Gruaja Ne Islam Kundrejt Tradites Jahudo-Krishtere

N emr t All-llahut, t Gjithmshirshmit, Mshiruesit!
GRUAJA N ISLAM
KUNDREJT
TRADITS JUDEO-KRISHTERE
Dr. Sherif Muhamed
Botuar nga: e pabotuar (krkohen donator pr botim lajmrohu n edinvet@yahoo.com)
T gjitha t drejtat e ktij libri i takojn prkthyesit Edin Lohja
Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 2

PARATHNIE .................................................................................................................................................................................................................... 4
1. HYRJE ......................................................................................................................................................................................................................... 6
2. FAJI I EVS ?.............................................................................................................................................................................................................. 9
3. TRASHGUESET E EVS ?............................................................................................................................................................................................ 11
4. BIJAT TURPRUESE ?..................................................................................................................................................................................................16
5. ARSIMIMI I FEMRS ?.................................................................................................................................................................................................18
6. GRUAJA E PAPASTR DHE E PRLYER ?..................................................................................................................................................................20
7. T DHNIT DSHMI....................................................................................................................................................................................................22
8. KURORSHKELJA .......................................................................................................................................................................................................24
9. BETIMET.................................................................................................................................................................................................................... 27
10. PRONA E GRUAS ? ...................................................................................................................................................................................................30
11. DIVORCI ................................................................................................................................................................................................................... 33
12. NNAT.....................................................................................................................................................................................................................42
13. TRASHGIMIA E FEMRS ?........................................................................................................................................................................................46
14. BRENGA E T VEJAVE ..............................................................................................................................................................................................48
15. POLIGAMIA ...............................................................................................................................................................................................................51
16. MBULESA.................................................................................................................................................................................................................59
17. EPILOG ....................................................................................................................................................................................................................65
SHNIME ....................................................................................................................................................................................................................... 72

PARATHNIE
Dr. Sherif Muhamed sht nj mendimtar e shkrimtar i shquar me nj t kaluar akademike si
inxhinier elektrik. sht shum aktiv n predikimin dhe prhapjen e Islamit dhe ka shkruar
gjersisht pr shtje islame dhe problemet bashkkohore shoqrore dhe politike q e kan
prekur gjersisht botn. Ai tashti jeton n Kingston t Ontarios, Kanada.
Dr. Sherifi n hyrjen e tij thot: ...shqetsimi im qndron kryesisht n pozicionin e gruas n t tri
fet ashtu si na shfaqet n burimet e tyre origjinale dhe jo si praktikohet prej miliona ndjeksve
n t gjith botn sot. Si rrjedhim, shum prej fakteve t cituara vijn prej Kuranit, thnieve t
Profetit Muhamed, Bibls, Talmudit dhe thnieve t disa Etrve t Kishs q kan ndikuar,
pikpamjet e t cilve kan kontribuar pamas n prcaktimin dhe trajtsimin e Krishterimit. Ky
interes pr burimet lidhet me faktin q t kuptosh nj aksh fe prej qndrimit dhe sjelljes t disa
ndjeksve t parndsishm t saj sht t keqdrejtohesh. Shum njerz e ngatrrojn kulturn
me fen, shum t tjer nuk e dijn far thon librat e tyre fetar dhe shum t tjer as q e ajn
kokn.
Ky libr na adreson n shtjen q i prket statusit t gruas si sht dokumentuar n t trija fet
ibrahimite. Statusi i gruas n besimet e reveluara, prcaktuar prej, ndrmjet t tjera gjrave, t
drejtave, privilegjeve dhe prgjegjsive, sht ndoshta njra prej t fundmeve t kuptuara dhe t
shtrembruarave, tashm shum t prfolura rreth shtjeve q i prkasin gruas veanrisht

mitet q e rrethojn statusin e gruas muslimane. Ky libr sht i mirdokumentuar me burime
informacioni, t cilat jan nxjerr dhe me referenca nga librat e shenjt t Hebrenjve, Krishterve
dhe Muslimanve dhe literatur tjetr. M ka br shum prshtypje logjika dhe elokuenca e
shprehur n stilin e t shkruarit prej dr. Sherif Muhamedit.
Ndrkoh q artikulli pr gruan i dr. Xhemal Badauit na jep nj kuptim t prgjithshm t statusit
t gruas n Islam, ky i dr. Sherifit sht nj analiz krahasuese i pikpamjeve t feve ibrahimite n
t gjith gamn e shtjeve q e shqetsojn gruan. S bashku, ata i prgjigjen sulmit t
prgjithshm dhe propagands s pamshirshme kundra Islamit pr kt gj. Veanrisht libri i
dr. Sherifit na paraqet hipokrizin dhe standartin e dyfisht me t cilin duan ta dnojn gabimisht
Islamin.
Ky libr davarit shum keqkuptime rreth statusit t gruas t evidencuar n Kuran, bn dallime
midis besimit real islam dhe praktikave t ndryshme t muslimaneve t ndikuara nga kultura dhe
zakonet shoqrore dhe na ndrion heterogjenitetin e statusit t gruas muslimane. Nga pikpamja
e shprndarjes s keqkuptimeve jo vetm ndrmjet jo-muslimanve perndimor por gjithashtu
ndrmjet shum muslimanve pr kt gj, ky libr duhet t lexohet nga t gjith. Duke davaritur
disa mite, ky libr gjithashtu nxjerr n pah perspektivn e ndrtimit t marrdhnieve harmonike
ndrmjet jo-muslimanve dhe muslimanve. Ky libr i shquar sht nj detyrim pr t gjith ata
q jan t interesuar t njohin statusin e gruas n t trija fet e reveluara dhe pr t gjith ata q
duan ta krkojn t vrtetn vet.
Nazri Sobhan

1. HYRJE
Pes vjet m par, n numrin e Toronto Star t 3 Korrikut 1990 lexova nj artikull me titull "Islami
s'sht i vetm n doktrinat patriarkale", nga Gwynne Dyer. Artikulli prshkruante reagimet e
trbuara nga pjesmarrset e nj konference mbi grat dhe pushtetin, t mbajtur n Montreal,
ndaj komenteve t feministes s njohur egjyptiane, Dr. Nawal Sadawi. Pohimet e saj politikisht
jokorrekte prfshinin: "elementet m shtrnguese dhe kufizuese ndaj grave mund t gjehen s
pari n Judaizm n Dhiatn e Vjetr, pastaj n Krishrimm e m pas n Kur'an"; "t gjitha fet
jan patriarkale sepse burojn nga shoqri patriarkale", dhe "mbulimi i grave nuk sht nj
praktik ekskluzivisht islame, por nj trashgim i lasht kulturor me ngjashmri n fet simotra."
Pjesmarrsit s'mund t duronin t rrinin ndenjur, teksa besimet e tyre po barazoheshin me
Islamin. Kshtu, Dr. Sadawi korri nj stuhi kritikash. "Komentet e Dr. Sadawi-t jan t
papranueshme. Prgjigjet e saj zbulojn nj munges t t kuptuarit t besimeve t popujve t
tjer", deklaroi Bernice Dubois e Lvizjes Botrore t Nnave. "Un duhet t protestoj" - tha
panelistja e rrjetit izraelit t grave, "nuk ka koncept t mbuless n Judaizm." Artikulli ia
atribuonte kto protesta t egrsuara prirjes n Perndim pr ta br Islamin cjapin e shushavs pr
praktika q jan n po at mas pjes e trashgimis kulturore t vet Perndimit. "Feministet
kristiane dhe ifute nuk do rrinin t ulura duarlidhur, ndrkoh q diskutoheshin n nj kategori
t njjt me ata muslimant e lig", shkruan Gwynne Dyer.
Nuk u udita q pjesmarrsit e konferencs kishin mbajtur nj kndvshtrim kaq negativ,
sidomos kur ishte fjala pr shtjet e grave. N Perndim, Islami besohet t jet simboli i
nnshtrimit t grave par excellence. Pr t kuptuar sa e shndosh sht kjo bindje, mjafton t

prmendim q Ministri i Arsimit n Franc, tokn e Volterit, ka urdhruar koht e fundit
prjashtimin e t gjitha t rejave muslimane q veshin mbules, nga shkollat franceze!1 Nj s reje
muslimane q vesh nj shami koke i mohohet e drejta pr arsimim n Franc, kurse nj
studenteje katolike q mban nj kryq apo nj studenti ifut q vesh nj jarmulke[*] - jo. Skena e
policeve franceze q pengonin vajzat muslimane me shami mbi kok nga t hyrit n shkolln e
tyre t mesme, sht e paharrueshme. Ajo frymzon kujtimet e nj skene po aq t pahijshme t
Guvernatorit George Wallace t Alabamas, m 1962, i cili qndronte prpara ders s shkolls, n
prpjekje pr t bllokuar hyrjen e studentve t zinj me qllim ndalimin e desegregimit n shkollat
e Alabamas. Ndryshimi ndrmjet ktyre dy skenave sht se studentt zezak kishin simpatin[]
e aq shum njerzve n Shtetet e Bashkuara dhe n mbar botn. Presidenti Kenedi drgoi
Gardn Kombtare t Shteteve t Bashkuara pr t mundsuar me forc hyrjen e studentve me
ngjyr. Vajzat muslimane, nga ana tjetr, s'morrn kurrfar ndihme nga askush. shtja e tyre
dukej se kishte shum pak simpati si brenda, ashtu edhe jasht Francs. Arsyeja ishte keqkuptimi i
shumprhapur dhe frika nga do gj islame n bot sot.
Ajo q m ngacmoi m shum pr konferencn e Montrealit ishte nj pyetje: A ishin pohimet e
bra nga Sadawi, apo cilado prej kritikueseve t saja, faktuale? Me fjal t tjera, a kan Judaizmi,
Krishtrimi dhe Islami t njjtin koncept pr grat? A u ofrojn Judaizmi dhe Krishtrimi grave
nj trajtim me t vrtet m t mir se Islami? Cila sht e vrteta?
Nuk sht e leht t krkosh e t gjesh prgjigje pr kto pyetje t vshtira. Vshtirsia e par
qndron n at se duhet t jesh i ndershm, i paanshm dhe objektiv, ose t paktn t bsh do
gj q ke n dor pr t qen i till. Kjo sht ajo q mson Islami. Kur'ani i ka udhzuar
muslimant t thon t vrtetn edhe n qoft se atyre q u jan t afrt kjo s'u plqen:

"Kurdoher q t flitni (dshmoni), flitni drejt, edhe nse sht shtja pr t afrmit..." (6:152);
"O ju q besuat, vazhdimisht t jeni dshmues t drejt (pr hir) t Allahut, edhe nse sht
kundr jush, kundr prindrve ose t afrmve tuaj, qoft (kundr) pasanikut, apo t varfrit."
(4:135)
Vshtirsia tjetr e madhe sht gjersia e pakaprcyeshme e tems. Prandaj, gjat ktyre pes
viteve t fundit, kam kaluar shum or duke lexuar Bibln, Enciklopedin e Fes dhe
Enciklopedin Judaike, n krkim t prgjigjeve. Kam lexuar gjithashtu mjaft libra q diskutojn
pozicionin e grave n fet e ndryshme, t shkruar nga shum studiues, apologjet dhe kritik.
Materiali i paraqitur n krert vijues prfaqson gjetjet e rndsishme t ktij krkimi modest. Un
nuk pretendoj t jem absolutisht objektiv. Kjo sht prtej mundsive t mia t kufizuara. E
gjitha 'mund t them sht se jam prpjekur, prgjat gjith ktij hulumtimi, t'i afrohem idealit
kur'anor t "t folurit drejt."
Para se t fillojm, do t doja t theksoj n kt hyrje se qllimi im nuk sht q nprmjet ktij
prezantimi t prmoj Judaizmin apo Krishterimin. Si musliman, ne besojm n prejardhjen
hyjnore t t dyjave. Asnjeri s'mund t jet musliman pa besuar n Moisiun dhe Jezusin (paqja
qoft mbi ta) si profet t mdhenj t Zotit. Qllimi im i vetm sht t rivlersoj Islamin dhe t
nderoj - ka prbn nj borxh t harruar n Perndim - Mesazhin e vrtet prfundimtar nga Zoti
pr racn njerzore. Desha gjithashtu t theksoj se jam marr vetm me doktrinn. Pra, n qendr
t vmendjes sime sht kryesisht pozicioni i grave n t trija fet, ashtu si paraqitet n burimet e
tyre origjinale e jo si ushtrohet nga milionat e ndjeksve t tyre sot n bot. Ndaj, shumica e
fakteve t cituara vjen nga Kur'ani, thniet e profetit Muhammed (s), Bibla, Talmudi dhe thniet e
disa prej Etrve kishtar m ndikues, pikpamjet e t cilve kan kontribuar pamas n

prkufizimin dhe formsimin e Krishterimit. Ky interesim pr burimet lidhet me faktin se t
kuptuarit e nj feje t caktuar nga qndrimet dhe sjellja e disa prej ndjeksve t saj n emr, sht
orientues. Shum njerz ngatrrojn kulturn me fen, shum t tjer nuk din se 'thon librat e
tyre t fes e akoma m shum as q e ajn kokn.
2. FAJI I EVS ?
T trija fet puqen n nj fakt themelor: Si burrat, ashtu edhe grat jan krijuar nga Zoti, Krijuesi
i t gjith universit. Megjithat, mospajtimi fillon menjher pas krijimit t burrit t par, Adamit
dhe gruas s par, Evs. Koncepti judeo-kristian i krijimit t Adamit dhe Evs sht prshkruar
hollsisht te Zanafilla 2:4 - 3:24. "Zoti ua ndaloi t dyve ngrnien e frutave nga pema e ndaluar.
Gjarpri e joshi Evn t hante nga ajo dhe Eva pastaj joshi Adamin t hante me t. Kur Zoti e
qortoi Adamin pr at q bri, ky ia hodhi gjith fajin Evs: `Gruaja q ke vendosur ktu me mua,
ajo m dha frut nga pema dhe un hngra.' Si pasoj Zoti i tha Evs:
Ùn do t t'i shtoj s teprmi dhimbjet e tuaja n shtatzani: n dhimbje t mdha do lindsh
fmij. Dshira jote do t jet pr burrin tnd dhe ai do sundoj mbi ty.'
Ndrsa Adamit Ai i tha:

Ngaq dgjove gruan tnde dhe hngre prej asaj peme... e mallkuar sht toka pr shkakun tnd:
prmes punsh t rnda do hash prej saj t gjitha ditt e jets tnde'." (Gjeneza 3:12-17)
Koncepti islam i Krijimit t par gjehet n disa vende n Kur'an, p.sh.:
"(Ne i tham) O Adem, ti dhe bashkshortja jote zini vend n Xhennet, hani nga t doni por mos
iu afroni ksaj peme, sepse do t bheni prej vetdmtuesve dhe shkelsve. (Pastaj) shejtani u
pshpriti t dyve q t'ua zbulonte pjest e turpshme q ishin t mbuluara dhe tha: `Zoti juaj jua
ndaloi ju t dyve kt pem vetm q t mos bheni engjj, ose prej t prjetshmve.' Dhe iu
betua se ishte kshilluesi i tyre i sinqert. Ather me mashtrim i zbriti (n nivel t
palakmueshm). E kur e shijuan pemn, vendturpi i tyre u zbulua dhe ata filluan ta mbulojn at
me gjethet e xhennetit. Zoti i tyre u thirri: À nuk jua ndalova ju dyve at pem dhe a nuk ju
thash t dyve se shejtani sht armik i hapt pr ju?' Ata than: `Zoti yn, ne i bm padrejtsi
vetes son, e n qoft se Ti nuk na mbulon (mkatin) dhe nuk na mshiron, me siguri do t jemi
prej t shkatrruarve'." (7:19-25)
Nj vshtrim i kujdesshm mbi dy prshkrimet e rrfimit t Krijimit zbulon disa ndryshime
thelbsore. Kur'ani, n kontrast me Bibln, i v faj t njllojt Adamit dhe Evs pr gabimin e
tyre. Askund n Kur'an s'mund t gjehet as edhe shenja m e vogl se Eva e joshi Adamin t haj
nga pema e madje as q ajo kish ngrn para tij. Eva n Kur'an s'sht as joshse, as tunduese e as
mashtruese. Prve ksaj, Eva nuk fajsohet pr dhimbjet e shtatzanis. Zoti, sipas Kur'anit, nuk
dnon asknd pr fajet e nj tjetri. T dy, Adami dhe Eva kryen nj mkat e pastaj iu lutn Zotit
pr falje dhe Ai i fali q t dy.

3. TRASHGUESET E EVS ?
Imazhi i Evs si joshse, dhn n Bibl, ka shkaktuar nj ndikim skajimisht negativ prgjat
mbar tradits judeo-kristiane. T gjitha grat mendohej t kishin trashguar nga nna e tyra, Eva
e Bibls, si fajin ashtu edhe dinakrin e saj. Si pasoj, ato t gjitha s'ishin t denja t'u besohej,
moralisht inferiore dhe t poshtra. Menstruacioni, shtatzania dhe rritja e fmijs konsideroheshin
ndshkimi i merituar pr fajin e prjetshm t seksit femror t mallkuar. Pr t kuptuar sa
negativ ishte ndikimi i Evs s Bibls n t gjitha pasardhset e saja, duhet t'u hedhim nj sy
shkrimeve t disa prej ifutve e kristianve m t rndsishm t t gjitha kohrave. Le t
fillojm me Dhiatn e Vjetr dhe t shikojm pjes nga ajo q quhet Libri i Menuris, n t ciln
gjejm:
"Mua m duket m e hidhur se vdekja gruaja, q sht nj grack, zemra e s cils sht nj rrjet
dhe duart e s cils jan zinxhir. Burri q knaq Zotin do i ik asaj, por mkatarin ajo do e zr
n grack... Tek po krkoja dhe ende nuk po gjej, pash nj burr t ndershm n mes njmijve,
por as edhe nj grua t ndershme midis t gjithave." (Eklesiastiku, 7:26-28)
Duhet t pyetet se: ku qndron menuria n t mohuarit e ekzistencs s as edhe nj gruaje t
ndershme mbi tok? N nj pjes tjetr t literaturs hebreje q ndodhet n Bibln Katolike
lexojm:
"Asnj ligrsi s'i afrohet kund ligsis s nj gruaje... Mkati filloi me gruan dhe fal saj t gjith
duhet t vdesim." (Sirahu, 25:19, 24[])
Rabint ifut numruan nnt mallkime t rna mbi grat si rrjedhoj e Rnies:

"Gruas Ai i dha nnt mallkime dhe vdekjen: barrn e gjakut t menstruacionit dhe gjakun e
virgjris; barrn e shtatzanis; barrn e lindjes; barrn e rritjes s fmijve; koka e saj sht e
mbuluar si e atij q mban zi; ajo e shpon veshin e saj si nj skllav i prjetshm apo nj robin q i
shrben pronarit; asaj nuk i duhet besuar si dshmitare; dhe pas t gjithave - vdekja."[2]
Edhe sot e ksaj dite burrat ortodoks ifut n lutjen e tyre t prditshme t mngjesit recitojn:
"Lavdi Zotit q s'm ka br grua." Grat, nga ana tjetr, falnderojn Zotin do mngjes q "m
ke br sipas vullnetit Tnd."[3] Nj lutje tjetr q gjendet n shum libra ifute lutjesh sht: "I
lavdruar (qoft) Zoti q s'm ka krijuar t sjellshm. I lavdruar qoft Zoti q s'm ka krijuar
grua. I lavdruar qoft Zoti q nuk m ka krijuar t paditur."4
Eva Biblike ka luajtur nj rol shum m t madh n Kristianizm sesa n Judaizm. Mkati i saj
ka qen themelvns pr tr besimin e krishter, sepse koncepti kristian i arsyes s misionit t
Jezu Krishtit n Tok buron nga mosbindja e Evs ndaj Zotit. Ajo kishte mkatur dhe pastaj
joshur Adamin pr t ndjekur teken e saj. Si rrjedhim, Zoti i przuri t dy nga Parajsa pr n
Tok, e cila ishte mallkuar pr shkak t tyre. Ata ia prcolln mkatin e tyre, q nuk ishte falur nga
Zoti, t gjith pasardhsve t tyre dhe kshtu, t gjith njerzit jan t lindur me mkat. Pr t
pastruar t gjitha qeniet njerzore nga `mkati fillestar' i tyre, Zotit iu desh t flijonte Jezusin, q
mbahet t jet Biri i Zotit, n kryq. Ndaj, Eva sht prgjegjse pr gabimin e vet, mkatin e t
shoqit, mkatin fillestar t tr njerzimit si dhe vdekjen e Birit t Zotit. Me fjal t tjera, nj grua
q veproi sipas koks s vet shkaktoi rnien e tr njerzimit.5 Po vajzat e saja? Ato jan
mkatare si ajo dhe duhen trajtuar si t tilla. Dgjojeni tonin e ashpr t Shn Palit n Dhiatn e
Re:

"Nj grua duhet t msoj n heshtje dhe nnshtrim t plot. Un s'i lejoj nj gruaje t jap
msim apo t ket autoritet mbi nj burr; ajo duhet t hesht. Sepse Adami u krijua i pari e pastaj
Eva. Dhe s'ish Adami q u mashtrua - ishte gruaja q u gnjye dhe u b mkatare." (I Timoteut
2:11-14)
Shn Tertuliani ishte edhe m mizor se Shn Pali, kur u fliste `motrave t tija m t dashura' n
fe:
"A nuk e dini ju q secila jeni nj Ev? Dnimi i Zotit pr kt gjini tuajn jeton edhe sot: faji
duhet medoemos t jetoj gjithashtu. Ju jeni porta e djallit; ju jeni zbulueset e pems s ndaluar; ju
jeni tradhtuesi i par i ligjit hyjnor; ju jeni ajo q bindt at, t cilin djalli s'qe aq trim sa ta
sulmonte. Ju shkatrruat aq lehtsisht imazhin e Zotit - njeriun. Pr shkak t shkeljes suaj madje
edhe birit t Zotit iu desh t vdiste."6
Shn Agustini i qndroi besnik tradits s paraardhsve t tij; ai i shkruante nj miku t vet:
"'ndryshim ka nse sht n nj bashkshorte apo nj nn, prapseprap mbetet Eva tunduesja
q duhet t mbajm parasysh n do grua... Un s'arrij t shoh se e 'dobie mund t'i jet gruaja nj
burri, nse prjashtohet funksioni i mbartjes s fmijve."
Shekuj m von, Shn Tomas Akuini akoma i konsideronte grat t meta:
"Prsa i prket natyrs vetjake, gruaja sht defektive, e pandershme dhe e keqplanifikuar, sepse
forca aktive n farn e mashkullit anon nga prodhimi i nj ngjashmrie t prkryer me seksin
mashkullor, ndrkoh q prodhimi i gruas vjen nga nj defekt n forcn aktive ose nga ndonj
smundje [regullim a mosprshtatje] e leht materiale apo madje nga ndonj ndikim i jashtm."

S fundi, reformatori i shquar Martin Luther s'mund t shihte asnj dobi nga gruaja, ve sjelljes n
bot t sa m shum fmijve q t jet e mundur, pavarsisht nga pasojat ansore:
"Nse lodhen apo edhe vdesin, kjo s'ka rndsi. Lrini t vdesin gjat lindjes, ja prse ato
ekzistojn n rradh t par."
Prsri dhe vazhdimisht t gjitha grat tallen deri n poshtrim pr shkak t imazhit t Evs
joshse e kjo fal prshkrimit t Zanafills. Pr ta prmbledhur, koncepti judeo-kristian i grave
sht helmuar nga besimi n natyrn e mkat t Evs dhe pasardhseve t saja.
Nse tani e kthejm vmendjen nga ajo q Kur'ani ka pr t thn mbi grat, do t kuptojm
shpejt q koncepti islam i grave sht rrnjsisht i ndryshm nga ai i tradits judeo-kristiane. Le t
flasi vet Kur'ani:
"(Nuk ka dyshim se) pr muslimant dhe muslimanet, besimtart e besimtaret, t devotshmit dhe
t devotshmet, t sinqertit e t sinqertat, durimtart e durimtaret, t prulurit dhe t prulurat
(ndaj Zotit), lmoshdhnsit e lmoshdhnset, agjruesit dhe agjrueset, ruajtsit e ruajtset e
nderit, shumprmendsit e shumprmendset e Allahut - (pr t gjith) Allahu ka prgatitur
falje dhe shprblim t madh." (33:35)
"Besimtart, burra dhe gra, jan mbrojts t njri tjetrit: ata urdhrojn pr mir e ndalojn ka
sht e keqe; kujdesen pr (kryejn) faljet rregullisht, bjn bamirsi rregullisht dhe i binden
Allahut e t Drguarit t Tij. Mbi ta, Allahu do t zbres mshirn e Tij: sepse Allahu sht i
Lartsuar n fuqi, i Urt." (9:71)

"Dhe Zoti i tyre iu prgjigj atyre: me t vrtet Un nuk do lejoj t humbasin veprat e asnjrit prej
jush, qoft femr apo mashkull, ju jeni (pjes e) t njri tjetrit." (3:195)
"Kushdo q bn nj vepr t keqe ndshkohet pr aq sa sht ajo (e keqe), e kush bn nj vepr
t mir - qoft mashkull apo femr, dhe sht besimtar/e - t tillt hyjn n Xhennet dhe aty
shprblehen pa mas." (40:40)
"Kushdo q bn mirsi - qoft mashkull a femr, dhe sht besimtar/e - Ne do t'u japim nj jet
q sht aq e mir dhe e pastr (n kt bot) e do t'u dhurojm shprblimin m t mir (n at
bot) pr veprat e tyre." (16:97)
sht e qart se vshtrimi kur'anor pr grat nuk ndryshon nga ai pr burrat. Ata, q t dy, jan
krijesa t Zotit, qllimi sublim i t cilve n tok sht t adhurojn Zotin e tyre, t bjn vepra t
mira duke shmangur t keqen dhe ata, q t dy, do vlersohen n lidhje me to. Kur'ani nuk
prmend kurr se gruaja sht `porta e djallit', apo q sht `mashtruese prnga natyra'. Kur'ani
gjithashtu, asnjher nuk prmend se burri sht shmblltyra e Zotit; tr burrat dhe grat jan
krijesa t Tij, kjo sht e gjitha. Sipas Kur'anit, roli i nj gruaje mbi tok nuk kufizohet vetm n
t lindurit e fmijve. Ajo e ka detyr t bj po aq vepra t mira sa edhe do burr. Kur'ani
s'thot kurr q nuk ka ekzistuar ndonjher asnj grua e ndershme. Prkundrazi, ai i ka udhzuar
t gjith besimtart, si grat ashtu dhe burrat, t ndjekin shembullin e atyre grave si Virgjresha
Marie dhe gruaja e Faraonit:
"Dha Allahu shpalos, si shembull pr ata q besojn, gruan e Faraonit kur ajo tha: Ò Zoti im,
ngrit pr mua pran Teje, nj vil t madhe n Xhennet dhe m liro nga faraoni dhe veprimet e
tij, dhe shptom nga ata q bjn gabim.' Dhe Maria e bija e Imranit, q ruajti nderin e saj e Ne

frym n trupin e saj nga Shpirti Yn; dhe ajo dshmoi t vrtetn e fjalve t Zotit t saj dhe t
shpalljeve t Tija e u b nga m t devotshmet." (66:11-13)
4. BIJAT TURPRUESE ?
'sht e vrteta, ndryshimi ndrmjet qndrimit kur'anor dhe biblik ndaj gjinis femrore fillon
porsa nj femr lind. Pr shembull, Bibla pohon se kohzgjatja e papastrtis rituale s nns
sht dy her m e gjat nse lind nj vajz sesa kur ajo lind nj djal (Levitiku 12:2-5). Bibla
katolike pohon haptasi se:
"Lindja e nj femre sht nj humbje." (Sirahu, 22:3)
N kontrast me kt pohim trondits, djemt marrin lavdrim t veant:
"Nj burr q edukon t birin do t jet zilia e armikut t tij." (Sirahu 30:3)
Rabint ifut e bn t detyrueshme pr burrat ifut t prodhojn trashgimtar me qllim q t
prhapin racn. Njkohsisht, ata nuk e fshehnin paraplqimin e tyre t hapt pr fmijt
meshkuj: "sht mir pr ata fmijt e t cilve jan meshkuj, por keq pr ata q kan vajza", "N
lindjen e nj djali t gjith jan t lumtur... n lindjen e nj vajze t gjith jan t piklluar" dhe
"Kur vjen n jet nj djal, paqja vjen n jet... kur lind nj vajz, nuk vjen asgj."7
Vajza konsiderohet nj barr e mundimshme dhe e dhimbshme, nj burim potencial turpi pr
baban e saj:

"Vajza juaj sht kokfort, mprehni shikimin q ajo t mos ju bj objekt-talljen e armiqve tuaj,
prfoljen e qytetit dhe thashethemet e ulta, e t'ju turproj para t gjithve." (Sirahu, 42:11)
"Mbajeni nj vajz kokfort nn kontroll t rrept, prndryshe ajo do shprdoroj do butsi q
i jepet. Mbani vzhgim strikt mbi syrin e saj t paturp, e mos u udisni nse ajo ju turpron."
(Sirahu, 26:10-11)
Ishte pikrisht kjo ide e t trajtuarit t bijave si burime turpi q i oi arabt pagan, prpara agimit
t Islamit, t ushtronin infanticid femror. Kur'ani e dnoi rreptsisht kt praktik t tmerrshme
dhe t urryer:
"Kur ndonjri prej jush lajmrohet me lindjen e nj vajze, fytyra e tij prishet dhe bhet plot mllef.
Fshihet prej njerzve, pr shkak t asaj t keqeje me t ciln u lajmrua. Pastaj (mendon): a ta
mbaj at ashtu n prmim apo ta mbuloj (t gjall) n dh? Ah, sa i keq sht ai gjykim i tyre!"
(16:58-59)
Duhet prmendur se ky krim ogurzi nuk do kishte reshtur kurr n Arabi, po t mos ishte pr
fuqin e termave t ashpr t Kur'anit n dnim t ksaj praktike (shih 16:59, 43:17, 81:8-9).
Kur'ani, prve ksaj, s'bn dallim ndrmjet djemve dhe vajzave. N kontrast me Bibln, Kur'ani
e konsideron lindjen e femrs si dhurat dhe bekim nga Zoti, t njjt me at t nj mashkulli.
Kur'ani madje prmend dhuntin e lindjes s femrs prpara:
"Vetm i Allahut sht pushteti i qiejve dhe i toks. Ai krijon far dshiron; Ai i dhuron bija
kujtdo q dshiron e i dhuron bij kujtdo q dshiron." (42:49)

Pr t fshir nga faqja e dheut t gjitha gjurmt e infanticidit femror n shoqrin muslimane q
po lindte, Profeti Muhammed (s) u premtoi atyre q ishin bekuar me vajza nj shprblim t madh,
nse do t'i rrisnin ato me butsi:
"Ai q merret me rritjen e bijave dhe (q) pregatit trajtim mirdashs (t but) ndaj tyre, ato do t
jen mbrojtje pr t ndaj zjarrit t Xhehenemit." (Transmetojn Buhariu dhe Muslimi)
"Kushdo q mban (rrit) dy vajza derisa t arrijn pjekurin, ai dhe un do t vijm n Ditn e
Gjykimit kshtu" - dhe ai lidhi dy gishtat e tij. (Transmeton Muslimi)
5. ARSIMIMI I FEMRS ?
Ndryshimi midis konceptimeve biblike dhe kur'anore t grave nuk kufizohet vetm te femra e
porsalindur, por shtrihet shum m larg se kaq. Le t krahasojm qndrimet e tyre ndaj nj femre
q prpiqet t msoj fen e saj.
Zemra e Judaizmit sht Teurati, Ligji. Megjithat, sipas Talmudit, "Grat prjashtohen nga
studimi i Teuratit." Disa Rabin ifut pohuan prerazi: "(M mir) Le t shkatrrohen nga flaka
fjalt e Teuratit sesa t'u prcillen (njoftohen) grave." N shekullin e par pas Krishtit, Rabi Eliezer
pohonte: "Kushdo q i mson Teuratin vajzs s tij, sht tamam si t'i ket msuar asaj pun t
pahijshme."8
Qndrimi i Shn Palit n Dhiatn e Re s'sht m i menur:

"Sikurse edhe n t gjitha grumbullimet e shenjtorve, grat le t heshtin npr kisha. Atyre nuk u
lejohet t flasin por duhet t jen n nnshtrim, si thot Ligji. Nse duan t pyesin pr dika, ato
duhet t'u drejtohen burrave t tyre n shtpi: sepse sht paturpsi pr nj grua t flas n kish."
(Korintiansve I, 14:34-35)
E si mund t msoj nj grua nse ajo nuk lejohet t flas? E si mundet nj grua t ngritet
intelektualisht nse at e detyrojn t jet n gjendje nnshtrimi t plot? Si mund t'i zgjeroj ajo
horizontet e saj nse burimi i vetm i informacionit pr t sht i shoqi, n shtpi?
Tani, pr t qen t ndershm, duhet t pyesim: a sht qndrimi kur'anor ndopak i ndryshm?
Nj ngjarje e shkurtr e treguar n Kur'an e prmbledh saktsisht pozicionin e tij. Khawla-ja ishte
nj grua muslimane, burri i s cils - Aws, n nj ast zemrimi e sipr kish shqiptuar kt fjali:
"Ti m je mua si shpina e nns sime." Kjo mbahej nga arabt pagan si pohim divorci, q e
lironte burrin nga do prgjegjsi bashkshortore, por nuk e linte gruan t lir t linte shtpin e
t shoqit apo t martohej me nj jetr. Pasi kish dgjuar kto fjal nga i shoqi, Khawla-ja ishte
gjendur n nj situat t mjerueshme. Ajo shkoi drejt e te Profeti (s) pr t mbrojtur shtjen e
saj. Profeti (s) ishte i mendimit se ajo duhej t tregohej e duruar pasi mesa dukej s'kishte
rrugdalje. Khawla-ja vazhdoi t debatonte me Profetin n prpjekje pr t shptuar martesn e
saj t pezulluar. Brenda nj kohe t shkurtr ndrhyri Kur'ani; ankesa e Khawla-s ishte pranuar.
Verdikti Hyjnor e anulloi prgjithmon kt zakon brengoss. Nj kaptin e tr (Sureja 58) e
Kur'anit, q titullohet el-Muxhadileh ("Ajo q po debaton") iu kushtua ktij incidenti:

"Vrtet, Allahu dgjoi dhe pranoi fjaln e asaj q debatoi me ty lidhur me burrin e vet (e) q u
ankua te Allahu; dhe Allahu i dgjon debatimet midis ju t dyve, sepse Allahu dgjon do bised
dhe sheh do pun..." (58:1)
Pra, n konceptin kur'anor nj grua ka t drejt t debatoj madje edhe me vet Profetin e Islamit
(s). Askush s'ka t drejt t'i msoj asaj t hesht. Ajo s'sht nn asnj detyrim pr ta konsideruar
t shoqin si t vetmen referenc n shtjet e ligjit dhe fes.
6. GRUAJA E PAPASTR DHE E PRLYER ?

Ligjet dhe rregullat ifute lidhur me gruan me menstruacione jan jashtzakonisht shtrnguese.
Dhiata e Vjetr e konsideron do grua me menstruacione si t papastr dhe t prlyer. 'sht m
e pabesueshme, papastrtia e saj ìnfekton' edhe t tjert! Kushdo apo fardo q ajo prek, bhet
e papastr pr nj dit:
"Kur nj grua ka derdhjen e saj t rregullt t gjakut, papastrtia e periods s saj mujore do t
zgjas shtat dit, dhe kushdo q e prek at do t jet i papastr gjer n mbrmje. dogj mbi t
ciln ajo shtrihet gjat t prmuajshmeve t saja, do t jet e papastr dhe dogj mbi t ciln ajo
ulet do t jet e papastr. Kushdo q prek shtratin e saj duhet t laj rrobat e tij dhe t bj banjo
uji, dhe ai do t jet i papastr deri n mbrmje. Qoft shtrati, qoft fardo sendi tjetr ku ajo
sht ulur, pr kdo q ta prek, do t jet i papastr gjer n mbrmje." (Levitiku, 15:19-23)

Pr shkak t natyrs s saj `ngjitse', nj grua me menstruacione nganjher dbohej pr t
shmangur do mundsi t fardolloj kontakti me t. Ajo drgohej n nj shtpi t veuar, e
quajtur "shtpia e papastrtis", pr tr periudhn e periods s saj.9 Talmudi e konsideron nj
grua me menstruacione fatale edhe pa patur kontakt fizik:
"Rabint tan na msojn: ... nse nj grua me zakone kalon midis dy burrave, nse sht n fillim
t periods s saj, ajo do ther njrin prej tyre, dhe nse sht n fund t periods s saj, ajo do
shkaktoj ngatrres midis tyre." (b Pes. 111a.)
Pr m tepr, burrit t nj gruaje me t prmuajshmet i ndalohej t hynte n sinagog nse ai ishte
prlyer prej saj, madje edhe nga pluhuri nn kmbt e saj. Nj klerik - gruaja, motra ose nna e t
cilit ishte me menstruacione - nuk mund t recitonte bekimet priftrore n sinagog.10 S'sht udi
q shum gra ifute akoma i referohen menstruacioneve si "mallkimi".11
Islami nuk e konsideron gruan me menstruacione t zotroj fardolloj "papastrtie ngjitse".
Ajo s'sht as "e paprekshme", as "e mallkuar". Ajo praktikon jetn e saj normale me t vetmin
kufizim: nj ift i martuar nuk lejohen t ken marrdhnie seksuale gjat periudhs s
menstruacioneve. do kontakt tjetr fizik midis tyre sht i lejueshm. Nj grua me
menstruacione lirohet nga [kryerja e] disa rituale[ve] si lutjet e prditshme dhe agjrimi, prgjat t
prmuajshmeve t saja.

7. T DHNIT DSHMI
Nj tjetr shtje n t ciln Kur'ani dhe Bibla s'pajtohen sht ajo e dhnies dshmi t grave.
sht e vrtet se Kur'ani i ka udhzuar besimtart q, lidhur me marrveshjet financiare, t
marrin dy dshmitar burra ose nj burr e dy gra (2:282). Megjithat, sht gjithashtu e vrtet se
Kur'ani n situata t tjera pranon dshmin e nj gruaje si t barabart me at t nj burri. N t
vrtet, dshmia e nj gruaje mundet madje edhe ta zhvleftsoj at t burrit. Nse nj burr
akuzon gruan e tij pr mosbesnikri, ai detyrohet nga Kur'ani t betohet solemnisht pes her si
prov e fajit t s shoqes. Nse gruaja mohon dhe betohet njlloj pes her, ajo nuk konsiderohet
fajtore dhe n secilin rast martesa shprbhet. (24:6-11)
Nga ana tjetr, grat nuk jan lejuar t japin dshmi n shoqrit e hershme ifute.12 Rabint e
prfshinin moslejueshmrin e dhnies dshmi nga gruaja midis nnt mallkimeve t rna mbi t
gjitha grat pr shkak t Rnies. (shih pikn "Trashgueset e Evs") Grat n Izraelin e sotm
nuk lejohen t japin prova n gjyqet rabinike sepse Talmudi thot: "Grat jan mendjelehta (dhe)
kokndezura."13 Rabint gjithashtu justifikohen pse grat s'mund t dshmojn, duke cituar
Zanafilln 18:9-16, ku pohohet se Sara, gruaja e Abrahamit, kishte gnjyer. Rabint e prdorin
kt incident si prov q grat jan t padenja t japin dshmi. Duhet patur parasysh ktu se kjo
ngjarje e treguar n Zanafilln 18:9-16, sht prmendur n Kur'an pa as edhe shenjn m t
vogl t fardolloj gnjeshtre nga Sara (shih 11:69-74, 51:24-30). N Perndimin e krishter, si
ligji eklesiastik ashtu edhe ai civil, ua ndaloi grave t drejtn e t dhnit dshmi deri von n
shekullin e kaluar.14

Nse nj burr akuzon gruan e tij pr tradhti, dshmia e saj nuk do merret parasysh aspak sipas
Bibls. Gruaja e akuzuar duhet t'i nnshtrohet nj gjyqi mynxyr (Numrat 5:11-31). N kt gjyq,
gruaja vihet prball nj rituali kompleks dhe poshtrues q mbahet se do vrtetoj fajin ose
pafajsin e saj. Nse gjehet fajtore pas ksaj prove makabre, ajo dnohet me vdekje. Nse nuk
gjehet fajtore, burri i saj do t jet i pafajshm nga do shkelje.
Prve ksaj, nse nj burr merr nj grua si bashkshorte dhe pastaj e akuzon at se nuk sht e
virgjr, t dshmuarit e saj nuk do ket rndsi. Prindrve t saj u duhej t sillnin prova pr
virgjrin e vajzs prpara pleqve t qytetit. Nse prindrit s'e vrtetonin dot pafajsin e saj, ajo
gjuhej me gur deri n vdekje n pragun e ders s t atit. Nse prindrit ishin n gjendje ta
vrtetonin pafajsin e vajzs, burri vetm sa gjobitej me njqind monedha argjendi dhe s'duhej ta
ndante t shoqen pr tr jetn:
"Nse nj burr merr nj grua dhe, pasi t jet shtrir me t, e mosplqen at dhe e akuzon pr
sjellje t pahijshme, dhe i sjell asaj emr t keq duke thn: Ù martova me kt grua, por kur iu
qasa, nuk gjeta prov pr virgjrin e saj', ather babai dhe nna e vajzs do t'u sjell prov se ajo
ishte virgjresh pleqve t qytetit te porta. Babai i vajzs do t'u thot pleqve: Ìa dhash vajzn n
martes ktij njeriu, por ai s'e plqen at. Tani ai e ka akuzuar at pr vepra t pahijshme dhe m
ka thn se nuk e gjeta virgjresh bijn tnde. Por ja ku sht prova e virgjris s vajzs sime'.
Pastaj prindrit e saj do t shpalosin rrobn prpara pleqve t vendit dhe pleqt do e marrin
burrin dhe do e dnojn. Ata do e gjobisin at njqind shekele[] dhe do ia japin ato babait t
vajzs, sepse ky njeri i ka dhn emr t keq nj vajze t Izraelit. Ajo do vazhdoj t jet e shoqja
e tij; ai s'duhet ta ndaj at gjersa t jet gjall. Nse, megjithat, akuza sht e vrtet dhe s'mund
t gjehet asnj prov e virgjris s vajzs, ajo do sillet tek dera e shtpis s t atit dhe aty burrat

e qytetit do ta gjuajn me gur deri n vdekje. Ajo ka br paturpsi n Izrael, duke u br e
prdal ende n shtpin e t atit. Ju duhet ta pastroni t keqen prej jush." (Deuteronomi 22:13-
21)
8. KURORSHKELJA
Pozicioni i gruas, roli, t drejtat dhe detyrat e saj n Kur'an jan shum t ndryshme nga ato t
gjendura n Bibl. Le t marrim disa shembuj.
Kurorshkelja konsiderohet mkat n t trija fet. Bibla urdhron dnimin me vdekje pr t dy q
kryejn adulteri (Levitiku 20:10). Islami gjithashtu i dnon njlloj mashkullin dhe femrn adultere
(24:2). Megjithat, prkufizimi kur'anor i kurorshkeljes sht shum i ndryshm nga ai biblik.
Adulteria, sipas Kur'anit sht pjesmarrja e nj burri ose gruaje t martuar n nj afer
jashtmartesore. Bibla e konsideron vetm afern jashtmartesore t nj gruaje si kurorshkelje
(Levitiku 20:10, Deuteronomi 22:22, Proverbat 6:20 - 7:27):
"Nse nj burr gjehet i shtrir me gruan e nj tjetri, si burri q ka fjetur me t, ashtu edhe gruaja
duhet t vdesin. Duhet ta spastroni t keqen nga Izraeli." (Deuteronomi 22:22)
"Nse nj burr kryen adulteri me gruan e nj tjetri, q t dy - adulteri dhe adulterja duhet t
ohen n vdekje." (Levitiku 20:10)

Sipas prkufizimit biblik, nse nj burr i martuar fl me nj grua t pamartuar, ky nuk
konsiderohet krim aspak. Burri i martuar q ka lidhje jashtmartesore me gra t pamartuara nuk
sht nj adulter, dhe grat e pamartuara q lidhen me t nuk jan adultere. Krimi i adulteris
kryhet vetm kur nj burr, qoft beqar apo i martuar, fl me nj grua t martuar. N kt rast
burri konsiderohet adulter, edhe pse nuk sht i martuar, dhe gruaja konsiderohet adultere.
Shkurt, adulteria sht cilado marrdhnie seksuale e paligjshme q prfshin nj grua t martuar.
Marrdhnia jashtmartesore e nj burri t martuar nuk prbn krim n Bibl. Pse ky standard
moral i dyfytyrshm?
Sipas Enciklopedis Judaike, gruaja konsiderohej pron e burrit dhe tradhtia bashkshortore
prbnte shkelje t s drejts ekskluzive t burrit mbi t; duke qen pron e t shoqit, gruaja s'e
kishte nj t drejt t till mbi t.15 Domethn, nse nj burr kishte marrdhnie seksuale me
nj grua t martuar, ai do dhunonte pronn e nj tjetri dhe kshtu, ai duhej t dnohej [vetm pr
kt dhunim prone].
Dhiata e Re i bn jehon t njjtit qndrim tek Mateu 5:32, ku i vishet Jezusit t ket thn:
"Po ju them se kushdo q divorcon gruan e tij, prvese pr tradhti bashkshortore, e bn at
adultere; dhe kushdo q martohet me gruan e divorcuar, kryen adulteri."
Prse nuk e quajti ai burrin q divorcon t shoqen dhe martohet me nj tjetr, adulter?
Edhe sot e ksaj dite n Izrael, nse nj burr i martuar prshihet n nj lidhje jashtmartesore me
nj grua, fmijt e tij nga ajo grua konsiderohen t ligjshm. Por, nse nj grua e martuar ka nj
lidhje me nj burr tjetr, fmijt e saj me at burr konsiderohen jo vetm kopil, por atyre u

ndalohet t martohen me do ifut prve t kthyerve dhe kopilve t tjer. Ky ndalim u bhet
pasardhsve t fmijs pr 10 breza, gjersa njolla e adulteris supozohet t jet dobsuar.16
Kur'ani, nga ana tjetr, nuk e konsideron kurr asnj grua t jet pron e cilitdo mashkulli:
"Dhe pr grat jan t drejtat mbi burrat t njjta me ato t burrave mbi grat." (2:228)
Kur'ani e thekson unitetin thelbsor t burrave e grave n mnyrn m t bukur:
"Ato (grat tuaja) jan rroba juaj dhe ju jeni rrob pr to." (2:187)
Ashtu si fshehin rrobat lakuriqsin ton, ashtu edhe burri e gruaja, duke hyr n marrdhnien
e martess, i sigurojn njri tjetrit nderin. Rroba i jep rehati trupit; po kshtu burri gjen rehati n
shoqrin e t shoqes dhe ajo n shoqrin e tij. "Rroba sht mirsia, bukuria, stolisja e trupit -
po kshtu jan grat pr burrat e tyre si jan burrat e tyre pr to." Islami nuk e konsideron gruan
"nj vegl t Djallit", por prkundrazi Kur'ani e quan at muhsana - fortres kundr shejtanit,
sepse nj grua e mir, duke u martuar me nj burr, e ndihmon at t ruaj rrugn e ndershmris
n jetn e tij. Pikrisht pr kt arsye martesa u konsiderua nga Profeti Muhammed (s) si nj akt
nga m t devotshmit. Ai tha: "Kur nj burr martohet, ai ka plotsuar gjysmn e fes s tij." Ai
ua urdhroi martesn muslimanve duke u thn: "Martesa sht pjes e rrugs sime dhe kushdo
q largohet nga rruga ime, nuk sht nga t mit."
Kur'ani i qorton rrept ata burra q shtypin apo keqtrajtojn grat:
"O ju q besoni! Ju ndalohet t trashgoni gra kundr vullnetit t tyre. E as nuk duhet t'i trajtoni
ato me ashprsi ... Prkundrazi, jetoni me to mbi bazat e dashamirsis dhe barazis..." (4:19)

Dhe s fundi, Kur'ani e prshkruan n mnyr elokuente arsyen e t qenit t martess dhe
natyrn e marrdhnies ndrmjet bashkshortve duke thn:
"Dhe nga shenjat e (madhris s) Tij sht q, pr t mirn tuaj, ai krijoi nga vet lloji juaj
bashkshorte, q t gjeni prehje tek ato dhe vendosi dashuri e mshir mes zemrave tuaja: vrtet,
n kt ka argumente pr ata q mendojn." (30:21)
Ky sht konceptimi kur'anor i martess: dashuri, mshir dhe qetsi, jo pronsim dhe standarde
t dyfishta.
9. BETIMET
Sipas Bibls, nj burr duhet t plotsoj do betim q mund t'i bj Zotit. Ai s'duhet ta shkel
fjaln e vet. Nga ana tjetr, betimi i nj gruaje nuk sht domosdoshmrisht detyrues pr t. Ai
duhet t miratohet nga babai i saj, nse ajo jeton n shtpin e tij, ose nga i shoqi, nse sht e
martuar. Nse nj baba/burr nuk i vulos [vrteton] betimet e t bijs/shoqes, t gjitha zotimet e
kryera nga ajo bhen t pavlefshme:
"Por nse i ati ia ndalon asaj kur dgjon pr t, asnj nga betimet e saj ose zotimet t cilat ajo
mori prsipr nuk do vlejn... burri i saj mund t konfirmoj apo anulloj cilindo zotim q ajo
bn ose ndonj premtim t betuar pr t dmtuar veten." (Numrat 30:5-13)

Prse fjala e nj gruaje nuk qenka e qndrueshme n vetvete? Prgjigja sht e thjesht: sepse ajo
sht pron e babait t saj prpara martess dhe e t shoqit pas martess. Kontrolli i babait mbi
vajzn e tij ishte absolut deri n at shkall sa, nse dshironte, ai mund edhe ta shiste! Shnohet
n shkrimet e Rabinve se: "Burri mund ta shesi t bijn, por gruaja s'mund ta shes at; burri
mund ta fejoj t bijn, po gruaja s'mund ta fejoj at."17
Literatura rabinike tregon gjithashtu se martesa prfaqson kalimin e kontrollit nga babai te burri:
"Fejesa, brja e nj gruaje pronsim i shenjt - pronn e padhunueshme - t t shoqit.." Pa
dyshim, nse gruaja konsiderohet t jet prona e dikujt tjetr, ajo s'mund t bj asnjlloj betimi,
t cilin pronari i saj nuk e aprovon.
sht me interes t theksohet se udhzimi biblik lidhur me betimet e grave ka patur jehon t
keqe mbi grat judeo-kristiane deri hert n kt shekull. Nj grua e martuar n Perndim nuk
kishte status ligjor. Asnj akt i saj s'kishte kurrfar vlere ligjore. Burri i saj mund t'i mohonte do
kontrat, marrveshje apo ujdi q ajo kishte br. Grat n Perndim, i cili sht trashguesi m i
madh i tradits judeo-kristiane, mbaheshin t paafta pr t br nj kontrat t qndrueshme,
sepse ato praktikisht pronsoheshin nga dikush tjetr. Grat e Perndimit kishin vuajtur pr gati
dymij vjet pr shkak t qndrimit biblik ndaj pozicionit t grave karshi baballarve dhe burrave
t tyre.18
N Islam, betimi i do muslimani, mashkull a femr, sht detyrues dhe i qndrueshm mbi t.
Askush nuk e ka pushtetin pr t hedhur posht betimet e kujtdo tjetri. T dshtuarit pr t
mbajtur betimin e dhn solemnisht, t br nga nj burr ose nj grua, duhet shlyer, si thuhet
n Kur'an:

"Ai (Allahu) do t'ju thrras q t jepni llogari pr betimet tuaja t qllimta (t vetdijshme). Pr
shlyerjen (e fajit t betimit t pambajtur), ushqeni dhjet nevojtar, n masn e mesatares s
ushqimit t familjes suaj; ose vishini ata; ose jepini nj robi lirin. Nse kjo sht prtej mundsive
tuaja, agjroni pr tre dit. Kjo sht shlyerja pr betimet q keni dhn. Por mbajeni fjaln (m
mir)!" (5:89)
Shokt e Profetit (s), burrat dhe grat, e kishin zakon t paraqisnin betimin e tyre t besnikris
ndaj tij personalisht. Grat, po ashtu si burrat, shkonin t pavarura tek ai dhe i jepnin zotimet e
tyre:
"O Profet, kur grat besimtare t vijn tek ti pr t br marrveshje me ty se nuk do prngjisin
asgj n adhurim prve Allahut e as nuk do vjedhin, as kryejn amoralitet, as vrasin fmijt e
tyre, as shpifin pr asknd, as nuk do t t mosbinden n cilndo shtje t drejt - ather bj
marrveshje me to dhe lutju Zotit tnd pr faljen e gjynaheve t tyre. Vrtet, Allahu sht falsi
dhe m mshiruesi." (60:12)
Nj burr s'do mund t betohej asnjher n emr t s bijs apo s shoqes. E nj burr as nuk
do mund t hidhte kurr posht betimin e br nga cilado prej t afrmeve t tija.

10. PRONA E GRUAS ?
T trija fet ndajn nj besim t patundur n rndsin e martess dhe jets familjare. Ato
gjithashtu pajtohen rreth rolit drejtues t bashkshortit n familje. Prapseprap, ndryshime t
kumbueshme ekzistojn n t vrtet mes tre feve, lidhur me kufijt e ktij drejtimi. Tradita
judeo-kristiane, n ndryshim nga Islami, mund t themi se e tejzgjat rolin drejtues t burrit deri n
pronsim t s shoqes.
Tradita ifute n lidhje me rolin e burrit ndaj gruas s tij buron nga koncepti se ai e zotron at
ashtu si zotron nj skllave. Ky konceptim ka qen arsyeja [q qndron] pas standardit t
dyfisht n ligjet e adulteris dhe pas t drejts s burrit t anulloj betimet e t shoqes. Po ashtu,
ky konceptim ka qen prgjegjs pr mohimin e fardolloj kontrolli t gruas mbi pronn ose
fitimet e saja. Me t'u martuar, nj grua ifute humbiste plotsisht t drejtn mbi pronn dhe
fitimet e saj ndaj burrit. Rabint ifut theksonin t drejtn e bashkshortit mbi pasurin e s
shoqes si nj kuror e pronsimit t saj nga ai: "Meq nj burr ka arritur posedimin e gruas, a
nuk rrjedh [nga kjo] q ai duhet t vihet n posedim edhe t prons s saj?", dhe "Meq ai e ka
shtn n dor gruan, a nuk duhet t shtjer n dor edhe pronn e saj?"20 Kshtu, martesa e
bnte edhe gruan m t pasur t kthehej praktikisht n person pa asnj dyshk. Talmudi e
prshkruan gjendjen prfundimtare t gruas n kt mnyr:
"Si mund t ket nj grua gjkafsh; [kur] dogj e saja i prket t shoqit? 'sht e tija sht e tija
dhe 'sht e saja sht gjithashtu e tija... Fitesat e saja dhe far mund t gjej ajo n rrug jan
po ashtu t tijat. Artikujt shtpiak, edhe thrmijat e buks n tavolin, jan t tijat. Nse ajo fton
nj mik n shtpin e saj, ajo do vidhte nga i shoqi..." (San. 71a, Git. 62a)

E vrteta sht se pasuria e nj femre ifute kishte pr qllim trheqjen e dor-krkuesve. Nj
familje ifute i caktonte s bijs nj pjes nga prona e babait t saj pr t'u prdorur si dhunti n
rast martese. Ishte kjo dhunti q i bnte bijat ifute nj barr t padshiruar pr etrit e tyre.
Babait i duhej ta rriste t bijn pr vite me rradh dhe pastaj ta pregatiste pr martes, duke i
siguruar nj dhunti t madhe. Kshtu, nj vajz n nj familje ifute ishte prgjegjsi e jo pasuri.21
Kjo detyr shpjegon prse lindja e nj vajze nuk festohej me gzim n shoqrin ifute (shih
pikn `Bijat Turpruese?'). Dhuntia ishte dhurata martesore q i paraqitej dhndrit nn termat e
qiramarrjes. Bashkshorti praktikisht vepronte si pronari i dhuntis, por s'mund ta shiste at.
Nusja humbiste do kontroll mbi dhuntin n astin e martess. Pr m tepr, prej saj pritej q t
punonte pas martess dhe t gjitha fitesat e saj t'i shkonin t shoqit si shprblim pr mbajtjen e
saj, q ishte detyra e tij. Ajo mund t rifitonte pasurin e saj vetm n dy raste: divorc ose vdekjen
e t shoqit. Nse ajo vdiste e para, ai trashgonte pasurin e saj. N rast vdekjeje t s shoqit,
gruaja mund t rimerrte pronn e saj paramartesore por asaj nuk i lejohej t trashgonte asnj
pjes n pronn e t shoqit t vdekur. Duhet shtuar se dhndri gjithashtu duhet t paraqiste nj
dhurat martesore pr nusen, e prapseprap ai ishte pronari i ligjshm i ksaj dhurate, pr sa
koh t ishin t martuar.22
Krishterimi, deri von, ka ndjekur t njjtn tradit ifute. T dyja, si autoritetet religjioze, si ato
civile n Perandorin Kristiane Romake (pas Konstantinit) krkonin medoemos nj marrveshje
pronsie, si kusht pr njohjen e martess. Familjet u ofronin bijave t tyre dhunti gjithnj e m t
mdha; si rrjedhoj, burrat prireshin t martoheshin m hert, ndrsa familjet i shtynin martesat e
bijave deri m von nga 'ishte e zakonit.23 Nn ligjin kanunor, nj gruaje i jepej e drejta t'i kthehej
dhuntia e saj nse martesa zhbhej, prve n qoft se ajo ishte fajtore pr adulteri. N rast t

till, ajo humbiste t drejtn e saj mbi dhuntin, e cila mbetej n duart e t shoqit.24 Nn ligjin
kanunor dhe civil, nj grua e martuar n Evropn dhe Amerikn e krishter kishte humbur t
drejtat mbi pasurin e saj deri von n shekullin e nntmbdhjet dhe hert n shekullin e
njzet. Pr shembull, t drejtat e grave nn ligjin anglez ishin prpiluar dhe botuar m 1632.
Kto `t drejta' prfshinin: "Ajo q burri ka sht e tija. Ajo q gruaja ka sht e t shoqit."25
Gruaja jo vetm q humbi pronn e saj me t'u martuar, ajo humbi edhe personalitetin e saj. Asnj
akt i saj nuk ishte i vlefshm ligjrisht. Bashkshorti i saj mund t zhbnte do shitje apo dhurat
t br nga ajo si dika q nuk mban vler t qndrueshme ligjore. Personi me t cilin ajo kishte
fardolloj kontrate mbahej si kriminel pr pjesmarrje n mashtrim. Pr m tepr, ajo s'mund t
padiste apo t paditej n emr t saj, e as nuk mund t padiste t shoqin.26 Gruaja thjesht i
prkiste t shoqit e si rrjedhim humbiste pasurin, personalitetin e saj ligjor dhe emrin e familjes
s saj.27
Islami, q nga shekulli i shtatt pas Krishtit, u ka dhuruar grave t martuara personalitetin e
pavarur q Perndimi judeo-kristian ua mohoi deri fare von. N Islam, nusja dhe familja e saj
s'jan nn asnj detyrim t fardollojshm t paraqesin dhurat pr dhndrin. Vajza n nj
familje muslimane s'sht kurrfar ngarkese apo barre. Nj grua sht aq e lartsuar nga Islami,
saq asaj nuk i duhet t paraqes dhurata me qllim q t trheqi burra potencial. sht dhndri ai
q duhet t'i paraqes detyrimisht nuses nj dhurat martese. Kjo dhurat konsiderohet prona e saj
dhe as dhndri e as familja e nuses s'kan asnj pjes apo kontroll mbi t. N disa shoqri
muslimane sot, nj dhurat martese prej njqind mij dollarsh n diamante s'sht e pazakont.28
Nusja i mban dhuratat e saja martesore edhe nse ndahet. Burrit nuk i lejohet asnj pjes n

pronn e gruas, prve asaj q ajo i ofron me dshirn e saj t lir.29 Kur'ani e ka pohuar
pozicionin e vet n kt shtje tepr qart:
"Dhe jepuni bashkshorteve dhuntin e tyre si dhurat falas: por nse ato, nga vullneti dhe
dshira e tyre e mir, ju falin ndonj pjes t saj juve, merreni dhe shijojeni me gzim t drejt e t
mir." (4:4)
Prona dhe fitesa e gruas jan nn kontroll t plot t saj dhe vetm pr prdorimin e saj,
meqnse mbajtja e saj dhe e fmijve sht prgjegjsi e t shoqit.30 Pavarsisht sa e pasur mund
t jet nj grua, ajo nuk sht e detyruar t veproj si bashksiguruese [t ardhurash] pr familjen
e saj, prve nse zgjedh me dshir dhe vullnet t saj t lir ta bj kt. Bashkshortt
trashgojn nga njri tjetri. Pr m tepr, nj grua e martuar n Islam e ruan personalitetin e saj
ligjor dhe mbiemrin.31 Nj gjykats amerikan komentoi n nj rast mbi t drejtat e grave
muslimane, duke thn: "Nj vajz muslimane mund t martohet disa her, por individualiteti i
saj nuk gllabrohet nga ai i bashkshortve t ndryshm. Ajo sht nj planet m vete, me nj
emr dhe personalitet ligjor t sajin."32
11. DIVORCI
Tri fet kan ndryshime t dallueshme n qndrimet e tyre ndaj divorcit. Krishtrimi e urren
divorcin n trsi. Dhiata e Re mbron patundshm pazgjidhshmrin e martess. I mvishet
Jezusit (a.s) t ket thn: "Por un po ju them se kushdo q divorcon gruan e tij, prvese pr

tradhti bashkshortore, e bn at adultere; dhe kushdo q martohet me gruan e divorcuar, kryen
adulteri." (Mateu 5:32) Ky ideal i pakompromis sht, padyshim, jorealist. Ai supozon nj gjendje
prkryeshmrie morale, t ciln shoqrit njerzore s'e kan arritur kurr. Kur nj ift arrin n
prfundimin se jeta e tyre martesore sht prtej do ndreqjeje a prmirsimi, nj ndalim i
divorcit nuk do i bj atyre asnj t mir. T detyrosh me forc ifte t keqkombinuara q t
mbesin s bashku kundr vullnetit t tyre s'sht as efikase dhe as e arsyeshme. S'duhet habitur
prse e gjith bota e krishter u detyrua ta miratoj divorcin.
Judaizmi, nga ana tjetr, lejon divorcin pa asnj shkak. Dhiata e Vjetr i jep burrit t drejtn t
divorcoj t shoqen edhe ns atij ajo thjesht s'i plqen:
"Nse nj burr martohet me nj grua q bhet e paknaqshme pr t sepse ai gjen ndonj
pahijshmri pr t, dhe i shkruan asaj nj ertifikat divorci, ia jep asaj dhe e nis at nga shtpia e
tij; dhe nse pasiq l shtpin e tij ajo bhet e shoqja e nj tjetri, dhe burri i saj i dyt e
mosplqen e i shkruan asaj nj ertifikat divorci, ia jep asaj dhe e nis nga shtpia, ose nse vdes,
ather burri i saj i par q e ndau, nuk lejohet t martohet me t prsri pasiq ajo t jet ndyr."
(Deuteronomi 24:1-4)
Vargjet e msiprme kan shkaktuar debat t konsiderueshm mes studiuesve ifut pr shkak t
mospajtimit t tyre rreth shpjegimit t fjalve è paknaqshme', `pahijshmri' dhe `mosplqen' t
prmendura n to. Talmudi shnon qndrimet e tyre t ndryshme:
"Shkolla Shammai pohonte se nj njeri s'duhet ta divorconte t shoqen gjersa ta gjej at fajtore
pr ndonj keqsjellje seksuale, ndrsa shkolla Hilel thot se ai mund ta divorcoj at edhe nse ajo

thjesht ka thyer nj pjat t tijn. Rabi Akiba thot se ai mund ta divorcoj edhe nse thjesht gjen
nj grua m t bukur se ajo." (Gittin 90 a-b)
Dhiata e Re ndjek opinionin e Shammaitve, ndrsa ligji ifut ka ndjekur opinionin e Hilelitve
dhe Rabi Akibas.33 Meq mbizotroi mendimi i Hilelitve, u b tradit e pashkelshme e ligjit ifut
q t'i jap burrit liri pr ta ndar t shoqen pa asnjfar shkaku. Dhiata e Vjetr jo vetm q i jep
burrit t drejtn pr t divorcuar gruan e tij "t pakndshme", ajo e konsideron ndarjen e nj
"gruaje t keqe" obligim:
"Nj grua e keqe sjell poshtrim, fytyr buzplasur dhe zemr t plagosur. I nj dore t but dhe
gjuri t dobt sht burri, gruaja e t cilit dshton ta gzoj. Gruaja sht burimi i mkatit, dhe
prej saj ne vdesim. Mos lini nj kazan pikues t rrjedhi i tri apo nj grua t keqe t thoj 'i
plqen. Nse ajo nuk pranon mbikqyrjen tuaj, ndajeni at dhe shporreni larg." (Sirah, 25:22-25)
Talmudi ka shnuar shum veprime t veanta nga grat, q i obligonin bashkshortt t'i ndanin
ato: "Nse ajo ha n rrug, nse ajo pi me lakmi n rrug, nse ajo jep gji n rrug - n secilin rast
Rabi Meir thot se ajo duhet t lr t shoqin." (Git. 89a) Talmudi e ka br gjithashtu urdhres
t mbaruar divorcimin e nj gruaje shterp (q nuk ka lindur fmij pr nj periudh prej dhjet
vjetsh): "Rabint tan na msojn: Nse nj burr merr nj grua dhe jeton me t pr dhjet vjet e
ajo s'i lind fmij, ai duhet ta divorcoj." (Yeb. 64a)
Grat, nga ana tjetr, nuk mund t nisin proedur divorci nn ligjin ifut. Nj grua ifute,
megjithat, mund t krkonte t drejtn pr divorc prpara nj gjyqi ifut, me kusht q t
ekzistoj nj arsye e fort. Ka fare pak terren pr gruan t bj krkes pr divorc. Ky terren
prfshin: nj burr me t meta fizike ose smundje lkure, nj burr q nuk kryen detyrat

martesore, etj. Gjyqi mund ta mbshtesi krkesn e gruas pr divorc por ai nuk mund ta
shprbej martesn. Vetm burri mund ta zhbj martesn, duke i dhn gruas nj shkres
divorci. Gjyqi mund ta kamxhikoste, gjobiste, burgoste dhe shkishronte at pr ta detyruar me
forc q t lshonte shkresn e krkuar t divorcit pr t shoqen. Mirpo, nse burri sht mjaft
kokfort, ai mund t refuzoj t'i jap s shoqes divorcin dhe ta mbaj kshtu t lidhur pas tij
pambarim. Edhe m keq akoma, ai mund ta braktis at pa i siguruar divorc dhe duke e ln t
pamartuar e t padivorcuar. Ai mund t martohet me nj grua tjetr dhe madje t jetoj me
cilndo grua beqare t'ia doj qefi dhe t ket fmij nga ajo (kta fmij konsiderohen t ligjshm
nn ligjin ifut). Gruaja e braktisur, nga ana tjetr, s'mund t martohet me asnj burr t dyt,
ngaq me ligj ajo sht ende e martuar dhe ajo gjithashtu s'mund t jetoj me cilindo burr tjetr
sepse do t konsiderohet adultere dhe fmijt e saj nga kjo lidhje do t jen t paligjshm pr
dhjet breza. Nj grua n nj pozicion t till thrritet agunah (`grua n zinxhir').34 N Shtetet e
Bashkuara sot [1995] ka rreth 1000 deri 1500 gra ifute q jan agunot (shumsi i agunah), ndrsa
n Izrael numri i tyre mund t jet aq i lart sa 16000. Burrat mund t zhvasin qindra mijrash
dollar nga grat e tyre t zna grack n kmbim t nj divorci ifut.35
Islami z pozicionin e mesm ndrmjet Krishtrimit e Judaizmit lidhur me divorcin. Martesa n
Islam sht nj lidhje e shenjtruar q nuk duhet thyer prvese pr arsye detyruese. iftet jan t
udhzuara t ndjekin t gjitha mjetet e mundura [pajtuese] kurdo q martesat e tyre jan n rrezik.
Divorci nuk duhet prdorur prvese kur sht e vetmja rrugzgjidhje. N thelb, Islami e njeh
divorcin, mirpo e dekurajon at me t gjitha mnyrat. Le t prqendrohemi n ann e njohjes s
tij n fillim. Islami e njeh t drejtn e t dy partnerve pr t'i dhn fund marrdhnies martesore.
Islami i jep burrit t drejtn pr Talak (divorc). Pr m tepr, Islami - ndryshe nga Judaizmi - i jep

t drejtn gruas ta shprbj martesn, prmes asaj q njihet si Khula'.36 Nse burri e zhbn
martesn duke e divorcuar t shoqen, ai nuk mund t trheqi asnjrn prej dhuratave t martess
q i ka dhn asaj. Kur'ani i ndalon haptazi dhe prerazi burrat divorcues nga t marrit mbrapsht
t dhuratave martesore, sado t shtrenjta apo t vlefshme t ken qen:
"Por nse vendosni t merrni nj grua n vend t nj tjetre, edhe nse i keni dhn ksaj nj
thesar t tr, mos trhiqni mbrapsht asnj grim nga ajo; a do e merrnit at prmes prfoljesh
dhe gabimi t hapur?" (4:20)
N rastin e gruas q vendos t prfundoj martesn, ajo mund t'ia kthej dhuratat e martess s
shoqit. Kthimi i dhuratave t martess n kt rast sht nj kompensim i ndershm pr burrin q
dshiron ta mbaj t shoqen, ndrkoh q ajo zgjedh ta lr at. Kur'ani i ka udhzuar burrat
musliman t mos marrin mbrapsht asnj nga dhuratat q u kan dhn grave t tyre, prve
rastit kur sht gruaja ajo q zgjedh t'i japi fund martess:
"Nuk ju lejohet juve (burrave) t trhiqni mbrapsht cilndo nga dhurata tuaja prve (rastit) kur t
dyja palt druajn se s'mund t mbajn kufijt e urdhruar nga Allahu. Nuk fajsohet asnjri prej
tyre nse ajo jep dika me vullnet t lir. Kto jan kufizimet e urdhruara nga Allahu, prandaj
mos i shkelni ato." (2:229)
Gjithashtu, nj grua edhi te Profeti Muhammed (s) duke krkuar shprbrjen e martess s saj;
ajo i tha Profetit (s) se nuk kishte anj ankes ndaj karakterit apo sjelljes s t shoqit. Problemi i
saj i vetm ishte se ajo sinqerisht nuk e plqente at deri n masn sa t mos mund t jetonte me
t. Profeti (s) e pyeti: "A do ia ktheje atij kopshtin (dhuratn e martess q ai i kishte br asaj)?"

Gruaja u prgjigj: "Po". Profeti (s) ather e udhzoi burrin t rimerrte kopshtin e vet dhe t
pranonte shprbrjen e martess. (Transmeton Buhariu)
N disa raste, nj bashkshorte muslimane mund t dshiroj ta ruaj martesn, por e sheh veten
t detyruar t krkoj divorc pr shkak t disa arsyeve detyruese si: ashprsi e t shoqit, braktisje
pa arsye, nj burr q nuk kryen detyrat martesore etj. N kto raste, gjyqi musliman e shprbn
martesn.37
Shkurt, Islami i ka ofruar gruas muslimane disa t drejta t pashoqe: ajo mund ta prfundoj
martesn prmes Khula'-s dhe mund t hedh n gjyq pr divorc. Nj grua muslimane s'mund t
bhet kurr e prangosur nga nj burr i prap. Ishin pikrisht kto t drejta ato q i joshn grat
ifute, t cilat jetuan n shoqrit e hershme islame t shekullit t shtatt e.s., t synonin marrjen e
krkesave t divorcit nga burrat e tyre ifut, nprmjet gjykatave muslimane. Rabint i deklaruan
kto shkresa t pavlefshme dhe boshe. Pr t'i dhn fund ksaj praktike, Rabint i dhan t drejta
e privilegje t reja grave ifute n prpjekje pr t dobsuar trheqjen e gjykatave muslimane.
Grave ifute q jetonin n vendet e krishtera nuk u ofroheshin kurrfar privilegjesh, ngaq ligji
romak i divorcit i ushtruar atje s'ishte aspak m trheqs se ligji ifut.38
Le ta prqendrojm vmendjen ton tani n at se si e dekurajon Islami divorcin. Profeti i Islamit
(s) u tha besimtarve:
"Midis t gjitha veprimeve t lejuara, divorci sht m i urryeri te Zoti." (Transmeton Ebu
Davudi)

Nj burr musliman nuk duhet ta divorcoj t shoqen vetm pse atij s'i plqen ajo. Kur'ani
Famlart i udhzoi burrat musliman t jen t but me grat edhe n raste emocionesh apo
ndjenjash t vokta mosplqimi:
"Jetoni me to (grat tuaja) mbi bazn e mirsis (butsis) dhe barazis. Nse i mosplqeni ato,
ndoshta ju nuk plqeni dika n t ciln Allahu ka vendosur nj t mir t madhe." (4:19)
Profeti Muhammed (s) dha nj udhzim t ngjashm:
"Nj besimtar s'duhet ta urrej nj besimtare. Nse ai e mosplqen njrin nga tiparet e saja ai do
t knaqet (jet i lumtur) me nj tjetr." (Muslimi)
Profeti (s) gjithashtu ka theksuar se muslimant m t mir jan ata q jan m t mir ndaj
bashkshorteve:
"Besimtart q tregojn besimin m t prkryer jan ata q kan karakterin m t mir - dhe m t
mirt ndr ju jan m t mirt ndaj grave t tyre." (Tirmidhi-u)
Megjithat, Islami sht nj fe praktike dhe e njeh [faktin] se ekzistojn rrethana n t cilat nj
martes vjen n buz t shkatrrimit. N raste t tilla nj kshill e thjesht mirsie apo
vetprmbajtjeje nuk sht zgjidhje e qndrueshme. Prandaj, 'duhet br q t shptohet martesa
n raste t tilla? Kur'ani ofron disa kshilla praktike pr bashkshortin (gruan ose burrin), partneri
i t cilit sht i padrejti. Pr burrin, keqsjellja e gruas s t cilit krcnon martesn, Kur'ani jep
katr lloje kshillash, si shpjegohet n vargjet e mposhtme:

"Prsa i prket grave nga ana e t cilave ju druani mosbesnikri dhe keqsjellje: (1) Paralajmrojini
ato; (2) kundrshtoni t ndani shtratin me to; (3) rrahini ato; por nse ato kthehen n bindje mos
synoni kundra tyre mjete bezdie: sepse Allahu sht m i Lartsuari, m i Madhi. Nse druani
ndarje midis tyre, caktoni dy ndrmjets, nj nga familja e tij dhe nj nga e saja; nse ata
dshirojn paqen, Allahu do t sjell pajtimin e tyre." (4:34-35)
Tre masat e para duhen provuar n fillim. Nse ato dshtojn, ather duhet krkuar ndihma e
familjeve t prfshira. Duhet theksuar, n dritn e vargjeve t msiprme, se t rrahurit e gruas
rebeluese sht nj mas e prkohshme, q rradhitet si e treta n vijn e rasteve t nevojs s
skajshme n shpres q kjo mund t ndaloj t vepruarit e padrejt t gruas. Nse ajo ka efekt,
burri nuk lejohet n asnj mnyr t vazhdoj fardolloj trazimi ndaj t shoqes si prmendet
qart n varg. Nse kjo nuk sjell dobi, burri prsri nuk lejohet ta prdor kt m tej dhe rruga
prfundimtare e pajtimit t ndihmuar nga familjet duhet shqyrtuar.
Profeti Muhammed (s) i ka udhzuar burrat musliman se ata s'duhet t krkojn ndihm nga
kto mjete, prvese n raste ekstreme si p.sh nj paturpsi e hapur e kryer nga gruaja. Edhe n
kto raste madje, dnimi duhet t jet i leht dhe nse gruaja pushon, burrit nuk i lejohet ta
zemroj at:
"N rast se jan fajtor pr paturpsi t hapur, ju mund t'i lini ato t vetme n shtratet e tyre dhe
t'u jepni nj dnim t leht. Nse ato ju binden, mos krkoni asnj mjet trazimi kundr tyre."
(Transmeton Tirmidhiu)
Pr m tepr, Profeti i Islamit (s), ka dnuar fardolloj rrahjeje pa shkak. Disa gra muslimane iu
ankuan se burrat e tyre i kishin rrahur. Me ta dgjuar kt, Profeti (s) pohoi kategorikisht se:

"Ata prej jush q bjn kshtu (rrahin grat), nuk jan t mirt ndr ju." (Transmeton Ebu
Davudi)
Duhet mbajtur mend ktu se Profeti (s) ka thn gjithashtu:
"M i miri ndr ju sht ai q sht m i mir ndaj familjes s tij, dhe ndr ju un jam m i miri
ndaj familjes sime." (Transmeton Tirmidhiu)
Duhet theksuar se Talmudi e miraton t rrahurin e gruas si ndshkim pr hir t disiplins.39 Burri
nuk kufizohet [pr kt] n raste ekstreme si ai i paturpsis s hapur. Atij i lejohet ta rrahi t
shoqen edhe nse ajo thjesht refuzon t bj punt e shtpis. Pr m tepr, ai nuk sht i
kufizuar vetm n prdorimin e dnimit t leht. Atij i lejohet ta thyej kokfortsin e s shoqes
nprmjet kamxhikut ose duke e ln pa ngrn.40
Pr gruan, keqsjellja e burrit t s cils sht shkaku i shkuarjes n buzgremin t martess,
Kur'ani ofron kshilln e mposhtme:
"Nse nj grua druan ashprsi apo braktisje nga ana e t shoqit, ata nuk fajsohen po t ujdisin
nj marrveshje miqsore ndrmjet tyre; dhe nj e till marrveshje sht m e mira (gj)." (4:128)
N kt rast, gruaja kshillohet t krkoj pajtim me t shoqin (me ose pa ndihmn e familjes).
sht pr t'u dalluar se Kur'ani nuk e udhzon gruan t krkoj rrugdalje me an t dy masave t
abstenimit nga seksi dhe t rrahurit. Arsyeja pr kt pabarazi mund t jet t mbrojturit e gruas
nga nj reagim i dhunshm fizik nga i shoqi, edhe ashtu i keqsjellur. Ky reagim i dhunshm fizik
do t'i sjell si gruas, ashtu edhe martess m shum dm sesa dobi. Disa dijetar musliman kan
sugjeruar q gjykata mund t'i zbatoj kto masa kundr burrit n emr t s shoqes. Kjo d.t.th se

gjyqi n fillim paralajmron burrin rebelues, pastaj e ndalon at nga shtrati i s shoqes dhe s
fundi ekzekuton nj rrahje simbolike.41
Pr t prmbledhur, Islami i ofron ifteve t martuara shum kshilla t vlefshme pr t shptuar
martesat e tyre n raste trazimi dhe shqetsimi. Nse njri prej partnerve e v n rrezik
marrdhnien martesore, partneri tjetr kshillohet nga Kur'ani t bj 'sht e mundur dhe
efikase pr ta shptuar kt lidhje t shenjt. Nse t gjitha masat dshtojn, Islami i lejon
partnert t ndahen paqsisht dhe miqsisht.
12. NNAT
Dhiata e Vjetr n disa vende urdhron trajtim t but dhe t vmendshm t prindrve dhe
dnon ata q nuk i nderojn kta. Pr shembull: "Nse kushdo shan babain ose nnn, ai duhet t
ohet n vdekje." (Levitiku 20:9) dhe "Nj burr i menur i sjell gzim babait t tij, por (vetm)
nj i marr prbuz t mn." (Proverbat 15:20) Megjithse vetm t nderuarit e babait [nga
prindrit] prmendet n disa vende, si p.sh. "Nj njeri i menur i kushton vmendje kshills s t
atit." (Proverbat 13:1), vet nna nuk prmendet asnjher. Pr m tepr, nuk vihet ndonj theks i
veant mbi t trajtuarit e nns me mirsi si shenj vlersimi i vuajtjes s saj t madhe n
shtatzani dhe n t rriturit e tij. Prve ksaj, nnat nuk trashgojn aspak nga fmijt e tyre
ndrkoh q etrit trashgojn.42

sht e vshtir t flassh pr Dhiatn e Re si nj shkrim q bn thirrje t nderohen nnat.
Prkundrazi, t krijohet prshtypja se Dhiata e Re e konsideron trajtimin e but t nnave si
penges n rrugn e Zotit. Sipas Dhiats s Re, nuk mund t bhesh kristian i mir q meriton t
jet dishepull i Krishtit nse nuk e urren nnn tnde. I mvishet Jezusit (a.s) t ket thn:
"Nse kushdo vjen tek un dhe nuk e urren t atin dhe t mn, gruan dhe fmijt e tij, vllezrit
dhe motrat e tija - po, edhe vet jetn e tij - ai nuk mund t jet dishepulli im." (Luka 14:26)
Pr m tepr, Dhiata e Re paraqet nj pamje t Jezusit si indiferent dhe madje mosrespektues
ndaj nns s vet. Pr shembull, kur ajo kishte ardhur pr ta krkuar ndrkoh q ai po i
predikonte nj turme, ai nuk e au kokn t shkonte pr ta takuar:
"Pastaj nna dhe vllezrit e Jezusit arritn. Tek qndronin mnjan, ata drguan dik pr ta
thirrur. Nj turm njerzish ishte ulur rreth tij e than: `Nna dhe vllezrit tuaj jan prjashta e t
krkojn.' `Kush jan nna dhe vllezrit e mi?', pyeti ai. Pastaj ai vshtroi t ulurit prreth tij dhe
tha: `Ja ku jan nna dhe vllezrit e mi! Kushdo q zbaton vullnetin e Zotit sht vllai, motra
dhe nna ime'." (Marku 3:31-35)
Dikush mund t argumentoj se Jezusi po prpiqej t'i msonte auditorit t tij nj leksion t
rndsishm - q lidhjet fetare nuk jan m pak t rndsishme se ato familjare. Megjithat, ai
mund t'ua kish msuar dgjuesve t tij t njjtin leksion pa treguar nj indiferenc t till absolute
ndaj s ms. I njjti qndrim mosrespektues portretizohet kur ai refuzoi t mbshtesi nj pohim
t br nga njra prej dgjueseve q bekoi rolin e nns s vet n t lindurit dhe rriturit e tij:

"Ndrkoh q Jezusi po thonte kto gjra, nj grua n turm thirri: È bekuar sht nna q t
lindi dhe t rriti!' Ai u prgjigj: `Prkundrazi, t bekuar jan ata q dgjojn fjaln e Zotit dhe i
binden asaj'." (Luka 11:27-28)
Madje, n kt paraqitje t Jezusit si mosrespektues ndaj nns n Dhiatn e Re, shkohet edhe m
tej. Tek Gjoni 2:4, lexojm:
"Jezusi iu prgjigj Maries: `Grua, se 'do t bj un, sht puna ime e jo puna jote."
Nse nj nn e prmasave t virgjreshs Marie sht trajtuar me nj mosnjerzi dhe mosnderim
t till si paraqitet n Dhiatn e Re, nga nj bir i prmasave t Jezusit (a.s.), ather si duhet t
trajtohet nj nn mesatare kristiane nga bijt e saj mesatar kristian?
N Islam, nderimi, respekti dhe vlersimi q i prngjitet amsis sht i pashoq. Kur'ani i kushton
rndsi t veant mirsis ndaj prindrve, si e dyta menjher pas adhurimit t Zotit Fuqiplot:
"Zoti yt ka urdhruar prerazi q t mos adhuroni tjetr pos Tij, dhe t silleni bamirsisht ndaj
prindrve. Nse njri prej tyre apo t dy arrijn mosh t thyer pran kujdesit tnd, mos u thuaj as
edhe nj ofsham, e as mos u bj i vrazhd ndaj tyre, por drejtoju me fjal nderuese. Dhe, me
mirsi (n shenj mshire) shtrije pran tyre krahun n prulje (e respektim) dhe thuaj: `Zoti im!
Mshiroji ata t dy sikurse m edukuan mua kur isha i vogl'." (17:23-24)
N disa vende t tjera Kur'ani v theks t veant mbi rolin e madh t nns n lindje dhe rritje
[t fmijs]:

"Ne e urdhruam njeriun t jet i mir ndaj prindrve t vet: nna e tij strmundim pas
strmundimi e mbarti dhe me vuajtje e lindi, e bartja megjith gjidhnien e tij zgjat tridhjet muaj
(e ai vazhdon t jetoj) derisa t arrij pjekurin e vet..." (31:14)
Vendi shum i veant i nnave n Islam sht prshkruar n mnyr elokuente nga Profeti
Muhammed (s):
"Nj njeri e pyeti profetin: `K duhet t nderoj m shum?'; Profeti (s) iu prgjigj: `Nnn tnde.'
`Kush vjen m pas?' pyeti njeriu. Profeti (s) u prgjigj: `Nna jote.' `Po pastaj?' pyeti njeriu.
Profeti (s) u prgjigj: `Nna jote!' È m pas?' pyeti prsri njeriu. Profeti (s) u prgjigj: `Babai yt'."
Mes t paktave msimeve t Islamit q muslimant nderojn ende sot e ksaj dite sht trajtimi i
kujdesshm i nnave. Nderimi q nnat muslimane marrin nga bijt dhe bijat e tyre sht
shembullor. Marrdhniet zjarrtsisht t ngrohta midis nnave muslimane dhe fmijve t tyre, si
dhe respekti i thell me t cilin burrat musliman u drejtohen nnave t tyre zakonisht i mahnit
perndimort.43
E 'prshkrim m i plot i pozicionit t nnave n Islam mund t gjehet sesa vet fjalt e Profetit
Muhammed (s):
"Parajsa shtrihet nn thembrat e nnave." (Transmeton Tirmidhiu, Nesa'iu)

13. TRASHGIMIA E FEMRS ?
Nj nga ndryshimet m t rndsishme ndrmjet Kur'anit dhe Bibls sht qndrimi i tyre ndaj
trashgimit, nga ana e femrs, e prons s nj t afrmi t vdekur. Qndrimi biblik sht
prshkruar n mnyr prmbledhse nga Rabi Epstein: "Tradita e vazhduar dhe e pashkelur, q
nga ditt e Bibls, nuk i dha pjestareve t shtpis - gruas dhe bijave, asnj t drejt trashgimie
t pasuris s familjes. N skemn m t hershme t trashgimis, pjestaret e familjes
konsideroheshin pjes e prons dhe aq t largta nga personaliteti ligjor i nj trashgimtari, sa nj
skllav. Kurse sipas dekretit t Moisiut, bijat pranoheshin n trashgimi n rastin kur asnj pjestar
mashkull nuk kishte mbetur, ndrsa gruaja nuk konsiderohej si trashgimtare as n kushte t
tilla."44 Prse pjestaret femra t familjes konsideroheshin si pjes e prons s familjes? Rabi
Epstein e ka prgjigjen: "Ato jan t pronsuara, para martess - nga babai; pas martess - nga
burri."45
Rregulli biblik i trashgimis nnvizohet tek Numrat 27:1-11. Nj bashkshorteje nuk i jepet asnj
pjes n pronn e t shoqit, kurse ai sht trashguesi i par i saj - edhe para fmijve madje. Nj
bij mund t trashgoj vetm nse nuk ekziston asnj trashgimtar i saji mashkull. Nna nuk
sht aspak trashguese (e bijs), ndrkoh q babai sht. T vejat dhe bijat, n rastin kur
mbeteshin fmij meshkuj, ishin n mshirn e trashgimtarve meshkuj pr t'u mbajtur. Ja pse t
vejat dhe jetimet ishin nga m t kputurit e shoqris ifute.
Krishtrimi ka ndjekur t njjtn rrug pr nj koh t gjat. Si ligji eklestiastik, ashtu edhe ai civil
i Kristendomit u ndalonte bijave t ndanin me vllezrit t marrurit pjes n pronn e trashguar

t babait. Prve ksaj, grat ishin t privuara nga fardolloj e drejte trashgimi. Kto ligje t
pabarabarta e tejet t padrejta mbijetuan deri von n shekullin e kaluar.46
Mes arabve pagan, t drejtat trashguese kufizoheshin ekskluzivisht pr t afrmit meshkuj.
Kur'ani i ndaloi prgjithmon kto zakone t padrejta dhe i dha t gjitha t afrmeve femra pjesn
q u takon:
"Prej asaj q lihet nga prindrit dhe m t afrmit, ka pjes pr burrat dhe pjes pr grat, qoft
prona e vogl apo e madhe - nj pjes e prcaktuar (mir)." (4:7)
Nnat, bashkshortet, bijat dhe motrat muslimane kan marr t drejta trashgimie njmij e
treqind vjet prpara se Evropa t njihte se kto t drejta ekzistonin ndopak. Ndarja e trashgimit
sht nj tem e gjr me nj sasi t jashtzakonshme hollsirash (4:7, 11, 12, 176). Rregulla e
prgjithshme sht se pjesa e femrs sht gjysma e asaj t mashkullit, prve n rastet kur nna
merr pjes t barabart me at t babait. Po t merret e ndar nga ligjet e tjera lidhur me burrat
dhe grat, kjo rregull e prgjithshme mund t duket e padrejt. Pr t kuptuar racionalen [q
qndron pas ksaj], duhet marr parasysh fakti se detyrimet financiare t burrave n Islam i
tejkalojn s teprmi ato t grave (t shihet pika `Prona e Gruas?'). Nj dhndr duhet t'i siguroj
t shoqes nj dhurat martese. Kjo dhurat bhet e drejta e saj ekskluzive dhe mbetet e till edhe
nse ajo m von divorcohet. Nusja nuk ndodhet nn asnjlloj obligimi q t'i paraqes fardolloj
dhurate t shoqit. Pr m tepr, bashkshorti musliman sht i ngarkuar me mbajtjen e t shoqes
dhe fmijve. Gruaja, nga ana tjetr, nuk obligohet ta ndihmoj at n kt drejtim. Prona dhe
fitesa e saj sht pr prdorim vetm nga ajo, prve nse ajo ia ofron atij me vullnet t lir.
Prve ksaj, duhet t kuptohet se Islami e mbron fuqimisht jetn familjare. Ai i inkurajon me

ngulm t rinjt t martohet, dekurajon divorcin dhe nuk e konsideron beqarin virtyt. Ndaj, n
nj shoqri t vrtet islame, jeta familjare sht norma kurse jeta n beqari sht nj prjashtim i
rrall. Kjo d.t.th se gati t gjitha grat e moshs s martess dhe burrat n nj shoqri islame
martohen. N dritn e ktyre fakteve, do vlersohej fakti q burrat musliman, n prgjithsi,
kan barra m t mdha financiare se grat muslimane dhe ksisoj rregullat e trashgimis jan
nisur si barazpeshues pr kt zhbalancim, me qllim q shoqria t jetoj e lir nga t gjitha
konfliktet e gjinive apo klasave. Pas nj krahasimi t thjesht mes t drejtave financiare dhe
detyrave t grave muslimane, nj muslimane britanike arriti n prfundimin se Islami i ka trajtuar
grat jo vetm ndershmrisht, por edhe bujarisht.47
14. BRENGA E T VEJAVE

Ngaq Dhiata e Vjetr nuk u njihte asnj t drejt trashgimie, t vejat ishin midis m t
goditurave t popullats ifute. T afrmit meshkuj q trashgonin tr pasurin e t shoqit t saj
t vdekur duhet ta mbanin at nga ajo pasuri. Mirpo, t vejat s'kishin asnj mnyr pr t'u
siguruar se ky veprim do kryhej dhe kshtu jetonin nga mshira e t tjerve. Prandaj, t vejat ishin
midis klasave m t ulta n Izraelin e lasht dhe vejueshmria konsiderohej si simbol i nj
degradimi t madh (Isajah, 54:4). Por fatkeqsia e nj t veje n traditn biblike shtrihej madje
edhe m larg se t prjashtuarit e saj nga prona e t shoqit. Sipas Zanafills 38, nj e ve pa fmij
duhet t martohet me vllain e t shoqit edhe n.q.s. ky sht i martuar, me qllim q ai t
prodhoj pasardhs t vllait t vdekur, duke siguruar mosshuarjen e emrit t vllait: "Pastaj Juda

i tha Onanit: `Shtrihu me t shoqen e tnd vllai dhe plotso detyrn tnde ndaj saj si kunat pr t
prodhuar pasardhs t vllait tnd'!" (Zanafilla, 38:8)
Miratimi i t vejs pr kt martes nuk sht i nevojshm. E veja trajtohet si pjes e prons s t
shoqit t vdekur, funksioni kryesor i s cils sht t siguroj pasardhs pr t shoqin. Ky ligj
biblik praktikohet akoma n Izraelin e sotm.48 Nj e vej pa fmij n Izrael i mbetet trashgim
vllait t t shoqit. Nse vllai sht tepr i ri pr t'u martuar, ajo duhet t pres gjersa ai t
mbush moshn. N rast se vllai i bashkshortit t vdekur refuzon t martohet me t, ajo lihet e
lir dhe ather mund t martohet me cilindo burr t zgjedh. Nuk sht nj dukuri e pazakont
n Izrael q t vejat t'i nnshtrohen shantazhit nga kunetrit pr t fituar lirin e tyre.
Arabt pagan para agimit t Islamit kishin praktika t ngjashme. E veja konsiderohej pjes e
pasuris s t shoqit, q trashgohej nga t afrmit e tij meshkuj dhe ajo zakonisht i jepej n
martes djalit m t madh t burrit t vdekur, q ky kishte nga nj grua tjetr. Kur'ani e sulmoi
dhe e ndaloi rreptsisht kt zakon poshtrues:
"Dhe mos u martoni me ato gra q etrit tuaj martuan - prve atyre q tashm e kan br kt
(n t kaluarn) - (ky veprim) ishte zakon i turpshm, i urryer dhe vrtet i neveritshm." (4:22)
T vejat dhe grat e divorcuara shikoheshin me sy t atill nga tradita biblike, saq prifti i lart
s'duhet t martohet me nj t vej, nj grua t divorcuar e nj prostitut:
"Gruaja me t ciln ai (prifti i lart) martohet duhet t jet e virgjr. Ai nuk duhet t martohet me
nj t vej, nj t divorcuar ose nj grua t prlyer nga prostitucioni, por vetm (me) nj

virgjresh nga populli i tij q mos ta ndyj trashgimin e vet n mesin e njerzve." (Levitiku,
21:13-15)
N Izrael sot, nj pasardhs i kastit Kohen (priftrinjt e lart t kohve t Tempullit) s'mund t
martohet me nj t divorcuar, nj t vej ose nj prostitut.49 N kushtetutn ifute, nj grua q
sht br e vej tri her, ndrkoh q t tre burrat e saj kan vdekur nga shkaqe natyrore,
konsiderohet `fatale' dhe ndalohet t martohet srish.50 Kur'ani, nga ana tjetr, nuk njeh as kaste,
as persona fatal. T vejat dhe t divorcuarit kan lirin t martohen me kdo q t dshirojn.
Divorcit apo vejueshmris nuk i prngjitet asnj njoll turpi n Kur'an:
"Kur t divorconi grat dhe ato t prmbushin afatin (tre cikle menstruacioni), ose merrini prsri
n baza t barazis, ose lijini t lira n baza t barazis; por mos i merrni ato srish pr t'i lnduar
ose shfrytzuar, nse cilido e bn kt, ai i bn padrejtsi vet shpirtit t tij. Mos i merrni shenjat e
Allahut pr shak!" (2:231)
"Nse cilido prej jush vdes dhe l t veja pas, ato do t presin katr muaj dhe dhjet dit. Kur t
ken prmbushur afatin e tyre, nuk u vihet faj nse ato disponohen (pr martes) n mnyr t
drejt." (2:234)
"Ata prej jush q vdesin dhe ln t veja duhet t ln pr to (nj sasi t hollash sa) t mbajturit e
nj viti dhe shtpi. Por nse ato ikin (nga shtpia), nuk ju vihet faj juve pr at q ato bjn n
mnyr t ndershme (t drejt) me veten e tyre." (2:240)

15. POLIGAMIA
Le t prekim tani shtjen e rndsishme t poligamis. Poligamia sht nj praktik tepr e lasht
q gjendet n shum shoqri njerzore. Bibla nuk e dnoi poligamin. Prkundrazi, Dhiata e
Vjetr dhe shkrimet rabinike i referohen shpesh ligjshmris s poligamis. Mbreti Solomon
thuhet t ket patur 700 gra e 300 konkubina (I Mbretrit, 11:3). Gjithashtu, mbreti David thuhet
t ket patur shum gra e konkubina (II Samueli, 5:13). Dhiata e Vjetr prmban n t vrtet
disa udhzime se si t ndahet pasuria e nj burri mes djemve t tij nga gra t ndryshme
(Deuteronomi, 22:7). I vetmi kufizim pr poligamin sht t ndaluarit e marrjes pr grua rivale
motrn e bashkshortes (Levitiku 18:18). Talmudi kshillon nj maksimum prej katr grash.51
ifutt evropian vazhduan ta praktikojn poligamin deri n shekullin e 16-t. ifutt oriental e
praktikuan rregullisht poligamin gjersa mbrritn n Izrael, ku ajo ndalohet nn ligjin civil.
Mirpo, nn ligjin fetar, q e tejkalon ligjin civil n raste t tilla, ajo lejohet.52
Po Dhiata e Re 'thot? Sipas At Eugene Hillman n librin e tij t mpreht Poligamia e Rishqyrtuar,
"Askund n Dhiatn e Re nuk ka as edhe nj urdhres eksplicite q martesa duhet t jet
monogame, apo fardolloj urdhrese t hapur q ndalon poligamin."53 Prve ksaj, Jezusi (a.s.)
s'ka folur kurr kundr poligamis, megjithse ajo praktikohej nga ifutt e shoqris s tij. At
Hillman thekson faktin se Kisha n Rom e ndaloi poligamin, q t'i vinte prshtat kulturs
greko-romake (e cila parashtronte vetm nj grua t ligjshme, ndrkoh q toleronte
bashkjetesn dhe prostitucionin). Ai citon Shn Agustinin, "E vrteta sht se n kohn ton,
duke ruajtur dhe vazhduar zakonin romak, marrja e nj bashkshorteje tjetr nuk lejohet m."54

Kishat afrikane dhe t krishtert afrikan ua kujtojn shpesh vllezrve t tyre evropian se
ndalimi i poligamis nga Kisha sht nj tradit kulturore dhe jo nj udhzim autentik kristian.
Kur'ani gjithashtu, e lejoi poligamin, por jo pa kufizime:
"N qoft se druani se nuk do t (jeni n gjendje) t jeni t drejt ndaj jetimve, (ather)
martohuni me ato gra q ju plqejn; me dy, tri, ose katr, por nse friksoheni se s'do jeni (n
gjendje t tregoheni) t drejt me to, ather vetm me nj." (4:3)
Kur'ani, ndryshe nga Bibla, vuri [si] kufi nj maksimum prej katr grash nn kushtin e rrept t
trajtimit t njllojt dhe t drejt t tyre. Nuk duhet menduar se Kur'ani i nxit besimtart t
praktikojn poligami, apo se poligamia konsiderohet si nj ideal. Me fjal t tjera, Kur'ani e ka
toleruar apo lejuar poligamin, dhe vetm kaq; por prse vall? Pse sht poligamia e lejueshme dhe
e pranueshme? Prgjigja sht e thjesht: ka vende dhe kohra n t cilat ekzistojn arsye
detyruese pr poligamin. Si tregon vargu i msiprm kur'anor, shtja e poligamis n Islam
nuk mund t kuptohet ndaras nga detyrimet e bashksis ndaj jetimve e t vejave. Islami si fe
universale e prshtatshme pr t gjitha vendet dhe pr t gjitha kohrat, s'mund t'i shprfill kto
arsye detyruese.
N shumicn e shoqrive njerzore, femrat i kalojn pr nga numri meshkujt. N Sh.B. ka t
paktn tet milion gra m shum se burra. N nj vend si Guinea ka 122 femra pr do 100
meshkuj. N Tanzani ka 95 meshkuj pr 100 femra.55 'duhet t ndrmarri nj shoqri ndaj
raporteve kaq t zhbalancuara midis gjinive? Ekzistojn zgjidhje t ndryshme; disa mund t
sugjerojn beqarin, disa do t paraplqenin infanticidin femror (i cili ndodh me t vrtet n
disa shoqri n bot sot!). T tjer mendojn se e vetmja rrugdalje sht q shoqria duhet t'i

toleroj t gjitha mnyrat e dekadencs morale: prostitucionin, seksin jasht kurors,
homoseksualizmin.. etj. Shoqri t tjera (si shumica e shoqrive afrikane sot) do e shihnin si
rrugdaljen m t nderuar martesn poligame - si nj institucion t pranuar nga ana kulturore dhe
t respektuar nga ana shoqrore. Ajo q keqkuptohet shpesh n Perndim sht se grat n
kulturat e tjera nuk e shohin poligamin medoemos si simbol t degradimit t grave. Pr
shembull, shum gra t reja afrikane (qofshin t krishtera, muslimane, apo ndryshe) do preferonin
t martoheshin me nj burr t martuar q e ka treguar veten si bashkshort i prgjegjshm.
Shum gra afrikane i nxisin burrat e tyre t gjejn edhe nj grua q t mos ndihen t vetmuar.56
Nj anket me mbi gjasht mij gra, nga mosha 15 deri 59 vje, e kryer n qytetin e dyt m t
madh t Nigeris, tregoi se 60 % e ktyre grave do ishin t knaqura nse burrat e tyre do t
merrnin nj grua tjetr. Vetm 23% shprehn mosaprovim ndaj ides s t ndarit [t burrit] me
nj grua tjetr. 76% e grave n nj anket t kryer n Kenia e shikonin pozitivisht poligamin. N
nj anketim t ndrmarr n Kenian rurale, 25 nga 27 gra e konsideronin poligamin m t mir
se monogamin. Kto gra ishin t mendimit se poligamia mund t jet nj prvoj e gzueshme
dhe prfituese nse grat n fjal bashkpunojn me njra tjetrn.57 N shumicn e shoqrive
afrikane poligamia sht nj institucion aq i respektuar, saq disa kisha protestante po bhen
gjithnj e m tolerante ndaj saj. Nj peshkop i kishs anglikane n Kenia deklaroi: "Megjithse
monogamia mund t jet ideali pr shprehjen e dashuris midis burrit dhe gruas, Kisha duhet t
marr parasysh se n kultura t caktuara poligjinia sht shoqrisht e pranueshme dhe se bindja se
poligjinia sht kundr [parimeve t] Krishtrimit, nuk qndron m."58 Pas nj studimi t
kujdesshm t poligamis n Afrik, Hirsia e tij David Gitari i kishs anglikane arriti n
prfundimin se poligamia, si praktikohet n rastin ideal, sht m kristiane se divorci dhe t
martuarit srish prsa i prket gruas dhe fmijve t braktisur.59 Un personalisht njoh disa

bashkshorte shum t arsimuara q, edhe pse kan jetuar n Perndim pr shum vite, nuk kan
asnj vrejtje kundr poligamis. Njra prej tyre, q jeton n Sh.B., e nxit solemnisht t shoqin
pr t marr nj grua t dyt q t'i ndihmoj asaj t rris fmijt.
Problemi i raporteve t zhbalancuara midis gjinive bhet me t vrtet problematik n koh lufte.
Fiset indiane vendase t Ameriks vuanin nga raporte tepr t ekuilibruara midis sekseve pas
humbjes s lufts. Grat e ktyre fiseve, t cilat 'sht e vrteta gzonin nj status mjaft t lart, e
pranonin poligamin si mbrojtja m e mir kundr pjesmarrjes n aktivitete t pahijshme.
Kolonizatort evropian, duke mos ofruar asnj alternativ tjetr, e dnuan kt poligami indiane
si `t paqytetruar'.60 Pas lufts s dyt botrore, n Gjermani kishte 7 300 000 gra m shum se
burra (3.3 milion prej tyre ishin t veja). Kishte 100 burra t moshs 20 deri 30 vje pr do 167
gra t ksaj grupmoshe.61 Shum nga kto gra kishin nevoj pr nj burr jo vetm si shok jete,
por edhe si sigurues i mirqenies s shtpis n nj koh mjerimi e halli t papar. Ushtart e
Forcave fitimtare Aleate e shfrytzuan kt dobsi t grave. Shum vajza t reja e t veja kishin
lidhje me pjestar t forcave pushtuese. Shum ushtar amerikan dhe britanik paguanin pr
knaqsit e tyre n cigare, okollata dhe buk. Fmijt ishin tepr t lumtur nga dhuratat q
sillnin kta t huaj. Nj djal 10 vjear, duke dgjuar nga fmij t tjer pr dhurata t tilla uronte
nga zemra pr nj ànglez' pr t mn, n mnyr q ajo t mos rrinte m e uritur.62 Duhet t
pyesim vet ndrgjegjen ton n kt pik: far sht m e denj pr nj grua? Nj grua e dyt e
pranuar dhe e respektuar, si n trajtimin e indianve vendas, apo gati nj prostitut si n trajtimin
e Aleatve `t qytetruar'? Me fjal t tjera, 'sht m nderuese pr gruan: parashtrimi kur'anor
apo teologjia e bazuar n kulturn e Perandoris romake?!

sht interesante t vrehet se n nj mbledhje ndrkombtare t rinis, t mbajtur n Mynih m
1948 u diskutua problemi i raportit tejet t ekuilibruar midis gjinive n Gjermani. Kur u b e
qart se nuk mund t bihej dakord mbi asnj zgjidhje, disa pjesmarrs sugjeruan poligamin.
Reagimi fillestar i t mbledhurve ishte nj przierje tronditjeje dhe neverie. Megjithat, pas nj
studimi t kujdesshm t propozimit, pjesmarrsit ran dakord se ajo ishte zgjidhja e vetme e
mundshme. Si rrjedhoj, poligamia u prfshi ndrmjet rekomandimeve prfundimtare t
konferencs.
Bota sot zotron m shum arm t shkatrrimit n mas se kurr m par dhe kishat evropiane
hert a von mund t detyrohen t pranojn poligamin si e vetmja rrugdalje. At Hillman e ka
dalluar plot mprehtsi kt fakt: "sht mjaft e kuptueshme q kto teknika gjenocidi
(brthamore, biologjike, kimike...) mund t prodhojn nj zhbalancim aq drastik midis gjinive
saq martesa plurale do bhej nj mjet i domosdoshm mbijetimi... Ather, n kundrshtim me
zakonin dhe ligjin e mparshm, mund t lind nj anim i natyrshm dhe moral mbizotrues n
favor t poligamis. N nj situat t till, teologt dhe drejtuesit kishtar do nxirrnin shpejt e
shpejt arsye me pesh e tekste biblike pr t justifikuar nj koncept t ri t martess."64
Edhe sot e ksaj dite, poligamia vazhdon t jet nj zgjidhje e vlefshme pr disa smundje sociale
t shoqrive moderne. Detyrimet bashksore q Kur'ani prmend lidhur me lejimin e poligamis
jan m t mprehta dhe m t qarta tashm n disa shoqri perndimore sesa n Afrik. Pr
shembull, n Shtetet e Bashkuara sot, ka nj kriz t rnd gjinish n komunitetin e zi. Nj n
do njzet t ri zezak meshkuj mund t vdesi para se t arrij moshn 21 vjeare. Pr ata midis
20 dhe 35 vjetve, vrasja sht shkaku kryesor i vdekjes.65 Prve ksaj, shum t rinj meshkuj
jan t papun, n burg ose t droguar.66 Si rezultat, nj ndr katr gra zezake n moshn 40

vjeare, nuk sht martuar asnjher, n krahasim me nj n dhjet te grat e bardha.67 Pr m
tepr, shum femra t reja zezake bhen nna beqare para se t mbushin 20 vje dhe e shohin
veten n nevoj pr mbshtets. Rezultati prfundimtar i ktyre rrethanave tragjike sht se nj
numr gjithnj e n rritje grash zezake prfshihet n at q quhet `ndarje e burrit'.68 Kjo d.t.th. se
shum nga kto gra t pashpresa beqare prfshihen n afera me burra t martuar. Grat jan
shpesh t pavetdijshme pr faktin se gra t tjera po `ndajn' me to bashkshortt e tyre. Disa
vzhgues t krizs s ndarjes s burrit n bashksin afroamerikane kshillojn fuqimisht poligami
konsensuale si prgjigje t prkohshme ndaj mungess s meshkujve zezak deri sa reforma m t
arsyeshme t ndrmerren n shoqrin amerikane.69 Me poligami konsensuale ata nnkuptojn
nj poligami q miratohet nga bashksia dhe me t ciln kan rn dakord t gjitha palt n fjal,
n kundrshtim me t ndarit zakonisht sekret t burrit, q sht i dmshm si pr gruan, ashtu
edhe pr shoqrin. Problemi i ndarjes s burrit n bashksin afroamerikane ishte tema e nj
diskutimi panelor t mbajtur n Temple University t Philadelphia-s m 27 Janar 1993.70 Disa nga
ligjruesit rekomanduan poligamin si nj zgjidhje potenciale pr krizn. Ata gjithashtu sugjeruan
q poligamia s'duhet dnuar me ligj, sidomos n nj shoqri q toleron prostitucionin dhe
dashnoret. Komenti i nj gruaje nga auditori se afroamerikant duhet t msojn nga Afrika ku
poligamia praktikohet me prgjegjsi, korri aplaudim entuziast. Philip Kilbride, nj antropolog
amerikan i nj prejardhjeje katolike romake, n librin e tij provokativ Martesa Plurale pr Kohn
Ton, propozon poligamin si zgjidhje pr disa smundje n mas t shoqris amerikane. Ai
argumenton se martesa plurale mund t shrbej si nj alternativ potenciale pr divorcin n
shum raste, me qllim q t shmang ndikimin dmtues t divorcit mbi shum fmij. Ai pohon
se shum divorce shkaktohen nga aferat e shfrenuara jashtmartesore n shoqrin amerikane.
Sipas Kilbride, t dhnit fund nj afere jashtmartesore n martes poligame n vend q n

divorc, sht m e mir pr fmijt: "Fmijve do u shrbehej m tepr nse rritja e familjes - n
vend t ndarjes dhe shprbrjes - t shikoheshin si variante." Pr m tepr, ai sugjeron q nga
martesa plurale do t prfitojn edhe grupe t tjera, si: grat e vjetra q prballojn nj munges
kronike t burrave dhe afroamerikanet e prfshira n ndarjen e burrit.71
M 1987, nj anket e kryer nga gazeta studentore n Universitetin e Kalifornias n Berkeley i
pyeti studentt nse ata ishin dakord q burrat duhet t lejohen me ligj t ken m shum se nj
grua n prgjigje t nj mungese t dukshme t kandidatve meshkuj pr martes n Kaliforni.
Gati t gjith studentt e pyetur e aprovuan iden. Nj studente madje pohoi se nj martes
poligame do t prmbushte nevojat e saja emocionale dhe fizike, duke i dhn liri m t madhe
sesa nj lidhje monogame.72 N fakt, i njjti argument prdoret gjithashtu nga t paktat gra
fundamentaliste mormone t mbetura, t cilat e praktikojn akoma poligamin n Sh.B. Ato
besojn se poligamia sht nj ideal pr nj grua q ajo t ket si karrier ashtu edhe fmij, ngaq
grat i ndihmojn njra tjetrs t kujdesen pr fmijt.73
Duhet shtuar gjithashtu se poligamia n Islam sht shtje marrveshjeje t ndrsjellt. Asnjeri
s'mund ta detyroj nj grua t martohet me asnj burr e aq m pak me nj t martuar. Prve
ksaj, gruaja ka t drejt t vendos kushtin q burri i saj s'mund t martohet me cilndo grua
tjetr si bashkshorte t dyt.74 Bibla, nga ana tjetr, nganjher i drejtohet poligamis s detyruar.
Nj e ve pa fmij duhet sesbn t martohet me vllain e t shoqit, edhe pse ky sht i martuar,
(t shihet pika Brenga e t Vejave), pavarsisht nga plqimi i saj (Gjeneza, 38:8-10).
Duhet mbajtur parasysh se n shum shoqri muslimane sot, t praktikuarit e poligamis sht i
rrall, ngaq hendeku midis numrit t dy gjinive s'sht i madh. Mund t thuhet pa frik se shkalla

e martesave poligame n botn muslimane sht me siguri shum m e ult se shkalla e
marrdhnieve jashtmartesore n Perndim. Me fjal t tjera, burrat n botn muslimane sot
jan tejet m shum rreptsisht monogam se burrat n botn perndimore!
Billy Graham, evangjelisti eminent kristian e ka njohur kt fakt haptazi: "Krishtrimi nuk mund
t bj kompromis n shtjen e poligamis. Nse Krishtrimi i sotm s'mund ta bj kt, kjo
s'sht vese n dm t tij. Islami e ka lejuar poligamin si nj zgjidhje pr smundjet shoqrore
dhe ka lejuar nj shkall t caktuar tolerance ndaj natyrs njerzore por vetm prbrenda suazs
s rreptprcaktuar t ligjit. Vendet kristiane mburren shum me monogamin, por n t vrtet
ato praktikojn poligamin. Askush s'sht i pandrgjegjshm pr rolin q dashnoret luajn n
shoqrin perndimore. N kt aspekt Islami sht nj fe thelbsisht e ndershme dhe i lejon nj
muslimani t martohet me nj grua t dyt nse atij i duhet patjetr, por ndalon rreptsisht do
lidhje klandestine amatore me qllim ruajtjen e ndershmris morale t bashksis."75
sht interesante t theksohet se shum vende jomuslimane apo muslimane n bot sot e kan
nxjerr jasht ligjit poligamin. Marrja e nj gruaje t dyt, edhe me lejimin e lir t gruas s par,
sht shkelje ligji. Nga ana tjetr, t tradhtuarit e gruas, pa dijenin e as lejen e saj, sht
prsosmrisht legjitime prsa i prket ligjit. Cila sht urtia ligjore q qndron pas nj kundrshtie
t till? Mos vall ligji sht prpiluar pr t shprblyer mashtrimin e dnuar ndershmrin? Ky
sht ndr paradokset absurde t bots son moderne `t qytetruar'.

16. MBULESA
M n fund, le t hedhim ca drit mbi at q n Perndim mbahet si simboli m i madh i shtypjes
dhe i pozicionit t nnshtruar t gruas - shamia ose mbulesa e koks. A sht e vrtet se dika e
till si mbulesa nuk ekziston n traditn judeo-kristiane? Le t'i shtrojm faktet drejt.
Sipas Rabin Dr. Menachem M. Brayer (Profesor i Literaturs Biblike n Universitetin Yeshiva) n
librin e tij Grat ifute n Literaturn Rabinike, ishte zakon q grat ifute t dilnin jasht t
mbshtjella me mbules t koks, e cila nganjher mbulonte madje gjith fytyrn, duke ln
jasht vetm nj sy.76 Ai citon disa rabin t famshm t kohve t shkuara, q thonin: "S'u ka hije
bijave t Izraelit t dalin jasht me kokat e zbuluara. I mallkuar qoft burri q lejon t shihen
flokt e s shoqes... Nj grua q ekspozon flokt e saj pr vetadhurim sjell varfri." Ligji rabinik e
ndalon rreptsisht recitimin e bekimeve ose lutjeve n pranin e nj gruaje t martuar
kokzbuluar, ngaq t zbuluarit e flokve t gruas konsiderohet `lakuriqsi'.77 Dr. Brayer prmend
gjithashtu se: "Gjat periudhs tanaitike, mosmbulimi i koks nga gruaja konsiderohej fyerje e
modestis s saj. Kur koka e saj ishte e zbuluar ajo gjobitej deri n katrqind zuzime pr kt
shkelje." Dr. Brayer gjithashtu shpjegon se mbulesa e gruas ifute nuk konsiderohej gjithmon
shenj modestie. Nganjher, shamia simbolizonte nj gjendje dallimi e luksi n vend t
modestis. Mbulesa personifikonte dinjitetin dhe eprsin e gruas fisnike. Ajo gjithashtu
prfaqsonte mosmundsin e t afruarit nj gruaje si pron e shenjtruar e t shoqit.78

sht e qart se n Dhiatn e Vjetr zbulimi i koks s gruas prbnte paturpsi t madhe dhe kjo
sht arsyeja q kleriku duhej ta zbulonte adulteristen e dyshuar n gjyqin e saj t provs s rnd.
(Numrat, 5:16-18)
Shamia nnkuptonte vetrespektin dhe statusin shoqror t gruas. Grat e klasave t ulta shpesh
vishnin shami pr t dhn prshtypjen e nj rangu m t lart. Fakti se shamia ishte shenja e
fisnikris, prbnte arsyen pse prostitutave nuk u lejohej t mbulonin flokt n shoqrit e vjetra
ifute. Megjithat, prostitutat shpesh vinin nj mbules koke pr t'u dukur t respektueshme.79
Grat ifute n Evrop vazhduan t'i vishnin shamit deri n shekullin e 19-t, kur jett e tyre u
bn m t prziera me kulturn sekulare rrethuese. Trysnit e jashtme t jets evropiane n
shekullin e 19-t i detyruan shum nga ato t dalin jasht kokzbathur. Disa gra ifute e pan m
t volitshme t zvndsonin shamin e tyre tradicionale me nj paruke, si nj form tjetr e
mbulimit t flokve. Sot, shumica e grave fetare ifute nuk i mbulojn flokt e tyre, prvese n
sinagog.80 Disa nga ato, si p.sh. sektet Hasidike, ende prdorin paruken.81
Po pr traditn e krishter? Dihet mir q murgeshat katolike i mbulojn kokat e tyre q prej
qindra vjetsh, por kjo s'sht e gjitha. Shn Pali n Dhiatn e Re ka br disa pohime shum
interesante pr shamin:
"Tani un dua q ju t kuptoni se koka e do burri sht Krishti, dhe koka e do gruaje sht
burri, dhe koka e Krishtit sht Zoti. do burr q lutet apo predikon me kok t mbuluar
nderon kokn e tij. Dhe do grua q lutet apo predikon me kok t zbuluar nderon kokn e saj
- sht tamam sikur koka e saj t jet e rruar. Nse nj grua s'e mbulon kokn, asaj duhet t'i priten
flokt; dhe nse sht turp pr nj grua t'i ket flokt e qethura ose t rruara, ajo duhet ta mbuloj

kokn. Nj burr s'duhet ta mbuloj kokn e tij, ngaq ai sht shmbllimi dhe lavdia e Zotit,
por gruaja sht lavdia e burrit. Sepse nuk erdhi burri nga gruaja, por gruaja nga burri dhe as burri
s'u krijua pr gruan, po gruaja pr burrin. Pr kt arsye dhe pr shkak t engjjve, gruaja duhet t
ket nj shenj autoriteti mbi kok." (I Korinthiasit, 11:3-10)
Arsyetimi i Shn Palit pr grat e mbuluara sht se mbulesa prfaqson nj shenj autoriteti t
burrit - q sht shmbllimi dhe lavdia e Zotit - mbi gruan, q u krijua prej e pr burrin. N
traktatin e tij t njohur Mbi Mbulimin e Virgjreshave, Shn Tertuliani shkruante: "Gra t reja, t'i
vishni shamit jasht n rrug, po kshtu t'i vishni n kish, t'i vishni kur jeni mes t huajve, pastaj
t'i vishni midis vllezrve tuaj.." Mes ligjeve kanunore t Kishs Katolike sot, ekziston nj ligj q
krkon patjetr nga grat q t'i mbulojn kokat kur hyjn n Kish.82 Diza degzime kristiane, si
jan ato t amishve e memonitve pr shembull, vazhdojn t'i mbajn grat t mbuluara gjer m
sot e ksaj dite. Arsyeja pr mbulesn q ofrohet nga udhheqsit e tyre t Kishs, sht se
"mbulesa e koks prbn simbol t nnshtrimit t gruas ndaj burrit dhe Zotit." E njjta logjik
paraqitej nga Shn Pali n Dhiatn e Re.83
Nga t gjitha faktet e msiprme, sht e qart se nuk e shpiku Islami mbulesn e koks.
Megjithat, Islami e konfirmoi at. Kur'ani i urdhron burrat dhe grat besimtare t ulin shikimin
ngulmues dhe t ruajn modestin, e pastaj i urdhron grat besimtare t'i zgjasin mbulesat e tyre
deri tek duart dhe kraharori:
"Thuaju besimtarve t ndalin shikimet dhe t ruajn modestin e tyre ... thuaju edhe besimtareve
t ndalin shikimet e tyre, t ruajn pjest e turpshme t trupit t tyre, t mos zbulojn bukurin

dhe stolit e tyre, prve atyre (stolive) q jan (gjithsesi) t dukshme; le t vn shamit mbi
kraharort e tyre." (24:30-31)
Kur'ani sht tepr i qart [n t treguarit] se mbulesa sht pjes ky e nj recete t krijuar pr
qllimet e modestis; po prse vall modestis? Kur'ani sht srish i qart:
"O Pejgamber, thuaju grave t tua, bijave t tua, dhe grave t besimtarve, le t vn shamit e
veta mbi trupat e tyre, q t njihen (se nuk jan rrugae) e t mos ofendohen (a cnohen)."
(33:59)
Kjo sht e gjith shtja, modestia sht parashtruar q t'i mbroj grat nga ofendimet, apo
thjesht: modestia sht mbrojtje. Kshtu, qllimi i vetm i mbuless n Islam sht mbrojtja.
Mbulesa Islame, n ndryshim nga ajo e tradits s krishter, nuk sht shenj e autoritetit t burrit
mbi gruan dhe as shenj e nnshtrimit t saj ndaj tij. Mbulesa islame, n ndryshim nga tradita
ifute, nuk sht shenj luksi dhe dallimi pr disa gra t martuara t fisme. Mbulesa islame sht
vetm shenj modestie pr arsyen e vetme t mbrojtjes s grave - t gjitha grave. Filosofia islame
qndron n at se sht gjithmon m mir t jesh e sigurt sesa e vajtueshme. 'sht e vrteta,
Kur'ani kshtu interesohet pr t mbrojtur trupat e grave dhe reputacionin e tyre, saq nj burr
q guxon t akuzoj pa t drejt nj grua pr pandershmri, do t dnohet rreptsisht:
"Dhe ata q bjn shpifje pr grat e ndershme dhe nuk sjellin katr dshmitar, rrahini me nga
tetdhjet goditje dhe atyre mos ua pranoni dshmin m kurr. T tillt jan t pabesueshm."
(24:4)

Krahasojeni kt qndrim t rrept t Kur'anit me dnimin jashtzakonisht t leht pr
prdhunim n Bibl:
"Nse nj burr ndodh t takoj nj virgjresh q s'sht dakord t martohet (me t) dhe e
prdhunon at e ata zbulohen, ai duhet t'i paguaj babait t vajzs pesdhjet shekele argjendi. Ai
duhet t martohet me vajzn, sepse ai e ka dhunuar at. Ai s'mund ta divorcoj at pr sa (koh
ai) t jet gjall." (Deuteronomi, 22:28-30)
Ktu duhet br nj pyetje e thjesht: kush u dnua n t vrtet? Burri q vetm pagoi nj gjob
pr prdhunimin, apo vajza q detyrohet me forc t martohet me njeriun q e prdhunoi dhe t
jetoj me pahir me t gjersa ai t vdes? Nj tjetr pyetje q duhet br sht: 'sht m
mbrojtse pr grat, qndrimi i rrept kur'anor, apo qndrimi i vokt biblik?
Disa njerz, sidomos n Perndim, do prpiqeshin ta prqeshnin argumentin e modestis pr
[qllim] mbrojtjeje. Argumenti i tyre sht se mbrojtja m e mir sht prhapja e edukimit,
sjelljes s qytetruar dhe vetprmbajtjes. Ne do thonim: n rregull, por jo e mjaftueshme. Nse
`qytetrimi' mjafton pr mbrojtje, ather prse grat n Amerikn e Veriut s'guxojn t ecin
vetm n nj rrug t errt, madje as prgjat nj vendparkingu t zbrazt? Nse arsimimi sht
zgjidhja, ather prse nj universitet si i Queen's ka nj `walk home service' pr studentet n
qytezn studentore? Nse `vetprmbajtja' sht prgjigja, ather prse vetm n Sh.B. ndodh
nj prdhunim n do 12 minuta;84 prse jan rastet e bezdisjes seksuale n vendin e puns n
lajmet e mediave do dit? Nj prmbledhje e t akuzuarve pr sulme seksuale n kto pak vitet e
fundit prfshin oficer marine, menaxher, profesor universitetesh, senator, gjyqtar t
Gjykats s Lart dhe Presidentin e Shteteve t Bashkuara! Un s'u besoja dot syve kur lexova

statistikat e mposhtme, t shkruara n nj pamflet t nxjerr nga Dekani i Zyrs s Grave n
Queen's University:
n Kanada, nj grua sulmohet seksualisht do 6 minuta,
1 ndr 3 gra n Kanada do sulmohet seksualisht n nj koh t jets s saj
1 ndr 4 gra jan n rrezik t prdhunimit ose prpjekjes s prdhunimit gjat jets s tyre
1 ndr 8 gra do sulmohet seksualisht gjat ndjekjes s kolegjit ose universitetit dhe
nj studim zbuloi se 60% e meshkujve n mosh universitare than se do t kryenin
lirshm sulmim seksual po t ishin t sigurt se nuk do kapeshin!
Dika sht e gabuar n thelb n shoqrin ku jetojm. Nj ndryshim rrnjsor n mnyrn e
jetess t shoqris dhe kulturs sht absolutisht i nevojshm. Nj kultur modestie nevojitet
dshprueshm; modesti n veshje, t folur dhe n sjelljet e burrave dhe grave. Pndryshe
statistikat e errta do rriten edhe m keq dit pas dite e, pr fat t keq, vetm grat do ta paguajn
mimin. 'sht e vrteta, ne t gjith do vuajm, por si ka thn Khalil Gibran "...nuk sht
njlloj pr personin q kamxhikt i pson si pr t q i numron."85 Prandaj, nj shoqri si Franca
q prjashton vajzat e reja nga shkolla pr shkak t veshjes s tyre modeste, n fund t fundit,
thjesht dmton veten.
sht ndr ironit e mdha t bots son moderne se krejtsisht e njjta mbules koke s cils i
tregohet respekt si shenj `shenjtrie' kur vishet pr qllimin e t treguarit t autoritetit t burrit

nga murgeshat katolike, shahet rndazi si nj shenj `shtypjeje' kur vishet pr qllimin e mbrojtjes
nga grat muslimane.
17. EPILOG
Pyetja e prbashkt q t gjith jomuslimant, t cilt lexuan nj version t mparshm t ktij
studimi ishte: a marrin grat muslimane n botn muslimane sot trajtimin fisnik t prshkruar
ktu? Prgjigja, pr fat t keq, sht: Jo. Meq kjo pyetje sht e pashmangshme n do diskutim
q ka t bj me statusin e gruas n Islam, duhet t shtjellojm m tej mbi prgjigjen pr t'i
siguruar lexuesit pamjen e plot.
Duhet br e qart s pari se ndryshimi i madh midis shoqrive muslimane e bn shumicn e
prgjithsimeve tepr thjeshtuese. Ka nj spektr t gjr qndrimesh ndaj grave n botn
muslimane sot; ato ndryshojn nga njra shoqri n tjetrn dhe brenda do shoqrie t veant.
Prapseprap, prirje t prgjithshme t caktuara jan t dallueshme. Gati t gjitha shoqrit
muslimane kan - n nj shkall apo nj tjetr - devijuar nga idealet e Islamit lidhur me statusin e
grave. Kto devijime kan qen, n pjesn drrmuese, n njrin prej dy drejtimeve t kundrta.
Drejtimi i par sht m konservativ, shtrngues dhe i orientuar nga zakonet, ndrsa i dyti sht
m liberal dhe i orientuar nga Perndimi.
Shoqrit q jan shmangur n drejtimin e par i trajtojn grat sipas zakoneve dhe traditave t
trashguara nga paraardhsit. Kto tradita zakonisht i privojn grat nga shum t drejta q u jan

dhuruar atyre nga Islami. Prve ksaj, grat trajtohen sipas standardesh krejtsisht t ndryshme
nga ato me t cilat trajtohen burrat. Ky diskriminim prshkon [gjith] jetn e do femre: ajo pritet
me m pak gzim kur lind sesa nj djal; ajo ka m pak gjasa t shkoj n shkoll; ajo mund t
deprivohet nga fardolloj pjese n trashgimin e familjes; ajo ndodhet nn mbikqyrje t
vazhduar me qllim q t mos sillet pahijshm, ndrkoh q veprimet e pahijshme t t vllait
tolerohen - ajo madje mund t vritet pse ka kryer dika pr t ciln pjestart meshkuj t familjes
s saj zakonisht krekosen q e bjn; ajo ka shum pak ndikim n shtjet e familjes apo interesat
e bashksis; ajo mund t mos ket kontroll t plot mbi pronn e saj dhe dhuratat martesore q
ka marr; dhe s fundi, si nn, ajo do t preferonte t dhuronte djem pr t arritur nj status m
t lart n bashksin e saj.
Nga ana tjetr, ka shoqri muslimane (apo klasa t caktuara prbrenda disa shoqrive) q jan
fshir mnjan nga kultura dhe mnyra e jetess perndimore. Kto shoqri shpesh imitojn pa
menduar fardo q t marrin nga Perndimi dhe zakonisht prfundojn duke prvetsuar frytet
m t kqija t qytetrimit perndimor. N kto shoqri, prparsia kryesore e nj gruaje tipike
"moderne" sht t'ia ngris vlern bukuris s saj fizike. Prandaj, ajo sht vazhdimisht e
obsesionuar me formn e trupit, prmasat dhe peshn e saj. Ajo priret t shqetsohet m shum
pr trupin sesa mendjen dhe m tepr pr pamjen joshse t saj sesa pr intelektin. Aftsia e saj
pr t joshur, trhequr dhe eksituar vlersohet m shum n shoqrin ku jeton sesa arritjet e saj
arsimore, prparimet intelektuale dhe puna n shoqri. Nuk pritet t gjehet nj kopje e Kur'anit
n antn e saj, sepse ajo sht plot me prodhime kozmetike, t cilat e shoqrojn kudo q shkon.
Prshpirtshmria e saj nuk ka vend n nj shoqri t preokupuar me trheqshmrin e saj.

Prandaj, asaj do i plqente ta kalonte jetn duke u prpjekur m shum pr t vn n pah
feminilitetin e saj sesa pr t prmbushur njerzishmrin e saj.
Prse devijuan muslimant nga idealet e Islamit? Nuk ka nj prgjigje t leht. Nj shpjegim
deprtues i arsyeve prse muslimant nuk kan ndjekur me vendosmri dhe patundshm
drejtimin kur'anor mbi grat do ishte prtej qllimit t ktij studimi. Duhet br e qart,
megjithat, se shoqrit muslimane kan devijuar nga udhzimet islame lidhur me aq shum
aspekte t jetve t tyre pr kaq gjat. Ka nj hendek t gjer midis asaj n t ciln muslimant
duhet t besojn dhe asaj q bjn n praktik n t vrtet. Ky hendek nuk sht nj dukuri e
sotshme. Ai ka qen i pranishm me shekuj dhe po zgjerohet nga dita n dit. Ky hendek gjithnj
e m i gjer ka patur pasoja shkatrrimtare mbi botn muslimane n gati t gjitha aspektet e jets:
tirani e fragmentim politik, prapambetje ekonomike, padrejtsi sociale, falimentim t shkencs,
vendqndrim intelektual etj. Statusi joislam i grave n botn muslimane sot sht thjesht nj
simptom e nj smundjeje m t thell. Cilado reform n statusin e tanishm t grave
muslimane nuk pritet t jet e frytshme nse nuk shoqrohet nga reforma m kuptimplota t krejt
mnyrs s jetess t shoqrive muslimane. Bots muslimane i nevojitet nj rilindje q do e sjell
at m pran idealeve t Islamit, e jo m larg. Pr ta prmbledhur, mendimi se statusi i varfr i
grave muslimane sot n bot sht pr shkak t Islamit, prbn nj keqkonceptim t skajshm.
Problemet e muslimanve n prgjithsi s'jan pr arsye t lidhjes s tepruar me Islamin, ato jan
kulminimi i nj shkputjeje t gjat dhe t thell prej tij.
Duhet ritheksuar, gjithashtu, se qllimi pas ktij studimi krahasues nuk sht n asnj mnyr t
shahet Judaizmi apo Krishtrimi. Pozicioni i grave n traditn judeo-kristiane mund t duket i
frikshm nga standardet tona t fundshekullit t njzet. Megjithkt, ai duhet vshtruar brenda

kontekstit t duhur historik. Me fjal t tjera, do vlersim objektiv i pozicionit t grave n
traditn judeo-kristiane duhet t marr parasysh rrethanat historike nn t cilat kjo tradit u
zhvillua. S'mund t ket asnj dyshim se pikpamjet e Rabinve dhe Etrve kishtar lidhur me
grat u ndikuan nga qndrimet mbizotruese ndaj grave n shoqrit e tyre. Vet Bibla u shkrua
nga autor t ndryshm n kohra t ndryshme. Kta autor s'mund t ken qen t
padeprtueshm nga vlerat dhe mnyra e jetess s njerzve rreth tyre. Pr shembull, ligjet e
adulteris s Dhiats s Vjetr jan aq t anshme kundr grave, saq ato sfidojn nj shpjegim
racional nga mentaliteti yn. Megjithat, nse marrim parasysh faktin se fiset e hershme ifute
ishin t obsesionuara me homogjenitetin e tyre gjenetik dhe skajimisht kmbnguls pr ta
prkufizuar veten anash fiseve rrethuese, dhe se vetm shkeljet seksuale t femrave t martuara t
fiseve mund t'i krcnonin kto aspirata t ushqyera, ne ather mund t ishim n gjendje t
kuptonim - por jo medoemos t simpatizonim me arsyet e ksaj anshmrie. Gjithashtu, kritikat e
ashpra e t idhta t Etrve kishtar kundra grave s'duhen shkputur nga konteksti i kulturs
misogjiniste greko-romake n t ciln ato jetonin. Do ishte e pandershme ta vlersonim
trashgimin judeo-kristiane pa i kushtuar vmendje kontekstit historik prkats. 'sht e
vrteta, nj i kuptuar i drejt i kontekstit historik judeo-kristian sht gjithashtu vendimtar pr t
kuptuarit e domethnies s kontributit t Islamit ndaj historis dhe qytetrimit njerzor. Tradita
judeo-kristiane sht ndikuar dhe trajtsuar nga rrethanat, kushtet dhe kulturat n t cilat ka
ekzistuar. Aty nga shekulli i 7-t pas Krishtit, ky ndikim kishte shtrembruar mesazhin origjinal
hyjnor, shpallur Moisiut dhe Jezusit (a.s.), deri sa t mos njihej m. Statusi i varfr i grave n
botn judeo-kristiane nga shekulli i shtatt sht vetm nj rast n shtjen q po diskutojm.
Prandaj, kishte nj nevoj t madhe pr nj mesazh t ri hyjnor q do e kthente njerzimin prsri

n rrug t mbar. Kur'ani e prshkroi misionin e t Drguarit t ri si nj lirim pr ifutt dhe t
krishtert nga barrat e rnda q kishin qen mbi ta:
"(Ata) q pranojn (pasojn) t Drguarin, Profetin e pamsuar, t cilin e gjejn t cilsuar n
shkrimet (e shenjta) t vet atyre - n Teurat dhe Ungjill - e q i urdhron pr do t mir e i
ndalon nga do e keqe; lejon ushqimet e kndshme dhe ua ndalon t pakndshmet e i liron ata
nga barra e rnd e tyre dhe prangat q ishin mbi ta." (7:157)
Prandaj Islami nuk duhet vshtruar si nj tradit rivale ndaj Judaizmit apo Krishtrimit. Ai duhet
konsideruar si prsosja, prfundimi dhe prkryerja e mesazheve hyjnore q ishin shpallur para tij.
N fund t ktij studimi, do t doja t'i ofroja kshilln e mposhtme bashksis globale
muslimane. Aq shum grave muslimane u jan mohuar t drejtat themelore islame pr kaq gjat.
Gabimet e s kaluars duhen ndrequr. Kryerja e ksaj nuk sht shrbes, ajo sht nj detyr q i
ngarkohet t gjith muslimanve. Bashksia mbarbotrore muslimane prej 1.5 miliard
besimtarsh duhet t nxjerr nj kart t t drejtave t bazuar n udhzimet e qarta t Kur'anit
dhe msimet e Profetit t Islamit (s). Kjo kart duhet t'u jap grave muslimane t gjitha t drejtat
dhuruar atyre nga Krijuesi i tyre. Ather, duhen zhvilluar t gjitha mjetet e nevojshme me qllim
q t sigurohet zbatimi i duhur t karts. Kjo kart sht nj borxh i ln pas dore, por m mir
von se kurr. Nse muslimant n bot nuk do i garantojn t drejtat e plota t nnave, grave,
motrave dhe bijave t tyre, kush tjetr do e bj kt ather?
Pr m tepr, ne duhet t kemi kurajon t prballojm t kaluarn ton dhe t flakim traditat dhe
zakonet e strgjyshrve tan, kurdo q t'i kundrvihen udhzimeve t Islamit. A nuk i kritikoi
Kur'ani rreptsisht arabt pagan pr t ndjekurit e verbr t traditave t paraardhsve t tyre?

Nga ana tjetr, ne duhet t zhvillojm nj qndrim kritik ndaj fardo gjje q marrim nga
Perndimi ose cilado kultur tjetr. Bashkveprimi me kulturat e tjera dhe t msuarit nga ato
sht nj prvoj e pamueshme. Kur'ani e ka konsideruar n mnyr t prmbledhur kt
bashkveprim si nj nga qllimet e Krijimit: "O njerz, Ne ju krijuam nga nj ift mashkulli dhe
femre, dhe ju bm n popuj e fise q t njiheni mes njri tjetrit." (49:13) S'ka nevoj t thuhet,
megjithat, se nj imitim i verbr i t tjerve sht nj shenj e sigurt e nj mungese t skajshme t
vetvlersimit.
sht lexuesi jomusliman, ifut, kristian apo tjetr, ai t cilit i drejtohen kto fjal t fundit. sht
e habitshme prse feja q ka revolucionarizuar statusin e grave veohet dhe abuzohet me fyerje t
rnda si m shtypsja e grave. Ky prndijim pr Islamin sht nj nga mitet m t
shumprhapura n bot. Ky mit po prjetsohet nga nj stuhi e pareshtur librash, artikujsh,
pamjesh mediatike dhe filmash hollivudian sensacional. Rrjedhimi i pashmangshm i ktyre
pamjeve t pareshtura ngatrruese ka qen keqkuptimi total dhe frika prej do gjje t lidhur me
Islamin. Ky portretizim negativ i Islamit n mediat botrore duhet t marr fund, nse duam t
jetojm n nj bot t liruar nga t gjitha gjurmt e diskriminimit, paragjykimit dhe keqkuptimit.
Jomuslimant duhet t kuptojn ekzistencn e nj hendeku t gjer ndrmjet besimeve dhe
praktikave t muslimanve dhe faktin e thjesht se veprimet e muslimanve nuk prfaqsojn
medoemos Islamin. T'i mveshsh statusit t grave n botn muslimane emrin ìslamik' sht aq
larg nga e vrteta sa t quajturit e pozicionit t grave n Perndim sot "judeo-kristian". Me kt
t kuptuar n mendje, muslimant dhe jomuslimant duhet t fillojn nj proes komunikimi dhe
dialogu, pr t hequr tutje t gjitha keqkuptimet, dyshimet dhe frikrat. Nj e ardhme e paqt pr
familjen njerzore e bn t domosdoshm nj dialog t till.

Islami duhet t shikohet si nj fe q e prmirsoi jashtzakonisht statusin e grave e u dhuroi e
garantoi atyre shum t drejta, q n botn moderne u njohn vetm n kt shekull. Islami ka
ende shum pr t'i ofruar gruas s sotme: dinjitetin, respektin dhe mbrojtjen n t gjitha aspektet
dhe etapat e jets s saj, q nga lindja gjer n vdekje, prkrah njohjes, ekuilibrit dhe mjeteve
efikase pr prmbushjen e t gjitha nevojave t saj t prshpirtshme, intelektuale, fizike dhe
emocionale. S'sht udi prse shumica e atyre q zgjedhin t bhen musliman n nj vend si
Britania jan gra. N Sh.B., kthimet e grave n Islam i kalojn ato t burrave 4 her me 1.86 Islami
ka aq shum pr t'i ofruar bots son q ndodhet n nj nevoj t madhe pr drejtim dhe
udhheqje morale. Ambasadori Herman Eilts, n nj raportim prpara Komitetit t Punve t Jashtme
t Shtpis s Prfaqsuesve n Kongresin e Shteteve t Bashkuara m 24 Qershor 1985, tha:
"Bashksia muslimane e globit sot sht n pragun e nj miliardi.[**]* Kjo sht nj figur
impresionuese. Por ajo q m impresionon njlloj mua sht se sot Islami sht feja monoteiste
me rritje m t shpejt n bot. Kjo sht dika q duhet marr parasysh. Ka dika t drejt n
lidhje me Islamin. Ai po trheq nj numr t madh njerzish." Po, dika sht e drejt te Islami
dhe sht koha t shohim far. Shpresoj se ky studim prbn nj hap n kt drejtim.

SHNIME
1. The Globe and Mail, 4 Tetor 1994.
2. Leonard J. Swidler, Women in Judaism: the Status of Women in Formative Judaism (Metuchen, N.J:
Scarecrow Press, 1976) fq 115.
3. Thena Kendath, "Memories of an Orthodox Youth" in Susannah Heschel, ed., On being a Jewish
Feminist (New York: Schocken Books, 1983) fq 96-97.
4. Swidler, vep. cit., fq 80-81.
5. Rosemary R. Ruether, "Christianity", in Arvind Sharma, ed., Women in World Religions (Albany:
State University of New York Press, 1987) fq 209.
6. Pr t gjitha thniet e Shenjtorve t shquar, shih Karen Armstrong, The Gospel According to
Woman (London: Elm Tree Books, 1986) fq 52-62. Shih gjithashtu Nancy van Vuuren, The
Subversion of Women as Practised by Churches, Witch Hunters, and Other Sexists (Philadelphia:
Westminister Press) fq 28-30.
7. Swidler, vep. cit., fq 140.
8. Denise L. Carmody, "Judaism", in Arvind Sharma, ed., vep. cit., fq 197.
10. Po aty, fq 138.

11. Sally Priesand, Judaism and the New Woman (New York: Behrman House, Inc., 1975) fq 24.
13. Lesley Hazleton, Izraeli Women: The Reality Behind the Myths (New York: Simon and Schuster,
1977) fq 41.
14. Gage, vep. cit. (shih shn. 18), fq 142.
15. Jeffrey H. Togay, "Adultery", Encyclopaedia Judaica, Vll. II, kol. 313. Gjithashtu, shih Judith
Plaskow, Standing Again at Sinai: Judaism from a Feminist Perspective (New York: Harper & Row
Publishers, 1990) fq 170-177.
16. Hazleton, vep. cit., fq 41-42.
18. Matilda J. Gage, Woman, Church, and State (New York: Truth Seeker Company, 1893) fq 141.
19. Louis M. Epstein, The Jewish Marriage Contract (New York: Arno Press, 1973) fq 149.
21. Epstein, vep. cit., fq 164-165.
22. Po aty, fq 112-113. Shih gjithashtu Priesand, vep. cit., fq 15.
23. James A. Brundage, Law, Sex, and Christian Society in Medieval Europe (Chicago: University of
Chicago Press, 1987) fq 88.

24. Po aty, fq 480.
25. R. Thompson, Women in Stuart England and America (London: Routledge & Kegan Paul, 1974)
fq 162.
26. Mary Murray, The Law of the Father (London: Routledge, 1995) fq 67.
27. Gage, vep. cit., fq 143.
28. Shih pr shembull Jeffrey Lang, Struggling to Surrender (Beltsville, MD: Amana Publications,
1994) fq 167.
29. Elsayyed Sabiq, Fiqh al-Sunnah (Cairo: Dar al-Fatah lile'lam al-Arabi, bot. 11t, 1994) vll. II,
fq 218-229.
30. Abd al-Haleem Abu Shuqqa, Tahriral-Mar'aa fi Asr al-Risala (Kuwait: Dar al-Qalam, 1990) fq
109-112.
31. Leila Badawi, "Islam", in Jean Holm and John Bowker, ed., Women in Religion (London: Pinter
Publishers, 1994) p. 102.
32. Amir H. Siddiqi, Studies in Islamic History (Karachi: Jamiyat al-Falah Publications, bot. 3, 1967)
fq 138.
33. Epstein, vep. cit., fq 196.
35. The Toronto Star, 8 Prill 1995.

36. Sabiq, vep. cit., fq 318-329. Shih gjithashtu Muhammad al-Ghazali, Qadaya al-Mar'aa bin al-
Taqalid al-Rakida wa'l-Wafida (Cairo: Dar al-Shorooq, bot. 4t, 1992) fq 178-180.
37. Po aty, fq 313-318.
38. David W. Amram, The jewish Law of Divorce According to Bible and Talmud (Philadelphia: Edward
Stern & Co., Inc., 1896) fq 125-126.
40. Po aty, fq 156-157.
41. Muhammad Abu Zahra, Usbu al-Fiqh al-Islami (Cairo: al-Majlis al-A'la li Ri'ayat al-Funun,
1963) fq 66.
43. Armstrong, vep. cit., fq 8.
45. Po aty, fq 121.
46. Gage, vep. cit., fq 142.
47. B. Aisha Lemu and Fatima Heeren, Woman in Islam (London: Islamic Foundation, 1978) fq
23.

49. Po aty, fq 47.
50. Po aty, fq 49.
53. Eugene Hillman, Poligamy Reconsidered: African Plural Marriage and the Christian Churches
(New York: Orbis Books, 1975) fq 140.
54. Po aty, fq 17.
55. Po aty, fq 88-93.
56. Po aty, fq 92-97.
57. Philip L. Kilbride, Plural Marriage For Our Times (Westport, Connecticut: Bergin & Garvey,
1994) fq 108-109.
58. The Weekly Review, 1 Gusht 1987.
59. Kilbride, vep. cit., fq 126.
60. John d'Emilio and Estelle B. Freedman, Intimate Matters: A History of Sexuality in America (New
York: Harper & Row Publishers, 1988) fq 87.
61. Ute Frevert, Women in German History: from Bourgeois Emancipation to Sexual Liberation
(New York: Berg Publishers, 1988) fq 263-264.

62. Po aty, fq 257-258.
63. Sabiq, vep. cit., fq 191.
64. Hillman, vep. cit., fq 12.
65. Nathan Hare and Julie Hare, ed., Crisis in Black Sexual Politics (San Francisco: Black Think
Tank, 1989) p. 25.
66. Po aty, fq 26.
67. Kilbride, vep. cit., fq 94.
68. Po aty, fq 95.
69. Po aty.
70. Po aty, fq 95-99.
71. Po aty, fq 118.
72. Lang, vep. cit., fq 172.
73. Kilbride, vep. cit., fq 72-73.
74. Sabiq, vep. cit., fq 187-188.
75. Abdul Rahman Doi, Woman in Shari'ah (London: Ta-Ha Publishers, 1994) fq 76.
77. Po aty, fq 316-317. Gjithashtu shih Swidler, vep. cit., fq 121-123.

78. Po aty, fq 139.
79. Susan W. Schneider, Jewish and Female (New York: Simon & Schuster, 1984) fq 237.
80. Po aty, fq 238-239.
81. Alexandra Wright, "Judaism", in Holm and Bowker, ed., vep. cit., fq 128-129.
82. Clara M. Henning, "Cannon Law and the Battle of the Sexes" in Rosemary R. Ruether, ed.,
Religion and Sexism: Images of Woman in the Jewish and Christian Traditions (New York: Simon &
Schuster, 1974) fq 272.
83. Donald B. Kraybill, The Riddle of the Amish Culture (Baltimore: John Hopkins University Press,
1989) fq 56.
84. Raporti Vjetor i F.B.I., 1994.
85. Khalil Gibran, Thoughts and Meditations (New York: Bantam Books, 1960) fq 28.
86. The Times, 18 Nntor 1993.
Shprehje pr at q fajsohet dhe dnohet pr mkatet e t tjerve; n Dhiatn e Vjetr, cjap tek
i cili prcilleshin ceremonialisht mkatet e ifutve e q pastaj przihej. (shn. prk)
[*] Kapele karakteristike e meshkujve ifut n form rrethi, q mbulon nj pjes t syprins s
koks. (shn. prk.)

[] Ndjenjn e bashkvuajtjes, dhembshurin. (shn. prk.)
[] Disa versione 25:18, 23. T shihet edhe 25:12: "m e liga ndr tr ligsit sht ajo e nj
gruaje"; apo "Nuk ka vrer m t keq se ai i gjarprit dhe helm m t madh se ai i gruas." (25:15)
(shn. prk.)
[] Monedha argjendi. (shn. prk.)
* Sipas raportit t C.I.A. nga korriku 2003, botuar n revistn The Economist, 13 Shtator 2003, sot
ka mbi 1.5 miliard musliman. (shn. prk.)

Gruaja Ne Islam Kundrejt Tradites Jahudo-Krishtere

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gruaja Ne Islam Kundrejt Tradites Jahudo-Krishtere

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

N emr t All-llahut, t Gjithmshirshmit, Mshiruesit!

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 2

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 3

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 4

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 5

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 6

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 7

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 8

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 9

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 10

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 11

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 12

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 13

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 14

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 15

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 16

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 17

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 18

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 19

6. GRUAJA E PAPASTR DHE E PRLYER ?

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 20

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 21

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 22

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 23

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 24

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 25

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 26

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 27

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 28

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 29

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 30

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 31

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 32

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 33

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 34

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 35

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 36

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 37

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 38

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 39

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 40

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 41

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 42

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 43

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 44

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 45

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 46

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 47

14. BRENGA E T VEJAVE

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 48

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 49

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 50

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 51

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 52

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 53

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 54

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 55

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 56

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 57

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 58

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 59

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 60

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 61