ok Fazl Transformatrlerde Balama

Gruplar
BLM 1
Giri

ok fazl balamalarda en iyi balama grubunu tayin etmek grnd kadar kolay deildir.
Transformatrn almak zorunda olduu evre koullar ve deiik balant gruplarnn
ayrntlaryla incelenmesi gerekir. ki, ve alt fazl sistemler iin en kullanls ift sarml
transformatrlerdir. ok fazl ototransformatrler de ayn balamda incelenebilir.

Balama gruplar aadaki tabloda gsterilmitir:

Balama grubu GsteriliiDeitirme oran
yldz/yldz / W1/W2
gen/gen / W1/W2
gen/zigzag / 2W1/3W2
yldz/tersiyer gen ile yldz / / W1/W2
V/V V /V W1/W2
T/T T/T W1/W2
yldz/ift yldz / / W1/2W2
gen/ift gen / W1/2W2
yldz/ift gen / W1/2W2
gen/ift yldz / W1/2W2
yldz/gen / 3W1/W2
gen/yldz / W1/ 3W2
zigzag/yldz / 3W1/W2
yldz/zigzag / 2W1/ 3W2

Yukardaki balama gruplar kendi snf iindeki balamalarla paralel alabilecek ve

dierleri ile alamayacak 6 snfa ayrlmtr.

Snflandrma u ekilde yaplmtr.

ift Sargl Transformatrler
Yldz/Yldz
Yldz/ Tersiyer gen ile yldz
gen/gen
gen/Zigzag
V/V
3 fazdan 3 faza T/T
Yldz/gen
gen/Yldz
Zigzag/Yldz

Yldz/Zigzag
3 fazdan 6 faza Yldz/ift Yldz
 Snflandrma u ekilde yaplmtr.
ift Sargl Transformatrler
Yldz/Yldz
Yldz/ Tersiyer gen ile yldz
gen/gen
gen/Zigzag
V/V
3 fazdan 3 faza T/T
Yldz/gen
gen/Yldz
Zigzag/Yldz

Yldz/Zigzag
gen/ift gen
Yldz/ift gen

gen/ift Yldz
Scott
3 fazdan 2 faza
Le Blanc
3 fazdan 6 faza ift Scott
Ototransformatrler
Yldz
gen
V
3 fazdan 3 faza T
Yldz/Zigzag

Zigzag/Yldz
Scott
2 fazdan 3 faza
ve Le Blanc

Balama Gruplarnn ncelenmesi

BLM 2
Aadaki blmde nemli balama gruplarnn fayda ve sakncalar tartlp eitlerinin
balamalar zerindeki etkileri incelenmitir.

2.1 Yldz/Yldz
 ekil 2.1 Yldz/yldz

2.1.1 Faydalar

Genel

Primer ve sekonder sarmlarnn iletken kesitleri maksimum, bobinlerin sarm says ve

yaltkan miktar minimum olduundan bakr katsays byktr ve sarmlar mekanik
olarak kuvvetlidir.
Kk gl yksek gerilim transformatrleri iin en ekonomik balamadr.
Topraklama ve dengeli drt iletkenli besleme iin iki ntr de uygundur.
Paralel alma iin en kolay balama gruplarndan biridir.
Byk kesit kullanlmas sebebiyle sarmlar arasndaki elektrostatik kapasitans
byktr. Bu yzden sarglar zorlayan geici gerilim dalgalarnn etkisi azdr.
Eer herhangi iki yandaki fazlardan biri arzalanrsa, kalan iki faz tek fazl
transformatr gibi altrlabilir. retilen g, ideal gcn 1/ 3 kat kadardr.

zel

fazl ekirdek tipi(6a)

Bir faz arzalandnda, dier fazlardan ayrlmal ve ikaz sargsnn ular ksa devre
edilmelidir.

o deal alma koullarnda, faz zerindeki en byk faz - ntr gerilimi toprak
noktasna doru, derece derece sfra yaklar. Faz ntr gerilimi hat geriliminin
ortalama 1/2 3 katdr. Sonu olarak yaltmdaki zorlanma en kktr.
o nc harmonik gerilimi ok kktr ve temel bileenin kk bir yzdesini
aamaz.Sistem koullarna gre ntrlerin biri veya ikisi birden topraklanabilir.
o Drt iletkenli dengesiz ykler ntr noktasndan kayma olmadan topraklanabilir.

fazl mantel tipi tr. (6a)

 Tek faz arzasnda, dier fazlar ayrlmal ve hatal fazn ikaz sargs ksa devre
edilmelidir.

o deal almada faz-ntr gerilimi hat geriliminin 1/ 3 katdr. Maksimum ak

younluu B / H erisinin kvrm noktasn amamaldr.
o Eer ak younluu 7. maddeye uygun verilirse bir veya iki ntr birden
topraklanabilir.

adet bir fazl ekirdek veya mantel tipi tr. (6a)

Bozulan birim dierlerinden ayrlmaldr.

o fazl mantel tipinin 7. maddesi ile ayndr.

o fazl mantel tipinin 8. maddesi ile ayndr.
o Her birimin oran ve empedanslarndaki farkllk dengesiz yk dalmna ve
girdap akmlarna yol amaz.

2.1.2 Sakncalar

Genel:

Hat akmnn ykselmesi ile birlikte sarg imalat zorlar ve maliyet ykselir.

zel

fazl ekirdek tipi tr.:

Daha fazla sakncas yok.

fazl mantel tipi tr.(3)

Byk ak younluklarnda temel bileenin %30 60 'na varan nc harmonik

bileenleri oluabilir. fazl ekirdek tipine gre yaltlm ntrdeki zorlanma
olduka artmtr.

o Ntr topraklamak her hattn ucundaki gerilimleri bytebilir, nk

transformatr endktansndan kapasitif akmlar akar.(Akan akm 3. harmonik
gerilimini ykseltebilir.)
o Akacak ncl harmonik akmlar giriime sebep olabileceinden generatr
ve transformatrn ntrleri bir araya getirilmemelidir.
o Primer ve generatrn ntr noktalar birletirilmedike dengesiz drt iletkenli
besleme verilmemelidir.
adet bir fazl ekirdek veya mantel tipi tr:
 o fazl mantel tipi ile ayndr.
o fazl mantel tipi ile ayndr.
o fazl mantel tipi ile ayndr
o fazl mantel tipi ile ayndr.

2.1.2 Kullanm alanlar

Yldz/ yldz bal transformatrler genellikle fazl ekirdek tipi ile kk gl yklerin
beslenmesinde kullanlrlar. Uygulamada fazl, drt iletkenli aydnlatma yknde denge
durumu olmadndan bu ykte ekseriyette kullanlmaz. fazl ekirdek tipi kullanlmas
art ile bu balama g iletim ve datm iin uygundur fakat fazl mantel tipi
transformatr ve tek fazl transformatr gruplarnda harmonik sorunu ortaya kabilir.

2.2 Tersiyer gen sargl yldz / yldz

ekil 2.2 Tersiyer gen sargl yldz / yldz

Tersiyer gen zel koullarda kullanlan ek bir sargdr ve primer ile sekonder sarglardan
ayr ve bamszdr. Bu yardmc balant her fazda tek sarg ierir ki bu sarglar herhangi bir
d devreden tamamen yaltlarak kapal gen olacak ekilde balanrlar.

2.2.1 Faydalar

Kullanm alanlar ksmnda anlatlmtr.

2.2.2 Sakncalar

Ek sarg transformatr boyutunu ve maliyetini arttrr.

Tersier gen sargnn devre d kalmas ncl harmonik sebebiyle tm
transformatr devre d brakr.
2.2.3 Kullanm alanlar

Yldz / yldz, yldz / zigzag, zigzag / yldz yntemi ile balanm fazl mantel tipi veya
tek fazl veya ekirdek tipi transformatr gruplar ile bal kullanldnda ters gen sarg
harmonik akmna kapal yol oluturarak ncl harmonik gerilimi yok eder. Ntr noktalar
kararldr ve sistem zerinde kt bir etki brakmadan topraklanabilir. Tersier sargnn 3.
harmonik gerilimlerini yok eden m.m.k.'ni salayacak ekilde tasarlanmas gerekir.
nceki blmde anlatlan fazl ekirdek tipi transformatrlerin ncl harmonikleri ihmal
edilebileceinden tersier sargya ihtiya gstermezler.
3.harmonik mknatslanma akmlarna ksa devre yolu salamaya ilave olarak, bu ek sarg
motor veya genel maksatl datm gibi yklerin beslenmesinde kullanlabilir. Tersiyer
sarglarn ksa sreli sl kapasiteleri ana sarglarn kapasitelerinin te birinden kk
olmamaldr.

2.3 gen / gen

ekil 2.3 gen / gen

2.3.1 Faydalar

Genel

Byk akml, alak gerilimli transformatrler iin en ekonomik balamadr.
ncl harmonik akmlarnn gen ierisinde evrelenmesiyle ncl harmonik
gerilimleri yok edilir.
Paralel balamaya uygundur.
Statik yklerin etkisi dnda, dengeli hat geriliminde sargnn hibir noktasnda ar
bir faz- ntr gerilimi yoktur.
Dengeli hat gerilimlerinde ve statik yklenmeye maruz kalnmam ise, sarglarn
herhangi bir ksmnda topraa kar ar gerilimler olumaz.
2.3.2 Sakncalar

Primer ve sekonder kesit alan minimum, sarm says ve bobin yaltmnn maksimum
olmas demir faktrn kltr ve evirme oran kk gl transformatrlerde
sargnn mekanik dayanmnn azalmasna yol aar.
Eer ek bir cihaz monte edilmemise ntr noktas yoktur.
Drt iletkenli besleme ek cihaz kullanlmadka verilemez.
Yksek hat geriliminde bobin tasarm daha zor ve maliyeti daha yksektir.
Normal alma artlarnda en byk faz-ntr gerilimi hat geriliminin 1/ 3 kat, en
kk faz -ntr gerilimi ise 1/2 3 katdr. Bu yzden yaltmn zorlanmas yldz
balamaya gre daha byktr.

2.3.3 Kullanm alanlar

Arzal trafonun altrlmamas ve dk gl besleme yerine ksa sreli kesintilerin tercih

edilmesi bu balamann uygulama alann kstlamaktadr.

2.4. gen / Zigzag

ekil 2.4 gen / zigzag

2.4.1 Faydalar

Primer gen iinde ncl harmonik akmlarnn evrelenmesiyle ncl harmonik

gerilimleri yok edilir.
Sekonderin ntr topraklanabilir, ykleme amac ile kullanlabilir veya fazl doru
gerilim sistemleri iin doru gerilim ntr salanabilir.
Dengesiz drt iletkenli besleme verilebilir ve sadece sarg empedans ile orantl ok
kk bir dengesiz gerilim oluur. Bu yzden dengeli ve dengesiz ykler birlikte
beslenebilir.

2.4.2 Sakncalar
 Primerin ntr topraklamak iin uygun deildir, genelde primerdeki besleyen
transformatr topraklanr.
Faz hatas onarlmadka grubun almasn engeller.
ok yksek primer gerilimi olan bir indirici trafo veya nispeten kk g kl
trafoda kullanldnda gen sargnn mekanik zellikleri zayflayabilir.
Zigzag bal fazlar oluturmak iin seri balanm sarg paralar arasndaki faz fark
yznden %15 1/2 bakr artyla birlikte toplam yaltmda da bir arta ihtiya
gsterir. Boyutlar byr ve maliyet ykselir.

2.4.3 Kullanm alanlar

fazl senkron eviricileri beslemek ve doru gerilim ntr almak amacyla kullanlr.
Sekonder balantdan dolay magnetik karakterde bozulma olmakszn sistemden olduka
byk bir dengesiz doru gerilim ekmek mmkndr.
Not: Bu balama sadece fazl mantel tipi ve tek fazl trafo gruplarnda kullanlr.
fazl ekirdek tipinde sekonder balamada yldz sarg kullanldndan ve bu tip devrede ayn
ynde srekli bir akm akt ve magnetik devrenin yolunun ya, hava ve kazan zerinden
kapatmasndan dolay dengesiz yklemedeki magnetik etkiler ihmal edilebilir.

2.5 Yldz / gen

ekil 2.5 Yldz / gen

2.5.1 Faydalar

nc harmonik akmnn sekonder gende evrelenmesi ile nc harmonik

gerilimi yok olur.
Primerin ntr topraklanabilir.
Sekonder gen primerin kararlln salar.
Yldz sargnn yksek gerilim ve gen sargnn alak gerilime kar tabiatndaki
karakterlerinden dolay byk indirici transformatrler iin tercih edilen balama
eklidir.
2.5.2 Sakncalar

Yardmc bir eleman kullanlmakszn sekonderin ntr ve drt iletkenli besleme

imkanszdr.
Tek fazdaki hata btn fazlar devre d brakr.
Sekonder gerilimi ok yksek ykseltici veya kk gl transformatrlerde gen
ksm mekanik olarak zayftr.

2.5.3 Kullanm alanlar

Byk gl transformatrlerde yksek gerilimin indirilmesinde kullanlr.

2.6 gen / Yldz

ekil 2.6 gen / Yldz

2.6.1 Faydalar

nc harmonik bileenleri primer gende yok edilir.

Sekonderin ntr topraklanabilir veya drt iletkenli besleme iin kullanlabilir.
Dengesiz drt iletkenli besleme verilebilir. Dengeli ve dengesiz ykler birlikte
beslenebilir ve sarg empedanslar ile orantl dengesiz gerilimler kktr.

2.6.2 Sakncalar

Trafonun primeri generatr veya ykseltici zerinden toprakland iin primerin

ntrnn toprakland iin primerin ntrnn topraklanmamas byk bir saknca
deildir.
Primer gerilimi ok yksek indirici veya kk gl transformatrlerde gen ksm
mekanik olarak zayftr.

2.6.3 Kullanm alanlar

 Dengeli ve dengesiz drt iletkenli ykler iin iyi bir indiricidir. Motor ve aydnlatma
sistemleri birlikte yklenebilir.
Ayrca bu balama datm ve iletim hatlarn besleyen ykseltici trafo olarak
kullanlabilir. nk nc harmonikler yok edildiinden y.g. ntr topraklamaya
uygundur ve tm sarglar iyi koullarda almaktadr.

2.7 Zigzag /Yldz

ekil 2.7 Zigzag / Yldz

2.7.1 Faydalar

Primerin ntr topraklamaya, sekonderin ntr hem topraklamaya hem de dengeli

veya dengesiz drt iletkenli ykleri beslemeye uygundur.
nc harmonikler primer sargy oluturan zigzag balantlar iinde kaybolur.
ki taraftaki sarglarda mekanik adan yldz / yldz balamadaki kadar salamdr.

2.7.2 Sakncalar
Genel
o Primer sargdaki %15 1/2 arta bal olarak yaltm malzemesi de artar.
Boyutlar byr ve maliyet artar.
o Sarm sorunu yznden zigzag balanmann kk glerde alak gerilimde
almaya uygun olmas trafonun kk glerde indirici olarak kullanlmasn
engeller.
fazl ekirdek tipi tr. (3)

Bu tip transformatrlerde ncl harmonik gerilimi temel bileenin kk bir

yzdesini geemez.

fazl mantel tipi tr. (3)

 Sekonderde byk ak younluklarnda temel bileenin %30 60' kadar nc
harmonik gerilimi oluabilir. Ntr noktas izole iken ekirdek tipine gre daha ok
zorlanr. Primerde ayn seviyede nc harmonik gerilimleri mevcuttur ve harmonik
gerilimleri faz-ntr ve faz arasnda gzkmemesine ramen bobin yaltm zerindeki
zorlanma artar.

tane bir fazl ekirdek veya mantel tipi tr. gr.

fazl mantel ile ayndr.

2.7.3 Kullanm alanlar

Bu balama yldz / gen veya gen / yldz' yedeklemek iin gelitirilmitir. Dengesiz
ykleri beslerken ve nc harmonikleri elerken yldz balantya g kazandrmak iin
yaplmtr. Zigzag- yldz balant, yldz sargda nc harmonik gerilimlerini yok etmek
dndaki amalarna ulamtr.
Yldz balantnn ntr noktasnn her zaman topraklanmak istenmedii ve yldz sargnn
yksek gerilime yerletirilmesi gerektii gz nne alnrsa, zigzag / yldz balant, yldz /
gen ve gen / yldz'a ihtiya olan yerlerde kullanlr.

2.8 Yldz / Zigzag

ekil 2.8 Yldz / Zigzag

Faydalar, sakncalar ve kullanm alanlar

Zigzag / yldz'n tam tersi ve ok benzeri olduundan, nceki iin sylenilenler bunun iinde
geerlidir. Sadece primer ve sekonder balantlar yer deitirmitir. Yldz / zigzag balant,
kk gl indirici trafolarda ve gen balantnn mekanik kararllk gsteremeyecei
kadar yksek primer gerilimlerinde, gen / yldz'a tercih edilir. Zigzag / yldz'a gre izin
verilen dengesiz ykleme oran daha fazladr.

2.9 Ototransformatrler
Ototransformatrler ucuz olmalar ve teknolojik zellikleri sebebi ile pek ok elektrik
ebekesinde kullanlmaktadr. Bilindii gibi ototransformatrler, primer ve sekonderi ieren
tek bir sargdan imal edilmektedir. evrilen g;

Transformatr Gc (kVA) Deer olarak n transformatrn evirme oran olmak

zere; 1-1/n deerine eittir.
evrilen G (kVA) n: evirme oran, E1/E2

ekil 2.8 Transformatr boyutuna transformatr evirme orannn etkisini gsteren eri

20 'ye kadar olan evirme oran grafikte gsterilmektedir. Bu eriden grld gibi
ekonomik duruma sadece kk evirme oranlarnda etki edilebilmekte ve unutulmamaldr ki
maliyet iletilen g ile doru orantl deimemektedir. evirme oran 2'yi getiinde
ototransformatr uygun bir evirici deildir.

Ototransformatrn sakncalar unlardr:

Primer ve sekonderin elektriksel olarak bal olmas sebebi ile yksek gerilim devresi
alak gerilimi etkiler. Bu sebeple, alak gerilim sargsnn yaltm yksek gerilimin
etkilerine dayanacak ekilde yaplmaldr.
Primer ve sekonder sarglarnn elektriksel devamll ve sargnn bir ksmnn ortak
kalmas sebebiyle kaak ak kk ve buna bal olarak reaktans deeri dktr. Bu
sebeple ototransformatr dardaki bir ksa devrede arzaya daha aktr. Fakat
dardan bir reaktansla korunmaktadr
 Zigzag balama dnda, primer ve sekonderdeki tm balantlar birbirinin ayn
olmaldr ve bu bir dezavantaj gibi grnmese de uygulamada primer ve sekonder faz
alarnn deitirilmesinde zorluk karr.
Tek bir faz iin sadece tek sarg olduundan hibir koulda alak gerilim ntrnn
topraklanmasna izin verilmez. Eer topraklanabiliyorsa bu koruma sistemini
altrarak gerilim sargs da topraklanm olur. Topraklamaya beslemeye baklarak
karar verilir.
Gerilim ayar gerektiinde sarglardaki elektromanyetik dengeyi salamak zorlar. Bu
balamada ayar sarglar trafo boyutlarn bytr ve ayar aral ok geni tutulursa
maliyet avantaj kaybolur.

Ototransformatrler iin en nemli balama gruplar unlardr.

2.9.1 Yldz

ekil 2.9.1 Yldz

ok basit ve dayankl oluu topraklama ve drt iletkenli beslemeye uygunluu sebebiyle

kullanlan balama eididir. fazl ekirdek transformatrnde bu sorunda ortadan kalkar.
Sargnn zellikleri yldz / yldz bal ift sargl transformatre ok benzer. Tersier gen
kullanm ile nc harmonikler ortadan kaldrlabilir.

2.9.2 gen
 ekil 2.9.2 gen

1. ekildeki balama ototransformatr iin en simetrik olandr fakat bu balama 2'ye 1

orannda elde edilebilir. Bu ekilde geometrisinden grlebilmektedir.
2. ekildeki balama 2'ye 1 haricindeki evirme oranlarnda kullanlr. Primer ve sekonder
ular arasndaki faz fark evirme orannda ve dolaysyla eklin geometrisine baldr.
3. ekildeki balama indirici trafoda kullanlr. Her balamada da ntr noktas yoktur ve
sarg zellikleri ift sargl gene benzer.

BLM 3
Sonu

Transformatrlerde, yukarda da grld gibi, balama gruplar ok eitlidir. Her grubun

kendine gre zellikleri, dierlerine gre fayda ve sakncalar vardr. Bu zellikler gruplarn
kullanm alanlarn belirlemektedir. Bu da gstermektedir ki btn gruplar her uygulama iin
uygun olmayabilir.

Transformatrlerde balama grubu seiminde dikkate alnacak koullar yukarda ayrntl

olarak belirtilmitir. Genel olarak gz nne alndnda transformatr yaltm, paralel
balama koullar, topraklamaya dengeli veya dengesiz yklenmeye uygunluu ve harmonik
probleminin hangi boyutlarda ortaya ktna gre seim yaplmaktadr.
Normal koullarda, fazl transformatrlerin simetrik olarak yklenmeleri gerekmektedir.
Fakat her zaman dengeli bir yklenme mmkn olmamakla ve byle bir dengesizlik magnetik
devrede doymaya sebep olmaktadr. rnein; yldz-yldz balamada ntr hatt
kullanlmamas veya iki sargda da kullanlmas durumunda magnetik denge
bozulmamaktadr. Fakat ayn balama grubunda yalnz sekonder tarafta ntr hatt varsa bir faz
ile ntr hatt arasna bir fazl yk uygulandnda primer sarg akm devresini dier iki faz
zerinden kapayacaktr. Bu durumda mknatslanma akm ihmal olunduuna gre yklenen
bacaktaki sekonder sargnn amper-sarm primer amper-sarm tarafndan tamamen yok
edilmemektedir. Bunun sonucunda bu aklar devrelerini havadan kapatrlar ve yal
transformatrlerde kazan cidarlar ok snr ve ayrca her fazda meydana gelen bu aklar
fazlarda byk gerilim dm meydan getirerek sfr noktasnn kaymasna sebep olurlar.
Bundan dolay datm trafolar seilirken dengesiz yklenmeye uygun olup olmad
baklmaldr. Dengeli ve dengesiz beslenmesi iin en uygun balama grubu gen / yldz
balamadr.

Byk santral ve trafo merkezlerinde yldz sargnn yksek gerilime, gen sargnn alak
gerilime olan uygunluundan yararlanlr. Bylece hem ncl harmonikler yok edilebilir,
hem de birincilin ntr topraklanabilir.
Bununla beraber balama gruplarn tanmlayan bir dier zellikte tanma saysdr. Tanma
says primer ve sekonder taraf arasndaki faz farkn belirlemektedir. Tanma saysnn 30 ile
arplmas grup asn belirler. rnein tanma says 5 ise primer ve sekonderin ayn fazlar
arasndaki faz fark 150 ' dir. Pratikte en ok 0 ve 5 gruplar kullanlmaktadr.
 Yy0: Ufak datm transformatrleri olup, ntr hatt az yklenebilir.
Yz5: Ufak datm transformatrleri olarak kullanlr, sekonderdeki ntr hatt tam
yklenebilir.
Dy5: Byk datm transformatrleri bu gruptan seilir, sekonderdeki ntr hatt az
yklenebilir.
Yd5: Byk santral ve transformatr istasyonlarnda kullanlan transformatrler bu
gruptan seilir. Datma yaramazlar. Dier balama gruplar ise daha ok zel
uygulamalarda kullanlr.

Kaynak:siemens