1 PDF

Blm-1
Giri
M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 1
I - GR
TANIM: G Elektronii, gn
getike daha da
G elektronii, herhangi genileyen elektronik
sektrnn en nemli
bir kaynaktan alnan
dallarndan birisidir.
elektrik enerjisinin, nceleri endstriyel
elektronik yntemlerle alanlardaki elektronik
zmlerde kullanlan
kontrol edilerek g elektronii devre ve
(dntrlerek veya dzenekleri, gnmzde
endstrinin dna taarak
ilenerek) kontroll olarak evlere, ofislere ve
yke aktarlmas ilemidir. aralara girmitir.

I - GR
TEMEL YAPI: TARHE:
Bir g elektronii dzeneinin G elektronii serveni,
temel yaps blok olarak ekil- 1900l yllarn balarnda
1.1de grlmektedir. endstriyel makinelerde ok
ekilden grld gibi bir g youn olarak kullanlmakta
dzenei, g devresi ve olan doru akm motorlarnn
kontrol devresi olmak zere iki hz kontrol ile balamtr.
blmden olumaktadr.
1950li yllara kadar g
elektroniinin endstriyel
Elektrik
Enerjisi
G
Devresi
Yk
(Tketici)
uygulamalar ile ilgili pek ok
Kayna teorik alma yaplm, fakat
elektron tplerinden baka
kullanlabilecek malzeme
Kontrol gelitirilemedii iin
Devresi
uygulamaya sokulamamtr.

I - GR
1950lerin banda yariletken Tristr kullanlarak hem daha
malzemelerin gelitirilmesi ve basit, hem daha kk, hem
bu malzemeler kullanlarak de daha ucuza yaplabilir hale
diyot, transistor gibi devre gelen g elektronii
elemanlarnn yaplmaya devrelerinin uygulama alanlar
balanmas g elektronii da hzla yaygnlamaya
uygulamalarnn nnn balamtr.
alma iaretini vermitir. Ayn zamanda, yine o zamana
Nihayet 1960larn banda kadar dnlp de
Tristrn bulunmas g yaplamayan pek ok
elektronii asndan ok uygulama Tristr sayesinde
nemli bir devrim olmutur. yaplabilir hale gelmitir.
Tristrn bulunmasyla o 1960l ve 1970li yllar
zamana kadar elektron tpleri tristrn altn yllar olmu ve
ile yaplan uygulamalar artk g elektronii uygulamalar
tristrle yaplmaya balamtr. her alana yaylmtr.

I - GR
1980lerin balarndan itibaren G transistrleri, g
ise saysal elektronik mosfetleri ve bu elemanlarn
alanndaki gelimeler ve daha ileri versiyonlarnn
mikroilemcilerin gelitirilmeye gelitirilmesiyle birlikte, daha
balamas ile g nceki yllarda tristrler
elektroniinde yeni ufuklar kullanlarak hem daha zor hem
almaya balamtr. de daha pahal olarak
Bu gelimelere uygun olarak yaplmaya allan birtakm
tristre alternatif yeni g g elektronii devreleri ve
elektronii elemanlar endstriyel uygulamalar, bu
gelitirilme almalar yeni elemanlarn kullanlmaya
balam ve bu almalar balamasyla, hem daha basit,
sonucunda o zamana kadar hem daha kk, hem daha
dk glleri kullanlmakta fonksiyonel hem de ok daha
olan G Transistrleri ve ucuza yaplabilir ve
G Mosfetleri gelitirilmitir. kullanlabilir hale gelmitir.

I - GR
G ELEKTRON
DEVRELERNN KULLANIM Bina, Ofis ve Evlerde;
ALANLARI: 1- Bina otomasyon
sistemlerinde,
Endstride; 2- Istma, soutma,
1- Enerji iletimi ve datmnda, havalandrma ve gvenlik
2- Her tr motor kontrolunda, sistemlerinde,
3- Makine otomasyonunda, 3- Tm ofis aralarnda,
4- Her tr stma soutma 4- Elence, spor ve oyun
ilemlerinde, aralarnda,
5- Her tr retim ve montaj 5- Tbbi cihazlarda,
sanayinde, 6- amar makinesi, bulak
6- Her tr g kayna ve g makinesi, buzdolab, klima,
kontrol sistemlrinde. elektrik sprgesi vb. ev
cihazlarnda.

I - GR
Ulam Aralarnda; Tarm ve Hayvanclkta;
1- Uak ve dier hava 1- Sera otomasyonu ve
aralarndaki tm g kontrolnde,
sistemlerinde, 2- Ak hava sulama ve rn
2- Demiryolu ve metro kontrol sistemlerinde,
aralarnda ve yer 3- Tarm makinelerinin
sistemlerinde, otomasyonunda,
3- Otobs, kamyon ve ekici 4- Kmes, ahr vb. hayvan
gibi ar vastalarn tm yetitirme tesislerinin bakm ve
elektronik sistemlerinde, otomasyonunda,
4- Otomobillerdeki tm 5- Tarla ve arazilerin ekim,
elektriksel g ve kontrol dikim ve gbreleme
sistemlerinde, kontrollarnda.
5- Forklift, seyyar vin, beton 6- Tohumculuk, fide yetitirme
makinesi vb. aralarda. vb. almalarda.

I - GR
TEMEL G DEVRELER: ekil-1.2den grld gibi
G elektronii kapsamnda temel g devreleri,
yaplan tm iler ve uygulamalar 1) AC-DC dntrcler,
4 temel devre yaps zerine 2) AC-AC dntrcler,
kurulmutur. 3) DC-DC dntrcler,
Bu devre yaplar, alternatif akm 4) DC-AC dntrclerdir.
veya doru akm trndeki
elektrik enerjisinin bir birlerine AC / DC
veya kendi ilerinde farkl AC
~/= DC
ekillere ve seviyelere Dorultucular

dndrlmesi ilemini
AC / AC DC / DC
gerekletirmektedir. AC DC
~ / ~ Kyclar Kyclar = / =
Bu durumda, g elektroniinin
temel devre yaplar yan tarafta nvertrler
DC / AC
ekil-1.2de olduu gibi
gsterilebilmektedir.
AC
~ / = DC

I - GR
AC-DC Dntrcler
(Dorultucular);
G elektroniinin temel
devrelerinden birincisi olan
dorultucular, bir fazl veya
fazl AC kayna kullanarak,
sabit veya deiken DC gerilim
elde etmek iin
kullanlmaktadr. ekil 1.3 - 1 fazl yarm dalga
kontroll dorultucu devresi
AC-DC dntrcler ve dalga ekilleri.
(dorultucular);
1- Kontrolsuz dorultucular,
2- Kontrollu dorultucular, Giri
(Kaynak)
olarak 2 ana gruba ayrlr.
ekil 1.3de basit bir kontroll
dorultucu devresi ve dalga
k
ekilleri grlmektedir. (Yk)

I - GR
AC-AC Dntrcler
(AC kyclar);
devrelerinden ikincisi olan AC
kyclar, bir fazl veya fazl
AC kayna kullanarak, sabit
veya deiken frekansl ve
genlikli AC gerilim elde etmek ekil 1.4 - 1 fazl faz kontrollu
iin kullanlmaktadr. AC kyc devresi ve dalga
ekilleri.
AC-AC dntrcler;
1- AC voltaj kontrolcular,
2- Direkt frekans eviriciler, Giri
(Kaynak)
ekil 1.4de basit bir AC kyc
devresi ve dalga ekilleri
grlmektedir.
I - GR
DC-DC Dntrcler
devrelerinden ncs olan
DC-DC dntrcler,
herhangi bir DC kaynaktan
ald gerilimi ykselterek ,
drerek veya oullayarak,
sabit veya deiken DC ekil 1.5 A snf PWM
gerilim(ler) elde etmek iin kontroll DC kyc devresi ve
kullanlmaktadr. dalga ekilleri.
DC-DC dntrcler;
1- DC kyclar, Giri
(Kaynak)
2- Anahtarlamal reglatrler,
ekil 1.5de basit bir DC kyc k
(Yk)
devresi grlmektedir.

I - GR
DC-AC Dntrcler
(nvertrler);
devrelerinden sonuncusu olan
nvertrler, herhangi bir DC
kaynaktan ald gerilimi
ileyerek, sabit veya deiken
genlik ve frekansl AC gerilim
elde etmek iin kullanlan g
elektronii devreleridir.
nvertrler;
1- PWM invertrler, Giri
(Kaynak)
2- Rezonansl invertrler,
0V
ekil 1.6da basit bir PWM k
(Yk)
invertr devresi grlmektedir.

I - GR
Temel G Elemanlar; Bu durumda anahtar yaps
G devrelerinin, istenilen g g elektronii iin ok
dnmlerini uygun olarak nemlidir ve burada ayrnts
gerekletirebilmeleri, bu ile incelenecektir.
devrelerde kullanlan uygun
g elemanlaryla mmkn Anahtar Trleri;
olabilmektedir. Elektrik-Elektronik g
G devrelerinde kullanlan dzeneklerinde kullanlan 3 tr
g elemanlar, hangi tr anahtar bulunmaktadr. Bunlar,
dnmde olursa olsun, 1- Mekanik anahtarlar,
daima kaynak ile yk
arasndaki balanty kesip 2- Elektromekanik anahtarlar,
brakmakla grevlendirilmitir. 3- Yariletken anahtarlardr.
Dolaysyla bu elemanlar birer Bu anahtar trlerini
ANAHTAR olarak almakta incelemeden nce ideal
ya da altrlmaktadr. anahtar yaps incelenmelidir.

I - GR
deal Anahtar zellikleri; ekil-1.7, ideal anahtar.
deal anahtar, almas
IA
srasnda zerinde herhangi bir VA
kayp oluturmayan anahtardr. Giri
deal Anahtar
k
(Kaynak) (Yk)
deal anahtar sadece 2
durumda bulunabilir. Bunlar,
1- Yaltm durumu (kapal-off), Giri
(Kaynak)
2- letim durumu (ak-on).
Anahtarlarn almas Anahtar
srasnda zerinde iki tr kayp akm (IA)
olumaktadr. Bu kayplar, off on off on
1- Anahtarlama (ama- Anahtar

kapama) kayplar, gerilimi
(VA)
2- letim kayplardr. PA= VA x IA
Harcanan
Bu anahtarda kayplar sfrdr. g (PA)

I - GR
Bu durumda ideal anahtarla Yandaki Tablo-1.1den
ilgili nemli parametreler grlebilecei gibi anahtarlar
Tablo-1.1deki gibi gsterilebilir. iin ncelikli 6 parametre
Tabii ki byle bir anahtar kullanlmaktadr. Bunlar,
gerekte yoktur. 1) alma gerilimi (VA),
2) alma akm (IA),
Kn. V(a) I(a) R(o) f(a) t(a) Yn.
3) letim direnci (Ron),
off
4) alma frekans (fA),
0
F 5) Anahtarlama zaman (tA),
V A 0
T
6) Anahtar yndr.
deal bir anahtarda iletim i
0 0
Hz s Y direncinin ve gei

N zamannn sfr olmas
V A
nedeniyle iletim ve
on
anahtarlama kayplar sfrdr.

I - GR
Mekanik Anahtarlar;
Mekanik anahtarlar, elektrik
devrelerini kesmek iin
kullanlan, adi anahtar, pako
ekil-1.8
alter vb. anahtarlardr.
Mekanik anahtarlar da, iletimi
srasnda zerinde herhangi bir
Giri
kayp oluturmayan anahtardr. (Kaynak)
Mekanik anahtarlar da sadece

Anahtar
2 durumda bulunabilir. akm (IA)
1- Yaltm durumu (kapal-off), off on off on
2- letim durumu (ak-on).

Anahtar
Mekanik anahtarlar, devrelerde gerilimi Pa
(VA)
genellikle ama-kapama PA= VA x IA
eleman olarak Harcanan ton toff
g (PA)
kullanlmaktadr.
I - GR
Tablo-1.2den grld gibi,
Mekanik anahtarla ilgili
mekanik anahtarda iletim i
ncelikli parametreler Tablo-
direncinin sfr olmas
1.2de rnek deerler
nedeniyle iletim kayplar da
kullanlarak gsterilmitir.
sfr olacaktr.
Kn. V(a) I(a) R(o) f(a) t(a) Yn. Yine Tablo-1.2den grld
off
gibi, mekanik anahtarlarda
frekans ve gei zaman
500 0 parametreleri hzl anahtarlama
V A 0 1 F
T
iin uygun deildir.
Piyasada anahtar, pako alter,
Hz s Y alter, kesici vb. isimler verilen
0 25 0 mekanik anahtarlar eitli
V A N
gerilimlerde, birka amperden
on birka yz ampere kadar
bulunabilmektedir.

I - GR
Elektromekanik Anahtarlar;
Elektromekanik anahtarlar,
elektrik devrelerini kesmek-
deitirmek iin kullanlan,
rle, kontaktr, kesici vb.
anahtarlardr.
Elektromekanik anahtarlar da
sadece 2 durumda bulunabilir. Giri
(Kaynak)
1- Yaltm durumu (kapal-off),
2- letim durumu (ak-on). Anahtar
akm (IA)
Elektromekanik anahtarlar,
off on off on
devrelerde genellikle g
anahtarlama ve otomatik g Anahtar
kontrol eleman olarak gerilimi Pa
(VA)
kullanlmaktadr (ekil-1.9). Pa= Va x Ia
Harcanan ton toff
g (PA)

I - GR
Elektromekanik anahtarda
Elektromekanik anahtarla ilgili
kontaklarn temiz olmas
durumunda iletim i direnci
1.3de rnek deerler
sfr olmas nedeniyle iletim
kayplar da sfr olacaktr.
Kn. V(a) I(a) R(o) f(a) t(a) Yn. Elektromekanik anahtarlarda
off
da frekans ve gei zaman
parametreleri olduka ktdr.
380 0 Bu nedenle hzl anahtarlama
V A 0 1 F
T
yapamazlar.
Elektromekanik anahtarda da
Hz s Y hzl anahtarlama yaplacak
0 63 0 olursa, gei zamannn ok
V A N
uzun olmas nedeniyle ise
on anahtarlama kayplar ok
yksek olacaktr.

I - GR
Yariletken (Statik) Anahtarlar;
Yariletken anahtarlar, elektrik-
elektronik devrelerde yksek
hzl anahtarlama ileri iin
kullanlan, Tristr, Transistr, ekil-1.10
Mosfet vb. elemanlardr.
Yariletken anahtarlarn pek
ou 3 durumda bulunabilir. Giri
(Kaynak)
1- Tam yaltm durumu,
2- Tam iletim durumu. Anahtar
akm (Ia)
3- Ara (ykseltme) durumu.
Bu anahtarlar, istenirse on-off off on off on
anahtar olarak, istenirse de Anahtar

gerilimi Pa
ykseltme eleman olarak (Va)
Pi
kullanlabilmektedirler.
Harcanan ton toff
g (Pa)

I - GR
Tablo-1.4den grld gibi,
Yariletken anahtarla ilgili
yariletken anahtarlarda
frekans ve gei zaman
1.4de rnek deerler
parametreleri ok ok iyidir. Bu
nedenle ok hzl anahtarlama
Kn. V(a) I(a) R(o) f(a) t(a) Yn.
yaplabilmektedir.
off
Fakat yariletken anahtarda
T iletim i direncinin sfr
600 0 E olmamas nedeniyle iletim
V A 20 10 K
kayplar dierlerinde olduu
gibi sfr olamayacaktr.
kHz s Y Yine bu anahtarda gei
2,1 120 0,02
zamannn ok ksa olmas
V A N
nedeniyle hzl anahtarlama
on yaplsa bile anahtarlama
kayplar az olacaktr.

I - GR
G Elektronii Devrelerinde Bu durumda, g dnm
Kullanlan Anahtar Tr iin frekanslar dk olan
Hangisidir? mekanik veya elektromekanik
G elektronii devrelerinde anahtarlar kullanma imkan
daha nceden aklanan g kesinlikle yoktur.
dnm ilemlerinin G elektronii devrelerinde
yaplabilmesinde kullanlacak g dnm iin, iletim
anahtarlarn, basit bir dnm kayplar yksek olmasna
ilemi iin bile ok sayda ramen, alma frekanslar
ama-kapama yapmas yksek ve gei zamanlar ok
gerekmektedir. kk olan yariletken (statik)
rnein; basit bir ebeke anahtarlar kullanlmaktadr.
dorultucu devresinde, Mekanik ve elektromekanik
diyotlar 1 saniye iinde 50 kez anahtarlar ise g devrelerin
ama-kapanma yapmak giri ve klarnda enerji
zorundadrlar. verme ve kesmede kullanlr.

I - GR
Yariletken G Anahtarlarnn Yariletken anahtarn korunmas
Kullanm Srasnda Dikkat iin alnacak nlemler;
Edilmesi Gereken Konular; 1 G anahtarnn sl
Mekanik ve elektromekanik gvenliinin salanmas.
anahtarlarn kullanm srasnda 2 G anahtarnn ani deien
anahtarn uygun yere gerilime kar korunmas.
yerletirilmesi ve balantlarnn 3 G anahtarnn ani deien
doru yaplmas dnda dikkat akma kar korunmasdr.
edilmesi gereken bir ey yoktur.
Yariletken g anahtarlarnda
Yukarda belirtilen nlemler
ise bu iki konu dnda anahtarn
alnmad takdirde g anahtar
gvenli olarak alabilmesi
iini istendii gibi yapamayacak
(korunmas) iin bir takm
ve bozulacaktr.
ilemler yaplmas (nlemler
alnmas) gerekmektedir.

I - GR
Yariletken G Anahtarnn Isl Yariletken g anahtarlarnda
Gvenliinin Salanmas; scaklk arttka performans
Yariletken g anahtarlar, dmekte ve belli bir seviyeden
kk de olsa bir iletim direncine sonra da eleman yanmaktadr.
sahip olduklar iin, iletimde Bu olumsuz durumun nne
kaldklar srece zerlerinde bir geebilmek iin eleman
g harcamas olmaktadr (IxR). zerinde oluan s enerjisinin
Ayrca yariletken g alnarak datlmas
anahtarlar devrelerde ok gerekmektedir.
sayda a-kapa yaplarak Bu i iin uygun boyutta
altrld iin anahtarlama Heatsink-Is emici yada yaygn
srasnda da zerlerinde g sylenile Soutucu kullanmak
harcamas olmaktadr. gerekmektedir.
Harcanan bu gler elemann Soutucu olarak, zel olarak
snmasna yol amaktadr. retilmi yaprakl alminyum
levhalar kullanlmaktadr.

I - GR
Yariletken G Anahtarnn Ani Yariletken g anahtarlarnn,
Deien Gerilimden Korunmas ani voltaj deiikliklerinde
Yariletken g anahtarlar, p ve istenmedii halde iletime
n katmanlardan olumaktadr. geerek hem kendisinin hem de
Bu katmanlar arasndaki akm devredeki dier elemanlarn
tama ilemi de elektron ve zarar grmesini engellemek iin
boluklarn yer deitirmesi ile ekil-1.11de grld gibi bir
olmaktadr. Snubber-Gerilim yumuatma
G anahtarlarnda akmn devresi kullanlmaktadr.
balamas, Bu sayede ani gelen gerilimin
Elemann uyarlmas, deiim hz istenen seviyeye
Ar derecede snmas, drlr.
Yksek voltaj verilmesi,
Snubber devresi
Ani voltaj deiiklii olmas,
+ V(ak)
durumlarnda gerekleir. V(ak)
-
V(ak)

I - GR
Yariletken G Anahtarnn Ani Yariletken g anahtarlarnn,
Deien Akmdan Korunmas ani akm deiikliklerinde
Yariletken g anahtarlar, istenmedii halde bozularak
kristalize yapya sahip olan hem kendisinin hem de
silisyum malzemesi devredeki dier elemanlarn
kullanlarak yaplmlardr. zarar grmesini engellemek
Bu malzemenin retim iin ekil-1.12de grld
srasnda belirlenen bir ani gibi bir akm yumuatma
akm tama hz devresi kullanlmaktadr.
bulunmaktadr. Bu sayede akmn deiim hz
reticinin belirlemi olduu bu istenen seviyeye drlr.
Akm yumuatc
hz kullanc tarafndan ald
I(a)
taktirde malzemenin kristal
yaps dalr ve eleman yanar.
I(a) I(a)

DEV-1
1.1 - G elektronii devrelerinin enerji girilerini kesmek ve

brakmakta kullanlan, Mekanik Anahtarlarn genel yaplar, trleri,
reticileri, sat fiyatlar vb. konularda internet zerinde aratrma
yaparak bir rapor hazrlaynz.
1.2 - G elektronii devrelerinin enerji girilerini kesmek ve

brakmakta kullanlan, Elektromekanik Anahtarlarn genel yaplar,
trleri, reticileri, sat fiyatlar vb. konularda internet zerinde
aratrma yaparak bir rapor hazrlaynz.

Blm-2
Yar letken G
Anahtarlar
II - YARILETKEN G ANAHTARLARI
Giri; Bu blmde yariletken g
G elektroniinin temel talar anahtarlarnn;
ve ar iileri olan Yariletken 1) Temel yaplar ve almas,
G Anahtarlar, zel baz 2) Temel test devreleri,
elemanlar ile temel elektronikte 3) Temel karakterisitik erileri,
kullanlan klasik elemanlardan
bazlarnn daha yksek akm 4) Temel uyarma yntemleri,
ve gerilimlerde alabilir hale 5) alma dalga ekilleri,
getirilmesi veya ihtiyaca gre 6) Seri ve paralel balanmalar
yeni baz tasarmlarn 7) Koruma yntemleri,
yaplmasyla ortaya 8) Gleri ve klf yaplar,
kmlardr.
10) Temel kullanm alanlar,
Yariletken g anahtarlarnn
temel malzemesi dier vb. konular ayrntsyla
yariletken malzemelerde de incelenecek ve bu elemanlara
olduu gibi yine Silisyumdur. hkmedilmesi retilecektir.

Yariletken G Anahtarlarnn 3- G Transistrleri:
Trleri; a) ift polariteli transistrler (BJT),
Yariletken g anahtarlar 3 b) MOS transistrler (MOSFET),
temel grup altnda c) Yaltlm kapl transist. (IGBT).
toplanmaktadr. Bunlar,
Yariletken g anahtarlar
1- G Diyotlar: piyasaya 3 farkl klf eklinde
a) Genel amal diyotlar, sunulmulardr. Bunlar,
b) Hzl toparlanan diyotlar, a) Tek elemanlar.
c) Schottky diyotlar. b) G modlleri.
2- G Tristrleri: c) Akll modller.
a) Genel amal tristrler (SCR),
b) ift ynl tristrler (TRIAC), Kurulacak devreye ve
c) Kapsndan tkanabilen allacak olan gce gre
tristrler (GTO). uygun klfl malzeme seilir.

G DYOTLARI: 1) Genel Amal Diyotlar;
G diyotlar, kontrolsuz g ekil-2.1de yaps grlen
anahtarlardr. Bu diyotlar; genel amal g diyotlarnn
1) Genel amal (ebeke) genel yaps ve almas temel
diyotlar, elektronikte kullanlan diyotlarla
2) Hzl toparlanan (hzl) ayndr. Bu diyotlarda da normal
diyotlar, diyotlarda olduu gibi, anod
terminali, katoda gre 0,7V
3) Schottky (ok hzl) diyotlar, daha pozitif olduunda iletime
olmak zere 3 ayr trde geer.
bulunmaktadr, bu trlerin Anod (A)
kendilerine ait zellikleri ve
buna bal olarak da kullanm P
alanlar bulunmaktadr. imdi
N
bu trleri ayrntsyla
inceleyelim. Katod (K)

Bilindii gibi diyodun yaltma Genel amal diyotlar dk
geebilmesi iinse anod-katod frekansta almalar nedeniyle
arasndaki potansiyel farknn ok yksek akm-gerilimlerde
0,7V altna inmesi veya kullanlabilirler (5kV-5kA gibi).
negatife dmesi yeterlidir. Genel amal diyotlarn en
Diyot iletimde olduunda tam nemli zelliklerinden birisi de,
iletim, yaltmda olduunda ise gei zamannn uzun
tam yaltm durumunda olmasna ramen, iletim i
bulunur, gei an dnda direncinin ok dk olmas
herhangi ara durumu yoktur. nedeniyle iletim kayplarnn
Genel amal diyotlarn en ok dk olmasdr.
nemli zellii dk Bu zellikleri ile genel amal
frekanslarda almak iin imal diyotlar ebeke geriliminde
edilmi olmalardr (ideal kontrolsuz anahtar olarak
frekans 50-60Hz, max. alabilen ok kullanl
frekans: 1kHz). yariletken elemanlardr.

II YARILETKEN G ANAHTARLARI
Diyodun Temel Test Devresi ve Aadaki ekil-2.3de genel
Karakteristik Erisi; amal diyodun temel
Aadaki ekil-2.2de diyodun karakteristik erilerinden olan
temel karakteristik erisinin akm-gerilim (Ia-Vak) erisi
karld temel test devresi grlmektedir.
grlmektedir.
Aadaki balant ekli ile Ia
diyodun doru yn almas, Doru
Imax. (ileri) yn
devredeki Vs bataryas ters A+, K-
evrilerek de ters yn
-Vmax. Von
almas test edilebilmektedir. -Vak Vak
0,7V
Ters
(geri) yn
A-, K+
-Ia

Karakteristik eriden Bu durumda, genel amal
grld gibi doru ynde diyodun; doru ynl (A+, K-)
0,7Vdan sonra iletime geen gerilimde kendiliinden tam
diyot, Imax. akmna kadar iletime geen, doru ynl
gvenle alabilmektedir. Bu gerilimi asla bloke edemeyen,
akm aldnda ise diyot ters ynl (A-, K+) gerilimde
yanar. Diyot zerinden akacak ise yine kendiliinden tam
akm deerini RL yk direnci yaltma geen (ters ynl
belirlemektedir. gerilimi srekli olarak bloke
Ters ynde ise Vmax. gerilim eden) bir yariletken g
deerine kadar diyot gvenle anahtar olduu grlmektedir.
yaltmda kalacak (blokaj Diyot bu zellikleriyle ACde
yapacak), bu deer alrsa ise tek ynl iletim salad iin
diyot yanacaktr. Diyot zerine dorultucu olarak, DCde ise
gelecek olan ters gerilim anahtarlama eleman olarak
deeri, tamamen VS kaynak altrlabilmektedir.
gerilim deerine baldr.
Diyodun alma Dalga ekil-2.7de diyot devresinin AC
ekilleri; kaynakta almas srasndaki
dalga ekilleri grlmektedir.
alma durumlarnn Vm 2 3 4
grlmesi iin aktif alma t
V(s)
srasndaki akm-gerilim dalga Giri
Gerilimi
ekilleri incelenmelidir. Vm
Diyodun doru ve ters (INV) t
V(RL)
polarmada davranlar ekil- k
Gerilimi
2.6dan gzlenebilir.
V(ak) t
V(ak)
Diyot
Gerilimi
Ia Im
+ V(ak) - t
I(a)
Diyot
Akm
180 360 540 720

ekil-2.7den grld gibi 0- Diyotlarn Seri Balanmas;
180 aralnda diyot iletimde (on) zellikle yksek gerilim altnda
olup, k gerilimi giri gerilimi ile altrlacak olan diyotlarda
ayndr. Bu srada diyot zerindeki diyodun zerine gelen ok yksek
gerilim sfr olacaktr (iletim gerilim ters gerilimleri bloke etmesi
dm ihmal ediliyor), diyot gerekir.
zerinden geen akm ise yke
Bu durumda retici tarafnda
bal olup, kaynak veya yk akm
belirtilen diyodun alma gerilimi,
ile ayndr.
uygulamada zerine gelecek olan
180-360 aralnda ise diyot ters ters gerilimden en az %30 daha
polarmada olduu iin yaltmdadr fazla olmas gerekmektedir ki
(off). Bu durumda k gerilimi salkl bir alma salanabilsin.
sfr, diyot zerindeki gerilim
Uygulama srasnda mevcut
dm ise kaynak gerilimi ile
diyotlarn bu art salayamamas
ayndr (diyodun bloke ettii
durumunda diyotlarn seri
gerilim). Bu durumda diyot
balama yoluna gidilir. Bu sayede
zerinden geen akm, dolaysyla
istenilen alma gerilimine
da devre akm ise sfrdr.
ulalabilir.

Aadaki ekil-2.8de ekil-2.8den grld gibi
diyotlarn seri balanarak yksek gerilimde alma
alma geriliminin arttrlmas gerektiinde diyotlar seri
balanarak bu gerilim deeri elde
grlmektedir. Gerilim;
edilebilmektedir. Burada;
VD= VD1 + VD2 + VD3 olur.
VD (Vmax.+ %30) olacak ekilde
seri balanacak olan diyot says
R1 belirlenebilmektedir.
D1 VD1 Fakat, diyotlarn seri balanmas
ok istenen bir uygulama deildir.
Vs R2
nk seri balama sayesinde
D2 dayanma gerilimi artar fakat buna
AC VD2 bal olarak anahtarn iletim i
direnci de ykselir. Bu da
R3 kayplarn artmas anlamna gelir.
D3
VD3 Ayrca diyotlar ters gerilimi eit
Yk paylaamayaca iin paralel
direnler kullanlmas gerekir.

Diyotlarn Paralel Balanmas; Aadaki ekil-2.9da diyotlarn
zellikle yksek akm altnda paralel balanarak alma akm
altrlacak olan diyotlarda arttrlmas grlmektedir.
diyodun zerinden gemesi Burada toplam akm;
gereken ok yksek seviyeli akm IA= IA1 + IA2 + IA3 olacaktr.
geirebilmesi gerekir.
belirtilen diyodun alma akm, IA IA1 IA2 IA3
uygulamada zerinden geecek
olan akmdan en az %30 daha D1 D2 D3
fazla olmas gerekmektedir ki Vs
salkl bir alma salanabilsin. AC
diyotlarn bu art salayamamas
durumunda diyotlarn paralel
R1 R2 R3
balama yoluna gidilir. Bu sayede Yk
istenilen alma akmna
ulalabilir.

ekil-2.9dan grld gibi Diyotlarda dv/dt Korumasnn
yksek akmda alma Salanmas;
gerektiinde diyotlar paralel
Yariletken malzeme, ani gerilim
balanarak bu akm deeri elde
deiiminde istenmeyen
davranlar gsterebilmektedir.
ID (Imax.+ %30) olacak ekilde G diyotlarnda, diyot zerindeki
paralel balanacak olan diyot ters gerilim ok ksa srede ok
says belirlenebilmektedir. ani olarak deer deitirecek
Fakat, diyotlarn paralel olursa P-N birleim yzeyleri bo
balanmas ok istenen bir bir kondansatr gibi davranarak
uygulama deildir. nk paralel istenmeyen akmlarn akmasna
balama sayesinde dayanma neden olabilmekte bu da
akm artar fakat, diyotlar iletim elemanda veya devrede hasarlar
direnlerinin eit olmamas oluturabilmektedir.
nedeniyle, zerlerinden geecek Bu olayn snrlar retici
akm eit paylaamayaca iin tarafndan belirtilmekte olup
seri direnler kullanlmas gerekir. kullanc buna gre uygun nlem
Bu da ayrca kayp anlamna gelir. almak zorundadr.

Aadaki ekil-2.10da retici ekil-2.10dan grld gibi, ok
tarafndan verilen, diyodun ani olarak ters gerilim altnda
rnek dv/dt karakteristik erisi kalma riski olan D2 diyodunun
paraleline, onu bu ani ters
ve diyodun bu olaydan
gerilimin bozucu etkisinden
etkilenmesini nlemek iin
korumak iin bir R-C devresi
alnan nlem grlmektedir. yerletirilmitir.
Burada rnek dv/dt: 500V/s Bu sayede diyot zerine gelen ani
gerilim yumuatlarak karakteristik
500V erideki 500V/s snrnn altna
indirilmekte ve diyotta oluacak
t(s) olan ters akm (ters toparlanma)
0 1s
engellenmi olmaktadr.
Burada R-C devresi;
SW
D1 T= R.C
Yk
dv/dt
Vs
iin
D2 zaman sabitesine gre istenilen
oranda yumuatma yapmaktadr.

Diyotlarda di/dt Korumasnn Aadaki ekil-2.11de retici
Salanmas; tarafndan verilen, diyodun rnek
Yariletken malzeme, ani akm di/dt karakteristik erisi ve diyodun
deiiminde istenmeyen davranlar bu olaydan etkilenmesini nlemek
gsterebilmektedir. iin alnan nlem grlmektedir.
G diyotlarnda, diyot zerinden Burada rnek di/dt: 50A/s
geen akm ok ksa srede ok ani
olarak deer deitirecek olursa
50A
yariletken P-N maddesinin kristal
yaps dalarak istenmeyen
akmlarn akmasna neden t(s)
olabilmekte bu da elemann ksa 0 1s
devre olmas ve devrede hasarlar
olumas anlamna gelmektedir. L (di/dt iin)
SW
Bu olayn snrlar retici tarafndan D1
elemann di/dt erisi olarak Yk
Vs R-C D2
belirtilmekte olup kullanc buna (dv/dt iin)
gre uygun nlem almak
zorundadr.

ekil-2.11den grld gibi, ok dv/dt ve di/dt nlemlerini her
ani olarak yksek akm altnda zaman kullanmak gerekli deildir.
kalma riski olan D1 diyoduna seri Ancak yksek gte ani yksek
olarak, onu bu ani yksek akmn gerilime veya ani yksek akma
bozucu etkisinden korumak iin bir maruz kalma riski varsa
L endktans yerletirilmitir. kullanlmas gerekmektedir.
Bu sayede diyot zerinden Diyotlarn seri ve paralel
gemek isteyen ani yksek akm balanmalar srasnda da ani
yumuatlarak karakteristik gerilim ve akm riski bulunduu
erideki 50A/s snrnn altna taktirde dv/dt ve di/dt nlemlerinin
indirilmekte ve diyotta oluacak alnmas gerekmektedir.
olan kristal dalmas (yanma) Bu durumda gerekli yumuatmay
engellenmi olmaktadr. salamak iin, seri balama
Burada L (L-R) devresi; srasnda her bir seri diyoda
T= L/ R paralel olarak R-C devresi, veya
paralel balama srasnda her bir
zaman sabitesine gre istenilen paralel diyoda seri olarak L
oranda yumuatma yapmaktadr. eleman yerletirilmelidir.

Aada genel amal bir diyodun bilgi yapra (datasheet) grlmektedir.

Hzl Toparlanan Diyot; Hzl toparlanan (hzl) diyotlarda,
Hzl toparlanan g diyotlarnn genel alma ilkeleri, temel
genel yaps ve almas da karakteristik eriler, ters
ekil-2.12de grld gibi toparlanma, alma dalga
temel elektronikte kullanlan ekilleri, seri ve paralel
diyotlarla tamamen ayndr. Bu balanmalar, ani akm ve gerilim
diyotlarda da normal diyotlarda davranlar ve korunmalar genel
olduu gibi, anod terminaline, amal diyotlardaki gibidir.
katoda gre 0,7V daha pozitif Hzl diyotlarn gei zamanlar 3-
gerilim geldiinde eleman 5s gibi ok ksa, dolaysyla da
kendiliinden iletime geer. alma frekanslarnn 150-
Anod (A) 200kHz gibi yksek olmasdr. 2-
3kV, 200-300A gibi deerlere
P kadar bulunabilen bu diyotlar DC-
N DC ve DC-AC dntrclerde
ve yksek frekansl uygulamalarda
Katod (K) kullanlmaktadrlar.

Aada hzl toparlanan bir diyodun bilgi yapra (datasheet) grlmektedir.

Schottky Diyot, Temel Yaps Schottky diyotlarda N-Metal
ve almas; birleimi kullanlmas sayesinde
Schottky g diyotlarnn genel ok dk gei zaman
yaps, temel elektronikte dolaysyla da ok yksek alma
kullanlan diyotlardan olduka frekans elde edilmekle beraber,
farkldr. Bu diyotlarda ekil- N-Metal birleiminin ters
2.13de grld gibi normal polarmada sznt akm seviyesinin
diyotlarda olduu gibi P-N olduka yksek olmas en nemli
birleimi yerine, daha hzl dezavantajlardr.
olmas iin N-Metal birleimi Bu diyotlarn daha ok dk
kullanlmtr. gerilim yksek akml dntrc
devrelerinde anahtar olarak ve
Anod (A) normal g devrelerinde koruma
eleman olarak kullanmlar
Metal yaygndr.
N alma gerilimleri 100V civarnda
alma akmlar ise 250-300A
Katod (K) seviyelerine kadar kmaktadr.

Aada bir Schottky diyodun bilgi yapra (datasheet) grlmektedir.

G Tristrleri; 1- Genel Amal Tristr (SCR),
G tristrleri, kontrollu g Temel Yaps ve almas:
anahtarlardr. Bu tristrler; Genel amal g tristrlerini
1- Genel amal tristrler genel amal diyodun kontrollu
(SCR), versiyonu olarak tanmlamak
mmkndr. ekil-2.14de grlen
2- ift ynl tristrler (TRIAC),
bu tristrler normal diyotlarda
3- Kapsndan tkanabilen olduu gibi kendiliinden iletime
tristrler (GTO), gemezler, ancak bir uyar
olmak zere 3 ayr trde aldklarnda iletime geerler.
bulunmaktadr.
Anod (A)
Bu trlerin kendilerine ait P

zellikleri ve buna bal olarak N
da kullanm alanlar
P (G)
bulunmaktadr. imdi bu trleri
N Gate (kap)
ayrntsyla inceleyelim.
Katod (K)

Tristrn (SCR) yaltma Genel amal tristrler dk
geebilmesi iin iinden frekansta almalar nedeniyle
gemekte olan akmn sfra yksek akm ve gerilimlerde
dmesi veya drlmesi kullanlabilirler (5kV-5kA gibi).
gerekmektedir. Genel amal tristrlerin en
Tristr iletimde olduunda tam nemli zelliklerinden birisi de,
iletim, yaltmda olduunda ise gei zamannn uzun
tam yaltm durumunda olmasna ramen, iletim i
bulunur, gei an dnda direncinin ok dk olmas
herhangi bir ara durumu nedeniyle iletim kayplarnn
yoktur. ok dk olmasdr.
Genel amal tristrlerin en Bu zellikleri ile genel amal
nemli zellii dk tristrler, ebeke geriliminde
frekanslarda almak iin imal kontrollu anahtar olarak
edilmi olmalardr (ideal alabilen ve yaygn kullanlan
frekans 50-60Hz, max.1kHz). yariletken elemanlardr.

Genel Amal Tristrn (SCR) Devrede butona baslmad
altrlmas; srece tristr, doru ynde
Aadaki ekil-2.15de genel blokaj (yaltm) durumunda
amal tristrn altrlmas kalacaktr. Tristr iletime
yariletken yap zerinde geirebilmek iin butona
grlmektedir. Burada VS kayna
basldnda tristrn G-K
yk beslemekle grevli olan ana
kaynaktr, VG ise tristr uyarmak
terminalleri arasndan ok ksa
iin kullanlan kaynaktr. bir sre iin IGK akm dolar.
Bu durumda G-K arasndaki P-
Yk N maddeleri iletken haline gelir
ve A-K arasnda sadece tek P-
P
IA VS N birleimi kalaca iin tristr
N
Buton iletim on durumuna geer ve
P yk zerinden IA akm akar.
VG
N
Tristr dcde iletime getiinde
IGK artk uyarma gerektirmez.
Rg

Tristrn Edeer Devresi; Edeer devreye gre, G-K
ekil-2.16da tristrn terminalleri arasna balanan
almasn farkl bir ekilde bir kaynak yardmyla IGK akm
aklamak iin kullanlmakta aktldnda Q2 iletime geer
olan transistrl edeer ve Q1in baz akmn
devresi grlmekltedir. salayarak, IGK kesilse de
Devredeki transistrler P-N Q2nin iletimde kalmasn
birleimlerini, kondansatrler salar. Bylelikle ana besleme
ise kaak kapasitelerdir. kaynandan ekilen IA akm
akmaya balar, yani tristr
A
IA tamamen iletime gemi olur.
C1 C1,2,3 kondansatrleri ise P-N
Q1 birleimleri arasndaki
C2 Q2 boluktan kaynaklanan
G
C3
kapasiteleri ifade etmekte olup
IGK
tristrn kontrolsuz iletime
K gemesine neden olur.
Tristrn (SCR) Temel Test Aadaki ekil2.18de genel
Devresi ve Karakteristik Erisi; amal tristrn (SCR) temel
Aadaki ekil-2.17de genel karakteristik erilerinden akm-
amal tristrn temel gerilim (Ia-Vak) erisi (k
karakteristik erisinin karakteristik erisi)
karld temel test devresi grlmektedir.
grlmektedir.
Aadaki balant ekli ile Ia
SCRnin doru yn almas, Doru
devredeki Vs bataryas ters Imax. (ileri) yn
A+, K-
evrilerek de ters yn
almas test edilebilmektedir. -Vmax.
-Vak
Vak
+Vmax
Ters
(geri) yn Uyarma
A-, K+ yaplrsa
-Ia

Karakteristik eriden grld Bu durumda, genel amal
gibi diyot, doru ynde 0,7Vdan tristrn; doru ynl (A+, K-)
sonra kendiliinden iletime gerilimde uyarlmaz ise blokaj
geerken, SCR ancak Vmax. yapan, uyarld taktirde ise tam
gerilimine ulaldnda
kendiliinden iletime gemektedir. iletime geen, doru ynl gerilim
altnda kontrol edilebilen, ters
Bu ekilde iletime geme
istenmeyen bir durumdur. SCRnin ynl (A-, K+) gerilimde ise tam
normal olarak iletime geebilmesi yaltmda kalan bir yariletken g
iin uyarlmas gerekmektedir. anahtar olduu grlmektedir.
SCRnin uyarlmas G-K Genel amal tristr (SCR), bu
terminalleri arasndan yaplr. zellikleriyle hem AC, hem de
Ters ynde ise Vmax. gerilim DCde altrlabilmektedir.
deerine kadar yine SCR gvenle SCRnin baz durumlarda skntya
yaltmda kalacak (blokaj yol aan zellii ise, doru ynde
yapacak), bu deer alrsa ise iletime geirildikten sonra, zerine
iletime geerek yanacaktr. Tristr
zerine gelecek olan ters gerilim gelen gerilim doru da olsa ters de
deeri, tamamen VS kaynak olsa, ancak iinden geen akm
gerilim deerine baldr. sfra dnce yaltmagemesidir.

Tristrn alma Dalga ekil-2.20de tristrn devresinin
ekilleri; AC kaynakta almas srasndaki
G anahtarlarnn alma
durumlarnn grlmesi iin Vm 2 3 4
aktif alma srasndaki akm- t
0
gerilim dalga ekillerinin Giri G.
(Vs)
incelenmesi gerekmektedir. Vm
Tristrn doru ve ters
t
polarmada davranlar 0
k G.
inceleyebilmek iin ekil- (RL)
2.19daki balant yaplabilir.

0 t
Tristr
Gerilimi
Im
Ia
0 t
+ V(ak) - Tristr
Akm
180 360 540 720

ekil-2.20den grld gibi 0- Tristrlerin Seri Balanmas;
180 aralnda tristr istenirse zellikle yksek gerilim altnda
uyarlarak iletime (on) geirilebilir, altrlacak olan tristrlerde
k gerilimi tristrn iletime tristrn zerine gelen ok yksek
gemesinden itibaren grnmeye doru ve ters gerilimleri bloke
balar. Bu srada tristr zerindeki etmesi gerekir.
gerilim sfr (iletim gerilim dm
ihmal ediliyor), tristr zerinden
belirtilen tristrn alma gerilimi,
geen akm ise kaynak veya yk
akm ile ayndr.
gerilimden en az %30 daha fazla
180-360 aralnda ise tristr olmas gerekmektedir ki salkl bir
ters polarmada olduu iin alma salanabilsin.
yaltmdadr (off). Bu durumda
k gerilimi sfr, tristr zerindeki
tristrlerin bu art salayamamas
gerilim dm ise kaynak gerilimi
durumunda tristrlerin seri
ile ayndr (tristrn bloke ettii
balama yoluna gidilir. Bu sayede
gerilim). Bu durumda tristr
istenilen alma gerilimine
zerinden geen akm, dolaysyla
ulalabilir.
da devre akm ise sfrdr.
Aadaki ekil-2.21de ekil-31den grld gibi
tristrlerin seri balanarak yksek gerilimde alma
alma geriliminin arttrlmas gerektiinde tristrler seri
balanarak bu gerilim deeri elde
grlmektedir. Burada gerilim;
VT= VT1 + VT2 + VT3 olur. VT (Vmax.+ %30) olacak ekilde
seri balanacak olan tristr says
R1 belirlenebilmektedir.
T1 VT1 Fakat, tristrlerin seri balanmas
ok istenen bir uygulama deildir.
Vs R2
nk seri balama sayesinde
T2 dayanma gerilimi artar fakat buna
AC VT2 bal olarak anahtarn iletim i
direnci de ykselir. Bu da
R3 kayplarn artmas anlamna gelir.
T3
VT3 Ayrca tristrlerin hepsinin ayn
Yk anda ve birbirinden yaltlarak
uyarlmas gerekecektir.

Tristrlerin Paralel Aadaki ekil-2.22de tristrlerin
Balanmas; paralel balanarak alma akm
arttrlmas devresi grlmektedir.
zellikle yksek akm altnda
Burada toplam akm;
altrlacak olan tristrlerde,
tristrn zerinden gemesi IA= IA1 + IA2 + IA3
gereken ok yksek seviyeli
akma dayanabilmesi gerekir.
IA IA1 IA2 IA3
belirtilen tristrn alma akm,
uygulamada zerinden geecek T1 T2 T3
Vs
olan akmdan en az %30 daha
fazla olmas gerekmektedir. AC
tristrlerin bu art salayama
durumunda tristrlerin paralel R1 R2 R3
balama yoluna gidilir. Bu sayede Yk
istenilen alma akmna
ulalabilir.

ekil-2.22den grld gibi Tristrlerde dv/dt korumasnn
yksek akmda alma salanmas;
gerektiinde tristrler paralel
Yariletken malzeme, ani gerilim
balanarak bu akm deeri elde
deiiminde istenmeyen
davranlar gsterebilmektedir.
IT (Imax.+ %30) olacak ekilde G tristrlerinde, tristr
paralel balanacak olan tristr zerindeki gerilim ok ksa srede
says belirlenebilmektedir. ok ani olarak deer deitirecek
Fakat, tristrlerin paralel olursa P-N birleim yzeyleri bo
balanmas ok istenen bir bir kondansatr gibi davranarak
uygulama deildir. nk paralel istenmeyen akmlarn akmasna
balama sayesinde dayanma ve iletime neden olabilmekte bu
akm artar fakat, tristrlerin iletim da elemanda veya devrede
direnlerinin eit olmamas hasarlar oluturabilmektedir.
nedeniyle, zerlerinden geecek Bu olayn snrlar retici
akm eit paylaamayaca iin tarafndan belirtilmekte olup
seri direnler kullanlmas gerekir. kullanc buna gre uygun nlem
Ayrca ayr ayr uyarlmaldrlar. almak zorundadr.

Aadaki ekil-2.23de retici ekil-2.23den grld gibi, ok
tarafndan verilen, tristrn ani olarak doru veya ters gerilim
rnek dv/dt karakteristik erisi altnda kalma riski olan T
tristrnn paraleline, onu bu ani
ve tristrn bu olaydan
gerilimin bozucu etkisinden
etkilenmesini nlemek iin
korumak iin bir R-C devresi
alnan nlem grlmektedir. yerletirilmitir.
Burada rnek dv/dt: 500V/s Bu sayede tristr zerine gelen
ani gerilim yumuatlarak
500V karakteristik erideki 500V/s
snrnn altna indirilmekte ve
t(s) istenmeyen kontrol d iletim
0 1s (akm) engellenmi olmaktadr.
Burada R-C devresi;
S T
T= R.C
VS RL
zaman sabitesine gre istenilen
dv/dt iin oranda yumuatma yapmaktadr.

Tristrlerde di/dt korumasnn Aadaki ekil-2.24de retici
salanmas; tarafndan verilen, tristrn rnek
G tristrlerinde, tristr di/dt karakteristik erisi ve
zerinden geen akm ok ksa tristrn bu olaydan korunmas
srede ok ani olarak deer grlmektedir.
deitirecek olursa yariletken Burada rnek di/dt: 50A/sdir.
P-N maddesinin kristal yaps
dalarak istenmeyen 50A
akmlarn akmasna neden
olabilmekte bu da elemann t(s)
ksa devre olmas ve devrede
0 1s
hasarlar olumas anlamna
gelmektedir. L (di/dt iin)
Bu olayn snrlar retici SW
T1
tarafndan elemann di/dt erisi Yk
Vs D1
olarak belirtilmekte olup R-C
(dv/dt
kullanc uygun nlem almak iin)
zorundadr.

ekil-2.24den grld gibi, ok dv/dt ve di/dt nlemlerini her
ani olarak yksek akm altnda zaman kullanmak gerekli deildir.
kalma riski olan T1 tristrne seri Ancak yksek gte ani yksek
olarak, onu bu ani yksek akmn gerilime veya ani yksek akma
bozucu etkisinden korumak iin bir maruz kalma riski varsa
L endktans yerletirilmitir. kullanlmas gerekmektedir.
Bu sayede tristr zerinden Tristrlerin seri ve paralel
gemek isteyen ani yksek akm balanmalar srasnda da ani
yumuatlarak karakteristik gerilim ve akm riski bulunduu
erideki 50A/s snrnn altna taktirde dv/dt ve di/dt nlemlerinin
indirilmekte ve tristrde oluacak alnmas gerekmektedir.
olan kristal dalmas (yanma) Bu durumda gerekli yumuatmay
engellenmi olmaktadr. salamak iin, seri balama
Burada L (L-R) devresi; srasnda her bir seri tristre
paralel olarak R-C devresi, veya
T= L / R paralel balama srasnda her bir
zaman sabitesine gre istenilen paralel tristre seri olarak L
oranda yumuatma yapmaktadr. eleman yerletirilmelidir.

Tristrn (SCR) Kontrol D Tristrlerin kontrol d olarak
letime Gemesi; iletime gemesine, dolaysyla
Bilindii gibi tristrlerin da bozulmasna neden olan 4
kontrollu olarak iletime durum vardr. Bu durumlar;
geirilmesi iin G-K arasndan 1) Yksek scaklk,
ksa sreli bir akm 2) Yksek voltaj,
aktmaktadr. Bu durumda 3) Hzl gerilim deiimi,
tristr off konumdan on 4) Hzl akm deiimi.
konuma gemektedir.
1- Yksek scaklkla iletim;
Baz durumlarda ise tristr
Tristr, almas srasnda
istenmedii halde kontrol d
iletim ve anahtarlama kayplar
olarak iletime geebilmekte ve
nedeniyle snmaktadr. Eer
hem kendisinin, hem ykn
bu s enerjisi tristr zerinden
hem de etrafndaki elemanlarn
yeterince alnamazsa snmaya
tahrip olmasna neden
devam eder ve dayanma
olmaktadr.
scakl aldnda yanar.

Tristrn yksek scaklktan 2- Yksek voltajla iletim;
etkilenerek zarar grmesini Yksek voltaj nedeniyle
engelleyebilmek iin tristr tristrn kontrol d olarak
zerinde oluacak s enerjisi iletime geerek zarar grmesi,
hesaplanarak bu enerjiyi tristrn zerine gelen doru
ortama yaymak iin uygun veya ters ynl gerilimin,
boyutta soutucu belirlenmeli tristrn dayanma (alma)
ve tristr bu soutucuya geriliminin zerine kmas
balanmaldr. durumunda gerekleir.
Eer gerekiyorsa fan veya Tristrn bu olaydan zarar

svl soutma dzenei grmesini engelleyebilmek iin
kullanlarak soutucu tristr gerilimi, tristr zerine
zerinden s transferi daha gelebilecek olan en yksek
hzl yaplmaldr. gerilim deerinden en az %30
daha yksek seilmelidir.

3- Hzl gerilim deiimi (dv/dt); 4- Hzl akm deiimi (di/dt);
Daha nce akland gibi Yine daha nce akland
tristr, retici tarafndan gibi tristr, retici tarafndan
belirlenen dv/dt deerinden belirlenen di/dt deerinden
daha hzl deien bir gerilimle daha hzl deien bir akmla
kar karya kaldnda, i kar karya kaldnda, i
kapasitelerinin etkisiyle kapasitelerinin etkisiyle
uyarlmad halde zerinden uyarlmad halde zerinden
akm aktmaya balar yani akm aktmaya balar ve ksa
iletime geer. Bu istenmeyen devre olur. Bu istenmeyen
iletim tristre, yke ve devreye iletim tristre, yke ve devreye
zarar verir. zarar verir.
Bilindii gibi bu olay Bilindii gibi bu olay
engellemek iin, ani gerilimi engellemek iin, ani akm
yumuatmak amacyla, tristre yumuatmak amacyla, tristre
paralel olarak bir RC balanr. seri olarak bir L balanr.

Tristrn Yaltma Geirilmesi; Bu durumda zellikle DCde
Bilindii gibi tristr (SCR), almakta olan bir tristr
iletime gemesi kontrol yaltma geirebilmek iin
edilebilen fakat yaltma iinden geen akm ksa bir
gemesi kontrol edilemeyen bir sre iin sfra drebilecek
yariletken g anahtardr. yntemler kullanmak
Tristrn yaltma geebilmesi gerekmektedir. Bu durumda,
iin diyotlarda olduu gibi ters tristr susturma yntemleri;
polarma altna girmesi yeterli 1) Seri anahtar kullanarak,
deildir. Tristrn yaltma 2) Paralel anahtar kullanarak,
geebilmesinin tek art, A-K 3) Seri ayarl diren kullanlarak,
arasndan akmakta olan 4) Ayarl kaynak kullanarak,
akmn ok ksa bir sre iin 5) Ters gerilim kullanlarak,
sfra ekilmesidir. AC olmak zere 5 farkl trdedir.
kaynakta yn deitii iin bu Bu yntemleri ayrntl olarak
olay kendiliinden gerekleir. aklayalm.

1- Tristrn (SCR) seri anahtar Bu yntemde, iletimde olan T
kullanarak yaltma geirmesi; tristrn yaltma geirebilmek
Bu yntem, aadaki ekil- amacyla butona baslarak ok
2.25de grld gibi tristrn ksa bir sreliine Ia akm
anod devresine seri bir anahtar kesildiinde tristr iinden
(buton) balayarak geen akm sfra decei iin
uygulanabilmektedir. Burada yaltma gemi olur.
iletimde olan bir tristr Bu yntem ok basit ve kolay
grlmektedir. uygulanabilir olmasna karn
ancak dk akm ve gerilim
Buton
seviyelerinde kullanlabilir.
T Bunun nedeni, yksek akm ve
Ia gerilimde ark olumas
Vs RL
nedeniyle boton ile kontrolun
imkansz hale gelmesidir.

2- Tristrn (SCR) paralel Bu yntemde, iletimde olan T
anahtar kullanarak yaltma tristrn yaltma geirebilmek
geirmesi; amacyla butona baslarak ok
Bu yntem, aadaki ekil- ksa bir sreliine devreden
2.26da grld gibi tristrn geen Ia akm buton zerine
anod-katod arasna paralel bir alnr, bu srada tristr akm
anahtar (buton) balayarak
uygulanabilmektedir. Burada sfra deceinden eleman
iletimde olan bir tristr yaltma gemi olur.
grlmektedir. Bu yntem ok basit ve kolay
Buton
uygulanabilir olmasna karn
ancak dk akm ve gerilim
seviyelerinde kullanlabilir.
T
Bunun nedeni, yksek akm ve
Vs Ia RL gerilimde ark olumas
nedeniyle boton ile kontrolun
imkansz hale gelmesidir.

3- Tristrn (SCR) seri diren Bu yntemde, iletimde olan T
Bu yntem, aadaki ekil- amacyla reosta deeri arttrlp
2.27de grld gibi tristre ak devreye gtrlerek, bir
seri bir ayarl diren (reosta) sreliine Ia akm sfrlanr,
balayarak ve bu ayarlanarak bu srada tristr akm sfra
uygulanabilmektedir. Burada deceinden eleman yaltma
tristr iletimde, reosta ise ksa gemi olur.
devre konumundadr. Bu yntem ok basit ve yksek
gte uygulanabilir olmasna
Reosta T
karn, reosta maliyeti, boyutu
ve kayplar olduka byktr.
Ia Ayrca, her seferinde tristr
Vs RL
susturulduktan sonra reostann
tekrar ksa devre konumuna
getirilmesi gerekmektedir.

4- Tristrn (SCR) ayarl Bu yntemde, iletimde olan T
kaynak kullanarak yaltma tristrn yaltma geirebilmek
geirmesi; amacyla kaynak gerilimi
Bu yntem, aadaki ekil- deeri azaltlp sfra doru
2.28de grld gibi yk gtrlerek, bir sreliine Ia
besleyen ana kayna ayarl akm sfrlanr, bu srada tristr
yaparak ve bu ayarlanarak akm sfra deceinden
uygulanabilmektedir. Burada eleman yaltma gemi olur.
tristr iletimde, kaynak ise en Bu yntem yksek gte
yksek deer konumundadr. uygulanabilir olmasna karn,
T ayarl kaynak maliyeti olduka
yksek, hz dk olacaktr.
Ia
Ayrca, bu kaynak baka
Vs RL ykleri beslemek iin
kullanlamayacaktr. Bu
nedenle pek uygun deildir.

5- Tristrn (SCR) ters gerilim Bu yntemde, iletimde olan T
amacyla butona baslarak VT
Bu yntem, aadaki ekil-
kayna tristr ularna ters
2.29da grld gibi, tristr
olarak balanr. VT Vs
ularna, bir anahtar zerinden
olduundan VT kayna VSnin
ters bir kaynak balanarak
tristr zerinden geirmekte
uygulanabilmektedir. Burada
olduu Ia akmn bastrarak
tristr iletimde, ters kaynak ise
kendi akmn aktmak
pasif konumdadr.
isteyecektir. Bu srada tristr
akm sfra deceinden
Buton
eleman yaltma gemi olur.
VT
T Bu yntem tm glerde
rahatlkla uygulanabilmektedir.
Ia Uygulamada VT kayna
Vs RL
yerine arj edilmi bir
kondansatr kullanlmaktadr.

zellikle orta ve yksek gl ekil-2.30dan grld gibi
DC kaynakl uygulamalarda, T1 tristrnn susturmak iin
anahtar olarak tristr seilmesi gerekli olan ters gerilim C
durumunda, kullanlmakta olan kondansatrne depolanmakta
ters gerilimle susturma T2 tristr ise bu kondansatr
(yaltma geirme) yntemi ile zerindeki ters gerilimin,
ilgili bir uygulama devresi susturulmak istenen T1
aadaki ekil-2.30da tristrne uygulanmasn
grlmektedir. salamaktadr.
Ksacas, T1 tristr
letim palsi
L1
T1 YK uyarldnda devre
- almakta, T2 tristr
VC Yaltm palsi
+ +
uyarldnda ise durmaktadr.
VS T2 Bu arada kondansatr de
- Dm
D1 yardmc elemanlar zerinden
L2 tekrar arj olmaktadr.

Aada genel amal bir tristrn bilgi yapra (datasheet) grlmektedir.

DEV-2
2.1 - 380V-50Hz 3 fazl ebekeden yararlanarak 512V-50Alik bir

kontrolsuz dorultucu yaplmak istenmektedir. Bu dorultucu iin
uygun bir diyot belirleyerek internet ortamnda bilgi yapraklar
(datasheets) zerinden aratrnz. Diyot yapsn, genel zelliklerini,
temel parametrelerini, retici firmalarn, Trkiye temsilcilerini ve
sat fiyatn gsteren bir rapor hazrlaynz.
2.2 - 380V-50Hz 3 fazl ebekeden yararlanarak 512V-100Alik bir

kontrollu dorultucu yaplmak istenmektedir. Bu dorultucu iin
uygun bir tristr belirleyerek internet ortamnda bilgi yapraklar
(datasheets) zerinden aratrnz. Tristr yapsn, genel
zelliklerini, temel parametrelerini, retici firmalarn, Trkiye
temsilcilerini ve sat fiyatn gsteren bir rapor hazrlaynz.

ift Ynl Tristr (Tiyak), Triyak, her alandaki endstriyel
Temel Yaps ve almas; elektronik uygulamalarnda,
ift ynl tristrler (Triac- AC gerilimin anahtarlanmas
Triyak), aslnda aadaki ve kontrol edilmesi amacyla
ekil-2.31de grld gibi ok youn olarak kullanlan bir
birbirine ters paralel balanm g yariletken elemandr.
iki adet tristr gibi Yapsndan da anlalabilecei
dnlebilmektedir. gibi tristr (SCR) ile ayn
zellikleri gstermektedir.
2. Anod (A2) Tristrden tek fark, her iki
Gate
ynde de rahatlkla iletime
T2 (Kap) geebilmesidir.
G Triyak, tpk SCR gibi sadece
T1
iletime gemesi kontrol
edilebilen bir anahtardr.
1. Anod (A1)

Triyakn yaltma geebilmesi Triyaklar, ift ynl olmalar
iin ise iinden gemekte olan nedeniyle, genel amal tristrler
akmn sfra dmesi veya gibi, ok yksek akm ve
gerilimlerde kullanlamamaktadr.
drlmesi gerekmektedir.
Ancak 1200V-300A civarna kadar
Triyak, iletimde olduunda tam olanlar bulunmaktadr.
iletim, yaltmda olduunda ise Ayrca triyaklarn iletim i
tam yaltm durumunda direnleri de SCRler gibi ok
bulunur, gei an dnda dk deildir. Bu nedenle ok
herhangi ara durumu yoktur. yksek akml uygulamalarda
Triyakn, genel amal genellikle triyak yerine birbirine
ters paralel balanm olan
tristrler (SCR) gibi en nemli
SCRler tercih edilmektedir.
zellii dk frekanslarda
Bu zellikleri ile triyaklar, ebeke
almak iin imal edilmi
geriliminde kontrollu anahtar ve
olmalardr ki ideal alma ebeke deitirici olarak
frekanslar 50-60Hz, max. alabilen ok kullanl
frekanslar ise 1kHzdir. yariletken elemanlardr.

ift Ynl Tristrn (Triyak) Triyakn almasn grebilmek
altrlmas; iin ekil-2.32de grlen balant
ekil-2.32de triyakn yaplr. Butona baslmad srece
altrlmas yariletken yap triyak, doru ve ters ynde blokaj
zerinde grlmektedir. (yaltm) durumunda kalacaktr.
Burada Vac kayna, yk Triyak iletime geirebilmek iin
beslemekle grevli olan ana butona basldnda triyakn G-A1
kaynaktr. VG ise tristr terminalleri arasndan ok ksa bir
uyarmada kullanlan kaynaktr. sre iin IGK akm dolar.
Yk
Bu durumda G-K arasndaki P-N
A2 maddeleri iletken haline gelir ve
P
A2-A1 arasnda sadece tek P-N
IA birleimi kalaca iin triyak iletim
N
Vac on durumuna geer ve yk
P
zerinden IA akm akar.
Buton
G A1 Triyak iletime getikten sonra
IGK
Rg VG alternans deiiminde susaca
iin butona srekli basmaldr.

Triyakn Temel Test Devresi ve Aadaki ekil-2.34de ise
Karakteristik Erisi; triyakn temel karakteristik
Aadaki ekil-2.33de triyakn erilerinden akm-gerilim (Ia-
temel karakteristik erisinin Va1a2) erisi (k karakteristik
karld temel test devresi erisi) grlmektedir.
grlmektedir.
Aadaki balant ekli ile
Triyakn doru yn almas, Ia
Uyarma Doru
devredeki Vs bataryas ters (ileri) yn
yaplrsa
evrilerek de ters yn almas A+, K-
test edilebilmektedir.
-Vmax.
-Va2a1 Va2a1
+Vmax
Ters
(geri) yn Uyarma
A-, K+ yaplrsa
-Ia

Karakteristik eriden grld Bu durumda, triyakn, doru ynl
gibi diyot, doru ynde 0,7Vdan (A2+, A1-) gerilimde uyarlmaz ise
sonra kendiliinden iletime blokaj yapan, uyarld taktirde
geerken, triyak ancak Vmax. ise tam iletime geen, doru ynl
gerilimine ulaldnda
kendiliinden iletime gemektedir. gerilim altnda kontrol edilebilen,
Bu ekilde iletime geme Ters ynl (A2-, A1+) gerilimde ise
istenmeyen bir durumdur. Triyakn yine uyarlmaz ise blokaj yapan,
her iki ynde de normal olarak uyarld taktirde ise tam iletime
iletime geebilmesi iin uyarlmas geen, hem doru hem de ters
gerekmektedir. ynl gerilim altnda kontrol
Triyakn uyarlmas G-A1 edilebilen, bir yariletken g
terminalleri arasndan yaplr. anahtar olduu grlmektedir.
Ters ynde ise triyak yine Vmax. Triyak, bu zellikleriyle ACde
gerilim deerine kadar gvenle altrlmak iin uygun bir anahtar
yaltmda kalacak (blokaj durumundadr.
yapacak), bu deer alrsa ise
iletime geecektir. Tabii ki bu Fakat, triyak da SCR gibi iinden
ekilde iletime geme asla geen akm sfra dmedike
istenmez. yaltma geememektedir.

Triyakn uyarlma 1. ve 2. durumlar ekil-2.35 ve
yntemleri; ekil-2.36da gsterilmitir.
Triyakn G-A1 arasndan RL
uyarlmas srasnda 4 farkl Buton
A2
durum bulunmaktadr. VG Ia
VS
1- A2(+) A1(-) olmas Ig
durumunda, G(+) A1(-).
2- A2(-) A1(+) olmas ekil-2.35
durumunda, G(-) A1(+).
RL
3- A2(+) A1(-) olmas Buton
A2
durumunda, G(-) A1(+). VG

Ig
Ia
VS
4- A2(-) A1(+) olmas
durumunda, G(+) A1(-).
olmas durumlardr. ekil-2.36

3. ve 4. durumlar ise ekil-2.37 ekillerden grld gibi 1.
ve ekil-2.38de gsterilmitir. ve 2. durumlarda triyakn gate
(Ig) ve anod (Ia) akmlar ayn
RL ynl olarak, 3. ve 4.
A2
Buton
Ia
durumlarda ise bu akmlar
VG
VS
birbirlerine ters hareket
2.Ig etmektedir.
Her durumda da triyakn
ekil-2.37 uyarlmas mmkn
olmaktadr. Fakat, triyak 1. ve
RL 2. durumlarda daha dk
A2
Buton uyarma akmyla ve daha
VG
2.Ig Ia
VS
kolaylkla uyarlabilirken, 3. ve
4. durumlarda ise daha yksek
uyarma akmyla (yaklak 2
kat) uyarlabilmektedir.
ekil-2.38

Bu durumda triyakn AC
kaynakta altrlrken
uyarlabilmesi iin farkl farkl VS
uyarma yntemi kullanlmasna
imkan tanmaktadr.
Buna gre triyakn uyarlmas 1.
ekil-2.39dan grld gibi, yntem
1- ift ynl ine pals
kullanlarak uyarma,
2- Tek ynl ine pals 2.
kullanlarak uyarma, yntem
3- Dk frekansl kare dalga
kullanarak uyarma,
olmak zere 3 farkl ekilde 3.
yntem
yaplabilmektedir.
2 3 4

Uygulamada, yukarda kinci uyarma yntemi zel
belirtilen uyarma yntemlerinin uyarma entegreleri veya
hepsi de triyak uyarmak iin analog-lojik devre elemanlar
kullanlabilmesine ramen, yardmyla oluturulup
triyakn kullanld yere ve profesyonel uygulamalarda
yapaca ie gre en uygun kullanlmaktadr.
yntem seilerek nc yntem ise kare dalga
kullanlmaktadr. reteleri veya mikroilemci
Bu yntemlerden birincisi, yardmyla oluturulmakta ve
triyak uyarmak iin, daha sonra hem basit hem de profesyonel
ayrntsyla tantlacak, zel uygulamalarda
olarak retilmi olan Diyak kullanlmaktadr.
isimli uyarma eleman ile Bu uyarma sinyallerinin
oluturulmakta ve basit retilmesi ve triyaka
uygulamalarda uygulanmas daha sonra
kullanlmaktadr. ayrntsyla aklanacaktr.

Triyakn alma Dalga ekil-2.41de ise triyak devresinin
ekilleri; AC kaynakta almas srasndaki
alma durumlarnn grlmesi Vm 2 3 4
iin aktif alma srasndaki t
0
akm-gerilim dalga ekillerinin Giri G.
incelenmesi gerekmektedir. (Vs)
Vm
Triyakn doru ve ters polarmada
davranlarn inceleyebilmek iin 0 t
k G.
ekil-2.40daki balant yaplabilir.
Vm
0 t
Triyak
Gerilimi
Im
0 t
Triyak
Akm
180 360 540 720

ekil-2.41den grld gibi 0- Triyaklarn Seri Balanmas;
180 aralnda triyak istenirse
uyarlarak iletime (on) geirilebilir, zellikle yksek gerilim altnda
k gerilimi triyak iletime altrlacak olan triyaklarda
gemesinden itibaren grnmeye triyak, uyarlmadnda zerine
balar. Bu srada triyak zerindeki gelen ok yksek doru ve ters
gerilim sfr (iletim gerilim dm gerilimleri bloke etmesi gerekir.
ihmal ediliyor), triyak zerinden Bu durumda retici tarafnda
geen akm ise kaynak veya yk belirtilen triyakn alma gerilimi,
akm ile ayndr.
gerilimden en az %30 daha fazla
180-360 aralnda ise triyak olmas gerekmektedir ki salkl bir
istenirse uyarlarak iletime (on) alma salanabilsin.
geirilebilir, k gerilimi triyak
iletime gemesinden itibaren Uygulama srasnda mevcut
grnmeye balar. Bu srada triyaklarn bu art salayamamas
triyak zerindeki gerilim sfr (iletim durumunda daha nce aklanan
gerilim dm ihmal ediliyor), kurallara uygun olarak seri
triyak zerinden geen akm ise balama yoluna gidilir ve istenilen
kaynak veya yk akm ile ayndr. alma gerilimine ulalabilir.

Triyaklarn Paralel Triyaklarda dv/dt ve di/dt
Balanmas; korumasnn salanmas;
zellikle yksek akm altnda Bilindii gibi ani deien akm ve
altrlacak olan triyaklarda, gerilimde yariletken g
triyakn zerinden gemesi anahtarlar istenmedii halde
gereken ok yksek seviyeli
akma dayanabilmesi gerekir. zerlerinden akm geirmekte ve
yanmaktadrlar.
belirtilen triyak alma akm, Triyak iin de bu olay tamamen
uygulamada zerinden geecek geerlidir ve bu i iin mutlaka
olan akmdan en az %30 daha nlem alnmaldr.
fazla olmas gerekmektedir ki dv/dt iin alnmas gereken nlem
salkl bir alma salanabilsin. tpk diyot ve tristrde olduu gibi,
Uygulama srasnda mevcut elemana paralel olarak uygun bir
triyaklarn bu art salayamamas R-C devresinin balanmasdr.
durumunda daha nceden
akland gibi paralel balama di/dt iin alnmas gereken nlem
yoluna gidilir ve bu sayede ise yine diyot ve tristrde olduu
istenilen alma akmna gibi, elemana seri olarak uygun bir
ulalabilir. endktansn (L) balanmasdr.

Triyakn Kontrol D letime Triyakn Yaltma Geirilmesi;
Gemesi;
Triyak, genel amal tristr
Triyaklarn kontrol d olarak
(SCR) gibi iletime gemesi
iletime gemesine, dolaysyla
kontrol edilebilen fakat yaltma
da bozulmasna neden olan 4
durum vardr. Bu durumlar; gemesi kontrol edilemeyen bir
yariletken g anahtardr.
1- Yksek scaklk,
2- Yksek voltaj, Triyakn yaltma geebilmesi
iin diyotlarda olduu gibi ters
3- Hzl gerilim deiimi,
polarma altna girmesi yeterli
4- Hzl akm deiimidir.
deildir. Triyakn yaltma
Triyakn bu durumlarda kontrol
geebilmesinin tek art, A2-A1
d olarak iletime gemesini
arasndan akmakta olan
engellemek iin genel amal
tristrde (SCR) akland gibi akmn ok ksa bir sre iin
alnan tm nlemlerin ayn sfra ekilmesidir. ACde
ekilde alnmas alma srasnda bu olay
gerekmektedir. kendiliinden gerekleir.

Aada bir triyakn bilgi yapra (datasheet) grlmektedir.

Kapsndan Tkanabilen Tristr te GTO bu eksiklii gidermek
(GTO), Yaps ve almas; amacyla yaplan almalar
Bilindii gibi genel amal sonrasnda ortaya kan bir
tristrler ve triyaklarda sadece g anahtardr. ekil-2.42de
iletime geme ii kontrol sembol grlen GTO, gate
terminalleri zerinden kontrol (kap) terminali ile katod
edilebilmekte, yaltma terminali arasndan, pozitif pals
gemeleri ise kontrol ile uyarldnda iletime, negatif
terminalleri zerinden kontrol pals ile uyarldnda ise
edilememektedir. yaltma gemektedir.
Bu olay zellikle DC kaynakta
A
alma srasnda bu ok kt
bir zellik ve eksiklik olarak GTO
karmza kmakta ve eleman G
yk altnda susturabilmek iin
baka ilemler gerekmektedir. K

GTOnun kontrollu olarak Bu zellikleri nedeniyle
iletime geirilebilmesi iin SCR kapsndan tkanabilen
ve triyakta olduu gibi ok tristr(GTO), DCde altrlan
ksa sreli (1-2ms) bir pozitif bir SCRye gre aadaki
pals uygulanmas ve Gden avantajlara sahip
Kya doru kk bir uyarma olunmaktadr.
akmnn aktlmas yeterli 1- Tristr susturma
olmaktadr. dzeneklerinden kurtulma,
Yine GTOnun kontrollu olarak 2- Daha temiz, kk, ucuz
yaltma geirilebilmesi iin ise dzenekler elde edilmesi,
ok ksa sreli fakat bu defa G- 3- Hzl susturulabildii iin
K arasna negatif bir palsin yksek frekansta alma,
uygulanmas ve Kdan Gye
doru daha byk negatif bir 4- Devre veriminin artmasdr.
susturma akmnn aktlmas Bu durumda zellikle yksek
gerekmektedir. gl DC devrelerde uygundur.

1200V-500A seviyelerine kadar Aadaki ekilde bir GTOnun
versiyonlar olan GTOlar yariletken katman yaps
zellikle ok yksek gl DC- grlmektedir. ekilden
DC dntrclerde ve grld gibi tek gate (kap)
yksek gl dk frekansl terminali olduu halde ama
invertr uygulamalarnda tercih ve kapatma ii farkl
edilmektedirler. tabakalardan yaplmaktadr.
zellikle metro, elektrikli tren
gibi toplu tam aralarnda DC
motor kullanlmas durumunda
GTOlar ok yksek gl olan
bu motorlarn kontrolunda
vazgeilmez hale gelmektedir.
rnek olarak, 750Vdc ile
alan zmir metrosunun
aralardr.

Kapsndan Tkanabilen ekil-2.44den grld gibi
Tristrn altrlmas; GTO pozitif akmla (gateden
Aadaki ekil-2-44de katoda) veya negatif akmla
GTOnun altrlmas (katoddan gatee)
grlmektedir. Burada Vs uyarlabilmekte fakat yk akm
kayna, yk beslemekle olarak (IA) sadece pozitif ynde
grevli olan ana kaynaktr. VG
ise GTOyu uyarmada (anoddan katoda doru)
kullanlan kaynaktr. akabilmektedir.
GTO iletime geirilmek
Yk
istendiinde ok ksa bir sre
GTO iin butona baslarak G-K
IA VS arasndan dz (pozitif) bir akm
Buton akmas salanr.
VG + GTO yaltma geirilmek
- istendiinde ise G-K arasndan
IGK ters (negatif) akm aktlr.
Rg

GTOnun Temel Test Devresi Aadaki ekil-2.46da ise
ve Karakteristik Erisi; GTOnun temel karakteristik
Aadaki ekil-2.45de GTOnun erilerinden akm-gerilim (Ia-
temel karakteristik erisinin Vak) erisi (k karakteristik
karld temel test devresi erisi) grlmektedir.
grlmektedir.
ekil-2.45de verilen balant ile
Ia
GTOnun doru yn almas, Doru
evrilerek de ters yn almas A+, K-
-Vak -Vmax.
Vak
+Vmax
Ters
(geri) yn Uyarma
A-, K+ yaplrsa
-Ia

Karakteristik eriden grld Bu durumda GTOnun, doru
gibi diyot, doru ynde 0,7Vdan ynl (A+, K-) gerilimde uyarlmaz
sonra kendiliinden iletime ise blokaj yapan, uyarld
geerken, GTO ancak Vmax. taktirde ise tam iletime geen,
gerilimine ulaldnda
kendiliinden iletime gemektedir. doru ynl gerilim altnda iletimi
ve yaltm kontrol edilebilen,
Bu ekilde iletime geme
istenmeyen bir durumdur. Ters ynl (A-, K+) gerilimde ise
GTOnun doru ynde de normal yine uyarlmaz ise blokaj yapan,
olarak iletime geebilmesi iin uyarld taktirde ise bozulma
pozitif akmla, yaltma ihtimali yksek olan tek ynl
geirilebilmesi iinse negatif akm aktan bir yariletken g
akmla uyarlmas gerekmektedir. anahtar olduu grlmektedir.
Ters ynde ise GTO yine Vmax. GTO, bu zellikleriyle DCde
gerilim deerine kadar gvenle
yaltmda kalacak (blokaj altrlmak iin ok uygun bir
yapacak), bu deer alrsa ise anahtar durumundadr.
iletime geecektir. Tabii ki bu GTOnun bu zellii sayesinde
ekilde iletime geme asla SCRde kullanlan zorla susturma
istenmez. dzenekleri kullanlmaz.

t1 t2 t3 t4
Aadaki ekil-2.47de
+V
GTOnun DC almasn
t
izleyebilmek iin kurulan devre Vs
grlmektedir.
t
Yandaki ekil-2.48de ise VGK
GTOnun DC kaynak altnda
iletim ve yaltmnn kontrol
edilmesi, devrenin alma t
dalga ekilleriyle birlikte VRL
verilmitir.
t
VAK
t
IA
off on off on

ekil-2.48den grld gibi 0-t1 GTOlarn Seri ve Paralel
aralnda herhangi bir uyar Balanmas;
verilmedii iin GTO yaltmda
bulunmaktadr. GTOlar zellikle DCde yksek
t1 annda GTOnun G-K arasna akm ve gerilimlerde almak
pozitif bir uyarma (tetikleme) palsi iin imal edilmi yariletken g
uygulandnda eleman hemen anahtarlar olduu iin pek
iletime gemektedir.
fazla seri ve paralel balamaya
t1-t2 aralnda iletimde kalan
GTOya t2 annda daha byk ve ihtiya olmaz.
negatif bir tetikleme palsi Buna ramen ok daha yksek
uygulandnda eleman hemen akm ve gerilimlerde
yaltma gemektedir.
allmas gerektiinde tpk
t3 annda eleman tekrar pozitif
pals ile uyarldnda yine iletime tristrlerde olduu gibi seri
gemektedir. veya paralel balanma
Ksacas hem iletime hem de prosedr uygulanr.
yaltma gemesi G-K arasndan Tabii ki kontrol devresi de tm
rahatlkla kontrol edilebilir ve bu
ilem istenilen sklkta yaplr. elemanlar iin yaplandrlr.

GTOlarda dv/dt ve di/dt GTOnun Kontrol D letime
korumasnn salanmas; Gemesi;
Bilindii gibi ani deien akm ve GTOnun kontrol d olarak
gerilimde yariletken g iletime gemesine, dolaysyla da
anahtarlar istenmedii halde bozulmasna neden olan 4 durum
zerlerinden akm geirmekte ve vardr. Bu durumlar;
yanmaktadrlar. 1) Yksek scaklk,
GTO iin de bu olay tamamen 2) Yksek voltaj,
geerlidir ve bu i iin mutlaka
3) Hzl gerilim deiimi,
nlem alnmaldr.
4) Hzl akm deiimi.
dv/dt iin alnmas gereken nlem
tpk diyot ve tristrde olduu gibi, GTOnun bu durumlarda kontrol
elemana paralel olarak uygun bir d olarak iletime gemesini
R-C devresinin balanmasdr. engellemek iin diyotlarda ve
genel amal tristrde (SCR)
di/dt iin alnmas gereken nlem
akland gibi alnan tm
ise yine diyot ve tristrde olduu
nlemlerin ayn ekilde alnmas
gibi, elemana seri olarak uygun bir
gerekmektedir.
endktansn (L) balanmasdr.

Aada bir GTOnun bilgi yapra (datasheet) grlmektedir.

DEV-3
3.1) 380V-50Hz 3 fazl ebekede alacak 380V-50Alik bir AC kyc

yaplmak istenmektedir. Bu kyc iin uygun bir Triyak belirleyerek
internet ortamnda bilgi yapraklar (datasheets) zerinden
aratrnz. Triyak yapsn, genel zelliklerini, temel parametrelerini,
retici firmalarn, Trkiye temsilcilerini ve sat fiyatn gsteren bir
rapor hazrlaynz.
3.2) 750Vdc ebekede alacak 100Alik bir DC-DC dntrc (DC

kyc) yaplmak istenmektedir. Bu devre iin uygun bir GTO
belirleyerek internet ortamnda bilgi yapraklar (datasheets)
zerinden aratrnz. GTO yapsn, genel zelliklerini, temel
parametrelerini, retici firmalarn, Trkiye temsilcilerini ve sat
fiyatn gsteren bir rapor hazrlaynz.

G TRANSSTRLER: ift Polariteli Transistr (BJT),
G transistrleri, kontrollu g Temel Yaps ve almas:
anahtarlardr. temel yapda Elektronik alannda ilk
bulunan bu transistrler; gelitirilen ve ok kullanlan
1- ift polariteli, genel amal elemanlardan birisi olan BJT,
transistr (BJT), bu gne kadar pek ok alanda
2- Metal oksitli, alan etkili youn bir ekilde kullanlm
transistrler (MOSFET), ve kullanlmaktadr. Bu
alanlardan bazlar;
3- Yaltlm kapl transistrler
(IGBT), Ykselte olarak,
Bu trlerin kendilerine ait Sinyal reteci (osilatr) olarak,
zellikleri ve buna bal olarak Alc-verici olarak,
da kullanm alanlar Mantk ilemcisi olarak,
bulunmaktadr. imdi bu trleri Anahtarlama eleman vb.
ayrntsyla inceleyelim. olarak.

Bu kadar fazla i iin kullanlan Grld ve nceden de bilindii
BJT, g elektronii gibi yariletken katmanlarn
devrelerinde ve endstriyel sralanna gre NPN ve PNP
olmak zere iki tr transistr (BJT)
elektronikte de anahtar olarak
bulunmaktadr.
kullanlmaktadr.
Transistr (BJT), u ana kadar
ekil-2.51de temel taransistr tantlan elemanlarn aksine,
(BJT)nin yariletken yaps ve sadece on ve off olmak zere
sembolleri grlmektedir. iki durumu olan bir yariletken
anahtar deildir.
Kollektr, C BJTnin on ve off arasnda bir de
amplifikasyon (ykseltme) durumu
N P (blgesi) bulunmaktadr.
Base
NPN P B N PNP
Kollektr, C
N P
Base, B Base, B
Emiter, E NPN Emiter, E PNP

BJT bu sayede ok farkl G elektronii
uygulamalarda uygulamalarnda daha ok DC-
kullanlabilmektedir. DC dntrc (DC kyc) ve
Fakat g elektronii DC-AC dntrc (nvertr)
uygulamalarnda transistrn devrelerinde tercih edilen
(BJT) bir anahtar gibi almas transistr (BJT), ok dk
ve sadece on ve off frekanslardan (1-2Hz), yksek
durumlarnda olmas frekanslara (20-30kHz) kadar
istenmektedir. kontrollu anahtar olarak
Bu nedenle g elektroniinde kullanlabilmektedir.
transistrn (BJT) kullanlmas BJT, tpk tristr, triyak ve GTO
srasnda anahtar olarak gibi akm kontrollu bir
alacak ekilde kontrol edilir. yariletken anahtardr. Fark ise
Ayrca g elektronii uyarld srece iletimde
uygulamalarnda daha ok olmas uyar kesildiinde ise
NPN transistr tercih edilir. yaltma gemesidir.

ift Polariteli Transistrn (BJT) ekil-2.52den grld gibi,
altrlmas; uyarma butonuna baslmad
Aadaki ekil-2.52de ift srece BJT, kollektr ile
polariteli transistrn altrlmas emiteri arasna gelen doru
yariletken yap zerinde ynl gerilime blokaj yapacak
grlmektedir. Burada Vs kayna
ve yaltmda kalacaktr.
kaynaktr. VB ise transistr BJT iletime geirilmek
uyarmada kullanlan kaynaktr. istendiinde ise uyarma
butonuna baslarak beyz
Yk
NPN (base)den emitere doru bir
BJT uyarma akm (IBE) akmas
IC VS salanr ve bu sayede BJT
N
Buton iletime geerek kollektrden
P
VB emitere doru yk akmn (IC)
N
aktmaya balar. IBE akm
IBE kesildiinde BJT susar.
Rg

Yalnz burada ok nemli bir G elektronii
ayrnt vardr. BJTnin sadece uygulamalarnda transistr tek
on ve off durumlar olmad olarak kullanlabildii gibi,
ve ara durumlarda da yar yksek akm seviyelerine
geirgen olarak alabildii kabilmek iin genellikle
iin, g elektronii retici tarafndan veya kullanc
uygulamalarnda BJTyi tarafndan aadaki ekil-
uyaracak olan akmn (IBE), 2.53de grld gibi
eleman tam olarak iletime darlington balanarak
geirebilecek akm seviyesinde kullanlmaktadr.
olmas gerekmektedir.
BJTyi tam iletime geirecek
Kollektr, C
olan uyarma akm (IBE)
seviyesi, retici tarafndan T1
elemann bilgi yapraklarnda Base, B T2
ayrntl olarak verilmektedir. Emiter, E

BJTnin Temel Test Devresi ve Aadaki ekil-2.55de BJTnin
Karakteristik Erisi; temel karakteristik erilerinden
akm-gerilim (IC-VCE) erisi (k
Aadaki ekil-2.54de BJTnin
karakteristik erisi) farkl bir
temel karakteristik erisinin
ekilde grlmektedir.
karld temel test devresi
grlmektedir.
ekil-2.54deki balant ekli ile IC
Doru
BJTnin doru yn almas, Imax. (ileri) yn
devredeki Vs bataryas ters C+, E-
evrilerek de ters yn almas
test edilebilmektedir. -VCE
VCE
Ters (geri) yn VCEon +Vmax
C-, E+
almada
transistr Srekli Tam
zarar grr! Uyarma
-IC yaplrsa

Karakteristik eriden Bu durumda BJTnin, doru ynl
grld gibi diyot, doru (C+, E-) gerilimde, uyarlmaz ise
ynde 0,7Vdan sonra iletime blokaj yapan, tam uyarld
taktirde ise tam iletime geen,
geerken, BJT ancak Vmax.
doru ynl gerilim altnda iletimi
gerilimine ulaldnda iletime
ve yaltm kontrol edilebilen,
geer fakat bu ekilde iletime
Ters ynl (C-, E+) gerilimde ise
geme istenmeyen bir asla alamayan, altrld
durumdur. BJTnin doru taktirde bozulan, tek (+) ynl
ynde de normal olarak iletime akm aktan bir yariletken g
geebilmesi iin uyar anahtar olduu grlmektedir.
verilmesi, yaltma BJT, bu zellikleriyle DCde
geirilebilmesi iinse uyarnn altrlmak iin uygun bir anahtar
ekilmesi gerekmektedir. durumundadr.
Ters ynde ise BJT asla BJTnin bu zellii sayesinde
alamaz, yani BJTnin ters SCRde kullanlan zorla susturma
gerilim blokaj kabiliyeti yoktur. dzenekleri kullanlmaz.

BJTlerde elemann hangi ekil-2.56dan grld gibi
durumlarda tam iletim veya BJTnin kollektr akmnn (IC)
tam yaltm, hangi durumlarda miktar, tamamen B-E
da amplifikasyon (ykseltme) arasndan aktlan akmn (IB)
modunda olduunu gsteren deerine baldr.
ok nemli bir karakteristik eri Bu balant retici tarafndan
daha vardr, bu eri aada bir parametreyle () verilmekte
ekil-2.56da grlmektedir. olup, aadaki gibi gsterilir;
IC IB(max) rnek, = 150 (= Ic / IB)
IC(max)
Ic= .IB veya IB= Ic /
Doyum blgesi
IB(4)
IB(3)
Grld gibi kollektr akm
IB(2) beyz akmnn katdr.
IB(1) Anahtarlama uygulamalarnda
IC(sz.) IB(min) beyz akm (IB), ya max. yada
Kesim blgesi
0 seilerek kontrol yaplr.
VCE(sat.) VCE(max) VCE
t1 t2 t3 t4
Aadaki ekil-2.57de BJTnin +V
DCde almasn izleyebilmek
t
iin kurulan devre grlmektedir. Vs
Yandaki ekil-2.58de ise BJTnin
dc kaynak altnda iletim ve
t
yaltmnn kontrol edilmesi, VBE
devrenin alma dalga ekilleriyle
birlikte verilmitir.
Zaten BJT ac kaynakta asla t
VRL
altrlamaz nk ters gerilimi
bloke edemez ve yanar.
t
VCE
t
IC
off on off on

ekil-2.58den grld gibi 0-t1 BJTlerin Seri ve Paralel
aralnda BJT yaltmda Balanmas;
bulunmaktadr. t1 annda BJTnin
BJTler, sadece DCde
B-E arasna pozitif bir uyarma
gerilimi uygulandnda IB akarak alabilen yariletken
eleman hemen iletime elemanlar olduu iin daha ok
gemektedir. dc-dc dntrc ve
t1-t2 aralnda iletimde kalan invertrlerde eskiden youn
BJTnin t2 annda uyarma gerilimi olarak kullanlmak idi.
dolaysyla da IB akm Gnmzde pek fazla
kesildiinde, eleman hemen kullanlmamasna ramen
yaltma gemektedir.
yksek akm ve gerilimlerde
t3 annda eleman tekrar pozitif allmas gerektiinde
gerilim ile uyarldnda yine
darlington balant yaplr veya
iletime gemektedir.
dier elemanlarda olduu gibi
Ksacas hem iletime hem de
seri veya paralel balanma
yaltma gemesi B-E arasndan
rahatlkla kontrol edilebilmektedir. prosedr uygulanabilir.

BJTlerde dv/dt ve di/dt BJTnin Kontrol D letime
Bilindii gibi ani deien akm ve BJTnin kontrol d olarak iletime
gerilimde yariletken g gemesine, dolaysyla da
zerlerinden akm geirmekte ve vardr. Bu durumlar yine;
BJT iin de bu olay tamamen 2) Yksek voltaj,
nlem alnmaldr.
4) Hzl akm deiimi.
tpk diyot ve tristrde olduu gibi, BJTnin bu durumlarda kontrol d
elemana paralel olarak uygun bir olarak iletime gemesini
R-C devresinin balanmasdr. engellemek iin diyotlarda ve dier
g elemanlarnda ayrntsyla
gerekmektedir.

Aada bir BJTnin bilgi yapra (datasheet) grlmektedir.

Metal Oksitli Alan Etkili Mosfetin temeli alan etkili
Transistr (Mosfet) Temel transistre (FET)
Yaps ve almas; dayanmaktadr. Alan etkili
Elektronik alannda ok transistrler analog
kullanlan elemanlardan birisi elektroniin temel
olan Mosfet, bu gne kadar elemanlarndan birisi olup
pek ok alanda youn bir zellikle ykseltme ve
ekilde kullanlm ve
osilasyon retme ilerinde
kullanlmaktadr. Bu alanlar;
youn olarak kullanlmaktadr.
Ykselte olarak,
Mosfetler FETin bir ileri
Sinyal reteci (osilatr) olarak,
versiyonu olup, transistr gibi
Reglatr olarak,
kontrol edilebilme zelliine
Alc-verici olarak, sahip elemanlardr.
Mantk ilemcisi olarak,
Mosfetler D ve E-Mosfet
Anahtarlama eleman olarak. olarak ikiye ayrlmaktadr.

Bunlardan arttrmal Mosfet ekilden grld gibi yariletken
olarak bilinen E-Mosfetler g katmanlarn sralanna gre N-
elektronii devrelerinde yar Kanal ve P-Kanal olmak zere iki
tr E-Mosfet bulunmaktadr.
iletken anahtar olarak
kullanlmaktadr. E-Mosfet, tpk transistr (BJT)
gibi, sadece on ve off olmak
Aadaki ekil-2.59da zere iki durumu olmayan, ara
E-Mosfetin yariletken yaps durumlara da sahip olan bir
ve sembolleri grlmektedir. yariletken anahtardr.
E-Mosfetin on ve off arasnda bir
Drain, D de amplifikasyon (ykseltme)
SiO2 durumu (blgesi) bulunmaktadr.
N Yaltkan P
N-Kanal
P-Kanal
G Drain, D
P N
N-Kanal
P-Kanal
Gate
Gate
N P G
Source, S
Source, S

E-Mosfet, bu sayede ok farkl G elektronii
uygulamalarda uygulamalarnda daha ok DC-
kullanlabilmektedir. DC dntrc (DC kyc) ve
Fakat g elektronii DC-AC dntrc (nvertr)
uygulamalarnda E-Mosfetin devrelerinde tercih edilen E-
bir anahtar gibi almas ve Mosfetler, ok dk
sadece on ve off frekanslardan (1-2Hz), yksek
durumlarnda olmas frekanslara (80-100kHz) kadar
istenmektedir. kontrollu anahtar olarak
Bu nedenle g elektroniinde kullanlabilmektedir.
E-Mosfetin kullanlmas E-Mosfet, tpk MCT gibi
srasnda anahtar olarak gerilim kontrollu bir yariletken
alacak ekilde kontrol edilir. anahtardr. Fark ise uyarld
Ayrca g elektronii srece iletimde olmas uyar
uygulamalarnda daha ok N- kesildiinde ise yaltma
Kanal E-Mosfet tercih edilir. gemesidir.

Metal Oksitli Fet Transistrn ekil-2.60dan grld gibi,
(E-Mosfet) altrlmas; uyarma butonuna baslmad
Aadaki ekil-2.60da N-kanal srece E-Mosfet, Drain ile
E-Mosfetin altrlmas Source arasna gelen doru
yariletken yap zerinde ynl gerilime blokaj yapacak
grlmektedir. Burada Vs kayna ve yaltmda kalacaktr.
kaynaktr. VG ise transistr
E-Mosfet iletime geirilmek
uyarmada kullanlan kaynaktr. istendiinde ise uyarma
butonuna baslarak Gate (kap)
Yk ile Source arasnda bir uyarma
N-Kanal
E-Mosfet
geriliminin olumas salanr
VS ve bu sayede E-Mosfet iletime
ID
N geerek Drainden Sourcee
Buton
+ - doru yk akmn (ID)
-
VG + - P aktmaya balar. VGS gerilimi
N kesildiinde E-Mosfet susar.
RG

Yalnz burada ok nemli bir Buraya kadar aklananlardan
ayrnt vardr. E-Mosfetin yola karak E-Mosfet ile
sadece on ve off durumlar transistrn (BJT) ayn
olmad ve ara durumlarda da mantkla altklar yani
yar geirgen olarak uyarld srece iletimde
alabildii iin, g olduklar, uyar kesildiinde ise
uygulamalarnda E-Mosfeti baka bir ileme gerek
uyaracak olan gerilimin (VGS), kalmakszn yaltma getikleri
eleman tam olarak iletime grlmektedir.
geirebilecek gerilimin Peki ikisi arasndaki fark ne?
seviyesinde olmas E-mosfet ile BJT arasndaki
gerekmektedir. fark, BJTnin akmla (IBE), E-
E-Mosfeti tam iletime Mosfetin ise gerilimle (VGS)
geirecek olan uyarma gerilimi kontrol edilmesidir ki bu
(VGS) seviyesi, retici sayede E-Mosfet BJTe gre
tarafndan elemann bilgi daha hzl anahtarlanabilir.
yapraklarnda verilmektedir.
E-Mosfetin Temel Test Devresi Aadaki ekil-2.62de ise E-
ve Karakteristik Erisi; Mosfetin temel karakteristik
Aadaki ekil-2.61de E- erilerinden akm-gerilim (ID-
Mosfetin temel karakteristik VDS) erisi (k karakteristik
erisinin karld temel test erisi) grlmektedir.
Aadaki balant ekli ile E- ID
Mosfetin doru yn almas, Doru
D+, S-
-VDS
VDS
Ters (geri) yn VDSon +Vmax
D-, S+
almada
E-Mosfet Srekli Tam
zarar grr! Uyarma
-ID yaplrsa

Karakteristik eriden grld Bu durumda E-Mosfetin, doru
gibi diyot, doru ynde 0,7Vdan ynl (D+, S-) gerilimde,
sonra kendiliinden iletime uyarlmaz ise blokaj yapan, tam
geerken, E-Mosfet ancak Vmax. uyarld taktirde ise tam iletime
gerilimine ulaldnda geen, doru ynl gerilim altnda
kendiliinden iletime gemektedir. iletimi ve yaltm kontrol
Bu ekilde iletime geme edilebilen,
istenmeyen bir durumdur. E- Ters ynl (D-, S+) gerilimde ise
Mosfetin doru ynde de normal asla alamayan, altrld
olarak iletime geebilmesi iin taktirde bozulan, tek (+) ynl
uyar verilmesi, yaltma akm aktan bir yariletken g
geirilebilmesi iinse uyarnn anahtar olduu grlmektedir.
ekilmesi gerekmektedir. E-Mosfet, bu zellikleriyle DCde
Ters ynde ise E-Mosfet asla altrlmak iin uygun bir anahtar
alamaz, yani E-Mosfetin ters durumundadr.
gerilim blokaj kabiliyeti yoktur. E-Mosfetin bu zellii sayesinde
Ters gerilim verildiinde BJT SCRde kullanlan zorla susturma
blokaj yapamayarak yanar. dzenekleri kullanlmaz.

E-Mosfetlerde, elemann hangi ekil-2.63den grld gibi
durumlarda tam iletim veya tam E-Mosfetin Drain akmnn (ID)
yaltm, hangi durumlarda da miktar, tamamen G-S
amplifikasyon (ykseltme)
arasndaki kontrol geriliminin
modunda olduunu gsteren ok
deerine baldr.
nemli bir karakteristik eri daha
vardr, bu eri aada ekil- Bu balant retici tarafndan
2.63de grlmektedir. parametreyle (gm) verilmekte
olup, aadaki gibi gsterilir;
ID VGS(max) rnek, gm= 50 (gm= ID / VGS)
ID(max)
Doyum blgesi
VGS(4) ID= gm.VGS veya VGS= ID / gm

VGS(3)
VGS(2)
Grld gibi Drain akm
VGS geriliminin gm katdr.
VGS(1)
Anahtarlama uygulamalarnda
ID(sz.) VGS(min)
Kesim blgesi VGS gerilimi ya max. yada 0
VDS(sat.) VDS(max) seilerek kontrol yaplr.
VDS
t1 t2 t3 t4
Aadaki ekil-2.64de E-Mosfet +V
DCde almasn izleyebilmek
t
iin kurulan devre grlmektedir. Vs
Yandaki ekil-2.65de ise
E-Mosfetin DC kaynak altnda
t
iletim ve yaltmnn kontrol VGS
edilmesi, devrenin alma dalga
ekilleriyle birlikte verilmitir.
Zaten E-Mosfetler ac kaynakta t
VRL
asla altrlamaz nk ters
gerilimi bloke edemez ve yanarlar.
t
VDS
t
ID
off on off on

ekil-2-65den grld gibi 0-t1 E-Mosfetlerin Seri ve Paralel
aralnda E-Mosfet yaltmda Balanmas;
bulunmaktadr.
E-Mosfetler, sadece DCde
t1 annda E-Mosfetin G-S arasna
alabilen yariletken
pozitif bir uyarma gerilimi
uygulandnda eleman hemen
elemanlar olduu iin daha ok
iletime gemektedir. DC-DC dntrc ve
invertrlerde youn olarak
E-Mosfetin t2 annda uyarma kullanlmaktadr.
gerilimi kesildiinde (sfra Gnmzde olduka fazla
dtnde), eleman hemen kullanlan E-Mosfetlerin
yaltma gemektedir. yksek akm ve gerilimlerde
t3 annda eleman tekrar pozitif allmas gerektiinde diyot,
gerilim ile uyarldnda yine tristr ve dier elemanlarda
iletime gemektedir. olduu gibi seri veya paralel
Ksacas hem iletime hem de balanma prosedr
yaltma gemesi G-S arasndan uygulanabilir.
rahatlkla kontrol edilebilmektedir.

E-Mosfetlerde dv/dt ve di/dt E-Mosfetin Kontrol D
korumasnn salanmas; letime Gemesi;
Bilindii gibi ani deien akm ve E-Mosfetin kontrol d olarak
gerilimde yariletken g iletime gemesine, dolaysyla da
E-Mosfetler iin de bu olay 2) Yksek voltaj,
tamamen geerlidir ve bu i iin
mutlaka nlem alnmaldr.
4) Hzl akm deiimi.
tpk diyot ve tristrde olduu gibi, E-Mosfetin bu durumlarda kontrol
gerekmektedir.

Aada bir E-Mosfetin bilgi yapra (datasheet) grlmektedir.

Yaltlm Kapl Transistr E-Mosfetlerde ise BJTye gre
(IGBT), Temel Yaps ve tam tersi durum sz konusudur.
almas; Yani Mosfetin kt taraf, iletim
Gnmzde g elektronii i direncinin yksek dolaysyla
uygulamalarnda en fazla da iletim kayplar transistre
kullanlan elemanlardan birisi gre daha fazla olmasdr. yi
olan IGBT, transistr (BJT) ile E- taraf ise anahtarlanma
Mosfet karm zel bir sresinin dk, dolaysyla da
elemandr. anahtarlama kayplarnn
transistre gre daha az
Bilindii gibi BJTnin iyi taraf
olmasdr.
iletim i direncinin dolaysyla da
iletim kayplarnn dk te her iki elemann iyi
olmasdr. Kt taraf ise zellikleri alnarak yeni bir
anahtarlanma sresinin uzun eleman gelitirilmitir. Bu
olmas dolaysyla da eleman girii mosfet gibi
anahtarlama kayplarnn yksek yaplandrlm k ise
olmasdr. transistr gibi yaplandrlm
olan IGBTdir.
IGBTer kontrol srasnda
mosfet gibi alma srasnda
ise transistr gibi davranan ve
sadece anahtar olarak
kullanlan elemanlardr.
ekil-2.66da IGBTnin
yariletken yaps ve edeer
devresi grlmektedir. Edeer
devreden grld gibi IGBT
yaps, giri terminalleri arasna
N-Kanal E-Mosfet balanm
bir PNP transistr gibidir. Bu
sayede Mosfet gibi hzl
anahtarlanan, transistr (BJT)
gibi iletim i direnci dk olan
yeni bir eleman
oluturulmutur.

IGBT, bu sayede son G elektronii
zamanlarda daha nceden uygulamalarnda daha ok DC-
transistr ve E-Mosfetin DC dntrc (DC kyc) ve
kullanld tm anahtarlama DC-AC dntrc (nvertr)
uygulamalarnda ok yaygn devrelerinde tercih edilen
olarak kullanlmaktadr. IGBTler, ok dk
Pratikte dk gerilimli frekanslardan (1-2Hz), orta
uygulamalarda daha ok E- frekanslara (20kHz) kadar
Mosfet, yksek gerilimli (400V kontrollu anahtar olarak
ve zeri) daha ok IGBT tercih kullanlabilmekte olup, 1200V-
edilmekte olup sembol ekil- 400A seviyelerine kadar olan
2.67de grld gibidir. versiyonlar bulunmaktadr.
IGBTler, tpk E-Mosfetler gibi
Kollektr, C gerilim kontrollu bir yariletken
Gate, G IGBT anahtardr ve kontrolunda E-
Mosfet prosedr uygulanr.
Emiter, E

Metal Oksitli Fet Transistrn ekil-2.68den grld gibi,
(E-Mosfet) altrlmas; uyarma butonuna baslmad
Aadaki ekil-2.68de srece IGBT, kollektr ile
IGBTnin altrlmas sembol emiter arasna gelen doru
zerinde grlmektedir. ynl gerilime blokaj yapacak
Burada Vs kayna yk ve yaltmda kalacaktr.
beslemekle grevli olan ana IGBT iletime geirilmek
kaynaktr. VG ise transistr istendiinde ise uyarma
uyarmada kullanlan kaynaktr. butonuna baslarak Gate (kap)
ile Emiter arasnda bir uyarma
Yk
geriliminin olumas salanr
IGBT ve bu sayede IGBT iletime
IC VS geerek kollektrden emitere
Buton doru yk akmn (IC)
VG aktmaya balar. VGE gerilimi
RG kesildiinde IGBT susar.

Yalnz burada ok nemli bir Buraya kadar aklananlardan
ayrnt vardr. IGBTnin sadece yola karak IGBTi ile E-
on ve off durumlar olmad Mosfetin ayn mantkla
ve ara durumlarda da yar altklar yani uyarld
geirgen olarak alabildii srece iletimde olduklar, uyar
iin, g elektronii kesildiinde ise baka bir
uygulamalarnda IGBTyi ileme gerek kalmakszn
uyaracak olan gerilimin (VGE), yaltma getikleri
eleman tam olarak iletime grlmektedir.
geirebilecek gerilimin Peki ikisi arasndaki fark ne?
seviyesinde olmas IGBT, zellikle yksek gerilim
gerekmektedir. ve akm altnda hzl olarak
IGBTyi tam iletime geirecek anahtarlanabilecek ekilde
olan uyarma gerilimi (VGE) imal edildiinden, yksek
seviyesi, retici tarafndan gerilim ve akmda E-Mosfete
elemann bilgi yapraklarnda gre avantajl durumdadr.
ayrntl olarak verilmektedir.
IGBTnin Temel Test Devresi Aadaki ekil-2.70de IGBTnin
ve Karakteristik Erisi; temel karakteristik erilerinden
olan akm-gerilim (IC-VCE) erisi
Aadaki ekil-2.69da IGBTnin
(k karakteristik erisi)
temel karakteristik erisinin
grlmektedir.
karld temel test devresi
grlmektedir.
Aadaki balant ekli ile IC
Doru
IGBTnin doru yn almas, Imax. (ileri) yn
devredeki Vs bataryas ters C+, E-
test edilebilmektedir. -VCE
VCE
Ters (geri) yn VCEon +Vmax
C-, E+
almada
IGBT Srekli Tam
zarar grr! Uyarma
-IC yaplrsa

Karakteristik eriden grld Bu durumda IGBTnin, doru
gibi diyot, doru ynde 0,7Vdan ynl (C+, E-) gerilimde,
sonra kendiliinden iletime uyarlmaz ise blokaj yapan, tam
geerken, IGBT ancak Vmax. uyarld taktirde ise tam iletime
gerilimine ulaldnda geen, doru ynl gerilim altnda
kendiliinden iletime gemektedir. iletimi ve yaltm kontrol
Bu ekilde iletime geme edilebilen,
istenmeyen bir durumdur. Ters ynl (C-, E+) gerilimde ise
IGBTnin doru ynde de normal asla alamayan, altrld
olarak iletime geebilmesi iin taktirde bozulan, tek (+) ynl
uyar verilmesi, yaltma akm aktan bir yariletken g
geirilebilmesi iinse uyarnn anahtar olduu grlmektedir.
ekilmesi gerekmektedir. IGBT, bu zellikleriyle DCde
Ters ynde ise IGBT asla altrlmak iin uygun bir anahtar
alamaz, yani IGBTnin ters durumundadr.
gerilim blokaj kabiliyeti yoktur. IGBTnin bu zellii sayesinde
Ters gerilim verildiinde IGBT SCRde kullanlan zorla susturma
blokaj yapamayarak yanar. dzenekleri kullanlmaz.

IGBTlerde, elemann hangi ekil-2.71den grld gibi
durumlarda tam iletim veya IGBTnin Kollektr akmnn
tam yaltm, hangi durumlarda (IC) miktar, tamamen C-E
da amplifikasyon (ykseltme) arasndaki kontrol geriliminin
modunda olduunu gsteren deerine baldr.
ok nemli bir karakteristik eri Bu balant, retici tarafndan
daha vardr, bu eri aada parametreyle (gm) verilmekte
ekil-2.71de grlmektedir. olup, aadaki gibi gsterilir;
IC VGE(max) rnek, gm= 50 (gm= IC / VGE)
IC(max)
IC= gm.VGE veya VGE= IC / gm
Doyum blgesi
VGE(4)
VGE(3)
Grld gibi kollektr akm
VGE(2) VGE geriliminin gm katdr.
VGE(1) Anahtarlama uygulamalarnda
IC(sz.) VGE(min) VGE gerilimi ya max. yada 0
Kesim blgesi
seilerek kontrol yaplr.
VCE(sat.) VCE(max) VCE
t1 t2 t3 t4
Aadaki ekil-2.72de IGBTnin +V
dcde almasn izleyebilmek iin
t
kurulan devre grlmektedir. Vs
Yandaki ekil-2.73de ise
IGBTnin dc kaynak altnda iletim
t
ve yaltmnn kontrol edilmesi, VGE
devrenin alma dalga ekilleriyle
birlikte verilmitir.
Zaten IGBTler ac kaynakta asla t
VRL
altrlamaz nk ters gerilimi
bloke edemez ve yanar.
t
VCE
t
IC
off on off on

ekil-2.73den grld gibi 0-t1 IGBTlerin Seri ve Paralel
aralnda IGBT yaltmda Balanmas;
bulunmaktadr.
IGBTler, sadece DCde
t1 annda IGBTnin G-E arasna
alabilen yariletken
pozitif bir uyarma gerilimi
uygulandnda eleman hemen
elemanlar olduu iin daha ok
iletime gemektedir. DC-DC dntrc ve
invertrlerde ok youn olarak
IGBTnin t2 annda uyarma kullanlmaktadr.
gerilimi kesildiinde (sfra Gnmzde olduka fazla
dtnde), eleman hemen kullanlan IGBTlerin yksek
yaltma gemektedir. akm ve gerilimlerde
t3 annda eleman tekrar pozitif allmas gerektiinde diyot,
gerilim ile uyarldnda yine tristr ve dier elemanlarda
iletime gemektedir. olduu gibi seri veya paralel
Ksacas hem iletime hem de balanma prosedr
yaltma gemesi G-E arasndan uygulanabilir.
rahatlkla kontrol edilebilmektedir.

IGBTlerde dv/dt ve di/dt IGBTnin Kontrol D letime
Bilindii gibi ani deien akm ve IGBTnin kontrol d olarak iletime
gerilimde yariletken g gemesine, dolaysyla da
IGBTler iin de bu olay tamamen 2) Yksek voltaj,
nlem alnmaldr.
4) Hzl akm deiimi.
tpk diyot ve tristrde olduu gibi, IGBTnin bu durumlarda kontrol
gerekmektedir.

Aada bir IGBTnin bilgi yapra (datasheet) grlmektedir.

DEV-4
4.1) 200Vdc ebeke alacak ve 5luk bir yk besleyecek olan DC-

DC dntrc (DC kyc) devresi iin uygun bir Mosfet
zerinden aratrnz. Mosfet yapsn, genel zelliklerini, temel
4.2) 600Vdc ebeke alacak ve 5luk bir yk besleyecek olan DC-

AC dntrc (nvertr) devresi iin uygun bir IGBT belirleyerek
aratrnz. IGBT yapsn, genel zelliklerini, temel parametrelerini,
rapor hazrlaynz.

Blm-3
Uyarma
Elemanlar ve
Devreleri
III UYARMA ELEMANLARI ve DEVRELER
A- G TRSTRLERNN Tabii ki bu elemanlar
UYARILMASI: ebekenin her alternansnda
ebekeyi grerek uyarabilmek
Daha ncede akland gibi
gerekmektedir.
g tristrleri, ok ksa sreli
(1-2ms gibi) ine palsler Bu durumda g tristrlerini
kullanlarak uyarlan kontrollu acde alrken etkin bir
yariletken g anahtarlardr. ekilde uyarabilmek iin
ebeke ile senkronize (uyumlu)
Yine bilindii gibi, g tristrleri
ine palsler retmek
hem acde hem de dcde
gerekmektedir. Dzgn dcde
alabilen elemanlard. Bu
alma srasnda ise ebeke
elemanlarn acde altrlmas
senkronizasyonu
durumunda ebekenin her
gerekmeyecektir.
alternansnda en az bir kere
uyarlmas gerekmektedir. te bu tr devrelere tristr
nk her alternans sonunda uyarma (tetikleme) devreleri
susmaktadrlar. denilmektedir.

G tristrlerinin uyarlmas Bu durumda g tristrlerini
iin gerekli olan ine palsleri uyarmak iin kullanlan uyarma
retmek iin eitli elemanlar elemanlar ve devreleri,
ve devreler kullanlmaktadr. 1) UJTli uyarma devreleri,
Bu eleman ve devreler bu i 2) PUTlu uyarma devreleri,
iin zel olarak retilmi
3) Diyakl uyarma devreleri,
elemanlar ve devreler olabildii
gibi temel elektronikte 4) Analog uyarma devreleri,
kullanlan elemanlarla 5) Saysal uyarma devreleri,
oluturulan devreler de 6) Entegre uyarma devreleri,
olabilmektedir. 7) PICli uyarma devreleri,
Tabii ki acde alma 8) Mikroilemcili uyarma
srasnda bu elemanlarn veya devreleri,
devrelerin, tristrn alt
olarak 8 temel grupta
ebekeyi grerek bu ebekeyle
toplanabilmektedir. Bu gruplar
senkronize almas gerekir.
ayrntsyla incelenecektir.

1) UJT ve UJT Kullanlarak ekil-3.1den grld gibi
Yaplan Uyarma Devreleri; UJT, bir para N ve bir para P
Tek Birleimli Transistr (UJT), maddesinin birlemesinden
tristr tetiklemek (uyarmak) iin olumutur. Bu nedenle
zel olarak retilmi bir UJTye tek birleimli transistr
elemandr ve grevi istenilen denilmektedir.
frekansta ine pals retmektir.
Elemann 2 adet beyz terminali
Aadaki ekil-3.1de UJTnin
ve bir adet de emiter terminali
yaps, edeer devresi ve
sembol grlmektedir. bulunmaktadr.
Edeer devrede B2-E
2.Beyz, B2 B2 arasndaki yariletken direnci
r2 r2 ile, E-B1 arasndaki
Emiter D yariletken direnci ise r1 ile
N P E A E
gsterilmitir. P-N
r1 maddelerinin birleimi ise D
1.Beyz, B1 B1 ile ifade edilmitir.

Edeer devrede r1 ekil-3.2den grld gibi,
direncinin ayarl olarak ncelikle UJTnin almaya
gsterilmesinin nedeni ise hazr hale gelebilmesi iin B2
UJTnin iletime gemesi terminali ile GND arasna bir
srasnda bu direncin ortadan polarma gerilimi (+VB= 12-15V)
kalkmasdr. Aadaki ekil- balanmas ve IB akmnn
3.2de UJTnin temel test akmasnn salanmas
devresi grlmektedir. gerekmektedir.
UJTnin B2-B1 arasndaki i
IB
+VB direnci 8-10k civarnda
E B2 olduu iin IB akm 1-2mA
civarnda olacaktr.
Buton IE B1 Pals
k Bu durumda edeer devrede
grlen A noktasnda
VE
GND yaklak VB/2 kadar bir baraj
Ro
gerilimi oluacaktr.

Bu durumda akm ok dk UJT, uyarlacak deil uyarma
olduu iin pals kndan sinyal palsi retecek bir elemandr.
elde edilemeyecektir. UJT
kndan pals elde edebilmek
Bu nedenle aadaki ekil-
iin test devresindeki butona 3.4de grlen uygulama
baslacak olursa, eer VE > VB/2 devresi kurularak UJTnin R.C
ise, eleman ekil-3.3den zaman sabitesine bal olarak
grld gibi tristr benzeri
arka arkaya pals retmesi
davranacak ve E-B1 aras ksa
devre olacaktr. salanabilir. Burada VE
grevini C stlenmitir.
Ie
Doru
Imax.
(ileri) yn
B2 +V
E+, B1-
E
R
-Veb
Veb
Pals
+VP
B1 k
Ters Ynde
altrlmaz C
Ro GND
-Ie

ekil-3.4deki devreye +VB gerilimi UJTnin E-B1 arasnn yaltma
uygulandnda hem UJT iin gemesiyle birlikte devredeki C
gerekli olan polarma akm akacak kondansatr yeniden arj olmaya
ve baraj gerilimi oluacak, hem de (dolmaya) balayacaktr. Bu
R direnci zerinden C durumda devredeki dalga ekilleri,
kondansatr R.C zaman ekil-3.5deki gibi olacaktr.
sabitesine gre dolmaya
balayacaktr. +12V
t1 t2 t3 t4 t5 t6
C kondansatrnn gerilimi UJT +VB t
iindeki baraj gerilimini atnda
E-B1 aras ksa devre olacak ve C VP
zerindeki gerilim kta
grnecektir. VC T= R.C t
B1, k ucuna bal olan Ro
direnci ok kk deerli (50- VP
100 civar) olduundan C VO t

kondansatr hzla boalacak ve
UJT tekrar yaltma geecektir. T
f(pals)= 1 / T

ekil-3.5den grld gibi, UJT knda oluan palslerin
devredeki C kondansatr t1 frekans tamamen devredeki R ve
anna kadar R.C zaman sabitesine C elemanlarnn deerine bal
gre yava yava dolmakta, olarak deimektedir. Oluan
gerilim seviyesi VP seviyesine palslerin peryodu;
ulatnda ise UJTnin E-B1 aras T R.C.ln[1/(1-)] 1 / f
ksa devre olacandan C
eitlii kullanlarak
kondansatr ok hzl bir ekilde
bulunabilmektedir. Burada,
dearj olmaktadr.
T: Palslerin peryot sresi (s),
Bu srada E-B1 aras iletimde
olduu iin kondansatr gerilimi R: Devredeki diren (),
olduu gibi kta grnmektedir. C: Devredeki kondansatr (F),
Kondansatr arjnn bitmesiyle : UJTnin gerilim blme oran,
akm kesildii iin UJT yaltma f: Pals frekans (Hz).
gemekte ve kondansatr tekrar
arj olamaya balamaktadr.
Yalnz bu durumda devrede
Bu ekilde k ularnda ine retilen palsler herhangi bir ac
palsler olumaktadr. ebeke ile uyumlu deildir.

UJT kullanarak bir tristrn VS
alt ac ebeke ile uyumlu
olarak kontrol edilmesi ekil-
3.6da ki balant ile +Vz
mmkndr. ekil-3.7de ise
devrenin dalga ekilleri +V t
grlmektedir.
VP
VC t
IP
IO t
VT
2 3

ekil-3.7den grld gibi Bu balant yardmyla ac
UJT devresine sadece tristrn ebekede alan ve her pozitif
alt ebekenin pozitif alternans sonrasnda susan
alternanslarnda besleme tristrn, her pozitif alternansta
gerilimi (+V) gelmekte ve UJT tekrar uyarlmas
bu aralkta pals salanmaktadr.
retebilmektedir. Ayn zamanda bu balant
ebekenin negatif sayesinde tristrn uyarlma
alternanslarnda ise UJT asn () deitirmek de
devresine besleme gerilimi mmkndr. Bunun iin UJT
(+V) ulamayaca iin eleman devresindeki R direncini
alamayacak ve pals ayarl yapmak gerekmektedir.
retemeyecektir. Bu sayede palslerin frekans
Zaten tristr uyarrken bizim (skl) deitirilerek, tristr
istediimiz de budur, nk yaklak 0 ile 180 arasnda
tristr negatifte uyarlmaz. istenilen ada uyarlabilir.

UJT kullanarak bir triyakn da
alt ac ebeke ile uyumlu VS
3.8de ki balant ile
mmkndr. ekil-3.9da ise +Vz
devrenin dalga ekilleri
grlmektedir. +V t
VP
VC t
IP
IO t
VT
2 3
ekil-3.9dan grld gibi Bu balant yardmyla ac
UJT devresine triyakn ebekede alan ve her pozitif
alt ebekenin hem pozitif ve negatif alternans
hem negatif alternanslarnda sonrasnda susan triyakn, her
besleme gerilimi (+V) gelmekte alternansta tekrar uyarlmas
ve UJT bu aralklarda pals salanmaktadr.
Triyak her iki alternansta da sayesinde triyakn uyarlma
alt iin, her iki alternans asn () deitirmek de
iin gerekli olan uyarma mmkndr. Bunun iin UJT
palsleri bu ekilde devresindeki R direncini
retilebilmektedir. ayarl yapmak gerekmektedir.
Burada tam dalga dorultmay Bu sayede palslerin frekans
gerekletirebilmek iin (skl) deitirilerek, triyak
ebeke gerilimi bir trafo ile yaklak 0 ile 180 arasnda
drlm ve yaltlmtr. istenilen ada uyarlabilir.

2) PUT ve PUT Kullanlarak ekil-3.10dan grld gibi
Yaplan Uyarma Devreleri; PUT, tpk genel amal tristr
Programlanabilir UJT (PUT), (SCR) gibi, iki para N ve iki
tristr tetiklemek (uyarmak) iin para P maddesinin
zel olarak retilmi bir birlemesinden olumutur.
elemandr ve grevi istenilen Elemann tristrde olduu gibi,
frekansta ine pals retmektir. anod, katod ve gate (kap)
Aadaki ekil-3.10da PUT terminalleri bulunmaktadr.
yaps, edeer devresi ve
sembol grlmektedir. PUTun tristrden fark ise
ekil-3.10dan grld gibi
Anod, A A gate (G) terminalinin katoda
IG yakn olan P maddesinden
P
Gate deil, anoda yakn olan N
N G G
maddesinden kartlm
P
olmasdr. Bu sayede PUT,
N
Adan Gye doru aktlacak
Katod, K K akmla uyarlabilmektedir.
Bu ekilde bir yap PUTun ekil-3.11den grld gibi,
ine pals retmek iin ncelikle PUTun almaya
kullanlmasn kolaylatrmtr. hazr hale gelebilmesi iin
Elemana PUT denmesinin Gate terminali ile GND arasna
sebebi ise, UJTde hi bir eik gerilimi (VG) ve Anod
ayarlanamayan pals boyunun ile GND arasna da bir
ayarlanabilir hale gelmesidir. besleme gerilimi (VA)
Aadaki ekil-3.11de balanmaldr.
PUTun temel test devresi
grlmektedir. Eer VA gerilimi VG
geriliminden en az 0,7V daha
byk ise butona basldnda
PUT Adan Gye doru bir uyarma
IG
Buton Pals akm akacak, PUT iletime
IA k geerek IA akm akmaya
VA VG balayacak ve VA gerilimi
Ro GND
devrenin pals k ularnda
grnecektir.
PUTun yaltma geebilmesi PUT da uyarlacak bir eleman
iinse tristrde olduu gibi deil uyarma palsi retecek bir
elemandr. Bu nedenle aadaki
anod akmnn (IA) sfra
ekil-3.13de grlen uygulama
dmesi yeterli olacaktr. devresi kurularak PUTun R.C
PUT yaps ve almas tristr zaman sabitesine bal olarak
gibi olduu iin karakteristik arka arkaya pals retmesi
erisi ekil-3.12de grlmekte salanabilir. Burada VG gerilimi,
olup tristrde olduu gibidir. R1-R2 gerilim blcs ile
salanmaktadr.
IA
Doru
Imax.
(ileri) yn
A+, K-
-VAK
VAK
+VP
Ters Ynde
altrlmaz
-IA

ekil-3.13deki devreye +VE PUTun A-K arasnn yaltma
gerilimi uygulandnda hem gemesiyle birlikte devredeki C
PUTun G terminali iin gerekli kondansatr yeniden arj olmaya
olan polarma akm akacak ve (dolmaya) balayacaktr. Bu
baraj gerilimi oluacak, hem de R durumda devredeki dalga ekilleri,
direnci zerinden C kondansatr ekil-3.14deki gibi olacaktr.
R.C zaman sabitesine gre
dolmaya balayacaktr. +12V
t1 t2 t3 t4 t5 t6
C kondansatrnn gerilimi PUT
+VB t
geytideki baraj gerilimini atnda
A-K aras ksa devre olacak ve C
VP
zerindeki gerilim tamamen
kta grnecektir. VC T= R.C t
K, k ucuna bal olan Ro
direnci ok kk deerli (50- VP
100 civar) olduundan C
kondansatr hzla boalacak ve VO t
PUT tekrar yaltma geecektir. f(pals)= 1 / T
T

ekil-3.14den grld gibi, PUT knda oluan palslerin
devredeki C kondansatr t1 frekans tamamen devredeki R ve
anna kadar R.C zaman sabitesine C elemanlarnn deerine bal
gre yava yava dolmakta, olarak deimektedir. Oluan
gerilim seviyesi VP seviyesine palslerin peryodu;
ulatnda ise PUTun A-K aras T R.C.ln[1/(1-)] 1 / f
ksa devre olacandan C
eitlii kullanlarak
kondansatr ok hzl bir ekilde
bulunabilmektedir. Burada,
dearj olmaktadr.
T: Palslerin peryot sresi (s),
Bu srada A-K aras iletimde
olduu iin kondansatr gerilimi R: Devredeki diren (),
olduu gibi kta grnmektedir. C: Devredeki kondansatr (F),
Kondansatr arjnn bitmesiyle : Gerilim blcnn oran,
akm kesildii iin PUT yaltma f: Pals frekans (Hz).
gemekte ve kondansatr tekrar
arj olamaya balamaktadr.
Yalnz bu durumda devrede
Bu ekilde k ularnda ine retilen palsler herhangi bir ac
palsler olumaktadr. ebeke ile uyumlu deildir.

PUT kullanarak bir tristrn
3.15de ki balant ile mmkndr.
ekil-3.16da ise devrenin dalga +Vz
ekilleri grlmektedir.
+V t
VP
VC t
IP
IO t
VT
2 3
ekil-3.16dan grld gibi Bu balant yardmyla ac
PUT devresine sadece ebekede alan ve her pozitif
tristrn alt ebekenin alternans sonrasnda susan
pozitif alternanslarnda tristrn, her pozitif alternansta
besleme gerilimi (+V) gelmekte tekrar uyarlmas
ve PUT bu aralkta pals salanmaktadr.
ebekenin negatif sayesinde tristrn uyarlma
alternanslarnda ise PUT asn () deitirmek de
devresine besleme gerilimi mmkndr. Bunun iin PUT
(+V) ulamayaca iin eleman devresindeki R direncini
alamayacak ve pals ayarl yapmak gerekmektedir.
retemeyecektir. Bu sayede palslerin frekans
Zaten tristr uyarrken bizim (skl) deitirilerek, tristr
istediimiz de budur, nk yaklak 0 ile 180 arasnda
tristr negatifte uyarlmaz. istenilen ada uyarlabilir.

PUT kullanarak bir triyakn da
3.17de ki balant ile mmkndr.
ekil-3.18de ise devrenin dalga +Vz
+V t
VP
VC t
IP
IO t
VT
2 3
ekil-3.18den grld gibi Bu balant yardmyla ac
PUT devresine triyakn ebekede alan ve her pozitif
alt ebekenin hem pozitif ve negatif alternans
hem negatif alternanslarnda sonrasnda susan triyakn, her
besleme gerilimi (+V) gelmekte alternansta tekrar uyarlmas
ve PUT bu aralklarda pals salanmaktadr.
Triyak her iki alternansta da sayesinde triyakn uyarlma
alt iin, her iki alternans asn () deitirmek de
iin gerekli olan uyarma mmkndr. Bunun iin PUT
palsleri bu ekilde devresindeki R direncini
retilebilmektedir. ayarl yapmak gerekmektedir.
Burada tam dalga dorultmay Bu sayede palslerin frekans
gerekletirebilmek iin (skl) deitirilerek, triyak
ebeke gerilimi bir trafo ile yaklak 0 ile 180 arasnda
drlm ve yaltlmtr. istenilen ada uyarlabilir.

3) Diyak ve Diyak Kullanlarak ekil-3.19dan grld gibi
Yaplan Uyarma Devreleri; diyak, tpk triyak gibi birbirine
Diyak (Diac), sadece triyak ters balanm PNPN ve
tetiklemek (uyarmak) iin zel NPNP yariletken yapsna
olarak retilmi bir elemandr sahiptir.
ve grevi ebeke frekansnda
Triyaktan fark ise uyarma
uyarma palsi retmektir.
terminalinin (gate)
Aadaki ekil-3.19da Diyak
bulunmamasdr. nk diyak
yaps ve sembol
grlmektedir. bir g eleman deil, sadece
triyak uyarmak iin kullanlan
1. Anod, A1 ok dk gl bir uyarma
N P elemandr.
N
Diyakn 1.anod (A1) ve 2.anod
(A2) terminallerinin yeri nemli
P N deildir. Eleman zerinde
herhangi bir iaret yoktur.
2. Anod, A2

Diyak, triyak iin en kolay ekil-3.20den grld gibi
uyarma yolu olan, pozitif buton yardmyla diyak zerine
alternansta pozitif ve negatif pozitif veya negatif gerilim
alternansta negatif, uyarma verilmektedir.
palslerini triyakn alt Her iki ynde de diyakn
ebekeyi kullanarak iletime geebilmesi iin zerine
retmektedir.Aadaki ekil- gelen gerilimin, diyakn
3.20de Diyakn test balants atelanme gerilim seviyesinin
grlmektedir. zerinde olmas
gerekmektedir.
Bu durumda butona
basldnda diyak iletime
Buton Pals geecek, k direnci
IA k
zerinden IA akm akacak ve
VA VA pals knda bir gerilim
Ro GND
olumasn salayacaktr.

Diyakn yaltma geebilmesi ekil-3.21den grld gibi
iinse triyakda olduu gibi diyak VP (30V) geriliminde iletime
gemekte fakat iletime getiinde
anod akmnn (IA) sfra
dier elemanlarda olduu
dmesi yeterli olacaktr. tamamen ksa devre olmamakta
Diyak yaps ve almas zerinde VD kadarlk (20V) bir
triyak gibi olduu iin temel gerilim tutmaktadr.
karakteristik erisi de ekil- Aadaki ekil-3.22de diyakn
3.21de olduu gibidir. ACde pals reten uygulama
IA
Doru
Imax.
(ileri) yn
A2+, A1-
-VP -VD
30V 20V
VAK
-VAK +VD +VP
20V 30V
Ters
(geri) yn
A2-, A1+
-IA

ekil-3.22den grld gibi Devrenin almas ekil-
AC kaynaktan alnan gerilim 3.23deki dalga ekillerinden
bir RC devresinden daha iyi anlalabilecektir.
geirildikten sonra diyak
zerine uygulanmaktadr.
t
Bunun nedeni, daha sonra VS
uygulama devresinde de
greceimiz gibi AC gerilimi
blmek (azaltmak) ve fazn VC t
kaydrarak uyarma asnn
ayarlanabilmesini salamaktr.
30V
Devrede R direnci ayarlanarak 20V t
RC devresinin faz kaydrmas VD
deitirilebilir. Bu da asl
uygulama devresinde uyarma t
VO
asnn deimesini salar.
1 2 2 3 3 4 4

ekil-3.23den grld gibi, RC Diyak kullanarak retilen bu ift
devresi kaynak gerilimini hem ynl palslerin frekans, PUT ve
zayflatmakta hem de fazn UJT gibi dier uyarma palsi
as kadar kaydrmaktadr. reticilerinde olduu gibi RC
Diyak, faz kaydrlm zaman sabitesine bal deildir.
kondansatr gerilimi (VC) ile
Diyakn rettii uyarma palslerin
almaktadr. Kondansatr
gerilimi her iki ynde de yaklak frekans, diyakn altrld ac
30V seviyesine geldiinde diyak kaynan frekans ile ayndr.
iletime gemekte ve zerindeki Dolaysyla da retilen palsler
gerilim yaklak 20V seviyesine kaynakla senkronizedir
dmektedir. (uyumludur).
Diyak bu durumda zerinden akm Diyak, gnmzde basit
aktarak kta uyarma sinyali uygulamalarda triyakla birlikte ok
olumasn salamaktadr. yaygn olarak kullanlan bir
Kondansatr gerilimi her iki ynde uyarma elemandr. Bunun nedeni
de 30Vun altna dtnde ise devresinin ok basit ve maliyetinin
diyak tekrar yaltma gemekte ve
ok dk olmasdr. Ayrca bir
retilen uyarma sinyali
kesilmektedir. besleme kayna da gerektirmez.

Diyak kullanarak bir triyakn
alt ac ebeke ile uyumlu t
olarak kontrol edilmesi ekil- VS
3.24de ki balant ile
mmkndr. ekil-3.25de ise
devrenin dalga ekilleri t
VC
grlmektedir.
30V
20V t
VD
t
IO
t
VT
1 2 2 3 3 4 4

ekil-3.24den grld gibi ekil-3.25den grld gibi
Diyak devresine triyakn 1 asnda uyarmann
alt ebekeden dorudan gereklemesiyle triyak iletime
ac besleme gerilimi geerek zerindeki gerilim (VT)
uygulanmaktadr. sfr seviyesine dmektedir.
Uygulanan bu gerilimin faz RC Triyakn iletimi pozitif
devresi tarafndan kadar alternasn sonuna kadar
kaydrlarak diyak zerine devam etmekte, alternans
aktarlmaktadr (ekil-112). sonunda yaltma gemektedir.
Diyak, zerine gelen gerilim Diyak, negatif alternans iinde
yaklak 30V seviyesine tekrar iletime geerek 2
ulatnda iletime geerek asnda triyakn tekrar
triyakn G-A1 arasndan IO uyarlmasn salamaktadr.
akmnn akmasn salamakta R direnci ayarlandnda ise
ve bylece triyak 1 asnda faz kaymas dolaysyla da
uyarlm olmaktadr. uyarma as deiecektir.

4) Analog uyarma elemanlar Aadaki ekil-3.26da
ve uyarma devreleri: transistr ve transformatr
Tristr grubu elemanlar kullanlarak yaplan bir pals
uyarmak iin gerekli olan reteci grlmektedir.
uyarma palslerinin retilmesi
+V
iin her zaman UJT, PUT ve
Diyak gibi zel elemanlar
kullanlmayp, analog devre
elemanlarndan
yararlanlabilmektedir.
Bu elemanlar, transistr, fet,
mosfet, opamp vb.
elemanlardr.
Bu elemanlar uygun R, C ve L
elemanlaryla desteklenerek
pals reteleri kurulmaktadr.

5) Saysal uyarma elemanlar Aadaki ekil-3.27de lojik
ve uyarma devreleri: kaplar ve kristal kullanlarak
Tristr grubu elemanlar yaplan bir pals reteci
uyarmak iin gerekli olan grlmektedir.
uyarma palslerinin retilmesi
iin her zaman UJT, PUT ve
Diyak gibi zel elemanlar
kullanlmayp, saysal devre
elemanlarndan da
yararlanlabilmektedir.
Bu elemanlar, lojik kaplar, flip-
floplar vb. elemanlardr.
Bu elemanlar uygun R, C ve
Kristal (Xtal) elemanlaryla
7400 ile yaplan kristal
desteklenerek pals reteleri kontrollu seri osilatr devresi.
kurulmaktadr.

6) Entegre uyarma elemanlar Bu sayede tristr grubu
ve uyarma devreleri: elemanlar uyarabimek iin,
zellikle profesyonel hem daha gvenilir hem daha
uygulamalarda UJT, PUT ve kolay kurulabilen hem de daha
Diyak gibi elemanlar ok fonksiyona sahip uyarma
kullanarak ok hassas devreleri elde edilebilmektedir.
olmayan kontroller yapmak Bilindii gibi tristr grubu
veya analog ve saysal elemanlarn uyarlmas
devreleri kurmakla uramak srasnda AC ebekeyle
yerine, bu analog ve saysal senkronize almann nemi
devrelerinin en iyi ok bykt, ite bu entegre
tasarmlarnn birletirilmesiyle devrelerin kullanlmas
oluturulmu ve tek bir klf sayesinde ebekeyle
iine yerletirilmi olan zel senkronizasyon ve 0-180
entegre devrelerin kullanlmas derece arasnda uyarma as
ok daha uygun olmaktadr. ayarlanmas da ok
kolaylamaktadr.
En ok kullanlan pals rete
entegrelerinden birisi
uygulama kartnda da
kullanmakta oluumuz,
Siemensin retmi olduu
TCA785 entegresidir.
Aadaki ekil-3.28de
entegrenin klf yaps, yan
taraftaki ekil-3.29da ise
entegre iindeki devrelerin blok
emas ve bunlarn bacak (pin)
balants grlmektedir.
16 9
TCA 785
1 8

ekil-3.29dan grld gibi TCA785 entegre devresinin
entegre devre iinde eitli alabilmesi iin 12-15V civar
analog ve saysal devreler dc gerilime ihtiya vardr (16 ve
bulunmaktadr. Bu devreler; 1 nolu terminaller arasna).
Sfr seviye dedektr (sezici), Ayrca entegrenin pals
Senkronizasyon kaydedici, retebilmesi iin ebeke
geriliminden alnacak kk bir
k mantk devresi,
rnee ihtiya duyulmaktadr
DC-DC dntrc devresi, (5 ve 1 terminalleri arasna).
Dearj devresi, Entegrenin rettii palslerin
Rampa (gen) rete devresi, ebeke alternanslarnn 0-180
Kontrol karlatrc devresi, dereceleri arasnda
Bu devreler dardan ayarlanabilmesi iinse 0-10V
balanan birka elemanla arasnda ayarlanabilen bir dc
desteklenerek entegrenin pals gerilme ihtiya duyulmaktadr
retmesi salanmaktadr. (11 ve 1 terminalleri arasna).

Entegre devresinin
alabilmesi iin gerekli olan
bu donanm salandktan
sonra k terminalleri olan 2,
3, 4, 7, 14 ve 15 numaral
terminallerden yan taraftaki
ekil-3.30da grlen dalga
ekillerine sahip palsler,
ebekeye ve entegre iinde
retilmekte olan rampa (gen)
referans sinyaline gre
olumaktadr.
Bu palslerden 14 ve 15
numaral terminallerden elde
edilenler daha yaygn olarak
kullanlmaktadr.

Yan tarafta grlen ekil-
3.31de TCA785 entegre
devresinin basit bir uygulama
Bu uygulamada 220Vac
ebekeden beslenen bir ykn
(lamba) triyak kullanlarak
kontrolu yaplmaktadr.
TCA785de triyakn hassas
kontrolu iin kullanlmtr.
ekilden grld gibi
TCA785in alabilmesi iin
gerekli olan 15Vdc gerilim,
senkronizasyon gerilimi ve
pals ayar gerilimleri ayn
ebekeden elde edilmitir.

7) PIC ve PIC kullanlarak Tristr grubu elemanlar
uyarmak ve kontrol etmek
yaplan uyarma devreleri:
amacyla PIC kullanlarak
Son yllarda tristr grubu yaplan uyarma devrelerinin
elemanlarn uyarlmas iin dier yntemlerle yaplan
kullanlan devrelerde nemli devrelere gre daha gvenli
deiiklikler meydana gelmitir. olduu rahatlkla
Devreler tasarlanrken analog sylenebilmektedir.
elemanlar ve zel entegre Bunun nedeni devrenin
devreler kullanmaktan alabilmesi ve ilevlerini
vazgeilmi bunun yerine yerine getirebilmesi iin PIC
profesyonel ilerde iine uygun bir program
mikroilemci tabanl yklenmesinin gerekmesidir.
programlanabilen entegre
Dolaysyla dier yntemlerde
devrelerin (PIC) kullanm
olduu gibi elemanlar temin
yaygnlamaya balamtr.
edilip dorudan altrlamaz.

3.32de 220Vac ebekede bir
rezistans anahtarlayan triyak,
bir PIC yardmyla kontrol
edilmektedir.
Tabii ki burada yaplan kontrol
triyakn iletime geme asnn
kontrolu deil dorudan kare
dalga mant ile
anahtarlanmas yntemidir.
Devrede bulunan POT1
kullanlarak da retilen kare
dalgalarn etkin peryodu
ayarlanabilmektedir.
PIC iin gereken dc gerilim
ebekeden elde edilmitir.

8) Mikroilemci kullanlarak Tristr grubu elemanlar
yaplan uyarma devreleri: uyarmak ve kontrol etmek
amacyla mikroilemci
Son yllarda tristr grubu
kullanlarak yaplan uyarma
elemanlarn uyarlmas iin
devrelerinin PICde olduu
kullanlan devrelerde nemli
gibi, dier yntemlerle yaplan
deiiklikler meydana gelmitir.
devrelere gre daha gvenli
Devreler tasarlanrken analog olduu sylenebilmektedir.
elemanlar ve zel entegre
Bunun nedeni devrenin
devreler kullanmaktan
alabilmesi ve ilevlerini
vazgeilmi bunun yerine
yerine getirebilmesi iin
profesyonel ilerde genel
mikroilemciye uygun program
kontrol iin kullanlan
yklenmesinin gerekmesidir.
mikroilemcilerin dorudan
uyarma ileri iin kullanm Dolaysyla dier yntemlerde
yaygnlamaya balamtr. olduu gibi elemanlar temin
edilip dorudan altrlamaz.

MKROLEMC LE KONTROL Yan tarafta grlen ekil-
3.33de 220Vac ebekede bir
motoru kontrol eden triyak,
bir mikroilemci yardmyla
kontrol edilmektedir.
Tabii ki burada yaplan
kontrolun etkin olabilmesi
iin mikroilemciye ebeke
ile ilgili bilgi aktarm
yaplmas gerekmektedir.
ekil-3.33den grld gibi
besleme gerilimi,
senkronizasyon gerilimi
ebekeden alnmakta, ayrca
kontrol edilecek motorun da
hz sezilerek mikroilemciye
aktarlmakta ve buna gre
kontrol yaplmaktadr.

Uygulama devrelerinden Bu ders iinde PIC ve
grld gibi PIC, daha ok mikroilemcilerle yaplan
lokal uygulamalarda ve daha uygulamalara daha fazla
basit ilemlerde kullanlrken girilmeyecektir.
mikroilemcili uyarma Bunun nedeni PIC ve
devreleri, daha karmak mikroilemcilerin bal bana
sistemlerde, tm sistemi bir ders olmasdr. Bu
yneten mikroilemcinin ayn elemanlar, yaplar,
zamanda sistem iindeki programlanma yntemleri ve
elemanlar enerjilendiren g uygulama alanlar ile uygulama
anahtarlarn da uyarmakta devreleri bu dersler iinde
kullanlmaktadr. ayrnts ile verilecektir.
zellikle tm fonksiyonlar Gnmzde g elektronii
mikroilemci tarafndan kontrol uygulamalarnn pek ounda
edilen amar makinas, frn artk PIC ve mikroilemci ile
vb. bu uygulamaya rnektir. kontrol kullanlmaktadr.

TRSTR UYARMA Yksek gl elemanlar
PLASLERNN SRLMES: kontrol edilecei veya birden
Tristr grubu elemanlar fazla eleman ayn anda kontrol
uyarmak iin gelitirilen edilecei zaman ise uyarma
uyarma elemanlar ve u ana devreleri ile g elemanlar
kadar zerinde durulan arasna pals src
devreleri incelendiinde, devrelerinin yerletirilmesi
retilen palslerin, g gerekmektedir.
elemanlarnn giriine Pals src devrelerinin
dorudan uyguland stlenmi olduu ilev
grlmektedir. bulunmaktadr. Bunlar,
Bu uygulama, sadece dk 1) Palslerin akm veya gerilim
ve orta glerde sadece tek bir olarak glendirilmesi,
g elemannn kontrol 2) Pals retecinin g
edilmesi durumunda geerli devresinden yaltlmas,
olmaktadr. 3) Palslerin oullanmasdr.

Palslerin glendirilmesi; G elemanlar iin gerekli
Bilindii gibi tristr grubu olan en az ve en ok uyarma
elemanlar akm kontrollu akm seviyeleri ve sreleri
elemanlardr. retici tarafndan elemann
bilgi yapraklarnda
G elemann kontrol belirtilmektedir.
terminalleri zerinden
dolatrlan kontrol akm o Uyarma akmnn dk olmas
elemann kontrol ettii akm ve g elemannn ya
gerilim ile doru orantldr. uyarlamamasna ya da
anahtarlama zamannn uzun
Kk gl g elemanlarnn olmasna yol amaktadr.
uyarlmasnda kk uyarma
akm, yksek gl g Bu nedenlerle g elemann
elemanlarnn uyarlmasnda uyarrken mmkn olan (retici
ise daha yksek uyarma tarafndan belirtilen) en yksek
akmna ihtiya duyulmaktadr. uyarma akmyla uyarmak en
dorusu olacaktr.

Daha nce ayrntsyla ekil-3.34den grld gibi,
aklanan pals reteci pals reteci tarafndan retilen
devrelerin knda elde edilen uyarma palsleri uygun bir
uyarma palslerini glendirmek transistr giriine uygulanarak
iin genellikle ekil-3.34de ihtiyaca gre kollektr (C) veya
grld gibi transistr emiter (E) terminalinden k
kullanlmaktadr. alnabilmektedir.
k emiterden alnrsa
sadece akm olarak
ykseltilmekte genlik ayn
kalmakta, kollektrden alnrsa,
hem genlik hem de akm
veya olarak ykseltilmektedir.
Burada g elemann
uyaracak akm +VCC
kaynandan ekilmektedir.

Palslerin yaltlmas; Yaltma ilemi iin aadaki
ekil-3.35de grld gibi
Palslerin yaltlmas, zellikle
pals transformatr denilen
orta ve yksek glerde
dk gl zel imal edilmi
alrken ebekeden izole
kk transformatrler
olmak iin veya birden fazla
kullanlmaktadr.
g elemannn kontroln
salarken istenmeyen ksa
devrelerin olumasn
engellemek iin mutlak gerekli G
Pals
olan bir uygulamadr. trafosu K
Palslerin yaltlmas, aslnda
pals reten ve sren devre ile
g devresinin birbirlerinden
izole edilmesi ilemidir ve
profesyonel uygulamalarda
hayati nem tamaktadr.

Palslerin oullanmas; Bu durumda ekil-3.36da
Palslerin oullanmas ihtiyac, grld gibi, hem oullama
tm glerde alrken, hem de yaltma yaplmaktadr.
zellikle kpr balantlarda,
seri-paralel balantlarda ve
P G1
ayn anda birden fazla a
anahtarlamann yaplmas l K1
s
gerektii durumlarda karmza G2
t
kan bir durumdur. r
K2
a
Ayn anda ve ayn artlar f
G3
altnda birden fazla elemann o K3
s
uyarlmas gerektiinde pals u
reteci ve src devre k,
ksa devreye yol amamak iin
dorudan elemanlarn uyarma
terminallerine balanamaz.

3.37de birbirine ters paralel
bal olarak altrlan iki adet
g tristrnn srlme
uygulamas grlmektedir.
ekilden grld gibi
TCA785 tarafndan retilen
palsler birer transistr
kullanlarak glendirilmekte
ve yaltma iin kullanlan pals
transformatrnn primer
sargsna aktarlmaktdr.
Sekonder sargsndan alnan
glendirilmi ve yaltlm
palsler, g elemann uyarma
terminallerine uygulanmtr.

DEV-5
5.1) Tristr grubu elemanlarn uyarmasnda kullanlan UJT, PUT ve

Diyak yaplarn daha iyi tanmak iin uygun elemanlar belirleyerek
aratrnz. Her elemann da yapsn, genel zelliklerini, temel
5.2) Tristr grubu elemanlarn uyarmasnda en ok kullanlan entegre

devrelerden olan TCA785 yapsn daha iyi tanmak iin internet
ortamnda bilgi yapraklar (datasheets) zerinden aratrnz.
Elemann i yapsn, genel zelliklerini, temel parametrelerini,
rapor hazrlaynz.

B- G TRANSSTRLERNN Bu durumda g transistrleri
UYARILMASI: grubunda olan BJT, E-Mosfet
Bilindii gibi, g transistrleri, ve IGBTlerin uyarlabilmesi ve
g tristrlerinden farkl olarak kontrol edilebilmesi iin
ok ksa sreli palsler (ine tasarlanacak olan uyarma
pals) yerine etkin peryodu devrelerinin, etkin peryodu %0
deiebilen (PWM) kare ile %100 arasnda
dalgalar ile uyarlmaktayd. deitirilebilen, frekans da
istenilen frekans aralnda
Ayrca g transistrlerini kontrol edilebilen kare dalga
yaltma geirmek iin ayrca bir uyarma sinyalleri (PWM-kare
uyarma vermeye veya ilem dalga) retebilmelidir.
yapmaya gerek yoktu.
Bu uyarma sinyallerinin, tristr
Bu elemanlar uyar verildii grubu elemanlar uyaran ine
srece iletime, uyar palsler gibi, allan ebeke ile
kesildiinde ise yaltma senkronize (uyumlu)
gemekteydiler. olmalarna ihtiya yoktur.

G transistrlerinin uyarlmas Bu durumda g
iin gerekli olan PWM uyarma transistrlerini uyarmak iin
sinyallerini retmek iin eitli kullanlan uyarma elemanlar
elemanlar ve devreler ve devreleri,
kullanlmaktadr. Bu eleman ve 1) Analog uyarma devreleri,
devreler bu i iin zel olarak 2) Saysal uyarma devreleri,
retilmi elemanlar ve devreler
olabildii gibi temel 3) Entegre uyarma devreleri,
elektronikte kullanlan 4) PICli uyarma devreleri,
elemanlarla oluturulan 5) Mikroilemcili uyarma
devreler de olabilmektedir. devreleri,
Bu elemanlar ve devreler olarak 5 temel grupta
tarafndan retilen PWM kare toplanabilmektedir. Aslnda
dalga sinyallerin, kontrol ettii tm bu devrelerin yapmaya
g elemann tam iletime veya alt tek i PWM kare dalga
yaltma geirecek seviyede retmektedir. Bu gruplar
olmas gerekmektedir. ayrntsyla incelenecektir.
1) Analog uyarma devreleri:
Analog uyarma elemanlar
olan transistr, fet, mosfet,
opamp vb. devre elemanlar
kullanlarak kare dalga
retmek olduka kolaydr.
3.38de opamp kullanarak
ekil-3.38
yaplm bir kare dalga reteci,
ekil-3.39da ise transistr
kullanarak yaplm deiken
frekansl bir kare dalga reteci
grlmektedir.
Tabii ki bu devrelere etkin
peryodu deitirebilmek iin
baz eklemeler yaplmaldr. ekil-3.39

2) Saysal uyarma devreleri:
Saysal uyarma elemanlar
olan lojik kaplar, flip-floplar vb.
devre elemanlar kullanlarak
kare dalga retmek olduka
kolaydr.
3.40de ve ekil-3.41de D tipi
flip-floplar kullanlarak yaplan ekil-3.40
iki ayr karedalga osilatr
Devrede mosfetlerden de
destek alnmtr.
Tabii ki bu devrelere etkin
peryodu deitirebilmek iin
baz eklemeler yaplmaldr.
ekil-3.41

3) Entegre uyarma devreleri: Bu tr entegreler en uygun
Analog ve saysal devre analog ve saysal devrelerin
elemanlar kullanlarak kare birletirilmesiyle pek ok
dalga reteler kolaylkla fonksiyonu kusursuz bir
yaplabilmesine ramen, bu ekilde yerine getirebilmekte
devrelerin istenilen zelliklerde ve kararl bir ekilde
PWM kare dalga retebilmesi alabilmektedirler.
iin devreye eitli eklemelerin PWM kare dalga entegre
yaplmas ve devrenin kararl devrelerinin etrafna
olarak altrlabilmesi yerletirilen birka destek
gerekmektedir. eleman ile ayn anda birden
Uygulamada bu tr devreleri fazla sinyal, hem frekanslar
kurup test etmek yerine bu i hem de etkin peryotlar kontrol
iin zel olarak retilmi edilebilir ekilde retilebilmekte
entegre devreleri kullanmak ve belli bir seviyeye kadar
daha yaygndr. srebilmektedirler.

En ok kullanlan PWM kare
dalga rete entegrelerinden
birisi uygulama kartnda da
kullanmakta oluumuz, Texas-
Unitrode firmasnn rettii
UC3525 entegresidir.
Aadaki ekil-3.42de
entegrenin klf yaps, yan
taraftaki ekil-3.43de ise
entegre iindeki devrelerin blok
emas ve bunlarn bacak (pin)
16 9
UC 3525
1 8

ekil-3.43den grld gibi UC3525 entegre devresinin
entegre devre iinde eitli alabilmesi iin 8-35V aras
analog ve saysal devreler dc gerilime ihtiya vardr (13-
bulunmaktadr. Bu devreler; 15 ile 1 nolu terminaller aras).
Referans reglatr, Entegre 11 ve 14 numaral
Osilatr, k terminallerinden 2 adet
Hata ykselteci, PWM kare dalga sinyal
retmektedir (100Hz-500kHz
Karlatrc,
aras frekansta).
Koruma (kesme) devresi,
Entegrenin 2 numaral
Lojik src, terminaline uygulanan 0V-5V
Push-pull k devresi, aras gerilim ile entegrenin
Bu devreler dardan retmi olduu her iki PWM
balanan birka elemanla kare dalgann etkin peryodu
desteklenerek entegrenin pals %0 ile %50 arasnda
retmesi salanmaktadr. ayarlanabilmektedir.

Entegre devresinin alabilmesi Eer retilen bu iki PWM kare
iin gerekli olan bu donanm dalga birletirilirse %0 ile %100
salandktan sonra k aras ayarlana PWM kare dalga
terminalleri olan 11 ve 14 sinyal olumaktadr.
numaral terminallerden yan %50 %100
taraftaki ekil-3.44de grlen Max.
%50
dalga ekillerine sahip PWM PWM-11
kare dalga sinyaller
olumaktadr. ekilden
grld gibi bu sinyaller Max.
%50
frekans ve genlik olarak PWM-14
tamamen ayn, fakat 180 derece
faz farkldr. Entegrenin 2
Max.
numaral terminaline uygulanan PWM-11 %100
0-5V ayarl gerilimle bu PWM-14
sinyallerin etkin peryodu %0a %100

kadar drlebilmektedir.
ekil-3.45de UC3525 entegre devresinin basit bir uygulama devresi
grlmektedir. ekilden grld gibi entegre 12Vdc ile beslenmi,
16 numaral terminalinden kan 5V regleli gerilim bir ayarl direnle
alnarak 2 numaral PWM ayar terminaline aktarlmtr. Plas frekansn
ise 5, 6 ve 7 numaral terminallere balanan elemanlar belirlemektedir.
10 numaral terminal 1 veya 0 yaplarak entegre on-off yaplmaktadr.
1 16 15 13
9
2 10
6
11
5
7 8 12 14

4) PIC ve PIC kullanlarak Aadaki ekil-3.46da 16F84
yaplan uyarma devreleri: ile yaplm olan bir uygulama
Tpk tristr grubu elemanlarda grlmektedir. Uygulamada bir
olduu gibi transistr grubu dc motor, PWM ile uyarlan bir
elemanlarn kontrol BJT ile kontrol edilmektedir.
edilmesinde de son yllarda
klasik analog veya saysal
devreler ve standart entegreler
yerine PIC kullanm
yaygnlamaya balamtr.
Bunun nedeni yine zgn
tasarmlar ve uygulamalar
gerekletirilmesi, rnlerin
kopyalanmasnn engellenmesi
ve devrelerin daha ucuz ve
basit hale getirilmesidir.

5) Mikroilemci kullanlarak
yaplan uyarma devreleri:
Yine tristr grubu elemanlarda
olduu gibi transistr grubu
elemanlarn kontrol edilmesinde
de mikroilemci kullanm ok
yaygnlamtr. Bunun nedeni
zgn tasarm ve devre koruma
olduu gibi tamamyla
zorunluluktan da kullanlmaktadr.
rnek olarak yan tarafta ekil-
3.47de grlen 3 faz asenkron
motor kontrolu iin kullanlan
invertr devresindeki elemanlar
dzenli bir ekilde uyarabilmek
iin mikroilemci kullanlmas
tamamen bir zorunluluktur. Aksi
halde bu devreyi uyarmak zordur.

PWM kare dalga uyarma Yksek gl elemanlar
sinyallerinin srlmesi: kontrol edilecei veya birden
Transistr grubu elemanlar fazla eleman ayn anda kontrol
uyarmak iin gelitirilen edilecei zaman ise uyarma
uyarma elemanlar ve u ana devreleri ile g elemanlar
kadar zerinde durulan arasna PWM src
devreleri incelendiinde, devrelerinin yerletirilmesi
retilen sinyallerin, g gerekmektedir.
elemanlarnn giriine PWM src devrelerinin
dorudan uyguland stlenmi olduu ilev
grlmektedir. bulunmaktadr. Bunlar,
Bu uygulama, sadece dk 1) Sinyallerin akm veya
ve orta glerde sadece tek bir gerilim olarak glendirilmesi,
g elemannn kontrol 2) PWM retecinin g
edilmesi durumunda geerli devresinden yaltlmas,
olmaktadr. 3) Sinyallerin oullanmasdr.

Sinyallerin glendirilmesi; G elemanlar iin gerekli
Bilindii gibi transistr grubu olan en az ve en ok uyarma
elemanlardan BJT akm akm veya gerilim seviyeleri
kontrollu, E-Mosfet ve IGBT ise retici tarafndan elemann
gerilim kontrollu elemanlardr. bilgi yapraklarnda
G elemann kontrol belirtilmektedir.
terminalleri zerinden
dolatrlan kontrol akm veya Uyarma akm veya geriliminin
verilen kontrol gerilimi, o dk olmas g elemannn
elemann kontrol ettii akm ve ya uyarlamamasna ya da
gerilim ile doru orantldr. anahtarlama zamannn uzun
Kk gl g elemanlarnn olmasna yol amaktadr.
uyarlmasnda kk uyarma Bu nedenlerle g elemann
sinyali, yksek gl g uyarrken mmkn olan (retici
elemanlarnn uyarlmasnda tarafndan belirtilen) en yksek
ise daha yksek seviyeli uyarma sinyal seviyesiyle
uyarma sinyaline ihtiya
duyulmaktadr. uyarmak en dorusu olacaktr.

Daha nce ayrntsyla aklanan PWM reteci devrelerin knda elde
edilen PWM sinyallerini glendirmek iin genellikle ekil-3.48de
grld gibi bir devre kullanlmaktadr. Burada yksek gl bir IGBT
modl, push pull src devresi kullanlarak uyarlmaktadr. Bu devre
transistrler kullanlarak yaplabildii gibi daha ok mosfetler
kullanlarak yaplmaktadr.

Sinyallerin yaltlmas; Yaltma ilemi iin aadaki
ekil-3.49da grld gibi
Sinyallerin yaltlmas, zellikle
opto-coupler (optik-iletici)
orta ve yksek glerde
denilen dk gl zel imal
alrken ana kaynaktan izole
edilmi led+foto transistr vb.
olmak iin veya birden fazla
entegresi kullanlmaktadr.
g elemannn kontroln
salarken istenmeyen ksa
devrelerin olumasn
engellemek iin mutlak gerekli
Opto-
olan bir uygulamadr. coupler
Sinyallerin yaltlmas, aslnda
sinyal reten ve sren devre
ile g devresinin birbirlerinden
izole edilmesi ilemidir ve
profesyonel uygulamalarda
hayati nem tamaktadr.

Sinyallerin oullanmas; Bu durumda ekil-3.50de
Sinyallerin oullanmas grld gibi, hem oullama
ihtiyac, tm glerde hem de yaltma yaplmaktadr.
alrken, zellikle kpr A
balantlarda, seri-paralel
balantlarda ve ayn anda Opto-
coupler
birden fazla anahtarlamann 1
yaplmas gerektii durumlarda
karmza kan bir durumdur. B
Opto-
Ayn anda ve ayn artlar coupler
2 A
altnda birden fazla elemann
uyarlmas gerektiinde PWM
reteci ve src devre k,
ksa devreye yol amamak iin
dorudan elemanlarn uyarma
B
terminallerine balanamaz.

Src entegre devreler: Bu entegrelerden bazlar ayn
Sinyallerin oullanmas ve zamanda pals oullama
yaltlmas uygulamasnda ilemini de yapabilmektedir.
opto-coupler, transistr ve stelik opto-coupler
mosfet gibi elemanlarn uygulamalarnda olduu gibi
kullanlmasnn yansra bu i birden fazla besleme
iin zel olarak retilmi olan kaynana ihtiya duymadan
src entegre devreler de bu ii yaparlar.
kullanlmaktadr. Baz src entegre devreler
Pek ok firma tarafndan ise g elemanlarnn
retilmekte olan bu entegre anahtarlama kayplarn
devreler sinyal retecinden azaltabilmek iin susturma
aldklar uyarma sinyallerini srasnda uyarma gerilimini
bozmadan ve geciktirmeden kesmek yerine negatife
genlik veya akm olarak drerek gei sresini
ykseltmektedirler. azaltc etki yapmaktadrlar.

Uygulamalarda olduka fazla kullanlan PWM src entegrelerinden
birisi, I&R firmas tarafndan retilmekte olan IR2110 serisi src
entegrelerdir. Bu entegreler tek bir eleman srebildikleri gibi ayn anda
farkl seviyelerde iki eleman da srebilmektedirler. Aadaki ekil-
3.51de bu entegrenin i yaps d balants grlmektedir.

ekil-3.51den grld gibi, Entegre iinde giriten gelen
entegrenin grevini yerine sinyalleri ykseltmek ve kontrol
getirebilmesi iin pek fazla d etmek amacyla lojik arlkl ir
eleman desteine ihtiyac yap kurulmu ve sinyaller
yoktur. push-pull k katndan
ekilden grld gibi darya verilmitir.
entegrenin iindeki devreleri Entegrenin yksek giri (HI) ve
beslemek iin VDD, k katn alak giri (LI) olmak zere iki
beslemek iin de VCC olmak sinyal girii ve bir de koruma
zere iki adet besleme (SD) girii vardr.
kaynana ihtiya k olarak da yksek k
duyulmaktadr. (HO) ve alak k (LO) vardr.
Fakat pek ok uygulamada bu Bu klar sayesinde ekilden
iki gerilim tek bir kaynaktan grld gibi bir kprnn
salanmakta ve bunun da yars yaltma olmadan kontrol
olumsuz etkisi olmamaktadr. edilebilmektedir.

PWM kare dalga sinyalleri ile Bu tr uygulamalarda
ac ebekede Triyak kontrolu: ebekede alan triyakn
Bilindii gibi triyaklar ift ynl ebekeyle senkronize (uyumlu)
olarak iletime geirilip akm palsler yerine PWM karedalga
aktabilen g anahtarlardr. ile uyarlmas daha uygun
Bu nedenle hem ine palslerle olmaktadr.
hem de kare dalgalar ile AC ebekede alan
uyarlabilmektedir. Bu zellik triyaklarn herhangi bir PWM
sayesinde triyaklar pek ok ac retecinden elde edilen kare
devrede dk frekanslarda dalga sinyallerle uyarlmas
(0-25Hz) anahtarlama eleman srasnda, uyarma devresi
olarak kullanlabilmektedir. triyak giriine dorudan
Yanp snen klar, cihazlarn balanabildii gibi, daha ok
otomatik alp kapanma yaltlarak da balanmaktadr.
kontrol vb. bu uygulamalara Ayn zamanda sinyal
rnek olarak gsterilebilir. oullama da kullanlmaktadr.

Aadaki ekil-3.52de bir Profesyonel uygulamalarda ise
PWM retecinin AC ebekede ekil-3.53de grld gibi
alan triyak girilerine PWM reteci bir opto-coupler
balanmas grlmektedir. yardmyla yaltlarak balanr.
Grld gibi bu balantda Burada kullanlan opto-coupler
herhangi bir yaltma led-fotodiyak ikilisidir.
yaplmamtr. Bu balant
ancak basit uygulamalarda
kullanlmaktadr. Yk
Opto-
coupler
Yk VS
Rg
VS PWM
PWM

DEV-6
6.1) Transistr grubu elemanlarn yaltlarak uyarmasnda kullanlan

Optocoupler yaplarn daha iyi tanmak iin uygun elemanlar
zerinden aratrnz. Tm optocoupler trlerinin yapsn, genel
zelliklerini, temel parametrelerini, retici firmalarn, Trkiye
temsilcilerini ve sat fiyatn gsteren bir rapor hazrlaynz.
6.2) Transistr grubu elemanlarn uyarmasnda ve srlmesinde

kullanlan entegre devrelerden olan UC3525 ve IR2110 yaplarn
daha iyi tanmak iin internet ortamnda bilgi yapraklar (datasheets)
zerinden aratrnz. Elemanlarn i yapsn, genel zelliklerini,
temel parametrelerini, retici firmalarn, Trkiye temsilcilerini ve
sat fiyatn gsteren bir rapor hazrlaynz.

Blm-4
AC-DC
Dntrcler
IV - AC/DC DNTRCLER
GR: Kontrolsuz dorultucularda
AC-DC dntrcler kullanlan temel g eleman
(dorultucular), AC gerilimi DC diyotdur. Diyot, kontrolsuz bir
gerilime dntren g g eleman olduu iin bu
elektronii devreleridir. dorultucuya byle bir isim
G elektroniinin temel g verilmitir.
devrelerinden dorultucular 2 Kontrollu dorultucularda
temel grup altnda incelemek kullanlan temel g eleman
gerekmektedir. Bunlar; ise tristrdr. Tristr, iletime
1) Kontrolsuz dorultucular, gemesi kontrol edilebilen bir
2) Kontrollu dorultuculardr. eleman olduu iin bu
Kontrolsuz dorultucular sabit dorultucuya byle bir isim
DC gerilim kl, kontrollu verilmitir.
dorultucular ise deiken DC Aada kontrolsuz ve
kl g devreleridir ve kontrollu dorultucularn alt
genellikle DC motorlarn blmleri verilmitir.
kontrolunda kullanlmaktadr.

IV - AC/DC DNTRCLER
Kontrolsuz dorultucu trleri Kontrollu dorultucu trleri ise;
aadaki gibi sralanabilir, 1 fazl dorultucular;
Yarm dalga dorultucu,
1 fazl dorultucular; Simetrik tam dalga dorultucu,
Yarm dalga dorultucu, Yarm kontrollu kpr
Simetrik tam dalga dorultucu, dorultucu,
Kpr tam dalga dorultucu, Tam kontrollu kpr dorultucu,
Tam kontrollu ift kpr
3 fazl dorultucular;
dorultucu.
3 fazl dorultucular;
Kpr tam dalga dorultucu,
Yarm kontrollu kpr
Bu temel dorultucular dnda dorultucu,
ok fazl ve zel tasarm Tam kontrollu kpr dorultucu,
dorultucu devreleri de Tam kontrollu ift kpr
bulunmaktadr. dorultucudur.

IV - AC/DC DNTRCLER
Dorultucu trlerini bu ekilde 1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsuz
sraladktan sonra ilk ve en Dorultucu (rezistif ykte):
basit dorultucu devresi olan 1 Aadaki ekil-4.1de 1 fazl
fazl yarm dalga dorultucu yarm dalga kontrolsuz
devresinden itibaren tm dorultucu devre balants
dorultucular incelenmeye grlmektedir. Bu devrenin
balanacaktr. rezistif (R) ykte almasn
nceleme srasnda gsteren temel dalga ekilleri
dorultucunun g devresi ise ekil-4.2de verilmitir.
balants, varsa uyarma ID
devresi yaps ve g IS IO
devresine balants, g
devresinin almasn + +
gsteren dalga ekilleri ve + VD -
ac VS VO RL
devredeki akm ve gerilimlerin
hesaplanmas yaplacaktr. - -

IV - AC/DC DNTRCLER
Vm 2 3 4 ekil-4.2den grld gibi,
g devrelerinin analizinde
t kullanlan 6 adet parametrenin
VS
dalga ekilleri gsterilmitir.
Vm Bunlar;
1) Kaynak gerilimi (VS),
t
Vdc 2) k (yk) gerilimi (VO),
3) Anahtar (diyot) gerilimi (VD),
Vm 4) Kaynak akm (IS),
t 5) k (yk) akm (IO),
VD
6) Anahtar (diyot) akm (ID)dir.
Im Burada kaynak, yk ve anahtar
akmlar devre balants
t
Itm nedeniyle ayn olduu iin tek
ekille (Itm) gsterilmitir.

IV - AC/DC DNTRCLER
ekil-4.2den grld gibi, ekil-4.2de grlen temel
k (yk) zerinde kaynaktan dalga ekillerinden
gelen pozitif alternanslar yararlanarak devrede gerekli
olduu gibi grlmekte, negatif hesaplamalar yaplabilir.
alternanslar ise Devrede yaplabilecek baz
grlmemektedir. hesaplamalar unlardr;
Bunun nedeni diyodun pozitif 1) k gerilimi ortalama deeri,
alternanslarda iletimde olmas, 2) k akmnn ortalama deeri,
negatif alternanslarda ise 3) Ortalama k gc,
yaltmda kalmasdr. 4) Kaynaktan ekilen akmn etkin
Diyodun yaltmda kald deeri,
negatif alternanslarda ise 5) Kaynaktan ekilen etkin g,
kaynaktan gelen bu negatif 6) Anahtar (diyot) gerilimi,
alternanslar diyot zerinde, 7) Anahtar (diyot) akm.
diyodun bloke ettii gerilim 8) G katsays,
olarak grlmektedir.

IV - AC/DC DNTRCLER
k gerilimin ortalama deeri; 1
T
Yarm dalga kontrolsuz V dc = v o ( t ). dt

T 0
dorultucunun rezistif ykte
2
altrlmas durumunda, yk 1
V dc = V . sin( t ). d ( t )
zerinde aadaki ekil- 2
m
0
4.3de grlen dalga eklinin
Vm
grleceini belirtmitik. V dc =
2 sin( t ). d ( t )
imdi bu dalga ekline gre 0
k geriliminin ortalama Vm
V dc = [ cos( t )] 0
deer eitliini bulalm. 2
V
2 3 4 V dc = m [ (cos( ) cos( 0 ))]
Vm 2
V
Vdc t V dc = m [ ( 1 ) + ( + 1 )]
2
V
V dc = m = 0 , 318 .V m
T

IV - AC/DC DNTRCLER
k akm ortalama deeri; T
1
Yarm dalga kontrolsuz I dc = io ( t ).dt
T 0
2
I dc = I . sin( t ).d ( t )
zerinden aadaki ekil- 2
m
0
4.4de grlen akmn
I
geeceini belirtmitik. I dc = m
2 sin( t ).d ( t )
k akmnn ortalama deer Im

I dc = [ cos( t )]0
eitliini bulalm. 2
2 3 4 I
Im I dc = m [ (cos( ) cos( 0 ))]
2
t I
Idc I dc = m [ ( 1) + ( + 1)]
2
I V
T I dc = m = 0 ,318 .I m = 0 ,318 . m
R
IV - AC/DC DNTRCLER
T
Ortalama k gc; 1
I S ( rms ) = [ is ( t )] 2
.dt
Ortalama k gc, ortalama T 0
k gerilimi ve akmnn 1
2
arpmna eittir. I S ( rms ) = [ I . sin( t )] 2

.d (t )
2
m
0
Pdc= IdcVdc
I m2
I S ( rms ) = sin 2
(t ).d (t )
2 0
Kaynak akmnn etkin deeri;
I m2 t sin( 2t )
Kaynak akmnn dalga ekli I S ( rms ) = [ ]0
ekil-4.5deki gibidir. Buradan; 2 2 4
I m2 sin( 2 ) 0 sin( 2.0)
2 3 4 I S ( rms ) = [( )( ]
Im 2 2 4 2 4
t I m2 I m2
IS I S ( rms ) = [( ) (0)] =
2 2 2 2
I m2 I m V
T I S ( rms) = = = 0,5.I m = 0,5. m
4 2 R

IV - AC/DC DNTRCLER
Kaynaktan ekilen etkin g; diyot tarafndan bloke edilen
Bu devrenin kaynaktan ektii gerilimdir. Yan tarafta ekil-
etkin g, kaynak gerilimi ve 4.6da grld gibi,
kaynaktan ekilen akmn etkin kaynan negatif
deerlerinin arpmna eittir. alternanslarnda diyot
yaltmda kalmakta ve tepe
PS(rms)= IS(rms)VS(rms) deeri Vm olan kaynak
gerilimini bloke etmektedir.
Anahtar (diyot) gerilimi; Bu durumda devrede
Anahtar (diyot) gerilimi, kullanlacak olan diyodun
2 3 4 alma gerilimi aadaki
eitlikten bulunabilecektir.
t
VD
VD Vm+(%30.Vm)
-Vm

IV - AC/DC DNTRCLER
Anahtar (diyot) akm; G katsays (cos);
Anahtar (diyot) akm, aada Devrede kaynak gerilimi ve
ekil-4.7de grld gibi akm ekil-4.8deki gibidir. Bu
yarm dalga bir akmdr. durumda kaynaktan sadece
Bu durumda devrede pozitif alternanslarda ve
kullanlacak olan diyodun kaynakla ayn fazda akm
alma akm, ekilmektedir.
ID Im+(%30.Im) 2 3 4
eitliinden bulunabilmektedir. Vm
t
2 3 4 VS
Im
Im
t
Idc
t
IS
T

IV - AC/DC DNTRCLER
Bilindii gibi endstrideki 1 Fazl Yarm Dalga Kontrolsuz
yklerin ok byk bir blm Dorultucu (endktif ykte):
endktif karakterli (L+R) Aadaki ekil-4.9da 1 fazl
yklerdir. yarm dalga kontrolsuz
Bu yklere verilebilecek en dorultucu devre balants
nemli rnek elektrik grlmektedir. Bu devrenin
motorlardr. Elektrik motorlar endktif ykte almasn
ierdikleri bobinler ve bu gsteren temel dalga ekilleri
bobinlerin direnleri nedeniyle ise ekil-4.10da verilmitir.
endktif + rezistif (L+R) ID
durumundadrlar. IS IO
Tabii ki devrede endktif yk
olmas bata devre akmlar + + VD - +
olmak zere devrede pek ok ac VS IDm VO ZL
parametreyi ve artlar
- Dm -
deitirmektedir.

IV - AC/DC DNTRCLER
Vm 2 3 4 Yan taraftaki ekil-4.10dan
grld gibi, ykn ok
VS t endktif olduu kabul edilirse,
devrenin k akm (IO) ok az
Vm
dalgalanacaktr. Biz izim ve
Vdc t hesaplama kolayl olmas
asndan bu akm dz kabul
Vm
edeceiz.
VD t Yine ekilden grld gibi bu
akm, pozitif alternanslarda
Im karnaktan ve diyot zerinden
Idc t (IS,D), negatif alternanslarda ise
Im
yke ters paralel olarak
balanm serbest gei diyodu
IS,D t
zerinden dolamaktadr. Bu
Im durumda parametreler;
IDm t

IV - AC/DC DNTRCLER
k gerilimin ortalama deeri; k akm ortalama deeri;
Yarm dalga kontrolsuz Endktif ykte yk zerinden
dorultucunun endktif ykte geen akm ekil-4.12de
altrlmas durumunda, yk grld gibi srekli ve sabit
zerinde aadaki ekil- (dz) kabul edilmektedir.
4.11de grlen dalga ekli, Bu durumda ortalama deer,
rezistif yk ile ayn olacaktr.
Idc= Im= Vm / Z
Bu durumda resitif yk iin
elde edilen eitlik endktif yk
iin de aynen geerlidir. eitlii kullanlarak dorudan
hesaplanabilecektir.
2 3 4
Vm
2 3 4
t
Vdc Im
t
Idc
T

IV - AC/DC DNTRCLER
Ortalama k gc; ekil-4.13de belirtilen ve
Endktif ykte ortalama k akmn aktif olduu t1 ve
gc, ortalama k gerilimi ve pasif olduu gre t2 sreleri
akmnn arpmna eittir. kullanlarak, etkin peryot (k)
hesaplamas yaplabilir.
Pdc= IdcVdc
k= t1 / (t1+t2)= t1 / T
(Burada, t1= t2 olduundan, k= 0,5dir)
Buradan, kare dalga eklinde
Kaynak akmnn dalga ekli
deien kaynak akmnn etkin
ekil-4.13deki gibidir.
deeri aadaki eitlikten
2 3 4 bulunabilecektir.
Im
t IS(rms)= k.Im= 0,7.Im
IS,D
IS(rms)= k.(Vm/ Z)
t1 t2
T eitliinden bulunabilecektir.

IV - AC/DC DNTRCLER
Kaynaktan ekilen etkin g; ekil-4.14den grld gibi,
Bu devrenin kaynaktan ektii rezistif ykteki eklini
etkin g, kaynak gerilimi ve koruduuna gre ayn eitlikle
kaynaktan ekilen akmn etkin hesaplanabilecektir.
deerlerinin arpmna eittir. VD Vm+(%30.Vm)
PS(rms)= IS(rms)VS(rms)
Anahtar (diyot) akm;
Anahtar (diyot) gerilimi; Anahtar (diyot) akm, ekil-
Anahtar (diyot) gerilimi, 4.13den grld gibi,
kaynak akm ile ayn olduuna
2 3 4 gre ve diyot zerinden akan
en yksek akm Im olduuna
t gre bu akm deeri,
VD
-Vm ID Im+(%30.Im)
T
eitliinden bulunabilecektir.
IV - AC/DC DNTRCLER
G katsays (cos); rnek:
Devrede kaynak gerilimi ve 220V-50Hz ebekede alan
akm ekil-4.15deki gibidir. yarm dalga kontrolsuz
Bu durumda kaynaktan sadece dorultucu,
pozitif alternanslarda ve a) 10luk rezistif bir yk
kaynakla ayn fazda akm beslediinde oluacak tm
ekilmektedir ve bu durumda devre parametrelerini,
g katsays akm dc olduu
iin belirsizdir. b) 10luk endktif bir yk
beslediinde oluacak tm
2 3 4 devre parametrelerini
Vm
hesaplaynz.
t
VS zm:
a) Rezistif ykte k
Im geriliminin ortalama deeri,
t
IS,D Vdc= 0,318.Vm

IV - AC/DC DNTRCLER
Vm= Vrms.2= 220.2= 311V Rezistif ykte kaynaktan
Vdc= 0,318.311= 98,89V ekilen etkin g,
Rezistif ykte k akmnn PS(rms)= IS(rms).VS(rms)
ortalama deeri, PS(rms)= 15,55.220= 3,42kW
Idc= 0,318.Im
Im= Vm / R= 311 / 10= 31,1A Rezistif ykte anahtar (diyot)
Idc= 0,318.31,1= 9,88A gerilimi,
Rezistif ykte ortalama k VD Vm+ (%30.Vm)
gc, VD 311 . 1,3 400V
Pdc= Idc.Vdc
Pdc= 9,88.98,89= 977W Rezistif ykte anahtar (diyot)
Rezistif ykte kaynak akmnn akm,
etkin deeri, ID Im+ (%30.Im)
IS(rms)= 0,5.Im ID 31,1 . 1,3 40A
IS(rms)= 0,5.31,1= 15,55A

IV - AC/DC DNTRCLER
b) ok endktif ykte k ok endktif ykte kaynaktan
geriliminin ortalama deeri, ekilen etkin g,
Vdc= 0,318.Vm PS(rms)= IS(rms).VS(rms)
Vm= Vrms.2= 220.2= 311V PS(rms)= 21,77.220= 4,78kW
Vdc= 0,318.311= 98,89V
k akmnn ortalama ok endktif ykte anahtar
deeri, (diyot) gerilimi,
Idc= Im= Vm/ R= 311/ 10= 31,1A VD Vm+ (%30.Vm)
Ortalama k gc, VD 311. 1,3 400V
Pdc= Idc.Vdc
Pdc= 31,1.98,89= 3,07kW ok endktif ykte anahtar
Kaynak akmnn etkin deeri, (diyot) akm,
IS(rms)= k . Im ID Im+ (%30.Im)
IS(rms)= (0,5).31,1= 21,77A ID 31,1 . 1,3 40A

IV - AC/DC DNTRCLER
rnekten grld gibi akm 1 Fazl Yarm Dalga Kontrollu
ve gerilimlerin dalga ekillerine Dorultucu (rezistif ykte):
gre rezistif ve endktif yklere ekil-4.16da 1 fazl yarm dalga
gre devreyle ilgili tm kontrollu dorultucu grlmektedir.
parametreler (akm, gerilim, Bu devrenin rezistif (R) ykte
g vb.) rahatlkla almasn gsteren temel dalga
hesaplanabilmektedir. ekilleri ekil-4.17de verilmitir.
Elde edilen bu deerler, giri Sync

gerilimi veya yk deimedike ne
sabittir. Pals
ID reteci
imdi ise ayn devreyi kontrollu IS
versiyonunu inceleyelim. Bu IO
durumda devrede diyot yerine + +
tristr kullanlacak ve tristr + VD -
pozitif alternansta 0 ile 180 ac VS VO RL
arasnda kontrol edilecektir. - -

IV - AC/DC DNTRCLER
2 3 4 ekil-4.17de g devrelerinin
Vm
analizinde kullanlan 6 adet
t parametre ve kontrol dalga
VS
ekilleri gsterilmitir. Bunlar;
Vkont. t 2) Kontrol gerilimi (Vkont.)
Vm 3) k (yk) gerilimi (VO),
t 4) Anahtar (diyot) gerilimi (VD),
Vdc
5) Kaynak akm (IS),
Vm 6) k (yk) akm (IO),
t 7) Anahtar (diyot) akm (ID)dir.
VT
Burada kaynak, yk ve anahtar
Im
nedeniyle ayn olduu iin tek
t ekille (Itm) gsterilmitir.
Itm

IV - AC/DC DNTRCLER
istenilen miktarda grlmekte, hesaplamalar yaplabilir.
negatif alternanslar ise Devrede yaplabilecek baz
grlmemektedir. hesaplamalar unlardr;
Bunun nedeni tristrn pozitif 1) k gerilimi ortalama deeri,
alternanslarda iletime gemesi, 2) k akmnn ortalama deeri,
negatif alternanslarda ise 3) Ortalama k gc,
yaltmda kalmasdr. 4) Kaynaktan ekilen akmn etkin
Tristrn, pozitif ve negatif deeri,
alternanslarda yaltmda 5) Kaynaktan ekilen etkin g,
kald zamanlarda kaynak 6) Anahtar (diyot) gerilimi,
gerilimi tristr zerinde, 7) Anahtar (diyot) akm.
tristrn bloke ettii gerilim 8) G katsays,
olarak grlmektedir.

IV - AC/DC DNTRCLER
T
V dc = v o ( t ). dt
Yarm dalga kontrollu T 0
dorultucunun rezistif ykte 2
1
altrlmas durumunda, yk V dc = V . sin( t ). d ( t )
2
m

4.18de verilen dalga eklinin V
grleceini belirtmitik. V dc = m
2 sin( t ).d ( t )
imdi bu dalga ekline gre Vm
k geriliminin ortalama V dc = [ cos( t )]
2
deer eitliini bulalm.
V
V dc = m [ (cos( ) cos( ))]
Vm
2 3 4 2
V
t V dc = m [ ( 1) + (cos )]
Vdc 2
V
V dc = m (1 + cos )
2
T

IV - AC/DC DNTRCLER
k akm ortalama deeri; 1
T
Yarm dalga kontrollu I dc = i o ( t ). dt

T 0
dorultucunun rezistif ykte 2
I dc = I . sin( t ). d ( t )
2
m
4.19da grlen akmn I

geeceini belirtmitik. I dc = m
2 sin( t ). d ( t )
imdi bu dalga ekline gre
Im
k akmnn ortalama deer I dc = [ cos( t )]
eitliini bulalm. 2
I
2 3 4 I dc = m [ (cos( ) cos( ))]
Im 2
I
t I dc = m [ ( 1) + (cos )]
Idc 2
Im V dc
I dc = (1 + cos ) =
T
2 R
M.Necdet YILDIZ
G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 24
IV - AC/DC DNTRCLER
Ortalama k gc; 1
T
=
T 0
2
Ortalama k gc, ortalama I S ( rms ) [ i s ( t )] .dt
1
arpmna eittir. I S ( rms ) = [ I . sin( t )] 2
.d ( t )
2
m
Pdc= IdcVdc
0
I m2
I S ( rms ) = sin 2 (t ).d (t )
2
Kaynak akmnn dalga ekli I m2 t sin( 2t )
I S ( rms ) = [ ]
ekil-4.20daki gibidir. 2 2 4
I m2 sin( 2 ) sin 2
2 3 4 I S ( rms ) = [( )( )]
Im 2 2 4 2 4
t I m2 sin 2
IS I S ( rms ) = ( + )
2 2 2 4
Im sin 2
I S ( rms ) = (1 + )
T 2 2

IV - AC/DC DNTRCLER
Kaynaktan ekilen etkin g; tristr tarafndan bloke edilen
etkin g, kaynak gerilimi ve 4.21de grld gibi,
kaynaktan ekilen akmn etkin kaynan pozitif ve negatif
deerlerinin arpmna eittir. alternanslarnda tristr
Anahtar (tristr) gerilimi; Bu durumda devrede
Tristr gerilimi, devredeki- kullanlacak olan tristrn
2 3 4 alma gerilimi aadaki
eitlikten hesaplanabilecektir.
Vm
t
VT VT Vm+(%30.Vm)

T

IV - AC/DC DNTRCLER
Anahtar (tristr) akm; G katsays (cos);
Anahtar (tristr) akm, aada Devrede kaynak gerilimi ve
ekil-4.22de grld gibi akm ekil-4.23deki gibidir.
max. yarm dalga bir akmdr. Bu durumda kaynaktan sadece
Bu durumda devrede pozitif alternanslarda ve
kullanlacak olan tristrn asyla balantl dengesiz bir
alma akm, akm ekilmektedir.
IT Im+(%30.Im) 2 3 4
Vm
eitliinden bulunabilmektedir.
2 3 4 t
VS
Im
t Im
IT
t
IS
T

IV - AC/DC DNTRCLER
Endstride arlkla elektrik 1 Fazl Yarm Dalga Kontrollu
motorlarnn kullanld Dorultucu (endktif ykte):
bilinmektedir. Elektrik motorlar ekil-4.24de 1 fazl yarm dalga
ierdikleri bobinler ve bu kontrollu dorultucu devre ve
bobinlerin direnleri nedeniyle devrenin endktif ykte almasn
endktif + rezistif (L+R) gsteren temel dalga ekilleri ise
durumundadrlar. ekil-4.25de verilmitir.
Sync
Kontrollu dorultucular,
zellikle doru akm elektrik ne
Pals
motorlarnn kontrolu iin ID reteci
gelitirilmi devrelerdir. IS
IO
Tabii ki devrede endktif yk
olmas bata devre akmlar + +
olmak zere devrede pek ok + VD -
ac VS IDm VO ZL
deitirmektedir. - Dm -

IV - AC/DC DNTRCLER
2 3 4
Vm Yan taraftaki ekil-4.25den
t grld gibi, ykn ok
VS
endktif olduu kabul edilirse,
Vm devrenin k akm (IO) ok az
t dalgalanacaktr. Biz izim ve
Vdc
hesaplama kolayl olmas
Vm asndan bu akm dz kabul
t edeceiz.
VT
Yine ekilden grld gibi bu
Im
akm, tristrn iletimde olduu
zamanlarda tristr zerinden
Idc t
(IS,T), dier zamanlarda ise
Im yke ters paralel olarak
IS,T t balanm serbest gei diyodu
Im zerinden dolamaktadr. Bu
t durumda parametreler;
IDm

IV - AC/DC DNTRCLER
Yarm dalga kontrollu Endktif ykte yk zerinden
4.26da grlen dalga ekli, Bu durumda ortalama deer,
Idc= Im= Vm / Z
iin de aynen geerlidir. eitliinden dorudan
2 3 4
Vm
2 3 4
t
Vdc Im
t
Idc
T

IV - AC/DC DNTRCLER
Ortalama k gc; ekil-4.28de belirtilen ve
Endktif ykte ortalama k akmn aktif olduu t1 ve
gc, ortalama k gerilimi ve pasif olduu gre t2 sreleri
akmnn arpmna eittir. kullanlarak, etkin peryot (k)
hesaplamas yaplabilir.
Pdc= IdcVdc
k= t1 / (t1+t2)= t1 / T
Kaynak akmnn dalga ekli Buradan, kare dalga eklinde
ekil-4.28deki gibidir. deien kaynak akmnn etkin
deeri aadaki eitlikten
2 3 4 bulunabilecektir.
Im
t IS(rms)= k.Im
IS,D
IS(rms)= k.(Vm/ Z)
t1 t2 eitliklerinden bulunabilecektir.
T

IV - AC/DC DNTRCLER
Kaynaktan ekilen etkin g; ekil-4.29dan grld gibi,
deerlerinin arpmna eittir. VT Vm+(%30.Vm)
Anahtar (tristr) akm;
Anahtar (tristr) gerilimi; Anahtar (tristr) akm, ekil-
Tristrn alma gerilimi- 4.28den grld gibi,
2 3 4
Vm gre ve diyot zerinden akan
t gre bu akm deeri,
VT
-Vm
IT Im+(%30.Im)

IV - AC/DC DNTRCLER
akm ekil-4.30daki gibidir. ve 90 de uyarlan yarm dalga
Bu durumda kaynaktan sadece kontrollu dorultucu,
pozitif alternanslarda ve ile a) 10luk rezistif bir yk
orantl tek ynl dengesiz bir beslediinde oluacak tm
akm ekilmektedir. devre parametrelerini,
2 3 4 b) 10luk endktif bir yk
Vm
t devre parametrelerini
VS
hesaplaynz.
zm:
Im
a) Rezistif ykte k
IS geriliminin ortalama deeri,
Vdc= (Vm / 2).(1+cos)

IV - AC/DC DNTRCLER
Vm= Vrms.2= 220.2= 311V Rezistif ykte kaynaktan ekilen
Vdc= 311/6,28.(1+cos90)= 49,52V etkin g,
Idc= (Im / 2).(1+cos)
Im= Vm / R= 311 / 10= 31,1A Rezistif ykte anahtar (tristr)
Idc= 31,1/6,28.(1+cos90)= 4,95A gerilimi,
Rezistif ykte ortalama k gc, VT Vm+ (%30.Vm)
Pdc= Idc.Vdc VT 311 . 1,3 400V
Pdc= 49,52 . 4,95= 245,12W
Rezistif ykte kaynak akmnn Rezistif ykte anahtar (tristr)
etkin deeri, akm,
Im 1 sin 2 IT Im+ (%30.Im)
I S ( rms ) = ( + )
2 2 IT 31,1 . 1,3 40A
31 ,1 1 sin( 2 . 90 ) olarak bulunmaktadr.
I S ( rms ) = ( + )
2 2 2
Is(rms)= 10,99A

IV - AC/DC DNTRCLER
Vdc= (Vm / 2).(1+cos) PS(rms)= IS(rms).VS(rms)
Vdc= 311/6,28.(1+cos90) PS(rms)= 15,55 . 220= 3,42kW
Vdc= 49,52V
ok endktif ykte k akmnn ok endktif ykte anahtar (tristr)
ortalama deeri, gerilimi,
Idc= Im= Vm / Z= 31,1A VT Vm+ (%30.Vm)
ok endktif ykte ort. k gc, VT 311 . 1,3 400V
Pdc= Idc.Vdc
Pdc= 49,52 . 31,1= 1,54kW ok endktif ykte anahtar (tristr)
ok endktif ykte kaynak akm,
akmnn etkin deeri, IT Im+ (%30.Im)
IS(rms)= k.Im IT 31,1 . 1,3 40A
k= t1 / T= 5ms / 20ms= 0,25 olarak bulunmaktadr.
IS(rms)= 0,25 . 31,1= 15,55A

DEV-7
7.1) 220V-50Hz ebekede 12luk saf rezistif bir yk besleyen 1 fazl

yarm dalga kontrolsuz dorultucunun,
a) Devre emasn tam olarak iziniz, akm ve gerilim ynlerini devre
zerinde gsteriniz.
b) Devrenin temel dalga ekillerini deerleriyle birlikte iziniz.
c) izilen dalga ekillerine gre temel parametreleri hesaplaynz.
7.2) 220V-50Hz ebekede, 90 uyarma asnda,12luk ok endktif

bir yk besleyen 1 fazl yarm dalga kontrollu dorultucunun,
zerinde gsteriniz.

IV AC/DC DNTRCLER
1 Fazl Simetrik Tam Dalga Aadaki ekil-4.31de 1 fazl
Kontrolsuz Dorultucu: simetrik tam dalga kontrolsuz
Bilindii gibi, 1 fazl gerilimi dorultucu devre balants
tam dalga dorultabilmek iin, grlmektedir.
simetrik AC kaynan olduu ekilden grld gibi kaynak
veya kolaylkla elde gerilimi orta ulu bir transfo ile
edilebilecei yerlerde, sadece oullanmaktadr.
2 adet g anahtar kullanarak D1
Idc
tam dalga dorultma yapmak
mmkndr.
Bu sayede daha az g ID +
Is RL Vdc
anahtar kullanlarak anahtar
-
kayplar azaltlmaktadr. Fakat
Vs
simetrik AC olmad
D2
durumlarda ayrca bir kurulu
maliyeti ortaya kmaktadr.

IV AC/DC DNTRCLER
ekil-4.31de grlen 1 fazl 1 Fazl Kontrolsuz Kpr
simetrik tam dalga kontrolsuz Dorultucu (rezistif ykte):
dorultucu ile ayn ii yapan bir ekil-4.32de 1 fazl tam dalga
dier devre de kpr bal kontrolsuz kpr dorultucu
kontrolsuz dorultucu devre balants grlmektedir.
devresidir. Devrenin rezistif (R) ykte
1 fazl kontrolsuz kpr almas dalga ekilleri ekil-
dorultucu devresinde simetrik 4.33de verilmitir.
AC kaynaa ihtiya yoktur. Bu
Id Idc
nedenle simetrik AC elde
etmek iin ayrca transformatr D1 -
kullanmaya da gerek yoktur. Vd D3
+ +
Vs
Her iki devreden elde edilen Is Vdc RL
k da tam dalga olduu iin -
D4
analiz kpr dorultucuya gre D2
yaplacaktr.

IV AC/DC DNTRCLER
t
VS
kullanlan 6 adet parametrenin
Vm
Bunlar;
Vdc t
Vm
2) k (yk) gerilimi (VO),
VD t
Im
4) Kaynak akm (IS),
IS t 5) k (yk) akm (IO),
6) Anahtar (diyot) akm (ID)dir.
Im
Idc t
Im
nedeniyle farkl olduu iin ayr
ID t ekillerle gsterilmitir.

IV AC/DC DNTRCLER
olduu gibi negatif alternanslar hesaplamalar yaplabilir.
ise pozitife katlanm ekilde Devrede yaplabilecek baz
grlmektedir. hesaplamalar unlardr;
Bunun nedeni pozitif 1) k gerilimi ortalama deeri,
alternanslarda D1 ve D2, 2) k akmnn ortalama deeri,
negatif alternanslarda ise D3 3) Ortalama k gc,
ve D4 diyotlarnn iletimidir. 4) Kaynaktan ekilen akmn etkin
Diyotlarn yaltmda kald deeri,
kendilerine gre ters olan 5) Kaynaktan ekilen etkin g,
alternanslarda ise kaynaktan 6) Anahtar (diyot) gerilimi,
gelen bu alternanslar her bir 7) Anahtar (diyot) akm.
diyot zerinde, bloke ettii 8) G katsays,
gerilim olarak grlmektedir.

IV AC/DC DNTRCLER
T
1 fazl tam dalga kontrolsuz V dc = v o ( t ). dt

T 0
V dc = V . sin( t ). d ( t )

m
4.34de verilen dalga eklinin
Vm
sin( t ).d ( t )
Vm
k geriliminin ortalama V dc = [ cos( t )] 0
Vm
V dc = [ (cos( ) cos( 0 ))]
2 3 4
Vm
Vm
V dc = [ ( 1) + ( + 1)]
Vdc t
2 .V m
V dc = = 0 , 636 .V m
T

IV AC/DC DNTRCLER
T
I dc = io (t ).dt
1 fazl tam dalga kontrolsuz T 0
1
altrlmas durumunda, yk I dc = I . sin( t ).d ( t )

m
4.35de grlen akmn
Im
geeceini belirtmitik. I dc =
sin( t ).d ( t )
0
Im
k akmnn ortalama deer I dc = [ cos( t )]0
eitliini bulalm.
I
2 3 4 I dc = m [ (cos( ) cos( 0 ))]
Im

Im
t
I dc = [ ( 1) + ( + 1)]
Idc
2 .I m Vm
I dc = = 0,636 .I m = 0,636 .
T R

IV AC/DC DNTRCLER
Ortalama k gc; 1
T
=
2
Ortalama k gc, ortalama I S ( rms ) [ i s ( t )] .dt
T 0
arpmna eittir. 1
I S ( rms ) = [ I . sin( t )] 2
.d (t )
2
m
Pdc= IdcVdc 0
2
I m2
I S ( rms ) = sin
2
(t ).d (t )
Kaynak akmnn etkin deeri; 2 0
Kaynak akmnn dalga ekli I m2 t sin( 2t ) 2

I S ( rms ) = [ ]0
ekil-4.36daki gibidir. 2 2 4
2 3 4 I m2 2 sin( 4 ) 0 sin( 2.0)
I S ( rms ) = [( )( ]
Im 2 2 4 2 4
t I m2 I m2
IS I S ( rms ) = [( ) (0)] =
2 1 2 1
I m2 V
T
I S ( rms ) = = 0,7.I m = 0,7. m
2 R
IV AC/DC DNTRCLER
Kaynaktan ekilen etkin g; diyot tarafndan bloke edilen
etkin g, kaynak gerilimi ve 4.37de grld gibi,
kaynaktan ekilen akmn etkin kaynan negatif
deerlerinin arpmna eittir. alternanslarnda diyot
Anahtar (diyot) gerilimi; Bu durumda devrede
Anahtar (diyot) gerilimi, kullanlacak olan diyodun
alma gerilimi aadaki
2 3 4
eitlikten bulunabilecektir.
t
VD
VD Vm+(%30.Vm)
-Vm

IV AC/DC DNTRCLER
Anahtar (diyot) akm; G katsays (cos);
Anahtar (diyot) akm, aada Devrede kaynak gerilimi ve
ekil-4.38de grld gibi akm ekil-4.39daki gibidir.
yarm dalga bir akmdr. Bu durumda kaynaktan her iki
Bu durumda devrede alternansta da ve kaynakla
kullanlacak olan diyodun ayn fazda akm ekilmektedir
alma akm, Bu durumda cos= 1dir.
ID Im+(%30.Im) 2 3 4
t
2 3 4 VS
Im
Im
t
Idc
t
IS
T

IV AC/DC DNTRCLER
Bilindii gibi endstrideki 1 Fazl Kontrolsuz Kpr
yklerin ok byk bir blm Dorultucu (endktif ykte):
endktif karakterli (L+R) ekil-4.40da 1 fazl tam dalga
yklerdir. kontrolsuz kpr dorultucu
Bu yklere verilebilecek en devre balants grlmektedir.
nemli rnek elektrik Devrenin endktif (L+R) ykte
motorlardr. Elektrik motorlar almasn gsteren dalga
ierdikleri bobinler ve bu ekilleri ekil-4.41de
bobinlerin direnleri nedeniyle verilmitir.
endktif + rezistif (L+R) Id Idc
durumundadrlar. -
Vs
Tabii ki devrede endktif yk D1 Vd D3
+ +
olmas bata devre akmlar ZL
Is Vdc
olmak zere devrede pek ok -
D4 D2
deitirmektedir.

IV AC/DC DNTRCLER
Vm 2 3 4 Yan taraftaki ekil-4.41den
t grld gibi, ykn ok
VS
endktif olduu kabul edilirse,
Vm devrenin k akm (IO) ok az
t
dalgalanacaktr. Biz izim ve
VO hesaplama kolayl olmas
Vm asndan bu akm dz kabul
VD t edeceiz.
Yine ekilden grld gibi bu
Im akm, pozitif ve negatif
IO t alternanslarda kaynaktan ift
Im ynl olarak ekilmekte,
t diyotlardan ise kendilerine
IS uygun olan alternanslarda akm
Im
akmaktadr. Bu durumda
parametreler;
ID1 t

IV AC/DC DNTRCLER
Yarm dalga kontrolsuz Endktif ykte yk zerinden
4.42de grlen dalga ekli, Bu durumda ortalama deer,
Idc= Im= Vm / Z
iin de aynen geerlidir. eitliinden dorudan
2 3 4 2 3 4
Vm
Im
t
Vdc
t
Idc
T

IV AC/DC DNTRCLER
Ortalama k gc; ekil-4.44de grlen ok
Endktif ykte ortalama k endktif yk iin kaynak akm
gc, ortalama k gerilimi ve eklinden hareketle kaynak
akmnn arpmna eittir. akmnn etkin deeri kolaylkla
bulunabilecektir.
Pdc= IdcVdc
Bilindii gibi ebeke
geriliminde etkin deer hesab
Kaynak akmnn etkin deeri; tek alternans iin
Kaynak akmnn dalga ekli bulunmaktadr, nk kare
ekil-4.44deki gibidir. alnd iin negatif alternansta
da ayn sonuca ulalmaktadr.
2 3 4
Im Bu durumda sadece 0-
t aral iin etkin deer
IS
dorudan tepe deer (Im) veya
k akm deerine eit
T olacaktr yani Irms= Imdir.

IV AC/DC DNTRCLER
Kaynaktan ekilen etkin g; ekil-4.45den grld gibi,
deerlerinin arpmna eittir. VD Vm+(%30.Vm)
Anahtar (diyot) akm;
Anahtar (diyot) gerilimi; Anahtar (diyot) akm, ekil-
Anahtar (diyot) gerilimi, 4.41den grld gibi,
2 3 4 gre ve diyot zerinden akan
t gre bu akm deeri,
VD
-Vm
ID Im+(%30.Im)
IV AC/DC DNTRCLER
akm ekil-4.46daki gibidir. tam dalga kpr kontrolsuz
Bu durumda kaynaktan hem dorultucu,
pozitif hem de negatif a) 10luk rezistif bir yk
alternanslarda kaynak beslediinde oluacak tm
gerilimiyle ayn fazl akm devre parametrelerini,
ekilmekte yani cos= 1dir.
b) 10luk endktif bir yk
2 3 4 beslediinde oluacak tm
Vm devre parametrelerini
t hesaplaynz.
VS
zm:
Im a) Rezistif ykte k
t geriliminin ortalama deeri,
IS
Vdc= 0,636.Vm

IV AC/DC DNTRCLER
Vdc= 0,636.311= 197,79V ekilen etkin g,
Idc= 0,636.Im
Im= Vm / R= 311 / 10= 31,1A Rezistif ykte anahtar (diyot)
Idc= 0,636.31,1= 19,77A gerilimi,
Rezistif ykte ortalama k VD Vm+ (%30.Vm)
gc, VD 311 . 1,3 400V
Pdc= Idc.Vdc
Pdc= 19,77 . 197,79= 3,91kW Rezistif ykte anahtar (diyot)
Rezistif ykte kaynak akmnn akm,
etkin deeri, ID Im+ (%30.Im)
IS(rms)= 0,7.Im ID 31,1 . 1,3 40A
IS(rms)= 0,7.31,1= 21,77A

IV AC/DC DNTRCLER
Vdc= 0,636.Vm PS(rms)= IS(rms).VS(rms)
Vm= Vrms.2= 220.2= 311V PS(rms)= 31,1.220= 6,84kW
Vdc= 0,636.311= 197,79V
ok endktif ykte k ok endktif ykte anahtar
akmnn ortalama deeri, (diyot) gerilimi,
Endktif ykte ort. k gc, VD 311. 1,3 400V
Pdc= Idc.Vdc
ok endktif ykte kaynak (diyot) akm,
akmnn etkin deeri, ID Im+ (%30.Im)
IS(rms)= Im ID 31,1 . 1,3 40A
IS(rms)= 31,1A

IV AC/DC DNTRCLER
1 Fazl Simetrik Tam Dalga Aadaki ekil-4.47de 1 fazl
Kontrollu Dorultucu: simetrik tam dalga kontrollu
Bilindii gibi, 1 fazl gerilimi dorultucu devre balants
tam dalga dorultabilmek ve grlmektedir. Grld gibi
kontrol edebilmek iin, simetrik kaynak gerilimi oullanmakta
AC kaynan olduu veya ve tristrlere uygulanmaktadr.
kolaylkla elde edilebilecei Sync
yerlerde, sadece 2 adet g
anahtar kullanarak dorultma + ne
Pals
yapmak mmkndr. - reteci
Bu sayede daha az g
Is IT
anahtar kullanlarak anahtar
+
kayplar azaltlmaktadr. Fakat + IT -
Vs Vo IO
simetrik AC olmad -
durumlarda ayrca bir kurulu

maliyeti ortaya kmaktadr.

IV AC/DC DNTRCLER
ekil-4.47de grlen 1 fazl 1 Fazl Yarm Kontrollu Kpr
simetrik tam dalga kontrollu Dorultucu (rezistif ykte):
dorultucu ile ayn ii yapan bir ekil-4.48de 1 fazl tam dalga
dier devre de kpr bal yarm kontrollu kpr
kontrollu dorultucu devresidir. dorultucu devre balants
1 fazl kontrollu kpr grlmektedir. Devrenin rezistif
dorultucu devresi, yarm (R) ykte alma dalga
kontrollu ve tam kontrollu ekilleri ekil-4.49da
olmak zere iki ekilde verilmitir. Sync
yaplabilmektedir. + ne
Pals
ncelikle yarm kontrollu kpr - reteci
dorultucu devresi, daha sonra Idc
IT
da tam kontrollu kpr Vs -
T1 T2
dorultucu devresi hem rezistif VT
+
+
hem de endktif ykte Is Vdc RL
-
ayrntsyla analiz edilecektir.
D2 D1

IV AC/DC DNTRCLER
Vm 2 3 4 ekil-4.49dan grld gibi,
VS t
Vm
Bunlar;
Vdc t
Vm
2) k (yk) gerilimi (VO),
VT t 3) Anahtar (diyot) gerilimi (VD),
Im 4) Kaynak akm (IS),
6) Anahtar akm (ID-T)dir.
Im
Idc t akmlar devre balants
Im nedeniyle farkl olduu iin ayr
IT t ekillerle gsterilmitir.

IV AC/DC DNTRCLER
ekil-4.49dan grld gibi, ekil-4.49da grlen temel
k (yk) direnci zerinde dalga ekillerinden
kaynaktan gelen pozitif yararlanarak devrede gerekli
alternanslar asndan hesaplamalar yaplabilir.
itibaren, negatif alternanslar Devrede yaplabilecek baz
ise pozitife katlanm ekilde hesaplamalar unlardr;
yine asndan itibaren 1) k gerilimi ortalama deeri,
grlmektedir. 2) k akmnn ortalama deeri,
Bunun nedeni , pozitif 3) Ortalama k gc,
alternanslarda T1-D1, negatif 4) Kaynaktan ekilen akmn etkin
alternanslarda ise T2-D2 deeri,
elemanlarnn birbirlerine seri 5) Kaynaktan ekilen etkin g,
olarak iletime gemeleri ve 6) Anahtar (diyot-tristr) gerilimleri,
pozitif alternaslarda T1in, 7) Anahtar (diyot-tristr) akmlar,
negatif alternanslarda ise
8) G katsays,
T2nin da uyarlmasdr.

IV AC/DC DNTRCLER
T
1 fazl yarm kontrollu kpr V dc = v o ( t ). dt

T 0

V dc = V . sin( t ). d ( t )
zerinde aadaki ekil-
m
0
Vm
sin( t ). d ( t )
k geriliminin ortalama Vm
V dc = [ cos( t )]
Vm
2 3 4 V dc = [ (cos( ) cos( ))]
Vm
V
Vdc t V dc = m [ ( 1) + (cos )]

V
T V dc = m (1 + cos )

M.Necdet YILDIZ
IV AC/DC DNTRCLER
T
1 fazl tam dalga kontrolsuz I dc = v o ( t ). dt

T 0
I dc = I . sin( t ). d ( t )
zerinden aadaki ekil-
m
0
4.51de grlen akmn
Im
geeceini belirtmitik. I dc =
sin( t ). d ( t )
Im
k akmnn ortalama deer I dc = [ cos( t )]
eitliini bulalm.
Im
2 3 4 I dc = [ (cos( ) cos( ))]
Im
Im
t I dc = [ ( 1 ) + (cos )]
Idc

Im V dc
I dc = (1 + cos ) =
T R

IV AC/DC DNTRCLER
Ortalama k gc; 1
T
I S ( rms ) = [ i s ( t )] 2
.dt
Ortalama k gc, ortalama T 0
1
arpmna eittir. I S ( rms ) = m
[ I . sin( t )] 2
.d ( t )
2 0
Pdc= IdcVdc
2 .I m2
I S ( rms ) = ( t ).d ( t )
2
2
sin
I m2 t sin( 2 t )
Kaynak akmnn dalga ekli I S ( rms ) = [ ]
ekil-4.52deki gibidir. 2 4
I m2 sin( 2 ) sin 2
2 3 4 I S ( rms ) = [( )( )]
2 4 2 4
Im
+ I m2 sin 2
t I S ( rms ) = ( + )
IS 2 2 4
Im sin 2
I S ( rms ) = (1 + )
T 2 2

IV AC/DC DNTRCLER
Kaynaktan ekilen etkin g; diyot ve tristrler tarafndan
Bu devrenin kaynaktan ektii bloke edilen gerilimdir. Yan
etkin g, kaynak gerilimi ve tarafta ekil-4.53de grld
kaynaktan ekilen akmn etkin gibi, kaynan negatif ve
deerlerinin arpmna eittir. pozitif alternanslarnda
anahtarlar yaltmda
PS(rms)= IS(rms)VS(rms) kalabilmekte ve kaynak
Anahtar (diyot-tristr) gerilimi; Bu durumda devrede
Diyot ve tristrlerin gerilimi, kullanlacak olan anahtarlarn
2 3 4 alma gerilimleri aadaki
Vm eitlikten hesaplanabilir.
t
VD-T
VD Vm+(%30.Vm)
-Vm

IV AC/DC DNTRCLER
Anahtar (diyot-tristr) akm; G katsays (cos);
Diyot ve tristrlerin akm, Devrede kaynak gerilimi ve
ekil-4.54de grld gibi en akm ekil-4.55deki gibidir.
fazla yarm dalga bir akmdr. Bu durumda kaynaktan her iki
Bu durumda devrede alternansta da ve kaynakla
kullanlacak olan diyodun farkl fazda akm ekilmektedir
alma akm, Bu durumda cos= cos(/2)dir
ID Im+(%30.Im) 2 3 4
2 3 4 t
VS
Im =
/2
ID-T t Im
+
t
IS
IS1
T
M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI

62
IV AC/DC DNTRCLER
ekil-4.55den grld gibi 1 Fazl Yarm Kontrollu Kpr
kaynak gerilimi ile kaynaktan Dorultucu (endktif ykte):
ekilen akmn aralarndaki faz ekil-4.56da 1 fazl tam dalga
farkn bulabilmek iin kaynak yarm kontrollu kpr dorultucu
akmnn temel bileeni (IS1) devre balants grlmektedir.
Devrenin endktif (L+R) ykte
izilmitir.
almasn gsteren dalga ekilleri
Temel bileen izilirken kaynak ekil-4.57de verilmitir.
akm kare dalga gibi kabul
Sync
edilmi ve bunun sins
+ ne
edeerinin nasl olabilecei Pals
dnlmtr. - reteci
Yan tarafta ise 1 fazl yarm IT Idc

-
kontrollu kpr dorultucu Vs
T1 VT T2
devresinin endktif (L+R) + +
Dm Vdc ZL
ykteki davran ayrntsyla Is
-
incelenmeye balanmtr. D2 D1 IDm

IV AC/DC DNTRCLER
t
VS
Vm
Bunlar;
Vdc t
Vm
t 2) k (yk) gerilimi (VO),
VT
Im
4) Kaynak akm (IS),
6) Anahtar akm (ID-T)dir.
Im
Idc t
Im
nedeniyle farkl olduu iin ayr
ID-T t ekillerle gsterilmitir.

IV AC/DC DNTRCLER
k (yk) direnci zerinde dalga ekillerinden
kaynaktan gelen pozitif yararlanarak devrede gerekli
alternanslar asndan hesaplamalar yaplabilir.
itibaren, negatif alternanslar Devrede yaplabilecek baz
ise pozitife katlanm ekilde hesaplamalar unlardr;
yine asndan itibaren 1) k gerilimi ortalama deeri,
grlmektedir. 2) k akmnn ortalama deeri,
Devre kna bal yk ok 3) Ortalama k gc,
endktif kabul edildiinde 4) Kaynaktan ekilen akmn etkin
devrenin k akm da tepe deeri,
deerde dz olarak kabul 5) Kaynaktan ekilen etkin g,
edilmi ve izilmitir. 6) Anahtar (diyot-tristr) gerilimleri,
Kprdeki elemanlarn 7) Anahtar (diyot-tristr) akmlar,
yaltmda olduu durumlarda 8) G katsays,
akm Dm zerinden dolar.

IV AC/DC DNTRCLER
k gerilimin ortalama deeri; k gerilimin ortalama deeri;
1 fazl yarm kontrollu kpr 1 fazl yarm kontrollu kpr
dorultucunun endktif ykte dorultucunun endktif ykte
altrlmas durumunda, yk altrlmas durumunda, yk
zerinde aadaki ekil- zerinden aadaki ekil-
4.58de verilen dalga eklinin 4.59da verilen akmn
grleceini belirtmitik. geeceini belirtmitik.
Bu durumda k gerilimi Bu durumda k akm;
eitlii rezistif yk eitlii ile Idc= Im= Vm / R olacaktr.
ayn olacaktr.
2 3 4 2 3 4
Vm Im
t t
Vdc IO

T T
M.Necdet YILDIZ
IV AC/DC DNTRCLER
Ortalama k gc; nceden akland gibi
Ortalama k gc, ortalama kaynak akmnn etkin peryodu;
k gerilimi ve akmnn k= t1 / (t1+t2)
arpmna eittir. eitlii ile bulunup, buradan da
Pdc= IdcVdc akmn etkin deeri;
Is(rms)= Im . k
Kaynak akmnn etkin deeri; eitliinden bulunabilmektedir.
Kaynak akmnn dalga ekli
ekil-4.60deki gibidir. Kaynaktan ekilen etkin g;
2 3 4 Kaynaktan ekilen etkin g
Im
deeri, kaynak gerilimi ve
kaynaktan ekilen akmn etkin
t
IS deerlerinin arpmdr;
Bu durumda,
t2 t1
PS(rms)= IS(rms) . VS(rms) olacaktr.

IV AC/DC DNTRCLER
Anahtar (diyot-tristr) gerilimi; Anahtar (diyot-tristr) akm;
Diyot ve tristrlerin gerilimi Diyot ve tristrlerin akm
aadaki ekil-4.61deki gibi aadaki ekil-4.62deki gibi
olduundan anahtar gerilimi, olduundan anahtar akmlar,
ID-T Im+(%30.Im) olacaktr.
VD-T Vm+(%30.Vm)
Ksacas, devrede kullanlan
olacaktr. diyot ve tristrler ayn akm ve
gerilimde olmaldr.
2 3 4
Vm 2 3 4
Im
t
VD-T t
ID-T

-Vm
T
T

IV AC/DC DNTRCLER
Devrede kaynak gerilimi ve 220V-50Hz ebekede 90de
akm ekil-4.63deki gibidir. uyarlan tam dalga yarm
Bu durumda kaynaktan her iki kontrollu kpr dorultucu,
alternansta da ve kaynakla a) 10luk rezistif bir yk
farkl fazda akm ekilmektedir beslediinde oluacak tm
Bu durumda cos= cos(/2)dir devre parametrelerini,
2 3 4 b) 10luk endktif bir yk
Vm beslediinde oluacak tm
devre parametrelerini
t
VS hesaplaynz.
=
/2 zm:
Im
a) Rezistif ykte k
t geriliminin ortalama deeri,
IS
IS1 Vdc= (Vm / ).(1+cos)dan

69
IV AC/DC DNTRCLER
Vdc= (311/3,14).(1+cos90) ekilen etkin g,
Vdc= 99,04V PS(rms)= IS(rms).VS(rms)
k akm ortalama deeri, PS(rms)= 15,43.220= 3,39kW
Idc= Vdc / R
Idc= 99,04 / 10= 9,9A Rezistif ykte anahtar (diyot-
tristr) gerilimi,
Ortalama k gc,
VD Vm+ (%30.Vm)
Pdc= Idc.Vdc
VD 311 . 1,3 400V
Pdc= 9,9 . 99,04= 980,49W
Kaynak akmnn etkin deeri,
Rezistif ykte anahtar (diyot-
Im= Vm / R = 311 / 10 = 31,1A
Im 1 sin 2
tristr) akm,
I S ( rms ) = ( + )
2 2 ID Im+ (%30.Im)
31,1 1 3,14 sin( 2 . 90 )
I S ( rms ) =
2 3,14
( 3,14
2
+
2
) ID 31,1 . 1,3 40A
Is(rms)= 15,43A

IV AC/DC DNTRCLER
Vdc= (Vm / ).(1+cos)dan PS(rms)= IS(rms).VS(rms)
Vdc= (311/3,14).(1+cos90) PS(rms)= 21,77.220= 4,78kW
Vdc= 99,04V
ok endktif ykte k ok endktif ykte anahtar
akmnn ortalama deeri, (diyot-tristr) gerilimi,
Endktif ykte ort. k gc, VD 311. 1,3 400V
Pdc= Idc.Vdc
ok endktif ykte kaynak (diyot-tristr) akm,
akmnn etkin deeri, ID Im+ (%30.Im)
IS(rms)= Im . k = 31,1 . (5/10) ID 31,1 . 1,3 40A
IS(rms)= 21,77A

IV AC/DC DNTRCLER
Yarm kontrollu dorultucularda, 1 Fazl Tam Kontrollu Kpr
endktif ykte altrlrken, Dorultucu (endktif ykte):
kprdeki elemanlarn korunmas ekil-4.65de 1 fazl tam dalga tam
iin, yke ters paralel olarak bir kontrollu kpr dorultucu devre
serbest gei diyodu balama balants grlmektedir. Devrenin
zorunluluu vardr. Bu durumda rezistif ykte almasn gsteren
dorulltucu ekil-4.64deki gibi dalga ekilleri ekil-4.66da dr.
sadece 1.blgede alacak ve
T3 ve T4 iin ayn Sync
kaynaktan yke doru enerji
transformatr balants - ne
transferine izin verecektir. Eer Pals
dorultucunun ift ynl enerji + reteci
transferine izin vermesi isteniyorsa
Is
Tam Kontrollu kullanlmaldr.
+ Io NOT : Tam
VO VO VS T1 T3 +
kontrollu
- dorultucu
Z VS
IO IO - sadece
Endktif
Yarm Tam T4 T2 ykte
Kontrollu Kontrollu
kullanlr.

IV AC/DC DNTRCLER
2 3 4 ekil-4.66dan grld gibi,
Vm
ykn ok endktif olduu kabul
VS t edilirse, devrenin k gerilimi
tristrlerin uyarma as deitii
Vm halde hi sfra dmemekte, ya
t pozitifte ya da negatifte yer
Vdc almaktadr.
Vm Uyarma asna gre deien
t sadece pozitif ya da negatifteki
VT1 alanlardr. Bu sayede tetikleme
Im
asnn 0-180 derece arasndaki
hareketinde k gerilimi en
IS t yksek pozitif deerden en dk
negatif deere kadar ift ynl
Im deitirilebilmektedir.
Idc t k akm ise tamamen tek ynl
Im ve dz olmaktadr. Bunu nedeni
tristrlerin iletime devam etmesidir.
IT1 t

IV AC/DC DNTRCLER
k geriliminin zaman zaman ekil-4.66da grlen temel
pozitif zaman zaman negatif dalga ekillerinden
olmasna ramen k akmnn yararlanarak devrede gerekli
hep pozitifte olmas, g ak
hesaplamalar yaplabilir.
ynnn de zaman zaman
deimesine neden olmaktadr. Devrede yaplabilecek baz
hesaplamalar unlardr;
k gerilimi pozitif olduu
zamanlarda kaynaktan yke doru 1) k gerilimi ortalama deeri,
pozitif g ak (+V . +I = +P), 2) k akmnn ortalama deeri,
k geriliminin negatif olduu 3) Ortalama k gc,
zamanlarda ise ykten kaynaa 4) Kaynaktan ekilen akmn etkin
doru negatif g ak deeri,
gereklemektedir (-V . +I = -P).
5) Kaynaktan ekilen etkin g
Devredeki tristrler ters polarma
6) G katsays,
altnda olsalar bile ilerinden
geen akm sfra dmeden 7) Anahtar (diyot-tristr) gerilimleri,
yaltma geemedikleri iin bu olay 8) Anahtar (diyot-tristr) akmlar,
gereklemektedir.

IV AC/DC DNTRCLER
T
1 fazl tam kontrollu kpr Vdc = vo (t ).dt

T0
dorultucunun endktif ykte

Vdc = V .sin(t ).d (t )
m
4.67de verilen dalga eklinin +

Vm
grleceini belirtmitik. Vdc =
sin(t ).d (t )
Bu durumda k gerilimi
eitlii yan tarafta olduu gibi Vm
Vdc = [ cos(t )] +
bulunabilecektir.
Vm
2 3 4 Vdc = [(cos( + ) cos( ))]
Vm
+
t Vm
Vdc = [(cos .cos sin .sin ) + (cos )]
Vdc
Vm 2Vm
Vdc = (2 cos ) = cos = 0,636.Vm .cos
T
M.Necdet YILDIZ
IV AC/DC DNTRCLER
k akmnn ortalama deeri; Etkin giri gc;
k akm dz kabul edildiinden Giri akm ve geriliminin arpm,
Idc= Im = Vm / Z PS(rms)= IS(rms)VS(rms)
Ortalama k gc; G katsays (cos);

k akm ve geriliminin arpm, Kaynak akmnn dalga ekli ekil-
Pdc= IdcVdc 4.69daki gibidir. Buradan;
cos= cos olacaktr.
Kaynak akmnn etkin deeri; 2 3 4
+
Kaynak akmnn dalga ekli ekil-
4.68deki gibidir ve IS(rms)= Imdir. VS t
2 3 4 =
+
Im
IS t t
IS

IV AC/DC DNTRCLER
Anahtar (tristr) gerilimi; Anahtar (tristr) akm;
Devredeki tristrlerin akm
Devredeki tristrlerin gerilimi aadaki ekil-4.71deki gibi
aadaki ekil-4.70deki gibi olduundan anahtar akmlar,
olduundan anahtar gerilimi, IT Im+(%30.Im) olacaktr.
VT Vm+(%30.Vm) Uyarma asnn artmas yada

olacaktr. azalmas tristr gerilim ve
akmn etkilememektedir.
2 3 4 2 3 4
Vm Im
t IT1 t
VT

-Vm
T T

IV AC/DC DNTRCLER
1 fazl tam kontrollu dorultucu rnek:
devreleri, zellikle doru akm
motorlarnn tek ynl kontrolu iin
kullanlan g elektronii 220V-50Hz ebekede 90de
devreleridir. uyarlan tam dalga tam
Devrede serbest gei diyodu kontrollu kpr dorultucu
kullanlmad iin yk zerindeki devresi 10luk endktif bir
enerjiden dolay dolamak isteyen yk beslediinde oluacak
akm, dorudan kprdeki tm devre parametrelerini
tristrler ve kaynak zerinden hesaplaynz.
dolamakta ve ift ynl enerji
transferi gereklemektedir.
Bu zellik sayesinde doru akm zm:
motorlarnda enerjiyi geri
kazanarak yaplan frenleme Endktif ykte k geriliminin
yntemi olan rejeneratif frenleme ortalama deeri,
yapabilme olana da ortaya Vdc= (2.Vm / ).cosdan
kmaktadr.

78
IV AC/DC DNTRCLER
Vm= Vrms.2= 220.2= 311V Endktif ykte kaynaktan
Vdc= (2.311/3,14).cos90 ekilen etkin g,
Vdc= 0V PS(rms)= IS(rms).VS(rms)
k akm ortalama deeri, PS(rms)= 31,1.220= 6,84kW
Idc= Im =Vm / Z
Idc= 311 / 10= 31,1A Endktif ykte anahtar (tristr)
gerilimi,
90 derecelik uyarma asnda
k gerilimi sfr olmasna VD Vm+ (%30.Vm)
ramen akm devam eder. VD 311 . 1,3 400V
Ortalama k gc,
Pdc= Idc.Vdc Endktif ykte anahtar (tristr)
Pdc= 31,1 . 0= 0W akm,
Kaynak akmnn etkin deeri, ID Im+ (%30.Im)
Is(rms)= Im =Vm / Z= 31,1A ID 31,1 . 1,3 40A

IV AC/DC DNTRCLER
1 Fazl iftli tam kontrollu kpr; iftli dorultucu devresi aadaki
Tam kontrollu dorultucular ekil-4.72de grlmektedir.
kullanlarak DC motor kontrolu Grld gibi iki tam kontrollu
yapldnda, motorun yn kprnn klar birbirine ters
kontrolu dndaki kontrollar paralel olarak yke balanmtr.
gerekletirilebilir. ekil-4.72den grld gibi her
Eer motorda rotor devresinde iki dorultucu iin de ayr ayr
yn kontrolu da yaplmak uyarma devresi kullanlm fakat
isteniyorsa iftli tam kontrollu her ikisinin de kontrolu tek
kpr dorultucu kullanlmaldr. noktadan yaplmtr.
Sync
P-Dor. L1 L2 N-Dor. 1 2
G1
T1 T5
Vs K1 + ne ne +
T2 G2
Pals
Pals
T6
T5 T7 K2
- retc.1
T7
T1 T3 Motor G3 retc.1 -
T3 T8
K3
T8 T6 G4
zin-1 zin-2
T4 K4
veya
T4 T2
Yn
Kontrol

IV AC/DC DNTRCLER
Bir fazl tam kontrollu iftli Bu durumda 1. dorultucunun (P),
dorultucu, iki farkl yntemle 60 ile uyarlmas gerekirse 2.
altrlabilmektedir. dorultucu (N) 120 a ile
Bu yntemlerden birincisinde, uyarlacaktr.
kontrol devrelerinin izin girileri bir Bylelikle dorultuculardan
yn kontrol devresi yardmyla 1 birincisi aktif blgede alp
veya 0 yaplarak istenilen kaynakta yke g aktarrken,
dorultucu altrlmakta, ikinci dorultucu ise pasif blgede
dolaysyla da istenen yne dn alp ykten kaynaa doru g
salanabilmektedir. aktaracaktr.
kinci yntemde ise her iki kontrol Bu durumda ekil-4.73de
devresi, dolaysyla da her iki grld gibi 4 blgeli alma
dorultucu ayn anda salanacaktr.
altrlmakta fakat uyarma alar
VO VO
arasnda aadaki eitlik daima
korunmaktadr. IO IO
Kontrol eitlii; Tam
iftli
1 + 2 = 180 dir. Kontrollu
Dorultucu

DEV-8
8.1) 220V-50Hz ebekede, 120 uyarma asnda, 9luk saf rezistif bir
yk besleyen 1 fazl tam dalga yarm kontrollu dorultucunun,
zerinde gsteriniz.
8.2) 220V-50Hz ebekede, 60 uyarma asnda, 2luk ok endktif bir

yk besleyen 1 fazl tam dalga tam kontrollu dorultucunun,
zerinde gsteriniz.

IV AC/DC DNTRCLER
3 FAZLI DORULTUCULAR: 3 fazl yarm dalga kontrolsuz
dorultucu (rezistif ykte);
3 fazl dorultucular hem daha
yksek g elde etmek iin 3 fazl yarm dalga kontrolsuz
dorultucu balants rezistif ykte
hem de daha dzgn DC
alma iin ekil-4.74de
gerilim salamak iin kullanlan gsterilmitir. ekilden grld
g elektronii devreleridir. gibi her fazn pozitif alternans bir
1 fazl dorultucu devrelerle diyot tarafndan iletilmektedir.
yaklak 15kW glere kadar ekil-4.75de ise devreye ait temel
klmakta daha yksek gler dalga ekilleri grlmektedir.
iin ise 3 faz kullanm
gerekmektedir. IA R(A) D1
3 fazl dorultucular da 1 3 fazl Io

yldz S(B) D2
fazllar gibi nce kontrolsuz bal ac
+
R Vo
daha sonra da kontrollu olarak kaynak T(C) D3
-
incelenecek ve analizi + VD -
yaplacaktr.

IV AC/DC DNTRCLER
0 2 Yan taraftaki dalga temel
Vm V(an) V(bn) V(cn) ekillerinden grlebilecei
gibi, yarm dalga dorultma
Vf
yaplmasna ve filtreleme
kullanlmamasna ramen her
Vm 3 faz gerilimi arasndaki 120
Vdc lik faz kaymalarndan dolay
k gerilimi olduka dzgn
VD olumutur.
3.Vm Devrenin faz gerilimlerini
Im dorulttuu grlmektedir.
Fakat diyotlar zerine gelen
Idc
ters gerilimin hat gerilimi
Im
olduu grlmektedir.
ID
Kaynaklardan ekilen akm ise
Im
kare dalga formatnda olup
IA 120 faz farkldr.

IV AC/DC DNTRCLER
T
k geriliminin ortalama 1
deeri (Vdc); Vdc = vo (t).dt
T0
3 fazl yarm dalga kontrolsuz 5 / 6
1
dorultucunun rezistif ykteki Vdc = Vm sint.d (t)
k gerilim dalga ekli 2 / 3 / 6
aadaki ekil-4.76da 3
5 / 6
grld gibi olduunu Vdc = V sint.d (t)

2
m
belirtmitik. Bu durumda /6
gerilimin ortalama deeri yan 3.Vm

3V
Vdc = ( cost )5/ 6/ 6
taraftaki gibi bulunabilecektir. 2
0 2 3.Vm
Vdc = [(cos(5 / 6) cos( / 6))]
Vm
2
3.V 3.V
Vdc
Vdc = m [(0,866 0,866)] = m .1,732
T 2 2
3 3.Vm
30 150 Vdc = = 0,827.Vm
2
IV AC/DC DNTRCLER
T
k akmnn ortalama deeri 1
(Idc); I dc = io (t ).dt
T0
1
dorultucunun rezistif ykteki Idc = I m sint.d (t )
k akm dalga ekli 2 / 3 / 6
5 / 6
aadaki ekil-4.77de 3
grld gibi olduunu I dc = I sint.d (t)
2
m
/6
belirtmitik. Bu durumda
3.I m
akmn ortalama deeri yan I dc = ( cost )5/ 6/ 6
3.I m
0 2 I dc = [(cos(5 / 6) cos( / 6))]
Im 2
3.I 3.I
Idc I dc = m [(0,866 0,866)] = m .1,732
T 2 2
3 3.I m Vdc
I dc = = 0,827.I m =
30 150 2 R
IV AC/DC DNTRCLER
Ortalama k gc (Pdc); ekil-4.78de verilen ekle
Pdc= Idc . Vdc den bulunabilir. gre kaynak akmn Im tepe
deerli kare dalga formatnda
bir akm olarak kabul edersek
Kaynak akmnn etkin deeri bu akmn yaklak etkin deeri
(IA(rms));
Kaynan bir fazndan ekilen IA(rms)= Im . k
akm ekil-4.78de grlmekte eitliinden bulunabilecektir.
olup bu akmn etkin deeri Burada etkin peryot (k),
yandaki gibi bulunabilecektir. k= t1 / (t1+t2)den bulunacaktr.
0 2
Im 5) Kaynaktan ekilen toplam
IA
etkin g (PS(rms));
t1 t2
PA(rms)= IA(rms) . Vf(rms)
fazdan ekilen toplam g;
30 150 390 PS(rms)= 3 . PA(rms)

IV AC/DC DNTRCLER
Devrenin g katsays (cos); ekil-4.79da verilen ekle
Kaynan bir fazndan ekilen gre kaynak akm, kaynan
akm ve ilgili faz gerilimi ekil- sadece pozitif alternanslarnda
4.79da grlmektedir. ekildii iin dengesiz ve g
katsays da belirsizdir.
0 2
Anahtar (diyot) akm (ID);
Vm
Anahtar (diyot) akm dalga
ekli ekil-4.80deki gibidir. Bu
Vf
ekle gre anahtar akm;
ID= Im + (%30.Im)= 1,3 . Vm/R
0 2
Im
Im
IA
ID

IV AC/DC DNTRCLER
Anahtar (diyot) gerilimi (VD); 3 fazl yarm dalga kontrolsuz
dorultucu (endktif ykte);
Anahtar gerilimi aadaki
ekil-4.81de grlmektedir. 3 fazl yarm dalga kontrolsuz
dorultucu balants endktif yk
Grld gibi anahtar zerine
iin aadaki ekil-4.82de
dorudan kaynan hat gerilimi gsterilmitir. ekilden grld
gelmektedir. Bu durumda gibi yke ters paralel bir serbest
anahtar gerilimi, hat gerilimi gei diyodu balanmamtr.
tepe deerinin (3.Vm) en az ekil-4.83de ise devreye ait temel
%30 daha fazlas olmaldr. dalga ekilleri grlmektedir.
VD= 3 . Vm + %30
IA Io
VD= 3 . Vm . 1,3 olur. R(A) D1
3 fazl ID
0 2 yldz S(B) D2
+
bal ac
Z Vo
VD kaynak T(C) D3
-
+ VD -
3.Vm

IV AC/DC DNTRCLER
Vm V(an) V(bn) V(cn) ekillerinden grlebilecei
gibi, yarm dalga dorultma
Vf
yaplmasna ve filtreleme
kullanlmamasna ramen her
Vm 3 faz gerilimi arasndaki 120
Vdc lik faz kaymalarndan dolay
k gerilimi olduka dzgn
VD olumutur.
3.Vm Devrenin faz gerilimlerini
Im
dorulttuu grlmektedir.
Fakat diyotlar zerine gelen
Idc
ters gerilimin hat gerilimi
Im olduu grlmektedir.
ID
Im kare dalga formatnda olup
IA 120 faz farkldr.

IV AC/DC DNTRCLER
T
Vdc = vo (t ).dt
deeri (Vdc); T0
1
Vdc = Vm sint.d (t )
2 / 3 / 6
dorultucunun endktif ykteki
k gerilim dalga ekli
5 / 6
Vdc = V sint.d (t )
grld gibi olduunu 2
m
/6
3.Vm
gerilimin ortalama deeri yan Vdc = ( cost )5/ 6/ 6
3.Vm
0 2 Vdc = [(cos(5 / 6) cos( / 6))]
Vm 2
3.V 3.V
Vdc Vdc = m [(0,866 0,866)] = m .1,732
2 2
T
3 3.Vm
Vdc = = 0,827.Vm
30 150 2

IV AC/DC DNTRCLER
k akmnn ortalama deeri Burada yk ok endktif kabul
(Idc); edilerek k akm da
3 fazl yarm dalga kontrolsuz tamamen dz kabul edilmitir.
dorultucunun endktif ykteki Bu akm her 120 derecede
k akm dalga ekli devreye giren fazlara ait
aadaki ekil-4.85de diyotlar zerinden
grld gibi olduunu salanmakta olup serbest
belirtmitik. Bu durumda gei diyoduna ihtiya
akmn ortalama deeri yan kalmamaktadr.
taraftaki gibi bulunabilecektir. Bu nedenle serbest gei
0 2 diyodu kullanlmamtr.
Im Bu durumda akmn ortalama
deeri, etkin deeri, ani deeri
Idc tepe deere eit olacaktr.
Idc= Im = Vm / Z olacaktr.
30 150

IV AC/DC DNTRCLER
Ortalama k gc (Pdc); ekil-4.85de verilen ekle
Pdc= Idc . Vdc den bulunabilir. gre kaynak akmn Im tepe
deerli kare dalga formatnda
bir akm olduu grlmektedir.
Kaynak akmnn etkin deeri Buna gre akmn etkin deeri,
(IA(rms));
Kaynan bir fazndan ekilen IA(rms)= Im . k
akm ekil-4.85de grlmekte eitliinden bulunabilecektir.
olup bu akmn etkin deeri Burada etkin peryot (k),
yandaki gibi bulunabilecektir. k= t1 / (t1+t2)den bulunacaktr.
0 2
Im 5) Kaynaktan ekilen toplam
IA
etkin g (PS(rms));
t1 t2
30 150 390 PS(rms)= 3 . PA(rms)

IV AC/DC DNTRCLER
Devrenin g katsays (cos); ekil-4.86da verilen ekle
Kaynan bir fazndan ekilen gre kaynak akm, kaynan
akm ve ilgili faz gerilimi ekil- sadece pozitif alternanslarnda
4.86da grlmektedir. ekildii iin dengesiz ve g
katsays da belirsizdir.
0 2
Vm Anahtar (diyot) akm (ID);

Vf ekli ekil-4.87deki gibidir. Bu
ID= Im + (%30.Im)= 1,3 . Vm/R
Im
0 2
Im
IA
IA

IV AC/DC DNTRCLER
Anahtar (diyot) gerilimi (VD); rnek:
Anahtar gerilimi aadaki 220V/380V-50Hz ebekede
ekil-4.88de grlmektedir. altrlan 3 fazl yarm dalga
Grld gibi anahtar zerine kontrolsuz dorultucu,
dorudan kaynan hat gerilimi a) 10luk rezistif bir yk
gelmektedir. Bu durumda beslediinde oluacak tm
anahtar gerilimi, hat gerilimi devre parametrelerini,
tepe deerinin (3.Vm) en az
%30 daha fazlas olmaldr. b) 10luk endktif bir yk
VD= 3 . Vm + %30 devre parametrelerini
VD= 3 . Vm . 1,3 olur. hesaplaynz.
0 2
zm:
VD a) Rezistif ykte k
geriliminin ortalama deeri,
3.Vm
Vdc= 0,827.Vm den

IV AC/DC DNTRCLER
Vdc= 0,827 . 311 ekilen etkin g,
Vdc= 257,19V PS(rms)= 3 . IS(rms).VS(rms)
k akm ortalama deeri, PS(rms)= 3.17,94.220= 11,84kW
Idc= Vdc / R= 257,19 / 10
Idc= 25,72A Rezistif ykte anahtar (diyot)
gerilimi,
Ortalama k gc,
VD 3.Vm+ %30
Pdc= Idc.Vdc
VD 3.311 . 1,3 700V
Pdc= 25,72 . 257,19= 6,61kW
Rezistif ykte anahtar (diyot)
IA(rms)= Im .k
akm,
IA(rms)= Vm/R .[t1/(t1+t2)]
ID Im+ %30
IA(rms)= 311/10 .(6,66ms / 20ms)
ID 31,1 . 1,3 40A
IA(rms)= 17,94A

IV AC/DC DNTRCLER
b) Endktif ykte k Endktif ykte kaynaktan
Vm= Vrms.2= 220.2= 311V PS(rms)= 3 . IS(rms).VS(rms)
Vdc= 0,827 . 311= 257,19V PS(rms)= 3.17,94.220= 11,84kW
k akm ortalama deeri,
Idc= Im= Vm/Z= 311 / 10= 31,1A Endktif ykte anahtar (diyot)
Ortalama k gc, gerilimi,
Pdc= Idc.Vdc VD 3.Vm+ %30
Pdc= 31,1 . 257,19= 7,99kW VD 3.311 . 1,3 700V
IA(rms)= Im .k Endktif ykte anahtar (diyot)
akm,
IA(rms)= Vm/Z .[t1/(t1+t2)]
ID Im+ %30
IA(rms)= 311/10 .(6,66ms / 20ms)
ID 31,1 . 1,3 40A
IA(rms)= 17,94A

IV AC/DC DNTRCLER
3 fazl yarm dalga kontrollu ekil-4.89da grlen
dorultucu (rezistif ykte); devredeki tristrleri kontrol
3 fazl yarm dalga kontrollu etmek iin ise aadaki ekil-
dorultucu devre balants saf 229da grld gibi 3 fazl
rezistif ykte alma iin bir uyarma devresine ihtiya
aadaki ekil-4.89da duyulmaktadr.
gsterilmitir. ekilden grld
gibi her fazn pozitif alternans ayr
ekil-4.90da ise devrenin
bir tristr tarafndan kontrol almasn gsteren dalga
edilmektedir. ekilleri verilmitir.
+ ne
A T1 Pals
Sync-A
retc.1
B T2 IO
T2 - G + ne
+
VO R Pals
C T3 retc.2 Sync-B
-
+ VT - T3 - G
IT + ne
If Pals
retc.3 Sync-C

IV AC/DC DNTRCLER
0 2 ekil-4.90daki temel dalga
Vm V(an) V(bn) V(cn) ekillerinden grld gibi,
Vf
her bir tristr kendi faznn
pozitif alternansnda ilk 30den
sonra kontrol edilmeye
Vm
balanmakta ve bu kontrol
Vdc alternans sonuna kadar devam
edebilmektedir.
VT
Devre faz gerilimlerini
3.Vm dorultmakta fakat devredeki
Im tristrler zerine alma
Idc srasnda darbeler halinde hat
gerilimi gelmektedir.
Im
IA
Yk rezistif olduu iin k
akmnn dalga ekli, k
geriliminin ekliyle tamamen
IT ayndr.

IV AC/DC DNTRCLER
k geriliminin ortalama
30 iin
deeri (Vdc);
T
3 fazl yarm dalga kontrollu 1

dorultucunun rezistif ykteki T 0
k gerilim dalga ekli
1
aadaki ekil-4.91de V dc = V . sin( t ). d ( t )
2 / 3 / 6 +
m
grld gibi olduunu
3 .V m
gerilimin ortalama deeri yan V dc = sin( t ). d ( t )
taraftaki gibi bulunabilecektir. 2 / 6+
0 2 3 .V m
V dc = [ cos( t )] / 6 +
Vm 2
3 .V m
Vdc
V dc = [ cos + cos( / 6 + )]
2
T 3 .V m
V dc = [1 + cos( 30 o + )]
30+ 2
IV AC/DC DNTRCLER
k akmnn ortalama deeri
30 iin
(Idc);
T
3 fazl yarm dalga kontrollu 1

I dc = i o ( t ). dt
dorultucunun rezistif ykteki T 0
k akmnn dalga ekli
I dc = I . sin( t ). d ( t )
2 / 3 / 6 +
m
grld gibi olduunu
3 .I m
akmn ortalama deeri yan I dc = sin( t ). d ( t )
taraftaki gibi bulunabilecektir. 2 / 6+
0 2 3 .I m
I dc = [ cos( t )] / 6 +
Im
2
Idc 3 .I m
I dc = [ cos + cos( / 6 + )]
2
T 3 .I m V dc
I dc = [1 + cos( 30 + )] =
o
30+ 2 R
IV AC/DC DNTRCLER
Ortalama k gc (Pdc); 1
T
I A ( rms ) = [ i s ( t )] 2
.dt
Pdc= Idc . Vdc den bulunabilir. T 0
2
1
I A ( rms ) = [ I . sin( t )] 2
.d ( t )
2
m
Kaynak akmnn etkin deeri 0
(IA(rms));
I m2
Kaynan bir fazndan ekilen I A ( rms ) = sin 2
( t ).d ( t )
2
/ 6+
akm ekil-4.93da grlmekte
I m2 t sin( 2 t )
olup bu akmn etkin deeri I A ( rms ) = [ ] / 6 +
yandaki gibi bulunabilecektir. 2 2 4
I 5 sin( / 3 + 2 )
0 2 I A ( rms ) = m + )
2 6 2
Im
Kaynaktan ekilen toplam etkin
IA
g (PS(rms));
T PA(rms)= IA(rms) . Vf(rms)
30+ PS(rms)= 3 . PA(rms)

IV AC/DC DNTRCLER
Devrenin g katsays ekil-4.94de verilen ekle
(cos); gre kaynak akm, kaynan
Kaynan bir fazndan ekilen sadece pozitif alternanslarnda
akm ve ilgili faz gerilimi ekil- ekildii iin dengesiz ve g
4.94de grlmektedir. katsays da belirsizdir.
0 2
Anahtar (tristr) akm (IT);
Vm
Anahtar (tristr) akm dalga
ekli ekil-4.95deki gibidir. Bu
Vf
IT= Im + (%30.Im)= 1,3 . Vm/R
0 2
Im
Im
IA
IT

IV AC/DC DNTRCLER
Anahtar (trist.) gerilimi (VT); 3 fazl yarm dalga kontrollu
Anahtar gerilimi aadaki dorultucu (endktif ykte);
ekil-4.96da grlmektedir. 3 fazl yarm dalga kontrollu
Grld gibi anahtar zerine dorultucu devre balants
dorudan kaynan hat gerilimi endktif yk iin ekil-4.97de
gsterilmitir. ekilden grld
gelmektedir. Bu durumda
gibi yke ters paralel bir serbest
anahtar gerilimi, hat gerilimi gei diyodu balanmamtr.
ekil-4.98de ise devreye ait temel
%30 daha fazlas olmaldr. dalga ekilleri grlmektedir.
VT= 3 . Vm + %30
Uyarma devresi rezistif
VT= 3 . Vm . 1,3 olur. R T1 ykl devre ile ayn
0 2 IO
S T2
+
VT
T T3 VO Z
-
3.Vm + VT - IT
If

IV AC/DC DNTRCLER
0 2 ekil-4.98deki temel dalga
V(an) V(bn) V(cn) ekillerinden grld gibi, ok
Vm
endktif ykte her bir tristr yine
Vf
kendi faznn pozitif alternansnda
ilk 30den sonra kontrol edilmeye

Vm balanmakta ve bu iletim dier
tristr uyarlana kadar
Vdc srmektedir.
ekilden grld gibi, k
akm tamamen dz kabul
VD edilmitir. Serbest gei diyoduna
gerek kalmakszn her bir tristr
3.Vm dieri uyarlana kadar iletimde
kalarak bu devamll
Im
salamaktadr.
Idc Devre kna serbest gei
Im diyodu balanacak olursa, k
IA,T geriliminin negatife geileri
kesilecektir.

IV AC/DC DNTRCLER
T
deeri (Vdc); Vdc = vo (t ).dt

T0
3 fazl yarm dalga kontrollu
5 / 6 +
dorultucunun endktif ykteki 1
Vdc = V . sin(t ).d (t )
k gerilim dalga ekli 2 / 3
m

/ 6+
aadaki ekil-4.99da 5 / 6 +
3.V
grld gibi olduunu Vdc = m sin(t ).d (t )
belirtmitik. Bu durumda 2
/ 6+
gerilimin ortalama deeri yan 3.Vm
taraftaki gibi bulunabilecektir. Vdc = [ cos(t )]5/ 6/ 6++
2
0 2
3.Vm
[ cos(5 / 6 + ) + cos( / 6 + )]
Vm
Vdc =
2
Vdc
3.Vm
Vdc = [(cos150o. cos sin 150o. sin ..
2
T
3.V 3. 3.Vm
Vdc = m 1,73.cos = cos
30+ 150+
2 2
IV AC/DC DNTRCLER
k akmnn ortalama deeri Ortalama k gc (Pdc);
(Idc); Pdc= Idc . Vdc den bulunabilir.
3 fazl yarm dalga kontrollu
dorultucunun endktif ykteki
Kaynak akmnn etkin deeri
k akmnn dalga ekli
(IA(rms));
aadaki ekil-4.100de
grld gibi olduunu Kaynan bir fazndan ekilen
belirtmitik. Bu durumda akm ekil-4.101de
akmn ortalama deeri, grlmekte olup, etkin deeri
etkin peryoda gre bulunabilir.
Idc= Im= Vm / Z
0 2
Im
0 2 IA
Im
Idc t1 t2
30+ 150+

IV AC/DC DNTRCLER
ekil-4.101e gre, kaynak Devrenin g katsays
akmnn etkin peryodu, (cos);
k= t1 / (t1+t2) Kaynan bir fazndan ekilen
Buradan akmn etkin deeri, akm ve ilgili faz gerilimi ekil-
IA(rms)= Im . k 4.102de grlmektedir.
ifadesinden bulunabilecektir. 0 2
Vm
g (PS(rms)); Vf
Bir fazdan ekilen g,

olduuna gre buradan, Im
fazdan ekilen toplam g; IA
PS(rms)= 3 . PA(rms)
olur.
IV AC/DC DNTRCLER
ekil-4.102de verilen ekle 9) Anahtar (trist.) gerilimi (VT);
gre kaynak akm, kaynaktan Anahtar gerilimi aadaki
sadece tek ynl olarak (pozitif ekil-4.104de grlmektedir.
ynde) ekildii iin dengesiz Grld gibi anahtar zerine
ve g katsays da belirsizdir. dorudan kaynan hat gerilimi
8) Anahtar (tristr) akm (IT); anahtar gerilimi, hat gerilimi
Anahtar (tristr) akm dalga tepe deerinin (3.Vm) en az
ekli ekil-4.103deki gibidir. %30 daha fazlas olmaldr.
Bu ekle gre anahtar akm; VT= 3 . Vm + %30
IT= Im + (%30.Im)= 1,3 . Vm/R VT= 3 . Vm . 1,3 olur.
0 2 0 2
Im
VT
IT
3.Vm

IV AC/DC DNTRCLER
fazl yarm dalga kontrollu rnek:
dorultucunun rezistif ve tam 220V/380V-50Hz ebekede 90
endktif ykler altnda uyarmada altrlan 3 fazl yarm
altrlmasnda yaplan dalga kontrollu dorultucu,
analizlerde her bir g a) 10luk rezistif bir yk
elemannn 360 derecelik bir beslediinde oluacak tm devre
peryot iinde 120er derece parametrelerini,
alt, 240 derece ise b) 10luk endktif bir yk
yaltmda kald grlmtr. beslediinde oluacak tm devre
Bu alma srasnda her bir parametrelerini hesaplaynz.
elemandan faz akm akmakta zm:
ve her bir eleman hat a) Rezistif ykte k
gerilimine dayanmak zorunda geriliminin ortalama deeri,
kalmaktadr.
Kaynaktan ekilen akm tek 3 .V m

V dc = [1 + cos( 30 o + )]
ynl olduu iin dengesizdir. 2

IV AC/DC DNTRCLER
Vdc= 3.311/6,28.(1+cos120) ekilen etkin g,
Vdc= 74,28V PS(rms)= 3 . IS(rms).VS(rms)
Idc= Vdc / R= 74,28 / 10
Idc= 7,42A Rezistif ykte anahtar (tristr)
gerilimi,
Ortalama k gc,
VD 3.Vm+ %30
Pdc= Idc.Vdc
VD 3.311 . 1,3 700V
Pdc= 7,42 . 74,28= 551,15W
Rezistif ykte anahtar (tristr)
Im 5 sin( / 3 + 2 ) akm,
I S ( rms ) = + )
2 6 2 ID Im+ %30
ID 31,1 . 1,3 40A
IS(rms)= (31,1 / 2).0,197= 6,9A

IV AC/DC DNTRCLER
b) ok endktif ykte k Endktif ykte kaynaktan
Vdc= (3.3.Vm / 2).cos
PS(rms)= 3.17,94.220= 11,84kW
Vdc= 257.cos90= 0V
Endktif ykte anahtar (tristr)
Idc= Im= Vm/Z= 311 / 10= 31,1A
gerilimi,
Ortalama k gc,
Pdc= Idc.Vdc
VD 3.Vm+ %30
Pdc= 31,1 . 0= 0W VD 3.311 . 1,3 700V
(ani deer).
Kaynak akmnn etkin deeri, Endktif ykte anahtar (tristr)
IA(rms)= Im .k akm,
IA(rms)= Vm / Z .[t1/(t1+t2)] ID Im+ %30
IA(rms)= 311/10 .(6,66ms / 20ms) ID 31,1 . 1,3 40A
IA(rms)= 17,94A

DEV-9
9.1) 380V/220V-50Hz ebekede 19luk saf rezistif bir yk besleyen 3

fazl yarm dalga kontrolsuz dorultucunun,
zerinde gsteriniz.
9.2) 380V/220V-50Hz ebekede, 60 uyarma asnda, 22luk rezistif

bir yk besleyen 3 fazl yarm dalga kontrollu dorultucunun,
zerinde gsteriniz.

Quiz-1
A grubu:
220V/50Hz ebekede, 5 ok endktif yk besleyen bir fazl

tam dalga tam kontrollu dorultucu devresini ve 60 alma
as iin giri-k gerilim dalga ekillerini iziniz.
B grubu:
220V/380V-50Hz ebekede, 15 rezistif yk besleyen

fazl yarm dalga kontrollu dorultucu devresini ve 60 alma
as iin giri-k gerilim dalga ekillerini iziniz.

IV AC/DC DNTRCLER
3 fazl tam dalga kontrolsuz Kprdeki diyotlardan D1 ve D4, A
kpr dorultucu (rezistif yk); fazna balanm olup, D1 pozitif,
D4 ise negatif alternans iletmekle
3 fazl tam dalga kontrolsuz
grevlendirilmitir. Ayn ekilde D3
dorultucu balants rezistif ykte
alma iin ekil-4.105de ve D6 diyotlar B faznn pozitif ve
gsterilmitir. ekilden grld negatif alternanslarn, D5 ve D2
gibi kaynan ntr (N) ucu kta diyotlar ise C faznn pozitif ve
kullanlmam sadece 3 fazn canl negatif alternanslarn
ular kullanlmtr. Bu durumda iletmektedirler.
kpr hat gerilimlerini dorultur. Diyotlara verilen bu numaralar
standarttr ve asla deitirilmez,
3 fazl
kaynak IA - ID
nk bu numaralar 120 derece
VD IO faz farkl 3 fazl gerilim altnda
A + D1 D3 D5 alma srasnda kprdeki
+
B
VO R diyotlarn iletime geme srasn
- ifade etmektedir.
C D4 D6 D2 Devreye ait dalga ekilleri ekil-
4.106da ayrntl olarak verilmitir.

IV AC/DC DNTRCLER
3.Vm V(ab) V(bc) V(ca)
ekillerinden grlebilecei
Vh gibi, tam dalga dorultma
yaplmas halinde filtreleme
3.Vm kullanlmamasna ramen her
D56 D61 D12 D23 D34 D45 D56 D61
3 faz gerilimi arasndaki 120
Vdc
lik faz kaymalarndan dolay
VD k gerilimi ok dzgn bir
3.Vm ekilde olumutur.
3.Vm/R Devrenin hat gerilimlerini
Idc dorulttuu grlmektedir. Her
3.Vm/R bir diyot 120 derece iletimde
kalmakta fakat 60 derecede bir
IA
e deitirmektedir.
3.Vm/R
AC kare dalga formatnda olup
ID 120 faz farkldr.

IV AC/DC DNTRCLER
T
T0
3 fazl kontrolsuz kpr 2 / 3
1
dorultucunun rezistif ykteki Vdc = 3.Vm sin t.d (t )
k gerilim dalga ekli / 3 /3
2 / 3
Vdc = 3.Vm sint.d (t )

grld gibi olduunu
/3
gerilimin ortalama deeri yan 3 3.Vm
Vdc = ( cost )2/ 3/ 3
taraftaki gibi bulunabilecektir.
0 2 3 3.Vm
Vdc = [(cos(2 / 3) cos( / 3))]
3.Vm
3 3.Vm 3 3.Vm
Vdc
Vdc = [(0,5 0,5)] = .1
T
3 3.Vm
60 120 Vdc =

IV AC/DC DNTRCLER
T
k akmnn ortalama deeri 1
I dc = io (t ).dt
(Idc); T0
3 fazl kontrolsuz kpr 2 / 3
1
I dc = 3.I m sint.d (t )
/ 3 / 3
dorultucunun rezistif ykteki
k akmnn dalga ekli
2 / 3
I dc = 3.I m sint.d (t )
grld gibi olduunu /3
3 3.I m
gerilimin ortalama deeri yan I dc = ( cost )2/ 3/ 3
taraftaki gibi bulunabilecektir.
3 3.I m
0 2 I dc = [(cos(2 / 3) cos( / 3))]

3.Vm/R
3 3.I m 3 3.I m
Idc I dc = [(0,5 0,5)] = .1

T 3 3.I m Vdc
I dc = =
60 120 R

IV AC/DC DNTRCLER
Ortalama k gc (Pdc); ekil-4.109da verilen kaynak
Pdc= Idc . Vdc den bulunabilir. akmn 3.Vm / R tepe
deerli bir kare dalga olarak
kabul edersek zm
kolaylaacaktr. Bu durumda
(IA(rms));
akmn etkin peryodu,
Kaynan bir fazndan ekilen
k= t1 / (t1+t2) olacaktr.
akm ekil-4.109da
Buradan akmn etkin deeri,
grlmekte olup etkin deeri
yandaki gibi bulunabilecektir. IA(rms)= Im . k veya,
IA(rms)= (3.Vm / R) . k olur.
0 2
3.Vm/R
IA
g (PS(rms));
t1 t2
60 240 PS(rms)= 3 . PA(rms)

IV AC/DC DNTRCLER
Devrenin g katsays ekil-4.110da verilen ekle
(cos); gre kaynak akm, kaynak
Kaynan bir fazndan ekilen gerilimine gre kadar (30)
akm ve ilgili hat gerilimi ekil- geridedir. Bu durumda,
4.110da grlmektedir. cos= cos30= 0,866 dr.
0 2
3.Vm Anahtar (diyot) akm (ID);
Vh ekli ekil-4.111deki gibidir.
Bu ekle gre anahtar akm;
ID= Im+(%30.Im)= 1,3 . 3.Vm/R
3.Vm/R
0 2
IA
3.Vm/R
IA1 ID

IV AC/DC DNTRCLER
Anahtar (diyot) gerilimi (VD); 3 fazl kontrolsuz kpr
Anahtar gerilimi aadaki dorultucu (endktif ykte);
ekil-4.112de grlmektedir. 3 fazl kontrolsuz kpr dorultucu
Grld gibi anahtar zerine devre balants endktif yk iin
dorudan kaynan hat gerilimi ekil-4.113de gsterilmitir.
ekilden grld gibi yke ters
paralel bir serbest gei diyodu
anahtar gerilimi, hat gerilimi balanmamtr.
ekil-4.114de ise devreye ait
%30 daha fazlas olmaldr. temel dalga ekilleri grlmektedir.
VD= 3 . Vm + %30
3 fazl
VD= 3 . Vm . 1,3 olur. kaynak IA - ID
VD IO
0 2 A + D1 D3 D5
+
VO Z
VD B -
3.Vm C D4 D6 D2

IV AC/DC DNTRCLER
0 2
Yan taraftaki dalga temel
Vh gibi, tam dalga dorultma
yaplmas halinde filtreleme
3.Vm kullanlmamasna ramen her
D56 D61 D12 D23 D34 D45 D56 D61
3 faz gerilimi arasndaki 120
Vdc
lik faz kaymalarndan dolay
VD k gerilimi ok dzgn bir
3.Vm ekilde olumutur.
3.Vm/R Devrenin hat gerilimlerini
Idc dorulttuu grlmektedir. Her
3.Vm/R bir diyot 120 derece iletimde
kalmakta fakat 60 derecede bir
IA
e deitirmektedir.
3.Vm/R
AC kare dalga formatnda olup
ID 120 faz farkldr.

IV AC/DC DNTRCLER
k geriliminin ortalama k akmnn ortalama deeri
deeri (Vdc); (Idc);
3 fazl kontrolsuz kpr 3 fazl kontrolsuz kpr
dorultucunun endktif ykteki dorultucunun endktif ykteki
k gerilim dalga ekli k akmnn dalga ekli
aadaki ekil-4.115de aadaki ekil-4.116da
grld gibi olduunu grld gibi olduunu
belirtmitik. Bu durumda belirtmitik. Bu durumda
gerilimin ortalama deeri gerilimin ortalama deeri,
rezistif ykteki eitlikle ayndr. Idc= Im= 3 . Vm / Z olacaktr.
0 2
0 2
3.Vm
3.Vm/Z
Vdc
IO
T
T
60 120
60 120

IV AC/DC DNTRCLER
Ortalama k gc (Pdc); ekil-4.117de verilen kaynak
Pdc= Idc . Vdc den bulunabilir. akmn 3.Vm / R tepe
deerli bir kare dalga olarak
kabul edersek zm
kolaylaacaktr. Bu durumda
(IA(rms));
akmn etkin peryodu,
k= t1 / (t1+t2) olacaktr.
akm ekil-4.117de
Buradan akmn etkin deeri,
grlmekte olup, etkin deeri
yandaki gibi bulunabilecektir. IA(rms)= Im . k veya,
IA(rms)= (3.Vm / R) . k olur.
0 2
3.Vm/R
IA
5) Kaynaktan ekilen toplam
etkin g (PS(rms));
t1 t2 PA(rms)= IA(rms) . Vf(rms)
60 240 PS(rms)= 3 . PA(rms)

IV AC/DC DNTRCLER
Devrenin g katsays ekil-4.118de verilen ekle
(cos); gre kaynak akm, kaynak
Kaynan bir fazndan ekilen gerilimine gre kadar (30)
akm ve ilgili hat gerilimi ekil- geridedir. Bu durumda,
4.118de grlmektedir. cos= cos30= 0,866 dr.
0 2
3.Vm Anahtar (diyot) akm (ID);
Vh
ekli ekil-4.119daki gibidir.
Bu ekle gre anahtar akm;
ID= Im+(%30.Im)= 1,3 . 3.Vm/R
3.Vm/R
0 2
IA
3.Vm/R
ID

IV AC/DC DNTRCLER
Anahtar (diyot) gerilimi (VD); rnek:
Anahtar gerilimi aadaki 220V/380V-50Hz ebekede
ekil-4.120de grlmektedir. altrlan 3 fazl tam dalga
ekilden grld gibi hat kontrolsuz dorultucu,
geriliminin tepe deerine blokaj a) 10luk rezistif bir yk
yapmaktadr. Bu durumda beslediinde oluacak tm
anahtar gerilimi, hat gerilimi devre parametrelerini,
%30 daha fazlas olmaldr. b) 10luk endktif bir yk
VD-T= 3 . Vm + %30 devre parametrelerini
VD-T= 3 . Vm . 1,3 olur. hesaplaynz.
0 2 zm:
VD a) Rezistif ykte k
3.Vm
Vdc= 3 . 3 . Vm /

IV AC/DC DNTRCLER
Vdc= 3 . 1,73 . 311 / 3,14 ekilen etkin g,
Vdc= 514V PS(rms)= 3 . IS(rms).VS(rms)
Idc= Vdc / R= 514 / 10
Idc= 51,4A Rezistif ykte anahtar (diyot)
gerilimi,
Ortalama k gc,
VD 3.Vm+ %30
Pdc= Idc.Vdc
VD 3.311 . 1,3 700V
Pdc= 51,4 . 514= 26,42kW
Rezistif ykte anahtar (diyot)
k= t1 / T= 6,66ms / 10ms= 0,66
akm,
IA(rms)= (3 . Vm / R) . k
ID 3.Vm/R + %30
IA(rms)= (3 . 311 / 10) . 0,66
ID 53,8 . 1,3 70A
IA(rms)= 43,7A

IV AC/DC DNTRCLER
b) ok endktif ykte k Endktif ykte kaynaktan
Vdc= 3.3.Vm /
PS(rms)= 3.43,7.220= 28,84kW
Vdc= 3.3.311 / 3,14
Vdc= 514V
Endktif ykte anahtar (diyot)
gerilimi,
Idc= Im= 3.Vm/Z= 538 / 10= 53,8A
Ortalama k gc,
VD 3.Vm+ %30
Pdc= Idc.Vdc VD 3.311 . 1,3 700V
Pdc= 53,8 . 514= 27,65kW
Kaynak akmnn etkin deeri, Endktif ykte anahtar (diyot)
IA(rms)= Im .k akm,
IA(rms)= 3.Vm / Z .[t1/(t1+t2)] ID 3.Vm/R + %30
IA(rms)= 538/10 .(6,66ms / 10ms) ID 53,8 . 1,3 70A
IA(rms)= 43,7A

IV AC/DC DNTRCLER
3 fazl yarm kontrollu kpr ekilden grld gibi, 3 faz
dorultucu (rezistif ykte); yarm kontrollu kpr dorultucu
devresini srmek iin, daha nce
3 fazl yarm kontrollu kpr
3 faz yarm dalga kontrollu
dorultucu g devresi balants
dorultucu devresini srmekte
rezistif yk iin ekil-4.121de
kullanlan 3 fazl uyarma devresi
gsterilmitir.
aynen kullanlmtr.
Bu devrede de 1 fazl kprde
Bu devreye ait temel dalga
olduu gibi srme kolayl
ekilleri aada ekil-4.122de
asndan stteki elemanlar tristr,
ayrntl olarak verilmitir.
alttaki elemanlar ise diyottur.
+ ne
3 fazl IT Pals
kaynak IA - Sync-A
IO retc.1
VD
A + T1 T2 T3 T2 - G + ne
+
Pals
VO R
B -
retc.2 Sync-B
T3 - G + ne
C D2 D3 D1 Pals
retc.3 Sync-C

IV AC/DC DNTRCLER
0 2
Vh gibi, T1 tristr Vab geriliminin,
T2 tristr Vbc geriliminin, T3
3.Vm tristr ise Vca geriliminin
90nc derecesinde
Vdc
uyarlmtr.
VT
Bunun sonucunda k
3.Vm gerilimi ve k akm kesikli
3.Vm/R olarak olumutur.
Idc A fazndan ekilen akm ise T1
3.Vm/R iletimde olduunda pozitif, T2
iletimde olduunda negatif
IT
olarak akmakta, T3 iletimde
3.Vm/R
olduuna ise A fazndan
IA herhangi ynde bir akm
akmamaktadr.

IV AC/DC DNTRCLER
k geriliminin ortalama 60 iin
deeri (Vdc); 1
T
3 fazl yarm kontrollu kpr T 0
k gerilim dalga ekli 1
V dc = 3 .V m sin t .d ( t )
aadaki ekil-4.123de 2 / 3
grld gibi olduunu
3 3 .V m
gerilim ortalama deeri 60
V dc =
2 sin t .d ( t )
derece iin yandaki gibidir.
3 3 .V m
V dc = ( cos t )
0 2
2
3.Vm
3 3 .V m
V dc = [ (cos cos )]
2
Vdc
T
3 3 .V m
V dc = (1 + cos )
2
IV AC/DC DNTRCLER
k akmnn ortalama deeri 60 iin
(Idc); 1
T
I dc = i ( t ). dt
3 fazl yarm kontrollu kpr T 0
o

k akmnn dalga ekli 1
I dc = 3 . I m sin t .d ( t )
aadaki ekil-4.124de 2 / 3
grld gibi olduunu
3 3 .I m
akmn ortalama deeri 60
I dc =
2 sin t .d ( t )
derece iin yandaki gibidir.
3 3 .I m
0 2 I dc = ( cos t )
2
3.Vm/R
3 3 .I m
Idc I dc = [ (cos cos )]
2
T
3 3 .I m V
I dc = (1 + cos ) = dc
2 R
IV AC/DC DNTRCLER
Ortalama k gc (Pdc); T
1
=
T 0
2
Pdc= Idc . Vdc den bulunabilir. I A( rms ) [ i s ( t )] .dt

2
Kaynak akmnn etkin deeri I A( rms ) = [ I . sin( t )] 2
.d (t )
2
m
(IA(rms));

Kaynan bir fazndan ekilen I m2
I A( rms ) = (t ).d (t )
2
sin
akm ekil-4.125de
I m2 t sin( 2t )
yandaki gibi bulunabilecektir. I A ( rms ) = [ ]
2 4
0 2
I t sin( 2t )
3.Vm/R I A( rms ) = m [ ]
2 2
IA Im sin( 2 ) sin( 2 )
I A( rms ) = [( )( )]
2 2 2
I sin 2
T I A( rms ) = m 1 +
2 2
IV AC/DC DNTRCLER
Kaynaktan ekilen toplam etkin Bu durumda g katsays,
g (PS(rms)); aktif gcn grnr gce
PA(rms)= IA(rms) . Vf(rms) oranndan yani,
fazdan ekilen toplam g; cos= P / Sden bulunabilir.
PS(rms)= 3 . PA(rms) 0 2
Devrenin g katsays (cos); 3.Vm
akm ve ilgili hat gerilimi yan Vh
tarafta ekil-4.126da
grlmektedir.
ekilden grld gibi, 3.Vm/R
kaynak akm, kaynaktan
kesikli olarak ekilmekte ve IA
g katsays aadaki ekil
zerinden tam olarak
belirlenememektedir.

IV AC/DC DNTRCLER
Anahtar (diyot-tristr) akm Anahtar (diyot-tristr) gerilimi
(ID); (VD);
Devredeki anahtar (diyot- Devredeki anahtar (diyot-
tristr) akmnn dalga ekli tristr) geriliminin dalga ekli
ekil-4.127deki gibidir. Bu ekil-4.128deki gibidir. Bu
ekle gre anahtar akm, dier ekle gre anahtar gerilimi de,
uygulamalarda da olduu gibi, dier uygulamalarda da olduu
zerinden geen akmn tepe gibi, zerindeki gerilimin tepe
deerine en az %30 tolerans deerine en az %30 tolerans
pay eklenerek bulunabilir. pay eklenerek bulunabilir.
ID= Im+(%30.Im)= 1,3 . 3.Vm/R VD= 1,3 . 3.Vm
0 2 0 2
3.Vm/R VO
IT 3.Vm

IV AC/DC DNTRCLER
3 fazl yarm kontrollu kpr ekilden grld gibi, 3 faz
dorultucu (endktif ykte); yarm kontrollu kpr dorultucu
3 fazl yarm kontrollu kpr
endktif yk iin ekil-4.129da
gsterilmitir.
aynen kullanlmtr.
olduu gibi srme kolayl
ekilleri aada ekil-4.130da
asndan stteki elemanlar tristr,
alttaki elemanlar ise diyottur.
+ ne
3 fazl IT Pals
kaynak IA - Sync-A
retc.1
VD
A + T1 T2 T3 T2 - G + ne
+
Pals
Dm VO R
B -
retc.2 Sync-B
T3 - G + ne
C IO
D2 D3 D1 Pals
retc.3 Sync-C

IV AC/DC DNTRCLER
0 2
Vh gibi, T1 tristr Vab geriliminin,
T2 tristr Vbc geriliminin, T3
3.Vm tristr ise Vca geriliminin
90nc derecesinde
Vdc uyarlmtr. Bu durumda k
VT
akm serbest gei diyodunun
3.Vm etkisiyle dz olarak
3.Vm/Z gereklemitir.
Idc
A fazndan ekilen akm ise T1
3.Vm/Z iletimde olduunda pozitif, T2
iletimde olduunda negatif
IT olarak akmakta, T3 iletimde
3.Vm/Z
olduuna ise A fazndan
IA herhangi ynde bir akm
akmamaktadr.

IV AC/DC DNTRCLER
k geriliminin ortalama k akmnn ortalama deeri
deeri (Vdc); (Vdc);
3 fazl yarm kontrollu kpr 3 fazl yarm kontrollu kpr
dorultucunun endktif ykteki dorultucunun endktif ykteki
k gerilim dalga ekli k akm dalga ekli
aadaki ekil-4.131de aadaki ekil-4.132de
grld gibi olduunu grld gibi olduunu
belirtmitik. Bu durumda belirtmitik. Bu durumda
gerilim ortalama deeri rezistif akmn ortalama deeri,
ykle ayndr. Idc= Im= 3.Vm / Z olacaktr.
0 2 0 2
3.Vm 3.Vm/Z
Vdc Idc
T T


IV AC/DC DNTRCLER
Ortalama k gc (Pdc); ekil-4.133den grld gibi
Pdc= Idc . Vdc den bulunabilir. AC kare dalga formatnda olan
kaynak akm ancak etkin
peryotla yaklak olarak
Kaynak akmnn etkin deeri hesaplanabilecektir.
(IA(rms));
Bu durumda etkin peryot,
akm ekil-4.133de k= t1 / [t1+(t2+t3)/2]
yandaki gibi bulunabilecektir. Etkin peryodu kullanarak
kaynak akmnn etkin deeri,
0 2
IS(rms)= Im . k
3.Vm/Z
veya,
IA
IS(rms)= (3.Vm / Z) . k
eitliinden
t1 t2 t3 hesaplanabilecektir.

IV AC/DC DNTRCLER
g (PS(rms)); aktif gcn grnr gce
PA(rms)= IA(rms) . Vf(rms) oranndan yani,
fazdan ekilen toplam g; cos= P / Sden bulunabilir.
PS(rms)= 3 . PA(rms) 0 2
3.Vm
Devrenin g katsays (cos);
Kaynan bir fazndan ekilen Vh
akm ve ilgili hat gerilimi yan
tarafta ekil-4.134de
grlmektedir. ekilden 3.Vm/Z
grld gibi, kaynak akm,
kaynaktan kesikli olarak IA
ekilmekte ve g katsays
aadaki ekil zerinden tam
olarak belirlenememektedir.

IV AC/DC DNTRCLER
(ID); (VD);
ekil-4.135deki gibidir. Bu ekil-4.136daki gibidir. Bu
ID= Im+(%30.Im)= 1,3 . 3.Vm/Z VD= 1,3 . 3 . Vm
0 2 0 2
3.Vm/Z VT
IT 3.Vm

IV AC/DC DNTRCLER
rnek: Vm= Vrms.2= 220.2= 311V
220V/380V-50Hz ebekede Vdc= 3.1,73.311/6,28(1+cos90)
altrlan 3 fazl tam dalga yarm Vdc= 257V
kontrollu dorultucu,
a) 10luk rezistif bir yk
beslediinde oluacak tm devre Idc= Vdc / R= 257 / 10
parametrelerini, Idc= 25,7A
b) 10luk endktif bir yk Ortalama k gc,
beslediinde oluacak tm devre
Pdc= Idc.Vdc
parametrelerini hesaplaynz.
Pdc= 25,7 . 257= 6,6kW
zm: Kaynak akmnn etkin deeri,
a) Rezistif ykte k geriliminin
ortalama deeri,
k= t1 / T= 5ms / 10ms= 0,5
IA(rms)= (3 . Vm / Z) . k
3 3 .V m IA(rms)= (3 . 311 / 10) . 0,5
V dc = (1 + cos )
2 IA(rms)= 37,66A

IV AC/DC DNTRCLER
Rezistif ykte kaynaktan b) ok endktif ykte k
ekilen etkin g, geriliminin ortalama deeri,
PS(rms)= 3 . IS(rms).VS(rms) Vm= Vrms.2= 220.2= 311V
Vdc= (3.3.Vm / ) . (1+cos90)
PS(rms)= 3.37,66.220= 24,85kW
Vdc= (3.3.311 / 6,28) . (1+0)
Vdc= 257V
Rezistif ykte anahtar (diyot-
tristr) gerilimi,
Idc= Im= 3.Vm/Z= 538 / 10= 53,8A
VD 3.Vm+ %30 Ortalama k gc,
VD 3.311 . 1,3 700V Pdc= Idc.Vdc
Pdc= 53,8 . 257= 13,82kW
Rezistif ykte anahtar (diyot- Kaynak akmnn etkin deeri,
tristr) akm, IA(rms)= Im .k
ID 3.Vm/R + %30 IA(rms)= 3.Vm / Z .[t1/(t1+t2)]
ID 53,8 . 1,3 70A IA(rms)= 538/10 .(5ms / 10ms)
IA(rms)= 37,66A

IV AC/DC DNTRCLER
Endktif ykte kaynaktan Bilindii gibi yarm kontrollu
ekilen etkin g, kprnn endktif ykte
PS(rms)= 3 . IS(rms).VS(rms) altrlmas durumunda
PS(rms)= 3.37,66.220= 24,85kW ykten kaynaa doru enerji
transferi olamamakta ve
aadaki ekil-4.137den
Endktif ykte anahtar (diyot- grld gibi dorultucu
tristr) gerilimi, sadece 1. blgede
VD 3.Vm+ %30 almaktadr. Dorultucunun
VD 3.311 . 1,3 700V ift blgede alabilmesi iin
tam kontrollu dorultucu
olmas gerekecektir.
Endktif ykte anahtar (diyot-
tristr) akm, VO VO
ID 3.Vm/R + %30 IO IO
ID 53,8 . 1,3 70A Yarm Tam
Kontrollu Kontrollu

IV AC/DC DNTRCLER
3 fazl tam kontrollu kpr ekilden grld gibi, 3 faz tam
dorultucu (endktif ykte); kontrollu kpr dorultucu
3 fazl tam kontrollu kpr
endktif yk iin ekil-4.138de
gsterilmitir.
yaltma yaplarak kullanlmtr.
olduu gibi kprdeki tm
ekilleri aada ekil-4.139da
elemanlar tristrdr ve serbest
gei diyodu kullanlmamtr.
+ ne
3 fazl Pals
kaynak IA - Sync-A
de aynen kullanlacak
T4
dzenek dierleri iin

- retc.1
T1 iin gsterilen bu
VD IO
A + T1 T3 T5 T3 + ne
+
Pals
VO Z
B -
T6 - retc.2 Sync-B
T5 + ne
C T4 T6 T2 Pals
T2 - retc.3 Sync-C

IV AC/DC DNTRCLER
3Vm V(ab) V(bc) V(ca) ekillerinden grlebilecei
Vh gibi, devredeki tristrler tpk 3
fazl kontrolsuz kprdeki
diyotlarn doal hareketlerinde
3.Vm
olduu gibi uyarlmlardr.
Vdc Burada kullanlan uyarma
T56 61 12 23 34 45 56
VT1 teknii ile her bir tristr 120
derece iletimde tutulmakta, her
3.Vm 60 derecede e deitirmekte
3.Vm/Z ve kta hat gerilimini
Idc dorultarak kontrol etmektedir.
3.Vm/Z 60 derecelik uyarma as iin
IT izilen bu ekilde negatif
3.Vm/Z ksmlar olumamtr. A
IS bydke gerilim negatife
doru sarkmaktadr.

IV AC/DC DNTRCLER
k geriliminin ortalama T
1
T 0
3 fazl tam kontrollu kpr
2 / 3 +
dorultucunun endktif ykteki 1
k gerilim dalga ekli Vdc = 3.V sin t.d (t )
/3
m

/ 3+
aadaki ekil-4.140da
grld gibi olduunu 2 / 3 +
3 3.Vm
belirtmitik. Bu durumda Vdc = sin t.d (t )
gerilim ortalama deeri iin

/ 3+
yandaki gibi olacaktr. 3 3.Vm

Vdc = ( cos t )2/ 3/ +3+
0 2
3.Vm
3 3.Vm
Vdc = [ cos( 2 / 3 + ) + .....
Vdc
T56 61 12 23 34 45 56

T 3 3 .Vm
Vdc = cos
60 120
+ +
IV AC/DC DNTRCLER
k akmnn ortalama deeri Kaynak akmnn etkin deeri
(Vdc); (IA(rms));
3 fazl tam kontrollu kpr Kaynan bir fazndan ekilen
dorultucunun endktif ykteki akm ekil-4.142de
k akm dalga ekli grlmekte olup etkin deeri,
aadaki ekil-4.141de k= t1 / (t1+t2)
grld gibidir. Bu durumda IS(rms)= Im . k
akmn ortalama deeri,
IS(rms)= (3 . Vm / Z) . k
Idc= Im= 3.Vm / Z olacaktr.
0 2
0 2
3.Vm/Z
3.Vm/Z
Idc
IT
t1
Ortalama k gc (Pdc);
Pdc= Idc . Vdc den bulunabilir.
T

IV AC/DC DNTRCLER
g (PS(rms));
PA(rms)= IA(rms) . Vf(rms) cos= cos(60+/2)
fazdan ekilen toplam g; eitliinden bulunabilecektir.
PS(rms)= 3 . PA(rms)
0 2
3.Vm
Devrenin g katsays (cos);
Kaynan bir fazndan ekilen Vh
akm ve ilgili hat gerilimi yan

tarafta ekil-4.143de
grlmektedir. 3.Vm/Z
ekilden grld gibi,
kaynak akm, kaynaktan ift IT
ynl ve kesikli olarak
ekilmekte ve bu akm
peryodik olarak deimektedir.

IV AC/DC DNTRCLER
(IT); (VT);
ekil-4.144deki gibidir. Bu ekil-4.145deki gibidir. Bu
IT= Im+(%30.Im)= 1,3 . 3.Vm/Z VT= 1,3 . 3.Vm
0 2 0 2
3.Vm/Z VT1
IT 3.Vm

IV AC/DC DNTRCLER
rnek: b) ok endktif ykte k
220V/380V-50Hz ebekede 90
uyarmada altrlan 3 fazl tam Vm= Vrms.2= 220.2= 311V
dalga tam kontrollu dorultucu, Vdc= (3.3.Vm / ) . cos90
a) 10luk rezistif bir yk Vdc= (3.3.311 / 6,28) . 0
beslediinde oluacak tm devre Vdc= 0V
parametrelerini, k akm ortalama deeri,
b) 10luk endktif bir yk Idc= Im= 3.Vm/Z= 538 / 10= 53,8A
Ortalama k gc,
Pdc= Idc.Vdc
zm: Pdc= 53,8 . 0= 0kW (ani deer).
a) Rezistif ykte k geriliminin Kaynak akmnn etkin deeri,
ortalama deeri, IA(rms)= Im .k
Bu tr bir dorultucu rezistif IA(rms)= 3.Vm / Z .[t1/(t1+t2)]
ykte kullanlmaz, kullanlacak IA(rms)= 538/10 .(6,66ms / 10ms)
olursa yarm kontrollu gibi olur.
IA(rms)= 43,9A

IV AC/DC DNTRCLER
Endktif ykte kaynaktan Bilindii gibi tam kontrollu
ekilen etkin g, kpr dorultucu k gerilimi
PS(rms)= 3 . IS(rms).VS(rms) ok endktif ykte, pozitif
PS(rms)= 3.43,9.220= 28,97kW maksimum ile negatif
maksimum arasnda
deimekte ve dorultucu ift
Endktif ykte anahtar (diyot- ynl almaktadr.
tristr) gerilimi, DC motorlarda yn deiimi
VD 3.Vm+ %30 iin iftli kullanlan bu devre ile
VD 3.311 . 1,3 700V ekil-4.146da grld gibi 4
blgeli alma salanabilir.
Endktif ykte anahtar (diyot-
VO VO
tristr) akm,
IO IO
ID 3.Vm/R + %30
ID 53,8 . 1,3 70A Tam
iftli
Kontrollu
Dorultucu

IV AC/DC DNTRCLER
3 fazl tam kontrollu ift kpr Devrenin uyarmasnda ise daha
dorultucu; nce aklanan tam kontrollu
uyarma dzeneinden iki adet
3 fazl tam kontrollu ift kpr
kullanlmal ve bu devreler de 1
fazl ift kpr dorultucuda
endktif yk iin ekil-4.147de
olduu gibi bir lojik kontrol
gsterilmitir.
devresiyle kontrol edilmelidir.
Bu devrede de 1 fazl uygulamada
Bilindii gibi bu devre tek tek ya
olduu gibi iki tan kontrollu kpr
da daima 1+2= 180 artn
birbirine ters paralel olarak
salayacak ekilde uyarlmaldr.
balanmtr.
3 fazl
kaynak IA - C
T2 T6 T4
VD IO
A + T1 T3 T5 + B
M VO
B -
T5 T3 T1 A
C T4 T6 T2 3 fazl
kaynak

DEV-10
10.1) 380V/220V-50Hz ebekede 19luk saf rezistif bir yk besleyen 3 fazl tam dalga
kontrolsuz dorultucunun,
a) Devre emasn tam olarak iziniz, akm ve gerilim ynlerini devre zerinde
gsteriniz.
10.2) 380V/220V-50Hz ebekede, 120 uyarma asnda, 22luk rezistif bir yk

besleyen 3 fazl tam dalga yarm kontrollu dorultucunun,
gsteriniz.
10.2) 380V/220V-50Hz ebekede, 60 uyarma asnda, 10luk rezistif bir yk besleyen

3 fazl tam dalga tam kontrollu dorultucunun,
gsteriniz.

Blm-5
AC-AC
Dntrcler
V AC/AC DNTRCLER
Giri: kinci grupta yer alan direkt
AC kyclar (AC-AC frekans eviriciler ise girilerine
dntrcler), ebekeden uygulanan AC gerilimin hem
aldklar sabit genlik ve genliini hem de frekansn
frekansl AC gerilimi ileyerek kontrol edebilmektedirler.
kna yine AC olarak veren AC kyclar bu zellikleriyle 3
g elektronii devreleridir. farkl alanda ok yaygn olarak
Bu devreleri genel olarak 2 kullanlmaktadr. Bu alanlar,
gruba ayrmak mmkndr. 1) Is kontrolu,
Bu gruplar, 2) Ik kontrolu,
1) AC voltaj kontrolcular, 3) Motor kontroludur.
2) Direkt frekans eviricilerdir. Is ve k (aydnlatma)
Bu gruplardan birincisi olan AC kontrolunda sadece AC voltaj
voltaj kontrolcular, giriine kontrolcular, motor kontrolunda
uygulanan AC gerilimin sadece ise her iki grup AC kyc da
genliini kontrol eder. kullanlabilmektedir.

V AC/AC DNTRCLER
Temel g eleman olarak 1 Fazl Ama-Kapama Kontrollu
tristr, triyak ve diyot kullanlan AC Voltaj Kontrolcu (rezistif yk);
AC kylarn alt gruplar ise
ekil-5.1de 1 fazl ama-
aada grld gibidir.
kapama kontrollu AC voltaj
AC voltaj kontrolcular; kontrolcu devre balants
1) 1 fazl AC voltaj grlmektedir. Grld gibi
kontrolcular, tristrler bir ine pals reteciyle
1a- Ama-kapama kontrollu, pals retecinin izin girii ise bir
1b- Faz as kontrollu, PWM ile kontrol edilmektedir.
2) 3 fazl AC voltaj Sync
kontrolcular,
+ ne =0
2a- Ama-kapama kontrollu, T1 Pals
2b- Faz as kontrollu, - reteci
Is, IT T1 T2
Direkt frekans eviriciler (DF) T2 zin
+ +
1) 1 fazdan-1 faza DF, Vs Io Vo PWM
+ VT -
reteci
2) 3 fazdan-1 faza DF, - -
0-%100 k
3) 3 fazdan-3 faza DF.
V AC/AC DNTRCLER
2 3 4
ekil-5.2de devrenin uyarma, ekil- Vm
5.3de ise g devresi dalga ekilleri t
VS
e zamanl olarak verilmitir.
2 3 4 Vm
Vm
VO t
VS t
Vm
VT t
VGK1 t
Im
VGK2 t IS t
Im
VZN t
IO-T t
t1 t2

V AC/AC DNTRCLER
ekil-5.1de grlen ama 2 3 4
Vm
kapama kontrollu AC voltaj t
VS
kontrolcu devresini, dk ve
orta gler iin, ekil-5.4 ve
ekil-5.5de grld gibi
sadece bir triyak kullanarak VPWM t
da yapmak mmkndr.
t1 t2
Vm
%0 - + PWM
VO t
%100 reteci
- 2x%50
Vm
Is, IT
k VT t
+ + VT - + Im
Vs Io Vo
- - IS,T,O t

V AC/AC DNTRCLER
ekil-5.1 ve 5.5den grld ekil-5.3 ve 5.5de grlen
gibi 1 fazl ama kapama temel dalga ekillerinden
kontrollu AC voltaj kontrolcu yararlanarak devrede gerekli
devresi hem birbirine ters hesaplamalar yaplabilir.
paralel balanm tristrlerle Devrede yaplabilecek baz
hem de triyak kullanarak hesaplamalar unlardr;
yaplabilmektedir. 1) k geriliminin etkin deeri,
Tristrler kullanldnda ine 2) k akmnn etkin deeri,
pals reteci alternansn hemen 3) Etkin (rms) k gc,
banda pals retecek ekilde 4) Kaynaktan ekilen akmn etkin
ayarlanp, izin girii bir PWM deeri,
sinyali ile kontrol edilmektedir. 5) Kaynaktan ekilen etkin g
Triyak kullanldda ise PWM 6) G katsays,
sinyali dorudan triyak giriine 7) Anahtar gerilimleri,
uygulanabilmekte ve ama- 8) Anahtar akmlar,
kapama kontrolu olmaktadr.

V AC/AC DNTRCLER
k gerilimin etkin deeri; k
T
VO ( rms ) = [ vo (t )] 2
.dt
1 fazl ama-kapama kontrollu T 0
AC voltaj kontrolcunun rezistif 2
k
ykte altrlmasnda, yk VO ( rms ) = V 2
. sin 2
(t ).d (t )
2 0
m
5.6de verilen dalga eklinin k .( 2 .VS ( rms ) ) 2 2
VO ( rms ) = (t ).d (t )
2
grleceini belirtmitik. sin
2 0
Bu durumda etkin k gerilimi
eitlii rezistif yk iin yan k .2.VS2( rms ) t sin 2(t ) 2
VO ( rms ) = .[ ]0
taraftaki gibi hesaplanacaktr. 2 2 4

k .VS2( rms ) 2
2 3 4 VO ( rms ) = .[( 0) (0)]
Vm 2
VO t k .VS2( rms )
VO ( rms ) = .( ) = k .VS2( rms )
1
t1
t1 t2 VO ( rms) = VS ( rms) . k = VS ( rms) .
t1 + t2
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
k akmnn etkin deeri; k
T
I O ( rms ) = [io (t )] 2
.dt
k
ykte altrlmasnda, yk I O ( rms ) = I 2
. sin 2
(t ).d (t )
2
m
5.7de dalga ekli verilen k .( 2 .I S ( rms ) ) 2 2
akmn geeceini belirtmitik. I O ( rms ) = sin

2
(t ).d (t )
2 0
Bu durumda etkin k akm
eitlii rezistif yk iin yan k .2.I S2( rms ) t sin 2(t ) 2
I O ( rms ) = .[ ]0

k .I S2( rms ) 2
2 3 4 I O ( rms ) = .[( 0) (0)]
Im 2
IO t k .I S2( rms )
I O ( rms ) = .( ) = k .I S2( rms )
1
VO ( rms)
t1 t2 I O ( rms ) = I S ( rms ) . k =
R
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
Etkin k gc; k
T
I S ( rms ) = [i S ( t )] 2 .dt
Bilindii gibi etkin k gc, T 0
PO(rms)= IO(rms) . VO(rms) k

2
eitliinden bulunabilmektedir. I S ( rms ) = I 2

. sin 2
( t ). d ( t )
2
m
0
2
k .( I m ) 2
I S ( rms ) = ( t ). d ( t )
2
Kaynak akm etkin deeri; sin
2 0
Kaynaktan ekilen akmn
ekil-5.8deki gibi olduunu k . I m2 t sin 2 ( t ) 2
I S ( rms ) = .[ ]0
belirtmitik. Buna gre, 2 2 4
2 3 4 k . I m2 2
I S ( rms ) = .[( 0 ) ( 0 )]
Im 2 2
IS t k . I m2 k . I m2
I S ( rms ) = .( ) =
2 1 2
I I t1
t1 t2 I S ( rms ) = m . k = m .
2 2 t1 + t 2
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
Kaynaktan ekilen g; Kyc yaltma (off) getiinde
Bilindii gibi etkin giri gc, ise akmn olmad
PS(rms)= IS(rms) . VS(rms) grlmektedir.
eitliinden bulunabilmektedir. 2 3 4
Vm
G katsays (cos);
VS t
G katsays kaynaktan
verilen gerilim ile kaynaktan
ekilen akm arasndaki ann
cos deeridir. ekil-5.9da
kaynak gerilimi ve akm Im
grlmektedir.
IS t
Buradan, kyc iletimde (on)
iken faz kaymas olmad
grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
Anahtar (tristr) gerilimi; Anahtar (tristr-triyak) akm;
Bilindii gibi, devrede Yine bilindii gibi, devrede
kullanlan g anahtarlarnn kullanlan g anahtarlarnn
gerilimi, bloke ettikleri gerilimin zerlerinden geirilen akmn
tepe deerine gre tepe deerine gre
hesaplanmaktadr. hesaplanmaktadr.
Anahtarlar zerindeki gerilim Anahtarlar zerindeki akm
ekil-5.10daki gibi olduuna ekil-5.11deki gibi olduuna
gre anahtar gerilimi, gre anahtar akm,
VT= Vm + (%30.Vm)= 1,3.Vm IT= Im + (%30.Im)= 1,3.Vm / R
olarak hesaplanabilmektedir. olarak hesaplanabilmektedir.
Vm Im
VT t IT t
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
1 Fazl Ama-Kapama Kontrollu ekil-5.12de grlen devrede
AC Voltaj Kontr. (endktif yk); endktif yk kullanlmas
ekil-5.12de 1 fazl ama- durumunda, zellikle kaynak
kapama kontrollu tristrl AC frekansna yakn frekanslarda
voltaj kontrolcu devresinin (10Hz-50Hz) anahtarlama
endktif ykte balants yapldnda, zellikle ykn
grlmektedir. Devrede yke ok endktif olmas
ters paralel serbest gei durumlarnda, yk zerindeki
diyodu kullanlamamaktadr. enerjinin boalmas nedeniyle
Sync
tristrler hemen yaltma
geememekte ve dolaysyla
+ ne : 0
T1 Pals
da paralelindeki tristrn de
Is, IT T1 T2 - reteci hemen iletime gemesine
zin engel olmaktadr.
+ T2 +
Vs Io Vo PWM Devreye ait dalga ekilleri
+ VT -
- -
reteci ekil-5.13-5.14de verilmitir.
0-%100 k
V AC/AC DNTRCLER
2 3 4
ekil-5.13de devrenin uyarma, Vm
ekil-5.14de ise g devresi dalga t
VS
ekilleri e zamanl olarak verilmitir.
Vm 2 3 4 Vm
t
t VO
VS
Vm
t
VGK1 t VT
VGK2 t Im
IO t
t
VZN Im
t1 t2 IS-T t

V AC/AC DNTRCLER
Vm
kontrolcu devresinin triyak ile VS t
yaplm olan versiyonunun
endktif yk altnda almas
ekil-5.15 ve 5.16da ayrntl t
VPWM
olarak grlmektedir.
t1 t2
Vm
+ PWM
%0 -
reteci VO t
%100
- 2x%50
Is, IT Vm
k VT t
+ + VT - + Im
Vs Io Vo
- - IS,T,O t

V AC/AC DNTRCLER
Her iki devreden de grld Bu durumda daha nceki
gibi, yk endktif olmasna devrelerde olduu gibi temel
ramen serbest gei diyodu dalga ekillerinden
kullanlamamtr. Bunun yararlanarak genel eitlikler
nedeni k geriliminin AC kartlamayacaktr.
olmasdr. Balanacak olan Bunun nedeni, ykn
diyot hangi ynde olursa olsun endktiflik derecesine gre
ksa devreye yol aacaktr. dalga eklinin uzamas veya
Dalga ekillerinden grld ksalmasdr.
gibi, serbest gei diyodu Dk endktiflie sahip olan
kullanlamad iin tristrler yklerde bu devreler aynen
veya triyak yk tarafndan kullanlp oluan dalga
fazladan iletimde tutulmakta ve ekillerine gre hesaplama
ancak ykn enerjisi bittiinde yaplabilir. Yksek endktif
( asnda) tristr veya triyak yklerde ise kontrollu bir
yaltma geebilmektedir. serbest gei kullanlmaldr.

V AC/AC DNTRCLER
Ama kapama kontrolu rnek:
yntemi incelemelerden de 220V-50Hz ebekede 10Hz
grld gibi, kesikli yaps ferkansl %50 etkin peryotlu
gerei, AC voltaj kontrolcularn uyarmada altrlan ama
temel kullanm alanlarndan kapama kontrollu 1 fazl AC kyc
olan motor kontrolunda ve k devresinin,
kontrolunda kullanlamaz. a) 10luk rezistif bir yk
Kullanld taktirde motorlarda parametrelerini,
kesik kesik enerjilenmeden
dolay performans kayb beslediinde oluacak tm devre
oluur. Ayn ekilde n parametrelerini hesaplaynz.
dk frekansta yanp snmesi
kontrol deildir. zm:
Bu yntem sadece s a) Rezistif ykte k
kontrolunda ok verimli olarak geriliminin etkin deeri,
kullanlmaktadr. VO(rms)= VS(rms) . k

V AC/AC DNTRCLER
k= t1/(t1+t2)= %50= 0,5 Rezistif ykte kaynaktan
VO(rms)= 220V . 0,5 ekilen etkin g,
VO(rms)= 155,56V PS(rms)= IS(rms).VS(rms)
k akm etkin deeri, PS(rms)= 15,5 . 220= 3,41kW
IO(rms)= VO(rms) / R= 155,56 / 10
IO(rms)= 15,5A Rezistif ykte anahtar (tristr-
triyak) gerilimi,
Etkin k gc,
VD Vm+ %30
PO(rms)= IO(rms).VO(rms)
VD 311 . 1,3 400V
PO(rms)= 155,5 . 15,5= 2,41kW
Rezistif ykte anahtar (tristr-
Im= Vm/R= 220.2 / 10= 31,1A
triyak) akm,
IS(rms)= (Im/2) . k
ID Vm/R + %30
IS(rms)= (31,1/1,41) . 0,5
ID 31,1 . 1,3 40A
IS(rms)= 15,5A

V AC/AC DNTRCLER
AC voltaj kontrolcularda 1 Fazl Faz As Kontrollu AC
kullanlan ikinci kontrol Voltaj Kontrolcu (rezistif ykte);
ynteminin faz as kontrolu ekil-5.17de 1 fazl faz as
yntemi olduunu belirtmitik. kontrollu AC voltaj kontrolcu
Bu yntemde devrede devre balants grlmektedir.
kullanlan tristrler veya triyak Devreyenin almasn
hi ara vermeden tm gsteren temel dalga ekilleri
alternanslarda srekli olarak ise ekil-5.18de ayrntl olarak
uyarlmaktadr. verilmitir.
k geriliminin deitirilmesi Sync
ilemi ise tristr veya ne
T1
+
triyaklarn uyarma alarnn 0- Pals
- reteci
180 arasnda deitirilmesiyle Is, IT T1 T2
olmaktadr. Ik (dimmer) ve T2 zin
+ +
motor kontrolunda kullanlan Vs + VT - Io Vo 1
bu yntem yanda incelenmitir. - -

V AC/AC DNTRCLER
2 3 4 ekil-5.18den grld gibi
Vm
her iki tristre de srekli olarak
VS t kendi alternanslarnda pals
verilmekte ve uyarlmaktadr.
VGK1 t Her iki tristrn de uyarma
alar kendi alternanslar
VGK2 t
iinde 0 ile 180 arasnda
Vm ayarlanabilmektedir.
VO t Bu sayede de ekilden
grld gibi devre
Vm kndaki AC gerilimin etkin
VT t deeri sfr ile kaynak gerilimi
arasnda deitirilebilmektedir.
Vm ekilden grld gibi
IS-T-O t devrede kaynak, anahtar ve
yk akmlar tamamen ayndr.

V AC/AC DNTRCLER
ekil-5.17de grlen faz as 2 3 4
Vm
kontrollu AC voltaj kontrolcu
devresini, dk ve orta gler VS t
iin, ekil-5.19 ve ekil-
5.20de grld gibi sadece
bir triyak kullanarak da VGA1 t
yapmak mmkn olmaktadr. Vm
t
Sync VO
+ ne
Pals Vm
- reteci
VT t
Is, IT
zin
1

+ + VT - + Vm
Vs Io Vo t
-
IS-T-O
-

V AC/AC DNTRCLER
ekil-5.17 ve 5.19dan ekil-5.18 ve 5.20de grlen
grld gibi 1 fazl faz as temel dalga ekillerinden
kontrollu AC voltaj kontrolcu yararlanarak devrede gerekli
devresi hem birbirine ters hesaplamalar yaplabilir.
paralel balanm tristrlerle Devrede yaplabilecek baz
hem de triyak kullanarak hesaplamalar unlardr;
yaplabilmektedir. 1) k geriliminin etkin deeri,
pals reteci her bir tristre ait 3) Etkin (rms) k gc,
alternansn istenilen 4) Kaynaktan ekilen akmn etkin
derecesinde () uyarlmasn deeri,
salamaktadr. 5) Kaynaktan ekilen etkin g
Triyak kullanldda ise yine 6) G katsays,
ayn tristr uyarma devresi 7) Anahtar gerilimleri,
kullanlmakta ve triyak her iki 8) Anahtar akmlar,
alternansta da uyarlmaktadr.

V AC/AC DNTRCLER
T
k gerilimin etkin deeri; 1
VO ( rms ) = [ vo (t )]2
.dt
1 fazl faz as kontrollu AC T 0
voltaj kontrolcunun rezistif
1
ykte altrlmasnda, yk VO ( rms ) = V 2
. sin 2
(t ).d (t )

m
5.21de verilen dalga eklinin Vm2

VO ( rms ) = (t ).d (t )
2

Vm2 t sin 2(t )
eitlii rezistif yk iin yan VO ( rms ) = .[ ]
taraftaki gibi hesaplanacaktr. 2 4
Vm2 sin 2 sin 2
2 3 4 VO ( rms ) = .[( )( )]
2 4 2 4
Vm Vm2 sin 2
t VO ( rms ) = .( + )
VO 2 1 1 2
sin 2
VO ( rms ) = VS ( rms ) 1 +
T 2
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
T
k akmnn etkin deeri; 1
I O ( rms ) = [io (t )]2
.dt
1
I O ( rms ) = . sin 2 (t ).d (t )

2
ykte altrlmasnda, yk I m
zerinden aadaki ekil-

5.22de verilen akmn I m2
I O ( rms ) = (t ).d (t )
2
sin
geeceini belirtmitik.
I m2 t sin 2(t )
eitlii rezistif yk iin yan I O ( rms ) = .[ ]
I m2 sin 2 sin 2
2 3 4 I O ( rms ) = .[( )( )]
2 4 2 4
Im I m2 sin 2
t I O ( rms ) = .( + )
IO 2 1 1 2
I sin 2 VO ( rms )
I O ( rms ) = m 1 + =
T 2 2 R
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
T
Etkin k gc; 1
I S ( rms ) = [i s (t )]2
.dt
Bilindii gibi etkin k gc, T 0
PO(rms)= IO(rms) . VO(rms)
1
I S ( rms ) = I 2
. sin 2
(t ).d (t )
eitliinden bulunabilmektedir.
m

I m2
I S ( rms ) = (t ).d (t )
2

ekil-5.23deki gibi olduunu I m2 t sin 2(t )
I S ( rms ) = .[ ]
belirtmitik. Buna gre, 2 4
I m2 sin 2 sin 2
2 3 4 I S ( rms ) = .[( )( )]
2 4 2 4
Im I m2 sin 2
t I S ( rms ) = .( + )
IS 2 1 1 2
I sin 2
I S ( rms ) = m 1 +
T 2 2
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
Kaynaktan ekilen g; Bu durumda g katsays,
Bilindii gibi etkin giri gc, cos= cos(/2)
PS(rms)= IS(rms) . VS(rms) olacaktr.
G katsays (cos); Vm
G katsays kaynaktan
VS t
cos deeridir. ekil-5.24de
kaynak gerilimi ve akm
Im
grlmektedir. Buradan, devre
kndaki ykn rezistif t
olmasna ramen kadarlk IS
bir faz kaymasnn olduu
grlmektedir IS1
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
ekil-5.25deki gibi olduuna ekil-5.26daki gibi olduuna
olarak hesaplanabilmektedir. 2 3 4

Vm Im
t t
VT IT
T
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
1 Fazl Faz As Kontrollu AC ekil-5.27de grlen devrede
Voltaj Kontr. (endktif ykte); endktif yk kullanlmas
ekil-5.27de 1 fazlfaz as durumunda, zellikle ykn
kontrollu tristrl AC voltaj ok endktif olmas
kontrolcu devresinin endktif durumlarnda, yk zerindeki
ykte balants grlmektedir. enerjinin boalmas nedeniyle
Devrede yine yke ters paralel tristrler hemen yaltma
olarak balanan serbest gei geememekte ve dolaysyla
diyodu kullanlamamaktadr. da paralelindeki tristrn de
Sync hemen iletime gemesine
ne
engel olmaktadr. Bu durumda
T1
+
Pals dere sanki yarm dalga
- reteci
Is, IT T1 T2 kontrollu dorultucuymu gibi
T2 zin almaktadr.
+ + 1
Vs + VT - Io Vo Devreye ait dalga ekilleri
- - ekil-5.28de verilmitir.

V AC/AC DNTRCLER
2 3 4
Vm ekil-5.28den grld gibi
VS t kaynan pozitif alteransn
kontrol eden T1 tristr
yaklak 60 derecede ()
Vm
uyarlm ve iletime gemitir.
VO t
Alternans sonunda tristr
yaltma gemek istemesine
ramen yk zerindeki akmn
t
VT sfra dmemesi nedeniyle
asna kadar iletimine devam
Vm
etmitir.
Im as, ykn endktifliine
IO t gre deimektedir. Bu
durumda negatif alternansta
Im
almas gereken T2 tristr
IS-T t uyarlamamaktadr.

V AC/AC DNTRCLER
Vm
VS t
kontrolcu devresinin triyak ile
yaplm olan versiyonunun
endktif yk altnda almas Vm
ekil-5.29 ve 5.30da ayrntl t
VO
olarak grlmektedir.
Sync
t
+ ne VT
Pals
- reteci Vm
Is, IT zin Im
1
IO t
+ + VT - +
Vs Io Vo Im
- -
IS-T t

V AC/AC DNTRCLER
Her iki devreden de grld Bu durumda daha nceki
gibi, yk endktif olmasna devrelerde olduu gibi temel
ramen serbest gei diyodu dalga ekillerinden
kullanlamamtr. Bunun yararlanarak genel eitlikler
nedeni yine k geriliminin kartlamayacaktr.
AC olmasdr. Balanacak olan Bunun nedeni, ykn
diyot hangi ynde olursa olsun endktiflik derecesine gre
ksa devreye yol aacaktr. dalga eklinin uzamas veya
Dalga ekillerinden grld ksalmasdr.
gibi, serbest gei diyodu Dk endktiflie sahip olan
kullanlamad iin tristrler yklerde bu devreler aynen
veya triyak yk tarafndan kullanlp oluan dalga
fazladan iletimde tutulmakta ve ekillerine gre hesaplama
ancak ykn enerjisi bittiinde yaplabilir. Yksek endktif
( asnda) tristr veya triyak yklerde ise kontrollu bir
yaltma geebilmektedir. serbest gei kullanlmaldr.

V AC/AC DNTRCLER
rnek: / 2 sin 2.90
VO ( rms ) = 220 1 +
220V-50Hz ebekede 90 derecelik 2
uyarma asnda altrlan faz
as kontrollu 1 fazl AC kyc, VO(rms)= 220 . 0,5 = 154V
a) 10luk rezistif bir yk k akm etkin deeri,
IO(rms)= VO(rms) / R= 154 / 10
parametrelerini,
b) 10luk endktif bir yk IO(rms)= 15,4A
beslediinde oluacak tm devre Etkin k gc,
parametrelerini hesaplaynz. PO(rms)= IO(rms).VO(rms)
zm: PO(rms)= 15,4 . 154= 2,37kW
a) Rezistif ykte k Kaynak akmnn etkin deeri,
geriliminin etkin deeri,
Im sin 2
I S ( rms ) = 1 +
sin 2 2 2
VO ( rms ) = VS ( rms ) 1 +
2
IS(rms)= 31,1/1,41 . 0,5 = 15,4A

V AC/AC DNTRCLER
Rezistif ykte kaynaktan b) Endktif ykte k
ekilen etkin g, geriliminin etkin deeri,
PS(rms)= IS(rms).VS(rms) Daha nce de akland gibi,
PS(rms)= 15,4 . 220= 3,38kW endktif ykte normal olarak
serbest gei diyodu kullanma
Rezistif ykte anahtar (tristr- imkan olmadndan, ykn
triyak) gerilimi, zerindeki enerjinin etkisiyle
g anahtar fazladan iletimde
VD Vm+ %30
kalacak ve ters yndeki
VD 311 . 1,3 400V iletimini gerekletireme
imkan olmayacaktr. Bu
Rezistif ykte anahtar (tristr- durumda dalga ekli
triyak) akm, bozulacandan ykn
ID Vm/R + %30 byklne gre oluacak
deerine gre hesap yapmak
ID 31,1 . 1,3 40A
gerekecektir.

DEV-11
11.1) 220V-50Hz ebekede, 10Hz-%50 etkin peryotla uyarmada, 5luk

saf rezistif bir yk besleyen 1 fazl ama-kapama kontrollu AC
kycnn,
zerinde gsteriniz.
11.2) 220V-50Hz ebekede, 45 uyarma asnda, 15luk saf rezistif

yk besleyen 1 fazl faz as kontrollu AC kycnn,
zerinde gsteriniz.

V AC/AC DNTRCLER
3 FAZLI AC KIYICILAR: 3 Fazl Ama-Kapama Kontrollu
1 fazl AC kyclar, daha nce de AC Voltaj Kontrolcu (yldz bal
belirtildii gibi, dk gl stc rezistif ykte);
kontrolu, aydnlatma kontrolu ve ekil-5.31de 3 fazl ama-kapama
motor kontrolunda kullanlmaktadr. kontrollu AC voltaj kontrolcu devre
Orta ve yksek gteki benzer balants grlmektedir. Uyarma
uygulamalarda ise aada grlen devresindeki K iaretli bloklar
3 fazl AC kyclar kullanlmaktadr. ine pals retecidir.
G Devr. Uyarma Devr.

T1 Sync-A
+ zin Gnd
Van A
T4 -
Ra Sync-B Pwm
T4
T3 Io T3 +
Vbn B -
N T6
Sync-C
Is Rb f k
T6 T5 +
T5
Vcn C + Vo - T2 -
Rc = 0
- Vs + T2
V AC/AC DNTRCLER
Bir fazl uygulamalardan ekil-5.32de 3 fazl ama-
bilindii gibi dk ve orta kapama kontrollu AC voltaj
glerde ters paralel bal kontrolcu devre balantsnn
tristrler yerine triyak kullanm triyaklar kullanlarak yaplmas
daha uygun olmaktadr. Ayn grlmektedir. ekil-5.33de ise
devrenin almasn gsteren
durum 3 faz uygulamalar iin
dalga ekilleri verilmitir.
de geerlidir.
Rg T1 Optoc.
Van A Gnd
T1 Ra
- Vs +
T2 Pwm
Io
Vbn B
N f k
T2 Rb
Is
T3
Vcn C + Vo -
T3 Rc

V AC/AC DNTRCLER
an bn cn
Vm
t
VS(faz)
VPWM t
t1 t2
VO(abc) t
VT1 t
ISa,T1,Oa t

V AC/AC DNTRCLER
ekil-5.31 ve 5.32den ekil-5.33 grlen temel dalga
grld gibi yldz ykte ekillerinden yararlanarak
ama kapama kontrollu AC devrede gerekli hesaplamalar
voltaj kontrolcu devresi de hem yaplabilir. Devrede
birbirine ters paralel balanm yaplabilecek baz
tristrlerle hem de triyak hesaplamalar unlardr;
kullanarak yaplabilmektedir. 1) k geriliminin etkin deeri,

V AC/AC DNTRCLER
Yk gerilimin etkin deeri; k
T
VO ( rms ) = [ vo (t )] 2
.dt
k
ykte altrlmasnda, her yk VO ( rms ) = V 2
. sin 2
(t ).d (t )
2 0
m
5.34de verilen dalga eklinin k .( 2 .VS ( rms ) ) 2 2
VO ( rms ) = (t ).d (t )
2
2 0
eitlii rezistif yk iin yan k .2.VS2( rms ) t sin 2(t ) 2
VO ( rms ) = .[ ]0

k .VS2( rms ) 2
2 3 4 VO ( rms ) = .[( 0) (0)]
Vm 2
VO t k .VS2( rms )
VO ( rms ) = .( ) = k .VS2( rms )
1
t1
t1 t2 VO ( rms) = VS ( rms) . k = VS ( rms) .
t1 + t2
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
Yk akmnn etkin deeri; 2
k
I O ( rms ) = m ( t ).d ( t )
2 2
3 fazl ama-kapama kontrollu I . sin
2
ykte altrlmasnda, her yk 2

k .I m2
I O ( rms ) = ( t ).d ( t )
2
zerinden aadaki ekil- sin
5.35de dalga ekli verilen 2 0
akmn geeceini belirtmitik.
k .I m2 t sin 2 ( t ) 2
Bu durumda etkin k akm I O ( rms ) = .[ ]0
eitlii rezistif yk iin yan 2 2 4
taraftaki gibi hesaplanacaktr. k .I m2 2
I O ( rms ) = .[( 0 ) ( 0 )]
2 3 4 2 2
Im
k .I m2 k .I m2
IO t I O ( rms ) = .( ) =
2 1 2
Im Vm / R
t1 t2
I O ( rms ) = k = k
2 2
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
Etkin k gc; k
T
I S ( rms ) = [i S ( t )] 2 .dt
Toplam etkin k gc, T 0
PO(rms)= 3 . IO(rms) . VO(rms) k

2
eitliinden bulunabilmektedir. I S ( rms ) = I 2

. sin 2
( t ). d ( t )
2
m
0
2
k .( I m ) 2
I S ( rms ) = ( t ). d ( t )
2
2 0
ekil-5.36daki gibi olduunu k . I m2 t sin 2 ( t ) 2
I S ( rms ) = .[ ]0
belirtmitik. Buna gre, 2 2 4
2 3 4 k . I m2 2
I S ( rms ) = .[( 0 ) ( 0 )]
Im 2 2
IS t k . I m2 k . I m2
I S ( rms ) = .( ) =
2 1 2
Im Vm / R
t1 t2 I S ( rms ) = . k = . k
2 2
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
Toplam etkin giri gc, ise akmn olmad
PS(rms)= 3 . IS(rms) . VS(rms) grlmektedir.
Vm
G katsays (cos);
VS t
G katsays kaynaktan
cos deeridir. ekil-5.37de
kaynak gerilimi ve akm Im
grlmektedir. Buradan, kyc
IS t
iletimde (on) iken faz kaymas
olmad ak olarak
grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
Vm Im
VT t IT t
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
Bilindii gibi 3 fazl sistemde 3 Fazl Ama-Kapama Kontrollu
ykler yldz balanabildii gibi, AC Voltaj Kontrolcu (gen
daha yksek g elede edebilmek bal rezistif ykte);
amacyla gen olarak da ekil-5.40da 3 fazl ama-kapama
balanmaktadr. Bu durumda AC kontrollu AC voltaj kontrolcu devre
kyc devre balants da balants grlmektedir. Uyarma
deiecektir. gen balant devresindeki K iaretli bloklar
durumu aada gsterilmitir. ine pals retecidir.
Sync-A
Van + zin Gnd
T1
A T4 -
Is Io Ra T4
Sync-B Pwm
Vbn T3 +
N T3
B
T6
T6
-
Rb Sync-C
f k
T5 +
Vcn + Vo -
T5
T2 -
C T2 Rc
- 3.Vs + = 0

V AC/AC DNTRCLER
Bir fazl uygulamalardan ekil-5.41de 3 fazl ama-
bilindii gibi dk ve orta kapama kontrollu AC voltaj
glerde ters paralel bal kontrolcu devre balantsnn
tristrler yerine triyak kullanm triyaklar kullanlarak yaplmas
daha uygun olmaktadr. Ayn grlmektedir. ekil-5.42de ise
durum 3 faz uygulamalar iin
de geerlidir.
Rg T1 Optoc.
Van A
Gnd
T1 Ra
Io T2 Pwm
N
Vbn B
Is T2 Rb f k
T3
Vcn C + Vo -
T3 Rc
- 3.Vs +
V AC/AC DNTRCLER
ab bc ca
3Vm
t
VS(hat)
VPWM t
t1 t2
VO(abc) t
VT1 t
ISa,T1,Oa t

V AC/AC DNTRCLER
ekil-5.40 ve 5.41den ekil-5.42 grlen temel dalga
grld gibi gen ykte ekillerinden yararlanarak
ama kapama kontrollu AC devrede gerekli hesaplamalar
voltaj kontrolcu devresi de hem yaplabilir. Devrede
birbirine ters paralel balanm yaplabilecek baz
tristrlerle hem de triyak hesaplamalar unlardr;
kullanarak yaplabilmektedir. 1) k geriliminin etkin deeri,

V AC/AC DNTRCLER
Yk gerilimin etkin deeri; 2
k
3 fazl ama-kapama kontrollu V = ( 3.V ) 2
.sin2
(t ).d (t )
2 0
O( rms) m
AC voltaj kontrolcunun rezistif
ykte altrlmasnda, her yk k.( 3 2.VS (rms) )2 2 2
zerinde aadaki ekil- VO(rms) = sin (t ).d (t )

5.43de verilen dalga eklinin 2 0
grleceini belirtmitik. k.3.2.VS2(rms) t sin 2(t ) 2

Bu durumda etkin k gerilimi VO( rms) = .[ ]0
2 2 4
eitlii rezistif yk iin yan
taraftaki gibi hesaplanacaktr. k.3.VS2(rms) 2
VO(rms) = .[( 0) (0)]
2 3 4 2
3.Vm
k.3.VS2(rms)
t VO(rms) = .( ) = k.3.VS2(rms)
VO 1
t1
VO(rms) = 3.VS (rms) . k = 3.VS (rms) .
t1 t2 t1 + t2
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
Yk akmnn etkin deeri; 2
k
I O ( rms ) = m (t ).d (t )
2 2
3 fazl ama-kapama kontrollu I . sin
AC voltaj kontrolcunun rezistif 2 0

k .I m2
zerinden aadaki ekil- I O ( rms ) = sin 2
(t ).d (t )
5.44de dalga ekli verilen 2 0
akmn geeceini belirtmitik.
k .I m2 t sin 2(t ) 2
Bu durumda etkin k akm I O ( rms ) = .[ ]0
taraftaki gibi hesaplanacaktr. k .I m2 2
I O ( rms ) = .[( 0) (0)]
2 3 4 2 2
Im
k .I m2 k .I m2
IO t I O ( rms ) = .( ) =
2 1 2
I 3.Vm / R
t1 t2 I O ( rms ) = m k= k
2 2
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
Etkin k gc; 2
k
Toplam etkin k gc, I S ( rms) = ( 3.I ) 2
. sin 2
(t ).d (t )
2 0
m
PO(rms)= 3 . IO(rms) . VO(rms)

2
eitliinden bulunabilmektedir. k.( 3.I m )2
I S ( rms) = sin 2
(t ).d (t )
2 0
Kaynak akm etkin deeri;
k.3.I m2 t sin 2(t ) 2
Kaynaktan ekilen akmn I S ( rms) = .[ ]0
ekil-5.45deki gibi olduunu 2 2 4
belirtmitik. Buna gre, k.3.I m2 2
I S ( rms) = .[( 0) (0)]
3.Im
2 3 4 2 2
t k.3.I m2 3 2
IS I S ( rms) = .( ) = k.I m
2 1 2
3
t1 t2 I S ( rms) = k .I m = 3.IO(rms)
2
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
Toplam etkin giri gc, ise akmn olmad
PS(rms)= 3 . IS(rms) . VS(rms) grlmektedir.
3.Vm
G katsays (cos);
VS t
G katsays kaynaktan
cos deeridir. ekil-5.46da 3.Im
kaynak gerilimi ve akm
grlmektedir. Buradan, kyc
IS t
iletimde (on) iken faz kaymas
olmad ak olarak
grlmektedir.
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
ekil-5.47deki gibi olduuna ekil-5.48deki gibi olduuna
VT= 3.Vm + %30 IT= (3.Vm / R) + %30
3.Vm Im
VT t IT t
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
rnek: k akm etkin deeri,
380V/220V-50Hz ebekede 10Hz IO(rms)= VO(rms) / R= 154 / 10
ferkansl %50 etkin peryotlu IO(rms)= 15,4A
uyarmada altrlan ama Etkin k gc,
kapama kontrollu 3 fazl yldz PO(rms)= 3 . IO(rms).VO(rms)
bal AC kyc devresinin,
PO(rms)= 3 . 154 . 15,4= 7,11kW
beslediinde oluacak tm devre Kaynak akmnn etkin deeri,
parametrelerini hesaplaynz. Im= Vm/R= 220.2 / 10= 31,1A
b) Ayn rnei 3 fazl gen bal IS(rms)= (Im/2) . k
AC kyc devresi iin tekrar IS(rms)= (31,1 / 2) . 0,5
yapnz. IS(rms)= 15,4A
zm: Rezistif ykte kaynaktan ekilen
a) Yldz bal rezistif ykte k etkin g,
geriliminin etkin deeri, PS(rms)= 3 . IS(rms).VS(rms)
VO(rms)= VS(rms) . k PS(rms)= 3 . 15,4 . 220= 10,16kW
VO(rms)= 220 . (0,5)= 154V olarak bulunur.

V AC/AC DNTRCLER
Rezistif ykte anahtar (tristr- b) gen bal rezistif ykte k
triyak) gerilimi, geriliminin etkin deeri,
VD Vm+ %30 VO(rms)= 3 . VS(rms) . k
VO(rms)= 3 . 220 . (0,5)= 266,4V
VD 311 . 1,3 400V
k akm etkin deeri,
IO(rms)= VO(rms) / R= 266 / 10
Rezistif ykte anahtar (tristr- IO(rms)= 26,6A
triyak) akm,
Etkin k gc,
ID Vm/R + %30 PO(rms)= 3 . IO(rms).VO(rms)
ID 31,1 . 1,3 40A PO(rms)= 3 . 266 . 26,6= 21,22kW
NOT: Yldz balantda g Im= Vm/R= 380.2 / 10= 53,7A
elemanlar dorudan faz IS(rms)= (Im/2) . k
gerilimi ile karlamaktadr. Bu IS(rms)= (53,7 / 2) . 0,5
nedenle de akm ve gerilim IS(rms)= 26,6A
belirlemesi yaplrken faz olarak bulunur.
gerilimi dikkate alnmaktadr.
V AC/AC DNTRCLER
Rezistif ykte kaynaktan NOT: gen balantda g
ekilen etkin g, elemanlar dorudan hat
PS(rms)= 3 . IS(rms).VS(rms) gerilimi ile karlamaktadr. Bu
nedenle de akm ve gerilim
PS(rms)= 3 . 26,6 . 380=
belirlemesi yaplrken hat
30,32kW
gerilimi dikkate alnmaktadr.

triyak) gerilimi,
VT Vm+ %30
VT 537 . 1,3 700V
triyak) akm,
IT Vm/R + %30
IT 53,7 . 1,3 70A
olarak bulunur.

V AC/AC DNTRCLER
Bilindii gibi, ama kapama 3 Fazl Faz As Kontrollu AC
kontrolu youn olarak stc Voltaj Kontrolcu (yldz bal
kontrolunda kullanlmaktadr. 3 rezistif ykte);
fazl motor kontrolu ve yksek ekil-5.49da 3 fazl faz as
gl k kontrol yapmak iin ise kontrollu AC voltaj kontrolcu devre
aada grld gibi faz as balants grlmektedir. Uyarma
kontrollu AC kyclar kullanmak devresindeki K iaretli bloklar
gerekmektedir. ine pals retecidir.

T1 Sync-A
+ zin
ZNGnd
=1
Van A
T4 - Bu giri
Ra Sync-B srekli
Pwm
T4
T3 Io T3 + aktif 1
Vbn B - tutularak
N T6
Sync-C
Is Rb fkontrol k
T6 T5 + as
T5
Vcn C + Vo - T2 - ile yaplr.
Rc = 0 ile 180 ayarl
- Vs + T2
V AC/AC DNTRCLER
1 fazl uygulamalardan bilindii ekil-5.50de 3 fazl ama-
gibi dk ve orta glerde kapama kontrollu AC voltaj
ters paralel bal tristrler kontrolcu devre balantsnn
yerine triyak kullanm daha triyaklar kullanlarak yaplmas
uygun olmaktadr. Ayn durum grlmektedir. ekil-5.51de ise
3 faz uygulamalar iin de
geerlidir.
+ Sync-A
T1
Van A -
T1 Ra
+ Sync-B
T2
Io -
Vbn B
N
T2 Rb + Sync-C
Is T3
-
Vcn C + Vo -
T3 Rc = 0 ile 180 ayarl
- Vs +
V AC/AC DNTRCLER
an bn cn
ekil-5.49 ve 5.50den Vm
grld gibi yldz ykte faz t
as kontrollu AC voltaj VS(faz)
kontrolcu devresi de hem
birbirine ters paralel balanm
Vpals T1-ilt. T4-ilt. T1-ilt. t
tristrlerle hem de triyak T1-T4
kullanarak yaplabilmektedir.
Hem tristrl uygulamada hem
de triyakl uygulamada uyarma Vpals T6-ilt. T3-ilt. T6-ilt. t
T3-T6
devresinde ine pals reticiler
kullanlmtr. ne palsler her
faz iin ayr ayr retilmekte ve Vpals T5 T2-ilt. T5-ilt. 2 t
T5-T2
anahtarlara uygulanmaktadr. 0,5 0,5
3.Vm/2 Vab Vac
Bu yntemde kontrol ise
tetikleme asnn ayarlanmas VO (Ra) t
ile olmaktadr, ekil-5.51.
0,5 0,5
Vab Vac
V AC/AC DNTRCLER
ekil-5.51den grld gibi, ekil-5.51 grlen temel dalga
her tristr kendisine ait olan ekillerinden yararlanarak
alternansn (T1A+, T4A-, devrede gerekli hesaplamalar
T3B+, T6B-, T5C+, T2C-) yaplabilir. Devrede
90. derecesinde () uyarlm yaplabilecek baz
ve iletime gemesi hesaplamalar unlardr;
salanmtr. 1) k geriliminin etkin deeri,
rnek olarak izlenen Ra 2) k akmnn etkin deeri,
direnci zerindeki k faz 3) Etkin (rms) k gc,
gerilimine bakldnda hat 4) Kaynaktan ekilen akmn etkin
gerilimlerinin yar genliinde deeri,
olutuu gzlenmektedir. 5) Kaynaktan ekilen etkin g
Bunun nedeni her 60 derecelik 6) Devrenin verimi,
aralkta sadece 2 elemann 7) Devrenin g katsays,
iletimde kalmas ve gerilimin 2 8) Anahtar gerilimleri,
yk zerinde paylalmasdr. 9) Anahtar akmlar,

V AC/AC DNTRCLER
1) Yk gerilimin etkin deeri; 2
1
VO(rms) = [V .
sin( t )]2
.d (t )
3 fazl faz as kontrollu AC 2 0
m

2
ykte altrlmasnda, her yk Vm2
VO(rms) = sin2
(t ).d (t )
2 0
grleceini belirtmitik. 0 59o
Bu durumda etkin k gerilimi 1 sin 2
VO(rms) = 6.VS +
taraftaki gibi hesaplanacaktr. 60 89o
0,5 0,5 1 3sin 2 3 cos2
3.Vm/2 Vab Vac VO(rms) = 6.VS + +
12 16 16
VO t 90 150o
0,5 0,5 5 sin 2 3 cos2
Vab Vac VO(rms) = 6.VS + + +
24 4 16 16
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
2) Yk akmnn etkin deeri; 2
1
3 fazl faz as kontrollu AC IO(rms) = [(V / R).sin(t )]2
.d (t )
2 0
m
(Vm / R)2
zerinden aadaki ekil- IO(rms) = sin2
(t).d (t)
2
5.53de verilen dalga eklinde 0
akm grleceini belirtmitik. 0 59o

Bu durumda etkin k akm 1 sin 2
IO(rms) = ( 6.VS / R) +
taraftaki gibi hesaplanacaktr.
60 89o
1 3sin 2 3 cos2
3.Vm/2R
IO(rms) = ( 6.VS / R) + +
12 16 16
IO t
veya
VO(rms)
IO(rms) =
R
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
3) Etkin k gc; 2
1
Toplam etkin k gc, I S (rms) = [( 3.V / R).
sin( t )]2
.d (t )
2 0
m

2
eitliinden bulunabilmektedir. ( 3.Vm / R)2
I S (rms) = sin2
(t ).d (t )
2 0
4) Kaynak akm etkin deeri; 0 59o

Kaynaktan ekilen akmn 1 sin 2
ekil-5.54deki gibi olduunu I S (rms) = ( 6.VS / R) +
6 4 8
belirtmitik. Buna gre,
60 89o
1 3sin 2 3 cos2
3.Vm/2R
I S (rms) = ( 6.VS / R) + +
12 16 16
IO t
veya
VO(rms)
I S (rms) = IO(rms) =
R
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
5) Kaynaktan ekilen g; cos deeridir. ekil-5.55de
Toplam etkin giri gc, kaynak gerilimi ve akm
PS(rms)= 3 . IS(rms) . VS(rms) grlmektedir. Buradan, g
katsaysnn tetikleme asna
eitliinden bulunabilmektedir. gre deitii grlmektedir.
cos= cos(2 /3)dr.
6) Devren verimi;
Bilindii gibi verim, 2
= PO(rms) / PS(rms) Vm
eitliinden bulunabilmektedir. VS t

7) G katsays (cos);
G katsays kaynaktan t
IS
ekilen akm arasndaki ann-
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
8) Anahtar (tristr) gerilimi; 9) Anahtar (tristr-triyak) akm;
ekil-5.56daki gibi olduuna ekil-5.57deki gibi olduuna
VT= 3.Vm/2 + %30 IT= 3.Vm/2R + %30
3Vm/2 3Vm/2R
VT t VT t
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
Bilindii gibi, 3 fazl sistemde yke 3 Fazl Faz As Kontrollu AC
daha fazla g aktarabilmek iin Voltaj Kontrolcu (gen bal
yldz yerine gen balant rezistif ykte);
kullanlmas gerekmektedir. Bu ekil-5.58de 3 fazl faz as
durumda, aadaki ekilden de kontrollu AC voltaj kontrolcu devre
grld gibi, ykn her bir balants grlmektedir. K
paras dorudan hat gerilimi ile iaretli bloklar ine pals retecidir.
kar karya gelmektedir.
+ Sync-A
Van A T1 T1
T4 Ra -
T4
Io Sync-B
Vbn T3 +
B T3
N T6 Rb T6 -
Is
+ Sync-C
T5
Vcn C T5
+ Vo -
T2 T2 -
Rc
- Vs +
= 0 ile 180 ayarl
V AC/AC DNTRCLER
1 fazl uygulamalardan bilindii ekil-5.59da 3 fazl ama-
gibi dk ve orta glerde kapama kontrollu AC voltaj
ters paralel bal tristrler kontrolcu devre balantsnn
yerine triyak kullanm daha triyaklar kullanlarak yaplmas
uygun olmaktadr. Ayn durum grlmektedir. ekil-5.60da ise
3 faz uygulamalar iin de
geerlidir.
+ Sync-A
T1
Van A -
T1 Ra
+ Sync-B
T2
Io -
Vbn B
N
T2 Rb + Sync-C
T3
Is
-
Vcn C + Vo -
T3 Rc = 0 ile 180 ayarl
- Vs +
V AC/AC DNTRCLER
ab bc ca
ekil-5.58 ve 5.59dan 3.Vm
grld gibi gen ykte faz t
as kontrollu AC voltaj VS(faz)
kontrolcu devresi de hem
birbirine ters paralel balanm
Vpals T1 T4 T1 t
tristrlerle hem de triyak T1-T4
kullanarak yaplabilmektedir.
Hem tristrl uygulamada hem
de triyakl uygulamada uyarma Vpals T6 T3 T6 t
T3-T6
devresinde ine pals reticiler
kullanlmtr. ne palsler her
faz iin ayr ayr retilmekte ve Vpals 5 T2 T5 t
T5-T2
anahtarlara uygulanmaktadr.
3.Vm
Bu yntemde kontrol ise
tetikleme asnn ayarlanmas VO (Ra) t
ile olmaktadr, ekil-5.60.

V AC/AC DNTRCLER
ekil-5.60dan grld gibi, ekil-5.60 grlen temel dalga
her tristr kendisine ait olan ekillerinden yararlanarak
alternansn (T1A+, T4A-, devrede gerekli hesaplamalar
T3B+, T6B-, T5C+, T2C-) yaplabilir. Devrede
90. derecesinde () uyarlm yaplabilecek baz
ve iletime gemesi hesaplamalar unlardr;
salanmtr. 1) k geriliminin etkin deeri,
rnek olarak izlenen Ra 2) k akmnn etkin deeri,
direnci zerindeki k faz 3) Etkin (rms) k gc,
gerilimine bakldnda hat 4) Kaynaktan ekilen akmn etkin
gerilimlerinin genliinde deeri,
olutuu gzlenmektedir. 5) Kaynaktan ekilen etkin g
Bunun nedeni her bir tristrn 6) Devrenin verimi,
devreye girmesinde ykn her 7) Devrenin g katsays,
bir parasnn dorudan iki faz 8) Anahtar gerilimleri,
arasna balanmasdr. 9) Anahtar akmlar,

V AC/AC DNTRCLER
T
1) k gerilimin etkin deeri; 1
VO ( rms ) = [ vo (t )]2
.dt
voltaj kontrolcu gen rezistif
1
ykte altrlmasnda, yk VO ( rms ) = ( 3 .
V ) 2
. sin 2
(t ).d (t )

m
5.61de verilen dalga eklinin 3.Vm2

VO ( rms ) = (t ).d (t )
2

3.Vm2 t sin 2(t )
eitlii rezistif yk iin yan VO ( rms ) = .[ ]
3.Vm2 sin 2 sin 2
2 3 4 VO ( rms ) = .[( )( )]
2 4 2 4
3Vm 3.Vm2 sin 2
t VO ( rms ) = .( + )
VO 2 1 1 2
sin 2
VO ( rms ) = 3.VS ( rms ) 1 +
T 2
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
T
2) k akmnn etkin deeri; 1
I O ( rms ) = [io (t )]2
.dt
voltaj kontrolcunun gen
1
I O ( rms ) = . sin 2 (t ).d (t )

2
rezistif ykte altrlmasnda, I m
yk zerinden aadaki ekil-

5.62de verilen akmn I m2
I O ( rms ) = (t ).d (t )
2
sin
geeceini belirtmitik.
I m2 t sin 2(t )
eitlii rezistif yk iin yan I O ( rms ) = .[ ]
2 3 4 I m2 sin 2 sin 2
I O ( rms ) = .[( )( )]
2 4 2 4
3Vm/R
(Im) I m2 sin 2
t I O ( rms ) = .( + )
IO 2 1 1 2
I sin 2 VO ( rms )
I O ( rms ) = m 1 + =
T 2 2 R
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
3) Etkin k gc; 2
1
I = [ 3 .I .
sin( t )]2
.d (t)
Bilindii gibi etkin k gc, 2 0
S ( rms) m

2 2
( 3.I )
eitliinden bulunabilmektedir. I S (rms) = m
sin2 (t ).d (t )

2 0
4) Kaynak akm etkin deeri; 0 60o

Kaynaktan ekilen akmn 1 sin 2
ekil-5.63deki gibi olduunu
I S (rms) = 3 6.(VS / R) +
6 4 8
belirtmitik. Buna gre,
60 90o
1 3sin 2 3 cos2
I S (rms) = 3 6.(VS / R) + +
3Vm/R 12 16 16
t 90 150o
IS
5 sin2 3 cos2
I S (rms) = 3 6.(VS / R) + + +
24 4 16 16
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
5) Kaynaktan ekilen g; cos deeridir. ekil-5.64de
Bilindii gibi etkin giri gc, kaynak gerilimi ve akm
PS(rms)= 3 . IS(rms) . VS(rms) grlmektedir. Buradan, devre
kndaki ykn rezistif
eitliinden bulunabilmektedir. olmasna ramen kadarlk
bir faz kaymasnn olduu
6) Devren verimi; grlmekte (cos= cos(2/3).
Bilindii gibi verim,

= PO(rms) / PS(rms) Vm
eitliinden bulunabilmektedir. VS t

7) G katsays (cos);
Im
G katsays kaynaktan
t
verilen gerilim ile kaynaktan IS
ekilen akm arasndaki ann- IS1
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
8) Anahtar (tristr) gerilimi; 9) Anahtar (tristr-triyak) akm;
VT= 3.Vm + %30 IT= 3.Vm/R + %30
olarak hesaplanabilmektedir. 2 3 4

3Vm 3.Vm/R
t t
VT IT
T
M.Necdet YILDIZ
V AC/AC DNTRCLER
rnek: 1 / 4 sin(2.45)
380V/220V-50Hz ebekede 45 VO(rms) = 6.220 +

6 4 8
derecelik uyarma asnda
altrlan faz as kontrollu 3 VO(rms)= 204,4V
fazl AC kyc, k akm etkin deeri,
a) Yldz bal 10luk rezistif bir
IO(rms)= VO(rms) / R= 254 / 10
yk beslediinde oluacak tm
devre parametrelerini, IO(rms)= 20,4A
b) gen bal 10luk rezistif bir Etkin k gc,
yk beslediinde oluacak devre PO(rms)= 3 . IO(rms).VO(rms)
PO(rms)= 3 . 20,4 . 204= 12,4kW
zm: Kaynak akmnn etkin deeri,
a) Yldz bal rezistif ykte Yldz balantda kaynak akm
k geriliminin etkin deeri, ile k yk akm ayn
1 sin 2 olduundan,
VO(rms) = 6.VS +
6 4 8 IS(rms)= 20,4A

V AC/AC DNTRCLER
Yldz bal rezistif ykte b) gen bal rezistif ykte
kaynaktan ekilen etkin g, k geriliminin etkin deeri,
PS(rms)= 3 . IS(rms).VS(rms) sin 2
PS(rms)= 3 . 20,4 . 220= 13,4kW VO ( rms ) = 3.VS ( rms ) 1 +
2
Yldz ykte devrenin verimi, / 4 sin 2.45
= PO(rms) / PS(rms) VO ( rms ) = 3.220 1 +
2
= 12,4kW / 13,4kW= %92,53 VO(rms)= 363,29V
Yldz bal rezistif ykte k akm etkin deeri,
anahtar (tristr-triyak) gerilimi,
IO(rms)= VO(rms) / R= 363 / 10
VT Vm+ %30
IO(rms)= 36,3A
VT 311 . 1,3 400V
Etkin k gc,
Yldz bal rezistif ykte
PO(rms)= 3 . IO(rms).VO(rms)
anahtar (tristr-triyak) akm,
PO(rms)= 3 . 36,3 . 363= 39,5kW
ID Vm/R + %30
olarak bulunur.
ID 31,1 . 1,3 40A

V AC/AC DNTRCLER
Kaynak akmnn etkin deeri; Rezistif ykte anahtar (tristr-
triyak) gerilimi,
1 sin 2 VT 3.Vm+ %30
I S (rms) = 3 6.(VS / R) +
6 4 8 VT 3.311 . 1,3 700V
1 / 4 sin(2.45) Rezistif ykte anahtar (tristr-
I S (rms) = 3 6.(220/ 10) +
6 4 8 triyak) akm,
ID 3.Vm/R + %30
IS(rms) = 61,32A
ID 3.31,1 . 1,3 70A
gen ykte kaynaktan ekilen
etkin g,
PS(rms)= 3 . IS(rms).VS(rms)
PS(rms)= 3 . 61,3 . 220= 40,4kW
gen ykte devrenin verimi,
= PO(rms) / PS(rms)
= 39,5kW / 40,4kW= %97,77

DEV-12
12.1) 380V/220V-50Hz ebekede, 10Hz-%50 etkin peryotla uyarmada,

gen bal 5luk saf rezistif bir yk besleyen 3 fazl ama-
kapama kontrollu AC kycnn,
zerinde gsteriniz.
12.2) 380V/220V-50Hz ebekede, 45 uyarmada, yldz bal 15luk

saf rezistif yk besleyen 3 fazl faz as kontrollu AC kycnn,
zerinde gsteriniz.

Blm-6
DC-DC
Dntrcler
VI DC/DC DNTRCLER
GR: DC-DC dntrcleri iki
DC-DC dntrcler, temel grup atnda incelemek
mmkndr. Bu gruplar,
zellikle son dnemlerde g
elektronii ve endstriyel 1) DC kyclar;
elektronik uygulamalarnda ok a) A snf DC kyc,
youn olarak kullanlmaya b) B snf DC kyc,
balayan g devreleridir. c) C snf DC kyc,
DC-DC dntrclerin d) D snf DC kyc,

kullanm alanlar, e) E snf DC kyc.
1) Ulam aralarnda, 2) Anahtarlamal regletrler;
2) Seyyar elektronik cihazda, a) Sekonder anahtarlamal
3) Rzgar ve gne enerji reglatrler,
sistemlerinde, b) Primer anahtarlamal
4) Kk boyutlara sdrlmas regletrler,
gereken elektronik cihazlarda vb.

VI DC/DC DNTRCLER
1- DC KIYICILAR: Azaltan tip DC kyc almas
Endstride zellikle DC (rezistif ykte);
motorlarn kontrolunda youn Bu alma durumunda, DC
olarak kullanlmakta olan DC kycnn k gerilimi, giri
kyclarda temelde iki farkl geriliminden daima daha
alma (altrma) ekli dk seviyededir. Bu nedenle
vardr. Bunlar; bu tr almaya azaltan tip
alma denilmektedir.
a) Azaltan tip alma,
ekil-6.1de tipik bir azaltan
b) Arttran tip almadr. DC kyc balants
Temel g eleman olarak BJT, grlmektedir. Balantdan
Mosfet veya IGBT kullanlarak grld gibi temel g
gerekletirilen DC kyclarn anahtar olarak BJT
temel alma durumlar ayr kullanlmtr. Devrede, BJT
ayr ve detayl olarak yerine Mosfet veya IGBTde
incelenecektir. kullanlabilmektedir.

VI DC/DC DNTRCLER
t1 T
ekil-6.1den grld gibi
VS
azaltan tip DC kycda g
anahtar yk ile kaynak arasna VS t
seri olarak balanmtr. 10-
20V
Devrenin uyarma ve temel t
Vk
dalga ekilleri yan tarafta
ekil-6.2de grlmektedir. Vm
VO t
%0-%100
Vm
+ Vk -
Is Io
PWM VT t
+ Vt -
+ + Im
Vs Vo f k
IS t
- -
Im
G devresi Kont. devresi IT-O t

VI DC/DC DNTRCLER
ekil-6.2den grld gibi Hem rezistif yklerin ve elektronik
devre girii sabit DC gerilim devrelerin beslenmesinde hem de
kaynana balanm, doru akm motorlarnn
kontrolunda kullanlabilecek olan
devredeki g anahtar
bu altrma ynteminde dier
(transistr) ise bir PWM sinyal g devrelerinde olduu gibi,
ile uyarlmtr.
1) k geriliminin ortalama
Transistr giriine uyarma deeri,
sinyali verildii srece k 2) k akmnn ortalama deeri,
gerilimi giri gerilimine eit, 3) Ortalama k gc,
uyarma sinyali verilmediinde
4) Kaynak akmnn ortalama
ise eleman yaltma deeri,
geeceinden k gerilimi 5) Ortalama giri gc,
sfr olmaktadr.
6) Etkin giri direnci
Uyarma sinyali etkin peryodu 7) Anahtar gerilimi,
%0 ile %100 arasnda
8) Anahtar akm
deitirilerek k ayarlanabilir
hesaplanabilir.

VI DC/DC DNTRCLER
1) k gerilimi ortalama deeri; 2) k akm ortalama deeri;
Azaltan tip alan devrede k Azaltan tip alan devrede k
gerilimi, daha nce verildii ve akm, daha nce verildii ve
aadaki ekil-6.3den grld aadaki ekil-6.4den grld
gibi, g anahtarnn iletimde gibi, g anahtarnn iletimde
kalma sresine gre, kalma sresine gre,
t1 t1
1 t 1 t V
VO ( dc ) = Vm .dt = 1 .Vm = k .VS I O ( dc ) = I m .dt = 1 .I m = k . S
T 0 T T 0 T R
eitlii kullanarak bulunabilecektir. eitlii kullanarak bulunabilecektir.

t1 T t1 T
Vm Im
VO t IO t
t1 t2 t1 t2

VI DC/DC DNTRCLER
3) Ortalama k gc; 5) Ortalama giri gc;
Devrenin ortalama k gc, Kaynaktan ekilen ortalama giri
Po= Io.Vo= Vo/R= k.Vs/R gc aadaki gibi olacaktr.
eitliinden bulunabilir. Ps= k . Is . Vs
4) Kaynak akm ortalama deeri; eitliinden bulunabilecektir.
Kaynaktan ekilen akmn ekli,
6) Devrenin etkin giri direnci,
ekil-6.5deki gibi olduuna gre
ortalama deeri, Kaynaktan grnen direntir.
t1
1 t V VS R
I S ( dc ) = I m .dt = 1 .I m = k . S Ri = =
T 0 T R IS k
t1 T 7) Anahtar akm;
IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm / R
Im
IS t
8) Anahtar gerilimi;
VT= 1,3 . Vm olacaktr.
t1 t2

VI DC/DC DNTRCLER
Azaltan tip DC kyc almas t1 T
(endktif ykte); VS
Azaltan tip almada endktif yk VS t
kullanlmas durumunda ekil-
10-
6.6da grld gibi serbest 20V
gei diyodu kullanlmaldr. t
Vk
Devreyle ilgili dalga ekilleri ise
ekil-6.7de grlmektedir. Vm
VO t
%0-%100
Vm
+ Vk -
Is Io t
PWM VT
+ Vt -
+ Im
+ f k
Vs
- Dm
Vo
IO t
-
Im
G devresi Kont. devresi IS-T t

VI DC/DC DNTRCLER
ekil-6.6dan grld gibi devre Hem rezistif yklerin ve elektronik
girii yine sabit DC gerilim devrelerin beslenmesinde hem de
kaynana balanm, devredeki doru akm motorlarnn
g anahtar (BJT) ise bir PWM kontrolunda kullanlabilecek olan
sinyal ile uyarlmtr. bu altrma ynteminde dier
Transistr giriine uyarma sinyali g devrelerinde olduu gibi yine,
verildii srece k gerilimi giri 1) k geriliminin ortalama
gerilimine eit, uyarma sinyali deeri,
verilmediinde ise eleman yaltma 2) k akmnn ortalama deeri,
geeceinden k gerilimi sfr 3) Ortalama k gc,
olmaktadr.
k akm ise sabit olup deeri,
transistr iletimde olduunda
5) Ortalama giri gc,
transistr zerinden, transistr
yaltmda olduu zamanlarda ise 6) Etkin giri direnci
yke ters paralel bal olan 7) Anahtar gerilimi,
serbest gei diyodu zerinden 8) Anahtar akm,
dolamaktadr. hesaplanabilir.

VI DC/DC DNTRCLER
Azaltan tip alan devrede k Azaltan tip alan devrede k
gerilimi, daha nce verildii ve akm, daha nce verildii ve
aadaki ekil-6.8den grld aadaki ekil-6.9dan grld
gibi, g anahtarnn iletimde gibi, yk zerinden srekli akm
kalma sresine gre, akt dnlerek,
t1 T
1 t 1 T V
VO ( dc ) = Vm .dt = 1 .Vm = k .VS I O ( dc ) = I m .dt = .I m = S
T 0 T T 0 T R
eitlii kullanarak bulunabilecektir. eitlii kullanarak bulunabilecektir.

t1 T t1 T
Vm Im
VO t IO t
t1 t2 t1 t2

VI DC/DC DNTRCLER
Po= Io.Vo= Vo/R= k.Vs/R gc aadaki gibi olacaktr.
eitliinden bulunabilir. Ps= k . Is . Vs
6) Devrenin etkin giri direnci,
ekil-6.10deki gibi olduuna gre
ortalama deeri, Kaynaktan grnen direntir.
t1 VS R
I S ( dc )
1 t V
= I m .dt = 1 .I m = k . S Ri = =
T 0 T R IS k
t1 T 7) Anahtar akm;
IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm / R
Im
IS t
VT= 1,3 . Vm
t1 t2 olacaktr.

VI DC/DC DNTRCLER
k akmnn ortalama
rnek: deeri,
200Vdc ebekede %50 etkin
IO= VO / R= 100 / 10
peryotlu uyarmada altrlan
azaltan tip DC kyc, IO= 10A
a) 10luk rezistif bir yk Ortalama k gc,
beslediinde oluacak tm devre PO= IO.VO
parametrelerini,
PO= 10 . 100= 1kW
beslediinde oluacak tm devre Kaynak akmnn ortalama
parametrelerini hesaplaynz. deeri,
zm: IS= Im . k= (Vm / R) . k
a) Rezistif ykte k IS= (200 / 10) .0,5
geriliminin ortalama deeri, IS= 10A
VO= VS . k
NOT: Devrenin girii de DC olmas
VO= 200 . 0,5 nedeniyle kaynak akmnn
VO= 100V ortalama deeri hesaplanmtr.

VI DC/DC DNTRCLER
Kaynaktan ekilen g, b) Endktif ykte k
Ps= k . Vs . Is = 0,5 . 200 . 10 geriliminin ortalama deeri,
Ps= 1kW VO= VS . k
Devrenin etkin giri direnci, VO= 200 . 0,5
R= R / k VO= 100V
R= 10 / 0,5 = 20 k akm ortalama deeri,
Anahtar (transistr) akm, IO= VS / Z= 200 / 10
IT Vm/R + %30 IO= 20A
IT (200 / 10) . 1,3 26A Ortalama k gc,
Anahtar (transistr) gerilimi, PO= IO.VO
VT 200 . 1,3 260V PO= 20 . 100= 2kW
Kaynak akm ortalama deeri,
IS= (VS / Z).k = (200/10).0,5
IS= 10A

VI DC/DC DNTRCLER
Endktif ykte kaynaktan ekilen Anahtar (transistr) gerilimi,
g,
VT VS + %30
PS= k . IS .VS
VT 200 . 1,3 260V
PS= k . 10 . 200= 1kW
Endktif ykte devrenin etkin giri
direnci, NOT: Azaltan tip DC kyc
devresinde giri gerilimi tamamen
Z = Z / k
dzgn bir DC olmasna karn
Z= 10 / 0,5 = 20 yaplan anahtarlama sonucu
Anahtar (transistr) akm, oluan k gerilimi kare dalga
IT VS/R + %30 formatndadr. Bu gerilimin
IT (200 / 10) . 1,3 26A dzgnletirilmesi iin kapasitr
filtresi kullanlmaldr. Devre
knda filtre iin kullanlan
kapasiteyi kltmek ve kn
daha dzgn olmasn salamak
iin anahtarlama frekans yksek
(10-100kHz aras) seilmektedir.

VI DC/DC DNTRCLER
Arttran tip DC kyc almas t1 T
VS
(rezistif ykte);
VS t
ekil-6.11de arttran tip devre
12V
yaps, ekil-6.12de ise rezistif
Vk t
yke gre devrenin dalga ekilleri
grlmektedir. Bu devre yaps Vm
genellikle batarya gerilimini t
VO
ykseltmek iin kullanlmaktadr.
Vm
IS, IL IO
+ VL - VT t
It
+ + +
Im
Vs Vt Vo
C R
G
- +Vk- - -
IS t
devresi Im
Uyar
devresi O t
PWM Im
f k
T t

VI DC/DC DNTRCLER
ekil-6.12den grld gibi Bu devrede k geriliminin
ykselten tip devrede etkin deere (k) gre deiim
anahtarlama eleman azaltan grafii aadaki ekil-6.13de
devrenin aksine kaynaa ve grlmektedir. Grafikten
yke paralel olarak grld gibi, k gerilimi k
balanmtr. ile doru orantl olarak
Bu durumda transistr deimekte olup giriin 7
uyarldnda kayna L katna kadar kabilmektedir.
zerinden ksa devre ederek Vo / Vs
akm yklemekte, yaltma 7
geirildiinde ise kaynak ve L 6
akm yk zerinden 5
gemektedir. 4
3
Bu akma gre oluan k
2
gerilimi tepe deeri kya bal k
1
olarak deimektedir.
.2 .4 .6 .8 1.0

VI DC/DC DNTRCLER
Rezistif ykte oluan k gerilimi, Ykselten tip alan devrede
daha nce verildii ve aadaki k akm, daha nce verildii ve
ekil-6.14den grld gibi, g aadaki ekil-6.15den
anahtarnn iletimde kalma grld gibi, g anahtarnn
sresine gre, iletimde kalma sresine gre
k= t1 / (t1+t2) oluan gerilimle orantl olarak,
Vdc VS + VL = Vs + L(di/dt) Idc = Vdc / R
Vdc Vs.[ (t1+t2) / t2 ]= Vs/(1-k) eitlii kullanarak
bulunabilecektir.
eitlikleri kullanarak bulunabilir.
kT T kT T
Vm Im
VO t IO t
t1 t2 t1 t2

VI DC/DC DNTRCLER
Ortalama k gc, Kaynaktan ekilen ortalama giri
Pdc= Idc . Vdc olacaktr. gc aadaki gibi olacaktr.
PS(dc)= (IS(dc) . VS) / (1-k)
4) Kaynak akm ortalama deeri;
Kaynaktan ekilen akmn ekli, 6) Devrenin etkin giri direnci,
ekil-6.16daki gibidir. Buna gre Kaynaktan grnen direntir ve
akmn ortalama deeri yledir, R= VS / IS = R . (1-k) olacaktr.
IS Im= (VS/R) + IL = (VS/R) / (1-k)
7) Anahtar akm;
t1 T
IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm / R
Im
IS t
VT= 1,3 . Vm
t1 t2 olacaktr.

VI DC/DC DNTRCLER
t1 T
Arttran tip DC kyc almas VS
(endktif ykte); t
VS
Bu alma eklinde ykn ok 12V
endktif olduu kabul edilmitir. t
Vk
Buna gre ekil-6.17de devre
yaps, ekil-6.18de ise devrenin Vm
almasn gsteren dalga VO t
Vm
IS, IL IO
VT t
+ VL - It
+ + + Im
Vs Vt Vo Z
- - - IO t
G +Vk-
devresi Im
Uyar t
devresi
IS
PWM Im
f k T t

VI DC/DC DNTRCLER
ekil-6.17den grld gibi Bu devrede k geriliminin
ykselten tip devre endktif etkin deere (k) gre deiim
ykte altrldnda yk grafii yine aadaki ekil-
zerindeki ykn boalmas 6.19da grld gibidir.
iin yke ters paralel bir Grafikten grld gibi, k
serbest gei diyodu gerilimi k ile doru orantl
balanmtr. olarak deimekte olup giriin
Devrede yine transistr 7 katna kadar kabilmektedir.
uyarldnda kayna L Vo / Vs
zerinden ksa devre ederek 7
akm yklemekte, yaltma 6
geirildiinde ise kaynak ve L 5
akm ykten gemektedir. 4
3
Bu akma gre oluan k
2
gerilimi tepe deeri kya bal k
1
olarak deimektedir.
.2 .4 .6 .8 1.0

VI DC/DC DNTRCLER
Endktif ykte oluan k Ykselten tip alan devrede
gerilimi, daha nce verildii ve k akm, daha nce verildii ve
aadaki ekil-6.20den aadaki ekil-6.21den
grld gibi, g anahtarnn grld gibi, g anahtarnn
iletimde kalma sresine gre, iletimde kalma sresiyle doru
k= t1 / (t1+t2) orantl olarak,
Vdc VS + VL = Vs + L(di/dt) Idc = Im = VS/R + IL = (VS/R) / (1-k)
Vdc Vs.[ (t1+t2) / t2 ]= Vs/(1-k) eitlii kullanarak
bulunabilecektir.
eitlikleri kullanarak bulunabilir.
kT T kT T
Vm Im
VO t IO t
t1 t2 t1 t2

VI DC/DC DNTRCLER
Ortalama k gc, Kaynaktan ekilen ortalama giri
Pdc= Idc . Vdc olacaktr. gc aadaki gibi olacaktr.
PS(dc)= (IS(dc) . VS) / (1-k)
Kaynaktan ekilen akmn ekli, 6) Devrenin etkin giri empedans,
ekil-6.22deki gibidir. Buna gre Kaynaktan grnen direntir ve
akmn ortalama deeri yledir, Z= VS / IS = Z . (1-k) olacaktr.
IS(dc) = Im = VS/R + IL = (VS/R) / (1-k)
7) Anahtar akm;
kT T
IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm / R
Im
t 8) Anahtar gerilimi;
IS
VT= 1,3 . Vm
t1 t2 olacaktr.

VI DC/DC DNTRCLER
rnek: k akmnn ortalama
200Vdc ebekede %50 etkin deeri,
peryotlu uyarmada altrlan Idc= Vdc / R = 400 / 10
arttran tip DC kyc, Idc= 40A
Ortalama k gc,
parametrelerini, Pdc= Idc.Vdc
b) 10luk endktif bir yk Pdc= 40 . 400= 16kW
beslediinde oluacak tm devre Kaynak akmnn ortalama
parametrelerini hesaplaynz. deeri,
zm: IS(dc) Im= VS/R + IL = (VS/R) / (1-k)
a) Rezistif ykte k IS(dc) Im= (200/10) / (1-0,5)
geriliminin ortalama deeri, IS(dc) Im= 40A
k= t1 / (t1+t2)= 0,5
Vdc VS + VL = VS / (1-k)
Vdc 200 / (1-0,5)= 400V

VI DC/DC DNTRCLER
Kaynaktan ekilen g, b) Endktif ykte k
PS(dc)= (IS(dc).VS(dc) ) / (1-k) geriliminin ortalama deeri
PS= (40 . 200) / (1-0,5)= 16kW etkin peryot kullanlarak,
Devrenin etkin giri direnci, k= t1 / (t1+t2)= 0,5
Vdc VS + VL = VS / (1-k)
R= R . (1-k)
Vdc 200 / (1-0,5)= 400V
R= 10 . (1-0,5) = 5
k akmnn ortalama
Anahtar (transistr) akm, deeri,
IT Vm/R + %30 Idc = Im = VS/R + IL = (VS/R) / (1-k)
IT (400 / 10) . 1,3 52A Idc = (200/10) / (1-0,5)= 40A
Anahtar (transistr) gerilimi, Ortalama k gc,
VT 400 . 1,3 520V Pdc= Idc.Vdc
Pdc= 40 . 400= 16kW

VI DC/DC DNTRCLER
Kaynak akmnn ortalama Anahtar (transistr) akm,
deeri, IT Vm/Z + %30
IS(dc) Im= VS/R + IL = (VS/R) / (1-k) IT (400 / 10) . 1,3 52A
IS(dc) Im= (200/10) / (1-0,5) Anahtar (transistr) gerilimi,
IS(dc) Im= 40A VT 400 . 1,3 520V
NOT: Arttran tip DC kyc devresi

Kaynaktan ekilen g, genellikle doru akm motorlarnda
PS(dc)= (IS(dc).VS(dc) ) / (1-k) rejeneratif frenleme uygulanmas
srasnda kullanlmaktadr.
PS= (40 . 200) / (1-0,5)= 16kW
Bu uygulama sayesinde motor
sarglarnda indklenen gerilim
Devrenin etkin giri empedans, kaynak geriliminden daha yksek
hale getirilerek ters akm akmas
Z= Z . (1-k)
ve bu sayede hem motorun
Z= 10 . (1-0,5) = 5 frenlemeye girmesi hem de
kazanlan enerjinin kaynaa geri
aktarlmas salanmaktadr.

VI DC/DC DNTRCLER
DC KIYICILARIN A snf DC kyclar;
SINIFLANDIRILMASI: A snf DC kyclar, daha nce
Giri blmnde de belirtildii ayrnts ile incelenen Azaltan tip
gibi DC kyclar alma DC kyc yapsdr.
ekline gre 5 farkl snfa Dolaysyla bu tr bir kycda k
ayrmak mmkn olmaktadr. gerilimi daima giri geriliminin
altndadr.
Bunlar;
ekil-6.23de grld gibi,
A snf dc kyclar, genellikle dk ve orta glerdeki
B snf dc kyclar, doru akm motorlarnn
C snf dc kyclar, kontrolnde ve farkl dc besleme
gerilimi gereken devrelerde
D snf dc kyclar, kullanlan A snf DC kyclar
E snf dc kyclardr. sadece 1. blgede almaktadr.
imdi bu kyc trleri ve Vo
zellikleri srasyla detayl A snf DC kyc 1.
olarak incelenecektir. alma blgesi blge
0 Io
VI DC/DC DNTRCLER
B snf DC kyclar; C snf DC kyclar;
B snf DC kyclar, daha nce C snf DC kyclar, A snf ve B
ayrnts ile incelenen Arttran tip snf DC kyclarn
DC kyc yapsdr. birletirilmesiyle oluturulan yeni
Dolaysyla bu tr bir kycda k bir kyc devresidir.
gerilimi daima giri geriliminin C snf kyclar, zellikle orta ve
stndedir. yksek gteki doru akm
Genellikle doru akm motorlarnn motorlarnn tek ynl hz ve re-
re-jeneratif (enerjiyi geri jeneratif frenleme kontrolnde
kazanarak) frenleme kontrolnde kullanlmaktadrlar.
ve gerilim ykseltmekte kullanlan Bu tr kyclar A ve B snflarnn
B snf DC kyclar, ekil-6.24de birleimi olduu iin alma
grld gibi sadece 2. blgede blgesi de ekil-6.25de grld
almaktadr. gibi 1. ve 2. blgelerdir.
Vo Vo
2. B snf DC kyc 2. 1.
blge alma blgesi blge blge
-Io 0 -Io 0 Io
VI DC/DC DNTRCLER
Aadaki ekil-6.26da tipik ekil-6.26da grlen
bir C snf DC kyc balants balantda T1 transistr
grlmektedir. uyarldnda devre A snf
If olarak almakta ve motoru
Is + enerjilendirerek dnmesini
T1
Vt1 salamaktadr.
+ - D1 Io
Vs
T2 transistr uyarldnda ise
- + Vk - It devre B snf olarak
+
T2
Vo almakta ve ykn ataletiyle
D2 - dnmeye devam ederek bir
G devresi jeneratr gibi elektrik reten
PWM PWM Uyarma devr. motorun k gerilimini
ykselterek kaynaa doru
Motor Fren
f k akm aktmasn salamaktadr.
Motor
f k
Bu sayede hem motor hzl
/ Fren
olarak frenlenmekte hem de
kaynak arj edilmektedir.
VI DC/DC DNTRCLER
ekil-6.26da grlen D snf DC kyclar;
balantda T1 transistr D snf DC kyclar, ift ynl
uyarldnda devreden Is=Io DC kyclara geite bir ara
akm dolamakta, T1 yaltma durum olup, genellikle tek
getiinde ise Io akm D2 bana kullanlmazlar.
diyodu zerinden devam Bu tr kyclar, C snf DC
etmektedir. kycda olduu gibi yine ift
T2 transistr uyarldnda ise blgede almaktadr. D snf
devreden It akm DC kycnn alma blgeleri
dolamakta, T2 yaltma ekil-6.27de grld gibi 1.
getiinde ise If akm D1 ve 4. blgelerdir.
diyodu zerinden kaynaa Vo
doru akmaktadr.
1.
Devrenin dalga ekilleri ve blge
hesaplamalar A ve B -Io 0 Io
4.
snflarnda olduu gibidir. blge
-Vo
VI DC/DC DNTRCLER
Aadaki ekil-6.28de tipik ekil-6.28den grld gibi
bir D snf DC kyc balants T1 ve T2 transistrleri ayn
grlmektedir. anda uyarlmakta ve seri bal
gibi almaktadr. D1 ve D2
Is Id diyotlar ise serbest gei
T1 D2 diyodu olarak almaktadrlar.
+ Vo -
+ Devre aslnda azaltan tip DC
Vs
- Io kyc gibi almakta ve
D1 T2 motoru tek ynl olarak kontrol
etmektedir. Tek fark serbest
G devresi gei akmnn (Id) kaynak
Uyarma dv. PWM Opto-1 zerinden dolamasdr.
+ Vk -
T1e Devrenin herhangi bir frenleme
f k Opto-2 fonksiyonu yoktur, nk yk
akm hep ayn ynldr. k
gerilimi ise srekli olarak yn
deitirmektedir.
VI DC/DC DNTRCLER
ekil-6.28de grlen E snf DC kyclar;
balantda transistrler E snf DC kyclar, ift ynl
uyarldnda devreden Is=Io (4 blgeli) DC kyclar olarak
akm dolamakta, transistrler bilinmekte olup iki adet C veya
yaltma getiinde ise Io=Id iki adet D snf DC kycnn
akm diyotlar ve kaynak birleiminden olumulardr.
zerinden devam etmektedir. Bu tr kyclar, iki adet ift
Bu durumda transistrler blgeli DC kycnn birleimi
iletimdeyken k gerilimi olduu iin, alma blgeleri
pozitif, transistrler yaltma de ekil-6.29da grld gibi
getiinde ise akm diyotlar 1.2.3. ve 4. blgelerdir.
zerinden dolaaca iin k Vo
gerilimi negatif olmaktadr.
2. 1.
Devrenin k dalga ekilleri blge blge
ve hesaplamalar ise azaltan -Io 0 Io
3. 4.
tip DC kycda olduu gibidir. blge blge
-Vo
VI DC/DC DNTRCLER
Aadaki ekil-6.30da tipik ekil-6-30dan grld gibi,
bir E snf DC kyc balants motor ileri ynde dndrlmek
grlmektedir. istendiinde T1 ve T2
uyarlmakta ve devre D snf
Is DC kyc gibi altrlmaktadr.
T1 T3
D1 + Vo - D3 Motor ileri ynde dnerken re-
+
Vs jeneratif frenleme yaplmas
Io
- gerektiinde sadece T4
T4 T2
D4 D2 uyarlarak devre B snf
(ykselten tip) DC kyc gibi
G devresi altrlmakta ve motoru
Uyarma dv. PWM Opto-1
ileri jeneratr gibi altrarak D1-
Opto-3 T1
D2 ve kaynak zerinden
f k geri T3 Opto-2 frenleme akm aktlmaktadr.
Opto-4 T2 Bu durumda motor zerindeki
leri /
geri T4 enerji geri kazanlarak hzl
frenleme yaplmaktadr.
VI DC/DC DNTRCLER
Yine ekil-6-30dan grld E snf DC kyclar, zellikle
gibi, motor geri (ters) ynde sabit mknats uyartml ve
dndrlmek istendiinde T3 yabanc uyartml doru akm
ve T4 uyarlmakta ve devre motorlarnda hem ift ynl hz
ters ynde yine D snf DC kontrolu hem de ift ynl
kyc gibi altrlmaktadr. frenleme kontrolunda
Motor geri ynde dnerken re- kullanlabilen, hem k akm
jeneratif frenleme yaplmas hem de k gerilimi ters
gerektiinde sadece T2 evrilebilen tam donanml
uyarlarak devre yine B snf motor src devreleridir.
(ykselten tip) DC kyc gibi E snf DC kyclar istenirse
altrlmakta ve motoru birbirine ters paralel bal iki C
jeneratr gibi altrarak D3- snf kyc olarak da kontrol
D4 ve kaynak zerinden edilebilmektedir.
frenleme akm aktlmakta ve Devrenin k dalga ekilleri
motor zerindeki enerji geri ve hesaplamalar ise azaltan
kazanlarak fren yaplmaktadr. tip DC kycda olduu gibidir.
VI DC/DC DNTRCLER
ekil-6.31den grld gibi,
2- ANAHTARLAMALI devre giriine gelen reglesiz dc
REGLATRLER: gerilim bir DC kycdan geirilerek
Anahtarlamal reglatrler kta bulunan ve sabit gerilim
hemen hemen tm elektronik isteyen yke aktarlmaktadr.
cihazlarn beslemesinde ok k geriliminin sabit kalabilmesi
yaygn olarak kullanlan dc-dc iinse DC kycnn PWM kontrol
devresi bir geribesleme dzenei
dntrc uygulamalardr.
zerinden srekli olarak
Aadaki ekil-6-31de uyarlmaktadr.
anahtarlamal reglatrlerin Anahtarlamal reglatrlerin 3
genel yaps grlmektedir. temel tr bulunmaktadr. Bunlar,
Deiken Sabit
DC DC
1- Azaltan (Buck) reglatrler,
DC DC DC 2- Arttran (Boost) regletrler,
kaynak kyc yk
3- Tersleyen (Inverting)
Geri reglatrlerdir. imdi bu trlerin
Referans Kontrol besleme
gerilimi Devresi yaps ve almas srasyla
PWM incelenecektir.
VI DC/DC DNTRCLER
Azaltan (Buck) Reglatr; ekil-6.32de grlen azaltan
(buck) reglatr devresinin A snf
Azaltan reglatr aslnda azaltan
DC kycdan bir baka fark da
tip DC kyc g devresinin
kontrol devresine g devresi
dolaysyla da A snf DC kyc
kndan bir voltaj geri beslemesi
devre yapsnn benzeridir. ekil-
yaplm olmasdr.
6.32den grld gibi aradaki
tek fark devre knda bir L-C Zaten bu sayede devre reglatr
filtre devresinin kullanlmasdr. (sabitleyici) zelliini
kazanmaktadr. k gerilimi
Is Io
T ykselmek istediinde geri
Lf besleme sayesinde kontrol devresi
+ + Vk - +
Vs Dm Vo Yk uyarlarak PWM kare dalgann
- Cf - etkin peryodu daraltlmakta, tersi
G devresi durumda da geniletilmekte ve
Uyarma Geri k gerilimi hep istenen deerde
devresi Besleme sabit tutulmaktadr.
PWM
Yksek frekansta alan devrenin
f k dalga ekilleri ve hesaplamalar
azaltan tip DC kycyla ayndr.
VI DC/DC DNTRCLER
Arttran (Boost) Reglatr; ekil-6.33de grlen arttran
(boost) reglatr devresinin B
Arttran reglatr aslnda arttran
snf DC kycdan bir baka fark
tip DC kyc g devresinin
da kontrol devresine g devresi
dolaysyla da B snf DC kyc
kndan bir voltaj geri beslemesi
devre yapsnn benzeridir. ekil-
yaplm olmasdr.
6.33den grld gibi aradaki
tek fark devre knda bir C filtre Zaten bu sayede devre reglatr
devresinin kullanlmasdr. (sabitleyici) zelliini
kazanmaktadr. k gerilimi
Is=IL Io
ykselmek istediinde geri
L besleme sayesinde kontrol devresi
+ + D +
Vs Vt Cf Vo Yk uyarlarak PWM kare dalgann
- - - etkin peryodu daraltlmakta, tersi
G devresi + Vo - durumda da geniletilmekte ve
devresi Besleme sabit tutulmaktadr.
PWM
Yksek frekansta alan devrenin
f k dalga ekilleri ve hesaplamalar
arttran tip DC kycyla ayndr.
VI DC/DC DNTRCLER
Tersleyen (Inv.) Reglatr; ekil-6.34de grlen tersleyen
(inv.) reglatr devresinin yine en
Tersleyen reglatr aslnda
nemli zellii, kontrol devresine
azaltan ve arttran reglatrlerin
g devresi kndan bir voltaj
birleiminden oluan ve k
geri beslemesi yaplm olmasdr.
gerilimi girie gre ters olan bir
reglatr trdr. ekil-6.34de Zaten bu sayede devre reglatr
grlen devrede ters k gerilimi (sabitleyici) zelliini
Vsin altnda veya stnde olabilir. kazanmaktadr. k gerilimi
Is Io
istenen seviyeden ykselmek
istediinde geri besleme
+ D - sayesinde kontrol devresi
Vs L IL Cf Vo Yk uyarlarak PWM kare dalgann
- +
+ Vo - etkin peryodu daraltlmakta, tersi
G devresi durumda da geniletilmekte ve
devresi Besleme
sabit tutulmaktadr.
PWM Devrenin dalga ekilleri ve
f k hesaplamalar arttran tip kycyla
benzerdir (Vs yerine k.Vs).
DEV-13
13.1) 220V-50Hz ebekede, 10kHz frekansl ve %70 etkin peryotlu

PWM ile altrlan ve 6 rezistif bir yk besleyen A snf DC
kycnn,
zerinde gsteriniz.
13.2) 50Vdc ebekede, 10kHz frekansl ve %60 etkin peryotlu PWM ile
altrlan ve 4 rezistif bir yk besleyen B snf DC kycnn,
zerinde gsteriniz.

Blm-7
DC-AC
Dntrcler
VII DC/AC DNTRCLER
GR: DC-AC dntrcleri iki
DC-AC dntrcler, temel grup atnda incelemek
mmkndr. Bu gruplar,
zellikle son dnemlerde g
elektronii ve endstriyel 1) PWM nvertrer;
elektronik uygulamalarnda ok a) Gerilim Kaynakl (VSI),
youn olarak kullanlmaya 1 faz VSI,

balayan g devreleridir. 3 faz VSI.
DC-AC dntrclerin b) Akm Kaynakl (CSI),
kullanm alanlar, 1 faz CSI,
1) AC motor kontrolunda, 3 faz CSI.
2) Kesintisiz g kaynaklarnda, 2) Rezonansl nvertrler;
3) Rzgar ve gne enerji a) Seri Rezonansl
sistemlerinde, nvertrler,
4) ndksiyonla stmada, b) Paralel Rezonansl
5) Deiken frekansl uygulamalar. nvertrlerdir.
VII DC/AC DNTRCLER
A - GERLM KAYNAKLI PWM 1) 1 fazl Gerilim Kaynakl
NVERTRLER (VSI): PWM nvertrler (Rezistif yk);
Endstride zellikle Asenkron Bir fazl VSI invertrler DC gerilim
motorlarn kontrolunda youn kayna kullanarak 1 fazl,
olarak kullanlmakta olan PWM deiken frekansl ve deiken
invertrler, DC gerilim kaynan genlikli AC gerilim elde etmekte
kullanarak deiken frekansl ve kullanlan devrelerdir.
deiken gerilimli AC retirler. 1 fazl tam dalga dorultucularn
Bu blmde gerilim kaynakl tr tam tersi gibi dnlebilecek olan
incelenecek olan PWM bu devrelerde tpk 1 fazl
dorultucularda olduu gibi iki
invertrlerin en nemli avantaj
farkl yntem kullanlabilmektedir.
kta oluan AC gerilimin
Bu yntemler,
genlik ve frekansnn ok
kolaylkla ayarlanabilmesidir ki 1) Simetrik DC kaynakta yarm
kpr ile alma,
bu sayede senkron ve asenkron
motorlarda ok kolaylkla hz 2) Tek DC kaynakta tam kpr ile
kontrolu yaplabilmektedir. almadr.

VII DC/AC DNTRCLER
Aadaki ekil-7.1de simetrik ekil-7.1de grlen yarm kpr
DC kaynakta ve rezistif ykte invertr devresi, ayn g ve
altrlan yarm kpr tipi zelliklerde 2 adet DC kaynak
PWM invertr (VSI) devre gerektirdii iin pratik kullanm iin
uygun deildir.
Devre knda AC gerilim elde
ekilde BJT olarak grlen edebilmek iin T1 ve T3
g anahtarlar yerine transistrleri srayla ve e zamanl
gerektiinde Mosfet veya olarak (push-pull) uyarlmaldr.
IGBTde kullanlabilmektedir. T1 uyarldnda Vs-1 kayna
G devresi Uyarma devresi yke balanacak ve k gerilimi
Vs-1 Src-1 pozitif olacaktr. T3 uyarldnda
Is1
T1 PWM
ise Vs-2 kayna yke balanacak
Io
+ ve k gerilimi negatif olacaktr.
- Vo + Src-2 - Bu ilem peryodik olarak gerekli
T3
Is2 olarak frekansta yapldnda
Vs-2 k f kta istenilen frekansl AC
gerilim elde edilmi olacaktr.

VII DC/AC DNTRCLER
Aadaki ekil-7.2de ise tek DC ekil-7.2de grlen tam kpr
kaynakta ve rezistif ykte tam invertr devresiyle, tek bir DC
kpr tipi PWM invertr (VSI) kaynak kullanarak yarm kpr
devre balants grlmektedir. invertrle elde edilen sonucun
ayns elde edilebilmektedir.
Is Devre knda AC gerilim elde
T1 T3
edebilmek iin T1-T2 ve T3-T4
+ + Vo -
Vs transistrleri srayla ve e zamanl
-
Io
olarak (push-pull) uyarlmaldr.
T4 T2 T1-T2 uyarldnda Vs kayna
yke balanacak ve k gerilimi
G devresi pozitif olacaktr. T3-T4 uyarld
Uyarma dv. PWM
+ zaman ise Vs kayna yke ters
T1 balanacak ve k gerilimi
-
T3 Src-1 negatif olacaktr.
Src-3 T2 Bu ilem peryodik olarak
f k
T4 Src-2 yapldnda kta istenilen
frekansl AC gerilim olumaktadr.
Src-4

VII DC/AC DNTRCLER
ekil-7.1 ve ekil-7.2de grlen 2
yarm kpr ve tam kpr PWM Vm T1-T2 T3-T4 T1-T2 T3-T4
invertrlerin rezistif performansn t
VS
gsteren dalga ekilleri yan tarafta 15V
ekil-7.3de verilmitir. Vt1t2
k t
ekilden grld gibi T1-T2 ve 15V

Vt3t4 k t
T3-T4 ikililerinin peryodik olarak
Vm k= %100
devreye sokulmasyla istenen
VO k t
frekansta kare dalga formatnda
k
bir AC gerilim k ularnda -Vm
olumaktadr. Vm
Burada gerilimlerin tepe deeri VT1 t
(Vm) kaynak gerilimine, akmlarn Im

tepe deeri (Im) ise kaynak IO t
geriliminin yk direncine (R)
-Im
oranna eit olacaktr.
Im
izilen bu dalga ekillerine gre k k k k t
IS
invertrn tm performans
parametreleri hesaplanacaktr.
VII DC/AC DNTRCLER
PWM invertr kullanlarak elde Deiken frekansl gerilim
edilen AC gerilimin frekans gereken uygulamalarda
tamamen kontrol sinyalinin kullanlan 1 fazl gerilim
frekansna bal olarak kaynakl PWM invertrn
olumaktadr.
rezistif ykte alrken dier
nvertr kullanlarak elde edilen
g devrelerinde olduu gibi,
AC gerilimin genlii ise iki farkl
yntemle kontrol edilebilmektedir. 1) k geriliminin etkin deeri,
Bu yntemler, 2) k akmnn etkin deeri,
1) Deiken kaynak gerilimi 3) Etkin k gc,
(Vs) kullanlarak, 4) Kaynak akmnn ortalama
deeri,
2) Deiken etkin peryot (k)
kullanlarakdr.
6) Devrenin verimi,
PWM invertrlerde adndan da
anlalaca gibi daha ok ikinci 7) Anahtar gerilimi,
yntem olan etkin peryot kontrol 8) Anahtar akm,
yntemi kullanlmaktadr. hesaplanabilir.

VII DC/AC DNTRCLER
1) k geriliminin etkin deeri; 2) k akmnn etkin deeri;
1 fazl gerilim kaynakl invertrn 1 fazl gerilim kaynakl invertrn
(VSI) saf rezistif ykte oluan k (VSI) saf rezistif ykte oluan k
gerilimi ekil-7.4de grld gibi akm ekil-7.5de grld gibi
olduundan, k geriliminin etkin olduundan, k akmnn etkin
deer eitlii, deer eitlii,
T /2 T /2
k k VO( rms)
VO ( rms ) = Vm .dt =
2
k .VS I O( rms) = I
2
m .dt =
T /2 0 T /2 0
R
olarak bulunabilecektir. olarak bulunabilecektir.
2 2
k= %100
Vm Im k= %100
VO
k t
IO
k t
k
-Vm -Im
k
T T

VII DC/AC DNTRCLER
3) Etkin k gc; 5) Ortalama giri gc;
Po= Io . Vo gc aadaki gibi olacaktr.
Ps= Is . Vs
6) Devrenin verimi;
ekil-7.6daki gibi olduuna gre,
Devrenin verimi,
T /2
k k .VS = PO / PS olacaktr.
I S ( rms ) = I m .dt =
T /2 0
R 7) Anahtar gerilimi,
eitliinden bulunabilecektir. Anahtarn zerine gelecek olan
2 gerilime gre,
VT= 1,3 . Vm olacaktr.
k= %100
Im
IS k k k k t 8) Anahtar akm;
Anahtarn zerindeki akma gre;
T IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm / R
VII DC/AC DNTRCLER
1 fazl Gerilim Kaynakl PWM ekil-7.7den grld gibi
nvertrler (Endktif ykte); ykn endktif olmas
ekil-7.7de endktif ykte alan durumunda, yk zerindeki
PWM invertr grlmektedir. enerjinin boalabilmesi iin
devreye serbest gei diyotlar
Is T1 T3 eklenmi durumdadr.
D1 D3
+ + Vo - Serbest gei diyotlar her bir
Vs
-
transistre ters paralel olarak
Io
T4 T2 eklemitir. Bu durumda ortaya
D4 D2
kan devre daha nce DC
G devresi kyclarda incelenmi olan E
Uyarma dv. PWM
+
Src-1 snf DC kyc devresi
Src-3 T1 olmaktadr.
-
T3 Src-2 Tabii ki burada kontrol mant
f k Src-4 T2 E snf kycdaki gibi deildir.
T4 Bu nedenle devre invertr
olarak almaktadr.
VII DC/AC DNTRCLER
ekil-7.7de grlen tam kpr D1 T1 D3 T3 D1 T1 D3 T3
PWM invertrn ok endktif Vm D2 T2 D4 T4 D2 T2 D4 T4
performansn gsteren dalga t
VS
ekilleri yan tarafta ekil-7.8de 15V
verilmitir. Vt1t2
k t
ekilden grld gibi T1-T2 ve 15V

Vt3t4 k t
T3-T4 ikililerinin peryodik olarak k= %100
devreye sokulmasyla istenen Vm
VO k t
frekansta kare dalga formatnda
k
bir AC gerilim k ularnda -Vm
olumaktadr. Vm
Burada gerilimlerin tepe deeri VT1 t
(Vm) kaynak gerilimine, akmlarn Im

tepe deeri (Im) ise kaynak IO t
geriliminin yk empedansna (Z)
-Im
oranna eit olacaktr. Im
izilen bu dalga ekillerine gre IS t
invertrn tm performans
-Im
parametreleri hesaplanacaktr.
VII DC/AC DNTRCLER
(VSI) endktif ykte oluan k (VSI) saf rezistif ykte oluan k
gerilimi ekil-7.9da grld gibi akm ekil-7.10da grld gibi
T /2 T /4
k k k Vm
2
k .VS I O ( rms ) I
2
m .dt .
T /2 0 T /2 0
2 Z
2 2
k= %100
Vm Im
VO
k t
IO t
k
-Vm
-Im
T T

VII DC/AC DNTRCLER
Ps= Is . Vs
4) Kaynak akmn etkin deeri; eitliinden bulunabilecektir.
6) Devrenin verimi;
ekil-7.11deki gibi olduuna gre,
Devrenin verimi,
T /4
k k Vm = PO / PS olacaktr.
I S ( rms ) m .dt
I 2
.
T /2 0
2 Z 7) Anahtar gerilimi,
eitliinden bulunabilecektir. Anahtarn zerine gelecek olan
2 gerilime gre,
Im VT= 1,3 . Vm olacaktr.
IS t
8) Anahtar akm;
-Im
Anahtarn zerindeki akma gre;
T IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm / R
VII DC/AC DNTRCLER
rnek: zm:
a) Rezistif ykte k
geriliminin etkin deeri,
200Vdc ebekede %50 etkin
VO= VS . k
peryotlu uyarmada altrlan
1 fazl gerilim kaynakl PWM VO= 200 . 0,5 = 140V k
akmnn etkin deeri,
invertrn,
IO= VO / R= 140 / 10
IO= 14A
a) 10luk rezistif bir yk Etkin k gc,
PO= IO.VO
devre parametrelerini,
PO= 14 . 140= 1,96kW
Kaynak akmnn ortalama deeri,
b) 10luk endktif bir yk IS= Im . k= (VS / R) . k
beslediinde oluacak tm IS= (200 / 10) .0,5
devre parametrelerini
IS= 10A
hesaplaynz.

VII DC/AC DNTRCLER
Kaynaktan ekilen g, Etkin k gc,
Ps= Vs . Is = 200 . 10 = 2kW PO= IO.VO
Devrenin verimi, PO= 10 . 140= 1,4kW
= PO / PS Kaynak akm etkin deeri,
= 1,96kW / 2kW= %98 IS= (VS / Z).(k/2)
Anahtar (transistr) akm, IS= (200/10).(0,5/2) = 10A
IT Vm/R + %30 Kaynaktan ekilen g,
IT (200 / 10) . 1,3 26A PS= IS .VS
Anahtar (transistr) gerilimi, PS= 10 . 200= 2kW
VT 200 . 1,3 260V Devrenin verimi,
b) Endktif ykte k geriliminin = PO / PS
etkin deeri, = 1,4kW / 2kW= %70
VO= VS.k= 200.0,5= 140V Anahtar gerilimi ve akm,
k akm etkin deeri, VT 200 . 1,3 260V
IO= (VS / Z).(k/2) IT (200 / 10) . 1,3 26A
IO= (200/10).(0,5/2) = 10A

VII DC/AC DNTRCLER
2) 3 Fazl gerilim kaynakl 3 fazl gerilim kaynakl PWM
PWM invertrler (VSI): invertrlerde kullanlmakta olan 2
3 fazl gerilim kaynakl PWM farkl kontrol yntemi
invertrler, sanayide ok youn bulunmaktadr. Bu yntemler,
olarak kullanlmakta olan 3 fazl a- 180 iletim kontrolu,
asenkron motorlarn kontrolu iin b- 120 iletim kontroludur.
kullanlmaktadr. Bu yntemlerden birincisi olan
Bu invertrler sayesinde asenkron 180 iletim kontrolunda, invertr
motorlarn, oluturan her bir g eleman,
- Yol verme, 180 iletimde, 180de yaltmda
- Hz kontrolu, tutulmaktadr.
- Yn kontrolu, kinci yntem olan 120 iletim
kontrolunda ise invertr oluturan
- Frenleme kontrolu,
her bir g eleman, 120 iletimde,
kolaylkla 240de yaltmda tutulmaktadr.
gerekletirilebilmektedir.
imdi bu yntemler srasyla
Son yllarda IPMler kullanlarak incelenecektir.
bu devreler daha da yaylmtr.

VII DC/AC DNTRCLER
3 fazl Gerilim Kaynakl PWM nvertr (yldz bal ykte ve 180 iletimde);
ekil-7.12de 3 fazl gerilim kaynakl PWM invertrn (VSI), yldz yk ve
180 uyarma iin, g ve kontrol devrelerinin balants grlmektedir.
IS T1 T3 T5 + VAN -
D1 D3 D5 IA +
RA 3 fazl
Sabit VAB
+ yldz (Y)
genlikli - N
Vs bal
DC RB
- rezistif
kaynak
T4 T6 T2 yk
D4 D6 D2 RC
G Devresi
Uyarma Devresi 3xPWM Src-1 A Src-3 C Src-5
T1 T3 T5
A
Src-4 Src-6 Src-2
B
C T4 T6 T2
D
f k B D

VII DC/AC DNTRCLER
ekil-7.12den grld gibi, DC Devrenin kna balanm olan
kaynaktan 3 fazl AC elde yldz bal fazl yk ise her bir
edebilmek iin 3 fazl dorultucuda transistr ikilisi kna
olduu gibi 6 adet g anahtar balanmtr. Yk direnlerinin
kullanlarak bir 3 fazl transistr ortak ucu ise ntr (N)
kprs kurulmutur. durumundadr.
Kprdeki transistrlere ters Devrenin kontrol edilebilmesi iin
paralel olarak balanm olan ise prensip olarak 3 adet PWM
diyotlar ise endktif yklerde reteci kullanlmas gerekmekte
serbest geii salamak iin olup bunlardan her birisi bir fazn
kullanlmtr. olumasn salamaktadr.
Bu balantda da anahtarlara 3 Her bir PWM devresinin kna
fazl kpr dorultucuda kullanlan da srcler balanarak (optoc.
numaralarn ayns verilmitir. vb.) transistrlerin etkin olarak
Bunun nedeni kpr knda kontrolu salanmaktadr.
120er derece faz farkl 3 adet AC Uygulamada her fazn PWM
gerilim oluabilmesi iin ayn sinyalleri tek bir mikroilemci ile
srann izlenmesi gerekliliidir. retilmektedir.

VII DC/AC DNTRCLER
ekil-7.12de grlen 3 fazl T1 T1 T1 T4 T4 T4 T1 T1 T1 T4 T4 T4
T6 T6 T3 T3 T3 T6 T6 T6 T3 T3 T3 T6
devrenin performansn gsteren T5 T2 T2 T2 T5 T5 T5 T2 T2 T2 T5 T5
Vm
uyarma dalga ekilleri ekil- VS t
7.13de, g devresi dalga ekilleri Vm
t
de ekil-7.14de verilmitir. Vab
0 180 360 540 720 Vm

0 2 3 4 Vbc t
Vt1
k t
Vca t
Vt4
k t
2Vm/3
Vm/3 t
Vt3
k t Van
k t 2Vm/3
Vt6
Vbn t
Vt5
k t
k t Vcn t
Vt2

VII DC/AC DNTRCLER
ekil-7.13den grld gibi ekil-7.14de verilen g devresi
referans olarak aldmz birinci dalga ekillerine bakldnda
faz (A) oluturabilmek iin T1 ve yaplan 180 derecelik uyarma
T4 transistrlerine 180 derece faz sonucunda, istenilen frekansta,
farkl iki kare dalga kontrol sinyali 120er derece faz farkl ve Vm
uygulanacaktr. tepe deerli 3 adet hat gerilimi
kinci faz (B) oluturabilmek iinse (Vab, ) ile yine kendi aralarnda
T3 ve T6 transistrlerine yine ayn 120er derece faz farkl ve
ters kare dalgalar 120 derece faz 2.Vm/3 tepe deerli 3 adet faz
kaydrlarak uygulanmtr. gerilimi (Van, ) olumaktadr.
nc faz oluturmak iin ise T5 ekil-7.14de gsterilen kademeli
ve T2 transistrlerine yine ayn faz gerilimlerinin oluumu aada
ters kare dalgalar 240 derece faz ekil-7.15de gsterilmitir.
kaydrlarak uygulanmtr. + Vs/3 - RB + Vs/3 -
Bylelikle 3 fazl AC elde RA RC
RA
+
edebilmek iin T1den T6ya kadar VS RC RB
transistrler 60ar derece arayla - RA
180 srlm olmaktadr. RB + 2Vs/3 - RC

a) 0 - 60 b) 60 - 120 c) 120 - 180

VII DC/AC DNTRCLER
ekil-7.15de verilen yk edeer 3 fazl gerilim kaynakl PWM
devrelerinden grld gibi, ilk invertr devresinin yldz ykteki
60 derecelik dilimde T1-T6-T5 daga ekillerinden yararlanarak
iletimde olduu iin yk a dier g devrelerinde olduu gibi
eklinde grld gibi Ra-Rc
paralel Rb ise onlara seri
durumdadr. Bu durumda Ra 1) k faz ve hat gerilimlerinin
zeride Vs/3 kadarlk bir gerilim etkin deeri,
dm olacaktr. 2) k faz ve hat akmlarnn
kinci 60 derecelik dilimde ise b etkin deeri,
eklinde grld gibi Rb-Rc
3) Etkin k gc,
paralel Ra ise onlara seri
durumdadr. Bu durumda Ra 4) Kaynak akm ortalama deeri,
zeride 2Vs/3 kadarlk bir gerilim 5) Ortalama giri gc,
dm olacaktr.
6) Devrenin verimi,
nc 60 derecelik dilimde ise
Ra direnci yine paralele girdii iin 7) Anahtar gerilimi,
zerinde Vs/3 grlecektir. 8) Anahtar akm.

VII DC/AC DNTRCLER
1a) k hat gerilimi etkin deeri; 1b) k faz gerilimi etkin deeri;
(VSI) yldz ykte oluan k hat (VSI) yldz ykte oluan k faz
gerilimi ekil-7.16da grld gerilimi ekil-7.17de grld
gibi olduundan, k geriliminin gibi olduundan, k geriliminin
etkin deer eitlii aadadr. etkin deer eitlii aadadr.
Vab(rms) = Vm . k Van(rms) (Vm/3) . [(t1+t3) / T]

Vab(rms)= Vm . (t1/T) + (2Vm/3) . (t2 / T)
0 60 120 180 0 60 120 180
Vm 2Vm/3
Vm/3 t
t
Vab Van
T T
t1 t2 t1 t2 t3

VII DC/AC DNTRCLER
2) k hat-faz akm etkin deeri; 3) Etkin k gc;
3 fazl gerilim kaynakl invertrn Devrenin ortalama k gc,
yldz ykte oluan k hat ve faz Po = 3/2 . Ian . Van
akm ekil-7.18de grld gibi
olduundan, k akmnn etkin
deer eitlii aadadr. 4) Kaynak akmn ortalama deeri;
ekil-7.19daki gibi olduuna gre,
Ia(rms) (Vm/3R) . [(t1+t3) / T]
+ (2Vm/3R) . (t2 / T)
Is = 2.Vm / 3.R
0 60 120 180
2Vm/3R
Vm/3R t
0 60 120 180
Ian
2Vm/3R
T
IS t
t1 t2 t3

VII DC/AC DNTRCLER
5) Ortalama giri gc; Bilindii gibi 3 fazl sistemde
Kaynaktan ekilen ortalama giri yldz balantnn yansra
gc aadaki gibi olacaktr. gen balant da zellikle
Ps= Is . Vs yksek glerde
eitliinden bulunabilecektir. kullanlmaktadr.
180 derece iletimde yldz bal
6) Devrenin verimi;
ykteki performansn
Devrenin verimi, incelediimiz 3 fazl gerilim
= PO / PS olacaktr. kaynakl PWM invretrn
7) Anahtar gerilimi, gen bal ykte altrlmas
Anahtarn zerine gelecek olan
durumunda devre yapsnda,
gerilime gre, dalga ekillerinde ve
VT= 1,3 . Vm olacaktr. performans hesaplamalarnda
oluacak deiiklikler yine 180
8) Anahtar akm; derece alma durumu iin
Anahtarn zerindeki akma gre; aadaki blmde ayrntsyla
IT= 1,3 . Im = 1,3 . 2Vm / 3R incelenecektir.
DEV-14
14.1) 300Vdc ebekede, 100Hz frekansl ve %50 etkin peryotlu PWM

ile altrlan ve 6 rezistif bir yk besleyen 1 fazl VSInn,
zerinde gsteriniz.
14.2) 500Vdc ebekede, 100Hz frekans ve 180 iletim modunda
altrlan ve 5 yldz bir yk besleyen 3 fazl VSInn,
zerinde gsteriniz.

VII DC/AC DNTRCLER
3 fazl Gerilim Kaynakl PWM nvertr (gen bal ykte ve 180 iletimde);
ekil-7.20de 3 fazl gerilim kaynakl PWM invertrn (VSI), gen yk ve
A + VAB -
IS T1 T3 T5
+ RA 3 fazl
Sabit D1 D3 D5 IA
VAB
+ IRa gen
genlikli -
Vs bal
DC B RB
- rezistif
kaynak
T4 T6 T2 yk
D4 D6 D2
C RC
G Devresi
T1 T3 T5
A
Src-4 Src-6 Src-2
B
C T4 T6 T2
D
f k B D

VII DC/AC DNTRCLER
ekil-7.20den grld gibi, DC Devrenin kna balanm olan
kaynaktan gen ykte 3 fazl AC gen bal fazl ykn keleri
elde edebilmek iin 3 fazl ise her bir transistr ikilisi kna
dorultucuda olduu gibi 6 adet balanmtr. Bilindii gibi gen
g anahtar kullanlarak bir 3 fazl balantda ntr noktas
transistr kprs kurulmutur. olumamaktadr.
Kprdeki transistrlere ters Devrenin kontrol edilebilmesi iin
paralel olarak balanm olan ise prensip olarak 3 adet PWM
diyotlar ise endktif yklerde reteci kullanlmas gerekmekte
serbest geii salamak iin olup bunlardan her birisi bir fazn
kullanlmtr. olumasn salamaktadr.
Bu balantda da anahtarlara 3 Her bir PWM devresinin kna
fazl kpr dorultucuda kullanlan da srcler balanarak (optoc.
numaralarn ayns verilmitir. vb.) transistrlerin etkin olarak
Bunun nedeni kpr knda kontrolu salanmaktadr.
120er derece faz farkl 3 adet AC Uygulamada her fazn PWM
gerilim oluabilmesi iin ayn sinyalleri tek bir mikroilemci ile
srann izlenmesi gerekliliidir. retilmektedir.

VII DC/AC DNTRCLER
T6 T6 T3 T3 T3 T6 T6 T6 T3 T3 T3 T6
devrenin performansn gsteren T5 T2 T2 T2 T5 T5 T5 T2 T2 T2 T5 T5
Vm
uyarma dalga ekilleri ekil- VS t
7.21de, g devresi dalga ekilleri Vm
t
0 180 360 540 720 Vm

0 2 3 4 Vbc t
Vt1
k t
Vca t
Vt4
k t
2Vm/R
Vm/R t
Vt3
k t IA
k t 2Vm/R
Vt6
IB t
Vt5
k t
k t IC t
Vt2

VII DC/AC DNTRCLER
uygulanacaktr. tepe deerli 3 adet hat-faz gerilimi
ters kare dalgalar 120 derece faz 2.Vm/R tepe deerli 3 adet hat
kaydrlarak uygulanmtr. akm (Ia, ) olumaktadr.
ve T2 transistrlerine yine ayn hat akmlarnn oluumu aada
kaydrlarak uygulanmtr. Vs/R 2Vs/R Vs/R
RA RA RA
Bylelikle 3 fazl AC elde + A A A
VS
edebilmek iin T1den T6ya kadar - RB RB RB
transistrler 60ar derece arayla B B B
180 srlm olmaktadr. C RC C RC C RC
a) 0 - 60 b) 60 - 120 c) 120 - 180

VII DC/AC DNTRCLER
devrelerinden grld gibi, ilk invertr devresinin gen ykteki
60 derecelik dilimde T1-T6-T5 daga ekillerinden yararlanarak
eklinde grld gibi Ra-Rb
paralel Rb ise ksa devre
durumdadr. Bu durumda k A 1) k faz ve hat akmlarnn
faz hatt zeriden Vs/R kadarlk etkin deeri,
bir akm geii olacaktr. 2) k faz ve hat gerilimlerinin
eklinde grld gibi Ra-Rc
3) Etkin k gc,
paralel Rc ise ksa devre
durumdadr. Bu durumda k A 4) Kaynak akm ortalama deeri,
faz hatt zeriden 2Vs/R kadarlk 5) Ortalama giri gc,
bir akm geii olacaktr.
6) Devrenin verimi,
Ra direnci ksa devreye girdii iin 7) Anahtar gerilimi,
hat zerinde Vs/R grlecektir. 8) Anahtar akm.

VII DC/AC DNTRCLER
1a) k faz akm etkin deeri; 1b) k hat akm etkin deeri;
(VSI) gen ykte oluan k faz (VSI) gen ykte oluan k hat
akm ekil-7.24de grld gibi akm ekil-7.25de grld gibi
olduundan, k faz akmnn olduundan, k hat akmnn
IRa(rms) = Vm/R . k IA(rms) (Vm/R) . [(t1+t3) / T]

IRa(rms) = Vm/R . (t1/T) + (2Vm/R) . (t2 / T)
0 60 120 180 0 60 120 180
Vm/R 2Vm/R
Vm/R t
t
IRa IA
T T
t1 t2 t1 t2 t3

VII DC/AC DNTRCLER
2) k hat-faz gerilimi etkin der.; 3) Etkin k gc;
gen ykte oluan k hat ve Po = 3 . IRa . VAB
faz gerilim ekil-7.26da grld
gibi olduundan, k geriliminin
etkin deer eitlii aadadr. 4) Kaynak akmn ortalama deeri;
VAB(rms) = Vm . k
VAB(rms) = Vm . (t1/T)
Is = 2.Vm / R
0 60 120 180
Vm
t 0 60 120 180
VAB
2Vm/R
T t
IS
t1 t2

VII DC/AC DNTRCLER
5) Ortalama giri gc; rnek:
Kaynaktan ekilen ortalama giri

200Vdc ebekede 180 derece
gc aadaki gibi olacaktr.
uyarmada altrlan 3 fazl
Ps= Is . Vs
gerilim kayn. PWM invertrn,
a) 3x10luk yldz bal yk
6) Devrenin verimi; beslediinde oluacak tm
Devrenin verimi, devre parametrelerini,
= PO / PS olacaktr. b) 3x10luk gen bal yk
7) Anahtar gerilimi, devre parametrelerini
Anahtarn zerine gelecek olan hesaplaynz.
gerilime gre,
VT= 1,3 . Vm olacaktr. zm:
8) Anahtar akm; beslenmesi durumunda,
Anahtarn zerindeki akma gre; k hat geriliminin etkin
IT= 1,3 . Im = 1,3 . 2 . Vm / R deeri;
VII DC/AC DNTRCLER
Vab(rms)= Vm . (t1/T) Ia(rms) (200/3.10).[(6,66) / 10]
Vab(rms)= 200 . (6,66/10) + (2.200/3.10) . (3.33 / 10)
Vab(rms)= 163,21V Ia(rms) 5,44 + 7,69
k faz geriliminin etkin Ia(rms) 13,13A
deeri; Etkin k gc;
Van(rms) (Vm/3) . [(t1+t3) / T] Po = 3/2 . Ia . Van
+ (2Vm/3) . (t2 / T) Po= 3/2.13,13.131,3= 2,58kW
Van(rms) (200/3) . [(6,66) / 10] Kaynak akmnn ortalama
+ (2.200/3) . (3.33 / 10) deeri;
Van(rms) 54,4 + 76,94 Is = 2.Vm / 3.R
Van(rms) 131,3V Is = 2.200 / 3.10 = 13,33A
k faz ve hat akmlarnn Kaynaktan ekilen g;
etkin deeri; Ps = Is . Vs
Ia(rms) (Vm/3R) . [(t1+t3) / T] Ps= 13,33 . 200= 2,66kW
+ (2Vm/3R) . (t2 / T)
VII DC/AC DNTRCLER
Devrenin verimi; k hat akmnn etkin deeri;
= Po / Pi Ia(rms) (Vm/R) . [(t1+t3) / T]
= 2,58kW / 2,66kW= %97,2 + (2Vm/R) . (t2 / T)
Anahtar gerilimi; Ia(rms) (200/10) . [(6,66) / 10]
VT= Vm . 1,3= 200 . 1,3= 260V + (2.200/10) . (3,33 / 10)
Anahtar akm; Ia(rms) 16,32 + 23,0 39,32A
IT= Im.1,3= 200/10.1,3= 26A k faz akmnn etkin deeri;
IRa(rms) = Vm/R . (t1/T)
b) 3x10luk gen bal yk IRa(rms) = 200/10 . (6,66/10)
beslenmesi durumunda, IRa(rms) = 16,32A
k hat ve faz gerilimlerinin Etkin k gc;
etkin deeri; Po = 3 . Ira . Vab
Vab(rms)= Vm . (t1/T) Po = 3 . 16,32 . 163,21
Vab(rms)= 200 . (6,66/10) Po = 7,99kW
Vab(rms)= 163,21V
VII DC/AC DNTRCLER
Kaynak akmnn ortalama Daha nceden de belirtildii
deeri; gibi deiken genlik ve
Is = 2.Vm / R frekansl fazl sistem
Is = 2.200 / 10 = 40A oluturmak iin kullanlmakta
olan fazl gerilim kaynakl
Kaynaktan ekilen g; PWM invertrlerde 180 derece
Ps = Is . Vs alma durumundan farkl
Ps= 40 . 200= 8,0kW olarak bir de 120 derece
Devrenin verimi; alma durumu da
= Po / Pi kullanlmaktadr.
= 7,99kW / 8,0kW = %99,8 Bundan sonraki blmde
gerilim kaynakl PWM
Anahtar gerilimi; invertrn 120 iletim modunda
VT= Vm . 1,3= 200 . 1,3= 260V altrlmas durumunda
Anahtar akm; oluacak performans
IT= Im.1,3= 200/10.1,3= 26A ayrntsyla incelenmeye
allacaktr.
VII DC/AC DNTRCLER
3 fazl Gerilim Kaynakl PWM nvertr (yldz bal ykte ve 120 iletimde);
ekil-7.28de 3 fazl gerilim kaynakl PWM invertrn (VSI), yldz yk ve
IS T1 T3 T5 + VAN -
D1 D3 D5 IA +
RA 3 fazl
Sabit VAB
+ yldz (Y)
genlikli - N
Vs bal
DC RB
- rezistif
kaynak
T4 T6 T2 yk
D4 D6 D2 RC
G Devresi
T1 T3 T5
A
Src-4 Src-6 Src-2
B
C T4 T6 T2
D
f k B D

VII DC/AC DNTRCLER
devrenin 120 uyarma Vm
T6 T2 T2 T4 T4 T6 T6 T2 T2 T4 T4 T6
performansn gsteren uyarma VS t
dalga ekilleri ekil-7.29da, g Vm
devresi dalga ekilleri de ekil- Vm/2 t
7.30da verilmitir. Vab
0 180 360 540 720 Vm

0 2 3 4 Vm/2 t
Vbc
Vt1
k t
Vm
Vm/2 t
Vt4
k t Vca
k t Vm/2
Vt3
Van t
Vt6 k t
Vm/2
Vbn t
Vt5
k t
Vcn t
Vt2
k t

VII DC/AC DNTRCLER
ekil-7.29dan grld gibi ekil-7.30da verilen g devresi
farkl 120 etkin olan kare dalga 120er derece faz farkl ve Vm
kontrol sinyali uygulanacaktr. tepe deerli 3 adet hat gerilimi
T3 ve T6 transistrlerine yine ayn 120er derece faz farkl ve Vm/2
ters kare dalgalar 120 derece faz tepe deerli 3 adet faz gerilimi
kaydrlarak uygulanmtr. (Van, ) olumaktadr.
nc faz oluturmak iin ise T5 ekil-7.30da gsterilen kademeli
ve T2 transistrlerine yine ayn hat gerilimlerinin oluumu aada
kaydrlarak uygulanmtr. A A RA A RA
Bylelikle 3 fazl AC elde + Vs RA +Vs/2

VS -Vs/2
edebilmek iin T1den T6ya kadar -
RB B RB B RB
transistrler yine 60ar derece C
arayla 120 srlm olmaktadr. RC C RC C RC
a) 0 - 60 b) 60 - 120 c) 120 - 180

VII DC/AC DNTRCLER
devrelerinden grld gibi, ilk invertr devresinin yldz ykteki
60 derecelik dilimde T1-T6 daga ekillerinden yararlanarak
eklinde grld gibi Ra-Rb seri
Rc ise bo durumdadr. Bu
durumda Ra ve Rb zeride Vs/2 1) k faz ve hat gerilimlerinin
kadarlk gerilim dmleri olacak etkin deeri,
ve Vab= Vs olacaktr. 2) k faz ve hat akmlarnn
eklinde grld gibi Ra-Rc seri
3) Etkin k gc,
Rb ise bo durumdadr. Bu
durumda Ra ve Rc zeride Vs/2 4) Kaynak akm ortalama deeri,
kadarlk gerilim dmleri olacak 5) Ortalama giri gc,
ve Vab= Vra= +Vs/2 olacaktr.
6) Devrenin verimi,
Ra direnci bota ald iin Vab= - 7) Anahtar gerilimi,
Vrb= -Vs/2 olacaktr. 8) Anahtar akm.

VII DC/AC DNTRCLER
1a) k faz gerilimi etkin deeri; 1b) k hat gerilimi etkin deeri;
yldz ykte oluan k faz yldz ykte oluan k hat
gerilimi ekil-7.32de grld gerilimi ekil-7.33de grld
gibi olduundan, k geriliminin gibi olduundan, k geriliminin
Van(rms) = (Vm/2) . k Vab(rms) (Vm/2) . [(t1+t3) / T]

Van(rms) = (Vm/2) . (t1/T) + Vm . (t2 / T)
0 60 120 180 0 60 120 180

Vm
Vm/2
Vm/2 t
t
Van Van
T T
t1 t2 t1 t2 t3
VII DC/AC DNTRCLER
2) k hat-faz akm etkin deeri; 3) Etkin k gc;
yldz ykte oluan k hat ve faz Po = 3 . Ian . Van
akm ekil-7.34de grld gibi
olduundan, k akmnn etkin
deer eitlii aadadr. 4) Kaynak akmn ortalama deeri;
Ifaz(rms) = (Vm/2R) . k
Ifaz(rms) = (Vm/2R) . (t1/T)
Is = Vm / 2R
0 60 120 180
Vm/2R
t 0 60 120 180
Van
Vm/2R
T t
IS
t1 t2

VII DC/AC DNTRCLER
5) Ortalama giri gc; Bilindii gibi 3 fazl sistemde
Kaynaktan ekilen ortalama giri yldz balantnn yansra
gc aadaki gibi olacaktr. gen balant da zellikle
Ps= Is . Vs yksek glerde
eitliinden bulunabilecektir. kullanlmaktadr.
120 derece iletimde yldz bal
6) Devrenin verimi;
ykteki performansn
Devrenin verimi, incelediimiz 3 fazl gerilim
= PO / PS olacaktr. kaynakl PWM invretrn
7) Anahtar gerilimi, gen bal ykte altrlmas
Anahtarn zerine gelecek olan
durumunda devre yapsnda,
gerilime gre, dalga ekillerinde ve
VT= 1,3 . Vm olacaktr. performans hesaplamalarnda
oluacak deiiklikler yine 120
8) Anahtar akm; derece alma durumu iin
Anahtarn zerindeki akma gre; aadaki blmde ayrntsyla
IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm / 2R incelenecektir.
VII DC/AC DNTRCLER
3 fazl Gerilim Kaynakl PWM nvertr (gen bal ykte ve 120 iletimde);
ekil-7.36da 3 fazl gerilim kaynakl PWM invertrn (VSI), gen yk ve
A + VAB -
IS T1 T3 T5
+ RA 3 fazl
Sabit D1 D3 D5 IA
VAB
+ IRa gen
genlikli -
Vs bal
DC B RB
- rezistif
kaynak
T4 T6 T2 yk
D4 D6 D2
C RC
G Devresi
T1 T3 T5
A
Src-4 Src-6 Src-2
B
C T4 T6 T2
D
f k B D

VII DC/AC DNTRCLER
ekil-7.36da grlen 3 fazl T1 T1 T3 T3 T5 T5 T1 T1 T3 T3 T5 T5
T6 T2 T2 T4 T4 T6 T6 T2 T2 T4 T4 T6
devrenin performansn gsteren Vm
t
uyarma dalga ekilleri ekil- VS
Vm
7.37de, g devresi dalga ekilleri Vm/2 t
0 180 360 540 720 Vm

0 2 3 4 Vm/2 t
Vbc
Vt1
k t
Vm
Vm/2 t
Vt4
k t Vca
k t 3Vm/2R
Vt3
Ia t
Vt6 k t
3Vm/2R
Ib t
Vt5
k t
t
Vt2
k t Ic

VII DC/AC DNTRCLER
uygulanacaktr. tepe deerli 3 adet hat-faz gerilimi
ters kare dalgalar 120 derece faz 3Vm/2R tepe deerli 3 adet hat
kaydrlarak uygulanmtr. akm (Ia, ) olumaktadr.
ve T2 transistrlerine yine ayn hat gerilimleri-akmlarnn oluumu
ters kare dalgalar 240 derece faz ekil-7.39da gsterilmitir.
kaydrlarak uygulanmtr. A A + B -
Ia Rc Ia Ra Ra Vab
Bylelikle 3 fazl AC elde Vab
+ + - +
edebilmek iin T1den T6ya kadar Vs Ra Vab C Rc B Rb A
transistrler 60ar derece arayla - -
120 srlm olmaktadr. Rb Rb Rc
B C C
a) 0 - 60 b) 60 - 120 c) 120 - 180
VII DC/AC DNTRCLER
ekil-7.39da verilen yk edeer 3 fazl gerilim kaynakl PWM
devrelerinden grld gibi, ilk invertr devresinin gen ykteki
60 derecelik dilimde T1-T6 daga ekillerinden yararlanarak
eklinde grld gibi Rb-Rc seri
Ra ise onlara paralel durumdadr.
Bu durumda k VAB ular 1) k faz ve hat akmlarnn
arasnda Vs kadarlk bir gerilim etkin deeri,
seviyesi olacaktr. 2) k faz ve hat gerilimlerinin
eklinde grld gibi Ra-Rb seri
3) Etkin k gc,
Rc ise onlara paralel durumdadr.
Bu durumda k VAB ular 4) Kaynak akm ortalama deeri,
arasnda +Vs/2 kadarlk bir 5) Ortalama giri gc,
gerilim seviyesi olacaktr.
6) Devrenin verimi,
Ra-Rc seri olduu iin VAB ular 7) Anahtar gerilimi,
arasnda -Vs/2 grlecektir. 8) Anahtar akm.

VII DC/AC DNTRCLER
1a) k hat akm etkin deeri; 1b) k faz akm etkin deeri;
gen ykte 120de k hat gen ykte 120de k faz
akm ekil-7.40da grld gibi akm ekil-7.41de grld gibi
olduundan, k hat akmnn olduundan, k faz akmnn
Ia(rms) = 3Vm/2R . k IRa(rms) (Vm/2R) . [(t1+t3) / T]

Ia(rms) = 3Vm/2R . (t1/T) + (Vm/R) . (t2 / T)
0 60 120 180 0 60 120 180

Vm/R
3Vm/2R
Vm/2R t
t
IA IRa
T T
t1 t2 t1 t2 t3
VII DC/AC DNTRCLER
2) k hat-faz gerilimi etkin der.; 3) Etkin k gc;
gen ykte oluan k hat ve Po = 3/2 . IRa . VAB
faz gerilim ekil-7.42de grld
gibi olduundan, k geriliminin
etkin deer eitlii aadadr. 4) Kaynak akmn ortalama deeri;
VAB(rms) (Vm/2) . [(t1+t3) / T]
+ Vm . (t2 / T)
Is = 3Vm / 2R
0 60 120 180
Vm eitliinden bulunabilecektir.
Vm/2 t
0 60 120 180
VAB
3Vm/2R
T
IS t
t1 t2 t3

VII DC/AC DNTRCLER
5) Ortalama giri gc; rnek:
Kaynaktan ekilen ortalama giri

200Vdc ebekede 120 derece
gc aadaki gibi olacaktr.
uyarmada altrlan 3 fazl
Ps= Is . Vs
gerilim kayn. PWM invertrn,
6) Devrenin verimi; beslediinde oluacak tm
Devrenin verimi, devre parametrelerini,
= PO / PS olacaktr. b) 3x10luk gen bal yk
7) Anahtar gerilimi, devre parametrelerini
Anahtarn zerine gelecek olan hesaplaynz.
gerilime gre,
VT= 1,3 . Vm olacaktr. zm:
8) Anahtar akm; beslenmesi durumunda,
Anahtarn zerine gre; lk olarak k faz geriliminin etkin
IT= 1,3 . Im = 1,3 . 3Vm / 2R deeri bulunacak olursa;

VII DC/AC DNTRCLER
Van(rms)= Vm/2 . (t1/T) Etkin k gc;
Van(rms)= 200/2 . (6,66/10) Po = 3 . Ia . Van
Van(rms)= 81,65V Po= 3 . 8,16 . 81,65= 1,99kW
k hat geriliminin etkin deeri; Kaynak akmnn ortalama deeri;
Vab(rms) (Vm/2) . [(t1+t3) / T] Is = Vm / 2.R
+ Vm . (t2 / T) Is = 200 / 2.10 = 10,0A
Vab(rms) (200/2) . [(6,66) / 10] Kaynaktan ekilen g;
+ 200 . (3.33 / 10) Ps = Is . Vs
Vab(rms) 81,6 + 115,41 Ps= 10 . 200= 2,0kW
Vab(rms) 197V Devrenin verimi;
k faz ve hat akmlarnn etkin = Po / Pi
deeri; = 1,99kW / 2,0kW= %99,5
Ia(rms) = (Vm/2R) . (t1/T) Anahtar gerilimi;
Ia(rms) = (200/2.10) . (0,666) VT= Vm . 1,3= 200 . 1,3= 260V
Ia(rms) = 8,16A Anahtar akm;
olarak bulunur. IT= Im.1,3= (200/2.10) . 1,3= 13A

VII DC/AC DNTRCLER
b) 3x10luk gen bal yk Etkin k gc;
beslenmesi durumunda, Po = 3/2 . Ira . Vab
k gerilimlerinin etkin deeri; Po = 3/2 . 19,7 . 197= 5,82kW
VAB(rms) (Vm/2) . [(t1+t3) / T] Kaynak akmnn ortalama deeri;
+ Vm . (t2 / T) Is = 3Vm / 2R
VAB(rms) (200/2) . [(6,66) / 10] Is = 3.200 / 2.10 = 30A
+ 200 . (3,33 / 10)
Kaynaktan ekilen g;
VAB(rms) 81,6 + 115,4 197V
Ps = Is . Vs
k faz akmnn etkin deeri;
Ps= 30 . 200= 6,0kW
IRa(rms) (Vm/2R) . [(t1+t3) / T]
Devrenin verimi;
+ (Vm/R) . (t2 / T)
= Po / Pi
IRa(rms) (200/2.10) . [(6,66) / 10]
= 5,82kW / 6,0kW = %97
+ (200/10) . (3,33 / 10)
Anahtar gerilimi;
IRa(rms) 8,16 + 11,54 19,7A
VT= Vm . 1,3= 200 . 1,3= 260V
k hat akmnn etkin deeri;
Anahtar akm;
Ia(rms) = 3Vm/2R . (t1/T)
IT= Im.1,3= 3.200/2.10.1,3= 39A
Ia(rms)= 3.200/2.10.(0,666)= 24,5A
DEV-15

altrlan ve 5 gen bir yk besleyen 3 fazl VSInn,
zerinde gsteriniz.

altrlan ve 15 gen bir yk besleyen 3 fazl VSInn,
zerinde gsteriniz.

VII DC/AC DNTRCLER
II REZONANSLI te bu dezavantajlar
NVERTRLER giderebilmek iin Rezonansl
Bilindii gibi, PWM invertrlerde nvertrler zerinde allmtr.
istenilen k akmn veya Burada temel ama g
gerilimini elde edebilmek iin g anahtarlarn zerlerindeki yksek
anahtarlar zerlerindeki gerilim gerilim ve akm basksndan
veya akm basks altnda kurtarmak, g anahtarlarn
anahtarlanmaktadr ki bu gerilimin veya akmn sfra
anahtarlama trne Sert dt yerlerde anahtarlamaktr.
Anahtarlama denilmektedir. Daha nce de ksaca belirtildii
Sert anahtarlama kullanldnda gibi rezonansl invertrlerin,
g anahtarlar yksek di/dt ve 1) Seri rezonansl,
dv/dt ile kar karya 2) Paralel rezonansl,
kalmaktadrlar.
olmak zere iki temel tr
Anahtarlar zerinde oluan bu bulunmaktadr. Bu blmde seri
bask daha nce aklanan ve paralel rezonansl invertrler
yntemlerle yumuatlmaya srayla incelenecektir.
allmaktadr.

VII DC/AC DNTRCLER
1) Seri Rezonansl nvertrler; Seri rezonansl invertrler
Seri rezonansl invertrler, aslnda kullanlarak 200Hz ile 100kHz
seri RLC rezonans devresi aralnda sinsoidal akm
mant ile alan invertr osilasyonlar elde edilebilmektedir.
devreleridir ve rezonans annda Seri rezonansl invertrde
en yksek seviyede sinsoidal rezonans annda akmn
akm osilasyonu oluturmaktadr. sinsoidal olarak deimesi ve
Bilindii gibi seri rezonans kendiliinden sfrdan geilerin
devrelerinde rezonans annda XL gereklemesi, anahtar
ve XC birbirini sfrlamakta geriye kullanmnda byk kolaylk ve
sadece R kalmaktadr. Yani devre rahatlk getirmektedir.
gsterebilecei en dk Bu sayede transistr, mosfet ve
empedans gstermektedir. IGBTnin yansra tristrler bile
Bu durumda invertr tarafndan invertrde g anahtar olarak
devre zerinde uygun kullanlabilmektedir.
anahtarlama yapldnda devre k akm sfrdan geerken g
zerinde ideal sins akm anahtar olarak kullanlan tristr
oluacaktr. kendiliinden yaltma geecektir.

VII DC/AC DNTRCLER
Seri rezonansl invetrler, tek Yan taraftaki ekil-7.82de ift
ynl veya ift ynl anahtarlar ynl anahtar kullanlarak
kullanlarak, tek veya ift anahtar, yaplm olan tam kpr seri
yarm kpr ve tam kpr olarak rezonansl invertr devresi
yaplabilmektedir. grlmektedir.
ekilden grld gibi g ve
Is T1 T3 kontrol devresi yaps tamamen 1
D1 D3
+ fazl gerilim kaynakl PWM invertr
R L C
Vs yapsnn aynsdr. Sadece yk
- Io olarak ka bir seri LC devresi
T4 T2
D4 D2 balanmtr.
G devresi kta grlen R eleman ise LC
Uyarma dv. PWM Src-1 devresinin istenmeyen direncini
+ ifade edebildii gibi dardan
Src-3 T1
- balanan rezistif yk de temsil
T3 Src-2
edebilmektedir.
f k Src-4 T2
Devrenin kontrolu da tamamen
T4
PWM invertrde olduu gibi
yaplmaktadr.
VII DC/AC DNTRCLER
ekil-7.83de ise devrenin alma 2
performansn gsteren temel Vm T1-T2 T3-T4 T1-T2 T3-T4
dalga ekilleri verilmitir. ekilden VS t
grld gibi T1-T2 ve T3-T4 15V
anahtarlar e zamanl olarak Vt1t2
k t
iletime alnmakta ve iletim sreleri 15V
Vt3t4 k t
kontrol edilebilmektedir.
Vm k= %100
Rezonans frekansnda yaplan bu
VO k t
kontrole bal olarak da ka
k
balanm olan seri rezonans -Vm
devresine istenilen seviyede Vm
gerilim aktarmak mmkn olmakta VT1 t
ve bu sayede de rezonans Im
frekansnda sinsoidal bir k t
IO
akm elde edilebilmektedir.
-Im
Kaynaktan ekilen akm da k
Im
akmna bal olarak sinsoidal t
formatta tam dalga dorultulmu IS
gibi gerekleecektir.
VII DC/AC DNTRCLER
Seri rezonansl invertrlerde yk Sabit frekansl ve sinsoidal
balants ykn endktif olmas formatta akm gereken
durumunda ekil-7.82de uygulamalarda kullanlan 1 fazl
gsterildii gibi seri RLC tipinde seri rezonansl invertrn seri
balant yaplabildii gibi ka rezistif ykte alrken dier g
baka bir rezistif yk balanmas devrelerinde olduu gibi,
gerektii durumlarda ekil-7.83de 1) k geriliminin etkin deeri,
grld gibi 3 farkl seenek 2) k akmnn etkin deeri,
bulunmaktadr. Bunlar,
3) Etkin k gc,
+ Vo -
1) Seri RLC
deeri,
+ Vo -
6) Devrenin verimi,
2) Seri LC, paralel R 7) Devrenin frekans,
+ Vo -
8) Anahtar gerilimi,
9) Anahtar akm,
3) Seri LC, paralel RC hesaplanabilir.

VII DC/AC DNTRCLER
1 fazl seri rezonansl invertrn 1 fazl seri rezonansl invertrn
rezistif ykte oluan k gerilimi rezistif ykte oluan k akm
ekil-7.83de grld gibi ekil-7.84de grld gibi
T /2 T /2
k 2 Im
2
k .VS I O( rms) = [ I m sin(t )] .d (t ) =
2
T /2 0 T 0 2
2 2
k= %100
Vm Im
VO
k t
IO t
k
-Vm -Im
T T

VII DC/AC DNTRCLER
Ps= Is . Vs
6) Devrenin verimi,
= PO / PS olacaktr.
T /2
2 2I m 7) Devrenin frekans,
I S ( rms ) = I sin(t ).dt =

m
T 1 1 R2
0
fo = fr =
eitliinden bulunabilecektir. 2 L.C 4.L2
2
8-9) Anahtar gerilimi ve akm,
Im zerindeki akm ve gerilime gre,
IS t
VT= 1,3 . Vm
IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm / R
T olacaktr.
VII DC/AC DNTRCLER
2) Paralel Rezonansl Paralel rezonansl invertrler
nvertrler; kullanlarak 200Hz ile 100kHz
Paralel rezonansl invertrler, aralnda sinsoidal gerilim
aslnda paralel RLC rezonans osilasyonlar elde edilebilmektedir.
devresi mant ile alan invertr Paralel rezonansl invertrde
devreleridir ve rezonans annda rezonans annda gerilimin
en yksek seviyede sinsoidal sinsoidal olarak deimesi ve
gerilim osilasyonu oluturmaktadr. kendiliinden sfrdan geilerin
Bilindii gibi paralel rezonans gereklemesi, anahtar
devrelerinde rezonans annda XL kullanmnda byk kolaylk ve
ve XC sonsuza doru gitmekte rahatlk getirmektedir.
geriye sadece R kalmaktadr. Yani Bu sayede transistr, mosfet ve
devre gsterebilecei en yksek IGBT gibi g anahtarlar sfr
empedans gstermektedir. gerilimde anahtarlanabilmektedir.
Bu durumda invertr tarafndan Bu invertrler genellikle yksek
devre zerinde uygun voltajl dc iletim hatlarnn (HVDC)
anahtarlama yapldnda devre oluturulmas ve yksek frekans
zerinde ideal sins gerilim uygulamalarnda kullanlmaktadr.
oluacaktr.
VII DC/AC DNTRCLER
Paralel rezonansl invetrler, tek Yandaki ekil-7.86da simetrik
ynl g anahtarlar kullanlarak, yapl paralel rezonansl invertr
simetrik veya tam kpr olarak devresi grlmektedir.
yaplabilmektedir. ekilden grld gibi g
devresi giriine Is akml bir akm
C L1
kayna balanm durumdadr.
Is
+ Paralel rezonans devresi ise orta
Lo Vo RL ulu bir transformatrn primer
Ls -
L2 devresinde oluturulmutur.
+ Orta utan giren kaynak akm
Vs
- push-pull altrlan T1 ve T2
T1 T2 transistrlerinin iletim durumuna
gre L1 veya L2 zerinden
akmaktadr.
Devrenin k ise Lo sekonder
PWM
bobini zerinden alnmaktadr.
Kontrolu kolay olan bu devre
f k zellikle fluoresant lamba kontrolu
vb. iler iin kullanlmaktadr.
VII DC/AC DNTRCLER
ekil-7.87de ise devrenin alma 2
performansn gsteren temel Im T1-T2 T3-T4 T1-T2 T3-T4
dalga ekilleri verilmitir. ekilden IS t
grld gibi T1 ve T2 15V
anahtarlar pushpull (ters zamanl) Vt1
k t
olarak iletime alnmakta ve iletim 15V
sreleri kontrol edilebilmektedir. Vt2 k t
Rezonans frekansnda yaplan bu
Vm
kontrole bal olarak da ka t
IO
balanm olan paralel rezonans
devresine en yksek seviyede -Vm
akm aktarmak mmkn olmakta Vm
ve bu sayede de rezonans t
IT1
frekansnda sinsoidal bir k
gerilimi elde edilebilmektedir. Vm
Kaynaktan ekilen akm invertr VO t
kontroluna bal olarak srekli ve
sabit olmak durumundadr ve -Vm
deimeyecektir.
VII DC/AC DNTRCLER
Paralel rezonansl invetrler, tek Yandaki ekil-7.88de tam kpr
ynl g anahtarlar kullanlarak, yapl paralel rezonansl invertr
simetrik veya tam kpr olarak devresi grlmektedir.
yaplabilmektedir. ekilden grld gibi g
L devresi giriine Is akml bir akm
Is T1 T3
+ Vo - D3
kayna balanm durumdadr.
D1
Paralel rezonans devresi ise kpr
+ R invertr kna yk olarak veya
Vs
- Io L
ykle birlikte balanmtr.
Akm kaynandan gelen kaynak
T4 T2 akm push-pull altrlan T1-T2
D4 C D2
ve T3-T4 transistrlerinin iletim
G Devresi durumuna gre paralel rezonans
Uyr. Devresi + devresine aktarlmaktadr.
T1
- Daha ok HVDC vb. uygulamada
+
-
T2 kullanlan devrenin k ekilde
T3
PWM grld gibi dorudan veya L
f k T4 bobini transformatr yaplarak
sekonderinden alnabilmektedir.
VII DC/AC DNTRCLER
ekil-7.89da ise devrenin alma 2
T1 T1 T3 T3 T1 T1 T3 T3
performansn gsteren temel T2 T4 T4 T2 T2 T4 T4 T2
Im
dalga ekilleri verilmitir. ekilden t
grld gibi T1-T2 ve T3-T4 IS
15V
anahtarlar pushpull (ters zamanl) k t
Vt1
olarak iletime alnmakta ve iletim 15V
sreleri kontrol edilebilmektedir. Vt3 k t
Rezonans frekansnda yaplan bu 15V
kontrole bal olarak da ka Vt2 k t
balanm olan paralel rezonans 15V
devresine istenilen seviyede akm Vt4 k t
aktarmak mmkn olmakta ve bu
Im
sayede de rezonans frekansnda t
IO
sinsoidal bir k gerilimi elde
edilebilmektedir. -Im
Vm
Kaynaktan ekilen akm invertr
kontroluna bal olarak srekli ve VO t
sabit olmak durumundadr ve
deimeyecektir.
VII DC/AC DNTRCLER
Paralel rezonansl invertrlerde Sabit frekansl ve sinsoidal
ekil-7.88de grld gibi bir formatta gerilim gereken
akm kaynakl kpr invertr uygulamalarda kullanlan 1 fazl
kullanlabildii gibi indksiyonla paralel rezonansl invertrn
stma vb. gibi baz uygulamalarda paralel rezistif ykte alrken
aadaki ekil-7.90da grld dier g devrelerinde olduu gibi,
gibi gerilim kaynakl kpr 1) k akmnn etkin deeri,
balants da kullanlabilmektedir. 2) k geriliminin etkin deeri,
3) Etkin k gc,
Is T1 T3
D1 D3 4) Kaynak akmnn ortalama
+ Vo - deeri,
R 5) Ortalama giri gc,
+
Vs 6) Devrenin verimi,
- Io L
7) Devrenin frekans,
8) Anahtar gerilimi,
T4 C T2 9) Anahtar akm,
D4 D2 hesaplanabilir.

VII DC/AC DNTRCLER
1) k akmnn etkin deeri; 2) k geriiminin etkin deeri;
1 fazl paralel rezonansl 1 fazl paralel rezonansl
invertrn rezistif ykte oluan invertrn rezistif ykte oluan
k gerilimi ekil-7.91de k gerilimi ekil-7.92de
grld gibi olduundan, k grld gibi olduundan, k
akmnn etkin deer eitlii, geriliminin etkin deer eitlii,
T /2 T /2
k 2 Vm
2
k .VS VO ( rms) = [Vm sin(t )] .d (t ) =
2
T /2 0 T 0 2
2 2
Im Vm
IO t t
VO
-Im -Vm
T T

VII DC/AC DNTRCLER
Ps= Is . Z
6) Devrenin verimi,
= PO / PS olacaktr.
Is(ort) = Im
7) Devrenin frekans,
1 1 1
eitliinden bulunabilecektir. fo = fr =
2 L.C 4.R 2C 2
2
8-9) Anahtar gerilimi ve akm,
Im
t zerindeki akm ve gerilime gre,
IS
VT= 1,3 . Vm
IT= 1,3 . Im = 1,3 . Vm / R
T
olacaktr.
VII DC/AC DNTRCLER
rnek: zm:
a) 200Vdc ebekede, %100 etkin a) Seri rezonansl invertrn
peryotlu uyarmada, 20H bir bobin parametreleri,
2,5F bir kondansatr kullanlarak k geriliminin etkin deeri,
altrlan 1 fazl seri rezonansl
invertrn, 10luk seri bal VO ( rms ) = k .VS = 1.200 = 200V
rezistif bir yk beslediinde
oluacak tm devre k akmnn etkin deeri,
parametrelerini hesaplaynz. Im= Vs / R= 200 / 10
Im= 20A
b) 50Adc ebekede, %100 etkin I m 20
peryotlu uyarmada, 20H bir bobin I O( rms) = = = 14,18A
2,5F bir kondansatr kullanlarak 2 2
altrlan, 1 fazl paralel
rezonansl invertrn, 10luk Etkin k gc,
paralel bal rezistif bir yk PO= IO.VO
beslediinde oluacak tm devre PO= 14,18 . 200= 2,83kW

VII DC/AC DNTRCLER
Kaynaktan ekilen akm, b) Paralel rezonansl invertr,
Is= Vs . Is = 200 . 10 = 2kW k akmnn etkin deeri,
2I m 2.20 I O ( rms ) = k .I S = 1.50 = 50 A
I S ( rms ) = = = 12,73 A
3,14 k geriliminin etkin deeri,
Kaynaktan ekilen ortalama g, Vm= Is . R= 50 . 10= 500V
Ps= Vs . Is = 200 . 12,73 = 2,54kW Vm 500
VO ( rms ) = = = 354,6V
Devrenin alma frekans, 2 2
1 1 R2 Etkin k gc,
fo = fr =
2 L.C 4.L2 PO= IO.VO
fo 20kHz PO= 50 . 354,6= 17,73kW
Anahtar (transistr) akm, Kaynaktan ekilen ortalama g,
IT Vm/R + %30 Ps= Is . R= 50 . 10 = 25kW
IT (200 / 10) . 1,3 26A Devrenin alma frekans,
Anahtar (transistr) gerilimi, 1 1 1
fo = fr =
VT 200 . 1,3 260V 2 L.C 4.R 2C 2
fo 20kHz

DEV-16
16.1) 500Vdc kaynakta, %100 etkin peryotlu uyarmada, 200H bir

bobin 25F bir kondansatr kullanlarak altrlan 1 fazl seri
rezonansl invertrn, 10luk seri bal rezistif bir yk beslediinde
zerinde gsteriniz.
16.2) 30Adc kaynakta, %100 etkin peryotlu uyarmada, 100H bir bobin
0,5F bir kondansatr kullanlarak altrlan 1 fazl paralel
rezonansl invertrn, 10luk paralel bal rezistif yk beslediinde
zerinde gsteriniz.

1 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Blm-1

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 2

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 3

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 4

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 5

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 6

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 7

ekillere ve seviyelere Dorultucular

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 8

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 9

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 11

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 12

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 13

olumaktadr. Bu kayplar, off on off on

1- Anahtarlama (ama- Anahtar

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 14

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 15

Mekanik anahtarlar da sadece

2- letim durumu (ak-on).

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 17

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 18

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 19

anahtar olarak, istenirse de Anahtar

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 20

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 21

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 22

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 23

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 24

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 25

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 26

1.1 - G elektronii devrelerinin enerji girilerini kesmek ve

1.2 - G elektronii devrelerinin enerji girilerini kesmek ve

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 27

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 2

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 3

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 4

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 5

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 6

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 8

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 9

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 10

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 11

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 12

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 13

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 14

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 15

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 16

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 17

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 18

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 19

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 20

Bu trlerin kendilerine ait P

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 21

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 22

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 23

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 25

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 26

2.19daki balant yaplabilir.

180 360 540 720

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 27

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 29

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 30

M.Necdet YILDIZ G ELEKTRON-1 DERS NOTLARI 31