ger Kanije'den ber on iki yeil sarkl hem nnde ve
hem ardlarnda yeil sarklarnn ularn sarktmlar,
siyh sarkl bir byk katra binmi bir imm, amm
cmle esbblar ve izmesi siyh hemn yanmza gelp
Allh Allh arsanz be kfiri bozup Kanije'ye
dnseniz yine deyp anlar bir kerre cn [u] gnlden on
iki kii Allh adn ardlar, biz de ardk, ol on iki
emrler size doru gitdiler, gayrisini bilmeziz, imdi
grdk kfiri bozmusuz" dediklerinde cmlemiz lem-i
hayretde kalup taaccb etdik.
Badehu yine terkilerimizi balayup atlar ehd
olanlara atlar verp ve s[ir] esbblar mahll olan atlara
tahml edp ve cmle esrleri kol kola kvrak atup
cmle davullar ve torompete ve srnlar ve hal
bayraklar cmle kffrlarn boazlarna dakup dmn
giderken,
Hikmet-i tem-y dier: An grdk, ormanlar
ire mecrh atlar ve kffr leleri ve at leleri ve bizim
hedlarmzn tze mezarlar ol kadar var kim hadd []
hasr yok ve ormanlar ire defn olmam hedlarmzn
cmle zekerleri ve hayalar kesilp azlarna sokmular.
Nie yz hed hk-ld olup ter tze yatrlar.
"Bire cnm bu ne tem-y azmedir?" dey
taaccb edp ileri giderken hemn ormanlar iinden,
"Bire mmet-i Muhammed, aman dniniz akna
bizi aln" dey nie demler feryd etdiler.
Bizler dahi ileri varup iki dem aya zre kalkup,
"Bire demler bu ne hldir, bunda nilersiz?"
dedikde, anlar eyitdi:
"Vallhi biz Grc Mehemmed Paal idik. Budin
vezri sml Paa ile arhada giderken kffr bizi bu
mahalde basup be sat kmil ceng edp kfir bizi kra
kra bozulup kadk. gndr bu dalarda alkdan
cmle atlar ve hayvntlar ve demler krlup sak olun
asker tarafna gitmen, ktlkdan ve kfir okluundan
ileri Allh'a kalmdr. Ordudan tara bir dem ota
otlua kmaa kdir deillerdir" dediklerinde biz dahi
bulandk.
Bu kadar ml ve bu kadar at ve bu kadar esrlerimiz
var. Cmlemiz bir yere gelp meveret etdik. ki nefer
kalan kulazlarmz dahi orduya gitmee rz
vermediler,
"Zr bu krdmz Komar kfirlerinin kakn
elbette y bugn vey yarn azm asker ile bu esr olan
byk belli bal kapudanlar elinizden kurtarmak in
gelp nmz alrlar. Gelin hemn yznz ayla
Kanije'ye sizi bir gayri ince yoldan gtrelim, selmete
kup Allh'a hamd edelim" dediklerinde cmle refkle-
rimiz taraf taraf makl deyp Ftiha tilvet edp ger
dnerken drt dem dahi ormandan kagelp bunun
altsn dahi mahll atlara bindirp Vezr-i azama
gtreceimiz kelleleri cmle soyup topraklar ile bir yere
torbalara doldurup,
Sene 1074 mh- Zilhiccesi'nin 16. gn
Kanije'ye gitdiimizi beyn eder
Evvel nehr-i Raba kenrndan cnib-i arka Balatin
gln sol tarafa alup kala-i Seitvar ve kala-i Kapovar
yollarna kulazlarmz [9a] gidp Kanije Vlisi Yentr
Hasan Paa askeri ve kethuds ve Kanije kulunun nsf
ve bizim Tatar ve serhadli askerleri cmle bir yerden top
olup esr olan kfirlerin ellerine birer kfir kelleleri verp
ol gn gidp,
Menzil-i kala-i Komar: Mukbelesinde bir da
ire basret zre yatup ertesi ale's-sabh yine semt-i arka
gidp nie bin hybn ve ormanl dalar gep 9
satde,
Menzil-i Hunka: Bir vsi sahrda bir mrtefi
toprakl bayrdr, amm amel ylmdr. Anda bir gece
gyet tedrik zre yatup ertesi ale's-seher cemi kfir
kellelerin birer dne srklarn stne ryi-i nze ekilli
edp ve kfirlere davullar ve borular ve torompetelerin
aldrarak ve hal bayraklarn ba aa adrarak bir
enlik ve dmnlk ederek bir alay- azm ile,
Menzil-i kala-i Kanije'ye Topraklk kalas ta-
rafndan ehre dhil olunca cmle Kanijelinin bay u ged
______________________________________ 13
ve pr cvnlar istikblimize kup koca Kanije
kalasndan bir yaylm top dmnlar olup mur-
semender-vr te-i Nemrd iinde kald. Bir alay-
srr- hubr olundu kim diller ile tabr ve kalemlerle
tahrr olmaz. Hatt katl etdiimiz kulazmzdan tr
cmle gziyn- Kanije,
"Dest-krnza kuvvet, gaz-y ekber savb edp
bizi ol aknin mekr-i fenninden hals edp klcnz ara
asdnz" deyp cmle gzlerimizi herkes hnesine
msfir alup cmle esrleri hisb ile zindnlara ve
kirehne nm mahpeshneye koyup herkes,
"Gaznz kutlu olsun" deyp
"Sad brekallh, merhab ey yz akl edp eyi
katanalar ve yarar kapudanlar drmsz, hemn ucuz
vermen" dey baz dostlar esr kapudanlarn bahlarn
takdr etdiler.
Badehu ale's-sabh cemi ml- ganimimizi sk-
sultnye karup cmle kefereleri ve atlar ve esvblar
ve kl ve kemerleri ve gayri gn-gn eylar krt be-
krt z-kymet frht edp be gnde tamm oldu.
Zr hemn be res kfirlerimiz biner altuna ve be
keferelerimiz beer yz altuna mads ikier er yz
altuna frht olup on dne esri knn zre paaya
penc-i yek verdik, amm hayli nizmz gedi.
Ve iki bayrak kapudann "Sadetl pdih esridir"
dey aldlar, ann in dahi hayli niz etdik. hr- kr
knndur dey aldlar. Amm "Ol iki kapudanlar da
onar bin altun gelir" dey mdimiz var idi. "May bali,
olmaya ill hayr" deyp mz- ayn etdik.
Bunlardan mad frht etdiimiz cmle on bin
sekiz yz yetmi altun olup at ve kl ve tfeng gib
olann zararlarn ve katl olunan kulazdan gayri iki nefer
kulazn cretlerin kardkdan sonra krkar guru
fukar in ve on guru Kanije'nin iki kapusunun
bevvblar ve kurbnlaryn ve Kanije kalas dvrlar
zre yatan hedlarn kurbnlar ve hedlarn helvs
in ve bizim sekiz nefer ehd olanlarn lokmasyn ve
bizden on sekiz aded yaral gzlerimizin merhem
bahsyn mezkr harc- masrflar cmle ortadan
kardmz(?) guru kdndan sonra cmlemiz karda
gibi bir yere gelp yine Sultn Mehemmed Hn- Slis
Cmiinde py-berberce hakrin defteriyle bin drd yz
toksan yiit (---) (---) altun hissemend olup cmi
hddmlarnada be altun verp hakre dahi Feth-i erf
tilvet edp nie ilerinde ve kitbet ksmetlerinde
bulunduum in iki pay dahi ziyde verp pay alm
oldum.
Ve iki nefer klelerime dahi birer pay verp cmle
guzt glbng- Muhammed ekp cemi hedlar ve
gzler ve pr u perverler ve ser-eme-i ehdn Hazret-i
Hamza ve ehdn- det-i Kerbel rhlaryn Ftiha-i
erfe tilvet edp herkes konaklarna gidp Kanije ii
ganmet dmn oldu.
 Hikmet-i Hud ertesi gn Hnkr hasekisi
Babaltac Hasan Aa hatt- erf ile Kanije'ye gelp,
"Elbette beni sadrazama vsl edin" dedikde cmle
Kanije ayn mvere edp,
"Haseki Aay Ustolni-Belgrad stnden Sadr-
azama uladrmadan gayri emn-i tark yokdur"
dediklerinde bizler dahi cmle hzr olup,
Kanije'den Ustolni-Belgrad'na
andan Raba nehri gazsna gitdiimiz
konaklar beyn eder
Evvel Kanije'de cmle ahbb ile vedlaup Haseki
Aa'ya bin kadar yiit refk verp ve bin aded gzde
asker bizim dahi olup Kanije'den cnib-i ark- imle
meyyl engelistn ve dastn ve mahf u muhtara
yollar ve batakl glleri 8 satde ubr edp, [9b]
Evsf- kala-i sedd-i metn Sekevar
Lisn- Macar'da (---) (---) demekdir. Bnsi
Ungurus krallarndan Ferdinando Kral binsdr.
Ftihi sene 1009 trhinde Sultn Mehemmed Hn-
Slis asrnda Serdr- muazzam Gz brhm Paa levzmtlar mevcddur. Dendn- bedenleri ve kapu
fethidir, amm sene 1024 trhinde Sultn Ahmed Hn
asrnda bu kalaya kffr istl edp bir dahi
mselmnlara cy- memen olmasn in bu kalay
ihrk edp yere berber edp badehu sene-i tde
vaka-i muhsara shibi Petro Hasan Paa bu kalay
mceddeden bin edp hl dest-i slmda bir bl ve
beli ve b [u] hevs latf cnib-i erbaas mahsll
dalk ve aalk dmeninde kat it palankadr. cmidir.
yz kulu Kanije'ye ihrc olunup hl be yz neferli bir
dizdrl kaladr.
Kanije paasnn voyvadal ve Kanije niybetdir,
gayri hkimleri yokdur, bir serhad cezresi yerdir. Hl
serhadd-i slmn metnetde ve hasnetde mmtz bir
sedd-i seddi ve kl- slmiyyenin bir mstahkem
kilididir.
Bir cmii ve iki mescidi ve bir medrese ve bir
mekteb ve bir hn ve bir hammm ve kifyet mikdr
dkknlar var. Ol kadar mamr ve mzeyyen rs-y
bzr ve hnednlar yokdur.
Andan yine imle ve garba meyyl (---) sat gidp,
Evsf- serhadd-i l-i Osmn yan kala-i
stvr- Kopan
Lisn- Macar'da (---) (---) demekdir. Bnsi Miklo
Niski bandr. Sleymn Hn havfinden bin edp hr-
kr sene 1009 trhinde korkduuna urayup bu dahi
Mehemmed Hn- Slis asrnda be-dest-i Gz brhm
Paa Zirinli kfirinin elinden feth olmudur.
Hl Kanije eyletinde baka sancak bei taht olup
beinin hss- hmynu 230.000 ake olup erbb-
zemeti 13 ve erbb- tmr 311 kadardr. Alaybei ve
eriba ve yzbas vardr.
______________________________________ 14
Hn-i gazda beinin askeriyle cmle bin asker
olur. Ve yz elli ake pyesiyle kaz-y sumndir kim
asl nhiye kurlar yokdur, cmle kfiristndr, mft ve
nakbi yokdur, amm siph kethudyeri ve Budin
yenieri serdr vardr. Lkin kapukulu yenieri serdr
yokdur.
Bir kerre yenieriler bu kalay amn ile kfire
verdiklerinden bu kalaya asl yenieri komazlar. Hl
oda cebeciler ile cebeci aas ve bir oda topu aas
vardr. Ve muhtesibi ve bcdr ve harc emni
ehremni ve mimr aas ve dizdr aas ve be yz
kulu ve on iki aal ve nie yz ayn- erflar vardr.
Ayndan (---) (---) (---)
Ve kalasnn ekli: Bir dz yerde ekl-i mu-
hammes eddd ta bin-y metn i kaladr. Cnib-i
garba ancak bir metn kapusu vardr. Handak
bataklkdr, asl havlesi yokdur. Ve cnib-i erbaas iki
satlik top menzilinden bad sarp aal dalardr.
Ve bu kalann cnib-i erbaasnda gyet metn
kullelerinde mefret balyemez toplar olup mkellef
mkemmel cebehnesi ve her mhimmt [u]
nnde cisri mde olup her gece cisrini ddebnlar
makara ile kaldrrlar.
Bu kala-y nrin diren-mdr iki bin be yz
admdr kim dern- hisrda cmle alt yz krk be aded
indire tahta rtl tahtn ve fevkn hneleri vardr,
amm beleri yokdur. Gyet darack bytlar var.
Cmle drd aded cmidir. Sleymn Hn cmii i
kaladadr, mfd muhtasar mabedgh- kadm
Andan Hasan Aa cmii mferrahdr.
Andan Alaybei cmii rhniyyetli ibdetghdr.
Andan Sal mm cmii tatgh- Sbhndir.
Bunlardan mad endern [u] brn- kalada cmle
on bir aded mihrb mahalle mescidleri vardr.
Cmle on alt aded mahalle-i mslim ve kefere-
lerdir, amm ekseri tara varo mahalleleridir.
Ekl-i tara varo- kala-i Kopan
Bir dz vsi fezda bir varo- azmdir kim cmle
kat-ender-kat evleri indire tahta rtl mteaddid
hcreli vsi bytlar var.
Bu varoun etrf gyet metn rhtm ve im dolma
palanka-i kadmdir kim bir br-y azm ihta edp her
tarafnda mefret ve mehb tabyalar vardr ve her
rknndeki dirseklerinde mazgal delikleri ile mde bir
varo- rabt- kebrdir. Lkin bu kalann cirmine gre
kulu azdr, amm uzdur.
Kerrt ile kffr bu kalay muhsara edp bir iki ay
dp hib hsir giderlerdi.
Hatt sene 1074 trhinde yine kffr gelp muh-
sara edp bir ta koparmaa kdir olmayup bu kala
gzleri kfirin balarn koparup basz ve busuz seg
ber-sahr gitdiler. T bu mertebe yarar ve nmdr
gzleri vardr, amm tara varou sab olup handak
diren-mdr leb-ber-leb batak su olduundan [10a]
gzleri kffrdan asl havf u hayet ekmezler, amm
bu varo ka admdr, htrmda yokdur, amm
arampavlar ve mazgal delikleri okdur.
Ve cmle tara varounun kapusu vardr ve biri
cnib-i (---) nzr Sultniyye kapusu ve biri Kanije
kapusu ve biri Seget kapusudur.
Mescid cmileri blda tahrr olunmudur.
Ve cmle iki medrese-i limn ve cmle aded
mekteb-i sbyn ve cmle iki aded tekye-i dervn.Ve
cmle iki aded hammm var, biri i kalada Sleymn
hammm, biri tara varoda Be hammm var. Amm
hnlar yokdur, "Zr msfirni hna kondurmak
aybdr" dey hn yapmayup cmle tccr ve yende v
revendegn yllarca hnednlarda mihmn olurlar.
Ve cmle yz kadarca ehl-i href dkkneleri var,
amm yine her ey mevcddur.
..................(1.5 satr bo)....................
Tetimme-i ehrengzi
Evvel b [u] hevs latf olduundan mahbb u
mahbbeleri okdur. Gyet ganmet diyr olduundan
garb-dost demleri var, cmle gaz ile geinirler, zr
gyet serhaddir, kullar gyet bahdr gzlerdir, amm
mselmn slbunda gezmezler. Cmle gderi nmyla
marf deri dolama ve (...) ve krmz Macar kalpa ve
skma deri akr ve ksack esvb geyp okluk Trke
bilmezler, cmle Macarca tekellm ederler, zr ekseriyy
ihtiltlar Macar kffryladr, amm gyet musall ve
ehl-i snnet ve'l-cemat hl shibi gzleri vardr.
Ve bu ehirde binden ziyde aya demirli kffr
esrleri vardr. Her gece cmle kffr i kaladaki
zindna korlar, gy Vilago kalamzn zindn gibi h-
cahm zindn vardr.
..................(1 satr bo)....................
Bu kalada bir gece yatup ale's-sabh kala
aalarndan yz nefer yarar kulazlar alup "Balatin
gl taraflarndan nehr-i Raba'ya dorudur" dey gitmek
sadedinde iken kala kapular alup dnk gn bu
kaladan eteye giden gzler gelp nie yz mecrh ve
yetmi kadar ehbzlar atlar zre bal ehdleri ile ka
geldiler. Cmle guzt balarna dler. Ahvl-i pr-
melllerinden sul etdiler.
"Vallhi Balatin gl kenr ki bugn sizin geecek
yerinizdir, dr[d] bin kffr bir yerde ve elli bin kadar
kffr dahi ileride Raba suyu kenrnda asker-i slmn
ardn kollayup ger kalanlar krup geirirken bir
blne biz rst gelp biz ey ceng edp hr kffr bize
glib gelp bu kadar yiitlerimizi krup bu kadarmz
mecrh edp imdi b-cn kalaya geldik. Saknn ol yola
gitmen, zr Balatin gl kenrnda olan metn
kalalardan ibtidki sarp kaladan evvel kala-i Torba ve
kala-i Kk Kapornok ve kala-i imek ve kala-i
Maril, andan kala-i Tabyasa ve kala-i Kpr ve kala-i
Kilati ve nie(?) varo- azm kala-misl bir kilisesi var,
______________________________________ 15
andan kala-i azm Sarva ve kala-i Nada ve kala-i
Mihalo ve kala-i Lovik ve kala-i Senbetre ve kala-i
enarva ve kala-i Hunaron ve vilyet-i slovin'den dahi
kala-i Tabo ve kala-i slane ve yine Kopan sancana
tbi ark {tarafna 5 sat karb palanka-i Tomastin
bunu nehr-i (---) kenrna nzr olup olup zemni bir
bayr zre ekl-i murabbadan tlnce handakl ve bir
kapulu ve dizdr ve yz kulu ve bir cmii var, amm
bzr ve gayri imretleri yokdur.
Andan yine Kopan sancanda Kopan'a 4 sat
karb kala-i Dnyol, ekl-i mseddes eddd ta bin
handakl ve bir kapulu ve bir cmili ve dizdr ve yz
aded merdm-hisr ve mkellef hneleri ve kifyet
mikdr dkknlar ve bir hn var, lkin hammm ve
gayri imretleri yokdur.} Nie yz pre kllarn dahi
kffrlar bir yere cem olup Raba suyu kenrlarna
gitmek zreler iken bize rst gelp yz yetmi yiidimiz
ehd olup bu kadar ehdlerimiz gcile alup kaa kaa
ite imdi geldik. Siz bu kadarca demler ile kanda kan
iine gidersiz, saknn Balatin glnden gitmen. Cihn
kffr dutmu" dey cevb vericek cmle kala aalar da
Balatin gl yolundan gitmee rz vermeyp ger
Seitvar kalas taraflarna gitmee karr verp mde
olduk, amm bu mahalde buhayre-i Balatin var, cemi
Macaristn ve Frengistn'da mehr- fkdr.
Evsf- buhayre-i azm-i Balatin-i kadm
Be-kavl-i mverrihn-i Macar ve Nemse ve Latin ve
Trh-i Yanvan byle yazmlar kim,
"Kaan kim skender-i Zlkarneyn Karadeniz
boazn kesmezden mukaddem Det-i Kpa ve
Hmn- Azak ve Sahr-y Salanta ve cmle Macaristn
t kh- Alman'a varnca Karadeniz olup Akdeniz'e
Venedik krfezinde birbirlerine mahlt olurmu. nki
emr-i Hak ile skender Karadeniz boazn kesp eski
slmbol kim Makedonya ehridir, Karadeniz ol ehr-i
azmi gark edp [10b] ve mukaddem ehirlerin gark
edp Akdeniz'e munsab oldukdan sonra Det-i Kpa
ve Krm ve Macaristn cmle pern olup bu buhayre-i
Balatin ol zamnda Macaristn ire kalmdr" dey
Yanko ibn Madyan'n birder-i kihteri Yanvan trhinde
lisn- Ynnca acib yazm bir mutemed kefere
tevrihidir.
Hl bi buhayre-i Balatin Kanije ve Kopan ve
Kapovar kalalar kurbunda bir merhale yerde bir
buhayre-i azmdir kim arkdan garba tln vki olup
gird--girdi kmil krk yedi mldir. Cnib-i erbaasnda
krk pre blda mezkr olan kl- metneler ve hsn-
hasneler vardr. nallhu tel mezkr kalalar
manzrumuz olduu zre tahrr olunur.
Amm eyle b- hayt suyu var kim bir dem bir
kuzu yese bu b- nbdan n etse ol n ol insn yine
acr. T bu mertebe bir hzmu'l-ifrt m-i zlldir ve
billr gibi mcell ve berrkdr. Ve sevhilinde skin
olanlar esbb yaykamaa asl sbn srmeyp nie bin
prehen ve haftan ve beyz reflerin gasl etdikde beyz
berk-i gl-misli olur.
Ve kenrnda gn-gn ahc[r-] z-kymetler bu-
lunur kim Alman elmsna mbih talar bulunur.
Bu b- ho-gvrdan n eden merd [] zenn ve
esb-i kheyln ve gayri behim ve hayvn n edp
semn ve cesm olur.
Hikmet-i Hud Temmz'da buz presidir, iddet-i
itda donmayup ldr, amm Kanije gl karb iken
donar bu Balatin donmaz.
Bunda binden mtecviz elvn mide-i sbhn
vardr kim taamlar asl bir diyrn glleri mhlerine
mbih deildir.
Ve krk elli pre gemileri vardr, kaladan kalaya
tccr u zvvr gtrrler.
"Umku elli kuladr" dediler, amm lmedim,
yalan harmdr. Amm bu buhayrenin aya il mallh
cereyn edp Budun yolunda Segsar kalas
kurbcezinde Yeni Palanka cisri altndan ubr edp
nehr-i Tuna'ya kardndan bu buhayrede Tuna
balklar da bulunur. Hulsa-i kelm b- hayt bu-
hayredir ve's-selm.
Ezn-cnib yine Haseki aamzla Kopan kalasndan
binp cmle bin mikdr pr-silh asker olup (---) sat
gerye dnp yine kala-i Sekevar kurbundan gep 10
sat kmil drahtistn ve b-amnistn yerlerden gep
hamd-i Hud bir vsi fezda gidp,
Evsf- rabt- metn-i stvr yan kala-i
cy- emn-i Kapovar
Lisn- Macarca (---) (---) demekdir. Bnsi ki-
mesnenin malmu deildir, amm ftihi Sultn
Sleymn asrnda sene 961 trhinde be-dest-i Toygun
Paa fethidir.
Kanije'nin eyletinde voyvadalkdr ve yz elli ake
kazdr, nhiyesi cmle kfiristndr. Hatt kffr bu
kalay amn ile vermiken ahid-ikenlik edp askir-i
slm tara kalaya duhl etmiler iken cmle kffr bu
i kalaya kapanup gn dahi germ-germ ceng-i azm
olup yedi binden ziyde kfirler t-i brrndan gep i
kalas kl ile feth olduundan hl ehir kadlar her ehrine gre sk- sultnsi azdr, amm yine cmle z-
Cuma hutbeyi kl ile tilvet eder ve ol feth gn
mahpshneden binden mtecviz mmeti Muhammed
esrleri kup hl haytda msin esrlikden hals olmu
ihtiyrlar bu kala fethin nakl edp "Bunda olan ceng-i
Al bir kalada olmamdr" derler. Hakk ki metn kala-i
stvrdr.
Cmle on hkimi vardr. eyhlislm ve
nakb'l-erf yokdur, amm siph kethudyeri ve
Budin yenierisi kulu serdr vardr, kapukulu serdr
yokdur. Ve muhtesib aas ve dizdr aas ve beli aas
ve gnll aas ve sakol ve solkol ve azebistn ve
martolosn ve yerli cebeciyn ve yerli topyn aalar
vardr. Ve alt yz aded kala nefertlar var, hn-i
muhsarada cmle be bin cengver askeri olur. Ve
harc aas ve bcdr aas ve ehremni ve mimrba
______________________________________ 16
ve alt bin aded reys kala tamri in muf u
msellemlerdir.
Der-beyn- ekl-i kala-i Kapovar
Hsl- kelm bu kala-i sedd-i amn hemn Kanije
kalasnn oludur. Hemn Kanije gibi bir fecc-i amk
sazlk ve bataklk iinde kurba gibi drd ayakl batm
durur, amm batann suyu nehr-i K iindedir ve
handak iinden cereyn eder cunbul bir derydr, amm
Kanije gibi byk kala deildir, hemn Kanije'ye benzer
kk kaladr ve eylece ekl-i murabbadan tlnce
vki olmudur.
Cmle bins draht- mntehlar ile mebn diren-
mdr dolma rhtm palanka hisrdr, amm i kalas
gyet sabdr. yz kadar indire tahta rtl darack
besiz hneleri ve Sleymn Hn cmii ve cebehnesi
ve gll anbrlar ve cnib-i arka bir demir kapusu
nnde asma cisri ve mehterhne kullesi vardr, gayri
sr- binlar yokdur, amm cirmi ka admdr
malmum deildir.
Sityi-i tara varo: [11a] Bir vsi fezda nehr-i
K batma iinde ekl-i murabbadan tln bu dahi
palanka dolma rhtm dvrnn ennilii kmil elli ayak
kaln ve l dvrdr. Her tarafnda tabya-i azmeler ile
mde ve her kesinde dirseklerinde mazgallaryla
prste bir kala-i Sedd-i skender'dir. Bu kalay dahi
kerrt ile yedi kral muhsara edp kffr asl zafer
bulamayup hib hsir gitmilerdir.
Cmle (---) kapusu var ve handak zre cisirleri
asma kantaralardr. (---) (---) (---) (---)
Ve cmle mihrbdr. Evvel i kalada Hunkr
cmii (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Mad mahalle mescidleridir,
Ve cmle iki aded medrese-i mfessirndr.
Ve cmle alt aded mekteb-i cier-ke-i pserndr.
Ve cmle iki aded yerde hnkh- erbb- tark-i
dervndr.
Ve cmle (---) aded hammm- rhat- cndr.
Ve cmle (---) aded hn- hcegndr.
Ve cmle elli kadar rs-y bezzzistndr. Geri
kymet met b-minnet bulunur. Lkin krgr
bezzzistn yokdur.
Ve cmle (---) aded mahalle-i mslimndir ve
aded msellimn kefere mahalleleridir.
Ve cmle (---) aded tahtn ve fevkn indire tahta
rtl evleri vardr.
(---) Ve cmle hrhlar Kanije gibi tahtadan
delidir, zr batakl yerlerdir.
Ve b [u] hevs gyet latf olduundan dilbernlar
ve marl gzl ve rn szl bintnlar okdur.
Memdhtndan serbz u serfirz gzleri mehrdur.
..................(1.5 satr bo)....................
 Bu kala-i Kapovar kurbunda olan kalalar
beyn eder
Evvel kala-i Sendebakab, Kapovar'a pek
karbdir.
Andan kala-i Korotine ve kala-i Depidak. (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-fasl- tetimme-i ehrengz-i Kapovar: (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Badehu Kapovar'dan refkler alup cmle ahibb
ile vedlaup cnib-i arka nsf ml kadar {giderken bir}
emenzr vd ire bir mezristna rst geldik.
Der-beyn- ziyretgh- hed-y kala-i
Grjgal
Evvel ziyretgh- hed-y Deli Mehemmed:
Nie menkb vardr, amm ihtisr zre bir menkbn
tahrr edelim. nki bu gz Deli Mehemmed bu kala-i
Grjgal' muhsara eden kffrlar zre kala kapusunu
adrr.
" bin yiit ile kffr zre hamle edelim" dedikde
cmle gzler eydir:
"Deli Mehemmed imdi henz kurbn bayram
namzdr. Namz klup andan bism-i lh ile kffra
soyunup sava- perh edelim" dediklerinde hemn Deli
Mehemmed eydir:
"Bire gzler bugn Kurbn bayram namzndan
efdal gzler ve ehdler bayramdr. Hemn kfire
urayalma" deyp kaladan tara kffra cmle guzt at
depp kffra bir str- Muhammed ururlar kim Deli
Mehemmed nm nmdr- benm tarfet'l-ayn ire krk
yedi aded kfirleri akdarup hikmet-i Br Deli
Mehemmed dahi ehd olup bir kfir Gz
Mehemmed'in kellesin kesp kellesi teninden cd olup
na- erfi hk-ld yatrken hemn Deli Husrev nm
ayakda ol meydn- veda Deli Mehemmed'i b-ser
grp eydir:
"Bire gidi Deli bugn kurbn bayramnda bu Hak
yoluna kurbn oldun, nms deil midir, byle ne
yatrsn? Bire koma kfir ban gtrd" deyince hemn
bi-emrillhi tel ba kesilmi Deli Mehemmed bir
kerre yerinden kalkup bu meydn- marekede ban
kesen kffra yetip sa eliyle kffr atndan aa
ekp kfire bir mud- hed eyle urur kim kfirin ba
hurd olup hemn hemn Deli Mehemmed basz kffr
iine girp an anda an bunda deyerek yetdiine birer
mud- pehlivn urduka kffr helk edp gezer.
Hemn kffr bu hli grp karrlar firra
mbeddel olunca cmle guzt kfire bir kl ururlar kim
kffrdan bir cn kurtulmaz.
Hikmet-i Hud bu mahalde Deli Mehemmed'in
refki Deli Husrev Be dahi ehd olup Deli Mehemmed
gelp Husrev Be'in vcdun kucaklayup kalr. Hl iki
birder bir yerde medfnlardr kim hl ziyretgh-
gzyn- erbb- dilndr. Rahmetullhi aleyh.
______________________________________ 17
Bu gaz-y meserret karb'l-ahd olmaile bu
menkb ol cengde hzr olup gren ihtiyrlardan
istim edp tahrr etdik. Badehu bu hedlara Ftiha
tilvet {edp} yine refklarmz ile cnib-i arka nm sat
gidp,
Evsf- menzil-i kala-i Grjgal
Sleymn Hn asrnda Milo Niski nm kefere
elinden Makbl brhm Paa feth edp hl bir vsi
sahrda ensesi dal zemne vki olmu r-ke bir
kk palankadr. Sahrsnda meks edp kalasna girp
tem etmek myesser olmad, amm Haseki aamza
aalar gelp pr-silh refkler getirdiklerinde anlardan
sul etdim.
"Bu kala Kanije eyletinde Seitvar kazs
niybetidir" dediler.
Andan yine cnib-i arka sat gidp,
Menzil-i kala-i Seitvar- azm [11b]
Bu kala-i Sedd-i skender'i Haseki Aa bir satde
seyr-i tem ederken kala nefertlarndan yz aded
pr-silh refkler mde olup dizdr aann tamn
tenvl edp bu kalada yatmadan yine cnib-i arka bir
satden eksikde,
Evsf- kala-i Trbe-i Sultn Sleymn
Hn
aleyhi'r-rahmet ve'l-gufrn:
Sene 974 trhinin mh- Safer'l-muzafferinin
evhirinde Sultn Selm-i Sn ibn Sleymn Hn
binsdr. Pederi Sleymn Hn bu Seitvar gazs
altnda kala feth olmazdan gn mukaddem merhm
olup mdebbir Sokollu Vezr Sleymn Hn'n merhm
olduun ebed'l-ebed if etmeyp "Sadr" dey ke'l-
evvel hizmetler edp derhl cenze-i Sleymn Hn'n
batn- erfin yarup d u amber ve tuz ile salamura edp
emneten yere korlar ve kalb-i erfleri ve sir cier ve
barsak maklesi eylarn bu kala mahallinde altun
leen ile defn ederler. Badehu Selm Hn cls etdkde
bu kalay ve trbe-i pr-envr in ederler.
Seitvar'a bir sat karb Sleymn Hn'n ota
cirminde bir pte-i l zre Seitvar'n arknda bl ve
beli bir mesregh yerde ekl-i murabbadan tlnce
vki olup cmle sahr-y Seitvar bu kaladan nmyn
olup cmle Seitvarl bunda gelp teferrc ederler.
Kalas cmle palankadr. Cnib-i imle mekf bir
kapusu ve handak zre cisri asmadr. Sene 1074
trhinde kffr gelp bu kalay ihrk edp Sleymn
Hn'n trbe-i pr-envr iini kazup Sleymn Hn'n
altun leen iindeki kalbi ve barsaklarn braup altun
leeni almak murd edinen keferelerden nefer
kffr- hksr bi-emrillhi tel kupkuru kadd olup
mrd olduklarn cmle kffr grp kurumlu trbe-i
pr-envrn mnhedim etmeyp hleleri ve sir
emdnlarn cmle braup ancak kubbe-i lsi zre
altun ile mutall ol alem-i musanna alup kffr Kanije
yanndaki Yenikala'ya gtrp hamd-i Hud iki kalas
dahi feth olup kala ortasndaki kapu zre alem-i erf
bulunup yine bu trbe-i pr-envr zre ke'l-evvel vaz
olundu.
Badehu bu sene 1074 Sultn Mehemmed Hn-
Rbiin fermnyla bu trbe kalas mceddeden eyle
amr oldu kim evvelkiden bin kat ziyde metn ve ekl-i
murabba ve dahi vsi olup diren-mdr cirmi kmil
bin be yz adm oldu.
Ve palanka dvrlar ve handak dahi metn ve
mstahkem oldu. Mukaddem trbe-i mehbt- pr-
envr ve cmi ve mescid ve medrese ve hn ve ham-
mm ve tekye ve dekkn hayrtlar cmle Selm Hn-
Sn'nin iken bu sene-i mbrekde cmle Sultn
Mehemmed Hn- Rbi hayrt olup gyet mamr
olmu. Hl dizdr ve yz nefer merdm-hisr ve
mstevf cebehneleri var ve hkim-i eri Seitvar
kadl nibidir.
Bu kalay tem edp Sleymn trbesin ziyret
edp bir Ysn-i erf tilvet etdikden sonra yine bunda
yatmayup cnib-i arka meyylce kala-i Peoy'a
uramayup Peoy- Sirem mnend-i b- rem samz-
da kalup ran nm kh- ser-blend dahi cnib-i arkda
nmyn kalup dalar ve mahf yollar ve ormanlar
gep gyet iddet-i hr ekerek 14 sat gidp,
Evsf- tahtgh- kala-i Nedaj
Bnsi Nedaj kral olduundan ann ismiyle
msemm bir kala-i randr. Sene 950 trhinde
Sleymn Hn Peoy- dilcy kalasn feth etdikde bu
kala-i Nedaj kfirleri savlet-i l-i Osmn'a tkat
getiremeyeceklerin bilp bu kalay amn ile verdiler, zr
bunun dahi cnib-i erbaas feth olmudu. Hl Peoy
sanca hkinde voyvadalkdr ve yz elli ake pyesiyle
kazdr ve seksen pre mamr u musanna kurlar
vardr. Budin yenierisi serdr ve kala dizdr ve yz
nefer merdm-hisr var, gayri hkimleri yokdur.
Ekl-i kalas: Bir toprakl bayr zre ekl-i
bdem iki kat it palanka-i metn dvrl ve handak
hayli amk ve kbleye nzr kapusu nnde gyet
musanna kemendli ve fendli asma zemberekli cisri var
ve iinde kenseden bozma Sleymn Hn cmii ve
ancak krk kadar tahta rtl darack evleri var.
Tara varou: Yz mikdr[] indire tahta rtl
sehel vsi c-be-c belice evleri ve bir cmii ve bir
mescidi ve bir tekyesi ve bir mektebi ve bir hncuaz ve
bir kk hammmcuaz ve yigirmi aded kifyet
mikdr dkknlar var, amm blar ve beleri ve (---) aded indire tahta rtl varodur, amm krgr
mebbek bostnlar b-hisbdr. Hatta meyve zamn
olmaile haseki aaya seksen gne emrd getirdiler kim
sicilde mastrdur. Ve sir meyve-i bdrlar ana gre
kys oluna.
Ve b [u] hevs gyet latfdir ve Macar reylarnn
mahbb u mahbbeleri mehrdur. Kalann cnib-i
garbna nzr bir bayr zre cihn-nm bir haebden
______________________________________ 18
mebn bir kasr- mesregh var kim mecmau'l-irfn bir
kn- yende v revendegndr.
Andan aa dere ire akan ay kenrnda iki taraf
b- remden nin verir gl-i glistnl hadka-i cihn-
lardr. Bunda bir araba yk envndan gzde sun-
Hud fevkih-i msmirtlar yklendik.
Andan cmle ayn ile haseki aa mvere edp
"Sultnm yollar emndir, muhtara serhad yerleri
gediniz. Budin yolunda Segsar kalas zre gitmeniz"
deyp ale's-sabh bize refkler verp Nedaj kalasndan
taraf- imle emetorna [12a] kalas tarafna
mteveccih olup 12 satde,
Evsf- kala-i ibret-nm emetorna
Lisn- Macarda (---) (---) demekdir. Sene 951
trhinde Sultn Sleymn Hn asrnda be-dest-i
Mustafa Paa {ve Ksm Be} feth olmudur.
Budin eyletinde baka sancak bei tahtdr. Bin
kadar askeriyle livs zabt u rabt eder. Knn- Sleymn
Hn zre beinin hss 240.000 akedir. Erbb-
zuams 13 ve erbb- tmr 402, alaybei ve eriba ve
yzba vardr.
Knn zra hn-i seferde cebelleri ile bin altm
aded msellah ve mkemmel askeri olur. Ve yz elli
ake erf kazdr ve nhiyesi yetmi alt pre kurdr.
Nakbi ve eyhlislm ve siph kethudyeri ve Budin
yenierisi serdr ve kala dizdr ve be yz nefer
merdm-hisr ve on iki blk nefert aavtlar ve
muhtesibi ve bcdr ve harc emni ve ehir kethuds
ve mimr aas ve ayn- erf cmle mevcddur.
Ekl-i kalas: Nehr-i arviz kenrnda bir gll
ve batakl ve atakl buhayre iinde ekl-i murabbadan
tln eddd bin bir kala-i zbdr. Tara varou sab
palankadr ve cirmi diren-mdr bin drd yz adm i
kaladr. Cnib-i (---) bir demir kapusu var, handak zre
asma cisri var. Cmle bir mahalle ve cmle yz kadar
tahta rtl dar evlerdir, amm be sary ve dizdr
sary gyet mkellef hnednlardr.
hisrda Sleymn Hn cmii (---) (---) ve gll
anbr ve mkellef cebehnesi var. (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---)
Amm varou nehr-i arviz bata kenrnda yine
aa palanka-i azm ve metn ve kav hisr- stvrdr.
Nehr-i arviz mezkr Balatin glnn ayadr. Bu
kala-i emetorna altndan gep Segsar kalas nnde
Yeni Palanka nm cisrinin altndan ubr edp hemn ol
mahalde nehr-i Tuna'ya mahlt olur. Annin
emetorna bir batak iinde cmle (---) mahalle ve cmle
bin hnednlar ndirdir. Bu dahi diren-mdr
palanka dvrdr, amm tabyalar ve dirsekleri
mamrdur.
Ve cmle (---) kapudur. (---) (---) (---) (---) (---) (---)
(---).
Ve cmle (---) aded mihrbdr. Evvel (---) (---)
cmii
 ..................(1 satr bo)....................
Mad mahalle mescidleri vardr. Ve cmle (---)
aded dru'l-ulm medris-i tlibndr. Ve cmle
mekteb-i cier-ge-i pserndr, amm mahss dru'l-
hads ve dru'l-kurrs yokdur. Ve cmle (---) aded
hnkh- l-i Ab-y kn- dervndr.
Ve cmle (---) aded hammm- gslndr. Ve cmle
(---) aded hn- tccrn- sevdgerndr. Ve cmle (---)
aded dkkn- esnfndr. (---) (---) Ve cmle (---) (---)
Ve b [u] hevs gyet latfdir. C-be-c mahbb u
mahbbeleri bulunur. (---) (---)
Memdhtndan, beer onar vukyye gelir beyz
sipov Macar somunu ekmei olur kim misli meer
diyr- Erdel'de ola. Ve bal suyu memdhdur ve sir
meyvesi gyet okdur, zr b u besine hadd-i
nihyet yokdur. (---) (---) (---) (---) (---)
Der-vasf- tetimme-i ehr-engz-i klliyt-
emetorna
Evvel halk cmle tccr ve garb-dost ve slih ve
mtedeyyin cmle serhadli esvb geyp Bonaka ve
Macarca kelimt eder halk demleri vardr.
..................(1.5 satr bo)....................
Bu kaladan yine iki yz aded pr-silh refkler alup
yine cnib-i imle kh dalk ve kh ormanlk ire kmil
10 sat gidp,
Evsf- kala-i Sar Began
Sene 950 trhinde Sleymn Hn Gz fethidir.
Bnsi Began ban olmaile ve ol kral- dllin taht-
menhsu olduundan ann ismiyle msemm Began
kalas derler, amm zamn- kadmde palanka-i azm
imi. Sleymn Hn feth etdikde bu kala-i kebrin
lzmu olmamak ile harb edp hl Ustolni-
Belgrad'dan nmyn bir kk palankackdr kim geit
banda ekl-i murabba bir kapulu ve batak iinde metn
kalackdr. inde yz aded tahta rtl hneleri ve bir
cmii ve anbr ve mkemmel cebehnesi ve
mehterhne kullesi nnde handak zre asma cisri ve on
dkkn ve dizdr ve yz seksen aded merdm-hisrlar
var, amm gyet ehbz yiitlerdir.
Bu kala Ustolni-Belgrad' kfir taraf nnde siper
olmaile bu gzler elbette her gn er drder kerre
kfirle ceng etmededirler, zr nehr-i arviz zre olan
handak cisrinden gemek lzm, gayri yol yokdur. Bu
cisrden [12b] ubr eden metdan kala nefertlar bc
alrlar. Ekseriyy kffr bu kalay muhsara etdiklerinde
n- vhidde Ustolni-Belgradl yetip hals ederler.
Andan bir satde,
______________________________________ 19
Der-vasf- hisr- dr- cihd, yan kala-i
stvr- Ustolni-Belgrad
Be-kavl-i mverrihn- Macar rek bu kalay
Hazret-i Yahy asrnda Milya nm bir papas kralzde-
lerden terk-i dny olup Hazret-i Yahy'nn eref-i
sohbetiyle merref olup Hazret-i Yahy'nn izniyle bu
kalay bin ederken Hazret-i s dahi Hazret-i
Muhammed'in vcda gelmesinden alt yz yl evvel
Hazret-i s vcda geld sene bu kala-i Ustolni'yi
be-dest-i Milya papas bin etmidir, dey mverrihn-
Macar ve Latin ve kavm-i Ynn mufassal yazmlardr.
Amm,
Sebeb-i tesmiyesi: Lisn- Latin'de ve lisn-
Hrvad ve Srf ve Bulgar ve Bonak ve Leh ve Rus'da
ustolni iskemleye derler, bograd beyza derler, yan
Beyz skemle kalas derler.
skemle kalas tabrinin asl oldur kim bu kala
Hazret-i Yahy nefesi ile bin olunup dern- hisrda
kala bin eden Milya papas Hazret-i Yahy'nn az
yarn altun hokkaya koyup bu kala ire bir mabedhne
bin ederken Hazret-i Yahy'nn az yarn kire ve cibis
iine ilk edp bir manastr- azm in etdikde alem
olmak in bu deyr-i kadme yz kula- l bir anlk
kullesi bin edp Hazret-i Yahy'nn az yar koduu
altun hokkay bu nkshnenin t zirve-i alsna alem
yerine koyup annin bu kalaya Macar kavmi Kzlelma
derler.
Hl cemi kfiristnda alt Kzlelma var, bir
Kzlelma budur ve Hazret-i Yahy'nn nazargh
olmaile bu kala dest-i kffrda iken cmle krallar cls
etdkde Pe'den ve Prak'dan ve stirinye ehirleri
tahtghlarndan alay- cemapur ile bu Ustolni-Belgrad'a
{krallar} gelp iskemle zre yn-i btllar zre du v
sen ile iskemle zre taht-nin olduiyn bu kalaya
Ustolni, yan iskemle kalas denmesinin vech-i tesmiyesi
oldur, amm lisn- Macar'da ismi akinairvar'dr ve
Nemse'de nm (---) (---) (---)
Hl cemi kffrn tahtgh- hasret'l-mlklar
olup Kuds-i erfden ziyde itibrlar vardr, zr
Ungurus Kzlelmas dey bil tebh Kabeleridir.
Badehu cemi kfir krallar bu kalay Sedd-i skender-
vr amr ede ede bir ehr-i azm olur kim hemn bir
piyde dem iki gnde devr eder bir sevd- azm olur.
Badehu sene 950 trhinde Sleymn Hn bu
kala-i Ustolni'nin nie gne evsflarn istim edp
bizzt Sleymn- zamn bu kala mukbelesinde meks-i
hym edp kalay muhsara etdikde cemi askir-i
slm mr mra er gibi p bataklarn fi'l-hl
doldurup Anadolu vezri brhm Paa bir koldan ve bir
tarafdan Vezr Mehemmed Paa-y Tavl yenieri
aasyla ve bir tarafdan Deli Husrev Paa ve bir koldan
Rmeli vezri Ahmed Paa sarlup yedi koldan yetmi
pre balyemez toplar ile bu kalay de de eyle ceng-
b olur kim em-i insn ana mnend bir kr-zr
grmemidir.
 Badehu onuncu gnde pdih- kiver-ke ta- duklarndan hl cmle gelp gelecek dizdrlar kl ile
rafndan yryler fermn olunup cemi guzt gezmek knn- Sleymn Hn'dr.
saflarnda ihy edp cebehneler tevz oldukda cmle Badehu sene 1002 trhinde Sultn Murd Hn-
ml- ganim guztn olsun denildikde cmle gziyn- Slis asrnda Arnavud Sinn Paa serdr- muazzam
ehl-i mn kalaya yrmee cn atarlar. iken kffr- hksr yedi kral ile bu Ustolni-Belgrad'
hr ale's-seher "Allh Allh" sadsyla cmle drd ay muhsara edp bir tan koparmaa kdir
cndullh kalaya yrdler ve biri birleri ardnca takb olmayup kalay derken Sinn Paa dery-misl asker
edp kala gediklerine girdiler, amm bu kala kffrn ile gelp kala-i Pirespirim'i ve kala-i Polata'y sene 1002
bil tebh Kabeleri mesbesinde olmaile yetmi bin {trhinde} alup Ustolni-Belgrad'n istihlsna gelirken
kffr- dzah-karr cn u balarn btl dnleri kffr kala-i Ustolni'yi braup askir-i slma karu
uurlarna fed edp ol kadar ceng-i cidl ve harb-i ktl kup germ-germ sava- perhda iken mukaddem
edp on binden mtecviz kffr gedikde biri biri pusuda olan iki bin araba yk zahreyi ve sekiz bin
zre le lee et-a-et oldu, amm askir-i muvah- sekiz yz piyde askeri cmle Ustolni'ye imdd koyup
hidnden dahi yedi yzden ziyde dem rtbe-i ehdete kt kt Sinn Paa kffrn taburuyla ceng ederler.
erp huld- berne kadem kaldrrlar. Hikmet-i Br yri olmayup ceng mahallinde cmle
Bu ahvl-i pr-melli bizzt sadetl pdih asker yan verp kimi Budin'e ve kimi Cn Be kalasna
gricek hemn gayret-i pdihsi c- hura gelp der- ve nie bini Val kalasna ve on bin mikdr atl asker
n dmen dermiyn edp mbrek dest-i erfine dal "Ustolni-Belgrad['a] yakndr" dey Belgrad['a] firr
t- Dahhk alup yry etdiklerin cmle guzt ederler.
grnce el-azametullh dem derys kalann top ile Sinn Paa {dahi} yedi sat ceng-i azm edp hr-
mnhedim olmayan yerlerinden dahi ankebt trmar kr Sinn Paa dahi Budin'e firr edp kffr yine Polata
gibi kup sir rahnedr yerlerden hod evl bi't-tark kalasna gelp ceng-i azm ederek yetmi gnde Polata
pdih- Cem-haemin ard sra mevc mevc ve grh kalasna istl eder.
grh ben dem akup Uzun Varo nm kala feth olup Dizdr ve Peoy bei ve Miha bei ve iki aa
bng- Muhammedler verilir, amm bakyyet's-seyf blk siph aalar ehd olup eyym- it erp
olan kefereler cmle i kalaya kapanrlar. Ksm'dan on yedi gn sonra kffr yine Ustolni-
Badehu Beli Varo dahi ol gn feth olup yine Belgrad' muhsara edeyim dey kala altnda meks
germ-germ ceng-i azm olarak sene 950 trhinin etdikde grse kim mukaddem kendlerinin kazdklar
Cemzi'l-hirinin nc gn i kaladan kffr istmn meterislerden bir sr- hafir kalmam.
edp Nemse'ye ve Freng'e sadetl pdih amn verp Cmle kffr bir yere gelp mvere ederler kim
Macar kffrn krmak fermn eder. "te k geldi, geri Trk' bozup kardk ve Polata
Badehu anlar harc-gzr rey olup Milya kalamz aldk. imdi bu Belgrad'a yeniden meteris
kensesi kendilerinin olmak zre amn isteyp kala fethi kazsak bir ayda olmaz, drd gnden sonra kar ve
bu yzden olunca paaln Sleymn Hn Budin vezri yamur yaar" mveresinde iken meer dern-
Yahy Paazde Mehemmed Paa'nn karnda nebaht hisrda mahsr olan gzler de mvere edp yek-dil []
bei Ahmed Be'e ihsn edp kazs Balzde Receb yek-cihet olup Budin'den Sinn Paa ile imdda gelen ve
Efendi'ye sadaka [13a] olunup Sleymn Hn bu kalada mde olan yigirmi otuz bin asker kala kapularn
kalann kem-kn her mhimmt [u] levzmt kde edp vakt-i seherde kffr sarho evgr mahmr
mantlarn grp der-i devlete revne olunca iken kaladan bir kerre yedi yz pre balyemez toplara
mukaddem rey kayd olunan kffr- fccr- Macar te edp kffr- dzah-karr nr- dzahda kalup alak
hleye slik rb olup yigirmi binden mtecviz bulak mahallinde iken dern- hisrdan bir kerre guzt-
kffr dern- hisra ve dahi hne-i menhslarna ve muvahhidn Allh Allh sadsyla kffr basup dahi
mahd deyr-i kadmlerine kffr leb ber-leb etdiin cmle kffr mest-i medh iken bir str-
vl-i vilyet bu iden haberdr olup ale'l-gafle cmle Muhammed ururlar kim ancak yedi kapudan yedi yz
kffrn hnelerin ebhn edp ol gn ol gece yigirmi kadar kefere v fecereleriyle firr edp mads sahr-y
yedi bin gzde kffr emr-i te-tbdan geirp Ustolni'de piyde kalup eni konu kffr kra kra b-tb
ikinci fethi kl ile olduiyn hl kala dizdr elinde u b-mecl kalup bade't-tam yine krarlar.
dal plak klca dayanup rs-y bzrda gezmek Bu gaz-y meserretde krk yedi bin kffr krld ki
knndur, bir kalada bu knn yokdur. sicilde mastrdur. Ve hl Polata Varou ve Beli
Ve Sleymn Hn krk sekiz yl pdih- cihn-r Varou ve Uzun Varo'un kapularnn yemn yesrnda
olup yedi yz yetmi yedi kala feth edp ol kadar am direklerine serv gibi dizilmi kffr kelleleri gy
nakl- sr- ziffdr ve le-i murdrlar Badala
hutbesi tilvet olnur bir kalaya Sleymn Hn ve gayri
ovasnda yedi yerde hunkalar, yan depeler ylmdr.
pdih- cihn kalaya yry etmemilerdir, amm
Hamd-i Hud kffr byle bir str- Muhammed
Sleymn- zamn bu kalaya yry edp kl ile yeyp kala-i Ustolni dest-i kffrdan hals olmudur,
alduiyn dizdra klcn verp kl ile gez buyur- amm bu kala kffrn bil-tebh Kabeleri ola, kffr-

______________________________________ 20
murdr durur mu? hr- k[r] sene 1010 trhinde
Gzelce brhm Paa sadrazam merhm olcak Sultn
Mehemmed Hn- Slis Yemii Hasan Paa'ya sadret-i
uzmy ihsn edp Belgrad'a gelince kffr- hksr
Ustolni-Belgrad'a zafer bulup dern- hisra mstevl
olup kalay murd- merm zre eyle amr eder kim
gy Sedd-i Yecc olur.
Geri Serdr Yemii Hasan Paa Belgrad'a imdd
yetimee say-i ihtimm etdi, amm kffr brhm Paa kalaya kffrlar girmeden serdr yannda rehin kalup
zamnndan ber yedi aydr Belgrad' derdi. Hastal
mahallinde Belgrad alnm bulunup iinde olan ricl []
nisvn bintnlarn cmle tuma-i emr edp dern- merhale yer Polata kalalarna salt u sebkbr ve b-silh
hisra elli bin aded ceng-ver sermed kfir doldurmu.
Netce-i kelm [13b] Yemii Hasan Paa kffrn
taburuna alt koldan hcm edp kffr krard, amm
kffr taburda, asker-i slm akda. hr- kr t ahama kerre kffr gelp dolar, amm hib hsir olup
karb ceng-i azmler olup kable'l-gurb cengden fri
olup her cnibe yine karavullar korlar.
Ale's-seher yine tarafeynden cenge heng edp
kffr krmak sadedinde iken meer kffr geceden
cmle arabalarn tabur atup meydn- marekeden
cnib-i garba gidp hem ceng ederek Ustolni-Belgrad'n
sahrs nihyetine karb vardkda taburunu durgurup
cnib-i erbaasna te-fenlk ederken hemn Budin
vezri Mankrkuu Mehemmed Paa'nn alay- kfire bir
kerre hov deyince Vezr-i azam Kethuds Mehemmed
Aa ve Mankrkuu Mehemmed Paa bi-emri Hud
ehd olup kffr taburun atarak kt kt ceng ederek
Polata cniblerine firr edp giderler. Ustolni-Belgrad ol
sene dest-i kffrda kalup Yemii Hasan Paa selmetle
Budin'e gelp andan Belgrad'a met edp evvelbahrda
cemi askir-i slm klalardan gelp,
Sene 1011 trhinde Ustolni-Belgrad eyd-i
kffrdan istihls zikrindedir
nkim yine Yemii Hasan Paa kat- menzil ve
tayy- merhil ederek Budun'a gelince vl-i Budin olan
Tavl Mehemmed Paa tala-i asker olup Ustolni-
Belgrad altna gelp Rmeli ve Budin askeriyle kalann
cnib-i cenbsi tarafnda Uzun Varo nnde meks-i
etr-i mlemma edp ol gn kffrn yeni bin etdii
tabyasn feth edp meterislere girirler ve Battl nm
kapuya varnca meterisleri yrdrler ve kalay dmee
mberet edp cenge heng ederler, zr "Merhm
Sleymn Hn bu kalay Batt[l] kapudan feth etmidir
ve bu kalaya her br zevl ol tarafdan olur" buyurur.
Hakkat'l-hl cmle askir-i slm bu Battl
kapudan tarafa toplarn mnhedim etdii yerlerden
yryler edp Battl kulleyi zabt [u] rabt edp
Sadrazam Yemii Paa kulle zre bir hayme kurup
cmle guzta bezl-i ihsnlar edp tabyann cmle
toplarn dern- kalaya evirp kala iin dmee
baladklarnda kffrn cn kays olup cmle gul edp
ba gorof nm kapudanlarna gelp eydirler:
"Biz bu kalay aldmzda bu kalay bize vere ile
emnet veren Trk'n emnlarna bakmayup cmlesin
______________________________________ 21
kldan geirdik. mdi imdi dahi Trk bu kalay dp
zor ile alr, zr srmz sfa kralyla cengdedir. Bize
imdd gelmek ihtimli yokdur. Hemn b- rymz
yerinde iken Trk' darltmadan hemn kalay emn ile
verelim, ola kim krlmadan kurtulalm" deyp turvini bir
yere korlar.
Yedi nefer kffr- hksr serdra kup emn- l-i
Osmn ile yemn billh kasem tallh edp dern-
cmle guzt kalaya duhl edp cebehne ve hazne-i
pdih zabt olup ol gn cmle kffr kaladan bir
piyde bin kadar {kffr} Budin askeri bunlar
gtrp Polatalarna vsl edp gelirler. Hamd-i Hud
sene 1011 trhinden ber dest-i slmda durur. Nie
giderler.
te bu kala-i Ustolni-Belgrad'n drd be kerre
sergzet [] serencmlarn ihtiyrlardan istim edp bu
gne ihtisr zre tahrr olundu, zr refkimiz olan
Hnkr hasekisi Raba nehri seferine gitmee acele etdi.
Evsf- hkimn- Ustolni-Belgrad
Evvel knn- Sleymn Hn zre Budun
eyletinde baka paa tahtdr. Hss- hmynu alt
kerre yz bin akedir. ki bin cebel askeriyle kalay zabt
eder 13 aded erbb- zuams var, 355 aded erbb-
tmr var. Alaybei ve eribas var. Knn zre
cebelleri ile bin asker olup bu kala muhfazasna
memrlardr, gayri yere asl gitmezler. Ve eyhlislm
ve nakb'l-erf ve ayn- kibr- erf ve kethudyeri
ve oda ile kapukulu yenieri aas ve topuba ve
cebeciba ve kapukullar vardr.
Ve Budin yenieri serdr ve kala dizdr Sleymn
Hn'dan ber muhteem aalkdr kim elinde kl ile
gezer. Ve cmle iki bin sekiz yz kulu var, amm
strgon kulu gibi tepre gzlerdir. Ve cmlesi
yigirmi drd aded sanca u bayrak shibi aalar var ve
yz ake pyesiyle erf kazdr, amm mahsl azdr.
Ve muhtesib aas ve ehir kethuds ve bcdr ve harc
emni ve mimr aas (---) (---) (---) (---) ve bin nefer
muf kefereleri var kim kalay amr ederler.
Ekl-i zemn-i kalay beyn eder
Evvel kalas bir sahr-y hmnun t ortasnda
etrf birer merhale bade orman ve drahtistnn
vasatnda bir mahsldr fezda nehr-i arviz kenrnda
bir sazl ve kaml ve batak ve atak iinde kbleden
cnib-i garba tln vki olup gy surh su kaba
eklinde mevzn bir kala-i hsn- hasn ve sedd-i metn
ve rabt- eddd [14a] bindr.
Diren-mdr cirmi alt bin {admdr}. Ve cmle
on bir aded tabya-i azmleri var ve cnib-i erbaasndan
lam ve meteris asl mmkin deildir, zr sf batak
iindedir. Bir tarafnda handaklar yokdur. Buhayresinin
cirmi bir gnde gcile devr olunur, krk elli kula amk
yerleri vardr, amm etrflar sdr.
Ve gn-gn mhleri olur, amm Kanije'nin
buhayresi semekleri gibi memdh deildir, zr Kanije
mhleri egir kk yeyp eti mk [] amber-i hm gibi
by verp lezz ve mukavvdir, amm bunun bal bed
ryihaldr. Lkin rey ve fukarlar "Ekelt's-semeke hatt
raseh"1 kelm zre ban ve kln bile yerler. aup hbdn bdr ederler, zr bu kala dahi Kanije gibi
Byle derin gl iinde kalann dvr on arn-
melik yksekdir ve kalnl elli ayak enli eddd rhtm
dolma imli ve Horsn ile mebn palanka bir hisr-
stvrdr kim dvrlarnn stnde hayme ve cergeler
kurulup paalar cirit oynarlar. Cmle ierisi ve taras
mee ve peld aalardr. Her sene ryen direklerin
muf olan kffrlar tecdd ederler.
Ve cmle tokuz aded Sedd-i skender-vr tabya-i
azmleri var. Evvel Toprak tabya ve Ulama Paa tabyas
ve Battl tabyas ve Karaka Paa tabyas ve Kral tabyas
ve Tiryk Hasan Paa tabyas ve Arslan Paa tabyas. Ve
Polata tabyas bakadr, kalaya muttasl deildir, amm
gy Sedd-i Yecc'dur.
Ve bu mezkr tabyalarn her birinde krkar ve ellier
aded balyemez sermed Nemse ve Macar toplar var kim
bunda olan toplarn her biri altun gibi aaa verir
mcell toplar var kim her biri ikier kala dep lt-
silhlaryla mde toplardr kim bu toplara mnend
toplar meer Kanije'de ola. Ve cmle sar ve kebr iki
yz altm topdur.
Ve bu kalada olan cebehnenin evsfn tem
etdiimiz zre tahrr ve tavsf eylesek bir tomr- drz-
mfredt olur. Hemn cebehnenin kesreti andan
malm ola kim kala kapular mbeyninde olan
dvrlarda mde olan lt- silhun kesretinden malm
ola.
Ve cmle iki kapusu var. Biri Budin Kapusudur kim
cnib-i ark ile iml mbeynine nzr drd kat krgr
kemerli eri br sokakl metn ve kav cedd hadd
kapulardr. Bu kapu zre de olan kullede bir teferrcgh
haeb kk var, cmle erbb- diln anda sohbet-i hs
ederler.
Ve bir kapusu dahi cnib-i cenba Bega[n] Kalas
tarafnda Polata varouna alr. Bu dahi eri br
tark-i ml drd kat demir kapulardr kim gy her biri
Acem diyrnda Bahr-i Harez kenrnda Demirkapu
kalasnn bblar gibi metn ve mstahkem derveze-
lerdir.
Ve bu kapularn aralar asker ile eb [] rz pr olup
tavla ve sadranc ve bir hyhdur kim tabr olunmaz ve
gn-gn lt- silhlar ile rste ve bevvbn ve
nigehbnlar ile prste olmu tedribe kapulardr. Ve bu
iki aded kapularn nlerinde ikier yz adm tl kazklar
zre haeb cisrler vardr ve her cisr zre er yerden
zemberekli makaralar ile her gece kalkar asma cisrleri
vardr.
1 Bal bayla birlikte yedim.
______________________________________ 22
Sityi-i kala: Byk kalann cnib-i kblesinde
kapukulu ve cebeci ve topular skin olur bir kk
kaladr, amm bereklikden taraf gyet metndir ve her
tarafnda karavulhne odalar olup yenieriler ve gayri
kullar t sabha dak bng- Muhammed arup nevbet
beklerler. Ve yigirmi drd aded kala aalar kol dolaup
uyuyan psbn ve nigehbnlara tazr edp uyhularn
Budin'den konak cnib-i garba ileri kfiristnda
kalm intih-i serhadden dahi ileri gemi bir kala-i
dr- emndr. Hud-y Z'l-cell il inkrz'd-devrn
{err-i dmandan emn ede}.
Der-beyn- aded-i mahallt- mminn:
Cmle on drd mahalledir, amm drd bu kala iredir.
Sleymn Hn asrnda kffr isyn edp dern- kalada
harc-gzr kffr krlaldan ber bu kullede kffr
mahalltlar yokdur. Lkin msellim kefere hneleri var
kim kala hddmlardr. Evvel Battl Kapu Mahallesi
ve Karaka Paa Mahallesi ve Polata Mahallesi.
Evsf- cevmih-y bidn: Cmle drd aded
mihrbdr.
Evvel cmleden mkellef Sleymn Hn cmii,
zamn- kadmde bir deyr-i l-i tk- felek-i nuh-tk gibi
b-bedel mehr- fk manastr imi. Eer bu deyrde
olan ilm-i mimryi ve tarz- tarh- ekli ve gn-gn
tasarruflar ve vekr u rnkrlklar m-vaka zre
tahrr etsek sir msevvedtmza mni olur.
El-hsl endern [u] brnunda env- fuss- mu-
kavvim mahkk ahcrt- z-kymetler ile makd
klnm bir cmi-i pr-nrdur, amm krgr kubb ile
mebn olmayup tavan kiri kubbdr. Hatt sehel kblesi
mnharifdir.
Ve bir azm sermed krgr bin r-ke anlk
kullesi var, hl minredir ve sat andadr kim
nksnun sads bir konak yerde istim olunur ve bu
minrenin kaddi kmil iki yz yigirmi ayak nerdbn
[14b] ile bu hakr kup kala-i Belgrad' seyr etdim.
Hemn bir surh su kaba gibi boaz ince ve
Began {kalas} taraf sivri ve blar taraf kaban karn
eklinde bir kala-i sermeddir. Bu minreden Belgrad
sahrsnn zemninde olan mezrit ve ayr ve
emenzr ve llezr blar ve mebbek bostnlar
ebr kz gibi nak- bkalemn nmyndr ve Polata
ve avka ve Val ve Cn Be nmn kalalar cmle
dalar ve ormanlar ile nmyndr ve asl bu kalaya
hil yokdur, hemn bir sahr-y sebzezr u buhayre ire
vki olmu bir acb garb kaladr.
Bu minreden nzl edp cmiin kapusunun
atebe-i ulys zre cel hat ile tamr termminin
trhidir:
Hud'nn ltfuna mazharsn elhak kalmad bhe,
Ki Ustolni-Belgrad ire yapd cmi-i al,
Dedim ibu iki msra iinde byle trh,
Birisi lafz u man biri man durur hakk,
Yapulup bin yigirmi ikisinde buldu itmm,
Sevba girdin Ahmed Be edp bu cmii ihy.
Sene 1022.
Andan Karaka Paa cmii, kkdr, amm
cemat-i kesreye mlikdir.
Andan Veli Be cmii.
Sityi-i cmi-i harb: Blda zikri sebkat eden
Hazret-i Yahy nefesiyle bin olunup mabedgh- bil-
tebh Kabeleri olan deyri Milya Papas- hanns-
mun kilisesin Sleymn [Hn] bir cnibin mabedgh-
mslimn edp bir cnibinde kffrlara yn-i s in
pt-gede etmee izin verirler, zr bu deyrin kurbunda
hl bir kubbe-i azm-i l vardr. Ol kubbe ire yetmi
seksen kadar kral- dll-i bed-filler mad olmulardr.
Badehu rey kffrlar hleye slik olup zikr
olduu zre kalaya istl etmee murd edinp
hkim'l-vakt bu esrrdan haberdr olup cemi kfiri
katl-i m edp kffra ramen kenselerindeki irk-i
irk-i cel olan cmle esnmlarn dahi krup kffr
mabedhnelerinden meys olsunlar in bu deyri
cebehne ve brdhne edp iine nie bin kantr
brd- siyh korlar.
Ol asrda bu deyrin bir anhne kullesi var imi kim
ark tarafnda konak yerde nehr-i Tuna ve cnib-i
cenbunda nehr-i Raba ve buhayre-i Balatin kble
tarafnda nmyn imi.
Mukaddem kffr zamnnda yedi bin papas ve
ksss ve btrk ve ladika var imi. Badehu papaslar da
katl-i m etmilerdir. Sonra bi-emri Hud bu deyr ire
olan brda yldrm isbet edp kilisay ve mezkr
anl- lyi cmle evc-i sumna brd atup berbd babasyla Ustolni'de yatr.
olur. Hl nsf yine cebehne-i mamrdur, amm
Hud'ya ayndr hl byle harb iken grenin akl gidp
merdm-i insn hrelenp lem-i hayretde kalr.
Amm krallarn medfenhneleri olan kubb
mamrdur. indeki zr-i zemninde ad san belli kral ve
kralzdeler ve ban ve hersekler mad olup durur. Hl
bir kral mrd olsa bir tark ile le-i murdrn bu kalaya
gnderp dizdrlara pes perdeden nie ml- firvnlar
verp mezkr kubbede mad ederler.
Yhd Belgrad toprandan vilyetlerine getirdp
krallarn ve nmdr irek ve ban ve ag ve goroflarn
lelerin Belgrad toprana gmerler. Eer gmecek
kadar trb getirdemezse bri mrd olan keferelerin iki
gzlerin dolduracak kadar hk-i pk-i amber-pkden
mrde-i n-pkin gzlerine Belgrad topra korlar ve
kehl-i safhn ve iksr-i azam gibi bir kef-i mzn
{kadar} Belgrad trbndan birbirlerine hedy verirler.
T bu mertebe Belgrad- behit-bd- Ustolni miyn-
kffrda makbldr ve hl bir tana bin ba ve bir
arampav aacna yz bin le virmek cnlarna min-
netdir.
Amm inallh bade'l-yevm kffr bu kalay
vkasnda gremezler, zr hl vl-i vilyet olan Hac
Mustafa Paa gyet metn ve sab edp cemi mhimmt
______________________________________ 23
u levzmt ve askirin yerli yerinde etmidir, amm yine
cemi millet-i Nasr "h strgon ve h Budin ve ah
kala-i Ustolni-Belgrad" dey feryd edp itibr ederler.
Mezkr deyr-i muazzamn evsf mnsebetiyle bu
kense kubbesinde mad olunan kubbe iindeki
krallarn esmlarn Alman diyrnda esr aldmz bir pa-
pasun Macar trhinde cemi kffr krallarnn
esmlarn tahrr edp,
Belgrad- Ustolni'de mad olunan kral-
dllarn esmlarn beyn eder
Evvel kalay bin eden Milya Papas, andan Lago
Kral, Hazret-i s vildeti trhi sene 1503 senede
vcda gelp Ustolni'de yatr.
Andan bu Lago kraln babas Laslo kral ve anas
Anna Ason Galya kralnn kz idi, bunda yatrlar.
Andan Matya Kral, Budin kraldr kim Leh ve sfa
krallarnn mlkine mlik olup Eb'l-feth ile Belgrad'da
ceng edp Belgrad' Eb'l-feth'e vermeyen kral- dllin
veled-i n-pki Matya Kral'dr kim shib-i hurc olup
babas ve kendsi Ustolni'deki kubbede yatr.
Andan Sleymn Hn ile Moha'da ceng edp ba-
takda mrd olan Vilago Kral'n lesin [15a] Sleymn
Hn Ustolni'ye gnderdi, andan Sleymn Hn Budin'i
feth edp Yano Kral'a Budin'i verp mrd oldukda
ibtid Budin'e vezr olan Sleymn Paa Yano'un leini
Belgrad'a gnderdi.
Andan Sleymn Hn ile Budin altnda ceng eden
Ferdinand Kral dahi Ustolni'de yatr.
Andan Ferdinand Kral olu Maki Kral dahi
Andan Milon Poturi Miklo, andan Milkavi Yalo,
bunlar Nimet-Uvar kalasnda yatrlar, zr Ustolni-
Belgrad ol zamn l-i Osmn elinde idi.
Andan Byk Yano Kral ve veled-i peld-i andi
Matayo Kral Nemse srnn Prankopruk ehrinde
yatrlar.
Andan Arac Hersek, Nemse srnn taht olan
Prak ehrinde yatr.
Andan Bokay Kral Anpir ehrinde maddr.
Andan Sonlok Gabor ve Batori Gabor ve
Halyekeri(?) Gabor, bunlar Ustolni-Belgrad'nda tahta
gemilerdir, amm Kaa ehrinde mrd olup yere
gemilerdir.
Andan Jil Koski Kral ve dahi Kunos Toski Kral
bunlar Leh krallardr, amm bu ikisi Ustolni'ye gelp
mrd olup anda yatrlar.
Andan Solabi Yano rsr, Eski Budin'de yatr.
Andan Nator pan ve Paturi stivan, bunlar
panya vilyeti hkimleridir. Ustolni-Belgrad'n Un-
gurus krallar elinden almaa geldiklerinde cengde biri
mrd olup Nator pan ziyrete gelp mrd oldukda
ikisi de Ustolni kubbesinde madlardr.
Andan Byk rek Papa, rim Papadan mertebe
aa olana derler. Bu Ustolni Osmnl destinde iken
mrd olup vasiyyeti zre Ustolni hricinde kefere
madlar mbeyninde maddr.
Andan Mihadi Laslo Kral ve Gorandi Miklo
krallarn ikisi dahi Nemse'nin ve khce bizim olan Tata
kalasnda yatrlar.
Andan Byk Zirin Ban dahi Ustolni'de yatr.
Ustolni'de dahi nie kral- dller yatr, dey tevrh-
lerinde yazmlar, amm gayri mehrun zikrinde fidesi
ve beynnda idesi olmayup ol kadar itibrlar olmayan
Nemselerin zikrinde kellet mellet var dey bu kadar
ile iktif etdik, zr Ustolni-Belgrad'da olan Milya
kilisesi evsf takrbiyle ve ol deyr-i ibret-nmnn
kubbesi madhnesi tahrri sebebiyle bu mezkr krallar
dahi bu yzden tahrre cret olundu.
Hud-y Mtel hl ol cebehne olan deyr-i kebri
mabedgh- mslimn etmek myesser edp bu
mahalde Ustolni-Belgrad cevmilerinin evsflar bu
arada itmm buldu. Bu cmilerden mad,
Der-vasf- mescid-i bidn: Cmle endern [u]
brn- Belgrad'da on bir zviye-i mminn-
muvahhidndr. Cmleden Karaka Paa Zviyesi ve
Hac Paa Zviyesi ve Yenieri Aas Zviyesi ve
eriba Mezgidi. Bunlar mehr mahalle eyneleridir.
Der-beyn- medris-i limn: Cmle aded
dru't-tedrs-i mfessirndr, amm dru'l-kurr ve
dru'l-hadsi yokdur.
Der-ilm-i mekteb-i sbyn: Cmle yedi aded
dru'l-ulm- cier-ge-i pserndr.
Der-zikr-i tekyegh- erbb- tark-i dervn:
Cmle be aded hnkh- dilrn- l-i Ab'dr, amm
cmleden Budin kapusundan tara (---) Baba tekyesi,
mfd [] muhtasar bir tekye-i yende v revendegndr
kim fukars eyd-i Allh ile geinirler. Gz Sleymn
Paa merhm dahi tekyede medfn olup ziyretgh-
hs- mdr. Ve kala iinde (---) (---).
Der-ayn- seblhne-i cn-sitn: Cmle on bir
yerde seblhne-i atn var. Cmle Karaka Paa sebli
ve Dizdr Aa Sebli ve Yenieri Aas Sebli ve Hac
Paa Sebli.
Evsf- hnedn- sary- kibr- ayn: Cmle
bu kala ire kmil bin yz aded mkellef mkemmel
ve tahtn ve fevkn krgr bin byt- ranlarn kadar dkknlar var, amm hn ve hammm ve gayri
cmlesi indire tahta rtldr, amm cmleden Hac
Paa sary ve Alaybei sary ve Dizdr Aa sary ve
eriba hnesi ve Surutlu Ahmed Siph hnesi dahi
gayri mamr u mzeyyen belice vsi bytlar vardr.
Ve cmle tark-i mlar serp kaldrm deli vsi ve
pk hrhlar var.
Der-hakk- hn- hcegn- tccrn: Cmle
aded hn- msfirn- sevdgerndr.
Der-medh-i hammm- rhat- cn: Cmle bir
aded hammmdr, amm {ifte hammmdr ve} nie
sarylarda hammm- mahsslar ve her hnelerde soba
guslhneleri vardr, zr pk ve thir halk vardr. eb []
rz dn-i mbn uuruna cihd ederler.
______________________________________ 24
Sityi-i rs-y bezzzistn: Cmle iki yz aded
dkknlar var, amm mzeyyen deildir. Ve krgr bin
bedesteni yokdur lkin yine her met bulunur. Bu ehir
gl iinde olmak ile emeleri yokdur.
Der-vasf- h- m-i hnedn: Cmle iki yz
aded bir-i hne-i ho-gvrlar var, amm bzr
meydnnda ve Budin kapusundan tara (---) Tekyesi
kurbunda Kral Kuyusu nmyla marf bir b- hayt
h var kim gy b- kevserdir. Mh- Temmz'da
sermb olup eyym- itda germb olmaile cemi ehir
halk bundan n edp def-i atn ederler.[15b] Hatta
bu hn etrfna l-i Osmn askeri gelp meks edp
eb [] rz nie kerre yz bin asker bu kuyudan nie
kerre yz bin kova su ekp zerre kadar eksilmemidir.
Der-hakk- varo- kebr-i Surut: Ustolni-
Belgrad'n cnib-i cenbunda Polata tarafnda Began
kalasna gidecek cisr zre bir varo- azmdir kim bu
dahi cumbul batak fecc-i amk iinde mamr u bdn
bir mzeyyen varodur, amm yaln kat arampav dvrl
etrf kazklar ile mebn serp it palanka hisrdr,
dolma dvr deildir, zr dolma dvr bataklk iinde
durmaz, amk gldr ve cnib-i etrfnda yine arampav
mazgall dirsek kebendleri ve h toplar vardr.
Ve cmle iki kapusu var, biri kble tarafna nzr
Began kalasna gidilir bb- kebrdir, amm kara peld
aacndan and kapudur ve iki katdr ve cisr-i azmi var.
Ve bir kapusu dahi semt-i garba Polata kapusudur.
Bu dahi iki kat haeb kapu-y musannadr ve cisri
bunun dahi asma zemberekli drder yerden makaralar
ile kalkar kantaralardr kim her gece bevvblar bu cisrleri
kaldrup her cisr zre er yz dem nevbet bekler, zr
bu kalann bir havf edecek yeri bu csrlardandr. Hud
hfz ede.
Bu varo cmle iki mahalle-i mselmn ve alt
mahalle-i kffrndr. Ve cmle byt- mslimn ve
mrikn bin yz seksen aded yine indire tahta rtl
ekseriyy tahtn yaln kat fukar hneleridir, amm
gyet vsi evlerdir.
Ve cmle iki cmidir. Evvel Surut cmii, tarz-
kadm bir cmi-i atkdir, amm cemati vefret zredir.
Biri dahi Polata cmiidir. Mad be aded
mescidlerdir. Ve cmle bir tekyesi var ve cmle seksen
imretleri yokdur.
B-medh-i deyr-i rhibn- btrkn: Cmle
aded mamr kenseleri vardr. kisi Srf u Bulgarlarn ve
biri Macar- fccr keferelerinindir.
..................(1 satr bo)....................
Der-vasf- Varo- Beli: Ustolni-Belgrad'nn
Budin Kapusu'ndan tara cnib-i imlde handak
kenrnda kefere asrnda iki bin hneli varo- azm
imi. Hl birka kerre muhsaralar grmek ile bu rabta
harb olmudur, zr kffr bu kalay bir iki kerre bu
varo tarafndan almdr. Annin Osmnl harb
etmidir. Hl yz kadar hne ve bir mahalle cmii ve
bir mescidi (---) (---) Baba'nn tekyesi kalmdr, amm
etrfnda palanka hisr kalmamdr. rs-y bzrdan ayaklarnda mahmzli kubd pabular geyp reftr
ve gayri imretden bir sr- bin yokdur. ederler.
Lehe-i mahss- stlhtlar: Cmle halk
Der-mesregh- aded-i cinn- ravza-i Bonakdr, amm fash u bel Macarca ve Nemsece
Rdvn bilirler, amm Trke'yi ol kadar bilmezler. Lkin hodi
sedi bilir gayri kelm bilmez gzlerdir ve gyet garb-
Bu Beli Varo'unun arksi tarafnda bir top
dost kerem shibi halm ve halk demlerdir. Ve gyet
menzili mesfe-i bade yerlerin cmle dalar ve bayrlar
ganmet diyrdr. Cmle sahrs mahsldrdr. Ve cmle
serp yedi bin aded b [u] bostn ve cinn
Srf ve Bosgak ve Macar reylar gyet mutlerdir. Ve
gaytnlardr.
bir vukyye ekmek beyz ve hs bir akeyedir ve bir
Bu blarn cmlesinde birer maksre klbe-i
vukyye koyun eti iki akeye ve sr lahm bir akeye ve
ahznlar ve ka ve matbah ve b- hayt kuyular
bir araba yk kavun ve karpuz be akeyedir.
mukarrerdir. Cemi Ustolni halk ay bunda saf
Der-ir-i tetimme-i ehrengz-i klliyt-
ederlerken birka kerre kffr bu blar basup nie yz
Ustolni:
ns- Muhammedi esr edp gtrmdr.
hr- kr Budin vezri Kara Murtaza Paa bu ..................(2.5 satr bo)....................
blarn t ortasnda bir till-i refa zre slmbol'da
hemn Galata Kullesi gibi ekl-i mdevver ve sermed Der-beyn- ziyretgh- hed-y Ustolni-
bir kulle bin edp toplar ve tfengleri ve elli aded Belgrad
nefertlar ve demir kapusu ile mde bir kala-y zde
Budin Kapusu'ndan tara Gz ve ehd Sleymn
in edp eb [] rz elli yiit nevbet beklerler.
Paa, tekyesinde yatr. (---) (---) (---)
Ve badehu bu kulle kifyet etmeyp Belgrad
Hamd-i Hud bu ehr-i dilvzde birka gn vl-i
blar amr olup ok olmaile blarn bir mahalli
vilyet Hac Paa ile zevk u saflar edp Haseki Aa ile
yerinde hl vl-i vilyet Hac Mustafa Paa bir kala-i
Raba nehri tarafna Sadrazama gitmee mvere edp
sermed-misl bir kulle bin etmi kim Murtaza Paa'nn
cmle ayn- vilyet eyitdiler:
kullesinden metn olmu ve kapusunu drd dem kaddi
"Sultnm siz pdih tarafndan hatt- erf ile
bl kemendler ile urc olunur demir kapu etmi. Bunda
Sadrazama geldiniz. Sadrazam kanda idii malm
dahi elli yiit ve top u tfeng ve sir cebehneler mde
deil. Bundan ierisi kfiristndr. Biz sizi ieri
olup nefertlar nevbet bekleyp eer kffr blardaki
gtrmee kdir deiliz" dey kat cevb verp birka
demlere gelirse be sat yerden kffr grp top atup
gn dahi Belgrad'da meks etmei evl grp karr
cmle erbb- merm kalalar altna gelirler, zr kala
vermiken hikmet-i Hud ol n nehr-i Raba kenrnda
yarm sat baddir.
kala-i Vavar'dan Kanije gzleriyle dadan daa kfir
Derhl kaladan top sadsn istim etdiklerinde
slbunda demler sadrazamn hatt- erflerin gtrp,
drd bin dem blar iine gelp kffr tecesss
"Sen ki Ustolni-Belgrad paas el-Hac Mustafa
ederler. Eer kffr blardan demler aldysa kfiri
Paasn, emr-i erfim vsl buldukda bir n durmayup
kova kova esrleri elbette brakdrrlar. Eer kffr dem
ale't-tacl askir-i slma zahre yetidiresin ve ill ihml
almadysa kffr t Tata ve Papa ve Pirespirim
[] msmaha edersen ban gider" dey byle bir
kalalarna varnca kovup elbette kfirden esr alrlar ve
mekked emr-i erf vrid olunca hemn Hac Paa bir
slimn gnimn Belgrad'a gelirler. Ve bu blarda b-
gn bir gecede be yz arabaya drder at koup cemi
hadd b-kys gn-gn mesreghlar vardr, amm
meklt [u] merbtlarn envlarn arabalara tahml
evsfn tahrr etmee vakit yokdur.
edp ol gece Hac Paa ile be bin gzde asker olup,
Der-sun- Hud gzde msmirtndan yigirmi
gne bdr engr ve eftli ve emrdu ve erii vefret
zredir. Ve, Ustolni-Belgrad'dan Raba suyu tarafna
Hev-y hb- cvidn: Gyet latf olduundan sefere gitdiimiz konaklar ve kllar ve
mahbb u mahbbesi ve Macar gzelleri bir serhadde ekdiimiz lm- edidleri beyn eder
yokdur. Gyet sm-ten ahme-misl nerm u rm kzlar Evvel Belgrad'dan kup cnib-i cenba bir satde
olur. Geri hayszlardr, amm b-hay, yan kall'l- gidp,
edeb deillerdir. [16a] Cmle
Der-kyfet-i kab-y nisvn- shib-nisynlar: Menzil-i kala-i Began
Siyh ferrce geyp yass terpu takye geyp beyz
Haseki Aa ile mukaddem Belgrad'a gelirken bu
ember rtnp meddebne gezerler, amm ars-y
kala-i Began tavsf olunmudur. Anda cmle asker cem
bzrda asl avret grnmek ihtimli yokdur.
olup yine cnib-i garba ormanlar ire mde pr-silh
Der-cme-i ekl-i merd-i meydn: Cmle halk
giderek 4 satde,
ksack uka dolama geyp ve kopal akr ve elvn
uka kalpak ve ihtiyrlar beyz destr- Muhammed ve

______________________________________ 25
 Evsf- kala-i Polata
Lisn- Macarca (---) (---) demekdir. Bnsi Ungurus
krallarndan Laslo Kraldr. Sene 1002 trhinde Sultn
Murd Hn- Slis asrnda Sinn Paa bu kalay ve
Pirespirim kalasn bir seferde feth etmidir. Hl Budin
eyletinde bizim Ustolni-Belgrad sanca hkmnde
subalkdr ve Belgrad nevhsi niybetidir. Dizdr ve
drd yz merdm-hisr vardr, gayri zbitleri yokdur.
Kalas Polata da eteinde ekl-i murabba bir sab
hisr- stvrdr. Cnib-i arka bir kapusu var. nnde
handak zre asma cisri var. Dern- hisrda yz
kadar hurde kk hneleri ve anbr ve cebehneleri ve
Murd Hn'n bir kk cmii var, amm gyet ec ve karnca gibi kaynaup cenge mde olmaa baladlar.
nmdr kullar var. eb [] rz Pirespirim kfiriyle ceng
cidl ve harb [] ktl etmededirler.
Bu Polata ve Began ve avka kalalarnn cmle bin
iki yz aded nefertlar Budin defterdrndan vazfe-i
muayyenelerin alrlar. Bu kalann b u beleri
okdur, amm etrflarna kfirden korutmak in
karavullar koyup zirat edp blarna varrlar, gyet
serhad yerdir. Erii ve emrdu gyet okdur ve b-
hayt sularna nihyet yokdur.
Bu kaladan Hac Paa elli yiit refk kulaz alup
cnib-i garba Bakvan dalar ire giderken azamet-i
Hud erik ve elma ve emrd ve kzlca ve yer vinesi ve
ilek nm meyveler dalarda pyml-i riml olup yatup
bu nimet-i fkiheleri yeyp 3 satde gidp,
Evsf- kala-i avka
Lisn- Macarda (---) (---) demekdir. Ervm
lisnnda Karka kalas demekdir. Hakk ki [16b]
dalarnda ceviz aalar ok olmaile karkas okdur.
Hatt Rm'da elsine-i nsda darb- meseldir kim karka
koza bakar gibi bakar dedikleri zre karkalar ok
olduundan avka kalas derler. Ustolni-Belgrad
hkmnde subalkdr ve niybetdir. Dizdr ve iki yz
mikdr merdm-hisr vardr. Kalas Polata ve Bakvan
dalar mbeyninde bir pte-i lye yapm bir kk
eddd bin bir kalackdr, amm iine girmedim.
Dern- hisrda Murd Hn- Slis cmiinde ezn-
Muhammed tilvet olunduun istim edp sul etdim.
Sene 1002 mh- Muharreminde ftih-i Yemen
Sinan Paa fethidir. Kulu azdr, amm kerrt ile bunun
gzleri kfirin Tata ve Papa ve Senmartin ve Yank
altlarna varup ikr alup yine hn yuvasna gelir gibi
kalalarna gelp girirler. Kerrt ile kfire amn
dedirmilerdir.
Kbleye nzr bir kapusu olup cebehnesi ve her
mhimmt- zahreleri mstevfdr. Lkin bundan ileri
bir kalamz yokdur kim intih-i serhaddir. Her
cnibinde kfir kalalarnn horoslar vz iidilir. T bu kalasna gidelim" dey Ftiha tilvet edp
mertebe b-amn kaladr, amm bunun dahi b u
beleri okdur. Bundan dahi yigirmi nefer kulaz alup
yine dalar ve sk ormanlklar ire gidp kmil yedi sat
yryp sehel atlara istirhat etdirp 9 satde,
______________________________________ 26
Evsf- kala-i obanise
Bu dahi Murd Hn- Slis'de Sinn Paa feth edp
badehu kffr sene 1006 trhinde Sultn Mehemmed
Hn- Slis asrnda kffr Yank kalasna zafer buldukda
bu obanise kalasna dahi istl edp hl ile'l-n dest-i
kffrda kalup Nemse sr hkmndedir, amm
Beganolu hkinde evc-i sumne berber bir kh-
serblend zre bir eddd r-ke-i serblend bir
kala-i b-mnend sr- stvrdr, amm kkdr.
Bizim asker-i slm zeyl-i hisrdan ubr ederken
krk elli pre balyemez toplar atup derhl kalann burc-
brlarn hal peykerler ile tezyn edp kffrlar
..................(1 satr bo)....................
Andan,
Evsf- kala-i Kk Vajon
Evvel ve hir Nemse srnndr, amm Began
kfiri hkmndedir.
..................(1 satr bo)....................
Andan,
Sityi-i kala-i Tabyasa
Bu dahi srndr, lkin Beganolu hkmndedir.
Bu kala buhayre-i Balatin kenrnda gyet sab ve kav
palankadr. Bunun dalarnda bir gece yatup ertesi (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---). Andan,
Der-vasf- kala-i Maril
Sene (---) trhinde Sleymn Hn'de feth olmu.
Badehu kffr istl edp hl dest-i kffrda kalm,
amm bir alev-i te-i Nemrd'un dd- ahmer-gn
evce peyveste olup yanard. Meer Tatar askeri mezkr
kalann varon ihrk etmiler.
Evsf- kala-i imek
Bu dahi Nemse'nindir, amm Zirinolu hssdr.
Evc-i semya berber kala imi, amm askir-i slm
ihrk edp te-i Nemrd iinde iki sat bad
solumuzda nmyn idi. (---) (---) (---) (---) (---) (---).
Andan,
Amm hikmet-i Hud Ustolni-Belgrad'dan kup bu
mahalle gelince ne bir kfir ve ne bir mselmn
grnmeyp bir dilden bir haber alamadk.
Ertesi gn mvere edp Balatin buhayresi ken-
rndan kup cenb tarafna nehr-i Raba kenrlarna
doru gidp "Mukaddem ihrk etdiimiz Yeleke
gtrdmz zahrenin be alt araba ykn yeyp
arabalar brakdk, zr sehel yamur yamaa balad. Ol
gn cnib-i cenba tokuz sat gidp kable'l-marib bir
hybnda nzl etdikde ileride kulazlarmz iki kfir kerre yz bin kffr hne-berd olup asker olduklar
dil getirp syletdik: ecilden kaht [u] gal olmasnn bir sebebi dahi bu oldu.
"Sabhn Trk askerine rst gelirsiz, amm alkdan Ve bu mahalde ol brn- rahmet mahallinde Grc
ok atlar ve demleri ldler Raba suyu kenryla Mehemmed Paa ve sml Paa Yeleke kalas altndan
geliyorlar." dediklerinde dny bizim olup kfirleri Hac ubr ederken kffr ile bir ceng-i azm edp tarafeynden
Paa alup esr-i kayd [u] bend-i zencr etdiler. hayli dem dp lkin meydn- ve guzt-
Ale's-sabh kalkup esr kfirler kulaz alup gi- mslimnde kalup kffrn ekseri nehr-i Raba'y karuya
derken hamd-i Hud yol zre asker-i slma sene (---) gep firr etdiler, amm bu menzilde Raba nehrinin
mh- (---) gnnde rst gelp cmlemiz piyde olup karu cnibinde nie bir kffr dahi tabl- erganon ve
hrh zre Sadrazama selma durup geldikde ibtid nkslarn alarak nmyn olup Sadrazam dahi gp
Haseki Aa ve andan Hac Mustafa Paa ve alaybeleri l-i Osmn beri tarafda kffr karu tarafda at ba
ve hakr cmle Sadrazamn at zre znlarn bs edp, berber kona ge giderlerdi.
"Ho geldin Haseki Aa ve ho geldin Hac Paa Garib bunda kim kfir tarafnda ems-i te-tb
kan zahre" dedikde, olup ho-hevda toz tozard. Bizim cnibimizde asker
"Efendim be yz araba zahre ite getirdim" amur derysnda yzerdi. Ve nehr-i Raba brn-
dedikde hemn Sadrazam atdan enp eline assn alup rahmetin kesretinden bir vecih ile enhra bis olup eyle
hemn orada elli araba yenieri ocana ve elli araba tuyn ile cereyn eder oldu kim gy seyl-i Ceyhn ve
siph ocana ve elli araba vzerlara ve elli araba mr-i Nl Furt u Murd nehirleri oldu. Ve pr cvn ve
mrnlara ve elli araba merlara ve elli araba topu ve ihvn u yrn birbirlerine varup gelmede ciz-mnde
cebeci ve sir halka [17a] ve elli araba kend askerine oldular.
el-hsl be yz araba yk zahreyi cmle l-i Osmn Ve her gn bin kadar kheyln atlar alkdan gark-i
askerine taksm edp atna svr olup hamd etdi. tn olup nie bin askir-i slm piyde kaldlar.
Meer l-i Osmn lekeri alkdan lmler. Ve her hayme b- rahmet ire bir habb gibi
Hamd-i Hud biz de askere slimn gnimn vsl olup grnrd. Askir-i slm ire cdan bir zaaf mstevl
tze cn bulduk, amm askir-i slm alkdan cnlarn olup bir n-drstlk oldu kim n-murd garb yiitleri
yitirmiler. Haseki Aa ile Sadrazam at zre sylep baz draht syesinde amura braup feryd [u] enn
bir sat gidp, ederek kalrd.
Menzil-i shil-i nehr-i Raba: Kenrnda cmle Ve nie bin at arabas ve cms arabalar amur ire
askir-i slm meks etdikde nehr-i Raba'nn karusunda gark olup ol gzden sakndun nzk ey-y z-
yz bin leker-i cnb ile kral askeri de karumuza kymetler amur ire sepetleriyle gark olup yatr. Kim
meks-i hym etdiler. Hakr sul etdim: bakar ve kimn hceti idi. Baz kimesneler "Mlm
"Vallhi on be gndr biz Raba suyunun beri kfire kalmasn" dey metlarn tee yakard ve ddlar
cnibinde konarz, kfir karu tarafda konar. Ordudan direk direk olup sumne kard.
tar[a] bir dem ota otlua kmaa kadir deildir. Bu hl zre yedi gn yedi gece bu lm- edidi
Annin cmle asker alkdan helk oldular" dey ekerek nehr-i Raba'nn kenrnda meks ederek yine
haber verdiler. kffr karu tarafda tans oynayup hora deperlerdi. Ve
Hele bu hakrin dahi seyishnelerimde zahre erganon ve torompete borular ve luturyan borular ve
ksmndan ok ey var idi. Vel-yi niam efendilerime Galye nkslarn alarak alay alay ubr ederlerdi, amm
hedylar verp dny anlarn oldu ve anlara bu hakr ne anlardan bize ve ne bizlerden anlara bir top u tfeng
sergzet [] serencmlarm brhm Kethud'ya ve atlmayup baz serhadliler ile kffr su ar syleirlerdi,
Sadrazama bir bir nakl ederdim. zr Raba nehrinin arz yz adm kadar ancak enlidir,
Ertesi yine Raba kenrnda nefr-i rhletler alnd amm yamurdan derin olup bir ensiz kk sudur ve
mahal azamet-i Hud bir brn- rahmet nzil oldu kim karu cnibine gemek emr-i asr oldu ve herkes
gy sak mak-misl matar- rahmet yaard. cnndan bzr oldular.
Andan bir rh- sarsar- akm esp gece ve gndz Ve bu menzilde cebehne-i mireden iki bin
cmle asker gz amayup cmle devbt ve arabalar madd top gllelerin kar- zemne defn etdiler. Sir
amura gark olup cemi mmet-i Muhammed cebehne ve gayri mhimmt [u] levzmt ordu-y
cnlarndan bzr oldular. slma vsl olmayaca merlar ve hkkmlarn
Ve bu mahalde asker-i slm ire bir kaht [u] gal malmlar olup yetmi edde brd- siyh birer birer
dd kim bir at yemi bir gurua kd, zr mukaddem tee ururlard kim kfir karuda grmeye ve nie
cmle zahre gemileri nehr-i Morava shilinde Maslovin eddesin amura dkerlerdi. Ve iki kerre yz bin ok ve
iskelesinden sek'e avdet etdikleri ecilden asker ire iki bin yay ve nie bin gne lt- mhimmtlar ihrk
kaht oldu ve cemi kffrn kur v kasabt ve kllar bi'n-nr edp cebehne arabalarn da cmle tee yakup
gret olup harb u yebb olup cmle kffrn cnlar cebehne [17b] sehel hffet buldu dey Cebeciba Al
balarna ve elerine dp sarp kalalara kapanup nie Aa ve Fazl Kethud kr ederlerdi, amm fakrlerin

______________________________________ 27
haberleri yok kim vakfullhdan bir Msr haznesi ml
zyi oldu.
Hemn Sadrazam- kbet-end Tatar Hnzde'yi
huzruna krup Tatar askerine at bana yevmiyye birer
kzlga altunu Defterdr Ahmed Paa verp beher yevm
er bin altunu er bin at bana verp yz elli pre
h darbzen alay toplarn ve yedi pre balyemez toplar
ve drd aded kolomburna toplar Tatar atlar say
yandan kl eker gibi ekp menzil be-menzil toplar
ergirp her gn kffrdan mukaddem menzile varlr
oldu.
Ve bu menzilde Kanije'den ve Seitvar kalalarndan
bin araba yk zahre imdd gelp ibtid atlarn badehu
demlerin yz glp orduda sehel dmn oldu, amm
yine brn- rahmet gz adrmadndan baz efsneci
tirykler yine brn- lanet yayor derlerdi, amm yine
bu derd-i seri ekerek menzile ererlerdi. Lkin herkes
nie yz bin derd-i bel ve renc-i an ekerlerdi.
Ve bu Macaristn'n trb aslnda batakl yerler
olmak ile ormanlk ve gn grnmez drahtistn yollar
olduundan mahsltlar az olur. Ol ecilden zemni ift
srlar ile tarlalarn balk srt gibi srt srt yksek tarlalar
edp srtlar zre ekin ekerler.
Netce-i kelm zemni eni yoku edp k gnleri
bu eni yoku yollarn amurunda yrmek azb-
elmdir. mmet-i Muhammed eb [] rz bu eni ve
yoku yollar ubr etmeden bzr olup ormanlar krarak
ve haebden ve yaprakdan csrlar ihds ederek edd-i
rahil ederlerdi.
hru'l-emr bu menzilde izle-i rh musbeti in
Budin vezri sml Paa'y ve Haleb vezri Grc
Kethud Mehemmed Paa'y tala-i asker edp guzt-
mslimn sn vech ile ubr etmeleriyn yollar tathr
edp lzm olan yerlerde csrlar yapmaa tayn
olundular. Yine ol gece eyle brn- rahmet nzil oldu
kim atlar durduklar yerde sne-bendlerine dek gark
olurlard. Ben dem hod evl bi't-tark adrndan
kmaa ve adrn kurmaa kdir deiller idi.
Hulsa-i kelm bu musbet d u Semd kavmine
olmamdr. Meer bu sene Lt kavmine bu musbet
olmudur.
Ale's-seher yine kat- menzil ederek,
Evsf- kala-i Zekanvar
Mukaddem Yenikala fethinden sonra Kanije
altndan Tatar askeriyle Alman vilyeti seferine
gitdiimizde yanndan gemi idik, amm imdi
Sadrazam dery-misl asker ile gelince kffr kalay
hli zre braup dalara firr etmiler ve kll
klfetleriyle balarn alup dalara gitmiler.
Hemn l-i Osmn'n askeri ac u zc ve bir hntaya
muhtc, kalann iine a kurd koyuna girir gibi girp
Ferhd-vr ferhd klngler ile kalann der-i dvrlar
ve zr-i zemnlerin kazarak ol kadar ml- ganim ve ol
kadar z-kymet akmie-i fhire ve ol kadar elbise-i
ndireler bulunup "Neyleyelim bunlar yenmez" dey
______________________________________ 28
asl bir met- kemyba nazar etmeyp hemn alkdan
zahre ararlard.
Hikmet-i Hud firr eden kapudann sarynda nie
zr-i zemnlerin ilerinde birka amel-mnde kfirler
bulunup anlar ol kadar zehyir maklesi gsterp dalar
gibi arpa ve buday ve beksumat ve un ve firik ve bakla
ve nohud ve m ve bal ve ya bulundu kim askir-i
slm meklt [u] merbtlar ile mutenim olup zahre
tamadan mstan oldular. Hud zikrin hayr eyleye.
Sadrazam bu mahalde gn oturak fermn edp
gnde dahi bu kalann zahresi zerre kadar eksilmedi,
amm ibtid gn bu kalada zahre yamsiyn ok
yiitler birbirlerin katl etdiler.
Badehu kalay tee urup asker-i slm gitdiler. Bu
mahalden dahi kalkup ileri menzil yollar zre sml
Paa birka yerde csrlar in edp yollarda balkan ve
ormanlar krup ukur yerleri ve batak ve atak yollar
hr- hk ile doldurup yollar tathr olduundan askir-i
slm hayr du ederek cmle balyemez toplar ile ubr
olunup bade'z-zuhur yine,
Menzil-i kenr- Raba
Hulsa-i kelm kmil on yedi konak nehr-i Raba
shilinde konup gmler. Biz dahi be kona bile
konup gp nie lm- edidler ekdik de
kalkdmz konaklarn teleri konduumuz
menzillerden grnrd. T u mertebe amur ve batak
taabndan bir sat yeri be satde gcile ubr edp
menzile gelirdik.
Bu gne berzahlar her gn ekerek kfirler dahi
karu tarafda konup gerek yigirmi birinci gn yine an
ekerek menzil-i shil-i nehr-i Raba'da meks olunup
hamd-i Hud ol gn askir-i slmn bana gn doup
yamur yamayup bir ren hev oldu kim [18a] cmle
leker-i slm dmn olup herkes esbblarn ve
koltuu altlarn kurudup esbblarn yaykayup ss
tamlar tabh edp saf etdiklerinde ndler nid edp
" gn ikmetdir" dey avular feryd etdiler.
Hikmet-i Hud gnden ber kfir askeri nehr-i
Raba'nn karusunda konup gmez olup "Ay kffr
nereye gib oldu?" dey bir haber alnmazd ve her gn
nehr-i Raba'y karu tarafa ubr etmee geit
bulunmazd.
Takdr-i Hud bu menzilde nehr-i Raba'nn iki
taraf toprakl uurum yarlar olup bir l pte bandan
nehr-i Raba'nn cnib-i garbnda sat mikdr
mesfe-i badede kala-i Nimet-Uvar nmyn olup
beyz ejder-i heft-ser gibi dururdu.
Hikmet-i Br bu mahalde nehr-i Raba'nn bir al
geidi bulundu ve karu tarafnda kffr- hksr dahi
grnmedi.
Hemn "Fursat ganmetdir" dey nehri ubr
etmee tedrikler grlp fi'l-hl Sadrazam yz aded
pr-silh yiitleri nehr-i Raba'y karu geirp su ancak
zengilere kup al geit bulup bir hayli mesfe-i bade
yerlere gidp bir kfir kynden vfir ikrlar alup yine
Sadrazama slimn gnimn gelp ihsnlar aldlar.
Der-beyn- icml-i gaz-y nehr-i Raba
badehu ber-y s-i tedbr inhizm- askir-i
slm der-kenr- nehr-i Raba
Bu nehr-i Raba kenrnda cemi erbb- ehl-i dvn
ihtiyrlaryla mvereler olup nehr-i Raba zre cisrler
in olunup Nimet-Uyvar altndan Be kalas zre
gidp muhsara etmee netce verilp Ftiha okundu.
Bir kimesne demee kdir olamad kim,
"K gnnden ber askir-i slm sefer edp
Kanije kalasn dahi kffrdan hals edp Yenikala'y
yigirmi sekiz gnde feth edp yetmi yedi pre kalalar
dahi feth edp asker-i slmda dermn kalmad ve vakt-i
it gelp kaht [u] galdan at eek ve askerde cn
kalmad. Bu eyym- it-y matarda Be'e ve Pra'a ve
Yan'a gitmek nice olur" deyemediler.
Zr Grc Mehemmed Paa ve sml Paa
kimseyi syletmeyp,
"Bugn Cumadr ceng olmaz, amm yarn
Brekallhu's-sebte ve'l-hams1 hadsi zre yarn cumaertesi
karu gep kfiristn harb u yebb edelim, amm
bugn Cumadr nehr zre birka yerden cisirler yaplsn
ve nehrin iki taraflarndaki yarlar ve bayrlar yarsnlar,
hrh yollar yapsnlar ve cisirlerin karu taraflar
banda azm tabya ve meterisler kazsnlar" dey gn-
gn p-der-hev mvereler etdiler, amm karu gep
ceng etmee asker-i slmda cn yok.
Hemn hakr bu ahvl-i pr-mell-i s-i tedbri
grp kaht [u] galdan ve ta[y]ntn klletinden on alt
aded atlarm ve on bir aded hddmlarmla bir gece
nihnce yurd yeri deidirir eklinde olup Tatar
ordusuna gep Ahmed Geray Sultn ile bir yerde
konup ayrdan ayra atlar zevk u safda olup hakr cevr
cefy ferm etdim, amm yine her br bir iki
hidmetkrmla brhm Kethud efendimizin ve
Sadrazamn huzrundan bir n mnfek olmazdm.
nki ceng Cumaertesine kalup Cuma gn cmle
avular nid edp,
"Yarn ale's-sabh karu geilp ceng-i azmdir.
Herkes bugnden ota otlua gitsinler ve nie
manetlerin grsnler" dey gn-gn te[n]bh
tekdler edince cmle hddmlar ve nie bin yarar i
grm garb yiitler zahreye ve alefe ve giyhta gidp
ord[u]-y slm ii bir suyu kesilmi deirmene dnp
asker-i slm seyreklendi.
Amm hemn Sadrazam bu yevm-i Cumada
Defterdr Ahmed Paa'ya fermn edp vezr-i dilrin
ota nnde be on bin asker p fi'l-hl nehr-i Raba
zre draht- mnteh kazklar kakup piyde asker-i
slm ubr etmek in bir cisr-i haeb-i mfd []
muhtasar in olunup top tahtalarn ipler ile balayup
fi'l-hl yenieri ocandan Samsoncuba Abd Aa on
1 Allah Cumartesi ve Perembe gnn mbarek klsn.
______________________________________ 29
oda yenieriler heste heste cisrden karu gep shil-i
Raba'da cisir banda fi'l-hl cmle gziyn- yenieriyn
mh- mezbrun evvelki gn meterislere girp nlerine
siperler edp karr etdiklerinde hemn nie bin atllar
sudan karu gep hemn hakr dahi,
"Bri karu gep kffr yok iken bir ikr- kelepr
alabilsem" deyp be bin askere katlup cnib-i garba bir
satde lgar edp t vakt-i kulukda,
Evsf- kala-i Nimet-Uyvar
Altna vardk. Kffr- murdr bu kalaya Nimet-
Uvar derler, serhadliler Nimet-Uyvar derler. Bir
sahr-y azmin cnib-i garbsi nihyetinde evc-i smna
ser ekmi bir yaln kaya zre ekl-i muhammes bir
eddd beyz kuu gibi bir sedd-i stvr srdur kim
gy Krdistn'da Mardin kalas gibi sarp eddd
kaladr, amm kkdr. Lkin aadaki varou nehr-i
Nimet kenrnda bir dz vsi emenzr fezda b u
cinn ve ravza-i Rdvn ire bir varo- muazzam ale'l-
gafle blar ve beleri ve tarlalarn basup t varo
kenrnda top altna dak gz karardup girp nie ml-
ganimden mad yedi yz aded pkze Nemse esrleri
alup [18b] hamd-i Hud bir gzlerimiz gzn
kapamayup avdet mahallinde bu hakrin eline bir brgr
zre bir kk apkal Nemse gulmc girp hemn
gulm- mun yanma gelp hddmnma teslm edp
andan lgar ile yine Raba kenrna avdet edp Sadrazam
huzruna bu kadar kelle ve paa ve ml- ganim ve bu
kadar esr ile geldiimizde cmle kse ihsn edp
cihn cihn d u handn olup,
"Kffrdan ne haberiniz var?" dedikde hakr
Sadrazam yanna varup eyitdim:
"Sultnm, esrlerimiz kfir vardr, amm bugn
yarn grnrler, diyorlar" dedim. Kfirleri syledp an-
lar dahi,
"Ziyde askerimiz vardr" dediler.
Hemn bir cisr dahi yapmaa fermn olundukda
meer bizden sonra bir iki bin asker bir tarafa tarfet'l-
ayn ire gidp mamr kurlar ve kasabtlar bulup nie
bin nr- mahz Alman gzelleri ve caml hnto arabalar
alup anlar dahi dmnlar ederek Sadrazama gelp
ihsn [u] inmlar aldkda Cuma gn asker rnleyp
birka bin asker karuya dahi ziydece gediler.
Hikmet-i Br ol Cuma gn karu cnibde on bin
kadar kffr- bed-girdr- murdr alay alay saf saf
torompete ve luturyan ve galyav borular ve erganon ve
nkslarn alarak mevc mevc gelp nmyn oldu.
Ve nehrin karu tarafndaki drahtistn ire kffr
kara nahr gibi kara apkalaryla meks edp beri
Sadrazam ordusunda yz pre sr u kibr toplar
kfire karu mde edp ale't-tertb cmle toplar
dizdiler ve cmlesin azladlar, amm karu tarafda
kffrn c-be-c i grm ve rnlemi katana atllar
nmyn olmaa baladlar ve gn-gn lubedebzlklar
gsterdiler.
 Hemn Grc Mehemmed Paa ve sml Paa
Sadrazamn otana gelp,
"Sultnm bu karudaki kffrlar varalm, kralm,
hemn fermn buyurun karuya asker-i slm gesin"
dediklerinde Sadrazam bir hayli tefekkr edp nie
umr-dde ve kr-zmde msin kimesneler ile
m[ve]re ederken hemn hayli efendi eydir:
"Sultnm, bugn Cumadr ceng olmaz, yarn
ceng-i sultndir, buyurduunuzda orduda kimesne kal-
mayup cmle guzt fermn- drer-brnz zre taraf
taraf ota otlua gitdiler ve bu grnen azack kffr
ancak hle ile meydna gelp hemn bir ceng
bahnesiyn bengdir. Anlarn zerlerine asker
gnderp ceng etsek askeri pusuya ekerler. Yz karal
olmadan Allhu Tel hfz ede. Cuma gnleri ceng
etmek selef pdihlar vzerlar ve gzlerinin rey-i
tedbr-i ahsenleri deildir" dey hayli elebi hayli cevb
etdikde hemn sml Paa-y lecc eydir:
"Ya gayret-i slm- Muhammed bu mudur kim
byle bir vezr-i azam huzrunda bu kadarca kffr
sanca- Reslullh'a karu at sradup giderek karudaki
yenierileri kralar. Sonra pdiha ne cevb verirsin"
dey unf ile gn-gn cevblar dedikde hemn
Sadrazam babal Kazanczde Sleymn Aa eydir:
"Y bugnk gn ceng olmayup yarnki gn ceng
olmak zre Ftiha tilvet olunup orduda asker yokdur.
Karuya az asker ile geilp Allhmme fin askere ve
sanca- Reslullh'a bir rahne olursa bu s-i tedbr ile
pdiha deil pdihlar pdihna ne cevb verirsin"
dey Kazanczde Sleymn Aa savb- f cevb dey bu msra dedim.
verince hemn Yenieri Aas Slih Paa ve Grc
Mehemmed Paa eyitdiler:
"Baka cnm y karuda bu kadar yenieriler yalnz
krlsnlar m? Knn- Sleymn Hn zre kafdrlar erbaas gyet sk drahtistn idi.
olan siph askeri karu yenieriye imdd gesinler" dey
cevb etdiklerinde taraf taraf,
"Yenieriye siph askerin imdd gndermek
kanndur" denildikde hemn ibtid siph askerine ve
sadrazam cnduna ve sir vzer ve mr-i mrnlar
cylarna fermnlar sdr olunca asker-i slm lem-i
hayretde kalup,
"Bire cnm ceng yarnki Cumaertesi olacak idi. Y
imdi biz karu tarafa kiminle geelim. Bri Tatar
askerine haber edelim" dey gn-gn tan-mz
kelimtlar etdiler.
hr- kr yevm-i Cumada yine grh- enbh-
misl askir-i b-mecl Raba nehri derysna urayup
mukaddem kendleri slak dibelik suda srsklam olup
Raba nehrinin kenrnda yerden yarlm yark
yollardan cmle asker-i slm Raba nehrin ubr edp
yenieri meterisleri yanna varup yenieriye kafdr
durdular. Ve cmle piyde asker meymene ve meysere
ipler ile bal cisrden ubr edp karu cnibde askir-i
b-mr yerl yerlerinde ve herkes merkeslerinde ber-
karr olup avular tertb tezyn olunup sml Paa ve
______________________________________ 30
Bosna alaybeisi sml Alaybei ileri tala-i asker olup
arkac olmak fermn olunup kat-ender-kat asker-i slm
mde durdular.
Amm bu mahalde baz ehs- muhtelifeler bir
yere cem olup be yz mikdr yiitler ileri gidp bir
belde urup ml- ganimin ve bikr-i n-kfte duhter-i
pkze-ahterlerin alup ky ihrk edp kffr bunlara
[19a] sataup ceng ede ede selmetle birka kelle ve
esrleriyle Sadrazam huzruna gelp cmlesi belaan
m-bela ihsn u inm ve elengler alup yine karu
Raba'y gep merkezlerinde durdular.
Der-beyn- mene-i ceng-i inhizm-
nehr-i Raba
nki kffr bu kyn ihrk olup bu kadar ml [u]
menl alndn grnce kffr- murdr meydn-
marekeye kmaa baladkda hemn Hazret-i Rislet-
penhn sanca- erfin kde klup knn zre on iki
aded Feth-hnz, bir yere gelp, 1
feth-i erfin tilvet etmee baladmzda Sadrazamn
Haczdesi eydir:
"Evliy Efendi vallhi karnmz ackd, hlimiz neye
mncer olur?" dedikde hakr eyitdim:
"Bire imdi karnm ackd diyecek mahal mi?
Hemn Feth-i erfi tilvet edp Sanca- Reslullh
dibinden ayrlmayalm. Bu ceng dedikleri bir sat iinde
y ala vey vere olur.
Grelim yne-i devrn ne sret gsterir"
An grdm, hemn kffr meydn- marekeye at
depp on bin mikdr var kdlar, amm meydn-
bezm-i rezm bir hayli vsi meydn, amm cnib-i
Hemn bu aalk iinden be alt bin kadar dahi
kffr meydn- marekeye at srp cenge durudular.
ki leker birbirleriyle hl htr sorudular ve arka
arkaya karup grdler ve tarfet'l-ayn ire
birbirleriyle kl bzrna giridiler, amm slm
tarafndan sad-y Allh Allh evc-i sumna peyveste
olup n- vhidde guzt- mslimnin Budinlisi ve Egreli
ve Kanijeli ve Bosna serhadlisi kffra eyle bir str-
Muhammed urdular kim kffrn urkunu emr-i
zafer-luhk ile kat etdiler kim gy vcd- kffr erre-i
sn-i siverin ile kat eder gibi olup edm-i arzdan cmle
kffr mnkat olup hksr oldular.
Hamd-i Hud cmle guzt- mslimn mansr [u]
muzaffer olup herkes dmn u handn olup
Sadrazam huzruna nie bin kelle ve paa ve nie yz
esr haa peresti edenleri huzr- vezre getirp kimini
tuma-i emr ve kimini esr-i bend-i zencr etdirp dil
getirenlere yine kefereleriyle yzer altun ihsn ederdi.
1 Kurn, Fetih 3, "Ve Allah sana anl bir zafer bir zafer
versin"
 Ve c-be-c mchidn etrf [u] eknf gret alan Der-beyn- netce-i kr- inhizm- askir-i
u tln ve esr-i giryn ederek ol kadar ml- ganimle l-i Osmn der-shil-i nehr-i Raba
altar ve sekizer hnto araba billr ve necef u moran nki bu yevm-i Cumada askir-i slm sehel
cml arabalar ire mahbb u mahbbe gonca-fem mansr u muzaffer olmularken etrf u eknfa ete ve
havtnler ve nie gne ml- ganimler ile ordu-y poturaclar nehb [] grete gidp mer-y devlet ve
slma gelp ganmet edp ba ve dil getirenlere erkn- dvn- ehl-i himmet cmle dem hsl edp
yetmier ve seksener altunlar ve hilat-i fhire ve kffr gze salndrmayup orduda asker ikrlara
elengler ihsn olundu. prekende ve pern olduklarnda hakkat'l-hl
Bu hl-i meserreti gren guzt- mslimn bir- mukaddem ikrclarn kaup haber verdikleri zre
birlerin cenge ve eteye terb edp nehr-i Raba'y karu meydn- marekenin cnib-i garbndan kala-i Nimet-
cnibe gediklerinde Sadrazam mushibi Haczde ile Uvar'dan tarafa ve ehr-i Beluka semtinden ber ve
hakr meydn- marekeye varup tem etdiimizde ehr-i Gravie cniblerinden ve ehr-i Prandepuruk
cesed-i kffrn le-i murdrlar uryn yzkoyu gy yanlarndan ber kffr- dzah-karrn kararghlar
beyz pembe gibi hk-i mezellet zre pyml-i tn-i kalmayup cmle Alman diyrna gitdiimizden ber
trb olup 1
merclarna vsl olup her cemi kfiristn harb u yebb olup cemi kffr hne
drahtun syesinde b-kelle kffrn fe-i murdrlar berd kalup,
ecere-i Vakvk zeylinde yatan mahlk gibi yatrlard. "Aya Trk'den nice intikm alsak?" dey ls
Hatt cmle le-i murdr- kffr- mhmeltlarn dirisine binp domuz srs gibi kara apkal ve kara
ketiflerin ve sne-i pr-kne-i mecrhlarn t-i ebdr ile bal ve cmle domuz dili kffr dilerin bileyp
erhalar ederek cmle kffrn lelerin add edp tokuz cmlesi lt- demire mstarak olup pr-silh geyimli
bin yedi yz altm kffr lei haberin Sadrazama kffr alay toplarn ken ber-ken ekerek
getirdiler. mukaddem ceng edp kffr krdmz meydn-
Ve yedi yz altm aded guzt- mslimn rh- marekeye gelp n-pk kademlerin basup grdler kim
nect bulmayup f-seblillh bu meydn- bezm-i rezmde cemi kffr lei meydn dutmu. Bir hayli zamn leler
ehd-i ehdet cmndan birer ayak ekp iki ayak ile ire somurdanup gezdiler ve atlanup heste heste Raba
cnib-i Firdevs-i berne revne oldular. Hemn hakr bu kenrndaki yenierilerin meterislerine doru kaz-y
hedlarmz grp eyitdim: mbrem gibi kara canavar-misl ceneralleri ve goroflar
"Sir guzt- mslimn bu hedlar grp gzleri ve banlar ve hersekleri ve irekleri ve b-dn ruhbnlar
bymesin, tz bu hedlar defn etsinler" dediimde ile yrdler.
hemn Yenieri aas Slih Aa acem olanlarna tenbh Amm sol tarafda cmle krmzlar geymi gy
edp bir amk handak kazup cmle hedlarn kzl kana mstarak olmu gibi krmz esbbl ve yeil
bellerinden kemerleri ve silhlarn Beyt'l-ml aas alup katfeli ve beyz bayrakl Fransa askeri nmyn olup bir
Haczde Efendi imm ve hakr mezzin olup, tarafa kat-ender-kat ubr etdiler.
"hedlar namzna" dey nid edp cmle Andan sonra serp gderi dolama ve yeil uka
hednn bir yerden namzlarn klup cmlesini kalpakl ikier atl ve beer altar akmakl tfengli
esvblaryla bir hafre defn edp meydn- marekede Zirinolu ve Beganolu Nedajolu ve Kepanolu ve
kffr leleri kald. slovin ve Mekemorya cndlar ubr etdi.
Badehu guzt- mslimn ke ke nehb grete El-hsl yedi hersek askerleri alaylarn gsterp
cret etmee balayup baz gzler ml- ganimlerle gediler ve nehr-i Raba'nn sa tarafnda karar-dde
gelp sonra gelen guztlar kaa kaa gelp "Alt koldan oldular.
kffrn azm ceyi gelir" dey haber verdiler. Andan krk elli bin kadar Nemse askerinin piydesi
Bu haber-i mhi Sadrazamn mesm- erfleri balyemez toplaryla Zoza nm vezri ve Mantikukula
olunca cmle sekbn ve sarcasn Raba nehrinin nm vezrleri serdr olup grh grh gediler.
karusuna geirp yenieri meterislerinden ileri mde Ve andan eh kral cndu gzer etdiler.
pr-silh durdular ve arkac sml Paa [19b] ve Andan Kzkral lekeri gep arabalar ire nie bin
Yenieri Aas Slih Paa ve sir vzerlar ve mr-i samson kpekleri ceng mahallinde koyvereler, bunlar
mrnlar olduu kadar askerleriyle hzr-b ve mheyy dahi gep gitdiler ve cnib-i garbda mde durdular.
durdular, amm askerin i grm levendt makleleri Andan sonra Donkarkz kral askeri gedi.
cmle zahrede ve otda otlukdan henz gelmemilerdi. Andan Danimarka cndu gedi.
Hsl- kelm yedi hersek ve yedi ban ve yedi kral ve
iki vezr bile gelp cmle kffr yerli yerlerinde durup
andan cemi ruhbnlar ve btrk ve ksss ve papaslarnn
ellerinde mcmereleri iinde d ve kara gnlkleri alev
ber-alev yakup rehv makmnda Zebr yetlerinden
lisn- Zebr'da,
1 Kur'n, Nebe 40; "Keke toprak olsaydm".

______________________________________ 31
 "Fin son derbares cuder gebbet alerheyligesten den
kapuinar Marya Kot" deyp savt- blend ile nie bin
ruhbn bu yetleri okuyup nie yz yerden yine rehv
makmlarnda erganon ve torompete ve luturyan
borularn alup ve baz papaslar cm cm nie
kffrlara arblar bezl ederek giderlerdi, amm gy
karncaya binmilerdi, t ki meydn- sava- perhda
durdular.
Amm beri bizim asker-i slm tarafnda kankm
asker, amm evvelki cengde ikrlarn almlar ve b-tb
u b-mecl kalmlar ve yigirmi gnden ber kesret-i
matar ekmiler, atlar da ve kendleri de dermnlar
kalmamlar, atlar ve kendleri a uyuz ve kan kuduz
dedikleri gibi cmle asker a ve askerin ou otda ve
otlukda ve birer konak yerde ete ve zahrede, amm ne
re karu tarafda kffr askeri kara bulutlar gibi kara
apkal kffr dnyy dutmu.
Bu mahalde Sadrazam, Tatar Hnzde'ye sehel
muber-htr olmaile Tatar askerini cenge davet
etmediler. Hemn cmle vzer ve mr-i mrnlarmz ve
cmle ocak aalar asker-i slm kffr zre srp
hemn cmle guzt- muvahhidn,
"Bismillh niyyet'l-gaz" deyp ibtid sml Paa
ve Sirem ve Semendire ve Kanije ve Budim ve Egre ve
strgon kalalarnn gzleriyle bizim yanmza gelp
Sanca- Reslullh'a cmle guzt yz srp;
"Bizi dudan unutman, hemn Feth-i erfi
okuyun" deyp cmle ileri gitdiler.
Biz dahi savt- ho-elhn ile Kurn- azmi ve
Furkn- mecdi tilvet edp on yedi mr-i mrnlar ve
yetmi aded merlarmz ve on bir aded vzerlarmz
cmle kol kol et-a-et herkes merkeslerinde karr-dde
oldukda ibtid kffr hareket etdi.
Andan asker-i slm [20a] ile sml Paa Budim
askeri ve sir serhadliler ile arka ve tala-i asker olup
kdlar.
Sakolda Haleb Vezri Grc Mehemmed Paa ve
Slih Paa ve ortakolda Sadrazam askeriyle Bosna
askeri ve sml alaybei arhaya kdlar.
Amm kalb-i askerde hemn Sadrazamn on bin
aded gzde Hrvad ve Arnavud ve Bonak yiitlerinden
sekbn ve sarca ar ve gayri bahdrnlar var idi ve
yigirmi bin kadar dahi gayri tfengli ve yenieriler var
idi, amm Vezr-i azam henz Raba suyun gemeyp
dahi dip alay ile karu tarafda dururdu.
Hemn yenieri yayalar sabhki su kenrnda
kazdklar meterislerinden kup cmle ileri kffra
doru gidince cemi siphn- silhornlar yenieri
enselerinde knn zre kafdrlk ederek z'l-cenhayn-
vr mevc mevc durdular. Ve drd aded aa blkler
anlar dahi merkezlerinde durdular, amm bir s-i tedbr
dahi etdiler kim asker-i slm ire krk elli pre h
toplar geirmediler.
Ve dier s-i tedbr: Yenieri meterislerinden
karup piyde askeri kfire sahr ire cenge gnderdiler.
______________________________________ 32
Hemn sml Paa ve sml Alaybei ve Silihdr
Aas Zlfikr Aa ve Samsoncuba Abd Aa, bunlar
balarna calarn taknup ve serpenhlarn geyp cmle
gk demire mstarak olup siph askerin cenge terb
ederlerdi.
Ve Yenieri Aas Slih Paa ve yenieri kethuds
(---) Aa ve zaarcba (---) Aa ve turnacba (---) Aa
ve'l-hsl cmle yenieriyn- Dergh- l fermn- vezr
ile leb-i nehirdeki meterislerinden kup ileri bir ok
menzili gidp tarfet'l-ayn ire bir mfd [] muhtasar
yeni meterisler kazmlar ve girmiler idi ve cenge mde
olmular idi ve cmle asker cenge hzr-b olmular idi.
Hemn ibtid kffr ks ve tabl ve kudm to-
rompete ve nkslarn alarak "Yajuj Yajuj" deyerek
askir-i slm zre hcm etdiler.
Guzt- muvahhidn dahi dern- dilden ve cn [u]
gnlden Allh deyp a kurd koyuna girir gibi ve
koyun tuza seirdir gibi kffr zre asker seirdp
sunduklarnda ibtid meydn- ecatde at sradan
Bosna alaybeisi sml Alaybei ve Sirem ve Semendire
beleri, andan gayri beler ve belerbeiler ve sir
gzler arsagh- cenge girp ol kadar Rstemne ceng-i
perh oldu kim kffr der-ceng-i evvel demet demet
domuz krar gibi krdlar.
Hemn kffr- hksr ibtid Nemse kolundan
sklp dalara ve blara firr edp grnen Nimet-
Uyvar kalalarna doru soluun anda alm kfirler var.
Derhl guzt- mslimn kffrn bu gne bo-
zulduun grp birbirlerine "Bire kffr bozuldu" dey
haber {edp} kffrn akblerince kova kova asker tr-
mr olunca hemn sol tarafda ormanlar iinden Fransa
kffr cmle krmzlar geymiler, meydn- marekeye
dinc--din kffr askeri geldi.
Ve sa cnibden Kz kral cndu geldi. Ve eh
tfenglisi dahi birbirine zencrler ile bal sr sr pr-
silh din kffr- b-slh meydn- arsagha girp bizim
asker-i slmn ardlarn alup iki asker birbirlerine girp
kmil alt sat germ-germ ceng-i azm olup taraf taraf
kffrn cengver zahm-horde olmam imddlar tze
tze gelp mest hayrn kffrlar topa tfenge
bakmayup btl dnlerinin gayretine yedi koldan toplarn
ve tfenglerin eyle yadrdlar kim Sadrazamn sekbn
ve sarcalar der-ceng-i evvel nsf kadar ehd oldular.
Gayri guzt- mslimn top ve tfeng darbndan
te-i Nemrd iinde kaldlar ve sehel yan verdiler,
amm kffr- hlekr asl tetiklerin bozmayup "Piyan
piyan" deyerek asker zre geld[me]de, amm mnhezim
olan Nemse kfirlerinin ardlar sra dp kovagiden
askir-i mslimn slimn gnimn meydn- marekeye
gelp grdler kim kffr- hksr ceng meydnn alm
ve galebe eder eklinde olmu.
Hemn ellerinde ikr olan esrleri ve cmle
papaslar kldan geirp cmle guzt dern- dilden ve
cn u gnlden sad-y Allh Allh'a reh buldurup
kffrlarn alaylarna hov hov dey kl urarak girdiler,
amm on bin kadar tvn yiitler selmete kmadlar.
Cmlesi ehd-i ehdet erbetin ip kandlar, zr
dery-misl kffr askeri ire bir katre-misl az asker
idiler ve cmlesi sermest-i elest olup ol vdde kaldlar.
Amm hikmet-i Br hakre yr klup Hazret-i Rislet-
penhn alem-i erfi dibinden bir kadem ayrlmayup
sir akrnlarmz ile tilvet-i Kurn ederken gulmmn
birin bir kfir kat ne etmi kovup gelirken hemn
hakr-i pr-taksrin gayret-i hamiyyet tamarlar hareket
edp,
"Gulmma kafdr ve hmiye kam" dey at
depp sehel meydna kdm. Meer kffrn bir tfengi
dahi var imi. Hakre tfeng-i pr-rengi [20b] havle
edince hakr yan verince meer kurum atmn boynuna
isbet edince at altmda bir kerre avup kn serpp
grdm ki atdan kan boand.
Hemn gulmm kffrn tfeng boaltdn
grnce kffra bir ey hadeng-i Sad- Vakks' urup
kffr depesi zre atdan dp fi'l-hl gulmm kfirin
kellesin kesp ald ve kffrn at kfirlere doru firr
etdi, amm bu arada atm mecrh olduundan aklm
bamdan gitdi.
Hemn yine sanca- Reslullh dibine gelp bir
tevecch-i tm edp mteellim-knn olup ser-
mahfilimiz olan Mushib Haczde'ye eyitdim:
"Efendi ben karu geerim, gre atm uruldu.
Benim yerime gulmmn biri kalsn. Karu gep bir
gayri ata binp inallh yine gelirim" dedikde Haczde
eydir:
"Doru, bu mecrh at ile Sadrazama var, sana bir
at verir ve kelle kesen gulmn da gtr, ana da ihsn
aldr ve karnmz gyet ackd. Bize sefer tslaryla m-
hazar tam gnder" dedikde hakr grdm ki ve bildim
ki meydn- ecat kffrda kalr, zr askir-i slm alak
bulak olup cengde batyy'l-hareke edp kffr
dilverne ceng hareket eder.
Hemn heste revi ile atm dizgininden yedee
alup nehr-i Raba kenrna gulmmla gelp "Karu
geelim" dedikde hemn suyun karu tarafndaki dvn
avular ve asker srcleri,
"Bire vur gidiyi, bire ldr gidiyi, bire alarka gidi"
deyp mcerred demim, {amm} bir hayli gidi
tmlar istim etdim.
Hemn hakr atmn boynundaki kurum zahmn-
dan cereyn eden kan gsterp;
"Bire demler atm yaraland ve atm b-mecl kald.
Varup gayri atma binp gelirim" dey feryd etdim.
"Y ol yanndaki ola[n] nedir?"
"Gulmmdr, bir ba kesdi, Sadrazamdan ihsn
alsn" dedikde el-hsl cihnda yr- sdk ve muhibb-i
rfik dost lzm imi. Nie demler hakri bilp,
"Bire kon u demi, biz biliriz, beri gesin at
deidirsin" {dey} Erikapulu Oru avu'un er
Al avu,
"Bire Evliy Efendi, gel uradan ge, derindir,
amm zarar etmez. Hemn at yelesine pek sarl" dey
yol gsterdikde hemn at ile bir kerre suya at urup bir
______________________________________ 33
kerre dalup gark oldum. Meer kenr amk imi. At
yelesin zabt edp,
"Bire olan izimden ayrlma" deyp Tatar tarz
yldrup karu tarafa yz bin renc-i an ile selmete
gulmmla gep atm yine yedee alup Sadrazamn
huzruna geldikde,
"Bire Evliy ho geldin, bire askerden ne haber"
dedikde,
"te huzrunda nmyn germ-germ ceng-i b-
pyn, hemn karuya bir hayli askir-i Karaman imdd
varsa askir-i slm tze cn bulurlard. Haczde kulun
hk-i pye yz srp selmlar edp alem-i Reslullh
himyesinde Feth-i erf tilvet ederken atmz kurumla
uruldu" deyp at gsterdiimde,
"Tz Evliy'ya bir eyi fitoz at verin" dedikde
gulmm dahi kelleyi huzr- vezrde galtn edp,
"Bu gulmmla ortakla alem-i Reslullh nnde
bu kfiri kesdik" dedikde gulma elli altun, hakre seksen
altun ve bir kheyln at verp dest bs edp andan
Haczde adrna varup,
"Efendiniz karuda sefer tslaryla tahta'l-kahve
ister" dey haber edp haymeme gelp atn yarasn
yumurta ve tuz ve ab ile sarup bir gayri ata svr olup
yine nehr-i Raba kenrnda bir yksek yere vardkda
karu tarafa nazar etdim. El-azametullhi tel grdm ki
kffr glib, bizim asker malb eklin gsterp, amm
yine kt--kt ve germ-germ ceng-i sava- perh,
amm bizim asker khce kffrn hovlamasna tkat
getiremeyp nie kerre yan verp yine kfiri srerler.
Der-beyn- musbet-i vveyl-y azme,
ber-y s-i tedbr-i inhizm- asker-i slm
nkim Sadrazam askir-i slmn kamalaklanup
alak bulak olduklarn al melei'n-ns grp mverede
Grc Paa eydir:
"Sultnm, yenieri aasna hitben bir fermn
gnderin. Fermnnzla cmle yenieriler ileriki
meterislerinden kup cisr bandaki eski metn me-
terislerine girp yine cisr ban pek zabt eylesinler" dey
bir mekked fermn- vezr yenieri aasna vardkda
cmle yenieriler seman ve taten deyp bu fermn
cn- azzlerine minnet bildiler, amm El-abd ydebbiru
vallhu yukaddir1 Cenb- Kibriy'nn hikmet-i
ezeliyyesine akl ermez, zr z er[de]llhu eyen heyyee
esbbeh2 kaan kim Rabb'l-lemn bir eyi halk etmei
murd edinr, ibtid ann esbbn halk eder.
Meer ol Hallk- Ezel l-i Osmn' mnhezim
edp yerindirmek ve kffr askerine sehel nusret verp
sevindirmek murd- ezeliyyesi imi.
Hemn Sadrazamn s-i tedbr ile tahrr olmu
fermn yenieri ocana gelp,
"Meterislerinizden kup eski meterislerinize dnp
giresiz" dey [21a] fermn gelince hemn yenieri bir
1 Kul tedbir alr, Allah takdir eder.
2 Allah bir nesneyi yaratmak isterse sebebini de yaratr.
kerre cmle tfenglerin ellerine alup meterislerinden kazklara yapup sedd olcak nehr-i Raba dery gibi
kup gerdeki meterislerine seirde seirde cn atup oldu. Nehir kenrna sonra gelen atllar bi'l-klliye gark
gitmede. nki beri tarafda cenge kzm ve sava- oldular.
uraa karm asker dnp ardlarna bakdlar, grdler Bu nehrin iki cnibi yarlar ve bayrlar, ben dem ve
kim yenieriler kayorlar. Haberleri yok kim yenieri atlar kmas bir vecih ile mmkin deil. Nie bin dem
fermn ile meterisden kp gidiyor. Mel-i kelm, atlarndan ayrlup kimi gark- b olmada. Atlar ise su
iinde birbirlerine girp licm u rikb birbirlerine
nhizm- askir-i l-i Osmn dolaup fakr ben dem at ve katr m-beyninde kalup
cmlesi helc melc olup gy yevm'n-nr ve rz-
Hemn askir-i siph ve gayri gziyn- cndullh
kymet oldu, amm alimallh ve ehidallh yine byle
yenierinin byle firr etdiklerin grnce,
iken baz cst pk lk akl cn banda olan i
"Bire gidi yenieriler bire bu ceng kzup kfirleri
grm bekin sram yiitler su iinde atdan ata ve
krmken bire nereye kaarsz"? dey feryd etdiklerinde
dem stnden dem stne srayup pertb ederek
yenieri eydir:
karu cnibe ubr edp hals oldular.
"Bize fermn geldi" dediler ve gitdiler.
Amm baz kl i grm fetlar grdler kim su
Yenierinin fermn szne kimesne itimd
dery olup bgendiinden atlar ve demler birbirlerine
etmediler, mmkin olup bu esrra kimesne vkf
karup gark oluyorlar. Hemn nie bin yiitler bu gark
olmadlar.
olunan yerlere atlaryla girmeyp suyun dahi yukarusuna
Hemn cmle asker yenierilerin vezr-i azam
varup hl olup suyu azacak olan yerlerden atyla yhd
sekbn ve sarcalarnn kadklarn zann edp cmle
yayan kendyi suya urup karuya gep hals oldular.
asker anlara bahne bulup cmle atllar bir kerre at
Baz kl yiitler bu izdihmda boulanlar grp
boynuna dp ger dnp be-drst bu kerre
hemn kprden aa kfir tarafna enp niesi atlaryla
fermnsz bunlarn kadn yenieri grnce fermn ile
ve niesi inverlik ve dilverlik ederek karu gep
meterislerine girmeyp hemn nehr-i Raba zre ip ile
hals oldular, zr suyun derin olup bu suda dem gark
bal kprye uradlar.
olmasnn sebebi kpr krlup nie bin dem kprnn
Siph dahi hemn nehr-i Raba'ya atlaryla urdular.
kazklarna ve iplerine yapup atlar ve katrlar ve
Evvel gelenler bir hoa suyu gediler.
demler kprye dayanup su bgendiinden dery gibi
Hemn hakr karu tarafda at zre dururdum. Bu
olup demler bouldular. Yohsa nehr-i Raba'nn cisrden
hli grp su kenrnda aklm bamdan gidp b-h
yukarusu ve cisrden aas derin olmayup kl ve cer
olmuum. Meer min indillh mukaddem atm urulup ol
olan yiitler andan gep hals oldular, amm ol taraf-
bahneyle beri gep hals olmuum, amm yenierileri
larda kfir gyet ok idi, amm kffr havfinden her kim
yine avular gerye pskrdp fermn zre cisr
[21b] cisr yanndaki izdihma girdi ise reh bulmayup
bandaki meterislerine girp mazgallarn torbalar ile
gark-i b olup rahmet-i Yezdn oldu.
mde ederken grdler kim siph-i kafdr geriden
Amm bu mahalde nie bin guzt- mslimn r ve
kimse kalmayup suya ururlar ve Sadrazam sekbnlar
gayret-i nms ve hamiyyet-i Muhammed'yi yd edp
dahi yayan suya urup inverlik edp karu selmete
cengden firr etmeyp nehr-i Raba'da boulmayup
karlar.
meydn- bezm-i rezmde kffr ile yaka yakaya gelp
Hemn yenieriler meterislerinde karr-dde olam
ceng-i Al ede ede ehd-i Hr olup nie bin kffrn
sandlar. Grdler kim bu hl zre askir-i slm
le-i murdrlarn meydn- marekede akl ta gibi
meydn- bezm-i rezmde az kalup sml Paa ve Slih
srp kendleri de cm- ehdeti n etdiler ve rh-
Paa ve Bosna askeri ve Sirem Semendire lekeri kald.
pr-fthlar firdevs-i berne gitdiler.
Hemn yenieriler dahi "Ekal eksere tbidir, firren
Cmle askir-i slm beri tarafda bu cengi seyr-i
an tevli'l-kesrt" deyp kimisi de "Y h, yakaymen
tem edp ne imdd etmee kbil-i imkn, ancak
cnmen" deyp cmle yenieriler ale'l-umm bir yere
cmlesi engt ber-dehn vlih hayrn olup tem
cem olup,
ederdik, amm baz cnlar ve b-cn u b-dermnlar
"Bizim ensemizde kafdrmz siph olmaycak biz
ipler ile ve mukaddem kuaklar ile nie bin demleri
bunda bu kadar piydegn ayakl nilesek, gerek siph
sudan karrdk.
bizi brakd kad, y biz ne dururuz?" deyp yenieriler
Kffr- dzah-karr grd ki Osmnl kendiler
hkim ve zbitlerine bakmayup ale'l-ittifk hemn
kendilerinden bozulup cengden yan verp suda
cisrden karu tarafa gemee birbirlerine takaddm
bouluyorlar. Cmle kffr apkalarn karup ba ak
etmee cn havliyle cn kurtarmaa cn atdlar.
Allh'a kr edp gy karncaya binmi heste heste
Cisr ise ale'l-acele in olunmaile baz yerleri top
asker-i slm kra kra nehr-i Raba kenrna gelmede.
palamarlaryla bal idi. Hemn bu kadar asker karnca
Garbet bunda kim Vezr-i azam ota tarafnda
gibi birbirlerin basup ubr ederken cisr tahamml
kffra havle bir bayr zre yz altm pre hler
edemeyp krld ve cmle yenieriler suya gark olup
ve bu kadar balyemez toplar var. Bir topu ve bir dem
kimi aalara ve kimi mezku[r] iplere yapup dem
dem zre gark olup suyun nne bu kadar bin dem

______________________________________ 34
bulunmad kim toplara te edp kffr perem perem
ede. Bu da bir garb tem idi kim bir topu bulunmaya.
Sadrazam otak ire serser levin levin gezp,
"Bire gzler hl nice olur, ite kffr karncaya
binmi gibi yap yap geliyor. Bire u karudaki askere
imdd gitsin" dey feryd etdikde herkes cn ba
kaydna dp adrlarn bozup kama sevdsnda olup
ne imdd kays, hemn karu tarafdaki kfir iinde kalan
siph ve Budim ve Bosna ve Kanije askerleri grdler
kim kpr krld ve nie bin askir-i slm gark oldu ve
kendlere imdd gelmesi ii tamm oldu.
Hemn cmle gzlerden on bin askerden
mtecviz cmle bir yere gelp asl su tarafna nazar
etmeyp evvel sml Paa ve Silihdr Aas Zlfikr Raba kenrna gelp kat-ender-kat olup durdular.
Aa ve Bosna alaybei sml Aa ve Siphiyn ktibi
Foal Ktib Bonak Mustafa Efendi ve (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) ve yenieri odabalarndan ve
bayrakdrlarndan ve nie bin tfeng-endz nms
shibi yenierilerden ve siphiyn ve cebeciyn ve
topyndan yiitler cmle bir yere gelp glbng-
Muhammed getirerek yedi kerre dery-misl kffrn
ilerine hovdr hov ede ede kffr demet demet ede ede
eyle ceng-i azm edp kffra str urmulardr kim
nehr-i Raba'nn beri tarafnda olan vezr-i azam askeri
ve gayri alarkadan merhabc askerleri bu gziynlarn
cengine pesend edp "Aleyke avnullh" dediler.
Amm hakk ki sml Paa ve Zlfikr Aa ve
sml Alaybei kffra hamle etdiklerinde kffr sokak
sokak ve blk blk blp kassb- ecel gibi kffr
krarlard.
Bu hl-i pr-melli kffr grp bildi kim Trk'n
askeri artk lm eri olup dern- dilden ve cn [u]
gnlden ceng edp kfiri krarlar.
Hemn cmle yedi kral kffr asker-i slm ortaya
alup her tarafdan askeri topa tfenge tutup herse ve
kirdimand etdiler.
Ve bu mahalde yine sml'in ikisi ve Zlfikr Aa
ile s beyz sdeleriyle balar kabak kfire girp
sdeleri kzl kana mstarak olup bir yerde Hrr-i
ehd oldular.
Ve yenieri gzleri de yayan kalup, anlar dahi cm-
ehdeti n etdiler.
Hemn bakyyet's-seyf olan gzler grdler kim
Serdr sml Paa ve sml alaybei ve Zlfikr Aa
ve nie bin guzt ehd olduklarn grnce hemn
Yenieri Aas Slih Paa ve nie mr-i mrnlar ve
merlar ve nie bin guztlar at boynuna dp piyde
yiitleriyle kzl kanlara mstarak olmular. Hemn
nehr-i Raba kenrna gelp anlar dahi suya urup n- b
ede ede cmle gark- b oldular, amm Slih Paa su ire
ok abalad, amm hr- kr gark- b oldu. Lkin
Haczde Efendi urynen gcile beri tarafa gedi.
Amm kl Samsoncuba Abd Aa cisr yannda
izdihma uramayup kprden aa kfir kesretine
bakmayup atyla suya urup selmet kup nie piydeleri
______________________________________ 35
gark- b olup nieleri hals oldular. Derhl kffr bu
hli grp,
"Bire fursat bizimdir, s ve Meryem Ana ve
Havriyynlar ve Sar Saltk ve svet Nikola ve Hzr-
lys ve Ksm ve Avustos sultnlar bize imdd etdiler.
imdenger devlet ve nusret ve izzet millet-i
Meshiyye'nindir" dey nie bin gne hal peykerlerin
aup askerleri bayraklar akbince grh grh ve sr
sr gelp toplar ve hnto arabalar ekp erganon ve
torompete ve luturyan borular ve nks ve tabllarn
alarak ve rlanda r rlayarak bil acele heste heste
revi ile sr sr domuz topu olup askir-i slm takb
ederek asl askerin kaflarndan ayrlmayup t nehr-i
Bu kerre asker-i slmn gark- b olduun grdler.
Cmle kffr parmak srup gldiler ve su kenrna
kup hals olan askeri [22a] grp kurumla urup
ykdlar.
Ve kffr- hksr grdler kim at ve katr ve ben-
dem birbirlerine mahlt olup macn- hayvnt
olmular ve cisrden asker ubr ederken mezhimden
aste-i hn olanlar ol nehr-i amka gark-i b olmular.
Kffr bu hli grp zum- btllarnca hamd-i s edp
kara apkalarn (ve) kara sal balarndan karup nehr
ire hals olmaa cn ekien ibdullh zre bir yaylm
kurum dahi urup gy semdan brn- lanet yaar gibi
yaup ve dikdik iinde gy bulgur kaynar gibi
kurumdan su kaynayup kurum vzrdsndan kulaklar
iitmeyp cmle hayvnt ve ben dem gark- dery-y
rahmet oldular.
Karu tarafda cmle mmet-i Muhammed lem-i
hayretde kaldlar ve kfire karu tarafdan bir top u
tfeng atmaa iktidrlar olmayup kfirden atlan top
gllelerinden bir dne gelp Sadrazam otanda
Sadrazamn mrhor aas hn Paa olunun gerdeni
ve omuzlarndan top gtrp beri tarafda nie yz
demler dahi sademt- top- kpdan ehd olmaa
balad.
Ve kffr- fccrn ou bu mahalde suyun karu
cnibinde edepde ol hs u beyz gtlerin aup suya gark
olanlara ve bizim temclarmza,
"Hey Trk hey" deyp ol dest-i n-pkleriyle ol
dbr-i b-pklarine urup nie gne herzelerin yerlerdi.
Amm netice-i ibret-i mel-i kelm oldur kim bu
ahvl-i pernn ahvlinin netcesine nazar olunsa hak
sylenilp hak grlse bu inhizm askir-i slma min
indillh gmldir. Biz Yenikala'y feth etdikde darb-
tdan kffr firr ederken kffrn dahi ol gn cisri
nehr-i Morava zre meksr [olup] cmle kffr gark- b
oldukda cmle asker kffra hey hey deyp suda
inverlik eden kffra kurum yadrup bir kffr hals
olmayup gark- b olanlara ve karu tarafdaki kffrlara
ramen bizim asker hey hey dey feryd edp iki ellerin
edepde dbrlerine urup gy saklar ederlerdi. Ve
cmle asker marrne hareket ederlerdi.
 Bu Yenikala'nn feth u nusretin Cenb- Br'den
bilmeyp askerin kesretinden ve cebehne ve ml-
hazinin vefretinden ve kendilerinin rey-i ahsen
tedbrlerinden bildiler. Cenb- Br ise Rabb'l-
lemndir ve ismi Mntakm'dr. Yigirmi gnden sonra
bize dahi bu nehr-i Raba'da tbaka'n-nal bi'n-nal
Yenikala'da kfirin cisri nice krld ise bizim dahi nehr-i
Raba'da eyle cisrimiz krlup eyle gark olup kfir dahi
bize gtn aup "Hey hey Trk" dey feryd ederlerdi,
zr "Men dakka dukka"1 demiler.
Ve bu Raba inhizm gn rz- maher olduuna
asl bhem kalmad ve Rabb'l-lemn'e itikd- tmm
dahi ziyde oldu, zr cmle vzer hsn-i tedbr etdim
zann edp mvereler etdiler, amm El-abd ydebbir
vallhu yukaddir2 dir. Garib bu kim bir s-i tedbr
buyurdusu ile yenieri meterisden kmas bahne olup
meydn- mareke kfirde kald, amm evvel mesfe
meydn- ecat asker-i slmda idi. yet, sre-i
Narah'de 3 nass- erfi
dell-i katdir kim bu yet-i erfeyi bu cengde mhede
etdim, zr bozmak ve bozulmak Allh elindedir, amm
bir nda Cenb- Br nie yz bin gne sunn icr etdi.
Asker-i slma ne gne gaflet ve tel verdi kim
ord[u]-y slmda l-i Osmn'n yz pre h ve
gayri gne toplar ve nie yz bin tfengleri ve h
darbzen toplar cmle zencr ve talar ile ve sama
kurumlar ile skl durur. Cmle toplar karu cnibde
kffra havle toplar dururken bu kadar bin
topuyndan bir topu bulunmad kim kffra nzr ve
hzr toplara te edp kffr sokak sokak ve demet
demet edeydi, amm Allh'n rzs yok idi. Annin bir
topu bulunmad. Hatta Sadrazam topubay getirdp
meydn- siysete kerdp yine mushibn hals etdiler,
amm hamd-i Hud kffr beri tarafa gemediler. Trk'e
bu bozulmak Allh'dan oldu, bizden olmad ve Allh
anlar suya gark etdi.
"Eer biz de suyu karu geersek biz de Trk gibi
suya gark oluruz" dey cmle kffr suyun karu
tarafnda ormanlar ire karr etdiler, amm iri
kurumlar ve toplar ve mukatlar beride asker-i slm
zre yamur gibi yadrrlard ve beri bizim tarafmzdan
iki aded topumuzu kffr serka edp su iinden karuya
geirp gtrdler.
T u mertebe gfil askerlerimiz var idiler ve c-be-
c askerimiz dalar geyp(?) firra yz tutdular.
Ardlarnca asker tayn olunup erdikleri yerde firr
edenleri krdlar.
1 alma kapn, alarlar kapn.
2 Kul tedbir alr, Allah takdir eder.
3 Kurn, nirh 5, 6; "Muhakkak her glkle berber bir
kolaylk vardr. Evet her glkle berber bir kolaylk
vardr."
______________________________________ 36
Der-beyn- isbet-i rey [] tedbr-i
ahsen-i fermn- vezr-i dilr
Derhl saf- drbn-fikr askerin byle inhizm
olduun grp ve firr edenlerin nie binin krup hemn
ota nnde fi'l-hl bir kerr ferli [22b] muhteemne
otak- nh-tk kurup ceng tablna turreler urup etrfa
karavullar koyup cmle guzta dil-nvzlk ve
dildrlklar edp cmle askere "Eyle olur" dey tesell-i
htr edp herkese mertebesine gre ihsn [u] inmlar
edp mecrh olanlara merhem-bahlar ve cerrhlar
tayn edp amel-mndelere belaan m-bela tekd
nn-preleri ihsn edp askir-i slma firr etme nmn
unutdurup yerinde ber-karr olup su iinde kalan atlar
ve demleri karup hedlar defn etdiler ve sudan
kan mecrhlara dahi b-hisb inmlar etdiler, amm
cmle kffr dahi nehr-i Raba'nn karusunda kat-ender-
kat meks edp top u tfeng dmn etdiler.
Sadrazam mz- ayn edp var kuvveti bzya
getirp brhm Kethud'nn rey-i tedbriyle cmle
guzta tamlar bezl olup ziyfetler olup cmle atlar
dinlenp bir gn bu shil-i Raba'da ikmet fermn
olunup asker-i slmdan bir st u sad yok iken hemn
yz pre toplara ve nie bin tfenglere bir fitlden
te edp karu tarafda sde-hl duran kfiri top
glleleri ve zencr ve samalar demet demet ve sokak
sokak edp gt zre oturur cn kalmayup kffrn
bakyyet't-toplar domuz topu olup llerini alup top
menzilinden alarka gitdiklerinde cmle guzt t sabha
dak nehr-i Raba'da kalup gark olan hedlar ve ke-
merlerin ve lt- silhlarn ve cemi atlarn silhlarn ve
sml Paa ve Yenieri Aas Slih Paa ve sml
alaybeinin ve gayri hedlarn naelerin meydn-
marekeden ve nehr-i Raba'dan karup beri tarafda sir
hedlarn yannda defn etdiler.
Hakk ki Sadrazam bu creti edp bir gn oturak
etdiler, yan inhizm sretin gstermediler, amm
Azmzde Hlet Efendi'nin rubyytnn bir ebytnda
der kim, beyt:
Ak ehli olaldan bir stlh etdik,
Kan yutmann adn tahamml komz.
dedii ebyt bu seferde Sadrazama hasb-i hl idi,
amm hl bu kim Vezr-i azam hayli zehredr cret
shibi saf- dilr dz taban imi. Eer zerrece yerinden
hareket etse asker trumr olmudu. Aceb metnet edp
bir cret etmidir kim bir sipehslr- muazzam bu
ecati etmemidir. Hakk ki Yenikala feth edelden
kffr gze salndrmadlar. Her zamn bu dehr-i den
bir vefk-i murd zre devern eder sandlar, amm bu
felek-i kec-revi gerdn eyle deildir. ir:
[T]ecr'r-ryhu leyse kem tetehi's-sfn4
Bu krhne-i edm-i arz byle. yet:
1 bi-kudretihi ve yahkm m-yrd bi-
4 Rzgr esiyor, ancak gemileri hareket ettirecek kadar deil.
izzetihi" dir ve dahi el-mlk li'llhi'l-Vhidi'l-Kahhr'dr.
Mlik'l-mlk oldur, devlet ve izzet u nusreti istedii
kuluna verir.
Hulsa-i kelm bu hakr-i kemter fakr bu cengde
mevcd bulunup ilme'l-yakn ve ayne'l-yakn ve hakka'l-
yakn bildiim zre bu cengde askir-i l-i Osmn
mnhezim ve vezr mnadim ve alt aded mr-i
mrnlar ve alt aded mr-i livlar ve on bir aded
alaybeleri ve yenieriyndan bin seksen cmedn
beyt'l-mle teslm oldu.
Ve cmle siphiyndan bin sekiz yz aded ehbz
siphler ehd olup madlar esb-i sab-sratleriyle
suya urup ou hals oldular.
Ve gayri gzlerden cmle drd bin yetmi dem
ehd-i det-i Kerbel gibi ehdet cmlarn n edp
dru'l-karrlar huld- bern-i firdevs-i iyn oldu ve sir
n-madd b-esm mr-i mrn ve sir mer ve garb htr verp eyitdiler:
gureb askerlerinin ehdeti n-malmdur. Cmlesine
Cenb- Allh gark gark rahmetler ede.
Netce-i kelm bu musbet ser-i krda olanlarn
dem- gurrlarndan ve b-garaz kimesnelerle
mvere etmeyp s-i tedbr etmeleri sebebiyle
olmudur.
Ve devlet-i l-i Osmn'da alt kerre serdr-
muazzamlar mnhezim olmulardr.
Biri sene 1012 trhinde Tebrz altna Acem ile
Cialolu Serv sahrsnda mnhezim olduu.
Ve biri dahi sene (---) trhinde Revn altnda kz
Mehemmed Paa inhizm.
Ve biri sene 1000 trhinde Du Hasan Paa'nn
Bosna serhaddinde inhizm trhi.
Ve biri 1002 trhinde Uzun Hasan Paa'nn
Ustolni-Belgrad' altnda inhizm.
Ve bir[i] dahi sene 1002 mezbrda kala-i Hatvan
altnda Hasan Paa ve Sinn Paazde mnhezim
oldular.
Ve biri dahi sene 1036 trhinde Salanta sahrsnda
Budin vezri Nash Paazde mnhezim oldu.
Ve bir dahi sene 1035'de Badd altnda Hfz
Ahmed Paa mnhezim oldu.
Ve biri dahi sene 1055 trhinde Venedik'in ibenik
kalas altnda Tekeli Mustafa Paa mnhezim oldu.
Ve biri dahi sene 106[0] trhinde Budin vezri
Grc Kenan Paa Tmvar kurbunda nehr-i Mori
kenrnda Rakofiolu Macar elinde mnhezim oldu.
Am bu 1074 sene-i menhsunda Kprlzde
Fzl Ahmed Paa nehr-i Raba kenrnda Nemse kffr
[23a] elinde inhizm- azm idi, amm
2 ocak aalarn ve Kanije aalarn ve Ustolni-Belgrad'dan
dir, ve's-selm.
Hikmet-i Hud Sadrazam ve asker-i slm bu
melmet u felketde iken Balatin gl kenrndan
dadan daa geceler ile Kopan kalas ve Maril kalas
altlarndan serhad gzleri Budin vezri Sar Hseyin
1
Kurn, brhim 27; "... Allah dilediini yapar"
2 Kur'n, Enbiy 23; "[Allah] yaptndan sorumlu tutulamaz".
______________________________________ 37
Paa'nn Mehemmed elebisi Sadrazama ferydnme
mektblaryla geldikde vezr-i azamn henz cihn
bana dar oldu.
Meer Hseyin Paa'y Budin askeriyle Leve
kalamz altnda (---) nm Nemse vezri benm kfir
Budin askerin krup Hseyin Paa'y bozup Leve
kalasnda atrapatra Al Paa'y ve Yenieri Aas Hall
Aa'y cmle esr edp ve nie bin askerleri remh-i
sinndan geirp kala-i Leve'yi kabza-i tasarrufa alup
atrapatra Al Paa'y ve Yenieri Aas Hall Aa'y ve
birka alaybelerin zd etdii haberi Sadrazama
gelince kendnn mnhezim olduun ferm edp
kala-i Leve'de olan cebehne ve krlan asker-i slma
gyet mteellim olup Mezk Sleymn Efendi ve
Haczde Efendi ve Kazanczde Sleymn Aa ve
Hayl Efendi ve brhm Kethud vezr-i dilre tesell-i
"Sultnm eyle olur, sen sa ol. Nitekim hl
Sanca- Reslullh bizdedir. Sultnm yine kala-i
Leve'yi ve kala-i Litre'yi yine alrsz. Hemn ale's-sabh
bu mahalden hareket edelim" dediklerinde hemn
Sadrazam gazabndan Hseyin Paa'nn Mehemmed
elebisin huzruna arup ve sikadan ocak aalarndan
birka demleri arup eydir:
"Bire aalar duydunuz mu biz bunda bi-emrillh
byle olduk, amm Leve altnda Budin vezri Hseyin
Paa karndamz da min indillh bozulmu kam ve
cmle cebehneyi ve cemi hazne-i pdihyi ve kala-i
Leve'yi kffr alm ve cmle asker-i slm dahi bizim
gibi anlar da trumr olmu. Eflak ve Bodan askeri,
btid anlar isyn edp kam dey bu kimesnelere
kef-i rz edp zehirler n eder, Ve eer imdda gel-
mezseniz Uyvar kalas da elden gider demiler" dedikde
Sadrazam eydir:
"Y Rabb ahvlimiz neye mncer ola? Sen lim's-
srr ve'l-hafiyytsn. Biz Y Rabb kend derdimizle
bryn iken bu mhi haber dahi geldi. Pdiha ne
cevb verelim, b-huss Haseki Aa dahi bunda bu
musbet melmet felketi grd. Hnkra ne cevb
edelim ve Uyvar nice imdd edelim" dey kendye tel
el verp asl yemedi ve imedi ve durmad ve oturmad.
Ol nzk elebi zt- erf bir gnde lal-gn ruhlar
berk-i hazna dnp eydir: Msra:
Grelim yne-i devrn ne sret gsterir,
deyp bu mhi haberi asker-i slm ire yi etmediler.
Bu feryd u fign felek-i atlasdan armadlar.
Mvere in ale'l-umm pr-gumm ender-gumm
gelen Hac Paa'y ve ol serhaddin i grm erlerin cem
edp Sadrazam buyurdular kim,
"Ne cnibe bize selmete kmak makldr?"
dediklerinde bizim Osmnl aalar:
"Kanije bize yakndr, anda kalm" dediler amm
serhadli eyitdiler:
 "Gerye dnmek ve yamur ve bataklk ekmek metn ve kav kaladr, amm zeyl-i kalada bir te-i
olur mu ve kfire Trk gerye dnd dedirmek olur Nemrd nmyn oldu.
mu, nms- Muhammed deil mi?" dediler. Bizim Bir satden mukaddem bizim Ahmed Geray
asker eydir: Sultn'n Al Batr be-nm bir bahdr bin atl yiit ile
"Siz serhadinizi hfz edp Kanije'ye Osmnl ba baa gidp dalar ire yedi yz atl yiidi pusuya
uramasn dey eyle dersiz, amm bize selmet ve yakn koyup yz atl yiit ile kala-i Maril varouna
Kanije'ye gitmekdir" dediler. Budin aalar eyitdiler: sarlrlar. Der-akab kffr- hksr sevmedii Tatar'
"Bire devletli vezr, yakn yol selmet istersen grp hemn cmlesi varodan kup Tatar' kovarak bir
cmleden yakn ve selmet Ustolni-Belgrad'dir. Geri top menzili bad oldukda hemn kemnghda olan yedi
kfir iidir, amm selmete dorudur ve geri kamayup sekiz yz nefer Tatarlar pusudan kup varo ire girp
ileri kfiristn skerek km oluruz. Ve eer strgon'aeyle bir str- miczem ururlar kim tabr olunmaz.
ve Uvar'a giderseniz ve Budin'e karsanz cmle Hemn i kaladan toplar atlnca Tatar' kffr
hrh yoldur ve ol yola gitdiimizden dman dahi havf kovarken gerden toplarn sadsn iidp kffrlar ger
edp Trk belki Yank kalasna gider, y Tata y Papa dnp varoa gelirler. Grseler kim Tatarlar varolarn
kalalarna y Pirestpirim vey Senmartin kalasna giderkabz etmiler.
mlhazasyla kffr havfe dp grrsz. Elbette Hemn kffrn cn balarna srayup gerye
eliyi kar" dediklerinde bu mvere cmlenin kaam sanrlar. Kffr iki Tatar askerinin ortasnda
makbl ve pesenddesi olup hads-i erfi tilvet edp kalup cmlesin tr-i Tatar'dan geirp varoun hadden
1
dey Ftiha-i erfe efzn ve kysdan brn ml- erzklarn alup yz esr
tilvet olunup Tatar Hnzde Ahmed Geray Hn ve yetmi papas- hanns- vesvs alup mads
Sultn' Sadrazam huzuruna arup bir hilat-i fhire kenselerinde kalup varo ihrk olundukda cmle
ihsn edp bin at toplara komak in Tatar askerine papaslar deyrleri ire czbz kebb olurlar. Ve iki yz
yevmiyye er bin altun cret verdiler ve yigirmi kerre mikdr pene-i fitb sbyn u bintnlar ve nie araba
yz bin ok ve yedi bin aded yay Tatar askerine ihsn yk mllar ile ordu-y slma gelp mllar bir ake
olunup hakr bu mahalde Tatar ile konup gerdim ve etmedi, zr herkes kendi cnlarndan bzr olmular,
cebehneden baz sakl eylar ihrk bi'n-nr edp sr ve ml- ganime kimse rabet olunmadndan
bin glleleri Defterdr Ahmed Paa defter ile kend hemn Tatar Raba nehrinde Hrr-i ehd olanlarn kann
tevbi u levhklarna bezl etdi. Ve cmle hasta ve taleb in cmle katana kfirleri ve papas- hannslar
mecrhlar defterdr ile dndra (---) teslm edp bu yollar zre kra kra tamm etdiler ve sir sbyn u
mahalde [23b] yenieri aal mahllden Siyvu Paa bintnlar atlarna alup gitdiler.
kethuds Muharrem Aa'ya ihsn olundu. (---) (---) (---) Andan yine cnib-i imle 8 sat renc-i an ekerek
(---) (---) kh- Veland dmeninde cmle askerle meks olup
Nehr-i Raba'dan avdet edp Uyvar cnib-i erbaaya karavullar tayn olunup ertesi gn,
imddna gitdiimizi beyn eder
Evvel mh- (---) gnnde nehr-i Raba kenrnda Menzil-i kurb- kala-i Tabyese
nefr-i rhletler alnup cnib-i imle Ustolni-Belgrad Balatin buhayresi kenrnda olup Nemse sr
cnibine mteveccih olundu, amm kffr- dzah-karr hkmnde ve Beganolu hkinde olduu blda
nehr-i Raba kenrnda amelleriyle karr etdiler, amm memdhdur.
yine dalarda ve bellerde ve ormanlarda ve batakl Andan yine cnib-i imle yamur ve amur ekp
amurlu gn grmez yollarda sekiz satde, nie bin gne lm- edidler ekp yine draht-
mntehlar ire gidp Tatar askeri nie bin at yemi
Menzil-i kala-i imek getirp birer gurua frht etdiler. Andan,
Mukaddem gret etmidik, amm i kalas evc-i
semya ser ekp iki sat solumuzda kalup Nemse Menzil-i palanka-i Vajon- Kebr
srnndr. Andan yine imle ormanlar geerken Blda Haseki Aa ile Ustolni-Belgrad'dan Raba'ya
balyemez topun birisi amura gark olup brhm gelirken Kk Vajon'a urayup imdi bu Byk
Kethud Tatarlara bin altun ihsn edp hh n-hh topu Vajon'dur. Bu dahi Nemse srnndr. Lkin
amurdan karup bu kala-i imek altndan kalkup, Beganolu hkmnde olup bunun katanalar rehzenlik
edp hayli at ve katr srdler, amm ardlar sra serhad
Evsf- kala-i Maril gzleri kffra erdiler ve cmle katanalar krdlar ve
cmle alnan hayvntlar orduya srp shiblerine
Sene 938 Sleymn Hn feth edp yine kffr verdiler.
mstevl olmu. Bu kala bir pte-i l zre eddd bir Bu menzilde hakr yollarn izdihmndan ve batak
ve atak ve top-ken tak derdinden Tatar ordusuna
1 Hadis, "Mminlerin gzel grd, Allah katnda da varamayup siph ordusunda vel-nimetimiz olan
gzeldir".

______________________________________ 38
Kazanczde Sleymn Aa haymesi yannda haymemi nass zre yz ak olup kbeti hayr olmayup kbet-kr
kurup meks etdim ve azm teler yakup cmle k olup hm- pdih ile mesmmen helk olur.
esbblarmz kurudup ss tamlar yeyp rhat- cn te cnm Evliy elebim, bizim tze cvn nev-
bulduk ve Kazanczde ile cn sohbetleri etdik. Esn-y zuhr hkimlerimiz hod-reylikleri sebebiyle Rabb'l-
kelmda hakr eyitdim: lemn kffr zerlerimize musallat edp bu nehr-i
"Sultnm bu seferde ne aceb renc-i an ve iddet-i Raba'da byle mnhezim olup dn-i mbne byle
it ve kesret-i matar ekp mnhezim olduk" dey sul rahneler gelmee bis olup devlet-i l-i Osmn'a bu
etdim. Sulime cevb buyurdular kim: kadar rsvy- en geldi ve kala-i Leve'sinde dahi bu
"Evliym meclis Allh emnetidir. nki sul kadar bed-nmlk olup Leve kalas ve Litre kalas dahi
etdin, amm bu srr- Hud Allh in olsun burada elden gitdi. Hud-y Mtel dahi bedterinden hfz ide"
kalsn, amm cn kulayla dinle kim vkf- esrr olasn" dey cevb etdiler.
dedikde, "Hemn Evliym eer kl isen bu seferlerde
"N'ola sultnm dedim?" bulunmayup azm-i Arabistn edp {mfred}:
Mcerred be-hakkat azm saltanat est3
Ve mine'n-nasyihi'l-garib min kelm- demiler.
Kazanczde Sleymn Aa Bu seferlerde ve dnyda her ne kadar salt u
Buyurdular kim, "Evliym, evvel bu bizi bozan sebkbr dem olursan ol kadar rhat olursun." dedikde
Nemse kffrlar ibtid sulha muyir bir i edp Budin Kazanczde'nin dest-i erfin bs edp bu pendleri
eyletinde Hamzabe ve Erin ve Penteli ve Val ve gma meng edp cemi umrumuzu Rabb'l-izzet'e
Cnbe nmn kalalarn yakup ve ykup cmle halkn tefvz edp ol gece memlklarmzn cmle yorkan ve
esr etdii ecilden ann mukbelesinde er ile biz de kebe ve lenselerin ve gayri br- saklleri ve cemedn ve
zerlerine sefer edp sahr-y strgon'da [24a] yigirmi servl ve kamsleri cmle ihrk edp ancak dervne
yedi bin kffrlarn kldan geirp kala-i Uyvar'n birer ihrm alkoyup sehel sebkbr olduk.
feth edp tevbitinden otuz yedi pre kalalar dahi feth Ertesi gn yine edd-i rahil iddet-i it ve kil-i pr-
edp yetmi yedi bin esrleri alnup bu kadar elleri bel ekerek giderken gerden ferydclar gelp,
vilyetleri nehb gret olunup, "Cebehneye ve toplara kfir endi" deyince askerin
El-amn ey gzde-i l-i Osmn deyp harc- nsf gerye avdet edp toplara imdd yetip cmle
gzrlk kabl edp elilerin gnderdi, Sadrazam kffr dalara firr etdiler, amm imdda varan asker
elilerin gerye dnderdi. Kffr tekrr resl gnderdi kffr dalarda kovmadlar. "htimldir kffrlarn
ve sulha rabet edp elileri yine reddolundu. gerde ileride pususu vardr" dey kfiri kovmadlar.
Bu hl zre kffr mazlm olmu idi. Beri tarafda Andan,
bizim vzerlarmz asker-i slm ve rey v berylar
mteezz edp cemi mevcibt mesrftlar bd- Evsf- kala-i obanise
hevdan bedel ve itir ve nzlt ve sir tekliftdan Bu kala-i bl kurbunda meks olunup Nemse sr
karup tahsl-i ml etmein ve hazz- nefisleriyn hkmnde Beganolu hkinde bir sermed pte-i l
asker tifesinin burunlar sefer etmek ile krlsun in, zre ekl-i muhammesden tln cmle seng-i tr ile
byle bir b-manlar edp Yenikalay fukar ricsyla mebn bir kala-i randr, amm bu mahalde Sadrazama
feth edince bu kadar cn helk olup bu kadar ml- haber geldi kim,
hazin beyt'l-ml- mslimn hebya gidp bir kara "Kalay vere verp mut oldu" dey haber gelince
mankr fidesi olmayup yine yere berber mnhedim Sadrazam Defterdr Ahmed Paa'ya zabt [u] rabtyn
edp cmle hkkmlarmz dim u gurr hsl etdiler fermnlar sdr olup cmle defterdr asker ve yedi blk
ve hodbnlik ve hodreylik ve hodfrluk ve hodpe- aalar kala altna varup hemndem dern- kaladan
sendlik etdiler. askir-i slm zre meln kffrlar bir yaylm kurum ve
ye[t]: 1 olan garb ben dem bir yaylm top atup bu kadar atlar ve bu kadar ben
kend vcdun bilmeyp bu haslet-i zemmeden birine demleri zahm- hurde edp bu kadar yz dem ehdet
mbtel olsa cmle hsn-i tedbri s-i tedbr olup erbetin n ve bu kadar dem zahm-ld medh olup
iled iler cmle sehv hat olur ve bde n ve Defterdr Ahmed Paa'nn ba aalarndan vel-
fsk u fcir u lt olan hkimler istidrc ile cihn-r nimetimiz olan efendimiz Beksumat Emni Osmn Aa
olsa da ye[t]: dahi at zre vereye muntazr dururken kaladan Osmn
2
Aa'nn dizi gzne bir mukat top gllesi urup ve atnn
kolan yerinden glle urup te yanndan glle kup at
cn teslm etdikde fi'l-hl gayret-ke Osmn Aa'nn
1 Kurn, Nis 28; "nk insan zayf yaratlmtr." vcdun gayri ata bindirp cmle guztn hedlarn
2 Kurn, Arf 182-183; "Hi bilmeyecekleri yerden yava
yava helke yaklatracaz. Onlara mhlet veriyorum,
nk benim tuzam etindir." 3 Bekrlk gerekten byk bir saltanattr.

______________________________________ 39
naelerin ve mecrhlarn alup orduya b-feth pr-mell
vsl olduk.
Andan kalkup "Ah yine bir vel-nimetimiz dahi
mecrh oldu" deyerek Osmn Aa efendimiz in bk
ederek kendi kendime sad-lek gne levm ederek yine
azm-i rh edp ardmzda ve nmzde bereklik ire
giderek bir orman ire girp ibtid haymeyi ve
demeleri [24b] ve szeni iki ift Hindkr makadlar
ve aded kilimleri ve bir bo debbeyi cmle bir yere
yup tee verp gitdim.
Hamd-i Hud brmz bir grbe br kald ve iki
vukyye beksumat ancak kalm idi. Anlar da hd-
dmlarn heybelerine koduk, amm atlara arden bir
dne-i hardaldan zerre nin yok, ancak ot ve otluk ve
b- hayt su ok. Ne re tevekkl-i Hak'dan gayre ilc
yok.
Bu hl zre ac u zc ve bir nn-preye muhtc atlar
ile yola muhtc olduk. Hakrin deil cemi askir-i
slmn atlar ve hddmlar krk elli gnden ber[] ne
ar ve ne ss tam yzn grmemi atlar ve demler
var, nie bin gzde esb-i sab-reftr kheyln atlar, h
u ged atlar gibi reftr ederek ve cemi ehbz yiit
hddmlar alkdan ll-i zebn gibi gftr ederek kara
amurun bata u atanda mstarak olup gide[re]k
amurlarda den demler ol yerlerde kalarak ol gn
derd-i serencm ekerek 9 satde,
Menzil-i nehr-i Vije
Bu nehr-i sar kffrn Pirespirim kalas
dalarndan tul edp bu mahalden ubr edp cnib-i
kbleye cereyn ederek kala-i Tabyasa kurbunda
buhayre-i Balatin'e munsab olur.
Amm hakr bu mahalde atlarma Sadrazamn
harbendebasndan birer altuna at yemi alup on bir
altun verdim. Hamd-i Hud altun var, amm yenmez,
ikier altun dese verirdim, amm hddm- hlekr gr
kim efendilerinin mllarna nice hynet edp katr
hayvntlarndan kesp nice satarlar. nki
harbendeba hakrden on bir altunu alup bir ormanda
hakri katrlarn yanlarna gtrp birka katrlarn cmle
semerlerin endirp meer mukaddem semerlerin sazlar
ire arpa doldurup her semerden birer at yemi arpa
karup,
"Bu srr kimseye deme, her gece gelirsen bir altuna
sana bir yem bulurum ve gayriye ikier altuna veririm,
amm sen eski dostumuzsun" dey riclar edp katr
semerleri iinden arpa karup verdi. lh hlekr
hddmlar iflh ve ber-hordr olmayalar, zr krk elli
yldan ber hidmetkr kahr hakri zl- zebn etdi.
Ve bu nehr-i Vij[e] kenrnda atlara nafaka bulduk,
amm hddmlarn zerre kadar azklar yok. Hemn
atlara yem asmadan mukaddem bir eheb terkce atm
basup boazlayup kurbn edp nsfn refklerimiz
Tatarlara verp nsfn hakr-i pr-taksr hddmlarmla
tenvl edp ol gece leyle-i yd- adh etdik.
______________________________________ 40
Ve bu nehri askir-i slm ubr ederken bu nehre
bir balyemez top dp Yenieri Aas Muharrem Paa
ve Sadrazam kethuds brhm Aa bir kse krmz
kzla altunu gzlere bezl edp hh n-hh ibrm-
ml-yutk ile mezkr topu batak iinden karup karu
tarafa geirp bu nehr zre fi'l-hl yedi yerde draht-
tavller zre cisr-i kavler bin edp cmle guzt-
mslimn ubr ederlerken brhm Kethud'ya hayr
dular etdiler.
Ve bu menzilde "Ustolni-Belgrad'a be merhale yer
kald" dey Ustolni-Belgrad'a mutasarrf Hac Paa'y
Ustolni'ye gnderp,
"Ban gerek ise askir-i slma zahre tedrik eyle"
dey mekked fermnlar olup birka serhadliler ile
dadan daa revne oldular.
Ve bu mahalde cnib-i erbaaya ince karavullar
tayn olunup anda bir gn tekd olunup ertesi gn
bade'l-marib asker-i slmn sonu dndr paa ile gelp
ordu-y slma vsl oldular.
Andan yine asker-i zede-hor ile esb-i rehvrmza
svr olup ceyrn p-leng ber-seng sendireyerek
atlarmz giderek hamd-i Hud hev germ nerm olup
ems-i tbnn iddet-i harretinden guztn cret
tamarlar harekete gelp yzleri gld. Gy asker-i
slm ire yevm-i nevrz- Hrzemh oldu. Cy-
muvahhidn bcn iken pr-cn oldu ve ol gn on bir
sat yol alnup selmetle,
Menzil-i evsf- kala-i Vavar'a varlup kurbunda
meks olundu. Sene (---) trhinde Sleymn Hn
vezrlerinden Yahy Paa feth edp yine kffr mstevl
olup kalas bir pte-i l zre eddd i kalas ve aa
varou palanka-i azm olduu blda mufassal tahrr
olunmudur.
Ve bu menzilde tl- drz yol olmak ile nie yz
mecrh ve zaf ve b-dermn hddmn- ehl-i mn
hybn- engelistn ire kaldlar. Anlara bir hkim
merd nazar etmeyp anlar gelmee cn atdlar, amm
cmlesin kffr gerde hasta kalanlar krdlar.
Der-beyn- hikmet-i
Hud-y nasb-i ihsn- Br
Bu hakr bu menzilde hddmlarmla mteellim
olup de kalka ileri bir ormanlk ire giderken sol
cnibimizde bir kemngh olacak yerde bir te-i
Nemrd zhir oldu.
"y bu ne te ola?" [25a] dey cret edp ileriye
at srp vardm. Bir azm tein iki cnibinde iki
aadan orman ilerine iki dne pimi akk-i Yemen-
misl koyun kebblar durur. Hemn hakr eyitdim:
"Bire olanlar etrf- eknf cst u c edin. Bu
kebbn asl ferna erelim, ay ne ola grelim" dey
memlklarm her cnibe gnderdim.
Hakr dahi at ile cnib-i erbaay devr eyledim.
dem dem-ztdan bir nm u nin bulmadm, amm
bu koyun kebb olan cy- mahdeden ve bu pusu
yerinden iki bin mikdr asker henz kalkmlar, zr
telerinden ve at nalnn yerlerinden ne kadar asker
olduu malm idi.
"Ay bu ne asker yurdu ola?" dey zr [u] bly
tecesss ederken bir kefere antas, yan silh ksesi
iinde bir kara apka ve bir telatin derisinden kefere
izmesi bulduk. Bildim ki kefere taburu yurdudur, amm
henz kamlar yhd kalkup gitmiler. Hakr eyitdim:
"Bire olancklar, Cenb- Kibriy bu da iinde
pimi koyun kebblar ihsn eyledi. Evvel cn sonra
cihn, gelin u kebb ekele yekl bbnda syaya
ekelim, def-i c edp Hlk- Rzk Allh'a hamd
edelim" dedikde memlkumun biri eydir:
"Aa korkarm, bu kebblar domuz etidir" deyince
hakr eyitdim:
"Hey hnzr olu hnzr, hnzr eti olsun ide olsun,
dedikleri ite bu kebb hakkna denmidir. Siz kfir
evld belinden gelesiz, domuz etiyle perveri bulasz da
saknasz, y ben saknmam m? te koyunlarn balar
ve paalar ve derileri" dey gulmlarma gsterp
Manolu hapsinden kar gibi a km ve nie eyym
a kalm hddmlarmla koyun kebbnn birisin Mad-
kereb-vr gulmlarmzla yedik ve fi'l-hl pr [] pk
etdik ve bir koyun kebbn mein sarya sarup hfz
eyledik.
Bade't-tam gulmlar iki karabina kfir tfengleri
ve dne arhl kol tfengleri ve bir kl ve bir klng
buldular. Andan seyishneleri ykledp gitmek
sadedinde iken iki gulmlarm bir al dibinde iki cak
yk yulaf bulup getirdiler, amm her birin birer dem
kaldramaz. lh bin bin sana hamd sen, bizlere u
da- b-amnda pimi koyun kebb verdin. Atlarmza
yulaf verdin. Hakk ki Rabb'l-lemn ve Rzk- b-tab
Hud-y Kerm'sin kim yet-i erfinde,
1
dedin, dey bu yet-i erfe htra hutr edp Cenb-
Kibriy'ya itikd-i ezelm dahi ziyde oldu.
Amm bu yulaf caklarn atlarmza tahml etsek atlar
gtrmee iktidrlar yok. Hemn yedi aded atlarmza
yedi kadar sallama yemleri asup atlar yemleri yeyince te
kenrnda emrne zevk u saf edp atlar yd- ekber
etdiler ve atlar yemleri kesince hakr piydece hrh
zre varup
"Askir-i slmn yende v revendesinin ibtid-y
intihsna varnca vkf- esrr olalm" deyp hrh zre terkilerinde kezlik ikier kol tfengleri telatin altun
varup cz tem ederken hemn bu hakrin Seyf nm
bir gulmm har har soluyarak elinde bir dalyarak ile
gelp:
"Bire aa mutuluk ikr var, kalkn gidelim. ki
kfir bir aalk iinde hor hor uyuyup yatrlar ve drd
dne yarar atlar boanm gezerlerken atlar dutup bizim
atlarn yannda balayup yemlerin asup dururlar"
dedikde hemn hakr drd aded gulmmla pr-silh
kfirlerin olduu mahall-i mahdeye varup grdm, iki
1 Kurn, Hd 6; "Yeryznde hi bir canl yoktur ki, rzk
Allah'a aid olmasn".
______________________________________ 41
kfir silhlarn bir aa dallarna asup hb- rhatda
domuz gibi horlayup yatrlar.
Hemn bu abd-i fakr yap yap elim kl kabzasnda
varup ibtid kfirlerin alda aslan silhlarn alup bizim
gulmlar yannda bir alya salb edp andan her kfire
ikier gulmlarmla ale'l-gafle stlerine dp sarlup ol
n kffrn biri cn havliyle yerinden pertb edp meer
belinde bir kk tfengi var imi, belinden karup te
edem zann edp hakr bunun koluna nice bir balta
tgds urdum ise tfeng kolundan frlayup hemn
Rstem nm benm klem hakk ki Rstemne kffra
sarlup ol mahalde kfirin kellesine hakr bir balta dahi
urup kfir sersme olcak dest ber-kaf kfiri kayd [u]
bend edp ikisin de te kenrna getirdik.
Amm bir kfire Kzm ve Shrb nm
gulmlarm asl kfiri davrandrmayup baladlar. Amm
bu kefere ehl-i zevk imi, elinde mezesiyle belinde bir
otra arbyla hb- nza varm imi, amm sonra
imdi zor ile uyanm.
Derhl [25b] bu kfirleri, Seyf nm gulmm
merhm Seyd Ahmed Paa ile Erdel diyrndan kend
elimle kardm fash u bel Macar gulm idi, bir yarar
tvn yiit olup annla bu iki kfirleri syledp kfirler
eyitdi:
"Vallhi yuram, yan aam, biz Yank kalasndan
iki bin dem bu mahalle gelp iki gece idi yatup bu
dereden gelen geen Trk askeri zre kalm, ikrlar
alalm, Yan'a tafra ile varalm derken atlarmz gelp
bire burada ne durursuz, dery gibi Trk askeri zerinize
geliyor, demiler. Askerimizin cnlar balarna srayup
yoldalarmz kamlar. Biz dahi u te banda iki
koyun kebbmz var idi. Ana muntazr olup birka
kadeh arb ziydece ip uyuya kalmz. te bamza
byle hl geldi" dedikde hemn bu kfirleri soyup
bellerine bakdm.
Birer gderi mein kemerleri var, birinde yetmi
Sivilye talar gurular var ve krk aded Ungurus altunu
var, birinde on Sivilye guru ve yz be Ungurus altunu
var idi. Bu altunlar alup ummn- kermeye torbie
edp beer altunun gulmlarma verp kffrlarn drd
res atlarna nazar etdim.
Drd dahi yaranm ve ilemi katana kfiri atlar
ve cmle atlarn lt- silhlar ve eer kanda ikier ve
yaldzl kuburlar ile musanna tfengleri ve terkilerinde
birer kzl abdan yamurluklar ve birer heybelerinde
donlar ve gmlekleri ve at nallar ve mhlar ve beyz
beksumat ve peynirleri ve onar yem kadar caklar
terkilerinde var idi. Lkin rahtlar cmle kay idi, amm
kllar eski Alman idi ve gml klngleri, boy
tfengleri gyet musanna idi.
Hikmet-i Br nasb ender nasb-i yr gulmlarn bir
ka dalar ire gezp ikr- keleprler ararken iki cak
arpa ve iki cak beyz beksumat ve bir cerre arb- b-
hicb ve anta anta kebblar ve iki gml musanna
kllar ve bir sm kadeh ve bir altun arak kadehi ve
meclis banda alt dne gml baklar ve alt dne zahreleri grnce askerin elbette yam etmeleri
gm sahanlar ve bir gm kulplu ts ve bir beyz mukarrerdir. Gelin olanlar sizinle sa tarafmzda asker
ihrm iinde gn-gn donlar ve gmlekler ve esbblar ve sol tarafmzda dalar kenrn kollayarak gidelim"
bulup hddmlarm getirdikde hemn hakr d- merk dey nie bin gne mvereler etdikde Shrb gulm
olayazdm ve beyz ihrm te bana deyp Sedd-i eydir:
skender-vr lenger braup bu esbblarn ahvlinden "Y sultnm belki bizim gibi yoldan tara orman-
haber sordurdukda, lara kan eteci askerlere rst geleyz yhd bu esr
"Vallhi bu esbblar bizim Yank kapudannn kfirlerimiz gibi katana kfirlerine rst geleyz. Yoldr
esbblardr. Gece karanlkda haber gelp kalkdklarnda izdir ve askerlikdir, bize ve size sarknd edeler. Elbette
aknlklarndan cmle eylerin ve bizi dahi bile unudup dmek iktiz eder, zr imdi bu dalar asl hl
gitdiler. Biz dahi ve bu mllar dahi size nasb olduk. deildir, ml--ml kfirlerdir ve yol iz bilmeziz. Her
Dahi kimlere nasb olacakdr" dediler. kank askerimiz bize rst gelirse elbette bu kfirleri ve bu
Hemn ol dem te kenrnda iki rekat namz klup mllar ellerimizden alrlar" dey klelerim yahi
eyitdim: meveret etdiler. Seyf gulm eydir:
"lh bu abd-i s v ciz ne hakr edndan edndr "Hele bir kerre dahi u kfirleri syledeyim" deyp,
ki bu kadar ihsn [u] inm etdin ve bu iki da arasnda "Siz nerelisiz?" dedikde anlardan hakrin baladuu
iki da presi kadar kfirleri kabza-i tasarrufuma verdin. kefere eydir:
nyet ihsn u inm senindir ve havl [] kuvvet "Ben bir garb fakrim. Yank kalasnda
kudret ve nusret senindir" dey secde-i kr edp "Hz yanmm. Bu askerle bile gelmiim" dedikde,
min fazl Rabb" lafz verd-i zebnm oldu. "Y fakrde byle kheyln atlar ve byle altun
Gr imdi Cenb- Br'nin inmn kim gn mu- yaldzl altunlu tfengler ve gml kl ve gml
kaddem def-i c in bir eheb atm boazlayup klngler niler, tz doru drn, yohsa sizi imdi
tenvl edp salt sebkbr kalalm dey bu kadar ey-y urada ba ederiz" dey kfirlere birka Hac Bekta Vel
esbb [] eskl ve havyic adr cmle tee urmu baltalar urunca,
idik. Bu kerre Cenb- Allh ar emsli kadar Allhu "s ve Meryem Ana hakkyn ben Senmartin
Kerm kerem edp nie gne vazlarn etdi. kalasnn yzbasym. Bu benim efendim kapudanmn
Ey brder-i cn-berberim bu kadar tatvl-i oludur. Eer bizi ldrmezseniz size ok bah verelim.
kelmdan mel-i muhassal- kelm oldur kim hemn bir Bizi Ustolni-Belgrad'a karn, anda bize esr olmu
kul kulluunda bir ho sbit kadem durup cem-i demler okdur. Anlar bizi al bilirler. Sizlerden bizi
umrun dergh- zzet'e tefvz edp sdk ile Allhu anlar gmlerle kurtarrlar. Bizim serhaddimizin hli
Azm'-n'a tevekkl oldu mu ann rzkn Rzk Allh budur, eyle olur" dediklerinde gulmlarm eydir:
sezmedii yerden verir ki ye[t], sre-i (---) "Y siz Ustolni-Belgrad yollarn bilir misiniz ve ka
1
dir deyp bu ikrlar alup gnlk yoldur"" dey sul etdirdiimde kefereler eyitdi:
lem ayrdan b-haber te kenrnda saf edp askir-i "Elli yedi sat yer kald, biz bu pusuda du-
slm ise te tarafmzda renc-i an ekerek ubr tulduumuz yerden kalkup bir gece sizin avka kalas
etmede, amm bu te kenrnda gulmlarmla mvere altnda pusu edp ertesi seirdp [i]kindi zamn
edp, Ustolni-Belgrad altnda varoundan y badalalardan
"Ne dersiz olanlar biz bu esr kfirler ile asker ire ikr alup yine dneriz" dey cevb etdiklerinde bildim
hrha varsak ihtimldir Sadrazam bu esrleri duyup ki l-i Osmn askeri ayayla kmil drd konak yer var,
kall bah ile elimizden alalar, yhd dildir dey syledp amm melnlar ihtimldir kendleri hals olmak in
boyunlarn vuralar. Bu ganmetler ile anlar elden gideler bizi kfir askeri zre gtreler, dey nie gne
ve a asker iine bu kadar terkimizdeki caklar ile zahreyi mlhazalar edp hemn yine l-i Osmn ordusun
asker grp yam etmeleri mukarrerdir, biz dahi dur- kollayarak gitmek makldr, dey karr verp durdum,
mayup mlmz vermemek in ceng etmemiz mu- amm "Evvel'r-refk smme't-tark"2 kelm zre bize dahi
karrerdir. Amm umma muhlefet kuvvet-i hatdandr, refk lzmdr deyp gulmlarma eyitdim:
[26a] bu kerre umm ire lmek iktiz eder. Elbette "Siz olanlar gfil olman, ben piydece yine ulu yol
bizim bu zahremize asker sarlclardr, zr kmil stne varup bolay kim birka in bulaydk" dey
yigirmi alt gndr kim Sadrazamn bile atlar cmle silhmla hrha kup grdm ki askir-i slm
mee aac filisleri ve amurlu otluklar yerler. Kfir kor- cemapur askeri gibi dklp kimi zr u giryn ve kimi
kusundan asker ordudan bir fersah ve nm merhale tara vlih nln olup ac u zc ve zell zebn piyde ve
gidemeyp askerin girbnlar nie kerre kfir alduu yalnayak Allh Allh deyp dklerek ubr ederler.
ecilden herkes atlarn gzleri nnde (---) amura Koynumdaki satime nazar etdim, henz vakt-i zuhur
balayup atlar ve kendleri adr. Bizde bu kadar olup bir garb yiitden sul edp:

1 Kurn, Zriyt 58; "phesiz rzk veren, salam kuvvet

sahibi olan ancak Allah'dr." 2 nce dost, sonra yolculuk.

______________________________________ 42
 "y ehbzm askerin gers dahi var m?"
dedikde ol yiit eydir:
"btids henz biziz, toplar ve dndrlar ancak
ahama karb buraya gelirler, amm ileride konak uzak
m ve yakn m bilmem" dedikde,
"Haberin sihhatin Lokmn'dan aldm" dey askeri
nzereye alup dururken hikmet-i Hud bizim silihdr
siphsinin bahalfesi Gedsl Mehemmed Efendi'nin
sarrc Mustafa ve Demirolu ve Kara Al nm on iki
aded refk-i kadmleri grp cnm yerine geldi.
"Bire gelin yoldalar, u gerde dere ire gulm-
larmla teler yakdm, sehel teneffs edp rhat olup
andan gidelim" dedikde anlarn da cn- azzlerine
minnet, hemn yoldan sapup derhl te bana gelp
oturdular.
Hamd-i Hud nezketle refkler peyd etdim deyp
bunlarn cmle atlarna birer sallama yemler asup ve
sofra-i Hall'i kebb ve beksumatlar ile meydn-
mahabbete getirdiimde bunlar lem-i hayretde kalup
tze cn buldular ve cihn cihn atlar da kendleri de
te banda saflar etdiler ve def-i c edp ibdet
etdiler.
Badehu saltu'l-asr cmlemiz refkler ile b-bk
b-perv atlanup caklar katanalarn atlarnn drdne
tahml [26b] [edp] katanalar gulmlarmzn zebn
atlarmza bindirp ve kfirlerin bindii atlarn karnlar
altndan ayaklarna bukalar urup karacalarndan pek
kayd [u] bend edp her birinin licmlarn birer
gulmlarn ellerine verp sa tarafmzda byk askerin
hy hy sadlarn istim ederek ormanlar ire giderek
hamd-i Hud ahama karb ordu-y askere dhil olup
Gedsl Halfe'nin haymesinde refklerimizle bir yerde
meks edp bize ol kadar izz u ikrmlar edp nehr-i
avka kenrnda hakre baka bir adr kurup
hddmlarmzla zevk edp hamd-i Hud adrmz
yakm iken yine baka adr shibi olduk. Amm nehr-i
avga (---) dalarndan gelp kble cnibine Balatin
glne akup mahlt olur b- hayt kk sudur.
Anda Gedsl Efendi'ye on yem ve Haczde
Efendi'ye be yem ve Sadrazam Kethuds brhm
Aa'ya on yem ve ktibi Selm Efendi'ye bir yem ve
Cebeciba Al Aa'ya ve Samsoncuba Abd Aa'ya ve
gayri dostlara kifyet mikdr birer yem verp bu tertb
zre iki cak yk arleri cemi vel-niamlarma bezl
edp anlar da,
"Evliym bize Hzr yetidi" dey saflarndan
memlklarmza onar ve yigirmier altunlar ihsn u
inmlar ederler ve mezkr koyun kebbnn birini pre
pre edp yigirmi ktasn yigirmi aded vel-niam
efendilerime dahi gnderdim. Anlar dahi cmle
srrlarndan hddmlarmza firvn ihsn [u] inm ile Vavar kalas altndan Ustolni-Belgrad'a zahre
edp nieleri,
"te gidi Evliy hakk ki byle kaht [u] gal yerde
nie kibra at yemleri ve koyun kebblar ve beyz ve
hs beksumatlar bezl etdi. Hakk ki Evliyl isbt etdi"
dey nie yrn- b-saflar akalar ederlermi.
______________________________________ 43
Ol gece kefere katanalarnn iki res atlarn Gedsl
Efendi'ye yzer gurua frht edp ikisin frht
etmedim ve gayri caklar ve zahreleri hfz edp ol gece
atlara yine ar yemler asdm. Ale's-sabh yine atlara
svr olup her biri birer gne cnb germiyyetcik
hsl etmiler.
Ol gn hamd-i Cenb- Allh hev latf olup yine
dalar ire cnib-i arka 6 sat gidp kala-i Polata ile
Bakvan dalar dmeninden gep kala-i Lak nm kala
dahi nmyn olup mukaddem bu Lak kalas blda
vasf olunup andan,
Evsf- kala-i metn-i kadm yan hisr-
stvr- Pespirim
Nieler Pirespirim derler, nie Pespirim derler,
amm galat- mehr evl olmaile efvh- nsda ve
lisn- Nemse ve Macar'da Pespirim nmyla marf bir
kala-i metndir. Sene 958 trhinde Sleymn Hn'de
be-dest-i Hdm Al Paa feth olup askeriyle ve kalann
metnetiyle Budin eyletinde sancak bei taht idi.
Badehu yine Sleymn Hn Seitvar seferine sene
973 trhinde gelirken Ferdinand Kral Tata ve Papa ve
bu Pespirim kalasn kffr aldiyn Sleymn Hn
Peoy altnda Budin Vezri Arslan Paa'y serperde
nnde Pirespirim kalas in katl etdi.
Badehu sene 1002 trhinde mh- Muharrem'l-
harmda Ftih-i Yank Sinn Paa bu kalay dest-i bz
ile Nemse sr elinden Yevm-i r'da feth etmidir.
Badehu bu kalann feth meserreti sebebiyle Sultn
Murd Hn- Slis mhr Sinn Paa'ya ihsn edp
kala-i Yank zre serdr- muazzam etmidir.
Badehu sene 1006 trhinde Sultn Mehemmed
Hn- Slis asrnda kffr hle ile kala-i Yank'a aa top
atup zafer bulup iine lekerin koduu sene kala-i
Papa'y ve kala-i Tata'y ve bu kala-i Pespirim'i alup il
hze'l-n dest-i kffrda kalup amr olmudur. Hl bu
mahalde askir-i slm bir sat bad Bakvan nm bir
derenin kenrnda meks edp cnib-i erbaaya karavullar
fermn olundu, zr bu kalann katanas gyet ec
bahdr cer melnlar olur. Hatt alt bin crd atls
vardr, derler. Kalas bir ormanl dalar ire
..................(2 satr bo)....................
Bu kalaya asker-i slm ulaup azm toplar etdi. Ve
Ustolni-Belgrad'n toplar bu Pespirim'de ve Pespirim
toplar Ustolni-Belgrad'nda istim olunur, zr
mbeyne-hmlar cmle alt ml karbdir ve Polata
kalamzla ve avka kalamzla bu kfirin Pespirim
kalalar birbirlerine yakn vki olup sac aya gibi
dmdr. Ve bu menzilde mukaddem fermn- vezr
getirmee giden Hac Paa gelp iki yz araba yk
zahre ve be yz sr ve gayri zahirle asker-i slma
Hzr gibi yetip ordu-y slm ganmet olup andan
kalkup giderken,
 "Pespirim kalasnn varou asker-i [27a] slm Ve bu menzilde Sadrazamn brderi Al Be
ihrk etdi" dey haber gelp akabince esr ml- mevvi'l-hl olduundan kesb-i hev in Al Be'i
ganimleri huzr- vezre gelp inm [u] ihsnlar Budin'e gnderp anda hiret kesb-i hevsn edp Paa
verildi. sary cmii hareminde Ahmed Be Trbesi'de defn
Andan yedi satde yine cnib-i arka giderken baz olundu.
yrnlar ile hem-nn olup gy Baba Amr'n ummn- Ve bu kala-i Began'dan Ustolni-Belgrad nmyn
kermesinden karr gibi heybeden hs u beyz gl-i olmaile erbb- dvndan mad kim var ise Belgrad'a
pembe-misl Macar ekmekleri karup hem-nn gidp serperde-i vezr-i dilr etrfnda herkes knn
olduumuz yrnlara verdikde taaccb edp, zre merkeslerinde meks edp hakr yine hnedn- b-
"Ay bu kahtda bu nn-preleri Evliy kanda bulur minnetimiz olan Hac Paa'nn sarynda yine Hnkr
kim" dey yzme alar alar bakarlard. Ve bu Hac Paa hasekisi Bostnc Hasan Aa ile meks etdik. Amm
ile gelen zahre arabalar bo kalup kalan cebehneleri ve Belgrad fezsnda yedi sekiz bin hayme ve hargh u br
baz h toplar bu arabalara tahml edp cebehne ve [u] bngh ile meks etmi yetmi seksen bin asker var.
baz br- sakller sehel hiffet bulup bu menzilde srat Meer bunlar Raba nehri seferine yetiemeyenlerden
ile ziydece yrnd, zr Leve kalas altnda (---) vlsi Kanbur Mustafa Paa ve Defterdr- sbk
{mukaddem} mnhedim olan Sar Abaza Hseyin Siyvu Paa haznedr Arnavud Hseyin Paa (---) (---)
Paa'dan ferydnmeler gelp, Paa ve yigirmi yedi aded mr-i livlar ve yetmi aded
"Elbette efendim Uvar imddna yetiesin" ha- alaybeiler askerleriyle vd-i Belgrad'da meks etmiler.
berleri geldikde bu menzilde srat ile yrnp andan, Ertesi gn sene 1014 mh- (---) gnnde
Sadrazam bir alay- azm ile Ustolni-Belgrad'a dhil
Menzil-i kala-i avka-i sedd-i slm olurken azamet-i Hud kala-i Belgrad eyle top
Hl bizim Ustolni-Belgrad sanca huddunda dmnlar etdi kim evc-i sumn u zemn zamn dir
subalk olup kalas evc-i sumna ser ekmi Tata ve dir ditreyp dd- brt ber-sumn olunca kala-i
Paa ve Pespirim ve Senmartin nmn kalalarn intih-i Belgrad'n burc- brlar ve haeb tabyalar gn-gn
serhaddinde olduu blda bu kalann evsf tahrr filandra ve alemlerle tezyn olup cmle merdm-
olunmudur. Hud hfz- amnda ide, metn kala-i dr- hisrlar bir yaylm tfeng dmnlar ile nevbet
emndr. glbng- Muhammed ekp Sadrazamdan cemi
Bu kalamz kurbunda asker-i slm meks etdikde aavtlar ve cmle ayn- kibrlaryla ihsnlar alup
Sadrazama dmnlklar in vfir toplar atd. Dizdr herkes menzillerine revne oldular. Ve cemi askir-i
ve nefertlar Sadrazama gelp hilatler ve ihsnlar l-i Osmn "Belgrad- behit-bd" deyp cennete girir
oldu. Andan kalkup yine semt-i arka 7 sat gidp sarp gibi girdiler ve elleri askerin nimet-i firvna erdiler.
dalar ire ubr edp, Ve bunda mukaddem gelen Kanbur Mustafa Paa
ve Hseyin Paa ve gayri mr-i mrnlar ve gayri
merlar ve sir alaybeiler cmle Sadrazama
Menzil-i kala-i Polata
vardklarnda Sadrazam eydir:
Bu dahi Ustolni-Belgrad'mz hkmnde bizim "Baka bire demler, sadetl pdih geen se-
kalamz olup hru'l-hudd olduu blda mufassal neden ber size kapucubalar gnderp Serdr-
terkm olunmudur. Nefertlar ve diz[d]r ve gayri muazzammla memrsuz dey haber gideli bir yldr.
aynlar cmle Sadrazama gelp top dmnlar edp Y imdi yetmi seksen bin asker ile nin Raba seferine
hilatler ve ihsn u inmlar alup bir alay gziyn- [27b] gelmeyp byle ayak srndrp gezersiz? Biz
mchidn- f seblillh kimesneler mesrr u dn Raba'da byle mnhezim olmazdk. Tz celld kaldrn
kalalarna revne oldular. u meln hinleri" deyince cemi ocak halk ve cmle
Andan kalkup yine asker-i slm ile cnib-i arka 7 blk aalar ve cemi dvn hceleri Sadrazamn
satde, ayana dp,
Menzil-i kala-i Began "Sultnm bu sefer zre bunlar krmadan ise elbette
Ustolni-Belgrad'ndan cereyn eden arviz glnn imdi y Leve veya Litre kalalar istihlsna sadetle
geit banda ekl-i murabba olup bir kk palanka azmet buyurursuz. Bunlar ol kalalarda birer top yoluna
olduu blda mufassal tahrr olunmudur. Lkin imdi koyun. Anda ceng ede ede ehd olsunlar. Yhd
Sadrazam gelp bu kala zeylinde meks etdikde knn kalalar feth edp defter-i cerimlerine afv kalemi
zre top dmnlar edp kala aalar ve nefertlar kede olsunlar" dey hs u m ve pr [u] cvn riclar
Sadrazamdan ihsn u hilatler alup gitdiler. hayyiz-i kablde olcak bu mezkr vzerlar cmle
Mukaddem obanise kalas altnda top ile Sadrazamn hk-i pyine yzler srp cnlar yerlerine
zahm-hurde olan Beksumat Emni Osmn Aa bu gelp Sadrazam eydir:
menzilde merhm olup nan Sadrazam Ustolni- "Tz u mahalden kalkup Uyvar altna Hseyin
Belgrad'na gnderp anda defn etdiler. Paa'ya cmle imdda gidin" dey fermn edince cmle
ol n nefr-i rhletler alup vezr ve yedi mr-i mrn

______________________________________ 44
seksen yedi bin asker ile kalkup Uyvar'a ale't-tacl esrleri Hac Mustafa Paa'ya teslm edp ol dahi kfirleri
gitmede. tekrr zindna koyup haps etdikde hakr cmle on
Badehu Sadrazam bu Belgrad'da on gn tekd kse guru karndalm Budin Aas mer Aa'ya
fermn edp cmle mecrhlar ve cemi hastalar cmle ocak aalar yannda teslm edp mer Aa
mahalle be-mahalle eimme ve huteblara defter ile tevz Budin'e revne oldu.
etdiler. Hamd [] sen ol Allh'a kim Yenikala'dan ber ve
Ve bunda Nemse sr tarafndan sulh in eliler nehr-i Raba seferinden ber bu kadar berzah u lm-
gelp redd etdiler, amm ahvle vkf olmayan edidler ekmiken kerm Allh kerem edp nie yere
kimesneler bu ehre gelince hemn cemi hastalar giden mllarma karlk ye[t], sre-i (---)
tama tutudurduklar gibi bu kadar zamndan ber 1
aru emslih
nass- erfi zre giden
alk ekmi demler tam yemeden ishl ve zahr mllarma karlk Allhu Tel yigirmi kat ihsnlar edp
marazna mbtel olup nie yz demler merhm ve bir gn h vh dedirmeyp cmle hddmlarmla ve
oldular. nie atlarmla gn-gn ihsnlar edp Ustolni-Belgrad'da
Ve nie bin asker Ustolni'ye geldiklerinde gy yzmz gldrd.
klb- b-rh demler b [u] hevs latf ehre girince Hakk ki [28a] bu Ustolni-Belgrad kalas bir
ou mevtya cn gelir gibi oldular, hayt- tze ve mbrek kaladr. Her br bu hisr- stvra gelsem
srr-i dilnvze dndler, zr Ustolni'nin halk gyet elbette bir ey intif ederim. Hamd-i Hud min
garb-dost demler olmaile cemi l-i Osmn askerinin indillhdr kim e-kr lillh hemn bu ml- ganimin
bay u gedsna ve pr [u] cvnlarna ve hasta v krnna bir kurbn ve bu kadar pirin ve bal ve ya
mecrhlarna mllar ve cnlar ve balaryla hidmet edp alup Budin kapusundan tara gl kenrnda merhm ve
var makdrlarn sarf etdiler. Hud cmlesinden rz ola. mafrun leh Gz Sleymn Paa Trbesi tekyesinde
Ve Sadrazam bu kalay diren-mdr tem edp kurbnlar edp pilavlar piirp nie yz aded fukarlar
asker-i slma buhayresin tathr etdirp kalann baz ve gzler gelp tenvl edp bade't-tam tekye
yerlerin tamr termm etdirp her kllarda birer sr fukarlar glbng- Muhammedler ekp hakre hayr
etmeleri gibi bunda dahi on gnde bir tabya-i azm bin dular etdiler.
edp kala-i hasn-i stvr oldu. Ve cemi cebehne ve Badehu bu menzilde Hnkr hasekisi Hasan Aa
mhimmtlar yoklayup her ey yerli yerinde edp cmle der-i devlet tarafna mteveccih olup Raba suyu in-
nefertlara on kse zahre bahs ihsn etdiler. hizm ve kala-i Leve altnda Hseyin Paa inhizm
Amm hakr bu mahalde Hac Mustafa Paa cmle sadetl pdiha telhs olup ol n nefr-i rhletler
efendimiz sarynda meks etmek ile bizim iki nefer alnup,
esrlerimiz Mustafa Paa syledp bildiler kim Semartin
kapudan oludur ve biri kala yzbasdr. Her birine
beer yz guru verdiler. Hakr rz vermeyp eyitdim: Ustolni-Belgrad'dan Leve ve Litre kalalar
"Biz Uyvar altnda kala muhsarasnda iken Grc istihlsna tevecch olunduu menzilleri
Mehemmed Paa kethudsyla Komaran kalas altnda beyn eder
kffr ile ceng edp anda mnhezim olduumuz gn bir Evvel Haseki Aa'ya bu kadar zamn refkatimiz
gulmm esr oldu. Hl ol klem Komaran'da Ziivan sebebiyle ved mahallinde hakre iki yz altun ihsn
nm bir kapudan- benmda esr olup nie kerre edp der-i devlete revne oldu ve hakr cmle ahl-i
gulmmn strgonlularla kzlar geldi. Benim Belgrad ile ve Hac Mustafa Paa efendim ile vedlaup
olanma bedel yzba veririm, gulmm Ziivan'dan Sadrazam dahi ks-i rhletler alup cnib-i imle 2
hals etsin ve bu kapdanzde in be bin gm riyl sat gidp,
isterim. Olursa ho, olmazsa bunlar slmbol'a gtrp
kree korum" dedim. Kfirler eyitdi: Menzil-i buhayre-i Patka
"Biz Komaranlya karmazz. Eer bizim kalada
olayd, imdi kleni getirdirdik, amm Komaran serhad- Yan lisn- Latince rdek gl demek olur bir
dinde alkamz yokdur" dey f haber verdiklerinde kk b- hayt gldr, amm hakk ki rdei gyet
hh n-hh mbeyne serhad gzleri muslihn girp okdur. Ve cemi askir-i b-pyn bu gl etrfnda
hamd-i Hud yzba kfiri bin aded talar gurua ve meks edp zevk u saf etdiler. Bu buhayre kenrnda
Semartin kapudannn olunu be bin gurua dururken hemn strgon tarafndan krk elli pre
kesidiimizde karudan bir yrn kil olma ireti etdi, balyemez toplarn atlduu istim olunup derhl
amm ben de bildim on bin guru eder kfir idi. Lkin Sadrazam nefr-i rhletler aldrup bu Patka gl
m-beyninde Hac Paa olduundan hicb edp be bin kenrndan kalkup 12 satde cnib-i imle dalar ve
gurua rz verdim ve keferelerin atlarn ve silhlarn ve dere ve depeler ve ormanlar ve susuz yerleri geerken
sir ml- ganimlerin isteyp atlar in dahi cmle bin
Sivilye guru verdiler ve yedi nefer gulmlarma da be
1 Kurn, Kasas 84; "Kim bir iyilik getirirse ona" on misli
yz guru verdiler. Cmle yedi bin yedi yz guruu alup
vardr.

______________________________________ 45
krk elli kadar dem ol iddet-i hrda susuz helk olup
der[d-i] bel ekerek,
Menzil-i evsf- kala-i strgon misl-i
flk-i mehn- ibret-nmn
Sene 1073 trhinde Uyvar gazsna giderken bu
kala-i strgon ka kerre dest-i slma girdii ve ka
kerre kffr istl etdii blda mufassaldr, amm imdi top ekmee mberet etdikde kffr bu hli grp
mezkr Patka glnde toplar sads istim olunup
andan acele ile bu kadar dem susuz atlayup
gelinmesinin asl meer mukaddem Ustolni-Belgrad
altnda Uyvar imddna giden Kanbur Mustafa Paa ve
Hseyin Paa kerr ferr dret [] azametleriyle seksen
yedi bin asker ile strgon altna vardklarnda ehl-i kala
bu askeri vezr-i azam zann edp toplar sads
iidildiinin asl ol imi.
Badehu hemn Sadrazam strgon altnda meks
etdikde bin pre zahre gemilerin bunda bulup on gn
meks tekd olunmak fermn olup cemi askir-i
slma alt aylk umm zahresi verilp ordu-y slm ii niybetidir. Mft ve nakbi ve kethudyeri yokdur,
eyle ganmet oldu kim cmle hayvnt u insnt tze cn
buldular.
Ve Sadrazam hemn ol gn tekrr Tuna zre cisr-i
azm in etmek fermn edp cmle zahre gemileri zre
cisr yapmaa mberet olundu. Lkin sene-i mzde
strgon'dan bir top menzili bad yerde cisr yaplup
Uyvar gazsna gidildi. Lkin imdi strgon kalas
altndan cisr kurulup karu tarafda Cierdelen kalasna
dayand, amm gyet metn kantara-i kav oldu.
Amm mukaddem biz askir-i slm ile nehr-i
Raba cenginde iken kffr-i Nemse Leve kalasn dest-i
slmdan alup ve ay mukaddem alduu Litre kalasna
asker koyup azm asker ile gelp Cierdelen kalasn
ihrk edp ve cisri harb edp andan on gn on gece
strgon kalasn toplayup badehu asker-i slmn
Raba'dan avdet etdiin kffr istim edp kala-i
Komaranlarna firr ederler.
Sadrazam bu gelide kala-i strgon'un ve kala-i
Cierdelen'in bu gne top ile mnhedim olduun grp
cisri ale't-tacl itmm edp kala-i strgon Cierdelen'i
imret etmee baladuu mahal bu hakr ol gn
refklerimizle baz ey alup Viigrad kalasn tem
etmee cnib-i arka 6 satde gidp,
Evsf- kn- tc- grad, yan kala-i metn-i
Viigrad
Lisn- Latin'de Vie (---) (---) derler, grad kala
nmdr. Lisn- Nemse'de ismi (---) (---), lisn-
Macar'da nm (---) (---) dr, amm elsine-i nsda galat-
mehr ile Viigrad derler, amm bnsi Menehr
evldlarndan Grand Ban binsdr. Hatta Grand Ban
tc- skender'i diyr- Acem'den bile getirp bu kala
ire tc pinhn edp ol tc sebebiyle bu kala amr olup
ehr-i muazzam olur.
______________________________________ 46
Badehu nie mlklardan mlka bu kala intikl
edp hr- kr sene 951 trhinde Sultn Sleymn
asrnda Budin vezri Yahy Paazde Mehemmed Paa
dery-misl askeri bana cem edp Budun'dan [28b]
balyemez toplar getirp bu kalay de de ykup aa
kalay istmn ile feth edp cmle kffr yukaru i
kalaya kapanup cenge heng ederler.
hr- kr Serdr Mehemmed Paa yukaru kalaya
havf [] hayetinden onuncu gnde bu kalay vere ile
verp mifthlar serdra teslm edp kaladan karken
tc- skender'i kffr dern- hisrda ferm edp yine
kalaya girp tc almak isterler. Yenieriler kfirleri yine
kalaya komayup tekrr cenge heng edp yenieriler
cmle kfirleri dendn- tdan geirp kapudann
Serdr Mehemmed Paa gcile yenieri elinden kurtarup
kala mifthlaryla kapudan sadetl Sleymn Hn'a
mjde gnderp kala-i Viigrad bu yzden feth olup
hl Sleymn Hn tahrri zre Budin eyletinde
strgon sanca hkinde voyvadalkdr ve strgon
amm Budin yenierisi serdr ve kala dizdr ve yz
aded merdm-hisr vardr.
Ve ekl-i zemn-i kala-i Viigrad
Nehr-i Tuna kenrnda evc-i sumna berber bir
krmz yaln kanara kaya-y mehb zre ekl-i
muhammes bir seng-i tr kala-i savadr kim Budin ve
Egre ve Kanije ve Ustolni-Belgrad sahrlar ve
serhadlerinde misli meer kala-i iklo ve kala-i
strgon ola, byle bir sab hisr- stvr- bldr.
Gy Tuna Belgrad'nn i kalas gibi Tuna kenrnda
bir burunda vki olmu bir eddd hsn- hasn ve
sedd-i metn kala-i randr.
Ve i kalasnn cnib-i imle nzr bir kk
kapusu var kim ayyka ser ekmi kapudur kim aa
varo- hisrdan bu kapuya bir kemndrn ok
yetirdirmemilerdir. T bu mertebe bir kala-i bldr.
Geri bir kapudur, amm kat dolama demir
kapulardr.
Ve dern- hisrda yetmi mikdr indire tahta
rtl evleri ve Sleymn Hn'n bir kk cmii ve
gll anbrlar ve cebehneleri ve yedi aded metn
kulleleri ve dendn- bedenleri vardr. Gayri hn ve
hammm ve rs-y bzrlar yokdur, amm std-
kadm bu i kalann Tuna cnibinde bir kaya-y seng-i
hry oyup aa Tuna nehrine enecek bir su yolu etmi
vcib'l-iberdir, amm hl sular sarnlardr kim
brn- rahmetden cem olur. Lkin yine her br sakk
brgrleriyle ayn- kibr aa Tuna'dan tayup n
ederler.
Ve bu kala Sleymn Hn ile Miha'da ceng eden
Lago Kral'n haznegh idi, zr sarp kala olmak ile
cmle hazin ve tc- skender bunda durur idi.
Badehu bu kala feth olup tc- skender'i bu
kaladan kaldrup kala-i Budin'e koyup sene {durur.
btid} tc skender'indir. Andan Enirvn'a intikl
eden tca l-i Osmn mlik olup badehu Sleymn
Hn Nemse ile dost olup tc- skender'i Nemse
srna hibe eyleyp Zirin ve Beganoullar elinden nie
yz pre kalalar alup Sleymn Hn Seitvar kalasn
feth ederken merhm olup hl tc Nemse srlar
destinde kald. nallhu Tel ekl-i tc- Gorona
mahallin[d]e tavsf olunur.
Ekl-i varo- Viigrad
Aa hisr Tuna kenrnda cnib-i etrf sarp
kala-i metndir kim her tabyalar birer gne Sedd-i
skender'dir ve cmle (---) aded kapular var. Ve cmle
mahalle-i mslimndir ve iki aded mahalle-i keferedir.
Ve cmle drd yz elli aded beli vsi tahta rtl
evlerdir, amm krgr binl hnednlar azdr.
Ve cmle (---) aded mihrbdr. (---) cmii (---) (---)
(---) (---) Mad mahalle mescidleridir. Ve cmle bir
medrese-i limndr. Ve cmle aded mekteb-i
sbyndr. Ve cmle iki aded tekye-i dervndr. Ve
cmle bir aded hn- msfirndr. Ve cmle bir aded
hammm- gslndr. Ve cmle elli kadar dkkndr. Ve
bu varoun etrf b u be ve gl-i glistndr ve
halk gyet ehbz u ec u bahdrndr. Hatta gzleri
gemilere binp bu kalann mukbelesinde nehr-i pol ve
nehr-i Gara sular ire gemilerle girp t Leve kalas ve
Novigrad kalas altlarndan esr alrlar, bir alay gziyn-
mchidn yiitleri vardr.
Temimme-i ehrengz-i kala-i Viigrad
..................(1.5 satr bo)....................
Bu kalay dahi seyr-i tem edp atlara ul ve
gulmlara Macar kebeleri alup andan yine cnib-i garba 6
satde blar ve beler ire gelp tekrr menzil-i
kala-i strgon'a dhil olup ol gn strgon cisri
tamm olup fermn- vezr ile cmle askir-i slm karu
tarafa gep yine cmle askere umm zahresi verilp ol
gece anda yatld.
Hikmet-i Br vakt-i fide cemi askir-i slm
hb- rhatda iken nehr-i Tuna zre bir top u tfeng
sads istim olunca dern- askerden bir Allh Allh
zesi olup tarafeynden cenge [29a] baladlar. Meer
kffr- hlekr gece ile on iki pre pr-silh te-pre
firkateler ile eb-i zulmetde gelp askir-i slmn
haymelerin Tuna kenrnda toplayup nie at ve dem
helk [ve] mecrh edp yine firr ederken su aknds ile
gelmeleri sn, amm su ile ba yukaru kmak mkil
olup cmle kffr kree girp ribaa urarak firr
ederlerken hikmet-i Hud rzgr- zorkr bu kfir
firkatelerin karulayup bir krat gidemediklerinde hemn
Sadrazam strgon kapudan firkatelerine asker
doldurup ve gayri gemileri kezlik leker ile pr edp
gemileri karadan dem derys ipler ile ve atlar ile
ekerek gitmede ve yine strgon taraf karasndan
______________________________________ 47
Kanbur Mustafa Paa ve Defterdr Hseyin Paa h
toplar ile kfiri kovmada.
Beri asker-i slm tarafndan Seyd Ahmed Paazde
Mehemmed Paa askeriyle ve sir guzt ile kffra
yetip der-ceng-i evvel Seydzde Mehemmed Paa bir
dar boazda kffrn nn alup kffr Tuna'dan
Mehemmed Paa karadan ceng ede ede kffrn iki
firkatesin alup kffrlar suya dklnce strgon
kapudan dahi firkateleriyle kfire yetip ol n "Allh
Allh" deyp kfire girip te tarafdan Kanbur Paa ve
Hseyin Paa beri tarafdan Seydzde Mehemmed Paa
ve Tuna ire strgon kapudan cmle asker kffr-
hksr Tuna nehri ortasnda ortaya alup n- satde on
iki pre kffr gemilerin bin alt yz kadar kffrlaryla
feth edp ser-nign hal peykeriyle gemileri strgon
altna getirp Sadrazam huzrunda dmnlar olup
paalara ve Tuna kapudanlarna hilat-i fhireler verilp
gemileri strgon altnda limana balayup cmle
kffrlar strgon zindnnda haps-i ebed etmek
fermn olundu.
Andan Sadrazam Cierdelen kalas imretine
Kayseriyyeli Dilver Paazde'yi memr edp andan
nefr-i rhletler alnup badehu Cierdelen sahrsndan
kalklup sene-i sbkda krdmz kffr leleri iinden
askir-i slm ubr edp azamet-i Hud cmle kffr
leleri kuruyup kadd olup ve cmle mnsz olup derileri
kemiklerine yapup akl ta gibi sahr-y Cierdelen'de
dizin dizin sr sr olup yatrlar, amm merhm ve
mafrun leh Kadzde brhm Paa ile kfire sekiz hov
edp kfirleri krdmz meydn- marekemize vardk.
Anda dahi kffr lei cste cste ve pte pte olup
yatrlard, amm bir yldan ber bunlar ne kurd ve ne
ku ve ne mr- mr yemeyp hemn bunlar dahi kadd-i
mahz kalmlar. Amm ehd olan atlarmz bir yere
ymdk. Anlar dahi ter tze durur gibi dururlard.
Andan cmle ehd olan refklerimiz bir yere defn
etmidik, anlar da ziyret edp rh- erfleriyn bir
Ysn-i erfe tilvet edp savbn rh- pr-fthlarna
hibe edp 6 satde,
Menzil-i buhayre-i Babya
Sene-i sbkda konulup bir kk gl olduu blda
mevsfdur. Andan 5 satde,
Menzil-i sityi-i kala-i Uyvar- stvr'a
varrken Abaza Hseyin Paa ve Uyvar paas Kurd Paa
Sadrazama istikble kup kala-i Uyvar ol kadar top
dmnlar etdi kim diller ile tabr olmayup Uyvar halk
askir-i slm gricek cmle tze cn bulup drd bin
araba yk zahreyi Uyvar emnine teslm edp der-
mahzen etdiler.
Ve yine arabalar bir kerre dahi strgon'dan zahre
getirmee gitdiler. Ve ertesi gn yine ol kadar gll
kala-i Uyvar'a getirdiler. Meer kaht [u] galdan Uyvar
halknn hlleri mkedder olmu imi.
Hemn Sadrazam- mdebbir cemi askir-i s-
lmn develeri ve katrlar ve arabalarn tekrr kala-i
strgon'a gnderp cmle nevbet strgon'dan "Eyle olsun" dey sulhu kabl edp eli dahi birka
zahreler tayup Uyvar ganmet oldu ve nevbet dahi ey ric etdi.
cemi develer ve katrlar ve seyishneler ile odun tadup "Evvel bizim Vak suyu kenrnda Pojon
Uyvar'n endern [u] brnunda hatab dalar gibi yld. topramzda Geceb-Uvar nmnda bir geit kalas
yapalm, rz verin" dedikde Sadrazam Uyvarldan ve
Der-beyn- sefer-i mvere-i kala-i Neve strgonludan sul edp edp,
ve kala-i Litre "Mazarrat var mdr?"
"Bizim topramzda deildir, ola" dedikde cmle
Cmle ale'l-ittifk bu iki aded kalalar kffrdan
serhadli,
tekrr almaa sefer mhimmt grlp cebehneler ve
"Hayr kendilerinin Pojon toprandr" dediklerinde
krk pre balyemezler hzr-b ve mde olup ale's-
Sadrazam {buyurdular kim},
sabh Sadrazam Litre kalasna ve Hseyin Paalarn
"Kef olunup kendi hklerinde ise ana n er
ikisi ve Kaplan Paa dahi Leve kalas zre mde olup
yokdur yapsnlar" dey kefe dem gidp ol gn kendi
tular gitmek sadedinde iken hemn ale's-sabh sene
hklerinde olduu haberi geldi ve izin verildi.
1074 mh- Safer'l-muzafferinin yigirmi tokuzuncu gn
Ve yine eli ric etdi kim,
Nemse sr tarafndan ordu-y slm iinde gy hzr
"Erdel vilyetinde Varat kalanza karb Sekelhit
imi, {kffrn} nc defada yine elileri gelp
nm bir kala vardr. Her zamn anda bizim Nemse ve
dern- dilden ve cn u gnlden sulha rabet edp
Macar katanalar cem olup sizin Varat' ve Yanova'nzn
srdan nmeler ve tazallum hmeler getirp dvn-
etrflarn vururlar, bir gn sulha muyir i ederler, yine
sadrazamda nme-i iltiymlar tilvet olunup,
sulhumuz bozulur. Hemn ol Sekelhit kalasn ykalm"
"El-amn ey gzde-i l-i Osmn, elim memleketim
dey eli ric etdikde hemn serhadliler,
harb u yebb olup diyr- Alman'a varnca bdn
"Makl, makl" basverdiler.
lkem kalmad. Her ne murdnz var ise sulhu eylece
Hemn bu abd-i kemterin karr kalmayup bu kadar
kabl edeyim" dey vfir arz- ubdiyyetler etmi ve,
dvnda eyitdim:
" seneden ber harcm ve hedylarm [29b]
"Sulha muyir i olur korkarz, dey sret-i hakdan
pdihma vereyim" dey ahd-i amnlar yazup bir vaka
grnp eyle bir kala-i hsn- hasni ykmak isterler, zr
[u] vakr shibi eb'l-kelm bir mdebbir kfir rehin
bizim Varat kalamz kurbundadr, belkim an da feth
gndermi ve Litre kalasn alan bil-tebh ba-papas
edeyiz ve Orta Macar' ve Erdel vilyetin ol Sekelhit
olan mftleri memhrlu yemn-i sl kdlar
sebebiyle kabza-i tasarrufa alayz, dey kffr bu
gndermi.
mlhazay edp mukaddem trh ile sulh mbeyninde
Badehu cmle gzde-i askir-i slm yine bir yere
bu kala-i Seykel'i yktrmak ister" deyince hemn
cem olup mvereler edp "Leve kalasn ve Litre
Sadrazam,
kalasn yine bize verin" denildikde kffr- drbn-fikr
"ferim Evliym, berhordr ol, ol kala Erdel'indir,
eyitdi:
sizin olsa ykn der idim, amm o dursun" dey
"Vallhi ol iki kalalar bizim dnimiz ulusu ba-
Sadrazam Sekelhit kalasnn mnhedim olmasna rz
papasmzn hslardr. Anlarn yerine size iki kala
vermeyp kald. Hemn yine eli eydir:
verelim, hemn sizinle tek sulh [u] salh edelim. Biri
"Bizim ve sizin tarafeynden elilerimiz ve elileriniz
Sean kalas ve biri Hollok kalas ve biri bu Buyak
muazzez ve mkerrem varsn gelsin ve bizden ve sizden
kalalarn verelim, bunlar mamr edn ve ilerine
elli demden ziyde eteci ve poturaclar kmasn ve
mstevf askeriniz koyun" dediler.
bizim ve sizin askeriniz kalalarmza ve kalalarnza top
hru'l-emr nie gne niz ederek bi'z-zarr kala-i
ekilmesin ve her sene mahabbetnme ve hedylarmz
Leve ve kala-i Litre yerine nie gne niz ile kala-i
pdiha gnderelim" dedi.
Sean ve dahi kala-i Germat ve dahi kala-i Diregel ve
Hep bu riclar hayyiz-i kablde vki olup eli krk
dahi kala-i Hollok ve dahi kala-i Buyak, bu be aded
yl kmil sulh istedikde vezr-i azam bu sulha kil
birer gzde metn kalalardr kim mukaddem Tatar
olmayup eydir:
Hnzde ve Kaplan Paa ve Egre vezri Filibeli Pirini
"Ya krk yl biz sizinle sulh edp y kiminle l-i
Mehemmed Paa bu kalalar feth edp hl ve muattal
Osmn ceng etsin," deyp eliyi krk yl sulh sz in
kalm idi.
kovdu.
hr Sadrazamn ve cmlenin hsn-i rzlaryla bu
Hele hh n-hh vezr-i azam gcile yigirmi iki yla
mezkr be aded kalalar Leve Litre kalalarna bedel
ve yigirmi iki mdde anlarn rics ve yigirmi iki mdde
alnup kabl olunup, amm be-art- n Uyvar kalas
l-i Osmn'n rics blda takrr olunan mevdd-
fethi senesinde gret ve ihrk olunan otuz drd pre
kbrlar gibi tarafeynden yigirmi iki yla ve yigirmi iki
kalalar ve Kanije yl Yenikala altnda ihrk ve gret
mevdda sulh kabl olunup evvelbahrda kffrn
olunan otuz iki pre kalalar,
bykelisi pdiha kup avk- tehr olunmamak
"Bu cmle altm alt aded kalalarnz ki ihrk
artyla pdih- lempenha mezkr be aded kalalarn
etmiizdir, anlar yaplmayup hl harb yerde yatsn ve
mifthlaryla telhs-i saf- Berhay gidp eli
amr etmeyesiz" denildikde kfirin elisi,

______________________________________ 48
Sadrazam yannda rehin kalup Sadrazam tarafndan
Cnpoladl Bekr Hasan Aa sra eli ulak gitmee
hzr olup Uyvar'n baz mhimmt ve baz
levzmtlarn grnce yigirmi gnde Sadrazamn
telhsi varup gelen hatt- erfde sadetl pdih eyle
tahrr etmi kim
"Ecdd- zmm Sleymn Hn tbe serh sul-
hundan ziyde harc [30a] verirse ve Uyvar kalamdan
ve Kanije kalamdan ve avka kalamdan ieri t nehr-i
Raba'ya varnca on ikier sat yer hudd verirse sulhum
sulhdur ve ill yok derse evvelbahrda leker-i dery-
mislimle kalkup Alman dalarnda av ku avlayup elini
vilyetini harb u yebb edp Yank kalasn muhsara
edp t Be'e ve Pra'a varnca stne asker ekerim,
vaktine hzr olsun" dey nme eli huzrunda krat
olundukda kbet-end eli,
"Ba stne pdih- Rm ne ki murd edindi dahi
ziyde harc ve dahi ziyde hudd verelim, hemn
dostluk edelim" deyp gelen nme Cnpoladl Hasan
Aa'ya verp ol dahi Pojon kalas zre srn Be
kalasna varup nmeyi krala verp ol dahi "Seman ve
ta" dey Sadrazama gnde mektblar gelp
Sadrazam d [u] handn oldu.
Evvel kala-i Uyvar altnda rehin eli ile
Belgrad'a avdet olunduu konaklar beyn
eder
Evvel kala-i Uyvar altndan cemi askir-i slm
ile kalkldkda Uvar kalas "Varn shhatle" dey ol
kadar top dmnlar edp kfirin elisi lem-i hayretde
kalup Uyvar'dan cnib-i kbleye cnib-i kbleye 6 satde,
Menzil-i kenr- Babya gl
Andan kalkup bu mahalde Sadrazam bir nezket
edp kfirin rehin elisin sene-i mzde krdmz
kffrlarn leleri ire geirp eli bu kadar bin cfe-i
murdrn akl ta gibi yatdn grp ve sne-i pr- yokdur. Andan {5 s[atde]},
knesine eliyle ha eder ireti edp ddelerinde ekde
ekde kanl yalar cereyn ederek andan,
Menzil-i kala-i strgon
Cisr zre Sadrazam gedikden sonra eli geerken
strgon kalas zr [u] blsndan ol kadar top
dmnlar etdi kim sad-y top- kp evc-i rka
peyveste olup eli engt ber-dehen olup eydir:
"te l-i Osmn iki kalaya mlikdir, biri Budin biri
bu strgon'dur" deyp bir h- dil-sz ekdi. Andan {6
s[atde],}
Menzil-i kala-i Kzlhisr, andan {4 s[atde],}
Kala-i Budin: Sene 932 feth olup yine Yano
Krala ihsn olunduu blda mastrdur. Ve bu menzilde
Cn Arslan Paa ve Leve kalasn kfire veren atrapatra
Al Paa ve Leve Yenieri Aas Hall Aa ve Erdel
krallna tlib Halil Gabor kefereyi cmle Budin altnda
______________________________________ 49
katl olunup Erdel Kral Apopi Mihal fermn- vezr ile
Erdel diyrna gitdiler. Bunda dahi Budin ve Pete ve
Gers-lys ve Brdhne kalalar eliye ramen
nevbet top dmnlar ve pk ve msellah askir-i
dery-misl alaylar gstermilerdir kim tabr olunmaz.
Andan kalkup {2 s[atde]} menzil-i kala-i
Hamza Be ve {2 s[atde]} kala-i Erin'i gep {4
s[atde]} kala-i Penteli, bu menzilde Vezr-i azamn
bir sekbn yine bir sekbnn bir gulmn ayardup firr
etdkde dutup yolsuz olduuyn herf-i srk gulm bir
aaca muhkem sarup kuruma dutdular ve gulm- hz-i
n-pki kassb- pk gibi pk pre pre etdiler.
Bu mahalde Koca Grc Mehemmed Paa'ya Budin
{eyleti} ihsn olup Budin'e avdet etdi.
Andan {3 s[atde]} menzil-i Cnkurtaran' gep
{5 s[atde]} kala-i Ftvar, andan {5 s[atde]} kala-i
Paha, andan {4 s[atde]} kala-i Yeni Palanka'y
gep 10 satde kala-i Segsar, andan {4 s[atde]}
kala-i Bat sek, andan {5 s[atde]} kala-i Seoy {9
s[atde]} gep {8 s[atde]} kala-i Miha, andan {8
s[atde]} kala-i Birnivar, andan {5 s[atde]} kala-i
Darda'y gep {bir satde} kala-i azm-i sek,
bunda Ksm ulfesi elinin gz nnde verilp kffr
lem-i hayretde kalup yine ol n eliye ve Tatar
Hnzde'ye ziyfet-i azmeler olup Ahmed Geray
Sultn'a Sombor vilyetinde klasna gitmek fermn
olunup cmle vzer v vkel ve mr-i mrn
merlara ve cmle ocak halkna klalar verilp revne
olduklarnda ancak Sadrazam erbb- dvn ve yenieri
ve topu ve cebeci oca askeriyle ve kendinin sekiz bin
lekeriyle kalup badehu sek'den kalkup {5 s[atde]}
kala-i Val altnda meks olundu.
Titel(?) kenrnda r-ke bir palanka ve iinde bir
deyr-i kadm olup drd ml ihta eder bir kk
buhayresi ve gn-gn mhleri olup bu gln arz
ml olup Tuna'dan cem olma b- hayt gl olduu
blda mufassal tahrr olunmudur kim tekrra hcet
Kala-i Vu[l]kovar: Yine Hind Baba tekyesinde
fukarya bir kurbn edp ziyret etdik.
Andan {5 s[atde]} kala-i Sotin gep 3 sat[de]
kala-i Tovarnik, andan {3 s[atde]} kasaba-i
mamr- Mitrovise, andan {5 s[atde]} karye-i
Voyka, andan {5 satde} kala-i Belgrad- dru'l-
cihda bir alay- azm ile girirken Tuna kenrndaki
kullelerden sekdirme toplar ve bl kaladan balyemez
toplar atlup ol kadar dmnlar olup herkes
konaklarnda meks edp kmil drd ay zevk u saflar
etdik.
Badehu sene 1075 mh- Ramazn'nn yevm-i
ydnda der-i devlet tarafndan Rmeli eyleti pyesiyle
eli Kara Mehemmed Paa bir ank-y l cenb- l-
vakr kimesne Nemse srna eli gitmek in nme-i
hmyn ile Belgrad'da Sadrazama alayiyle gelp
buludukda Sadrazam eydir:
 "Baka paa sen bu kyfetle Alman kralna eli mi
gitsen gerek. Tz kapunu [30b] ve tevbi [u] levhkn
mkellef mkemmel edp Yenikala altnda merhm
olan Kbleli Paa'nn ve nehr-i Raba'da ehd olan sml
Paa ve Yenieri Aas Slih Paa'nn ve Budin'de
merhm olan Serdr Al Paa'nn ve Budin'de katl
olunan Cn Arslan Paa ve atrapatra Al Paa'nn ve
gayri merlar ve mr-i mrnlarn muhalleftlarndan
cmle lt- silhlar ve zrh- zireh-klhlar ve sir bir mkellef mkemmel dem oldum, e-kr lillh
cebehne ve gayri altun ve gm vnileri ve mkellef
cerge ve otaklarn cmle mrden satn alup rz-
pdihyi yerine getirp Nemse kral vilyetine esbb-
ihtimnla gidp drd be yz kse harc etmeden elem
ekmeyesin. Yine sana Cenb- Allh ann izf- muzaf
ihsnn eder ve her esnfdan askerin iinde pk u pkze
erbb- marif aavtlar gtr. Ve sen bostnc
ocanda nev [] nem bulup Nemse serhaddi ahvlin
bilmezsin. Hl bizim yanmzda Melek Ahmed Paal
Evliy derler bir seyyh- lem ve nedm-i dem
kimesnedir, an dahi gtr, zr ol serhadlerin ahvlin ol
kimesne pek bilir, an dahi gtr ve basret zre olup
hemn tedrikin gr" dey Sadrazam eli paaya bu
gne nie yz yzden pend vaz [u] nashatler edp
hemn ertesi gn eli paa Hac shk Aa ve Sadrazam
kethuds brhm Aa ile mvere edp Sadrazamn
fermn zre ehd olan vezrlerin cmle metlarn
yz yetmi kse bu kadar ml- erzk lt- silh-
siphlik ald kim tabr olunmaz. Ol gn Sadrazam
hakri huzruna arup,
"Evliym bugnk gn sen lzm oldun. Eli paa
ile Nemse kralna gidersin. Tz hzr ol" dedikde "El-
emr emrkm" deyp bir kse guru harcrh ve bir
semmr krk ve iki at ve bir kle ve Egri yenierisi
aasnn mukarreri emrin ve Egre Paas Mehemmed
Paa mukarreri emirlerin ihsn edp,
"Egri'den Budim'de eli paaya yetip Nemse'ye
bile git" dedikde dest bs edp tara kup brhm
Kethud efendimizin dahi dest-i erfin bs edp eydir:
"Evliym, ite Be vilyetin grmedin, tekml-i
seyhat edersin, amm u bizim Halhl Derv Ahmed'i
bile gtr" dedikde,
"Sultnm gideceimiz yer kfiristndr. Derv
Ahmed ise bir harbt cndr. Olmaya kim kfiristnda
bir bedmestlik edp eli paamzn rzna bir en getire"
dediimde,
"fern Evliym eyi dedin. Hemn gidi k eyle bir
bed-evz ederse kes yakasn al bandan sikkesin. Bir eyi
tazr eyleyp zabt [u] rabt ile hemn Derv Ahmed'i ve
Baba Trb'yi bile gtr" dedikde,
"Nola, dedim. Shib-i devletden Egri aal ve paa
mukarrerin alup bu kadar ihsnlar etdi", dediimde
hemn brhm Kethud efendimiz birer kat esbb-
semmr kafs krkiyle ve ve bir at pr-silhyla ve bir
musanna nmsiyyeli adr ve yz altun ve sir bakr
vn esb[b]lar ile Egre aalarna ve paasna,
______________________________________ 50
"Evliymn tatyb-i htryla mukayyed olasz" dey
tenbh tekdli mektblar yazup brhm Kethud
efendimizin ktibi Selm Efendi ve Hayl elebi ve
Kapucular Kethuds Kse brhm Aa ve Ordu
Monlas ns Efendi ve Sadrazam birderi Mustafa
Be efendim ve avuba Mahmd Aa ve Defterdr
Ahmed Paa efendilerimiz "Evliym Be'e gider" dey
her biri birer hedylar ve gn-gn eylar ihsn edp
elhamd lillh.
Yine ol gn eli paa hakri arup shib-i devlet
tenbh etdi:
"Evliy elebi benimle Nemse srna gitmee
hzr ol", deyp hakre bir kse harc- masrf verdi ve
gulmlarmn yedisine dahi ellier aded riyl guru verp
hakr eyitdim:
"Sultnm, shib-i devletin fermnyla Egri'ye gidp
size Egri serhaddinde i grm demler getirp
Budin'de buluuruz" deyp dest bs edp cmle ayn-
kibr efendilerimizle buluup kamusuyla "Be'e gideriz"
dey vedlaup ve nie ihsn [u] inmlarn alup bism-i
lh ile,
Belgrad'dan Egre vilyetine andan
Ungurus vilyetinde Nemse kralna
gitdiimiz konaklar beyn eder
Evvel sene 1075 ydnn drdnc gn drd
hddmmla yola tevecch edp sir hddm ve
refklerimiz arlkmla eli paa yannda koyup alt res
menzil brgrleriyle Belgrad'dan nehr-i Sava'y gep
"Tevekklen alallh" deyp,
Menzil-i karye-i Voyka
Andan Mitrovise kasabas yolun sol tarafa braup
sa tarafda yldz rzgr cnibine 7 sat sahr-y Sirem
ire gidp,
Evsf- kasaba-i rik
Sirem sanca hkinde voyvadalkdr ve yz elli ake
kazdr ve bu rabta-i zbnn yldz cnibi bayrlardr,
kble cnibi Sirem sahrsnda blar ve beleri b-
hisb yerdir. Ve cmle alt mahalledir ve cmle iki bin
kadar tahta rtl vsi evlerdir. Ve cmle (---) aded
mihrbdr. (---) cmii (---) cmii (---). Mad cmle
(---) aded mahalle mescidleridir. Ve cmle bir
medrese-i shtevtdr. Ve cmle iki aded tekye-i
dervndr ve cmle aded mekteb-i sbyndr ve
cmle bir aded hammm- dil-sitndr ve cmle bir aded
hn- tccrndr kim bu hn ve hammm Viz Abd
Efendi'nin hayrtlardr. Ve cmle yetmi aded kifyet
mikdr dkknlardr ve halk gyet garb-dostlardr.
[31a] Ve cmlesi ticretle geinp sofralar meydnda
muhibb-i fukar kimesnelerdir.
Andan kalkup dalar eteinde mamr kurlar
gep 6 satde sahrlar ile gidp,
 Evsf- kasaba-i Grgovise
(---) (---) de Sirem sanca hkinde voyvadalkdr ve
kazs (---) (---) ve siph kethudyeri ve yenieri serdr
(---) yldz rzgr cnibi bayrl ve ayrl ve bl ve (---)
beli yerlerdir. Ve kble taraf sahrlardr. Ve cmle
yedi mahalle-i mslimn ve mahalle-i keferelerdir. Ve
cmle iki bin aded tahtn ve fevkn tahta rtl vsi
byt- ranlardr. Ve cmle (---) aded mihrbdr.
Evvel rs iinde (---) cmii (---) (---) (---) (---) ve
cmle (---) mahalle mescidleridir, amm cematleri
okdur. Ve cmle iki medrese-i tlibndr ve cmle
aded mekteb-i pserndr ve cmle bir aded hnkh-
dervndr. Ve cmle (---) hammm- rendr. Ve
cmle (---) hn- sevdgerndr ve cmle (---) dkkn-
esnfndr.
..................(1 satr bo)....................
Ve cmle halk "El-ksib habbullh" deyp ticret
ile geinir suleh-y mmetden ehl-i hl kimesneleri
okdur. Receb Efendi cmleden mttak garb-dost
hnedn shibi demdir.
Andan (---) sat Furuka dalar eteince gidp,
Sityi-i kasaba-i b- rem-i Furuka
(---) (---) da Sirem sanca hkinde voyvadalkdr ve
kazs (---) (---) serdr ve kethudyeri ve ayn vardr ve
amristn Furuka yaylas dibinde lodos cnibleri
Mitrovise kasabas sahrsdr ve cnib-i erbaas
blardr. Hatta blar bir burun gibi ileri km
Furuka dalar serp blar olmak ile t Belgrad'dan
Furuka blarnn dalar grnr. Cmle yigirmi drd
bin aded r verir blar dalar dutmudur. Ve ehrinin
cmle imretleri (---) mahalle-i mslimndir ve drd ma-
halle-i mrikndir. Ve cmle (---) aded tahta rtl vsi
ve mamr hnedn- ranlardr. Ve cmle ikier kanatl
porta kapular vardr. Ve cmle (---) aded mihrbdr.
(---) cmii
..................(1 satr bo)....................
Ve cmle (---) aded mahalle mescidleridir. Ve
cmle iki medrese-i shtevt vardr. Ve cmle aded
mekteb-i tfln- ebced-hn vardr ve cmle iki aded
tekye-i dervnlar vardr. Ve cmle (---) aded
hammm- cn-sitndr. Ve cmle (---) aded hn-
bzergndr ve cmle (---) aded rs-y bzristndr.
(---) (---) (---) (---) (---)
Der-beyn- ehrengz-i kasaba-i Furuka
Cmle halk bbndr ve niesi tccr u zvvr u
garb'd-diyr kimesnelerin muhibleridir ve b [u] hevs
gyet latf olduundan mahbbeleri memdhdur. Ve bu
Sirem sancanda Nemse kasabas ve Mitrovise
kasabas ve bu Furuka rabtas gyet ganmet ve mamr
beldelerdir.
______________________________________ 51
Memdhtndan, Furuka zm gnee karu hsl
olduundan lezz ve bdr ve ho-hordur. Ve beyz bal
ve vinesi mehrdur. (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Andan iml cnibine gidp Furuka yaylasn aup
7 satde,
Evsf- dr- emn, yan kala-i metn-i
slankamin
Belgrad krallarnn binsdr. Lisn- Latince (---)
(---) Ta kalas demekdir. Sene 927 trhinde Sleymn
Hn Belgrad-i behit-bd feth etdii sene Bosna
sanca bei Yahy Paazde Kk Bal Be'i yedi
sancak asker ile bu kalay muhsara edp bir gece kffr
firr edp kalay kabza-i tasarrufa alup iine gerei gibi
mstevf asker koyup mifthlarn Sleymn Hn'a
gnderirler. Hl Sirem sanca hkinde Budin kulunun
iltizmnda emnlikdir. Ve rik kazs niybetidir.
Ve ekl-i kalas: Nehr-i Tuna-y azm kenrnda
ekl-i murabba tlnce vki olmu eddd bir hsn-
hasn ve sedd-i metn bir kirmn- stvrdr. Ve cmle
(---) kapusu var (---) Ve cmle (---) mahalledir. Ve cmle
(---) aded tahta rtl mamr u bdn tahtn ve
fevkn mkellef mkemmel evlerdir. (---) (---) Ve
cmle (---) aded mihrb cmilerdir. (---) (---) (---) (---)
(---) (---) mad cmle (---) mahalle zviyeleridir. Ve
cmle (---) medrese-i limndr. Ve cmle (---) mekteb-i
pserndr. Ve cmle (---) tekye-i dervn- zndr. Ve
cmle (---) hammm- rhat- cndr. Ve cmle (---)
hn- yende v revende-i berr [u] bihrndr, amm
krbnsary yokdur. Ve cmle (---) dkkn- ehl-i
iglndr. (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
[31b]
Der-ayn- tetimme-i ehrengz-i klliyt-
ehr-i slankamin
Bu kalann Tuna karusunda nehr-i Tise nehr-i
Tuna'ya kard mahalde kala-i Titel nmyndr.
..................(2 satr bo)....................
Andan,
Evsf- kala-i Karlofa
Lisn- Latin'de (---) (---) demekdir. Bnsi Ungurus
krallarndandr. Sene 927 trhinde Sleymn Hnde bu
da Yahy Paazde Kk Bal Be fethidir, amm gyet
metn kala iken bade'l-feth c-be-c mnhedim olup
palanka hisr- stvr olmudur. Bu dahi Tuna
kenrnda Sirem sanca topranda Budin aklm
emnlikdir ve harc ve bc- bzr cmle Budin kulu
tarafndan zabt olunur. Ve Varadin kazs niybetidir.
Kethudyeri ve Budin yenierisi serdr ve kalann
dizdr ve elli aded merdm-hisr vardr, gayri hkimleri
yokdur. Cmle (---) mahalle-i mslimdir ve mahalle-i
kefere-i mrikdir. Ve cmle (---) tahtn ve fevkn ve
serp indire tahta rtl vsi ve mamr u mzeyyen
ve mkellef mkemmel hnednlar vardr, amm
makbl evleri nehr-i Tuna'ya nzr olanlardr. Ve cmle
(---) aded mihrbdr. Evvel rs iinde
..................(1 satr bo)....................
Mad cmle (---) aded mahalle mezgitleridir,
amm cematleri okdur, zr halk musall ve bender
iskele olmak ile cevmilerinin cematleri vefret zredir.
Ve cmle 3 aded medrese-i tlibn- limn vardr ve
cmle (---) aded mekteb-i n-resde-i sbyn- ebced-hn
vardr, amm gulmlar hovardagndr. Ve cmle (---)
mihmnhne-i tekye-i dervndr, amm Mevlevhnesi
yokdur. Ve cmle (---) hammm- ho-hevdr. Ve
cmle (---) hn- tccrn- hcegndr. Ve cmle (---)
aded rs-y dkkn- esnfndr.
..................(1.5 satr bo)....................
Evsf- tetimme-i
ehr-engz-i ehr-i Karlofa
Evvel bu ehrin b ve besi gyet okdur.
Memdhtndan ekmei ve erii gyet mehrdur. Halk
cmle yine Bonak'dr, amm haclar ve tcirleri gyet
okdur. Ve bu ehrin karu Tuna ars Segedin sanca
topranda Kobila kalas grnr.
..................(1.5 satr bo)....................
Bu ehirden kalkup dalar ve blar ve mamr
kurlar ve mzeyyen emenzr fezlar ve b- hayt sular
geerek cnib-i garba Tuna kenrnca 3 satde,
Evsf- kild-i sedd-i Budin, yan kala-i
ibret-nm-y Petri Varadin
Sene 932 mh- Receb'inde bizzt Sleymn Hn
Miha taburu gazsna gider.
"Bu kala-i Varadin'i feth etmeden gerde braup
ileri gitmek makl deildir" dey Vezr-i azam Makbl
iken Maktl brhm Paa'y serdr- muazzam edp
Anatolu vezri Behrm Paa ve Vezr-i Sn Mustafa
Paa ve Vezr-i Slis Ayas Paa ve krk sekiz oda yenieri
ve on oda topu ve on oda cebeci ve drd aa blk
siphleriyle sipehslr- muazzam kat- menzil ve
tayy- merhil ederek kala-i Varadin'i sene 932
evval'inde muhsaraya balayup yedi gn yedi gece
ceng-i azm olup kala kapudan olan Tomor Pal nm
b-dn-i dl yz bin askeri karu Tuna'dan beri gemilerle
kalaya imdd geirp ceng-i azm ede ede cmle kffr
kalaya koyup henz cenge heng ederler.
Mukaddem slankamin kalas fethinde dendn-
tdan hals olan meln u fcirn mrikn cmle bu
kala-i Varadin'e kapanup asker-i slm zre yedi gn
yetmi kerre kaladan tara kup meterisler basup nie
bin asker-i slm esr py-beste [ve] dil-haste ve nie
bin gziyn esr-i bend-i zencr ve nie bin gziynlar
tuma-i emr edp el-hsl ayda yenieri ocandan
yedi aded kethud be ve yenieri aas ve vezr ve
______________________________________ 52
nie bin asker-i slm ehd olup kala feth olmaduu
sem-i hmyn olup ale'l-acele gelp lok kalas altnda
meks edp andan kala-i Varadin altnda meks-i hym
etdikde,
"Dahi bu tee yanas Varadin feth olmad m?"
deyince bi-emrillhi tel i kalada brd haznesine
te isbet edp nie bin kffr hevya perrn atlup
kalann hyt- dvrlar c-be-c rahnedr olup durur,
amm kffrn kesretinden [32a] ve kalann metnetin-
den asker-i slm yanna varamazlar.
Hemn Sleymn Hn on iki bin aded serdengedi
gzler yazup ve sekiz yz pre Tuna gemilerine ve
firkatelerine Sleymn Res'i serdr edp ibtid kffrn
karu tarafdan kalaya imdd getiren yz pre
gemilerin feth edp ve serdrlar olan Paturi nm
kapudann esr drp on bin kadar kffr esr olunca
hemn dern- kalada olan kffr Sleymn Hn'n
geldii gnn yedinci gnnde "El-amn ey Sleymn
Hn" deyp kalay vere ile verp karu Segedin taraf-
larna uryn u b-silh amn ile kffrlar geirp seg
ber-sahr-y Segedin'e b-dn kfirler gitdiler ve cmle
yenieri kethudlarn ve yenieri aalarn ve ehd olan
vezrleri ve cmle hedlar Sleymn Hn defn etdirp
kalann cmle elzem-i levzmt- mhimmtlar ve
meremmtlarn grp kalann hkmetin Sirem
paasnn hss edp yz elli ake pyesiyle kazdr.
Ve aa dizdr ve yukaru dizdr ve iki bin
merdm-hisr ve yenieri serdr ve kethudyeri ve
emni ve muhtesibi ve bcdr ve ehir kethuds tayn
edp kalann cemi cebehnesin kem-kn koyup
Serdr- muazzam brhm Paa'y lok kalas fethine
gnderp kendleri bizzt sadetle dery-misl askeri
alup Miha gazsna giderler. Amm hakk ki kala-i
Varadin nehr-i Tuna kenrnda i kalas evc-i semya ser
ekmi bir pte-i l zre ekl-i mseddes bir eddd
sab kala-i kadmdir kim mverrihn- Macar skender-i
Rm zamnnda bin olunmudur dey tahrr etmiler.
Cmle yedi kulle-i azmleri var ve cmle dendn-
bedenleri mevzn ve cnib-i (---) bir kapusu var ve
dern- hisrda cmle iki yz tahta rtl besiz
darack evleri vardr. Sleymn Hn Cmii ve ce-
behnesi ve gll anbrlar,
..................(1 satr bo)....................
Amm handak (---) kble taraf sf dalardr ve
zerleri serp blardr. Ve bu kalann blar ta-
rafndan havfi olmak ile ol cnibi gyet metn bin
olunup otuzar ayak kaln dvrdr ve azm kesme kaya
amk handaklar vardr kim bu tarafdan bu kalaya asl
lam ve meteris kr etmez. Ve bu kalann gird--gird
cirmi (---) admdr.
..................(1 satr bo)....................
Sityi-i aa varo- kala-i Varadin
Nehr-i Tuna kenrnda cmle (---) mahalle-i
mslimn ve be aded karrhne-i mrikndir. Ve cmle
serp tahta rtl (---) aded tahtn ve fevkn vsi c-
be-c belice evlerdir. (---) (---) Ve cmle (---) aded
cmi-i bidn- zhidndr. (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Ve cmle (---) aded mahalle mescidleridir. Ve cmle 3
aded medrese-i mfessirndr. Bu ehirde ulemya pek
rabet ederler, zr ulem yokdur. Ekseriyy tccr ve
ketbnlardr. Ve cmle 4 aded mekteb-i masm-
cier-ge-i pserndr. Ve cmle (---) tekye-i ehl-i
tark-i abdlndr. Andan cmle (---) hammm- cn-
sitndr. Ve cmle (---) hn- tccrndr, amm
cmleden iskele bandaki hn mkellefdir. Ve cmle
(---) rs-y sk- sultndr, amm bezzzistn yokdur.
Lkin yine cemi diyrun z-kymet metlar b-kymet
bulunur. (---)
..................(1 satr bo)....................
Tetimme-i ehrengz-i Varadin
Evvel b ve besi okdur. Hevs gyet latfdir.
Mahbbu ve mahbbesi mehr, Tuna'nn karu taraf
Segedin sanca topranda kala-i Kobila gzel
nmyndr.
..................(1.5 satr bo)....................
Ve bu Varadin'den Tuna kenrnca yukaru cnibe
bayrl ve bl ve beli kurlar geerek ve b- hayt
sular ierek kmil 6 [sat] garba gidp,
Evsf- kala-i Keyviz
Lisn- Macar'da (---) (---) Su demekdir. Sene 927
Sleymn Hn asrnda dest-i Rstem Paa feth edp
mnhedim etmidir. Badehu elzem-i levzmndan
olmak {ile} aa palankadan bir mfd [] muhtasar
kala olmudur. Nehr-i Tuna shilinde ekl-i murabba
bir kapulu ve yetmi kadar tahta rtl hneleri ve ve bir
cmii ve dizdr ve elli kadar merdm-hisr ve kifyet
kadar cebehneleri var. Bu dahi Sirem livs hkinde lok
kazs niybetidir. Defterhne-i pdihde bu Keyviz
kalasnn ismi Kerevik kalasdr. Zamn- kadmde
mamr imi. Hl yine cmii ve mescidleri ve
medresesi ve mektebleri ve tekyeleri [32b] ve hammm
ve hnlar ve iskele banda mahzenleri ve kifyet kadar
dkknlar, bunun dahi b ve beleri hadden
efzndur. Ve b [u] hevs gyet latf iskele (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Tetimme-i ehrengzi oldur kim bu kalann
cenbsi hevdr mesregh dalar ve blardr, amm
Tuna'nn karu taraf Segedin sanca hkinde Tuna'nn
t kenrnda bu ehre karu karuya Vtok palankas
vki olmudur. Bu kala sonra ann in geit banda
amr olup iskelesi Budin kuluna aklm olmudur.
..................(1.5 satr bo)....................
Andan 2 satde,
______________________________________ 53
Evsf- palanka-i Babunitra
Lisn- Latince (---) Kar kalas demekdir. Hl ol
zen-i mrike nmyla marfdur, amm efvh- nsda
(---) (---) kalas derler. Bu dahi sene 927 trhinde
Sleymn Hn fethidir, be-dest-i Sar Rstem Paa. (---)
sanca topranda voyvadalkdr ve bir hkimi Budin
emnidir, amm Kanije kulu aklmdr ve lok kazs
niybetidir. Dizdr ve krk kadar merdm-hisr var,
palankas leb-i Tuna'da ol kadar mamr u bdn
deildir. Ancak bir cmii ve yz kadar kiremitli ve tahta
rtl hnecikleri vardr.
..................(1.5 satr bo)....................
Andan 3 satde dalar ve blar ve talar ire
giderken bu semtlerde ok kalalar nmyndr. Mesel
kala-i Kopnik ve kala-i Verbi ve kala-i Yemrue ve
kala-i Grgorife ve kala-i Baya ve kala-i Lokay ve nie
kalalar dahi kimi Tuna kenrnn yemn ve yesrnda ve
kimi mesfe-i badede nmyn kalalar var, amm
mutd- kadm zre ilme'l-yakn ve hakka'l-yakn ve
ayne'l-yakn hsl etmeyince kala evsflarn tahrr etme-
mek dim olma ile nie kalalar alarkadan tem edp
tahrrinden dahi ciz olup ubr ederdik, zr bu Budin
serhadlerinde dadan daa ve bdan ba ve nie geit
balar iskelelerde kalalar okdur. Andan mezkr
Babunitra palankasndan 3 satde,
Evsf- misl-i bin-y sr- helk, yan
kala-i sedd-i metn-i lok
Lisn- Latince (---) demekdir, amm vilyet-i
Hersek'de bu kala ismine mnsib bir kasaba vardr, ana
Oluk derler, amm buna lok derler.
Ungurus krallar binsdr. Lkin sene 932 trhinde
bizzt Sleymn Hn Tuna'dan bin pre gemi ve
karadan yz bin asker ile Makbl iken Maktl brhm
Paa'y serdr- muazzam edp otuz bir gn ceng-i azm
edp kffr bu kalay vermek ihtimli olmayup bilhire
bi-nefsihi Sleymn kendleri sadetle geldiklerinin
vzesin kffr istim edince Srf ve Macar "Sleymn
Hn'a kalay verelim" demiken Nemse cnd- cnb
rz olmayup kalann bir taraf amn ile feth olup bir ta-
rafnda Nemse'ye bir ceng-i azm ile yry eyleyp bir
str- Muhammed urulmudur kim hl kfiristnda ve
serhadd-i Budin ihtiyrlar dillerinde dstn- dstndr.
Ve hl knn- Sleymn Hn zre bu kala Budin
eyletinde Sirem-mnend-i b- rem sanca
topranda Budin askeri tarafndan zabt olunur on yk
akeye iltizm emnlikdir. skelesinde Budun aalarndan
bir muhteem aa yetmi seksen hidmetkryla hkmet
eder. eyhlislm ve nakb'l-erf ve ayn- kibr-
erf vardr. Ve knn zre yz elli ake pyesiyle erf
kazdr. Ve Budin yenierisi serdr ve kethudyeri ve
kala dizdr ve yz elli nefer merdm-hisr ve
muhtesibi ve bcdr ve harc emni ve ehir kethuds
ve kapudan ve mimr aas ve yedi aded kala aalar
vardr.
 Ekl-i kala-i lok Der-beyn- tetimme-i ehr-engz-i lok
Nehr-i Tuna'ya havle bir pte-i l zre ekl-i Evvel b [u] hevs latf olduundan mahbb u
murabba bu tula bin bir kala-i metndir kim etrfnda mahbbesi al olur. Ve halk cmleden Bonak'dr ve
drd aded tabya-i azmleri var ve cirmi diren-mdr suleh-y mmetden demleri okdur ve gyet garb-dost
tokuz yz adm kmil bir sab ve hisr- kav i kaladr. halk ve halm selm demleri vardr. Belgrad'dan
Ve cmle iki aded kapusu var, biri byk kapu kim Tuna kenryla t sek'i gep Budin'e varnca byle bir
cnib-i imle mekf aa varo kalasna ener, biri mamr u bdn ehir yokdur, amm Tuna kenrndan
kk kapudur. ieri bdn ehirleri okdur. Ve Tuna kenrnda
Ve bu kalada ancak iki cmi vardr. Biri Sleymn Varadin'den sonra ve Budin ve strgon Viigrad'dan
Hn'ndr ve biri Sakkba Mehemmed Aa'nndr. Ve sonra lok gibi metn kala da yokdur. Hud hfz-
bu cmi kurbunda bir latf hammm var, amm kimin amnda ide. Lkin kalas serhad olmayup i el olmak ile
bins idii malmum deildir, amm ho-hev ve hb- nefertlar az kalup kalas tamr termme muhtcdr.
bin bir hammm- rendr kim iki kurnal ve drd (---) (---)
soffal hammm- ren bindr.
..................(2 satr bo)....................
Ve bu kaladan tara kalada rs cmii nnde
bir mkellef mesregh kahvehnesi var. Cmle ahbb Andan ziyret-i Mecnn Baba (---) (---) (---) (---)
v erbb- marifn- yrn- sdkn bunda cilve- Andan kalkup cmle ahbb ile vedlaup yine cnib-i
lenirler. [33a] Ve bu kahvehne-i mamrenin bir taraf garba 5 satde,
bir mkellef hn- tccrndr. Bu ehrin bu hn gy
bezzzistndr. Evsf- hisr- kn- mekn, yan bin-y
Ve bu hnn yine bir yannda bir mkellef kah- metn kala-i Vukin
vehnesi vardr. Ve bu kahvehne hrh zre cmle iki Lisn- Latince (---) (---) demekdir. Bnsi Ungurus
yz aded dkkn- ehl-i hrefdir. Lkin krgr bin krallarndan Byk Laslo Kral kz in bin etmi bir
bezzzistn yokdur, amm her ey bulunur. musanna ve rn kala-i zbdr.
Ve bu rs ire giderken Mehemmed Be cmii Badehu sene 937 trhinde Sleymn Hna bu
var, amm vakit klnr cemat-i kesreye mlik bir kalay vere ile Nemse kffrlar verp gelesi sene yine
cmi-i rendir. kffr alup Sleymn Hn Budin kalas fethine giderken
Ve yine bu zokak ire bu mezkr rsnun t yine bu kalay de de sademt- top- kpdan
uunda Arslan Be cmii nnde bir b- hayt emesi mnhedim olan yerleri hl zhir bhirdir. Bu
var ve bu cmiin bir taraf ehrin mezrldr ve bu rahnedr yerlerden askir-i slm yry edp cmle
mezrlkdan dik aa Tuna kenrnda iskeleye gider ve kffra evvelki gibi amn u zamn vermeyp cmlesini
rsnun sa tarafnda olan yol ile dik aa gidp el- tuma-i emr edp defa-i snde kl ile feth olmudur.
Hac slm mescidi andan sol yola gidp dik aa Ol asrda Lago kraln kz May Frav nm duhter-i
nihyetde Kk Mehemmed Be cmii ve andan tece n-pkze-ahterin taht imi. Hl i kalada kat-ender-
Mustafa Be mescidi ve andan dahi yukaruca Karabel kat sarylar ve ka ve dvnhneler ve gn-gn kasr-
mescidi. Bu mahalle ehrin tara gider ulu yoludur kim ller vardr.
kasaba-i Mitrovise'ye ve kasaba-i Nemse'ye ve kala-i Ve kalas nehr-i Tuna kenrnda bir mrtefi yerde
Tovarnik'e el-hsl kank tarafa tevecch etsen hrh- ekl-i murabba bir eddd bin-y garrdr ve gyet'l-
azmdir. gye Akkirmn kalas handak gibi bunun dahi ch-
gayydan nin verir amk handak vardr. Ve cmle
Sityi-i amristn- aa varo der-i dvrlarnn yznde olan yonma mcell talar
Cmle on iki mahalle-i mslimn ve be mahalle-i std- mimr- benn-y selef gn-gn tasarruflar
mrikndir. Ve cmle zr u bls bin yz altm aded ihtir edp gn-gn talar birer sanat ile dvra koyup
tahtn ve fevkn ve krgr bin-y musanna serp tadan bayraklar ve halar ve sretler ve filandra
indire tahta rtl vsi evlerdir kim cmle byt- bayraklar ve iskemleler ve nie gne ekl-i garbe ve
zblarn yzleri ve hnin ve revzenleri iml tarafna acbeleri krmz ve yeil ve sar ve mv ve siyh talar ile
nehr-i Tuna'ya nzrdr. Ve cmle iki medrese-i kala dvr yzne gn-gn sretler etmi kim cemi
tlibndr. Ve cmle alt aded mekteb-i sbyn- tfln- kfiristnda yokdur ill Arabistn'da [33b] Ham ve
ebced-hndr. Ve cmle (---) aded tekye-i erbb- tark-i Hms kalasnn dvr yzlerinde siyh ta ile hsn-i hat
kn- fakrndr. Ve cmle bir hndr ve cmle yz elli yazlar vardr kim bu dahi Ham ve Hms kalasna
aded mahzenlerdir ve cmle (---) aded hammmdr ve mahss bir kr- ibret-nmndur, amm bu mezkr
cmle ale'l-kys altm kadar dkkndr. Ve cmle Vukin kalas dahi ziyde musanna bin olup diren-
yoku aa ve yoku yukaru sokaklar pkdir. (---) (---) mdr cirmi yedi yz admdr.
(---) (---) (---) Ve cmle (---) kapusu vardr. Ve kala iinde cmle
(---) mahalle-i mslimn ve cmle mahalle-i fcirndir.
Ve cmle (---) aded tahtn ve fevkn krgr bin serp

______________________________________ 54
indire tahta rtl evlerdir. Bir Sleymn cmii ve bir
zviyesi ve gll anbr ve kifyet mikdr cebehnesi
vardr, amm ebrclar ve dendn- bedenleri
mamrdur.
Evsf- varo- kala-i Vukin: Cmle (---) aded
mahalle ve cmle (---) aded indire rtl beli
mamr vsi sarylardr. Ve cmle (---) mihrbdr. (---)
(---) cmii (---) (---) (---) ve cmle (---) mahalle
mescidleridir. Ve cmle (---) aded medrese-i limn-
mfessirndr ve cmle (---) aded mekteb-i tfl[n]-
pserndr ve cmle (---) aded hnkh- erbb- tark-i
kn- dervndr. Ve cmle (---) aded hammm-
dilsitndr ve cmle (---) aded hn- mihmnsary-
hcegndr ve cmle (---) rs-y bzr- esnfndr,
amm bezzzistn yokdur. (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Sityi-i tetimme-i klliyt- ehr-i Vukin:
Evvel blar ve beleri firvndr. Eyle bdr
meyveleri olur kim eriini sir diyrlara gtrseler henz
halveti bk olup tl- zamnda fevkihesinin lezzetine
asl taayyr gelmezdir. Ve bu ehrin etrfnda
mebbek bostnlar ve b ve hadka-i glistnlar ire
cr b- revnlar var ve her ke-i ireminde olan
blbllerin naamt- ho-elhn- asvt- haznleri deme
rh-efz saflar verir. Geri blar mamrdur, amm
ehri ol kadar mamr u mzeyyen deildir. Ve nehr-i
Tuna'nn bu kala nnde karusu Baka vilyeti
sahrsdr.
..................(1.5 satr bo)....................
Badehu bu Vukin'den kalkup yine cnib-i garba
dalar ve bayrlar aup khce Tuna kenrnca gidp 6
satde,
Menzil-i palanka-i Sotin
Bu kala mukaddem mevsfdur, amm bu kala bir
mrtefi bayr zre vki olmaile nehr-i Tuna'nn karu
tarafnda Baka sahrsnda Tuna'dan sehel bad Ba
kalas nmyndr.
Andan 5 satde kala-i Vulkovar, andan 4 satde,
Palanka-i Dal kalas
Tuna azma buhayresi kenrnda ekl-i murabba
bir palanka hisr olup Pojea sanca hkinde voyvadalk
olup sek kazs niybetidir. Dern- kalada bir cmii
ve bir mescidi ve hammm ve hn ve seksen mikdr
tahta rtl hneleri ve elli kadar dkknlar ve dizdr
ve elli kadar merdm-hisr vardr, amm b ve besi
cihn zeyn etmidir ve erii Pojea eriinden lezz ve
firvndr. Hatta cemi diyrlara flar ile giden Pojea
erii ekseriyy bu Dal eriidir.
Andan yine cnib-i garba (---) satde,
Menzil-i kala-i sek-i azm
{Bins 932 trhinde} andan sek cisrin ve kala-i
Darda'y gep yldz rzgr cnibine (---) sat aalk
______________________________________ 55
ire kurlar gep yine cmle refklerimizle nehr-i Tuna
kenrna enp,
Evsf- (---) (---) (---) (---) (---): Bu Ardud muk-
belesinde Tuna ar Sombor kalas nmyndr.
..................(2 satr bo)....................
Evsf-
..................(3 satr bo)....................
Evsf- (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) Bu Bata
iskelesi mukbelesinde Tuna ar Baya iskelesi
nmyndr.
..................(2 satr bo)....................
Evsf-
..................(2 satr bo)....................[34a]
Andan 8 satde palanka-i Miha, andan kala-i
Seoy'u gep 5 satde palanka-i Bat sek, andan
kala-i Segsar, andan bir satde Yeni Palanka kalasn
gep ve palanka-i Tuna'y gep 5 satde palanka-i
Paha, andan 5 satde palanka-i Ftvar, andan 3
satde palanka-i Penteli'yi gep 4 satde palanka-i
Cnkurtaran, andan palanka-i Erin'i ve palanka-i
Hamzabe'i gep,
Sityi-i kala-i Budin
Blda zikr olunan kllarn cmlesi Uyvar gazsna
giderken cmle vasf olunmudur, tekrrnda lem
yokdur, amm bu mahalde Budin'e dhil olunca hemn
ol n Budin vezri Grc Mehemmed Paa huzruna
varup Sadrazamn ve sir vzerlarn ve brhm
Kethud efendimizin cmle mektblarn ve Egre'ye
gideceim emr-i erflerin verp Nemse kralna gidecek
bizim elimizin drt [u] azamet [] ihtimndan ve ne
gne ahs- ank-y mldr ve mdebbir olduundan
cmle sul edp cemi sullerine cevb- pr-savblar
verp hakr bile vilyet-i Alman'a eli paa ile gideceim
cmle bir bir takrr eyledikde Grc Paa eydir:
"Vallhi Evliym eer bizim eli paamz rz- l-i
Osmn' gzedp eer Budin'e cemi kfire karu drt
u azametiyle gelirse ho geldi ve ill bir mekeroz ve
apordos gelirse gidinin Bekir Paa gibi boynun urup
yerine benim Mehemmed Kethud'm bin kse masrf
eyleyp Nemse kralna gnderirim", dey yemn-i
muallazalar etdi.
Hakk ki Grc Mehemmed Paa Kprl Me-
hemmed Paa'nn kethuds iken nie yz bin ben dem
mahlk- Hud'y cmle kldan geirmei sebeb olmu
bir hn-i b-bk ve ktil-i seffk ve bir ahs- b-idrk
kimesne idi.
Hele ol gece Budin sarynda msfiri olup t
nsfu'l-leyle dek umr- dny-y devlet [ve] Sadrazam
sul ede ede yoldan gelmi yorgun dem b-tb u b-
mecl kaldm. Hele ber-hordr ola kethuds
Mehemmed Efendi ve resi Deli brhm elebi
eyitdiler:
 "Sultnm Evliy elebi dniz yorgundur, siz de kala zre azmet etdikde bu kala-i Hatvan ol asrda iki
istirhat buyurun", dedikde hakr kalkup hamd-i Hud aded Macar kapudanlarnn destinde olup iki dahi
sohbetinden hals oldum. Ale's-sabh Grc karndalar idi. kisinin mbeynlerinde mcdele [34b]
Mehemmed Paa'dan buyurdumlar alup, vki olup biri Sleymn Hn'a kalay vermek sadedinde
iken byk karnda olan Miklo nm kfir
Budin'den Egre vilyetine gitdiimiz "Byle ecddmz kalas Trk'e nasb olmasn"
konaklar ve kllar beyn eder dey kalay ihrk bi'n-nr edp kimi kala-i Sean'a kimi
Evvel Mehemmed Paa fermnyla Budin'den cisr kala-i Egre'ye ve kimi kala-i Sonlo'a firr etdiler.
zre nehr-i Tuna'y gep menzil-i kala-i Pete'ye Budin vezri Mehemmed Paa bu kalaya yetip
anda Defterdr'a ve kala aalarna emr-i erfleri ve ok yerlerin teden hals edp ol kadar istihkm zre
Grc Mehemmed Paa fermnlarn gsterp "El-emr amr etdi kim gy kala-i Sedd-i skender olup mr-i
emrkm" deyp ale's-sabh elli aded gzde atl pr- livln Budin'de lca shibi Vel Be'e ihsn etdi.
silh yiit ve yigirmi arabalar ire krk aded yayan pr- Badehu sene 1002 trhinde Sultn Murd Hn-
silh tfeng-endz yiitler verp ve hakre iki aded Slis asrnda yedi ay kffr kala-i Hatvan' dp zafer
menzil arabalar ve meklt [u] merbtlarmz bulamad, amm Novigrad kalasn alup zafer buldu ve
mstevf verp Pete'den cnib-i imle meyyl kup askir-i slm Hatvan altnda mnhezim olup aceb
"Tevekklen alallh" deyp Pete ve Kekemet sahrlar rsvylk oldu.
ire giderek, Badehu sene 1004 trhinde Sultn Mehemmed-i
Slis asrnda kffr kala-i Hatvan'a zafer bulup zabt
Karye-i Senkotar eyleyp iinde olan cemi ibdullhlar cmle kldan
geirp sr u kibr u nisvnlarn cmle esr etdiler.
Nehr-i Rako kenrnda yz hneli ve kenseli
Kffr- hksrn bu kalaya istl etmesi "Calolu
Budin'in Macar reys kydr ve nehr-i Rako yldz
Sinn Paa'nn imdd yetimedii sebeb olmudur" dey
cnibinde Orta Macaristn'n Filek kalas dalarndan
yazmlar.
gelp bu mahalden ubr edp Va kalas ile Pete
Badehu yine Sultn Mehemmed Hn- Slis sene
kalas arasnda nehr-i Tuna'ya byle mahlt, andan yine
1005 Egre seferine giderken Sonlok kalasn ve bu kala-i
ark tarafna meyyl gidp karye-i Taray, andan
Hatvan' Sultn Mehemmed-i Slis feth etdi; be-dest-i
karye-i Krto, yan Allh ky, andan karye-i
vezr brhm Paa.
apa, andan karye-i Piyeel, bu Macar kylerin ubr
Bu kala-i Hatvan'n nie ihtiyrlardan muhsara ve
edp andan nez billh Deirmenderesi nm bir
serencmlarn istim etdik, amm ihtisr zre tahrr
benm boaz boaz(?) sazl ve batakl ve atakl meln
etdik.
kfirlerin cmle pusu yerleridir kim cmle Macaristn'da
Hl Mehemmed Hn- Slis tahrri zre Egre
kala-i Sean ve Germat ve Hollok ve Buyak ve Filek ve
eyletinde baka paa sanca tahtdr. Knn zre
Klvare ve Semendire kffrlar cmle bu Deirmenlik
paasnn hss- hmynu 400.000 akedir. Taht-
deresi nm mahal memerr-i ns olmak ile cmle
livsnda 12 zemeti [ve] 353 tmr var. Alaybei ve
ibdullhlar kffr bu mahalde basup esr eder.
eriba ve yzbas var. Knn zre erbb- tmrlar ve
Hamd-i Hud cmle piydelerimiz bataklk iinde
paas cebelleri ile hn-i seferde alt bin aded gzde
piyde sular iinde tasvrlerin tecesss ederek selmetle asker olur. Ve yz elli ake pyesiyle erf kazdr, amm
ubr edp andan karye-i Sinlaslo, andan karye-i mft ve nakb'l-erf yokdur, amm Egre kulu serdr
Toray, bldan ber bu mezkr kyler cmle Budin'in ve dizdr ve on aded kala aalar ve yz aded yarar
er ve drder ve beer yz evli etrf arampavl ve kala nefertlar ve muhtesibi ve bcdr ve emni ve
handakl ve cisir kapulu ve her birinde birer ikier ve harc aas ve mimr aas ve ehir kethuds vardr,
beer muazzam binl kenseleri ve blar beleri var amm gayri hkimleri yokdur.
mamr ve mzeyyen Macar cvnl rn kurlar 13
satde ubr edp, Ekl-i zemn-i kala-i Hatvan
Bir top menzili cnib-i arknda blar bayrndan
Evsf- dr- gziyn, yan kala-i cy- bade bir sahr-y hmnda nehr-i Zakve bata ve
emn- Hatvan ata gl iinde gy bir kulpsuz bardak gibi yatr bir
kaladr. Mesel bardan karn varoudur ve bardan
Lisn- Macarca altm demekdir, yan altm ylda
boaz mesel i kalasdr, amm bu kala cmle Kanije
tamm olmu kala-i kadmdir kim Menehr evldlar
gibi ve Seitvar ve Ustolni kalalar gibi palanka it ve
Acem'den firr edp bu kalay anlar bin etmilerdir.
dolama ve rhtm ve kat kala-i hsn- hasn ve sedd-i
Badehu nie mlkdan mlka bu kala intikl edp
metndir kim her kat dvrnn aralarnda arz ve amk
hr- kr Nemse kral Lago Kral elinde iken Lago
handaklar vardr km her handakn iinde nehr-i Zakve
Kral- dl Miha cenginde Sleymn Hn askeri elinde
suyu leb ber-leb olup iinde balk kayklar gezer. T
kral batakda mrd olup badehu Sultn Sleymn bu
kala-i Hatvan' sene 951 trhinde Sleymn Hn bu

______________________________________ 56
bir top- tavl menzili etrf byle bir dery-misl
buhayre batakdr.
Ve bu kala-i nrin cmle diren-mdr bin admdr
ve cmle sekiz aded tabya-i azmlerdir, amm krgr
tula bin Sedd-i skender-misl tabya-i azmlerdir kim
her biri batak iinde kaplbaa gibi yatr ebrc-
azmlerdir. Ve cmle bu sekiz tabyalar zre yigirmi bir
aded sermed balyemez toplar var, mad sar u kebr
seksen alt pre toplar var kim ebrclar zre mde
toplardr. Ve gayri lt- silh cebehnesine hadd []
pyn yokdur.
Ve cmle iki aded kapusu var. Byk kapusu
cnib-i kbleye mekfdur, amm kat metn ve kav evleridir. Ve cmle b ve besi bu kalann mark
kapulardr. Mbeynlerinde cmle kala nefertlar mde
olup kalann teferrcgh ve rmgh yeri bu kala
kapular arasdr ve her kapu nnden bir kat haeb cisr
ile ubr olunup er yerden bu cisrler her gece kalkup
kala bir cezrede kalr, bir yerden murr u ubr mmkin
deildir. Ve kapularn kemerleri eddd krgr bin
kulle-i ranlardr kim byk kapu kullesi zre bir ibret-
nm sat kullesi var kim nksnn sads Sonlok'da ve batandan gep cnib-i kbleye cereyn ederek bir
Deirmenderesi'nde istim olunur bir mehb sadl sat
andr.
Bir kapusu dahi taraf- garba mefth bir kk
kapudur. Bundan ieri araba girp kamaz. Hemn atl
ve piyde kapusudur.
Bu kapudan tara handak ar bir at deirmeni
vardr kim arhlar Macar tarz ibret-nmdr.
Ve bu i kala iinde cmle be yz aded dk ve dar
ve darack drlar var, asl beli ve aal hnednlar
yokdur,cmle haeb bin ve serp indire tahta rtl
evlerdir, amm cmleden Paa sary ve Alaybe hnesi
mkellefdir.
Ve cmle (---) mihrbdr. Biri Sleymn Hn
[c]mii [35a] iken kffr ihrk etdikde amr olup
Mehemmed Hn- Slis cmii olmudur. Ve dahi
Budinli el-Hac brhm cmii tahta rtl ve krgr acb temghdr kim bu hafr-i azmi gren demn
minreli gyet mahbb cmi-i ren-bddr. Ve bir akl gider, zr makdr- beer deildir. Badehu bir
mahalle zviyesi var ve cmle (---) aded shtevt
medresesi var ve cmle iki aded mekteb-i dru't-talm-i
sbyn var. Ve cmle (---) aded tekye-i dervn var ve
cmle (---) aded hn- tccrn var ve cmle bir aded
kesf kk hammm var ve cmle 53 aded dkknlar
var.
Ve cmle sokaklar serp tahta delidir, zr bu
kala bataklk ire olmak ile kaldrm deli deildir.
Sityi-i ekl-i varo- Hatvan
Mezkr byk kapunun handak hrici tarasnda
bir varo- azmdir. Ol dahi etrf palanka kaladr, amm
ol kadar sarp palanka deildir, amm yine etrfnda
tabyalar ve dirsekleri ve mazgallar ve c-be-c h
toplar vardr. Ve cmle bunun dahi iki kapusu vardr.
Bunun kapu nnde nehr-i Zakve zre kat cisrlerin
______________________________________ 57
yannda gz su deirmenleri il mallh arh- felek
gibi devern edp dakk-i rakk dr.
Ve bu varo ire cmle iki yz mikdr cmle tahta
rtl ve tahta havll evlerdir, ekseri fukar hneleridir,
amm vsi byt- ranlardr. Cmileri ve hn ve
hammmlar ve rs-y bzrlar yokdur, amm byk
varo kapusu handak cisri ar banda,
Ziyret-i Hasan Baba ve ana karb ziyret-i Velim
Baba gzlerdir, kuddise srruhu.
Ve ehrin cmle mezristn u cebbnesi bu ta-
rafdadr, zr bu mahal topraklkdr, bataklk ve ataklk
deildir. Ve cmle mebbek bostnlar ve poyata
tarafna bir top menzili mesfe-i badede bir yksek
bayr zre cmle bin mikdr blardr, amm kara-
vulhneleri vardr, zr kffrdan havf olunur.
Ve b [u] hevs gyet latfdir ve cmle halk eb [u]
rz Sean ve Filek ve Germat ve Semendire kfirleriyle
ceng-i cidl ederler gyet gz ehbz fetlar vardr. Ve
nehr-i Zakve Sean dalarndan gelp bu kala-i Hatvan
gnde kala-i Sonlok handakndan gep hemn kala
dibinde nehr-i azm Tise'ye mahlt olur.
..................(2 satr bo)....................
Ve bu kala-i Hatvan'dan dahi yz aded pr-silh
gz yiitler alup andan cnib-i arka Hatvan krl ire
menzil arabalaryla seirdp,
Menzil-i karye-i and
Bir muazzam Macar kydr, amm Hatvan
nevhleri kydr. Bu mahalde bir azm handak vardr.
Bir ucu cnib-i garbda Tuna kenrnda Va kalasndadr.
Bir ucu Egre altndan dolaup nehr-i azm Tise'ye varr
dayanr. Meer bir kral- dl Egre sahrlarna Tuna'y
akdup bdn etmek in yedi yl kazm, amm garb
rey yedi yl bu handak kazmadan cnna gep
elindeki kazma ile kraln ser-i b-devletin kazup uran
kfirin de vcd defterin sahfe-i rzgrdan kazup hl
handak muattal olup hli zre durur.
An seyr edp andan, Karye-i Nakt, andan
karye-i Kapona, nehr-i Tarna kenrnda be yz hneli
ve kenseli Macar kyleridir, amm nehr-i Tarna Honot
dalarndan ve Matra dalarndan ber cem olup Sonlok
kalas kurbunda nehr-i Tise'ye mahlt olur.
Andan karye-i Pazma, bu mezkr kurlar on bir
satde sahrlar ve emenzrlar ire mamr kurlar
geerken mahbb u mahbbe Macar cvnlarn tem
ederek Egri'ye doru gidp,
 Evsf- dr- gziyn- bahdrn Dor,
yan hisr- stvr- kala-i Eri
Doru derler kala-i Ere'dir. Lisn- Macar (---)
(---) demekdir. Macar tevrhleri kavli zre ibtid bnsi
Menehr evldlarnda mrted olan Nagban Ejder
binsdr.
Badehu Hrto yaylasnda Ftih-i Egre Mehem-
med Hn'n yedi kral ile ceng etdii mahalde Trk Oru
nm bir handakl toprakdan kala yapmdr, hl Trk
Oru derler durur, ol dahi Menehr evld binsdr.
Amm bu kala-i Egre nie kffr krallar ellerine girp
sekiz yz yl Orta Macar elinde amr olup Erdelistn'n
Kzlelmas derler, amm sene 959 [35b] trhinde
Tmvar ftihi Vezr-i Sn Ahmed Paa Sleymn
Hn'n fermnyla Egre kalas zre serdr- muazzam
olup Tmvar etrflarnda krk elli pre kalalar feth
edp andan Sonlok gibi bir Sedd-i Yecc-misl kalay
feth edp badehu Eri kalasna sarlup dorutmak
istedikde krk gn dp krk gece de askir-i slma
kffrn kesret vefreti gz adrmayup krk birinci gn
berf selc iddet-i itnn vefretinden askerin elleri ve
ayaklar dutmayup b-feth avdet edp cmle guzt
Tmvar'a kdlar.
Meer hikmet-i Br yr klmayup fethi Sultn
Sleymn'a myesser olmayup hr- kr sene 1004 trhi
mh- evvlin 13 gnnde Sultn Mehemmed Hn-
Slis Egre gazsna tevecch edp sene 1005 trhi Saferi
gurresinde bizzt Sultn Mehemmed Hn- Slis kala-i
Egre'yi muhsara edp ol gece kffr tara varou
askir-i slm havfinden braup orta kalaya girp cenge
heng ederler. Ale's-seher askir-i slm varoa duhl
ederler ve ol sat Egre'yi on bir yerden toplar ile
dmee balayup meterisler yrmee balarlar, amm
kalann arksi olan blar bayrnda olan meterisler
Freng kalas ire olan kffrn amnn keser, amm
Anatolu vezri Tavl Lala Mehemmed Paa ve Rmeli
vezri Hasan Paa blar tarafndan Freng hisrna
toprak srp kalay zebn ederler ve ol n kalaya
yry ederler. Hamd-i Hud Freng hisrn feth
ederler. Badehu cmle kffr i kalaya tolarlar.
Ertesi mh- Safer'l-hayrn on tokuzuncu gn
istmn ile kffr knca birka belere ve bezde
keferelere amn verilp rehin alkonup gayri kfirler
kaladan b-silh giderken asker-i slm kffra sataup
anlar Hatvan'da mmet-i Muhammed'i vere ile nice
krdlarsa anlar dahi cmle tuma-i emr-i tz edp
ancak bezdeleri kald. Ve kala-i Egre muhfazasna
Anatolu eyletiyle Koca Mehemmed Paa kalup kalay
tamr termme cidd [] ihtimm edp Sultn
Mehemmed tabur cengine gider, amm hikmet-i Hud
bu kala-i Egre'nin fethi Sleymn Hn'a myesser
olmayup Mehemmed Hn- Slis'e myesser olduuna
trhi gfte-i atalzde:
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
______________________________________ 58
Nemse'den Sultn Mehemmed ald Egre kalasn.
Sene 1005.
Dier trh:
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Bu Egre gazs nie trhlerde mastrdur, amm bu
hakrin manzru olduu zre bir emme baz
evsflarnn tahrrine cret edelim. Sultn Mehemmed
Hn- Slis tahrri zre bu kala-i Egre eyletdir.
Ekseriyy iki tu ile mr-i mrnlara sadaka olunurken
ibtid Sultn brhm asrnda doancbalkdan kan
Ak Mehemmed Paa'ya Egre eyleti vezret ile ihsn
olunup andan sonra nielere dahi vezret ile verilmek
knn- brhm Hn oldu.
Hl eyleti cmle alt sancakdr. Evvel sanca-
Sonlok ve sanca- Hatvan ve sanca- Sean ve sanca-
Germat ve sanca- Baka ve sanca- Segedin. Ve Egre
sanca paalarn kendi tahtlardr. Ve taraf- pdihden
vezrinin hss- hmynu alt yz elli bin akedir. Ve
ml defterdr ve tmr defterdr ve defter kethuds ve
defter emni ve avular kethuds ve avular emni ve
avular ktibi ve ehremni ve harc emni ve gmrk
emni ve bcdr ve 9 aded erbb- zuams, 357 aded
erbb- tmr ve alaybei ve eriba ve yzbas vardr.
Cmle paasnn ve cemi erbb- tmrn knn zre
cebelleri ile hn-i marekede bu eylet-i Egre'de yigirmi
bin aded gzde pk ve msellah ve mkemmel mehb
ve shib-i salbet ec u nmdr askerleri olur, amm
gayri serhad gibi deillerdir, cmle askerleri ha disen
mevcddur. Amm,
Gayri hkimlerin beyn eder: Evvel yine asker
tifelerinin zbit u rbtlarndan Nemse hisr dizdr ve
Macar hisr dizdr ve Aa varou dizdr ve
Brthne kalas dizdr ve bu drd aded dizdrlardan
mad cmle krk aded tu ve sancak ve bayrak shibi
aalar vardr.
Ve cmle sa ve sol ve azeb-i hisr ve beli ve
martolosn ve gnll ve yerli topu ve yerli cebeci ve
yerli kumbarac ve yerli brtuba nefertlaryla
cmlesi mde on iki bin aded pr-silh mde kala
nefertlar vardr. Ve dahi drd aded yenieri odasyla
bir kapukulu yenieri aas vardr ve on iki oda Freng
hisrda yerli yenierileri odalaryla baka yenieri aalar
vardr kim hl hakr mukarreri emr-i erfin getirdim,
amm tliimize paa ile Dobroin varouna ml [36a]
tahsline gitmiler. Ve iki aded kapukulu topuba
odalar var, iki oda kapukulu odalarnn aalar var ve
hl bin be yz aded yerli yenierileri mevcd olup
kapukullar gibi skf ve kee ve fes geyp orbaclar
Budim'in yerli yenieri orbaclar gibi kuka zerdz skf
tarlar. Ve dahi bin be yz aded azebistn nefertlar
mevcddur.
Ve bu cmle mezkr kala nefertlar askerlerinden
mad kalann bedenleri ve tabyalar ve ebrclar ve
dirsekleri ve cmle karavulhnelerinde yatr kalkar
bin aded mkemmel ve mkellef garb yiit mazlc
askerleri var kim dirlikde alkalar yokdur, yine kalada ve havle nnde Nemse hisrdr kim l-i Osmn deil
her gece psbnlk ve nigehbnlk ederler. Amm bir on sekiz pdih ve yigirmi drd kral ve bu kadar ban ve
gedik shibi fevt olsa bu mazlcnn bir eski bu kadar hersekler bu Freng hisr gibi bir sedd-i
mstahkkna mahll olan gedii Egre vezri ihsn edp Kahkah-misl kalaya mlik olmamlardr. ll l-i
er- efrhte eder. Bu tifeye mstahfzn- Osmn Egre'ye mlik olmudur, zr bu Freng hisrnn
mazlciyn derler, lillh hidmet ederler ve her br ete havle taraf dvrnn ykseklii krk yedi arn l
ve poturaya giderler. Eyi at ve eyi silh ve eyi kul ve eddd metn krgr dvr- stvrdr kim her ta fl
karava bunlardadr kim bir alay gziyn- mchidn- gevdesi ve hammm kubbesi kadar seng-i hr-y
f-[seblil]lhdr. mutarra ahcr- musaykallardr ve iki kat dvr olup her
El-hsl bu kala-i Egre dem derysdr, zr dirlii kat ellier ayak enli dvrdr kim stnde er araba yan
makbldr ve ml her aklmda sadr. Kimesne zabt yana gitse mmkindir.
etmeyp cmle kala aalar hs harc- emnet ve Ve bu taraf handak kmil seksen adm enlidir ve
iltizmlarn kendleri tasarruf ederler, hardan bir ferd-i seksen yedi zir- mekk derindir kim dem aa
merde mdhale etdirmezler. Annin hslar ve bakmaa cret edemeyp zehresi k, menzili hk olur.
ulfeleri sa olup dirlikleri itihrdadr. Ve bu kalann on iki bin reys gelp her sene
Der-beyn- hkimn- ehl-i er-i Resl-i handak dahi enli ve dahi derin ederler. Ve bu Nemse
mbn: Evvel be yz ake mevleviyyet pyesiyle [36b] hisr ire cmle mcerred yerli yenierilerinin
sancakl aby tar yenieri ukadrl eyhlislm var ve odalar knn zre birinci ikinci n deyerek krgr
cemi sdt- kirmlara nakb'l-erf hkimleri var ve odalar bin olunup her bir orta odalarnn zerlerinde
yz ake pyesiyle erf kazdr ve nhiyesi cmle (---) rtleri serv gibi surh-i sermed tahta rtl musanna
aded kurdr. Ber-vech-i adlet kadya beher sene onar odalardr. Asl bu kalada avret ve olan yokdur ve
kse-i Rm hsl olur. rs-y bzrdan bir ey yokdur amm,
Ve eylet-i Egre cmle (---) aded kaz yerdir ve bu
eyletde cmle (---) aded kur ve krk aded varo- Evsf- Cmi-i Alem-i erf
azmler var. Cmleden byk ehr-i azm-misl
Bu kalada da Alem-i erf ismiyle msemm
varolarndan Dobroin varoudur kim on iki bin Macar
olmasnn vech-i tesmiyesi oldur kim kaan kim Sultn
evidir. Ve drd bin uka ilenir dezgh ve on iki aded
Mehemmed bu kalay feth edp Hazret-i Rislet-
elleri gm deyenekli zbit u hkim kefere birovlar var.
penh'n sanca- erfin kendler eline alup ibtid
El-hsl krk elli bin reys olup gy bir ehr-i azmdir,
Cuma gn bu cmide minber-i Reslullh'a sanca-
amm kalas yokdur.
Reslullh' karup hutbeyi bizzt kendleri tilvet edp
Andan varo- (---) (---) andan varo- (---) (---) an-
bade salti'l-Cuma Mehemmed Hn Hazret-i Rislet-
dan (---) (---) (---) (---) (---) andan varo- Kenku, gy
penh'n sanca- erfinden bir pre pskl karup,
b- remdir.
"Y Reslallh senin alemin presiyle bu kalay
Ve eylet-i Egre'de cmle yz on bir aded sar u
senin himyene saldm" dey dular edp nie bin guzt
kebr kalalardr. Byle bir eylet-i vsiden paasna
mn derler.
senev ber-vech-i adlet krk krk dr[d] bin guru
Hl ol sanca- erf vaslesi bu cmi minberinin
hsl olur, amm cevz-i maddu ey-i kalldir. Lkin her
sa cnibinde evvelki sf berberlii dvr dibinde altun
taraf elilerinden ve krallarndan ve varolar ve bd-
alemli ve yeil zarf iinde dikili durur ve eb [] rz bu
hevdan al tark'l-hedye krk bin guru dahi olur. Eer
alem-i erfe dibinde bir kandl-i mnevver yanup durur.
bir tarafda kffr isyn ederse gzler kfire eteye gidp
Ve cemi Egre ve Budin ve gayri serhad halknn cmle
ml- ganimleriyle gelp paaya nie bin guru r ve
bu sanca- Res[lu]llh presine itikdlar vardr.
penik ve esr ikrlar der. El-hsl mansb- ldir.
Hatt Mehemmed Hn- Gz bu kala fethinden
sonra Hrto yaylasnda yedi kral ile cenge terf
Der-beyn- ekl-i zemn-i kala-i Egre buyurduklarnda Hazret-i Rislet'in byk sanca-
Evvel cnib-i arksi ve cnib-i kblesi ve cnib-i erfin cenge gtrmeyp bu cmide koyup bu
cenbsi taraflar ky ky zre mamr u bdn sahr-y cmideki sancak presin altun alemiyle gtrrler.
mahsldrn cnib-i garbsi nihyetinde Karabadala Hikmet-i Hud hn-i cengde alemdr ehd olup
nm bir bayr- mrtefi zeylinde ensesi blar ve dereler hazne-i pdihyi ve brgh- l-i Osmn' kffr zabt
ve depeli yere vki havlesi azack iki i kalas vardr, eder. Cenb- Br habbi yz suyuna alemdrlar ehd
amm ol havle mlhaza olan yerlerden bu kalaya olunca sanca- Reslullh yere dmeyp bir delikli taa
zevl yokdur, zr ol havle add olunan mahallerden bu gemi bulunur. Hl yine bu cmi ire alem-i
kalaya top atlsa glleleri ar gider ve toplar aa Reslullh vaslesi yine ol delikli taa sr gemi durur.
atsalar toplar kendlerin kundakdan tara atar. Ve bu ahvli ol gaz-y garrda bulunup grenlerin krk
Hulsa-i kel[m] bu kalaya havle toplarndan lm elli dem ihtiyrlarndan istim edp ehdetleriyle
yokdur, ill toprak srlse bu kalann hli yaman olur. eylece tahrre cret etdim.
Ve havle add olunan dalar serp mzeyyen blardr

______________________________________ 59
 Hakk ki bu alem dibine dem vardkda dehet hsl
olur. Hakkat'l-hl mutekid olan demlerden her kim
ol alem-i erf dibine varup pk itikd ile iki rekat
namz klup hayr du etse bi-emrillhi tel her hceti
kabl olur. Annin bu kalada bu cmie Alem-i erf
cmii derler.
r ke bir cmi-i pr-nrdur, tlen ve arzen
ikier yz ayakdr ve sthu kiremitlidir. Ve bir
musanna krgr bin minreye mlikdir kim bu
serhadlerde misli yokdur, meer Peoy kalasnda Ksm
Paa cmii minresi ola, amm bu andan l ve
mevzndur. Hakr bu minreye urc edp ehrin deresi
ve depesi ve tarz [u] tarhn cmle tem etdim. Hakk
ki sevd- azm ve b- rem ehr-i kadm bir belde-i
mamrdur, amm bu Freng hisrnda yenieri
odalarndan ve cmiden mad on aded evler dahi
vardr.
Der-beyn- sityi-i Macar Hisr
Freng hisrdan cnib-i garba elli adm enli handak
zre bir krgr bin eddd cisrden geerken bu iki
hisr mbeyni tabr olunmaz h- gayydan nin verir
bir handak-i derk-i esfeldir kim kaddi elli arndr ve
handak iinde b- hayt sular kaynar. Hatt bu iki kala
ahlleri sularn bu handakdaki uynlardan alrlar. Ve bu
mezkr krgr bin cisr ile geilen Macar hisr kapusu
zre,
Al Paa Tabyas: Gy sedd-i Mardin'dir. On iki
aded balyemez toplar var kim her biri beer dne kala
deer altun gibi musaykal ve mcell krmz ullu
sermed toplardr. Bir topuna hn topu derler. Hud
limdir bir serhadde misli yokdur. Siperinin ardnda
ejder-i heft-ser gibi durur. Ve Al Paa Tabyas'ndan beri
t Macar hisr ortasnda,
Zurnazan Mustafa Paa Tabyas: ehrin cnib-i
erbaasna havledir. Asl uan kular bile uurmaz
yigirmi pre tavl toplar var kim grmee muhtcdr. Ve
bu tabya kurbunda bir manastr- azm var, cemi
kfiristn ve Erdelistn'n ve Orta Macaristn
keferelerinin bil tebh kabeleridir. Eer bu deyrde olan
ilm-i mimryi ve bunda olan tasannut- tarz- tavr-
biny medh eylesek baka bir tomr- drz olur, amm
l-i Osmn keferelere ramen bu deyri cebehne edp
iinde nie bin top letleri ve gayri mhimmtlar ml--
mldir. Ve buna karb,
Hnk[r] Tabyas: Cmle tabyalardan metn ve
kavdir.
Ve bu Macar hisr Nemse hisr cirmi kadar
vardr ve ikisi dahi sedd-i skender-misl kalalar olup
handaklar fecc-i amk-misl handakl ve otuzar arn
rhtm dolma dvrl kalalardr.
Ve Freng hisr ve Macar hisrnn cmle diren
mdr cirmleri bin germe admdr ve ekl-i mdevveri
cmle on bir kedir ve her kesinde gn-gn tabyalar
ve musanna kulle ve ebrclar ve [37a] (ve) dirsekler ve
______________________________________ 60
gn-gn mazgal delikleriyle rste olmu birbirine
muttasl iki kalalardr, amm dizdrlar ve nefertlar
cmle bakadr.
Ve bu kalateynin talar fl gevdesi kadar vardr. Ve
dvrlar zre cnib-i erbaalarnda sobal hammm gibi
karavulhnelerinde her gece ellier dem nevbet bekler
ve anlardan mad t sabha dek on aded kala aalar
nevbet beklemee taynlerdir, amm cmleden ziyde
Macar hisr ziyde beklenir, zr paa sary hl
andadr. Zamn- kadmde krallara mahss sary-
azmdir kim gyet musannadr, amm ihrk olunmak ile
gayri tarz bin olunup cmle paa aavtlarna
mteaddid odalar ve kalar ve dvnhne ve hammm
ve stabl u hrlar cmle mkellef sary- azmdir. Ve
kapukulu aas bu kalada olur. Kurbunda bir h- ms
var, seksen kula amkdir, amm b[- hayt] suyu vardr.
Ve yerli yenieri aas da bunda skindir. Ve Paa sary
meydn hayli vsi olup ol meydn ortasnda iki ade[d]
esr zindn vardr. El-yzen billh cmle ehrin esrleri
bu sicinde dururlar ve her birine ellier ayak nerdbn ile
enilir gy h- cahm mahpeshnelerdir. Her eb
zerlerinde ellier aded psbnlar pr-silh olup nevbet
beklerler. Ve,
Paa cmii: Bu Zindn meydnndadr kim tl iki
yz ayak ve arz yz ayak bir krgr minreli cmi-i
musannadr ve cebehne-i azm dahi bu Sary
meydnndadr. Ve,
Kk Paa cmii: Dahi bu Sary meydnndadr,
amm kapusundan ieri ml--ml askir-i slm in
beksumat ve buday ve arpa ve gayri gn-gn zahir
makleleri ml--mldir. Ve bu cmiin kapusu zre
trhi budur:
Pr-riy(?) htif didi trhini
Brekallh cmi-i cennet-mekn,
Sene 1023.
Ve bu Nemse hisrnn ve Macar hisrnn cmle
altlar bodur. Mara mara ve kemer kemer vdler
olup ilerine nie bin asker alur mahalle mahalle tkler
ve kalardr. Ve bunda dahi cebehne-i pdihnin
envlar vardr kim bu kala yz ay muhsara ekse
bunda olan cebehneler asl tkenmez. Ve hn-i
muhsarada cemi ahl-i vilyet cmle ehl [] iyllerin
bu iki kalalarn altnda kehflere ve serdb ve mahzenlere
koyup cmle ehl [] iyl sademt- top- kpdan emn
olurlar. Ve bu maralar ire handaka nzr mefret ve
azm toplar var kim kirpi t gibi zeyn olmu toplar
vardr kim her birinin iine dem sar toplar var. Ve
bunlardan mad nie yz aded yedek toplar kundaklar
ve arabalar ve sir mhimmtlar ile mde durur
toplar var.
Ve bu mezkr maralarda ve zr-i zemnlerde
ehrin mutflar ve urganclar ip bkerler. T bu
mertebe vsi ve azm gr- yetmnlardr. Ve b- hayt
buz pre kuyular vardr. Ve bu Macar hisrnda yigirmi
aded dkknlarndan aa yz elli adm kbleye nzr
drd kat kemer kapular var, amm bu kapularn
mbeynlerindeki kemerleri kasden karanlk etmilerdir
kim eer taradan gelen dman ieri girirken gzleri
grmeyp yry edemeyeler, amm bu mahallerde
oturanlar taradan gelenleri grp dman ururlar. Ve
yol zre hne toplar dururlar, hn-i iktizda
dmanlara ururlar.
Ve cmle kapu bekilerinin lt- silhlar bu
muzlm kapu aralarndaki dvrda maslb olup nie bin
elvn lt- silh ile mzeyyen kapu aralardr. Ve gece ve
gndz bu kapu aralarnda biner aded pr-silh asker
mevcd olup nevbet beklerler.
Ve bu kapu zre bir azm tabya vardr, cnib-i
erbaaya Sedd-i skender-vr sedd olup bunda dahi azm
sermed balyemez toplar olup bu tabya zre bir sat
kullesi var kim annn sads bir konak yerden istim
olunup ve bu kapunun kemeri altnda bir kk kapu
dahi vardr, andan aa varoa otuz ayak nerdbn-
hacer ile enilir kk kapudur. Amm byk kapuda
dim zencr gerilidir. Ve tarasnda handak zre zencr
ile aslm cisrden gep cnib-i kbleye yz adm yoku
aa enp bir kat kapu dahi olup bu bb- azm taraf-
cenba nzrdr.
Ve bu kapunun st eii zre beyz mermerden bir
arslan sreti tasvr olunmudur kim bu arslann
demirden bir dili var, std- mermer-br bu arslana eyle
bir te urup gren ol esedi z-rh zann eder. Amm
hukem-y selef arslan cemi hayvntlarn
pdihlardr demiler ve ben demi de arslan
gnlldr demiler. Ve bu arslana demir dil etdiklerinin
asl ben dem demir dilli olup dilini zabt edp diline her
gelen hezeyn szleri sylemesin rmzun edp demir
dilli esed tasvri etmiler. Ve bu Egre kalasn bir esede
tebh edp iinde olan demlere arslan pek zabt edin
ireti ola, demiler.
Ve yine arslan yannda bu kapu zre yine beyz
mermerden std- mermer-br iki bal bir Macar kuu,
yan kffrn zolta nm gurularnda [37b] iki bal ve
iki kanatlarn ve iki penelerin am karaku tasvri
vardr, hemn bu Egre kapusu stndeki ku tasvri dahi
ana benzer karaku tasvri, amm bunun dahi iki
balarnda demir dilleri vardr. Bunu dahi hukem-y
kudem timsl-i rumz etmiler kim bu Egre kalas iki
kaladr ve iki bal demir dilli kularn pdih karaku demir mahmzdir. Ve bu kapudan tara Makla deresi
gibidir, elinden karmayasz ve bu kalay dmana
uurmayasz ve iki bal ve iki dilli hkim olmayasz,
iretin etmidir, amm hakk ki std- kmil bu ku
tasvri kalemin mermerde kazmdr.
Ve bu kapu Msr'n Bb- Nsr' ve Demir Kapusu
gibi areb garib acibden kapudur. Ve kalann bu
semtleri seksener arn dolma rhtm l dvrlardr.
dem yukaru baksa bandan sar der, t bu mertebe
kadd-i bl hisr- stvrdr.
Amm kffr elinde iken bu kala byle metn u
mstahkem deil imi. Bade'l-feth-i Mehemmed Hn
______________________________________ 61
yedi paa ve on iki bin erhor reylar yaz ve k bu
kalada yedi yl ileyp bu gne metn ve kav etmilerdir.
Ve hl her sene Baka ve Laka ve Salanta'nn cmle
reylar cemi teklfden msellimler olup her sene bu
kala on iki bin rey tamr termm ve handaklarn
tathr ederler.
Ve hatta sene 1068 trhinde Kprl Mehemmed
Paa vezr-i azam iken bu Egre kalasnn varo- azmin
kala iine almak in knn- kadm-i Ftih Mehemmed
Hn- Slis zre on iki bin erhor reylar ve yedi san-
cak paalar ve yedi sancan cmle reylar meklt
[u] merbtlarn arabalara tahml edp ylda bu
varo- azmi bir kala-i metn iine almlardr kim diller
ile tabr ve kalemler ile tahrr olunmaz. Evvel,
Der-beyn- evsf- varo- kala-i Egre
Bu kala-i behit-bdn diren-mdr cirmi kmil
on iki bin adm ekl-i muhammes ve on iki kulle-i azm
ve cnib-i erbaas mazgal delikli ve azm derin handakl
ve be kapulu varo- azmdir. Evvel cnib-i kbleye
nzr Ilca kapusu kat metn kapudur ve yerden
asma cisrler ile geilir. Ve iki taraflarnda mazgal delikleri
var.
Andan (andan) bu kapunun sa cnibinde semt-i
cenba nzr Hatvan kapusu iki kat meydnl baka
kaladr ve baka bir kede vki olmu iki kat handak
ve drd kat kav kapular etrfnda yere berber azm
toplar var. Bu dahi asma cisrler ile geilir kapulardr.
Andan bu Hatvan kapusundan ieri cnibe gidp
Yeni Kapu, bu dahi iki kat bb- kavler ve asma
cisrlerdir. Ve bu kapunun i yznde t Martolos
kapusuna varnca tahta deli bin be yz adm enli pk
hrh sokakdr. Ve bu Martolos kapusu Egre'nin bat
tarafna nzr bir metn iki kat kapudur. Bu dahi asma
cisrli bb- kavlerdir. Ve bu semtde cmle kefereler
skin olup gyet mamrdur. Ve cmle Martolosn
kefereleridir kim vazfe-i muayyeneli kala nefertlardr.
Andan Felemet kapusu bu dahi garb cnibine
mekf iki kat kapudur ve iki kat krgr dvrl kaladr.
Ve cmle drd kapusu vardr ve kapusu nnde asma
cisrler ile ubr olunur metn dervezelerdir. Ve bu
Felemet kapusu zre Kara Mahmd Aa'nn aslm
izmesi mahmzleri var, demirden bir gne arhlar var.
Hn-i marekede ata bununla mahmz edermi, musanna
zre niesi zemet ve nieleri mlk-i ibret-nm su
deirmenleri vardr. Ve bu Felemet kapusu dibinde
kemer altndan Makla deresi kaln ve metn demir
penerelerden su girp bu varo- azmi iki blp ehr
ire nie su deirmenleri ve b u beli hnedn-
azmleri var. Andan bu varoun t ortasnda,
Sityi-i kala-i Brdhne-i ibret-nm
Sene 1068 trhinde Kprl Mehemmed Paa bin
etdirmidir, zr bu eyletde Kprl Mehemmed Paa
ok vl olup cemi kfiristn sndrup bu kala-i Egre'ye
mahabbet etdiinden sadrazam oldukda bu Brthne
kalasn amr etmidir. B- remden nin verir bir
mesregh gzl ve her gzleri beer havnl ve ibret-
nm Macar arhl musanna deirmenlerdir kim demin
akl erimez bir gne vcib's-seyr deirmenlerdir kim
nehr-i Makla evirir garb temgh- eddd r-ke
bin alt kulleli ve bir demir kapulu kala-i metndir kim
cirmi diren-mdr be yz admdr.
Bu kala gy bu varo- azmin i kalasdr. Cnib-i
erbaas cmle sudur. Kapusuna cisr ile varlr. Dizdr
ve nefertlar ve brtcuba ve cmle nefertlar
mevcd olup eb [] rz brd- siyh ilenir, zr bu
kalada brd ok srlr.
Bu kala altndan nehr-i Makla gep andan rs
ire ve hnednlarn hninleri altndan geerken
herkes revzenlerinden ve gn-gn maksrelerinden
balklar sayd edp andan rs cmiinin bu nehr-i
Makla sol tarafndan gep ve yass sokak [38a]
kprsnden ve gayri ta csrlardan ve aa kan-
taralardan gep ve Ilca kapusu dibinde yine demir
penereden tara kup Beli ayr nm mahalden
cereyn edp kble tarafna akarak nehr-i Tise'ye mahlt
olur bir b- hayt sudur, amm Ere ire bundan lezz
kaynak ve kuyularda b- kevser-misl sular vardr. Ve
bu Ilca kapusu tarasnda nehr-i Makla zre alt gz su
deirmenleri, bunlar dahi vcib's-seyrdir.
Der-beyn- yenb-i germbh-y zemn ve
menfi-i uyn- hrra-i arazn
Cmle aded lcalardr, amm biri erlere ve biri
avretlere ve birinin suyu hayvntlara nfidir ve nie
gne nefi mhede olunmu lcalardr kim cemi
Erdelistn ve Macaristn'dan beher sene nie bin marz
cerebe ve frengiye mbtel kefereler gelp bu lcalara
girp b- hummasndan n edp bi-emrillh if
bulurlar. Lkin Budin'deki gibi mkellef binl germblar
deildir. Bu lcalar olduiyn bu kapuya Ilca kapusu
derler. Bu mahalde varoun cmle (---) aded kapular
tamm oldu.
Der-beyn- imreth-y aa varo
Ve bu mezkr varo kalas ire cmlesi on yedi
mahalledir. Yedisi kefere mahalleleridir, onu mslimdir.
Evvel,
..................(1.5 satr bo)....................
Ve kamusu bin altm aded mkellef
mkemmel ve tahtn ve fevkn sarylardr ve sir
aavt u ayn- kibr bytlar cmle b u be ve
hninli vsi hne-i zblardr kim niesi indire tahta
rtl ve nie yz krmz kiremit rtl eddd dvrl
mamr ve mzeyyen evlerdir. Cmleden (---) sary (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) mamrlardr.
______________________________________ 62
Ve eer bu varou grp bildiimiz kadar evsfn
tahrr eylesek tatvl-i kelm olur. Hakk kim bdn
ehr-i amristndr.
Der-ayn- cevmih-y bidn [u] zhidn-
seltn-i l-i Osmn
Kamusu krk alt aded mihrbdr. Evvel cmleden
Hatvan Kapusu'na karb varo dvrna muttasl Sultn
Mehemmed Hn- Slis cmii kim Fethiyye derler. M
tekaddem kense olup ve minresi dahi anlk olup hl
bir mabedgh- mslimn gyet mferrah cmi-i
dilkdr ve hikmet-i Br baka bir rhniyyet var,
mstecb'd-dave musall-y mslimndir.
Andan rs cmii gyet cemat-i kesreye mlik
cmidir, andan Slih Efendi cmii, andan Benli Ahmed
Aa cmii mamrdur. Andan Memi Aa cmii tarz-
kadmdir, andan Alaybei cmii kr- stddr, andan
Yeni Zim cmii, andan Ksm Paa cmii, andan
Bzryeri cmii, bunlar cuma salt ed olunur
cmilerdir. Bunlardan mad,
Der-vasf- mescid-i muvahhidn: Dkelisi otuz
bir aded mahalle zviyeleridir, amm cmleden Yass
Sokak mescidi ve Kethud mescidi (---) (---) (---) (---)
(---)
Der-ilm-i dru'l-ulm-i mfessirn: Hepsi drd
aded medrese-i tlibndr, amm dru'l-hads ve dru'l-
kurr-i mcevvidn yokdur, zr bu ehirde hamele-i
Kurn huffzn muhaddisn yokdur.
Sityi-i mekteb-i tfln- ebced-hn: Ummsi
on yedi aded mekteb-i cier-ge-i psern vardr.
Der-zikr-i hnkh- erbb- tark-i dervn:
Cmlesi yedi aded tekye-i l-i Ab-y fakr- fkadr.
Cmleden mkellef Hatvan kapusundan tara (---) (---)
Baba Sultn tekyesidir kim yetmi seksen kadar ille-i
merdn shibi Bekta fukarlar vardr. Ve ehr ire (---)
(---) tekyesi (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-kayd- seblhne-i cn-sitn: Olancas
yigirmi aded ehdn- det-i Kerbel rhlaryn
seblhne-i atnlar vardr. Cmleden Aa sebli ve
Alaybei sebli ve Ksm Paa sebli mehr[dur].
Der-almet-i rs-y bzr- esnfn: Barisi alt
yz aded dekknlerdir, amm bezzzistn- krgri
yokdur. Lkin dkknlar ve kahvehneleri mzeyyendir
ve ank tccrlar olup cmle z-kymet metlar b-
kymet ve b-minnet bulunur.
Der-medh-i hammm- rhat- cn: Bardesi iki
aded hammm- rendr. Biri i kala kapusundan aa
kpr banda Vlide Sultn hammm gyet mferrah
ve dilk b u hevs latf alt aded halvetli ve cmle
kbblar krmz kiremit rtl germb- rndir.
Ve bir hammm dahi Felemet kapusu kurbunda
mfd u muhtasar soba hammm derler kk
hammmdr, amm bu ehr ire yedi yzden ziyde
evlerde soba hammmlarmz vardr dey ayn- vilyet
tefhur kesb ederler, zr halk gyet suleh-y
mmetden olup ehl [] iylleri cmle ev hammmlarna asma ve kesme ve lt- silha mukayyed olup yiitlik
girirler, tara rs hammmlarna ndir giderler. hev-y heveslerine dm sbynlar vardr. Ve bu
Der-hakk- hn- hcegn- tccrn: Olandas ehrin zemni bir vsiat'l-aktr ve rahsat'l-er bir
be aded hn- sarlerdir. Ancak bu hnlarn birine ar dr- diyrdr, mezraalar vfir ve her eyde hayr u
bzergnlar konarlar. [38b] yende v revendegn ve berektlar mteksir.
msfirnden ekser rey kefereleri konarlar. Yohsa
..................(1.5 satr bo)....................
cmle msfirn ayn- kibr hnednlarna konup asl
bir kimesnenin kapular mesdd deildir. Hemn gelene Der-beyn- ziyretgh- kala-i Egre: Evvel
sal der kim nie hnednlarn kapular zre bu ebyt Hatvan kapusundan tara kala-misl dvr b-
tahrr olunmudur. Msra: remden nin verir tvs kuunun sd gibi beyz ve
yeili ve rengreng tvslar ile ve gayri murn-
B-tekellf biy be-hne-i m, andelbnlar ile meml bir mesregh yerde gn-gn
dey merkmdur, zr ganmet ehirdir. (---) (---) (---) fukar hneleri ve yaz ve k meydnlar ve nie yerde
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) nzhet-bd kasr- tahtn ve fevknler ile mzeyyen bir
Der-kavl-i mneccimn: Bu ehir iklm-i (---) tekye-i Bektaiyndr. Budin'de Gl Baba tekyesinden bu
olup arz- beledi (---) ve tl- nehr (---) derce ve (---) sitne-i (---) (---) Baba Sultn vcib's-seyr tekyeghdr
dakkadr. (---) (---) kim bir kubbe-i l iinde Hazret-i (---) (---) Dede Sultn
Der-fasl- memdht: Beyz sipov ekmei ve Leh medfn olup kabr-i mnevveresinin etrfnda gn-gn
tavuu bryn ve bir vukyye beyz poaas ve yal hsn-i hat kelm- erfler ve emdn ve kandldn ve
rei bir akeyedir ve tavuk brei ve kirde rei erdnlar ile tezyn olmu bir sitne-i abdlndr.
mehrdur. Ve bir vukyye semn koyun eti akeye ve Yetmi seksen kadar fukarlar prs-y Muhammed ile
bal ve ya sekiz akeye ve meyve-i gn-gnu b- geinp eteye ve poturaya giden gzler ganmet gelp
hisbdr. bu tekyeye nezertlarn verirler. Cmle fakr- fka
Der-manzara-i tetimme-i ehrengz-i klliyt- erenleri annla geinirler.
belde-i Eri: Evvel doru demek gerek, Hatvan Andan Felemet kapusundan tara mesregh-
kapusundan t Felemet kapusuna varnca bu varo ire
..................(1 satr bo)....................
levendne yryp kmil drd bin germe admdr. Ve b
[u] hevs latf olduundan mahbb u mahbbesi gyet Bu ehri dahi seyr-i tem edp ertesi gn Ere
mehr ve mehrelerdir, amm gyet meddeb ve Paas Pirini Mehemmed Paa Dobroin'den alay-
meddebelerdir. Ve halk cmle Bonak'dr, amm fash azm ile gelirken cmle kalada olan askir-i slm
u bel Macarca ve Nemsece bilirler. Lkin gyet hle ve paann istikbline kdklarnda biz dahi rz- pdihye
huda bilmez ouz tifedir. Hakk ki bir hads-i erfde tazmen hddmlarmzla karu kup at zre grp at
ba berber ehre gelirken kaladan nie yz pre top
Hazret-i Rislet-penh buyurur: Hads: 1 dmnlar olup bir rad-vr toplarn grldsnden
Blh yan ouz tifesi ola. te bu hads-i erf m-sa- dalar inil inil sad verirdi. Ol gn dvn- pdih olup
dak zre bu Ere halk ouzlardr. paann mukarrernmesi krat olunup hakrdeki hilat-i
Ve cmle gziyn- mchidnlardr kim her gn pdihyi paann enine geydirirken paa-y knn-
Filek ve Sean ve Germat ve Semendire ve Honot ve ins hilat-i ehriyrnin girbnn bs edp cemi hd-
Klvar kalalarnn kfirleriyle ceng-i cidl ve harb-i ktl dmn- avun paay knn zre [39a] alklayup
etmededirler, zr kala-i Ere bu mezkr kfir paa yerinde karr-dde olunca yerli yenieri aas
kalalarnn t ortasnda vki olmudur. Ve bu kala emirleri dahi dvn- cem-cenbda krat olunup paa
kfirlerine Orta Macar derler ve cmle Ere reys dahi ana bir hilat-i zerdz- fhire geydirp an da avular
Orta Macar'dr. Annin Ere halk fash Macarca alklayup hnesine saf v srr ederek gidp akbince
tekellm edp gyet garb-dost ehbz gzleri var. (---) paa mehterleri yenieri oca aasnda dahi bir fasl edp
(---) hemn paa ol dvnda Ere kalasnn cmle krk aded
Der-nazargh- b- remezt: Hamusu tokuz tu ve sanca u bayrak shibi aalara mukarrer hilatleri
bin alt yz bdr, amm engr Ging gibi lezz geydirp herkes hnelerine gidp srr [u] dm[n]lar
deildir, zr its sehel edd olur, amm yaz yazdr ve olup taraf taraf gn mehterhne fasllar alnup zevk
k kdr, amm ekseriyy halk kala nefertlardr. Bir u evkler olup paaya her aadan avid [] fevidleri
frkas ehl-i hidmetdir, bir zmresi tccr ve bir snf gelp hakre kse ve at ve kle ve bir semmr
ulem ve suleh ve menba- fuzal ve mesken-i uar krk verp brhm Kethud efendimizin mektbun
yeridir. Ve hukem-y hzk ve cerrhn- fsd b- tilvet edp
kysdr ve cmle sbynlar tz-fehm ve necb red ve "Evliyma bir ho riyet edp Budin'e tatyb-i
zekiyy't-tab n-resde gulmlar var, amm cmlesi htrile yollayup eli paa ile Be'e ve Pra'a Nemse
kralna gitmee harcrh verp tz yollayasn", dey
1 mektb- mahabbet-uslb krat olundukda brhm
Mevzu Hadis, "Cennet ehlinin ou iyi tabiatl, ktlk
dnmeyen kimselerdir." Kethud efendimiz htryn paa-y drbn-fikr yz

______________________________________ 63
altun ve bir kat esvb ve hddmlarmn ne ellier
altun ve birer kat esvb verp Yerli Yenieri Aas
Ahmed Aa'dan iki kse ve bir kle ve iki at ve be kol
tfengi ve bir pastav uka ve be donluk atlas ve krk
aded kala aalarndan dahi birer tuhaf bergzr eyler
gelp bir azm br- sakller peyd etdik. nc gn ge-
tirdiim emr-i pdihde fermnlar olunduu zre sene
1074 trhinde Tatar ve bu Mehemmed Paa eliyle feth
olunan kala-i Sean ve kala-i Germat ve kala-i Hollok
ve kala-i Buyak ve gayri kllarn tamr [] termmine
bizzt paa gitmee dellllar nid edp mde-b
oldular.
Eri'den Mehemmed Paa ile Orta Macar
diyrnda feth olunan kalalara gitdiimiz
konaklar beyn eder
Evvel Ere'den cnib-i imle Ere eyletinin nsf
askeriyle cnib-i imle 7 sat gidp,
Menzil-i sahr-y Hrto
Bir gl kenrnda bir harb deyr kurbunda meks
edp cnib-i erbaaya karavullar gitdi, zr kffrn
vilyeti iinde ve dahi sene 1005 trhinde mh-
Rebulevvelin beinci gnnde Sultn Mehemmed
Hn- Slis ibn Sultn Murd Hn- Slis asrnda yedi
kral ile bizz[t] Sultn Mehemmed bu Hrto
yaylasnda ceng-i azm etdii arbedeghdr. Bu ceng-i
azmi nie mverrihn- Rm gn-gn tahrr
etmilerdir, amm karb'l-ahd olup pederim merhm
Derv Mehemmed Aa bile olmaile anlardan istim
etdiimiz zre ve bu Ere ihtiyrlar takrri zre sehel
tahrr edelim.
{Der-beyn- icml-i ceng-i
tabur- makhr- Ere}
Evvel Mehemmed Hn Ere'yi feth edp bade
yedi kral yedi kerre yz bin lekeriyle asker-i slm Ere
altnda basup kalay dest-i slmdan hals etmee
geleceklerin Tatar Hn karnda Feth Geray Sultn krk
elli aded kffrlar dil dutup huzr- pdihye getrp
kffrlar syledp,
"Elbette yarn y br gn sizi Nemse sr
karnda Hersek Makimilyan ve yedi kral sizi basar"
dey haber verdiklerinde hemn sadetl pdih"Anlar
bizi basmadan biz anlar basmak evldr" deyp Hdm
Cafer Paa ve Rmeli vezri Vel Paa ve nie sancak
beleri ile krk bin asker ile on pre top ile bunlar tala-i
asker olup kffra doru vardklarnda kffr bunlara
eyle top ve tfeng urup cmle askeri krup ancak Cafer
Paa [ve] Vel Paa drd be bin demleriyle ordu-y
slma girirler.
Pdih- cem-azamet bu iden haberdr olup
Rmeli eyleti Hasan Paa'ya ibk ve mukarrer olup
kffr zr[e] serdr olur ve Sadrazam brhm Paa
dahi Hasan Paa akbince gidp ve Hn karnda Feth
______________________________________ 64
Geray dahi yetmi bin Tatar askeriyle bile gidp kffrn
taburu mukbelesinde meks edp iki lekerin mbeyne-
hmlarnda bir azack nehr olup ol gece etrfa
karavullar koyup mde dururlar.
Ertesi gn pdih- gerdn-vakr geldikde bi-av-
nillhi Tel Calazde tarafndan kffra bir ey str-
Muhammed ururlar. nki vakt-i gurb olup
tarafeynden ceng syiler alnup her cnibe mkemmel
karavullar koyup sde-hl yatrlar.
Ertesi ale's-seher yine ceng tablna turreler urulup
asker-i slm ayak ayak sahrnn ortasnda hl bir
kense var, Calazde'nin anda krd kefere lelerinden
gayri bir ey yok. Hemn askir-i slm ile Vezr-i azam
brhm Paa, Hn karnda ile tala-i asker olup ileri
giderler. Sadetl pdih dahi kafda yz bin asker ile
gelmede. Cmle asker kffrn taburu dibine varmada,
amm kffr vakt-i zuhr olunca taburdan ba gsterme-
yp vakt-i asrda taburundan kup asker-i slm zre
yrr. Cmle kffr hen-p olup cenge girir.
Nemse ve eh ve Efrence ve Hrvad ve Macar'dan
cmle yz kat alay- hnzr yrr kim her biri [39b]
dery-misl kffr alaylar var kim yz bin kadar lekeri
sf krkar ve ellier dirhem mukat tfengleri ve yine her
bir keferelerin ellerinde ve bellerinde ve yakalarnda ve
eer kalarnda ve atlarnn terkilerinde beer onar aded
kol tfengleri ile asker zre hcm edp dalar gibi
srkl orman olmu kffr yryp ksleri ve erganon
ve torompetelerin alarak mevc mevc ve fevc fevc
karnca gibi yab yab yryp kffrn bu geliine bizim
asker mukvemet edemeyp ve bir ferd-i ferde kffra
karu duramayup der-ceng-i evvel cmle alan u tln ve
prekende v pern olurlar.
Yine kffr tetiin bozmayup slb- sbkas zre
top u tfeng atarak gn-gn te-fenlk ederek yrr,
amm Rmeli vezri Hasan Paa geit bandan
ayrlmayup kffra bir yaylm top atup ceng-i azm
etdikde Hasan Paa askeri de kffra tkat getiremeyp
ordu-y slm iine girir.
Hemn kffr Hasan Paa'nn askeri akbince sr
sr gelp b-bk b-perv ordu-y slm zabt edp
yam ve nehb grete dalup nie bin kffrlar brgh-
l-i Osmn' ve hazne-i pdihyi zabt edp arblar
ip hora depp raks etmee balarlar.
C-be-c Calazde ve Sadrazam brhm Paa
tarafndan cengler olmada, amm i fide, ordu ire
kffr dolup ikra mstarak olup yam etmede ve
hazne zre hal peykerlerin dikp nie bin kffr
sandkalar zre kup otururlar. Amm pdih ordu
kenrnda alem-i Reslullh ile bir pte zre durup
huzrunda siph ve yenieriler germ-germ ceng edp
sanca- resl nnde krlmada. Pdih bu hli grp
yannda hzr olan Hoca Efendi'ye eydir:
"Efendi ne re edelim", dedikde,
 "Pdihm yerinde sbit-kadem ol. Cenb-
Kibriy'nn imdi ihsn [u] inmn mhede edersin"
dedikde Koca Solakba {eydir}:
"Pdihm elem ekme, deden Sleymn Hn ile
Miha sahrs cenginde sehel byle kffr galebe semtin
gsterp hr- kr kffr bozulup kffrdan bir cn
hals bulmad, fe-sabrun ceml," deyp pdiha tesell-i
htr verdiler.
Amm nie trhlerde,
"Hnkr at karn altndan bukauya urdular"
derler, bu szde galat etdiler. Lkin bu mahalde nie i
grmemi zlfl ve zerdz hilatli ve zer-ender-zer
arakyyeli i gulmlarndan yigirmi kadar plak ve
yaldak atlara binp firr ederlerken siph dahi bunlar
grp t Eri kalasna firr etmi asker-i b-pyn var,
pdih yannda drd blkden bir blk asker kald, ol
dahi piyde kalan a ba ve karakulluku ve firr eden
siph gulmlarnn at olan ve it olar ve hezele ve me-
zele maklesi haert kalr.
hr- kr Hoca Efendi el kaldrup du edp
huzr- pdihde olanlar dern- dilden ve cn u
gnlden mn deyp el yze srerler.
Hemn hikmet-i Br yr klup kffr- dzah-karr
orduy gret edp karakulluku hddmlarn krmaa
balaynca hemn bir siph olan bandan destr-
Muhammedsin karup bir nze ucuna bayrak gibi edp,
"Bire gzler u kfiri urun" deyince hemn garb
a ve syis ve at olanlar odun baltalar ve odun
yarmalar ve ucu yanm matbahdan km ksei
odunlar ile ve herkes ne silha kdir ise kffra bir kl
ve bir odun yarmas urmaa balaynca ikra mlik olup
adrlar zabt eden kffr bu hl-i pr-melli grp
adrlar ve ml- ganimleri braup firr ederken
hemn bi-avn-i Kirdigr askir-i slm iinden,
"Bire kffr bozuldu" dey bir sad-y Rabbn is-
tim olunup firra yz dutam diyenler tze cn bulup
kffra kl urmaa balarlar. T vakt-i asrdan vakt-i
gurba varnca yz bin kffr tuma-i emr edp t
vakt-i ya varnca ol mh- tbda dalar ire kffr kra
kra ordu-y slma gelirler.
Baz mverrihn- l-i Osmn ve mverrih-i
fccrn dahi kendileri eyle yazmlar kim,
"Eer asker-i slm bizi krmaa baladklar vakt-i
zuhr olsa ahama varnca bizden cn kurtulmazd, amm
vakt-i gurb olunca firr edp dalarda hals olduk"
dey yazmlar.
Amm mverrih-i Osmniyn eyle yazmlar kim,
"Hrto sahrs kffr leiyle ml--ml
olduundan mad kffr bir cn kurtarmayup suyu
[40a] gedikleri yerde biri biri zre takb edp suda
gark olmulardr" dey Edirneli Mehemmed elebi ve
l Efendi mufassal yazmlar, bizim tekrr tahrr
etmemize ihtiyc yokdur. Ancak bu meydn- marekeyi
grdmz mnsebetiyle bu kadarca tesvd olundu.
______________________________________ 65
Sultn Mehemmed Hn- Slis bu sahr-y
Hrto'da yedi kral krdna Kurn- Azm ile trhi
budur: 1
nass trh dmdr, sene
1004.
Ve l-i Osmn zuhr edeli drd aded tabur cengi
olmudur. Biri sene 709 trhinde Gz Hudvendigr'n
Srf ve Hersek kfirleriyle Kosova sahrs cengi, biri de
sene 920 trhinde Selm h- Evvel ile h sml'in
ldr gazs ve biri de sene 932 trhinde Sleymn Hn
ile Lago Kral'n Miha gazs, biri dahi bu Mehemmed
Hn- Slis'in Nemse ve Macar ve yedi kral ve yedi kerre
yz bin asker-i kffr krd Ere'nin tabur gazs
olmudur, amm bu cmle gazlara glib olmudur, zr
bu arbedede yedi kraln bei mrd olup ikisi firr edp
yedi kral cnd- cnbnden azack kffr reh
bulmudur.
Hl manzrumuz olduu zre bu sahr-y
Hrto'da yetmi seksen yerde kffrn kemikleri pte
pte kubbe-misl km km yl durur ve kffr
kelleleri top glleleri gibi ve akl talar gibi sahrda
zeyn olup yatr. Ve bu sahrda bizim ehd olan otuz bin
yiidimizin cmlesi Sultn Mehemmed Hn'n ota
zemninde medfnlardr. Hl cnib-i etrflar hafir-i
azmler kazlup hayvnt girp hedlar inemezler.
Der-beyn- ziyretgh- hed-y tabur-
Ere
Hamd-i Hud pederimiz bu cengde bulunup nie
hedlar eliyle defn etmi. Lillhi'l-hamd bize de
ziyretleri myesser ve mukadder olup rh- pr-
fthlariyn bir Ysn-i erfe tilvet edp savbn rh-
erflerine hbe etdik. Hl ziyretgh- hs u mdr,
amm nie yerde mkellef soffa binl kabr-i
mnevvereler var. Cmle hedlar rhiyn Allh
rzsyn el-Ftiha.
Amm sahr-y Hrto hakk ki bir ceng
meydndr kim hadd nihyeti t Kaa sahrlarna ve
nehr-i Tise kenrlarna varr. Bir taraf t Orta Macar'da
Maden sahrlarnda nihyet bulur. Bu sahrnn t
ortasnda kffrn gark olduu Hrto[] nehri cereyn
eder. Geri bir kk sudur, amm Filek ve Germat
dalarndan hsl olup ener nehr-i Tise'ye munsab olur,
amm kffr trhlerinde,
"Bu nehri Trk askerinden tarafa marr olup
gemesek mnhezim olmazdk ve eer Trk askeri bu
suyu beri gese mselmndan cn kurtulmazd" dey
yazmlar.
Ve Osmnl mverrihleri bu cengde mnhezim
olmazdan mukaddem firr edenlerin balarna bade'l-
feth boklu ikenbeler geydirp tersine eeklere bindirp
siyset ile ordu-y slmda gezdirp tehr-i ibret-i lem
1 Kurn, Bakara 252; "Derken, Allh'n izniyle onlar
bozdular"
edp ordudan nefy edp mrd-i tmr ve azl-i ebed
ederler.
Badehu anlar dahi bu rsvy ile d- dern-
larndan Anatolu'ya gep ibtid Cell olanlarn sebebi
Ere taburu cenginde firr edenlerdir.
Badehu sene 1016 trhinde Sultn Ahmed asrnda
Kuyucu Murd Paa mezkr Celllerden Sad Arab ve
Karayazc ve Tavl Hasan ve Kalenderolu ve
Cennetolu ve Cnpoldolu ve Suheybolu nmn
Cellleri cmle Murd Paa krduuna trh msrdr:
Bin on altda krld sekbn.
Sene 1016
dey Rm mverrihleri Ere'den firr eden Cellleri ve
kbet-i krlarn byle tahrr etmiler.
Yine sadede gelelim, nki bu sahr-y Hrto
marekesi meydnn seyr-i tem edp andan Ere
paas Mehemmed Paa ile kalkup cnib-i imle 7
satde,
Karye-i Saluka: ki kl altnda mamr Macar
kydr. Andan,
Karye-i Verpelid: Nehr-i Tarna kenrndadr.
Matra dalarndan gelp Sonlok'dan aa Heve
sahrsnda nehr-i Tise'ye karr. Andan yine iml
cnibine gidp,
Karye-i Dumuslu: Hatvan kalamz kazsnn
kydr. Andan,
Karye-i Vistond: Bu mezkr kurlar 9 satde
gep,
Evsf- varo- azm Ging
Ere eyletinde sekiz bin aded fevkn ve tahtn
indire tahta rtl mamr menhs hnelerdir. Ve
cmle sekiz aded birov hkimleri ellerinde gm
deyenekleri ve einlerinde semmr krkl birov nm
zbitleri var. Bu ehr-i azm Matra yaylas dibinde vki
olup nehr-i Matra iinden cereyn edp iki cnibi kat-
ender-kat bl ve beli ve pk pkze hrhl ssenli sipov nm ekmekleri olur kim asl bu nn-pre
ehirdir.
Ve bu ehrin tl Matra da zeylinden kbleye
tlnsi kmil sekiz bin admdr. Cmle sekiz [40b] aded
krgr bin kala-misl manastrlar var kim her birinin
anlk kulleleri eflke kad ken olup her manastrlarda
beer altar yz aded ksss ve btrk ve pr-i munlar hakr de baz hedylardan hissemend olup andan
ve pene-i fitb m-peleri var. Ve iki yz aded hurde
kenseleri var. Ve cmle bin altm aded dkknlardr
kim cmlesinde pene-i fitb kzlar ve klme avretler
dkknlarda oturup metlarn ikre frht ederler,
asl ayb deildir. Her ne met murd edinsin db ve
b zerbf ve gn-gn akmie-i fhire ve elbise-i
ndireler mevcddur. Mahbb u mahbbeleri b-hisb
ve cmle k-perestlerdir.
Ve ehr ire cr olan nehr-i Matra zre nie yz su
deirmenleri var. Cmle evleri krgr bin kat-ender-kat
eddd kala-misl indire rtl musanna beyt-i
nasrlardr. Ve bu ehir tln on (so)sokakdr ve arzan
______________________________________ 66
elli sokaklardr kim her sokak bir badan bir bana
nmyn doru yollardr. Bu tarkler zre binden
mtecviz uka ve ayak ilenir uka krhneleri vardr.
Halk cmle ank bzergnlar olup cemi teklf-i
rfiyyeden berlerdir, amm Orta Macar hkimi Topal
Palatinu'a dahi harc verirler, zr iki kl altndadrlar.
Amm Osmnlya hedydan gayri bir ey vermezler,
lkin beher sene knn zre Ere kalasnn tamr []
termmine memrlardr.
Der-beyn- sebeb-i muf u msellem
kefere-i Ging
Bu ehir kffrlar Ftih-i Ere Sultn Mehemmed
Hn- Slis'e bir ekmei yz ift su sr arabalarna
ekdirp hedy verirler. Annin ellerinde
mufnmeleri vardr. Ve izn-i pdih ile ehrinin
cnib-i erbaasna handak- azm kazup drd yerden cisrli
kapular edp kaladan sarp varo- azmdir. Kala dvrl
deildir, amm her hne ve her manastrlar ve cmle
kenseleri kalalardan sarpdr. Ve b [u] hevs gyet
latfdir.
Ve memdhtndan b u besi birov hkimle-
rinin nakilleri zre Matra dalarn zeyn etmi yigirmi
sekiz bin bdr. Eyle lezz ve bdr ve hohor on yedi
gne engr olur kim yedi gnesi misket zmdr,
tenvl eden inirh- sadr [u] zevk-i dern bulur. Ve
gingiyye bdesi dedikleri katresi harm hamr Rm ve
Arab u Acem'de misli yokdur, meer Boazhisr
kurbunda Akdeniz ire Bozcaada cezresinin misket
zm ola. Amm bunun hamrnn humr olmaz derler
ve sud verp baa urmaz derler. Lal-gn ve beyz ve
sar ykt gibi berrk ve mcell bdeleri olup bir gne
sivri sivri toprak destler ile gingiyye bdesi deyerek
erbb- fska hedy gtr[r]ler. Beyz sd gibi arak
dahi olur. Ve onar on beer vukyye gelir Haleb
kalkanlar gibi beyz ve hs ryizneli ve rekotlu ve
yan sra katk istemez gyet lezz ekmei olur.
..................(2 satr bo)....................
Elhsl mamr ehirdir. Bunda paaya be bin
guruluk kadar hedylar verp ve ziyfet-i azmler edp
cnib-i garba Matra yaylasn 8 satde aup yedi aded
mamr Macar kurlarn ubr edp,
Evsf- kh- bl-y felek yan kala-i
sermed-i Filek
Lisn- Macarca (---) demekdir. Bnsi Orta Macar
krallarndan Matra Palatinu Kral binsdr. Nie
mlkdan mlka intikl edp hr- kr sene 982
trhinde Sultn Murd Hn- Slis asrnda be-dest-i
Mustafa Paa feth olup Budin sanca olmudu. Yigirmi
drd sene dest-i slmda kalup badehu sene 1002'de
kffr bu kalaya istl edp ald.
Badehu sene 1005 trhinde Sultn Mehemmed
Ere kalasn feth etdikde yine bu kala Mehemmed
Hn'n eline girp Ere eyleti oldu.
Badehu yine kffr Sultn Ahmed Hn asrnda
kffr strgon kalasna sene 1013 zafer bulduu sene
kffr bu Filek kalasna istl edp ol zamndan ber
altm sene dest-i Macar- fccrda kalup hr- kr sene
1073 trhinde Sultn Mehemmed Hn- Rbi vezri
Kprlzde Fzl Ahmed Paa mhr ile serdr-
muazzam olup Uyvar kalasn feth etdkde bu Filek
kalasn dahi Tatar Hnzde Ahmed Geray Sultn ve
hl Ere vlsi Filibeli Pirini Mehemmed Paa bu
kala-i Filek'i nehb gret edp hl ve muattal [41a]
braup kalmd.
Badehu Kprlzde Ahmed Paa Raba inhizm
seferinden sonra yine tekrr Uyvar kalas altna gelp
kffrn istl etdii Leve ve Litre kalalarnn fethine
giderken Nemse sr tarafndan eliler gelp sulha
rabetler edp mezkr Leve ve Litre kalasna bedel bu
kala-i Filek'i ve Sean' ve Germat' ve Hollo'u ve
Buyak nmn be pre kalalar verp hamd-i Hud
henz bu kala-i Filek'e gelp iine askir-i slmdan
Ere ve Hatvan kullarndan iki bin yiit zahreleri ve
cebehneleri ile konup yine Ere eyleti sanca olup
hamd-i Hud yine hakre bu kala fethinde dahi ibtid
ezn- Muhammed okuyup salt- zuhru ed etmek
myesser oldu.
Henz bu feth olmak ile beine ve alaybeine ve
erbb- zuam ve erbb- tmrna ve kadya bir ey
tayn olunmayup Hatvan beinin birderi mr-i liv
vekli olup Ereli Behllzde elebi kad vekli olup
dizdr Yusuf Aa oldu. Ve cemi kenselerin irk-i
irkden tathr edp i kalada Sultn Murd- Slis cmii
kense iken Sultn Mehemmed Hn- Rbi'e bir nr-
mnevver cmi olmaa mberet olundu. Ve kalann
c-be-c yerlerin tamr termme say-i ihtimm
olundu. Amm,
Der-beyn- ekl-i zemn-i kala-i bl
Filek
Evc-i sumna berber bir yaln krmz ve sar ve
boz kaya zre eddd bin ekl-i muhammes bir kala-i
messdir ve iindeki manastr cmi-i ehriyr olup
kalann etrfnda yedi aded stleri tahta rtl kulleleri
var. Ve ancak bir kapusu var. Dern- hisrda ancak
yz aded indire tahta rtl evleri var. Cebehnesi ve
gll anbrlar ve bir h- ms ve bir h- gayy zindn
var. Lkin toplarn mukaddem trh ile kffr Honot
kalasna gtrm. Hatvan'a ve Ere'ye toplar getirmee
demler gitdi.
______________________________________ 67
Sityi-i aa varo- kala-i Filek
kala kayasnn cnib-i kblesinde kayalarn
dmeninde bir dz vsi fezda cmle yedi yz aded kat-
ender-kat krgr bin serp tahta rtl evlerdir.
Nsfna askir-i slm girp nsfna Hatvan kalamzn
martolosn kefereleri girp zabt edp kala nefertlar
oldular. Bu varo dahi cmle krgr eddd bin ekl-i
muhammes derin handakl ve yigirmi tahta rtl kulleli
ve aded kapulu ve on aded muazzam binl kiliseleri
ve yz kadar bo dkknlar var ve handak hricinde
diren-mdr arampav kazkl metn kala-i sermeddir
ve cemi kulleleri ve cmle dendn- bedenleri mamr
ve mzeyyendir. Amm bu aa varoun blar ta-
rafnda sehel havlesi var, amm yukaru kalada eyi
sermed toplar olsa ol havlede ku kondurmaz. Ve bu
kala Orta Macar elinde iken bunun katana kffrlar
etrf serhadlerimizi kurutmu idi. Hamd-i Hud diyr-
slma zamme olup yine mabedgh- mmet-i
Muhammed oldu.
..................(2 satr bo)....................
Andan 7 sat gidp,
Evsf- kala-i Hollok
Lisn- Macar'da (---) (---) demekdir. Yine bnsi
Orta Macar banlardr. Bu dahi m-tekaddem Murd
Hn- Slis fethi olup badehu kffr Filek kalasna
mutasarrf olduu sene-i mezbrede bunu dahi alup
hamd-i Hud imdi sene 1074 trhinde kffr gulgule-i
Rm askeri havfinden bu kaladan el ekp hli zre
muattal braup iine Hatvan kalamz kulundan
fermnsz yz on yiit girp bu kalay zabt etmilerdi.
imdi Ere vezri Mehemmed Paa'ya hakr ric edp,
"Bu kalaya bu yiitlerin mukaddem trhiyle hidmetleri
sebkat etmidir, bunlar yine kala aalklaryla ve ket-
hudlklar ve nefertlklaryla er- efrhte edersiz"
dey ric etdiimde ricmz hayyiz-i kablde vki olup
cmle gzleri Hollok kalasna aavt ve nefertlar etdi.
Ekl-i kalas: Bir mrtefi tell-i l zre ekl-i
muhammes bir eddd bin bir kk kala-i randr,
amm kapusu aadr. Ve iinde yz mikdr tahta
rtl demsiz bo evler idi, askir-i slm ile pr olup
kensesi pdihmz in cmi olup cebehne ve
zahyir ve mhimmt koyup amr etmee cidd []
ihtimm olundu.
..................(1 satr bo)....................
Badehu bu kala-i Hollok'dan cnib-i garba bir
satde, [41b]
Sityi-i hisr- dr- amn, yan bin-y
stvr- kala-i Sean
Bu dahi bldaki kalalar gibi Murd Hn- Slis
asrnn sene (---) trhinde feth olup badehu sene 1002
kffr zafer bulup altm sene dest-i kffrda kalup e-
kr lillh sene 1073 trhinde Kaplan Paa Novigrad'
derken kffr- hksr havfinden bu kalay braup
ihrk etdi. Ve hl henz sulh iinde kffr Leve ve
Litre kalalarna bedel bu kalann mifthlarn
Sadrazama verp kala tamr termm olunup sbk
strgon bei erkes skender Be Sean bei olup yine
Ere eyletinde sancak bei taht oldu.
Beinin hss 400.000 ake olup 12 kl zemeti ve
316 kl erbb- tmr ve alaybei ve eribas vardr.
Hn-i gazda beinin askeriyle cmle bin asker ve bin
nefer kalann askeri ve dizdr ve yenieri serdr ve
oda Ere yenierisi ve bir oda topular ve bir oda
cebeciler ve Hatvan'dan gelmi yz aded pr-silh
Hatvan kullar ve yz ake pyesiyle henz gelme
kads ve yz ky {reys} tbi olup nhiye kurlar
oldu. Ve skender Be amr etmede bir mdebbir ve
mubassr demdir, amm,
Ekl-i kalas: Bir dzlkde ekl-i murabba bir
cnibi tula bin ve gayri taraflar palanka imi, ihrk bi'n-
nr olup berbd olmu, amm nie bin rey p
evvelkiden metn etmee mberet etdiler. Ve iinde
asl evlerden nm [u] nin yok idi. Ancak bir deyr-i
musanna kalup Mehemmed Hn- Rbi in cmi
etmee mberet olundu. Varou dahi kezlik amr
olmada idi, amm cnib-i erbaasnda b u beleri ve
siyblar ve mebbek bostnlar cmle mamr idi. Ve
cnib-i erbaas iki top menzili Sean yaylaklardr. b [u]
hevs gyet latfdir.
..................(2 satr bo)....................
Andan yine Mehemmed Paa ile cnib-i imle (---)
satde,
Evsf- vd-i iremezt, yan kala-i b-
behit-i Germat
Lisn- Macarca (---) (---) demekdir. Bnsi
serhadlilerin ve esr papaslarn malmlar olmaduun-
dan bnsi tahrr olunmad. Bu dahi Murd Hn- Slis
asrnda dest-i l-i Osmn'da olup buna dahi kffr sene
1002 zafer bulup altm sene dest-i kffrda kalup
Perverdigr'a sad lek hamd sen olsun bu sene 1074
de kffr Leve [ve] Litre kalalarna bedel {bu kala-i
Germat'} verp mr-i livl Budin alaybeliinden
mazl mer Aa'ya ihsn olunup sancak- slm oldu.
Beinin hss 400.000 ake olup 5 kl zemet ve
216 kl tmr ve alaybei ve eriba henz tayn
olunup dizdr ve yz aded merdm-hisr ve
topular ve cebecileri ve Budin yenierisi serdrlar
konup yz elli ake pyesiyle Budin'den henz bir riyet
kad gelp ehir henz amra baland. Meer mukad-
dem sene 1073 Uyvar altna Ahmed Geray Sultn
Kazak askeriyle gelirken bu kalay harb u yebb ve
ihrk- kebb etmiler. Hl henz amr etmee
mberet olundu.
Ekl-i kalas:
..................(1.5 satr bo)....................
______________________________________ 68
Andan Semendire kapudan paay ziyfete davet
edp (---) gnde,
Evsf- kala-i Semendir[e]
Evvel ve hir dest-i slma girmeyp Orta Macar
ban Topal Palatinu hkmndedir. Paaya azm top
dmnlar edp l-i Osmn ile Nemse srnn sulh
etdiklerinden be-gyet kesb-i saf edp hakrin eli paa
ile Be'e gideceimizden haberdr olup hakre hayli
tazm tekrm edp ziydesiyle hedylar verp paaya
aa varo blarnda azm ziyfetler edp on mmet-i
Muhammed esr verdi ve hakre be esr verp ol n
esrlikden zd olup anlara birer at dahi verdi. Yahi
kapudan- kefere imi.
Ekl-i kala-i Semendir[e]
Bir Semendire dahi Budin eyletinde Tuna
kenrnda Semendire kalas sanca var, amm bu Macar
Semendiresi'dir.
..................(1 satr bo).................... [42a]
Andan
Evsf- kala-i Klvar
Lisn- Macar'da (---) (---) demekdir. Bnsi
malmum deildir, amm bu dahi evvel ve hir Orta
Macar hkmnde olup kala kapudan paaya istikble
kup azm vezni zre top dmnlar eyleyp bir bda
paaya ziyfetler ve hedylar verp bunlar dahi sulhdan
hazz edp sret-i sulhnmeler tilvet olundukda cmle
kffr balarn aup kr-i s etdiler, amm bu kalada
mkemmel kffr askerleri ok nmyn idi.
Ekl-i kalas:
..................(1.5 satr bo)....................
Andan cnib-i garba (---) (---)
Evsf- ehr-i kadm-i {kavm-i} Tot, yan
tahtgh- Macar- fccr- kala-i Honot
..................(3 satr bo)....................
Andan yine ertesi gn kala-i Germat kurbundan
gep,
Sityi-i hisr- bl-y dr- Yunak, yan
kala-i b-misl-i sr- Buyak
Lisn- Macarca (---) (---) demekdir. Bu dahi
mukaddem Orta Macar'n Keskesen(?) katanal kalas
idi.
Badehu sene 1073 trhinde Tatar Hnzde Ahmed
Geray Sultn Uyvar gazsna giderken Kazak askeriyle
zeyl-i hisra konup kffr kalay yakmadan firr edince
ibtid hemn dern- hisra Hatvan kalas askeri girp
zabt ederler, zr Hatvan kalamza pek karbdir. Hl
iinde fermnsz yz nefer gzler bulup bunlar
cmle dizdr ve merdm-hisr yazup Koca Mehemmed
Paa bir adlet etdi kim gy adl-i mer etdi. Ve Hatvan
beine subalk ilhk edp Hatvan kazs niybeti oldu.
Ve mstevf cebehne ve zahreler koyup Hatvan'dan
on aded toplar getirmee demler gidp kalay sehel
meremmta baladlar. Dern- hisrd[a] yz kadar
darack hneleri ve bir manastr hnkr in cmi oldu.
Ekl-i kalas: Evc-i semya kehken-s ser
ekmi bir yaln kanara kaya zre Ustolni-Belgrad
kurbundaki avga kalas gibi bir sarp ve metn ve
bl-y b-hemt kaladr, amm gyet kkdr. Bir
tarafdan asl havlesi yok eddd bin bir kirmn-
randr. Ancak bir kapusu ve iinde cebehnesi ve gll
anbrlar ve su sarnlar ve bir sicn-i Ysuf gibi amk
kemend ile dollblar ile enilir gayy-misl zindn var.
M-tekaddem dest-i l-i Osmn'da imi. Kffr Sultn
Ahmed Hn'de Hatvan kalasna istl etdikde bu Buyak
kalasna dahi zafer bulup hl cmiimizin mihrb ve
minberi altm yldan ber durur idi. Ve bu cmi yann-
da bir b- hayt kuyusu var kim mh- Temmz'da suyu
buz presidir. Gy khken Ferhd std bu kayay
burgu veyhd makb ile nakb edp su karm. Kmil
toksan kuladr. Ve bu kala kullelerinden aa bakmaa
ben dem cret edemez, amm,
Aa varo- Buyak
Bir mamr Macar keferesi varoudur. Cmle
Hatvan reys bu varoa doldular ve kalaya martolos
kul oldular. Cmle be yz aded mkellef ve mam[r]
tahtalar ile mestr ve dahi ziyde mamr olmada bir
varodur, zr Hatvan'a varnca gyet mahsll vsiat'l-
aktr sahrlardr. Bu kala-i Buyak kala-i Sean ve kala-i
Germat ve kala-i Hatvan mbeynlerine dmdr.
Hakk ki henz eyi kala-i metn ve bl feth olmudur,
zr bu kala Hatvan ovas ortasnda bir yumurta gibi bir
yumru ve sivri kaya zre vki olmudur.
..................(1 satr bo)....................
Bundan dahi paa ile kalkup cnib-i kbleye 4
satde,
Menzil-i kala-i Hatvan
Bunda Mehemmed Paa efendimizden Budin vezri
Grc Mehemmed Paa'ya ve Sadrazama ve brhm
Kethud efendimize ve hl Nemse kralna gideceimiz
eli Mehemmed Paa efendimize bu Ere paas
Mehmemmed Paa'dan mektblar ile nie hedylar ile
yz aded pr-silh refkler alup anlara Ere
mansblarna gidp birbirlerimiz ile [42b] vedlaup
hakr Hatvan kalasndan cnib-i garba 12 satde serce
yryp,
Menzil-i kala-i Pete
Hikmet-i Hud meer ol gn eli paa dahi Budin'e
girecek imi. Hemn eli paay karulamaa Ere askeri
______________________________________ 69
Pete altndaki hayme ve harghlarndan kup alay-
dery-mislleriyle Budin askerlerine karup eli paay
Kile sahrsnda Ere askeriyle yolda selmlayup hemn
hakr atdan piyde olup alay iinde eli paann at zre
dizin pp,
"Bire Evliy elebi bire ho geldin" dedikde,
"Ho bulduk sultnm, Belgrad'daki ahde vef edp
Er[e] vilyetine vardm ve size cmle Ere askerin
getirdim. te selma duranlar Erelidir. Sa tarafda
selma duranlar Budin askeridir" dediimde
"Hele saf geldin, bin atna" deyp bil rikb esb-i
sab-sratime svr olup aavtlar mbeynine girp
alay- azm ile Budin'e girirken ahl-i Budin'in sr [u]
kibrlar ve Nemse kral tarafndan gelen eli kefereleri
anlar dahi temya kup bir alay- ihtim ile Budun'a
dhil olurken azamet-i Hud koca Budun'un drd pre
kalas top dmnndan te-i Nemrd ire kalup zemn
sumn medfa- ddndan eb-i muzlim gibi Gerz-
lys dalar ve Ardala blar inil inil inledi, amm
meer sr elisi {demleri atla gelp} bizim eli
paann askerin ve alayn gzden geirp Budin vezrinin
verdii ta[y]nt ve eli paann askerini grp hemn
{kfirler paaya eydir:
"Sultnm} sizin askeriniz okdur. Bu kadar ok
askerle bizim vilyetimize byle eli geldii ve bu kadar
askerle vilyetimize girdii yokdur", dey dahi alay ile
giderken kfirler yol zre bu cevblar eli paaya
sylediler. Eli paa eyitdi:
"Vallhi cnm, ben Rmeli belerbeisiyem.
bin askerle ener binerim. Lkin sizler hisbsz bu kadar
askerle paay besleyemeziz dey korkarsz. Ve y bu
kadar askerle vilyetimize nin girir dey havf idersiz.
Annin be yz altm demle geldim. Korkman
bizden emn olun. Pdih devletinde Tuna zre yigirmi
gemi ve bu kadar yz araba yk zahrem gelir" dey
eli {paa} tercmnyla bu gne kelimt edince kfirin
nutka mecli kalmayup eydir:
"mdi sultnm, siz saf geldiniz. Bizim elimiz
sultnm bizim Komaran kalasnda bir aydr bekler.
Sadetle sizin Budin'e terf buyurduunuz eli beimize
ilm edelim. Hemn siz dahi yarn Budin'den kalkn"
deyp tercmn- b-mn ileri gitdikde eli paa kerr
fer ile ahl-i Budin'e sel[m] vererek ktr ktr
mehterhnesin derek st Ak Ilca'ya vardkda
Budin'den bir yaylm toplar dahi endht olup zemn
sumn lerzenk olup eli paa kend askeriyle
Budun'un i kalasndaki paa saryna varup Budim
vezri Grc Paa'ya buluup bir ziyfet-i azm olmudur
kim tabr olunmaz.
Bade't-tam Grc Mehemmed Paa eli paaya bir
semmr lipe-i pdih ve eli paazde bee ve
kethudsna ve'l-hsl hakre varnca krk aded zer-ender-
zer kuaklk hilat-i pdihler geydirildikde Grc Paa
eli paaya eydir:
"Baka dem, Allh sana bu mertebeyi ihsn etdi kim
dn uuruna dn dmanlar olan Nemse keferelerine
varup hisset-i denet edp rz- pdihye bir en Kala-i strgon altnda iki gn meks edp cuma
getiresin, her br Be'e benim atlarm gidp namzn aa cmide klarken Budin vezrinden bir
gelmededir, iidem ki kfirin mlna meyl-i mahabbet fermn gelp
edp sznde sbit-kadem olmayup ticrete ve kfirin "Bu n strgon'dan kalkup Alman hudduna
ta[y]nt u hedy ve mlna tama edesin, Allh cmle askerinle girp anda kffrn elisiyle akd-i sulhu
hakkyn sen Be'de otururken anda ban keserim, edp cmle seninle giden serhad askerine kfirin elisin
yerine kethudm gnderirim. Hemn tamaa dme. teslm edp sen anlarn kfir askerine teslm olmayup rz
Be yz kse ml sarf edp mln ve zahren kalmazsa [u] nmsunla gidp gelesin. Allh dest-grin ola" dey
ite Budin yakndr, hemn bana bir haber gnder, yz cmide fermn tilvet olup hemn acele ile salt-
iki yz kse ve be on gemi zahre gnderirim. Ve Raba Cumay ed edp duya katlanmayup tara kdkda
suyu cenginde meydn- mareke kfirde kald, ekilli nefr-i rhletler alnup cmle asker-i slm ile n-
olup kffr ikide bir an syleyp yklerin yukaru satde kala-i strgon'dan yine alay ile kalkup Tuna
yarlar. Hemn Sadrazamn defterinde ve hatt- kenryla cnib-i garba,
hmyn- sadet-makrnda ne yazmsa ana gre amel
edp Uyvar'dan ieri ve nehr-i Raba'dan ieri tokuzar Vilyet-i Ungurus-i menhs ve Alman- b-
sat ileri kadem basdmz yerler bizim huddumuz amn diyrlarna gitdiimiz konaklar
olursa anlarn elisin bunda, sen anda git ve ill aksi beyn eder
zuhr edp sulhu bu yzden kabl etmezlerse hemn Evvel strgon'dan (---) satde,
bana haber gnder, Tatar askeri dalmadan i grelim. Karye-i Uyfaloba
Olmaya ill hayr, hemn basret zre olup eylece eyle" Nehr-i Tuna kenrnda strgon alay beisinin
dey Koca Grc {Paa} eli paaya dn-i mbn rzna Macar kydr. An gep yine semt-i garba,
yarar tenbh tekdler edp eydir:
"Evliym ite sen de paa ile bilesin. Bu serhaddin
sen eski korsansn. Paa bu serhadlere gelmemidir ve Karye-i ktoy ve karye-i Mismil ve karye-i
bu geen seferleri grmemidir. Sen de bu ilere gh ol" Alma
[43a] dedi "Ve kffr elisi Komaran kalalarna gelmi, Bunlar dahi Tuna kenrnda strgon hkindedir,
sizi bekler. Hemn sabh Budin'den kalkn" deyp eli amm iki kl altnda olmak ile kfire harc verir Macar
paa, kyleridir, amm gyet mamr b- Merm-misl
"Nola sultnm" dey Grc Paa ile vedlaup yine kendlerdir.
alay ile mehterhnemiz derek aa varoda Gl Baba Bu mezkr kurlar 5 satde gep ve Tuna nehri
kapusu kurbunda bir sarya konup hakre dahi baka bir kenrnca sk ormanl ve nie pusu yerlerin gep
konak vermiler. nehr-i Papa nehr-i Tuna'ya mahlt olduu yerde bir
Hamd-i Hud cmle hddmlarmz ve atlarmz sazlk ve bataklk kenrnda bir emenzr fezda,
shhatde bulup ol gece Budin'de yatup ale's-seher nefr-i
rhletler alnup Budin'den cnib-i garba nm satde Menzil-i sahr-y Tata
Eski Budin'i gep {5 satde},
Bir haeb cisr kenrnda meks oldu. Mukaddem bu
Menzil-i kala-i Kzlhisr hakr Uyvar fethi senesinde strgon altndan be alt
nefer klemle bunda gelp arpa ve buday demetleri
Mukaddem memdhdur, andan 5 satde, dp Tire ve Manisa gzleri Tata kalasn basup kelle
Menzil-i kala-i strgon- ibret-nmn
paa ve nie ganmetle gelp bile Sadrazama varup
ihsnlar aldk. Ol zamn bu mahallere imn- nazar ile
Meer Grc Mehemmed Paa tarafndan str- takayyd edp bakmadm. Meer kfiristn ire hayli yer
gonlya tenbh olunmu, eli paa alay ile strgon'a gitmiim. imdi grp lem-i hayretde kaldm. Hemn
girirken cmle strgon askeri ve Ustolni-Belgrad askeri cenb- Br hfz edp bir kfire rst gelmemiim.
cmle eli paaya istikble kup bir gne alay- azm ve Ve bu mahalde Budim kapudan on pre firkate ile
bir gne yaylm top dmnlar oldu kim arz [u] ve kala-i Viigrad kapudan pre firkate ile ve
semvt gm gm sad verdi. strgon kapudan alt pre firkate ile gelp cmle
Ve bu strgon paas skender Paa sanca firkateler direklerin ve serenleri ve armhlar ve
askeriyle ve kala nefertlarnn nsf askerleriyle eli kreklerin mnakka edp ve gn-gn sanca u bayra
paaya arkac tayn olundu. Ve dahi Ustolni-Belgrad u alemlerle ve fnslarla ve top u tfenglerle kalyetalarn
paas el-Hac Mustafa Paa sanca askeri ve taht- zeyn edp paann ota kurbuna geldikde bir yaylm
livsnda olan kllarn nsf askerleriyle serdr tayn tfeng ve bir yaylm top dmnlar edp kapudanlar
olundu. Ve dahi Budin ve Kanije askerleri sa kola tayn eli paadan hilatler geyp ketlerine gitdiler. Anlarn
olundu. Ve dahi Ere ve Tmvar askerleri sol kola akabince paann yigirmi pre transa Tuna gemileri
tayn olunup mde olup sahr-y strgon'da krk bin zahreleriyle dmn- top u tfeng ederek geldiler ve
asker hayme ve harghlaryla meks etdiler. bizim yanmzda lenger braup meks etdiler. Bu ma-

______________________________________ 70
halde eli paaya haber geldi kim "Kffrn elisi kfirin
Komaran kalasndadr" dediklerinde paa gazab-ld
olup bu mahalde tekd fermn etdikde hemn bu
hakr-i pr-taksr emn-i emn olmak ile paadan mezn
olup birka nefer strgonllar ile cnib-i kbleye nsf
sat gidp,
Evsf- kala-i Tata
Bazlar Tata yazarlar, amm lisn- Macar'da tata
(---) (---) demekdir. Bnsi Ungurus krallardr. Gyet
mamr kala iken sene 950 trhinde Sleymn Hn
strgon kalasn dest-i kffrdan feth etdikde bizzt
kendleri bu Tata kalas altna gelirken dern- hisrda
mtehassn olan kffr gulgule ve velvele-i l-i Osmn'
iidp bir gece kalay braup Bakvan [43b] dana ve
Veylan kalalar bna firr etdiklerinde cmle guzt
dern- hisrda bulduklar kly- akmie-i fhireleri ve
emtia-i ndireleri alup fermn- ehriyr ile ihrk bi'n-
nr olup der-i dvrlarn harb u yebb edp giderler.
Badehu kffr sene-i minhde yine mamr edp cmle
kffrlar Ustolni-Belgrad' ve Polata ve avga ve Began
nm kalalarmzn ahllerin mteezz etmeden hl
olmayup yine Sleymn Hn zamnnda Ustolni-Belgrad
paas Cnd Hamza Be Tata kalasnda esr olanlarn
delleti ile Tata kalasn ale'l-gafle basup feth edp
iinde olan kefereleri cmle tuma-i emr edp
Sleymn Hn'n izniyle sancak bei taht edp dern-
hisra yedi bin asker koyup bir metn serhadd-i kav
olur.
Badehu sene 973 trhinde Sleymn Hn Seitvar
seferine giderken kffr- hksr taburuyla gelp yetmi
gn bu Tata kalasn dp alr. Badehu Budin vezri
olan Arslan Paa ki Yahy Paazde Mehemmed
Paa'nn oludur, Peoy kalas altnda mezkr Arslan
Paa Sleymn Hn'a geldikde
"Sen nin Tata kalasnn imddna yetimedin"
dey serperde nnde Arslan Paa bu Tata kalasyn
katl olundu.
Badehu sene 1002 trhinde Sultn Murd Hn-
Slis asrnda Ftih-i Yemen Sinn Paa Bosnal
hnolu silsilesinden sbkan vezr-i azam olan Lala
Mehemmed Paa yenieri aas olup ann msadesiyle
Tata kalas feth olup andan kala-i Vila andan kala-i
Se[n]martin, andan kala-i Yank feth olup Tata kalas
yine kem-kn serhadd-i Ungurus oldu.
Badehu sene 1006 kffr Yank kalasn hle edp
bir aa top atup Yan' aldkda bu Tata kalasn ve
gayri kalalar da kabza-i tasarrufa alup mlk eder.
Badehu sene 1006 Sultn Mehemmed Hn- Slis
vezri Saturc Mehemmed Paa serdr- muazzam olup
ibtid Tata kalasn feth etdi ve iindeki kfirler bir gece
firr edp Tata altndaki sazlkda ve bataklkda gark olup
nie bini esr-i bend-i zencr oldu ve kimisi kala-i
Komaran'larna firr etdiler.
Badehu sene 1010 trhinde Sultn Mehemmed
Hn- Slis'de kffr Ustolni-Belgrad'a zafer buldukda
______________________________________ 71
bu Tata kalasna dahi istl edp ol asrdan ber dest-i
kffrda kalm bir kala-i garbdir. Hl Nemse
srnn hkmnde bir mrtefi bayr zre bir eddd
ekl-i muhammes i kalas vardr.
Asl havlesi yokdur ve iinde bir muazzam kilisesi
var, eflke ser ekmi bir anl var, gyet musanna
nmyn idi, amm bizi i kalaya komayup aa kala
kurbunda kapudan hakre ziyfet edp aa kalay
tem eder eklinde olduk, hayli byk varodur. Birka
kenseleri ve rs-y bzrlar ve iki bin mikdr tahta
rtl evleri ve aded varo kapular ve etrf
arampav handakl metn varodur, amm Bakvan
dalarna doru blar b-hadd [] b-pyndr. Lkin
katanas gyet eky dilver kffrlardr.
..................(1.5 satr bo)....................
Bu kalay tem edp kapudanndan hedylar ve
refkler alup 4 sat cnib-i garba gidp kala-i Tata
kurbunda,
Karye-i Tessal- Kebr
Bu mahalde Tata glnn aya cereyn edp Tata
kapudannn deirmenlerinin cisrinden ubr edp 5
satde yine cnib-i garba dalar ve beller aup giderek,
Evsf- kala-i kffr- Veylan
Lisn- Macar'da (---) demekdir, amm bnsi
malmum deildir. Sene 950 bizzt Sleymn Hn Tata
kalasn harb etdikde bu kala-i Veylan' da berbd edp
badehu kffr amr edeli dest-i kffrda kalup kh-
Bakvan dmeninde r-ke eddd iki kat bir kala-i
stvrdr. Kenseleri ve rs-y bzr ve b- revnlar
ve cmle tahta rtl menhs hneleri var, katanalarnn
dura ve hnzr hnelerinin yata olmu bir sarp
kaladr. Bunda kapudan hakre m-hazar tam- firvn
yedirp bade't-tam Raba nehri cenginde esr olan
Siphler Halfesi Mustafa Efendi'yi kapudandan sul
etdiimde zindndan alt yz mmet-i Muhammed esr
getirp cmlesin grdm, ill Mustafa Halfe'yi
grmedim. Andan kapudandan hedylar ve refk
kefereler alup semt-i garbdan cenba meyyl 4 sat yine
dalarda gidp [44a]
Evsf- kala-i refu'l-bnyn
sr- stvr- Papa
Rim Papa mlyla bin olduiyn Papa kalas
derler. Sene 1008 trhinde Sultn Mehemmed Hn-
Slis asrnda ftih-i Kanije olan brhm Paa serdr-
Ungurus iken on bin kadar Fransa kffr Be kalasna
imdda gelmiken serdr- mrun-ileyh Be kalasn
muhsara etmeyp gayri kllar feth etmee mukayyed
oldukda Nemse kral bu imdda gelen Fransa askerin
Papa kalasna klamaa gnderdikde Nemse kffryla
Fransa Papa kalas ire bir ceng-i azm edp Nemse
Fransa'nn ounu kldan geirirler. Hemn Fransa pes
 perdeden Budin'de Lala Mehemmed Paa'ya haber
gnderp "Elbette Papa kalasn size verelim" dey
ahd-i amna dem gnderirler.
Hemn Lala Mehemmed Paa Budin'den ve
Ustolni-Belgrad'dan on bin askerle Lala Paa kethuds
Abdi Aa bir gn bir gecede ale'l-gafle Papa kalasn
basup Fransa kffr kalay aup cmle asker-i slm
kalaya duhl edince hemn Fransa kffr frce bulup
Macar' ve Nemse kffrn kldan geirp Papa kalas
bu takrb ile dest-i slma girp bin kadar Fransa
Papa kalamzda nefer kalup sir askir-i slm ile hsn-i
lfet ederlerken hemn Nemse sr alt aydan Papa
kalasn tabur- azm ile muhsara edp kmil bir ay
ceng-i cidl eyleyerek durdular.
hr- kr bir tarafdan imdd gelmedn grp
ibtid bir eb-i muzlimde kaladan Fransa dalara dp
firr ederler.
Andan asker-i slm dahi Ustolni-Belgrad Papa
kalasna alt ml yerdir kim mstevf bir konakdr,
Belgrad'a gelirler, amm Nemse Fransa kffrnn ardna
dp dalarda ve bellerde ve yollarda Nemse Fransay
kra kra ancak be yz kadar Fransa Ustolni-Belgrad'a
cn atup hals olur.
Sene 1008 trhinden ber bu kala-i Papa hl
dest-i Nemse'de kalup mteazzm kapudanlk ve intih-i
serhadlerinden r-keden tln kat eddd sab
kala-i kavdir.
..................(2.5 satr bo)....................
Bunda dahi bir b- remde kapudan hakre ziyfet
edp hedylar verdi ve zindnda esr olan bin aded
mmet-i Muhammed'den on yedi aded Mustafa isimli
demler getirdp birisi dahi Foa ehrinden siphler
halfesi deil ve Babk kulu Kayseriyyeli Hasan Aa'nn
smarlad Hall Be nmnda dem dahi yok idi.
Andan kapudandan refkler alup cnib-i garba nsf
sat gidp,
Der-beyn- germb-h-y kala-i Papa
Selef krallar bu humma-i yed-i Kudret zre kbb-
ller ve aren fe-ar havz- azm ve zrevn ve ka ve
cmeknlar edp amr etmiler bir b- hayt-misl
ryihas mutedil's-shn lcadr. Atmdan enp ieri
esbbmla girp tem etdim. Cmle kffr avretleri ve
olanlaryla kar kat olup girmiler, amm hakk ki
gn-gn ejder kelleleri ve arslan kelleleri tasvrlerinden
lca sular cereyn edp havza dklr sr- azmedir ve
suyu gyet nfi olduundan beher sene kiraz mev-
siminde cemi kfiristndan marz u all ve tendrst
kfirler gelp bir ay zevk u saflar edp tendrst olup
herkes vatanlarna giderler. Bu lca strgon'a bir konak
karb olmaile vere ile strgon'dan dahi baz sene nie
yz demler gelir.
Andan bu hakr refklerimizle cnib-i imle
dalardan aa 7 sat gidp,
______________________________________ 72
Menzil-i karye-i Tessal-i sar
Papa kalas huddunda yz hneli Macar
kydr, amm strgonluya harc verirler.
Andan yine cnib-i imle 5 sat ormanl dalar
gep,
Menzil-i Tata Sahrs
Bu mahalde yine eli paa efendimize buluup
"Saf geldin Evliym, Mustafa Efendi'yi bulabildin
mi?" dedikde
"Hayr sultnm, nm [u] ninndan eser yok"
dedim. Bu mahalde Nemse elisinden haber gelp,
"Bizim eli paaya buyurursanz merref olalm"
dey alt atl bir musanna ve mnakka hnto araba ve
nie hedylar gelp bizim eli paa birine rabet
etmeyp hemn ks-i rhletler alnup Tata kapudan
deirmenleri cisrinden gep cmle askir-i slm alay
alay olup ayak ayak Tata sahrs zre sa tarafmz nehr-i
Tuna zre cmle firkateler ve zahre gemileri anlar dahi
alay ile bdbnlarn ve filandra ve sanca u bayraklarn
kde edp gitmede. Beri tarafda leker-i slm
giderken hudd- Alman olacak Sultn Sleymn milleri
nmyn oldu. [44b] Ve kffr elisinin dahi cnd-
cnbleri hal peykerleri ve kara apkalaryla dery-
misl kffr nie bir arabalaryla ve alaylarnda orman
gibi srklaryla ve anlarn da Tuna zre nie bin kayk ve
firkate gemileriyle grnp kaynaarak gelmee
baladlar.
Bizim eli paa dahi alay- azmiyle ayak ayak
giderek hudd millerine iki bin adm kadar yakn
vardkda hemn bizim eli paa esbb- ihtimn arz
edp kahvealt yemek bahnesine bir mnakka- ibret-
nmn etr-i mlemma altun toplaryla tarfet'l-ayn
ire kurdurup cmle zer-ender-zer dedp paa
efendimiz ve gayri paalar ve alaybeleri ile
serperdesine nzl edp mad askir-i slm cmle
atlar zre pr-silh mde olup durdular ve m-hazar
mmessek ve muambern tamlar yrdler. Cmle
askire atlar zre rekler ve hs u beyz nnpreler bezl
olup bade't-tam paa mehterhne fasl etdirp bir hayli
zamn haymesinde durup andan kffrn dahi elisi
gemilerinden kup hudd milleri zre gelp ol dahi bir
kara adrda meks edp yine paaya "Buyursunlar" dey
haber gnderdikde paa bu habere vcd vermeyp
asker-i slm ile cirit oynamaa baladlar, amm bizim
tarafmzdan strgon odabalar kfir elisine varup
huddda olan millerde kfirin elisin grp paaya
gelp,
"Sultnm kfirin elisi millere gelmi, size muntazr
hzr-b duruyor" dey haber verdiklerinde derhl
paa-y shib-ceml esb-svr olup mehterhnesin
derek cmle askiriyle heste heste giderek yanmz
sra alay gemilerinde sad-y Allh Allh ile glbng-
Muhammed ekp top u tfeng dmnlar ederek
bizimle berber miller bana varup cmle asker-i slm
berren ve bahren durdular.
Der-beyn- mlkt- eli-yi slm ve eli-
yi gayr-i slm
Evvel bu mahalde cmle askir-i slm cmle atlar
zre alarka pr-silh cenge mde gibi durdular ve
mihterhneler dahi alnmayup sde-hl durdular,
amm kffr askeri dahi hudd millerinin te tarafnda
anlar dahi alarka atlar zre erganon ve nkslarn
almayup bir st u sad etmeyp durdular.
Ancak bizim eli paa atndan enp piyde olup
cmle pr-silh i aalar ve be aded strgon
odabalar ve be aded strgon aalar ve birka
ihtiyr umr-dde serhad ihtiyrlaryla ve iki paa ve iki
alaybei anlar dahi piyde millere doru yoku yukaru
kmaa baladlar.
Ve cmle asker dahi atlaryla millere karb pr-silh
geldiler, zr bir kerre Selm Hn- Sn asrnda bu
mahalde Seitvar huddu sulhiyn iki eli birbirleriyle
uzlaamayup ceng-i azm olmu. Ol zamndan ber
tarafeynden asker pr-silh olup dururlar.
Karu tarafda dahi cmle kffr askeri mevc mevc
kara nahr gibi kara apkalaryla atlar zre ve cmle
gemileri ile Tuna kenrnda kat-ender-kat dururlar, zr
cmle kffr sulha krne gemileriyle avretlerin bile
getirp cmle zb ziynet ve drt [u] ihtimlaryla
gelirler.
Bizim paa dahi hudd mil bayrna urc ederken
sf db ve b zerbf ve cevhir-i murassata gark krk elli bin mmet-i Muhammed helk oldu. Ve bade'l-
olmu kemer kuak ve haner ve bak ve emr ve
murassa topuz elinde ve eninde bir semmr kabanise
kim t iinde yumurta saklanr siyh semmr lal-gn
ukaya kapl kim her dmeleri kaz yumurtas kadar kim
her biri onar bin guru eder dmeler ile mzeyyen ka-
banisedir.
Ve paann banda mcevvezesi zre murassa
ablak sorgu- pdih ile iki cnibinde mataraclar ve
tfengciler dahi zerdz skf-i Hac Bekta- Vel zre
otaalarn zeyn edp paann koltuuna girp paay
nz- nam ve tazm ile mil bana kardklarnda bizim miller zre kdlar ve iki tarafdan tercmnlar gidp
tarafmzdaki olan mil dibine paa yz bin istin ile
vardkda bizim mil dibinde bir syebn altnda bir zer-
ender-zer iskemle zre paa karr-dde olunca kffr
elisi dahi anlarn tarafndaki mil dibinde bir iskemle
zre otururken hemn bizim paay grnce ayak zre
eli kalkup bizim paaya tazm ve iltiymlar etdi.
Hemn kffrdan bir ihtiyr umr-dde {kefere}
gelp elilerinden paaya selm- firvn getirp paann
yannda kald.
Hemn bizden dahi bir strgon ve bir Ustolni ve
bir Eri ve bir Budin ve bir Kanije odabalar paadan
bir koyun yal alup kefere elisine selm gtrp be
nefer odabalar anlar dahi kfirin elisi yannda kaldlar.
Meer bu bizim eli yannda kalan ihtiyr kefere ve
kefere elisi yannda kalan be nefer ihtiyrlar tarafeynde
tercmnlar "Halt- kelm [45a] etmesin" dey Macarca
______________________________________ 73
ve Nemse ve ehe ve Leh ve Trke bilir demler
korlarm.
Der-beyn- sityi-i ekl-i miller
Evvel bu mil tabr etdikleri bir eydir kim Sultn
Sleymn aleyhi'r-rahmet ve'l-gufrn Nemse sr elinden
strgon'u ve Ustolni-Belgrad' aldkda bu milleri
strgon'dan ve Ustolni'den on ikier sat ieri
Komaran'a karb nehr-i Tuna kenrnda bir mrtef
depe-i toprakdan yup stnde bir cerge kurulur bir
hayli vsice yerdir. Lkin bu yumru depe arkdan garba
tlnce vki olup bizden tarafa bir am direi ve
kfirden tarafa bir am direi dikilidir. Bu direklerin
kadleri beer dem boyu ancak vardr. Andan bu iki
direin t u orta yerinde bir am direi var, bu dahi
lce stn- mntehdr. te hadd-i mil dedikleri budur.
Bir hudd mili dahi nehr-i Raba kenrnda ve bir
hudd mili dahi Bosna serhaddinde Zirinolu
huddundadr. Ve bir hadd-i mili dahi Ere kalasndan
ieri Hrto da eteindedir. Sleymn Hn bu
huddlar vaz etdikde cemi kfiristn krallar bu cmle
huddlara rz verp Sleymn Hn
"Bu huddlardan ieri kfiristna girmee tecvz
eden askerim ve vzer v evld- zevi'l-ihtirmlarm bu
huddlardan ieri girirse iflh- berhordr olmayup
mnhezim olsunlar" dey bed-du etdii bu millerdir
kim hru'l-hudddur. Hakk ki lanet olmu hudddur.
Raba nehri huddundan ieri tecvz etdiimizn
yevm Yank kalasna giden asker-i slm yanar, Be'e gi-
den be p h olur, Pra'a giden asker fer olur,
Allhmme fin, zr Sleymn Hn Be kalasna varup
ii gc pu olup Cnkurtaran'da gc ile cnn kurtarup
Alman'da krk bin mmet-i Muhammed'i Ksm
Voyvada ile kurbn verp Hazret'in sancayla gc ile
kurtuldu.
Ez-n-cnib "El-kelmu yecirr'l-kelm"1 fehvsnca
iktiz-y kelm byle olup yine sade[de] rc edelim.
nkim iki aded eliler Sleymn Hn'n bin etdii
gelmee baladlar, amm iki eli miller banda ellier
kadar ihtiyr demlerin i bilir mdebbirleriyle durdular.
Ve bizim paa pk silihdr ve ukadr skfleri ve
erkb trke ve kemer kuaklaryla ve cmle msellah i
aalar ve pk mataraclaryla ve pk mlebbes trlaryla
durup ancak Ustolni-Belgrad paas Hac Mustafa Paa
ve strgon paas skender Paa ve birka ihtiyrlar ve
tercmnlar ile mushabet ederlerdi.
Ve baz odabalar ve tercmnlar teye beriye
varup gelp tarafeynin elilerini orta mile getirp iki eli
birbirlerine yakn gelp el ele olup "Akd-i sulh ola" dey
alrlar, zr bir eliden bir eliye varnca m-beynleri
yz admdr kim ortasndaki miln iki taraf ellier
admdr ve ale't-tertb dizilmi millerdir.
1 Sz sz aar
 Ve Komaran kalasna nsf sat karbdir ve karye-i "Buyurun mselmn elisi on adm yrd. Siz dahi
Sun dibindedir. Bu millern karu taraflar Tuna ar ol kadar yryn paa size muntazrdr" derler ve anlarn
Uyvar kalas handak iinden cereyn eden nehr-i Litre tercmnlar ve ihtiyrlar paann elin etein perek,
ve nehr-i Vak nehr-i Tuna'ya mahlt olduu mahaldr. "Sultnm bizim kral elisi yigirmi adm yrd"
Hemn bu mahalde kffrn elisi kbet-endlik derler. Eer yrmedi ise bizim elinin anlarn elisi
edp kendlerinin tarafndaki milin dibinden kalkup yannda demlerimiz var, selm getirp haber
sallanarak ibtid bizim paann ayana dorulup geldiin gtrenlerdir. Anlar,
bizim eli grnce ol dahi iskemle stnden kalkup "Yok kral elisi yigirmi adm yrmedi" dey kfirin
anlarn elisine doru heste heste va[ra]k anlarn elisi kizbin dutup paaya sylerler yhd mz- ayn ederler.
gelerek iki askerin ortasnda miller kalup dahi eliler Hulsa-i kelm mutedil demler iki eliyi birer hle-i
karncaya binp gitmede, amm bu mahalde eliler er ve nezketle eyle orta mile getirirler ve iki eliyi
yannda gyet'l-gye mutedil kbet-end makl-ins birbirlerine buludurup msfaha ve msmaha etdirp
demler lzmdr, zr hads-i sahhde: kfirin elisi bizim elinin gsn per ve bizim eli
1 ann omuzun per ekilli olup hl htr sorudukdan
hadsi fehvsnca iki pdih mbeynin slh eder dem sonra esn-y mklemede hemn kfirin elisi eydir:
lzmdr. T ki sulha muyir i olmaya, zr bu kerre bu "Zhir sultnm, Mekke ve Medne ve Kuds-i erf
mahalde iki eli mbeyninde iki ay sulh olmayup pdihnn vekl-i mutlaksz" der. Paa dahi eydir:
mcdele olmu. "Bel veklim, amm siz de Nemse srnn vek-
hr- kr bizim Osmnl elisi Osmn Paa lisiz. Pdihmzn hatt- erfinde olan zre sulh [u]
kffrn sulha avk- tehr hlesi ve nihnce asker cem salh kabl etdiniz mi?" dedikde tarafeynden,
etdiin duyup lgar ile sitne-i sadete varup Budin "Etdik" dey ahidnmeler yazlup buna mnsib
vezri olup derhl dery-misl asker ile Nemse'nin elin nie yz gne mnzaa kelimtlardan sonra hemn
vilyetin nehb gret ve alan u tln edp yz bin aded kffrn elisi bizim paann gsn pp ibtid orta
esr karup el-amn ey askir-i l-i Osmn deyp kmil milden ieri bizim hudda girp gidince bizim l-i
otuz yla sulh isteyp kffr eli karmlar, zr bu Osmn askeri kfirin elisin alup bizim Tuna kapudan
Nemse kfiri lecc ve munid ve hlekr kffrdr. kadrkalarna eliyi koyup kendlerinin nie yz gemileri
El-hsl bu kfir elisi de yz bin istin ile karnca dahi bile top u tfeng dmnlar ederek Tuna zre
basmaz reftr ile yryerek bizimki de vararak orta alarka dururlar.
milde birbirlerinin ellerine yapup birbirlerine tazm [] Ve bizi getiren Ere ve Budin ve strgon ve
tekrm ederek orta milin dibinde birer iskemle zre Ustolni ve Kanije paalar ve askerleri cmle bizim paa
oturup nie bin lecden sonra cmle [45b] sadetl ile vedlaup kfir elisi gemileri yan sra eliyi Budin'e
pdihn hatt- hmyn- sadet-makrnu zre cemi andan der-i devlete gtrmee dururlar.
sulhlar ve yigirmi iki yla tarafeynden yigirmi ikier Andan hemn kffrn cmle cnd- cnb
mddeleri kabl etdi. bizim paay milden ieri alup kffr lekeri ire bizim
Meer bir mutedil kefere imi, amm bizimki ann mselmn askeri bir be gibi kalup kfir elisin getiren
yannda munid imi, zerre kadar kffrn szne alay gemileri kapudanlar paaya gelp,
mtbaat etmedi, zr Grc Paa'dan ve "Sultnm bizim gemilerimize binp saf ile Tuna
Kprlolu'ndan havf ederdi, amm kefere elisi orta zre gidin" dediklerinde paa eydir:
milden ieri bizim tarafa girmee cehd ederdi. "Ben askerimden ayrlmam ve biz atlara binmee
Meer her kank eli kendi huddu milinden d- renmiiz", dedikde anlarn cmle alay gemileri bizim
man milinden ieri girirse baralm, dey mrcaat zahre gemilerimizi yedee alup top u tfeng dmnlar
edp tenezzl almeti ve malbluk ninesi imi. Meer ederek nehr-i Tuna zre Komaran'a doru gitdiler.
cmle heste heste yryp bu kadar lecc-i kesre Hemn derhl Komaran kalasnn vezri nmnda
mklemeleri bu maslahat i[n] imi. Amm std- olan Zoza lan alt bin kffr ile bizim eli paa askerin
drbn-fikr-i akl- Arasto bu mezkr milleri bir sanat ile gtrmee gelince kfirin elisi gemileri alarkaya
vaz edp dizmiler kim ortadaki mil sehel bir mrtefi gitmiken gemilerinden bir azm top u tfeng
yoku bana dikilidir ve iki eli iki bandaki millerden dmnlar ve kfir elisin gtrmee memr olan bizi
orta mile ne mikdr yryp geld n-malm olsun getiren serhad askerleri dahi bir yaylm top u tfeng ve
in orta mili byle l yere dikmiler. glbng- Muhammed dmnlar ve elved dular
Badehu bizim tercmnlar ve ihtiyrlar anlarn edp gitdiler.
elisine, Ve bizi gtrmee gelen kffr askeri dahi bir
yaylm tfeng dmnlar ile "Yajuj, Yajuj" sads nrn-
cahmde istim olundu.
Ve hemn bu mahalde kffrn Komaran kalas
1 Hadis, "ki kiinin arasn dzelten ehid sevab alr" dahi bizim paa askerin mehterhne-i l-i Osmn ile

______________________________________ 74
ubr etdiin grnce bir fitlden be yz pre top dvr ol kadar enli eddd kaln dvrdr kim stnde
dmn etdi kim nehr-i Tuna c u hura geldi. Ve biz drder araba yrmek mmkindir. Ve cmle temelleri
dahi heste heste bir sat marib tarafna Tuna altnda hurde kemerleri olup temeli cmle bodur kim
kenryla gidp, hn- muhsarada lam ile dman girmeye dey bo
etmidir, amm mefret azm toplar ve cebehneleri var.
Karye-i Sun, ibtid-i vilyet-i Ungurus-i b- Ve cmleden mkellef Nemse ve Macar kapudan
nms- Nemse sarylar mkellef bin olup cmle evleri indire tahta
rtldr. Ve h- cahmden nin verir bir zindn var.
Bu karye-i Sun nehr-i Tuna kenrnda bin aded
Jiivan kapudandan Siphler Halfesi Mustafa
kefere hneli mamr karyedir. Lkin strgonlu
Efendi'yi ve Kayseriyyeli Hall Aa'y ve Uyvar altndan
bundan harc alrlar. Kefereler [46a] eer harc
Grc Paa ile zahreye gelp bu kala altnda mnhezim
vermeseler strgonlular bir k harb ederler. Bl
olduumuzda esr olan "Seyf gulmm greyim" dey
ve beli ve mamr kelsal Macar kydr. Andan
taleb etdikde saklayup gstermediler.
nm sat gidp,
Hakr dahi "nallh Nemse kralna syleyp
{klemi} kardrm" dey fri oldum.
B-medh-i dr-i b-mn, yan kala-i
bdn- Komaran
Sityi-i varo- kala-i Komaran
Lisn- Macar'da (---) (---) demekdir. Bnsi Eb'l-
Bu kalann cnib-i garbnda handak nnde cisir
feth asrnda rek Ban'dr.
banda bir varou var, amm dahi ol kadar mamr ve
Badehu sene 1003 trhinde Sultn Murd Hn-
mzeyyen deildir. Ancak iki bin kadar tahta ve saz
Slis asrnda Yank kalasn Serdr Sinn Paa dest-i
rtl evleri var, zr bu varo dahi karb'l-ahd bin
Nemse'den feth edp Yank serdr Semiz Osmn Paa
olmudur. Yedi aded dyrlar ve yz kadar
olup krk bin asker ile Yank kalas muhfazasnda kalup
dkknlar nmyn idi, amm b u besi okdur.
bir iki aydan Osmn Paa Komaran kalasn muhsara
Ve bu Komaran adas ire yz mikdr mamr
edp bir ay ddkde iddet-i it gelp asker-i slmn
kyler vardr kim bu kyler ire bir tabur- azm
elleri ve ayaklar dutmadan kalup bir gece kffr
kazmlar, yz bin kffr alr, hn-i muhsarada kalay
Komaran'dan kup guztn meterislerin basup bu kadar
hals in gelen imddlar bu tabura dolup ceng edeler.
bednmlkdan sonra Osmn Paa kala-i Komaran'
Hl bu kala-i Komaran'n on be bin kefere lekeri
braup b-feth avdet edp askir-i slmn kimi Yank'a
mevcddur.
ve kimi strgon ve Budin'e trmr olunca bu kerre
El-hsl her vecih ile metn ve mstahkem kala-i
Komaran kalas avc elinden kurtulmu gazla dnp
stvrdr. Geri cezrededir, amm Uyvar tarafnda
Macar kffr bu kalay eyle metnet zre Sedd-i
nehr-i Tuna azdr, ana Tuna beri strgon tarafndan
skender edp hl iine Nemse kral bir sary- azm
cereyn eder ve Uyvar tarafndan bu kalay zebn etmek
bin edp iine bin Nemse lekeri koyup bir sab u
emr-i seheldir.
metn kala oldu.
Ve Tata cnibinde Tuna ar aded toprakdan
Ekl-i zemn-i kalas: Nehr-i Tuna'nn iinde
tabyalar ve etrfna arampavlar etmiler kim hn-i
arkdan garba be konak tln vki olmu bir adann
muhsarada ol tabyalar iine gemilerle karudan gelen
burnunda ekl-i mselles bir tula eddd bin bir kala-i
imddlar girp andan kalaya gireler, gy geit ba
metndir. Ve bizim eli paaya tafra satmak in ol kadar
tabyalardr. Amm Uyvar tarafndan Tuna zre cisir
top dmnlar etdi kim hisbn Hud bilr.
yapup bu adaya gep aday urup kalay muhsara
Ve kala bir ada burnunda iken kalann cnib-i
etmek sndr. Hatt biz asker-i slm ile Uyvar' [46b]
garbndaki varo ile kala mbeynine bir handak- azm
derken on bin mikdr Tatar askeri bu Komaran
kesp iinden nehr-i Tuna'y aktd. Hemn kalann
cezresinin azack Tuna suyundan atlar ile yldrup aday
vcdunun cnib-i sels Tuna iinde ada kald. Ve
nehb gret edp alt bin kadar esr ve bu kadar ml-
cnib-i msellesi arampavl handakdr ve ancak cnib-i
ganim kardlar. Cenb- Br yr klup fethin
garba nzr bir kapusu var varoa kar.
myesser ede.
Ve bu kalann cirmi kmil bin admdr ve cmle
Ve bu kala strgon'a on iki satlik yerdir. str-
on tabyadr ve iinde evleri seyrekdir ve hn gibi uzun
gon'dan bu kalann burc- brlar ve telerinin
uzun kat-ender-kat soltat odalar vardr. Ve bir
ttnleri nmyndr, amm Cierdelen kalasna sekiz
muazzam bin kensesi vardr. Ve kala dvr ile i
sat yerdir, zr bu kala Cierdelen'e aykrdr. Ve her
yzde olan evlern mbeyni bir kat arampavl handak
cnibinden bu kalaya top ekmek mmkindir. Bu kalay
kenr bir ulu yoldur kim bu mahalde olan evlerin
dahi seyr-i tem edp yine kayklara binp karu
arkalar handaka varmdr. Ve cmle evlerin handaka
tarafda eli paa ordusuna gelp ertesi gn Komaran
nzr mazgal delikleri vardr.
mukbelesinden kffr askeriyle kalkup cnib-i garba 6
Ve kala ortasnda bir meydn- azminde
sat gidp,
siysethnesi ve bir anlk kullesi var. Ve cmle der-i

______________________________________ 75
 Menzil-i karye-i Ac
Kraln komsar, yan babk kulu kydr.
Tuna'dan iki sat bad be yz evli bir kenseli mamr
karyedir ve kral tarafndan tenbh olunmu kim cemi
ubr etdiimiz kylerin cmle der-i dvrlarn ak kuu
gibi amr etmiler ve cmle yollar pk pkze silp
sprmler ve "Yollar izdihm olsun" dey sir
kurlardan gelmi ve geyinmi ve kuanm kffrlar
cihn dutmu. Amm bu mahaller Macaristn'dr lkin
Nemse sr hkmndedir ve cmle reys Macardr, kalas zre serdr- muazzam edp Tatar Hn- l-i
asl bu mahallerde Nemse yokdur.
Ve bu Ac kynde hakk ki alkdan atlarmz ve
kendilerimiz helk olayazdk. Badehu kral defterdr
yigirmi kle arpa ve iki yz etmek ve sekiz kuzu
getirdiler. Meer murdlar bizi imtihn imi.
Hemn paa dahi getirdikleri eylarn birisin kabl
etmeyp defterdrlarn kovup pdih devletinde benim
elli arabamzda ve on katr devemizde ve yigirmi katr
katrlarmzda ve yigirmi pre gemilerimizde ve bu kadar
aavtlarmzn seyishne ve katrlarnda meklt [u]
merbtlarmz okdur. Bu ta[y]nt getiren kfirleri ve
defterdrlarn reddetdi.
Andan cmle aavtlara belean-m-bela mstevf
taynlerin zahre gemilerinden verp matbah-
Keykvs'da skker ve mmessek etme-i nefseler
tabh olup on bir yere summt- Muhammedler ekilp
bizim eli paay gtrmee gelen Komaran hkimi
Zoza nm melne anlarn tayntlarn almadan bir
ziyfet-i azme olmudur, cmle kffr lem-i hayretde
kaldlar.
Meer kffr her eliye bu mahalde byle kllet zre
ta[y]n verirler imi kim eer azack ta[y]nt eli kabl
ederse kral yannda dahi eyle tayn verirlermi. Melnlar
gyet hisbdirler. Ve bu kffrlardan eli olanlarnn ih-
tirz etmek gereklerdir.
Bu Ac kynden kalkup 8 satde mamr u bdn
sahrlar ire kurlar ve kasabtlar geerek,
Menzil-i karavulhne-i Yank
Bu mahalde paa bir sah[r]ya adr kurup m-
hazar kahvealt tam yeyince nie gne alay bistlar
atlara urulup ve levendtlar esbb- ihtimlarn geyinp
ve herkes yerli yerlerince alay ile yryp,
Evsf- dr- nr- hrk, yan kala-i
semender-i te-gede-i Yank
Lisn- Macar'da ismi Glvar'dr ve lisn-
Nemse'de nm (---) dr, amm sene 935 trhinde bizzt
Sleymn Hn dru'l-mlk-i Nemse olan Be kalasnn
muhsarasna gider, bu kala-i Glvar'a urayup askir-i
slm bu kalay ihrk etdiklerinde Sleymn Hn bu
munharik kalay grp Yank kalas dey nm
verdiinden il hze'l-n Yank ismiyle msemm bir
kaladr.
______________________________________ 76
Badehu Sleymn Hn Be kalasndan b-feth av-
det etdikde Ferdinand Kral bu Yank kalasn palanka
etmeyp eddd bin bir kala-i ran etmidir kim diller
ile tavsf olunmaz. Hatta kffr bu kala-i Yank'a yigirmi
bin kefere katanas doldurup Ustolni ve strgon [ve]
Viigrad ve Budin'i ve etrflarn harb u yebb ederlerdi.
nki kffrn bu gne r- erleri Sultn Murd Hn-
Slis'in sem-i hmynlar olunca sene 1003 trhinde
Arnavud Sinn Paa ki ftih-i Yemen'dir an bu Yank
Cingiziyn olan Gz Geray Hn dahi Sadrazam ile
Budin altnda mlkt olup kat- menzil ve tayy-
merhil ederek Komaran cezresi nne vardklarnda
grdler kim cezre-i Komaran'da t Yank kalas nne
varnca bir tabur- azm var kim tabr olunmaz.
"Bu tabur bunda iken Yank kalas feth olmak
mmkin deildir" dey Tuna zre yerden cisr-i
azmler ve sr derilerinden kelekler zre azbarl itler
deyp Tatar ve cmle asker gep gn ceng-i
azmden sonra bi-emrillhi tel nesm-i nusret l-i
Osmn tarafna esp cmle kffr mnhezim olup
tuma-i emrden mads Komaran kalalar dibindeki
cisirden karu gep Uyvar'a firr eder. [47a] Cmle
guzt tabur ire girp ol kadar ml- ganimle mutenim
olurlar kim bir harbende garb bin altuna ve alt yedi esr
ile sr olurlar. Sir guzt hemnn ve cemi cebehne
ve hazini toplar mr in zabt edp {trh-i feth-i
gaz-y tabur- Yank:
1 Sene 1003.
Badehu} ertesi gn cmle askir-i slm on yedi
yerden sene 1003 Muharreminin 12 gn Yank kalasn
muhsara edp hemn gz adrmayup kalaya toprak
srmee mberet ederler, amm handak iinden
cereyn eden nehr-i Raba topra gtrp badehu hr-
hk ile handak doldurup zerine tobralar ile toprak
yarak bir kh- Demvend olur.
Kffr bu hli grp ve taburunun mnhezim
olduun bilp bir tarafdan imdddan meys olup ertesi
birka kprcklerden kala altna lamclar varup iki
yerden lam atarlar ve dvrn yzn koparrlar. Hl
eseri zhir bhirdir.
Netce-i merm Cenb- Allh'n ihsn olup yi-
girminci gnde dern- hisrdan kffr vere ile kup on
bin kadar haytda, amm memta karb kalm kfirler
amn ile Pojon kalalarna gidp hamd-i Hud kala-i
Yank dest-i slma be-dest-i Sinn Paa ile feth
olduuna {trh-i feth-i kala-i Yank:
Ad-yi dn snup feth oldu Yank.
Sene 1003.
Badehu Sinn Paa} asker-i slm ile {kalay} pr
edp hemn yigirmi bin asker-i muhfz ve dern-
1 Kurn, Bakara 252; "Derken, Allh'n izniyle onlar
bozdular"
hisrda on iki bin mstahfz leker kalup Serdr Sinn
Paa Budin'e selmet gelp andan der-i devlete gelir.
Badehu 3 sene kala-i Yank dest-i slmda durup
Yank vlsi Mahmd Paa halm selm ve hmec
dem olup yenieri aas olan Yahy Aa eb [] rz
mest-i mdm olup cemi asker dahi subh u mes mest
evgr- bkr olduklarndan kala gzedilmez olup
badehu bu esnda Hdm Hasan Paa Der-i devletde
sadrazam olup birka gnden zorbalar Hasan Paa'y
katl e[t]dirp Cerrh Mehemmed Paa sadrazam olup
Devlet-i l-i Osmn helc [] melc olduundan kala-i
Yan'a ne hazne ve ne zahre gnderilmediinden
Yank'da asker az kalup bir kaht [u] gal dahi mstevl
olur.
Hemn kffr- hlekr- mekkr fursat ganmet
bilp Yank kalasnn cnib-i erbaasndaki rey v
beryy kalaya gndermeyp kala bir cezrede kald ve
asker-i slm kaht- madan lem-i hayretde oldu.
hr- kr cmle askir-i nr kffr- hksra
zahreler in mrcaatlar etdiler. Kffr dahi bu ricy
ganmet bilp bir gece kala altna be yz araba yk
zahre gndermek bahnesiyle {kffr} gelp kala
altnda yatdkda kaladan ddebnlar sarho [u] evgr,
"Nedir ol arabalar?" dedikde kffr eydir:
"Size dostlua binen zahre getirdik" derler.
"Ey imdi tarada yatn, sabh kala kapusu alr,
gelp kalaya girin" derler.
Hemn kffr hb- harg gibi yatd, amm her
araba iinde ikier aded sandka ve her sandkda beer
dne pr-silh katana kfirleri ve bin aded ikr pr-
silh arabaclar ve bin aded gzde bzergn ekilli
kfirlerin cmlesi sekiz bin kfir ol gece karanusunda
arabalardan kup yigirmi aded aadan demir emberli
toplar ve yigirmi aded havn toplar arabalardan karup
Be kapusu handak kenrna korlarken kaladan
karavullar eydir:
"Zahre mi karrsz?" derler. Kffr,
"Bel arabalar boaldrz" derler, zr kimin hceti
paa ve kad ve aa ve cmle asker sarho, zr
mukaddem meln kffr zahre gndermeyp kaht
edp arb ok gnderp kalada arb ucuz etmi.
Bu arabalardaki askerlerden mad nehr-i Raba
kenrlarndaki kemnghlarda on bin asker dahi mde
hzr-b oldukda hemn vakt-i fide cmle halk
sarho- evgr u mahmr ve mest-i medh iken
mukaddem kapuya dayal olan aa toplara bir fitlden
te edince kalann Be kapusunun iki katn dahi top
glleleri kal edp cemi kffr bir uurdan pr-silh
kffr kalaya ebhn edp cmle kffr evli evlerine
varup bu kadar sarho mmet-i Muhammed eklinde
demler ehillerine hb- rhatda yatrken ounu kldan
geirp ve ehl [] ylleri deklerinde yatrken kffr
mmet-i Muhammed avretlerinin koyunlarna girp nie
gne i grrler.
Ve paay ve yenieri aasn ve gayri aalar dipdiri
dutup,
______________________________________ 77
"Pdihnzn kalasn byle mi gzedirsiz?" dey
nie yz ser-i krda olan demleri katl edp kffr bu
balar bir arz ile Der-i devlete gnderp,
"Pdihm dninizin dman olan sarho paa ve
sarho aalarn balarn kesp kala-i Yan'mz yine
alup bu sarholarn balarn Der-i devletine gnderdim"
dey bir gece paann ve aalarn balar Bb- hmyn
nnde bulunur, bir mektb ile.
Cmle halk [47b] lem-i hayretde kalup ale's-sabh
cemi ehl-i dvn bu kelleleri grp pdiha arz
etdiklerinde Sultn Mehemmed Hn hayli mteellim
olur, amm ne re "Bade harbi'l-Basra" dey kendye
tesell verir.
Bir haftadan sonra Budin vezri arz gelp,
"El-hkm lillh, pdihm sa olsun, Yank
kalasn kffr- hksr hle ile sulha muyir bir i edp
istl etdi" dey haber gelir.
te sene 1006 trhinde kffr bu metn Yank
kalasn bu slb zre alup mutasarrf olmudur. l
hze'l-n hl dest-i kffrda kalm bir hsn- hasn ve
sedd-i metn Kahkah-vr bir kala-i stvrdr kim
kffr bu kalay hle ile askerin krdrmadan ve hazne
telef etmeden ve sulha muyir ikre asker ve
balyemez toplar ekmeden byle bir hisr- ibret-
nmya mlik olmudur. Hud yine dest-i slma
myesser ede.
Ey imdi ey ihvn- vef, bu hakr Evliy-y pr-
taksr bu na dek yigirmi yedi yldr tokuz pdihlk
yerde bin yedi yz krk pre metn kalalar seyr etdim.
Mesel Van kalas ve Mardin ve Dhek ve mdiyye ve
Sincr ve Erbl ve Hasankalas ve Kemah ve
ebinkarahisr ve Afyonkarahisr ve nie kl- yed-i
kudretler grdm, amm Kbrs'da Maosa kalas ve
Rodos ve Kandiye ve Anavarin ve Grds ve Budin ve
Ere ve Varat kalalar dahi sarpdr, amm bu Yank
kalas cmleden sarp ve metn ve mstahkem kala
grmedim. ll Venedik kffr elinde Zadra ve ibenik
kalas ve Erdel'de Deve kalas ve Sakmar ve Eetvar ve
arbatak ve Seykel kalalarn grdm, amm,
Evsf- ekl-i zemn-i kala-i Yank: Eyle bir
Sedd-i Yecc u Mecc'dur kim bizim Budin ve
strgon toprandadr, Tuna'nn karu tarafnda
deildir, beri bizim hkda Ustolni-Belgrad kurbundadr.
iml tarafnda nehr-i Tuna garbdan gelp arka doru
cereyn eder ve kble tarafnda nehr-i Kanl Raba
cereyn eder kim bizim asker-i slm mnhezim olduu
sudur kim kala-i Yan'n handakndan rakda olan
tabyalarn handaklar iinde mezkr nehr-i Raba Tuna'ya
karr. Ve marib cnibinde nehr-i Rabe Senmartin
kalas dalarndan gelp Yank varounun handaklar
iinde cereyn ederek tabya handaklar iind[e] nehr-i
Raba ve nehr-i Rabe bir olup Tuna'ya mahlt {olur},
amm kala handaklarn ve varo handaklarn devern
edp iki nehr-i azm marka nzr kalann dvr
dibinde Tuna'ya karrlar. Geri bu Yank kalas adada
deildir, amm bu mezkr aded nehr-i azmin kffrlar var ve her bir tabyada krkar ve ellier aded
mbeynlerinde cezre-misl yerde kalmdr, amm bu balyemez sermed toplar var.
kala muhsara olunsa nehr-i Tuna'dan gayri nehr-i Raba Bunlardan mad handak hricinde dahi yedi aded
ve nehr-i Rabe'yi gayri yerlere aktmak ve kala kuruda tabyalar vardr, amm bunlar gyet metn tabya-i
kalmak mmkindir. Ve Raba ile Rabe'nin mbeyni bir azmlerdir kim kalann her biri birer rkn-i azmi ve
ok menzili yerdir ve bu iki nehir kala altna amel sedd-i seddi olmudur.
akmdr. Mukaddem akan yerleri zhir bhirdir. Ve bu kala markdan marib cnibine tlnce
Hakr imn- nazar ile pek takayyd etdim. Msra: vki olmudur. Lkin diren-mdr cirmi ne mikdr
Bu meseldir ki su akduu yere yine akar olduun admlayamadm, zr ddebn kffrlar mni
oldular ve tem etmee dahi komazlard, amm
demiler hakk ki skker yemiler. nezketle yine tem ederdim. Ve kendlerin nakli zre
Ve bu kalann cnib-i garb hricinde handak ar "On alt bin arn kaladr" dediler ve gerekdir, zr
mezkr nehreynin ortasnda bir ada gibi kalm. handakdan tara olan tabyalarn kenrlarnca on iki bin
Sityi-i varo- Yank: Bir azm Macar kffr adm addetdim. Lkin Tuna kenrn addetmedim, zr
varoudur. Yank kalasna Macar keferesinden ziyde Tuna kenr olmaile kala dvrn iskele kapusu
giremez. Cmle Macar- fccr bu varoda olur. tarafnda nehr-i Tuna der,
Uzunluu iki bin adm gelir varo- tavldir. Ve cmle iki Ve cmle aded er kat cedd ve metn ve kav
bin aded tahtn ve fevkn serp haeb bin ve indire kapular var. Evvel cenb tarafna Senmartin kapusu.
tahta rtl b- remden nin verir vsi dr- Ve Ustolni ve strgon kapusu derler, biri biri ire eri
menhslardr kim cmle revzenleri nehr-i Raba'ya ve br kat sarp kapulardr. Andan girirken handak
nehr-i Rabe'ye bakar hnelerdir ve ortas vsi hrhn zre cisrini admladm kmil iki yz germe admdr.
yemn [] yesr sf mzeyyen dkknlardr kim Andan ieri ehr ire bin adm gidp cnib-i garba nzr
cmlesinde avretler oturup metlarn frht ederler. Ve Varo kapusudur kim bu dahi eri br kemerler
birka mfd [] muhtasar kenseleri var. Bunun dahi altndan ubr olunur kapulardr. zerleri dalar gibi
etrfnda handaknda Raba ve Rabe cereyn edp dahi toprak yl tabyalardr. Bu mezkr iki kapu kalann bir
hricinde blar ve beleri b-hisbdr. kesine vki olup birisinden girilir ve birisinden klr,
Evsf- tetimme-i kala-i Yank: Bu kala-i Yank gayri yol yokdur, zr bu kala nehr-i Raba ve nehr-i
handaklarndan tara Sinn Paa'nn top koyup ve Rabe ire ada gibidir.
toprak srd sahrlarda hl meterislere girilecek Ve bir kapu dahi Tuna kenrnda mezkr iskele
yerlerde alt yerde toprakdan alak alak tabyalar var kim kapusudr ve kalann mark taraf ucundan t yass
her biri nie bin gne hyel u eytanat ile bin olunup yer tabyaya varnca bu kalann tl iki bin adm bir hrh-
altndan birbirlerine varup gelecek yollar vardr, amm azmdir kim iki taraf birer kat alak sarylardr ve altlar
altlar cmle kat-ender-kat lamlar hzr-bdr. btid cmle serdb ve zr-i zemnlerdir kim hn-i muhsarada
meterise girilecek yerlerde bir hayli zamn ceng edp avret ve olanlar bunda pinhn olurlar.
avk [u] tehr etmek in bu tabyalar bin etmidir, Ve bu ulu yolun iki taraflar cmle dkknlardr,
amm bunlarn dahi lamlarn bulup bu tabyalar suya amm tertb zre deil dank dkknlardr. Ve berber
gark etmek ve toprak ile gark etmek l-i Osmn dkknlarndan mad dkknlarda avretler oturup
askerine emr-i seheldir. met satarlar. Ve Nemse Sary nnde bir hayli vsi
Bu alak toprak tabyalarn geri havleleri yokdur, meydn vardr, andan bir h- cahm zindn var, iinde
amm be cnibine [48a] toplar komak sndr. Amm mmet-i Muhammed esrleri ml--mldr. Ve zindn
bu kalann Tuna ars bir azm adadr kim bir ucu t yannda bir musanna kuyusu var, arhlar ile dem kova-
Komaran kalasnda nihyet bulur. Bu ada t burnuna larna yapmadan suyu ekilir garb temdr. Ve Macar
varnca iki konak yerdir. Ol adaya Uyvar tarafndan Sary nnde bir musanna manastr- azmi var, iinde
gep bu kalay adadan dmek sndr, zr ol tarafdan olan mcevher putlar ve gn-gn maslbt vzeler kim
havf u hayeti olmamak ile hyel eytanatlar yokdur. demin gzleri hrelenir. Ve hl mukaddem hn-i
Ve bu mahalde nehr-i Tuna azdr ve sdr, cisirler fethde cmi etdiimiz bir musanna kensedir kim bir
yapmak dahi mmkindir. kalada misli yokdur. Yine minberi ve mihrb ve
Ve Tuna kala dvrn dp iskele kapusu bu mezzinler mahfili durur. Hud yine dest-i slma
mahaldedir kim cmle ketler anda yanaup cmle kala myesser edp yn-i Muhammed olmak myesser ola.
kefereleri suyu bu mahalde Tuna'dan alrlar, bir metn Ve bu kala iinde iki bin aded tahta indire rtl
kapudur. besiz menhs hnelerdir, amm birbirlerinden bad
Ve kala-i Yank ekl-i msebba olup eddd tula seyrek evlerdir kim hn-i muhsarada top gllesi
bin bir kala-i randr kim cmle temelleri handak ire havfinden seyrek ve alak evlerdir kim taradan asl bir
temelleri hammm kubbesi kadar iri iri talardr. hne grnmez. Ancak be aded manastr anl
Ve yedi kesinde yedi aded Sedd-i skender-vr kulleleri grnp baz hninler ve nie evler kalayl ve
tabya-i azmleri var kim her birinde biner aded ceng-ver pirin teneke rtl ve nie yz hneleri gn-gn

______________________________________ 78
kiremit rtl fecere hnelerdir, amm gnden gne
dahi ziyde mamr olmadadr.
Ve cmle kenselerin anlklarnn klhlar beyz
teneke ve altun yaldzl halar ile tezyn olmudur. Ve
intih-i serhadleri olmak ile bizim yenieri odalar olan
yerde hl on iki bin tfeng-endz Nemse soltatlar
mevcddur, amm hn-i marekede otuz bin cengver ve
dilver kffr olur. Lkin yigirmi gnde ilerine ktlk
dp eer imddlar gelmesine mni olunursa kffr
amn ile kalay vermeleri mukarrerdir, zr cmle
imddlar ve zahreleri Be'den ve Pojon'dan nehr-i
Tuna ile gelmee muhtcdr, an ise kesmek sndr.
Ve hl l-i Osmn havfinden bu kadar bin
ddebn kffrlar eb [] rz fitlleri ellerinde bu
Yank'da fitl yakup gezerler. Hatt hakr "Tabyalara
kup seyr edem" dedim, nevbeti kfirler komadlar t
bu mertebe ihtirz zredirler.
Ve kalann taraf handak cmle [48b] toksan
adm enli arz ve amk handaklardr kim iinde transa
gemiler gezer ve krk arn derindir.
Ve cmle toplar handak iine ve sahrlara nzr
kirpi t gibi dizilmi siperler ardnda krmz uka
rtl sermed toplar var.
"Cmle sar kebr bin yedi yz pre topu vardr"
dediler.
Ve bu temlar ederken paann cmle arlk
arabalar kala kprs bana geldikde arabalar ve
develeri ve katr katrlar cmlesin "dem sakl olmasn"
dey aradlar, zr bu kalay anlar byle araba hlesi ile
aldlar. Andan cmle arlk yine bir kapudan girp varo
kapusundan sehel tara kup Tuna kenrna konulup
Tuna kenr hayme v harghlaryla mzeyyen oldu.
Andan cmle karakullukular pr-silh olup paa
alayn karulamaa gidp paa alayna kardlar.
Paa dahi cmle askeriyle zer-ender-zerre
mstarak olup mevc mevc askir-i pr-silhyla Yank
kalas dibine geldikde meln kala kffrlar bir fitlden
bin yedi yz pre toplara te edince zemn sumn dir
dir ditreyp gidi kala mur- semender-vr te-i
Nemrd iinde kald.
An grdk bize karu kan Yank hkimi askeri ve
bizi getiren Zoza vezr lekeri atlarndan ayrlup nie yz
atlar top sads havfinden kffrlar atlar yere urup atlar
sahrda ve shibleri piyde kala altnda serser piyde
gezerler.
Hamd-i Hud bizim atlar top sadsn seferlerde
iide iide alup bizleri yere urmayup asl alay tertbimiz
bozmayup ol top dumannda ber-hev kdkda derhl
beyz kuu gibi kalay krmz parankona ukaya
geydirp biz bu temlar ve bizim alaya karu kan
kara apkal dery-misl kffr seyr ederek kalann bir
kapusundan girp Varo kapusundan kup Tuna
kenrnda meks olundu.
Ve hemn kaladan bu dem dahi bir yaylm top
enlii olup cmle top glleleri kelleler kadar her biri bir
tarafa feryd edp gjlayarak gitdi.
______________________________________ 79
Ve ol n Yank kapudan eli paaya azm ziyfetler
ve vfir hedylar verp ol gece top u tfeng ve gn-
gn sumn fieng dmnlar oldu kim gy Eb Al
Sn'nn Msr'da Nl kesimi dmnlar oldu.
Bade'z-ziyfe paa Siphler Halfesi Mustafa
Efendi'yi sul etdiler ve zindna varup asl nm [u]
ninn bulamadlar.
El-hsl dest-i kffrda byle bir kala-i metn yok-
dur. Bunda gn meks edp azm zevk u saflar ve
ziyfetler olup ertesi gn bizi getiren iki yz aded Sirem
arabalarna destr verilp arabalara yz aded katana
kffr refk koup strgon'a cmle arabalar revne
olup Yank kapudan tarafndan yz aded hnto
arabalar gelp cmle br- sakllerimiz tahml olundu.
Der-beyn- ziyretgh- hed-y kala-i
Yank
btid Sinan Paa bu kalay feth ederken cmle
hedlar varo tarasnda defn etmi. Badehu kffr
seneden yine bu kalaya zafer buldukda Mahmd
Paa'y ve Yenieri Aas Yahy Aa'y ve nie aalar ve
nie yz i erlerin krup Sinn Paa ehdlii ire defn
eder. Hl niesinin seng-i mezrlarnda esmlar tahrr
olunmudur. Ve cemi srlarmz hl bunda defn
ederler, etrflar handak kesilmi mezristndr.
Bu cebbnistn ziyret edp eli paadan mezn
olup yigirmi aded serhadli refkler ile cenb tarafna bir
sat dalara gidp,
Evsf- kala-i Senmartin
Bazlar Samartin derler, amm lugat-i sahhi
Sanmarti Venedik kfirinin bayraklarnda olan ricl'l-
gayb ekli olan San Marka ismiyle msemm bir kala-i
bldr.
Bnsi bir Venedik Pirinc-piriminin kzlarndan bir
firav kz binsdr. Sene 1002 trhinde Sinn Paa Yank
kalasn feth etdikde bu kala-i Samartin'i dahi feth edp
nc senede yine kffr Yank'a ve bu kalaya zafer
bulup hl Nemse sr hkmnde evc-i sumna
berber bir yaln kaya zre beyz inc gibi bir krgr
bin-y eddd ekl-i mdevver ve cnib-i garba nzr
bir kapusu var, amm kk kaladr. Lkin gyet
sarpdr. Cnib-i erbaasnda ikier konak yerden
nmyn bir kala-i dr- b-mndr.
Bu kalaya bizi komadlar, amm aa varoda ka-
pudan hakre bir b- remde ziyfetler edp bade't-
tam Mustafa Efendi'yi sul etdik.
"Vallhi Raba'da esr olan demlerden bizde dem
yokdur. Cmle i Alman'a gtrdler" dey cevb etdi.
Amm bu Se[n]martin varou aceb mzeyyen ve
aceb mamrdur. Sarp yerde olmak ile strgonlu bu
varodan harc alamazlar. Cmle sokaklar satran nak
tarh olunmudur ve kat-ender-kat krgr binl kat ve
bin indire tahta rtl hnelerdir.
 Bu varo cmle Macar'dr [49a], amm yukaru kala
cmle Nemse elindedir. Ve bu varoun cmle sokaklar
kaldrm delidir. Ve mefret bin anlkl dyrlar var.
Ve rs-y bzr dahi mzeyyendir ve b [u] hevsnn
letfetinden b u besi b-hisb olup mahbbu ve
mahbbesi memdhdur. {Yan'a iki fersah yerdir.}
Andan yine cnib-i imle gayri yol ile Yank'a
gelirken nehr-i Rabe kenrnda ol sahrda mamr u
bdn kurlar ve kasabtlar gep,
Evsf- Varo- (---) (---)
Bu varo ve bu sahrlarda gediimiz kurlarn
cmlesi bizim Kanijeli ve Ustolni-Belgradl ve str-
gonlu askerlerinin cmle kurlar tmr ve zemetleridir
kim iki kl altnda Macar reyl kylerdir. Hatta bu
hakr ile refk olan serhadliler baz kurlarn hakladlar.
Amm bu ve (---) (---) varo Nemse sr papasnn
manastr vakf olmaile eyle mamr ve mzeyyen ve
kenseleri ve sary- lleri ve rs-y bzrlar ve b u etmiler, amm kabza-i tasarrufa almamlar. Kalas
beleri ve mebbek bostnlar gyet mamr olup
dem derys bir Macar varoudur.
Bunu dahi seyr-i tem edp yine iml tarafna 3
sat gidp tekrr,
Menzil-i kala-i Yank: Badehu Yank askeriyle
paa efendimiz kalkup semt-i garba mamr kurlar 3
satde gidp,
Evsf- kala-i Kastel
Nehr-i Rabe kenrnda bir aa cisr banda bir
toprakdan yl im ve rhtml ve sarp handakl ekl-i
mselles palankadan ve krgr bin kaladan sarp
toprakdan da gibi bir kaladr. Cmle yz kulu ile
kapudan eli paaya istikble kup kaladan be aded
toplar atup dmn etdi. Bu kala ire asl evler yokdur.
Hemn solta[t] Nemseler olacak uzun hnlar vardr.
Ancak geit banda Macar ve strgonlu bu Rabe
nehrinden ieri gemesinler diy bu Kastel bin
olunmudur kim kurbunda nehr-i Rabe'nn karu
tarafnda,
Evsf- varo- Majonvar
Be kalas iinde stifani manastrnn vakf sf
Macar varoudur kim bin hneli ve yedi manastrl ve
rs-y bzr mzeyyen b u besi mamr ve dvr zre yigirmi aded karavulhneleri var ve
keferesi mesrr bir bdn varodur. Ve bu mahalde
nehr-i Rabe Senmartin ve Rabe dalarndan gelp
Yank handak iinde nehr-i Raba ile bir olup nehr-i
Tuna'ya mahlt olur. Ve bu Kastel varoundan kalkup
mamr kurlar ire bdn mezraalar 2 satde gep,
Sityi-i varo- May Firav
Nemse sr kars olan May Firav nm avretinin
hssdr, amm bir vsi mahsldr yerde b-
Merm'dan nin verir ehr-i muazzamdr kim iki varo
______________________________________ 80
yan yanadr. Mbeynlerinden nehr-i Rabe'yi gep da
tarafndaki varo srn bakomsarnn hssdr. Bu iki
varo cmle yedi bin aded tahta rtl b u beli ve
tokuz aded kala-misl manastrl ve rs-y bzrl b
[u] hevs latf varodur. Andan bir sat gidp,
Der-vasf- varo- Rudolfo
Her kank kfir kral- dl vezri ise anlarn hssdr.
Be bin aded evlerdir kim on aded birov hkimleri var.
Reylar cmle Macardr. On aded manastr anl
nmyn idi. Amm bu ehr ire girmedim, lkin
birovlar paaya hedylarn getirp garb tarafna (---)
satde bdn ire gidp,
Evsf- kala-i stvr yan bin-y sr-
kav Ovar
Evvel ve hir Nemse srnndr. Geri Sleymn
Hn sene 935 trhinde Be gazsna giderken ihrk
dibinde bir varo- azmi var, cmle asker-i slm ile alay
ederek bu varoun bir kapusundan girp bir kapusundan
karken bir enni hrh ire bin dem gidp iki
cnibi sary- ller ve altlar serp kemer krgr binl
dkknlar kim cmle bin aded mamr u mzeyyen dk-
knlar ire nie yz bin mahbb u mahbbe m-peler
alay temsna kup biz dahi anlar nlaryla seyr ederek
bu varo- mzeyyen iinden kup kala-i Ovar
berberlii varldkda meln kala ol kadar top
dmnlar etdi kim kulaklarmz gy asam olup kala
te-i Nemrd iinde kald ve ol kadar tabl u torompete
ve nkslar ald kim gy Deccl Yahd vcda geldi
zann olundu. Ve kala handak dibinde meks olunup bir
emenzr ve mesregh yerde kapudann ziyfeti olundu.
Ve cmle ehrin dilbernlar adrlarmza gelp diln-
vzlk ve dildrlklar eylediler.
Ekl-i zemn-i kala-i Ovar: Nehr-i Tuna'dan
sehel bad havlesiz dz vsi fezda bir hb u ran ve
bir eddd bin bir mrtefi zemnde kala-i bldr. Ve
handak iinden ve varou handak kenrndan [49b]
nehr-i Kalka cereyn eder. Paarhot yaylalarndan gelp
bu kala-i Ovar altndan gep Tuna'ya mahlt olur.
Bu kala geri kkdr, amm gyet metndir ve
bir kapusu va[r] cnib-i cenba mekfdur ve iinde
yz tahta rtl hneleri ve iki aded manastrlar var ve
handakndan tara be yerde toprakdan yl tabyalar
var kim her birinde yz bin gne hle ve eytanat
ihtirlar var.
Ve bu tabyalarn dahi cnib-i erbaalar derin
handaklardr ve handaklardan tarasnda meterise girecek
yerlerde cmle lamlardr. Ve bu tabyalar arasnda asl
kala grnmez ve hn-i muhsarada bu tabyalardan
kalaya yaklalmaz, amm hn-i muhsarada bu
tabyalarn birisi ele girse kala tz feth olur. Ve m
tekaddem Yank kalas bizde iken bu kala hru'l-hudd
imi, amm kffr hemn bir yldan yine zafer bulup
alm. Annin bu kala sarpdr. Ve varou kenrnda bir ve bellerinde kllar var. Ve serhadli askerimizden fark
toprak yl hudd milleri olan bir depe yldr kim olunmaz, eyle esbb geyp kheyln at binerler ve pk
Sleymn Hn Be ve Alman gazsna giderken
ymdr.
Ve bu kala iki bin askere mlikdir, amm strgon
kulu havfinden strgonluya hedylar ve harclar
verirler. Ve cnib-i erbaas gyet mahsll vsiat'l- aslah- mevcd pk keferelerdir. Nemse gibi yzlerin her
aktr ve rahsat'l-er ve b u besi b-hisb yerdir. sabh sidikleri ile yaykamayup Osmnl gibi Macar her
Ve b [u] hevs letfetinden mahbb u mahbbesi gyet
mehrdur.
Ve Macar vilyeti bu arada tamm oldu. Bundan
cnib-i garba t Be'e ve Pra'a ve stirinye ve Lonat
vilyetlerine varnca Nemse ve Alman vilyetleridir kim
Macar kffr bundan ieri Nemse vilyetlerine lt-
silhlaryla girmee kdir olmayup piyde ve yhd
arabalaryla gider. Meer srn bir kral zre seferleri
olup Macar' imdda davet ederlerse ol zamn cmle
Macar silhyla gelirler, amm baka konup zerlerine
Macar askerinden ziyde Nemse askeri muhfazac
korlar. Cemi zamnda Nemse ve Macar'n birbirleriyle
hsn-i zindegneleri yokdur ve birbirlerine itikd etmek
ihtimlleri yokdur, zr birka kerre Macarl ve Zirin ve
Beganl Sleymn Hn'a tbi olup Nemse'nin elin
vilyetin Osmnlya aldrmlardr, zr Macar Luturyan
mezhebindedir Nemse papite mezhebindedir. Annin
bu iki kefereler birbirleriyle zdlardr. Geri ikisi de
millet-i Meshiyyedendirler, amm ez-zddn l-yectemin1
fehvsnca bir yere gelmeleri zarrdir.
Ve bu kala-i Ovar'dan ieri strgon ve Ustolni-
Belgrad tarafna Nemse dahi eer silhl ve eer silhsz
gemek muhldir. Geri vilyet Nemse'nindir, amm
Macar havfinden ol semtlere Nemse varamaz. Meer bir
azm kme olup ol zamn gidp gelir ve birbirleriyle
harbe ucyla syleirler ve yine birbirlerinden gemezler,
zr "El-kfr milletn vhide"dir.2 Lkin Nemse'nin
devleti kalndr. Macar'n devleti Sleymn Hn zamnn-
dan ber gorona tc ve strgon kalas ve yz pre
kalalar ellerinden gideli devletleri zafdir.
Badehu Nemse Macar zre musallat olup rey
etdi, amm Macar kavmi yannda Nemse ufud gibidir,
asl yrekleri yokdur ve kl urup ata binp fris'l-hayl
deildir, amm yayan tfenglisi Nemse'nin hakk ki te-
fendr, amm ancak belinde bir ii var, kaan tfeng
atsa bir atal aa zre koyup tfeng atar, Osmnl gibi
koldan tfeng atamaz, gzlerin yumup tevekklli tfeng
atarlar. Ve siyh apkalar bykdr ve pabularnn
burunlar uzundur ve keleri yksekdir. Ve yaz u k el-
lerinden eldivanlar kmak ihtimli yokdur.
Amm kavm-i Macar'n geri devletleri zafdir,
amm sofra shibleridir ve msfir katlanrlar ve
vilyetleri ekin biin vilyetleri olmak ile ekinci
kavmdirler. Ve hakk ki bahdr kavmdirler, Tatar gibi
her vilyete atal atlar ile seirdp beer onar tfengleri
1 Ztlar bir arada bulunmaz
2 Kfr tek milletdir.
______________________________________ 81
gezerler ve pk yerler ve msfire gyet riyet ederler ve
esrlerine Nemse gibi ikence etmezler. Ve Osmnl gibi
kl alarlar.
El-hsl ikisi de kfir-i b-dnlerdir, amm Macar
sabh yzlerin su ile yaykarlar, ve's-selm.
Ez-n-cnib yine sadede rc edelim. nki Ovar
kalasndan ieri cnib-i garba Macar atls giremez,
Nemse'nin ibtid-i huddu ve Macar'n hru'l-huddu
bu kala-i Ovar'dr.
Bu mahalde eli paa efendimize Raba [50a]
cenginde mrd olan Zirinolu nm peldin veld-i andi
eli paamza gelp bu mahalde buluup babas yerine
tahta gep hersek olmak ricsnda olup ordu-y slmun
bir tarafnda bin kadar b-silh Macar askeri gelp
meks etdi.
Andan paa efendimiz yine Ovar kalasndan asker
alup ve ol gece mealler ile ern edp 5 sat cnib-i
garba batakl yerlerin cisr-i kavleri zre gep mamr u
bdn yerlerde,
Evsf- varo- (---) (---) (---)
Gyet mamr Nemse kffr varoudur. C-be-c
Macar kavmi riylar vardr. Bunun dahi cmle evlerin
aartmlar. Bir kh- blendin dmeninde bin aded
krgr bin kala-misl kat-ender-kat tahta ve kiremit
rtl b u beli ve yedi aded kenseli ve rs-y
bzrl ve mahbbe duhterli mamr varo- azmdir.
Bu varoun t ortasndan alay ile ubr edp 3
satde mamr kurlar ve emenzr vdleri gep yine
cnib-i garba blar ire bir yayla dibinde,
Sityi-i varo- Donaban
Bu kraln anas olan karnn hssdr. Bunun etrf
handakl ve cmle arampavl varo- remdir kim lisn-
Nemse'de buna Dona Firav derler, yan karlar vilyeti
demekdir. Hakkat'l-hl alaymzn temsna kan
cmle avretler idi, amm rs-y bzr ve kiliseleri
gyet mamrdur. Andan,
Der-medh-i varo- Firav
Bu dahi kzlar vilyeti demekdir. Hakk ki cmle
kzlar nz u nam ile alaya karu kup gn-gn pene-i
fitbe bn-peyker Nemse kzlar var kim gren ben
dem elbette taauk etmesi mukarrerdir ve ekseriyy
manastrlarnda cmle Hazret-i s in kee olmu
kzlar var kim her biri birer bn-y zamneye mnend
kzlardr. Ve ehri bin kadar mamr u mzeyyen ve
manastrlar ve rs-y bzrlar krgr bin bir ehr-i
randr.
 Nehr-i Fenare bu ehir kenrndan cereyn edp
Kinah dalarndan gelp Pojon kalas mukbelesinde
nehr-i Tuna'ya mahlt olur.
Bu ehr-i Firav' dahi gep garb tarafna 2 sat
gidp sa tarafmzda Tuna'nn karu tarafnda kala-i
Pojon bir sat bad bir bayr banda nmyn olup
andan yine garb tarafna 2 satde,
Evsf- ehr-i azm-i npirator
Yan sr ehri demekdir. Bu ehr-i mzeyyen
Kinah dalarnn dmeninde bir dz vsi mahsll sahr
ire bir sevd- muazzam gibi kiliseleri ve manastrlar ve
kat-ender-kat kalay tenekeli ve pirin teneke ve gn-
gn sra kiremitli bir ehirdir kim fitb- lemtbn
ulesi bu ehre urup aaasndan merdm-i ddeler
hrelenir. El-hsl cmle on bin evdir ve iki bin
dkkndr ve cmle krk manastrdr ve b u besi b-
hisbdr. Eer m-vaka zre bu ehrin evsfn tahrr
etsek tatvl-i kelm olur. Lkin bunda paaya azm
hedylar verp ve ziyfetler edp andan,
Evsf- kala-i rn-i Anpuruk
Lisn- Nemsece (---) demekdir. Bnsi Laslo
Kral'dr. Bu kala evvel ve hir Nemse srnndr. Lkin
Sleymn Hn sene 935 trhinde Be gazsna giderken
bu kalay ihrk edp ubr etmi, be-dest-i Ksm
Voyvada. Amm biz paa ile bu kala altndan alay ile
ubr edp andan varo ire dem derysn seyr-i tem
edp varoun te tarafnda bir vsi emenzr u llezr
yerde hayemt u etr-i mlemmalar ile meks olundu,
amm bu varo- azm bir enli sokakdr kim tarafeyni
muazzam sarylardr ve altlar cmle krgr bin
dkknlardr kim yine cmle zenn tifeleri bey u ir
ederler.
Ve cmle bin kadar tahta ve kiremit rtl
menhs hneler ve cmle sekiz aded manastrlardr ve
bu varoun cnib-i erbaas derin handak etrf serp
arampavl meterisdir. Ve her hnenin kapularnn
kemerleri zre ol hne shibi ne sanata mlik ise sreti
ile ve sanatnn bistlar tasvrleri ile kapular zre
yazlmdr. Andan bilinir kim bu hnede sarrc ve sati
ve bak vardr.
Ekl-i kala-i Anpuruk: Nehr-i Layta kenrnda
bir vdde ekl-i murabba eddd bin bir metn
kaladr. inde be manastr altun hal anlk kulleli ve
iki kapulu biri arka ve biri garba nzr kapulardr ve
cirmi kmil bin be yz admdr. Ve cmle on iki aded
kk tabyalar ve bin nefer kulu var ve handak ol kadar
derin deildir, iinden nehr-i Layta cereyn eder. Bu
nehir cnib-i garbda slovin yaylalarndan gelp bu kala
varou [50b] handak iinden gep sat imle akup
nehr-i Tuna'ya mahlt olur.
Ve bu ehrin b [u] hevs gyet'l-gye latfdir. Ve
bunda areb garibt acibtdan ok eyler vardr,
amm bir gne turfe su deirmenleri var, hem un
______________________________________ 82
dr ve hem gne un eler, garb temdr kim
elee ve garbula dem yapmadan un elenir. Hs unu
kral indr, mads shibinindir, kepei
deirmencilerinindir. Lkin kral bu unu shibinden
akesi ile alup zulm etmezler.
Ve bu ehrin varoundan tara nehr-i Layta ar
Ftih-i Yank Sinn Paa bur hunka, yan bir yn
ym, t Yank kalasndan bu yna gelince bizim
Yank eyleti imi. Ve bunda bizim eliye bir kse guru
harlk verdiler idi, amm bu kaladan top enlii
etmedikleriyn {paa} kala kapudanna gyet muber-
htr olup kse ve hedylarn almaynca hemn kapudan
yer pp {eydir}:
"Vallhi sultnm, alaynza kup mehbet [] sa-
lbetinizden unutduk" deyp ol n be yz pre toplar
atup dmnlar edp badehu paaya be kse ve bu
kadar tuhaf hedylar verp zrn ric edp,
"Beni sra ve Rudolfo vezre beni gamz ey-
lemen" dey nie pkeler verdi.
Andan ale's-sabh kala kapudan cmle askeriyle
paaya vesle olup 2 sat b- rem-misl mamr
kurlar gep,
Evsf- varo- Pirankopuruk
Lisn- Nemse'de (---) (---) demekdir. Zamn-
kadmde bir kk belde imi. Mrr- eyym ile amr
olup ba vezr olan koca Rudolfo'un hssdr. Hl yedi
bin hneli ve on bir manastrl ve iki bin dkknl ve b-
hisb b u beli b- Merm misilli bir varo-
benmdr. Bunda dahi paaya bir azm ziyfet ve on kse
ve bir altun mutall hnto araba hedy verdiler. Bu ehri
gep 3 satde,
Menzil-i sityi-i varo- (---) (---)
Bu dahi bin hneli kral defterdrnn hss
ehridir. Bunda dahi ziyfetler olup hedylar verildi. Bu
ehrin sol cnibinde nmyn olan kk Alman yayla
eteklerinde on pre sivd- muazzam varolar mzeyyen
olup nmyn idi kim her birinin amristn birer
bender ehr-i azme benzer. B ba ve mezraa
mezraalara et-a-et olmu manastr ve sary- ller ile
zeyn olmu ehirler idi, amm bu hakr ilerine var-
madm. Ancak alarkadan tem edp paann tercmn
olan Meykel'den sul edp on pre ehrin esmlarn
tahrr etdim ki isimleri budur. Evvel varo-
..................(2 satr bo)....................
[A]nda (---) varoundan kalkup yine cnib-i garba 3
sat gidp,
Evsf- varo- rnsr- b-vakr
Bu cemi varolardan mamr u bdn b-
remden nin verir ehr-i rndir kim bizzt rsr
inpiratorun kend hss olduundan cemi ayn-
kibr- Nemse'nin bunda kat-ender-kat krgr bin
sarylarnda havz u fskiyye ve zrevnl bed-yn gnlkler yakarak sokaklarda torompete alarak gezp
hneler var kim her biri birer gne rek-i r b- yine manastrlara giderlerdi.
hybna mnend sarylardr. Her deyr-i kebrin kbblar tenekeli ve kalayl ve sar
Manastrlarnn ekseri russ- hs- nlgn ile mestr pirinli ve russ ile mestr pt-gede-i mamrlardr kim
dyr- mamrelerdir, zr bu ehr-i bender Be'e pek her birinde birer Msr haznesi deer sanemler ve
yakndr kim ancak iki zmyi menzili kadar vardr. vzeler vardr ve her kbb ve anlk kulleleri zre dem
sr tarafndan paaya bunda bir ziyfet-i azme kaddi kadar altun ha alemleri var kim aaas ehre fer
olmudur kim cmle atlarmz bile eker ii nimet-i verir. Ve sat kulleleri dahi kalayl demir teneke
nefseler yediler ve paaya bir semmr kabanie rtldr. anlar bir konak yere sad verir.
geydirdiler ve on kse taler guru harc- rh verdiler. Ve Ve bu ehrin ortasnda nehr-i (---) cereyn eder. Bir
bu ehrin ensesindeki Kk Alman yaylas zre mh- kk uyn- criyedir, amm b- haytdr. Kk
Temmz'da kar eksik deildir kim Tfn- Nh'dan ber Alman'dan gelp nie kur ve kasabt ve beldeleri rey
b- zllli atk karlar var. edp bu ehir iinde b u beleri saky ederek ehrin
Andan kalkup mahsll sahrlar gep 2 sat alt yannda nehr-i Tuna'ya mahlt olur. Ve bu ehrin iki
cnib-i garba gidp, cnibinde serp b u be ve gl-i glistn ve
hadka-i Rdvn misilli b- Aspuzular gibi cinnlerde
Evsf- varo- azm, ehr-i Pepehil-i gn-gn kasr- ller ve havz u fevvre ve skyeler ile
kadm mzeyyen maksreler ve nzhet-bd ve Freng-pesend
ibret-nm khlar var kim her birinde std- kmil birer
Sultn Sleymn aleyhi'r-rahmet ve'l-gufrn sene 935
sanat kasd edp eyle tasarruflar ile mebn kasr- Havar-
trhinde Be kalasn derken bu ehri berbd edp
naklarn her birinde Freng Mn ve Erjeng nakklarn
hl ol zamndan ber amr olmada bir ehr-i
nak- bkalemn- ibret-nmn sihr-sr naklar var
mzeyyendir kim vcib's-seyrdir.
kim ilm-i kalemde behresi olan engt ber-dehen edp
Biz bu ehre alay ile girirken kral- dl tarafndan
vlih hayrn olur. Hatt cmle Be kalasnn ayn u
demler gelp,
zuref kefereleri bu ehirde ve b u belerinde
"Paa dostumuz bir hafta ehr-i Pepehil'de meks
aylarca ve haftalarca zevk u saflar edp cmle
edp yorgunluu gidp bir haftadan sonras kendleriyle
dilbernlar ve mahbbe kzlar bu ehir ire cereyn
mlkt olalm" dey haber gelp cmlemize bu ehr-i
eden nehirde inverlik edp bde v arak keyfi
muazzam ire zer-ender-zerli mnakka sary konaklar
germiyyetiyle birbirleriyle kuc kucak olup zevk-i bucak
verp bir hafta meks olundu.
ederler.
Amm bu ehrin kalas yokdur, hemn nehr-i
Ve b [u] hevs latf olduundan mahbb u
Tuna'dan sehel bad bir vsi fezda ve cenb taraf Be
mahbbesi memdhdur. Hatt erleri ve avretleri birbir-
dalar dmeninde bir ehr-i azmdir [51a] kim serp
lerinden kamayup bizim Osmnl ile avretleri bir yerde
tahta rtl bin aded tahtn ve fevkn krgr bin
oturup ay [u] ret etdkde kocas bir ey demeyp
sary- azmler var kim her biri birer milyon hazneye
kapudan tara gider, ayb deildir, zr bu kfiristnn
olmaz mzeyyen nev bin dr- menhslardr kim ba
cmlesinde hkm avretindir. T Meryem Ana'dan ber
konsarn nakli zre,
yn-i bedleri byle olagelmidir. Amm bu ehrin
"Bu ehrin cmle odalar on bin aded kapulu hne-i
kefereleri gyet ank bzergnlar ve garb-dost
muazzamlardr" dey cevb etdi.
munlar ve m-peleri vardr.
Cmle yedi yz aded rs-y bzr dkknlardr,
El-hsl bu ehirde tem edecek ibret-nm eyler
amm her dkkn tertb zre deildir. Baz dkknlar
okdur. Cmleden biri bu ehr ire cereyn eden nie
evlerin altlarnda vki olmudur. Bunlarda dahi bn-
yz musanna un deirmenleri var. Mesel bir gz
sfat kzlar oturup metlarn frht ederler.
deirmende ve drd gne un peyd olur. Biri hs u
Ve cmle 7 aded kala-misl ibret-nm kenseleri
beyz ve rakk, birisi ortaca dakk, biri dahi kabaca, biri
vardr. Her birinde beer altar yz kadar btrk ve
kepek derler, kabaca un elenp baka baka kar. Hl
ruhbnlar var. Ve birinde cmle kzlar var, asl ke-i
ki deirmen birdir ve dem yapmadan drd gne
pals-pn yokdur. Ve bir kense kr- atk olup t
elekden bu felekde un elenir. Ve byle nie gne
Hazret-i s zamn bin olunup kapusu zre trhi sene
vcib's-seyr ab ve kebe ve uka ve garib brd-
1544 tahrr olunmudur.
siyh deirmenleri var kim gren ben dem lem-i
Hatt keferelerin Ayanta nm bednm gnleri idi.
hayretde kalr. (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
On bin ruhbn ve yetmi seksen bin kadar kffr- b-
Ve paa efendimiz bu Pepehil ehrinde bir hafta
mn hal peykerleri ve sanca u bayrak ve erganon ve
oturduundan sklup Budin vezrine ilm edp
torompeteleriyle bu deyr-i kebre gelp yn-i btlalarn
gnde dem gidp gnde geldi. Budin'den bu mahalle
edp badehu bu ehr-i Pepehil'in b- Mermlarnda
ve Be'e sekiz konakdr. Amm bizi on be gnde bu
eyle fsk [u] fcr ve ay [u] ret etdiler kim tabr
ehre getirp kh imle ve kh cenba ve kh arka ve
olunmaz. Nie bin kffrlar dahi papaslar ile ellerinde
garba gezdirdiler, zr Be Budin'e ve strgon'a uzak
altun ve gm mecmereler ile buhr ve d u amber ve

______________________________________ 83
ola ve vilyetlerinin bdn imretlerin seyr etdirmi ola-
lar. Budin vezrinden haber gelp "ki hafta otur derlerse
oturup hemn bana ilm eyle" dey [51b] haber geldi.
Ertesi gn kral tarafndan badefterdr gelp paaya bir
hnto araba getirp,
"Buyurun kralmz size selm eyledi. Sultn
Sleymn ota bnda sultnma ziyfet eyledi ve
sultnma kend arabalarndan gnderdi" dedikde eli
paa eydir:
"Baka peld-i and Meykel tercmn biz bunda haps
olup ziyfet yemee ve kr [u] kisb etmee gelmedim.
Hemn bana bir f haber verin, yohsa Allh limdir
sabhn Budin'e giderim" dedikde,
"Sultnm ite bzr gn mbrek gnmzdr,
ite yakn geldi, ol gn alay ile girirsiz. Buyurun seyr-i
saf edp msfirimizsiz. Bir tam yeyp seyr-i tem
edp yine gelin" dedikde,
"Gitmem hey meln ite demlerim okdur anlar
gitsin" deyince hemn paadan cmlemiz mezn olup
bu Pepehil ehrinden Be tarafna bin adm garb
tarafna blar ve b- remler ire gidp,
Evsf- kala-i rb- cihn, yan ota- Lkin ceng olunup muhsara in deildir. Ancak te-
Sleymn Hn- l-i Osmn
Bu kala-i b- rem ota- nh-tkn bb- lsi
nne vardkda srn cemi erbb- dvnlar
cmlemize karu selma durup bu b- Merm'a duhl
edince aklmz k ddelerimiz nemnk olup cmlemiz
lem-i hayretde kalup Sleymn Hn'n ota ekli
maksreleri ve kalar ve dvnhnesinde meks edp
cmle atlarmz tara kardlar. Nie i grmemi
demlerimiz,
"Nin atlarmz yanmzdan tara kardlar?" dey
ekk-i bheye vardlar. Hakr eyitdim:
"Bire demler aybdr bu b-man fikr-i fsidi
koyun. Anlarn elisi bizim Budin'e vard. Birimize
bunda bir hat gelirse Budin'de anlarn elilerini ve bu
kadar esrlerini cmle kldan geirirler. Bire bu ham
sevddr. Hemn u sr- garbe v acbeleri seyr-i
tem edp zevk u safmzda olalm", deyp re-
fklerimizle b- hybn teferrc etmee baladk.
Der-beyn- ekl-i kala-i ota- Sleymn
h sular hl selsebl-s cereyn etmededir, amm bu
nki Sleymn Hn- zamn Ungurus-i menhs
Alman- nfs keferelerinden intikm almak in sene
936 trhinde bizzt Sleymn Hn kala-i Be'i
muhsara edp sademt- top- kp ile tokuz koldan
de de zebn yryler olup iine girilmiken ve
bedenler zre ezn- Muhammedler tilvet olunup
erkez nm bir bahdr atyla tonuyla toplarn
mnhedim etdii yerden t kalann ortasna varup atn
ve erkes yiidini anda ehd ederler ve kffr asker-i
slm yryden gerye dnderirler. n ceng-i sultn
vakt-i sabha kalnca hikmet-i Hud ertesi gn bir azm
______________________________________ 84
iddet-i it olup karlar yaup ol kadar dipi ve boran ve
selc nzil olur kim cmle asker-i slm selcden helc
melc olup cmle meterisleri kar basup nie bin dem
elden ayakdan kup nie bin hayvntlar krlup rz-
maherden bir gn olur. Cmle askir-i slm,
"El-amn ey Sleymn- zamn, el-umru merhnetn
bi-evktih. nallhu Tel imdi Ksm gnnden on
yedi gn sonradr. Murdmz kfire bir gml idi, oldu.
Hemn selmete kup yine evvelbahrda inallh yine
bu kalay muhsara edelim" dey mvere edp on iki
bin asker ile sekli Ksm Voyvada'y kfirin Alman
vilyetlerine gnderp nehb grete balarlar. Kffr bu
hli grp Ksm Voyvada ile cenge balarlar.
Hemn bu mahalde Sleymn Hn bu mahalde
otan braup sek'de{ki} topu ve cmle cebehne ve
hazneyi gtrp ekseriyy i aalar piyde olup berzah
ve musbet ekerek Tuna kenrnda Kovin adas nnde
Cnkurtaran'a dp cn kurtardlar.
Badehu kffr teberrken Sleymn Hn'n otan
kaldrup haznesine koyup nak- tasvri ve ekl-i latfi
zre ol otan yerine hemn tbaka'n-nalu bi'n-nal otak
gibi bu kala krgr bin-y eddd metn zb etmidir.
berrken ibret-nm olup bir sr olsun in ve
"Sleymn Hn'a bu kala altnda otan brakdrmz"
nmyn bin olunup cirmi kmil drd bin admdr ve
on alt kedir. Her kesinde birer kulle-i mevzn ey-
lemiler kim demn akl pern olur.
Ve bu kalann dvr kaddi hl pdihmz ota-
nh-tknn tarz ve tavr ve tarh ve cmle sokaklar nice
beden beden ise ayn eyle bin olunmu bir mzeyyen
etr-i serperde-i Sleymn eklinde bir kala-i
mzeyyendir.
Ve mezkr olan kalalarn mesel hs oda ve hazne
odas ve kilar odas ve byk oda ve kk oda ve seferli
oda ve doanclar odalar gibi bin olunmudur.
El-hsl Sleymn Hn asrnda otak nice kurulu
kald ise her [52a] bir kullesi birer oda gibi in
olunmudur. Hl bu kulle odalarn ilerinde bbn
bostnc kefereleri skinlerdir. Ve hl arz odas ve
adlet kk yine eylecedir, amm leylek adr ve byk
dvnhne-i l ki cihn-nmdr ve bu otak iinde
kurulmu cergeler ve hurde adrlar tarz mteaddid
odalar ve pdih obas nndeki soffa nnden aktd
otakun nmsiyyesi krk sekiz mermer stn- mnteh
zre bin olunmu ve cnib-i erbaas pirin trabzanlar
ve gn-gn revzenler ve cmle der-i dvrlar Freng-
pesend nak- bkalemn metn hytlardr, amm hl
Sleymn Hn'n halvethnesi olan Acem tarz obas
tarz olan savmaasnn kapusu mesdd yine bir hal-
vethnedir. Ve cmle ola[n] mamrt serp krgr bin
olup stleri krmz bakr teneke rtldr kim nie yz
bin kantr bakr gitmidir hisbn Cenb- Br bilr.
"El-hsl iki bin toksan milyon ml gitmidir" dey
ba komsar nakl etdi.
 Ve otakun ve cmle kullelerin ve cmle sr- zrevnlarn nlerinde nie bin elvn musanna arhlar
binlarn brn- rahmeti akacak saaklar ve mzb ve temgh Samakov ekileri ve Mevlev sem-zen
oluklar dahi cmle bakrdan mebn oluklarn azlar tasvrlerin sular evirp nie bin gne Freng veled-i
arslan ve ejder azlar gibi olup cmle matar- rahmet zinl eytanatlar var.
ejder azlarndan akar. Ve cmle kullelerin kulleleri ve Ve nie yz yerde c-be-c maksreler nnde nie
otak zre ve byk adr zre ve nmsiyyenin yigirmi yz gne arhlar sular devern etdirdike nie yz eng
drd stnlar zre ve leylek adr ve arz odas zre ve rebb ve etr ve kl ve r ve rebb ve erga-
cmle yetmi sekiz aded dem kaddi kadar altun yaldzl nonlar ve nks [52b] ve mizmertlar cmle su
mutall ha alemlerdir. Ve bu drd bin adm olan otaun dollblarnn arhlar birer sanat ile alar kim bu dahi bir
cirmi ii b- remden nin verir kim bu dehr-i dende ibret-nmy temghdr. Yine nie yerde dahi ney gibi
eyle bir sr- garbe ve eyle bir kr- ibret-nm-y acbe kaval ve ddk ve miskal ve dankiyo ve artma
grlm deildir. ddklerin envlarn su arhlar krkleri ekp rzgr
ile krkler dolup andan mezkr szlara krklerden
Sityi-i b- rem ota- Sleymn Hn rzgr urup cmle rehv makmnda szlardan heng-i
gn-gnlar kup gy Hseyin Baykara fasllar olur
Bu b- hybnn iinde cemi sokaklar gn-gn
kim areb garibden su evirir arhlarn krk
nak- har tarh olunmudur ve her hrh birer gne
szlardr.
nak- bkalemn ku gz gibi hurde z-kymet talar ile
Bu b- remde dahi sr- acbe v garbe ibret-
denmi gy Hind fsskrsi gibi ruhm- ibret-
nmlar okdur. Eer tem etdiimiz zre evsflarn
nmn kaldrm delidir. Ve her tarhndaki tahta add
tahrr eylesek bir ravza-nme nm bir mcelled kitb
olunan tarlalarnda birer gne kfeler var kim l-i
olur.
Osmn diyrnda ve Arab u Acem'de ve Leh u eh u
Ve bu b- remn bir ke cnibi bin adm
Maskov diyrlarnda eyle kfeler yokdur. Hatta krk
mikdr yeri cnib-i erbaasnn ve stnn her taraf
alt gne mutabbak verd-i handn gl hedy getirdiler.
kaln sar pirin tel ekilmidir. Baka telden rlm
Ve gln hilkati krmz ve beyz ve sar olmakdr, amm
kapusu var, bunun iinde ml--ml blbl ve karatavuk
bu b- Merm'da yeil ve mv ve al ve ebr ve ablak ve
ve sarasma ve iskete ve filironya ve saka kuu ve
lal ve hah ve nie gne gller var kim ryiha-i
badankara ve ispinoz ve tt ve papaala ve mina ve
tayyibesi demn demn muattar eder.
bozbakal ve nie bunlarn emsli safr urucu murn-
Hulsa-i kelm bu ry- arzda olan ezheriyyt ve
ho-elhnn naamt- ho-nevlar ve hezr tarafda
nebtt u giyht ve kfeden mad Yenidny'dan
hezrn hezrn asvt- haznleri andelb-i gyy gy
ve sir eklmlerden hedy getirdikleri kfe
dem-beste edp bu cy- mferrahda dahi baka bir cn
tohumlarndan nie yz bin gne elvn muayyire
sohbeti edecek maksreler ve cmle murnlar in
kfeler var kim gren Sbhnu'l-hallku'l-Bk demesi
iyneler var.
mukarrerdir kim cemi dnynn memdh kfesi
Bu mebbek bn dahi ii sk orman ve gl-i
bundadr.
glistn u reyhnistndr. Ve cmle murn- ho-elhn
Amm hikmet-i Hud bu bda hurma ve serv ve
yaz ve k bu mebbek kafesli b- behit ire iyn
imr ve incir ve zeytn ve nr ve cmmeyz ve arar ve
edp yavru karrlar, amm Alman dalar etei olmak
sanevber yokdur, amm cemi gn-gn fevkih-i
ile k edd olup cmle murn in bu bun dvrlar
msmirtn env bunda mevcd olup bir vukyye gelir
iinde ve gayri yerlerde nie yz bin delikler bin
elmas olur. Lkin zm sehel ho-hor ve tr olur,
eylemiler, k gn cmle tuyr anda klar.
zr iddet-i its edd olduundan nie gne meyveleri
Ve bu bun bir kesinde dahi yine sar pirin
olmaz.
telden rlm bir blk hne vardr. Cemi doanlar ve
Ve bu ravza ire her gelen shib-i tab krallar gn-
hn ve balaban ve zaanos ve karakular ve karagzler
gn tahtn ve fevkn kasr- ller ve kh- nzhet-
ve devlingeler ve atmacalar ve deliceler ve yelveler ve'l-
eserler ve musanna ve murassa mutall(l) helkr
hsl cmle yrtc bz maklesi sayd- ikr kularnn bu
maksre maksre havarnaklarn her biri birer gne tarh
bda baka baka tlek hneleri ve baka doanclar
olunmudur.
var.
Ve cmle talar yeim ve harekn ve yerekn ve
Ve bir kesinde dahi hayvntn envlar var kim
balgam ve seng-i ferah ve mermer ve somk ve
hemn fl ve gergerdn ve zurnapy yokdur. Yohsa
zenbr ve seyln ve akk u yemen ve savvn ve ebr
arslan ve kaplan ve bebr u peleng ve cemi tilki ve akal
ahcr- gn-gn ile mefr kalar ve mastaba ve
ve kurd ve Yenidny mahlktndan bu dnyda
soffalar ve grnler var kim her biri birer kral-
grlmemi hayvnlar var kim gren dem hayrn u
dllerin sr- ibret-nmlardr.
vlih olur. Bunlarn dahi hddmlar bakadr.
Ve nie bin gne asl birbirlerine benzemez fskiyye
Ve bir tarafnda dahi eer berr ve eer bahr olan
ve havz u zrevnlar ve selsebl ve fevvreler var kim
h u tuyrun env mevcddur kim Msr'dan Menzile
her birine imn- nazar ile nazar eden engt ber-dehen
nm vilyetden ve Funcistn pdih vilyetinden nie
edp lem-i hayretde kalr. Ve baz maksre ve

______________________________________ 85
bin gne kular ve kaz ve rdek ve an[g]t ve
gvercinlerin envlar ve her diyrn ecns- mahlk
murnlar mevcd olduundan mad ceyranlar ve
hmr- beybnler ve sn ve karacalar ve tablallar ve
yamurcalar ve geyikler ve keb-i beybnler ve teys-i
khler ve Alman aylar var kim fl kadar, ve'l-hsl
cenb- Kibriy bu edm-i arzda ne halk etdiyse z-rh
ksmndan bu bda mevcd olduundan mad
Yenidny mahlklar dahi b-hisb mevcddur, zr bu
Nemse sr cemi milel-i Nasr zre tasaddur edp
ehinh olduundan bu gne eylar sitnesinde
bulunmak nvn- esbb- ihtimndan ola.
Ve bu bda asl evler yokdur. Ancak bir gne
turfe libs geyer iki bin kadar bostnc kefereleri var,
mezkr kullelerde olup bbnlk ederler ve eb [] rz
yende v revendelere cn u ba ile hidmet ederler.
Amm,
Kr- garib: Bu b ire seyr-i tem edp kalasn alamayup byle otan brakd gitdi" dey kend
gezerken baz gfil demlerin yannda zenberekli lleler
vardr. Bilen dem zenberee basnca bilmeyen demi
zenberekden kan su sladup st ba sr sklam olup
cmle yrn hande edp seyr-i tem ederler.
Temgh- acbe: Bunda bir havz- azm vardr
kim iinde ol kadar mhler var kim hisbn ve envn
Hud-y Bn bilir. Gece ile bbnlarda bir gne
em-i kfrler var, bu havz kenrnda ol emay
ern etdikde el-azametullh ol havzn bir kesinde bir
kemer vardr, hemn ol kemer iinde kk kalyonlar ve
kadrkalar zhir olup bir ceng-i azm edp demleri
topdan ve tfengden [53a] lp kimisi deryda demleri
gark olup baz gemiler batup gark olur, bazs kalyonlar
ve kadrgalar alup iinde ben dem Yecc u Mecc gibi
kaynaup bir arbede ve bir kzl kymet ceng olup yine
gemiler mezkr kemerlerden ieri giderler.
Dier teferrcgh- ibret: Yine gece ile bir havz
kenrna varup bbnlarn std ehl-i vukflar havuz
kenrnda yine bir gne alaca mmlar yakup havz ire ol
kadar uryn ben dem zhir olup havz ire avret ve
olan birbirleriyle gleler edp gn-gn fuhiyyt-
cimlar edp ve nie su mlikleri ekillerinde demler
zhir olup azlarndan teferrc eden demler zre te-
fenlklar edp halk karrlard ve kendler dahi havz
ire gib olurlard.
bret-i dier: Yine gece ile bbnlarn ihtiyr
kefereleri kenre-i havzda neft ve katrn ekilli bed
ryihal eyler yakup su iinden bal ve basz dem ve
dem leleri zhir olup havz suyu c u hura gelp yine
teskn olurdu. Mezkr teler zre bbnlar bir gne
daru gibi ve burak ve nohud ve bakla gibi hubbtlar
te zre dknce havz kenrndaki tem eden
demlerin kimi bal ve kimisi basz ve kimi sar ve
krmz ve yeil ve kara ehreli demler olup baz dem
havfinden kendyi basz zann edp ban yoklar. Hatt
paa immnn bir olan kendyi basz grp kendyi hemn paa eydir:
havza atup gark olayazd. Bbnlar karup gulm hals
etdiler.
______________________________________ 86
El-hsl bu ehirde bir hafta oturup her gn gelp
pdihne seyr-i saflar ve temlar edp zevk u
saflar ederdik. Dahi nie bin gne ibret-nm eyler
grdk, amm tahrri mmkin deildir. Rm u Arab u
Acem'de ve cemi kfiristnda bu b- hybn- rem
mehr- fk olup hasret'l-mlk bir cinn-i ravza-i
musannadr. Hatt bir kral cls etdikde alay- azm ile
Be'den bunda gelp Sultn Sleymn Hn'n
halvethnesinde bapapas krala kl kuadup yine alay-
azm ile Be kalasna girp tahtna cls eder.
Ve bu b- cihn Be kalasna bir eyi top menzili
bir mrtefi yerde Kk Alman eteinde bir be-i
iremdir. Ve bu mahalle byle itibr edp kala-i b-
Merm etmeden murd [u] mermlar oldur kim,
"Byle bir serperde-i serr-i Sleymn shibi
Sleymn Hn bu mahalle gelp iki kerre yz bin
askeriyle ay Be kalasn dp ve ka kalup ve Be
nmlar itibr bulma in bu kadar hazne ve ml-
Krn harc edp byle kala ve bu gne b- cinn
yapmlardr.
"nallh yine bizim in mamr olmudur. Hud
yine dest-i slm'a myesser ede" dediimde bir bdel
ekilli nigr dem eydir:
"Allh bu b ve kala-i Be'i toksan drdde slm
eline vermeye, zr bu binlar cmle harb ederler"
dedikde gzleri ts- pr-hna dnd.
Bir meczbndan kimesne idi, amm Allh n-
karb'z-zamn asker-i slmn kudmiyle bu ehir
hkine kadem basma myesser ede, mn.
Ve bu benin cnib-i erbaasnda ol kadar vzer
ve ayn- kibr keferelerinin b u beleri var kim
hisbn bakomsar bilir, zr bu ehrin hkimi odur.
Ve bu ehrin mark cnibi t nehr-i Tuna'ya iki
satlik yer varnca serp b u beler ve b-
revnlardan tara cmle emenzr ve lle-zr asker
konacak sahrlardr.
..................(1.5 satr bo)....................
Ve bu mesregh- merm teferrc edp kraln
ziyfetlerin iki kerre yeyp paa kethudsna ve her
tevbilerine kral tarafndan cz ve kll hedylar
verilp andan yine tekrr,
Menzil-i ehr-i Pepehil
Bunda bir hafta zevk u saflar edp badehu sr-
b-vakr tarafndan ba tercmn Meykel ve bakomsar
gelp,
"npirator hazretleri sultnma selmlar {etdi}.
Ale's-sabh mbrek bzrmz gndr. nallhu
Tel alay ile ehre terf buyurursz dediler. Lkin
Arlk arabalar ve cmle arlklar mukaddem gitsinler
dey sr hazretleri eyle buyurdular" dediklerinde
 "Bizim arlmzda kimsenin hkmi yokdur. P-
dihmzn iinde emnet hedylar vardr. Arlk kfirlerin borularn ve tabllar ve deccllarn aldrrm.
bizden ayrlmaz", dedi. [53b]
Der-beyn- mnzaa-i eli paa
be-tercmn u bakomsar
Kefereler eydir: "Sultnmn arl ileri gitsin
demeden murd oldur ki sultnmn kona kaladan
taradr. Sultnm siz sadetle alaynzla kala
izdihmndan geersiz. Annin arlk evvel gitsin,
dedik". Paa eydir:
"mdi arabalar ve develer taradan gitsin, katr
katrlar benimle gitsin", dedikde komsar eydir:
"Sultnm sr hazretleri azametiyle buyurdular
kim", deyince hemn paa eydir:
"Vallhi meln ve b-dn bir dahi senin azndan
sr azametiyle yle buyurdu lafzn iitmeyem, yohsa
seni haner kabzasyla depelerim. Azamet bir Allh'a
mahssdur. Bizim Mekke ve Medne pdih bile
azametimle diyemez de sen ikide birde azametiyle
dersin", dedikde kfirin nutka mecli kalmayup lem-i
hayretde ga olup kaldkda Meykel tercmn eydir:
"Sultnm srn size selm- firvnlar oldur kim
Alaylaryla kalamza girirken sanca u bayraklar ve
alemlerin amasnlar ve sancak srklarn kaldrmasnlar
ve omuzlarnda gtrmesinler, zr kala kapusu alakdr.
Ve mehterhnesin almasnlar ve benim mehterhnem
paann n sra alnsn. Ve bizim sultnzdeler ve
vzerzdeler paann n sra gitsinler ve paann ard
sra benim i olanlarm yrsnler. Ve cmle
siphlerim ve goroflar ve kapudanlar ve irekler ve
belerim paann n sra gitsin, dey sr buyurdular"
deyince ol n paa bir te-pre olup eydir:
"Baka kfirler siz beni bu ehirde bir hafta oturt-
mann asl ve feri ve netcesi buna m kd? Bu sizin
etdiiniz teklf-i ml-yutklar bize tazmen midir, yohsa
tahkren midir?" dedikde kefereler eyitdiler:
"H smme h bu cevblar sultnma tahkren
ola. Lkin cmle gelen eli paa karndalarnza byle
ederiz. Knn [u] kide-i Ungurus'mz byledir",
dediklerinde paa-y zorkr eydir:
"mdi sizin knnnz eyle ise o kfir-i b-dnin yn-i
btl- n-knnlardr, amm biz slm pdihnn ziyde verelim mi, dey hemn sra tanrsz ve yine
vzerlaryuz.
Bizim slm zre knn- kadmimiz byledir kim
ben Rmeli belerbeisiyim, knn- terftmz budur
kim taraf- pdihden on iki yk ake hss-
hmynum vard[r]. Eer mazlen ve eer mansbda
dav dinleyp mcrimleri katl salb [u] siyset ederek
ve yedier kat mehterhnemi alarak alay ederim ve
alaym iine ecnebden bir dem komam. Girirlerse vur
ederim.
Ben Mekke ve Medne ve Kuds-i erf ve Badd
ve Msr ve m ve Haleb pdihnn elisi olam, nin
Sanca- Reslullh' amam ve nin mehterhnemi
almam ve nin alaym iine kfirleri koyup cmle
______________________________________ 87
aavtlarm trumr etdiririm? Ve nin alaymda
Ey imdi sizin murd- mermnz anladm. Biz bu
sizin teklfiniz zre krala varmam ve knn- l-i
Osmnyi bozmam. Ve beni sir elilere kys etmen.
Anlar Kanije eyleti ve Tmvar eyleti pyesiyle gelirler
idi. Celb-i ml in l-i Osmn'n rzna en getirp kral
elinden arb dedikleri harm ierlerdi. Bana ise ne ml
ve ne menl ve ne arb- pr-zevl lzm. Ancak rz-
pdih ve rz- Muhammed lzmdr.
Eer knnmz zre be yz altm aded demle-
rime birer kyye ekmek ve birer vukyye et ve be yz
res atlarma birer yem ve gayri harc- makltlarmz
verirseniz makldr ve ill knnmza riyet etmeyp
bize hakret ederseniz ben bunda on yl cmle
tevbiimle otursam r-i hurma ve ktrnebt yedirp
cmlesine db ve b ve zerbf geydirp otururum ve
siz bana iltift etmediinizi Sadrazama arz ederim. Sizin
dahi elinizi slmbol'da kpek yerine komayup rabet
iltift itibr etmeyp Galata'da meyhneler ire
paurya ve yenge ve kerevit ve saorine ve midye ve
istiridye nm mzahraftlar ve smkl bcekleri ve
kaplbaa ve htapot balklar yesin", deyp hemn paa
eydir:
"Tz dvn efendisin arn, Sadrazama hlimiz
ilm edp arz edelim ve cmle askeri ve Tatar askerin
datmasnlar", dey dvn efendisine arz yazmaa
tenbh buyurduklarnda hemn tercmn ve komsar
keferelerin akllar balarndan gidp paann ayana
dp,
"Amn sultnm ltf eylen, arz yazman. Varalm bir
kerre sra tanalm" dediklerinde paa eyitdi:
"Bire hey, meln ve b-dnler, sze gelse sr
yle cem-cenb ve azm'-n [54a] filn falndr
dersiniz. Bunu sra tanacak ne var, srdan gayri i
bilir ve sz bilir demleriniz yok mudur? Bizim l-i
Osmn vezrleri iler grr, kalalar alr, bozar bozulur,
Erdel krallarn ve Eflak ve Bodan belerin mazl edp
Erdel'de Yanova ve Varat kalalarn feth ederler,
pdihn haberi olmayup sonra fetihnme haberin
gnderirler, amm sizler eliye bir ekmek ve bir okka et
l-i Osmn ile denk--denklik satarsz", dedikde cmle
kfirlerin zrleri kabhatinden eedd olup hm-b
oldular.
El-hsl bu hl zre nie gne gft gy lecc
cidller olup hamd-i Hud eli paamz kffr- hksrn
zerre kadar szlerine mtbaat etmeyp cmle szlerine
muraza zre oldu.
hr- kr bir hafta leccden sonra eli paann her
ne murdlar var ise kraln,
"Makbl- hmynum olmudur. Saf geldin ve
ho geldin, kadem getirp yzmz basa geldin, amm
kala iinden alay ile geerken sancaklarn sehel esinler"
dey ric etmiler, amm mukaddem sancaklar
amasnlar ve ba aa etsinler demiler idi. imdi Yahyl ve Poral ve Gerz-lys ve Evrenos tlar ve
sehelce esinler demiler. Hemn Paa eydir: yelken takyeler geyp ve atlar Hasen ve Hseyn ve
"H ben sanca aa alup bu i shibi olam, Tunagedi knal atlar ve yedekleri olup ellerinde kurd
meer bunda lem", dey yemn-i muallazalar edp t sarl kosdanise srklar zre gn-gn harr
hr- kr kffr- hksr sr- n-bekr nr kalup bir filandra bayraklar ile ve ellerinde ve bellerinde ve
gne riclar gemedi. karabina tfengler ile at ba berber ubr etdiler.
Andan paann delileri ve andan gnllleri hem-
Be kalasna alay ile girdiimiz tertbi nn pk msellah ve mkemmel ubr etdiler.
beyn eder Andan bu asker ire alt ift alay avular ve ucbe-
lik heykel ile msellah ve mkemmel zer-ender-zer
nki ale's-sabh oldu, paaya bameykel ve
nmtne haftanlar ve sm zer mutalla kemerler ve
bakomsar ve ikinci vezr huzr- paaya gelp yer pp,
mkellef gm evgn ve katfe erkb dme alvarlar
"sr size selmlar etdi, buyurun cmle murdnz
ve balarndan gn-gn serbendler zre smur- ank
zre alaynz olsun" dey kraldan bir cevhirli ve sekiz
otaalar ve nie gne [54b] ablak calar ve turna telleri
atl bir hnto araba getirdiler kim hakk ki sr krala
ve hn tellerin balarna zeyn edp atlarnn balarnda
mahss araba-i murassadr kim gren dem ddeleri
dahi ablak alar ve gerdenlerinde zller ve alt pre
hrelenir. Hemn paa
geyim yancklar cmle polad- Nahivnden olup bahr
"Ben arabaya binmem ve biz Osmnlyuz. Bizim
hotaslar ve kaplan postlar ile asker arasnda avular
mutdmz kheyln atlara binp cirid oynayup gazlara
nara-i Allhu Ekber sadsn urarak ve cmle askere "ki-
gitmekdir. Bizim slmbol'da byle arabalara avretler
er ikier aalar" dey naralar urarak ubr ederler.
biner, bize lzm deildir" dedikde,
Andan iskemle shibi ve katr ve mehr shibi
"Siz alemsiz sultnm" deyp kefereler bir tarafa
kapucubalar pr-silh zer-ender-zere mstarak olup
durup cmle askir-i slm alaya mde olup yedier kat
semmr krkler ile atlar bahr hotas ve yancklaryla
mehterhne ve cmle cebe ve cevene mstarak olup
kheyln atlar zre yan yana ve rikb rikba giderken
mde durdular.
ardlar sra her aann pr-silh kantar srkl kekleri ile
Sene 1074 mh- zilkadesinin (---) gnnde
ubr etdiler.
Cumaertesi gn cmle arlklar ile tular konakba
Ve bu aavtlarn nleri sra birer ve ikier kheyln
Be'e gtrp konaklarmza cmle hddmlarmz
atlar yedeklerin mzeyyen ve mlebbes yedekileri bir
konup meks edp badehu cmle hddmn pr-silh
sra yedekler ekilp ubr ederler.
olup mkellef mkemmel haznedr aa ile geride
Andan bu kapucubalarn ard sra tular ve yrk
hen-p rkb trkeli i aalar hazne katrlar ve
bayraklarn n sra imm ve mezzin ve hakr ve
arabalar ve develerin ardala ve nkslarn alarak ve
paann eyhi ve kad efendi ve dvn efendisi ve
cmle katrlarn havud ve hatablarna bayraklar zeyn
kapucular kethuds ve paann olu beefendi dahi
edp kslerin alarak cmle nigrn ve kilarciynlar
cmle mlebbes ve muhteem ubr olundu.
pr-silh kheyln atlar zre ellerinde mzraklar zre
Andan bu askerin ortasnda krk elli kadar krmz
gn-gn harr bayraklarn zeyn edp ve cmle
alvarl cndler atlar zre ayakda durarak ve bazs atlar
arlk[lar] olan Nemse arabalarn dahi bayraklar ile
zre tepesi zre durup gn-gn silhorluklar ederek
donadup konaa gidp cmle arlklar yerledirp ale's-
birbirlerine topuzlar atup dutup ve at zre bada kurup
sabh bzr gn konaa gidp yerleirler.
ve diz zre eer hnesinde oturup rad-vr at kodurup
Andan seyis ve harbende makleleri kalup ko-
ve atlarnn karn altndan girp te tarafndan kup at
nakba ve haznedrba ve cmle hddmn ka-
gerdnna aslup yine ata bil rikb pertb edp binp ve
rakullukular yine ehr-i Pepehil'e gelp cmle aavt
yine at kodururken atn kolann zp at yldrm gibi
atlara svr olup yleden sat evvel cmle asker-i
akyup giderken eeri altna alup plak at ile kodu-
slm mde durdular.
rurken yine eeri altna koyup atn eerleyerek gidp at
Cmleden evvel tife-i akkmn ve cmle meal-
stnde ayak zre namz klup khce at zre bir ayak
ciyn meallerinin saplarna gn-gn atlaslar sarup ve
zre durup kimisi at zre uyuyup her bir cndler birer
mealler boazlarna z-kymet mnakka yalklar
gne lubedebzlk ve silhorluklar ederek ubr eder-
balayup ve meallerin ilerine lle ve snbl ve benefe
lerken kffrlar bu hl-i sanyileri grp lem-i hayretde
ve erguvnlar ve gl ful reyhnlar zeyn edp db
kalr.
zre ill yansuru's-sultn deyerek ubr etdiler.
Andan yine bu asker ortasnda gn-gn pehlivn-
Andan Tatar askeri andan nigrler andan tara
larn grzbzlar ve kemnkeleri ve matrakbzlar ve
kilarclar andan alar andan mteferrikalar andan
emrbzlar ve at ve deve srayan pk-bz
{Tatar askeri andan} vcib'r-riy aalar andan bizim
pehlivnlar ve nie ift yal mein tuman geymi zeber-
ile tayn olunan Budin ve Egre ve Kanije ve Ustolni-
dest uryn pehlivnlar sr boyunduruu kadar demir
Belgrad ve strgon aalarnn ebehleri bunlar dahi
yaylar ekerek ve c-be-c mahallerde birbirleriyle gle
pr-silh ve zrh [u] zereh-klh ve kaplan postu ve
kartal kanatlar arkalarnda ve balarnda Slihli ve

______________________________________ 88
ederek ktegrn pehlivnlar nie gne lubedebzlklar Andan sancaklar ve bayraklar, andan yedier kat
edp gn-gn marifetler icr ederek ubr ederler. std kmil alc mehterleri segh makmnda hv(?)
Andan tularn ard sra paann emr-i hr aas uslnde bir ho-hev prev fasl edp ubr etdiler.
cemi sarrclar ile ellerinde karg kantar srklar ile ubr Andan i aalarn sarrclarnn ellerinde karg
edp andan sonra pdihmzn sra hedy srklar ile pr-silh ubr etdiler.
gnderdii on iki res kheyln ve sfintu'l-ciyd misilli Andan saklar meklerin ve atlarn gn-gn
atlar kim her biri stabl-i l-i Osmn'da birer at- kfeler ile tezyn edp kendleri siyh mein dolama
mutebertdr. Pk u pkze gm ullar zre db esbblar ile ubr ederken krbalarnda mmessek bal
sar-p ile atlar tezyn edp her atn balarnda gn- erbetlerin iki cnibinde olan temc kffrlara bezl
gn musanna saak peeli atal zencrli yularlarn her ederek ubr ederek bu tertb-i alay- pdih zre
birin beyz klhl yedeki halfeler her at ikier dem Sleymn Hn ota besi nne varldkda bavezri
zabt edp baz atlarn ayaklarnda zencr br bendleri olan Rudolfo nm kraldan paaya bir cevhir eerli
k k terek her bir at ejder-i heft-ser gibi pertb u kheyln at getirp paann gsn pp ve gayri
raks edp sheyl urarak ve yanlar sra std Arab sultnzdeler ve vezrzdeler ve gayriler cmle atlarndan
seyisleri piyde ubr edp her atlarn balarnda ablak enp paann dmenin bs edp paa dahi yz bin nz u
sorguc- h teller ve elengler ile her atn yanlar sra istin ile kraln gnderdii ata svr olup sehel gidp
ikier aded yine beyz klhl hs hr halfeleri ve beyz yine atdan nzl etdi, zr meln kffrlar bed hy at
klhl piyde tevbileri atlarn yan sra ubr edp getirmiler. Yine paa kend atna binp cmle gelen
badehu bahalfe krala verilecek iki res mcevher ve kfirler bizim alaymzdan ileri gidp vezr dahi sra
murassa ve zer-ender-zere mstarak olmu cevhir gidp ancak bizim alaymzda paa yedekleri nnde alt
eerli ve cevhir rahtl ve cmle inc ve lal ve ykt ile vezr ile alt aded kfir borusu alnup hh n-hh paa i
tezyn olmu dikdik ve uyanl iki res kheyln atlar ubr aalar iine vezr oullar ve sultn oullar kim her biri
ederken bunlarn dahi yanlarnda yine pk mlebbes birer pene-i fitb u mehtb gulmlar i aalar iinde
hr halfeleri beyz yedeki klhlaryla ubr etdiler. kaldlar.
Andan bunlarn ard sra paann hr kethuds ile Ve bu minvl-i merh zre cmle askerimizle
paann tokuz aded zer-ender-zere mstarak olmu heste heste gidp iki tarafmzda dery-misl kara
pr-silh mcevher rahtl ve tokuz nefer yedekiler apkal kffr askeri iinde kalup Be kalasnn Pepehil
kheyl atlar zre zrh [u] zereh-klhl ellerinde yedekleri kapusundan ieri dhil olurken hakk ki kapusu kk
ile birer birer ubr etdiler. imi, sancaklar ve bayraklar ve tular kukalarndan
Andan ard sra altun tsl ve balar beyz ablak telli karup sancaklar omuzlarna alup kala kapusundan
ve elleri teber-i Mslimli on nefer trlarn her biri db ieri girince hemn yine sancaklar aup
ve b zerbf ve rkb inc dikme hilatler ve zerdz 1
yetleri zerdz kr ile nmyn
eteklikler ve inc dikme kantralar ve bellerinde debdev olarak giderken Be kalasnn cmle sklar ve cemi
ve dehdeh ve zlbem ve fitbeler ve murassa cevhir dkknlar ve altar ve yedier kat sary- llerinin
kuaklar ve cevhir kaddre kllar ile ikier ikier ubr revzenleri ve dam u bmlar ve cmle hnin ve
ederler. maksreleri dem derys olup alaylarmz seyr-i tem
Andan bizzt paann yemn yesrnda mata- ederlerdi.
racyn ve tfengciyn krmz uka dolamalar ile Bu hl zre kala ire bir satde kh imle ve kh
cevhirli Sinn Paa mataras kim krk bin guru kymet cenba bizi sokak sokak gezdirp badehu Be kalasnn
takdr olunmudur ve mcevher zer nineli ve sadefkr cnib-i imlinde kat demir kapulardan tara yine
kundakl dalyan tfengler ve balarnda srma zerdz ktr ktr mehterhnemiz alarak ehir ii gm gm
kee skfler zre beyz otaalar ile olup paa-y terek mezkr kapudan tara kup nehr-i Tuna zre bir
kmkr- b-vakr ise zer-ender-zerre mstarak olmu haeb gemi direklerinden mebn olmu cisrden
kheyln at zre Rstemne oturup banda Selm cmlemiz ubr edp Ada varounda paay konana
destr zre murassa mur- hm sorgucu ve eninde koyup cmle aavta ve alt aded kral vezrlerine ki anlar
semmr kabanise zre murassa emr arkb trke bizi alay ile kulaz olup getirmilerdi, anlara ve
kuanup ard sra krmz kee skfl silihdr ve ukadr sultnzdelere paann bir ziyfet-i azmi olmudur kim
ve ard sra yz ift pr-silh i aalar cmle pr-silh tamn misk amber ryihasndan kffrn ve gayrilerin
olup kheyln atlar zre yanckl ve bahr hotasl i demlar muattar oldu. Bade't-tam kraldan
aalarn ellerinde gm sarl siyh sarl htlar ile bakomsar ve Meykel tercmn gelp,
ikier ikier [55a] ubr etdiler. "sr size selm- firvn etdiler, yoldan
Andan elli ift i mehterleri bunlar dahi pr-silh gelmilerdir, u meyveleri ve skker macin ve
tokmak tfengler ile ubr edp andan paa kethuds eribeleri ve bu zerdz db ve b zerbf ref ve
tevbileriyle pr-silh ubr etdiler. yorgan ve cme-hblar kabl edp bir hafta istirhat

1 Kurn, Saff 13; "Allh'tan yardm ve yakn bir fetih"

______________________________________ 89
edp yine gelesi bzr gn inallh anlar ile mlkt kllar feth edp ge kalnup asker-i slm zebn olmu
oluruz" dey bu haber ile drd yz aded kefereler ile bu idi. Ve asker-i slm ka dutulduun kffr haber alup
kadar meklt [u] merbt u melbst- fhireler ve askerin cnib-i erbaasn kffr- bed-kr yedi kral- dl
msmirt- ndireler geldi kim cmlemize andan hisse askeri ihta etdiin Sleymn Hn istim edp cmle
olup zevk etdik. umr-dde i erleriyle meveret edp Sleymn Hn
Badehu paa bu hedylar getiren keferelerin her eydir:
birine onar altun bah ihsn edp cmle kefereler "Murdm Be kral olan Ferdinand Kral'a kend
gidp bizler dahi konaklarmzda sde-hl olup her gn haddin bildirmek idi. nki altm alt pre kalasn
gn-gn seyr-i temlar ile saflar edp Be kalasn kabza-i tasarrufa alup kala-i Be'i bu kyfete koyup
tem ederdik, amm bu hakrin Tuna kenrnda bir cemi burc- meyyedelerin hke berber edp harb u
hne mferrah konam var idi. yebb etdik. Hikmet-i Br kl gibi k geldi. Hemn
imdi tedrik oldur kim on iki bin yiit ile bazlar krk
Evsf- py-i taht- ehr-i Alman- menhs bin yiit ile Ksm Voyvada'y serdr edp Tuna'y karu
ve dru'l-mlk-i sr- inpiretor- kral- geirp Tuna cisrin keselim, karu cnibde anlar eli
Ungurus, yan bin-y sr- stvr- vilyeti tee urup ikr esr almayup hemn kffrlar
Sebec, sedd-i Kzlelma-y hasn-i kala-i cmle kldan geirp karu gesinler" dedikde Ksm
Be Voyvada fermn- pdih ile krk bin ve on iki bin yiit
karu tarafa Tuna'y gep kffr kldan geirirken beri
Be-kavl-i mverrihn- milel-i kavm-i Nasr bu
tarafda kffr bu ahvl-i diyergn grnce cmle kffr
kalay ibtid Hazret-i s halfelerinden havriyyndan
Sleymn Hn'n ardn alma ferat edp Ksm
olan emn- Saf Hazret-i s gibi seyyh- lem idi.
Voyvada askerini kovmaa gidince hemn Sleymn
Cihn get [] gzr ederek bu Alman diyrlarna
Hn sene 936 mh- Saferin on altnc gn kala-i Be
urayup Menehr evldlarndan Menaryan sohbetiyle
altnda brgh- Sleymn'yi braup, amm sek'deki
emn- Saf merref olup ann talmiyle Menaryan
byk topu ve hazneyi ve Sanca- Reslullh' selmete
bu kala-i Be'i bin eder, amm,
karup mh- mezbrun yigirmi ikinci gn Cnkurta-
"Gelecek Muhammed'in trhinde lafz- zlle ile
ran'a gelp anda cn kurtarrlar, badehu yine Budin'e
Kostantinipol Irando Sleymn gelince korkman,
gelirler.
kalay pek yapn. Sonra lafz- gnim trhinde lafz- ganm
Tafsl zre Lem elebi ve Edirneli Mehemmed
trhinde Sultn Ysuf Mehemmed-i zamn
elebi ve Cellzde Slih elebi tevrhlerinde mufassal
gelmesinden pek korkup Muhammedler ile sulh edin"
yazmlardr. Bizim yazmamza ihtiyc yokdur. Ancak bu
dey emn- Saf bu kala-i Be in nie rmz-
hakr Evliy-y pr-taksr Be kalasn grp tem
knzlar syleyp bu kala-i Be'i amr etdirp nie
etmemiz sebebiyle baz ahvltlarn tahrr etmek iktiz
vasyyetler eder.
etdi.
Hl bu elfz- cfr- cmiler Be kalas ire stifani
Amm kaan ki Sleymn Hn seksen yedi bin
kensesinde ve cemi Macar ve Nemse vilyetin ve
asker ile Be kalasn muhsara etdikde yz elli bin
Ynn trhlerinde bu Be Kzlelmas ve Byk rim
asker-i Tatar- ad-ikr ile Shib Geray Hn geldikde
Papa Kzlelmasn Osmnl alaca msarrahdr, amm
Sleymn Hn ol gn Tatar Hn' Krm'a gnderdi ve
hakk ki emn- Saf'nn nutk- dr[er]brlaryla [55b]
askerin yzn dnderdi. Tatar askeri ise l-i Osmn'a
iret buyurduklar badehu Hicreti'n-Nebeviyye zlle
lzml askerdir.
trhindeki sene 935'dir, ol sene-i menhsda Sleymn
Ve bu Be kalas Alaman da eteindedir. K
Hn bu Be kalasna gelp Sinn Paa ve Rstem Paa
gyet kat olup sir diyrlardan ay evvel k gelir. Bu
ve Makbl iken Maktl brhm Paa kollarndan
kalay muhsara eden bir yl mukaddem Budin'de met
lamlar atlup her tarafdan yryler olup erkes
edp hemn nevrzdan mukaddem kar alaca olmaa
meydnna varnca kfirleri kra kra kl ururlar ve
balaynca asker-i slm ile Be altnda kar zre meks
dendn- bedenlerde eznlar okurlar ve dern- hisrda
edp sir tedrikler grlnce evvelbahrda gelp
b-hadd b-kys ml- ganimler alrlar.
dery-misl Tatar askerin l-i Osmn ordusu etrfnda
Hikmet-i Hud yryde askerin gerisi ilemeyp
kondurup kfiristnn her taraflarn vurdurup Be'e
sehel tehr olundukda dern- kalaya giren guztdan
imdda gelen leker-i kffr krdrup kalay murd zre
Day erkez nmnda bir ehbz dilver ceng ede ede
muhsara etmek gerek, zr bu kala-i Be iklm-i sdisde
atn ve kendyi kfirler kurumla urup ehd ederler.
bulunup ilm-i usturlb zre be-kavl-i Batlms- hakm
Hl Be kalas iinde erkes Meydn'nda erkes Gz
bu beldenin arz- beledi (---) (---) ve tl- nehr (---) (---)
bir kemer altnda atyla vcdu kadd olup durur, dahi
olup (---) derce (---) ve dakkadr. Annin k edd
rmemidir.
olur. Ve biz bu Be'de iken atvel-i nehr mahall idi, on
Badehu Alman dalar etei olmaile bir gece bir
sekiz buuk sat ve bir dakka idi.
mertebe kar ve tfn u boran olur kim cmle askir-i
Ve Sleymn Hn zamn Be kalas yaln kat imi,
slm helk mertebesine varrlar, zr bu kalay Sleymn
amm imdi avc elinden hals olmu gazl gibi kendyi
Hn muhsaraya gelirken yollar zre altm alt pre

______________________________________ 90
ekp evirp ol kadar metn ve mstahkem olmudur
kim gy Sedd-i Yecc u Mecc olmudur, tarf
tavsfden mberrdr. Amm Hazret-i s sar kebr ve endern [u] brnda cmle yigirmi yedi
havriyynunun emn- Saf'snn rmzunda "Zlle
trhinde Sleymn'dan korkman" dedii gelp zuhr
edp hikmet-i Hud Sleymn Hn b-feth avdet etdi,
amm inallh gnim ve dahi ganm lafz trhinde
Osmnl bu kalay muhsara etmeleri mukarrerdir, Hud
fethin myesser ede.
Amm kffr mneccimleri, "Trk askeri gelir,
amm Tatar bize imdd edp Trk' bozar [56a] ve
Trk vezrlerin krup esr ederiz. Ve bir azm'-n bu
kala sebebiyle gib olup Trk'den ok kalalar alrz"
dey papas ve ladika mneccimleri byle derler.
Der-beyn- ekl-i zemn-i tarh- tarz-
bin-y kala-i Be
Bu kalann cnib-i cenbsi Kk Alman dalar
dmeninde Be bayrlar altnda nehr-i Tuna'y bir konak
yerden blp maribden mark cnibine akdup kalann
imli taraf dvrn nehr-i Tuna derek ubr eder,
amm nehr-i Tuna bu kala dibinden amel akmak ile
yukarudan kesp yine byk Tuna'ya aktmak kbildir,
zr biz bunda iken kala altnda nehr-i Tuna az kalup
olancklar ber bizim varodan karu Be'e su ire
yryp geerlerdi. Sonra "Trk askeri suyun az
aktduun grmesinler" dey gulmlar suya girmeden
men etdiler. Ve bu Be kalasnn cnib-i cenbdan
nehr-i Be akup kalann kblesi taraf handak iinden
ubr edp haeb cisr banda nehr-i Be nehr-i Tuna'ya
mahlt olur.
Ve bu kalann lisn- Macar'da {ismi} Klvaro'dur
ve lisn- Neme'de (---) (---) dr, lisn- Latin'de (---) ve
lisn- Ynn'da (---) (---) dr, lisn- Ervm'da Be'dir,
amm Be dibinden akan nehr-i sarin ismidir. Bu nehir
Kk Alman'dan gelir b- hayt sudur.
Ve kala-i Be Tuna kenrnda iki katdr. Her kat
dvr beer adm kaln eddd metn ve mstahkem
tula dvrdr. Tuna kenr katnn temeli sf hammm
kubbesi kadar fl-i Mengers gevdesi kadar iri talardr.
Ve bu Tuna kenr taraf kmil iki bin admdr ve on
aded azm tabyalardr. Her bir tabyada biner aded kefere
bekler, zr bizim konaklarmza karu idi ve her birinde
ellier pre balyemez toplar var, amm bu su taraf
dvrlar alakdr, zr su kenr olmak ile bu tarafdan
havf u hayeti yokdur.
Ve bu iki kat dvr mbeyni hayli enli vsi meydnl
yoldur. Yaprakdan ve al ve rp ve aladan klbe-i
ahznlar gibi sazdan dkkncklar vardr. Fukar
kefereler demir ve kmr gibi hurdevt frht ederler.
Ve Tuna kenr sf iskeledir kim cmle transa
gemileri bunda yanaup kayklar ve rnklar ve balklar
ve cmle odun sallar ve direk sallar ve indire tahtalarn
sallar bu mahalde gmrk nnde nie yz mahzenler
vardr, anda yanarlar. Drd kerre yz bin altun hsl
olur gmrk emnetidir.
______________________________________ 91
Ve Be kalas markdan maribe tln ekl-i
bdem vki olup Tuna kenrnda bir alak zemnde
aded tabyal bir sedd-i metn ve bir hsn- hasn sr-
refu'l-bnyn ve nm ln bir kala-i Alman- b-amn
dr- b-mndr. Hud shib-i mna myesser ede.
Amm kalann kendi vcdunda olan on iki tabyas
gyet metndir kim her birinde biner aded dem alur
tabyalardr. Krkar ve ellier pre balyemez toplar var,
bunlardan mad tabyalar kkdr.
Ve bu kalann dvr zre cirmi diren-mdr kmil
on be bin admdr, amm tabyalar zre admlamaa
ddebn kffrlar komadlar. Eer andan admlayup
hisb olunsa yigirmi bin adm olurdu.
Ve cmle sekiz aded kapusu vardr, amm bei
hrh- azm kapulardr, kk kapulardr. Lkin
Tuna kenrnca birka kapular dahi vardr, amm anlarn
isimleri malmum olmayup hurdece su kapulardr. Ve
cnib-i etrf cmle handak- azmdir. ll Tuna
kenrndaki iki kat dvr tarafnda handak yokdur. Bu
handak kenrnca bu kalay heste heste yryp
elimde tesbhimle addetdim. Bu kalann gird--girdi
handak sra kmil on tokuz bin be yz elli aded hatvedir
ve iki bin adm da mukaddem Tuna kenr idi. Bu hisb
zre kala-i Be yigirmi bir bin be yz elli admdr.
Ve bu kalann marib ve mark cnibinde iki
balar t Freng kapusuna karb handak ii ml--ml
nehr-i Tuna'dr. Ancak Freng kapusu semti iki bin adm
handak ii kurudur, ayr ve emenzrl zemn-i
mahsldrdr. Ve bu taraf seksen kula derin handakdr
kim nehr-i Tuna gelmemidir. Ve her taraf handak
kmil yzer adm enli ve amkdir, amm handaklarn iki
balar alakdr ve garb cnibi banda handak iine
nehr-i Tuna'dan byk gemiler girp yatr handak ii bir
liman- azmdir.
Ve handak iine nzr azm toplar var. Handakdan
tara on aded toprakdan tabyalar korudur sermed
toplardr. Bu tabyalarn dahi baka handaklar var, amm
handakda sular yokdur, zr bu tabyalarn cnib-i
erbaalar sf ikier ve er kat fra lamlardr kim her
biri er ve drder hazneli lamlardr. Ve bu tara
tabyalarn etrflar cmle arampavdan kazkl
meterislerdir.
Der-beyn- kermt- Gz Sleymn Hn
Kaan kim bu kalay Sleymn Hn [56b] garb
tarafnda bu kalay ddkde ykduu yer hl vrndr.
Her yl bir vilyetden papaslar gelp zum- btllarnca
du edp bir hisr- stvr dvr yaparlar kim gy
Sedd-i skender olur. Hemn ki dvr tamm olunca bi-
emrillhi tel cmle dvr temelinden yklup harb
kalr, hl yine harb olup durur. hr- kr ol rahnedr
yerlere gemi tahtasndan kalafatl tahta dvr edp durur.
Gy yamal bir kaladr.
"Bu tahta dvrdan bu kalaya hr lm gibi zevl
gelir" dey havflerinden bu mezkr ykk dvrn nne
Tuna kenrna bir kat dvr dahi yapup iki kat dvr
olmasnn asl budur.
Ve nehr-i Tuna'y da bu yeni dvr nnden amel
aktmalarnn asl budur kim "Kala dahi metn ola"
mlhazasyla Tuna'y cereyn etdirmiler.
Ve bu mnhedim olan tahta kapl dvrn garb
cnibinde handak ar bir varo- azm var idi kim bunda
olan kala-misl sarylar ve kense ve manastr ve hn u
hammm bezzzistn ve dkknlar bin Msr haznesi
mla olmazd.
"Gnim trhinde Trk askeri bu kalaya gelp bu
varoda Trk siperlenp bu kalay der" dey
havflerinden biz anda iken dery-misl kffr- hksr
yedi kraldan gelp mezkr varo- azmde olan hnedn
shiblerine akelerin verp cmle imrt "Yajuj Yajuj"
deyerek eyle yakdlar kim kln hk-i npkini
Hemedn srme edp ayda yere berber edp
zemnine lamlar ve nie bin hyel eytanatlar etmee
baladlar ve yedi aded metn tabyalar ve handaklar ve
arampavlar etdiler.
Ve Sleymn Hn zamnndan ber her sene on
ikier bin kfir erhor gelp bu kalann ilerin ileyp
her vilyet-i kfiristndan her sene nie yz mhendis
eytn std- kmiller gelp bu kalann metn tabahne varo- azmdir kim cmle kefere debblar
mstahkem olmasyn her std kalaya mteallk birer
gne bin ihtir in ede ede bu meln kala bir hle
varm kim gy her bir kesindeki ebrclar ve
tabyalar kh- Elburz'a dnmdr.
Ve kara cnibi dvr yigirmier adm kaln tolma
rhtm- eddd tula bindr. Otuz adm enli dolma
toprak dolma dvrdr. Bu hisb zre cmle topraiyle
bu kala dvr elli adm kaln dvrdr.
Amm Freng kapusu taraf Sleymn Hn zamn
sademt- topdan hayli rahneler yemi, annin ol taraf
gyet metn kav fl cssesi kadar ta dvrdr. Ve
kapunun iki yanlarndaki cmle talar yonma mutarra
ve musaykal ta deildir, cmle yumru ve yamr talardr.
Ve bu taraf dvr seksen arn bldr.
Ve bu Freng kapusu cnib-i kbleye mekfdur kim
Budin ve strgon tarafna mefth olmaile eli paa ile
bu kapudan ieri girdik, amm Sedd-i Bb'l-ebvb
kalas kapusu gibi er kat eri br yollu kemerler
altndan ubr olunur mehb muzlim kapudur.
Bu kapudan ieri Kral sary bin adm kadar yakn
hrh- vsidir kim gy dvn yollardr. Ve bu kapu
zre beyz mermer zre iki bal ve altun ile mnakka
bir karaku tasvri var kim iki balarn kaldrup ve
cenhaynlarn aup ve minkrlarn kec klup kapunun
atebe-i ulys zre durur, amm hakk ki std-
mermer-br eyle bir timsl tasvr etmi kim gren ol
mur z-rh zanneder.
Ve her kapularda dahi byle birer ibret-srlar
vardr. Her birinin evsflarn terkm eylesek Be kalas
evsf hemn baka bir cild olur. Amm bu kapu cmle
dervezelerden metndir. Ve cmle kapular byle er kat
metn ve kav hadd cedd kapulardr.
______________________________________ 92
Ve her kapular nnde handaklar zre yzer adm
tl haeb cisr-i kavler var kim er yerden makaralar ile
kalkar. Cisirleri kapularn nne sedd edp siper ederler.
Ve bu Freng kapusu taraf dvrlar seksen arn
yksek olmak ile kala iinde Kral saryndan gayri evler
ve sarylar grnmez ve kenseler ve anlklar evl bi't-
tark grnrler. Amm Be suyu ar blar iinde bu
kalann sehel havlesi vardr. Ol tarafdan kalaya toprak
ve siba ve meteris srmek mmkindir kim himmet'r-ricl
taklau'l-cibldir.
Ve bu kalann diren-mdr etrfnda temeli alt
serp sokak sokak kk kemerler ile yer altndan
kalay badan baa nie yz sokaklar ile dolarlar. Ve ol
temel sokaklarnda azm sama toplar mde durur kim
hn-i muhsarada "Taradan kala altna lam gelirse
buluna" dey temelde sokaklar edp eb [] rz demler
gezer. Ve temel iine taradan demler girirse sama
toplara teler edp yer altnda ceng ederler.
Ve bir kapusu dahi mark tarafna [57a] Sary
kapusu derler (derler), bir metn kat kav kapudur.
Handak ar elli adm bad nehr-i Be cereyn eder. Bu
nehr zr[e] be gz bir musanna eddd bin bir cisri
var, amm ol kadar l deildir. Bu nehrin te taraf
bunda skinlerdir.
Ve bu mezkr Sary kapusu tabyas zre sun-
Hud azm bir kltr aac var. Bu ry- arzda bi-emrillhi
tel asl nazri yokdur acb u garb temghdr. Bu
edm-i arzda bir drahta mbeheti asl berk [] brnda
ve bir haebesinde eyle bir ecer-i hilf yokdur. Cemi
kfiristndan papaslar gelp bu draht syesinde oturup
gy ibdet edp ziyret ederler. Zum- btllarnca
kaan kim Hazret-i s halfesi emn- Saf saf ile bu
ehre geldikde "Bir ibret-nm srmz olsun" dey
elindeki assn zemne sokup bi-emrillhi tel bu kltr
aac zhir olup bir sun- Hud temgh draht-
azmdir.
Ve Be suyu cisrinden aa nehr-i Tuna kenrnca
Kpr kapusu imle nzr kat demir kapulardr. Ve
bu kapu nnde amel gelen Tuna nehri zre gemi di-
reklerinden yedi gz cisr-i azmdir kim eli paa
varouna bu cisrden gidp gelinir bir mamr varo-
azmdir.
Sityi-i varo- Sveyde
Neme lisn zre Be kalasnn bir ismi
Seveyte'dir. btid Be bu zemnde bin olunmudur. ki
Tuna mbeyninde bir cezre-i tavlde bin aded b u
beli serp krgr l ve tahta ve kiremit rtl ikier
ve er kat vsi sary- azmler cmle eli paalar ve
Budin tarafndan gelen elileri bunda kondururlar, Tuna
kenrnda karu Be'e nzr mamr hnelerdir ve altlar
cmle anbr ve mahzenlerdir. Ve tershne iskelesi ve
gemiler yaplacak yerler cmle bu varodadr.
Ve Be'de ne kadar Yahd var ise cmle bu
ehirdeki sarylarn fevknlerinde chdlar olup aa
hnelerinde Nemse kffrlar olur. Gyet'l-gye ank
Yahd bzergnlar vardr.
Ve kral- dlln bu varoda bir vcib's-seyr besi
vardr kim eer bunu dahi baka tarf tavsf etsek
felhatnme-misl bir kitb olur. Ancak mamr ve
mzeyyenlii undan malm ola kim bin bbn
keferesi ve yetmi yedi bin madd eceresi ve yetmi
yerde her biri bir kral srlar kasr- lleri var kim gren
dem vlih hayrn olup cemi nahlistn- gl-i
glistnn syesinden zemne fitb- lemtbn ulesi
tesr etmez, gy bir rb- hybn- Acem'dir. Ve her
yn- kefere blarnn etrf kala dvr gibi sr
ekilmi beleri var kim her biri birer gne tarh
olunmudur. Ve cmle cme-y, yan esbb yaykayc
kefereler bu varoda olurlar. Baka be yz hneli
mahalle-i mamredir. ehr-i Be iinde asl bir evde
esbb yaykanup erkb dklmez. Cmle keferelerin
esbblar bunda gasl olur std gassllar vardr ve
mahbbe gassl kzlar mehrdur.
Bu varodan mad Be kalasnn etrfnda be
aded varo- azmi dahi var, alt varo idi, birini henz
ykup be kald. Bizim oturduumuz varo ile alt
varodur. Lkin Be kalasnn cnib-i arksinde Be
suyu ar Tabahne varou cmle debblar ve
gdericiler ve kiriiler ve boyaclar ve koyun ve sr ve
hnzr kassblar cmle bu varoda skin olup ehirde
asl z-rh ksm boazlanmayup kan dklmez pk
ehirdir.
Andan nc varo Pepehil varou mukaddem
mevsfdur.
Andan cnib-i (---) (---) (---) varou, (---) (---) (---)
andan (---) (---) (---) varou, (---) (---) (---) andan (---)
(---) (---) varou (---) (---) (---) .
Andan Be'in cnib-i garbnda iki sat bad nehr-i
Nl kenrnda Eski Be varou kalasn ecinneler zabt
etmidir, amm varou mamrdur.
Ve bu zikr olunan varolarn altsnda dahi alt
komsar hkimleri vardr. Ve cmlesi b u beli ve
drahtistnl kala-misl eddd bin onar bin hneli
evlerdir ve her birinde krkar ve ellier kensecikler ve
altar yedier aded kala-misl manastrlar ve yzer ve
yz ellier dkknlar vardr kim cmle bu mezkr alt
pre varolar altm bin evlerdir, amm cmle varodan
muazzam mezkr ehr-i Pepehil'dir. Andan sonra
bizim oturduumuz Eli Paa varou mamr ve
mzeyyendir.
Evsf- tetimme-i kala-i Be
Amm "Nefs-i kala-i Be'in iindeki amristn
cmle krk bin odadr. Ve cmle (---) aded kapu sary-
azmlerdir. sr saryndan mad cmle altar ve
yedier kat-ender-kat krgr bin sarylardr kim [57b]
her soffasnda gn-gn maksreler ve hninler ve
revzen ve manzaralar var kim her biri sadefkr ve
halkr khlar ve murassa-misl dvnhnelerin cmle
______________________________________ 93
iki kerre yz bin peneredir" dey badefterdr nakl etdi
ve sahhdir. Anlarda kizb-kelm olmaz.
Ve cemi ke balarnda vki olmu hninlerin
yanlarnda birer gne tel kafes rlm gn-gn kbbl
kk hninler var kim anlarda blbller ve papaallar
ve ttler ve karatavuklar ve sarasmalar ve gn-gn
safr urup ho-elhn ile naamt edici murn- an-
delbnlarn hurde hnin kafesleri var.
Ve bu kala ii sokaklar cmle hendese zre
sadranc nak tarh olunmu sokaklardr. Cmlesi pk u
pkze kaldrm delidir kim bu ehre atdan gayri bir
hayvnt giremez. Eer at girp terslerse der-akab
dkkn shibleri ve hne mliklerinin hddmlar at
necislerin silp sprrler ve yamur yasa cmle hne
shibleri ve dkknlardan olan ve avretler kup
sokaklar eyle pk pkze ve mcell sprrler kim
bal dklse yalanr.
Ve her sokak banda dem kolu kalnl zencrler
hzrdr. Her gece bu zencrleri keden keye gererler.
"Hn- muhsarada dman kala iine atlar ile ve yayan
yry etmesin" dey bu zencrleri gererler kim rs-y
bzr emn ola.
Der-beyn- rs-y bzr- bezzzistn
Cmle be bin be yz dkknlardr ve ol kadar
tertb zre hemvr bin olunup eyle mamr ve
mzeyyendir kim her bir dkknede birer Msr
haznesi ml vardr.
Ve her esnf sokak sokak birer hrha vki olup
satiler ve kuyumcular ve kitb basmaclar ve berberler
ve derzilerin rslar eyle mzeyyendir kim gy nak-
nigrhne-i ndir ve dahi snt- acbe ve lt- garbe
ilemede b-nazr esvklardr.
Ve mnebbihli ve mkt ve ay ve gnl ve ebrcl
ve mhiyyeli ve rznmeli asma alar satler ilenir. Ve
cemi ecns- mahlktn tasvrtlaryla gn-gn sat
in ederler kim gzleri ve elleri ve ayaklar hareket edp
gren dem ol hayvnlar haytda zann edp eyle
hareket eder. An ise std- kmiller arhlar ile hareket
etdirp sat etmidir.
Ve cmle ehr ire ne kadar deirmenler var ise ne
at ve ne sr ve ne dem evirir deirmenleri ve kebb
ilerin ve kuyulardan kovalar ile sular ekmei ve
sahrlarnda gezen arabalar atsz ve srsz cmle hyel u
eytanat ve musanna sat arhlaryla hareket eder
deirmenler ve kebb arhlar ve kuyularn dollblar
ibret-eser arabalardr, amm her araba sahrlarda
giderken yz kantr yk eker, on cms eviremez
arabalar arhlar evirp dz yerde rhat gider, amm
yokua gidemez, enie ser giderken arabann ardnda bir
br- sakl srdp arabalar aa ense rhat gider. Ancak
araba zre bir kfir elinde bir atal demir ulu sr var,
annla arabay saa ve sola evirir. Araba pek gitsin derse
sat gibi arabann arhlarn kurup srat zre gider.
Amm,
 Sanat- garbe: Bu arhl arabalarn bazs hem
arabadr hem drd tekerleklerinin yanlarnda birer un
deirmenleri var. Bazsnda ikier deirmen iler, amm
bu deirmenli araba iki katdr, az yk gtrr acb u
garb musanna arabalardr.
Dier sanat- acbe: Bu ehr-i Be ire gn-gn
demirden el deirmenleri in edp bir heybe veyhd
harrlara koyup seferlere gtrrler, bir satde iki kle
un dr. Geri cmle lt- arhlar demirdir, amm
gyet haffdir, br- sakl deildir ehl-i sefere gyet lzml
el deirmenler.
Nev-i der: Bu gne bir sandkack ire yine de-
mirden un deirmenleri yaparlar, dem evirmeden
arhlar evirir. Hemn budayn eksik etmeyp on iki
satde bir arhlarn kurduka dakk-i rakk beyz un
dr.
Sanat- ibret-nm: Bir gne mm amdn
yaparlar. Nm satde bir mm fitlini kesmee
amdnn iinden bir ekl-i mudhik bir Arab kup
mmun fitlin elindeki mkrs ile kesp yine amdnn
altnda pinhn olur.
Sanat- der: Bir gne kutucuk iinde kav ve
akmak ve kibrt ve ra vardr. Hemn tfeng arh gibi
aknca ra yanup alev ber-alev olup dalar ihrk eder,
ehl-i sefere lzml eydir.
Musanna- har: Drd ayakl bir demirden
arhlardr. Kaan kim et kymak ve soan doramak ve
ttn kymak ve gayri [58a] eylar doramak murd
edinsen hemn bu arhlarn satin kurup n- satde
be vukyye ttn ve elli vukyye eti eyle kyar kim gy
macn eder.
Der-kr- musanna: Yine demirden r pye zre
arhlar var ve gn-gn ku yeleklerinden gy
yelpzeye benzer baz kanat deildir tire deriden yhd
gderiden yelpzelerdir, hemn mezkr bistun arhlarn
kurup iddet-i hrda yanna kosan ol mirvaha dndke
oda iinde rzgrdan oturulmayup belki krk geymek
iktiz eder bir arhl musanna yelpzedir.
Hsl- kelm bu ehr-i Be'de bunlarn emslleri
nie yz bin aded byle musanna garib acib eyler
ilerler.
Der-beyn- hn-
tccrn- berr [u] bihrn
Cmle yetmi aded sar kebr hnlar var amm
yigirmisi kala-misl hnlardr kim Yenidny'dan ve
panya ve Portakal ve Donkarkz ve Danimarka ve sfa
ve Filimenk ve eh u Leh u Daniska ve Krakov u
Maskov ve n Mn ve Ht v Hoten ve Fafr u
Acem ve zbek ve Hind Ark u Arabistn ve
Rm'dan ve cemi eklm-i sebann ulu bzergnlar bu
Be'e elbette gelp bu hnlarda nie bin yk zp ve
balayup nie bin milyon ml kr [u] kisb edilir hn-
azmler. Evvel (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
______________________________________ 94
Evsf- hammmt- rhat- cn
Cmle be aded hammm- dil-sitndr. Lkin ham-
mmlar Rm u Arab u Acem tarz gibi deildir. r
ke bir dvr ire cmle kubbeleri cmlardr. Ve bu
kubbelere varnca hammmn drd yanndan ta
nerdbn ile kademe kademe kubbeye karsn. Her
kademe nerdbnlar enlidir. Tabatine gre ne kadar
scak istersen ol kadar kubbeye karsn. Geri kurnalar
vardr, amm Rm'un gibi musluklar yokdur. Hemn
soba kazanlarnn lleli emelerinden hammmclar
scak sular krmz ard aac gerdeller ile sular tayup
kurnalara korlar ve yine sovuk su dahi hzr ederler.
Ve dahi t kubbe berberindeki nerdbnlarn pek
scana tahamml edemezsen birka kademe aa
enersin dahi serm istersen t aa kademede
yaykanrsn, amm hukem-y kudem bu hammmlar
hikmet zre telf edp her kademede yaykanan
demlerin erkblar aa demlere dokunmayup ve bir
kes bir kesi grmeyp murd [u] mermlar zre herkes
yaykanr. Hevlar ve mlar hb hammm- rinlardr.
Amm germiyyet-i harretini std- selef eyle
eylemi kim bu hammmlarn iinde drd kesinde
drd aded kubbe gibi cmlardan mebn sobalar vardr,
iinde alev ber-alev yanan teleri hammm iinde
yaykananlar grrler, anlarn altlarnda menfezleri var,
hammmn altna sobalardan alev gidp hamma ss olur.
Ve mezkr cm sobalar zre iri iri krmz akk-misl
talar vardr. Kaan kim hammm pek ss olsa bu
krmz talarn birezin hammmclar demir krekler ile
kaldrup bir keye korlar, hemn hammm sovuk olur.
Eer yine demir kreklerle ol talar sobalar zre korsa
hammm yine ss olur. Ve soba kazanlar hammm
iinde mefret bakr kazganlardr kim emeleri vardr.
Hemn kuyulardan suyu ekp kazganlara dkerler.
Tem-y garbe: Bu hammmlarn cmle
hddmlar ve dellkleri cmle kocakarlardr kim her
biri gy Restls ve Clins ve Bokrt ve Sokrt misilli
prezen hukem karlardr. Kseyi anlar srp erbetler
ve ihtiknlar ve krk ve kk olan kimselere mulece
edp cemi emrz- muhtelifeye mbtel olanlara bu
dellk karlar hacamatlar edp gn-gn eler ve yaklar
koyup d-i dev ederler, amm bir garb temdr kim
bu hammma giren keferelerin ihtiyrlar beyz fota
kuanrlar, amm ne kadar dilbern- sbynlar var ise
cmle uryn hammma girp beyz billr-misl tenleri
var kim gy vcdlar plde-i ter gibi dir dir ditrerler.
T ol mertebe nerm rm ahme gibi yumuak vcd-
lar vardr. Cmlesi geys-y mkbrlarn m-ender-m
mergle mergle edp hammmda zevk u saf ederler.
Der-vasf- meydn- bzr- kala-i Be
Cmle ehr ire on aded yerde bzr meydnlar
vardr. Evvel Yemi Bzr Meydn ve Ekmek
Meydn ve Unkapan Meydn ve erkes Meydn.
 Sleymn Hn asrnda bir erkes yiidi ol mahalle
gelince at koyup kffr kra kra kendsi dahi ehd olup
hl bir kemer altnda ol erkes yiidi at zre kendsini
hukemlar mulb ile nm in kadd edp tu gibi
cmle silhyla ve zrh [u] zereh-klh ve trke ve
esbbyla ve banda prtma kalpayla at zre durur.
At dahi [58b] mulbla kadd olup durur. Annin
erkes Meydn derler. Ve bu yiidi tfeng ile ehd
eden kefereyi Ferdinand Kral getirp,
"Nin byle gz yiidi byle hle ile urup tfeng
ile urdun. nki yiit idin nin atndan ykup yiitlik
edp ban kesmeyp muhanad tfengiyle ldrdn?"
deyp Kral- dl adlet edp erkez'i ehd eden kfiri ol
erkez yiidinin karusunda dvra urup ikence ile
dvr ire mrd olup hl ol dahi kadd olup dvr ire
cfe-i murdr durur.
Andan Zindn Meydn ve Kral Sary Meydn ve
Siyset Meydn ve Fl Meydn ve Ko Meydn ve
stifani Manastr Meydn, bunlar hayli vsi bzr
meydnlardr kim her birinde {bzr durur}.
Der-vasf- emesr- b- revn
emeler ve havz u zrevnlar ve selsebl
fevvreler gn-gn mllerden ve tadan oyulmu dem
sretlerinin zekerlerinden ve kara ve beyz fllerin
hortumlarndan ve bakr su srlarnn azndan ve
demir eeklerin azndan ve nie beyz mermer ars-
lanlarn azlarndan ve dahi bir iki ve ve yedi bal tu
ejde[r]h sretlerinin azlarndan b- hayt sular
gjgrup havz- azmlere cereyn edp her havz aren fe-
arenden vsi havzlardan cmle ben dem sular alup
def-i atn ederler. Be kalasnda olan emesr-
selsebller cmle birer gne hayvnt sretlerinden
cereyn eder.
Der-sityi-i ibret-nm-y bdn- kala-i
Be
Evvel mezkr Fl Meydn'nda olan yerde bir l
kemer altnda bir tu fl vardr, kaddi ml minre kadar
vardr. Drd aya zre durup gzleri ve kulaklar ve
hortumu dim hareket etmededir. Kaan kim yle
vakti oldukda hemn bir kerre fl gjgrup kulaklarn
oynadup gzlerin devirp hortumunu ber-hev kaldrup
yolun karu tarafnda olan evlerin damlarna berber
hortumu kalkup bir kerre hortumun sne-i pr-knesine
urdukda snesi Husrevn kp gibi gm gm tp sad
verir. Meer snesi sat an imi. Tamm on iki kerre
snesine hortumuyla urup bilirler kim nsf- nehr oldu.
Bir garib mehb ibret-nm fl satdir. Bu mahalle fl
soka derler.
Tem-y gayr: Yine bir kede dahi yine bir
kemer altnda beyz fl vardr. Bu gece ile sati alar bir
mahbb musanna fl sretidir kim ierisi tudur, amm
taras yine fl derisidir. Bunun dahi harekt u sekent
______________________________________ 95
hemn siyh fl gibidir, amm bu sihr-icz sanat-
azmedir kim gren dem hayrn olur.
bret-nm-y har: Bir ke banda sehel vsice
meydnda bir somk krmz amd- mnteh zre bir
sofra-i azm kadar bir bakr sn ire bakrdan altun
yaldzl bir tvs sreti vardr. Kaan ki vakt-i zuhur
oldukda tvs bir kerre bir sayha urup kanat kakup
mezkr bakr snnin kenrnda on iki kerre devern u
seyrn etdike on iki kerre kanatlarn birbirlerine
urduka sat sads dem kulaklarn asam eder.
Sanat- musanna- der: Evvel yine bir kede
tudan altun yaldzl bir kei sreti var. Bu dahi areb
garibden musanna timsldir kim gy bir teke keidir.
Der ibret-nm-y vcib's-seyr: Siyset
Meydn nm mahalde yolun iki tarafnda kemerler
altnda iki dne tudan kolar var, amm zerlerine
koyun derisi geirmiler. Kaan ki yle zamn bu kolar
hareket edp birer kerre einp birbirlerine t yolun orta
yerinde kelleler urup eyle tokuurlar kim sademt-
kellelerinden zemn dir dir ditreyp yle zamn on iki
ba birbirlerine urup kellelerindeki sat anlar sad
verir.
Kaan kim bir deme siyset edeceklerdir, ol demi
bu kolar nne getirp iki eli ve iki ayaklarnn ba
parmaklarn bir yere balayup mezkr iki koun
dokuacak ortasndaki yerin kemerinde mcrim herifi
tobra gibi elleri ve ayaklarndan salb ederler. Herf-i
mcrim bandan geerse cn ber-cehennem gider eer
kolarn ba urmasndan havf edp crmn ikrr edp
y hals olur y kb- elm ile meydn- siysetde iki ko
bu herfe on iki kelleyi urduklarnda herf-i zarf deil ol
kelleleri kolar fl-i Mengersye ursalar hurd ederler.
Amm Sleymn Hn bu kalay muhsara etmee
azmet etdiklerinde mezkr satleri ve bu ibret-nmlar
gemilere koyup Prak kalasna gtrmler, sonra yine
getirmiler. Ve yine toksan trhinde gtrrdrler. Bu
mezkr ibret-nm tasvrlerin isimleriyle msemm
birer birer sokaklarn ismidir kim annla marfdur.
Der-fasl- temgh- areb garib: Bu
hakr-i pr-taksr yine Be ehri iini seyr-i tem
ederken hukemlar rssuna uradkda yz aded
dkknlardr, baz dkknlarn nlerinde iskemleler zre
beyz sarkl ve Bonak kalpakl ve Teke Hamd [59a]
klhl ve Tatar sfatl ve Tatar kyfetli ve kalpakl cmle
elleri ve ayaklar demir zencrli mmet-i Muhammed
esrlerinin kimi kara Arab ve kimi cvn yiitler ve kimi
ak sakall ihtiyr pr-i fn demler mahzn boyunlarn
bkp iskemleler zre oturup nlerinde mefret tudan
havnlar iinde mulece in besbse ve kebbe ve
darn ve dr- flfl ve kakule ve zencebl ve eir ve
gayri eczlar eyle alup derler kim gy enselerinde
"Tz dn" dey kl ile durur demler var, amm
ihtiyr olan demler heste heste b-dermn dp
sana soluna bakup b-tb u b-mecl kaldndan bu
hakrin merhamet tamarlar sereyp sehvetim dutup
"htiyr esrlere birka ake verelim" dey kse kardkda
strgonlu Bonak Al Zim mennun li'l-hayr olup
eydir:
"imdi ko dursun ahama karb yine bu mahalle
gelp gediimiz zamn ver. imdi bu esrlerin shibleri
yanlarnda duruyor. Verdiin akeleri ellerinden alr",
dedikde hakr dahi "Makl" deyp kseyi yine cebime
koyup yine grmediimiz rs-y bzrlar ve
mahalltlar ve imret olan sr- binlar seyr-i tem
ederek ahama karb yine mezkr esrin yanna varup
tem ederken dkknlar kapanmaa mberet
oldukda birka kfirler gelp bu mmet-i Muhammed
esrlerinin bellerinden kuaklarn zp balarndan
sarklar ve kalpaklar ve klhlar ve cmle libslarn
alup her demn koltuu altlarna birer sat mifthlarn
sokup evirdi.
Derhl cmle mmet-i Muhammed esrlerinin elleri
ve balar ve gzleri ve kalar oynamaz oldu ve
balarndan sarklarn ve srtlarndan esbblarn alnca
grdm ki bunlar cmle tudan sat gibi dem
tasvrinde kurulup arhlar ile sat gibi hareket eder imi.
Hakr lem-i hayretde kaldkda bizim refkmz Al Aa
eydir:
"Evliy elebi vere Allh in u esrlere birka
ake", dey latfe {etdi}.
Hakk ki garib acib tem idi.
Der-kr- kehene-i mutalsamt- stdn-
selef
Evvel bu ehr-i Be ire asl esbb yaykanmaz.
Eer yaykasalar pre pre erir gider. Cmle karu bizim
tarafmzdaki varoda yaykanr, bl da tahrr olmudur.
Ve bu ehirde asl kan olup hayvnt boazlanmaz.
Eer boazlanrsa tn mstevl olur. Ve hl tn ve
sivrisinek ve karasinek ve ylan ve yan ve akreb ve
stma olmaz.
Ve karga ve bayku ve leylek ehr ire yokdur,
amm tara varolarda vardr. Cmle bu eylar hu-
kem-y kudem-y selef tlsmt etmilerdir.
..................(1 satr bo)....................
Der-almet-i b-medh-i kense-i rhibn-
ksssnCmle yz altm alt aded
dyr- btrk u mitrepolid kn- nd-i peld-i
papasndr, amm altm alts manastr- azmlerdir kim
her biri birer kral- dllerin n-hayr- bed-yn
hneleridir. Anlardan mad yz adedi ehrn
endern [u] brnunda hurdece kenseciklerdir.
Amm cmleden ehrin t u ayne'l-filinde stifani
nm manastr Rm ve Arab [u] Acem'de el-hsl bu
edm-i arzn eklm-i seba kfiristnnda eyle bir bin-y
azm ve eyle bir kr- kadm in olunmamdr ve olmaz
da. Cmle seyyhn- berr [] bihr rub- mesknda
nazri yokdur, derler, hakk ki gerekdir.
Amm bu hakr Leh memleketin seyhat ederken
Bahr-i Muht kenrnda Daniska iskelesinde (---) (---)
______________________________________ 96
manastr (---) ve Orta Macar'da Kaa ehrinde (---)
manastr mkellef ve mamr ve mzeyyen deyr-i
azmlerdir. Lkin bu Be iinde olan stifani manastr
bin-y atk ve gyet mamr ve bunda olan ml-
hazinin hadd [] hasrn ve bunda olan cevhir-i
murassatn ve bunda olan emnet-i z-kymet
cevhirlerin hisbn Cenb- Br bilir.
Ve bu na dek tem etdiimiz dyrlarn
cmlesinden bu stifani deyri bykdr. Cmle on alt
aded amd- mntehlar zre baz yerleri krgr kbb-
llerdir kim eflke ser ekmidir. Ve baz yerleri tk-i
Havarnaklar zre servden draht- mntehlar zre
nak- bkalemn- ibret-nmn tavanlar cmle zer-
ender-zer nk- garbe v acbe Freng pesend sihr-i
icz naklardr.
Bu tavanlar zre sthu harpude rtl russ-
hs- nlgndur. Baz yerleri gn-gn sral kiremit
rtldr.
Bir mesfe-i badeden bu deyre dem nazar etse
damlarnn ve cmlarnn billr u necef u moran revzen-
lerinin aaasndan ve yz yerde dem kaddi altun
ha alemlerinin ulesinden merdm-i ben dem
hrelenir. Gy bu deyr-i azm Krdistn'da altun
madeni olan Akra da gibi berk urup nru [59b]
demin ddelerin hrelendirir ve eylece bir mnevver da
gibi durur bir mabedgh- Meshiyyedir.
Ve dern- deyrde olan mezkr on alt sermed
sommk ve zenbr ve yerekn amd- mntehlarn
her biri onar Msr haznesi deer stn- bllardr kim
Hazret-i Sleymn'n ehli Belks Ana'nn maskat- resi
olup hl harb olan Yemen diyrnda Sebe ehrinden
gelmi amd- azmlerdir kim arz-i cihnda misilleri
yok vcib's-seyr sun- Hud savvn ta direklerdir.
Ve bu deyrn tl ger kapudan Mihrb- s'ya
varnca kmil yz ayakdr ve arz kmil yz seksen
{ayakdr} ve kat-ender-kat ve tk ender tk aralarnda
hurde rh- ttiydan ve balamden ve seng-i ferahdan
ve yeimden direcikler vardr.
Ve cmle ry- dvr ve sar u kebr kbblar ve
endern [u] brnunda env fss- mukavvim-i
mahkk- gn-gn ruhm- ibret-nmn- makk ile
makd klnmdr. Ve her kubbe-i nlgnnda ve cmle
der-i dvrnda ve gayri tkleri kenrlarndaki zhlarnda
gn-gn umk- mancklar ve beyz ve siyh ve yeil ve
ahmer-gn ve gayri ahcr- z-kymet-i ibret-nmn ile
zeyn olup her seng-i cevhir birer gne fer verp bu
deyre hsn vermi. Ve kblesi olan tarafnda lal u ykt
ve zeberced ve seyln ve frze-i Nebr ve akk-i
Yemen ve ayn'l-hirr ve ayn'l-hurr ve ayn's-semek ve
sar ykt ve gk ykt ve kehrib ve sadef ve Habe
lls misilli gn-gn ahcr- z-kymet ile in
olunmu dvrdr.
Ve ncl ve Tevrt ve Zebr ve Furkn olan
dollblarn dvrlar ii cmle amber-i hm ile sval
hcrelerdir kim cemi dnyda her ne kadar elsine-i
muhtelife kavm var ise anlarn lisnlar zre cemi
musannifn mellifnin kitb- muteberelerinde nie
kerre yz bin mcelled kitblarnn baka hddm
papaslar vardr. Bir kitbhne-i azmdir kim vcib's-
seyrdir.
Bir diyrda byle kitb- mstetb cemiyyeti
yokdur. ll Msr'da Sultn Berkuk ve Sultn Ferec
cmiinde ve slmbol'da Eb'l-feth cmiinde ve
Sleymniyye'de ve Byezd-i Vel'de ve Yenicmide
dahi hisbn Allhu Rabb'l-lemn bilir kitblar vardr,
amm bu Be'de stifan manastrnda kitb dahi ziyde-
dir, zr her lisnn kefere hatlar musavver kitblar ve
terh kitblar ve Atlas ve Minor ve corafiyye ve
Papamonta nm heyet kitblar gyet okdur, amm
bizde "Sret harmdr" dey bu tasvrli kitblar yokdur.
Annin bu Be manastrnda kitb okdur. Hele bu
hakr bapapasn izniyle bu kitbhneye girp seyr-i
tem etdiimde lem-i hayretde kalup misk amber-i
hm ryihas dimm muattar etdi.
mdi azzim bu kelm- dr[z]dan mel-i muhassal
oldur kim "Kfir kfirliince kelmullhdr" dey cemi
kitblar haftada bir kerre silp sprp yetmi seksen
kadar hddmlar var, amm bizim Msr
skenderiyyesi'nde Cmiu'l-attrn derler bir cmi-i azm
vardr, bu kadar yz dekkn ve hn u hammm u
mahzenleri ve nie hayrtlar var iken cmi harb u
yebb olup kitbhnesi zre brn- rahmetden nie bin
cild ktb-i mutebereleri ve Ykt- Mustasm ve
Abdullh- Krm ve emsullh- Gamrv ve eyh C diinden ve'l-hsl cemi ahbtdan ustolniler, yan
hatt- erfleriyle eyle z-kymet kelm- izzetler cmle
yamurdan ryp Cuma namzna haftada bir kerre
bu cmie varan mezkr Kitbullhlar yeyen gvelerin
ve kurdlarn ve frelerin sadlarn istim edp bir
mmet-i Muhammed demez kim,
"Bu kadar Kitbullh telef oluyor, buna bir re
edelim" demek ihtimlleri yokdur, zr Kitbullhlara
kfir kadar mahabbetleri yokdur. Hemn Allh ol cmii
bu deyr gibi amr edp hddmlar ve hkimleri ol garb
cmie merhamet nazaryla nazar edeler.
Amm bu Be kensesinin iinde rz merre bin
aded hddmlar mevcddur. On sekiz krallk kfiristn
keferelerinin papaslar ve ladikalar ve papalar ve
irekleri ve ruhbnlar mevcd olup her millet-i
nasrnn bu deyr ire birer kede makmlar var kim
eb [] rz cemi ulm- riyziyye alr kefereler dedii gibi grmee muhtc bir vcib's-seyr erga-
mevcddur.
Ve Ustolni-Belgrad dest-i kffrdan gideli nie
krallar ve nie irekleri ve nie bapapaslar bu deyrin
mihrb nne ve dern- deyre gmerler, iki taraf sf
madlk mezrldr. Ortas t mihrba varnca iki yz makara ile papaslar yukaru ekp bir krk ener ve biri
amd zre mahzendir kim bunda olan altun haznesinin
hisbn Hlk- Kevneyn bilir. Guru haznesi tara
harem altndadr. Hatta kral- selef kzlarndan zarila Son
nm duhter-i pkze-ahteri mrde olup bin milyon
mln ve yz milyon altununu bu deyre vakf edp hl
durur. Ve nie bunun emsli milyon mllar bunda
______________________________________ 97
medfndur. Annin sfa kral bir dolu kse arb
zehr-i nb n edp eydir:
"Bu tc taht- skender dedemin taht bana harm
olsun, Nemse'nin Be kalasndaki stifani manastrndaki
mla mlik olmaynca bu devlet-i sfa bana [60a] ve
evldlarma harm olsun", dey taahhdler eder, yan t
bu mertebe ml- b-hadd [] b-pyn var bir deyr-i
muazzamdr.
Ve bunda olan nie bin Msr haznesi ml deer
gn-gn putlar ve nie kerre yz bin aded musanna
vzeler var kim her biri birer diyr krallarndan ve her
biri birer std- kmillerden gelmi maslbt vzeler
var ve ol kadar bin altun ve gm ve murassa
kandller ve emdnlar ve erdnlar ve buhrdn ve
micmereler var kim grenin akl gider. Amm bu deyr
deli deildir. Cmle blda tahrr olunan ahcr- gn-
gn- mtenevvialar ile fss-kr ruhm- ibret-nmn-
dur kim her bir ta ku gz gibi gn-gn nuk-
garbeler ile mefr deyr-i kebrdir. Cnib-i etrfnda
cmle bin aded iskemlelerdir kim Cenb- Allh bu
ry- arzda ne kim halk etdi ise cmle mevcdtdan
musanna iskemleler var kim her biri birer kral- dllin ve
birer ayn- pr-mellin hayrtlardr. zerlerinde cemi
kffrlar oturup zum- btllarnca yn-i s edp ibdet
ederler. Hatta bu deyr ire mezkr iskemlelerin cmlesi
birbirine benzemek ihtimli olmaduundan mad ku
kemiinden ve dem kemiinden balk dii ve fl
iskemleler vardr.
Ve bu deyrn gerde kble kapusunun i yznde
sekiz aded stn- nahf hacer-i savvn zre bir erganon
mahfeli mahfeli var kim henz zamnemiz stdlar eyle
bir kasr- musannaa te ve erre urup yapmaa kdir
deillerdir, meer strgon kalasndaki Kzlelma
cmiinin iinde Sleymn Hn mahfeli ola, amm bu
Be mahfeli andan ldir. Ve bunda olan erganon-
Hazret-i Dvd bir diyr keferelerinin dyrlarnda
yokdur. Kmil yz aded sz u tabl ve nakre v nefr
ve gn-gn mizmertlardr kim ne diller ile tabr ve ne
kalemlerle tahrr olunur, ancak sema mevkfdur. Ve
dahi bu msr kim
enden key buved mnend-i dde1
nondur.
Hatt cemi szlar mezkr mahfel zre zeyn olup
bu szlarn yemn yesrnda cms derisinden altlar ve
stleri am tahtas krklerdir. stndeki tahtalar
kar kim bu szlarn rzgrlar kesilmeyp ale'l-ittisl
szlar sad ura ve her kr ekmee yigirmier nefer
papaslar bu ie hddmlardr.
Ve bu krklerin yanlarnda tln dikilp durur
nerdbnlar var. Kaan kim kffrn bir bednm
1 itmek nasl grmek gibi olur?
gnlerinde bu erganonu almak murd edindiklerinde
bu erganon ilminde mhir std- kmil shir kefereler
var kim her biri kavl-i edvr kitb zre ilm-i mskrda
Ferd'd-dehr olup gy her biri Feysagores-i Tevhd ve
Abdullh- Fryb ve Gulm d ve Hseyin Ba[y]kara
mertebesinde stdlar gelp bu erganon bistlarnn
arhlarn ve burgularn burup ve cemi mizmart
zemaratlar kurup {mezkr} krkleri ekmee
balarlar, amm bu krklerin yanlarnda olan
nerdbnlardan tav Nemse gulmlar kup mde
dururlar. Kaan kim krklerin st tahtas nihyetine
kup aa enerken hemn tav gulmlar nerdbnlar-
dan enp krklerin tahtalarna binp krkler ile aa
bile enerken krklerden bir gne rh- sarsar zhir olur
kim hakk cemi szlar sarsup her szdan birer gne
sad zhir olup istim olunur kim iiden demler vlih
hayrn olur.
Ve krn biri aa enince stndeki tav
gulmlar mezkr nerdbndan onu dahi trmaup
karlar ve yine kre binerler. bir kre dahi byle
gulmlar eyle enp kmadadr. Ve bu gulmlar hemn
kre br- sakl olmak in deildir. Bu gulmlar
annin tav etmilerdir kim nefesleri bozulmayup
erganon sadsyla heng olup asvt- haznler ile rehv
makmnda Zebr yetlerinden suhuf sreleri okurlar.
"Geri Tevrt ve Zebr'u Yahdler okur, zr anlar
Dvd ve Msevlerdir, amm bu Nemse sevlerdir, y
nin bu Nemse Zebr yetleri okur" denilirse nass-
kt zre 1 yeti zre Hazret-i Dvd ben dem ve ol kadar gn-gn sanem putlar var kim
aleyhi's-selm Zebr yetleri tilvet ederlerdi. Anlarn
zamn- sadetlerinde Neme kavmi Hazret-i Dvd'a
mn getirp cemi yn-i Dvd- Neb zre amel
ederlerdi. Badehu yn-i Dvd gidp yn-i s edp
sev oldular.
Hl bu Nemse'nin zum- btllar zre Hazret-i
Dvd Zebr okurken erganon szn alup Zebr
yetlerin Hazret-i Dvd savt- hazn ile tilvet [60b]
ederdi.
Ve Cenb- Allh Hazret-i Dvd'a bir ho-elhn
nefes verp tilvet-i Zebr ederken cemi kerrbiyn
savt- Dvd' istim edp sbhne'l-hallk derlerdi.
Ve erganon Hazret-i Dvd'un mucizesidir kim
Zebr yetin okurken nie bin aded mnkirn mna
gelirlerdi. {Hl cemi milel mbeyninde Dvd- neb
aleyhi's-selm Zebr okurken blend vz mehrdur.
Hatt Kurn- azmde sre-i (---) (---)
2 yet-i erfin fuseh-y bule-y Neb'ye ziyde tazm ederiz, zr rhullhdr. Bizim
mfessirn savt- hazn ile tefsr etmilerdir, zr "Ho-
vz lem-i ervh sadsdr demiler"} dey hl Nemse
papaslar byle deyp erganon alarlarken cmle btrkn
u ruhbnn makm- rehvde erganon alup Zebr
yetlerin okurlarken mezkr krkler zre tav
1
Kurn, Nis 163; "Dvd'a da Zebr verdik."
2
Kurn, Ftr 1; "O, yaratmada (dilediine) dilediini art-
rr."
______________________________________ 98
gulmlar dahi iki krkler zre onar aded gulmlar ho-
vz ho-elhn ile mselsel Zebr yetlerin rehv
makmlarnda gn-gn tahrrt ile tilvet etdiklerinde
demin cierleri hn, ddeleri ek-i nlgn ile pr olur.
Amm geri Nemse Zebr yetlerin okurlar, amm
Hazret-i Dvd'a kbel-i Hak'dan nzil olduu gibi lisn
(---) (---) zre deildir, Nemse kffr lisnna tercme
etmilerdir kim mahallinde tahrr olunur yaknda, amm
bu erganon geri Deccl sads gibi bir mehb mhi
sad-y cier delendir, zr demin cmle vcdndaki
tleri lperir. Elhsl mm olan dem bu erganonu
dinlese Dvd- Neb ve s Rhullh mucizesidir der.
Ol erganon ise ne kermet ve ne mucizedir. Ancak
sihr-i icz bir marifet szlarn cemiyyetidir kim istim
eden demlerin akllar pern olur. Ve bu deyr ire
bapapasn bednm gnlerinde kup vaz u nashat
edecek bir krssi var. Bunun dahi vasfnda lisn ksrdr.
Ve bir mahfel dahi krallara mahss bir maksre-i kr-
pr-fss var kim std- Nemse yed-i tlsn hakk ki
ayn u beyn etmidir kim std mhendisn mimr-
selef var makdrun sarf edp ol benn-y bn bu
mahmelde ve bu deyr-i musannada nie bin gne
tasarruflar etmi kim atlas- felek-i dehr-i dende eyle bir
krgerlik bir mimr- selef etmemidir. Meer std-
ezel byle kr- bu'l-aceb ede.
Der-beyn- tem-y ahvl- tasvrt-
kense-i Be
Bu deyr ire ol kadar timsl tasvrt ve nuk-
Uyvar fethinden sonra vilyet-i Leh'de ve eh'de ve
sfa'da ve Macar'da ve Donkarkz'da ve Danimarka'da
ve Daniska iskelesindeki dyr- muazzamlarda byle
ok putlar grmemiim. Hatt bir ka papaslar ile hsn-i
lfet edp anlar ilzm in ve latfe olup hsn-i ihtilt
olmak in eyitdim:
"H smme h sizin ne ok tanrnz var kim her
birine balarnzdan apkalarnz karup tapup secde
edp geersiz", dediimde anlar eyitdi:
"H bunlar bize tanr ola. Allh seni ve bizi
yaradan bir b-zevldir kim rhullhdr. H biz bu
sretlere tapup ibdet ideyiz ve bunlardan oul kz ve
nimet devlet-i dny ve mr isteyeyiz. Ancak
peygamberimiz Hazret-i s ve havriyynlarn ve
sonraki gelen evliylarmzn ve shibkrnlarmzn ve
hayrt shibi pdihlarmzn sretleridir kim grp
tazm ile hayr du edp cmleden ziyde Hazret-i s
dnimizde sret yazmak cizdir, zr papaslarmz vaz
[u] nashat ederken sizin eyhleriniz gibi halka hsn-i
tabr ile anlatmak mkil olup tasvrler ile peygamberleri
ve evliylar ve cenneti bu ceml taraf sretiyle yazup
anladrz ve cehennemi byle zebnler ile ve te-i sar
ile ve nr- hamm ile nak edp cell tarafn yazup pa-
paslarmz halka Korkun Allh'dan dey vaz ederken
bu sretleri gsterir. Yohsa bunlara bir ibdet etmeziz",
dey cevb etdiler.
 Amm bu Nemse kralnn taht- n-baht olan bu arf tasvrlerinin evsflar deryda katre ve gnede
Be iindeki stifani kensesinde bu gne cennet tasvri zerre kadar tahrr ve tavsf olunmak mmkin deildir, t
var kim dem grdkde rh teslm edp ye[t] sre-i ki ilme'l-yakn ve ayne'l-yakn ve hakka'l-yakn hsl
(---) 1
deyp dhil-i cinn etmeyince olmaz.
olaca gelir ve cennet-i Adn-i berni ve cennet-i Amm bu manastrn kapusu var, biri kble
Firdevs'i ve cennet-i Illiyyn'i ve cennet-i Sidre'yi ve kapusudur kim bu dahi tarf tavsfden r etrf
cennet-i Mev'y ve cennet-i (---) bu cennetleri bir kemerli cmle burma burma zh zh mermerden
kde yerde kat-ender-kat kasr- rem cinnlar ile ve oyulmu mukarnas u frler ve meydineler ve sihr-icz
gn-gn enhr- azmler ile ve havz- kevserler ile tasarruflu bb- ldir. Ve kanatlarnda olan sihr-sr
meml blar ve beler ve hr v glmnlar ile ve nie hurde kr- sadefkrler bir diyrda yokdur. Ve sol
bin gne burk ve snds istebraklar ve refref nm tarafndaki bb- musanna hem-nn bb- rhibndr.
burklar ve cemi melikeler ve ar u krs ve levh u Ve sa tarafdaki bb cnib-i cenba mekf olup Kral
kalemler ile bir cennet gstermi kim hakk Freng sary yoluna nzrdr, amm bu kapunun sa tarafnda,
tasvre geldikde Hind Acem'e glibdir.
Ve bu cennete karlk bir muzlim kncde elli adm Sityi-i kulle-i nks-hne-i ibret-nm
mikdr tl bir dvr yzne bir cehennem tasvri yazm Bu deyr-i azmin r-kesinde drd aded sat
kim hakr grdkde sre-i Ftiha'da 2 kullesi var, amm kk sat kulleleridir, amm bu
okudum. Ve mzn ve terzyi grp sre-i Rahmn'da sa kapunun yanndaki sermed kulle-i pr-mehbetin
misli bu rub- mesknda yokdur ve hl dny stdlar
[61a] 3 yetin okudum. Ve derk-i esfel bir yere gelseler bir ta bir yere komaa kdir deillerdir.
deresin grdkde sre-i (---) Ve bu sr- garbe geri siyh ta bin grinr, amm
4 yetin tilvet etdim. Ve
ta deildir, al gibi macn edp sanat ile tondurmadr.
h- gayyy grdkde sre-i veyln li-klli yetin krat Hakkat'l-hl bu hakr ol kadar imn- nazar ile
etdim. Veyl deresi ve Sakar yokuu ve Tamu deresi ve takayyd edp grdm, talarn birbirlerine imtizc
Siccn deresi ve Sar beli ve gayri gn-gn cehennem yerlerin grmedim.
derecelerin std nakka- Freng-pesend bir nak- Ve bu anhne kullesinin ierisi cmle yigirmi yedi
Freng-i Mn etmi kim bir kerre ol cehennem iinde tabakadr ve cmle bin aded ruhbn ile memldur. T
ibdullhn neft katrn ve te iinde bryn olup zirve-i alsnda enp kmaa kuvvet-i kuvlar olan
zebnler elinde giryn olup mlikler krbalar ile halk mahbb m-pe ve btrk-pe papas gulmlar skin
urarak akreb ve ylan ve yan ve develer boynu kadar olur. Andan aa yigirmisine bli papas-peler andan
engerekler demleri sokarak bu lm- edidlerin aa krk elli yanda ruhbnlar var, andan aa yetmi
tasvrtlarn grenler tabat-i Nemrdiyyetden ve seksen seneye bli olmu n-bli btrklar var. En edn
Firavn ve Krn ve edddiyyet tabatinden ve hmeze tabakasnda yz elli yz altm yanda pr-i munlar var
ve lzeme ve zemmm nemmm u fsk u fcir zn kim mr-i nzennlerin ilm-i keml-i riyzt ile geirp
ve lt ve ribhor ve hamir-n olup cemi ahlk- kadd-i mahz olmu ksssler var kim ol mertebe msinn
zemmelerden tib ve thir olur, ol azb- elm muammer ve zl- zamn olmu kim kuvvetleri gitmi
tasvrlerin grp yemeden imeden ber olup bir knc-i ve heyetleri yitmi ve mr-i girn-myeleri yz altma
mihnetde savmaasnda bakyye-i mr-i girn-myesin ve yz yetmie yetmi ve mushabetden bi'l-klliye
tatla geirp irkef-i dnydan el ekp "Emir Allh'n, kalm niesi haftada bir kerre iftr edp be hurma(?) ve
cennet olmazsa br cennet ve cehennem ortasnda arf be zeytn ve on dne siyh zm ve be hurma ve bir
olsun" der. iki fincn sd ier. Bazs bu meklt [u] merbtlar
Amm std nakk yed-i tlsn ayn in bu yigirmi gnde bir ve ayda bir iftr eder ruhbn rhibler
deyrde bir Arf tasvri etmi kim bir tarafn gren d u var kim hem dll u hem mudll ladikalar var, amm
handn olur, bir taraf tasvrin gren mteellim olur. Ve cmlesi nne pne ve ydes kemiine dnm ark ve
bir tarafda meydn- Arast tasvrtlarn gsterp binbir urk ve kadd-i mahz kfirler var kim yigirmisine bir
ayak bir ayak zre bir helc melc vveyl [ve] vled ve mut- pehlivn ursalar cmle mrd olurlar.
feza u eza {eder} ekilli tasvr-i ibret-nmlar Elhamdlillh al dni'l-slm5 hads-i sahh zre
gstermi kim dem grdkde vcdu berk-i hazn gibi 6
mazmnunca Mad-kereb kadar
dir dir ditrer. Hulsa-i kelm bu cennet ve cehennem ve yeyp ibdet edp gaz etmee ve hellimizle cihd-
ekber etmee kuvvet-i kuv buluruz, amm hakk ki bu
1 keferelerde perhz riyzet ile nie hletler mhede
Kurn, Fecr 29-30; "(yi) kullarm arasna gir, cennetime
gir". edp ten-drst olup ahlt- emrz- muhtelifeden [61b]
2 Kurn, Ftiha 6; "Bizi doru yola ilet".
3 Kurn, Rahman 9; "Terazide eksiklik yapmayn".
4 5 slm dini zre olmaktan dolay Allah'a hamd olsun
Kurn, Nis 145; "Dorusu iki yzller atein en aa
tabakasndadrlar" 6 Hadis: slm'da ruhbanlk yoktur.

______________________________________ 99
berlerdir ve riyzet-i mchede ile nefslerin dahi ldr-
mlerdir.
Ve ol kadar ilm-i felsefiyyt ve ilm-i riyzt ve ilm-i
tbb u ilm-i cerht ve gayri yz yetmi drd gne
ulm- garbeler ve ulm- acbelere mliklerdir. Hemn
ilm-i feriz yokdur, amm ilm-i hisb ve ilm-i hendese
ve ilm-i ncm- ilm-i usturlb bunlardadr, amm bi-
emrillhi tel ilm-i cfr dahi bu kfiristnda yokdur,
amm cemi kfiristnn veled-i zinlar ve std- kmil
n-limleri cmle bu manastr anlnda cem olup
mubhase-i ilm-i n-nfi grrler.
Cmleden byk sat an bu kullededir kim
nksu hammm kubbesi kadar vardr. ekici at karn
kadardr kim kaan yle zamn bu sat on ikiyi darb
etdikde bu ann sads iki konak yerden istim olunur.
K gnleri an ekicin darbndan prelenmi dey
ekicin nne kee balayup sat anna eki pek darb
edemez. Ve krk elli gne sat urulur. Tatar gelse ehri
yam etse baka tarz ururlar ve bednm gnleri ve Sar
Saltk ve Ksm ve Hzr-lys ve svet-i Nikola ve
Avustos ve Kzl yumurta gnleri ve Aya Basyanima ve
kraln bir muayyen ii olmas gnlerinin baka baka
urular var bir mehb andr. Krk aded kefere
hddmlar var, amm gayri zamn sat vakti geldikde
arhlar dnp sat sat kends urur, amm gayri
zamn kefereler urur.
Tem-y garbe: ehr-i Be ire cmle yz klh gibi sivri kbblar ile prste olmu zerlerinde
altm aded manastr ve dyrlarn birer ikier
anlklarndan drd yz yetmi sat kullesi vardr.
Hemn kim vakt-i zuhur oldukda ibtid bu stifan
kensesinin byk sati bir kerre urunca dahi hengi
tamm olmadan Be kalas ire cemi sat kullelerinde
anlar darb- vhidede ala der aceb irtibt
buldurmulardr, amm Rm'da bir demin iki sati olsa
biri bir derce ve iki dakkada ileri yhd geri kalup
yrr, amm Be satleri cmle yek darbdan alar
musanna sat kulleleridir.
Ve cmle kullelerden bu stifani deyrinin anl l
olup cmle yedi yz yetmi kademe ta nerdbndr ve
iinde cmle yz aded sar kebr hcre-i btrknlar topu bunun zerindedir.
vardr. Ve dahi t zirve-i alsnda bir altun topu var,
kmil yz elli vukyye altun- hlis top doludur. i on
inik buday alr derler. Kaan kim Sleymn Hn sene
936 trhinde bu Be kalasn muhsara edp bu kulle-i
bly dmee kyamayup,
"hr ibdetgh- mslimne bnghne-i
Muhammed olacakdr" dey "Bu kulle zre almetim
olsun" dey mezkr altun topu Sleymn h tarada
yapup ierde krala gnderp kral- dll dahi ol gece bu
altun topu bu anln t zirve-i alsna koyup annin
bu Be kalasna bu altun top in Kzlelma-y Alman-
Ungurus derler.
Badehu Sleymn Hn b-feth bu kala altndan
gidince Ferdina[n]d Kral Sleymn Hn'n altun
Kzlelma topu zre bir altun ay ve bir gmden gne
tasvri komudur.
______________________________________ 100
Badehu Sleymn Hn kend topu zre kffrn
tasaddurne bir gayri eyler koduiyn,
"Hzr ol stne seferim vardr" deyp Alman
seferine gelp bir ylda yz yetmi alt pre kalasn feth
edp elin vilyetin harb u yebb edp hr- kr
Sleymn Hn'n topu zre ay ve gne tasvrin
Ferdinand Kral endirp Sleymn Hn ile akd-i sulh
ederler.
Badehu mrr- eyym ile sene 1048 trhinde
Sultn Murd Hn- Rbi Badd- behit-bd feth
edp Kostantiniyye'ye gelince bde tevbesin bozup
merhm olup cls- brhm Hnde Nemse sr (---)
(---) nm kral- bed-fil sulh- Sleymn Hn'a muhlif
n-hemvr bir i edp Sleymn Hn'n topu zre atal
matal ha gibi bir altun ey komu.
"Nin bu ha ekilli eyi Sleymn Hn'n
kzlelma topu zre kodunuz?" dediimde,
"Altun top zre ku konmasn dey ol ha ekilli
arh koduk" dey cevb verdiler, amm hakk ki ku
konamaz, rzgr- zorkrdan dahi frlak gibi dner bir
gne hal arhdr. Bunu dahi Sleymn Hn gibi top
stnden endirir bir cer pdih- cem-azamet elbette
bulunur ola.
Ve bu kullenin cnib-i erbaasnn iinde kat-ender-
kat kemerler ire krgr bin hcrelerin billr u necef ve
moran cmlar ile rste ve nie sivri sivri minrenin
gn-gn altun hal alemleri var ve birbirine n-
mbih maksreler ve hnin-i cihn-nmlar var
kim cmle sarn pirin ve kalayl demir teneke rtl
kbblar zre ha alemlerine gne [62a] ursa ol ha
alemlerin mutalls aaasndan Hud hakkyn
demin gz hrelenir.
Ve bu anlk kullesinin en aas slmbol'un Galata
Kullesi kadar kalndr, amm ol r-ke siyh tadan
mebndir. Ann iinde bir kat dahi, ann iinde andan
ince bir kat dahi, andan t zirve-i alsna knca birbiri
iinde olup t nihyetindeki tabakasna varnca on yedi
katdr ve t nihyeti cmleden sivridir kim Kzlelma
Bu zirve-i lden cnib-i arka er konak kala-i
Pojon ve kala-i Anpuruk nmyndr ve cnib-i imle
Uyvar sahrlar ikredir ve cnib-i garbnda t Prak
dalar ikredir. T bu mertebe bir kulle-i bl anl-
randr. Hud-y Mtel minre etdirp bng-
Muhammedler tilvet etmesin myesser ede, ve's-selm.
Sityi-i tara harem: Bu deyrin tara haremin bir
taraf demir penereler ile mebn taras kral- dll ve
gayri kefere-i bed-fil yoludur. Gayri taraflarnda kat-
ender-kat cemi diyr keferelerinin gy talebe hcreleri
var kim cmle iki bin kefereler tahsl-i ilm [] marifet
ederler. Bu hcrelerin ortas bir meydn- azmdir kim
bunda olan ecr- gn-gn- msmirtn zll-
himyesinden zemne asl gne dmez bir koyaistn-
Neme'dir. Baz fukar kefereler her drahtn syesinde
oturup hurdevt ve khniyyt frht ederler. (---) (---)
(---) (---)
Der-makm- dru'-if-y mristn, yan
bmrhne-i tmrhne
Cmle bu ehr-i ebharn kenrelerinde yedi yerde
bmrhne vardr, amm cmleden mamr u mzeyyen
snds istebrak misilli cme-hblar cmle db v b
zerbf yorkanl ve rfl bu stifani kensesinin
tmrhnesidir kim bizzt kral hasta olsa bu dru'-ifya
gelir, zr bu deyrde Efltn ve Bokrt u Sokrt ve
Batlms ve Feylekos u Feylesf misilli hukemlar
bundadr.
Cemi kfirler siyh rokla esbb geyp balarna
Efltn apkas geyerler, amm bunun hukemlar beyz
sdeler geyp balarna telatin ve gderiden yedi terk bir
gne takye geyp elleri dim eldivandan kmaz, zr
elleri dim yumuak olup ehl-i derdin nabzna yapd
sat elbette derdini bilp ana gre ilc ederler. Hatt
Raba suyu cenginde kraln bir akrabsnn kellesine
kula yanndan bir kurum urup kurum kafs ire
ierde kalm.
Der-beyn- keml-i cerhat- stdn
Bu mecrh kefere ne lr ve ne il pezr olur.
hr- kr kral eydir:
"Benim ecddlarmn dr- iflarnda bu kadar
vazfe-i muayyene yer cerrh- kmiller ve fassd-
miller var. Elbette benim bu akrabma bir d-i dev
etsinler, yohsa cmlesini kat- erzk ederim", dedikde
stifani deyrinin cerrhbas ilc edecek olduun hakr
istim edp cerrhbaya varup hsn-i lfet etdikde ol
n mecrh kefereyi getirp bir rpl serr-i harr zre
darr-misl am gibi yatrdlar, amm ba Adana kaba
gibi gzleri Mardin encs gibi burnu Mora patlcan gibi
cmle imi.
Hemn hekmba cmle kefereleri tara kovup bir
hddm ve hakr ile bir ss cml odada kalup hemn
mecrha bir filcn zafern gibi bir su iirp kefere
kendden gep mest-i medh olunca oda ire bir
mankal te yakup bir kede kodu ve hemn ol n
mecrhun vcdun hekmin hddm kucana alup
cerrh mecrhun bana kelle-p kenr olan yerin
etrfna bir dizge ba gibi bir tasma kay balayup bir
keskin usturay eline alup herf-i mecrhun nne
cerrhba oturup herfin alnnn derisin iki kulaklarna
varnca bann derisin izp sa kula yanndan deriyi
sehel yzp kaf kemii bembeyz nmyn olup zerre
kadar bir katre kan aktmad.
Hemn cerrh mecrhun kulandan ileri akak
tabr etdikleri yerden kafnn en yerinden kafy sehel
delp bir demir mengane sokup menganenin burmasn
burduka herfin kellesi t u derisi izilen yerden kelle-
p kadar kafs kalkmaa balayup herf-i mecrh sehel
hareket etdi.
______________________________________ 101
Andan yine menganeyi burduka herfin kellesi
kaba bi-emrillhi tel kellenin di di kined yerlerin-
den alup kelle iinde beyni enseden tarafa nmyn
olup kellenin ii kulaklar mbeynine dek sulu kan ve
smk gibi baz ahlt ile meml olup beyni yannda
tfeng kurumu kzyle durur. Meer be dirhem
akmakl tfeng kurumu imi, beyninin zar yannda
durup krmz kan ile mlemma olup durur.
Hemn std- kmil cerrh hakre eydir:
"Gel bak gr bu ben demn bir nn-pre in
[62b] hl-i diyergnunu", dedikde hakr dahi ilerice
vardkda azma ve burnuma koyun makremesin koyup
mecrh herfin kellesi iine nazar etdim.
Azamet-i Hud garb insnn beynisi kaf iinde
gy tavuk yumurtasndan yavrusu henz km gibi bir
ku yavrusu gibi bzlm ba ve gzleri ve burnu ve
kanatlar ile bzlm durur, amm zerinde bir kaln
deriden zarf, yan bir beyz zar var. Cerrhba hakrin
azna makrameyi koyup kaf iine bakdmdan eyitdi:
"Nin azn ve burnunu makrame ile kapayup
bakarsn", dedikde hakr eyitdim:
"Belki bakarken y aksram y ksrp nefes alup
verirken herfin kellesi ire rzgr girmesin dey azm
ve burnum kapadm", dedikde cerrh eydir:
"ferm sad brekallh ite sen bu ilme mukayyed
olsan std- kmil cerrh olurdun ve imn- nazar ile
takayyd edp bakdndan bildim ki bu dnyda ok
ey grmsn", deyp hemn acele ile mecrh herfin
beynisi yanndan bir ifte ile kurumu alup bir sar
snger gibi ey ile kurumun bu kadar zamndan ber
durduu yerdeki uyuuk kanlar ve sar sulu ahltlar
cmle snger ile alup sngeri arb ile yaykayup yine
kaf iini ve beyni etrflarn pk pkze silp hemn
yine acele ile kafy yerine koyup depesinden ve enesi
altndan yass kaylarla muhkem sarup meydn-
mahabbete bir kutu getirp kodu.
Tem-y hikmet-i cerrhn: Hemn herfin
mukaddem bann derisi iki kulaklarna varnca izilmi
idi. Hemn ol derileri birbirlerine yakn getirp mezkr
kutu ire iri atl karnca dediklerinin birini demir hokkaya
ile kutudan alup herfin kafs derisinin kesilen yerlerine
karncann ban koyunca hemn a karnca iki deriyi bir
yerden srnca cerrh karncann belinden maks ile
kesp karncann ba iki deri kenrlarn sra kald. Ann
yanna bir karnca dahi eyle edp hsl- kelm bir kulak-
dan bir kulaa varnca seksen aded karncalarn balarna
mecrh ban derilerini srdup merhemler srp sarup
sarmalayup herf-i mezbru pupula dek zre bir
bucaa dayayup iki yanlarna yasdklar koyup herfin
kellesinde olan kurum deliine bir fetle sokup zerine
ann dahi merhem srp sard.
Badehu oda ire bir bed ryihal buhr yakup
herf-i mecrhun burnu deliklerine krk elli yllk arb
srp ellerine ve kollarna ve gsne ve gerdnna el-
hsl mmkin olan yerlerine tn-i amber-i n srp
andan yine oda ire mmy-y kn yakup andan ortaya
tam gelp tenvl etdiimizde kmil bir sat olunca feryd evce peyveste olurken tam istemee baladkda
herf gzlerin aup tam istedikde bdem harresi ve bir kse mv erbet verp gayri ey vermedi. Hakr ol
tavuk maslkas iirp andan be dirhem kadar arb gn t Be kapular kapanma mahalli olunca paaya
verp gayri ey vermedi. gitmeyp bu temy etdim.
Bu hakr bu temya yedi gn kmil mdvemet Herf-i mezbrdan t vakt-i asr olunca tahtn ve
edp tem ederdim. Sekizinci gn herf-i zarf ifkat fevkn ol kadar ameller edp bed ryihal kara katrnlar
bulup sehel bmrhne ire hareket etmee balayup on ve nie bin sovulcanlar karken {dbrnden} kar
beinci gn kral huzruna gitdi. Yan bu Be kalas ire kadar tl ylan gibi beyz alaca ve st smkl iki
byle std- kmil cerrhlar ve fassd- kmiller ve ucunda gelincik ba gibi balar var, amm dileri yok.
hukem-y limler var kim gy her biri B Al Sn ve Lkin iki banda dilleri keler dili gibi, amm gzleri yok,
Fsgores-i tevhidlerdir. karn bir byk elma kadar karnn yarup ii leb ber-leb
Fasl- dier-i kr- acb-i cerrhn: Bir gn yine krmz krmz hurda sovulcanlar {kd}. Anlar dahi
Laslo Kral nm manastrn dr- ifsn seyr-i tem kendi gibi ayaksz ve gzleri kr sovulcanlar idi.
ederken vilyet-i Kallevineli bir std cerrh ile in Ve herfin ellerinden ve ayaklarndan ve mezkr
olup sehel Trke dahi bilp andan lisn- Talyan'dan ve dbr ardndan henz cerhatlar ve sar dutkallar akup
lisn- Nemse'den baz lugatlar yazarken stirinye vakt-i gurba yakn herfe sirkeli kebb ve bir kse arb
ehrinden bir araba ire tulum gibi imi sar bir dem verp badehu hakr aham karb olup konamza varup
getirp gzlerinden ve kulaklar ve burnu deliklerinden cmle tem etdiimiz paaya bir bir nakl etdikde paa
sf sar sar sular ve cerhatler cereyn eder bir dem ve sminden olanlar cmle lem-i hayretde kaldlar.
kim bed ryihadan yanna varlmaz. Hemn cerrh bu Badehu nc gn yine dr- ifya varup herfi
herf-i istisky grnce, seyr-i tem etdim. El-azametullh herf tulum gibi bir
"Bu krk gndr byle olal nin bunu yigirmi otuz Batlms kefere iken gy nesh olup eyle kadd-i mahz
gn evvel getirmediniz?" dedikde mstesk demin olmu, amm yznde gznde nr kalmayup sads
hddmlar eyitdiler: zenbr- asel gibi vzlard ve yz ve gz ve vcdu
"Biz Filimenk vilyetinde Amstrdam ehrinden cmle eyle burumu kim gy yz yanda dem gibi
oluruz. Yigirmi gndr kim araba ile size gelirken burumu ve henz ellerinden ve ayaklarndaki
gnden gne bu kapudanmzn maraz mted olup deliklerden sar sular akmada idi.
byle tulum gibi idi", dediklerinde hemn ol n herfi Netce-i kelm kefere-i mstesk onuncu gn cmle
arabadan ya tulumu gibi endirp bir rpyl serr zre emrz- muhtelifeden hals olup gnden gne ifkat
yatrup, amm serrin ba taraf yksek ve ayaklar taraf bulup yigirminci gnde ayanda ve kollarnda delinen
alak ve ortas tebevvl ve tegayyuz edecek havruz delii yerleri eyi olup reng-i ryi hamret zre olup cerrha bir
var. kse guru verp dru'-ifya be kse s akna vakf
Hemn koca std sska herfi uryn edp bir edp vilyetine gitdi.
mlek ire bir sar amuru herfin cmle vcduna Dier sanat- ibret-nm-y std-i cerrhn:
srd, amm amur kibrt gibi kokard ve herfin azna Bir gn bir cerrh dkknnda otururken bir kefere
ve burnuna sabr- sukutru suyu srp dbrne bir klb gelp cerrha bir Ungurus altunu verp,
sbnu sivri edp sokdu. "Diim aryor kar" dey iskemle zre oturdukda
Badehu herfin iki ayaklarnn topuklarnn i hemn cerrh eline mlin alup herfin diine ml ile
yzlerinden ve iki ellerinin nebz yerlerinden ve urunca herf feryd edp,
dbrnn ardnda kuyruk sokumu tabr etdikleri "te aryan diim odur" dedikde std cerrh
mezkr yerden el-hsl iki el ve iki ayakdan bu be meydna bir mankal ile te getirp iine sar pirinden
yerden herfin tulum gibi derisin delp birer kar tl tanbra telleri koyup iki e suyu meydna koyup biri
yal [63a] ra aalarna bir krmz merhem srp mv ve biri krmz sular idi. Ve bir aadan kck
herfin kollar ve ayaklarnn ve kuyruk sokumunun maa gibi bir cmbstra ekilli bist eline alup keferenin
yard yerlere sokup durdu. azn aup aryan diin etlerine edeki mv sudan
Ve herfe bir kse beyz erbet verp stn rtp srp hemn elindeki aa maa ile die yapup bil
std gayri ie megl olup nc satde azamet-i usret zor etmeden ve kan asl akmadan bir dne beyz
Hud herfin ellerinden ve ayaklarndan ve kuyruk atal kkl hne dii karup hemn mezkr te
sokumu mahalle ra aalar sokduu deliklerden ol kenrna gelp mezkr tanbra tellerinin birin teden
kadar krmz ve sar balgam gibi koyu koyu dutkal gibi karup diin kkne kzm teli sokunca hemn tel diin
eyler akd kim tabr olunmaz. ilii iinden cz cz deyerek diin r iinden kzm
Hemn drdnc satde herfin aasna sokulan telin ucu kup bir karaca bal nahf rakk kurdcaz
sbn kup akbince yigirmi vukyye var kara ve sar tara kup bir tel dahi kzm {iken} yine bir kke dahi
katrn gibi ol kadar muzahraft ve ahltlar ve safr vu sokup yine diin rnden bir kurdcaz eyle kup
sevd ve birbirine balanm top top balgamlar ve hemn ol n die el yapmadan yine dii kard gibice
yumruk kadar yedi aded sovulcan yuvalar kup herfin snble deliine koyup bu kerre edeki krmz sudan

______________________________________ 102
su ve tuz srp keferenin kan dii zre bir kck
tahta preciini diin stne koyup "Isr u tahtay"
deyp kefere tahtay srup kan di snblesine yerlep
kald.
"Bir dahi armadan hals olup evvelkiden metn
olur" {dedi}, amm el ile yapmayyor. Hemn hakr bu
hl-i ber-keml-i pr-savb grp cnm yerine geldi,
zr Uyvar kalas altnda cirid oynarken Kbleli Mustafa
Paa dilerime bir cirid urup dne dilerim
yerlerinden mtezelzil olmudu.
Hemn cerrha {dilerim} gsterp ol n krmz
sudan dilerimin etlerine srp mezkr gibi bir pre
tahtac srup sabha dak dilerim polad- Nahevnye
dnp fndk ve ceviz krmaa liykatli diler olup cihn
kadar hazz edp cerrha bir Kaya Sultn yal verdim.
Saf edp bir kck ecik iinde krmz sudan nm
dirhem kadarca su verdi. [63b] Ve cerrh eyitdi kim,
"Eer yz altun verirsen sana sular tzb gibi
kaynatmann yolun redeyim. Her kank diyrda
gezersen dileri aryan demin diin mv su ile karup
iinde iliin dlayup dii yine aldn gibi yerine koyup
krmz sudan srp hemn bu dnyda durma ml
kazan" dedikde hakr "Elli altun ver[eyim]" der.
"No, no yz altun vermeyince retmem" dedikde
hakr hisset edp vermedim, amm meer bin altun
verp renmeli bir marifet-i ibret imi.
Yine bir gn bir keferenin kralka, yan pare
akasn alup mv sudan srp diin eline verp kefere
gitdi. Meer yerine dii komaa birer altun alrm.
..................(2 satr bo)....................
Ve'l-hsl bu Be'de olan hukem-y hzk ve nie
yz cerrh- fsd bir diyrda yokdur ve bunlarda
grdmz keml-i marifetleri birer birer takrr ve
tahrr etsek mecma-i n-matbumuz bir Knn- Eb
Al Sn olur. Ve her krlar zor--zor deildir cmle
sn vech ile ilerler.
Hatt nie cerrh dkknlarnda berberler vardr.
Geri cmle kffr- Nemse saldr, tr olmaa
muhtc deillerdir, amm yine balarnn orta yerlerini
tr edp salarn mmessek sbnlar ile yaykayup nie
yz bin kefere yetmi seksen yana girer yine sakaln
tr etdikde berber kefereleri dim bir yksek
iskemlede oturup hddmlar keferenin san sakaln
yaykayup baka bir iskemle zre oturur, amm tr
olacak keferenin oturduu iskemle bir ml zre olup
frlak gibi devern eder. Berber tr etdike iskemleyi
evirp her ne cnibin tr etmek murd ederse kendsi
oturup iskemleyi evirp sn vech ile tr eder.
Rm'daki gibi berber ayak zre tr etmez, bu dahi
temghdr. Ve dkknlar zrevnlar ve gn-gn
eylar ile mzeyyen teferrcghdr.
Amm dru'-iflarnda olan hayrat [u] hasentlar
ve sr- binlar ve meklt [] merbt macintlar
bir diyrda yokdur.
Evvel her kim bu tmrhnelerde if bulursa
mukaddem nezr etdii eylar getirp ol kadar altun ve
______________________________________ 103
gm ve bakr ve kalay suhn ve tancere ve snler ve
tebsiler ve emdnlar var kim her tmrhnede onar
Msr haznesi deer altun ve gm vnlar vardr ve ol
kadar altun ve gm kebb ileri ke be-ke dayal
durur ve her marzin illetine gre altun ve gm ve
bakr tancere tam- gn-gn tabh edp hastalara bezl-i
tam ederler. Kilarlarnda ku sd ve r-i hurm ve
katr-i nebt- Hamav misilli meklt [] merbtlar
mevcddur. Ve eyle std- kmil abzlar var kim
kaan kral bir krala ve bir vezre ve bir eliye ziyfet etse
bu abzlar tmrhneden varup tam- gn-gn
piirirler.
Amm cemi kfiristnn tam mehr deildir.
Cmle kefere perhz ile atal demir ucuyla elli dirhem
tam ve elli dirhem arb yeyp ierler. Tam devlet-i
li- Osmn'dadr. Hind Sind Acem'de dahi tam
yokdur, hemn bir pilavlar mehr.
Ve her tmrhnenin macinhnesinde hekmba
oturup yevmiyye birer kantr skker macinleri ehl-i
derde ve fukarlara bezl ederler. Nie yz bin hokka ve
kavanos macin ve meklt [] merbt hulviyytlar
vardr. Ve her tmrhnede mteaddid yazl ve kl
hcrelerinde gn-gn havz u zrevnlar var. K
odalarnda hammm gibi sobalar yaz odalarnda
zrevnlar olup penereleri belere nzr olup her
hastann tabatine gre szendeler gelp gn-gn sz
alup fasl ederler, amm aceb hikmet-i Hud'dr kim bu
Alman diyrnda Rm'da ve Arabistn'daki gibi ok
mecnn yokdur. Lkin meshr kefereler bu
tmrhnelerde okdur. Anlara d-i dev eder dahi
yokdur.
Der-imret-i dru'l-itm- fakr-i garbn
Cmle on bir yerde mekel-i dru'z-ziyfe vardr.
Geri hass ve lem ve hisb vilyeti olup kaht [u] gal
ehirdir, amm elbette her kral manastrlarnn
imretlerinde buday ve un orbas pip kenselerde
skin olan btrk ve kssslere ve baz fukarlara obralar
mebzldur, amm cmleden stifani kensesi ve Kral
Sary imreti cmleden mamr olup bay [u] gedya ve
cvn u pr u sbyna hon- b-imtinnlar mebzldur.
Andan imret-i kense-i (---) (---) andan manastr-
(---) andan
..................(1.5 satr bo)....................
Cmle manastrlar bu mahalde tamm oldu. [64a]
Mad mahalle kiliseleridir, amm bu mezkr
manastrlarn cmlesi kurum rtl deildir ve stifani
kensesinin dahi nie yerleri kurum rtl kubbe
deildir, hemn harpte tahta mnakka tavan zre
gn-gn mnakka sral kiremit rtldr. Ve gayri
dyrlar dahi eyle mnakka kiremitlidir. Ve cmle
ehrin amristn olan dr- menhslar ve nie yz
sarylar cmle elvn reng kiremit ve kurum ve sar
pirin ve krmz bakr ve kalayl teneke ve c-be-c
indire tahta rtl mamr u bdn
menhslardr. Ve eer
..................(2 satr bo)....................
Ve eer bu ehrin evsfn grdmz gibi tahrr
eylesek bir kitb- mcelled olur ve tahrri de mmkin
deildir. Hemn Hud-y Lemyezel dman errinden
bu ehri emn ede, zr bu ehre bir gayri yat ayak bassa
vrn olur. Hemn suhletle Hud-y Bn dest-i slma
myesser ede.
Ve bu ehrin cmle eyi memdh [u] mehrdur,
amm hezr ahsend pesend cmle hukem ve cerrh u
fassd u kehhl u nakk ve sati ve tfengci ve krk
ve sokaklarnn pkliine ve hkimlerinin zabt u
rabtlarna ve bey [u] irlarnda mzn u terzda hlf
etmeyp kizb sylemediklerine ve adl- adletlerine ve
rey v berylarnn sde-hl zre olup zulm
etmediklerine ve b [u] hevsnn letfetine ve mahbb u
mahbbesinin nezfet zerfetine ve tarz- har ryihas
ve elvn gayri gne kfelerine ve cmle halknn
herkes ile hsn-i lfet edp garb-dost olup dil-
nvzlklarna ve vilyetleri cmle her eyden emn
emn olduuna sad brekallh ak olsun kim slm
diyrnda byle emn emn ve adl-i adlet yokdur.
Bu ehrin nie bin gne hsniyytlarn tahrr etsek
bir ylda tamm olmaz. Ancak biz murd [u] mermmz
zre sadede rc edelim.
Bu ehri alt gnde seyr-i tem edp mukaddem
kraln "Bir haftadan sonra eli paa ile merref olalm"
dedii gnlerden yedinci gn Cumaertesi olup ba
Meykel tercmn ve bakomsar defterdr paaya gelp,
"Sultnm, s[r] inpirator sultnma selmlar edp
yarnki gn merref olalm dey buyurdular" dedikde,
Der-beyn- mvere-i mlkt- sr-
b-vakar be-eli Kara Mehemmed Paa-y
rn gftr
Eydir: "Baka komsar ho geldiniz, amm ben sra
vardkda kral tahtndan enp bana dvnhne kapusuna
dak gelirse ve benim omuzumu sr pp ben ann
gsn persem ve Mekke Medne pdihnn nmesin
pp baa koyup nme-i hmyn krat olunca kral
ayak zre durursa ve cmle pkelerimiz knn zre
verilirse ve nme-i hmynda ve fermn- vezrde olan
ahidnme{mizin} kavl-i karrndan ziyde teklf-i ml-
yutk etmezlerse huzr- sra varup buluurum ve ill
yok derse bi-Rabbi Kabe ve bi-hakk Hazret-i Muhammed
aleyhi's-selm pdihma ahvlimi arz ederim. Sizin
elinize dahi slmbol'da rabet etmeyp cef ederler"
deyince bakomsar eydir:
"Behey sultnm siz ne aceb hm sevdya
dmsiz? Bu yedi kral sr- b-vakar ehinhna bu
teklf-i ml-yutk bir eli paa karndanz etmemidir"
dey bir hayli muraza kelmlar olup hru'l-emr
bakomsar eydir:
______________________________________ 104
hne-i "Sultnm bu teklfleriniz varup sr hazretlerine
danalum", deyp kii sra kefere varup gelp
hr drdnc gelide,
"sr tahtndan ensin ve sultnma yedi adm karu
gelsin ve tcn bandan karup selmnz alsn ve siz
srn gsn ve s[r] sizin mcevvezeniz psn"
deyince paa
"Yok omuzumu psn" dedikde,
"Eyi sultnm, bu sze meznuz omuzunuz psn
ve sr nme-i pdih pp bana koyup nme-i h
okuyunca kral ayak zre dursun, amm hedylar
verilirken sr tahtna otursun" dedikde paa dahi,
"Eyi otursun" dey izin verdi. Ve anlar eyitdi:
"Sultnmdan sr efendimizin bir riclar var.
Sizin hedylarnz gtren aalarn cmlesi sr
hazretlerinin etein psnler ve huzr- kralda el
kavurup dursunlar. Bir riclar dahi pkelerinizi alay ile
gtrrken mehterhne-i l-i Osmn alarak huzruma
gelsinler dey s[r] buyurdular" deyince hemn bizim
paa eydir:
"Hedylar gtrrken mehterhne almak kn-
nmz deildir ve dahi hedy gtren aalar benim anlar
hidmetkrlarmdr. sr hazretleri yanna varup srn
ellerin pmee bir alay- mmet-i Muhammed'in ne
hadleri var. Anlar da benimle kral yannda bir mi
olsunlar ve rz- slm- Muhammed [64b] yok mudur
kim aalarm beni koyup kral nnde el kavurup
duralar. Bu dahi det-i l-i Osmn'a muhlif hm
teklfdir. Bize bu asl gne knndan hric teklfler
etmen" deyp aceb metnetli cevblar syledi kim
cmlemiz g olduk.
Hus[san] alay ile hedylar gtrrken meh-
terhne alnarak bile gitmee mvere etmi idik.
Hemn kral tarafndan mehterhne alnmas teklfi
olunca "Knnmz deildir" dey cevb etdi.
hr- kr cmle kffr muztarib-kr olup eyitdiler:
"mdi sultnm ale's-sabh mbrek bzr
gnmzdr. srdan sultnma haber geldikde terf
buyurun sr tahtndan enp kapunun i yznde size
muntazr dururlar bulasz" deyp paadan cmle hedy
defterlerin alup gitdiler.
Ve bu hedy defterleri zre sr yannda turvin
mvere edp cmle hedylar kendleri vzer v
vkellarna tevz edecekleri defteri paaya gnderp,
"Knnmz budur gtrecekleri hedylar ve atlar
bu defter mcebince tevz etsinler" dey paaya defter
geldi.
Paa dahi kraln gnderdii defter zre cmle
hedylar krala ve anasna ve bavezre ve bapapasa ve
baireke ve gayri vezrleri makmnda olanlara ve ser-i
krda olan b-dnlere cmle hedylar mde edp ertesi
sene (---) mh- Zilkadesinin (---) (---) bzr gn ale's-
sabh sr ikinci vezr ve bakomsar ile kend hnto
arabalarndan sekiz aded eheb atl bir mcevher ve
mutall ve murassa gm zre mn kubbeli bir hnto
araba gndermi kim em-i insn grdkde hrelenir.
Paa hntova binp cmle aavtlar rah-
ferahlarna pr-silh ve mlebbes ve mzeyyen svr
olup mde durdular.
btid sekiz aded dvnhne demesi nak- zerkr dvnhne-i azmi gep yz toksan yedi kademe ta
ibrem hleleri sekiz aded hnto arabalar ile ileri
gitdiler.
Andan bir direkli ota- nh-tk on bir hnto
arabalara tahml edp zer-ender-zer nak- bkalemn-
larn arz- kly edp ierisin tara evirp yanlar sra enp [65a] andan drd be tabakasna kh piyde ve
cmle mlebbes semmr krkl aalar ve piyde
mlebbes sarrclar ve nigrler ve adr mehterleri ve
mehterba ubr etdiler.
Andan sonra res at kim her biri muteber at ve
sfint'l-ciyd misilli atlarn biri cevhir ve murassa
eerli ve cevhir rahtl ve topuz ve gaddreli ve cmle
rkb zerdz cevhir dikme abyli ve bahr hotasl ve
alt pre cevhire gark olmu yanckl ve atn banda
ablak murassa ca teliyle yemn yesrnda krmz ve
dolamal hshr yedekileri ve hshr kalfas ile ubr
edp bir at dahi sde dbdan ullu yelkendez yrr at
kim gy bir at- akar- dvzddr.
Andan bir kheyln mazlm at cmle cevhir eerli
ve murassa rikbl pk msellah ve bistl at kraln
anasna yine hr halfeleriyle gzer etdiler.
Andan sonra yigirmi ift ar kuaklk hilat-i
fhirelerin her biri atlar zre muhteem aalarn elinde
tertb zre ubr etdiler.
Andan sonra on kle hnkr ve kse ve hezr
destr- Muhammedler gep andan on vukyye d-
Mverdler ubr etdi.
Andan on emmme amber-i hm bir zerdz boa
ire bu hakrde idi.
Andan on gbek misk-i Hoten benim ayakdam
kapucular kethudsyla ubr etdik.
Andan paa kethuds Hseyin Aa'da sorguc- h
andan ba kapucubada bir cevhir topuz ile paa
kethuds at ba berber ubr etdiler.
Badehu paa nehr-i Tuna zre cisrden araba ile
gep kalaya girince kheyln atna svr olup cmle at
ve kendsi zer-ender-zer cevhire gark olup heste
heste giderken Selm destr zre cevhirli sorguc-
pdih taknup ve nme-i hmynu kend koynuna
sokunup nmenin kisesi ve cevhirli altun kozala
paann yakasnda grnp semmr kabanise ve cmle
mataraclar ve tfengcileri ve trlar ve ke'l-evvel
silihdr ve ukadr ve cmle i aalar pr-silh ve
mlebbes ve cmle hedy gtren aalar ve gayriler
ikier ikier at ba berber ubr ederek srn sary
meydnnn kapusundan ieri ibtid hleler andan
ota- pdih ve andan atlar girp meydn-
mahabbetde durdular.
Bizler dahi hedylar ile Sary meydnna girp Kral
Sary dvnhnesine kacak kapuda cmlemiz atlardan
enp kk komsa[r] ve kk tercmnlar knnlar
______________________________________ 105
zre nlerimize dp kmil yedi kat sarya kup ve
yedi tabakasnda nie bin gn-gn areb garibden
seyr-i temlar var kim ben dem grdkde lem-i
hayretde kalr.
Bu mezkr yedi kat sarya cmle dolaa dolaa
nerdbn ile urc etdik. Amm iki kat tabaka
dvnhnelerin aa katlar nerdbn deildir, hemn
slmbol'da Ayasofya cmii tabakasna kar gibi ylma
yokudur. Bunda kral at ile kup ikinci tabakada atdan
kh kol tezkereleriyle hammal kefereler yukaru
tabakalara karrlar.
Yedi katnda yedi sra dvnhne-i azmler var kim
her birine er drder bin kefere alr dvnhnelerdir.
Her biri birer gne tarh olunmu birbirlerine asl
mbeheti yokdur. Dvrlar nak- bkalemn zerdz
hleler aslm grn dvnhnelerdir.
Ve her kada nie yz revzenler ve cmlesi cm ve
billr ve necef moranlar ve telakdan(?) cml
penereleri var. Amm sekizinci dvnhne bizzt sra
mahss yz altm aded zer-ender-zer ile mebn
krgr bin dvnhne-i azme cmlemiz kup paa bir
taht- lde karr etdikde paa mataracba ile hakri ieri
kraln kk dvnhnesine gnderp,
"Varn grn kral tahtndan enp kapunun i
yznde durur mu?" dedikde varup grdk, meer sr
tahtndan enp mataracbay zerdz skf- mehbet-i
Hac Bektasiyle grnce hemn kral bandan apkasn
karup hakre ve mataracbaya tapnup selm alr gibi
bir iki eilp doruldu.
Biz dahi grdmz gibi paaya haber verdikde
hemn paa dahi heste heste ayak ayak yryerek
kraln hs dvnhnesinden ieri girince hemn kral on
adm ileri eli paaya gelince eli paa dahi apul apul
yryp,
Der-mel-i tahkk-i mlkt- sr b-eli
paa-y b-vakr
Hemn eli paa kral ayak zre grnce sehel
serce ve cst pke yryp krala selm verir
eklinde "Sm aleykm" deyp kral dahi bandan
cevhirli manlifkeli apkasn karup ba ak paann
selmn alup paa seirdp kraln gsn pp kral dahi
eli paann kavl-i karr zre omuzun pp kral paann
elin eline alup kral tahtda karr etdikde paaya yer
gsterp,
"Saf geldin ve ho geldin" dey paaya vfir
tazmler etdikde hemn paa-y l-vakr koynundan
nme-i hmynu karup pp bana koyup sa eliyle
nmeyi krala verince kral nmeyi iki eliyle alup iki kerre
pp nmeyi bana koyup nmeyi sa tarafnda cmle
vzersna gsterp cmlesi balarndan apkalarn
karup cmle kffr nmeye secde edp yzlerin yere
srp dular edp "kr byle sulhu grdk" dediler.
 Andan kral nmeyi sol tarafnda olan cmle
merlarna ve papaslar ve i erlerine ve cmle erbb-
dvnlara gsterince anlar dahi balarn aup ser ber-
zemn edp somurdanup "Marya Kot" dey dular
etdiler.
Andan nmeyi dvnhnenin sa taraf kesinde
bir l maksrecik zre nmeyi anasna gsterp anas
dahi ayak zre kalkup ellerin ve kollarn ve boynu ve
belin eerek hamd edp dular etdi.
Badehu rsr- inpirator nmeyi yine pp bana
koyup taht zre ayaa kalkup nmeyi ba ucunda tc-
gorona, yan tc- revc- skender olan manlifke altna
koyup nmenin Nemse lisn zre tercmesin Tercmn
Meykel'e verp krat olunan,
Sret-i nme-i hmyndur: Bu mahalle sehel
tahrr olundu.
"Evvel sernmede 1 deyp
badehu evvel benm- Hud celle celluh ve azume
nuh ve l ilhe gayrah, sniyen Hazret-i Muhammed
aleyhi's-salt ve's-selm, slisen r-yr- gzn
rdvnullhi aleyhim ecman, rbian ben ki hdim'l-
Haremeyni'-erfeyn sultnu'l-berreyn ve hknu'l-
bahreyn shib'l-Irkayn mevl(n) mlki'l-Arab ve'l-
Acem ve mlik rkbi'l-mem olan es-sultn ibn's-
sultn es-Sultn Mehemmed Hn ibn brhm Hn'm ki
shib'l-Marib ve Cezyir ve Tunus ve Trbls ve Msr
ve Habe ve Mekke ve Medne ve Lahsa ve Basra ve
Badd ve Van ve Diyrbekir ve Erzurm ve Ahska ve
Grcistn ve Dastn ve Det-i Kpa vilyet-i Krm i etmeyesiz, ve's-selm" dey nme-i hmyn bu yzden
ve eylet-i Tarabefzn ve Erzurm Sivas ve Konya ve
Adana ve Maray ve Karaman ve Haleb ve m ve
m- Trbls ve Kuds-i erf ve shib'l-berr ve'l-bahr
olup deryda yedi yz pre kl shibi olup hussan
Bursa ve Anatolu ve belde-i Tayyibe, yan Kostantiniyye
ve Edirne ve Rmeli ve zi ve Mora ve Budin ve Ere
ve Varat ve Tmvar ve gayri kl bin yedi yz
metne shibi slle-i l-i Osmn'dan Sultn
Mehemmed Hn'm.
Sen ki inpirator kral dostum olup dstr-
mkerrem vezrim zerine vardkda yigirmi yla akd-i
sulh murd edindiin mesm- hmynum olup elim
ile nme-i hmynum vsl buldukda gerekdir kim
yigirmi sene sulhu kabl edp ve tarafeynden yigirmi
ikier mdde zre,
Tenbhnme-i hmynumdur ki zikr olunur
btid mdde-i evveli oldur kim iki tarafdan yigirmi
aded katanadan ve etecilerden ziyde olup kaladan
kalaya asker ile top ekilmeye ve aa top hle ile
atlmaya.
Bizden Cierdelen [65b] ile Uyvar mbeyne-
hmsndaki gl kenrnda bir kala yapla.
1 Kurn, Th, 47. "Esenlik hidyete uyanlarndr"
______________________________________ 106
Sizin ricnz zre Uyvar'a bir merhale yer kend
topranzda nehr-i Vak kenrnda gep Uvar nmnda
bir geit palankas bin olunmak fermn- hmynum
olmudur.
Bizim Uvar'mza tbi feth eylediimiz otuz iki
pre kalalar harb u yebb yata.
Yenikala tevbilerinden yigirmi pre kalalar dahi
tarafeynden yaplmayup kala.
Ve sizin Komaran kalas dibinde Vak suyu ve Litre
suyu Uyvar kalama hudd ola.
Ve strgon tarafndaki Sleymn Hn ecddmn
Sun ky dibindeki millerine hudd ola ve anlardan
Yenikala harb kala.
Bizim Erdel'de Sekelhid kalasn harb etmee ric
eylemisiz, mnhedim ola, amm vilyet-i Erdel'deki
kalalarda zerre kadar Nemse askerleriniz olmaya, rz-y
hmynum yokdur. Mesm- hmynum olursa
nakz- ahd etmi olursunuz, zerinize sefer etmen
mukarrerdir. Ve bizim de Zirinolu vilyetinde alkamz
olmaya, anlar sizin reynzdr.
Fermn- hmynum zre bizim Budin nnde
Pete kalasyla Hatvan kalamzn mbeyninde
Deirmenlik Deresi nm mahalde bir kala bin etmee
fermn- erfim olmudur.
Ve bizim feth edp iine konan kllar bizde {kala}
ve Leve ve Litre kalalar sizde kala.
Ve sir fermnlarm sdr oldukda almet-i
erfeme itimd edp zerre kadar (kadar) sulha muyir
krat olundukda sr dahi,
"Seman ve ta" deyp bu yzden sulha rz verp
bizim ordu kads sicillinde ve anlarn millet-i Meshiyye
bapapaslar sicillerinde cmle urt- kuyduyla
sulhnme ve ahidnme ve tenbh-i hmyn tahrr
olunup nizm- intizm buldukda sr eydir:
"Sleymn Hn asrnda olan uhd u urtumuz
mcebince yigirmi be senede bir tecdd-i sulh ederiz"
dedikde eli paa eydir:
"Yok bu sze pdihmzn rzs yokdur. Fermn-
pdih yigirmi ylda bir tecdd-i sulh ola, zr bizim
pdihmz ve cmle askir-i slmmz ceng-i cidlsiz ve
harb-i ktlsiz olamazlar, zr bizim Hazret-i
Muhammedimiz Allh emriyle kfire kl urmaile bas
olup anlarn fermnyla bizler dahi kl urup gazlar
ederiz", dedikde kral yigirmi drd senede bir tecdd-i
sulha rz verp bizim eli paa yigirmi seneden ziyde
sulha kil olmayup nie gne gft u gy kl u kller olup
kraln rzs zre hr- kr,
"Kral tarafndan yedi senede bir devlet-i l-i
Osmn'a kk eli ka ve yigirmi ylda bir byk
hazne ve byk hedylaryla byk elileri rikb-
hmyna gelp tecdd-i sulh ede. Eer yigirmi ylda bir
byk eli gelmezse Ungurus vilyeti zre sefer edile.
Ve her sene banda der-i devlete kk eliler
Nemse kapu kethudsna gele.
 Ve her ay banda kraldan Budin vezrine andan "Hadd-i ztnda biz dahi Tatar askerin ve deryda
krala eliler mh-be-mh tarafeynden eliler mahabbet Cezyirli askerin zabt etmee kdir deiliz. Tatar
zre varup geleler. askerimiz imden sonra Kzlelma'ya ve Ungurus
Ve beher sene knn- Sleymn Hn zre (---) bin diyrlarna bu sulhdan sonra gelirlerse siz de Tatar
Ungurus altunu harclarn ve yetmi aded gm kupa askerin dutup gzlerin oyun", dedikde hemn sr ve
birer vukyye olmak zre iki bin vukyye gm vn Zoza vezr ve ve dahi Mantikukula vezr,
sandka gibi ve havz u zrevn gibi ve gm leenler "No no "deyp apkalarn kelle-i b-devletlerinden
ve gm mescid ve gm serv ve gayri sm-i hlis karup eyitdiler:
vn hedylar ve sm zer-i hlis mnakka arabalar "Ya bu sulh byle nice olur? Bir memlekete kim
ile gelmek zre ve dahi tarafeynin elilerine beher yevm krk elli bin Tatar iki kerre yz bin at ile gele, ol diyrdan
yz altmar aded riyl guru harc- makl verilp tara- dahi ne umarsn. Bire meded siz hemn Tatar askerin
feynin elileri muazzez mkerrem varup geleler. zabt edin. Biz dahi Macar katanalarmz pek zabt
Elilerin vcdlarna dvn- pdihde bir zarar ederiz", dey cevb edp sulh [u] salh nme tahrr
gelmeyp bir yerleri rahnedr olmaya, yan elinin olunup eli paa eydir:
"nallh bade'l-yevm biz Tatar pdihmzn
burnu ve kula kesilmeye" dey sr ric etdikde
fermnyla zabt ederiz. Eer memleketlerinizde bir Tatar
hemn eli paa eydir:
bulunursa sulha muyir i olmu olur. imden sonra
"Vallhi srm, eer bizim tarafmzdan gelen
nizm- emn-i emndr" dedikde cmle dvn- srda
eliler huzrunuzda arb ip bed-mestlik edp zebn-
olan kffr balarn aup pdihmza ve eli paaya ve
drzlk ederlerse kulan burnun deil dilini kesin.
sra hayr dular edp bu minvl-i merh zre
Amm sizin eliniz dahi dvn- pdihye geldikde
tarafeynden yigirmi mdde anlardan ve yigirmi mdde
arb- b-hicb ip bed-mest olup germiyyet-i arb ile
bizlerden ve yigirmi senede bir byk eli byk hazne
huzr- pdihde zebn-drzlk ederse pdihm
ile kmas cmle yazlup akd-i sulh olup Ftiha okunup
huzrunda burnun ve kulan ve dilin kesmek deil
pdiha arz- telhsler yazlmaa fermn olundu.
hemn ol n ban keserler. arb ip n-hemvr evz
Andan sonra ale't-tertb hedy-y l-i Osmn
eden elinize bizde riyet etmek art deildir. Hemn
yrmee balad. btid paa sorguc- pdihyi pp
elilerinize tenbh buyurun kim arb imeyp huzr-
bana koyup andan (andan) bir murassa otaay eli
pdiha varmasnlar. Eer ben de kralmn huzruna
paa kraln eline verp kral dahi Freng apkas manlifke
sarho gelirsem benim de hakkmdan gel", dedikde sr
zre sokup tahtnda karr-dde oldukda hemn paa
eydir:
cevhir ve murassa topuzu pp yine srn eline
"Hakk ki mselmn pdih elisi ve her eli
verdikde hemn sr ayak zre kalkup cmle erbb-
byle meddeb rz shibi olup pdihnn rzn gzet-
dvna topuzu gsterdikde cmlesi ba aup du etdiler.
mek gerek, zr pdihlarn ululuu ve azm'-n
Andan cmlemiz sr huzrundaki soffa zre
olduu varan elisinden bellidir" ve yine kral eydir:
cmle mk-i Hoten ve cmle amber-i hm ve cmle
"Cnm eli paa, sen bu vilyetimize rahmet gelp
d- Mverd ve cmle destr- Muhammed ve cmle
ho geldin, amm sizin strgon ve Ustolni-Belgrad' ve
kuaklk zer-ender-zer hilat-i fhireler meydn-
Budin serhadlerinizin ete ve poturac levendlerinden
mahabbete geldikde srn fermnyla bir hilat
ferydmz vardr. Edepleriyle otursunlar. El-hamd
vlidesine gnderp birin bavezre ve birin bapapasa
lillh bu sulh [u] salhmz bu yzden mnakid olup
geydirp bu mahalde Raba {suyu cenginde} mrd olan
kimin kabza-i tasarrufunda kllar [66a] ve kurlar ve
Zirinolu'nun oluna bir hilat-i fhire geydirilp Zirin
kasabtlar ve nevhler bulundu ise ann hkmnde
vilye[ti]ne ban olup eline sr bir gm klng verp
kalup sizin ve bizim tarafmzdan katanalarmz ve sizin
ban oldu.
etecileriniz birer hle takrbiyle huddlarnda[n] tara
Andan gayri hilatleri gayri vzerlarna ve mer ve
kup bizim kalalarmza tecvz etmeyeler", dedikde
i erleri ve kapudanlar ve komsarlar ve irekler ve
bizim eli paa eydir:
aglarna hilatleri cmle geydirp dvn- kralda bir
"Hemn srm siz sizin Macar katananz zabt u
srr- dmn olup cmle hedylar gyet makble
rabt edin. Bizim serhad halk bir ey etmee kdir
gep andan cmle zerdz hle-i harr-i mnakkalar
deillerdir. ll sizler eli gndermediiniz mahallerde
huzr- sra gelp tarfet'l-ayn ire bu hleleri
serhadliler fursat bilp eli kmad dey ol zamn
dvnhnenin dvrlarna gerdiler. Andan sonra cmle
vilyetler ururlar. Hemn siz katanalarnz grn"
aavtlar bade'l-hedy aa dvnhnelerine gitdiler.
dedikde hemn srn vezri Rudolfo eydir:
Amm bugn alkdan cmlemiz tamm olduk. Ne
"Bizim Macar katanamzn zabt asl bir vecih ile su ve ne erbet ve ne kahve ve ne bir lokma tam
mmkin deildir, anlar hrszlardr. Siz anlar serhad- yemeyp batn- cn ded gibi Arabn a karnna
lerinizde bulursanz dutup kaza urun", dedikde bizim avdet edp l-i Osmn dvnn bu mahalde htra
eli paa eydir: getirp henz devlet-i l-i Osmn'n nimeti kymetin
bildik. Badehu yine paa sra eydir:

______________________________________ 107
 "Pdihm krala mahabbeten kend atlarndan iki
at gnderdi, terf buyurup grn" dedikde hemn kral
etek der-meyn edp cmle erbb- dvnyla drd
tabaka aa enp Sary Meydnna nzr bir maksrede
oturup atlar nne ekp grd kim cevhire gark
olmu atlar kim bir kral mlik olmayup imrhoruna
teslm olundu.
Tem-y garbe-i kheyln: nki iki res atlar
bizim hr halfeleri siyh apkal kfirlere teslm edp
gitdiklerinde hemn eersiz olan db ullu Tureyf nm
kheyln- benm grd kim siyh apkal kfiristn
iinde kalup grd bildii mselmn kyfetinde dem
yok, hemn bir kerre iki aya zre kalkup yularn dutan
iki aded kfirin balarndaki apkalar zre nice n
elleriyle urdu ise ol n iki nefer kfirin beynileri tara
kup cn ber-cehennem mrd oldular. Hemn sr
nnde arz- cret edem dey birka kfir at zre
hcm edp yularndan {ata} yapam zann etdiler.
Anlardan dahi drd kfir depelenp dmmin bn-
guna havle eyleyp bu Sary Meydn izdihmnda
olan kfir iine bu kheyln at- fakr [66b] girp cmle
kffrlar birbirlerine katup cmle kffr birbirlerin
ineyp at kmil nm sat kfirler zre berk-i htif gibi
seirdp gezdike bu Sary meydnnda l-i Osmn'dan
gelme bir at bi-emrillhi tel ol kadar kfiri helc melc
edp krup geirp ol kadar kfir mecrh olmudur kim
hl kfiristnda dstndr.
hr- kr eli paa grd kim kffr demet demet
krlyor ve Sary meydnndan tara izdihmdan kffr
kamaz. "Bire u at dutun" dey hr halfelerine
fermn edince bir beyz klhl yedeki varup "Gel
Ceyhnum gel" deyince hemn atn iki gzlerinden kanl
yalar akup sheyl urarak yedekinin yanna gelp
licmndan zabt etdikde eli paaya hakr eyitdim:
"Sultnm bu at bir gz atdr ve bizzt l-i Osmn
pdih binmidir. Bu at bu meydnda bu kadar
rsvylk edp bu kadar kfir krmdr. hr- kr bu at
kfirler ldrrler. Bu at alup yerine gayri at verin"
dedim.
"Hele grelim" dey mz edp bizim yedekiler
at kraln hruna balayup gitdiklerinde hemn py-
bend ve yularlarn krup hr ire yedi kfiri dahi
depeleyp bu kadar kefere atlarn mecrh edp an
grdk yine Ceyhn nm at sheyl urup Sary
meydnndan tara yldrm gibi kup ehr ire gezerek
erkes Meydn'nda mezkr erkez'in altndaki at leini
koklayup yine birka kerre sayha-i mehb urup ol
mahalde rh teslm etdii haberi gelp db ullarn
getirp paa yerine bir gayri at getirdp cmle asker-i
slm bu atn byle i etdiine lem-i hayretde kaldlar.
Badehu hr halfeleri varup merhm at {ehd}
erkez'in at nnde bir hafir kazup anda defn etdiler.
Ve cmle halk bu ata engt ber-dehen etdiler.
Badehu sr nne hnto arabalar ire ota
getirp cmle zer-ender-zerin ve zer-i hlis ile mutall
toplarn seyr-i tem edp kral ol kadar haz etdiinden,
______________________________________ 108
"Tz bu sat bu ota gtrp benim bemde
kursunlar. Yarn eli paa dostumuza bu otak ire ziyfet
ederim, sabh terf buyurun" dey paay davet edp
paa nola deyp paa kral ile dahi nie gne sulh [u]
salha mteallk kelimtlardan sonra ne tam ve ne
hilat-i fhire ihsn [u] inm olmadan paa kraldan
mezn olup sr ba aup paaya dular eyleyp
tazm [] tekrm ile yine alay ederek cmlemiz
konamza gelp paann summt- Muhammedsi
tamna eyle dendn urup def[-i c] etdik.
Der-beyn- tem-y dier: nkim kraln fer-
mnyla ota kral besine cemi kffr gtrp ota
kurarken bir rh-i akm esp otan on kantr direi ve
be kantr otak gbei tahtas rzgrdan uup yedi nefer
kefereler mrd olup nie kefereler mecrh olup paaya
komsar gelp eydir:
"Sultnm biz bu ota kurmasn bilmeziz. Yedi
demimiz ld ve bu kadar hristiyanlarmz mecrh
oldu", dedikde paa adr mehterbasn gnderp n-
vhidde kurup geldiler. (---)
Der-beyn- ehre-i ekl-i bed-lik-y
acebl-yi kral- dll- kerh'l-manzar
Evvel Nemse sr inpirator kraln ismi (---) ve
babas (---) dr. Henz yigirmi ikisine bli olup sene
(---) trhinde Ungurus kral olmudur, amm Cenb-
Br bunu geri insn dey halk etmidir, amm orta
boylu ince miynlu ol kadar mlahham ve mcessem
deil ve ol kadar kadd-i mahz dahi deil bir fedy kad
sakalsz gulmdr, amm evvel ba bi-emrillh Mevlev
klh gibi yhd bal kaba gibi surh kellesi var ve aln
tahta gibi yass ve kalar kaln siyh ka, amm mbeyni
gyet ak olup g kular gz gibi mdevver alar
gzl ve kirpikleri uzun siyh kirpikler ve yz Hac
Tilki(?) gibi uzun ehreli ve kulaklar olancklar pabucu
kadar byk kulakl ve burnu bir koruk kadar krk yarm
ake tahtas gibi yhd Mora batlcan kadar byk
krmz burunlu ve burnunun deliklerine er parmak
sar vsi burnu deliklerinin iinden otuz yanda yiidin
by kllar gibi burnu deliklerinden byklar kup
duda byna karm kar mor olmu siyh fos
by var kim t kulaklarna varm.
Ve dahi dudaklar gy trleb gibi deve dudakl ve
azna bir somun sar ve dileri kezlik iri beyz deve
dileri var, amm kaan kim sze gelse hemn azndan
ve deve dudaklarndan aznn salyarlar gaseyn eder
gibi galeyn u cereyn ederken yannda pene-i fitb
glmnlar azndan akan salyarlarn bir gne havl
dokunmu krmz makremeler ile aznn suyun
silmededirler.
Ve kendsi dim tarak ile geys-y merglelerin
taramadadr ve ellerinin parmaklar Lanka hyar kadar
vardr. Bi-emrillhi tel bu srlarn hasb nesbleri
cmle byle bed ehreler imi. Cmle kilisalarnda ve
hnelerinde ve talar gurularnda kral byle bed ehre
yazarlar. Eer mahbb ehre yazanlar, "Beni taz[]f
etdin" dey katl ederler. {Zr bed ehre olduyn} srlara dedelerinden intikl edp, Cihn pdihlar bu
[67a] annla tefhr kesb ederler. eklde ve bu ktada byle elmsa mlik olmudur
{Amm sr- n-rn hddmlar her ne kadar {dediler}. Ve her br kral bu kuzuya nazar etmesinin
mahbb ve pene-i mihr-i drahn ise kral- bed-fil-i asl, kaan kim kral bir kimesneye gazab-ld olsa
dl ve ol kfir-i pep(?) r ve nrn-dr- dzah-karr Pdihlar s gibi kuzu olmak gerekdir dey kuzuya
bed-nm sr inpirator ol kadar bed-ehre iken bakup cell-i gazab teskn olur" dey cevb [verdi].
"Millet-i Meshiyye'nin gzdesiyim' dey gurre-i devlet-i
Nasr iken ol kadar ucbe-lik ve kerh'l-vech ehre-i Der-vasf- netce-i ekl-i korona-i tc- b-
gl-i biybn misldir kim bi'l-bedhe bu kral ben dem revc- skender
ve gayri hayvntlar grse meshr olmu gibi kral Cemi mverrihn- Macar ve Latin ve kavm-i
grenler dir dir ditreyp dem-beste ve hayrn kalrlar. Ynniyn tahrrleri zre ibtid bu tc- gorona
Ol ecilden kral hnto arabalar ire pinhn edp skender-i Kbr'nndr. Andan Menehr'e andan
devern u seyrn ve b u glistn teferrc etdirirler.} Enirvn- Ddyn'a andan Grc Akba'a intikl
Amm ol kadar necb red ve tz-fehm ve mdrik edp andan Menehr evldlarndan Yejderban nm
pehlivn- benm goronay Grc Ak'dan alup ba ak
ve z-akldr kim gy akl- Arasto'dur ve cemi mvere
kaldndan hl Akba derler. Ve baz guru
ve turvinlerde bunun sznden klne mvere sz
sikkelerinden ak bal krallar vardr kim bu gorona
edememilerdir. anlarn ellerinden giden krallardr kim mahalliyle anlar
Ve rey-perver ve bir mdebbir ve hnerver dahi tahrr olunur.
ekferdir. Lkin szn dan dan syler bir bed kab Andan Menehr evldlarndan Nagban Yejder
vzldr. Ere cniblerinde vatan tutunup tensl bularak lisn-
Fris zre bunlara Menr kavmi derlerken galat-
Der-beyn- kyfet-i libs- sr- bed-lik mehr ile Menr'dan galat Macar kavmi derler.
Evvel banda sir kefereler gibi siyh Efltniyye Bu Macaristn kavminin elinde tc- skender nie
apkas var. Baz zamn yine ol cirmde yeil ve krmz yz yl durup hr- kr Sleymn Hn asrnda sene 951
ve sar ve mv keeden gn-gn apka geyer, amm Viigrad kalasn dest-i Macar'dan alup kffr goronay
stnde cevhirli sorgu libslar vardr. Ve apka kalada unudup amn ile kup hals olmuken sulhu
etrfnda fndkdan iri beyz drr-i yetm incler vardr bozup kffr yine kalaya goronay almak in hcm
ve psklleri cmle incdr. etdiklerinde cmle kffr t-i te-tbdan b-tb gep
Ve boaznda beyz dlbend makrameler sarldr.
tc Budin haznesinde hfz edp Sleymn Hn'a arz
Ve gmleinin iki kar yakas bir gne atma ileme
ederler.
mnakka yakadr kim gy sihr-i iczdr, amm Badehu Sleymn Hn Budin'i Erdel kral olan
stnde esbb ve roklas ve dolamas cmle siyh Yano Ban'a ihsn etdikde kffrn tc- skender'e
papaslarn geydikleri sofdur kim be ake etmeyp on itibrlar olduundan Yano Kral vaka u vakr shibi
ake deyp artrann stnde kalr. Ve kua papas olsun in goronay Yano Kral'a Sleymn Hn ihsn
kua gibi ipden znnrdr. edp Yano Kral tc yn-i kefere zre Ustolni-
Amm boaznda asl elmsdan bir kuzu sreti var, Belgrad'da bana geyp mstakil Budin kral ve
krk krt gelir. Garbet bunda kim std hakkk bu Ungurus sr olup koronann hfzna klovi kalas
elms kuzu sretine eli aya ve ba ve boynuzlaryla hersei Pirin Potur nm kefere goronay zabt etmee
koyunca ne kadar byk elms olmak gerek kim bu hkim olup bu goronay kh Viigrad kalasna ve kh
mertebeye koyup kuzu sreti ola. Hatt bu hakr sr strgon'a ve kh klovi kalasna gtrp getirirken
huzruna krk elli gnde nie yz kerre varup gyet bir gn Peoy kapudan olan Piyk nm lan on bin atl
dikkat ile mezkr kuzuyu tem ederdim. Hakk ki krk katana ile gorona hkimi olan Pirin Potura'y basup
elli krt gelir elms kuzudur kim boaznda sallanup kendyi ve ehl-i ylin krup goronay alup Sobron
durur, esbb- ihtim hemn budur gayri eyi yokdur. kalasna kor.
Gy hemn bir siyh roklal papasdr kim her br Badehu Sleymn Hn sene 938 trhinde Alman
boynundaki kuzuyu eline alup nazar edp yine koynuna gazsna giderken [67b] Sobron kalasn feth edp yine
kor. tc- skender goronay alup hazne-i pdihde hazn
Bu hakr bu kuzu elms sul etdikde bapapas olunur. Badehu Ungurus kralna Sleymn Hn tc
eyitdi kim, verp ve on iki bin kapukulu yenieri dahi verp
"Hazret-i s Hazret-i Allh'n yannda kuzu sfatl Zirinolu Macarnn ve cemi Hrvadistn'n kl u ehr
ve kuzu gibi halk ve yava ve kuzu gibi meler ve ens kasabtlarn harb u yebb edp kffrdan Sleymn
mnis kuzu sfatl olduundan sizin pdihlarnzn Hn intikm alr.
vezr mhr nice pdihlarnza dedelerinden kalm ise Badehu Sleymn Hn Seitvar kalas altnda sene
bu kuzu tasvri elms dahi iki bin alt yz yldan ber 974 trhinde merhm olunca il hze'l-n tc- skender

______________________________________ 109
Nemse srlarnn elinde kald. Amm ftih-i Badd
Murd Hn- Rbi sr elinden goronay almak murd
etdi. Amm feth-i Badd'dan sonra mr vef etmeyp
tc eylece b-revc kald.
Amm mukaddem bu gorona tc dim Pojon
kalasnda dururdu. Sene 1073 trhinde Sultn
Mehemmed Hn- Rbi asrnda Serdr- muazzam
Kprlzde Fzl Vezr Ahmed Paa Uyvar kalasn
feth etdikde tc duran Pojon {kalas} kala-i Uyvar'a
karb ve Uyva[r] hkinde olmak {ile} kffrlar
havflerinden tc Be'den alt konak ieri Prak kalasna
gtrp imdi bu eli paa dvn galebesi olunca tc
Prak'dan getirdp kend dvnhnesinde tahtnn
stnde bir kemercik altnda on sekiz aded cevhirli
altun zencrler ile asl durur ekillidir, amm yine aaa
kenreleri kemerin [d]vr zre durur, amm tara
dvnhneden ieri kral yanna gelen dem kral tc
geymi zann olunur. T bu mertebe kraln ba zre
durur tcdr.
Der-kyfet-i ekl-i tc- korona
Ve gorona ve tc ve manlifke ve (---) (---) (---) (---)
(---) (---) derler. Her lisnda birer gne ismi vardr. Hakr
dikkatle nie kerre tem etdim, Rm'un buday klesi
kadar bir mdevver sivri Edhem klh gibi {bir
eydir}. Allhu alem gnden ve telatinden ola, zr sf
murassa ve cevhirinden st olmak ile ierisi ne idii
malmum deildir. Ancak muamml ve mukavvl
kuka kee klh gibi tak tak ter katdr. Zamn-
kadmde byle musanna ve murassa deil imi. Her
gelen kral- dll itibr edp birer ey yapdrup sf
cevhirle zeyn olmu kim bin Msr haznesi ml deer
ve ana bah yetimez de derler. Hemn hakk ki on
sekiz kral on sekiz aded zencr edp depesinde bir
cevhir halkaya zencrleri balayup tc bir yere salb
etmek in bu silsileleri etmiler, amm bu zencrin her
birine bah yetimez derler, amm her br bu zencrler
ile bu tc durmazm, zr zencrlerin englleri
gemedir. Esbb- ihtim gnleri ve byle bir l-kadr
eli gnleri zencrleri koyup tc yerine korlarm,
badehu yine Prak kalasna gtrrlermi. Amm bu tc
on iki terkdir. Her terki aralarnda sra sra lal ykt ve
elms ve zmrrd incs okdur ve aznn kenreleri
diren-mdr alt sra fndk kadar drr-i yetm beyz
incler mbeyninde yeil damla zmrrd dizilp beyz
ve yeil tca eyle hsn vermi kim em-i insn
hrelenir. Bu gne ve bu eklde bir tc- skender'dir.
..................(2 satr bo)....................
Der-manzara-i sary- l-bin-y sr-
b-vakr- inpirator
Geri blda dvnhne mahalliyle sehel tavsf
olundu, amm her ne kadar evsf tahrr olunmasna
deryda katre ve gnede zerre kadar medh olunmaya,
zr iki bin yldan ber her gelen mlklar birer gne
______________________________________ 110
musanna tarz- tavr sr- binlar ede ede zerre kadar
noksn yokdur.
Tarf tavsfden mberr bir eddd bin-y
nzhet-bddr kim bu edm-i arzn eklm-i sebasnda
ve rub- mesknunda nazri yokdur. Ancak bir noksn
oldur kim kala iinde dar yerde vki olmaile b-
rem-i gl-i glistn yokdur, amm kat-ender-kat cihn-
nm maksreleri ve mteaddid nie yz aded kalar
ve hcreleri var.
Amm asl demesi yokdur. Cnib-i erbaasnda
nie yz gne musanna ve murassa iskemle var kim
Cenb- Br bu dnyda her ne kadar mevcdt halk
etdi ise cmle madin ve ahcr [u] ecrtdan ve her
nevdirt eylardan birer gne murassa iskemleler
vardr, amm yz altm alt adedi kraln kendye
mahss ustolnileridir, madsna vzerlar ve banlar ve
hersekleri ve ag ve irekleri oturur. Amm cmleden
gorona olan soffa zre krk aded taht- smn tk birer
tkler var kim her birine nazar edenin ddeleri hrelenir.
Lkin cmleden hakr kehribdan ve krmz mercndan
ve yeim ve balgam ve akk-i Yemen ve Seyln ve
prze tahtlardan hazz [68a] etdim. Ve dahi ku
kemiinden ve balk diinden ve siyh bns zre beyz
gm kakmak bns iskemle ve necef ve billrdan ve
moran ve zeberced ve Seyln ve altun ve gm ve rh-
tty ve'l-hsl inc ve zmrrdden iskemleler var kim
her biri birer kral ydigrlar ve her biri birer std-
kadm krlar ve her diyrn krallar hedylar gnderp
bu eyvn- kisr tahtlaryla rste ve revzenler ve
dervezeler ile prste olmu vcib's-seyr sary- vldr.
Amm hakr her kaan kral huzruna vardkda mh-
Temmz eyymlar olmak ile kral bir rh- ttydan
mebn bir taht- raht- baht zre oturup hakr mezkr
kehrib taht zre pdihne cls ederdim.
Ve cmle saryn der-i dvrlar[] nk- bka-
lemn hleler ile mzeyyendir. Bu dvnhnelerin ve
cemi menhshnelerin zemninde hle ve kilimleri ve
briy preleri denmeyp cmle hleleri dvrlarda
gerilidir.
Ve zemni eyle hurde ruhm ta delidir kim gy
kr- fsrkr- Hindistn'dr kim ku gz kadar ta ile
nak- bkalemn- ibret-nmn ahcr- z-kymetlerin
iinde prze ve mercn ve seyln ve akk u yemen ve
balgam ve yeim ve billr denmi dvnhnelerdir.
Ve cmle tavan d u sanavber ve serv ve arar ve
palasanta ve ard ve yenidny ve sindiyn ve emr ve
ceviz ve nar ve gnlk aalarndan ve gayri ho-b
haeblerden mebn mnakka ibret-nm tavandr,
amm mbeynlerinde balk kemii ve ku kemii ve
kehribdan biilmi tahta tavanlar vardr, amm aa kat
dvnhneleri cmle krgr binl ve toloz kemerli
kubblar ile in olunmu dvnhne ve hcrelerdir.
Ve nie bin penerelerinde olan sanatlar ve nr-
fer vermi hurde hayl-pesend cmlar bu sarylar
mnevver etmidir.
..................(2.5 satr bo)....................
 Bu sary- remi m-vaka zre tahrr eylesek tatvl-i ve bapapas ve irek ve aglara el-hsl dvnda hilat
kelm olur. geyenlerin cmlesine atlar ve cz ve kll hedylar
Ertesi gn paa ale's-seher yine alay ile kral vezri bezl edp anlar dahi her vzer ve ayn- devlet
olan koca Rudolfo'a bir cevhir eerli at ve bir ullu keferelerden belean-m-bela ihsnlar alup sehel
yelkendez kheyln at gtrp ve iki seccde ve iki kle yzlerimiz gld. Hulsa-i kelm eer ale't-tertb cmle
dlbend hedy verp paa ile berberlik mumelesi vekyitlar vuk zre fird fird dilli defter gibi
etdiler, amm vezr kl ve kmil mdebbir ve tahrr eylesek taab- azm olup kesret-i kitbet olur.
mutabassr kfir imi. Paa ile umr- devlet-i dny in Amm,
ve iki pdihn mbeynlerin slh in ve intih-i
serhadde olan kl- metnelerin hfz [u] hrsetleriyn Der-beyn- ta[y]int- paa ve aavt-
bir hayli kelimt ve mvereler olup andan ikisi paa ile ln
pp kucuup paa selmlayup gitdikde paann yan
Paaya beher yevm yz yetmier guru {ulfe
sra vezr hayli tara kup ger dnp andan paa ile
verildi}. Tayn-i masrfdan mad ve be yz altm alt
konaamza gelp sehel istirhatde iken,
nefer askere be bin aded beyz hs ekmek ve sekiz yz
seksen at yemi ve yigirmi koyun ve elli vukyye ya ve
Der-beyn alay- asker-i sr elli vukyye bal ve on kle pirin ve altm ift semiz
Evvelki gn eli paay otakda ziyfete davet tavuk ve yz ift gvercin ve sir meklt [u]
etmidi. Bu kerre kral- bed-fil eli paaya esbb- merbtdan mad cemi levzmt ve skker kahve
ihtim- drt- azamatin gstermek in bir cemapur ve misk amber ve biber ve darn ve karanfl herey
keferesi gibi bir asker-i b-hadd [] b-pyn ile ubr etdi vukyye vukyye belean-m-bela gelp elli aded
kim kara apkal kffr cihn dutup yetmi yerde kapucbalara yevmiyye birer altun ve elli aded
erganon ve torompete ve nks ve borular ve tabl- kapucbalarn ednsna birer guru ve elli aded
Cemdler dlerek hal peykerler ile cnd- cnb-i mteferrikalara ve ser-i krda olanlara yarmar guru ve
kffr piyde ve atl ol kadar ubr etdiler kim hadd-i yz kadar karakullukulara yevmiyye birer rub guru
hasr yok idi. Badehu vakt-i zuhrda kral bir cevhirli ve ulfe tayn defteri {kraldan} gelince karakullukular
on iki atl hnto araba ile ubr edp ard sra iki binden nz- istin etdiklerinde ale'l-umm hddmnlara birer
mtecviz pene-i fitb m-pe glmnlar ubr edp rub ulfe defteri dahi geldi, amm hnkr atlaryla
dahi ard sra kend tabl u nks u erganonlar alnarak gelenlere ve hnk[r] mehterlerine beher yevm birer
gzer edp b- Merm'na vardkda hemn ol n guru defteri geldi ve badehu konaklarmzda zevk u
bakomsar gelp eli paay ziyfete davet etdikde safya megl olduk.
hemn paa-y mdebbir cmle alayyla pr-silh sde Amm netce-i kelm eli paalara cmleden
mehterhne fasl ederek srn bna varup sr ayaa elzem-i levzmndan olan bu diyrda sah ve shib-i
kalkup yine tahtna oturup paa in Osmnl tarz otak kerem ve halk ve havsalal olup rz- pdih ve gayret-i
yannda bir otak ve bir cerge kurup yerlerinde oturup dn-i mbni gzedir dem gerekdir. El-yzan billh
tam- firvn geldi, amm cmle bizim alar tam- eer eli bir hass ve lem den ve lecc ve fsk u sefh
gn-gn piirmilerdi. ki sat kmil Mad-kereb gibi dem olursa asl rabet izzet etmeyp asl szne
tamlar yenp sr yalnz bal bana yeyp baz amel itibr etmeyp maymn gibi oynadrlar, zr bu
tamlardan mahabbeten paaya altun ve cevhirli diyrn kffr eyle nakk ve fassl ve zemmm
tabaklar ile tamlar gnderp bade't-tam paaya bir nemmm dahhldirler kim bir demin revi-i cnb
semmr krk ve on kse ve bir hnto araba hedy verp [] harekt [u] sekentndan ne mhiyyet ve keyfiyyetde
andan kral ile paa vedlaup yine alaymzla oldun bilp ana gre amel ederler.
mehterhnemiz derek konamza geldik.
El-hsl krk yedi kerre ziyfetler yeyp paa {Der-beyn- temgh- ibret-nm-y
belean-m-bela hedylar alrd. Aavtlara tamdan marifet-i azmeler}
gayri bir ey yok idi. Ertesi gn paaya kral vezrinden
Ertesi gn paaya kral vlidesi konaklarmza karb
be kse [68b] guru ve bir hnto araba yk parankona
kend besinde bir ziyfet-i azme edp ol kadar seyr-i
uka ve atlas ve kum ve krk ift Alman sati ve nie
temlar etdik kim diller ile tabr [u] tavsf olunmaz.
tuhaf hedylar getirenlere paa dahi yz altun ve her
Hatt bir pehlivn kefere meydn- mahabbete gelp def
kefereye birer destr verdi, zr anda dlbend gyet
kudm alarken iki gulm sem ederken birbirlerine
makbldr. Andan paa kethuds kraln anasna bir
urynen sarlup iki gulmn vcdlar bir olup ba iki ve
ullu at ve bir hle-i harr ve mk amber ve bir
kollar drd ve ayaklar dahi drd olup bir hayli zamn
kle kse dlbend verp ol dahi kethudya be kse ve
devr ederek bir havuz iine dp gib olup bir
on tfeng ve on aded sat verp paa kethuds gelp
zamndan sonra iki gulm dem bal ve gevdeleri pul
konanda karr etdi.
pul ejdeh gevdeli ve drder ayakl iki ejdeh be
Andan gayri aavtlar kraln gnderdii defterleri
iinde halk birbirlerine katup her birinin azlarndan
mcebince cmle hedylar her aalar vzerlara vkel

______________________________________ 111
teler draht- mntehlarn t zirve-i alsndaki
yapraklarn yakup cmle ecerelerin berk-i brlar berk-i
hazn gibi teden yere dklp iki ejdeh meydn-
marekede birbirleriyle ol kadar bouup kovuup
oynaup iftlediler ve ylan gibi birbirlerine (yine)
sarmadlar ve havuza dp havuzun suyun cemi
halkn stne sadlar. Ve yine halk zre te-i
Nemrdlar azlarndan pskrp nie yz temclar birbirlerine bakup gezerlerdi. Amm siyh zeng Arab ve
firr etdiler.
Tem-y benm: Hemn pehlivn- kmil bir
kerre zekerin eline alup havuz ire ieyince hemn bir
kerre havuzun suyu dery gibi c u hura gelp
talattum ederek b iine dery yrmee balayup
hemn cmle temclar aalara kmaa balayup kim mezkr perdenin ardndan bu zikr olunan akvm-
kimisi atna binp firr etmee balayup hakr grdm ki
gark oluyoruz, ilm-i smydr dey vcd vermeyim
derim, amm tahammln kalmayup kraln vlidesiyle
paann yanna vardm. Anda dahi su gelmee balayup
firr etdikde bu zhir olan derydan ol kadar dery
mahlklar peyd olup gn-gn inverlikler edp
birbirlerin kovarak ve birbirlerin yudup yeyerek azm
temlar etdik.
Seyr-i ibret-nm-y har: Pehlivn- kmil bu
bahr ire kuruyup benin bir kesine bir aadan bir
aaca bir perde gerp elindeki as ile perdeye "Bir kerre
kun tara" dey urup hemn bir kerre ver-y perdeden
bir alay azm dv-i gn-gn kim her birinin ellerinde
nar pre nobutlar ve kalkan ve harbe ve lt- silhlar
ile ubr etdiler.
Andan bir grh dahi gl- beybnlar kim her biri
birer ucbe-lik dem heyetli ve fl kulakl ve arslan
peneli ve kimisi fl tabanl ve kimi deve ayakl bunlar
dahi ellerinde silhlaryla birbirlerin urarak ve birbirlerin
krarak bir tarafa dery iinden gep gitdiler.
Andan ecinne askeri yrd kim ne [69a] gne
nmyn olduklarn birbir tahrr etsem tl- drz- kelm
olur. Ancak cmlesi Msr alacalar esbb geyp ellerinde
birer kam ve hasr preleri olup gzleri mdevver kimi
san kulakl ve kimi kedi kulakl ve kimi dem bal ve
ku bal ve balk bal ve arslan ayakl ve'l-hsl Cenb-
Allh bu edm-i arzda ne kadar mahlk halk etdiyse bu
ecinne kavminde her mahlk uzvundan birer ekl
mukarrer idi, amm bedenleri cmle vcd- insn gibi
ve nie bininin balar yine insn ba gibi olup gzleri
insn gibi alup kapanmayup yanna alup kapanr
mdevver gzleri var. Ve burunlarnn orta direkleri yok,
yz kerre yz bin gne ekl ile grnm kavm-i
ecinneler birbirleriyle bouarak ve kovuarak ve gn-
gn mashariyyt ederek bunlar dahi bir tarafa ubr
etdiler. Andan,
bret-nm-y dier: Havuzdan zhir olan dery
kuruyup ke'l-evvel b- rem grnp mukaddem
nmyn olan gn-gn dvler ve gl u beybn ve
ecinne ve ejdehlardan nm [u] nin kalmayup mezkr
perdenin versnda bir alay Rm halk ve Teke ve Hamd
______________________________________ 112
ve Konya klhl demler ve Msr ve m ve Acem ve
Hind Sind ve Maskov ve Tatar ve zbek, el-hsl
Hallk- lem bu ry- arzda ne kadar mahlk- ben
dem halk etdi ise cmlesi ekl-i esbblaryla zhir olup
b- rem ire kimi gezp kimi her draht altnda oturup
sohbet ederlerdi, amm bunlarn birinde nutk olmayup
birbirleriyle tekellm etmezler idi, hemn heyl gibi
Berber kavmi ve Tilimsn ve Fes ve Sdn ve Meribe
kavmi ve Urbn- Funcistn ve fn ve May Bornu ve
Dacu ve Krmanika ve Baaniski ve Fur kavmi kara
Arablaryla Habe ve Hind kavmi gyet ok idi.
Tem-y azme-i zeh keml-i marifet oldur
kesreye nie bin gne pene-i fitb gulmlar nie kerre
yz bin suhn ve kseler ve kasalar ve ulbeler ve
mecurlar ve zibdiyyeler ve kekller ve aa tekneler ire
gulmlar perde ardndan ol kadar tam- gn-gnlar
tayup mezkr herflerin nne koyup bunlar gy gy
cemiyyet edp ol kadar tam yediler kim tabr
olunmaz. Ve tamn mk-i amber-i hm ve zibd u
glb u zafern ve darn ryihas demlarmz
muattar edp by- triyytdan nie demlerimiz saf
edp tama karrlar kalmayup gerekden summt-
Muhammed tam gibi tamlar yeyp kalkdlar.
Badehu paa bu tam yeyen demlerimizden sul
edp,
"Nice tam idi?" dedikde,
"Vallhi sultnm bir mmessek tam yedik, amm
ineyp azmzdan ieri girirdi, amm ile'l-n hl bir
lokmas yememi gibi az" dey bizim demler cevb
etdiler.
Badehu std- kmil pehlivn yine meydn-
mahabbete gelp bir tfeng atnca cmle mahlk- Hud
yedikleri tamun suhnlar ve sn ve tepsi ve mecurlar
alup mezkr perde ardna grh grh gitdiler.
Badehu mukaddem meydn- mahabbetde sem
edp vcdlar birbirine yapup havuz iine dp ha-
vuzdan ejdeh sfatnda kan gulmlar yine kisbet-i
pehlivnleriyle meydn- bezme gelp zemni sulayup
kabak ve karpuz ve kavun ve hyar tohumlar ekp
stdlar bu ekilen tohumlarn stlerine sepe sepe ieyp
al melei'n-ns tarfet'l-ayn ire gn-gn kavunlar ve
gayri eylar bitp cmle huzzr- meclise karpuz ve
kavun ve hyarlar ledirp herkes tenvl etdiler ve al
latflerinden yigirmi otuz kadar kavun karpuzlardan ele
sepetler ile paa ve kral vlidesi nne pehlivn hedy
gtrp kral vlidesi tohumlu hyardan yeyp paa bir
ey yemeyp pehlivna paa yz altun ihsn edp
pehlivn mesrr [u] handn gidp du etdi.
Amm hakk ki acib garib std- kmil imi
kim bir satde bu kadar arz- marifetler etdi. Hakr
kendye sul etdim,
"Frengistnda ulu demsi olup Marib-zemnde
Kurtuba ehrinde ve Tanca ehrinde ve Tilimsn
ehrinde eyh Abdlhlk'dan tahsl-i marifet edp tetiini koyverince azamet-i Hud fakre avret
millet-i Meshiyyedenim" dedi. salncakdan kup ku gibi hevda uarak tein ortasna
Amm bu kral vlidesi b bir b- hybn- dp fakre avret feryd u fign ederek ayr ayr alev
remdir kim bizim konaklarmzdan ol b- Merm'a ber-alev yanarken azamet-i Hud meer ben dem sf
varnca kmil bin admdr kim bu rhun yemn neft ve katrn ya gibi yal olup gn-gn te-preler
avredn vcdundan vzr vzr deyerek yanup kl oldu.
yesr evc-i semya ser ekmi draht- mntehlarn
Bu hakr ol gn te-i Nemrd mancnkn grp
syesinden asl fitb- lem-tbn tb [u] tvn yokdur.
taaccb etdim. Geri Urfa'da i hisr olan yerde
Ve bu drahtlarn iki taraflar yoldur kim her draht- Nemrd- lanin Hazret-i brhm'i tee atdu
bllar tertb zre dikilmidir. mancank mllerin tem etmidim, amm bunda ayne'l-
Ve bu rhlarn tarafeyni b- Sudak misilli ayn- yakn ve hakka'l-yakn ve ilme'l-yakn hsl edp cmle
kibr keferelerin ravzalardr kim her bir b ve sary manet-i mhimmtyla {mancnk} grdm ve's-selm.
yzer Msr haznesine olmaz. Ve bu blarn cmlesi Andan ertesi gn Zoza vezrin oluyla gyet yakn
sadran nak rp hendese ile dikilmi ecrt- dost olup ann sebebiyle Be kalasnn cemi cebehnesi
msmirt- gn-gnlar var kim diller ile tabr tavsf ve mhimmt [u] levzmtlar ve toplarn seyr-i tem
ve tahrr olunmaz. ederken bir cebehne-i azm iine girdik.
Bu bda dahi nie yz gne kasr- tahtn ve Der-beyn- ekl-i ibret-sr- musanna
fevkn ve havuz ve zrevnlar var kim fevvreleri aa top
tavanlara pertb edp gn-gn musanna arhlar
zrevn sularyla cereyn etmededirler. Ve bu kral Bu cebehne ire dalar gibi aa toplar var kim her
vlidesi b kurbunda yine srn ecddlarndan intikl birine birer dem sar ve krkar ve ellier ve yz vukyye
etmi kala-misl bir be-i Aspuzusu var kim vasfnda ta atar aa toplarn envlar var kim hadd [] hasrlarn
ben dem cizdir. Eer medh etsek midhatinde lisn Hud-y Bn bilir, amm cmlesi kara aadan ve
ksrdr. palasanta ve dibudak ve emr ve sarma aacndan
Andan kral anasnn bade'l-asr yine bir ziyfet-i toplardr. Nie bini hzr ve mheyy durup nie bininin
[69b] azmin yeyp andan yine mehterhnemiz fasl tahtalarnda rakam yazldr. emberleriyle her top
ederek gelirken, tahtalar yn yn durur, amm kadd kmetleri ol
kadar uzun deildir. Gy su varullar tahtas gibi
Der-beyn- temgh- mancnk- te-i perdht olup rakaml tahtalardr, amm kalnl dem
Nemrd beli ve ennilikde direk gibi sarp dibudak aalardr.
Bir vdde be on bin kefere v fecereler cem olup Hn-i mahalde bir mesfe-i badeye drdn ve beini
bir avret-i mahbbeyi bir salncaa bindirp durur. bir arabaya koyup fi'l-hl meydn- marekede demir
Meer eli paaya tem etdirmek in bu avreti tee emberlerin geirp yigirmi ve otuz kerre atlr. Bazs
atsalar gerek. Meer bu avret zniye imi, hkimleri bu on kerre atlup az ve falyas yanar, an braup birin
avreti dutup siyset edp kendlerinin zabt [u] rabtlarn dahi atarlar. Nie bin aded bu gne aa toplar var.
paaya bildirmek isterler. Paa asl ve kat nazar Nev-i dier-i aa top- mdfa: Bunun heyet-i
etmeyp mehterhne fasl ederek ubr etdikde hakr mecma acebls eyle in olunmu kim yine dibudak
birka yrn ile tem etmee kaldk. nki bu aacnn kknden gy hammm kurnasndan lce
meydn- siysetde dalar gibi odun ylup nie yz yhd buday dibei gibi yhd boyaclarn az ak
yerden teler edp n- satde odunlar yanup te-i kpleri gibi kaln demir emberler ile krk elli yerden
Nemrd eflke peyveste olunca hemn slmbol'da kuakl dem kaddi kadardr ve iine dem sar kadar.
bayram salnca gibi sermed gemi direklerinden mebn Bu aa toplarn falyalar altndadr, bir aa toplar gibi
salncan ipleri yerine cmle zencr ipler idi. Hemn bir falyas stnde deildir. Ve demir emberlerinin her bi-
dem salncak direklerinin bana kup oturdu ve fakre rinde ikier er aded demir halkalaryla her topda
avretin elleri ve ayaklar bir yerde tor top bal, salncak yigirmier otuzar dkme demir halkalar var, cmle
taht dahi demirden, ann stnde {avret} oturup feryd emberlerde bile dklm halkalardr.
[u] fign sumna kup, Amm bu topun bir aa toplar gibi arabalar
"Amn demler {fhielikden} haberim yokdur" yokdur. Hemn bir kilim kadar kara mee ktkleri ve
dey vveyl ederdi. peldden kaln tahta kzaklar zre durur. Ol kzaklarn
Hemn krk elli kadar zebn-sfat dv-dest ve zeber- dahi demirden kav halka kulplar var, ikier tekerlekli
dest celld- b-amnlar baya salncak salar gibi drd arabalar zre bu aa havn toplar urganlar ile balayup
yerden ikier dem kolanlar ile avreti sala sala eflke ard sra arabaya ii bo oyulmu gemi serenlerin kuyruk
karup nie kerre te-i Nemrd alevi iine ber-hev gibi balayup mesel hevy fiekler gibi bu serenler top
avret girp kup hr avret te iine decek mertebe atldkda eri br gitmee komaz ii bo am seren di-
hendesesine avret ber-hev knca hemn mukaddem reklerdir.
salncak bana kan kefere bir kerre salncan zencri

______________________________________ 113
 Hn-i mahalle bu havn aa topu ale'l-gafle bir
kala kapusuna karb {koyup} te edince gerdeki falya-
dan tarafa olan haznenin brdu {te alup} araba am
seren direkler ile {topu} kala kapusuna yhd handak
kenrna gtrp bu kerre ierde bir brd haznesi dahi
var, top gllesiyle sklanmdr, hemn ol {dahi} te
alup ne kala dvrn kor ve ne dr u derveze kor.
Kapuyu elbette kal edp ieri dman girp Yank
kalasn ve Papa'nn kalasn byle aa havn top ile
almlardr. Amm bir kerre atlr gayri atlmaz. Lkin
bir neva aa top onar on beer kerre atlup bu havn
top kadar amel-i kesresi yokdur.
Erdel vilyetinde Sibin kalasnda ve Husvar
kalasnda aa toplar grmm, amm bu Be
kalasndaki gibi musanna toplar grmedim. [70a]
Andan ertesi gn kral vezri eli paaya ziyfet-i
azmeyi Be suyu kenrnda bir gl-i glistn ve b u
bostn ire bir ziyfet-i uzm etmidir kim vakt-i
seherde tahte'l-kahve bin tabak fafr anak ve kse-i
mzevvak ile cmle skker emlec ve kbbt ve
hamreler ve gn-gn reeller ve mmessek bahrl
mukavviyt macinler geldi kim tabr olunmaz.
Bade'l-ftr hemn yetmi gne szendeler ve
mutrbnlar gelp cmle rehv makmnda fasllar edp
ol kadar tarab u ay [u] n ve zevk u saflar olundu kim
gy Hseyin Baykara meclisi idi, amm cemi szende-
lerin szlar asl Rm szlarnn ekllerine ve sadlar
savtlarna mbeheti yokdur ve gyet mahrk sznk
ho-nev asvtlar var ve hnendeleri hemnn rehv
makmnda gn-gn prev usller ile terennmtl asma kular gibi tdkde hemn tbkdr. Ve tilki ve
kavller ve zecller ve tasnftlar asvt- haznler ile
okudular. Anlardan sonra,
Acib-i kr- mukallidn
kamern- mudhikn
Ol kadar mashara veled-i zin kefereleri var kim
tabr olunmaz. Lkin cemi tekldleri sfa ve Leh ve
eh ve Maskov ve Yahd ve Macar kavminin evz [u]
etvrlar ve avretleriyle mumele ve bey [u] irlarn
lisnlar zre takld ederler, amm hemn cmle kavmin
esbblarn geyp ve yzlerine nie yz gne sretler
geyp takld edp tahkk ederler, amm hrk- de sihr
mertebesinde eyler etdiler kim makdr- beer deildir.
Mesel ben demi Allhu tel ayak zre yrmek halk
etmidir. Anlar ba zre seke seke ve sraya sraya
kuru toprakda depesi zre gezerlerdi. Ve birbirlerin ba
aa ve ba yukaru kucaklayup iki elleri zre raks u
sem edp yoruldukda biri kucanda iken bu dahi
birinin bir kolu ve birinin bir aya zre usl-i heng ile
sem ederlerdi.
Ve nie mashara kefereler gy kendi vcdlarndan
kup nesh olup elleri ve ayaklar ardna dnp yzn
ileride ayaklar gerde seirderek gider ve kimisinin elleri
ve ayaklar bal iken karn stnde seke seke gider ve
niesi {ba} zre sekp sem eder ve kirdleri
ayaklarn birbirlerine geirp ikier elleri zre gy iki
______________________________________ 114
bal ve dr[d] ayakl dery mahlk gibi meydnda ol
kadar lubedebzlklar gsterdiler kim cmlemiz akl
diresinden kup vlih hayrn kaldk.
Ve bunlarda bir gne marifet var kim bir kavmden
istim etmedim. Evvel onu on bei bir yere gelp bir
kpek hirren fehrrs cengi ederler kim kimi samson
gibi kimi taz ve kimi fino zaar gibi ek cek vek vek
urup feryd etdiklerinde dem glmeden tamm olur.
Ve birbirleriyle hrlayup dalaup ceng edp gy
dalarlarken birbiri mecrh olup acsndan szladklar
zamn gy lisn- hl ile "Vay ayam" dey feryd
etdikde demin akl gider ve kelb gibi iftlep gy
ksla kalup bir kelb-i sarh dahi gelp y bandan y
yine mahall-i mahmasadan kirleyp cim edemeyp
dilin karup serser gezdikde dem glmeden dembeste
olur.
Ve niesi bir yere gelp gy shibin yitirmi kelbler
gibi uluduklarnda demi dehet alup tleri kalkar.
Ve kediler gibi ceng edp dp bouup
mavlayup ph kh deyp kedi evzlar etdikde dem
mesrr olur.
Hsl- kelm Cenb- Br ry- arzda her ne kadar
bin gne mahlk halk etmise cmlesinin asvtna gre
feryd edp evz [u] etvrlarna gre hareket etmek bu
Nemse veled-i zinlarna mahssdur, gayri akvmda
byle grmemiim, amm hemn her mahlkun
sadsnn tbk gibi rerler.
Hussan horos ve kaz ve tavuk ve rdek ve aylak
ve tvs ve karga ve leylek ve blbl ve karatavuk ve sar
akal ve kurd ve bebr ve pars ve arslan ve kaplan gibi
nara urarlar ve at sheyli urup kinedikleri zamn
kheyln at kiner zann edersin. Ve eek gibi segh
makmnda anrdklar zamn gy Deccl'un eei
anrr.
El-hsl kank bir eytanatlarn beyn edelim, amm
vilyetlerinde deve olmamak ile deve gibi esirp arvana
urma bilmeyp paann alay avuuna bir uka ve bir
top kum verp deve gibi esirp grlemei tahsl
etdiler.
El-hsl mstaid keferelerdir, paadan yz altun
bunlar ihsn alup badehu byk tam gelp tenvl
olunup bade't-tam kral vezri paaya be kse talar
guru ve yigirmi nefer mmet-i Muhammed esri verp
"Raba nehri cenginde esr olanlardr" dedi. Ve bir hnto
araba yk Alman klc ve tfengleri ve bir hnto araba
yk atlas ve uka verp yine konamza gelirken yol
zre bir cemiyyet-i kbrya rst geldik.
Der-beyn- alay- menhs- vveyl
Meer bu alay on bin kadar kffr ile ay evvel
Raba'da ceng etdiimiz yerden gelp nehr-i Raba'da gark
olan hedlarmzn ml- menl metlarn cz ve kll
nehr-i Raba'dan karup cmle hedlarmzn naelerin
sudan kffrlar karup serlerin tenlerinden cd edp
tuzlayup ay kmil hfz edp biz nice Be'e vardkda
bu ziyfet gnne msdif [70b] drp "Eli paa kapdanlarnzla elinize bir alay- azm etsinler kim
grsn" dey alay ile gelirken hemn eli paa bu krdan strgon'da yigirmi sekiz bin kelle Vezriazam ota
haberdr olup cirid oynar eklinde mehterhnesin nne dklp hi kelle alay etmedik" dediimde cmle
derek bir tarafa kup gitdikde bu hakr gulmlarmla kfirler "si si" deyp hm-b oldular.
seyr-i temya kaldm. Badehu bizim eli paa kral vezriyle bu gne
btid bin altm kadar at ve yz araba tfeng murazalarm istim edp safsndan hakre altm
yz araba dalarda brakdmz top glleleri ve gayri altun ihsn etdi.
cebehne makleleri her birinde krkar ve ellier karg ve Bu gne murazalarmz kral istim edp eli
kantar srk mzraklar ve yedi aded mr-i mrnlarn paann izniyle her br kral hakri huzruna davet edp
mehterhne davullar ve yedi bin altm aded kelleleri hakr dahi bir taht- kehrib zre oturup kral mushibi
birer keferelerin elindeki mzraklar zre ryi-i nze olur ekilli olup nie zamn kral ile hsn-i lfet etdik.
edp gediler. Bir gn esn-y kelmda Uyvar kalas fethi
Ve iki bin kadar yeil ve sar ve krmz bayraklar mnsebetiyle Komaran altnda esr olan Seyf nm
srklar zre kefere ellerine alup cmle sanca u gulmmn Jiivan nm kapudann esrliinden hals
bayraklar ba aa edp gzer etdiler, amm esrleri olmasn ric etdiimde ol n kral bir papinta yazdrup
pinhn edp meydnda yok idi. Meer ziyfetde kral gulmmn bahsyn kapudana bir kse guru gnderp
vezrinin verdii esrler bu gelen esrlerden idi. Ve iki
gitdi. Be gnden giden dem gelp gulmm merhmun
aded top- h ve bu kadar kl ve gaddra ve trke ve
bir at ve klc ve esbblar ve cmle silh bistyla ve
kalkan ve zrh u zereh-klh ve bu kadar iri gm a
baklarn cmle arabalara zeyn edp bir alay- musbet gulm- merhm bir gn evvel merhm olduundan
ile ve bu kadar ml- ganimle asker-i slma ramen ertesi gn kabrin aup sa elinin atal sra parman ve
ferahd olup garrlanarak ubr etdiler. sol ayann yine atal sra parman kesp tuz iine bir
Ertesi gn hakr eli paann bir hidmetiyle bavezr kutuya koyup bir kse guruu da kral huzruna getirp
olan Rudolfo'a vardkda, hakr merhm gulmmn parmaklarn ve at ve cmle
"Grdn m Evliy elebi sizin Raba cenginde esbblarn grdkde bir bk rz olunca kral
bozulup kesilen balar" deyince hemn hakr eyitdim: keremkrlk edp ol bir kse gulmn bahsn hakre
"Ol ceng vkt Raba'da olal aydr, ol kadar ihsn etdi, amm da presi gibi bir ec ve yarar
zamndan ber ol balar ve sizin mrdelerin n-tr gulmdan ayrlup cihn bama dar olup yedi kral
balarn salarn tr edp bir yere koyup aydan ber kfiristnna gitmek rzlar htra hutr edp yine Be
bizim Be'e gelmemize bakup bugnk gn grsnler ire seyr-i temya megl oldum.
dey alay ile getirdiniz. s Neb ve Meryem Ana'y
severseniz doru sylen, Raba cenginde siz bizi mi Der-beyn- hb-hev-y cvidn
krdnz, yoksa biz sizi der-ceng-i evvel yedi yerde krdk Ol kadar latfdir kim bd- nesm ve seher yeli bu
ve Nimet-Uyvar altna dak sizi kra kra bu kadar kelle ehirde esp cemi halk ten-drstlerdir. Ricl
ve bu kadar ml- ganim alup ordumuza gelmedik mi? makleleri keml mertebe riyzt ve perhz ile
Sonra sml Paa ve Slih Paa'nn s-i tedbriyle ger geindiklerinden geri zafdirler, amm gyet ten-
dnp Allh emriyle Raba suyunda gark olduk, zr drstlerdir ve gyet msinn muammer olurlar, amm
bizim Sultn Sleymnmz Bu Raba suyun teye geen cmle keferesi siyh rokla ve Freng pabucu ve
oullarm ve vezr askerlerim ve kfirden dahi Raba balarnda gn-gn apka zre deve kuu telleri
nehrin bizim hudda geenler anlar da bozulup gark takarlar. [71a] Amm,
olsun deyp bed-du etmidi. Biz Sleymn Hn'n
vasyyetin tutmayup belya urayup suya gark olduk. Der-beyn- reng-i ry-i pr [u] cvnn-
Yohsa sizin klcnz ile krlmadk. Eer bizi krdnzsa mahbbn
Hazret-i s in doru sylen" dedim. Anlar da insf Hevsnn letfetinden cmle halk kfr beyzdr
edp, ve tensb-i azlar gyet'l-gye kulak ahmesi gibi
"Yok sizi Allh gark edp sonra lelerinizi sudan yumuak olup sm-ten bir alay Alman mahbblar var
karup ve meydnda krdmz balarla cmle bir yere kim gyet beyzlklarndan ou asfer'l-levndirler,
koyup imdi getirdik" dedikde hakr eyitdim: amm bir melanetleri var kim tabr olunmaz. Geri
"Amm biz ol meydn- ecat cenginde sizden kabhatdir, amm sergzetimiz olmaile sehel sehel
yigirmi bin hristiyan gz gre kldan geirp asl alay tahrr edelim, amm mstemi olan ahbb afv edeler.
etmedik, amm siz fodul hristiyanlarsz karlarnza tafra Bir gn bakomsar olu Meykel nm gulm lal-gn
in sehel eyi bahne edp alay edersiz. Eer tebekn yanaklar ve kiraz gibi al dudaklar ile grnce
slmbol'da sizin eliniz dahi gerekden strgon haten tama- hma dp vakt-i seherde lal-gn
sahrsnda bizim klcmzdan krlanlarn kelleleriyle ve yanandan bs etdikde hakrin dudana bir nemekn
Yedikulle'de ve Tershne zindnnda esr olan arak gelp arak-ld olmu zan etdim.

______________________________________ 115
 Sonra grdm bu pene-i fitb mu-pe kend
sidiiyle yzn ve gzn yaykar. Bildim ki bu gulm bs
etdikde leblerime nemekn lezzeti gelen sidik imi. Gayri
mahbb u mahbbelerin lfte ve ftelik sebebiyle
bs etmeden ferat etdim. Annin bu diyr kefereleri
ve mahbblar saruya mil beyzs ehre-i zerdleri
vardr, amm sidikle yzlerin yaykadklarndan gyet
vcdlar nerm rm olurlar. Bir zamn Nemse
srnn be alt yz aded mmtz mstesn pene-i
fitb mehtb misilli mzde pe mahbb- b-hicb
cvn Alman- b-mnlar ile gnl eleyp tesell-i htr
bulurduk.
Der-beyn- kyfet-i kab-y nisvn
Bunlar dahi merdneleri gibi zerlerine siyh ve
gn-gn ukadan yensiz nigendeli rokla geyerler, amm
ilerine db ve b ve zerbf ve gn-gn akmie-i fhire
zerdz ve erkb fisdn geyerler, amm sir kfiristn
karlarnn fisdnlar gibi darack ve kasr deildir. Cmle
etekleri yere birer arn srnp Mevlev dervlerinin
eteklik fisdnlar gibi boldur ve asl don geymezler.
Cmle elvn kubd pyp geyerler, amm ekseriyy
kuaklar cevhir ve murassadr. Lkin bkire ekilli olan
kzlardan mad klm olan avretlerin cmle sneleri
uryndr kim beyz kar gibi berrk sneleri var. Lkin
mezkr olan fisdnlarn Macar ve Eflak ve Boda[n]
avretleri gibi kuanmayup bellerinde birer kalbur
emberi gibi kaln kuaklar cmle bu avretleri kanbur
gsterp bed kyfetlerdir.
Ve balarnda beyz dlbendden rme hayl pesend
atma rme nakl takyeler zre cmle cevhir ve incl
istifanl arakyye geyerler. Amm hikmet-i Hud bu diyr
zennelerinin memeleri Rm nisvn emcekleri gibi
tulum kadar memeli deildir. Cmle turun kadar kk
emcekleri var, amm yine evldlarn ziydesiyle sd ile
beslerler. Ve cemi kzlar ba ak siyh geyslar
trumr olmasn in geys-y mk-brlar zre her
duhter-i pkze-ahtereler mlikeliine gre salar zre
inc ile yhd moncuk- Alman ile bir gne musanna
rlm halkalar salarnn zerinde altnda kulaklarn
ihta eder cevhirli halkalardr, amm bu kzlarn avretler
gibi sneleri kde deildir ve zerlerine rokla ekman
geymeyp hemn sde zerdz- gn-gn fisdan geyerler.
Ve b [u] hevsnn letfetinden cmle nisvnlar
shib-i ceml ve latf'l-itidl hb-manzar ve per-
peyker hadden efzn ve adedden brn ems-i tbn-
misl hsn ceml ve pr keml shibleri kzlar var kim
her cnb harektlar ve reftr [u] gftrlar demi
hayrn eder. Ve her bir duhter-i n-kfte ahterin m
m ve ham-be-ham olmu geyslarnn her tr eb-i
trdr. Hllerinin her dnesi hl-i Him-vr bin kez
rek-i mk-i Tatar deer. T bu misl kzlar var.
Amm,
Garib acb: Bu diyrda bir aceb-tem
grdm. Kaan yolda bir avret giderken kral ol avrete
rst gelse eger at ile ise kral at ba ekp andan avret
geer, eger sr piyde ise yine kral bir avrete rst
______________________________________ 116
gelirse el kavurup durur. Avret kral selmlayup kral
dahi bandan apkasn karup avrete tazm edp avret
gzer etdikden sonra kral geer. Garb temdr. Bu
diyrda ve gayri kfiristnda sz avretin olup Meryem
Ana akna avrete tazm tekrm ederler.
Der-beyn- nmh-y ters-y mun:
..................(1.2 satr bo)....................
Der-fasl- esm-i zenne-i ehl-i isyn:
..................(3/4 satr bo)....................
Der-tarf-i enhr- b- hayvn:
..................(3/4 satr bo)....................
Der-vasf- h- m-i hnedn:
..................(3/4 satr bo)....................
Der-kavl-i kehene-i eklm-i arz- bldn:
..................(3/4 satr bo)....................[71b]
Der-kavl- mneccimn- tli-i amristn:
..................(2 satr bo)....................
Der-medh-i hubbt- nebtt- sebzevt-
mahslt
Bu ehrin zemni bir vsiat'l-aktr ve bir
rahsat'l-er bir dr- diyrdr. Deyyr bu vilyetlerde
mnendi yokdur, zr cemi da u b u r u ra u
yaknlar cmle nebtt- gn-gn hsl olur. Bir klesi
elli kle mahsl verir, amm halk zirat edici deildir.
Cmle eri ve boncukcu ve bak ve kuyumcudur ve
ou b-kayd tembeln- Horsn gibi elleri eldivandan
kmayup ay- irete megller olduklarndan vilyetleri
ekser zamnda kllet zredir, zr dim ehri dem
derysdr. Cemi zamnda buday ve arpas Macaristn
ve Totlkstn vilyetlerinden gelp ehirleri sehel
ganmet olur.
Der-sityi-i nimet-i uzm-y meklt:
..................(1.5 satr bo)....................
Der-vasf- sun- Hud-y gzde-i msmirt:
..................(1.5 satr bo)....................
Der-beyn- hayt- cn-perver-i env- mer-
bt:
..................(1.5 satr bo)....................
Der-hakk- mesregh- erbb- hct:
..................(1.5 satr bo)....................
Der-nazargh- aded-i b- remezt:
..................(1.5 satr bo)....................
Der-vasf- tetimme-i ehrengz-i klliyt-
kala-i Be
Evvel kraln sary kurbunda Tem Soka
derler, yolun iki tarafndaki dvr eyle mcelldr kim
gy Hty kz gibi musaykaldr.
 Bu yolun iki cnibi yzer arn mcell dvrdr ve
on arn ldir. Bu dvrda cemi Be'de ve Prak'da ve
gayri ehirlerde her ne kadar std- kmil nakklar var
ise gelp sihr-icz mertebesi hurde tasvrler yazmlar
kim grenler engt ber-dehen ederler.
Bu yolun sa tarafnda kendlerinin {sene 1073
trhinde} strgon cenginde l-i Osmn'n klcyla
otuz yedi bin kfirin krldn m-vaka zre eyle tahrr
etmi kim diller ile tabr tavsf olunmaz. Hatta
Sadrazam {Kprlzde} ota nnde celldlar kfiri
krup kelleleri ve lelerin dalar gibi ylm tasvrler
etmi kim gayri std- ressm kalemin ekmede
cizlerdir, amm yolun sol dvrnda bizim Raba nehri
cenginde ne ifrt ve ne tefrt zre ibtid kendlerinin
meydn- ecatde Osmnl klcndan krldklarn
badehu bizim Raba nehrinde s-i tedbr ile
boulduumuz yazup su iinden karu selmete kup
hals olam diyenleri kurumla urduklarn eyle yazmlar
kim tahrr olunmaz.
Hakk ki cemi tevrhlerinde cmle bozmak ve
bozulmalarn m-vaka zre shhati ile tahrr ederler.
Hatt yine bu dvrda kraln kadd [] kmetiyle ekl-i
kabha-i tr-lebiyle bir kral tasvri etmilerdir. Gren
an z-rh zann eder. Bu tasvri std- nakk m-vaka
zre tahrr etdiiyn kral bu demi nakk ba edp
birer kralka guru ulfe tayn etmidir. (---) (---) (---)
(---)
..................(6 satr bo).................... [72a]
Der-fasl- lisn- Nemse-i kadm
Bazlar Neme derler, bazlar Ungur derler, zr
vilyet-i Ungurus ve vilyet-i Alman ve vilyet-i (---)
derler. Eski bild- Nasrlardr kim,
"Devletimiz iki bin alt yz yllk eski devletdir"
dey tefhur kesb ederler. Hakk ki l-i Osmn ile ve
Maskov kralyla deng-denglik iddisn eder bir kaln
devletdir.
Yedi kral eli altnda olup bir kral mrd oldukda bu
Nemse srnn inpiratoruyla buluup andan mezn
olup yedi kraln birisi tahta geer.
Evvel Donkarkz kral ve Danimarka kral ve
Filimeng kral ve eh kral ve Leh kral ve (---) kral ve
(---) kral cmle Nemse sr inpiratoruna tbilerdir.
Hn-i marekede her kral yzer bin asker ile srn
imddna gelirler, amm yine byle iken Bahr-i Muht
kenrnda Yenidny'da karu sfa kral Nemse
srnn yedi kerre yz bin askeriyle dlerini koparup
cihn kraln bana dar etmidir, zr sfa kral hemn
on iki kerre yz bin ger evli Tatar askerine mlikdir.
Sir kefere lekerlerinin hadd [] hasrn Hud bilir. Yz
yigirmi yedi yldr Nemse sryla ale'l-ittisl cengi var-
dr. Hatt Nemse srndan karb'l-ahd yedi pre kala-
sn almdr kim "Her biri seba-i klme mudil kl-
metneler idi" dey Nemseler feryd ederlerdi.
______________________________________ 117
"Hatt biz Trk ile bu sulhu sfa derdinden etdik.
Yohsa Raba suyu cenginden sonra biz Trk ile barr
mydk" derlerdi. Amm sfa kral millet-i Meshiyyeden
geinp ncl kitb okurlar, amm lisnlar bakadr.
nallh mahallinde anlarn da lisnlar tahrr olunur.
Lkin Luturyan mezhebinde bir alay mecs kavmlerdir,
amm Nemse be-drst millet-i Meshiyyeden olup
ncldir ve mezhebleri Papite mezhebinde, yan rim
Papa mezhebindedirler. Lkin lisnlar papann panya
lisn gibi deildir. Nemse lisn gyet ar dildir.
Ekseriyy nie elfzlar Fris bulunmudur, zr bunlar
dahi diyr- Acem'den Menehr evldlaryla gelmiler-
dir. Lkin blda tahrr olunduu zre Hazret-i Dvd
erganon sz alup Zebr yeti okuduiyn Dvd
Neb'ye nzil olan suhuflar lisn- Nemse'ye tercme
edp erganon ile Zebr yeti okurlar.
Hz yet-i kitb- Zebr
be-lisn- Nemse-i kfr
Fin son der bares an datiges gebet cuder ali'r-heyligsten unt
siligten yugunt firav Marya hilf avef den kapuinar ber kopa
{yan kala} so son.
Bu tahrr olunan cmle Hazret-i s aleyhi's-selmn
ve Meryem Ana aleyhnn medhidir. Hatt cemi
ruhbnlar hal sanca u bayra ve erganonlarla
kenseden kenseye giderken bu medh-i s'y savt- al
ile okuyup yollardan gzer ederler, amm bir tarz- acb
garb ile bu medhi rehv makmnda okuduklarnda
istim eden dem mebht olur.
Hz du-i Hazret-i s yet-i kitb-
Zebr, yan tercme-i lisn- Nemse
Daler furtireflihste golor virdiyaste Ali'rheyligste ale eyt un
beflekste yugunt firav Marya an matre un serris herres Yezu
kriti in renigin der velt unt hersir in ali'rkra aturen melke
duniye mant verlest niye mant verehst avih niye mant ver cu dir
mit ray nin irt nirtend unt bus fertigen Kot {Allh'dr} Marya
Firav {Meryem Ana'dr}
Bu elfz- drerbr- Zebr'u kaan erganon ile
yhd ho-elhn savt- hazn ile ruhbn ve sbynlar
okudukda demin akndan vlih mest olaca gelir, zr
bu yetleri ilm-i mskr zre sofyne usliyle
okundukda dem inirh- sadr- zevk-i dern bulur, ve's-
selm.
Der-fasl- be-drst lisn- Neme
Evvel Neme lisn- Macar'da lafz- nem deilim
mansnadr, yan "eh deilim Nemse'yim" derler,
amm fuseh-y Nemse'ye sul etsen "Neme kavmiyiz"
derler, yan "Neme deiliz" demek olur. Her kavmn
bir zumlar vardr. Evvel Nemse'nin bey [u] irlarnda
hisblar bu yzden add olunur kim lisn- sahhleri ale'l-
ittifk budur: Evvel,
 ans ispa tiray {imle} fir finf Bunlarn bir darbhnesi vardr kim bir kral ve bir
1 2 3 4 5 pdih mlik olmamdr. ll Venedik kral mlikdir.
Hele Venedik kimyya mlikdir, amm bu Ungurus tibir
sekes siben ahet nayin en getirdp ve cemi bzergnlar her metn sikkeli ve
6 7 8 9 10 sikkesiz altunun getirp tekrr kal edp bir gne zer-u
hlis-i Ungurus altunu keserler kim bir kraln altununa
iyanet tiraysik firik fufik siyihik benzemez. Hatt Venedik'in yaldz altununa yan ba
20 30 40 50 60 gelir gyet hlisdir.

brot bosr vayin Ekl-i altun- Ungurus

ekmekdir su arb Bir yannda ba miferli ve telli ve gevdesi demir
geyimli beli ince elinde bir deste ok ile ayak zre durur
lihit lhter meser bir tasvr vardr. Zum- btllarnca (---) (---) (---) ola.
mm emdn bak Etrfnda Nemse hattyla evsf tahrr olunmudur.
Ardnda r-ke haznesi ire be satr hat vardr. (---)
(---) (---) (---) evsfdr. Kenrnda gayri hatlar vardr.
feder fin tirdid tinte
kalem divit kalem mrekkeb
Der-ekl-i dkme guru- Alman

papir Kot Marya Bir mdevver'-ekl kmil tokuz dirhem gelir hlis
kz Allh Meryem Ana beyz gm vardr. Diyr- Rm'da yz dirhemine
otuz dirhem bakr korlar yine damgaya geldi derler. Bir
tarafnda krallarnn ba kaba beline dek tasvri var.
Kosttin opol sr
Kenrnda clsu trhi var. br tarafnda iki bal ve
slmbol pdih kraldr
iki ayakl ve iki kanatlarn am karaku tasvri var,
cemi sancak ve bayrak sikkelerinde bu karaku tasvri
npirator Lipolde inpirator Engr var, zr zum- btllarnca cemi kularn yrtcsdr,
pdihlar pdih, yan Nemse'nin Ungurus kral
yan kendler dahi cmle krallardan yrtc ve keskin kral
ehinh
pampol [72b] kum her senide ola. Ve cmle yedi yerde sikkesi kesilen vilyetler
pamuk gel beri otur bunlardr kim zikr olunur.
..................(1 satr bo)....................
niksi uskut na mayin hurbu Amm Be'deki darbhnesi grmee muhtcdr.
yokdur eyidir yok aam Guruun bir nevini zmba ile mdevver kesp sikke
dahi urulur ve bir nevi yass guru gibi sebke tahtadr.
may firav yug firav furta {imle} Bir yanndan demler dollblar evirdike arhlar
benim kadnm benim kzm bire ka evirp hem mdevver guru kesilir hem sikke urulur.
Bir gnde suhletle elli bin guru kesilmek mmkindir,
mayn fodir mayn pluda geher klan amm darbhnesine bakomsar ve emninden gayri bir
benim babam benim karndam gel kk gayri kimesne girp seyr-i tem edemez ve's-selm.
Hsl-i kelm bu temlar ve nie yz bin gne
geher may herec por pisli yazlmas mmkin deil acibt [u] garibtlar seyr-i
Gel benim cnm dur bir pre tem etdiimizden sonra iki ay on yedi gn Be
kolt dukat ehrinden zevk u saflar edp ve em-i ibretler ile nie
i altunu, yan alak altun sikkeli altun bin ucbe-i dehrden eyler grp cmle vekyt ve
cmle dilbernlaryla sohbet-i hslar etdiimiz tahrr
taler kralka engrle eylesek hemn ehr-i Be evsf bir mcelled kitb olur,
dkme riyl guru iki penez penez amm grdmz devlet-i l ve belde-i gl azm
olmaile sr- b-vakrn her ne kadar sikadan
..................(2 satr bo).................... mushib nedmleri ve ne kadar vzer v vkellar var
Amm sikkelerinin pk pkze hlis'l-ayr ise anlar ile cmle in olup anlardan haber aldm ki
olduuna ve kalp ve makss olmayup sm-i hlis bizim eli paa t slmbol'dan Nemse'nin elisi iki ylda
olduuna ak olsun. Be'e gelince bizim eli Be'de iki buuk yl ekall-i m-

______________________________________ 118
yekn bir yl, bir buuk yl otururmu. Bu hakrin akl
bandan gidp,
"Ay bu cezre-i kfiristnda seyhat ve ticret ve
ziyret yokdur. Bir yl ve bir buuk yl nice mahps gibi
durulur" dey tefekkr ederken hikmet-i Hud "z
erdellhu eyen heyyee esbbehu"1 mazmnunca hikmet-i
Br yr klup panya ve Kzkral ve Danimarka ve
Donkarkz ve'l-hsl yedi krallarn vezrleri bade's-sulh
ed-y hidmetleri tamm olduklarnda cmle vezrler
kraldan gitmee mezn olduklarnda hemn bu hakr
dahi,
"Eyi fursatdr bu Be'de bir yl durmakdan ise gayri
diyrlar seyhat edp yine eli paa gidinceye dek gelp
yetiirim" deyp hemn Erdel diyrndan ber kraln
Zoza vezri gyet [73a] dostumuz idi ana vardm ve
Mantikukula vezre ve bavezr olan Rudolfo'a ve
bakomsara ve bapapasa varup ve nie i erlerine ve
kral mushiblerine buluup birer dne mnakka Kaya
Sultn makrameleri hedy verp, yedi krallk yeri
seyhat etmei murdm syleyp ertesi gn bavezr
hakri sra buludurdukda rsra dahi iki dne nak-
bkalemn- ibret-nmn Kaya Sultn yal ve iki aded
Kimir l bir sihr-i icz Freng Mn kalemiyle tahrr
olunmu Hazret-i s ve Meryem Ana tasvri hedy
verdikde nie bin hazne ml pke vermeden ziyde
hazz edp bu hakri yine vfir syledp iki sat kmil
cn sohbetleri edp mushabet ederdik.
Hulsa-i kelm ay kadar eref-i sohbetleriyle
merref olup netce-i merm cemi mushabetlerimiz
ekseriyy seyhate mteallk olup m- Trbls ve
Cbeyle ve Sayda ve Berut ve Akk ve Yfa ve Askaln
ve Remle ve Gazze ve Kuds-i erf ahvlleri ve mezkr
bender iskeleleri sul edp elbette her br Kuds-i erf
sul olunurdu.
Hakr-i pr-taksr ise Kuds-i erf'in cemi
ahvltlarna eyle vkf- esrr idim ki bir seyyh ol
mertebede bilmek ihtimli yokdur. Hatt kral huzrunda
sr hakri Kuds-i erf ahvliyn nie papaslar eyle
imtihna ekp Kuds-i erf'de nie yl ifn-y vcd
etmi papaslar hakr kadar Kuds-i erf'deki Kamme
kensesin ve Sahrtullh' ve Mescid-i Aks'y ve Tr-
Zt'y ve Bir-i Selvn' hakr kadar bilmeyp nie
papaslar hakr kezzb karup bapapas yalan kan
btrklara krbalar urup papaslkdan karup huzr-
kraldan deil nefy-i beled eylediler.
Kral- dll Kuds-i erf'i byle shhati zre nakl
edp be-drst seyhat etdiimden kral hazz edp
hakre bir kse guru ve on uka ve on kum ve on
aded Alman satleri ihsn eyledi. Hemn hakr ol
mahalde,
"Yedi kral vilyetine gidp seyhat edeyim" dey
iczet istedikde "Ba stne" deyp eline devt ve
kalemin alup,
1 Allah bir nesneyi yaratmak isterse sebebini de yaratr.
______________________________________ 119
"Yedi krallk vilyetlerimde olan kalalar ve ehirler
ve benderler ve kur v kasabtlarm muazzez
mkerrem gezp seyr-i tem etsn" dey bir papinte
hat verp hemn hakr kraln gz nnde hattn pp
bama koyup bir db kse iine kral hattn koyunca kral
hattna tazm etdiimden haz edp yine kral hattn
isteyp her konakda gnde bir koyun ve elli ift sipov
ekmek ve on tavuk ve yigirmi at yemi ve on avret ve on
nefer olan hddmlar verp her konakdan konaa
yzer atl ve yzer yayan kefere-i fecere refkler verp
her bender hkimleri ve kapudanlar ve beleri
istikblime kup alay ile ehirlerine getirp murd-
mermm kadar ol ehirde oturup gideceim vakti her
ehrin hkimleri ve aynlar riyet edeler" dey kral
tekrr hat yazup hakri bavezre bakomsar ile
gnderp
"Beni sevenler dostumuz Evliy elebi'ye riyet
etsinler" dey tenbh tekd etdiklerinde bavezre
varup kraln fermnyla yz altun ve bu kadar tuhaf
hedylar alup cmle vzer ve i erlerinden b-hadd
b-kys hedylar alup bavezr dahi kraln hatt
mcebince mekked fermnlar verp bizi kend
kethudsyla panya vezrine ve Danimarka ve
Donkarkz ve gayri yedi kral vezrlerine gnderp,
"Yedi krallk yeri seyhat etsin" dey srn hattn
ve bavezrin fermnn gsterdiimde panya ve Fransa
ve gayri yedi kral vezrleri hazz edp,
"Saf geldin ve ho geldin bizimle bile gidp
vilyetlerimiz grp zevk u saflar edersin. Hemn hzr
ol bu bzrertesi gn bu Be'den kalkarz" dediklerinde
hemn cmle ayn- Be ile ve cmle vzer v vkel
ve kral ile ve anas ile vedlaup yine ihsnlar alup bizim
eli paadan dahi izin alup bir kse harc- rh ve bir
kheyln esb-i sab-srat ihsn edp gulmlarma ve
hakre birer kat esbblar dahi verp andan,
Sene 1075 mh- Zilhiccesinin on beinci gn
bzrertesi Be tahtndan Ungurus-i Alman
diyrlarndan t Bahr-i Muht kenrlarnda
vilyet-i panya ve vilyet-i Donkarkz ve
vilyet-i Danimarka ve vilyet-i Filimeng'de
ehr-i Amstrdam'a ve vilyet-i Lonat'a ve
vilyet-i Kallevine'ye ve vilyet-i Ruye ve
vilyet-i Holandiye'ye ve vilyet-i
Prandaporosk ve ehr-i Prak'a ve ehr-i
sizinye'ye ve'l-hsl yedi krallk yerde t
nehr-i Vo kenrna varnca gitdiimiz
konaklar ayn u beyn eder [73b]
Evvel kala-i Be'den on iki atmla ve drd nefer
abd-i mterm ile ve yr- gr- refk-i kadmim Hind
Baba Mansr ile Baba Ahmed Bekta ile ve Baba Trb
Selmn ile ve panya vezri (---) (---) ile yedi bin asker
ile Be'den kalkdkda tevekklen alallh deyp Hud-y
Mtel yine slimn gnimn avdet myesser ede
deyp Be'den garb tarafna bizim konaklarmz olan ada
iinde Tuna kenrnca ba yukaru 3 sat gidp,
 Menzil-i karye-i (---) Leh ve eh ve panya ve Fransa ve Korol ve Tot ve
Tuna kenrnda bir ormanl aalk iinde bir Filimeng vilyetinden gelen bzergnlardan iki kerre yz
kenseli ve be yz hneli ve bl ve beli mamr bin milyon altun gmrk alnr ky imi.
Nemse kydr. Bu kyden refklerimizle bir kaya Badehu sene 1073 trhinde Kprlzde Vezr
binp nehr-i Tuna ile karu cnibe ubr edp Yeni Be Fzl Ahmed Paa Uyvar kalasn feth etdii kffr havfe
hkinde, dp,
"Be varolarn Trk urmasn" dey bu kalay
Uyvar toprayla Pojon topranda geit banda henz
Evsf- kala-i Eski Be
bin etmee mberet edp iri nerdbn gibi pergller
Hazret-i s zamnnda bin olunan Be bu kala-i ile ve gnyeler ile std- mhendis bennlar cmle bir
kadmdir. Nehr-i Tuna kenrnda Kk Alman da yere gelp cmle erbb- cengleri dahi bu kala tarhnda
burnunda evc-i sumna berber bir metn kala-i cem olup,
bldr, amm iinde dem ve demzd yokdur. Cmle "Dman bu kalay muhsara ederse bu kala u
cebehnesi ve ml- definiyle ecinne kavmi bu kalay resimde gerek, byle gerek yle gerek" dey
zabt etdi dey cemi kffr bu kalay braup hli zre mvereler ile ekl-i msebba, yan yedi ke bir temel
durur, amm ne mamr ve mekkel metn kala-i kazmaa elli bin rey cem olup ibtid ipler ile kalann
kavdir. Biz dahi havfimizden kh- blnn zirve-i zemnin tarh edp andan tara handaklar ve tabyalar ve
alsna kup {Eski Be'i} seyr-i tem etmee havf kapularn tarh ederken azm temlar edp temelleri
etdik. kazdklarnn tozu ve topra eflke peyveste olup
hafirler kazarlard. inde henz dahi imretden bir ev
Sityi-i varo- Eski Be yok idi, ancak Tuna kenrnda be bin kadar soltat
Nehr-i Tuna kenrnda bir ehr-i muazzamdr. olacak sazdan ve kamdan odalar ve azm toprak
Kala ile bu ehir mbeyninde bir manastr var. Bunda tabyalar mfd [] muhtasar yapup krk elli pre toplar
dahi kimse yokdur, amm ehrinde ben demi okdur. koyup mukaddem mamr olan gmrkhne ky bu
Cmle bin kadar gn-gn sral kiremit rtl kalaya varo kalm olur, amm eer bu kala itmm
b ve beli ve rs-y bzrl mzeyyen ehirdir. bulursa gyet'l-gye metn kala-i stvr olur. ki yz
Bunda kraln bir kala-misl dvrl b- remi var kim yerde hemn dalar gibi krmz tula piirp mde
diller ile tabr ve kalemler ile tahrr olunmaz. dururdu. Bu kala cmle tuladan olsa gerek. Bu kalann
Cmle kasr- lleri ve cemi sr- binlar serp ss hafirlerin seyr-i tem edp yine iml tarafna
yeil sra ile mestr bir ravza-i cinn- mamrdur. sahrlar ve mamr [u] bdn kurlar ire 3 satde
Cemi Be halk bade'l-asr Be'den piyde bunda gelp gidp, [74a]
sohbet-i hslar edp yine kala-i Be'e giderler, gyet
yakndr. Evsf- kala-i nev-bin Tancavar- ran
Ve Be kalasna gelen Tuna'y bu mahalde ana M tekaddem kck palanka olup ol fcir kral
Tuna'dan ayrup dalar ve bayrlar crfler eyleyp vezrinin hss imi, amm imdi Uyvar feth olaldan
sat kmil yol ile Tuna'y zor ile Be kalas altna ge- Uyvar gzlerinin etecileri ve poturaclar havfinden bu
tirmiler, amm yine bu mahalde yollarn sedd edp kalay tuladan dahi vsi ve metn edp iine bin
Tuna'y Be kalas nnden kesmek kbildir. gzde Nemse katanas koyup Uyvar'dan bu kalaya
Bu Eski Be'i ve tara varou dahi tem edp yine gelince Vak nehrinden ber byle bir metn kala-i cedd
bir kaya svr olup beri tarafda konamz olan kye yokdur.
gelp andan ale's-sabh yine kfir panya vezrinin Ve nehr-i Tuna'dan alt sat bad bir sahr-y
luturyan borular alnup andan kalkup nehr-i Tuna'y llezra vki olup asl havlesi yokdur. Tula bin bir
drd yerden am direkleri zre cisr-i azmlerden gep ekl-i muhammes bir metn kaladr. bin askeriyle
her cisr beer gzdr, amm Tuna'nn bir byk iki kolu kapudan panya vezrine karu kup alay- azm ile
zre olan cisir on bir gz cisr-i azmdir. Ve bundan aa kalaya girirken top dmnlar edp hakre b- rem-
t strgon'a ve Budin'e varnca Tuna zre aadan misl bir konak ile tayntlarmz verp ibtid bu kala
byle cisirler olmak muhaldir. Hep gemi zre cisir kapudan konamza gelp elimizde olan kral hattna
yaplr, zr bu mahallerde Tuna'nn kduu Alman da bakup her ne ki fermn olundu ise bi't-tamm zahre ve
karb olmak ile Tuna az olup direkler zre kprler yap- ta[y]ntlarmz ve tuhaf hedylarmz verp on aded
mak mmkindir. Ve bu cisrlerin karu cnibinde Uyvar avret ve on nefer gulm ve on rf arb getirp arb
hkinde nev bin oluyor: nevbeti kefereler zehr-i mr gibi n edp avretleri
redd edp hddm gulmlar alkoyup andan ale's-seher
Evsf- kala-i cedd (---) (---) yine kalkup cnib-i imle 4 satde Akyayla'y gep
M tekaddem Nemse srnn cisir banda be yz eyle bir tell-i bldr kim cemi sahrlar aada nak-
hneli bir gmrkhnesi imi kim beher sene sfa ve Mn gibi b u be ve mezritlaryla nmyndr.

______________________________________ 120
 Andan 2 satde yoku aa gidp nehr-i Peran(?)'
gep Akyaylalardan gelp nehr-i Vak'a karr. Andan,
Evsf- kala-i Anperan-(?) Alman
Lisn- Neme'ce (---) demekdir. Bnsi Laslo
Kral'dr. Sene 936 trhinde Sleymn Hn Be'i
muhsara etdikde Ksm Voyvada krk bin yiit ile ale'l-
gafle bu kala-i Anperan' basup feth edp ml-
ganimden bir ey almayup cmle kffrlarn dendn-
t- te-tbdan geirp varounu ihrk bi'n-nr eder,
amm kalas gyet metn ve mstahkemdir. Bir yaln
krmz kaya zre beyz kuu gibi durur ekl-i mdevver
bir kala-i bldr. inde bin kadar tahta rtl evleri ve
bir manastr var, amm rs-y bzr yokdur.
Aa varou: Be bin hne ve yedi kense ve alt
yz dkkn- mzeyyeneleri var. B u besinin
iinden nehr-i Ovo akup ibtid tul Akyaylalardan
gelp bu kaladan be sat aa cnib-i cenba akup
nehr-i Tuna'ya mahlt olur. Bu varo- remde panya
vezrinin konana muttasl hakre bir konak ile cmle
ta[y]int hedylarmz verp bir gece bu varo- remde
zevk u saf edp azm toplar ve fiengler atdrup andan
yine kalkup cnib-i garba b [u] hevs latf sahrlar ire
kurlar ubr edp 5 satde,
Evsf- kala-i azm-i inova
Lisn- Neme'de ismi (---) de (---) demekdir, amm
kala khne bnyd olmaile bnsi malmlar n-
malm olmaile bnsi tahrr olunmad, amm evvel ve
hr Nemse srnn mlk-i mevrsudur, amm yine
Sleymn Hn asrnda Ksm Voyvada bunda hayli
ceng-i azm edp kalasn feth edemeyp varounu ihrk
bi'n-nr edp cmle reysn kldan geirp
ganmetlerin almayup cmle tee urur.
Badehu kffr bu varou mamr etmemek in
lanet edp hl bu varo harb u yebb kalup
zemninde b u be ve gl-i glistn ve mebbek
bostnlar ire yigirmi aded deyr-i azmleri krgr bin
olmak ile beler ire mamr kenselerdir, amm
kalas nehr-i Tuna kenrnda gyet eddd seng bin
bir kala-i bldr kim nazri olmayup stdn- selef bu
kalay mhr-i Sleymn gibi tabya-i azmleriyle ekl-i
mseddes ve alt kapusu var, alt vilyetden gelen krbn
halkndan bu kapularda bc alnr.
Ve bu kala nnde nehr-i Tuna deve boynu gibi
dolaup cnib-i cenba alt konak yine Alman'a doru
akup andan yine taraf- garba akar. Bu kalaya kapudan
bizi kondurup panya vezrine hedylar verp azm
ziyfetler edp hakre dahi gn-gn hedylar verdi.
Der-beyn- ziyretgh- hed-y Ksm
Voyvada
Bu kalann ark tarafnda bir emenzr sahr-y
llezrda Ksm Voyvada cenginde ehd olanlardan
______________________________________ 121
krk yerde yn yn mezristnlar ziyret etdik. Be-
kavl-i kefere,
"Bunda on iki bin Trk askeri yatr" dediler, amm
her ynda tudan birer almet yapmlar. Mesel on
ynda tudan ben dem tasvrleri ve bir yn zre
tudan at sreti ve birinde kl ve birinde kalkan ve
birinde tfeng ve birinde trke el-hsl cemi
hedlarn atlarn dahi krup asl bir silhlarna vaz-
yed etmeyp cmle hed silhlarn birer yere gmp
zerlerine birer yn toprak yup dahi zerlerine her
silha gre birer tudan almet etmiler. Ve cmle
hedlarn etrflarna kala ve tabur handak gibi handak
kazup asl bir hayvnt girp hedlar ineyemezler.
Hl kudretden [74b] cemi hedlar zre gl-i
glistn ve reyhn u snblistn biter kim ryihas
demin demn muattar eder, amm bu ziyretghn t
ortasnda bir mermer amd zre kffr bir kl komu,
yan biz bu mevtlar kl ile krdk demekdir. Lkin
kendlerinin nakilleri zre,
"Her sene Ksm gnleri oldukda bu Ksm
Voyvada askerleri zre bir hy hy Allh Allh deyp ol
gece bunlarn stlerine gkden alaca alaca nr yaar"
dey kefereler ehdet etdiler. Hamd-i Hud cmlesin
ziyret edp rhniyyetlerinden istimdd taleb etdik.
Ve bu kalann sahrlarnda harb u yebb olmu
ehr-i azmler ve kur v kasabtlardan ol kadar
harbistn ehirler var kim tabr olunmaz. Meer Uyvar
fethi olduu sene bizim askerden evvel kan Hacki
Paazde Tatar askeriyle t bu mahallere gelp ihrk
bi'n-nr etdiklerinden ber vrn kalm ehirler var ve
Uyvar'dan bu mahallere gelince on tokuz konak yerdir.
Andan yine semt-i garba 6 satde gidp,
..................(27 satr bo).................... [75a]
Andan iki buuk ylda yine Be kalas
berberliinde sahr-y (---) konup Be kalas sa
tarafmzda on iki sat yerde kalup ol gn bu (---) (---)
varounda zevk u saflar edp ehri seyr-i tem etdik.
Be kalas iinde kraln dedesi stifani Kral bin etdii
manastrn vakf bir ehr-i mzeyyendir. Geri kalas
kalas yokdur, amm gyet latf ve mamr ehirdir.
Cmle bin aded kiremit rtl b ve beli ve yedi
manastrl ve rs-y bzrl ehirdir.
Andan kalkup cnib-i cenba 5 sat gidp asl da
ve ta gemeyp emenzr u nebtt [u] giyhtl
sahrlar zre mamr kurlar ire Akyayla'dan cereyn
eden sular ubr edp,
Evsf- ehr-i Fievar
Nemse srnn babas bin edp Be kalas
iindeki tmrhnesinin evkfdr. Baka hkimi vardr
kim aded birov hkmet eder.
Biri Yoranda manastrnn ve varounun hkimidir.
Bu manastrn dahi rub- mesknda misli yokdur. Bunda
olan etbb ve hukem ve cerrhn- fassdn ve bunda
olan terht bir kfiristnn dyrlarnda yokdur.
Terht oldur kim bir emrz- muhtelifeden olan
demlerin kral izniyle yhd mrd olan keferelerin
vasiyyetiyle karnn yarup sebeb-i mevti olan marazlarna
bakup baz vcdu tuzlayup mulablar ile kadd edp
bir dollbda hfz edp sebeb-i mevti olan marazn ya-
zarlar ve niesin derisiz cmle sinirleriyle terh edp
saklarlar ve niesinin sinirlerin tzb ile giderp cmle si-
nirleriyle bir dollbda pinhn ederler. Ve nielerin
derisini ve sinirleri ve tamarlarn giderp cmle vcd-
insnda ne kadar kemikleri var ise demir teller ile
birbirlerine balayup yine bir dollbda hfz ederler.
El-hsl bu deyr-i kebrin her kesinde olan
dollblar iinde dem kaddleri ve terhtlarn gn-
gnu mahfz olup cmlenin sebeb-i mevtleri ve esmlar
dollblar zre mastrdur.
Ve nie bin vcib's-seyr ibret-nm bu Yoranda
deyrinde mevcd olup bu dru'-ifda if bulanlar bu
tmrhneye ol kadar altun ve gm kazganlar ve
tencereler ve kebb ileri ve ol kadar gm altun ve
kalay ve bakr ve vn eyler yapdrup bu deyre vakf
etmiler kim tabr tavsfden mberrdr. Ve bu deyrin
cnib-i etrf gy b- Mermlardr.
Bu ehrin bir hkimi dahi tara varoundadr. Gyet
mamr [u] bdn ehr-i muazzam ve mamr u
mzeyyendir. Cmle sekiz bin aded tahtn ve fevkn
krgr binl ve b- remli ehr-i mzeyyendir. Lkin
kalas yokdur, amm kaladan sarp cnib-i erbaas gemi
direklerinden ve sir draht- mntehlardan kazkl
metn aranpavlardr. Dahi taras handak- amklerin
iinden nehr-i Kansi(?) Kk Alman dalarndan gelp
bu Fievar handakn dolaup bu mahalle karb Tuna
nehrine mahlt olur.
Ve bu ehrin ekseriyy evleri Tuna kenrna vki
olup kat-ender-kat sarylar ve kasr- ller ve musanna
dyr- kebrler ile rste ve esvk- mzeyyeneler ile
prste olmu bir mamr [u] bdn Fievar ehridir. Bir
gn bu ehirde meks edp tekrr Be ehrine gideceim
geldi, zr bu ehir Be topranda olup on iki sat
karbdir.
Andan tekrr bu ehirden ketlere svr olup karu
Uyvar kalamz olan tarafa gep 7 sat cnib-i arka fe-
rahfez bdn b- remli mamr kur ve kasabtlar mhendisler her diyrdan cem olup mezkr saryn
cmle gep,
Evsf- kala-i (---) (---)
Uyvar shibi Fargai Kapudan'nn dedesi Sleymn
Hn havfinden sene (---) trhinde bin etmidir. Hl
Nemse sr hkmndedir. Lkin kala-i Pojon hkimi
hkinde Tuna nehri kenrnda bir sivri toprakl bayr- l
zre r-ke eddd bin bir kala-i zb ve i kalas dermi, zr gorona dedikleri tc- skender bu Pojon'da
ekl-i mdevver vki olup kbleye nzr birer kapusu var
ve kala ire krgr bin bir manastr ve aa varoda iki
bin kadar indire rtl hneleri ve birka an kulleli
manastrlar var, amm tarada b ile ve beleri b-
hisbdr. Ve ekseriyy Be kalas ayn ve Pojon kalas
aynnn bu vdlerde mahsldr blar var. Andan bir
sat gidp,
______________________________________ 122
Evsf- ehr-i tc- Koron yan kala-i
Pojon
Bnsi Laslo Kral'dr. Mukaddem bir kk kala
imi. Badehu Sultn Sleymn Hn Nemse srlarna
tc- skender olan goronay ihsn edince bu Pojon
kalasn temelinden mnhedim edp mceddeden hr-
kr bu kalay in edp on iki bin leker ile tc-
skender'i bunda kor.
Der-beyn- ekl-i kala-i Pojon
Mukaddem eli paa ile kala-i Be'e giderken bu
kala samzda kalup grmek myesser olmad, amm
imdi manzrumuz olup nehr-i Tuna kenrnda bir
sivrice toprakl bayr zre Tuna'nn cnib-i imlinde
Uyvar hkinde Uyvar'a merhale yerde r-ke
eddd bir kala-i metndir, amm hl arkdan marib
tarafna tln vki olup i kalas Kanije kalas gibi
ekl-i murabbadan tlndir ve ortas incecikdir, yan
ensizdir demek ola. Ve ol kalann ince yerinde gyet
mrtefi sary- azm var kim cnib-i erbaasnda nie yz
hnin ve revzenler ile mzeyyen bir sarydr. [75b]
Meer m-tekaddem krallara mahss, bu dahi Nemse
srlarnn sary- menhsu imi. Budin ve strgon ve
Ustolni-Belgrad kalalar ellerinden gitdikden sonra
krallar Be'i taht edinp anda karr ederler. nallh an-
dan dahi firr ederler.
Ve bu mezkr Pojon sary kmil yz altm alt
aded billr ve necef ve moran cml penereler ile
rstedir.
Ve r-ke ibih slmbol'un Galata Kullesi gibi
drd aded kulleleri var. Anlar dahi kat-ender-kat
penereleri cmlar ile prste olup r kulleleri dahi r-
ke russ- hs ile mestrdur.
Ve bu sary- mamr diren-mdr baka i kala
gibi bin admdr. Ve cnib-i kbleye nzr bir ibret-nm
musanna kapusu var, etrf gird--gird baka derin
handak iinden nehr-i Tuna cereyn eder. Amm imdi
biz anda iken nie yz bin kffr rgat ve nie bin std-
kmil ilm-i hendese ve ilm-i mimrde kmil
cnib-i etrfna nev bin bir varo- ran etmee temel
handaklar kazup iki yerden kapular al komular, biri
karada Uyvar kalamz hkine biri garb tarafnda nehr-i
Tuna kenrna vaz etmiler.
Ve bu mezkr i kalada olan saryda mukaddem
krallar gelp turvin mveresin edp krallar tahta cls
etmee bunda gelp tc- goronay bana geyp ba
irek papas eliyle beline kl kuanup kala-i Be'e gi-
durmak ile bu ehre kavm-i Nemse Kuds-i erf kadar
itibr ederlerdi. Lkin imdi devlet-i l-i Osmn'da sene
1073 trhinde Sultn Mehemmed Hn- Rbi vezri
Kprlzde Fzl Ahmed Paa Uyvar kalasn feth
{edeli} Nemse kral havfinden tc- skender'i bu
Pojon'dan kaldrup Be kalasndan alt konak ieri tc
Prak kalasna gtrdler. Hatt biz eli paa ile Be'e
vardmzda tc Be'e alay ile Prak'dan getirdiler, zr
bu kala-i Pojon hl bizim Uyvar kalamza merhale
yakn olduundan cemi Nemse kffrlar havfe dp
tc kaldlar ve Pojon'u amr edp on iki bin leker
kodular.
Ve mezkr i kala olan sary hl mesdd olup
iinde cebehneden gayri bir ey olmayup hl etrfna
sarya muttasl maribden marka tlen be bin adm iki
kat bir amk toprak handak kazup iinden Tuna cereyn
edp bir yannda Tuna gemileri balanr. T bu mertebe
enli handaklardr. Hemn ayn Roma kalas handak gibi
ekl-i bdem nev bin bir metn handak kazmdr ve
henz kenrlarna eddd bin dvrlar yapmdr. Ve kalmlar idi, zr bu mahalleri t Komaran ve Uyvar ve
bu handak dz yerde olmak ile iki kat handakn iinde
Tuna gemileri tolaup girp karlar. Ve mark
tarafndan bu handaka nehr-i Pojon Akyaylalardan ber
gelp bu handak iinde nehr-i Tuna'ya mahlt olur. Ve
bu handaklar etrfnda on bir aded nev bin toprakdan
metn tabyalar etmi kim her biri birer Sedd-i skende[r]e
mnend fosdielerdir. Bu mezkr nev bin handaklarn
iinde,
Evsf- varo- Pojon
Gy ake tahtas gibi ekl-i bdem vki olmu bir
cnibi Tuna kenrnda ve bir taraf Uyvar tarafnda
cmle evleri b u beli eddd krgr bin indire
tahta ile mestr bin aded hne-i mamrlardr. Ve bu
varoun gird--gird cirmi bin arn yaln kat dvrl
rabtdr kim yedi yerde sehel mamr kulleleri var. Ve
cmle aded kapusu ve iinde drd manastr ve tokuz
kenseleri ve baz yerinde meydncklar ve be yz kadar
dkknlar ve aded hnlar var. Lkin kffr henz bu kalay grmek nasb olmad. Amm hl Macar ile ml-
kalann kymetin bilp gnden gne amr etmededir. Ve
bu kalann semt-i imlsinde da ve ta b ve Macar ve Nemse vardr. Tara kurlarnda reylarnda
besi dutmudur. Lkin bu blar ehre ol kadar
havledir kim i kalasnda olan mezkr kral sarynda ve
aa varo iinde top u tfengden dem gezemez,
muhsaras gyet mmkindir. Hud dest-i slma
myesser ede.
Bunda dahi kraln papintalarn Pojon kapdanna
gsterp gn saflar eyleyp kapudandan ihsnlar ile
refkler alup andan cnib-i arka amristn ire bir gn
gidp,
Der-beyn- vilyet-i Macaristn
T ahama karb gidp nie yz aded henz
mamr olmu kyler ve kasabalar ve nie yz harb [u]
yebb olmu kurlar ubr etdik, zr mukaddem Uyvar'
muhsara ederken Hacki Paazde askeriyle bu kurlar
harb u yebb etmidik. Ve bade'l-feth-i Uyvar Tatar
Hnzde Ahmed Geray Sultn'mn askeriyle
Akyaylalardan ieri Tot vilyetin ve Kur[s] Macar ve
Orta Macar vilyetlerin nehb gret etdiimizde bu
kurlar harb [u] yebb etmidik. Henz yldan ber
dahi amr olmamaile bi'z-zarr,
______________________________________ 123
Menzil-i shil-i nehr-i Vak
Bu nehir Akyaylalardan gelp Uyvar'a karb ubr
edp kfirin kala-i Komaran' dibinde nehr-i Tuna'ya
munsab olduu nie kerre merkmdur.
El-hsl bir gece haymemizle nehr-i Vak shilinde
bir emenzr yerde yatup [76a] andan ertesi ale's-sabh
nehr-i Vak'n geidin bulup yz bin renc-i an ile nehri
ubr edp Uyvar hki taraflarna ddk, amm henz
kfiristnn katana yerlerine geldik. Bunda dahi nie yz
ihrk olmu kur ve kasabtlar ubr etdik ve nie ihrk
etdiimiz kylere ve ehirlere rst gelp in kup
almetleriyle bildim, amm nie yz krgr binl kense
ve manastrlar eddd bin olmaile meydnda sgeli
Litre ve nehr-i Vak ar t henz gediimiz Pojon
kalas ve Akyaylalar ve Sucever kalas ve Ban kalasna
varnca yigirmi konak yerleri t Tot vilyetine varnca bu
vilyetleri berbd etmidik. Lkin henz amr olmada,
amm yz yz elli bin esrleri alnup bu kadar ml-
ganimleri alndndan bu seneden ber bir ho
amr olmam. Hamd-i Hud seneden sonra yine
harb etdiimiz yerleri amr olur grmek myesser oldu.
Andan bu sahrlar dahi bir gnde lgar ile gep,
Evsf- kala-i Jebel
Bnsi malmum deil, amm hl Nemse sr
hkmndedir, amm Pojon hkimi tarafndan Aliban
kapudan zabt eder, amm hk-i pki Tot vilyeti add
olunur. Nie kerre Orta Macar hkimi topal Palatinu
Hersek bu kalaya mlik olmudur. Mukaddem
Uyvar'dan nie kerre ete ve poturalara seirtmidik, bu
-ml bir kala-i pr-meldir. Hatt dern- hisrda
kavm-i Tot ve kavm-i Macar kfirleri vardr.
Amm kalas nehr-i Pojon kenrnda havlesiz bir
eddd tula bin bir sr- ran kala-i metn-i b-
bedeldir, amm kkdr. Ve ekl-i muhammes vki
olup iki kapusunun biri cenba ve biri arka mekf
olup be kesinde be aded Kahkah-vr metn ve kav
tabyalar var, amm handak ol kadar derin ve dvrlar
ol kadar l deildir. Lkin henz Uyvar feth olal Nemse
srnn fermnyla yigirmi bin aded Tot reylar bu
kalaya p evvelki tarzndan ellier adm her
cnibinden kala dvrn enli ve bir kat handak dahi
yapmaa mberet etmiler. Ve varou etrflarn dahi
be Uyvar kalas cirminden byk ediyorlard ve cmle
rey dery-misl nt edp alrlard. Amm hakri
grnce Uyvar altnda alnan ve Raba cenginde esr olan
mmet-i Muhammedleri cmle kaldrup pinhn etdiler.
Lkin Uyvar yl feth olan kalalarn kfire dnen
reylar ve Uyvar kyleri reylar ve nie bin Tot
vilyeti reylar bu aa yeni Jebel varounda
mtemekkin edp bir kalay amr etdiklerinden kala-i
Uyvar'a rey az kald ve bu Jebel kalas sahrs ol kadar
bir b ve beli yerdir kim hadka-i mebbek Evsf- kala-i Galgofa
bostnlar bir konak yeri zeyn etmidir. Zamn- kadmde Uyvar hkimi Fargai Kapudan'n
Bu kaladan kalkup kbleye 9 sat harb ve amr dedesi bin edp badehu Nemse'nin sr istl edp
yerlerde gidp, hl kral inpirator tarafndan Pojon hkimi kapudan
zabt eder. Nehr-i Vak kenrnda bir kck krgr tula
Evsf- kala-i cedd Geceb-Uyvar bin bir kala-i zb idi. Uyvar' Fzl Ahmed Paa
Uyvar feth oldukdan sonra eli paa ile Be derken Kbleli Mustafa Paa'y m eyleti askeriyle
kalasna varup, ve Karda Kazak askeriyle bu kalay muhsara etmee
"zn-i pdihyle Nemse huddunda srn bir memr olup yigirmi gn yigirmi gece bu kalay Kbleli
kala yapalm" dedi nev bin bu kala-i n-tammdr Mustafa Paa dp fethi yakn olmuken grn(?)
kim nehr-i Pojon ile nehr-i Vak mbeynindeki cezre ire stnden l-i Osmn zre Nemse sr ve Z[ir]inolu
nehr-i Vak kenrnda ve nehr-i Vak ile nehr-i Pojon bir lekeri gelmesi istim olunca bu kala-i Galgofa'y
yere mahlt olduu mahalde hl krk elli bin kadar dmeden ferat edp ordu-y slma gelesin dey
kffr dery-misl olup nie bin arabalaryla ta ve kire fermn- sadrazam sdr olunca hemn Kbleli Paa bu
ve keraste ve sir mhimmt u levzmtlar tayup yeri kala altndan toplar ekp m askeri ve Kazak as-
g toz dutmu. Nie bin kffr handaklar kazmaa ve keriyle Uyvar altna tevecch etdikde hakr ol mahalde
kala temellerin hafr etmee alrlard. Hatt kala Akyaylalar etesinden bin askerle ve bu kadar ml-
temeli bir dem kaddi krgr ve rhtm bin ry- arza ganimle bu kala-i Galgofa altna gelp bir ho seyr-i
km ve yigirmi arn kadar dahi dvr- l olursa tem edemeyp fethi myesser olmadan Kbleli Paa
kifyet eder derlerdi. T ol kadar metn ve derin handak ile ordu-y hmyna gelmidik, amm imdi bu sulh
ire dery-misl nehr-i Pojon ve nehr-i Vak cereyn mbeyninde bir ho seyr-i tem etdim.
ederdi. Ve temeli serp sf hurde hurde kemerler olup
Der-zikr-i ekl-i sr- Galgofa
dvr kmil elli adm enli eddd tula rhtm bindr. Ve
Uyvar gibi ekl-i mseddesdir, amm kmil iki Uyvar Nehr-i Vak kenrnda bir emenzr dz sahrda
kalas kadardr. Ve kala handakndan tara bir kat ekl-i murabba bir kk kala idi. Hl etrfna yine
handak dahi kazmaa iret edp izmiler amm dahi nehr-i Vak kenrnda sekiz ke bir eddd tula bin bir
kazmamlar. Lkin yz elli adm enli ve vsi handak metn ve kav kala-i ran ediyor. Eski Galgofa bu yeni
tarh etmiler. Bu hisb zre bu kala eer itmm kalaya i kala misl olup bundan tara bir varo- azm
myesser olursa Uyvar kalasndan sarp ve metn olur. evirmi kim Kbleli Paa ile Kazak askerinin meterise
Ve kala dvr tamm oldukda temelden kan ve girdikleri handaklar cmle varo olup bunun dahi etrfn
handak iinden kan topraklar kala dvr zre dolma arampavl rhtm palanka-i azm ile sekiz aded
tabyalara ymaa ben dem karnca [gibi] toprak kh- B-stn mnend tabyalar etmi. Bu tabyalara dahi
tayup yedi tabya zre yedi aded toprakdan kh- handak- azmler kazup iinden nehr-i Vak' aktmak
Elburz-misl dalar ymlar. Ve bu kalaya iki aded isterdi. Ve bu Uyvar'a yakn olan kk kalalar cmle
kapu tarh etmiler. Uyvar feth olal kfir-i bed-krlarn byk edp Uyvar reylarn bu kalalara koyup mamr
etekleri tutuup bu kalaya mberet etdi, amm bu etmede idi.
drbn-fikr kffrn elbette bir eytanat vardr. Bu Andan bu nehr-i Vak' gep Uyvar topradr, on
hakr-i kbet-endin anlad oldur, bu kalay bin edp iki sat taraf- arka vrn kur ve kasabtlar gep,
iine krk elli kfir koyup Pojon kalasn muhfaza edp
fursat buldukda kala-i Uyvar' [76b] Osmnl elinden Evsf- kala-i menzil-i Litre
suhletle ala. Bu kalay bin etmee taraf- ehriyrden Hamd-i Hud Uyvar fethi senesinde Siyvu Paa
izin verildii ayn- hat olup s-i tedbr oldu. birderi Gz Abaza Sar Hseyin Paa ile fetihde
Hemn Hud-y Bn kala-i Uyvar' dest-i bulunup ibtid ezn- Muhammed okuyup hizmetimiz
dmandan hfz- emnda ede. Hatt bu kalay bin sebkat etdii bldaki krrslarda evsfiyle mastrdur,
etmek bahnesiyle bu kala etrfna yz bin kadar amm yine gelesi sene Kprlzde Fzl Ahmed Paa
kffr- hksr cem olmudu, amm henz dern- Belgrad metsnda iken kffr bu Litre kalasna istl
hisrda hne-i menhslar ve manastr- gralar(?) bin edp hikmet-i Hud dest-i kffrda iken yine iki gece
olunmayup cmle kffr kala hricinde hayme ve msfir olup seyr-i tem etmek myesser oldu.
harghlar ile skin olduklarndan Uyvar paas Kurd Bundan anlanan oldur kim "Bu dny al ver
Paa kffrn gulgulesin Dergh- l tarafna arz etdikde dnys imi. Cenb- Br yr klup mlkn kh
Kurd Paa'nn arzna itimd etmeyp yerini Kk mselmna ve kh kfirlere elence in krt be-krt
Mehemmed Paa'ya verdiler. verir yine aldrr. Hulsa-i kelm hemn kullarna bu
Bu kala binsn seyr-i tem edp andan cnib-i dnyy elence verir. Her pdih bir vilyet alup bir
imle 5 sat yine harbistn kurlar ire gidp, mlke mlik oldum zann edp yine ol mlki braup el-

______________________________________ 124
den karr. Hemn hemn bu yet
1
dr." maksreler ve
Amm kffr- dzah-karr bu Litre kalasn dest-i
slmdan alal ol kadar metn ve mstahkem edp cnib-i
etrfna tabya-i kavler etmi kim henz kala-i Litre gy
kala-i Kahkah olmu. dem grse hayrn kalr.
Hatt aslnda zemni bir sarp pte kaya-y l zre
mebn bapapaslarn hslar bir kala-i sab iken on bin
kadar cnd- cnb ile b-hadd [] b-pyn cebehne
komu. Ve bizi bu kalaya getiren refk kffrlar gidp ol
gece kapudanlar ile buluup i kalada hnkr cmii
etdiimiz manastr- azme vardm, mihrb ve minberin
bozmayup hakrin hattyla mihrb zre ye[t] sre-i (---):
2
yeti hattm ve nie sr- ibret-nmlarm durup
bozmamlar, vfir hazz etdim, amm henz bu kense
yingh- millet-i Meshiyye olup kefere v fecereler ile
ml--ml bir kala olmu.
Andan ale's-sabh kala kapudan bu hakre kraln
fermn kzlarna amel edp nie ihsnlar ile elli nefer
kfir katana refkler verp andan cnib-i kbleye sat
emenzr ve mamr kurlar ire gidp [77a] hamd-i
Hud slm diyr olan Uyvar kalas hkinde bizim
uran kalamz hkine kadem basup 5 sat bdn ire
gidp,
Menzil-i kala-i uran intih-y serhadd-i
azm
Hamd-i Hud Rmeli eyleti vezri Beko Paa ile
fethinde bulunup bunda dahi fetih ezn okumak bu
kemtere myesser olup tara varou ihrk olunup i
hisra mstahfzn asker konmudu, amm imdi tara
varou gyet mamr olup mekn- gziyn- mchidn
olup dern- hisra bin aded gzde yenieri ve bin aded
topu ve cebeci ve gayri merdmn- hisr ile kala-i
uran mamr olmu. Ol gece bu uran'da yatup diyr-
Alman'da yedi krallk vilyetleri srn fermnyla seyr
etdiim asker-i slma hikye edp cmle lem-i hayretde
kaldlar.
Andan ale's-sabh hakre kala aas refkler verp 3
satde cnib-i kbleye gidp,
Evsf- menzil-i kala-i Uyvar
Hamd-i Hud kala kapusundan ieri kadem basnca
kapu arasnda "slm diyrna kadem basdm" dey
secde-i kr-i Yezdn edp andan vl-i vilyet Kk
Mehemmed Paa efendimizin sarynda meks edp
eref-i sohbetleriyle merref olup gn cn sohbetleri
etdik, amm kala-i Uyvar feth olduu mahalden ziyde
bin cihetiyle ve ben dem ile gyet'l-gye ziydesiyle
1 kendye frht etdiimiz iki res kapudan olu ve
Kurn, Mmin 16; "Bugn mlk kimindir? O tek ve
Kahhr olan Allh'n".
2 Kurn, l-i mrn 37; "Zekeriya onun yanna, mbede her
girdiinde [yannda bir rzk bulurdu]".
______________________________________ 125
zre bdn olup ve zr-i varou ve cmii ve nehr-i Litre zre
balk dalyanlar ve nie bin sr- garbeler
ile Uyvar mamr olmu. Ve Kk Mehemmed Paa
nefsinde bir yarar ve bahdr ve ec server dilver
hnerver gz yiit olmak ile cnib-i etrfnda olan
kffrlar Mehemmed Paa'nn havfinden asl ete ve
potura ile katanalar bir eteye kmayup hk-i Uyvar
sde-hl olup ucuzluk ve ganmet olmu ve her cnibi
asker-i slm ile pr olmu. Drdnc gn Mehemmed
Paa'dan ihsn u inmlar ile refkler alup cmle ahbb
ile vedlaup cnib-i kbleye 9 sat gidp,
Menzil-i kala-i Cierdelen
Bir gece kala dizdrnda istirhat edp ale's-sabh
nehr-i Tuna zre gemiler zre cisr-i azmden gep,
Menzil-i kala-i strgon- ibret-nmn
strgon hkimi skender Be'de bir gece elenp
ertesi ale's-sabh Ustolni-Belgrad paas el-Hac Mustafa
Paa ile sehel hisbmz olup anda gitmek iktiz etdikde
strgon'dan yarar kulazlar alnup cnib-i cenba
dalar ve ormanlar ire 5 sat gidp,
Evsf- kala-i Cnbe
Budin eyletinde Ustolni sanca hkinde
subalkdr. Kalas bir bayr dibinde ekl-i murabba bir
krgr bin bir kala-i randr. Lkin tara varou palanka
hisrdr. Sene (---) trhinde l-i Osmn askeri Erdel
seferinde iken Zirinolu ve Beganolu Macarlar frc[e]
bulup yetmi seksen bin askerle gelp Budin etrfnda
nie kl- metneleri muhsara edp zafer
bulmadklarndan bu Cnbe kalacnn tara varoun
ihrk bi'n-nr edp vfir ml- ganim ve esr-i ikr
alup i kalasna zafer bulmayup dru'l-bevrlarna
gitdiler.
Badehu sml Paa Erdel seferinden gelp bu
kalay evvelkiden be kat ziyde amr u metn sab
edp yz aded "Benem, der nst!" diyen gzde asker
ve cebehnesin mstevf kodu. Henz dern- varoda
mkellef mkemmel hneler bin olmadadr. b [u]
hevs latf olmaile b u besi okdur.
Andan cnib-i cenba dalar ire 5 sat gidp,
Menzil-i kala-i py-i taht-bd, yan
hisr- Ustolni-Belgrad
Mukaddem blda bnsi ve sebeb-i tesmiyesi ve
sir evsflaryla Raba suyu seferinden gelirken mufassal
tahrr olunmudur, amm imdi yine vel-nimetimiz
Mustafa Paa hnednnda meks edp kmil kendleri
ile bir hafta zevk u saflar edp Raba seferi senesinde
yzba esrlerimizin kusr akeleriyle elli aded bahdr
ve ec ve nmdr refkler alup cmle dostnlar ile
vedlaup andan cnib-i arka 6 sat kan tonar(?)
amnsz mnsz kfirlerinin firrgh ve kemnghlar
olan mahf ve muhtara ormanlar selmetle hamd-i
Hud gep,
Evsf- menzil-i palanka-i Val
Bu dahi Budin eyletinde subalkdr. Bu kala asl
manzrumuz olmamd. Bir kzlk ve bir ktlk amnsz
yerde ve bir dere ire bir cmili ve bir krgr kulle-i
bls etrf gyet metn palanka-i ekl-i murabbadr. Ve
cmle yz elli neferi vardr. Varou ve rs-y bzr ve
hn hammm yok gyet cezre-i b-amn yerdir. Hatt
bunu dahi Erdel seferi senesinde Zirinolu tara varon
tee urup orta hisr olan r-ke kullesi dahi varo
teinden ihrk olup iinde yz aded mahlk- Hud
mmet-i Muhammed ihrk olmu. Badehu sml Paa
bu kalay dahi mceddeden metnet zre evvelkiden
[77b] al tamr termm edp mstevf cebehneler
kor, amm hl b u bostnlar mamrdur.
Andan cnib-i arka 6 satde dalar ve ormanlar
aup, palanka-i Hamzabe'i gep 3 satde cnib-i
imle,
Evsf- hisr- stvr- emn yan dr- fermnyla Vezr-i sn Ahmed Paa Tmvar kalasn
amn- kala-i Budin
Mukaddem blda nie kerre evsf tahrr
olunmudur. Lkin bu mahalde Budin vezri Grc
Mehemmed Paa efendimizde mihmn olup Nemse
sr sulhnmesin verp akd-i sulh olduundan ve
Uyvar eyleti emn [] emn olduu haberlerinden hazz
edp ann mukbelesinde bu hakr-i pr-taksre aded
eyletlerin kl- metnelerinin yoklamalarn tura-y
garrl emr-i pdih ile ihsn u inm etdi.
Budin'den Eri eyletinde kala-i Hatvan ve
kala-i Sonlok ve kala-i Segedin sancaklar ve
Tmvar eyletinde anad sanca ve Lipova
sanca ve Medova sanca ve Gle sanca ve
gayrilerinin ve Varat eyletinde Senky(?)
sanca ve gayrilerinin kalalar yoklamasna
gitdiimiz menzilleri beyn eder
Evvel bismi lh ile Budin nnde Pete kalas
cisrinden nehr-i Tuna'y ubr edp Pete'den elli aded
yarar nefert kulazlar alup cmlesi talika tabr etdikleri
arabalara pr-silh svr olup 10 sat mark tarafna
sahr-y Pete'yi ve kumsal yerleri selmetle gep,
Menzil-i karye-i Kk Kekemet
Budin vezrlerinin hslar olup cmle reylar
Macar- fccrdrlar kim Budin vezrinin cemi otun ve
otluun bunlar getirir.
Andan cnib-i marka 12 sat sahr-y b-amn
yerleri ve kumsal hunkal ller ve krnpa(?) aal
ormanlar ve nie mamr kurlar gep vakt-i asrda,
______________________________________ 126
Evsf- kala-i sanca- Hatvan- dr-
emn
Hamd-i Hud sene mukaddem grm idik.
imdi yine manzrumuz olup kaladan krk elli pre
toplar atup yoklama dmnlar edp bir alay serhad
gzleri olmaile suhletle nefertlarnn cmlesin
yoklayup n-mevcdlarna mz- ayn edp "Cmle
(---) aded nefertlar kmil" dey sicille kayd edp bu
hakre yz guru cret-i kadem verp ale's-sabh yine
bundan yz elli aded arabal pr-silh tfeng-endz
refkler alup andan cnib-i kbleye yine sahr-y b-pyn
ile (---) sat mamr u bdn kurlar gep,
Evsf- dr- amnlk yan kala-i Sonlok
Lisn- Macar'da (---) demekdir, amm lisn-
serhadli gzlerinde Somluk derler, yan Somunluk'dan
galat Somluk ve Sonlok derler. Hakk ki sipov nm
beyz somun ekmei rub- mesknda yokdur.
Bnsi Koca Laslo Kral Orta Macar'a ramen Macar
hkinde bu kalay bin etmidir. Badehu Erdel Macar
eline girmidir. Badehu Kurs Macar destine girmidir.
{Andan sene 959 trhinde Sultn Sleymn Hn
feth edp Ere kalas fethine giderken mukaddem trh
ile Budin vezri Hdm Al Paa bu Sonlok kalasn
muhsara edp meterise girp dern- hisrda mahsr
olan kffr- dzah-karr amn demek sadedinde iken
Serdr- azam Ahmed Paa dahi yer gtrmez asker ile
imdda geldiin kffr grp bir gece cmle kffr
kalay braup kimi Tise nehriyle kimi karadan birer
cnibe firr etdiklerin askir-i nusret-meser haber alup
akb-i kffra dp nie bin kffr dendn- tdan
geirp kala kapudann tablhnesiyle esr edp kala-i
Sonlok bu yzden feth olup Sultn Sleymn'a mjde
haberleri gitdi.
Badehu sene 986 trhinde} yine Orta Macar
hkimi topal Palatino Kral dedesi istl edp dahi
ziyde amr etmiken sene 1005 trhinde Sultn
Mehemmed Hn- Slis fethidir. Be-dest-i (---) Paa.
Bizzt pdih- cem-cenbn dery-misl asker ile
Ere gazsna azmet etdiin kffr- hksr istim edp
askir-i slma mukbil durmaa tkat getiremeyecein
bilp kalay vere ile verp dr- emnda emn-i emn
bulup gitdiklerinde kalaya leker-i slm selmet girp
pdiha fetih mjdesiyle kala mifthlarn gnderp
badehu fermn- ehriyr ile bade'l-feth-i Eri, Ere
eyletinde sancak bei taht tahrr olunur. Hl Sonlok
beinin taraf- pdihden hss- hmynu 400.000
akedir. Cmle zemeti 9 ve cmle erbb- tmr 300
alaybei ve eriba ve yzbas vardr.
Bu livnn knn- ehriyr zre hn-i seferde
cebelleri ile ve paann askeriyle cmle bin asker
olur. Siph kethudyeri yokdur, amm kapukulu serdr
ve Budin ve Ere yenierileri serdr ve kala dizdr ve
be yz aded merdm-hisr var, eyhlislm ve
nakb'l-erf ve yz elli ake kads ve sancak bei ve
voyvadas ve muhtesibi ve bcdr ve mimr ve gmrk
emni ve harc emni ve gayri ayn- erf aalar vardr.
Der-fasl- ekl-i kala-i Sonlok
Nehr-i Tise kenrnda bir dz emenzr sahrda
ekl-i murabba bir dolma palanka hisr- metn-i ibret-
nmdr, amm dolma rhtm dvr kmil on be adm
kalndr. Ve kbleden ark cnibine tarz tln vki olup
mark tarafn nehr-i Tise der ve marib cnibinden
kala-i Hatvan iinden gelen nehr-i Zakova cereyn edp
kara tarafndaki handak ii ve dahi varo hisr handak
iin nehr-i Zakova dolaarak akup nehr-i Tise'ye mahlt
olur.
Ve bu kalann cnib-i erbaasnda drd aded tabya-i
azmi ve aded metn kapular var. Biri marib tarafna
varoa alr byk kapudur ve biri cnib-i markda
bostnlara mekfdur, biri dahi iskele kapusudur. Ve
dahi varo ile kala handak arasnda cereyn eden nehr-i
Tise zre bir aa cisri Varat'dan ve Gle kalas
taraflarndan gelen demler bu cisrden geerler.
Ve kalada Hnkr cmii bir krgr minreli ve
musanna kubbeli cmidir. (---) (---) (---) (---) (---) aded
tahta [78a] indire tahta rtl mamr ve mkellef
mkemmel tarz- kadm fevkn krgr bin
hnednlardr. Lkin kala ii zk olmaile her hnelerin
b u beleri yokdur.
{Sityi-i ekl-i varo- Sonlok}: Ve dahi
kalann garb tarafnda cisr ar varou dahi r-keden
tln bir varo- mahbbdur. iml cnibi ve mark
taraf derin handakdr kim iinden nehr-i Zakova
cereyn eder. Lkin nehr-i Tise tarafnda ve kalaya
gidecek semtinde bu varoun dvr yokdur. Ve bu
varoun cmle be aded tabyalar vardr. Kala-i Hatvan
tarafna bir byk kapusu ve bir urn kapusu dahi var.
Ve cmle (---) aded dkkndr ve cmle (---) aded
medresedir ve cmle (---) aded tekye-i dervndr ve
cmle (---) aded cmi-i mminndr. Evvel (---) cmii
(---) (---) ve cmle (---) aded mekteb-i sbyndr. Ve
cmle (---) aded hammm- dil-sitn. Ve cmle (---)
aded hn- tccrndr. Lkin emeleri yokdur. Cmle
nehr-i Tise'den ve nehr-i Zakova'dan n ederler.
Nehr-i Tise bu ehrin cnib-i ark ve imlsinde
Orta Macar ile Leh vilyeti mbeyninde San Samur
dalarndan iki nehir tul edp ark cnibine cereyn
edp Leh ve Morava vilyetlerine ve Hotin ve Bender
kalalarna urayan nehr-i Turla'dr kim Akkirmn kalas
dibinde Karadeniz'e karr.
Ve dahi mezkr San Samur dann garb
cnibinden hurc edp diyr- Leh ve bild- Erdel ve
lke-i Orta Macar'da kala-i Husvar'a ve iki yz pre
kalaya urayup vilyet-i Osmnl serhaddinde Ere
eyletinde bu kala-i Sonlok'a ve kala-i Segedin'e ve nie
kalalara dahi urayup kala-i Pil dibinde nehr-i Tuna'ya
mahlt olan nehr-i Tise'dir kim iinde tuz gemileri ve
Tuna nehri gemileri gezer nehr-i azmdir.
______________________________________ 127
Ve bu kala bir dz listnda iki nehr-i azm
kenrnda vki olmak ile varoundan tara draac
semtine b ve be ve mebbek bostn mahsldrlar
cihn zeyn etmidir ve kalann yannda Ada B
der[ler] bir mesregh- teferrcgh yerlerdir kim cnib-i
erbaasn nehr-i Zakova ile nehr-i Tise ihta etmidir.
B- rem'den nin verir bir mesregh- cinn-i
hadka-i ravza-i Rdvnlardr. Bunda dahi hedlarn
mezristnlar vardr.
Ve andan cisr ile gep nehr-i Zakova'nn karu ta-
rafnda olan b u be ve bostnlar b-hisbdr. Bunda
dahi hed cebbnesi var kim ziyretgh- erbb-
dilndr.
Ve bu ehrin b [u] hevsnn letfetinden mahbb
u mahbbeleri memdh- lemdir. Cmle halk Bonak
gzleridir. Ekseriyy ticret ile geinir bir alay halk u
halm ve selm ve musall suleh-y mmetden
kimesnelerdir kim nieleri mchidn f-seblillh
cnlardr. Lisnlar yine Srf ve Bulgar ve Potur ve Latin
ve Macarcadr, zr vilyetleri Macar diyrdr.
Bunda dahi gn sohbet edp kala nefertlarn
yoklayup hakre iki yz guru ve bir at ve bir Macar
gulm cret-i kadem ile iki yz aded pr-silh refkler
verp andan cmle ahbb ile vedlaup cnib-i cenba
l-i listn ire el-yzen billh kffrn hunka nm
yn yerlerin (---) satde yz bin renc-i an ve derd-i ser
ekerek gfil me-b deyerek gidp,
Evsf- kirmn- b-dd, yan kala-i
metn-i on[g]rad
Lisn- Macar'da (---) (---) demekdir. Bnsi Seleti
Kral'dr. Sene (---) trhinde Sleymn Hn Segedin
kalas fethine giderken salbet-i pdihiyye bu kala
Macarlar tkat getiremeyp Orta Macar bu kalay
muattal braup firr etmilerdir. Hl Mehemmed
Hn- Slis tahrri zre Sonlok sanca hkmnde
emnlikdir kim krk kiseye emnetdir. Ve nehr-i Tise
kenrnda ekl-i murabba bir kk palanka kaladr.
Lkin dolma rhtm dvr on adm kaln dvrdr. Ancak
etrfnda iki kapusu ve be aded metn tabyalar var. Ve
cmle iki yz aded mevcd kullar ve kala dizdr ve
Sonlok kazs nibi ve Ere yenieri serdr ve mimr
ve bcdr ve harc aas ve muhtesibi vardr. Lkin
Sleymn Hn cmiinden gayri cmi yokdur.
Mescidleri ve medrese ve tekyecii ve mekteb-i sbyn
ve bir hn vardr, amm hammm yokdur. rs-y
bzr azdr lkin b ve bostnlar okdur. Ve kala-i
Gle handaklarndan cereyn eden nehr-i Keu(?) Erdel
diyrlarnda Macar dalarnda gelp bu mahalde ehr-i
Tise'ye mahlt olur mstamel nehir olmaile suyu
memdh deildir. Ve kffr- bed-girdr- murdr- Orta
Macar- fccrn tuynndan bu kala-i on[g]rad kullar
zaf olduklarnda yoklama nmyla bu kaladan hakr bir
habbe almayup ancak cmle nefertlarnn nsfn pr-
silh etdirp talika nm arabalara doldurup
 Segedin sancana gitdiimiz konaklar
beyn eder
Evvel bu kala-i on[g]rad'dan cnib-i arka l-i
listn yerleri 16 satde Kekemet krlar iinde susuz
yerleri gidp ol gece Kekemet lnde bi'z-zarr yatup
ertesi ale's-sabh 5 sat kbleye gidp,
Menzil-i varo- Byk Kekemet
Budin vezri hssdr kim bir listn- b-amnda
binden mtecviz saz ve kam rtl Macar hneleri ve
aded kenseleri ve c-be-c dkkneleri var, cmle
Orta Macar katanas kfirleri bunda yatup yemlenp
yiyeceklenp tara vilyetlerd[e] ikr alrlar, amm
Kekemet Macarnn kzlar ve sary ve blar
mehrdur. Hkimleri birov kefereleridir kim elinde
gm deyenei vardr. Lkin bir eyi hsn-i hlleri var.
[78b] Bu varoa bir mselmn msfir gelse Macar
katanasna demezler ve mselmna Macar katanas var
demeyp birbirlerinden ikisini de hfz edp mselmnn
yanna refkler koup elbette bir selmete vsl ederler,
zr Budin vezrinden eyle fermn olmudur.
Andan (---) sat kbleye kzlkda gidp,
Evsf- palanka-i metn-i Yankofa
Lisn- serhadlide ismine (---) demekdir. Sene (---)
Sleymn Hn binsdr. Kala Segedin sanca hkinde
Ere kalas kulu aklm olup yedi yk ake emnlikdir.
Baka kr(?) l iinde bir mamr ve kav bin
palanka-i randr. Kmil iki yz aded "Benem, der nst!"
diyen gz ve yarar ve nmdr kula mlikdir. Hatt anda
mihmn iken Orta Macar'n Semendire ve Klvar
kalalarndan kala-i Yankofa dibinde be yz kffr
pusuya sinp kala kapusu alnca dern- hisrdan iki
yz yiit mezkr be yz kfire karu kup tarfet'l-ayn
ire medne bir ceng-i azm edp n- vhidde kfirden
elli kelle ve yigirmi nefer yarar katana esr ve yz res
katana atlar ve bu kadar ml- ganim ikr alup srr-
dmn etdiler.
Hakr dahi bu gzlere merhamet edp kala yok-
lamas bahlarn almayup ancak bir Macar gulm ve iki
ift karabina arhl tfenglerin alup iki yz yiit ile (---)
sat cnib-i garba yine l-i listn kzlkda giderken
nie hunka depelerini geerek,
Evsf- palanka-i atk-i Kalaa
Lisn- Macar'da (---) demekdir. Bnsi Sleymn
Hn ile Miha sahrsnda ceng edp ol arbedede
mnhezim olup bir batakda mrd olan Lago Kral
binsdr. Badehu Sleymn Hn bu kalay feth
etmidir, be-dest-i Sleymn Paa.
Kalas nehr-i Tuna'dan bir sat yakndadr, amm
nehr-i Tuna c- hura gelse bu kala altna Tuna gelp
kala ada gibi yerde kalr. Cnib-i erbaas bataklk olmak
ile gyet sarp kaladr ve iskelesinin karu nehr-i Tuna
______________________________________ 128
ar Budin yolunda Paha kalasdr. Amm kalas
Segedin sanca hkinde Ere kulu aklm emnliidir
kim yedi yk ake hss- iltizmdr. Ve cmle der-i
dvrlar iki kat dolma palankadr. Lkin i katnda iki
aded eddd bin r-ke metn kala-i ranlar var
kim Sleymn Hn feth etdikde kffr bu kullelere ka-
panup iki gn harb-i ktlden sonra nieleri kaladan
kemendler ile firr ve ber diyr edp nie bini tuma-i
emr ve nie yz beste-i zencr olurlar.
Hakk ki metn kullelerdir kim bir kav kapular var
ve tara varo kalasnn cnib-i kbyele nzr bir kapusu
nnde asma makaral haeb cisri var. Her eb
ddebnlar cisri ref edp kala kapusuna siper ederler
kim cisir alt sf sudur, handak iinde mhler inverlik
ederler. Ve kapu cisri nnde bir cmii ve dkkn
ve bir kk hn var ve tara varoda bir vrn kensesi
var, anda olan mermerler zre nak- bkalemn- ibret-
nmnlar meer kala-i strgon'da yhd Alman
diyrnda Nemse srnn taht- kadmi olan Prak
kalasnda ola. Lkin bu kala ahlleri fukarlar ve
garblerdir.
Cmle altm nefer kulu olmaile bunlardan bir ey
almayup cnib-i kbleye yigirmi nefer kul ile 10 sat
bataklklar ve sazlklar ire giderek khce emenzr ve
ormanlar ire mamr Macar kurlarn ubr edp,
Evsf- palanka-i mamr Baya
Lisn- Macar'da (---) (---) demekdir. Bnsi
malmum deildir, amm kala atkdir. Sene (---)
trhinde Sleymn Hn fethidir, be-dest-i Maktl
brhm Paa.
Kalas Segedin sanca hkinde nehr-i Tuna
kenrnda iki kat sab ve metn kala-i kavdir ve yz elli
ake erf kazdr. Ere yenierisi serdr ve kala dizdr
ve seksen aded merdm-hisr ve muhtesibi ve bcdr
ve gmrk emni ve harc aas ve mimr aas vardr.
Kalas nehr-i Tuna kenrnda r-ke iki kat hisr-
stvr ve azm iskeledir. Cemi Baka ve Laka
vilyetlerinin bender-i azm iskelesi olmak ile tokuz yz
ake Ere kulu aklmdr. Bu ehrin karu Tuna nehri
kenr Bata iskelesidir.
Ekl-i kala-i Baya
ki kat r-ke palanka dvrl ekl-i murabba
kala-i musanna bir mamr sr- stvrdr. hisrda
iki mihrbdr, biri Sinn Paa cmii zamn- kadmde
yn-i millet-i Meshiyye olur bir deyr-i kebr imi, hl
mabedgh- mmet-i Muhammed'dir. Ve bir nzk
bng- Muhammed tilvet olunur minre kullesi var.
Kapusu nnde bir b- hayt kuyusu yannda kalann
bir urn kapusu var. Ve bir dahi byk kapusu cnib-i
garba nzrdr. Ve mahkeme-i er-i Resl-i mbn bu
kapunun i yzndedir. Ve bu i hisrda elli aded indire
tahta ile mestr hne-i mamrlar ve on be aded
dkkncklar var, gayri srlar yokdur.
 Ve bu kapudan tara varo- kebr dahi bir kat
dolma palanka-i kebr iinde yz aded tahtn ve
fevkn vsi tahta indire rtl mamr u mzeyyen ev-
lerdir. Bir mescidi ve bir tekyesi ve bir medrese ve bir
mektebi ve bir hn ve bir hammm ve yz elli aded
dkkn var ve iskele olmak ile ahlsi gyet anklar ve
gyet garb-dost demlerdir. Bu varoun serp cmle
tark-i mlar tahta delidir, zr zemni yamurdan
[79a] oynak ve batak ve atak olur.
Ve bunun dahi iki kapusu var, biri iskele kapusu,
cnib-i garba mekfdur ve biri kbleye nzr ehr-i
Sombor'a gider bb- kebrdir. Ve iskele banda
mezristn andadr ve emn hnesi dahi bu iskele
bandadr. Ve bu iskele taraf minre kaddi l yarlar ve
bayrlardr kim dem aa Tuna'ya bakmaa cret
edemez. Bunda dahi kala yoklamasn alup yz elli kadar
refkler ile cnib-i kbleye 8 sat gidp,
Evsf- ehr-i palanka-i kadm Sombor
Sebeb-i tesmiyesi (---) (---) dir. Bnsi Alman-
Ungurus krallarndan stifan Kral binsdr. Zamn-
kadmde ehr-i azm imi. Hl nie yerde sr- binlar
zhir bhirdir.
Badehu sene (---) trhinde Sleymn Hn
vzerlarndan Pertev Paa dest-i kffrdan feth
etmidir. Hl kalas Segedin sanca hkinde bir
sahr-y azmin cnib-i garbnda r-ke palanka bin
kala-i metndir. hisr bir krgr kulledir. inde ancak
dizdr hnesi var, gayri ey yokdur. Bu kullenin kapusu
nnde handak ar Sleymn Hn cmii ve hammm
var, amm kk kiremit rtl cmidir kim bu mahal
tara kaladr, amm iinde asl ve kat ehir evlerinden
nm u nin yokdur. Sf cmle iki yz aded rs-y
bzr dkknlar ile mzeyyen olmu ekseriyy dkkn-
lar kuyumcu dkknlardr. Her gece bu kalay
psbnlar berkleyp kapularn sedd ederler. erden bir
kimesne giremez.
{Ancak bir kurumlu krgr bin cmii ve kiremit
rtl hn ve on iki aded psbn neferi var, amm hn-i
marekede iki bin gzde crd atl askeri kar ve ancak
iki h topu ve hi vukyye brdu var, zr i eldir dey
brd- siyh yokdur.}
Sityi-i tara varo
Bu varo kalann kble tarafnda bl ve beli ve
mebbek bostnl varo- azmdir kim cmle 14
mihrbdr. Cmleden Pr Paa cmii, babas
Mtedeyyin Paa cmii. El-hsl beinde salt- Cuma
ed olunur, mad mahalle mescidleridir. Ve cmle iki
bin aded kiremit ile mestr tahtn ve fevkn mkellef
vsi sarylar var. Cmleden mamr u mzeyyen biri
paa sary b- Merm'dr. Bunda bir hafta skin olup
murd [u] mermmza erp cn sohbetleri etdik. Lkin
bu ehrin akar sular yokdur, cmle drd yerde b-
hayt kuyular vardr. Ve gyet ganmet ehirdir. Hatta
______________________________________ 129
bir at yemi bir ku gz akeye ve bir kuzu on akeye ve
bir araba kavun ve karpuz be peneze bey olunur. Ve
cmle reys Macar deildir, kefere-i Eflakndr. Bu
mahaller gayri Macaristn'dan deildir, Baka ve Laka
vilyetleri add olunur.
Ve cmle iki medrese-i tlibndr. Ve cmle iki
tekye-i dervn- z-ndr. Ve cmle alt aded mekteb-i
sbyn- pserndr. Ve cmle iki aded hn- yende v
revendegndr. Ve cmle bir aded hammm-
cnsitndr, amm dkknlar cmle rs kalasnda
mezkrdur.
Ve cmle ayn- kibrn ebehi biri paadr kim
nimeti bay u gedya ve pr cvna eb [] rz sofra-i
b-imtinn mebzldur. Ekseriyy ahlleri tccr olup
yine cmle serhadli esbblar geyp gyet meddeb gz
demlerdir. Hn-i sava- perhda bu ehirden iki bin
yarar crd atl asker kar.
Bu hakr bir gn Mtedeyyin Paa cmii hareminde
birka ihtiyrlar ile serhad ahvlleri mveresin ederken
bir sab olan sehel lubede-bzlk ederken pederi bu
olana,
"Nin cemat huzrunda edepsizlik edp oy-
narsn?" dey olana bir sille-i pehlivn eyle urdu kim
fakr mahdm zr-i zeber olup gy sara dutar gibi ol-
dukda hemn huzzr- meclis yerlerinden kalkup,
"Bire dem bu olan nin byle tabanca ile halk
arasnda urup rzn pyml etdin" dediklerinde gulm-
mazlmun peder-i bzrgvr eydir:
"Terbiye in elhubbu lillh ddm" deyp bu
beyti terennm etdi. Beyt:
Babas dse olunu mahaldir
oul cndan durur derler meseldir
Bu benim olumdur derim esirgerim, bu gulm
sizin nenizdir" denildikde ehl-i belde eyitdiler:
"Senin cierpre evldn ite bizim serhaddimizin
gl ve gzmzn nru bir gz yiit olacakdr. Birka
yldan kfirden intikm alacakdr. imdiden tabanca ile
gzn korkudursun yarn da bugn de kfirin itper
ve balta ve klngnden korkup kfirle yaka yakaya
olamaz mu ya! u serhaddimiz olanlarn byle
dmeye" dey gulmn pederin tan-mz lisnlar ile
rsvy edp gulma tesliye-i htrlar verdiler.
Yan yiitlerine riyet [ve] hrmet edp her kese
murd [u] merm zre dil-nvzlklar eder bir alay
garb-dost haclar ok demlerdir.
Ve bu ehir Ere kulunun aklmdr kim cmle
hss ve harc ve bc- bzr cmle Ere kulu
tarafndan zabt [olunur] ve Tuna nehrine bir sat
iskelesi Ardud kalasna karudur. Ardud ise nehr-i Tuna
kenrnda (---) tarafnda iskele-i azmdir. Bir metn
mstahkem kalas var.
Der-beyn- ziyretgh- ehr-i Sombor
Ziyret-i abn Baba kuddise srruhu, Hmm Dede,
mm Efendi.
 Bu ehirden bir ake yoklama nmnda almayup
ancak Pr Paa'dan yz altun ve bir at ve bu ehirde
klayan Tatarlarn firr eden klelerinden nefer kle
ihsn edp ve yarar refkler alup bu ehr-i Sombor'dan
cnib-i kbleye sahr-y b-pyn ire kmil 8 sat gidp,
[79b]
Evsf- kala-i kadm-i Ba
Bnsi Menehr evldlarndan Yejderban binsdr.
btid Menr'dan galat Macar {kavmi} Be'i budur.
Badehu galat- mehr Ba kalas derler. Nie divelden
divele intikl etmi kala-i atkdir. Badehu sene (---)
trhinde bizzt Sleymn Hn Seleti kral Macar
elinden kuvvet-i bz ile feth etmidir. Hl tahrr-i
Sleymn Hn zre Ere eyletinde Segedin sanca
beinin knn zre tahtdr ve yz elli ake kazdr.
eyhlislm ve nakb'l-erf ve kala dizdr ve i
el olup intih-i serhad olmamak ile ancak seksen aded
nefer merdm-hisr ve siph kethudyeri ve Budin ve
Eri yenieri serdr ve muhtesibi ve bcdr ve gmrk
emni ve harc emni ve mimr aas ve subas vardr.
Der-vasf- ekl-i kala-i Ba
Bu kala Tuna'dan gelme bir gl iinde r-ke
serp tula bin bir kala-i ran olup cnib-i garba
mekf bir kapusu ve handak ar asma makaral
kprs banda iki aded eddd bin kulle-i azmleri
zre sekiz pre hne medfa toplar var. Ve kapu zre
iki aded kullelerin zerleri indire tahtal kubbe
rtldr. Ve kala iinde asl dizdr ve kethud ve
imm ve mezzin ve mehterba ve topuba
hnelerinden gayri evler yokdur.
Ve bu kala ortasnda bir kulle-i azm ire h-
gayydan nin verir bir zindn var. Her eb cmle
vilyet aynnn esrlerin bunda haps edp ddebnlar
nigehbnlk ederler. Ve bu zindn kurbunda bir
Sleymn Hn cmii var, amm tarz- kadm bin
olunmudur. Ve bu kalann alt serp bo kemer kemer
bin olunmudur, zr batak yerdedir.
Ve dahi bu kala ire gle nzr bir cihn-nm
kulle-i azmi zre bir temgh hnini var. Cmle
ehrin erbb- marif yrn- b-saflara rmgh- ticret ile geinir suleh-y mmetden demlerdir kim
mesregh bir kasr- Havarnak'dr kim kullesinde olan
h sermed toplar cnib-i erbaay korudup her
tarafdan gelen dman nmyn olur bir kasr- ldir.
Ve bu kalann cirmi diren-mdr cmle yedi yz
admdr kim Macar Be'i dedikleri bu i kaladr.
Sityi-i ekl-i varo- brn
Cmle dolma it palanka dvrdr, amm gyet
metn kav bin olunmudur. Lkin mrr- eyym ile
c-be-c yerleri rahnedr olmu i eldir dey hkimler
amr etmemiler. Bu varoun gird--gird cirmi bin
altm hatvedir. Bunun dahi cnib-i etrf i kalann
sazl ve batakl gldr. Ancak bir tarafnda yolu
______________________________________ 130
vardr. Ancak iki aded kapusu var; biri kble cnibine
tara varoa alr. Ve bir kapusu yldz cnibinde b u
belere alr. Ve bu varoda cmle iki yz aded
fevkn ve tahtn tahta havll vsi kiremit rtl hne-i
zblardr kim ekseriyy kerpi ve ta dvrdr.
Ve cmle (---) aded mihrbdr. rs kapusunun i
yznde Mtedeyyin Paa cmii kurbunda mahkeme-i
hkim'-er andadr. Amm bu varoda asl dkkn ve
hn ve hammm ve imret ve medrese yokdur, amm
dahi tara byk varoda iki halvetli bir kk hammm
var ve eski rssunda cmle yz aded dkkne-i
tccrndr. Ve yeni rssunda cmle yz krk
dkkndr. Cmle met- z-kymet b-kymet bulunur,
amm bezzzistn yokdur.
Andan bu varoda cmle sekiz mihrbdr.
Cmleden byk Eski cmidir kim m-tekaddem bir
deyr-i azm imi. Bade'l-feth Sleymn Hn cmi etmi.
Tl kmil krk admdr ve arz kmil otuz admdr.
Zamn- kadmde anl olan hl bnghne-i
Muhammeddir, amm t bu minrenin zirve-i alsnda
klh slmbol'da bostnc klh gibi bir turfe
musanna kurumlu klhdr. Mad mescidlerdir.
{Sleymn Hn bu Ba kalasn gret etdikde bu
cmi olan kenseye nie bin kffr ml- menli ve
evldlaryla kapanup yedi gn ceng-i azm edp nie bin
gziyn- mchidn ehdet cmn n edp hr- kr
sekizinci gn bu kilise feth olup nie bin esr ve nie bin
kse milyon ml ile guzt mutenim olup bu kadar esrler
ile asker-i slm sr oldular.}
Ve cmle bu varoda iki yz aded bl ve beli
tahtn ve fevkn vsi byt- zblardr kim cmlesi
kiremit ile mestrdur ve be sary bu varoda hnedn-
mamrdur. Lkin bu varo palanka hisr iinde deildir,
zr intih-i serhad olmamak ile etrfna sr- stvr
ekmemiler.
Amm bu ehrin b [u] hevs latf olduundan
cemi serhadlerin uklar mbeyninde Ba mahbbu
memdh- lemdir. Ve gyet ganmet ehirdir. skelesi
kble cnibine iki sat bad Tuna kenrndadr. Karu
Tuna kenrnda Budin yolu zre Sirem sanca hkinde
palanka-i Sotin bir bayr zre nmyndr. Bu Ba halk
dahi kavm-i Bonak ve Poturca kelimt edp cmle
yine cmlesi serhadli esbb gibi kalpak geyerler.
Merdn ve zenn gyet meddeb gezerler. Nimetleri
mebzl bir alay ouz tifelerdir.
{Ziyaretgh- Ba: Kalann handak kenr
arsnda ziyret-i Ferhd Baba Sultn}
Andan yine refkler alup 6 satde cnib-i kbleye
gidp,
Evsf- palanka-i rn Vitok
Bnsi malm deildir. Lkin kr- kadm bir rabt-
azm imi. Sehel harba yz dutup ol kadar amr
deildir, amm ftihi Sleymn Hn asrnda be-dest-i
Vezr Ahmed Paa sene (---) trhinde Macar elinden
feth etmidir. Hl Sleymn Hn'n tahrri zre Segedin
sanca hkinde voyvadalkdr. Kalas nehr-i Tuna
kenrnda ekl-i murabba bir dolma dvrl palankadr.
Dizdr ve seksen aded [80a] merdm-hisr ve yenieri
serdr ve Ba kazs nibi var, gayri hkimleri yokdur.
Ve cmle drd aded mihrbdr. Biri Sleymn Hn
cmiidir. Mad mescidlerdir. Ve cmle yz seksen
kadar kiremitli olduu kadar fukar hneleridir.
Andan cnib-i marka 7 sat sahrda gidp,
Evsf- palanka-i Kobila
Lisn- Latin'de ve Srf'da ve Bonak'da kobila at
kalas demekdir, zr bu diyr Macaristn deildir. Srf
ve Bosgak vilyetleridir. Bnsi Belgrad shibi Srf
Kral'ndr. Fethi Sleymn Hn asrnda Vezr-i Sn
Serdr Ahmed Paa'nndr. Hl Sleymn Hn tahrri
zre Segedin sancanda emnlikdir kim Ere kulu
aklmdr ve niybetdir. Kala dizdr ve elli aded kulu ve
yenieri serdr var, gayri hkimleri yokdur. Kalas
nehr-i Tuna kenrnda ekl-i muhammes dolma palanka
dvrdr.
Ve dern- hisrda cmle iki yz aded kiremitli da-
rack hneciklerdir. Ve cmle drd aded mihrbdr ve
cmle bir hn ve bir hammm ve bir tekye-i dervn ve
azack dkknlar var.
Andan refkler alup mark tarafna 5 sat sahr-y
bdnlar ire kurlar gep,
Evsf- kala-i Titel
Bu dahi Belgrad kalas shibi binsdr. Lisn-
Latin'de Titel (---) (---) demekdir. Sene 932 trhinde
Sleymn Hn fethidir. Be-dest-i brhm Paa. Nie
kerre dest-i kffra girp hr- kr Vezr-i Sn Ahmed
Paa ile Ulama Paa fethidir. Segedin sanca hkinde
voyvadalkdr. Dizdr ve yigirmi aded kala nefertlar
ve nibi ve muhtesibi ve yenieri serdr ve emni ve
harc aas ve mimr aas vardr. Lkin eyhlislm
Belgrad'da ve nakb'l-erf kimmakm vardr.
Ekl-i kalas: Nehr-i azm Tise nehr-i mm'l-
nehr Tuna'ya mahlt olduu bir emenzr dz
burunda(?) ekl-i murabba bir kk kaladr kim cirmi
bin admdr. Cmle mihrbdr. (---) (---) cmii,
mad mahalle zviyeleridir. Ve cmle medrese ve
cmle iki tekye ve cmle drd mekteb-i sbyn-
ebcedhn ve cmle bir hammm- rin ve cmle n-
malm hnlar var ve cmle bir mferrah rs-y
bz[r] seksen aded dkknlardr.
Gyet mamr iskele olmak ile cmle yz aded
tuz mahzenleri ve gayri hsl- hneleri var, zr Erdel
diyrnda tuz madeni olan Tuzda ehrinden kaya tuzu
gelp Erdel'de Deve kalasna andan Lipova kalasna
Moro ehri gemileriyle gelp andan nehr-i Tise'ye
gemiler girp andan cmle tuz gemileri bu kala-i Titel
ehrinde mahzenlere hazn olup andan cemi vilyete
nehr-i Tuna ile Erdel vilyetinin kaya tuzlar gidp
______________________________________ 131
ganmet olur. Annin bu Titel kalasnn ahlleri tuz
bzergnlardr. Gyet'l-gye ank tccr hac ketleri
vardr.
Ve cmle garb-dost ve dil-nvz halk ve mnim
sofra shibi demleri vardr, zr Sleymn Hn Segedin
kalasn feth etdikden sonra bu kalaya gelirken dern-
hisrda mtehassn olan kffr- hksr st u sad-y
pdihden kalalarndan firr ve her cnib[e] terk-i
diyr edp dr- menhslarnda cmle pimi tamlarn
sofralaryla braup gitmiler. Cmle guzt- mslimn
cemi tamlar zehir-nk zann edp tenvl etmediler.
Badehu dern- ehirde nie kr ktrm ciz ve
frmnde papaslar eyitdiler:
"Bu tamlardan yeyin, vilyetimiz halk pdih-
mza bu kalay nimetimizle verelim dey ziyfet hzr
edp her biri bir tarafa gitdiler. Eer itimd etmezseniz
ibtid bu tamlardan biz yeyelim", dey cmle amel-
mnde kefereler tamlar yeyp badehu askir-i slm
yediler. Bu ziyfet-i azmden Sleymn Hn hazz edp,
"lh bu Segedin ve Baka ve Laka ve bu Titel
kalasnn nimetlerini ziyde ber-ziyde eyle" dey hayr
du etdiinden hl bu Titel kalas vilyetlerinin
nimetleri firvndr.
Andan pdih huzrunda ibtid nimet yeyen pa-
paslarn amel-mnde olan zarr ve alllerinin ellerine
hatt- erf verp harclarndan ve sir teklf-i
rfiyyeden muf u msellem etdiler. Hl mamr u
bdn ve b [u] hevs latf ve mahbb u mahbbesi
hb u matlb u merb kala-i Titel'dir.
Bu ehrin karu cnibi Tuna ar kala-i slankamin
ve kala-i Varadin'dir. Hatt Gz Sleymn Hn bu
kala-i Titel'i feth edp Tuna nehri zre cisirden kala-i
Varadin'e gemidir, zr kala-i Varadin bir sene
mukaddem feth olmudu.
Andan bu kala-i Titel'den yoklama bah ve refkler
alup iml tarafna krlk ile 6 sat gidp,
Evsf- palanka-i Senta
Belgrad kral merlarndan bir Freng kapudan bu
kalay itmm etdikde cmle rgad ve mimrlar isyn
edp Freng kapudann katl edp kalaya mlik olmak
isterler. Hemn Freng kapudan askeriyle cenge heng
edp iinde isyn eden rgatlara "Senta ba" yan
"Oturun, el kaldrman" deyp cmle isyn eden kffr
krar. Annin bu kalann vech-i tesmiyesi Senta
kalmdr.
Badehu sene 932 trhinde dest-i Srf'dan Sleymn
Hn fethi olmudur. Segedin sanca hkinde nehr-i Tise
kenrnda bir dz emenzr yerde r-ke bir kck
palankadr.
Kala dizdr ve yigirmi nefer merdm-hisr ve
emni ve inbeti var, gayri hkimleri kala-i Titel'dedir.
Dern- hisrda bir kenseden bozma bir cmii ve
birka mfd [] muhtasar dkknlar var, amm
beleri okdur.
 Andan 8 sat garb tarafna krlk sahr ire mamr
u bdn kurlar ubr edp, [80b]
Evsf- palanka-i Soboka
Sobotka dahi derler {ve Soboska dahi yazlr},
amm lugat-i sahha Bokay Hersek bin etmek ile
Soboka derler. Srf banlarndan bir mdebbir hersek
imi. Hl lisn- Srf ve Hrvad ve Voynk ve Latin ve
Bulgar ve Bonak'da vz ile trk yerine okunan
"Davuri Davurimo Bokay Marko bo Sobokay" bng
trksidir. Badehu sene 932 trhinde Gz Sleymn
h fethidir. Badehu sene 1002 trhinde Sultn Murd
Hn- Slis asrnda kffr- fccr- Macar ale'l-gafle bu
kalay muhsara edp germgerm cenge heng ederler.
Dern- hisrda mahsr olan mmet-i Muhammed
grseler kim bir tarafdan imdd yok. Hemn bir gece
frce bulup cmle ehl [] yllerin dahi atlandrup edd-i
rihal etmee iktidrlar olanlardan sar zarr ve allleri
cmle kendleri krup badehu vakt-i seherde kala
kapularn aup kffr- dzah-karr hnzr gibi horlayup
yatrlarken Allh Allh deyp bu kadar guzt kffra
kl urup yollar aup Kekemet sahrlarna ceng
eyleyerek nie bin kffr krarak Budin kalas nnde
Pete kalasna cmle guzt ehl [] ylleriyle selmet
dhil olurlar.
Hikmet-i Hud meer Soboska kalas dizdrnn bir
mefret koiyile kaladan kup firr eden askerin
akblerinden ayrlmayup Bana(?) kalasna asker ile bile
gelr, garb temdr.
Badehu kffr Soboka kalasna istl edp "Kala
shibi oldum" dey gurrelenirken sene 1002 trhinde
Sinn Paa Yank gazsna giderken bu kala-i Soboska'y
feth edp gep gitdi. l mallh dest-i slmdadr.
Hl Segedin sanca hkinde gmrk emnetidir.
Dizdr ve yz elli aded bahdr kullar var. eb [] rz
Orta Macar ile harb-i ktl etmededirler, zr Macar kral
olan topal Palatinu'un bu kala mlk-i mevrsu olmak
ile her br fursat gzedp bu kala zre katana kfirleri
gnderp ceng ederler, amm bi-emrillhi te[l] hib
hsir giderler, zr ehl-i beledi gyet ec bahdr fet
demlerdir.
Budin ve Ere yenierileri serdr ve nibi ve
muhtesibi ve bcdr ve emni ve harc aas ve mimr
aas vardr. Kalas bir krlkda sahr-y b-pyn
ortasnda vki olup bat taraf bir kk buhayredir.
Gn-gn lezz balklar kar. Kala-i Soboska bu gln
kenrna i kala vki olmudur kim bir l krgr
eddd bir kk kaladr. inde krk kadar nefert
hneleri ve bir cmii var, amm tara varou mamr
dolma rhtm bin palankadr. Ve cmle yz krk aded
saz ve kam ile mestr hne-i mamrlar var, amm b
u beleri okdur.
Andan refkler alup 6 satde,
______________________________________ 132
Evsf- kala-i kadm-i Martino
Lisn- Latin'de bnsinin ismiyle msemm bir
kala-i khne-bddr. Bunu dahi sene 932 Segedin
kalasyla bir gnde Sleymn Hn almdr. Bu dahi
Segedin sanca hkinde Ere kulu aklm emnlikdir.
Kala dizdr ve on be aded kala neferi ve Segedin
kads nibi vardr gayri hkimleri yokdur.
Kalas nehr-i Tise kenrnda bir kck r-ke
palankadr, amm i kalas yine r-ke bir kk
krgr bin kulledir, amm tara byk varou yz elli
aded saz rtl Macar reys evleri ve bir kenseleri
var. Bu varo reylar serbest zemetdir.
"Bu kaladan Segedin kalasna karadan dolamak ne
beldr" dey cmle atlarmz gemilere koyup buhayre-i
Martino'dan Segedin'e gitdik.
Sityi-i buhayre-i Segedin
Diren-mdr on bir mldir(?). Amm gn-gn
lezz mhleri kar. Sayydlar sayd- semek edp rn
emne verirler. Bir dem bir balk avlamaa kdir
deildir, zr mr ml tahsl olur. Bu gl bir satde
ubr edp bir satde mark tarafna atlar ile gidp,
Evsf- hsn- hasn-i sedd-i metn, yan
kala-i stvr Segedin
Lisn- Srf'da ismi (---), amm Sleymn Hn ile
kffrlar ok ceng-i cidl ve harb-i ktl edp fethinde
usret ekildiiyn Sleymn Hn,
"u seg dnler dahi kala vermezler mi?" derken bi-
emr-i Hud kala feth olup ismine seg dn, yan dne
ihnet eden kpek kalas demek olur.
Bnsi Orta Macar ban Pranso ban binsdr.
Badehu sene 932 trhinde mh- Zilhicce'de Serdr-
Muazzam Maktl brhm Paa sadetl Sleymn
Hn'dan bir konak ileri kapukuluyla ve krk bin kadar
cy- mslimn ile tala-i asker olup giderken kala-i
Segedin'e merhale kaldkda etrf- kala nehb gret
olunmasiyn Sirem ve Semendire gzleri ile Gz Bal
Be'i ileri gnderp ol kadar ml [u] menl- firvn
alrlar kim hisbn Cenb- Br bilr.
Ale'l-akb Serdr brhm Paa dahi zr-i kalada
meterise girp cenge heng edp gn gece cengden
sonra Sleymn Hn dery-misl asker ile gelp yine
germ-germ cengden sonra kffr nerm [] rm olup
kalay vere ile verp amn ile b-silh alt bin kadar
kffrn cmlesi kala-i Sonlo'a gidp kala-i Segedin'in
kenseleri asnm- Vdd ve Sv ve Yas1 misilli
putlardan ve irk-i irkden kenseler pk olup
mabedgh- mslimn olur.
Badehu Sleymn Hn- kbet-end-i drbn-fikr
grse kim bu kala gyet mahallinde vaz olunmu,
1 Kurn, Nh, 23. "Tanrlarnz, Vedd'i, Sv, Yes',
Yek ve Nesir 'i brakmayn dediler." Ayetin asl yledir:
amm gyet kk kaladr. Hemn Koca Mimr Sinn'a
fermn edp bu kalann tarasna bir kat dahi eddd
krgr tula [81a] bin bir kala-i zb etmidir kim
grenin akl gider, gy Sedd-i skender'dir. l-i Osmn
kala yapamaz derler, vallhi murd etdiyse Sedd-i
Yecc ve Sedd-i Kahkah gibi kalalar bin eder. Amm
l-i Osmn'n asl Mhn vilyeti Tatardr, amristn
sevmezler. Hemn bir kalay ve bir lkeyi alup harb
etmee balar.
Ekl-i kala-i Segedin
Cirmi diren-mdr kmil drd bin admdr ve
cmle yedi aded sab u metn kulle-i azmlerdir. Ve her
kullesi biri biri iinde beden beden kullelerdir. Cmleden
su kullesi nehr-i Tise kenrndaki bykdr. Ve her
kullede krkar ellier aded sar kebr hne toplar
vardr.
Ve cmle iki kapusu biri mark tarafnda blara ve
belere nzr kapu dim mesdd durur, hn-i
mahalde alr. Biri dahi cnib-i imle Sonlok ka-
pusudur.
Ve kalann mark taraf dvrn nehr-i Tise der.
skele ol tarafdadr kim cmle Tise ve Tuna gemileri
anda yanarlar. Lkin nehr-i Tise gyet tuyn ile gelp
kala dvrn c-be-c harb etmidir, zr bu kalann Kadr mr-i medd ile ahlsini muammer ede. Bu arada
cnib-i erbaasnn etrf handakn nehr-i Tise dolaup
kfirden kalan kalas hl i kaladr. Ve tara kalasnn
ii ol kadar mamr u mzeyyen deildir. Ancak
Sleymn Hn'n tarz- kadm bir cmii ve bir musanna
minresi var.
Ve kala dvrnn i yz dolma toprakdr. Ve tara
varou etrf diren-mdr dolma rhtm eddd
palanka dvrdr. Ve cmle yz aded indire tahta
rtl tahtn ve fevkn evlerdir.
Ve cmle bir hammm ve cmle bir hn ve cmle
sar kebr on bir aded kenseleri var, amm vrn deyri
okdur. Ve cmle iki yz aded dkknlar ve cmle bir
medrese ve cmle iki tekye ve cmle iki aded mekteb-i
sbyn var.
Ve dahi varounun etrfn nehr-i Tise dolanup
bunun dahi handakn nehr-i Tise ihta etmidir.
El-hsl Koca Sleymn Hn aceb metn kala in
etmidir, amm hkim-i mflisler elinde vrn olmadadr.
Dizdr mkellef aalkdr ve yz aded ec ve ederek mezkr u mevsf olan Titel kalas dibinde nehr-i
nmdr kullar var. Hatt biz anda iken Orta Macar'dan
drd yz katana kfir gelp kaladan tara hunkalar
ynlarnn ardlarnda mmet-i Muhammed'i kfirler
katlanup vakt-i seherde asker-i slm tara knca et-a-
at gn-gn bir ceng-i azm olup Beli Aas
Sbhnzde ve martolosn aas ve on bir yiit ehd-i
ehdet cmn n edp hr- kr meydn- mareke
gzlerde kalup elli aded kfiri dendn- tdan geirp
kelleleri galtn olup otuz aded kffr dahi esr-i bend-i
zencr olup bir kapudan sanca u hal bayrayla ve
silhlar ve seksen kadar atlaryla cmle guzt mutenim
______________________________________ 133
olup alay ile kalaya gelp dmnlar ile hed helvlar
yeyp hedlarn defn etdiler. T bu mertebe nmdr
ve yarar ve dilver server hnerv[er] fetlar var, amm
fakrlerdir. Bunlardan bu fakr yoklama nmna bir
habbe almayup iki esr kefere ve katana at ve iki Macar
tfengi verdiler.
Ve hl knn- Sleymn Hn zre Baka sanca
dedikleri bu Segedin kalasdr. Knn zre khce
Segedin bei bunda ve khce Ba kalasnda skin olur.
Knn zre paasnn hss taraf- ehriyrden
500.000 yk akedir. Ve cmle tokuz aded zemetdir.
Ve cmle yz aded erbb- tmrlar vardr. Alaybeisi
ve eribas ve yzbas vardr. Ve knn zre
cebelleri ve beinin askeri ile hn-i cengde cmle drd
bin asker olur.
Ve eyhlislm ve nakb'l-erf ve yz elli ake
mflis kazdr. Ve Ere yenierileri serdr ve gmrk
emni ve harc emni knn zre mevcd.
Cmle liv-i Segedin'de haymehne reylar ki
yigirmi drd bin harcdr kim cmle Ere kulu
aklmdr. Cebeciba ve topuba ve on iki aded kala
kulu aalar ve muhtesib aas ve bcdr ve mimrba
ve nie hkimleri vardr. Hud amr ede, zr Orta
Macar'a bu kala sedd-i sedd olmudur. Cenb- Hayy-
Segedin sanca tamm oldu.
Andan cmle mchidn ile vedlaup yarar refkler
ile kala dibinde cmle atlarmzla gemilere svr olup
nehr-i Tise'den karu ubr edp Tmvar eyletinde
anad sanca hkine kadem basup yine,
Kalalar yoklamaa gitdiimiz menzilleri ve
cmle kllar beyn eder
Evvel nehr-i Tise'den kala-i anad'a giderken
mark cnibine bir ok menzili gitdikde nehr-i azm
Mori shiline varlr. Bu nehr-i Mori t Erdel
vilyetinde Kolvar yaylalarndan kup nie ehirlere ve
varolara ve kala-i Hozad'a ve kala-i Deve'ye urayup
andan sonra nie uyn- criyeler dahi cem olup cnib-i
garba cereyn ederek vilyet-i Tmvar'da Lipova
kalasna urayup andan bu Segedin kalas kurbunda
nehr-i Tise'ye mahlt olup [81b] ikisi dery gibi cereyn
azm Tuna'ya munsab olurlar.
Andan hakr nehr-i Mori'i dahi gemiyle karu
cnibe gep kh sahrda ve kh hybnistnda ve kh
nehr-i Mori kenrna urayup kmil 6 sat gidp,
Evsf- ehr-i dr- cihd, yan hisr-
stvr- anad
Lisn- Erdelce (---) (---) demekdir. Bnsi
Menehr evldlarndan Devey Ban Gor binsdr.
Lkin nie gne mlkun destine gire gire bu gne amr
olmudur.
 Badehu sene 958 trhinde Erdel Kral Betlen Gor
elinden Sleymn Hn- Irando fethidir, be-dest-i
Vezr-i Sn Serdr Ahmed Paa b-inet-i Ulama Paa
ve imdd- Gz Kk Bal Be.
{Badehu kffr yine anad' alup Mehemmed
Hn- Slis asrnda sene 1007 trhinde Saturcu Paa feth
etdi ve firr eden kfirleri cmle krd ve esr etdi.} Hl
Sleymn Hn tahrri zre Tmvar eyletinde baka
sancak bei tahtdr kim mr-i livsnn hss taraf-
ehriyrden 400.000 yk akedir. Ve cmle erbb-
zemeti 10 neferdir ve cmle erbb- tmr 600 lt-
silha mstarak gzlerdir. Alaybei ve eriba ve
yzbalar vardr. Beinin bin nefer demiyle cmle
zuam ve erbb- tmrn cebelleriyle hn-i marekede
cmle alt bin asker olur. Siph kethudyeri ve kapukulu
yenierisi serdr ve yenieri kala dizdr ve yz aded
pk pkze msellah kala kulu ve eyhlislm ve
nakb'l-erf ve yz elli ake erf kazs ve yedi aded
nhiye ba ve iki yz krk aded nhiye kurlar ve
muhtesibi ve bcdr ve gmrk emni Tmvar kulu
tarafndandr. Ve harc emni dahi Tmvar'ndr.
Mimr ve biner aded tu shibi nefer aalar ve ayn-
erf ve topuba ve cebeciba ve martolosn aas nihye ve b-bah bulunur.
var, amm kapukullar aas odalaryla yokdur.
Ekl-i kala-i anad
Nehr-i Mori'den bir kemnke ve kemndr
kiinin oku menzili bad bir lde i kalas krgr bin
ve bir r-ke ekilli metn mstahkem kirmn- dr-
amndr kim gird--gird cirmi kmil yedi yz admdr.
Ve serp rhtm eddd tula ile mebn bir rabt-
garrdr.
Ve dern- hisrda drd aded anlkdan bozma
minreli cmi-i kebrleri var. Biri hnkr cmii i
kaladadr. mm ve mezzin ve dizdr ve kethud ve
mehterba hneleri ve cebehne ve anbr mahzenleri bu
i kaladadr. hne balyemez toplar var. Ve bu i
kalann iki kat metn ve kav demir kapular ile handak
arasnda bir zr-i zemn zindn var kim h- siccnden
nin verir. Bu zindna muttasl bir kulle-i azmi var,
serp tula bin-y eddddir.
Der-vasf- varo- anad
Mezkr i kala handak hricinde bir cemat-i
kesrelice mescidi var mahkeme-i er-i Resl-i mbn
bundadr. Ve bu varo kala rhtm dolma it palankadr
kim cnib-i garba bir kapusu var. Diren-mdr bu
varoun cirmi kmil bin admdr. Ve iinde cmle
tahtn ve fevkn tahta indire kiremit rtl vsice yz
seksen be hnedir, amm cmleden Bezde hnesi
mkellef mkemmel hnedndr. Bu sarya muttasl
bir vrn manastr ve sekiz aded dkkncklar vardr.
Ve bu orta varoun cmle sokaklar tahta kaldrm
delidir, zr k edd olup brn- rahmetden amuru poturaya gider. Bu hakr dahi bu ehri al kadri'l-imkn
ziyde olur. Andan,
______________________________________ 134
Sityi-i tara byk varo
Bu cmleden vsi ve mamr u bdn ve sf
etrf iri balvan haeb direkler ile mebn yaln kat dolma
palanka hisr- stvrdr. Cmle aded metn kapular
var, arka ve garba ve imle mekf dervezelerdir.
Ve cmle yz elli aded vsi beli ve krgr
dvrl ve porta kapulu ve cmle lal-gn krmz kiremit
ile mestr hnedn- mamrlardr. Baz c-be-c saz ve
kam rtl fukarlarn kenrda beyt'l-hzn klbe-i
ahznlar var.
Ve cmle 12 aded mihrbdr. Evvel el-Hac
Osmn Aa cmii dahi henz nev bin bir cmi-i rn
zbdr. Ve orta kala kapusu nnde ftih-i kala Gz
Kk Bal Be cmii kendleri dahi bir krgr bin bir
kubbe-i ran iinde medfndur. Mad mescidlerdir.
Ve anad bei sary bu cmie karb bir hnedn-
garbdir.
Ve cmle aded medrese-i tlibn- ulmdur. Ve
cmle aded tekye-i dervndr. Ve cmle drd aded
mekteb-i pserndr.
Ve cmle yz aded dkkn- esnfndr. Geri
bezzzistn yokdur, amm her met- girn-bah b-
Ve cmle bir hammm- muhtasardr. Ve cmle
aded hn- tccrndr, amm krbnsary hnlar
yokdur, zr her aynn msfirne kapular kde olup
garb'd-diyr kimesneleri hna kondurmaa muhtc
etmezler, zr bu varoda orta varodan ziyde hnedn
shibleri okdur. Ve bu varodan tara dahi evler gyet
okdur, amm ne kadar idii malmum deildir.
Ve etrfnda palanka dvrlar yokdur. Lkin b u
beleri okdur, amm cmle ahl-i vilyet suyu nehr-i
Mori'den tarlar. Ve b [u] hevs gyet latf
olduundan mahbb u mahbbesi gyet okdur, amm
sihirbz fertte prezen avretleri okdur. Hatt
{manzrumuzdur ki beyn olunur}:
Yedi yldr bir Tatar yiidin sihr ile hmr edp bir
ke-i kncde durup [82a] saman ve otluk yer. Ekmek
dahi verseler yer, dim ben dem ile ihtilt etmeyp
azndan salyar akup deme alar alar bakup eb [] rz
summn bkmn durur. Khce htrna vatan- aslsi
gelp eek gibi segh makmnda Acem kerreny gibi
anrdkda sadsn istim eden demlerin zehresi k
olur. Hakrin dahi cieri hn olup Hud hals ede
demeden gayri remiz olmad, amm yine ne kra
kosalar iler, amm nutuk yokdur. Bir mahbb mirza
yiitdir.
..................(1.5 satr bo)....................
Ve gyet ganme vilyetdir. Cmle halk k geceleri
birbirlerine ziyfet-i azmler ederler. Cmle gzler ve
tccrlar ve haclardr. Bunlar dahi Bonaka kelimt
edp serhadli esbblar geyp merd [] zenn meddeb
gezerler. Ve dim intih-i serhadlere yiitleri ete ve
seyr-i tem edp kala yoklamasndan yz guru
alup yine refkler ile tekrr kble tarafna 3 satde,
Evsf- kala-i Beenova
Sebeb-i tesmiyesi (---) (---) ve bnsi Erdel Kral
Afon Mihal'dir. Badehu sene 958 trhinde Sleymn
Hn vezri Koca Mehemmed Paa fethidir. Hl anad
sanca hkmnde voyvadalkdr. Kalas nehr-i
Mori'den azmak olmu bir batak ve atak gl kenrnda
ekl-i murabba bir kk palankadr kim cirmi ancak
bin admdr. Dizdr ve seksen aded kala neferi ve
anad kazs nibi var, gayri hkimleri yokdur. Ve bir
kenseden vely olunmu cmii ve iki mescidi ve bir
medresesi ve bir tekyesi ve iki mektebi ve bir kk
hammm ve bir hn ve sekiz aded dkknlar ve cmle
iki yz aded tahta rtl hneleri vardr. Amm
mebbek bostnlarnda kavunu ve karpuzu ol kadar
latf ve bdr ve hohr olup vefret zre olur kim bir
araba kavun ve karpuz bir belie verilir, amm kaan
kim nehr-i Mori tuyn zre gelp bostnlar ve kala
yanndaki bata[k]l Mori gark etdikde kavun ve karpuz
kymetli olur. Amm glln gn-gnunun(?) ganmet
bir palanka-i mamr[dur]. Andan yine kble tarafna
sahrlarla ve mamr kurlar ire khce nehr-i Tise
kenrnca 8 satde gidp,
Evsf- kala-i mahbb- kadm-i Beey
Lisn- Latin'de (---) demekdir. Bnsi Erdel kral
Yunak stifan'dr. Nie kerre dest-i l-i Osmn'a girp
kup hr- kr sene 958 trhinde Sleymn- zamn be efendimiz in bir ake almadk ve vermezler idi.
asrnda Koca Mehemmed Paa fethidir. anad sanca
hkmnde voyvadalkdr, amm Allhu alem evkf-
Mehemmed Paa-y Tavl'dir. Bekerek kazs
niybetidir. Dizdr ve krk aded merdm-hisr ve
muhtesibi ve Ere yenierisi serdr ve gmrk emni
Tmvar kulu tarafndan yedi yk ake iltizma zabt
eder. Muhtesibi ve bcdr ve harc emni vardr.
Kalas nehr-i Tise kenrnda r-ke bir tula bin
bir kk kala-i ranckdr kim gird--gird cirmi be yz bzergn haclar okdur. Yine serhadli esvblar geyp
aded hatve ihta eder. Handak ire Tise nehri cereyn
edp bir iskele kapusu ve bir urn kapusu ve iskele
banda bir hn ve elli aded mahzenler ve bir kenseden
vely olunmu bir mamr cmii ve bir medrese ve
mekteb ve bir tekyesi ve bir hammm ve krk aded
dkkn ve cmle yz aded kiremitli ve saz [r]tl
tahtn evleri var. skele-i azm olmaile halk ekseriyy
tuz ve balk bzergnlardr kim ank ve hnedn shibi
garb-dost demleri ekseriyy haclardr. Cmle serhadli
esbb gibi kalpak geyerler. Bir hayli rn ve mamr
kasabadr, amm b u besi gyet okdur. Bundan
dahi yoklama-bah alup cnib-i arka sahrlarda mamr
kurlar 6 satde gep,
______________________________________ 135
Evsf- evkf- azm-i palanka-i Bekelek
Bekelek dahi derler. smi lisn- Trk'de be kavun
demekdir. Mukaddem kefere zamn bir kck b-
man palankack imi. Sene 958 trhinde Sultn
Sleymn eh asrnda Koca Sokollu Tavl Mehemmed
Paa dest-i Erdel'den feth edp mahf u muhtara
katana kemngh yer olmak ile Mehemmed Paa
fermn- pdihyle kalasn tevs ve bir mamr u
bdn varo- azm in edp hatt- erf-i ehriyr ile
bu ehirde skin olanlar cemi teklf-i rfiyye ve
kkadan maktu'l-kalem ve mefrzu'l-kadem eyleyp
vakfiyyesinde Hmn u Krn u eddd ve Ebcehil ve
Yezd'in lanetin tahrr edp bir vakfiyye yazmdr kim
evld- evlda bade'l-inkrz- ebkya dey mertalar
lanet-nme-i mezkr eyle tahrr etmi kim bir ferd-i
ferde Firavn [u] Yezd'in lanetin kabl edp vakfiyye
bozmaa kdir deildir. Hl brhm Hnzde
beefendilerimiz nzru'n-nuzzr mtevelldir.
Bu ehrin cemi hn ve cmi ve hammm ve im-
ret dru'z-ziyfesi ve medrese ve tekye ve mekteb ve
mescid ve cmle rs-y bzr [82b] ve'l-hsl cmle
sr- binlar serp Sokullu kl Mehemmed Paa'nn
sr- binlardr kim russ- hs ile mebn krgr
binlardr.
Bc u bzr ve gmrk cmle harc ve r-i sultn
vakf tarafndan zabt olunup hkim'l-vakti mtevelldir.
Geri anad sanca hkindedir, amm sancak bei asl
mdhale etmez. Ancak yz elli ake erf kazdr. Mft
ve nakbi ve emni ve bcdr var, amm yine vakf
tarafndan emn zabt eder. Bu kaladan brhm Hnzde
Ve bu kala dibinden cereyn eden nehr-i Teki
Erdel diyrndan gelp nie bin b u be ve
bestnleri reyy edp andan aa nehr-i Mori'e karup
andan nehr-i Tise'ye mahlt olur. Tise dahi Tuna'ya
katlr.
Amm b [u] hevsnn letfetinden mahbb u
mahbbesi okdur ve muf u msellem kavim olup
hkm-i nakd olmadndan mamr olup ankca
Poturca kelimt ederler. Ve cmle rey v berylar
Eflakn ve Srf kavmi olup gyet mutlerdir. (---) (---)
(---) (---) (---)
Andan mark tarafna kh sahr ve kh mee
ormanlar ire 8 sat gidp,
Evsf- kala-i Fenlak
Be-dest-i Koca Mehemmed Paa fethi olup
Tmvar vezrinin iki yk ake hss voyvadal olup bir
yar banda bir kck krgr bin kala-i zbck
olduu Serdr- muazzam Al Paa ile Varat gazsna
giderken evsf blda tahrr olunmudur. imdi
mkerrer tahrre ihtiy yokdur, amm imdi kala
yoklamas bahsn alup andan mark tarafna, nehr-i
Mori kenrnca 2 sat gidp,
 Sityi-i kala-i cedd-i Arat
Sene 958 trhinde Erdel kral elinden Sokollu
Mehemmed Paa alup badehu sene (---) trhinde
Yanova fethine Kprl Mehemmed Paa giderken bu
kala mceddeden gayri zemnde bin etdii sene (---) de
Al Paa ile Varat fethine giderken blda evsf
mufassal merkmdur. Lkin henz gyet mamr u
bdn Kprl Mehemmed Paa evkf olmu.
Andan yine nehr-i Mori kenrnca ormanlar ire
kmil (---) sat gidp,
Evsf- kala-i mamr- Lipova
Bu dahi Sleymn Hn asrnda kinci Vezr Ahmed
Paa serdr- muazzam olup fethinde Ulama Paa ehd
olup Tmvar eyletinde baka sancak bei taht olduu
Varat gazsna giderken blda m-vaka zre mufassal
memdh [u] merkm olunmudur. Annin tekrr
tavsfe hcet yokdur. Andan bu Lipova'dan gemiye
binp karu nehr-i Mori kenrnda,
Evsf- palanka-i Radna
Dahi m-vaka zre mevsfdur. Andan mark
tarafna dalara nsf satde derd-i bel renc-i an
ekerek kh atlar ile khce piydece kup,
Evsf- kala-i cihn-nm Solmo
Bunu dahi sene 959 trhinde Sleymn Hn
fermnyla Vezr-i Sn Serdr Ahmed Paa Erdel
elinden feth edp nehr-i Mori kenrnda evc-i sumna
berber bir kk kala-i l olduu yine blda cild-i
krrslarda mufassal mevs[f]dur. Tekrra hcet yok.
Andan cnib-i imle sazlk ve bataklk ve mieyis-
tnl ormanlklar ve mahf u muhtara kffrn pusu
yerlerin mde olarak 8 satde gep,
Evsf- kala-i Vilago
Bunu dahi sene 959 trhinde Vezr-i Sn Ahmed
Paa Erdel elinden kabza-i teshre ald ve Yank
hkinde evce berber bir kk krgr bin olduu
blda cild-i kitbda mufassal kifyet olunmudur, nazar
oluna. Andan yine imle 4 satde Cier deresin gep,
Evsf- kala-i mamr- Yanova
Sene (---) trhinde Sultn Mehemmed Hn- Rbi
Vezr Kprl Mehemmed Paa ile Erdel Kral
Rakofiolu elinden feth etdiimiz ve sene (---) trhinde
Serdr Al Paa ile Varat gazsna gitdiimiz asrda bu
kala-i Yanova evsf kerreteyn vech-i merh zre
blda merkmdur. Amm imdi bu Yanova vezri
Cerrh Ksm Paa'dan ihsn [u] inmlar ile kala
nefertlarnn yoklama bahlarn dahi alup andan yine
yz elli aded ehbz ve pr-silh refkler ile,
______________________________________ 136
Gle kalasna gitdiimiz konaklar beyn
eder
Evvel kala-i Yanova'dan cnib-i garba bir sat
gidp,
Menzil-i karye-i kula: Yanova kydr. Andan
yine cnib-i garba,
Menzil-i karye-i Sranda: Yanova hkinde
mamr Eflakn ky ve zemetdir. Andan yine semt-i
garba krlk sahr ile gidp,
Menzil-i karye-i Sidirkin: Gle sanca hkinde
mamr Eflak ve Macar reys ky olup serbest
zemetdir. Bu kyde Orta Macar katanas kfiri
havfinden damlar zre mutemed karavullar koyup
atlarmza yem kesdirp sehel istirhat edp t nsfu'l-
leylde yine atlanup pr-silh hzr-b olup mahf u
muhtara lleri ve kfir yata kfirin pusu yerleri ire
kmil 8 sat giderek,
Evsf- hisr- stvr- rkule, yan
kala-i ibret-nm-y Gle
Lisn- Macar'da ismi (---) (---) lisn- Nemse'de
(---) ndir. Lisn- serhadlide Pertev Paa bu kala
fethinde ok aladiyn gzler bu kalaya Gle
demiler.
Be-kavl-i mverrih-i lim-i Rm Yanvan, "Bu
kalann bnsi Karadeniz kenrnda Akkirmn kalas
shibi Salsalolu Solt Kral binsdr. Badehu
Menehr evldlarndan Erdel vilyeti ban Yejderban
binsdr." [83a] dey Yanvan trhinde lisn-
Ynniynca mufassal yazmdr.
Badehu nie yz kerre bu kala mlkdan mlka
intikl edp her biri murd [u] mermlar zre gn-gn
tamr termm gy sedd-i derbend-i calender etdiler.
Badehu sene (---) trhinde Sleymn Hn- Gz
tbe serh ve cennet mesvh atf- nnlarn vilyet-i Zirinolu
taht olan Seitvar kalas zre etdiklerinde sadetle
Belgrad- behit-bda geldiklerinde Tmvar eyletine
mutasarrf Ahmed Paa'dan ferydclar gelp bu Gle
kalasnn Erdel kffrndan teekk etdiklerinde hemn
Sleymn Hn gazab-ld olup Vezr-i Slis Pertev
Pa[a]'ya seksen bin asker ve krk pre balyemez ve yz
pre h darbzen toplar ile nie kerre yz bin gne
elzem-i levzmtdan mhimmt- gn-gnlar ile be
yz kse hazne-i masrf verp bu Gle kalas zre
Pertev Paa serdr edp Belgrad'dan Tuna nehrin karu
Tmvar tarafna geirp kendleri sanca- Reslullh
ile leker-ke ve ad-k olarak kala-i Seitvar zre
varup dmede.
Beri tarafda Gz Pertev Paa Tmvar vezri
Ahmed Paa'y tala-i asker edp kat- menzil ve tayy-
merhil ederek kala-i Gle'ye amn u zamn vermeyp
muhsara edp krk gn krk gece germ-ger[m] ceng-
b ederek sademt- top- kp ile kala-i Gle'nin nie
varolarn rahnedr edp zr-i kalada olan dery-misl
buhayrenin bir tarafna kh- Demvend-misl toprak
srp hr- kr kalann toplar ile mnhedim olan vilyetinde ievar kalas ve Lipyan dalarndan cem
yerlerinden guzt- mslimn yry edp kffr kra olup gelerek Yanova kalas handaklar ve ehri iinden
kra taradaki kat hisrlar feth edp ezn- Muham- cereyn ederek gelp bu Gle kalas etrflarn reyy
medler tilvet olunur, amm bakyyet's-seyf olan saky edp bir azm [] mehb batakl gl olup andan
kffrlar i kalaya kapanup dern- dilden ve cn [u] cnib-i garba Ere eyletinde on[g]rad kalas handak
gnlden kt-a-kt cenge heng edp dern- hisrdan nnde nehr-i azm (---) mahlt olur. Amm Gle
kffr derlermi kim, kalasnn i hisr sf tula rhtm eddd krgr bin-y
"Ey Trk askeri, Seitvar kalas altnda sizin metn ve krk arn yksek ekl-i murabba be aded
rando pdihnz Sleymn Opol Kostantin hasta kulle-i bll i kaladr kim kulleleri cmle dar ve
olup lm. Biz size bu kalay verenlerden deiliz" dey buday ve eltikli pirin ve sir mhimmt [u] levzmt
kaladan bu gne szler sylerler imi. Pertev Paa-y kl lt- ceng eylar doludur. Ve bu i kalada ancak
tefekkr edp, dizdr aa skin olup birka anbrlar ve cebehne
"Bu kffr kelmlarnn kizbe ve sdka ihtimli hneleri ve bir b- hayt kuyusu var, gayri ey yokdur.
vardr, amm biz tedrikimiz grelim" deyp eb [] rz Ve bu i kala kapusu cnib-i yldza nzr olup
kalaya gz adrmayup yedi koldan i kalaya hcm kapuya krk ayak aa nerdbn ile klup hn-i cengde
edp hr- kr krk beinci gn i kaladan kffr hal nerdbnlar i kalaya ekp kalaya bir tarafdan
peykerlerin ser-nign edp vere ile i kala, kl ile tara varlmaz. Ve bu kapunun aras iki kapudur. ki kapu
kalalar feth olup mjdesin Seitvar altnda mifthlaryla mbeyninde h- cahmden nin verir bir zindn var
gnderdikde meer kala-i Gle feth olduu n kim her eb cmle ehir aynnn nie yz esrlerin
Sleymn Hn 1 fermnyla merhm olup bunda haps edp yine sabh sabh karup esrlere
ol satde Seitvar kalas dahi kl ile krarak be-dest-i hidmet etdirirler. Amm bu i kalann ve tara kat
kl Sokollu Mehemmed Paa Seitvar feth olmudur. kalann handaklar yokdur. Cmle batak iindedir. [83b]
Annin nie tevrh-i l-i Osmn'da "Seitvar Ancak tara byk varounun garb tarafndaki orta
kalasyla Gle kalasn Sultn Sleymn'n ls kapusunda sehel yerde handak zre haeb cisrden
almdr" dey yazmlar. Hakk ki eyle olmudur dey geilir. Ol handakda dahi Kiri nehri cereyn eder.
sikkeyi mermerde kazmlar. Ve bu i kalann drd aded kulleleri ortasnda
Badehu Pertev Paa bu Gle kalasn gerei gibi beinci kulle cmleden l olup cmle vilyet sahrlar ve
tamr termm edp cemi mhimmt [u] levzmtyla mezraa yerleri ve hiy[b]nlar sahfe-i evrk gibi
on iki bin asker kala nefertlar koyup sene (---) nmyn olup bir haeb-bin kasr- l vardr. Etrfnda
trhinde bade'l-feth Tmvar eyletinde baka sancak h sermed toplar vardr kim bir fersah yerde bu
bei taht edp kendleri Seitvar kalas altna azm-i rh toplar ku kondurmazlar. Hatt bu kasr zre eb [] rz
ederler. birka kala nevbetileri karavul bekleyp bir tarafdan
Knn zre bu Gle sanca beinin hss 340.000 dman gelirse kala dizdrna haber edp top atarlar. Ve
yk akedir. Erbb- zuams 13 adeddir, erbb- tmr cemi ehir aynnn baz zureflar bu cihn-nm
500 adeddir. Alaybei ve eriba ve yzbalar vardr. kulle kasrna kup cn sohbeti ederler.
Hn-i marekede knn zre cmle erbb- tmrn Elhsl bir diyrda byle sab i hisr olmazdr.
cebelleriyle ve beinin ve kala nefertlaryla cmle Hatt kefere zamn bu i hisrn tara nnde bir kat
sekiz bin aded gzde msellah ve mkemmel asker tula eddd bin kala dvr temelleri zhir bhirdir.
olur. Knn zre eyhlislm ve nakb'l-erf ve Meer hn-i muhsarada Pertev Paa bu i kalay de
yz ake pyesiyle kads ve siph kethudyeri ve yenieri de mnhedim edp mezkr dvrn hl ess- binlar
serdr ve Ere ve Budin kulu serdrlar ve yenieri oca- kalm. Eer bu dvr yine tamr termm olunsa Gle
ndan kala dizdr ve on iki aded tu shibi kala aalar kalas henz sedd-i skender olup tze cn bulurdu ve
ve cmle bin sekiz yz aded gz ve bahdr ve Rstem- sedd-i Kahkah olurdu.Ve bu i kalann cnib-i garbsi
misl kala nefertlar ve topuba ve cebeciba ve nnde,
gmrk emni ve harc emni ve muhtesib aas ve
bcdr ve mimr aas ve kapudan ve sir aavt, Evsf- Orta varo
ayn- erflar mevcddur.
Bu varo[] i kalann cnib-i selsin ihta edp i
kalann kble cnibi dery-misl bataklkdr. Ve bu Orta
Sityi-i ekl-i kala-i Gle varoun dvr gl kenrnda krk ayak enli rhtm dolma
Kalas sahr-y Th-misl bir krlk listn yerde palanka-i metn dvr olup yigirmi aded arn yksek
cnib-i etrf bataklk ve ataklk ve sazlk vki olup asl olup fecc-i amk bataklk iinde ekl-i murabba bir sr-
ve kat bir tarafdan havlesi yok nehr-i Kiri bata rabtdr kim diren-mdr cirmi iki bin arndr. Azm
iinde bir kala-i muazzamdr kim nehr-i Kiri t Erdel vezni zre yedi aded yedi iklmden ve seba-i seyyreden
nin verir sedd-i Yecc tabya-i ibret-nmlardr kim
her birine yetmier pre sar kebr balyemez toplar
1 Kurn, Fecr, 28; "Rabbine dn." var. Ve bunda ancak elli aded indire tahta rtl evleri

______________________________________ 137
ve buday anbrlar iinde cmle darudur ve buday ve cirmi diren-mdr drd bin germe admdr. Nie kerre
arpa ve sir gll- hubbtlar leb ber-lebdir. Bu varoun abd-i memlklarmla admlammdr.
ancak iki kapusu var; biri su kapusu ve biri byk kapu Ve cmle etrfnda aded bb- kavleri var.
k[r]gr bin kemerlidir. Andan, Evvel kble tarafna garb kapusu, bat tarafna orta kapu
mekfdur. Mark tarafna Yanova kapusu var. Bu
Sityi-i ikinci kat varo mezkr aded kapular gy dest-i Acem'de Bahr-i
Harez kenrnda Demirkapu kalas bblardr kim
Bu varo- azm dahi evvelki varou ihta edp bu
bunlar da bb- hadd-i cedd dervezelerdir. Amm iml
dahi krk adm enli ve rhtm ve metn kav ekl-i mu-
tarafna iki aded kk su kapular dahi vardr. Lkin
rabba palanka dvrdr, amm bu varolardan bir-
[84a] hs u m kapular olup reh-i rst deildir. Bu hisb
birlerine geilir mbeyn dervezeleri vardr. Amm
zre i kala ile mezkr dr[d] kat kalann endern [u]
yukarusunda Sleymn Hn cmii var, kiremit ile
brnunda cmle-cmle (---) aded hrh kapular ve
mestr cmi-i mamrdur. Hl cnib-i vakfdan
yedi yerde haeb cisrleri var.
nzru'n-nuzzr bir krgr sermed minre-i musanna
Ve bu tara byk varoda cmle bin altm kadar
bin ediyor.
mamr u mkellef mkemmel bl ve beli cmle
Ve bu varoda cmle yz mikdr indire tahta
indire tahta rtl mzeyyen hnednlardr. Ve cmle
rtl hneler vardr. Ve bu kat kala kapusunun
sokaklar serp tahta kiri kaldrm delidir, zr bu
stnde sat kullesi var kim nksunun sads bir konak
ehir bir batakl gl iinde vki olduundan zemni
yerde istim olunur krgr kulle ve imle nzr krgr
amur olup annin ehir ii ve evler ii cmle tahta
bin kemerli demir kapudur. Bu kapunun nnde tara
balvan direkler delidir. Gy Kanije ve Tmvar ve
byk varoa geecek kapu zre bir krgr-bin kulle-i
Seitvar ve Kapovar kalalar gibi tahta delidir.
semender var kim te-fen kirpi t gibi dizilmi
Ve cmle drd mahalle ve drd mihrbdr. Evvel
toplar hzr u mheyydr. Bu mezkr kulle ve kapu
Sleymn Hn cmii. Ve Al Be cmii, bir kurumlu
nnde tara mezkr byk varoa geecek nehr-i Kiri
cmi-i zbdr. Shib'l-hayrt Al Be dahi cmii
zre yz adm enli bir haeb cisr ile mezkr tara byk
hazresinde bir kurumlu kubbe-i l iinde sde-hl
varoa geilir cisr-i kavdir.
yatr. Bu iki cmi ve Al Be trbesinden gayri bu kala
Ve bu ikinci kat varoun gird--gird cirmi iki bin
ire russ- hs ile mestr hayrt- mamr yokdur. Ve
be yz elli admdr. Kmil ve cmle alt tabya-i kebrleri
bu iki cmiden gayri krgr minreli mabedgh dahi
zre onar pre balyemez toplar suya berber mazgal
yokdur. Mad cmle tokuz aded mahalle zviyeleridir.
deliklerinde dem sar ayka toplar dahi vardr. Ve bu
Ve cmle 3 aded medrese-i limndr. Ve cmle 2
mezkr iki kat i hisr etrflarn handak yerine nehr-i
aded tekye-i dervndr. Ve cmle 3 aded mekteb-i
Kiri dolap ehir iinde kayklar ve gemiler gezp her
sbyn- pserndr. Ve cmle bir dne hn- tccrndr.
hnenin hninleri ve belerinin maksreleri nehr-i
Ve cmle bir dne Al Be hammm vardr. Ve cmle
Kiriler kenrna vki olup herkes maksrelerinde
200 aded dkknlar var. Geri bezzzistn yokdur,
balklarn envn sayd edp herkes hneden hneye
amm cemi z-kymet ey-y nevdir b-kymet hzr
kayklar ile gidp gezerler. Acb garb vaz- ess
bulunur.
kurulmu ehirdir kim gy Frengistn'da Venedik
Ve cmle tara varoda dne kefere-i rhibn
ehridir, amm ann derys medd [] cezm olduundan
kenseleri [var], eer cemi sr- binlarn m-vaka
suyu ekilp kurudukda cmle halk piyde gezer, amm
zre tahrr etsek bir mcelled tomar olur. Lkin bu tarz
bu glde dim ehr arasnda kayklar ile gezilp cmle
zre byle ehr iinde evden eve ve bdan ba ve
mahbblar eb [] rz nehr-i Kiri'de deniz mhleri
deirmenden deirmene ve herkes e ve yolda ve
gibi ben dem mhleri inverlik ederken nie ukn
dostuna kayk ile gezilir garb temgh ehirdir. Amm
Kiri suyundaki dilberna kiri geinirler.
b [u] hevs latf olduundan gler cemlli Gle
Geri bu ehr ire nie yerde gemilerle gezilir,
mahbbu ve mahbbesi memdhdur, amm gyet
amm i kala ve bu mezkr varolarn cnib-i arksi ve
meddeb ve meddebe nisvn [u] merdne cvnlar
kblesinde Yanova kalas taraf sf sazl ve kaml ve
var. Asl rz- rende hrme havtnleri kapudan tara
cumbul berekli batak ve atak gldr kim asl bir top-
hammma kmazlar. Herkes hnesinde sobal
drz ermez buhayre-i azmdir. Ve bu ikinci kat merkm
hammmlarna girirler.
varoun bat cnibinde,
Ve cmle halk hodi sedi bilmez sehel Trke bilir
Der-vasf- nc kat varo- kebir
ve Eflak ve Macarca ok bilir bir alay serhad esbb
Gyet'l-gye mamr u bdn varo- kaviyy'l- geyer uka kalpakl gzler ve tccrlardr.
bnyn rabt- mekn- iyndr. Lkin cnib-i erbaas
br varolar gibi dolma rhtm palan[k]a dvr deildir. Sergzet-i hakr
Bu ancak hemn yaln kat dolma it palanka dvrdr.
Bunun dahi handak olacak yerinde diren-mdr nehr-i Bu edn kemter fakr bu kalaya ibtid refkler ve
Kiri cereyn eder. Bu ekl-i muhammes bir rabtdr kim kleler ve seyishnem ile kalaya girirken vakt-i seherde
kala kapusu alup an grdm: Drd be yz crd atl

______________________________________ 138
pr-silh gzler kala kapusundan tara kar. Hakr dahidey el kaldrup birka nara edp arb- b-hicbdan
cisr banda tevakkuf ederken hemn Kassbzde ve gzleri ts- pr-hna dnp dahi ileri meydn- veya
Behll Aa ve Dizdrolu ve nie gzler hemn hakri gelp yine Kassbolu'n istedi.
grnce, Hemn beri tarafdan Kassbolu "Gzler! Beni
"Elhamd lillh uurdur, Osmnl yz grdk. hayr dudan unutman. Sizi Allhma smarladm" deyp
Aa seni uur okuduk. Hele dur, maan bizimle eteye meydn- rezme at sradup meydnda birka kerre atna
ve poturaya gidelim. te badala hunkasnda kfirin muvr vurup kffra bir kerre hamle eyleyp bir hamle
katana yunaklar bizi katlanr, durma gidelim" hat gedikde kfir dahi elindeki Ferhd klng ile
dediklerinde hakr badala hunkas dedikleri yksek Kassbzde'ye bir hamle edp hamd-i Hud ann dahi
depenin dibinde kara nahr gibi kara apkal ve kara salhamlesi hat gep hemn ikinci hamle yine
kffr et-a-et olmu dururlar. Hikmet-i Hud bu hakr Kassbzde'ye dep elindeki yedi vukyye hadd-i
ol tarafdan geldim. Kfir hakri grp asl hareket Hemedn tokuz yaprak etperiyle kfire bir hamle-i
etmemiler kim ihtimldir kala halk duyar dey hm Kassb- Cmerd edp kfirin kellesindeki miferi hurd
olup yatmlar. Hemn hakr ol kadar kfirin kesret [] olup al melei'n-ns kfirin beynisi tara kup atndan
vefretin grnce, depesi zre kfir yklnca at kfire doru firr etdikde
"Vallhi gzler! Beni uur okuman. Ben bir hemn Kassbzde atnn dizginin koluna geirp atdan
uursuz demim, zr krk alt yldr sam sakalm tr piyde olup dal str- pehlivn olup Kassbzde
edp cullk a dndm ve Yanova'dan lgar ile Kassb- Cmerd kei gibi kfirin kellesin cesed-i n-
geldim. Atlarmz yorgundur." dey nie gne b-man pkinden cd edp kfirin kellesin azndan eer kana
zrler buldum. Asl "El-zr makbln inde kirmi'n-ns" yumruuyla ura ura geirp hamd-i Hud slimn
demeyp, gnimn gziyn- mchidn iine girince dern-
"Ya biz seni sabhdan rst gelp uur okuduk. Bire askerden bir "Allh Allh!" sads evc-i sumna
durma-gr bin-a! Bire durma, durma-gr bin-a!" dey peyveste oldu.
her yanadan bir sad gelp bama p elim eteim Hemn yine kfir tarafndan ik nefer gk henlere
pp hir-i kr gulmlarm brhnem ile kalaya mstarak olmu kffrlarn biri Dizdrzde'yi, biri
gnderp hakr drd nefer gulmmla gzlere karup, Behllolu'nu taleb etdiklerinde iki aded gzler kfir
"Bismillh niyyet'l-gaz, tevekklen alallh" deypzre at braup ol n ikisi de kfirlere amn u zamn
kaladan yz yz elli adm kadar kdmzda hemn vermeyp kfirleri atlarndan akdarup kellelerin kesp
kfir mezkr hunka depe ardndan at depp meydn- slm tarafna gelirken hemn cemi kffr asker-i slm
marekeye girp at ba berber et-a-et rikb rikba zre "Yajuj, Yajuj!" deyp hcm- mehcm
durdular. etdiklerinde beri tarafdan hemn cy- muvahhidn
Beri bizim tarafmzda dahi hem-nn gzler kilt- "Allh, Allh!" deyp iki leker birbirlerine karld ve
a-kilt at ba berber zn-be-zn ve omuz omuza pr- katld ve kaladan nie yz pre toplar atld.
silh mde durduklarnda hemn hakre bir vecd [] Kmil bir sat-i ncm kt-a-kt ceng-i Al olup
hlt gelp. Glbng: meydn- mareke kandan bir halc olup cesed-i kffrla
"Glbng- neb srr- Muhammedi'l-Arab, zemn ecer-i Vakvk gibi olup n- vhidde iki yz
gerekler ve hzr ve gib ve ricl'l-gayb ve men v kffr- hksr lp drd yz nefer pr-silh demir
bdel ve evtd ve cemi ervh- enbiy ve evliylarn katlav geyimli kffr esr-i bend-i zencr olup dest ber-
ervhlar hzr ola. Gerek erenler demine h diyelim kaf cmlesin yanma getirp meer hakr ceng iinde
h" deyp bir glbng- Muhammed ekince cmle Feth-i erf tilvet ederek mebht [u] mtehayyir
guzt "Allh Allh!" deyp ileri at srp kffr ile kalmm.
mbeynimiz bir tfeng menzili kalup ardmda Gle Bakyyet's-seyf olan kffrlar firr edince nie yz
kalasna bir nezketle bakdm. gzler ve kaladan nie bin demler atl ve piyde vakt-i
Kalann burc- brlarn sanca u bayra u zuhra dak kfirleri akblerinden kovup yz be kelle ve
alemlerle zeyn edp drd kat kaladan tablhneler yetmi esr dahi getirp ol gn ol gece kalada top
dlp cemi burc- brlar zre kat-ender-kat sr u dmnlar ve oda sohbetleri olup on gn on gece
kibr ben dem el aup cmle hayr duya megller. kala-i Gle'de gle gle klelerimiz bile zevk u saf
Hemn hakr dahi bizim askir-i slm iinde savt- etdiler, yan t bu mertebe gziyn- mchidnlar
al ile sre-i Feth'den 1 yetin vardr. Hud-y Bn cmlesin hat v hatarlardan hfz
tilvet edp hemn kffrdan gk demire mstarak ede.
olmu bir kfir kheyln atn meydna depp bir piyde Bu sava- perhda on yedi demleri ehd olup
srhiyle meydn- marekede at ba ekp eydir: [84b] birer birer cenze namzlarn klup defn edp gaz
"Kani benim bugnk gn Virene klng altndan mlndan rhlaryn helvlar ve piiler piirp fukarya
cnn kurtarr Kassbolu'n meydnma okudum, gelsin" bezl-i tm- mm edp hakr[e] de gaz mlndan bir
kse yoklama-bah ve iki at ve iki esr katana kfiri verp
1 Kurn, Fetih 3; "Ve Allah sana anl bir zafer versin"

______________________________________ 139
yine anda ol gzlere iki kfiri bir kse talar kad yrtan
gurua frht etdim. Hak berekt versin.
Memdhtndan mebbek bostnlarnda kavunu
ve karpuzu ve erii ve balsuyu ve beyz sipov ekmei
memdh- lemdir. Cmle reys Eflak ve Macar
kavmi olduundan ehri gyet ganmet ve ucuzluk
yerdir, zr Eflakn ve Macar ve Bodan kefereleri gyet
ifti ve dihkn ve hizmetkr olur. Elhsl l-i
Osmn'da byle bir ganmet ve metn mstahkem
kala yokdur. Hafizakallhu mine'l-fti'l-beliyyt.
Der-beyn- ziyretgh- Gle
Azeb kapusundan tara aa kpr banda
ziyretgh- hedlar hunkas. Nie yz bin hed ve
suleh-y mmetden kimesneler medfndur. Himmetleri
hzr u nzr ola.
Badehu bu kalada cmle ahibb gzler ile
vedlaup yz elli aded pk msellah gaz yoldala-
rmzdan refkler alup topu kapusundan tara kup 7
sat yldz rzgr cnibine giderken sahrlar ve
ormanlar gep,
Evsf- varo- palanka-i Salanta
M-tekaddem kefere bins bir kck rabt imi.
Badehu Pertev Paa Gle kalasn feth etdikde bu kala-i
Salanta'y tevs eder. Badehu mrr- eyym ile c-be-c
yerleri mnhedim olur.
Hikmet-i Hud sene (---) trhinde Budin vezri
Nash Paazde Hseyin Paa bu Salanta kalas altnda
Orta Macar ve Kurs Macar ve Erdel Macar ve Seykel
Macar ve Hayduak Macarlaryla ceng-i azm edp
hikmet-i Br nc gnn cenginde Hseyin Paa
Budin askeriyle ve gayri leker ile mnhedim olup yetmi
bin dem ehdet cmn n etdikde Hseyin Paa
hemn ancak i aalaryla kalup firr eder. Hl bu
Salanta sahrsnda cemi hedlarn cesed-i pkleri iki
yerde hunka ylup ziyretghdr.
Ve bu kadar gziyn- mchidn, mminn- ehl-i
mn ehd oluncaya dek yz bin iki yz kffr dendn-
t- insndan gep le-i n-pkleri yedi yerde yldr,
zr bu serhadlerde knndur kim bir sava- perh
yerine cmle rey cem olup eer mselmn ve eer
kffr dalar gibi yup zerlerine hunka toprak yup
slm askeri meyyitleri zre [85a] yeil tahtadan bir srk
zre bayrak dikerler, kffr leleri hunkas zre aadan
halar dikerler. Mmin ve gayr-i mmin mezristnnn
almetleri budur.
Hl cemi serhadlerde Nash Paazde Hseyin
Paa'nn Salanta sahrsnda gn gece ceng-i azm
edp yz bin kffr- hksr krup hr- kr kends de pehlivnlar sretlerin seyr-i tem edp cmle guzt-
mnhezim olduu mehr- fkdr. Ol zamnda ber
Salanta kalas c-be-c harb [u] yebb yatup varou
hl gyet mamrdur.
Sityi-i varo- Salanta: Cmle iki bin hneli
Eflakn ve Macar reyl ve iki birov kfiri hkimli ve
______________________________________ 140
kiliseli ve birka dkknl ve b-hisb b u beli ve
Macar mahbblu mamr u mzeyyen varodur kim
Gle kalas kulunun aklmdr.
Andan yldz cnibine 5 sat gidp,
Evsf- palanka-i Fekte Batur
Bu kala ire nie yz yl muammer olmu bir papas
ksss var imi. Mrd olunca ann mlyla grhnesi zre
bir deyr-i muazzam bin edp papasn ismiyle
msemm Fekte Batur manastr derler.
Badehu sene 1071 trhinde Serdr Al Paa ile
kala-i Varat fethine gitdiimizde bu mahalle Siyvu
Paa karnda Abaza Sar Arslan Hseyin Paa Tmvar
eyleti askeriyle meks edp "yende v revende Askir-i
slm'a emn-i tark olsun" dey bu mahalle asker rp
bir haftann iinde bu Fekte Batur kalasn mceddeden
in etdi kim hl mamr olup kala-i Yanova ile kala-i
Varat mbeyninde bir cy- emn palanka-i ehl-i mn
olmudur.
Hl Varat hkinde nehr-i Kara Kiri kenrnda
cnib-i erbaas ormanlk iinde ekl-i murabba bir
metn ve rhtm dolma dvrl diren-mdr be yz
adm cirmli palanka-i mstahkemdir. inde dizdr ve
elli aded merdm-hisr ve cebehnesi ve h hne
toplar ve be dkknc ve bir mkellef hncuaz var.
Ve mezkr Fekte Batur manastr hl Hseyin Paa
{Sultn Mehemmed} cmii etdi. Ve kala kapusu cnib-i
garba mekf aa kapudur. Ve bir sk orman-
mieyistnl zemne vki olmaile gyet mahf u
muhtara yer olduundan her br Macar katanas
keferesi eksik deildir, zr Yanova ile Varat arasnda
gyet memerr-i nsdr. Ve bu kala handakndan akan
nehr-i Kara Kiri t Erdel vilyetinde Kolojvar kalas
dalarndan ve ievar kalas derelerinden cereyn
ederek gelp bu Fekte Batur kalasna urayup andan
mezkr Gle kalasn reyy edp andan Ere eyletinde
Sonlok kalas mbeyninde nehr-i Tise'ye mahlt olur.
Ol kadar latf su deildir.
Andan bu kaladan kup yldz rzgr cnibine
dzlk ve ormanl meelik ire mahf u muhtara kfirin
pusu yerlerin 5 satde gep,
Evsf- hisr- stvr- dr- cihd yan,
kirmensary- kala-i Varat
Hamd-i Hud bu abd-i kemter sene 1071 trhinde
Serdr- muazzam Kse Al Paa ile fethinde bulunup
ibtid feth-i mbn eznlarn bu hakr tilvet edp nie
ilerinde bulunduk, amm amr olmadan dern- hisrda
olan mutalsamt tudan dklm zamn- kadm
mslimn ile surr dumnlarda iken serdr- zafer-ir
olan Al Paa efendimiz bu ahkar- kemteri Bosna
diyrna bu Varat kalas fetihnmesiyle Melek Ahmed
Paa efendimize lgar ile gidp efendimizin nie nie
ihsn [u] inmlarn grp yine Melek Paa efendimiz
yannda kalup Bosna'dan Zirinolu vilyetlerin ve Paa ve atalba Paa ve Hsm Mehemmed Paa ve
Venedik'de Moran ve Dodoka vilyetlerin seyr-i tem Cerrh Ksm Paa ve Abaza Sar Hseyin Paa ve
etdiimizden sonra efendimizle Bosna'dan mazl olup Yentr Hasan Paa ve nie vzer ve mr-i mrnlarn
Rmeli eyletiyle yine Erdel vilyeti seferine serdr- inetiyle kala-i Varat' Al Paa'nn feth etdiinin
mmileyh Al Paa ile giderken Tmvar altnda Seyd trhleri budur. Msra- trhi:
Ahmed Paa'y bir Cuma gn Al Paa kendi otanda Varat' ald addan Al Paa-y dilr.
ehd edp Seyd Paa'nn kellesin der-i devlete
gnderdi. Dier trh-i zb:
Badehu Demirkapu'dan diyr- Erdel'e girp kmil
Varat alnd. Erdel erzel oldu.
on ay Erdel diyrn seyhat edp andan Erdel'e Apofi
Nie musanna trhleri vardr, amm bu kadarla
Mihal nm bir kfiri kral nasb edp vilyet-i Erdel'den
iktif etdik. Hl bu kala Mehemmed Hn- Rbi tahrri
iki kerre yz bin esr karup emn-i emn oldukdur.
knnu zre baka eylet-i vezretdir.
Mukaddem Seyd Ahmed Paa'nn mnhezim
Taraf- pdihden vezrinin hss Rmeli vezri
edp katl etdii Rakofiolu kraldan bk kalan bin
hss gibi on bir kerre yz bin akedir ve ml defterdr
aded kseyi tahsl edp bi's-shhati ve's-selme
ve tmr defterdr ve defter emni ve (tmr defterdr)
Tmvar'da met edp hakr Melek Ahmed Paa ile
ve avular kethuds ve avular ktibi ve defter ket-
slmbol'a gelp kubbe-nin oldukda Sultn Ahmed kz
huds ve kd emni ve mahll ktibi ve kalalar
Ftma Sultn' Melek Ahmed Paa alup sene (---) mh-
tezkirecisi ve trhi efendi ve muktaac efendi ve
(---) Melek Ahmed Paa der-i devletde Kubbealt'nda
ehremni efendi ve beyt'l-ml emni ve beyt'l-ml
iken merhm olup garb kaldk.
ktibi ve beyt'l-ml nibi ve mimr aa ve gmrk
Badehu bu hakr Kprlzde Sadrazam Ahmed
emni ve harc emni ve muhtesib aas ve bcdr ve
Paa'ya intisb edp andan sene 1073 trhinde Uyvar
muhtesib nibi ve eyh'l-beledi ve siphlerin
fethinde bulunup andan 1074 sene-i tde n-mbrek
kethudyeri ve alt oda yenieriyle bir mteazzm haseki
menhs Raba seferinde mnhezim olup hamd-i Hud
aa yenieri aas ve oda cebecilere cebeciba, oda
bu hakr ol inhizmda cn ba kurtarup selmetle Uyvar
topulara topuba ve lamcba ve kumbaracba ve
altna geldiimizde Nemse sr sulha rabet edp bir
alc mehterba ve alaybeisi ve eribas ve yzbas
kk elisi kup Belgrad'a geldik.
ve erbb- tmr 800 ve erbb- zuams 15 neferdir.
Andan bizim elimiz Kara Mehemmed Paa ile
Knn zre cmle erbb- tmrn cebelleri ile ve
Nemse srna hakr bile gidp Alman diyrn nie
paann kend askeriyle sekiz bin asker olur. Ve cmle
zamn [85b] seyr-i temlar edp badehu Nemse
on iki aded tu u tablhne shibi kala aalar var. Mesel
srnn papinta hattyla iki buuk sene yedi krallk yeri
dizdr aa ve sakol aas ve solkol aas ve beli aas
blda tahrr olunduu vech-i merh zr[e] yedi krallk
ve martolos aas ve gnll aasnn sa kolu ve
yeri get [] gzr edp nc ylda Budin vezri Grc
gnll aasnn solkolu ve yerli topuba ve yerli
Mehemmed Paa'ya gelp merref olduumuzda
cebeciba ve kumbaracba misilli aalar var.
{hakre} Ere ve Tmvar ve Varat eyletlerinin kala
Kala dizdr her gece kala kapularnn mifthlarn
yoklamalarn ihsn edp blda tahrr olunduu zre
kapukulu yenieri aasna teslm eder. Cmle-cmle der-
mezkr eyletlerin cemi kalalarn seyr-i tem ederek
defterde mevcd u murakkam bin aded kala kuludur
kat- menzil ve tayy- merhil edp Be ve Prak ve
kim Budin ve Eri ve Kanije kalalarnda byle gzde
Bahr-i Muht ve Donkarkz ve Danimarka ve sfa ve
asker yokdur. Bu hisb zre cmle-cmle hn-i uruda
eh ve Tot vilyetlerinden nc ylda hamd-i Hud
mahsr olma mahallinde yigirmi bin seksen aded askir-i
yine shhat [] selmetle mukaddem sene (---) trhinde
pr-silh mevcddur. Yigirmi bin asker dahi hn-i muh-
fethinde bulunduumuz kala-i Varat'a gelp vsl
sarada tara Varat eyleti kalalarndan imdd gelir.
oldukda Varat vlsi Arnavud Hsm Mehemmed Paa
Knn zre eyhlislm ve nakb'l-erf ve
sarynda meks edp eb [] rz eref-i sohbetleriyle
yz ake pyesiyle erf kazdr. Ve cmle tokuz aded
merref olup kala-i Varat' ve varou ve b- remlerin
nevhde yz krk pre kimi mut ve kimi s ekilli
seyr-i tem ederdim, amm feth etdiimizde askir-i
nhiye kurlar var. Beher sene kadya ber-vech-i adlet
slm elinde harb u yebb idi, amm imdi ol kadar
alt kse hsl olur. Paasna krk sekiz bin guru cevz-i
mamr u bdn olmu kim kalas ve rabtlar ve
madddan hsl olup bd- hev [v] bc- bzr panayr
mahallt [] cevmileri ve b u beleriyle gy b-
bzr yerinden sekiz bin guru dahi olup bin asker
rem rd-i behit olmu.
beslemek fermn olunmudur, amm taraf- pdihye
ydiyye hedys vermemek zre art olunmu mansb-
Der-beyn- evsf- kala-i vcib's-seyr, bikrdir kim dahi bekreti bozulmad. Amm gyet
hisr- stvr- Varat intih-y serhad olmu nev-feth bir eyletdir. Bir
Sene 1071 trhinde Sultn Mehemmed-i Rbi ibn tarafnda cnib-i ark vilyet-i Erdel kfiri, iml
brhm Hn asrnda be-dest-i Serdr Kse Al Paa b- tarafnda Kurs Macaryla Orta Macar, garb tarafnda
inet-i Seyd Ahmed Paa ve avuzde Mehemmed

______________________________________ 141
Nemse kffr var. Hd hfz ede bir serhadd-i sedd-i
sedddir.
Ve eylet-i Varat'da cmle drd sancakdr. Evvel;
sanca- Senky [ve] sanca- kala-i Papmez ve
sanca- kala-i Balano ve sanca- kala-i Solongar ve
nhiye-i Bihar, sancak bei taht olmak in Hsm
Mehemmed Paa der-i devlete arz edp henz Tatar
Nash ulaklkla Edirne'ye gitdi, amm mamr sancak
olur. Bihar nhiyesi Erdel diyrnn gzde yeridir kim
yedi yz pre kylere mlikdir. Gayri sancaklar
kkdr, amm re[y]lar Tot ve Macar olup gyet
mutlerdir, zr Seyd Ahmed Paa ile sene bu
kfirleri krup gcile mut etdik.
Ve dahi eylet-i Varat'da elliden ziyde kalalar dahi
iki kl altnda mutlerdir, yan kfire dahi harc
verirler, hsn-i rzlar [86a] var. Ve on iki bin hne-i
harc hemn Kprl evkf var. Mads mr tahrr kuakdan kala dvr diren-mdr tula ve yonma
olunup Varat kalas kullarnn aklmlardr. Ve cmle
eylet-i Varat'da yigirmi iki bin harc tahrr olunup
defter-i pdihye kayd olunmudur. Har aasna
harc bana yarm guru harc- maet konmudur.
Ekl-i zemn-i kala-i Varat' beyn eder
Evvel kala-i Varat Erdel memleketinin sedd-i
skender'i ve Rakofi Kral'n taht idi. Hl dest-i slmda
olup Mekke ve Medne'nin vakfdr kim on iki bin altun
Medne-i Mnevvere'ye surre gider. Amm kalas kh-
Ulesi(?) dibinde bu khun kblesinde nehr-i Kiri ar
bir top menzil[i] bad mezkr da eteinde bir vsi
emenzr fezda ekl-i muhammes cmle eddd tula
bin be tabyal bir kala-i randr kim gy bir hsn-
hasn ve sedd-i metn kala-i Maosa. Geri mezkr
Ulesi da kalaya havledir, amm mbeyninde nehr-i
Kiri ebe crdir.
Bu nehr-i ebe Kiri t Erdel vilyetinde ebevar
kalasna andan bu Varat kalas dibinden ve handak
iinden cereyn ederek cnib-i garbda Gle kalasyla
Sonlok kalas mbeyninde nehr-i Tise'ye mahlt olur.
Ve mezkr Ulesi da Varat'n poyraz cnibinde bir
pte-i ldir. Hatt hn-i muhsarada bu kh- blend
zre Yentr Hasan Paa kalay bu cebelden yedi pre
top ile derdi, amm ol kadar zarar isbet etmezdi, zr
hayli mesfe-i badedir ve su ar olup dery-misl
handak suyu arda olmak ile top gllesi kalaya (...)
gelp yle zarar edemeyp top glleleri batup kalrd,
zr kala handaknn ennilii kmil yz yigirmi admdr
ve dery-misl ii nehr-i ebe Kiri ile leb ber-leb olup
krk yedi arn derin handak- amkdir kim iinde kadrga
avanta edp pala urup gezinse mmkindir. Bu kadar
vsi handakn suyu iinde t handakn o[r]ta yerinde
kalay ihta etmi bir ensiz handak dahi vardr. Ol
handak on yedi arn derindir, zr bu handakn suyu
yerlidir. Byk enli handakn suyun Kiri nehrinden
kesseler ortadaki kk handakn suyu bk kalr. Bu
handak iinde gn-gn hayvnt mhler vardr.
______________________________________ 142
Ve bu kalann cirmi dvr zre iki bin be yz
admdr. Cmle be tabya-i azmdir kim her birinde on
ikier aded krmz ullu arabalar zre balyemez toplar
var. Lkin sir kala gibi tabyadan tabyaya varlmaz. Her
tabyann baka kapular ve baka cebehneleri ve baka
kapudanlar ve baka topu kullar var ve her tabya er
ke olup her kesinde birer krgr kubbeli
karavulhneleri var. Ve her tabyann handak suyuna
nzr aded balyemez ayka toplar var.
Ve kala dvr handakdan yukaru krk mimr arn
bl ve on arn enli eddd tula bina ve yigirmi arn
dvrdan yukaru kh- Demvend gibi toprak yldr.
Bu toprak zre dahi on arn enli bir derin handak ire
nie bin muhl-i eytanatlar ile mde handak- bldr.
Kbleye nzr olan tabyann temelinden yukaru kala
dvrnn nsfnda kalay ihta etmi bir musanna ta
mutarra ve musaykal ta ile mebn kala-i kavdir, zr
sene 1007 trhinde Sultn Mehemmed Hn- Slis
asrnda bu kala-i Varat' Saturcu (---) Paa be ay de
de yere berber etdi, amm cemi asker Varat'n yedi
aded b- rem-misl varolarnda zevk u saf etmede,
beinci ayda berf [] brnn vefretinden ve brn-
rahmetin kesretinden ve iddet-i itnn tekaddmnden
el ayak dutmayup dern- askerde kaht [u] gal olup
Tatar Hn dahi Saturcu Paa'ya dilgr olup Krm'a
gitdiinden hemn asker-i slm serdr zre gul edp
cmle asker-i slm kala-i Varat altndan b-feth hib
hsir avdet edp ol iddet-i itda brgh [u] bngh [ve]
cebehne ve hazin-i l-i Osmn ile selmet kala-i
Tmvar'a kup met verdiler. Hemn kffr yz bin
hamd edp Varat kalasnn mnhedim olan yerlerin ta
bin ile ve krmz tula bir sedd-i metn kala etmidir
kim gy nev ars kirmndr.
Bu kalann bat tarafna ancak bir kapusu vardr,
amm kat kav bb- haddlerdir. Ve kapu zre tadan
std- mermer-br sr balar oymu kim gy z-
rhdur. Ve bu sretlerin iki yannda dem elleri ve
ayaklar ve davul ve boru ve gn-gn cebehne
tasvrlerin tadan oyup hl kapu zre durur gyet
musanna sretlerdir. Ve bu kapunun i yznde sol
cnibinde bir kulle zre sat kullesi var, annn sads
bir konak yerde istim olur.
Bu kala ire on dkkn var ve iki hammm ve yz
elli aded fevkn krgr bin indir[e] tahta rtl
musanna asker odalar ve yerde at deirmenleri ve
yenieri aas kullesi nnde bir h- cahm zindn var,
gayri sr- binlar yokdur. Birka kk meydncklar
var.
Sityi-i ekl-i i kala
Bu mezkr tara kalann iinde i kala [86b] gird-
-gird kmil tara dvr dibinden bin admdr. Ve be
dne hne ve sermed kullelerin ikisi krmz kiremit
kubbe rtldr. aded kullesinde cebehne ve sir Evvel ftih-i Varat Kse Al Paa cmii, ki-
mhimmt u levzmt ve zahir maklesi ml--mldir. re[mit] rtl ve bir mevzn ve sermed krgr minreli
Ve bu i kalada yenieri aas ve yenieriler ve cmi-i cedddir, amm haremi yokdur, zr teng yere
cebeciba ve cebeciler ve topuba ve topular ve yerli vki olmudur. Ve rs-y bzrn izdihm bunda ol-
kullar skindirler, amm gyet musanna ve mzeyyen mak ile cemati okdur.
kat-ender-kat krgr bin kiremit rtl ve indire tahta Bir cmi dahi mahalle iinde Kprl Mehem-
ile mestr mamr sarylar var. Bunda skin olanlarn med Paa cmii lalgn krmz kiremit ile mestr bir
ekseri mcerred asker tifeleridir. krgr minreli ve bir vsi haremli cmi-i mamrdur,
Ve bu i hisrn etrfnda asl handak yokdur, zr amm henz Kprl'den fermn gelp cmii kurum
byk kala ortasnda vki olmudur. Cmle drd aded rtmek isterlerdi.
kapusu var, amm biri iler, mesdd durur ve Andan bir cmi dahi ta kapusu dibinde Kk
mefth olan kapu zre Sultn Mehemmed Hn- Rbi Mehemmed Paa cmii hakk kim kkdr kim
cmii mukaddem bir kense imi hl nr- mnevver ism-i msemmsna mutbk olup sthu kiremitlidir,
olup mabedgh- mslimndir. Bu[nun] nzk musanna amm henz minresi yokdur. Bunlardan mad bu
nev bin bir minre-i sermed-i rans var kim gy yek varoda mahalle mescidleridir.
pre bir serv nahl-i mevzndur. Ve cmi zre bir gne Ve cmle aded medrese-i tahsl-i dru'l-ulmdur.
musanna krmz kiremit rtldr kim gy sihr- Ve cmle drd aded mekteb-i sbyn- tfln-
srdr. Mezkr sr- binlardan mad bu orta hisrda ebcedhndr. Ve cmle iki yerde tekye-i dervn-
gayri imret yokdur. Hemn i kala ortas bir meydn- zkirn vardr.
dr. Ve cmle aded hn- tccrndr. Ve cmle bir
aded imret-i dru'z-ziyfe-i fakrndr kim Kprl
Evsf- tara varo Mehemmed Paa hayrtdr. Ve cmle yedi aded
Evvel kaladan tara varoa haeb cisr ile giderken seblhne-i cn-sitndr.Ve cmle be aded hammm-
yerden makaralar ile her gece cisri nigehbnlar rindr.
kaldrup kala cezre gibi kalr, amm handak cisrinden Ve cmle bin aded krgr bin tahtn ve fevkn
varoa garb cnibine giderken cisrin sol cnibinde bir kiremitli ve indire tahta rtl hnednlardr.
st tahta indire rtl yine haebden bir musanna Mukaddem kfir zamn yedi varoda cmle on iki bin
lonca kk var, cemi ehrin zureflar ve garb'd- aded mzeyyen ve mamr [ve] mkellef sarylar olduu
diyrlar bu kkde oturup kesb-i tarvet ederler. Gyet manzrumuz olmudu.
mesregh ve rmgh ve namzgh maksrecikdir. Ve cmle yz aded dkknlardr, amm hl
Ve bu cisr bayla varo rssu mbeyni, yan kala siph bzr ve kala nnde bzr yeri dkknlar
n handak kenrnca kalay ihta etmi diren-mdr mamr u mzeyyendir.
bir meydn- vsidir kim her gn bu vdde dem Der-hakk- sary- ayn: Cmleden paa sary
derys olup bzr durur. ve Defterdr Ahmed Efendi sary ve i hisrda yenieri
Hamd-i Hud ehr-i Varat' amr grdk, amm aas sary ve Ulesi varounda Pano Hseyin Aa
hn-i fethde harb u yebb brakmdk. Mukeddem bu sary ve Karamnl Al Bee sary ve nie soba evli ve
kala-i Varat dest-i kfirde iken Melek Ahmed Paa hammml hnednlar vardr ancak bunlar tahrr
sadrazam oldukda Erdel kral Rakofiolu'na iki kerre eyledik.
ulaklkla bu kala-i Varat'a gelp grmek [myesser] Ve bu varoun cnib-i erbaas bdan ve beden
olmudu. grnmez olmu, amm mukaddem askir-i slm bu
Kalann cnib-i erbaasnda b- remden nin kalay muhsara etdiklerinde cmle b u ta ve
verir yedi aded varo- azmleri olup her birinde birer hnednlar ve kala bile yanup harb u yebb etmiler
gn dem derys olup bzr dururdu. Hl ol zamndan idi. Hamd-i Hud be ylda yine mzeyyen b u
ber bu bzr kala nndeki meydnda her gn durmak beler ve mebbek bostnlar yetimi.
det-i kadme olup cmle rey v bery mahbbe Ve bu varo- kebr ekl-i murabba vki olup
kzlar ve mahbbe klim avretler gizlice esbblarn bu cmle zokaklar ilm-i hendese zre kfir zamn sadran
bzra getirp frht ederler. nak tarh- zb [87a] olunmudur.
Bu meydnn kalaya nzr taraf serp kahvehne Ve bu rabtn cirmi diren-mdr on bin elli aded
ve bozahne ve gayri meklt [u] merbt satc her germe admdr. Bu varo hemn byk kalann mark
esnf mevcd dkknlardr. Ve bu varoda cmle be cnibiyle kble cnibin ihta etmemi. Yohsa mad
dne kk hammmlar vardr. Biri Ulesi kapusunun i yerlerin bu varo devr etmidir. Ve bunun dahi handak
yzndedir. Mad drd byk rs iinde mkellef iinden nehr-i Kiri devr eder. Cmle etrf dolma
mkemmel hammmlardr. rhtm nev bin sr- ran palanka-i zbdr kim dvr
Ve cmle on yedi mihrbdr. salt- Cuma ed stnde araba gezse mmkindir. Ve cmle diren-
olunup cemat-i kesreli cevmilerdir. mdr on iki aded metn ve kav tabyalar var kim

______________________________________ 143
cmlesinin stleri indire tahta rtl sivri sivri tahta
bayrakl mzeyyen kbblar ve karavulhneleri var.
Evvel cmleden byk Kad tabyas ve Al Paa
tabyas ve Kk Mehemmed Paa tabyas ve yenieri
aas tabyas ve Hsm Mehemmed Paa tabyas ve Sinn
Paa tabyas ve nie sedd-i skender-misl tabyalar bu
varoun etrfn ihta etmidir. Ve bir tabyada beer ve
altar aded h ve kolomburna ve darbzen toplar
mevcddur.
Bu varo cmle drd kapudur. Evvel mark ta-
rafna Al Paa kapusu, krgr bin kemerli tahta kanatl
metn kapudur ve mark tarafnda te poyraz cnibine
kpr banda Ulesi varou kapusu sde mamr
kapudur, yan krgr kemer deildir. Ve bat tarafna ta
kapu cdrnnda ta binl kav bb- kebrdir. Ve kble
tarafna Deirmen kapusu dahi sde tahta kanatl
derveze-i kebrdir.
Ve bu varoun cnib-i erbaas handak iinden
nehr-i Kiri cereyn etmek ile mezkr kapularn
nlerinde cmle haeb cisrlerden ubr olunup her
kapuda ikier yz aded pr-silh kala nefertlar ddebn
ve nigehbnlk edp her kapu nlerinde lonca
kklerinde oturup bir hy hy edp nevbet beklerler.
Ve handaklar kenrnda ve nie yerlerde nehr-i Kiri
zre su deirmenleri devern edp dakk-i rakk-i beyz
hsl olur.
Evsf- bzr- panayur- Varat
Mezkr Deirmen kapusunun taras nnde
kaladan bin adm bad kble cnibinde bir dz fezda
bir azm rs-y bzr dkknlar ve hnlar var, ana krgr bin ikier kat mamr hnednlardr. Pano
sl bzr derler, amm nie dkknlar alas ve pala Hseyin Aa bunda skin olur. Mukaddem kefere
ve maladan klbe-i ahznlardr, yan krgr binl zamn bu varoda b- Aspuzu gibi mamr idi, amm
dkknlar deildir. Sayf u itda elbette haftada bir bzr
gn bzr- azm olup krk elli bin rey v bery cem gelp bu varou ihrk bi'n-nr eyleyp henz [87b] yine
olup bzr- azm durdukda paa askeri ve suba ve
cmle yenieri askerleri pr-silh gelp her hafta bzr
gnleri mde olup vakt-i gurbda yine herkes trumr
olup vatanlarna giderler. Bunda bc- bzrdan mr ml
hsl olup kala nefertlarna aklm kayd olmudur.
Cmle drd bin aded dkknlardr kim vsi yollar
sadranc nak tarh olunmudur.
Amm bu mahalde yl banda bir kerre kffrn
kzl yumurtasndan krk gn mukaddem yl bzr dur-
dukda Hind Yemen Arab u Acem'den ve'l-hsl
cemi eklm-i sebadan nie kerre yz bin kffr- ltf- itidlde mehr Macar zenneleri vardr, amm
tccr- fccr ve elsine-i muhtelife mahlku cem olup
bu Varat sahrs hayme v hargh ve br [u] bnghlar
ile zeyn olup yigirmi gn yigirmi gece ay [u] ret edp
bir kr [u] kisb olup nie bin yk met bozulup frht
olur ve nie bin yk vly- kly- gn-gn alnup yk deve dii buday olup andan Haleb kalkan kadar beyz
balanup nie Msr [ve] Rm haznesi kr olur.
Amm bu mahalde krk gn mukaddem Yanova
Varat ve eylet-i Varat askerleri pr-silh gelp kmil bir
iki ay Varat sahrsnda haymeleriyle muhfaza edp
bzr bozulup tavtavlanup savsavlandkdan sonra Varat
______________________________________ 144
vezrinin izniyle muhfazaya gelen askir-i slm herkes
vatanlarna giderler.
Devlet-i l-i Osmn'da byle panayurun, yan
byle bzr yeri sek kalas panayuru, Dolyan pa-
nayuru, Alasonya panayuru, Makolor panayurlar ve
Yanya panayurlar gibi bzr olur, amm bu Varat
panayuru gyet cemiyyet-i kbr olur, temgh-
azmdir.
Sityi-i varo- Ulesi
Mezkr byk varoun poyraz cnibinde nehr-i
Kiri ar Ulesi derler bir varo- azmdir. Kffr asrnda
bu dahi iremeztdan nin verir bir hasret'l-mlk b-
Merm idi. Hl yine amr olmadadr. Dizdr ve kala
nefertlar bakadr. Cmle alt aded aalkdr ve cmle
yz nefertlar ve martoloslar vardr. Ve rabt ekl-i
mukavvis nehr-i Kiri kenrndan dalar eteine vki
olmu dolma it palanka rhtm dvrdr kim gird--gird
cirmi bin seksen aded germe admdr, amm handaklar
nev-bin olmak ile henz tathr olmam alak han-
dakdr. Ve dahi Varat'a nzr olan tarafndan nehr-i Kiri
cereyn etmek ile Kiri kenrnda palanka dvr yokdur
ve lzm da deildir. Lkin ensesinde bayr ve ayr ve
blar tarafnda palankas ve tabyalar vardr. Ve cmle
etrfnda yedi aded tabya-i metnlerdir. Ve cmle iki
kapusu var, biri kble tarafna cisr banda nehr-i Kiri
kenrnda byk varoa ve kalaya gider byk kapudur.
Biri poyraz cnibine nzr Senky kapusu. Bu dahi aa
kanatl kapulardr.
Ve bu varo ire yz aded indire tahta rtl
Varat kalas fethinden sonra yine kffr ebhn ile
mamr olmadadr. Ancak iki kahvehnesi ve be
dkkn ve bir hn ve iki mektebi ve bir cmii ve
mahalle mescidi var. Ve dahi bu Varat'n mukaddem
kefere zamn hnelerinin sthlar serp kiremit ile
mestr idi, amm imdi ekseriyy indire tahta rtldr.
Ve bu Ulesi varounun ensesindeki dalar serp blar
ve mebbek bostnlardr.
Der-beyn- b [u] hev-y cvidn: Hevs gyet
letfet-i itidlde olduundan halk tendrst olup
mahbb u mahb[be]leri hsn-i cemlde ve hevs gibi
yeni feth olmaile ekseriyy demleri Rm demleridir.
Dahi serhadli Bonak kavmi azdr.
Der-vasf- hubbt- mahslt: Sayf [u] itda
nebtt- sebzevt eksik deildir. Hatt klksz bir gne
sipov ekmek piirirler kim gy nrdur. zm ve erii
ve emrdu ve lahana ve kavunu ve karpuz[u] eyle vefret
kesret zre olur kim bir araba kavun ve karpuz iki
belie ve bir vukyye et bir peneze verilir.
 Hlsa-i kelm gyet ganmet vilyet feth olmudur.
Cenb- Br yr klup dest-i slm'da ber-karr kla.
Amm cmle reys Eflak ve Tot ve Macar'dr.
Der-medh-i enhr- zll-i b- hayevn: Kala
handak ve ehir ire cereyn eden nehr-i (---) Kiri
Erdel diyrndan gelp nehr-i Tise'ye mahlt olduu
blda tahrr olunmudur, amm ol kadar memdh su
deildir, zr ale'd-devm n edenlerin boazlarnda
kuka, yan ur hsl olur. Annin shib-i tab olan
kiiler ekseriyy b- tahr-misl kuyu sularndan n
ederler.
Der-kavl-i mneccimn- Macar
Bu ehr-i azm ilm-i usturlb zre iklm-i hmisde
bulunup arz- beledi (---) (---) ve tl- nehr (---) derce
ve dakkadr. eb-i yelds dahi hem-nn eyle
bulunmudur.
Bu ehri murd [u] mermmz zre seyr edp
badehu Kprl olu sadrazam tarafndan eli paaya
gelen emr-i pdihyi dvn- Varat'da krat edp
Nemse sr huzrunda nme-i hmyn krat olunup
akd-i sulh olundukda Nemse srnn ricsyla bu Varat
kalas yannda Hayduak vilyeti iinde Seykelhit kalas
yklma fermn krat olundukda hkim-i Varat Hsm
Mehemmed Paa ve cmle serhad askerleri bu emr-i
erfe amel edp,
"Bize enfa olan Seykelhit kalasn ykdrmazz.
nallh an da Erdel elinden feth edp iine asker
koduumuzda Varat kalamz henz tze cn bulup i el
oldukda Sedd-i skender olup serhadd-i slm rhat olur"
dedikde getirdiimiz emr-i erfe ve Budin vezri
Mehemmed Paa fermnlarna ve eli paa efendimizin
mektblarna ve Nemse srnn sulhnmeleri sretine
asl rabet ve emr-i pdihlere itat etmeyp Seykelhit
kalasn ykmaa ale'l-ittifk rz vermediler.
Hikmet-i Hud bu emr-i erflere itat edp Seykel
kalasn ykmadklarnn nc gn taraf- ehriyrden
bir selhor ve hnkr kapucubas Varat vlisi Hsm
Mehemmed Paa'ya hatt- erf gelp dvn- pdihde
yarl- bel-i h tilvet olunup mefhm- kelm-
hatt- erf budur kim:
"Sen ki Varat vezri Mehemmed Paasn. Hatt-
erfim vardkda eylet-i Varat'da ne kadar asker var ise
kalkup Nemse sr dostumuzun ricsyla Varat kalas
kurbuna Erdel diyrnn Hayduak nhiyesinde Seykelhit
kalasn mnhedim edp yere berber idesin. Ve bizim
Varat fethi sulhnde vrn kalacak Erdel'in Adorban
kalas yine Erdel kral- lan sulha muyir i edp
mezkr Adorban kalay tamr termm edp iine
Nemse ve Erdel ve Hayduak kfiri askerleri komu.
mdi hatt- erfim vusl buldukda taht- hk[]-
metinde olan Varat eyleti askeriyle kalkup cebehne ve
balyemez toplar dahi gtrp kral sr dostumuzun
ricsyla Seykelhit kalasn harb edp bizim
tarafmzdan Adorban kalasn mnhedim edesin" dey
dvn- pdihde hatt- erf ve emr-i pdih krat
______________________________________ 145
olundukda ol n Varat vezrinin tular ile hayme ve
harghlar Varat'n Ulesi cnibine kup dellllar nid
edp gnde yigirmi bin asker cem olup beinci
gnde Yanova eyleti askeriyle Cerrh Ksm Paa dahi
yigirmi bin askeriyle ve yigirmi h ve aded balyemez
toplarn cmslar ken ber-ken ekerek Varat aske-
rine dhil olup iki vezr-i ren-zamr bir yere gelp
cmle serhad aynlaryla mvere edp andan
tevekklen alallh deyp yedi balyemez ve krk h top
krk yedi bin asker-i pr-silh olup,
Vilyet-i Varat'dan diyr- Erdel'in
Hayduak vilyetine ve gayri kllara
gitdiimiz konaklar beyn eder
Evvel Varat altnda vilyet-i Erdel'in ve nhiye-i
Hayduak'n ve vilyet-i Kurs'un ve vilyet-i Orta
Macar'n ve eylet-i Varat'n ne kadar kefere birovlar,
yan hkimleri ve cmle irekleri, yan ba papaslar ve
cmle nemeleri, yan siphleri ve cmle jodojlar, yan
ulfeli askeri cmle Hsm Mehemmed Paa'ya gelp
"Seferiniz mbrek ola" dey cmle hedylarn arz
edp cmle kffr zbtlar askir-i slm'a kulaz olup
itat etmeyen kllara Mehemmed Paa'y gtrrlerdi.
Evvel Varat'dan cnib-i garba (---) satde mamr
kurlar ire gidp,
Menzil-i vd-i Kral Deirmeni
Hikmet-i Hud mukaddem sene 1071 trhinde
kala-i Varat feth olup dern- hisrdan emn [88a] ile
tara kan kfirleri Senky kalasna gtrp slimn
gnimn kfirleri Senky kalasna teslm edp
kapudanndan Hsm Mehemmed Paa hedylar alup
avdetde bir kemngh yerden bin kadar kffr kup
Hsm Mehemmed Paa'y bu Kral Deirmeni
mahallinde basup sat bir ceng-i azm etdik.
hr- kr Hsm Mehemmed Paa kasndan
kurum ile urulup bir kenrda mecrhan durup kimesne
mecrh olduun kef-i rz etmeyp askeri cenge terb
edp hamd-i Hud bade'z-zuhr kffr mnhezim olup
bu kadar kelle ve esr ile ordu-y slm'a Varat altnda
geldikde Hsm Mehemmed Paa "Ben mecrh oldum"
dey haber etdi.
Nie yz std- kmil cerrhlar bir yere gelp
Mehemmed Paa'nn kurumun kasndan karama-
dlar. Hikmet-i Br yr klup bu sefer-i meserretde
Mehemmed Paa ile bu mecrh olduu mahalle yine
gelp meks etdikde bir gn mukaddem bu hakr
Mehemmed Paa'nn kurum zahm yerine bir fitle ile
tavann yre[i] yan komu idim.
Hemn ol mahalde Mehemmed Paa "Bire meded
kasm" dey feryd ederken Cerrh Ksm Paa gelp
"Nedir birder?" dey Mehemmed Paa'nn yarasna
nice ml sokdu ise henz kza sarlm alt dirhem bir
kol tfengi kurumu kup Mehemmed Paa krk koyun
kurbnlar edp kse riyl guzta tasadduk edp
zahm- russdan hals oldu.
Hikmet-i Br alt yl mukaddem bu mahalde urulup
ve alt sene zahmdr gezp yedinci sene gurresinde yine
bu Kral Deirmeni yannda ifkat buldu. Andan ertesi
gn yine ala[y- azm] ile taraf- garba dalar ve ormanlar
ve mieyistnl pusu yerlerin 5 satde basret zre gidp,
Evsf- kala-i metn-i Senky
Senkob dahi derler. Lisn- Macar'da (---) demekdir.
Bnsi Betlen Gabor'un cedd-i n-pki olan Bete Gor(?)
Kral bnsidir. Sene 1071 trhinde Arnavud Sinn Paa
fethidir. Hl Varat eyletinde baka sancak bei
tahtdr.
Knn- Mehemmed Hn- Rbi zre 300.000 ake
hss var ve 7 aded zemeti ve 600 erbb- tmr vardr.
Ve alaybei ve eriba ve yzbas ve siph kethudyeri
ve yenieri serdr ve kala dizdr ve be aded kala aas
ve bin aded nefertlar ve mkemmel cebehnesi ve
yz elli ake pyesiyle kazs var. Ve cmle erbb- tm-
rnn knn zre cebelleri ile beinin dahi askeriyle
cmle hn-i seferde alt bin asker olur.
Ekl-i kalas: Varat kalasnn imli ve garbsi
tarafnda alt sat bad dalar ve blar ve batakl yerler
iinde bir havleli zemnde ekl-i muhammes bir krgr
bindr, amm bir kk kalackdr. Lkin gyet sarpdr.
Ve gird--gird cirmi bin yedi yz admdr. Ve arka
nzr bir demir kapusu var. inde Sinn Paa cmii ve
bir mescidi ve cebehnesi ve gll anbr ve on aded
dkkncklar var, gayri imret ve hammm yokdur. Ve
bu kalann evsfn tahrr etmek lzm deildir. Varat
kalasn gren hemn bunu grm olur. Nice kala-i
Kapovar, Kanije kalasna benzerse bu dahi Varat'a
mbeheti olup gy Varat'n oludur. Ve varou dahi
henz mamr olmamdr. Andan yine iml cnibine
mamr u bdn kurlar ve mieyistn ve drahtistn
ulu dalar gep 5 satde gidp,
Evsf- hudd- Erdel, yan
kala-i Seykelhit
Sekelhit dahi derler. Evvel ve hir Erdel vilyeti
kalalardr, amm bnsi malmum deildir. Varat feth
oldukda Al Paa tahrrinde bu kala Erdel'in Hayduak
vilyetinde kalup cemi alt yz pre kurlar Macar
nhiyesine tahrr olunup Varat kyleri oldu. Bu kala
bizim Varat kalamza yakn olmaile Nemse kral
havfinden bu kalann mnhedim olmasn hn-i sulhda
ric etdi, zr kbet-end ve drbn-fikr kfirler byle
mlhaza etdiler kim
"Osmnl kala-i Varat' ald. Eer bu Seykelhit
kalasn dahi alrsa byle bir sarp kalaya asker korsa
cmle vilyet-i Erdel'i ve cemi Hayduak lkesin ve
cmleden Orta Macar vilyetin kabza-i teshre alr" dey
mukaddem trh ile bu Seykelhit kalasnn mnhedim
olmasn ric edp bizim Serdr Hsm Mehemmed Paa
krk bin asker ile bu kala altna vardkda Nemse sr
______________________________________ 146
tarafndan dahi krk elli bin kadar rey v berylar
kazmalar ve apa ve krekleri ile bin kantr brd ve
iki bin kadar kazan kumbaralar getirp kalann her ta-
rafnda mde etmiler.
Hemn dern- kalada olan Nemse askeri piyde
olup pr-silh Bihar kalasna gitdiler. Ve cmle kalada
ev shibleri ve rey v berylar ehl [] yllerin alup
cmle fukar kffrlar,
"Hey gidi Seykelhit kalas, senin kymetin Osmnl
bilmedi. Kki Osmnl elinde olayd" dey kaladan
kup alaup feryd ederek gitdiklerinde hemn krk elli
bin Nemse reys kala-i Seykelhit etrfna mr mra
er gibi p kalaya yigirmi yedi yerde lamlar kazup
brd- siyh ile ol nzenn kala-i rany "Ender hev
muallakast" deyp der-i dvrlarn ge atup cmle
sr- binlar ol fecc-i amk batak iine dp kala bir
gnde harb u yebb olcak hemn ol n iinde on iki
bin kl shibi Hayduak askeri ve reylar ba
kaldrup,
"Bu kalamz harb oldukdan sonra imden ger biz
Nemse kralna [88b] tbiiz, Varat kalasna tbi
olmazz" deyp ser-fr etmeyp on iki bin kl rey
ve on iki bin asker kefereler Varat reylndan ayrlup
gitdiler ve n- vhidede trumr oldular. Meln Nemse
kral aceb nezketle azm rey shibi oldu, amm i
fide.
Lkin Hud'ya ayndr, kaan kim eli paamzla
Nemse kralna Be kalas iinde buluduumuzda akd-i
sulh mahallinde Nemse sr eli paadan bu Seykelhit
kalasnn mnhedim olmasn ric etdikde bu edn hakr
u fakr nihnce eli paaya "Rz vermen" dedim.
Hamd-i Hud szm tesr edp eyle olup bu kalann
inhidmna izin vermedi.
hr- kr der-i devlet tarafna Nemse sr kend
elilerine haber gnderp anda sadetl pdihdan izin
alup hatt- erf Varat'a gelp fermn- ehriyr ile
kalay berbd etdik, amm Varat kalasna tahrr
olunmu yigirmi drd bin reydan kdk, emir
pdihndr.
Ve mezkr Seykelhit kalas bizim Bihar huddunda
bir fecc-i amk bataklk iinde Sedd-i skender-vr ekl-i
mdevver etrfnda tokuz tabyal ve krmz tula binl
ve cnib-i garba nzr bir kapulu bir hsn- hasn ve
sedd-i metn kirmn idi. Hatt shib-kran Gz Seyd
Ahmed Paa efendimiz ile diyr- Erdel'de kuvvet-i
bzsiyle yz altm pre kalalar kabza-i teshre alup
ilerine girp cmlesinin hedylarn almken ve cmle
kllar mut [u] mnkd olmuken bu Seykelhit kalas
sab u metn olmak ile Seyd Ahmed Paa'ya bir Girid
mankr vermeyp bin yedi yz pre alarka topu Seyd
Paa'ya atup asl uratmad. hr- kr Seyd Paa d-
dernundan "Olmaya ill hayr gidi kfir Seykelhit
kalas" deyp hib hsir d- dernuyla gitdi.
Yan t bu mertebe sab u metn dery gibi batak
iinde bir kala-i stvr idi. Ve sehel bahne ile dest-i
l-i Osmn'a girmek mmkin idi kim harb etmee
iine girdiimizde askir-i slm iinden kmasa feth
olmu olurdu, henz dest-i slm'da bir kala-i Kahkah
olmu olurdu. Amm imdi her tarafdan fakr kalay
lamlar ile harb u yebb etdi kim ancak temelleri kald.
Elhsl Erdel'de eyle kala yok idi. Meer kala-i Karol ve
kala-i Glu ola.
Andan cnib-i imle giderken bu kalann
mnhedim olduun der-i devlete arz edp badehu
cemi askir-i slm ile cnib-i imle 3 sat dalar ve
talar aup andan 3 satde dahi yine imle sahr-y
Papmez ire gidp,
Evsf- kala-i muhtasar Papmez
Bu dahi vilyet-i Erdel'de iken Varat feth oldukda
kfirleri rab u hayet-i l-i Osmn'dan kalay vere ile
verp cmle cebehnesin Varat'a getirp hl yetmi
tokuz pre mamr nhiye kurlaryla kalas cmle dest-i
slm'da olup mut [u] mnkd kurlar ve reylar
vardr.
Ekl-i kalas: Kh- Papmez dmeninde yz
Papmez sahrsna nzr ekl-i murabba bir kck
seng bin olduu kadar kala-i ranckdr.
..................(1.5 satr bo)....................
Andan yine taraf- imle (---) sat gidp,
Evsf- nhiye ve kala-i Balano
Bin aded mamr u bdn Macar ve Eflak reyl
mzeyyen kurl nhiye-i kbrdr kim hn-i tahrrde bu
nhiye Varat kalasna tahrr olunmudur. Gyet ganmet
dr- diyr olup deyyr bir diyrda mahbblarnn misli
yokdur.
ekl-i hisr: Bir bayr dmeninde ekl-i mseddes
bir krgr bindr. Bnsi Sleymn Hn asrnda Betlen
Gabor Kral binsdr kim buna Macar kavmi Betlen Gor
derler. Ve lisn- Macarda Balanovar (---) demekdir.
Hl nhiyesiyle rey v berys l-i Osmn'ndr,
amm kalas yine rey elinde l-i Osmn'a tbi
kavmdirler.
..................(2 satr bo)....................
Andan kalkup cnib-i arka gidp,
Nhiye-i Honot ve evsf- kala-i ebevar
yz aded mamr u bdn kurl Honot
nhiyesidir. Asker kefereleri Hayduak kavmidir.
Amm bu nhiye ire ebevar kalas bir dz
sahrda ve bir ormanl kh- blend dmeninde olduu
sene 1072 trhinde Serdr Al Paa ile Erdel gazsna
gidp Kemen Yano Kral' katl edp Apofi Mihal' kral
etdiimiz sene bu kala-i ebevar' ihrk edp ml-
ganimin aldmz sene-i merkmda mufassal tahrr
olunmudur kim tekrra hcet yokdur. Andan cnib-i
imle yine asker-i slm ile gidp,
______________________________________ 147
Evsf- Koze Sonlok nhiyesi ve sityi-i
kala-i Hadatvar
Bu nhiye-i kbr Varat fethinde tahrr olunup
yz pre bdn kursna on yedi bin Macar ve Eflak
reys dest-i slm'da Varat'a tbi olup kalas dest-i
keferede kalmdr. Hl bir kh- blend dmeninde
dest-i Orta Macar'da bir kk eddd bin kala-i
randr. inde kefere olmak ile girp tem edemedik,
amm kapudanlar Hsm Mehemmed Paa'ya
hedylarn getirp [89a] askir-i slm'a azm ziyfetler
ile top dmnlar edp itat yzn gsterdiler.
Andan yine semt-i imle dalar ire bdn kurlar
gep,
Evsf- kala-i ehivar ve nhiye-i Beo
Sonlok
ki yz pre mzeyyen kurlarnda yedi bin aded
gzde reylar hn-i tahrrde Varat kalas reys kayd
olunmudur, amm kalas Erdel keferesi elinde olup
iinde Nemse lekeri vardr. Cmle asker-i slm ile zr-i
kalada tnb tnba hayme ve harghlaryla meks edp
kaladan top dmnlar olup Serdr Mehemmed
Paa'ya ve Cerrh Ksm Paa'ya hedylar iletp azm
ziyfetler olup bade't-tam kala kapudanna ve i[r]ek
ve aglarna azm ikrmlar olundu.
Der-beyn- ekl-i kala-i ehivar: (---) (---) (---)
(---)
(Evsf- kala-i omlu ve nhiyesi)
Al Paa asrnda blda tahrr olunmudur, amm
imdi,
..................(1 satr bo)....................
Andan taraf- garba dalar ire gidp,
Evsf- kala-i omlu ve nhiyesi
Varat fethi tahrrinden sonra kalas ve nhiyesi
Erdel keferesi elinde kalup bir metn sab hisr vardr.
Geri dest-i kfirdedir, amm sene (---) trhinde Al
Paa ile Erdel'i feth etdiimizde bu Somluvar kalas Al
Paa'ya itat edp hl yine Serdr Hsm Mehemmed
Paa'ya itat edp dmn toplar atup askere ve iki
vezre ziyfetler edp hedylar verdi, amm kefere
destinde bu omlu azm nhiyedir. Leker-i cndu
Hayduak kavmidir.
Tarz- tavr- kalas:
..................(2 satr bo)....................
Andan cnib-i garba gidp nehr-i Tise kenrnda
nie kurlar ubr edp,
Evsf- kala-i Sakmar ve nhiyesi
Evvel ve hir Erdel kral hkmnde nehr-i Tise
kenrnda olduu sene (---) trhinde Erdel diyrnn
Seykel vilyetin Budin vezri sml Paa ile feth edp
mansr [u] muzaffer ordu-y slm'a dhil olduumuzda
Tatar askeriyle bu Sakmar kalasn Tise kenrnda urup
mamr nhiyesinden yigirmi yedi bin esr aldmz
blda muharrerdir.
Andan yine taraf- imle asker ile yine Tise nehriyle
gidp,
Evsf- kala-i Aranyo
Megevar ve nhiyesi
Mamr nevhlerdir, amm hl Erdel
hkmndedir. Bunu dahi sene (---) trhinde Al Paa
asrnda harb u yebb edp mut etmidik. imdi hl
yine ry-i itat gsterp kapudan hedylar getirp
azm ziyfetler mahallinde top enlikleri etdi.
Andan yine cemi askir-i slm ile kh nehr-i Tise
kenryla ve khce sahrlar ve khce dalar ve mie-
zrlar ire iktiz hasebiyle gidp kala-i Eetvar'a gidp
bu yine Sakmar nhiyesindedir. Andan,
Kala-i Karol: Bu dahi Sakmar nhiyesindedir.
Andan kala-i Kalo ve nhiyesi, andan kala-i
Glu ve nhiyesi: Bu bldaki drd pre kllar ve
nevhler ki tahrr olundu, sene (---) trhinde Al Paa
ile diyr- Erdel gazsna girdiimizde mezkr kalalar
cmle nevhleriyle itat etmeyp harb [u] yebb
hnelerin trb keferelerini esr-i kebb etdiimiz cmle
bldaki cildde mufassal mastrdur. Tekrr tahrre hcet
yokdur, amm Al Paa berbdndan ber amr olup
Serdr Mehemmed Paa'ya ve Cerrh Ksm Paa'ya
kapudanlar gelp top dmnlaryla hedyler getirp
azm vezni zre ziyfetler olundu. Andan yine asker-i
slm ile,
Evsf- nhiye-i Sabo ve kala-i bram
Evvel ve hir dest-i kffrda mamr u bdn
kaladr. Al Paa asrnda bu kalaya uramamdk,
amm Sabo nhiyesin berbd edp yedi bin aded penc-i
yeki alm esr alnmdr. Hl yine amr olmu.
Amm bram kalas bir kh- Demvend-misl bir
kh- serblendin dmeninden bad Sedd-i skender-vr
kala-i calender imi. Be yz pre top dmnlar edp
kala kapudan ve birovlar ve nemeleri ve irekleri
cmle kala hricinde serperde-i serdra gelp
hedylaryla tamlarn getirp ziyfet-i azm oldu.
Meer bu bram kalas Menehr evld Yejderban
bins olup irs ile intikl ede ede hl Rakofiolu'nun
kalas imi. bin cnd- cnb lekere mlik eddd
bin-y ran bir kala-i metndir, kkdr. iml
cnibine Tokay iskelesi ve Tokay kalas karbdir. Lkin
bu kala-i bram iine girp seyr [] tem etmee iinde
olan Nemse kapudan komad, amm Be kalasnda
Nemse sr bu hakre "Yedi krallk yeri seyhat etsin"
dey hakre verdii hatt- mstekrehin bram kalas
kapudanna gsterince hemn ayak zre kalkup hatt
yzne gzne srp hakrin destini bs edp ol kadar
______________________________________ 148
izz u ikrm etdi kim bu hakr ve gulmlarm lem-i
hayretde kaldlar.
Ba[de]hu bu hakre bir kse talar guru ve iki
Nemse'nin kuyruksuz atlar ve iki sat ve bir pastav
Macar ukas ve alt aded arhl kol tfengleri verp
[89b] hddmlarma onar Ungurus altunu ve birer
donluk uka ve kum verp bir mlkne ziyfet edp
kaladan yedi pre top atup srn sancaklaryla kala
bedenlerin zeyn etdi.
Andan yine asker-i slm ile cnib-i garba gidp,
Evsf- kala-i Pulgar maa nhiye-i kebri
Nehr-i Tise kenrnda bir kh- serblend zre
ekl-i murabba eddd bin bir kala-i randr. Mu-
kaddem Al Paa asrnda bunu dahi grmemidik. Erdel
hkmnde kavm-i Hayduak kolunda bir kk kaladr.
Bunlar dahi serdra itat etdiler ve serdra hedylar ve
ziyfetler getirdiler ve top dmnlar etdiler. Amm
nhiyesi gyet mamrdur. Ahlsi ve kapudanlar cmle
Seykelhit kalasn ykdmza aladlar. "Kki dest-i
l-i Osmn'da olayd" dediler. Hatt bu Pulgar
kalasndan yukaru nehr-i Tise karusunda dalar
eteinde,
Kala-i Husvar- azm
Orta Macar hkindedir. Sene (---) trhinde Serdr
Al Paa ile nehr-i Tise kenrna vardmzda Serdr Al
Paa Kethuds Hseyin Aa ve Tmvar vezri Sar
Abaza Hseyin Paa ile nehr-i Tise'yi cmle Tmvar
askeriyle yldrup karu tarafda Husvar kalasna varup
Zolomiolu'n kralla taleb etdiimizde Zolomiolu'n
vermeyp bizi Husvar kalasndan kffrn kovduu ve
Husvar kalasnn evsf blda mastrdur. Amm imdi
nehr-i Tise'yi karu gep Husvar kalasna varmadk,
hemn mesfe-i badeden seyr [] tem etdik.
Badehu nehr-i Tise'den iml cnibine iki gnde ,
Vilyet-i Orta Macar'da kala-i arbatak
Nehr-i Tise (---) de hakk ki bataklk iinde mnhe-
dim etdiimiz Seykelhit kalas ve Kanije ve Ustolni ve
Seitvar gibi batak iinde bir kala-i derbend-i
calenderdir. Kapudanlar ve birovlar ve gayri hkimleri
serdra hedylar ve ziyfetleri ile geldiler.
Ekl-i kala-i arbatak:
..................(2.5 satr bo)....................
Andan yine cnib-i garba Tise kenryla gidp,
Evsf- kala-i Tokay
Kalas nehr-i Tise'nin (---) yalsnda Orta Macar
hkinde Topal Palatinu Hersek'in hkmndedir, amm
bir vcib'l-iber kala-i Sedd-i skender olduu blda Al
Paa asrnda merkmdur.
 Andan bir konakda cnib-i arka gidp kh-
blendler dmeninde,
Evsf- b- rem-i ibret-nm kala-i Kaa
Orta Macar ve Kurs ban Macar hkmnde olduu
blda Al Paa asrnda murd [u] mermmz zre seyr
[] tem etdiimiz mufassal tahrr olunmudur. Amm
imdi yine tem etdiimizde bu kala-i Kaa iremi
kurbunda bir vdde bir amk su kuyusu vardr. Ol sudan
freng demir zre dkseler der-n ol freng demir krmz
bakr olur. Hakrin gulmlar heybelerinde birer geyim
nal var idi. Bu suyun evsfn kulazlardan istim edp
htra hutr etdi, zr Al Paa senesinde bu suyu demire
srp bakr olmudu. Hemn yine heybeden bir geyim
nal karup bu kuyu suyundan srnce n- vhidde
naller krmz nuhs- hs olup serdrmz Hsm
Mehemmed Paa'ya ve Cerrh Ksm Paa'ya getirp
gsterdikde anlar lem-i hayretde kalup fi'l-hl kend
demlerin eler ile mezkr kuyuya gnderp suyun
getirp nallere srdler. Ol n krmz bakr oldular.
Mesel nice krmz bakr sarp sirkeye kosalar fi'l-hl
bakr mahv olup cengr boya olduu gibi mezkr
kuyunun suyun demire srseler ol n demir krmz bakr
olur. Kaa ehri kurbunda mehr- fk kuyudur.
1
Amm
bu hk-i pk-i
anber-hkde ok ibret-nmlar vardr. Lkin tahrr etsek
seyhatimize mni olur.
Badehu Serdr Mehemmed Paa cmle ihtiyr
umr-ddeler ile mvere edp yek-dil yek-cihet olup,
Vilyet-i Hayduak'a azmet etdiimiz
konaklar beyn eder
Bu hk-i anber ryihal zemn-i mahsldrda cnib-i
kbleye (---) sat gidp,
Evsf- kala-i Byk Adorban
Lisn- Erdel'de (---) demekdir. Bnsi malmum
deildir. Kalas bir vsi emenzr dzlkde Bihar
nhiyesinde ekl-i bdem seng-i tr bir kala-i hzr-b
sr- stvrdr. Hatt Gz Seyd Ahmed Paa tara
varoun ihrk etmidi. Hl imdi evvelkiden mamr
olup cmle asker kefereleri kala-i Varat'a tbilerdir,
amm kalalar yine Hayduak kefereleri elindedir ve
gyet mamr kurlar var. Kalasna giremedik, amm
mesfe-i badeden bir nmyili manastrlar ve burc-
brlar ve tabyalar var mzeyyen kala-i mamrdur.
Andan kala kapudan birovlar hedylar ile ziyfet-i
azmler getirp top dmn etdiler.
Andan yine yldz rzgr cnibine (---) satde ubr
edp,
1 Kurn, Bakara 20, 106, 109, 148; l-i mrn 165; Nahl 77;
Nr 45; Ankebt 20; Ftir 1; "Allah her eye kdirdir."
______________________________________ 149
Evsf- kala-i kadm Tatar
Evvel ve hir dest-i Macar'da vrndr. btid diyr-
Macaristn'da bu kalay Menehr evldlar Mver'n-
nehir'den bu iklme gelp drd ehzde-i cvn-baht
Menehrzdeler bu cy- mensda drd aded
toprakdan yl kalalar bin ederler. Amm ta ve rhtm
dolma deillerdir, ancak bir azm toprak yl handakl
tabur kalalardr. Annin Tatar kalas derler.
Bu Menehr evldlarnn [90a] drdne sir
kefereler sul edp "Siz kimlersiz?" derler. Bunlar dahi
lisn- Fris ile "Biz Menriz", yan biz drd demiz
demek olur. Gide gide bunlara menr menr deye
deye galat olup tahff-i kelm ile Macar dediler. mdi
Macar menr'dan galat- mehrdur.
Annin lisn- Fris'den Macar lisn peyd olup
ekseriyy lisn- Macar'da baz Fris lugatlar ok istiml
olunur.
Mesel lisn- Macar'da "n tudom mak penlatot",
yan "Ben kendi gzmle grdm" ve hisblarnda
hatvan, hitvan, klnvan, tisvan, saz lafz misilli kelimtlar
vardr. Ve Macar'n asl Menehr'dendir ki milel-i
kadmdir.
Ve hl bu toprak kalalar bir varo- azmdir,
amm toplar ve tfengleri yokdur. Ve hl Varat
kalasndaki Kprl Mehemmed Paa cmiinin
evkfdr. Lkin reys Macar'dr, hki Hayduak
topradr. Amm bu Tatar kalasnn bir ei dahi Ere
kalas kurbunda Sultn Mehemmed Hn- Slis kim
ftih-i Ere'dir, ann yedi kral ile ceng edp bozulduu
ve sonra kfiri mnhezim etdii Hrto yaylasnda
Menehr evldlarnn bir kalas dahi toprakdandr, ol
dahi harb-ender-harbdr, amm bu Hayduak'daki ana
gre mamrdur.
Badehu bu Tatar znden cnib-i imle 3 sat
gidp,
Evsf- kala-i Ki Karaki
Lisn- Erdel'de (---) demekdir. Bnsi yine
Menehr evldlarndan Nagban Ejder binsdr. Nie
mlk amr edp elden ele girp hl Erdel kral Apofi
Mihal hkmnde Hayduak nhiyesinde bir sahr-y
llezr emenz[r]da bir metn kaladr, amm merhm
Gz Seyd Ahmed Paa {ile} bu kalaya amn u zamn
vermeyp varo- azmin ihrk edp nie bin esr ml-
ganim alm idik, amm bade'l-feth-i Varat bu kala
reylar cmle mut [u] mnkd olup Kprl
Mehemmed Paa evkf olmudu.
Andan taraf- garba (---) sat mamr [u] bdn
kurl hnedn- mzeyyeneler ve sahrlar ve da u r u
blar gep,
Evsf- varo- azm Dobroin
Evvel ve hir Sleymn Hn'dan ber bu varoun
reylar mut [u] mnkdlardr. Tahrr-i kadmde Ere
eyleti aklm idi. imdi Varat eyletine tahrr olundu. Evsf- kala-i Kk Adorban
Her sene pdiha krk bin aded Ungurus altunu harc Varat sulhnde eylet tahrr olunup kalas bir
verirler. Ve Budin ve Ere ve Varat ve Yanova pte-i l zre iken mnhedim olup nhiyesi kala-i
paalarna nie yz pastav uka ve gayri gn-gn Varat vezrine hs kayd olmu idi, amm imdi Erdel
hedylar ve hnto arabalar verirler. Bu varo cmle on kral olan [90b] Apofi Mihal Kral sulha muyir bu
iki bin sekiz yz aded serp indire tahta rtl tahtn kala-i Kk Adorban' tamr termm edp iine
ve fevkn krgr bin bl ve beli mamr dr- asker koduu taraf- ehriyrye arz olunup ale't-takb
menhslar var. Ve on iki aded elleri gm deyenekli sadetl pdihdan hatt- erf gelp,
birov hkimleri var. "Kala-i Adorban- Sar'i dest-i kffrdan kabza-i
Ve cmle krk aded kala-misl manastrlar var. Ve teshre alup kalasn yine hke berber edesin" dey
cmle yz aded uka dokunur dkknlar ve gayri be Hsm Mehemmed Paa'ya hatt- erf gelen kala budur.
yz aded kmil dkknlarnda cmle avretler bey [u] ir Hemn ol n Serdr Mehemmed Paa bu kala
ederler. Ve cmle yz aded hrh pk zokaklar var. altnda meks etdikde kalaya amn u zamn vermeyp
Ve cnib-i erbaas fecc-i amk handakdr. Ve cmle azharun mine'-ems cmle guzt meterise girp ancak
etrfnda alt aded tedribe kapular vardr. Bu varo d[r]d aded balyemez toplar kalann sne-i pr-knesine
handakyla kaladan sarpdr. vurunca kalann nie yerden burc [u] brlar ve
Ve cmle etrfnda yetmi yedi bin kadar dalarnda dendn- bedenleri hevya trb olup kala mnhedim
blardr. El-hsl Macar diyrnn Msr'dr. Gyet olduun dern- hisrdan kffr grp "El-amn ey
ucuzluk ve ganmet mahsldr sahrlar var kim serp gzde-i askir-i l-i Osmn" deyp fi'l-hl serdr
mezrit ve mebbek bostn ve btlardr. tarafna dendn- bedenlere beyz emn bayraklarn
Memdhtndan al ve beyz zm ve erii ve dikp ve hal peykerlerin ser-nign edp vere ile kalay
emrdu ve hs ve beyz sipov ekmekleri rub- verdiler.
mesknda yokdur. Hatt Sleymn Hn Budin'i sene Ve cmle kffr silhsz kala-i Poay'a cn ber-
(---) trhinde Alman kral elinden kabza-i teshre aldkda cehennem gidince dern- hisra asker-i slm girp
bu Dobroin reys Sleymn Hn'a "Gazn mbrek fermn- ehriyr ile kalann der-i dvrlarn iki gnde
ola" dey iki ift ekmek getirirler, her bir ekmei yzer hke berber edp cmle cebehne ve toplar ve sir
ift cms kzaklarla ekp Sleymn Hn'a hedy mhimmtlarn kala-i Varat'a gnderdiler. Badehu bu
verdiklerinde Sleymn Hn, "Vilyetiniz ganmet olup kala inhidmna hatt- erf ile gelen Ser-bevvbn-
evldlarnz ok ola" deyp ellerine mufnme verp Dergh- l Mustafa Aa der-i devlete gitmee mezn
hl evld [u] ensblar ok olup dem bana birer altun oldukda hemn hakr dahi evvel'r-refk smme't-tark1
harc ve aded-i anm ve b hakk verirler, gayri deyp Serdr Mehemmed Paa'dan ve Cerrh Ksm
teklfden muflar iken imdi Varat kalas tamrine Paa'dan mezn olup birer kse harc- rh ve at ve
imdd eder oldular. res Macar kleleri [ve] nie gne ihsnlar ile refkler
Ve b [u] hevs latf olduundan mahbb u alup kapucuba Tmvar tarafna gidp hakr Erdel
mahbbesine hadd [] hasr yokdur. Bunda dahi serdra kralna varmak murd etdiimde Serdr Mehemmed
azm hedylar ile ziyfetler edp andan cnib-i imle Paa ve Ksm Paa'dan Erdel kralna mahabbetnme
dalar ve korular ire mamr kurlar gep, mektblar alup askir-i slm mansr [u] muzaffer
serdrlaryla cnib-i Varat'a, Ksm Paa taraf-
Evsf- kala-i Poay Yanova'ya giderken anlar ile vedlaup bu hakr,
Lisn- Erdel'de (---) (---) demekdir. Bnsi mal-
Kk Adorban kalasndan Erdel kralna
mum deildir, amm kadm-i evvelden ber Erdel kral
gitdiimiz konaklar beyn eder
hkmnde idi. imdi Varat eyletinde kalas ve
nhiyesinin cmle harc Varat kulu aklmdr. Lkin Evvel cmle refklerimiz ile cnib-i kbleye 8
varounu Varat fethinden evvel Seyd Ahmed Paa ile satde dalar ve talar ve sab yollar aup nhiye-i
ihrk etmidik ve kalasndan amn ile yetmi kse ml Bihar'da
alup guzta bah- kalender etmidik. Hl ol zamndan Karye-i Mirfat: Kasaba-misl bin hneli Saz
ber varou mamr u bdn olmu. Kalas bir gln Macar kydr. Hl Varat kalasna tbidir. Andan
shilinde ekl-i murabba eddd bin bir sr- randr. yine mark tarafna kh- blendler ve sahrlar gep 7
Hl kala iinde mamr tahta rtl evleri ve deyrleri satde Karesi nhiyesinde,
vardr. Amm tara varou handakl metn rabtldr. Ve Karye-i Sivac: Bir ulu nhiye-i mamrede Sivac
etrfnda nhiyesi dahi ziyde mamr olup Varat kalas ky, m-tekaddem Erdel'in idi. Hl kala-i Varat'a
aklm tahrr olunmudur. tbidir. Andan yine cnib-i marka giderken nie
Andan yine sahrlar ve dalar ve blar gep 7 kurlar gep 8 satde,
satde,

1 nce arkada, sonra yol

______________________________________ 150
 Evsf- kala-i Hzrb, yan dr- sava
hisr- Halma
Bnsi malmum deildir, amm lisn- Macar'da
Halma (---) demekdir. Bunu dahi sene (---) trhinde
Seyd Ahmed Paa ile berbd etmidik, hl mamr
olup kala-i Varat'a tbidir. inde Erdel kffr vardr.
Bir azm nhiyesi var, cmle Varat'a tahrr olunmudur,
amm kalas ekl-i mselles havleli bir eddd ta bin
kala-i randr. Halma yayla dibine vki olmaile
havleli yerleri cmle blardr. Ve garb taraf ehikad
nhiyesidir kim azm nevhdir. Hayduak kfirine t-
bilerdir. Seykelhit kalasn mnhedim edeli mezkr
ehikad reys Varat'a gelmez oldular. Ve Hayduak
kfiri de hzr-mnde olup Nemse srna tbi oldular.
Andan mark tarafna 6 satde,
Evsf- sevd- azm, ehr-i kadm varo-
Bihar
Erdel vilyetinde byle bir mamr [u] bdn b-
rem-misl ehr-i azm ve nhiye-i kadm yokdur. T
Menehr evldlar zamnndan ber mesken-i dr-
kadmleri vardr. Ve byle bir nebtt [u] giyht
mahsltl dr- deyyr grmedim. Hatt ibtid Seyd
Ahmed Paa ile badehu iki kerre Serdr Al Paa ve
Kk Mehemmed Paalar ile bu nhiye-i azmden
yetmier seksener bin esr ve bu kadar ml- ganimler
alup bu kadar bin asker-i slm ile sahrsnda Tatar-
sab-reft[r] dahi meks edp nie kerre yz bin devbbt
makleleri nebtt mahsltlarn yeyp deryda katre ve
gnede zerre eksilmez idi. Hatt Al Paa ile sene (---)
trhinde gitdiimizde bu ehr-i Bihar' harb [u] yebb
etmidik, hl alt seneden ber evvelkiden mzeyyen ve
mamr u bdn olup baz kurlar kala-i Varat'a
tbidir, amm ehri nehr-i amos kenrnda bir b-
remdir. Birov hkimlerinin rivyeti zre yigirmi bin
indire tahta rtl dr- menhslardr. Ve yetmi aded
dyr- kebr ve manastrlar ve yz elli siyblar ve iki
bin aded dkknlar ile rste ve yetmi bin b- remler
ile prste olmu ehr-i iremeztdr.
b [u] hevsnn letfeti ve mahbb u mahbbesi-
nin letfeti bir diyrda yokdur kim cmle nisvnlar
shib-i ceml ve latf'l-itidl hb-manzar ve per-
peyker nisvn- bintnlar var kim sze gelseler Macarca
bedu'l-beyn ve fashu'l-lisn kelimt ederler.
Memdhtndan beyz ve hs sipov ekmei ve
gn-gn lsu ve elvn emrdu ve envndan lal-gn
yanakl elmas gyet memdhdur. Hatt meyvelerin sir
eklme hedy gtrrler, henz letfet [] halveti bk maymna kffr kra kra cn kurtulmayup bu kadar
kalr ve tl- zamnda meyvesine asl taayyr gelp
lezzeti bozulmaz.
Ve bu ehrin cnib-i etrf blar ve mebbek
bostnlar ve beler var kim gl-i glistnlar ire cr
b- revnlar kenrnda kh- Havarnaklarda kesb-i
tarvet edp bil tev ay [u] n edilir. Ol murzr
______________________________________ 151
blar ire blbllerin naamt- ho-elhn asvt-
haznleri deme rh-efz saflar verir.
Ve dahi memdhtndan hk-i anber-pkinin tn
macnundan fafr-i n-misl kseler ve rindiye(?) ve
surh kzeler olur kim bir diyra mahss deildir. Hatt
bu abd-i kemter seyishnelerin grrelerine birka elvn
kse ve bardaklar koyup Rm'a getirdim. Grenler [91a]
kr- Portakal zann etdiler.
Elhsl cemi kefereleri ve nisvn- shib-isynlar
cmle hezrfen pr-marifet demleri vardr. Bu ehirde
hakre ok riyet edp iki yz aded pr-silhl refk
kefereler verp Hsm Mehemmed Paa'nn verdii
refkler gerye dnp gitdiler.
Badehu bu ehr-i Bihar'dan kalkup 5 satde cnib-i
cenb tarafna mamr kurlar gep yine,
Sityi-i nhiye-i Bele Sonlok
Mukaddem asker-i slm ile yigirmi gn mu-
kaddem bu nhiye-i Beleo Sonlo'un bir cnibinde
meks etmidik. imdi karye-i Frav kurbunda meks etdik.
Lafz- Frav kral avretlerinin ismidir. Bu karye kral avreti
hss olmaile Frav ky derler, gyet mamr kydr
kim Erdel'e tbidir. Ve bu mahalde bizim Varat
kalasna tbi kyler tamm ve dahi Varat'dan ber ubr
etdiimiz el vilyet cmle Erdelistn'dr, amm reylar
ve nie bin kurlar Varat eyletine zemet ve tmr ve
hss- vzer ve hss- defterdr ve defter emni hslar
kayd olunmudur. Andan cnib-i arka 5 sat gidp,
Evsf- kala-i Kyvar
Lisn- Macar'da ta kala demekdir, amm serhad
kavmi bu kalaya atal kala derler, zr hakkat'l-hl iki
atal pte-i l zre karu karuya iki kaladr, amm
yine biri birine gidilir bir kala-i stvrdr.
Sene (---) trhinde Serdr Al Paa'ya itat etmeyp
belki binden ziyde toplar atd. Ol gece Melek Ahmed
Paa efendimiz Rmeli eyletine mutasarrf olmaile
Rmeli askerinden nsfu'l-leylde bin asker-i pr-silh
pusuya koyup kendleri ale's-sabh kfire bek
gsterdikde hemn kffr- hksr bu kala-i Kyvar'dan
domuz srs gibi kup grnen askerimiz zre hov
edp bir hayli ceng [] cidlden sonra bizim askerimiz
yan verp firr eder eklinde olduklar gibi kffr-
dzah-karr askerimizin akbine dp kovarken kala
geriden hayli alarka olduklarnda hemn Melek Ahmed
Paa efendimizin geceden kemnghlara koduu asker-i
slm ejder-i heft-ser gibi pusudan sad-y Allh Allh ile
kup kffr iki asker ortasnda kalup topa tutulmu
ml- ganimle guzt- Rmeli mutenim olup aa dere
kenrndaki varou ihrk etdiler.
Amm imdi iinde iki gece mihmn olup
kapudanyla baz kelimt ederken Melek Ahmed
Paa'nn bunlar krdn yd etdim. Kendler de
taaccb edp,
 "Bize Seyd Paa bile garm olamad, amm gidi
Melek Paa baba bize ey kl urup ok ml ald" dey
pesend etdiler. Biz dahi kalay seyr [] tem edp
tarz- tavr- binsna taaccb etdim. Acb garb ve
metn Sedd-i skender-misl kala imi. Bu kala geri
Erdel'e tbidir, amm Rakofiolu mrdenin mlk-i
mevrsu olmaile er bin askeriyle Rakofiolu anasna
tbilerdir. Lkin amos nehri ar kble tarafnda bir
hayli mesfe-i bad[e] yerde havlesi vardr.
Bu kalay temdan sonra kble tarafna 5 sat
gidp,
Menzil-i karye-i Kre: Macar kydr. Andan 4
sat yine cnib-i kbleye giderken nehr-i amos
kenrnda,
Menzil-i karye-i Uranyar yan Aalar ky
demekdir. Gyet mamr u mzeyyen kend-i azmdir.
Andan yine taraf- kbleye giderken yine nehr-i
amos kenrnda mamr kyler ve nie sarplk dalar
ve dere ve depeleri ve belen yerleri (---) satde ubr
edp,
Evsf- menzil-i kala-i amos
Bu dahi sene (---) trhinde Al Paa'ya itat
etmeyp varou ihrk olundu idi, amm imdiki hlde
evvelkiden mamr olmu. Kalas bir gln iinde
amos nehrinin Varat kalamz tarafnda deildir, beri
Erdel tarafnda Beleo Sonlok nhiyesindedir, amm
arbatak ve Seykelhit ve Kanije gibi bataklkda sarp
kaladr. Lkin mesfe-i badede havlesi vardr. Andan
(---) sat arka gidp,
Evsf- ehr-i Dejvaro
Bunu dahi sene (---) trhinde Al Paa ile
geldiimizde eyle ihrk bi'n-nr etmidik kim grenler,
"y bunda sr- bindan bir eser var myd?"
derlerdi. Hl ol kadar mamr olup b- rem-vr bir
ehr-i cedd olup kala-misl manastrlar ve hn ve sary
ve dekknler ile mzeyyen ehr-i mamr olmu, amm
kalas olmamak ile ehrin etrfna yaln kat it palanka
ile kar- azm handaklar kesp yedi yerde cisrli kapular
etmiler.
Andan yine cnib-i kbleye mamr yerler gep ve
ibret-nm temlar edp 6 satde,
Evsf- kala-i Kolojvar
Bu hakr bu kalaya yedi kerre gelmek vki oldu.
kerresi Melek Ahmed Paa efendimiz sadrazamlkdan
sene 1062 trhinde mazl olup Silisre eyletine
mutasarrf iken Rakofiolu isyn edp Leh vilyetini
kabza-i teshre almaa giderken Silisre'den lgar ile Erdel
vilyetine girp Rakofiolun bu Kolojvar'da bulup
Melek Paa efendimiz mektblarn verp yine
Rakofi'den mektblar alup gitdim ve yine iki kerre
geldim.
______________________________________ 152
hr- kr drdnc geliimiz sene (---) trhinde
Gz Seyd Ahmed Paa ile gelp bu Kolojvar kalas
sahrsnda Rakofi'nn yz seksen bin cnd-
cnblerin dendn- t-i te-tbdan geirp
Rakofizde meln kral dahi bu cengde mecrhen firr
edp anasnn Namin kalasnda cn ber-cehennem
mrd olup devlet-i l-i Osmn'da serhadd-i Tmvar
emn [] emnlar oldu.
Beinci geliimizde sene (---) trhinde Serdr-
muazzam Al Paa ile bu Kolojvar'a geldik.
Altnc geliimiz yine Al Paa ile avdetde uradk.
[91b] Hl bu Kolojvar'a yedinci geliimizdir. Hatt bu
hakrin bu Erdel diyryla Leh ve Maskov kfiristnlarn
ol kadar kesret zre seferler edp vefret zre temlar
etmiimdir ki bir dahi grmee nefret etmiim, amm
Cenb- Br yr klup yine gelp seyhat etdik.
Amm bu kala-i Kolojvar t Erdel diyrnn
ortasna vki olup kala-i azm ve metn kav olduu
bldaki krrs cildlerimizde mufassalan tahrr olunmu-
dur. Lkin bu kala nehr-i amos'dan uzakdr. Ve nehr-i
amos'un Varat kalamz tarafnda Varat'a merhale
yer olup Macar huddundadr. Ve bu mahalle dek tahrr
olunan Erdel kalalar Varat'dan gn dousu tarafna
vki olmulardr, amm bu Kolojvar kalasndan t
Erdel Belgradna varnca kble cnibine gidilir.
Bu Kolojvar kalasnda bu hakr istim etdim ki
Erdel kral Apofi Mihal Hayduak vilyetine gitmi. Bi'z-
zarr biz dahi geri dnp ol taraflara gitmek iktiz edp
Kolojvar'dan kh imle ve kh garba ve khce cenb
taraflarna bir hafta gezp nie kur ve kasabt ve
kllar seyr [] tem etdiimiz yerler okdur, amm
gayri mehrlarn zikrinde fidesi ve beynnda idesi
olmayup nie menzillerin dahi esmlar malmumuz
olmayup evsflar tahrr olunmad. Andan bir menzil-i
gm-nmdan kalkup 5 satde,
Evsf- kala-i Glu
Lisn- Macar'da (---) demekdir. Mukaddem
Rakofi lanin taht olduu blda Al Paa'da tahrr
olunmudur, zr bu kala-i hasn metn Al Paa'ya
itat etmeyp varou ihrk olunup b-hadd b-hisb
ml- menl alnmd. imdi gyet mamr grdk.
Kalas bir vsi z iinde ekl-i muhammes bir eddd
bin-y randr, amm kkdr. Ve bu mahalle nehr-i
amos mark tarafndan gelir b- hayt sudur. Bu
kalada bir gece mihmn olup kapudanndan ihsn ve
refkler alup nehr-i amos' atlar ile ubr edp 7 satde
mamr u bdn kurlar ve mezraalar gep andan,
Menzil-i karye-i Linse, andan yine 5 satde
semt-i garba gidp
Evsf- ehr-i Samo
Bunu dahi Al Paa asrnda berbd etmidik. Hl
mamr olmu. ehri nehr-i amos kenrnda temgh
bir b- Merm'dr. Bu mezkr amos nehri t Senyal
dalarndan tul edp nehr-i Tise'ye karb cereyn
ederek yigirmi pre kllardan kala-i Sakmar ve kala-i Evsf- kala-i ebevar: Serasker Al Paa ile
Karol ve kala-i Eetvar ve kala-i Namin ve kala-i Kalo vardmzda berbd etmidik. imdi evvelkiden bin kat
sahrlarnda nie varolara ve nie nhiyelerin kurlarn ziyde mamr u bdn grdm. Andan kble tarafna
bu nehr-i amos saky edp kala-i Kalo nhiyesinde (---) sat gidp,
nehr-i Tise'ye mahlt olduu blda musarrahdr. Andan Menzil-i karye-i Klbn: Mrd olan Kprl
5 satde, vezrin er Baray Kral'n hss kydr. Andan bir
sat ismi malmum deil bir kk varou ve (---) sat
Evsf- varo- Tuzda dahi gidp dalar iinde,
Bu mahallin dalarndan kaya kaya tuz keserler. Bu Menzil-i karye-i Bona: Gyet mamr kydr ve
ibret-nmy grmeyen cihn get etdim, demesin. El- reys cmle [92a] Kara Eflak keferesidir. Bu
yzu billh kar- zemnin tuz kar grlarna kanl ve mahalden t Saz Macar vilyetine varnca cmle reys
hrszlar koyup tuz keserler. Asl deme benzemez bir Kara Eflak'dir, zr Eflak vilyetinde beleri gyet
alay gul-beybna benzer dem sfatl mcrimlerdir kim ziydesiyle zulm eylediklerinden cmle Eflak reys
Ferhd gibi Ferhd klnkler ile kh-ken-misl cibl-i "Adl-i adletdir" dey Erdel diyrnda tavattun edinp
mntehlar mara mara delp tuz karrlar. Krk bin krala birer altun har[]c verirler, gayri teklfleri yokdur.
altun hsl olur emnet-i azmdir. Cemi serhadlere tuz Amm Kara Ulah reys n-pkdir, amm Macar
bu Turda ehrinden gider, gyet lezz tuzdur ve halk reys ve askersi pkdir.
cmle tuzculardr. Hatt Al Paa sene (---) trhinde bu Andan yine cnib-i kbleye dalar ve ormanlar aup
ehri vrn edp nie yz esr alduu bldaki cildde 8 satde,
mufassal tahrr olunmudur, amm imdi acib mamr
u bdn olup tuz grlarn seyr [] tem etdik, nez Sityi-i tahtgh- kral- Erdel
billh. Andan 6 sat kble tarafna gidp, yan Belgrad- erzel
Karye-i mamr Dijle: Henz bir kasaba-misl Bu ry- arzda drd Belgrad'dr. Rmeli'nde
amr olmu. Andan 5 satde ovalar ve mamr kurlar Arnavud Belgrad ve Tuna Belgrad ve Ustolni-Belgrad
ubr edp, ve bu Erdel Belgrad gyet irem-s mamr idi. btid
sene (---) trhinde Yanova fethine giderken Krm hn
Evsf- kala-i Entivar Mehemmed Geray Hn Sultn Karda Kazak ile bu
Bu dahi sene (---) trhinde geldiimizde bir mamr Belgrad' muhsara edp bir gnde fethinden sonra
ve mzeyyen kk kala ve bir azm bdn varo idi. ihrk etdi.
Budin vezri arkac sml Paa Budin askeriyle vrn Badehu sene (---) trhinde Seyd Ahmed Paa ile
ve ihrk ve gret edp cmle halkn esr-i kebb etdii yine berbd etdik. Badehu amr olup yine sene (---)
blda merkmdur, amm imdi evvelkiden bin kat al trhinde Serdr- ekrem Al Paa ile gelp harb
mamr olmu, amm kalas dahi tamr termm etdiimiz cmle bldaki (---) cildde mufassal kitbet
oluyordu. Ve kalasnn havlesi olan dalar blardr. Ve olunmudur. Amm imdi Apofi Mihal kalas ve
mahbb u mahbbeleri ve halk tabblar ve tendrst- kilisalar ve rs-y bzr ve hammm ve hnlar ve
lerdir, zr b [u] hevs ve bins ve mezraalar okdur. sary- hnednlar t nehr-i Mori kenrna varnca ve
Andan (---) satde, bir taraf bdm aacna varnca eyle mamr [u] bdn
olmu kim tabr tavsf olunmaz. Ve krallara mahss
muhrk olan sary- menhshne ol kadar mzeyyen ve
Evsf- Varo- Zenvar
mamr olmu kim misli meer eh vilyetinde eh
M tekaddem kala imi. Sene (---) trhinde Yanova kralnn Frandon sary ola.
bei Tatar Hn Karda Kazak'la bu mahalle gelp bu Hamd-i Hud kral bunda bulup bir azm dvnda
kalay berbd edp hl hli zre kalm, amm bir bu hakre buluup "Hay Evliy elebi, ho geldin." dey
mamr u mzeyyen varo- azmi var kim misli Orta tazmler etdi, zr sene (---) trhinde Al Paa ile diyr-
Macar diyrnda meer Dobroin ehri ola. Al Paa Erdel'in t Tise nehri kenrna vey Seykel vilyetine
asrnda ihrk olup hl yine amr olmu. Hakr varup geldikden sonra kala-i Udvarhel altnda bu
mukaddem grmemi idim. Bir da dibine vki olmu keferenin elinden Melek Ahmed Paa efendimiz yapup
sf b u beler iinde b- revn(?) firvn b- Serdr Al Paa'ya gtrp dvn- azmde mstakil kral
rem-misl bir varo- bdndr kim hl b-bedel ve b- olup efendimiz Melek Ahmed Paa'nn asleten er-
adldir. efrhtesi olduundan hukk- sbkamz olmas cihetiyle
Andan (---) sat kbleye dalar aup bizim Yanova imdi bize bir hayli izz [u] ikrm edp yannda berber
kalamzla Gle kalamza urayan nehr-i Kiri'in ber-taht-nin olup Varat vezri Hsm Mehemmed
bandan atlar ile gep andan kble tarafna dalar aup, Paa'nn ve Yanova vezri Cerrh Ksm Paa'nn
Menzil-i karye-i Jidek: Ol kadar mamr ky mahabbetnmelerin dest ber-dest krala verp krat
deildir. Andan 3 satde cnib-i kbleye gidp, olundukda ayaa kalkup vfir hazz edp,

______________________________________ 153
 "Nin sizin Varat'a karb garb Seykelhit kalasn ve
benim Adorban kalasn ykdnz? Hayf dir size bir
gn lzm olurdu" ded[ikd]e hakr eyitdim:
"Seykelhit kalasnn yklmasn Nemse sr
inpiratoru ric eyledi. Annin ykdk. Adorban kalasn
Al Paa sulhde ykup siz yine yapmsz. Pdihdan
hatt- erf gelp ykdk" dedim. Vfir mteellim oldu.
Badehu koynumdan Nemse srnn hakre
verdii yedi kral in hattn Erdel kral eline verdiimde
akl bandan gidp ayak zre kalkup srn kzn
cmle dvnda olan kfirlere gsterince cmle kefere
balarndan gn-gn kalpaklarn karup benim
verdiim kza doru gy secde edp hamd etdiler.
Hemn grdm ki, kraln gzleri ya ile dolup
tercmnlar srn hattn okuyup mefhmu malm-
kral olunca hemn kral kalkup bu hakrin koltuuna
girp,
"Ho geldin, yzm basa geldin. Benim eski
dostum" deyp hakri halvethnesine gtrp azm
vezni zre izz [u] ikrmlar edp kend sarynda
aded hcre dedp cmle tayintmz eker ve darn
ve karanfle varnca verp eb [] rz kendsiyle ve May
Frav nm avreti ve bu kadar mahbbe-i zenn Macar
kzlaryla hsn-i lfetler ederdim. Hud'ya ayndr
gecemiz leyle-i Kadr ve rzumuz rz- yd- Adh ve
rz- nevrz- Hrezmh idi, amm yine tevbiimle
evkt- hamseye mdvemet edp ezn- Muhammedyi
savt- al ile tilvet etdiimize mni deiller idi, amm
eh vilyetinde iken kral saryna savt- al ile memlk-
larm ezn okuduklarna mni olup Halvet savt ile yine
ezn- Muhammed okurduk, amm bu Erdel kral
yannda zevk etdik.
Ertesi gn sepet-i sandkumuzdan Nemse sr
vezri koca Rudolfo'un ve Vezr Palatinu'un ve Vezr
Zoza'nn ve Vezr Mantikukula'nin ve ba ireklerin ve
baz nemelerin mektblarn Erdel kralna verdikde
vfir hazz edp sra bizim eli Kara Mehemmed
Paa'nn buluup nice tazm tekrm olunduun ve ne
yzden buluup nie mumele olunduunun ahvllerin
sul edp hakr dahi kraln suline cevblar verp
badehu yine uarlar(?) hakri konamza gtrp kmil
hafta pdihne gn-gn sayd [u] ikrlarda zevk u
saflar edp badehu hakre yz Erdel altunu ve bir
kse Nagban Ejder kalas guruu ve bir pastav uka ve
on top kum ve be karabina tfeng ve be sat ihsn
etdi. Avreti Mayfrav dahi bir gayri eyler ihsn etdii
zann- gmn olunmaya, zr i olanlar dahi ok
metlar verdiler. Ve kral Eflak ve Bodan belerine ve
i erlerine ve Leh kralna ve Varalka Kral'a ve Krakov
kralna ve Tmvar vezrine ve Yal aas kalga sultn ve
nreddin sultna ve bizzt Krm hn Mehemmed
Geray Hn'a [92b] gtrmede haff bahda sakl hed-
ylar ile nmeler ile Eflak ve Bodan belerine mektb-
lar verp ve yz aded yarar kfir refkler koup kral
ve sir i erleriyle vedlaup,
______________________________________ 154
Erdel Belgrad'ndan Tmvar'a ve Eflak ve
Bodan vilyetlerine gitdiimiz konaklar
beyn eder
Evvel ol gn 8 satde,
Evsf- kala-i Vinaz
Evvel ve hir Erdel krallarna tbi nehr-i Mori
kenrnda bir ehr-i azm idi. Mukaddem sene (---)
trhinde sml Paa ihrk etmi idi. Hl ol kadar
mamr olmam ve kalas Mori nehrinin karu
tarafnda evc-i sumna berber bir yaln kh- bl
banda r-ke krgr bin bir kala-i randr. Nie
derd-i bel ekp kalaya kup tem etmee
komadlar. Ancak kapudan tarada ziyfet edp birez
hedylar verp gitdim. Hl bu kala Erdel kralna isyn
zre keferelerdir.
Andan 9 satde semt-i garba,
Sityi-i kala-i Sazvaro[]
Kalas bir su kenrnda ve bir da eteinde ve bir
d[z]lk fezda krgr ve seng bin bir kala-i ran ve bir
varo- zb idi. Bunu dahi Al Paa ihrk bi'n-nr etdi
idi. imdi ke'l-evvel amr olmu, zr gyet mahsll ve
ganmet sahrl ve b u beli yerdir. Andan garb
tarafna 7 satde nehr-i Mori-i azm kenryla mamr u
bdn kurlar ire gidp,
Der-vasf- kala-i Devevr
Mori nehrinin karu tarafnda evc-i semya
mnkalib olmu bir kala-i kudretdir kim vilyet-i
Erdel'de ve eh ve Leh'de byle bir kala-i Kahkah-
misl hisr- stvr yokdur. Mori cisriyle gep kalada
bir gece mihmn olduk ve murd [u] mermmz kadar
seyr-i tem etdik. Geri bat tarafndaki kh-
blendler havledir, amm anlardan bu kalaya asl zarar
yokdur ve bir vech ile bu kalann yanna varlmaz. Hatt
Al Paa ile sene (---) trhinde Erdel'e girdiimizde bu
kala asl itat etmeyp asker-i slm'a Mori suyun iir-
medii blda mufassal tahrr olunmudur. Badehu
Varat kalasna giderken bizim Lipova kalasndan bu
Deve kalasna yine gelp ve Faatl Al Aa birderin
esrlikden hals etmee bu Deve kalasna yine gelmidik.
Bu kala yine drst seyr [] tem edp kapudanndan
hedylar alup andan yine cnib-i kbleye 3 sat sahrlar
ire gidp Lena boazn aup,
Menzil-i karye-i Baray Kral
Muazzam ve mamr Macar ve Eflak kydr.
Andan 6 satde Hasek ve Haek dahi derler. Bu
sahry gep andan yine garba skender-i Zlkarneyn'in
bin etdii Demirkapu'yu ubr etdik. Hamd-i Hud
selmet gedik, amm sene (---) trhinde Al Paa ile
Erdel seferinden geldikde bu Demirkapu'nun i yznde
Haek sahrs tarafnda kar zre meks olup gn
gecede bu Demirkapu dalar ve ormanlarn anca
iddet-i itdan on bin esr krld ve bir kaht- azm
olduu cmle blda merkmdur.
Hamd-i Hud imdi selmet Demirkapu'yu gep
cnib-i garba yoku aa diyr- slm ire gidp, dr kim sene (---) trhinde Ftih-i Tmvar Vezr-i Sn
Evsf- menzil-i kala-i ebe
M tekaddem iki kerre tavsf olunmudur. Andan
yine cnib-i garba 6 satde,
Sityi-i kala-i Logo
Bunu dahi Kprl Mehemmed Paa sene (---)
trhinde Yanova fethine giderken feth etdii ve iki kerre
gediimizde blda mevsfdur, amm imdi bu
Logo'da konmayup 4 sat yine semt-i garba gidp,
Evsf- kala-i Tmvar
Vl-i vilyet olan Cerrh Ksm Paa Yanova'da
skin olup Erdel kral nmelerin hedylaryla
Tmvar'da kimmakm Ahmed Aa'ya verp bir gece
mihmn olup ale's-sabh ihsnlar ile refkler alup
Tmvar'dan kimmakm mektblaryla,
Eflak vilyetine gitdiimiz konaklar beyn
eder
Evvel Tmvar'dan refkler ile bir satde odun(?)
cisrin ubr edp bir azm haeb cisr-i kavdir kim alt
gzdr. Altndan cereyn eden nehr-i Tm diyr-
Erdel'den tul edp ebe ve Logo kalalarnn
handaklar iinden cereyn eden uyn- criyeler bu
nehr-i Tm'a mahlt olup bir frkas kala-i Tmvar
handak iinden cereyn ederek kala-i Pancova'y ubr
edp nehr-i Tuna'ya mahlt olur ve odun(?) cisrinden 7
satde sahr ile cnib-i kbleye gidp,
Evsf- kala-i Virse
Be alt sene bu serhadleri get [] gzr etmidim,
amm bu kala-i Virse'yi grmemidim. Bnsi Srf
krallarndan Dest-pot Kral binsdr. Lisn- Srfa (---)
demekdir. Sene (---) trhinde Eb'l-feth Sultn
Mehemmed fethidir, be-dest-i Gz Bal Be. Badehu
Erdel kffr bu kalay istl edp hr- kr sene (---)
trhinde Sleymn Hn asrnda Vezr-i Sn Ahmed
Paa Tmvar fethine giderken bu kalay feth edp hl
Tmvar eyletinde voyvadalkdr ve yz elli ake
kazdr.
Siph kethudyeri ve yenieri serdr vardr, amm
i el olmak ile yukaru kala dizdr ve nefertlar ve
imreti yokdur, zr kalas evc-i sumna berber bir
kh- serblend zre ekl-i bdem bir eddd ta bin in etmeile ismine Yeni Palanka derler, amm bin-y
bir kala-i randr, amm c-be-c yerleri harbdr.
inde k gnleri ehir aynnn obanlar [93a] koyun aded tahta rtl hneleri var. Ancak paann sary
kladrlar. dem ve demzd skin deildir.
Amm bu kala cnib-i erbaasnda altar ve yedier
konak yerden grnr. Bat ve kble taraflar sahr-y b-
______________________________________ 155
pynl kala-i bldr. Ve bu Virse kalasnn aasnda
bir glcez kenrnda ekl-i murabba dolma ve rhtm
bir musanna palankas var, cirmi kmil drd yz adm-
Ahmed Paa Erdel kffr katanas in bu aa varo
palankasn bin edp katana ekylar aa ehri gret
etmi olur. Dizdr ve yigirmi aded merdm-hisr ve
drd aded h toplar ve kifyet mikdr cebehneleri
var.
Ve kala ire bir tahta rtl ve tahta minreli bir
cmii ve sekiz aded yine tahta rtl nefert evleri var.
Ve kalann kbleye nzr bir aa kanatl kapusu ve kapu
nnde yine haeb cisri ve handak kenrnda bir zb
mahkemesi var. Ve kalann bat taraf bir kk gldr.
inde gn-gn mhleri sayd olunur.
Der-vasf- tara varo- Virse
Bu aa palanka kalann kble tarafnda yz
aded tahtn ve fevkn vsi tahta rtl mamr
evlerdir.
Cmle mihrbdr. Evvel mahkeme nnde bir
cmii var. rs iinde vki olmak ile cemat-i kesreye
mlikdir. Bundan gayri mahalle mescidleridir. Ve cmle
bir medrese ve cmle bir tekye ve cmle iki mekteb ve
cmle bir hammm ve cmle iki hn ve cmle yz on
aded dkkn ve cmle aded seblhne-i atn var. Ve
cmle bunun dahi evleri tahta rtl bl ve beli
vsi hnelerdir. Ve cmle sokaklar kumsalca olmak ile
kaldrm azdr, zr ol kadar amur olmaz.
Ve bu ehrin mark taraf, t yukaru kala-i khneye
varnca dalar cmle blardr. Hevsnn letfetinden
halk salardr. Lal-gn zm lezzdir, amm suyu
sehel orakadr, yan geren acdr. Amm halk ank
bzergnlar ve garb-dostlardr. Ve gyet ucuzluk ve
ganmet yerdir. Mahbbu gyet okdur.
Bu hakr nehr-i Tuna'nn Tmvar tarafnda ve
Eflak tarafnda grmediimiz ehirler olmak ile Tuna
kenryla gitmee azmet edp bu Virse voyvadasndan
yarar kulazlar alup Virse'den cnib-i kbleye 6 sat
gidp,
Evsf- Yeni Palanka
Sene (---) trhinde Eb'l-feth asrnda Gz (---) Be
Srf kfiri elinden feth edp mrr- eyym ile harb
oldukda sene (---) trhinde Ftih-i Varat Vezr-i Sn
Ahmed Paa Sultn Mehemmed Hn- Slis fermnyla
temel-i kadmi zre mceddeden nehr-i Tuna kenrnda
ekl-i murabba bir dolma rhtm bin bir palanka-i ran
evveli kadmdir. Dern- hisrda bir nkr cmii ve elli
serp kiremit rtldr. Ve hl Modova bei bunda
skin olur. Hl Mehemmed Hn- Slis tahrri zre
Tmvar eyletinde Modova beinin tahtdr. ki tulu
paalara dahi sadaka olunmu latf sancakdr. Beinin
hss 260.080 akedir. Ve cmle zuams 13 neferdir.
Ve cmle erbb- tmr 123, eriba ve yzba ve Siph kethudyeri ve yenieri serdr ve kala dizdr ve
alaybeisi vardr. Hn-i seferde knn zre mezkr
zuam ve erbb- tmrlarn cebelleri beinin
tevbiiyle cmle be bin aded gzde asker olup
Tmvar muhfazasna memrlardr. Knn zre siph
kethudyeri ve yenieri serdr ve kala dizdr ve yigirmi
nefer merdm-hisr ve yz elli ake pyesiyle kads ve
muhtesibi ve emni ve bcdr ve ehir kethuds ve yedi
nefer kala aalar vardr, amm eyhlislm ve nakb'l-
erf yokdur.
Der-beyn- ekl-i Yeni Kala
Nehr-i Tuna shilinde bir yarl(?) bayr zre r-
ke palanka olup cmle iki kapusu var. Biri beri mark
tarafna nzrdr. Biri kk kapudur kim nehr-i Tuna
kenrna bu kapudan yigirmi ayak nerdbn ile enilir,
Tuna tasa on kademe nerdbn kalr. Varo tarafna
mezkr byk kapu zre bir kasr- lsi var, mahkeme-i
er-i Resl civrndadr. Ve kapu nnde bir enli amk
handak zre makaralar ile asma it cisri var. Bu cisrden
gep byk varoa varmaa nehr-i Tuna zre yz adm
gidp bir aa cisrden dahi gep andan varoa girilir.
Bu hisb zre bu kalay nehr-i Tuna ihta edp bir
cezre gibidir, zr Tuna'dan ayrlm bir frka ensiz su
dahi vardr.
Der-ayn- ekl-i Byk Varo
Evvel mezkr cisrin banda elli aded dkknlar
ve bir hn ve bir cmii var. Cmle () mihrbdr.
Ve cmle drd mahalledir, ikisi mslim ve ikisi kefere
mahallesidir. Ve cmle yz aded bl ve beli tahta
indire rtl mamr hnelerdir. Ve bunda bir bin-y
latf hammm var, amm eyym- Temmz olmak ile
muattal durup cmle halk nehr-i Tuna'ya girirler.
Ayn kibr evlerinde soba hammmlarna girirler, zr
her evde mlekden soba mukarrerdir.
Ve bu ehrin bat tarafndan nehr-i Krava cereyn
edp bu mahalle karb nehr-i Tuna'ya munsab olur latf
sudur, amm kkdr. Ve bu nehrin [93b] ibtid tul-
hurcu Erdel vilyetinin Krava dalarndan gelp Virse
kalasyla bu Yeni Kala sahrsndan cereyn edp nehr-i
Tuna'ya girir ve nehr-i Terhal alma yaylandan gelp
bu ehrin mark cnibi dibinde bu da Tuna'ya rzn
olur. Ve hakr bu Yeni Palanka'dan bir ketye
refklerimle ve ehir aynyla al tark's-seyr Tuna'dan
karu kble cnibine nehr-i Tuna'y ubr ederken renc-i
anlar ve rh- akmler ekerek bir mlde karu gep,
Evsf- kala-i benm, yan
hisr- stvr- hram
Sene 897 trhinde bizzt Sultn Byezd-i Vel
binsdr. Hl Budin eyletinde Semendire sanca
hkinde voyvadalkdr ve yz elli ake pyesiyle erf
______________________________________ 156
kazdr, zr nhiyeleri (---) aded mamr kurlardr.
elli aded nefertlar ve eyhlislm ve nakb'l-erf ve
muhtesibi ve gmrk emni ve bcdr ve harc emni ve
mimr aas ve alt nefer kala aalar vardr.
Der-vasf- ekl- kala-i hram
Nehr-i Tuna shilinde bir yaln kaya zre ekl-i
muhammes ve be aded metn ve kav kulleli ve diren-
mdr be yz adm cirmli iki kat eddd mcell ve
musaykal seng-i tr metn kala-i savadr. Be kullesi
dahi indire tahta rtl sivri kubbeli kulle-i
sermedlerdir. Hatt dern- hisrda bir Hnkr cmii
ve bir dizdr hnesi ve mezkr kullelerde cebehneler ve
zahreler ve bir su kuyusu var, gayri sr- bindan bir
ey yokdur.
Ve cnib-i garba nzr bir demir kapusu var, amm
iki kat bb- ceddlerin mbeyni lt- silh ile mzeyyen
olup bevvblar mde dururlar. Geri i eldir,
dmandan emndir, amm dalarn Srf ve Bulgar
harmlerinden havf edp kapuyu dim beklerler, zr
cmle ehir aynlarnn z-kymet eylar bu i kalada
mahfzdur.
Ve bu kala kapusu olan kulle-i bl biri biri iinde
iki kat musanna kulle-i ibret-nmdr. Ve bu kapunun
atebe-i ulys kemeri zre trhi byle tahrr olunmudur,
trh:
Ey veyr hayrest bedn cm- nev,
Zi (...) der emen cnhrm- nev.
Sene 997.
Ayn bu nak zre tahrr olunmu Fris ekilli
trhdir kim asl ziyde ve noksn yokdur. Ve kalann
toplar okdur. Ve mark tarfnda handak vardr, amm
gyet dardr. Ve bat taraf yaln kayal hisrdr. Hatt
Tuna kenr olmak ile bu kayalar tarafnda handak
yokdur.
Sityi-i varo- kala-i hram
Sebeb-i tesmiyesi oldur kim bu kala bin etmee
Byezd-i Vel bu cy- mahda gelp bir ihrm zre
meks edp,
"Bu ihrmm yerinde bana bir kala bin edin" dey
nutuk buyurduklarnda mbrek dest-i erfiyle ihrm
etrfna talar yup,
"hrmm kalasdr" dey nm verirler. Hl
mezkr kullenin yeri ihr[m] cirminde kulle-i bldr.
Annin vech-i tesmiyesine hrm kalas derler rn bir
kala-i mzeyyendir.
Bu kalann kble cnibinde kalaya sehel havle bir
mrtefi zemnde bir varo- azm imi. Henz birka ay
mukaddem ihrk olup nie yerleri harb u yebb hli
zre yatrd. Ancak kala nnde bir ta bin hn var,
Tmvarl Cimcime Defterdr'n hayrtdr. Ve ehir
henz amr olup ancak iki yz kadar indire tahta ile
mestr hne-i nev-bin mamrlardr. Cmle yigirmi
aded nev-bin dkknlardr. Ve bir cmii var, bu dahi
henz ihrk olup cnib-i vakfdan amr olmada idi. Ve
kaladan aa bir kk hammm [var].
Ve'l-hsl bu varo dahi mamr deildir, amm b
[u] hevs ve b u beleri latfdir. Halk Rmeli tarz
esbb geyp Bonaka ve Srf ve Bulgarca ve Trke ke-
limt ederler.
Bu ehri dahi tem edp yine ketye svr olup
karu tarafda Yeni Palanka'ya tekrr gelp ertesi gn
yine seyr [] tem in birka yr- muvfklar ile yine
Tuna ketsine svr olup nehr-i Tuna ile garb tarafna
ba yukaru renc-i an krein ekerek be sat gidp
Tuna'nn karu cenb taraf ki Semendir[e] kalas
cnibidir, ol tarafa yanaup bir sat dahi gidp,
Evsf- bin-y g yan kala-i Kylc
Bir kala-i Kylc dahi Bosna eyletinde Hersek
sanca hkinde leb-i deryda olan Nova kalasnn
imlinde Gaka sahrs nihyetinde bir kh- blend
zre vki olmu Kylc kalas var, amm bu Tuna
Kylcdr. Sene (---) trhinde Eb'l-feth Mehemmed
Hn asrnda be-dest-i Gz Bal Be dest-i Srf kral
elinden dest-i kahr ile feth edp hl Budin eyletinde
Semendir[e] sanca hkinde voyvadalkdr ve Semendire
kads niybetidir. Kalas leb-i Tuna'da bir d[z]lk
yerde ekl-i muhammes kat eddd ta bin kala-i
randr kim diren-mdr cirmi kmil bin alt yz
germe adm olup kble tarafna byk kapusu ve liman
tarafna su kapusu var. Eski bin olmak ile beyz kala
deildir, yan kesf kala-i atkdir kim der-i dvrlar
karaca ve baz yerleri alaca, rahnedr yerleri var. Amm
Semendire kalas gibi acb garb on yedi aded sivri
tahta klhl kubbeleri var, amm i kalas tara kat
kaladan yksekdir.
Ve cmle yigirmi pre h topcuazlar var, amm
be aded toplar aceb mehb toplardr. Lkin i kalas
kkdr. Ancak dizd[]r ve [94a] kethud ve imm
[ve] mezzin hneleri ve cebehne ve gll anbr ve bir
Hnkr cmii var, tahta rtldr. Ve aa Tuna'ya
ener su yolu ve bir kapusu var, gayri ey yokdur.
Ve tara kalada yz krk aded tahta indire rtl
evlerdir. Ve cmle iki mihrbdr ve iki mahalledir. Ve
kara taraf metn handakldr kim iinden Tuna cereyn
eder, amm ehir hricinde kim dalarda blar zeyn
olmudur.
Memdhtndan beyz bdr hohor kiraz ve
siyh erii ve emrdu mehrdur. b [u] hevsnn
letfetinden mahbbu gyet okdur. Mahbbeleri gyet
meddebe htnlar olup ahl-i vilyeti tccr ve
zvvr- berr [] bihr hacs ok halk halm selm
velniam ve garb-dost Bonak demleridir kim gyet
ehl-i rzlardr. Ve cmle (---) aded mescidlerdir ve
cmle iki yerde medreselerdir. Ve cmle,
..................(1.5 satr bo)....................
______________________________________ 157
Ve bu kalann mark tarafna karb nehr-i azm
Morava t oka ve Rodnik ve Alacahisr dalarndan
cem olup Belgrad'n hrhnda Yagodina nm
mahalden haeb cisrden ubr edp bu Kylc kalas
kurbunda nehr-i azm Tuna'ya mahlt olur.
Andan yine ketye svr olup bir sat yoku aa
akup tekrr kala-i Yeni Palanka'ya gelp Al Modava
beinden refkler alup ehir kenrnda nehr-i Terhal'
gep 5 satde Gz Al Be kolu ile dalar ve sab
yollar gep 2 sat dahi nehr-i Tuna kenryla cnib-i
arka selmet gidp,
Evsf- palanka-i kadm Medova
Yan lisn- Srfa bal ovas demekdir, amm galat-
mehr evl olmaile Modova derler. M tekaddem
knn zre Medova beinin taht bu idi. Sene (---)
trhinde Eb'l-feth asrnda Gz Bal Be fethidir. Tuna
kenrnda r-ke iki kapulu bir vrnca kk
palankackdr. inde elli aded tahta rtl nefert
hneleri ve bir tahta minreli kk cmii ve dizdr ve
yz aded merdm-hisr var, Yeni Palanka niybeti ve
voyvadas var, gayri hkimleri yokdur. Amm tara
varounda iki yz aded bl ve beli indire tahta ve
saz rtl rey evleri ve bir kk tahta rtl cmii
ve bir ekmeki dkkn var. Hn ve hammm ve gayri
dkknlar yokdur. Amm on gne bal mehr
olduundan Medova derler. Bundan yine bir ketye
svr olup bir satde nehr-i Tuna ile aa akup karu
Semendire hkinde,
Evsf- dr- kebterlik, yan kala-i iyn
Gvercinlik
Rmeli'nde Dimetoka karas kurbunda bir
Gvercinlik kalas dahi var, amm harbdr, iinde ben
dem yokdur, amm bu Tuna Gvercinlii mamr
kaladr. Sene (---) trhinde Eb'l-feth fethidir, be-dest-i
sad ehd Koca Mehemmed [Mahmd] Paa, dest-i
Srf'dan dest-i kuvvet-i bz ile feth edp hl Budin
eyletinde Semendire sanca topranda voyvadalkdr.
Kethudyeri ve yenieri serdr ve kala dizdr ve elli
aded merdm-hisr ve emni ve harc emni ve bcdr[]
ve muhtesibi ve mimrbas ve kala meremmtna
memr mrhr aas ve yedi nefer kala aalar ve ey-
hlislm ve nakb'l-erf ve yz elli ake pyesiyle
kads ve yz krk aded nhiye kurs vardr.
Amm kalas nehr-i Tuna shilinde evc-i sumna
ser ekmi bir yaln kaya zre ekl-i mseddes eddd
krgr seng-i tr, yan dr- sava gyet metn yedi
kulleli kala-i ibret-nmdr. Be kullesi yaln pte kaya
zre ve iki aded kullesi nehr-i Tuna der sab kulle-i
sermedlerdir. Bu kalann cnib-i erbaas yaln kaya
zre olmak ile asl bir tarafdan bu hisr- stvra lam
ve siba ve meteris ile zafer mmkin deildir. Ve gy
kh- B-stn-misl Tuna nehri iine km bir yksek
burun zre vki olmu bir kala-i sermeddir. kalada
yedi ev ve bir gll anbr ve kullelerinde cebehne-i
gn-gn ve zahre in krmz dar durur.
Ve bir Mahmd Paa cmii ve garb tarafna mekf
bir demir kapusu var. Ve kapunun kulleden aa t
nehr-i Tuna'ya ener bir garib ibret-nm su yolu var,
garb ve acb sanatdr. Amm tara kala aa Tuna
kenrnda cmle mahalle ve cmle yz indire
tahta rtl mamr evlerdir.
Ve cmle mihrbdr. Evvel Hac Al cmii
Tuna kenrnda cmi-i [nev] bindr. Mad mescid-
lerdir. Ve cmle (---) aded medreselerdir. Ve cmle (---)
tekye-i dervndr. Ve cmle (---) aded mekteb-i sb-
yndr. Ve cmle bir hammm var, Koca Mahmd
Paa'nndr. Ve cmle elli mikdr dkknlardr.
Bezzzistn ve imret-i tm yokdur, amm Vel
Mahmd Paa hn-i fethde bu kala ahlsine hayr dular
edp gyet mnim kimesneleri ve ehl-i iylleri ve
ganmet zre mahslt- hubbt- nebttlar vefret
[z]redir. Ve garb tarafna b u beleri de cmle
nehr-i Tuna kenrna vki olup gy b- remdir. Ve
hevs [94b] itidl zre olup sir ehirlerden sehel
ssdr. (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Bu kalay dahi seyr [] tem edp yine
refklerimizle gemiye binp hemn kala mukbelesinde
Tuna ortasnda bir cezre ire,
Ziyret-i Baba Sultn: Bir sivr[i] kaya zre iki
dne draht- mntehlar (...)dir, mezbr Dede Sultn
mezkr ecereynin sye-i himyesinde sde-hldir.
Hikmet-i Hud-y azm ylda bir kerre cmle Tuna
nehrinin balklar bu Baba Sultn cezresi kenrna gelp
eyle ylrlar kim Tuna'nn iki frkas mh-i gn-gnlar
ile zeyn olup balklarn izdihmndan Tuna zre sehel
balk ya akar. T bu mertebe esmklarn izdihm olup
mezkr Baba Sultn' ziyret ederler. Bu mahalde ba-
lklarn ziyret gnleri sayyd- mhler ve gayri ferd-i
ferde balk avlamazlar ve balklar dahi ol gnde asl
demden kamazlar. Nie mhleri ziyretgha varan
yrnlar ellerine alup yine tarfet'l-ayn ire suya korlar.
Bu mahalde hakr mhede etdim ki baln dili
yokdur, zr slmbol peremesi ve kayklar kadar
mteferrika nm moruna(?) balklar balarn ejder-i
heft-ser gibi Tuna'dan tara karup mara gibi azlarn
aup su idiklerinde azlar iine nazar edp grdm,
asl dilleri yokdur. Ve baln su imesi sudan tara ban
karup rzgr imesidir. Bu hussda balk dahi syb
gibidir. Eer balk tara kup su yerine rzgr ok
ierse lr. dem dahi 1 iken olmak ile meymene ve meysere kalasnn nie yerden
suya girp suyu ok ierse gark olur, amm ben deme
rzgr- zorkr zarar etmez. Mhlere dahi su zarar
etmez. Kta-i merb:
1 Kurn, Enbiy 30 "... her canl eyi sudan [yarattk]..."
______________________________________ 158
u mhler ki dery ire[dir] deryy bilmezler,
Hem kl dem olan tehlike deryya girmezler,
Ben dem dahi ber ire asl rh grmezler,
Aceb srr- Hud'dr kim bu srra kimse ermezler.
El-hsl bir cezrecik ire Baba Sultn aceb
ziyretgh- erbb- dilndr kim cmle Gvercinlik halk
her br hk-i pkine varup yzlerin srp ziyret ederler.
Bu hakr-i pr-taksr dahi ziyret edp,
2
hads-i erfi zre rh- pr-fthlarndan istinet taleb
edp andan yine nehr-i Tuna gemisiyle aa akup
Tuna'nn Gvercinlik boazndaki evc-i sumna
peyveste olmu kayalarda nie kerre yz bin aded
gvercin iynlar olduundan bu kalaya Gvercinlik
kalas derler. Nieler bu kayalarda Efltn- lh'nin
gvercin cemiyyeti in tlsmt vardr derler, amm
hakr mutalsemin grmedim. Kizb harmdr.
Lkin acb garb srr- Huda bu kayalarda nie
kerre yz bin kebterlerin yuvalarnda olan yavrularn ne
ylan ve ne yan, ne hn ve doan ve zaanos ve
balaban kular ikr etmezler. Ve ben demden de bir
ferd-i ferde bu kayalara urc edp gvercin yavrular
almazlar, aceb temdr.
Ve bu Gvercin kayas boaznn iki taraf semya
kad ken olmu teng kayalarn arasndan nehr-i Tuna
eyle ser cereyn eder kim ok atsan suya ermez ve cemi
gemiler dahi berk- htif gibi akyup ubr ederler. T bu
mertebe teng boazdr.
Ve ziyretgh olan Baba kayasnn bir ok menzili
karu tarafnda, yan Tmvar hkinde,
Evsf- kala-i Tuna Varat
Hl Tmvar eyletinde nehr-i Tuna kenrnda bir
yaln kaya zre sab kala imi. Evliy Mahmd Paa
Gvercinlik kalasn feth edp bu kalay balyemez toplar
ile Gvercinlik kalasndan de de dern- Varat'da
olan kffr- bed-girdr- murdr "El-amn ey askir-i
l-i Osmn" deyp amn ile kup Erdel diyrna varup
hl elimizde olan Varat kalasn bu Varat nmyla bin
etdiklerinden ismine Varat derler. Bir rivyetde zikri seb-
kat etdii zre Varat kalas ire Menehr evldlar ol
shib-krnlarn tudan altun yaldzl atlar sretleri
tlsmt olduundan var atlardan galat Varat derler, dey
efvh- nsda sylenir.
Amm bu Tuna Varat' ol zamn kffr tarafnda
dvrlarn lamlar ile ender hev muallakast edp hl nie
yerlerinin dvrlar harb [u] yebbdr. Hl baz kulleleri
ve h- cahm-s zindn durur. Gyet metn ve vsi ve
sab kala imi.
2 Hadis (Bu hadis muteber hadis kitaplarnda yer almamak-
tadr); "Tereddde dtnz bir ite kabir ehlinden
istimdd ediniz".
 Bunu dahi seyr edp yine gemilere svr olup
nehr-i Tuna'nn yemn [] yesrn tem ederek Tuna
ile ba yukaru yine Medova kalasna gelp anda
dizdrdan refk kulazlar alup andan atlarmza svr
olup 5 satde el-yzen billh Gz Al Be
derbendinden teper aa nzl edp yine Tuna
kenryla vsi yerlerde kurlar gep,
Evsf- palanka-i Lbkova
Osmnl binsdr. Nehr-i Tuna kenrnda Tmvar
eyletinde Modava beinin hss olup subas hkimdir
ve niybetdir. Dizdr ve altm neferi var, amm
kethudyeri ve yenieri serdr yokdur. Kalas nehr-i
Tuna'dan iki yz [95a] adm badce bir dz vsi
emenzr ve hybn- Acem-misl bir aalk iinde
ekl-i murabba bir kck palankackdr. inde be
hnesi var. Dizdr ve kala mehteri ve kethuds olur,
gayri sr- bindan bir ey yokdur. Ve iki kat handak
var. Kffr zamn gyet mamr imi. Hl be aded
toplar ve kapusu nnde handak ar varoda bir tahta
minreli ve tahta rtl cmii var. Bu varoda yz
mikdr b u beli mselmn evleri ve yz kadar
kefere evleri cmle indire tahta rtl ve tahta havll
fukar hneleridir. Hammm ve hn ve rs-y bzr olur. Hatt Tuna ire nie morina balklar ve mersin
asl yokdur, amm b u beleri gyet okdur. Ve bu
kalann karusuna seyr [] tem in gemiyle gep
n- vhidde karu gep,
Evsf- kasaba-i zb Dobrinova
Semendire sanca hkinde voyvadalkdr ve
niybetdir. Kalas harbca olmu. mrethneleri leb-i
Tuna'da bir dzlk emenzr ve iremistn ve mieyistn
kh- blendler dmeninde vki olup b u beli
cmle iki yz aded tahta rtl ve tahta havll mamr
hnednlardr. Mahslt ok olduundan lisn- Latince
Dobrinova, yan eyi ova demek olur. Ancak bir tahta
rtl ve bir tahta minreli cmii ve bir etmeki
dkkn var, gayri imret yokdur. Cmle halk Tuna
gemicileridir.
Bunu dahi seyr [] tem edp tekrr gemiyle
karu tarafda Lbkova'ya gep dizdrdan kulazlar
alup 5 sat ark tarafnca gidp nie uurum kayalar
zre gidp Tuna kenrnda bir bl ve beli ve ayrl
yerde adrmz ile meks edp etrf kylerinden reylar
koyun ve kuzular ve sir meklt [u] merbtlar
getirp hddmlarmz tam piirmee baladkda
hemn hakr birka refkler ile yine bir gemiye svr
olup Tuna ile karu cnibe gep,
Evsf- kasaba-i Drnkova: Lisn- Latin'de (---)
(---) demekdir. Bu dahi Semendir[e] sanca hk-i
pkinde voyvadalkdr ve niybetdir. M tekaddem bir
mamr palankas var imi, i el olmak ile harb olup
amr olunmam. Amm imdi Tuna kenrnda bir da
eteinde ve bir vsi dere aznda sf bl ve beli bir
rn kasaba-i randr kim bir cmii minresi tahtadan
______________________________________ 159
olup kk cmidir, bir mescidi var, amm keferesi
okdur. Hammm ve hn ve rs-y bzr yokdur,
ancak bir etmeki dkkn ve bir bozahnesi ve bir
balk dkkn var. Cmle imretleri tahta rtldr.
Yz on yedi evdir, amm b [u] hevs latfdir. Bunun
dahi cmle ahlsi Tuna gemicileridir. Ayn [u] erflar
yokdur, amm hadka-misl blar okdur.
Hakr bunu dahi seyr [] tem edp gemi ile
tekrr beri tarafda Dobrinova'ya gep yine dizdrdan
kulazlar alup ark tarafna 4 sat gidp,
Der-vasf- temgh- Girdb- Tahtal
El-yzen billh bu girdbda her sene yetmi seksen
pre Tuna gemileri pre pre olup bu kadar bin dem
helk olur. Geri bir dar boaz deildir, amm bi-
emrillhi tel nehr-i Tuna ire beri cnibden t karu
cnibe varnca Poraa taraf Tuna iinde balk srt gibi
tahta tahta deli talar ve kayalar olduiyn bu mahalle
Tahtalu Girdb derler. Ve nehr-i Tuna'nn bu mahalde
cereyn feryd [u] finna dem tahamml edemez. Ve
bu mahalde bir transa gemiyi karadan bin dem gcile
itirank ipler ile gcile ekp selmete vsl ederler. Ve
baz gemilerin halatlar krlup gemileri hezrn pre
balklar bu Tahtalu kayalar arasndan geerken sersime
olup kiminin beli krlup karaya der. El-hsl hakk ki
girdb- Tuna'dr, Hud gemileri ve ben demleri ol
girdb- elemden hals eyleye, amm bu Tahtal'dan
aas selmetdir.
Bu temlar dahi edp yine refklerimiz ile nehr-i
Tuna kenrnca cnib-i arka 5 sat gidp,
Menzil-i Kulle
Medova topranda bu kulle-i azm m te-
kaddem mamr imi. Erdel kffr hayrt etmi, zr bu
kulle mahallinin imli tarafnda ensesindeki dalar ve
yaylalar ardlar cmle Erdel vilyetinin Kolvar kalas
yaylalardr. Bu hakr yine bu kulle mahallinden bir
gemiye binp Tuna ile karu Feth-i slm kalas tarafna
gep,
Sityi-i kasaba-i Poraa
Bu mahal Vidin sanca topra ve Feth-i slm
kalas kadsnn niybetidir ve Vidin subas hkimdir.
ehir nehr-i Tuna shilinde bir dere aznda ensesi
dalar cmle blar ve blarnda zlar blarn
zmlerin yedike blar shibleri zlardan feryd edp
alarlar ve ol bl dalarn dmeninde vki olmu bir
kasaba-i Poraackdr. Bir cmii ve mahalle mescidi
ve bir hn ve bir hammm ve on aded dkkn ve bir
medrese ve bir tekye ve bir mektebi var. Bunun dahi
cmle halk gemicilerdir. Ve b [u] hevs gyet latfdir.
Bu kasaba nehr-i Tuna'nn bir bucanda vki olup azm
limandr. Tahtal Girdb'ndan hals olan Tuna'nn
transa nm gemileri cmle bu limanda yatrlar. [95b]
 Bu hakr-i kemter bu kasabay dahi seyr tem Badehu hakr bu nlik belin gep cnib-i arka (---)
edp tekrr karu Kulle tarafna gep anda sat nehr-i Tuna kenrnca gidp,
kulazlar alup mark tarafna Tuna nehri kenrnca 5
sat gidp, Evsf- kala-i khne-bd- rova
Sene (---) trhinde Eb'l-feth merlarndan Gz
Evsf- kala-i nlik
Bal Be dest-i Erdel kffrndan feth edp nie sene
Bu mahaller bir acib dar fen boazdr kim hl ve muattal yatup badehu sene (---) trhinde
Tuna'nn iki taraf evc-i semya ser ekmi yaln kayalar
Sleymn Hn asrnda Ftih-i Tmvar Vezr-i Sn
zre karu karuya kfir zamn iki dne kalalar var kim
Ahmed Paa tamr termm edp Tmvar eyleti
gy her biri derbend-i mdr, amm hl bu iki aded
kalalarn ilerinde dem ve dem-zd yokdur. Lkin tahrr olunup sancak bei taht oldu. Hl knn-
Tuna gemileri bu mahalde gediklerinde "Gemileri Tuna Sleymn Hn zre beinin hss 310.000 akedir. Ve
haydudu basup bu boazda gret etmesin" dey rova taht- livsnda erbb- zemeti 13 ve erbb- tmr 556
bei bu nlik kalasna ve karu tarafdaki Kpete(?) neferdir. Alaybeisi ve eribas ve yzbas vardr.
kalasna ve Vidin bei dahi tfengliler koyup Tuna Knn zre cebelleri ile beinin askeriyle hn-i sava-
kapudan dahi gemileriyle bu nlik boaznda on iki pre perhda bin aded gzde asker olur.
firkateleriyle palpa aleste hzr olup Tuna gemilerin bu Knn zre bu sancakda siph kethudyeri ve
hl zre geirmee cmle beler ve kapudanlar yenieri serdr ve kala dizdr ve yz elli aded merdm-
memrdur, zr bu nlik kalalar boaz Tuna zre hisr ve azebn aalar ve martolosn aalar ve gmrk
hakk ki girdb- mhidir, zr bu boazda her zamn emni ve muhtesibi ve bcdr ve harc emni ve mimr
Tuna kfirleri gemileri basup nehb gret eder. aas ve ehir kethuds vardr. Ve er-i Resl-i mbn
Kffr zamn bu iki kaladan birbirlerine Tuna tarafndan eyhlislm ve nakb'l-erf ve yz elli ake
zre kat-ender-kat dem kolu kalnl demir zencrleri pyesiyle kads ve yetmi pre nhiye kurlar vardr.
karu karuya balayup bir gemi deil bir rnk bile Ve kalas nehr-i Tuna kenrnda ekl-i murabba bir
geemezmi. Hl zencrlerin dollb yerleri iki tarafdaki dolma rhtm bin palanka-i randr kim diren-mdr
kayalarda zhir bhirdir. Ve bu iki yanndaki kayalar cirmi sekiz yz admdr. Ve iki aded kapusu var. Biri
Yanko ibn Madyan ki ibtid slmbol kalasna temel Tuna kenrnda mark tarafna nzr kk aa kanatl
braup bin edenin karndai Yanvan Kral bu kayalarn kapudur. Ve biri dahi marib tarafnda Tuna kenrnca
Tuna kenrlarn oyup iki araba geer vsi oyulmu varo kapusudur kim kalann cnib-i cenbun nehr-i
kayadan kesme yollar etmi kim kh- B-stn'u ve Tuna der, amm iml cnibi havleli yerlerdir ve
Amasiyye ehri kayalarn kesen Ferhd- khken alak handaklar vardr. Bu kalada Be sary cmle
kesmee kdir deil azm enli kesme yollardr kim hnednlardan mamr olup Tuna kenrndaki dvr
makdr- beer deildir. Hl Tuna gemilerinin rbbn zre mteaddid kalar ve gn-gn teferrcgh
ketbnlar kaln palamar ipler ile gemileri bu kesme maksreli yerleri var. Ve cmle elli aded tahta indire
kayalarn yolunda kuvvet-i renc-i an ile ekerler, zr bu rtl hneler var. Ve byk kapu dibinde Tuna'ya nzr
mahallin dar boazndan nehr-i Tuna yoku aa bir kk mferrih cmii var, cemati [96a] vefret
yldrm gibi cereyn etdiine gz ermez. El-hsl bu zredir.
kayalar Ferhd dahi kesmee kdir deil ibret-nm bir
dar ve mehb boazdr kim cemi leker bu teng mahal- Der-beyn- i kala
den ubr etdikde mellh- rbbn- ketbnlarn feryd
u fignlarndan bu dalar kubbe-i sumn gibi gm gm Kffr zamnndan kalm eddd r-ke ta
grley sad verir, ibret-nm-y temghdr. bin bir kala-i zbckdr. inde ancak dizdr ve imm
Andan bu mezkr iki taraf kalalarn altlar nehr-i ve mezzin ve mehterba anda olur. Ve zindn kullesi
Tuna'ya nzr kh- B-stn gibi kayalar delik delik dibinde i kala kapusu zre bir sat kullesi var,
maralardr. Ve nlik beli tarafnda olan kala bir kayal tahtaldr. Satinin an bir fersah yerde sad verir. Ve
burun zre olmak ile yine Yanvan Kral bu kala bu i kalann garb tarafnda bir vsi dz yerde,
kayasnn da ardn bir hayli kesp nehr-i Tuna'y Der-vasf- byk varo
akdup kalay bir cezre gibi etmek murd edinmi, Cmle yz aded tahtn ve fevkn kimi krgr ve
amm mr vef etmeyp hl [hli] zre kalm, amm kimi cmle haebden tahta rtl evlerdir. Ve bir cmi
bu kayay dahi bu mertebe kesp Tuna aktmak himmeti ve bir mescid ve bir medrese ve bir mekteb ve yz on
dahi makdr- beer deildir. Eer eyle olsa bu nlik aded dkknlar var, amm bezzzistn yokdur. Lkin
kalas Sedd-i skender olurdu. Hatt kefere zamn bu her met bulunur. Ve kalann handak kenrnda bir
boazda cmle gemilerden gmrk alnrm. El-hsl hammm ve bir hn- tccrn var. Ve nehr-i Tuna
imn- nazar ile grp acib garib temgh yerler- kenrnca mamr ve mkellef beli Rm keferesi
dir. evleri ve bir kenseleri var. Ve kalann havlesi olan
bayrlar serp blar ve halknn kr alardr kim

______________________________________ 160
cmlesi balk avlarlar. Ve bu ehrin mark taraf
dalarnn ardlar Eflak vilyetidir kim bu ehir hru'l-
hudd olup, Eflak serhaddidir.
Hakr bunda beden Eflak beine hitben mektb-
mahabbet-uslblar alup diyr- Eflak'a bu rova
tarafndan gidelim dey mvere etdiimizde,
"Bu tarafn Eflak kffr henz isyn zredir.
Tuna'nn karu Feth-i slm tarafndan gidp Vidin'den
yhd gayri iskelelerden Eflak vilyetine gein" dey
rey-i ahsen grdklerinde hemn hakr rova'dan
atlarmzla gemilere binp nehr-i Tuna'y ubr edp (---)
sat dahi taraf- kbleye Tuna kenryla selmet gidp,
Der-beyn- acib [] garib girdb-
Demirkapu
Garb mahf ve muhtara cezre yerdir. Rm'da
Arab u Acem'de ve cemi Freng ketbnlar beyninde
mehr- fk bir Tuna nehri girdbdr.
Bu kemter ahkaru'l-ibd otuz alt ylda eklm-i
seba seyhat etme hissemend olup on sekiz pdihlk
ve krallk vilyetlerde (---) aded derbend-i calender-misl
Demirkapular grdm. Evvel, ibtid Diyrbekir
eyletinde nehr-i att ba kurbunda Ergani kalas ile
narldere mbeyninde skender att cereyn etsn
d[ey] kayalar kesdii Ergani Demirkapusu derler. Bir
Demirkapu dahi Misis kalasndan te (---) (---) giderken
derbend-i calender gibi demirkapudur. Biri de (---) (---)
mahalde rh- meakkat demirkapudur. Biri dahi irvn
ve amh kalalar ile Dastn pdihnn Tarhu nm sika-ve grldsne ben dem tkat getiremeyp
lkesi kurbunda Bahr-i Harez kenrnda skender-i
Zlkarneyn bin etdii Demirkapu'dur kim Arab
tevrhlerinde ana Bb'l-ebvb derler. Sene (---)
trhinde l-i Osmn elinden bir hle ile Acem alup hl
dest-i Acem'de bir kala-i Demirkapu'dur. Hakk ol dahi
sarp demirkapudur.
Biri dahi nie kerre ubr edp hl imdi bu mh
iinde gzer etdiimiz Erdel vilyeti Demirkapusu, bu
dahi meln memerr-i ns menhs demirkapudur. Biri
dahi slmbol'da Kzhne nehri zre mutalsem
demirkapudur. Nie bin dahme-k olam diyen
demler bu Kzhne nehri demirkapusunda helk
olmulardr.
Bir demirkapu dahi vilyet-i Msr'dan dehlz-i
Habe olan svn vilyetine giderken nehr-i Nl iinde
yedi ll boazlarnn birinde bir demirkapu vardr.
Andan dahi bir gemi ykiyle selmet gemek ihtimli
yokdur. Nie gemilerin yklerin boaldup ubur ederler,
gyet muhlif derbend-i calenderdir.
Geri bu mezkr demirkapularda hl demir kapu-
lar yokdur. Ancak skender-i Zlkarneyn bu demirkapu-
lar bin etdikden ber Hazret-i Rislet veldetinden 882
sene mukaddem bin olunmu demirkapulardr kim
kapular yok, amm eser-i binlar ikredir.
Amm zikri sebkat eden demirkapulardan eedd-i
ukbet ekecek bir bu Tuna demirkapusudur kim beher
______________________________________ 161
sene nie yz pre gemi ve nie bin dem helk olur. El-
hsl attu'l-arab nehrindeki sedd-i Nemrd'dan eed bu
Tuna Demirkapusudur. Amm bu demirkapuyu
skender-i Zlkarneyn bin etmemidir.
Tuna Demirkapusu'nun bnsi, ekl-i
bins ve tarzn beyn eder
Evvel bu Demirkapu nm yerde cereyn eden
nehr-i Tuna'nn iinde sra sra hammm kubbesi kadar
iri talar vardr. Hatt nehr-i Tuna mh- Temmz'da az
olduu mahalde dav-y mer[d] ile ehbz ve merdne
fet yiitler tadan taa srayup pertb ederek beriden
teye ve teden beri cnibe dek gemek mmkindir.
Lkin her zamn ol byk talar grnmez, meer Tuna
pek tenezzlde ola. Annin bu talar sebebiyle nie
gemiler helk olur. Amm kaan kim Tuna taup tuyn
zre gelp aksa mezkr talar suya gark olup cmle
gemiler selmetle gemee balar, amm yine havf
ederler.
Bu girdb- akabeyi ubr eden gemiler eer aada
eer yukaruda her Tuna transa gemileri biner dem
giderler mefret gemilerdir. Allhmme fin, baz gemiler
talara urup yhd yedek ipleri krlup bir kenra gemi
urup gemi ve [96b] demleri cmle helk olurlar.
Annin nie vehhm tccrlar gemilerinden kup
sehel karadan gidp gemiler girdbdan hals olunca yine
gemilerine girirler.
Ve bu girdb mahallinde Tuna'nn feryd [u] fign
grlemesi bir konak yerden istim olunur. Bu mahalden
aa gemiler giderken berk-i htif gibi giderler. Yukaru
giden gemiler bu akabe mahallinden aada cmle
yklerinin nsflarn boaldup cmle esbblar arabalara
ve ufak kayklara tahml edp Demirkapu'dan yukaruda
ykleri dalar gibi andan gemileri Demirkapu'dan yukaru
her gemi kaln palamarlar ile biner bin beer yz demler
bo gemileri derd-i bel ile Allh Allh deyerek ekp
Demirkapu'dan yukaruda yine be alt gnde yklerin
gemilere doldurup herkes murd [u] mermlar olan
vilyetlere giderler.
Bu mahalden gemileri geirir baka std demler
vardr kim bu girdbn ahvline ta be-ta eri br
mahf u muhtara yerlerin bilp gemileri selmet
geirmee der-uhde edp geirirler. Ekseriyy bu
gemileri bu hatarnk yerden geirp kulaz olan
demler Mora Hafsal ve Drnkova kasaba demleridir.
Her gemiden gemisine gre beer yz ve ikier yz
guru alup gemileri eer gemilere bir zarar olursa eran
ol demlere gemilerin bahsn dedirler.
El-hsl Bahr-i Muht'[d]e girdb- Okyans ve
nehr-i Murd'daki Caber kalas boaz[] ve nehr-i
Cayk'da Maskov'un Zebun kalas boaz[] ve nehr-i
Edil'de yine Maskov'un Hedek kalas girdb[] ve
Bahr-i Harez'de Demirkapu kalas boaz ve
Karadeniz'in Kz boaz ve nehr-i attu'l-arab zre
Nemrd boaz ve yine bu nehr-i Tuna'da nlik kalas
girdb ve yine bu nehr-i Tuna'da mezkr Tahtal girdb olu Racm kral efendimden istim etdim" dedikde
cmle mahf ve muhtara yerlerdir, amm bu Yanko ibn Madyan eydir:
Demirkapu boaz Okyans girdbndan ziyde azb- "Bel ben de Racm Kral'dan ve babas Sleymn
elm berzah- b-amn boazdr. Amm ameldir, Tahtal Kral'dan eyle iitdim, amm ben de mukaddem trh ile
ve nlik boazlar gibi Yed-i Kudret boaz deildir. Bu Karadeniz'i Terkoz kalas yapacam boa[z]dan kesp
Demirkapu boaz yonma tadan amel boazdr. Azdl derelerinden Karadeniz'i t Silivri kalas dibinde
Akdeniz'e kardrup bu kazdm on konak ihta eder
Der-beyn- sebeb-i bin-y girdb- Demirkapu kala etsem gerek" dedikde Yanvan Kral eydir:
"mdi birder! [97a] Allh ile ahdim olsun ve
Be-kavl-i mverrih-i lem Yanvan- Ynniyn ki
Dvd Neb hakkyn olsun sen bu cirmde kala bin
slmbol'u bin eden Yanko ibn Madyan'n birder-i
edp itmm edersen ben de Kuds'den gelp bu kala
kihteridir. Bu Yanvan yz krk alt sene muammer
temeli ikre olduun grem, bu senin Makedonyana
olup akl- Arasto hakm bir kral- dll idi, amm kend
gre ben de Tuna nehrin bu senin kalan iinden
tevrhinde,
akdam" dey ahd edp Kuds-i erf'e gider. Hemn
"Hazret-i Sleymn olu Melik Racm'e mn
Yanko Kral
getirmiim" dey yazm. Netce-i merm bu Yanvan
"Benim hayrtmda karndam Yanvan'n hayrt
Alman ve Erdel ve eh ve Leh kral olup Tuna
olmasn" dey Istranca dalarnda olan cmle sular
sevhillerin ok get [] gzr edp cihn-bn bir hakm
slmbol ire aktmaa cidd [] cehd [] ihtimm edp
kral idi, amm Melik Racm'den istim eder kim,
slmbol iinde Krkeme ensesindeki aa kat su
"Babam Hazret-i Sleymn Kuds-i erf'de
kemerlerin bin edp bir ylda Krkeme sularn Eyyb
Mescid-i Aks'y ve Sahrtullh' ve Kuds-i erf'i eyle
Sultn ensesindeki dalar delp t (---) gnden ber
amr eyledi" dey Melik Racm Kuds-i erf
slmbol'a su getirir.
imretlerin tarf tavsf edince hemn Yanvan Kral'n
Badehu l-i Osmn'dan Sultn Sleymn aleyhi'r-
Kuds-i erf'i ziyret etmee gitmesi rzlar hareket
rahmet ve'l-gufrn slmbol ire Krkeme ve Eb'l-feth
edp kat- menzil ve tayy- merhil ederek slmbol
ve Sultn Byezd-i Vel sular kifyet etmediin grp
zemninde olan Makedonya ehrine gelp karnda
slmbol'dan bir konak bade Karadeniz kurbundaki
Yanko ibn Madyan'a buluup grse kim slmbol kalasn
dalarda olan sular (---) gnde havz- azmlere cem
etmee mberet edp bir ucu Saryburnu'nda bir ucu
edp andan Mimr Sinn hendesesi ve ann kryla
taraf- cenbda iki konak yer t Silivri ehrinde andan bir
slmbol ire gelince su kemerlerin kat-ender-kat bin
ucu cnib-i imlde Terkoz kalasndan Karadeniz'i
edp Sultn Mehemmed cmii haremi kurbundan ke-
kesp Silivri kalas dibinde Akdeniz'e mahlt etmee
merleri geirp mukaddem bin olunan Yanko ibn
drd kat handaklar kesmiler. Ve Terkoz'dan Karadeniz
Madyan'n Krkeme yanndaki alak ve kara tal kfir
kenryla Karadeniz Boaz yerinden t Kur-
bin kemerler zre birer kat kemerler bin edp t Bb-
umlumahzen burnuna andan Galata ve Ksmpaa ve
hmyn nnde terz ile Yeni Sary'a su girp orta
Hsky'den Kzhne deresi zre cisirler ile Eb Ensr
kapuda kuyulara dklp andan bostnc ocanda
kapusu olan yerde kala diren-mdr tamm ola dey
dollbclar atlar ile ve srlar ile sular ekp harem-i
bu on konak yeri ihta eder.
h[s] ve matbah- sultnye ve helvhne ve ekmekhne
Kala handaklarnn yerlerin Yanvan Kral grp
ve stabl- Antere ve i gulm- hsda hammm ve
karnda Yanko ibn Madyan'a eydir:
emelere Sleymn Hn sular taksm etdirp hayrt-
"Bire birder! Ne aceb hm sevdya dmsn. Bu
azm edp slmbol halkn saky eder.
kazdn on konak ihta eder handaklar zre kala olmak
Bir pdih- selef-i l-i Osmn'a ve bir hkn-
muhaldir" dedikde Yanko ibn Madyan eydir:
ry-i Hind'e byle hayrt myesser olmamdr.
"nallh Hazret-i Sleymn'n himmetiyle olu
Hatt bin emni ve mimrba Sinn ibn Abdl-
Melik Racm pdihmzn dus berektyla bu
mennn aalarn defterleri mcebince Sleymn Hn'n
Makedonya ehri etrfna ben bir Makedonya-y kebr
hemn bu suyu hayrtna sekiz kerre yz bin ve toksan
ederim ki iinde bin pre mua[zza]m kend ola ve etrf
alt bin yz seksen filori masrf gitmidir, amm
er kat handak ve er kat dvr ola" dedikde Yanvan
imdiki asrn hisbnca iki bin iki yz krk bir yk ake
Kral eydir:
olur, amm slmbol ire Yanko ibn Madyan'n su
"Behey birder! Melik Racm pdihmzdan
kemerleri zre yeni kemerler bin olunmasna bin yk
bildiimiz ilm zre yine bizim Ynniyn pdih-
ake olurdu, amm Krkeme kemerlerin ve su yollarn
larndan Aleksandra, yan skender nm cihngr bir ulu
dahi tamr termm etmeile bin yk ake masrf
pdihmz Hazret-i Muhammed geleceinden sekiz
olmudur, dey yazmlar.
yz seksen bir yl evvel gelp Karadeniz boazn kesp
Hulsa-i merm ve netce-i kelm, yine sadede rc
Karadeniz'i Akdeniz'e akdrken bu seng bin edecein
edelim. nki Yanko ibn Madyan slmbol Makedonya
Makedonya ehrin ve Kaydefne kz krale ehrin
ire bu Krkeme suyu kemerlerin bin edp ibtid
Karadeniz suyu harb edecekdir, dey Sleymn Neb
Krkeme suyu cereyn edp cemi benn ve rgat

______________________________________ 162
ummllar b- nb- Krkeme'yi n ederek slmbol'un
temellerin kar- zemnden ry- arza berber
etdiklerinden mad bir dem kaddi l vech-i arza sr
dvr k[dk]da ol mahallerde Yanvan Kral Kuds-i
erf ziyretinde brhne-i azmiyle slmbol'a gelp
Yanko ibn Madyan karndana buluup grse kim
slmbol kalasnn temelleri ry-i arzdan bir iki dem
kaddi l olup alt kerre yz bin ben demin cidd [] ih-
timmlaryla elbette bu kala vcda gelecein bilp
Yanvan Kral karnda olan Yanko Kral'a eydir:
"Birder, Allh mbrek eyleye. Yigirmi ylda bu
kala itmm bulur. Ben dahi ahd-i mskm zre Alman
diyrlarma varup ilm-i usturlb ve ilm-i hendese ile
Tuna suyun senin Makedonya ehri ire akdaym"
dedikde Yanko hicbndan,
"Bizim Krkeme suyumuz kifyet eder" diye-
meyp mukayyed olmad. Hemn Yanvan karnda
Yanko ile vedlaup slmbol'dan kat- menzil ve tayy-
merhil ederek ilm-i hendese zre Tuna suyu slmbol'a
gelecei yollar akula ve hevy terzlar ile irtif alarak
Tuna kenrnda Siverin kalasna gelp ilm-i hendese ile
bilir kim bu nehr-i Tuna bu Siverin kalasndan
slmbol'a gider, zr ol mahallin arz slmbol arzndan
yedi arz bldr, amm kbet-end-i drbn-fikr olan
Yanvan Kral ihtimle haml edp bu Siverin kalasndan
iki konak dahi Tuna kenryla yukaru biraz bl dahi
gidp sekizinci arz- blda bu Demirkapu mahallinde
yine ilm-i hendese zre irtif alup bilir kim nehr-i Tuna
slmbol'a ba aa yldrm gibi srat zre cereyn eder.
Hemn ol n Alman'n yedi krallk yerinden ve
Filimenk ve sfa ve eh ve Leh ve Tot ve Korol ve
Macar ve Maskov ve Rus Solt- menhsundan on kerre
yz bin dem umml ve bennlar meklt [u]
merbtlaryla bu Tuna nehrinin eyym- Temmz'da
tenezzlde olduu mahalle gelp ibtid bu Demirkapu
nm mahalde bir bb- ceddi yapup andan ieri t Vidin
ve Nigebol ve Torvakutaran dalarn ve Kzankaya bal-
kanlarn on kerre yz bin ben dem hendese ilmi zre
mezkr vilyetler dalar delp Karnabat kasabas
ensesinde dalar dahi delp nie yerlerindeki derelere
sedd-i Nemrd kemerler yapup bir ylda Tuna suyu
yollar Istranca dalarna dahi l ensesinde hl amr
ola[n] ceyli ky bayrlarna andan slmbol'a bir merhale
[97b] kala yerde hl zdl nm mamr karyeye Tuna
yollar gelp andan aa slmbol'a varnca yoku aa
gitmesi sn olup yollar ry- arza kup Taklal ky
derler andan Tuna gep Topkapusu'yla Edirnekapusu
mbeynindeki kirdesinden akup kalann dvrndaki
demir kafeslerden slmbol'un i hisr olan hl
slmbol'dur andan Yenibe iinden Aksary
deresinden Lanka'nn aded kalas ortasndan Tuna
cereyn edp Akdeniz'e kara, dey Yanko dahi bu
yollara slmbol kurbunda imdd edp Tuna gelmesine
Yanko muntazr olduun karnda olan Yanvan'a haber
gnderir.
______________________________________ 163
Yanvan dahi "Tuna suyu slmbol'a ziyde aksn"
dey nie kerre yz bin zeber-dest demlere nehr-i Tuna
iine hammm kubbesi-misl biri Demirkapu nnden
t karu rova tarafna varnca fl-i Mengers cssesi
kadar talar Tuna ire braup dalar yarlar, Tuna suyu
n sedd olup benir.
Hl bu Demirkapu nndeki girdb olan yerdeki
talar Tuna ire Yanko ibn Madyan'n karnda tevrh
shibi Yanvan Kral ydn yine Yanvan kendi
tevrhinde mufassal yazmdr ve Tuna yollarn
Demirkapu'dan ol kazmdr ve slmbol kurbunda
Yanko ibn Madyan'n bin etdii krk emelerine
Yanvan Tuna'y aktmak in bir yol dahi kazmdr.
Bade zamn yedi ylda bu su yollar t Demirkapu'dan
slmbol'a varnca tamm olup Yanvan Kral vezrlerine
eydir:
"te ben ahdime vef edp dn-i Dvd akna bu
su yollarn tamm etdim. te ben Makedonya ehrinde
karndam Yanko Kral'a giderim. Siz Kzlyumurta'nn
ibtid gn bu Demirkapu'da kurbnlar kesp iine
birka demler enp suyu koyuverin" dey tenbh
tekd talm edp andan Yanvan menzil kat ederek
slmbol'a Kzlyumurta'nn ibtid gn girdikde meer
vakt-i asr imi. Tuna nehrin ite Demirkapu'da ale's-
sabh koyvermiler.
Bu mahalde Yanvan Kral karnda Yanko'ya
buludukda "Y karndam! Kani Tuna suyu gelmedi
ya!" deyince hemn Yanvan Kral marr olup eydir:
"Bu sabh Tuna'y Demirkapu'dan koyverdiler.
Hl avret gibi sandan sryp getirmedeyim ve kpek
gibi ardma dp gelmededir" deyince hemn hikmet-i
Hud: nehr-i Tuna slmbol kurbunda zdl k
deresinden yoku aa slmbol'a akarken bi-emri Hayy
[u] Kadr nehr-i Tuna gerye d[n]p bir kolu
Bykekmece'de ve bir kolu Kkekmece kaynayup
Tuna suyu dery gibi kup gl olup deryya mahlt
olup dery dahi buhayrelere karr.
Hl ekmece gller asl nehr-i Tuna'dr kim sene
(---) trhinde cls- brhm Hn gnnde
Bykekmece glnde Tuna balklarndan bir morina
bal kup Topkapulu Mustafa Aa ol bal Kara
Mustafa Paa'ya ol dahi Sultn brhm'e getrr. btid
brhm H[n] tahta cls etdikde Tuna'nn morina
baln yeyp Diyrbekir'in iindeki Hamrevt suyun
ulaklar getirmilerdi, brhm Hn'a myesser olup balk
yeyp Hamrevt imidir. Hl yine ekmece gllerinde
Tuna'nn ka ve utuka ve som balklar kar.
Ve dahi nehr-i Tuna'nn bir frkas dahi Karadeniz
shilinde Varna kalas kurbunda Devne deirmenleri
suyu Tuna'dandr.
Ve bir kolu dahi Krkkilise ehri kurbunda
Yenehisr'da ve Bnarhisr'da kar, zr anlarda dahi
"Baz zamn Tuna balklar kar" dey ihtiyrlar nakl
etdiler.
Hatt bu hakr bir kerre Ftma Sult[n]zde
Sleymn Be merhm ile krk elli kii olup be on dne
mealler ve nie fnslar ve nie em-i rhlar yakup Evsf- ehr-i dr- selm, yan bin-y
zdl kyndeki Tuna cereyn eden maralara girp metn kala-i Feth-i slm
bir sat kmil gidp maralarn kayalarnda drder Sene (---) trhinde Eb'l-feth Mehemmed Hn
beer dem kaddi bl kayalarda nehr-i Tuna'nn merlarndan Gz ve Vel Bal Be binsdr. (---)
amurlu sular cereyn etdiinin almetlerin grdk. eyletinde Vidin sanca hkinde yz elli ake erf kaz
Hl manzr- lemiyndr. Dahi ileri gitmek murd ve nhiyesi y[z] yetmi pre kurdr. Siph kethudyeri
edindik, amm aylak ve gvercin kadar yarasa kular ve yenieri serdr ve dizdr ve (yz) yz aded kala
ehrelerimize kanatlaryla urup cmlemizin esbblar nefertlar ve muhtesibi ve bcdr ve balk emni ve
yarasa kuu necsetinden rsvy olup gerye dndk. harc emni vardr.
Ve dahi bu hakr-i kemter fakr sene 1061 trhinde Kalas nehr-i Tuna kenrnda bir bayr zre ekl-i
efendimiz Melek Ahmed Pa[a] sadret-i mhrden murabba on iki aded tahta rtl sermed krgr bin
mazl oldukda zi eyleti ihsn olunup Rusuk nm metn kullelerdir. Ve kala iki kat dvrl ve handakl ve
kaladan bu kulunu Vidin nzr muhsebesin grmee kbleye nzr bir demir kapulu ve kapu zre kulle iinde
gnderdikde sevhil-i nehr-i Tuna'da nie kerre seyhat tula minreli Sleymn Hn cmii ve iinde dizdr evli
edp ol sene nehr-i Tuna t ol kadar tenezzlde oldu ve diren-mdr kalas bin yz adm bir eddd ta
kim nehr-i Tuna ire Yanvan Kral'n Demirkapu'da bin bir metn kalackdr. Ve Tuna kenrnda olan
doldurduu hammm kubbesi ve fl cssesi kadar seng-i blme hisrda evler harbdr, ilerinde bir kimesne
hrlar ikre idi. Ve ol mahalde Tuna kenrnda nie olmaz. Ve Tuna nehri taraf kat kala dvrdr, amm
yz aded kimesneler ile Demirkapu'yu grmek oldu kim anda eyi(?) b-nazr toplar vardr ve cebehne ve lt-
ol Demirkapu'nun yeri ve Tuna ire olan girdb seddi silhlar mkemmeldir. Ve kala kapusu nnde bir
Feth-i islm kalas tarafnda bir yar kenrnda bir sary namzgh meydn ve cenze musalls ta vardr.
kapusu kadar demir kafes kapudur kim demirlerinin Der-medh-i varo- brn: Bu kalann kble
kalnl dem beli kalnlnda vardr, amm mrr- tara[fnda] tara varou cmle drd mihrbdr. Ve cmle
eyym ile kapunun nsf amur iinde gark olmudur, drd yz aded bl ve beli ve indire tahta rtl ve
yukarusu bir dem kaddi demir kafes kalmdr. ekseriyy lal-gn kiremit rtl tahtn ve fevkn vsi
Amm imdi l-i Osmn pdih murd edinse krgr bin hnednlar var, amm cmleden alk
yollarn tathr edp nehr-i Tuna'y slmbol'un Aksary Mustafa Aa ve alk Osmn Paa evleri mkellefdir
iinden aktmak emr-i seheldir, amm ok hazne gider, kim azm porta kapular var. Ve cmle elli aded
lkin nefi az olur. Hak Tel Sultn Mehemmed'e ve dkknlar var. Ve cmle rs iinde bir latf ho-hev
Sultn Byezd'e ve Sultn Sleymn'a gark gark hammm- rens var. Ve cmle bir hn var, iinde
rahmetler eylesin, cmle slmbol halkn Tuna'ya ve ank tccrlar var.
gayri suya muhtc etmedi. Hak Tel'nn [i]rdet-i aliy- Ve cmle iki medrese-i limn var. Ve cmle iki
yesi ol imi kim slmbol halk Tuna suyu imeyeler. tekye-i dervn var. Ve cmle be aded mekteb-i
Eer imi olsalar [98a] ehl [] yl ve sr [u] kibr sbyn var. Ve cmle Tuna kenrnda elli kadar ce-
baka tabatde olup zabt [u] rabtlar mmkin olmayup behne dkkn var. Ve cmle elli aded balk mahzenleri
tife-i nisvnlar shib-i isyn olurlard. var, zr cmle halk ank balk bzergnlardr. Ve gyet
Netce-i kelm mezkr Yanva[n] Kral nehr-i garb-dost muhibb-i fukar veliyy-i niam merd-i Hud
Tuna'nn ger dndn gricek bir h- serd ekp kimesneleri var.
rhun teslm edp Yanko Kral Yanvan'n nan Ve b [u] hevs gyet latf ve mutedil olduundan
Zeyrekba deyrinde defn edp ancak nmyla Yanvan ve mutedil mahbb u mahbbeleri gyet k-perest-
nm tevrhi kalr ve Demirkapu'da Tuna'y sedd etdii lerdir, zr Tuna suyunun hkm oldur. Cmle halk
girdb- azm kalr kim cemi mellhn- ketbnlar Bonaka ve Trke ve Eflake dahi bilirler. Ve cmle
mbeyninde mehr- fk Demirkapu'dur. krmz kalpak ve serhadli esbb geyp reng-i rylar
Ve bu Demirkapu'dan aa t Feth'l-islm humret zre olup cmle ns ehl [] ylleriyle ehl-i
kalasna varnca nehr-i Tuna ire ada adadr. Her adann zevklerdir, amm du-zevkler deildir demek olur. Lkin
aralar ikier ve er yz kadar balk dalyanlardr. ki hovarda halk olup erbb- marifi yokdur. Ancak tze
satlik yere varnca ol mahallin Tuna's iinden asl bir yiitleri rs-y bzrda eyi kopuz ve dilli ddk ve
kar balk bile hals olmayup elbette sayd olur. Ve Tuna artma ddk alarlar. Ve dahi ehrin hricinde b u
kenrnda her ne kadar kalalar var ise mevcibleri bu besi gyet b-hisbdr. Bu ehirde gn gece zevk
balk dalyanlarndan hsl olur. Azm emnetdir kim [u] saflar edp alk Osmn Paa ile nie gne sayd [u]
Vidin sanca beinin yetmi yk ake iltizmndadr. ikrlar dahi edp andan bir ketye svr olup atlarmz
Hatt z kalalarnn cmle nefertlar dahi bu ile nehr-i Tuna'y ubr edp,
muktaadan vazfe-i muayyenelerin alrlar.
Hakr bu temlar ederek (---) satde mark
tarafna Tuna kenrnca draht- mntehlar seyr ederek,

______________________________________ 164
 Evsf- (der) vilyet-i Eflak- k
Bu hakr-i kemter nie kerre bu Eflak diyrna
gep seyr [] temlar edp kerre gazlar edp nie Hud Gz Hudvendigr Kosova'da yedi kral kffryla
gne ml- ganimler aldk, amm,
Bu taraflarda grmediimiz
kur ve kasabtlar beyn eder
Evvel Feth-i slm kalasnn mukbelesinde nehr-i
Tuna kenrnda,
Menzil-i karye-i erna
Bunda meks olunup cmle iki yz menhs
hnelerdir ve iki kense ve manastrdr. Ve Eflak bei
tarafndan bir boyar kfir hkimdir. Boyar demek, yan
voyvada demek olur. Bu nevhnin salb [u] siyseti ve
cr[m ] cinyeti boyar elindedir. Be yz kefere lekere
mlikdir. Cmle yz elli pre kasaba-misl kylere
hkimdir, amm kfirler reyya gyet zlimlerdir,
amm vilyetleri gyet emn [] emndr.
Bu kyden atlarmza svr olup birka aded kefere
refkler alup bir ok menzili gidp,
Evsf- kala-i atk Siverin
Sene (---) trhinde Gz Bal Be Semendire
kalasndan bu kala zre serasker olup feth etdikde bu
kala nie yerlerden lam ile harb [u] yebb edp talar
ile demir kapular ve cebehneleri ve toplar karu tarafa
geirp Feth-i slm kalasn mceddeden bin eder. Ve
hl bu Siverin kalasnn Tuna kenrnda baz kulleleri
durur. Bu kalann sebeb-i bins be-kavl-i Trh-i
Yanvan ol zamnda Eflak vilyeti Erdel Macarnn
destinde idi ve Tuna'nn karu tarafnda Feth-i slm yeri
ve Vidin ve Pileve ve Trnovi ve Leskofa(?) ve Lofa ve
Nigebol ve Zitovi [98b] nmn kalalar dahi Eflak
kfiri ve Lazoullar ellerinde imi.
Badehu bu Siverin kalasndan Tuna'nn karu
cniblerinde zikr olunan varolara ve ehirlere gemek
in Eflak ban Koca Mihalko Ban Tuna zre on iki gz
bir cisr-i azm bin eder kim her tkleri Ayasofya deyri
kemerleri kadar l ve arz kantara-i azm bin edp
cisrin te banda, yan Feth-i slm kalas tarafnda bir grmek olmudur, amm pyelerine gr[e] cisri nice
kala-i azm dahi in edp ismine kala-i Siverin dey
nm kor. Hl bu Siverin kalas ve karuda Siverin kala
ve orta yerde nehr-i Tuna zre on iki gz cisr-i ibret-
nmnn ve iki kalann ancak eser-i binlar kalm,
amm vcib's-seyr ess- ibret-nmlar var, amm ol
asrda bu aded kleyn cisri nehr-i Tuna gibi su zre
on iki gz cisr-i azm bin etmek hayli kuvvet-i khire
shibi olmak gerek.
Nie yz yl bu cisr-i azm nehr-i Tuna zre sbit-
kadem olup dururmu. T kim sene 761 trhinde Bursa
ehrinden Gz Hudvendigr Rm diyrna gep boyarn elindedir. Hakr bu boyarda atlarmz braup bir
Edirne kalasn Rm kral drivne Kral elinden alup ve
kk Makedon olan Filibe ehrin ve Sofya ehrin ve
skb kalasn ve nie yz aded kl- metneleri Gz
Hudvendigr feth edp Tuna kenrnda kllara
______________________________________ 165
gelecein kffr- hksr iidp Siverin ve Siverin
kalalarnda cenge mheyy olup dururlarken hikmet-i
ceng edp yedi kral lekerin krup mansr [u] muzaffer
olup mnhezim olan Eflak kral cmle bakyyet's-syf
cnd- cnbiyle firr ederken Plevneli Gz
Mihaloullar ekinci askeriyle Eflak lekerin kova kra
Tuna zre olan Siverin ve Siverin kalalarnn cisrine
kffr uraynca izdihmdan cisri ubr edemeyen
kffrlar guzt- mslimn tuma-i emr edp nie bin
kffr cn- habslerin cehennem zebnlerine
smarlayup eli kl dutar kffr kalmaynca hemn
cy- muvahhidn Allh Allh deyp kl urarak Tuna
cisrinden karu gep yedi gn yedi gecede Eflak ve
Bodan ve Erdel diyrlarn harb u yebb ve gret edp
bu kadar ml- ganimle mutenim olup b-selmet
Siverin ve Siverin kalalarna selmet gelp bu iki kalaya
muhfazac koduklar guzta hisse verp iki kalay da
c-be-c mnhedim edp selmetle mutenim Kosova
sahrsna geldiklerinde grseler kim Gz Hudvendigr
sahrda krlan lekeri seyr [] tem ederken hemn bir
kfir-i zeber-dest nmna Milo Koblaki derler, kfirin
lekeri aralarndan kalkup Gz Hudvendigr' bak ile
ura ura ehd eder. Geri kfiri de asker pre pre
ederler, amm i fide, pdih- shib-kran elden gitdi.
Askir-i slm trumr olup Gz Murd Hn'n na-
erfin Bursa'ya gtrp Eski Kaplca yanndaki cmii
shasnda defn ederler. Rahmetullhi aleyh.
Badehu kffr bu Tuna zre bin etdii cisri
yapdna pemn olup "Bir s-i tedbrimizle Osmnl
askerine beri Eflak vilyetlerine gemee yol imi" dey
asker rp mezkr cisri Tuna zre harb u yebb eder.
Badehu Kosova'da Murd Hn'n ehd olduun istim
edp cisri ykdna teessf eder. mdi ol asrdan ber
mezkr cisr harb olmudur, amm kaan kim Tuna
nehri Temmz aynda tenezzlde olduu vakit mezkr
cisrin Tuna ire on iki kademe eddd binlar
nmyndr kim cmle Horsn tula bindr kim hl
dur[ur].
Bu kemter-i ahkar bu mahalde bu kpr pyelerin
olmak gerek idi.
Bu Siverin ve Siverin kalalarn(n) ve bir esbblarn
dahi seyr [] tem edp yine Eflak vilyeti hkinde
cnib-i arka 5 sat sahr-y mieyistnlar ire gidp
menzil-i karye-i Filordin, andan yine ark tarafna 4
sat gidp menzil-i iskele-i Porok, andan (---)
satde,
Menzil-i iskele-i Kalafat: Bu dahi yz evli mamr
karyedir kim baka boyar hkm eder. Cmle Eflak
vilyetinin Tuna kenr iskelelerinin salb [u] siyseti bu
gemiye svr olup Tuna'nn karu tarafnda kala-i
Vidin'e varup,
 Evsf- kala-i Vidin Aa varou: Kaladan yz adm aa nehr-i Tuna
Blda sene (---) trhinde Nigebol paas Kadzde kenrnda bir dere aznda cmle evleri bir bayrl srta
ehd brhm Paa ile Uyvar gazsna giderken bu Vidin biri biri zre vki olup cmle indire tahta rtl krgr
kalas ve ehrinin evsf mufassalan tahrr olunmudur. binl drd yz mamr hneli kasabackdr. Ancak bir
Cild-i (---) nazar oluna, tekrr tahrre hcet yokdur, cmii var, an dahi Hac Mustafa nm bir tccr henz
amm imdi sk- sultnde baz metlar alup ve nie bin ediyor. Ve bir mescidi ve bir medrese ve bir tekyesi
yr- kadmler ile grp andan yine gitmee Eflak ve on be kadar dkkncklar ve bir hncuaz var. Hl
tarafnda Kalafat kynde yatup ale's-seher boyardan Nigebol sanca hkmnde voyvadalkdr ve yz elli
refkler alup ark tarafna kfiristnda gidp, ake pyesiyle yetmi pre nhiye kurl latf kazdr. Ve
Karye-i Boyana, andan Karye-i Poyeti, andan cmle b u beleri ehrin ensesindeki dalar serp
karye-i Pisinkola, andan karye-i Ur: Bu kurlar blardr. Ve b [u] hevs gyet latfdir. Ahlsi
cmle Kalafat iskelesi boyar hkmnde beer altar yz fukarlardr kim ticretle geinirler.
evli bl ve beli ve bin-y azm manastrl mamr Bunu dahi tem edp tekrr bir gemiye svr
kefere kyleridir. Andan sat miezr sahrlar ile olup karu Eflak tarafna gedik. Andan boyar emnden
gidp, refkler alup cnib-i arka 4 sat gidp,
Menzil-i karye-i Birka, andan karye-i Komitin: Karye-i Dobulen, andan karye-i Banka kynde
Nehr-i Jil kenrnda manastrl ve bin evli mamr mihmn olup cmle boyarlarn bize refk verdii
kenddir. Nehr-i Jil Erdel vilyetinden gelp bu mahalle kefereler her kyden ulak brgrleri karrken cmle ky
karb Rhova kalas nnde Tuna'ya mahlt olur. kfirleri ellerinde trpanlar ve harbeleri ve kllaryla
Andan, zerimize hcm edp bir sat azm cengimiz gep
Karye-i Sadoka, andan karye-i Kokolna: Kyde bizden bir at mecrh olup anlardan bir gulm mrd olup
Mani kraln bir orman miezr iinde bir bin-y hr- kr "Umma muhlefet kuvvet-i hatdandr"
muazzam manastr var kim gy b- Merm'dr. deyp cengden fri olmuken anlarn len bir at yerine
Andan 3 satde mark tarafna, bizim bir atmz alkoyup gtrrken hamd-i Hud
Menzil-i iskele-i Jibel: [99a] Nehr-i Jibel gerden boyarlar yetip atmz alkoyup,
kenrnda be yz hneli be aded mamr dyrlu "Siz Trk ile ceng edersiz. Biz dahi yaknda Tatar ve
kydr. Nehr-i Jibel, Erdel'in Prao dalarndan gelp Osmnl elinde esr olmadan henz kurtulduk" dey ky
bu mahalde nehr-i Tuna'ya mahlt olur. Baka boyar kethuds olan kefereyi kar urdu. Andan bizimle refk
oturur mamr iskeledir. Ve atlar bu karye-i Jibel'de olup giderken "Zor ile ulak atlar alman, zr bu Eflak
boyara emnet koyup hakr birka hddmlarmla bir kefereleri slerdir" dey nashatlar ederek gidp 5
gemiye svr olup karu tarafda, satde semt-i arka,
Menzil-i karye-i jler, andan karye-i Krla: Bunda
bir gemiye binp nehr-i azm Olti'yi gemiyle gep karu
Evsf- kala-i Rhova
tarafda sehel rm etdik.
Vilyet-i Krdistn'da Bitlis kalas kurbunda Bu nehr-i b- zll t Erdel diyr yaylalarndan bu
Rhova sahrs nihyetinde Rhova nm bir harbca Eflak vilyetine gelince yz aded enhr- sareler
kk kalack var, iinde obanlar skin olurlar. Amm karup nehr-i Tuna'ya Nigebol kalas mukbelesinde
bu Tuna kenrnda Rhova gyet mamrdur. Bnsi Srf ul kalas kurbunda mm'n-nehirn olan Tuna'ya
krallardr. Ftihi sene (---) trhinde Yldrm Byezd mahlt olur. inde baz ufak gemiler ve kayklar ve
Hn'dr, amm feth ederken usret ekp bade'l-feth rnklar ileyp Eflak vilyetinden Osmnl vilyetlerine
kalann baz yerlerin mnhedim etmidir. Hl kulleleri met gtrp getirirler. Bu nehri gemiyle ubr
(da banda hl kulleleri) bir da banda Tuna etdiimizden sonra yine cnib-i arka nm sat gidp,
kenrna varnca bir toprakl hisr bayr zre ekl-i
muhammes eddd ta bin kala-i ran imi, amm Evsf- kala-i ul
mrr- eyym ile i el olmak ile gzden bralup dahi
ziyde harb olmadadr. inde ancak be aded hnesi ve Sene (---) trhinde Nigebol kalasn Yldrm
bir cmii ve bir vrn hamms var, gayri sr- binlar Byezd Hn feth etdikde yine Eflak keferesi isyn [u]
yokdur. Amm Sultn Ahmed Hn'de gyet mamr tuyn edp tekrr Eflak' feth etdikden sonra Eflak
imi. Eflak bei olan Koca Mihal kffr Tuna nehri cnibinde Nigebol karusunda bu kalay yapmaa
donunca isyn edp yz bin kffr lekeriyle l-i mberet eder. Amm gyet'l-gye batak ve atakl yer
Osmn'n Tuna kenrnda yz yetmi pre kl ve olmak ile cmle rey v berylardan ve cemi
ehirlerin nehb gret etdikde bu kalay dahi kabza-i askirlerden nie kerre yz bin ul tobra ve grr var ise
teshre alup harb eder. Annin ol zamndan ber bu cmle hr- hkleri ullara ve tobralara doldurup ol
kala ii amr deildir. Ve bir kh- blendin zirve-i bataa yup leb ber-leb edp bu kulleyi bin
alsnda vki olmaile halk kalaya enp kmadan ciz etdikleriyn Eflak kavmi bu kalaya ul kalas derler.
olup amr olmamdr. Amm, Diren-mdr yz adm ihta eder bir kk kullecik
olmaile bu kalaya kulle dahi derler. Badehu tarasna

______________________________________ 166
elebi Sultn Mehemmed ibn Yldrm Hn bir varo-
sar bin edp etrfna metn palanka dvr ekp biri
yere ve bir nehr-i Tuna kenrna kapular edp bu ul
kalas i kala gibi ortada kalrlar. Galata kullesi gibi bir
mdevver nmyili musanna kulle varou indire tahta
rt[l] sivri kubbe-misldir. inde dizdrdan ve anbr
ve cebehneden gayri bir ey yokdur. Cnib-i arka bir
kk demir kapusu nnde haeb cisri asma kprdr,
amm taradaki varo yz hne reylar skin olurlar.
Aye Sultn hssdr kim on yk ake iltizmdr. Geri
Eflak hkindedir, amm Nigebol [99b] sanca
hkmnde niybetdir. Ve Eflak vilyeti iinde zirat
edecek bir hayli hk-i pk huddu vardr. Badehu bu
kaladan yine atlarmzla bir gemiye svr olup nehr-i
Tuna'y karu ubr edp,
Evsf- kala-i Nigebol
Sene (---) trhinde Yldrm Byezd Hn- Gz
fethi olup sancak bei taht tahrr olunduu bldaki
cild-i (---)nde mufassalan evsf tahrr olunmudur.
Amm imdi elebi Hasan Paal erkes mer Aa'da
gn [] gece sohbetler edp iki mer Aalardan ve
Nigebol msellimi Mehemmed Aa'dan Eflak beine
hitben mahabbetnmeler ile hedylar ve refkler alup
cmle ahbb ile vedlaup yine bir gemiye svr olup
tekrr karuda ul kullesine gep kulle dizdrndan
dahi refkler alup
Eflak taht olan Bukrey ehrine revne
olduumuz konaklar beyn eder
Evvel bu vilyeti nie kerre seyhat edp nie
kerre gazlar edp ikrlar aldk, amm bu yollara
gelmemi idik. Evvel ul kullesinden ark cnibine 3
satde,
Karye-i Moyli: Bizim kulle nhiyesidir. Andan yine
arka,
Karye-i Olo, andan karye-i Komian: Bunlar
mamr Eflak kyleridir kim bunlar gep 5 sat dahi
mamr fezlarda gidp,
Karye-i Palosin: Yine Palus nehri kenrnda Erdel
dalarndan gelp nehr-i azm Evken'e karr kk
sudur. Andan bat tarafna sehel gidp,
Menzil-i varo- mamr Oran
Baka boyarlkdr kim Eflak vilyetinin gyet
bdn yerleridir. Hatt balmmu yerde biter. Mesel
iddet-i hrdan yerler atlayup bal arlarnn azgnlar ol
yerin atlaklarnda bal yeyp kalr. it eyymlarnda
yamurlar kesret vefret zre yadndan yerler ip
yer yarklar dolup cmle balmmu tara kar. te
"Eflak diyrnda balmmu yerde biter" dediklerinin asl
budur. Hakk ki gyet mahsll nhiyedir.
Boyarna seksen kse iltizm olmak ile boyar alt
yz dem ile hkmet edp etrf- vilyetin her br devr
eder. Amm kasabas bir dz vsi emenzr yerde bin
hneli ve yedi manastrl ve bir anl ve yz dkknl
______________________________________ 167
kasabadr. Bu ehirde ylda bir kerre azm panayur, yan
bzr durup krk gn krk gece Hind u Sind Arab u
Acem ve Rm'un bzergnlar gn-gn metlar getirp
frht edp met alrlar.
Hikmet-i Hud hakr anda iken cemiyyet-i kbr
gnleri idi. Cihn kara apkal ve kelle bal, yan
kalpakl kffr bzr yerin kefereler zeyn etmilerdi.
gn gece bunda cemi gn-gn kefereleri ve mahbbe
bn ehre zenneleri ve ser-brehne pkize kzlar seyr
[] tem edp yine bu diyrdan refkler alup 7 satde
mamr yerler gep,
Menzil-i kasaba-i Deliorman
Nehri t Erdel'den gelp bu kasabadan gep
nehr-i Tuna'ya mahlt olur. Bu Deliorman nhiyesi
kurlardr, baka kasaba deildir, amm baka boyarlk
olup mamr nhiyedir. Andan,
Karye-i Krten, andan kalkup (---) satde aal
mamr dalar ire giderken nehr-i Laveho ve nehr-i
Rajovay ve nehr-i Arcis kenrnda bir emenzr yerde,
Menzil-i karye-i Yeseen: Bu merkm nehirler
cmlesi poyraz cnibinde Erdel vilyeti yaylalarndan
gelp Eflak vilyetinden gep nehr-i Tuna'ya mahlt
olurlr. Andan kalkup 5 satde.
Evsf- taht- Eflak, ehr-i azm Bukrey
Mukaddem sene (---) trhinde Sultn Mehemmed
Hn- Rbi asrnda Kprl Mehemmed Paa
sadrazam iken diyr- Bodan'da Burunsuz Kostantin
isyn edp ehr-i Ya'a kapanup sml ve bril ve
shk ehirlerin harb u yebb etdi ve vilyet-i Eflak'da
Kenn Paa sultn tike Sultn elinde byyp
oulluu olan Cvan- Urum Mihne elebi denilen
meln muhibb-i hnedn- l-i Osmn iken Eflak bei
olup isyn edp krk elli bin mmet-i Muhammed
bzergnlar Eflak'da kldan geirp Yerg
kalasndan Fazl Paa ve Cn Arslan Paa ve Konak
Kara Al Paa ve nie paalar Yerg'nde kapadup
germ-germ ceng etdii ve Bodan bei isyn Kprl
Mehemmed Paa'nn mesmu olup Yedikulle'de
mahpus sbkan Bodan bei olan Lipul Be'in olu
Dilber stifan Be Bodan'a be olup Gazzzzde
Ahmed Aa sancak aas olup Kzlaraas Muslu Aa
efendimiz bu hakri Gazzzzde Ahmed Aa'ya koup
Edirne'den kat- menzil ederek stifan Be ile on yedi
gnde sml ehrine vardkda cmle yigirmi bin asker
olduk, amm cemapur askeri gibi ecns- milelden ve
Klbarak'dan bir barak kefere ve Ermeni ve bakkal ve
akkal ve bozac ve meyhneci kavmi bile idi, amm
askerinden Yahd yok idi.
Bu kadar asker-i cemapuriyle sml ehrinden
kalkup ikinci menzilde hamd-i Hud Bucak Tataryla
Mehemmed Geray Hn'n mbrek Geray kalga
sultnna krk bin asker-i Tatar- sab-reftra rst gelp
ol gn gece lgar edp hamd-i Hud Bodan'n Ya ehri
ire kapanan Burunsuz Kostantin'e mh- (---) (---)
gnnde bir str- Muhammed urup n- satde
kffrn le-i murdrlar beyz kar zre beyz kefere
cesedleri ceste ceste olup bakyyet's-syflar dest ber-
kaf beste beste olup nie bin aded firr eden kffrlarn
akblerine kalga sultn ile dp bu hakr dahi lem-i
fetlmz olmaile bile seirdp gn gece Eflak
vilyetine [100a] kadem basup anda dahi gn gece
apul braup yaka yka ale'l-gafle Bukrey ehrini basup
(---) esr(?) ml- ganimler alup ehr-i azmin te-i
Nemrd'a urup ol kadar ehr-i muazzam bir nda hke
berber olup andan Tirkovi ehrin urup hem-nn ol
kadar ml- firvn alup andan Yerg kalas nnde
Eflak bei olan mezkr Mihne Cvan'n olan ol hz-i b-
temzin taburun bozup krk bin askerin dendn- tdan
geirp bakyyet's-seyf olan kffrlar cn havlleriyle
nehr-i Tuna'ya kendlerin urup cmle gark- b olduklar
blda sene (---) trhinde bu gazlarmz mufassal tahrr
olunmudur, nazar oluna tekrr terkmi hcet yokdur.
Muhassal- kelm ol asrda bu mezkr Bukrey
ehrini ihrk bi'n-nr etmidik. Ol zamndan ber (---)
sene olup bu ehr-i Bukrey ol kadar mamr u
mzeyyen ehr-i bdn olmu kim guya b- Merm
olmu.
Der-beyn- sityi-i ehr-i Bukrey
Be-kavl-i tevrh-i Macar rek ibtid bnsi Hazret-i
mer hilfetinde erile gzn kss etdirmee rz
vermeyp Ben Kurey kablesinden Cebel-i Elheme
Hazret-i mer'den firr edp Antakiyye'de kayser-i
Rm'a iltic edp dahl der. Ol dahi Cebel-i Elheme'ye
m- Trbls derys shilinde sarp sengistn dalar
verp Cebel-i Elheme anda skin olup kalalar bin
etdiinden hl ol diyra Cebel-i Elheme nmyla
Cebeliyye derler. Anda Hazret[-i mer] Kuds-i erf'i
feth etdikde Cebel-i Elheme Cebeliyye'de karr-dde
olamayup havfinden gemilere ehl [] ylleriyle binp on
yedi evldyla Akdeniz derysndan gep panya'ya
varrlar. Ol dahi Avlonya dalarnda Kuryele nm da
bunlara cy- vatan verir. Birka evldlar slmbol'da
Ciniviz kralna gelp birine Karadeniz shilinde
Abza'ya da Abaza dalarn ver[ir] erkise'ye erkes
dalarn verir, Lazka'ya Gnye dalarn verp Laz kavmi
olur. Kurey nm pelde Tuna shillerinde yzdrp(?)
bu Kurey get [] gzr ederek bir hk-i pk-i anber-s
zemni beenp anda tavattun edinp amr eder.
Bu ehir Eb Kurey bin etdiinden galat- mehr
olup Bukrey derler, dey mverrih-i lem olan Macar
[r]ek mufassal tahrr etmidir. Hatt Erdel vilyetinde
Seyd Ahmed Paa ile kladmz sene Sibin kalasnda
bir Macar esrimiz var idi, ol tevrhi mufassal okuyup
hakr eylece tahrr etdim.
Badehu bu Bukrey ehri nie mlkdan mlka
intikl edp badehu devlet-i l-i Osmn'da sene 793
trhinde dest-i Eflak'dan kuvvet-i bz ile bu kalay
Sultn Yldrm Byezd Hn feth edp kalasn cmle
______________________________________ 168
mnhedim edp bir dahi kbil-i sknn olmad, zr
sr- bindan bir kala almeti yokdur, zr Yldrm Hn
asrnda bu Eflak kffr on bir kerre isyn etdi, amm
bir sene ire yedi kerre isyn edp Yldrm Hn bir
senede kala-i Sinop'dan, yan Snap'dan Eflak'a gep
yedisinde dahi kffr krup bir ylda yldrm gibi yedi
kerre yetidiiyn Emr Sultn Bursa'da "Byezd'im
sen yldrm oldun", dey nutk etdiklerinde Yldr[m]
Byezd Hn dediler.
Hatt Eflak' yedinci bozuunda Tatar askeri Eflak
kffryla bile idi, zr ol asrda dahi Tatar hnlar l-i
Osmn'a mut mnkd deiller idi. T Sultn Byezd-i
Vel asrnda Kili ve Akkirmn ve Kefe kalalarn feth
ederken Mengli Geray Hn l-i Osmn'dan Byezd
Hn'a mut olup bir evldn rehin verp Yedikulle'de
gz hapsinde dururdu.
Badehu Gedik Ahmed Paa Kefe kalasn Ciniviz
Frengi elinden feth edp fetih mbeiriyle dru's-
saltanati'l-aliyye olan slmbol'a geldikde ricsyla Mengli
Geray Hn'n olunu Yedikulle hapsinden tlk edp
Edirne kurbunda Yanbol ehrinde hss- hmyn
verdiler. Ol asrdan ber hnlarn mazl ve hnzdeler
ve sultnlar Yanbol ve slimye ve Kzlaa'da ve Tav-
anbeli'nde [ve] Zara'da ve Zara Yenicesi'nde skin
olurlar.
Badehu Sleymn Hn Malta olan Rodos kalasn
"Fetahtm" trhinde feth edp ibtid Tatar hnlar
mazln ve [re]hin sultnlarn Rodos kalasnda
kalabend etmek Sleymn Hn'dan kalmdr. Amm
sene (---) "hrn" ve dahi "belde-i tayyibe" trhlerinde
Eb'l-feth Sultn Mehemmed Hn Gz slmbol'u feth
etdikde Kostantiniyye patirgh yan irek- ser-ksssn
ruhbn olan patrik Hazret-i Rislet-penhn dest-i erfi
nakn ceyran derisinden kz zre Sultn Mehemmed'e
gsterdikde Eb'l-feth pene-i Muhammediyyeye yz
srp Hazret-i Osmn hattyla cemi papaslarn
harcdan ve gayri teklf-i rfiyyeden mufnmeler ve
her pdih- Emeviyyn Abbsiyn erkise ve Ekrd
ve Trkmn pdihlarna mufnmesin patirgh,
Mehemmed Hn'a gsterdikde Eb'l-feth dahi yarl-
bel-i hsin patrike verp cmle teklf-i kkadan ber
olduklarnda Mehemmed Hn Resl-i Ekrem'in penesi
nak ki mbrek kend dest-i erfleri {resmi olduuna
bheleri kalmayup,
"Bu papaslara neden kalmdr?" dey Akemseddn
hazretlerinden sul etdikde anlar hikyet ederler kim,
"Kaan Hazret-i Resl-i Ekrem} lem-i sabvetde
ammsi Eb Tlib ile Busr ehrine ticrete [100b]
geldiklerinde Bahr Papas Hazret-i Resl' grp bildi
kim bu hir zamn peygamberi olacak Muhammed
Emn'dir. Ve grd kim dahi lem-i sabvetde Hazret'in
glgesi yere dmez ve stnde bir pre bulut gezer, asl
gne tesr etmez. "Muhakkak bu Muhammed
olacakdr" dey ilhm- Rabbnyle kalbi ehdet edp
"Hele bu olan krk yanda olup buna tc- nbvvet
geldikde buna mn getiririm" deyp tevakkuf edp
eydir:
"Y Eb Tlib! Bu olan senin nendir?" dey sul
etdikde Eb Tlib eyitdi:
"Bu olan benim karndam Abdullh'n oludur
kim babas Medne kurbunda Dru'n-Nba nm
mahalde ticrete gidp am'dan gelirken Nba'da
merhm olup nan Medne'de Bak'e getirdp anda
defn etdirdim. Ve bu Muhammed'in vildetinden altnc
sene vlidesi Emne Htn ehli Abdullh karndamn
mrsn ahz u kabz etmee Medne'ye gidp bu
Muhammed'i alt yanda iken bile gtrp bir ay Yesrib
ehrinde oturup muhalleft- Abdullh'dan cz ve kll
eyler bulup Yesrib'den yine Mekke'ye bu Muhammed
anasyla gelirken Mekke kurbunda Eb Enm nm
mahalde vlidesi dahi merhme olup nan Mekke'ye
getirdp anda defn edp bu Muhammed babadan ve
anadan ksz kaldndan cmle kabil-i Kurey buna
Muhammed-i yetm derler. Karndam evld olmak ile
benimle bile ticret ile kh am'a ve kh bu Busr
ehrine getiririm" dey Eb Tlib bu hikyeleri nakr
ktmr cmle Bahr papasa nakl etdikde Bahr papas-
ehl-i vukf- z-fn[n]'d-dehr eydir:
"mdi mjde sana! Karndan olu hir zamn
peygamberi Muhammed olacakdr. Ve cemi dny
bunun mmeti Arab u Acem ve Hind Sind ve Tatar
Trkmn mslmnlar altnda olacakdr. Bu ry- arza
kadem basdkda ol gece nie kerre yz bin almetler bu
dnyda zhir bhir olup tegede-i Nemrd ve Tk-i
Kisr ve Ayasofya kubbesi ve Kzlelma-y Roma
kubbesi ve Kzlelma-y Ungurus-i Budin'in manastr
anl ve slmbol'un yz altm alt aded tlsmtlar grmesin" dey tenbh [] tekdler eyleyp bir hatt-
cmle bu olan tevelld etdii gece mnhedim oldu. Y
Eb Tlib! Sen bu olan Mekke dmanlarndan pek
hfz edp byle vilyet vilyet ticrete gezdirme.
nallh bu masm- pk krkna bli oldukda ben Yezd'in laneti almak kasdnda olanlarn stne olsun"
buna mn getiririm. Amm hele imdi sen ceyran derisi
zre mrekkeble sa eli penesin basup penesi nak
bende dursun. Eer dahi muammer olursam bende
durup teklf-i avndan ber olurum. Benden sonra sir
pa[pa]slarn her kangsnda bu dest-nak- Muhammed
bulunursa muf u msellem olurlar" dedikde hemn
Eb Tlib Bahr papasn htryn eydir:
"Y Muhammed! u kza mrekkeble bir
parman bas" dey ric etdikde Hazret dahi ammsi
ricsn kabl edp bir kse ire mbrek ehdet
parman mrekkebe batraym derken Bahr papas
tama- hma dp Hazret-i Rislet'in dest-i erfinden
yapup bsbtn pene-i Resl' mrekkebe batrup
ceyran derisi kza basdrd, amm bi-emri Hayy [u]
Kadm mrekkeb siyh iken dest-i erfin nak kz
zre yeil nr- mbn gibi basld. Bahr papas bu dest-i
erfin nakn pp bir cevhirli kutu ire hfz
etdiinden Hazret-i mahdm- mkerrem hazz edp
"Y Bahr! Bu benim elim glgesi ile cihn kfirleri
zabt ola ve her kimde bu penem bulunursa ol muf [u]
______________________________________ 169
msellem olup hkim ola" dey nutk- drer-br
buyururlar.
Badehu Bahr lp bu pene-i Resl Ruh'daki
deyr-i zer'de olan Angeli papasa deer. Andan Kuds-i
erf'de ba ruhbn olan Filvarili'ye(?) deer. Andan gele
gele slmbol patirghnda karr eder, dey bu hikyei
Hazret-i Akemseddn nakl etdikde slmbol patirgh
eydir:
"Bel pdihm, bizim tevrhlerde dahi byle
yazar" dey Akemseddn hazretlerinin nutk- drer-
brlarn patirgh hsn-i tabr ile tasdk edince Eb'l-feth
Sultn Mehemmed eyitdi:
"Efendi! Biz bu dest-i erf resmin bu papas- mur-
drlardan alup hazneme korum" dedikde cmle
papaslar pdihn ayana dp,
"Pdihm, cmlemiz krarsn sonra Hazret-i
Muhammed'in kendi mbrek eliyle bize emnet
verdiin grrsn" dey feryd edp eyitdiler:
"Pdihm, bu dest-i erf resmi bir dahi Rimpapa
Kzlelmas kim Rmiyyet-i Kbr'dr, anda Rimpapa
haznesinde durur. Bir dest-i erf nak dahi Van derys
iinde Ahdimvar cezresindeki Ermen kensesi
papaslarnda durur. Biz bu resm-i erfi anlardan ziyde
cevhir iinde hfz ederiz. Bu bizim cemi kfiristn
papaslar zre tasaddur etmemize bis olup bizde olmak
ile tefhr kesb ederiz" dey cmle papas ve ksss ve
ruhbn ve btrk ve ladika ve ke-i pals-pn shib-i
znnrlar ric etdikde Mehemmed Hn riclarn kabl
edp
"Amm bir hoa pk hfz edp bir kefere el urup
erf tahrr edp buyururlar kim
"Benden sonra gelen evld- evldlarm bu emneti
papaslardan alrlarsa Firavn ve Krn [ve] eddd [ve]
dey bir yarl- h dahi tahrr edp buyururlar kim:
[101a]
"Bu resm-i dest-i erf kimin zabtnda olursa ol
cemi btrklarn zerlerine tahakkm edp ser-eme-i
pals-pn- millet-i Meshiyye olup cemi kfiristna
hkm nzr ola" buyururlar.
Badehu ol papas dahi Eb'l-feth'in kendye bu
mertebe izz [u] ikrm edp her ricsn kabl etdiine
karlk Hazret-i Resl-i Ekrem'in dest-i erfi resmini
sarl t Ruh'dan, yan Urfa ehrinde deyr-i zer'den
resm-i mbrek bu papaslara sarksyla geldikde meer
ol sarlan makrama Hazret-i s'nn mbrek yzn
sildii makrama imi kim Hazret-i s bu makramaya bir
kerre mbrek ceml-i b-keml vech-i hsnn sild
n ol ry- mbrek vechinin aksi makramaya tesr edp
kalr. Ol makrama Antakiyye kalasnda ser-i sadeti
olan Habb-i Neccr'a deer. Andan emn- Saf
havriyyna deer. Andan Ruh papaslarna intikl edp
anlar da Hazret-i Rislet-penh'n dest-i erfi resmin
sarup hfz ederler. Bir kerre "kirlendi" dey makramay
yaykamak isterler, asl sudan bir katre su tesr edp Eflak vilyetinde isyn [u] tuyn olmayup l-i Osmn
slanmaz ve makramay tee brarlar, yanmaz. sde-hl olurlarm.
"Mucize-i Mesh'dir" dey saklayup hr- kr bu Byezd Hn ve Selm Hn- Evvel asrnda Bodan
mahalde slmbol btrki Eb'l-feth'in ihsn etdii beleri Tatar hnlar ricsyla olup ol tarafda sde-hl
mufnmelerden hazz edp Hazret-i s'nn vech-i erfi geinirlermi. Badehu Sleymn Hn asrnda Rstem
nakl mezkr makramay dest-i erfin tara zarfy[l]a
Paa tamakrn s-i tedbriyle knn- Byezd Hn'dan
hedy verdiinden Sultn Mehemmed ol kadar hazz
ziyde teklf etdiklerinde Eflak ve Bodan Sleymn
edp destml- erfi ry- mnevverine srp hfz eder.
l hze'l-n hazne-i hssu'l-hs ilhnesinde zarfyla Hn asrnda isyn edp bizzt kendleri Bodan'a sefer
mahfzdur. Badehu Eb'l-feth Mehemmed Hn eydir: edp gcile feth edp Ya ehrinde bir cmi bin edp
"Bire papas! Bana bir yeni dny baladn, dile h[l] kense etmilerdir. Ne re gayret-i slm kayrr
benden ne dilersen" ded[ikd]e babtrk ser ber-zemn kalmad. Ve Eflak' da feth edp Tirkovi ve Bukrey'de
edp huzr- pdihde yer pp eydir: birer cmi bin edp eser-i esslar kalmamdr.
"Pdihmdan ric v temennm oldur kim kaan Ez-n-cnib yine sadede rc edelim. Geri bu
cedd-i zmn Yldrm Byezd Hn tbe serh sene (---) Eflak vilyetin ibtid Yldrm Byezd Hn feth etdi,
trhinde Eflak vilyetin feth edp kabza-i teshre amm Sleymn zamnnda ziydesiyle amr olup
aldkda ol asrda benim berrkulvech karndam Eflak belerine rabet edp Mora paas pyesiyle iki tulu ve
bei beenp hikmet-i Hud cmle rey karndam sanca u bayrak ve yedekleri ve mehterhneleri ve
zre gul-y m edp Yldrm Hn'a isyn edp ol sene mataraclar ve tfengcileri ve trlar [101b] ve emr-i
harclarn vermezler. Hemn Yldrm Hn da lgar ile hru ve bzra gideni ve alt nefer ukadrlar ve alt
Anatolu iskelelerinden Sinab'a gelp anda be yz pre aded sarrclar ve bir dvn efendisi ve onar aded sekbn
gemilere binp karu gep ale'l-gafle Eflak vilyetin blkbalar cmle taraf- pdihden mselmn
ebhn ile basup nie bin Eflak keferelerin tuma-i kimseler verdiler. T bu mertebe Eflak ve Bodan
emr ve nie binini esr-i bend-i zencr edp belerine ruhsat verilip il mallh cmle beler ile
karndam dahi esr olup il hze'l-n b-gnh iken muhteemne Sleymn askerleriyle kefere beleri
Bursa kalasnda hl hapisdir. Pdihmdan ricm hkm-i hkmt edp ml- pdihyi tahsl eder.
oldur ki bizde emnet olan Hazretin dest-i erfi hrme- Kend kendine tahammlne gre her ne kadar
tine ve sizde emnet ola[n] Rhullh makramas tarabans nm ne kadar piyde tfengli asker yazarsa
hrmetine olsun benim karndam hapisden tlk kendi bilir, amm hl knn zre sancaklar ardnda
eyleyp yine Eflak belii sadaka olunmasn ric ederim" l-i Osmn mehterhnesi alar, n sra alarkada
dey yer pdkde Mehemmed Hn eydir: keferelerin Efrsiyb borular ve tabllar alnur.
"Ya gine kardan isyn ederse senin hlin nice Ve hl knn zre yz elli ake pyesiyle bir
olur?" mutedil kads var, zr mselmn bzergnlar okdur
"Eer pdihm, siz ihsn ediniz, eer isyn ederse nie er davlar der ve mselmn aalara knn zre
l-i Abbsiyn'dan Hrnu'r-red t Badd'dan Seyd imm ve mezzinler vardr. Ve belerin bir lim ve
Battl Gz ile slmbol'a gelp feth edp mutedil ve kmil ayr hocas vardr. Ve kendsne
Silivrikapusu'ndaki Zencrliservi yannda Kzlar mteallk olan keferelerden ser-i krda yetmi aded
kensesin kala yapup Ayasofya kilisesinin anlna Seyd mertebe shibi hatmanlar ve kapudanlar ve kopar ve
Battl Alina kralmz asd gibi siz de beni ol a[n]la vamo logofetleri vardr. Bunlar dahi mahalleriyle
asup ibret-i lem olaym. Ve nitekim karndam bedir, mertebelerince zikr olunurlar.
isyn [u] tuyn etmeyeceine ben zmin olup sene ba Ve cmle eyletinde alt yz yetmi aded boyarlar
tamm olmadan Eflak haznesi in knn- kadm zre ve vamo hkimleri vardr.
yz kse pdihma bir gnde polise kzyla teslm Ve cmle taht- hkmetinde bin alt yz aded
edeyim" dedikde Mehemmed Hn bu sdkne cevb- iftlikli mamr kurlardr kim her birinde rs-y bzr
ho-edlardan hazz edp tz bir yarl- h yazup ve bin-y azmli kyler vardr.
btrkin karndan Bursa sicininden tlk edp geldikde Ve cmle yz yigirmi pre ehirleri var kim her
grse kim bir pr-i mun shib-i znnr, yine Eflak bei birinden hazne hsl olur bender ehirlerdir kim aada
olup vardkda adl-i adlet edp ol n hazne-i pdih mahalleriyle zikr olunur. Amm bu Eflak vilyetinde asl
lgar ile der-i devlete gnderp ehr-i Bukrey'i ve ehr-i kalalar yokdur. Cmlesin Tatar ve Osmnl harb
Tirkovi'i eyle mamr eder kim iki ehr-i azm mnend-i etmidir, zr mahsll vilyet olduundan reys ml-
Belgrad ve Edirne gibi olur. Badehu bir yldan sonra Krn'a mlik olup germiyyet-i arb- b-hicb ile cmle
koca be mrd olup veled-i peldi yine slmbol kefereleri isyn edp Tatar ve Osmnl bunlar kra kra
btrkinin kefletiyle mstakil be olur. nie binin dahi esr-i kayd [u] bend edp eli vilyeti ve
Hulsa-i kelm Eb'l-feth ve Byezd Hn ve Selm kalalarn harb u yebb ederler.
Hn- Evvel asrlarnda Eflak beleri slmbol Ve yine l-i Osmn isynlarna bakmayup gayri be
btrklerinin keflet-i veklet-i himyetleriyle be olup nasb eder, zr bu vilyetin belerinin azl nasblar l-i

______________________________________ 170
Osmn pdih elindedir, amm Tatar Hn ricsyla
olan be isyn edemez. Eer isyn ederse Tatar Hn
vilyet-i Krm'dan gn gecede yz bin asker ile
Bodan vilyetine ve Eflak vilyetine girp halkn krup
nie binin esr-i bend-i zencr edp ehirlerini ihrk bi'n-
nr eder.
Bu vilyetin tlu geen kylerde uradmz bizim
Osmnl huddunda rova'mz kalasndan ark
tarafnda Fohan ehrine varnca tl kmil on be
konakdr, amm Fohan nehrinin te ark taraf Bodan
vilyeti huddudur, amm Eflak vilyetinin arz iml
cnibinde Erdel vilyeti ile m olup arz Tuna
kenrlarna varnca beer ve altar ve er konak yerleri
vardr. Hl l-i Osmn'a mut reyl bir aceb mamr horilka ve med ve pivo nm mskirtl merbtlar
u bdn sev[]d- azm vilyetdir.
Ve cmle yerde bakr ve gm ve demir ve
altun ve tuz ve gherile (---) (---) madenleri vardr,
amm Okna nm tuz madenleri ibret-nmdr kim
beher sene birer Msr haznesi hsl olur. Ve dahi zift
neft katrn ve balmmu yerde biter madenlerinden
mad yetmi alt gne madin mahsltlar dahi vardr. olmadadr.
Ve bunda hsl olan bal u ya ve basdrma ve
nebtt- giy[h]t meer vilyet-i Erdel'in Bihar
nhiyesinde ola. Ve bu vilyetde olan at ve sr ve
cms ve koyun hisbn Hud-y Perverdigr bilr,
amm deve ve katr ve eek asl yokdur, amm c-be-c
keiler vardr.
Sityi-i ekl-i ehr-i B Kurey,
yan bender-i Bukrey
Bu ehir bir bayrl yere vki olup ehir iinden
nehr-i Dombovise cereyn edp bu nehrin iki taraf
ehirdir. Bir tarafdan bir tarafa yigirmi bir yerden aa
cisirlerle geilir ehr-i muazzamdr, amm kalas
yokdur, amm cmle on dr[d] manastr- azmleri
vardr kim her biri birer hsn- hasn kala-misl
dyrlardr. Evvel Koca Mihal deyri, bir bayr zre yz
aded krgr odal deyrdir. Andan Ksm Voyvada
manastr ve svet-i Nikola manastr ve Kostantin Be
deyri ve Radul Be deyri ve Sar Saltk deyri ve Meryem
Ana manastr. Bu mezkr dyrlar cmle demir kapulu
kala-misl manastrlardr. B-huss kral kortas, yan
be sarylarna bu diyrda korta derler.
Der-vasf- Be sary
ehrin t ortasnda cnib-i etrf kaln mee
aalarndan yaln kat palanka dvrl sarydr. Bu sary
ire gn-gn krgr bin odalar ve mteaddid
dvnhneler ve bir mzeyyen manastr ve cnib-i
erbaasnda iki yz aded tahtn ve fevkn tfeng-endz
tarabans, yan yenieri odalar ve sary ortas bir azm
meydndr. Bir taraf byk hrdur. Ve
dvnhnesinden ieri i olanlar hcreleri ve gn-gn
maksreler ve harem odalar ve domna, yan be kars
hcreler ve hammmlar ve nie yz sr- binlarla
______________________________________ 171
rste ve bir mzeyyen be ile prste olmu korta
sarydr. Ve l-i Osmn'n bir tarafa seferi oldukda
knn zre bu Eflak bei on iki bin asker ile sefer eer.
Ve bu korta saryn su ar karusunda bir hammm-
ho-hevs var.
Ve bu ehir cmle on iki bin saz ve tahta indire
rtl ou fevkn vsi evlerdir. Krgr binl dr-
menhslar azdr, zr kefereleri yedi sekiz ylda bir isyn
edp Tatar ve Osmnl bu ehri ihrk edp yine ol
senede mfd [] muhtasar tahtn evler yaparlar.
Ve cmle bin mikdr tahtn dkknlarnda cmle
mahbbe kzlar oturup ierde metlarn frht ederler.
Ve her dkknlarn altlarnda zr-i zemnleri mu-
karrer olup gn-gn hamr- lal-gnlar ve balsuyu ve
doludur. Lkin [102a] blar yokdur, zr iddet-i its
okdur, zr her br isyn etdiklerinden ehirleri ve b u
belerin Tatar ve Osmnl harb etdiklerinden b u
besi memdh deildir ve olan blarn dahi zmleri
eki olur. Ve cmle yedi aded bzergn hnlar ve
gmrkhneleri vardr. Hl bu ehir gnden gne amr
Der-medh-i msfirhne-i mslimn: Kaan
kim taraf- pdihden ve sadrazamdan ve gayri
yerlerden gelen mselmnlar in ehirden tara nehr-i
Bombovise'nin karu tarafnda bir aa kpr ile geilir
cisir banda hn gibi elli aded odal bir krbnsary var.
inde bir mescidi ve baka mezrl ve beli bir
mferrah ve dilk sarydr. Baka hddmlar ve
abzlar keferelerdir. Be tarafndan gelen taayynt
abzlar piirir. Ve bu sarya muttasl su ar bir
mferrah avretler hammm var.
Ve b [u] hevs gyet latf olduundan mahbb u
mahbbesi gyet okdur. Hussan pkze kzlar cmle
ba kna siyh kkllerin tr klup kubd sar pbc ile
reftr etdikde demin akl kkl nigrpre gibi pern
olur, amm ekseri fhieciklerdir. Ve cmle zennesi
yz ak gezp db ve zb ve b ve zerbf fisdn-
elvnlar geyerler, amm cmle kefereleri mv dolama ve
uka kontu ve serhadli geyp balarna Tatar kalpa
geyp sar kebrlerinin boazlarnda altundan ve g-
mden yhd pirinden birer ha asldr, zr bu
kefereler millet-i Meshiyye'den olup kitblar ncl'dir.
Ve yn-i btla ve yd yerine bednm gnleri, yan
Kzlyumurta gnleri Rm kefereleriyle berberdir ve
Ermeni kavmiyle hsn-i lfet ederler, amm Yahd'u
asl sevmezler.
Erbb- marif kefereleri okdur. lm-i heyet ve
ilm-i hikmet ve ilm-i usturlba mukayyedlerdir. Hatt
ehirlerinin tli-i imretiyn burc- akrebde beyt-i
merrh-i m dey istihrc etmilerdir. Annin
merrh-i celld Tatar- ad-ikrlar birka senede bir
gelp kl ururlar.
Ve ilm-i ncm zre ehirleri eklm-i hmisde
bulunup arz- beledi (---) ve tl- nehr (---) sat ve
derce ve dakkadr.
 Ve memdhtndan bal ve ya ve balmmu ve memleket[in]de grmedim. Hud-y Bn dim amr
gn-gn horilka nm raks ve mahbb mahbbesi ve edp kullarn dn [u] mesrr ede. Anda bir ziyfet-i
francla nm beyz ekmei cmle mehr memdhdur. azm tenvl olunmudur kim her bir shib-i c pr-
Ve beinin azl [] nasb mahallinde pdiha bin ikem olup gy her bir ben dem Mad-Kereb gibi
kse ve sadrazama iki yz kse ve cmle i erlerine dahi ekl oldular.
iki yz kse hsl olur. Bin be yz kse de beine kalr. Bade'z-ziyfe hazm-i tam in atlara svr olup
Ve iki bin kse dahi vilyet zbitleri boyarlara ve cnib-i garba sayd [u] ikr ederek Kolintina
hatmanlara ve kapudanlara hsl olur. manastrnda [102b] ba vornik aham ziyfetin etdi kim
Ve her sene yz kse ml hazne-i pdihye bu dahi ve mine'l-acib idi. Ve yz deme hedylar
gelp knn- Sleymn Hn zre matbah- mireye verp hakre bir yorga brgr bistyla hisse dedi.
yz kselik bal ve ya ve balmmu ve tuz getirirler. Ve Andan yine atlara svr olup nie bin mealler ile
her sene tershne-i mire in yz kselik sr gn mehterhne-i l-i Osmn ve mehterhne-i Efrsiyb
ve gemileri yalamak in don ya ve esrlere kara fasllar olarak bade'l- alay- azm ile ehr-i Bukrey'e
kendir bezi gmleklik bez verirler. gelp cmehblarmzda istirhat etdik.
Ve her sene Silisre paasna onar kse ve bu kadar Der-fasl- tetimme-i ehrengz-i klliyt- ehr-i
uka ve atlas ve birer araba-i mnakka ile env- met Bukrey:
gnderirler. Ve mensbda olan mr-i livlara dahi ..................(2 satr bo)....................
hedylar gnderirler.
Der-fasl- stlht- esm-i
Ve beher sene Tatar hnlara birer hnto araba yk
shib-i mertibler
env hedylar ile elli res yorga brgr ve yigirmi kse
nkd gn[der]diklerinden mad her sene Tatar hn Evvel cmleden melik ba logofetdir kim cmle
tarafndan bir mirza aa gelp yz f bal tahsl edp boyarn, yan cmle hkim belerin ser-emesidir kim
aaya da on kse hidmet edp Krm'a aa-y mezbru cmle vilyetin mhr ann elinde durur.
balyla gnderirler. Bal aas nmnda bir dermedli Andan kk vornik cmle vilyetin nsf ann
aalkdr. hkmndedir kim den davlar ol dinler.
Ve slmbol'da pdih matbahna (---) koyun ve kinci vornik, vilyetin bir nsfnn davsn dahi bu
sadrazama rzmerre kapu kethuds bin vukyye et ve dinler.
bin vukyye lahm- gsfend dahi monla ve Ve ba hatman, yan cmle vilyet askerinin ba
kadaskereyn ve slmbol kadsna ve ayn- kibra tayn serdrdr.
verirler. Hakk ki bunun emsli nie bin masraflar Ve ikinci hatman; bu dahi vilyetin askersin cem
vardr, amm vilyetlerinden be Msr haznesi ml hsl eder.
olur. Ve postenlik; bein kapuclar kethudsdr.
Bu ehir nie bin ahvltlarna vkf olduk, amm Ve behranik ve kopar; bunlarn ikisi bein kendi
muharrir-i lem gibi her eyi tahrr olunmak mmkin mutemedleri olup dim bunlarn ellerinden arb ier.
olmadndan bu kadarla iktif edp kend lemimize Ve vistiyar, yan belerin yannda kl dutar silihdr
megl olup bir gn be ile ve bu kadar askeriyle atlanup gibidir.
seyr [] tem ederek mark tarafna bir sat gidp, Ve vitibar; cmle mla defterdrdr.
Nehr-i Kolintina shiline vardk, ol kadar byk Ve komsin, yan imrhordur.
su deildir. Ve b iml tarafnda dalarda olup kat Ve zihnigar; arpa emnidir.
yakndr. Bu ehrin kenrnda belere mahss bir kasr- Ve nc logofet, yan tezkirecidir, amm
l var cmle cibisdendir. Cmle krallar donalar ve mselmn dvn efendisi baka vardr.
boyar ve vamo ve logofetleriyle bunda zevk u saflar Ve uar; bakapucbadr.
edp anda olan buhayrecikden ve cereyn eden uyndan Ve atrar; adr mehterbadr.
gn-gn mhler sayd edp bee hedy getirilir Ve kamara, yan be haznedrdr.
ihsnlar olup bu cy- hybnda ay [u] iretler ederler. Ve arma; asesbadr. Allhmme afevn mcrimlere
Hakk ki bir gl-i glistn emenistn murzr llezr bunlar ikence etdiklerinde Erdel diyrnda bile eyle
yerdir kim hezr hezrnn naamt- ho-nevlar siyset edemezler.
deme hayt verir. Bir tarafda mutrbn ve Ve ustolnik, yan iskemleci.
hnendegnlar rehv makmnda zeler etdiklerinde Ve ustonik; nigrbadr.
bir yannda dahi blbln- emenistn asvt- Ve vetah; avular kethudsdr.
haznleriyle nevszlk ve demszlk ederler. Hakk ki b Ve boyar; nhiye beleridir.
[u] hevs latf gn grnmez draht- mntehlarn zll- Ve porkalab; yine hkimlerdir.
himyesinde nimenler zre eer mslim ve gayr-i Ve kolar; kilarcbadr.
mslim cmle mahlk- Hud taraf taraf cavk cavk olup Ve medeninkar; sofracbadr.
zevk evk edp pdih- b-hemtya hamd [] kr Ve selar; kassbbadr.
ederler. Hulsa-i kelm byle bir b- Merm Ulah Ve darabans aas; yenieri aasdr.

______________________________________ 172
 Ve vamo; gmrk emnidir. (---) (---) (---). apa karin pirinza
Nie bin gne anlara mteallk stlhlar var, amm su et tulum peyniri
bununla iktif etdik. Bu mezkrlar vilyetin nizm [u]
intizmna pdih tarafndan hkimlerdir. Bu mezkr ka mel unt
mertebe shibleri cmle pk msellah kavm-i kakaval peyniri bal ya
askerdir, amm piyde tarabans askersi okdur.
Bunlarn cmle sanca u bayraklarnda iki kanatlarn farina oetu labti akru
am hn kuu tasvri almeti tarlar ve her mertebe un sirke yourd
shiblerinin kolarnda bir gne tablbzlar alnup alay
alay olup pr-silh giderler. oye purun meri peri
Penez nm akelerinin hatlarn beyn eder: koyun erik elma armud
Zamn- kadmde l-i Osmn tulndan mukaddem
bunlar dahi baka krallk idi ve altun ve gm iskorue porum birel oma
madinleri olmak ile paka(?) nm belik ve porkab(?) vez ggm yemii zm
nm altun ve babka nm guru keserlerdi. Dest-i l-i persi ire yeina
Osmn'da giriftr olal sikkeleri ref olup ancak bakrdan eftl kiraz vine
penez nm akeleri vardr. Bukrey ehrinde ve Tirkovi
ehrinde kesilirdi. imdi an da kesmez olup eski nuka ovu gayna
penezleriyle ve Erdel penezleriyle bey [u] ir ederler. ceviz yumurta tavuk
Penezlerinin bir yannda belerinin ismi ve kenrlarnda
trhleri var. Bir yannda Hazret-i s sreti ve trhi gayna nuraka gnska porump
yazldr. Msr tavu kaz gvercin

Der-beyn- lisn- kavm-i Eflak- k zin ko edi skolde du dadi or

gel otur buraya kalk var git getir arpa
Geri Bodan kavmi ile bunlar dahi sevlerdir,
[103a]
amm mezheblerinde baz eyleri birbirlerine muhlif ve
nuya dua adu krv adu ovz
muyirdir ve lisnlar kezlik birdir, amm baz
getirmem getir buday getir yulaf
lugatlar muttard olmayup baka stlht [u] ibret-i
nezketli kelmlar vardr. Mesel ml hisb ederken
adu pay adu malay vaka
ake saymalar byledir. Evvel,
getir saman getir dar inek
unu doy tiri patr ins
bu bi pol bey il
1 2 3 4 5
kz su sr buza
yes apti opt nov ze
kapra mil ursu
6 7 8 9 10
kei kuz ayu
u una u doy i tiri i patr i sinis
lup hulpe yepule
11 12 13 14 15
kurd tilki tavan
i es i apt i obt i nov doy zi
oarka fata baba
16 17 18 19 20
dii taz kz kar
tiri zi patru zi sini zi es zi abti zi
purunk nevasta gazta
30 40 50 60 70
olan gelin ev sahibi
obt zi nov zi o suta
dj ft ten pizda mnata
80 90 100
koca valideni filn edeyim

ft tan kurul kul kat

Bu hisblar Leh lisnna ve Erdelistn Ulah'na ve
edebde gtni filn edeyim yat aa
Tot ve Korol lisnna benzer.

(---) (---) (---) (---) pina

Allh ismi peygamberler ismi ekmek

______________________________________ 173
 ftt ba sorta unda du jupun
kz kardan filn nereye gidersin kalk
edeyim aam
Bunun emsli nie kerre yz bin elfz- mlyan
mhmeleleri vardr. Tahrr etmedik, amm seyyh- lem
ve nedm-i ben dem olup cihnget olan kimselere her
lisndan bilmek lzmdr kim senden hazz etmeyp
aleyhine bir sz sylediklerin anlayup gh olasn. Ve yol
sormaa ve meklt [u] merbtdan bir ey isteyecek
kadar bilmek elbette seyyhlara lzmdr, nect bula. Ve
her eyin cehlinden ilmi yedir.
Hussan byle kfiristna desin, elbette cz ve
kll lisnlarn bilmek lzmdr, amm sylememek
evldr. Afallhu Tel an rr enfsin ve hakavt-
lisnin ve gaferallhu limen yetecennib mimml yanhi ve
len.1
Ez-n-cnib bu ehr-i Bukrey'i dahi seyr [] tem
edp beden Bodan beine ve Bender kimmakmna
ve yal aas Akkirmn aalarna ve z beine ve bizzt
Krm hkimi olan Mehemmed Geray Hn efendime ve
olu Serdr Ahmed Geray Sultn'a ve kalga sultna ve
nreddn sultna mektblar ve hedylar beden alup
hakre dahi Eflak bei bir kse guru ve bir sammr
[le]pesi krk ve iki yorga at ve iki brgr ihsn edp
hddmlarma yigirmier altun ve birer uka ve kumlar
ve refkler verp,
Eflak vilyetinde Bukrey ehrinden Krm
vilyetine gitdiimiz menzilleri beyn
eder
Evvel ehr-i Bukrey'den kalkup cnib-i imle
sahrlar ve bayr ve ayrlar ire mamr u bdn yetmi
pre b- rem-s fezlar 9 satde gep,
Evsf- taht- sn ehr-i azm Tirkovi
Lisn- Ulah'da (---) demekdir. Bunun dahi bnsi
Cebel-i Elheme olu Eb Kurey'dir. Badehu Erdel
kral ve Leh kral ve nie dvelden dvele intikl etmi
bir vakf ehr-i Tirkovi'dir. Bir kerre Timur Hn bir
kerre Tohtam Hn ve nie kerre Tatar hnlar bu ehri
ihrk edp yine amr etmilerdir. Badehu sene (---)
trhinde Yldrm Byezd Hn dest-i Ulah kfirinden
kabza-i teshre alup yine kffr istl edp hr- kr sene
(---) trhinde Sleymn Hn feth edp Eflak belerinin
bir taht dahi budur.
M-tekaddem bir ehr-i azm imi. Bu diyr-
hurrem-bdda ok tek-i pmuz vardr, amm bu ehri
grmemiidim. Hl imdi vrn buldum, henz amr
etmededirler. Meer sene 1071 trhinde Eflak bei olan
1 Yce Allh bizi nefislerimizin ktlklerinden ve dil sr-
melerimizden korusun. Allah Tel kendisini ilgilendir-
meyen eylerden uzak duran kimseleri ve bizi balasn.
______________________________________ 174
iskol Mihne Cvan Be isyn etdikde cmle bzergn-
mmet-i Muhammed'i krup mllarn alup Yerg
kalasnda Serdr Fazl Paa'y ve vezri kapadup ceng
ederken bu hakr Bodan vilyetinde Ya ehrinde Tatar
askeriyle Burunsuz Kostantin nm kefereyi Ya altnda
bozup krdmzdan sonra Eflak diyrnda akn ve apul
braup Eflak diyrn ihrk edp ml- ganimler ile nie
bin esrler aldmz mahalde bu Tirkovi ehrin dahi
Konak Kara Al Paa ile Dobruca ve Deliorman
askerleri bu Tirkovi ehrin ale'l-gafle basup b-hadd
b-kys ml- menllerin alup ehrini ihrk bi'n-nr
etmiler. Hl be yz kadar indire tahta ve saz rtl
evleri henz amr olmadadr. Ancak cmle tokuz aded
kala-misl krgr manastrlar kalm ve b u beleri
dahi vrn idi.
Ve cmle elli kadar dkknlar ve cmle iki aded
hnlar var. ehrin zemni bir mrtefi yere vki olmu.
b [u] hevs gyet latfdir, zr Erdel vilyeti
yaylaklarna gyet yakndr. Hikmet-i Hud biz bunda bir
gn be boyar be byk vo[r]nikde meks edp zevk []
saf ederken sitne-i sadet tarafndan bir kefere ulak
gelp "Be mazldr, birisi Esr Debeciolu (---) Be'e
Eflak eyleti sadaka olundu" deyince hemn kffrlar ve
kimmakm ve boyarlar ve vornikler aup der-akab
ula Bukrey'de mazl olan (---) bee haber
gnderdiler.
Hemn ertesi gn alay- azm ile yeni be olan Esr
Debeciolu (---) Be iskemle aas ve sancak aasyla
gelp bu taht- sn Tirkovi'de [103b] iskemle aasnn
taraf- pdihden gelen iskemle zre karr-dde olup
nne pdihn ihsn etdii tular ve sanca u bay-
raklar koyup eline topuzun alup dvn- azm etdikde
cemi mertebe shibi boyarlar yeniden(?) bat edp
herkes mertebesinde karr-dde olup tahsl-i mla r
edp ol gn hakr refklerimle mbrek-bda vardkda,
"Hay cnm Evliy Efendi, bire saf geldin. Y biz
seni Be kralndan Alman vilyetlerine gitdi iitdik. Bire
sen ho geldin" dey sergzet [] serencmlarm ve yedi
krallk yeri iki buuk ylda seyhat etdiim bir emme
nakl etdiimde vfir hazz edp hakre bir konak
dedp ulfe ve taayyntlar verp kmil bir hafta
annla dahi zevk u saflar edp badehu andan dahi
Bodan beine ve Tatar hna ve hnzdelere mektblar
ve iki yorga ve brgr ve iki uka ve iki kum ve
yz guru ve refkler [alup],
Bodan vilyeti zre Krm vilyetine
gitdiimiz konaklar bildirir
Evvel Tirkovi'den kup cnib-i arka 7 satde
gidp,
Menzil-i karye-i arpa
Eflak bei hss olup be yz hneli bir mamr
bdn b u beli kydr.
 Der-beyn- temgh- sun- Hud: Bu kyde
bir ekl-i acbe v garbe mhi bir ehre-i acbe kefere
grdm. Cmle azs yerinde, amm ba tahta gibi
yass, amm burnundan ensesine doru yass. Ve bir
kula ve bir gz ve bir ka tahtann bir tarafnda ve
br kula ve bir ka ve bir gz tahtann sa tarafnda.
Gy aln olacak yeri ve az ve burnu ve enesi tahtann
kenrnda. Ve tahtann iki tarafnda ikier dne deve dii
gibi dileri tara km, amm gerdn yeri sehel tahta
gibi yass bandan kalnca halk olmu ve kulaklar iki
tarafda fl kulaklar gibi olup dim kulaklar yekpre
gibi oynar, amm kulaklar iinden neft ya gibi bir sar
su akup sinekler dnden kulaklar oynar ve gzleri
g kuu gzleri mdevver, amm ol kadar latf ve
mkehhal kirpikli nergis gzleri var kim gren hayrn
kalr. Ve kalar azndaki byklarna karm, gy ka
bir byk gibi dahi halk olmu. Lkin sakal yeri, yan
enesi tahta gibi yassnn bir kenrna vki olmaile
sakal krk elli kadar kllardr. Ve her ne bulursa yer.
Hatt bir manastr nnde oturup cemi gelp giden ke-
fereler buna meklt [] merbtdan her ey getirirler,
amm ekseriyy buday ve arpa ve saman ok yer. Ve fl
ve cms kadar su ip kalkup rs-y bzrda gezp
ar gibi vzlayup kelimt eder. Hatt yatd zamn arkas
zre yatr, gayri gne yatamaz. Aceb hikmetdir.
1 kh- ser-blenddir. Bu pte zeylinde bir maksre it
Bunu dahi seyr edp andan nehr-i Prahova'y
gep,
Menzil-i karye-i Sirinba: Boyarl bir mamr
kydr ve bir l manastr var.
Andan 5 satde yine arka gidp nehr-i Yalo-
nise'yi atlar ile gep 6 sat dahi ark tarafna gidp,
Der-vasf- kasaba-i Gergise
Mukaddem gyet mamr iken grmdk, amm
sene 1071 trhinde Bodan ve Eflak isyn etdiklerinde
hakr Bodan'n ba ehrinden Tatar- sab-reftr- ad-
ikr ile apul civerp bu mahalle geldikde bu Gergise
kasabasnn ml- ganimin alup ihrk bi'n-nr etmidik.
Hl henz mamr olmadadr. ehri bir sahrya vki
olup b u beli ve iki manastrl ve elli aded dkknl
Eflak ehridir. Boyar hkimi Eflak beinin kzna amel
edp cmle meklt [] merbtlarmz ve rz-merre
birer(?) guru harc- rhmz verp izz [u] ikrm etdi.
Andan kalkup nehr-i Prahova'y tekrr gep ve
bir sahry (---) satde cnib-i arka ubr edp,
Der-medh-i kasaba-i Buzav
Bu dahi baka boyarlkdr. Bunda dahi azm vezni
zre tazm tekrmler edp bir gece rhat olduk. Bu
ehir bir dz vsi fezda be yz hneli ve bir nev bin
ve bir khne bin iki manastrl ve yz dkknl ve b u
1
Kurn, Bakara 20, 106, 109, 148; l-i mrn 165; Nahl 77;
Nr 45; Ankebt 20; Ftir 1; "Allah her eye kdirdir."
______________________________________ 175
beli kasaba-i rndir, amm mahbb u mahbbeleri
dahi ziyde rndir.
Andan kalkup yine taraf- arka giderken hemn
ehir kenrnda nehr-i Buzav' atlarla ayakdan gep (---)
sat sahr-y mamrlarda gidp,
Der-zikr-i ehr-i zb-y Rimlik
Bu dahi baka boyarlkdr. Hakri boyar bir mkellef
sarya kondurup izz [u] ikrmlar etdi. Bu ehr-i ran
nehr-i Rimlik kenrnda ve bir yayla kh- serblend
dmeninde bl ve beli ehirdir. Alt aded
manastrlar ve be yz kadar dkknlarnda kzlar
oturup kr ederler. Bunda hkim olan boyardan ulfe ve
refkler ve iki talika arabalar alup seyishnelerimizin
brlarn arabalara tahml eyleyp andan yine semt-i arka
(---) sat giderken bir yamur ve mihnet ile bir sahr-y
azm ire giderken hru'l-emr,
Menzil-i maden-i gherile
Bizler dahi gelp meks etdikde brn- rahmet
dinp bir kde hev olup etrf- eknfdan teferrc
etdik. M-tekaddem bu sahr-y b-pynda Eflak ve
Bodan krallar krk gn krk gece ceng-i azm edp
cmlesi birbirlerin dendn- tdan geirp hl leleri
bir kh- bl gibi yup zre toprak rterler, henz bir
iinde baka bir emn oturup cmle ol ky reylar
teklf-i kkadan muf olup ol dadan [104a] rey
gherile karup brd ederler.
Amm bunda bir hikmet-i Hud var: Zamn-
evil[d]e bu daa gmlen kfir kemikleri kup ol dahi
gherile olmu bulunup kazganlarda kaynadup beyz
gherile olur. Hatt bu hakr-i pr-taksr sfa kral
vilyetin seyhat ederken kfirler dem kemiklerin tee
yakup klnden beyz brd yapup tfengde kurum
atldklarnda asl brdundan kara dd kmayup
tfengi sad vermeden kurum menzil ururdu. Bu Eflak
vilyetinde bu demlerin kemiklerinden gherile
olduun grp taaccb etdim. Ve bu gherile madeni
zre baka emn oturup hayli hazne hsl eder. Bunu
dahi seyr [] tem edp yine cnib-i arka 4 satde,
Evsf- ehr-i azm Fohan
Karu karuya iki ehr-i azmdir kim ortalarndan
nehr-i Kovel(?) suyu cereyn eder. Beri Eflak
tarafndakinin hkimi Eflak bei tarafndandr.
Kprnn karu tarafndaki ehrin hkimi Bodan bei
boyar hkm eder. ki tarafnda yeni bin olunmu ehr-i
mzeyyenelerdir kim mukaddem sene 1071 trhinde
Tatar ile bu iki ehrin de harb edp bu hakr hayli ikr
almdm. Ve bu mahal t iml cnibinde diyr-
Erdel'in Prao dalarna varnca bu Fohan suyu
hudddur kim te taraf vilyet-i Bodan'dr kim suyun
ark cnibidir. Beri taraf garb semtidir kim Eflak
diyrdr kim bu mahalde tamm olur.
 Ve bu nehr-i Fohan yine Eflak vilyetlerinde
Seykel vilyeti dalarndan gelp bu ehr-i Fohan iinde
it cisirler altndan gep cnib-i kbleye cereyn ed[p]
nehr-i Tuna'ya mahlt olunca yine ark taraf Bodan ve
garb taraf Eflakn vilyetidir kim mbeyne-hmya bu
nehir hudd vki olmudur. Ve bu Fohan cisrinin ber
banda Eflak bei tarafndan bir gmrk emni oturup
yende v revendeden bc- bzr alr. Ve cisrin karu
cnibinde Bodan bei emni gmrk alr, gyet byk
emnetlerdir kim cemi geen keferelerden dahi harc
alrlar kim iki kerre yz bin guru hsl olur.
Ve iki taraf ehri gyet mamr benderler olmu.
Hl dahi ziyde amr olmada. Hamd-i Hud
mukaddem ihrk etmidik. imdi yine amr olmu
grdk. ki taraf cmle beer bin aded indire tahta
rtl ve sazdan ve saz rtl tahtn ve fevkn mamr
hnelerdir, amm ou tahtndir. Ve tarafeynin yedier
aded krgr bin manastrlar vardr kim Tatar ile bu
ehri ebhn etdiimizde nie bin kffrlar bu dyrlara
kapanup hayli ceng edp hr- kr kiliseleri feth edp
iindeki ke pals-pnlar ve gayri keferelerin kimin
krup kimin esr-i bend-i zencr etmidik. Hl kenseler
evvelkiden ziyde amr olmu. B-huss Eflak huddu
tarafnda Eflak bei olan Laorveli(?) nm zimm be
bir manastr bin etmi. Gyet mzeyyen ve evkf ok
ve iinde bir b- hayt su kazm ve bir imret yasam.
Rz-merre buday obras pip Meryem Ana rhiyn
beze miskn keferelere ve yolcularn mmin ve gayr-i
mslimlerine birer nn-pre ile dem bana birer anak
obras mebzldur.
Bu hakr diyr- Alman'dan sonra bu ehre gelince
yedi krallk yeri get [] gzr etdim, imret-i dru'z-
ziyfe bunda dahi grdm, amm vilyet-i Alman'da ve
vilyet-i Donkarkz [ve] vilyet-i Danimarka'da imret-i
tm okdur, amm bu Fohan ehrinin Eflak taraf
kyleri mamr ve mzeyyen olup bu Fohan'a pek
yakn kyler olduundan bu ehr-i Fohan gyet mamr
ve mzeyyen olmadadr.
Der-fasl- sityi-i panayur- ehr-i
Fohan
Bu ehrin Eflak tarafnda ylda bir kerre yaz
panayurudr. Ve ylda bir kerre Bodan tarafnda gz
bzrdur. Bu hakr imdi Eflak tarafndaki Temmz
bzrna rst gelp garb acb temlar etdim ki yedi Birlad sol tarafda dalar ire kalup yine ol z ire 4 sat
iklm r-keden yz binden mtecviz kara apkal ve
elvn uka kalpakl t Klbarak'dan ve vilyet-i
Kozak'dan ve n [] Mn Fafr ve vilyet-i
Mhn'dan ben dem metlaryla gelp nie bin
aladan ve adrdan ve kilimden dkknlar yapup ehir
kenrndaki krgr bin dkknlarda ank kefere
tccrlar db ve b zerbf ve atlas ve kmh ve hr
ve drylerin frht edp yk zp yine yk balayup
krk gn krk gece germ-germ bzr- sev(?) durup
herkes met- nevdirlerin frht ederler.
______________________________________ 176
Amm Eflak tarafnda be yz aded dkkn ve
Bodan cnibinde hem-nn be yz dkkn- kadm
olup anlarda dahi ke'l-evvel bey [u] irlar olup zer-
ender-zer zerdz metlar anlarda b-hadd [] b-kys
bulunup krk gnn gn gecesi nie yz bin
kandl ve erdn ve fns ve meale ve em-i asel ve
em-i rhler ile rs-y bzr ern edp gn-gn
her diyrn szende ve mutrbnlar ke be-ke
erganon ve nks [ve] zmmer ve luturyan borular
alup nie bin fhielere de szl ve telli fasllar alup cn
sohbetleri edp zevk u saflar ederler kim bir diyra
mahss deildir. Ve hakr bunlar gn gece tem
edp Eflak vilyetinden karu gep Bodan ehri
boyarndan refkler alup,
Der-hudd- vilyet-i Bodan
[104b] Evvel Fohan ehrinden ark tarafna 3
satde gidp,
Nehr-i Pokna'y atlar ile gedik. Bu nehir Seova
Dalarndan gelp Tuna'ya karr. Andan (---) sat dahi
gidp,
Nehr-i Siret: Eflak vilyeti ile Leh vilyeti
mbeyninden tl edp cenb cnibine Bodan vilyeti
iinden cereyn ederek nehr-i Tuna kenrnda Kalas
kalasna karb Tuna'ya mahlt olur. Hakr bu nehr-i
Siret'i gemiyle geerken renc-i an ekerek selmet ubr
edp (---) sat dahi gidp,
Der-almet-i ehr-i Tek: Bunda Bodan boyar
oturur. Bl ve belidir, amm dkknsz ve
manastrsz nehr-i Birlad kenrnda bir kk ka-
sabackdr, amm nhiye kyleri gyet mamrdur.
Nehr-i Birlad yine Bodan d[a]larndan gelp nehr-i
Siret'e mahlt olur.
Andan yine cnib-i arka (---) sat nehr-i Birlad
kenrnca bir vsi z iinde sf bl ve beli yz pre
mamr kurlar gep,
Der-manzara-i kasaba-i Birlad: Bunun dahi
hkimi Bodan boyardr kim ehri bir sarp bayr zre iki
yz tahta indir[e] ve saz rtl evlerdir. Cmle iki yz
dekknleri ve bir bayr eteinde kala-misl manastr-
musanna var, amm blar ve beleri yokdur.
Bundan dahi kulazlar ile arabalar alup 6 sat yine
mezkr Birlad deresi z ire gidp ol dere ire nehr-i
gidp
Nehr-i Vasiluy: Bu nehr-i criye dahi Bodan
dalarndan gelp nehr-i Tuna'ya mahlt olur. Atlar ile
geilir bir kk sudur, amm b- haytdr. Yine bu
Vasiluy suyu kenrnca gidp,
Der-dstn- kasaba-i Vasiluy
Hk-i Bodan'da boyar hkmnde ehri bir bayr
zre bsz ve besiz ve rs-y bzrsz yz tahta
ve saz rtl evleri ve bir mamr kenseli ehirdir. Bu
mahalle gelince dahi nehr-i Birlad deresi tamm olmad.
 Ve yine bu ehir boyarndan arabalar ve kulazlar
alup nsfu'l-leyl-i mh- tbda kalkup yine nehr-i Birlad
deresiyle 6 sat gidp sabhs yine Birlad deresi sol
tarafmzda kalup mark tarafnda karumuza ayn-
Isknt deresi gelp Birlad deresine mahlt olup dahi ol
Isknt deresiyle 2 sat gidp,
Der-nine-i kasaba-i Isknt
Bunda dahi Bodan boyar hkm eder. sr-
binlar bir mrtefi toprakl bayr zre yz aded tahta
ve saz rtl evleri ve dkknlar ve manastrlar var,
amm ehrinde demleri cmle tndan dalara firr
etdiklerinden hayli meakkat-i rh ekmiken anda
mihmn ola[mayup] yine ark tarafna dalar ve aal
ormanlar gep (---) satde b-mecl gidp,
Menzil-i kasaba-i Galata
Bodan taht olan Ya ehri gl kenrnda baka
boyarlk, mamr hneli ve rs-y bzrl ve b u
be ve mamr manastrl rabta-i zbdr. Andan
cnib-i gl dolaup 1 satde,
Der-menzil-i bild- taht- kefere-i Bodan-
Kall, yan belde-i bdn- kadm ehr-i ceng-i azm ederken Bodan bei olan Lipul Be
Ya
M-tekaddem sene (---) trhinde Lipul Be olu
stifan Be'i ender[]ndan Bodan bei edp Burunsuz
Kostantin ile bu Ya ehri altnda Tatar ile Burunsuz
Kostantin'e bir kl urup Ya ehrine stifan Be hkim
olduu ve diyr- Bodan ve vilyet-i Eflak' nehb
gret ve harb [u] yebb etdiimiz sene-i merkmda Ya
ehri evsfyla mufassal tahrr olunmudur. Amm imdi
bu geliimizde (---) (---) Be'e buluup Eflak beinin ve
Nigebol mselliminin mektblaryla Be kalasnda
Nemse kralnn bu hakre verdii emn kz ve taynt Brut kenrnda gmrkhneli kasabadr.
defterlerin verdikde Bodan bei Nemse srnn
hattn yzne gzne srp ayaa kalkup hakre hayli ve dalar ile Dilsevar dan aup 8 satde iki taraf
tazm tekrm edp Divan Efendisi Mehemmed
Efendi'nin konana muttasl hakre bir menzil rste
edp ulfe ve tayntlarmz belean-m-bela verp dan gelp nehr-i Siret'e mahlt olur. Lkin kk sudur.
gn istirhat edp drdnc gn yol mektblarn Ol dere kenrnca giderek sol tarafmzda biz z ire
boyarlarna ve Bender beine ve yal aasna ve bizzt
Tatar Hn efendimize ubdiyyetnmeler ile hedylar
verp ve elli aded pr-silh kefere refkler ve arabalar
verp bir kse harc- rh ve yz altun hddmlarma
verp,
Bodan diyrndan Krm vilyetine
gitdiimiz menzilleri beyn eder
Evvel Ya'dan 3 sat gn dousu tarafna gidp,
Nehr-i Jota: T Leh vilyetinden gelp bu mahalde
nehr-i Pijen'den(den) ayrlup yine nehr-i Pijen'e mahlt
olur bir azm sudur. Bu iki nehri bir gemi ile ubr edp
2 sat dahi gidp,
______________________________________ 177
Nehr-i azm Brut: T Leh vilyetinde (---) (---)
dalarndan gelp (---) nm mahalde nehr-i Tuna'ya
dhil olur nehr-i kebr-i b- nbdr kim kenrnda,
Karye-i Sosora: Bir mamr kydr kim bir bin-y
l manastr va[r], cmle Kazak vilyetinden gelen
kefereler bunda konarlar. Memerr-i ns bir bdn
kydr, amm bu ky porkalab bizi kondurmayup
derhl vamo gemiler getirp nehr-i azm Brut'u gemiler
ile karu tarafa ubr edp porkalab ve vamo ve boyar
kefereleri bize istikble kup,
Menzil-i evsf- ehr-i
kadm-i harb uora
ehr-i Ya'dan kalkan krbn ve Ya'a girecek
tccrn ve yende v revendegn bu uora kasabasna
konar, zr nehr-i Brut kenrnda olmak ile cemi
gmrk bunda alnr det-i kadm budur. Yetmi yk
ake byk iltizmdr.
Ve bu uora kasabas zamn- kadmde bender
ehr-i azm imi. Hl sarylar ve manastrlar ve
rs-y bzrlar ve cmle [105a] sokaklarnn
almetleri zhir bhirdir. Lkin Ftih-i Revn u
Badd Sultn Murd Hn- Rbi asrnda Kazak- k ve
Bodan- fnlak(?) ile iki leker-i cnb bu mahalde
Kaza'a galebe mahallinde ale's-sabh Tatar- sab-
reftr- ad-ikr yetip bu mahalde Kaza'a ve
Bodan'a bir str- Cingizi eker kim hl cemi
kffrlarn kemikleri da pte pte yldr. Ve bu
mahalde Kazak bir tabur evirmidir kim bir gnde
gcile devr olur. Bu tabur- azmin fethinden sonra Tatar
askeri mezkr uora ehrini ihrk edp ml-
ganimiyle Krm'a giderler. Ol asrdan ber hl ehr-i
uora harb olup kasaba-misl bir rabtackdr. Yz
hnesi ve iki kensesi ve elli kadar dkknlar ve nehr-i
Bu mahalden hakr yine kalkup ark tarafna bayrlar
bayrl bir z iinde gidp,
Nehr-i Nestorol: Kk sudur kim Leh dalarn-
karye-i Porkalab' gep andan yine (---) sat arka
gidp,
Der-sfat- ekl-i kasaba-i Kiinev: Bu dahi bir
mkellef boyarlkdr. Nehr-i Nestorol kenrnda gyet
mamr kasabadr kim gy bir ehr-i mzeyyendir. On
yedi kensesi var, amm manastrlar yokdur. Lkin
dkkneleri okdur. Ve cmle evleri saz rtldr. Ve
bu vilyet fezlar ekseriyy saz ile mestrdur. Hatt b
u belerinde birer haebden mebn kasrlarnda
fhieleri gelp demin dizine otururlar.
Bunu dahi gep 5 sat semt-i arka gidp,
Karye-i Boboj, andan karye-i Sihara: Nehr-i
Yiino kenrnda mamr kylerdir. Bu nehir dahi Leh
vilyetinde[n] ber gelp nehr-i azm Siret'e karr,
amm mezk[r] Sihara knde bir gece mihmn olup
aceb zevk [u] saf etdik.
Andan kalkup yine cnib-i arka giderken,
Karye-i Loen, andan karye-i Bonare: Bir
mamr kydr. Bunda ahamlayup sabha dek cn
sohbetleri etdik, zr bu ky Bodan vilyetinin hru'l-
huddu olup Bender sanca hkiyle m olduundan
reys gyet mut [u] mnkdlardr.
Andan taraf- arka 3 sat gidp,
Der-beyn- vilyet-i dru'l-islm der-
liv-y kala-i Bender-bd'a kadem basup
karye-i Paa
yz hneli ve iki kense-i mamr Osmnl
kydr kim Bender beinin hssdr ve voyvadas
hkimdir. Lkin cmle reylar mut [u] mnkd
Bodan kefereleridir. Ve nehr-i Turla'ya karb mamr
kydr. Andan yine (---) sat mahsll fezlar ire
cnib-i arka meyillice gidp,
Menzil-i kala-i bin-y Sleymn Hn, yan
hisr- Bender-bd cy- emn
M-tekaddem sene 1067 trhinde sebeb-i binsyla
ve tarz- tavr- ekliyle bu kala Leh memleketine
Rakofiolu cengine giderken blda (---) cildde
mufassal tahrr olunmudur. Bunda cmle haytda olan
ahbb ile grp kala aasndan refkler alup cnib-i
arka giderken Yeni ky gep ve Kopan kyn gep
ve Levonta kyn ve Livaza kyn cmle (---) satde
ubr edp,
Menzil-i karye-i Bzr- plce, andan karye-i
Sultn Svat', andan karye-i Korkmaz, andan Hac
Hasan Klas: Bu mamr kasaba-misl kyler cmle
Bender kalas hkinde yal aas hkmnde olduu
blda altm birde ve altm yedi trhlerinde mezkr
kurlarn evsflar tekrr be-tekrr tahrr olunmudur,
amm imdi
Menzil-i Hn Klas nm mahalle geldikde bunda
yal aas skin olur, amm meer Mehemmed Geray
hazretleri ki vilyet-i Krm hndr, meer sefere gelp
bu Hn Klas'nda konmu. Hemn bu abd-i kemterin
cn yerine gelp bil vsta efendim pdihm
Mehemmed Geray Hn hazretlerinin huzr- erflerine
varup ba urup lisn- Tatarca tavatlar(?) aytup tavalar
edp bamdan almam talayup huzruna ba koyup
savu salayup gzmden ekde ekde yalar cereyn
ederek dest-i erfin bs etdikde Hn eydir:
"Bire kazakda yolda kardam Evliym, sen ho
geldin. Kaydan crp gelesin. Sen benim olum
Ahmed Geray Sultnmla Uyvar seferinde ve Raba seferi
bozkunluunda bile olup sonra sen Alman kralna eli
paa ile gitmisin. imdi kaydan gelirsen?" dedikde hakr
eyitdim:
"Vallhi pdihm benim bu seferlerde sergzet
[] serencmm kopdur, amm Nemse kralnda
______________________________________ 178
[pa]pintalar alup Bahr-i Muht kenrnda vilyet-i Don-
karkz ve vilyet-i Danimarka ve vilyet-i Lonat ve
vilyet-i Filimenk'de Amstrdam ve vilyet-i sfa ve
memleket-i eh ve vilyet-i Tot ve memleket-i Macar ve
lke-i Erdelistn, andan diyr- l-i Osmn, andan
vilyet-i Eflak andan vilyet-i Bodan, el-hsl pdihm
Uyvar seferinden beri yedi krallk yeri ve nie ban u
herseklik vilyetleri kmil ylda devr edp el-hamd
lillh pdihmn mbrek ceml-i b-kemlin bu
mahalde yine grdm. imden ger ldme gam
yemem" deyp yine Hn'n destin bs edp zn be-
zn oturup nie mushabetden sonra,
"Evliym biz dahi bu Akkirmn altnda Kuban
Bucak Tataryla dil Noay Tatarlarn Krm'a gtr
hatt- erfi fermnyla gelmiiz. Amm Allhu alem
Tatar bizimle uru ede gibi" dedikde hakr eyitdim:
"nallh pdihm Mekke Medne pdihnn
[105b] hatt- erfiyle sizin Krm askerine anlar karu
duramazlar. Eer mukbil olurlarsa hemn krk kii ile
Ve'l-diyt sresin okuyup Noay askeri zre frelim,
bi-emrillhi tel havss- Kurn- azm ile anlar
mnhezim, bizler mansr [u] muzaffer oluruz"
dediimden Hn bu cevb- pr-savb- mferr[ih-i]
cndan hazz edp hakre iki at ve bir semmr kafs ton
ve yz altun ihsn edp Yal Aas Ahmed Aa yannda
hakre konak verp konakbnmz Ahmed Aa oldu.
Netce-i kelm Hn hazretleri gn gece Noay
Tatar ve Bucak Tataryla mvere ve mcdeleler edp
Tatar yurdlarn braup vilyet-i Krm'a gitmee asl
rz vermediklerinde Hn eyitdi:
"mdi karalar biz sizi geen gnlerde gelen hatt-
erf mcebince sizi urup apup elbette Krm'a
gtrrem" dedikde Noay ve Bucak Tatar eyitdiler:
"Eer hnm kdirsen bizi Krm'a gtr. Seninle
uru edp barmz da krlup senin lekerini ve seni
sokamz. Bildiinden kalma" deyp gitdiler. Ertesi gn
oldu, Noay'dan bir Tatar ale's-seher gelp Hn'a eyitdi
kim:
"Pdihm, mina, yan ite Noay ve Yal
Tatarlar'nn bar da atlanup sadakl ve savatlanup
hnmn stne cav dmee hzr gitdiler" dey Hn'
haberdr edp ol n Tatar gib oldu.
Sene (---) trhinde Akkirmn kurbunda
Mehemmed Geray Hn dil Noay ve
Bucak Tataryla ceng-i azm etdii uruu
beyn eder
Mh- mezbrun (---) gn hemn Hn dahi Krm
askerinin Nara ve Mansr ve rnli ve Sincivitli ve
dahi Olanl ve Arknl ve Dayirli ve Kerli ve ikike ve
Arbatl askerleriyle fi'l-hl seksen yedi bin aded "Benem,
der nst!" diyen sadakl ve savatl ve ko kol atl zor batr
yiitler ile atlanup mde tohtadlar.
te tarafda dahi dil Noay ve Bucak Tatar krk
elli bin asker ile hn askerine mukbil olup hemn der-
ceng-i evvel Noay askeri at ba berber olup "yov yov"
sadsyla hn- ln askerinin kapukulu stne dp
iki badan askir-i mslimn birbirlerine girp eyle tr-i
brn etdiler kim gnein tesri yere eser etmeyp er
sheyli ve at sheyli eflke peyveste olup kmil sat-i
ncm neberd-i sultn olup hru'l-emr Hn taraf
sre-i Ve'l-diyt dabhan hrmetine Noay Tatarlar
mnhezim olup alacklar ve kolarna kadklarnda
Krm askeri kavm-i Noay'n akblerine dp Noay'n
ehl [] yli obalarna vardklarnda kavm-i Noay
avretlerinden nms edp eyle bir grv ferydl uru
olmudur kim Heng h ve Cingiz Hn ve Tohtam
Hn ve Timur Hn ve Mengli Geray Hn'dan ber[]
byle bir sava- perh olmamdr, zr bir yannda
dil Geray askeri ve bir yanndan obalardaki avret ve
olan Krm Badra kavmi bana p evvelki cengden
ziyde bu obalar iinde Krm askerinin ou cm-
ehdet-i ehd erbetin n etdiler.
Hn dahi bunlar men edemeyp vakt-i zuhurda
Noay askerinden el kaldrr kalmayup cemi Noay'n
obalarn nehb gret edp nie bin pkze duhter-i n-
kfte-ahterlerin bekretin izle edp fakre gl-ehre
bintnlarn sinirinden kanlar cereyn ederek nie bin
aded klive htnlar ehilleri nnde ifl bblarna
ekp ol kadar ml [u] menl- firvnlar alup ol kadar
rsvy- bed-nmlklar olmudur kim bu sitemkrl
Tatar- Hula[gu] Badd'a ve Buhtunnasr Sfat'a ve
Kuds'e ve Msr'a etmemidir.
Der-beyn- sebeb-i neberd-i tarafeyn
Mukaddem bu kavm-i dil Noay ve dak Noay
ve Urumbet Noay ve Kr Ysuf Mirza Noay elleri
Krm cezresi vilyeti hricinde Or kalasndan tara
Heyht sahrs nihyetinde Krm'a muttasl yerlerde
konup gp zevk u saf edp hnlara otlak hakk verp
Krm diyrn ve Osmnl vilyetlerin ya u bal ve sr
ve koyun ve kuzu ile ve Kazak- k vilyetleri ve Maskov
ve Leh ve Krakov vilyetlerinden aldklar esr-i ml- ga-
nimle diyr- slm ganmet ederlerdi.
Hikmet-i Hud sene (---) trhinde Kalmk
pdihlarndan Tays h ve olu Ormit h ve Koba
Kalmah h ve Moyinak h n u Fafr ve Mhn
vilyetlerinde iddet-i itdan ve etrfnda olan slm
kavmi kurakdan firr edp "Vilyet-i Maskov'a gelp
karr-dde olam" dey birka sene meks edp anda dahi
kabarp isyn [u] tuyn edp Maskov diyrnda rey
olan on iki kerre yz bin mmet-i Muhemmed Hedek
kavmi gece ve gndz bu Kalmk pdihlarn apa apa
Kalmk'n mllar kalmayup hr- kr nehr-i Edil'i ehr-i
Sary kurbunda karu Heyht sahrsna gep anda dahi
iddet-i itdan ve ulu Noay derdinden ve bir yannda
nehr-i Kuban kenrnda skin olan erkes kavmi ve
Dastn askeri derdinden Azak kalas altna gelp anda
dahi l-i Osmn askeriyle ceng ede ede hr- kr Azak
muhfazasnda olan [106a] Grc Mustafa Paa ile
ceng-i azm edp kendlerinden yetmi mirza ve
Moyinak h dp Cenb- Br yr klmayup Azak
______________________________________ 179
vezri Mustafa Paa da Kalmk elinde mzrak ile ehd
olup andan Kalmk kffr Azak altnda nehr-i Diri Ten'i
ve l Ten'i ve Moyin sularn yaldadup geerler. Andan
Krm tarasnda skin olan dil Noay ve Urumbet
Noay ve dak Noay ellerin urup b-hadd b-kys
ml- firvnlar alup meln Kalmk yine Azak cnibine
giderler. Bu ahvl-i pr-melli dil Noay ve gayri
Noay mirzlar Mehemmed Geray Hn'a ilm ederler.
Mehemmed Geray Hn eydir:
"Ne re biz dahi korkarm ki bir gn bu shib-
hurc Ben Asfer Kalmk Krm cezresine Or azndan
ieri yhd ikike ve Arbat boazlarndan ire girir. Ve
bizi Kprlolu Uyvar seferine davet etmi. Biz
Kalmk'a cevb nice verp sizin in intikm alaym"
dedikde hemn kavm-i Noay,
"Hikmet haberin Lokmn'dan aldm" deyp Hn'a
otlak hakkn vermeden bir gn gep kat- menzil
ederek kala-i Klburun'a andan nehr-i z'y gemilerle
gep z kalasna andan beinci gnde nehr-i Turla'y
yldrup Akkirmn nevhlerinde tavattun edp Bender
beine ve yal aasna ve Bucak Tatarnn ot aalarna
avid-i fevidlerin verp hm-b yatrlar, amm
birka aydan sde-hl yatmayup Bodan ve
Akkirmn'n rey v berylarndan nie bin
hayvntlar alup ve yollar kesmee balayup emn-i tark
olmaz oldu.
Anlardan cmle rey sadetl pdiha ikyet
edp derhl Tatar Hn'a Ser-bevvbn Hall Aa yediyle
hatt- erf gelp,
"Sen ki Mehemmed Geray'sn. Noay akylarn
Akkirmn'm hkinden kaldrup vilyet-i Krm'a
koyasn" dey fermn- ehriyr geldikde derhl
Mehemmed Geray Hn kalga sultn ile Krm'dan krk
bin asker gnderp kavm-i Noay yerlerinden bir kadem
ayrlmayup kalga sultna dah deyp derler kim:
"Biz pdiha kul olup arabalarmz krup her kle
(...) evli tahrr olunup Akkirmn'da Sultn Byezd Hn
reys kayd olunduk" dey kalga sultna emirler ve
hatt- erfler gsterirler.
Kalga sultn Noay Tatar'nn kalkmadklarn Hn'a
ilm eder, amm "Ellerinde emr-i hatt- erf vardr"
dey bildirmez.
Hemn Krm'dan Hn- ln seksen yedi bin
asker ile ol gelen hatt- erfe amel edp Akkirmn
altnda Noay kavmiyle ceng edp Noay talava urup
krup geirp nehb [] gret ve hasret edp ceng-i azm
olmas menba ale'l-mfd muhtasar budur kim hikmet-i
Hud bu sava- perhda bulunduk, amm Hud-y
Mtel'e ayndr bu Noay kavminin dne-i hardalndan
bir eylerine vaz- yed etmedim. Hussan ml-
ganimin gzde yerlerinde bulundum ve
hddmlarmn alduu eylar dahi tayup anlara da bir
habbe ve (bir habbe ve) bir [d]ank ve bir dnr deyyr
aldrmammdr, amm Mehemmed Geray- drbn-fikr
Akkirmn askerinin kylerini nehb [] gret etdir-
memidir. Badehu bu hakr Hn- lch ile,
Akkirmn altndan Krm vilyetine
gitdiimiz konaklar beyn eder
Evvel Hn Klasndan,
Menzil-i kala-i Yank: M-tekaddem sene (---)
trhinde mevsfdur. Bir Yank kalas dahi Nemse sr
elinde nehr-i Tuna kenrnda vardr, amm bu Yank
nehr-i Turla kenrnda dest-i l-i Osmn'dadr. Bu
kala-i Yank'n nnde nehr-i Turla'dan bir ark akar.
Ann aa cisrinden cmle Tatar- ad-ikr ve cmle
nehb gret olunan kavm-i Noay'n ehl [] ylleri ve
nie kerre yz bin hayvntlar cmle cisrden ubr edp
(---) sat kamlk ve sazlk ve bataklk iinde Turla
kenryla gidp,
Menzil-i Mayak geidi
Tatar kavmi bu mahalle Mayak geivi derler. Turla
kenrnda bir mehb geitdir kim dery-misldir. Hn bu
mahalde gemiyle Turla'y gep karu tarafda bir kk
adr ile meks etdi.
Badehu cmle Tatar askeri hemn Turla suyuna
urdular. Hakr dahi Allh'a snup iki at ile yaldayup
selmetle karuya gep hamd-i Hud Kelm- zzet'im
ve nie kitblarm ve Eflak ve Bodan belerinin Hn'a
verdikleri mektblar ve hedylar asl slanmayup ol
mahalde hedylar ve mektblar Hn'a teslm
etdiimden vfir hazz edp Eflak ve Bodan belerinin
sde-hllerin sul edp hsn-i hllklarn ve
istikmetlerin arz eyledim.
Amm el-azametullh bu kadar kerre yz bin
hayvnt bu nehr-i Turla'ya girdiklerinde nehr-i Turla
dery-misl benp gy akmaz oldu. Hemn cmle
salt atl Tatarlarn k olup kazaklanm demleri
benmi suyun alt yanndan gediklerinde nehr-i Turla
gibi dery-y azm atlarnn karnlarna kup kmayup
tarfet'l-ayn ire bil usret gediler, amm fakr koyun ve
sr ve sir hayvntlar [106b] ve ben demler grv []
feryd ederek bir hy h ile ubr etmilerdir kim gy
yevm-i hairden bir nine idi.
Beri tarafa geenler selmetle alacklarn ve derim
obalarn kurup esbblarn kurutmaa baladlar, zr
nehb olunan Noay kavminin ehl [] ylleri ok idi. Ve
nie at ve koyun ve sr ve nie ben dem gark oldu.
Bu mahalde,
Ziyret-i Mayak Baba Sultn
Lisn- Tatar'da Yal Baba demekdir, zr bir kerre
bu azzden ahl-i vilyet bir kermet isterler. Ol dahi
buyururlar kim:
"Bizde bir ey yokdur. Bo tobra gibi bir kiiyim.
Ve evliylara kermet gstermek avretler hayz bir ey
gstermek gibidir ve hirete intikl etmek grinr. Varn
kuzular bende bir kermet yokdur" dey riclar eder.
______________________________________ 180
hr- kr ellerinden kurtulmayup hemn ol mahalde
nehr-i Turla'ya nazar edp,
"Y nehr-i azm bi-emrillhi tel ya- sf sar
semn ak" dedikde bi-iznillh ol n nehr-i Turla sar say
ya akmaa balayup gn gece ya akup
Karadeniz'in yzn ya bryp Akdeniz'e bile ya
cereyn edp cemi leb-i deryda olan benderlerin
ahlleri ol kadar ya cem ederler kim tabr tavsf
olunmaz. Byle kef [] kermet etdiklerinde rh teslm
edp ol mahalde defn ederler. Badehu zerlerine selef
hnlar bir krgr bindan bir kubbe-i l edp hl anda
sde-hldir. Ve cenbinde nie bin ehd-i hedlar
dahi medfnlardr. Ve zamn- evilde bu Mayak Baba
Sultn kurbunda bir kala-i metne var imi. sr-
binlar hl zhir bhirdir. Ve hl bu mahalde
otlayan hayvntlarn ya eyle ok olur kim Mayak ya
dey rub- mesknda mehr- fk olup misk []
anber-i hm gibi ryiha-i tayyibeli may- sfdir. Ve
bunda otlayan koyunlarn nie bininin dileri altun gibi
sar olur derler, amm hakr grmedim. Nie gzler bu
vdlerde kmy otu vardr, derler. Hatt nie kerre Leh
ve Freng kfirlerinin bu mahalden nebtt [u] giyht
cem etdiklerin grmlerdir.
Andan yine hn ile kalkup cnib-i imle Karadeniz
shiliyle 15 sat gidp,
Menzil-i Bke bula
Hoca Bay'n bkesi koyunlar bu yurdda otlarm.
Annin Bke bula derler. Lisn- Tatar'da bke
htn kadncklara derler. Galat- mehru kadnckdr,
amm asl htncukdur. Badehu Bke bulandan
cmle asker-i Tatar ile marib tarafna vilyet-i Kazak
iine gitdiler kim nehr-i Perezen'i t bandan ayaklap
geeler, zr leb-i deryda gemiyle gemek emr-i azm
usretdir. Annin nehr-i Perezen'in Kazak iinde bana
gitdiler. Amm bu hakr Hn- lch ile ketlere svr
olup nehr-i Perezen'i ubr edp (---) sat dahi gidp,
Menzil-i kala-i Cnkirmn yn hisr-
cy- emn zcn
Mukaddem sene 1067 trhinde mrr etdiimiz
yollar ve bu kalalar mufassalan medh olunmudur,
tekrra hcet yokdur, zr ol sene-i mbrekde bu z
kalasnda krk bin Kazak ile yedi gn yedi gece ceng-i
azm etdiimiz de blda cild-i (---) merkmdur kim
tekrr tahrre hcet yokdur. Bu kala-i z aalar hn
in yz pre gemiler ve kayklar ve potlar hazrlayup
Hn ve cmle asker gemilere svr olup cmle askerin
atlar ve srlar bana birer rub ve koyun bana birer
ake alup karu tarafa ubr etdiler. Hakr dahi Hud'ya
snup selmetle ubr edp karu taraf ki Krm
hkinde Heyht sahrsnn bir ucunda,
 Menzil-i kala-i Klburun
Bu dahi bldaki cildin sene 1067 trhinde
mufassalan terkm olunmudur. Bundan kalkup lgar ile
sahr-y Heyht ucudur kim bu Klburun kalasnda
nihyet bulur, bu sahr ire cnib-i arka gidp 15
satde,
Menzil-i vd-i Kopkuyu
Nehr-i z ile Karadeniz mbeyninde bir kumsal
zemnde sehel tatl kuyular olduundan kavm-i Tatar
Kopkuyu, yan ok kuyulu yerler demek olur. sr-
bindan asl bir ey yokdur. Ancak kffrn yollar zre
pusu yerleri okdur. Andan kalkup semt-i arka (---)
sat gidp,
Menzil-i Sarkam
Nehr-i z kenrnda bir mahf ve muhtara
kamlk yerdir kim Kazak- k kefereleri ol kamlk
iinde pinhn olup yende v revendeleri sayd edp
esr-i bend-i zencr ederler. Andan yine ark semtine (---)
satde,
Menzil-i orga
Nehr-i z ile Karadeniz mbeyninde bir ince
yoldur. Karadeniz tasa yoldan atlayup nehr-i z'ye
dery karr eer z nehri tasa Karadeniz'e karr.
Klburun dedikleri bu ince yoldur, amm emndr, zr
Kazak saklanacak yerleri yokdur. Andan yine ark
tarafna Heyht yoluyla (---) sat otlu ve sulu yerlerde
gidp,
Menzil-i Baheli
Bunda dahi ac ve tatl kuyular vardr. Nie asker
bunda yatmayup ileride Ken kuyu'yu gep, [107a]
Menzil-i Baydipi
Bir iddet-i itda bu mahalde dipi ve borandan nie
bay ank demler sovukdan helk olduklaryn Tatar
kavmi bu mahalle Baydipi derler. Andan yine cnib-i
arka 5 satde,
Kaya Gl
Lisn- Tatar'da (---) (---) demekdir. Nehr-i z'den
mteferrik bir buhayre-i azmdir. Baz zamn iinde
Kazaklar kayklarn arkalaryla getirp bu gle koyup
ikr alrlar.
Bu gl gep 5 sat yine taraf- arka gidp ve bu
llerde ac sular ip Kazak ve Kalmk havfin ekp
kat- menzil ederdik. Bu listnda Klburun
kalasndan cnib-i arka Krm cezresi aznda t Or
kalasna varnca otuz satlik zemn-i Heyht'dr kim
enlik ve dmnlkdan asl eser yokdur. Hatt gne
lde doar ve lde batar.
______________________________________ 181
Amm bu Heyht bu l-i Heyht'dr kim arkdan
garba tl toksan yedi konakdr kim ark taraf nihyeti
Bahr-i Harez'de tamm olur. Garb tarafnda mezkr
Klburun'da nihyet bulur. Mverrihn- Acem bu
Heyht'a det-i Kpak dey tahrr ederler. Amm bu
Heyht'a muttasl t Maskov vilyeti iinden bir yllk yol
n Mn ve Fafr ve Kozak ve Kzlar vilyetine
varnca byk Heyht'dr kim iinde gulbeybn ve
yaban demleri ve gayri ecns- mahlkt mevcddur.
Bu Heyht'da dahi gulbeybn ve yaban atlar ve
develeri ve nie bin env haert- mahlktlarn
mevcd olduu inallh eer seyhati nasb olursa al
kadri'l-istita tahrr ederiz.
{Amm nehr-i z kenrnda Heyht sahrs
ucunda kala-i Klburun'dan t bu kala-i Or'a gelince ve
Or tarasndan t kala-i Aza'a on gnde varnca l-i
Osmn hkmndedir, amm Or kalasndan ieri
cezre-i Krm ortas hnlarndr, amm Krm cezresi
etrflarndaki kalalar yine Osmnlnndr. ll bu Or
kalas ve Gzlev kalas ve Besary kurbunda ufud
kalas hnlarndr. Mad kalalar Osmnlnndr.}
Hele hamd-i Hud sihhat selmetle Hn haz-
retleriyle cmle askir-i slm ve gret olan kavm-i
Noay ile kala-i Or kapusundan ieri girirken Hn
hazretlerine kala-i Or'dan nie yz h ve kolomburuna
toplar dmnlar edp Or bei Kra Be Hn'a gelp
buludu.
Evsf- hudd- vilyet-i Solt taht- l-i
Cingiziyn, yan ibtid serhadd-i hisr-
stvr- Or, yan Ferahkirmn
Cemi Tatar tevrhlerinde bu Or kalasna
Ferahkirmn dey tahrr etmilerdir. Bu cezre-i Krm
Ciniviz kffr elinde iken ibtid bu cezre-i Krm'a
mlik olan Cingiz Hn olu Cuci Hn sene (---)
trhinde bu Or kalas yerindeki kalay Ciniviz Frengi
elinden alup Azak denizi boazndan ldeniz boazna
varnca bu Krm cezresinin karaya muttasl olan (---)
adm yerine bir or kazup, yan bir handak kazdiyn
bu kalaya Or kalas, yan handak kalas derler, amm
mverrihn-i Tatar Ferahkirmn derler.
Badehu sene (---) trhinde yine nesl-i l-i
Cingiziyn'dan Shib Geray Hn bir mdebbir ve kl ve
shib-zuhr hn- cem-cenb olmaile cedd-i zm Cuci
Hn'n Ciniviz Frengi elinden feth etdii Or kalasn
temelinden mnhedim edp mceddeden bu Or kalasn
Krm cezresinin Heyht sahrsna muttasl olan iki
taraf de[r]y olann t ortasndaki or mahalline bu kala-i
Or'u bin edp dild [] ferahnk olduundan ismine
Ferahkirmn dey nm verirler.
Amm mverrihn- Arab ve kitb- Fss shibi
Hazret-i Muhyiddn'l-Arab bu cezre-i Krm'a ve
vilyet-i Kazak- k'a bild- Solt derler. Ve Cfr-
Cmide ve nie kelm- Al'de Tataristn'a bild- Solt
derler. Hatt bir kitb- cfrda "Y bilde's-Solt ahzir an
sr'l-uyn min nefsih[km]" buyurmulardr, yan "Y
Krm halk sizin nefsinizden olan kk gzl
kavimden hazer edin, yan Kalmk kavminden pek
korkun" dey Krm halkna kavm-i Solt derler. Amm
nki Tataristn'a bild- Solt dedikden sonra vilyet-i
Hind Sind ve Kemir ve Glkend-i Dekend ve n []
Mn ve Ht ve Hoten ve Fafr [ve] zbek ve Belh u
Buhr ve vilyet-i Acem ve Horsn ve vilyet-i Kozak
ve vilyet-i Trkistn [ve] vilyet-i Mhn kavm-i Mool
ve kavm-i Bool ve kavm-i Kaytak [ve] kavm-i Dastan
ve kavm-i Noay ve kavm-i Kalmah ve kavm-i Hedek
ve kavm-i Maskov ve kavm-i Leh ve kavm-i Lipka
mslimi ve kavm-i Macar ve kavm-i Krm cmle yetmi
yedi akvm- gn-gn bunlar cmle Tatardr kim
kavm-i Soltdr. Hatt sfa kralnn taht- hkmetinde
Maskov'un Hedek Tatar gibi sfa'n dahi on iki kerre
yz bin ger evli Tatar var. Hatt l-i Osmn ve
cmle kavm-i Trkmn dahi kavm-i Tatar'dr.
Tuhfe nm bir trhde ve Rm Yanvan trhinde ve
Ermen Mdisi trhinde ve Latin (...) trhinde ve
Kabbta mkil-k trhlerinde eyle tahrr etmiler
kim bu ry- arz kim Bahr-i Muht seksen yedi bin ml
bir cezredir, bu cezrenin nsfn kavm-i Solt, yan
kavm-i Tatar dutmudur. Bu edm-i arzda siyh Arablar
ile Tatar kavminden (bir) ok kavim yokdur, dey
yazmlar ve nie yz kavm-i Nasr bu Tatar
kavminden azmlar, dey yazmlar. Hatt Trh-i
Tuhfe'de birka mrsel neblerin hlye-i erflerin [107b]
"Cenb- Kibriy ibtid Hazret-i dem'i yed-i kudretiyle
tnden halk etdikde Tatar sfatnda halk etmidir" dey
mufassal yazm. Ve be-kavl-i mverrih-i lem mfessir
shk, sre-i (---): 1 tefsrinde
"Hazret-i s da Tata[r] mahbbu eklinde halk
olmudur" dey tahkk etmi.
Hatt kavm-i Ynniyn- kefere-i Rm millet-i
Meshiyye olduklarndan Hazret-i s aleyhi's-selmn
cemi evz, etvr, libs ve hilye-i erfin shhati zre
yazup ale'l-ittifk Tatar eklinde yazmlardr, amm
cemi kefereler kavm-i Tatar' sevmeyp ad-y hyinleri
geldiklerinden,
"H Hazret-i s Tatar sfatnda deil idi. Hemn
Hazret-i Yahy gibi seyrek sakall ve mkehhal sln
gzl idi. Hatt Hazret-i Yahy Hazret-i s'y kucanda
gezdirirken grenler Bu s Hazret-i Yahy'ya benzer,
geen neb dahi kavm-i Solt'a benzer derlermi, amm
Rm keferesi kavm-i Solt Ynniyn bizim kavmdir"
derler.
Hulsa-i kelm kavm-i Solt- Tatar bu ry- arz
dutmudur, amm li'llhi'l-hamd bu cezre-i Krm Tatar
zre Cenb- Kibriy'nn nazar taalluk edp her ne
cnibe tevecch ederlerse her br mansr u muzaffer
gelp cemi kfiristna b-rahmlikleri velvele salup
kavm-i Tatar'n havf [] hayetlerinden cemi kfiristn
kfirlerinin amnlar kesilp b-mn kalmlardr.
1 Kurn, l-i mrn 59; "Allh yannda s'nn durumu
dem'in durumu gibidir"
______________________________________ 182
Hamd-i Hud bu kavm-i Tatar mmin ve muvahhid ve
ehl-i snnet ve'l-cematden bir alay gzyn-
mchidnlar olup mucizt- Muhammed'l-
Mustafa'nn dus berektyla cezre-i Krm'da ve gayri
bildlarda skin olup cnib-i erbaada olan kffr-
dzah-karrlarn karrghlar olan memleketlerin alan u
tln ve keferelerin esr-i nln edp sr [u] kibr evld
nisvn bintnlarn esr-i py-beste ve dil-haste ikeste
beste edp nie bin gne ikence edp at derisi ve at
ikenbesi ve at barsaklarn esrlere yedirerek cmle
keferelerin evld [u] ensblarn diyr- slm'a getirp
slm ile merref ederler. Hatt bu kavm-i Tatar- ad-
ikr hakknda hads-i sahh vardr.
2
Hakk ki b-rahm kavmdir, amm min-indillh l-i
Osmn nne sedd olup her br kffr ile ceng-i cidl
ve harb-i ktl ederler. Ve gyet salt ve sebk-br
askerdir, zr kavm-i Noay Tatarlarnn yanlarnda hall
[u] hurmetden bir ey bilmezler bir alay mbh
kavimdirler.
Hn-i zarretde gayri mahalde z-rh nesli olup ann
cn ola ve kan ka, elbette an yerler ve kanna dar
potas kardrup cemi hayvnt kann urba gibi
ierler. Dim yedikleri atdr, etin yerler. Her hayvnn
derisin geyerler, yan krkn geyerler. Ve ekmek yeseler
yreklerine yapup lrler. Dim yedikleri dar ve
geydikleri deri. Evleri saz kendleri n-sz bir alay
kavm-i gziyn- mchidndr. Dim hekmne bir
gne tam yerler, gayri ey yemezler ve bilmezler. b
[u] hevlarnn hkmnden mideleri gyet seru'l-
hazmdir. Hatt bir Tatar dr[d] gnlk tam bir f
bozay yeyp ip yine drd gn tam yemese
mmkindir. Bulur[sa] polad- Nahevn'yi yer ve yan
[i]er(?).
Nie kerre yz bin Tatar vardr kim mrnde su
imemidir. Kmz nmnda bir gne alt yedi gnlk at
sd ierler. Talkan nmnda dary kavurup de-
irmenden ekp un gibi edp an at sd ve deve
sdyle kardrup ierler. Def-i c etdiinden mad
sehel sekir verir. Bir dahi kurut ayran, yan ekimi ve
belemi(?) yourd kein sladup yerler. Bir dahi yazma
nmnda ilik gibi bir kayma alnmam yourdu at
sdyle ayran edp an ierler. Ve ilik gibi koyu ve lezz
bozalar olur.
Sefer ve (sefer ve) hazarda bu gibi olan eylar
yeyp ierler. Ekmee suya annin rabet etmezler ve,
"Ekmek neikdir kayda olur?" dey sul eder.
Suline cevb verilir, derler kim,
2 Hadis: Resullh Sallalhu aleyhi vesellem dedi ki: "Allah'n
douda Trk isminde bir takm askerleri vardr ki iinizden
babozuk isyankrlarn intikamn onlarla alr; siz
merhamet edersiniz ama onlar etmez. Bu zamana eritiiniz
zaman kyameti bekleyiniz".
 "Ekmek pikde bitkendir, deirmeninde un
yasadup hamur edp bikendirp tede gyndrrler,
ekmek olur" dediklerinde,
"Allh ilh ekmek olay m olur?" dey taaccb
edp,
"dem atay cennetden karmaa sepep ol
pikde bitken tmek midir. Behey atan anan cavl
bolaym. zm sokulursa da ben onu aamamdr" der,
yan ben lrsem de ben ekmei yemem, der.
Garb acb sofra yerler. Bu tabatde halk olunmu
ec kavimdirler.
Amm bu Noay kavminden mad bizim Krm
cezresi iinde ben dem ile ihtilt etmee mutd edp
shib-i tab geinir Badrak nm bir alay kavm-i benmlar
vardr. Anlarn ilerinde nie bin Badrak kavmi ebeden
ekmek yemez ve su imez demleri vardr.
"Nin su imezsin 1
deil midir?" desen,
"Vallhi bizi alap Allh yasatdkda topra su ile
cvk amur edp yaratd. amura ok su katlsa elbette
amurun bir yann coyar, yan bir {tarafn koparr}. ndi
dem evldnn da asl amurdur. Suyu kop imemek
gerek. te at sd ve deve sd dahi [108a] sudur" dey
misl tevller ederler.
Geri su imezler, amm laha orbas ve deve ve
koyun ve sr ve cms sdleriyle dar ve pasta orbasn
ok yerler. Laha orbas, yan lke orbas yerler, zr
Hazret-i Rislet'in hads-i erfinde 2
buyurmulardr kim ana un orbas ve dutma orbas
derler ve cemi Tatar ulems ve sulehs ve pdihlar
at eti yerler.
Ve elsine-i muhtelifeleri birbirlerine muyirdir, zr
cmle Tatar on iki lisn zre tekellm edp birbirlerinin
lisnlarn tilma ile, yan tercmn ile anlanr kelimt-
lugatlar vardr. Ve asfah u fash u bel elfz-
drerbrlar var.
Evvel lisn- aatay ve lisn- Kumuk ve lisn-
Mool ve lisn- Bool ve lisn- Trkmn ve lisn-
Noay ve lisn- Kaytak ve lisn- Kozak ve lisn-
Hedek ve lisn- Dastn. Acem ve Hind ve zbek ve
Bulgar, bunlar dahi Tatar olmaile baka lisnlar ve
baka gne kitbetleri var kim bir lisna mbih
deildir. Her biri birer gne lehe-i mahssalar vardr.
Ve bu kavm-i Tatar hergiz gybet ve mesv ve s-i
zan ve kn kibr ve buz [u] advet ve remm nemm
etmek yokdur. Biri birleri iinde gyet aybdr. Bir kii
gybet ve mesv kelecisi iite andan gayri kiiler nefret
eder. Ancak buz u advetleri gayri kavm ve gayri
dman zre gidp nehb gret etme advetin ederler
kim el-buzullhdr.
Ve Krm halknn mezhebleri Hanef'dir. fiiy-
y'l-mezhebleri dahi vardr, amm Krm'dan tara
ellerde vilyetlerde olan Ulu Noay ve dak Noay ve
1 Kurn, Enbiy 30 "... her canl eyi sudan [yarattk]..."
2 En iyi yemek lhiedir
______________________________________ 183
Urumbet Noay ve Gedi Noay ve Mansrlu ve
Sincivitli ve rnli ve Manktl ve obanelli ve
Nevrzelli ve Deveyelli ve nie bunun emsli nie bin
gne ellerin kiileri cmle fiiyy'l-mezheblerdir kim
bu kadar yz bin ulem-y mtebahhirnleri var kim
tabr olunmaz. Cmlesi elleriyle sahrlarda obalar ve
medreseleriyle konup gerler.
Bu ulemlarn izn-i erfleriyle cmle kavm-i Tatar
at eti yerler. Hatt Eb Hanfe ki Numn bin Sbit'dir
kim mm- Azam ve hmm- akdemdir, anlarn kavl-i
erfi zre at eti yemek mekrhdur, zr [at] let-
gazdr, at yemee ruhsat verilse ihtimldir atlar inkrz
bula. Amm mm Mlik katnda kerhet tahrmdir.
Lkin mm fi ve mm Hanbel kavlleri zre helldir,
zr anlar Hazret-i Rislet'den bu hads-i erfi sened
edinmilerdir.
3
bu hads-i sahh in Mslim ve Buhr mttefekun
aleyh derler.
Annin kavm-i Tatar at eti yerler, zr bir alay
gziyn- mchidnlardr. Seferlerde usret mukarrerdir.
Bir hads-i erfde dahi:
4
buyurmulardr.
mdi bu kavm-i Tatar- sebkbrn brhneleri
olmayup seferlere asl zahreden bir ey gtrmezler. ll
talkan ve kurut ve at kaburkas kazs gtrrler. Ol dahi
kifyet etmeyp hemn yollarda lengp olan atlar ve
sehel hastala yz dutup yorgun ve argn ve du[r]gun
atlar kfire kalm dey hemn ol n ol at Hak yoluna
kurbn edp derisiyle preleyp paylarlar, kimi piirp
kimi irki nm tegeltisi altna koyup stne binp at ile
yorta yorta at etinin suyu ekilp pidi dey tegeltisi
altndaki at etin yeyp def-i c edp kfiristna aknlar
ve apullar civerp cemi dmanlarna emr-i sitz-i
t- sertzi b-dir urup bakyyet's-syf olan kefereleri
evld [u] ylleriyle ken ber-ken sryp diyr-
slm'a getirp slm ile merref ederler. Min-indillh
bir alay gziyn- ser-bzn- kn- l-i Cingiziyndr.
Hafizakallh.
Bunlarn gaz etmeden gayri bir krlar dahi dihkn
ve ziratdir, yan ekinci ve iftilerdir kim ekseriyy dar
ekerler, zr dar bu diyrda bir klesi yz yz on kle
verir. Ve dim yedikleri dardr, amm ehl-i hl olan
meyihn ve sofleri arpa ekp ekmein yerler, zr
Hazret-i Peygamber dim arpa ekmei yerdi derler.
Annin buday ekmei yemezler.
Ve bir esnf dahi tccrdr. Vilyet vilyet esrleri
gtrp frht ederler ve gayri met da gtrp bey []
3 Hadis, Eb Davud, Kitab'l-Etime, bb 26 "Cabir (R.A.)
yle dedi: "Hayber gn Hazret-i Peygamber ehl eek
etini yasaklad, at etine ruhsat verdi".
4 Yolculuk bir fersah da olsa cehennemden bir paradr.
ir edp gayri eylar getirirler. Ve bir snf ulem ve Sityi-i tara kala ire yz aded toprak rtl
suleh ve meyihn ve soflerdir kim Halvet ve Celvet evleri olup rs-y bzr hammm ve hn bu kalada
tarknda krk bin kadar ehl-i tevhd sofleri olduun yokdur. Ancak kala bnsi Shib Geray'n bir cmii var,
Sefer Gz Aa Vezr tahrr etmidir. tlen yz elli ayakdr ve arzen yz aded kademedir.
Cmle cezre-i Krm ire olan yigirmi bir bin cmi Mihrb zre "L ilhe illallh, Muhammedn reslullh"
ve mescid ve buk[]alarda eb [] rz cmle Tatar tahrr olunup bu hat zre yet'l-krs tahrr olunmudur
sofleri tevhd [] tezkr ederler, gyet ehl-i tevhd ve kim std- mermer-br bu hatlar taa eyle yazm kim
ehl-i tark demleri vardr. Hussan bldaki evrklarda cidden sikkeyi mermerde kazm. Minresi cmiin so-
evsfna r etdiimiz Or kalasndaki Shib Geray lunda bir alak beyz ta minre-i zbdr. Cmi dahi
Hn cmiinde savmaa-nin shib-i slk maznne-i tarz- kadm alack toprak rtl bir mabedgh-
kerme (---) Efendi azz hazretleri vardr. Krk yldr kadmdir kim gaz mlyla bin olman gyet
okluk ile lfet etmeyp z-rh ksmndan hayvn eti ve rhniyyetli ve cemat-i kesreli dru't-tevhd bir
buday ekmei yemeyp el deirmeninde arpay vdp musall-y atkdir. Hatt bu cmiin sol tarafnda mark
kendi eliyle piirp yer ve kendi eliyle arpa eker. Ekd cnibine nzr kalann bir kk kapucuu var, amm
zemni shib'l-hayrt Shib Geray Hn eyhin pederine atl(?) gcile girir kar. Bu kapucuun nndeki handak
ihsn edp irsile intikl eden hk-i pkde arpa ekp zre makaralar ile asma kprs var. Karu handak
bip kendi eliyle el deirmeninde [108b] ekp piirp kenrnda Mehemmed Geray Hn'n bir kk ho hev
yer. On binden mtecviz fukar-y bbullh ke-nin ve ho bin hammm- rins var, varoda vki
sofleriyle Shib Geray cmiinde cmle kn halka-i olmudur.
zikrullha girdikde kaan tevhd-i erre geldiklerinde
cemi Or halk lem-i hayretde kalrlar. Hatt cmle Or Der-medh-i tara varo- Or
kalas halk azz-i mezbrun mutekidleridir. Hatt her
Cmle on iki mihrbdr ve bin be yz toprak
gece Or kalasnn der-i dvrlar zre kala nefertlar
rtl ekseriyy tahtn evleri var. zengi(?) sary
gibi eyh-i muhterem fukarlaryla rabt bekleyp "Allh
bunda mkellef sarydr. Kala dibinde ancak bir hn
yedir ye" dey bng- Muhammed sads verirler.
var ve bir ulu yolun yemn yesrnda cmle be yz
aded mfd [] muhtasar dkknlar var, bezzzistn
Der-beyn- zemn-i ekl-i tarz- tavr- yokdur.
kala-i Or, yan Ferahkirmn Mehrtndan keskin ve aru, yan pk, Tatar bo-
Bu kala-i bly sene (---) trhinde l-i zas olur. Hatt ibret in bu bozay abdest makramasna
Cingiziyn'dan Shib Geray Hn bin edp iki kat koyup evlerine gtrrler, bir katre akmaz. T ol
eddd-misl seng-i tr kala-i sava olup zemnden mertebe koyu ilik gibi tatl bozas olur. Hatt kavm-i
kaddi kmil yigirmi arn ldir. Ve diren-mdr Tatar be konak yerden atlanup "Or bzkas ielim" dey
cirmi dvr bedenleri zre kmil bin adm iki kat gelirler. Bir tostaan bozasn ien, sermest olup klalay
hisr- stvrdr. Ve gird--girdi be ke olup yigirmi ve bolalay trkisi rlar. T bu mertebe sekir verir bozas
aded r-ke kulle-i bllar var kim Heyht sahrsnn vardr. Bu diyrda arb imek aybdr. Ve b u be
her ne tarafndan gelirken bu Or kalasnn kulleleri olmadndan arb dahi yokdur, zr iddet-i its
beer konak yerden nmyndr kim cmle kullelerinin katdr, bir aa yemi deildir, odunu dahi yokdur.
zerleri lal-gn krmz kiremit rtllerdir. Baz tahta Cmle sr tezei yakarlar ve at ve deve tezei dahi
rtl alak kulleleri var. satarlar. Ve ekseriyy halk sr boku kokarlar, zr
Ve dern- kalada cmle seksen aded Tatar evleri fukarlar okdur. Bu varo bir kumsal zemn bana
var. Cmlesi toprak rtldr. Dizdr ve be yz aded vki olmaile ehir ire asl kaldrm yokdur. Cnib-i
tfengli sekbn nefertlar var, amm cmle Rm erbaasnda kala dvr dahi olmayup diren-mdr
yiitleridir, zr Tatar kavmi tfeng atmak bilmezler ve etrf derin handakdr. yerde vsi aa kapular
tfengden korkup tfengin olduu yere "Mltk kop" vardr.
dey varmazlar. Kavm-i Tatar tfenge mltk derler. Ve Amm bu varo ire ziyretgh- zzeddn
bu kalann kmil be yz aded Beevli nm Tatar atls Sultn, ziyretg[h-] kn- erbb- [di]lndr. kuddise
askeri var kim cmle yarar ve zor-ver ve dilver ve srruhu.
server-i hnerver batr yiitleri var. ehrin dizdr ve on Ve bu kala Or kalas demeden murd oldur ki bu
be aded kala aalar ve topuba ve cebecibas vardr. Krm vilyeti Karadeniz kenrnda yedi yz yetmi ml
Amm kalas Or sahrsnda asl hav[]lesiz ve han- bir cezre-i ekl-i mselles vki olup sa cnibi taraf-
dak on be kula kesme toprak derin handakdr. garba l denizdir kim Karadenizden girmi bir s
Kbleye nzr kat metn ve kav demir kapular var, iki derydr. l deniz demeden murd bir gemi yhd bir
tarafnda handaka nzr acib toplar var. kalasnda kayk Karadeniz frtnasyla bu deryya derlerse asl
Shib Geray Hn mescidi ve buday anbrlar ve hals mmkin deildir. Cmle demleriyle gemileri gark
cebehne hcreleri ve su kuyular var, gayri ey yokdur. olup ldklerinden l deniz derler. Ve kble cnibi

______________________________________ 184
Karadeniz'dir ve ark taraf [109a] Azak denizidir,
Balsra denizi dahi derler.
Bu mezkr derylarn dahi birbirlerine
muttasldr, amm bu cezre-i Krm' dery dahi ihta
etmidir. Bunlarn iinde Krm ekl-i mselles bir
adadr. Kble taraf Balklava kalas burnudur. Mark
taraf Ker kalas burnudur. Marib taraf bu Or kalas
azdr kim bu mahalde Krm cezresinin Or'dan tara
karken Azak denizi sa tarafdadr. Sol taraf semt-i
cenb l denizdir. l deniz ile Azak denizi mbeyni
ancak sekiz bin adm Heyht sahrsna muttasl karadr.
An dahi selef hnlarndan Selm Hn- Sn asrnda
Semiz Mehemmed Geray Hn bu Or boazna kfir
gelmesin dey bir handak- uzm bir denizden bir deniz
kesp bir h- gayy-misl handak- amk kazm. Tatar
kavmi handaka or der. Annin bu kalaya Or derler,
amm mverrihn- Tatar bu kalaya Ferahkirmn derler.
Hakk ki Heyht sahrsndan gelp bu kala-i Or'a giren
ferahd olur. Hatt ol zamn bu handak eyle derin
kazmlar kim Azak denizi gelp l denize mahlt
olup henz Krm ol zamn cezre olur.
Azak denizi kenrndaki Balsra kalas ve ikike
ve Arbat kalalar nnde su ekilince kalalar karada
kalup Ten nehri Kaza dahi iki yz pre kayk ile Azak
altnda Kazkl zek boazndan kup cmle gemileri
ile dosdoru yeni kazlup su geen Or kapusu
boazndan gep l denize girp bir gece ale'l-gafle
gelp bizim Akkirmn kalamzn tara varoun urup b-
hadd b-kys ml- firvn ve sr-y b-pyn alup gece dendn- beden zre kol dolaup uyuyan
yine yeni kesilen Or boazndan b-bk b-perv gep
yine dr- menhslarna giderler.
Badehu sene (---) trhinde Selm-i Sn asrnda
Kl Al Paa Kefe kalasna donanma-i hmyn ile
gelp liman- Kefe'de lenger-endht oldukda Semiz
Mehemmed Geray Hn Kefe'ye gelp Ulu Al Paa da
buludukda Al Paa eydir:
"Baka Hn! Nin Or boazn kesp Krm' btn
cezre edp Azak kfirine yol aup bizim Akkirmn
kalasnn nehb gretine sebeb oldun" dey Semiz
Mehemmed Geray Hn' Kefe'nin Uzunrssu banda
salb etmidir.
Badehu yerine (---) (---) hn olup grrler kim
hadd-i ztnda hl mkedder olup Azak denizi
tarafndaki kesilen mezkr handak sehel doldurup yine
cezre-i Krm'n karaya ittisli olup diyr- Krm ve
ikike ve Arbat ve Balsra kalalar yine su iinde kalup
diyr- Krm ve kala-i Akkirmn dr- emn emn olur.
El-hsl azm handakdr kim bir denizden bir denize
tl bir sat ve sekiz bin admdr. ine bakmaa dem
cret edemez. Hemn bu handakdan su aksa yine Krm
bir ada olur.
Ve Mora cezresi dahi nebaht boazyla ne boaz
aras sekiz bin adm karadr. An dahi selef krallar
"Eb'l-feth Mora'ya gelmesin" dey kesp dery akdup
Mora vilyetin cezre etmidir. "Kii korkduuna urar"
dedikleri gibi Eb'l-feth Mora'ya varup mezkr boaz
______________________________________ 185
satde doldurup Krds kalasn ve Misistre kalas
ve Badra kalalarn feth eder.
Amm bu Krm'n Or handak mrr- eyym ile
dolup Krm iinden tara esrler firr etmee balayup
taradan Kazak- k ve Tatar- Kalmak dahi Krm'a
girmee rh- sn buldular. Hemn efendimiz
Mehemmed Geray Hn sene (---) trhinde vilyet-i
Krm'n dem derysn ve dr[d] kerre yz bin esr
keferelerin bu Or mahalline cem edp mukaddem Or
handaknn i yznde yl olan topra zre handakn
topran arkdan garba bir satlik yern handakn tathr
edp i yzde handak topra dalar gibi yld.
Badehu Mehemmed Geray Hn bu toprak zre bir
denizden bir denize bir satlik yer bir metn kala dvr
ekp birbirinden birer tfeng menzili bad handak
iine nzr birbirlerin korudur Sedd-i skender-vr metn
ebrclar edp her birine beer aded h darbzen toplar
koyup her bir kulleye ellier yiit tfeng-endz Rm
yiitleri kodu, zr ol asrda kfirin pek isyn [u] tuyn
hareketi var idi.
Ve dvr zemn dibinden on arn bl ta dvr
edp arn enli edp bu dvrn iki bandaki kulleleri
mahss kala gibi azm kulleler edp ikier yz yiit
kodu. Ve Or kalas dibinde bu dvra yan yana iki aded
ikier kat kulle-i azmler in edp her kullede ellier
aded Rm yiitlerinden ergen, yan azeb odabalar
koyup cemi kullelerdeki yiitlere bunlar zbt edp her
mstahfznlar tazr edeler. Ve bu orta kullelere dahi
beer aded hne kolomburna toplar ve yz yiit
topular ve ellier yiit cebeciler koyup bu iki kulle-i
azmlere birer azm vsi ve l demir kapular eyledi kim
bu iki kapudan gayri yerden cezre-i Krm'a girilmez
oldu. Meer derydan gemilerle gelinir, girir ola. Ve bu
Or'un iki kapusundan kan Heyht sahrsn gep
[109b] isterse ark cnibine kala-i Azak'a isterse iml
tarafnda ol sat Kaza'a isterse garb cnibinde otuz(?)
{alt} sat l ile kala-i Klburun kalasna gider, amm
bu mezkr yollara yz iki yz dem gidemez, be alt yz
dem gider.
Ve bu Or ehrinin sular cmle orca kuyu sulardr,
amm Or kapusunun tara bir ok menzili bir b- hayt
kuyusu var. Cmle demler silhlanup ol kuyudan acele
ile su alrlar, zr Kalmk ve Kazak nie kerre yerde
bulunup suya kanlar kapup esr etmidir. Amm
Mehemmed Geray Hn bu Or kalas ve Or handakn
amr edp Or kalas henz Sedd-i skender olup handak
kullelerine tamr [] termmine Or bei ve Or tuzlas
emni nzr ve mutemed olmular.
Der-feth-i buhayre-i kala-i Or: Bu Or kalasnn
i yznde bir sahr-y ybisde bir buhayre-i berrkdr
kim anda Kefe tuz dedikleri tuz bu Or'da hsl olup
Kefe'ye ve vilyet-i Krm'a ve slmbol'a ve cemi
vilyetlere gider. Kerpi gibi kesile kesile hs ve beyz ve
lezz tuzdur. Krk yedi yk ake iltizml emnetdir. Or
halknn cmlesi bu Or tuzun karmalaryn muf u
msellemlerdir. Ve mcrim ve vcib'l-katlleri bu tuz
buhayresine korlar. Mh- Temmz'da bu buhayrenin
yz buz gibi tuz donup bir kar kalnlkda oldukda
kilim kadar pre pre krup dalar gibi yup bzergn-
lara emn-i memleha frht edp kala-i Or nefertlarna
ve ulem ve meyihlerine ve Or beine ve Or mftsi
ve nakbi ve kadsna cmle ulfe verp mbksin
hazne edp hna gnderir. Diren-mdr be ml ihta
eder zehr-i mr bir kk buhayredir.
Der-beyn- hkimn- Ferahkirmn: Cezre-i
Krm iinde hn- lnlar eyletinde Or bei tahtdr
kim yz pre kurya mlikdir. Bei hn-i sava-
perhda bin sadakl ve kbe geyimli askere mlik
olup her urua hnlara tala-i asker olmak knn- l-i
Cingiziyn'dr. Amm bizim Mehemmed Geray
Hn'mz asrnda Or bei on iki bin asker ile urua
giderdi, zr Or bei olan Kara Kra Be nefsinde bir
zor-ver ve dilver server batr yiit idi, zr bu Or
Krm'n gyet sedd-i sedd kilididir. Her ne kadar
dman Krm'a kasd etse bu Or cnibinden gelir.
Annin dim on iki bin ko kol atl ehbz askerler
atlaryla mdedirler. Ve eyhlislm ve nakb'l-erf
ve yz elli ake pyesiyle kazdr kim bunlarn azli
nasblar cmle hn elindedir. (---) (---) (---) (---) (---) (---)
(---)
Der-fasl- tetimme-i ehrengz-i kala-i Or:
..................(2/5 satr bo)....................
Bu ehrin seyr temlarn edince hn hazretleri
Akkirmn'dan srp getirdii Noay kavmine ve Krm
reylar ve srlarna Or handakn tathr etdirp ve
mceddeden mezkr kala dvrn kalalaryla Sedd-i
skender edp cmle Krm halkna izin verp
Akkirmn'dan gelen Noay kavmin Krm ire kylere
Be evli tabr etdikleri gibi rey yazup cmle kylere
kavm-i Noay gnderp kendler Or kalas
muhfazasnda askir-i b-[p]yn ile karr-dde
otururken bir gn,
"y ne cnib keferesine bir sefer edp gml et-
sek" dey cemi yurt eyeleri, yan kadmden Krm
shiblerinin kartlaryla ve kazakda ve emekda ve
atalklar ve rinli ve Mansrlu ve Sincivitler ve Badrak
kavmi ve olanlar, yan hn hsmlaryla cmle bir yere
gelp ken[g]e, yan mvere edp dururken hikmet-i
Hud mukaddem Kazak vilyetine be ba'a, yan
eteye giden gzler gelp Kazak- k'dan feryd [u]
finlar edp Kaza'n Krm zre gelmesi mukarrerdir
dediklerinde hemn hn- ln,
"Tz cmle asker-i slm hzr-b olsunlar,
aylavdr(?)" deyp nefr-i Efrsiyb alup Or kalasna
yasak in bin aded tfeng-endz ile nreddn sultn ki
(---) (---) sultndr, an muhfazac koyup gitdiler. Sene
(---) mh- (---) gnnde krk bin askerle tabl- kudmn
dp Or'dan tara meks etdi.
______________________________________ 186
Sene-i mezbrda Kazak- k vilyetine
sefere gitdiimiz konaklar ayn u beyn
eder
Evvel Or'dan tara meks olundukda ol gn krk
yedi bin asker-i Tatar cem olup iki kerre yz bin esb-i
tz ile Heyht sahrsna dp iml cnibine kmil on
be sat yer yortup anda tohtayup durduk. Ol gece
Krm'dan yigirmi bin atl dahi gelp yetidi, amm
atlarn izi on iki kat tapkr olup yol oldu. Bu kavm-i
Tatar- sab-reftr- ad-ikr eyle yortarlar kim bunlara
ku yetimez, amm Allhmme fin bu seirdimde bir
dem {atdan} tekerlense eger at ve eger kendi
davranmayup gerden gelenlerin atlar aya altnda
pyml-i riml olup dem herse olup [110a] at kekek
olur.
Ertesi bu sahrdan kalkup yine cnib-i imle
gn gece gidp cmle asker bildi kim "Hemn Tatar
Hn Maskov vilyetine gider" deyp tesell-i htr
buldular.
Ertesi gn ki olup drdnc gn hemn cmle ol
aalar tuu ve bayra evirp garb tarafna dnp eyle
yortum etdik kim beer kerre at deidirdik. Ol gn yine
26 sat yer seirdp,
Menzil-i Oba'y gep andan menzil-i Cerikli'yi
gep cmle atlar otarup sehel talkan ve kurutlar yeyp
istirhat etdik. Bu Cerikli nm mahal z suyu iinde
bir kaml adadr. Meer bu cezre ire bin aded
Kazak drd defa hatmanlarna isyn edp bu cezreye
kapanmlar. Asker-i Tatar' grnce nie bin tfeng
atdlar.
Der-beyn- feth-i cezre-i Cerikli
Meer mukaddem Or'dan be baa gidp "Kazak
Or'a geliyor" dedikleri kffr bunlar imi. Hemn hn-
ln fermn edp cmle tfeng-endz atlarndan
piyde olup cezre gl kenrnda kffr ile et-a-at
tfengleirken hemn gerden krk elli bin Tatar "Allh
Allh" deyp sazlk ve bataklk ire atlaryla gle girp
cezreye kadem basdklarnda n- vhidde bin kffra
amn u zamn vermeyp dahi tuma-i emr olmadan(?)
cmlesin kayd [u] bend-i der-enber edp bunlar iki bin
asker Krm'a gtr[p] yine gelmek zre Krm'a revne
oldular. Hamd-i Hud alt dem cm- ehdetden n
edp ve yigirmi at lm ehdlerini de atlaryla sal atup
vcdlarn Krm'a gtrdler.
Andan yine cmle asker-i Tatar "nallh uurdur"
deyp yine cnib-i imle 7 sat listn berr-i
beybnda gidp,
Nehr-i Ylk'y gedik. Bu nehir t Maskov
vilyetinde Grlev dalarndan gelp bu mahalde z
nehrine mahlt olur.
"Bu nehirden Urus- menhs kayklaryla gemesin"
dey vezr-i azam olan vezr Sleymn Paa bu Ylk
nehrin hr u hk draht- mntehlar ile doldurup bir
dahi kffr bu nehr-i Ylk Ten'den(?) kayklarla
gemeyp muztarr- hl kald.
Trh-i bend-i nehr-i Ylk:
Evliy k dedi itmmnn trhini,
Deyler bu mi bend etdi Sleymn gemee.
Sene (---).
Andan cmle askir-i Tatar bu Sleymn Paa bend
[] sedd etdii Ylk nehri yerinden ubr edp,
Der-vasf- kala-i sar hnkirmn
Sene (---) trhinde hn Geray Hn bin etmidir.
Nehr-i z zre ekl-i murabba bir seng bin kala-i
ranckdr. Bir kumsal yerde diren-mdr cirmi bin
yz admdr. Be kiremit rtl sermed kulleleri ile iki
kapusu var. Biri kble cnibiyle arka meyyl byk
kapudur ve bir kapusu yldz tarafna nzr nehr-i z
kenrnda, bu dahi demir kapudur kim nehr-i z
karusundaki Gzkirmn'a, yan Doan geidi kalasna
nzr iskele kapusudur. Bu kala iinde ancak seksen
kadar toprak rtl Tatar evleri ve bir cmii var, hn
Geray Sultn'ndr.
Ve cmle sekiz aded dkkncklar var, amm hn
ve hammmlar yokdur. Cmi-i zbs Krm kapusu
zre vkidir. Kara taraflarnda derin handaklar ve kala
dizdr[] ve be yz aded kala nefertlar vardr. Ulfe-i
muayyenelerin cmle Tatar hnlar verir, zr bu kala
Tatar hnlarndr, amm zemni l-i Osmn
hkmndedir, zr Or kalasndan taradr.
Bu kalann sebeb-i bins oldur kim her br Tatar-
sab-reftr nehr-i z nehrin ale'l-gafle gep Leh ve
Kazak vilyetlerin nehb gret edp avdet mahallinde
bu nehr-i z'den beri Krm cnibine ubr ederken
kffr- Kazak bu kurlarda ve nehr-i z sazlklar[]
ire pinhn olup Tatar meakkat-i bel ile nehr-i z'y
geerken her br Tatar' urup krup cmle ikr- ml-
ganimlerin kurtarup cmle kefere vilyetlerine
giderlerdi. hru'l-emr Gz hn Geray Hn Sultn
Murd Hn- Rbi izniyle bu kirmn bu mahalde
yasayup asker-i Tatar selmetle top altndan b-bk b-
perv gep emn [] emn oldu. l hze'l-n bir gzel
cy- mens memerr-i ns geiddir. Hl kala altnda
yetmi seksen pre kayklar ve rnklar vardr kim her
br kala limannda mdedirler.
Ve kala hricinde birka azbar samanlklar ve
bozahneleri vardr, amm b u beleri yokdur. Lkin
mebbek bostnlar gyet okdur. Ve kavunu ve
karpuzu ve dars memdh olduundan Tatar bozas
mehrdur.
Bu dahi Krm diyrnn bir intih-i serhaddidir kim
garb gz ehbz batrlar var kim her br Leh ve
Maskov ve Kazak- k ile ceng [] cidl ederler. Bu
mahalden Krm'a merhale yerdir, amm Heyht
listndr.
..................(1 satr bo)....................
______________________________________ 187
Andan cmle askir-i Tatar'n kimi gemilerle ve nie
bini atlaryla yov yov deyerek nehr-i z'y yldrup
karu selmet gediler, amm hakr ile Gz Mehemmed
Geray Hn hazretleri ile gemilere binp karu ubr edp
meks etdik.
Evsf- hisr- stvr- sedd-i emn
Gzkirmn, yan kala-i Doan
Zamn- kadmde bu kala zemninde sene (---)
trhinde Krm hnlarndan Tohtam Geray Hn, yan
Durmu Hn olu Toan Hn bir kala-i azm [110b]
badehu Timur Hn- shib-hurc bu diyrlara det-i
Kpak'dan gelp bu kalay yere berber mnhedim
edp t Sultn Byezd-i Vel asrna dek bu kala-i Toan
Hn ess muattal kalup t ki Sultn Byezd-i Vel Kili
ve Akkirmn kalalarn Bodan ve Kazak- k elinden
feth etdikde nehr-i z ile birka kerre Kazak gelp
Akkirmn [ve] Kili kalalarn nehb gret eder.
Badehu Sultn Byezd-i Vel bu mezkr Doan
geidi mahallinde ess- kadmi zre bir kala-i azm bin
edp ismini Gzkirmn kor.
Andan kala-i Akkirmn ve kala-i Kili Kazak- k
keferelerinin r [u] erlerinden emn [] emn olur.
Lkin Sultn Byezd-i Vel karnda ehzde Korku(r)d
Hn1 ile Anatolu vilyetinde nie sene muhrebede iken
beri tarafda Kazak fursat bulup bu Doan geidi
kalasn alup Timur Hn mnhedim etdii gibi yere
berber eder.
Badehu bu abd-i kemter diyr- Krm'dan sene
1051 trhinde slm Geray Hn ile Leh seferine ve
Krakov vilyetiyle Daniska vilyetlerine giderken bu
nehr-i z'y yldrup ubr etdikde sir askir-i slm
nehr-i z'y geince sehel rm etdi. Toan kalas
zemnin seyr tem edp,
"Hayf dir, ne aceb metn ve sab kala olacak
zemn olur. h l-i Osmn bu pte kaya zre bir kala
yasasa vilyet-i Krm ve vilyet-i zi ve Karadeniz
etrflar Kazak errinden emn olurdu" [de]y slm
Geray Hn nutk etdikde hakr hemn bi'l-bedhe bu
nutk- drerbr vcd bulmasyn "Bu niyyete el-
ftiha" deyp nie bin sleh-y mmetden Tatar
mchidn- hzrn Ftiha-i sebu'l-mesn tilvet edp
el yze srdler.
Badehu yine hn ile ayak reftr kala kapusu
mnhedimi yerine gelp hakr grdm ki zemn zre
r-ke mermer zre bir b- hayt sls hat ile,
Hz hisr- Toan Gz kirmn trhuhu ftihat
Sene 889
dey tahrr edp "Ketebehu abd'l-mznib e-eyh hmiden ve
musalliyen lllhi tel" dey bir hatt- zerefn tahrr
etmi kim andan malmumuz oldu kim Byezd-i Vel
asrnda bu kala amr oldukda eyh hazretlerinin
trhidir. Zr ol azz-i muhterem Byezd-i Vel Hn
1 ehzde Cem Sultn
hatttlarndan idi. Sonra yine sene 1067 trhinde kala-i
z'y dest-i kffrdan istihls edp kffr kova kra
bu mahalle dek geldikde ol hsn-i hat tahrr olunmu
ta gremedim.
"Hamd-i Hud, slm Geray Hn ile bu Toan Hn
kalas yine amr ola" dey du etdiimiz sr gelp
mrr(?) etdiim sene 1076 trhinde Sultn Mehemmed
Hn- Rbi asrnda be-dest-i Vezr-i azam- sbk
Sleymn Paa b-fermn- Kprl Vezr-i azam
Mehemmed Paa aasyla Tatar Hn ve eylet-i Rmeli
ve eylet-i z ve askir-i Bucak Tatar ve eylet-i Eflak
ve eylet-i Bodan kefereleriyle yz elli bin asker-i dery-
misl olup bu Toan geidi kalasn mceddeden bir
kala-i hsn- hasn ve sedd-i metn olmudur kim hl
Kazak- k- dll-i Kazak iinde bin olunmu bir br
ii kala-i b-misldir.
Zamn- kadmde Toan Hn bins olmak ile yine
bu kalaya kavm-i Tatar Toan kalasndan galat-
mehr Doan kalas derler, amm Osmnl
Gzkirmn derler.
Trh-i bin-y kala-i Doan gfte-i Evliy:
Evliy hayr du ile dedi trhini,
Hak Tel eyleye bu hsn addan emn,
Sene 1072.
Der trh-i zb:
Ede slm ellerin Hak mekr-i addan emn,
Sene 1072.
Der trh-i ran:
..................(1 satr bo)....................
Hl kala-i Doan Mehemmed Hn- Rbi tahrri
zre z eyletinde sancak bei tahtdr. Bei taraf-
pdihden salyne alur. Zir eyleti nhiyeleri cmle
kfiristndr kim etrf derbend-i calender bir intih-i
serhaddir kim hl dest-i l-i Osmn'da byle bir b-
emn kala-i Gzkirmn yokdur. Tmr ve zemet ve
alaybeisi ve eribas yokdur. Kapusundan tara yz,
iki yz adm kmaa iktidrlar yokdur. Kalas nehr-i
z kenrnda bir yaln kaya zre ekl-i murabbadan
tln bir Sedd-i skender-misl mutarra ta bin bir
kala-i randr kim Bender kalasndan bin kat metndir.
Cirmi diren-mdr kmil bin iki yz germe adm iki kat
kala-i kavdir. hisrda cmle yz yetmi kadar mfd
[] muhtasar hneleri ve bir mferrah Hnkr cmii var,
minresi ol kadar l deildir. Yollar kesme kayadr.
{Der-vasf- tara kala}: Tara kapusu ikidir. Biri
z kenrnda biri kara tarafndadr. Bu kala dvr t i
kaladan yoku aa t nehr-i z kenrna gelince iki
kat dendn- bedenli ve mahbb u mevzn metn kulleli
iki kat kala dvrdr kim tara handaklar kesme
kayalardr. Amm nehr-i z kenrnda gyet metn
kullelerinde balyemez toplar vardr. Ve evleri biri biri
zre nehr-i z'ye nzrdr.
Ve i kalas bir yaln kaya zre vki olup be aded
kulleli kala-i stvrdr kim bir tarafndan lam ve
______________________________________ 188
meteris havflerinden emn ve slimdir. Ancak bir kapusu
tara varo kalasna alr. Bunda dizdr ve imm ve
mezzin ve alc mehterba evleri ve cebehne ve
anbrlardan gayri rs-y bzr ve hn ve hammm
yokdur, amm gyet metn nrin hisrdr. Ve
handaklarna nzr ve imle ve yldz cnibine nzr
cmle balyemez toplar kirpi t gibi zeyn olmu
hne toplar var.
Ve bu kara dvr taraf kmil yigirmi yedi arn l
ve yigirmi ayak enli dvr- sedd-i calenderdir, zr bu
kalann havfi bu cnibdendir, amm bu tarafda be aded
tabya kulleleri gyet sarp ebrclardr. Ve dizdr ve on iki
[111a] aas ve alt oda yarar ve nmdr cebeci gzleriyle
cebecibas var. Bunda asl yenieri yokdur. Ve iki oda
ile topubas ve bin sekiz yz kala kulu ve sekiz yz
aded Karatayak Tatar nefertlar vardr. Hatt hn-i
marekede cmle bin aded gzde askeri mevcddur.
Amm cebehnesi ve zahresi gyet okdur. Ve cmle
sr u kibr seksen alt pre toplar vardr, amm gzde
toplar karaya ve nehr-i z cniblerine nzr kullelerde
azm balyemez toplar var kim z kalasnda byle
toplar yokdur, meer z'de Hasan Paa kalasnn
toplar ola.
Bu kala z kalasna ve Bender kalasna ve Krm
cezresi aznda mezkr Or kalasna er konak
yerlerdir, amm her taraf llerdir. Hemn bu kala
nehr-i z kenrnda bir yaln kaya pte zre bir
burunda cezre misl doan gibi konmu ismi
msemmsna mutbk bir kala-i Doan'dr kim her br
sayd [u] ikr gzedir. Trhimize gre Hak Tel
dim mekr-i addan emn ede mn.
Der trh-i mnsib:
Evliy r isme d zidle trhin dedim
Y Azz y Basr y Kav y Metn.
Sene 1072.
Bu esm'l-hsn (...) Hnkr cmiinde ry-
dvra tahrr etmiim. Bu esmullh hrmetine Cenb-
Kibriy bu kalay masn [u] mahfz [ede], zr bu kala
drd be konak yer slm diyrndan bad t kfirin gz
bebeinde bin olunmudur. Hakk ki mahallinde in
olunmudur, zr bu kala yok iken Izbara seferinde
mnhezim olup yedi gn yedi gece kaup bu mahalle
geldiimizde meer kfir beri kemnghlarda katlanrm.
Atlarmz erenlerimiz yorgun argn bu mahalle geldikde
kfir nmz alup bir ceng-b edp aldmz ml-
ganimi cmle srlar braup cn havliyle nehr-i
z'ye kendmz urup karu hnkirmn'a gep cn
kurtarup nie yz atlarmz ve gzlerimiz suda
yaldadrlarken kurumla kffr su iinde alt yz aded
gzlerimiz ehd edp binden mtecviz gzler mecrh
beri tarafa kdlar. Hatt bu hakrin ol asrda bir abd-i
memlkm ve iki atm bu z suyunda gark- b oldu.
Amm imdi hamd-i Hud bu kala bin olal iki
kadar atllar hnkirmn'dan bu Doankirmn'a gep
kfiristndan ikrlarn alup slimn gnimn toan gibi
ikrlca Doan kalasna gelp andan b-bk b-perv Andan semt-i garba giderken Karda Kazak
karu hnkirmn'a ubr eder, andan vilyet-i Krm'a lkesine kadem basup,
gider.
Amm bu kalann tara hisrnda henz bin Der-beyn- memleket-i Karda Kazak
olunmu mfd [] muhtasar yetmi seksen kadar
Bunlar Mehemmed Geray Hn [111b] ile karda,
dkkncklar vardr ve henz bir hn bin olunuyor ve
yan bark olduklarndan bu keferelere Karda derler.
tarada bir kk hammm ve yigirmi otuz kadar bozac
lke-i azm ve leker-i elm shibi melnlardr.
dkknlar ve saz rtl samanlklar ve buz koyacak
Mukaddem bunlar Leh krallarnn reylar olup
poyatalar var, dahi henz amr olmada bir kaladr. (---)
badehu Leh kavmi ve Leh Yahdsi zulmnden bunlar
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Leh'den rgerdn olup kmil seksen bin tfeng-endz
Ve bu kalann karas cnibinde varou bir b u
Kazak Krm hn slm Geray Hn'a tbi olup bunlarn
besi yokdur. Lkin bostnlar gyet okdur. Ve hevs
inetiyle slm Geray Hn yedi sene kmil Leh diyrna
gyet sovukdur, amm bu kala ile hnkirmn
yetmi bir kerre sefer edp t Krakov ve Daniska ve
mbeyninde nehr-i z ire azm vsi adalar vardr.
eh ve Korol ve sfa memleketlerinin alt krallk
Eer ol cezrenin birisine l-i Osmn himmet edp bir
yerlerin yedi ylda sekiz kerre yz bin esr alup elini
boazda bir metn kala dahi yasasa asl Kazak gemileri
vilyetini harb etdiinden mad hemn Leh
gemek ihtimlleri olmayup ol mahalde hsl olan
diyrndan iki kerre yz bin Yahd esr kup birer lle
tuzlalarn da l-i Osmn zabt edp cmle kala kullar
ttne kavm-i Tatar Leh ufudu vermilerdir. Ol asrdan
mevcibleri tuzlalardan hsl olup kfir-i Kazak bir dank
ber Tatar kavminin mirzalar semmr krk ton ve
tuza muhtc olurlard.
semmr prtma kalpak geymee balayup Karda
Bu kalay dahi seyr [] tem edince askir-i Tatar
Kazak dahi Leh'in ml- Krn'una mlik olup semmr
beri tarafa selmetle ubr edp nefr-i Efrsiyblar
kalpak ve krmz uka gm dmeli dolamalar
alnup cnib-i imle 8 sat yortup, nehr-i azm
geymee balayup hl ank kefereler oldu. Amm isyn
Aksu'yu koyun geidinden geerken hn sehel rm
[u] tuynlar olmadndan bunlarn vilyetleri nehb
etdi.
gret olmayup on bin gzde tfeng-endz imdd
Bu Aksu t Maskov ile Leh mbeyninden gelp
kefereler verp kendlere mut olmayanlar nehb []
Sirge Kaza iinden gep Doan kalasndan aa
gret etmee azmet olunup cnib-i garba bir gn ve
Andirya adasnda nehr-i azm z'ye dhil olur. Ve
cnib-i imle gn eli vilyeti harb ederek gidp,
nehr-i z kh imle ve kh kbleye akarak t Maskov
ile Leh diyr arasndan gelp bu mahalden ubr edp
z kalas nnde Hasan Paa kalas burnunda Evsf- menzil-i kala-i Grlev
Karadeniz'e munsabb olduu bin altm yedide mufassal Bu kala Krakov vilyeti hkinde olup Leh kral
tahrr olunmudur. hkmnde iken sene 1053 trhinde slm Geray Hn
Badehu Aksu'nun Koyun geidinden cnib-i imle asrnda Karda Kazak bu kalay hn kuvvetiyle Krakov
(---) sat, kral elinden alup iinde nie zamn skin olup yine Leh
kralna verp kendleri kala ire asker tifesi kaldklar
Vilyet-i Durujunka Kazak blda mevsf olup andan sene 1067 trhinde yine
Mehemmed Geray Hn ile Leh diyrnda
Nehr-i z'den berisi cmle Durujunka'nn
Rakofiolu'nun Erkek Macar, yan Erdel Macar
vilyetidir. Mukaddem Karda Kazaa tbi idi. imdi
taburunu bozduumuz sene Tatar Hn ile bu Grlev
s olup yz pre ayka bin edp slmbol boazn
kalas altnda meks etdiimiz dahi mufassal tahrr
urmaa kasd etmidi. Aksu zre cmle ayka gemilerin
olunmudur.
bulup cmle ihrk bi'n-nr edp vilyetine apul, yan
Amm imdi bu kaladan Hn hazretlerinin
akn seferi edp elin vilyetin ihrk bi'n-nr edp kmil
istikbline Karda Kazak Hatman krk elli atl ile kup
yedi aded gzde esr alnup Doan kalasna gnderildi.
hnn py-i semendine ry-mlde klup azm ziyfetler-
Andan yldz rzgr cnibine be konak yer gidp
den sonra vfir hedylar verp andan Karda Kazak
kur ve kasabtlar harb u yebb esrler alarak gidp,
askeriyle atlanup bu mahalde nehr-i z'y kayklar ile
cmle askir-i slm karuya ubr edp,
Sityi-i vilyet-i Sirge Kazak
Bu dahi Leh reylndan ayrlup Karda Kazak ile Der-beyn- vilyet-i Kazak- k, Beraba-
ep yortarken Karda Kazak'dan ayrlup Durujunka Yunak
Kazayla Karadeniz etrf[n] urmak isterdi. Bunun dahi
Evvel ve hir Maskov krallarna tbi elli bin kadar
memleketin elekden dest-i felekden geirp elli pre
kffr- Kazak'dr. Hn bunlara nme ile bir eli
gemilerin nehr-i Tasma zre gelp ihrk edp alt bin
gnderp nmeyi krat etmeden kabl etmeyp "Hn
altm kadar esrler ve bu kadar ml- ganimleri alnd.
bildiinden kalmasn" dey elimizi kovdular. Derhl
Hn dahi z nehrin sn vech ile ubr edp yldz

______________________________________ 189
cnibine Beraba Kaza vilyetin alan u tln ederek
becenelerinde olan kfirleri esr ederek cnib-i garba
gidp,
Evsf- kala-i Kirmank
Lisn- Maskov'da Yalovz Kirmn derler. Bu dahi
aa kaladr, amm i kalas ta olup Potnik hatmana
tbi olduklar bu dahi sene 1067 trhinde yine
Mehemmed Geray Hn ile Leh vilyetine girp
Rakofiolu taburuyla ceng etdiimiz sene bu kala
evsf mufassal merkmdur. Amm imdi bu kala
semender-vr te-i Nemrd iinde kalup toplar at-
madan asl fri olmayup askir-i Tatar yanna va-
ramayup cnib-i erbaasn be gn be gece urup ihrk
ederek bil hadd l-gyet esr ml- hazinler alup
andan ol gn seirdp yine ganmetler alarak,
Evsf- kala-i arkaz
Bu dahi Potnik'e tbi olup Durujunka hkinde
metn kala olduu yetmi yedi senesinde mastrdur. Bu
kalaya dahi Tatar nazar etmeyp elin vilyetin berbd
edp tekrr yine nehr-i z'y beri Karda Kazak
cnibine ubr edp 5 satde aal ve batakl ve kaml yz pre toplar var ve iki kerre yz bin aded kmil
yerler gep,
Sityi-i kala-i Nijen
Bu dahi Karda Kaza'n olmaile hasre olun-
mayup kaladan hna hedylar ile ziyfetler geldi.
Kalas aadan bir kk kaladr, amm z nehrinden Kaza alsa gerek. Hl Maskov'un (---) nm kalas zre
benmi bir su kenrnda sarp kirmndr.
Andan yine cnib-i garba kurlar alan u tln
ederek ve nie azmaklar geerek gidp 5 satde,
Tarf-i kala-i Kaniv
Palanka-i azmdir, amm iinde be bin ev olup bu
dahi Potnik hatman[a] tbi olduu bldaki cild-i (---)
de yetmi yedi trhinde bu dahi mevsfdur. Bu kala
Kirmnck kalasna bir merhale yerdir. Badehu bunun
dahi nevhlerin hke berber edp nie bin srlar
alup yine cnib-i imle nehr-i z kenrnca urup
yakarak ve ykup berbd ederek,
Der-beyn- vilyet-i Potkal
Kh Leh kralna ve khce Maskov kralna tbi olur
bir alay kffr- hksr- dzah-karrlardr, amm hk-i yetdiler.
n-pkleri gyet sazlk ve (sazlk ve) bataklk olmak [ile]
baz nevhlerine on gn on gece bir yerde durmayup
etrf [u] eknflarna apullar civerp, bu lkeyi harb
berbd edp gcile yigirmi yedi bin esr-i nevdir ikr
alnup cmlesin evli evlerinde gfil bulduk, zr[]
id[det-i] it gz eyymlar olmak ile cmle kffr ehl
[] iylleriyle evlerinde te kenrnda (...) zevk u saf
ederlerken esr-i bend-i zencr oldular. Amm bu
______________________________________ 190
vilyetin karu taraf Beraba hkidir. Mukaddem harb
etmidik. Andan cnib-i garba bir gn apup,
Evsf- kala-i kadm Prazise
Bu dahi {nehr-i z kenrnda bir kaladr, amm
iine girp grmedim. Andan} [112a]
Sene (---) trhinde Mehemmed Geray Hn
hazretleri Maskov memleketine gazya
gidp (---) nm mahalde kerre yz bin
kffr lekeri taburuna rst gelp eremet
Ban vezri mnhezim etdiimiz beyn eder
Evvel Mehemmed Geray Hn bir sefer ire drd
kerre gaz-y azmler edp bu kadar ml- ganimle
vilyet-i Krm'a gitmek sadedinde iken vilyet-i
Kazak'da Praslov- atik kurbuna gelindikde Maskov
vilyetinde rey v bery kalan on kerre yz bin
Hedek Tatarlar mminn muvahhidnlerden Hn'a
nihnce haber geldi kim,
"Pdihm, ide kerre yz bin Maskov kffr
Vezr eremet Ban ile Hn seferdedir, ve Krm bodur
dey cmle kffr Krm vilyeti zre gitmededirler. ki
Kalmk kfirleri imddlar var. Cmle be kerre yz bin
kfir oldu ve yz binden ziyde brhne gtrmee ve
konduklar yere arabalar tabur yapmaa demirden
zencrler ile bal arabalar var. Hl nehr-i azm Edil
suyun cmle gemilerle gep Heyht sahrs iinden
ibtid Krm'a varup andan kala-i Aza'a gelp Aza ve
dery-misl leker ile gitmededirler. Bilin, gh olun, ana
gre pdihm bir tedrik grn. Bolay kim bu kfire
bir krlkda ve Heyht sahrs lnde rst gelesiz" dey
Hn hazretlerine Maskov'un Hedek mselmnlarndan
byle haber gelince Hn- ln d- handn olup
cemi i erleri kart kiiler ve kart atalklar ve ot aalar ile
mvere edp fi'l-hl kend yannda olan seksen yedi
bin aded Tatar- sab-reftr- ad-ikrlarnn cmle
srlar ve ml- ganimlerin Krm'a gnderdi, zr
Krm Tatar lgaryla bir merhale yer kalmd.
Ve fi'l-hl bir bd- sabdan edd bir Tatar' yarl-
bel-i h ile cezre-i Krm askerlerine car salup,
"Ata dona mlik olan elbette sefere gelsinler" dey
haber gitdikde ol gn haber gidp ol gece krk bin atl
gelp Hn' Praslov kalas altnda tapdlar.
Ertesi gn kalga sultn otuz bin asker ile gelp
Ve yine ol gece otuz bin aded Noay askeriyle
nreddn sultn ile gelp Hn askerine katldlar.
Ertesi gn Or Bei Kara Kra Aa on bin tara
Noay lekeriyle gelp colukdular.
Yine ol gece Or kalamzn kapusun Selm Geray
Sultn ve Hac Geray Sultn ve Krm Geray Sultnlar
Or kapusun adrup on bin aded gzde Badrak ve dak
Tatarlaryla Hn lekerine erip Hn hazretleri yannda
cmle iki kerre yz bin asker olup hemn Hn hazretleri
"Bismillh niyyet'l-gaz" deyp vilyet-i Maskov'a
dery-misl asker ile mteveccih olup azamet-i Hud iki
kerre yz bin cy- muvahhidnin sekiz kerre ve tokuz
on kerre yz bin alaa atlar olur, dery-y ben dem ve
devbt Bahr-i Ummn talattumu gibi temevvc edp
atlandklarnda dem derys alkanup fecc-i amk-vr
bahr-i dem akup zemnin gubr evc-i sumne
peyveste olup bir drahtn kkleri zre esb-i sab-srat
ayaklar urasa ol aacn kkleri sof misvk gibi tiftik
tiftik olur, allhmme afn.
Hamd-i Hud bu cemiyyet-i kbrnn esrr- ha-
fiyyesinden bir ferd-i ferde kffr zerre ve emme
haberdr olmayup gn gece Heyht sahrsnda
yortup giderler.
Der-beyn- knn- l-i Cingiziyn
Bu kavim ol kavm-i ska-i rad-vrdr kim
tahmnen kffr bir iki merhale yerlerde kalnca cemi
Tatar'a apul brakmak, yan lgar ile gitmek fermn
olundukda cmle kavm-i Tatar mukaddem arpaya
balanm ve yaranm ve kzaklanm armak kheyln
atlarna ol gn svr olup seirdirler. Allh ra eylesn
ol mahalde bir dem atdan tekerlense asl hals mmkin
deildir. Hemn ol dem at ayaklar altnda pyml-i
riml olup ehd olur, zr ol mahalde bu kavm-i Tatar
ardlarna ve izlerine bakmak debleri deillerdir, zr
onar ve on beer kadar atlar birbirlerinin kuyruklarna
arkanlarla bal olup cmle atlar birbirlerin ken ber-
ken ekerler. Eyle ana baba gnnde bir at dahi yklsa
ol at bir dahi davranmayup atlarn ayaklar altlarnda
helk olur, deil ki ben dem atdan yklup hals ola. Ol
at dahi zr-i py-i semendde ve ben dem dahi atlarn
ayaklar altlarnda herse ve macn ve lahm- acn gibi
olur Allhmme fin.
Hele bu hakr-i kemter bu havfden Tatar as-
kerinden alarka hn ve kalga ve nreddn sultn
kolaryla giderdim. El-hsl klne hareket eden bu
kavim ire gitmeyp,
Eger hh selmet der-kenrest"1
deyp kenrda gitmek kbet-endlikdir.
Ve eer yay fasl ise askerden taras rhatdr, amm
k gnlerinde ise bu asker iinde giden [112b] atlarn ve
ben demlerin buhrlarnda kan tere batup asl sovuk
tesr etmez.
Amm asker-i Tatar ire l-i Cingiz'den ber bir
knn dahi var kim hnlar bir sefere gitseler on iki ot
aalar ileriye kulaz tayn olunup on iki aded tapkr
olur, yan asker on iki katr yol olup dere ve depe ve
geidler gelse on iki katr asker birbirlerinin ardlarndan
asl mnfek olmazlar.
Amm kalga sultn sefere atlansa elli bin asker olup
cmle sekiz aded tapkr asker olur.
1 Selmet istiyorsan, kenardadr.
______________________________________ 191
Ve dahi nreddn sultnlar sefere gitseler krk bin
asker gidp alt tapkr asker olur.
Amm hn vezri ve Kazak sultnlar ve yal aalar
ve rnli ve Mansrlu ve Sincivitliler sefere atlansalar
otuz bin asker olup be tapkr yol olurlar.
Mad mirzalar ve boy beleri apula gitseler onar
bin asker olup bunlar dahi drd katr asker olurlar.
Amm bunlara sefer demezler, hemn onar bin demle
ayda bir ve haftada bir apula gitseler buna beba derler
bir iki haftada alup arpup anszdan kfiristn talava
urup ikr alup Krm'a dhil olurlar.
Ve dahi gayri kara halk mbeynlerinde bir ank
mirza ba olup iki bin batr yiitler ile bir top olup
bebaa giderler. Bunlar nie olursa giderler, tapkr
hisblar yokdur, hemn cemapur askeri gibi giderler.
Amm kffr bu askerden ziyde havf eder, zr bunlar
dmana amn u zamn vermeyp ve sefere gitmeleri
zamnnda olmayup biri biri ardlar sra aralar
kesilmeyp kfiristna bir beba gider. Biri dahi bir
gayri yoldan gider. Annin kffr bu kavimden gyet
havf eder, zr kffr ne dalara ve ormanlara odun
kesmee ve tarlalara ekin ekmee ve kylerinde
oturmaa rhatlar yokdur. Gy kfire bu kavm-i Tatar
tn askeridir.
Hulsa-i kelm, bu zikri sebkat eden tapkrlar selef
hnlar vaz etmiler kim sefere giderken ale't-tertb
gidp dem ve at tekerlense helk-i pyml olmaya.
Hakk ki bu makl eydir. Amm apul koyverildii
mahalde vel tapkr vel katr vel tertb vardr kim rz-
maherden bir nin olur. Hemn cmle Tatar askerin
Hud hfz- amnda ede.
Bu minvl zre Hn hazretleri talattum- Bahr-i
Ummn-vr at ve dem derysyla cereyn edp gn
gecede seirdp Azak kalas ark cnibinde sa
tarafmzda kalup nehr-i azm Sd bandan cmle asker
sn vech ile Sd nehrin yldrup anda bir emenzr
yerde meks eyleyp etrf [u] eknfa karavullar tayn
olundu. Hikmet-i Hud bu mahalde gece bir kfir-i
Kazak kay nehr-i Sd ire ubr ederken Tatar bu
kaya tr brn edp nie Tatar gzleri atlaryla
kendlerin suya urup yldrup kay kenra getirp
keferelerin Hn tilmalarla, yan tercmnlar ile
syledp,
"Vallhi hl eremet Vezr kerre yz bin asker
ile bu Sd suyunun banda dahi asker cem edp
kraldan gelecek on pre toplara ve on nukrad haznesi
gelmesine bakup andan Krm'a gitseler gerek. Hl
Niskikirmn kalasnda otururlar. Buradan on bir konak
yerdir" dey haber verdiklerinde Hn buyurdular kim,
"Kalmk askeri bile midir?" dey sul etdiklerinde,
"Bel, evvel iki kerre yz bin Kalmk askeri bile idi.
Sonra Edil suyu kenrnda Moyinak h nm
pdihlar hasta olup babas olan Tays h, Olum
hastadr, seferi braup gelesiz dey Kalm'a haber
gelince Kalmk dahi eremet Ban'dan izin istediklerinde
izin vermeyp ml istediler ml dahi vermeyp ind-
muhlefet etdii ecilden Kalmk dahi eremet Ban'a
ksp yedi gndr Heyht sahrsna gitdiler" dey
Hn'a f haber verdiklerinde derhl bu kfirlerin
yigirmisin de dendn- t ile murdlarna ergirdiler, cn-
habslerini nrna gnderdiler.
Andan Hn- l-tebr ale's-sabh kerren-y
Efrsiyblara reh verdirp ems-i te-tb kulle-i
felekden ba gsterdii gibi esb-i tz sab-sratlerine
svr olup mtevekkilen alallh l havle vel kuvvete ill billh
evrd [u] ezkrlarna mdvemet ederek,
..................(2 satr bo)....................
nm kala altna vardkda ol vd-i Th'de asker-i kffr
dery-misl nmyn oldukda ot aalar Hn'a haber
verdiler.
Derhl ceng-i sultn kebirgelerine turreler urulup
cmle guzt- mslimn yarar kazakda armak atlarna
svr olup cmle arlklar yigirmi bin asker ile kazan
tp edp her kodan onar kii {dahi} kalup seksen bin
aded gzde sadakl {tirkeli} ve savatl {pusatl} ve
kbeli {zrhl} zor batr {keskin bahdr} yiitler ileriye
tala-i [113a] asker olup hemn kffr askerine Allh
deyp sadak clovu(?) ve atlarn sheylleri eflke pey-
veste olup apul- azm civerp {sefer koyverp} rz-
maherden bir gn olup ry- zemnin hk-i pkinin
gubr sumna urc edp fitb- lem-tbn ulesi ve Nevrzeli Noay ve Deveyeli Noay ve Aslan
dutulup mnkesif oldu.
Ve cmle asker tarfet'l-ayn ire kffrn taburuna
atd. Hn hazretleri ise dery-misl asker ile heste
heste bir apul yerden gelmede. Amm biz kffr
sahrda coluguruz {rst geliriz} zann ederdik. Meer
kffr havfinden Sd nehrine arka verp cmle cnd-
and veld-i peldiyle ol sahrya konup kat handakl
bir tabur- azm kazup krk elli bin arabalarn ve yigirmi
bin hnto arabalarn diren-mdr cmle kanad kanada
ve tekerlek tekerlee itp tabur etrflarna arabalar
dizp cmlesin birbirlerine kaln zencrlerle balayup
arabalarn i yzlerine derin handaklar kazup cmle
handak topraklarn dalar gibi i yzlere yup stlerine
balyemez ve h toplar koyup krk yerde kh-
Demvend-misl toprakdan tabyalar ihds edp durur
ve yedi yerde bu tabur- azme arampavl sarp parmakl
aa kapular yapm. Bu taburun t ortasnda bir kk
tabur- azm dahi kazup anda avret ve olanlar ve
cebehne ve ml- hazinleri koyup kamanup durur.
Eyle sarp tabur etmi kim bir tarafdan bir vech ile
bu tabura rahne verp zafer bulmak mmkin olmayup
bir top menzili bad yere cmle askir-i Tatar ile alack-
larmz kurup taburun tarafn kamadk, amm su
taraf kamanmak mmkin olmayup ol tarafdan kfire
imdd ve zahreleri gelir. "Ne re" dey Saf Geray
Sultn' suyun yukaru cnibinde bir boaz yere on bin
aded gzde Tatar askeri ve iki bin tfengli sekbnlar ile
mezkr Sd boazna ta[y]n etdi kim "Kffrn imdd
ve zahresi kayklar ile gemeye" dey cnib-i erbaaya
karavullar kodular.
______________________________________ 192
Ol gece dr- emn-misl atlarmz sahrya salup
Tatarlar mutdlar zre mv ve krmz gmlekleri ve
tumanlarn karup hb- rhata yatdlar. Ol gece meln
kfirler sabha dek hb- rhat grmeyp Ferhd gibi
alup taburdan tara bir kat tabur dahi bin edp ana
dahi bir fecc-i amk-vr handak kazup trbn ileri atd.
Ve yerden kapular yapd ve yedi yerden azm tabyalar
atd ve her bir tabyalara onar pre balyemez toplar
koyup asker-i slm zre atd. Ve badehu hm-b
olup yatd.
"y bu kfire ne rey tedrik edp taburdan
karsak" dey kartlar {ihtiyrlar} ile mvere zre iken
Heyht sahrsnn kble cnibinden bir toz evc-i
sumna peyveste olup meer bizim ylk atlarn yannda
olan ko kazan tbi uralar {arlkta geri kalan olanlar}
imi, at boynuna dp "Bire meded! Bir azm asker gele
turyor, muna {ide} grnd" dey haber etdiler.
Hemn cmle asker-i slm sadaklanup kazaklanm
bural atlarna svr olup,
"Acab Kalmk kavuru miken" dey tohtap du-
rurken hemn kzl salgak {altn alem} ve yal sancak ve
bayraklar nmyn olunca cmle asker-i Tatar'n cnlar
yerine gelp bildiler kim slm askeri imdda gelir. Meer
bizim Ulu Noay ve Kii Noay ve dak Noay ve
dil Noay ve Kr Ysuf Noay ve obaneli Noay
Beeli Noay ve Urumbetli Noay ve (---) (---) (---)
(---) (---) (---) el-hsl cmle ellerin yz krk bin Tatar-
ad-ikrlar geldiler.
Andan sonra bin aded tfengli erkezistn
askerinden evvel aake askeri ve Jana kavmi ve
Mamuh kavmi ve dem kavmi ve Bolatkay areti ve
Besni kablesi ve Kabarti belerinin on iki areti ve
Tavustn kavmi cmle beleriyle gelp Hn'a buluup
asker-i slm'n bir tarafnda baka oymak olup kondular
ve kffrn taburu muhsaras ve muhfazasyla
mukayyed oldular.
Ertesi gn yine Sd suyu kenrnda bir ka dil
kffr dutulup syledildikde,
"te tabura krk bin hristiyan imdda geliyorlar"
dey haber verdiklerinden hemn dil Mirza iidp Hn
hazretleri huzrunda ba urup tavalar aytup {ba ep
dular deyp} yan dular edp Hn dahi dil Mirza'ya
destr verp bana bir prtma semmr kalpak gey-
dir[p] "Cgr kii Alay coluk bersin" {Seird dem
Allh yol versin}, yan "Yr dem Allh yolun sn
etsin" dedikde dil Mirza Akkirmn'da Hn elinde
talava urulduun htrna getirmeyp dn uuruna elli
bin aded "Benem, der nst!" diyen zor-ver bahdr yiit-
lerle atlanup ol satde apul civerp berk-i htif gibi
gitdiler.
Bir gn bir gece kffra medne erip ol [113b]
beybnda kffr at zre rst gelp ne Tatar askerinden
ve ne kffrn cnd- cnbnden bir merd-i ferdin
burnu kanamadan cmle kffrn hnto arabalaryla
avret ve olan ve ml- hazinlerinin ardlar ve nlerin Hemn bi-emri Sbhn tabur ire bir gr v feryd
evirp on pre balyemez toplar ve cebehne ve vveyl v v-veled kopup kymetden bir nin olup
tfengleriyle mh- (---) gnnde cmle kffra el hemn taburdan bu kadar yz bin kffr bir fitlden bu
kaldrtmadan esr-i bend-i zencr edp bir alay- azm ile kadar yz bin tfenglere ve bu kadar h ve balyemez
ser-nign hal peykerleri ve tabl [u] nefr ve erganon toplara teler edp cmle asker-i slm te-i Nemrd
nkslarn aldrarak kffrn taburu nnden ubr iinde kalup cmle guzt sahrnn nihyetine azm
ederlerken baz Tatar- b-rahimler kffrn koca eylediler.
papaslarn ve sbyn uaklarn kllar ile kffra karu
pre pre ederek ubr etdiklerinde dern- taburda olan Netce-i gaz-y tabur- eremet Ban
kffr- hksrlar bu hl-i ahvl- pern- pr-mellleri
Hemn kffr grd kim tabur iinde ok
grp lem-i hayretde kalup bildiler kim dahi taburlarna
zahmndan mecrh olmadk dem ve helk olmadk
bir cnibden imdd gelmek muhldir. Tabur iinde st u
avret ve olan kalmayup plakda olan nie kerre yz bin
sadlar kesilp yatdlar. Badehu cmle kartlar ve
atlarn arkalarna hadeng-i bellar sanclup ve kibrt ile
atalklar ve cmle ot aalar ve i erleri,
fakr atlarn arkalar yanup py-bend-i ksdeklerin
"Biz bu krlkda ve {ktlkda} ne dururuz. Hemn
{krup} cmle atlar birbirleriyle depierek nie bin
bir kerre gz karardup u taburun her yanndan bir kerre
kffrlar at altnda pyml-i riml kaldklarn grnce
urayalm vermek Allh'ndr" dey terkm-i drst
hemn cmle kffr,
etdiler.
"lmden dirlik yedir. de Tatar bir yaylm ok
Hemn taburun sol kolundan on bin aded
atup kaup gitdi. Hemn arabal toplarmzla Tatar' t
Mansrlu Tatar ve yigirmi bin askerle sa koldan rn
Krm'a dak kovalm" deyp kffrn sonradan ihds
beleri ve yigirmi bin bahdrnlar ile Hn'n sa
etdii tara taburun kapularn aup atlaryla toplarn
tarafndan kalga sultn ve yigirmi bin askerle sadakl ve
ekp taburun kemnghlarnda nhfte olan cnd-
savatl erler Hn'n solundan nreddn sultn ve hn
[114a] handlarndan cn ve baa kalmayan cebbr-
hazretleriyle iki bin "Benem, der nst!" diyen ehbz Rm
andlarndan yarar kefereleri cmle taburdan tara kup
yiidi tfeng-endz sekbnlar ile on iki bin aded Hn'n
oklanm hnzr {gibi} asker zre bir hcm eylediler
kapu kullar ve'l-hsl cmle on bin kara halk ve
kim askir-i slm' yasadlar.
Badrak kavmi ve Saf Geray Sultn ve Hac Geray Sultn
Ve iki asker ol meydnda birbirlerine girp mur-
ve gayri sadakl ve savatl yigirmi yedi aded sultnlar kul
semender-vr te-i Nemrd iinde kaldlar. Ol gn rz-
karavalaryla ve cmle sekbnlar ile kol kol saf saf
ren vakt-i fi-misl olup asker birbirlerin farkdan
mde durup cmle Sincivit askeri ve Manktl ve Arknl
kalup ceng etmee iktidrlar kalmad. Derhl askir-i
ve Dayirli ve Bolganakl ve oyunlu ve Kleli ve
slm bir kaytavul, yan dnek edp cmle asker rzgr-
Kerli ve Tbelli ve Corganal ve dahi nie yz aded el
zorkr zre kup dumandan gzlerin adlar ve asker-i
vilyet kableleri cmle Hn kolunda hzr-b durdular.
muvahhidn birbirlerin cenge terb etmee baladlar,
Sonra imdda gelen dil Mirza Noaylarnda yz
amm iki binden ziyde dem mecrh olup bin mikdr
bin aded zor batr er cigitler ile iki blk yerde z'l-
kadar yiitler ehd-i ehdet cmndan n edp serho
cenheyn-vr ellier bin batrla tala-i asker olup andan
oldular.
cmle erkes beleri tfeng-endzlar kazan tbi, yan
Hakkat'l-hl kffrn ol hcmuna kh- Dem-
dndr kalup cnib-i erbaaya birer sat bad karavullar
vend bile mukbil olsa ber-karr durmak muhl {idi},
tayn olunup cmle ot aalar bir yere gelp cmle
zr kffr tabur ire mtehassn olup pr-te. Amm
ulem ve sulehlar feth-i erfe mdvemete megl
fakr Tatar'n ne tei ve ne siperleri var, hemn snnet-i
olup hemn asker-i dery-misl heste heste tabur zre
Reslullh zre bir oklar ve bir yaylar ve birer kams
yryp tabura bir top menzili yer kaldkda cmle as-
var.
ker-i slm el sadaa urup her kemnn ilesine ikier ve
Netce-i kelm kffr- dzah-karr Tatar'n bu yan
er dne tabur oklar gezleyp her okun demrenlerine
verdii hlin grp kad mlhazasnda olup taburunun
birer ikier kibrtler balayup kibrtlere teler edp ale'l-
cmle kapularn kde klup ls dirisine binp balye-
umm cmle guzt var kuvvetlerin bzya getirp
mez toplarn tara ekp iki bin kadar arabalarn tabur
dern- dilden ve cn [u] gnlden sad-y Allh Allh'a
ve kren atarak top tfenglerin atarak erganon ve
reh buldurup zemn sumn at sheylinden ve Allh
torompete ve luturyan borular ve nkslarn alarak
Allh sadsndan ve trkelerin grldsnden eflk-i
zerimize cemapur askeri gibi gelir, amm taburundan
sumn lerze-nk olup cmle asker bir kerreden gz
dahi ok alarka olmaa havf edp heste heste gelerek
karardup tabur zre at braup ellerindeki yaylarn
bizim askerimizin meydn- marekede binden
ilelerinde olan hadeng-i bellara ast ber-kabza kd
mtecviz gzdesi belki dahi ziydesi cm- eceli n
verp nie kerre yz bin av oklar ve nie yz bin atal
edp b-h zr-i zeber yatdklarn kffr grp,
kurumlar hevdan tabur iine brn- lanet gibi yanca
"Tahkk Tatar krlm, annin bozulup kam.
cmle Tatar yan verp alarkaya gitdiler.
Bire meded Tatar' kovalm, fursat bizimdir" dey
taburlarndan alarka olmaa cret edp zerimize kffr

______________________________________ 193
geldike Tatar alak bulak ger ger gitmede. T ol
mahalle vardlar kim kffr- hksr taburlarndan iki
sat bad araba taburlaryla sahrya kd. Bizim asker
dahi bir yerde karr ve birbirlerine kafdr asker-i b-
mr bir yere top olup durdular. Ve cmle Tatar
mbeynlerinde yemn-billh etdiler kim hemn ale'l-
umm kffra bir kerreden dalkl olup,
"btid kffrn taburu tarafna varalm. Amn
vermeyp taburu kuadalm ki kffr sahr-y felketde
ve vd-i melmetde kalsnlar" dey ahd-i msk etdiler.
Kffr grd kim Tatar ok krlup harekete
iktidrlar yok. Hemn i kat taburun dahi yedi yerden
kapularn kde edp ibtid bin kadar papas ve
btrkleri ve binden mtecviz hal Nirvn
bayraklaryla ve boazlarnda ncl payllaryla ve
ellerinde mecmereleri bellerinde znnrlarn kuanup
savt- allar ile ncl okuyup elipalarn alarak kfirlerin
zerlerine sprgeler ile sular seperek aforos ve
mandalos ve kiryelos ederek kffrlar cenge terb
ederek heste heste cmlesi toplarn ekerek gelp bir
yere cem oldular.
Amm Hud limdir semmr kalpakl ve kara
apkal dem derys temevvc edp ileriye yetmi aded
mv harr hal peykerler ve krk blk alaylar cmle
askerleriyle kol kol seilp aralarnda yz elli aded sar
kebr toplar zhir olup cmle toplarn ardlarnda kara
nahr gibi kara apkal Nemse ve Leh ve eh ve sfa ve
Tot ve Korol ve Macar ve Kurs kffrlarnn nie bin
tfeng-endzlar nmyn oldu. Ve yetmi yerden "Yajuj
ve Yajuj" sads gelp am akallar gibi uluup feryd
ederlerdi.
Amm askir-i slm kffrn cniblerine asl
bakmayup sahr tarafna yz dutmular idi. Hemn
kffr Tatar'n bu gne batyyu'l-hareke olduun grp
tenezzlde olduklarna vkf- esrr oldum zannn edp
hemn bir uurdan cmle kffr,
"Dut bizi y s ve y Meryem Ana ve y svet
Nikola ve y Avusdos ve y Ksm gn ve y Sar Saltk
Sultn'lar. Sizlere dayanup Tatar'a gitdik" dey hnzr
srs gibi gelirler, yan zum- btllarnca s ve alup bu kadar ml- ganimleriyle herkes kolarna gelp
Meryem ve Ksm'dan istinet taleb edp hal
bayraklarn salup dern- askerlerinden ancak bir byk
balyemez top ve bir azm fieng-i hevy atlnca
azamet-i Hud dery-misl kffr bir kerre dery gibi
alkanup "Yajuj ve Yajuj" deyp ibtid nie bin pr-silh
atllar Hn alaylarna at koydular.
Hemn Tatar dahi Bahr-i Ummn gibi talattum
edp el sadaa urup bir sadak sikas edp andan
sad-y Allh Allh'a reh buldurup iki leker birbirlerine
girp gird-i siyhdan kfir ve mslim n-malm olup
kmil yedi sat-i ncm bir ceng-i perh ve bir
bahdrne uru- [114b] sava olmudur kim Hazret-i
Dvd Melik Tlt ile bir olup Melik Clt kfiri
kraldan ber nev-i ben dem byle bir neberd-i azmi
grmemidir.
______________________________________ 194
Hemn bu ceng ire Tatar'n gerde kalan nsf ta-
buru kabza-i tasarrufa almaa at srp gitdiler. Meer
dahi tabur iinde kffr ml--ml imi. Ve nie bin
gne hyel-i eytanatlar ile tabur meml imi. Varan
Noay askerin te-fenlklar ile ihrk bi'n-nr edp
Arslan Beelinden ve obaneli'nden ve Nevrzelinden
ve Devey elinden b-hisb zor-ver batr yiitler ol
marekede hke helk dp bakyyet'n-nr olan
askir-i Tatar yine byk askerimiz iine girp meydn-
marekede olan kffrlara ihtimm- tm edp kffra
bir str- Mehemmed Hn uruldu kim vakt-i zuhurdan
gurba dek ceng mtemd olup vakt-i m mni-i sava
oldu.
n a[h]am olup mahall-i marekede herkes ac u
zc kolarna varup kffr dahi b-tb u b-mecl b-bl
ve pr-vebl tabur- menhshnelerine girp mtehassn
olup ol gece sabha dek kffr tabur etrflarn ern
ile dmnlar edp beri tarafdan Tatar atllar meydn-
savada kalan hedlarn cmle atlar ile kolarna
tayup Krm'a gtrecek meyyitleri baka tuzlayup hfz
etdiler. Nielerini de hk-i pk ire defn etdiler.
Amm bu gece Tatar askerinin bahdrnlar t
sabha dak hb- rhat grmeyp kffrn fez-y
marekede dendn- t-i te-tbdan ve kavs- sehm-i
pertbdan mrd olup pyml-i riml olup yatan le-i
murdrlar ki sakar makar olanlardan yigirmi yedi bin
aded kffrdan mtecviz kefere ve fecereler kaz-y
sehme hedef olup rh- nrna revne olup le-i
menhs- necisleri telef oldu.
Ve meydn- siysetde kalan kffrn lelerini
Tatar'n cst apkleri hb- rhat kendlere harm
edp t sabha dak kffrlarn le-i cfelerin soyup ol
kadar z-kymet esvb- eskller ve baz kelepr ve
kmyb b-kymet girn-bah cevhir makleleri ve
bellerinde ikier er ve biner altunlu kefere lelerini
soyup cmle kffr arsagh- veda uryn braup
andan yine ceng yerinde kalan yigirmi bin tabur
arabalarn boadup ve krk binden ziyde araba atlarn ve
gayri mrd olan kffr atlarn ve cemi ganimtlarn
cmle il ilerinde ve akl balarnda olan batr yiitler
armak alaalarn avnadup, yan yuvarlandrup ve nie
kiiler atlarn arkanlayup, yan iplerle balayup
alaklarnda kllarn yalayup ve cebe ve ceven
skklerin dikp tekrr cmle asker-i Tatar ahd-i emn
ve yemn-i imn- muallaza eyleyp vakt-i fide
dery-misl asker atlanup tabur- makhrun taraflarn
tekrr kat-ender-kat kamadlar.
Meer kffr ol gece taburdan Sd suyu zre kat-
ender-kat arabalardan bir cisr-i azm ihds edp
kffrlarn nsf karu tarafa gemiler kim (---) (---)
kalaya cn atalar. Hemn Tatarlar bu hli grp,
"Bire meded kffr dahi karu tarafda bir sarp tabur
yasatmadan Sd suyun karu tarafa telim" deyp fi'l-hl
cmle Tatar suyu teye tp iki blk olmu kalm
kfire bir nda bir kl urup nie bin kfiri sd gibi
beyz gevdeleriyle Sd suyuna dkdler kim ol
kfirlerden bir cn kurtulmayup cmle ml-
ganimleriyle asker-i Tatar mansr [u] muzaffer yine
suyu ber gep yine taburu muhsara etdiler.
Hemn kffr- dzah-karrn tabur ire karrlar tli-i meymnda tul edp iki cda kaddi nmyn oldu.
kalmayup grdler kim bu vdlerde Tatar askerinin
ellerinden amn yokdur. Hemn ol n taburdan tara
krk aded kffr elilie gnderp sulha rabet etdiler.
Hn hazretleri sulha asl rz vermeyp ihtiyten
taburun etrfna karavullar koyup cengi sabha
alkodular, zr mukaddem suyun karu tarafnda kffr
ile yedi buuk sat ceng-i azm-i Cingiz ve bu kadar
kffr mllarn beri cnibe tdrnce tang vakit oldu ve
Cingiz gzleri b-tb u b-mecl kald idi.
Meer ol gece kffrn karu tarafdan krk bin aded
kffr- bed-girdrlar araba cisr zre ubr edp tabura
imddlar meded geldi zann edp tze cn bulduk
sanrlar.
Hemn ol gece bu haberi tabur iinde olan
Maskov'a tbi Hedek reys olan mmet-i Muham-
medlerden bir hayli mselmnlar taburdan tara kup
kffrn imddlar geldii haberi Hn'a getirp
taprdlar ve anlar artk tabura gitmeyp Hn yannda
kaldlar.
Hemn Hn bu haberden gh olunca cmle askere
av aldrup cmle asker pk bdestler alup kbleye
mteveccih ikier rekat hcet namzlar klnup bade'd-
du ve's-sen el yze srlp cmle askir-i muvahhidn meydn- ecate vardlar ve diref-i Gviyn zeylinde
esb-i sab-reftrlarna svr olup cmle Noayl askerin
gerde arlklar yannda kazan tbi alkoyup badehu
asker-i dery-misl tabura mteveccih oldular ve at ba
berber olup on iki kol oldular. Fi'l-hl meydn- mare-
keye varup kffra muntazr olup durdular.
Hn hazretleri ve kalga ve nreddn sultnlar
askerleriyle armak kheyln atlarna svr olup her biri
[115a] alay avular gibi asker iinde tarafeyne selm
vererek ve askere b-had du ve senlar ederek cenge
rabetlendirerek Hn mbrek ban aup beyz salarn mizmertlarlarn alarak ve baz kffrlar ellerinde
pern klup,
"Amn uralarm {oullarm}, amn batr cigitlerim
{bahadr yiitlerim} ve kara {i erleri} kardalarm ,
gn bugnk gndr. Dn-i Muhammed akna ve
ceddimiz Cinkz Hn cnn d yasadn {yapn}. alab
{Allh} Ellh korsa bizge {bize} prsat {frsat} ve nus-
rat berirse {verirse} doyum bolanda {zengin olanda}
barnzn {cmlenizin} kollarnda olan uralar ve
devgelerinizden carm {yarm} savka {r} alaym ve
size semmr ton ve semmr prtma kalpaklar vereyim"
dey askere fevka'l-had istimletler verp gn-gn
dilnvzlklar eyledi ve
"Benim karalarm saknn doyum {zengin}
olmaa akman {acele} burun {n} kavurun {kfirin},
arsn sokup cuyun {ldrn yok edin} sonratn
{sonras} baln aayn. Kop {ok} ml tapmaa
{bulmaa} tmen {dnmen} ve kelepre {ikra}
derilp {cem} men. Kop lken asker doyumlua
______________________________________ 195
akrken {acele} bozulup kaytavul {dnek} etp
{edp} snganlardr {bozulmulardr}" dey Hn
hazreti kol kol asker ire bu nashatleri {lisn- Tatarca}
tenbh tekd ederken fitb- burc- sadet sad-sat-i
Beyt-i mnsib:
Seher n germ olup bzr- mihrin,
Asar altun terzsun sipihrin,
Annin zhre germ etmidi bzr,
Ki nakd-i mre kzgn mter-vr,
Meer mzna ekmi Ysuf'u mh,
Ki genc am Zleyh-y sehergh,
Seherden dodu n nr- lh,
Zmrrd kubbenin zerrn klh,
Svr oldu kamu shib-krnlar,
Pelengi bebre bindi pehlivnlar.
Mazmn- ebytlar zre mihr-i lem-tbn iddet-i
harreti tarafeyn askeri zre mstevl oldukda iddet-i
harretden iki leker germ-germ olup ibtid Hn
tarafndan ceng tabllarna turreler urulup knn-
Cingiziyn zre kerreny- Efrsiyb ve tabl- Skender
ve sr- ny- Cemd ve nakre-i Heng h ve ks-i
hkniyn ve zl-i Dr h szlarn alarak cmle
asker at ba berber olarak iki koldan leker-i Tatar
mde durdular.
Karu tarafdan dahi krk elli alay kffr ta-
burlarndan kup domuz srleri gibi sr sr ibtid
piyde tfenglisi bayraklaryla ve hal papaslaryla
meydna kup taburlar yannda durdular. Andan elli
pre toplarn tara meydna karnca taburun yedi
kapusundan cmle kffr birbirlerine tirkep nahr
srs gibi reme reme taburdan kup luturyn borular
ve torompete ve erganon ve nks ve tabl
kllaryla hora depp oynayarak ve papaslar ncl
okuyarak ve kimisi yrlayarak bir alay mest [] medh
sarho Meskv kfirleri ve eh ve Leh ve Kazak- k
fcirleri dzah-karr olmaa karrlar kalmayup hnzr
topu gibi tortop olup onar onar yayalar birbirlerine
zencrler ile balanup cmle soltat ve mortatlar yap yap
gelp cmle toplar bu bal piydelerin ardlar sra zen-
crler ile balayup ale't-tertb durmular ve cmle
kefereler sahry ml--ml etmiler. Ve cnd- cnb-i
kffrlar domuz gibi suyun bataklna arka vermiler.
Hemn bu piyde kffr meydn- marekede
toplarna ve bu kadar bin arabalarna siperlenp durunca
dery-misl atl kffrlar ecel meydnna atlarn srp
kup cenge heng edp bizden ve anlardan ceng-i
germ-germ kffra gece imdda gelenler dahi Tatar'n
kermetlerin grmemiler. Hemn melnlar var
kuvvetlerin bz-y keclerine getirp arha savana
kdlar.
 Hemn asker-i Tatar dahi kavl-i mahdlar zre top
ve tfeng azndan alarka hcm ederler ekilli olup kh
yan verp kh urar ekilli olup yine kffrlar kmil bir
top menzili araba taburlarndan ve top azlarndan
kffrn bir hayli alarka olduklarn Tatar grnce el-
azametullh asker-i Tatar ire bir n ve bir sad-y Allh
Allh kopup evce peyveste olup at ata ve rikb rikba
olup at sheyli ve er sheyli ve sadak grlds cihn
dutup hemn cmle Tatar bir uurdan dalkl ve dal-
trke ve cn-ke olup kfir zre yldrm gibi dokunup
yine bir kerre yan verdiler.
Kffr bu kerre cmle top ve tfenglerin hebya
attlar. Bir dahi top ve tfeng sklamaa kalmad.
Hemn Tatar askeri yedi gnden ber kankm asker a
kurd gibi koyuna ve koyun tuza sunar gibi sunup Tatar
kffra tn- ekber girir gibi eyle girdiler kim ileri gelen
kffrlardan bir cn kurtulmayup kanlar ve cnlar
kup piyde olan birbirlerine bal kffrlar toplar
yanlarnda kalup toplar arabalar altlarna yaya kfirleri
girp cenge heng edelim dey cretler edp, amm
kimi arabalara girir ve kimi kar, kollarnda bal olan
zencrleri krmaa alrlarken arabalarn krelenmi
kfir atlar kimi okdan ve kimi tfeng ve kl zahmndan
zahmdr olup bu sahr-y arsaghda cmle arabalar atlar
ekerken zahmlarndan ve hy hy fign- rkndden
arabalar atlar piyde olan zencrle bal kffrlar zre
arabalar urayup bu piyde kffrlar Tatar krmadan
arabalar hurd- hamr ederek krmada. Tatar dahi anlara
gelp sa kalanlar esr edp arabalar atlar ve mllaryla
ganmet etmede.
Meer bu cnibde rnli ve Mansrlu ve Sincivitli
krk elli bin yarar bahdr Tatarlar ile mukaddem
kffrn taburuna girp feth edp kabza-i tasarrufa
almlar.
Hemn kffr bu meydn- veda kl bzrn
grnce gerye dnp [115b] taburlarna kaup
kamanaym derken grse kim taburlar ire Tatar girp
anda dahi baka bir kl bzr var. Ol n kffr
taburdan dahi meys olup Sd suyu zre bin etdikleri
cisre cmle kffr cn havliyle urayup karu cnibe
ubr edeyim derken cmle cisr arabalar krlup nie bin
kffrlar atlaryla {suya} gark- b olup Tatar ve erkes
askerleri atlar deirmede.
Beri tarafda bizimle sahrda ceng eden eremet
Ban Vezr taburun feth olduun ve cisrin bu gne
krldn grp bakyyet's-seyf olan kffrlar ile
trumr olup hamd-i Hud mnhezim olduklarnda
"Tut bizi y s!" dey firr ederlerken Hazret-i s da
riclar zre nie bin kffrlar tutup Tatar'a verp esr
etdiler.
Andan Maskov kralzdesi yz bin lekeriyle bir
cnibde ceng ederdi. Ol dahi bu inhizm grp as-
keriyle tabura cn atup geldikde grdler kim tabur
iinde bir vveyl v v-veled ve feza u eza oluyor.
Hemn kralzde tekrr gerye dnp bir cnibe reh
bulam derken iki Tatar askerinin ortasnda kalup yz bin
______________________________________ 196
kffra yine eyle bir seyf-i miczem urdular kim bu gne
seyfi Msr diyrnda kabil-i Ben Seyf Arab
Berberistn ve Funcistn Arablarna urmamlardr.
Hatt bu gnk gn ceng [] cidl bir mertebe kard ve
her bahdrlar adlaryla durudu.
Hamd-i Hud bd- zafer, Hn hazretleri cnibine
esp kffr- hksrlar dendn- tdan meydn-
marekede kald. Ve malb ve menkb olup vakt-i
sabhdan t bade'l-asra dek eyle bir ceng-i sava-
perh olmudur kim sahr-y Maskov hn- insn ile
dery-y Nl-vr srh-reng olup py- esb ve py-i ben
dem dem-i nhrda inverlik ederdi.
Hamd-i Bn bu gaz-y meserret-eser sene (---)
trhinde olup cmle kffrlarn le-i mrdrlarnn
snelerin erha erha edp almetle add olunup yetmi
yedi bin kffr meydn- arsada cmlesi sehm-i kazdan
ve dendn- t- te-tbdan gep sahr-y Th cesed-i
ben dem ile ecere-i Vakvk dibi gibi zeyn olmudu.
Ve cmle altm alt bin esr-i bend-i zencr
olmudur.
Ve cmle yz bini dahi Sd nehrinde gark olmu-
dur. Ve cmle eremet Ban ile vezr esr olmudur.
Ve cmle iki yz aded hatman ve cmle iki yz
Mujik kapudan ve bu kadar b-hisb avret ve olan ki
her biri birer meh-ve ve ehzde-ve glmnlar ve
cmle yigirmi alt bin bikr-i n-kfte duhter-i pkze-
ahterler esr oldu.
B-huss Maskov kralnn bavezri olan Sar
eremet Vezr Ban ki ann koynunda yz kta elms
ve yetmi aded drr-i yetm incler ve krk kta lal-i
Bedahnlar ile esr olup avrediyle Hn huzruna getirp
dest-beste dil-haste edp pyine iki kat kaln demir
neybeler urup karsyla ikisin bir araba ire kayd etdiler.
Ve cmle elms cevhirlerin aldlar.
Ve Tatar askeri bu kelleleri galtn olan kffrlarn
meydn- berzahda kalan yetmi yedi bin aded cfe-i
murdrlarn soyarken her birinde bu kadar cevhir, lal,
ykt ve zmrrd elmslardan mad yzer ve ikier
ve er yzer altunlar ve kta kta z-kymet girn-bah
eyler buldular. Ve Tatarlar bay geray oldular. Ve le-i
murdrlarn uryn edp vd-i Th'de braup h tuyra
ve mr- mra gd etdiler. ir-i mnsib:
Sahry dutmudu Maskovun lei,
Krkile rbh olmudu her lei.
Felillhi'l-hamd bu cengde kmil krk bin araba
ml- ganimin envndan bil hadd l-nihyet
semmr post ve beyz semmr ve beyz tilki ve siyh
tilki ve lal-gn tilki krkleri ve b-hisb nie yz araba
balk dileri ve yz kse altun ki her bir kse-i Maskov
olup her birinde onar bin altundur.
Ve cmle sekiz yz kse nukrad nm ake ve sekiz
yz kse esed guru ve sir ml- ganimlerin hadd []
hasrlarn ihsn eden Cenb- Br bilr.
Hamd-i Hud cemi askir-i slm mansr [u]
muzaffer olup Krm'a gitmee mteveccih olundukda
mvere-i azm olup bu kadar araba brhne ile gayri
yoldan gitmee azm-i rh etdiler.
Trh-i gaz-y feth-i tabur- Maskov:
(---) (---) (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) lke-i gaz.
Sene (---)
Bu brhne-i ganimle Krm'a giderken beer
altar sat ileri cnib-i erbaaya karavullar tayn olunup
Kalmk Tatar kffrlar havfinden basret zre giderek
hr cmle Krm halk ken[g]e ve meveret edp,
"Byk Heyht sahrs arz- hliyedir, andan ubr
edelim" deyp yolumuz garba iken yedi gn ark
cnibine gidp bir dvr- tavl-i azme rst gelinp kaddi
evce ser ekmi ve birer top menzili yerlerde birer dne
kulle-i azmleri var, amm kulleleri ilerinde dem ve
dem-ztdan eser yok. Meer bu dvr selefde Maskov
krallar Kalmk memleketlerin harb u yebb etmesin
in bin etmi. Kmil aylk yol bu dvr sedd etmi.
"Nihyeti t Bahr-i Hareze varr" dey yine Maskov
esrleri haber verdiler.
hr- kr ol haytn dibinde bir gece meks edp
yerden dvr mnhedim edp ve ol gece taburdan
alnan toplar nihnce yere defn edp ales-sabh
mnhedim olan dvrdan gep kat- menzil ve tayy-
merhil ederek cnib-i garba yedi gn yedi gecede,
Kala-i Praslov altna gelindikde Hn hazretleri
ahd-i mskna vef edp cmle asker-i slm'n sr ve
ml- ganimlerinden nsfyyet zre savkalarn alup bu
hakrin on sekiz esrinden bir ey almadndan mad
yedi esr ve iki yora verp cmle askerin esrlerin alt
bin askerle Krm'a gnderp cmle salt kaldlar.
Evsf- kala-i kadm Praslov
Bu dahi [116a] nehr-i z ile nehr-i Tasma
birbirlerine mahlt olduu mahalde bir palanka-i hisr-
metndir. Durujunka hkmnde olup bin askere
mlik olup be bin kadar tahta ve saz rtl evleri ve
kense-i muazzamlar olduu blda (---) cildde sene
1067 trhinde mufassalan evsf mektb olunmudur,
amm imdi kati mamr ve mzeyyen ve bdn olup
yannda meks etdiimizden havf edp btn gn btn
gece t sabha dek kala etrflarn neft u katrnlar ile
ern edp b-man yere nie bin top ve nie kerre
yz bin tfengler atd. Andan bu kalaya dahi asl rabet
etmeyp andan yine cnib-i arka ve taraf- imle z
nehri kenryla gn seirdp Leh vilyetinin Krakov
diyr khlarnn ardlarnda,
Der-tarf-i vilyet-i hmilni
Bu lke dahi ale'l-gafle seirdp basmak ile (ile)
harb u yebb kfirlerin esr kebb ve hnelerin trb
edp iki yz pre (ehir) kur ve kasabtlar ve yedi pre
ehr-i azm harb olanlarn evvel birisi ehr-i azm
Krakov- kadm idi. Yedi gn gece altndan kalkmayup
______________________________________ 197
ml- ganimi alndkdan sonra bir rh- akm yldz
rzgr esdii mahalde ehrin st yanndan rzgr-
zorkra karu ehre bu kadar bin Tatar te edince bir
gn bir gecede nie yz yllk mamr u bdn ehr-i
Krakov hke berber olup dd- siyh evc-i sumna
peyveste oldu. Ancak i hisr ve yz be pre kala-
misl manastrlar krgr olmak ile sthlar yanup
eddd binlar te-i Nemrd iinde sgele kald.
Andan,
Nehr-i Desne: Kenrnca semt-i garba gitdik. Bu
nehr-i Desne Krakov dalarndan cem olup nehr-i
zye munsab olur, at ile geilir kk sudur. Bu nehr-i
zll kenrnda,
Evsf- kala-i Kyr
Krakov hkimi hkmnde hmilni hatman
kapudandr. Yedi sene bu Leh diyryla Krakov vil-
yetinden kmayup yetmi yedi kerre gazm vardr, bu
kalay grmemidim. Bir dz vsi fezda sazlk ve
bataklk iinde handak- azmli kala-i Sedd-i skender'dir.
kalas bir mrtefi toprakl amel yma bayr zre tula
bindr. Asker-i sl[m] cengine hayli toplar atd.
Buna dahi kavm-i Tatar bakmayup bir sahrda ko
kolan arkanlar ve alaklarmz ve yamurlukdan
adrlarmzla ol iddet-i itda meks edp bu kala-i
Kyr vilyetlerinde yz pre kala ve yz seksen pre
varo- azm ve nie bin pre kur ve kasabtlarn ml-
ganimlerin madn nehb gret edp nie bin esr
ml- firvn ile askir-i slm mutenim olup cemi
ml- ganimi yedi bin Tatar ile Krm'a gnderp yine
cmle asker salt u sebk-br kalup cemi kart leker ve
yz dnesi umr-dde ot aalaryla Maskov ehirlerin
gret alan [u] tln etmee keneler edp kasem billh
yemn billh ile vilyet-i Maskov'a gitmek sadedinde iken
an grdk:
Sene 107[5] trhinin m[h]- (---) gn sulh [u]
salh kav dostumuz Leh kral tarafndan elli aded
kefere ulaklar nme-i mahabbet-uslblar ile Leh
kralndan demler gelp mefhm- mel-i kelm,
"Pdihm Osmnl elinden yal aaln alup yal
aas hkmetinden kovup cmle Bucak Tatarlarn z
vezri Ysuf Paa zabt etdi. Ve cmle Krm aalarnn
ve cmle sultnlarnz ve bizzt pdihmn klalarn
dahi siz nice bu vilyetleri ihrk bi'n-nr etdiniz ise
Osmnl dahi sizin otarlarnz ve kla iftliklerinizi tee
urup nie bin kul ve karavalarnz ve nie kerre yz bin
koyunlarnz ve gayri hayvnt maklesi mllarnz sizin
hasmnz olan Ulu Noay'a urdurup mukaddem
Noay'dan aldnz ml yerine Noay ve Osmnl
mllarnz alup kavm-i Noay ve Osmnl bay oldular"
deyince hnn akl bandan gidp ry- ahmer-gnu as-
feru'l-levn olup bir kerre h- d- dern ekp eydir:
"Evliym! Grdn m Osmnl hin bize ne zulm
etdiler" deyp nakl bi'l-msdar Leh kralnn tahrr
etdiin bir bir takrr edp eydir:
 "Biz kfire dn uuruna kl urup pdihmz ve
slmbol'da ve Karadeniz etrfnda cemi mahlk-
Hud []sde-hl olsunlar dey kfiristna kl urarken
bizim Akkirmn aalmz elimizden aldklarndan
mad cmleden otarlarmz tee urup ml-
menllarnz Osmnl srp gtrm" dey bk-ld
oldukda olak Dedes Aa ve Sbhn Gz Aa ve gayri
kart aalar eydir:
"Hnm bu Leh mektbu trkdr. Sizi bu
vilyetden kalkup gitsin belki benim Daniska vilyetim
de ururlar, dey havfinden bu trk-nme yazmdr. ti-
md etme hnm. Hemn bu vilyetlere u cemiyyetinle
gelmiken Meskv vilyetin urup yere berber edelim,
olmaya [ill] hayr" dey nie gne gft [] glar etdiler.
Hemn ol n Yal Aas Ahmed Aa'dan dahi
yz Tatar ulak gelp mektblarnda,
"Amn pdihm! Beni yaldan kovdular ve cmle
klalarda olan mllar Osmnl alup otarlar tee
urdular" dey Leh kralnn ferydnmesinden ziyde
Ahmed Aa mektbu dahi ziyde vveyll tahrr etmi.
Hemn derhl Hn nefr-i rhletler aldrup ol n gerye
asker-i slm'n ml- ganimiyle dnp [116b] bir
gnde kble cnibine lgar edp,
Vilyet-i Durujunkaya kadem basup anda dahi
anda dahi f haberler alup kala-i Ladicin altnda
meks olundu. Hkm-i Durujunka hatmandr. Andan
yine semt-i arka gidp,
Menzil-i kala-i Oman: (ehir) palanka-i azm ve
ehr-i kadm olup bl ve beli olup Durujunka
hkmndedir. Andan bir gnde arka ormanlar ve dz
vd-i llezrlarda gidp yine,
Kala-i Praslov
Nehr-i Tasma kenrnda bir palanka-i azm olup
Durujunka hkmnde olduu bldaki cildde
merkmdur. Andan Praslov kalasnn taraf- arksine
bir konak gidp,
Kala-i Duka: Bu dahi nehr-i Tasma suyu
kenrnda olup deirmenler dibinde geitden nehr-i
Tasma'y gep yine bir konak gidp,
Menzil-i kala-i Kapusna: Doline suyu kenrnda
bir bataklk iinde kat palanka olup Sotnik hkmnde
olduu merkmdur. Andan yine semt-i arka l ile bir
konak gidp,
Menzil-i kala-i Jabotin: Nehr-i Tasma batakl
iinde olunup mamr palanka olduu merkmdur.
Andan bir konakda,
Kala-i Vedmeduka: Tatar'dan mrted olmu Ayo
nmnda bir kefere bins olup i kalas ta taras
palanka olup bir yan nehr-i Tasma suyu olduu blda
bu dahi msevvede olunmudur. Andan nehr-i
Tasmann iki satde tl- drz aa kprsnden gep kurtarup mansr [u] muzaffer olursuz" dediklerinde
ol gn,
Menzil-i kala-i ehrin: Ve ehril derler, amm
Kazak ehrilise derler. Sol tarafnda nehr-i z
dibinde nehr-i Tasma kat konaklka(?) ve kat
______________________________________ 198
handakl eddd bin i kala ve taras palanka hisr
olup Durujunka hkmnde olunduu bu dahi blda
tahrr olunmudur.
Andan, karye-i Lomovat gep bir konak arka
gidp,
Menzil-i kala-i arkaz: Nehr-i z kenrnda
dolma palanka olup Pokovnik Holap, yan Tatar'dan
dnme bir kefere hkimi olduu mahrrdur. Andan bir
konak lde gidp,
Menzil-i kala-i Kanv: Geen gnlerde nevh-
lerin berbd etdiimiz mahalde evsf terd olunmu-
dur. Andan yine tekrr,
Kala-i Kirmnck: Ta kaladr. An gep andan
yine arka giderken,
Kala-i Bobno: z nehri kenrnda palankadr.
An gep,
Menzil-i palanka-i Krlov: Nehr-i z kenrnda
ta bin kala olduu bldaki sene 1067 trhi cildinde
bu dahi mastrdur. Andan yine bu Durujunka vilyeti
ire bir konak cnib-i kbleye gidp,
Menzil-i kala-i Kobilak, yan Ksrak kalas
demekdir. Bu diyrn Rus- menhsu nehr-i zye
Nipirvoda derler. Bu kala dahi blda yetmi trhinde
ve altm yedide mufassalan tahrr olunmudur kim z
nehri kenrnda olup Durujan hkmnde hru'l-hudd
kalalar olup nehr-i z karusu artk Krm diyrnda
Or kalasna dek Heyht ldr. Lkin bu sefer-i
meserretimizde irkli(?) yollarndan kfiristnn imret
yerlerine girp gret etmidik. Bu Kobilak kalasnn
kble taraf on konak yer Sarkam vilyetidir. Rus-
menhs lisn zre bu kavme Zaporoska kavmi derler.
Bir manda cezyirli yiit demekdir, bir manda kapu
eii demekdir.
Badehu Hn- ln ile yine kala-i Kobilak
altndan kalkup bir konak yortup Aksuyu koyun
geidinden gep giderken,
Der-beyn- ferydnme-i kala-i zl
Bu mahalde z kalamz aalarndan ve be-
lerinden yz aded pr-silh yiitler Hn'a gelp,
"Amn pdihm! Andirya Kaza ve Sirge Kaza
ve Sarkam Kazaklar pdihmn sefere gidp
bozuldu dey haber karup imden ger Hn'n uuru
dnd ve Osmnl kendiden yz evirdi ve Akkirmn'da
Hn elindeki yal aaln alup klalarn cmle tee
urdu. Fursat ganmetdir. Biz de z kalas askerinin
mllarn srelim dey bu vakt-i seherde on bin kfir
gelp cmle hayvnt hergelelerimiz srp ite henz
Andirya adasna doru gitmededirler. Lkin hayvntlar
pek sremeyiyorlar. Eer pdihm, bu kadar bin as-
kerle murd edinirseniz lgar edp srlen(?) mlmz
Hn eyitdi:
"Osmnl bizim Akkirmn mansbn deil hn-
lmdan dahi mazl edp cmle milk-i emlkim
Akkirmn'da talava ursa biz Selmet Geray Hn
evldnz ne deriz(?) Osmnldan yz evirmeziz. Yine Menzil-i kala-i dr- emn yan hisr-
biz l-i Osmn'n eylediine kalmayup pdih uuruna Doan
bu maslahata sefer edelim. Tevekklen alallh Anda kaladan Hn'a top dm[n]lar edp Hn
kardalarm atlannz(?)" deyp azm-i rh eyledi. dahi kala aalarna yz aded at ve sr ve on ba esr
geit haklar verp ol gece mhtbda cemi askir-i slm
Aksu kenrndan Andirya Kaza adasna nehr-i z'y gemi ile yldrup kimi gemilerle gzer
apula gitdiimiz gazy beyn eder edp karu tarafda Krm diyr hkinde Heyht sahrs
Evvel Aksu shilinden l-i listn ile ol gn nihyetinde,
lgarlayup Andirya Kaza kapand cezre etrfna
varup kffr bizi grnce, Menzil-i kala-i hnkirmn
"Bire hay meded, bizi Tatar basd" dey cmle z Bundan dahi Hn'a dmn toplar atlup kala
askerinin mllarn zye koyup cemi kfir cezrenin aalarna geit hakk verilp andan kalkup bir gece
etrfnda meterise girp kapandlar. mhtbda Heyht sahrs ire cnib-i kbleye gidp anda,
Hemn Hn hazretleri mukaddem te-pre
olmuken dibelik te-i mahz olup fi'l-hl dellllar nid
Menzil-i Kan[g]lak
etdirp,
"At ve ton ve ml ve rzk ve kul ve karava isteyen Lisn- Tatarca araba yolu demekdir. Bu mahalde
bu adaya bir hl edp koyulsunlar" deyince el-azametullh hn Geray Hn bir tabur kazm dururdu. Meer Hn
yetmi yedi bin Tatar yaylarnn ilelerine ikier dne iri hazretleri kfiristn urmaa gitdikde Krm vilyeti
[117a] temrenli tabur oklarn yay ilelerine gezleyp bodur dey fi'l-hl Sirge Kaza'ndan ve Beraba
cmle askir-i slm kat-ender-kat Andirya cezresin Kaza ve Andirya Kaza ve Zaporoska Kazaklarndan
ihta edp bir gezden cmle gzler sad-[y] Allh yedi hatmanla on bin Kazak ve iki bin Kalmk Tatar
Allh'a reh buld[ur]up cezre zre her tarafdan at kefereleri Kazak ile bir olup Krm' urmak in bu
braup cezre ire bir yaylm tabur oklarn atnca bi- mahalle gelp kapanrlar. Hikmet-i Hud bu kfir[ler]
emrillhi tel cemi oklar cezrenin iinde olan Krm'da Or kalasna gitmek sadedinde iken Hn
hayvntlara ve demlere hadeng-i bel isbet edince bu askerinin atlar ekincilerin grnce tarfet'l-ayn ire
kadar yz bin hayvn hemn bir kerre rkp cezre tabur ire kamanup biz dahi asker-i dery-misl ile tabur
etrfnda meterise girmi kefereleri ineyerek cmle etrfnda meks edp Hn- lch cmle kara kartlar ve
hayvntlar suya urup beri bizim tarafmza geerken rnli ve Mansrlularla mvere edp ale'l-ittifk cenge
Tatar grd kim cezreye gemek mmkin. Bu hlde heng etdiler.
kffr dahi hayvnt inediinden aup bir tfeng
atmaa iktidrlar olmayup serser gezerlerken hemn Der-beyn- ceng-i b- tabur- yurd-
Tatar bir kerre dahi Allh Allh ile bir yaylm oklarn Kan[g]lak
dahi perrn edp hemn cmle guzt cezrenin her Hemn ol n Krm'dan Hn'a istikble gelen be
tarafndan gle at braup b-bk [] b-perv bata alt bin demlere cmle ml- ganimlerimiz taprup
gep kffra kl urup tr-i brn atmaa balaynca anlar Krm'a revne oldukda cmlemiz salt u sebk-br
kffrn nie bini cezreden beri bizim tarafmza yzp kalup ale's-sabh ceng tablna turreler urulup Krm'dan
selmet kenrna kdm derken melmet yakasn ele gelen din atl askeri ileri koyup cmle asker-i Tatar at
verp esr-i bend-i zencr oldular. balar berber olup ellerine yaylarn alup her ileye
Muhassl- merm- kelm ol gn t vakt-i asra dak ikier er aded tabur oklar gezleyp bir azdan Allh
bin sekiz yz kfir dendn- t- te-tbdan gep iki Allh'a reh buldurup tabur zre hamle edp bir yaylm
bin tvn Kazak esr ve bin yedi yz altm aded ok tabur ire brn- lanet gibi sihm- kaz yaup
avret ve olan ve bintnlar bend-i zencr olup adadan kfirden dahi toplar ve nie bin tfengler atlup bizim
tara yigirmi binden ziyde ml karup z kulu asker kar kat olup bir takrb ile tabura karb varup
damkalaryla olan mllar adlet edp zl yedi bin yz zafer bulamadk ve sehel ger durduk.
altm aded hayvntlar verp pdiha hidmet edp Hemn kffr "Hay Tatar yan verdi" deyp cmle
z kulunu hkden ref edp cmlesi memnn olup kefereler taburdan tara hnzr srs gibi kup biz dahi
Hn'a hayr dular edp gitdiler. Hn- ln dahi "fi'l- cmle askerle semt-i arka yan verince kffr bizi nsf
bereke" deyp bu kadar ml- ganim ve bu kadar esr sat kadar taburundan alarka olduumuz grp "Bire
ile askir-i Tatar- ad-ikr sr olup andan slimn Tatar kad" dey bizi kova kova meydn- arsagha
gnimn ark tarafna 10 sat seirdp mansr [u] knca hemn rnli ve Mansrlu ve kapu kullar bir
muzaffer, kerre,
"Bire kfirler dnekdir" dey ot aalar tularyla
kfir zre bir kerre asker-i slm dnp at sheylinden
ve ben demin sad-y Allh'dan zemn zamn [ve]

______________________________________ 199
evc-i sumn dir dir ditreyp tarfet'l-ayn ire kffr bu
sahrda ortaya alup kffr askeri ire gzler a kurd
koyuna girir gibi girp bir kl akrds ve bir tfeng
patrts ve bir sadak ktrds hamd-i Hud sene 1076
trhinin rz- Ksm'nda kffr n- vhidde her kans bendere ve ehre yarl- bel Hn ile kazak-
Kan[g]lak taburuna girmeyp cmle kffr mnhezim
edp krmaa baladk.
Amm Kalmk Tataryla kpek cengi ederek kh
anlar bizi kh biz anlar srerek t Potnaba nm
mahalle varnca Kalm da kra kra mansr u muzaffer
olup sad kez kr-i Hud bu cengden dahi yedi bin esr
ve alt bini tuma-i emr olup sekiz yz Kalmk Tatar
esr-i sr kayd [u] bend-i zencr ve iki bini dahi firr
etmee tedbr ederken anlara dahi gziyn- Cingiziyn
yetip kra kra kazgan kadar kellelerin ve Hn [117b]
huzrunda kellelerin zemne galtn etdiklerinde bu
gzlere Hn- ln- cem-cenb brkler ve ekman ves-selm" dey kzlar alup Hn ile vedlaup,
tonlar ve prtma kalpaklar ihsn olundu.
Cemi zamnda Tatar mbeyninde ba getirmek
ayb iken Kalmk ba getirenlere ihsn olundu, zr
cemi zamnda bu na dek bir Kalmk ba aln-
mamdr, zr gyet dilverne ceng ederler. Dim
Krmly bozagelp Krm halknn dn sndrmdr,
zr hull mezheblerdir "lp yine bir avret karnndaki
masm cnna cnm girp yine dnyya tze gelirim"
der. Ve dim ceng ederlerken sihr edp asker bozarlar.
El-hsl anlar ile bir vecih ile intikm alnup sava-
perh olamaz. zed [] Yezdn'a sad-lek hamd [] sen
olsun bism-i lh ile der-ceng-i evvel bu kadar Kalmk
katl olup sekiz yz adedi esr oldu. Ve ancak yz
yiitlerimiz ehd-i ehdet erbetin n edp cmlesin
bile serhola atlarna ykledp Or kalas dhilinde defn
etdik.
Andan srr [u] dmn ile bir alay- azm ederek
slimn gnimn 6 sat cnib-i kbleye gidp,
Vilyet-i cezre-i kala-i Ferahkirmn-
hisr- stvr- Or
Bunda muhfazada kalan nreddn sultn kaladan
nie yz aded hne toplar atdrup azm dmnlar
olundukdan sonra asker-i slm'a yz sr ve yigirmi res
at kebblar ziyfeti ile yz f boza n olunup cmle
asker-i slm'n esrlerinden savka in esr bana beer
guru alnup defter mcebince bu sl-i mbrekde bir
sefere kda yedi kerre gaz olduu bir trhde tahrr
olunmamdr. Ve yedi kerre uruda cmle (---) bin ka-
dar esr ve kerre yz bin at ve bil-hadd l-gyet
sir ml- ganim alnd cmle tahrr olunmudur. seksener ve ellier kula kuyularndan atlar sr
Hamd-i Hud bu hakr-i ahkarn dahi eline on yedi esr
ve krk res at girmidir. Badehu Hn- ln bu Or
kalasnda muhfazaya kalup bu hakre be kle ve be
yorga at biri raht- tahtyla ve bir semmr ton- ekman
ve hddmlarma da birer at ve onar altun ve birer uka
kum ihsn etdikde bu hakr Hn huzrunda ba urup,
"Pdihm nie kerre Krm vilyetine gelp sefer-i
meserretlerden elim dep vilyet-i Krm' bir ho
______________________________________ 200
tem etmemiimdir. Hnma ba urup tava etdim"
dedikde hemn Hn- ln dest-i erfine kilk-i cevhir-
nisrn alup,
"Ey Krm eyeleri ve atalklar ve i erleri kocalaklar,
da karda srda hlda seferda yoldam kart kazakm
Evliy Efendi her kanda barrsa zmn htryn
ihsn [u] inmlar edp geydirp kuadup kzlga altun
harlklar berp mutemed yoldalar koup vilyetim
tem edp atlarna ve kendye ve refklerine riyet
edp azklarn veresiz. Ve sen ki Gzlev kalas aas
Ahmed Aa'sn, Evliy elebi karandam sana bardkda
bir sarya kondurup cmle meklt [] merbtn
berp her gn birer kzlga altun harlk berp gidece-
i(m) zamn bir semmr ton ve yz kzlga altun veresin
ve ne cnibe azmet ederse mutemed yoldalar koasn,
Or kalasndan Krm vilyetin muharrir-vr
get [] gzr etdiimiz kl ve ehirleri
beyn eder
Evvel kala-i Or'dan cnib-i kbleye dz sahrda 6
sat gidp,
Menzil-i karye-i Tuzla: Bir ac gl kenrnda
yz aded toprak rtl ve dvrlar sr tezei ve dery
eritesiyle bin olunmu evlerdir. Cmle halk cabalkdr
kim glden kaya kaya tuz karup tuz emnine verirler.
On bin guru hsl olur emnetdir. Elimizde olan yarl
emn grp vfir riyet edp bir altun ulfemizi verp
bizimle gelen refkleri kaytarup gayri sekbnlar hzrlad.
"Ve imden ger her konakda byle ulfe ve byle
refkler verirler" dey emn bize yemn edp tatyb-i
htrmzla mukayyed olup ertesi gn yine kbleye 3
satde,
Karye-i Kikara andan karye-i Kenekes andan
karye-i Celyirli: Bu kurlar eer cmle imretiyle ve
ekliyle tahrr eylesek mecmua-i n-matbmz
trbr olur. Ancak esmlarn tahrr ederek bu
karyeleri gep,
Menzil-i karye-i Kocamak: Mezkr kurlar cmle
krlkda aasz ve b u besiz cmle halk sr tezei
ve deve kemresi ve at tersi yakarlar ve dim tezek
kokarlar. Lkin gyet ekinleri ok olur. Hatt bir klesi
elli altm kle verir. Ve cmle evlerinin dvrlar toprak
kerpiidir ve iki kerpi mbeynleri dery eritesi ve
rk samandr, amm ne pek metn dvrlar olur.
Amm listn yer olmak ile susuz yurtlardr. Yzer ve
tulumlaryla sular ekp hayvntlar ve kendilerin
svarlar.
Andan semt-i kbleye kurlarla 5 sat gidp,
Karye-i Beavlulu andan karye-i Eliksen andan
karye-i Kocalak andan menzil-i Buta: Hn san-
cakdrlarnn mamr kurlardr. Bunlarn evleri dahi
toprak rtldr, amm cmle ta ile mebn [118a]
dvrlardr, amm bunda ancak aded byk sd
aalar var kim cezre-i Krm'da marfdur. Bunlar dahi
tezek yakarlar, amm msfire pek bakarlar. Nimetleri
mebzldur kim elbette tamlar at eti ve laha orbas ve
talkan ve kurud ve yazma ve maksima nm tatl bal gibi
bozadr. Andan yine taraf- kbleye 5 satde,
Karye-i Soanl andan karye-i Yayili halk acb
garb stdne Tatar yaylar ilediklerinden Yayili, yan
Yaycl derler. Andan,
Karye-i inike andan menzil-i karye-i Bozyayi:
Bunda dahi tuhaf ilerler. Bunlarn dahi evleri cmle
tadan mebndir, zr talk yakndr.
Andan nie mamr u bdn kurlar 6 satde
gep,
brhm Efendi iftlii: Bunda sehel istirhat
edp tam tenvl edp andan (---) sat dahi kbleye
giderken Karadeniz'den gelme bir gl kenrnda drd
gzl bir ta cisrden gep,
Evsf- ehr-i gzl ev, yan rn Gzlev
Sebeb-i tesmiyesi oldur kim sene (---) trhinde bu
shil-i bahre Tohtam Geray Hn Tatarlarndan bir kii
gelp bu mahalde tavattun edince obasnn yerine obas
gibi depesi delik bir gzl ev bin edp hevsnn letfet
ve tarvetinden bu ev shibi dem tensl bularak nie
gzl evler in ederek bir muazzam ky olup ismine
Gzl Ev derler. Gzl Ev'den galat mehr olup hl
Gzlev derler.
Badehu sene (---) trhinde Sultn Byezd-i Vel
asrnda Gedik Ahmed Paa bu cezre-i Krm etrfnda
olan kl- azmleri cmle Ciniviz Frengi elinden feth
edp Mengli Geray Hn ile ahd-i msk ederler kim leb-i
derys cezre-i Krm'n l-i Osmn'n ola, cezre
ortasndaki sahrs kavm-i Tatar'n ola, dey ahd-i emn
edp Mengli Geray Hn bir karndan kavl-i karr zre
der-i devletde Yanbol ehrine rehin gnderp cezre-i
Krm nizm [u] intizm bulur.
Badehu ol sene Kefe vezri olan Sencvn Paa bu
Gzlev limanna gelp grr kim bir bender-i calender
olacak iskele yeridir. Hemn der-i devlete arz edp
fermn- ehriyr gelp bu Gzlev liman kenrna
diren-mdr bin arn zemne bir temel braup kala
ry- zemnden iki dem kaddi l oldukda Sencvn
Paa merhm olup kala-i Gzlev n-tamm kalr.
Badehu sene (---) trhinde fermn- pdih ile
Shib Geray Hn bin ederken ol dahi dr- bkye
irtihl etdikde gayri hnlar bu kalay itmm etdiler.
Cmle etrfnda yigirmi drd aded r-ke
kullelerinin stleri cmle krmz kiremit rtl sermed
kullelerdir. Ve her kulle mbeynleri yz ellier germe
admdr. Bu hisb zre kala-i Gzlevin diren-mdr
cirmi bin dr[d] yz hatvedir ve gird--girdi be ke
bir eddd yonma ta bir mzeyyen kala-i savadr. Ve
leb-i deryda bir dzlk yerde cnib-i erbaas dery olup
hemn bir burunda cezre-misl vki olmudur.
Ve cmle be aded metn ve kav hadd cedd
kapular var. Cnib-i arka dery kenrnda iskele
kapusudur. Bu taraf kalasn liman denizi dmek ile
handak yokdur.
Ve hn tarafndan Gmrk Emni Ahmed Aa bu
gmrkde oturup cemi yende v revende gemilerden
gmrk-i pdih alr, zr Krm'n byk bender-i
azmidir. Bin pre gemi alr al demir dutar yatakl
liman- kebrdir. Lkin kble ve gn dousu ve lodos
rzgrlarndan emn deildir, zr bu limann ol taraflara
az akdr.
Ve kassbhne bu liman kenrnda olup gnde yz
sr ve on at boazlanr. Ve esr bzr dahi bu liman
kapusu tarasnda her sabh durup nie yz cevrler ve
mahbb gulmlar frht olunur.
Ve dahi mark tarafnda odun bzr kapusu, cmle
kerste direk ve odun bu kapudan taradaki meydnda
satlr azm bzr durur.
Ve bu mahalde iki mselmn mahallesi var. Bir rn
cmiin bir mevzn ve musanna ta minresi var. Ve
dahi iki aded ingane kavmi mahallesi ve bir Ermen
keferesi mahallesi bir kenseleri var, amm Rm ve
Frenk ve gayri millet mahallesi yokdur.
Ve cmle bu varoda yz aded mfd muhtasar
fukar dkknlar vardr, amm bu varoun etrfnda
handak ve palankas yokdur. Hemn derydan girme bir
gl kenrnda emn [] emn mahalltlardr.
Andan poyraz rzgr tarafna alr toprak kapu
tarasnda ikinci varoda bir mselmn mahallesi ve bir
mahalle mescidi ve yigirmi be aded byk ve vsi
bozahne krhneleri var kim her birinde eb [] rz
beer altar yz boza Bekrsi Tatarlar leb ber-lebdir, zr
pk pkze sftl ince elekden gemi koyu ve lezz ilik
gibi boza ileyp vukyye bozay bir Krm akesine
verirler. Hatt bir Tatar hemn at zre be akelik
bozay n edp esrik olup gider. Be ake boza on be
vukyye eder. Hemn iki nefesde on be vukyye bozay
n edp sarho olup gider. Bahs ile bir gnde yz
vukyye boza ve bir koyun yemi Tatar b-hisbdr.
Bozay [118b] hem ier ve bir tarafdan ier.
Ve bu bozahne taraflarnda on aded ta kulle-i
bllar zre yel deirmenleri var kim acib garib
tarz- har siyb- rhlardr kim bu tarz yel
deirmenlerin bir diyrda grmemiim.
Andan yldz rzgr cnibine Akmonla kapusu,
cmle ehrin b- hayt sular bu Akmonla kapusundan
tara at arabalarnda iri flarla suyu ehre tarlar. Bu
tarafda elli aded bl ve beli mkellef evler vardr.
Ve bu mahalle yz adm yakn bat cnibine nzr At
kapusu araba smaz bir kk kapudur. Ancak atl ve
yayan demler girp karlar.
Sityi-i endern- imret-i kala-i Gzlev: Bu
kala-i azmin iinde cmle yigirmi drd aded mihrbdr.
On ikisi cmi-i seltn ve gayri ayn cevmileridir.
Mads mahalle mescidleridir.
Ve cmle on iki aded ta bin minre-i ranlar
nmyndr, amm cmleden l ve mkellef mkem-
mel Bahdr Geray Hn cmiidir kim tlen ve arzan

______________________________________ 201
kble kapusundan t mihrba varnca yz elli kademedir. Der-manzara-i hn- hcegn- tccrn: Cmle
Bu cmiin sol tarafnda hn- lnlarn namz klacak on bir aded vekle-i yende v revende-i mihmnsary-
bir musanna mahfili vardr. Ve cmle iki sermed sevdgerndr, amm aded hnlar gy kaladr.
minresi vardr, amm birini zelzele mnhedim etmi, Demir kapulu ve kulleli ve mazgal delikli kala-misl
amm sa tarafnda minresine hakr urc edp ehrin hnlardr. Cmleden mkellef slm Geray Hn
cmle amristn tarz- tavr- ekl-i muhammesin seyr [] efendimiz merhmun hndr kim iinde b- hayt
tem edp minreden enerken yz be kademe add eme-srlar var. Bu hn kapusunun atebe-i ulys
etdim, amm hakk ki sermed minre-i musannadr, kemerinde r-ke beyz mermer zre cel hatt
zr Sultn Sleymn cmiini slmbol'da bin eden mzehhebli trh-i zbsdr:
Koca Mimr Sinn Aa ibn A[b]dlmennn'n krdr. Dedi g eyleyp bnydn trh in Cevr,
Hakk ki pesendde bir mferrah ve dilk mabedgh- Yapld hn- vl menzil-i ehl-i sebl oldu.
zbdr. Lkin bu cmie gre haremi kkdr, zr
ehrin izdihm yerinde rs-y bzr iinde vki olup Sene 1062.
cemat-i kesreye mlik bir cmi-i seltndir. Hatt bu ki yz krk be aded kat-ender-kat tahtn ve
ehr ire bu cmiden gayri russ- hs- nlgn ile mestr fevkn odalar var. Bevvblar dim dervezeleri dam u
cmi-i pr-nr u mamr yokdur. Bir fersah yerden bmlarnda muhfaza ederler. Kapusundan ieri deme
kbblarnn kurumlar aa verir. Ve mihrb nnde demi komazlar.
biyimler ve bkeler ve sultnlar medfnlardr. Andan bu mezkr hna karu Ulucmie muttasl
Ve haremine karu yol ar bir latf bin-y ran efendimiz Gz Mehemmed Geray Hn bins hn-
hammm- rins vardr kim misli meer m'da zbnn kapusu zre mermer zre mzehheb trhi
Defterdr hammm ve Sinniyye hammm ola. Cmle budur:
bistlar pk ve cmle dellkleri mahbb ve cst [] Mehemmed h- Gz hn- azam,
lk pene-i fitb hddmlar var kim murd [u]
Menzil kad(?) bu hn hayr- al,
mermn zre hidmet ederler.
Ve yine bu cmi hareminin sol tarafnda yol ar Lisn- ehl-i dilde dd trh,
ehrin i kalasdr kim handaksz r-ke ta bin bir Menzil bd guyed ez hn- zb.
nzk hisr- ran olup cirmi kmil yz admdr. Sene (---),
Anda dizdr ve zindn ve anbrlardan gayri bir ey
yokdur. Ortas meydndr, amm bu i kalann ark Dier trh-i ran, bu trh kala dvr dibindeki
tarafnda bir azm kulle-i zbs var. Anda acib sermed kapusu zre mastrdur:
toplar cmle limana nzrdr. Ve her Cuma gn bu Mehemmed h- Gz hn- azam,
kullenin dendn- bedenlerin dizdr aa sanca u Bin kerdend n hn- muazzam, [119a]
bayraklar ile zeyn eder. Saldan sonra kala kapusun sedd
Be-gyd hn-r manzm trh,
eder. Tara kalaya alr, ancak bir demir i hisr kapusu
var. Ve aa cebehne hazneleri kurbunda yine limana i al hn u zb hs- mhkem.
nzr balyemez toplar var, zr nie kerre Kazak Sene (---),
aykalaryla gelp limandan gemiler almdr(?). Hakkat'l-hl bu hn Gzlev kalasnn i kala-
Bu i kalann dery tarafnda asl handak yokdur, sndan byk ve metn kala-misl hn- aldr kim kat-
zr alack kumsal yerdir, amm kalann kara cnibleri ender-kat iki yz seksen aded ili ve taral ve haremleri
diren-mdr kesme kaya handakdr kim Mehemmed ile mamr demir kapulu hn- mihmnsarydr.
Geray Hn Gz ml- firvn sarf edp henz bu Bunlardan mad hnlar byle metn ve mstahkem
handei nie bin khkenlere kazdrmdr kim makdr- deillerdir, amm yine her biri tccrlar ile prdr.
beer deildir. Der-ilm-i medrese-i limn: Cmle iki aded
Andan cmi-i Nreddn Sultn; sde atma kiremit medrese-i dru'l-ulm- mfessirndr. Amm mahss
rtl cmii- mahbbdur kim minresi mevzn ve dru'l-hads dru'l-kurrlar asl yokdur, zr ulem-y
musannadr. Malmumuz olup ibdet etdiimiz muhaddisni ve ulem-y hfz- Kurn' yokdur.
bunlardr. Mad (---) aded mescid-i muvahhidndr, Der-vasf- mekteb-i sbyn- ebcedhn: Cmle
amm rs-y bzr iinde birka mamr vsi be aded dru't-talm-i mekteb-i cier-ke-i psernlar
mescidleri var kim cmi olmaa istiddlar vardr. vardr.
Der-medh-i hammm- rhat- cn: Cmle be Der-zikr-i tekye-i dervn: Cmle aded
aded hammmlar var. Evvel mezkr Shib Geray Hn tekyegh- erbb- tark-i l-i Ab-y Celvet ve Halvet
hammm, andan Eski hammm, andan Yeni hammm, tekyeleri vardr. Cmleden Gleli Ahmed Efendi
andan Kk hammm. Bunlarn bins ve hevs ve halfesinin tekyesi amrdr.
ms gyet latf ve mferrah ve dilk hammm-
ranlar, amm cmleden latf Hn hammmdr.

______________________________________ 202
 Der-beyn- emesr- b- revn: Cmle yedi
aded 1 misilli b- zll uynlar var. Cmleden huteb ve meyihndan mazanne-i kerme halkdan
ehir iinde slm Geray hn emesi ve rs emesi
t ehrin orta yerinde r-kesi kubbeli emesr-
azmdir kim trhi budur.
Hn- Cem kevkebe-i slm Geray,
O kendi gz-i cnd-i gazavt,
Dedi trh-i binsn Cevr,
Cn-fez ve zeh eme-i ayn- hayt.
Ve bu emelerin sular At kapusundan tara rub
sat badce kuyulardan atlar ekp terzlar ile std-
kmiller dern- ehre getirp hn ve cmi ve
hammmlara ve mezkr emelerden cereyn edp
cemi bay u ged ve mahlk- Hud n edp ehdn-
det-i Kerbel ervhlarn yd ederler. Bir acb garb
dollbl kuyulardr kim temgh- ibret-nmdr. Ve
azm evkflar zre cmle ehir aynlar nzrun-nuzzr
olduklarndan bu hayrt fen bulmak ihtimlleri yokdur.
Der-ayn- seblhne-i erbb- atn: Cmle
yigirmi aded seblhne-i cn-sitn vardr. Nie hayrt
shibleri baz kelerde sebller edp ehl-i at olanlar
rzen lillh sakiy ederler.
Der-medh-i hn- mcerredn- garbn: Cmle
alt aded bekr odalardr kim erbb- marifet ehl-i
sanyi gn-gn eyler ileyp ekser pabu ve arakyye
ve krklk ve gayri pe-bzlk ile kiff- nefs edinen
mcerredn hcreleridir kim bunlarn da bevvblar
vardr.
Der-kr- rs-y bzr- bezzzistn: Cmle
endern [u] brn- Gzlev'de alt yz yetmi aded
dkkneleri vardr. Her ne murd edinsen cemi
eklm-i sebann z-kymet kly- vl-y kmh ve
dr[]leri b-kymet ve b-minnet bulunur, amm kur-
um rtl krgr bin kubbeli bezzzistn yokdur.
Der-medh-i reng-i ry- pr [u] cvn: Ekseriyy
halknn ehreleri humret zredirler.
Der-vasf- sfat- mahbbe-i mahbbn: C-be-
c Tatar-pe mahbb gulmlar ve mahbbe kzlar
bulunur, amm ekseriyy asfer'l-levn, yan sar ehreli
gulmlardr.
Der-esm-i erf- ayn- kibrn: Umur Atalk
ve Salman Atalk ve Alp Mirza ve mer Aabay ve
Saltk Atalk ve Sevindi Bay ve Gelgen Bay.
Der-beyn- ulem-y tabb-i hzkn: Bu
vilyetlerde ehl-i maraz ndirdir, amm yine ehr-i
muazzam olmaile Alia Mirza ve Dedes Ata std
hekmlerdir.
Der-tarf-i std- cerrhn: Hl bu diyrlarda
ceng [] cidli kfirler ile eksik olmadndan std-
cerrhlardan Macar Kansi kadar cerrh olmazdr.
1
Kurn, nsan 76; "Tertemiz bir iecek".
______________________________________ 203
Der-menkb- suleh-y meyihn: Eimme ve
mnzev mteverri ve shib-i slk ehl-i hl kimesneleri
okdur.
Der-fasl- hev-y hb- cvid[n]: Mehemmed
Geray Hn hazretleri bu kala tarasna handak kaz-
drrken handak yerinde bir byk tu kumkuma
bulurlar. Bu kumkumay bir hl ile krup iinden gne
su kar kim birbirlerine karmam, biri sar ve biri yeil
ve biri kibrt renkli sular. Hemn sat bu kumkumalar
Sene 1061. kran demleri stma dutar ve birini tn urur ve biri
sinekden helk olur. "Ol gnden ber ehrimizin hevs
bed olup halk tn da urmaa balad ve rs-y
bzrda kara sinek dahi ok grnr oldu" dey ahl-i
vilyet ikyet hikyet etdiler. Meer evillerde bu
ehir ire stma ve tn ve sinek asl yok imi. Hud-y
Bn yine def ede.
Der-vasf- ehrengz-i tetimme-i klliyt-
ehr-i Gzlev: Evvel bu kala sir kllar gibi ikier
er kat dvrl deildir, ancak yaln kat dvrdr. Amm
krk arn enli l ve drder arn enli dvrl ve hendese
zre dizilmi dendn- bedenli ve her bedende mazgal
delikli kaladr kim bir buruna vki olup kble cnibi ve
mark taraf ve poyraz taraf dery frtnasndan cem bir
gln burnundadr. Ve Odun kapusundan tara kup
dery ile halc ortasnda satlik yer karadr. Glnde
gn-gn mhleri kar baka emnlikdir.
Der-beyn- hkimn- Gzlev: Hkim cmleden
mlki emn Ahmed Aa ve kala dizdrdr. Ve cmle
yz kullar vardr. Vazfe-i muayyenelerin gmrk
emninden alrlar. Hkim-i eri ulem-y eyhlislm ve
nakb'l-erf ve ayn u erf ve yz elli ake pyesiyle
mahsll kazdr kim cmle nevhleri yz on pre
[119b] kasaba-misl kurlar var. Siph kethudyeri ve
yenieri serdr yokdur, zr Tataristn'dr. Bunda
yenieri siphlik bir ake etmez, ill kalmaz(?). Hnn
kullar kara halkdr. (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---)
Bu ehri dahi seyr [] tem edp emnden hn-
ln fermn zre iki yz guru ve bir kat esvb alup,
Balklavaya gitdiimiz beyn eder
Evvel Gzlev'den mark tarafna 4 sat leb-i
dery ile gidp ve Gzlev emni tuzlasn gep bu dahi
bir buhayre-i azmde hnlk byk tuzladr kim milhi
milh-i cc gibi lezzdir kim dalar gibi kesile kesile
tuzlar yldr. Andan,
Karye-i Tuzla'y andan yine karye-i Mustafa
Atalk' gep andan leb-i dery ile nie mamr kurlar
dahi gep 3 sat dahi gidp,
Karye-i Elmal
Bir dere iine vki olmu bl ve beli ve b [u]
hevs latf mesregh teferrcgh bir vdde vki
olmudur. btid cezre-i Krm'da ravza-i Rdvn misilli
b u be bu kyde peyd olmudur. Bu kend-i
mamr iinden nehr-i Elma cereyn edp Balklaa ve
Corguna ve nkirmn {ve adr} dalarndan gelp bu
mahalde Karadenize mahlt olur. Bu nehr-i Elma
kenrnda b- remden nin verir nreddn sultn
sarynda bir gece mihmn olup hakk ki pdihne
zevk u saflar edp nie bin blbllerin naamt- ho-
elhnlarn istim edp rh-efz demler etdik. Diyr-
Krm'da bu bn misli yokdur, meer Besary
kurbunda Alama B ola. Bu b- Elma'da Nru'd-
dehr Sultn bir kasr- meyyed bin ederken hakr rst
gelp bi'l-bedhe bu trh kasrn kitbelerine tahrr
olunmudur:
Evliy bu kha trhin dedi,
Mbrek ola kasrn pdihm.
Sene (---)
Badehu bu b- Merm'dan semt-i arka giderken,
Karye-i Ka
Nehr-i Ka kenrnda yz evli b u beli ve
iki cmi-i kadmli ve bir hammml ve bir
mihmnsaryl bir mamr kydr, amm gy bir
kasaba-i randr. Bunda Hzr h Efendi hazretlerinin
tekyesinde mihmn olup her br kendlerinin eref-i
sohbetleriyle merref olup eb [] rz tark-i Halvet'nin
halka-i zikrine girp tevhd [] tezkr ederdik. Bu azz
hl vilyet-i Krm'da krk bin mrde mlikdir. Bir azm
sr- binl krgr kbblarla mebn bir ulu sitnedir.
eb [] rz yende v revendelere sofra-i b-imtinnyla
nimetleri bay u ged ve pr [] cvna mebzldur. Hatt
bu hakr-i fakr ksthne bi'l-bedhe Hzr h
Efendiye mnsib bu ebyt denilmidir, beyt:
Cihnda Hazret-i Hzr'a erem dersen garb k,
Tark-i Hzr Efendi pvdr Hzr'a ey sdk.
Hakk ki Hzr Efendi azz mstecb'd-dave bir
ulu er serverdir kim keml mertebe riyzt- mchede
ile ke-nin hrka-p fakr- fka erenlerinden bir ulu
sultndr.
Ve peder-i azzleri Mehemmed Efendi ve dedeleri
Hseyin Efendi bu tekye cenbinde bir kubbe-i l iinde
sdedirler kim ol kubbe-i pr-envr tekyenin sol
tarafna vki olup hl ziyretgh- hs u m erbb-
dilndr.
Ve bu tekye nnde cereyn eden nehr-i Ka
Krm'n kble tarafndaki Tateli nevhlerinde adr
dalarndan gelp nie yz pre kurlara urayup ve nie
bin mezrit- cin[n]leri rey edp ve nie vdleri saky
eder. Bu Ka kynden ubr edp bu karyeden nm
sat cnib-i cenba bu b- zll cereyn ederek Bahr-i
Siyh'a rzn olur.
Badehu bu Hzr h Efendi'yle vedlaup nm
sat gidp Sefer Gz Aann ta bin cisrini nehr-i
Ka zredir, an gep bir sat dahi semt-i kbleye
______________________________________ 204
gidp b- remden nin verir da u r u b [u]
bostn ve behit-misl hybnlar iinde,
Nehr-i Kabarta: Bu dahi cnib-i arkda Tateli
dalarndan tul edp nie yz aded mamr kurlara
urayup B Bailbek blar iinden gep Ka-
radenize mahlt olur. Bir b- haytdr kim Krm'n t
ortasndaki karl dalardan gelp Tatelin geer. Ve B
Bailbek blar yetmi bin dlm bdr derler. Bu
blarda asl kylk yokdur, ancak blar bekleyen
tarkan(?) nm kleler her bda ehl [] ylleriyle
skinlerdir.
Ve B Bailbek blar deresin gep semt-i kbleye
2 sat dalar ve ormanlar ire bdn iftlikleri seyr []
tem ederek ubr edp,
Evsf- dr- amn, yan kala-i nkirmn
Lisn- Frenk'de ismi (---) dir. Lkin kayalarnda
inleri, yan maralar ok olmak ile kavm-i Tatar bu
kalaya nkirmn derler. Zamn- kadmde bu cezre-i
Krm Ciniviz Frengi elinde iken bu kalay Onanfarav
nm bir kral kars bin etmidir. Badehu sene (---)
trhinde Sultn Byezd-i Sn vezri Sencvn Paa
Ciniviz Frengi elinden dest-i kahr ile alup hl Kefe
eyleti hkmnde voyvadalkdr. Bu Kabarta nehrinden
berisi t kala-i Kefeye ve kala-i Ker'e varnca ve
mark ve kble taraflarnda t Tat elleri iinden Basdak
kalasna ve Tat kalasna ve Anapa kalas burnuna ve
Balklava kalasna ve bu nkirmn kalasn gep [120a]
t Sarkirmn kalalarna varnca cmle dery kenrl ve
adr dalar ve Menkup kalas cmle Kefe eyletidir
kim l-i Osmn hkmndedir. Hnlarn zerre kadar
dalarda hkm yokdur. Ancak leb-i deryda Gzlev
kalas ve Krm'n ortasnda l yerleri hnlarn
hkmndedir.
Ve bu nkirmn kalas Balklava kalas kazs
hkmnde niybet ve voyvadalkdr. Ve kalas leb-i
derydan ieri iml cnibine karaya be bin adm gidp
kala-i nkirmn'dr kim nehr-i Kazkl zek nm uyn-
criye kenrnda ibret-nm kh- B-stn zre semya
kad-ken olmu bir yaln krmz alaca iri kaya zre
ekl-i bdem bir kala-i metndir. Ancak mark cnibi
be yz adm tl kaln ve l eddd metn dvrdr.
Ve cmle alt kullelerdir. Ve dvr temelinden aa
handak dibine varnca dem kaddi kadar kesme sarp
kayal vsi handak- azmdir. Kble ve cenb taraflarnda
asl kala dvrlar yokdur. El-yzen billh dem aa
bakmaa cret edemez, zr kh- B-stn gibi alt bo
kayalardr.
Ve kapusu tarafnda handak kmil yigirmi adm
germe kayadan kesme derin handakdr kim bu kayay
byle kesp handak- amk yapmak makdr- beer
deildir kim zamn- kadmde kffr, Tatar havfinden
bu handaka aceb himmet sarf etmidir. M-tekaddem
Ciniviz elinde iken lamsz Sencvn Paa feth etmidir.
Bu dahi makdr- beer deildir, zr bu kalaya bir
tarafdan siba ve meteris ve lam mmkin deildir.
 Ve poyraz cnibinde bir (bir) kala-i azmi var. Anda bir metn ve sab eddd kulle var. r kesinde top
bir demir kapu-y mesdd zre Ciniviz Frengi hattyla bu mazgallaryla rste kulle-i azmdir. Kffr zamn bu
kalann trhi var. Ve bu kapu zre bir kk kensecik mezkr emenzr- vsi zemni(?) bu r-ke kulle ile
var. Ve bu kapudan ieri kefere krallarnn dvnhne-i tara varo kalas yapmak murd edinmi. Lkin
n-mbrekleri var. Kbleye mnsib olmaile hlen bu myesser olmam. Eer eyle olsa bu kala-i nkirmn
dvnhne Sultn Byezd-i Vel cmiidir, lkin minresi sedd-i b-emn amn olurdu. Ve mezkr r-ke
yokdur. Ve mihrb nnde kayadan kesme bir b- kulle[de] dahi bir azm kemer kapu vardr. Bu kapudan
hayt su kuyusu var, t aa Kazkl zek nehrinden kalaya ve tara mezkr varoa kar sarp kapudur. Ard
kar- zemn ile bu kuyuya su gelir, menfezi n-malm- n kesme kayal handakdr. Bir taraf cnib-i cenba
dur. uurumdur. Bu kapudan aa enerken,
Ve bu kala ire ancak on aded evler vardr, amm {Der-vasf- aa varo
iinde demleri yokdur. Kala kapusunu bevvblar sedd Evvel yol zre} bir kk hammm ve bir ta
edp dizdrdan gayri nefertlarn ellisi de cmle aa minreli vakf mescidi var ve bu mescide muttasl hl
dere kenrndaki b- rem kyde olurlar. Hn-i havfde nreddn sultn [120b] efendimizin b- cinndan nin
aa varoda olanlar ve etrf kylerde ve leb-i deryda verir sary- azmi var kim gy yalanc fn dnynn
olan kurlarn cmle ahlleri bu kalaya gelp girirler, b- behitidir. Bunda olan mteaddid kalar ve gn-
zr ekseriyy Kazak'dan havf ederler. Kifyet mikdr gn fskiyye ve havuz ve zrevnl hcreler diyr-
cebehnecii ve be pre h toplar vardr. Krm'n bir sarylarnda yokdur. Ve bir mferrah ve
Ve bu kalann altndaki kayalarda nie yz gr- dilk b [u] hevs ve bins latf hammm var.
yetmnlar var kim her birinin ilerine biner ikier biner Ve bu varoda cmle iki yz elli mikdr toprak
koyun sar. K gnleri cmle bu diyr aynnn rtl krgr binl mselmn hneleri vardr. Ve cmle
koyunlar bu maralarda yatr. Annin bu kala iki yz Urm keferelerinin dr- menhslar ve bir
hneleri azdr. Ben dem ok olsa hep bu maralarda deyrleri var. Amm m-tekaddem bu aa varo bu
skin olurlard. Ve grlarn iinde sokak s[ok]ak kayadan Kazkl zek deresi kenrnda krk bin aded mamr u
kesme yollar vardr. Ve kayalarn baz yerlerin kh- mzeyyen evler imi. Tohtam Geray Hn marekeleri
kenler delp maralar ire aydnlk gelir bdgr yerleri mahallinde kffr- dzah-karr frce bulup yz pre
var. Azametullh garb acb temgh kaladr. Hatt gemiyle bu nkirmn limanna Kazak kffr gelp bu
cmle ehl-i vilyetin ml- erzklar bu maralardadr ehri harb u yebb edp bu kadar ml- ganimler dahi
kim kilidli durur, yine bevvblar vardr. alup gider. Hl ol harbistnn sr- binlar zhir
Ve bu kalann ark tarafnda kala bedeni stnden bhirdir.
ta cisr ile geilir handak iinde bir metn ve kav zindn Ve bu harb olan varo deresinin iki tarafnda olan
kullesi var, h- gayy-y derk-i esfelden nin verir. evce ser ekmi kayalarda kat-ender-kat hnin ve
Cmle ehir halknn esrleri bu sicinde mahps olup mefreli ve frlu ve yklk sergili ve bacal ve mu-
yine bevvblar bekler. sanna ocakl kayadan oyma soffa soffa maralar var
Ve yine kala kapusu nnde ziyretgh- hedlar kim gy henz Ferhd- Khken tesinden km gr-
merkadi var kim ziyretgh- hss [u] mdr. yetmnlardr kim gren ben dem engt ber-dehen
edp vlih [] hayrn kalr. Amm bi-emrillhi tel ol
Tara varo- kala-i nkirmn zamn demlerine seng-i hrlar musahhar etmi kim bu
Bu kalann tara mark tarafnda bir mselmn kayalar peynir oyar gibi oyup sarylar ve ddehne ve
mahallesi var, cmle stleri toprak rtl ta dvrl dvnhneler etmiler. Andan malmdur kim zamn-
krgr binl yz aded tahtn ve fevkn Tatar kadmde bu nkirmn ehr-i azm imi. Hl yine bu
evleridir. Bunda bir cmi ve bir mahalle mescidinin maralarn hadd [] hasrn Cenb- Br bilr. Annin
kapusu kemerinin i yznde cel hat ile trhi budur: bu ehre nkirmn derler. Lisn- Tatar'da in maraya
derler.
Kne itmm hze'l-mescid, trhi,
Ve bu harb varo iinden cereyn eden Kazkl
Sene 929. zek nehri mark tarafnda Anapa dalarndan gelp
Bu mescidin bir musanna minreli ve bir dru't- bu nkirmn nnden gep aa tarafda liman iinde
tedrs mesil-i eriyye tilvet olunacak medresesi var, Karadenize mahlt olur. Kadm-i evvelde bu nehir zre
kn- fukar bir mescid-i atkdir. yedi bin su deirmenlerinin h[it] temelleri nmyndr.
Bu zviye-i kadm shasnda Halvet tarknda e-
eyh Yakb Efendi anda medfndur kim kutbiyyete Sityi-i liman- azm-i nkirmn
kadem basmd derler. Hatt karye-i Ka'da medfn
btid byk liman diren-mdr mldir. Ve
Hseyin Efendinin bu Yakb Efendi pvsdr kim ulu
boaz boaz kayalar arasnda cmle sekiz aded
sultnlardr, kaddesenallhu bi-srrhi'l-azz.
limanlardr kim her birine biner pre gemi sar. Biri biri
Ve bu mezkr varodan aa varoa giderken bir
iinde kuyulu(?) limandr. b [u] hevlar gyet latfdir.
yaln kaya zre bir vsi emenzr meydnda r-ke

______________________________________ 205
 Memdhtndan, nie bin elvn mhleri var kim
gy Msr'da skenderiyye limanlardr, amm bu
limanlarn etrfndaki dalarn karaca ve sn ve keb-i
beybnleri bir diyrda yokdur. Ve eyym- itda
limanlar ire kaz ve rdek ve kuu ve balkl ve
karabatak ve srhb [ve] sakka kularnn hisblarn
Hlk- Kevneyn bilr.
Ve limanlarn bayrlarnda avretlerin hammmda
balarna srdkleri kil dedikleri bir gne yal amurdur
bu dahi bir diyra bunun gibi kil mahss deildir.
Ketbnlar dalardan kazup karup nie yz pre
gemilere bu kili doldurup gtrrler. Hatt slmbol'da
yal Kefe kili dey satdklar bu nkirmn kilidir. Yohsa
Kefe'de Kefe tuzundan ve tirkiz balndan gayri bir ey
olmaz. Amm bu nkirmn etrfndaki dalarda keklik ve
il ve tura ve sln ve toy ve an[g]t misilli tuyrlar
olup sayd [u] ikrgh ve mesregh limanlardr.
Bundan sonra cenb tarafna Karadeniz shiliyle
giderken Avlota liman ve Hammml liman ve Suluca
liman ve Ulu liman ve Beli liman ve Corguna
liman, hulsa-i kelm bu taraflarda on sekiz aded
limanlar harb-bd kalalar ve kulleleriyle seyr []
tem edp nie ibret-nm sr- acbe grdm.
El-hsl Karadenizin yemn [] yesrn iki kerre
devr eylemek myesser olup bu mahallerde olan
limanlar gibi sekiz rzgrdan emn liman- cy- menslar
grmedim. Cmle limanlar sekiz rzgrdan masn u
mahfzlardr. Her ne eyymda bu limanlara gemiler girse
asl demir brakmayup yatrlar. Ve cmle gemilerin
balar balatmadan yatmak mmkindir.
Ve bu limanlarn cnib-i erbaasndaki dalar cmle
sakz aalardr. Kffr zamn bu ecrlar cmle sakz
verirlermi, amm imdi kymetin bilmeyp Tatar kavmi
kesp odun ederler.
Ve bu liman etrfndaki dalarda ve kayalardaki
grlarda cmle Krm halknn koyunlar klar azm
mandra ve sayalar vardr.
Bu mahalleri kmil on gn grp seyr [] temlar
edp mandralarda obanlar ile koyun ve kuzu ve bal ve
tereya ve kaymak ve glemez ve homerim ve az ve
katk ve teleme peyniri ve kesmik ve surutka ve gn-
gn peynirler ve latf sdler zevk u saflarn etmiizdir
kim Hud bilr. Ve seyishnelerimize tze tekerlek
peynirlerin tahml edp andan arka gidp 6 satde,
Der-vasf- kala-i khne-bd Sarkirmn
Zamn- kadmde Leh krallar binsdr. Andan
Ciniviz Frengi Krm'a mlik olmak ile Ciniviz bu kalaya
istl edp yetmi yldan sonra yine Leh kral ile
Akkirmn shibi Salsalolu yek-dil [] yek-cihet olup bu
kalay dest-i Ciniviz'den ele alup kabza-i tasarrufunda
kalup iindeki Leh bezdenin birisi karndayla hsn-i
zindegn edemeyp Mikal nm Leh bezdesi Maskov
kralna firr edp z suyu ile bin pre kayk ile bu
Sarkirmn zre asker-i b-pyn ekp gelr. Nie
zamn karndayla harb [] ktl edp hr- kr
karnda bir gece kaladan gemilere binp firr etdikde
Maskov'dan gelen karnda bu [121a] kala-i Sarkirmn'
"Karndama yine kalmasn" dey Maskov askeriyle bir
yl kalada oturup gcile bir [yl]da harb eder. Hl
kalasnn c-be-c yerleri vrndr. Ol zamn bu kala
iinde yetmi bin aded mamr hnednlar var imi. Bu
kalann zemni bir liman azna vki olup kble taraf
liman- azmdir kim iine on bin pre gemi sar gy
cezre-i Girid'de Hanya kalas kurbunda Suda limandr.
Amm bu Sarkirmn kalas iki liman- azm ortasnda
bir buruna vki olup bu kala limanlarnn karu
tarafnda bir ml kar,
ehr-i azm Salonya kalas
Yeri vardr. Bunda dahi yz seksen bin aded
hnednlarnn ve krk bin dkknlarnn ve k[e]
bana birer kenselerinin ve nie kerre yz bin sr-
imretlerinin sermed somk mermer stnlar yerde
yatup her sr esslar hl zhir bhirdir. Bu Salonya
ehri ile Sarkirmn ehri karu karuya vki olup
mbeyne-hmlarnda mezkr limanlar olmaile bir
ehirden bir ehre krk bin kayk dem tarlar imi.
Bunu dahi Leh kral bezdesi Maskov lekeriyle harb
etmidir kim ilerinde bm u gurb ve ylan ve yan
iyne ve mesken edinmilerdir. Amm vakt-i itda bu
harbistn kalalar ire Krm aynlarnn nie kerre yz
bin sr koyunlar klayup kla hakkn Balkla kalas
emnine verirler, zr bu kalateynlerin zemni l-i
Osmn hkmnde Kefe eyleti hkinde Balklava
nhiyesidir. Amm bu zemn yoldan hilf n-malm bir
sapa yerde Karadeniz shilinin bir krfezi iinde iki
liman ortasnda yaln kayalar zre metn kalalar imi.
Amr olsa her mahsltlarndan Msr hazneleri hsl
olurdu.
Bunu dahi seyr [] tem edp yine leb-i dery ile
giderken mamr kurlar 3 satde gep,
Evsf- liman- cn-hals, yan kala-i
Balklava-y cy- mens
Kavm-i Tatar Balkla kirmn derler. Bi-kavli
mverrihn Caneva, yan Ciniviz keferelerinin
mverrihleri kavlleri zre bu kala Caneva kavmi
vildet-i Resl-i Kibriy'dan mkaddem sene 882
trhinde skender-i Kbr veftnda bu kalay Caneva
nm kral- dll Salsaliyn menhslar havfinden bu kala-i
Balklava'y bin edp ismine lisn- Cinivizce (---) (---)
derler. Bal vefret zre olmak ile kavm-i Tatar Balkla
dediler.
Badehu sene (---) trhinde Sultn Byezd-i Vel
asrnda Serdr- muazzam Gedik Ahmed Paa b-
inet-i Mengli Geray Hn ile cebren ve kahren Ciniviz
Frengi elinden dest-i kahr ile feth edp Ciniviz ban
bezdesi Karadeniz'den gemileriyle Aza'a firr
ederken donanma-i hmynumuz deryda Ciniviz ban
bezdesine yetip gemileriyle an da alup esr et-

______________________________________ 206
diklerin Tatar tevrhlerinde mufassalan tahrr
olunmudur.
Hl bu kala-i Balklava Byezd-i Vel tahrri zre
Kefe eyleti paasnn voyvadaldr ve yz elli ake
pyesiyle l-i Osmn tarafndan sadaka olunur erf
kazdr, Hn- l-kadrler kazlarndan deildir.
eyhlislm ve nakb'l-erf ve siph kethudyeri ve
kapukulu serdr yokdur. Lkin fetvlarn y Kefe'den
yhd Besary mftsinden alrlar. Ve bir hkimi dahi
gmrk emnidir kim azm liman ve bender-i kadm is-
keledir. Bir hkimi dahi kala dizdrdr. Ve cmle yz
seksen aded kala nefertlar vardr.
Ekl-i kalas: Bir liman iinde limann cnib-i
arksinde evc-i sumna kat-ender-kat ser ekmi yaln
krmz reng kayalar zre ekl-i mselles eri br ve
eni yoku eddd ta bin bin hsn- hasn bir kala-i
bldr. Mark taraf yaln krmz kayalar eyle bldr
kim leb-i derydan t zirve-i alsna varnca bu kayalarn
kaddi be yz mimr arn ldir kim Anapa dalardr.
Bu kh- bllar t Anatolu tarafnda Sinop, yan Snap
dalarndan ve Rmelinde Belgrad kayalar dalarndan
yz ml bad yerlerden bu Balklava dalar
nmyndr kim bu Balklavann i kalas t ol sermed
kayalarn zirve-i alsnda bir kala-i sermeddir.
Bu kaladan dem Bahr-i Siyh'a nazar etse deryda
gezen gemiler sinek gibi grnr. Ve bu i kalada olan
sermed nrin kullesi t zirve-i alsnda bahr
eyymlarndan t rz- ksma varnca alt ay bu i kala
kullesi zre on fitlli kandl erdn yanar, zr deryda
gezen gemiler bu kandl fnsu grp bilirler kim
Balklava kalasdr, andan dorulup geldiklerinde
Balkla limanna girp selmete dhil olurlar. Amm
rz- ksmdan sonra Karadeniz'de gemiler gezmek ih-
timlleri yokdur, zr hakk ki Bahr-i Siyh'dr.
Ve bu kalann cirmi kmil bin admdr. Amm
leb-i deryya nzr kayalar zre kala dvrlar yokdur,
zr ol taraflar nez billh gayydr, amm yaln kat
eddd ta dvrdr. Ve cmle krk aded r-keli rmz alup bu cezreden yine gerye avdet edp bin
musanna kulleleri ve dendn- bedenleri gyet musanna
kala-i zbdr kim iinde kat blme hisr dvrlar var,
birbirine geilir kapular ve handaklar vardr. Aceb
hikmetdir kim byle sermed kayalardan sular kup
kaladan tara b- hayt uynlar akar. El-hsl bu kalaya
bir cnibden asl zafer [121b] mmkin deildir. Ancak
muhsara ile alnr.
Ve bu kalann poyraz cnibine nzr iki kat bir
demir kapusu var. Bu kapunun i yznde cndan lezz
bir b- hayt eme crdir. Ve bu kalann etrfnda asl
handak yokdur ve olmak da muhldr. Hatt kapusu
kemeri zre Ciniviz keferesinin hattyla trhi var, zr bu
kala zamn- Byezd Hn'de Ciniviz Frengi elinden
feth olmudur.
Ve kala iinde elli aded kiremitli nefertlarn evleri
vardr. Biri biri zre kayalara yapm evlerin pencereleri
cnib-i imle ve garbda limana nzr pencereli hne-i
mfd [] muhtasarlardr. Amm ol tarafda bir azm
______________________________________ 207
kullesi liman azna nzr olup anda hne toplar vardr
kim cmle yigirmi pre toplardr. Bu zikr olunan
srlardan gayri dern- kalada asl rs-y bzr ve
hn ve hammmdan bir nin yokdur. Hemn kala
dizdr kapu nnde nefertlaryla oturup nevbet bekler,
amm baz zamn kala kapusun berk edp aa
iskeleye gider.
Der-sfat- ekl-i varo- kala-i Balklaa
Bu kaladan aa tara gidp liman kenrnda
cmle iki mihrbl biri cmi ve bir mescidli ve iki
mahalleli cmle iki yz kiremit rtl kayalar zre ikier
er kat evlerdir. ou tahtndir.
Ve cmle bir kk hammm ve cmle bir kk
hndr. Ve cmle seksen aded dkknlardr. Ve yine
leb-i deryda gmrkhnedir. Ve cmle yetmi aded
Rm keferesi evleridir. Ve talk zemn olmak ile asl
b u besi yokdur. Ve bunda emeler dahi yokdur
b- hayt kuyu sular n ederler. Ve latf b- nb
kaynak uynlar vardr.
Ve liman be yz pre gemi alr sekiz rzgr-
zorkrdan emn liman- slimdir. Hatt bu limanda drd
mevsim balklar kar kim hisb [u] kitbn Hud bilr.
Annin Balklava derler. Ve cmle halknn krlar
balklkdr ve gemicilikdir. Ve ekseriyy kavmi ahryan
Laz tifesidir. Tatar kavmi bu kayalar arasnda
duramazlar.
Amm bu limana Karadeniz'den girp kmak gyet
mkildir, zr liman boazlar darackdr. Karadeniz'den
tara gelirken deme res-i mellh- ketbnlar boaz
azn bulamayup gemilerin paraladrlar. Hud hfz ede.
Bir garib acib liman dahi budur. Gy bir anak
iindedir. Etrflar evce peyveste olmu yaln kaya-y
gn-gnlardr.
Bu kalay dahi seyr tem edp Ak Mehemmed
Paa subasndan ve gmrk emninden harc- rhla-
adm gidp,
Menzil-i Kadky: Sf Tatar mselmnlardr.
Bl ve beli ve bir hammml ve iki yz kiremit
rtl mamr evli muazzam kydr. Andan semt-i
imle bir sat gidp, nehr-i Kazkl zek zre slm
Geray ve Mehemmed Geray Hn vezri Sefer Gz
Aann drd gz ta cisrinden ubr ederken bir sedd
zre bir namzgh mihrb zre cel hat ile trhi byle
tahrr olunmudur:
saf- azam Sefer Gz Aa,
Himmetiyle bu cisr etdi bin,
Hak murdn heme ede at,
Kabilallhu hayrakm trh ola.
Sene 1067.
Andan ark tarafna Kamara nm kyleri
samzda braup bir sat gidp,
 Menzil-i karye-i Corguna: Kazkl zek nehri stndeki r-ke kullede kffr sary imi, hl imdi
kenrnda bir vsi z iinde bl ve beli ve yz elli iinde cebehne ve top ve tfeng mhimmtlar durur.
aded kiremit rtl bir cmili ve bir hammml mamr Ve bu kala cemi zamnda makfl durur, mifthlar
evlerdir. Bhuss hnemiz shibi Corgunal Mustafa Aa dest-i dizdrdadr. inde asl dem ve dem-zd
ve Ahmed Aalarn hnelerinde kulle-i azminde demir yokdur.
kapularn nnde asma cisrleri var. Bu hnedn Ve bu i kala kapusundan cnib-i arka yz adm
shibinin nimetleri yende v revendeye mebzldr. bad bir vsi'l-(...) meydnda hemn Sultn Byezd-i
Andan semt-i arka 4 sat dalar ve dereler gep, Vel cmii var, tarz- kadm atma kiremit rtl
minresiz bir kk cmidir. Hatt kapusu zre r-
Sityi-i kala-i Menkb- Kahkah-y ke burcunda cel hat ile trhi budur:
vilyet-i Krm Shib'l-hayrt Sultn Byezd,
Bnsi Ciniviz kefereleridir, amm ftihi sene (---) Etmiidi bunda bir cmi bin,
trhinde Byezd Hn fethidir, be-dest-i Gedik Ahmed Rzgr ile harba mrifin,
Paa. Yedi kerre bu kalaya sefer edp sekizincide yedi Grd an Cizyedr Mehemmed Aa,
bin yenieri krdrup feth etdiiyn Gedik Ahmed
Paann sebeb-i ehdeti bu kala fethinde yenieri Hak Telnn rzsn gzleyp,
krdr[d]iyn olmudur. Etdi ihy cmii kld bin,
"Zr cnib-i erbaas feth olup ortada kalm kala Hare dek ola ibdet trhi,
al mehil muhsara ile olmayup yry ile kullarm
Mahz- ltfundan kabl ede Hud.
krdrdn" dey Gedik Paa katl olunmudur.
Hl Kefe eyletinde voyvadalkdr. Ve yz elli ake Sene 1056.
kazdr. Yetmi pre nhiye kurlardr. Gayri hkimleri Bu cmiin ancak bir kapusu var. Etrfnda hi evler
yokdur. Ancak dizdr ve on be aded merd-i hisrlar yokdur, hemn bir emenzr yerde mabedgh-
vardr, zr Krm'n i elidir. kadmdir. Amm bu cmiden sehel aa bir mselmn
Ekl-i kalas: Evc-i sumna ser ekmi bir mahallesi ve bir mescidi ve yz aded kiremit rtl
beyz kayann burnunda bir kala-i bldr kim bu kala hneleri ve kk hammm ve iki aded emesi var,
olduu kalann diren-mdr cirmi yigirmi bin adm gayri imret yokdur. Bu mahalden aa serp yedi aded
ihta eder bir dz emenzr ve llezr sahrdr. Ve bu ufud mahallesidir. Ve cmle bin mikdr kiremit rtl
kayann cnib-i etrf biner arn h- cahm dereleridir. Yahdlerin menhshne-i mahsslardr kim murdr ve
Ve her taraf altlar kh- B-stn gibi bodur. Gy bir mlevveslerdir.
mantar gibi beli ince yukarusu vsi halk olunmu kaya Ve cmle seksen aded tabak dkknlar vardr.
zre sahrdr. Bir tarafndan bu kalaya varlmak Cmle Yahdler gderi ve ksele ilerler. Krm
muhaldir, ill kapusu yolundan tarafa varlsa mmkindir. diyrnda Menkb kselesi mehrdur. Ve ancak iki
Amm yedi kat burc- akabeleri var kapulardan aded kassb dkkn ve bir bozahnesi vardr. Amm
gemee muhtcdr kim her bir kapusu derbend-i cmle Yahdler Kary mezhebinde ufud- cuhd-
calenderden nin verir kapulardr. Hemn dman lardr. Sir Yahdler bu mezhebde olan cuhdlar sev-
oturduu yerlerden aa ta yuvarlasa kifyet eder, gayri mezler. Ve tamlarnda kaer ve turfa nedir bilmezler.
top ve tfeng atmak lzm deildir. Hatt bu kayadan Her kimin nimeti olursa say yal da olsa ve siniri
yksek cnib-i erbaasnda bl kayalar yok iken hikmet-i kmam her ne gne et olsa yerler. Mesel bunlar
Hud bu kaya zre yerde b- hayt emesrlar ve su Yahdlerin kzlbalardr ve rz- maher gn bunlar
kaynaklar vardr. kzlbaa binmezler, amm br sril ufudlar yevm-i
Ve kalas bu kh- blnn ark [122a] tarafnda bir maherde(ki) kzlbaa binerler derler. Msra:
burunda vkidir. Ancak bir kat kaln dvr ekilmidir.
Rfiz rz- kymet har buved zr-i Yehd.
Gayri kalalar gibi bu kala dvrnda bedenler ve kulle-i
b-bedeller yokdur. Ve gayri uurum yerlerinde dahi kala demiler.
dvrlar asl yokdur ve lzm da deildir, zr Yed-i Amm bu ufudlar geri sril ve Msevlerdir,
Kudret ile bu kaya kala halk olunmudur. Tevrt ve Zebr okurlar, amm asl ufud lisn
Ve cnib-i garba mekf bu uurumda bir kck bilmezler, cmle Tatarca kelimt ederler. Ve cmle mor
demir kapusu vardr, araba deil at bile gcile girir kar. ukadan Tatar kalpa geyerler, apka geymezler. Ve
Hn-i fetihde cemi kapukulu yenieriler bunda ehd gyet mahbblar okdur, zr bu Menkbun b [u]
olmulardr. hevsnn letfetinden Yahd pielerin reng-i rylar
Ve bu i kalada asl evler yokdur. Ancak ta humret zre marl ve gazl gzl krmz yzl ve rn
kubbeli kenseden bozma bir mescidi ve bir uzun ki- szl gulmlar olur. Hatt Krm diyrnn mulim
remit rtl evi var ve bir su kullesi var elli ayak mahbb dostlar bunda gelp gulmprelik ederler.
nerdbn ile enilp su alnr. Ve bu i kala kapusu zre Hatt bir sefh-i mhmel chmel sayyd- gulm bu
Ciniviz keferesinin hattyla bu kalann trhi var. Dahi ebyt terennm etmi. Beyt-i ml-yan:

______________________________________ 208
 Bir Yahd peye dn akna zerk eyledim,
fermler eyleyp eytn tahsn eyledi,
demi, bed kr gibi necis yemi.
Amm bu tara kaya kalann iki aded kapusu var,
biri bu ufudlarn kk kapusudur kim cnib-i imle
mefthdur, ykl at giremez. Andan tara cmle dahi
tabba dkknlardr. Ve bir kapusu dahi taraf- arkda i
kala altnda mslimler kapusudur kim yaln kayalar
kesp yol etmilerdir. Ve bu yoldan ieri bir kffr
kensesi var. Kapusu zre r-ke beyz mermerden
cesediyle bir at zre eli mzrakl bir dem atnn aya
altnda bir ejde[r]hy ldrm ekilli tadan oyulmu
bir tasvrdir kim gy sihr-i iczdr.
Ve bu kalann endern [u] brnunda nie bin gne
maralar var kim gren dem hayrn kalr, amm cmle
Krm vilyeti halknn z-kymet mllar bu Menkb
kalasndaki grlarda mahfzdur, zr bu kala rub-
mesknda ne Mardin'e ve ne ebinkarahisr'na ve ne
Van'a ve ne mdiyye'ye ve ne Dhek'e ve ne Akra'ya ve
ne Acem'de Maluya ve ne Kahkah'ya ve ne
Zbdniye'[ye] ve ne kf kalasna ve ne diyr-
Mora'da Benefe kalasna ve ne Afyonkarahisr'na ve
ne Amk kalasna el-hsl bu zikr etdiimiz kalalarn
birine dahi bu Menkb kalas benzemek ihtimli
yokdur, zr mezkr kalalarn [her] birinin birer gne
kubhu vardr, amm bunun iinde zahresi oldukdan
sonra Silifke sancanda Ermenak kalasna mnend bir
kala-i Menkb'dur. Annin mv[erri]hn- Cingiziyn
bu kirmna Kahkah-y Krm demiler, Hud hfz-
emnda ede, zr bu hemn Yed-i Kudret ile kala in
halk olunmudur. Bunu grmeyen cihnda bir kala
tem [122b] etdim, demesin.
Ve cnib-i erbaas kayalarnda hn ve zaanos ve
(...) ve balaban ve devlinge ve miski kartallar iynlar
etmiler. Hatt aa derelerinde bir dem bir nara
haykrsa kayalar nm sat sika gibi grl grl bu kala evc-i sumna sud etmi bir krmz yaln
grleyp deme dehet hsl olur. Hatt Krm vilyeti
feth olup yedi yl bu kala dest-i kffrda kalup Gedik
Ahmed Paa bu kadar asker krdr[d]iyn kends
dahi gazab- ehriyr ile ehd olduundan bu kalaya
Menkb dediler, amm lisn- Kr[m]'da ismi (---) dir.
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Bu kala-i b-misli dahi seyr [] tem edp semt-i
imle Cuhd kapusundan yoku aa enp bir vsi
derede gidp,
Karye-i Koca sals
Bir cmili ve bir hammml ve yz aded kiremit
rtl mselmn evli bl ve beli ve bir b- hayt
dereli iki yaln kayal dere mbeyninde bir mamr
kydr.
Andan yine ol dere ire bir sat imle gidp,
______________________________________ 209
Menzil-i karye-i Sren-i b- remezt
Nehr-i Kazkl zek kenrnda bir b- Merm
misilli kydr kim Mehemmed Geray Hn'n anda bir
sary- azmi var. Gn-gn kasr- Havarnaklar ve
mzehheb kneler var kim gy her biri birer gne
nak- nigrhne-i ndir. Eer bu b- cinne nzhet-
bdlarn m-vaka zre tarf tavsf etsem bir tomar-
drz olur. Hud-y Lem-yezel shibine mbrek ede.
Hatt bu duya mnsib bir ebyt htra hutr edp
ry- dvra tahrr etdim. Beyt:
Shibine mbrek ede Hud,
Tavvelallhu mrehu ebed.
deyp bir gece mihmn olup bostn [u] glistnlar ire
cr b- revnlar kenrndaki maksrelerde nie hezrn
hezrn asvt- haznlerin istim etmeden kesb-i hev-y
tarvet peyd edp ertesi cnib-i arka 3 sat mamr
kurlar ire gidp,
Evsf- kala-i Gevherkirmn
Amm lisn- Ciniviz Frenginde ismi Bonmay'dr.
Badehu sene (---) trhinde l-i Cingiziyn'dan Cuci
Hn Mhn diyrndan gelp ibtid Krm shibi
oldukda Ciniviz Frengi elinden bu kalay feth edp
ulem-y Tatar bu kalann ismine Gevherkirm[n]
dediler. Hakkat'l-hl ol asrda cmle der-i dvrlarnda
ve kala dervezelerinde z-kymet cevhir talar zer-fen
etmiler bir kala imi. Tatar eline girdikden sonra sul
ne lzm, cevhir mi kalr, amm hl zer-efn yerleri
zhir bhirdir. Yine bir kerre kffr- Ciniviz bu
kalaya istl edp sene (---) trhinde Mengli Geray Hn
dest-i Ciniviz'den Gedik Ahmed Paa inetiyle feth
edp Krm hnlarna tahtgh- evvel bu kaladr. Ol
asrda gyet amr olup iinde gzde askeri var imi.
Amm bu kala aa eski Salck kalasnn stnde
kaya zre ekl-i bdem bir kudret kalasdr kim cirmi
sekiz bin adm bir kayadr. Cnib-i erbaasnda asl kala
dvr yokdur, zr her taraf biner arn hn ve kartal
yuval ku trna ilinmez kayalardr kim aas h-
gayy ve derk-i esfelden nin verir uurumlardr.
Amm bu kayann kblesi tarafnda bir uurumdan
bir uurum yakasna varnca kffr zamn std-
khkenler seng-i hr kayalar kesp bir h- amk
handak- azm kesp handakn i yzne bir eddd
krgr bin yz arn tlu bir dvr ekp kulle-i azm
ihds etmi ve orta kullede bir demir kala kapusu etmi.
Kble tarafndaki dalara bu kapudan gidilir.
Ve bu kapudan ieri yz adm semt-i imle
gidp yine bir uurum dereden bir uuruma varnca
aykr bir kat kala dvr dahi ekmi. Bu dvrda dahi
aded kulle-i azmler edp yine orta kullede bir aa
kanatl kapusu var.
Bu mezkr iki dvrlarn mbeyninde iki yz krmz
kiremit rtl ufud evleri var. Ve bu iki kat dvrdan
gayri yerde mebn asl kala dvrlar yokdur. Cmle her
cnib-i etrflar yaln uurum kayalardr kim el-iyzu
billh dem aa bakmaa zehresi k kbet yeri hk
olur, amm aa bakmayan b-bk b-perv olur.
Ve kbleye yakn ferkadn yldz tarafna bir kk
demir kapusu dahi var. Ana kala evlerinden yz ayak
kesme kaya ta nerdbn ile enilir yoldur. Ve bu yolun
iki cnibleri kesme maralardr kim anda fakr'l-hl
Yahdler skin olurlar.
Ve bu kala ire cmle bin be yz otuz aded
kiremit rtl krgr binl mkellef mkemmel ve
mamr ufud evleri vardr. Asl mselmnlar yokdur.
Hatt kala dizdr ve kala nefertlar ve kapucular
cmle Yahdlerdir. Kala kapular mbeynlerinde lt-
harb silhlar okdur, amm bu silhlar kullanmaa
ufudlarn yrekleri yokdur. Annin bu kalaya ufud
kalas derler, amm ismi Gevherkirmn'dr, amm
toplar ve tfengleri yokdur, zr kavm-i ufudlar top ve
tfeng atmak deil sads iitmee yrekleri yokdur.
Hakk ki bir diyrda byle ufud kalas yokdur.
Vilyet-i Krm'n [123a] ve Besary'n cemi ehl-i
dkkn cuhdlar ve ank Yahd bzergnlar bu ufud
kalasnda ve Menkb kalasnda olup her sabh bu
kaladan yoku aa enp bir satde Besary'da
dkknlarna varup gelirler. Ve bu kalann cnib-i
erbaasndaki kayalara cuhdlar nie kerre yz bin
kayalar dalar gibi ymlar. Hn-i muhsarada (...)
dmana kayalardan aa el kayalar atalar, zr n son
tfeng ve top atamazlar.
Ve bu kala iinde selef hnlarndan Gz el-Hac
Geray Hn tarz- kadm bir cmi bin etmi. Kapusu
zre cel hat ile trhi byledir. Trh:
Ben hze'l-mescide'l-mbrek es-sultnu'l-azam ve
hknu'l-muazzam mevl mlki'l-Arab ve'l-Acem, es-Sultn
Hac Geray Hn bin Gyseddn Hn bin Erdomr(?) Hn
ammere ve ebbede devletehu, Sene tisa ve hamsn [ve] semne
mie.
dey tahrr olunmudur. Amm bu fakr cmi ufudlar
ire kalmak ile dim kapusu makfl durur. Mslim
cematden nm [u] nin yokdur.
Hatt bu kalada asl rs-y bzr dkknlar ve
hn ve hammmlar ve b u beleri ve sular yokdur.
Cmle sular aa Hac derelerinden eeklerle kalaya su
tarlar. Zamn- kadmde mamr sarnlar var imi,
hl muattaldr.
Ve bu kalada hn esrlerinin zindn var kim
cihnda byle bir d[r-] cahm sicni yokdur, meer
Tmvar eyletinde Solmo kalas zindn yhd kfir
elinde Yank kalas zindn ola, amm bu ufud kalas
zindnndan hals bir vecih ile mmkin deildir, ill
tbt ile kup hals ola. T bu mertebe zindn- sicn-i
cahmdir.
Der-beyn- sun- Hud-y Cenb- Br
Blda zikri sebkat edp neberd-i azmi tahrr
olunan Maskov kral vilyetinde ceng-i azm edp
______________________________________ 210
eremet Vezr'in kerre yz bin cnd- cnbn
krup esr edp bizzt eremet Vezr'i ve yetmi aded
bezdeleri ve yedi yz aded hatmanlar ve kapudanlar
yz bin kfir ile esr edp Krm ehrine gitdiimizde
eremet Vezr'i Mehemmed Geray Hn efendimiz bu
ufud kalasndaki zindna haps edp ayana yetmi
vukyye demir neybe urup mahps etdi.
Badehu Hn'a bin kse nukrad hazne verp
hals olmak mniyyesinde olup ric eder. Mehemmed
Geray Hn rz vermeyp haps-i ebed kalacan
mukarrer bilp zindn- calenderde kalnca hemn d-
dernundan henz be alt aylk kundakdaki masmun
anas koynundan alup bu ufud kalas zindn
bdgrinden aa frladup masmun atar.
Takdr-i Hud masm- pk kundann yz kula
kayalardan aa ku gibi uup enerken hemn kayalarda
iyn etmi miski kartallar ve karakular bu masmu
bir ikr sanup yuvalarndan bu masma szlp
minkr ururlar.
Bu kular masmu ke-ke yuvalarna gtrmee
alarak birbirleriyle dp birbirlerin nahirleyerek
masmun kundan iynelerine karamayup bir
mur- ukbn minkrnda masm kalup hr- kr
kunda kayalarn dibinde hn- lnlara mahss
Alama bnn aalar dallar zre mur- zeyrek
masmun kundan braup ukb kuu iynna pervz
edp gider.
Masm- pk kundayla aalarn nihlleri zre
kalup bir zamndan sonra masm feza u ezaa balar.
Bir yanndan anas yukaru zindn bacasndan h u
vveylya balar.
Hikmet-i Br yr klup Alama nm bn
bbnlar b- rem ire seyern u devern ederek
grseler kim bir draht- mntehnn tze nihlleri zre
bir n-resde masm sads gelir.
Derhl bbnn bir cst p ecer-i blnn
zirve-i alsna kup ltf ile masmun kundan alup
Mehemmed Hn huzruna getirp ahvl-i serencm-
masm bir bir takrr etdiklerinde hemn Hn- l-
kadr-i tz-fehm-i shib-i tab,
"Bu masm gulmn ismi Nect olsun" buyurup
tayalara verp perveri ederek kemlin bulup bir pene-i
fitb mehtb gulm- red oldu. Hud'ya ayndr kim
byle olmudur.
mdi azzim, Feyyz- Mutlak- Br yr kldkda
kullarn byle ukb kular penesiyle hals eder, ves-
selm.
Bu hakr-i ahkar dahi mezkr zindn tem edp
eremet Ban'a buluup vfir kelimt etdim,
"Elbette ben bundan hals olup Krm vilyetin yere
berber ederim" demeden gayri bir kelm sylemezdi.
Badehu bu ufud kalasndan aa hnlarn
Alama b yolu ile veyhd eme yoluyla Eski
Salaca gider yoku aa drd bin admdr kim hakr
yokuu piyde enp hisb etdim. Ve iki bin adm
mahallinde emeler kurbunda,
 Ziyretgh- azm e-eyh Mansr- Meden:
Hazret-i Risletin sahbe-i kirmlarndandr. Hatt
Akkirmn cenginde Salsal lanin ok zahmyla ehd
etdii Mlik Eter hazretlerin bu eyh Mansr hazretleri
gasl edp Krm Besary ehri hricinde Eski Yurd
nm yerde Mlik Eteri defn etmidir. Badehu eyh
Mansr hazretleri bu kala cenginde ehd olup bu
emeler [123b] mahallinde defn etmilerdir. Hl sr-
bin-y muazzamlarla sitnesi malm bir ziyretgh-
nsdr.
Andan aa cnib-i garba kayalar arasnda gidp,
Evsf- ehr-i kadm kala-i Eski Salck
Bi-kavli mverrihn- l-i Cingiziyn ibtid kavm-i
Tatar bu Krm memleketine Ciniviz keferesi elinden
mlik olan sene (---) trhinde Cuci Hn ve Ertomr
Hn ile krk bin Tatar- sab-reftr- ad-ikr kavimleri
bu cezre-i Krm'a eye kup vd-i Krm' get [] gzr iki yz admdr. Etrfnda drt aded kulleleri ve garba
ederek bir mahalde bir cy- mens beenmeyp ill bu
Eski Salck deresin kendlere mnsib grp kffr
havfinden bu dere iinde bu Eski Salck kalasn
yasayup badehu ensesindeki kayalar zre mezkr kala-i
Gevherkirmn', yan ufud kalasn Ciniviz elinden
feth ederler, amm bu Eski Salck burnundan hazz
edp arkdan garb tarafna drd bin adm enli bir dere
iinin iki balarnda ve iki cniblerindeki yaln kayalar
evc-i sumna berber sermed kayalar olup cmle kaya-
larn altlar kh- B-stn gibi bo olup mara mara
inler ve zerleri hn ve zaanos yuval kzl kayalar
olup asl bir tarafdan dman enp kmak mmkin
olmaduun Cuci Hn ve Ertomr Hn bilp bu dereyi
kendlere cy- amn bulup bu derenin iki balar
darack olan yerlerine iki banda kayadan kayaya dere
azna kala dvrlar ekmiler ve birer aa kapu yasa-
mlar. Hl ol kapular durur.
Ve bu kapulardan gayri yerden bu dere ire ku
umaz. Ve bu kayalarn arasnda b- hayt Alama suyu
cereyn eder. btid bu uyn- criyenin matla yine bu
mahalde kayalardan hurc edp hnlarn Alama b-
remi iinde nie hav[z] u zrevnlardan gep b-
Merm saky edp dahi aa Salck mahalleleri iinde
nie siyb- mlar devern etdirp andan aa Eski misl olan Alama bnda kadasker-i vilyet-i Krm
Besary ehri derelerinden cereyn ederken bu ayna
rksu derler, gyet mstamel sudur iilmez.
Ve bu Salck'da bu nehrin iki cnibi sf b u
beler ile rste ve gn-gn hnednlar ile prste
olmu bir ehr-i atkdir kim cmle bin aded krmz
kiremit rtl musanna baca-i sermedli ve cmle krgr
bin ta dvrl mkellef mkemmel ve mzeyyen ve
tarz- kadm odalardr. Ve nie yz aded hcreleri
kayalar altndaki maralar iindedir. Mh- Temmz'da
bu grlardaki evler gyet serdb olup eyym- itda ss
olur maralardr.
Ve cmle be mahalle ve be mihrbdr kim be
mihrbnda dahi be aded tarz- kadm minreler vardr,
______________________________________ 211
amm bu ehirde asl dkkn ve hn u hammmlar
yokdur, zr Besary ehri bu ehre muttasldr.
Ve m-tekaddem bu Eski Salck ehr-i kadm iken
nie hn ve cmi ve hammm ve medreseler var imi.
Hl Mengli Geray Hn'n medrese-i azmi mamr
kalup bb- lsi zre cel hatt- Mustasm zre trhi
budur:
Emere hzihi bine'l-medreseti bi-avnillhi'l-Meliki'l-
Mennn, Mengli Geray Hn bin el-Hac Geray Hn
halledallhu mlkeh il inkrz'd-devrn, sene 956.
merkmdur.
Ve bu medreseye muttasl bir latf hammm- rin
kalup b [u] hevs ve bins dahi latfdir. Ve bu
hammma karu yol ar,
Sary- kadm Cuci Geray Hn: M-tekaddem
hn- sluflar(?) bu hnednda olurlarm. Hl r-ke
bir krgr bin bir kk kalackdr. Diren-mdr cirmi
nzr bir demir kapusu var, iinde iki aded alack
minreli bir cmii var, amm minresi kck olmak
ile dem smaz ve ezn okunmaz.
Ve bu saryn yol zre lce bir adlet kk var,
anda hnlar grin edp dvn edermi kim tahta rtl
ve sf altun alemli bir kkdr. Ve hl bu saryda
cebehneden gayri bir ey yokdur, amm hnlara
mteallk eylar okdur. Dim kapusu makfl durur.
Hatt bb- musanna zre tahrr olunan trhi budur:
Bu mbrek sat iinde bi-avn-i Msten,
Kld bdnda bir devlet saryn bu zamn,
h evld u elini b zafer-peyker liv,
l-i Cingiz, yan kim Shib Geray- ohsan(?),
Zhir oldu nki Hicretden tokuz yz krk iki,
Anda hatm oldu muhakkak bu muall syebn.
Sene 942.
Ve medrese-i Shib Geray Hn'a selef hnlarnn
trbe-i pr-envrlar anda sivri sivri kubbeler iinde
sde olan pdihlar inallh mahalliyle tahrr ederiz.
Ve bu ehr-i Eksi Salck'n st yannda cnib-i
arkda mezkr ufud kalas kayalar dibinde b- rem-
olan Murtaz Al Efendi ile ziyfete gidp bu b-
Merm'da aceb zevk u saflar edp seyr [] tem
etdim.
Der-sityi-i b- hadka-i ravza-i Rdvn-
Alama
Cmle hnlar ve hnzdeler ve sultnlar ve biyim
bkeler bu [124a] b- cinnde zevk u saflar ederler.
Byle bir b- Aspuzu'dur kim b- behit glistnlar
ire ke be-ke cr b- revnlar kenrnda olan
maksrelerde meks eden hnlar cnnlaryla sohbet-i
hssu'l-hssnda iken blbllerin naamt- ho-
elhnlarn istim edenler, rh-efz saflar edp dem be-
dem ay [u] iret ederler. Ve b [u] hevs ol kadar
latfdir kim bunda bir sat teferrc eden elbette gamm u
gussa endhu ferm edp srr- dmnda olur. Her
hn- lnlarn bu b- hybn ire birer semtde gn-
gn mzehheb ve mnakka ibret-nm maksreler ve
khlar ve mteaddid ka ve hcreleri var kim gy her
biri birer krhne-i fafr- ndir. Ve her hnlarn
gn-gn aren fe-ar havzlar ve fskiyye ve zrevnlar
ve kasr- Havarnaklar var kim ilm-i mimrye mlik
olanlar grdkde engt ber-dehen edp akl pern
olur.
Bunda olan draht- meyvedrlar Krm'da deil
gayri bldnlarda yokdur. Ve ol kadar meyve-i bdrlar
okdur kim sir ehirlere meyvelerinden hedy in
gtrrler. On fersah yerde gitse yine fevkihelerinin
halvet [] letfetleri bkdir. Ve atvel-i eyymda
meyvesinin lezzetine kat taayyur gelmez, zr hevs
latf yerde hsl olmu msmirtlardr.
Ve cemi vilyetlerden hnlara hedy gelen
kfe-i hezr-gnlarn ryiha-i tayyibeleri demin di-
mlarn muattar eder. Hussan Anatolu'da Bakrazbeli
mk-i Rm soanlar ve Tarabefzn karanfllerinin
kanrtmalar ve slmbolun zerrni ve Monla elebinin
ablak llesi ve elebi Ccenin filandra llesi ve
Kzhne llesi ve gn-gn akyk- numnler ve
stanky snblleri ve nie yz bin gne hedy gelen
iek soanlarnn kfeleri bu b- khistn ire zeyn
olup grenler ve bu b ire girenler gy cennet-i huld-i
berne girdik zann ederler. Amm vakt-i bahrda her
draht- meyvedrn kfeleri kde olup erik ve elma
ve emrd ve kiras [ve] vine iekleri kaan kde
olduu mahalde dem ryiha-i tayyibelerinden sermest
olup bu b- remezt'l-md gy fn cihnn El-hsl diyr- Krm'da byle bir teferrcgh mesregh
Firdevs-i bern-misli olur. Amm bu hybn- latf bu
Mehemmed Geray Hn asrnda byle mzeyyen
olmudur, zr bir shib-i tab ve bir shib-i cd-
keremkr hn- lndr.
Ve gn-gn draht- mntehlarn zll- himye- demeden murd ibtid bu cezre-i Krm'da Cuma sals
sinde gn-gn emenzr u llezr nimen soffalarda
selsebllerden uyn- criye cereyn edp nie yz yerde
fevvrelerden b- nblar draht- mntehlarn berk-i
brlarna pertb edp her drahtdan brn- rahmet gibi
zrevnlarn sular cereyn eder. Ve her diyrn std-
kmilleri bu diyra gelp ve nie bin sr-y z-fnn
Cemdler arz- marifet in bu b ire gn-gn al-
metler ihtir etmiler. Hakk ki bu b- Alama'da olan
musanna srlar meer belde-i Tayyibe, yan
Kostantiniyye ehri olan slmbol'umuzda ola.
Amm cmleden musanna zikr olunacak
maksrelerin trhlerin beyn eder
Evvel Bahdr Geray Hn efendimizin kasr- ibret-
nmsnn trhidir
______________________________________ 212
Bir tk- ho-nmdr,
Tm olsa hem-sezdr,
tmmna revdr,
Trhi kasr- hbn. Sene 1049.
Andan kasr- Mehemmed Geray Hn efendimizin
trhidir:
Nedir dedi Rzy ana trh,
Dedik nmna kasr- cennet-bd.
Sene 1052.
Bu dahi Mehemmed Geray Hn khnn bir mu-
sanna trhidir:
Hisb- sl-i binye sul kerd dilem,
Hred be-gft ki trh-i kasr- ehinh.
Sene 1052.
Dier trh-i kasr- Mehemmed Hn:
Bin-y Mehemmed Geray Hn big,
Bin-y trh-i bde.
Sene (---)
Dier trh-i zb:
Eltf- hudvend Kadr'yi edp gy,
Trhini bu kasrn rindne drd gr.
Sene (---).
Netce-i merm bu b- Merm'n imretleri
trhlerin ve nie gne musanna sr- binlarn tarf
tavsf etsek mecma-i msevvedtmz tas[h]iha
geirmee ve sir diyrlar seyhat etmee mni olur.
koyah hybn- Acem gibi bir rem olmazdr. Hud
inkrzu'd-devrn mamr u mzeyyen bdn ede.
Badehu bu edn kemter bu ravzada gn-gn
zevkler edp Eski Sal ehri iinden gedik. Eski Sal
bunda tilvet olunduiyn Eski Sal ehri derler. Bu
ehri geerken garb tarafnda b u belerden ve bu
Eski Sal'nn iki cnibinde olan yaln kayalardaki grlar
seyr ederek Sal kapusundan tara knca hemn,
Evsf- ehr-i azm ve tahtgh- kadm ve
gzde-i ehr-i Krm, yan dr- gziyn-
kn- Geray misl-i remezt Besary
[124b]
Kavm-i Tatar'n mverrihleri kavilleri zre ibtid
ftih-i Krm Eski Salck yurdunda skin olarak Mhn
ve Ahlt ve Kirmn ve Yesev ehirlerinden ve Kazan ve
Ejderhn ve Sary lkelerinden Krm'a Tatarlar gelerek
tensl bularak Eski Yurda smayup bu Besary
yurdunda tavattun edp bsbtn Krm cezresine
dest-i bzlaryla mstevl olup ancak leb-i deryda
Ciniviz kefereleri kalalarnda kalup kirmnlarndan tara
kffrn kmaa iktidrlar olmadndan vilyetlerine
kaht [u] gal olur. Andan zirat ile geinen Tatar tife- Sityi-i Grn sary- ln
lerine {kfirler} mrcaat edp ml- firvnlar verp Bu ehr-i Besary bir vsi dere ii olmak ile
kavm-i Tatar'dan gll alarak kavm-i Tatar ank olup bu geri Cuci Hn bunda skin olmudur, amm hemn
Besary' bdn ederler. Ammerehullhu tel il mchidn f-seblillh olup ehrin amrna mukayyed
inkrz'd-devrn. olmayup oluruyla geinmi, amm sene (---) trhinde
mdi Besary'n ibtid amrna bis ftih-i Shib Geray Hn shib-zuhr olup ulu azm-n
cezre-i Krm Cuci Hn ve Ertomr Hn olmulardr. pdih- devrn olup Salck deresindeki gibi gayy
Bu ehir dahi Eski Salck deresi iinden aa enen deresinde oturma cemi dmandan r edp ejder-i
derenin iki yannda vki olup Salck kapusundan t heft-ser gibi Salck dereleri grndan kup bu
Eski Yurd kenrna varnca bu Besary'n arkdan Besary' mesken [] mev edinmei murd edinp
garba tlu kmil sekiz bin germe yiit admdr. Yohsa yedi ylda bu Besary'n Grn saryn itmm eder.
bir yal demi adm deildir. Bir yal admyla kmil bir Bu sary- behit-sya dem imn- nazar ile nazar
fersah tllu bir ehr-i zbdr. Bir fersah on iki bin etse dem-beste ve vlih [] hayrn olur. Geri evsfnda
admdr, amm zinde levendt hatvesiyle sekiz bin adm cemi vassflarn lisnlar lldir, amm bu hakr-i pr-
Besary ehridir. Pravadi ehri gibi iki cnibi yaln taksr al kadri'l-istita deryda katre ve gnede zerre
kayal bir vsi dere iine dm bir sevd- muazzam kadar kilk-i cevhir-nisrmzla sehel tarf tavsfe r
ehr-i azmdir. edelim.
Bunun dahi iki cnibindeki kayalarda bi-emrillhi Evvel bu sary- dilknn cnib-i erbaas b-
tel at gibi ve fl ve deve ve gemi gibi halk olunmu remler olduiyn Besary'dr. Cnib-i erbaas kala-
acb garb ve mehb maral kayalar vardr. Bu misl r-ke eddd-misl krgr ta bin dvrl
kayalarn baz yerleri toprakl bayrlardr. sary- hssu'l-hsdr, amm etrfnda dendn- bedenleri
Ancak bu derenin cnib-i arksinde Eski Salck ve kulle yasdklar yokdur. Diren-mdr cirmi be bin
yolu ve taraf- garbnda Eski Yurd yolu ve imlinde altm adm olup cmle drd yerde kav ve metn demir
Akmescid yolu ve cenbunda Gzlev kalas yolu var. kapular vardr.
Bu drd yoldan gayri Besary'a hrh yollar yokdur, Evvel biri iml cnibine darbhne kapusudur kim
amm kayalardan kei gibi trmanr piyde yollar elbette ol tarafda matbah- Keykvs vardr. Ve kilar- mire ve
okdur, amm gayri yerleri gyet sarpdr. Ve drd nigrn ve kilarcyn odalar [125a] vardr.
tarafdan gelen yollarn t kayalar bna gelmeyince Ve bir kapusu dahi cnib-i cenba be kapu-
aa dere iinde Besary ehri grnmez. sudur.
Ve bu ehre Sary demesinin bir asl dahi ibtid Ve bir kapusu semt-i kbleye mekf Eski Grn
Cuci Hn diyr- Meskv'de nehr-i Edil kenrndaki kapusudur.
Sary ehrinden gelp bu ehri amr edp nmna Ve biri dahi Yeni Grn kapusudur kim hareme
Besary dediler. Ve bu ehrin t ortasndaki cereyn bu kapudan girilp arada bir be-i iremi gep kara
eden Salck ehrinden gelen Alama suyu gyet hdm aalar durduu byk harem kapusudur.
mstamel su olduundan rksu derler. Nie Ve bu kapularn iinde cmle yz altm aded
deirmenleri devern etdirp ve nie bin muzahraft kat-ender-kat hnin ve kal ve cihn-nm kasr-
kzrtlar gtrp ehrin cnib-i garb aasnda ller ve mta[a]ddid gn-gn nak- bkalemn-
cebehnelere ve nie siyb- mlara ve nie mebbek ibret-nmn hcrelerdir. Her biri birer pdihn sr-
bostnlara urayup Eski Yurd'a gider. Badehu andan binlardr.
aa nehr-i Kaya mahlt olur. Ve cmle yerde grnler var kim her birine
Bu rksu zre ehrin iinde krk yerde ta ve
er bin dem sar, yan dvnhnelerdir kim lisn-
aa cisirlerle ehrin bir yanndan bir yanna geilp bu
Tatar'da grn derler. Bir grn Shib Geray
ehrin yemn yesrnda kat-ender-kat tahtn ve
fevkn cmle krgr binl ve serp lalgn krmz Hn'ndr. Ve biri Bahdr Geray Hn'ndr. Ve biri
kiremit rtl bayrlara ve kayalarn dibine varnca bl Sary meydnna nzr yeni grn slm Geray
ve beli {hnednlardr}. Hn'ndr. Ve bu grnlerde hnlar cls edp
knn- l-i Cingiziyn zre dvn- ehinh edp
Evsf- sary- ayn- hn- hnn hkm-i hkmt adl-i adlet eder.
Cmle drd bin be yz kiremitli ve ta dvrl ve
serv gibi sermed bacal ve musanna dervezeli sary- Der-beyn- dvn- knn- kide
azmlerdir. Cmleden ehrin iinden cereyn eden mer-y l-i Cingiziyn
rksuyun cnib-i cenbunda hn- lnlar sarynn Evvel hn- lnlar her kank grnn
grn vardr. tahtghnda karr etse cemi kapu kullar ve kara
halklar el kavurup db zre herkes yerl yerlerinde
skin olup Hn- Cem-cenbn sa tarafnda kalga sultn
oturur kim ann bu Krm lkesinde tahtgh Akmescid

______________________________________ 213
ehridir. Andan t Krm'n cnib-i ark nihyetinde
Kiri kalasna ve Gle kyleri nhiyelerine varnca
yz pre kurlara hkm eder.
Andan hnn sol tarafnda nreddn sultn oturup
t Ka deresinden t Gzlev kalasna ve Or kalasna ve
ikike ve Arbat kalalarna varnca iki yz elli pre
kylerde den davlar hn huzrunda nreddn sultn zr Cuci Hn Krm'a mlik olurken ibtid Krm'a girp
dinleyp hkm-i hkmt eder. Amm hn- l-
cenblar kalga sultna ve nreddn sultna hkm edp
yarl- bel-i h, yan tur-y garr-y hn yazup duhter-i pkze-ahterin verdiklerinden il hze'l-n
cmleye hkm eder.
Ve yine sa tarafnda eyhlislm- Hanef ve
mezheb shibi mftler dururlar. Ve sol tarafnda
kadasker Murtaz Al Efendi, ann alt yannda ehir
monlas ve cezre-i Krm'n yigirmi drd kads oturur.
Taht- kazlarnda den davlar dikkat zre dinleyp
kat- alka ve fasl- husmet ederler. Allhmme fin,
biri bir hilf- er zaf kavl zre bir hkm etse ulem-y
Tatar ol br ol btl hkm eden syi ta ile depelerler,
asl amn vermezler.
Amm hn vezri Sefer Gz Aa ayak zre durur.
Khce kalga sultn tarafnda oturur ve kapucular
kethudsnn elinde gm deyenek ile gezp
ikyetileri ileri eker. Bu dvnda kapucular yokdur.
Andan ot aalar dahi ayak zre hidmetdedirler. Ve
defterdr, kalga sultn tarafnda ve dvn efendisi
nreddn sultn tarafnda dururlar. Ve gayri men ve
haznedrlar ve mltezimn ve dvn ktibleri cmle
baka rznmeci tarafnda dururlar.
Ve dahi bade'd-dvn summt- Muhammed eki-
lp gn-gn tam- nefseler iinde elbette bir tay eti
mukarrerdir, zr kavm-i Tatar fi mezheblerdir. At eti
anlarda srf helldir. Bu tamlar hn ile kalga ve
nreddn ve mft ve kadasker ve ehir monlas bile
oturup tam yerler. Gayri kadlar baka yerler. Vezr ile
rnli ve Mansrlu ve gayri imirzalar bir yerde yerler.
Kapucular kethudsyla kapucubalar bir yerde yerler.
Ve kapu kullarnn ebehleri defterdr be ile yerler. Ve
sir men ve mltezimn atalklar ve ot aalaryla bir
yerde tam yerler. Ve cmle Kazak sultnlar hnzde
sultnlaryla bir yerde yerler. Ve cmle grn ktibleri
rznmeciyle yerler.
El-hsl byle dvn- ller gnnde yigirmi iki
yerde summt- Muhammed ekilp cmle erbb-
dvn def-i c edp badez-ziyfe du v senlar olur,
ves-selm.
Tetimme-i knn- Krm
Bin-nefs cezre-i Krm cmle diren-mdr yedi
yz yetmi alt ml yerdir. Bu cirmde olan bir cezrede
cmle yigirmi dr[d] kadlk yer. Cmle kadlarn azl []
nasblar cmle hn elindedir. ll drd Kefe eyletinde
olmak ile l-i Osmn'n elinde drd kaz yerdir.
Ve cmle Krm'da krk belik hkmet yerdir.
Cmle belerden mkellef mkemmel intih-i serhad
______________________________________ 214
olan Or beidir kim tabl [u] alem shibidir. Baz zamn
bu Or beliin Kazak sultnlara verirler.
Andan knn zre rn bei yigirmi bin crd atl
Tatar'a mlikdir. Hn kzlarndan hsl olurlar. Yine
hasbn-nesb l-i Cingiziyndandr, zr bu r[n] bei
m-tekaddemden hnlar (...) dan evvel Krm eyeleri idi,
kl urup Krm' mutalayan(?) bu r[n] belerinin
ecddlardr kim Cuci Geray Hn bu gzlere ibtid
knn- Cuci Hn'dr kim cemi hnlar kzlarn bu rn
belerine verirler. Annin hnlara bunlar akrabdrlar.
Ve bu rn bei eli altnda yz aded hasb'n-nesb
mirzalar vardr. Hakk ki bu kavm-i kable byk oy-
maklardr kim adr da [125b] altnda Nakevn elinde
skin olur.
kinci boy beleri Sincivit beleridir.
ncs Dayir beleridir kim bunlar onar bin yiit
ile enp binp rn beleri add olur kim kalga sultn ile
sefer eerler.
Amm hnlarn solunda nreddn sultn ile sefer
een beler Mansrludur kim bunlar da gyet ec ve
bahdr oymakdr. Sereme-i pvlar Gz Kaya
Be'dir. Cmle sadakl ve savatl pr-silh yigirmi bin
kbeli, yan zrhl ve zireh-klhl zor batr yiide m-
liklerdir kim asl bir dmandan cemi zamnda r-
gerdn olmamlardr. Her kaan kim bir uru sava-
perh olsa ibtid kapukuluyla bu Mansrlu kfire at
salagelmilerdir. Ve Kaya Be'in eli altnda yz krk aded
gzde mirza beler vardr. Cmle Mankt beleri ve
Teb(?) Sarhn beleri ve Sincivit beleri ve cmle Or eli
beleri nreddn sultn kolunda sefer eerler, amm bu
belerden rn beleri stdr.
Ve bu yedi yz yetmi alt ml olan cezre-i Krm'da
bin alt yz kydr ve alt bin aded otar, yan
iftliklerdir. Bu kadar kurlardan cmle yz bin ve
yigirmi alt bin asker olur, amm hn-i sefer[d]e krk bini
gider. Eer hnlar murd etse seksen bin Tatar askeri
urua gidp mads Krm'da kalr, zr nefs-i Krm'da
drd kerre yz bin Kazak esr olduu muhakkakdr. Ve
drd(?) kerre yz bin dahi Kazaklarn avretleri ve
kerre yz bin aded kopna nm kk evldlar kzlar
vardr. Ve yigirmi bin de Rm ve Ermen ve Yahd
kefereleri vardr, amm Freng ve Macar reylar
yokdur.
Bu kadar Kazak esrleri Krm iinde olduundan
cmle asker tifelerin sefere gtrmeyp ancak hnlar
seksen bin aded "Benem, der nst!" diyen asker ile sefer
ep cemi kfiristndan intikm alup sr sr
evldlarn srp cezre-i Krm'a getirirler ve vilyet
vilyet gtrrler.
Amm mezkr seksen bin Tatar askerinden mad
dim hn yannda Besary'da ve Sary kurbundaki
kylerinde otarlarnda skin bin kapu kullar vardr
kim bunlar Sultn Byezd-i Vel Mengli Geray Hn-
Snye sitne-i sadet kullarndan tfeng-endz asker
komudur.
Amm ol asrda kmil on iki bin kapu kullar imi.
Mrr- eyym ile bu tifeler coylup, yan bozulup
binden ziyde kalmlardr. Lkin yine "Etrf
dmanlarnda on iki bin Krm'n kapulusu var" dey
add olunur. Hl hn kulu eklinde kalmlardr, amm
Tatar deillerdir, bir alay Abaza ve erkes ve Grc
kavmi evld- evldlardr. Ve l-i Osmn'a bunlardan
cemi zamnda hynet sdr olmamdr. Hatt l-i
Osmn bir sefere hareket eylese Tatar hnlara izme-
bah gnderdii on iki bin altun bu kapukulu ulfesi
in irsl olup kapu kullarna taksm olur.
Amm hnn hss- hmynu knn- pdih
zre Rmeli belerbeisi pyesiyle on bir kerre yz bin
ake hss- hmynu olup cmle hnlar hssnn
harln Kefe gmrgnden alup emn-i mezbr Der-i
devletde defterdr ve rznmecilerle muhsebesin grr,
knndur.
Ve hnlar iki tulu ve iki sanca u bayrakl ve
yedier kat mehterhne almaa ruhsat verilmitir, amm
kendlerinin askeri nnde ecddlarndan kalma tarz-
Efrsiyb borular ve tarz- Cemd s[r]n ve tabllar
dlr. Hakk ki azm vezni zre hzr-b askere
mlikdir kim ne seyishne ve ne brhne ve ne kilar ve
ne matbah ve ne araba ve ne deve ve ne katr u mehr
ve ne top ve ne tfeng ve ne hayme ve ne hargh- br
[u] bnghdan bir nin olmayup hemn seksen bin
aded salt atl sadakl ve savatl ve elleri dakl askerin alt
kerre ve yedi kerre yz bin atlar ve alaalar ko ko
cmle atlar[] birbirlerinin kuyruklarna balayup her
koda, yan yz admda bir ho nm kazanlar bir
brgr zre tokmak kaylaryla bal olup ve birka
brgrler zre koyun ve kei derileri ire yz(?)
pastrmas, yan kavrulmu dar ve kekurutlar var, gayri
mek[l]tlar yok bir alay Tatar- sab-reftr- ad-
ikrlardr kim dim mutdlar budur kim on konak
yeri bir gnde alrlar.
Garib bunda kim atlarnn yemi ve yiyecekleri ve
tmrlar yokdur. Hemn atdan endikleri gibi atlarn
sahrlara bir olanlar ile salverirler. Anlar birka kerre
yuvarlanup avnar ve oynaup otlamaa balar. Eer k
seferi ise atlar kar ep altnda olan otlar, yan
kurumu bldrdan kalan otlar kar altlarnda bulup
yerler. Asl arpa vermezler, amm sefere at baladklar
zamn krk elli gn atlarna saman ve otluk vermeyp
eb [] rz at balarndan arpa ile dolu torbalar eksik
deildir.
Ve cmle Tatar'da ol diyrlarn iddet-i itsnda
adrlar olmayup hemn drt ubucaklarn ularn bir
yere tokmak kayyla balayup ubuklarn aa ularn
yere sokup arkasndaki ab yamurluun ubuklar zre
koyup adr gibi oldukda atnn irkisi, yan tegeltisi
altndaki kar zre deyp eerin ba altna koyup eer
hnesinde klc ve sada, yan tirkei bal olup
______________________________________ 215
kends gmlein bile karup krk tonun stne
rtnp cmle urynen yatrlar.
Ales-sabh krmz ve mv bez gmleklerin geyp
hemn kalknca stnde yamurluk adr arkasna kee
deyp eerin at stne koyunca atn biri kolan
yerinden ve birin kasndan iki kolann ekp hemn
tarfet'l-ayn ire atna svr olup klc ve trkein at
stnde kounup ata bir iki kam dak urup yortar. At
ve kends ol iddet-i itda [126a] kzup azm-i rh
ederler.
El-hsl sefer in halk olunmu bir alay mahlk-
Hud kavimdir. Amm hemn hnn ve kalgann ve
nreddn ve r[n] beine birer kk gece obacklar ve
hnn sekiz hazneli bir ten-getir adrc var, [v]es-selm.
Netce-i kelm Krm askeri cemapur askeri gibi bir
turfa lekerdir. Ve Krm hnlarnn knn- kideleri
hkmetleri garb acb temdr. Hatt l-i Osmn ve
Acem hlar ve gayri pdihlar ve krallar gibi drt-
azamet ihtimlar yokdur ve istemezler de, zr "b ve
dedemizden grdmz yokdur, bidat etmeziz" der.
Amm sikke ve hutbelerine ak olsun, zr baka
sikke shibidir. l-i Osmn akesi cezre-i Krm'da
Tatar arasnda gemez, amm Kefe'de geer. Lkin bu
hn akesinin sekizi bir dirhem olup hlis'l-ayr srma
gm beyz akedir. Sikkelerinde "Es-Sultn
Mehemmed Geray Hn ibn Selmet Geray Hn azze
nasrah duribe Besary" dey tahrr olunmudur. Bu
diyrda gm madeni yokdur. Amm cemi kfir
krallarndan gelen hazne-i b-hisblar eridp ake keser.
Amm hutbesinde evvel benm- Hud celle celluh
andan Muhammed Mustafa andan ryr- b-safy ibn
ammin-Nebiyyi ehdn- det-i Kerbel, badehu
hdim'l-Haremeyni-erfeyn mevl mlki'l-Arab ve'l-
Acem ve'l-Irkeyn Sultn hknu'l-berreyn ve'l-bahreyn
es-Sultn Mehemmed Hn ibn brhm Hn ah Gz
Murd Hn ibneyis-Sultn Ahmed Hn deyp andan
shib'l-Kpa ves-Solt z'l-kadri ve'l-kuvve es-Sultn
Gz Mehemmed Geray Hn ibn Sultn Selmet Geray
ibn (---) (---) (---) deyp t Shib Geray, Hac Geray,
Mengli Geray Hn'a varnca hatb ecdd- hnlar byle
yd edp bade'l-mevza 1
yetin tilvet edp hutbeyi tamm eder, amm l-i
Osmn' mukaddem yd eder, zr Mekke ve Medne
pdih olduu haysiyetden ve cmle hnlarn azl [u]
nasblar l-i Osmn elinde olduundan ibtid l-i
Osmn' hutbelerinde yd ve ervh- ehdn d
ederler.
Ve hutbede tilvet etdii mevzalarn cmlesi guzt
cenge terb etme yetleri ve hadsleri hatbler tilvet
ederler. Hakk ki ulfe ve yllksz bir alay mchidn-
gziyn- f-seblillh ho mselmnlardr. Ve
vilyetlerinde gyet emn emn ve adletlerdir.
1 Kurn, Nahl 90; "Allh adaleti, ihsan emreder"
 Der-vasf- ahlk- hamde-i shib-i hulk
Mehemmed Geray Hn- Gz
sellemehullh
Evvel gyet slih ve mtedeyyin ve halm halk
dndr ve harmdan perhzkr ve mttak ve tama-
hmlkdan ber bir pr-i nrn ehl-i vukf shib-i kerem
ve shib-i him[em] hayrt [u] hasenta mil cemi
ken[g]elerde, yan mverelerde hak sze kil ve
erbb- mariflere mil ve nie kibr- evliyullhlarn
eref-i sohbetlerine nil olmu nktedn ve zarf red
ve hezrfen pr-marifet-i dny ve marifetullh- uhr
shibi shib-i slk ve bir ank-y cem-cenm shib-i s-
lk kimesnedir. Ve dim hem-ensi ve hem-celsi
seyyhn- berr [] bihr ve ulem-y mdekkkn ve
fuzalu'd-dehrden kimesneler ile knc-i vahdeti ve sav-
maasnda mbhese-i ilm-i eriyye ve gn-gn ulm-
Arabiyye ve Acemiyyeye megller idi. Ve kendlerinin
dahi ilm-i irde dvn olup aatay pkze er-
belleri vardr kim "Hn" tahalls eder.
..................(2 satr bo)....................
Amm dim zikrullh ile megl olup kr [u]
kisbleri mchidn f-seblillh olup kffrdan intikm
alup gaz mlyla kifflanrlard. Bu gne bir merebde
nmdr u yarar server dilver-i tcdr bir hn- ln-
b-vakr grmedim. Cenb- Kibriy dim vaka [u]
vakrn min indillh ziyd be-ziyd ede, zr mddet-i
mrlerinde tevbi levhklar ve cevr-i memlklarn
er- efrhte edp ehr-i Besary ire hayrt
hasent edp ehr[i] amr etmee millerdir. Rabb'l-
zzet an sadet-i dreynle amr ede.
Evvel ehr-i Besary'da imret etdii
srlarn ve gayri amristnlar ayn u
beyn eder
Evvel
Der-beyn- imret-i cmi-i seltn-i ehl-i
mn: Cmle dern- ehr-i Sary'da yigirmi drd
mihrbdr. Evvel shib-i hayrtlardan Hn sarynn
havls ire iki aded mamr kurun rtl kbblar ire
selef hnlarndan (---) (---) (---) (---) hnlar medfnlardr.
Ve bunda Gz slm Geray Hn ibn Selmet Geray Hn
evld [u] ensb ve biyim ve bkeleriyle kubbe-i pr-nr
iinde sdedirler. Sandkalar sof- sebz-gn ile mestr,
kubbe-i mamr u mzeyyen ve trbedrlar ve evkflar
vardr. Trbe-i mehbt- pr-nra muttasl,
Shib Geray Hn cmii: Der-i dvrlar metn
krgr bin dir, amm st atma haeb harpte kiremit
ile mestr tarz- kadm beytullh- mamrdur, amm
gaz mlyla bin olduundan bu cmide gyet
rhniyyet vardr. Ve iinde hl shibi maznne-i kerme
kimesneler okdur. Hussan imm Arab (---) (---)
Efendi ve topal ve mefl mekteb hocas ve nie
suleh-y mmetden demler bu cmide bulunurlar.
______________________________________ 216
Amm bu cmi-i kadm kble kapusundan t mih-
rba varnca tlen yz on ayakdr ve arzen yetmi
ayakdr. Ve iinde yetmi aded hddmlar mevcddur.
Ve dern-i cmi ire yigirmi aded mie drahtlarndan
amd- mntehlar zre krsler ve dahi stnde
musanna tarz- kadm sde tavandr. Bu cmiin sa
tarafnda hn- lnlarn ibdethneleri mahfili var,
gm kandller ve gn-gn vze-i maslbt-
musannalar ile mzeyyen olmu [126b] bir mahfil-i
mnfdir. Amm bu cmiin haremi yokdur, zr
rksu deresi kble kapusu nnden cereyn eder.
Kble kapusu ve hn kapusu ve bir alak tarz- kadm
minresi ve yemn [] yesrnda ve kble tarafndaki
trbe besine nzr cmiin pencereleri var. Andan,
Kuba cmii: rs iinde vki olmak ile cemat-i
kesreye mlikdir. Bu dahi kiremitli ve ta minreli bir
cmi-i kadmdir. Andan,
..................(1 satr bo)....................
Mad mahalle mescidleridir.
Der-beyn- aded-i mescid-i muvahhidn:
Cmle (---) aded mahallt nafakalar ve mezgit ve
zviyelerdir. Cmle[den] Kuba mescidi ve Sefer Gz
Aa sary nnde Sefer Gz mescidi (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) Bu ehir ire be aded ta
minrelerdir.
Bb- ulm medrese-i limn- mfessirn:
Cmle (---) aded d[ru]'t-tedrs-i muhaddisn-
huffzndr. Evvel Salck'da Mengli sary kurbunda
Shib Geray Hn medresesi (---) (---) (---) (---) (---) (---)
(---)
Amm dru'l-hads dru'l-kurr-y mahssu yokdur.
Der-ayn- mekteb-i tfln- cier-ge-i pse-
rn: Cmle on yedi aded mekteb-i ebcedhndr.
Cmleden Bahdr Geray Hn ve slm Geray Hn ve
Mehemmed Geray Hn mektebleri mamrdur. (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-zikr-i tekyegh- erbb- tark-i dervn:
Cmle tokuz aded zviyegn- l-i Abdr. Evvel
..................(1.5 satr bo)....................
Der-vasf- emesr- b- revn: Cmle yetmi
aded uyn- criyeler var kim her biri birer gne b-
nb- b- hayt m-i zllden nin cy- berrklardr.
Cmleden Sefer Gz sary kurbunda Hn cenb
ayndr kim mh- Temmz'da bir dem yudum
saf-y htrla n edemez. T bu mertebe sovuk turna
gz-misl berrk ve rakk m-i thirdir. Ve bunun
emsli nie emesrlar kayalardan tul etdii bhirdir.
Amm ehr ire Ahmed Aa emesinin trhidir:
Menba- lutf u kerem ayn- adlet yan,
Sadr- sultn- Krm Hazret-i Ahmed Aa,
Kld bir eme bin kim an grse Hzr,
Rek edp anmaz idi b- zlli asl,
 Oldu trhine Zihn kaleminden cr,
Eyledik kide-i ayn- hayt icr.
Andan Eb Ahmed Aa emesi ve Sefer Gz Aa
emesi ve Mehemmed Geray Hn ayn ve nie uynlar
dahi var.
Der-aded-i seblhne-i cn-sitn: Cmle krk
yedi yerde ehdn- det-i Kerbel rhiyn nie
kelerde seblhneler vardr. Evvel slm Geray Hn
sebli ve Sefer Gz sebili ve Tat Aas Tanbr Ramazn
Aa sebli ve Alemh sebli ve nie seblhneler var.
Der-defter-i esm-i aded-i mahallt-i bldn:
Cmle (---) aded mahalltlardr. Evvel Hn mahallesi
ve Sefer Gz mahallesi ve Kuba mahallesi ve slm
Aann mahallesi (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) mehr mahalltlar
bunlardr.
Der-hakk- aded-i sary- hnedn- kibr [u]
ayn: Evvel hn- lnlar sary, andan Vezr Sefer
Gz sary ve Salck'da Mengli Geray Hn sary ve
{Kaytas Aa sary} [ve] Defterdr slm Aa sary ve
Yal aas Ahmed Aa sary ve h Polat Aa sary ve
Eb Ahmed Aa sary ve Emilde Ahmed Aa sary
ve nie sary- azmler var.
Der-fasl- mihmnsary- krbn- revn:
Bin-y azmler ile mebn sary- krbn- hasbler
yokdur, amm bu ehr-i Sary'n iki yanndaki kayalarda
nie yz gr- yetmnlar vardr kim iine nie yz
demler girp konup gerler acib garib
krbnsary- mihmnhne-i hasblerdir.
Der-manzara-i hn- hcegn- sevdgern:
Cmle yedi aded hndr, amm cmleden rs ire
kala-misl Sefer Gz Aa hn yz altm yedi aded
[hcreli] tahtn ve fevkn krgr bin bir hn- zbdr
kim diyr- Krm'da nazri yokdur. Gy ehrin
bezzzistndr. Rm u Arab u Acem'in sevdgerleri
bunda skin olurlar. Demir kapusunun atebe-i ulys
zre trhi budur:
Yaraur her gren dise trh
Hn- mamre-i cy- zb.
Sene 1071.
Der-almet-i vekle-i mcerredn- garbn:
Cmle yedi aded bekr odalardr kim her birinde gn-
gn erbb- marif garb'd-diyr bekr demler skin
olup kr ederler. Ekseriyy pypu, yan pabuu
bekrlar ve takyeci ve derz bekrlar skin olur.
Bunlarn da hnclar ve vakf cbleri vardr.
Der-kayd- rs-y bzr- bezzzistn: Cmle
ehr-bender ehrdir hisbnca bin yz aded dkkn-
lardr, amm kbbl krgr bin bezzzistn hnlardr
kim met- b-nihye bulunur. Derzileri ve haffaflar ve
attrlar ve kahvehne ve kuyumcular ve bozahneleri
gyet okdur, amm zrhclar yokdur.
______________________________________ 217
Der-medh-i hammmt- rin-y rhat- cn:
Cmle drd aded hammm- ho-hevlardr, amm
cmleden mkellef mkemmel germ-y azm
Sene (---) Mehemmed Gira[y] Hn hammmdr. [127a] Serp
cmle kbblar bir gne musanna krmz lal-gn
kiremitler ile mestr hammm- pr-nrdur, amm eyle
bir kta-i zb bir bin-y ran hammm- dilk diyr-
Krm'da yokdur kim b [u] hevs ve bins ve tarh-
tarz l-nazrdir. Bu hammma mbih meer
slmbol'da Haydar Paa hammm ola. Bu hammm-
b-bedelin kapusu zre altunlu ve lciverdli cel hatt ile
trhi byle tahrr olunmudur:
Shib'l-hayrt ve'l-hasent es-Sultn Gz Mehemmed
Geray Hn ibn Selmet Geray Hn ibn Devlet Geray Hn
dme mrhu ve devlethu il nihyetiz-zamn ve nihyeti'd-
devrn mn y Mun ve y Msten.F sene 1070.
Der trh-i zb, bu dahi hammmn cmeknnda
bir tahtal kz zre tahrr olunmu trhdir:
Hn ibn-i hn ibn-i Selmet Geray Hn,
Yan ki Hn Mehemmed o sultn- b-saf,
zn- pkine tahsn sad-hezr
Kim bu arada idi bu germbe-yi bin,
Grdkde resm-i tarhn der ehl-i sun olan,
Peh brek[allh] zge makm- ferah-fez,
Fazl-i kemter eyledi trhini beyn,
Cy- srr- zt- musaff-y dilk.
Sene 1070.
Yetmi kadar byle trh deer bir gne ren bin
hammm- ho-hevdr kim gy germ-y Eb Al
Sn'dr. Cmle feri gn-gn z-kymet ruhm- hm-
beyz mermerlerle mefr hammm- hodur.
Ve alt aded halvetlerindeki kurnalarnn kadehleri
balam ve yerekn mcell ve musaykal ve musanna
kurnalar zre lleleri altun ile mutall olup talar dahi
hem-nn zeheb-i hlis ile mutalldr.
Ve orta soffas bir vsi ekl-i msemmen soffadr
kim ortasndaki fevvreleri t kubbenin zirve-i ulysnda
olan billr ve necef ve moran cmlara zrevnlar pertb
eder bir nak- bkalemn soffa ve bir ibret-nmn
zrevn kadehi vardr.
Ve cmle dellkleri ibrim futalar ile sm-gn
bedenlerin dir etdirp bellerinde ftn kseler ve
ellerinde snnet znet(?) hnnlar urunmu onar ve on
beer yanda std- erkes ve Abaza ve Grc ve Rus
ve Leh ve Maskov dilberleri tvs reftr ile hrm
ederek gelp deme yapup gn-gn musanna
vekrlk ile herkesin murd u mermlar zre hizmet
etdiklerinde demin seh damarlar deprep cndan
azz eylerin ol uryn hlde iken vermek mukarrerdir. T
bu mertebe mulim dellk-i pkleri var. Ve her bir
gulmlar lfte ellerinde mecmerelerle d- mlebbesler
ve buhr- hverler ihrk edp ryiha-i tayyibeden
gasillerin dimlar muattar olur.
Hulsa-i kelm bir hammm- rindr kim her
g[n] dem girse nie ahbb- dilbernlar ile inlk
kesb-i tarvetcik eder, bir b [u] hevs ve bins latf
midhatden r bir hammm- Mehemmed Hn Gz'dir.
Ammerahullh. Andan,
Hammm- Shib Geray Hn: Bu hammm-
cn-sitn hn saryna yakndr. Hatt kapusunun atebe-i
ulys zre trhi budur:
Bu makm- aly yasadkan Sultn- dil Shib Geray
Hn ibn Mengli Geray Hn ibn Hac Geray Hn. Sene 939.
Andan rk hammm: Bnsi malumum deil
bir hammm- kadmdir. Andan,
Tabahne hammm: Alak kapalca bir muzlm
hammm- atkdir, amm,
Der-ayn- hammmt- mahss- kibr [u]
ayn: Cmle ehir zureflarnn kavl-i sahhleri zre alt
yz aded hnedn- sary- azmlerin hammmlar vardr
dey lftegn- Krm tefhr kesb ederler ve
kavillerinde sdklardr.
Der-beyn- ibret-nm-y bin-y bdn: Bu
ehir ire cmle krk yerde rksu zre ta ve aa
bin cisr-i musannalar var, amm aa Kaytas Aa
sary yolunda Hac Osmn Aann pr-nr krgr bin
cisrine bu hakrin trhidir:
Mbrek eyleyp dim bu cisri Hak telllh,
Deypdr Evliy trh bu hayrun f-seblillh.
..................(1/3 satr bo)....................
Der-imret-i dru'z-ziyfe-i fakrn- garbn:
Cmle yerde dru'l-tm- mesknler vardr kim mh
u sl bil-guduvvi ve'l-sl bay u gedya ve pr [u] cvna
nimetleri mebzldr. Evvel Hn Sary imretine varan
elbette def-i c edp selef pdihlarna hayr dular
ederler.
Der-mesregh- erbb- merm- yrn-
kn: Cmle yigirmi alt yerde teferrcgh b-
remler vardr.
Evvel cmleden nazargh- kadm zikri sebkat
eden pdihlara mahss Alama b ehl-i gaz olanlara
bbnlar mni olmayup yrn kn makn erbb-
marifn ve seyyhn- berr [] bihrnlar varup imn-
nazar ile nazar ederek teferrc ederler.
Andan, teferrcgh- Ka blar andan Sren
blar andan Sefer Gz sary havls emenzr ve
mesregh emrd aal bir kfe-zr zemn-i lle-
zrdr.
Andan (---) (---) andan Kuba blar andan Eski
Yurd blar andan Besary kblesi tarafnda bir bayr
zre teferrcgh- musall-y Mehemmed Geray Hn,
yetmi seksen bin dem alur bir vsi emenzr-
hmndur kim bunda bir kerre ser-ber-zemn edp
______________________________________ 218
secde eden elbette sadet-i dreyne nil olup [127b]
takarrrb-i Hak bulur. Bu namzghn kble kapusu zre
trhi budur:
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Namzgh- hayt Hn Mehemmed b-bedel bde.
Sene 1071.
Bu mabedgh- sahrdan yukarya cnib-i kbleye
gidp,
Teferrcgh- kasr- Ysuf Mehemmed Geray
Hn: Hakk bu kasr- Havarnak cihn-nm bir kh-
bldr kim cmle Besary ehrinin dam u bmlar ve
be v blar ve her hnednn ddke biheyri
bacalar birer birer nmyndr. T bu mertebe eflke
kad ken olmu bir zemn-i lde temgh yerdir.
Gn-gn maksreler ve soffalar ve matbah ve
mteaddid hcreler ile mamr u rste ve henz nev-
nihl ecrlar ile prste olmu b- haytlar cereyn eder
bl ve beli cihn-nm seyrngh yerdir. Andan,
Mesregh- (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-vasf- reng-i ry- pr [] cvn: Cmle ricl
maklesi keml mertebe msinn muammer olup
kuvveti gitmi ve heyeti yitmi ve mr-i azz girn-
myesi yz yetmie yetmi ve mushabetden bi'l-klliye
kalm zl- pr-i n-tvn olmuken yine reng-i rylar
humret zredirler. Tze yiitleri evl bi't-tark zinde
yiitlerdir.
Der-sret-i n meh-cibn-i mahbbe [v]
mahbbn: Hsn-i cemlleri bir mertebededirler kim
Sene (---). geyslarnn her trlar eb-trdr. Ve hllarnn her
dnesi hl- Him-vr bin gez rek-i mk-i Tatar deer
hakkk(?) destleri dememi zhide shib-i cemele ehl-i
perde havtnleri vardr.
Der-esm-i erefyb- ihvn- yrn- zarfn:
lfte ftegndan hsn-i lfet etdiimiz ahbb-
dostnlarmzdan brder-i cn-berberimiz Tat eli
Aas Tanbr Ramazn Aa ve Ktib Hasan Efendi ve
Al Hn ve Memi Hn ve olak Dedes Aa ve
Corgunal Mustafa Aa ve Eb Ahmed Aazde elebi
ve nie yz yrnlar var.
Der-inh-i ulem-y tabbn- hzkn: Bu
ehr-i kadm menba- ulem ve mecma-i fuzal ve
mesken-i uar olduundan ulem-y etibbs okdur.
Lkin hukem-y hzk ve cerrhn- fsd gyet
stdlar, amm Ali Ata ve Eli Ahmed Aa klesi gy
ilm-i nabzda Clins mertebesinde stdlardr.
Der-mht-i std- kmil-i cerrhn: Bu diyr
halknn mddet-i mrleri dim ceng [] cidl ve harb
[] ktl ile gzern edp elbette her apuldan birka yz
dem mecrh geldikde Hn cerrh Dede Masm ve
Tarkan Kle ve Alp Akay bunlar celld-misl cerrh-
kmillerdir kim bir diyrda nazrleri yokdur.
Der-menkb- suleh-y ezze-i kirm-
meyihn: Evvel Shib Geray Hn cmii imm ve
mekteb hocas Topal Hoca ve Zr Efendi ve Kuba
imm ve Sar Ata.
..................(1 satr bo)....................
Der-nat- musannifn-i gzde-i irn: Evvel
cmleden pkze-gftr Hn hazretlerinin dvn efendisi
Kastamon Abdlmmin Efendi (---) tahalls eder.
Kasde-perdz ve hattt ve ressm kimesnedir.
Andan Fazl elebi ilm-i trh gftesinde l-nazrdir.
Ve Selm Geray Sultn efendimizin Feyz elebisi cmle
krt ve aere takrbini ilm-i tecvdde tekml etmi bir
harbt cndr, amm nie pen beytlerinde hakk
hayl-pesend fikirler ile mazmnlar var kim sihr-i
helldir. Ve hn ktibi Nect elebi ve "Ktib" tahallus
eder Hasan Akay Efendi ve nie irler dahi vardr.
Der-hasb-i hl-i maznne-i kerme-i ehl-i hl-i
meczibn:
..................(1.5 satr bo)....................
Der-kyfetnme-i kab-y merd-i insn: Cmle
halk uka kontu ve uka akr geyerler, amm
kapukullar ve ot aalar ve atalklar ve mirza ve
sultnlar cmle semmr ton ve semmr kalpak geyerler,
ndir kimesneler vardr kim beyz sark sara. Ve cmle
kubd pb ve izme geyp at ile gezerler.
Der-cme-i ekl-i nisvn: Cemi havtnleri dahi
uka ferrce geyp yass bal olup ayaklarna i edik ve
izme geyerler. Meer hammma kup gezeler, amm
Rbia-i Adeviyye mertebesinde ehl-i perde-i zhide ve
sliha shib-i ceml havtnleri ve duhter-i pkze-
ahterleri gyet perhzkrlardr.
Der-tarf-i hev-y hb- latf-i cvidn: b [u]
hevs gyet'l-gye latf olduundan mahbb u
mahbbeleri ten-drst olup tensb-i azlar kulak
ahmesi gibi yumuakdr. Ekseriyy zenneleri ve
gulm- meh-preleri erkes ve Abaza'dr. Leh ve Rus
ve Maskov gzelleri var, amm Grc azdr.
Der-dstn-i esm-i merd-i meydn: Kavm-i
Sary'n ekseriyy esmlar Ali Aka ve Dedes Aka ve
Sbhn Gz Aa ve Olan Mehemmed Aa ve Cn
Mirza ve Cn Atay ve Eli Cn ve ker Aka ve Kaytas
Aka ve Arbadan Aka ve Kutlu Bay ve Memay ve Hn
kulu ve Kerem Bay ve Syn Bay ve Boa Ali, bunun
gibi esmlar var.
Der-ze-i nmh-y zenne-i ehl-i isyn:
Glefzn ve Sab Cn ve Bike Cn ve
..................(1.5 satr bo).................... [128a]
Der-mir- benm- kern- halka be-
gn: Klelerinin nie bin gne esmlar var, amm
mehr olan karava esmlar bunlardr: Evvel Timura
ve Yaara ve Bayzbay, Glebay, Ln (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-elkb- cevr-i garbn- bintn:
..................(1.5 satr bo)....................
______________________________________ 219
Der-kavl-i Hakm Batlms iklm-i bldn:
lm-i usturlb ve rub dire hkmnce bu diyr- Krm-
Solt 28 sekizinci iklm-i rfiyyede ve beinci iklm-i
hakkde bulunmudur.
..................(3/4 satr bo)....................
Der-hkm-i mneccimn- tli-i amristn:
lm-i ncmda kmyb ve dnende-i rmz- usturlb
olan Al Ku ve Mengli Geray Hn kavilleri zre bu
ehr-i Besary'n bin-y tli-i imreti burc- akreb
beyt-i merrh m olduundan asker tifeleri kattl ve
b-rahm ve hn gzlerdir.
Der-makm- dru-if-y bmristn: Geri
her hnda hasta ve shib-fir olanlar hnedn shibleri
gzedirler, amm bu kavm-i Tatar tndan havf edp
firr ederler. Ol ecilden Shib Geray Hn cmii
kurbunda bir iki hcre bmrhne vardr, {hasta}
gzedirler.
B-medh-i kense-i rhibn- btrkn: (---)
semtinde Urm ve Ermen kenseleri vardr. Amm
Yahd sinagolar yokdur, cmle Yahdler yukaru
ufud kalasnda skin olmaile sinago nm deyrleri dahi
andadr. Amm ehr-i Sary'da Macar ve Leh kenseleri
dahi yokdur.
Der-kr [u] kisb-i memdht- sanyit: Bu
ehir halknn ekseriyy memdh kr [u] kisbleri gn-
gn at eerleri ve Tatar daklar, yan kamlar ve
kcgen yelekli oklar ve Sary'n ak kenrl bezleri ve
mnakka gmlekler[i] bir diyrda olmazdr. (---) (---)
Der-nine-i hubbt- mahslt: Evvel alt
gne dnedr deve dii buday olur. Ve bir gne siyh
arpas olur, drd vukyyesin bir at yiyemez. Bir kle
gendm elli kle verir. Amm boza darsn reylar
ok ekp yerler ve boza ederler. Bir klesi yz kle dar
verir.
Bb- fasl- nebtt- giyht: Evvel vdlerinde
gn-gn tirfil ve yonca ve ayrk ve anz misilli
nebttlar ok olur. Ve karal ot nmnda dilber peremi
gibi bir otluu olur. Bir at bir hafta yese lahm [u]
ahmndan yryemez. Soan ve teresi ve nans
mehrdur.
Der-nimet-i uzm-y meklt: Her nimetleri
memdhdur, amm Leh tavuu nmyla mehr fl
hortumu gibi sarkm krmz et presi burnu zre durur.
Ann kebb ve bir araba tekerlei teinde pimi bir
ide pre pre koyun kebb memdhdur.
Der-fasl- env- msmirt: Her meyvesi
bdrdr, amm emrdu ve vine ve kiraz ve erii ve
elmas gyet ok olur, amm iddet-i its edd
olduundan zm bd[r]dr, amm tur-hordur.
Zeytnu ve inciri ve rummn dahi olmayup Tat elinden
gelir.
Der-hayt- cn-perver-i gn-gn merbt:
Evvel nie yz b- hayt sularndan mad ilik gibi
ince el[ek]den gemi Tatar bozas ve drd be gnlk at
sd kmz ve ya alnmam yourd yazmas ve talkan
ve meyihler n edecei maksima bozas memdhdur.
 Der-nazargh- b- hadka-i remezt: Muh- tazmen araba tekerleiyle pimi koyun kebb yedirp
tesib aas tarkan defteri mcebince ehr-i Besary birka tostaan boza, yan kulplu kadeh bozay iirirler.
etrfnda cmle tokuz bin aded b- remezt- cinndr. Hatt bir Tatar bir kiiyle ekise "Neni grgenmin,
Lkin Bac blar ve Sren blar ve Kazkl zek bana ne minnet kstarsn. Yohsa araba tegregiyle pimi
blar ve Balbek(?) blar semtleri sehel sehl kebbn m aadm", yan yedim dey Tatar
olduundan zmleri lezz olur. mbeynlerinde darb- mesel olmudur. (---) (---) (---)
Der-zemn-i mahsldr- mezrit: Bu ehr-i (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Solt- Krm'n her tarafnda gl-i glistn ve snbl-i Diyr- Krm'da hsl olan ve olmayan fkiht:
reyhnistn ve ravza-i Rdvn misilli b- cinn- Emrdu ve erii ve elmas ve zm, vinesi ve kiraz
hasbler ve mebbek bostnlar var kim hisbn olur, amm ayva ve incir ve zeytn ve nr ve vez ve
Bbn- Rabb'l-zze bilir, zr bu ehrin zemni bir mumula ve bdem ve fndk ve fsdk ve (---) (---) (---)
vsiat'l-aktr ve dahi bir rahsat'l-er bir dr- (---) (---) (---) (---) (---)
diyrdr kim deyyr edm-i arzda mnendi yokdur, meer Memleket-i Solt'da menbt olan ve hsl ol-
diyr- m'da Havrn ovalar ola, zr vilyet-i vsii mayan ecrt: Evvel ehr-i Sary'da kavak aacndan
mamr ve dim halk dmandan intikm almak ile ziyde draht- mnteh yokdur. Lkin kh-
mesrr demlerdir. Ve dahi nafakalar hb ve hk-i am- blendlerinde ard aac gyet okdur. Serv ve am ve
ber-pki beyne'l-ns merb ve mezritlar vfir ve sanavber ve imr ve nar ve incir ve nr ve dd
hayrt [u] berektlar mteksir nie det-i Kpa ve aalar yokdur, amm sd (---) (---) (---) (---) (---)
sahr-y Heyhtlar nebtt [u] giyht ile mahsldr h- aalar okdur.
mnlar olup her tarafnda sayd [u] ikrlar b-had ve b-
pyn vilyetdir. Geri fukarlar ve gz batr yiitleri {Der- vasf- nhiye-i Tat eli}
boza ve talkan ve kurut ve yazma ve laha orbasyla
geinirler, amm ayn- kibr- kbbrlarnn nimetleri Lkin Krm'n kblesi tarafnda adr dann
firvn ve Besary'dan gayri da eteklerinde olan ardnda kble taraf ki Karadeniz shilleridir kim Kefe
ehirlerinden uyn- criyeleri cr ve revn bir ehr-i eyletinde ol mahalle Tat elleri derler, iddet-i its yok
Besary- bdndr. sevhil ve b [u] hevs latf bir nhiye-i azmdir.
Hatt k geceleri [128b] cmle vilyet-i Krm'da Ekseriyy kavmi Rm keferesi ve Laz Ahrynlar skin
oda sohbetleri edp nie gne helvlar ve tamlar ve olur, zr bu lkenin karu taraf Karadeniz ar yz
gn-gn arblar yenp iilp eyym- ity sohbet-i ml Trabzan vilyeti olmaile ann halk bu Tat eline
hs ile geirirler. Hatt ol sohbet-i hs geceleri elli gemiyle gep skin olurlar.
vukyye gelir bir semn koyunu kurbn edp ukka ukka b [u] hevs hb ve Rm gulmlar ve mahbbe
edp bir demir kebb iine ol koyunun lahmn e kzlar merb mahbb olup bir zevk u saf yerleridir
sancup iki balar ince ortas kaln bir gne hemvre eti kim Krm cezresinin nsf bu tarafdr kim bi-emri
dizerler kim bir zerre yeri birinden tara dizmezler. Hayy- Kadr sevhildir.
Andan bir araba tekerlein krup kebb altna teenn ile Hatt khlarnda ve kurlarnda incir ve limon ve
germ-germ te edp bir gne kebb piirirler kim gy turunc ve zeytn ve nr ve eftli ve kiraz ve vine [ve]
ilik olur. Tatar mbeyninde byle pimi elli vukyye tut ve serv ve kavak ve bd-i ser-nign ve imr ve vez
gelir bir koyun kebbn yemi ve yz vukyye boza imi ve mumula ve latf ayva ve kestne ve gn-gn llar,
Tatar okdur, yan bunlar bir oturuda bir Tatar yan erikleri ve kays ve zerdlleri olur kim l-nazr
yemidir, t bu mertebe latf ter tze ve nerm kebb
kablesindendir. Hatt Tarabefzn'da, yan Trabzan
piirirler kim rub- mesknda eyle kebb pimek
ehrinde olan gibi karanflleri olur kim ryihasndan
ihtimli yokdur, amm araba tekerleiyle piirmek Tatar
mbeynlerinde artdr. demlerin dimlar muattar olur.
{Hikye}: Zr bir kerre Heyht sahrsnda konar Hatt bu Tat eline hn tarafndan Tat aas
ger Tatar'n birine bir Noay Tatar konak olup oba nmnda bir aa hkimdir. Ol aa her br hnlar ve
shibi bu msfir Noay sylamak lzm, yan riyet kalga ve nreddn vzer ve gayri sultnlara meyvenin
etmek lzm. Meer oba shibinin arabas zre bir zamnnda her envndan meyve-i bdrlar getirir kim
mahbbe gelini var imi kim cnndan azz imi. Hemn dem yemeden doymaz, amm incir ve ayvas ve zm
koyunlarndan bir semiz koy basup boazlayup ve nrna ak olsun. Hatt ele sepetler ile iki merhale
mahbbesinin arabas tekerleinin birini krup kebb yerden atlar ile engr ve inciri ve gayri msmirtlar
piirir. Ne re det-i Kpak'da odun yok. Makasn gelp henz letfet [] halveti bk gelir.
Heyht'da brakma irtikb edp koyun kebbn piirp Ve tl- zamnda meyve-i bdrlarnn reng-i
msfir Noay' sylar. Badehu ol Noay elinden ale'l- rylarna asl ve kat taayyr gelmez. Byle bir hevs
fevr yedi araba ml getirp konak bayna verir. Ol latf yerde hsl olmu meyve-i gn-gnlardr.
zamndan ber Tatar kavmi mbeyninde birbirlerine ..................(1 satr bo)....................

______________________________________ 220
 Der-kelm- Kara Badrak lehe-i mahss-
stlht: Nefs-i Krm cezresi iinde hsl olmu
kavm-i Badrak derler bir turfe kabledir. Geri Tatar'dr,
amm ehirlerde hsl olduklarndan bir gne lisn-
stlhlar var. Anlarn kelmlarn tara Noay kavmi
anlayamazlar, zr lisn- Noay Tatar alt gne lisndr.
Amm bu Badrak kavminin stlhtlarnn lugtlar
bunlardr kim bu mahalle tahrr olundu.
..................(1 satr bo)....................
Tekerlemeleridir. Vezn-i mstefltn:
A baba baba sakal kaba,
Oyna var ise iti de kapa,
Kazganda {kazan} brek kaynasa gerek,
rtkda {ardak} kzlar oynasa gerek. [129a]
Der-sityi-i velniam- seltn mer-y kibr-
aavt: Evvel hn- ln efendimizden sonra kalga
(---) Geray Sultn bir sermed serv-kad ehbz ve gz
sultndr kim derv dilr mereb herkes ile hsn-i
lfet etmee mil pdih- l-cy bir Cem-cenb-
sultn- dilverdir.
Andan nreddn (---) Geray Sultn miyn-kad
cssedr ve ec ve hn seffk sultn- zbek idi,
amm meyih-i zm ile hem-sohbet olup dim tilvet
u krata megl bir gazb cell-sfat gz pdih-zde
idi. Kalga ve bu nreddn sultnlar selmet Geray
evldlarndan olmak ile Mehemmed Geray Hn'a
"Akaaym" derlerdi, yan "Ulu aam karndam"
derler.
Der-vasf- ahlk- hamde-i ehzde Selm Geray
Sultn ibn Bahdr Geray Hn
nevverallhu mazcahm bi-envri'l-gufrn
Bu sultn- Cem-cenb aded brderlerdi. Biri
Mbrek Geray Sultn, erkese vilyetinde Zaba
kablesi iinde smdr, yan perveri bulup
bymdr. Biri Dede Mehemmed Geray Sultn'dr,
amm bu Selm Geray Sultn bu brdereynlerden uluca
olup Dede Geray ile ehr-i Besary'da nev [] nem
bulup cemi ulm- garbe-i acbeye mlik olduundan
gayri hfz- hamele-i Kurn ve Fris ve Mesnev-hn
bir h ve hezrfen pdih- zekdir kim her ne cnibe
tevecch etse bi-emrillhi tel mansr u muzaffer olup
slimn gnimn Krm'a dhil olur, amm kabza-i
tasarrufunda olan ml- ganimden bir ey komayup
cmlesin tevbit u levhkt ve fukar ve mesknlere
bezl eder.
Ve her end gazdan gelse Mehemmed Geray Hn
hazretleri efendimiz bunlara gyet izz [u] ikrm zer-
ender-zer hilat-i fhireler ve postn kapl semmr
krkler ve egninde(?) birer Kelm- zzet ihsn eder, zr
ilm-i tecvdde bn Kesr ve Seba kratlarn tekml-i
mdde etmidir kim ilm-i mehrc-i hurfda l-nazr
kablesindendir. Ve dahi eb [] rz Hn hazretleriyle
hem-ens hem-cels olup sohbet-i hs edp
mbhase-i ilm-i eriyye ve nie gne ulm grrler.
______________________________________ 221
Ve her br Hn- Cem-hamet "Selm'im hakk ki
selm olup ismin msemmna mutbk olup mchidn
f-seblillhsn" dey Selm Geray'a tazm tekrm
mahabbet ve meveddet edp gn-gn z-kymet
mcevher eylar ve tuhaf vn kerevke kbeler, yan
zrhlar ihsn eder. Hakk ki byle bir pdih- Cem-
cenbn iltiftna mazhar olacak bir dery-dil bir
pdih-zde-i kerm-ndr kim kendye ihsn
olunan eylerden yannda bir ey koymayup
mstahiklerine bezl eder. Ve kendlerden cemi
zamnda bir efrd- ferde zerre mikdr gcenmez. Ve
bir pie ve mr- zaf incitmez. Dim erbb-
marifete ve bu fakr seyyh- lem Evliyya mil olup
rz [u] eb erbb- diln ve abdlnlar ile ns-i lfete
kyil olup, yan erbb- hlden olup lfte ve fte-
mereb grnr bir shib-i slk ve bir kerem-kr ve
mlk- shib-dil hdr.
Ve uarlardan Lem elebi ve Mmin Efendi ve
Fazl elebi [ve] Drt elebi ve Emr Medh elebi ve
Nedm elebiler ve gayriler nedm-i hslar olup
kendlerinin dahi ceveln- tab- nzkleri oldukda tze-
zebn ho-yende pen-beyt gazeller ve mseddes ve
muhammes ve rubler buyururlard kim Azmzde
Hlet elebi byle rubiyyt demee kdir deiller idi.
Bu fnnda dahi sir sultnlardan ve brder-i ah-
terlerinden mmtz msellem bir mslim Selm
Geray'dr kim beynel-akrn yegne-i asrdr.
Ve dahi dervndan ve gayri nsdan bir garb'd-
diyr bir kimse y bir kasde vey bir tuhaf ey vey cz
ve kll al tarki'l-hedye kendye bir ey getirseler
elbette ol kiiye murd [u] mermna gre bir at ve bir
kle veyhd bir n-kfte duhter-i pkze-ahter ve bir
kat lipe-i zb ile bir hayli harc- rh verp ol kiinin
tatyb-i htryla mukayyed olup vatan- aslsine gnderir
yhd yannda alkoyup ol kiiden bir marifet tahsl
eder, amm beyne'l-ns shib-i gurr ve shib-i vakr
ser[d]r grnr.
Amm sohbet-i hssnda "Meclis emnetdir" deyp
hem-cels hem-ensi ve mnis gam-gsr ve gam-
horlar bir nie pene-i fitb mehtb mahbb u
mahbbe erkes ve Abaza ve Grc cvnlarndan
std- kl hnende ve szendeler dire ve tanbr ve
santr ve ceng ve rebblarn ellerine alup ilm-i
mskrdan ilm-i edvr kavli zre kaviller okuyup darb-
feth ve nm-devr [ve] nm-sakl usllerinde asl ve feri ile
on iki makm ve yigirmi drd usl ve krk sekiz terkbi
icr edp Hseyin Baykara fasllar etdiklerinde mstemi
olan yrnlar engt ber-dehen edp dem-beste hayrn
kalrlar.
Hnendeleri hsn-vz ho-elhn ile kr ve nak ve
savt ve zecel ve amel ve tasnftlar knn zre direden
kmayup sz dil-nvz szler ile nev-szlk edp
rakks- mehtb gulmlar meydn- mahabbetde bedr-i
mbn gibi devern u seyern etdiklerinde gy zhre
raks eder. Hatt bu hakr meclis-i hslarndan bir n
mnfek [129b] olmayup hergiz tek tenhlarnda ne-
dm-i hslaryla lem ayrdan b-haber iken lem tb ve
dem harb olmadan bil fsk vel nsk eb-i yeldlarda
Hseyin Baykara sohbetleri ederdik.
Ve yine lem halk hb- rhatda b-haberler iken
hmn ndemlarndan birka bezle-gy marr olmu
rnkr std- kmil mukallidler kim her biri rn-
gftr sebk-reftr fashu'l-lisn ve bedu'l-beyn
edebden hric olmayan mesh-i enfs-vr mevty
gld[ri]ci mukallidlerden Srn Ahmed elebi ve
Edirneli Neyzen Derv Receb elebi ve Cilve avu ve
akman Celeb ve Boruzn Osmn elebi nmn
mukallidn tarab-efznlarn her biri birer gne elsine-i
muhtelife ile her kavmin b-man evz [u] etvr- bezle
kelmlarn lehe-i mahs[s]laryla takld etdiklerinde
dem glmeden uss gider.
Ve bu veled-i zinlarn yetmi hleleri birbirleriyle
mcvere ve mbhese-i ak-y gn-gn etdiklerinde
istim olunmam hrk-i de mhi eyler syleyp
ekl tonlara girdiklerinde dem havf hayete dp
yine bikr-i akalar ile meclis-i erflerin net [u] srr ile
mesrr ederler. Ekser eyymda bu gne aklar da olur.
Bade'l-meclis herkes hcrelerine giderken herkese
belaan m-bela ihsn [u] inmlar olunur.
El-hsl bu tabatde bir Cem Cemd-sfat ve bir
Htem-i Tayy ve bir Cafer-i Bermek gibi shib-i kerem
l-i Cingiziyndan byle bir shib-i himem bir ehzde-i
cvn-baht gelmemidir. Hsn-i hulku gibi mnevver
yzl ve r[n s]zl ve merl ve gazl gzl vasatu'l-
kme dest-i keffi vsi kuvvet-i kudret penesine mlik
her ne cnibe dest ursa dmandan intikm alr ve
meskn fukarlara gyet mahabbet edp el-ye[t]:
1 ede.
yetin tilvet edp bu nass- kta amel edp elbette bir
bahne ile bir berk-i ahzar getirenlere vey bir verd-i
ahmer getirenlere edn mertebe yz aded Krm sikkesi
onluk ihsn edp teh-dest gndermez.
Hilkati bunun stne halk olunmak ile halk ile
hsn-i lfet hsn-i hulk ile geinir. Byle iken her leyle-i
Cumada ve gayri leyle-i mbrekelerde Besary'n
mteaddid ulem ve suleh ve meyihlerin hnednna
cem edp ziyfet-i uzmlar tenvl olunup mbhase-i
ilm-i er ve mesil-i fkh ve feriz ve ilm-i usl [u] fur
[ve] ilm-i edeb grlp bu meclisde edebden hric bir
vaz- n-hemvr grlmezdi. Cemi zamnda salh'l-
hli cemi ahlk- hasenelerine glibdir.
Hatt al m-farazallh evkt- hamseyi eddan
sonra salt- ebvbeyni ve teheccd ve irk duh
namzlarn sefer ve (sefer ve) hazarda terk etmeyp
bdestsiz bir kademe kadem basmamdr. Ve b-vud
ata svr olmamdr. Ve'l-hsl salh hli hl aded-i
meyihlerinde yokdur. Hudnn hfz [u] emnnda olup
byle ehzde-i cvn-bahta taht- l-i Cingizi cenb-
Br myesser ede, mn ve y Mun.
1 Kurn, Tevbe, 60; "Sadakalar Allh'tan bir farz olarak
fakirlere, dknlere..."
______________________________________ 222
Bu ehzde-i zdeye mahabbetimizden mecma-i
n-matbumuza htra hutr eden evsf- erflerin al
kadri't-tka tesvde cret etdik. Alimallh ve ehidallh ve
kef billh Muhammeden reslallh, deryda katre ve
gnede zerre ve emme tahrr olunmak muhldr.
Hamd-i Hud byle bir ehzde ile hsn-i lfet
edp eref-i sohbetleriyle merref olduk, ves-selm.
Andan,
Sefer yoldamz Ahmed Geray Sultn ibn
Mehemmed Geray Hn
Bu dahi Mehemmed Geray Hn'n nr- ddesi ve
cier-gesi olan Ahmed Geray Sultn'dr kim sene 1073
trhinde Kprlzde Fzl Ahmed Paa Uyvar
gazsna gitdikde bu Ahmed Geray Sultn altm bin
Krm Tatar'na serasker gelp bunlar ile Alman
diyrlarn ve Macar ve slovin ve Hrvad ve Dodoka ve
Orta Macar ve Tot ve Leh ve eh ve Korol ve Filimenk
ve sfa vilyetlerine dek apul gazlar etdiimiz blda
mufassalan musarrahdr.
Bu gazlarn ml- ganimlerinden bir habbe ve
deyyr katre almayup cmle ml kara halkna ve
Osmnl gzlerine bir-ender-bir keremkry ehzdedir.
Hl diyr- Krm'da yine grp ihsnlarn aldk. Bu
dahi bir drt [u] azamet ve hadem haeme ve esbb
[u] ihtima mlik bir melek-sfat nevhat cvn-bahtdr
kim dim ilm-i ferese megl olup erbb- marif ile
ihtilt eder, amm haftada bir kerre tara ve tula ve
yetgen nm tzleriyle sayd u ikra gider. Ve dim
harr libslar geyp gezer. Hud-y Bn muammer
Andan Ivaz Geray Sultn, andan Cnbe Geray
Sultn, andan Mbrek Geray Sultn, Ahmed Geray
Sultn ile bu mezkr drd aded ehzde-i cvn-bahtlar
cmle Mehemmed Geray Hn'n oullardr.
Kbeli Ivaz Geray Sultn henz on beine bli bir
nr- lh sultn idi kim meh-preliinden nazar
demesin dey dim haremde pinhn idi.
Andan dahi kk [130a] Cnbe Geray ehzde on
drd yanda cell-sfat enp binmee mil bir yarar
yiit kopacak ehzdedir.
Andan k Mbrek Geray hm henz on
ikisine bli okuyup yazmaa mukayyed harem-nin bir
ehzdecikdir.
Andan Ka blar kurbunda skin Hac Geray
Sultn halkdan mnzev bir sultndr.
Andan Sf Geray Sultn ibn (---) Hn, ilm-i keml-i
marifete megl bbn bir sultndr.
Andan Krm Geray Sultn ibn (---) Hn, andan
obaneli Noaynda hsl olmu (---) Geray Sultn ibn
slm Geray Hn dahi n-bli kk sultndr.
Andan (---) (---) (---) cmle sadakl ve savatl yetmi
yedi aded sar kebr Krm ve Yanbol sultnlardr.
El-hsl diyr- Krm' bu mertebe sultnlarn
cemiyyet-i kbrsyla grmemiimdir. Hud-y Mtel
dahi ziyde edp dmanla uru ve sava edeler. mn
bi-hakk Seyyidi'l-Mrseln.
Der-medh-i vzer-y Krm: Evvel Olan
Mehemmed Aa ve Sefer Gz Aa ve hl vezr-i
benm Kaytas Aa ve Ahmed Aa ve hpolad Aa ve
Alev Ahmed Aa ve Defterdr slm Aa ve Sefer Gz
Aazde slm Aa ve karnda Banas Mehemmed Aa,
bunlar vzer ve vzerzdelerdir, amm bunlardan
mad,
Der-sityi-i mer-y Besary:
..................(1.5 satr bo)....................
Der-beyn- etrf- me-y kur v kl ka-
sabt: Evvel Besary'n cnib-i arksinde bir
merhale yerde Akmescid ehridir kim kalga sultnlarn
tahtghlardr. Ve cnib-i kblesinde iki merhale yerde
Tat eli nevhleridir. Ve taraf- cenba meyyl bir menzil
yerde kala-i cihn-nm Menkb'dur. Ve semt-i
cenbda iki konak yerde kala-i Balklava'dr. Ve taraf-
garba meyyl iki gnde kala-i nkirmn ve Sarkirmn
kalalardr. Ve cnib-i imle konak yerde kala-i
Or'dur. Ve iml ile ark mbeyninde kala-i ikike ve
kala-i Arbat'dr kim sene (---) trhinde bu kalalar Me-
hemmed Geray Hn bin etmidir. Amm cezre-i K-
rm'n dahi etrflarnda mesfe-i bade olan kur ve
kasabt ve kl u ehirleri dahi mahalleriyle inallhu
tel tahrr ederiz. Ve billhi'l-Msten. (---) (---) (---)
Der-vasf- tetimme-i ehrengz-i klliyt-
ehr-i Besary:
..................(6.5 satr bo)....................
Der-zikr-i hayr- ziyretgh- Besary
hricinde sde olan mlk- seltn-i mz ve
ulem ve meyih ve kad ve kibr- evliylarn
h'a gusl cb edp nehr-i Murd'da gusl ederken gark
1 emrine rz olan pdih-
mafrlarn ved- mlk-i fn edp saltanat-
cvidnye intikl edenleri nevverallhu mazcahm
bi-envri'l-gufrn ve sahbe-i kirmn ve eimme-i
mctehidnin ve gziyn- mchidnin
merkad-i pr-envrlarn ayn u beyn eder
Evvel ehr-i Besary'n aa garb tarafndaki
beleri ucunda iki bin adm bad,
Karye-i Eski Yurd: Zamn- kadmde bir ehr-i
muazzam imi. Hl nie bin yerde sr- binlar
nmyndr, amm imdi henz yz evli ve b u
beli ve her hnednlarda b- hayt sular cereyn
eder bir mamr kydr. Bu cy- firkda aded
kurumlu kubbeler iinde selef ehinh hnlar vd-i
hmn serrlerinde hm-b olup yatrlar. Her
kbb- pr-envrlar eyle mzeyyen ve eyle musanna
vze ve kandller var kim gy her bir kubbe cy-
mehbt- pr-envrdr. Nie yz gne amdn ve
buhrdn ve erdn ve sm zer kandller ile rste
1 Kurn, Fecr 28; "Rabbine dn."
______________________________________ 223
ve ibrim hleler zre merkad-i pr-envr etrflarnda
hsn-i hat kelm- erfler musanna rahleler zre prste
olmu kbblardr.
Baz pdihlarn ser-i sadetleri yerinde destrlar
zre turna calar ve elenkler sokulmu durur. Ve her
kubbede trbedrlar mukarrerdir kim her br hnlar
[130b] ve sultnlar ve biyim [ve] bkeler gelp ziyret
edp d [u] amberler ihrk etdirp hatm-i erfler tilvet
olunur ziyretgh- hss u mdr. Rahmetullhi aleyhim
ecman.
Andan bu kbblarn hrici etrfnda cemi kalgalar
ve nru'd-dehrler ve sultnlar ve biyim ve bkeler ve
Kazak sultnlar ve cmle vzer ve mirzalar ve atalklar
ve'l-hsl Besary'n cemi ayn- kibr- kbbrlar
ve bay [u] gedlar bunda medfnlardr, zr t Hazret-i
Rislet-penh asrndan ber bu mahal cebbne-i
hmndr.
Ziyretgh- Bereket Hn: l-i Cingiziyn'a
hret verp diyr- Krm' mamr u bdn eden
Bereket Hn'dr kim sene 666 trhinde dr- fendan
dr- bekya rhlet etdi. Kabri zre kbb yokdur.
Hemn seng-i mezrnn trhinden malmdur. Andan,
Ziyret-i Toar Hn: l-i Osmn'n ammz-
delerindendir. Kaan kim sene (---) trhinde l-i
Osmn ecdd Erturul ibn Serbay Be karnda
Sleymn h ile bin nefer kimesneler diyr-
Mver'n-nehir'de Mhn vilyetinde Hulg Hn
Tatarlar zulmnden cil-y vatan eyleyp diyr- Rm'un
Konya'snda l-i Selukiyn'dan Sultn Aleddn'e
gelirken nehr-i Murd shilinde Caber kalas nm
kirmn altnda cmle oymak- Erdurul su kenrna
meks ederler.
Hikmet-i Hud Erturul Bay'n brderi Sleymn
olup hl Caber kalas altnda medfndur.
Bu Sleymn h Erturulun lkeni, yan by
olmak ile Erturul kablesi ire tefrika dp Sleymn
h'n drd olu var idi. Biri Kzl Toar Hn'dr.
Rakka'ya, yan Urfa'ya varup anda be olup gazlarnda
anda hayli nm bulup hl Urfa'da brhm Hallullh
sitnesi kurbunda yatr.
Andan Sleymn h'n bir olu dahi Bayndr
Hn'dr, ol dahi babas gark- b olcak ammsi
Erturul'a bakmayup Ahlt pdihna varup anda
medfndur.
Sleymn h'n nc olu Boa Hn'dr.
Andan drdnc olu Bay Toar Hn'dr kim ba-
bas Sleymn h gark- b olunca d- dernundan
yz aded demiyle ammzdelerine Krm'a gelp nie
nmdrlklar edp hr- kr Krm'da bu Eski Yurd
mezristnnda medfndur. Andan,
Ziyret-i Yat Be ibn Erturul Bay, andan
ziyret-i Gndz Bay ibn Erturul Bay: Bu iki
brderler dahi babalar Erturul Konya'da Sultn
Aleddn'e torulup varnca Sultn Aleddn grr kim
bu Erturul bir ec ve gz ve mdebbir yarar ve
nmdr kimesnedir. Hidmetinden hazz edp kendye
tu sanca u bayra u tu ve tabl [u] alem verp
Erturul'u boy bei edp nie sene gazlar eder. Badehu
Erturul Bursa tekruruyla Yalakbd kalas zre ceng-i
azm ederlerken bi-emri Hud Erturul ehd olup hl
Sd nm bir kasabada Erturul medfndur. Hemn
Sultn Aleddn tu u sanca u bayraklar kk
Osmnc'a verp boy bei eder.
Hemn ol mahalde Osmncn karndalar mez-
kr Yat Be ve lken karnda Gndz Bay Be
kendlere boy belii verilmeyp kk brderi
Osmnc'a verildiinden r-gerdn olup iki brder
toru ammzdelerine Krm diyrna gelp biri Mankt
bei ve biri Or bei olup nie zamn gazlarda bulunup
hr ikisi de Krm'da merhmeynler olup ammzdesi
Bay Toar Hn yanlarnda medfnlardr.
Kavm-i Tatar ire "l-i Osmn'n ammzdeleri ve
bizim neslimizden akrablarmzdr" dey ziyret ederler.
Hakk ki l-i Osmn be-kavl-i mverrihn l-i
Cingiziyn neslindendir kim Cingiz Hn'n
ammzdelerindendir.
Elli birinci atada l-i Osmn'n silsileleri Yfes ibn
Hazr[et-i] Nh aleyhis-sel[ma] mntehdir. Cmle
hasb'n-nesbleri anane ile pdih ve pdihzdelerdir.
Annin Tatar hnlar ile ammleri tarafndan ak-
rablardr. Amm vlideleri tarafndan slle-i zll-i
Hseyn sdt- kir[]mlardr, zr (---) (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) nm sdt- kir[]mdan bir seyyide
bn-sfat duhter-i pkze-ahter alup (---) (---) Hn ol
kzdan vcda gelp anadan evld- Resllerdir kim nie
tevrhlerde musarrahdr. Amm Erturul'dan te
ammzdeleri tarafndan l-i Cingiz'dir.
Dahi hakkate nazar olunsa siyh Zeng Arab ve
Hazret-i sml beyz Arablardan mad cmle Hind
Acem ve zbek ve Mool u Bool ve n Mn ve
Ht v Hoten ve Fafr u Kozak ve Trkmn ve
Maskov ve Macar ve'l-hsl cmle yz yetmi aded
kavm-i kfiristnn bilesi demleri cmle Tatar'dan
azmlardr kim cemi mverrihn- Arab u Acem ve
Latin ve Kbt [ve] kavm-i Ynniyn mverrihleri eyle
tahrr etmilerdir. Annin kavm-i Tatar ulu soy olup
Cingiz Hn'dan ber nie evldlar shib-hurc ve
[131a] shib-zuhr olup vilyet-i Krm' mesken []
mev edinmilerdir.
Ziyretgh- Eb Sad Hn ibn Cingiz Hn:
Bu Eb Sad Hn Banasary'da hn iken babas Cingiz
Hn'dan evvel mslim ve mmin ve muvahhid olup
diyr- Irk'dan ulem-y Acem ve ulem-y Arab bunun
yanna cem olup ismine Eb Sad dey nm verdiler,
amm babas Cingiz Hn'n koduu isim Tamuras
Hn'dr. Yedi sene Balkhn'da ve yedi sene Ejderhn'da
ve yedi sene vilyet-i Kazan'da ve yedi sene ehr-i
Edilsary'nda andan yedi sene Krm'da hn olup bi-
kavli mverrihn- Cingiziyn cmle otuz be sene hn
______________________________________ 224
olup hr- kr bu Krm('a) karfesinde sde-hl yatr,
amm ulu pdih- mslim imi. Rahmetullhi aleyh.
Der-beyn- ahvl- mnsib-i Cingiz Hn: Bi-
kavli mverrihn bu Cingiz Hn'n iki olu var idi. Biri
merhm Tamuras, yan Eb Sad Hn ve biri Kazan
Hn'dr. Bu dahi slm ile merref olup ismine
"Mehemmed m- Kazan" dey nm kodu. btid
kavm-i Tatar'da Mehemmed ismini bunlar komudur.
H[nn] kabr-i erfi zerbycn vilyeti taht ola[n]
ehr-i Tebrz kurbunda slmbol'daki Galata kullesi gibi
bir sermed kulle-i bl iinde medfndur kim hl
ziyretgh- hss u mm bir tekye-i hnkhdr. Kavm-i
Mool lisnlar zre bu sitneye "embet-i Kazan",
yan "embet" trbeye derler. Mool kavmi "Bu
Mehemmed Gazan Kazan vilyetinde bizden idi, sonra
mselmn oldu" derler.
Ve Cingiz Hn'n bir olu dahi Olcayto Hn'dr.
Amm Cingiz Hn merhm oldukdan sonra m-
Kazan Hn'n vlidesin Kenka Hn alup Mehemmed
Kazan Hn'a gey baba olmudur. Kenka Hn'n
babas Abakay Hn'dr kim rn [u] Trn' harba
hazne veren Hulg Hn ann babasdr. Bu Hulg
Hn'n on drd olu var idi, bazlar hn oldular,
bazlar olmadlar. Amm bu Abakay Hn ec ve
bahdr ve shib-hurc olup cmle Irk- Ddyn'da
bunlar Enirvn olu Hrmz-i Tcdr yannda
embetler, yan mezrlklar bin etmidir.
Ve Hulg Hn'n babas Kubilay Hn'dr kim bu
Kubilay Hn'n yedi olu Irk- Ddyn ve vilyet-i
Kazan'a ve vilyet-i Ejderhn'a hn olup ol diyrda
Mool ve Bool ve Kalmak ve Meskv keferelerinden
nm [u] nin komamlard.
Bu yedi aded hnlar cmle Irk- Ddyn'da
Hrmz-i Tcdr yanndaki trbeler ire medfnlardr
kim etrflar cmle ard aalardr kim bu cihnda eyle
ard aalar halk olmamdr. Ve nie almetleri ve
balar ularndaki seng-i mezrlarnda sin slleri ve
saltanatlar ve hasb nesbleri cmle mastrdur. Amm
mezk[r] Kubilay Hn'n babas Cingiz Hn'dr kim sene
61 trhinde Hazret-i Rislet-penh bu Cingiz Hn'a
nme-i drerbr ile Muz ibn Cebel hazretleri nm
kimesneyi eli gnderp kat- menzil ve tayy- merhil
ederek eli Cingiz Hn huzruna varup,
"Saf geldin y Arab" deyp ayaa kalkup eliye
tazmler etdikden sonra nme,
"Es-selm al meni't-tebea'l-hd" dey tilvet
olundukda eli Cingiz Hn' slma gelmee teklf
etdikde Cingiz Hn eydir:
"Y Muz ibn Cebel! hir zamn peygamberi Arab
Muhammed'in bize arz eyled mezhebi nedir?" dey
sul etdikde ibtid al m [e]merallh slmn ferizlerin
urt u kuyduyla yet-i erf:
1 nass- erfin
tilvet edp bir bir
Cenb- Kibriy'nn farz etdii eyleri talm etdkde
Cingiz Hn eydir:
"Poh ne gzel yerlerin gklerin hlk Allh ne gzel
buyurmu. Bu be aded eyler ki dedin, cmle kabl
etdim. Eyi eylerdir kim Allh emr etmi." Muz eydir:
"Peygamberimizin dahi eyleri budur kim be vakit
nnde ve hirinde ikier ve drder rekat namz-
snnet kla. Ve zekerinin ucunda b-man eti kesp
snnet ede" dey cmle snen-i mstehbbt vcibt
salt vud- dakki db- saltn urt kuyduyla Muz lisnm zre eyi seyhatdir, amm bu benim
ibn Cebel tezkr talminde taassubne talm etdikde
yine Cingiz Hn:
"Bu da ne gzel pk mezheb ve snnet ferizler ve
ne gzel pk edebdir, amm zekerin bir dem kesmek
bu fen mezhebdir. Bu bizim memleketlerimizde bir
dem bir demden bir katre kan aktsa biz ol demi katl
ederiz. Zr vilyetimiz iddet-i it kn olmak ile teeni
maraz[] vardr. Elde kolda ve bada olan bizlerdeki
yaradan dem helk olur. Hussan cerhat demin eyle
cmle tamarlar cem olduu zekeri kesesin, elbette
teeni olmak mukarrerdir. Ne n ki bir dem yetmi
seksen ve yz yana gire, Yeni mezhebin snnetidir
sikinizin ularn kesn dey tenbh etsen deli olan bu
snneti kabl etmez. Ve Allh'n emr etdii teklflerden
mted bir teklf-i ml-yutkdr kim zekerin kesmi
demler helk olmas mukarrerdir, hele dahi masm-
larmz kesp snnet ederek halk klndralm. Ve evvel
bahrda emir Allh'n ibtid ben snnet olaym, yohsa
bu vakt-i itda bu [131b] bizim vilyetimize bu snnet
teklfi el vermez" dedikde Muz ibn Cebel eydir:
"Amm ol kesilecek yer bir lahm- ziddir. Gasl
ederken pk olmaz ve ehliyle bir ho huzr ile cim
etmee komaz. Eyle bir lahm- ziddir" dedikde Cingiz
Hn eydir:
"Hallk- lem on sekiz bin lemi ve ben demi
halk etdikde asl b-man bir ey halk etmemidir. Hep
cmle hikmet-i ezelsi ile isteyp halk etmidir. Cenb-
alab ann lahm- zid olacan bilmedi de mi halk etdi?
Vcd- insnda deil cemi mevcdt yed-i kudretiyle
bilp halk etdi" dey Muz ibn Cebele itirz zre
cevblara balar. Ve yine Cingiz eydir:
"Allh be vakit namz farz eylemi, ne gzel
emrullhdr, amm Allh'n emri farzdan ziyde sizin
snnet namzlarnz var. Bu halk tacz etmekdir. Y
garb insn kiff- nefs-i ehl [] iyl in ne zamn kr
[u] kisb eder. Hele ben Allh'n farz etdii namzdan
gayri namz klmam" der ve yine Cingiz Hn eydir:
"Y Muz Kabetullh Allh evidir. Ana mrnde
ml ok olan bir kerre varmak farzdr, dedin. Bu ne
gzel buyurmu. Hem ziyret ve hem ticret ve hem
seyhat olur, amm biz ata ve dedelerimizden eyle
istim ederiz kim Allhu Tel evden barkdan ve e
cihetde olmadan bir b-zevl l-yezl b-mekn Allh'dr
1 Kurn, Bakara 43, 83; "Namaz kln, zekt verin..."
______________________________________ 225
bilirdik. imdi Allh'a bir mekn m isbt edersiz? Y
Allh evine varan Allh' grr m, eger grrsem imdi
giderim" dedikde Muz eyitdi:
"Grmezsin, amm Allh eyle buyurmu. ye[t]:
2
buyurmudur kim ye[t]:
3 dey Allh emr edp ml olanlar
beytime gelp hacc
edeler buyur-
mudur" dedikde Cingiz Hn eydir:
"Vallhi emr-i Hak ile yolda gidp ziyret etmek
Balkhn'mz ehrinden t Bahr-i Kulzum kenrnda
Beytullh'a varnca bir yllk yoldur. Ve tark-i m zre
benim yedi aded pdihlar hasm- kav ad-i hin-
lerimdir. Anlarn vilyetlerin atlayup nice gep
Mekke'ye gidp geleyim. Bu dahi zekerin kesmek gibi
mkil teklfdir. Amm ylda bir kerre oru dutmak
farzn kabl eyledim, zr hakmne emrullhdr. Bir
dem mddet-i medd-i mrnde yiye ie vcdunda
nie gne safr ve sevd ve balgam ve ahlt- fsideler
cem olur, amm ylda bir kerre bir ay sim olunca on
bir aylk emrz- muhtelifeler mahv olup ten-drst olur.
Yarn inallh sim olurum. Poh ne gzel emr-i hakdr.
Ve cemi vilyetlerimin halkna car salup mh- Rama-
zn'da enlik dmnlklar edp oru dutdurup hemn
be vakti klmak in mezgitler ve eyne damlar
yasadrm, der. Ve Allhu Tel zekt verin demi.
Hakk gzel buyurmu. Bu emrullh da kabl eyledim.
Hakk ki bir dem ml- Krn'a mlik olup ya ya
kayda gtrr. Mstahak olan fukarlara mlnn zektn
vermek ne gzel dndir.
..................(1.5 satr bo)....................
Hulsa-i kelm Cingiz Hn hacc- erf farzyla
zekerin kesmesine zr-i kavler bulup gayri (gayri) al
m-farazallh cmle kabl edp dn-i slm'a gelp,
"Allh bir peygamber Muhammed hakk ki
peygamberdir, inandm" dedikde Muz ibn Cebel
taassub edp hacc- erfi ve zekerin snnet etmei ve
saltn sekiz artn ve saltn alt aded erknn ve yedi
aded vcibtlarn ve on dr[d] yerde saltn snnetlerini
ve yigirmi be yerde mstehibbtlarn ve on iki yerde
saltn mekrhtn ve on drd yerde salt fesd eden
sebebleri ve drd yerde bdestin farzlarn ve on yerde
bdestin snnetlerini ve alt yerde bdestin
mstehibbtlarn ve alt yerde vudun dblarn ve
yedi yerde vudun nevfillerini ve alt yerde mekrh-
vudu ve be yerde menhiyyt- vudu ve yedi yerde
nevkz- vudlar ve yerde gusln farzlarn ve alt
yerde gusln snnetlerini ve on iki yerde gusl cb eden
sebebleri ve drd yerde gusl etmenin snnetlerin.
2 Kurn, Hac 29; "Eski Ev'i (Kbe'yi) tavaf etsinler"
3 Kurn, l-i mrn 97; "Yoluna gc yeten herkesin..."
4 Kurn, l-i mrn 97; "Yoluna gc yeten herkesin..."
 El-hsl mctehidn gibi Muz ibn Cebel Zu'n-nreyn derler kim Hazret'in bu iki kzlarn nikh ile
taassubne bu mezkr snen ferizt mstehibbt almdr. Ftmat'z-Zehr Hazret-i Al'de kalmdr kim
vcibtlar bir bir takrr edp, Hicretin ikinci senesinde Medne'de izdivc- Hazret-i
"Bunlardan biri eksik olup bu dblar urt [u] Al b Ftmat'z-Zehrav olup Ftma on sekizine bli
kuydlaryla bilmeyenin salt sahh olmayup mn idi. Hazret-i Aliyy-i Kerrr yigirmi yanda idi, ves-selm.
drst olup mmin ve muvahhid olup peygamberimize Ez-n-cnib Hazret-i Rislet-penh dr- bkye
mmet olamaz" dey Cingiz Hn gibi da demisi irtihlden sonra seccde-i Resl'e Hazret'in vasiyyeti
pdiha bu gne sarpa ekp cevb verince Cingiz Hn zre Hazret-i Ebbekir halfe-i emri'l-mminn olunca
eydir: bu n Ebbekire Muz ibn Cebel Cingiz Hn
"Biz mm demiz, henz dn-i slm ile merref elili[in]den gelmi idi. sbt- vcd etdikde Hazret-i
olup Allh bir peygamber hak bilirim. br dediin Ebbekir,
snnetleri de Buhr'dan bir fakh getirp renirim" "Y Muz! Memr olduun hidmet-i Cingiz Hn
dedikde Muz ibn Cebel gazab-ld olup Cingiz Hn'a neye mncer oldu?" deyince Muz eydir:
kelime-i tevhdi ve mn dusn okudup btl dnden "Y Emre'l-mminn cmle al m farazallh
kup hak dne girp Hazret-i s Allh'n kulu ve kabl edp Allh bir peygamber hak dedi, amm hacca
Meryem Ana criyesi ve drd kitba inandm, dedirmei gelmei kabl etmeyp Yolumda bu kadar s
ferm edp gazabndan atlarna svr olup kat- pdihlklar vardr. Emn-i tark olmamak ile hacca
menzil ederek Medne-i Mnevvere'ye geldikde gidemem dey zrler etdi ve zekerin kesp snneti
{hikmet-i Hud} Hazret-i Rislet-penh altm dahi kabl etmeyp Bu sinn-i slimde bu iddet-i it
yanda dr- fnden dr- bkye intikl etmi olup vilyetde zekerim kesersem teeni olurum dey zr
Hazret-i Resl'n vasyyeti zre na- erf-i Resl-i edp kald. Biz dahi Bunlarn biri nks olsa drst
Kibriy'y Hazret-i Al tenh yerde Hazret'i gasl edp mselmn olmazsn deyp gazaba gelp gitdim."
Hazret-i Abbs'n iki aded olu Fazl ve Kusem Hazret Hazret-i Ebbekir eydir:
zr[e] su [132a] dkp Hazret-i Al Hazretin vcd- "Y snnet olmayup hacca gelmemek ile mmin
erflerine el deirmeden mbrek kamsleri zr[e] gasl muvahhid olmamak iktiz etmez. Hemn kelime-i
edp kams-i erfleri zre iki kat kefenler sarup hl tevhd ile mn dusn okutdun mu?"
Medne-i Mnevvere'de Ravza-i Mutahhara ire defn "Yok okutmadm, y emre'l-mminn" deyince
etdiler. Rahmetullhi aleyh. hemn Hazret-i Ebbekir gazaba gelp,
Amm Hazret-i Resl'n tokuz evld[] olup "Cmle erit-i slmn elzem-i levzmlarn kabl
Ftmatz-Zehr'dan mad evldlar Hazret'den evvel edp mmin olmu, amm tz bu bizim nmemiz gtr,
intikl etdiler, amm Ftma Hazret-i Al'nin taht- selmmz tebl edp kelime-i tevhdi ve ment billhi ve
nikhnda iken Hazret-i Ftma, Hazret'den alt ay sonra me[li]ketih ve ktbih ve rusulih yetlerin talm edp
veft edp Hazret-i Resl'n sol taraf cenbinde yine bir gelesin" dey dvn- Resl'den Muz' kovup yine
demir kafesli yerde defn etdiler. Mddet-i mr sene 28. Muz kat- menzil ederek bir ylda vilyet-i Kazan'a
Amm Hazret'in mddet-i mrlerinde cmle on be gelince,
aded htn tezvc etmilerdi. Kendlerden sonra kalan "Cingiz Hn Krm vilyetine gitdi" derler. Hemn
ezvc- Resl ie binti Hazret-i Ebbekir ve Hafza Muz yine azm-i rh- Krm deyerek vilyet-i Irk-
binti Hazret-i mer ve Sevde(t) binti Zemad ve Zeyneb Ddyn'a varnca haber alr kim vilyet-i Ejderhn'da
binti Cah ve Meymne binti el-Hris ve Safiyye binti Cingiz Hn merhm olup anda defn ederler.
Hay ve Cveyre binti el-Hris ve mm Habbe binti Amm slm ile gitdii msbetdir, zr mukaddem
Eb Sfyn ve mm Seleme binti meyye radyallhu sene-i mzde cmle al m farazallh kabl edp
anhnne, amm bu mm Seleme'yi Hazret krk drd "Allh bir peygamber hak" demi idi. Annin ulem-y
yanda iken nikh etdi. Tatar Cingiz Hn'n slm ile hirete gitdiine zhib
Hazret-i Risletin evldlarn beyn edelim: olmu. Amm nieler Arf'da kald, zr bir pdih-
Evvel cmle tokuz aded evldlarnn be adedi dil ve gz ve kavl-i slma rz pdih idi. Muhakkak
zkrdur drd insdr. slm ile rhlet etdi" [derler].
Evvel Ksm, Mekke-i Mkerreme'de mtak Hulsa-i kelm l-i Osmn'n ammleri tarafndan
olmudur. Tayyib ve Thir ve Abdullh bu leri haseb nesebleri mmin ve muvahhid Cingiz Hn'a
Hadce-i Kbr'dandr. Amm brhm, Msr'dan Mu- mnteh olup hl Tatar hnlar ile karbetleri vardr, ves-
kavks nm Kbt meliki hedy gnderdii criye Mriye selm.
nm Kbt kzndan mtevellid olmudur kim Badehu Muz ibn Cebel hazretleri Cingiz Hn'n
Medne'[ye] Hicret'den sonra olmulardr. Amm sml lken olu (---) Hn, hn- ln olup annla vilyet-i
ve drd kzlar Hadce Anadan olmulardr. Krm'a gelp Krm'n bu Eski Yurd'unda medfn
Amm Zeyneb binti Resli Ekrem Eb'l-s bin sahbe-i gznleri ve serdr- muazzam olan sahbe-i
Reb bin Abd'l-uzz hiblesinde idi. Rukyye ve mm kirmdan Mlik Eter hazretlerin ziyret edp Cingiz
Klsma Hazret-i Osmn'da idi. Annin Osmn- Hn olu (---) Hndan Hazret-i Ebbekire ve kendye

______________________________________ 226
hedylar alup andan gemiyle Kostantiniyye ehrine
gelp anda tekrur kraldan hedylar alup yine gemiyle
Sayda vilyetine gelp bir zamn m'da kalr. Badehu
Hazret-i mer hilfetinde Muz matnen merhm
olup am'da Koyun kapusunda Bill-i Habe kurbunda
medfndur. Rahmetullhi aleyh.
Amm yine sadede rc edelim. Vilyet-i Krm
Besary'nn ziyretghlarn beyn ederken
mnsibiyle "El-kelmu yecrr'l-kelm"1 mazmnu zre
l-i Cingiziynn ahvllerin ve Eski Yurd'da medfn l
[132b] akrablar ziyretlerin tahrr etmidik, amm bu
Eski Yurd'da Muz ibn Cebel'in ammsi,
Ziyretgh- mlik-i asker vl-i mihter sultn-
server Hazret-i Mlik Eter hazretleri: Bizzt
Hazret-i Rislet-penh'n sahbe-i kirmlarndan olup
siphiyn aalarndan idi. Tebk gazsndan sonra
Yemen huddunda Yelemlem nm bir mahalde bir
ejde[r]hy katl etdiinden beyne's-sahbe lakablar Mlik
Ejder idi, amm mbrek gznn biri cengde yrtlas
olup Hazret-i Rislet-penha gidp tbt(?) kurusu
mlikliin verp Mlik Eter, yan gz yrtlas dey Eter'e mntehdir" dey tahrr etmi. Hakk gzel
kendlere knye etdi.
Badehu Hazret-i Rislet-penh intikl edince d-
dernundan ba alup diy[r-] Rm'da Erzurm ehrine
andan Dastn'a gelp bin kadar gzde aznavur
demleri slm ile merref edp andan vilyet-i Kazan'a
ve vilyet-i Ejderhn'a ve vilyet-i Balkhn'a ve ehr-i
Sary'a ve vilyet-i Hed[ek]'e gelp bu kadar diyrlar
seyhat ederek krk bin aded gzde demleri slm ile
merref edp vilyet-i Krm'a gelp anda dahi on bin
dem mselmn edp elli yedi bin aded "Benem, der
nst!" diyen asker ile menzil kat ederek nehr-i z'y
ve nehr-i Turla'y Akkirmn kalasndan yukaru nehirden
ubr edp Akkirmn altnda Saratay deresi altnda Salsal
kral- dll ile krk gn krk gece ceng-i azm edp kffr
kra kra Akkirmn altnda Kamer'l-kum iine kffr
dkar.
Ecinne kavmi dahi tlsmt- Kamer'l-kumdan
boanup cmle kffr sara zahmeti gibi ecinne dutu[p]
nie bin kffr anda dahi helk olup Salsal kral- dll ile
Mlik Eter kalup hr- kr Salsal lan Mlik Eter'i bir
hadeng-i sertz ile mecrh edince hemn krk altnc
hamle Mlik Eter hazretlerine dep Salsal'n sne-i
pr-knesine bir hadeng-i eter eyle urur kim okun
yalman arkasndan iki kar tara kup fi'l-hl Mlik
Eter kendi zahm-ld olduuna bakmayup Salsal- lan
zre at braup ban kesp dilerin karr. Hl lan ehirdir kim knn- Cingiziyn zre yz ake
Salsal'n dileri Akkirmn kalasnn kapusu zre (---)
vukyye gelir zencr ile dileri ve kaburka kemikleri
maslbdur. Kellesi handak iinde bir kaya deliinde
durur, bir slmbol gllesi kadar byk kelledir.
Andan Mlik Eter askeri ml- ganimle mutenim
Krm'a gelp Mlik Eter dahi Salsal'n oku zahmndan
ehd olup ufud kalas altnda medfn olup ziyret
1 Sz sz aar
______________________________________ 227
etdiimiz eyh Mansr hazretleri Mlik Eter hazretlerin
gasl defn ederler, badehu eyh Mansr da merhm
olurlar. Amm bu Mlik Eter hazretleri Eski Yurd'da
medfndur, amm zerinde asl trbe kubbesi ve l
binlardan bir almet yokdur. Ancak Mehemmed Geray
Hn efendimizin cmi-i ren-bd shasnda medfn
olup balar ve ayaklar ucunda birer amdlar dikilidir
kim tarz- kadm hatlarndan ayndr. Kadd-i erfleri
kmil elli ayakdr. Ve etrf gy b- rem ve gl-i
glistndr. Rahmetullhi aleyh.
Hatt htra bi'l-bedhe hutr edp Mehemmed
Geray Hn cmiinin ry- dvrna ikeste beste bu
ebyt tahrr etdim. Beyt:
Rh- Hak zre ehd olan o serverdir bu,
Salsal' kte eden Mlik Eter'dir bu.
Amm bir ftvvet-nme kitbnda bu azzi,
"Hazret-i Resl'n siphler avuu olduundan Hazret-i
Al Hazret huzrunda kemerin balayup alay
avularnn ve dvn avularnn silsileleri bu Mlik
demi.
Andan ziyret-i
..................(1 satr bo)....................
Andan yine Besary'a gelp on gn dahi meks
edp zevk [] saflardan sonra hn hazretlerinin
kimmakm olan Kilarcba Hasan Aa'dan hn
hazretlerinin elimizde olan yarl- bel-i hsi
mcebince ihsn [u] inmlar aldk, zr hn hazretleri
dahi Or kalas muhfazasnda olup ehri ve vilyeti ksta
verdi. Annin Besary'da durmayup hn Or
kstavndan gelince Krm vilyetin tem etmee
tevecch etdik.
Evvel Besary'dan ark tarafna draac
yolundan giderek nehr-i Bada' atlar ile ubr etdik. Bu
nehir adr d[a]ndan gelp nehr-i Elma'ya karr.
Andan nm sat giderken nehr-i Salkr['] ubr
etdik. Bu dahi adr dandan tul edp bu dahi nehr-i
Elma'ya mahlt olur. Bunu dahi atlar ile gep cnib-i
arka sahr ve mahsldr mezritlar ire ve mamr
kurlar 4 satde heste revi giderek,
Evsf- tahtgh- kalgay sultn, yan ehr-i
kadm Akmescid-i bin-y bdn
Cmle kalga sultnlarn tahtgh- karrghlar bu
pyesiyle erf kazdr ve yz altm pre nevh
kurlar vardr kim on aded nhiye nibleri vardr.
Hkimi kalga ve kad ve suba ve muhtesibdir. Gayri
hkimleri yokdur.
Ekl-i ehrin beyn eder: Bu ehr-i mzeyyen
bir emenzr [133a] vsi ova kenrnda kble taraf
sat bad evc-i sumna ser ekmi adr dadr kim
cezre-i Krm'n gbeidir. Her tarafda be konak
yerden nmyn bir kh- ser-blenddir kim Tfn-
Nh'dan ber zerinde kar ve selc-i rahmet ire b-
zll tabr etdikleri cnl kar kurdu vardr.
Bu Akmescid kh- b-hemetnn dmeninden bad
bir zemn-i mahsldra vki olmudur. Bu ehrin ark
taraf kesme yaln maral kayalar zre vki olup
cmle iki bin aded krmz lal-gn kiremit rtl cmle
krgr bin tahtn ve fevkn ve ta dvrl mamr
ehirdir kim cmle evleri vsidir. Ve cmle iki yz kadar
dkknlar var ve iki ba kapulu iki bblar bezzzistn
gibi baka dkknlar ve yannda bir Acem tccr hn
var.
Bu ehirde asl b yokdur, amm Sefer Gz Aa
sarynn bir b- remi var kim midhatinde lisnlar ksr
ve kalemler ksrdr.
Ve cmle aded hn- tccrnlar vardr. Cm-
leden Sefer Gz Aa'nn ehli Aye Htn kala-misl bir
hn- sevdgern etmidir kim cmle tccrn- berr []
bihr sevdgernn ank bzergnlar bu kalaya mnend
veklede konarlar.
Ve cmle be aded mihrbdr. Evvel cmleden
kalga sultnlar sarynn havlsnn t ortasnda Mengli
Geray Hn cmii, kiremitli ve bir ta minreli tarz-
kadm kk cmidir.
Andan tara ehirde Abdrrahmn Be cmii, bu
dahi kiremit rtl ve bir ta minreli mabedgh-
kadmdir. Kapusu zre mastr olan trhi budur:
Ben hze'l-mescide'l-mb[re]ke f eyym devleti's-Sultn
Mengli Geray Hn azafu'l-ibd Abdrrahmn bin Al Be.
Gaferallhu leh ve li-v[li]deyh. Sene ehr-i muharremi'l-harm
e[r]baa aere ve tisa mie.
tahrr olunmudur. Bu iki mezkr cmilerden mad
cmle aded mahalle mescidleridir.
Ve cmle iki medresedir.
Ve cmle tekye-i Halvet Gleli ve yenili
Mehemmed Efendi tekyelerinin balar misvkl kalpak
zre sarkl byklar tr sofleri vardr. Byklarn
annin tr ederler kim "Bozaya bulaup bozay
mekrh etmesin" dey evriblerin ustura ile dibinden
tr eder ekl-i garb'l-heykel kubh mazaral sofleri
vardr. Hatt bu hakr birine sul etdim:
"Kii sen mselmn msn?" dedim.
"Conk men sopumen" dedi, yan "Yok ben so-
fuyum" dedi.
"Ey imdi mselmn imisin" dedikde darlup,
"Conk hey kii sopumen sopu muna bamda
misvam bar grsene" dedi. Hakr eyitdim
"nki sopu kiisin, bizim Hazret-i Peygamber'in
babas ve anas kimlerdir" dedim.
"u ann anasn atasn bilp tavuladm yokdur,
amm biz[im] Oran(?) Kazan peygamberi s kiinin
anas Meyrem Ana imi. Babas bizim Kazak yahi
syleni turur. Andan iitdim" der. te benim rh-
revnm bu gne sofular var, amm ulem-y Tatar'a ak
olsun.
Ve cmle aded mekteb-i sbyn- ebced-hn var.
Ve cmle drd aded b- hayt emesrlar vardr.
______________________________________ 228
Ve cmle bir hammm- kadminde iki halvetli ve
orta soffal ve cmekn zrevnl bir kk
hammmdr.
Sityi-i sary- kalga sultn: Bu mahrr olan
ehrin cnib-i cenbuna muttasl kayalar altnda bir
ehircik dahi vardr. Cemi kalga sultnlarn sarylar
budur kim cmle iki yz aded kat-ender-kat krgr binl
grnl ve hnin ve revzenli musanna hcreleri
var, amm ol kadar mamr u mzeyyen deildir, yan
Besary'da Hn sary gibi deildir. Bir yannda
sekbn odalar ve matbah- Keykvsu vardr, amm bir
vsi sary meydnnda zikri sebkat eden ta minreli
cmii var.
Ve bu ehircik cmle yz yetmi aded krgr bin
dvrl ve serp kiremit ile mestr varo- mamrdur
kim cmle evleri Salkr suyunun Akmescid'i tarafndadr.
Ancak birka dkkncklar ve bir hn ve bir cmii
mescidi var.
Ve nehr-i Salkr adr yayla dibinden bir kayna-
azm mesregh emenzr- hybndan tul eder kim
draht- mntehlarn zll- himyesinden gnein ziys
zemne tesr etmez. Cmle pdihlar ve kalga ve
sultnlar bu mesregha gelp b- haytlar kenrnda
hayme ve harghlarn kurup birer ikier ay zevk u saflar
edp dalarnda sayd [u] ikrlar ederler. Biz dahi gn
saf v srr etdik.
Bu kh- blnn iml cnibinden tul eden uyn-
criyeler cmle iml cnibine cereyn edp yldz
cnibinde Azak denizine mahlt olur.
Ve bu kh- blendin kble ve ark ve cenb cni-
binden hurc eden enhrlar cmle Tat eli nhiyelerin rey
edp Karadeniz'e munsab olur.
Ve bu Akmescid ehrinin geri b u besi
yokdur, amm ehir ortasndan cereyn eden nehr-i
Salkr'n karu cnibinde cmle ehrin b u beleri
nehrin karu tarafndadr, zr o cnibi otlu ve sulu ve
toprakl zemn-i mahsldrdr, amm hakk ki Akmescid
talkda bin olunmu drdr. [133b] Ve Sefer Gz
Vezrin b- Merm'dan nin verir sary bu tarafdadr.
Cmle binden mtecviz b u belerdir.
Ve memdhtndan ayvas ve emrdu elmas ve
erii gibi bdr meyveler Krm diyrnda yokdur, zr b
[u] hevs ve bins latf ehirdir, zr bu ehir adr
yaylas dmeninde vaz olunmudur. Amm bu
Akmescid Krm diyrnn ekl-i msellesi ortas olup
Tataristn'n gzde yerleri budur kim srf Tatarlardr.
Der-beyn- lisn- kavm-i
Tatar- sab-reftr- ad-ikr
Bir iki dey hisblar yine drstdr. Evvel,
Allh ismi Peygamber ismi kme
alap Yalava ekmek
pota oyan may
lapa orba ya
 kemertme om salabc gr tileyim(?) bar aytym
ahlad armud kzlck leen git isteyeceim var syleyem

kuman mlek ayak bir sadak beri manga cigit dakn bile bolsun
ibrk bardak anak bir tirke veriniz bana yiit kams bile olsun

bulduk melenrek ko kulak kirmn hn carlk

marapa orta bardak iki kulplu bardak kala pdih emr-i erf

topan epe kykenek yarlk salay beceneyk

saman tavuk kerkes emr-i erf kler sarp ormanlar
bar kii batr kii coluk bolsun
karg bkterek topalken var dem yarar dem yolun sn olsun
atmaca delice ku aylak
alay bolsun kzlga
lain kara bdene eyle olsun altun
hn doan bldrcn

torgay kcgen bural alaa akna barup doyum bolganda bergenim bar
sere ok yelei kuu il at sefere varup ml bulursam vereceim var

apdar at ceyren at boz at alab tangandr cah devgeler tilersen koumuza keli
kula at al at kr at Allh grcdr eyice kzlar istersen
ordumuza geliniz
armak alaa taylak
kheyln at beygir at tay
zn bilir batr kayda barasn tentek
sen bilirsin yiit nereye gidersin kpek
cgrgen ere akay
seirdicidir avdar aa
zn sokarm
seni ldrrm
ab ura bar m devge
ana kle var m kz
zn atmaca tapsn bursun
marya tohta yah cah Seni yumurcak bulsun vursun
kar halyk dur eyi eyi
zn sokar mltk cgrme cigit
yaman caman atmaca bursun seni ldrr kurum gitme yiit
fen fen tn vursun

batr cigit a bolsun kart kii kutak ktlek ura

yarar yiit a ok olsun koca adam edebde taak put kle

ngelgen neyleyek kngl dger azng burnunu om yemi yite

erilmi neyleyim gnlm der oatrm senin zn
azn burnunu kzlck yemi
zmge seni severmen kp kpee benzedirim senin kendini
bana seni severim ok
Nie kerre yz bin gne elfz- kadmleri var, amm
talkan kmz tahrre ne hcet deyp bu kadar lugat-i b-manlar ile
kavrulmu dar unu ksrak sd iktif etdik. Hakk ki lisn- kadm ve lugat-i azm Tatar
lisndr. Yine bu Krm lisn anlanr, amm Ulu Noay
yazma bzka bar m konak ve Kii Noay ve dak Noay ve Uzak Noay ve'l-hsl
yourd ayran boza var m yolda nie yz aded kabil-i Noay vardr, amm cmlenin on
iki aded lisnlar vardr kim biri birlerinin lisnlarn
tlma ile, yan tercmn ile anlanr. Krm'n Badrak
Tatarlar dahi gn-gn Noay lisnlarn asl bir lafzn(?)

______________________________________ 229
bile anlayamazlar. Ve Ulu Noay kavmi mbeynlerinde
ehir olanlarnn ku dilleri gibi Noay'n dahi
mbeynlerinde bir gne turfe lisndr kim anlar dahi
anlayamazlar. Ancak mbeynlerinde okumu yazm
zarf Noay mirzlar vardr, kimse anlayamasn dey
anlar ol lisn- garbe mahalliyle syleirler. Biz de
inallh mahalliyle ol mkilt lisnlarn da tahrr ederiz,
zr msra:
Ser-rite-i ak eldedir el-minnet lillh.
msra zre [134a] kuvvet-i hfzamz sebebiyle "El-
man f batn'-ir"1 kelm zre dernda ok Tatar
lugt vardr. Sehelce anlardan da tahrr olunur.
Badehu bu Akmescid'den dahi kalkup ark tarafna
(---) sat gidp,
Menzil-i karye-i Azzler: Bir dereli ve depeli yerde
Mehemmed Geray Hn efendimiz bir hn-
mihmnsary- hasb bin etmidir kim bir pdiha
myesser olmamdr. Cmle yigirmi ocakdr, amm
gyet vsi hn- azm olmaile dern- hna yz tavla at
sar, serp kiremit ile mestr krgr binl bir hn-
mamrdur kim kapusu zre trhi budur:
sumn-rifat Mehemmed hn- hurd itihr,
Hayr in etdi bu hn gelben fikrine hayr,
Gricek Feth bu hn b-nazri sdk ile,
Dedi bu hn trhini f-seblillh hayr.
Hakkat'l-hl aceb mahallinde hayrt- azmdir. Ve
bu hna muttasl,
Ziyretgh- Baba Ydigr: Ulu sultndr.
Trbedr Baba Hind'nin hna muttasl bir b-
Merm-misl tekyesi ehl-i iyli var. yende v re-
vendelere nimeti mebzldr.
Andan yine ark tarafna 3 satde Olasn deresin
gep andan sahrlar ire mamr u bdn kurlar seyr
[] tem ederek,
Evsf- ehr-i azm ve mamra- kadm belde-i
dilc, yan bender-bd Karasu
hamhllhu tel min erri'l-ad bi-hakk y H
Bu ehr-i mamre-i mzeyyene yine kalga sultn ve
hnlarn gmrk emni eytn Bk elebi nm bir
kimesne hkmndedir. Ve yz ake pyesiyle kads
var. Cmlesi on iki nhiyesi nibleri var. eyhlislm ve
nakb'l-erf ve Kefe yenieri aas tarafndan yenieri
serdr[] var, amm siph kethudyeri yokdur. Muhtesibi
ve bcdr ve eyh-i benderi vardr, emneti yigirmi yedi
yk ake iltizmdr.
{Sityi-i mahallt- bin-y hnedn}: Bu ehir
ire nehr-i Karasu cereyn edp iki taraf mamr u
bdn ehr-i azmdir. Kble taraf sf bayrlar zre
ekseriyy Ermen reys evleridir. Bat taraf dz
1 (Bir iirin) gerek anlam, airin iinde sakldr.
______________________________________ 230
sahrya vki olmu bl ve beli ve cmle kiremit
rtl be bin be yz iki kat evlerdir. C-be-c toprak
rtl evleri vardr. Ve dahi hl bu ehrin cnib-i
erbaasnda tahtn ve fevkn sary- ller bin olup bu
ehir mamr olmadadr. Ekseriyy halk Anatolu
zulmnden Tokad ve Sivas [ve] Amasiyye ehrinden
gp bu cezre-i Krm'a gelp adl- adlet gryorlar.
Annin Krm ehirleri mamr u mzeyyen olunur.
Ve bu ehir t Krm'n ortasdr, amm ekseriyy
evlerinin havllar itdir. Havf hayet olmadndan
nie yz hnelerinin krgr bin dvrlar olmayup itden
mebndir. Ve her hnednda birer uyn- criye cereyn
etmesi mukarrerdir.
Der-defter-i siyb- dakk-i tahhn: Bu ehre
cereyn eden nehir zre yzden mtecviz su deir-
menlerindan cereyn edp ehir ire frka frka b-
haytlar cereyn edp b- hadkalar rey eder.
Der-bin-y csr- memerr-i ns [u] hayvnt:
Cmlesi sekiz yerde ahbtdan cisirler vardr, zr
Karasu tuyn ile geldikde krgr binl kantaralar
temelinden mnhedim eder dvne-vr c [u] hur
eder bir nehr-i azmdir, amm Temmz'da azack ce-
reyn eder. Bu nehrin menba yine adr dann mark
cnibinden kup bu ehrin t ortasndan ubr edp
iml tarafnda eyheli karyesinde nehr-i azm olup Azak
kalas denizine mahlt olur b- nb sudur.
Der-kime-i aded-i cevmih-y ehl-i mn:
Kamusu yigirmi sekiz aded mihrbdr. Beinde salt-
Sene 1062. Cuma ed olunur, bei de krgr ve kiremit rtl ve ta
bin minreli cmilerdir. Cmlesi cemat-i kesreye
mlik mabedghlardr kim ahl-i vilyet gyet musall
ehl-i takv demlerdir. Evvel rs iinde (---) (---)
cmii mamr ve mzeyyendir. Shib'l-hayrt mihrb
nnde bir kubbe-i lde medfndur. Andan (---) (---)
cmii (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-erh-i mescid-i muvahhidn: Dkelisi (---)
aded buka-i slihndr. Evvel (---) mescidi (---) (---)
(---) (---). Amm bu ehir ire asl kurum rtl imret
yokdur, cmle lal-gn krmz kiremit ile mestr hayrt-
mamrlardr.
Der-fihris-i aded-i dru't-tedrs-i mfessirn:
Hepisi be aded limn- muhaddisn var, amm
mahss bin-y azm dru'l-hads dru'l-kurrs yokdur.
Lkin medreselerinde ve dern- ehrinde ulem-y
muhaddisn okdur. Lkin ilm-i tecvd ile Kurn- azm
tilvet edp bn Kesr ve Seba krati okur hamele-i
hfz- Kurn'lar yokdur, amm gayri ulmda bahr-i
men fuzalyu'd-dehrden tekml-i fn[n] ve tekml-i
mdde etmi gencne-i man ulem-y Tatar' okdur.
Ekseriyy cmle zkr inslar fi mezheblerdir.
Der-ehrengz-i dru't-talm-i mekteb-i sb-
yn: Ammisi sekiz aded [134b] mekteb-i cier-ge-i
psernlar vardr.
Der-tavsf-i tekye-i erbb- tark- dervn- z-
n: Olancas drd aded tekyegh- hnkh- fukar-y
abdlndr. Evvel Pabuccular rssu banda (---) (---)
tekyesi (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
(---)
Der-tarf-i seblhne-i cn-sitn: Bars rs
ire yigirmi yedi yerde seblhne-i atn- tenegnlar var
kim n eden heyt bulur.
Der-tahrr-i hn- hcegn- tccrn: Bardas
sekiz aded hn- sevdgern- azmleri var. Cmleden t
ehrin ortasnda rs ire Vezr-i azam Sefer Gz
Akay hn, Karasu ehrinin gy kalasdr, zr bu ehrin
kalas yokdur. Bu vekle-i azmin diren-mdr cirmi
drd yz aded germe admdr. Ve bir metn ve kav
eddd bin misilli bir ta bin bir kala-i zbdr kim iki
demir kapusu var. (inde b- hayt suyu var). Cmle iki
kat ili ve taral yz yigirmi aded odalar var. Cnib-i
erbaas mazgal deliklidir ve drd kesinde karavulhne
kulleleri gibi kulleleri var. Hn-i muhsarada kaladan
metn bir hn- kebrdir. Ancak etrfnda handak yok,
zr ehir dk yerinde rs ire vki olmudur. Eer
handak olsa bir hsn- hasn kala-i stvr olurdu.
Ve bu hn ire bir minresiz fevkn musanna zvi-
yesi var. Kapularnda bevvblar yende v revendeler[e]
ddebnlk edp deme demi bu hna komazlar, zr
cemi eklim-i sebann ank bzergnlar bunda skin
olur. Ve iki aded kapularnn stlerinde bu trh terkm
olunmudur:
saf- devr Sefer Gz Aay- dn,
Eyledi hendesesi akl ile bir hn bin,
Grp itmmn bu hn- imretghn,
Dedi Feth ola trh-i bin-y Aa.
Sene 1065.
Ve bu hn- zbya karb haffflar, yan kavaflar
iinde rn Bei hn, hemn bu Sefer Gz Aa hn
resminde vaz olunmu, amm kkdr. Bu ikisinden
mad kala-misl demir kapulu hnlar yokdur, amm
anlar da mamr hnlardr.
Der-medh-i hammm- rhat- cn: Olandas
drd aded hammm- dilsitndr. Evvel rs iinde
Tayman Mirza hammm, kkdr, amm hevs ve
bins latfdir. Andan rn Bei hammm, hakk ki rn
hammm- mferrahdr. Ve yine hnna muttasl olup
bir nak- bkalemn- ibret-nmn- hammm- ferah-
fezdr.
Der-tektb-i rs-y kappn- bezzzistn:
Hamusu bin yz krk aded dkknlar var. Pbusu ve
Tatar yaycs ve bozacs gyet okdur, zr Tatar kavmi
bozaya millerdir. Hemn yz be kadar bozac
dkknlar vardr, amm krgr binl bezzzistn
yokdur. Lkin her met- z-kymet hnlarnda okdur.
Ve gayri esnfn env okdur. {Hatt on aded
kahvehne ve krk aded meyhneleri vardr} Amm iki
gne ehl-i hrefi sir diyrlardar ziydedir.
Evvel krk elli yanda mutarra Kazak kleleri
hammma koyup ftn kseleri srp hammmdan
______________________________________ 231
kdkda bu Kazaa bir mulece edp ne sakal ve ne
byk kalup bir pene-i fitb nrn ehreli bir mahbb
kle edp nie yz esr alup satm esrcileri bile aldadup
bu gne alama dilber kleleri frht eder ve alanlar
gtrp giderler. Bir iki aydan sonra yine ak sakal ve
byklar gelp bir ake etmez karavana kle Kazak olur.
Ve bir marifetleri dahi yedi sekiz kerre vaz- haml
etmi memeleri tobra gibi sarkm avretleri hammma
koyup bade'l-hammm yine gn-gn sa krpk(?) ve
dzgnce ve ayva ekirdekleri ve b ve maz ile yzne
ve gzne ve aasna mezkr muleceleri edp lal-
gn yanakl ve turunc memeli bir duhter-i pkze-ahter
edp skma dry haftanlar ile sr tahtalar zre
oturdup kaan bu criye-i zl- zamne fertte arz-
ceml etdikde elbette mternin biri bu mter-sfat
criyeyi grdkde alup mlhid ukura der gibi dp
bu criye ay banda hayz grdkde criyeyi alan,
"h cnm vh mlm gitdi" dey feryda balar,
amm i fide, kll aybyla almdr. Yan ehr-i
Karasu'da bu gne ayyr- cihn esrciler vardr, amm
Tatar kavmi deildir. Yine Anatolu'dan Kayseriyye
vilyeti halkdr.
Ve ehl-i kble nm ebe karlar vardr. "Bu kz
bkiredir" dediklerine itimd etmemek gerek, zr
mekkre melneler cmle vsta ebe karlardr, gfil
meb.
Ve bu ehir ire kaldrm azdr. Vakt-i itda
yokdur. Yz bin atl Tatar'n ehre gelp gitmesinden
ehrin amuru dery olup dem gark olur, amm stleri
tahta rtl rs-y bzrlar ire ta kaldrm delidir.
Ve sokaklar banda Tatar atls bu rsya girmesinler
dey her keden keye aykr direkler mhlamlardr.
Hakk ki atl Tatarlar giremezler ve o sk- sultnlerde
asl amur olmaz, pk bzr- sultnlerdir. Geri
bezzzistn yokdur, amm cemi db ve b ve zerbf
zb metlar bulunur, gyet [135a] bender ehr-i
mzeyyendir.
Bu ehir ire iki bin aded Ermen reys harc
vardr. Ve be yz aded Rm keferesi harc ve yz
aded ufud harclar vardr.
Ve cmle rey kefereleri dahi Tatar kalpa gibi
prtma nm kalpak giyerler, amm cmle mvi ve mor
kalpaklar zre kefere-i Rm ve Ermenler birer guru
kadar mvi uka presi nin tarlar ve Yahdler
kalpaklar zre sar uka presi dikerler. Amm cmle
Yahdleri Karylerdir, yan ufudlarn kzlbalar
gibidir. Ve Yahd Ermen ve Urmlar hammmda
ayaklarna nalin giymediklerinden mad topuklarna
ngrak balayup baka halvetde yaykanrlar. Kefere ve
Yahd olduklar bu almetlerden ayndr.
Ve byk cisr banda bir vsi meydnda rn Bei
hnnn dvr dibinde bir azm esr bzr durur. Bu
dahi bir ibret-nm bzr- nuhsetdir kim haklarnda
 "Byiu'l-beer ve ktu'-ecer ve hrku'l-hacer
laanallhu fi'd-dny ve'l-hireh"1 denilmi esrci
kavimleridir.
Bu bzr grmeyen cihnda {bir ey} grm
deildir. Anay ouldan ve oulu baba ve karndadan
ayrup her biri birer gne feza u eza ederek frht
ederler.
Der-tastr-i vekle-i mcerredn- garbn:
Yeknsi yedi aded mihmngh- mcerredndr kim
cemi esrler bundadr. Ve cemi ehl-i sanyi mcerred
bekrlar ve bkrlar bunda olup kr ederler.
Ve bu ehir ire besiz ev ndirdir, meer byt-
kfirdir ola, amm serv-misl surh ve sermed kavak
aalar okdur, amm hakkat serv aac yokdur.
Ve b [u] hevs latf olduundan mahbb u mah-
bbesi gyet okdur. Hussan dledr Rus criyeleri ve
erkes ve Abaza ve Leh gulm ve kzlar okdur.
{Memdhtndan}: Ve ehrin iki banda Kara-
suyun yemn yesrnda b u beler b-hisbdr,
amm zm tr lezzetde olduundan memdh
deildir, amm kiraz [ve] vinesi ve erii ve elmas ve bir
buuk vukyye ak ekmei bir akeye ve bir vukyye
koyun eti iki akeye ve sr lahm bir akeyedir, amm
"Kuzu eti dahi kmil deildir" dey Tatar kavmi kuzu eti
yemezler, amm at eti zre alrken gavga edp ehd
olurlar, zr at eti hem mukavv ve hem hzmu'l-ifrt bir
lahm- mutedildir.
Netce-i kelm bu ehri m-vaka zre tahrr
eylesek zikrinde fidesi ve beynnda idesi ol-
madndan mad kesret-i kitbet olup seyhatimize
mni olur.
Badehu bu ehirde hsn-i lfet etdiimiz suleh-y
mmetden hl shibi kimesneler ile vedlaup andan
cnib-i arka bir buuk sat gidp,
Kk Karasu: Bu dahi adr dandan tul eder.
Bir frkas dahi Kefe kurbunda Sudak kalas dalarndan
gelp ikisi bir olup Azak denizine mahlt olur. Bu
Kk Karasu'yu dahi atlar ile ubr edp hemn ol
mahalde,
Menzil-i karye-i Kk Karasu: ki yz evli ve bir
mescidli ve bir hn ve hammml ve yz hneli
kydr. Andan 3 satde,
Menzil-i Toylu ky[]: Bir bayrl dere iinde yz
hneli Ermen keferesi kydr, amm cmle evleri
Erzurm diyrnn evleri gibi am direklerinden krlang
kanad-misl am direinden kubbeli Ermen evleridir.
Ve bir bayr banda bir mesregh kenseleri var. Bu
karyeden yine kble cnibine 2 satde,
Menzil-i karye-i erkes: Bir mrtefi bayr zre
bir cmili ve yz aded erkes evli kydr. Andan 3
satde,
Karye-i Sovuksu: Bir dere ire bir mselmn ky
olup gyet koyunlar okdur. Bu mahal,
1 nsan satana, aa kesene ve ta yarana Allah dnyda ve
hirette lanet etsin.
______________________________________ 232
Der-beyn- eylet-i Kefe
Kefe eyleti hkidir kim Osmnl subas hkmn-
dedir. Bu Sovuksuyun garb taraf hnlkdr. Beri kble ve
ark taraf Osmnlnndr.
Andan yine cnib-i kbleye 2 sat gidp Kurbaa
kayasn ve Balk kayas derelerin gep 2 sat yine ol
dere ire t kala-i Suda'a varnca cmle bu dereler ire
otuz bin bdr kim Kefe vllerine r-i sultn verirler.
Ve cmle bu blar Kefelilerindir kim alt ay kmil yay
gnlerin Kefe kavmi bu blarda ederler kim Krm
cezresinde bu Sudak blar gibi b- Merm yokdur.
Geri Menkb kurbunda ve Ka derelerinde ve Balbek
blar vardr, amm bu Sudak blarna mudil olamaz.
Andan bu b- Mermlar ire gid[p],
Der-sityi-i b- ezvk, yan kala-i metn
Sudak
Sene (---) trhinde b-inet-i Mengli Geray Hn
Sultn Byezd-i Vel Hn Ciniviz kral Frengi elinden
be-dest-i Gedik Ahmed Paa feth etmidir. Tahrr-i
Byezd Hn zre hl Kefe eyletinde voyvadalkdr. Ve
yz elli ake pyesiyle kazdr kim cmle (---) aded
nhiye kurlar vardr. Dizdr ve elli aded merdm-
hisr var, gayri hkimleri yokdur.
Ekl-i zemn-i kala-i Sudak: btid bnsi l-i
Emeviyyn havfinden bir Ciniviz kralzdesi cezre-i
Girid'de kala-i Suda'y braup gelp bu kalay bin
edp ismine Suda dey tesmiye eder, amm kavm-i
Tatar- sab-reftr Sudak kirmn derler. [135b] Hl
kalas Karadeniz kenrnda evc-i sumna kehken-vr
ser ekmi bir tell-i ref zre bir pilav depesi gibi halk
olmu bir mav kaya zre r-ke bir hsn- hasn ve
sedd-i metn bin-y refu'-n ve halk azm'-n hl
shibi kimesneler vardr kim bir sermed Kahkah-s i
kalaya mliklerdir, amm iinde asl evler ve imretler
yokdur. Ancak bir karavulhnesinde birka dem nevbet
ile beklerler, zr Kazak- k keferesinden havf ederler.
M-tekaddem bu i kalada fns yanar imi, zr
Karadeniz iinde yz elli ml mesfe-i bade derydan
grnp fenerinden bilirler imi kim "Suda kalasdr"
dey nsfu'l-leylde limanna gemiler girirler imi.
Bu kala iinde ben dem olmadnn asl evc-i
sumnda bulutlar ire bir kala-i bl olmaile nzl [u]
urcunda ben dem usret ekmelerinden kaup bu
kalada bir ferd-i ferdeden kimesne skin olmaz. Ancak
nevbet ile bekler birka ddebnlar ve cnib-i imle
mekf bir demir kapusu var. Amm bu i kalada on
aded kfiri krgr bin evlerin kapular mesdddur,
amm shiblerinin esvb- esklleri var.
Ve kz kullesinde leb ber-leb darusu var ve ancak
bir haber topu var, eb [] rz azl ve skl durur.
hne bir top- kala-kb- tavldir. Garbet bunda kim
bu topu bulutlar ire olan kh- blnn t zirve-i alsna
nice karabildiler, garb temghdr. Bu i kalaya
Sudakllar Kz kalas derler. Andan aa,
 Sityi-i aa orta kala: Buna i kala derler. Bu
dahi bir kat tolma krgr dvrl kaladr kim kmil bin
adm cirimli dvrdr. Ve cmle imle nzr bir kapusu
var, amm iki kat dolama demir kapulardr. Ve cmle
alt kullesi vardr. Bu bir kat kala iinde on mikdr
kiremit rtl nefert evleri var, amm bunda dahi
kimesne skin deillerdir. Bu dahi gyet kala-i bl
olmak ile enp kmak mkil olduundan dern-
hisrda bir dem olmaz, amm bunda dahi nighbnlar
vardr. Amm bu ikinci kat kalann dery tarafnda asl
kala dvr yokdur, zr ol taraf deryya enince kmil
yz arn bl yaln kayalardr kim gy kh- B-
stn'dur. Kayalar altna baz ufak gemiler direkleriyle
girp yatrlar. T bu mertebe hn ve zaanos ve misk
kartal kuu iynl kayalardr kim ku trnaklar ilinmez
mav yaln mehb kayalardr.
Hikye: Kaan kim bu kalay kffr Gedik Ahmed
Paa'ya vere ile verecei gece bu kala kayasn bir gecede
bin ayak nerdbn kesp cemi z-kymet eylarn
gemilere koyup Girid altnda vatan- asllar olan Suda
kalasna varup yine Suda'y amr ederler. Annin bu
kalaya Sudak derler. Hl kffrn bir gecede kesdii
kayadan nerdbnlar durur kim makdr- beer deildir.
Ve bu orta kaladan aa dzde,
Der-beyn- aa hisr
Yukaru kalay bu aa varo hisr ekl-i mukavvis
kuadup bir tarafdan bir tarafa orta kalay ihta etmidir.
Cirmi kmil bin adm dolanr ta ve metn dvrl
rabt- stvrdr, amm yaln kat haytu'l-acz-vr
eddd bin-y kavdir kim bir kalaya mbih dvr
deildir.
Ve cmle yigirmi drd aded sermed kulle-i
Kahkahlardr. Her kullelerin iki taraflarnda r-ke
beyz mermerler zre Ciniviz Frengi keferelerinin
tamgalar ve tasvrleri var. Ve her bir kulleyi bin eden
ban ve krallar ve belerin ekl-i acbeleriyle timslleri
var, zr bu kalaya bin aded kffr- Freng beleri imdd
etmeile bin olunmu. Yohsa yz ylda itmm bulmaz
bir hisr- kebrdir. Annin her bein sretleri her
kullede nineleriyle tasvr olunmudur.
Ve bu kalann handak bi-emri Hud kesme kaya
bir dere-i azm vki olmudur kim derk-i esfelden nin
verir.
Ve poyraz cnibine mefth ancak bir kapusu var.
Ve liman kapusu ve blar taraf kapusu dim kilidli
durur.
Ve bu kala-i kebr ire kefere zamn kmil bin
aded kk kk kilisecikler var imi. Hl durur,
amm iinde sr ve spalar balanr.
Ol asrda bu srun mamr [u] bdnl ol kadar
imi kim bu kala ire kayalara yapm biri biri zre
bin olunmu krk bin aded evler imi. Ol asrda mamr
[u] bdnlna hid-i dil hl krk bin aded blardr.
Amm hl imdi bu aa varo kalas ire {cmle} yz 1 Kurn, Tevbe 18; "Allh'n mescidlerini [...] onarrlar"
aded kiremitli ve bazs toprak rtl evlerdir.
______________________________________ 233
Ve cmle iki cuma klnur biri kalann mark
tarafnda dery kenrnda Sultn Byezd-i Vel cmii,
ta kubbeli ve ta minreli (...) ta gibi bir yumuak
tadan mebn cmi ve minre-i kadmdir. Amm bu
cmiin yine ol tadan oyma bir mihrb- nak-
bkalemn- ibret-nmnu var kim demin akl hayrn
olur. Gy Sivas eyletinde Keskin iinde eyh m
hazretlerinin cmii mihrb gibi bir musanna mihrbdr.
[136a] Amm bu cmiin kubbe-i lleri stnn
kireleri mrr- eyym ile fen bulmu. ye[t]:
1 nass zre tamr termme muhtc
cmi-i seltndir.
Kffr zamnnda bir zbek pdihzdesi deryda
tevbi [] levhkyla bu Sudak kalasnn Ciniviz Frengi
kfirine esr olup kral- dllin izniyle bu cmii tevbiiyle
bin eder. Annin kblesi drstdr.
Badehu bu zbek pdihzdesi evld- evlda
tensl bularak bin kadar mmet-i Muhammed
olurlar. Kffr- hksr bunlarn ok olmasndan havfe
dp bir gn bunlar cmide cem olup cuma namz
klarlarken kffr bunlarn cmlesin ehd edp bu
cmiin cnib-i erbaasnda defn eylerler. Ve hl dern-
cmiin ry- dvrlarnda hednn kanlar zhir
bhirdir.
Ve sad ehd zbek ehzdesi dahi bir kubbe-i
l iinde medfndur. Bu cmi tarafnda asl evler
yokdur. Badehu bade'l-feth bu hed cmiin yine
Byezd Hn- Vel cmi etmidir, amm cematden
garbdir.
Ve bu mahalde Hac Bay mescidi var, amm
dkknlar ve hn [ve] hammmlar ve medrese ve
mekteb ve tekyeler yokdur. Kalann bir arz- hliye
kalm yerleridir, amm b u beleri gyet okdur. Ve
bu mahalde su dahi yokdur, amm azm su sarnlar
okdur. Lkin muattallardr kim henz std ellerinden
km su sarnlardr.
Ve bu Sudak kalas t yukaru i fener kalasna
varnca aa hisr ile kat kala olmu olur, amm
aa kalann garb tarafnda havlesi vardr, amm yine
bir vecih ile yanna varlmaz, zr her taraf sarpdr. Bir
yerden lam ve meteris ile handak kenrna varlmaz.
ll kesret-i muhsara ile zebn olur. Lkin bir tarafdan
eer imdd ve zahresi gelmezse zebn olup vere ile
Gedik Ahmed Paa alduu gibi alnr.
Ve aa kala kapusundan tara dere ar bir
mslim mahallesi var. Cmle iki yz aded toprak rtl
ve bir mescidli ve bir b- hayt emesinin namzgh
soffas zre ry- dvrda emenin trhidir:
emesr edp o kim buldu mahallinde vuk,
Zhir oldu sanasn ayn- hayt- selsebl,
2 Kurn, Tevbe 18; "Allh'n mescidlerini [...] onarrlar"
 Kand bu hayr- erfin ho dedi trhini,
Hac Ahmed emesi suyun ede cr Cell.
Bu emeden aa olan varoun dahi aasnda bir
kayadan bir kayaya varnca bir kat kala dvr dahi var, t
yukaru orta kala kayalarna muttasl Sedd-i skender-vr
bir dvr- stvrdr. M-tekaddem kefere zamn bir
azm varo- bender imi.
Ve dahi leb-i dery tarafnda bir azm vsi kemer
vardr. Ol derelerden akan sular bu kemerlerden gep
nie deirmenlere ve b u bostnlara urayup deryya
mahlt olurmu.
Ve dahi dery kenrnda bir liman varo var imi.
Kadrgalar yaplacak tershneleri anda imi. Hl eser-i
binlar nmyndr, amm hl liman elli pre gemi alr
al demir dutar yatakl limandr.
Hulsa-i kelm bunda eer dem olup mamr olsa
Krm cezresinin Merm- remi olurdu, amm yine
seyyhn- berr [] bihr ire Sudak kalasnn b u
beleri mehr- fkdr.
Memdhtndan: Hevs latf olup krk bin aded
blarnda nie bin maksreler ve nie bin matbah ve
hcreleri ve musanna kh- Havarnaklarnda nie bin
fskiyye-i havz u fevvreli kasr(?) nzhetghlar ile rste
ve gn-gn nimenler ile prste olmu Sudaklar
blardr kim rub- mesknda Konya'nn Merm-
[re]mi ve Malatiyye'nin Aspuzu'su ve Mara diyrnn
Deride b ve Tebrz-i dilvzin Cihnh hybn ve
m- cennet-memn Mze blar ve R[m] diyrnda
Peoy- dilcy Sirem-mnend b- remin Brdhne'si
ve slmbol'un Gksu'yu ve Kzhne'si ve bu Krm
diyrnn Sudak b Rm u Arab u Acem'de mehr
olup bu Sudak blarnda zevk edenlerde asl sud
olmazdr.
Memdht- msmirtndan: Evvel beyz kiraz
ol kadar bdr ve hohordur kim Bosna diyrnda
Banyaluka ehr[i] kirazndan bdr ve lezz(?) bdrdr
kim iki kiraz bir esed guru ile denk--denk gelmidir.
Ve ne kadar bir dem kirazn tenvl etse asl ve kat
vcda sklet vermez. Gyet seru'l-hazm bir gne bdr
beyz ve hs glnar, yan kiraz olur.Ve ayvas da
memdhdur.
Elmas rub- mesknda yokdur. Hatt Malatiyye
Aspuzu bnn nzl elmasndan ve Rmeli'nde
Kstendil b elmasndan bu Sudak tffh mehr-
fkdr kim misk-i amber gibi ryiha-i tayyibesi vardr.
Hatt musannifn ve mellifnden (---) (---) kimesne
[136b] (---) nm kitb dibcesinde "Ve rhin rh rhn
misle tffh ve billhi itasm, amm yasm"1 dedii tffh bu
Sudak b elmasdr kim zmit sanca msnda
Kocaeli ehrinin misket elmasndan lezz ve hohor ve
ho[]-lezzet bu Sudak yablokasdr kim asfaru'l-levn
sekizi bir vukyye gelp iinde ekirdei kar(?)
1 Elma gibi faydas boldur. Utanacak eyden Allah'a sn.
______________________________________ 234
tffhdr kim tenvl edenin dimlar muattar olup
gyet mukavvdir. Hatt beyz kutular iinde pembelere
bu elmalar sarup sarmalayup Krm hnlarna ve
Sene 956. sultnlar vzerlarna nie yz kutu elmay hedy
gtrrler. Hussan nie bin kutular ve nie yz sepetler
ile pembeye sarlm mmessek elmalar gemilerle t
slmbol'da l-i Osmn pdihna ve ulemya ve
vzerya hedy gtrrler. Henz letfeti ve halveti
bk olup tl- zamnda rengine taayyr gelmeyp gy
eceresinden henz kopmu gibi lezzdir. Hulsa-i kelm
Sudak elmas gibi bir elma olmazdr. Hud ziyde ede.
Bu kalay dahi seyr [] tem ve ziyret edp yine
iml cnibine blar ire zevk u saflar ederek (---)
satde (...) yolundan,
Der-sityi-i yayla- rem Tat eli: Bir kh-
blenddir kim zirve-i alsndan cmle Krm adas ekl-i
mselles rygn tem olunur, zr[] mezkr Suda'n
ark ve garb taraflar cmle Tat eli dalardr, amm
yine cmle Kefe eyletidir. Lkin sarp dalar ve belleri
okdur. Ve cmle halk Rm ve Laz kavimleridir kim
Rm lisn syleirler. Cmle on be bin kadar tfeng-
endz Tat kavmidir. Bunlarn dani Rmca kelimtlar
arasnda baka stlhlar var[dr].
Der-fasl- lehe-i mahss- stlht-
kavm-i Tat- Murtat
..................(3 satr bo)....................
Zr Tat eli nevhleri Krm cezresinin kblesi
tarafnda bir burun ucunda vki olmaile sapa yerde
olup baka bir gne ar kelimtlar vardr. Ne Urm
lisndr ve ne aata [ve] Laz kavmi lisndr. Hemn
baka bir leheleri var, amm kendleri tekellm
etdiklerinde dem hayrn kalr.
Amm bu Tat eli nevhlerinin b [u] hevs sev-
hildir. nciri ve zm [ve] nr ve zeytnu ve limonu ve
turuncu ve gn-[g]n meyve-i bdrlar olduu
Besary evsf mahallinde mufassal tahrr
olunmudur. Amm bu dalarn iml cnibleri sahrlar
olup cmle Tataristn'dr kim iddet-i itsndan aalar
ve meyveleri olmaz.
Andan bu Tat ellerin dahi yine seyr [] temlar
edp nie mamr kurlar ubr ederek (---) sat dahi
semt-i imle gidp dalar ve ormanlar aup,
Evsf- tahtgh- kadm, yan kala-i Eski
Krm
Sene (---) trhinde Krm adas Ciniviz Frengi
elinde iken [Ta]tar hnlardan (---) Hn Krm'a mstevl
olup leb-i deryda olan sarp kayalardaki Tat eli dalar ve
Kefe kalas ve Sudak kalas ve Menk[]b kalas ve
Balklava kalas ve nkirmn kalas ve Sarkirmn kalas
ve nie kalalar dahi kffr elinde kalup cezre-i Krm'n
nsf sahrlar olman t Or kalasna varnca Tatar'n
olmak zre kffr ile akd-i sulh edp cezre-i Krm'n
nsf Freng'in ve nsf Tatar'n olup kalr.
 Ol asrda zbek pdihnn bir lken olu ticret Der-beyn- ekl-i kala-i Eski Krm
tarkyla bir brhne-i azm peyd edp bu Eski Krm Kalas marib tarafyla mark cnibleri alack
yurdunda meks eder. Hikmet-i Hud ol gece bu zbek toprakl zemndir kim alak dalarn arasnda bir vsi z
pdih krbn halkn, kffr gelp nehb [] gret edp iinde bir dzlk yere vki olmu bir sevd- muazzam
bu kadar ml- fir[v]nlar ile kffr- hksr bir tarafa imi. Kalasnn cirmi diren-mdr on yedi bin adm bir
gitmede. Pdihzde kayd- dnydan zde olup sfl-i ekl-i murabba ve mutarra ve musaykal ta bin bir
yed kalr. Hemn ehzde krbn halkyla Sudak kralna kala-i ran imi. Hl baz yerlerinde dvrlarnn
varup tazallum ederler. Derhl kral- dll- dil bunlarn mnhedim olan yerleri zhir bhirdir.
cmle nehb olunan mllarn tahsl eyleyp bunlara nie Ve bu Krm- atk zamn- selefde eyle mamr u
ihsn [u] inmlar edp dil-nvzlklar eder. Bu krbn bdn bender-bd- muazzam imi kim cmle bin
halk da grrler kim kral bunlara meyl-i mahabbet ile aded mihrb- mabedgh- seltn-i selef var imi. Bir
mumele ederler. Hemn cmle krbn halk krala kimse bir kimsenin cmiine varup ibdet etmee
yalvarup, tenezzl etmeyp kendi tevbi [] levhkyla yine
"Senin adletin konuluunda skin olup mlmz kend bin etdii cmiinde namz klarm.
talava urulduu mahalde bir kala ekilli bir bin edp Ve cmle bin aded hammm- ren ve cmle krk
iinde skin olup kralm ile bey u ir edp sye-i bin aded dkkn ve cmle bin aded bin-y lken hnlar
himyende ho ge[in]elim" dediklerinde krala bu ho- ve cmle yz altm medrese ve cmle krk aded
yende cevb- b-savblar [137a] ho gelp, imret-i dru'z-ziyfe ve cmle bin aded mekteb-i sbyn
"Varn murd edindiiniz yerde bir kala ve ehir ve cmle iki bin aded emesr- ayn'l-haytlar ve
yapup skin olun" dey izin alup gret olduklar yerde cmle yz aded tekyegh- dervn ve cmle
bir kala bnyd etmee balayup ismine Karm kirmn yerde bezzzistn ve cmle yedi aded kappnhne ve
derler, yan Karm hasmlarndan mllar tahsl edp cmle iki bin yerde seblhne-i atn ve cmle bin alt
intikm aldklaryn Karm kirmn dey tesmiye yz mahallt- mminn ve cmle bin aded mahalle-i
ederler. Badehu "Karm"dan Krm galat- mehr kalr. kefere ve Yahd ve mun ve cmle iki bin aded sary-
Badehu cmle Ht ve Hoten'de ve rn u Trn'da erf [u] ayn ve cmle yz aded mihmnsary-
ve diyr- Belh u Buhr ve Horsn'da olan cemi krbn ve cmle alt yz yerde vekle-i garb'd-diyr-
sevdgerler zbek pdih olunun Krm cezresinde mcerredn ve cmle yetmi aded d[ru']-if-y
bir kala ve bir ehr-i muazzam etmee mberet bmristn ve cmle alt yz aded siyb- tahhn ve
etdiin mezkr bzergnlar iidp Krm'a gelp cmle krk bin aded h- m-i hnedn ve cmle yz
ehzdeye ml- firvnlar ile imdd edp bu Eski aded mesregh- pr [] cvn ve cmle iki merhale
Krm' eyle mamr [u] bdn ederler kim gy cezre-i yerde yz yetmi alt bin aded b- remezt- ayn ve
Krm'n bezzzistn olup bir ylda yedi kerre yz bin cmle sekiz yz altm aded kense-i rhibn-
zbek ve Mool ve Bool ve Kpa u Kumuk ve gayri Mdisiyn, hulsa-i kelm bu sevd- azmin bir
diyr kavimleri cem olup gnden gne bir sevd- ucundan nihyetine bir merhale yer imi.
muazzam olur. Bu ehr-i muazzam amr iken ol asrda edm-i
te bu Eski Krm ehrinin sebeb-i bins bu vech arzda mamr olan belde-i muazzamalarn ibtids kh-
zre olup krk ylda itmm bulmu bir diyrdr kim nie Elburz dibinde ehr-i Irk- Ddyn ve sevd- Bakhn
kerre bu Eski Krm sebebiyle Hulg Tatar ve Cingiz ve sevd- Ejderhn ve sevd- Alatr ve belde-i azm
Hn Tatar ve Timur Leng Tatar ve Tohtam Hn Sary- Ejderhn ve ehr-i Ejderhn ve bild- Irk'da
Tatarlar Krm'a gelp nehb [] gretler edp Medyin ve sevd- azm Kfe ve Bender-bd Nh-
gitmilerdir. hr yine amr etmilerdir. Nie mlkdan vnd, yan Nihvenddir ve ehr-i n ve ehr-i Mn
mlka intikl etmi bir dr- diyr- atkdir. ve ehr-i Kgar ve ehr-i Dbl ve Msr- Khire-i
hr- kr devlet-i Krm Cuci Hn'a intikl eder Muizziye ve m- Dr's-selm ve Haleb'-ehb ve
kim hl hn- lnlarn Krm'a ibtid mlik olan Antakiyye ve Kayseriyye ve Konya [137b] ve ehr-i
ecddlardr. Sivas ve kala-i Bursa ve kala-i Kostantiniyye ve kala-i
Andan sene (---) trhinde bu cezre-i Krm Mengli Kavala ve kala-i mednet'l-hukem ve'l-kudem Atina
Geray Hn inetiyle Sultn Byezd-i Vel destine ve ehr-i Paris ve ehr-i Kurtuba ve ehr-i Amstrdam
Ciniviz Frengi elinden kabza-i tasarrufa alup bu Eski ve ehr-i kala-i Kamer'l-kum, yan Akkirmn.
Krm kalasna dahi l-i Osmn mlik olup yine Mengli Bu zikr olunan ehr-i kl- azmler birer gnde
Geray Hn'a bu Eski Krm' ihsn eder. devr olunmaz sevd- muazzamlar iken bu ehr-i
Hl hnlar hkmnde olup kalga sultnlarn Krm- Atk mezkr ehirlerden muazzam ehr-i azm
emnlerinde hkm eder. Ve yz elli ake pyesiyle erf ve mamr u mzeyyen imi, amm hl mezkr
kazdr. Ve cmle (---) aded nhiye kurlar vardr. Gayri imretinin sr- binlar ve kbblar bir fersah yere
hkimleri yokdur. Ve kala dizdr ve kala nefertlar varnca cmle durur. lerinde dem ve demzd
dahi yokdur, zr Krm cezresinin i elidir, serhad yeri olmayup bm u gurblara iyn ve mr- mr yanlara
deildir. mekn olmu bir ehr-i harbistndr.

______________________________________ 235
 Der-beyn- harb-i ehr-i Eski Krm
Ahlsi gyet ank bzergnlar olup mllarnn
zektlarn vermeyp kuvveti olanlar asl hacca gitmeyp
garb'd-diyrlara ve fukar ve meskn ve zuaflara
riyet ve ikrm etmeyp msfir katlanmaz olup hisset
denetlerinden kapularn kapayup ulem ve suleh ve
gureblardan yzlerin saklar oldular.
Hikmet-i Hud: Bir gece bir zaf beze miskn fa-
kr derv-i dilr kda kymetde ac u zc ve uryn bir ile hedy gtrrler. Ve annin cmle kefereleri bal
kmiybun dervezesine gelp berk-i hazn gibi ol hizn
derv ditreyp "eyen lillh" dey feryd eder. Asl bu
dervin ferydna ve yzne bir ferd-i ferde nazar
etmeyp dervi kovarlar.
El-hsl her kanda kapular nne varup "eyen
lillh" dedike ferydna kimesne bakmayup msferete
kabl etmezler. Ol derv her ne hl ise bir kne ve
pnede pinhn olup zr zr her ne hl ise sabh eder.
nki vakt-i seher oldu, bu derv eline bir
menefe, yan sprge alup Krm ehrinin sokaklarn
sprmee balar. Hemn ol gnden ehir ire halk
sprlp kimi lmee ve kimi gmee balayup bir dey tahrr olunmudur.
yla varmaz, byle bir sevd- azm harb [u] yebb kalup
mezkr derv harbistn olan hnednlarda oturup zevk
[u] saflar edp ol dahi hirete intikl edp hl Keml
Ata Dede hazretleri cenbinde medfndur.
te Krm- Atk'in harbistn olmasna sebeb
budur. Eer bu hakrden sul olunursa bu kadar
amristn bdn vardr kim tahrr etmisin denilirse
hl bir merhale yerde yz bin kadar sr- bin kbblar
mheyy durduundan mad Krm kapusu i yznde olunup mnakka tavan zre kiremit rtl ve bir kble
Mengli cmiinin kurbunda bir amd- mnteh
mermerin sadrna cemi imret-i Krm' evkf
shiblerinin esmlaryla tahrr etmiler. Hakr andan ahz
edp bu mecma-i msevvedtmza tahrr etdik.
nallh dahi mahalliyle bk olan imretleri henz
terkm olunur. El-hlet hzih kelm zre,
Krm- Atk'in imretlerin beyn eder
Evvel cmle be aded mihrbdr. kisi Cuma ve
gayriler mahalle mescidleridir.
Ve cmle bir aded eski hammm var.
Ve cmle drd aded mahalle-i mslimndir. Ve
cmle bir mahalle-i Yahd ve be mahalle-i kefere-i
Rm ve Ermenlerdir.
Ve cmle be yz aded yine c-be-c tahtn ve
fevkn krgr bin ve kiremit rtl mamr evleri var,
amm birbirlerinden seyrek hnednlardr kim
hemcivrlar gidp baz evler meydnda kalmdr.
Mad ehr-i kadm ii b u beler ve ayr ve Be Hn edme bereketehu ve yezde saltanatahu fi'l-lemn, Bay
tarlalardr.
Ve cmle iki tekye-i dervn ve cmle iki medrese-i
limn ve cmle bir aded mekteb-i sbyn ve cmle bir
hn ve cmle yigirmi aded kiremiti ve destici dkknlar
var ve yigirmi aded dahi gayri rs dkknlar var.
______________________________________ 236
Ve bu ehr-i atk ire iki yerde dereler vardr.
Zamn- kadmde anlarn kenrnda olan imretleri
harb-bd srlarn tahrr etsek bir harb-nme olur. Ve
b [u] hevs gyet latfdir. Ve,
Memdhtndan: Beyz gme bal rub-
mesknda nazri yokdur. Zr misk-i amber-i hm gibi
ryiha-i tayyibesi olup tenvl eden demlerin dimlar
muattar olup baln ve sar yan vilyet vilyet destiler
ve ya komak in toprak desti ilerler. Ve bir tn-i
amber-i n-misl hk-i pki var kim gn-gn surh
bardaklar ve anaklar ve hob kseleri ilenir.
Bu ehrin amristn trhlerin beyn eder
Evvel cmleden Ulu cmiin kapusu zre cel hatt
ile tahrr olunan trhdir:
Elhamd lillhi al lihi. Ve sallallhu al
Muhammedin ve ale'l-beriyye. Ve hulefih emr hze'l-imreti'l-
mescidi'l-mbrek. F eyymi devleti'l-hn'l-azam Mehemmed
zbek Geray Hn.
Amm bu mescidi cmi etdiklerine minber zre
tahrr olunan trhdir:
Kad emere bi-ini hzihi'l-minberi'-erf el-mkerrem
zrriyeti's-seltn Mengli Geray hn bin Hac Geray Hn
hallede mlkehu. Sene 918.
dey tahrr olunmudur.
Bu cmi ire drd aded stn- mntehlar vaz
[138a] kapulu cmidir. Ve bu kble kapusundan
mihrba varnca tlu iki yz ayak ve arz yz elli ayakdr.
Ve tarz- kadm bir mnakka mihrb minberi var kim
sihr-i mbndir.
Andan bu cmiin mihrb nnde nci Be Htn
medresesinin kapusu zre tahrr olunan trhdir:
Emere bi-imreti'l-medreseti'l-mbreketi f zemni's-
sultn'l-dil Mehemmed Geray Hn hallede mlkehu el-hayru'l-
mahzariyye seyyid'd-dny ve emn'l-f nci Be Htn binti
Klburun Be (el-)emr'l-meri'l-merhmu'l-mafr, nevverall-
hu kabreh. F sene selse ve selsn ve sebi-mie.
tahrr olmudur, amm bu bb- azm gyet mnakka
ve musanna kapudur.
Andan Thir Be tekyesinin kapusunun kemeri zre
olan trhdir:
Bismillhirrahmnirrahm. Bniyet hzihi'l-imret al
ismihi's-seltn el-azam sultnu'l-berri ve'l-Acem hn bin Thir
B Al Htn zte muazzama ve emerehu'llhu'l-messere ibn
Tankatay bin Kutlu bin Timur bin Boa Bay,
dey tahrr olunmudur. Amm bu tekye badehu
mahalle mescidi oldukda bu merkm trhe muttasl yine
r-ke bir beyz mermer zre bir nzk hatt-
Mustasm ile tahrr olunan trhidir:
 Bniye imret hzihi'l-bukati'l-mbreketi bi-avnillhi ve
tevfkh al ismi e-eyh Al el-Bkr nevverallhu rhahu'l-
azz. Ve kne fi't-trh ve f sene ehr-i cemzi'l-hir ve fi'l-
yevmi'l-hmis ve'l-rn semne mie.
dey merkmdur. Amm hl cmi-i kebr olmaa
mstaiddir. Lal-gn krmz kiremit rtl bir krgr
kubbe-i azmli mescid-i kebrdir.
Andan Kefe kapusunun kurbunda el-Hac
Mehemmed cmiinin kapusu zre olan trhdir:
Ben hze'l-mescide'l-mbreke'l-hayrt f eyymi devleti's-
sultn'l-muazzam ve hkn'l-mkerrem d Geray Hn
halledallhu mlkehu ve ebbede saltanatahu vsti'l-emlikn,
el-abd'z-zaf'l-muhtcu'r-rc il rahmeti Rabbih Mehemmed
bin el-Hac Bayrm Hoca. Sene uhr- Receb seba semne mie.
tahrr olunmudur.
Andan rsya karb el-Hac mer mescidinin
kapusu zre merkm olan trhidir:
Emere bi-imreti'l-mescidi abd'z-zaf bin Hac mer el-
Buhr, trhi zi'l-kade sene ihd [ve] sittn ve sitti mie.
dey mahrrdur.
Andan rs iinde Paa Htn mescidinin atebe-i
ulys zre olan trhdir:
Hzihi imret'l-berriyyeti li-ehdi'l-merhmeti'l-mafre
Paa Htn al'd-devri'l-kameriyye.
dey merkmdur.
Andan yine rs iinde Keml Ata Sultn haz-
retlerinin kabr-i erfi yanndaki eme-i ayn's-safnn
trhidir: Evvel,
Ve mine'l-mi kll eyin hay,
ve
Keml Ata rhiyn ftiha.
Sene 1057.
dey tesvd olunmudur.
Hulsa-i kelm ve netce-i merm eer bu ehr-i
atkde olan b-hadd b-pyn hn ve cmi ve hammm
ve mescid ve tekye ve medrese ve gayri nie kerre yz
bin aded iinde ben dem olmayan imretleri trhlerin
tahrr eylesem hemn bir mecma-i tevriht olur. Hl
nie kerre yz bin aded bin-y azm henz std-
mhendis elinden km gibi bin-y metn olduk-
larndan hl dururlar, amm bm u gurb ve masasa ve
yarasa kularna lne olmu bir ehr-i azm-i harb-
bddr. Bu sinn-i slimizden sonra yine mamr u
bdn grmemiz Cenb- Allh myesser ede mn.
Hikye-i mnsib: Bu ehr-i atk amr iken bunda
ol kadar ank demler ve ml- dahme-i Efrsiyb'a
mlik bzergnlar var imi kim Krm kalasnn Kefe
kapusu i yznde bir tccr- ank bir cmi bnyd
etmee mberet edp nie bin dem cem olup kimi
ess hafrna ve kimi cibz cibs ve tn- trbna
alrlarken Ht ve Hoten ve n [] Mn'den bir ulu
______________________________________ 237
bzergn on katr deve yk misk amber-i hm ile
bin olunacak cmi nnden bu bzergn katr-
mehryla geerken cmi shibi eydir:
"Ey brder, (...) slr kfile salar kandan gelp
kanda barasz ve develerinizde ykleriniz nedir?" dey
sul etdikde brhne shibi sevdger tenezzl edp asl
cevb vermez.
El-hsl cmi shibiyle krbn mliki vfir lecden
sonra derhl cmi shibi on katr deve yk miski ve
amber-i hm ykdrup shibinin gz nnde cmiin
amuru iine bu kadar yk miski ve amberi ummllar
amur iine karup katup halt ederler.
Bzergn lem-i hayretde kalup vveyl derken
hemn cmi shibi bzergn hnesine gtrp bu
kadar tam- nefseler ile bir ziyfet-i uzm edp bade't-
tam on katr develerine on katr yk altun kzlga
ykledp,
"Var imdi brder-i cn-berberim" deyp bzer-
gnn htrn ho eder. de bu Eski Krm'da [138b] t
bu mertebe ml- Krn'a mlik ank bzergnlar var
imi, amm hl ahlleri bir akeye mlik deillerdir.
Ve badehu cmi shibi mabedgh tamm edp
ismine Amber-i n cmii dey nm korlar. Hl ol
cmi belde-i Eski Krm'n Kefe kapusu dibinde
vrndr. Kaan kim bir brn- rahmet yasa bk kalan
dvrlar misk amber-i hm kokar. Hatt bu hakr-i
fakr tecrbe in trbndan tee brakdm. Hakk ki
amber ryihas emm olundu. Ve hl bu ehr-i harb
ire byle nie yz aded cmiler harb olup dur[ur]. (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-beyn- ziyretgh- Eski Krm
Evvel Kefe kapusu kurbunda,
Ziyret-i Keml Ata Sultn kuddise srruhu ve ann
kurbunda Eski Krm'n harbna bis bd olan,
Ziyret-i Derv Harb rahmetullhi aleyh: Krm
halk bunu ziyret etmeyp "Lanetullhi aleyh" derler,
amm nefes shibi ulu sultn imi. Andan bzr yerinde
Keml Ata brderi,
Ziyret-i oban Ata kuddise srruhu. Andan Erikapu
kurbunda,
Ziyret-i Alemdr Sultn, sahbe-i kirmdandr.
Andan hammm yannda,
Ziyret-i Peneli Baba Sultn.
Bu ehir ire nie yz bin yerde kibr- kmmeln
Horsn ve Belh u Buhr[] ve Krm evliylar
medfnlardr kim hadd [] hasrlar yokdur. Ve nie yz
kibr- evliyullhlar ziyret eyledim, amm tahrri
mmkin deildir. Rahmetullhi aleyhim ecman.
Amm hl haytda olup Ulu cmide krk yedi sene
mnzev olup mstecb'd-dave maznne-i kerme bir
gz am Kr Ysuf Dede'nin himmeti hzr ola.
Hamd-i Hud eref-i sohbetleriyle merref olup du-i
hayrlaryla behre-mend olup esrra mteallk nie
kelimtlar olundu. Hud mertebesin dahi l ede. Bu
hakre buyurdular kim,
 "Hak Tel sana sadet-i dreyn verp seyhatden Kefe halkna Hak'dan erdi rahmet,
ayrmayup an-karb Dastn pdihna erp andan Ki oldu fethinin trhi efkat.
Acem vilyetine andan Maskov vilyetine andan Azak
vilyetine andan yine bana gelesin. Andan bir gayri Sene 880.
Krm cnibine de gelesin. Andan Osmnl'ya gidp Bade'l-feth ehzde Selm Hn bunda belerbei
bin seksen ylnda Malta'da Kandiye fethinde bulunup olmudur. Ve ehzde Sleymn Hn yine bunda
yurd shibi bolasn" dey nie gne rumz- knzlar belerbei olup tahtgh edinp l-i Osmn nmna
deyp hayr dular etdi. Allh hayrlar ile mukadder etmi sikke kesmilerdi. Hl darbhnesi ve tahtgh olan
ola, ves-selm. sary- ho-bins durur.
Bu ehr-i Krm' dahi seyr [] tem edp mark Sultn Byezd-i Vel tahrri zre eyletdir kim iki
tarafna 4 sat bayrlar aup, tulu ve tulu vzerlara dahi ihsn olunagelmidir.
Paasnn taraf- pdihden hss- hmynu 507.766
Der-fasl- ehrengz-i taht-gh- kadm sedd-i akedir, amm tmr ve zemeti yokdur, zr cmle hki
stvr- kala-i azm, yan hisr- Kefe-i hk-i Tatar hnlarnn kyleridir. Alaybeisi ve eribas dahi
pk-i Krm yokdur. Ancak ml defterdr ve dvn halfeleri vardr.
Lkin ehzde taht iken avular kethudsyla yz
Mverrihn- Ynniyn Latin ve frenc mverrih- aded avun ve avular ktibi el-hsl on iki kalem
lerinin kavl-i sahhleri zre Hazret-i Dvd aleyhi's-selm dvn hddmlar ref olmudur. Hl anlarn dahi
asrnda Cenave kral, yan Ciniviz ban Hazret-i Dvd'a odalar durur.
mn getirp ill aded veld-i peldleri Dvd dnine Amm hl bir hkimi dahi gmrk emnidir kim
mn getirmeyp babalarndan r-gerdn olup de liman kapusu dibinde elli nefer tevbitleriyle yende v
terk-i diyr edp birisi hl panya kurbunda Ciniviz revende gemilerden r-i sultn alup azm emnetdir.
diyr ola[n] ehr-i (---) de firr edp amr eder. Bir hkimi dahi bir oda yenieri aas ve bir oda
Andan bir karnda Akdeniz iinde yz pre cebeci aas ve bir oda topu aas sitne'den gelp
gemileriyle gezerek cezre-i Sakz'n b [u] hevs ve muhfaza eder.
hk-i amber-pkin beenp Sakz' tahtgh eder.
Ve iki yz dem ile Kefe kapudan be firkate ile
Bir karnda yine donanma gemileriyle Pozanta
deryda gezer. Ve yenieri ocandan dizdr ve yz
nm diyrn kralna, yan Kostantiniyye ehrinin eski
ismi Pozanta'dr, sonra "Makedon- Kbr" dey nm aded merdm-hisr ve cmle tu shibi sekiz aded
verdiler. Sonra Kostantin amr etdiiyn "Kostantin" kalann aalar vardr. Bir aceb knn k[id]e-i atkdir.
dediler. Netce-i kelm Ciniviz kral olu Pozanta kralna Ve muhtesib aas ve bcdr ve ehremni ve harc
dahl dp nie sene msfiri olup hikmet-i Br emni ve ehir subas ve balk emni ve mimr aas ve
Pozanta tekruru mrd olup Ciniviz kralzdesi Pozanta brtuba ve meremmtba ve msellim ve
ehri Rmlar zre mstakil bir kral olur kim Yanko ibn kimmakm ve siph kethudyeri (---) (---) (---)
Madyan gibi cihngr olmaa az kalup hl slmbol'da El-hsl krk aded asker hkimleri vardr.
Galata kalasnn drd katn da Ciniviz kral olu (---) Taraf- er hkimlerin beyn eder: Be yz ake
nm kral bin etmidir. mevleviyyet pyesiyle eyhlislm- mezheb-i Hanefsi
Badehu bin pre gemiler ile Karadeniz'e kup vardr, amm fi ve Mlik ve Hanbel mftsi yokdur
Bahr-i Siyh'n yemn [] yesrnda her ne kadar kl- ve iktiz da etmez, amm lzm olursa yine Hanef
metneler ve ehr-i bender-i azmler var ise cmle mftsi mkil-klk eder.
kabza-i teshre alup badehu bu Kefe kalas limanna Ve bir hkim-i er dahi slle-i l-i Muham-
lenger-endht olup grse kim b [u] hevs latf nebtt med'den nakb'l-erfdr. Ve bir hkim-i er dahi
[u] giyht firvn ve enhrlar cr ve revn bir cy- yz ake pyesiyle gy mevleviyyet bir kazdr. Beher
em[n] ve bir latf liman olduun gr[p] "Tz bu sene kadya (---) pre nevh kurlarndan ber-vech-i
mahalde bana bir kala bin edin" dedikde asker-i dery- adlet bin guru p-tahta mahsl olur.
misl ve nie bin umml ve nie bin std- kmil Paasnn cevz-i maddu hslarndan on alt bin
bennlar p yedi ayda yedi kapulu bir kala-i muazzam guru olup bc- bzr ve crm [] cinyet ve salb [u]
bin edp kral kendi ismi ile, Kefey(?) Ban dey nm siysetden dahi ve gayri mahsltlar ile cmle beher sene
korlar. Galat- mehr evl olman bana bann yigirmi alt bin guru olur, amm Monla Gan Paa ve
kaldrup Kefe derler, amm baz mverrihn Kefa'dan Ak Mehemmed Paa ve Sarho brhm Paa krkar bin
galat Kefe derler, yan kef yeter demek ola derler, bunu ve ellier bin guru tahsl ederlerdi.
yazmlar. El-hsl bnsi ve sebeb-i tesmiyesi blda Ve bir hkim-i eri dahi ehir kapusu nibidir. Biri
tahrr olunduu gibidir. Amm sene (---) trhinde dahi muhtesib nibidir. Biri dahi tara (---) nibidir.
Sultn Byezd-i Vel asrnda b-inet-i Mengli Geray
Hn be-dest-i Serdr- muazzam Gedik [139a] Ahmed
Paa Ciniviz Frengi elinden kuvvet-i bz ile feth
etdiine trh-i zbdr:

______________________________________ 238
 Eylet-i Kefe'de olan livlar bildirir ber anlar da ne s ve ne mut harbe ucuyla geinp
Cmle yedi aded mr-i livlardr. Evvel Kiri kalas ed-y hidmete gelmeyp khce Krm hnlarna gelp
sanca ve ada-y h Taman sanca ve Tat eli sanca gidp baz eyleri mrcaat eder oldular. Amm tatyb-i
ve Azak derys ire Balsra sanca, bu liv beinin htrlaryla mukayyed olacak lzml ulfesiz erkezistn
kurlar olmayup yigirmi pre firkateler ile Azak denizin askerleridir. Geri mselmn ve bir mezhebde deiller-
muhfaza eylediiyn Kefe gmrnden on kse dir, amm Hud dahi ziyde ede, bir gne mahbbu'l-
salyne alr, knndur. kulb da demleridir kim mselmnl ve kfirlik nedir
Ve sanca- Adahon bei oka boazn ve Yeleke bilmezler, amm har [] neri de inkr etmezler, bir
boazn ve Azak denizi boazn ve Kuban nehri boazn turfe garb demlerdir.
ve Temrik kalas boazn on pre firkateler ile muhfaza
etmek artyla bu dahi Kefe mlndan on kse salyne Kefe eyletinde olan kazlar ayn eder
ml alr. Evvel Kefe ile cmle yedi kaz yerdir. btid Tat eli
Ve Azak kalas sanca, bunun dahi bei yigirmi ve Balklava ve Sudak ve Menkb ve Kiri ve Taman ve
kse Azak bal dalyanlarndan ml alr. Temrik ve Azak kazlar bunlardr.
Ve Kefe sanca, paalarn tahtghlardr, amm Ve cmle sekiz aded voyvadalklar yine ol
sene 1067 trhinden ber Kefe vezrlerinin tahtghlar kazlardadr. Bu voyvadalklar hslarndan tahsl olan
kala-i Azak olup Azak bei ref olup kala-i Kefe gibi bir ml ile paas bin askerle sefer eer. Eer erkes
ehr-i muazzam kimmakmlk oldu. Dn [] devlete beleri gelirse yigirmi bin asker olur, ve's-selm. Hud
Kprl Mehemmed Paa eyi etdi, amm Aza' dahi ziyde ede.
muhfaza eden vzerlara azb- elm oldu. Der-beyn- ekl-i zemn-i kala-i Kefe: Kara-
Ve eylet-i Kefe'nin bu mahalde yedi aded sancak- deniz shilinde bir krfez liman- azmin cnib-i garbsi
lar knn zre tamm oldu. ve cenbsi arasnda leb-i derydan t Yaprakl da nm
kh- blendin zirve-i alsna varnca ekl-i mukavvis bir
erkes vilyeti beleri knn zre Kefe'ye eddd seng-i mutarra bir kala-i hzr-b- li-ecl-i
tbilerdir anlar bildirir sava kirmn- cy-i emndr.
Selm Hn- Sn asrnda zdemirolu Osmn Paa Diren-mdr cirmi sekiz bin admdr kmil. Hatt
sene 991 trhinde irvn ve amk'ya erkezistn'dan Selnik kalasyla admda ve dem ile pr olmada birdir.
giderken belerin Kefe eyletine tbi edp rehinlerin Amm bu Kefe'nin kara taraf alt bin admdr, dery
almdr ve kends de Kabarti beine bir criyesiyle bir taraf kmil iki bin admdr. Hatt kerre kendi
olun koyup Kabarti'den bir kz alup ber-y maslahat hatvemle admlammdr.
erkezistn ile akrab olup yetmi bin aded erkes Amm kara taraf biri biri ardnda iki kat Sedd-i
bahdrlaryla Gence ve irvn ve amk ve Tiflis [ve] skender-vr hisr- stvrdr. kat hisr elli arn l
Tomanis'i ve Demirkapu'yu ve irvn' ve ehr-i Serr'l- ve be arn enli dvrdr. Dahi nndeki dvr otuz
ln' ve ehr-i Ere'i ve ehr-i Niyzbd' ve ehr-i arn l ve yedi arn enli Sedd-i Yecc-vr fl cssesi
brn' el-hsl yetmi alt pre ehr-i azmleri erkes kadar iri talar var. Dahi nnde fecc-i amk yigirmi
beleri ve Dastn pdih yeleri ile mezkr kalalar arn derin kesme kaya handak elli arn elli handakdr.
feth edp Kabarti belerinden skender Bei Kefa paas Kapular nnde haeb cisrleri var. Hn-i muhsara ve
edp Taman cezresin erkes kavmiyle doldurup Azak muhtarada csrlar kaldrup kalann demir kapularna
kffr Kazak' Karadeniz'e karmaz oldu. dayarlar.
Evvel erkes beleri cezre-i Taman'dan ark Ve bu kara tarafnn iki kat dvrlarnda cmle yz
cnibinde yetmi konak yer t kh- Elburz'a varnca on yedi aded gn-gn burc- brlar var. Ve cmle iki
cmle salyne ile krk aded erkes beleri vardr. l-i katnda iki bin alt yz aded dendn- bedenleri var,
Osmn'n bir seferi olsa Kefe paasyla sefer ep amm leb-i deryda ancak bir yaln kat dvr var, kaddi
salyneleri yerine ab ve kebe ve yay ve tfeng ve brd yigirmi arndr ve be adm enli dvrdr, amm leb-i
ve kurum asdar ve bez ve boas alup Osmnl eli dery olmak ile bu tarafdan asl handak yokdur, amm
altlarndadr. Azl [u] nasblar yine l-i Osmn kulleleri ve dendn- bedenleri okdur. Lkin ne kadar
hkmndedir. Bir bei lse yerini oluna yhd kulle ve bedenleri olduu malmum deildir.
akrablarnn bir mstahkkna ihsn olunur. Amm Ve bu zikr olan kalann diren-mdr etrflarnda
[139b] tu ve sanca u bayra u tabl [u] alemleri yokdur. cmle on iki aded bin-y azm ve metn kav cmle
Lkin tablbzlar vardr. T zdemirolu Osmn demir kapulardr, amm drd aded bb- sedd-i
Paa'dan beri l-i Osmn'a gyet mut [] mnkd haddlar kara tarafndadr.
idiler. Evvel Kulle kapusu cnib-i yldza nzrdr.
Sene 1031 trhinde Hotin'e l-i Osmn'n Sultn Andan yukaruya gidp Yakb Ata kapusu semt-i
Osmn seferinden ber mezkr erkes belerine Kefe cenba mekfdur.
defterdrlar vazfe-i muayyene-i salyneleri kat olaldan Andan kble tarafna Ysuf Hn kapusu mefthdur.

______________________________________ 239
 Andan yine kble yanasna alr Arslan kapusudur. Bu dvrn cmle be aded kapular vardr. Bei de
Bu mezkr kapular ikier kat bb- haddlerdir kim ehir ilerine alr haeb kapulardr. Zamn- kadmde
ddebnlar ve gmrk kolcular dim nigehbnlk cmle demir kapl imi.
edp vakt-i gurbda sedd-i bb edp mifthlarn her eb Evvel aa rs yolunda Dede furunu dibinde
yenieri aasna teslm edp ale's-sabh yine alup du ve Atl kapusu demenin vech-i tesmiyesi oldur kim bu
sen ve glbng- Muhammed ile kapular kde kapunun atebe-i ulys kemeri altnda bir beyz
ederler. Amm ehzd[e] Selm ve ehzde Sleymn mermerden bir ta at zre yine bir ta dem ata svr
Hn bu Kefe'de hkim iken her sabh her kapuda birer olmu. Atnn aya altnda bir ejde[r]hnn yine tadan
kurbn du ile kesilp kapular aarlarm, amm imdi sreti var. Annin bu kapuya Atl kapusu derler.
bir tavuk bile boazlamazlar. Bu haberi iki yz yanda Hakk ki std- mermer-br aceb tuhfe at sreti
kart Tatarlardan istim edp kurbn ahvlin yazmm. kazm. Gy ki z-rh durur.
Amm dery kenrndaki dvrda cmle sekiz aded Andan te Hammm kapusu, andan (---) (---) (---)
kapulardr. kisi liman kapulardr kim gyet musanna (---) (---) (---) (---) (---)
bb- latflerdir. Ve bu Freng hisrndan yukaruda,
Biri iskele kapusudur kim cmle ketler anda ya- Sityi-i Nrin Hisr: Bu kala tara byk hisrn
narlar. Ve gmrk emni bu kapu tarasnda gm- cnib-i arksi kesinde bir sarp kayal pte zre bir
rkhne-i azmde oturur leb-i deryya nzr hnin ve buruna vki olup deryya havle kaya-y mehb zre bir
penereleri var bir mkellef emnhnedir. Ve Kefe Sedd-i Sikender nrin kaladr kim cmle ehre havle
paalarnn kat-ender-kat sary- cihnnms bu iskele olman ehrin her hnedn sr- binlar bu kala-i
kapusu zredir. Cemi dvnhne ve hcrelerinin lden nmyndr. Selm Hn ve Sleymn Hn ve gayri
hnin ve revzenleri limana nzrdr. Ve bu iskele ehzdegnlar bunda hkimler iken sarylar ve
kapusunun tarasnda kapudan ieri girirken sa tarafda darbhneleri ve trbe-i pr-envrlar cmle bundadr.
kala dvrnda yere yakn aded dem bzlar Bu kalann etrf yaln kayalar olmak ile handak
kalnlkda demir halkalar vardr kim ilerinden demler yokdur ve handak olmak da muhldr. Ancak Freng
gemek mmkindir. Limanda lenger-endz olan gemiler hisrna alr bir kapusu var. Ve krk elli kadar evleri ve
klar bu demir halkalara balarlar. bir cmii ve gll anbr ve cebehne hcreleri ve dizdr
Andan Balkbzr kapusu, bu yaln kat demir hnesi var, gyet metn ve mstahkem hisr- stvrdr.
kapudur. (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Andan Boyac kapusu, bu dahi yaln kat kk Evsf- cevmih-y seltn-i zhidn- nidn:
demir kapudur. Cmlesi altm aded mihrb- muvahhidndr. On adedi
Andan Orta kapu, bu dahi kk hadd kapudur. salt- Cuma ed olunur eyne tamlardr.
Andan Kk kapu, bu dahi demir kapudur. Cmleden cmi-i seltn tara byk kalada
Andan Lonca kapusuna Urn kapu dahi derler, ehzde Sleymn Hn: Bunda hkim iken bin
dim mesdd durup hn-i mahalde alr. etmidir. Cemi endern u brnunda cmle imret-
Bu zikr olunan sekiz aded kapularn cmlesi limana lerinin kbblar russ- hs- nlgn ile mestr bir cmi-i
mekf ilek kapulardr. Ve cmle cnib-i [140a] imle pr-nrdur. Kble kapusundan tlu mihrba varnca yz
nzr deryda nleri kumsal yerlerdir. Cmle yz on yedi elli ayakdr. Ve bir yanndan bir yanna arz kmil yz
aded kulle-i bllardr. ayakdr. ki yan kapusu ve bir kble kapusu vardr. Tara
Ve bu kalann endern [u] brnunda kalaya soffalar alt aded stnlar zre be aded musanna
muttasl sr- bindan bir ey yokdur. ll mr gmrk kbblardr. Dern- cmi bir hayli vsidir kim cmle
ve paa sary vardr. Cmle kaladan alarka binlardr. on bin dem alr. Amm rs-y bzr iinde vki olup
Geri dery taraf dvr alakdr, amm kulleleri ve darack zemnde olmak ile tara haremi kkdr,
bedenleri ve karavulhneleri sk skdr ve khce kala cmiinin byklne gre deildir. Ve minresi ve
dvrlarn dery talattumu der. Annin leb-i deryda minber mihrb tarz- kadm srlardr. (---) (---) (---)
handak yokdur. (---) (---) (---) (---) (---) Andan,
Evsf- i hisr- kala-i Kefe: Bu i kalaya ahl- Mft cmii: Bu dahi kurum ile mestr bir
yi vilyet Freng hisr derler. Bu dahi ol tara kalann musanna ta minreli cmidir. Bu cmi-i nazf
cnib-i arksi taraf kesi iinde bir kat blme kala kapusunun i yzndeki tahrr olunan cel hatt- latf ile
dvrl metn kaladr. Lkin tara byk kala gibi trhi budur:
iltiftda deildir, zr ehrin iinde kalmdr. Cmle
dvr iki bin germe adm handaksz blme eddd ta uria'l-bin bi-himmetih,
binl dvrdr. Lkin bu kalann dery taraf tara kala Bi-ineti'l-meliki'l-mun,
dvrndandr. Hemn bu Freng dvr ehir iinden Mfty erin hdimn,
blnm bir kat enli ve l dvrdr. Bi-mevleviyyeti emri'd-dn,
Ve hve'l-lez kne ismeh,
Ms e-erf el-miskn,

______________________________________ 240
 Nime'l-(...) hzihi,
z ammereh li-bidn,
Kabile'l-ilhu bi-lutfihi,
Hdemtehu li-eri'l-mbn,
Vazaa'l-essa ve-errahahu,
Ve le nime dru'l-mttakn.
Sene (---)
Bu trh bir hsn-i hatt- sls ile r-ke mermer
zre altun ile tahrr olunmudur. Ve yine bu cmiin
tara harem kapusu zre tark-i mme nzr olan trhdir:
Mslimn-y biy (---) (---) nemz,
Ha lillh ki gyemet tevbh,
Fikr kn zi-nemzem n buka,
Niyyetn li's-salti d trh.
Sene (---)
Andan Yeni cmi: Bir mabedgh- mferrahdr.
Karb'l-ahd bin olunmaile Yeni cmi derler. Kur-
umsuz kiremit rtldr.
Andan Glba cmii: Bu dahi kiremit ile (bir)
mestr bir mezgit-i mamrdur. Andan Yenikapunun i
yznde,
Tcir Hac Neb cmii: Kurumlu bir musanna ve
kadm cmi-i azmdir. Kapusu zre trhi budur:
L ilhe illallh, Muhammedn Resl[allh],
Bismillhirrahmnirrahm,
Tahrrinden sonra
[Kad] ben Hac Neb Tcir zaf [140b]
Mescide'l-aks li-debin el-imm,
Kle ehlu'l-kadri f trhih,
Vehve ss'l-kabeti huldn enm.
Sene (---)
Andan K[b]le kapusu cmii: Kurumsuzdur,
amm gyet musanna cmidir kim byk kble kapusu
kanadlar eyle hurde nak- bkalemn- ibret-nmn
oyma islimi ve kfe-i gn-gnlar oyulmudur kim
hezrfen Ressm Bursal Fahr elebi kzdan eyle
oymalar oymaa kdir deildir. Hudya ayndr kim
erbb- marifet olan bilir, bu bb- muallda ol kadar
rn kr kalemkrlk marifeti var kim gy sihr-i
helldir. Geri Ciniviz levhasna oyulmudur, amm bu
gnde eyle musanna dervezeyi em-i ben dem gr-
memidir. Hatt bu kapu zre trhi budur:
Hzih bukatun mbreketn,
Bi-niyyetin li'llhi merreten uhr,
Sre trh hatmi mebnh
Mescidn ssise ale't-takv,
Smme'ctemeat tedduhu iz,
Maahu cm mescidi'l-aks.
Sene 888.
______________________________________ 241
Mehr cevmi-i mamreler bu mezkrlardr kim
bunlar tem edp riy olmaya ilerinde ibdet dahi
edp shib'l-hayrt ve'l-hasentlarn rhlaryn ftiha
tilvet ederdim.
Evsf- mescidh-y bidn- zhidn: Cmle
elli aded mahalle mescidleri vardr. Evvel Hac drs
mescidinin kble kapusu zre trhi budur:
Bismillhirrahmnirrahm
Kul Allhmme mlik'l-mlk
Bihi zam El-Hac drs
Cmi olmaa mstaid bir kurumlu kubbe-i lli
mescid-i randr.
Andan Kble kapusu kurbunda Kprba mezgiti,
andan Orta kapu bukas, andan Kapuaas zviyesi,
andan Azebler eynesi, andan Htniyye cumas, andan
Mft cmii kurbunda anl mescid, andan Bl
Htniyye zviyesi, andan Freng hisr kurbunda Ahmed
Aa eynesi, andan Mft secdelii, andan n eli mescidi,
andan Hisr namzgh mescidi. Nie mamr u bdn
zviye ve mescid ve bukalar ve mezgitler ve secdelikler
vardr, amm malmumuz olup tem etdiimiz
mescidlerin gzdesi bunlardr, ve's-selm.
Ve bu ehirde yigirmi yerde kurumlu imretler
vardr. Ve cmle krk aded krgr minreler vardr.
Mad alak minrelerdir. Bu imretleri cmle Yaprakl
kulle-i blsndan tem edp tahrr etmiim.
Der-aded-i dru't-tedrs-i limn- mfessirn:
Cmlesi be aded medrese-i dru'l-ulmdur. Evvel
Hac Ferhd medresesi, cmleden mkellef
mkemmeldir. Ve (---) (---) (---) (---) (---) Amm bin-y
dru'l-hads ve dru'l-kurrlar yokdur.
Der-zikr-i tekyegh- erbb- tark-i meyihn:
Kamusu tokuz aded hnkh- dervn- dil-rn-
mesken-i l-i Ab derghlardr.
Cmleden Kefe'nin garb taraf hricinde Topraklk
nm varo iinde Ahmed Efendi tekyesi var. yende v
revendeye matbah ekilmiinden nimeti mebzldr kim
iki yzden mtecviz tark-i Halvet'de p-brehne [ve]
ser-brehne fakr- fkada fen-fillhdan fukar-y bb-
Allhlar vardr.
Andan Dmd Efendi tekyesi: Bu dahi bir ulu
sitne-i derv-i dil-rndr. Bunun dahi subh u mes
imret-i dru'z-ziyfesinden bay u ged-y pr [] cvna
nimeti mebzldur. Amm bunda olan zikrullh tevhd-i
erre bir tekyede olmaz, zr Dmd Efendi hazretler[i]
bir pv-y reh-nm-y l-i Ab'dr kim
rhniyyetlerinden cemi kn- sdknlar sermest
olup ak- lh ile kendlerden geerler, bir gne tekye-i
mehbdir.
Andan Kefe Topkapusunun i yznde yine D-
md Efendi tekyesi var. Bu dahi hnkh- mamredir.
Hsl- merm bu Kefe ahlsi cmle ehl-i tevhd
olmalar cihetden Halvet ve Celvet ve Kdir ve
Glen tekyeleri vardr, amm tark-i Mevln tekyesi,
yan Mevlevhnesi yokdur.
 Der-aded-i mektebh-y ebcedhn- cierke-i
psern: Dkelisi krk be aded dru'l-ulm- sbyn-
mahbbndr, amm n-resde evldlarnn tabatlar ol
kadar tz-fehm olup gyet'l-gye necb red ve
zekiyy't-tab pserleri var kim nie kitblar hfzen
tekml etmilerdir.
Der-medh-i hammmt- thirn- rhat- cn:
Hepisi on aded germb- renlardr.
Evvel Freng hisr iinde Hac Murd Hammm,
Ac Hammm, Tatl Hammm. Tara byk kalada
Sultn Sleymn Gz ehzde hkim iken essn urup
badehu hilfeti asrnda itmm bulmu bir vsi ve ho-
hev ve ho-bin bir hammm- mferrih- dilkdr
kim misli meer Besary ehrinde Mehemmed Geray
hammm ola. Serp cemi kbblar russ- hs- nlgn
ile mestr bir hammm- mamrdur kim Kefe halknn
mahbb esr gulmlar bunda cem olup her hidmete cn
u ba ile mstacillerdir, amm mnfail ve mefllerden
sehel deillerdir. El-hsl ruhm- hm- gn-gn ile
mefr olmu alt halvetli bir hammm- rendr.
Ve buna karb mlek hammm, ol kadar
memdh deildir.
Kulle kapusundan tarasnda Eski Hammm
hbdur ve dellklari ve hddmlar cmle mahbbdur.
Ve iki aded hammmlar dahi vardr, amm isimleri
malmum olmadndan tahrr olunmad.
Der-vasf- hammm- mahss- ayn- hne-
dn: Be-kavl-i yrn- lfte ftegn "ehr-i Kefe ire
alt yz aded ev hammmlarmz vardr" dey tefhr
kesb ederler. Ve kllerinde sdklardr kim hakr elliden
ziyde sary hammmlarn bilirim, zr ehl-i rz htnlar
bzr hammmna gitmezler ve sokaa dahi kmazlar,
gyet aybdr.
Der-almet-i hn- hcegn- tccrn: Um-
msi krk aded vekle-i sevdgernlardr.
Evvel cmleden [141a] Koca Ksm Paa hn:
Cmle hnlardan kadmdir. Kapusu zre trhi budur:
Cenb- Hazret-i Paa-y ekrem,
Olupdur Ksm ihsn [u] inm,
Ki hayra sarf edp ml- firvn,
Bu hn- dilky etdi itmm,
Olup trhi ann akla mlhem
Denir ol dem sary- rhat-encm.
Sene 981.
Andan Sanl hn: Bu iki mezkr hnlar Freng
hisr iindedir.
Andan tara kalada Vezr hn, andan Sefer Gz
Aa hnnn kapusu zre yazlan trhi budur:
Selm dedi itmmna trh,
Zeh hn- mzeyyen brekallh.
Sene 1069.
______________________________________ 242
Andan Esr hn, andan Bzryeri hn. (Nie) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Nie hn- zblar dahi var, amm kala-misl
bin-y azm hnlar bunlardr.
Der-tahrr-i bekrhne-i garbn: Olancas tokuz
aded bekr odalardr kim cmle ehl-i sanyi garbler
skin olurlar.
Der-aded-i rs-y bzr- bezzzistn: Bars,
yan Tatarca cmlesi bin on aded dkkndr, amm
tara Topraklk varou dekknleri bile hisb olun-
mudur, amm Uzun rs ve Orta Meydn bzr ve
emahne b[z]r ve Hafffhne rssu cmleden
mzeyyen sk- sultnlerdir. Ve yigirmi aded
mkellef ve mzeyyen hnende ve szendeli irn [u]
meddhnl mkemmel ve mamr fevkn ve tahtn
kahvehneleri ve bozahneleri [ve] meyhneleri var.
Lkin krgr bin kbbl bedesteni yokdur.
Der-vasf- emesr- dil-i cn: Bardas yigirmi
aded eme-i ayn- zlllerdir, amm sular orlardr.
Der-hayrt- seblhne-i atn: Olandas yz be
yerde seblhne-i cn-sitndr kim her ke-i esvkda
ehdn- det-i Kerbel rhiyn bin olunmu hayrt-
azm seblhnelerdir.
Der-defter-i esm-i aded-i mahalle-i mminn:
Hamusu endern [u] brn- Kefe'de bu resm zre
seksen aded mahalle-i mslimdir, amm Ermen ve Rm
ve Yahd ve ingane alackl ve obal evleriyle cmle
yz yigirmi cemat mahalle add olunmudur, amm
Topraklk nm varo kurbunda ok mahalle Tatar
oballar fukarlardr. Lkin dern-i ehirde cmle lal-
gn krmz kiremit rtl sary- azmler ve hnedn-
kadmlerdir.
Der-hisb- cemi byt- kibr [u] ayn:
Yeknsi tokuz bin altm aded hnedn- byt-
llerdir.
Evvel cmleden Sbit brhm Efendi sary ve
Kimmakm sary ve Abdlbk elebi sary ve Paa
sary ve Brdereyn Yaczdeler sary ve Dmd
Efendi sary ve Mft Efendi sary, mehr hnednlar
bunlardr. Ve bu hnednlarn ve cmle rs-y bzrn
hrhlar serp beyz kaldrm ta deli tark-i
mmlardr kim cmle yetmi zokak add olunmudur.
Cmlesi pk pkze tark-i mmlardr. Lkin baz
rhlar eni ve yoku yerlere vki olmudur. Ekseriyy
Krm zemninde vki olan hnelerin hnin ve
penereleri cnib-i imle liman derysna nzr hne-i
zblardr.
Der-tektb-i tara varo- Topraklk: Kala-i
Kefe'nin garb cnibi tarasnda bir varo- azmi var, ana
Toprakl varo derler, zr nie bin hnelerinin sthlar
hk-i pk ile mestr olduundan toprakl varo derler,
amm nie yz aded hnedn- muazzamlar krmz
kiremitlidir. Bunda aded cmileri ve mescidleri ve
medreseleri ve tekyeleri vardr kim nie imretleri blda
tahrr olunmudur.
 Der-kayd- kala-i varo- Toprakl: Bunda bir
bayr zre bu Toprakl ehrini muhfaza in ehre
havle bir ekl-i mdevver krgr bin bir kulle-i bls
var, cirmi kmil iki yz admdr. Cnib-i garba bir lce
yerinde ancak bir demir kapusu var. Ve demir kapulu
top mazgal delikleri var, amm etrfnda handak
yokdur. Hemn leb-i d[er]yda bir l pte zde sab
kulle-i bldr. inde ancak bir dizdr ve on aded
merdm-hisr ve kifyet mikdr cebehnesi var. Sene
(---) trhinde Kantemur Hn l-i Osmn'a isyn etdii
asrda (---) kapudan paa bu Kefe limanna donanma-i
hmyn ile lenger-endht oldukda bu kulle-i sermedi
in etmidir, amm hakk ki yerinde bir b-bedel kulle
etmidir. Lkin henz eb [] rz kapusu mesdd durur.
Bu kullenin hl cnib-i erbaas mezristndr. Ana
karb mezkr Ahmed Efendi tekyesidir.
Der-beyn- h- m-i hnedn: ehr-i Kefe'de
cems drd bin altm aded evlerde kuyular olduu
sicilde merkmdur. Sarmakl bayr dibinde olan evlerin
kuyular lezzdir, amm aada olan bir-i mlar sehel
orcadr. Ekseriyy evleri kuyuya muhtclardr.
Der-tastr-i dakk-i deirmen: mmeten yz
altm aded un deirmenleri var kim cmle atlar eker,
zr bu ehirde nehr-i cr yokdur, amm nie fukarlar
el deirmenleri ekenleri okdur.
Der-terkm-i merref olduumuz yrn-
ihvn: Evvel Hsm Efendi ve Ahmed Efendi ve
kimmakm Ak Mehemmed Paa, Durmu Aa ve
Abdlbk elebi ve eyhlislm Efendi ve Yaczdeler
ve Emr Efendi ve olu Seyyid (---) elebi rif zarf
nedm ve ho-sohbet ve ho-lehce bir sebk-rh zt-
erf hakk ki erf elebidir. Ve ilm-i kfda kmil ve
shib-i ayr Nib brhm Efendi, mahkeme-i er-i
Resl-i mbnde bir nibdir, amm cemi hnlara ve
kalga ve nreddn ve gayri sultnlara [141b] ve cemi
vzer ve vkellar ve fukar ve zuaflara nimet-i ihsn
[u] inm mebzl bir demdir.
Bu hakr bu na dek krk bir yldr kim cihn-bn
olup lemi get [] gzr edp kimyya mlik shib-i
ayr grmemi idim, amm nie bin mukallidler ile
grmdm. Bu ilmin asl ve fasl yokdur dey ilm-i
kfe mnkir idim, amm elhamd lillh bu Kefe
ehrinde Nib brhm Efendi'de grp ilme'l-yakn ve
hakka'l-yakn ve ayne'l-yakn vsl edp hakre dahi bir
sebke altun ihsn etdi kim elimde balmmu gibi
ovalardm. Hatt bu altunlardan brhm Efendi
habbeler yapup birin sabh ve dne habbe aham
yudup ol gn gece asl tam yemezdi. Lkin bu
mertebeye ve bu vasle-i fukarlara ol kimesne vsl
oluyor kim ehl-i hl ola ve salh- hlde olup keml
mertebe riyzt [u] mchedeye megl olup esrr hfz
edp halkdan mnzev ola. El-hsl kibr- evliy
zmresinden olana, bu kr nasb oluyor, ve's-selm.
Der-vasf- b [u] hev-y hb- cvidn: Hevs
gyet latf ve mutedildir, zr leb-i deryda vki
olmudur, amm sular sehel orcalardr. Ve b u
______________________________________ 243
beleri azdr. Cmle blar terkm olunan Sudak
dalarnda blar bu Kefelilerindir.
Memdht- meklt- nimet-i uzm-y
msmirt: Evvel Kefe'nin tereya ve sar mayak ya
misk [] amber-i hm ryihal semnlerdir. Ve ysemen
ve Kefe llesi ve limannda tirkiz bal ve levrek ve tekir
bal ve yhd uskumr[u] balklarnn envlar on iki
aded deryda olmaz. Hatt Bahr-i Muht ve Bahr-i
Malgayan ve Bahr-i Okyans'da ve Bahr-i Harez'de ve
Bahr-i Ummn ve Bahr-i Kulzum'da dahi Kefe bal
gibi bir mhler grmedim. Hatt tirkiz nmndaki bal
mh- Hamsnde sayd edp nie yz gemilere tuzlayup
korlar ve cemi eklimlere bzergnlar gtrrler. Bir
garib balk emnetidir kim baka muktaadr. Emnin
rzs olmadan bir ferd-i ferde bir balk sayd edemez,
amm gece karanlnda olancklar kalakl kefal bal
dutup yerler. Balk emni anlara bir ey demez, amm
ehir subas duyarsa gulmlar cermiye keser.
Ve dahi beyz etmei ve semn eti birer vukyyesi
birer akeyedir. Ve bir buuk vukyye sr eti ve deve eti
bir akeyedir, amm at etinin vukyyesi iki akeyedir. Ve
ehir ire kara dud aalarndan ok bir tirek yokdur.
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-ilm-i usturlb eklm-i arz- beled-i
bldn: klm-i sdisde bulunup arz- beledi (---) ve tl-
nehr (---) derce ve dakkadr. Ve atvel-i leyl (---) dr.
Der-kavl-i mneccimn- tli-i amristn-
Kefe: Burc- sevrde beyt-i zhre trb hnesinde
bulunup annin halk zhre gibi zevk [u] evkde olup
trb olduklar cihetden hkiyle yek halk ve halm ve
selm demleri vardr. Sevr burcunda olduklar
haysiyyetden cmle srlar semn ve kebr bakarlar
okdur.
Der-medh-i sfat- mahbbe [v] mahbbn:
Hevsnn letfetinden glmn [u] nisvn- bintnlar
gyet hsn-i cemlde ve ltf- itidlde olup kelimtlar
cmle mevzn ve dileri gy drr-i meknn mstesn
cvn [u] bintnlar olur kim geys-y mk-brlarn
sarktdklarnda uknlarn gnllerin kendlerine cn
dil ile akdrlar. Ve duhter-i pkze-ahterleri var kim
hakkk desti dememi bir drr-i yektlardr. Ve
dmenlerine hr ilimemi birer mehtbelerdir. Ve
cmle erkes ve Abaza ve Grc ve Leh vilyetlerinden
gelme pene-i fitb mehtb gulmlar sm-beden ve
nzk ter tze kulak ahmesi gibi yumuak ve nerm
rm ve nzk-endm gulm- mehpreleri olur kim mah-
bb-dost gulmpre brderlerimiz bu mhpreleri
grdklerinde pre pre olurlar. Hatt Kavflar bzr
yannda her sabh esr bzr durur, bunda olan dilbern
cemiyyeti slmbol'da Olan eyhi tekyesinde olmazdr.
Nie zrd ve mflis mendebr klar gz cizircikiyle,
yan gz zinsyla geinp knc-i mihnethnesine h-
d- dern ekerek gider. (---) (---) (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---)
Der-kr [u] kisb-i ehl-i sanyit- stdn: Yz
altm yedi gne ehl-i hrefleri gyet std- kmillerdir,
amm derzisi ve kuyumcular ve pabuular ve kee
seccde yapclar gyet stdlardr. Dahi ekseriyy halk
ank tccrlardr kim bal ve ya ve srlar alup satarlar
bir alay bzergn demleri okdur.
B-medh-i kense-i rhibn- ksssn: Rm ve
Ermen keferelerinin aded [d]yrlar var, yn- btla
ederler, amm Yahdlerin bir sinagolar vardr.
..................(1 satr bo)....................
Der-vasf- ehrengz-i klliyt- ehr-i Kefe: Bu
ehr-i kadm mecma- ulem ve menba- fuzal olup
iklm-i acbe ve garbe olduundan ulemlar dahi ulm-
garbe ve fnn- kesreye mliklerdir. Hatt hukem-y
hzk ve cerrhn- fsd dahi b-kysdr.
Ve ehrinin etrfnda olan hk-i amber-pkleri gyet
mahsldrdr kim gendm ve gn-gn ari ve yulaf
avdar ve baklas ve nohudu gyet b-kys olur. Geri
b u beleri azdr, amm mebbek bostnlar
okdur kim zemni bir vsiat'l-aktr ve bir dr-
diyrdr kim deyyr arz- Krm'da misli yokdur. [142a]
Andan bu ehrin k gecelerinde oda sohbetleri
mahallinde olan nimet-i nefseleri ve on gne
mmessek hoblarna ak olsun.
..................(1 satr bo)....................
Evsf- ziyretgh- mehed-i cebbne-i ehr-i
Kefe: Evvel Topraklk varounda ziyret-i Topu Baba
Sultn ve kurbunda eyh Efendi Sultn bir kubbe-i l
iinde akrab ve taalluktlaryla sdedirler. Ve ser-i
sadetleri ucunda Dmd Efendi Sultn, ann ba
ucunda bir kede r-ke bir beyz mermer zre bu
trh mastrdur:
Kutb- l rhlet etdi bu fendan lye,
Ey ah firkat odyla rz [u] eb barn yak,
Muhls Dmd Efendi trhin kld ayn,
Nyim a kalb gzn ol cennet-i alya bak.
Sene (---)
Ve yukaru i kalada mermer sandkalar ire
ziyret-i ehzdegn- l-i Osmn, ehzde Meymend
ve ehzde Elem h ve ehzde Al Hn ibn ehzde
Sleymn hlardr. Bunlarn sandkalar cenbinde yine
sehel harbca mermer sandkalar ire ziyretgh-
ehzde Kubd h ve ehzde Byezd h ve
Meryem Bn ve Neslihn Bn. Bunlar ehzde
Sleymn Hn'n evldlar ve kermeleridir.
Ve aa byk kalada ehzde Sleymn Hn
cmiinin haremi kapusu nnde ziyret-i Mustafa Paa:
Kabrinin seng-i mezrnda olan trhdir:
Mr-i mrn etdi ukbya sefer,
Ver Hudy ana hsn-i htime,
Bir ziyde eylesen trh olur,
Oku rh- Mustaf'ya Ftiha.
Sene 1070.
______________________________________ 244
Ve dahi ziyret-i ehd Baba: At kapusunun i
yznde medfndur. Ve,
Ziyret-i e-eyh Ebbekir:
..................(2 satr bo)....................
Be ehr-i Kefe'yi dahi seyr [] tem edp on be
gn Ak Mehemmed Paa'nn kimmakm olan
Durmu Aa'dan fermnlar ve ihsnlar alup Kefe'den
mark cnibine nie kurlar gep ve re sular ip
Tataristn iinden gep 5(?) satde,
Menzil-i karye-i Yozmak, andan yine cnib-i
arka 5(?) satde sahrlar ire yine Tataristn' gep ac
sular ip,
Evsf- kala-i rn Ker: Kavm-i Tatar Kiri
derler. Vech-i tesmiye (---) (---) (---) bnsi Ciniviz
Frengidir. Sene (---) trhinde Sultn Byezd-i Vel
fethidir. Be-dest-i Gedik Ahmed Paa. Hl Kefe
eyletinde Kefe subaldr. skelesinde kalgay sultn
emni oturur. Ve yz ake pyesiyle kazdr. Ve
nhiyeleri (---) kurdr. Ve kalas leb-i deryda bir krfez
bucanda bir liman- azm kenrnda ekl-i murabba bir
eddd ta bin kala-i randr. Diren-mdr cirmi
kmil bin admdr.
Ve etrfnda iki kapusu var. Leb-i deryda olan
kk demir kapusu cnib-i marka mekfdur kim bu
kapudan ieri arabalar girp kamaz, gyet kk bb-
musannadr. Bu kapu zre trhi budur:
Hz hsnu'l-Kerc ummire li-Sultn Bayezd ibn
Mehemmed Hn hallede'llahu mlkehu1
Ve bu trhe muttasl sol cnibinde r-ke beyz
mermer zre drd ayakl ve kanatl ve deve bal bir
tasvr vardr kim kffrn ilm-i ncmda yed-i tl
shibleri olanlar bu tasvr-i rmz [u] knz etmilerdir
kim "Bir zamn bu vilyete ku gibi uup seirdir Tatar
kavmi develeriyle gele" iretin etmidir, amm
hakkat'l-hl acb garb deve sretidir. Ve bu kapu iki
katdr. Ve dery kenr olmak ile bu tarafda asl handak
yokdur.
Ve iskele badr. Cmle Karadeniz ve Azak denizi
gemileri bu iskeleye yanarlar, azm limandr kim lodos
ve yldz ve bat rzgr- zorkrlarndan emn bir
limandr kim bin pre gemi alr, al demir dutar bal
ok limandr.
Andan kara tarafnda byk kapu, cnib-i garba
nzrdr kim trhi budur:
Kad ben hze'l-bne immun2
Kutbu dn Sultn Sleymn- sab
1 Bu Kerc kalesini Sultan Mehmed Hn olu Sultan Bayezid
Allah mlkn daim etsin tamir ettirdi.
2 Bu liman efendimiz yaptrd
O dinin kutbu Sab meliki Sultan Sleyman'dr
Sultann zamannda unu tarih drdm
"Oraya gvenli emin bir ekilde giriniz."
 Kult fi'l-itmmi trhen leh
Udhulh bi-selmin min
Sene (---),
Bu kapu dahi iki kat bb- kavdir, amm bu iki kat
kapu mbeyninde i yzndeki kapunun zerinde bir
mermer arslan tasvri var kim gy std- Ressm
Bihzd ve hkulu ve Aa Rz tasvridir. std-
mermer-br bu esede var makdrun sarf edp bir
gazanfer-i sub tasvr yazm kim grenler an z-rh
zann ederler bir mehb arslandr.
Ve bu kapudan tara bir denizden bir denize
varnca kesme handakdr. Ve iki kat sarp sedd-i metn
kala dvrnda metn ebrclar ve rn ve musanna
dendn- bedenleri var kim cmle elli aded kullelerinde
handaka ve deryya nzr hne toplar var. Amm bu
handak iinde kffr zamn dery dolarm, mrr-
eyym ile dolmu, amm yine amak mmkindir, zr bir
derydan bir deryya gyet yakndr. Hemn kala-i Kerc
gy bir burun cezrede vki olmudur. [142b]
Ve bu Ker kalas iinde ancak Sultn Byezd-i
Vel cmii var, tarz- kadm kiremit rtl bir
mabedgh- kadmdir. Mihrbnn tarasnda yol zre
cmiin sol kesinde beyz r-ke mermer zre trhi
budur:
Ben bi-imreti hze'l-cmii es-Sultn Bayezd ibn
Mehemmed Hn -hallede'llhu mlkehu- f sene sels ve erban
ve semne mi'e1dir.
Ve minresi bir kerre bir zelzele-i azmden
mnhedim oldukda cnib-i vakfdan tecdd etdiklerinde
minrenin temelinden bir dem kaddi blda cel hat ile
trhi budur.
Tamr hza cmii'-erf bi-kalati Ker shib'l-hayrt
ve'l-hasent Hadce Htn bint Murd Hn sene seb ve elf
mine'l-hicre2
Ve bu kala iinde cmle iki yz aded tahtn ve
fevkn k[r]gr bin b u besiz sk hneler cmle
toprak kiremit rtl evlerdir.
Ve cmle bir hammm- kesfi var. Ve cmle on
aded dkkncklar var. Ve cmle elli aded krgr
mahzenleri var. Ve ancak bir kefere kensesi var. M-
tekaddem Ciniviz keferesi deyri imi. Cemi
tesvrlerinden malmdur.
Andan Byezd Hn cmi'inin tarafnda i kaladr.
Cnib-i maribe nzr bir kk demir kapusu zre
tahrr olunan trhi budur:
Bi-imrti'l-hisri'l-Kerc f zemn Sultn Mehemmed
Hn ibn Murd Hn hallede'llhu hilfetehu sene 8893
1 Bu cmii Mehmed Han olu Sultan Bayezd Allah mlkn
dim etsin 843 ylnda ina ettirdi.
2 Kerc kalesindeki bu cami-i erfin imarn Murad Han'n
kz hayr ve hasenat sahibi Hadice Hatun 1007 senesinde
yaptrd.
______________________________________ 245
Ve bu i kala iinde yigirmi mikdr hnelerdir. Ve
bir mescid ve anbr ve cebehne ve su sa[r]nc ve dizdr
evi ve yz elli aded kala nefertlar bunda skinlerdir. Ve
hne h toplar cmle limana nzrdr. Ve handak
gyet her savaa hzrdr. Ve byk kapudan tara
varo- mamrda handak kenrnda Mustafa elebi
cmiinin trhidir:
Ben hz'l-cmie'-erf shib'l-hayrt ve'l-hasent
Mustaf elebi f evst ehr-i Cmzi'l-hir sene 9954
Leb-i deryda bir mesregh- mecmau'l-irfn bir
kurum rtl kubbe-i lli cmi-i ren bindr. Hatt
haremi altnda be yerden kol kalnl b-zllden nin
verir emesrlar var. Cmle ehir halklar bu uyn-
criyelere muhtclardr.
Ve bu cmie muttasl cmle yz aded dkknlar
var. Ve cmle yz aded toprak ile mestr hne-i
mamrlar vardr. Ve bir cmi dahi kayalar dibinde var,
amm ismi htrmda yokdur. Ve bir mescid ve bir
hammm ve bir hn, bir mekteb-i sbyn, bir tekye-i
dervn, bir medrese-i limn var. Amm bu ehirde
asl b u be yokdur, zr b [u] hevs gyet brdet
zredir.
Memdhtndan: Kalkan bal ve Tatar bozas
mehr[dur].
Ve bu ehrin garb cnibinde depe depe ynlar
vardr kim ilerinde birer kral medfndur derler. Bazlar
defne vardr, derler, b-hisb ptelerdir.
Bu kaladan gidp cnib-i arkdan taraf- imle
liman devr ederek 4 satde,
Karye-i erkes: Tatar hnlara tbi mamr erkes
kydr. Andan bir sat yine mark tarafna mamr
kurlar gep,
Kala-i vrn Kilisecik
Kefere zamn gyet metn kala imi. Kerc kalas
dest-i l-i Osmn'a girince Azak Kazak' bu kalay
mnhedim eder, zr geit badr. "Osmnl bu kaladan
Kazak gemilerin Karadeniz'e kmaa komaz" dey
mukaddem trh ile bu kalay mnhedim etmidir.
Amm hakk ki amr olacak boaz kesen kalas olurdu,
zr Azak denizi Karadeniz'e mahlt olduu dar boazda
vki olmu bir zemndir kim yaln kaya zredir. Karu
cnibde Taman adas burnunda deryya km bir sivri
oka nm bir burun var. Bu mbeyn bir dar boazdr
kim iki mldir. Bu boazdan ieri iml cnibine gidp
Azak denizidir. Bu hakr bu Kilisecik nm vrn kala
kenryla Azak bahrince iml tarafna 8 satde,
3 Kerc kalesinin imar Murad Han olu Sultan Mehmed
Han'n Allah hilfetini daim etsin zamannda 889 ylnda
yaplmtr.
4 Bu cmi-i erfi hayr ve hasenat sahibi Mustafa elebi 995
yl Cemziyelhir'in ortalarnda yaptrd.
 Menzil-i karye-i Tanabay, yan Danabay
Bir mescidli ve yz aded toprak rtl Tata[r]
kydr.
Andan 9 sat Azak derys kenrnca yine Krm
cezresi hkinde eyheli nm bir mamr el vilyet
iinde gidp,
Menzil-i karye-i Karaalp
Cmle Tatarlar Gleli Ahmed Efendi hazret-
lerinin byklar tr drder ve beer sakal telli gyet
kse Tatar sopular, yan sofleri kydr. Bir mkellef
cmili ve hammml ve birka dkknl sehel erik ve
elma beli kasaba-misl mamr kydr.
Hikmet-i Hud bu kyde hb-ld olup yatrken bir
kse Tatar karu Taman derys kenrnda durup bu
hakri arup eydir:
"Evliy Akay, Hn Mehemmed Geray ile bu yakaya
tp geli bu yah emnlik yurdlardr" dey bu hakri
karu tarafa kolun salup dmde arr. Hemn hakr
hbdn b-dr oldum. Meer sabh imi. Ed-y salt-
fecr edp hnemiz shibi suleh-y mmetden bir kii
idi. Vkam ana tabr etdirdim. Ol kii eyitdi:
"Elim bama koya koya seni karu yakaya aran
ben idim. Sen Mehemmed Geray Hn ile imden ger
karu gep Dastn pdihna gidp dahil dn. Kalmk sihr edp hals olup krlmad. Badehu bu
Osmnl hnkr Mehemmed Hn Mehemmed Geray
Hn' mazl etse gerek. Sonratin Mehemmed Geray
Tavustn'a gitse gerek. Sen bile gidp yine bana cgr
gel" dey vkam tabr etdikde hayr ola dey [143a]
Ftiha tilvet etdik.
Badehu bu kyden kalkup Azak denizi kenrnca
Krm cezresi iinde cnib-i garba (---) satde mamr
kurlar gep,
Der-vasf- kulle-i Arbat
Azak denizi ire bir sivri burunda Krm cezresi
hkinde bir dz emenzr zemn-i llezrda ekl-i
mdevver krgr bin-y azm bir kulle-i metndir. Sene
(---) trhinde Mehemmed Geray Hn efendimiz bin
etmidir. Sebeb-i bins oldur kim bir kerre Krm
Kazaklarndan birka kle Kazaklar fursat bulup bu
burundan Azak derys ire yze yze karu tarafda
Heyht sahrsna gep andan Kalmk Tatarlarna varup
"de biz Arbat burnundan Azak denizi s imi,
andan kaup size gelp haber etdik. Hemn durman,
varalm Krm adasn uralm ve Tatar'dan ok ml alalm
ve bu kadar esrlerimiz kurtaralm" deyp bu kadar
kffr Kalmk Kazaklar ile bu Arbat burnuna Azak
denizi slndan [yol] bulup Krm'a girp Krm' ale'l-
gafle alan u tln edp bu kadar ml- ganim ve bu
kadar esr-i firv[]nlar alup t Gleli Ahmed Efendi
gl cmiin ve Ker kalas etrflarn Kalmk urup yine
bu Arbat burnundan Kalmk bu kadar ml- ganimle
gn olur gideli, hemn Gz Mehemmed Geray Hn
krk yedi bin aded Tatar gzleriyle tarfet'l-ayn ire
______________________________________ 246
atlanup Krm'n Or kalasndan tara kup gideli gn
olmu, Kalm'n ardlarna dp bir gn bir gece yortup
Heyht iinde Kalm'a sataup cmle Kalmh' dendn-
seyf-i Muhammed'den geirp krk yedi bin Kalmk
atlar ve Krm'dan bile firr eden Kazaklar yine cmle
esr edp Krm'a gelirler. Ve her Kazak' birer eedd-i
ukbetle katl ederler. Badehu bu Arbat kalasn in
ederler.
Sebeb-i bins olaydr, amm hakk ki metn ve
kav kulle-i calenderdir kim cirmi kmil yz elli germe
admdr. Dizdr ve yz elli aded sekbn ve mkellef
cebehne ve h hne toplar mazgal deliklerinde
mde durup Krm tarafna nzr bir l yerde bir demir
kapusu va[r]. Bu kulle st tahta rtl kubbe-i ldir.
Hamd-i Hud bu kulle-i bl bin olal Kazak ve
Kalmk Krm'n nm [u] ninn anmaz oldular.
Ve bu kulleden 9 sat cnib-i imle gidp bir ince
burundur. Azak derysn bulmu(?) sebzezr emenzr
bir vd-i llezrdr kim iki taraf Azak derysdr. Bu
burun iinde cmle Krm halknn hayvntlar otlayup
gezerlerken Kalmk kffr bu buruna Azak denizi
slarndan yol bulup bu burunda olan cmle Krm
halk hayvntlarn srp gtrdkde yine Mehemmed
Geray Hn Or kalas kapusundan Kalm'a yetip
cmle hayvntlar Kalma brakdrup hals etdi, amm
mezkr burunun t ucuna bir kala yasadup ismine
ikike dey nm verdi.
Der-sityi-i kala-i musanna- ikike: Bunu
dahi sene (---) trhinde Mehemmed Geray Hn bin
edp Krm'a asl Kalmk girmez oldu. Mukaddem bin
elli senesinde Bahdr Geray ve slm Geray Hnlar
asrnda asl Kalm'n Heyht sahrsna geldiin bile
iitmezdik. imdi bu senelerde Heyht' ve kala-i Aza'
ve vilyet-i Kaza' gep cezre-i Krm'a istl etmee
balad. Allh hayrlar vere. Amm bu kala bu mahalle
bin olunduu aceb isbet oldu, zr karu taraf Azak
denizi ar Heyht sahrsdr. Kalm'n ve Azak
Kaza'nn konup gd szl yerlerdir. Bu kalaya
Mehemmed Geray Hn aceb ml- firvn sarf edp
bin etdikde iine dizdr ve iki yz seksen aded sekbn
tfenglisi ile cebehne ve hne toplar ve zahrelerin
kodu. Bunun dahi st tahta rtl ve cenba nzr
demir kapusu var, amm gyet b-amn yerdir.
Andan yine bu hakr Azak derys kenryla Krm
adas ire semt-i garba {4 sat} gidp ehr-i Karasu
iinden cereyn eden Karasu deryya mahlt olduu
yerden bu nehr-i azmi atlar ile ubr edp,
Menzil-i karye-i Yagub Ata, yan Yakb Dede:
Sf ayval ve yz evli ve bir cmili ve bir hammml
Tatar kydr. Andan yine 4 satde Nakevn eli, yan
rn beleri lkesi ire mamr kurlar gep,
Menzil-i (---) onkar: Bu dahi Azak denizi
kenrnda bir tehlikeli geitdir. Nie at ve demler gark
olur muhlif yerder. Andan yine taraf- garba 9 satde
Saskl Geidi kenrndan gep,
 Karye-i Tp: Kavm-i Tatar Tp geidi, yan Dib aran konamz shibin yine vkamda Kr Ysuf'u
geidi derler, amm mezkr Saskl geidi, yan Kokar ve konam shibin grp,
geit, hakk eyle kokar kim Allhmme fin bed ryiha-i "Kalkn Osmnl'ya s olman. Hn ile sabh
habsedir. At ve dem helk olur. Badehu Tp Dastn'a gidp emn slim olup yine Evliy sen
kynden kalkup mamr salalara konup lahe, yan Krm'a gel. Hn Dastn'da kalsn. Hn'n vcdun
lke urbalar ve semiz taylak at etleri yiyp zevk [u] yine Krm'a getirsinler" dediler. Hemn cn hulkmuma
saflar edp talkan ve kurut ve yazma ve kmzlar n gelp ol n hbdan bdr olup dahi vakt-i fi olmadan
ederek, leyle-i yd olduundan Hn'a varup bism-i lh ile
Menzil-i dier kala-i Or: Hamd-i Hud yine bu vkam grdm minvl zre Hn'a bir bir takrr
kalaya iki buuk ayda dhil olup yedi yz yetmi ml etdim. Derhl Hn- Cem-cenb "Allh hayrlar vere"
Krm adasn devr edp seyhatimiz tamm oldu. deyp Ulucmi imm Arab mm' getirdp benim
Anda bir gece Or bei olan Tiryk [143b] Ferr(?) dm nakl- bi'l-mstar Hn eyhe nakl eyledikde eyh
Be'de mihmn olup Mehemmed Geray Hn eyitdi:
efendimizin Besary'a revne olduun istim edp "Allhu alem ve Reslh. Hnm cenbnz
ale's-sabh Or'dan kalkup cnib-i kbleye 6 satde, Dastn tarafna bir seyhat edersiz, yhd cezre-i
Karye-i Betavl: Mamr Tatar salasdr. Andan 9 Krm'n dal tal yerlerine sayd [u] ikr tarkyla bir
sat sahrlar ire yz be pre mamr Tatar salalar, hareketcik edersiz" dey bir hsn-i tabr ve tevch etdi.
yan kylerin gep Hn efendimiz devletinde zevk u Ve el-ftiha deyp eyh hnesine gitdi. Hikmet-i Hud,
saflar edp,
Bolganak salas: Bu dahi mamr cmili saladr. Der-beyn- azl-i Mehemmed Geray Hn
Andan 5 sat gidp yine, ibn Selmet Geray Hn
sellemekallh
Sityi-i tahtgh- l-i Cingiziyn ehr-i Hikmet-i Br bu vkay grdmzn sabhs
Besary dr- seltn-i Hn ibn yd- erfin nc gn olup yine cmle ayn- Krm
hnniyn birbirlerine varup gelmede iken hemn sitne
Hamd-i Hud sene 107[6] abnu'l-Muazzam'nn tarafndan vezr aalarnda Babadal(?) yine Tatar
yigirminci [gn] Mehemmed Geray Hn efendimiz demsi Tatar Sleymn Aa nm bir olak solak dem
sary- b- Merm'nda murd [u] mermmz zre Kprlolu Fzl Ahmed Paa'dan emr-i pdih ve
bulup mlkt oldukda, mektblar getirp Hn grnnde mektblar krat
"Evliy kazakda yoldam, saf geldin" deyp olunup netce-i kelm mektb bu ki
gerdnma sarlup nie bin gne dilnvzlklar edp "Sbkan Krm hn Mehemmed Geray, sadetl
buyurdular kim, Mekke ve Medne pdih seni Krm hnlndan
"Evliym, bir k bunda edp cn u hn sohbetleri mazl edp hnl oban Geray olu (---) Geray Hn'a
edelim" deyp hakre bir oda deyp iki kle ve iki res ihsn edp merhm sad ehd Sefer Gz olu slm
cora atlar ihsn edp sekiz aded evvelki atlarmla beher Aa vezri ve Mbrek Geray Sultn nreddni ve Krm
yevm onar at yemleri verp her eyden belean-m- Geray Sultn kalgas olup z eyleti askeri ve Eflak ve
bela tayntlarmz verp cemi evldlar ve akrablar Bodan askerleriyle Krm'a varmak zerelerdir. mdi
sultnlar ile ve kapu kullar ve cmle aavtlar ile zevk u mektb- mahabbet-uslbum varup vusl buldukda
saflara megl olup gecemiz leyle-i Kadr ve rzumuz emr-i pdihye itat edp cemi sultnlarnla sitne-i
rz- yd- adh olup eb [] rz devm- devlet-i sadete gelesin. Cmle sultnlarna ve sana
pdihde Hseyin Baykara gibi cn sohbetleri ederdik. knnlarnzdan ziyde ihsn [u] inmlar olunur. Elbette
Bundan sonra mh- Ramazn gelp Hn- ln ile ve der-i devlete gelesin. Ve ill cezre-i Girid'e donanma-i
mushib-i ehriyr olan Kazak sultnlar ile b-huss hmyn gitmeden bir f haber gnderesin, ve's-selm"
veliyy-i niamm Selm Geray Sultn ile bir Ramazn- dey bu mektb- mhi dvnda tilvet olunca cmle
erf zevkin etmiimdir kim bir diyrda etmedim. Krm halkna car salnup Hn grnnde ken[g]e-i
Badehu yd- erf gelp taraf taraf cemi ayn- kibr- azm, yan mvere olup el-azametullh Krm askeri
kmmeln ve aavtlar ve sultnlar birbirlerine arz- dery-misl olup alkand otad(?) ve buland ve dery
mahabbetler edp birbirlerinin hnednlarna varup gibi cmle kara halk c- hura gelp taraf taraf
gelmede iken, mevc mevc olup cmle kapu kullar mvereye
{Ve min bedyiu'l-garib, er-ryy's-sliha: balayup,
Hikmet-i Hud} yd- erfin nc gecesi vkada "Bir lmez Hn kuluyuz ve biz l-i Osmn'n
grrm kim mukaddem Eski Krm'da Kr Ysuf Sultn Byezd Hnndan ber hnlar zre memr on
Dede dey dusn aldmz kii ve Karaalp kynde iki bin kapu kullaryz. Her kang hn gelirse gelsin. Allh
vkamzda konamz shibin grp "Hn ile Dastn mbrek eylesin" dediler. Kara halk ve Badrak halk
pdihna gidin" dey dery ar bu hakri el salup ve Noay halk ve rnli ve Mansrlu alkand ve
alkand ve nie bin gne mvereler etdiler. hr- kr

______________________________________ 247
cmlesi sz bir yere koyamadlar. Bazs "Hac Geray hnmla her kanda cgrsen bile kitemen" dediimd[e]
Sultn varsn, Kefe kalasn kapatsn". Bazs, hn eyitdi:
"Or kalasnda ynak edp gelecek [144a] hn "Evliym! Tc [u] raht [u] bahtmdan ayrldma
vezri slm Aa'y ve kalgas Krm Geray' Krm'a gam yemem, yr bile gidelim" dey hakre bir semmr
komayalm. Osmnlyla urualm." Niesi de, ton ve yedi at ve yz altun harc- rh verp "Akrn
"Yok Osmnl Yanbolu ve slimye'de ve Pravadi akrn Evliym gele(dir) dur" deyp ale's-sabh Hn
ehri dalarnda tavan avlarm. Biz de Krm'dan gzde askeriyle Besary'da tc [u] taht [ve] raht u
atlanup Edirne'de vey Selnik'e varnca dem avla- baht ehl [] yl-i hnednn braup du v sen ile
yalm" dey nie n-sez cevblar sylediler. kllar ve i saryndan kup Besary karusunda draac dibine
erleri kartlar ve atalklar asl bu szlere kulak dutmayup gelp atdan enp iki rekat namz klup eydir:
heleci ve keleci szlere vcd vermeyp, "lh! Beni tc [u] tahtmdan bu ihtiyrlmda ay-
"Eyle olur pdihm. Bu mansb- dny bir ranlar sen Pdih- Perverdigr kara vezri kim-
destml gibidir. ki kerre mazl oldun, yine Osmnl makm ve Defterdr Hseyin Paa'y ve Kapucuba
sana hnl ihsn etdi. Yr Edirne'ye gidelim, hayr ola Hall Aa'y mnlarndan ayrup pdihn byle siyset
ne olursa an grelim" dediler. Hemn kara halk meydnna an-karb balar gele ve Kprlolu
eyitdiler: tzeliine doyup muammer olmaya" dey Ftiha
"Eer hnm sen Osmnlya cgrp kitersen senin okuyup esb-i tz sab-sratine svr olup azm-i rh
ve olanlar(lar)nn barsn da sokup ldre. Hemn cgr etdikde cmle kara ve Badrak kavimleri hnn bana
Osmnl ile bozuup uru edemiz" dediler. hru'l-emr p,
"El-abd ydebbiru vallhu yukaddir"1 fehvsnca netce-i "Knm kayda barasn" dediklerinde Hn eyitdi:
kelm hn- kbet-end drbn-fikr mmin ve "Hac Geray ile Krm Geray Kefe kalasn kapadup
muvahhid pdi[h-] Cem-azamet asl Krm halkna sularn kesmee gnderp Akkaya altnda dernek
mtbaat yzn gstermeyp s olma kendye rev etmee giderim" dedikde cmle kara halk bu
grmeyp dernundan dahi sitne'ye gitmei makl haberden hazz edp gyet tesell-i htr bulup,
grmeyp mz- ayn eyleyp "Der-i devlete gidinler "mdi Hn'm! Osmnlyla uruursan kara halkna
eer derydan ve eer karadan gitsinler, ben dahi iim yz kese ml ver, sonra Osmnlyla delim" dediler.
gcm grp karadan karalarmla giderim" dedikde Hn eyitdi:
Krm halk bu cevbdan hazz edp "Hn karadan "Hele bir yere cem olup Akkaya altnda ken[g]e
Osmnl vilyetin elbette apar" dey mlhaza etdiler edelim, sz bir yere koyup sonra ml verelim" deyp
ve hayli tesell-i htr buldular. Akmescid'e varup anda cmle sadakl ve savatl
Der-beyn- mvere-i netce-i hn- ln: sultnlarn krk adedin Balklava'da gemilere gnderp
Bir gece hn kend nedm-i yr- gr kazakda ve anlar sitne-i sadete gitmede.
yoldalaryla mvere edp eydir: Hemn hakr dahi cmle hddmlarmla tedrikim
"Baka kiiler, yigirmi yedi yl evvel bir vka grp yine Tatar gibi prtma semmr kalpaklarmz
grdm idi. Dastn pdihnn etein kaldrup bam geyp,
etei altna sokup Dahil pdihm dedim. Ol zamn Sene 1077 trhi gurresinde Besary'dan
bu dm Evliy elebi'ye eyitdim idi. O da Belki Dastn pdih vilyetine gitdiimiz konaklar
pdihm Dastn pdih zre gidesiz dedi. imdi beyn eder
ite ol d bu gnk gn zuhr ediyor. Ben Kumuk Der-beyn- sebeb-i azl-i Mehemmed Geray
hna gidp bam hrkaya ekp imden ger bu sinn-i Hn: btid sene (---) trhinde Kprl Koca Mehem-
slimde bana ne tc ve ne raht u baht u taht lzm med Paa Yanova gazsna gitdikde Mehemmed Geray
deildir" deyp haznesin aup meer birka gece evvel Hn dahi Yanova seferine memr olup avk [u] tehr
yz hurc yk gtrmede yenli ve bahda ar eyleri ederek gidp Yanova seferinde bulunmad. Kprl
braup byk olu Ahmed Geray Sultn' braup Selm vezr dahi Yanova'dan dnp [144b] Cell Hasan Paa
Geray Sultn [ve] Ivaz Geray ve Cnbeh Geray ve katlna lgar ile slmbol'a gelp Mehemmed Geray Hn
Mbrek Geray nm oullarn alup yz aded yarar Kprl'ye bulumak myesser olmadndan bir advet
kokol atl askeri mde edp ufud kalasndan esri Kprlzde'ye mrs kald.
olan eremet Ban kfiri demirden karup an dahi bir Mdde-i sn budur kim: Kprlzde Fzl Vezr
ata bindirp dest ber-kaf kayd [u] bend edp ol dahi Ahmed Paa sene 1073 trhinde Uyvar seferine
hzr oldukda hemn hakr grdm kim bu seferde mteveccih olduklarnda Mehemmed Geray Hn dahi
Krm'a geliim rz- menhs imi. Ayrlk gnlerin fermn- pdihyle Uyvar gazsna memr olup
grnce bir h- serd-i kebd(?) ekp eyitdim: avuba brhm Aa Hn'a on iki bin altun getirp
"Y Hnm ben garbin kime talarsn. Senden Hn Uyvar'a gelmek zre iken Kalmk kffr
sonra bir n bana Krm'da durmak harmdr. Ben avubann gz nnde Krm'n iine girp hayli
nevhleri Kalmk urup yine slimn gnimn Heyht'a
1 "Kul tedbir alr, Allah takdir eder."
kup gitdiler. Bu havfden Mehemmed Geray Hn

______________________________________ 248
Uyvar gazsna gidemeyp olu Ahmed Geray Sultn'
krk bin aded Tatar- sab-reftr- ad-ikr ile Uyvar
gazsna gnderdi. Cnd- mnfknler
Kprlzde'ye dediler kim,
"Vezr bir gen olandr. Benim olum da bir gen
ehzdedir. Olan olanla eyi geinir. Ben ann Kprl
babasna bile varmadm, ya oluna varr mym?"
dediklerinde Kprlzde "Olmaya [ill] hayr" dedi.
Mdde-i slis: Kaan ki sene 1076 trhinde
Akkirmn'a Kalmk derdinden gelen dil Noay
Tatarndan Eflak ve Bodan keferelerinin beleri teekk
ve tazallum etdiklerinde Kapucuba Hall Aa hatt-
erf ile Hn'a gelp,
"Elbette Bucak Tatarn ve dil Mirza'nn Noay
Tatarlarn Krm'a kaldr" dey Hn'a hatt- erf var-
dkda Hn Noay kavmi zre bir sultn gnderp
Akkirmn altndan Noay Tatarn kaldrmaa cehd-i
itmm etmedi. Osmnl da Noay Tatarlarn yeni bin
olunan Vlide cmiine rey kayd edp Noayler
arabalarn krup be-drst rey olduklarn Hn istim
edp mukaddem sene-i mzde gelen hatt- erfe amel
edp Akkirmn'da Noay ile Hn ceng-i azm edp
cmle Noay' cezre-i Krm'a srp getirdi. Osmnl bu
mddeyi dahi kabhat add edp sebeb-i azl-i
Mehemmed Geray Hn bu kavm-i Noay- Badrakan
olduuna bu hakrin ikeste beste trhidir. (---) (---) (---)
Hn azline sebebdir trhidir Noay.
Sene 1077.
Badehu bu hakr-i pr-taksr Hn'n akbince
Besary'dan kalkup tevekklen alallh deyp yine
cnib-i arka gidp,
Menzil-i ehr-i Akmescid, andan Eski Krm,
andan menzil-i Gle salas, yan Gle ky: Kefe
kalas kurbunda iki yz Tatar evli ve bir kubbe-i lli ve
ta minreli cmii ve bir hammm cmle kurum
imretli cmidir ve b u besi var mamr kydr.
Bunda Gleli e-eyh Ahmed Efendi hazretleri eizze-i
kirmdan maznne-i kerme ulu sultndr kim hl krk
bin byklar tr mrde mlik tark-i Halvet'de pv-y taraf kalasnn dvr iki kat olmaile iki kat demir
tark-i l-i Ab'dr. Krk bin mrdi dahi dern-
Krm'da skin mutekid muhibleri vardr. sitnesinde
nimeti yende v revende ve bay u gedya eb [] rz
mebzldur. Andan cnib-i arka 7 satde,
Menzil-i karye-i Kuyular: Bu kylerin hk-i
pklerinde neft yalar kaynayup kar. Kepeler ile su
yznden neftleri (olup) [alup] kandllerde yakarlar.
Osmnlda olsa mr mla balarlard. Andan Hn Kefe
kalasn muhsara eder eklinde gidp ol gece asker-i
Tatar iinden gib olup 9 satde,
Menzil-i kala-i Ker: Mukaddem blda
mevsfdur. Bunda kalay dizdr kapayup Hn' kalaya
komayup dahi cnib-i arka gidp,
Menzil-i Kilisecik burnu: Bu mahallerde gemiler
peyd edp cmle asker ile hn on sekiz ml Karadeniz
______________________________________ 249
boazn selmetle tarfet'l-ayn ire karu ada-y h'ye
gep,
Evsf- kirmn- dr- emn, yan kala-i
atk Taman
Buna Defter-i Hkn'de ada-y h derler kim
altm yedi ml cezredir. tarafn Karadeniz'in oka
boaz slardr. Kble taraf Heyht sahrsyla
erkezistn arasndan gelen Kuban nehri kenrnda
ekl-i mseddes bir rn ve mamr ada-y hdir kim
iinde seksen pre erkes kurlar vard[r]. Bu mahalle
Mehemmed Geray Hn geince karu Krm tarafnda
kavm-i Tatar le kalup "Hay meded, Hn s olmayup
elimizden kad" dey hayli teessf ekp trumr
oldular. Hn hazretleri Tatardan kurtulup kala-i
Taman'da kaldlar.
Der-beyn- ekl-i Tamankirmn
Sene (---) trhinde Ciniviz Frengi elinden Sultn
Byezd-i Vel asrnda be-dest-i Gedik Ahmed Paa
fethidir. Bu cezre kur ve iftlikler ile mzeyyen olup
dern- cezrede aded mamr kalalar var, amm bu
Taman kalas cmleden mamrdur. Kefe eyletinde
sancakdr. Knn zre beinin hss 320.000 akedir,
salyne alr, amm tmr ve zemetleri yokdur ve
voyvadalkdr. Ve yz elli ake pyesiyle Osmnl elinde
erf kazdr. Cmle aded nhiyeleri vardr. Bu
Taman kalas leb-i deryda bir toprakl bayr zre ekl-i
muhammes krgr khne bin bir kala-i randr. Cirmi
diren-mdr alt yz adm kk kaladr. Ve etrfnda
st rtl on aded kulle-i sermedler vardr. Ve on
aded kulleler dahi stleri tahta ve kiremit rtsz ak
kuleler vardr. Ve marib taraf yoku yukaru kesinde
bir azm kulle [145a] dir kim i hisrck kullesidir.
Bunda dizdr hnesinden gayri ev yokdur. Cmle
cebehne ile leb ber-lebdir. Bu nrin kullede liman ve
handaka nzr sermed ince toplar vardr.
Sityi-i tara hisr: Bu tarafda cnib-i garba nzr
tara hisrn iki kat kk demir kapular vardr, zr bu
kapucuklardr. Kapularn nnde handak zre asma
makaral haeb [cisirleri] var. Ve bu kapucuklardan ieri
girince ehir ire yoku aa darack yollar ile gidp
iskele kapusu dahi demir yaln kat bb- kav cnib-i
imle nzr ilek kapudur. Liman bu kapu nndedir
kim cmle gemiler anda yanar vsi ve demir dutar be
rzgrdan emn limandr. Ve bu liman kapusundan ieri
bir b- hayt sulu kuyusu var. Cmle ahl-i vilyet bu
h- mdan def-i atn ederler. Ve bu kapunun nnde
i kala lonca kk ekilli oturacak yeri var. Bu mahalle
nzr yigirmi pre h toplar bu lonca mahallinden
aa,
Der-vasf- aa i kala: Baka handakl ve
marib cnibine nzr bir demir kapulu ve iinde
aded evli kala-i sardir. Kfir zamnnda liman kalas
imi. Hl dery kenrnda liman kapusu var, amm
mesdddur. Ve bu kapunun iki tarafnda beyz
mermerden birer arslan tasvr olunmudur. Ve bu i
kala aded kulle-i azmlerdir. amm,
Der-medh-i imret-i orta kala: Evvel Ksm
Paa cmii bir hk-i amber-pk rtl tarz- kadm
cmi-i mamrdur. Minresi haebdendir, amm
musanna minre ve kk cmidir. Ve iinde iki aded
beyz mermer stn- mntehlar var kim billr gibi
mcell olup gy hakkk destinden henz km (bir)
musaykal amdlardr. Ve kble dvrnda tara sokaa
nzr mahalde bir r-ke beyz mermerde cel hatt ile
tahrr olan trhidir:
Ben hze'l-cmi Hac Geray Hn.
dey tahrr olunmudur, amm Ksm Paa cmii
derler. Bu cmiin kapusu nnde Ksm Paa hmmm
gyet latfdir. Bir hammm dahi var, amm kesfdir.
Bu mahalde olan evlere Ksm Paa mahallesi
derler. Cmlesi iki yz aded toprak rtl evlerdir. Ve
cmle elli aded dkknlardr. Ve mahkeme-i er-i
Resl-i mbn bundadr. Amm cmle sokaklar gyet
darackdr ve asl kaldrm yokdur. Eyle dk yollardr kim
asl araba giremediinden mad iki atl birbirlerine rst
gelseler geemezler ve gerye dnemezler. Annin bu
kalaya atllar dahi giremezler, zr kapular dahi
kkdr.
Bu kalada bir medrese ve bir tekye ve iki mekteb
var, gayri hayrtlar yokdur.
Der-sfat- ekl-i tara varo: Bu Taman kala-
snn marib cnibi tarasnda bu kala ile varoun t
ortasnda bir tatl buhayre var, amm mstamel olmak
ile iilmez. Bu gln te garb tarafnda bir alak toprakl
bayr zre bu varo- Taman vki olup cmle evler bu
gl kenrnda zeyn olmu vsi tahtn serp hk-i pk
rtl evlerdir kim cmle bin aded hnednlardr. Bu
evlerin hddmlar cmle hayvntlarn bu glden saky
edp baz esvblarn yaykayup istiml etdiklerinden
ben dem iemez. Cnib-i etrf derelerinin matar-
rahmetden cem olur bir glckdr kim diren-mdr
cirmi bir mldir. Bu gln ortasnda sivri sivri kayalar
vardr. Ve bu gln bat tarafnda bir beyz minreli
Hac Ferhd cmii var. Bu varoun mark tarafnda,
Der-hakk- varo- Kfir Bzr: Bu dahi bir
varo- mzeyyendir. Hac Aa cmii toprak rtl ve
mevzn minreli cmi bu varodadr kim gyet
cemat-i kesreye mlikdir, zr cmle ya bzergnlar siph kethudyeri yokdur. Ve poyraz cnibinde bir
bundadr.
Ve cmle yz elli aded dekknlerdir. Ekseriyy
bunda kefere Tatlar ve Urmlar ve Ermenler
skinlerdir. Bu gl etrfnda olan iki aded varolarn dahi
evrelerinde hisr ve handaklar yokdur.
El-hsl bu Taman ehrinin endern [u] brnunda
cmleten tokuz mihrbdr. Bei salt- cuma ed olunur
cevmilerdir. Gayrileri mmeten drd aded mahalle
mescidleridir. Ve mmeten bin yz aded toprak rtl
sde bin hnednlardr. Ve hemeten medresedir. Ve
______________________________________ 250
yekneten yedi mektebdir. Ve barten aded tekyedir.
Cematen iki hammmdr kim kaladadr. Ve dkeleten
be aded hncklar ve kikeneklerdir. Bu Tatara stlhl
bu kadar imretleri vardr, amm mft ve nakb'l-erf
yokdur. Kala dizdr ve yz aded merdm-hisr ve
muhtesib ve emni ve bcdr ve yenieri serdr vardr.
Lkin siph kethudyeriyle gayri hkimleri yokdur. Ve
tark-i mlarnda dahi asl kaldrmlar yokdur. Ve b u
besinin dahi bu cezrede ve bu ehirde vcdu
yokdur, zr hevs gyet brdet zredir ve sular acdr.
Cmle kuyulara muhtclardr.
Memdhtndan: Taman brei ve say ya ve
tereya ve tokmak kay ve Tatar kams mehr.
Hn hazretleri bunda iki olun l-i Osmn'a rehin
gnderp,
"Ben [145b] tc u taht u raht u bahtdan ferat
edp seyyh- lem oldum" dey der-i devlete ilm edp
Hn bunda asker cem etmee birka gn kalup hakr bu
Taman cezresini seyr tem etmee azmet etdik.
Evvel Taman'dan kalkup cnib-i arka 5 satde cezre
ire gidp,
Menzil-i olomkay salas: Cn Arslan Paa'nn
kydr. Bu dahi bir gl kenrndadr. Andan 5 satde
gller kenrnca ac sular ierek khce kumsal yerler
geerek,
Ramazn Be salas: Ramazn Be'in lken olu
Mustafa Be bunda skin olur. Bu ky dahi
Karadeniz'den azma gl kenrnda bir mamr saladr.
Bunda kavun ve karpuz turular yedik, bir diyra
mahss deildir, ill bu Taman cezresindedir.
Andan nie bdn kurlar gep, Tamanl
Osmn Paa olunun iftlii, bir gle karb hnedn-
azmdir.
Andan Adahon boaznda nmerd salas; bu
dahi Ada-y h erkezi kydr.
Andan 5 satde yine cnib-i arka Adahon
boazyla Azak denizi arasnda Dilburnu nm mahalli
gep,
Evsf- dr- berber-zemn, yan
Temrikkirmn cy- emn
Sene 921 trhinde Selm h- Evvel binsdr.
tmm Sleymn h'a myesser oldu. Kefe eyletinde
voyvadalkdr ve yz elli ake kazdr. Dizdr ve iki yz
aded merdm-hisr vardr, amm yenieri serdr ve
kapusu zre olan trhi budur:
Emr eder Sultn Sleymn- cihn,
Yapmaa Temrik'de bir dru'l-emn,
Pes tokuz yz yigirmi be trhi (tamm),
Kala yaplanup tamm oldu tamm.
Sene 925.
Andan mark tarafndaki kck kapucuk zre
cel hatt ile mermerde trhi budur:
 Amel's-Sultn Murd ibn Selm Hn- Sn,
Amel-i Hac Al Aa dizdr- zamne.
Sene 983.
Bu kapu sonradan ihds olmu bir kk kapudur
kim araba girp kamaz, amm br kapu semt-i garba
nzr byk kapudur. Ve iki kat metn ve sab demir
kapulardr. Ve bu iki kat kapularn arasnda Selm h
bins olduu trhi var, amm iki kapu aras karanlk yer
olmak ile krat olunmadndan trhi tahrr olunmad.
Amm kapu zre olan cmi-i Selm Hn- Evvel'in
minresiz kiremit rtl cmidir.
Kalas bir kumsal zemnde ekl-i murabba krgr
ve yaln kat dvrl sarp kaladr kim cirmi drd yz
admckdr. Her kesinde birer kullesi var. Her burclar
stlerinde tahta rtl kubbesi var, amm etrfnda
handak yokdur, zr alak ve kumsaldr. Bir kar kazsan
su kar. Handak olmak mmkin deildir. Ve iinde
cmle yz aded toprak ile mestr hne-i mamrlar
vardr. Ve kblesi taraf nehr-i Kuban'dr. Ve ark taraf
Kuban nehrinden azm bir azm slk gldr, amm
lezzdir.
M-tekaddem slmbol gemileri bu kala-i Temrik
dibine yanarlar imi. skele-i azm ve gmrk emni
otururmu. Nie yz gemi tuzlu balk ve nie bin f f
balk havyar hsl olup gemilerle diyr diyr gidermi.
Amm hl boaz kapandndan gemiler gidp
gelemediinden elli yk ake gelir gmrk muattaldr.
Eer bir donanma-i pdih gelp sehel hidmet ile bu
Yeleke boaz alsa beher sene bir hazne-i Msr bend
olurdu.
Ve bu kala kapusu n bir azm meydndr kim
cnib-i erbaasnda cmle altm aded mfd []
muhtasar dkknlardr. Ve cmle bir hndr. Ve cmle
bir kesf hammmdr kim bir eyh-i azz kends girmek
in bin etmi ancak bir iki dem sar hammmckdr.
Ve bu varo ire cmle be mihrbdr. Emr Be
cmii ve Mahmd Be cmii ve Yeni cmi. Mad
mescidlerdir. Ve Emr Efendi hnesinde bir hammm
dahi vardr. Ve yeni hammm dahi kkdr, avretler
girir.
Ve bu varoun cmle evleri dahi serp toprak
rtldr. Ekseriyy kamdan ve ala maladan mebn
mfd [] muhtasar evlerdir kim cmle yedi yz evlerdir.
Ve cmle dvrlar sazlardan rldr. Geri evleri
sazdr, amm hevs yazdr ve ekseriyy halk beyzdr,
amm gzelleri azdr. Ve cnib-i erbaas kumsaldr. Ve
halk cmle mslim erkesdir. Ve kr [u] kisbleri balk
avlamakdr ve tokmak kayndan erkes kamlar
yapmakdr. Geri mahbblar azdr, amm uzdur. Hatt
Temrik gzeli dey vilyet-i Kazan'da ve vilyet-i Alatr
[ve] vilyet-i Ejderhn ve ehr-i Sary'da mehr.
Bu kala[nn] sebeb-i bins ve vech-i tesmiyesi ol-
dur kim kaan Sultn Selm ehzde iken babas Byezd
Hn ile orlu sahrsnda ikinci cenginde yine mnhezim
olup firr edp Boaz iskelesinde bir gemiye binp
vilyet-i Tarabefzn'a geem derken rzgr- zorkr
______________________________________ 251
ket-i ehzde Selm'i bu Temrik limanna drp
andan Temrik Bay nm bir kii bilp yr- gr- refk
edinp silihdr Ysuf Halfe ile kii olup Dastn ve
Belh u [146a] Buhr ve zbekistn' ve rn [u] Trn'
seyhat ederek vilyet-i Acem'e gelp h sml ile
atran oynayup h' mat edp andan Badd- behit-
bda andan mm Hseyin ve mm Al'yi ziyret edp
andan Kabe-i erf'e ve andan Medne-i Mnevvere'de
Resl-i Ekrem'i ziyret ederken,
"Y Reslallh! Bana taht- l-i Osmn' erzn
klup Msr'n fethini myesser eyle. Msr' bi'l-cmle
sana vakf edeyim" dey tevecch-i tm etdikde dern-
Ravza-i Mutahhara'dan "Destr y Selm! Sev sev"
dey bir nid gelir.
Andan Selm Dede Msr'a gelp ibtid Ebu's-sud-
Crih ve Merzk- Keff ve brhm-i Glen ve
Veled-i yl(?) ve nie kibrlarn himmetlerine mazhar
olup kat- menzil ve tayy- merhil ederek Tarabefzn'a
andan gemilerle kala-i Kefe'ye andan yz bin Tatar ve
gayri sebk-br asker ile nc defada yine babasyla
orlu sahrsnda ceng-i azm edp cemi kul "Biz Selm
h isteriz" dey bade'l-cls pederini Edirne kurbunda
Dimedoka'ya gnderdikde Edirne cenbinde Havsa nm
mahalde Byezd Hn merhm olmu bulundu. Bir
sanat oldu derler.
Andan Selm h mstakil pdih- Cem-azamet
olup refk- yr- sdk olan Temrik Bay'n ricsyla bu
Temrik kalasn Temrik Bay mutemed olup bin
etdiiyn Temrik Bay kalasdr, amm mverrihn-
Tatar hk-i Berber-zemn derler. te sebeb-i bins ve
vech-i tesmiyesi budur. Hatt Selm Hn silihdr olup
bile seyhat eden Selm-nme nm tevrhinde cmle
buuk yl seyhatlerin ve ceng cidllerin mufassal
tahrr etmidir, ve's-selm.
Badehu bu hakr bu Temrik b u besiz bir
cezre yer olmak ile ertesi gn nm sat iml tarafna
gidp,
Kala-i harb-bd- Berber-zemn
tahtgh- Salsal- Solt
Azak denizi kenrnda bir kumsal zemnde sab
kala imi. Bunda Salsal ile nie bin shib-krnlar ceng
eylemilerdir. Hl hedlarn krkar ve ellier ayak
kaddi kabr-i erfleri vardr. Amm kalasn Timur Leng
harb etmidir. Hl eser-i binlar zhir bhirdir.
Amm hakk ki kala-i Berber-zemn imi. Diller ile
tabr ve kalemlerle tahrr olunmaz. Andan bu abd-i
kemter garb tarafna gller ve bayrlar gep,
Menzil-i kala-i Adahon
Bu dahi Salsal-i dll kral binsdr. Ol asrda ismi
Kulhanca imi. Badehu Byezd Hn asrnda bunda
Kazak kffryla Gedik Ahmed Paa ceng-i azm ile
kanlar akarak feth olduiyn Adahon, yan Kan adas
dediler. Bade'l-feth kalasn mnhedim etdiler, amm
aceb yerinde mamr olacak kaladr. Hatt sene 1048
trhinde Sultn Murd Hn- Rbi Badd- behit- cenba 2 satde,
bd derken Piyle Kethud donanma-i hmyn ile
bu Adahon boaznda seksen alt pre Urus aykalaryla
on gn on gece ceng-i sultn edp hr- kr fursat ve
nusret l-i Osmn askerinin olup cmle kfir gemilerin
feth edp esrleri ve ml- ganimleriyle der-i devlete
gelp Badd altnda Murd Hn'a arz olundu. Amm
bu Adahon'da,
Ziyretgh- ehdn- l-i Osmn: Cmle bin
yedi yz aded ehdn- det-i hmndr, zr bu ceng-i deildir. Lkin zamn- kadmde eyle mamr [u] bdn
l nie tevrhlerde merkmdur. Bu hedlar bu hakr
ziyret edp andan kble tarafna 2 sat gidp,
Sala-i Sovucuk: Drd yz evli ve mescidli ve
bir cmili ve bir hnl ve on dkknl kasaba-misl
saladr. Bu kyde Barzuk Be salyne ile erkes beidir.
Ve cmle reylar dahi erkesdir.
Andan semt-i kbleye 3 satde, drs salas, andan
te Be klasn gep 2 satde,
Evsf- dr- sava, yan kala-i sar
Kzlta
Sene 921 trhinde bunu dahi Selm h- Evvel
bin etmidir kim ol asrda bu cezreyi nie kerre erkez
akys basup nehb gret etmi idi. Annin bu
kalay Selm Hn yasad. Adahon gl Karadeniz'e
mahlt olduu yerde leb-i deryda r-ke krgr
krmz ta bin olduundan Kzlta kalas derler. Cirmi
kmil iki yz admdr. r kesinde drd kullecikleri
vardr, amm dvrlar ldir. Ve iki aded st tahta
rtl kulleleri ve imle nzr bir demir kapusu var,
amm handak yokdur. inde ancak dizdr evi ve krk
nefert odalar ve bir mescidi ve anbr ve kulleleri ire
cebehneleri ve on aded hne h toplar var. Kefe
eyletinde subalk ve Taman kads niybetidir. Kalas
sf kum iindedir. Yldz rzgr tarafnda sehel havlesi
vardr.
Tara varou: Cmle seksen kadar sazdan mebn
erkes evleri kalann iml tarafna vki olmudur.
Ancak bir cmii minresizdir ve bir b deirmeni var,
gayri rs-y bzr ve hn u hammm ve b u be
yokdur, amm bostnlar gyet okdur.
Bu mahalde Ada-y h cirmi ve Kefe eyleti
tamm oldu. Ve bu Ada-y h'nin oka burnu
tarafnda nie harb kalalar vardr, amm Ciniviz kffr
asrnda bu ada ve kalalar eyle bdn imi kim cmle
iki kerre yz bin kefere ve fecere lekeri var imi.
Badehu nie yerlerin [146b] Timur Leng ykm. Hakr
bu kalay seyr [] tem ederken kala-i Taman'dan
Hn hazretlerinin azm askerleri gelp bu Kzlta kalas
dibinde cmle Tatar askeri meks edp bir gnde yz
pre gemiyle Kzlta kalas dibinden nehr-i azm
Kuban' karu tarafa gemee cehd eyleyp cn atdlar,
zr gerden yeni Tatar Hn lekeri gelir dey havf
ederlerdi.
______________________________________ 252
Andan bu hakr yine Ada-y h ire seyr []
temlar ederek mamr u bdn yerlerde cnib-i
Kala-i Anapa: Ciniviz binsdr, amm Gedik
Ahmed Paa feth edp "Lzml kala deildir" dey
harb etmidir, amm iinde b- hayt suyu vardr. Bu
kala mamr olsa Azak boazndan kfir gemileri
Karadeniz'e kamazlard. Ana karb yerde Tuzla burnu
nm mahalde bir kumsal yerde,
Kala-i Tuzla: Bu dahi vrn oluyor. Bunu Azak
Kaza harb etmidir, amm hadd-i ztnda lzml
imi kim l-i Osmn askeriyle zdemirolu Osmn
Paa yedi ay bu oka burnundan karu Krm vilyetine
iddet-i itdan geemeyp bunda oturup asl slm
askeri zarret ekmemiler. Ve hl bu cezre-i
pdihde ake ile msfirler bir ey alsalar,
"Cnm eer eyle ise hnlara kon" dey evden
{msfiri} kovmak isterler, yan t bu mertebe Taman
adas kylerinde msfire ul ve torba ve kse
kartmadan yedirp iirp kondurup grp riyet
ederler. T bu mertebe ganmet yerdir kim bir dem bir
evde on at ile on gn otursa halk hazz eder bir alay h
u yrndan Gan ismine mazhar olmu gan erkes
demleridir. Asl bu cezrede Tatar yokdur, duramaz da,
zr Kefe eyleti hkmnde Anatolu topra add olunur
Rmeli taraf karu Krm diyrdr.
Krm ile bu Cezre-i h mbeyne-hmlarnda on
sekiz ml Karadeniz cereyn eder boazdr.
Andan ieri be ml iml tarafna oka burnu ve
Kilisecik burnu arasnda Azak boaz vardr.
Ve bu Taman'n Ada-y h yurdu gyet mahsll
yerlerdir kim bir kle tohumu yz kle verir, amm
darusu yz elli kle verir bir kn- nebttdr.
Hikmet-i Hud bu cezre ii bir sat dzlk vsi
sahrlar ve bir sat gllkler ve bayrlardr. Ve bu-
hayrelerinde gn-gn rdekleri ve kazlar ve kuular ve
balkllar ve srhb ve karabataklar ve sakka kular ve
nie gne sayd [u] ikr olunur avghlar var. Ve yetmi
gne bal mehr ve b-hisbdr. El-hsl bu Cezre-i
h ehrengzden mberr bir mahsll dr- diyrdr.
Andan hakr yine Tuzla kalasndan bir gnde tekrr,
Kala-i Kzlta: Bunda ol gn Hn hazretleri dahi
kendi kapusu kullaryla gelince Kzlta kalasndan top
dmnlar olup anda hzr olan gemilerle fi'l-hl nehr-i
Kuban- azm zre Adahon nm boaz Kzlta di-
binden bil-usret karu tarafa ubr edp Hn arkas zre
yatup rhat oldu, zr bu taraf kavmi erkezistn
demleridir kim l-i Osmn'n Kefe vllerine harbe
ucuyla r verp ol kadar mut [u] mnkdlar
deillerdir.
Bu nehir zre bu Adahon boaz nehr-i Kuban'n
Karadeniz'e mahlt olduu mahaldir kim yarm ml enli
bir azm boazdr.
Ve bu nehr-i Kuban iinde gemiler gezp t Temrik
kalasna ve Ylanl adasna ve murd edinse dahi yukaru
gemiler gitmek mmkin bir b- hayt nehr-i azmdir
kim t menba Dastn vilyetinde kh- Elburz'dan
tul edp erkezistn ile Heyht sahrs arasnda yetmi
konak yer cereyn ederek bu Kzlta kalas kurbunda
Adahon boaznda Karadeniz'e mahlt olur. Bu hakr
dahi gemilerle karu tarafa gep,
Der-beyn- vilyet-i azm Mamaluka, yan lke-i
erkezistn- kavm-i Bozoduka Mehemmed Geray
Hn ile ve Cnbe Geray Sultn ile erkezistn ve
Dastn vilyetlerine gitdiimizi beyn eder
Sene 107[6] mh- evvl'inin onuncu gn erke-
zistn memleketine kadem basup kat- menzil ve tayy-
merhil ederek askir-i Tatar Hn ile mark tarafna (---)
sat gidp Hn depesi nm mahalli gep,
lke-i Noay- obaneli
Yz yanda oban nm bir mirza cemi kavm-i
Noay Tatarnn gzdesidir. Bu kavim erkez'in aake
nm kablesiyle karda olup erkez'den kz alup lkin
hrre kz vermeden erkezle akrab olup bu aake
erkezistn'nda yur[d] edinp skin olurlar. Dalar ve
sahrlar ire ger evli on bin aded obadr. Cmle
yigirmi bin aded sadakl ve savatl zor batr gzde
Noay askeri olur. Gyet bahdr crd atl ec ve pr-
silh erlerdir.
Andan yine cnib-i arka dalar ve azm
drahtistnl ormanlar gep 5 satde,
Evvel-i hudd- erkezistn kavm-i aake
kabak
Yan aake kavmi kyn imden ger bu
diyrlarda kylere "kabak" derler. Tataristn'da klere
"sala" derler. Bu kabak kavmi gyet sdirler, amm
Mehemmed Geray Hn'a itat edp tohum verdiler,
yan taynt zahre verp konakbnlk etdiler, yan
evlerine kondurdular. Bu aake erkezi obaneli
Noay kavmi ile bir yerde [147a] mahlt kavimdirler.
Andan yine mark tarafna sarp dalar ire (---)
sat giderken Tatar askersinden biri bir erkez
arabasndan bir balk aldiyn bir gavga-y azm edp
bir balkdan tr erkesler Tatar ldrdler. Gyet
edd lecc ve gazb meln kavimdirler, amm gyet ya-
rar ve nmdr yiidlerdir.
Andan yine semt-i arka giderken muhtara yerleri
gep,
Der-kayd- ekl- kala-i oban
Sene (---) trhinde slm Geray Hn asrnda oban
Mirza erkez akylarndan emn [] emn olmak in
bu kalay yasamdr, yan yapmdr. r-ke aadan hayvnt ve sr ve spa ve at ve koyun ve kuzu bir
palanka bin etmidir. Cirmi kmil drd yz adm olup
r-kesinde yine birer dne aadan metn kulleleri ve
cnib-i imle nzr bir aa kapusu var. Kala ire bir
______________________________________ 253
krgr bin bir mescidi var. Hammm ve rs-y bzr
ve hn yokdur, zr bu kala ahlsi ancak k gnleri bu
kalada skin olurlar. Gayri zamn dalarda ve sahrlarda
obalar ve koylar ve clklaryle skin olurlar. Obalar
yine Trkmn obalar gibi keeden kubbe kubbe evlerdir
kim ileri kafes kafes rlp tokmak kaylaryla bal
ubuk aalardr. Hn-i mahalde obalar bozup kayla
bal kafes ubuklar bir yere cem olur musanna oba
evlerdir kim tepelerinde birer delikleri vardr, andan
aydnlk girir. Ve k gnleri obalar ire yanan telerin
ttn ol delikden kar, hammm gibi keeden evlerdir.
G mahallinde bu keeden oba evleri develere ve deve
arabalarna kubbe gibi obalar tahml edp konup
gerler. Ve cemi arabalarn develer boyundurukla
ekp konak konak gtrrler. Ve cemi Noay
Tatarlar ifti develer ile srp buday ve arpa ve dar
ekerler. Hatt develer srdan al ift srerler. amura
dayanr bir gne buur develeridir kim arkalarnda ikier
rgleri vardr. Gy kudretden eer gibi halk
olunmudur.
Der-beyn- sebeb-i hilkat-i buur deve
Be-kavl-i mverrihn- Irk- Acem kaan kim
Yezd-i b-mezd askeriyle mm Hseyin hazretleri
det-i Kerbel'da ceng-i azm edp bi-emrillh mm
Hseyin bu det-i askerde ehd oldukda Yezdler
Hazret-i Hseyin'in ehl [u] yl Ehl-i Beytin uryn edp
tehr-i lem in develere bindirp askerleri iinde
harem-i hurme-i ehl-i beyt-i mm Hseyin'i
gezdirirlerken hemn bi-emrillhi tel develerin
arkalarndaki rgleri ikier pre yarlup Ehl-i Beyt-i
mm'n avret yerleri setr olur. Bu hli Yezdler grp
yine Cenb- Br'nin hikmetinden ibret almayup arkalar
iki yarlan develerden Ehl-i Beyt-i mm' endirp ol
nzenn vcdlar det-i Kerbel'nn iddet-i hrnda
urynen piyde gezdirp tehr edelim derken yine Settr
Allh n- vhidde Ehl-i Beytlerin ut yerlerinde ve but
yerleri aralarnda post gibi tler bitirp Ehl-i Beyt'in
avret yerlerin Settr- Br setr eder. Bundan dahi kavm-i
Yezd ibret almayup cmle Ehl-i Beyt-i mm Hseyin'i
ehd ederler. Rahmetullhi aleyhim ecman.
Mel-i kelm oldur kim bu kavm-i Noay'n araba
eken ve ekin eken atal rgl buur develeri det-i
Kerbel hdisesinde halk olunmu atal rgl
develerdir, ve's-selm.
Ez-n-cnib mezkr obaneli kalas iinde
obalardan gayri ey yokdur. Ve kala etrfnda gayy-
misl derin handak var. Dahi etrf sk ormanl bayrl
ve ayrl yerlerdir, amm zemn-i kalas bir dz
emenzr yerde vki olmudur.
Ve kaladan tara varou cmle iki yz kadan
keeden oba evlerdir. Ve bu obaneli kavminde olan
Tatar kavminde yokdur. Ve esrleri dahi gyet okdur.
Gyet aniy bay kavimlerdir. Ve bu oban kalasnn
kblesi cnibindeki handak ire nehr-i Pisibays cereyn
eder. btid-i tulu yine aake dalarndan hurc edp kbeli zor cigit batr cigit
Adahon boaz nnde Karadeniz'e mahlt olur b- zrhl kuvvetli yiit bahdr yiit
hayt kk sudur. Atlar ile geilir.
apul civer ko kazan ura
Der-kyfet-i kab-y kavm-i Noay sefer koyver arlk yk olan
Orta boylu omuzlar vsi belleri ince iri bal ve
muna cvkdr bir ba urtm tuvalar yasadm
kaba kulakl ve yass alnl ve kk gzl demleri de
ide yakndr bir ric etdim dular yapdm
vardr, amm mahbb u matlb marl gzl ve rn
szl Noay dilberleri olur. Amm sakallar beer onar
aytm bar aytaym cgr kii
kll kse kavm-i gazbdurlar, amm libslar elbette
szm var syleyim seird dem
koyun postu krkdr ve balarnda kalpaklar yile telli ve
kuzu krk brkdr. erde esbblar elbette Merzifon
alay col bersin uralarm bar
bezinden mv ve krmz kapamalardr. Ve gmlekleri
Allh yol versin oullarm var
dahi krmz ve mv bezlerdir. Ekseriyy kuaklar l ve
hm ibrim kuaklardr. Silhlar yine sir Badrak ve
karalarm toyum bolganda
Sincivitli ve rnli ve Mansrlu kavimleri gibi atal atlara
i erlerim doyum olanda
binp kl ve sadak ve bir kam tarlar, gayri silhlar
yokdur.
akman potga a tirek
acele etmen lapa tam aa
{Der-ekl-i libs- nisvn- Noaya
Yine giydikleri koyun ve kuzu krkleri ve balarnda Kavm-i Tatar- Noay'n trk yrladklar teker-
Tatar kalpaklar ve ayaklarnda sar izmeleri var. Niesi lemeleridir:
harr hilatler ve elvn boas haftanlar ve harr kuaklar Usurgann urunbolsun,
kuanrlar. Ve at binp tirke ve kl balanrlar. Lkin Kul sykede beran bolsun,
marl ve gazl Hoten hsu bdem gzl mjgnlar
Tatar hadenkli-misl siyh kirpikli ve kemn ya[y] kal Ko dlaa pindirsin,
geysdr hl-i Himli pene-i fitb- mehtbe duh- Kol mykede sendirsin,
terleri ve klim havtnleri olur.} Tamlar yine talkan Cavul atka pindirsin,
ve kurud ve yazma ve laha orbas [ve] at eti ve at yelesi Hn sykede sendirsin
ve at kazs, yan at egei kemikleri basdrmas ve dar
ekmei yerler. El-hsl yedikleri dar, geydikleri deri, Tamuk tak kan atlasn,
evleri saz, kendileri n-sz kavimdirler. Asl buday Tava iki aylasn,
ekmei [147b] yemezler ve su imezler. Hemn boza ve
maksima bozas ierler. Bu maksima bozas keyif Dier tekerleme-i Noay:
vermeyp ulem-y Noay ier, keskin bozalarn yiitleri Ay Noayl Noayl,
ier. Arpac tual,
Gtrp sokmaa kolayl,
Der-erh-i lisn- kavm-i Noay
Valayl vay valayl.
Geri blda lisn- Tatar yazlmdr. Bunlar dahi
Netce-i kelm bunun emsli nie kerre yz bin
kavm-i Tatar'dr, amm bu Noay kavminin baka lisn-
gne elfz- mhmele-i mlyanleri vardr.
stlht- ibrtlar vardr. Evvel ake hisblar byledir:
Badehu bu oban kalasnda oban Mirza, Hn'a
birka yorga atlar verp ve at etinden Hn'a hayli
pir ikiz trt be
ziyfetler edp andan 4 sat ormanlar ire gidp,
1 2 3 4 5
Der-vasf- pikv-i erkez-i aake
alt cedi sekiz tokuz on Bu mahal aake beinin tahtdr kim lisn-
6 7 8 9 10 erkes'de pikv dey belerin skin olduu yerlere
pikv derler, yan taht mansnadr. Kasaba-misl azm
alap caradan yalava kydr. Cmle be yz elli aded saz rtl ve it rl
Allh Allh peygamber ve ikier kapulu biri biri iinde evlerdir. Ve cmle yine
it rl sarp havllar vardr. Amm bu vilyetlerde ake
colukduk sadaklap savat ve pul ve b u be ve rs-y bzr ve hn u
rst geldik tirkeli pusat hammm ve kense yokdur. Kfir ve mselmn
deillerdir. Kfir desen gazab-ld olurlar. Behey
mselmn desen mz ederler. Ve hari neri inkr

______________________________________ 254
ederler. "nsn ot gibi bitp yitp giderler" derler. Kfiri
grseler sevmezler, mselmn grseler hazz eder bir
alay da ve b ve ya demlerdir. Mezhebleri
Mecslerdir. rs-y bzr ve ake olmadndan her
metlarn birbirleriyle dei doku etmek ile irtibt bul-
durmulardr, amm yine cmle kavmi evlerinde ehl-i
sanyidirler kim ellerinden bir marifet kurtulmaz, gyet
eber u cemd-i sanat demleri vardr.
Bu aake pikvinin kble cnibi Karadeniz bir
merhale yerdir. Pikv-i aake dalarnn dmeninde
bir vsi emenzr ve drahtistn ire krk ev bir kranda
ve on ev bir kranda ve yigirmi ev bir kranda oymak
oymak, yan akrab ve taalluktlar bir yere konup
etrflarna aldan ve kaln draht- mntehlardan azbar,
yan itden sarp kala-misl havllar yapup evleri ve
cemi hayvntlar bu azbar havllar iindedir. Her gece
iki yerden kapularn sedd edp arslan gibi kpeklerin
bend-i zencrlerin alup hb- rhatda olurlar. Cemi
erkezistn byledir. Amm aake bei ncirok(?) Be
seksen yanda sakal tr bir semiz kefere ekilli mslim
de deil bir demdir. Mehemmed Geray Hn ann hne-
sine konup azm vezni zre Hn'a konakbnlk etdi.
Bu aake bei cmle bin tfeng-endz pr-silh
atl ve yayan askere mlikdir, amm cmle on bin dem
olur. Bu kavimden gayri Karadeniz kenrna varnca
erkes kavmi yokdur. Ve bu mahalde kh- Elburz
dalarn ular tamm oldu.
Ve bu aake dalarnn kble cnibleri cmle
Abaza vilyetleridir kim Karadeniz kenrna vki
olmulardr. Amm bu erkezistn, Abaza ile nehr-i
Kuban mbeyninde olan kh- Elburz'a muttasl aake
ve Anapa ve Obur dalarnn dmenlerinden t nehr-i
Kuban kenrna vki olmu erkezistn vilyetidir kim
garbdan cnib-i arka tlu toksan konak t kh-
Elburz'a varnca erkezistn vilyetidir kim nihyetinde
bu aake kavmi Karadeniz shilinde temm olur. Lkin
bu aake dalar garbdan arka t kh- Elburz'a ve
diyr- Dastn ve lke-i Kumu'a ve vilyet-i Acem'in
t Demirkapu'suna varnca kh- Elburz'a muttasl
aake dalardr.
Ve ibtid bu aake erkezlerinin ecddlar
Mekke-i [148a] Mkerreme'den bir alay kavm-i
Kureyler firr edp Aneh Selme llerinden Irk-
Badd'a kup bir brderi Keys anda kalup Keys
Urbn oldu. Ve bir kablesi Cebeliyye'de Cebel-i El-
heme'ye gelp biri Gazze'de ammsi Him hazretlerine
gelp kalr. Amm Cebeliyye'de Cebel-i Elheme yannda
kalan nsa(?) olu Keys Antakiyye'de kayser-i Rm
olan Hrkl nm kral- dlle gelp andan slmbol'un
Pozantina kral olan Ciniviz yanna gelp bu Keys yurd
ister. Ol dahi Keys'yu karndayla gemilere koyup
Karadeniz shillerinde yurd verir. Lazka Kurey Arab
Trabzan'da kalr. Kavm-i Laz Lazka Kurey'dendir.
Andan Abaz Kurey Abaza vilyetinde kalr. Andan
Keys Kurey Arap Anapa kalasna kup ibtid Keys
______________________________________ 255
aake olu ile bu Karadeniz shilinde vatan tutunurlar.
Badehu tensl bularak krk aded kable olurlar.
Der-beyn- tul- zuhr [u] asl [u] fer-i
kavm-i Mamaluk, yan kavm-i erkese-i
aak-i Bozoduk
Evvel be-kavl-i mverrihn- Rm ve nkte-
perdzn- zevi'l-mefhm ve hikye-i drzn- mver-
rih-i Rm Yanvan ve mverrih-i Latin Mikal ve
mverrih-i Kbt Totis ibn Natis ve mverrih-i lemn
Yarmen Mgds ve'l-hsl cemi Rm ve Arab u Acem
ve Tatar kavimlerinin mutemed tevrh-i
muteberelerinde eyle tahrr ve tastr ederler kim ye[t]:
1 nass-
erfi mcebince ibtid
ry- arzda makm edinen dem Saf'dir. Evld-
evldlar mnteir olup vech-i edme dem mstevl
oldu.
Amm skkn- Rm ve ecns- mtenevvia-i n-
merzibm takdr-i Hayyu'l-Kayym fermnyla aslnda
kavm-i Rm Ays ibn shk Neb evldndandr, amm
kavl-i sahh Yfes evldlardr kim bir kavm ec pk-
itikd kimesnelerdir kim ibtid diyr- Rm'a slm ile
kadem basan kavm-i Rm'dan l-i Selukiyn ile l-i
Dnimendiyn'dr. Sene 476 trhinde mer-y Dni-
mendiyye ile yek-dil [] yek-cihet olup kala-i Malatiyye
ve Kayseriyye ve Aliyye ve Antakiyye ve Konya
diyrlarna gelp mstevl olup sultn oldular. Amm
ibtid-i tullar Mver'n-nehir'den bade'l-hicre sene
200 mrrundan sonra Hazret-i mer evldlarndan
Emr Ziyd ve ann olu Emr Lokmn ve ann olu
Emr mer Malatiyye kalasn Ermen kefereleri
destinden alup dru'l-mlk etdiler.
Badehu sene 600 trhinde l-i Selukiyn Sultn
Aleddn'de inkrz- nesil bulup devlet-i l-i Osmn
Mver'n-nehir'de vilyet-i Trn'da ehr-i Mhn'dan
Erturul dorulup gelmi idi. Aleddn'in yerine
Erdurul Rm'a mstakil be oldu. Andan Erturul
Bursa kurbunda Rm kefereleriyle Yalakbd kalasnda
ceng ederken ehd olup Sd kasabasnda defn etdiler.
Badehu Erturul olu Osmnck Rm'a sene
699'da mstakil be olup Konya'da sikke ve hutbe shibi
olup Anatolu tlk olunan vilyetlere mmet-i Mu-
hammed mstevl oldu. Ve sene (---) trhinde Gz S-
leymn Be ibn Orhn Gz Kara Mrsel ve Kara Ko-
koca ve Kara Koca ve Kara Ece Yakb ve Kara Koca
Al ve Kara Edebal nm krk nefer kara kocalar ile
Kapuda burnundan Bahr-i Rm'u karuya sallar ve
kayklar ile Rm'a gep ibtid Gelibolu hkine kadem
basup "Bismillhirrahmnirrahm" dedikleri nass- erf
trhdir. Andan ol cnibi nehb gret ederek ibtid
ehr-i psala'y feth edp sal verdikleriyn ibtid
saldan galat- mehr psala derler.
1 Kur'n, Safft 164; "Bizim iimizden herkesin belli bir
makam vardr"
 Andan sonra gnden gne sevd- muazzamlar Sultniyye ve Semerkand ve Kbilistn ve Zvilistn ve
kabza-i tasarruflarna alup ml- ganimler ellerine girp Bbil ve Ermenistn u Mzendern ve Fris Horsn
ikr etdikleri nisvnlar ve bintnlar akd-i nikha ekp ve Kkar ve Hrizm ve Taberistn [ve] Trkistn ve
tensl bularak t sene (---) trhinde ftih-i Edirne Gz Gln ve Irk- Arab ve Irk- Acem ve Irk- Ddyn
Hdvendigr'a ve andan Gz Eb'l-feth'e ve andan [ve] vilyet-i Kirmn ve Gence ve irvn ve amk ve
Gz Sleymn Hn'a gelince Rmeli {ve Anatolu} Mekrn ve Sstn ve Bedahn ve zerbycn ve rn u
tabr klnan diyrda yetmi yedi aded kavm-i Trn ve Belh u Buhr ve nie yz bin diyrlarda skin
nasrlardan kavm-i kadm Arnavud ve Laz ve Abaza ve olan mmet-i Muhammedlere Acem tesmiye olunur.
erkes ve Hrvad ve Srf ve Bulgar ve Kalviz ve Voynk Annin "Seyyid'l-Arab ve'l-Acem" denildikde
vilyetin ve Efrenc ve Macar ve Leh ve eh ve Rus ve cmleye mil bir kelm- drer-brdr.
Korol ve Tot ve Kurs ve Maskov ve Grc ve Ddyn Amm kavm-i Arab'n Kurey tifesinden mrted
ve Akba [ve] Mikril ve Gril ve avat ve kefere-i olup Rm'da karr edenler be-kavl-i mverrihn (...)
Rm Ermen ve Dodoka ve ngilis ve Nemse ve sfa cevhir-ahbr eyle tahrr ve terkm etmidir kim,
ve Talyan ve Kallevin ve Filimenk ve Portakal ve
Donkarkz ve Danimarka ve Venedik ve panya ve Kavm-i Kurey Arabndan Arnavud ve
Ciniviz ve Fransa ve (---) (---) (---) (---) (---) fl u Lazka ve Mikral ve Abaza ve erkiz
Bodan ve'l-hsl bu zikr olunan kfirlerin dr- kavimleri Rm'a gelp mrtedn billh
diyrlarn l-i Osmn harb u yebb hnelerin trb olduklarnn tahkkin beyn eder
srlarn kebb ederek feth [] fthtlar idi.
Evvel Hazret-i mer radyallhu anh hilfetinde
Kavm-i Tatar- sab-reftr- ad-ikr- b-rahmler
Medne-i Mnevvere'de kabil-i Kurey'den Cebel-i
dahi Krm hnlar da birbiri akblerince l-i Osmn'a
Elheme nm bir kffr- benm haten bir eyh'l-
imdd ederek hadden efzn ve hisbdan brn ml-
urbnn gzn karup mrfaa-i er oldukda ber-
ganimler ve esrler gelerek md[yn]larna aan
mceb-i er ye[t]-i erf:
aygrlardan kheyl atlar hsl olup binerler ve kffrn 1
kzlar ve avretlerine aan gzlerden psern [u]
m-sadak fermn zre Cebel-i Elheme'nin dahi gzn
bintnlar ve oul bal gibi z-nlar ve dilbern- sm-ten
karmak cb edince bir gece hemn Cebel-i Elheme
sm-endmlar hsl olup [148b] anlar dahi analar
karnda Bee'yi vekl edp cmle kablesin alup Cebel-i
tarafnda olan dedelerine ve akrablarna onar on beer
Elheme kat- menzil ve tayy- merhil ederek ehr-i
yanda iken anlar da kl urmaa heng ederek
Antakiyye'de kayser-i Rm olan Hrkl Kral'a gelp dahil
dedelerinin dr- diyrlarn bana dar ederek nie bin
der. Hrkl dahi Cebel-i Elheme'ye Antakiyye
tze kur ve kasabt ve ehir kllar ve belde-i
kurbunda dalar mesken [] mev ver[ir]. Cebel-i
muazzamalarn feth etmededirler. l mallh devlet-i
Elheme dahi leb-i deryda panya kffr elinden bir
l-i Osmn mebbed olup Lazistn ve Mikrilistn ve
kala feth edp hl Cebel-i Elheme'den galat Cebeliyye
Abazistn ve erkezistn vilyetleri gibi her dr- diyr
kalas derler.
dyr kfiristn feth edp deyrlerin mescid [] cev-
Badehu Cebel-i Elheme zre Hazret-i mer
miler edeler.
Kuds-i erf'i feth etdikden sonra sefer edp Cebel-i
Amm blda zikri sebkat eden cemi millet-i
Elheme Hazret-i mer'e mukvemet edemeyp cmle
nasrlardan aslah- mevcd sehel bahneyle slm kabl
tevbiiyle (---) aded evldlaryla gemilere svr olup
eder ve diyr- slma gidenler gidp gelir kavm-i Abaza
panya kralna dahil der. Kral- dll dahi Cebel-i
Kureyi ve erkize Kureyi kavimleridir kim kitb
Elheme['ye] merhameten hl Arnavudistn ola[n]
deillerdir. Bir alay da ve b ve ya kavm-i
Avlonya ve Delvine vilyetleri dalarn Elheme'ye hs
eblehlerdir kim be-kavl-i mverrihn ecddlar Mekke-i
verp bu Cebel kavm-i Kurey olduiyn ol dalara
Mkerreme'den kabil-i Kurey'dir kim kabil-i
hl Kuryele dalar derler.
Arab'n eref-i mahmdu'l-hasili Arab kavmi olan
Ve Cebel-i Elheme'nin bir olu Dukadin bu
fuseh-y ble-y mesd'-emil idii mukarrerdir,
dalarda skin olmaile hl Dukat da derler. Bu
zr Hazret-i Server-i Kint ve Mefhar-i Mevcdt ol
Cebel-i Elheme kavmi tensl bularak ve panya
slle-i smden vcda gelmilerdir.
kefereleriyle ihtilt ederek lisn- Arab- Kurey'i unudup
Andan kabil-i memdh Acem'dir kim ibtidlar
Arnavud lisnn peyd edp kavm-i Arnavud kavm-i
kavm-i Tatar'dr kim bu iki kavimden edm-i arz
Arab- Kurey'den mrted olup rnbd'dan galat
mzeyyen olup ben demle mamr olmudur. Annn
Arnavud olmular, yan r u nmslarn terk edp
Hazret-i Kevneyn'e "Seyyid'l-Arab ve'l-Acem" derler,
kefere olduklarndan rnbd derler.
zr ibtid Arab'dan mad Tatar ve Acem ve Trk-i
Badehu Cebel-i Elheme Be slm ile fevt olup
Trkmn ve Mool ve Bool ve Dastn ve Kumu u
Elbasan ehri kurbunda Bzrg Seng nm bir mesregh
Kozak ve Hedek ve Yakaya ve Lpka ve zbek ve
aatay ve Klmah ve Fafr u n Ht ve Hoten ve
1 Kur'n, Mide 45; "Onda (Tevrat'ta) onlara: Cana can, gze
Mn ve Hind Sind ve Laristn ve Moltn ve
gz [... ksas] yazdk"

______________________________________ 256
vardr, kavm-i Arnbd bu teferrcgha Bozeek der, bu
mahalle karb Arnavudlarn ceddi Cebel-i Elheme ol
mesregh yerde yatr.
Badehu Cebel-i Elheme'nin (---) aded olu kalup
Arnavud bandan cmle brderleri dilgr olup (---) aded
brder-i cn-berberler yek dil yek cihet olup bir
gemiye svr olup Pozantin ehrine Kostantin ehrinde
Galata'da skin Ciniviz kralna varup dahil derler. Ol
dahi bunlara merhameten Karadeniz sevhilleri
nihyetinde kh- blendleri ihsn edp her birin birer
cnibe kableleriyle gnderir.
Lazka ibn Elheme Trabzan dalarnda karr edp
Grc kavmi [149a] ile hsn-i lfet ederek kavm-i azm
olup bunlara Lazka kavmi demeden galat- mehr Laz
derler. Baka lisnlar var. Cild-i evvelimizde lisnlar ve
stlht [u] ibrtlar tahrr olunmudur.
Andan sonra gemiyle Mikral ibn Cebel-i Elheme
Gnye kurbunda nehr-i oru ensesindeki Batum
sanca dalarnda skin olup tensl bularak bunlara
Mikral'dan galat Mikrel kavmi derler. Bunlarn da asl [u]
ferleri yine kavm-i Arab- Kurey'dir kim Grcistn
kavmiyle ihtilt etmeden baka Mikral lisnn peyd
edp millet-i Meshiyye olduklar yine cild-i evvelimizde
mastrdur.
Andan yine gemiyle Abazka ibn Cebel-i Elheme
yine Karadeniz shilinde skin olup Abaza kavmi oldular
kim bunlar da l-i Kurey'den mrted olup baka
lisnlar ile bunlar da cild-i evvelimizde yigirmi yedi
kable beleriyle merkmdur.
Andan yine gemiyle Sadn ibn Elheme dalar
iinde skin olup yine Abazka kavmi add olunur, amm
dalarda skin olup bir mezhebden olmayup baka
lisnlar olup ec kavim olduklar cild-i evvelde
mastrdur.
Badehu yine gemiyle aak ibn Elheme erke-
zistn dalarnda Anapa kalasna varup anda mekn
dutar. Hl bu tahrr etdiimiz kavme annin aake
kavmi der[ler].
Andan bir karnda tevbi [u] levhkyla Berbere
ibn Cebel-i Elheme Taman adasn mesken [] mev
etdiiyn bu cezre-i Taman'a mverrihler lke-i
Berber-zemn derler, blda mevsfdur.
Andan bir brderleri dahi Mamaluka ibn Cebel-i
Elheme Habe dalarn karrgh edinp annin be- birbirleriyle ceng [] cidl ve harb [] ktle balayup bu
kavl-i mverrihn bu erkezistn'a vilyet-i Mamaluka
dey tabr [] tavsf ederler.
Andan bir brder-i mihterlerinden Bozoduka ibn
Elheme Obur dalar etrfnda kalup hl Bozoduk
kavmi derler, ve's-selm.
Amm yine be-kavl-i mverrihn-i Arab u Acem u
Tatar eyle rivyt hikyt diryt ederler kim kaan
Hazret-i mer hilfetinde Cebel-i Elheme er ile gz
kartmaa rz vermeyp kfiristna firr ederken yerine
karnda Bee'yi hkim nasb edp gitdikde bu Bee nm
eyh-i Urbn ben nev-i insndan kabil-i Kurey
______________________________________ 257
urbnna eyle hkim-i kaviyy'l-iktidr oldu kim Yesrib
ve Bath ve Yelemlem ve Abbs ve Hicz ve Tif
diyrlarnda grg ile gsfend hemreme gezerlerdi. T bu
mertebe Mekke ve Medne ve Yemen ve Aden cnibleri
emn [] emn olduundan Hazret-i mer hazz edp
Bee hkimin (---) aded oullarna Hazret-i mer birer
lke verp her biri birer mlke mlik olup hkm-i
hkmta mukayyed oldular.
btid eyh'l-Urbn olan Bee'nin byk olunun
ismi Arab Mevl, andan biri Zehd, andan biri Amr,
andan biri Arnd, andan biri Htk, andan biri Jny,
andan biri Besny, andan biri Bolky, andan biri
Kabartk, andan (---) (---) (---) (---) andan cmleden
by Keys ibn eyh Bee'dir.
Bu mezkrn ve dilpesendlerin cmlesi Hazret-i
mer her biri bertyla birer hnlk ben neva hkim
olup bunlar t vilyet-i Irk ve Yesrib ve Bath ve
Konfot'a ve Mora'a ve Bender-i Mohan'a ve Bender-i
Zebd'e ve Bender-i Tear'a ve kala-i p'e ve kala-i
Garni'ye ve kala-i Sann'a ve ehr-i Tavl'a ve ehr-i
Glyn'a ve kala-i Ars'a ve vilyet-i Umrn'a ve kala-i
Demra'ya ve Habbe ve kala-i Sine ve kala-i Khire ve
ehr-i Deynev'e ve'l-hsl bu z[ikr] olunan Yemen
vilyetlerine t Sebe ehrine varnca eyh Bee evldlar
mlik oldular.
Birka ferzend-i dil-pesendlerinin kaviyy'l-ik-
tidrlarnn nmdrlarndan bild- Habe'de ehr-i
Zeyla ve Dehlek ve Musova ve Harkova ve Kf ve
Sevkin ve (---) (---) ehirlerine mlik oldular.
Birka evldlar vilyet-i Marib-zemnde Evcile ve
Cirbe ve Trbls ve Tunus ve Cezyir ve Tanca ve Fas
ve Meranke ve Tilimsn ve Sdn ve se(?) ve svn ve
Donkola ve Berberistn ve Foncistn [ve] vilyet-i
Daho(?) ve vilyet-i Kakan ve vilyet-i Afn ve vilyet-i
May Bornu ve vilyet-i Baaniski ve vilyet-i R-
meylet'l-himl'dir kim Hazret-i drs'in rahm-i
mderden mtak olduu ehr-i azmdir.
El-hsl bu zikr olunan Msr cezresi ire bu karalar
vilyetlerin kabza-i tasarrufa alup hkm-i hkmt
ederlerken hikmet-i Hud Hazret-i mer vakas
cenginde eyh'l-arab Bee nm hmm- benm
Hazret-i mer radyallhu anh ile Bee eyh'i ehd etdik-
lerinde sahbe-i kirm ire bir velvele ve bir gulgule olup
cemi memlik-i mahrselerde hkim'l-vakt olanlar
merhm- mezbr eyh Bee'nin dahi evldlar birbirleri
zre seferler edp hr- kr bir ka bir yere cem olup
ferzend-i ercmend olan Arab Mevl brder-i mihteri
Keys ile hilfet in ceng-i azm edp Emr Ar[ab]
glib ve Emr Keys malb olup Keys d-
dernundan bir gece cemi kabiliyle karr [149b]
firra mbeddel olup yerine Arab Ban hkim-i mstakil
oldukda ale's-sabh grdler kim Keys Ban firr
etdiinden "Ser Keys" dediler, yan Keys melik
kad, dediler. Hl nmlar Ser Keys oldu. Giderek
terhm ile Ser Keys dediler. Andan dahi (galat) galat-
kelm olup erkese dey hret verildi.
Amm lisn- Rm'da erkez ve erkes derler.
Lisn- Tatar'da Serkis derler. Lisn- Acem'de Serke,
yan ba ekici, yan ba alup gidici demekdir. {Hakk
ki serke kavimdir.}
Lisn- aatay'da rkes derler, zr ibtid bu
erkezistn'a kadem basanlar aake ve Berber ve
Mamaluk ve Bozoduk drd kii geldiklerinden kavm-i
aatay bunlar[a] rkes, yan dr[d] kii derler. Ve
lisn- Moolde erkz derler. Lisn- Arab'da Serkse-i
nkse derler, zr Msr'da kavm-i erkez ok olup
evld- Arab' gadr(?) ile urduklarndan erkez kavmine
Serkse-i nkse derler. Msr fellhlarnn yreklerin
kavm-i erkes hn eylemidir. Ve lisn- Kumuk'da
Crkes, yan komumuz demleri demekdir.
Hulsa-i kelm her elsine-i muhtelifelerde birer
gne isimleri vardr, amm mesmumuz olan bunlardr.
Netce-i kelm ahbr- sikdn(?) Cevhir-i Ahbr
kavilleri zre mezkr erkez Ban cemi etb [u]
ensryla hk-i amber-pk olan Mekke ve Yesrib ve
Bath'dan firr etdikde Aneh ve Selme hkinde hk-i
Badd- behit-bda ehr-i azm ve belde-i kadm
Musul- atk kurbunda skin olup tensl bularak nie
bin aded kavm-i Arab olup ol hk-i pki cy- vatan
edinp hl Keys Urbn kavmi anlardan kalup
Urbnn mbeynlerinde bu Keys Urbnlarna Serks
Urbn derler. Kavm-i Ervm Keys Arab derler.
Badehu sene (---) trhinde Badd- behit-bda
halfe-i ry- zemn olan l-i Abbsiyn el-Mstansr
Billh pdih zre Hulg Hn gelp yetmi gn ceng-i
azm edp hr- kr Emr'l-mminn el-Mstansr lehe-i mahssalar var, zr kitbler deillerdir.
Billh' dutup ya deve derisine sarup Badd gneine
braup halfe deri iinde kakrdak olup kavm-i Tatar'n
[de]st [] plar darbndan el-Mstansr Billh dest-i
Hulg Hn'da helk olup l-i Abbsiyn bu Mstansr
Billh'da inkrz bulup bdiye Urbnnda pinhn olan
ehzdegn Abbsleri Msr'a karup Msr'da yine l-i yzden myesser olduklar al kadri't-tka bu gne tahrr
Abbsler halfe olarak yine Badd'da sultn oldular.
Amm Hulg Hn el-Mstansr asrnda Badd'
harb u yebb edp bir gnde yetmi bin avretlerin
karnlarn yarup niesinin yutduklar cevhir talar ve n-
tamm evldlar avretlerin karnlarndan kup ol
hdisede nie kerre yz bin cn Hulg Hn Tatarlar
ellerinde helk oldular.
Badehu Hulg Hn yine avdet edp Mver'n-
nehir'e mteveccih oldukda Eski Musul'a geldikde
mezkr Serks Urbnn ale'l-umm Musul llerinden
srp Det-i Kpa'n cnib-i cenbunda nehr-i
Kuban'n te tarafndaki kh- Elburz dmenlerinde
lke verp bi'z-zarr skin olup erkis yine hkim'l-
vakt olup dalar ire kur ve kabak ve pikvler
basmaa balayup skin olurlard.
Badehu mukaddem Hazret-i mer hilfetinde
ibtid Medne'den gzn karmamak in firr eden
Cebel-i Elheme evldlarndan bu erkes dalarnda
______________________________________ 258
ibtid skin olan aake ve Bozoduka ve Mamaluka ve
Berbere bu drd nefer brder-i cn-berberler
berberce yine kavm-i Kurey'den olan erakes Arab'a
"Saf geldin" ve "Ho geldin" dey cmle akrab ve
taalluktlar birbirleriyle grp barup pp
karrlar.
Cmlesi ale'l-ittifk erkeys'i kendlere hkim nasb
edp emirlerine fermn-ber olup erkeys hl Kabarti
erkezi skin olduu yeri kendye tahtgh- pikv
yasayup bu diyrn b [u] hevsnn letfetinden erkeys
tensl bularak iki yz be sene muammer olup yetmi
nefer evldlar sp her birine birer lke verp hkim
idi. nallhu Tel her bir kablenin isimleriyle tahrr
olunur.
Badehu erkes Ban mukaddem kavm-i Arab'a
dilgr olduundan kavm-i Tatar ve kavm-i Grc ile
ihtilt etmeleri sebebiyle bu iki lisndan bir lisn peyd
edp hl erkez lisn saksaan kuu lisn gibi bir
prdk zebn peyd etmilerdir kim hl erkez lisn
kaleme gelmez sema mevkf boazdan ve avurddan ve
dil altndan savt- safr gibi kaleme gelmez sadl
hurflardan mrekkeb bir lisndr. Bu abd-i kemter
seyyh- lem ve nedm-i dem Evliy-y b-riy-y
shib-i briy elli bir senedir kim eklm-i sebada on
sekiz pdihlk yere kadem basup her diyrn ben
demiyle tekellm etmek in feshat [u] belatlar ve
ebyt [u] erlar ile yz krk yedi lisn kilk-i cevhir-ni-
srmla tahrr etmiim, amm bu erkez lisn gibi sak-
saan tuyru sadl lisn tahrr edemedim, amm bi-
himmet ol lisn dahi al kadri'l-imkn tahrr ederiz. Bir
Annin kaleme gelmez [150a] zebn- tuyrdur ve's-
selm.
te bu mahalde bu erkise asl ve feri ve haseb []
nesebleri kavm-i Kurey Arabndan olup frka frka olup
hikmet-i Rabb'l-zzet ile tahrr olunan diyrlara bu
oldu. Temmet.
Ez-n-cnib yine sadede gelelim. nki bu aake
erkeslerinin tullar ibtid bu yzden olup bu hk-i
pklarde tavattun edinp b [u] hevsnn letfetinden
mahbb u mahbbeleri gyet okdur. Hatt Mehemmed
Geray Hn hazretleri efendimize msfirimizsin dey iki
res bn-peyker ve melek-manzar duhter-i pkze-ahter
bkire kzlar verdiler kim henz her biri birer gne bir
drr-i n-sfte ve her biri birer gonca-i n-kfte
pene-i fitb- mehtb kzlar pke verdiler kim her biri
birer Msr haznesi deer.
Der-beyn- kyfet-i aceblu-y kavm-i
erkez
Cmlesi kll kebeden siyh takye geyerler. Ve
zerlerine yine siyh koyunun ynnden erilmi ihrm
gibi dokunmu incecik siyh darack ab dolama geyp
orta kuak gezerler. zerlerine gayri bir ey geymezler.
ll baylar, yan anklar k gnlerinde kuzu krk seni bitleyp dein braup hizmet ederler, amm bir
geyerler. fil-i en edem diyen demi evden kovarlar yhd katl
Ve cmle esbblar ksack elbette dizleri gznde ederler. Amm lga nm kle kzlar ve oullar anlara el
haff esbb geyerler. Ve yine ince abdan diz akr uzadanlara bir nesne demezler, amm anlara da kec
geyp ou donsuz gezerler. nazar etmeyenden "Bu hac demdir" dey hazz edp
Ve ayaklarnda bir gne zerinden dikme (...) alt riyet ederler.
btn ark geyerler kim bir diyra mahss deil arkdr. Ve her srkl demi grseler hac derler. Kendleri
Kuaklar yine koyun ynnden rlm harr-misl ekmek yemezlerken "Hac aku aarm" dey beyz
kuaklar var. klde pimi ekmek getrrler. Ekmee bu diyrda aku
Ve mirzalarnn bir gne krmz sahtiyndan yine derler.
(...)lerinden dikilmi yekpre mestler dikp geyerler kim Der-medh-i tam- erkez: Cmle dardan
ayaklarndan gc ile kar. Bu mertebe sk ve darack pimi pasta yerler, yan dar lapasn peke piirp
krmz mest geyerler. ellerinde top top edp ss ss sizbala batrup yerler.
Ve sir fukars k gnleri esbblar zre siyh ve Sizbal bir gne piidir kim cevizi havanda dp hardal
beyz keden mdevver kebeleri boazlarna ve tuz ile kardrup kselere korlar. Ve cevizin yan
balayup gezerler, amm ann yeni ve yrtmac ve yakas karup krmz Freng biberiyle dp [150b] ol krmz
yok, bir turfe kaln kll kebedir. Hatt hn-i savada bu ceviz yayla biber yan mezkr sizbal iine koyup
kebeyi yzne dutup cenge girdikde erkes kavminin pastay bu sizbala batra batra yerler.
nne Efrsiyb ve Rstem ab duramaz, gy ol Ve dahi semiz koyun ve kuzular ba ve boynuzlar
kebe anlarn kalkanlardr. Hakk ki ok ve kl kesmez ve trnaklar ve cemi cieri ve irdeni ve krkbayr ve
ve gemez. Baz savalarda bu keeyi sladup arkasna penesini ve bbrei ve bbrek yayla cmle pk
alr. Kh nne ve kh iktizsna gre yemn yesrna pkze yedi kat sularda ardup mezkr koyunu bsbtn
dutunup kudurmu ay gibi cenge girir. tennrda piirp meydn- ziyfete getirirler, amm eyle
Asker tifelerinin elbette birer kheyln atlar ve koyu[n] tennrda piirirler kim gy ilik olur.
birer zrhlar ve birer trke kllar ve birer mzraklar Ve dalarnda karaca ve sn ve tablal ikrlarn
mukarrerdir, amm kllarnn ular r-ke ve ke dahi byle piirirler. Ve dalarnda keklik ve tura ve kor
harbe gibidir. btid dmann klla drtp badehu tavuu nm tavuklar ve kaz ve rdekleri kebb edp
klla alar. yerler.
Ve piydeleri cmle tfeng-endzlardr kim pireyi Sityi-i merbt- erkese: Cmle at sdn
gznden kurumla uru[r]lar, zr brd- siyh kmz ve talkan ve ayran ve kurd ayran ve keskin
kendleri yaparlar. bozalar ve keskin bal sular ve tatl bal sular ve tatl
Ve nie bini yine (...)lar zre tfeng tayup mzrak maksima bozalar ierler. Ekser suyu az ierler.
tamaz. Bu diyrda demir kr at ve siyh atlar gyet Cmle evleri saz ve kam rtl ve it rl ikier
makbldr kim ana zdemirolu Osmn Paa atlar kapulu evlerdir.
soyu dey be ba erkes esrine at alrlar ve at verirler. Atlar balar ucunda ve silhlar cmle yanlarnda
Amm gyet hrsz kavimdirler. Hatt bu diyrda durup yatrlar. K gnleri byk mie drahtlarn
hrszlk etmeyenlere yiit deildir de[y] kz vermezler. evlerinin orta yerinde yakup cmle ehl [] ylleriyle te
Annin eb-revn siyh esbblar geyp hrszla banda (...) otururlar. Hammm gibi ss evleri vardr.
gidp kzlar ve olanlar ve kart demleri dahi y evini Fukarlarnn yataklarnda otluk delidir. Yasdklar
lam ile yhd dada ve tarlada bulup alup alup fi'l-hl koyun derisindendir, amm mirzalarnn evleri pk kilim
kyne derse hals olur. Ve ill gerden kovup ve kebe ve keeler ile delidir. Ve msfirhneleri
yetiirlerse an dutup esr edp y Osmnlya ve Tatar'a bakadr, amm her msfirhnede birer ikier erkes
satarlar, yhd bin ba iki bin ba ml verp hals olur. demleri uyumayup msfirleri hrszdan muhfaza
Ba ml dey tabr etdikler[i] bin iki bin cnl at ve ederler, garb-dost demlerdir.
koyun ve sr ve esr ve zrh ve zireh-klh eylerdir. Amm bir bed eyleri vardr. Yz yanda demleri
l hze'l-n kr [u] kisbleri birbirlerinin kyleri ve cmle sakallarn tr ederler. Eer sakalls var ise bir
kabaklar ve pikvlerin vurup gemekdir, amm eyle haftalk gelmi tr kadar sakal var. Her hafta sakallarn
hrszlardr kim srmeden gz alup srme yerinde krkarlar. Ve alnlarndan t bann ortasndan ensesine
kalr t bu mertebe harmlerdir. Amm msfirlerinin varnca ban tr edp kulaklarnn stlerinde iki
bir dne-i hardallar uuruna lclerdir. Herkes
yanlarnn salar sarkmdr. Baz fukarlar tamdan
konan yedirp iirp (...) konakbnlk edp bir kye
sonra ellerin salarna yayla siler, amm aynlar ellerin
dahi iletp vsl eder. Eer (...)de bir boas ve bir yay ve
bir ok ve bir mahreme el-hsl ine ve iplik ve yaykamayup yerlere silerler.
ibremden cz ve kll her ne versen memnn olurlar. yn-i deb-i kadm-i kavm-i erkese: Tama
Evld- ehl [] yllerin senden sak[la]mayup yzleri mberet edp aa sofralar meydna geldikde bir
ve gzleri ak sana hizmet ederler. Ve nr-dde kzlar balmmunu yakup herkes balmmuna birer kerre

______________________________________ 259
"Danu danu Mamaluk" deyp mma tapnup andan
tam yemee balarlar. Yine tamdan sonra mma eyle
edp sofray kaldrrlar. Bir garb temdr.
Der-beyn- esm-i kavm-i erkeze: Hfal,
Elbozd, Bazruk, Mevvi, Cnkiri, Habe (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) Der-
ekl-i kab-y nisvn- erkeze: Cmle avretleri
beyz kebeden rlm beyz arakyye geyerler, amm
gayri diyr avretleri gibi salarn sarkdup ellerin
hnnlayup gzlerin srmelemezler. Ve ayn- kibr
avretleri elvn boas ve harr darack skma haftanlar
geyerler.
Der-esm-i bintn- zenne-i erkeze:
..................(1.5 satr bo)....................
Netce-i kelm kavm-i erkeze'nin nie kerre yz
bin gne ahvlt- acbeleri vardr, amm cemi
erkezistn kavminin evz u etvr ve kr [u] kisb ve
meklt [u] merbtlar cmle tahrr olunan minvl
zredir. Dahi inallh ne gne cnb revileri
grlrse tahrr olunur.
Mehemmed Geray Hn efendimiz be gn bu
aake kablesi pikvinde meks edp bu mahalden Hn
kalkarken Hac Geray Sultn ve Selmet Geray Sultnlar
slmbol'a gitmeyp,
"Biz hnmdan ayrlmayup kazakda olur" dey bu
Hn'a gelp ba urduklarnda Hn yine bu aake'de
gn oturak dahi fermn edince hemn hakr Hn'dan
iczet alup refklerim ile Karadeniz shillerin seyr []
temya revne olup aake kablesinden cnib-i
kbleye dalar ve engelistn balkanlar aup 7 sat
gidp,
Der-beyn- ekl-i zemn-i kala-i bl
Anapa
Zamn- kadmde skender-i Kbr asrnda bin
olunup badehu Ciniviz Frengi mlik olmudur. Badehu
sene (---) trhinde zdemirolu erkes Osmn Paa
erkezistn' feth etdikde bu Anapa kalasn dahi dest-i
Freng'den almdr. s erkez ve Abaza tarafnda
olmak ile kalann baz yerlerin mnhedim edp hli
zre brakm.
Kalas Karadeniz kenrnda bir yaln kaya zre
ekl-i mdevver bir krgr bin bir kala-i zbdr, amm
iinde hl dem ve dem-ztdan bir kimesne yokdur.
Ancak tarasnda yz aded saz rtl aakeli erkezi
kaba var. Enseleri Anapa dalardr. Ve bu kala ol
kadar musanna tarz- kadm kaladr kim gy henz
std- mhendis mimr elinden kmdr.
Ve limanna bin pre gemi sar. Hatt ibtid bu
aake kavmi Arabistn ve Arnavudistn ve Kostan-
tiniyye'den gemilerle geldiklerinde bu Anapa limanna
girp ibtid bu mahalli cy- mesken edinmilerdir kim
Karadeniz shillerinde nkirmn ve Avlota limanlarndan
sonra bu Anapa liman [151a] gibi bir liman- azm yok-
dur. Az darack olmak ile sekiz rzgr- zorkrdar emn
______________________________________ 260
limandr. Hatt kffr zamn bu limndan inc
karm. Hl baz zamn Urus aykalar gelp bu
limandan inc karrlarm.
Bu kala tamr termm olup iine kul konsa cemi
Abaza ve erkes ve Noay kavimlerinin yalar ve ballar
ve gayri metlar bunda gelp bir bender ehir olup ilek
liman olurdu.
Hakr bunu dahi seyr [] tem edp yine aake
areti iinden sahr ve aalklar gep,
Nehr-i Pisif'i atlar ile ubr edp andan bir sat
gidp,
Nehr-i Biziay: Bunu dahi atlar ile gedik. Bu iki
nehir Abaza vilyeti iinde Hayku dalarndan tul edp
yldz tarafna aake hki ire cereyn ederek nehr-i
azm Kuban'a munsab olurlar. b- hayt uyn-
criyelerdir. Nehr-i Kuban dahi Adahon boazndan
aa Bahr-i Siyh'a mahlt olur. Andan yine kable-i
aake erkezi ire 3 satde,
Nehr-i Kopsi: Bu dahi Abaza dalarndan gelp
nehr-i Kuban'a karr. An dahi atlar ile gep 4 satde,
Der-sfat- kala-i atkr: Bnsi yine Ciniviz
Frengi olup zdemirzde feth edp vrn etmi. aake
hkinde bir amr olacak kaladr, amm iine kavm-i
Noay kona.
Bu kalann kurbunda nehr-i atkr ve bu nehre 2
sat yakn nehr-i Abirgan; bu nehreynler dahi Abaza
dalarndan gelp nehr-i Kuban'a katlrlar. Andan 5
satde,
Vilyet-i kable-i erkese-i Jana pikv, yan
Jana kavmi beinin taht
Abaza'nn Hayku dalar dibinde be yz aded saz
ve kam rtl evlerdir. Beinin ismi Antenok'dur. On
bin bahdr crd atl ve sadakl ve yaya tfengli erkez
yiitlerine mlikdir. Dim Sade Abazasyla ceng []
cidl ve harb [] ktl ederler. Hn hazretlerin bunda
bulup Hn'a ziyfetler eyleyp gzde kz ve gulmlar
verdi. Selmet Geray Sultn'a bir ey vermeyp bu
diyrda alkodular, zr v[]lidesi bu Jana kzlarndan idi.
Andan Hn'a bunlardan bin aded tfengli asker refk
koup, andan yine cnib-i arka 2 satde,
Nehr-i Adakum, ana karb nehr-i Setaze: Bunlar
dahi Abaza vilyetinden gelp nehr-i Kuban'a gider.
Andan yine semt-i arka ormanlar ve draht-
mntehlar ire (---) sat gidp,
Der-defter-i vilyet-i Kk Jana
Bu lke Byk Jana'dan mamr ve ec u bahdr
yiitlere mlik olup krk pre kabaa ve bin askere
mlikdir. Bu menzile gelirken ol gn,
Nehr-i Abn, andan nehr-i Habil, andan nehr-i
Yil, andan nehr-i Aburgan: Bu drd aded b- haytlar
atlar ile renc-i anlar ekerek ubr etdik. Bunlar dahi
Abaza'nn Obur dalarndan hurc edp bu Jana-i sar
hkinden gep nehr-i Kuban'a karrlar. Amm bu
nehirlerin kimin ayaklap gedik. Ve ikisine aa cisirler erkez skin olursa dibelik s olurlar. Bir dz sahrya
bin olunup geildi. okun akar b- haytlardr. Andan vki olmu krgr bin kala-i randr. Bu kalaya karb,
yine taraf- arka (---) satde, Nehr-i Akups: Bu dahi Obur dandan gelp
nehr-i Kuban'a gider. Andan 2 satde,
Der-kime-i vilyet-i azm Hatukay Kabak- Sobay: Bir sahr-y emenzr llezr
drahtistn ire be yz evli bir kasaba-misl kabakdr.
Beinin ismi Cngirey'dir, yan Cnbe Geray'dr.
Cmle ahlsi ehl-i sanyilerdir, amm dkknlar yok,
Cnbe Geray Sultn bunda msfir iken bunun olan
cmle evlerinde ilerler. Cemi ehl-i marifetler bunda
veled-i n-pk[i] ol gece anas masdarndan dnyya
bulunurlar. Ve Hatukay bei olan Cnbe(y) Geray bunda
gelince Cnbe Geray Sultn'n ismini koyup Cngirey
skin olur pikv-i azmdir. Bunda hna ziyfetler ve
derler. Hl yn-i erkise eyledir kim bir olu dosa
mahbb kleler ve mahbbe kzlar hedy verilp
evinde her kim msfir olursa ann ismini olana korlar.
gulm- n-resdenin biri bu hakre ihsn olundu. Bunda
Ve ol n olan bir gnden bir gayri sd ana alup
Hn efendimize refk olmak in bin tfengli erkez ve
gtrr. Anasndan ve babasndan eyi besleyp perveri
bin crd atl Nevrz Noay verp andan bir sat
eder. Hl yine eyle grdk. Eer evlerinde msfir yok
yine taraf- arka aalk ve ormanlk hybnlarda
ise komusunun adn olana korlar, deb-i kadmleri bu-
gid[er]ken,
dur. Amm bu Hatukay bei ank ve ml- firvn, yan
Nehr-i ibiz: Bu dahi Obur dandan gelp nehr-i
hayvnt ile sekiz bin aded pr-silh askere mlikdir.
Kuban'a karlr. Ve bu nehir kenrnda,
Ve bu vilyet bir vsiat'l-aktr ve rahsat'l-er
Kabak- Pedsi: Bu dahi Hatukay erkezi lkesinde
bir dr- diyr olmak ile Maskov kral ehzdesin katl
Obur da dmeninde vki olmu yz hneli mamr
edp Kalmk keferesi ilerinden ceng ede ede nehr-i
kabakdr. Bu mezkr Obur da Abaza ile erkez
Edil'i gep Heyht sahrsn tp gelen kavm-i Nevrz
mbeyninde yaz ve k kar eksik deil bir alaca kayal
mirza Tatarlar bu Hatukay erkezi hkinde nehr-i
kh- blenddir kim bir ucu kh- Elburz'a muttasldr.
Kuban shilinde skin olup erkez'den kz alup karda
imlsi taraf be konak yerde Heyht sahrsdr. Bu
olmulardr. Cmle on bin asker ve alt bin obadr. Ve
cebel-i bl her tarafdan beer ve altar konak yerden
gyet sadakl ve savatl msellah ve bahdr askerdir.
nmyndr.
Hn bu Hatukay'da skin iken hakr yine refklerim ile
cnib-i imle 2 sat gidp,
Der-beyn- acibt u garibt- ibret-nm-y
ceng-i cidl-i sehere-i oburt
Der-erh-i kala-i Nevrzkirmn
Bu hakr bu kabakda iken erkez ile Abaza
Sene (---) trhinde Mehemmed Geray Hn Nevrz
kavminin oburlar, yan sehhr ve sehereleri bin yetmi
Mirza htryn yasamdr. Nehr-i azm Kuban
alt mh- evvlinin yigirminci gecesi kymet kopup
kenrnda bir d[z]lk orman iinde r-ke aadan
yldrmlar akyup skalar kopup evc-i sumnda har
toprak dolma kaladr. Drd kesinde birer kulle ve iki
[u] nerden bir eb-i muzlim olmuken gk yzn te
kapulu palankadr. Byk kapu semt-i garba kk kapu
dutup ol eb-i muzlim zil olup bir rz- ren oldu kim
Kuban nehri kenrna arka nzr kapulardr. Kala
her erkez avretleri nak ileseler mmkin idi.
iinde bir cmi ve be krgr bin hneler ve her kullede
erkeslerden sul etdik,
birer kk h toplar var. Topular ve cebehnesi ve
"Vallhi ylda bir kerre bu kara koncoloz
dizdr ve nefertlar yokdur. Cmle Nevrz Tatarlar
gecelerinde bir erkez oburlaryla Abaza oburlar
kala muhfaza ederler. Bir havf hayet mahallinde
gkyznde uup ceng-i azm ederler. imdi tara kup
cmle Tatar'n ehl [] ylleri kalaya tolup Kalmk ile ve
kor[k]mayup tem edin" dediler. Meer obur demek
erkes akylaryla ceng eder bir alay Nevrz Tatar
sehhr czlara derlermi. Bizler dahi yetmi seksen kii
kavmidir.
silhlarmz[la] konaklarmzdan tara kup sehel rm
Badehu Hn bu Nevrz eli iinden geerken yorga
etdik.
atlar hedy alup ve Noay mahbbelerin seyr []
An grdk, hemn Obur da ardndan Abaza
tem ederek 5 satde ormanlar gep,
sehereleri kklerinden kopmu draht- azmler zre ve
Nehr-i Vobin: Bu nehir Abaza'nn Obur dalarn-
kpler ve tekneler ve hasrlar ve araba tekerlekleri ve
dan gelp nehr-i Kuban'a gider. An atlarla gep bir
frn sykeleri ve nie bin gne eylara binp ber-hev
satde,
uarak Obur da zre geldiler. Hemn biri bizim
Der-fihris-i kala-i Akupskirmn: Ciniviz Frengi
erkezin Habe da iinden nie yz aded salarn
bins [151b] olup sene (---) trhinde zdemirolu
datm fl dileri gibi dileri tara km gzlerinden ve
erkes Osmn Paa feth edp erkes tifelerin itat
burunlarndan ve kulaklar ve azlarndan gemi direkleri
etdirmek in bu kalaya bir metn i hisr bin etmi.
gibi teler hevya salup her biri birer aadan
Mrr- eyym ile harbe yz dutmu. Hl ne dizdr ve
oyulmu balk rnklarna ve at leleri ve sr leleri ve
ne merdm-hisr vardr. Hatukay erkezi hkinde amr
gemi direklerine deve llerine binp ellerinde ylan ve
olacak kaladr, amm iinde Nevrz Noay skin ola.
evrenler ve ipler ve dem ve at ve deve kelleleri ile

______________________________________ 261
hevda uarak Abaza seherel[er]i ve bu erkez oburlar sa demin kann ip ldrp obur oburluundan hals
gk yznde birbirlerine girp ol gece bu iki kavmin olur, amm gzlerinde obur almeti elbette kalur.
cdlar ber-hev eyle ceng [] cidl ve harb [] ktl Bu diyrda obur tantc, yan cd sihirbz bilici
eylediler. hasb'n-nesb hukem ekilli ihtiyr erkez demleri
Nie bin gne gjld ve sayha-i elmlerden vardr. Anlara l shibleri ml verp mukaddem
kulaklarmz sar olup cmlemize bir dehet el verp lm obur mezrlarna gelp grrler kim henz bu
kmil alt sat germ-germ ceng-i azm mtemd olup gece obur mezrndan kup topra bozulmu. Fi'l-hl
zerlerimize kee ve hasr ve srk preleri dmee halk p obur mezrn kazup grrler kim gzleri ts-
balad, ard sra dem ve at ve deve kelleleri ve leleri pr-hna dnm, yz dem kan idiinden kpkrmz
dmee balad. Andan kp krklar ve tekne preleri olmu.
ve araba tekerlekleri preleri ve furn silecek srkl Hemn meln oburun le-i murdrn grundan
sykeler ve ab ve kebe ve psdeki ve (...) ve tebeirler karup brdlen nm alnn kazn oburun gbeine
dmee balaynca tarada olan atlarmz griv feryd kakup yere saplayup bi-emrillhi tel oburun sihri btl
ve feza u ezadan ve te-i azm yere yaup olup kalr. Ve kan iilp merhm olan dem bi-emrillhi
saldndan nie atlarmz boanup gc ile zabt etdik. tel lmden hals olur. Eer ol kimesnenin bir kimes-
Andan yedi dne erkez oburuyla yedi dne Abaza neci[i] olmayup obur tantc bulmazsa ol kan emilp
cdlar birbirlerine sarlup biribirlerinin gerdnlar hasta olan dem hakkat zre mrd olup gider.
altlarna balarn sokup yere ddler. erkesler Amm baz demler bu oburlar mezrnda
seirdp birbirlerinden rdlar, amm iki erkes buldurup gbeine kaz kakdrdndan sonra mevty
oburunun gerdnndan Abaza oburu erkes'in kann hastas if bulup belki bir dahi bu obur l[r]se haytda
ip lm, amm bei sa ve yedi aded Abaza olan bir gayri obur bu le-i murdra hull etmesn dey
cdlarnn bei yine yerden ber-hev olup gitdiler. gbeindeki kazyla meln oburun cfe-i murdrn
erkes oburunun kann emen iki nefer Abaza cdlarn tee yakarlar. Andan cmle ibdullh ann r-
ol mahalde erkesler tee yakdlar. errinden hals olurlar, amm hikmet-i Hud ol meln
El-hsl ol gece iki kavim oburlarnn t horoslar oburlarn leleri asl yerde rmez.
tmee balaynca seyr [] temlarn edp evc-i Nev-i dier-i ibret-nm-y obur: Bir obur dahi
semda ol kadar sava- perh ura olmudur kim ne haytda gezerken an kimse bilmez, amm vakti gelp
diller ile tabr ve ne kalemler ile tahrr olmayup ol gece kudurdukda bir demi yhd evldn obur bulup yhd
griv [] feryd ve rad [u] berk sayhasndan ve havf [] suya girp uryn bulup ol demi kucaklayup kulandan
hayet ve dehetimizden asl gzmze hb- rhat kann emp koyverir.
girmeyp horoslar tdkden sonra cmle cdlar Hemn ol dem gnden gne hasta olup bire
trumr olup gib olurken bir ktrd dahi kopup meded beni obur dd ve kulamdan kanm idi, dey
gkde[n] yere ve orman [ve] dalara azm eyler dd. haber edp obur tantclara ml verp tantclar ehr-i
Bade[hu] [152a] ale's-sabh bir hayli yrn pr- pikvleri ve kabaklar gezerken grrler kim dem kan
silh eyleyp hevda oburlarn ceng etdii mahalli imeden obur olup gzleri ts- pr-hna dnm. An
zemnine vardk. Yeryznde at ve eek ve hnzrlar ve dutup birka gn zencrler ile balayup ve boazna ve
kp ve davullar ve tekne ve ular srkl furn ayaklarna hasr ipleri balarlar, zr gayri b ve badrk
paavralar ve birka dne fl-i Mengers leleri ve dutmazlar. gnde haps iken oburluu gnden gne
mezrdan km dem leleri ve bardak ve anak [ve] zhir olup "Fln demin kann ben idim. tde kulam
hasr ve ylan ve yan ve keiler ve koyunlar ve ayularn ardnda kan vardr. Bana srdm ki obur dedelerimin ve
lleridir ve nie yz bin gne mhi eylerden zemn-i obur atalarmn yanna gmldm zamn vcdum
emenzr grnmez olmu. Ve baz aya demirli esr-i rmeyp yine birka kerre dirilp gk yznde ceng
dem leleri ve gn-gn imi hayvnt leleri ok idi. etmek in ve ok yaamak in etdim" dedikde
El-hsl hakr bu asl eylere gyet mnkir idim, cmlenin iczetiyle bu oburun gbeine yine brtlen
amm bizimle olan askerin nie bini grp hayretde kaz saplayup kanndan hasta olup kan iilen demin
kaldlar. Ve mukaddem anlarda grm demler ok yzne gzne obur kann srnce bi-emrillhi tel
idi. Amm erkes kiileri yemn edp "Krk elli yldan hasta if bulup oburu tee yakarlar.
ber bu mertebe vefret zre oburlarn cenglerin Amm bu obur sehhrlar ve sehereleri baka bir
grmemi idik" [de]diler. Amm gayri zamn be on soydur. Anlardan hazer edp kavm-i erkez deme
dnesi birbirleriyle yerde arabalaryla ve kpleriyle ceng deme kz verp kz almaz. te bu diyr- erkesde geri
ederken hevya da karlard, amm bu gece aceb tem tn yokdur, amm bu obur derdi hakk ki tn-
oldu, dediler. ekberden eeddir. Ekseriyy diyr- Maskov'da ve
Dier tem-y ibret-nm-y azm: Bu diyrda Kazak'da ve Leh ve eh'de olaandr, nez billh,
asl tn olmaz. Hemn bir dem sehel hasta olsa hod amm Rm'da kara koncoloz olmas mukarrerdir ve's-
olmasa kara konco[lo]z geceleri olunca oburlar bir selm.
kabakda veyhd bir pikvde istedii hastann yhd

______________________________________ 262
 Ez-n-cnib bu mezkr Or da dibindeki Pedsi
kaba etrf kala-misl drd kat aldan ve azm draht- kullaryz, bizler gerye dnp oban Geray olu yeni
mntehlardan rlm haebden kala gibi srdur.
Cmle erkes vilyetlerinin kabak ve pikvlerinin
etrflar byledir, zr cmle erkize kavimleri
birbirlerine hasm- kavlerdir kim her br ceng []
cidlleri birbirleriyle eksik deildir. Ve birbirlerin
uurlayup satmadadrlar. Ve dalardan Arit Abaza ve
Sade Abaza ve Cenbe Abaza ve Kam Abaza ve
Sovuksu Abaza ve Aa Abaza ve Yukaru Abaza ve
Meran Abaza ve'l-hsl [152b] cmle Abaza kavimleri
dahi bu erkese airetlerine hasm- kavler olup elbette
her gn bir tarafdan dmanlar gelp ceng [] cidlden
hl deillerdir.
Annin bu erkes tifeleri bir kabakda ve bir
pikvde on yl oturmak ihtimlleri yokdur. Bir bei
yhd bir byk demleri yhd birka demleri sk sk
kabaklarnda hasta olsa ve lseler yhd odunlu dalar
rakda kalsa bu kabak uursuzdur dey braup bir gayri
dalk ve ormanlk iinde bir yeni kala-misl kabak
yapup eski kabaklarn cmle tee ururlar. Annin bu
erkez diyrnn Abaza vilyeti gibi b u beleri ve
sbit-kadem pikvleri ve kabaklar yokdur.
Ve bu erkes kavmine kfir desen ol n amn ve
zamn vermeyp demi katl ederler. Ve dahi "L ilhe
illallh" derler, amm semiz domuzlar kuyruundan
yerler ve oru dutmayup(?) namz klmazlar ve domuzu
olmayan kabaa koymazlar.
Ve asl kenseleri ve rs-y bzrlar ve hn u
hammmlar yokdur. Cmle yende v revendeler evlere
konarlar, amm bir evde msfir olsan ml [u] menlin
yle rygn kosan asl bir hilline zarar isbet etmez.
Ve her ne kadar hasmn olsa ol konakbnn
krannda olan komular ile senin uuruna lrler. Sana
bir hat getirdmezler. Ve konakbnn, yan ev shibin
bir tavua muhtc olsa gayret edp her eyi dn
gven alup seni sylar, yan doylayup riyet eder. Lkin
sen dahi gidecek zamn bir ey-i kall verirsen cihn nn
olup hazz eder.
Memdhtndan: Mahbb u mahbbeleri bu
cihnda yokdur. Meer Nemse'de ve m- erfin
Havrn vilyeti gzeli ola. Ve kheyln atlar olur. Ve
dalarnda semmr-misl zerdevas ve yaban kedisi ve
yaban tavuu kor tavuu mehrdur.
Ve b [u] hevs gyet latfdir. Lkin b u beleri
yokdur. Ve iklm-i sdisde olman iddet-i its edd
olup seksen gnde gn-gn mahsltlar olup dala-
rnda limon ve turunc ve zeytn incir ve nrdan gayri
cmle meyve-i gn-gnlar vardr. Amm bu diyr
kh- Elburz dmenleri olmak ile k mukaddem gelir,
amm halk ten-drstlerdir.
Bu temlar dahi edp Hn hazretlerine bin aded
gzde pr-silh asker refkler verp Hn ile Krm'dan
bile gelen askerden rn beleri ve Mansrlu askerleri ve
Badrak kavimleri ve cmle kapu kullar Hn'a gelp,
______________________________________ 263
"Pdihm sizle coluk bolsun. Biz lmez hn
hna gideriz" dey izin taleb etdiklerinde hn izin
verince hemn rn bei eydir:
"Hnm u kolunda olan Maskov vezri eremet
ban bize elbette verirsin, sen an bizim kuvvetimizle
aldn, ml ziyde versin dey tamaa dp bu kadar
zamndan ber haps edp saklardn. imdi mazl
oldun. Ol kfir yeni hnlk oldu. Sen an kanda
gtrrsn? imdi biz yeni hna eremetsiz
vardmzda yeni hn bizlere ne der?" deyp Hn'dan
zor-zor eremet esri aldlar. Hn eydir:
"Bire karalarm etmen. Kavur benim klcmla
alnm kanm bahsdr. Bana annin bin kse verdiler.
Bire benim esrim nin alrsn?" dey nice ferydlar
etdi, asl fide etmedi.
hr- kr ba aup rnliye bed-du edp anlar
Krm'a bizler cnib-i arka 5 sat gidp ancak hnn
banda kend kullarndan yz dem kald. Andan dalar
aarak giderken Temea nm bir mezrl gedik. Meer
iki aret beleri birbirleriyle bu mahalde ceng-i azm
edp ikisinden de bir cn hals olmayup bu mahal[d]e
depe depe yl pteler vardr. Cmle erkezistn
mezrl eyle ynlardr.
Andan Abaza ile erkez vilyeti mbeyninde
Hayrkarhh(?) dan gep ve nie yz bin temlar
edp andan nehr-i Sub(?) andan nehr-i Yediktk andan
Kk Peekops nehri, bunlar atlar ile gep bunlar
Obur dalarndan gelp nehr-i Kuban'a gider. Amm
nehr-i Peekops'u tuynndan geemeyp Hn askeri
imdda gelen erkize lekeri bu nehir kenrnda
alalardan kalalar yapup ol gece azb- elm ekerek
anda yatup kebblar evirp sabh etdik. Bu nehre
kavm-i Noay Kzlar Kitgen der, zr bir kerre Tatar
dn olup gelinleri arabalaryla bu su gtrp gark
olduklaryn bu nehre Noay Kzlar Kitgen derler.
Hakkat'l-hl meln sudur, amm b- haytdr. Ale's-
sabh bu nehrin tuyn teskn olup karu tarafa ubr
olunup,
Der-ehrengz-i vilyet-i kavm-i dem: btid-i
hudd- demdir.
Andan 8 satde ormanlar ire gidp hr- kr bir
kk dere kenrnda ol gece mihmn olup ale's-seher 3
sat kbleye gidp,
Der-tarf-i pikv-i dem: Abaza dalar dibinde
Kzlar Algan suyu kenrnda be yz evli pikvdr. Ve
dem bei bunda skin olup beinin ismi Dikozi
Be'dir. Cmle gzde askere mlikdir. [153a] Amm
ol kadar ec ve bahdr ve nmdr kavim deillerdir.
Lkin mllar, yan hayvntlar gyet okdur.
Ve cmlesi hasb'n-nesb kavm-i Kurey Arabn-
dan erkis evldlarndandr. Ve bu kavmi Abaza ve
erkez kavimleri asl incitmeyp riyet ederler, amm
Tatar kavmi fursat bulursa incidir.
 Ve cmle hayvntlarnn boazlarnda demirden ve
tudan nkraklar vardr. Ve bu pikvn cemi halk metlarn frht edp ecer-perest olanlar h smme
ehl-i sanyilerdir.
Ve dahi henz hn olan oban Geray oullarndan
Azamet Geray Sultn (---) Sultn bunda emnetdirler.
Hatt bizim hn mazl grp cihn cihn hazz etdiler.
Amm bu dem kavmi cmle aaca taparlar. (---) (---)
(---) (---) (---) (---)
Der-tarf-i draht- mnteh-y ibret-nm-y
azm: Bu kavmin peresti eyledikleri ecer-i sermed
kad-ken dem pikvnn cenbsinde bir hayli
mesfe-i bade yerde ve [bir] vsi emenzr vdde evc-i
sumna kad ekmi bir gne kavak-misl berkleri var,
amm kavak aac deildir. Yapraklar sardr ve mk
[] anber ve zafern gibi kokar, mdevverden tlnce
yaprakdr. Kaan bir dem elinde bir yaprakdan ovalasa
bir hafta elinden ryiha-i tayyibesi gitmez. Hatt baz s-
hib-i sanat erkesler bu berklerden siyblar iine koyup
syblar zafern gibi kokar. Hatt bu yapraklardan diyr
diyr hedy gtrrler. Yz yl dursa reng-i ryu
mteayyire olmayup ryiha-i tayyibesi dahi ziyde olur.
Ve bu draht- azmin aadan cssesi yigirmi iki
dem el ele verp kucakladk. Gc ile el ele kavuduk.
T bu mertebe kaln aadr, amm cmle yz yetmi
aded dallar var kim bu haeblerin de her birini onar
dem ancak kucaklar. Ve yz yetmi aded dallarn her
birinde olan beer altar dem kucaklar. Dallarn ve
budaklarn hisbn Cenb- Allh bilr. Nie bin dallar
evc-i sumna kad-ken olmudur, amm mezkr
byk dallar krk elli dem boyu ykseinden sonra
cnib-i etrfna doru doru yaylm yz yetmi nihl-i
azmlerdir kim bu drahtn sye-i zll- himyesinde
brgh- l-i Osmn kurulsa glgesinde kalr. Tahmnen
bu drahtn syesinde bin sr koyun avlalanr.
Hatt bu hakr ilme'l-yakn ve ayne'l-yakn ve
hakka'l-yakn hsl etmein bu ecere-i blnn bir dal
glgesini vakt-i zuhurda admladm. bin krk be
adm yere bu drahtn syesi emenzr u llezr yere
dm idi. Her tarafndaki dallarna zll- himyeleri
hemnn dahi ziyde yere dmedi. Ve dahi bi-
emrillhi tel bu draht- azm eyle bir ekl-i garbede
halk olunmudur kim gy her nihl-i sun- Huds
birer gne rha mlik nr berk urur aadr. mn-
nazar eden bu draht z-rh zann eder.
Ve bu draht- azmin zllnda shib'l-hayrtlar nie
bin gne soffalar ve kalar ve emenzr nimenler ve
maksreler ve matbahlar ve uyn- criyeler kenrlarnda
gn-gn soffalar ve savmaalar etmiler kim vcib's-
seyrdir, zr her sene mh- Temmz'da kiraz mevsimi
mahallinde bu draht- blnn altnda be alt kerre yz
bin ben demin milel-i gn-gn elsine-i
muhtelifelerinden demler cem olup bu dem erkesi
kablesi ile germ-germ krk gn krk gece bey [u] ir ve
bzrlk olur kim bu drahtn syesi dem derys olur.
Hulsa-i kelm Hind Sind ve n [] Mn ve
Ht v Hoten ve Fafr u Maskov ve'l-hsl eklm-i
______________________________________ 264
seba tccrlar gelp bu mahalde cemi z-kymet
h bu drahtn reng-i ry- mnevverin grp mabd
ittihz edp bu aaca peresti eder bir alay aa mnl
kefereler cem olurlar.
Tem-y ibret-i azm: Her sene bu drahtn
altna gelp bey [u] ir edp gidilir. Elbette bu aacn
cnib-i etrfnda elbette nie kerre yz bin balmmlar
ve yel mmlar yakup her gece ern edp yn-i
btllar zre aaca tapnrlar. Ve dahi elbette her erkes
gidecei mahalde bu aacn sne-i pr-knesine b-hadd
b-hisb ol kadar let-i harbe mteallk demir preleri ve
ekser ve nal ve mh ve'l-hsl cihnda ne kadar bin gne
demir preleri mhldr kim nie bin yldan ber bu
aacn cssesi demirden polad- Nahcevniyyeye
dutunup hadd-i gn-gna mstarak olmudur. Ol
zum- btllar zre bu aaca demirleri kakarlar kim her
kimin bu aaca bir almeti olursa aa bu demi
unutmayup cehennem azbna komaya. Yhd efat
edp kurtara.
Hatt bu drahtn etrfnda bir dem boyu yerde bir
ine ve bir uvaldz haddi mhlanacak yerler kalmayup
develer zre demler ayak zre kalkup bir mismr
kadanacak yer ararlar. hr- kr kemendlerle ve aa
nerdbnlar ile aaca trmanup ekserler ve krk [153b]
silh preleri mhlarlar.
Hatt bu hakr dem kavmi ve ihtiyr Noay
kavimlerinden bu aacn asl [u] ferinden sul etdim.
Eyle cevb etdiler kim,
"Kaan skender-i Zlkarneyn Sedd-i Yecc'u
yapup bu mahalle gelp meks etdikde cennet-i mevdan
bu aac Cibrl-i Emn skender'e getirp Y skender!
Allh sana selm eyledi. Bu aac sana hedy gnderdi
kim Tb aacnn bir nihlidir. Bu mahalle dikp rz-
kymete varnca durup sen de ve senden sonra gelenler
de bu ecere-i tayyibe altnda ibdet etsinler dey
Cibrl-i Emn bu aac cennetden Allh emriyle
ske[nde]r'e getirmidir. skender peygamber dahi yeri
kazup Hazr[et-i] Hzr bu aac dikmidir. tde annin
bu aa altnda balmmlar yakup ibdet ederiz" dey
cevb verdiler. Hakr eyitdim:
"Ya Allh bu aaca tapn dedi mi?",
"An bilmeziz, amm cedlerimizden ber bylece
grdk, bylece ederiz" dediler, yan cedd dnimiz
diyenlerden b-dn bir alay kavimdirler.
bret-nm-y mblia-i azme: Hakk ki bu
draht nie bin yl muammer olmasna almeti oldur kim
nie kerre yz bin dallar ecer-i Tb gibi ba aa
bitmidir. Bu kadar bin yldan ber ii ryp mu
yhd eyle halk oldu mu? El-hsl ii bo olup bir hayli
vsi meydndr. Nie kelerinde postlar delidir.
Hatt kble cnibinde bu drahtn yere berber snesinde
bir kula ende ve iki kula ykseklikde bir kapusu var,
amm kapu yerinde rklk almeti yok. mn nazar ile
takayyd edp grdm. Hatt yende v revendelerin
nie ehremenleri "Bu aacn kapusu etrfn balta ile kes-
mesinler" dey bir shib'l-hayr kapunun etrfna kaln
demir kaplam, amm kapunun kanatlar yokdur.
Hemn yle kde durur.
Hatt Noay Tatarlar ve Dastn mslimleri bu
aa iine bir kble bins mihrb etmiler. Aa iinde
yz yz elli kadar mmet-i Muhammed sup ibdet-i
Hak ederler.
Hatt Memi Cn nm bir Krml yrn eyitdi kim,
"Bir kerre bu mahalle geldiimizde bir brn-
azme rst gelp yetmi yedi aded atl bu aa iine girp
yamurdan hals olduk" dedi.
Hakk bir byk meydn kubbe kubbe halk
olunmu bir draht- ibret-nm-y azmdir. Geri Ak-
deniz ire stanky cezresinin kala kapusu nndeki
meydndaki nar aac ve cezre-i Mora'da Ballbadra
kalas beleri iindeki serv aac ve Bosna eyletinde
Ravna da iindeki grgen aac ve nie bin gne
draht- azmler seyr [] tem etdim, amm bu zikr
olunan draht- azmler bu dem vilyetinde halk
olunan ecere-i tayyibenin bir nihli olamazlar.
Garb acb sun- Hud temgh- draht- madinlerden bin olunmu z-rh ksmlarnn
azmdir. Allhu alem ry-i zemnde bu kadd-i kmetde
ve bu cssede byle bir draht- azm olmaya. Hele bu
hakr otuz yldr kim cihn-bnm byle bir draht-
kebri grmedim.
Der-beyn- sebeb-i tesmiye-i kavm-i
dem ve derkr- kehene-i acib
mutalsamt- kadmi
Bu kavm-i erkese dem demesinin asl oldur
kim mezkr u mevsf olan draht- azmin kblesi
karusundaki kayalarn dmeninde mezkr Kzlar Kitgen
ve Kzlar Algan nm suyun banda bir mara-y azm
var. Kzlar Algan suyu bu gr- yetmndan tara kar.
Bu marann i yznde tudan bir dem sreti var.
Kaddi iki kad bizim ben dem kaddi kadar vardr. Ve
ann sa elinde kubbe kadar bir tudan grz-i girn var,
dim grz ol tu dem sallayup khce omuzuna kor,
amm yine grz omuzunda hareket etmededir. Her kim
ol gra girmek murd edinse ol kehfden kan Kzlar
Algan sunun kenryla yryp ol tu demin nnden
gep maraya girmek isteyen kii tu demin i
yznde bir kapu dahi var. Cmle bu kapudan ieri ne
var ise tara kapudan ieri girince ikinci kapudan ieri
ynlar dahme-i Efrsiyb ml- Krnlar cmle
nm[y]ndr, amm bu abd-i hakr eyitdim:
"Acab dahi ileri gidp seyr etmek mmkin midir?"
dedikde refklerimiz olan dem erkesleri eyitdi:
"Biz ok girdik. Eer siz de girp seyr [] tem
edp shhat ile gerye kam derseniz ierde yl olan
ml- cevhirden bir ey almazsanz tem edp selmet
karsz. Ve ill zerre kadar bir ey alrsanz kapular
kapanup Kzlar Algan suyu taup topuz ile duran tu
dem sizi ura ura hurd u hamr hah eder" dedikde
tokuz kii yemn billh etdik kim,
______________________________________ 265
"Bir dne-i hardal iletleyp(?) ve bir sanat ile bir ey
almayak" dey yemn edp yetmi bin taavvz ile tara
kapudan ire cret edp "Y Hafz" ismiyle girp
mezkr div-sfat tudan demin nnden geerken
gzleri sat rakks gibi oynayup omuzundaki grz
ktr ktr harekete balad. dem erkes refklerimiz,
"imdi korkman [154a] zarar yokdur, amm tara
karken altnzda ve zerinizde bir ey bulunursa ol
zamn korkun" dey cmlemize tesell-i htr verdiler.
Andan ieri selmetle Kzlar Algan suyu kenryla
grleyp akarken gep dahi ieri ikinci mara kapu-
suna varup besmele tilvet ederek ieri girp grdk. Bir
hayli vsi meydndr kim tabr olunmaz. Her kede
yl olan cevhirlerin aaasndan marann ii ol
kadar mnevverdir kim gy yz bin yerde eb-er
talar yanar.
El-hsl Allhu Rabb'l-lemn yerde ve bahrde ve
evc-i semda her ne kadar z-rh mahlk halk etdi ise bu
mara-y vsi iinde her mahlkun csseleriyle bunda
altundan ve gmden ve bakrdan ve'l-hsl on iki gne
envlarndan bu gr ire ml-ml dururlar.
Ve biri biri zre her mahlk timslleri kat-ender-kat
ayak zre dururlar. Ve her sretin ayaklar altlarnda lal
u ykt ve elms ve zmrrd ve zeberced ve seyln ve
prze ve ayn'l-hurr u ayn'l-hirr ve ayn's-semek ve
kehribr ve kerpi kerpi altunlar ve gmler pyml-i
riml yatrlar.
Ve marann sa tarafnda altundan ve gmden
kazganlar ve tancereler ve bil-hadd l-[g]yet murassa
altun ve gm suhnlar var kim her bir kazgan ve
tancerelerin ilerine onar cms sar. Ve sir sm zer
tepsi ve suhn ve kebb ileri ve pekinler ve altun
iskemlelerin hisbn Hud bilir.
Bu garb acb temlar ederken birbirlerimize
nazar edp "Bir emmeye dest-dr[z]lk etmen" dey
tenbh ederek yine refklerimizle bir satden sonra
refklerimizle selmetle yine tu demin nnden yz
bin taavvz ile b-akl u b-cn tara kup rhat bulduk.
Amm yine cmlemizin yrekleri ve dizleri berk-i
hazn gibi ditrerdi. Eer andan bir altun veyhd bir
cevhir alsak idi tarfet'l-ayn ire mezbr su dery olup
tu demin grz darbndan dem helk olup herse
olmamz mukarrer idi. Ve grz-i girn yeyen dem
negl kurbas gibi yamyass olur, amm bizler gibi
tem edp bir ey almayan selmetle tara kar. Garb
acb mutalsamt- temghdr ve gyet mehr-
fkdr.
Bu kavm-i dem'ye dem demenin vech-i
tesmiyesi bu tu dem sebebiyle dem areti derler.
Bu kavmin zumlarnca "skender-i Zlkarneyn
Sedd-i Yecc'u cemi madinlerden yapup bu mahalle
geldikde bu tlsmt bu marada edp cemi hazne ve
girn-bah tuhaf- sm vn ve cevhirlerini bunda hazn
dahme edp Karadeniz boazn kesp Karadeniz'i
Akdeniz'e mahlt etmee gitmidir" dey nakl etdiler ve
tahkkdir.
Amm bu mezkr marann kapusu nnde ce-
reyn eden Kzlar Algan suyunun yemn yesrnda ol
kadar medfn olmu dahme-k olam diyen Hind ve
Marib ve zbek ve Rm makbirleri var kim hadd
hasr yokdur.
Ve bu erkezistn'da bunun emsli nie bin gne
acibt u garibtdan mutalsamt ve dahmeler var kim
hadd [] hasr yokdur. Lkin erkise kavmi gibi ebleh
demlerin iinde vki olmudur. Ne sanat idiin ve
dalarnda olan madenler ne idiin asl bilmezler bir
alay da ve b behim maklesi Ouz demlerdir. helk oldular.
Ve bunda kavm-i dem Hn'a bin kadar tfengli
asker imdd verp Hn cnib-i arka gitdi. Bu hakr
cnib-i cenba dalar ire (---) gidp,
Der-tahrr-i vilyet-i Takaku ibni Serkeys-i
Urbn- Kurey
Bu kavim dahi Mekke'den firr eden Serkeys
Arab'nn zrriyetindendir. Bunlar cemi zamnda asker
kavmi deillerdir, amm cmle sekiz bin kadar
kavimdirler. Bunlarda okluk let-i silh yokdur, meer
dalarnda sayd [] ikr in silh saklayalar, zr bunlar
ne Abaza ve ne erkez ve ne Noay Tatar asl
incitmezler. Annin bunlar dahi kimseye incinmezler.
Ve bu kavmin cemi hayvntlar dalarda gece ve
gndz yatup kalkup obansz gezp koyun ve
kuzularn kurdlar yemezler ve harmler bir
hayvnlarna vaz- yed etmezler. Her hayvnlarnn
boazlarnda birer nkraklar vardr. Bunlar dahi ayn
erkes gibi esvb geyp siyh arakyyeli ve balarnn iki
yanlar sal kavimdirler, amm sakallar sir erkes gibi
tr deildir, cmle sakalllardr. Hakk'a secde ederler,
amm har [] ner ve mzn ve terz bilmezler.
Ve asl bu kavm-i Takaku'da domuz ve tavuk
yokdur. "Hnzr ve tavuk necset yerler" dey bunlar
asl hnzr ve tavuk yemezler ve harm ey geymezler ve
arb ve boza imezler. Ancak maksima boza ve bal
suyu ierler.
Bu kavmin sir erkezlere muyir mezhebleri
olduundan erkes kavmi bu Takaku aretine "ufud
kavmidir" derler. Annin bunlarn mllarna ve
rzklarna bir kavm-i erkes yapmazlar ve kylerin
urup esr etmezler. Ol kadar hayvnt ve evldlar
okdur kim mllar dalar ve talar dutmudur. Hatt
dalarnn cenb taraf ard cmle Abaza'nn Sade
kavmi vilyetidir. Ve bunlar cmle [154b] ehl-i sanyi
kavimlerdir. Derzileri nzik skma sk nigendeli ve yakal
hilatler dikerler kim insnn vcduna mnsib diker
std- kmil derzileri ve demircileri var. Belerinin ismi
(---) (---)ndir. Hakre elli ift zerdeva derisi ve elli ift
yaban kedisi derisi verdi.
Andan kalkup cnib-i imle ormanlar ire bir gn
gidp,
______________________________________ 266
Der-temdh-i vilyet-i azm aret-i Bolatkay
ibn Serkeys-i Arab- Kurey
Bu kavim dahi Mekke ve Medne'den firr eden
Serkis Arab'n neseblerindendir. Bunlarn hk-i pkine
dhil olup 5 sat yldz cnibine dalar ve meln beller
ve yollarn klarn ekerek,
Nehr-i Mat, andan nehr-i Piaz: Bu iki nehirler
Abaza'nn Habe dalarndan gelp nehr-i Kuban'a
gider. Bunlar atlar ile ubr edp bir vrn kabakda
Hn'a rst gelp Takaku beinin verdii zerdeva ve kedi
derilerin Hn'a hedy verdim. Ol gece ol harb kabakda
azm karlar yaup nie atlar ve demler dipi ve borandan
Andan seheri kalkup yine semt-i yldz rzgrna 7
sat gidp,
Nehr-i Pii, andan bir at menzili bad nehr-i
Sihakoa: Bu iki nehreyn-i azm tuyn zre cereyn
eder, Abaza'dan gelp nehr-i Kuban'a kuyulurlar. Ve bu
nehrin biri kenrnda,
Bazruk Be kaba: Kmil yz aded yine saz
rtl itden evlerdir. Bu kabakda kalmayup Sihakoa
nehrin yz bin renc-i anlarla karu gep bin adm
kadar gidp,
Der-tektb-i pikv-i Bolatkay: Sihakoa nehri
kenrnda yz evli kala-misl etrf azbarl pikvdr,
yan be tahtdr. Bu vilyet shibine Bolatok oullar
derler yedi kardalardr. En lkeninin ad lisn-
erkez'de Sihadok'dur, andan k k
Elbozd'dr, andan El-mirza'dr, andan Bazruk'dur,
andan Batok'dur.
Ve bu erkez vilyetlerinin hlleri oldur kim olu
dosa msfirinin ismini oluna kor, isterse msfiri
mslim ve kefere olsun. Ve bu mezkr yedi aded
karndalar yz pre mamr kabaa kdir bin pr-silh
gzde askere mlikdir.
Ve cmle kavm-i erkese'den bunlar ec ve
bahdrlardr. Ve hasmlar gyet okdur, amm yine
cmle gliblerdir, zr yerleri sarpdr. Ve bunda Hn El-
mirza'nn evinde mihmn cmlemizi kran kran konak
verdiler. Amm ertesi gn cmle bu Bolatkay kavmi
pr-silh eyleyp Hn zre gul eklinde gelp bir
saksaan kuu amatas edp gy al tark'r-rec
Mehemmed Geray Hn'n nc olu Cnbek Geray
Sultn' Hn'n elinden arda arda alup,
"Biz besleriz, birez bizde dursun efendimizdir. Belki
mrr- eyym ile hn olup bize eylii dokuna" dey
ehzde-i cvn-baht alup dalara gtrdler.
Ne re, Hn dahi tc [u] taht u raht u baht u ehlin-
den ayrldna mtem ederken bir olu da gidp Hn
alayarak kald, amm erkese kavmi ehzde-i zdeyi
aldklarndan dny kadar hazz edp bir yaylm kurum-
tfeng atup dmnlar edp trklerinden
Varada varada vas varada,
Tine tiye ata hr vas varada.
trklerin rlayarak tazm tekrm ile sultnn yoluna
yz yigirmi koyun kurbn edp sultn gtrdler, zr
"dem kavminde oban Geray oullar var, bizde de
Mehemmed Geray Hn olu olsun" nmyla sultn
taleb edp aldlar kim dostlua bis olup "Belkim
giderek hn ola" mniyyesiyle ehzdeyi aldlar.
Ve bunda Selm Geray Sultn Hn'dan izin alup
Der-i devlet tarafna avdet edp sadetl pdiha gitdi.
Ve cmle rn belerinin bk kalanlar eremet
taburunda alnan Maskov vezrlerin ve kapudanlarn
Hn elinden zor-zor alup Krm'a dnp gitdiler. Hn-
fakr dahi bunlara el kaldrup,
"lh sen pdih Perverdigr'dan dilerim ki yakn
zamnda benim gibi bunlar dahi hne-berd olup..."
bed-dular etdi. Hakr yine vfir tesell-i htr verdim,
amm bu kerre Hn yz demle kald.
Ve bu erkez'de dahi ake pul yokdur. Cmle
metlarn dei doku ile geinirler. Ve bir gne
mbeynlerinde blme nmyla bir hisb vardr. Krk ake
deer bir eye bir blme derler. Ve bir guruluk eye
blme der bu hisb ederler. Bir ata ve bir sra ve gayri
hayvnlara bir ba iki ba derler, amm bir esr olana ve
kzlara yz ba ve yz iki yz blme hisb edp bey [u]
irlarnda altun ve guru ake olmadan bir aceb bzr
ederler. Gyet ucuz ve ganmet yerdir.
gn bunda azm teler yakup zevk [u] saflar
edp Hn'a vfir hedylar verp ziyfetler etdiler,
amm ekmekleri yine pastadr, yan dar lapasdr.
Ve yine koyunu ve kuzular bayla ve paasyla
piirirler. Merbtlar bal suyu ve maksima nm boza
ve gndrme(?) keskin boza ierler.
Ve at etin de yerler. ou mselmnz dey namz
klar ekilli olup semiz domuz yerler.
El-hsl cmle kavm-i [155a] erkez ahvlleri
byledir, amm bu kavmin gzelleri edm-i arzda
mehr- fkdr. Hatt mahbbe kzlar dizine oturup
seni bitleyp iltiftlar ederler, amm eyle bir fil-i en
olamaz.
Der-tastr-i kabil-i Noay- Deveyeli
Bu kavim dahi Maskov diyrndan firr edp nehr-i
Edil'i tp beri yakada Heyht sahrsnda Kalmk Tatar
der[d]inden duramayup nehr-i Kuban' beri erkez
tarafna tp hl bu Bolatkay ve dem dalar ire
skin olur sekiz bin aded fiiyy'l-mezheb mmin ve
muvahhid sadakl ve savatl zor batr ec kavm-i
Noay'dr. Bunlar dahi Hn'a gelp yorga atlar ve yahi
esrler hedy verdiler.
Andan Bolatkay oullar Hn'a bin aded pr-silh
tfeng-endz imdd verp ve beleri bile atlanup kble
cnibine sarp dalar ire 6 sat gidp nie b- hayt
sular ip ve nie ismi n-malm dereler gep,
______________________________________ 267
Der-terkm-i vilyet-i Bozoduka, yan ibn
amm-i Serkeys Mamaluka
Bu kavim dahi Serkis Kureyi evldlarndan olup
Arnavudistn'a giden Cebel-i Elheme'nin karnda
Serkis oullarndandr kim ibtid vilyet-i erkez'e
kadem basan bu kavm-i Bozoduk ve kavm-i
Mamaluk'dur, amm bu Bozoduk vilyeti Abaza kavmi
ile gyet mdrlar. Dim bey u irlar Arit ve Cenbe
Abazalaryladr. Hemn Abaza ile bunlarn aralarnda bir
kk da vardr. Andan bu lkede 2 satde,
Kabak- Pedis: yz evli kabakdr. Andan semt-i
kbleye 3 sat gidp,
Menzil-i pikv-i Bozoduk: Bozoduk bei
Azamet Girey bunda skin olur. Cmle bin askere
mlikdir. Sarp Abaza'nn dalar ire olmak ile kaplan ve
vaak ve yaban kedisi ve zerdeva ve tilki ve fl kadar
snlar ve kara ve tablal ve yamurca nm mahlklar
gyet okdur.
Ve bu kavim gayri erkes gibi llerini yere gmp
topra yn yn etmezler. ri mee ve peld aalarn
sandk gibi ilerini oyup llerin koyup azn muhkem
berk edp sandkun ba ve aya ucuna birer delik
delp ulu aalarn dallar arasna bu sandku aaca
sarup sarmalayup mhlayup korlar. Badehu ol
deliklerden bal arlar girp bal yaparlar. Bilrler kim
lleri cennetlikdir. Eer arlar bal yapmazsa "Vay
lmz cehennemlikdir" dey alarlar. Ve gyet
mteellim olup ol lnn rhiyn be on domuz
boazlayup kabaklara ledirirler. Ve zum- btllarnca
mrdeleri ba ucundaki delikden cenneti tem ede ve
aya ucundaki delikden cehennemi seyr edp azb
annla def ola.
Hikyet-i sergzet-i latfe-i acbe
Hud'ya ayndr kim byle olmudur. Bir gn bu
diyrda bir kabakda mihmn olup konak-bnmz olan
erkes demlik edp fi'l-hl tara kup sehel elenp
geldi ve meydn- mahabbete sn derisinden sofra
getirp bir aa tekne latf revk gibi bal ve bir tekne
peynir ve bir tekne pasta getirp "Aan konaklar hall
bolsun. Benim babas cn savasn", yan "Bal yeyin
hell olsun. Atam cnna desin" dedi.
Biz dahi Mnolu hapsinden km gibi def-i c
etmee bala eyle giridik kim ellerimizin varup gelmesine
gz ermez. Amm pek acib kllar ok, bal kllarn
azmzdan karup sofraya kllar koduka erkez eydir:
"Aan bu bal benim babas baldr" der.
Biz dahi sehel def-i c edp heste heste kllar
ayrtlayup yine bal yerken tam stne Tamanl Al Cn
Be gelp,
"Ne yersiz Evliy Efendi?" dedikde,
"Buyurun siz de" dey Al Cn' tama teklf edp,
"Bir kll baldr, amm aceb kei tulumundan
mdr? Yohsa koyun tulumundan mdr?" dediimde
hemn Al Cn ev shibimize erkezce,
 "Bu bal neredendir?" dedikde hemn erkez
alamaa balad ve,
"Benim babas mezrndan kardm" dediin hakr
anladm, amm mezy-y kelma bir ho nil
olamadm. Hemn Al Cn eydir:
"Geen aylarda babas lm. te tara havlsndaki
byk aacn dalna babasnn lein sandk ile komu.
Bal arlar babasnn siki ve taa ve budu arasnda arlar
bal yapm. Size mahabbeten babas taa kllaryla bal
getirmi. Kllarn karup baln yersiz. Ar boku
yeyeceinize kar boku yeyin" deyp Al Cn tara
knca hemn hakr kusa kusa cierim tara kayazup
tara kdm.
"Bire meded kfir gidi, bize ne reng etdi" deyp
serken an grdm.
Ev shibimiz erkes dahi tara kup babasnn
olduu aaca kup alayarak babas sandkunun
kapan yine berk ederken kendi dahi bir hayli bal boku
yeyp aadan aa enp eydir:
"Hac haan bal ister ben seni babas cn bal ok
getirirdir. Hemn du eyle" der. [155b] Bir acb garb
derd-i serimiz etdi.
Badehu bu pikvde cmle erkes, Hn'n ayana
dp ltf ile ric edp Hac Geray Sultn' bu kabile
alkodular. Amm Hac Geray hac deildir, amm
haclar bayrmnda vcde gelmek ile ismine Hac Geray
derler. Krm Geray Sultn'n oludur, amm bir vcd-
mkerremdir. Alayarak ol dahi bu dr- diyrda kald.
Bunlar dahi Hn'a ziyfet-i azm edp ve pkeler
ile bin aded gzde tfengli imdd verp andan cnib-i
arka 6 satde,
Kabak- Yarkoy: Bu dahi Bolatkay areti kydr
kim yz sazl evlerdir. Bu kabak nehr-i Lab
kenrndadr. Nehr-i Lab Bozoduk dalarndan gelir bir
kk sudur. Nehr-i Kuban'a katlmadan nehr-i
Sehavkoa suyuna mahlt olup ikisi bir olup nehr-i
Kuban'a girir. Andan yine taraf- arka (---) satde,
Der-takrr-i vilyet-i Mamh
ibn Serkeys-i Kurey
Bu kable dahi Mekke ve Medne'den gelen
Serkeys'in evldlarndandrlar. Bunlar dahi Abaza
dalar dibinde gyet'l-gye sarp dalar ve hybn
ormanlar iinde skin olur on binden ekall basz ve
busuz demlerdir kim ceng-ver askeri deil bir alay
ehl-i href kavimlerdir. Ancak her kabaklarnda birer
ikier hasb nesb Takaku demleri vardr, yan
papaslar var hkimleridir, amm yine kitb olmayup bir
mezhebden deiller.
Bunlar bir kavim ile asl bey [u] ir etmezler ve
ihtilt edp bir kableden oul kz alup vermezler. Ve
gayri aret demleriyle asl tam yemezler. Ve bir tife
bunlarn bir eylerine yapmazlar. Bunlarn dahi
hayvnlarnn boazlarnda anlar celaclleri olup
hayvnlar dalarda obansz gezerler. Bunlar dahi tavuk
ve hnzr yemezler ve bir kimsenin mllar ve rzklarn
______________________________________ 268
alup tamn yemezler, amm msfire gyet'l-gye
riyet edp bir eyin uurlamazlar. Ve kan edp sefer
etmezler.
Ve bal ve peynir ve bakla ve nohud ve pasta
tamlar var iken bak ile boazlanm hayvn eti
yemezler. Meer gayri tamlar olmaya. Ol zamn semin
hayvnlarn boazlayup yerler.
Koyunlar ve kuzular ve srlar okdur, amm
hnzrlar yokdur. Bal suyu ip boza imezler. Ve
bunlarn kaan bir oullar ve kzlar vcda gelse
cmlesi kranlarndan bir yere gelp ol gn ol gece
alarlar. Ve bir demleri lse yine cmle bir yere cem
olup mrdenin etrfnda bir yeme ve ime ve glp
oynama edp,
Varada varada vas varada,
trklerin rlarlar.
Ve garib kssahonlar vardr. Pk silhn kuanup
eline on, on be kadar incecik r-ke tahtacklar
birbirlerine bal eyleri elinde dutup len demin
mehbet salbet ecati ve kr u kisbin medh etdike
elindeki tahtacklar sz balarnda ardadup ve
akrdatup tahtacklar tdrr. Elbette her sz banda
ol tahtalar kr kr tdrr. Bir tem kssahondur
kim gn-gn ekllere girp mrdenin ba ucunda
halk gldrr garb acb seyrdir.
Badehu bunlar da llerin yine ulu dalar ire ulu
aalarn dallarna sandkalar ile korlar, zr yere
gmseler ol gece Alman ayular kadar fl gibi mefret
aylar llerin karup yerler. Annin le-i murdrlarn
aalara korlar, amm fukarlar cfe-i murdrlarn yere
gmp pte pte topraklar yup dahi stlerine azm
aalar ve talar ve allar yup birka gn llerin
tfengler ile bekleyp ayulardan ve kurdlardan hals
ederler.
Bunlar Hn'a vfir riyet etdiler, amm imdd
etmediler, zr askerler deillerdir. Andan kalkup 4 sat
arka gidp,
Nehr-i Pisifse: Kavm-i Noay bu nehre Karasu
derler. Andan,
Nehr-i Gage(?): b- hayt sulardr. kisi de Abaza
dalarndan tul edp nehr-i Kuban'da gurb eder.
Andan 2 satde,
Kabak- Mamuh: Nehr-i Gage(?) kenrnda kala-
misl etrf sarp azbarl mamr kydr.
Andan 3 satte nehr-i Vil, andan yine 2 sat gidp
yine nehr-i Serali, andan nehr-i Varp. Bu aded
enhr- lezzler Abaza vilyetinin aal dandan gelp
mark tarafna cereyn ederek nehr-i azm Kuban'a
munsab olur. Ve bu mahalde dahi Mamuh lkesi
tamm olur.
Andan yine cnib-i arka eflke ser ekmi aalar
ire 6 sat gidp,
Der-tenkl-i bild- Besni ibn erakeys Arab:
Kaan ki Hulg Hn erkes Arab Eski Musul'dan bu
diyra getirdii mahalde Serkeys Arabn byk olu
Besni'yi bunda hkim eder. Andan yine arka gidp,
Kabak- Hatrkay: M-tekaddem Besni kavminin
pikv bu imi. Andan kalkup,
Nehr-i Lab: Bu suyu ve sarp dalar gep,
Nehr-i Byk Lab: Bu iki nehreyn nehr-i Kuban'a
gider. Andan 4 sat arka gidp,
Pikv-i azm Besnibay: Bei bunda skindir.
smi (---) ve cmle be bin aded gzde ceng-ver atl ve
yaya askere mlikdir kim gyet tvn ve yarar ve
bahdrn kavimlerdir. Ve bu pikvn iki yan tal
gayy-misl Besary gibi bir vsi kayal dere iine
vki olup bu derenin iki balarnda biner evli mamr
pikvdr. [156a] ehir denilse sezdr. Ve bu Besni
kavmi t vilyet-i n Fafr ve Maskov diyrndan
skn edp gelen Kalmk derdinden byle sarp kayal
dere iinde vatan edinp kalmlardr. Hatt cemi
zamnda bu kavmin ceng [] cidlleri Kalmk
kavmiyledir. Hn'a bunlar azm hedylar ve mahbb u
mahbbe kzlar ve olanlar hedylar verdiler, zr
bunlar Hn ile ehli ve vlideleri tarafndan akrablardr.
Bunda be gn zevk u saflar edp cmle ehl-i
sanyilerin seyr [] tem edp andan cnib-i arka 3
sat gidp,
..................(3 satr bo)....................
Besni huddu bunda tamm olup yine cnib-i arka
(---) satde,
Der-tescl-i vilyet-i azm Kabartay: Kavm-i
kadm Kabarti ve Kabartay dahi derler. {Zr bu
Kabartay Serkeys'in byk olu idi. Badd hkinde
kabil-i Tay urbn bu Kabarti'den kalm kabil-i
Tay'dan galat Kabartay ve Kabarti ve Kabarta derler.}
Asl ibtid Hulg Hn'n Serkeys Arabna {ve kabil-i
Tay Arabna} verdii yurd bu cy- makm- dilkdr
kim ibtid kavm-i erkese aake vilyetinden, badehu
bu hk-i pkden nev [] nem bulmulardr. Bizler dahi
Hn ile bu hke kadem basup 4 sat gidp,
Nehr-i Kk, andan nehr-i Kekne: Bu iki nehir
birbirlerine pek yakndr. kisi de nehr-i Kuban'a gider.
Andan 2 sat gidp,
Ziyretgh- imm- ehdn shib-i sadr u
hmm- al-kadr ve eyh-i millet ve kutb- devlet ve zbde-i
evliy ve umde-i asfiy ve makm- nazargh- (---), yan
ziyret-i Hazret-i Pen Hasan radyallhu anhu'nun
makm- erfleridir. Kendleri bu mahall-i mbrekeye
gelmemilerdir, amm zamn- sadetlerinde Dastn
ve Kumuk ve Kaytak kavimlerin dne davet etmee eli
irsl eylediklerinde mbrek yed-i ymnsnn resmini
mrekkeble bir kza basup yarl- bel-i h olmak
zre Kumuk ve Kaytak kavimlerine gnderp anlar dahi
"Seman ve taten" dey cmle slm ile merref olup
pene-i erfin resmini bu mahalde demir sandka ire
koyup sandka bir seng-i hr iine koyup bu mahalde
defn edp zerine bir azm binlar ile sitneler edp
mihmnsarylar etmiler.
______________________________________ 269
Badehu Timur Hn "Bu ne olsa gerek" dey cemi
sr- binlar yere berber mnhedim eder. Badehu
yine Dastn pdihlar mahabbeten kbb- liyeler
bin etmilerdir.
Bu ziyretgh dibinde nehr-i Varp cereyn eder.
Bu nehir Kabarti diyrnn Be Tav, yan Be Da
mahallinden tul edp cnib-i imle akup nehr-i
Kuban'da gurb eder, amm Pen Hasan ziyreti gyet
yakn Besilbay kaba kurbunda bir azm ziyretghdr.
Badd'da eyh Al, bu diyrda Pen Hasan ulu
derghdr kim Kabarti huddundadr.
Bu vilyetlerde belerden gayri hkim ve kad ve
papaslar {ve kenseleri} yokdur, zr bunlar kitb
deillerdir, amm bu Pen Hasan ziyretine gyet
mutekid olduklarndan bu sitneyi kendlere hkim ve
kad etmilerdir. Kaan bir kiinin ml uurlansa hemn
zann- glibleri olduu kiiyi Pen Hasan ziyretine
gtrp kapusuna el urdururlar. Eer ol dem mcrim
ise kapuya el urmaa havf edp alduu ml krr edp
bir hl ile shibine verir. Eer mcrim deil ise cret
edp kapuya el urup hals olur. Eer mcrim ise
halkdan hicb etdiinden cret edp kapuya el urursa
bi-emrillhi tel kapkara yanup mrd olur. Nie bin ke-
fereler ve mslimler bu sitnenin kapusu nnde
medfnlardr. Ve bu el urulan sitne kapusunun tahtas
"Hazret-i Nh'un gemisi tahtasdr" derler.
Sityi-i ekl-i sitne-i Pen Hasan: Bu
ziyretgh- ben dem bir dz vsi sahr-y emenzr
llezr ortasnda nie yz bin aded evc-i semya
mnkalip olmu draht- mntehlar iinde bir sermed
kubbe-i mehbt- pr-envr dernunda bir beyz
mermer ta sandka iinde mm Hasan'n mrekkebe
baslm dest-i erfleri demir sandka iindedir derler.
Bu mermer sandkann cnib-i erbaas gn-gn postlar
ve sn derileriyle delidir, amm bu sitnede
dervn- znlardan bir ferd-i ferdeden kimesne
yokdur. Amm,
Evsf- cemiyyet-i kbr-y ziyret-i Pen
Hasan
Bu cy- ferah-fez-y dilkda mh- Temmz
olcak ylda bir kerre bu sitne etrfndaki sahrda olan
sun- Hud draht- azmlerin syelerine Hind Sind
Belh u Buhr ve Ht v Hoten ve n [] Mn ve
Maskov ve sfa ve Bulgar ve Terekeme ve Kazak ve
(Kazak) eh ve Leh ve Nemse ve ngiltere ve Filimenk
ve Daniska ve Danimarka'dan ve'l-hsl Arab u
Acem'den bu sitne etrfna nie kerre yz bin aded
mahlk- Hud tccr zvvrlar cem olup adrlar ve
obalar ve hayme v harghlar [156b] ve alacklarn
kurup bu sahr-y llezr dem derys olup krk gn
krk gece Pen Hasan bzr durup eyle cemi metlarn
meydn- mahabbete karup bey [u] ir olur. Asl bir
kimse bir kimsenin metna kec nazar edp uurlamak
ihtimlleri yokdur, amm gayri zamn erkes tifesi
srmeyi gzden alar. Ol zamn bu sitne-i Pen
Hasan'n Dastn'dan dervnlar gelirler. Bir garb
temgh cem-i vefr, amm bu bzr mahallinde
Kabarti beleri ve Tavustn beleri askerleriyle pr-silh
bulunup bade'l-bzr yine Kabarti ehrine gelirler.
lke-i azmdir ve lisn- kadmdir.
Bizler dahi ziyret-i Pen Hasan'dan kalkup (---)
sat bir z iinde cnib-i arka gidp,
Kabak- Dodorkay: Bu dahi Kabarti kydr ve
gyet mamrdur. Bu vilyetlerin seyhati gyet
mkildir. Bir makrame ve bir soan in demi katl
ederler, zr met bulunmaz. Ylda bir kerre etrflarnda
bzr olur, amm ake pul dahi yokdur. Hatt
zdemirolu Osmn Paa bu diyrda yedi sene klayup
Acem ile irvn ve amh'da ceng etdikde ake
olmadndan gnden ake kesp yrdp geindiler.
Badehu cmle asker Der-i devlete gelp gn akeleri
hazneye verp yerine il ake aldlar. Hl Kabarti
belerinin haznelerinde gn ake okdur. Hatt be on
dne hakrde de vardr.
Sultn Murd ibn Selm Hn zze nasruhu duribe
amk, sene 986.
Bzr- garb tem gnden akedir.
Yan bu erkezistn derbend-i calender yerlerdir
kim herkes seyhat edemez. Lkin belerine bir armaan
hedy versen yanna demler koup yiye ie kona ge
bir bee y bir kabaa vey bir pikve slimn
gnimn teslm ederler. Artk mlndan ve cnndan havf
etme. Eer konduun ev shibine bir lle ttn ve
yhd bir ine ve iplik verirsen dny kadar hazz edp
sana dahi ziyde riyet ederler. Ve ml ve cn ve evld
[u] ensb ile yoluna kurbn olurlar. Hakk ki mihmn-
drlklar bin kat hrszlklarndan ldir. Hakk ki bu
haslet hssu'l-hs bir kavme mahss deildir. Andan 5
satde taraf- arka gidp,
Nehr-i Cincik: Bu nehir Be Tav'dan gelp
Kuban'a gider. Bu nehir kenrnda acib garib eir
kk hsl olur kim aa kk ve Kanije kk ve
Azak'da nehr-i Ten suyu eirlerinden hssal eiri olur.
"Eir ye de geir" demiler. Ve krk vukyye gelir
alabal ve sve bal kar bir b- hayt sudur. Andan mselmn ve mmin muvahhidler olup cmle
yine mark cnibine 2 satde,
Nehr-i Byk ncik: Ve Byk Cincik dahi derler.
Bu dahi Be Tav'dan gelp nehr-i Kuban'a mahlt olur.
Ve bu nehr-i ncik kenryla (---) sat sarplk yerler ire
gidp,
Evsf- kirmn- Arslan Be
Sene (---) trhinde bu Arslan Be Noay on iki bin
bahdr Noayyla Maskov reysiyken ceng ede ede
Hedek kavmi iinden gep ve nehr-i Edil'i ve nehr-i
Cayk' botlar ve gemiler ve tulumlar ile beri tarafa gep
Heyht sahrsnda Kalmk askeriyle ceng-b ede ede
Kazan vilyetine andan Alatr vilyetine gelp tavattun
edelim derken Kalmk askeri bunlar kova kova Heyht
sahrsn arup ve nehr-i azm Kuban' beri gep
______________________________________ 270
Kabarti belerine el-amn dey dahil dp
geldiklerinde Mehemmed Geray Hn hn- ln iken
bu kalay Arslan Be in yasayup mesken [] mev
etdiler. Hl bu kala-i zb nehr-i Cincik kenrnda ekl-i
murabba bir it sarp kaladr.
Ancak taraf- imle bir aa kapusu vardr. Cirmi
drd yz germe admdr. inde asl ev yokdur, amm
keeden obalar vardr. Ve bir kk mescidi ve bir
Tatar imm var. Cebehnesinden ancak h topu
var. Ve kala tarasnda Arslan Be'in ve gayri mirzalarn
ta krgr bin-y metn evleri vardr. stleri cmle saz
rtldr. Bunlar her gn Kalmk Tataryla ceng ederler.
Ve bu Arslan Be, Hn'a azm at etleri ve boza ve
talkan ziyfetleri edp yorga atlar ile iki bin atl imdd
verp Arslan Be dahi bile atlanup Kalmk havflerin
ekerek 5 satde,
Evsf- kala-i dkirmn
Sene (---) trhinde bunu dahi Mehemmed Geray
Hn yasadkandr. Be-dest-i Kabarti bei Mevvi Be.
Kabarti vilyetin Kalmk urmaa baladkda vilyet
halknn mllarn hfz etmek in bu kala bin
olunmudur. Hl kirmn nehr-i Cincik nehr-i Kuban'a
mahlt olduu mahalle karb yerde ekl-i murabba
draht- mntehlardan mebn bin itden kav palankadr
kim cirmi be yz admdr. Ve handakl ve bir kapulu
kirmendir, amm i kalas krgr bin bir kulle-i azmdir.
Ann dahi handak ve bir kapusu nnde asma tahtadan
cisri vardr.
Bu kulle ire dizdr Mehemmed Geray'n Macar
Mehemmed Aa's dizdrdr. Ve bir bayrak nevbeti
sekbn yiitleri var. [157a] Ve Hn tarafndan Kumuklu
Tohtar Hac Al kaddr. Ve ann yan sra yz aded
Kumuklu ehbz yiitler bu kalada vatan tutmular.
Cmle fiiyy'l-mezheb mmin ve muvahhid
demlerdir kim Tohtar Kad Al mh u sl sim'd-dehr
idi, amm dehr mezhebinde deillerdir. Lkin
mutaassb mselmnlardr.
Bu mselmnn sebebiyle ve Mehemmed Geray
Hn efendimizin himmetiyle cmle Kabarti beleri
domuzlarn krup slm ile merref olmaa baladlar.
Ve bir hammm ve bir cmi ve bir hn ve bir mescid
yasadlar ve elif ve be suparas kitb okumaa baladlar.
Amm Mehemmed Geray Hn mazlen bu
dkirmn kalasna gelince cmle kala mstahfznlar
eyitdiler:
"Pdihm bize imden ger ulfemizi kim verir?"
dey be aded h toplar bir gece kalann bir yerinde
toplar yere gmp kalay braup Hn'a geldiler. Hayf
dir Mehemmed Geray Hn'n devletinde Kabarti
kavmi cmle slm ile merref olup kad ve imm ve
cmi ve hammm ve kala bin olunup yle vilyet-i
zamme-i slm olmuken kim bilir nice ola, amm imdi
bu hl zre Kabarti kavmi mslimler olup criyelerinin
nikhsz vatnda hat vardr. Andan 2 satde,
 Kabak- Kodan: Bir toprakl bayrl dere iinde
yz evli mamr Kabarti kabadr. Andan yine semt-i
arka 4 sat engelistn ve dastn yerleri gep,
Nehr-i Kuban- azmin ba: Kh- Elburz'un
cenbunda Grcistn'n Ddyn vilyeti dalarndan
enp bu mahalle dek gelir. Bunda gelince azdr, amm
aa Karadeniz'e mahlt olunca nehr-i Kuban'a sar
kebr sekiz yz altm aded sular mahlt olur. Ve cmlesi
bu bizim gediimiz yollarda olan sulardr. Cmlesi
Abaza dalarndan gelir. Hamd-i Hud biz anlarn
cmlesin ip gedik, amm mehr olan byk sular
yazdk.
Ve bu nehr-i Kuban'n iml cnibi cmle Heyht
sahrsdr. Asl ve kat ol tarafda sular ve aalar
yokdur. ll nehr-i Kuban kenrlarnda ormanlklar
okdur, amm su yokdur. Cmle sular erkezistn
tarafndan gelp Kuban'a munsab olur. Ve bu Kabarti
ire nehr-i Kuban' atlar ile ayakdan gedik, amm cmle
gark olayazdk. Birka atlarn arkanlar birbirlerine
dolaup stndeki demlerle atlar gark oldular. Hamd-i
Hud hele yz bin renc-i an ile Kuban' karu gep 8
sat gidp,
Sityi-i pikv-i Kabarti
smi (---) (---) dir. Bir azm kayal dere iinde yz
aded saz rtl azm pikvdr. Bu derenin te banda
tahrr olunan bir pikv dahidir, amm bu pikv nehr-i
Kmi kurbundadr. Nehr-i Kmi bir kayal dalardan
gelp bir merhale yer cnib-i imle cereyn edp
giderek Bebirdika sahrsnda gib olur bir b-
haytdr.
Ve bu pikvde cmle ehl-i sanyiler mevcd olup
herkes evlerinde kr ederler. Bu kavim mslim olaldan
ber bu pikvde Koca Mevvi beleri bir hammm
ve bir cmi ve iki mescid bin etdiler. Hutbeyi l-i
Osmn nmna sonra Krm hnlarna sonra Dastn
pdihna andan Mevvi Be nmna hutbe okurlar.
Ve Kabarti beleri kh bunda olurlar. Byk be Cn-
gireydir(?), k Mevvi Be'dir, amm cmle
hkm-i hkmt bu Mevvi Be'indir.
Ve bu tife-i Kabarti mselmn olal imdi beyz
ab kalpak ve beyz esbblar geyp cmle salarn tr
eder oldular. Ve ellerinde tesbh tarlar bir garib yeni
mselmn oldular.
Ve cmle yigirmi aded mamr u bdn sarp yerde
kabaklar vardr. Ve dahi cmle on bin aded bahdr
yiitlere mliklerdirler. Cmlesi sahh'n-neseb
Kureylerdendir. Gayri kimesneden ve kul ve ka-
ravadan asl lga nmnda kz almazlar, eer hr olsun.
Ve gayriye kz dahi vermezler. ll Tatar hnlara ve
sultnlara kz verirler.
Ve bu aded pikvleri yigirmi be yldr Kalmk
havfinden yerlerinden kaldrup gayri dalarda yeni
pikv yapmamlardr. Hl yerinde durur azm kasaba-
misl mamr pikvlerdir. Hatt sene (---) trhinde
Arslan Be Tatar Maskov vilyetinden bu diyra gelicek
______________________________________ 271
Kalmk Tatar bunlarn ardlarnca kovarak gelp
Kabarti'den Noay' istedi.
Der-beyn- mehbet [| salbet [|
cret-i erkize-i Kabarti
Kavm-i Kabarti cmle bir yere cem olup,
"Arslan Be Tatar bir kudur. Bizim almza gelp
snd. Yurdlar verdik ve karda olduk. Biz bu Noay
tifesini size veremeziz" dey kese cevb verince hemn
ol sene Kalmk pdih olan Tays h yz bin eri ile
(...) bu Kabarti'y urmaa gelecein Arslan Be Noay
ve cmle Kabarti askeri iidp cmle dere ve depelerin
[157b] ve cmle kemngh yerlerin tfeng-endzlar ile
ml-ml edp on bin kadar [y]iitleri meydn- ecat-
de yryp mde durdular.
Hemn Kalmk askeri erkes ve Noay bir kk
kme grnce dery-misl Klmah askeri bir kerre hov
edp bir elbeti edp Kabarti ve Noay firr ederler.
Kalmk bu hli grp bunlar dalar iine varnca
kovup Kalm'n gerdeki askerinin ard tkenince
hemn pusuda olan Kabarti tfeng-endzlar ejder-i
heft-ser gibi kemnghlardan kup Kalm'a bir yaylm
atal kurum serpince bir nda nie bin Kalmklar hk-i
mezellete drp gerden atlarndan Kalm' ortaya
alup eyle bir str- Noay ururlar kim bir nda yigirmi
yedi bin Kalmk keferesi kldan gep yigirmi binin
dahi esr olup altm yedi bin Kalmk atlar ele girdi.
Bu feth nusretden mad bizzt Tays hlar bu
arbede ire katl olup Kabartiler Tays h'n leini alup
saklarlar. Bakyyet's-suyflar firr ederler. Ardlar sra
erkes'den ve Noay'dan din crd atllar firr eden
Kalmklarn akbince kova kra t Ejderhn ehrine
varrca krarlar.
Badehu bu mezellet-i inhizm- musbeti mrd olan
Tays h'n olu Moyinak h iidp ol dahi bana iki
kerre yz bin leker cem edp babas kann almaa gel-
dikde Noay ve Kabarti atlarnda dahi bir gayri sanat ile
Kabarti derelerine dkup anlar da bir tfeng-i Kabartay
ururlar kim Moyinak h ancak iki bin Kalmk ile cn
hals eder.
hr- kr Moyinak h babasnn le-i murdry-
n erkez-i Kabartaya elli bin ba verir, yan elli bin at
ve sr ve deve ve kbe, yan zrh verp babas lein
ister. Noay "Vermeziz" der.
hir'l-emr Noay- Arslan Beli de yz bin ba
verp babas olan Tays h'n cfe-i murdrn alup bir
dahi Kabarti zre gelmemee zre ahd [] emn msk
ederler, amm kavm-i Kalmk ahd [] emn ne bilsin.
Hl ol zamndan ber Kalmk ile Kabarti hasm- kav
ad-i cnlerdir. Annin kabil-i Kabarti yigirmi be
yldr kim dalar ilerine pikv yurdlarn Kalmk havfin-
den grmemilerdir.
Amm biz Hn ile bunda iken Mehemmed Geray
Hn'n (...) bin etdii dkirmn kalas iinden asker
kalay braup kdklarn Kalmk iidicek kalay Kalmk
basup bir ceng-i azm ederlerken,
 Der-vasf- istihls- kala-i dkirmn Uyane gud sevk ufana d fesmuka
Fakr Hn yine mazl iken hasbeten lillh dmen Edebde vlideni filn Senden korkar mym niin
der-miyn edp cmle Kabarti'yi ve cmle Noay' edeyim. sylemem.
bindirp bir sat lgar edp ale'l-gafle kala altnda
Kalm'a Mehemmed Geray Hn bir str- Mehemmed Vuz seps Sda fevka teu
urdu kim Moyinak hlar gcile g hals oldu. Ve bu Edebde avradn filn Nin byle yve
kadar ml-i ganim bu kadar at ve kelleler ile bir alay- edeyim. sylersin hrsz.
azm ile pikve gelp dmnlar oldu.
Bunda Hn'a yine ziyfet-i azmler edp on dne Ude hil le Ve hel we seds was ha
pene-i fitb olan ve on ba bkire kzlar Hn'a Cad kpek eti ye. Kpek etin sen yersin bana ye dersin.
hedy verp be gn dahi Hn' bu Kabarti'de
alkodular. Hakk ki mahbbu'l-kulb fash bel Sd usihh kuawuka
bahdr kavimdirler. {Nin bana put dersin}. [158a]
Ve cmle erkezistn'n bu kavm-i Kabarti ser-
eme ve hasb nesb ve aynlardr. Ve lisnlar sehel Badehu bu Kabarti'de Hn'a be bin erkez ve
anlayup kaleme gelir. Noay kavmi asker imdd verp iml tarafna 7 satde
Bu hakr-i pr-taksr bu lisndan dahi mecm-i sarp dalar gep ve b- hayt sular ip konup gp,
msevvedtmzda bulunsun in ve seyhatde lzm ola
dey endek tahrr edelim. Der-tezkr-i vilyet-i kavm-i Bebirdika
ibni erkeys
Der-ze-i dsitn- lisn- erkize-i Bunlar da Crkeys Arabnn evldlarndandr.
Mamaluka Nehr-i Cincik ve nehr-i Kuban'n arz(?) yannda skin
z tuku s plh tuffe olurlar. Bunlarn dahi imli Kalmk Tatar keferesi vil-
1 2 3 4 5 yetidir. Ve bu Bebirdika erkezi t nehr-i azm Terek'e
varnca on konak yer bunlarn vilyetleridir.
bl y buu ps Bunlar drd aded karnda belerdir kim itirk-i
6 7 8 9 20 seviy zre her biri yzer pre kabaklara hkimlerdir,
amm ikisi Kabarti belerine tbidir, ikisi Tavustn
(---) aku ps ll koye sultnna tbidir. Khce bunun birisi Kalmk ile m
Allh ismi ekmek su et peynir olmas takrb ile Kalm'n Tays Moyinak hna tbi
olup sene banda Kalm'a bir tay boas ve nie ey
ko mell pienn sne y hedylar verp Kalmk derdinden ve nehb gret-
hnzr koyun kei kuzu at lerinden emn olup Kalm'a rey olur. Amm mezkr
drd aded karnda belerin her birisi ikier bin askere
d kadre lev mliklerdir. Lkin bunlar mmin olmadklarndan
eek katr kk domuz khce bunlar Dastn pdih gret edp esr [ve]
ml- ganimleriyle mutenim olur, zr bunlarn diyrla-
gomil bz ha yuvaka rnda asl sarp kayal dalar yokdur. Cmle dzlk
Bir tamdr kim ana Edebde ksrak sahrlarda engelistn aalkdr.
Abazalar ilhirci derler filan ederim Bu kavim dahi Tatar hna hedylar ve imdd asker
koup cnib-i arkda nehr-i ncik kenrnca 7 sat gidp
eeb a ovu ka tedukay yine Kabarti erkezi huddunda,
yourd bal getir Nerede idin. Menzil-i kabak- Shak: Yz evli mamr ka-
bakdr. Andan 5 sat yine cnib-i arkda,
tivnes sak ds ps ka
Evde idim. Edebde eek filn etdim domuz. Evsf- kala-i Borgosan-kirmn- hirsn
Kabarti hkmndedir, zr bu taraf Bebirdika
faapis tukon skonep vilyeti iine girmi Kabartay hkmn[de]dir. Amm bu
Ho geldin gidelim gitmem kalada eser-i bindan bir ey yokdur, hemn Cenb-
Hallk- Ezel yed-i kudretiyle sununu zhr in bu
ds ps vat kh- b-misli kala dey halk etmidir.
Edebde eek filn edici. put Dest-i l-i Osmn'da olan sab hisrlardan bu
kala-i ibret-nm ne kala-i Van'a benzer ve ne kala-i
Mardin'e ve ne kala-i Dhek'e ve ne kala-i mdiyye ve
ne Akra'ya ve ne Sincr'a ve ne Birecik ve ne Mek ve

______________________________________ 272
ne Krm'da Menkb kalalarna benzer bir kala-i dest-i
kudretdir, zr cnib-i erbaas kh- B-stn-misl h- bllardr. Orta yerdeki [158b] da cmleden sivri ve
gayylar ve derk-i esfelli dereli ibret-nm kala-i b-
hemtdr.
Ve bu mezkr de[re]lerin ileri bir vsi emenzr
ve nebtt ve b- haytl sevd yerlerdir kim bu
dereelerin tlu sekiz sat hybn- rem derelerdir. Bu
derelerin iki cnibleri evc-i semya ser ekmi yaln kzl
kzl mehb mahf kayalarda hn ve sunkur ve toy-
kun ve kara ve karaku ve devlinge yuval korkun
kayalardr kim altlarnda kh- Demvend-misl nie bin
maralar vardr.
Bu kayalarn nie yerleri kar saa gibi aa
sarkm kayalardr kim altndan dem gemee havf
eder. Eyle mcell ve musaykal kayalardr kim bir ku
trna iliecek yeri yokdur. Ve her marann ilerinde
Arslan Be Noaylar birer otak hayvntlaryla skin
olup yerim tar demezler. T bu mertebe vsi gr-
yetmnlardr.
Ve bu tlu sekiz sat olan derenin bi-emrillhi
tel iki banda ayn kapu gibi darack kayalar var kim
ol tillere ve maralara dem bakmaa cret etse zehresi
k yeri hemn ol mahalde hk olur. Nez billh sarp
kapu gibi boazlardr kim bu iki boazlardan mad
yerlerden ieri ku umaz.
Bu dar boazlarn iki balarna skender-i Zlkar-
neyn yerde ikier dem yan yana sar kemer ka-
pularnda zamn- evilde demir kapular eylemi. Hl
kapular gitmi, ancak kemerleri kalm.
Bu kapu yerinden gayri yerden Borgosan deresine
bir pie ve bir mr- zaf girp kacak yerleri yokdur.
Hatt biz anda iken yine Kalmk kffrlar Arslan Be-
eli Noaylarn rey etmek in iki kerre yz bin
lekeriyle geldikde kavm-i Noay dahi cmle ehl [] yli
ve hayvntlaryla bu dereye girp derenin iki banda
kapulara arabalarn yup b-bk b-perv oturup Kal-
mk'dan hals oldular. Ve Borgosan kalasna bile
kmaa kavm-i Noay ihtiyc olmadlar.
Hakk ki aceb vsi ibret-nm deredir. Geri
Erdelistn Macar ire ievar bir derede Macar kffr
bizi bozup krd ievar deresi de azm deredir, amm
yine ann iki tarafnda kayalardan piyde dem urc
etmek mmkindir, amm bu Borgosan deresinden bir
tarafa ku umak muhldir kim bu kudret kalas deresi
hem mahslt- b- haytl ve hem be kerre on kerre
yz bin hayvnt alr sevd- muazzam deredir.
Timur h bu Borgosan kalas ve deresin grp,
"Hayf dir kim bizim vilyetlerde yle bir hsn-
hasn ve sedd-i metn kala ve deree yokdur. Yohsa
cihngr pdih olurdum" demi. Bunlar dahi seyr []
tem edp taraf- arka 5 sat gidp,
Menzil-i kh- Be Tav, yan Be Da
Bu dahi Kabarti huddunda marib taraf nehr-i
Kuban'dr. Ol semte yakn bir aal sahr iinde be
dne kh- blend dalar birbirlerine yakn halk
______________________________________ 273
olunmu, gy her biri bir klbdan km cebel-i
cmleden ldir. Etrfndaki drt aded dalar
ortadakinden pespye ve sehel yass r cebellerdir.
O[r]tada da zre bir khne gemi tahtas var. Tlu
yz adm ve arz iki adm iki mie tahtasdr. Baz
yerlerinde mismr ve burgu delikleri vardr. Bu diyr
kavminin zumlarnca bu levha-i drz Hazret-i Nh'un
gemisi tahtas ola, amm bi-emrillh hl polad-
Nahevn gibi sa tahtadr. Ve iki yz yanda kart
Kalmk kefereleri,
" yz yanda de[de]lerimizden olay tavuladk
kim, yan yle iitdik kim Pen Hasan ziyreti kub-
besinin kapusu bu Nh vnd tahtasndandr" dey
Kalmklar nakl etdiler.
Ve Ynniyn- Rm kefereleri trhlerinde "Aya-
sofya cmiinin cmle yz bir aded kapularnn tahtalar
Hazret-i Nh ketsi levhasdr kim ehr-i Musul
kurbunda Cde danda ket-i Nh makar etdikde
andan tahtalar getirp slmbol'da Ayasofya deyrinin
kapularn gemi tahtalarndan in etmilerdir" dey Rm
tevrhlerinde yazmlardr.
Ve ket-i Nh Neb Cde danda yevm-i rda
karr edp selmet bulduklar yet-i erfe sre-i (---)
masturdr. ye[t]:
1
yeti tefsrinde ulem-y mfessirn Cde danda ket-i
Nh karr edp talattum- dery ile preleri bu Kabarti
diyrnda Be Da'daki gemi tahtas andan ola. Hulsa-i
kelm bu hakr ol levha zre iki rekat namz klup ve bu
Be Dalar seyr [] tem edp andan yine mark ta-
rafna 5 sat gidp nie ibret-nmlar grp,
Nehr-i Byk Km: Kh- Elburz'dan gelp
Kabarti huddundan aa nehr-i Kk Km'ye
mahlt olur. Andan bir satde,
Nehr-i Zeluk: Bu dahi kh- Elburz'un kble
cnibinden kup bu Kabarti lkesi iinden ubr edp
Byk Km ve Kk Km ve nehr-i Zeluk bu
nehir iml tarafna konak gidp vilyet-i Bebirdika
kurbundan gep Maskov'un Ejderhn kalasyla Terek
kalas mbeyninde bahr-i azm Harez'e varmadan iki
sat beri bir sahrda gib olur sulardr. Ve bu Kabarti
vilyetine gelince t Karadeniz shilinde aake
vilyetinden bu Kabarti'ye kmil krk konak hep ba
yukaru ark cnibine giderken cmle sular atlayup
1 Kur'n, Hud 44; "Ey arz suyunu yut ve ey gk tut denildi. Su
azald, i bitirildi, gemi Cudi'ye oturdu"
2 Kur'n, Hud 44; "Ey arz suyunu yut ve ey gk tut denildi. Su
azald, i bitirildi, gemi Cudi'ye oturdu"
geersin. Cmlesi nehr-i Kuban'a karup nehr-i Kuban
dery olur, amm bu Kabarti'nin Be Tavndan t
vilyet-i Ejderhn'a ve Dastn ve Terek kalasna
varnca cnib-i imle cmle sular ba aa gidp cmle
sular kh- Elburz'dan gelp imle cereyn ederek kimi
Maskov'un Terek kalasnda ve kimi yakn ve randa
bahr-i Harez'e mahlt olurlar.
Andan yine hakr semt-i arka 5 sat gidp Kabarti
dalarn aup,
Nehr-i Yeluk: Kh- Elburz'dan gelp nehr-i
Terek'e mahlt olur. Bu mahal,
Vilyet-i azm Tavustn: aceb byk vilyetdir.
Bir ucu iml tarafna t vilyet-i Maskov ile mdr ve
bir ucu ark tarafna Dastn pdih lkesiyle hem-
hudddur. Ve bir ucu cnib-i cenbu nefsinde kh-
Elburz dmeninde Ddyn milkiyle hem-etdir. Ve
Tavustn haddinde meks eylediimiz konan ensesinde,
Evsf- eb'l-cibl-i ibret-nm-y kh-
Elburz
Lisn- Arab'da ismi Eb'l-cibl'dir, amm kavm-i
Brz bu cibl-i l zeylinde skin olduklaryn
mverrihn- Acem bu cibl-i azme kh- Elbrz
dediler.
Ve lisn- Rm'da Petre Acan derler.
Ve lisn- Moolde Tell-i Tav derler.
Ve lisn- Kahtnde Pte-i Ddyn derler.
Ve lisn- Lezgi'de Zehonda derler.
Ve lisn- Kaytak'da Tavban derler.
Ve lisn- erkes'de Ar Tav derler.
Ve lisn- Tatar'da Cldrak Tak derler.
Ve lisn- aatay'da Kh- Meyn derler.
Ve sir mverrihn- gn-gnlar dahi kh- Elburz
derler.
Amm be-kavl-i hukem-y kudem ve be-kavl-i
mfessirn muhaddisn-i ulem bu ry- arzda Hallk-
lem lafz- "kn" ile yz krk aded kh- azmler halk
etmidir kim bu dalar olmasa vech-i arza lerzn vki
olurdu demiler.
Ve ol khlar hakknda sre-i
1 Portakal Frengi varrlar. Beri tarafnda Kakan meliki ve
yetin yazmlar kim Cenb-
Hallk- lem bu ciblleri kilid dey halk etmidir, yan
ulem-y mfessirn tefsr-i erflerinde lafz- mekldi
kilid ile tefsr etmilerdir. Yan "Habbim Muhammed!
Ben bu dalar yer yzne kilid halk etmiim" bu-
yururlar.
Ve bir yet-i erfde dahi sre-i Amme'de, yan
sre-i Nebe'de: 2
yetleri bu many iyhm
eder.
1 Kur'n, Zmer 63; "Gklerin ve yerin anahtarlar O'nundur"
2 Kur'n, Nebe 7; "Dalar birer kazk"
______________________________________ 274
Ve cmle seyyhn- kudem ve ulem-y hukem
eyle derler kim iklm-i evvelde 19 dadr ve iklm-i
snde 27 cibldir.
Ve iklm-i slisde 31 khdur.
Ve iklm-i rbide 24 tildir.
Ve iklm-i hmisde 29 zehundur.
Ve iklm-i sdisde 36 ptedir.
Ve iklm-i sbide 32 tavlardr, amm cmleden
azm cebel-i Kf'dr kim ann hakknda Cenb- Br
Kurn- azminde ve Furkn- mecdinde sre-i Kf'da:
3
[159a] tefsrinde mttefiklerdir kim kh- Kf bu edm-i
arzn etrfn ihta edp Bahr-i Muht ve Bahr-i Ummn
ve Bahr-i Maaylan ve Bahr-i Okyns ve Bahr-i Girdb
ve Bahr-i Zulumt ve'l-hsl bu dny etrfnda olan
yedi deryy ihta etmi kh- Kf'dr. Hatt bu hakrin
ve kavm-i Noay'n malmlardr kim Maskov vilyeti
tarafna karb Kurn- azm ile msbet olan Bahr-i
Zulumt buz olduu mahalde skender-i Kbr'nn
Sedd-i Yecc'a gitdii buz derys zulumt zre kavm-i
Kalmk yetmi gn yetmi gece, yan gndznde vakt-i
fi gibi olan buz derysn gep yine bu dnynn
tabannda olan aydnlk yerlerin otlu ve sulu yerlerinde
yedi gn yedi gece dahi Kalmk atlar ile seirdp kh-
Kf dmeninde bil-tebh kabelerine vardklarn ve
yine buz derys tl- nehrda zlmeden beri Helar
vilyetlerine gelirler, tevtrle kavm-i Noay ire
mehrdur.
Kavm-i Kalmak skender gibi Sedd-i Yecc'a ve
kh- Kf'a yetmi seksen ylda bir gitdikleri msbetdir.
Hatt Mehemmed Geray Hn'da bu ehrimizde rehin
olan Bulo nm koca Kalmk "Ben kerre Cldrak
tavda atamz kabesine varanmn", yan "Kh- Kf'da
kabemize vardm" dey dey hikyet ederler. Hatt
Kalmk ne kffr ne mslim bir alay mecs kavimdirler,
amm anlarda kizb bhtn olmazdr.
Ve bu edm-i arzda Kh- Kf'dan sonra kh-
blend Msr cezresinde hatt- istivdan cnib-i cenba
yigirmi yedi merhale ieri cebel-i Kamer'dir kim Nl-i
mbrekin menba olan kh- blenddir.
(---): Her br Nl'in bana te Bahr-i Muht'den tarafa
Daho kara Arablar ticret in toksan gnde Nl bana
varrlar kim Nl'in ibtid menba Msr cezresindedir,
"On ylda ve yedi ylda gitmiler, bana vara-
mamlar" dedikleri szler cmle kahvehnede skin
hah beng [] bde iici tirykler szdr, zr bu
dnynn Tilimsn vilyetinden Maskov'un zulmt
kenrnda Helar vilyetine varnca tlu on bir aylk
yoldur nice on ylda gidp Nl'n bana varlmaya, bu
kizb-i fhidir. Hatt bu hakr Funcistn ve Kakanistn
ve svn ve Sdn vilyetlerine gitdiimde "Nl'in bana
3 Kur'n, Kaf 1-2; "Kaf, erefli Kurna and olsun. lerinden
bir uyarc gelmesine atlarda"
yiirmi yedi konak yer kald" dediler, amm gyet mahf
u muhtaral ylan ve yanl yerlerdir.
"Eer yedi ay beklersen mevsimiyle cellbe
kavimleriyle Nl buhayresi gemilerine binp Nl'in
banda cebel'l-Kamer'e var" dediler. Hakr iddet-i
hrra tahamml edemeyp Hazret-i drs'in vilyeti olan
Rmeylet'l-Himl ehrinden dnp hatt- istivya gelp
andan yetmi gnde vilyet-i Funcistn'a gelp rhat
oldum, amm Nl'in ban gremedim.
Bir cebel-i azm dahi cebel-i Alman'dr kim nehr-i
Tuna'nn badr. Bir cebel-i bl dahi Leh diyryla
Erdelistn mbeyne-hmsnda San Samur dadr kim
nehr-i Tise ve nehr-i Turla badr.
Hsl- kelm ry- dnyda nie kerre yz bin
dalar ve yaylalar olduu bldaki krrs cildlerimizde
seyhat edp manzrumuz oldukda tahrr etmiiz, amm
be-kavl-i Batlms ve Bokrt ve Sokrt ve Fsgores-i
Tevhd kavilleri zre yz krk sekiz aded cebel-i
azmlerin ulularndan biri de bu kh- Elburz'dur kim
tavsf olunur.
Evvel bu kh- Elburz Bb'l-ebvb'a, yan
Demirkapu'ya karbdir. Seyyhn- pn kavilleri zre
yz krk sekiz aded cibllerin bu kh- b-bedel cmle
dalarn ortasdr. Belki dnynn ortasdr. Ale't-tahkk
budur.
Ve vech-i arzda bundan l kh- bl grmedim,
zr ilm-i usturlb hkm zre bu kh- blendin aslnda
zemninde mrtakdir, zr arz- beledi (---) ve tl-
nehr (---) derce ve dakkadr. (---) (---) Her cnibinde
onar gnlk yoldan nmyndr. Ve bunda olan ecns-
mahlktn hisbn yine Perverdigr- Hlk- Bn bilir. Demirkapu'ya istl edp iinden Handn Aazdeler
B-huss glbeybnlar gyet okdur. Rad-vr
sadlarn istim etdim, amm vcdlarn grmedim,
amm kar zre resm-i pylarn grdm ki cirminde be
dem oturur gllerin ayaklar nak kar zre malm idi.
Allhu alem vasat- dnyda olan kh- Kf budur.
Hric-i Bahr-i Muht'de olan kh- Kf- Dny'dr.
Hatt skender-i Zlkarneyn Bahr-i Harez'den bu kha
gelince alt merhale yerdir. Ve zirve-i als alt menzildir.
Bu khdan cenba yoku aa Karadeniz shilinde
nehr-i Faa alt konak yerdir. Alt konak dahi
Karadeniz'in Faa boazdr. Bu khdan Karadeniz'e
varnca on iki konak yerdir. skender-i Kbr bu on iki
konak yeri Bahr-i Harez'den t Bahr-i Siyh'a varnca bu
kh- Elburz stnden bir sedd-i calender ekmi. Hl
eser-i binlar ve gayy-misl hafr-i handaklar zhirdir.
Ve Grcistn tarafnda Lezgi da bu Sedd-i skender'e
karb ve kh- Elburz'a muttasl, o da bir cebel-i bldr.
Ve bu kh- Elburz'un etrfnda on bir aded {lke
shibi} pdihlar skinlerdir. Ve yetmi neva lehe-i
mahssalaryla tekellm eder elsine-i muhtelifeli ben
demler vardr kim birbirlerinin [159b] lugat []
stlhtlarn tercmnlar ile gc ile fehm ederler. Hakk
ki vech-i arzda olan sar kebr cibllerin asl budur
kim mverrihn- Arab bu kha Eb'l-cibl dey
tesmiye etmiler, zr cemi cibller t n Mn ve ninde vilyet-i Dastn pdih var kim kh- Elburz
______________________________________ 275
Ht v Hoten ve Fafr u Hindistn'a varnca cmle
dalar bu kh- Elburz'a mlskdr. Ve bu cebelin
cnib-i arksi rn-zemndir, yan Acem vilyetidir kim
zerbycn ve Tiflis ve Tomanis ve Serr'l-ln ve
Gln'dr.
Ve bu khda olan nebtt giy[h]t ecrtlarn
gn-gnlar meer Hindistn'n Hazret-i dem hbt
etdii Serendl danda ola.
Ve bu cebel dmeninde Demirkapu dedikleri kala
eksireden Enirvn bin etmidir. Ve huddun t
kh- Elburz'a varnca sedd-i eddd bin etmidir kim
hl skender'in bu kh- Elburz zre bin etdii sedde
varup nihyet bulur. Hakk ki koca Enirvn-i Eksire
skender[e] mudil dvr- rasf bin etmidir. Hatt
Enirvn- dil bu Demirkapu'yu bin edp Irk-
Arab'dan nie bin dem srp Demirkapu kalasna
koyup amr etmidir. Hl ol tife Demirkapu'da Arab
lisnna karb bir gne stlht [u] ibrt ile tekellm
eder kavm-i zurefdrlar kim lisnlarna zebn- Kaht-
niyye derler. Monla Cm, Kitb- Cmsinde baz elfz-
Kahtniyye istiml eder, bir gne fash u bel kelm-
drerbrlardr.
Ve bu Demirkapu ehrinin mark tarafnda lke-i
Harez ve vilyet-i Terek ve lke-i Ln ehirleri var. Hl
Maskov kral hkmndedir kim t bu kh- Elburz
dmenlerinde Terek kalasnda nihyet bulur lken(?)
vilyetdir. Amm Demirkapu sene 985 trhinde dest-i
Acem'de iken sene 986 trhinde zdemirzde erkez
Osmn Paa feth edp hr- kr sene 1033 trhinde
Acem Badd'a ve Gence ve irvn ve amh'ya ve bu
vere ile kup Krm hnna andan Sultn Murd Hn-
Rbie gelp,
"Nin Demirkapu kalasn Acem'e verdiniz?" dey
sul bile olunmayup hl kala-i Bb'l-ebvb, yan
Demirkapu dest-i Acem'de kald.
Ve yine kh- Elburz'un imlinde kavm-i Kaytak
elli bin askere mlik kiilerdir, amm Maskov kralna
tbilerdir.
Ve yine kh- Elburz'un cenb tarafnda Lezgi ve
Legzi derler bir kavm-i Meshiyyedir, Acem'e tbi elli
bin askerdir.
Ve bu kh- blendin taraf- arksinde Tiflis ve
Tomanis kalalar var. Hl Sultn Mustafa Hn'n ikinci
clsunda sene 1031 trhinde Acem Tiflis ve Tomanis
kalalarna mlik olmudur. Hatt Abaza Paa
Erzurm'da kapanup cell iken bu iki kalalar Acem
elinden almaa hareket etmiken sitne-i sadet
tarafndan Vezr Mahmd Paa Abaza stne serdr
olduun Abaza Paa istim edp Tiflis ve Tomanis
kalalarn Acem elinden hals etmei ferat edp cn
ba gavgsna dp Erzurm kalasna Abaza Paa
kapand. Ol asrdan ber ol iki kalalar dest-i Acem'de
kald.
Ve hl vilyet-i Acem ile bu kh- Elburz mbey-
dmenlerinde yedi sancak bir lke-i Dastn'dr.
Pdihlarna amhal Hn derler. Baka hutbe shibi
pdihdr, amm sikke shibi deildir, amm fiiyy'l-
mezheb mmin ve muvahhid kavimlerdir. Bu kavm-i
Dastn dahi yedi kavimdir kim lisnlar birbirlerine
muyir akvmlardr. nallh mahalleriyle rd olunur.
Ve bu kh- Elburz'un cnib-i kblesi ard vilyet-i
Ddyn'dr. Ve dahi kbleden cenba meyilli Abaza
vilyetidir kim cmle Karadeniz kenrna vki
olmulardr. Ve dahi garb taraf imdi gelirken tahrr
etdiimiz erkezistn vilyetidir kim msnda Kabarti
erkeziyle Tavustn erkezidir.
Ve bu mahalden garb tarafna krk yedi germe
konak Krm vilyetidir. Ve yine bu kh- Elburz'un
iml tarafna Bahr-i Harez kenrnda Maskov vilyetidir
kim ol hudd Terek kalasdr.
Netce-i kelm bu tahrr etdiimiz m-vaka zre bu
kh- Elburz'un etrfnda on bir aded pdihlar skin-
lerdir. T bu mertebe kh- blenddir. Eyle bir kh-
ldir kim t zirve-i als fi's-sayf ve'-it ebr-i kebdlar
iredir. Asl mutedil hevda bile grm dem yokdur.
Hatt ol kadar yksekdedir, bulutlardan aa grnen
yerlerinde ecrtdan bir ey yokdur, rh- sarsar aalar
kknden kar. Evl bi't-tark ol mahallerinde kar dahi
yokdur, amm iki gnde ortasna klr yerlerinde
Tfn- Nh'dan ber kat-ender-kat sararm karlar
vardr kim,
{Der-vasf- ekl lezzet-i b- zll}
inde taz kadar b- zllleri, yan cnl kar
kurdlar olur. Bir nevi dahi dem uyluu kalnlkda kara
bal ve kara gzl buzdan cnl kur[d]lar olur, ana
hukem b- zll derler. [Ta]vustn hnlar Mehemmed
Geray Hn'a hedy getirmilerdi. Ayn Rm'un ev
saaklarnda buzdan di di olup sarkm dud yapra
trtl kurdu eklinde kol kalnl cnl buzdan kurdlar idi.
Balarn krup iinde plze [160a] gibi suyunu emp
idik. Hakk ki gy hayt- cvidn bulup recliyyet
damarlarmz harekete gelp etrf [u] eknfda olan
Tavustn mahbbelerine nazar etmee baladk. Amm
bu b- zllin harekt [u] sekentlar hemn kar iinde
ikendir. Tara knca hareketden kalyor. Hemn cmle
vcdu buzdur, amm ii koyuca b- zlldir. Cemi
zamnda suda ryiha halk olunmamdr, amm bu
zll-i acn olmu bdem ryihasndadr. Amm dahi
by olurmu, lkin hakr grmedim.
Ve bu khun iki gnlk yerlerinde Tavustn sultn
kavminin obanlar mh- Temmz'da kup nie yz
bin sr koyunlaryla yaylayup andan yukaru kmaa
glbeybnlerden havf ederler, zr andan yukaru
bulutlar ire dalardan bir mehb mahf dehetli
vzlar gelp cmle hayvnt ve obanlar ol sayha-i
eddden kaup yukaru kmaa tkat getiremez, dey
nakl etdiler.
______________________________________ 276
Ve bu khun cnib-i etrfnda olan on bir ad[ed]
lke vilyetlere cereyn eden enhr- azmler cmle bu
cibl-i azmden mstenbatdr. El-hsl be-drst oldur
kim cihnn gbeidir.
..................(2 satr bo)....................
Hamd-i Hud tem edp nie sun- Hudlardan
ibret alup andan yine semt-i arka 5 sat gidp,
Nehr-i Kulkocan: Kavm-i Tatar buna Kulkakan
suyu derler. Yani bu suyu n eden kul tam yemee
dymeyp kadyn Tatar bu suya Kulka[k]an suyu
der. Bu nehir Dastn pdih lkesinden tul edp
ark tarafna iki konak cereyn edp nehr-i Balk'a
mahlt olur. Bu nehir kenrndan kalkup 4 sat yine
arka gidp,
Kabak- Adim: Tavustn sultn hkmndedir.
Andan 9 satde,
Nehr-i Balk: Bu dahi kh- Elburz'dan gelp
nehr-i Terek'e gider. Terek dahi bahr-i Harez'e kuyulur.
Andan 5 satde mark cnibine sarp yollarda ve sk
ormanlarda sarklarmz ve kalpaklarmz allara ildirp
aldrarak ve esbblarmz yrtdrarak gidp,
Nehr-i Kbek: Ubr edp karu kenrnda bir
emenzr yerde meks etdik, amm ol gece sovuk azb-
elmin ekdik, amm teler kenrnda kebblar evirp
yine sehel zevk etdik. Bu nehir dahi kh- Elburz'dan
gelp gider. Bu mahal dahi Tavustn huddudur.
Andan sehel kh- Elburz'u kble tarafna koyup 7
sat arka gidp,
Der-beyn- pikv-i Tavustn
Ve Tavsultn dahi derler. Gyet mamr ehr-i
kadmdir kim Nirvn'n olu Hrmz-i Tcdr
binsdr derler ve hakkatdir, zr nie sr- binlar
imret-i kadmden nin verir. Nehr-i Bahsan kenrnda
bin aded tahta rtl hnednlar kalm, madsn
Timur Leng harb etmi. Cemi erkezistn lkelerinin
evleri serp saz ve kam rtldr, amm bu pikvn
imretleri tahta rtl ve krgr binl hnednlardr. Bu
ehir yerinden gayri yurda kalkmamak ile baz meyve
aalar bulunur, amm kh- Elburz etei olmak ile
blar ve beleri yokdur. Ve Tavsultn dedikleri asl
Dastn pdihl lke budur, amm (...) olmak ile
beine amgal h demezler, amm Dastn'n taht-
kadmi budur. Hl belerinin isimleri Kocur Bay
Sekbn ve Cohan Bay Sekbn'dr. Lkin pdih denilse
nesebleri Tavsultndr. Andan Enirvn'a
mntehlerdir. Lisnlar Grc ve erkez lisndr.
Cmle on iki bin aznavur eli ve tfeng-endz
lekere mlikdir. Ve cmle fi mezheblerdir, amm
yine erkez tifesi add olunur, amm cemi zamnda
lfetleri Grc kavmiyle olduundan lisnlarnn lehe-i
mahssalar Grc ve Acem ve Kumuk lisnn kelimt
ederler. Tccrlar ve reylar lisn- Maskov dahi
bilirler.
 Der-kyfet-i kaba-y ahl-i Tavustn: Cmle-
sinin libslar Acem kapamas gibi nigendeli ve peli
koltuklar alt bl ve yakas yksek kapama geyp
balarnda beyz ab kalpaklar geyp ayaklarnda Acem
pblar geyerler. Ve balar mutarradr. Ve yine
sakallar krkk cimbarisdir.
Der-ekl-i kyfet-i nisvn- Tavustn: Cmle
zenneleri ve duhter-i ahterleri beyz abdan tilki derisi
kalpak geyp geyslarn sarktmayup yz ak gezerler
ve gn-gn skma darack elvn Acem bezi haftan
geyerler. Hemn erkez karlar gibi libs geyerler.
Amm mahbb u mahbbeleri gyet mmtz u
mstesn olur. Bu diyrda dahi sir erkez vilyetleri
gibi ake pul ve hammm ve rs-y bzr ve b u
be yokdur, amm bu pikvde iki cmi ve yedi
mescid vardr. Hutbelerini Dastn pdihna, andan
kendilerinin Kocur sultn nmna hutbe okurlar, amm
geinmeleri sahbe-i kirm gibi geinirler. Lkin
mselmnlar azdr, reylar cmle erkez kfirleridir.
Ve bunda cr [160b] olan,
Nehr-i Bahsan: Grcistn'n Ddyn vilyeti
dalarndan gelp nehr-i Terek'e gider. Bu ehir ire
nehr-i Bahsan'da rg bal derler bir balk kar, asl bir
diyr balna benzemez. Bir mdevver'-ekil mhdir
kim gy zer-ninl bir murassa midedir, amm
lezzeti meer ngilis cezresi vilyetinin serdelye bal
lezzeti ola. Ortasnda elif gibi bir kl olup gayri
vcdunda asl kl yokdur. Ve misk gibi bir gne
ryiha-i tayyibesi vardr, amm Allhmme fin garb'd-
diyr bekr dem bu midenin birini yese ol gece drd
be kerre d azar. Yhd ok tenvl edenin nefsi
burnundan akar. Gyet mukavv ve seru'l-hazm se-
mek-i nehr-i Bahsan'dr. Takviyetinde gy sakankr-
mhdir, amm beer altar yz dirhemden irisi ndirdir.
Der-medh-i b- hayt- Tavustn: Hevs gyet
mutedil olduundan asl hastalk ve humma ve sara
zahmeti ve gayri czm ve beras ve behak ve hunm ve
hunk ve freng zahmeti misilli emrz- muhtelifeli dem
yokdur ve bu makle derd-i serleri asl istim
etmemilerdir. Ve halk kaviyy'l-bnye ve ten-drst
demlerdir kim ou yz ve y[z] elli yana varnca
muammer olur. Anda Hn ile gn zevk edp 5
satde,
Nehr-i Balkbay: Atlar ile ubr edp bu nehir
Grcistn'n t Akba dalarndan tul edp nehr-i
Terek'de gurb eder. Bu nehirden sonra 3 sat
yolumuzdan bad kble tarafna gidp,
Evsf- bild- kadm ve ehr-i azm hk-i
Dastn, yan belde-i atk Irk- Ddyn
Be-kavl-i mverrih Mrhnd ve kavl-i eref Hn ve
be-kavl-i Tatarhniyye kadm-i evvelde Dastn
pdihlarnn tahtghlar bu idi.
Bu ry-i arzda drd aded ehr-i Irk vardr.
______________________________________ 277
Biri Irk- Arab kim kala-i kadm Haleb'-
ehb'dr.
Biri dahi Irk- Eksire'dir kim Badd- behit-
bddr.
Biri dahi Irk- Acem'dir kim ehr-i Nh-vnd,
yan ehr-i Nihvend'dir kim ibtid bnsi bade't-Tfn
Hazret-i Nh Neb'dir kim Nh-vnd'den galat-
mehr Nihvend derler.
Drdnc Irk bu Irk- Ddyn'dr kim {ibtid
bnsi bade't-Tfn Menehr h yz yigirmi yl
pdih olup Ms Neb asrnda bu Irk- Ddyn' bin
edp hkmnde olan pdih askerlerin cem edp bu
Irk- Ddyn'a bir hafr-i azm ve amk handak
kazmdr kim gy derk-i esfeldir.
Andan sonra} ehinh- eksirelerden Enirvn-
dilin olu Hrmz- Tcdr bin etmidir kim
tahtgh- eksire idi. Badehu kavm-i Tatar'dan Hulg
Hn taht oldu.
Hulsa-i kelm nie mlkdan mlka bu ehr-i
azm kalup hr- kr Dastn pdihlarnn tahtgh
olup eyle amristn olmu kim hl iki merhale yerlerde
sr- binlar zhir bhirdir. Amm Timur Hn
Mver'n-nehir'den hur edp vilyet-i Krm'da
Tohtam Hn zre gelirken bu Irk- Ddyn halk
Grciyy'l-asl kavm-i Ddyn olup tvn ve bahdr
demler olmak ile Timur Hn'a itat etmedikleri ecilden
bu ehr-i Irk- Ddyn' muhsara edp yedi gn yedi
gecede bu ehrin yedi aded kalasyla ehri harb u yebb
edp pdihlar olan Bahsan Sultn' katl eder.
Hl Tavustn sultn hkmndedir, amm deryda
katre gnede zerre kadar amr deildir. Amm zamn-
kadmde eksireler asrnda iki kerre yz bin hne-i
iremeztlar imi. Ve iki kerre yz bin dkkn ve yz bin
eme ve sebl ve cevmi ve medris ve dru'l-hads ve
mekteb ve dru'l-kurr ve tekye ve sary- ayn ve
sary- krbn ve hn- hcegn ve hn- mcerredn ve
ibret-nm-y bdn ve hammm- gsln ve kense-i
rhibn ve imret-i dr- tm ve imret-i bezzzistn
srlar var kim bir gnde mezkrn amristnlar ubr
olunmaz.
Nie yz bin sr- binlarn kapular zre Ykt-
Mustasm tarz hattlar ile gn-gn musanna trhleri
var, amm gy Van derys kenrnda Ahlt ehri ve
Eski Krm ve Medyin ve Kfe ve Musul ve (...) ve
Msr diyrnda ehr-i svn gibi bu Irk- Ddyn dahi
mezkr ehirler gibi yerde yatr. inde bm u masasalar
iyn edp dem dem-zdlar yokdur. Ancak bir ke-
sinde bir cemat kadar Tavustn halk skinlerdir.
Bu hakr bu harb-bd- dnynn bu mahallesini
seyr [] tem etmek in on iki aded abd-i mem-
lklarmla pr-silh olup ehr-i harbn kblesinde iki
sat bad Tavse nm bir kh- blende urc edp bu
ehr-i harb tem etdim. Ve bir sitn cihn dutmu
hemn hddmlarmla sekiz yz minre add etdik.
Meydnlarda sgele kalmlar ve yeil ve sar ve krmz
ve mav sral gn-gn sivri kbblar hl zeyn olup
durur. Ve nie yz bin tk-i kisrdan nin verir eflke
ser ekmi tk- revk- tumturklar zeyn olup durur.
El-hsl bu harbistn krk gnde tabr tavsf
olunsa zerre ve emme kadar tahrr olunmaya ve midhati
de lzm deildir. Kr- cihn byledir kim beyt:
Bozulur nie bin iler dzlr nie cnbler,
Bu kr-u b'l-acebdir bu ki olmaz krger peyd.
Ve bu harbistn m-vaka zre tahrr etmede fidesi
ve beynnda idesi olmayup ol kadar itibr olmayan
nesnelerin medhi tatvlinde mellet vardr.
Amm ibret-nm-y mezristnlar acib
garibdir. Hatt iki fersah yeri mezristn dutmudur.
Baz seng-i mezrlarda hsn-i hatt ile byle tahrr etmi
kim:
"Ey sul etgen ol merkadni shibini Boabay kii
men iki yz yaka yetken n-murd yiit men idim.
Ekmek yeyp yreime ekmek yapup lgen men.
Sebeb-i mevtim olkaydr."
Bu mezr tanda dahi byle [te]rkm olunmu:
[161a]
"Ey sul etgen bu merkadni eyesin. ki yz krk be
yaka n-murd hurme Bige hnm htn idim. Yz be
yanda kz olan iken kocaya barup bir uak doururken
su ip ldm. Sebeb-i mevtim udur."
Dier hatt- mezr:
"Ey sul etgen ol mehetni {yani mezr} shibini
yz yana yetken Koba Alp zor batr yiitken
Ejderhn su savanda ok paa poualanda {ok
temreni dokunanda} zm {beni} ok sokup lgen
men. Sebeb-i lgenim olaydr. zm in ptiha, yan
ftiha" demi
..................(1.5 satr bo)....................
Bu gne lisnlar ekser bu diyrlarda Mool ve
Bool ve Kaytak ve Kumuk ve Legzi ve Lezgi ve
aatay ve Kahtniyye ve Lav lisnlar gibi lisnlar
vardr. Ekseriyy cmle seng-i mezrlarda olan hattlar
mezkr lisnlarn hattdr. Dahi b-hisb gn-gn
trhler var, amm msevvedesinde acz-i taksrimiz
olmaile tahrr olunmad.
Der-temgh- kabr-i Sm u Nermn ve
Zl [u] Kstehem
Bunlar Hazret-i Ms aleyhi's-selma Menehr ile
bir yerden mn getirmilerdir, zr bunlar hem-asr
idiler. Hl bu Irk- Ddyn'n kblesi hricinde bir
hybn- remistn ire drd bir kubbe-i l iinde
medfnlardr kim cemi lt- silhlar ser-i plar
ucunda kim olan amd- mntehlar zre amd-
salklar ve gr[z]leri maslb durur. Bu diyr
kavimlerinin zumlarnca Sm [u] Nermn ve Zl [u]
Kstehem peygamber olalar. Annin lt- silhlarna
______________________________________ 278
vaz- yed etmeyp ziyret edp giderler. Trbelerinde
Kumuk kavminden bir nie trbedrlar var.
Der-beyn- mezristn- Abakay Hn ibn
Hulg Hn'dr
Nie mverrihler Hulg Hn kfr-i dalletde mrd
oldu, amm Abakay Hn slm ile merref olup
merhm olduu msbetdir. Amm Hulg Hn'n on
drd olu var idi. En ulusu Abakay Hn'dr kim on
beinci uluca oludur. Cihn-r bir pdih- Cem-
cenb olup rn-zemn'i ve Hind Sind Laristn ve
Moltn ve n Mn ve Ht v Hoten'e varnca
kabza-i teshrinde idi. Amm on drd aded Hulg Hn
oullarn kimi pdih oldu ve kimi olmayup cmle on
be karndalar bu Irk- Ddyn'da Abakay Hn ile
Hrmz-i Tcdr ibn Enirvn'n yannda bir ard-
azm aacnn zll- himyesinde balar ve ayaklar
ularndaki seng-i mezrlarnn trhleri ve esmlaryla
on be aded Hulg Hn oullar ard aac altnda
ale't-tertb medfnlardr.
Ve Toluy Hn ibn Cingiz Hn bunlara karb
medfndur. Ve Hulg Hn'n babas Toluy Hn'dr kim
yedi aded oullar, yan Hulg karndalarnn yedisi de
bu Irk- Ddyn'a hkim olup yedisi de bu Irk'da
Hrmz-i Tcdr yannda medfnlar. Bunlar dahi slm
ile geinmilerdir.
Bu ehinh- selefleri tahrrden murd oldur kim
her birinin kadd-i kmetleri yigirmier ve yigirmi beer
adm kabr-i tavllerdir. Bunlara dahi fn cihn kalmayup
vd-i hmnda pyml-i riml olup yatrlar. Hatt bu
mezristna karb skender-i Kbr'nn Bahr-i Harez'den
t Bahr-i Siyh'a varnca on iki konak yer tlu olan
Sedd-i skender dvr bu gristn yanndan grnr.
Eflke ser ekmi bir dvr- azmdir.
Bu ehr-i harbistn dahi bu yzden seyr []
tem edp yine Mehemmed Geray Hn efendimizle
yine cnib-i arka 7 satde draht- azmler ire gidp ve
b- hayt sular ip,
Nehr-i Cekem: Atlar ile gep 2 sat gidp,
Nehr-i Laik: Bu iki nehirler dahi Dastn'dan
gelp nehr-i Terek'e gider. Bu nehreyni ubr edp
andan,
Kabak- Yarkay: Tavustn hkmnde gyet
mamr kabakdr. Andan 4 sat gidp emn [] emn
yerlerden kup Kalmk havfin ekerek,
Nehr-i arik: Bu dahi Tavustn'dan gelp bu
mahalle karb nehr-i Terek'e munsab olur. Bunu dahi
atlarla ubr edp 4 sat gidp,
Nehr-i azm b- hayt Terek: Bu nehr-i kebr t
Grcistn'dan ve Yeditenk'den ve Tiflis ve Tomanis ve
Acem ve Dastn pdih dalarndan cem olup nehr-i
Ceyhn ve nehr-i Seyhn gibi bir nehr-i azm olup
cnib-i garba cereyn ederek Maskov'un Terek kalas
dibinde bahr-i azm Harez'e mahlt olup iinde Maskov
ve Ejderhn ve Gln gemileri gezer. Hamd-i Hud bu
nehr-i Terek'i cmle apk Tatar askeriyle karu yaka
gemilerle selmet olup,
Der-beyn- vilyet-i Kumuistn ve
hudd- hkm-i sultn- Dastn
lke-i azm ve bild- kadmdir. Bu mahalde
Maskov'un Terek kalas sol cnibimizde 6(?) sat bad
Bahr-i Harez'in bir krfezi nihyetinde Terek kalas
beyz kuu gibi grnd idi, amm iine ve yanna karb
varmadk, zr Mehemmed Geray Hn sene (---)
trhinde Maskov kral taburun krup eremet vezri esr
edelden ber Maskov Tatar Hn ile ad-i cn
olmulard. Ve hl askerimiz iinde yzden
mtecviz Maskov esrlerimiz olmak ile Terek kalasna
varlmayup alt sat bir mesfe-i badeden ubr etdik.
Andan sene 1076 Zilkade'sinin gurresinde hk-i pk-i
slm olan Dastn pdih hudduna kadem basup
nehr-i Terek kenryla taraf- arka 15 sat gidp,
Nehr-i Syn: Grcistn'n Akba diyrndan
gelp Terek'e gider.
Hamd-i Hud be-drst diyr- slm'a kadem
basup bize Dastn mmet-i Muhammed [161b]
askerinden on bin aded cy- muvahhidn istikble
gelp Dastn Pdih Sultn Mahmd emhal
h'dan nie bin gne hedylar ve meklt [u]
merbtlar gelp Hn'a bir gne tazm tekrm ve
ihtirmlar etdiler kim tabr olunmaz. Hatt Hn'n py-i
semendine iki yz aded koy kurbn edp fukarlara bezl
edp srr [u] dmnlar etdiler. Bu mahalden ark ta-
rafna,
Dastn vilyetinde kh arka ve kh
garba gitdiimiz kl u ehirleri beyn eder
Evvel bu vilyetde kylere imdenger ve
erkezistn gibi kabak tabr etmezler. Cmle kend
derler. (---) (---) (---) ve ehir ve kaal derler. Bu diyr
eyle emn [] emndr kim bir avret ve bir mahbb kz ve
bir pene-i fitb olan cevhir lal [u] ykt ve z-kymet
metlaryla bir ehirden bir kende dalar ve beller ire
tek bana gidp asl bir kimesne ol hurma avretin
yanna varup ba kaldrup yzne bakmaa kdir
deildir. Cmle ahl-i vilyeti mmin muvahhid ve
ehl-i tevhd fiiyy'l-mezheb kimesnelerdir. Cemi
zamnda harm yemezler ve harm harr geymezler.
Bizler dahi bu lkede (---) sat semt-i arka nie yz
mamr kendleri geerek,
Nehr-i aksay: Grcistn khlarndan hurc edp
nehr-i Terek'e gider. Bu nehir kenrnda
ehr-i rb
Kavm-i Kumuk bu ehre arbak derler. Kavm-i
Lezgi arbak derler. Sene 986 trhinde zdemirolu
erkez Osmn Paa Grc elinden alup ehri ve kalasn
harb edp hkini Dastn pdihna verir, amm bir
amristn- sevd- muazzam imi.
______________________________________ 279
An gep 5 sat arka gidp sarp engelistn
dalar gep bu mahalde amhal h tarafndan Hn
hazretlerinin yine istikbline on bin aded gzde asker
karu kup alay- azm ile gidp,
Evsf- ehr-i azm Tarhu
Bu ehir hricinde Sultn amhal Mahmd h
Hn'a karu gelp ikisi de atlarndan enp birbirleriyle
grp pp yine semend-i kheylnlarna svr
olup iki nefer h- dldl-svrlar kerr ferr
devernlaryla amhal h'n saryna varup ziyfet-i
azmler tenvl olunup kaladan top dmnlar olup
Hn'n cmle tevbi [u] levhklarna konaklar verilp
herkes mihmnsarylarmza gidp Hn ile Sultn
Mahmd bir yerde kalup mvereye baladlar. Badehu
Hn dahi konana gelp " gn oturakdr" dey
fermnlar olundukda hakr ehr-i Tarhu'yu seyr []
temya r etdik.
Der-beyn- sityi-i ehr-i Tarhu
Evvel bu ehrin zemni Bahr-i Kulzum kurbunda
bir dz vsi hybnistn ire irem-bd misilli bir
sevd- muazzam vilyetdir. Amm ehri m ve Haleb
ve Bursa ve Manisa ve Tire ve Konya gibi bin-y azm
ve hnedn- kebrler ile mebn deildir. Lkin ehrine
gre mamr u mzeyyen binlar vardr kim cmlesi
yedi bin aded k[r]gr ve it ve azbar binl tahtn ve
fevkn sahbe-i kirm bytlar gibi serp toprak ile
mestr hnedn- mamrlardr.
Cmle amhal h sary ve Tak Hn sary ve
Korur Be sary ve Ulu Be sary ve Ksm Bay
sary ve Kran Alp Bay sary ve (---) (---) (---) (---) (---)
ve nie yz mamr hnednlar vardr. Amm Sultn
Mahmd sary sir pdihlar sarylar gibi deildir,
zr esbb- ihtima ve drt- azamete mil deillerdir.
Ulem-y Dastn "E-hret fetn"1 dey
pdihlarna drt etdirmezler, amm hemn adl []
adlet eyleyp rey-perver ve gzde asker beslemee
ve her cniblerinde dmanlaryla sava eylemee ruhsat
verirler, zr bu diyrda hkm "Hz hkm kitbillh"2
diyen ulemlarndr. Hatt mezhib-i erbaa
eyhlislmlar pdihlarnn st yanlarnda otururlar.
Kadaskersi amhaln alt yannda oturur. Bizzt
nakb'l-erf amhaln karusunda oturur. Ve vezri
Tak Hn karusunda ayak zre hizmetde olur. Vezri
bin askere mlikdir. Mftsi ve nakbi ve kadlar Rm
gibi yz ake ve yz elli ake kaz pyesi demek
yokdur. Her kim ehl-i er ve ulem-y mtebahhirnden
ise mft ve kadasker olur. Yohsa anda Al-zde ve
Him-zde ve Memik-zde misilli ahmak elebilere
mansb vermezler.
1 hret afettir
2 Bu Allah'n kitabnn bir hkmdr.
 Ve bu diyrda tmr ve zemet yokdur. Ancak
asker tifesi ekp bip pdiha r vermeyp r-i amh kalas irvn eyleti hkmndedir kim m-
ersi kendye ulfe kayd olunmudur. Hn-i seferde
atlanup memr olduu urua vezr ile yhd beler ile
ve yhd amhal h ile sefere gider.
Kamusu seksen yedi bin askerdir, amm hemn
ashb- gzn berisinde gy Tatara pr-silh askerdir.
Ol [ka]dar br [u] bnghlar yokdur. Salt ve sebkbr
askersi okdur.
Ve lke-i Dastn'n dkelisi yedi hnlk ve krk
yedi kadlk yerdir. Ve hepisi krk bir ehr-i
mamrelerdir. Ve hametas elli alt pre kaladr.
Bu kala askerlerinin nsflar dahi urua giderler.
Geri cmle seksen yedi bin askerdir, amm kerrt ile
Acem h askeriyle mnhezim edp krup
geirmilerdir. Hl yine ceng [] cidlleri Kzlba iledir,
zr Acem'i asl sevmeyp anlar ile bey [u] ir etmeyp
mlarnda iken Acem'e asl tccrlar gitmez, amm
Maskov keferesiyle al sat ederler.
Cmle fi mezheb mutaassb demlerdir. Sakaln
tr eden deme ne selm, ne aleyk demeyp mutarra
dem ile tam dahi yemezler.
"Eer sen snn mezheb olsan sakaln yltmezdin"
derler. "Ne var hey ylk kii" dey sakalsz demi
yanlarna uratmazlar.
Amm vilyetleri gyet'l-gye bebr peleng ve
kaplanl ve akl sarp ve sab engelistn dalar olmak ile
bu Dastn pdihna bir dman zafer bulmak
muhldir. [162a] Geri Rmeli ve Anatolu kadar lkesi
yok, kkdr, amm mamr u bdn bir dr- Tarhu'dan be gnde kala-i Demirkapu'dur kim bu
diyrdr.
Cnib-i erbaasn yedi pdih ve yedi hn ve yedi
aded lke shibleri bu Dastn vilyetin ihta edp eb
[] rz her bir lke shibleriyle ceng [] cidl edp yine
cmle dmanlarna cevb verir ec fetlardr.
Etrf- Dastn'da olan vilyetler
bunlardr kim zikr olunur
Evvel bu ehr-i Tarhu'nun ark taraf Bahr-i
Harez'dir kim Karadeniz kadar bir bahr-i lccdir kim
bir bahre sli yokdur, bal bana bir bahr-i azmdir.
Etrfnda on bir pdih ve yetmi lke shibi hn
ve ban ve kan ve hkn ve tan ve kral ve konan ve
kazgan nm melikler vardr.
Bu bahre irvn denizi ve Demirkapu bahri ve
Gln bahri ve Hv[re]zm bahri ve Fafr denizi ve
Kzlar vilyeti denizi ve Maskov bahri ve Ejderhn
denizi ve Alatr denizi ve Terek bahri derler. Her diyrn
ismiyle msemm bir bahr-i orcadr. Karadeniz gibi ve
Msr'da Sveys Kulzumu gibi semm-i helhil deniz
deildir. nallh bu dahi mahalliyle tahrr olunur, amm
bu mahalde Dastn denizi derler ve irvn denizi
derler.
Ve kala-i amh hl Acem'dedir. Bu dery
kenrna karb Demirkapu kalasna alt konak yakn
______________________________________ 280
amh ehridir. Demirkapu kalas ve Bak kalas ve
tekaddem mezkr kalalar dest-i l-i Osmn'da olup be-
dest-i zdemirzde Osmn Paa feth edp sene (---)
trhinde Acem mlk-i mevrslar olmak ile sene-i
mezbrede kala-i mezkrelere istl etmilerdir. Bu
mezbr ehirler cmle Dastn vilyeti ile alt konak
kblesi tarafnda irvn'a varnca hem-hudddur. Ve
yine Dastn'n cenb tarafna Grcistn'n Tomris
Hn lkesiyle hem-etdir kim Grcistn ehirlerinden
ehr-i Zekim ehr-i ekem ve kala-i Tiflis kala-i
Kmeyi ehr-i Serr'l-ln ve Ahka ve ldr sahrs
(...) Hrts kalalaryla hem-hkdir.
Ve yine keileme cnibi kh- Elburz kurbunda
Tavustn Sleymn aretidir. Ve yine garbsi taraf
erkezistn'dr. Ve yine iml taraf Maskov'un Terek
kalas ve Ejderhn ve Alatr vilyetleridir. Amm yldz
rzgr taraf Heyht sahrsdr kim Kalmistn
vilyetleridir. T Takhn'a ve t nehr-i Edil kenrnda
ehr-i Sary'da nihyet bulur Heyht- det-i Kpak'dr.
Kavm-i Noay ve kavm-i Klmah'n erghlar ve ce-
velnghlar bir vd-i hmndur kim nihyeti yokdur.
Ve yine bu Dastn'n ehr-i Tarhu'sundan (---)
menzilde Terek nehridir. Andan bir menzilde nehr-i
Kotay- azm iki sudur. kisi de Dastn diyrnn
Karabudak Hn lkesinden cem olup Dastn'n nie
kendleri ve ehirlerin rey edp Bahr-i Harez'e mahlt
olur. Mezkr Kotay nehirlerinin yine cnib-i arksi
Dastn pdih hkmdr, amm leb-i dery ile ehr-i
mahalde Acem ile Dastn pdih hem-hkdir.
Ve Demirkapu'dan bir merhalede Badepe nm
mahaldir. Hatt Osmn Paa Demirkapu'yu feth edp
Der-i devlete davet olundukda det-i Kpak'dan Krm
vilyeti zre gitmek iktiz edince bu Badepe nm
mahalden kalkup nehr-i Kanl Syn kenrnda
Maskov Kazayla ceng-i azm edp yz bin Kazak- k
olan kffr dendn- tdan geirir. Hl be aded yerde
kffrn le-i murdrlar be yerde dalar gibi
yldndan Be-depe'den galat Badepe derler. Andan
selmetle iki gnde nehr-i Terek'e gelp bizim Hn ile
ubr etdiimiz yollara gelir. Amm mezkr Badepe
nm mahal Hulg Hn'n Mool tifesi ehirlerinden
bir ehr-i azm imi. Hl nie sr- binlar ve deyr-i
kamme-i ammeleri nmyndr.
Bu harbistn Timur Hn yebb halkn kebb
etmidir. Hl Sm [] Nermn Menehr nm
ehinhlarn oullar bu Badepe mezristnnda krkar
ve ellier adm kadd-i kmet ile uzanup yatrlar.
Hl bu Badepe nm mahal Terek kalas
huddunda Maskov kral hkmndedir. Eer sul
olunursa Maskov vilyeti Heyht sahrsnn imli
tarafnda nehr-i Edil ve nehr-i Cay'n te tarafndadr,
bu Dastn pdih lkesinde nice kala ve nevh ve
hk-i pke nice mlik olabilir derse, nehr-i Edil ile
donanmas akup Bahr-i Harez'e girp andan gemilerle
Dastn etinde Terek kalasna ve nie kend []
nevhlere mlikdir.
Hatt bu hakr sene 1057 trhinde Revn hnna
elilik ile gitdiimizde Maskov Kaza bu diyra gemiler
ile Bahr-i Harez'e kup Acem vilyetlerinden Gln
ehrini nehb gret edp bu kadar Acem esri ve ml-
ganimiyle gnimn slimn Maskov'a gitdi. Annin
gemilerle t Dastn ile hem-hudd olur.
Bu mahalde Dastn pdihnn etrf [u] ek-
nfnda hem-m olan pdih [u] hn ve hknlar ve
lkeler tamm olup Dastn'n z vilyeti yedi hnlk
yerdir. nallh anlar dahi seyhat etdike tahrr olunur,
amm mezkr yedi hnlk yerin shibleri cmle Tarhu
ehrine gelp Tatar hnmzn dest-i erflerin bs edp
eref-i sohbetleri[yle] merref oldular kim esmlar
budur: Evvel vezri Tak Hn'dr. Mezbr mahz hfz-
Kurn ihtiyr ve shib-i ihsn demdir. Andan
Karabudak lkesi hn (---) Be ve Ulu Be ve Al Be
ve Ksm Be ve [162b] Kazan Alp Be ve Mehemmed
Be ve Elkas Be ve Levard Be, Haydar Be, Hall
Be, oban Be, (---) (---) (---) (---)
Nie boybeleri birbirlerinden yeleri vardr, amm
hkmet shibleri bunlardr. Her br Sultn amhal'n
grn dvnndan eksik deillerdir. Bunlar dahi
dvnhneye grn derler. Bu mahalde dahi lke
shibi hnlar dahi tamm oldu. Ez-n-cnib,
ehr-i Tarhu'nun imretlerin beyn eder
Evvel kadm-i eyymdan ber taht- taht-gh-
ehinh- Dastn olup mmin ve muvahhid ki-
mesnelere mesken mev olman hn- rn u Trn
olan py- Timur Hn bu Tarhu ehrin harb etmeyp
ubr edp vilyet-i Krm'a Tohtam Hn zre hurc
edelden ber bu ehr-i Tarhu mamrdur.
Evsf- cevmih-y ehr-i Tarhu: Hamusu (---)
aded mihrbdr. Cmleden mkellef cmii (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Sityi-i mescid-i mminn: Kamusu (---) aded
mahalle mezgidleridir. Cmleden (---) (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---)
Der-ilm-i medrese-i limn: (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-beyn- dru'l-hads-i muhaddisn: (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-kn- dru'l-kurr-i mcevvidn: (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-mekteb-i ebced-hn- psern: (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-zikr-i hnkh- dervn: (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-vasf- eme-i b- hayvn: (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-ayn- sebl-i cn-sitn: (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---)
______________________________________ 281
Der-defter-i esm-i mahalle-i ayn: (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-manzara-i hn- tccrn: (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-aded-i rs-y tcirn: (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-hakk- sary- kibr- hnedn:(---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-tarf-i erf- limn: (---) (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---)
Der-inh- ulem-y tabb-i hzkn: (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-std- cerrh- fessdn:(---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-menkb- suleh-y meyihn: (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-ir-i gzde-i musannifn-i irn: (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-in-y yrn- ihvn: (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-maznne-i ehl-i hl- meczibn: (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-kyfet-i libs- merd-i meydn: (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-kaba-y endm- bintn [u] nisvn: (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-esm-i tife-i dilrn: (---) (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---)
Der-nmh-y esm-i havtn-i zenn:(---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-beyn- ibret-nm-y bin-y bdn: (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-medh-i hammm- rhat- cn: (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-fasl- hev-y hb- cvidn:(---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-enhr- uyn- criye-i atn: (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-h- m-i ho-gvr- hnedn: (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)[163a]
Der-ilm-i usturlb- eklm-i arz- bldn: (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-kavl-i mneccimn- tli-i ehr-i
amristn: (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
(---)
B-medh-i kense-i btrk- rhibn: (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-esm-i gulm- halka-begn: (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-benm- hddmn- cevriyn: (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-berekt- hayvnt- mahslt:(---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-kr [u] kisb-i memdh- sanyit: (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
 Der-nimet-i uzm-y meklt:(---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-sun- Hud-y gzde-i msmirt: (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-vasf- env-i merbt: (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-dru'z-ziyfe-i imrt: (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-beyn- mesregh- erbb- hct: (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-aded-i hadka-i cinn- bt: (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Der-temimme-i ehrengz-i klliyt
Evvel bu diyrn ne mahbbun ve ne mahbbesin
grmek olmayup hsn-i b-keml b-cemllerinin reng-i
rylar tahrr olunmad. Nis tifesi bu diyrda
kapusundan tara yalnz kamaz. Elbette be on dem
bir hurme htnu "Vahdehu l-erke leh" ile cebbne
seyrine gtrp anda defn ederler. Bir dahi evine
girmezler. Avretlere bu mr-i nzennlerinde byk
temdr. Tze gulmlar hod on yanda sa sakal
shibi olur. Sakalna ustura deiren gulm ve berberi
katle berber ibret-i lem ederler.
Amm krgr binl bezzzistn yokdur. Ve her
evde be mukarrerdir. Ve b- revnlar okdur. Lkin
bu diyrda ake pul yokdur. Ancak her ehirde haftada
bir meydnda bzr- azm durup herkes meydna
karup sahbe-i kirm gibi dei ve doku edp
geinirler. Ve her bzr meydnlarnda eznlar
okundukda herkes metlarn meydn- bzrda hli zre
braup grh grh cmie gidp ed-y salt ederler.
Ve bu ehirde asl zulm ve iftir ve kizb ve hid-i zor
olmaz. Ve beleri ve kadlar asl rvet almaz bir alay
snn mezheb demlerdir, amm senev deillerdir,
cmlesi tark-i Hcegnda ehl-i tevhdlerdir. Bunlar
ibtid sene 119 trhinde l-i Emeviyyn'dan Him bn
Abdlmelik diyr- Acem'de Hkn h' mnhezim
etdikde cmle mer-y Dastn Kaytak ve Kumuk
Tbesernllar cmle slm ile merref eyledi. Ol
asrdan ber mminlerdir.
..................(2 satr bo)....................
Der-lehe-i {mahss} lisn- stlht- kavm-i
Dastn:
..................(2.5 satr bo)....................[163b]
Der-ziyretgh- mehed-i ehr-i Tarhu:
..................(2 satr bo)....................
Bu ziyretleri ve ehri seyr [] tem edp
Mehemmed Geray Hn' Dastn pdih ehr-i
kadmi olan Enderey'e gtrmee davet edp andan
cnib-i arka 5 [sat] gidp,
Menzil-i mihmnsary- Nevirvn: smi
htrmda deil bir kk su kenrnda st toprak
rtl eddd krgr bin bir hn- zbdr kim iine on
______________________________________ 282
bin dem sar mihmn-sary- yende v
revendegndr. Andan yine 5 sat semt-i kbleye,
Menzil-i kenr- nehr-i Carik: Grcistn'n Dd-
yn vilyeti khlarndan gelp Bahr-i Harez'e gider.
An gep 8 satde mamr u bdn da ve ta
koyun ve sr ve at ve gayri hayvnt ile ml--ml
olmu kend-i amristnlar gep ve b-nazr semn at
etleri ve sn ve karaca etleri kebblarn yeyerek,
Menzil-i kenr- nehr-i Caman: Kavm-i Tatar
Caman der, kavm-i Dastn Yaman suyu der. Hakk ki
Yaman edd akar cokun dvne sudur kim vilyet-i
Ddyn'dan gelp nehr-i Carik'e mahlt olup ikisi bir
yerden Bahr-i Harez'e munsab olur. Andan cnib-i
kbleye meyilli 7 sat gidp,
Menzil-i kenr- nehr-i Akta: Bu nehr-i b-
zll beyz talk ire cereyn etdiiyn Akta suyu
derler. Yine bu lke dalarnda hsl olup Bahr-i Harez'e
koulur.
Ve bu nehri dahi atlarmz ile sn vech ile gep
karu kenrnda iki pdih at ba berber istikble
kan asker ile bir cemiyyet-i kbrl alay- azm oldu
kim tabr olunmaz. Meer Dastn pdihnn aks-y
murd bizim Hn'a asker gstermek imi, amm hakk
ki gzde pk pkze kbeli, yan zrhl lekere mlikler
kim cmle kheyln hayl-i msevvemelere svr olmu
askerdir. Ve cmle ehr-i Enderey halknn sr [u]
kibrlar hrhlarn yemn [] yesrlarn zeyn etmi kat-
ender-kat ben demler idi.
Andan bu tertb ile ehr-i Enderey'e girecek
mahalde ehr-i Enderey hn Ulube Hn dahi karudan
azm leker ile iki pdihn istikbline kdkda ol dahi
yigirmi bin cebeli ve cevenli ve kbeli ve zrh zereh-
klhl ve serpenhl ve Dastn'n kerevke nm zrh ve
tuulkalarna mstarak olmu piyde tfeng-endzlar
ve nie bin piyde kemendrlar ve gn-gn lt-
silhlar ile mlebbes kheyln es-sfint'l-ciyd misilli
atlara svr olmu ve nie bin aded alaca karaubuk(?)
atlarna binmi askerle bezenp Ulube Hn'n ense-
sinde nefr srny ve ks-i hkn ve kerreny-
Efrsiyb ve dhl- skender ve tabl [u] kudm (---)
larn alarak Ulube alay- azametle geldikde atndan
piyde olup iki pdihn py-i semendlerine yz srp
yine karaubuk atna bil-rikb svr olup iki pdih
selmlayup anlar yine tala-i asker olup cmle leker saf
saf ve mevc mevc alay ile ehr-i Enderey'e dhil olup
ziyfet-i azmler oldu. Ve bizim Hn hazretlerine bir
sary- azm denp zevk u safya megl olduk.
Ertesi gn bizim Hn dahi Dastn pdihna
ziyfet tertb edp bizim Hn Sultn Mahmd'un
istikbline kup hemn bizim Hn yz adm alarkada
Dastn pdihn gr[d]kde belinden klcn ve
bandan prtma kalpan karup atndan piyde
olduun Dastn pdih gricek hemn ol dahi yz
adm mesfe-i badeden atndan yayan olup birbirlerine
yayan erip sarlaup grp pp "Ho geldin
cnm, saf geldin pdihm" dey birbirine tazm
tekrm ederek atlarna svr olup Hn'n saryna Sultn
Mahmd gelp bir ziyfet-i azm olup bade'z-ziyfe
Hn Dastn pdihna bir mcevher eerli ve oyanl
at ve iki kz ve iki erkez gulm ve bir Maskov kapu-
dan esr hedylar verp Sultn Mahmd saryna gidp
bu hakr ehrin temsna megl oldum.
Der-evsf- tahtgh- cedd hk-i rey, yan
belde-i kadm ehr-i azm Enderey
ehr-i azmden murd vilyet-i Dastn'n ehrine
gre ehr-i azm denilir. Yohsa ne eyle Haleb ve m ve
Badd ve Diyrbekir gibi ehir ola. Hemn olduka
ehirdir. Sene 986 trhinde zdemirzde Osmn Paa
bu ehri dest-i Acem'den kuvvet-i baz ile feth edp
zabt mmkin olmayacan bilp bu Dastn vilyetinde
kladuunun mukbelesinde bu ehr-i Enderey'i
Dastn pdihna ihsn eder.
Anlar dahi ol zamndan ber bu ehri tahtgh
edinp keyfe m-ye mutasarrflardr. Hl pdihlar
kh bunda ve kn Tarhu ehrinde oturur. Hl bu diyr
pdihnn ismi Mahmd'dur. Elkb- knyesi
emkal'dr, emgal ve emhal ve amhal dahi derler.
Bunlarn dahi asl nesilleri kavm-i Arab'dr kim
mlerdir. Annin m-hl derler. Mesel l-i
Osmn'a hnkr derler ve Acem'e h derler, Krm
hnlarna geray der[ler], zbek pdihlarna hn-
hkn derler, Hind pdihlarna hkn derler, Yemen
pdihlarna tbba derler, Msr halfelerine azz derler.
Her pdihn birer gne elkblar var, amm bu
Dastn pdihlarna amhal derler, zr asl [u] ferleri
mlerdir ve l-i Emeviyyn nesillerindendir.
Bunlar Emeviyyn'dan Mervn- Hmr'n der-
dinden Mervn'a ry-gerdn olup cmle kavm []
kablesi ile m'dan kayser-zemn zre [164a] sefere
gelmek bahnesiyle Mervn- Hmr'dan firr edp
dosdoru vilyet-i Horsn'da Eb'l-Mslim-i Merv
hazretlerine varup dahil dp Mervn- Hmr'n n-
er evz [u] etvrndan ve minberde Hazret-i Al'ye
sebb etdirdiinden gn-gn avn hllerinden ikyet
edp hr- kr Eb'l-Mslim Horsn'dan l-i
Emeviyyn zre hurc edp l-i Yezd-i b-mezdden
mm Hseyin'in kann ve ehdn- det-i Kerbellarn
hnun taleb etmee azmet etdikde bu kavm-i
Dastn'dan nie yz demler refk alup amhal diyr-
Belh'de kalup skin oldu, amm Eb'l-Mslim-i
Teberdr nie yz bin Emeviyynu ve kavm-i Yezdi ve
Havric'yi ve Revfzlar kra kra m'a gelp Mervn-
Hmr ile ceng-i azm edp hr- kr Mervn mnhezim
olup m'dan garba andan Arz- Hsn ola[n] ehr-i
Bilbeys'e andan Msr'a varup anda dahi Eb Mslim
havfinden karr firra mbeddel edp nehr-i Nl'i karu
Cze ehri tarafna ubr edp Bsr nm mahalde "de
Mslim'den hals oldum" dey Bsr'de hb- rhata
yatdkda akabinden kovan mir ibn Crcn ve
______________________________________ 283
Abdullh ibn Mzin Mervn' hbdan uyarup kalknca
Mervn'dr:
"Cedd-i zmm Hazret-i Yezd rhiyn imdi ben
sizi vk'amda gryordum. Bana tbi olmaa m
geldiniz?" dedikde mir Crcn ve Abdullh Mzin
eydir: "Vallhi biz de Eb'l-Mslim bayn seni burada
depelemee geldik" deyince hemn zeber-dest Mervn el
kaldram sand. Abdullh Mzin Mervn- Hmr'a eyle
bir str- Mslim urdu kim kellesi hk-i pke-i riml
zre galtn oldu. Ve etb- Mervn Abdullh zre el
kaldram zann etdiler. Abdullh ve mir Crcn yz on
dem dahi Mervnlerden katl edp balarn m'da
Eb'l-Mslim'e gtrdler. Hl Mervn'n ve tevbileri-
nin mezrlar Msr'n Cze hkinde mezkr Bsr nm
karye kurbunda bir hurmalk altnda medfnlar. Baz
Mervn ve Yezdler varup ziyret ederler.
Badehu Eb'l-Mslim-i Teberdr mansr [u]
muzaffer Horsn'a geldikde amhal' huzruna
ardup,
"de senin ad-i cnn olup seni vatanndan cd
eden Mervn' ve nie yz bin Yezd lekerin krdm.
imden ger m'a gidp yine ecddn l-i Emeviyyn
tahtn sana verdim. Var bakyye-i mrn yine am'da
geir" dedi. amhal eydir:
"Bu sinn [] slden sonra bana tc u taht lzm
deildir. Bu vilyetlerin b [u] hevsndan hazz etdim.
Hemn bana bir yurd- Dastn olsun, ver" dey ric
etdikde Eb'l-Mslim amhal'n ricsn kabl edp,
"Var imdi imden ger evl[d u] ensbnla Dastn
pdih ol" dey nefes edp bu hk-i Rey'i amhal'a
verp tavattun ederler.
Eb'l-Mslim ve amhal merhm oldukda
amhal'n baz evldlar mrted olurlar. Badehu sene
119 trhinde Him bin Abdlmelik bunlar slm ile
merref edp badehu Him m'a gelp sene 125
trhinde (...)de Rusfe nm mahalde medfndur. mre
sene 55 ve mddet-i hilfeti sene 19, ehr 8. Ol
zamndan ber bir alay kavm-i Dastn ve mmin ve
muvahhidlerdir. Bunlar[a] mverrihn- Acem Kumuk
tifesi derler.
Ve ehr-i Enderey ensesinde bir kala-i Enderey var
imi. zdemirolu Kaytak ile Acem elinden feth edp
berbd etmidir.
Bu ehrin bir tarafndan nehr-i azm Koy cereyn
eder. Menba Ddyn vilyetinden gelp Bahr-i Harez'e
koulur b- haytdr. Ve bu ehrin garb tarafnda
Tavustn erkezi vilyetidir. Ve Kumuk kavminin
gzdesi bu ehrin imlinde t Bahr-i Harez kenrna
varnca skinlerdir.
Ve yine iml tarafna Bahr-i Harez kenrnda
Bb'l-ebvb, yan Demirkapu kalas var kim alt
kapulu ve alt kulle-i azmli kala-i Sedd-i skender olup
dest-i Acem'de kald ve sene (---) trhinde Revn ve
Gence ve Niyzbd ve irvn ve amk'y seyr []
tem etdiimizde bu kala-i Demirkapu dahi cild-i (---)
mufassal tahrr olunmudur. Hamd-i Hud yine bu
mahalde gelp seyhatimiz ana muttasl oldu. Amm
kavm-i Kumuk bu Demirkapu kalasyla hudd-dedir.
Aralarnda gayri nevhler yokdur.
Ve bu ehr-i Enderey'in hn Ulube nmyla bir
tvn hndr. Dastn pdihnn yedi nefer hnnn
biri dahi bu Enderey hndr kim on bin askere mlikdir.
Pdih bunda olmasa hn hkm eder. Yigirmi nhiye
yer taht- hkmndedir.
Der-beyn- ekl-i zemn imret-i ehr-i
Enderey
Evvel bu ehir nehr-i Koy kenrnda b [u] hevs
ho ve halk mahbb bir vsi sahrda bl ve beli
(---) bin aded toprak rtl evlerdir. Ve cmlesi (---)
aded mihrb ve mamr cevmilerdir. Evvel (---) (---)
cmi.
..................(4 satr bo).................... [164b]
Der-fasl- tetimme-i ehrengz-i ehr-i Ender:
Bu ehr-i kadm mecma- ulem ve menba- fuzal ve
mesken-i uar ve sulehdr. klm-i sdisden olup
ulemlar ulm- Arabiyye ve fnn- kesreye
mliklerdir. Hukem-y hzk ve cerrh- fsd b-
kysdr.
Ve cmle halk Acem ve Grc ve erkez ve
Kumuk ve Kalmk ve Kaytak ve Mool ve Bool ve
Hedek ve Rus ve Maskov ve Lezgi ve Legzi ve Kah-
tniyye ve Yakayak(?) ve aatay ve gayri kavmn
elsine-i muhtelifelerin bilp kelimt ederler.
Bunlarn dahi esvblarnda asl harr yokdur, zr,
1 gitmidir.
[] zeni asl harr geymezler.
Ve altun ve guru dahi bunda yokdur. Ancak gelp
giden bzergnlarda okdur. Cmle kr [u] kisbleri
bunlarn dahi her met birbirleriyle dei ve doku ile
geinirler.
Ve cmle libslar koyun ynnden ve elvn
bezlerden nigendeli ve iki peli Acem libs gibi
haftanlar geyerler. Ve nie bini balarnda beyz
boasdn nigendeli sivrice kavuk geyerler. Ve balarna
beyz dlbend sararlar ve ayaklarna sar yass taban py-
p, yan pabu geyerler.
..................(2 satr bo)....................
Eer bu ehrin evsf vuku zre evsfn tahrr
etsek mecma-i mutavvel olur.
Der-beyn- ziyretgh- ehr-i Enderey: Evvel
Sultn- amhal Takiyyddn Hn ve ziyret-i amkal
Mutemed'd-dn. El-hsl ibtid tullarndan bu na
gelince krk yedi aded amhal hnlar cmle ehr-i
Enderey'de ve ehr-i Tarhu'da ve ehr-i Kovin'de(?) ve
1 Hadis: "Kim dnyada ipekli giysi giyerse, ahirette onu
giyemez"
______________________________________ 284
gayri ehirlerde medfnlardr. Ve sivri sivri sermed
kubbelerde ve kubbesiz glistn yerlerde sdelerdir.
Ve nie kibr- evliyullhlardan el-Hac Cem-cenb
Azz ve dahi Hac Yesev Sultn ve dahi Hac Abdullh
Takend hazretleri. Bunlardan mad nie ziyretler
etdik. Rahmetullhi aleyhim ecman, kaddesenallhu bi-srrhi'l-
mbn.
Bunda bir hafta tekd edp iki pdih- fnlerin
eref-i sohbetleriyle merref olup nie zevk u saflar
edp Hn amhal'a ve amhal bizim Hn'a ziyfetler
edp ve amhal h hakre nie ihsnlar edp bizim
Hn'a Karabudak Hn lkesinde yurd verp altm pre
kendin yarl- belin Hn'a verp birbirleriyle
vedlaup bin aded gzde asker refk verp,
Enderey ehrinden Karabudak
lkesine gitdiimiz beyn eder
Evvel Enderey'den kup cnib-i cenba 5 sat
mamr kendler gep,
Menzil-i kend-i Yesev: Mamr hn ve cmili
Kumuk kavmi kendidir. Andan bir satde,
Evsf- kala-i Koyun: Kadm-i evvelden amhal
hlarn hssdr. Emr ve kads vardr. Hn bin
askere mlikdir. Kalas bir sarp kaya zre eddd ta
bin bir kala-i metn ve ekl-i mdevverdir. inde
dizdr ve yz aded kur yasavulu vardr, gayri ey
yokdur.
Ve bu ehir [nehr-i] Kovin'in kenrnda olmak ile
bir kerre bu kala Maskov Kaza Kovin suyuyla gelp
almdr. Bu nehr-i Kovin ile gemilerine girp gnimn
Bahr-i Harez'e girmidir. Andan Terek kalalarna andan
dr- menhslarna
hadsi zre merd
Ve bu kalann iki kapusu vardr. Biri imle mekf
Enderey kapusudur. Ve biri Sunca dalarna mefth
vsi kapudur. Ve bu kaladan aa nehr-i Kovin
kenrnda,
Sityi-i zr-i ehir: Bu diyrda kaladan tara olan
mahalltlara varo demezler, zr-i ehir ve zr-i kend
derler, yan aa ehir derler. B u beli ve b-
revnl mamr ehirdir. Cmlesi yigirmi mihrbdr.
Yedisi cmidir. Evvel (---) (---) cmii.
..................(1 satr bo)....................
Mad mamr mescidlerdir. Amm evleri seyrek
seyrek dalar ve ormanlar ire beer ve onar hne bir
yerde kran kran vki olmudur. Bu Dastn'n
ekseriyy evleri byle olup cmle toprak rtl sahbe
hneleridir. Asl kiremitli ve kurum rtl imretler
grmedim.
Amm hutbelerini kend isimlerine krat edp
baz cevmilerde l-i Osmn pdihn yd ederler.
Eer hutbelerinin krat etdiklerin tahrr eylesek kitbete
aczimiz vardr, sz uzanr, amm l-i Osmn'n mansr
[u] muzaffer olmasyn cmle lke-i Dastn'da krk
hatm-i erf tilvet ederler, zr "Mekke ve Medne
pdihdr" dey itibr ederler.
Ve bu ehir[de] hammm ve bir imret-i tm ve
yedi mekteb-i sbyn ve aded medrese-i limn ve iki
aded tekye-i dervn- Nakbend-i Hcegn ve aded
hn- tccrn vardr, amm rs-y bezzzistn,
..................(1 satr bo)....................
Bunda dahi ake pul yokdur, amm b u be
okdur. [165a]
Ve b [u] hevs gyet latfdir, amm mahbblar
yokdur. nlerinde mabidler ve hsn-i lfet
bilmezler. arb ve rak ve gayri arb imezler. Ve
diyrlarnda bu makle mkeyyeft muharremt nedir
bilmezler. Amm levendtlar kmz ve boza ierler. Ve
ulemlar ve ihtiyrlar maksima nm sekir vermez ilik
gibi koyu ve tatl boza ierler.
Ve bu kala-i Koyun Acem'in Demirkapusu kala-
sna bir konak menzil karbdir. Hatt zdemirolu
Osmn Paa bir gelide Acem diyrna bu lkeden
girmi. Hl nie yk ake gnden bu Kovin kalas
haznesinde mahfzdur.
Evsf- ziyretgh- ehr-i Kovin:
..................(1.5 satr bo)....................
Andan cnib-i arka 5 satde gidp,
Evsf- ehr-i kadm ve
lke-i azm mahmiyye-i Haydak
Bu dahi Dastn pdih hkmnde baka
hnlkdr. Bei Ulube Hn'dr kim bin askere
mlikdir. C-be-c Grcistn'n aznavur kavminden
askeri beleri vardr. Mftsi ve kads vardr, amm gayri
hkimleri yokdur. lkesinde yedi nhiyesi vardr. ehri
bahr-i Harez kenrnda gyet mamr ve adlet yeri ehr-
i benderdir. Ekseriyy reys Kumuk ve Kaytak Lezgi
ve Gkdolak reylar vardr. Cmle (---) aded toprakl
evlerdir. Ve cmle (---) aded mihrbdr. Evvel (---) (---)
cmii.
..................(1 satr bo)....................
Mad mescidlerdir.
..................(2.5 satr bo)....................
Ve bu Haydak ehri Acem'in Demirkapusuna gyet
mdr.
Der-beyn- ziyretgh- ehr-i Haydak: Evvel
meczb- vahdet, meslb- izzet, pr-i ashb- evk ve
erbb- ehl-i zevk, shib-i yakn-i b-gmn, halvet-
nin-i b-nin, e-eyh Hazret-i Baatr Sultn. Andan
kdveti'l-ashb ve zbdeti'l-ahbb, mahbb- gh,
matlb- ibdullh e-eyh Sultn Minnetullh, kuddise
srruhu'l-azz hazretinin ikisi de bu ehir hricinde
sdedirler. (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
Bu ziyretleri edp cnib-i imle iki gnde dalar
ve hybn orman engelistn yerler ile gidp,
______________________________________ 285
Evsf- ehr-i mamr u bdn
yan haybn- belde-i Tbesern
Acem'in Demirkapusuna bir merhale yer karb olup
Demirkapu'nun cnib-i arksinde dalar ve blar ve
gl-i glistnlar ire ehr-i mzeyyendir. b [u]
hevsnn letfetinden Enirvn- dil hazz edp her
sene Badd'dan bu Tbesern'a gelp yaylalanup ay [u]
ret edp "Benim Tbesern'm" der imi. Hakk ki
rh-efz ehr-i hevdrdr.
..................(1.5 satr bo)....................
Evsf- ehr-i mamr kala-i Kbeili, yan
Zrhlar kalas
Bnsi kimsenin malmu deil kr- atk kala-i
akkdir, yan cemi der-i dvrnn talar eyle musaykal
ve mcelldr kim gy akk-i Yemendir. Ve bu kala
Acem'in hkmnde olan Demirkapu'nun cnib-i
arksinde (---) mahalle vki olmu bir kala-i mahbb
ve bir ehr-i merb belde-i muazzamdr. Kalas (---)
..................(1 satr bo)....................
ehri cmle (---) aded toprak rtl hnelerdir. Ve
cmle (---) aded mihrbdr. Cmleden (---) (---) cmii
(---)
..................(6 satr bo).................... [165b]
Andan cnib-i kbleye 7 satde el-yzen billh
engelistn dalar ire gep bel-y meakkatler ekp,
Menzil-i kend-i Sevdger: yz hneli ve bir
cmili ve bir hammml ve iki hnl bir mamr kenddir,
amm ibtid Karabudak lkesinin huddudur. Bu vilyet
Dastn pdih taht olan Tarhu ile ehr-i Enderey'in
imli taraf soluna(?) vki olmudur. Bu lke dahi
Acem'in Demirkapusuyla mdr kim Bahr-i Harez'e
yakndr. Baka hnlk bir lke-i azmdir.
Andan yine 9 sat yerde sab dalar ire taraf-
kbleye giderken nie serencmlar ekp andan,
Evsf- lke-i bdn, ehr-i Karbudak
Hn
Evvel ve hr sene 125 trhinden ber Eb'l-
Mslim-i Merv hazretleri bu kavm-i Dastn' Belh [u]
Buhr ve Horsn'dan grp ibtid bu lkeyi anlara
ihsn etmidir kim bild- azmdir. Bu ehr-i mamr
Bahr-i Harez'e ol kadar yakndr kim Bahr-i Harez
grnr. ark taraf Acem ile mdr. Dastn'n yedi
hnlnn biri dahi bu Karabudak lkesidir kim yedi
belik ve yedi kadlk yerdir. Ba beinin ismi (---) hndr
kim bin askere mlikdir.
Zemn-i ekl-i ehri:
..................(2.5 satr bo)....................
Mehemmed Geray Hn bu ehirde gn mihmn
olup azm ziyfetler tenvl olunup badehu Hn'a
Karabudak bei imdd asker koup semt-i arka bir sat
gidp,
Kend-i Pirbay: Karabudak Hn'n olu hkmnde
idi. Mehemmed Geray Hn'a Dastn pdihnn ihsn
etdii hss- hs kendinin biri budur. Cmle imdda
gelen Dastn askerleri "Hnm kendin ve yurdunu
Allh mbrek eyleye" dey du edp gidecek mahalde
Hn bunlara yz aded para esbblar verp ve
cmlesi memnn olup gitdiler. Hn hazretleri efendimiz
sene 1076 Zilkade'sinin on birinci gn Karabudak
Hn'a vsl olup cmle yakn olan kendlerden meklt
[] merbtlar ve her br amhaldan hedylar gelp
kendi knc-i vahdethne savmaasnda tat ibdta ve
ilm-i tevrh ilm-i hadse megl olup ulem-y
Dastn'dan Monla Tak, Monla Kul, Monla irvn,
Monla Cebril, Monla Cm, Monla Azrl, Monla
Ksm, Monla srfl, Monla eyh Gene(?) nm nie
ulem-y mtebahhirn ve suleh-y mmetden
kimesnelerle eb [] rz ulm- garbe ve fnn-
acbelere megl olup hakr dahi nie eyymlar cemi
ulem-y Dastnlarn ve hl shibi maznne-i kirme
suleh-y mmetden kimesnelerin eref-i sohbetleriyle
merref olup du-i hayrlar ile berhordr behremend
oldum, elhamd lillh.
Bir gn Mehemmed Geray efendimizin dest-i
erfin bs edp eyitdim:
"Hn'm! Allhu Tel Hn'ma ve evld [u]
ensbna mr-i tavller versin. de Hn'm hukk-
sbka ve nn u nemek hakkn gzedp dervnece
hakkat gzedp kat- menzil ve tayy- merhil ederek
cenb- erfinizi murd [u] mermnz olan vilyet-i
Dastn'a geldik. Mihmnsarylar mbrek ola. imden
ger bu abd-i kemtere destr verin. Bir gayri diyrlar
get [] gzr ederek maskat- resimiz olan slm-bol'a
gidelim" dey Hn'a ba urdukda Hn eydir:
"Evliym! Akmasana benimle bunda birka yl
tursana, sana ben bunda bl ve beli mlk emlkler
ve bn per-misl erkes kzlar ve pene-i fitb
gulm- mehtblar hzrladm. Elbette kalmak gereksin"
dedikde yine Hn'a ba urup,
"Pdihm! Refklerim gideriz, derler. Ben anlardan
ve anlar benden ayrlmazlar" dedikde,
"Ben anlara da ml ve kzlar veririm" ded[ikd]e
anlar dahi,
"Hayr pdihm, biz der[v] garbiz. Alyk- geldiimizden ber kart koca bugnki Acem yrnlar
dny kaydnda deiliz" dediklerinde Hn rz ver-
meyp,
"Birez zamn dahi oturun,
Grelim yne-i devrn ne sret gsterir"
msran terennm etdi.
El-hsl bir hafta dahi mihmn olup bir gn yine
Hn'a ric edp izin taleb etdik.
hr- kr destr alup hakre iki erkes gulmlar ve
bir Abaza duhteri ve iki erkes kz ve res erkes
atlar ve bir res Karaubuun alaca apar at ve bir
______________________________________ 286
emr-i brrn ve birkat erkes libs ve yz sikke-i
hasene altun ve Krm hnna ve aynlar ve Dastn
pdihna mektblar verdi.
Ve yedi aded klelerime birer at ve birer kat libs ve
ellier guru ihsn etdi. Ve refklerim Baba Mansr'a ve
De[r]v Ahmed Halhl'ye ve Baba Trb Selmn'ye ve
A Baba c'a ve De[r]v Vahd'e dahi ellier altun
ve birer at ve birer kat libs ihsn edp Hn ile
vedlaup,
Dastn'dan Horsn ve Belh [u] Buhr
ve rn [u] Trn'a azmet etdiimiz beyn
eder
Evvel Karabudak'dan cnib-i imle 13 satde,
Menzil-i kend-i Kolgo, andan 9 satde yine
semt-i imle gidp kend-i Bay Toar, andan tekrr
yine kala-i Kovin, andan yine def ehr-i Enderey-i
azm: Bunda yine amhal h'a buluup Hn'n
mahabbetnmelerin verp Belh u Buhr'ya gitmee izin
taleb etdikde vkel-y devlet Belh u Buhr'ya gitmee
rz vermeyp "Kalmk okdur. Selmet gidemezsiz"
dediler.
hr- kr Maskov vilyetinden Aza'a izin alup
Maskov'un Terek kalas kapudanna ve Kalmk
pdihna ve Demirkapu ve irvn ve amk hnlarna
mahabbetnmeler ile sultn amhal'dan belean-m-
bela ihsnlar ile kerevke ve zrhlar ve kaplan postlar ve
vaak krkleri ve nie ihsnlar alup vedlaup azm-i rh
etdik. [166a]
Sene 1076 Zilkade'sinde Dastn pdih
amhal h'dan mezn olup vilyet-i Acem'e
andan vilyet-i Maskov'da Heyht sahrs ve
Ejderhn ve Bak Hn ve Kalmk hna,
andan Aza'a gitdiimizi beyn eder
Evvel Dastn pdihnn ehr-i Enderey'den
cnib-i arka (---) gidp sene 1057 trhinde seyr []
tem edp cemi evsfn mufassal tahrr etdiimiz
menzil-i kala-i Bb'l-ebvb, yan kala-i
Demirkapu'ya dhil olup Acem hn (---) Hna Sultn
Mahmd ve amhal h'n mektblarn Hn'a verp
bize vfir tevkr [] ihtirm edp bir mihmnsary verdi.
Ve gn zevk edp elli alt trhinde bu ehre
shhatde bulup anlar ile Demirkapu hn Tak Hn ile
cn sohbetleri etdik. Amm bu ehri evvelkiden amr
olmu grdm. Hakk ki lke-i azmdir.
Evvel bu Demirkapu msnda olan
kl ve ehirleri beyn eder
btid Dastn pdihnn ehriyne sary bu
Demirkapu'nun arksinde bir konak karbdir. Ve
Karabudak ehri Demirkapu'yu arka gep bir gnlk
yoldur. Ve ehr-i brn ehr-i azmdir kim yetmi
mihrbdr kim Demirkapu'nun nhiye-i brnnda
vki olmu ehirdir kim cild-i snde mevsfdur. Ve bu erm Sultn' ziyret edp yine b- Merm'nda
ehr-i brn'a bir merhale karb ehr-i Niyzbd: M- sd drahtlarnda hsl olan elmalarn yeyp p-
tekaddem ehr-i azm olup Ferhd Paa sene (---) brehne ve ser-brehne zeber-dest mcerred pk
trhinde harb edp hl krk aded mihrb kalduu ve fukar-y Hcegnler ve fakr u fkada Kalender
elli bin hne olup Acem elinde kald bldaki cild-i abdllar var kim her biri fen-fillh olup riyzt [u]
snde mastrdur. Ve Demirkapu'nun arksinde (---) mchede ile kli kl etmi rif-i billh dervn- z-
menzilde kala-i amh, Acem elindedir ve yine Demir- nlar var kim zvvr olan kimesne bu fukarlarn
kapu'nun imlinde be merhale yer kala-i Bak'dr, bu ceml-i b-keml-i nrnlerine nazar etseler deme
dahi dest-i Acem'dedir. Ve kala-i Bak'nn imlinde dehet hsl olur bir alay mmin ve muvahhid ehl-i
Bahr-i Harez kenryla (---) satde ehr-i azm Gln'dr snnet ve'l-cema mm Hanef mezhebinde ve fi
kim reysna kavm-i Terekeme derler. Diyr- Acem'in mezhebinde pdih-mereb akl- Arasto fukarlardr.
muazzam ehirlerindendir. Ve kala-i Ere Hatt l-i Osmn'n Ferhd Paa nmnda vezri bu
Demirkapu'nun arksinde (---) merhale yerdir. Hl kala-i Bak'y feth edp bu fukarlara vakf etdii
dest-i Acem'dedir. Ve kala-i Gence-i dilnvz dahi kendlerin mahslnden matbah- Keykvslerine
Demirkapu'nun arksinde (---) merhale mesfedir. Ve meklt [u] merbtlar gelp yende v revendelere
kala-i eki dahi Demirkapu'nun arksindedir. Ve ehr-i nimetleri mebzldr.
Serr'l-ln Dastn huddunda Acem elinde kalmdr. Andan cmle fukarlar ve Bak hnyla vedlaup
Ve ehr-i Kht Dastn'n idi. Grc-i avad elinde yine eyym- [166b] muvfk ile tevekklen ale'r-rahmn
kald. deyp yine ketmize svr olup yine temevvc-i
Ve Bahr-i Harez kenrnda Maskov kralnn Terek dery-y Harez c [u] hura gelp bir gnde beri shil-i
kalas: Bu Demirkapu'nun garbsinde ve Dastn'n Bahr-i Harez'de,
imline vki olmudur.
El-hsl bu blda zikr olunan kl u ehirlerin Evsf- zemn-i rn, yan ehr-i azm
cmlesi Demirkapu kalasnn cnib-i erbaasnda olup Gln
hl dest-i Acem'de olduu sene 1057 trhinde bu Evvel ve hr Acem'indir. Lkin bir iki kerre
diyra geldiimizde cmle mezkr kalalarn evsflar Terekemn kavmi ve Maskov'un Kazak kavmi gemilerle
cild-i snmizde ale't-tafsl tahrr olunmudur. gelp bu ehre istl etmilerdir. Hl dest-i Acem'de
Badehu Demirkapu hnyla birka gn zevk [u] baka hnlkdr kim hnn ismi Saf Kulu Hn'dr kim
saflar edp hnn nie ihsn u inmlarn alup Demir- yedi bin gzde dizken ve yasavul ve Terekeme ve
kapu'dan kara ile Terek kalasn gitmee Kalmk'dan ve Gkdolak askerine mlikdir. Bu vilyetde Kumuk ve
be konak arz- hliye lden gitmee havf edp cmle Hind ve Kaytak ve Lezgi ve Kahtniyye kavimleri
atlarmz ve cmle eylarmz bir Acem ketsine yokdur, amm Mool ve Bool ve Karatayak ve Baacak
koyup Terek kalasna gitmee azmet etdik. ve Yaman Sadak akvmlar okdur.
Ol gn ket-i Bahr-i Harez'e svr olup mte- Ekl-i ehr-i Gln: Bahr-i Harez'in cnib-i
vekkilen alallh deyp kble rzgryla muvfk eyym- arksi kenrnda bir krfezin nihyetinde nhiye-i
msid ile giderken hikmet-i Br yr klmayup rzkr- brn'da bir dz mahsldr fezda bir sevd-
zorkr- bedkr- n-muvfk esp talattum- Bahr-i muazzam ehr-i bender-i azmdir. Hamusu, yan
Harez ile yedi sat-i ncmde Bahr-i Harez shilinde cmlesi on bin aded beyz kire ile mestr hnedn-
hr- kr yanaup lenger-endht olup, mamrlardr kim baka bir kelenteri ve bir daruas ve
Evsf- kala-i Bak'ye dr- emn dey b-emn bir kads ve bir ehr-i bender ve bir yasavul aas
b-mn kalasna ddk. hkimleri vardr. Ve dkelisi yetmi alt aded mihrbdr.
Hamd-i Hud selmetle tara kup iskele banda Evvel (---) (---) cmii (---) (---)
Mr Haydar hnnda iki gn mihmn olup lfte ve ..................(10 satr bo)....................
fte kavm-i Acem ile ve kavm-i Terekemeler ile ve
kavm-i Gkdolaklar ile ve kavm-i Arab- Kahtniyyeliler Bu ehr-i Gln etrflarnda nie ehirler ve kirmn
ile lfet edp berzah- deryy ferm edp ehr[i] seyr ve kendler tem edp andan yine ketye svr olup
[] tem etdik. irvn eyletinde baka hnlk olduu "Her i bd-bd" deyp yine eyym- muvfk ile
ve karu garb cnibi dery ar yz ml Maskov giderken hikmet-i Br yine rzgr- muhlif olup karu
vilyeti olduu ve kalas Bahr-i Harez shilinde bir tarafda Ejderhn ve Bakhn taraflarna geelim derken
pte-i l zre bin-y Nirvn olup aa varou gyet girdb- bel bizi yine bu Bahr-i Harez'in cnib-i
mamr ve mzeyyen olup yedi minresi nmyn kblesinde Dastn hki kurbunda nc gnde,
olduu ve nie yerlerinde neft madenleri olduu sene Menzil-i nehr-i Kanl Syn kenrna yetip
1057 trhinde Revn hnna geldiimiz senede bu lenger braup sulanup yatdk.
kalann evsf mufassal tahrr olunmudur. Bu meln Bahr-i Harez ne Bahr-i Siyh'a ve ne
Andan tark-i Hcegn'dan Acem hlarnn ecdd- Bahr-i Kulzum'a ve ne Bahr-i Bundukani'ye ve ne Bahr-i
zm olan eyh Saf hazretlerinin halfesinden eyh Sefd'e benzer bir b-emn derydr kim bir yerinde bir
cy- mens cezreleri yokdur.

______________________________________ 287
 Mukaddem cild-i snmizde iinde olan
mahlktlar evsf tahrr olunmudur, amm iinde
gemiler ile inverlik edp lm- edidin ekmemi
idik, amm imdi Tevfk ilallh dedim. Hakk ki evvel ve
hir dery seyhatinden hazz etmeyp vilyet-i Cezyir'i
ve Tunus'u ve Trbls'u ve Hindistn' grmemi idim.
Hud hayrlsyla grmek myesser ede.
Amm bu Bahr-i Harez'de mezkr Kanl Syn
nehr[i] kenrnda iki gn istirhat etdik. Bu nehr-i azm
Dastn khlarndan ve Akba dalarndan gelp kble taraf nehr-i Terek'dir ve Dastn lkesiyle
Demirkapu'dan menzil bad Bahr-i Harez'e mahlt
olur. Bir frkas nehr-i Terek'e mahlt olur b- haytdan
nin verir bir berrk nehirdir. Hatt zdemirolu
Osmn Paa bu nehir deryya mahlt olduu yerde
Tatar askerinin Krm'dan gelmesine muntazr olup krk
gn nehr-i Syn kenrnda meks edp bir mabedgh-
musall in edp gn-gn draht- mntehlar dikp her kap mbeyni ellier adm enli handaklardr.
hl bir ok menzili yer bir hybn gl-i glistn ve
koyahdr kim anda bir sat syi eden dem tze cn
bulur. Hakk ki hakr bu cy- mabedhnede ibdet
edp secde-i kr edince musbet-i Bahr-i Harez'i
ferm edp tze cn buldum. Bu nehirden cmle
ketbnlar ve ehl-i sefer tccrnlar sulanup yine f-
emnillh deyp tehlike gemisine svr olup rh- tayyibe
ile yedinci satde,
Evsf- kirmn- terk-i imn kala-i Terek-i
b-emn
Gemiden kup kala kapudanna varup Dastn
pdihnn mektblar[n] kapudana ve kalada rehin
olan Kabarti ve Tavustn [167a] belerine mektblar
verp bu hakre tazm tekrmler edp kapudan
sarynda bize bir mekn tayn edp cmle meklt []
merbtlarmz verdiler. Hamd edp bir dahi gemiye
girmei tevbe edp Terek kalasnn seyr [] temsna
r etdik.
Bu kala-i Terek Acem'in Bak kalasnn cnib-i
garbnda yz ml dery ile bu Terek kalasdr. Bir iki
ay mukaddem Mehemmed Geray Hn efendimizle
Tavustn lkesinden giderken ve nehr-i Terek'i ubr
ederken bu kala-i Terek solumuzda leb-i deryda
nmyn idi. Hamd-i Hud imdi shhatle gelp grmek
myesser olup alt gn zevk [u] saflar eyledik. Zamn-
kadmde Kumuk elinde bir kk kalack imi kim
Enirvn binsdr. Badehu Maskov gemilerle gelp
kazba-i teshre alup,
Der-beyn- vilyet-i saklibe-i Rus- menhs
Kazak- k- kefere-i Maskov
Bu kala Sedd-i skender nehr-i Terek Bahr-i
Harez'e munsab olduu yerde Bahr-i Harez'in cnib-i
cenbu nihyetinde bir krfez derenin t Dastn
lkesine girmi bir dil gibi krfez nihyetinde bir dz
vsi fezda ekl-i msellesden tarz- murabbaa tlnce
______________________________________ 288
vki olmu nsf tula bin ve nsf krgr ta kala-i
randr.
Cirmi kmil tokuz bin admdr. Ve diren-mdr iki
kat kaladr. Handakndan nehr-i Terek cereyn edp
Bahr-i Harez'e munsab olur. Maskov kralnn Dastn
huddunda bir bender-i azmi ve intih-i serhaddidir.
Cemi Maskov bzergnlar bunda gemilerden kup
Dastn ve Grcistn ve Acem diyrlarna giderler.
Bu kalann iml taraf Bahr-i Harez'dir. Cenb ve
mdr. Ve garb taraf karadr kim erkezistn'a ve
det-i Kpa'a gider.
Ve cmle etrfnda yedi aded kapular var. ki
kapusu sular kenrndadr, biri kara tarafndadr. Gayri
kapular kkdr, su alnr kapucuklardr. Amm kara
taraf gyet metn ve sab kat kala-i eddddir. Ve
Ve kala iinde cmle tokuz bin aded b u besiz
darack tahta rtl krgr bin dr- menhslardr. Ve
cemi sokaklar sadran nak tarh olunmudur.
Ve cmle yetmi aded kense ve on adedi manastr-
mansabklarn kala kulleleri gibi sermed anlklar
vardr.
Ve cmle bin dkkndr. Ve cmle on aded
kk hnlar var.
Ve bu kalann iki kapudan var, biri kalaya hkm
eder, biri tara varoa hkm eder. Amm kala
varoundan gayri yerde hkmleri nfiz deildir, zr
Heyht sahrs kenrlardr kim mamr u bdn
yokdur, Kalmk kfiri ve Yaman Sadak Tatar hkmnde
det-i Kpak'dr. Amm bender iskele kaladr.
Kapudanlar bin nefert- cnd- cnbe mlikdir.
Ve yz yetmi pre balyemez toplara mlikdir.
Ve krk pre kadrga-misl Urus aykalar gibi
kpeteleri sazlar ile rtl firkateleri var. Demirkapu'ya
ve Bak kalasna ve Gln ehrine (---) (---) (---) (---)
(---) ve Maskov kral vilyetlerinde bin ml mesfe-i
bade (---) nehr-i (---) (---) (---) (---) gider gemileri
bzergn gtrp getirir aykalar var. Nehr-i Edil'e bu
gemiler girp Maskov'un (---) nm tahtna gider. Gyet
yarakl pr-silh gemilerdir.
Baz mahalde Maskov krallar Acem ile sulha
mugyir i ileyp bu mezkr gemilerle Acem'in Bahr-i
Harez kenrlarnda olan kala ve ehirlerin urup nehb
gret ederler. Hatt Bak kalasn urup ve Gln ehrinin
bzr gnleri gelp Gln'dan nie yz Acem esrleri
almdr ve selmet [ile] Maskov'a gitmidir. Kavm-i
Acem bu Maskov Kazandan pek havf ederler.
Hatt l-i Osmn dahi Maskov Kazandan havf
ederler kim kerrt ile Ten nehri ile l-i Osmn'n Azak
kalas nnden Kazak gep Karadeniz etrfn
gecelerde urur idi. Hamd-i Hud Sultn Mehemmed
Hn- Rbi ibn brhm Hn Kprl vezr re'yiyle Azak
kalasndan yukaru Sedd-i slm nm iki aded kala-i
benmlar nehr-i Ten kenrnda karu karuya bin edp
Ten nehri zre kaln zencrler gerp Kazak- k kayklar
Karadeniz'e kmaz oldu.
te bu Maskov Kaza gyet ec kefereler olup
Bahr-i Harez etrfnda olan Acem kalalar hnlklarnn
dlerin snkdrmdr. En gzde kfirleri bu Terek
kalasna gelirler, zr gyet mamr u bdn olmada
ikrghl Terek kalasdr kim t Fafr ve n ve Ht kedisi gibi necseti kokar, keferelerde makbldr. Kedi
ve Hoten ve zbekistn ve Gence ve irvn ve amk
vilyetlerinden ikr alup gret ederler. Andan,
Sityi-i tara varo- kala-i Terek
Nehr-i Terek kenrnda on bin kadar dr- nhsetli
ve b u beli ve cnib-i erbaas handakl varo-
azmdir. Amm b [u] hevs gyet latf olduundan
mahbb u mahbbe Maskov gzelleri okdur.
Hakr bu ehirde zevk [167b] u saflar ederken bir
gece tara varoda bir grv feryd kopup "Ay bu ne
ola?" derken bir te-i Nemrd zhir olup taradaki
varo- muazzam te-i Nemrd iinde kald. Meer
Kalmk Tatar ol eb-i muzlimde ehri basup te edp
hemn sat kaladan t vakt-i sehere varnca bin pre
balyemez toplar atld.
n sabh oldu, grdler kim varoda demden ve
evlerden bir nm u nin kalmayup ancak krgr bin
manastr ve hn ve dekknler kalm. Kmil on bin
altm dem esr alm. M-bk kefereler gemilere binp
deryda hals olmu. Ne re nki sabh oldu, kaladan
be bin kadar atllar ve bin kadar Tatarlar arabalar ile
Kalmk Tatarlarn hayli kovdular. Anlarsa bd- sab gibi
esp gitdiler. Yine kala kefereleri hib hsir geldiler
ve varoun bakyyet'n-nr olanlarn sndrdler ve yine
amr etmee baladlar.
"Bunda bir Kalmk mirzas rehin iken nin byle
etdiler" dedim, meer gayri rehinsiz olan Kalmklar
gelp ehri yakup esr-i b-hisb ve ml- ganim
almlar.
Badehu hikmet-i Br bu Terek kalasna
Kabarti'den bir yeni rehin erkez bei gelp br mirza
Kabartay'a gidp bu yeni rehin be ile mukaddem ok
hukkumuz olmak ile dny kadar hazz edp
Mehemmed Geray Hn'n ve yine Dastn pdih
amhal h'n mektblarn yeni rehin olan Kabarti
beine gsterp cihn cihn hazz edp hakre ikrmlar
etdi. Ve her br anlar ile cn sohbetleri ederdik.
btid bu ehirde beyz ve siyh semmrun salarn
grdk. Hemn Rm'un sansar gibi bir mahlkdur ve
gyet ens mnis hayvndr kim ehir olancklar
omuzlarnda gezdirp beslerler, amm beyz semmru
gyet mahbb oluyor. Ve beyz kakum dahi gyet
okdur. Kedi gibi evlerde beslerler. Bu dahi kediden
kk mahbb ve mns cndr. Ve cumran nm sincb
gibi tl ve ol ktada ve cssede bir mahlk var, amm
kuyruu sincb gibi uzun deildir. Lkin ol kadar h ve
engl ve akrak hayvndr kim kaan karn a olsa
kend kendye demler nnde taklalar ve rakslar ve
______________________________________ 289
perendeler atup ol kadar perendebz ve lubedebzlklar
eder kim dem glmeden hayrn olur, amm karn
doydukdan sonra batyy'l-hareke olup dem yanna
gelmez ve gyet mstan olur. Hatt incecik ubuk ile
ursan feryd edp oynamaz, kedi gibi mrlar ve demden
ra bir yerde yatr. Necseti Habe vilyetinin zebat
gibi et ve ekmek dahi yer cumran nm bir mudhik
hayvndr.
Bu kala-i Terek'de nie bin temlar etdik, amm
fakr Evliy kank birin tahrr eylesin. El-hsl biz bunda
iken hikmet-i Br Maskov kralndan gemiler ile bir
kk eli Dastn pdihna gelp kendini(?) ve birisi
karadan Azaa gider, dediler. Hakr bin bin hamd []
sen edp "Ey refk-i yr- muvfklar bulduk" deyp
hamd etdim.
Ol gn Terek kalas kapudanna mukaddem
Alman diyrnda Nemse srndan yedi aded krallara
hitben aldmz hatlar kapudana gsterp Nemse
lisnn tercmnlar krat edp ry- zerdine nmeyi
srp,
"Seman ve taten, bizim Maskov kralnn dostu
Alman ve Ungurus vilyetinin sr inpiratorudur"
deyp yine hatt- mstekrehi hakre verp sakladm.
Badehu kapudan hakre elli dne semmr derisi ve
bir semmr paas krk ve be aded cevherdr balk
dileri ve her birimize birer uka ve birer kum ve be
bin nukrad ake ki Maskov diyrnda ryic olan oldur,
amm srma gmndendir. Sikkesinin bir tarafnda
kral ismiyle clsu trhi ve bir yannda gy Hazret-i
Hzr timsli at zre tahrr olunmudur.
Ve bu kalada rehin olup dostumuz olan Kabartay
beinin hatlar olmamak ile Tays h ve Moyinak h
olan Kalmk pdihlarna ve Maskov vezrleri ve
Maskov kralna Kabarti erkezi beinin hatt yerine bir
aaca kertilmi bir gne etele ninlarn alup destimllar
ire pinhn etdim. Amm garb tem eteledir kim asl
takld kabl etmez. Ve aacn bir yannda tede kzm
demir tamgas var. Ol dahi bir turfe eydir kim asl ana
benzer bir nak yokdur.
Badehu hakre erkes bei on aded crd atl ve
Terek kapudan yigirmi atl ve yz aded piyde
tfengliler verp bu hakr derydan gitmee tevbe
etmiken evdeki hisb bzra uymayup bi'z-zarr yine
refkler ve elinin demleriyle cmle atlarmz yedi pre
gemilere koyup yine Bahr-i [Hare]z shilleriyle Kalmk
havfinden emn olarak deryda bir gece poyraz
rzgryla gidp sehel frtnack ekp,
Evsf- vilyet-i amran, yan kala-i kadm
Ejderhn
Det-i Kpa'n nihyetinde Bahr-i Harez'e nehr-i
Edil'in on sekiz [yer]de mahlt olduunun bir frkas
kenrnda zamn- kadmde kavm-i Tatar'n [168a]
ecdd olan Cingiz Hn'n imret etdii tahtgh idi.
Badehu Kaytak Hn'a, andan Hulg Hn'a andan
Tohtam Hn'a dep ol kadar mamr olur kim bir
ucundan bir ucuna Tatar'n apar atls eremezmi.
Badehu sene (---) trhinde Mver'n-nehir'den Timur
Hn hurc edp bu ehri Tohtam Hn'a ramen yere
berber eder. Andan sonra Maskov kral destine girp
amr ederler. Hl Maskov kral- dlli hkmnde nehr-i
azm Etil kenrnda ekl-i mselles i hisr ve ekl-i
mseddes tara kirmn bir hsn- hasn Ejderhn'dr kim
kat eddd bin bir ta kirmen-i randr. Hatt bu bana birer altun harc veririz" dediler.
diyrlarda kalalara kirmen derler. Diren-mdr cirmi
n drd bin admdr. kalas baka handakl ve eddd reymz gibi harc verirler, amm ilerinde zim ve
ve ekl-i mselles iki bin hatve cirimli ve iki kapulu
kaladr.
Cnib-i ark ve imli nehr-i Edil'dir. Taraf- garb
ve cenbu ve kblesi cmle Heyht sahrsdr kim seksen
merhalede Taman cezresidir. Ve toksan yedi konakdan
Krm cezresi nnden gep t Klburun kalasnda namz klmazlar.
nihyet bulur sahr-y Heyht'dr.
Amm Ejderhn'n Tivosile(?) nm vezrine kk
eli ve hakr buluup Dastn pdihnn mektblarn ile balarnda beyz destr- Muhammedleri var iken,
ve Terek kalas kapudannn palir nm kzlarn
verdikde rehin olan erkes beinin aa etele ve
tam[g]asn verp ve Nemse srnn papinta hattn
kapudana gsterp kapudan eyitdi:
"dem senin ne ok pdih dostlarn var. Sen bir
malm demsin" dey hakre tazm edp meklt []
merbtlarmz ile bir sary konak verdi. Amm bir
sz anlar bir kapudandr kim yigirmi bin askere ve
yigirmi bin Hedek mselmnlar rey-y mmet-i
Muhammed'e mlikdir kim eb [] rz Kalmk
Tatarlaryla ceng-i azm ederler. Lkin bu Hedek
reys olan mmet-i Muhammedlerin zerlerine
hkimleri yine kendlerden Kazan Alp Baymirza'dr.
Aynlar ehir ire olurlar. Nie bini ehir hricinde
nehr-i Edil kenrnda obalaryla skin olurlar. Bunlarn
dahi asl Tatar'dr. Hemn Noay gibi obalaryla konup
gerler.
Sityi-i imret-i ehr-i Ejderhn
Zamn- kadmde bu ehir harb yatup bunda bir
ejde[r]h yryp cemi Heyht sahrsnda olan ben
demleri ve cemi ecns- mahlktlar yeyp nie
vilyetleri berbd eder. Badehu bir hn- bahdr bu
ejde[r]hy katl edp vilyet emn emn olduyn bu
diyr[a] Ejderhn derler. Hl nie amr sarylar vardr.
kalasnda cmle be manastrdr ve tokuz kensedir.
Ve cmle bin elli aded kam ve saz rtl mamr
kfrhnelerdir. Amm bu i kala darack olmak ile
bunda rs-y bzr yokdur.
Varo- aa Kirmen
Cmle on bin saz ve toprak rtl mamr
evlerdir. Ve krk kense ve on yedi manastr ve yedi
mescid var, zr Hedek tifesi kavmi Hulg Hn'dan
ber ann zulmnden Maskov'a snup rey
______________________________________ 290
olmulardr. Bunlarn bir frkasn dahi Muhammed
Buhr Saltk Bay, yan Sar Saltk Sultn slm ile
merref etmidir.
Hl vilyet-i Maskov'da on iki kerre yz bin aded
mmet-i Muhammedlerdir. Kendlerinin nakilleri zre
"Altnc iklmin vasatndan yedinci iklmin nihyetine
varnca vilyet-i Maskov'da yetmi yedi bin mihrbmz
vardr" dey tefhr kesb ederler. "Ve krala senev dem
Ve bu kavm-i Hedek Maskov vilyetinde bizim
zuam ve mer ve pdihzdeleri var. Anlar harc
vermeyp (...) yz elli bin askerle Maskov kralyla bile
cenge giderler. Bu Ejderhn'daki Hedek kavimleri dahi
anlardan bir alay mmin ve muvahhid demlerdir kim
Ejderhn'daki mescidler anlarndr, amm Cuma
Amm gyet galz ve mutaassb mselmnlar var.
Hatt hakrin birka hddmlarmn sakallar tr olmak
"Bu demleriniz kfirlerden midir?" dey sul
etdiler. Hakr eyitdim:
"Balarnda beyz sarklarn grmez misiz ve demin
cematle bile namz kldklarn grmediniz mi?"
dedikde anlar eyitdi:
"Biz de ana hayrnz. Mselmn ekilli ola da
sakallar tr ola" dediler. Hakr eyitdim:
"Osmnl kullar tresi olaydr" dedim, yan t bu
mertebe mutaassb mselmnlardr kim kendileri bir i
ilese sakallarn ikier atal edp bellerinde kuaklarna
sokarlar. Her birinin sakal onar dne Rm demlerine
sakal olur. Ve asl lisn- Trk ve lisn- Tatarca
bilmezler. Ve asl sakal yltmezler. Ve mbeynlerinde
mteerri kadlar var. Ekseriyy md'l-slm kitbn ve
Bezzziyye ve Kadhn ve Tatarhniyye ve Fkh- Feriz ve
Muhammediyye kitbn yine manzm lisn- Maskov zre
tercme edp Maskovca ve Urusca kelimt ederler.
Amm avretlerinin yzleri yine Noay kavmi avretleri
yz gibi akdr.
Ve bu kavm-i Hedek bu Ejderhn'da ulfeli
kuldurlar. On yedi bin kffr lekeri bu Ejderhn'da
mevcddur, zr bender vilyetdir. Acem'e ve Dastn'a
ve erkes vilyetlerine yakndr, bender-i azmdir.
[168b]
Ve bu ehr-i Ejderhn belde-i kadm olmaile nie
yz bin kibr- evliyullhlar ve sahbe-i kirmlar
medfndur, amm ziyret etdiimiz bu kibrlardr:
Ziyret-i Trebay(?) Sultn ve ziyret-i Taymaz
Hn: (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---)
Badehu bu ehirden cmle atlanup kapudandan ve
Hedek belerinden hedylar alup kk eli ile nehr-i
Edil kenryla (---) sat gitdik.
 Der-beyn- tul- nehr-i azm Edil Ms elebi'nin Yanbolu sary ve Anatolu'da Aksary
Kavm-i Tatar Etil derler, kavm-i aatay nehr-i til ve (---) (---) (---) (---) (---) (---)
derler, kavm-i Maskov (---) derler. Be-kavl-i mverrihn Vilyet-i zerbycn'da ehr-i Sary var. Kavm-i
ve mestr(?) seyyhn- berr [] bihrn kavilleri zre bu Acem ana Serv derler kim Calolu vezrin mnhezim
cezre-i dny iinde bu nehr-i Etil'den azm su halk olduu Serv'dr. Mool kavmi dahi bu Sary ehrine
olunmamdr. Serv der, amm bu ehr-i Sary'a Sary- Cingiz Hn
Andan kk nehr-i Cayk'dr, andan kk nehr-i derler. Nie mlkdan mlka intikl edp hr- kr
Tuna'dr, andan kk attu'l-arab'dr, andan kk Hulg Hn Mver'n-nehir'den Hekm Ts ile bu
Msr'da sne v svn ve Sdn diyrnda nehr-i Nl ehre gelp ehr-i Sary' harb edp ahlsin Hulg
tuynnda bykdr, amm vakt-i itda kkdr. cmle helk etdi. Badehu Abakay Hn ve Tohtabay
Andan Ceyhn ve Seyhn ve Cihn- Rm ve Araz Hn amr edp sene (---) trhinde Timur Hn Krm'da
ve Kr suyu ve Rm'da Sava ve Drava ve Arda ve Meri Tohtam Hn zre giderken bu ehr-i azmi hayf dir
ve Tunca ve Tise ve Turla ve Aksu ve Sd suyu ve zi kim harb u yebb halkn kebb edp gider. Hl eser-i
suyu ve Mu suyu ve Ten suyu Azak dibindedir. Bu Edil binlar iki merhale yerden zhir bhirdir. Badehu
suyu ile Ten suyunun mbeynleri bir konak yerdir. Maskov kral Timur Hn merhm oldukdan sonra sene
Amm bu mezkr sularn cmlesinden azm hakk ki bu (---) trhinde amr edp ol zamndan ber bu ehr-i
Edil nehridir kim bundan azm nehri hakr grdm Sary Maskov kral hkmndedir.
yokdur. ekl-i zemn-i ehr-i Sary: Mverrihn- Acem
btid menba Maskov memleketinden gelp Bahr-i Gln derysna Bahr-i Harez derler. Bu ehr-i Sary
Harez'e, yan irvn ve Gln ve Demirkapu denizine Bahr-i Harez'in kenrndan iki merhale yer bad cnib-i
krk yerden dery gibi olup girir. Her frkasndan nie imlde nehr-i Edil-i azm kenrnda bir sevd- azm
bin pre gemiler diyr- Maskov'a gidp gelirler. Ry-i imi. Hl ol kadar amr deildir. Andan Bahr-i Gln
arzda Nl ve Etil'den lezz ve amk su yokdur. Lkin ehr-i Sary'n cnib-i arksindedir ve ummn- Harez'in
nehr-i Tuna shak ve Silisre ve brl vilyetleri karu tarafnda yz ml Acem vilyetinde vilyet-i
nlerinde nehr-i Tuna dahi derindir, amm bu nehr-i Gln'dr kim blda evsf tahrr olmudur. Amm bu
Edil yigirmi ve yigirmi be ve otuz ml enli yerleri vardr. ehr-i Sary nehr-i Edil kenrnda iskele olmak ile amr
Amm kavm-i Hedeklerin rivyetleri zre altm yetmi olmudur. Nehr-i Edil bu ehrin imlinden ve
ml enli yerleri vardr dey nakl etdiler. garbndan cereyn ederek gelp Sary'dan aa cenba
btid ba Maskov'un ehr-i (---) (---) dalarndan akup iki gnden Bahr-i Harez'e bir frkas mahlt olur.
tul edp yedi yz pre ehre ve kalalara urayup be Nehr-i Edil krk yerden Bahr-i Harez'e [169a] mahlt
aylk yerden sonra Bahr-i Harez'e krk yerden munsab olduu blda mevsfdur.
olur. (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) Ve ibtid kavm-i Tatar n [] Mn ve Ht v
Badehu bu Ejderhn'dan yine Edil kenryla cnib-i Hoten ve Fafr u Mhn'dan skn edp geldikde bu
imle bir gnde, ehir hkinde tavattun edinp tensl bularak itihr
Menzil-i Bedepe: Be dne ale't-tertb dizilmi l bulup Cingiz Hn, skender-vr cihngr olmaa murd
dalardr, amm bei de ameldir. Hemn Msr'da Cze [edinp] kendye mut olmayan krallarn elleri ve
tarafndaki aded ihrm dalar gibi ylm dalardr. vilyetlerin harb u yebb edp esrlerin kebb ederdi.
Her biri er merhale yerden nmyndr. Bu mahallere Hl kavm-i Tatar b-rahmdirler. Hatt Cingiz Hn
Timur Leng Hn be kerre gelp meks etmek ile her Hazret-i Rislet-penh asrnda haytda olduu blda
gelide birer da almet etmidir, amm hakk ki mastrdur.
almet-i ehinhdir. Bu kavm-i Tatar hakknda Hazret-i Rislet bu-
Amm bu mahallerde rz- Ksma rst gelp yururlar kim, hads-i erf sahhdir:
yedinci iklm olmak ile ol kadar iddet-i itlar ekmee
baladk kim refklerimizden Hind Baba Mansr zaf 1
nahf olmak ile helk mertebesine varup kmil on gn buyurmulardr.
nehr-i Edil kenrnca cnib-i imle gitdik. On birinci Hl dest-i Maskov'dadr, amm cmle re[y]s ve
gn, berys ve askersinin nsf kavm-i Hedek Tatardr kim
mmin ve muvahhid mslimlerdir. Ve nsf- askersi
Evsf- tahtgh- Cingiz Hn Bay, yan Maskov keferesidir kim cmle mslim ve kefere (---)
ehr-i sevd- azm Sary aded gzde lekere mlikdir. Baka vezr nmnda
Bu kemterin bu kadar zamndan ber seyhat kapudan hkimi vardr. Ve baka krk pre gemi shibi
etdiimiz edm-i arzda (---) aded sary isimli ehirler
vardr. Evvel diyr- Rm'un Bosna-sary ve Vize-sary 1 Hadis: "Allah'n douda Trk isminde bir takm askerleri
ve Yanbolu yannda elebi Sultn Mehemmed'in ve vardr ki iinizden babozuk isyankrlarn intikamn
onlarla alr; siz merhamet edersiniz ama onlar etmez. Bu
zamana eritiiniz zaman kyameti bekleyiniz".

______________________________________ 291
Edil nehri kapudan vardr kim bin Kazak ketbn
cnd- cnblere mlikdir.
Der-beyn- imret-i Sary: Cmle tokuz bin
tahta ve saz ve kam ile mestr hne-i menhslardr.
Cmle yedi aded deyr-i muazzamlar vardr.
..................(3.5 satr bo)....................
Der-temimme-i ehrengz-i klliyt- ehr-i
Sary
Hl bu Sary ehri kavm-i Tatar'n ecnsyla
meml bir ehirdir. Evvel kavm-i Maskovlar dahi
millet-i Meshiyyedendir, amm bunlarn asllar dahi
Tatar'dr. Ve Hedek Tatar mslimlerdir. Ve Noay
Tatar mminler[dir] ve Yaman Sadak Tatar ve Teb(?)
Tatar ve dak Tatar ve nie gne l-i Tatarlar bu
diyrda mev[c]dlardr, amm vatan- aslleri olup
Maskov galebe etdikden sonra Maskov'a rey
olmulardr.
Bu kavm-i Tatar'n yanlarnda hll [u] hurmetden bir
ey bilmezler. Cmle mbhlerdir kim z-rh ksm ne
bulurlarsa cn ola ve kan ka elbette ol mahlku yerler.
Ve ekmek yemezler, yeseler ekmek yreklerine yapup
lrler.
Hemn cmleden ziyde mahabbet etdikleri tam
at etidir. Nie kablesi at etin piirirler. Nie kablesi
kann akda akda an i yerler.
Su yerine boza ve at sd kmz ve deve sd
ierler, zr atlar ve develeri b-hisbdr.
Ve bu Sary Tatarlarnn elsine-i muhtelifeleri
birbirlerine muyirdir. Birbirlerinin lisnlarn tercmn
ile anlarlar.
Ve bu kavm-i Tatar'da asl gybet ve mesv ve kizb
ve bhtn yokdur. Kizb ol kimsede olur kim bir
demden veyhd bir hkimden korkup kizb syleye.
Bunlar hod asl bir kimseden havf hayetleri yokdur.
Annin kizbi ihtiyr etmezler ve kizb nedir bilmezler.
Ve bunlar cemi zamnda bir drl sovuk tam
yerler. Iss a aamadklarndan bunlara asl emrz-
muhtelife olmayup gyet ten-drst kavimdirler.
Ve cmle Tatar sahr-ninlerdir. Deve arabalaryla
binp gerler.
Bu kavim Cingiz Hn'dan ber mmin ve mu-
vahhid ve Hanef ve fiiyy'l-mezheb olmulardr,
amm bu kavm-i Tatar zikr olunan ahlkdan baz hulkla
mtehallk ve evsfdan baz vasfla muttasflarsa yine
eir-i slm ile ehl-i snnet ve'l-cemat kffra br
ii olmu bir alay kavm-i Tatar- sab-reftr ad-ikr
avndr.
Ve hlye-i dn-i Muhammed ile muhalldrlar. Ve
zulm- kfr dallde kaladrlar. Hatt bu kavm-i Tatar
akvm- Nasr'dan Kazak- k ve Leh ve eh ve sfa
ve Maskov ve Mujik ve Krakov ve Erdel ve Orta Macar
ve Kurs ve Nemse ve Finamenk kfirlerinin
memleketlerine ebhn edp mh u sl her dr- diyr
kfiristnlar nehb gret edp emr-i sitz-i ti-i ser-
______________________________________ 292
tz sehm- kaz-y ngehn urup bakyyet's-seyf olan
sr u kibr kffrlar ken ber-ken slm diyrna
getirp eref-i slm ile merref ederler.
Zr bu Sary ehrinin Noay Tatarlar dim
Heyht sahrsn gep erkes vilyetlerinde skin olan
Noay Tatar ellerine esr getirmede. Anlar da esrleri
diyr- Krm'a gtrmededirler. Hatt bu hakr bin elli
bir trhinde slm Geray Hn devletinde Krm'dan
Sbhn Gz Aa ile yz bin Tatar- sab-reftr ve alt
kerre yz bin aded armak esb-i tzler ile yigirmi gn
gece seirdp t Bahr-i Muht kenrnda sfa kral
memleketin gret ve alan [169b] u tln edp krk iki
bin esr kardk. Lkin ol asrda Karda Kaza Tatar ile
henz karda olup anlarn inetleriyle t sfa vilyetine
varlup guzt- mslimn ganmet aldlar.
Hakk ki bu kavm-i Tatar kfiristnn tn-
ekberidir kim bu ehr-i Sary Tatar cmle kfiristnn
ortasna vki olmudur. Her taraf kffrn aparlar. ll
Meskv kral vilyetin apmazlar, zr kendlerinin
krallardr. Lkin bu ehr-i Sary gyet'l-gye iddet-i
it yeri olmak ile ecrt- esmrtdan bir ey olmaz,
amm sd aac ve kavak aalar olur.
Der-kavl-i mneccimn- iklm-i arz- beled
ehr-i Sary Cinkz Hn
Seyyh- dny-y cedd ve cihn-get-i dny-y atk
olan Hakm Padre nm kefere-i n-zimm ki Ftihat
lafz trhinde Yenidnyy bulup ve bu eski dnyy
diren-mdr get [] gzr edp diyr- Maskov'u
altnc ve yedinci iklmde bulup ark ile iml taraf
arasnda bir iklmlik yer dahi bulup lkin iddet-i itdan
ve gecesi bir sat olup gndz yigirmi sat olup
fi vakti gibi muzlim bir iklm dahi bulup tahrr
etmidir.
Ann ilm-i usturlb hkmnce bu ehr-i Sary-
Cingiz Hn iklm-i rfiyyenin 28 inci tabakasnda
bulunup gecesi satdir ve tl- nehr yigirmi bir
satdir ve arz elli derece ve otuz dakka, zr iklm-i
sdisin hr ve iklm-i hakksinin cnib-i arksidir,
vasat vilyet-i Azak'dr kim l-i Osmn destindedir.
Annin l-i Osmn'n yedi iklmde hissesi vardr.
klm-i evvelde hissesi Msr cezresinde vilyet-i
Donkala'dan ieri hatt- istivdr kim anda Msr'n
hkm vardr.
klm-i sbide l-i Osmn'n hkm zdemirolu
Osmn Paa varduu nehr-i Edil kenrdr kim kala-i
Azak ile m olduundan l-i Osmn yedi iklme
hkm eder kim bir pdih- zevi'l-iktidra hl
myesser olmamdr. l inkrz'd-devrn devlet-i l-i
Osmniyn mebbed ola. Hatt zdemirzde Osmn
Paa bu ehr-i Sary'a mlik olmudu, amm yine
Maskov kral istl eyleyp hl hkm eder.
Der-beyn- tli-i amristn- Sary: Be-kavl-i
kehene-i mneccimn bu ehrin ess- bins tlii
hikmet-i Br burc- akreb ve beyt-i merrh-i mde
bulunmudur. Annin nie kerre mamr ve nie kerre
harb-bd kalmdr. Ve her br iinden merrh gibi
kl ve kan eksik deildir. Ve beyt-i mde
bulunduiyn halk hemn su gibi bir cnibe akmaa
meyyllerdir. Ve gyet ifti ve ekinci kefereleri vardr.
Lkin krk gnde ekp bip der-anbr ederler, hemn
ellinci gnde kar yaar. Amm bir klesi yetmi seksen
kle dar verir, zr ekseriyy halk dar yeyp dar ekerler.
Der-ihsn- b [u] hev-y cvidn: Suyu nehr-i
Edil'dir ve gyet seru'l-hazmdr, amm hevs kat edd
olduundan halknn ekseri eri belli brlerdir. Ve
mahbb u mahbbelerinin reng-i rylar humret zre
olup halk gyet msin olurlar. Amm kefere askersi
tifeleri ekseriyy kavm-i Mujikdir, bahdr deillerdir.
Eer aralarnda Hedek Tatarlar olmasa bu ehri
Kalmk Tatarlar okdan almd. Annin her sene bu
vilyete Maskov kral onar bin kadar yeniden Mujik
kavmi asker imdd gnderir.
Der-beyn- asl [u] fer-i kral- Maskov: Bu Mes-
kv krallarnn asllar t Heng h ve Menehr
zamnndan ber Grcistn'n Ddyn neslindendir.
Hl bir kral- dlleri bil-veled mrd olsa Ddyn
vilyeti banlarndan bir banzde getirp Maskov kral
ederler.
Ve cmle tokuz bin kalaya mlikdir. Ve nie bin
ehir ve nie yz bin kend-i kye mlikdir kim cemi
kala ve ehirler krallarnn milk-i mevrslardr. Amm
gayri kfiristn krallarnn kalalar kendlerinin deildir.
Her kalann shibleri vardr. Annin her kalalarna
zafer bulmak mmkindir. Ancak bu Meskv ve l-i
Osmn ve Hind ve Acem pdihlarnn kalalar kendi-
lerinindir.
Amm bu Meskv vilyeti gyet bykdr kim iki
iklm iinde bulunmudur. Lkin iddet-i itdan ve
hev-y muzlimden ok yerinde ben dem skin
deildir. ou Heyht sahrs hki ve karanlk vilyet ve
kh- Kf eteklerinde Yldrak Tav'a varnca hkm eder.
Ve ecns- mahlktlar ve semmr ve kakum ve
cumran ve siyh tilki ve sd beyz tilki ve sd beyz
semmr ve balk dii tabr etdikleri snk ve telatin ve
zincb ve yeil tl tavan (---) (---) (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---)
Ve yedi gne altun ve gm ve bakr ve demir
madenleri ve nie madinler dahi okdur, amm
iddet-i it kn olmak ile cevizi(?) ve zm ve sir
fevkihtlar yokdur, amm c-be-c belerinde elmas
olur. Lkin bostnlarnda kavunu ve karpuzu ve
kabaklar ok olur. (---)
Der-beyn- ziyretgh- ehr-i Sary-
kadm
Evvel bu ehrin kblesi hricinde mmet-i
Muhammed ve gayri peygamberlere mn getirp
mmet-i peygambern olanlardan ibtid ehrin
cenbunda nehr-i Edil'den bad bir pte-i trb zre,
______________________________________ 293
Ziyretgh- Heng h: Bu diyr kavminin
mslimi ve gayr- mslimleri [170a] cmle "Bu Heng
h peygamberdir" dey itibr edp ziyretgh-
kadmdir. Cmle mslim Hedek Tatarlar dahi ziyret
ederler. Cnib-i erbaas kala-misl dvr- ldir. Hatt
kabrinin tlu yetmi admdr. Ba ucunda dem
ancak kucaklar bir amd- somk dikilidir. Aya ucunda
beyz mermer stndur. Bu stnda mhr-i hatt gibi
zemn hatt- tarz- kadm ile, "Krk sene pdih olup
be yz yl muammer olup ibtid bana tc geyen
pdih ben idim" dey seng-i mezrnda cemi
ahvltlarn tahrr etmiler, bir gne hatdr.
Der-beyn- ekl-i tc- Heng h: Bu tc-
revc Heng h'dan sonra Hazret-i Rislet'in
vildetinden 889 sene evvel skender-i Zlkarneyn'e
dedi. Andan eksire pdihlarndan Enirvn- dil'e
dedi. Andan Enirvn olu Hrmz- Tcdr'a dedi.
Andan Ddyn banlarna dedi. Andan Menehr
evldlarndan Menr'a dedi. Menr kardalaryla zd
olup cemi askeriyle cel-y vatan edp Ere kalas
kurbunda Ftih-i Ere Sultn Mehemmed Hn'n sene
1005 trhinde yedi kral mnhezim edp yedi kerre yz
bin kfiri krd Hrto sahrsnda mezkr Menr ibn
Menehr vatan edinp ismi Menr iken Macar galat-
mehr kalup badehu bu tc Menehr olu Menr
Macar'dan Nemse srna dedi. Hl Nemse ol tca
gorona derler. Badehu bu tc- pr-ha b-revc
Viigrad kalasnda iken Sultn Sleymn kalay feth
edp tc- skender Viigrad kalasyla bile alnup
Sleymn Hn'a dep hazne-i pdihde dururdu.
Badehu Sleymn Hn Budin'i sene 936 trhinde
feth edp kralln Erdel ban olan Yano Kral'a verp
hazneden tc- goronay dahi mstakil kral olup Budin'i
zabt etsin dey tc Yano'a krala verdi. Yano l-i
Osmn tarafndan tc shibi olup knn- kefere zre
tc bir ban alup hfz ederdi. Hikmet-i Br tc hfz
etmee klovi kalas bei {Pirin Potur nm kefere}
goronay klovi'e gtrrken Segsar kalas kurbunda
nehr-i arviz kenrnda tc ile konmularken Peoy
kalasnn Piyk nm bei bir gece ale'l-gafle Pirin Potur
Ban' basup cmle askerin krup gorona tc alup Nemse
sr olan Yano'a tc teslm edp ol dahi Sobron
kalasnda tc hfz eder.
Badehu Sleymn Hn defa-i snde Budin'e
gelirken Sobron kalasndan tc karup hazneye alup
hfz eder. Badehu Sleymn Hn Alman kralyla
Zirinolu ve Beganolu ve'l-hsl yedi hersek beleri ve
seglerin ortadan kaldrmaa Nemse kralyla ahd [] art
edp ol art zre tc Sleymn Hn haznesinden
karup Nemse kral {olan Ferdinand Kral'a} verp
verp ol zamndan ber Nemse krallarna sr-
inpirator derler, zr tc- skender ve Heng h {tc}
shibi oldu. Badehu ahd [] msklar zre sr imdd
edp Sleymn Hn Zirinolu vilyetlerinden yz krk
pre kllarn kabza-i teshre alup selmetle der-i devlete
geldi. Ol asrdan ber Nemse srnda bu tc- Heng
h kald.
Hatt bu hakr sene 1073 trhinde Kprlzde
Fzl Ahmed Paa kala-i Uyvar' feth edp sene-i tiyede
nehr-i Raba'da asker-i slm mnhezim olup Nemse
sr tarafndan sulh [u] salha rabet etdiklerinde Eli
Mehemmed Paa ile Nemse srna gidp Be kalas
sarynda kraln ba ucunda tc- skender'i grmek vki tavl deildir. Andan bir hayli mesfe-i bade yerde,
oldu.
Yedi kngreli gderi ve telatinden bir mcevher
tcdr. Ve orta kngre kubbeciinde bir cevhirli
murassa byk halkas var. Ve her krallar cls etdikde
teberrken birer dne murassa altunlu zencr korlar.
Bu tcn ktas bir kle-i Rm kadar vardr. Bed-
nm gnlerinde ve turvin ve eliler geldii gnlerde
srn ba stnde mezkr zencrler ile aslm durur. olup nehr-i Etil kenrnda olmak ile ol kadar mamr u
Taradan gelen demler sr tc geymi zann ederler.
Bir z-kymet tc- Heng h'dr.
Kadm-i eyymda Tuna kenrnda Pojon kalasnda
bu tc emnet durdu. Bin yetmi trhinde kala-i
Uyvar' l-i Osmn feth edp Pojon kalas iki konak
karb kaldndan kffr havf edp Pojon'dan tc ref
edp Be'den ieri (---) konak yer py-i taht- snsi olan
Prak kalasna getirp anda hfz eder oldular. Amm
inallhu Tel kffr korkduuna urayup Be kalas
ve Pra ve Lonat kalalarn feth edp Kzlelma-y
Rimpapada karr ederiz.
te bu ehr-i Sary'da ibtid Heng h'n geydii
tcn asl ve feri ve ekli byledir. Hatt Heng h'n
ziyret etdiimizin seng-i mezrnda tcnn eklini
tasvr etmidi. Kala-i Bec'de manzrumuz olduu zre
tbaka'n-nalu bi'n-nal yazlm tc- Heng h'dr.
Badehu Heng h'n [170b] kabri kurbunda,
Ziyret-i Tahmres Hn ibn Heng h:
Nehr-i Edil kenrnda bir b- hybn ire bir
emenzr soffa zre medfndur. Merkadinin kaddi
kmil yetmi yedi hatvedir kim diren-mdr somk
sandka iinde medfndur. Bunun dahi seng-i
mezrnda ab v ecddyla ve mddet-i saltanat ile
trhi byle tahrr olunmudur:
"Mddet-i mr drd yz yigirmi sene idi,
Ve shib-krn dv-bend kii idi,
Ve ata ve katra ve deveye palan ve eer urup binen
idi,
Ve sra ve cmsa yk uran idi,
Ve baytala eei ekp katr kulunladan idi,
Ve pars ve tz ve zaarlar birbirlerine ekmek ile
gn-gn tara ve tulalar ve azaan yitler hsl etken kii
idi,
Ve ala ve bala yitken tzler ile av avlamak bu
Tahmres bandr kim fen yurd buna dahi kalmad,
Ve lt- silh maklesi nobut ve kl ve haner ve
bak peyd etkendir.
Ve Trkistn'da Yesu ehrini ve bristn ve
cmle Trkistn' bin etkendir. Rahmet-i zd bol-
gandr."
______________________________________ 294
dey buevsflar cmle cel hatt- Makl ile seng-i
mezrna yazmlar. Hakk ki sikkeyi mermerde
kazmlar.
Tatar hnlarn ecddlar ziyretin beyn
eder
Ziyret-i Toluy Hn: Bu Sary ehrinde bir
sermed sivri kubbede medfndur, amm kabri ol kadar
nehr-i Edil kenrnda,
Ziyret-i Taar Hn, yannda babas Menkirtim
Hn: kisi bir kubbe-i lde medfnlardr. Bu merkm
hnlar cmle Cingiz Hn evldlardr, cmle slm ile
merhm olmulardr, amm Heng h ve Tahmres
hlar mukeddemlerdir.
Bu ehr-i Sary cmle selef hnlarnn tahtghlar
bdn imi kim apar at ile bir gnde [bir bandan] bir
bana yetiilir imi. Bunda olan imret-i ibret-nm-y
bin-y kisrlar ve kbb- ller var kim Msr diyrnda
sne ve svan ve Sdn eyletlerinde yokdur.
Der-beyn- sebeb-i harb-i ehr-i Sary
Sene 690 trhinde Tohtam Hn shib-hurc olup
hull-mezheb olman vilyet-i Krm'da slm ile
merref olan zbek Hn zre Tohtam Hn be kerre
yz bin askerle Krm cezresine varup zbek Hn bi-
emrillh mnhezim olup elin vilyetin Tohtam Hn
gret harb u yebb etdinden zbek Hn doru
Timur Leng Hn'a iltic edp Timur- pr-zor Hn dahi
zbek Hn'n htryn Mver'n-nehir'den kerre
yz bin Mool ve Bool ve Kaytak ve Lezgi ve Legzi ve
Trk Trkmn ve Terekeme ve aatay kavmi asker-
leriyle Tohtam Hn- hullnin ehri olan bu Sary
kurbunda iki leker birbirlerine karlup ve katlup
tarafeynden nie ker[re] yz bin hadeng ve sehm-i
kazlar atlup hikmet-i Br yr klup Tohtam Hn
mnhezim olup iki kerre yz bin asker dendn- t [u]
tr-i kemndan gep bakyyet's-syflar nehr-i Edil'de
gark olup ehr-i Sary' Timur Leng Hn harb u yebb
edp ol zamndan ber zikr olunan kadarca bdn
olur.
Badehu Timur Hn zbek Hn ile Krm'a gelp
yine zbek Hn'a Krm' ihsn edp Krm' zbek
Hn amr etmee balar. Timur Hn da nehr-i z'y
karu gep Kazakistn' ve Leh ve Krakovistn' ve
Maskovistnlar nehb gret ederek det-i Kpak'dan
slimn gnimn Mver'n-nehir'e gider. de ehr-i
Sary'n harb olmasnn asl budur.
Ve zamn- Cingiz Hn bu det-i Kpa'n, yan
Heyht sahrsnn etrfnda yz yetmi pre ehr-i
azmler var imi. Hl harbeleri ilerinde Kalmk
hlarndan Tays h ve Moyinak h ikier kerre yz
bin keeden obalaryla konup gerler. Cmle bu
ehirleri Timur- pr-zor Hn harb etmidir.
Ve bu det-i Kpak'da Bedepe nm mahalde bir
yma depe zre bir kaln mermer amd- mnteh var.
Bunu Timur Hn almet in ihds edp cemi harb
etdii ehirleri ve kl- metneleri ve on sekiz aded
pdihlar mut [u] mnkd ve emrine rm edp n
sra on sekiz pdihlar etek der-meyn etdirp yayan
konakdan konaa yayan yrtd pdihlar esmlarn
ol mezkr amda yazm. Amm zerbycn h Uzun
Hasan h' yayan yansra yrdp konakdan konaa
mushebet edermi, an dahi eyle mermere kazm.
Ve knn- pdih isteyen ve her kavm [] kable-
nin hayvntlarna tamgalar nak isteyen cmle ol
amda varup seyr [] tem edp lzm olan tamgalarn
nak alrlar ve knnnme-i Timur Hn' grrler. Ve
Timur Hn'n hasb [] nesbleriyle bir aataysi lisn ile
hsn-i hatt mhr hatt gibi zemn kazlmdr. Ve cemi
merkadlerin atebe-i ulylar ve seng-i mezrlar zre her
kabir shiblerinin sinn [] slleri ve cmle [171a] hayrt
u hasentlar ve'l-hsl hl-i haytlarnda her neye mlik
ise ve ne iledi ve ne kii idi cmle mezrlar talarnda
yhd hayrtlarnn der-i dvrlarnda cel hatt ile mas-
trdur. Bir acib kavm-i anklar imi.
Badehu bu ehr-i Sary'da hkiminde ihsn [u]
inmlar alup ve Maskov elisine be bin tfengli asker
imdd verp nehr-i Edil'i gemiler ile karu tarafa krk
yedi mlde ubr edp nehr-i Edil kenrnca cnib-i garba
(---) sat gidp sahr-y Heyht'da iddet-i itlar ekp
ve ibret-nm sr- kadmler seyr edp,
Evsf- vilyet-i bdn kavm-i Hedek-i
Snniyn
Nehr-i Edil'in yemn [] yesrnda nie kerre yz
bin keeden obalar ve keeden cmi ve medreseler ve
keeden mekteb ve dru'l-kurrlar ile sahr-y Heyht
hayme ve hargh br [u] bnghlar ile zeyn olmu gy
bir vilyet-i azmdir. Ve bunlarda olan hayvnt ve
arabalarn hisbn Hud bilir. Eliyi Alban nm bir (...)n
kerine kondurdular. Hakri (...)bay kiinin kerine,
yan arabalarna kondurup ol gece te kenrlarnda cn
sohbetleri etdik.
..................(6 satr bo)....................
Der-dsitn- lisn- kavm-i Hedek-i ec-i
mminn: Geri cmlesi Maskov lisn kelimt
ederler, amm baka bir gne lehe-i mahssa-i
stlhtlar vardr.
..................(3.5 satr bo)....................
Bu kavm-i Hedek yurdundan kalkup yine nehr-i
Edil kenrnca cnib-i garba gidp iki gn kmil
Hedekistn'da konup gp nc gnde,
Der-beyn- imret-i vilyet-i Kazan- dr-
gziyn
M-tekaddem bu dahi Cinkz Hn'n tahtgh imi.
Nie mlkdan mlka kalm. Hl dest-i Maskov'da
bir dru'l-mlk-i menhs olmu. Nie bin aded hn ve
cmi ve imret ve mescid ve medrese ve tekye ve
hammm ve dekknler ve bezzzistnlarn kbblar ve
______________________________________ 295
tk-i kisrlar ve kalar rygn durur. bret-nm-y
acibt [u] garibtlar okdur. Hl bin kadar saz ve
kam rtl evleri ve yigirmi aded dyr- kenseler ve
yedi aded mescidleri var, zr bunda dahi kavm-i Noay
ve kavm-i Hedek mselmnlar okdur. Ve alt yz
kadar dkknlar var.
..................(2 satr bo)....................
Amm Kalmk havfinden ol gece cmle atlara
geen seneden kalma len nm otlar yedirdik. Bunun
dahi hkimi Maskov kral tarafndan Zakrya nm vezr
on bin Mujik keferesi ve Hedek kavmi askere mlikdir.
ehrinin zemni (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---)
Bunda dahi b u be yokdur. Lkin mebbek
bostnlar okdur. Bu diyrlarda arb olmaz. Cmle
kefereleri rak ve horilka ve pivo [ve] med nm mskirt
merbtlar ierler, amm kavm-i Hedek yine at etleri
yeyp boza ve kmz ve talkan ve yazma ierler.
b [u] hevsnn letfetinden mahbb u mahbbesi
gyet okdur. Ve cmle k perestlerdir. Eer merd
zenlerinin esbblar ukadr. Balarnda cmle
kalpaklardr, amm Tatar brkleri gibi deildir, bir gayri
tarz- surh kalpak geyerler. Eer kavm-i Hedek'in ve
millet-i nasr-y Maskov'un avretlerinin yzleri ak
gezerler.
Bu ehr-i gz[iy]n dahi iklm-i sbiden olup vakt-i
gurb [171b] atlara yem asup aham namzn kldk.
Atlar bir satde yemi yediler. Biz dahi tam yeyince
vakt-i fi olup sabh oldu. Ve bir sat olmadan gn
dodu. Ve'l-hsl cemi gecesi drd sat ve bir eyrek
oldu, zr iklm-i sbiin vasatdr. Geri tl- nehr
vardr, fitb- lem-tbn sir vilyetlerdeki gibi tb u
tvn yokdur. Hamd-i Hud bu Kazan- gziyn ehrine
gelmek ile yedi iklme kadem basup seyhatde hissemiz
olmu oldu.
..................(1.5 satr bo)....................
Der-ziyretgh- ehr-i Kazan: Vilyet-i
zerbycn ki ehr-i Tebrz-i dilvzdir, ann kurbunda
bir kubbe iinde medfn olan Mehemmed m-
Gzn bu ehr-i Kazan'dan olmak [ile] enbet-i
Kazan'dan galat m- Gzn derler. Vlidesi olan
Helam Ban nm htn bu Kazan'da pip yatr. Andan,
Ziyretgh- ehinh Menehr {ibn Hueng
ibn Eyre ibn Ferdn}: rn u Trn ve Semengn ve
Laristn ve Moltn pdihlarndan bir ulu pdih-
kiver-ke ve ad-k idi. Bu Menehr Hazret-i Nh'a
mn getirp gemiye girenlerdendir. Hazret-i Ms'ya
dek muammer olup ana dahi mn getirmi ulu
pdihdr kim yz yigirmi yl pdihlk edp yedi yz
sene muammer olmudur. ehr-i Kazan'n hricinde bir
knbet-i ahzar iinde medfndur. Seng-i mezrnda
mddet-i mr ve mddet-i saltanat cmle tahrr olup
hakr andan ahz edp tahrr etdim. Ve bu Menehr ile
Sm u Nermn ve Zl u Kstehem hem-asr olduklar
ecilden evldlar Menehr yannda yatup kendleri
Heyht sahrsnn kblesi cnibinde Irk- Ddyn ehri Andan cmi-i Alatr Hn eyle bir mabedgh-
hricinde medfnlardr. Ve cemi lt- silhlar ser-i cihndr kim letfet zarfetde misli yokdur. Hatt
plar ularnda kim olan amd- mntehlar zre std- mhendis bu mezgide var makdrun sarf edp ol
amd-misl deste-b kblar ve salklar ve grzleri benn-y bn bu cmide tasarruflar etmi kim atlas-
cmle maslb durduu blda mastrdur. Andan, felekde eyle bir krgrlii bir dlger-i mimr- selef et-
Ziyretgh- shib-kran- rn Tr ibn memidir. Hemn mihrb ve minberi Anatolu
Ferd[]n h: Bu Tr dahi babas Ferd[]n ile Haz- eyletinde Afyonkarahisr'nn yukaru [172a] kaya zre
ret-i Nh'a mn getirp ket-i Nh'a svr olup T- olan i hisrn cmii mihrb ve minberi gibi gy bir
fn- Nh'dan hals olanlardr. Andan sonra bu Heyht murassa mihrb ve minberdir.
sahrsnda Tr tensl bulup nie yz yl muammer Hulsa-i kelm bu Alatr ehrinde olan cevmi,
olup pdih- rn [u] Trn olup bu ehr-i Kazan'da mescid ve medreselerin evsflar tahrr olunmak mu-
Menehr kurbunda medfndur. Ve bu Tr h'n olu hldir. Amm el-hkm lillh byle cmi-i mnev-
Zdm'dir, ann olu Peengdir, ann olu Efrsiyb'dr, vereler dest-i kfirde kalup yetmi yedi aded cmiler
amm Zdm ibn Tr babas cenbinde medfndur. hl deyr-i Meshiyye olup yn- btl- s ederler,
Ziyretgh- Peeng ibn Tr: Bu dahi Kazan amm minre ve mihrb ve minberleri cmle murassa-
ehr[i] hricinde sdedir. Andan nie ziyretler ve nie misl durur.
bin sr- acbe ve garbeleri seyr [] tem edp yine Hl bu ehir ire alt bin aded saz rtl dr-
ehr-i Kazan'dan garb ile yldz rzgr mbeynine bir menhslar ve alt yz aded dkknlar ve yedi aded
gn bir gece yine Heyht sahrs ire kavm-i Hedek hnlar ve aded hammmlar ve yedi aded Hedek
obalarn tem ederek gidp Kalmk Tatarlar havfin mescidleri var. Lkin ikre ezn okumak memndur,
dahi ekp, amm cemat ile namzlarna mni deillerdir.
..................(1.5 satr bo)....................
Der-fasl- vilyet-i Cinkz Hn batr, yan
Bu ehr[i] dahi seyr [] tem edp yine cnib-i
ehr-i shib-krn Alatr
imle bir gn gidp,
Be-kavl-i mverrihn- Tatar bu ehri bade't-Tfn
ibtid bin eden rec h ibn Ferdn bin edp badehu Evsf- tahtgh- Ferdn Hn,
Cingiz Hn py- taht edinp amr etdi. Badehu Hulg yan bin-y kala-i Balu Hn
Hn harb etdi. Badehu Alatr Hn ibn Aykulp Hn
amr edp badehu Tohtam Hn tahtgh edinmiken btid bnsi be-kavl-i mverrihn-i Tatar Ferdn
Timur- pr-zor Hn Tohtam Hn' mnhezim etdikde Hn bade't-Tfn- Nh Neb gemiden kup bu
bu ehr-i Alatr' dir ender hayf u dir harb edp vdleri beenp kendye mesken [] mev edp bu
badehu Maskov kral fursat bulup bu ehr-i Alatr' amr ehr[i] bnyd eder.
eder. Hl dest-i Maskov'da sehel mamrsi ehirdir kim Badehu Cingiz Hn evldlarndan Balu Hn nm
baka vezri var, on bin askerle hkm eder, amm bir shib-krn- zamn bu hk-i pkin b [u] hevsndan
askerinin nsf Mujik Kazadr ve nsf Hedek ve hazz edp kendye bir cy- mens olmak in bir kala
Yaman Sadak askeridir. Bunlar Kalmk ile sulh edp in eder kim netce-i kelm bu hakr Evliy nm pr-
karda olmular, yan barmlar. ehir ire Kalmk taksr atlanup bir gnde kalay gc ile devr etdim. Geri
Tatarlar girp bz[r]lk ederlerdi. Nemse ve Alman ve sfa ve Filimenk kfiristnlarnn
Bu ehr-i Alatr'n ekl-i zemni: Yine Heyht kalalar gibi sedd-i Yecc-misl metn ve mstahkem
sahrsdr, amm nehr-i Etil'den bir merhale yer bad bir kala deildir. Hemn yaln kat dvrl ve bir satde bir
vsi emenzr ve llezr mahsll fezda b [u] hevs kapulu ve her fiilde(?) birer kulle-i azmli kala-i kebrdir
latf mahbbe Mujik kavmi kzlar var kim gy bn-y kim bir gnde devr etdik, lkin admlamadm, zr at ile
cihndrlar. Amm bu diyrn iddet-i its edd olmak bir gnde devr olunan sru bu hakr piyde revi ile nice
ile halk ok libs ve krkler geymek ile mahbb u mah- admlaym.
bbeleri cmle ksa(?) ve br ekil grnr. Bu dahi nehr-i Edil kenrnda hkm-i Maskov'da
Ve bu ehir dest-i slm'da iken bunda olan gn- baka banlk kaladr kim on bin Mujik Kaza ve on bin
gn musanna cmiler var kim diller ile tabr ve Hedek Tatar ve bin kadar Kalmk Tatar askere mlik
kalemlerle tahrr olunmaz. Gn-gn sralar ile kaladr. Cmle yigirmi drd satde yigirmi drd kapusu
murassa-var bin olunmu serv-i seh-(gn-)vr minre-i vardr. rs-y bzr ol kadar mzeyyen deildir,
sermedleri var kim her bir cmiin vasfnda lisnlar amm kense ve manastrlarnn imretleri ak olsun zr
ksr ve kalemler ksirdir. Hatt bu hakr bir cmiin Balu Hn Gz asrnda bu kenseler cmle cevmi ve
kapusu nnden gzer ederken kapusuna nazar etdim, mescidler imi.
gy nie yz bin ahcrt- z-kymetler ile mebn bir Bu ehri dahi Timur Hn harb [etmidir]. Hatt
derveze-i ldir kim imn- nazar ile nazar edenin kavm-i Hedek bu ehir ire bir cmi olan kiliseye Hzr
merdm-i ddeleri hrelenir. Gy ehr-i Sivas'da yakkan Alay yakkan mezgiti derler, yan Hazret-i Hzr
Klarslan h medresesi bbna mbihdir. tee yakd ve Allh yakd cmi derler. Balu Hn bu

______________________________________ 296
cmii yz ylda tamm edp gy rd-i behit imi. Ol
asrda kavm-i Tatar Kabe'ye gitmez olup "Bu cmi
Kabe'dir" dey bunda gelp ibdet ederlermi. Tlen ve
arzen biner admdr.
Amm kala tarasnda baka bir kaladr. Kaan
kim Timur Hn bu kala-i Balu Hn' harb etdikde bu
cmie kyamayup alkor. Hemn Hazret-i Hzr aleyhi's-
selm meer Timur askeri ire imi, hemn al melei'n-
ns zhir olup "Mekke-i Mkerreme'den gayri Kabe
olmaz" dey bu cmi-i nru ihrk eder. Msin olan
kavm-i Hedekler Tatarlarndan(?) grdklerinden
rivyet ederler.
Zr Timur, Yldrm Byezd Hnmz zamnnda
karb'l-ahd olup Timur'a yetimi Hedek Tatarlarnn
iki yz yanda muammer olmu Tatarlarn lisnndan
istim edp bu cmiin ihrk olmasn tahrr etdim.
Amm vh ve vh ve vveyl kim byle kazm- nazm-
cinn- kh misilli cmi-i kebr ihrk olup nr iken
muzlm olmu. Amm yine byle iken bu cmiin
endern brnunda olan env fsskr mukavvim
mahkk kr- mermer-br ve gn-gn ruhm- ibret-
nmn- makk bir diyrda yokdur. ll Msr-
ndireti'l-asrda Paa Sary civrnda Sultn Kalavn
cmiinin ry- dvrlar ola. Hakk ol kr- musanna
dahi bu Balu Hn cmiine mudildir. Ve nie cev-
miler dahi bu Balu Hn'da hl kense-i Meshiyyelerdir,
amm yedi aded hnlar ve aded hammmlar ve yedi
bin kadar saz ve toprak rtl evleri var.
Ekl-i zemn-i ehr-i Balu Hn:
..................(2 satr bo)....................
Der-beyn- ziyretgh- ehr-i Balu Hn: Bu
ehir kblesi hricinde bir emenzr pte zre,
Ziyret-i shib-krn Ferdn Hn: Mverrihn-
Arab bu Ferdn'a Eb't-Tatar derler, zr Arabistn ve
Mekke ve Medne ve Bahr-i Kulzum sevhillerinde ok
seyhat edp andan bu sahr-y Heyht'da kala-i Balu
Hn'n zemnin ibtid amr etmidir. Be-kavl-i
mverrihn Hazret-i Nh'a mn getirp Tfn'da ket-i
Nh'a girmidir. Be yz yl muammer olup Hd Neb
aleyhi's-selma yetimidir. Ve m- erfden Kabe'ye
Tfn'da gib olan Kabe yollarn bu amdr. Ve
Hazret-i Nh ile Kabe yerinde olan Beyt-i Mamr yerin
bunlar Hazret-i Nh ile tathr edp Kabe yerin ayn
etmilerdir. [172b]
Ve m- erf yoluyla Kabe-i erfe giderken Hd
Neb ehri vardr. Bi-emrillhi tel kar- zemne
gemidir kim baz sr- binlarn temelleri gle
nzrdr. Gren kimesnelere pde deildir. Bu ehri
Hd Neb amr ederken bu Ferdn rgatlk edp Hd
Neb ile ehri bile yapdndan Hazret-i Hd bu
Ferdn'a "Tatar olun alan olsun" dey du
etdiinden du-y Hd Neb kabl olup ol sene
Ferdn'un bir evld vcda gelp Hazret-i Hd ol
gulma Tatar dey isim koyup barna basup,
"Benim man olum olup evldlar cihngr olsun"
buyurup Tatar gulmn bana Hazret-i Hd kend
______________________________________ 297
arakyyeyi Tatar'n bana kodu. Dahhk- Mr ile
Demirci Kve cenginde ol arakyye-i Hd Neb gib
oldu, derler. Bazlar hl n pdih haznesindedir,
derler.
Ez-n-cnib Ferdn Hn shib-krn- zamn olup
Hd Neb bin etdii ehr-i markun hricinde
Ferdn-i shib-krn almeti olmas in bir amd-
mnteh dikmidir, hl yol zre durur. Murd eden
hccclar varr grr. Kf hatta mbih bir gne hatlar
kazlm ve nie yz gne sret-i timsller yazlmdr
kim ehl-i hikmet ve erbb- marif bu sretler rmz u
knzdur kim devr-i kymete dek gelecek pdihlarn
ve gelecek kavmin ve cemi gelecek mahlk- Hud ile
tasvrleri amd zre yazlm ve kazlm durur, ibret-
nm-y azm amd- bldr. Hemn slmbol'da Avret-
bzr'nda kim olan musavver dikilita gibi amd-
sermeddir.
Ve bu Ferdn'un Hd Neb dus berektyla
Tatar olundan sonra on bir olu olur.
Evvel biri Tr'dur, ann olu Zdm'dir, ann olu
Peeng'dir, ann olu Efrsiyb'dr.
Ve Ferdn'un bir olu dahi rec'dir, ann olu K-
eng'dir, ann olu mezkr Menehr'dir kim Macar
kavmi ecdddr. Ve bu Menehr'in Macar mrted olan
Menr'dr kim Menr'dan galat hl Macar derler.
Tc- Heng h bu Menr'dan nie ele girp hl
Nemse sr elinde kalup gorona ve korona ve manlifke
ve kallevine derler. Hatt l-i Osmn'da kallev sark
nm andan kalmdr.
Ve Menehr'in bir olu dahi Ejder Ban'dr kim
Erdel Macar olmudur.
Ve bir olu dahi Nig Yejdir Ban'dr kim Orta Macar
olmudur.
Ve bir olu dahi Kurs Ban'dr kim Kaa Macar
olup Menr olan, yan drd karnda Macar olan bu
Menehr evldlardr, amm Kurs Ban olan Menehr
olu cmleden ec ve rey-perver ve dilver server-i
hnerver olup ehirler amr etdi. Hl Kurs nm Macar
ann evldlarndandr.
Ve Ferdn'un bir olu dahi Selm'dir, ann olu
Gv- sfehn'dir, ann olu Karp Pehlivn'dr.
Bunlar cmle oul oula ve nebrezdeler bir yerde
kala-i Balu Hn'da gy Msr'n ehrm dalar gibi
kmler altlarnda medfnlardr. Ve selef pdihlar
kabirlerinin seng-i mezrlarna cmle ahvltlaryla
mddet-i medde mr-i girn-myeleri ve mddet-i
saltanatlar ve imret etdikleri ve feth etdikleri dr-
diyrlar cmle tahrr etmiler. Hakr dahi andan ahz
edp bu mecma-i msevvedtmza tesvd eyledik.
..................(1.5 satr bo)....................
Bu ehr-i Balu Hn' dahi seyr [] tem edp yine
nehr-i Edil kenryla taraf- imle bir gn gidp yine
iddet-i an ekerek Mujik kfiri iinde gidp,
 Evsf- vilyet-i kfiristn kavm-i ehr-i
Mujik
M-tekaddem Cingiz Hn asrnda Ulu Noay ve
Yamanca Noay ve dak Noay ve Urumbet Noay ve
nie yz aded kavm-i Noay bu ehr-i azmde ve sahrs
olan Byk Heyht'da skin olurlar imi. Timur Hn
gelp harb edp Maskov kraln dahi mut [u] mnkd
etmee murd edindikde grd kim gecesi kall iki
satden egilli vakitde sabh olup Hak Tel'nn be
vakit farz eyled yats namznn vakti yok,
"Bu diyrda ne krm vardr" dey Monla
Nasreddn-i Akehr ve (---) (---) ulemlar ile
1 ile halayup pilav olacak mahalde salt- fecr olup namz
nass- erfi hkm zre ayn- kibryla
mvere ederken bir Tatar gelp "Hnm Edil suyu bu
gece kstad", yan dondu dey haber getirdikde hemn
Timur Hn nehr-i Edil'i buzlap sn vech ile ubr edp
gerye dnd. Bu Mujik ehrinden ieri Maskov'a
girmedi, dnd ve gitdi. Amm bu ehr-i Mujik dahi
nie zamn muattal yatup badehu Maskov krallarndan
Serbaniska nm kral- dll amr eder.
Ekl-i zemn-i ehri: Nehr-i Edil kenrnda
bender ehir iskeledir.
Evsf- nehr-i Edil: Blda mevsfdur. Amm bu
ry-i [173a] arz yedi dery ortasnda yz seksen yedi bin
ml ihta eder bir cezr[e-i] dny-y muazzamdr. Bu
dny ire Cenb- Allh bu nehr-i Edil gibi nehr-i azm
halk etmemidir. Baz yeri krk elli ml ve baz dar
boazlar (...) otuz mldir.
Bu Mujik ehri iskelesinde azm gemiler var kim her
birine ikier bin dem sar. Bunlar n Fafr ve
Kozak ve Terek ve Kozak vilyet-i zenna gidp gelir
ketlerdir. Azm toplar var. Dmanlar kavm-i Fafr
ve kavm-i Mujik ve mslimler imi. Anlarn da gemileri
var imi, amm bunlarn kadar byk gemiler deil imi,
amm kavm-i ec ve bahdrn olmak ile Bahr-i
[Har]ez'den nehr-i Cayk'a girp Maskov kral vilyetinde
iki ay kayklaryla gezp bu kadar ml- ganimler
alup yine slimn gnimn Kozak vilyetlerine gider-
lermi.
Ve bu Bahr-i Kulzum iki Karadeniz'den byk bir
dery imi. Krk gndr kim sevhillerinde kat- menzil
ve tayy- merhil ederiz, dahi bir nihyeti kenresini
grmedik. Asl bir bahre ittisli yokdur, hemn baka bir
derydr. Hud bilir kim diren-mdr etrfn get et-
medim, amm Karadeniz'in cnib-i etrfn iki kerre devr
etmiimdir.
Ve bu Bahr-i Harez'de olan gemiler asl bizim
Akdeniz ve Karadeniz ve Bahr-i Ummn ve Bahr-i
Okyns ve Bahr-i Moltn ve Bahr-i Hindistn gemi-
lerine benzemez. Balar ve klar ancak havlesiz
gemilerdir. ki yanlarnda minre kalnl hasrlar vardr,
zr bu derynn azm frtnalar olur. Demirkapu'dan
1 Kur'n, l-i mrn 159; "(Yapacan) iler hakknda onlara
dan."
______________________________________ 298
binp vilyet-i Gln'a ddmzde ekdiimiz
frtnalar hakr bilir.
Ve bu (ve bu) ehir(i) yine Heyht iindedir ve hl
Maskov vezri hkmnde yigirmi bin Mujik keferesi
lekeri ve on bin Hedek asker kulu vardr.
Cmle yigirmi aded kiliseleri m-tekaddem seltn
cmiler[i] imi. Cmle ikier ikier minreli ma-
nastrlardr. Ve elli kadar mamr Hedek kavmi
mescidleri vardr. Bu ehirde yedi gn meks edp
drder vakit namz klardk. Bu diyrda asl yats namz
klnmaz, zr[] vakt-i salt- er-i erf zre yokdur.
Hemn pirin pilav suyun kaynadup pirincin salup ya
klnr. Yats namznn vakti yokdur. eb-i yelds cmle
bir buuk sat ve derece ve iki dakkadr.
Hakr nie kerre rub dire dutdum. Tl- nehr
yigirmi iki buukdur, ziyde tefvt eder, amm gnein
harreti olmayup rz- reni hemn vakt-i fi gibi
olur.
Ve k gyet edd olup ecrt- msmirt gayri
drahtistndan sd ve kavakdan gayri ecr yokdur,
amm mebbek bestnleri ve mezratlar okdur.
Amm sehelce mutaassbca olduumdan hd-
dmlarmla salt- y cematle kldm ulem-y
Hedek grp men etdiler.
"Ulem-y mtekaddimn-i mctehidn bunda gelp
vakt-i y bulamayup yats namzn klmayup kitblar
telf etdiler" dey nie yz mcelled kitb-
mutebertlar hakre gsterp hr- kr ben de
tevbiimle nie zamn salt- y klmayup latfe ile,
"Tuh ne gzel vilyet olur, hakk ki kalacak
vilyetdir" dedim. Baba Halhl refkim eyitdi:
"Behey mnm, ite elhamd lillh, yats namz
klnmaz diyra geldik. Bir dahi u sabh namz
klnmaz vilyete dahi gidebilsek h cnm sabh namz
vah cnm fi namz" dey latfe etdiler.
Hakk ki mr-i nzennimizde bir dahi bu diyr
grm olduk. Amm bu ehr-i Mujik'de dr[d] be
kerre yz bin mmin ve muvahhid pk ve msellah
Hedek kavmi vardr. Anlar dahi asl yats namzn
klmazlar. Bu diyr kavm-i Hedek ve kavm-i Noay'n
nie gne eli dutmudur. Hatt biz bunda iken,
Der-ze-i dstn- dostn- ceng-i azm-i
kavm-i Hedek b-cidl-i kfir-i Meskv ve
kavm-i Mujik
Hemn bir gece bu ehr-i Mujik'den iki kerre yz
bin kavm-i Hedek gib oldu. n vakt-i sabh olup biz
dahi hareket etmek sadedinde iken vilyet vezri bizim
refkimiz olan eliye gelp kendye bir tel olurmu,
cmle szlerin pern sylemee balayup biz de
hareket etmeden ferat edp kaldk.
Ol n tara ehre kdm. Bir Hedek mselmn
kalmayup ehr-i Mujik'de hemn kefereler kalm. Her
kefere semmr ve zincb krkleri ve balk dileri ve gayri
metlarn hfz etmee baladlar.
 An grdk, ertesi gn vakt-i seherde iki kerre yz
bin Hedek kavmiyle nie kerre yz bin Maskov kffr
ceng ede ede bizim mihmn olduumuz Mujik ehri
nne gelp yine bir ceng-i azm ederek t vakt-i
seherde kffrdan bir cn hals olmayup cmle Hedek
kavmi gemilere svr olup Alatr vilyetine gep "l-i
Osmn'a kul gideriz" dey bir gn bir gece cmle ehl
[173b] [] ylleriyle sahr-y Heyht'da ho-nin olup
kaldlar.
Amm Mehemmed Geray Hn mazllk vartasna
uramasa bu Hedek kavmini Azak kalas altnda Alt
Sutunu nm yere getirp anda skin etse gerek idi. Eyle
olsa henz Azak vilyeti Maskov ve Kalmk'dan emn []
emn olurdu. Meer bu tife-i Hedek'i Maskov kralnn
olu bunlar iki kerre yz bin asker-i cnb ile gelp
talava urup gret etse gerek imi, zr bu Hedek
kavminde olan at ve de[ve] ve sr ve koy bir pdihda
yokdur.
Bunlar dahi Yamanca Noay'dan ve eli He-
deinden haber alup ol gece atlanup gib olmalarnn
asl ol imi. Bir sahrda kralzdeyi konmu bulup ale'l-
gafle basup bu kfir silhlarna davranmadan kffra bir
kl- Hedek ururlar kim bir kralzdeyi katl ve bir
kralzdeyi esr ve aded vezrlerin bend-i zencr edp
ceng ede ede bizim olduumuz Mujikkirmn'a gelp ol
gn nehr-i Edil'i karu tarafa tmelerinin asl ol imi.
Bu kavm-i Hedek'in aceb atlar ve yahi kerevke
zrhlar ve ucu sivri Mhn vilyeti kllar ve yah vil-
yet-i Mzendern tfengleri ve yahi vilyet-i rz ve
Gln'n tr kemnlar ve yahi kalkan ve snleri
vardr. Cmle konar ger kavm [] kabledir. lerinde
Ddeniyn'dan iki nefer ehzdeleri vardr ve ulemlar
gyet okdur.
Ve eb [] rz Kalmk ile ceng ederler, zr gyet
ec ve tvn zor batr yiitleri vardr. Yz bini tfeng-
endzdr ve yz bini kemndrnlardr. Ve alt aded h
toplar vardr. Hatt bir ehzdeleri Mujik ehrinde
hakre gelp eydir:
"Amn el-amn ey gzde-i leker-i l-i Osmn,
bize bir yeil alem ile birka bin asker gelp grsn(?) u
Maskov vilyetine yaylup duran mmet-i
Muhammedlerimizi karup u Heyht sahrsna
grp size Maskov vilyetin feth edp Heyht
sahrsndan on iki aded Kalmk pdihlarn kaldrup
Aza' ve Krm' Kaza'n ve Kalm'n derdinden hals
edp sizin slmbol'unuza Karadeniz ile say ya
akdalm. Ve her yl nie kerre yz bin koyun pdih
kayserin matbahna ya ve koyun gnderelim" dey
yalvardlar. Hemn bizimle olan eli keferesi eydir:
"Saknn bunlar Aza'a koman. Azak Kazayla bir
olup Aza' elinizden alrlar, zr bunlar eylik bilmez bir
kavimdir. Bizim bu kadar yz yldan ber
reylarmzken ide imdi isyn edp iki kerre yz bin
Hristiynlarmz krup bir ehzdemiz katl edp birin
esr edp ide Edil suyun karu gediler. Hele ben
pdihnza varrsam bu Kalmk in neler syleyim"
______________________________________ 299
dey eli gazab-ld olup kkredi. Ve grh grh nie
bin kavm-i Hedek nehr-i Edil'i geerlerdi. Bundan
sonra kffr bu Hedek'e bir sz sylemee kdir
olmadlar.
Amm dahi ieri Maskov vilyetinde olan Hedek
mselmnlarnn hisbn Hud bilir. Bunlarn fetret
isyn tuyn sebebiyle eliyle Mujik ehrinde kmil bir
hafta oturup zevk etdik.
Der-beyn- lisn- kavm-i Mujik: Geri bunlar
dahi Maskov gibi millet-i nasrdan ncl olup Maskovca
da kelimt ederler, amm bunlarn baka lehe-i
mahssalar vardr. Evvel
..................(2.5 satr bo)....................
Bu ehirden dahi kalkup yine cnib-i imle bir gn
gidp bir vsi fezda,
Pije Buzla: Bu Mujik lisnnca pije ke derler.
Gyet mamr kydr. Bunda Hedek kavmi cmle
gmler. Andan kalkup yine semt-i imle bir gn
gidp,
Pije Bohaa: Bu dahi mamr kydr. Meer
Hedek Tatarlar bu ky altnda Maskov askerine yetip
eyle krmlar. Sahr-y Heyht kfir lesiyle zeyn olup
shibi olan le-i murdrlar henz arabalar ile tarlard.
Andan yine bir gnde,
Pije Kohana: Bu dahi Mujik kydr.
El-hsl on yedi konak bu Mujik vilyetinde sahrlar
ire zeyn olan kleri ubr edp on sekizinci gnde,
Nehr-i azm Cayk: Bu dahi Maskov diyrnn
cnib-i garbsinde (---) vilyeti dalarndan gelp aylk
yollarda nie yz pr[e] ehirlere ve nie bin pre
kllara urayup bu dahi Bahr-i Harez'e (---) ehri
dibinde mahlt olur b- hayt nehr-i azmdir, amm
nehr-i Edil'den kkdr. Hatt iddet-i itnn
katlndan donmu idi. zerinden nie kerre yz bin
arabalar geerken hakr atlar ile karu byk Maskov
hkine kmil bir satde gedik. T bu mertebe arz
sudur, amm ne mertebe amk olduu malmum
deildir, zr buzlap olmu idi, yan donmu idi. [174a]
Amm nehr-i Edil'i gemilerle Mujikistn'a yedi satde
gemi idik. Krk aded frka olup Bahr-i Harez'e munsab
olduu merkmdur. Badehu nehr-i Cayk kenryla ol
gn cnib-i imle meyyl gidp,
Solup kirmn: btid bu dr- diyrda aadan kala
henz grdk, bir kk kaladr. Baka hatman ve alt
bin Kazak cnd- cnb vardr. Bunda yine kavm-i
Hedek grdk. Kense ve rs-y bzr azdr. Yedi
aded Hedek mescidleri var. Bunda dahi asl b u
be yokdur, amm (...) bu nehri kenrnda aalar
okdur. Bundan yine kalkup imle bir gn gidp,
Evsf- ehr-i azm ve menhshne-i kadm
kala-i (---)
Evvel ve hir Maskov krallarnn tahtgh imi.
Lkin Heyht sahrsna Kalmk Tatar geleli kral bu
tahtn braup nehr-i Cayk'dan karu tarafda yigirmi
konak ieri ehr-i tahtgh- (---) (---) gidp hl anda
karr eder. Cmle (---) aded taht vardr (---) ehirde (---)
nm sikkesi kesilir (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
(---) (---) (---) (---)
Amm bu ehr-i azmi gyet mamrdur. Ve sene
(---) trhinde Mehemmed Geray Hn'n esr etdii
eremet Ban bunda vezri nmna idi, amm imdi ban
(---) (---) nm pr-i mun bir kefere-i benmdr. Cmle
yetmi bin tfeng-endz lekere mlikdir, zr Kalmk
dmanlar okdur. Amm kalas gyet sarpdr. Nehr-i
Cayk kenrnda bir yaln pte-i l zre eddd ta
bin yukaru hisr var. Bir manastr anl nmyn
olup kala iine girmedim, amm aa hisra eli ile
konduumuzda i hisr ve aa kaladan bin pre top
atlup dmnlar etdiler. Meer ol gece zemherr gecesi
olup kffrn domuz krkn gecesi di imi, sabha dak
top ve tfeng dmanlar edp sabhisi eliye ziyfet-i
azmler edp bade't-tam Nemse srnn nmelerin
kapudana ve ba hatmana gsterp yzlerine ve
gzlerine srp hakre hayli tazmler edp seyhatimiz
ahvllerinden nie eyler sul etdiler.
Ekl-i aa hisr: Nehr-i Cayk kenrnda
(kenrnda) bir vsi sahrda ekl-i murabbadan tln
iki kat sevd- muazzam kirmn- azm bir kr- kadm
ehr-i atkdir. Cirmi on alt bin adm ihta eder. Krk
kapusu ve krk manastr ve yetmi kensesi ve yigirmi
alt bin saz ve indire tahta rtl menhshnelerdir. Bu
kalaya selmetle kavm-i Hedek'i komazlar. Kapularda
silhlarn braup girirler. Cmle kavm-i Hedek kala
hricinde obalaryla skin olurlar.
Ve cmle yetmi aded bzergn hnlar ve alt bin
dkknlar ve alt yerde hammmlar var. Amm ban
sary ol kadar mamr ve mzeyyendir kim diller ile
tabr olunmaz. Cmle maksreleri nehr-i Cayk kenrna
vki olmu. Amm bu ehrin dahi b u besi yokdur,
zr iddet-i its katdr. Ve bunu[n] dahi gecesi kasr ve
nehr tavl ve muzlim olmak ile bunda dahi yats
namznn vakti olmadndan salt- y klmazdk.
Bu ehirde hasb nesb ekilli erbb- marif
Maskov kefereleri okdur. Ekseriyy halk tccr-
fccrdr kim semmr ve zincb ve balk dii ve gderi
ve telatin frht ederler. Amm dkknlarnda avretler
oturup her ne metlar var ise frht ederler, ayb
deildir, amm mahbbu ve mahbbesine hadd [] hasr
yokdur. Cmle pk uka dolamalarnn yenleri ve
gsleri gm dmeli ve balar elvn kalpakldr.
Semmr krk ve nfe krk geyerler. Avretleri yine yz
ak gezerler.
Der-beyn- esm-i kefere-i Maskov:
..................(3/4 satr bo)....................
Esm-i zenne-i zniye-i Meskv:
..................(3/4 satr bo)....................
Der-beyn- lisn- kadm-i Maskov:
..................(1.5 satr bo)....................
Sene (---) trhinde Leh vilyetinde Rakofiolu
taburun bozup Leh vilyetinden Mehemmed Geray Hn
ile Maskov vilyetine sefere gitdiimiz sene Maskov
lisn mufassal yazlmdr, amm bu Heyht sahrs
semtinin Maskov lisn bu tahrr olunan elfz-
mhmeleleri byledir. Geri vilyet-i Maskov'un on
sekiz banlk yerinde on iki gne lisn istiml eder
kavm-i kesrlerdir, amm istim etdiimiz lugatlar
bunlardr ki tahrr olundu.
Badehu bu ehr-i (---) dahi seyr [] tem edp
banndan ihsnlar alup yine eli keferesiyle nehr-i Cayk
kenryla cnib-i garba gidp bir gnde,
Menzil-i Sorotakirmen
Nehr-i Cayk'dan azm gelmi bir gl kenrnda bir
sarp aa kaladr. Kda kymetde kalaya girp tze
cn bulduk. Bir sebk-rh kapudan ve hatman var, iki
bin askere mlikdir. Hikmet-i Br yr klup bu mahalde
[174b] Maskov kral tarafndan l-i Osmn'a bir azm
eli dahi gelp mukaddem bizimle Terek kalasndan
ber gelen kk eli bu elinin yannda muzmahil olup
kk eli byk eliye kethud olup Sorotakirmen'den
azm toplar atlup dmnlar olup on bin askeriyle
kalann endern [u] brnunda meks etdiler. Hakr
yanna varup grdkde Alman'dan ber Nemse
srna ve iki buuk ylda yedi krallk yeri get [] gzr
edp Erdel'e ve Eflak ve Bodan'a ve Krm Hn
Mehemmed Geray Hn ile Dastn pdihna gidp
ylda ekdiimiz lm- edid ve sergzet [] seren-
cmm nakl edp Nemse srnn verdii pasaporta
hattn gsterdiimde ayaa kalkup hatt yzne ve
gzne srp hakrden dnylar kadar hazz edp,
"Murd [u] mermnz bu diyr- muhtaraya gel-
meden maksdunuz nedir?" dedikde hakr eyitdim:
"nallh Maskov kral ehinhna gidp grp
vilyetin seyr [] tem ederim" dedikde eli eyitdi:
"imden ger siz bana rst geldiniz, hikmet oldu.
Bade'l-yevm siz bize lzmsz. Mukaddem bu
kardamz kk elilik ile l-i Osmn'a gitse gerek idi,
amm imdi gayri i zuhr edp ehinh kralm beni
byk eli tayn eyleyp bin kle envndan krkler ve
bir kle tahta semmr krkler ve bin ift balk dii ve
elli ift doan ve sunkur ve toykun kular ve iki bin ift
lal-gn telatinler ve bin kle dne semmrlar ve ift
beyz semmr krkleri ve ift siyh tilki krkleri ve
bir kantr emmme amberler ve nie bin gne tuhaf u
tefrklardan mad pdihnza yz kse altun ve
vzer ve ulemlarna ve gayri ser-i krda olan ayn-
kibrlara dahi gn-gn hedylar ile yz kse altun dahi
anlara gtrrm, zr geen gnlerde bizim
reylarmzdan olan Hedek kavminin yz, yz elli bini
bizim kralmzn bir olun ldrp ve bir ehzdemizi
esr edp Edil suyun karu Heyht sahrsna gep
Osmnl hudduna girp kaldlar. Biz de zerlerine
asker ekp varup sava eylesek Osmnlyla sulha
muyir i eylemi oluruz. mdi imdi bu kadar hed-y

______________________________________ 300
tuhaflar ile Osmnlya gidp ehzdemizin lein ve esr
olan istemee gideriz. Besbelli siz Osmnlnn bir vci-
b'r-riy kimesnesisiz. Ben sizin gibi demi gkde
ararken yerde buldum. Elbette kralmza gitmeden fri
olup bizimle kala-i Aza'a andan Devlet-i Osmnlya
bile gidp nie nie ilerimize dellet edp hizmet-i
ehinhmzda bulunup kraldan ziyde ltfumuz
grrsz" deyp hakre riclar etdi. Hakrin de cnna
minnet amm,
"Yok elbette krala gidp Nemse kralnn ma-
habbetnmesin verp ed-y hizmet etmi olurum"
dediimde,
"Yok elbette ben sizi koyvermem cnm" dey
hakrin boynuna sarld ve tercmn olan kefere dahi
ziydesiyle ric edp,
"Elbette siz bize Edirne'de ve slmbol'da lzmsz"
deyp hakre pein bir kse ake ve yz altun ve bir
kat esbb ve kdr dey bir semmr srt krk ve iki at ve
hddmlarma da birer kat esbb ve birer clkava ve
krkler ve ellier mmessek altunlar ve refklerimiz olan
dervnlara dahi hem-nn eyle ihsnlar edp
seyishnelerimizin yklerin arabalara tahml etmek in
araba ve iki araba meklt [] merbt ve hakre
binmek in bir hnto araba verp,
"Bu ihsn [u] inmlardan sonra bu k u kymet ve
erban ve zemherrde iddet-i ity ekmeden
kurtulma cn- azzimize minnet bilp derd-i ser
ekmeden hals oluruz" deyp Rm'a gidecek olup
cmle ihsnlar alup,
Maskov vilyetinde Sorotakirmen'den Azak
kalasna gitdiimiz konaklar beyn eder
Evvel sergzet [] serencmmz ne drz edelim.
Bu eli on bin askeriyle acele zre ehzdesin halsa
gidp on gn on gece Heyht sahrs ire ol iddet-i
ity ekerek, baz kirmenlere(?) konarak on birinci
gnde yine nehr-i Edil kenrna geldik, amm yine
Kalmk Tatarlar havflerin ekmee baladk.
Hemn eli ban- mdebbir on pre toplarn
arabalar ile ileri ve on pre h toplarn geri koyup at
ba berber gidp ertesi bir gn cnib-i imle gidp,
Menzil-i tabur- slm Trk Or'u
Bu mahalle Trk Or'u, yan Osmnl handak
denmesinin vech-i tesmiyesi oldur kim sene 976
trhinde Sultn Selm-i Sn asrnda Sokollu vezr-i
azamn rey [] tedbriyle Acem hndan intikm alup
irvn ve amk ve Demirkapu ve Bak kalalarnda
muhfazada olan zdemirolu Osmn Paa'ya ve
Hdm Cafer Paa'ya ve Calzde'ye ve Koca Ferhd
Paa'ya imdd ve mhimmt u levzmt gitmesi sn
olmak in Karadeniz'den gemiler cebehne gtrp
Aza'a gide, andan nehr-i Ten ile ayka gemiler nehr-i
Ten'in nehr-i Edil'e yakn yerine gemiler varup nehr-i
Ten ile nehr-i Edil'in mbeynleri bir gnlk, iki nehri
______________________________________ 301
birbirlerine mahlt etmek in Kefe paas erkes
Ksm Paa'y ve Krm hn Semiz Mehemmed Geray'
ve Eflak ve Bodan askerlerin cmle [175a] yz bin
kadar yer gtrmez asker olup bu kadar kerre yz bin
aded kazma ve tahta ve balta ve klng ve krek ve nie
gne mhimmt ve cebehne ve yz aded h toplar ve
gayri yz bin gne levzmtlar ile yz bin asker ile bu
imdi bizim konduumuz Trk Or'u nm mahalde
nehr-i Edil kenrnda asker-i slm meks edp ibtid
dmandan emn olmalaryn bir tabur- azm kazup
cmle askir-i slm girp nehr-i Edil'in bir kolun
kazmaa balayup kmil sekiz ay Edil ile nehr-i Ten'in
beynlerin kazup yemn yesrna dalar gibi handakn
trblarn ymlar ve nehr-i Ten'i kmil iki konak yere
dery gibi getirmiler. Hemn iki nehrin aras birbirlerine
kavumaa iki satden eksik yer kalmken hemn Tatar
kavmi bizim askere fs verp,
"Bu kda ve kymetde bu iki nehir birbirine ne
zamn karr ve ne zamn bundan gemiler gep nehr-i
Edil ile Bahr-i Harez'e varlr. Andan ne zamn derydan
Demirkapu'ya ve irvn'a ve amk'ya varlr" dey
askeri dll edp bir gn,
"Bire meded, zerimize dman geliyor ve kzl
kymet (...) geliyor" dey askere havf u hayet verp
cmle mhimmt [u] levzmt ve cebehne ve toplar
ve sir mhimmtlar bu Trk Or'u mahallinde braup
Ksm Paa feryd eder, kimesne ferydna ve ardna
bakmayup Heyht sahrsnda on gn on gece lgarup
Taman adasna gelirler.
Amm eer be on gn dahi kazlsa nehr-i Edil'in
bir frkas nehr-i Ten'e mahlt olup Azak'dan nehr-i Ten
ile azm gemiler girp nehr-i Edil'e varup nehr-i Edil ile
Bahr-i Harez'e girp andan asker-i slm'a her
mhimmt ve her zahre varmak sn olup donanma
gemilerimiz gitmek mmkin olurdu. Ve Gence ve irvn
ve amk ve brn ve Niyzbd ve Demirkapu ve
Bak ve Gln kalalar ve vilyetleri feth oldukdan sonra
kzlba- bed-ma ortadan kaldrmak sn olurdu.
Amm "El-abd ydebbiru vallhu yukaddir"1 Cenb- Kib-
riy'nn hikmeti var.
Amm bu kazlan Or'u tem etdim. Gy sakar
dereleri ve derk-i esfel gayylar var kim dem aa
bakmaa cret edemez. ki yanlar eflke ser ekmi
dalar gibi ylm topraklar var. Hl bu Or'un iinde
iri draht- mntehlar hsl olup baz zamn k kat
olsa bu handak iinde Kalmk skin olur.
Ve bu hafirden nehr-i Edil aksa Heyht sahrs
mamr olur. Hatt bu Or'da kalan cebehneyi Sultn
Selm-i Sn Sokollu Mehemmed Paa'ya detmidir.
Mehemmed Paa da Semiz Mehemmed Geray Hn'
Kefe kalas rssunda boazndan salb etdirmidir kim
Tatar' zabt etmeyp firr etmidir. Netce-i kelm, ibret-
nm-y temgh Or'dur, yan handakdr. Annin
bu mahalle Trk Or'u derler.
1 "Kul tedbir alr, Allah takdir eder."
 Bunu dahi seyr [] tem edp nehr-i Edil'i gerye
braup yine cnib-i garba bir gn sahr-y Heyht'da
gidp,
Menzil-i Sahr-y Heyhat: Anda arabalarmz
yanlarnda adrlar kurup yatdk. Amm ol gece ekilen
azb- elmi Hud bilir. Andan ertesi gn yine det-i
Kpak'da vakt-i asra dek lgarla gidp,
Evsf- sahr-y Heyht, mesken-i Klmak
kavm-i mhmelt
Hakk ki mhmelt melnt epelt haert bir
alay kavm-i npklardr. Bu tifeye Kalmak ve Kalmk
ve Klmak ve Klmah ve Klma, cemi mverrihn
bunlara Ben Asfer kavmi derler. Hatt kelm- cifr-i
Hazret-i Al'de: "Y bilde'r-Rey ve's-Solt ihzer an sri'l-
uyn min nefsihi"1 buyurmular.
Hatt Cifr-i Cmi'de dahi bu Kalmk hakknda ok
ey yazmlar, yan "Y bilde'r-Rey ve's-Solt"dan
murd- rmz "Y vilyet-i Rey halk ve y Solt Krm
halk, siz hazer edin kk gzl demden ki kendi
nefisleri kablesindendir, anlardan korkun" buyurmular.
Ve blda tahrr olunan hads-i erf:
pp grp
Mehemmed Geray Hn'n mushibi ve kazakdadr
dedi. Tays
2
hads-i sahhi in cemi mfessirn ve muhaddisn ve
ulem-y Tatar bu Kalmk hakknadr, demiler.
Hatt bu Kalmk kavmi yigirmi sene mukaddem bu
Heyht sahrsnda vcdlar olmayup cmle Noay
kavminin yz krk aded kableleri Heyht'da konup
gp cmle hsl olan say yalarn Taman adasna
getirp frht edp slmbol'da say yann bir vukyyesi
be akeye idi, amm bu Kalmk Heyht'a kadem basal
kavm-i Noay trumr olup say ya bahya kd.
Hsl- kelm bu kavm-i Kalmk meln tifedir
kim cemi halk bunlardan havf ederler. Hatt Maskov
kral gibi cihngr olmaa yakn bir kral- dll bu
Kalmk'dan havf edp her sene hedylar verp karda
olmulardr, amm yine Maskov vilyetin vurmadan hl
deillerdir.
Hemn bizim eli ban Heyht'a kadem basnca
alay- azm ile hedysn alup Kalmk hna gitdikde
hakr bile gidp sat kmil obalar ilerinden gep
Tays nm pdihlarna buluduk. Olu Moyinak
h'dr. Bunlarn yzer bin aded keeden derim oba
evleri vardr. Ve babasnn ve olunun ikier kerre yz
1 Ey Rey ve Solat halk! Kendinizi bu kk gzl insanlar-
dan koruyunuz.
2 bin koyun ve yz d[ev]e yk dar zahre verdi. Andan
Hadis: Resullh Sallalhu aleyhi vesellem dedi ki: "Allah'n
douda Trk isminde bir takm askerleri vardr ki iinizden kalkup kolarmza geldik.
babozuk isyankrlarn intikamn onlarla alr; siz
merhamet edersiniz ama onlar etmez. Bu zamana eritiiniz
zaman kyameti bekleyiniz".
______________________________________ 302
bin lekerleri vardr kim sahr-y Heyht'da oba evcikler
ile konup gerler.
Eliyle yahi mumele edp hedylar alup kabl
[175b] edp ol n hedylar tevbi ve mirzlarna
yam etdirdi, gy yannda l-ey idi. Bir yanna hakri
bir yanna eliyi oturdup asl bizim eliye rabet ve iltift
etmeyp hemn beni yanna alup bamda destr-
Muhammedye ve esbb [u] eskl [ve] ba u hanerime
nazar eder bakard. Eliye sorup,
"Bu kimdir?" dedi. Eli dahi tercmnlar anladup,
"Bu Osmnl lekerinden seyyh- lemdir.
Mehemmed Geray Hn ile Dastn'a gidp andan
bizim Terek kalamzdan Sary vilyetine, andan bize
gelp bizimle Trk'e gider" dedikde tercmn Noay
Tatar'dr, hakr lisn- Noay'n envn bildiimden
kmil be sat hakri syledp hazz etdi.
Hikmet-i Hud Ahmad Mirz nm bir demi K-
rm'a gelp yz demiyle mselmn olup Krm'da
in olmuduk. Mehemmed Geray Hn mazl olunca
Ahmad Mirza Krm'dan firr edp yine Kalmk Tays
h'a gelp mrted olmu. Hikmet-i Br yr klup ol
Ahmad Mirza Tays h'n yanna kerr ferr drt ile
gelp bu hakri grnce hemn seirdp hakr ile
hakri Tays h'a tarf edp
h hazz edp tarf edp Mehemmed
Geray'n Dastn'da kalmas ahvlin sul etdikde cmle
vkf- esrr olduum zre lisn- Noayca hep
[a]nlatdm. Ve Mehemmed Geray Hn'n biti mektbun
ve Terek kalasnda rehin olan Kabartay beinin aa
etele ve tamgas almetin Tays h'a bir Kaya Sultn
makremesiyle verdiimde makremeyi evire dndre
nakna baka baka hayrn olup ol kadar hazz etdi kim
elinin hedylarndan ziyde hazz edp makremeyi
bandaki kalpa zre koyup durdu. Hakrle nie bin
kelimtlar etdi ve dedi kim,
"nallh biz de sana byle etele tamga veririz. T
n ve Ht ve Hoten ve Mn ve Fafr vilyetlerine
varnca istersen gidp seyhat edesin. Bizim ol
vilyetlerde ve karanlk dnyda ve dahi onda Yldrak
vilyetinde akrablarmz vardr. Anda muazzez []
mkerremsin" dey ol n hakre bir ard aac gibi
krmz aa presi zre kendi bayla bir gne kertikler
kertp ve demir ile aa zre kzgn mnakka demiri
aaca basup bir gne nak oldu kim ry- zemn
nakklar eyle bir nak- bkalemn- ibret-nmn
edemezler. Hemn hakr etele mnakka aac pp
bama koyup bir destimle sarup koynuma koyup yine
kelimt- gn-gnlara baladk. Eli bee dedi kim,
"Kmil bir hafta benimle bunda otur. Sefere gitmi
askerimiz vardr. Anlara yolda rst gelirseniz sizi ururlar.
Birka gnden anlar gelirler, sonra siz gidin" deyp be
 Der-beyn- ekl-i kab-y Tays h ve
drt- yn-i Moyinak h
Bizzt Tays h ol iddet-i itda sn derisi
krkn zerine ters geymi idi. inde yine sn
yavrusu derisinden zbek libs gibi peli deriden
haftan var idi. Ve kua at derisi kayndan idi. Ve
akr mv keeden idi. Mest yerine yine akrla
yaplm kee idi. Banda kalpa krmz tilki krknden [u] hurmetden bir ey bilmezler, cmle mbhlerdir. Z-
olup zeri bir beyz deri idi. Lkin kalpann depesinde
gn-gn harr preciklerinden psklleri olup aralarnda
yumurta kadar bir delikli elms var idi. Olu Moyinak
h dahi eyle libs geymidi, amm tc zre pskller
ve elms ta yok idi. Bunlar pdihlarna kendi stlh
lugtlar zre Tays h derler. Oluna ve vezri
makmnda olanlara Moyinak h derler. Obalar ve
derimleri cmle deve yn keedendir. Ve cmle sn
ve kaplan ve at ve koyun postlaryla deli brghlar
var. Yanlarnda tuzdan ve katrndan azz ve lezz bir ey
yokdur. Kendleri ve cmle hayvntlar tuzsuz olmaz.
Ve katrn karlar zebat ve kala-misk yerine kulaklarnn
ardlarna srerler.
Der-kyfet-i kab-y nisvn- Klmah
Bunlar dahi cmle kesdikleri hayvnn derilerin
geyp gezerler. Ve balarna yine deriden kalpak geyp
at binp mzrak kullanup kl kuanup kocalarndan
ziyde ceng ederler. Lkin baz avretlerin kalpaklar zre
harr prelerinden ekilleri okdur. Ve nie avretlerde
n ve Hty elvn bezden haftan szenkrlar grdm.
Yine ayaklarna kee akr ve domuz derisinden pb
ve izme geyerler.
Ve bu iki pdihn elli bin kadar Noay tifesi
reylar vardr. Bunlarn dahi yedikleri dar ve geydikleri
deri ve evleri obadan az kendileri nsz bir alay kavm-i
Noay'dr. Amm bu kavm-i Noay' Kalmk on ylda
bir kerre mln talava vurur, yan yam ederler.
Ve bu kavm-i Kalmak'da olan hayvnt nahrtn
hisblarn Allh bilir ve ol kadar hayvntlarn yerler kim
deryda katre ve gnede zerre kadar eksilmez, zr bu
Heyht sahrs eyle otlu yerlerdir kim at ve deve ve sr
ayr iinde gib olur, amm aadan zerre kadar nm u
nin yokdur. Meer nehr-i Edil ve nehr-i Cayk ve
nehr-i Kuban kenrlarnda ve nehr-i Ten ve nehr-i
Gml etlerinde ormanlar ola.
{Der-beyn- hikmet-i Br}: Ve bu sahrlarda
asl su yokdur, amm bir kar yeri kazsan bir gne
orak su kup kaynar. Ol kan suyun te yanna bir
[176a] havz- kebr bir ukur kazsan ol kan ora su bu
havza akup b- hayt su olur, aceb hikmetdir. Cemi
ben dem ve cemi devbbt bu sulardan ip def-i
atn ederler. Amm kavm-i Tatar mrleri iinde su
imek ve etmek yemek nedir bilmezler. Eer etmek
yeyp su iseler belki lrler. Hemn at sd ve deve
sd ve boza ve talkan ierler. At sdne kmz derler.
______________________________________ 303
Ve deve ve sr ve at ve koyun ve kei ve hnzr ve
yaban devesi ve yaban at ve yaban donbay ve yaban
eei yerler.
Ve yaban sr dutup arabaya koarlar. Arklad
zamn zd edp bir gayrsn dutarlar. Ve cmle
arabalarn develer ekp develer ile ift srp ekin ekp
dar yerler, gayri buday ve arpa nedir bilmezler. Ve hll
rh ksmyla olup kan ka elbette etin yeyp derisin
geyerler.
Ve eti asl piirmezler, i yerler. Byle bir drl i
et yemeden necsetleri asl kokmaz. Hemn doan kuu
gibi beyz evan edp sanlarlar.
Ve bunlarda hergiz gaybet ve mesv ve ml-yan
ve tm ve s-i zan ve kibir ve kin ve buz ve advet
etmek birbirlerine yokdur, amm gayri kavim zre
advet edp sefere varup dmanlarn gret ederler.
Ve cmle kavm-i Kalmk on iki pdihdr. Her biri
beer altar kerre yz bin demlere mliklerdir. Ve
cmlenin lisnlar birbirlerine muyir olup on iki
lisnlar olduu inallh mahalleriyle tahrr olunur.
Karanlk dnyya varnca cihn dutmu env- kavmi
Kalmk'dr.
Ve mezhebleri gn-gndur. Bir kavmi mecslerdir
ve bir mezheblisi hulllerdir. Ve bir kablesi te-
perestlerdir. Ve bir frkas fitb-perestlerdir. Ve bir
zmresi zemn-perestlerdir, yan zemn-mezheblerdir.
Ve bir snf kamer-perestlerdir. Ve bir oyma gv-
perestlerdir. nallh bunlar dahi mezhibleri ve lt-
silh ve tarz [u] tavrlaryla tahrr olunur.
Amm bu mezkr Kalmahlar Byk Heyht ve
Kk Heyht ve det-i Kpa ve vilyet-i Meskv
iinde ve n Mn u Fafr'a varnca skinlerdir,
amm mukaddem nehr-i Edil'in Maskov cnibinde
skinler idi. Kavm-i Noay'a galebe alup nehr-i Edil'i
beri Heyht cnibine tp det-i Kpak'da ve Heyht'da
skin olup Azak ve Krm cniblerin nehb grete
baladlar.
Ve bu kavimlerde asl tn ve sanc ve zti'l-cenb
ve hvm ve humm ve ar hastal ve czm ve freng
zahmeti ve gayri emrz- muhtelifeler olmazdr. ki yz
ve iki yz elli ve yz yanda muammer olup mr-i
tabsi ki gele ban dutamayup ba omuzuna de, ol
gn mrd olup y yere gmerler vey tee yakarlar vey
suya atarlar veyhd meyyitlerin yerler. Mezheblerine ve
kuralarna gre amel etdikleri dahi mahalliyle tahrr
olunur.
Ve bunlarda asl pire ve kehle ve tahtabiti ve ylan
ve yan ve akreb olmaz, zr derim evleri arabalar zre
olup sahr-ninlerdir.
Der-kyfet-i ekl- kavm-i Kalmk
Bu vdilerde tuz madeni olmamak ile gzleri gyet
kkdr, amm nigern etdikde maribden mark
seer. Gy gzleri drbn ynesidir, amm be on adm
yerden nazar eden dem Kalmk'n gzleri mh gibi
yokdur zann eder. Anadan doduklar zamn bazsnn flna cnm girir veyhd karmn karnna cnm girp
gzleri kpek balas gibi bir haftada alr. Bazsnn yine dnyya gelirim" dey lmden havf etmeyp
gzleri almayup ustura ile gzlerin yarup aarlar ve cenge biri biri akbince domuz gibi girp sava-
sehel tuz srerler. perhda urulup cn ber-cehennem mrd olur. Yhd
Ve bu kavmn balar Adana ehri kaba kadar bir sebeb-i mevti dahi hemn kula kan gidp beyz
bykdr. Ve her Kalmk'n elleri ne kadar ise kulaklar olup kula sar olup ban dutamaz olup ol gn
dahi ol kadar bykdr. lrler. Bundan gayri hastalk nedir bilmezler.
Ve gzleri asl grnmez, kr zann edersin, amm
gece ile iplii ineye geirir. T bu mertebe kuvvet-i Tem-y garbe-i kr- Kalmk
nazarlar vardr. Amm erlerinin kalar ve kirpikleri
Baz Kalmklar iki yz ve yz yana varup
yokdur.
kuvvet-i kuvdan kesilp enp binmeden kalup ak-
Ve yzleri tabak gibi yassdr ve boyunlar gyet
rablar bunu gezdirmeden usanup ana bir semiz
ksadr. Balar hemn omuzlarna bitiikdir, amm
domuzun kuyruun piirp azna biri biri ard sra
boyunlar kurd boynu gibi kalndr. ki cnibe nazar
kuyruu dkup ldrrler ve ehd oldu derler.
edeyim dese gevdesiyle dnp bakar. Ardlarna hod evl
Ve cmlesi birbirlerin yerler, amm kuralarna gre
bi't-tark asl bakamaz, zr gerdnlar yokdur.
amel edp birbirlerinin lein lnce yerler.
Ve cmlesinin omuzlar gyet enlidir kim birer
Mesel Karpa nm bir kiileri vardr. Tays
dem mstevf oturur vsi omuzlar ve domuzlar
hlarndan sonra sz anndr. Ol Karpa demde drd
vardr.
ke bir aa kura vardr. Ol kura nie bin yldan ber
Ve gevdeleri kasklarna varnca yekpre kaln sepet
ecddlarndan kalmdr. Her taraf birer gne rengde
gibi ksa boylu ve butlar ve ayaklar uzundur, amm
kudretden boyal kuradr.
incik kemikleri ieri eridir. Atlara bindikleri zamn eri
Bir ulu demleri lse ann tliine kuray atarlar.
ayaklar atnn karnn kucaklar.
Eer krmz taraf gelse "Kura tee yak dedi" deyp
Ve kadd [] kmetleri cmle bodur kad dirler. Asl
leini tee yakarlar.
yayan yrmee iktidrlar yokdur. Amm parmaklar
Ve eer kura siyh yere gelse "Kara yere gm dedi"
nar gibi olup bzlar ksa ve kalndr. Penelerin asl
deyp lei yere gmerler.
dem eviremez.
Ve eer kura mv gelse "Suya at dedi" deyp lei
Ve dahi vcdlarnda asl kl olmayup sakallar da
y Edil suyuna yhd her kank suya yakn konmularsa
gyet kselerdir kim krk elli kadar sakal kllar var.
girp suya atarlar.
Ve dileri deve dii gibi iri azlar var. Asl di ars
Ve eer yeil gelse lei piirp yerler, amm kuraya
nedir bilmezler, inc gibi dizilmi dileri var.
amel ederler. Andan gayri hkmleri yokdur.
Ve cmle mrlerinde scak tam yemezler ve
Hatt bir gn Moyinak h'n bir olu lm, an
vcdlar cmle gyet tknaz semizlerdir.
tede kebb edp yan ve kann akdup yerler ve
Ve cmlesinin esbblar yedikleri hayvntlarn
dmn edp glerek yerler. Hakr geerken beni de
derilerindendir, amm stleri balar eyle murdr ve
sofraya teklf edp,
mlevves ve mhmel ve bed-ryiha kokar kim demi
"Gel pdihmzn oludur. Sen de yemi ol"
sermest eder, byle bir ryiha-i habseleri vardr.
dediler. Hakr eyitdim:
Annin bunlarda pire ve kehle olmaz, zr kehle nzk
"Ya dem eti yenir mi?" dedim. Anlar eyitdi:
tabatdr, pk yeri sever ve czm vcdu sevmez.
"Bah yenir ya! Biz ann etini yeriz ki cn birimizin
[176b] Ve czm ve miskn demde kehle olmaz.
cnna girp lmez, bile gezer. Domuz etiyle ve ylan
Olmamak ve ok olmak dahi fendr.
etiyle dem etinden tatl babamz bir ey yaratmamdr"
Ve niesi ile'l-n yz yana varnca yaarlar.
dediklerinde,
Hatt Mehemmed Geray Hn efendimizin meclis-i
"Ya babanz kimdir?" dediimde h smme h,
erflerine yz yanda bir Kalmah gelp bile tam
"Seni beni yldrak tav ol can(?) yasadandr" dedi,
yeyp grd serencmlar nakl etmidi. Ve yine
yan h smme h hele bu sz yazmaa cret
Mehemmed Geray Hn efendimiz bir slih pdih-
edemem, eyle dediler. Amm kfr [] dallet nedir har
dindrdr. Anlar ehdet edp,
ner ve mzn terz, cennet ve cehennem ve arf
"Benim huzruma iki Kalmk girdiler. Biri iki yz
nedir ve drd kitb ve peygamber ve farz ve snnet
yetmi yanda ve biri yz on yanda idi. Cingiz Hn
nedir asl bilmezler. Hemn bir behim maklesi dem
olunun olu Bereket Hn'a yetip bile ep
ekilli ben asfarlardr.
yordduklar cmle nakl edp Cingiz Hn tevrhine
"Bire demler bu dem eti yenir mi, ac deil mi?"
hikyeleri mutbk geldi, syletdim" dey Hn hikye
dedim. Bir kart Kalmk eyitdi:
eyledi.
"Acdr sen yeme, eer lezzetin bilmek istersen bir
Amm ekseriyy bu kavm-i Kalma'n sebeb-i
avredi bir kerre p, gr ne kadar lezzdir. Eer dem etin
mevtleri hull-mezheb olduklarndan asl lmden
yersen lezzetinden hayt- cvidn bulup bizim gibi ok
korkmazlar, "lrsem rhum fln avredin karnndaki
yaarsn" dediler.

______________________________________ 304
 Ve ol sat bu dem lei kebbn krk elli nefer Ve mzraklarnn demrenlerinin ou yaban donbay
Kalmklar yediler ve yalarn yzlerine ve gzlerine ve ve sn boynuzundandr, amm seng-i hrya geer
vcdlarna srp kemiklerin yere gmdler. Acb mzraklardr.
garb temdr, amm Allhmme fin, eer Rm'un ve
eer Krm'n Badrak Tatarlarn dutup esr etseler Der-beyn- mutalsamt- acib [] garib-i
ahama komayup kura atmadan demi piirp yerler. ibret-nm-y ul- kehene-i kudem, yan
Byle bir merdm-hor kavimdirler. bil-tebh ziyretgh- kabe-i kavm-i Klmah-
Ve dahi Moyinak h'dan gayri h ve kell tanr hubes
ve peygamber ve cennet ve cehennem nedir bilmezler.
Bu kavm-i heylda kizb olmaduu mukarrer olup
Hemn Tays ve Moyinak hlarn bilirler. Ve yine
ve bunlarn mmin ve muvahhid Noay tifeleri esrleri
hlarnn olu lsn yerler. Amm te yaksalar elbette
olup ziyretlerine bile gidp Kalm'n ve Noay
bir kerre tee taparlar. Annin llerin tee yakarlar.
msliminin nakilleri zre elli ylda bir ve altm ylda bir
Amm bunlarn bir ey hlleri var, asl yalan
kerre yz ve yz elli bin dem ve be alt kerre yz bin
sylemezler ve yalan nedir bilmezler ve zin ve livta ve
atlara talkan ve kurut ve kuru balklar ykledp bu kadar
calkzenlik nedir bilmezler. Cmle avretleri yzleri ak
asker olup kh- Kf'a giderken karanlk vilyetinde
gezerler. Erleri ne kadar bed-ehre ise avretleri ol kadar
Bahr-i Zulumt zre buz derysn lgar ile ayda te
mahbbe siyh ka ve siyh kirpikli ve kudretden srme
tarafda yine aydnlk dnyya kup kendileri i at etleri
gazl gzl zenneleri olur.
yeyp ve atlar ot ve kuru balk yeyerek alt ay dahi yine
Avretlere nikh nedir bilmezler. Hemn kura ile
lgar ile aydnlk dnyda gidp kara ukb kular ve sar
amel edp alrlar. Ve cmle bahdr kavm-i eclerdir.
ukb kular ile ceng ede ede giderler.
Asl lmden kamazlar, zr hull-mezheblerdir. "Bu
Amm ukb kular bu bu Kalmk tifesin atlaryla
vc[du]m lrse cnm elbette bir kesin avreti
kapup hevya karup minkrlarndan bunlar yere
karnndaki uak ile yine dnyya tze cvn gelirim"
braup atlar kendleri pre pre oldukdan sonra ukb
derler.
kular bunlar yer imi. Bunlar dahi ukb kularnda[n]
lt- silhlarn beyn eder: Cmle ok ve yay ve
hals olmak in ol aydnlk dnyda krk elli gn
mzrak tarlar. Oklar n Fafr hadengleridir,
gndz gitmeyp her yerde teler yakup ve geen
parmak kalnl oklardr ve demrenleri el ayas kadardr.
yldan kalm len nm otluklar yakup gndz oturup
Ve demrenin dim seng-i ferah nm bir ta ile bileyp
ukb kularndan tele hals olurlarm.
demreni ustura gibi eder, amm oku gyet [177a]
Yine anlarn nakilleri zre, mezkr ukb kularnn
yakndan atar, zr oklar uzaa srmez. Amm
csseleri iki fl ve iki deve vcdlar kadar olup kanatlar
trkeinde y be y alt kadar oklar vardr, ziyde
birer fersah yeri dutarm.
deildir, zr demrenleri pek ar demirdir. Ve yaylar kol
"Kaan kim biri kapmaa geldii zamn kanatla-
kalnl Ht ve Hoten yaylardr. Amm kllar
rnn gjgrdsndan vcdlarmz ditreyp kanatlarnn
ndirdir. Lkin elbette ellerinden mzraklar mukarrerdir.
yelinden sinek gibi atlarmzla yuvarlanmaa balarz, ol
Gyet'l-gye mahretleri sn iledir.
mahalde bizi kapar, dediler, amm bu kular teden
Ve bellerinde yzer ve yz ellier yllk ucu sivri
gyet havf edp gndzn asl yanmza teden
uzun baklar vardr. Yaka yakaya gelseler ol ba ile
gelemez, yine alarkadan ceveln ve hamleler eder, amm
dmanlarna asl amn ve zamn vermezler. Ve cmlesi
kanatlar yanar dey gelmez" dediler.
beer ve onar res atlaryla enp binerler.
Byle krk gn bu kular ile bu Kalmk gndzn
Tem-y garbe: Bunlar at zre dizgini eliyle
ceng edp hemn ki aham olup eb-i muzlim oldukda
dutmazlar. Aadan bir gne n vilyeti avuzluklar,
cemi ukblar iynlarna gidp Kalmklar dahi fursat
vardr. Dizgininin iki ular zengilerde baldr. Ve
ganmet bilp cmle gece ile lgar edp sabh olunca
dizginin iki ular dahi atnn iki burnu delikleri kulana
yine yatup andan yine gece gidp altnc ayda lgar ile
demir halkalar ile gemidir. Demesinin atlar
giderek "Kh- Kf eteklerinde Sedd-i skender dibinde
azlarnda zengileri, yan gemleri yokdur. Cmle
kabemize varup yz sreriz" dediler. Hakr bunlara
dizginleri atlarn iki burunlarnda baldr. Atlarna svr
kabelerinden sul etdim. Anlar eyitdi:
olduklarnda dizginleri zengilerinde bal olmak ile
"H smme h bizi yaradan babamz hakkyn
ayaklaryla dizgin kullanup iki elleri lt- silha hizmet
olkaydr, yan yledir kim:
eder.
Ve bu sahr-y Kpak'da madin ksmlar ol-
madndan bunlarda dahi ake pul yokdur. Ve demir {Der-tahkk-i ekl-i bil-tebh kabe-i kavm-i
madeni olmadndan bir ba ecddlarndan beri Kalmk, bi-tarf-i kavl-i hod}
mrs ile kullanrlar. Demir ktlndn kllar ve demir Kh- Kf'n Cldrak Tav dibinde, yan yalap yalap
zengileri azdr. eder da dibinde kabemiz yeil zmrrd gibi tudan
bir kubbe-i azmdir kim eflke ser ekp asl ne kapusu
ve ne bacas var. Ancak drd kesinde birer kaln demir

______________________________________ 305
penereleri var. Cmlemiz yz yz elli bin asker olup bu
kabemizin etrfndaki miskli ayr imen iine konup
misk ryihasndan dimlarmz muattar olup bu
sahrda asl k ve kar ve yamur olmayup babamzn
yaratdyla eyle iekler olur kim bir konak yer bu
kabemize kaldkda ieklerin kokusundan biliriz kim
kabemiz yakndr.
Ve bunda olan yemi aalar ne n'de ve ne Ht
ve Hoten n [] Mn'de ve vilyet-i Tbbet'de ve
vilyet-i Serendl'de ve ehr-i Zenn'da [ve] vilyet-i
Moltan [ve] vilyet-i Fafr'da olmaz.
Ve bu aalar zre olan yeil ve krmz ve beyz ve
mv ve lal ve her rengde olan tc kular balarmz
zerlerine [177b] konup tdkleri zamn babamz
mrmz dahi ziyde edp safmzdan esrik ve sabuv
oluruz, yan mest [] medh oluruz. Amm bu kularn
birine yapmayup mrmz iinde ide ol aalardan
yemileri koparup yeriz. Hemn sat yemii yiyenler
dirilp zekerlerinden nefsleri akarm. T bu mertebe
mukavv meyveleri var imi. Yemileri yeyp ol n
gtrdkleri avretleriyle cim ederlermi. Ol yaknda
gebe kalan avret sava(?) olurmu, yan be yz yl
muammere olup dourduu olan ve kz asl lmeyp
vcdu eskiyp yere gmdklerinde cn bir gayri
avredin karnndaki balaya hull edp nie bin kerre
dnyya gelp gider ulu soy olurmu.
Andan bu kabeleri sahr-y emenistn llezrnda
nie bin gne yeil ve sar ve mv ve lal-gn ve
rengreng b- zll b- hayt sular akup bazs sd gibi
ak ve koyu bulama gibi sudur. Ve niesi krmz ve sar
bulama gibi koyu sulardr. Biz mrmzde su imezken
andan ip ak sakall olanlarmzn sakallar kara olup
kocalarmz (...) yiit olur, amm her gece dleri azup
nefislerini dutmaz olup her gece karsyla cim eder kii-
lerden olur. Ve avretlerimiz ol sulardan ip ylda ikier
ikier olan dourgan olur. Ve ol sudan ienlerin etleri,
yan vcdlar misk gibi kokgan olur.
Ve bu kabemiz sahrlarnda tc kulardan gayri
bir hayvn olmaz. Yerde gezer arslan kadar iki ayakl ve
kanatl tc kular yere dklen yemileri yerler ve
iftlep gezerler. Bu yemilerden alup saklayup n
Mn'e dnde getirp dostlarmza hedy veririz.
Anlar da karlaryla cim etmeden bzr olurlar.
Ve bizler dahi kabemiz yannda asl bir et ve talkan
ve balk eylerinden bir ey yemeyp cmle kabe yemii
yeriz ve alaca sularndan ieriz. Ve cmle atlarmz
ieklerinden yeyp eyle semiz olup erkek atlarmz
birbirlerine amaa balar, yan iftlemee balar.
Annin bu kabeye ok ksrak baytal gtrrz. Ol
baytallar kabede gebe kalan[la]rdan doan atlar yz yl
yaap, ann kulunlar zor atlar olurlar kim bir at ana
yetmez ve dman ursa lmez at olur.
Ve bu babamz kabesinde gece yokdur, hep
yltravdr. Bu kabe ovasndaki aalar altna(?) krk gn
oturup ay ve gne domasa bir gece gndz durur,
______________________________________ 306
amm ay dahi gne gibi aydnlk olup karanlk
olmadndan cemi zamn gndz gibidir, dey nakl
etdikledrinde hayrn kalrdm.
Ve krk gn kabemizde oturup ziyrete balarz,
dediler. Evvel cmlemiz kabe etrfnda konup
dururken kabe iinden bir koku kup cnlarmz hayt
bulup bir sad gelir kim "Bana gelin bana gelin" der,
amm cmlemizin tleri ve sakallar orcasna gelir, yan
tlerimiz lperir, yan kmldanup tlerimiz hareket
eder. Andan biliriz kim "imden ger ziyrete davet
olunduk" dey cmle gayri tonlarmz geyp cmlemiz
kabenin kubbesi etrf yine tudan de[li] yek-pre bir
sahr-y azm ye[il] tudur, ann stnde kat-ender-kat
olup ayak zre durup ibtid uluca koca kiilerimiz
kabenin drd kesinde olan drd aded demir pen-
cerelere varup ibtid marib tarafndaki pencereden ieri
bakarz.
Kabemiz olan yeil tu kubbe-i azmin t ortasnda
muallakda durur drd ke krmz lalden bir sandka
durur.
Bu sandka dahi bir byk polad- Nahevn, yan
d[emir] sandk stnde lal sandk muallak durur. Asl
bir tarafda ne ba ve ne badr ve ne cnib-i etrfnda
zencr var. Hemn kubbe-i lnin ortasnda yerden drd
dem boyu yksek muallak durur. Biri lal-i
Bedahn[]den ve bir polad- Nahevnden
sandkalardr kim muallak maslb durur. Bu
sandkann altnda bir melek oturur, amm kanatlar
yokdur, yine dem sretindedir. Lkin omuzlar yerinde
siy[h] salar ve banda mergle ve mergle geyslar
var. Vcdu lal ykt cevhire gark olup yznn nru
kabenin drd aded pencerelerinden tara zerimize nr
berk urur, dediler.
Hikmet-i garib [] acib der-nakl-i
Kalmk ve kavm-i Noay
de marib tarafndaki pencereden bakdklarnda
mezkr melek-manzar ve per-peyker grnp grenin
akl sersime o[lu]r.
Ve andan mark tarafndaki demir pencereye gelp
ieri bakdklarnda yine mezkr muallak sandkann
altnda melek oturduu yerde bir koca dv-i sefd oturup
baz Kalmk grnce havfinden ditreyp lm
haddinde mebht olur. Bunlarn zum- fsidleriyle azb
grp gnhlar ref olurmu. Nie Kalmk havfinden
lp an ol yerde yere gmerlermi.
Andan yldz cnibinde, yan demirkazk yldz
tarafnda olan pencereden ieri bakup bir pene-i fitb
melek-manzar ve per-peyker ve bir drr-i n-kfte bir
duhter-i pkze-ahter bn-ve [178a] ve hr-ve bir kz
oturur kim hsn-i cemli bir mertebede imi kim
geyslarnn her tr eb-i trdan nin verirmi ve her
hllerinin her dnesi hl-i Himden oy verirmi.
Hakkk desti dememi ve dmenine asl hr ilimemi
bir mehtb-sfat bn otururmu grnp bu hr pey-
keri grenin akl pern olur.
Andan kubbe-i kabenin cnib-i cenbundaki pen-
cereden ieri bakarz, yine muallak olan sandkann
altnda bir fertte-i cihne cz-sfat bir melne avret
gzlerinden kan ve irin akup cmle halka gazabnk
bakup azndan teler kup dileri hnzr dii gibi sivri
sivri tara km grnp bunu dahi grenin akl gidp
sersime olurmu, yan grenin yine azb def olurmu.
Bunu dahi grenin niesi havfinden lp ol sahrda
gmerlermi.
Dier garib ender acib garbe-i azme
Bu kabe dediklerinin drd aded pencerelerden
drd nev ekl-i garbeleri tem edp giderlermi.
Ertesi ale's-sabh yine bir sad istim edp "Bana gelin"
dey sad gelince yine cemi Kalmk kalkup ibtid
marib tarafndaki demir pencereden ierde olan pene-i
fitb olan,
"Ey oullarm size mjdem olsun. Bu yl sizde ekin
ok ederim. Ve avretleriniz ikier ikier dourtdururum
ve dmanlarnz sizinle krup helk ederim. Y fln
sen yz yl muammer olursun. Y fln sen yz yl
yaayup bana gelirsin. Y fln senin bir olun ve bir
kzn doar, kzn flna verirsin. Ve vilyetinizd[e] size
k kat etmem. Ve atlar ve d[ev]eler ve koylarnz ikier
dourdup mlnz ok ederim" dey bir gn kmil
bundan bu haberleri iidp gne gidp ay doanda
bizler dahi dalup kolarmza gelp babamza krler
ederiz.
Andan ertesi gn yine bir nid istim eder[iz].
"Bana gelin" dey sad gelince mark tarafndaki
pencereye geldiklerinde mezkr koca dv-i ifrt yine
grnp,
"Y kullarm ve oullarm korkman. Size fln
zamnda ekin vermem ve yamur vermem ve sizi
dmannz flna bozdururum ve sizi krdrrm ve
sizd[e] (bana) fln kadar olumu bana ldrp geti-
ririm" dey ol gn cemi musbete mteallk eyleri her
ne olacak ise sylermi. Andan sonra ay dounca dalup
giderlermi.
Andan ertesi ale's-sabh yine bir sad kabelerinin
yldz tarafndaki pencereden gelp yine cmlesi ol
pencereye varup dern- kubbede olan bn per-ehre
olan pene-i fitbe avret,
"Oullarm, ho geldiniz. Size mjde olsun, fln
nm dmannz size gelp anlar krarsz ve mllarn ve
avret ve olanlarn alrsz. Ve avretleriniz ok dourup
yurdunuz kuvvetli olup mlnz dourkan olur. Ve
cmleniz sa esen yurdunuza gidersiz. Ukb kularndan
korkman. Buz derysn buzlap(?) geersiz" dey ol gn
bunlara nie kerre yz bin gne mferreht szleri bu
zen-i mahbbe sylermi. Badehu yine ay gndz
doup yurdlarna gidp yatrlarm.
______________________________________ 307
Andan ertesi ale's-sabh kabelerinin cnib-i
cenbundaki pencereden bir sad-y mhi gelp
mezkr fertte mekkre cz-sfat (...) avret bunlara,
"Korkman oullar, size k kat olur, yekden
hayvnlarnz krlr. Yurdunuzdan bir yurda giderken
sizi dman basup mlnz alr ve sizi dmanlarnz
sokup cnlarnz bana gelir. Y fln senin cnn flnn
kars karnndaki bala ile yine dnyya gelir. Ve y fln
sen fln kiinin cnn skup bana gnderirsin. Ve
yigirmi yldan sonra senin cnn bana gelir. Yine cnn
yine flnn balasyla yere getiririm. Ve sizi buz derysn
geerken buz altna fln kiiyi ve fln kiiyi geiririm.
Cnlarn bana getiririm. Andan sizi Maskov oullarma
kr[dr]rm" dey muayyebt- hamseden bu avret-i
mekkre nie yz bin kelimtlar syleyp yine bunlar ay
dounca kolarna gelp el-hsl kmil krk gn bu kabe
add etdikleri kubbenin etrfnda tekd edp her gn
nie kerre yz bin haberler alup krk gn b u
belerde ve b- revn sular kenrlarnda ay u retler
edp her gn tze cn buluruz, dey hikyet edp "O
devleti bir dahi grebilir miyiz"? dey nakl edp
alarlard.
Ve "de kabemiz budur" dey tarf tavsf edp
saf kesb ederlerdi. "Ve kabemizde krk gn krk gece
zevk u saf edp ne kadar muammer oluruz ve
babamza cnmz ne yzden varacan haber alup nie
kerre yz bin haberler almak in karanlk vilyeti ve
buz derysn ve ukb kular derdlerin ekp kabe
safsna nil olmak in gideriz" dediler.
Hikyet-i garbe-i Kalmk
"Amm bir kerre kabemizin gne kduu ta-
rafndaki dalar cmle yalap yalap eder cldrak tavlardr
kim kim kimi altundan kimi gmden ve kimi bakr ve
kalay ve kurum ve demir ve polad ve thtb ve kkrd
ve tu ve somk ve dehnec ve isfdc ve b- Sleymn
ve semm-i fr ve hacer-i semm-i helhil ve hacer-i
semm-i kt ve hacer-i zcc ve zbakdan, yan civadan
donmu ale't-tertb dizilmi dalardr kim cmle yalap
yalap etdiklerinden [178b] biz bu dalara cldrak tav
deriz. Bir kerre zdemirolu anda bu tavlarn
ardndaki kavimden bir sad geldikde kabede olan
dedelerimizin atlarnn ve kendilerinin ol sad-y mhlik-
den balar atlayup atlarnn ve kendilerinin beynileri
cmle kulaklarndan akup ol yldrak tav dibinde dedele-
rimiz cmle krlup seksen bin demden krk dem ve
be kerre yz bin atlardan be yz at hals olup
vilyetimiz olan n'e ve Ht ve Hoten'e selmet gelir-
ler. Meer ol dedelerimiz yldrak da ardna varup anda
olan nice kavimdir, grmek in ol altun ve gm
dalarna kmlar. Cmlesi ol saddan helk olmular.
Ol zamndan ber yetmi yl olmudu. Kabemize
gitmee havf ederdik, amm imdi bu yl inallh elli
bin dem olsak, elli bin dahi olsun kabemize gideriz"
dey nakiller edp h- dern ekerlerdi.
 Ve bunlarn nakli zre bile varan esrlerinden
mmin ve muvahhid kavm-i Noay ve mmin-i galz
ve mutaassb kavm-i Hedek'den esrleri dahi yemn-
billh edp "Byle grdk" dey ehdet ederlerdi.
Amm hakr-i pr-taksr bu hikyt- acbe v
garbelerini cn kulayla dinleyp grdm ki bu
sergzet hikyelerin biri de er-i erfe mutbk deil.
Bu bana d- dern olup,
"Bu ne aceb garb acb tem olur. h mahalli
olsa da her i bd-bd her ne kadar derd-i ser eksem
tek bir kerre varup grsem" dey tahassr ekp nie
kerre Kalmklardan ve Noay [ve] Hedeklerden sul et-
dim,
"Bel eyledir ve eyle grdk" dediler.
Sahh olacana haml ederim ki kavm-i Klma'n
envlar ve kavm-i Noay ve kavm-i Hedek asl kizb
nedir bilmezler. Bunlara itimd edp gerekdir der.
Amm yine aklm ihta etmeyp bir gn yine cmle
halk- Kalmk ve nie Noay ve Hedeklerin aynlar bir
yerde cem olmularken bu kabelerinin ahvllerinden
sul edp,
"Nice varup gelirsiz ve kabenizi kim bin etdi?"
dedikde,
Der-cevb- tahkk-i ekl-i kabe-i kavm-i
Klmah
Eyitdiler: "btid giderken karanlk dnyy Meskv
diyr iinden (---) gnde gep karanlk kenrnda buz
derys kenrna vardmzda cmle atlarmzn lkin Portakal kfir bahren bu Kalmk Tatar berren
ayaklarna buz mhlar sancup mhlar olmu atlarnn
ayaklarna keeler sarup bo olan ko atlarmza kuru
balklar ykledp buz derys zre atlara balklar yedirp
biz de atlarn bazlarn boazlayup i at etlerin yiyerek
buz derys zre (---) gece apul seirdir gibi tzcek
seirdiriz.
Bu buz derysnn hkm eyledir kim gy Rm'da
vakt-i fi kadarca karanlcakdr kim gecesi ve gndz
eyledir, karanlk dny dahi eyledir, amm bu buz
derys her br donmayup krk elli ylda ve seksen ylda
bir pek kat donar, gayri yllar yaln kat donar.
Hatt bir kerre giderken karanlk deryda buza
dutulmu iki dne Portakal gemileri n'den gelp Leh
vilyetinde Daniska iskelesi ehrine giderken buzda
kalmlar. Kfirleri buz zre gezerlerken buz zre bizim
atlar ile seirddiimiz grp gemilerine girp bize ol
kadar buv atdlar kim, yan toplar atdlar kim nie yz
demlerimizi ve nie bin atlarmz helk edp biz dahi
gemileri apmadan ferat edp giderken meer
gemilerin atdklar toplarn darblarndan buzlar atlayup
ol gemiye yakn yerlerden buz derysn geemeyp bir
hayli yer mesfeden gidp (---) gnde buz derysnn ar
yakaya varup aydnlk dnyya kup ukb kularnn
havfine dp cmle atlarmzn kuyru[k]larna len
otlar, yan geen yldan kalan otluklar atlar kuyruklarna
balayup birbirlerimizin atlar kuyruklarnda otlar bulup
______________________________________ 308
kibrtlerle yakup yorta yorta gidp ukb kularndan
emn olup hr ukb kularnn kesreti mahallerine varup
gndzn gitmek muhl olup gndz te yakarak
oturup gece gece yortup (---) (---) de kabemize varruz"
dediler. Hakr eyitdim:
"Y cnm ol kabeyi kim yapd?" dedim. Anlar
eyitdi:
"Ya dedemiz ulu babamz yapd" dediler.
"Ya dedeniz kimdir?" dedim. Anlar eyitdi:
"te sizcileyin Trk ekmek aac yediiniz in sizi
kleliinden kovup evinden karanca(?) en ulu babamz
bu kabe evini yapup anda olan aalar ve (...) (...) (...) ve
baldan ve ekerden ve sdden tatl sular akdup
kabenin ortasnda haznesini ve cmle kullarnn
cnlarn demir sandkda muallakda durguran
babamzn kabe evidir. Bizimle syleen lgen de-
demizdir. Siz bizim dedemizin yaratd kullar bizim
klelerimizsiz. Noaylar dahi ve bu Hedekler dahi
klelerimizdir" dey cevb etdiklerinde Noay ve
Hedekler Kalmklara eri eri bakarlar.
Kavm-i Kalmk hakrin sullerine bu gne cevb
verdiler, yan h smme h bunlar Cenb- Rabbi'l-
zzet'in fln olalar. Bizler bunlarn kullar olayuz. H
mine's-smin.
Amm hakk ki hakkat'l-hl bu cihn get []
gzr edp skender gibi b- hayta varan bu kavm-i
Kalmk'dr. Kesb-i hevsndan , drd yz yl
muammer olup dnyy [179a] gezp devern u seyern
eden bu kable-i Kalmk ve kavm-i kefere-i Portakal'dr,
seyy[h-] lemlerdir kim bu iki tifenin bu edm-i arzda
kadem basmadklar yer yokdur. Hatt bu kavm-i
Kalmk ok pdihlk kavim olmak ile karanlk
dnynn ardna varup Yenidnyya giderler. Hl
Yenidny kavmi dahi bu kavm-i Kalmk'dan havf
ederlermi. {Hakk ki} sevvh- lemn kavm-i
Kalmk'dr.
Amm bu abd-i kemterin akl- ksryla Kalmk kav-
minin kabemiz dedikleri skender-i Zlkarneyn zulumt
gep br dnyya kadem basup kh- Kf ztnda
Sedd-i Yecc'u emr-i Hak ile sre-i (---) (---):
1
nass- kt fermnyla Sedd-i skender dalarn cemi
medinlerden bin edp ana kavm-i Kalma'n Yldrak
da dedikleri Sedd-i Yecc'dur.
Badeh skender bunlarn kabe dedikleri kubbeyi
bin edp cemi hukem-y kudem-y khhn
ulemlarndan Bokrt ve Sokrt ve Feylekos ve Feylesf
ve Padre ve Restls ve Restetls ve Efltn- lh ve
Fsgores-i Tevhd nm hukemlarna mutalsamt-
garbe ve acbeler etdirp Hazret-i Hzr'n talmiyle bu
kubbeyi in etdirp skender'in cemi balklar(?) ve
kenzi ve dahmelerin bu tu kubbede pinhn edp mutal-
1 Kurn, Kehf 94; "Dediler ki: Ey Zlkarneyn Yecc ve
Mecc bu yerde bozgunculuk yapyorlar".
samtlar ile mvekkiller tayn eyleyp bu Kalmklarla
kelimt etdiler. Allhu alem ve Resluhu mvekkil olan
hddmn afrtlerdir.
Ve dahi "Cldrak tav" dedikleri yalabyan dalar
Sedd-i Yecc ve Mecc dalar ola. Ve dahi "Dede-
lerimiz balar(?) ol dadan gelen saddan babalarmz
helk oldu," ded[ik]leri Yecc kavmi sads ola. Amm
bu kavm-i Klmak behim, kitb olmamak [ile] kabe
dediklerinde olan acibt garibt alimtlar ne idiin
bilmez.
Der-beyn- aded-i env- kavm-i Klma
Bunlar cihna mstevl olmu ve cihngr olup ry-
arz dutmu on iki aded pdihlardr. Bu bizim eli ban
ile buluduumuz Tays h ve olu Moyinak hlardr
kim Moyinak h bu Kk Heyht'da dim skindir,
amm babas Tays h nehr-i azm Edil'in te tarafnda
Byk Heyht'da skin olur kim bu Heyht t n
Mn'e ve Ht v Hoten ve Karanlk Dnyya varup
nihyet bulur bir sahr-y Heyht'dr. Bu mezkr iki
pdihlar er ve drder kerre yzer bin ceng-ver
askere mliklerdir. Kalmk reylarnn ve esrleri kavm-i
Noay ve kavm-i Hedek'in hisblarn Cenb- Br bilir
kavimler.
Der-vasf Kurus Tays h- Kalmk: Nehr-i
Edil'den cnib-i imle aylk te vardmz nehr-i
Cayk kenrnda skin olup iki kerre yz bin askere ve
alt kerre yz bin aded konar ger rey Noay'a ve
Hedek'e mlikdir.
Der-sityi-i akar Tays h: Nehr-i Cay'n
Bahr-i Harez'e mahlt olduu mahallerde skinlerdir,
amm sir Kalmak gibi ger evlileri azdr. Cmle ehr-i
muazzamlarda skinlerdir. lerinde Mool ve kavm-i
Bool reylar olup kerre yz bin askere mliklerdir.
Der-medh-i Koba Kalmk- Tays h: Nehr-i
Cay'n te yaknda, yan te tarafnda skin cmle be
kerre yz bin askere mlikdir kim bunlar Maskov
diyrna Rs(?) ve vveyl salmlard[r].
Der-zikr-i Durumbet Tays h- Kalmk: Bu
dahi Cayk nehrinden cnib-i imlde skin olup iki kerre
yz bin Kalm'a mlikdir, amm Moyinak kavmi ne
kadar reyya mlik olduklarn bilmeyp Maskovlar dahi
bilmediler. Andan,
Der-fasl- Gkdelen Tays h- Kalmak: Bunlar
balk dii kan gl yanlarnda skin olup ac [u] zc
gezp kerre yz bin lekere ve iki kerre yz bin
reyya mlik zebn kavimdirler. Andan,
Der-hakk- Bakar Kalmk Tays h: Bunlarn
hadd [] hisbn Kalmklar dahi bilmeyp annin
adedleri tahrr olunmad, amm t imlin nihyetinde
Bahr-i Muht'in kenrnda vilyet-i Zenn'e varnca
sahr-ninler imi. Andan,
Bike Tays h- Kalmk: Lisn- Mool'de bike
avretlere derler. Bu Kalmk t Avretler, yan Zenn
vilyetine hkm edp bu kavim acib garib kavm-i
______________________________________ 309
azm imi. Hatt Moyinak h Kalmk yannda alt aded
Zenn vilyeti avretlerinden avretler var idi. Hakr
grdmde ye[t]: 1
yetin tilvet etdim. Amm "Ben demden dourmaz,
amm cim bu dny cimna benzemez" dey
Moyinak h kendisi nakl edp "Dilersen bu gece
biriyle yat" dedi. "H lzm deildir" dedim, amm
gy bir nr- mcessem ve rh- musavver idi.
Bunda olan kadd kmet ve lahm u ahm ve cm-
gm berrk gerdn ve gzleri yed-i Kudret ile
mkehhal marl ve gazl n hsu gzler ve rn
aataysi szler var kim istim edenin cierin hn edp
hnrzlik etmez.
Her br Moyinak yannda grdkde gzndekisi
olmu at gibi sersime olurdum. Meer vilyet-i
Zenn'da bunlar hep cmle byleler imi. Bike Tays
h Kalm bunlar ile cim ederlermi, amm hmile
kalmazlar imi ve kendleri nesillerinden [179b] erkek
demleri yok imi.
Avretler kaan dourmak isteye, bir azm gl var
imi. Ol gle ylda bir kerre girp avret bi-emrillhi tel
hmile olup vaz- hamlde erkek dourursa ba elleri
dem gibi, amm gevdesi ve iki k ayaklar kpek gibi
olurmu, amm yine analarna ve kz karndalarna yine
kpekler cim edp analar hemreler hmile kalmazlar
imi. Ben ademle dahi cim etseler hem-nn yine
hmile kalmazlar imi.
Der-kayd- Kodal Tays h- Kalmk: Bu kavim
yedinci iklmin hirinde karanlk vilyete karb
Medniharb nm vilyetde skin olup hadd [] hisbn
bilir Allhu Rabb'l-lemndir. Ve Hedek kavmi
ilerinde esr olup durmular, anlar nakl etdiler. Andan,
Der-sfat- Uluban Kalmk- Tays h: Bu
kavmin skin olduklar hk-i amber-pki Batlms-
kudemlar arz- hliye dey iklm tarh etmemek ile n-
malm bir hk-i b-pynda skin olup asl bunlarda
aham olmazm. Hemn bir muzlim hevck olup sabh
olurmu, amm gne dahi zemne ve halka tesr etmez
imi. Ol ecilden asl ekinleri olmayup hemn hayvnt
etleri yerler imi. (---) (---) (---) (---)
Hulsa-i kelm, bu kavm-i Kalmk on iki pdih ve
on iki lisnlar var kim birbirlerinin lisnlarndan bir
hurf br lafz- lugat anlamak ihtimlleri yokdur.
Hakr bu elli bir yl seyhatde on sekiz aded sikke ve
hutbe shibi pdihlk yerleri eklm-i sebada get []
gzr edp yz krk yedi aded lisn cem edp kuvvet-i
hfzamz sebebiyle her lisndan birer emme kelimt
etmee istiddm vardr, amm bu Kalmk lisnlar
kadar mkil ve samson kelbi gibi gm gm sadl harf-i
lm ve harf-i mmi ve harf-i hs ve harf-i nnu ok
lisn- mehb istim etmedim.
Der-beyn- lisn- kavm-i Klma u b-ba
u ya ve da
Evvel birisi hisblarnn adedleri byle saylr:
1 Kurn, Tn 4; "Biz insan en gzel ekilde yarattk".
 Hsl- kelm blda tahrr olunan kavm-i Klmah-
negen koyor kurban drban tabn larn her biri birer gne lisn ile tekellm edp
1 2 3 4 5 birbirlerinin lisnlarn asl anlamazlar cihn dutmu
kavm-i azmlerdir. T n Mn ve Fafr ve Ht v
duran dolan nayman yesin arban Hoten ve vilyet-i Kazak ve vilyet-i Zenn ve vilyet-i
6 7 8 9 10 kelb-i errn [ve] vilyet-i Zulumt'a varnca andan kh-
Kf'a ve Sedd-i Yecc Mecc'a varnca mstevl olmu
arban negen arban koyor arban kurban koron kavm-i ben asferdir.
11 12 13 20 Ve bu mezkr on iki kavm-i Klma'n pdih-
larna tays derler. Mesel Krm hnlarna geray derler.
ulir usun mahan kudusun l-i Osmn'a hnkr ve sultn ve kayser ve pdih
ekmek su et izme derler, bunlara tays derler.
Amm cmleden byk ve muhteem Moyinak
mihelay debel bse kuta h ve babas Byk Tays h'dr, amm dahi byk
kalpak krk kuak bak Tays hlarn Kabartay erkesleri katl etdii blda
tahrr olunmudur.
neharire su mandre resu ebusun Ve her tays beer kerre ve onar kerre yzer bin
gel otur sen ho geldin otluk askere mliklerdir. nsnlar ve atlar ve lisnlar
birbirlerine benzemezdir. Ve her biri birer gne
buv psrke ldi mezhebde.
tfeng adr kl Hikmet-i Hud atlar gyet semn ve yere yakn ksa
ayakl ve kz bilekli ve trnaklar zre birer (...)leri, yan
tumun ozoay tegen trnaklar atal olmaa yakn olmu, amm atal deildir.
yay edepde kr edepde am Somun ekmei kadar iri trnaklar vardr. Ve karnlar
yere srnmee yakndr. Ve nleri ve ardlar gyet
kin udan ulasn vsidir. Ve gerdnlar kz gerdn gibi ksadr. [180a]
kz st aac kavak aac Ve yelileri gyet ok olup yerde srnr, ok sal ve
gl ve kuvvetli atlardr. Ve kuyruklar be ata kuyruk
sorol sara narn olup yerde srnr kaln kuyruklar vardr.
kle ay gne Ve azlarnn iki yanlarnda birer azu dileri gibi
azndan tara km dileri vardr. Atlar birbirleriyle
odun mend tav tav mend ceng etseler ol dileriyle birbirlerini helk ederler.
yldz selm aleykm aleykm selm Annin bu Kalmklar atlarnn azlarna ol dilerd[en]
gem uramayup gem yerine dizginleri demir halkalar ile
toluoy mini koyor mini iki mini burunlarna geirp atlar burunlarndan zabt olup
ba zrhl kulaklar diler dizginlerinin birer ular dahi iki zengilerine bal olup
dizginleri cmle Kalmk ayaklaryla kullanup iki elleriyle
n dd mini on koyorsin silhlarn icr etmee mukayyed olurlar.
kavsin (?) iki gzler burun de atlarnn eklleri dahi byledir, amm gn
gece yemeden imeden yortup seirdir atlardr. Onar
kambar mini ama mini kaz kl mini onar birbirlerinin kuyruklarna bal olup burunlarnn
kalar az kollar ve ayaklar kalaklar cmle ba ile yarlmdr kim hn- yortumda
atlar soluklarn alup rhat seirdp burunlar hrldayup
cidav kazar dmanlar dahi at frdsn iitmezler. Annin cmle
mzrak at oyan, yan at gemi atlarn burunlar yarkdr. Hakk ki kavm-i ben asfer
atlardr.
tool cidav male kat Ve cmle ehl-i mfessirn ve ulem-y Tatar
at eeri mzram getir "Kavm-i ben asfer bu kavm-i Klmah'dr" [derler]. Bu
kavm-i Kalmah dahi olmasa kavm-i Meskv kfiri dahi
Nie kerre yz bin gne elfz- mhmeleleri vardr, cmle dnyy kabza-i tasarrufa alrd. Anlar dahi b-
amm Moyinak h- Kalmk ve Tays h- Kalmk hadd b-pyn millet-i Meshiyye nasrlardr kim
kavimleriyle nie zamn konup gdmz ecilden taht- hkmetinde on sekiz pdih ban ve kral
anlarn lisnndan birka lugat-i mstamelleri bu skinlerdir.
mahalde tahrr olundu. Eer on iki aded Kalmk Bunlar dahi zulumta varnca ve Yenidny'nn bir
hlarnn lisnlarn dahi tahrr eylesek mecmamz bir ucuna varnca hkm ederler, amm dahi Yenidny'ya
Kalmknme olur. henz kadem basup kalalar yokdur.

______________________________________ 310
 Bu Meskv kfiri hakkna da baz mfessirn ve
muhaddisn "Ben asferdir" demiler, zr bu hakrin
vard Mujik vilyeti Meskv keferelerinin gzleri dahi
Kalmk gzleri gibi kk gzl Mujik kefereleridir.
Hazret-i Al'nin kelm- drer-brlar zre ve m-
erf Slihiyye'sinde medfn Muhyiddn'l-Arab
hazretlerinin Fss'unda buyurduklar "Y bilde'r-Rey
ve's-Solt ihzer an sri'l-uyn min nefsihi"1 dey iret
buyurduklar bu kavm-i Meskv ve kavm-i Kalmk'dr
demiler ve's-selm.
Amm ihvn- b-saf-y mstemine yle
malm- sadet ola kim, eer bu kavm-i Klman
envn ve kerre Maskov diyrn nehb gret edp
bildiimiz ve anladmz mertebe bu iki kavmin
ahvltlarn m-vaka zre tahrr eylesek Hud'ya
ayndr mecma-i n-matbamz baka bir mcelled
kitb olur. Bu kadarca tahrrt ile iktif edp eli be ile
Azak vilyeti tarafna kmaa say ederken Tays h
Kalm'n sefere gidenleri b-hisb ml- ganimler ile
gelp cmle Kalmk srrlarndan [e]liye destr verp
azm-i rh mahallinde bu hakre Tays h ve olu
Moyinak h ikier at ve ikier sn yavrular deri-
sinden Hty kz gibi mcell ve rakk krkler ve
ikier aded Noay ve Hedek esri gulmlar ihsn etdi.
Ve refklerime de hem-nn birer ton sn derisi
krkleri ve birer res atlar verdi. Ve eli bana "Es'seh m
melek" deyp on bin koyun ve be bin sr verdi, zr
anlarda ake pul ve gayri met asl yokdur. Yedikleri et,
geydikleri etin derileridir. Hatt gmlekleri ve donlar
bile deridir, amm ne deridir, gy beyz Hty kzdr.
Andan Tays h olu Moyinak h ve ann olu
Kodal Alp ve Dar Alp ve Kolat Alp ve Olgoy Alp ve
Soloy Alp ve (...) Alp ve gayri mirzalaryla cmle
vedlaup kurtulduumuza yz bin hamd [] sen
ederek cmle Maskov arabalarn tabur gibi kren atup
toplarmz ileri ve geri mde edp cmle Maskov
askerimiz pr-silh atba berber yine Kalmistn ire
bir gn iml cnibine Heyht- b-pyn ire seirdp,
Nehr-i Edil-i azm kenrnda meks edp hamd-i
Hud ol gn ol gece cmle askerle yz yz elli pre
gemilere svr olup nehr-i Edil'in karu tarafndaki
Kk Heyht'a kadem basup sehelce kavm-i
Klmah'dan emn olduk, amm yine Hedek ve Noay
kavmi bunda okdur.
Bu nehr-i Edil kenrnca on gn kmil Maskov
kalacklarnda kona ge peke peke yryerek
giderdik, amm nehr-i Ten kenrnda olan kalalar
cmle aadan metn kalalardr, zr bu nehr-i Edil'in bu
mahallerinin iki taraflar azm dalar ve azm ormanlar
olduundan kalalar cmle aadr. Evvel,
ivakirmen, andan Holokirmen, andan Ku-
puakirmen, andan Sonhokirmen, andan Karina-
kirmen, andan Poloakirmen, andan Visilokirmen,
1 Ey Rey ve Solat halk! Kendinizi bu kk gzl insanlar-
dan koruyunuz.
______________________________________ 311
andan Mihalkirmen, andan sfinikirmen, andan Ka-
pusakirmen: Bu on pre kalalarn cmle hatman ve
kapu[d]anlar baka bakadr. Ve her biri beer altar bin
askere mlik, ilerinde kavm-i Hedek mselmnlar
dahi var metn kalalardr. Lkin kk kirmenlerdir.
lerinde birer ikier kiliseleri ve rs-y bzrlar var.
Meklt [] merbtalar balk ve rak ve bozadr.
Gayri meyve sir mekltlar ndirdi, amm koyunlar
ve hnzrlar okdur.
Bu on pre kirmenlerden eliye on bin kadar srlar
ve koyunlar hedy verp her kalada konunca top
dmnlar ederlerdi. Amm [180b] bu kalalarn karu
Edil'in te tarafnda azm kalalar grn[p], anlardan
dahi top dmnlar sads gc ile gelp istim
olunurdu, zr bu mahalde nehr-i Edil krk elli ml
enlidir. Annin karu kalalarn toplar sads gc ile
gelirdi. Bu kalalar ayne'l-yakn grp esmlar
malmumuzdur, amm ilme'l-yakn ve hakka'l-yakn
hsl edp ilerine girmediimizden esmlar ve eklleri
tahrr olunmad. Andan on birinci gnde cnib-i imle
giderken,
Menzil-i kenr- nehr-i azm l Ten
Bu mahalde nehr-i Edil artk ger ardmzda kalup
nehr-i Ten kenrnca konup gmee baladk.
Bu nehr-i Ten t vilyet-i Maskov'un (---) vilyeti
dalarndan ber gelp mukaddem blda tahrr olunan
Trk Or'u nm konduumuz mahalde nehr-i Edil ile
mbeynleri bir konak kalup Osmnl nehr-i Ten ile
nehr-i Edil'i birbirlerine mahlt edp handak- azm
kazdklar mahalle karb nehr-i Ten urayup bu mahalde
Jivakirmn altndan cereyn edp bade'l-yevm cnib-i
garba akup Azak kalas dibinde Azak denizine {tokuz
boazdan} mahlt olur.
Bu Jivakirmn kapudan ve hatman eliye alay-
azmle karu kup kalaya girirken haylice top d-
mnlar edp eliye azm ziyfetler etdi. Bu kirmen dahi
nehr-i Ten'in taraf- imlindedir. Karu taraf Azak
kalamz hki olup Kk Heyht sahrsdr. Ve bu
mahalde nehr-i Ten'in yemn yesr eyle ulu aal
ormanlardr kim yayan demlerden gayri ve hnzr ve
karaca hayvnlarndan gayri bir mahlk giremez.
Ve bu mahalde nehr-i Ten Heyht sahrsn iki
blmdr. Hikmet-i Br yr klup biz bu Jivakirmn
kalasnda mihmn iken ol gece bir iddet-i it ve bir
rh-i akm poyraz rzgr- zorkr esp bi-emrillhi tel
nehr-i Ten sovukdan mncemid olup stnden nie bin
arabalar ve kzaklar gemee balayup cmle kavm-i
kffrn yzleri gld ve buzlar oald. Amm bir
edd sovuklar oldu kim Jivakirmen kfirlerinin evlerin-
den tara kmaa iktidrlarmz olmad, zr Erbanin
ve it-y Zemherrin t ayne'l-fili olup iklm-i sbide
olmaile iddet-i itdan yerler atlayup aralar gayy
deresi gibi olurdu. Hele her ne hl ise Jivakirmn'dan
kalkup cnib-i garba Ten kenrnca giderken baz [181a] boynuzlar kakup kzaklar buz zre gc ile durur.
mahalde Ten suyu buzu atlayup Heyht sahrsn Hemn zerre kadar bahneyle kzak gemileri umaa
bsbtn Ten suyu gark edp donmu ve billr ve necef bakar.
ve moran gibi Heyht sahrs mcell buz olup ne Cmle kzaklarn ikier ve birer yerinde am di-
arabalarmz ve ne atlarmz ve ne piyde demlerimizin reklerinda sazdan ve kamdan rlm hasrdan
yrmee iktidrlar olmayup hsl- kelm her ne hl ise yelkenleri var. Ve her kzak gemide yigirmier otuzar at
derd-i bel ve renc-i an ekerek ol gn yryp, balayacak stabl-misl hrlar ve ocakl mteaddid
tahtadan atlm odalar ve matbahlar ve ayak yollar
Evsf- Praskirmn mde kzak gemileridir. Amm buz derys zre olmak
ile bu gemilerin ne dmeni ve ne krekleri ve ne
B-tb u b-mecl bu kalaya cn atup selmetle
krekileri var. Ancak hasrdan yelkenleri kullanmaa
dhil olduk, amm Kalmk Tays hnn verdii
gemisine gre beer onar aded bdbn, kr kfirleri var.
koyunlardan ve srlardan buz zre ok hayvntlar
Lkin her geminin ileri ba olan kayal zre ikier
kalup fi'l-hl Praskirmn hatman be alt bin kefereler
kefere iskemle gibi tahtalar zre oturup ikisinin dahi
ile kzaklarn alup Heyht sahrs buzu zre kzaklar ile
ellerinde uzun srklar ucunda demir demrenli mzrak
ku gibi uarak gidp vakt-i gurbda cemi kalan atlar
gibi harbeleri var. Gemileri hasr yelkenler ile yldrm
ve hayvn srlar kalaya getirdiler. Bir gn bu kala-i
gibi akyup giderken eyymna gre gemilerin balarn
Praskirmn'da oturak edp saf etdik. Kala hatman eli
dndermek in bu iki kfirler ellerindeki harbelerin
ban yollamaa tedrikler grmee mukayyed oldu.
buza urup geminin ban murd edindikleri yere evirp
Amm bu kala gyet metn aa kaladr. Ve evvel
gemiyi bu iki kefere ellerindeki harbeler ile kullanrlar.
ve hr Maskov kral hkmndedir. Nehr-i Ten
Ve eer gemi dursun derse geminin bandaki
kenrnda ekl-i murabba bin-y metn olup cirmi kmil
kayalnda iki yerde er kellesi sar delikler var. Hemn
bin admdr.
mezkr kefereler ellerindeki harbeli gnder srklar ol iki
Ve iinde bin aded saz ve kam rtl evlerdir. Ve
ad[ed] deliklere sokup nie srklar buz zerlerine srk
cmle sokaklar ve bin kadar Kazak ve bin kadar Hedek
harbeleri buz[a] saplayup gemiler dura kalup yelkenleri
Tatar kullar var. Ve be alt ken[s]e ve elli kadar krk
olan hasrlar sarup sarmalarlar.
dkknlar ve bir aded hn var.
Ve eer eyym- rzgr muhlif olup murd
Ve aded balyemez toplar ve gayrileri h
edindikleri yere gemileri buz zre gitmek muhl ola ve
toplardr. Hatt biz eli ile kalaya geldikde azm top ve
yhd asl rzgr olmayup serd-mend hev ola. Her
tfeng dmnlar etdiler.
geminin onar on beer kadar ketbnlar ellerine ucu
Ve bu kaladan tara mut olan Kalmk Tatarlar
harbeli srklar alup gemilerin iki yanlarna kefereler ayak
obalaryla konup al sat ederler.
zre dizilp usl ve heng ze ile "Yajuj ve Yajuj,
Ve bu mahalde nehr-i Ten azdr, zr ibtid tulu
Marya Got Hristosu Aya Niko Aya Kao Aya svet
gyet karb olduundan at ile geilir dediler, amm bu
Nikola ve Aya Vosto" deyerek savt- al ile feryd
mahalde donmu idi. Tuyn ile geldikde bu Ten suyu at
ederek ellerindeki harbeleri buza urduka hasr yel-
ile geilmezmi. Amm bu mahalde imek in buzu
kenden ziyde gemileri ku gibi uar, zr gemilerin
nie bin yerden delp su alrlar, b- hayt nehirdir.
altlar sf domuz dileri batrup dizilmidir kim alt
Ve dahi t ehr-i Ejderhn'dan ve kala-i Terek'den
bill[r] gibi buz derysnda gemi durabilir mi?
t bu mahalle gelince Kk Heyht sahrsnda kirmen
Cmle asker ve eli ve hakr cemi tevbi
yokdur. Cmle kavm-i Kalmk konup gerler.
levhktlarmzla ve cmle br [u] bnghlarmzla bu
Andan bu kala-i Praskirmn hatman be yz aded
gemi kzaklar iinde oturup teler banda kebblar
tfengli asker eliye imdd verp cmle hkmnde olan
evirp kefereler horilka raklar ve pivo ve med sular
reylarn boazlarnda tfengleri ve ayaklarnda demir
ip gemiler hal peykerle zeyn olup toplar ve tfengler
mhl arklarn geyp Heyht sahrs buzu derys zre
atup dmnlar ederek ol billr gibi buz derys zre
demir arkl kefereler k krklerin geyp horilka
kat yaydan ok kar gibi giderdik.
raklarn ip buz zre ceyran gibi sekp hizmet
Hamd-i Hud benim gemim yldrm gibi giderdi,
ederlerdi. Kala hatman dahi eli htryn askeriyle
amm Kalmk h verdii koyun ve sr ve arabalarn
bile giderlerdi.
gemileri sehel ger kalrd. Andan ol gn eyym ile
gidp,
Der-beyn- ibret-nm-y tem-y acib
garib ve kzak gemileri
Evsf- kala-i azm Tokaykirmen
Bu Heyht sahrsnda donan buz derys zre at ve
Bu dahi nehr-i Ten kenrnda ekl-i mseddesden
dem ve hayvnt gitmek muhl-ender-muhl
tln aadan kirmn- metndir kim baka hatmanlk ve
olduundan kavm-i Maskov kefereleri bir gne kzakdan
kapudanlkdr kim nehr-i Ten dp yz pre Urus
gemiler peyd edp kzaklarn altndaki kaln kiri
ayka gemileri karada durur idi. Bu dahi evvel ve hr
aalara cmle domuz dileri ve sr kemikleri ve sr
Maskov kralnndr.

______________________________________ 312
 Bu kaladan dahi toplar ve tfengler atup
dmnlar edp ziyf[et-i] azmler tenvl olunup eliye
ve hakre kapudan ve hatman vfir hedylar verp
bunlar dahi gayri kzak gemileri hzrlamlar. Amm
kk kaladr, iinde elli kadar saz ve kamdan rtl
dr- menhslar var. Ve yz kadar i hisr kulu var.
Tara hisr yine nehr-i Ten kenrnda bin evli ve yedi
kenseli ve yz kadar dkknl ehirdir.
Bunda dahi iddet-i itdan b u be yokdur,
amm ormanlar ve mebbek bostnlar gyet okdur.
Ve mahbbu ve mahbbesine hadd [] nihyet yokdur.
Bu taraf Maskov kfirlerinin baka lehe ile kelimtlar
var, amm isimleri bu gnedir:
..................(1 satr bo)....................
Der-nmh-y esm-i kfire-i zniye-i ehl-i
isyn:
..................(2/3 satr bo)....................
Bu kaladan dahi ale's-seher yine kzaklara binp
muvfk eyym- msid ile rad-vr gidp,
Evsf- Mujikrovkirmen
Bu kala dahi nehr-i Ten kenrnda Maskov
hkmnde iki bin askerli ve baka hatman ve kapudanl
r-ke kaladr. Bu kirmende elime bir Kalmk at girp
at gemiye koyup hfz etdim, amm nie kerre binmek
vki olup muazzam sular yldrm gibi yldrup karu
tarafa kard ve hasmna(?) amn u zamn vermeyp
atard. Ve nne bir handak ve bir dere gelse kendyi
karu tarafa ceyrn gibi atard. Hakk ki armak
kheyln- Tatard. Ve bu mahallerde hamd-i Hud
hevlar sehel mutedil olup yzmz gld.
Andan yine gemilere svr olup buz derys zre
berk- htif gibi gidp,
Der-beyn- ekl-i cetkirmen
Bu dahi Maskov hkmnde [181b] nehr-i Ten
kenrnda aadan sarp kaladr. Hatman yedi bin
cnd- cnbe mlik kavimdir. Dern- hisrda her
imreti mevcd ve mzeyyen kirmndr. Hikmet-i Br
hevlar mutedil olup millet-i nasr ylda bir bed-nm
gnleri olup cmle kala kapudanlar hatmanlar ve
ayn- vilyetleri eliye ric edp bir iki gn oturak edp
bed-yn ve kfr [] dallet ve ay [u] n ve tarab u ret
edecek olunca cmle kffr gemilerden atlarn karup
her biri svr olup birer cnibe at gezindirmee gitdiler.
Hemn hakr dahi "Fursat ganmetdir" deyp hd-
dmn [u] refknlarmzla atlara svr olup Alman
diyrlarndan ber tadm aded iri samson kelpleri
dahi gemiden karup iki Maskov keferesi ehl-i beled
refk kefereler alup sayd [u] ikr tarkyla nehr-i Ten'i
buz zre karu tarafa ubr edp azm-i rh etdik.
______________________________________ 313
Der-beyn- sergzet [] serencm- hakr
fakr ve hakkat kelb-i muallem Palu ve
Hna ve akr
Nm esed-misl kelbleri zencrlerinden yedee alup
aded dahi kelb-i zaarlar dahi ikr arayarak det-i
hmnu get [] gzr ederken at zre bu hakrin
gnlne geldi kim,
"lh pdih ve Mevly, bu abd-i kemterini 1074
senesinden ber bu 1076 senesi hrna varnca
senede vilyet-i Alman ve vilyet-i Donkarkz ve vilyet-i
Danimarka, vilyet-i sfa, vilyet-i Nemse, vilyet-i
Filimenk, vilyet-i eh, vilyet-i Korol, vilyet-i Leh,
vilyet-i Erdel, vilyet-i Eflak, vilyet-i Bodan, vilyet-i
Krm, vilyet-i Dastn, vilyet-i Acem ve yine vilyet-i
erkezistn, vilyet-i Hedekistn, vilyet-i Kalmistn,
vilyet-i Maskovistn.
Bu on tokuz pre vilyetleri shhat selmetle
seyhat etdirdin. Bin bin sana hamd [] sen kim bu
kadar kfiristnda beni bir n mevve'l-hl [ve] b-
dermn etmeyp bu Maskov vilyetlerinde shhat []
selmet ile bu samson kelblerimle beni sayd [u] ikrda
gezdirirken sad kez sana kr olsun" dey gnl yoluyla
lem ayrdan b-haber bk-ld olup minnet-i Hud
edp bir cnibe tevecch etdim.
Amm samson kelblerimin her biri birer arslan-
Badd'a benzer idi. Hadd-i ztnda bin elli bir
trhinden elli drd trhine varnca Leh ve eh ve
Krakov kfiristnlar bu kadar seyhat ve sefer etdik, eyle
kelbleri bir diyrda grmedim. Sb- ehr-i Vst'a
benz[er] idi. Hatt nie mutaassb kimesneler,
"Vallhi Evliy elebi, kat murdrsn kim kpek
beslersin" dediklerinde,
"Vallhi brderler, ben vz ve nsh ve shib-i
slk ve pr-i piv deilim. Avndan bir seyyh- lem
ve nedm-i dem garb'd-diyr bir kimesneyim. Bu
kelb-i muallemler ile sayd [u] ikr edp gezerim ve
kelbler de sehelce hakkat severim. Eer kelbde olan
hakkat ben demde olsa krk gnde bir dem kmil
shib-i ayyr olurdu. Ve bu kelbler benimle gezp
adrcm ve atlarm her gece bekledikleri bana yetiir"
dey cevb ederim. "Behey dem kelbde ne hak[ka]t
olsa gerek. Hemn anlara verdiin ekmei fukarlara ver.
Yohsa hlin Allh katnda harbdr" dey nie mutaas-
sblardr hakre zebn-drzlklar ederlerdi. Asl anlarn
asvt- ham[r]lerini istim etmeyp kelpler ve tz
zaarlar atlar def-i sevd edp elenerek sayd [u] ik[r]a
khce mil idim.
Hikmet-i Br Palu nm samson kelb bu vilyet-i
Maskov'da ol kadar byyp semn ve cesm oldu kim
gy vilyet-i Sivas'da ehr-i Merzivan'n ve diy[r-]
Msr'da Circe ehrinin hmrlar kadar mefret kelb oldu.
Hatt buluna ermemi bir gulmm her br bu Palu
nm kelbe binp b-bk b-perv bir sat kadar
gtrrd. Kaan kelb yorulsa hemn yatrd. Ve olan
yine atna svr olurdu, yan t bu mertebe d[z]man
kaplan kadar kelb-i muallem olmudu.
Bunlar ile sahr-y Heyht'da birka beybn
koyunlar alup bir hayli mesfe-i badede bir kala
nm[y]n olup anda varup kala hatmanna buluup
ale'l-fevr koyunun birin kebb edp tenvl etdik.
Kapudan ve hatmanlaryla hsn-i lfet ederek k gnleri
olmak ile gnler ksa olup vakt-i asr oldukda yine yola
revne olup kat- menzil ve tayy- merhil ederek
nehr-i Ten'den bir azmak kenrnda Dunice nm bir
geidi buz zre gep andan Krm hki olan Azak
kalas cnibine gidp hkirmen nmyn olup an
da gep hr- kr Heyht sahrsnda aham elinin ba edelim" deyince birini Derv Ahmed Halhl kelle-
skin olduu kala dahi hayli mesfe-i badede kalup
hru'l-emr Cerekli nm bir mahalde atlarmz ve
kendilerimiz ve kelblerimiz b-tb b-mecl kalup bi'z-
zarr bu sahr-y Heyht'da kilimlerimiz deyp "Hev
mutedildir" dey hb- rhata yatdk.
Der-tahkk-i hakkat-i kelb-i muallem
Cmle refk ve gulmlarm mest [] medh gibi
sersime yatup Ashb- Kehf hbna varmlar idi, amm
hakr ve Baba Mansr- Hind uyah idik. Cmle
silhlarmz ile kelblerimiz yanmzda, amm vakit dahi
[182a] henz nsfu'l-leyl olmudu. Mh- felek de henz
kubbe-i felekden ba gsterdii mahal olup bizim ak[]
nm bir zaar kelbimiz bizden bir hayli mesfe-i
badede yatrm.
Hemn kelb hngrmee(?) ve akrmaa(?) bala-
ynca hemn hakr ve refkim Baba Mansr refklerimizi
ve memlklarmz aded kulaz Maskov keferelerin
hbdan b-dr edince cmle pr-silh mde oldular.
Hemn ol n yedi aded Tatar- Noay- bed-ry
ellerinde dal-t uryn olup zerlerimize at branca
hemn Palu nm kelbin boazndan haltasn alup Hna
samson ve akr nm samson bir kerre bu atl Tatarlara
arslan gibi hamle edince Tatarlar bizim stmze
gelmee reh bulamayup biz dahi atlara svr olup kol
tfengleriyle Tatarlar zre varup "Bire o Palu, k k"
dey kpekleri kkr[d]nca azamet-i Hud hemn Palu
kelb ve Hna ve akr ve ak ve Cnb nm zaarlar
dahi Tatarn atlarna sarlup Tatarlar atlar yere urup n-
vhidde aded Tatarlar kpekler pre pre ve rze rze
[edp] yedi Tatarn drd firr ederken gece olmak ile
anlar da atlarndan tekerlenp ser-nign olup Hind
Baba Mansr ileri varup piyde olan Tatarlarn birini te-
beriyle pre pre edp bizler dahi brlerine yetip
gulmlar anlar dahi temizleyp drdnn dahi atlarn
ikr alup atlarn kpekler yeyp pre pre edp
brakdlar.
Meer gerde aded Tatar dahi var imi. Anlar bu
hl-i pr-melli grnce firr ederken atlar tavuun
istim etdik, amm mukayyed olup komadk. Bir
zamndan sonra an grdk, dne at bizim atlarn
yanna geldiler. Hemn bizim gulmlar atlara sarlup
yedee aldlar. Hemn bize refk olan Maskov kefereleri
______________________________________ 314
"Bu atlarn shibleri bu Heyht sahrsnda kanda
gider, biz bunlar buluruz" dey hakrden izin alup
Halhl Derv Ahmed ve Derv Trbyle atlanup
gitdiler.
Biz yine Tatar lekerinin yanlarna gelp gulmlar
esbblar ve silhlarn alup yedisinin dahi balarn kesp
terkilerine asdlar. Bir satden an grdk, Maskov
kfirleriyle Derv Ahmed ve Derv Trb at shibleri
olan Tatarlar kayd [u] bend ile getirp,
"Bunlar diri eli bana gtrelim" dediimde
Maskovlar eyitdi:
"Bunlar ok idi, gayrilerin kardk. Hemn bunlar
perrn paa edince ikisin dahi Maskovlar kesp
balaryla esbblarn anlar alup,
"Hemn sultnm buradan kalkalm. Yohsa bu
sahrda imdi gerisi gelp bizden cn kmaz"
dediklerinde hemn balar alup ol gece cnib-i kbleye
lgar edp t sabha dak yortup yine,
Menzil-i cetkirmn'a gelp eliye buluup
balar nne yuvarlayup eli balar grdkde lem-i
hayretde kalup bizimle bile olan Maskovlar sergzet []
serencm bir bir nakl etdikde dny kadar hazz edp,
"Ya mselmn mselmn ldrr m?" dedikde,
"stmze bizi ldrmee gelen kardamzsa da
ldrrz" dedikde hakre bir semmr krk ve bir at ve
bir immesi hal inc tesbh verp refklerime ellier
altun ve Maskovlara yigirmier altun verdi. Andan,
Evsf- eremetkirmen:
..................(4/5 satr bo)....................
Sityi-i Baakirmen:
..................(4/5 satr bo)....................
Der-beyn- olomkirmen:
..................(4/5 satr bo)....................
Der-ayn- Polokirmen:
..................(4/5 satr bo)....................
Der-zikr-i Honakirmen:
..................(4/5 satr bo)....................
Der-fasl- Apohikirmen:
..................(4/5 satr bo)....................
Der-nine-i Krenkirmen:
..................(4/5 satr bo)....................
Der-almet-i Topurdukkirmen:
..................(4/5 satr bo)....................
Der-mesregh- Hrekirmen:
..................(4/5 satr bo)....................
Der-bin-y Rahoakirmen:
..................(4/5 satr bo)....................
Der-ekl-i Solahkirmen:
..................(4/5 satr bo)....................
 Der-kayd- Makokirmen:
..................(4/5 satr bo)....................[182b]
Der-vasf- Japohakirmn- azm: Bu dahi nehr-i
Ten'in cnib-i imlinde Maskov kral hkmnde kala-i
azm imi. T Ejderhn vilyetinden ber byle hk-i
pk-i mahsld[r] bir zemn-i dr- diyr grmedim idi.
Bu mahallere dahi det-i Kpak derler. Hl Noay
Tatarnn ergh ve cevelngh bir emenzr llezr
sahrlar var.
Kalas yine aadr, amm i hisr tula bin-y
eddddir. Baka hatman ve baka kapudan ve on bin
aded Mujik askeri vardr, amm bu mahallerde kavm-i
Hedek reylarn komazlar, zr "Azak kalas yakn
olmak ile firr edp Osmnlya gider" dey bu mahallere
Hedek mselmn reylarn komazlar. M-tekaddem
bu ehr-i muazzam mslimn imi. l hze'l-n nie bin
cevmi ve mescid ve hammmt medrist imrtlar
harb u yebb olup yatr.
Bu ehri de Timur Hn harb etmidir. Bir gnde
harbistnn gc ile ubr etdik, amm yine on bin kadar
saz ve kam rtl evleri ve krk aded kiliseleri var.
rs-y bzr gyet mzeyyendir. Amm bu
Japohakirmen mahalli dastn ve ormanistn yerler ol-
mak ile hasrdan yelkenli kzak gemilerimiz artk ilemez
olup kzaklardan kup atlara svr olunmak tenbh
olunup gn bu Japohakirmen'de tekd etmek
tenbh olundu.
Hikmet-i Br bunda bir keml-i marifet shibi
abd-i memlkum ve refk-i yr- muvfkm mevve'l-
hl olup annin bir kzak araba peyd etdim. Amm
blda tahrr olunan Praskirmn'dan ber hasr yelkenli
kzaklar zre billr cml odalarda te balarnda zevk u
saflar edp cmle atlarmz ve gayri behim maklesi
sr spa hayvntlarmz cmle safda idiler.
Ertesi gn bu Japohakirmen'den kalkup yine nehr-i
Ten kenrnca kar ve buz derdin ekerek cnib-i garba
atlarmz ile ol gn gidp,
Der-manzara-i Sarayikirmn: Hikmet-i Hud
bu kalaya sene 105[...] trhinde Sultn (---) (---) asrnda
Maskov kffr Azak kalamza istl etdikde Azak
kalamz halsna Deli Hseyin Paa serdr- muazzam
olup donanma-i hmyn ile gelp berren ve bahren
Azak kalasn muhsara edp kala-kb toplar ile kala-i
Aza' derken Selmet Geray h'mn Tatarlaryla
Maskov vilyetine apula gitdiimizde yedi gn yedi gece
apup seirdp bu Sarayikirmn' urup bu kadar ml-
ganim alup bay olmuduk.
Hikmet-i Br ol zamndan ber (---) yl mrr
edp imdi bu sene 1076 trhinin leyle-i Mircnda yine
grmek myesser oldu, amm ol zamn imn- nazar ile
nazar etmeyp gret edp gemidik, amm imdi gyet
mamr ehr-i bender grdm. Yine Maskov kral
hkmnde nehr-i Ten shilinde haebden bir kala-i
metndir. Baka kapudanlkdr kim yigirmi bin kadar
tfeng-endz Kazak cnd- cnbne mlikdir. Amm
______________________________________ 315
bunlar yetmi pre kalalardr kim Maskov krallarna
harbe ucuyla mutlerdir, zr bu kefereler gyet aky ve
slerdir. Bizim Azak tarafna ve krallar tarafna okluk
ser-fr etmezler.
Bundan dahi kalkup yine nehr-i Ten suyu buzu zre
yine taraf- garba ol gn serencm ekerek gidp,
Der-tarf-i Pomahaykirmen: Bu dahi nehr-i Ten
shilinde aadan r-ke kirmendir. Baka hatman ve
kapdan ve yedi bin askeri vardr.
mdi ihvn- vef, geri bu abd-i hakr Hindistn'a
varup ne mertebe askeri vardr, malmum deildir.
Kendlerinin nakilleri zre "Hknmzn yetmi lek
ulfeli lekeri vardr" derler, amm malmum deildir.
Amm bu vilyet-i Maskov'da olan kefere askerinin ve
gayri ben demlerinin hisbn Hallk- lem bilr. Hele
hakr akl- ksrmla Cenb- Allh bu dnyda ne kadar
acibt u garibt ve ecns- mahlkt halk etdi ise bu
Meskv vilyetinin iki iklminde be ol kadar ziyde
kavm-i kffr ve on ol kadar ecns- mahlkt- l-yuhs
vardr.
Bu Pomahaykirmn'da bir gn meks ederken
mukaddem hasta olan gulmm hakri yanna krup
vasiyyetler edp d- dernumdan nie gne elfz-
drerbrlarn tahrr etdim.
Der-hakk- mersiyye-i Husrev-i rn
Det-i Kpaa giderken ngehn,
Var idi yedi sekiz gamhr- cn,
Bir gulmm var idi yr- sadk,
Olmu idi bana ol eyh-i akk,
Savm- Dvd'a mukayyed idi ol,
"Men araf" srrna byle buldu yol,
smi Husrev idi hem rn idi,
Yr- hemrz- seherghm idi,
Ngehn nehr-i Ten'in shiline,
Varcak ehr-i Sara dhiline,
Dedi memlkum olan Husrev-i r,
Byle takdr eylemi Hayy- Kadr,
Ben hakri bunda defn eyleyesin,
ki gnden sonra durup gidesin,
Gitme ill var selmet Azaa,
Bunda muhtc olma sakn Kazaa,
Sana sem verirler hr sonra kand,
Nie ferdlarla eder r-hand,
Maskat- resim budur bunda beni,
Alm idin Tatarile sen beni,
Bu gece grdm Habbullh' ben,
Dedi y Husrev [183a] gelesin bana sen,
Ben de bildim kulum olser revn,
Ola mes(?) yeri ana bir mekn,
 Ol gece de leyle-i Mirc idi,
Rhu Firdevse azmet eyledi,
Hak Tel rahmet eyleye ana,
Kim an bir Ftiha ile ana.
Merhm ve mafrun leh rhiyn Allh rzsyn
el-Ftiha.
Ol yr- sdk abd-i memlkum ehr-i Sarayi
mukbelesinde Pomahaykirmen hricinde mukeddem
dr- islm mezristn ire Kulep Alp hazretlerinin
kabr-i erfi yanna defn edp cnib-i erbaasna iri talar
koyup ve ser [] ps ularna azm seng-i hr almetler
koyup ism-i resmin Ftiha-i erf ile tahrr edp koyup
gitdik. Refkleri hr- llyyn ola.
Andan yine kalkup nehr-i Ten kenrnca cnib-i
garba kar ve buz azblarn ekerek ol gn gidp,
Der-vasf- eskl-i (...) [Horos]kirmen:
..................(1.3 satr bo)....................
Der-tarf-i (---) kirmen:
..................(4/5 satr bo)....................
Bu nehr-i Ten'in iki tarafnda irili ve ufakl yz yedi
aded kirmnlar iki ayda seyr tem edp nie lm-
edyidler ekp gelirdik, amm bu tahrr olunan (---)
aded kl- muazzamalar Azak taraf hkinde olan
kirmnlardr kim tahrr olundu, amm yine bu kalalarn
mbeynlerinde dahi ufak kirmenler ok gezp ubr
etmidik. Tatvl-i kelm ve kesret-i kitbet olur dey ol
kk kirmenleri terkm eylemedik.
Ve bu nehr-i Ten kenrnda tahrr olunan kllarn
cmle Kazak- k kefereleri cmle millet-i Meshiyye ve
kitb- ncldir kim Urm kefereleri mezhebi zredirler.
Ve Azak boazlarndan Karadeniz'e kayklaryla
kup Karadeniz'in yemn yesrn nehb gret eden
keferelerin cmlesi yz elli bin Zaporoska, yan cezyir
levendi gibi serke ve yarar ve nmdr Kazak- klardr
kim Maskov krallarna dahi okluk ser-fr etmezler.
Amm "Bu nehr-i Ten'in kenrnda bu kalalar ne
zamn amr oldu?" dey sul olunursa Sultn Selm-i
Sn ve Sultn Murd- Slis asrnda Sokollu kl Vezr
Mehemmed Paa blda tahrr olunan nehr-i Edil'i ve
nehr-i Ten'i birbirleriyle mahlt edp Azak kalamz
dibinden gemiler nehr-i Ten'den nehr-i Edil'e andan
Bahr-i Harez'e slm askeri zdemir[olu] Osmn
Paa'ya irvn ve amk ve Demirkapu'da imdd
gitmek in iki nehir birbirine karmaa alup iki
nehrin birbirlerine ittisli myesser olmadndan sonra
kffr- Kazak- k bu kalalar Det-i Kpak ortasnda
cereyn eden nehr-i Ten'in yemn yesrna t kala-i
Aza'a gelince (---) aded kalalar bin edp amr etdi.
Hl bu kalalar sebebiyle bir dahi nehr-i Edil ile nehr-i
Ten birbirlerine mahlt olup Acem diyrnn Demirka-
pusu ve irvn ve amk kalalarna gitmek mkil
oldu. de bu kalalarn sebeb-i imreti bu yzden
olmudur, ve's-selm.
______________________________________ 316
nki bu Horozkirmn'a eli ile gelp meks
etdiimizde kala-i Azak yakn kaldkda eli ban hakri
be yz kefere ile kala-i Azak'da Ak Mehemmed Paa'ya
ve kul kethudlndan m- Tarabls olup hl Azak
muhfz olan Bodur Sleymn Paa'ya "Eli geliyor"
dey haber gndermee hakre nie hedylar verp
Aza'a gidecek mahalde ol gece bu Horoskirmn'da bir
pene-i fitbe duhter-i pkze-ahtere ile yek dil yek
cihet olup olan kyfetine koyup gn-gn siyb-
fhireler geydirp ve prtma Tatar kalpa gzleri ve
kalar zre sovukdur dey endirp be aded
hddmlarmla ileri kz yolladm.
Andan ale's-seher bir dahi be yz Maskov ke-
fereleriyle lgar edp sene (---) mh- (---) gn kala-i
Aza'a dhil olduk.
Evsf- tahtgh- Maskov- Kazak, yan
intih-i serhadd kala-i Azak
Aza dahi derler. Sebeb-i tesmiyesi; hn-i fethinde
bu kala dibinde cereyn eden nehr-i Ten tuyn zre
gelp guzt- mslimnin meterislerin nehr-i Ten gark
etdikde Gedik Ahmed Paa, "Hey mbrek nehir, az ak"
dey du ederlerken bi-emrillh kala feth olup ismine
"az ak" derler. Andan galat "Azak" derler. Noay
Tatarlar "Azav" derler, erkez tifesi "Aza" derler,
Klmah kavmi "Ozak" derler, l-i Osmnl "Azak"
derler, Laz kavmi "Asak" derler, amm lisn-
Maskov'da ismi (---) ve lisn- Ciniviz Frenginde (---)
derler.
Ve bnsi yine Ciniviz krallarndan (---) (---) kral-
dlldr, zr slmbol'da Galata'dan t Karadeniz'in iki ta-
rafndaki be yz yetmi alt pre kalalar Trabzan'dan
mads cmle Aza'a gelince hep Ciniviz kral
hkmnde idi. Bir taht Galata ve bir taht Kefe ve bir
taht Sakz cezresi ve bir taht hl Akdeniz shilinde
panya kralyla [183b] m olan (---) ehr-i (---) dir.
Hamd-i Hud bu kadar kfiristn ylda dolaup
shhat [] selmetle sedd-i slm diyrna slimn
gnimn yine vsl olduk, zr sene 105(---) trhinde
donanma-i hmyn ile Deli Hseyin Paa serdr-
muazzam ve Grc Piyle Aa tershne-i mire
kethuds olup bu kala-i Aza' muhsara edp yetmi
gn yetmi gece pey-ender-pey dp kalann burc-
brlarndan ess- binlar kalmayup cmle kffr kar-
zemne girp bir takrb ile zafer bulup bu kala-i Aza'n
fethi myesser olmayup "Karadeniz'in iddet-i its gel-
meden selmete kalm" dey cmle askir-i slm
Karadeniz ile sitne-i sadete gidince hakr (---) Geray
Hn efendimle vilyet-i Krm'a geldim.
Andan gelesi sene 105(---) trhinde donanma-i h-
myn ile Der-i devletden Cvnkapucuba Vezr
Mehemmed Paa serdr- muazzam olup kala-i Aza'
muhsara etdikde kffr- hksrdan kala-i Azak ire
nm [u] nin olmayup kala-i Azak' kavm-i Kazak
braup gitmiler. Cmle guzt hamd [] sen edp
kala-i Aza' Mehemmed Paa dery-misl askere
mceddeden in etdirp iine mstev[f] kullarn ve
cebehnelerin ve z vezri Koca Kenn Paa'y
eyletiyle muhfazac tayn edp kendleri donanma-i
hmyn ile mansr u muzaffer der-i devlete gitdiler.
Annin elsine-i nsda "Ceng-i azm Deli Hseyin
Paa feth-i bin-y sn Mehemmed Paa" derler.
Hamd-i Hud fethinde ve gazs ve binsnda bulunup
dahi amr olmadan eli ehr-i Kefe'ye gelmidir. imdi
elhamdlillh (---) yldan sonra yine gelp amr grp
doru vl-i vilyet olan vel-niam efendim Ak
Mehemmed Paa'ya varup,
"Bire Evliym sen ho geldin ve sen saf geldin.
Bire cnm Evliym, ne yeller esp sen nereden bu
Azak- azba geldin. Yedi aydr dery-y Azak
donmudur, gemi ilemez. Kara tarafndaki Heyht
sahrsnda Kalmk Tatar derdinden ku umayup k u
kymetde kapudan tara kmaa asl meclimiz
yokdur, bire sen nereden geldin?" dedikde,
"Sultnm efendim, sergzet [] serencmm diller
ile tabr tavsf ve kalemlerle tahrr terkm olunmaz.
Hemn netce-i kelm bu hakr hl aydan ber kat-
menzil ve tayy- merhil ederek vilyet-i Maskov'un
Kazan ve Balu Hn ve Hedek ve Alatr ve Ejderhn ve
Mujikkirmn vilyetlerinden ber get [] gzr edp
gelirken sultnma mjde olsun, size bir azm'-n eli
getirdim ki anda olan tuhaf u tefrk maklesi eylar ile
bir eli l-i Osmn pdihna gelmemidir. Hemn
Der-i devlete arz edp ilm edin ve eliye birka bin as-
ker istikble gnderin" dey elinin mektblarn paaya
verp tercme olup krat olundukda fakr Mehemmed
Paa ban aup,
"lh y Rabb, sana bin bin hamd [] sen olsun.
Tz dellllar nid edp kala kapular alsn ve herkes ota
ve otlua ve oduna gidp hayvnlarn tara karup
cmle asker pr-silh mde olup bin yiit eliye
karu gitsinler" dey paa fermn edince cmle Azak
kavmi gy yd- ekber edp bir srr [u] dmnler
oldu kim tabr olunmaz.
Hemn Mehemmed Paa srtndaki semmr krkn
arkama geydirp elimden bs edp hakre bir od[a]
tehiyye edp hakr ile gelen be yz atl keferelere
kaladan tara Karatayak Tatarlar ire konaklar verp
anlar da meks etdiler.
Ertesi gn cmle Azak askeri pr-silh mde olup
Mehemmed Paa kethudsyla eliye istikble kup
alay- azmle kala-i Aza'a getirirken kala-i Aza'n
burc- brlarndan ve zemnde olan tabyalarn balyemez
toplarn er nevbet kffra ramen atup top
dmnlar etdiler kim kala-i Azak mur- semender-vr
te-i Nemrd iinde kald. Ve eliye paa bir hilat-i
pdih geydirp kala hricinde konaklar tayn olunup
bir gece cmle kffr mihmn olup ertesi gn on bin
kffr gerye dnp gitdiler. Eli ban be yz kefere ile
kala-i Azak'da kaldlar.
Amm Allhu Rabb'l-lemne ayndr kim bu
Azak'da eyle iddet-i it var idi kim nie demler te
______________________________________ 317
banda odalarnda otururken buya kalup merhm olup
yere defn olunmak mmkin olmazd, zr zemn iddet-i
itdan polad- Nahevn olup te-i Ferhd yere
gemediinden meyyitler birer ay evlerinde durup
hevlar mutedil olduka yz bin renc-i an-y meakkat
sehel yeri hafr edp defn ederlerdi.
Der-beyn- sityi-i feth [u] ftht-
Kazak ve {der-ayn-} ekl-i zemn-i
kala-i Azak
Evvel bu kala-i gussa-bd ibtid Ciniviz Frengi,
morina ve mersin balklar sayd in bir dalyanhne
bin edp gide gide kefereleri sayd [u] ikr- mhden
anklar olup bu kalay metnet zre bin ederler.
Badehu sene (---) trhinde Sultn Byezd-i Vel
ibn Eb'l-feth Sultn Mehemmed Hn fethidir, be-dest-i
Lala Gedik Ahmed Paa, Ciniviz Frengi elinden
almdr. Hl Kefe eyletinde sancak bei tahtdr.
Taraf- pdihden knn- Byezd Hn zre drd yk
akedir. skelesinde [184a] gmr ve ihtisb ve bc u
bzr paalara hss- hmyn kayd olunmudur. Hl
eyletinde tmr ve zemet ve alaybeisi ve eribas ve
kur vu kasabtlar yokdur.
Ancak paas Heyht sahrs pdihdr kim
mahsltlar sekiz aded rzgr- zorkr yel ovadr kim
paalarnn ileri Allh'a kalmdr. Azak denizi
tarafndan gayri bir yerden imdd gelecek yeri yokdur.
Ol dahi yedi sekiz ay donup bir gemi gidp gelemez.
Byle bir b-amn kala olmak ile Kefe paalar er
tulu vezr olup hl Ak Mehemmed Paa ve kul
kethudlndan kan Vezr Bodur Sleymn Paalar bu
kala-i Azak'da Kazak'dan muhfaza edp be yz
demler ile balk yeyp otururlar. Gayri mekltlar
ktdr ve dim kahtdr. Ve mftsi ve nakb'l-erf ve
yz elli ake pyesiyle erf kaz-y sumnsi vardr.
Ve alt oda kapukuluyla haseki aalardan yenieri
aas vardr kim cmle drd bin aded gzde yenierileri
vardr. Ve drd oda ile cebeciler aas vardr kim cmle
iki bin aded pr-silh cebeciyndr.
Ve drd o[d]a ile topular aas var kim cmle iki
bin aded mheyy topular vardr. Ve kala dizdr aas
cmle yz aded kala nefertlar var. Ve sakol ve
solkol ve azeb-i hisr kulu ve gnll kullar ve Betavl
kullar ve Karatayak askeri kullarnn cmle krk aded
aalarn cmle alt bin aded nefertlar vardr.
Ve cmle-cmle paasnn ve gayri aalarn as-
kerleriyle hn-i muhsarada on bin yarar ve nmdr
ve hzr-b gzde askeri vardr. eb [] rz ceng []
cidlleri ve harb [] ktlleri Ten suyu Kaza ve Kalmk
Tatar ile sava- perh ederler. Ve bir gn olmaz kim
sde-hl duralar.
Ve paa tarafndan gmrk emni, bcdr, mimr
aas, mutemed aas, kapudan firkateleriyle gezer. (---)
(---) (---) (---) (---) gayri aalar yokdur.
Ve kala-i Azak nehr-i Ten kenrnda r-ke ekl-i
murabba yaln kat eddd seng-bin kala-i randr kim
cirmi diren-mdr kmil mimr arn ile drd bin
arndr. Kble cnibi sehel havleli toprakl bayr zre
yaln kat sab dvr- metndir kim yigirmi ayak enli kaln
dvrdr. Ve bu taraf yedi kula derin ve elli arn enli
bir kar- hafr-i azm handakdr kim bu taraf dvrlar ve
dahi handak altlar t kar- zemnde suya enince dvrlar
lam zre durur. Ve dvrlarnn esslar tahte's-serya
varnca su zre skara rhtm zre temelleri kr- Freng-i
pr-ceng binsdr. Amm bu kalann mark ve marib
tarafnda handak sarpdr, zr bu kalann ziyde havfi
bu taraflarndan olmak [ile] dvrlar sf rhtm eddd Paa'nn feth etdii ancak bu kaladr. Cmle yenieriler
on be kula l dvrdr.
Ve bu tarafda cmle krk aded kulle-i metnler
vardr. Ve toplar kirpi t gibi dizilmidir. Handaka ve
tabur bayrlarna nzr hne toplar var.
Ve bu kara tarafnda asl kala kapular yokdur.
Cmle aded kapular var. iml tarafna nzr Ten
suyu kapusu aded metn de[mi]r kapulardr. Biri iskele
kapusudur kim nehr-i Ten kenrnda gmrk ve
bozahneler ve yetmi seksen kadar dkknlar nehr-i
Ten kenrndadr, amm cmle karaav binlardr, krgr
binlar deildir kim hn-i muhsarada bu binlar
kaldrrlar yhd tee yakarlar. Ve kapunun biri yldz
cnibine nzrdr kim Freng hisr kapusu derler, kk
kapudur. Bundan arabalar girp kamaz.
M-tekaddem kffr asrnda bu kk kapu
dibindeki kullede bir gemi liman kapusu var. Cmle
kayklar andan ieri kalann iine girirler imi. Hl ol
liman kapusu dvr ile rtldr kim bu liman kapusu
kemeri zre olan kullenin nehr-i Ten'e nzr cnibinde
on arn yksekde bir kanatl arslan tasvri var. r ke
beyz mermer zre tasvr olunmudur. std- nakk
Freng-i Mn mermer-br bu arslana bir emek sarf etmi
kim gren an z-rh zann eder. Ol ecilden bu kulleye
arslan kullesi derler. Amm kavm-i Freng byle kanatl
arslan tasvrlerine San Marko ve Santa Marko derler.
Hatt Bundukn dedikleri Venedik kffrnn sanca u
bayraklarnda tadklar kanatl esed sretidir.
Ve bu arslan kullesinden bat tarafa gidp kmil yz
admda orta kala kapusuna varlr. Bu dahi yldz rzgr
cnibine mekf demirli kk kapudur. Ve bu kapu
zre ta grzler asldr. Bu kapudan bat tarafna kmil
yz adm gidp toprak kala kapusudur. Bu dahi bir
dirsek kede bir kk demir kapudur. Lkin mark
tarafna nzr kapudur. Ve bu kapudan bat cnibine
yz adm gidp bu toprak kalann bir kapusu dahi
Karatayak varouna alr, kk demir kapudur. Ve bu
Karatayak tarafndaki kala kesinde olan Kanl
kulleden t mark tarafnda Suluk kullesine varnca Ten
nehri kenrnca mezkrn drd aded kapularn mbeyni
cmle bin arn yer Ten suyu kenrdr.
Ve bu Ten kenrnca asl handak yokdur. [184b]
Hatt nehr-i Ten tuyn zre taup gelse bu mezkrn
drd aded kala kapularndan ieri su girp tara
dkknlar ve bozahneleri ve gmrkhneleri gark eder.
Annin bu taraf dkknlarnn nieleri kazklar zre
______________________________________ 318
mfd muhtasar bin olunmudur. Hatt hn-i fetihde
bu kalay Serdr Cvnkapucuba nm Mehemmed
Paa-y hmm tamr termm etdikde ale'l-acele bin
edp bu Ten nehri taraf toprak ile bin olunup ancak
talar aralar kire ile derz olunmudur.
El-hsl bu nehr-i Ten taraf asl kala dvr gibi
metnet zre deildir. Amm bu kalann iinde asker
tifesinden ben dem okdur.
Ve bu kala-i Azak kmil blkdr. Mark
tarafndaki blne Freng hisr derler. Gedik Ahmed
ve aas ve kala dizdr ve cebeci ve topular ve
orbaclar cmle bu Freng hisrda skin olup cmle
cebehne ve mhimmt ve levzmt ve gll anbrlar
bundadr.
Ve bu Freng hisr iinde cmle yigirmi aded
dkknlar vardr. Ve Sultn Byezd-i Vel cmii tlen
yz ayakdr ve arzen yz elli ayak tarz- kadm toprak
rtl ve tahta minreli cmi-i atkdir. Ve bu cmiin sol
taraf kesindeki bakkal dkkn ire bir r-ke beyz
mermer zre cel hatt ile cmiin trhi budur:
Ben bi-imreti'l-cmi-i erf es-Sultn ibn's-Sultn es-
Sultn Byezd Hn ibn Sultn Mehemmed Hn ebbedallh
saltanatahu.
Sene (---)
Ve yenieri aas sary kurbunda mahkeme-i er-i
Resl-i mbn var. Ve ana karb (---) (---) mescidi var,
amm minresi yokdur. Ve bu Freng hisrnn yukaru
ba kullesi dibinde nerdbn ile klr bir urn kapusu
var. Bedenler zre kup toprak kalaya gider piyde
dem bu kapudan gc ile sar. Ve bu Freng hisrnn
aa hammm dibinde bir kck kapusu dahi var. Ol
dahi toprak kalaya alr ve hammm bu Freng hisr
ire der. Mkellef hammm deildir. Hatt bu hakr
girp ku[r]na [ba]nda gasl ederken mermer zre ayam
sividi. Meer ku[r]na banda buz donmu idi. de
Aza'n knn iddeti bundan malm ola. Ve bu
hammmn kapusu karusunda yol ar,
Ziyret-i Hind Baba tekyesi: Merkad-i pr-
envr dahi bundadr. Haytlarnda nie gne kef []
kermetleri zhir bhir olmudur.
Ve bu Freng hisr iinde cmle bin aded kk
kk mfd muhtasar evlerdir. Ancak be alt kadar
evlerin meyyit yaykayacak kadar havllar vardr. Mad
hasr ve kamdan dvrl ve toprak rtl evlerdir.
Cmleden paa sary ve yenieri aas ve cebeciba ve
kul kethuds ve dizdr aa ve azeb aas ve gayri krk
aded aalarn hneleri vsice olup at hrlar vardr.
Andan,
Evsf- ekl-i orta hisr- kala-i Azak
Freng hisr ile Toprak hisrn mbeyninde r-ke
bir i kaladr. Cirmi kmil be yz admdr. Lkin bir
cnibi Freng hisr dvrdr ve bir cnibi nehr-i Ten
taraf dvrdr. Ve iki taraf Toprak hisr dvrdr kim
bu sr- stvr orta yerde vki olmaile orta hisr
derler.
Ve bu orta kalann nehr-i Ten tarafndaki kapunun
i yznde paa sary var. Ancak elli altm aded
odalardr. Altnda yz kadar at alur hru ve kk
havls var. Ve Ten suyuna nzr kala dvr zre Ak
Mehemmed Paa bir kk bin etdi. Henz saryda bir
teferrcgh, bir kasr- zb oldu.
Ve bu orta hisrn kble tarafna bir kapusu var. Ve
cmle elli aded hurdaca hurdaca kk dkkncklar
var. Ve kahvehneleri var. Ve cmle be yz aded
tahtn ve fevkn yine hasr ve saz ve kamdan mebn
stleri toprak rtl evleri var.
Ve bu orta hisrn toprak kala tarafna hn Paa
kullesi gyet metn ve kav ve sab burc- azmdir kim
gy Sedd-i skender'dir. Hemn Azak kalas demek bu
hn Paa kullesinden ibretdir. Hakk ki Azak kalas
bununla metnet bulup cnib-i erbaas baka handak
kar- azmdir. Ve kapusuna ipden kemendler ile klr.
Blda bir kk demir kapudur. El-hsl orta hisr
iinde bu kulle-i metn bir i hisr dahi olmudur.
Ve paa saryna karb Receb Aa cmii var. Bir ta
minreli ve cemat-i kesreli ve yine toprak rtl
cmi-i mahbbdur kim tara sofasnda Kalmk Tatarnn
ehd etdii Grc Mustafa Paa medfndur. Ve cmie
karb bir at deirmeni var. Ve bu orta hisrn garb
tarafnda,
Der-fasl- toprak kala: M-tekaddem bu kala
hricinde etrf handakl Karatayak nmyla mar[f]
kalasz bir varo- mamr imi. Maskov Kaza bu
varou nehb gret ede ede kbil-i skn olmayup hr-
kr sene 1025 trhinde Sultn Ahmed Hn asrnda
Sencvn Paa nm bir mdebbir-i benm orta hisra
muttasl bir metn ve sab ve ta dvrl ve r-ke bir
metn ve mstahkem kala edp iki cnibine [185a] han-
dak- azm kesp nehr-i Ten cnibine handak kesmeyp
kalr, zr Ten cnibinde kala dvrlarn baz zamn
nehr-i Ten dolup handak kesecek yeri yokdur, su gark
eder. Bu hisb zre Azak kalas blk kala-i
acibdir. Ve nn dahi dvrlar birbirlerine
muttasldr.
Ve diren-mdr cirmi drd bin admdr. Hemn
slmbol'da Eskisary cirmindedir. Ve bu toprak kala
bl iinde cmle bin yz elli aded vsice evlerdir
kim bunlar dahi saz ve kam ve haebden tahtn ve
fevkn stleri trbl hnelerdir. Lkin bunlar da vsi
havll ve hrlu evlerdir, zr cmle halk at besler bir
alay siph-misl Tatar kalpakl asker tifesi evleridir. Ve
cmle altm aded bozahneleri ve gayri dkknlar
vardr. Ve bunda dahi at arabalar giremez, zr sokaklar
ve kala kapular dardr.
Ve bunda kaldrm olmamak ile eyle amur olur kim
dem gark olur ve ancak mh- Temmz'da kurur. Gayri
zamn buz donar. Ol mevsimlerde bu kala ii al olup
amur olmaz.
______________________________________ 319
Ve bu kalada Zeynel Be cmii, kr- kadm bir
aa minreli mabedgh- mslimndir. Ve (---) mescidi
var. Ve bir Tateli Rmu keferesi mahallesi ve bir
kensesi var.
Der-beyn- ekl-i varo- Yeni Karatayak
Azak kalasnn cnib-i garbnda nehr-i Ten Azak
denizine kard mahallin burununda r-ke bir
varo- azmdir kim diren-mdr bunun dahi cirmi
kmil bin admdr. Ve cnib-i erbaas fecc-i amk
derin handakdr. Baz yerine nehr-i Ten girir. Bu varo
etrfnda asl kala dvr yokdur. Hemn tabur- azm
gibi sab handakldr. Her sene handak tathr ederler.
Ve iinde cmle bin be yz Tatar- sab-reftr-
ad-ikr evleri ve obalar var. Ve hl yz aded obal
Kalmk Tatarlar gelp slm ile cmle merref olup bu
Karatayak varounda konmulardr.
Ve bu Karatayak varounun bat taraf cnibi
hricinde cmle mebbek bostnlardr. Gyet latf
kavunlar ve karpuzlar ve kabaklar olur, amm iddet-i
itdan b u beleri asl yokdur. Ve bu varoun kble
tarafna Ulu Noay handaklar ekilmi bir sahrdr.
Anda cmle hedlar ve gayri mevtlar cmle anda
medfnlardr. Bu handaklarn hricinde Heyht
sahrsdr kim cmle Azak kavminin atlar bu Heyht
sahrs zre olan nebtt [u] giyhtda otlayup gezerler.
Amm cnib-i erbaasnda atlar zre yiitler gezp
karavul beklerler. Hemn bir tarafdan Kalmk Tatarlar
zhir oldukda cmle hayvntlarn ehre srp han-
daklara doldururlar.
Der-tetimme-i evsf- kala-i Azak: Bu kala di-
ren-mdr cmle yetmi aded kullelerdir. Amm mark
tarafnda Freng hisr kesinde gzc kullesi gyet
metn ve kav kulle-i azmdir. Ve Ten nehri tarafnda su
kullesinden metn ve kav kulle yokdur kim kmil on iki
pre balyemez toplar var. Ve nehr-i Ten'den lam ile
bu kulleye Ten suyu gelp hn- muhsarada cmle asker
suyu bundan aldklaryn su kullesi derler.
Der-vasf- nehr-i Ten kenr varou: Bu su
kullesinden t bat tarafnda toprak kala kesine
varnca Ten nehri kenrnca bir kat balk kayklarnn
hneleri var. Ve cmle yz aded mfd muhtasar
evleri var.
Ve cmle nehr-i Ten kenrnca bir sra yz krk
aded kk dkknlardr, amm her gece bu dk-
knelerde asl bir met komayup kalaya gtrp sabh
yine getirirler.
Ve cmle elli aded bozahneler ve meyhneler var
kim cmle harbt erenleri olan Bekr cnlar gece ve
gndz bu bozahnelerde skin olurlar.
Der-fasl- tem-y garbe v acbe: Bu mezkr
bozahnelerde skin olan boza Bekrsi cnlara asl
hkim ve zbit ve rbt karmaz, zr her bozahnenin
birer kart nmnda hkimleri var, yan vaka vakar shibi
ihtiyr day demleri var kim anlar mr-i meclislerdir.
Salb [u] siyset ve tazr-i bel be-drst bu kartlarndr.
Hemn bu bozahneler ve meyhneler ire bir
Bekr gavg etse ol n kartn izniyle meclisden ol n
Bekryi kovup bir dahi asl ol bozahne ve meyhneye
uratmazlar.
Ve eer ktil ise ol n ol ktili kayd [u] bend ile
hkim-i rfe verirler. Ve ale'l-ittifk bir kartn szne bir
merd-i ferd muhlefet etmee kdir deildir. Ve be ve
paa ve yenieri aas dahi bu bozahneleri basup ile-
rinden "Mttehem ve mcrimdir" dey dem almaa
kdir deildir.
Ve her kartn meclisinde olan piyle-kelerine
kartdan caba birer tostaan boza verilp yek nefesde
[185b] bil-cra n ederler, amm idikleri tostaanlar
yani me ve apaklar ikier vukyye ilik gibi pk
n-pk boza alr.
Bundan sonra idikleri bozalarn meleri buu
vukyye boza alup heste heste n edp sarho olurlar,
amm ibtid kart elinden dolu idikleri zamn birer
kerre her biri ayaa kalkar, amm kart kend idii
zamn cmlesi ayaa kalkup kartn selmn alup herkes
merkezlerinde otururlar.
Baz yiitler birbirlerine dolu nmnda boza ver-
dikde ana mahabbeten meyi eliyle yapmayup
hemn diiyle kavrayup ba yukaru kaldrup iki vukyye
gelir bozay eliyle yapmadan meyi diiyle srup bil-
cra n eder, bir aceb turfe seyr [] temlar vardr.
Ve haftada bir kerre ziyfet kartndr. Ertesi bir kart
dahi bir meclisinde ziyfet eder. Bu uslb zre bu
cezre-i derbend-i calenderde cmle gzler elenp zevk
saf etdik zann ederler.
Amm bu tife mflis ve mendebr olduklarnda
Ten nehri firkatelerine svr olup nehr-i Ten'in karu
tarafnda horoslar istim olunan Maskov'un Kazaklar
kalalarn urup bu kadar ml- ganim ve esrler alup y
baht ve y taht olup yine Aza'a gelp cemi ganimleri
frht edp geinirler. Ve her ayda bir l-i
Osmn'dan vazfe-i muayyenelerin alup bu derbend-i
calender-i b-amn beklerler. Annin bu kadar bin
demlere hkimler ruhsatlar vermilerdir.
Ve bu varoda iskele banda paa tarafndan
gmrk emni nigrbalar oturup cmle yende v
revende ketlerden gmrk alnr. Ve cmle ketler bu
gmrk nne yanar.
Ve bu iskele banda nehr-i Ten kenrnda cmle
yetmi aded balk mahzenleri vardr.
Der-manzara-i varo- ark Karatayak: Bu
varo kalann arksi tarafnda olmak ile ark Karata-
ya, yan ark Varou derler. Freng hisrnn han-
dakndan alarka varodur. Bunun dahi etrf- erbaas
handak- azmdir. Ve gird--gird cirmi kmil iki bin
hatvedir. Ve cmle be yz aded kam ve saz evlerdir
kim zerleri yine toprak rtldr. Bunda dahi cmle
Noay tifeleri skinlerdir.
______________________________________ 320
Bu varoda cmi ve hn u hammm ve dkknlar
yokdur. Lkin nehr-i Ten kenrnda buz mahzenleri
okdur. iddet-i itda nehr-i Ten'den beyz billr gibi
buzlar kesp bu mahzenlere doldurup mh-
Temmz'da safsn ederler. Ve bu buzhne mahzenleri
kurbunda krk aded donanma firkateleri var. Hn-i
mahalde bu gemileri karadan nehr-i Ten'e endirp
guzt- mslimnler svr olup kfiristn nehb gret
etmee giderler.
Ve bu mahalde t yukaru nehr-i Ten kenrnda olan
kulle-i hn'e varnca bir satlik yer cmle mebbek
bostnlardr kim acib kavunu ve karpuzu olur. Ve bu
varoun aded yerlerinde elma aalar ve vine ve erik
aalar var, amm sovukdan deme zamnda meyve
vermezlermi, amm bostnlar latf olur.
Memdhtndan: Evvel nehr-i Ten'de mersin
bal ve morina bal ve kara havyar, yan balk
yumurtas ve beyz ve rakk sat kumu ve nehr-i Ten
cezrelerinde sivrisinei ve beyz billr gibi buzu ve sekir
verir ilik gibi bozas ve sovuu ve (---) (---) (---) (---)
bunlar mehr- fkdr.
Sovuu ol mertebe olur kim sobal evlerinde ve te
balarnda dem donup helk olur. Erzurm ve Gerede
ve Akkirmn sovuundan edd sovuu olur. Ve asl
bunda mee ve peld odunu olmaz, zr her taraf
Heyht sahrsdr. Cmle halk saz ve kam yakarlar. Ve
adalarda bir gne allar olup an da yakarlar.
Der-vasf- reng-i ry-i pr cvn: Geri iddet-i
its edd olur, amm ekseriyy cmle ahlsi ten-
drstler olup reng-i rylar humret zredir. (---) (---)
(---) (---) (---) (---) (---)
Der-sret-i mahbbe-i mahbbn: Cmleden
latf ve sm-ten dledr Urus criyeleri ve Maskov
gulmlar ve Karatayak varolarnn Noay kzlar gyet
mehrlardr. (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)
(---) (---)
Der-medh-i b [u] hev-y cvidn: b [u] he-
vs gyet latfdir, amm efvh- nsda darb- mesel
olmu bir kelmdr kim "m- cennet-memn cennet-i
mev y altnda y stndedir" derler. Bunun dahi
sovuk cihetinden cehennem y altndadr vey
stndedir, yan t bu mertebe bu kala-i Azak kends
cehennemdir, zr.
Der-kavl-i mneccimn- kudem: Bu kala-i
Azak iklm-i sdisde bulunup arz- beledi elli alt arzdr.
Ve tl- [186a] nehr alt satden eyrek sat eksikdir.
Der-kavl-i kehene-i slef: Bu kala-i Aza'n
tli-i imreti burc- akreb beyt-i merrh-i mde
bulunduiyn halk merrh sfat gazb ve b-rahm ve
gaddr ve kattl ve emr-bz merrh gibi celld- felek
hnhr demleri var. eb [] rz kr [u] kisbleri kl ile
geinmekdir, amm cmlesi ec ve gziyn
bahdrnlardr.
Hikmet-i garbe v acbe-i ibret: Bu Azak
kavminin cemi atlar ve srlar ve koyunlar ve
doanlar ve Karatayak Tatarlar da cmle i balk eti
yerler. Hatt nehr-i Ten'den diri balklar sayd edp
atlarn nlerine koyup diri balklar atlar kavraya kavraya
harp harp srup azlarn kprderek yerler. Ve dahi
doanlarn salup nehr-i Ten'den balklar doanlar dutup
getirir. Fakr balklar ise nehr-i Ten yzne
soluklanmaa knca hemn doan ve akrlar balklar
minkrlaryla kapup sudan tara kenra karrlar. Garb
temgh- acbedir.
Ve k edd olduundan sekiz ay ve be ay Azak
derys ve nehr-i Ten suyu donup cret shibi olan
tvn yiitler k kymet demeyp nehr-i Ten buzunu
delp buz deliklerine pereme ve kayk ve rnk kadar
balklar buz deliklerine soluklanmaa gelince ehbz
yiitler balklar harbalar ve oltalar ve engller ile
balklar sayd edp frht ederler. Baz dem kendileri
yer, bazlar atlarna ve gayri hayvntlarna balk verirler.
El-hsl kala-i b-amndr. Lkin intih-i serhad olup
bunda murbt olan guzt- mslimnin yatup oturmalar
bile ibdetdir. Ve inallh bu kalada skin olanlar
cehennem azbn grmezler. Beyt:
Kfl- slm budur ismine derler Azak,
Bu hsn ire gelen anca diye y Rezzk.
Ve bu ehrin balndan ve kara havyarndan gayri
ok meklt yokdur. Bu varmzda seksen dirhem
ekmek bir akeye ve bir koyun sekiz gurua ve bir at
yemi on akeye ve bir sr yigirmi gurua ve bir tavuk
bir gurua ve alt dne fndk bir akeye ve gayri met
buna gre kys oluna, zr derys sekiz ay donup
Kefe'den ve gayri yerlerden gemiler gelmez olurlar. Eer
gemiler gelse sehel ganmet olur. Baka bir gne kk
gemileri vardr. Azak derys sack deryck olmak ile
bir drl ufak gemileri gelir. Rm gemileri Azak'dan elli
ml bad gelp met tarlar, andan ufak kayklar ile
metlar tarlar.
Der-kyfet-i kab-y merdn: Cmle l-i Os-
mn tifesi gn-gn ukalar ve akmie-i fhireler
geyerler, amm Karatayak kavimleri cmle yine Tatarlar
gibi kalpak ve koyun ve kuzu derisi tonlar ve boas
elvn haftanlar geyerler. (---)
Der-kab-y zenne-i mahbbe-i kirmn: Yine
Rm havtnleri uka ferrce ve harr haftanlar ve
ayaklarnda sar i edik ve sar pyplar geyerler, amm
sokaa kmazlar ve kacak ve sokaa bakacak yerleri
yokdur. Amm Karatayak Tatar htnlar ab ve koyun
derisi krkler ve balarna gn-gn kalpaklar geyp
yzleri ak gezerler, amm ehl-i rzlar yzlerin nikblar
ile bryp mestre gezerler.
Der-beyn- esm-i erf- ayn:
..................(1.5 satr bo)....................
Der-beyn- ziyretgh- kala-i Azak: Evvel
kble cnibindeki mezkr Noay kavmi handaklar iinde
ziyret-i A Baba ve ana karb ziyret-i Ba Baba ve
Yourdcu Baba: Bu sultnlarn dahi karndalar
imi. Gedik Ahmed Paa ile bu kala muhsarasnda
______________________________________ 321
bulunup her gn askir-i slma pimi bir koyun ba ve
bir anak mastaba a ve bir anak yourd ayranyla
cmle askir-i slm doylarlar imi. anaklar asl
boanmaz imi. kaddesenllhu bi-srrhi'l-azz. Hl
ziyretgh- azmlerdir. Rahmetullhi aleyh.
Ve bu kala-i Aza'n endern [u] brnunda ehd
[] hedlar ol kadarla okdur kim baz sene kadir
gecelerinde kabirleri zre nr yadn nie yz suleh-y
mmet kimesneler mhede ederler.
Bu kala-i Aza' birka gn tem edp bir gece
nehr-i Ten gyet kat donup kudret cisri oldu. Hakr dahi
fursat ganmet bilp birka refklerimizle piyde olup
pr-silh Azak'dan kup buz zre bat tarafna Kanljak
zein ve atal zein ve Kazkl zein gep kmil
sekiz bin admda acele yryp cnib-i garba gidp,
Evsf- kala-i Sedd-i slm
Mezbr aded zekler nehr-i l Ten'e mahlt
olduu mahalde kala-i Sedd-i [186b] slm nehr-i l
Ten zredir. Ve bu l Ten nehri dahi Azak derysna
mahlt olduu mahaldedir, amm nehr-i l Ten iki
frka olup cnib-i garbdaki frka Ten zre bu Sedd-i
slm kirmndr kim bu frka deryya kard mahalde
kala bin olunmudur. Bu nehrin iki frkasna dahi l
Ten derler. Kala-i Azak dibinden cereyn eden nehr-i
Ten'e Diri Ten derler, amm bu l Ten dahi Diri
Ten'den ayrlmdr.
Bu kala-i Sedd-i slm sene (---) trhinde Sultn
Mehemmed Hn- Rbi binsdr, b-fermn- Kprl
Mehemmed Paa ve inet-i Mehemmed Geray Hn.
Maskov Kaza l Ten'den gemesin ve Karadeniz et-
rfn gret etmesin dey bin olunmudur. ekl-i mu-
rabba bin-y eddd-misl seng-tr bir kala-i
savadr. Cirmi kmil yz elli aded germe admdr. Ve
cnib-i erbaas nehr-i Ten suyudur. Baz zamn nehr-i
Ten tuyn zre gelse kala kapularndan ieri balklar
girp nefertlar balklar sayd ederler. Annin kala ne-
fertlarnn odalar cmle direkler zre l fakrhneleri
var.
Bat tarafna nzr bir kk demir kapusu zre bir
cmii var, amm minresi yokdur. Bir oda yenieri, bir
oda topu, bir oda cebeciyn aalar vardr. Dizdr aa
nefertlaryla cmle be yz aded kuldur. Cmlesi er-
gendir, asl bunda avret yokdur. Hemn hn gibi vsice
kalackdr.
Amm suya nzr gyet hne toplar var. Hatt bir
kerre yigirmi bin Maskov Kaza ale'l-gafle gelp on bir
gn bu kalay toplarla dp hib hsirn giderlerken
nehr-i Mu kenrnda konarlar. Bu kala ise Krm
vilyeti topranda olmak ile Mehemmed Geray Hn
kffrn bu hllerin istim edince krk bin gzde asker
ile bir gn bir gecede Sd suyu kenrnda Mehemmed
Geray Hn kffra yetip eyle bir str- Mehemmed
Geray Hn urur kim tabr olunmaz. Bakyyet's-syf-
larn esr-i bend-i zencr edp slimn gnimn asker-i
Tatar Krm'a dhil olurlar. Ol zamndan ber bu kala-i
Sedd-i slm zre Kazak- k kefereleri gelmemidir ve
tvbe eylemilerdir.
Ve bu kala olduu yere Timur Leng adas derler.
Bu cezre ire be dne yn depeler olmak ile Bedepe
adas dahi derler. Bu cezreye Timur Leng Hn be kerre
Mver'n-nehir'den gelp almet olmak in her geli-
inde birer depe yup be depe olmudur. Annin
Bedepe adas dahi derler.
Amm bu cezrede olan iri kavun ve karpuz Azak
bostanlarnda olmaz. Ve bu kalann her taraflar blk
blk ada ada olmudur. Ve sf sazlk ve kamlkdr
kim ilerinde Urus kayklar grnmez. Bu kalay dahi
seyr [] tem edp andan yine piydece buz zre Ten
sular zeklerin gep yine,
Menzil-i kala-i Azak, andan yine ale's-sabh yine
refklerimizle pr-silh olup Aza'n su kullesi dibinden
gep poyraz cnibine nehr-i Ten kenrnca ba yukarup
kenrca drd bin adm gidp,
Menzil-i kulle-i h: Bunu da sene 10[7]1 tr-
hinde Sultn Mehemmed Hn ibn brhm Hn bin
etdi. Be-dest-i Sofi Mehemmed Geray Hn b-rey []
tedbr-i Kprl Koca Vezr Mehemmed Paa.
Diren-mdr cirmi yz elli adm ekl-i mdevver
bir kulle-i metn musavverdir. Ve zemnden elli arn
yksekdir. Ve batya nzr bir kck sf demir kapusu
var, yan aac yok hadd bb- kavdir.
Bu kulle ii be kat hcre hcre elli hneli odalardr.
Nefertlarndan bir oda yenieri ve bir oda topu ve bir
oda cebeci aalar ve dizdr aas vardr. Ve kul
kethudlndan kma Bakra(?) Sleymn Paa bu
kullenin t zirve-i alsnda yz aded demleriyle skin
olup nie maksreler ve hninler bin edp muhfaza
edp oturur.
Amm bu kulle-i h'de Ten suyuna berber demir
kapulu mazgal deliklerinde alt pre balyemez toplar var
kim Azak kalasnda yokdur. Ve yigirmi aded sermed
h toplar ve kifyet mikdr cebehneleri
mkemmeldir. Ve hl bu kala dibinde Sleymn Paa
bir kat toprak imden tabya-i azmler yapup ve etrfna
fecc-i amk handaklar kazup kalalardan metn ve
mstahkem bir tabya etmi kim handak iinden gemiler
geer, ml--ml nehr-i Ten ihta etmidir.
Bunun dahi iinde Sleymn Paa'nn askerleri saz
ve kam evlerde mcerreden skin olurlar. Bunda dahi
asl avret yokdur, amm olan avredi gyet okdur. Bir
mescidi ve kulle iinde yz dem alr bir cmii ve gll
anbrlar vardr. Ve herkesin hcrelerinde dar ve buday
leb ber-leb olup cmle halk buday ve dar zre yatrlar,
zr kffr muhsara eder dey havflerinden zahreleri
ok hfz ederler. Bu kalay dahi seyr [] tem edp
nehr-i Ten buzu zre [187a] yine piydece gidp yz
admda iki nehr-i Ten (...) karu cnibde Maskov vilyeti
tarafnda,
______________________________________ 322
Evsf- kulle-i Sultniyye
Bu kulle-i sermedi sene (---) trhinde Sultn
Mehemmed Hn- Rbiin vlidesi bin etdiiyn
Sultniyye kullesi derler. Be-dest-i Grc Mustafa Paa,
b-inet-i Mehemmed Geray Hn, b-mvere-i
Kprl Mehemmed Paa ile in olunmu bir Sedd-i
skender-vr kulle-i sermed-i azmdir. Bu vilyet-i
Maskov hkinde olmak ile bu kulleye takayyd-i tm ve
cidd [] ihtimm edp metnet zre bin olunmu.
Amm bunun da zirve-i alsnda tahtadan sermed kulle
klhyla rtl bir musanna ve mukarnazl ve furlu
ve medneli ve mazgall ve kat-ender-kat top delikli
slmbol'da Galata kullesi gibi ekl-i mdevver eddd-
misl seng bin-y ran kulle-i bldr.
Bu da Azak tarafndaki gibi Hnkr kullesine
mbihdir. Kadd [] kmetde ve cebehne ve zahre ve
metnetde ve nefertda ve dervezelerde ve aada
imden tabur handakl tabyalaryla asl karu tarafdaki
kala-i h'den fark yokdur. Amm bu kulleden karu
kulle-i h'ye varnca nehr-i Ten zre kat kol kalnl
demir zencrler ekerler, azm dollblar var. Ve
zencrleri kayd [u] bend edecek azm somk direkleri
var. Bu zencrler gece ve gndz nehr-i Ten zre tirinka
gerili durup bir Urus kay ve tomruk ve bir ktk
gemek ihtimli yokdur.
Bu kulle-i azmi itmm edp her mhimmt [u]
levzmtlarn yerli yerlerinde grp cemi askir-i islm
bu kalay "Allh'a smarladk" deyp gitdiklerinde
hemn evvel ayn(?) hirinde yigirmi bin Maskov kffr
ve yer gtrmez Kalmk Tatarlar bu Sultniyye'yi
muhsara edp yigirmi gn yigirmi gece kala-kp toplar
ile dp nie yerlerin mnhedim edp kffr dururken
hemn bir gn vakt-i seherde kulle-i azmin toplarna bir
fitlden te edince nie bin kffr top glleleri helk
edp hikmet-i Hud ba hatmanlar ve ba vornikleri
mrd olup kffr iinde bir feza u eza vveyl kopup
kalaya istl etmeden meys olup firr edp Heyht
sahrs ire giderlerken yine bunlara Mehemmed Geray
Hn'n oullaryla kalga sultn yetip tr kemn ve
emr-i perrn karmadan cmlesin esr-i kayd [u] bend
edp vilyet-i Krm'a gtrrler.
Amm hl bunda serdengedi gzleri okdur.
Bunda dahi zen duhternlar yokdur. Cmle mcerred
pk gziyn- sdknlardr. Sleymn Paa'nn kethuds
ve yenieri aas ve cebeciba ve topubalar olup
bunda skinlerdir. Dern- kullede bir cmi var, amm
minresi yokdur. Ve aa tabyada dahi bir zviyesi var.
Amm kffr havfinden bu kulle-i Sultniyye'nin bir
demleri bir yere gitmek ihtimlleri yokdur.
Der-beyn- ziyretgh- hed: Kffr
muhsarasnda yz elli aded gziyn- mchidnlar
ehd olup kulle hricinde medfnlardr. Rahmetullhi
aleyhim ecman.
Bu kulle-i Sultniyye'yi dahi seyr [] tem edp
yine Ten nehri buzu zre kam ykletdikleri kzaklara
binp tekrr cnib-i garba gidp n- satde,
 Menzil-i kala-i Azak'a gelp Maskov elisine
buluup sohbetler etdik. Ertesi gn Ak Mehemmed Paa
yine Maskov elisi ile Sleymn Paa'y ziyfete davet
edp bade't-tam gn-gn mvereler ederken
hikmet-i Br sitne-i devlet tarafndan Edirne
kimmakm olan Kara Mustafa Paa'nn aalarndan
Bonak Mahmd Aa sene 1077 mh- (---) gn hatt-
erf ile Ak Mehemmed Paa'ya gelp yarl- bel-i h
krat olunup,
"Eylet-i Azak Monla Gan Paa'ya sadaka olunup
sen ki Mehemmed Paa lalamsn, kat- menzil ederek
sitne-i sadetime gelesin" dedikde fakr Ak
Mehemmed Paa hemn kalkup iki kerre secde-i kr
edp bin hamd [] sen etdi ve yedi deve kurbnlar edp
fukarya bezl etdi. Hemn Maskov elisi bozulup,
"Ya ben bunda kiminle kalup lfet edeyim. Ben
sizden ayrlmayup bile gideyim" dedikde Ak Mehemmed
Paa-y mdebbir eliye eydir:
"Pdihma senin geldiin bildirdim. Senin in
pdihmdan emirler geldikde sen de benim ardm sra
gelesin. O zamna dek hevlar da kde olup yaz
gnleri olur, huzr ile gelirsin" dedikde eli kalkup
konana gitdikde hakr Ak Mehemmed Paa'ya eyitdim:
"Sultnm, bu elinin bin aded msellah kfirleri
var. Size bunlar ey refkdir, bile gtrseniz hidmet-i
pdihde bulunup Maskov'dan eli karm olursuz"
dediimde Mehemmed Paa eydir:
"Cnm Evliy elebi bu kefere kki kala-i
Azak'da kendi meklt [u] merbtyla on yl otursa
gz hapsinde durup kala-i Azak Kazak'dan emn olur.
Al mehlin gelsin, deyp, imdi Evliym, sen de hzr ol
benimle der-i devlete bile gidelim. Yollarda sayd [u] ikr
edp zevk u saflar edelim" dedikde hakr eyitdim:
"Sultnm vilyet-i Maskov'un Mujikkirmn
vilyetinde bu eliye rst gelp [187b] der-i devlet-i
pdihye bile gitmee taahhd edp nie ve b-kys
ihsnlar aldk, imdi eliye hlf sylemi oluruz"
dediimde,
[YEDNC CLDN SONU]
______________________________________ 323
"Bire yabana syleme, Kfiristnda geze geze
kfirlere mahabbet etmisin. Bu eliden sana iczet
alrm" deyp ol n hakre yz altun ve bir sat ve bir
kat esvb ve bir Azak clkavas krmz krk kontu ve
gulmlara ve refknlara cmle esvblar ve ihsnlar edp
andan eliden Mehemmed Paa hakr in izin alup fakr
eli hayli mteellim olup,
"Seni Edirne'de bulaym" deyp hakre yz guru
ve bir semmr kafs krk ve nie ihsnlar ile refk [ve]
gulmlarm mesrr edp her birimize birer res iri
Maskov brgrleri ile her hddmlarma birer Azak
nfesi krkler ihsn etdi.
Ak Mehemmed Paa dahi ol kda ve kymetde be
yz aded tfeng-endz ve bin aded pr-silh ceng-ver
crd atl Tatar ve erkez askerleri cem edp yz aded
arabalara br [u] bnghlarn koyup alt pre h toplar
at arabalarna tahml edp hn-i mahalde arabalar
birbirlerine balayup kren atmak in, yan arabalar
kala gibi tabur yapmak in birka yz kula zencrler
peyd edp azm-i rh etmee mde oldukda Azak
kulundan cmle aalar be yz dem verdiler. Ve
Sleymn Paa dahi iki yz dem verdi. Ve Maskov
elisi be yz dem verp cmle 2007 aded pr-silh
asker mde olup cmle ahbb ile ve eli ban ile vedla-
up Cenb- Allh'a snup tevekklen alallh deyp
ale's-seher ol iddet-i itda,
Sene (---) trhinde kala-i Azak'dan kalkup
Heyht sahrs ire vilyet-i Krm'a andan
stne-i Sadet'e gitdiimiz konaklar
beyn eder
Evvel bism-i lh ile Azak'dan kup
[Yazmada bu sayfann aas zerine kat
yaptrldndan okunamaz durumdadr fakat VIII.
cildin ba da bu balk ile balamaktadr.]
DZN
 ablak lle: 226 Afn vilyeti: 275
-A- ablak sorguc- h: 95 Afon Mihal (Erdel kral): 144
ab: 89, 255, 276, 279, 289, 295, 342 ablak tel: 95 aforos: 207
Abakay Hn: 239, 297, 310 bns: 118 Afyonkarahisr: 83, 223, 316
aby: 112 Aburgan nehri: 278 Aa Rz: 261
Abaza: 51, 151, 229, 234, 236, 247, 260, 272, Ac ky: 81 Aa sebli: 67
273, 274, 277, 278, 279, 280, 281, 284, Acem: 23, 39, 49, 60, 71, 90, 91, 92, 100, 103, aa: 7, 128, 154, 203, 232, 270, 282, 286, 319
285, 286, 290, 294 105, 110, 113, 120, 125, 148, 154, 170, aa cisir: 85, 135, 167, 183, 192, 278
Abaza cdlar: 279 172, 179, 180, 193, 194, 195, 223, 227, aa etele: 322
Abaza dalar: 179, 278, 281, 286, 289 230, 232, 239, 243, 249, 254, 268, 272, aa ha: 150
Abaza dilberleri: 232 273, 274, 288, 292, 293, 294, 295, 297, aa havn top: 121
Abaza duhteri: 305 298, 299, 301, 302, 303, 304, 305, 306,
aa kala: 202, 320, 332, 334, 336
Abaza Kureyi kavmi: 273 307, 308, 310, 311, 334, 337
aa kantaralar: 66
Abaza oburu: 279 Acem kalalar: 308
aa kapu: 150, 197, 205, 225, 270, 288
Abaza Paa: 294 Acem kapamas: 295
aa kirmn: 333
Abaza sehereleri: 279 Acem kerreny: 144
aa kpr: 149, 183, 211
Abazistn: 273 Acem ketsi: 306
aa kura: 324
Abazka kavmi: 274 Acem libs: 303
aa minre: 340
Abbs, Hz.: 241, 274 Acem lisn: 275
aa nerdbn: 147
Abbsler: 275 Acem pblar: 295
aa palanka: 20, 57
Abbsiyn: 180 Acem pdihlar: 312
aa sofra: 277
bdest: 241 Acem h: 230, 298, 306, 321
aa tekne: 120, 285
abdest makramas: 197 acem olanlar: 33
aa top: 46, 76, 82, 113, 121
Abdi Aa (Lala Paa kethuds): 76 Acemiyye: 230
aalk: 3, 9, 12, 15, 32, 170
Abd Aa, Samsoncuba: 31, 34, 37, 46 ac gl: 214
Aalar ky: 162
Abd Efendi, Viz: 54 Ac Hammm: 258
armak at: 205
abd-i hakr: 283 ac su: 193
ar hastal: 324
abd-i kemter (Evliy elebi): 162, 200, 268, Akba: 117, 273, 295, 297, 307
ahcr: 17, 63, 91, 103, 104, 118
305, 329, 334 ada: 80
Ahdimvar cezresi: 181
Abdullh: 180, 241, 302 Ada B: 136
Ahka: 299
Abdullh Mzin: 302 Ada varou: 96
Ahska: 113
Abdullh, muhalleft-: 180 Adahon boaz: 255, 267, 268, 269, 270, 271,
278 ahidnme: 79, 111, 114
Abdullh Takend, Hac: 303 Ahlt pdih: 239
Abdullh- Fryb: 104 Adakum nehri: 278
adlet kk: 90, 226 Ahlt ehri: 227, 296
Abdullh- Krm: 103 ahlt- fside: 240
Abdlbk elebi: 259 Adana: 113
Adana kaba: 108, 324 Ahmad Mirza: 322
Abdlhlk, eyh: 120 Ahmed Aa: 165, 190, 211, 217, 222, 238
Abdlmelik: 301, 302 ada-y h: 255, 266, 267, 269
aded-i anm: 160 Ahmed Aa emesi: 231
Abdlmmin Efendi, Kastamon: 233 Ahmed Aa, Eli: 233
Abd'l-uzz hiblesi: 241 dem eti: 325
dem, Hz.: 194, 293 Ahmed Aa eynesi (Kefe): 257
Abdrrahmn Be cmii (Akmescid): 243 Ahmed Aa, Gazzzzde: 179
Abdrrahmn bin Ali Be: 243 dem kemii: 104
dem sreti: 283 Ahmed Aa, Gzlev kalas aas: 214
b- hayt: 26, 137, 295 Ahmed Aa, Gmrk Emni: 215
b- revn: 161 dem kavmi: 205, 281, 283, 284
Aden: 274 Ahmed Aa, Yal Aas: 190, 211, 231
b- zll (kurd cinsi): 294 Ahmed Aa, Yenieri Aas: 68
Abn nehri: 278 Adim kaba: 295
Adorban kalas: 155, 159, 160, 161, 164 Ahmed Be: 24
Abirgan nehri: 278 Ahmed Be, nebaht bei: 21
ablak calar: 94 fitbeler: 95
fitb-perest: 323 Ahmed Be Trbesi: 47
ablak gl: 91

______________________________________ 327
Ahmed elebi, mezzin: 10 Akta nehri: 301 Al Paa: 145, 150, 151, 157, 158, 159, 161,
Ahmed, Derv: 53, 335 Akups nehri: 279 162, 163, 164, 165, 197
Ahmed Efendi, Defterdr : 153 Akupskirmn kalas: 279 Al Paa, atrapatra: 40, 52, 53
Ahmed Efendi, Gleli e-eyh: 216, 262, Akyayla: 129, 130, 131, 132, 133 Al Paa, Hdm (Budin vezri): 46, 135
263, 266 Aliyye: 272 Al Paa kapusu: 154
Ahmed Efendi tekyesi (Kefe): 258, 259 alabalk: 288 Al Paa, Kl: 197
Ahmed Geray Sultn: 1, 31, 40, 41, 53, 71, 73, Alacahisr dalar: 168 Al Paa, Konak Kara: 179, 186
131, 186, 190, 237, 265 alacalar: 120 Al Paa, Kse : 153
Ahmed Halhl, Derv: 53, 305, 335 alack: 288 Al Paa, Serdr: 53, 145, 150, 151, 157, 159,
Ahmed Hn: 15, 70, 71, 73, 150, 177, 230, Aleddn, Sultn: 238, 239, 272, 273 161, 162, 163, 164
340 alarka top: 157 Al Paa Tabyas: 64, 153
Ahmed Paa, Defterdr: 30, 31, 39, 40, 42, 54, Alasonya panayuru: 154 Al Paa tahrri: 156
153 lt- ceng: 147 Al Paa, Ulu: 197
Ahmed Paa, Gedik: 180, 214, 220, 222, 223, lt- matbah evni: 12 Al, eyh: 287
224, 248, 249, 254, 261, 266, 268, 269, Al Zim, Bonak (strgonlu): 102
lt- silh: 23, 39, 53, 176, 296, 301, 315, 323,
337, 338, 339, 342 Aliban kapudan: 132
325
Ahmed Paa, Kprlzde Fzl: 40, 71, 79, limn- muhaddisn: 246
lt- sm vn: 5
117, 128, 131, 133, 135, 150, 155, 191,
Alatr: 251, 268, 288, 299, 316, 318, 338 Alina kral: 182
237, 264, 265, 313
Alatr denizi: 299 Ali Aka: 234
Ahmed Paa, Melek: 53, 150, 153, 162, 163,
164, 175 Alatr Hn: 315 Ali Ata: 233
Ahmed Paa, Rmeli vezri: 21 Alatr Hn cmii: 316 Alia Mirza (hekm): 217
Ahmed Paa, Seyd: 44, 50, 150, 151, 157, alay avular: 94, 122, 208, 242 Al-zde: 298
159, 160, 161, 162, 163, 164, 180 Alaybe hnesi: 61 Allh ky: 60
Ahmed Paa, Tmvar vezri: 62 Alaybei: 15, 19, 23, 29, 39, 40, 47, 60, 62, 71, Alman: 1, 6, 7, 8, 9, 11, 25, 30, 33, 44, 51, 59,
Ahmed Paa, Vezr-i Sn: 135, 140, 143, 145, 72, 73, 77, 78, 135, 142, 143, 146, 151, 75, 77, 78, 85, 86, 89, 90, 92, 96, 97, 110,
146, 166, 171 156, 166, 171, 201, 254, 338 124, 125, 126, 128, 129, 134, 137, 138,
Alaybei cmii (Egre): 67 151, 173, 174, 186, 188, 237, 308, 316,
Ahmed Siph, Surutlu: 26
Alaybei cmii (kala-i Kopan): 15 320, 334
ahbt: 104, 246
Alaybei sary: 26 Alman aylar: 91, 286
aham namz: 315
Alaybei sebli: 67 Alman etesi: 11
h: 271
Alban: 314 Alman da: 5, 6, 7, 16, 52, 91, 96, 97, 128,
hr: 183, 333, 340 130, 293
hr halfeleri: 95, 112, 115 alef: 31
Aleksandra: 173 Alman elms: 17
hr kethuds: 95 Alman gazs: 86, 117
ake: 60, 62, 63, 67, 72, 73, 88, 93, 98, 102, alem: 20, 21, 47, 64, 75, 93, 149, 239, 255, 319
alemdr: 64 Alman gzeli: 10, 31
116, 134, 135, 137, 138, 139, 142, 143,
Alemdr Sultn: 253 Alman kalas: 97
144, 145, 146, 151, 156, 166, 167, 168,
171, 174, 175, 178, 185, 189, 193, 198, alem-i musanna: 19 Alman klc: 122
215, 217, 221, 222, 230, 243, 245, 247, alem-i Reslullh: 35, 64, 69 Alman kzlar: 5
248, 251, 253, 254, 260, 261, 266, 267, alem-i erf: 19, 35, 64 Alman kral: 5, 53, 160, 190, 313
268, 269, 271, 272, 285, 288, 295, 298, Alem-i erf cmii: 63 Alman mahbblar: 123
300, 303, 304, 308, 321, 322, 325, 331, Alemh sebli: 231 Alman mermeri: 7
338, 342 Alman sati: 119, 127
Algan suyu: 281, 283
ake tahtas: 131 Alman seferi: 2, 107
l-i Ab, tark-i: 266
Akdeniz: 16, 71, 173, 174, 179, 192, 254, 282, Alman, seyhat-i: 9
l-i Ab-y Celvet: 216
283, 318, 337 Alman tfengleri: 122
Al Aa: 102
akd-i nikh: 273 Alman yaylas: 88
Al Aa, Cebeciba: 29, 46
akd-i sulh: 75, 115, 155, 156 Alman- Ungurus: 107
Al Aa, Faatl: 165
akk: 91, 101, 118 Alp Akay (cerrh): 233
Al Batr: 41
akk-i Yemen: 43, 103, 118, 304 Alp Baymirza, Kazan: 299, 309
Al Be: 47, 148, 299
Akk: 127 Alp Mirza: 217
Al Be cmii (Gle): 148
Akkaya: 265 Alt Sutunu nm yer: 318
Al Be, Gz: 168, 169
Akkirmn: 180, 186, 190, 191, 192, 198, 205, altun: 10, 14, 19, 23, 30, 33, 35, 40, 41, 43, 44,
211, 212, 220, 225, 242, 251, 265, 341 Al Be hammm: 148
46, 49, 53, 54, 68, 82, 88, 98, 103, 104,
Akkirmn kalas: 58, 136, 146, 191, 197, 198, Al Be trbesi: 148
107, 110, 118, 119, 120, 122, 123, 126,
200, 242 Al Bee, Karamnl : 153 127, 128, 130, 139, 152, 160, 163, 164,
Akmescid: 227, 228, 238, 243, 244, 245, 265, Al Cn Be, Tamanl: 285, 286 165, 182, 183, 184, 186, 189, 190, 192,
266 l-i Cingiz: 237 207, 210, 214, 229, 232, 257, 259, 265,
akmie-i fhire: 5, 71, 124, 342 l-i Cingiziyn: 81, 198, 204, 225, 228, 263 283, 285, 303, 305, 309, 312, 320, 321,
Akmonla kapusu (kala-i Gzlev): 215 Al avu: 35 328, 335, 344
Akra: 223, 291 Al Hn, ehzde: 233, 260 altun alem: 64, 226
Akra da: 103 Al, Hz.: 194, 241, 242, 302, 322 altun arak kadehi: 44
akreb: 102, 106, 324 Al, mm: 268 altun ay: 107
akreb burcu: 183, 234, 312, 342 Al, Kumuklu Tohtar Hac: 288 altun ha: 12, 89
Aksary: 174, 175, 310 Al Ku: 234 altun haznesi: 104
Aksu: 202, 212, 310 Al Mirze, Manktl: 4 altun hokka: 20, 21
Aksu nehri: 202 Al, Modava bei: 168 altun iskemle: 283
Akemseddn: 180, 181 l-i Osmn: 69, 93, 95, 146, 260, 268 altun kzlga: 253

______________________________________ 328
altun kozalak: 112 122, 123, 132, 135, 138, 144, 152, 153, 202, 205, 206, 207, 208, 210, 211, 212,
altun leen: 19 155, 171, 172, 183, 187, 188, 189, 203, 213, 270, 321, 337, 342, 344
altun madeni: 103 205, 207, 208, 209, 210, 215, 222, 229, asdar: 255
altun mecmere: 89 235, 261, 265, 266, 270, 280, 281, 291, asesba: 184
altun sahn: 283 306, 308, 314, 319, 321, 323, 324, 332, ashb- gzn: 298
333, 336, 339, 340, 344 ashb- Kehf: 334
altun tancere: 110
araba tekerlei: 235, 279 siyb: 72, 161
altun ts: 95
arabal toplar: 206 siyb- dakk-i tahhn: 246
altun top: 77, 107
Arab- Kurey: 274, 284 siyb- m: 225, 227
altun yaldz: 45, 90, 102, 169
Arabistn: 42, 58, 100, 110, 277, 317 siyb- rh: 215
altun yaldzl halar: 84
Arac Hersek: 25 siyb- tahhn: 251
altunlu tfeng: 45
Arf: 106, 242 Askaln: 127
l: 161, 235
Ark: 100 asker: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 15,
amristn: 252
arak: 71, 89 16, 17, 19, 22, 23, 26, 27, 28, 29, 30, 31,
Amasiyye: 171, 245
arakyye: 217, 277, 284, 317 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42,
amber: 19, 119, 238, 253, 320
Aranyo Megevar kalas: 158 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53,
Amber-i n cmii: 253
arar: 91, 118 55, 56, 57, 60, 62, 63, 65, 68, 69, 70, 72,
amber-i hm: 6, 23, 103, 112, 115, 253
Arast: 106 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83,
Amk kalas: 223 84, 85, 86, 87, 88, 90, 92, 93, 94, 95, 96,
Arasto: 116, 173, 306
Amstrdam ehri: 109, 128, 190, 251 97, 113, 115, 118, 119, 120, 123, 125,
Arat kalas: 145
amd: 314 128, 129, 130, 131, 133, 134, 135, 138,
Araz: 310
amd- mnteh: 315, 317 139, 141, 142, 143, 146, 149, 150, 151,
Arbadan Aka: 234
amd- sermed: 317 152, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 160,
Arbat boaz: 191 161, 162, 163, 164, 165, 166, 171, 176,
amd- somk: 312
Arbat burnu: 262, 263 177, 179, 182, 183, 184, 186, 191, 192,
Amr (Bee'nin olu): 274
Arbat kalas: 197, 228, 238, 262, 263 193, 195, 198, 199, 200, 201, 202, 203,
Ana manastr: 183
Arbatl askerleri: 191 204, 205, 206, 207, 208, 209, 210, 211,
Anatolu: 21, 56, 62, 70, 113, 181, 200, 221,
226, 245, 247, 269, 273, 298, 310, 316 Arcis nehri: 179 212, 213, 220, 223, 224, 229, 230, 234,
Arda: 310 242, 254, 255, 264, 265, 266, 267, 268,
Anapa dalar: 219, 221, 277
ardala: 94 269, 270, 272, 276, 278, 280, 281, 284,
Anapa kalas: 218, 269, 272, 274, 277 285, 286, 287, 288, 289, 290, 291, 294,
Anapa liman: 277 Ardala blar: 74
ard aac: 101, 118, 235, 239, 297, 322 296, 297, 298, 301, 302, 303, 304, 306,
Anavarin: 83 309, 311, 312, 313, 314, 315, 316, 318,
anbr: 20, 27, 99, 143, 147, 178, 201, 215, Ardud kalas: 59, 138
319, 320, 321, 323, 325, 326, 329, 331,
262, 269 ar: 187, 285, 286 332, 333, 336, 337, 338, 339, 341, 343,
anber: 281 Ar Tav: 292 345
andelbn: 99 Arit Abaza kavmi: 280, 285 asma cisr: 17, 20, 24, 27, 66, 222
andelb-i gy: 91 Arknl: 191, 206 asma alar satler: 100
Andirya adas: 202, 212 arma: 184 asma it cisr: 167
Andirya Kaza: 212, 213 Arnbd: 274 asma kantara: 17
Aneh: 272, 275 Arnavud: 21, 34, 81, 151, 156, 164, 273, 274 asma kpr: 178, 197
Angeli papas: 181 Arnavudistn: 274, 277, 285 asma makaral haeb [cisirleri]: 266
an[g]t: 220 Arnd (Bee'nin olu): 274 asma makaral kpr: 139
ant [angut]: 91 arpa: 30, 43, 44, 65, 75, 81, 124, 147, 187, 196, asma zemberek: 19, 26
anz (ot): 234 204, 229, 234, 270, 323 asnm: 142
Anna Ason: 25 arpa ekmei: 196 Aspuzu: 89, 120, 154, 226, 249, 250
Anperan kalas: 129 arpa emni: 184 abz: 110, 183
Anpir ehri: 25 arslan: 8, 65, 77, 90, 91, 101, 120, 122, 261, a: 69, 94, 118
266, 272, 326, 334, 335, 339
Anpuruk kalas: 87, 88, 107 A Baba: 305, 342
Arslan Be: 207, 288, 290
Antakiyye: 179, 181, 251, 272, 274 aere takrbi: 233
Arslan Be cmii (lok kalas): 58
Antenok: 278 aret beleri: 281
Arslan Be Noay: 205, 288, 289, 291
Apofi Mihal (Erdel kral): 150, 157, 160, 163, Alama: 225
164 Arslan Be Tatar: 289
Alama B: 217, 225, 226, 233
Apohikirmen: 335 Arslan kapusu (kala-i Kefe): 256
Alama suyu: 225, 227
Apopi Mihal (Erdel kral): 52 Arslan Paa, Budin vezri: 46, 76
apapas: 104
Arab: 6, 71, 91, 92, 100, 102, 103, 113, 115, Arslan Paa tabyas (Ustolni-Belgrad): 23
at: 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 16,
120, 154, 172, 179, 180, 194, 209, 230, arn: 339 18, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36,
232, 239, 240, 249, 272, 273, 274, 275, Ars kalas: 274 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 48,
276, 287, 288, 293, 295, 302, 317 arz odas: 90 50, 53, 54, 63, 68, 69, 73, 75, 77, 78, 80,
Arab Ban: 275 Arz- Hsn: 302 81, 84, 87, 88, 90, 93, 94, 95, 96, 100,
Arab mm, Ulucmi imm: 264 as: 99 101, 106, 112, 115, 118, 119, 122, 123,
Arab, kabil-i: 273 saf- Berhay: 52 127, 128, 136, 137, 139, 141, 142, 143,
Arab lisn: 275, 292, 293 askir: 1, 6, 8, 9, 10, 11, 17, 21, 22, 27, 28, 29, 145, 146, 148, 149, 161, 163, 169, 172,
Arab Mevl (Bee'nin olu): 274, 275 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 42, 174, 176, 177, 178, 182, 184, 187, 188,
43, 44, 45, 46, 47, 49, 50, 51, 52, 53, 58, 190, 191, 192, 193, 196, 198, 199, 200,
Arab seyisleri: 95
60, 62, 65, 68, 69, 71, 72, 77, 78, 79, 80, 201, 203, 204, 205, 206, 207, 208, 209,
Arab tevrhleri: 172 211, 212, 213, 214, 215, 222, 223, 227,
81, 82, 84, 90, 94, 96, 114, 135, 140, 149,
araba: 3, 5, 6, 7, 9, 10, 22, 27, 28, 29, 31, 33, 229, 230, 234, 235, 236, 237, 241, 242,
151, 153, 154, 155, 157, 158, 161, 169,
34, 41, 47, 51, 60, 61, 63, 65, 77, 81, 82, 243, 245, 247, 256, 259, 263, 265, 267,
177, 178, 191, 194, 198, 199, 200, 201,
84, 85, 86, 92, 93, 94, 100, 109, 112, 121,

______________________________________ 329
 269, 271, 272, 276, 278, 279, 281, 284, Ayasofya kubbesi: 180 Baba Trb: 53, 128, 305
285, 287, 288, 289, 290, 293, 295, 297, Ayasofya-i Kebr: 6 Baba Ydigr: 245
301, 305, 306, 308, 309, 311, 313, 315, ay: 91, 276, 279, 286 Babada: 264
316, 318, 319, 321, 323, 324, 325, 326, yn-i btl: 21, 89, 183, 260, 282, 316 bb- hadd: 152, 256
327, 328, 330, 331, 332, 333, 334, 335, yn-i bed: 89 Bb- hmyn: 82, 174
336, 340, 342, 344
yn-i erkse: 278 Bb- Nsr: 65
at hrlar: 340
yn-i Dvd: 105 Bbil: 273
at arabalar: 29, 215, 340, 344
yn-i s: 24, 104, 105 babka nm guru: 184
at barsaklar: 194
yn-i kefere: 117 Bb'l-ebvb kalas (Demirkapu kalas): 98,
at deirmeni: 61, 152, 340 172, 293, 302
yn-i millet-i Meshiyye: 133, 137
at derisi: 194, 323 Babunitra palankas: 57
yn-i Muhammed: 84
at egei kemikleri basdrmas: 271 Bb'l-ebvb kalas: 294, 305
Aykulp Hn: 315
at eerleri: 234 Babya buhayresi: 51
ayne'l-yakn: 106
at eti: 195, 196, 214, 228, 247, 260, 271, 285, Babya gl: 52
ayn'l-hirr: 103, 283
288, 301, 311, 315, 325, 328
ayn'l-hurr: 103, 283 bc: 20, 129
at kaburkas kazs (yemek): 196
ayn's-semek: 103, 283 bcdr: 15, 17, 20, 23, 56, 57, 60, 62, 135, 136,
at kapusu: 216, 260 137, 139, 141, 142, 143, 144, 145, 146,
Ayo: 211
At kapusu (kala-i Gzlev): 215 151, 166, 167, 168, 171, 175, 245, 254,
ayran: 195, 277, 342
at kazs (yemek): 271 267, 339
ayrk (ot): 234
at menzili: 284 Bac blar: 234
Ays ibn shk Neb: 272
at nallar: 44 bc- bzr: 55, 138, 145, 151, 154, 188, 255,
Aye Htn (Sefer Gz Aann ehli): 243
at olanlar: 69 338
Aye Sultn hss: 178
at sreti: 129, 256 Ba halk: 139
ayva: 235, 244, 247, 250, 263
at sd: 195, 234, 277, 311, 323 Ba kalas: 59, 139, 142
Azdl dereleri: 173
at sheylleri: 12 Ba kazs nibi: 140
Azak: 16, 191, 197, 203, 221, 254, 255, 262,
at ikenbesi: 194 Ba mahbbu: 139
288, 305, 308, 310, 312, 318, 319, 321,
at tersi: 214 323, 331, 336, 337, 338, 339, 340, 341, Baka: 59, 62, 65, 137, 138, 142
at tezei: 197 342, 343, 344, 345 Bada nehri: 243
at yelesi (yemek): 271 Azak bal dalyanlar: 255 bdm aac: 164
at yemi: 10, 29, 41, 43, 46, 119, 127, 138, 229, Azak boaz: 269, 337 bdbn: 77
263 Azak bostanlar: 343 bde: 89
Ata Dede hazretleri: 252 Azak denizi: 194, 197, 244, 247, 255, 261, bdem: 109, 235, 294
atalk: 233, 238 262, 263, 267, 268, 332, 338, 340, 342, bdgr: 219, 224
te-i Nemrd: 5, 14, 28, 35, 41, 43, 74, 84, 343 Badra kalas: 198
86, 119, 121, 179, 202, 206, 210, 308, Azak kalas: 191, 193, 198, 203, 204, 246, Badrak: 195, 199, 206, 235, 264, 265, 271, 281
338 255, 263, 308, 312, 318, 321, 332, 334, Badrak Tatarlar: 203, 245, 325
te-perest: 323 336, 337, 338, 339, 340, 342, 343, 344 Badrakan kavmi: 265
Atina: 251 Azak Kaza: 262, 263, 269, 319 b: 4, 7, 8, 10, 15, 19, 20, 24, 26, 27, 28, 31,
atlas: 94, 105, 119, 122, 183, 188 Azak nfesi krk: 344 34, 50, 54, 55, 56, 57, 59, 60, 61, 62, 63,
Atlas (kitap): 103 Azamet Geray Sultn: 281 66, 67, 70, 71, 72, 73, 76, 80, 83, 85, 86,
Atl kapusu (kala-i Kefe): 256 Azamet Girey, Bozoduk bei: 285 87, 88, 89, 91, 92, 98, 99, 105, 119, 120,
atl karnca: 108 Azav (=Azak): 337 122, 124, 128, 129, 130, 131, 132, 134,
atmacalar: 91 azeb aas: 340 136, 137, 138, 139, 141, 142, 144, 145,
attr: 232 azeb odabalar: 198 148, 150, 151, 153, 154, 156, 160, 161,
av: 52 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 172,
azebn aalar: 171
av oklar: 206 176, 177, 178, 183, 186, 187, 188, 189,
azeb-i hisr kulu: 338 190, 197, 200, 201, 214, 215, 217, 218,
avgh: 269 azebistn: 17, 63 221, 222, 223, 224, 225, 226, 227, 233,
vze: 12, 84, 89, 104, 231, 238 Azebler eynesi (Kefe): 257 238, 243, 244, 245, 247, 248, 249, 250,
Avlonya: 179, 274 zer: 181 252, 259, 260, 261, 262, 266, 267, 268,
Avlota: 220, 277 zerbycn vilyeti: 310, 315 269, 272, 280, 281, 295, 302, 303, 305,
Avretbzr (slmbol): 317 Azz, el-Hac Cem-cenb: 303 307, 308, 313, 315, 319, 320, 328, 333,
avret-i mekkre: 327 Azzler karyesi: 245 340
Avustos sultn: 38, 107, 207 Azmzde Hlet elebi: 39, 236 Baacak kavmi: 306
avuzluk: 325 aznavur: 242, 295 Baaniski: 120, 275
Aya Basyanima: 107 Azrl: 305 Baakirmen: 335
Aya svet Nikola: 333 Baatr Sultn: 304
Aya Kao: 333 bbn: 55, 90, 92, 99, 225, 233, 237
Aya Niko: 333 be: 4, 7, 8, 15, 19, 20, 27, 28, 31, 50, 54,
Aya Vosto: 333 -B- 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 66, 70, 71, 72,
ayn: 47, 50, 54, 57, 66, 92, 127, 130, 135, Baba Ahmed Bekta: 128 80, 83, 85, 86, 87, 88, 89, 92, 95, 99, 105,
138, 143, 146, 147, 155, 264 Baba Amr: 47 110, 115, 116, 119, 120, 128, 129, 130,
ayn- erf: 20 Baba Halhl: 318 131, 132, 134, 136, 138, 139, 141, 142,
Ayanta gn: 89 Baba Hind (Trbedr): 245 143, 144, 145, 147, 148, 150, 151, 153,
160, 161, 164, 165, 166, 167, 168, 169,
Ayas Paa, Vezr-i Slis: 56 Baba kayas: 169
170, 172, 176, 177, 178, 183, 186, 187,
Ayasofya cmii: 112 Baba Mansr: 305, 334, 335 188, 189, 190, 197, 200, 201, 214, 215,
Ayasofya deyri: 176, 291 Baba Sultn: 67, 68, 169 217, 221, 222, 223, 224, 225, 227, 228,
Ayasofya kilisesi: 182 Baba tekyesi (Ustolni-Belgrad): 25 231, 233, 238, 244, 245, 247, 249, 252,

______________________________________ 330
 259, 260, 261, 262, 266, 267, 268, 269, Bakrazbeli: 226 balta: 3, 12, 44, 138, 282, 321
272, 280, 281, 282, 295, 300, 302, 303, Bak: 305, 321 Balu Hn: 316, 317, 338
305, 307, 308, 312, 315, 319, 320, 328, Bak hn: 306 Balu Hn cmii: 316
333, 340 Bak kalas: 299, 306, 307, 308 Balu Hn kalas: 316, 317
be-i rem: 92, 228 Bakhn: 251 balyemez: 8, 15, 21, 22, 23, 28, 30, 34, 37, 41,
Beli liman: 220 Bakvan da: 28, 46, 76 43, 49, 51, 53, 61, 64, 65, 83, 97, 143,
Besary: 193, 217, 221, 224, 225, 227, 228, Bakvan deresi: 46 146, 147, 152, 155, 161, 169, 201, 205,
229, 230, 233, 234, 235, 236, 237, 238, Bakvan, kh-: 76 206, 207, 216, 307, 308, 332, 338, 341,
242, 243, 258, 263, 265, 266, 287 343
bal: 30, 48, 55, 67, 100, 119, 168, 178, 182,
Badd: 6, 39, 93, 107, 113, 117, 182, 189, 183, 184, 191, 220, 252, 260, 278, 285, ban: 24, 33, 34, 63, 115, 118, 190, 248, 299,
191, 268, 272, 275, 287, 294, 295, 301, 286, 290, 329 313, 316, 319, 320, 321, 331
304, 334 Ban kalas: 132
bal arlar: 178, 285, 286
badala hunkas: 148 ban sary: 320
bal kaba: 116
Badala ovas: 22 Banasary: 239
bal ovas: 168
b- Aspuzu: 89, 154, 226 bnghne-i Muhammed: 107, 139
bal sular: 277
b- behit: 219 bng- Muhammed: 12, 21, 24, 107, 137, 196
bal suyu: 20, 284, 285, 286
b- cinn: 234 Banka karyesi: 178
bal erbetleri: 95
b- hadka: 226, 234, 246 Banyaluka: 250
Bl Htniyye zviyesi (Kefe): 257
b- rem: 19, 57, 63, 64, 66, 68, 88, 89, 90, br [u] bngh: 12, 47, 154
balaban: 91, 169, 223
91, 118, 120, 128, 129, 130, 136, 151, Baray Kral: 164, 165
152, 153, 159, 161, 162, 164, 169, 186, Balano kalas: 151, 157
Balanovar: 157 bardak: 162, 279
217, 218, 225, 226, 228, 233, 242, 243,
Balatin: 2, 17, 28, 41 brgh: 323
249
Balatin buhayresi: 16, 17, 24, 28, 41, 43 brgh- Sleymn: 96
b- remezt: 124, 223, 226, 234, 251
Balatin gl: 1, 14, 16, 20, 40, 46 brgr: 31, 186, 229
b- Merm: 75, 86, 88, 89, 90, 91, 92, 118,
120, 130, 138, 154, 163, 177, 179, 184, Balbek blar: 234, 248 brhne: 203, 229
217, 223, 225, 226, 227, 244, 245, 248, balgam: 240 brd: 24, 47, 56, 66, 121, 138, 156, 187, 255
263, 306 balgam: 91, 103, 118 brdhne: 24, 249
Bahdr Geray Hn: 215, 226, 228, 236, 263 balgam taht: 118 Brdhne kalas: 52, 66
Bahdr Geray Hn mektebi: 231 Bal Be: 171, 175 brd- siyh: 24, 29, 66, 89, 138, 156, 276
Bahr Papas: 180, 181 Bal Be cmii (anad): 143 brtuba: 63, 66, 254
bahr: 94 Bal Be, Gz: 142, 166, 168, 176 Brthne kalas: 62, 66
Bahr-i Bundukani: 307 Bal Be, Yahy Paazde Kk: 55 Barzuk Be: 269
Bahr-i Gln: 310 balk: 23, 66, 93, 120, 141, 147, 169, 170, 172, Basdak kalas: 218
Bahr-i Girdb: 292 175, 220, 221, 260, 261, 268, 269, 270, basdrma: 182, 271
Bahr-i Harez: 23, 148, 172, 173, 193, 210, 295, 325, 326, 328, 332, 338, 341, 342, Basra: 113
259, 292, 293, 294, 295, 297, 298, 299, 343 babk kulu: 77, 81
301, 302, 303, 304, 306, 307, 308, 309, balk bzergnlar: 144, 176 Ba Baba: 342
310, 311, 318, 319, 321, 329, 337 balk rnklar: 279 badankara: 91
Bahr-i Hindistn: 318 balk dalyanlar: 134, 175 Badepe mezristn: 299
bahr hotas: 94, 95, 112 balk dileri: 210, 308, 318 bahalfe: 95
Bahr-i Kulzum: 240, 259, 298, 307, 317, 318 balk emneti: 259 Baka kalas: 140
Bahr-i Maaylan: 292 balk emni: 175, 254, 260 bakomsar: 86, 92, 93, 94, 96, 111, 112, 118,
Bahr-i Malgayan: 259 balk eti: 342 123, 126, 127
Bahr-i Moltn: 318 balk havyar: 268 bameykel: 94
Bahr-i Muht: 103, 125, 128, 151, 173, 190, Balk kayas: 248 Bana(?) kalas: 141
194, 259, 292, 293, 311, 329 balk kayklar: 341 bapapas: 92, 103, 105, 112, 114, 115, 117,
Bahr-i Okyans: 259, 292, 318 balk kemii: 118 119, 127, 133
Bahr-i Rm: 273 balk mahzenleri: 176, 341 Bat kalas: 53
Bahr-i Sefd: 307 balk ya: 169 Bat sek palankas: 59
Bahr-i Siyh: 218, 221, 254, 278, 293, 297, 307 balk yumurtas: 341 Bata iskelesi: 59, 137
Bahr-i Ummn: 203, 204, 207, 259, 292, 318 Balkbzr kapusu (kala-i Kefe): 256 batak: 4, 17, 18, 20, 21, 23, 25, 26, 30, 60, 61
Bahr-i Zulumt: 292, 325 balk: 61, 97, 170, 221 batakl gl: 15, 147
Bahsan nehri: 295 balkl: 219, 269 batakl yer: 30
Bahsan Sultn: 296 balk dii: 104, 118, 312, 320, 329 bataklk: 4, 6, 7, 10, 11, 15, 17, 26, 60, 61, 75,
Baheli: 193 Balkhn: 239, 240, 242 76, 137, 145, 146, 147, 157, 159, 162,
Bakar Kalmk Tays h: 329 Balklaa dalar: 217 192, 199, 203, 211
bakar (sr): 260 Balkla kalas: 220 Bath: 274, 275
bakr: 90, 101, 102, 110, 111, 126, 130, 159, Balkla liman: 221 Batlms: 97, 108, 109, 234, 293, 330
182, 185, 283, 312, 328 Balklava: 217, 220, 221, 255, 265 Batok: 284
bakr vn: 54 Balklava kalas: 197, 218, 220, 221, 238, 250 Batori Gabor: 25
bakr kazgan: 101 Balsra: 197, 255 Battl Kapu Mahallesi (Ustolni-Belgrad): 24
bakr sn: 102 Balk nehri: 295 Battl kulle (Ustolni-Belgrad): 22
bakr tancere: 110 Balkbay nehri: 295 Battl nm kapu (Ustolni-Belgrad): 22
Bk elebi, eytn (Gmrk emni): 245 Ballbadra kalas: 282 Battl tabyas (Ustolni-Belgrad): 23
Bak mezarl: 180 balmmu: 178, 182, 183, 259, 277, 282 Batum sanca: 274
bakkal: 179, 339 balsuyu: 149, 183 Bay Toar Hn: 239
bakla: 30, 92, 260, 286 Baya iskelesi: 59

______________________________________ 331
Baya kalas: 57, 137 Be varou: 128 berber: 84, 100, 110, 300
Baya palankas: 137 Beey kalas: 144 Berbere: 274, 275
Baydipi: 193 Bekelek: 144 Berber: 120, 275
Byezd Hn: 175, 180, 182, 192, 221, 222, Bedahn: 210, 273, 327 Berberistn: 209, 275
248, 249, 264, 268, 338 bedesten: 26, 258 Berber-zemn: 268, 274
Byezd Hn cmi'i (Ker kalas): 261 Began kalas: 20, 23, 24, 26, 27, 28, 47, 76, 86 Bereket Hn: 238, 324
Byezd Hn, Yldrm: 177, 178, 180, 181, Beganolu: 2, 28, 33, 41, 42, 50, 313 Berut: 127
182, 186, 316 Beganolu Macarlar: 134 bestn: 145, 318
Byezd h, ehzde: 260 Be hammm: 16 besbse: 102
Byezd-i Sn: 218 be haznedr: 184 Besilbay kaba: 287
Byezd-i Vel: 103, 167, 173, 180, 200, 214, be sary: 20, 139, 171, 183 Besny (Bee'nin olu): 274
220, 221, 229, 248, 251, 254, 261, 266, be taht: 284 Besni (Serkeys Arab'n byk olu): 205, 287
338 Beko Paa (Rmeli eyleti vezri): 133 Besnibay: 287
Byezd-i Vel cmii: 222, 339 belerbei: 34, 254 Be Da: 291, 292
Byezd-i Vel cmii (kala-i nkirmn): 218 belik: 304 Be Tav (Be Da): 287, 288, 291, 292
Byezd-i Vel cmii (kala-i Sudak): 249 bezde: 224 Beavlulu karyesi: 214
Byezd-i Vel cmii (Ker kalas): 261 Bezde hnesi: 143 Bedepe: 310, 314, 343
Bayndr Hn: 238 bezde kefereler: 62 Bee hkimi: 274
Bayzbay: 234 bezdeler: 62 Bee, eyh: 275
bayku: 102 behak (hastal): 295 Beenova kalas: 144
bayrak: 12, 14, 23, 33, 38, 58, 62, 68, 75, 77, Behll Aa: 148 Beevli: 196
85, 89, 93, 94, 95, 123, 126, 149, 182,
Behllolu: 149 Bekelek palankas: 144
184, 186, 199, 205, 209, 216, 229, 239,
255, 339 Behllzde elebi, Ereli: 71 beli aas: 17, 63, 142, 151
bayrakdr: 37 Behrm Paa, Anatolu vezri: 56 Beli ayr: 66
Bayrm Hoca, el-Hac: 253 behranik: 184 Beli Varou: 21, 22, 26
bayram salnca: 121 bekr odalar: 216, 232, 258 belik: 144, 155
Bay Toar, kend-i: 305 bekrhne-i garbn: 258 Beluka kalas: 7, 33
bzr: 16, 101, 153, 154, 182, 215, 247, 288, Bekir Paa: 59 Beo Sonlok nhiyesi: 157
300, 308 Bekr: 341 Betavl karyesi: 263
bzr hammm: 258 beksumat: 30, 42, 44, 46, 47, 65 Betavl kullar: 338
bzr iplii: 5 Bekta fukarlar: 67 Bete Gor(?) Kral: 156, 157
bzr meydnlar: 101 belde-i Tbesern: 304 Betlen Gabor: 156, 157
Bzr- plce karyesi: 190 belde-i Tayyibe: 113, 226 Betlen Gor (Erdel kral): 143
bzr- panayur- Varat: 154 Bele Sonlok nhiyesi: 162 bevvb: 14, 23, 26, 167, 216, 217, 218, 219,
bzr- sultn: 247 Beleo Sonlok nhiyesi: 162 246
bzristn: 55 Belgrad: 22, 24, 25, 26, 27, 47, 48, 49, 52, 53, beybn: 120
Bzryeri cmii (Egre): 67 54, 55, 58, 74, 77, 133, 140, 146, 151, beyz semmr: 210, 308, 320
163, 164, 165, 168, 182 Beyt-i Mamr: 317
Bzryeri hn (Kefe): 258
Belgrad kalas: 24, 47, 53, 140 beyt-i merrh-i m: 183, 342
bzergn: 67, 71, 82, 89, 100, 126, 128, 166,
179, 182, 186, 198, 243, 246, 251, 253, Belgrad kayalar dalar: 221 Beytullh: 240
259, 260, 303, 307 Belgrad kral: 55, 140 beyt'l-ml: 33, 151
bzergn haclar: 145 Belgrad- Ustolni: 25 bez: 234, 255, 271
bzergn hnlar: 183, 320 Belh: 194, 250, 253, 268, 273, 287, 302, 304, bez gmlek: 18, 26, 56, 58, 59, 67, 98, 100,
Bazruk: 277, 284 305 139, 144, 148, 169, 172, 197, 217, 230,
Bazruk Be kaba: 284 Belks Ana: 103 232, 243, 246, 247, 251, 258, 296, 300,
Belvar kalas: 2 303, 315
Bebirdika: 290, 291, 292
benm- kern: 234 Bezzziyye (kitap): 310
Bebirdika sahrs: 289
benm- hddmn- cevriyn: 300 bak: 44, 78, 123, 177, 286, 313, 322, 325,
bebr: 91, 122, 298
Bender bei: 189, 190, 191 331
Be: 8, 9, 31, 52, 53, 54, 68, 73, 74, 78, 84, 86,
bender hkimleri: 127 bak: 4, 88, 124
87, 88, 89, 92, 94, 97, 99, 100, 102, 103,
105, 107, 110, 117, 122, 123, 125, 126, bender iskele: 55 Bnarhisr: 175
127, 128, 129, 130, 131, 139, 144, 151, Bender kimmakm: 186 btrk: 5, 11, 24, 34, 70, 89, 105, 106, 111, 127,
313 Bender kalas: 136, 190, 201 181, 182, 207
Be kalas: 11, 31, 52, 76, 78, 81, 85, 88, 89, Bender-bd: 251 btrkn: 26, 107
90, 92, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 101, 104, benefe: 94 bir-i hne: 26
107, 109, 121, 125, 128, 130, 131, 132, Benefe kalas: 223 bir-i m: 259
156, 158, 189, 313 Ben Asfer: 191, 322 Bir-i Selvn: 127
Be kapular: 82, 109 ben asfer kavmi: 331 biber: 119
Be kensesi: 104 Ben Kurey: 179 biber ya: 277
Be Kzlelmas: 96 Ben Seyf Arab, kabil-i: 209 bd-i ser-nign: 235
Be kral: 96, 186 Benli Ahmed Aa cmii (Egre): 67 Bige hanm: 296
Be mahfeli: 104 benn: 174, 254 Bihar: 151, 156, 157, 159, 161, 162, 182
Be manastr: 103 Beraba: 203 Bihzd, Ressm: 261
Be nehri: 97, 99 Beraba Kaza: 202, 213 Bike Cn: 234
Be satleri: 107 Beraba- Yunak: 202 Bike Tays: 329
Be suyu: 98, 99, 121 beras (hastal): 295 Bill-i Habe: 242

______________________________________ 332
Bilbeys ehri: 302 Bonak: 20, 27, 34, 37, 55, 58, 67, 102, 136, buday dibei: 121
billr: 33, 101, 103, 107, 112, 118, 131, 232, 139, 140, 141, 154, 168, 344 buday ekmei: 196, 271
332, 336, 341 Bonaka: 20, 144, 167, 176 buday klesi: 117
bmrhne: 107, 109, 234 bot: 288 buur deve: 270
bintn: 10, 18, 22, 300 boy bei: 204, 229, 239 Buhr: 194, 241, 250, 253, 268, 273, 287,
Birecik: 291 boy tfengleri: 44 304, 305
Birka karyesi: 177 boyac: 99, 121 Buhr: 196
Birlad deresi: 188, 189 Boyac kapusu (kala-i Kefe): 256 buhayre: 7, 16, 17, 20, 23, 24, 28, 41, 43, 48,
Birlad kasabas: 188 boyal kura: 324 49, 51, 53, 61, 141, 146, 147, 175, 184,
Birlad nehri: 188, 189 Boyana karyesi: 177 193, 198, 217, 267, 269
Birnivar kalas: 53 boyar: 176, 177, 178, 182, 183, 184, 186, 187, Buhtunnasr: 191
birov: 63, 70, 71, 86, 130, 137, 150, 155, 158, 188, 189 buhr: 89
159, 160, 161 boyar emn: 178 buhrdn: 5, 104, 238
B-stn, kh-: 133, 168, 171, 218, 222, 225, Boyar hkimi: 187 buhr- hvr: 232
248, 291 boyarlk: 178, 179, 187, 189 buka: 257
Bitlis kalas: 177 boybeleri: 299 buka: 46
biyim: 215, 226, 231, 238 boynuz: 277 Bukrey: 178, 179, 180, 182, 183, 184, 185,
Biziay nehri: 278 boza: 195, 197, 200, 213, 215, 234, 235, 243, 186
Bobno kalas: 212 246, 262, 271, 277, 284, 285, 286, 288, bulama: 326
Boboj karyesi: 190 304, 311, 315, 323, 332, 341 Bulgar: 20, 26, 141, 167, 195, 273, 287
Bokay Hersek: 141 boza Bekrsi: 215, 341 Bulgarca: 136, 167
Bokay Kral: 25 boza dars: 234 bulgur: 38
Bokay Marko: 141 bozac: 179, 201, 246 Bulo: 293
Bodur Al Aa, Yenieri Aas: 10 bozahne: 153, 170, 200, 215, 222, 232, 258, bm: 220, 251, 253, 296
Boa Ali: 234 339, 340, 341 Bundukn: 339
Boa Bay: 252 bozbakal: 91 burk: 105
Boa Hn: 239 Bozcaada: 71 burc- akreb: 183, 234, 312, 342
Boabay: 296 Bozeek: 274 burc- br: 28, 47
boas: 255, 276, 277, 291, 303, 342 Bozoduk: 270, 272, 274, 275, 285, 286 burc- sevr: 260
Boaz iskelesi: 268 Bozyayi karyesi: 214 burak: 92
Boazhisr: 71 bbrek: 277 burgu: 104, 291
Bodan: 40, 124, 149, 165, 177, 179, 182, 185, brtlen kaz: 280 briy preleri: 118
186, 187, 188, 189, 190, 191, 200, 264, blk aalar: 42, 48 Bursa: 113, 176, 177, 180, 181, 251, 273, 298
265, 273, 320, 321, 334 brk: 213, 271, 315 Bursa sicini: 182
Bodan bei: 93, 165, 179, 186, 187, 188, 189, Brut nehri: 189 Bursa tekruru: 239
192 B Al Sn: 109 Burunsuz Kostantin: 179, 186, 189
Bodan- Kall: 189 B Bailbek blar: 218 Bsr karyesi: 302
Bool: 194, 195, 239, 251, 273, 296, 303, 306, B Kurey ehri: 183 Busr: 180
314, 329 Bucak Tatar: 179, 190, 191, 200, 211, 265 Buta: 214
Bokrt: 101, 108, 293, 329 Budim: 34, 37, 53, 63, 74, 75 Buyak kalas: 51, 60, 68, 71, 73, 74
bolalay trkisi: 197 Budin: 6, 19, 22, 24, 25, 27, 33, 40, 41, 46, 47, buyurdu: 60
Bolatkay: 205, 284, 285, 286 48, 49, 50, 52, 53, 54, 55, 57, 58, 59, 60, buz: 201, 328, 332, 333, 334, 336, 340, 341,
Bolatok oullar: 284 61, 64, 66, 68, 71, 73, 74, 75, 76, 78, 79, 342, 343, 344
Bolganak: 206, 263 80, 81, 82, 83, 89, 90, 94, 96, 97, 98, 99, buz derys: 292, 293, 325, 327, 328, 333, 334
Bolky (Bee'nin olu): 274 113, 114, 117, 128, 131, 134, 135, 137, buz mahzenleri: 341
Bombovise nehri: 183 139, 146, 151, 160, 163, 167, 168, 180,
Buzav kasabas: 187
Bona karyesi: 164 313
Buzav nehri: 187
Bonare karyesi: 190 Budin alaybelii: 73
buzdan kurdlar: 294
boncukcu: 124 Budin askeri: 11, 23, 150
buzhne mahzenleri: 341
Bonmay: 223 Budin defterdr: 27
Bke bula: 193
boran: 90 Budin emni: 57
bke: 215, 226, 231
Borgosan kalas: 291 Budin haznesi: 117
blbl: 59, 91, 99, 122, 162, 184, 217, 226
boru: 12, 14, 29, 93, 95, 118, 152, 182, 229 Budin kalas: 50, 58, 59, 134, 141
Brdereyn Yaczdeler sary: 259
borular (luturyan): 31, 34, 38, 188, 209 Budin kapusu: 23, 25, 26, 27, 48
bryn: 67
Bosgak: 27, 140 Budin kral: 3, 25, 117
Brz kavmi: 292
Bosna: 33, 37, 39, 55, 78, 150, 168, 250, 282 Budin sary: 59
Byk Cincik: 288
Bosna alaybeisi: 32, 34, 37 Budin vezri: 2, 11, 13, 21, 22, 26, 30, 39, 40,
46, 49, 59, 60, 74, 75, 76, 79, 82, 89, 114, Bykekmece: 175
Bosna askeri: 34, 36 Bykekmece gl: 175
134, 135, 136, 137, 149, 151, 155, 158,
Bosnal hnolu: 76 163 Bzrg Seng: 274
Bosna-sary: 310 Budin yenieri serdr: 15, 17, 19, 23, 141
bostn: 19, 24, 26, 59, 61, 72, 85, 132, 134, Budinli el-Hac brhm cmii (Hatvan): 61
135, 136, 138, 144, 149, 153, 154, 160,
Budun: 17, 22, 23, 49, 57, 74
161, 200, 201, 218, 223, 227, 234, 249,
buday: 30, 65, 75, 100, 107, 111, 124, 147,
-C-
260, 269, 312, 315, 340, 341 Caber kalas: 173, 238
154, 187, 234, 270, 323, 343
bostnc: 90, 92 cd sihirbz: 280
buday anbrlar: 147, 197
bostnc klh: 139 cdlar: 279
buday obras: 188
bostnc oca: 53, 174 Cafer Paa, Hdm: 68, 321

______________________________________ 333
Cafer-i Bermek: 237 cehennem: 1, 105, 106, 177, 282, 285, 325, cevhirli Sinn Paa mataras: 95
cak: 44, 45, 46 342 cevhirli sorguc- pdih: 112
calender: 146, 201, 214, 224, 293 Cekem nehri: 297 cevhirli sorgu libs: 116
Clins: 101, 233 Cell: 70, 265, 294 cevr: 215
calkzenlik: 325 Celyirli karyesi: 214 cevherdr balk dileri: 308
Clt, Melik: 207 cel hat: 216, 219, 222, 224, 225, 232, 252, ceviz: 28, 110, 118, 277, 312
cm: 101, 112, 118, 131 257, 261, 266, 267, 339 ceven: 94, 301
cm sobalar: 101 celld: 48, 121, 125 Ceyhn: 12, 29, 297, 310
Caman nehri: 301 Celvet: 196, 216, 258 Ceyhn nm at: 115
cme-hblar: 96 Cem: 237 ceyran: 91, 180, 181, 333
cme-i ekl-i nisvn: 234 cemapur askeri: 8, 21, 45, 118, 179, 204, 207, Cezyir: 113, 275, 307
cmekn: 77 230 Cezyir levendi: 337
caml hnto araba: 31 cemedn: 42 Cezyirli askeri: 114
cms: 100, 155, 160, 182, 187, 195, 283, 313 Cemd: 208, 226, 237 cezre gl: 199
cms arabalar: 29 Cemd srn: 229 Cezre-i h: 269
cms derisi: 104 Cenave kral: 254 cfr ilmi: 106
Cn Arslan Paa: 52, 53, 179, 267 cenze musalls ta: 176 Cfr- Cmi: 194
Cn Atay: 234 cenze namzlar: 149 ca teli: 112
Cn Be kalas: 22, 24 Cenbe Abazalar: 280, 285 Calazde: 69
Cn Mirza: 234 ceneral: 33 Calolu vezr: 310
Cnbe Geray Sultn: 237, 270, 278, 279 ceng: 2, 3, 4, 5, 8, 9, 12, 13, 16, 17, 21, 22, 25, Calzde: 321
Cnbe kalas: 41, 134 27, 31, 32, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 50, 52, Cldrak tav: 292, 293, 326, 328, 329
56, 57, 62, 64, 67, 68, 69, 70, 74, 76, 77,
Cnbek Geray Sultn: 265, 284 clkava: 321
81, 83, 90, 92, 96, 122, 123, 125, 129,
Caneva kavmi: 220 137, 141, 142, 146, 150, 155, 162, 163, cmbstra: 109
Cngirey: 278 176, 178, 179, 186, 187, 188, 189, 191, czbz kebb: 41
Cnkiri (erkes ismi): 277 192, 193, 195, 201, 202, 206, 207, 208, cibis: 20
Cnkirmn kalas: 193 209, 210, 211, 213, 225, 230, 233, 239, Cibrl-i Emn: 282
Cnkurtaran: 53, 78, 90, 96 242, 265, 268, 269, 270, 275, 278, 279, Cifr-i Cmi: 322
Cnpold: 52, 70 280, 288, 290, 298, 299, 302, 309, 318, Cialolu: 39
Carik nehri: 301 323, 324, 325, 329, 331, 338 cier: 277
criye: 247, 255, 289, 342 ceng (mzik leti): 236 Cier deresi: 145
Crkes (=erkez): 275 ceng tabl: 39, 208, 213 Cierdelen: 49, 51, 81, 113, 134
Crkeys Arab: 290 cengr: 159 Cihn- Rm: 310
Cayk nehri: 173, 288, 299, 310, 318, 319, 320, ceng-i Al: 17, 37, 149 Cihnh hybn: 249
323, 329 ceng-i sultn: 90, 205 cild: 163, 164, 177, 178, 193, 203, 211, 212,
cz: 279 cennet: 47, 105, 106, 195, 226, 260, 282, 285, 293, 302
cebbne: 238, 300 325 cild-i evvel: 274
cebbnistn: 85 cennet-i Adn: 105 cild-i krrslar: 145
cebe: 94, 301 cennet-i Firdevs: 105 cild-i sn: 306, 307
cebeci: 15, 24, 29, 37, 53, 56, 63, 72, 73, 133, cennet-i huld-i bern: 226 Cilve avu (Mukallid): 237
151, 152, 198, 201, 338, 339 cennet-i Illiyyn: 105 Cimcime Defterdr, Tmvarl: 167
cebeci aas: 15, 254, 338, 343 cennet-i Mev: 105, 282, 342 Cincik nehri: 288, 290
cebeciba: 23, 29, 46, 142, 143, 146, 151, 152, cennet-i Sidre: 105 Cingiz Hn: 189, 191, 194, 208, 239, 240, 241,
196, 201, 340, 344 Cennetolu: 70 242, 251, 297, 309, 310, 311, 312, 314,
cebeciyn aas: 17 cerht ilmi: 106 315, 316, 317, 324
cebehne: 2, 11, 15, 17, 19, 20, 21, 23, 24, 25, cereb: 66 Cingiziyn: 208, 213, 223, 225, 239, 243
26, 27, 28, 29, 38, 40, 42, 47, 48, 50, 51, Cerekli: 334 Ciniviz: 194, 218, 220, 221, 222, 223, 224,
53, 56, 57, 58, 61, 64, 65, 71, 72, 73, 80, cerge: 12, 53, 78, 90, 118 225, 227, 254, 257, 261, 269, 272, 273
82, 90, 121, 122, 128, 131, 133, 134, 143, cerge: 23 Ciniviz Frengi: 180, 194, 214, 218, 220, 221,
150, 152, 155, 156, 157, 161, 166, 167, Cerikli cezresi: 199 223, 248, 249, 250, 251, 254, 261, 266,
168, 176, 178, 197, 201, 205, 206, 216, 277, 278, 279, 337, 338
cerrh: 67, 82, 108, 109, 110, 111, 130, 151,
219, 222, 226, 227, 256, 259, 262, 263, Ciniviz kral: 179, 248, 254, 274, 337
155, 156, 157, 158, 159, 161, 165, 217,
266, 269, 278, 288, 321, 337, 339, 343, Ciniviz lisn: 220
233, 260, 300, 303
344
cevhir: 5, 78, 94, 103, 112, 115, 117, 118, Cinkz Hn: 208, 312, 315
cebehne arabalar: 11
119, 124, 181, 207, 210, 214, 223, 228, Cirbe: 275
cebehne hneleri: 147 275, 276, 283, 297, 313, 327 Circe ehri: 334
cebehne tasvrleri: 152 cevhir dikme aby: 112 cirit: 23, 77, 94, 110, 122
cebehne-i mire: 29 cevhir eer: 95, 112, 118 cisir (cisr): 15, 17, 19, 20, 24, 26, 31, 32, 36,
cebehne-i pdih: 65 cevhir kaddre kllar: 95 37, 38, 43, 49, 52, 60, 61, 64, 65, 71, 76,
Cebel, Muz ibn: 240, 241, 242 cevhir kuak: 95 77, 80, 81, 84, 87, 96, 98, 99, 112, 128,
Cebel-i Elheme: 179, 186, 272, 273, 274, 275, cevhir raht: 95, 112 134, 135, 136, 137, 140, 147, 148, 153,
285 154, 162, 167, 173, 176, 177, 183, 188,
cevhir topuz: 112
Cebeliyye: 179, 272, 274 192, 208, 209, 214, 218, 219, 221, 227,
cevhir-i Ahbr: 275
cebeller: 19, 23, 60, 62, 135, 142, 143, 146, 232, 246, 247, 288, 342
cevhirli altun kozalak: 112
151, 156, 166, 171 civa: 328
cevhirli altun zencrler: 117
cebel'l-Kamer: 293 Cze: 302, 310
cevhirli kutu: 181
Cebril: 305 corafiyye: 103

______________________________________ 334
Cohan Bay Sekbn: 295 am direi: 78, 247, 333 at: 44, 74
Corgana: 206, 217, 220, 222, 233 am tahtas: 104 nigr: 94, 112, 184, 228, 341
cora at: 263 amur: 11, 29, 30, 109 atal demir: 110
Cmerd, Kassb-: 149 an: 7, 65, 107, 130, 139, 152, 171, 179, 286 atal kala: 162
c: 29 an: 89 atal rgl develer: 270
Cuci Hn: 194, 223, 225, 226, 227, 229, 251 anad: 135, 143, 144, 145 atal zei: 342
Cde da: 291, 292 anak: 122, 188, 252, 279, 342 atal zencr: 95
Cuhd kapusu: 223 and karyesi: 61 atalba Paa: 151
cuma: 31, 32, 33 anhne: 6 atalzde: 62
cuma hutbesi: 17 anhne kullesi: 24, 106 atma rme: 124
cuma namz: 67, 75, 103, 249, 309 anl mescid (Kefe): 257 avdar: 260
cuma sals: 227 anlk: 5, 7, 11, 24, 67, 76, 84, 85, 86, 98, 106, avga nehri: 46
cumran (hayvan cinsi): 308, 312 107, 143, 180, 182, 307, 319 avka kalas: 24, 27, 28, 45, 47, 52, 73, 76
C, eyh: 103 anlk kullesi: 8, 20, 24, 70, 80, 88, 89, 107 avka nehri: 46
Cbeyle: 127 anta: 43 avular: 30, 31, 32, 36, 68, 94, 254, 265
cls: 107, 175, 228, 268, 294, 313 apa: 156 avular emni: 62
cmmeyz: 91 apa karyesi: 60 avular ktibi: 62, 151, 254
Cnb (kpek): 335 apar at: 305, 314 avular kethuds: 62, 151, 184, 254
cndler: 95 apak: 341 aylak: 122, 175
cnd: 70, 77, 79, 133, 158, 163, 176, 206, apul: 203, 204, 205, 212, 233 eh: 1, 34, 35, 69, 78, 91, 100, 105, 122, 125,
209, 224, 265, 307, 311, 334 rb ehri: 298 126, 128, 151, 164, 165, 173, 174, 190,
csr: 30, 66, 255 arbak: 298 202, 207, 209, 237, 273, 280, 287, 311,
Cvnkapucuba: 337 arh: 91, 100, 102, 104, 107, 120, 126 334
Cveyre binti el-Hris: 241 arha: 12, 13, 34, 209 ehikad nhiyesi: 161
Cy: 43, 142, 149, 177, 297 arhac: 3, 4, 12 ehistn: 1
czm (hastal): 295, 324 arhl kol tfengleri: 44, 158 ehivar kalas: 157
ark: 276 ehril: 211
arik nehri: 297 ehrin kalas: 211
arka askeri: 8 ekem ehri: 299
-- arkb trke: 95 eki: 107
adr: 11, 30, 37, 45, 46, 69, 77, 81, 86, 90, arkac: 8, 9, 12, 32, 33 ekman ton: 213
170, 188, 192, 211, 230, 288, 334 arkaz kalas: 203, 212 ekmece glleri: 175
adr da: 217, 218, 229, 235, 243, 246, 247 rkes (=erkez): 275 elebi Cce: 226
adr mehterba: 116, 184 r-ke: 134, 136, 137, 138, 139, 141, 143, elebiler: 298
adr mehterleri: 112 144, 165, 166, 168, 171, 196, 200, 215, eleng: 33, 95, 238
adr yaylas: 244 219, 221, 222, 228, 248, 252, 260, 261, elipa: 207
aa kk: 288 266, 269, 270, 336, 339, 340 eltikli pirin: 147
aal da: 286 armh: 75 ember: 27, 121
aata kavmi: 250 rnsr: 7, 11 emr (aa): 118, 121
aatay: 230, 273, 275, 303, 310, 314 rnsr varou: 88 enarva kalas: 16
aatay lisn: 195, 275, 292, 296, 314 arpa karyesi: 186 eng: 91
aataysi szler: 330 rsr: 7, 88, 113, 127 engl: 342
artma ddk: 91, 176 rs: 55, 56, 58, 59, 66, 138, 139, 153, 166, erdn: 68, 104, 188, 238
h- cahm: 147, 152, 169 246, 253, 322 er- efrhte: 164
h- gayy: 72, 106, 139, 197, 224 rs cmii: 66 erhor: 65, 98
h- m: 26, 64, 72, 124, 251, 259, 266, 300 rs cmii (Egre): 67 erkese (=erkez): 236, 275, 277, 278, 280,
h- siccn: 143 rs cmii (lok kalas): 57 283, 284, 287
akal: 11, 91, 122 rs emesi: 216 erkese-i aak-i Bozoduk: 272
ker Aka: 234 rs hammmlar: 67 erakeys Arab: 287
akl ta: 37, 51, 52 rs-y bzr: 15, 21, 26, 27, 50, 61, 63, 67, erkeys: 290
akr: 342 76, 85, 86, 87, 89, 102, 128, 129, 130, erkis: 275, 281
akr nm samson (Evliya elebi'nin kpei): 134, 136, 138, 145, 153, 154, 164, 170, erkise: 179, 180, 273, 276, 278, 280, 281,
334, 335 182, 187, 188, 189, 197, 201, 215, 216, 283
akkal: 179 217, 221, 224, 247, 257, 259, 270, 272, erkize Kureyi: 273
akmak: 100 280, 295, 309, 316, 319, 332
erkize-i Kabarti: 289
akmakl tfeng: 33, 108 rs-y bzr- bezzzistn: 100, 217, 232,
erkize-i Mamaluka: 290
258
akman Celeb (Mukallid): 237 eri: 124
rs-y bzristn: 55
aksay nehri: 297 eri: 289
rs-y bezzzistn: 18, 26, 303
akr: 27, 276, 323 eriba: 15, 19, 23, 60, 62, 72, 73, 135, 142,
rs-y kappn- bezzzistn: 246
aku (=ekmek): 277 143, 146, 151, 156, 166, 171, 201, 254,
rs-y tcirn: 300 338
ala: 188
rf: 17, 108 eriba hnesi: 26
alc mehterba: 151, 201
sr: 8, 11, 22, 28, 51, 52, 74, 86, 87, 88, 89, eriba Mezgidi (Ustolni-Belgrad): 25
alc mehterleri: 95
92, 93, 94, 95, 96, 99, 111, 112, 113, 114,
alma yayla: 167 erkb fisdn: 124
115, 116, 117, 118, 119, 120, 125, 126,
am: 22, 121, 128, 235 127, 132, 133, 134, 155, 158, 164, 308, erkb trke: 78
am akallar: 207 313 erkes: 90, 101, 178, 191, 209, 229, 232, 234,
236, 247, 255, 260, 262, 266, 268, 269,

______________________________________ 335
 270, 272, 273, 275, 276, 277, 278, 279, iftlik: 182, 211, 218, 229, 266, 267 rk hammm: 232
280, 281, 282, 284, 285, 286, 287, 288, ikike: 191, 197, 228, 263 rksu: 225, 227, 231, 232
289, 305, 310, 311, 331 ikike kalas: 238, 263
erkes atlar: 305 il: 220 -D-
erkes bahdrlar: 255 il ake: 288 dire (mzik leti): 236
erkes Ban: 276 ilek: 28 Dbl ehri: 251
erkes bei: 206, 255, 269, 309 imr: 91, 235 Dacu: 120
erkes dalar: 179, 275 n: 100, 162, 223, 226, 239, 273, 282, 287, Ddeniyn: 319
erkes evi: 248, 269 293, 297, 308, 311, 318, 322, 323, 325, Ddyn: 239, 273, 289, 292, 294, 295, 296,
erkes Gz: 96 326, 328, 329, 330, 331 297, 301, 302, 312, 313, 315
erkes gulmlar: 305 n eli mescidi (Kefe): 257 Dastn: 113, 191, 194, 195, 242, 264, 268,
erkes kamlar: 268 n pdih: 317 269, 270, 272, 273, 282, 287, 288, 292,
erkes karyesi: 248, 262 n ehri: 251 294, 295, 297, 298, 299, 301, 302, 303,
304, 305, 306, 307, 310, 322, 334
erkes libs: 305 n u Fafr: 191
Dastn pdih: 172, 254, 255, 262, 264,
erkes lisn: 272, 292 n Mn: 188, 193, 194, 253
265, 287, 289, 291, 292, 294, 295, 296,
erkes meydn: 96, 101, 115 ingane: 215, 259 297, 298, 299, 301, 302, 304, 305, 307,
erkes oburu: 279 it palanka: 3, 143 308, 309, 320
erkeys: 275 iyel, kapudan: 1 Dahhk: 21
erkez: 96, 101, 115, 270, 275, 276, 277, 278, izme: 43, 66, 229, 234, 271, 323 Dahhk- Mr: 317
279, 280, 281, 284, 285, 286, 290, 291, oban: 166, 177, 220, 284, 286, 294 dahme: 283, 329
294, 295, 301, 302, 303, 309, 337 oban Ata: 253 Daho: 275, 293
erkez askerleri: 344 oban Be: 299 dakk-i deirmen: 259
erkez akylar: 270 oban Geray: 264, 281, 284 dakk-i rakk: 61, 100, 154
erkez akys: 269 oban kalas: 270, 271 Dal kalas palankas: 59
erkez avretleri: 279 oban Mirza: 270, 271 dalyan tfengler: 95
erkez Ban: 275 obaneli: 195, 207, 270, 271 dalyanhne: 338
erkez bei: 308 obaneli Noay: 205, 237, 270 dalyanlar: 134, 175
erkez lisn: 284 obanise kalas: 28, 42, 47 Dmd Efendi: 258, 259, 260
erkez nm bahdr: 90 obra: 111, 188 Dmd Efendi tekyesi (Kefe): 258
erkez oburlar: 279 oka: 168, 255, 262, 266, 269 Danabay karyesi: 262
erkezce: 285 on[g]rad kalas: 136, 147 Danimarka: 1, 6, 34, 100, 105, 125, 127, 128,
erkezi: 270, 272, 276, 277 onkar: 263 151, 188, 190, 273, 287, 334
erkezi ky: 267 orbaclar: 63, 339 Daniska: 100, 103, 105, 200, 202, 211, 287,
erkez-i aake: 272 orga: 193 328
erkezistn: 205, 255, 266, 269, 270, 272, orlu sahrs: 268 Dnimendiyye: 272
273, 274, 275, 277, 281, 283, 288, 289, oru nehri: 274 dankiyo: 91
290, 294, 295, 297, 299, 307, 334 otra arb: 44 Dar Alp: 331
erkz (=erkez): 275 oyunlu: 206 darabans aas: 184
erna karyesi: 176 r: 91 draac: 243, 265
eme: 26, 58, 101, 136, 174, 216, 221, 222, l: 193, 200, 212, 218, 275 dr: 217
225, 249, 253, 258, 296, 300
me: 341 Drt elebi: 236
emesr: 101, 216, 222, 231, 243, 251, 258,
mlek hammm (Kefe): 258 dry: 188
262
mlekden soba: 167 darbhne: 126, 228, 254, 256
ete: 10, 33, 34, 63, 68, 114, 132, 134, 144,
148, 199 rek: 77 darb- feth usl: 236
eteci: 52, 113, 114, 129 rekot: 71 darbzen toplar: 154
etele: 309, 322, 323 ubuk: 230 darn: 102, 119, 120, 164
etr-i mlemma: 22, 77, 87 uora kasabas: 189 Darda kalas: 53, 59
etr-i serperde-i Sleymn: 90 ufud: 222, 223, 224, 247 dar: 147, 168, 195, 196, 200, 229, 234, 270,
evgn: 94 ufud kalas: 193, 224, 225, 226, 234, 242, 271, 277, 312, 323, 343
265 dr- cahm sicni: 224
ka bal: 175
uka: 63, 68, 71, 78, 84, 89, 122, 124, 127, dar ekmei: 271
krk: 111
158, 160, 165, 183, 186, 202, 223, 233, dr- flfl: 102
krklk: 217 247, 308, 315, 342
kula karyesi: 146 dr- gziyn- bahdrn Dor: 62
uka dolama: 27, 95, 320 dr- tm: 296
ldr gazs: 70 uka ferrce: 234, 342
ldr sahrs: 299 dar lapas: 277, 285
uka kalpak: 27, 33, 148, 188 dar potas: 195
nar: 118, 119, 235, 282 uka krhneleri: 71
narldere: 172 dr- if: 108, 109
uka kontu: 183, 233 daru: 92, 147, 248, 269
ngrak: 247, 281, 284 uka kum: 214
ra: 100, 109 darua: 306
ukac dkknlar: 4 dru'l-hads: 20, 25, 67, 216, 231, 246, 258,
rnk: 97, 178, 200, 279, 342 ukadr: 78, 95, 112, 182 296, 300
tak: 41 ul: 50, 64, 112, 119, 152, 178, 269 dru'l-tm: 110, 233
yan: 102, 106, 169, 220, 251, 279, 293, 324 ul kalas: 178 dru'l-kurr: 20, 25, 67, 216, 231, 246, 258,
iek: 326 ul kullesi: 178 296, 300, 314
iek soanlar: 226 ul tobra: 178 dru'l-ulm: 20, 25, 67, 258
ion kalas: 2, 10 uvaldz: 282 Dru'n-Nba: 180
ifti: 149, 196, 312

______________________________________ 336
dru'-if: 107, 108, 109, 110, 130, 234, 251 221, 222, 224, 226, 228, 232, 246, 248, deve: 11, 12, 51, 81, 84, 93, 94, 95, 106, 120,
dru't-talm: 216, 246 255, 256, 259, 261, 263, 266, 267, 269, 122, 182, 193, 227, 229, 253, 261, 270,
dru't-tedrs: 25, 219, 231, 246, 258 291, 339, 340, 343 279, 282, 290, 311, 313, 318, 323, 326,
dru'z-ziyfe: 110, 145, 153, 188, 233, 251, demir krek: 101 327, 344
300 demir madeni: 312, 325 deve arabalar: 311
dstn-i esm-i merd-i meydn: 234 demir mahmz: 66 deve derisi: 275
Dvd, Hz.: 104, 105, 125, 173, 174, 207, 254 demir mengane: 108 deve dii: 116, 186, 324
Dvd: 104 demir mhl ark: 333 deve dii buday: 154, 234
davul: 12, 13, 14, 152, 279 demir neybe: 3 deve eti: 260
Dayir beleri: 229 demir pencere: 107, 326, 327 Deve kalas: 83, 140, 143, 165
Dayirli: 191, 206 demir sandk: 327, 329 deve kemresi: 214
debblar: 99 demir sandka: 287 deve kuu telleri: 123
debbe: 42 demir tamgas: 309 deve sreti: 261
debdev: 95 demir tel: 130 deve sd: 195, 311, 323
Debeciolu: 186 demir teneke: 107 deve tezei: 197
Deccl: 105, 122 demir zengi: 325 deve yn kee: 323
deccl (alg aleti): 93 demir yaylar: 95 Devevr kalas: 165
Deccl Yahd: 86 demir zencr: 102, 171, 344 Devey Ban Gor: 143
Dede furunu: 256 demirci: 4, 284 Deveyeli:195, 207, 285
Dede Geray: 236 Demirci Kve cengi: 317 Deveyeli Noay: 205
Dede Masm (cerrh): 233 Demirkapu: 150, 165, 172, 173, 174, 175, 255, devlinge: 91, 223, 291
Dede Sultn: 68, 169 272, 293, 294, 299, 304, 305, 306, 307, Devne deirmenleri: 175
Dedes Aa, olak: 211, 233 318, 321, 337 Deynev ehri: 274
Dedes Ata (hekm): 217 Demirkapu (Acem): 304 deyr: 6, 11, 20, 21, 24, 25, 41, 53, 64, 68, 72,
Dedes Aka: 234 Demirkapu bahri: 299 103, 104, 105, 106, 107, 108, 129, 130,
defne: 262 Demirkapu boaz: 173 137, 139, 142, 150, 160, 183, 219, 261,
Demirkapu dalar: 165 273, 299
defter: 48, 74, 112, 119, 213
Demirkapu denizi: 310 deyr-i zer: 181
defter emni: 62, 151, 162
Demirkapu hn: 305, 306 deyr-i gamme: 6
defter kethuds: 62, 151
Demirkapu kalas: 23, 148, 172, 173, 293, deyr-i kebr: 89
defterdr: 30, 31, 40, 42, 47, 50, 54, 60, 62, 81,
88, 151, 153, 162, 184, 228, 229, 231, 294, 299, 302, 305, 306, 337 deyr-i Meshiyye: 316
238, 254, 265 Demirolu: 46 deyr-i muazzam: 311
Defterdr hammm (kala-i Gzlev): 215 demren: 325 deyr-i rhibn- btrkn: 26
defterdr paa: 111 deniz mhleri: 147 dezgh: 63
Defterhne-i pdih: 57 Depidak kalas: 18 draht: 6, 7, 99, 120
Defter-i Hkn: 266 derbend-i calender: 172, 201, 222, 288, 341 drahtistn: 3, 6, 30, 32
defter-i pdih: 152 dere: 170, 174, 219, 222, 223, 224, 225, 227, Drnkova kasabas: 170, 173
deirmen: 31, 61, 66, 76, 77, 88, 89, 100, 148, 248, 249, 252, 267, 281, 285, 287, 289, Dib geidi: 263
152, 154, 175, 195, 196, 211, 227, 249, 291, 321, 333 db: 71, 78, 93, 95, 96, 108, 124, 183, 188,
259, 269, 340 dergh: 287 247
Deirmenderesi: 60, 61 Dergh- l: 133 db ul: 115
Deirmenlik deresi: 60, 114 deri: 195, 271, 275, 323, 324, 331 db kse: 127
dehdeh: 95 deri akr: 16 db sar-p: 95
Dehlek ehri: 275 Der-i devlet: 229, 264, 267, 285, 288, 299, ddebn: 15, 82, 83, 84, 97, 137, 139, 154, 248,
dehnec: 328 313, 337, 338, 344 256
Dejvaro ehri: 162 deri dolama: 16 dihkn: 149, 196
dekkn: 19, 67, 103, 162, 188, 258, 267, 308, Deride b: 249 Dijle karyesi: 163
315 derim evleri: 322, 323, 324 dikdik: 95
deliceler: 91 derk-i esfel deresi: 106 dikilita: 317
Deliorman: 179, 186 derv: 53, 68, 237, 251, 252, 253, 258, 287, Dikozi Be: 281
dellk: 101, 232, 258 288, 305, 306, 335 dil: 3, 4, 11, 28, 45, 68, 205
delll: 1, 68, 155, 338 derziler: 100, 232, 260, 284 Dilver Paazde, Kayseriyyeli: 51
Delvine: 274 Desne nehri: 211 dilbern: 1, 18
Demra kalas: 274 destr: 119, 238 Dilburnu: 267
Demvend, kh-: 8, 82, 146, 152, 158, 205, destr- Muhammed: 27, 69, 112, 115, 309, dilli defter: 119
206, 291 322 dilli ddk: 176
demir: 33, 89, 97, 100, 101, 121, 126, 149, desti: 71, 252 Dilsevar da: 189
159, 175, 182, 203, 210, 215, 216, 256, dest-i erf: 180, 181, 287 Dimedoka: 168, 268
266, 281, 282, 287, 322, 325, 328, 339 destici dkknlar: 252 dipi: 90
demir ark: 333 dest-nak- Muhammed: 181 diref-i Gviyn: 208
demir ember: 121 Dest-pot Kral, Srf krallarndan: 166 Diregel kalas: 51
demir demrenli mzrak: 333 det-i Kerbel: 14, 39, 67, 216, 230, 231, 259, direk: 116
demir halka: 121, 256, 325, 331 302 direk sallar: 97
demir hokka: 108 det-i Kpak: 16, 113, 193, 200, 235, 275, direkli ota: 112
demir kafes: 174, 175, 241 299, 307, 309, 314, 322, 323, 335, 337 Diri Ten nehri: 191, 343
demir kapu: 50, 65, 96, 156, 167, 168, 172, devt: 127 dirsek: 20, 26
176, 178, 183, 197, 198, 199, 216, 218, di: 192

______________________________________ 337
dibudak aac: 121 Dolyan panayuru: 154 drr-i beyz: 8
dv: 120 Dombovise nehri: 183 drr-i meknn: 260
dvn: 52, 228, 264 domna: 183 drr-i n-sfte: 276
dvn avular: 35, 242 domuz: 33, 34, 38, 43, 44, 209, 280, 284, 285, drr-i yekt: 260
dvn efendisi: 93, 94, 182, 184, 228 289, 290, 323, 324, 325, 333 drr-i yetm inc: 210
dvn hceleri: 48 domuz krkn gecesi: 320 dyr: 7, 80, 85, 88, 103, 105, 107, 111, 130,
dvn halfeleri: 254 domuz srs: 162, 209 161, 177, 183, 188
dvn hddmlar: 254 domuz topu: 12, 39 dyr- btrk: 102
dvn ktibleri: 228 don: 44, 331 dyr- gamme: 5
dvnhne: 58, 64, 90, 99, 111, 112, 113, 115, don ya: 183 dyr- kense: 315
117, 118, 183, 218, 219, 228, 256, 299 Dona Firav: 87
dvnhne-i n-mbrek: 218 Donaban varou: 87
dvn- l: 228 donalar: 184
dvn- sr: 115 donanma: 299, 321 -E-
dvn- knn: 228 donanma firkateleri: 341 Ebbekir, Hz.: 241, 242
dvn- kral: 115 donanma gemileri: 254 ebe karlar: 247
dvn- pdih: 68, 114, 155 donanma-i hmyn: 197, 221, 259, 264, 268, Eb Sfyn: 241
dvn- Resl: 242 336, 337, 338 Eb Tlib: 180
dvn- sadrazam: 51 donanma-i pdih: 268 ebr: 91
dvn- ehinh: 228 Donkala vilyeti: 312 ebr gl: 91
dvn- Varat: 155 Donkarkz: 1, 6, 34, 100, 105, 125, 127, 128, ebr kz: 24
dv-i ifrt: 327 151, 188, 190, 273, 334 Eb Ahmed Aa emesi: 231
dv-i sefd: 327 Donkola: 275 Eb Ahmed Aa sary: 231
Diyrbekir: 113, 172, 175, 301 donluk atlas: 68 Eb Ahmed Aazde elebi: 233
dizken: 306 donluk uka: 158 Eb Al Sn: 85, 110, 232
dizdr: 15, 16, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 27, 28, dkme demir halka: 121 Eb Enm nm mahal: 180
47, 49, 56, 57, 59, 60, 62, 64, 66, 71, 72, dkme guru- Alman: 126 Eb Ensr kapusu: 173
73, 134, 136, 137, 139, 140, 141, 142, deme: 42, 118 Eb Hanfe: 196
143, 144, 146, 147, 150, 151, 154, 156, Drava: 310 Eb Kurey: 180, 186
166, 167, 168, 169, 170, 171, 175, 176, Dunice geidi: 334 Eb Mslim: 302
178, 196, 199, 201, 215, 217, 218, 221, dd: 235, 294 Eb Sad Hn: 239
222, 224, 248, 251, 254, 259, 263, 266, ddehne: 219 Eb Tlib: 180, 181
267, 269, 278, 279, 288, 303, 338, 339, Ebbekir, e-eyh: 260
duh namz: 237
343
duhter-i pkze-ahter: 32, 229 Ebcehil: 144
dizdr aa: 15, 17, 18, 26, 147, 151, 216, 340,
Dukadin (Cebel-i Elheme'nin olu): 274 Ebu's-sud- Crih: 268
343
Dukat da: 274 Eb'l-s bin Reb: 241
Dizdr Aa Sebli (Ustolni-Belgrad): 26
Dumuslu karyesi: 70 Eb'l-cibl: 292, 293
dizdr evi: 262
Durmu Aa: 259, 261 Eb'l-feth: 25, 80, 103, 166, 168, 171, 173,
dizdr hnesi: 138, 167, 256, 266
Durmu Hn olu Toan Hn: 200 175, 180, 181, 182, 198, 273, 338
dizdr sary: 20
Durujan: 212 Eb'l-Mslim-i Merv: 302, 304
Dizdrolu: 148
Durujunka: 202, 203, 210, 211, 212 Eb'l-Mslim-i Teberdr: 302
Dizdrzde: 149
Durujunka hatman: 211 Eb't-Tatar: 317
dizgin: 325, 331
Durujunka Kaza: 202 ecene demirleri: 7
Dobrinova kasabas: 170
Durumbet Tays: 329 ecinne: 99, 120, 242
Dobroin: 63, 68, 160, 164
Duka kalas: 211 Eetvar kalas: 83, 158, 163
Dobruca: 186
dutma orbas: 195 edeb ilmi: 237
Dobulen karyesi: 178
ddk: 91 Edhem klh: 117
Dodorkay kaba: 288
dme: 78, 94 edik: 342
Dodoka: 150, 237, 273
Dhek kalas: 83, 223, 291 Edil nehri: 173, 191, 227, 278, 285, 288, 299,
doan: 91, 169, 201, 320, 342 307, 309, 310, 311, 312, 313, 314, 316,
Doan geidi: 199, 200 dkkn: 15, 16, 19, 20, 26, 50, 54, 55, 57, 58,
59, 61, 65, 67, 71, 72, 80, 83, 84, 86, 87, 317, 318, 319, 321, 322, 323, 329, 331,
Doan hisr: 213 332, 337
88, 89, 100, 102, 110, 129, 131, 136, 137,
Doan kalas: 200, 201, 202 138, 139, 140, 141, 142, 144, 148, 150, Edil suyu: 203, 204, 310, 317, 319, 320, 324
doan kuu: 323 152, 153, 154, 160, 161, 166, 167, 168, Edilsary ehri: 239
doancbalk: 62 169, 170, 172, 176, 179, 183, 186, 187, Edirne: 70, 96, 113, 151, 179, 180, 182, 237,
doanclar: 90, 91 188, 189, 197, 215, 220, 221, 224, 225, 264, 268, 321, 344
Doankirmn: 201 232, 243, 246, 249, 251, 262, 266, 268, Edirne kalas: 176
dolama: 27, 33, 50, 95, 112, 116, 183, 202, 320 269, 279, 296, 307, 315, 316, 320, 339, Edirnekapusu: 174
Doline suyu: 211 340, 341 edvr ilmi: 236
dollb: 73, 100, 103, 126, 130, 171 dkknck: 97, 137, 143, 150, 156, 178, 199, Eflak: 40, 124, 146, 149, 155, 157, 164, 165,
dollbclar: 174 201, 244, 261, 340 166, 172, 176, 177, 178, 179, 180, 181,
dollbl kuyular: 216 dkkne: 100, 136, 139, 190, 217, 341 182, 186, 187, 188, 189, 190, 200, 264,
dolma dvr: 26 dlbend: 116, 118, 119, 124, 303 265, 320, 321, 334
dolma palanka: 135, 140 dlger: 316 Eflak bei: 93, 165, 172, 176, 177, 178, 179,
dolma rhtm: 17, 65, 141 dndr: 40, 46 181, 182, 183, 186, 187, 188, 189, 192
dolma arampav: 133 dndr paa: 43 Eflak haznesi: 182
dolu nmnda boza: 341 Dnyol kalas: 16 Eflakn: 138, 145, 146, 149, 150, 188

______________________________________ 338
Eflakca: 148 151, 156, 164, 202, 208, 240, 241, 287, enhr- b- hayvn: 124
Eflake: 176 299, 308, 309, 310, 313, 314, 318, 319, enhr- zll: 155
Eflak- k lisn: 185 320, 321, 322, 323, 331, 332, 333, 334, Entivar kalas: 163
Efltn: 108 335, 337, 338, 344, 345 Enirvn: 50, 239, 293, 295, 296, 297, 307,
Efltn- lh: 169, 329 eli ban: 322, 329, 332, 335, 337, 338 313
Efltniyye apka: 116 eli paa: 53, 54, 59, 68, 73, 74, 75, 77, 78, 80, Enirvn- dil: 293, 304, 313
Efrsiyb: 182, 199, 201, 205, 208, 229, 253, 81, 84, 85, 87, 93, 98, 99, 111, 113, 114, Enirvn- Ddyn: 117
276, 283, 315, 317 115, 117, 118, 119, 121, 122, 123, 127, erbb- dvn: 53, 89, 113, 115, 228
131, 132, 155, 156, 190
Efrenc: 69, 273 erbb- marif: 139
Eli Paa varou: 99
efsneci tirykler: 30 erbb- tmr: 15, 19, 23, 60, 62, 71, 72, 135,
eldivan: 87, 108 142, 143, 146, 151, 156, 166, 171
egir kk: 23
elek: 88, 89 erbb- zemet: 15, 143, 171
Egirsek kalas: 2, 10, 11
Elem h, ehzde: 260 erbb- zuam: 19, 23, 62, 71, 146, 151
Egirvar kalas: 4
el-Hac slm mescidi (lok kalas): 58 Erban: 332
ee: 3
el-Hac Mehemmed cmii: 253 Erbl: 83
eer: 13, 94, 95, 112, 118, 230, 313
el-hac Osmn Aa cmii (anad): 143 Erin kalas: 41, 53
eir: 102, 288
el-Hac mer mescidi: 253 Erin palankas: 59
Ere: 33, 34, 50, 53, 54, 59, 60, 61, 62, 63, 64,
65, 66, 67, 68, 70, 71, 72, 74, 75, 78, 79, Eli Cn: 234 Erdel: 20, 44, 52, 83, 93, 113, 127, 134, 136,
83, 94, 113, 117, 135, 136, 137, 138, 139, elif ve be suparas kitb: 289 140, 143, 144, 145, 146, 150, 151, 152,
140, 141, 142, 146, 147, 150, 151, 160, Eliksen karyesi: 214 155, 156, 157, 158, 161, 162, 163, 164,
313 Elkas Be: 299 165, 166, 167, 169, 170, 171, 172, 173,
Ere kalas: 60, 62, 63, 66 elma: 28, 91, 161, 217, 226, 234, 235, 244, 177, 178, 179, 180, 182, 184, 186, 187,
Ere yenieri serdr: 136, 137, 141, 142, 144 247, 250, 262, 306, 312, 341 311, 320, 334
Eri: 53, 54, 62, 67, 68, 69, 78, 135, 139, 151 Elma nehri: 217, 243 Erdel altunu: 165
Erikapu: 35, 253 Elmal karyesi: 217 Erdel ban: 313
Ehl-i Beyt: 270 elms: 116, 117, 210, 283, 323 Erdel Belgrad: 163, 164, 165
ehl-i dvn: 82 El-mirza: 284 Erdel dalar: 178
ehl-i href: 16, 260, 286 el-Mstansr Billh: 275 Erdel kral: 52, 93, 117, 143, 144, 145, 153,
ehl-i kble: 247 elvn boas haftan: 271 158, 160, 161, 163, 164, 165, 186
ehl-i mfessirn: 331 elvn uka kalpak: 27 Erdel lisn: 159, 160
ehl-i sanyi: 4, 216, 247, 258, 260, 279, 281, emn: 23 Erdel Macar: 135, 149, 176, 202, 317
287, 289 emn bayraklar: 161 Erdel penezleri: 185
ehl-i snnet: 311 emn kz: 189 Erdelce lisn: 143
ehrm dalar: 317 emnet: 214 Erdelistn: 62, 64, 66, 162, 185, 190, 293
ehremenler: 282 Emeviyyn: 180, 302 Erdelistn Macar: 291
ejder: 77, 90, 228 Emilde Ahmed Aa sary: 231 Erdurul: 273
Ejder Ban: 317 emn: 56, 60, 126, 140, 141, 145, 166, 168, Erdurul, oymak-: 238
ejderh: 101, 119, 120, 223, 242, 256, 309 187, 188, 198, 214, 229, 251, 260, 267 Ere kalas: 306
Ejderhn: 227, 239, 242, 251, 268, 289, 292, Emne Htn (Peygamberimizin annesi): 180 Ere ehri: 255
297, 299, 305, 306, 309, 310, 332, 335, emnlik: 55, 57, 136, 137, 140, 141, 217 Ergani Demirkapusu: 172
338 Emr: 303 Ergani kalas: 172
Ejderhn denizi: 299 Emr Arab: 275 erganon: 29, 31, 34, 38, 69, 78, 89, 91, 104,
Ejderhn kalas: 292, 309 Emr Be cmii (kala-i Temrik): 268 105, 118, 125, 188, 206, 207, 209
Ejderhn su sava: 296 Emr Efendi: 259, 268 ergen (azeb odabalar): 198
ejder-i heft-ser: 30, 162, 169, 289 Emr Keys: 275 erguvnlar: 94
eksire: 296 Emr Lokmn: 272 erik: 27, 28, 55, 59, 149, 154, 160, 168, 226,
ekin: 204, 214 Emr Medh elebi: 236 234, 235, 244, 247, 262, 341
ekinci: 196, 312 Emr mer: 272 Erjeng: 89
ekmek: 27, 47, 55, 67, 71, 93, 119, 127, 135, Emr Sultn: 180 Erkek Macar (Erdel Macar): 202
144, 149, 154, 160, 161, 183, 195, 196, Emr Ziyd: 272 Ermen: 272
247, 260, 271, 276, 277, 285, 290, 308, Emre'l-mminn: 241, 275 Ermenak kalas: 223
311, 323, 334, 342 emr-i hr: 95, 182 Ermen: 179, 183, 215, 229, 245, 247, 252,
Ekmek Meydn: 101 emrz- muhtelife: 101, 130, 240, 295, 311, 259, 260, 267, 273
ekmeki dkkn: 168 324 Ermen kensesi: 181, 234
ekmekhne: 174 emr-i pdih: 134, 155, 264 Ermen Mdsi trhi: 194
Ekrd: 180 emr-i erf: 27, 59, 60, 63, 155 Ertomr Hn: 225, 227
ekser: 282 emrd: 19, 27, 28, 154, 160, 168, 226, 234, Erturul: 238, 239, 273
Eksi Salck ehri: 226 235, 244 Erturul kablesi: 238
el deirmeni: 100, 196, 259 emrd aac: 233 Ervm kavmi: 275
Elbasan ehri: 274 Enderey hn: 302 Ervm lisn: 28, 97
elbise-i ndire: 5, 30, 71 Enderey kalas: 302 erzk: 3
Elbozd (erkes ismi): 277 Enderey kapusu (kala-i Koyun): 303 Erzurm: 113, 242, 247, 294, 341
Elburz: 98, 132, 251, 255, 269, 272, 275, 279, Enderey ehri: 301, 302, 303, 304, 305 esb: 43, 265
281, 289, 292, 293, 294, 295, 299 endern: 189 esbb: 4, 10, 12, 13, 17, 30, 33, 44, 45, 54,
eli: 40, 42, 48, 51, 52, 53, 59, 63, 71, 74, 75, engerek: 106 116, 123, 127, 172, 305, 315, 321, 322,
77, 78, 79, 80, 81, 88, 90, 93, 99, 110, engr: 27, 67, 71, 235 335
111, 113, 114, 115, 117, 119, 123, 127, enhr: 254, 286, 294, 300 esb-i kheyln: 17

______________________________________ 339
esb-i tz: 199, 311 fermn- erf: 114
esed guru: 210, 250 fermn- vezr: 34, 36, 47, 50, 52, 111, 200
esr: 1, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 16, ferrce: 27, 234, 342
17, 26, 27, 28, 31, 32, 33, 35, 40, 41, 45, -F- Ferra(?) Be, Tiryk: 263
47, 48, 50, 56, 60, 63, 64, 72, 73, 76, 77, fcir: 106 ferydnme: 211, 212
79, 80, 81, 82, 84, 85, 87, 90, 96, 97, 102, Fafr: 100, 162, 193, 194, 239, 273, 282, 287, fes: 63, 120
122, 123, 132, 134, 135, 137, 139, 142, 293, 299, 308, 311, 318, 322, 323, 325, Feth Geray Sultn: 68, 69
143, 147, 149, 150, 155, 158, 160, 161, 326, 331
Feth-i slm kalas: 170, 172, 175, 176
163, 165, 178, 180, 181, 182, 183, 186, fafr anak: 122
188, 191, 193, 194, 196, 198, 202, 203, feth-i mbn eznlar: 150
fhie: 183, 188, 190
206, 209, 210, 211, 212, 213, 214, 219, Feth-i erf: 12, 14, 32, 34, 35
fhiehne: 7
221, 224, 247, 249, 258, 262, 263, 265, Fethiyye: 67
Fahr elebi, Ressm Bursal: 257
268, 271, 273, 276, 280, 281, 284, 285, fetih ezn: 133
fakh: 241
289, 291, 297, 299, 301, 308, 311, 319, fetihnme: 93
320, 325, 328, 329, 330, 331, 341, 343, fakr: 3, 39, 44, 45, 142, 148, 192, 290, 344
fetle: 108
344 fns: 75, 175, 188, 248
fetv: 221
esr bzr: 215, 247, 260 fre: 103
fevvre: 7, 89, 91, 101, 120, 226, 232
Esr hn (Kefe): 258 Fargai Kapudan, Uyvar hkimi: 130, 133
Feylekos: 108, 329
Eski cmi (kala-i Ba): 139 Fris: 273
Feylesf: 108, 329
Eski Grn kapusu: 228 Fris: 125, 160, 167, 236
Feyz elebis: 233
Eski hammm (kala-i Gzlev): 216 Fris lisn: 117, 159, 160
f: 59, 184, 195, 213, 215, 268
Eski Hammm (Kefe): 258 Fas: 275
Fkh- Feriz (kitap): 310
Eski Kaplca: 177 fsk: 106
fkh: 237
Eski Yurd: 225, 227, 242 fassd: 111
fndk: 110, 116, 118, 235, 342
Eski Yurd blar: 233 fassd- kmil: 109
Frandon sary: 164
Eski Yurd karyesi: 238 Faa boaz: 293
frtna: 318
Eski Yurd mezristn: 239 Faa nehri: 293
fsdk: 235
Eskisary (slmbol): 340 Ftma Sultn, Sultn Ahmed kz: 150
fskiyye: 7, 88, 91, 219, 226, 249
esnm: 24 Ftma Sultnzde Sleymn Be: 175
fl: 6, 63, 64, 91, 98, 101, 102, 120, 175, 187,
esvb: 12, 14, 16, 33, 68, 344 Ftmat'z-Zehr: 241 227, 255, 285, 286, 326
ecr: 107 Ftiha: 5, 14, 18, 28, 31, 32, 40, 115, 200, 262, fl dii: 104, 279
ecrt- msmirt: 120 265, 337
fl hortumu: 234
eek: 31, 70, 101, 122, 144, 182, 224, 279, 290, Fazl (Hazret-i Abbs'n olu): 241
fl kulaklar: 187
313 Fazl Kethud: 29
Fl Meydn: 101
eheb at: 45 Fazl Paa: 179
filandra: 47, 58, 77
ekinci: 176, 213 Fazl Paa, Serdr: 186
filandra llesi: 226
erf- ayn: 217, 342 Fazl elebi: 233, 236
Filek kalas: 60, 61, 67, 70, 71, 72
eribe: 96 Fekte Batur: 150
fl-i Mengers: 97, 102, 174, 279
e-eyh hmid: 200 felhatnme: 99
Filibe ehri: 176
et: 93, 100, 155, 184, 196, 223, 235, 260, 290, Felemet kapusu (Egre): 66, 67, 68
Filimenk: 100, 109, 125, 128, 174, 190, 237,
308, 323, 326, 331 fellhlar: 275 273, 287, 316, 334
eteklik: 95 felsefiyyt ilmi: 106 filironya: 91
etbb: 130 Fenare nehri: 87 Filordin karyesi: 177
etme-i nefse: 81 fener: 248 filori: 174
Etil nehri: 309, 310, 314, 315 Fenlak kalas: 145 Filvarili (Ba ruhban): 181
etmek: 12, 81, 323 feriz ilmi: 106 Finamenk kfirleri: 311
etmeki dkkn: 170 Ferahkirmn: 194, 197, 198 fino zaar: 122
Evcile: 275 Ferahkirmn kalas: 196, 213 Firav ehri: 87
evkf: 130, 144, 160, 216, 231, 252 Ferdinand kral: 6, 25, 46, 81, 96, 101, 107, Firav varou: 87
Evken nehri: 178 313
Firavn: 106, 145, 181
Evliy: 1, 7, 35, 41, 42, 46, 47, 52, 53, 54, 59, Ferdinando, Ungurus kral: 15
Firdevs-i bern: 33, 37, 226
68, 75, 77, 83, 148, 190, 200, 211, 236, feres ilmi: 237
firkate: 50, 56, 75, 77, 171, 254, 255, 307, 339,
263, 264, 265, 276, 305, 308, 338, 344 Ferhd: 163, 171, 205 341
Evliy elebi (ayrca bkz. hakr): 9, 42, 54, 60, Ferhd Paa: 306, 321 frze-i Nebr: 103
74, 96, 102, 123, 127, 164, 190, 214, 262, Ferhd std: 73 Fsgores-i Tevhd: 104, 109, 293, 329
263, 265, 334, 338, 344 Ferhd- khken: 171, 219 fisdn: 124, 183
Evliy Efendi: 32, 35, 186, 214, 285 Ferhd klng: 30, 149, 163 fieng: 85, 129
evliy, kibr-: 230, 238, 253, 259 Ferdn Hn: 315, 316, 317 fieng-i hevy: 207
evliyullh: 310 Ferdn h: 315 Fievar handak: 130
evren: 279 Ferd'd-dehr: 104 Fievar ehri: 130
Evrenos t: 94 fermn: 31, 36, 42, 48, 49, 50, 53, 54, 60, 62, fitl: 84, 100, 206, 344
Eyre ibn Ferdn: 315 75, 114, 115, 116, 127, 129, 132, 133,
fitle: 156
Eyyb Sultn: 173 134, 135, 137, 142, 144, 145, 151, 153,
155, 166, 190, 200, 217, 343 fitoz at: 35
ezn: 164, 300, 316
fermn- hmyn: 113, 114 Foa: 37, 77
ezn- Muhammed: 28, 71, 90, 133, 146, 164
fermn- pdih: 96, 114, 215, 265 Fohan: 182, 187, 188
fermn- sadrazam: 133 Foncistn: 275
fermn- ehriyr: 76, 135, 156, 161, 192, 214 fota: 101

______________________________________ 340
Ftvar: 53, 59 Gazze: 127, 272 gk demir: 149
francla: 183 Geceb-Uvar: 51, 132 gk ykt: 103
Fransa: 1, 6, 33, 35, 76, 77, 127, 128, 273 Gedi Noay: 195 Gkdelen Tays h- Kalmak: 329
Frav karyesi: 162 geit hakk: 213 Gkdolak: 304, 306
Frav ky: 162 geit kalas: 51 Gksu: 249
Freng: 7, 21, 63, 89, 90, 91, 103, 105, 192, gedik: 63 gl: 2, 4, 7, 20, 23, 26, 48, 49, 51, 53, 61, 68,
215, 223, 229, 249, 250, 277, 337, 339 Gedsl Efendi: 46 113, 139, 141, 144, 147, 148, 162, 166,
Freng biberi: 277 Gedsl Halfe: 46 175, 189, 193, 199, 212, 214, 215, 217,
Freng dvr: 256 Gelgen Bay: 217 263, 267, 268, 317, 320, 330
freng (hastal): 295, 324 Gelibolu: 273 Glba cmii (Kefe): 257
Freng hisr: 62, 63, 64, 256, 257, 258, 339, gelin: 281 glcez: 166
340, 341 gemi: 17, 50, 56, 57, 74, 75, 77, 78, 79, 80, 81, glck: 267
Freng kalas: 62 92, 96, 98, 99, 102, 121, 130, 131, 134, Gle: 146, 148, 149
Freng kapudan: 140, 141 136, 140, 141, 142, 143, 145, 147, 169, Gle kalas: 135, 136, 145, 146, 147, 149,
Freng kapusu: 98 170, 171, 172, 173, 177, 178, 179, 181, 150, 152, 164
Freng ketbnlar: 172 183, 188, 189, 191, 192, 193, 197, 198, Gle sanca: 135, 146
Freng, nakka-: 106 200, 202, 203, 213, 215, 216, 219, 220, glemez: 220
Freng pabucu: 123 221, 227, 235, 242, 248, 249, 250, 254, Glvar kalas: 81
256, 259, 261, 265, 266, 268, 269, 270, gme bal: 252
Freng apkas: 115
272, 274, 277, 279, 288, 291, 292, 293, gmlek: 44, 116, 183, 205, 230, 271, 331
Freng: 12 297, 299, 303, 306, 307, 308, 309, 310,
frengi: 66 gn: 117, 288
311, 314, 315, 316, 318, 319, 321, 325,
freng demir: 159 328, 331, 333, 334, 336, 337, 338, 339, gn ake: 288
Freng-i Mn: 127, 339 341, 342, 343 gndrme keskin boza: 285
Frengistn: 16, 120, 147 gemici: 170, 221 gnll: 17, 63, 94, 151, 338
Frenk lisn: 218 Gence: 255, 273, 294, 302, 306, 308, 321 gnye: 128, 274
ful: 94 gendm: 234, 260 Gnye dalar: 179
Funcistn: 91, 120, 209, 293 geray: 302, 331 Grds: 83
Fur kavmi: 120 Geray evldlar: 236 grn (dvnhne): 228, 264, 299
Furt: 29 Geray Hn: 81, 224, 264, 337 Grn sary: 227, 228
Furkn: 103 Geray Sultn: 179, 203, 236, 237, 264, 265, gzc kullesi: 341
Furkn- mecd: 34, 292 286 Gzlev: 214, 215, 217
Furuka dalar: 54, 55 Gerede sovuu: 341 Gzlev kalas: 193, 214, 215, 216, 218, 227,
futa: 232 gergerdn: 91 228
Fss, kitb- : 194, 331 Gergise kasabas: 187 Gzlev liman: 214
Fss (Muhyiddn'l-Arab'nin): 331 germb: 66, 67, 77, 258 Gzl Ev: 214
ftn kse: 232 Germat: 60, 61, 62, 67, 70, 71 Grand Ban: 49
ftvvet-nme kitb: 242 Germat kalas: 51, 68, 72, 73, 74 Gravie: 8
Gers-lys: 52, 74, 94 gl: 120
Gevherkirmn: 223, 224, 225 gulm: 8, 9, 10, 12, 35, 44, 45, 46, 48, 50, 53,
geyik: 91 54, 55, 67, 97, 104, 105, 119, 120, 123,
-G- gll: 51, 144
124, 127, 129, 136, 137, 148, 158, 159,
Gabor: 25 178, 215, 217, 223, 225, 232, 236, 279,
gll anbr: 17, 20, 50, 56, 58, 72, 73, 156, 300, 331, 334, 335, 336, 344
Gaka sahrs: 168 168, 256, 339, 343
gaddra: 112, 123 Gulm d: 104
gll- hubbtlar: 147
Gage(?) nehri: 286 gulbeybn: 193, 293, 294
glmn: 6, 10, 105, 210
Galata: 5, 93, 173, 189, 254, 274, 337 Glkend-i Dekend: 194
grr: 162, 178
Galata Kullesi: 26, 107, 131, 178, 239, 344 gurb: 220, 251, 253
Gravie ehri: 33
Galgofa kalas: 133 grhne: 150
Grgorife kalas: 57
Glu kalas: 157, 158, 163 guru: 48, 54, 63, 71, 78, 88, 95, 104, 114, 117,
Grgovise kasabas: 54 119, 122, 123, 126, 127, 135, 136, 151,
Galya kral: 25 Grjgal kalas: 18 152, 158, 173, 186, 187, 188, 213, 214,
galyav borular: 31 gybet: 195 217, 254, 255, 285, 303, 342, 344
Galye nkslar: 29 Gln: 273, 293, 297, 299, 306, 307, 308, 310, gsfend: 274
Gan Paa, Monla: 255, 344 311, 318, 319, 321 gusl: 241
Gnim trhi: 98 Ging: 67, 70 gderi: 16, 99, 100, 108, 222, 313, 320
ganmet: 3, 5, 6, 8, 9, 11, 13, 14, 45, 49, 75 gingiyye bdesi: 71 gderi dolama: 33
gr: 283 girdb: 170, 171, 172, 173, 174, 175 gderi mein kemer: 44
Gara nehri: 50 Girdb, Bahr-i: 292 Gml nehri: 323
Garni kalas: 274 Girdb- Tahtal: 170 gherile: 182, 187
garbul: 88 Girid: 220, 248, 264 gl: 19, 91, 94
gassl kzlar: 99 Girid mankr: 157 Gl Baba kapusu: 75
Gv- sfehn (Selem'in olu): 317 giyh: 31 Gl Baba tekyesi: 68
gv-perest: 323 Gorandi Miklo: 25 gl, mv: 91
gayy deresi: 332 gorof: 22, 24, 33, 93 glb: 120
gazl: 80, 97 gorona: 50, 86, 113, 117, 118, 130, 131, 313, glbng- Muhammed: 14, 37, 47, 48, 77, 80,
gazel: 236 317 148, 256
Gzkirmn: 199, 200, 201 ger evliler: 329 Gle kyleri: 228

______________________________________ 341
Gle ky: 266 haffaf: 232
Gle salas: 266 Hafffhne rssu (Kefe): 258
Glebay: 234 Hafsal: 173
Gleli: 216, 262, 263, 266 -H- haftan: 17, 94, 271, 277, 295, 303, 323, 342
Glefzn: 234 Habbe: 274 Hafza binti Hazret-i mer: 241
gl-i glistn: 50, 89, 91, 99, 118, 121, 129, haberci kulleleri: 4 hkn: 174, 299, 302
161, 184, 234, 242, 304, 307 Habe: 113, 172, 275, 308 Hkn h: 301
glistn: 59, 223, 226 Habe (erkes ismi): 277 hkim: 17, 19, 23, 24, 42, 43, 55, 57, 60, 62,
glle: 42, 63 Habe da: 274, 279, 284 63, 65, 104, 111, 127, 130, 139, 140, 141,
glnar: 250 Habe lls: 103 142, 144, 150, 155, 159, 168, 170, 176,
Glen tekyesi: 258 Habe: 120 184, 187, 188, 189, 190, 198, 212, 217,
Glyn ehri: 274 Habb-i Neccr: 181 221, 222, 235, 243, 248, 251, 254, 256,
gmrk: 97, 128, 145, 171, 188, 189, 215, 256, Hbil: 1 258, 267, 274, 275, 287, 306, 309, 311,
268, 338, 339, 341 Habil nehri: 278 315, 341
gmrk emni: 62, 135, 137, 139, 142, 143, hacc: 240, 241, 251 hkim-i rf: 341
144, 146, 151, 167, 171, 184, 188, 215, Hcegn, tark-i: 301, 306 hkim-i er: 19, 217, 254, 255
217, 221, 245, 254, 256, 268, 339, 341 Hcegnler: 306 hakr (ayrca bkz. Evliya elebi): 2, 7, 8, 9, 10,
gmrk kolcular: 256 hacer-i semm-i helhil: 328 11, 12, 13, 14, 24, 29, 31, 32, 33, 35, 36,
gmrkhne: 128, 183, 189, 221, 256, 339 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49,
hacer-i semm-i kt: 328
53, 54, 59, 60, 62, 63, 64, 68, 71, 72, 73,
gm: 45, 53, 95, 104, 107, 110, 112, 114, hacer-i zcc ve zbak: 328 74, 75, 76, 77, 83, 84, 85, 88, 90, 94, 96,
118, 126, 130, 182, 183, 184, 230, 283, hcet namzlar: 208 102, 103, 105, 106, 108, 109, 110, 112,
308, 312, 328 hac: 55, 144, 276 113, 115, 116, 117, 118, 119, 121, 122,
gm a baklar: 123 Hac Aa cmii (Taman kalas): 267 123, 127, 129, 132, 133, 134, 135, 136,
gm evgn: 94 Hac Al cmii (kala-i Gvercinlik): 169 137, 138, 143, 144, 148, 149, 150, 151,
gm deyenek: 63, 70, 137, 160, 228 Hac Bay mescidi (kala-i Sudak): 249 156, 158, 159, 161, 162, 163, 164, 165,
gm dme: 202, 320 Hac Bekta Vel baltalar: 45 166, 167, 169, 170, 171, 172, 175, 176,
gm ha: 6 Hac Bekta- Vel: 78, 113 177, 179, 180, 184, 186, 187, 188, 189,
gm kandil: 231 Hac dereleri: 224 190, 192, 193, 200, 201, 204, 210, 213,
gm kazgan: 130 214, 215, 217, 218, 225, 228, 232, 236,
Hac Ferhd cmii (Taman kalas): 267
gm kulplu tas: 44 243, 252, 253, 254, 258, 259, 262, 263,
Hac Ferhd medresesi: 258 264, 265, 266, 267, 268, 269, 270, 277,
gm kupa: 114 Hac Geray Hn cmii: 266 278, 279, 280, 282, 283, 284, 285, 286,
gm klng: 115 Hac Geray Sultn: 203, 206, 237, 265, 277, 288, 290, 292, 293, 294, 296, 298, 299,
gm leen: 114 286 301, 303, 305, 307, 308, 309, 310, 311,
gm madeni: 230 Hac Hasan Klas: 190 313, 314, 315, 316, 317, 318, 319, 320,
gm mecmere: 89 Hac drs mescidi (Kefe): 257 321, 322, 323, 325, 326, 328, 329, 330,
gm riyl: 48 hac ketleri: 140 331, 333, 334, 335, 336, 337, 338, 339,
gm sahan: 44 Hac Murd Hammm (Kefe): 258 342, 344
gm sandka: 114 Hac Paa: 27, 28, 29, 40, 43, 47, 48 hakkk: 116, 260, 266, 327
gm serv: 114 Hac Paa sary: 26, 47 halat: 170
gm suhn: 283 Hac Paa Sebli (Ustolni-Belgrad): 26 Haleb: 30, 34, 93, 113, 298, 301
gm tancere: 110 Hac Paa Zviyesi (Ustolni-Belgrad): 25 Haleb kalas: 5
gm ullar: 95 Hac Tilki(?): 116 Haleb kalkan: 71, 154
gml bak: 44 Hacki Paazde: 130, 131 Haleb'-ehb: 251, 295
gml kl: 44, 45 haclar bayrm: 286 Hlet elebi, Azmzde: 39, 236
gml klng: 44, 45 Haczde Efendi: 32, 33, 35, 37, 40, 46 halc: 2
Gndz Bay Be: 239 Haczde, Sadrazam mushibi: 33 hle: 19, 112, 115, 118, 119, 238
gne tasvri: 107 ha: 6, 12, 52, 58, 84, 107, 150, 183 halfe: 241, 275
gnlk: 89 ha alem: 6, 89, 90, 103, 107 Hall Aa, Kapucuba: 265
gnlk aalar: 118 Haek: 165 Hall Aa, Kayseriyyeli: 80
Grc: 13, 29, 30, 31, 32, 34, 48, 59, 60, 74, hal alemler: 107 Hall Aa, Ser-bevvbn: 191
75, 117, 191, 229, 232, 234, 236, 260, hal bayraklar: 13, 14, 125, 142, 207 Hall Aa, Yenieri Aas: 40, 52
273, 274, 276, 295, 296, 298, 303, 306, hal anlk kullesi: 88 Hall Be: 77, 299
337, 340, 343 Halil Gabor: 52
hal arh: 107
Grc Paa: 36, 59, 74, 75, 79, 80 halka: 124
hal papaslar: 209
Grcistn: 113, 274, 289, 293, 295, 297, 299, halkr kh: 99
hal peyker: 28, 38, 50, 69, 77, 89, 118, 146,
301, 304, 307, 312 Halma, hisr-: 161
161, 206, 207, 333
grg: 274 Halma yayla: 161
Hadatvar kalas: 157
grgen aac: 282 haltasn: 335
hadeng: 35, 242, 314
Gril: 273 halvethne: 90, 92
hdm aa: 228
Grlev dalar: 199 Halvet: 164, 196, 218, 219, 258, 266
Hadce-i Kbr: 241
Grlev kalas: 202 Halvet tekyesi: 216, 258
hadd: 149, 282, 343
grz: 283, 296, 315, 339 Halyekeri(?) Gabor: 25
hadd kapu: 256
grzbzlar: 95 Ham kalas: 58
hads: 31, 67, 230
gve: 103 Hmn: 144
hads ilmi: 305
gvercin: 91, 119, 169, 175 Hamav: 110
hads-i sahh: 79, 195, 196
Gvercin kayas boaz: 169 Hamd klh: 120
hads-i erf: 40, 67, 169, 195, 196, 311, 322
Gvercinlik kalas: 168, 169

______________________________________ 342
hamm: 105 handak: 3, 5, 16, 17, 19, 20, 23, 26, 27, 33, 56, Harez, Bahr-i: 23, 148, 172, 173, 193, 210,
hamir-n: 106 58, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 71, 72, 76, 79, 259, 292, 293, 294, 295, 297, 298, 299,
hammal: 112 80, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 97, 98, 99, 301, 302, 303, 304, 306, 307, 308, 309,
hammm: 15, 16, 18, 19, 20, 26, 50, 54, 55, 121, 128, 129, 130, 131, 132, 133, 135, 310, 311, 318, 319, 321, 329, 337
56, 57, 58, 59, 61, 64, 67, 98, 100, 101, 136, 138, 139, 142, 143, 144, 147, 148, Hrezmh: 164
103, 110, 134, 136, 137, 138, 139, 140, 150, 152, 153, 154, 155, 159, 160, 162, hargh: 47, 74, 75, 84, 133, 154, 155, 157, 229,
142, 144, 145, 148, 152, 153, 156, 164, 166, 167, 168, 170, 171, 172, 173, 176, 244, 288, 314
166, 167, 168, 169, 170, 172, 174, 176, 194, 196, 197, 198, 199, 201, 205, 211, harr: 277, 297, 303, 323
177, 183, 197, 199, 201, 215, 216, 217, 215, 216, 217, 218, 219, 221, 224, 242, harr bayraklar: 94
219, 220, 221, 222, 223, 224, 225, 232, 246, 249, 255, 256, 259, 261, 262, 266,
harr haftan: 342
234, 243, 246, 247, 249, 251, 252, 253, 267, 269, 270, 271, 288, 293, 296, 307,
308, 309, 321, 322, 332, 333, 339, 340, harr hilat: 271
258, 261, 262, 263, 266, 267, 268, 269, harr kuak: 271
270, 272, 277, 280, 289, 295, 296, 300, 341, 342, 343, 344
Handn Aazdeler: 294 harr libs: 237
303, 304, 315, 316, 320, 335, 339, 341
hnedn- sary: 26, 232 Hrizm: 273
Hammm kapusu (kala-i Kefe): 256
Hanef: 195, 228, 254, 306, 311 Harkova ehri: 275
hammm kubbesi: 63, 97, 106, 172, 174, 175
hnende: 122, 184, 236, 258 Hrnu'r-red: 181
hammm kurnas: 121
hn- lch: 193 hs: 63, 133, 135, 160, 255, 274
hammmck: 268
hn- ln: 191, 192, 199, 217, 231 hs oda: 90
hammmclar: 101
hn- yende v revende: 55 hshr : 95, 112
hammmcuaz: 19
hn- bzergn: 54 Hasan Aa, Bostnc Babaltac (Hnkr
Hammml liman: 220
hn- hcegn: 18, 26, 67, 216, 231, 246, 258, hasekisi): 14, 47, 48
hamr: 71
296 Hasan Aa cmii (kala-i Kopan): 15
Hamrevt suyu: 175
hn- hkn: 302 Hasan Aa, Cnpoladl Bekr: 52
Hamsn, mh-: 259
hn- mihmnsary: 59, 245 Hasan Aa, Kayseriyyeli: 77
Hmn- Azak: 16
hn- mcerredn: 216, 296 Hasan Aa, Kilarcba: 243
Hamza Be, Cnd (Ustolni-Belgrad paas) :
hn- msfirn: 26, 50 Hasan Akay Efendi: 233
76
hn- sar: 67 Hasan Baba, ziyret-i: 61
Hamza Be kalas: 53
hn- sevdgern: 54, 246 Hasan Efendi, Ktib: 233
Hamza, Hz.: 14
hn- tccrn: 20, 54, 55, 56, 58, 61, 100, Hasan, mm: 287
Hamzabe kalas: 41
136, 144, 148, 153, 172, 243, 300, 303 Hasan Paa: 39, 69, 82
Hamzabe palankas: 59, 134
Hn (Mehemmed Geray Hn- Gz'nin Hasan Paa, Cell: 265
hn: 9, 15, 16, 19, 26, 50, 56, 57, 58, 59, 61,
67, 85, 98, 100, 103, 131, 134, 136, 137, mahlas): 230 Hasan Paa, elebi: 178
138, 139, 140, 142, 144, 145, 154, 162, hnkh: 17, 20, 25, 54, 59, 67, 258, 300 Hasan Paa, Du: 39
164, 166, 167, 168, 170, 176, 180, 186, hnlk: 217, 264, 274, 281, 298, 299, 304, 306, Hasan Paa, Hdm: 82
190, 191, 192, 193, 194, 197, 198, 199, 308 Hasan Paa kalas: 201, 202
200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 208, Hanya kalas: 220 Hasan Paa, Petro: 15
209, 210, 211, 212, 213, 214, 215, 216, Hnzde: 1, 2, 9, 180, 186, 226 Hasan Paa, Rmeli vezri: 62, 69
218, 221, 224, 225, 226, 227, 228, 229, hr: 188 Hasan Paa, Serdr Yemii: 22
230, 231, 232, 235, 236, 238, 239, 242, harbt: 53 Hasan Paa, Tiryk: 23
243, 244, 245, 246, 247, 248, 249, 252, Harb, Derv: 253 Hasan Paa, Uzun: 39
253, 258, 259, 262, 263, 264, 265, 266,
harc: 51, 52, 55, 71, 75, 77, 80, 85, 86, 114, Hasan Paa, Yemii: 22
267, 268, 269, 270, 271, 272, 277, 278,
138, 140, 145, 151, 152, 160, 164, 180, Hasan Paa, Yentr: 10, 14, 151, 152
279, 280, 281, 284, 285, 286, 287, 288,
181, 188, 247, 309 Hasan h, Uzun: 314
289, 290, 295, 297, 298, 299, 301, 302,
303, 304, 305, 306, 307, 308, 309, 314, harc aas: 17, 60, 136, 137, 140, 141 Hasan, Tavl: 70
315, 316, 324, 332, 341, 343 harc emni: 15, 20, 23, 57, 62, 135, 139, 142, Hasankalas: 83
hn akesi: 230 143, 144, 146, 151, 167, 168, 171, 175, Hasek: 165
254 haseki: 14, 23, 47, 48
Hn alaylar: 207
harm: 276, 284 haseki aa: 15, 17, 18, 19, 27, 28, 29, 40, 41,
hn askeri: 191, 203, 281
harr: 11, 100 49, 151, 338
Hn depesi: 270
harb: 2, 21, 67, 195, 233, 338 Hasen atlar: 94
Hn grn: 264
harba: 342 hasr: 120, 279, 280, 318, 333, 336, 340
Hn hammm (kala-i Gzlev): 216
harbe: 119, 178, 269, 333, 336 Hsky: 173
Hn Klas menzili: 190, 192
harbeli gnder srklar: 333 hss: 2, 10, 28, 56, 86, 87, 88, 129, 136, 138,
Hn kzlar: 229
harbeli srklar: 333 142, 143, 145, 146, 156, 162, 164, 166,
hn kulu: 229, 234, 264
harbende: 94 170, 171, 186, 190, 229, 266, 304
Hn lekeri: 203
harbendeba: 43 hss- hmyn: 15, 23, 60, 62, 93, 135, 180,
Hn mahallesi: 231
harc- maet: 152 229, 254, 338
Hn sancakdrlar: 214
harc- rh: 53, 68, 88, 127, 161, 187, 189, 221, hss- iltizm: 137
Hn sary: 230, 232, 243
236, 265 hss- vzer: 162
Hn Sary imreti: 233
hardal: 42, 192, 276, 277, 283 hastv hurmas: 6
hn vezri: 204
harekn: 91 haeb: 96, 153, 190, 231, 256, 280, 336, 340
Hanbel, mm: 196
harem: 107 haeb cisr: 24, 61, 75, 97, 98, 137, 147, 148,
Hanbel mft: 254
harem odalar: 183 153, 154, 165, 166, 168, 178, 255
hnc: 232
Haremeyni'-erfeyn: 113, 230 haeb direk: 143
hnck: 267
harem-i hs: 174 haeb kk: 23
hncuaz: 19, 150, 178
harem-i hurme-i ehl-i beyt: 270 haeb tabya: 47
haner: 78, 93, 313, 322
haeb-bin: 147

______________________________________ 343
haert- mahlkt: 193 hazin: 50 hnzr: 5, 99, 141, 206, 207, 209, 213, 279,
hah gl: 91 hzmu'l-ifrt: 17 284, 286, 290, 323, 327, 332
Him hazretleri: 272 Hzrb kalas: 161 Hrto da: 78
Him: 124, 233, 271, 327 hazne: 5, 29, 69, 82, 89, 90, 92, 96, 98, 100, Hrto nehri: 70
Him-zde: 298 103, 104, 110, 114, 115, 117, 120, 127, Hrto sahrs: 68, 70, 313
hat: 200, 238, 257, 296, 314 154, 181, 182, 184, 187, 198, 220, 224, Hrto yaylas: 62, 64, 68, 160
hatab: 51 230, 265, 268, 276, 288, 313, 317 Hristiyan: 1, 4, 8, 123, 205, 319
Htem-i Tayy: 237 hazne katrlar: 94 Hrkl Kral, kayser-i Rm: 272, 274
Hatrkay kaba: 287 hazne odas: 90 hrsz: 114, 163, 276, 277, 288
hatb: 230 haznedr: 94, 228 Hrts kalas: 299
hatman: 182, 183, 184, 199, 202, 203, 210, haznegh: 50 Hrvad: 34, 69, 237, 273
211, 213, 224, 319, 320, 332, 333, 334, hazne-i pdih: 23, 40, 64, 69, 117, 182, Hrvad lisn: 20, 141
335, 336, 344 183, 313 Hrvadistn: 1, 117
hatm-i erf: 238, 303 hedy: 1, 74, 76, 77, 86, 87, 88, 91, 95, 96, htlar: 95
hattt: 200, 233 111, 112, 114, 115, 118, 119, 120, 127, Ht: 100, 194, 239, 250, 253, 273, 282, 287,
hatt- hmyn: 74, 79 129, 155, 157, 158, 159, 160, 161, 165, 293, 297, 308, 311, 322, 325, 326, 328,
178, 181, 183, 184, 186, 189, 192, 202, 329, 331
hatt- istiv: 293
203, 226, 241, 242, 250, 252, 278, 279,
hatt- Makl: 313 Hty elvn bez: 323
281, 282, 284, 285, 287, 288, 290, 291,
hatt- Mustasm: 252 294, 297, 301, 305, 310, 320, 322, 326, Hty kz: 125, 331
hatt- mstekreh: 158, 308 332, 333, 337 hybn: 14, 28, 170, 227, 307
hatt- erf: 14, 27, 52, 79, 140, 144, 155, 156, Hedvik kalas: 11 hym: 21, 29
160, 161, 164, 181, 190, 191, 192, 265, hekmba: 108, 110 hyar: 116, 120
344 Helam Ban htn: 315 Hzr: 7, 46, 47
Htk (Bee'nin olu): 274 Helar vilyeti: 293 Hzr Efendi: 218
Hatukay erkezi: 278, 279 helv: 14, 142, 149, 235 Hzr, Hz.: 282, 308, 316, 329
Htniyye cumas (Kefe): 257 helvhne: 174 Hzr h Efendi: 218
Hatvan: 60, 61, 62, 71, 72, 73, 74 Hemedn: 149 Hzr-lys: 37, 107
Hatvan kalas: 39, 60, 61, 70, 72, 73, 74, 114, Hemedn srme: 98 Hicz: 274
135, 136 hilat: 47, 68, 75, 95, 115, 119, 271, 284
hendese ilmi: 106, 131, 153, 174
Hatvan Kapusu: 66, 67, 68 hilat-i fhire: 1, 2, 9, 33, 40, 50, 112, 115, 116,
herse: 199, 283
havn: 102, 121 236
herse: 204
havn top: 82, 121 hilat-i pdih: 9, 68, 74, 338
hersek: 24, 33, 34, 63, 87, 118, 190, 313
Havric: 302 hilat-i ehriyr: 68
Hersek: 25, 57, 68, 70, 132, 141, 159, 168
havriyyn: 37, 96, 97, 105 hilye-i erf: 194
Hedek: 191, 194, 203, 208, 242, 273, 288,
Havarnak: 89, 91, 103, 139, 161, 223, 226, 303, 309, 310, 314, 315, 316, 318, 319, Hind: 100, 105, 110, 120, 154, 174, 179, 180,
233, 249 320, 328, 329, 330, 331, 332, 335, 338 195, 239, 273, 282, 287, 297
havtn: 33 Hedek kalas: 173 Hind fsskrsi: 91
Havrn: 234, 281 Hedek lisn: 195, 314 Hind pdihlar: 302, 312
Havsa: 268 Hedek Tatar: 194, 203, 311, 312, 316, 319, Hind Sind vilyeti: 194
havuz: 92, 119, 120, 219 332 Hind: 120, 283, 306
havyar: 268 Hedek: 319 Hind Baba Mansr: 128, 310, 335
havz: 7, 77, 88, 89, 91, 92, 101, 105, 110, 114, Hedekistn: 314, 334 Hind Baba tekyesi: 53, 340
225, 226, 323 hevy fiek: 121 Hindistn: 118, 293, 307, 318, 336
Hay, Safiyye binti: 241 hevy terz: 174 Hindkr makad: 42
Haydak ehri: 304 Heve sahrs: 70 hisb ilmi: 106
Haydar Be: 299 heyet ilmi: 183 Hisr namzgh mescidi: 257
Haydar Paa hammm: 232 heybe: 12, 42, 44, 100, 159 Him bin Abdlmelik: 301, 302
haydud: 171 Heyht: 193, 235, 263, 265, 299, 317, 318, Hoca Bay: 193
Hayduak: 155, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 322, 323, 329, 331, 332 Hoca Efendi: 69
163 Heyht l: 200, 212 hokka: 108, 110
Hayduak Macarlar: 149 Heyht sahrs: 191, 193, 194, 196, 197, 198, Holandiye vilyeti: 128
hayemt: 87 199, 203, 204, 205, 210, 213, 235, 262, Hollok kalas: 51, 60, 68, 71, 72
Hayku dalar: 278 263, 266, 269, 278, 279, 285, 288, 289, Holokirmen: 332
Hayl elebi: 54 299, 305, 307, 309, 311, 312, 314, 315, Honakirmen: 335
Hayl Efendi: 40 317, 318, 319, 320, 321, 322, 323, 332, Honot: 62, 67, 72, 73, 157
hayme: 12, 22, 23, 29, 36, 41, 42, 46, 47, 50, 333, 334, 335, 338, 340, 341, 344, 345 hora: 29
74, 75, 77, 84, 133, 154, 155, 157, 229, heykel: 94 Horsn: 194, 250, 253, 273, 302, 304, 305
244, 288, 314 Hfal (erkes ismi): 277 Horsn: 23, 177
haymehne: 142 hlye-i erf: 194 horilka raklar: 183, 315, 333
hayrt: 54, 153, 167, 170, 173, 174, 216, 259, hmr: 91, 144, 334 horos: 28, 122, 279, 341
267 Hms kalas: 58 Horozkirmn: 337
Hayrkarhh da: 281 hnn: 277 hob: 252, 260
hayvn: 100, 195, 284, 285, 286 hnto: 112 homerim: 220
hayvnt: 3, 11, 90, 101, 102, 191, 192, 195, hnto araba: 31, 33, 38, 77, 85, 88, 89, 94, 112,
211, 212, 214, 263, 271, 272, 278, 281, hotas: 94
115, 116, 118, 119, 122, 160, 183, 205,
284, 291, 294, 300, 301, 314, 323, 324, 206, 321
330, 332, 333, 340

______________________________________ 344
Hoten: 100, 112, 115, 194, 239, 250, 253, 273, Hseyin Paa, Arnavud: 47 brhm Paa, Kadzde ehd (Nigebol
282, 287, 293, 297, 308, 311, 322, 326, Hseyin Paa, Defterdr: 50, 265 paas): 51, 177
328, 329, 331 Hseyin Paa, Deli: 336, 337, 338 brhm Paa, Makbl iken Maktl: 18, 55, 57,
Hoten hsu: 271 Hseyin Paa, Nash Paazde: 149, 150 96, 137
Hoten yaylar: 325 Hseyn atlar: 94 brhm Paa, Sadrazam: 69
Hotin: 136, 255 Hseyn, slle-i zll-i: 239 brhm Paa, Sarho: 255
Hozad kalas: 143 hsn-i hat: 200, 238, 257, 296, 314 brhm Paa, Serdr: 15, 56, 141, 142
hubbt: 124 hvm: 324 brhm Paa, Vezr-i azam: 60, 69
Hd Neb: 317 Hvrezm bahri: 299 brhm (peygamberimizin ocuu): 241
Hudvendigr, Gz: 70, 176, 177, 273 brhm, Sultn: 62, 175
hudd milleri: 77, 78 brhm-i Glen: 268
huffzn: 67 bram kalas: 158, 167
hukem: 67, 101, 102, 108, 109, 110, 111, 130, -I- ibrim: 276
233, 260, 292, 294, 303, 329 Irando: 143 ibrim futa: 232
Hulg Hn: 191, 238, 239, 251, 275, 287, htapot balklar: 93 ibrim hle: 112, 238
296, 297, 299, 309, 310, 315 kl: 91 ibrim kuak: 271
hull: 323, 324, 325 lca: 60, 66, 77 i aalar: 78, 90, 94, 95, 112, 150
humma (hastal): 295, 324 Ilca kapusu: 66 i edik: 234
humma (lca): 77 Irk: 230, 239, 251, 274, 295, 296, 297 i el: 139
hunk (hastal): 295 Irk- Acem: 270, 273, 295 i fener kalas: 249
hunm (hastal): 295 Irk- Arab: 273, 293, 295 i gulm- hs: 174
Hunaron kalas: 16 Irk- Badd: 272 i gulmlar: 69
Hunka, menzil-i: 14 Irk- Ddyn: 239, 242, 251, 273, 295, 296, i hisr: 10, 11, 20, 121, 133, 137, 138, 147,
Hunkr cmii (kala-i Kopuvar): 17 297, 315 153, 174, 201, 210, 216, 256, 266, 279,
hr: 105, 327 Irk- Eksire: 295 309, 316, 319, 333, 335, 340
hurma: 91, 106 rgat: 131, 140, 174 i kala: 5, 11, 15, 16, 17, 21, 41, 43, 56, 57,
hurmalk: 302 rg bal: 295 58, 61, 62, 63, 66, 67, 71, 72, 74, 76, 130,
hurme htn: 300 stma: 102, 217 131, 133, 134, 139, 141, 142, 143, 146,
Husrev: 336 skara rhtm: 339 147, 148, 152, 153, 167, 168, 171, 178,
Husrev Be, Deli: 18 Isknt deresi: 189 197, 201, 202, 211, 215, 216, 221, 222,
223, 248, 256, 260, 261, 262, 266, 288,
Husrev Paa, Deli: 21 Isknt kasabas: 189
309, 340
Husrevn kp: 101 stabl u hr: 64
i mehterleri: 95
Husvar kalas: 121, 136, 159 stabl- Anter: 174
i olanlar: 93, 165, 183
Hueng ibn Eyre: 315 Istranca dalar: 173, 174
eli Hedei: 318
Heng h: 191, 208, 312, 313, 314, 317 tm: 169, 188, 303
drs, Hz.: 275, 293
hutbe: 21, 64, 230, 273, 289, 294, 295, 303 Ivaz Geray Sultn: 237, 265
drs salas: 269
huteb: 48, 217 yd: 54
drivne Kral, Rm kral: 176
hccc: 317 yd- adh: 10
fl: 273
hddm: 9, 10, 11, 31, 42, 43, 44, 46, 48, 54, yd- erf: 264
frenc mverrihleri: 254
68, 75, 91, 94, 100, 101, 103, 104, 107, ydiyye hedys: 151
108, 158, 170, 177, 183, 189, 192, 214, ine: 276, 282, 288, 324
Izbara seferi: 201
215, 231, 258, 265, 267, 309, 318, 321, hmilni: 210, 211
329, 334, 337, 344 ihrk: 3, 5, 7, 10, 11, 15, 19, 28, 29, 32, 40, 41,
hddmn- avun: 68 42, 47, 49, 51, 60, 61, 64, 72, 73, 76, 81,
86, 87, 100, 129, 130, 132, 133, 134, 154,
hkkm: 29 -- 157, 159, 160, 162, 163, 164, 165, 167,
Hmm Dede, mm Efendi: 138 bn Kesr: 236, 246 179, 182, 183, 186, 187, 188, 189, 202,
hmeze: 106 brl: 179, 310 207, 211, 232, 238, 316
Hna (Evliya elebi'nin kpei): 334, 335 brhm Aa, avuba: 265 ihrm: 44, 276, 310
hnkr atlar: 119 brhm Aa, Kse (Kapucular Kethuds): 54 hrm kalas: 167
hnkr cmii: 133, 135, 143, 167, 168, 201 brhm Aa, Sadrazam kethuds: 43, 46, 53 ihtisb: 338
Hnkr hasekisi: 14, 23, 47, 48 brhm cmii (Hatvan): 61 jler karyesi: 178
hnkr kapucubas: 155 brhm elebi: 59 iklm-i acbe: 260
Hnkr kullesi: 344 brhm Efendi: 214, 259 iklm-i garbe: 260
hnkr mehterleri: 119 brhm Efendi, Nib: 259 ilc: 108
hnkr destr- Muhammed: 112 brhm Efendi, Sbit: 259 ilm-i cerht: 106
Hrekirmen: 335 brhm Hallullh sitnesi: 238 ilm-i cfr: 106
Hrmz-i Tcdr: 239, 295, 296, 297, 313 brhm Hn: 62, 107, 113, 151, 175, 230, 308, ilm-i edeb: 237
Hsm Efendi: 259 343 ilm-i edvr: 236
Hseyin Aa, Pano: 153, 154 brhm Hnzde: 145 ilm-i felsefiyyt: 106
Hseyin Aa, paa kethuds: 112 brhm, Hz.: 121 ilm-i feriz: 106
Hseyin Aa, Serdr Al Paa Kethuds: 159 brhm Kethud: 29, 31, 39, 40, 41, 43, 53, ilm-i feres: 237
Hseyin Baykara: 91, 104, 122, 236, 263 54, 59, 68, 74
ilm-i hads: 305
Hseyin Efendi: 218, 219 brhm Paa: 2, 22, 76, 140
ilm-i hendese: 106, 131, 153, 174
Hseyin, mm: 268, 270, 302 brhm Paa, Anatolu vezri: 21
ilm-i heyet: 183
Hseyin Paa: 40, 47, 48, 49, 50 brhm Paa, Gz: 15
ilm-i hisb: 106
Hseyin Paa, Abaza Sar: 40, 47, 51, 133, brhm Paa, Gzelce: 22
ilm-i kf: 259
150, 151, 159

______________________________________ 345
ilm-i kalem: 89 sev: 104, 105, 185 sml, Hz.: 239
ilm-i keml-i riyzt: 106 sfa: 100, 104, 105, 122, 125, 128, 151, 174, sml Paa: 2, 9, 11, 13, 29, 30, 31, 32, 33, 34,
ilm-i mimr: 24, 64, 131, 226 190, 194, 202, 207, 237, 273, 287, 311, 36, 37, 39, 53, 123, 134, 158, 163, 165
ilm-i mskr: 104, 125, 236 316, 334 sml (peygamberimizin ocuu): 241
ilm-i nabz: 233 sfa kral: 22, 25, 104, 125, 187, 194, 311 sml ehri: 179
ilm-i ncm: 106, 183, 234, 261 isfdc: 328 sne: 310, 314
ilm-i riyzt: 106 sfinikirmen: 332 ispinoz: 91
ilm-i smy: 119 shk Aa, Hac: 53 sril: 223
ilm-i er: 237 shk, mfessir: 194 srfl: 305
ilm-i eriyye: 230, 236 shk Neb: 272 stanky cezresi: 282
ilm-i ir: 230 shak: 179, 310 stanky snblleri: 226
ilm-i trh: 233 ishl: 48 istebrak: 105, 108
ilm-i tecvd: 233, 236, 246 sizinye ehri: 8, 128 stifan Be, Dilber: 179, 189
ilm-i tevrh: 305 iskele: 56, 57, 58, 97, 127, 137, 138, 139, 140, stifan kensesi: 107
ilm-i tbb: 106 142, 144, 172, 177, 199, 214, 215, 221, stifan Kral: 130, 138
ilm-i usturlb: 97, 106, 155, 174, 183, 234, 261, 266, 268, 306, 307, 311, 317, 318, stifan manastr: 103
260, 293, 300, 312 339, 341 stifani deyri: 103, 107, 108
ilm-i usl [u] fur: 237 iskele kapusu: 83, 84, 135, 144, 256 stifani kensesi: 96, 105, 108, 111
lok: 56, 57, 58 iskemle: 21, 58, 118, 184, 186, 283, 333 stifani manastr: 85, 101, 103, 104
iltizm: 55, 57, 63, 137, 144, 178, 189, 198, iskemle aas: 186 istifanl arakyye: 124
245 skemle kalas: 20 istl: 49, 166, 186, 220, 223, 263, 306
mdiyye: 83, 223, 291 skender: 5, 6, 16, 21, 23, 44, 49, 50, 61, 64, istiridye: 93
md'l-slm kitb: 310 65, 80, 83, 98, 104, 113, 117, 118, 130,
stirinye: 21, 86, 109
131, 142, 147, 152, 154, 155, 157, 158,
mm- Azam: 196 svn: 172, 275, 293, 296, 310, 314
162, 171, 172, 173, 198, 201, 211, 249,
imrt: 335 255, 282, 293, 297, 301, 302, 307, 311, svet-i Nikola: 37, 107, 183, 207
imret: 16, 26, 51, 54, 111, 139, 145, 153, 156, 313, 326, 329, 340, 343 isyn: 183, 186, 187, 191, 198, 199, 319
166, 169, 170, 188, 214, 215, 230, 246, skender Be: 255 i erleri: 85, 96, 113, 115, 127, 165, 183, 203,
251, 252, 257, 259, 266, 267, 296, 303, 206, 214, 264
skender Be, erkes (strgon bei): 72, 75,
309, 311, 314, 315, 316, 334 cetkirmn: 334, 335
78, 134
imirza: 228, 278 ikence: 87, 184
skender kalas: 17, 18, 60, 159
imrhor: 38, 115, 184 los kalas: 8
skender peygamber: 282
nci Be Htn medresesi: 252 panya: 25, 100, 127, 128, 129, 179, 254, 273,
skender, tc-: 49, 50, 113, 117, 118, 130, 131,
ncik nehri: 288, 291 313 274
ncl: 103, 125, 183, 207, 209, 319, 337 skender-i Kbr: 117, 220, 277, 292, 293, 297 panya kral: 274, 337
incir: 91, 234, 235, 250, 281 skender-i Rm: 56 panya lisn: 125
ncirok(?) Be: 272 skender-i Zlkarneyn: 16, 165, 172, 282, 283, irk namz: 237
inc: 6, 85, 95, 116, 118, 124, 210, 277, 278, 291, 293, 313, 329 it olar: 69
324, 335 skenderiyye: 103, 219 til nehri: 310
ne boaz: 198 iskete: 91 zarila Son: 104
nebaht bei: 21 slm Aa: 1, 9 zmit: 250
nebaht boaz: 198 slm Aa, Defterdr: 231, 238 zzeddn Sultn: 197
negl kurbas: 283 slm Aa, hn vezri: 264
ngilis: 273, 295 slm Aa, Hnzde kethuds: 2, 9
ngiltere: 287 slm Aa, Sefer Gz Aazde: 1, 238, 264
nkirmn: 217, 218, 219, 220, 238, 250, 277 slm Geray Hn: 200, 202, 216, 221, 228,
-J-
nlik beli: 171 231, 237, 263, 270, 311 Jabotin kalas: 211
nlik boaz: 171, 173 slm Geray hn emesi: 216 Jana, Byk: 278
nlik kalas: 171, 173 slm mescidi (lok kalas): 58 Jana kavmi: 205, 278
inpirator: 8, 87, 92, 113, 116, 125, 126, 308 slmbol: 5, 6, 16, 26, 48, 93, 94, 103, 107, Jana kzlar: 278
ip: 32, 36, 37, 50, 65, 128, 170, 172, 279, 340 111, 112, 121, 123, 127, 131, 139, 150, Jana pikv: 278
p kalas: 274 169, 172, 173, 174, 175, 179, 180, 182, Jana vilyeti: 278
iplik: 276, 288, 324 184, 198, 211, 215, 220, 226, 232, 239, Jana-i sar: 278
pol nehri: 50 249, 250, 254, 260, 265, 272, 277, 291, Jny (Bee'nin olu): 274
psala: 273 305, 317, 319, 321, 322, 337, 340, 343 Japohakirmn: 335, 336
rn: 1, 239, 250, 268, 273, 293, 297, 299, 305, slmbol btrki: 181, 182 Jebel kalas: 132
306, 315 slmbol boaz: 202 Jelejinvar kalas: 5
rec h ibn Ferdn: 315, 317 slmbol gemileri: 268 Jibel: 177
rik kasabas: 54, 55 slmbol gllesi: 242 Jiivan kapudan: 80, 123
rim Papa: 25, 96, 125 slmbol kads: 184 Jidek karyesi: 164
ran nm kh : 19 slmbol kalas: 171, 173, 174 Jil Koski Kral: 25
irek: 20, 24, 25, 33, 80, 93, 104, 112, 115, slmbol pdih: 126 Jil nehri: 177
118, 119, 131, 155, 157, 158, 164, 180 slmbol patirgh: 181 Jivakirmn: 332
rova: 171, 172, 174, 182 slane kalas: 16 jodojlar (ulfeli asker): 155
s, Hz.: 7, 20, 24, 25, 37, 38, 45, 87, 89, 96, slankamin kalas: 55, 56, 140 Jota nehri: 189
97, 99, 103, 104, 105, 109, 117, 123, 125, slimye: 180, 264
127, 128, 181, 185, 194, 207, 209, 241, slovin: 1, 16, 34, 88, 237
243, 316 sml Alaybei: 32, 34, 37, 39

______________________________________ 346
 kakule: 102 Kalmknme: 331
kakum: 308, 312 Kalo kalas: 158, 163
kala aalar: 16, 24, 47, 57, 60, 63, 64, 68, 72, kalpak: 27, 102, 139, 144, 148, 164, 176, 179,
-K- 134, 151, 156, 166, 167, 168, 190, 196, 183, 188, 202, 247, 271, 289, 295, 315,
kimmakm: 140, 165, 186, 243, 254, 259, 213 320, 322, 323, 340, 342
261 kala dizdr: 19, 21, 23, 49, 55, 57, 134, 136, Kalviz: 273
ka: 26, 58, 77, 90, 91 137, 139, 140, 141, 143, 146, 147, 151, kalyeta: 75
Kabbta tarihi: 194 156, 166, 167, 168, 171, 199, 217, 221, kalyon: 92
kabak: 120, 270, 279, 284, 285, 286, 287, 288, 224, 251, 267, 338, 339 Kamme kensesi: 127
289, 291, 295, 297, 312, 340 kala hatman: 334 Kamara nm kyler: 222
kabanise: 78 kala hddmlar: 24 kamara: 184
Kabarta: 218, 287 kala kapudan: 8, 56, 73, 129, 133, 135, 158, kam: 206, 234, 271
Kabartk (Bee'nin olu): 274 159, 307, 334 Kamer, cebel-i: 293
Kabartay: 290, 291, 308, 322, 331 kala kulu: 142, 143, 151, 201 kamer-perest: 323
Kabarti: 205, 255, 275, 287, 288, 289, 290, kala mehteri: 170 Kamer'l-kum: 242, 251
291, 292, 294, 307, 308, 309 kala mifthlar: 135 kmh: 188, 217
Kabe: 21, 22, 24, 316, 317, 326, 329 kala nefertlar: 60, 61, 63, 66, 67, 72, 75, 140, kam: 23, 120, 128, 136, 141, 143, 147, 199,
kabe (Kalmklarn): 326, 327, 328, 329 145, 146, 154, 175, 196, 199, 221, 224, 203, 268, 277, 278, 295, 309, 311, 315,
kabe yemii: 326 251, 262, 338 332, 333, 336, 340, 341, 343, 344
Kabe-i erf: 268 kala neferi: 141, 144 Kam Abaza kavmi: 280
Kabetullh: 240 kala nevbetileri: 147 kamlk: 192, 193
Kbil: 1 kala yzbas: 48 kams: 42
kable: 206, 274, 286, 322 Kalaa palankas: 137 kan: 299, 312
Kbilistn: 273 Kalafat iskelesi boyar: 177 Kan adas: 268
Ka blar: 233, 237 Kalafat ky: 177 kandl: 104, 188, 231, 238
Ka deresi: 228, 248 kalakl kefal bal: 260 kanatl esed sreti: 339
Ka karyesi: 217, 218, 219 kala-kb top: 336, 344 kandl: 68, 221, 266
Ka nehri: 217, 218, 227 Kalas kalas: 188 Kandiye: 83, 254
Kad tabyas: 153 Kalavn cmii: 316 Kan[g]lak taburu: 213, 214
kadasker: 184, 226, 228, 298 kalay: 89, 107, 111, 130, 328 Kan kalas: 212
Kadhn (kitap): 310 kalay suhn: 110 kanrtma: 226
Kadky, menzil-i: 221 kly- akmie-i fhire: 76 Kanije: 1, 2, 3, 4, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 17,
kadrga: 79, 92, 152, 249, 307 kalbur emberi: 124 18, 19, 23, 24, 27, 30, 33, 34, 37, 40, 50,
kadm Arnavud kavmi: 273 kaldrm: 26, 61, 85, 91, 100, 166, 197, 247, 51, 57, 61, 75, 76, 78, 79, 85, 93, 94, 131,
kadir geceleri: 342 259, 266, 267, 340 151, 159, 162
Kdir tekyesi: 258 kalem: 105, 127 Kanije kalas: 1, 2, 9, 10, 11, 14, 17, 31, 52,
kf ilmi: 259 kalem ilmi: 89 148, 156
Kf, kh-: 292, 293, 312, 325, 326, 329, 331 Kalender abdllar: 306 Kanije kapusu (kala-i Kopan): 16
kafes: 270 Kalenderolu: 70 Kanije kk: 288
Kfir Bzr: 267 kalga: 204, 228, 230, 235, 236, 238, 243, 244, Kanije Vlisi: 14
Kfiristn: 1 259, 264 Kaniv kalas: 203
kd emni: 151 kalga sultn: 165, 179, 186, 192, 203, 204, Kanl kulle: 339
206, 208, 228, 229, 238, 243, 245, 251, Kanl Syn nehri: 307
kad yrtan guru: 149
261, 344 Kanljak zei: 342
kdc dkknlar: 4
Kalka nehri: 86 Kansi nehri: 130
kz: 48, 180, 181, 182, 187, 214, 232, 257,
kalkan: 71, 119, 123, 129, 154, 276, 319 kantar srkl kekler: 94
287
kalkan bal: 262 kantara: 26, 49, 66, 176, 246
Kzhne: 249
kallev sark: 317 kantralar: 95
Kzhne deresi: 173
Kallevin: 273 knn: 19, 21, 23, 32, 57, 62, 65, 93, 110, 114,
Kzhne llesi: 226
Kallevine vilyeti: 109, 128 142, 151, 156, 171, 182, 183, 198, 204,
Kzhne nehri: 172
Kalma kavmi: 324, 329 208, 228, 229, 243, 254, 255, 264, 266,
Khire kalas: 274
Kalmah: 191, 194, 293, 323, 324, 331 313, 314, 338
Khire-i Muizziye: 251
Kalmak: 198, 239, 329 knn- ehriyr: 135
Kahkah: 63, 132, 133, 142, 147, 157, 165,
222, 223, 248 Kalmistn: 299, 331, 334 kapama (giyecek): 271, 295
kaht: 29, 165 Kalmk: 191, 193, 194, 198, 203, 204, 205, kapdan: 123, 336
210, 213, 262, 263, 265, 278, 287, 288, kapdanzde: 48
Kht ehri: 306
289, 290, 291, 292, 293, 297, 303, 305, kaplan: 91, 94, 122, 285, 298, 305, 323, 334
kaht [u] gal: 9, 29, 31, 46, 51, 82, 111, 152, 306, 307, 308, 309, 315, 318, 319, 321,
227 Kaplan Paa: 4, 51, 72
322, 323, 324, 325, 326, 327, 328, 329,
Kahtn lisn: 292 kaplbaa: 61, 93
330, 331, 332, 333
Kahtniyye: 294, 296, 303, 306 Kapolinye kalas: 2, 10
Kalmk askeri: 204, 288, 289
Kahtniyyeliler: 306 Kapona karyesi: 62
Kalmk kablesi: 329
kahve: 115, 119 Kapornak kalas: 2, 3, 16
Kalmk mirzas: 308
kahvehne: 57, 58, 67, 153, 154, 232, 246, Kapornok kalas: 2, 16
Kalmk pdih: 191, 289, 305, 309, 319
258, 293, 340 Kapovar kalas: 3, 9, 14, 17, 18, 148, 156
Kalmk h: 305, 314, 322, 331, 333
Kakan meliki: 293 kappnhne: 251
Kalmk Tatar: 210, 213, 262, 285, 288, 289,
Kakan vilyeti: 275 290, 308, 309, 312, 315, 316, 319, 321, kappn- bezzzistn: 246
Kakanistn: 293 329, 332, 338, 339, 340, 344 kapu bekileri: 65

______________________________________ 347
kapu kethuds: 184 karakulluku: 69, 84, 94, 119 Ksm Paa cmii (Egre): 67
kapu kullar: 213, 228, 229, 263, 264, 281 karaku: 65, 91, 98, 126, 224, 291 Ksm Paa cmii (Peoy kalas): 64
Kapuaas zviyesi (Kefe): 257 karal ot: 234 Ksm Paa, Cerrh (Yanova vezri): 145, 151,
kapucba: 119 Karaman: 35, 113 155, 156, 157, 158, 159, 161, 164, 165
kapucu: 224, 228 karanfl: 119, 164, 226, 235 Ksm Paa, erkes (Kefe paas): 321
kapucuba: 2, 47, 94, 112, 161, 228 karanlk dery: 328 Ksm Paa hmmm: 266
kapucular kethuds: 54, 94, 112, 184, 228 karanlk dny: 328, 329 Ksm Paa mahallesi: 266
Kapuda burnu: 273 karanlk vilyet: 328, 330 Ksm Paa sebli: 67
kapudan: 1, 3, 13, 14, 30, 45, 49, 57, 73, 75, karrhne-i mrikn: 56 Ksm (peygamberimizin ocuu): 241
76, 77, 79, 85, 86, 88, 93, 115, 123, 127, karasinek: 102 Ksm sultn: 38
129, 131, 133, 134, 142, 146, 152, 155, Karasu: 245, 246, 247, 263, 286 Ksm ulfesi: 53
157, 158, 159, 162, 163, 165, 171, 182, karatavuk: 91, 99, 122 Ksm Voyvada: 5, 6, 7, 78, 87, 90, 96, 129,
183, 211, 224, 259, 285, 307, 308, 309, Karatayak: 306, 338, 339, 340, 341, 342 130, 183
310, 311, 320, 332, 333, 334, 335, 336, Ksmpaa: 173
Karatayak Tatar: 201, 338, 342
339 kasde: 236
karava: 63, 206, 211, 289
kapukulu: 15, 23, 24, 63, 64, 142, 143, 151, Kasde-perdz: 233
191, 233, 338 karavul: 2, 3, 9, 10, 11, 12, 22, 27, 39, 41, 43,
46, 68, 69, 82, 146, 147, 204, 205, 206, kasr: 58, 68, 89, 91, 99, 104, 105, 120, 128,
kapukulu serdr: 17, 135, 221 130, 139, 147, 166, 184, 190, 217, 226,
208, 210, 340
kapukulu topuba odalar: 63 227, 228, 340
karavulhne: 24, 61, 63, 64, 81, 86, 152, 153,
kapukulu ulfesi: 229 246, 248, 256 kasr- Havarnak: 89, 139, 223, 226, 233
kapukulu yenierileri: 23, 63, 117, 143, 222 Karayazc: 70 kasr- mesregh: 19
Kapusakirmen: 332 Kary mezhebi: 222 kassb dkkn: 222
Kapusna kalas: 211 Karyler: 247 kassbba: 184
kar kurdu: 243, 294 krbn: 129, 189 kassbhne: 215
kara aa: 121 krbnsary: 55, 144, 183, 231 Kassb- Cmerd: 149
Kara Al: 46 Karbudak Hn ehri: 304 Kassbzde: 148, 149
Kara Badrak: 235 kara: 291 Kastel: 85
kara dud: 260 Karda Kazak: 163, 164, 202, 203, 311 Kastel kalas: 85
Kara Ece Yakb: 273 Karesi nhiyesi: 161 Kastel varou: 86
Kara Edebal: 273 karga: 102, 122 Kaa kalas: 159
Kara Eflak keferesi: 164 karg: 95, 122 Kaa Macar: 317
kara havyar: 341, 342 krgr: 2, 7, 10, 11, 18, 23, 24, 26, 50, 58, 85, Kaa sahrlar: 70
kara katrn: 109 86, 87, 88, 90, 99, 103, 107, 112, 118, Kaa ehri: 25, 103, 159
kara kendir bezi: 183 129, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136, kne: 223
Kara Kra Be: 198 138, 141, 142, 143, 145, 147, 148, 152, kaer: 223
Kara Kiri nehri: 150 153, 154, 156, 157, 160, 165, 168, 172, Kgar ehri: 251
Kara Koca: 273 176, 177, 183, 186, 188, 192, 210, 217, Kkar: 273
Kara Kokoca: 273 218, 219, 224, 225, 226, 227, 228, 231,
katana: 2, 13, 14, 32, 52, 72, 113, 114, 117,
kara koncoloz: 279, 280 232, 243, 244, 245, 246, 248, 252, 257,
132, 134, 136, 137, 141, 142, 144, 149,
Kara Mrsel: 273 258, 259, 261, 262, 266, 267, 269, 270,
150, 166
277, 278, 279, 288, 295, 298, 300, 301,
kara nahr: 2 katr: 41, 51, 94, 204, 229, 253
307, 308, 339
Karaalp karyesi: 262 katk: 220
Kar kalas: 57
Karaalp ky: 264 katr: 11, 12, 13, 36, 37, 38, 43, 51, 81, 84, 93,
kr- sadefkr: 106
Karabadala: 63 182, 290, 313
Karm kirmn: 250
karabatak: 220, 269 Ktib: 233
karnca: 37, 108
Karabel mescidi (lok kalas): 58 ktibler: 228
Karinakirmen: 332
karabina arhl tfeng: 137 katfe: 33
Karka kalas: 28
karabina kfir tfengleri: 44 katfe erkb dme: 94
Karlofa kalas: 55
karabina tfeng: 94, 165 ktil: 341
Karnabat kasabas: 174
Karabudak: 299, 303, 304, 305 katlav geyim: 149
Karol kalas: 157, 158, 163
karaca: 91, 219, 277, 301, 332 katrn: 92, 106, 109, 121, 182, 210, 323
Karp Pehlivn: 317
kara halk: 206, 217, 264, 265 kav: 100
Karpa: 324
karalar: 264, 281 Kavflar bzr: 260
karpuz: 27, 120, 138, 144, 149, 154, 155, 200,
karaubuk at: 301 267, 312, 340, 341, 343 kavak: 235, 318
Karadeniz: 16, 136, 146, 173, 175, 179, 192, kart nmnda hkimler: 341 kavak aac: 235, 247, 281, 312
193, 197, 200, 202, 211, 214, 217, 218, kaval: 91
kartal: 94, 223, 224, 248
219, 220, 221, 235, 244, 248, 254, 255, Kavala kalas: 251
261, 262, 266, 267, 269, 270, 271, 272, Krn: 92, 106, 144, 181, 182, 202, 240, 253,
283 kavanos: 110
274, 277, 283, 289, 292, 293, 294, 298, kavun: 27, 120, 138, 144, 149, 154, 155, 200,
299, 308, 318, 319, 321, 337, 343 kse: 120, 162, 181
kse-i mzevvak: 122 312, 340, 341, 343
Karadeniz boaz: 16, 173, 266, 283 kavun turular: 267
karagzler: 91 Ksm: 107, 207
Ksm Bay sary: 298 Kaya Be: 229
Karaka Paa cmii : 24 Kaya Be, Gz: 229
Karaka Paa Mahallesi : 24 Ksm Be: 299
Ksm gn: 130, 207 Kaya Sultn makremesi: 127, 322
Karaka Paa sebli : 25 Kaya Sultn yal: 110, 127
Karaka Paa tabyas: 23 Ksm Paa: 161, 321
Ksm Paa cmii: 266 kaya tuzlar: 140
Karaka Paa Zviyesi: 25 kayadan kesme: 218

______________________________________ 348
Kaydefne kz: 173 Kekemet sahrlar: 141 kenz: 329
Kaya Gl: 193 Kekemet varou: 136 Kepanolu: 34
kayk: 7, 61, 77, 81, 97, 128, 147, 148, 169, kedi: 120, 122, 284, 308 Kepe: 266
172, 178, 193, 197, 199, 200, 202, 204, Kefe: 197, 198, 218, 220, 221, 222, 228, 230, kepek: 88, 89
205, 220, 308, 318, 337, 339, 342, 343, 235, 247, 248, 250, 253, 254, 255, 256, kerste: 215, 132
344 257, 258, 259, 260, 261, 266, 267, 269, Kerbel: 14, 39, 67, 216, 230, 231, 259, 270,
kay: 44, 270 337, 338, 342 302
kaymak: 195, 220 Kefe bal: 259 Ker kalas: 197, 206, 261, 262, 263, 266
kayser: 331 Kefe defterdrlar: 255 Kerem Bay: 234
kayser-i Rm: 179, 272, 274 Kefe gmrg: 229, 255 Kerevik kalas: 57
kayserin matbah: 319 Kefe kalas: 180, 197, 218, 250, 254, 255, 256, kerevit: 93
Kayseriyye: 51, 77, 80, 247, 251, 272 259, 264, 265, 266, 268, 322 kerevke: 236, 305, 319
kayser-zemn: 302 Kefe kapudan: 254 kerpi: 139, 214
kays: 235 Kefe kili: 220 kerreny: 144, 205, 208
Kaytak: 194, 287, 294, 296, 301, 303, 304, Kefe llesi: 259 kerreny- Efrsiyb: 301
306, 309, 314 Kefe liman: 259 Ker kalas: 218
Kaytak lisn: 195, 292 Kefe paas: 255, 256, 321, 338 Kerli askerler: 191
Kaytas Aa: 231, 232, 238 Kefe subal: 261 keser: 3
Kaytas Aka: 234 Kefe ehri: 338 Keskesen(?) katanas kalas: 73
kaz: 91, 122, 219, 269, 277 Kefe Topkapusu: 258 Keskin: 249
kaz yumurtas: 78 Kefe tuzu: 220 kesme kaya: 171, 201, 216, 219, 224
kaz: 19, 21, 54, 56, 63, 139 Kefe vlsi: 248, 269 kesmik (peynir): 220
Kazak: 73, 133, 189, 193, 197, 198, 199, 200, Kefe vezri: 214, 255 kestne: 235
201, 202, 203, 204, 211, 212, 213, 219, Kefe yenieri aas: 245 ke: 87, 89, 181, 188
229, 243, 247, 255, 262, 263, 268, 280, Kefey(?) Ban: 254 kekek: 199
287, 299, 303, 306, 308, 311, 315, 316, kehhl: 111
319, 331, 332, 336, 337, 338, 340, 341, kekurut: 229
kehle: 324 kekl: 120
343, 344
kehrib: 103, 118 Kemir: 194
Kazak gemileri: 201, 262
kehribr: 283 ket: 75, 83, 130, 167, 168, 176, 193, 256,
Kazak kleleri: 246
keklik: 220, 277 268, 306, 318, 341
Kazak sultnlar: 204, 228, 229, 238, 264
Kekne nehri: 287 ketbn: 56, 171, 220, 307, 311, 333
Kazak aykalar: 216
kelb: 122, 334, 335 ket-i Nh: 291, 292, 315, 317
Kazak- k: 189, 191, 193, 194, 198, 199, 200,
Kelbel: 12 Keu nehri: 136
202, 209, 248, 299, 307, 308, 311, 337,
343 kelenter: 306 kethud: 14, 56, 59, 72, 74, 119, 127, 139, 143,
Kazakistn: 314 kelsa: 80 168, 170, 320, 344
Kazan: 227, 239, 242, 268, 309, 315, 338 kelle: 179, 290 Kethud mescidi (Egre): 67
Kazan Hn: 239, 288, 315 Kemah: 83 kethudyeri: 23, 49, 54, 55, 56, 57, 168, 170
Kazanczde: 40, 41, 42 Keml Ata Sultn: 253 Kevneyn, Hz.: 273
kazgan: 101, 130, 187, 213, 283, 299 keml-i riyzt ilmi: 106 Keys Arab: 275
kazk: 24, 37, 339 kemndr: 143, 319 Keys ibn eyh Bee: 274
Kazkl zei: 342 kemnke: 95, 143 Keys Urbn: 272, 275
Kazkl zek blar: 234 Kemen Yano Kral: 157 Keys: 272, 275
Kazkl zek boaz: 197 Kemendvar: 11 Keys Ban: 275
Kazkl zek nehri: 218, 219, 221, 222, 223 Kemenvar kalas: 3, 11 Keyviz kalas: 57
Kzm gulm: 44 kemer: 13, 14, 39, 44, 249 Kble kapusu cmii (Kefe): 257
kazma: 156, 321 kemngh: 13 Kble kapusu (Kefe): 257
kebb: 43, 44, 46, 100, 109, 110, 234, 235, Keminvar: 11 Kbleli Paa: 53, 110, 133
277, 281, 283, 295, 301, 333, 334 kemter (Evliy): 172, 177, 310 Kbrs: 83
kebbe: 102 kemyb: 5 Kbt: 239, 272
kebe: 42, 50, 89, 255, 276, 277, 279 Kenn Paa: 179 Kbt meliki: 241
keb-i beybn: 91, 219 Kenan Paa, Grc (Budin vezri): 39 klalay trkisi: 197
kebter: 169 Kenn Paa, Koca (z vezri): 337 Klbarak: 179, 188
kee: 63, 95, 116, 230, 270, 271, 276, 277, Kenekes karyesi: 214 Klbn karyesi: 164
279, 322, 323 kense: 3, 6, 7, 11, 19, 24, 25, 26, 41, 60, 62, Klburun Be: 252
kee akr: 323 67, 69, 71, 72, 76, 80, 81, 83, 84, 85, 87, Klburun kalas: 191, 193, 198, 309
kee klh: 117 89, 98, 105, 111, 125, 128, 129, 131, 132, kl: 3, 6, 12, 14, 17, 21, 22, 23, 33, 35, 41, 44,
133, 136, 137, 139, 141, 142, 144, 148, 58, 59, 60, 69, 70, 71, 72, 73, 75, 76, 77,
kee seccde yapclar: 260
153, 172, 176, 181, 182, 188, 189, 190, 82, 85, 87, 90, 92, 95, 96, 102, 114, 123,
kee skfler: 95 210, 215, 220, 222, 223, 234, 248, 261,
keeden cmi: 314 125, 129, 130, 131, 141, 146, 151, 156,
272, 280, 287, 307, 309, 315, 316, 319, 162, 177, 178, 179, 183, 184, 189, 206,
keeden mekteb: 314 320, 332, 333, 340 208, 209, 211, 213, 230, 271, 273, 276,
keeden oba: 288, 314 kensecik: 99, 103, 218 281, 289, 301, 312, 313, 319, 323, 325,
kei: 102, 182, 227, 229, 279, 285, 290, 323 kense-i btrk- rhibn: 300 342
Kekemet: 60 kense-i Meshiyye: 316 kl bzr: 3
Kekemet l: 136 kense-i rhibn: 102, 234, 251, 260, 296 Klarslan h medresesi: 316
Kekemet krlar: 136 Kenka Hn: 239 kll kebe: 276
Kekemet Macar: 136 Kenku varou: 63 Klma: 322, 328, 329, 331

______________________________________ 349
Klma lisn: 330 Kzl yumurta gnleri: 107, 154 Ki Karaki kalas: 160
Klmah: 273, 289, 299, 322, 323, 325, 328, Kzlaa: 180 Kiinev kasabas: 190
331, 337 kzlba: 223, 247, 298, 321 Kikara karyesi: 214
Klmak: 322, 329 kzlca: 28 kikenek: 267
kltr aac: 99 Kzlelma: 21, 62, 96, 104, 107, 114, 180, 313 Kimir l: 127
kmz: 195, 234, 263, 277, 304, 311, 315, 323 kzlga altun: 30, 43, 214 kitb: 103, 192
Kpak: 16, 113, 193, 200, 230, 235, 251, 275, Kzlhisr kalas: 52, 75 kitb basmaclar: 100
299, 307, 309, 314, 322, 323, 325, 335, Kzlta kalas: 269, 270 kitb, tasvrli: 103
336, 337 Kzlyumurta gnleri: 174, 175, 183 kitbhne: 103
kran: 280, 284, 286 Kzkral: 34, 35, 127 Kitb- Cm: 294
Kran Alp Bay sary: 298 Kzlar Algan suyu: 281, 283 kitb- cfr: 194
Kra Aa, Kara (Or Bei): 203 Kzlar kensesi: 182 kitb- Fss: 194, 331
Kra Be, Or bei: 194 Kzlar Kitgen nehri: 281, 283 kitb- mutebert: 318
krba: 95 Kzlar vilyeti: 193, 299 kitb- mutebereler: 103
krba: 106, 127 kibr- evliy: 230, 238, 253, 259 kitb- mstetb: 103
Krlov palankas: 212 kibr: 195 kitb: 273, 276, 286, 287
Krm: 2, 4, 9, 16, 97, 113, 152, 182, 184, 186, kibrt: 100, 109, 206 Kitbullh: 103
189, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 196, Kii Noay: 205, 245 Koba Alp: 296
197, 198, 199, 200, 201, 203, 204, 206,
Kf ehri: 275 Koba Kalmah h: 191
207, 210, 211, 212, 213, 214, 215, 217,
218, 219, 220, 222, 223, 224, 225, 226, kil: 220 Koba Kalmk: 329
227, 228, 229, 230, 232, 234, 235, 236, kilar: 229 Kobila kalas: 55, 56
237, 238, 239, 242, 243, 244, 245, 246, kilar odas: 90 Kobila palankas: 140
248, 249, 250, 251, 252, 253, 254, 259, kilarcba: 184, 243 Kobilak kalas: 212
260, 262, 263, 264, 265, 266, 269, 281, kilarclar: 94 Koca Ksm Paa hn (Kefe): 258
282, 285, 291, 294, 296, 299, 305, 309, kilarciyn: 94, 228 Koca Mevvi beleri: 289
310, 311, 314, 319, 322, 323, 325, 334, kilar- mire: 228 Koca sals karyesi: 223
337, 343, 344, 345 Kilati kalas: 16 Kocaeli: 250
Krm akesi: 215 Kili: 74, 180, 200 Kocalak karyesi: 214
Krm askeri: 190, 191, 264 Kili kalas: 200 Kocamak karyesi: 214
Krm aynlar: 220 kilid: 292 Kocur Bay Sekbn: 295
Krm Badra kavmi: 191 kilim: 42, 118, 188, 277, 334 Kocur sultn: 295
Krm Besary: 225 kilise: 16, 24, 72, 76, 87, 111, 116, 139, 150, ko: 102
Krm evliylar: 253 164, 182, 188, 316, 318, 332, 336 Ko Meydn: 101
Krm hn: 164, 165, 186, 200, 202, 203, 224, kilisecik: 249 Kodal Alp: 330, 331
230, 237, 250, 255, 264, 265, 273, 286, Kilisecik burnu: 266, 269 Kodan kaba: 289
289, 294, 302, 305, 320, 321, 331 Kilisecik kalas: 262 Kokar geit: 263
Krm kalas: 251, 253 kimy: 126, 259 Kokolna karyesi: 177
Krm kapusu: 252 kmy otu: 192 kol tfengi: 44, 68, 69, 156, 335
Krm Kazaklar: 262 kn: 195 kolan: 94, 230
Krm kirmn: 250 Kinah dalar: 87 Kolat Alp: 331
Krm lisn: 223, 245 kiras: 226 kolar: 184
Krm shibleri: 199 kiraz: 77, 168, 234, 235, 247, 250, 282 Kolvar kalas: 170
Krm sikkesi: 237 kirde rei: 67 Kolvar yaylalar: 143
Krm Tatar: 194, 237 kire: 20, 132, 249, 339 Kolgo, kend-i: 305
Krm- atk: 251, 252 kirehne: 14 Kolintina manastr: 184
Krto karyesi: 60 kiremit: 99, 103, 111, 128, 130, 138, 139, 140, Kolintina nehri: 184
krkbayr: 277 143, 144, 147, 152, 153, 154, 166, 176, Kolojvar: 150, 162, 163
Krkeme: 173, 174 196, 199, 215, 216, 221, 222, 223, 224, kolomburna top: 30, 154, 194, 198
Krkkilise: 175 225, 227, 231, 232, 243, 244, 245, 246, Komar: 10, 13, 14
Krla karyesi: 178 248, 249, 252, 257, 259, 261, 266, 267,
Komaran: 48, 78, 80, 81, 123, 132
krlang kanad: 247 303
Komaran kalas: 48, 49, 74, 75, 79, 80, 83,
Krmanika: 120 kiremiti dkknlar: 252
113, 132
krmz tula: 129, 152, 157 Kiri kalas: 228, 255, 261
Komian karyesi: 178
Ksrak kalas: 212 kiri kubb: 24
Komitin karyesi: 177
kssahon: 286 Kiri nehri: 146, 147, 148, 152, 153, 154, 155,
komsar: 81, 90, 93, 99, 111, 112, 115, 116
ksss: 5, 24, 34, 70, 106, 111, 150, 180, 181 164
komsin: 184
K nehri: 17 kiriiler: 99
konak: 27, 30, 34, 45, 46, 52, 60, 68, 75, 77,
ktlk: 84 kirmn: 200, 223, 227, 288, 307
80, 85, 89, 93, 94, 96, 97, 107, 117, 118,
ktrnebt: 93 Kirmn vilyeti: 273 119, 120, 127, 128, 129, 130, 131, 132,
Kz boaz: 173 Kirmnck kalas: 202, 203, 212 136, 142, 145, 147, 152, 155, 159, 161,
Kz kalas: 248 Kirmen: 309 165, 166, 172, 173, 174, 178, 182, 186,
kz kullesi: 248 kirpi: 147 189, 190, 192, 193, 196, 197, 199, 201,
kzak: 160, 332, 333, 336, 344 kirpi t: 65, 84, 201, 339 202, 204, 211, 212, 214, 229, 238, 243,
kzak gemi: 333, 336 kiryelos: 207 264, 265, 270, 279, 290, 292, 293, 294,
Kzankaya: 174 kisbet-i pehlivn: 120 298, 299, 304, 305, 306, 309, 310, 313,
Kisr: 1, 180, 296, 315 314, 319, 321, 338
kzl kaya: 225
konakbn: 190

______________________________________ 350
konakba: 94 kpek cengi: 213 Kulep Alp: 336
konan: 299 kpr: 36, 37, 66, 84, 128, 177, 187 Kulhanca: 268
Konfot: 274 Kpr kalas: 16 Kulkakan suyu: 294
konsar: 89 Kpr kapusu: 99 Kulkocan nehri: 294
kontu: 183, 233 Kprba mezgiti (Kefe): 257 kulle: 6, 15, 22, 23, 26, 50, 53, 61, 64, 66, 72,
Konya: 113, 120, 238, 239, 249, 251, 272, 273, kprck: 82 73, 90, 92, 106, 107, 131, 137, 138, 139,
298 Kprlzde ota: 125 141, 142, 143, 147, 152, 167, 168, 169,
Kopan kalas: 3, 9, 15, 17, 40 Krds kalas: 198 170, 176, 177, 178, 196, 198, 199, 201,
Kopan ky: 190 krfez: 255, 261, 307 205, 210, 215, 216, 218, 219, 221, 222,
Kopan sanca: 16 224, 226, 228, 239, 246, 248, 249, 256,
krk: 91, 104, 105
259, 261, 262, 263, 266, 267, 269, 270,
kopar: 182, 184 krk szlar: 91 278, 288, 302, 307, 316, 339, 340, 341,
kopal akr: 27 ks: 34, 69, 94 343, 344
Kopkuyu: 193 Ksek: 4, 11 Kulle kapusu (kala-i Kefe): 256
Kopnik kalas: 57 ksele: 222 kulle-i h: 343, 344
Kopsi nehri: 278 ks-i hkn: 208, 301 Kulzum, Bahr-i: 240, 259, 298, 307, 317, 318
kopuz: 176 ks-i rhlet: 49, 77 kum: 119, 122, 127, 158, 165, 186, 214, 308
kor tavuu: 277, 281 Kstehem: 296, 315 kumbara: 5, 156
Korur Be sary: 298 Kstendil b: 250 kumbarac: 63
Korkmaz karyesi: 190 ker (=araba): 314 kumbaracba: 151
Korkud Hn, ehzde: 200 kk: 7, 153, 226, 340 kumkuma: 217
Korokonder kalas: 6 Kylc kalas: 168 Kumuistn vilyeti: 297
Korol: 128, 174, 185, 202, 207, 237, 273, 334 Kyvar kalas: 162 Kumuk: 251, 272, 273, 287, 288, 297, 298,
Koron: 130 Krakov: 100, 165, 191, 200, 202, 210, 211, 302, 303, 304, 306, 307
korona: 117, 317 311, 334 Kumuk lisn: 195, 275, 295, 296
Korotine kalas: 18 Krakovistn: 314 Kumuk h: 265
korsan: 75 Kral Deirmeni vdsi: 155, 156 Kumuk Tbesern: 301
korta sary: 183 kral inpirator: 133 kundak: 63
koru: 7 kral kortas: 183 Kunos Toski Kral: 25
kosdanise srklar: 94 Kral Kuyusu: 26 kupa: 114
Kosova: 70, 176, 177 kral mushibleri: 127 Kupuakirmen: 332
Kostantin: 254, 274 Kral sary: 98, 101, 106, 111, 112, 131, 164 Kurn: 35, 246
Kostantin Be deyri: 183 Kral tabyas (Ustolni-Belgrad): 23 Kurn- azm: 34, 70, 105, 190, 292
Kostantin, Burunsuz: 179, 186, 189 kralka (para): 110, 125 Kurbaa kayas: 248
Kostantinipol Irando Sleymn: 96 Krava dalar: 167 kurba: 17
Kostantiniyye: 107, 113, 180, 226, 242, 251, Krava nehri: 167 kurbn: 48, 53, 174
254, 277 Kuba blar: 233 kurbn bayram: 18
ko: 184 Kuba cmii (Baesaray): 231 kur yasavul: 303
Kotay nehri: 299 Kuba imm: 233 kurd: 30, 34, 91, 94, 103, 122, 209, 213, 284,
kova: 100 Kuba mahallesi: 231 286, 294
Kovel(?) nehri: 187 Kuba mescidi (Baesaray): 231 kurd ayran: 277
Kovin: 90, 303, 304, 305 Kubd h, ehzde: 260 kurd boynu: 324
Koy nehri: 302 kubd pb: 27, 124, 183, 234 Kurd Paa, Uyvar paas: 51, 133
koyun: 6, 27, 34, 43, 44, 46, 67, 99, 102, 119, Kuban: 190, 288, 289 kurdcaz: 110
127, 156, 166, 170, 182, 184, 191, 192, Kuban nehri: 191, 255, 266, 268, 269, 272, Kurey: 179, 272, 273, 274, 275, 284, 285, 289
193, 202, 209, 211, 213, 215, 219, 220, 275, 278, 279, 281, 284, 285, 286, 287, Kurey Arab: 276, 281
229, 235, 247, 248, 271, 276, 277, 279, 288, 289, 290, 291, 292, 323
282, 284, 285, 286, 290, 294, 301, 319, Kurey, kabil-i: 180, 273, 274
kubbe: 6, 24, 25, 101, 103, 135, 143, 148, 167, Kurey: 272, 284
323, 331, 332, 333, 334, 342 168, 192, 216, 218, 226, 231, 238, 246,
Koyun kalas: 303, 304 kurna: 57, 101, 232
247, 249, 252, 257, 262, 263, 266, 267,
Koyun kapusu (am'da): 242 270, 282, 287, 296, 303, 315, 326, 327, Kurs: 155, 207, 273, 311
koyun kebb: 234, 235 328, 329 Kurs Ban: 159, 317
koyun krk: 271 Kubbealt: 150 Kurs Macar: 131, 135, 149, 151, 317
koyun makremesi: 108 Kubilay Hn: 239, 240 kurum: 7, 8, 12, 13, 35, 38, 42, 96, 108, 111,
koyun postu krk: 271 Kuds-i erf: 21, 79, 93, 113, 127 125, 138, 139, 148, 153, 155, 156, 187,
201, 206, 215, 217, 238, 246, 255, 257,
koyun sd: 195 kudm: 34, 301
262, 266, 276, 284, 289, 303, 328
koyun tulumu: 285 Kuds: 173, 191
kurumlu trbe: 19
koyun yal: 78 Kuds-i erf: 131, 173, 174, 179, 181, 274
Kurumlumahzen burnu: 173
koyun yn: 276, 303 Kfe: 251, 296
kurun: 231
Kozak: 188, 193, 194, 195, 239, 273, 318 Kf hatt: 317
Kurtuba: 120, 251
kozalak: 112 kuu: 31, 81, 84, 219, 269, 297
kuru balk: 325, 328
Koze Sonlok nhiyesi: 157 khken: 73, 216
kurud (yemek): 214, 271
kle: 10, 14, 48, 53, 68, 75, 80, 139, 148, 149, kuka: 95
Kurus Tays h- Kalmk: 329
214, 234, 236, 247, 262, 263, 279, 305, kuka kee klh: 117
329 kurut: 195, 196, 199, 235, 263, 325
kulaz: 3, 4, 5, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 16, 28,
Kmeyi kalas: 299 Kuryele dalar: 179, 274
96, 134, 135, 155, 159, 166, 169, 170,
kmr: 97 171, 173, 188, 189, 204, 335 Kusem (Hazret-i Abbs'n olu): 241
kpek: 93, 122, 272, 324, 330, 334, 335 kulak ahmesi: 123 ku: 52, 91, 120, 126, 224, 261, 326, 332, 333

______________________________________ 351
ku gz: 104, 118, 138 krk: 54, 100, 186, 195, 210, 271, 276, 316, Leh Yahdsi: 202
ku kemii: 104, 118 320, 321, 323, 331, 333 lehe: 195, 250, 276
ku sd: 110 krk kontu: 344 lehe-i mahssa: 301, 314, 319
ku tasvri: 65 krk tonu: 230 Lem elebi: 96, 236
ku trna: 224, 248, 291 krk dkknlar: 332 Lena boaz: 165
ku yavrusu: 108 krs: 105 lenger: 75
ku yelekleri: 100 Krten karyesi: 179 lense: 42
kuak: 37, 115, 116, 124, 271, 276 ktk: 344 Leskofa(?): 176
Keng (rec'in olu): 317 Kyr kalas: 211 Levard Be: 299
Kutlu Bay: 234 Leve: 40, 49, 51, 52, 71, 73
Kutlu bin Timur: 252 Leve kalas: 40, 42, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 71,
kutu: 250 72, 114
kuyu: 65, 66, 73, 84, 100, 101, 138, 147, 155, -L- levendt: 33, 81, 227, 304
159, 174, 193, 198, 214, 216, 218, 259, Lab nehri: 286, 287 Levonta ky: 190
267 Ln: 234 levrek: 259
Kuyular karyesi: 266 ladika: 24, 97, 104, 106, 181 leyle-i Cuma: 237
kuyularn dollblar: 100 Lago Kral: 25, 50, 58, 60, 70, 137 leyle-i yd: 43, 264
kuyumcu: 100, 124, 138, 232, 260 lam: 11, 23, 56, 82, 83, 86, 96, 98, 99, 151, leyle-i Kadr: 164, 263
kuzu: 81, 116, 117, 138, 170, 191, 220, 247, 156, 157, 168, 169, 176, 201, 218, 249, leyle-i Mirc: 336
271, 276, 277, 284, 285, 286, 290, 342 276, 339, 341
leyle-i mbreke: 237
kbbt: 122 Laorveli(?) zimm be: 188
leylek: 102, 122
kbe (=zrh): 198, 290, 301 lahana: 154
leylek adr: 90
Kbeili kalas: 304 lahm- acn: 204
Lezgi: 293, 294, 298, 303, 304, 306, 314
kcgen yelekli ok: 234 lahm- gsfend: 184
Lezgi lisn: 292, 296
Kbek nehri: 295 Lahsa: 113
Lpka: 273
Kk Adorban kalas: 161 laha orbas: 195, 214, 235, 263, 271
Lpkova palankas: 170
Kk Alman: 89, 92, 97 Lak kalas: 3, 46
libs: 194, 271, 295, 303, 305, 316, 323
Kk Alman da: 97, 128, 130 lke orbas: 195
liman: 50, 98, 168, 170, 171, 197, 200, 215,
Kk Alman yaylas: 88 lke urbalar: 263 216, 219, 220, 221, 248, 249, 254, 255,
Kk Bal Be, Gz: 143 lal: 95, 103, 210, 283, 297, 326 256, 259, 261, 262, 266, 277, 278
kk eli: 114, 151, 308, 309, 310, 320 lal sandk: 327 liman denizi: 215
Kk hammm (kala-i Gzlev): 216 lal ykt: 117, 327 liman kapusu: 339
Kk Heyht: 323, 329, 331, 332 Lala Paa kethuds: 76 limon: 235, 250, 281
Kk kapu (kala-i Kefe): 256 lle: 24, 92, 94, 226, 259 Linse karyesi: 163
Kk Karasu karyesi: 247 lal-i Bedahn: 210, 327 Lipka kavmi: 194
Kk Kekemet karyesi: 135 Ln, lke-i: 294 Lipova: 135, 145
Kk Km: 292 Lanka: 174 Lipova kalas: 140, 143, 145, 165
Kk Mehemmed Be cmii (lok kalas): Lanka hyar: 116 Lipul Be: 179, 189
58 Laristn: 273, 297, 315 Lipyan dalar: 147
Kk Mehemmed Paa cmii (Varat): 153 Laslo Kral, Ungurus kral: 25, 27, 58, 87, 109, lisn- Acem: 275
Kk Mehemmed Paa tabyas: 153 129, 130, 135 lisn- Arab: 274, 275, 292
Kk Paa cmii: 65 Laka: 65, 137, 138, 140 lisn- Bool: 195
Kkekmece: 175 Latin: 16, 20, 117, 194, 239, 254 lisn- Bonak: 20, 141
kheyln: 11, 13, 29, 35, 43, 45, 87, 94, 95, Latin lisn: 20, 49, 55, 57, 58, 97, 136, 140, lisn- Bulgar: 20, 141
112, 115, 118, 122, 127, 149, 204, 208, 141, 144, 170
lisn- Ciniviz: 220, 223, 337
273, 276, 281, 298, 301, 333 Laveho nehri: 179
lisn- aatay: 195, 275, 292
Kk nehri: 287 Lav lisn: 296
lisn- erkes: 272, 284, 292
kkrd: 328 Layta nehri: 88
lisn- Dastn: 195
klh: 102, 117, 120 Laz: 179, 221, 235, 250, 272, 273, 274, 337
lisn- Eflak- k: 185
Kleli: 206 Lazistn: 273
lisn- Erdel: 143, 159, 160
klng: 12, 44, 45, 138, 149, 321 Lazka: 179, 273, 274
lisn- Ervm: 97
Klvar kalas: 67, 73, 137 Lazka ibn Elheme: 274
lisn- Fris: 117, 159, 160
Klvare: 60 Lazka Kurey: 272
lisn- Frenk: 218
Kmi nehri: 289 Lazoullar: 176
lisn- Hedek: 195, 314
Km, Byk: 292 Legzi: 294, 303, 314
lisn- Hrvad: 20, 141
Km nehri: 292 Legzi lisn: 296
lisn- Kahtn: 292
knbet-i ahzar: 315 Leh: 1, 25, 78, 91, 100, 103, 105, 122, 128,
lisn- Kaytak: 195, 292
kp: 121, 279, 280 136, 163, 165, 174, 189, 190, 191, 192,
194, 199, 200, 202, 207, 209, 211, 220, lisn- Klma: 330
kpete: 307 lisn- Krm: 223
232, 234, 237, 247, 260, 273, 280, 287,
Kpete(?) kalas: 171 lisn- Kozak: 195
293, 311, 314, 334
Kr suyu: 310 lisn- Kumuk: 195, 275
Leh kral: 125, 136, 163, 165, 173, 186, 188,
Krdistn: 31, 103 189, 190, 202, 203, 210, 211, 220, 320, lisn- Latin: 20, 49, 55, 57, 58, 97, 140, 141,
Kre karyesi: 162 32825 144, 170
krek: 48, 75, 156, 321 Leh lisn: 20, 185 lisn- Leh: 20
krekiler: 333 Leh seferi: 200 lisn- Lezgi: 292
Krenkirmen: 335 Leh tavuu: 67, 234

______________________________________ 352
lisn- Macar: 15, 17, 19, 21, 27, 28, 46, 49, 57, 164, 165, 174, 176, 180, 190, 194, 207, Mahmd Aa, avuba: 54
60, 62, 71, 72, 73, 75, 76, 80, 81, 97, 126, 229, 237, 239, 273, 288, 291, 311, 317 Mahmd Aa, Kara: 66
135, 136, 137, 146, 156, 157, 160, 161, Macar atlar: 13 Mahmd Be cmii (kala-i Temrik): 268
162, 163 Macar ban: 71, 72, 73, 132, 135, 141 Mahmd Paa: 85
lisn- Maskov: 202, 295, 310, 320, 337 Macar arh: 66 Mahmd Paa cmii (kala-i Gvercinlik): 168
lisn- Mool: 195, 275, 292, 329 Macar ukas: 158 Mahmd Paa, Evliy: 169
lisn- Mujik: 319 Macar dalar: 136 Mahmd Paa, Koca: 169
lisn- Neme: 97, 126, 129 Macar ekmekleri: 47 Mahmd Paa, Vel: 169
lisn- Nemse: 7, 46, 49, 81, 87, 88, 109, 125, Macar gulm: 44, 136, 137 Mahmd Paa, Vezr: 294
146 Macar gzelleri: 27 Mahmd Paa, Yank vlsi: 82
lisn- Noay: 195, 235, 271, 322 Macar hisr: 62, 64, 65 Mahmd, Sultn: 298, 301, 305
lisn- Rm: 275, 292 Macar rek: 179 Mahmd emhal h: 297, 298, 299, 305, 308
lisn- Rus: 20 Macar kalpa: 16 mahpeshne: 14, 65
lisn- Srf: 20, 141,166, 168 Macar Kansi (cerrh): 217 mahpshne: 17
lisn- Talyan: 109 Macar kapudan: 60, 80 mahreme: 276
lisn- Tatar: 190, 192, 193, 208, 213, 219, Macar katanas: 52, 114, 137, 146 mahzen: 57, 58, 99, 103, 140, 144, 261, 341
228, 271, 275, 292, 310 Macar kebeleri: 50 Majonvar varou: 85
lisn- Trk: 144, 310 Macar kensesi: 234 makm (mzikte): 236
lisn- Trkmn: 195 Macar kzlar: 164 makm- rehv: 105
lisn- Ulah: 186 Macar kleleri: 161 makara: 15, 24, 26, 98, 104, 137, 153, 167, 197
lisn- Voynk: 141 Macar kyleri: 60, 61, 62, 70, 75, 77, 80 Makedon: 176
lisn- Ynn: 16, 97, 146 Macar kral: 141 Makedonya: 16, 173, 174
lisn- Zebr: 34 Macar kurlar: 71, 137 Makla deresi: 66
Litre kalas: 40, 42, 48, 49, 51, 71, 72, 73, 114, Macar lisn: 15, 19, 21, 28, 46, 49, 57, 62, 72, Makla nehri: 66
132, 133 73, 75, 76, 80, 81, 97, 126, 135, 136, 137, makrame: 108, 116, 127, 181, 288, 322
Litre nehri: 79, 113, 134 146, 156, 157, 160, 161, 162, 163 maksima boza: 214, 234, 271, 277, 284, 285,
livta: 325 Macar Sary: 84 304
Livaza ky: 190 Macar somunu: 20 maksre: 90, 91, 99, 105, 107, 115, 118, 134,
Loen karyesi: 190 Macar trhi: 25 147, 153, 171, 183, 223, 226, 233, 249,
Lofa: 176 Macar tevrhleri: 62 282, 320, 343
logofet: 182, 184 Macar toplar: 23 Maki Kral, Ferdinand Kral olu: 25
Logo kalas: 165, 166 Macar tfengi: 142 Makimilyan: 68
Lokay kalas: 57 Macar zenneleri: 154 Makimilyan, Hersek: 68
Lokmn: 46, 191 Macarca: 13, 16, 20, 27, 67, 78, 136, 148, 161 ml: 41
Lomovat karyesi: 212 Macarca lisn: 17, 27, 60, 71, 72, 73 Malatiyye: 249, 250, 272
Lonca kapusu (kala-i Kefe): 256 Macaristn: 16, 30, 60, 64, 66, 81, 117, 124, Malatiyye kalas: 272
lonca kkleri: 154 131, 138, 140, 159 Malgayan, Bahr-i: 259
lonca kk: 153, 266 macn: 204 ml- erzk: 53
lonca mahalli: 266 Mn: 100, 239, 251, 273, 282, 287, 293, 297, ml- ganim: 1, 2, 3, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 13, 14,
Lonat: 86, 128, 190, 313 311, 322, 323, 326, 329, 331 21, 30, 31, 32, 33, 41, 47, 48, 63, 69, 81,
Lovik kalas: 16 Makokirmen: 335 123, 129, 132, 133, 134, 137, 157, 160,
lubedebzlk: 122 maden: 182, 187, 283 161, 162, 176, 177, 179, 186, 187, 189,
lugat: 109 Maden sahrlar: 70 191, 192, 201, 202, 203, 208, 210, 211,
Lt kavmi: 30 Mad-kereb: 44, 106, 119, 184 212, 213, 219, 236, 237, 242, 262, 263,
lt: 106 mara: 65, 163, 169, 171, 175, 218, 219, 223, 268, 273, 291, 299, 308, 318, 331, 336,
Luturyan mezhebi: 86, 125 224, 225, 227, 243, 283, 291 341
luturyan borular: 29, 31, 34, 38, 128, 188, Maaylan, Bahr-i: 292 ml- hazin: 2, 38, 202, 205, 206
207, 209 Manisa: 75, 298 ml- Krn: 92, 182, 202, 240, 253, 283
lleli emeler: 101 Maosa kalas: 83, 152 Mlik Ejder: 242
lzeme: 106 Marib: 113 Mlik Eter: 225, 242, 243
Marib: 283 Mlik, mm: 196
Marib-zemn: 120, 275 Mlik mft: 254
mahabbetnme: 52, 161, 164, 178, 305, 321 Malta: 180, 254
-M- Mhn: 142, 188, 191, 194, 223, 227, 238, Malu: 223
macin: 110, 122 272, 311, 319 Mamaluk kavmi: 272, 285
madin: 118, 182, 283, 312, 325 mahfel: 104, 105 Mamaluka: 270, 274, 275, 290
Manolu hapsi: 44 mahfil: 215, 231 Mamh: 205, 286
mabedgh: 24, 25, 67, 72, 103, 137, 142, 148, mh: 23, 53, 92, 137, 141, 152, 166, 169, 184, manastr: 6, 7, 8, 20, 24, 64, 70, 71, 72, 73, 84,
153, 197, 215, 222, 233, 246, 253, 257, 217, 219, 259, 295 85, 86, 87, 88, 89, 98, 99, 103, 106, 107,
261, 307, 316, 340 mahkeme: 139, 166 109, 111, 128, 129, 130, 131, 132, 133,
mabedhne: 20, 24, 307 143, 159, 160, 161, 162, 176, 177, 179,
mahkeme-i er-i Resl: 137, 143, 166, 259,
Macar: 2, 16, 19, 20, 21, 26, 27, 52, 56, 57, 60, 183, 186, 187, 188, 189, 190, 210, 307,
266, 339
61, 62, 63, 65, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 308, 309, 316, 318, 319, 320
mahlk timslleri: 283
77, 80, 81, 83, 85, 86, 87, 96, 103, 105, manastr anl: 5, 84, 86, 106, 180
mahll ktibi: 151
117, 122, 124, 131, 132, 134, 135, 136, mancnk: 121
137, 138, 139, 140, 141, 142, 146, 149, mahmz: 66
mandalos: 207
150, 151, 155, 156, 157, 159, 160, 163, mahmzli kubd pabu: 27
mandra: 220
Mahmd Aa, Bonak: 344

______________________________________ 353
Mn: 89 mataracba: 112, 113 Mehemmed Aa, Olan: 234, 238
Mn, nak-: 129 Matayo Kral: 25 Mehemmed Aa, Sakkba: 57
mankr: 157 matbah: 7, 26, 184, 229, 233, 258, 282, 333 Mehemmed Aa, Vezr-i azam Kethuds: 22
Mankt beleri: 229 matbah bahs: 2 Mehemmed Be: 299
Manktl: 4, 195, 206 matbah- mire: 183 Mehemmed Be cmii (lok kalas): 58
manlifke: 115, 317 matbah- Keykvs: 81, 228, 243, 306 Mehemmed bin el-Hac Bayrm Hoca: 253
manlifkeli apka: 113 matbah- sultn: 174 Mehemmed elebi: 40
Mnolu: 285 Mat nehri: 284 Mehemmed elebi, Edirneli: 70, 96
mansb: 93, 298 Matra da: 62, 70, 71 Mehemmed, elebi Sultn: 178, 310
Mansr, eyh: 225, 228, 242 Matra nehri: 70, 71 Mehemmed, Deli: 18
Mansr askerler: 191 Matra Palatinu Kral: 71 Mehemmed Efendi: 46, 59, 189, 218, 243
Mansrlu: 195, 199, 204, 206, 209, 213, 229, Matra yaylas: 70, 71 Mehemmed Gazan: 239
264, 271, 281 matraka ekic: 7 Mehemmed, Gz: 18
mantar: 222 matrakbzlar: 95 Mehemmed Geray Hn: 164, 165, 179, 186,
Mantikukula vezr: 34, 114, 127, 164 Matya Kral: 25 190, 191, 192, 197, 198, 200, 202, 203,
mr: 251 Mver'n-nehir: 159, 238, 272, 275, 296, 309, 216, 217, 221, 223, 224, 226, 227, 230,
Mara: 249 310, 314, 343 231, 233, 236, 237, 238, 242, 245, 262,
Maray: 113 Mverd: 112, 115 263, 264, 265, 266, 270, 272, 276, 277,
maraz: 130 May Bornu: 120 278, 284, 288, 289, 290, 293, 294, 297,
301, 304, 305, 307, 308, 318, 319, 320,
Maril kalas: 16, 28, 40, 41 May Firav (Nemse sr kars): 58, 86
322, 324, 343, 344
Mardin: 31, 64, 83, 108, 223 Mayak Baba Sultn: 192
Mehemmed Geray Hn hammm: 232, 258
Mardin kalas: 291 Mayak geidi: 192
Mehemmed Geray Hn kh: 227
Mriye (peygamberimizin ei): 241 Mayak ya: 192, 259
Mehemmed Geray Hn mektebi: 231
Martino buhayresi: 141 May Bornu vilyeti: 275
Mehemmed Geray Hn olu: 284
Martino kalas: 141 May Frav: 164, 165
Mehemmed Geray Hn, Sofi: 343
martolos: 74, 151, 154 maymn: 13
Mehemmed Geray, Semiz: 321
Martolos kapusu (Egre): 66 Mzendern: 273, 319
Mehemmed Geray Sultn: 236
martolosn: 17, 63, 66, 72, 142, 143, 171 mazgal: 5, 15, 16, 17, 36, 66, 246, 263, 343
Mehemmed Hn: 64, 65, 68, 70, 71, 82, 113,
masasa: 253, 296 maz: 247 180, 181, 182, 207, 225, 230, 232, 262,
Maskov: 1, 91, 100, 120, 122, 163, 173, 174, mazlc: 63 338, 343
191, 193, 194, 199, 200, 202, 203, 209, meklt: 27 Mehemmed Hn, Eb'l-feth : 166, 168, 175,
210, 211, 220, 234, 239, 254, 273, 280, medin: 329 180, 181, 338
282, 285, 287, 288, 289, 292, 293, 294, mecmere: 207 Mehemmed Hn- Rbi: 19, 71, 72, 117, 131,
297, 298, 299, 303, 305, 306, 307, 308, mecma-i msevvedtmz: 317 145, 151, 153, 156, 179, 200, 201, 308,
309, 310, 311, 312, 315, 316, 317, 318,
mecma-i n-matbamz: 237, 331 343
319, 320, 321, 322, 323, 329, 331, 332,
333, 334, 335, 336, 337, 338, 343, 344 mecnn: 110 Mehemmed Hn- Slis: 10, 14, 15, 22, 28, 46,
Mecnn Baba: 58 60, 61, 62, 65, 68, 70, 71, 76, 135, 136,
Maskov arabalar: 331
mecs: 125, 272, 293 143, 152, 160, 166, 313, 337
Maskov askeri: 220, 319
Mecs: 323 Mehemmed Hn- Slis cmii (Egre): 67
Maskov bahri: 299
med nm mskirt: 183, 315 Mehemmed Kazan Hn: 239
Maskov brgrleri: 344
med sular: 333 Mehemmed Kethud: 59
Maskov bzergnlar: 307
medris: 25, 296, 335 Mehemmed Paa: 50, 60, 68, 72, 74, 134, 144,
Maskov dilberleri: 232 155, 156, 322, 337, 338, 344
Maskov elisi: 314, 344, 345 Medyin: 251, 296
meddh: 258 Mehemmed Paa, Ak: 62, 221, 255, 259, 261,
Maskov gulmlar: 342 337, 338, 340, 344
Maskov gzelleri: 308 medfenhne: 24
Medne: 79, 93, 111, 113, 152, 180, 190, 230, Mehemmed Paa, Budin vezri: 60, 155
Maskov kalacklar: 332 Mehemmed Paa, Cerrh: 82
241, 264, 274, 275, 284, 286, 317
Maskov kapudan: 301 Mehemmed Paa, Cvnkapucuba Vezr:
Medne-i Mnevvere: 152, 241, 268, 273
Maskov Kaza: 299, 303, 308, 340, 341, 343 337
Medniharb: 330
Maskov kral: 125, 202, 203, 209, 210, 220, Mehemmed Paa, avuzde: 151
224, 278, 294, 297, 299, 306, 307, 308, Medova: 135, 168, 169, 170
medrese: 15, 16, 19, 50, 57, 58, 67, 136, 137, Mehemmed Paa, Filibeli Pirini (Egre
309, 310, 312, 315, 317, 318, 319, 320, vezri): 51, 53, 68, 70, 71, 72, 74
322, 332, 333, 335, 336, 337 139, 140, 142, 144, 145, 153, 166, 168,
169, 170, 172, 176, 178, 196, 216, 219, Mehemmed Paa, Grc: 13, 29, 30, 31, 32,
Maskov lisn: 202, 295, 310, 314, 320, 337 34, 48, 53, 59, 60, 74, 75, 134, 151
225, 226, 231, 243, 246, 249, 251, 252,
Maskov oullar: 327 Mehemmed Paa, Hsm: 151, 154, 155, 156,
253, 258, 259, 267, 300, 303, 314, 315,
Maskov vezri: 281, 285, 309, 318 316 157, 158, 159, 161, 162, 164
Maskovca: 310, 319 medrese-i limn: 55, 59, 148, 262 Mehemmed Paa, Kara: 53, 74, 111, 151, 164,
Maskov: 210 medrese-i mfessirn: 17, 56, 59 313
Maskovistn vilyeti: 334 medrese-i shtevt: 54 Mehemmed Paa, Koca: 62, 73, 144, 145, 168
Maskovistnlar: 314 medrese-i tlibn: 54, 55, 138, 144 Mehemmed Paa, Kprl: 59, 65, 66, 145,
Maslovin iskelesi: 29 Meribe kavmi: 120 151, 153, 160, 164, 165, 179, 200, 255,
mastaba: 91, 342 265, 308, 343
Mehemmed Aa, Banas: 238
m: 30 Mehemmed Paa, Kk: 133, 134, 153, 161
Mehemmed Aa, Cizyedr: 222
madhne: 25 Mehemmed Paa, Mankrkuu: 22
Mehemmed Aa, Derv: 68
madlk mezrl: 104 Mehemmed Paa, kz: 39
Mehemmed Aa, Macar: 288
Makolor panayurlar: 154 Mehemmed Paa, Saturc: 76
Mehemmed Aa, Nigebol msellimi: 178
matarac: 78, 95, 112, 182

______________________________________ 354
Mehemmed Paa, Serdr: 49, 157, 158, 159, Menehr: 49, 60, 62, 96, 117, 125, 139, 143, mehed: 301
161 146, 158, 159, 160, 161, 169, 296, 299, mein dolama: 95
Mehemmed Paa, Serdr Cvnkapucuba: 312, 313, 315, 317 mein kemer: 44
339 Menehr ibn Hueng: 315 mekler: 95
Mehemmed Paa, Seyd Ahmed Paazde: 50 menzil arabalar: 60, 61 merbt: 124, 183, 277
Mehemmed Paa, Sokollu: 18, 144, 145, 146, menzil brgrleri: 54 Meter kalas: 4
321, 337 Menzile vilyeti: 91 Metivar palankas: 4
Mehemmed Paa, Tavl Lala: 21, 22, 62, 76, Merm- rem: 249 meteris: 22, 23, 31, 32, 33, 34, 36, 38, 56, 62,
144 Meranke: 275 80, 83, 86, 87, 90, 98, 133, 135, 142, 161,
Mehemmed Paa, Yahy Paazde (Budin mercn: 118 168, 201, 212, 218, 249, 337
vezri): 21, 49 merd-i hisr: 222 mevcib: 201
Mehemmed, str-: 290 merdm-hisr: 19, 20, 27, 28, 49, 55, 56, 57, Mevln tekyesi: 258
Mehemmed, Sultn: 62, 64, 68, 71, 174, 175, 59, 73, 135, 137, 139, 140, 141, 144, 150, Mevlev: 91
180, 181 166, 168, 171, 248, 254, 259, 267, 279 Mevlev dervleri: 124
Mehemmed m- Gzn: 315 meremmtba: 254 Mevlev klh: 116
mehter: 68, 95, 119, 170 Merere kalas: 10, 11 Mevlevhne: 55, 258
mehterba: 112, 139, 143, 151, 171, 201 merhabc askerleri: 37 mevleviyyet: 63, 254
mehterhne: 68, 74, 75, 77, 78, 80, 93, 94, 96, merhem: 14, 108, 109 Meyn, kh-: 292
111, 112, 118, 119, 121, 122, 182, 184, Meri: 310 meydn- siyset: 102, 121
229 merkad: 238 meyhne: 7, 93, 179, 246, 258, 341
mehterhne davullar: 123 mermer: 7, 65, 90, 91, 98, 101, 106, 130, 137, Meykel, ba tercmn: 92
mehterhne kullesi: 17, 20 146, 197, 200, 216, 223, 232, 248, 252, Meykel, bakomsar olu: 123
mehterhne-i Efrsiyb: 184 256, 257, 260, 261, 266, 267, 287, 312, Meykel tercmn: 88, 89, 93, 96, 111, 113
Mekemorya: 1, 34 313, 314, 339
Meymend, ehzde: 260
Mekke: 79, 93, 111, 113, 152, 180, 190, 230, mermer amd: 314
240, 264, 272, 274, 275, 284, 286, 317 Meymne binti el-Hris: 241
mermer sandka: 260
Mekke-i Mkerreme: 241, 273, 316 meyve: 6, 19, 59, 67, 91, 96, 161, 226, 234,
mermer-br: 98, 152, 197, 261, 316, 339 235, 244, 250, 281, 326, 332, 341
Mekrn: 273 merrh: 312, 342 meyve aalar: 295
meks-i hym: 2 mersin bal: 170, 338, 341 mezhib-i erbaa: 298
mekteb: 15, 17, 19, 20, 25, 55, 56, 57, 58, 61, mersiyye: 336
67, 137, 144, 145, 154, 166, 170, 172, mezar: 13
Meran Abaza kavmi: 280 mezristn: 5, 18, 61, 85, 129, 136, 138, 150,
176, 216, 231, 243, 246, 249, 251, 252, Mervn: 302
258, 262, 267, 296, 300, 303 259, 296, 297
Mervn- Hmr: 302 mezrlk: 58, 239
mekteb hocas: 231, 233
Meryem Ana: 7, 37, 45, 89, 123, 124, 125, mezgit: 55, 257, 300, 316
mekteb-i psern: 54, 55, 144 127, 188, 207, 241, 243
mekteb-i sbyn: 16, 50, 54, 136, 138, 140, Mdisi trhi: 194
Meryem Ana manastr: 183 Mdisiyn: 251
142, 148, 153
Meryem Bn: 260 mh: 44, 282
mekteb-i tfln: 54, 59, 67
Merzifon bezi: 271 Msr: 65, 85, 91, 93, 103, 113, 120, 160, 172,
mektb: 59, 68, 74, 82, 155, 161, 163, 164,
Merzivan ehri: 334 191, 209, 219, 241, 251, 268, 275, 293,
165, 172, 186, 189, 192, 211, 264, 305,
307, 308, 309, 322, 338 Merzk- Keff: 268 296, 299, 302, 310, 312, 314, 316, 317,
Mek: 291 mesv: 195 334
melike: 105 mescid (mescid ): 15, 17, 19, 20, 25, 26, 50, Msr alacalar: 120
54, 56, 57, 59, 67, 136, 137, 138, 139, Msr fellhlar: 275
melek: 327
140, 143, 144, 145, 153, 154, 156, 166, Msr halfeleri: 302
Melik Racm: 173 168, 169, 170, 172, 178, 183, 196, 215,
mellhn- ketbn: 175 Msr haznesi: 5, 29, 89, 98, 100, 103, 104,
216, 219, 221, 222, 231, 243, 244, 246, 110, 117, 120, 154, 182, 184, 220, 276
Memay: 234 247, 249, 252, 253, 257, 259, 262, 267,
Memi Aa cmii (Egre): 67 Msr skenderiyyesi: 103
268, 269, 270, 273, 288, 289, 295, 300,
Memi Cn: 282 303, 304, 309, 315, 316, 318, 335, 340, mzrak: 94, 123, 191, 223, 276, 323, 325, 333
Memik-zde: 298 343 micmere: 104
Memi Hn: 233 Mescid-i Aks: 127, 173 midye: 93
memlk: 43, 46, 164 Meshiyye: 38, 86, 103, 114, 120, 125, 133, Miha: 50
Menr, Menehr olu: 117, 139, 159, 313, 137, 181, 183, 194, 274, 294, 311, 316, Miha bei: 22
317 331, 337 Miha cengi: 60
Menaryan: 96 mesregh: 19, 26, 27, 68, 86, 92, 124, 136, Miha gazs: 56, 70
mengane: 108 153, 217, 220, 227, 233, 244, 251, 262, Miha kalas: 53
Mengli cmii: 252 274, 300 Miha palankas: 59
Mengli Geray Hn: 180, 191, 214, 220, 223, Meskv: 209, 211, 227, 239, 312, 318, 320, Miha sahrs: 69, 137
225, 229, 230, 234, 243, 248, 251, 254 323, 328, 331, 336 Miha taburu gazs: 55
Mengli Geray Hn cmii (Akmescid): 243 Mesnev-hn: 236 Mihadi Laslo Kral: 25
Mengli Geray Hn sary: 231 mest: 276, 323 Mihal, Koca (Eflak bei): 177, 183
Mengli sary: 231 meal: 175 Mihalko Ban, Koca (Eflak ban): 176
menhshne: 118, 207 mealciyn: 94 Mihalo kalas: 16
Menkirtim Hn: 314 meale: 188 Mihaloullar: 176
Menkb: 222, 223, 248, 255 meyih: 196, 198, 217, 234, 236, 237, 238, mihmngh: 247
258 mihmnhne: 55, 231
Menkb kalas: 218, 223, 224, 238, 250, 291
mee: 23, 45, 121, 183, 285, 341 mihmnsary: 216, 217, 251, 287, 298, 305
meelik: 150 mihmnsary- krbn: 231

______________________________________ 355
mihmnsary- Nevirvn: 301 miski kartal: 223, 224, 248 Mujik: 210, 311, 312, 315, 316, 317, 318, 319,
Mihne Cvan Be (Eflak bei): 179, 186 mismr: 282, 291 331, 335
mihrb: 17, 20, 24, 50, 54, 55, 58, 61, 66, 73, Mismil karyesi: 75 Mujikistn: 319
84, 103, 104, 133, 137, 138, 139, 140, misvk: 203 Mujikkirmn: 319, 338, 344
143, 148, 153, 166, 168, 169, 176, 197, misvkl kalpak: 243 Mujikrovkirmen: 333
215, 218, 221, 225, 230, 231, 243, 246, mie: 277, 291 mukallid: 122, 237, 259
249, 251, 252, 257, 261, 267, 268, 300, mieyistn: 145, 156, 170, 177 mukarnazl maksre: 7
302, 303, 304, 305, 306, 309, 316 mukarrer: 53
miezr: 158, 177
Mikal, Leh bezdesi: 220, 272 mukarrernme: 68
mitrepolid: 102
Miklo: 60 muktaa: 151, 175, 259
Mitrovise kasabas: 4, 53, 54, 55, 58
Miklo Niski ban: 15 Mukavks, Kbt meliki: 241
Mze blar: 249
Mikral: 273, 274 mukavv: 117
mizmert: 91, 104, 209
Mikral ibn Cebel-i Elheme: 274 mm: 100, 277
Modava: 166, 168, 170
Mikril: 273 mm fitli: 100
Mool: 194, 239, 251, 273, 299, 303, 306, 310,
Mikrilistn: 273 314, 329 mm amdn: 100
ml: 109, 141, 156, 318 Mool lisn: 195, 239, 275, 292, 296, 329 mmy-y kn: 109
mil (snr mili): 77, 78, 79, 113 Moha: 25 mr: 251, 291
milh-i cc: 217 Mohan: 274 Murd Hn: 27, 177, 230, 268, 288
Milkavi Yalo: 25 Moltn: 273, 297, 315, 318, 326 Murd Hn- Rbi: 107, 117, 189, 200, 268,
Milon Poturi Miklo: 25 Monla Cm: 294, 305 294
Milo Koblaki: 177 Monla elebi: 226 Murd Hn- Slis: 21, 27, 28, 46, 60, 68, 71,
Milo Niski: 18 Monla Ksm: 305 72, 73, 76, 80, 81, 141
Milya kensesi: 21 Monla Kul: 305 Murd nehri: 29, 173, 238
Milya kilisesi: 25 Monla eyh Gene(?): 305 Murd Paa, Kuyucu: 70
Milya papas: 20, 24, 25 Mora: 113, 173, 198, 223, 282 murassa altunlu zencr: 313
mimr: 58, 105, 135, 136, 140, 143, 277, 316 Mora paas: 173, 182 murassa ca teli: 112
mimr aa: 15, 20, 23, 57, 60, 137, 139, 140, Mora patlcan: 108, 116 murassa eer: 112
141, 146, 151, 167, 171, 254, 339 murassa otaa: 115
Mora: 274
mimr arn: 221, 339 murassa topuz: 78, 115
moran: 103, 112, 118, 131, 150, 332
Mimr Sinn: 142, 173, 174, 215 mur: 98
moran cm: 33, 107, 232
mimrba: 17, 142, 168, 174 murn: 91, 99
Morava: 136
mimr ilmi: 24, 64, 131, 226 murn- andelbn: 68
Morava nehri: 2, 8, 29, 38, 168
mn: 112 mur- hm sorguc: 95
morina bal: 170, 175, 338, 341
mina: 91 mur- semender: 14, 84, 338
Mori nehri: 39, 143, 144, 145, 164, 165
minre: 24, 61, 64, 65, 67, 107, 135, 137, 139, mur- zeyrek: 225
Moro ehri: 140
142, 143, 147, 148, 153, 166, 168, 170, Murtaz Al Efendi, kadasker: 226, 228
176, 197, 201, 215, 216, 218, 219, 222, mortat: 209
Moyin suyu: 191 Murtaza Paa, Kara (Budin vezri): 26
225, 226, 231, 243, 244, 246, 249, 257,
261, 266, 267, 269, 296, 306, 316, 318, Moyinak h: 191, 204, 290, 291, 308, 314, Ms elebi: 310
339, 340, 343, 344 322, 323, 324, 325, 329, 330, 331 Ms, Hz.: 296, 315
minreli manastrlar: 318 Moyli karyesi: 178 mushib: 123, 322
minber: 64, 73, 84, 133, 252, 257, 302, 316 mufnme: 71, 160, 180, 181 Mushib Haczde: 35
Minnetullh, e-eyh Sultn: 304 Muz ibn Cebel: 240, 241, 242 mushib-i ehriyr: 264
Minor (kitap): 103 mulab: 130 musall: 197
Mr Haydar hn: 306 mu-pe: 124 musanna nmsiyyeli adr: 54
Mirc: 336 muhaddisn: 67 musanna ta kuak: 152
mrhr aas: 168 muhaddisn: 292, 322, 331 musannifn: 250
Mirfat karyesi: 161 muhfazac: 86, 177, 199 musannifn-i irn: 233, 300
Mrhnd, mverrih: 295 Muhammed Buhr Saltk Bay: 309 musavver kitblar: 103
mr: 82, 141, 152, 154, 256 Muhammediyye: 310 musaykal ta: 98
mr-i liv: 39, 47, 60, 71, 73, 143, 183, 255 muhammes: 236 Msev: 104, 223
mr ml: 266 Muharrem Aa, Siyvu Paa kethuds: 40 mskr ilmi: 104, 125, 236
mr-i mrn: 29, 32, 33, 34, 37, 39, 47, 48, 53, Muharrem Paa, Yenieri Aas: 43 Muslu Aa, Kzlaraas: 179
62, 123, 151 muhsara: 15, 17, 18, 20, 21, 22, 26, 31, 48, musluk: 101
mirza: 1, 9, 144, 184, 191, 202, 204, 229, 233, 52, 55, 60, 65, 76, 77, 80, 81, 82, 83, 86, Musova ehri: 275
238, 276, 277, 308, 322, 331 90, 96, 97, 99, 100, 107, 131, 133, 134, Mustafa Aa, Corgunal: 222, 233
Mirza Noay, Kr Ysuf: 191 135, 141, 146, 147, 151, 152, 164, 208, Mustafa Aa, alk: 176
Misis kalas: 172 221, 222, 224, 246, 296, 338, 339, 341, Mustafa Aa, Ser-bevvbn- Dergh- l:
342, 344 161
Misistre kalas: 198
muhtara: 144 Mustafa Aa, Topkapulu: 175
misk: 103, 119, 253, 295, 326
Muht, Bahr-i: 103, 125, 128, 151, 173, 190, Mustafa Atalk karyesi: 217
misk ryihas: 326
194, 259, 292, 293, 311, 329 Mustafa Be: 267
misk [] anber-i hm: 192
muhtesib: 15, 17, 20, 23, 56, 57, 60, 135, 136, Mustafa Be mescidi (lok kalas): 58
miskal: 91 137, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 146,
misket elmas: 250 Mustafa Be, Sadrazam birderi: 54
151, 166, 167, 168, 171, 175, 234, 243,
misket zm: 71 245, 254, 255, 267 Mustafa elebi cmii (Ker kalas): 262
misk-i amber: 250, 252 Muhyiddn'l-Arab: 194, 331 Mustafa Efendi: 77, 85
misk-i Hoten: 112 Mustafa Efendi, Foal Ktib Bonak: 37

______________________________________ 356
Mustafa Efendi, Siphler Halfesi: 76, 80, 85 msfirhne: 183, 277 nak- bkalemn: 89, 90, 91, 103, 112, 118,
Mustafa, Hac (tccr): 177 mseddes: 236 127, 137, 228, 232, 249, 257, 323
Mustafa Halfe: 76 msellim: 254 nak- nigrhne-i n: 223
Mustafa Hn, Sultn: 294 mshil: 6 Nakbend-i Hcegn: 303
Mustafa Paa: 19, 48, 71, 134, 260 Mslim: 196 nks: 7, 21, 24, 29, 32, 34, 38, 61, 78, 86, 91,
Mustafa Paa, Azak vezri: 191 mstahfzn: 63, 133, 198, 289 94, 106, 118, 147, 188, 207, 209
Mustafa Paa, Grc: 191, 340, 343 Mstansr Billh: 275 nks-hne: 106
Mustafa Paa, Hac: 25, 26, 27, 28, 48, 49 mebbek bostn: 129 Nakt karyesi: 62
Mustafa Paa, Kanbur: 47, 49, 50 Mevvi (erkes ismi): 277 nal: 43, 159, 282
Mustafa Paa, Kara: 175, 344 Mevvi Be (Kabarti bei): 288, 289 namz: 45, 240, 251, 280, 292, 316
Mustafa Paa, Kbleli: 53, 110, 133 mk: 6, 23, 119, 281 namzgh: 153, 233
Mustafa Paa, Tekeli: 39 mk-i amber-i hm: 120 namzgh meydn: 176
Mustafa Paa, Ustolni-Belgrad paas: 27, 75, mk-i Hoten: 115 namzgh mihrb: 222
78, 134 mk-i Rm soanlar: 226 namzgh soffas: 249
Mustafa Paa, Vezr-i Sn: 56 mk-i Tatar: 5, 124 nme: 51, 52, 112, 113, 115, 165, 202, 240,
Mustasm: 225 Mtedeyyin Paa cmii: 138, 139 242, 320
Musul: 275, 287, 291, 296 mteferrika: 119, 169 nme-i drerbr: 240
Mu nehri: 343 mtevell: 145 nme-i hmyn: 53, 111, 112, 113, 114, 155
Mu suyu: 310 mverrih: 69, 70, 220, 227, 272, 274, 295, 297 nme-i mahabbet-uslb: 211
muamm: 117 mverrihn: 239, 273, 292, 310, 322 nme-i pdih: 111
mukat tfengleri: 69 mverrihn- Acem: 193, 239, 292, 302, 310 nme-i h: 111
mumula: 235 mverrihn- l-i Cingiziyn: 225 nmh-y esm-i havtn-i zenn: 300
mutf: 65 mverrihn- l-i Osmn: 69 nmh-y esm-i kfire: 333
mutalsamt: 283, 329 mverrihn- Arab: 194, 239, 293, 317 nmh-y ters-y mun: 124
mutalsem: 169, 172 mverrihn- Cingiziyn: 223, 239 nmh-y zenne: 234
mutemed: 184, 339 mverrihn- Irk- Acem: 270 Namin kalas: 163
mutrbn: 122, 184, 188 mverrihn- Kbt: 239 nmsiyye: 90
mellifn: 250 mverrihn- Latin: 20, 117, 239 nn: 305
mezzin: 10, 33, 84, 94, 139, 143, 168, 171, mverrihn- Macar: 20, 56, 117 nan (bitki): 234
182, 201 mverrihn- Nasr: 96 nr: 91, 235, 250, 281
Mmin Efendi: 236 mverrihn- Rm: 68, 272 Nara askerleri: 191
Mbrek Geray Sultn: 236, 237, 264, 265 mverrihn- Tatar: 194, 197, 268 Nrin Hisr: 256
mcell dvr: 125 mverrihn- Ynniyn: 20, 117, 254 Nasr: 1, 25, 92, 96, 104, 116, 125, 194, 273,
mcerredn hcreleri: 217 mverrih-i Latin: 272 311, 315, 319, 331, 334
mcevher: 95, 112 mverrih-i Osmniyn: 70 Nasreddn-i Akehr, Monla: 317
mcevher eer: 301 mverrih-i Rm Yanvan: 146, 272 nass: 42
mcevher eylar: 236 mverrih-i Yanvan- Ynniyn: 173 nass- erf: 38, 48, 273, 317
mcevher putlar: 5 mverrih-i Yarmen Mgds: 272 Nash Paazde, Budin vezri: 39, 149
mcevher raht: 95 mverrihn: 239, 254, 273, 274, 317 Nash, Tatar: 151
mcevher tc: 313 mverrihn-i Acem: 274 Nator pan: 25
mcmere: 232 mverrihn-i Arab: 274 nazargh: 234
mdevver guru: 126 mverrihn-i Latin: 16 nebtt- giyht: 234
mfessirn: 105, 292, 322, 331 mverrihn-i Macar: 16 nebtt- sebzevt: 154
mflis kaz: 142 mverrihn-i Nemse: 16 nebrezde: 317
mft: 15, 49, 60, 145, 228, 267, 298, 304, 338 mverrihn-i Tatar: 274, 315, 316 Nect: 225
Mft cmii (Kefe): 257 Nect elebi, hn ktibi: 233
Mft Efendi sary: 259 necef: 33, 103, 107, 112, 118, 131, 232, 332
Mft secdelii (Kefe): 257 Nedaj kalas: 19
mhendis: 98, 105, 128, 131, 253, 277, 316 -N- Nedaj kral: 19
mhimmt: 48, 72, 321, 339 nib: 19, 136, 140, 141, 243, 245, 255, 259 Nedajolu: 2, 33
mhr: 46, 71, 129, 184 Nba: 180 Nedm elebi: 236
mhr-i hatt: 312 nabz ilmi: 233 nedm-i hs: 236
mhr: 117, 175 Nada kalas: 16 nefr: 104, 199, 201, 301
mltezimn: 228 nfe krk: 320 nefr-i rhlet: 29, 41, 49, 51, 75
mmessek bahrl mukavviyt macinler: 122 Nagban Ejder: 62, 160, 165 neft: 92, 106, 121, 182, 210, 266
mmessek bal erbetleri: 95 Nagban Yejder: 117 neft madenleri: 306
mmessek sbn: 110 nha: 118 neft ya: 187, 266
mmessek tam: 120 nahr srs: 209 Neme: 99, 105, 107, 125, 126
mnakka aac: 323 nakre: 104, 208 Neme lisn: 97, 126, 129
mnakka araba: 114 nakb: 15, 19, 49, 145, 198, 298 nemek: 305
mnakka demir: 323 nakb'l-erf: 17, 23, 57, 60, 63, 135, 139, neme: 155, 158, 164
mnakka gmlek: 234 140, 142, 143, 146, 151, 166, 167, 168, Neme kavmi: 126
mnakka yalklar: 94 171, 198, 217, 221, 245, 254, 267, 298, Nemet nehri: 7
mneccim: 67, 97, 124, 155, 234, 260, 300, 338 Nemet Uvar kalas: 7
312, 342 nakk: 89, 106, 111, 125, 129, 323, 339 nemmm: 106
mrfaa-i er: 273 Nakevn: 229, 263

______________________________________ 357
Nemrd, te-i: 5, 14, 28, 35, 41, 43, 74, 84, Nijen kalas: 203 odun yarmas: 69
86, 119, 121, 172, 179, 202, 206, 210, nikh: 325 Olan eyhi tekyesi: 260
308, 338 Nl: 29, 85, 99, 172, 209, 293, 302, 310 ouz: 67
Nemrd boaz: 173 Nimet nehri: 31 ouz demler: 283
Nemrd kemerler: 174 Nimet-Uvar: 4, 25, 30, 31, 33 ouz tife: 67, 139
Nemrdiyye: 106 Nimet-Uyvar: 1, 31, 34, 123 ok: 3, 7, 13, 40, 126, 169, 176, 206, 209, 212,
Nemse: 2, 16, 21, 25, 28, 34, 35, 40, 41, 49, Nipirvoda: 212 213, 242, 276, 296, 325, 333
50, 52, 53, 55, 57, 58, 69, 70, 74, 76, 77, Niskikirmn kalas: 204 ok menzili: 34, 83, 143, 198, 307
78, 79, 80, 81, 85, 86, 87, 88, 96, 99, 104, nisvn- erkeze: 277 Okna nm tuz madenleri: 182
105, 110, 113, 122, 125, 126, 127, 128, Okyans: 173, 259, 292, 318
nimen: 249, 282
131, 132, 133, 151, 155, 156, 157, 158,
niybet: 15, 18, 27, 28, 49, 55, 57, 59, 73, 140, Olan: 234, 238
207, 273, 281, 287, 311, 313, 316, 334
168, 170, 178, 218, 269 Olanl askerler: 191
Nemse arabalar: 94
Niyzbd: 255, 302, 306, 321 Olasn deresi: 245
Nemse askeri: 34
nobut: 119, 313 Olcayto Hn: 239
Nemse sr: 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 10, 11, 25, 28,
41, 42, 46, 48, 50, 51, 53, 54, 68, 71, 73, Noay: 190, 191, 192, 194, 195, 198, 203, 205, Olgoy Alp: 331
76, 77, 78, 79, 81, 85, 86, 87, 92, 107, 208, 211, 235, 237, 245, 264, 265, 270, Olo karyesi: 178
116, 117, 124, 125, 128, 129, 130, 131, 271, 278, 279, 281, 282, 285, 286, 288, olta: 342
132, 133, 134, 137, 151, 155, 156, 158, 289, 290, 291, 292, 293, 299, 309, 310, Olti nehri: 178
161, 164, 189, 192, 308, 309, 313, 317, 315, 317, 318, 322, 323, 325, 327, 328, Oluk kasabas: 57
320 329, 331, 335, 340, 341, 342
Oman kalas: 211
Nemse elisi: 77 Noay askeri: 190, 191, 203, 207, 270
Onanfarav (kral kars): 218
Nemse esrleri: 31 Noay, kabil-i: 245, 285
Or: 191, 193, 196, 197, 198, 199, 213, 263
Nemse gulmc: 31 Noay lisn: 195, 245, 271, 322
Or bei: 194, 198, 203, 229, 239, 263
Nemse hatt: 126 Noay mirzlar: 191, 245
Or bzkas: 197
Nemse hisr: 62, 63, 64, 65 Noay Tatar: 190, 191, 192, 195, 235, 265,
Or boaz: 197
270, 271, 282, 284, 311, 322, 335, 337
Nemse kapu kethuds: 114 Or da: 280
Noayca lisn: 322
Nemse kapudan: 158 Or eli beleri: 229
nohud: 30, 92, 260, 286
Nemse katanas: 129 Or handak: 198
Nova kalas: 168
Nemse kzlar: 87 Or kalas: 191, 193, 194, 196, 197, 198, 199,
Novigrad: 50, 60, 72
Nemse kral: 1, 8, 53, 54, 59, 60, 68, 74, 76, 201, 203, 212, 213, 214, 228, 238, 243,
80, 105, 131, 156, 189, 190, 313, 321 Nh, Hz.: 239, 291, 296, 315, 317 250, 263, 264
Nemse lekeri: 80 Nh, ket-i: 291, 292, 315, 317 Or kapusu: 197, 198, 203
Nemse lisn: 7, 46, 49, 81, 87, 88, 109, 113, nuhs- hs: 159 Or kstav: 243
125, 146, 308 Nh-vnd: 251, 295 Or mftsi: 198
Nemse sary: 84 nukrad haznesi: 204 Or sahrs: 196
Nemse soltatlar: 84 nukrad nm ake: 210 Or tuzlas emni: 198
Nemse toplar: 23 Numn bin Sbit: 196 Or tuzu: 198
Nemsece: 27, 67 nreddn: 228, 230, 235, 236, 259, 264 Or varou: 197
nerdbn: 24, 101, 104, 112, 128, 147, 166, nreddn sultn: 165, 186, 199, 203, 204, 206, Oran(?) Kaza: 243
222, 224, 248, 282, 339 208, 213, 217, 219, 228, 229, 236
ordu: 1, 2, 9, 10, 12, 14, 29, 30, 31, 32, 33, 38,
Nermn: 296, 299, 315 Nreddn Sultn cmii: 216 41, 42, 43, 45, 47, 51, 68, 69, 70, 81, 87,
Neslihn Bn: 260 Nru'd-dehr Sultn: 217 97, 123, 133, 155, 158
Nestorol nehri: 189, 190 nru'd-dehrler: 238 ordu kads sicilli: 114
Nebr: 103 Nirvn: 207, 295, 306 ordu monlas: 54
nevbeti: 84 ncm ilmi: 106, 183, 234, 261 Orhn Gz: 273
Neve kalas: 51 ndem: 237 orman: 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 19,
nevregn: 7 nkd: 184 23, 24, 27, 28, 30, 35, 38, 41, 42, 43, 45,
nevrz: 97, 207 nk- bkalemn: 118 46, 91, 165
Nevrz eli: 278 ormanistn: 8, 9
Nevrz Mirza: 278 Ormit h: 191
Nevrz Noay: 279 Oran varou: 178
-O- orta hisr: 134
Nevrz Tatar: 278
oba: 288, 315, 322, 323, 332, 340 orta kala: 5, 62
Nevrzeli Noay: 205
oba evcikler ile konup gerler.: 322 Orta kapu (kala-i Kefe): 256
Nevrzelli: 195
Oba, menzil-i: 199 orta kuak: 276
Nevrzkirmn kalas: 278
Obur dalar: 272, 274, 278, 279, 281 Orta Macar: 52, 62, 67, 68, 70, 71, 72, 73, 131,
Nevirvn: 301
obur (=sehhr cd): 279, 280 135, 136, 137, 141, 142, 149, 151, 155,
ney: 91
ocak aalar: 34, 40, 48 156, 157, 159, 164, 237, 311, 317
Neyzen Derv: 237
ocak halk: 48, 53 Orta Macar ban: 71, 72, 73, 132, 135, 141
Nig Yejdir Ban: 317
odaba: 78, 79 Orta Macar katanas: 146
nighbn: 248
odun: 51, 204, 215, 220, 235, 338, 341 Orta Macaristn: 60, 64
Nigebol: 174, 176, 177, 178
odun baltalar: 69 Orta Meydn bzr (Kefe): 258
Nigebol kalas: 178
odun bzr: 215 orta odalar: 63
Nigebol msellimi: 178, 189
odun cisri: 165, 166 Orta varo: 147
nigehbn: 23, 24, 63, 139, 153, 154, 256
Odun kapusu (kala-i Gzlev): 217 oru: 240, 280
nigendeli sivrice kavuk: 303
odun sallar: 97 Oru avu, Erikapulu: 35
Nihvend: 251, 295, 296
odun yarmalar: 69 Osmn Aa, Beksumat Emni: 42, 47

______________________________________ 358
Osmn Aa cmii (anad): 143 Pe: 21
Osmn Aa, Hac: 232 Peoy: 19, 46, 117
Osmn elebi, Boruzn (Mukallid): 237 Peoy bei: 22
Osmn, Hz.: 180, 241 -P- Peoy kalas: 19, 64, 76, 313
Osmn Paa, alk: 176 pb: 27, 87, 116, 124, 183, 216, 234 Peoy- dilcy: 19, 249
Osmn Paa, Osmnl elisi: 79, 80 pbu: 232, 246, 260 Peoy- Sirem: 19
Osmn Paa, zdemirolu: 255, 269, 276, Paarhot yaylalar: 86 Pedis kaba: 285
277, 278, 279, 288, 294, 298, 299, 301, paavral kurumlar: 3 Pedsi kaba: 279, 280
302, 304, 307, 312, 321, 328, 337 paka(?) nm belik: 184 pehlivn: 95, 119, 120, 150
Osmn Paa, Semiz (Yank serdr): 80 Padre, Hakm: 312, 329 Pelendvar kalas: 3
Osmn Paa, Tamanl: 267 paurya: 93 peleng: 91, 298
Osmn, Sultn: 255 Paha kalas: 53, 137 peld: 23, 26, 121, 285, 341
Osmnck: 239, 273 Paha palankas: 59 pembe: 33, 250
ot: 33, 34, 42, 135, 229, 325, 328 pala: 152 Pen Hasan: 287, 288, 291
ot aalar: 9, 191, 203, 204, 205, 206, 211, 213, palamar: 171, 172 penc-i yek: 14, 158
228, 233 palan: 313 pene nak: 180
ota: 9, 19, 31, 32, 37, 38, 39, 53, 70, 75, 78, palasanta (aa): 118, 121 pene-i Muhammediyye: 180
89, 90, 92, 94, 95, 112, 115, 116, 118, Palatinu: 71, 73, 132, 135, 141, 159, 164 pene-i Resl: 181
123, 125, 150 palir nm kz: 309 pene-i erfin resmi: 287
otaalar: 95 Palosin karyesi: 178 Peneli Baba Sultn: 253
otlak hakk: 191 Palu (Evliya elebi'nin kpei): 334, 335 penik: 63
otluk: 135, 144, 234, 325, 338 Palus nehri: 178 penez: 138, 155, 184, 185
Ovar kalas: 86, 87 panayr bzr: 151 Penteli: 41, 53, 59
Ovo nehri: 129 panayur: 154, 179, 188 Peran(?) nehri: 129
oyma: 257 Pancova kalas: 166 pereme: 169, 342
oymak: 238, 323 Papa: 28, 46, 104, 125 Perezen nehri: 193
Papa kalas: 27, 40, 46, 76, 77, 121 pergl: 128
Papa nehri: 75 perhz: 123
papaala: 91, 99 Pertev Paa: 138, 146, 147, 149
-- Papamonta nm heyet kitblar: 103
ke: 87, 331 Pespirim kalas: 46, 47
papas: 3, 7, 8, 11, 24, 25, 34, 35, 41, 72, 85, Peekops nehri: 281
l deniz: 197 89, 97, 98, 99, 102, 103, 104, 105, 106,
l Ten nehri: 191, 332, 342, 343 Peeng ibn Tr: 315
113, 116, 127, 131, 140, 150, 155, 180,
ldeniz boaz: 194 Peeng (Zdm h'n olu): 315, 317
181, 206, 207, 209, 286, 287
mer Aa, Budin Aas: 48, 73 pekin: 283
papinta: 123, 127, 131, 151, 309
mer Aa, erkes: 178 peli deri: 323
papite mezhebi: 86, 125
mer Aabay: 217 Pepehil: 88, 89, 92, 94, 95, 99
Papmez kalas: 151, 157
mer el-Buhr, Hac: 253 Pete: 52, 60, 74, 135
parankona uka: 84, 119
mer, Hz.: 179, 242, 272, 273, 274, 275 Pete kalas: 60, 74, 114, 135, 141
Paris ehri: 251
mer mescidi: 253 Petre Acan: 292
pars: 122, 313
rdek: 49, 91, 122, 219, 269, 277 Petri Varadin kalas: 55
pasaporta hattn: 320
rdek gl: 49 peyker: 28, 38, 50, 69, 77, 89, 118, 146, 161,
psbn: 24, 63, 65, 138
sek: 29, 53, 58, 59, 90, 96 206, 207, 333
pasta: 277, 285, 286
sek kalas: 53, 59, 154 peynir: 44, 219, 220, 285, 286, 290
pasta orbas: 195
r: 63, 141 Piaz nehri: 284
pastav: 158
r-i sultn: 145, 248, 254 Pije Bohaa: 319
Paa cmii (Egre): 65
r-i er: 298 Pije Buzla: 319
Paa cmii (kala-i Sombor): 138
r: 54, 269, 298 Pije Kohana: 319
Paa Htn: 253
trk-nme: 211 Pijen nehri: 189
Paa Htn mescidi: 253
tc kular: 326 Pil kalas: 136
paa imm: 92
zbek: 100, 120, 194, 195, 236, 239, 251, 273 pilav: 48, 110, 248, 318
Paa karyesi: 190
zbek Hn: 314 Pileve: 176
paa kethuds: 92, 95, 112, 119
zbek libs: 323 Pirankopuruk varou: 88
paa sanca taht: 60
zbek pdih: 250, 302 Pirbay, kend-i: 304
Paa sary: 47, 61, 64, 74, 138, 153, 256, 259,
zbek pdihzdesi: 249 pire: 324
316, 340
zbek ehzdesi: 249 prehen: 17
paa taht: 23
zbek: 283 Pirespirim kalas: 21, 27, 40, 43, 46
patirgh: 180, 181
zbekistn: 268, 308 pr-i mun: 106
Patka buhayresi: 49
zekler: 342 Pr Paa: 139
Patka gl: 49
zi: 113, 175, 200 Pirin Potur: 117, 313
patlcan: 108, 116
zi suyu: 310 pirin: 48, 89, 91, 107, 109, 111, 119, 183, 318
Paturi kapudan: 56
z: 186, 200, 201, 211, 212, 264, 337 pirin pilav: 318
patrik: 180
z kalas: 175, 191, 193, 200, 201, 202, 212 pirin teneke: 84, 87
Paturi stivan: 25
z nehri: 191, 193, 199, 200, 201, 202, 203, pirin trabzan: 90
pypu: 232
210, 211, 212, 213, 220, 242, 314 prze: 118, 283
pyplar: 342
zcn: 193 Pisibays nehri: 271
Pazma karyesi: 62
Pisif nehri: 278

______________________________________ 359
Pisifse nehri: 286 poturac levendler: 114 Rako nehri: 60
Pisinkola karyesi: 177 Poturca: 139, 145 Ramazn Aa, Tanbr: 231, 233
pii (yemek): 149 Poyeti karyesi: 177 Ramazn Be: 267
Pii nehri: 284 Pozanta (=Kostantiniyye): 254 Ramazn, mh-: 263
pikv: 272, 275, 278 Pozanta kral: 254 Ramazn- erf: 264
pikv-i dem: 281 Pozanta ehri: 254 Ravna da: 282
pikv-i Besnibay: 287 Pozanta tekfuru: 254 Ravza-i Mutahhara: 241, 268
pikv-i Bolatkay: 284 Pozantin ehri: 274 ravza-i Rdvn: 217, 226, 234
pikv-i Bozoduk: 285 Pozantina kral: 272 ryiha: 109
pikv-i erkez-i aake: 272 psdeki: 279 ryizne: 71
pikv-i Kabarti: 289 Prahova nehri: 187 Raytinad ehri: 6
pikv-i aake dalar: 272 Prak: 8, 9, 21, 25, 31, 52, 68, 78, 86, 107, 117, res-i mellh- ketbn: 221
pikv-i Tavustn: 295 125, 128, 131, 151, 313 rebb (mzik leti): 91, 236
prev: 95, 122 Prak kalas: 102, 117, 131, 137, 313 Receb Aa cmii (kala-i Azak): 340
Piyk be: 117, 313 Prandaporosk vilyeti: 128 Receb elebi, Edirneli Neyzen Derv
Piyk, Peoy kapudan: Prandepuruk ehri: 33 (Mukallid): 237
pivo: 183, 315, 333 Prankopruk: 25 Receb Efendi: 21, 54
Piyle Aa, Grc: 337 Pranso ban, Orta Macar ban: 141 reel: 122
Piyle Kethud: 268 Praskirmn: 332, 333, 336 refref: 105
Piyeel karyesi: 60 Praslov kalas: 203, 210, 211 rehv makm: 34, 91, 104, 105, 122, 125,
Plevneli Gz Mihaloullar: 176 Prao dalar: 177, 187 184
Poay kalas: 160, 161 Pravadi: 227, 264 rehin: 62
poaa: 67 Prazise kalas: 203 Remle: 127
Pojea: 59 pul: 272 remm nemm: 195
Pojon: 51, 84, 128, 131, 132, 133, 313 Pulgar kalas: 158 resm-i dest-i erf: 181
Pojon kalas: 52, 82, 87, 107, 117, 130, 131, Purunduk ehri: 5, 6 resm-i mbrek: 181
132, 313 pusat: 205 resm-i erf: 181
Pojon kapdan: 131 pusu: 12, 13, 21, 32, 41, 42, 43, 45, 60, 75, ressm: 125, 233, 257
Pojon nehri: 131, 132 137, 145, 146, 150, 156, 162, 193, 289 Ressm Bihzd: 261
Pojon sary: 131 put: 5, 84, 104, 105 Restls: 101, 329
Pojon varou: 131 Pte-i Ddyn: 292 Resl, Hz.: 180, 181, 241
Pokna nehri: 188 pt-gede: 24, 89 rek-i mk-i Tatar: 233
Pokovnik Holap: 212 Revfzlar: 302
polad: 328 Revn: 39, 189, 299, 302, 306
polad- Nahevn: 94, 110, 195, 282, 291, Rey: 302, 322
327, 338 -R- reyhn (iek): 94
Polata: 22, 23, 26, 27 Raba: 4, 11, 29, 30, 31, 32, 33, 38, 39, 41, 47, Rdvn- Alama: 226
Polata cmii: 26 49, 71, 83, 85, 122, 123, 313 ribhor: 106
Polata da: 27, 28 Raba cengi: 87, 123, 132 rh- sarsar: 3
Polata kalas: 21, 22, 23, 24, 27, 46, 47, 76 Raba nehri: 3, 4, 8, 11, 12, 13, 14, 16, 23, 24, rikb- hmyn: 114
27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37,
Polata kapusu: 26 Rim Papa: 76
38, 39, 40, 41, 42, 47, 48, 49, 52, 53, 74,
Polata Mahallesi (Ustolni-Belgrad): 24 76, 78, 82, 83, 84, 85, 122, 123, 125 Rimlik nehri: 187
Polata tabyas (Ustolni-Belgrad): 23 Raba seferi: 47, 134, 150, 190 Rimlik ehri: 187
Polata Varou: 22, 23 Raba suyu: 1, 4, 8, 12, 16, 27, 28, 29, 34, 48, Rimpapa: 181, 313
Polokirmen: 332, 335 74, 108, 115, 123, 125, 134 Rimpapa Kzlelmas: 181
Pomahaykirmen: 336 Rabe: 83, 84, 85, 86 riyl: 48, 54, 114, 156
Poraa kasabas: 170 Rbia-i Adeviyye: 234 riyzt ilmi: 106, 123
Poraack kasabas: 170 Racm Kral: 173 Rodnik: 168
Poral tac: 94 Racm, Melik: 173 Rodos: 83, 180
porkab(?) nm altun: 184 Radna palankas: 145 rokla: 108, 116, 123, 124
Porkalab karyesi: 189 Radul Be deyri: 183 Roma kalas: 131
Porok: 177 rhibn: 106, 148 Roma kubbesi: 180
porta kapu: 54, 143 rhibn- btrkn: 26 Romivar palankas: 3
Portakal: 100, 162, 273, 329 Rahoakirmen: 335 rub: 236
Portakal Frengi: 293 Rhova: 177 rubiyyt: 236
Portakal gemileri: 328 raht: 44 Rudolfo: 86, 88, 95, 114, 118, 123, 127, 164
post: 282, 287 Rajovay nehri: 179 Ruh: 181
postenlik: 184 rak: 183, 303, 315, 332, 333 ruhm: 91, 103, 104
pot: 193 Rakka: 238 ruhm ta: 118
Potkal vilyeti: 203 Rakofi: 152, 163 ruhm- hm: 232, 258
Potnaba: 213 Rakofiolu cengi: 190 ruhm- ibret-nmn: 316
Potnik: 203 Rakofiolu (Erdel kral): 145, 150, 153, 158, ruhbn: 5, 11, 33, 34, 89, 104, 105, 106, 125,
Potnik hatman: 202 162, 163, 202 180, 181
Potur lisn: 136 Rakofiolu Macar: 40 rh- ttiy: 103
potura: 63, 68, 132, 134, 144, 148 Rakofiolu taburu: 202, 320 rh- tty: 118
poturac: 33, 52, 129 Rakofizde: 163 Rhullh makramas: 181

______________________________________ 360
Rukyye (peygamberimizin ocuu): 241 sama: 5, 39 Sad Arab: 70
Rm: 28, 52, 68, 71, 72, 92, 100, 101, 103, sama toplar: 6, 99 Sar beli: 106
107, 110, 117, 120, 126, 146, 154, 162, sadak: 198, 205, 213, 229, 230, 238, 265, 270, saka kuu: 91
172, 176, 179, 183, 194, 196, 198, 206, 271, 278, 285 saklar: 95
215, 221, 229, 232, 235, 238, 242, 247, sadret-i uzm: 22 sakankr- mh: 295
249, 250, 252, 254, 259, 260, 272, 273, sdt- kirm: 63, 239 Sakar yokuu: 106
280, 294, 298, 308, 310, 313, 321, 325, sadef: 103 skye: 89
328
sadefkr: 95, 99 sakz: 220, 254
Rm gemileri: 342
Sad- Vakks: 35 sakz aalar: 220
Rm havtnleri: 342
Sadoka karyesi: 177 Sakz cezresi: 254, 337
Rm lisn: 250, 275, 292
sadranc: 23 sakk brgrleri: 50
Rm mverrihleri: 70
sadranc nak: 100, 120, 153, 154, 307 sakka kular: 220, 269
Rm nisvn: 124
sadrazam: 1, 2, 9, 10, 11, 14, 22, 27, 28, 29, Sakmar: 83, 158, 163
Rm salatas: 6 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 38, 39, 40, 42, saksaan kuu: 276, 284
Rm szlar: 122 43, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, Sal kapusu: 227
Rm tevrhleri: 292 59, 66, 69, 72, 74, 75, 81, 82, 93, 125, Sal ehri: 227
Rmca: 250 153, 162, 179, 183, 184
Salck: 225, 227, 231
Rmeli: 21, 22, 53, 58, 62, 69, 113, 133, 150, Sadrazam sekbnlar: 36
151, 162, 164, 167, 168, 200, 221, 250, Salck deresi: 225, 227, 228
Sadn ibn Elheme: 274
269, 273, 298 Salck kalas: 224, 225
Sade Abazas: 278, 280
Rmeli askeri: 162 Sala-i Sovucuk: 269
Sade kavmi: 284
Rmeli belerbeisi: 74, 93, 229 salamura: 19
Saf Geray Sultn: 205, 206, 237
Rm: 63, 283 Salanta: 16, 39, 65, 149, 150
Saf Kulu Hn: 306
Rmiyyet-i Kbr: 181 salt: 241
Saf, eyh: 306
rummn: 234 salt- Cuma: 75, 138, 153, 246, 256, 267
safr: 99
Rus: 174, 212, 234, 273, 303, 307, 329 salt- ebvbeyn: 237
Safiyye binti Hay: 241
Rus criyeleri: 247 salt- fecr: 262, 318
safr: 240
Rus dilberleri: 232 salt- : 318, 320
sakol aas: 17, 151
Rus lisn: 20 salt- zuhr: 71
sakol kulu: 338
Rusfe nm mahal: 302 salti'l-Cuma: 64
saorine: 93
russ: 89 saltu'l-asr: 46
sahbe: 242
russ- hs: 6, 8, 88, 103, 131, 145, 148, 215, salb [u] siyset: 93, 176, 177, 255
sahbe hneleri: 303
257, 258 salncak: 121
sahbe-i gzn: 242
Rusuk: 175 salbe: 5
sahbe-i kirm: 225, 242, 253, 275, 295, 298,
Ruye vilyeti: 128 Slih elebi, Cellzde: 96
300, 310
rz- yd- Adh: 164, 263 Slih Efendi cmii (Egre): 67
sahan: 44
rz- Ksm: 310 Slih Paa, Yenieri Aas: 32, 33, 34, 36, 37,
Shib Geray cmii: 196
rz- kymet: 282 39, 53, 123
Shib Geray Hn: 97, 196, 197, 215, 226, 228,
rz- maher: 204 Slihiyye (m): 331
230, 232
rz- nevrz- Hrezmh: 164 Slihli tac: 94
Shib Geray Hn cmii: 196, 233, 234
rznmeci: 228, 229 salibe alem: 6
Shib Geray Hn cmii (Baesaray): 231
rbbn: 171 Salkr nehri: 243, 244
Shib Geray Hn hammm (kala-i Gzlev):
Rmeylet'l-Himl ehri: 275, 293 216 sallama yem: 46
Rstem: 44, 95, 146, 276 Shib Geray Hn medresesi (Baesaray): 231 Salman Atalk: 217
Rstem Paa: 57, 96, 182 Shib Geray Hn mescidi: 197 Salonya kalas: 220
rvet: 301 shib-i ayr: 259 Salonya ehri: 220
shib-i znnr: 181, 182 Salsal: 220, 225, 242, 268
sahr: 2, 5, 6, 8, 14, 18, 22, 31, 69 Salsal- Solt: 268
Sahrtullh: 127, 173 Salsalolu Solt Kral: 146, 220
-S- sahr-y Cierdelen: 51 Saltk Atalk: 217
sat: 24, 100, 101, 102, 107, 119, 158, 165, sahr-y hmn: 23 Saltk Bay: 309
171, 344 Saluka karyesi: 70
sahr-y Heyht: 193, 235, 309, 314, 317, 318,
sat an: 61, 102, 106 319, 322, 334 salyne: 201, 255, 266
sat iskelesi: 138 sahr-y Hrto: 68, 70 Sm: 296, 299, 315
sat kullesi: 61, 65, 89, 106, 107, 147, 152, sahr-y Kpak: 325 Sm u Nermn: 296
171 Samakov ekileri: 91
sahr-y Maskov: 209
sat kumu: 341 saman: 144, 187, 229
sahr-y Papmez: 157
sat mifthlar: 102 samanlk: 200, 201
sahr-y Pete: 135
sat rakks: 283 Samartin kalas: 85
sahr-y Salanta: 16
sati: 88, 100, 111 Samo ehri: 163
sahr-y sebzezr: 24
sat-i ncm: 5, 9 samson kelbi: 34, 330, 334
sahr-y Seitvar: 19
Sab Cn: 234 Samsoncuba: 31, 34, 37, 46
sahr-y Sirem: 54
sabh namz: 318 San Marka: 85
sahr-y Tata: 75
Sabo nhiyesi: 158 San Marko: 339
sahr-y th: 5, 146, 209
sbn: 17, 109, 110 sanmek: 6
sahr-y Ustolni: 22
saak pee: 95 Sann kalas: 274
sahr-y strgon: 41, 75
Sal mm cmii (kala-i Kopan): 15 sanavber: 118, 235
sahtiyn: 276

______________________________________ 361
sanyit: 300 Saturcu Paa: 143, 152 sefer: 2, 23, 30, 41, 42, 48, 113, 155, 163, 182,
sanca- Reslullh: 32, 34, 35, 40, 64, 69, 93, str- Muhammed: 5, 18, 22, 33, 69, 179 183, 190, 196, 203, 204, 212, 213, 214,
96, 146 str- Mslim: 302 229, 230, 255, 265, 298, 323
sancak: 23, 62, 64, 65, 68, 75, 77, 78, 89, 93, Sava: 310 Sefer Gz Aa: 1, 2, 9, 196, 218, 228, 231,
94, 95, 123, 126, 142, 149, 151, 158, 182, Sava nehri: 54 238, 243, 244, 246, 264
184, 186, 216, 229, 239, 255, 339 sava: 13, 21, 34, 36, 149, 150, 192, 207, 209, Sefer Gz Aa hn (Kefe): 231, 246, 258
sancak aas: 179, 186 213, 229, 238, 255, 262, 276, 279, 324, Sefer Gz Aa, Mehemmed Geray Hn vezri
sancak bei: 15, 19, 46, 68, 72, 76, 135, 143, 339 : 221
145, 146, 151, 156, 171, 178, 201, 338 savat: 205, 229, 238, 265, 270, 278, 285 Sefer Gz Aa sary: 231, 233, 243
sancakl aby: 63 savm- Dvd: 336 Sefer Gz mahallesi: 231
sandk: 285 savt- Dvd: 105 Sefer Gz mescidi (Baesaray): 231
sandk: 285, 286, 327, 329 savt- safr: 276 Sefer Gz sebili: 231
sandka: 11, 100, 114, 231, 260, 286, 287, savvn: 91 seferli oda: 90
326, 327 say ya: 30, 192, 223, 267, 319, 322 Sefd, Bahr-i: 307
sanem: 89, 105 saya: 220 segh makm: 95, 122, 144
sanevber: 91 Sayda: 127, 242 Segedin: 56, 62, 140, 141, 142
Sanmarti: 85 syis: 69 Segedin buhayresi: 141
sansar: 308 Sayyd: 141 Segedin kads nibi: 141
Santa Marko: 339 sayyd- gulm: 223 Segedin kalas: 135, 136, 140, 141, 142, 143
santr (mzik leti): 236 sayyd- mh: 169 Segedin sanca: 55, 56, 57, 136, 137, 138,
sara: 138 saz: 23, 60, 80, 97, 128, 136, 141, 143, 144, 139, 140, 141, 142
sara (hastal): 295 147, 168, 183, 186, 188, 189, 190, 201, Seget kapusu (kala-i Kopan): 16
sara zahmeti: 242 210, 268, 269, 272, 277, 278, 284, 286, segler: 313
Sara ehri: 336 288, 289, 295, 307, 309, 311, 315, 316, Segsar kalas: 17, 19, 20, 53, 59, 313
Saratay deresi: 242 332, 333, 336, 340, 341, 343 Seitvar: 10, 18, 19, 61, 78, 146, 159
sary: 7, 8, 26, 30, 48, 58, 64, 66, 75, 80, 85, sz (alg): 91, 104, 110, 122, 188 Seitvar kalas: 14, 16, 18, 30, 50, 117, 146,
86, 87, 88, 95, 98, 99, 101, 106, 111, 112, Saz Macar: 161, 164 148
118, 120, 130, 131, 134, 137, 138, 151, szende: 110, 122, 188, 236, 258 Seitvar seferi: 46, 76
152, 153, 162, 164, 166, 183, 187, 189, sazlk: 10, 17, 75, 76, 137, 139, 145, 146, 192, Sehavkoa nehri: 286
197, 214, 219, 222, 223, 226, 227, 228, 199, 200, 203, 211, 343 sehm: 314
231, 234, 243, 244, 245, 251, 254, 256, Sazvaro kalas: 165 sekbn: 33, 34, 35, 36, 53, 205, 206, 214, 263,
259, 263, 265, 296, 298, 300, 301, 309, Seba krati: 236, 246 288, 295
311, 313, 340
Sebe ehri: 103, 275 sekbn blkbalar: 182
sary hammmlar: 258
sebeb-i mevt: 130 sekbn nefertlar: 196
Sary kapusu: 99, 175
Sebec: 96 sekbn odalar: 243
Sary meydn: 65, 112, 115, 228, 244
sebl: 216, 296, 300 sekbn tfenglisi: 263
Sary ehri: 191, 227, 230, 231, 234, 235, 242,
seblhne: 25, 67, 153, 166, 216, 231, 246, sekdirme top: 53
268, 299, 310, 311, 312, 313, 314, 322
251, 259 Sekelhid kalas: 113
Sary Tatarlar: 311
sebke altun: 259 Sekelhit: 52, 156
Saryburnu: 173
sebke tahta: 126 Sekevar kalas: 15, 17
sary- hnedn: 231
seccde: 118 sekir: 195
sary- hssu'l-hs: 228
seccde-i Resl: 241 selhor: 155
sary- kalga sultn: 243
secde-i kr: 45, 344 Selmet Geray: 212, 230, 231, 264, 277, 278,
sary- krbn: 231, 296
secdelik: 257 336
sary- menhshne: 164
Sean: 61, 62 Selnik: 255, 264
Sarayi ehri: 336
Sean bei: 72 seltn cmileri: 318
Sarayikirmn: 336
Sean dalar: 61 selc: 90
Sarhn beleri: 229
Sean kalas: 51, 60, 67, 68, 71, 72, 74 selar: 184
sar asma kular: 122
Sean yaylaklar: 72 Seleti Kral: 136, 139
Sar Ata: 233
Seova Dalar: 188 Selm: 268
Sar Saltk: 37, 107, 183, 207, 309
Seoy kalas: 53, 59 Selm Dede: 268
sar ya: 252
Sedd-i Bb'l-ebvb kalas: 98 Selm Efendi, Ktib: 46, 54
sarasma: 91, 99
sedd-i calender: 146, 201, 293 Selm Geray Sultn: 203, 233, 236, 264, 265,
sarca: 33, 34, 35, 36 285
sedd-i skender: 5, 6, 17, 18, 21, 23, 44, 50, 60,
sark: 4, 102, 234, 243, 295, 309 61, 64, 65, 80, 83, 98, 131, 142, 147, 152, Selm Hn: 19, 256, 268, 269, 288
Sarkam: 193, 212 154, 155, 157, 158, 159, 162, 171, 198, Selm Hn- Evvel: 182, 267
sarn: 107 201, 211, 249, 255, 256, 293, 297, 302, Selm Hn- Sn: 19, 78, 197, 255
Sarkirmn: 218, 220, 238, 250 307, 326, 329, 340, 343 Selm h: 267, 268
sarma aa: 121 Sedd-i slm: 1, 308, 342, 343 Selm h- Evvel: 70, 267, 269
Sarmakl bayr (Kefe): 259 sedd-i Kahkah: 63, 142, 147 Selm, ehzde: 254, 256, 268
sarn: 50, 224 sedd-i Mardin: 64 Selm destr: 95, 112
sarrc: 88, 95, 112, 182 sedd-i Nemrd: 172 Selm-i Sn: 18, 197, 321, 337
Sarva kalas: 16 sedd-i eddd: 293 Selm-nme nm tevrh: 268
Saskl Geidi: 263 Sedd-i Yecc: 22, 23, 62, 142, 147, 255, 282, Selm (Ferdn'un ou): 317
Sat Bal, Tatar: 13 283, 292, 293, 316, 329 Selme: 275
satran nak: 85 Sedd-i Yecc u Mecc: 83, 97, 329, 331 Selme lleri: 272
str: 41 selsebl: 7, 91, 101, 226

______________________________________ 362
Semartin kapudan: 48 Serendl vilyeti: 326 srk: 77, 123
Semati kalas: 8 serhad esbb: 148 srk harbeler: 333
sem-zen tasvrleri: 91 serhad gzler: 9 srk mzraklar: 122
semek: 141 Serhad gzleri: 3, 9, 10, 40, 41, 48 srma gm: 230, 308
semek-i nehr-i Bahsan: 295 serhad kavmi: 162 srma zerdz kee skfler: 95
semender: 202, 206 serhadli: 1, 2, 4, 5, 8, 10, 14, 29, 31, 34, 40, 43, siba: 168
Semendire: 34, 36, 60, 61, 73, 142, 167, 168, 52, 72, 144, 145, 176 Sibin kalas: 121, 180
170 Serr'l-ln ehri: 255, 293, 299, 306 Siccn deresi: 106
Semendire kalas: 67, 73, 137, 167, 168, 176 Serke (=erkez): 275 sicil: 22, 135, 259
Semengn: 315 Serkis (=erkez): 275, 284, 285 sicn-i Ysuf: 73
semer: 43 serpenh: 301 Sidirkin karyesi: 146
Semerkand: 273 serv: 22, 91, 114, 118, 235, 247, 282 Sihadok: 284
Semiz Mehemmed Geray Hn: 197 Setaze nehri: 278 Sihakoa nehri: 284
semm-i fr: 328 Sevkin ehri: 275 Sihara karyesi: 190
semmr: 78, 210, 308, 312, 318, 320 sevd: 240 Sihara k: 190
semmr kabanise: 78, 88, 95, 112 sevdger: 250, 253 sihirbz: 144
semmr kafs don: 190 Sevdger, kend-i: 304 sihr: 122, 144
semmr kafs krk: 54, 344 Sevde(t) binti Zemad: 241 sikke: 117, 126, 146, 185, 197, 230, 254, 273,
semmr kalpak: 202, 205, 207, 233, 265 Seveyte: 99 294, 305, 308, 313, 319
semmr krk: 53, 68, 70, 94, 112, 119, 202, Sevindi Bay: 217 silh: 11, 12, 13, 23, 39, 44, 45, 48, 63, 86,
236, 320, 321, 335, 338 Sevr burcu: 260 129, 142, 143, 224, 229, 284, 285, 286,
semmr lipe: 9, 74 sevvh- lemn: 329 319, 320, 331, 334, 335
semmr paas krk: 186, 308 seyhatnme: 1 silh bist: 123
semmr post: 210 Seyd Battl Gz: 182 silh ksesi: 43
semmr prtma kalpak: 202 Seyf gulm: 44, 45, 123 silh preleri: 282
semmr ton: 214, 233, 265 Seyhn: 297, 310 Silifke sanca: 223
Senmartin kalas: 45 seyis: 94 silihdr: 34, 37, 46, 78, 112, 184, 268
Senbetre kalas: 16 seyishne: 12, 29, 44, 51, 81, 148, 162, 187, Silisre: 163, 183, 310
Sencvn Paa, Kefe vezri: 214, 215, 218, 220, 229, 321 Silivri: 173
340 Seykel: 158, 164, 188 Silivrikapusu: 182
Sendebakab kalas: 18 Seykel kalas: 52, 83, 155 sm: 94, 114
seng-i cevhir: 103 Seykel Macar: 149 sm vn: 5, 283
seng-i ferah: 103, 325 Seykelhit kalas: 155, 156, 157, 158, 159, 161, sm kadeh: 44
seng-i ferah: 91 162, 164 sm kandller: 238
seng-i mezr: 5, 296, 297, 313, 314, 315, 317 seyln: 103, 118, 283 sm tepsi: 283
Senkob: 156 Seyln taht: 118 sm-i hlis: 114, 126
Senkotar karyesi: 60 seyln: 91 smur- ank: 94
Senky: 135, 151, 154, 155, 156 seyrngh: 233 smy ilmi: 119
Senmartin: 28, 84, 85 seyyh: 127, 185 Sinab: 181
Senmartin kalas: 40, 47, 76, 83, 85 seyyhn: 103, 293 sinago: 234, 260
Senta palankas: 140, 141 seyyhn- berr [] bihr: 230, 233 Sinan Paa: 21, 22, 27, 28, 46, 82, 83, 85, 96,
Senyal dalar: 163 seyyhn- kudem: 292 141
sepet: 120, 250, 324 seyyh- lem: 185 Sinn Paa, Arnavud: 21, 81, 156
Ser Keys: 275 Seyyid (---) elebi: 259 Sinn Paa cmii (kala-i Baya): 137
Serkeys: 275, 284, 286, 287 Seyyid'l-Arab ve'l-Acem: 273 Sinn Paa cmii (Sekoy kalas): 156
Serkeys Mamaluka: 285 sbyn u bintn: 41 Sinn Paa, ftih-i Yemen: 28, 46, 76, 88
Serkeys-i Arab- Kurey: 284 san: 120 Sinn Paa mataras: 95
Serkeys-i Kurey: 286 San Samur da: 136, 293 Sinn Paa, Serdr: 80, 82
Serkeys-i Urbn- Kurey: 284 Sanl hn (Kefe): 258 Sinn Paa ehdlii: 85
Serks Urbn: 275 Sfat: 191 Sinn Paa tabyas: 154
Serkse-i nkse (=erkez): 275 sn: 91, 219, 277, 285, 301, 323, 325, 331 Sinn Paazde: 39
Serali nehri: 286 sn derisi krk: 285, 287, 323, 331 Sinniyye hammm (kala-i Gzlev): 215
sermed: 247 sr: 27, 30, 47, 81, 95, 99, 100, 174, 182, 183, sincb: 308
sermed top: 83, 215 191, 192, 193, 195, 197, 213, 214, 215, Sincr: 83, 291
serperde-i serr-i Sleymn: 92 247, 249, 260, 270, 271, 276, 279, 285, Sincivit: 191, 195, 199, 204, 206, 209, 229,
serasker: 164, 176, 237 286, 290, 301, 313, 318, 323, 331, 332, 271
Serv: 39, 310 333, 336, 342 Sind: 110, 120, 179, 180, 273, 282, 287, 297
servl: 42 Shak kaba: 291 sindiyn (aa): 118
Serbaniska, Maskov kral: 317 Snap dalar: 221 Sine kalas: 274
Serbay Be: 238 spa: 249, 271, 336 sinek: 217, 221, 326
serbendler: 94 Sranda karyesi: 146 sn: 102, 110, 120
serdelye bal: 295 sra: 87, 103, 111 sinir: 223
serdengedi: 56 Srf: 26, 27, 57, 70, 140, 141, 145, 166, 167, Sinlaslo karyesi: 60
168, 273 Sinop: 221
seren: 75, 121
Srf kral: 140, 166, 168, 177 Sinop kalas: 180
seren direk: 121
Srf lisn: 20, 141 siph: 34, 36, 37, 69
Serendl da: 293
Srfa: 136, 166, 167,168

______________________________________ 363
siph askeri: 32, 34 Solmo kalas: 145, 224 Sudak tffh: 250
siph bzr: 153 Solongar kalas: 151 Sudak yablokas: 250
siph gulmlar: 69 Soloy Alp: 331 Sudaklar blar: 249
siph kethudyeri: 15, 17, 19, 54, 135, 139, soltat: 80, 84, 85, 209 Sdn: 120, 275, 293, 310, 314
143, 146, 156, 166, 167, 171, 175, 217, Solup kirmn: 319 Suheybolu: 70
221, 245, 254, 267 som balklar: 175 shtevt medresesi: 61
siph oca: 29 somk: 91, 102, 328, 344 suhuf sreleri: 104
siph olan: 69 somk mermer: 220 suhn: 120, 283
siph ordusu: 41 somk sandka: 313 sk- sultn: 14, 18
siph: 22, 36, 39, 56, 93, 151, 155, 217, 242 Sombor palankas: 138 suleh-y meyihn: 217, 300
siphler halfesi: 76, 77, 80, 85 Sombor ehri: 138, 139 sulhnme: 73, 114, 134, 155
siphiyn: 37, 39, 242 Sombor kalas: 53, 59 Sultn Berkuk cmii: 103
sipehslr: 39, 56 Somluk: 135 Sultn Ferec cmii: 103
sipov ekmek: 67, 71, 127, 135, 149, 154, 160, Somluvar kalas: 158 Sultn Kalavn cmii: 316
161 sommk: 103 Sultn Mehemmed cmii: 150
sipov Macar somunu: 20 somun ekmei: 135, 331 sultn oullar: 95
Sirem: 19, 34, 36, 54, 55, 56, 57, 85, 139, 142, Somunluk: 135 Sultn Svat karyesi: 190
249 Sonhokirmen: 332 Sultn Sleymn cmii: 215
Siret nehri: 188, 189, 190 Sonlok: 25, 61, 62, 70, 135, 136, 157 Sultn Sleymn Trbesi: 18
Sirge Kaza: 202, 212, 213 Sonlok kalas: 60, 61, 62, 135, 136, 142, 150, Sultniyye: 273, 344
Sirinba karyesi: 187 152 Sultniyye kalas: 344
sirkeli kebb: 109 sorguc: 95, 116 Sultniyye kapusu (kala-i Kopan): 16
Sstn: 273 sorguc- pdih: 78, 112, 115 Sultniyye kullesi: 343, 344
Sivac karyesi: 161 sorguc- h: 95, 112 Suluca liman: 220
Sivac ky: 161 Sorotakirmen: 320, 321 Suluk kullesi: 339
Sivas: 113, 245, 249, 251, 316, 334 Sosora karyesi: 189 summt- Muhammed: 81, 116, 120, 228
Siverin kalas: 174, 176, 177 Sotin kalas: 53 Sun karyesi: 79, 80
Sivilye guru: 44, 48 Sotin palankas: 59, 139 Sun ky: 113
sivrisinek: 102, 341 Sotnik: 211 Sunca dalar: 303
siyb- fhire: 337 Sovuksu: 248, 280 sunkur: 291, 320
siyh semmr: 308 sovulcan: 109 sr [u] br: 7
siyh ta: 58, 106, 107 sd: 235, 318 surh: 247, 315
siyset: 102, 121 sd aac: 214, 306, 312 surh bardak: 252
Siyset Meydn: 101, 102, 265 Sd kasabas: 239, 273 surh kzeler: 162
siysethne: 80 sykeler: 279 surh su kaba: 23, 24
Siyvu Paa: 40, 47, 133, 150 Syn Bay: 234 srn: 13, 229
sizbal: 277 Syn nehri: 297, 299, 307 Srn Ahmed elebi (Mukallid): 237
soba: 101, 110, 153, 167, 341 su arhlar: 91 srny: 301
soba guslhneleri: 26 su deirmenleri: 61, 66, 71, 88, 154, 219, 246 surre: 152
soba hammm: 67, 167 su dollblar: 91 Surut: 26
soba kazanlar: 101 su kapusu: 168 surutka (peynir): 220
sobal hammm: 64, 148 su kaynaklar: 222 szenkr: 323
Sobay kaba: 279 su kemerleri: 173, 174 Sbhn Gz Aa: 211, 234, 311
Soboka kalas: 141 su kullesi: 142, 222, 341, 343 Sbhnzde, Beli Aas: 142
Sobotka: 141 su kuyular: 197 sd: 106, 220, 326, 329
Sobron kalas: 4, 117, 313 su kuyusu: 159, 167 Sd boaz: 205
sof: 116, 231 su sarnc: 262 Sd nehri: 204, 205, 210
soffa: 91, 233 su sarnlar: 73, 249 Sd suyu: 204, 205, 208, 209, 310, 343
soffacklar: 7 su sr arabalar: 71 sln: 220
sof: 196, 203, 243 su srlar: 101 Shrb gulm: 44, 45
sofler: 196 su varullar: 121 skkn- Rm: 272
sofra: 277 su yollar: 174 skker: 119
sofracba: 184 su yolu: 50, 168 skker emlec: 122
sofra-i Hall: 46 Sub nehri: 281 skker macin: 96, 110
Sofya ehri: 176 Sleymn Aa, Kazanczde: 32, 40, 41
suba: 27, 28, 47, 73, 134, 139, 154, 170, 243,
sofyne usli: 125 Sleymn Aa, Tatar: 264
248, 254, 260, 269
soan: 100, 234, 288 Sleymn areti: 299
Sucever kalas: 132 Sleymn Be: 273
Soanl karyesi: 214 Suda kalas: 248 Sleymn Be, Ftma Sultnzde: 175
Sokrt: 101, 108, 293, 329 Suda liman: 220 Sleymn cmii (Vukin): 58
Solabi Yano rsr: 25 Sudak: 248, 250, 255 Sleymn Efendi, Mezk: 40
Solahkirmen: 335 Sudak b: 120, 248, 249, 250 Sleymn Gz: 258
Solakba, Koca: 69 Sudak dalar: 259 Sleymn hammm (kala-i Kopan): 16
Solt: 146, 174, 194, 235 Sudak elmas: 250 Sleymn Hn: 2, 3, 4, 5, 6, 7, 10, 11, 15, 18,
Solt- Krm: 234, 322 Sudak kalas: 247, 248, 249, 250 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 28, 41, 43, 46,
solkol aas: 17, 151 Sudak kirmn: 248 49, 50, 52, 55, 56, 57, 58, 60, 62, 69, 70,
solkol kulu: 338 75, 76, 78, 81, 86, 87, 89, 90, 92, 96, 97,
Sudak kral: 250
98, 102, 104, 107, 113, 114, 117, 123,

______________________________________ 364
 129, 130, 135, 136, 137, 138, 139, 140, d: 104 nmerd salas: 267
141, 142, 143, 144, 145, 146, 157, 160, d Geray Hn: 253 apka: 2, 37, 38, 43, 77, 78, 84, 87, 95, 113,
166, 171, 174, 180, 182, 186, 190, 256, dkirmn: 288, 289, 290 114, 115, 116, 118, 123, 124, 148, 179,
273, 313 fi, mm: 196 188, 207, 223
Sleymn Hn cmi: 56, 176 fi mezheb: 228, 246, 295, 298, 306 arb: 34, 44, 69, 93, 104, 108, 109, 110, 114,
Sleymn Hn cmii (Hatvan): 61 fi mft: 254 129, 182, 184, 197, 235, 284, 303, 315
Sleymn Hn cmii (kala-i Ba): 139 fiiyy'l-mezheb: 195, 285, 288, 294, 297, arampav: 16, 25, 26, 80, 87, 98, 130, 133
Sleymn Hn cmii (on[g]rad): 136 311 arbatak: 83, 159, 162
Sleymn Hn cmii (Gle): 147, 148 ag: 24, 115, 118, 119, 157 ark Karataya: 341
Sleymn Hn cmii (Kopan): 15 ab: 276 ark Varou: 341
Sleymn Hn cmii (Kopuvar): 17 aak ibn Elheme: 274 arvar kalas: 3, 10, 11
Sleymn Hn cmii (Nedaj): 19 aake: 205, 270, 272, 274, 275, 277, 278, arviz gl: 47
Sleymn Hn cmii (Sonbur): 138 287, 292
arviz nehri: 20, 23, 313
Sleymn Hn cmii (amatorna): 20 aake erkezi: 270, 272, 276, 277, 278
Sleymn Hn cmii (Ustolni-Belgrad): 24 aake dalar: 271, 272 atrlar: 78, 95, 112, 182
Sleymn Hn cmii (Vitovak): 140 aake hki: 278 atkr kalas: 278
Sleymn Hn knnu: 19, 21, 23, 32, 57, aake olu: 272 atkr nehri: 278
114, 142, 171, 183 aake pikvi: 272 atran: 268
Sleymn Hn ota: 95 h: 237, 298, 302 atrar: 184
Sleymn Hn, ehzde: 254, 256, 260 h sml: 70, 268 att nehri: 172
Sleymn, Hz.: 103, 173 h Polat Aa sary: 231 attu'l-arab: 172, 173, 310
Sleymn Kral: 173 h darbzen: 30, 38, 146 avat: 273, 306
Sleymn milleri: 77 h kalas: 344 ayak: 71
Sleymn, mhr-i: 129 h top: 2, 4, 26, 34, 37, 38, 47, 50, 61, 138, ayka: 202, 268, 278, 307, 321, 333
Sleymn Neb olu Racm kral: 173 139, 147, 150, 154, 155, 166, 168, 194, ayka top: 147, 152
Sleymn Opol Kostantin (Kanuni): 146 198, 205, 206, 219, 262, 263, 266, 269, zrevn: 7, 77, 88, 91, 101, 110, 114, 120,
Sleymn ota: 89 278, 288, 289, 319, 321, 332, 343, 344 219, 225, 226, 232, 243
Sleymn Paa: 25, 48, 137, 199, 200, 343, hkirmen: 334 ebe: 152
344, 345 hn: 28, 91, 169, 223, 224, 225, 248, 291 ebe kalas: 165, 166
Sleymn Paa, Bakra(?): 343 hn Geray Hn: 199, 200, 213 ebe Kiri nehri: 152
Sleymn Paa, Bodur: 337, 338 hn, kulle-i: 341 ebevar kalas: 152, 157, 164
Sleymn Paa, Gz ve ehd: 27 hn kuu tasvri: 184 ebinkarahisr: 83, 223
Sleymn Res: 56 hn Paa kullesi: 340 ecer: 7, 99
Sleymn, Sultn: 17, 49, 60, 62, 78, 88, 123, hn Paa, Sadrazamn mrhor aas: 38 ecere: 99
135, 146, 173, 175, 215, 313 hn telleri: 94 ecer-i Tb: 282
Sleymn h: 90, 107, 141, 144, 238, 239, hn topu: 64 ecer-i Vakvk: 149
267 hnkirmn: 199, 201, 213 ecer-perest: 282
Sleymn h, ehzde: 260 hkulu: 261 eddd: 144, 181
Sleymn: 90 hnin: 99, 107, 139, 147, 343 eddd: 2, 5, 6, 11, 15, 16, 20, 23, 28, 31, 41,
Sleymniyye: 103 hpolad Aa: 238 43, 50, 55, 56, 58, 61, 63, 64, 66, 71, 72,
sls: 200, 257 ar: 42, 46, 258, 260 73, 76, 77, 80, 81, 83, 85, 86, 88, 90, 97,
sl bzr: 154 ak: 298 98, 99, 118, 129, 130, 131, 132, 133, 137,
smkl bcek: 93 akyk- numn: 226 139, 141, 142, 143, 147, 152, 157, 158,
snbl: 94 ak (kpek): 334, 335 160, 161, 163, 166, 167, 168, 171, 176,
snbl-i reyhnistn: 234 akinairvar: 21 177, 196, 210, 211, 215, 218, 219, 221,
Snbthel kalas: 4 kka: 144 224, 228, 246, 248, 255, 256, 261, 293,
snds: 105, 108 akula: 174 301, 303, 307, 309, 319, 335, 339, 343,
snger: 108 l: 271 344
snnet namzlar: 240 alvar: 94 edddiyyet tabati: 106
snnet (olmak): 240, 241 am: 93, 113, 120, 133, 180, 215, 234, 242, edde: 29
Snni: 314 249, 298, 301, 302, 317, 342 eftli: 27, 235
snn mezheb: 298, 301 amh: 172, 288, 294, 299 ehbz: 145, 236
sn: 319 amh kalas: 299, 306 ehd Baba: 260
snk: 312 amk: 255, 273, 302, 308, 321, 337 ehdn: 269
sprge: 252 amk hnlar: 305
ehinh: 238, 296, 297, 299, 320, 321
Sren blar: 233, 234 amk kalas: 337
Sren karyesi: 223 amdn: 100, 238 ehir kethuds: 20, 23, 56, 57, 60, 166, 171
srhb: 220, 269 amgal h: 295 ehir monlas: 228
srme: 98, 277, 288 amhal: 294, 298, 301, 302, 303, 305 ehir olanlar: 245
ssen: 71 amhal Mahmd h: 298, 299, 305 ehir subas: 254, 260
stn: 104 m- Dr's-selm: 251 ehremni: 15, 17, 62, 151, 254
Sveyde varou: 99 m- Gzn: 315 ehriyne sary: 305
Sveys Kulzumu: 299 m- Kazan Hn: 239 ehriyr: 132
m- erf: 281, 331 ehzde: 159, 200, 236, 237, 250, 254, 256,
m- Tarabls: 337 260, 265, 268, 275, 284, 319, 320, 321
m- Trbls: 113, 127, 179 ehzde Sleymn Hn cmii (Kefe): 260
-- m, eyh: 249
eker: 164, 329
b: 36, 247 mler: 302
amkal Mutemed'd-dn: 303 eki kalas: 306
abn Baba, ziyret-i: 138
amos kalas: 162 ekl-i bdem: 159, 166, 218, 224
b- Sleymn: 328
brn: 255, 305, 306, 321 amos nehri: 161, 162, 163 ekl-i muhammes: 140, 148, 152, 156, 163,
bristn: 313 amran vilyeti: 309 167, 168, 177, 266

______________________________________ 365
ekl-i mukavvis: 154, 248, 255 indire: 97, 130, 131, 137, 139, 142, 143, 147, tc- pr-ha: 313
ekl-i murabba: 134, 135, 136, 137, 140, 144, 148, 152, 153, 154, 160, 161, 167, 168, Tcir Hac Neb cmii (Kefe): 257
147, 150, 153, 157, 158, 160, 166, 170, 170, 171, 177, 178, 183, 186, 188 Taar Hn: 314
171, 175, 199, 201, 251, 267, 288, 320, inike karyesi: 214 Thir Be tekyesi: 252
332, 339, 343 inova kalas: 129 Thir (peygamberimizin ocuu): 241
ekl-i mdevver: 157, 259, 262 ir ilmi: 230
Tahmres Hn: 313, 314
ekl-i mseddes: 157, 168, 266, 309, 333 rz: 319
irden: 277 tahta: 50, 80, 104, 111, 116, 118, 121, 129,
ekl-i mselles: 161, 197, 221, 244, 250, 307, 136, 137, 139, 144, 148, 154, 160, 166,
309 r-i hurm: 93, 110
rn bei: 206, 229, 230, 263, 281, 285 168, 170, 171, 175, 186, 187, 189, 196,
ekl-i msemmen: 232 210, 226, 232, 247, 263, 266, 267, 269,
rn Bei hammm: 246
emahne bzr (Kefe): 258 rn Bei hn: 246, 247 286, 287, 288, 291, 292, 295, 307, 311,
embet-i Kazan: 239 rnli: 195, 199, 204, 209, 213, 228, 264, 271, 320, 321, 333, 339, 343
embetler: 239 281 tahta kaldrm: 143
emdn: 5, 19, 68, 104, 110 irvn: 255, 273, 288, 294, 299, 302, 305, 306, tahta kzak: 121
emetorna kalas: 19, 20 308, 310, 321, 337 tahta kiri kaldrm: 148
emgal: 301 irvn kalas: 172, 337 tahta indire: 137, 143, 153, 167, 168, 171,
emhal: 301 irvn, Monla: 305 183, 188
emhal h: 297, 305, 308 i: 87 tahtabiti: 324
em-i asel: 188 e: 101, 159 Tahtal boaz: 173
em-i kfr: 92 ivakirmen: 332
em-i rh: 175, 188 Tahtal Girdb: 170, 173
olomkay salas: 267 tahtgh: 21, 228, 238, 254, 255, 295, 296, 301,
emkal: 301 olomkirmen: 335
emmme: 112 309, 314, 315, 319
omlu kalas: 157, 158
emsullh- Gamrv: 103 Takaku: 284, 286
uar: 67, 236, 303
emr: 33, 78, 95 uran: 133, 134 Tak Hn: 298, 299, 305
emrbzlar: 95 urba: 195 Takiyyddn Hn: 303
emn- Saf: 96, 97, 99, 181 c: 305 Taklal ky: 174
enbet-i Kazan: 315 kfe: 91, 95, 111 Takhn: 299
erbet: 101, 109, 115 takye: 108, 124, 276
eref Hn: 295 takyeci: 232
eremet Ban: 203, 204, 209, 210, 224, 225,
tala-i asker: 22, 30, 32, 34, 69, 142, 146, 198,
265, 281, 297, 319 -T- 205, 206, 301
eremet Ban: 206
Tif: 274 tli-i imret: 234
eremet taburu: 285
eremetkirmen: 335 taayynt: 183, 186 talika araba: 135, 136, 187
er ilmi: 237 Tabahne hammm: 232 talkan: 195, 196, 199, 214, 234, 235, 263, 271,
erf kaz: 23, 57, 60, 63, 137, 143, 145, 151, Tabahne varou: 99 277, 288, 315, 323, 325, 326
167, 175, 221, 243, 251, 266, 338 tabak: 119, 122, 324 Tlt, Melik: 207
erm Sultn, eyh: 306 tabak dkknlar: 222 Talyan: 273
eriyye ilmi: 230, 236 tabanca: 138 Talyan lisn: 109
etr: 91 tabba dkknlar: 223 Taman: 255, 262, 266, 267, 269, 274, 285,
etper: 149 Taberistn: 273 309, 321, 322
eyh Efendi Sultn: 260 Tbesern: 301, 304 tamga: 248, 309, 314, 322
eyheli: 246, 262 tamr: 48, 160, 174, 249, 339
tabl: 34, 38, 86, 93, 104, 182, 209, 229, 239,
eyh'l-beled: 151 tamr termm: 62, 65, 71, 72, 160
255, 301
eyhlislm: 17, 19, 23, 57, 63, 135, 140, 142, Tamu deresi: 106
143, 146, 151, 166, 167, 168, 171, 198, tabl [u] nefr: 206
tablal: 91, 285 Tamuras Hn: 239
221, 228, 245, 254, 259, 298 Tanabay karyesi: 262
eyh'l-urbn: 273, 274 tablbz: 184, 255
tanbr (mzik leti): 236
dak: 234 tablhne: 135, 149, 151
tanbra telleri: 109, 110
dak Noay: 191, 195, 205, 245, 317 tabl- Cemd: 118 Tanca: 120, 275
dak Tatar: 203, 311 tabl- erganon: 29 Tancavar kalas: 129
kf kalas: 223 tabl- kudm: 199 tancere: 110, 283
klovi kalas: 117, 313 tabl- Skender: 208 tantclar: 280
ktoy karyesi: 75 Tabo kalas: 16 Tankatay bin Kutlu: 252
lga: 276, 289 tans oynayup: 29
tabur: 22, 43, 62, 69, 70, 76, 77, 81, 82, 189,
prtma kalpak: 101, 202, 213, 247, 301, 337 tarabans: 183, 184
202, 203, 205, 206, 207, 208, 209, 210,
b: 78, 93, 95, 96, 108, 124, 183, 188, 247 Tarabefzn: 113, 226, 235, 268
212, 213, 321, 331, 339, 340, 344
b zerbf: 71 tarak: 116
ibenik kalas: 39, 83 tabya: 17, 20, 22, 23, 31, 48, 50, 57, 61, 63, 64,
65, 80, 81, 83, 84, 86, 88, 97, 98, 99, 128, Taray karyesi: 60
ibiz nehri: 279 Tarhu: 172, 298, 299, 300, 301, 303, 304
ievar deresi: 291 129, 131, 132, 133, 135, 136, 147, 152,
153, 154, 157, 159, 201, 205, 338, 344 trh (drme): 70, 82, 151, 167, 199, 200,
ievar kalas: 146, 150 201, 210, 216, 217, 219, 222, 224, 225,
ikrclar: 33 Tabyasa kalas: 16, 28, 41, 43
tc: 49, 50, 86, 94, 111, 117, 118, 131, 265, 226, 227, 231, 232, 233, 243, 245, 249,
ikyetiler: 228 252, 253, 254, 257, 258, 260, 261, 262,
ikence: 194 267, 284, 302, 312, 313, 323
265, 266, 267, 296, 297, 313, 339
iklo kalas: 50 tc- Gorona: 50, 113, 117, 131, 313
trh ilmi: 233
ilye kalas: 10 tc- Heng h: 313, 317 tarkan defteri: 234
ilye palankas: 2 tc- skender: 49, 50, 113, 117, 118, 130, 131, Tarkan Kle (cerrh): 233
imek kalas: 16, 28, 41 313 tarkan(?) nm kleler: 218
tc- korona: 117 tarla: 30

______________________________________ 366
Tarna nehri: 62, 70 Tatar ulems: 195 tekye fukarlar: 48
tasma kay: 108 Tatar yaycs: 246 tekyecik: 136
Tasma nehri: 202, 210, 211 Tatar yaylar: 214 tekyegh: 25, 68, 216, 231, 246, 251, 258
tasvr: 77, 105, 125, 126, 248, 261, 317, 339 Tatarca: 223, 258 tekye-i l-i Ab: 67
tasvrt: 100, 105 Tatarca lisn: 190, 208, 213, 310 tekye-i Bektaiyn: 68
tasvrli kitb: 103 Tatarhniyye (kitap): 295, 310
tekye-i dervn: 16, 50, 54, 55, 61, 136, 138,
ta: 106, 132 Tataristn: 194, 217, 244, 250, 261, 270
140, 144, 148, 262, 303
ta bin: 154 Tatara: 267
ta direk: 103 Tatarvr kazanlar: 3 tekye-i Halvet: 243
ta grz: 339 Tateli: 218 tekye-i hnkh: 239
Ta kalas: 55 Tateli dalar: 218 tel: 2, 91, 95, 110
ta kapu: 153, 154 Tateli Rmu (kala-i Azak): 340 tel kafes: 99
ta nerdbn: 107, 112 Tat- Murtat kavmi: 250 telatin: 43, 44, 108, 117, 312, 313, 320
tadan oyulmu bir tasvr: 223 Tatl Hammm: 258 teleme peyniri: 220
tadan sret: 256 tn: 102, 189, 204, 209, 217, 234, 280, 311, telhs: 52
tara kala: 17 324 Tell-i Tav: 292
Tat: 250, 267 tav gulm: 104, 105 Tem Soka: 125
Tat aas: 231, 233, 235 Tavban: 292
temgh: 91, 148, 170, 186, 288
Tat eli: 218, 234, 235, 238, 244, 250, 255 tavl top: 64
Tat kalas: 218 Tavl ehri: 274 tembeln- Horsn: 124
Tata: 28, 46, 47, 76, 81 tavla: 23 Temea nm mezrlk: 281
Tata gl: 76 Tavse kh: 296 Temmz bzr: 188
Tata kalas: 25, 27, 40, 46, 75, 76 Tavsultn: 295 Temrik: 255
Tata kapudan: 76, 77 tavan: 156, 312 Temrik Bay: 268
Tata Sahrs: 75, 77 Tavanbeli: 180 Temrik gzeli: 268
Tatar: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 13, 14, 30, 35, 40, 41, tavuk: 119, 122, 127, 256, 281, 284, 286, 342 Temrik kalas: 255, 268, 269
43, 68, 81, 87, 97, 102, 107, 114, 115, tavuk brei: 67 Temrik liman: 268
120, 124, 139, 142, 144, 151, 160, 161, tavuk maslkas: 109 Temrikkirmn: 267
178, 180, 182, 183, 187, 188, 189, 190, tavuk yumurtas: 108
Ten: 332, 340, 343
191, 192, 193, 194, 195, 196, 197, 198, tvs: 68, 102, 122
199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, Tavustn: 205, 262, 288, 290, 292, 294, 295, Ten nehri: 197, 199, 288, 308, 321, 323, 332,
207, 208, 209, 210, 211, 212, 213, 214, 296, 297, 299, 302, 307 333, 334, 335, 336, 337, 339, 340, 341,
215, 217, 218, 220, 221, 223, 225, 227, tay eti: 228 342, 343, 344
228, 229, 230, 234, 235, 237, 238, 239, Tay, kabil-i: 287 Ten suyu: 310, 332, 338, 339, 340, 341, 343
244, 245, 246, 247, 248, 250, 251, 256, taya: 225 tenbhnme-i hmyn: 113
261, 262, 263, 264, 265, 266, 268, 269, taynt: 74, 119, 189 tencere: 110
270, 271, 272, 273, 274, 275, 276, 278, taylak at etleri: 263 tencereler ve .i.kebb ileri: 130
281, 285, 288, 289, 290, 294, 296, 298, Tayman Mirza hammm: 246 teneke: 84, 87, 89, 90, 120
301, 308, 309, 310, 311, 312, 315, 316, Taymaz Hn: 310 ten-getir adrc: 230
317, 319, 321, 322, 323, 325, 329, 332, Tays h: 191, 204, 289, 290, 291, 308, 314, tennr: 277
333, 335, 336, 338, 339, 340, 342, 344 322, 323, 324, 325, 329, 330, 331, 332 tepsi: 120
Tatar askeri: 1, 2, 7, 9, 28, 29, 30, 32, 34, 40, Tayyib (peygamberimizin ocuu): 241
terz: 174
41, 69, 74, 81, 93, 94, 97, 114, 125, 130, taz: 122
tercmn: 78, 79, 93, 112, 164, 293, 308, 311,
158, 179, 180, 186, 189, 192, 193, 199, tz: 313, 334
200, 201, 202, 204, 205, 206, 207, 208, tazr: 53 321, 322
209, 210, 212, 213, 229, 266, 269, 270, Teb(?) Tatar: 311 tere: 234
297, 307, 343, 344 teber: 95, 335 Terek: 294, 295, 297, 318
Tatar atllar: 196, 207 tebeir: 279 Terek bahri: 299
Tatar bozas: 197, 200, 234, 262 Tebrz: 39, 239, 249, 315 Terek kalas: 292, 294, 297, 299, 303, 305,
Tatar brkleri: 315 tebsi: 110 306, 307, 308, 309, 320, 322, 332
Tatar dn: 281 Tebk gazs: 242 Terek kapudan: 309
Tatar evi: 199, 219, 266 tecvd ilmi: 233, 236, 246 Terek nehri: 290, 295, 297, 299, 307, 308
Tatar (Ferdn'un olu): 317 teferrcgh: 92, 233, 274 Terekemn kavmi: 306
Tatar gulm: 317 tefsr: 292 Terekeme: 287, 306, 314
Tatar Hn: 68, 81, 97, 152, 180, 182, 183, 184, Tear: 274 tereya: 220, 259, 267
186, 189, 191, 199, 200, 202, 229, 239, teheccd namz: 237
Terhal nehri: 167, 168
242, 254, 262, 269, 270, 289, 291, 297, teklf-i rfiyye: 71, 140, 144, 180
299, 314 teklf-i kka: 180, 187 terk: 108, 117
Tatar Hnzde: 1, 29, 34, 40, 51, 53, 71, 73, Teke Hamd klh: 102 terkb (mzikte): 236
131 teke kei: 102 Terkoz kalas: 173
Tatar imm: 288 Teke klh: 120 termm: 48
Tatar kalas: 159, 160 tekerlek peynirleri: 220 terpu takye: 27
Tatar kalpaklar: 183, 223, 247, 271, 337, 340 tekerleme: 235, 271 tershne iskelesi: 99
Tatar kams: 267 Teki nehri: 145 tershne: 249
Tatar lisn: 192, 193, 219, 228, 245, 271, 275, tekir bal: 259 Tershne zindn: 123
292 tekne: 279, 285 tershne-i mire: 183, 337
Tatar lugt: 245 tekrur kral: 242
tesvr: 261
Tatar oballar: 259 Tek ehri: 188
Tatar ordusu: 31, 41 tekye: 19, 25, 26, 27, 54, 56, 57, 58, 67, 68, tesbh: 289, 335
Tatar salas: 263 137, 140, 142, 144, 145, 153, 166, 169, Tessal- Kebr karyesi: 76
Tatar sofleri: 196, 262 170, 176, 178, 216, 218, 245, 246, 249, Tessal-i sar karyesi: 77
Tatar tevrhleri: 194, 221 252, 253, 258, 259, 267, 296, 315 teeni: 240, 241

______________________________________ 367
terh kitblar: 103 Tokay iskelesi: 158 Torba kalas: 16
tevrh: 125, 146, 173, 179, 180, 181, 239, Tokay kalas: 158, 159 torompete: 12, 13, 14, 29, 31, 34, 38, 69, 86,
269, 272, 305 Tokaykirmen kalas: 333 89, 118, 207, 209
Tevrt: 103, 104, 223 tokmak kay: 229, 230, 267, 268, 270 Torvakutaran dalar: 174
teys-i kh: 91 tokmak tfengler: 95 tostaan: 235, 341
tezek: 214 tokuz boaz: 332 Tot: 128, 131, 132, 151, 155, 174, 190, 207,
tezkireci: 151, 184 tokuz yaprak: 149 237, 273
tbb ilmi: 106 tolma rhtm: 98 Tot lisn: 185
thtb: 328 toloz kemer: 118 Tot reylar: 132
tlma (tercman): 245 Toluy Hn: 297, 314 Totis ibn Natis: 272
tlsmt: 180, 242, 283 Tomanis: 255, 293, 294, 297 Totlkstn: 124
Tm nehri: 166 Tomastin palankas: 16 Tovarnik kalas: 53, 58
Tmvar: 39, 62, 75, 93, 113, 135, 143, 144, Tomor Pal: 56 toy: 220
145, 146, 148, 150, 151, 152, 159, 161, Tomris Hn: 299 Toygun Paa: 17
163, 165, 166, 167, 169, 170, 171, 224 tomruk: 344 toykun: 291, 320
transa gemiler: 84 ton: 212 Toylu ky: 247
tr: 110 top: 2, 3, 4, 5, 8, 9, 11, 13, 14, 15, 21, 22, 23, toz: 29
Trnovi: 176 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 37, Trebay(?) Sultn: 310
trpan: 178 38, 39, 40, 41, 42, 43, 46, 47, 48, 49, 50, Trbls: 113, 275, 307
trtl kurdu: 294 51, 52, 53, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 68, 69, Trabzan: 235, 272, 274, 337
Tiflis: 255, 293, 297 72, 73, 74, 75, 76, 77, 79, 80, 81, 82, 83, transa gemiler: 97, 170, 171, 172
Tiflis kalas: 294, 299 84, 85, 86, 88, 90, 92, 96, 97, 98, 99, 107, Tb aac: 282
t: 2, 38, 49, 129, 135, 142, 150, 163, 179, 113, 115, 121, 128, 129, 131, 133, 135, tu: 101, 102, 129, 150, 169, 281, 283, 326,
187, 207 138, 139, 142, 143, 146, 147, 149, 150, 328, 329
t- Dahhk: 21 152, 154, 155, 157, 158, 159, 160, 161,
tu kumkuma: 217
162, 166, 167, 168, 169, 170, 176, 194,
t-i ebdr: 33 Tfn- Nh: 88, 243, 294, 296, 315, 316, 317
197, 198, 200, 201, 202, 203, 204, 205,
Th, vd-i: 205, 210 206, 207, 209, 210, 211, 213, 216, 219, tu: 9, 51, 62, 68, 94, 95, 133, 151, 155, 166,
Tilimsn: 120, 275, 293 221, 222, 224, 229, 248, 261, 262, 263, 182, 186, 199, 213, 229, 239, 254, 255,
tilki: 11, 91, 122, 210, 285, 295, 312, 320, 323 266, 269, 278, 288, 289, 298, 307, 308, 338
tilma (tercmn): 195, 204 318, 319, 320, 321, 328, 331, 332, 333, tu shibi kala aalar: 146
tilsiman: 7 338, 339, 341, 343, 344 tu shibi nefer aalar: 143
tmr: 60, 73, 85, 162, 201, 254, 266, 298, 338 top letleri: 64 tur-y garr-y hn: 228
tmr defterdr: 62, 151 top glleleri: 29, 38, 39, 42, 70, 82, 84, 121, Tuhfe, Trh-i: 194
tmrhne: 107, 108, 110, 130 122, 152, 344 tula: 97, 98, 129, 132, 133, 139, 142, 143, 144,
timsl: 105 top mazgal: 219, 259 147, 152, 157, 211, 237, 307, 335
Timur bin Boa Bay: 252 top menzili: 8, 15, 26, 60, 61, 72, 92, 152, 205, tulum: 109, 285, 288
Timur Hn: 186, 191, 200, 287, 296, 299, 309, 206, 209, 210 tuma-i emr: 33, 56, 58, 62, 69, 76, 81, 137,
310, 314, 315, 316, 317, 336 top palamarlar: 36 213
Timur Leng: 251, 268, 269, 295, 310, 314, 343 Topal Hoca: 233 tuman: 95, 205
Timur h: 291 Topal Palatinu, Orta Macar ban: 71, 73, 132, Tuna: 6, 7, 49, 50, 53, 55, 56, 57, 58, 59, 60,
tn macnu: 162 135 61, 73, 74, 75, 77, 78, 79, 80, 81, 83, 84,
tn-i amber-i n: 109 topu: 15, 17, 24, 29, 37, 38, 53, 56, 63, 72, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 92, 96, 97, 98, 99,
73, 133, 149, 151, 152, 198, 254, 278, 112, 128, 129, 130, 131, 132, 134, 136,
Tire: 75, 298
338, 339, 343 137, 138, 139, 140, 142, 143, 145, 146,
tirfil (ot): 234 166, 167, 168, 169, 170, 171, 172, 173,
tr-i Tatar: 41 Topu Baba Sultn: 260
topuba: 23, 38, 63, 139, 142, 143, 146, 151, 174, 175, 176, 177, 178, 179, 182, 188,
trke: 95, 101, 123, 129, 205, 230, 271 192, 293, 310, 313
152, 196, 201, 344
tirkiz bal: 220, 259 Tuna azma buhayresi: 59
top- kala-kb: 248
Tirkovi: 179, 182, 185, 186 Tuna balklar: 17, 175
top- kp: 38, 52, 58, 65, 90, 146
tire deri: 100 Tuna Belgrad: 50, 164
top- Muhammed: 12
Tise nehri: 3, 55, 61, 62, 66, 70, 135, 136, 140, Tuna Demirkapusu: 172
141, 142, 143, 144, 145, 150, 152, 155, top- h: 123
top- tavl menzili: 61 Tuna kapudan: 50, 79, 171
158, 159, 163, 164, 293, 310 Tuna nehri: 7, 17, 20, 24, 49, 50, 55, 56, 57,
te-i Ferhd: 338 Topkapusu: 174, 175
58, 135, 189
Titel kalas: 53, 55, 140, 141, 143 topken srlar: 11
Tuna palankas: 59
Tivosile(?) nm vezr: 309 toprak desti: 252
Tuna Varat kalas: 169
tobra: 178 Toprak hisr: 340
Tunagedi knal atlar: 94
toan: 201 toprak kala: 340, 341
Tunca: 310
Toan Geidi: 200 toprak kerpii: 214
Tunus: 113, 275, 307
Toan Hn kalas: 200 Toprak tabya (Ustolni-Belgrad): 23
Tr (Ferdn'un ou): 315, 317
Toar Hn: 238 Toprakl kalas: 259
Tr h: 315
Tohtabay Hn: 310 Toprakl ehri: 259
tura: 220, 277
Tohtam Geray Hn: 200, 214, 219 Toprakl varo: 258, 259
Trn: 1, 239, 250, 268, 272, 273, 299, 305,
Tohtam Hn: 186, 191, 251, 296, 299, 309, Topraklk varo: 258, 260
315
310, 314, 315 Topurdukkirmen: 335
Turda ehri: 163
Tohtar Kad Al: 288 topuz: 78, 94, 112, 115, 186, 283
Tureyf nm kheyln: 115
tohum: 269, 270 Toray karyesi: 60
turfa: 223
Tokad: 245 torba: 269

______________________________________ 368
Tr- Zt: 127 Ungurus: 1, 54, 75, 76, 80, 90, 93, 114, 125,
Turla nehri: 136, 190, 191, 192, 242, 293, 310 126, 128, 160, 180, 308
turna calar: 238 Ungurus altunu: 44, 109, 114, 126, 158
turna gz: 231 -U- Ungurus sr: 117
turna telleri: 94 ubdiyyetnme: 189 Ungurus Kzlelmas: 21
turnacba: 34 d: 19, 118, 238 Ungurus kral: 4, 11, 15, 25, 27, 55, 58, 75, 96,
turular: 267 d u amber: 89 116, 117, 126, 138
turunc: 235, 281 d- Mverd: 112, 115 Unkapan Meydn: 101
turvin: 313 d- mel: 232 Uranyar karyesi: 162
Ts, Hekm: 310 Udvarhel kalas: 164 Urbn: 120, 274, 275
tut: 235 urn kapu: 136, 144, 339 Urbn- Kurey: 284
tt: 91, 99 Urn kapu (kala-i Kefe): 256 Ur karyesi: 177
tuyr: 91 Uvar: 40, 47, 52, 113 Urfa: 121, 181, 238
tuz: 12, 19, 34, 36, 140, 163, 182, 183, 198, ukb kular: 225, 325, 326, 327, 328 urgan: 65, 121
201, 207, 209, 214, 259, 277, 323, 324 Ulah: 164, 184, 185, 186 Urm: 219, 247, 267, 337
tuz bzergnlar: 140, 144 ulak: 151, 153, 175, 178, 186, 211 Urm kenseleri: 234
tuz buhayresi: 198 Ulama Paa: 140, 143, 145 Urm lisn: 250
tuz emni: 214 Ulama Paa tabyas (Ustolni-Belgrad): 23 Urumbet Noay: 191, 195, 205, 317
tuz gemileri: 136, 140 ulem: 56, 67, 250, 303, 304, 317, 320 Urus: 199, 310
tuz madeni: 140, 324 ulem-y Acem: 239 Urus criyeleri: 342
tuz mahzenleri: 140 ulem-y Arab: 239 Urus kay: 343, 344
Tuzda ehri: 140 ulem-y Dastn: 298, 305 Urus aykalar: 268, 278, 307, 333
Tuzda varou: 163 ulem-y etibb: 233 uskumru: 259
tuzla: 201, 217 ulem-y hfz- Kurn: 216 Ustolni: 20, 21, 22, 25, 26, 27, 43, 48, 61, 78,
Tuzla burnu: 269 ulem-y Hedek: 318 79, 81, 84, 134, 159
Tuzla kalas: 269 ulem-y hukem: 292 Ustolni-Belgrad: 14, 15, 20, 21, 22, 23, 24, 25,
Tuzla karyesi: 214, 217 ulem-y muhaddisn: 246 26, 27, 28, 39, 40, 41, 43, 45, 46, 47, 48,
tuzlu balk: 268 ulem-y muhaddisn: 216 49, 50, 73, 75, 76, 77, 78, 83, 85, 86, 94,
ulem-y mfessirn: 292 104, 114, 117, 131, 134, 164
tbba: 302
ulem-y Noay: 271 ustolnik: 118, 184
Tbbet vilyeti: 326
ulem-y eyhlislm: 217 ustonik: 184
Tbelli: 206
ulem-y tabb-i hzkn: 217, 300 ustura: 108, 300, 324, 325
tccr: 20, 54, 55, 56, 58, 61, 67, 100, 136,
138, 140, 144, 148, 153, 154, 168, 172, ulem-y Tatar: 223, 228, 242, 243, 246, 322, usturac dkknlar: 4
176, 188, 189, 196, 216, 243, 253, 260, 331 usturlb ilmi: 97, 106, 155, 174, 183, 234, 260,
282, 295, 298, 300, 303, 307, 320 Ulesi: 154, 155 293, 300, 312
tfeng: 11, 12, 14, 26, 29, 33, 34, 35, 36, 37, Ulesi da: 152 usl (mzikte): 236
38, 39, 44, 45, 47, 50, 60, 68, 69, 75, 77, Ulesi kapusu: 153 uar: 165, 184
78, 79, 80, 84, 87, 92, 95, 100, 101, 108, Ulesi, kh-: 152 utuka bal: 175
111, 112, 119, 120, 122, 129, 131, 142, Ulesi varou: 153, 154 uyan: 95
149, 160, 171, 182, 187, 196, 198, 199, Ulu Be: 299 Uyfaloba karyesi: 75
205, 206, 207, 209, 210, 212, 213, 222, uyn- criye: 231
Ulu Be sary: 298
224, 229, 255, 276, 278, 279, 284, 286, Uyvar: 4, 40, 41, 48, 49, 51, 52, 73, 74, 75, 80,
290, 309, 314, 319, 320, 332, 333 Ulu cmi: 252, 253
Ulu liman: 220 81, 83, 105, 107, 113, 117, 128, 129, 130,
tfeng-endz: 1, 3, 198, 199, 206, 207, 229, 131, 132, 133, 134, 150, 151, 190, 191,
250, 272, 276, 285, 289, 295, 301, 319, Uluban Kalmk- Tays h: 330
265
336, 344 Ulube Hn: 301, 304
Uyvar gazs: 49, 59, 73, 177, 237, 265
tffh: 250 Ulube (ehr-i Enderey'in hn): 302
Uyvar kalas: 40, 41, 51, 52, 71, 79, 110, 113,
Tp geidi: 263 Ulucmi imm Arab mm: 264 117, 123, 128, 130, 131, 132, 133, 134,
Tp karyesi: 263 Ulucmi (kala-i Gzlev): 216 313
Tp ky: 263 ulfe: 53, 63, 119, 125, 186, 187, 189, 198, Uzun rs (Kefe): 258
Trb, Derv: 335 199, 214, 229, 230, 255, 289, 298, 310 Uzun Varo nm kala: 21, 22
trbe: 19, 231, 239, 256, 297 ulfe defteri: 119 Uzunrs (Kefe): 197
trbedr: 231, 238, 297 ulfeli asker: 155
Trk: 4, 6, 40, 178, 314, 329 ulfeli leker: 336
Trk askeri: 97, 98 ulm- acbeler: 106
Trk lisn: 310 ulm- Arabiyye: 230, 303 --
Trk Or'u: 62, 321, 322, 332 ulm- garbe: 106, 236, 260, 305 cret-i kadem: 135, 136
Trk vezrleri: 97 ulm- riyziyye: 104 Kulle: 170, 171
Trke: 78, 109, 148, 167, 176 umml: 174, 253, 254 g kuu: 116, 187
trk: 141 Ummn, Bahr-i: 203, 204, 207, 259, 292, 318 men: 228
Trk lisn: 144 Umrn vilyeti: 274 mer: 29, 33, 34, 37, 47, 53, 113, 115, 309
Trk-i Trkmn: 273 Umur Atalk: 217 mer-y Besary: 238
Trkistn: 194, 273, 313 un: 30, 88, 89, 100, 195 mer-y Dastn: 301
Trkmn: 180, 194, 239, 314 un orbas: 111, 195 mer-y Dnimendiyye: 272
Trkmn lisn: 195 un deirmenleri: 89, 100, 259 meyye, mm Seleme binti: 241
Trkmn obalar: 270 Ungur: 125 mm Habbe: 241
ttn: 81, 100, 202, 288

______________________________________ 369
mm Klsma (peygamberimizin ocuu): Varalka Kral: 165
241 Vst ehri: 334
mm Seleme: 241 Vasiluy kasabas: 189
ns Efendi, Ordu Monlas: 54 Vasiluy nehri: 188 -Y-
sr: 4, 9, 41, 85, 197, 198, 201, 203, 210, vaak: 285 yaban at: 323
226, 247, 260, 273 vaak krkleri: 305 yaban devesi: 323
skb kalas: 176 Vavar kalas: 11, 27, 43, 47 yaban donbay: 323, 325
skf: 63, 78, 113 Vedmeduka kalas: 211 yaban eei: 323
skfler: 95 vekle-i garb'd-diyr: 251 yaban kedisi: 281, 284, 285
skfl silihdr: 95 vekle-i mcerredn: 232, 247 yaban sr: 323
std: 131 vekle-i sevdgern: 258 yaban tavuu: 281
st Ak Ilca: 74 Veland, kh-: 41 ydes kemii: 106
strgon: 25, 40, 48, 49, 50, 51, 52, 58, 72, Veled-i yl(?): 268 Yfa: 127
75, 77, 78, 79, 80, 81, 83, 85, 86, 89, 94, Vel Be: 60 Yfes: 239, 272
98, 113, 114, 117, 123, 125, 128, 131, Veli Be cmii (Ustolni-Belgrad): 24 Yagodina nm mahal: 168
134 Yagub Ata karyesi: 263
Vel Paa, Rmeli vezri: 68
strgon kalas: 34, 49, 50, 51, 52, 71, 75, 86, ya: 30, 48, 67, 119, 182, 183, 191, 192, 234,
Velim Baba, ziyret-i: 61
104, 134, 137 252, 260, 278, 318, 319
Venedik: 39, 83, 85, 126, 147, 150, 273, 339
strgon kapudan: 50, 75 ya bzergnlar: 267
Venedik krfezi: 16
strgon kapusu: 84 ya tulumu: 109
Venedik kral: 126
strgon kulu: 23, 86 Yaczdeler: 259
Venedik Pirinc-pirimi: 85
strgon odabalar: 77, 78 ya- sf: 192
Verbi kalas: 57
strgon sahrs: 41, 75, 123 Yal Baba: 192
verd-i ahmer: 237
strgon zindn: 50 yal rek: 67
vere: 22, 32, 42, 49, 56, 62, 77, 82, 135, 142,
vez: 235 yal mein: 95
157, 161, 248, 249, 294
zengi: 30, 325, 331 yamurca nm mahlk: 285
Verpelid karyesi: 70
zengi(?) sary: 197 yamurluk: 12, 44
vetah: 184
zm: 91, 106, 154, 160, 166, 170, 183, 234, yamurluk adr: 230
Veto kalas: 2
235, 247, 250, 312 Yahd: 86, 99, 104, 122, 179, 183, 202, 222,
Veyl deresi: 106
Veylan kalalar b: 76 223, 224, 229, 234, 247, 251, 252, 259,
260
Veylan kalas: 76
Yahd bzergnlar: 99, 224
-V- Vezr hn (Kefe): 258
Yahd pieleri: 223
Va kalas: 60, 61 Vtok palankas: 57
Yahd sinagolar: 234
Vahd, Derv: 305 Vidin: 170, 171, 172, 174, 175, 176, 177
Yahy Aa, Yenieri Aas: 82, 85
Vajon: 28, 41 Vije nehri: 43
Yahy, Hz.: 20, 21, 24, 194
Vajon- Kebr palankas: 41 Vil nehri: 286
Yahy Paa, Sleymn Hn vezrlerinden: 43
Vak nehri: 79, 113, 129, 132, 133 Vila kalas: 76
Yahy Paazde Kk Bal Be: 55
Vak suyu: 51, 113 Vilago kalas: 16, 145
Yahy Paazde Mehemmed Paa: 76
vakf: 85, 130, 152 Vilago Kral: 25
Yahyl tac: 94
vakfiyye: 144, 145 Vinaz kalas: 165
Yakaya: 273
vakf: 145, 167 Virene klng: 149
Yakayak(?): 303
vakf cbleri: 232 Virse: 166, 167
yak: 101
vakt-i : 318 Visilokirmen: 332
Yakb Ata kapusu (kala-i Kefe): 256
vakt-i seher: 3 Vistond karyesi: 70
Yakb Dede karyesi: 263
vakt-i fi: 12 Vie: 49
Yakb Efendi, e-eyh: 219
Vakvk, ecere-i: 33, 149, 209 Viigrad: 49, 50, 58, 75, , 81117, 313
ykt: 95, 103, 117, 210, 283, 327
Val kalas: 22, 24, 41, 53 vine: 28, 55, 226, 234, 235, 247, 341
Ykt- Mustasm: 103, 296
Val palankas: 134 vitibar: 184
Yalakbd kalas: 239, 273
vl: 21, 22, 25, 47 Vitok palankas: 140
yaldzl halar: 84
Vlide cmii: 265 Vize-sary: 310
yal: 211
Vlide Sultn hammm (Egre): 67 Vo nehri: 128
yal demi: 227
vl-i vilyet: 10, 26, 27, 338 Vobin nehri: 278
yal adm: 227
vamo: 182, 184, 189 vornik: 184, 186, 344
yal aas: 165, 186, 189, 190, 191, 204, 211,
Van: 83, 113, 181, 223, 296 Voyka karyesi: 53, 54
212, 231
Van kalas: 291 Voynk lisn: 141
Yal Tatarlar: 191
Varadin: 55, 56, 58, 140 Voynk vilyeti: 273
Yalonise nehri: 187
Varat: 52, 113, 135, 145, 150, 151, 152, 153, voyvada: 5, 6, 15, 17, 19, 49, 54, 57, 59, 78,
Yaman: 301
154, 155, 156, 157, 158, 160, 161, 162, 87, 90, 96, 129, 130, 135, 140, 144, 145,
166, 167, 168, 170, 176, 178, 183, 190, Yaman Sadak askeri: 315
163, 164, 169
218, 221, 222, 248, 255, 266, 267 Yaman Sadak kavmi: 306
Varat kalas: 52, 83, 93, 150, 151, 152, 153,
vud: 241 Yaman Sadak Tatar: 307, 311
154, 155, 156, 157, 159, 160, 161, 162,
163, 165, 169 vukyye: 341 Yaman suyu: 301
Varat panayuru: 154 Vukin kalas: 58, 59 Yamanca Noay: 317, 318
Varat vezri: 154, 155, 164 Vulkovar kalas: 53, 59 Yanbol: 180, 214, 238
Varna kalas: 175 vkel: 53, 112, 119, 127, 259 Yanbolu: 264, 310
Varp nehri: 286, 287 yanck: 94, 95, 112

______________________________________ 370
Yank: 28, 31, 44, 46, 76, 80, 81, 82, 84, 85, yel deirmenleri: 215 Yesev Sultn: 303
88, 141, 145, 192 yel mmlar: 282 Yesrib: 180, 274, 275
Yank kalas: 1, 4, 6, 11, 28, 40, 44, 45, 46, 52, Yelemlem: 242, 274 Yesu ehri: 313
76, 78, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 88, 121, Yeleke boaz: 255, 268 yeim: 91, 103, 118
192, 224 Yeleke kalas: 3, 8, 10, 11, 28, 29 yetgen nm tz: 237
Yank kapudan: 45, 84, 85 yelken: 333, 336 yevm-i r: 46, 292
Yank varou: 83 yelken takye: 94 yevm-i hair: 192
Yanko: 173, 174, 175 yelkenli kzak: 336 yevm-i yd: 53
Yanko ibn Madyan: 16, 171, 173, 174, 254 yelpze: 100 yevm-i nevrz- Hrzemh: 43
Yankofa kalas: 137 Yeluk nehri: 292 yevmiyye: 30
Yankofa palankas: 137 yelveler: 91 Yezd: 145, 181, 270, 302
Yano Ban (Erdel kral): 117 yem: 12, 44, 46, 93, 146, 315 Yezdler: 270, 302
Yano Kral: 3, 25, 52, 117, 157, 313 Yemen: 28, 76, 81, 103, 154, 242, 274, 275, yl bzr: 154
Yanova: 52, 93, 145, 148, 150, 154, 155, 161, 302 ylan: 102, 106, 109, 119, 169, 220, 279, 293,
163, 164, 165, 265 yemen: 91, 118 324
Yanova kalas: 145, 147, 150, 164 yemn-i sl kd: 51 ylan eti: 325
Yanova kapusu: 148 yemi: 326 Ylanl adas: 269
Yanova paalar: 160 yemi aalar: 326 Yldrak da: 329
Yanova seferi: 265 Yemi Bzr Meydn: 101 Yldrak Tav: 312
Yanvan: 146, 173, 272 Yemii Paa, Sadrazam: 22 Yldrak vilyeti: 322
Yanvan Kral: 171, 173, 174, 175 Yemrue kalas: 57 Yldrm Hn: 178
Yanvan trhi: 16, 146, 174, 175, 176, 194 Yenehisr: 175 yldz rzgr: 54
Yanya panayurlar: 154 yenge: 93 ylk at: 205
Yaprakl da: 255 Yeni Be: 128 Ylk nehri: 199
Yaprakl kulle: 258 Yeni cmi (kala-i Temrik): 268 Yil nehri: 278
yarasa: 175, 253 Yeni cmi (Kefe): 257 Yiino nehri: 190
yarm ake tahtas: 116 Yeni Grn kapusu: 228 yourd: 195, 290, 342
Yarkay kaba: 297 Yeni hammm (kala-i Gzlev): 216 yourd yazmas: 234
Yarkoy kaba: 286 Yeni Kala: 166, 167 Yourdcu Baba: 342
yarl: 214 Yeni Kapu (Egre): 66 yoklama: 134, 135, 136, 137, 138, 139, 140,
yarl- bel: 155, 180, 203, 214, 228, 243, Yeni Karatayak varou: 340 142, 143, 144, 145, 149, 151
287, 303, 344 Yeni ky: 190 yol mektblar: 189
yarl- h: 181, 182 Yeni Palanka: 17, 20, 166, 167, 168 yonca (ot): 234
Yarmen Mgds: 272 Yeni Palanka kalas: 59, 168 yonma ta: 173
yasavul: 303, 306 Yeni Sary: 174 Yoranda deyri: 130
yasdk: 12 Yeni Zim cmii (Egre): 67 Yoranda manastr: 130
ysemen: 259 Yenibe: 174 yorga: 186, 210
Ysn-i erf: 19, 51, 70 Yenicmi: 103 yorga at: 186, 214, 271, 278, 285, 288
Yass Sokak mescidi (Egre): 67 Yenice: 180 yorga brgr: 183, 184
Ya ehri: 179, 182, 186, 189 yenieri: 15, 23, 24, 31, 32, 33, 34, 36, 37, 38, yorgan: 42, 96
Yaara: 234 39, 49, 53, 55, 56, 57, 63, 69, 72, 73, 117, Yozmak karyesi: 261
yal sancak: 205 133, 135, 143, 146, 151, 152, 154, 201, yulaf: 44, 260
Yalovz Kirmn: 202 217, 222, 338, 339, 343 yumurta: 36
yatak: 277 yenieri aas: 10, 21, 25, 26, 32, 33, 34, 36, Yunak: 73
Yat Be: 239 37, 39, 40, 43, 52, 53, 56, 63, 64, 68, 76, Yunak stifan (Erdel kral): 144
yats namz: 317, 318, 320 82, 85, 151, 152, 153, 184, 245, 254, 256, Ynn: 1, 173
yay: 40, 206, 212, 213, 255, 276, 325, 333 338, 339, 340, 341, 344
Ynn lisn: 97
yayan: 314 yenieri aas tabyas: 154
Ynn trhleri: 96
yayan tfengli: 12, 87 yenieri orbaclar: 63
Ynnca lisn: 16
Yaycl: 214 yenieri kethuds: 34, 56
Ynniyn: 20, 117, 173, 194, 254
Yayili karyesi: 214 yenieri oca: 29, 31, 36, 56, 68, 254
Ynniynca lisn: 146
yaz panayuru: 188 yenieri odabalar: 37
Ynniyn- Rm: 291
yazma: 195, 214, 235, 263, 271, 315 yenieri odalar: 64, 84, 183
Yusuf Aa: 71
Yecc: 22, 23, 62, 142, 147, 255, 282, 283, yenieri odas: 63
Ysuf Dede, Kr: 253, 264
292, 293, 316, 329 yenieri serdr: 15, 17, 19, 23, 54, 56, 72, 136,
Ysuf Halfe: 268
Yecc u Mecc: 83, 92, 97, 329, 331 137, 140, 141, 142, 144, 146, 156, 166,
167, 168, 170, 171, 175, 217, 245, 267 Ysuf Hn kapusu (kala-i Kefe): 256
yedeki: 95, 115 Ysuf, Kr: 191, 205, 253, 264
yedekler: 182 Yenidny: 91, 100, 118, 125, 312, 329, 331
Yenikala: 2, 3, 10, 11, 19, 30, 31, 38, 39, 42, Ysuf Mehemmed Geray Hn: 233
yedi aded krallar: 308 Ysuf Noay, Kr: 205
yedi kral: 127, 160, 164, 176 48, 51, 53, 113
Yenikapu (Kefe): 257 Ysuf Paa, z vezri: 211
yedi krallk vilyetleri: 127, 134 Ysuf, Sultn: 96
yedi krallk yer: 128, 151, 174, 188, 190, 320 Yenora kalas: 7
yerekn: 91, 103 yrk atllar: 3
Yedikulle: 123, 179, 180 yrk bayraklar: 94
Yediktk nehri: 281 Yerg kalas: 179, 186
Yeseen karyesi: 179 yz(?) pastrmas: 229
Yeditenk: 297 yzba: 15, 19, 45, 48, 60, 62, 134, 135, 142,
Yejderban: 117, 139, 146, 158 Yesev: 227
Yesev, kend-i: 303 143, 146, 151, 156, 166, 171

______________________________________ 371
 Zekan kalas: 2 zihnigar: 184
Zekanvar kalas: 30 z-kymet akmie-i fhire: 30
zekt: 240, 251 z-kymet esvb: 207
-Z- Zekim ehri: 299 z-kymet tuhaf: 6
Zaba kablesi: 236 Zeluk nehri: 292 zl: 94
zbit: 63, 341
zelzele: 261 zlbem: 95
Zdm ibn Tr: 315, 317
Zadra: 83 zemberek: 24 zl-i Dr h: 208
zafern: 108, 120, 281 Zemherr: 332 zin: 325
z: 170 zemherr gecesi: 320 zincb: 312, 320
zaanos: 91, 169, 223, 225, 248 Zenn vilyeti: 326, 329, 330, 331 zincb krkleri: 318
zaar: 313, 334 zenberekli lleler: 92 zindn: 14, 16, 48, 73, 76, 77, 80, 84, 85, 139,
zaarcba: 34 zenbr- asel: 109 143, 147, 152, 169, 215, 224, 225
Zara: 180 zenbr: 91, 103 zindn kullesi: 171, 219
zahr maraz: 48 zencebl: 102 zindn meydn: 65, 101
zahre: 21, 27, 28, 29, 30, 31, 33, 34, 43, 45, zencr: 35, 38, 39, 65, 95, 100, 117, 121, 137, zindn- calender: 224
46, 47, 48, 49, 50, 51, 71, 73, 74, 75, 77, 149, 171, 193, 203, 205, 206, 209, 212, zirat: 196, 227
80, 81, 82, 84, 129, 167, 168, 196, 201, 213, 242, 272, 280, 308, 313, 319, 327, zir- mekk: 63
205, 223, 249, 263, 270, 321, 323, 343, 334, 343, 344 Zirin: 2, 3, 4, 5, 10, 15, 25, 50, 86, 115
344 Zencrliservi: 182 Zirinolu: 3, 4, 10, 28, 33, 78, 87, 113, 115,
zahre gemileri: 29, 49
zeng: 120 133, 134, 146, 150, 313
zahm- russ: 156
Zeng Arab: 239 Zirinolu Macar: 117
zim: 309
Zakrya vezr: 315 Zenvar varou: 163 Zitovi: 176
Zakova nehri: 135, 136 zer: 94, 114 ziyfet: 53, 71, 73, 74, 77, 84, 85, 86, 87, 88,
Zakve nehri: 60, 61 zer kandller: 238 89, 92, 96, 110, 118, 119, 121, 122, 123,
Zl: 296, 315 zer tepsi: 283 129, 140, 144, 157, 158, 159, 160, 165,
Zl u Kstehem: 296 zerbf: 78, 93, 95, 124, 183, 188, 247 184, 202, 213, 237, 253, 271, 277, 278,
zn: 106 zerbf ref: 96 279, 286, 288, 290, 298, 301, 303, 304,
zniye: 121 zerbf yorkan: 108 320, 332, 333, 341, 344
Zaporoska: 212, 213, 337 zerdl: 235 ziyretgh: 18, 25, 27, 68, 70, 130, 136, 138,
Zr Efendi: 233 149, 150, 169, 218, 219, 225, 238, 239,
zerdeva: 281, 284, 285
zti'l-cenb: 324 242, 245, 253, 260, 269, 287, 301, 303,
zereh-klh: 94, 95, 101, 123, 301 312, 315, 316, 325, 342, 344
Zvilistn: 273
zviye: 25, 55, 58, 61, 67, 140, 148, 219, 231, Zeyla ehri: 275 zokak: 153
246, 257, 344 Zeyneb binti Cah: 241 Zolomiolu: 159
zemet: 60, 66, 72, 73, 85, 135, 141, 142, 146, Zeyneb binti Resli Ekrem: 241 zolta nm guru: 65
156, 162, 201, 254, 266, 298, 338 Zeynel Be cmii (kala-i Azak): 340 Zoza, Komaran hkimi: 81
zebnler: 105, 106 Zeyrekba deyri: 175 Zoza vezr: 34, 80, 84, 114, 121, 127, 164
zebat kedisi: 308 zeytn: 91, 106, 234, 235, 250, 281 zuam: 143, 166, 309
zeberced: 103, 118, 283 zrh: 94, 95, 101, 123, 205, 229, 236, 276, 301, Zulumt, Bahr-i: 292, 325
Zebd: 274 305
Zulumt vilyeti: 331
Zebun kalas boaz[]: 173 zrhc: 232
zurnapy: 91
Zebr: 34, 103, 104, 105, 125, 223 Zrhlar kalas: 304
Zbdniye: 223
zehyir: 30 zrh- zireh-klh: 53
zhre: 260
Zehd (Bee'nin olu): 274 zb: 183
Zlfikr Aa, Silihdr Aas: 34, 37
zeheb-i hlis: 5, 6, 232 zibd: 120
zmmer: 188
Zehonda: 292 zibdiyye: 120
zmrrd: 117, 118, 210, 283, 326
zehr: 104 Ziivan nm kapudan: 48
znnr: 116, 207
zehr-i mr: 198 zift: 182

______________________________________ 372