Manyetik Prensipler

MANYETK PRENSPLER
inden akm geen bir iletken etrafnda manyetik alan

oluturur (Elektromanyetizma).
Deiken manyetik alan iindeki hareketsiz bir iletkende
gerilim meydana gelir. (Transformatr Prensibi)
Manyetik alan iindeki bir iletken alan kesecek tarzda
hareket ettirilirse zerinde gerilim indklenir (Jeneratr
Prensibi)
Manyetik alan iinde, iinden akm geen bir iletkene
kuvvet etki eder (Motor Prensibi)
Uluda niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Uluda niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi
1 MAK2011 ELK. ve Elektroniin Temelleri
r.Gr.Dr. Grsel EFKAT r.Gr.Dr. Grsel EFKAT
Transformatrler
Transformatrler, sarglar yardmyla giriine uygulanan gerilim deerlerini
klarnda arttran veya dren yaplardr. Transfor-ma-trler elektrik akmnn
bir yerden (rnein santralden) bir baka yere (rnein evlerimize) nakli esnasnda
verimlilii arttrmak amacyla kullanlrlar. nceki blmlerde elektrik akmn ileten
Transformatrler telin apnn ierisinden geen akmn deerine bal olduunu grmtk. Demek ki
bir nakledeceimiz akmn deerini ne kadar drebilirsek o kadar daha kk
apl tel kullanacaz, yani elektrik nakli o kadar daha az harcamayla
gerekleecektir (Havai hatlarda kilometrelerce uzunluktaki telleri dnnz!).
Elektrik gc bants P = U . I
(veya 3 fazl akmda: P = 3 U I

oldu
olduuna ve ak
akm de
deerini m
mmk
mkn oldu
olduunca k
kltmek
ltmek
gerekti
gerektiine g
gre U (gerilim) de
deerini artt
arttrmak gerekir.
gerekir. Bunun i
iin de
kullan
kullanlacak elektriksel devre eleman
eleman transformat
transformatrdr. Giri
Giri ve k
sarg
sarglar
larnn sipir say
saylar
lar ayarlanarak gerilim y
ykseltilir veya al
alalt
altlr.
Transformatr
Transformatrlerin alma Prensibi

Transformatrler deiken akm yani alternatif akmda alrlar.
alrlar. Transformatr
giri sargsna bir alternatif gerilim (=AA Alternatif Akm) uygulandnda
uygulandnda bu sarg
evresinde deiken bir manyetik alan oluturacaktr. Bu manyetik
manyetik alann deeri
uygulanan gerilime bal olarak srekli olarak periyodik ekilde deiir ve
manyetik alan sa nve zerinden devresini tamamlar. Nve zerinde
zerinde bulunan
ikinci sarg bu manyetik alan tarafndan kesilir.
bir manyetik alan ierisinde kalan iletken zerinde bir gerilim indklenir
indklenir
prensibine gre ikinci sarg zerinde yine periyodik olarak deien
deien bir gerilim
indklenecek ve bu gerilim sargnn ularndan darya alnabilecektir.
alnabilecektir. Yani,
elektriksel olarak 1. ve 2. sarg arasnda hibir ba olmad halde
halde manyetik
indksiyon yolu ile 2. sargda bir gerilim oluacaktr.
TRANSFORMATRLER
Transformat
Transformatrlerin evrim (D (Dntrme) Oranlar
Oranlar
Transformat
Transformatrlerin giri
giri ve k sarg
sarglar
larnn u
ular
larndaki gerilim farklar
farklarnn
oran
oran sarg
sarglar
larn sar
sarm (sipir
(sipir)) say
saylar
lar oran
oranna e
eittir. Buna g
gre evrim oran
oran:
PRMER SEKONDER (IKI)
(GR)
I1
I2
P1 P2 Pr imer Geri lim Pr imer S arg Say.

n1 n2 K = =
Manyetik Gvde
U1 U2 Sekonder Geri lim Sekonder S arg Say.
U1 I n
K = = 2 = 1
U2 I1 n2
Sarg 1 Sarg 2
1: Primer sarglar (giri)

2: Sekonder sarglar (k)
: Nvede oluan manyetik ak
U1 : Giri sarglarnn ular arasndaki potansiyel fark evrim oranna gre transformatrler ikiye ayrlr:
U2 : k sarglarnn ular arasndaki potansiyel fark Alaltc Transformatr
n1 : Giriteki sargnn sipir says
Basit Bir Transformatrn Yaps Yksek gerilimi alak gerilime eviren transformatrdr.
n2 : ktaki sargnn sipir says
(ekirdek Tipi Tr.) P1 : Giri gc, P2 : k gc Ykseltici Transformatr
Dk gerilimi yksek gerilime eviren transformatrdr.
10 MW g gcndeki bir santralde retilen elektrik enerjisi nakledilecektir. Nakil
rnek:
Bir transformat
transformatr giri
giriine uygulanacak olan 10000 V de deerindeki gerilimi 100 Va
gerilimi de
deerleri; 500 V, 1000 V, 10 000 V ve 100 000 V i iin iletkenden
drecektir. Transformat
Transformatr giri
giriinde 500 sipirlik bir sarg
sarg varsa kndaki
ndaki sarg
sargnn sipir ge
gemesi gereken akakm de
deerlerini hesaplay
hesaplaynz.
say
says ka
ka olmal
olmaldr?
z
zm:
z
zm: 3 fazl
fazl alternatif ak
akm i
iin g
g bants: P = 3 U I
bant
evrim oran
oran:
P 10 000 000 [W]
U1 10 000 V U = 500 V i
iin I= = 11 560 A
K= = = 100 3 U 3 500 [V]
U2 100 V
olarak bulunur. evrim oran

oran ayn
ayn zamanda sipir say
says oran
oranna da e
eittir:
U = 1000 V i
P 10 000 000 [W]
iin I= = 5780 A
3 U 3 1000 [V]
U n 500 sipir
K= 1 = 1 = = 100
U 2 n2 n2 U = 10 000 V i
iin P 10 000 000 [W]
I= = 578 A
500 3 U 3 10 000 [V]
n2 = = 5 sipir
100
U = 100 000 V i
iin P 10 000 000 [W]
I= = 57,8 A
3 U 3 100 000 [V]
Jeneratr alma Prensibi
Manyetik alan iindeki bir iletken,

alan kesecek ekilde hareket
Jeneratrler ettirilirse zerinde gerilim meydana

gelir.
e = (vxB) . l
Elektro Motor Kuvvet indklemek etoplam= eab+ ebc+ ecd+eda

iin, iletken hareket ederken ak
izgilerini kesmelidir. etoplam=Blv+0+
Blv+0+Blv
Blv+0
+0
Yoksa (v x B) = 0 olur.
etoplam=2Blv
Tek Ynl (DC) gerilimin retimi - Komutasyon
Not: ndklenen gerilimler her zaman AC dir.
r.Gr.Dr. Grsel EFKAT Y.Do.Dr.-Mh. Kadir AVDAR
r.Gr.Dr. Grsel EFKAT
Jeneratr DC Jeneratr
DC Motor ayn zamanda bir DC jeneratrdr. Bobin, kayar bilezik, fra ve
mknats motora benzer donanmlardr. Ancak bu durumda bobin dndrlerek
dndrlerek
gerilim meydana getirilir.
Alternatr DC Motorlar
AC istiyorsak, dorultmaca ihtiyacmz yoktur, bylece yark bilezie
bilezie gerek kalmaz. (Yark
Basit bir DC motor, manyetik alanda dnebilen iletken tel sarlm
sarlm bir bobine sahiptir. Bobine akm, yark
bilezik, elektriksel kvlcma ve anmaya sebep olduundan bu durum
durum lehimizedir, DC istiyorsak
bilezikli ve hareketle temas yapan iki fra yardmyla srlr. Bobin sabit manyetik alan iinde kalr. Akm
alternatr ve diyotlu bir dorultma kullanmak genellikle daha kullanldr).
kullanldr). Aadaki tayan iletkenin oluturduu kuvvet bobin zerinde bir moment oluturur.
oluturur.
animasyon, iki fra iki srekli bilezikle temastadr, bylece iki
iki d terminal her zaman bobinin
ayn ularyla baldr. Bunun sonucunda dorultmasz, sinzoidal
sinzoidal emk elde edilir. Yukarda
grdmz gibi bir DC motor DC jeneratrdr. Benzer olarak bir alternatr ayn zamanda bir
AC motordur.
Manyetik alan iinde kalan bir iletkenden akm geirilirse o iletkene bir kuvvet etki eder
Motor alma Prensibi

DC Motorlar
Basit bir DC motor manyetik alanda dnebilen iletken tel sarlm
sarlm bir bobine sahiptir.
Manyetik alan iindeki bir iletkenden akm Bobine akm, yark bilezikli ve hareketle temas yapan iki fra yardmyla srlr.Bobin
geirilirse, iletkene bir kuvvet etki eder. sabit manyetik alan iinde kalr. Akm tayan iletkenin oluturduu
oluturduu kuvvet bobin
zerinde bir moment oluturur.
F=(lxB)i
Burada l, akm ynnde bir vektrdr.

(lxB)nin yn kuvvetin yndr.
F= Fab+ Fbc+ Fcd+Fda

F=lBi+0+lBi+0
M=Fabr+Fcdr
M=2iBlr 2
M = 2i lr = 2/ i lr/ = i
A 2/ r/ l/
2
DC Motorlar DC Motorlar
DC motorlar, stator ve
rotor olmak zere iki
temel elemandan oluur.
STATOR: Makinenin
sabit ksmdr. Stator, DC
uyar ile gerekli manyetik
alan oluturmak iin
kullanlan alan sarglarn
tar. Genellikle alan
olarak bilinir.
ROTOR: Makinenin
hareketli ksmdr. Rotor
dalm sarmlar tar.
Armatr olarak da bilinir.
Armatrn farkl biimleri ve sarg
Nve Armatr Bobini
Komtatr DC Makine Bobini

Gerek bir DC makinede retilen emk
ARMATR SARGILARI: Armatr sarm dalm iletkenlere sahiptir. Bu sarmlar iin
Z; toplam iletken says, p; toplam kutup says
yaygn tasarmlar;
a; lap sarm iin p, wave sarm iin 2
Wave Sarm; Akm iin paralel yollarn says HER ZAMAN ikiye eittir
eittir (a=2).
Lap Sarm; Akm iin paralel yollarn says BAZEN kutup says gibidir (a=p).
Gerek bir DC makinede retilen emk

Z Z Z Zp
Ea = Bvl = rl = rl =
a aA a 2rl 2a
Yol bana iletken says; Z/a p
Zp
Ea = k , k = Burada k makine sabitidir.
Z 2a
Ea; retilen toplam gerilim Ea = Bvl , B =
a A Hz dev/dak cinsinden verilmise;
2n
=
Burada A kutbun yzey alan olup A = (2rl p ) 60
Zp 2n Zp
Ea = = n
2a 60 60a
Burada , rad/s cinsinden asal hzdr. v = r Zp
Ea = K n, K =
60a
ndklenen gerilim ve dndrme momenti arasndaki iliki
Ei
Eiletken = Blv M=

M iletken = Blir Gerek bir makinede, i yerine armatre akm IA ve Ede retilen
toplam emk EA yazarsak
Bu yzden; E Blv v
= = , v = r EAI A
M Blir ir M=

E r
= = EA ifadesini moment ifadesinde yerine koyarsak
M ir i
Zp
{ Ei = M { EA =
Elektriksel mekanik 2a
g g
Zp Zt EMK
I A Zp Gsterilen ilk animasyonlarda grld gibi, DC motor ve DC jeneratr
jeneratr ayn donanma sahiptir.
M= 2a = I A
rnein trenlerin motorlar, tren yava hareket ederken jeneratr
jeneratr haline gelir; kinetik enerjiyi
elektrik enerjisine dntrr ve depolar. Son zamanlarda, birka
birka otomobil imalats da
2a otomobillerde bunu kullanmaktadr.

Bu ilgin bir sonutur. Her motor, motor olarak altnda bile
bile bir jeneratr gibi davranr.
emk, zt emk olarak adlandrlr. Faraday kanunu gerei hz arttka zt emk
Motorun rettii emk,
artar. Bu yzden motorda yk yoksa motor, zt emk art kayplardan dolay oluan gerilim
dm uygulanan gerilime eit olana kadar ok hzl dner ve hzlanr.
hzlanr. Zt emk dzenleyici
M I A ve E A olarak dnlebilir; motor dn de hzla durur.

Motor altnda, ierde retilen emk (EA), uygulanan kaynak gerilimine (VT) kar oluur.
Bylece, armatr sarglarndan akm (IA);
VT E A
IA =
Bylece manyetik ak , herhangi bir elektrik makinesinde RA
kuvvet veya emk deeri iin ok nemlidir.
n==0 olduundan EA=0 olur. Bu yzden, balama akm; IABalama=VT/RA olup,
Balarken, n=
Armatr sarglarnn tayamayaca yksek deerler alr.
DC MOTOR DENETM 1.Balang denetimi (Starting Control)

Eer bir DC motor sabit gerilim kaynana balanyorsa, armatr akmn
DC motor denetimi iki ekilde ele alnabilir. snrlandrmak iin devrede eitli harici tedbirler almak gerekmektedir.
Motor devri, zt emk deerinin armatr akmn kendiliinden snrlayacak
deerine ulancaya kadar bu tedbirlerin alnmas gerekmektedir.
1. Balang denetimi (Starting Control) Armatr akm
2. Hz denetimi (Speed Control) VT K
a). Alan denetimi (Field Control) IA =
b). Armatr diren denetimi (Armature Resistance Control) RA
c). Armatr gerilim denetimi (Armature Voltage Control) ile ifade edilebilir.Grld gibi hz balangta sfr iken armatr akm
sadece fra ve sarg direnci (Ra) ile snrlandrlmaktadr. Bu durumda akm
ok tehlikeli deerlere ulaabilmektedir. Bu durumu dzeltmek iin en pratik
Belirtilen her bir denetimi gerekletirmek iin ek zm armatr devresine seri direnler balamaktr. Bylece yeni diren
donanmlara gerek duyulmaktadr. deeri Ra+Rst olacaktr. Rst deeri hz sfr iken (=0) akm kabul edilebilir
deerlerde snrlayacak bir byklkte seilir. Rst deeri hz arttktan sonra
sfra drlr. Bu balang rezistansnn deeri zaman, akm ve hz
deerlerine dikkate alnarak manuel veya otomatik olarak pek ok deiik
ekilde deitirilebilmektedir.
2. Hz denetimi (Speed Control)
DC motorlar iin hz denetimi 3 ana kategoriye ayrlabilir. Bunlar
DC motor iin Balang Direnci a). Alan denetimi (Field Control)
b). Armatr diren denetimi (Armature Resistance Control)
c). Armatr gerilimi denetimi (Armature Voltage Control)
A). ALAN DENETM
Bu yntemde bir nt motora bir alan reostat nt alana seri balanarak manyetik alan
akm dolaysyla manyetik alann denetimi yaplabilir. Buna gre motor hz ifadesi
Vt Ra
m = Td
K p i ( K )2
pi
ile verilebilir. Bu denkleme gre sistemin hz-

moment karakteristii yandaki ekildeki gibi
elde edilebilir. nt motor hznn alan reosta
yntemi ile denetiminin dk maliyetlerle
gerekletirilebilmesi ve kayplarn dk
olmas gibi nedenlerle tercih edilebilir. Ancak
hz denetiminin ok kstl bir alanda
yaplabilmesinden dolay da dezavantajldr.
Seri motorlarda hzn alan deiimi ile
denetimi seri sarglara paralel bir diverter
diren yerletirilmesi ile salanabilir.
B. ARMATR DREN DENETM

RNEK
Bir nt DC motorun armatr devresine eitli d direnler balanrsa, hz
denklemi; Bir nt DC motor , armatr diren denetim nitesi ile altrlmaktadr.
Motor hznn 30 Nm lik yk altnda 100 dev/dak olmas isteniyorsa tm
kontaklarn ak olduu durum iin (R1+R2+R3) deeri ne olmaldr?
Hesaplaynz. (Vt=230 V, n=1350 dev/dak iin E=217.14 V alnz.)
E 217.14 V s
Kp = = = 1.536
m 1350 ( / 30 ) rad
ile ifade edilebilir. S1,S2,S3 kontaktrleri bu
Ra + Ri K p
d direnlerin bykln belirler.
nt alan akmnn belli bir deeri iin
V
m = t i
Td
R
i =3
i = R1 + R 2 + R 3 =
Td
(Vt Kp m ) R a
Kp ( K )
2
hz-moment karakteristii yandaki ekilde
verildii gibidir. Alan denetim p 1.536
ynteminden farkl olarak, hzn burada
R1 + R 2 + R 3 = (230 1.536 100 ) 0.35
30 30
kk deerler iinde denetlenebildii
grlmektedir. Bu yntem seri motorlara R 1 + R 2 + R 3 = 10.60
da uygulanabilir.
C. ARMATR GERLM DENETM rnek
Armatr gerilimi denetim yntemi armatr diren denetimi yntemine Bir nt DC motor , armatr gerilim denetim nitesi ile altrlmaktadr.
benzemektedir. Kaynak Vfdc alan akmn salamak iin kullanlmaktadr. Motor hznn 30
Armatr devresini beslemek iin yksek gl DC gerilim kaynana ihtiya Nm lik yk altnda 100 dev/dak olmas isteniyorsa Vadc gerilimi ne
duyulduunda ve alan uyarm iin ayr bir DC kayna aadaki ekilde olmaldr? Hesaplaynz. (Kp=1.536 V.s/rad; Ra=0.35 )
olduu gibi sisteme ilave edilmelidir. Burada Vadc DC jeneratr veya AC
giri gerilimini dorultarak deiken genlikli DC gerilim retebilen bir g
elektronii eviricisi olabilir. Buna gre hz denklemi
Ra
Vadc = Kp m + Td
Kp
Vadc Ra
m = Td
Kp ( K )2 0.35
p
Vadc = 1.536 100 + 30 = 167.7 V
30 1.536
le ifade edilebilir.
Motor Elemanlardan (Eyleyicilerden) Genel Beklentiler
- Her iki ynde de tahrik ve frenleme yetenei

- Byk yk tama yetenei
- Tam pozisyonlama iin yksek znrlk
- yi statik evrim zellii (mmknse lineer, kk srtnme, boluksuz)
boluksuz)
- Hzl ve iyi snmlenmi dinamik zellikler (zaman sabiti kk,
kk, titreimsiz)
- Byk hz veya devir says aralnda alma
- Byk deerli kuvvet veya moment retebilme
- Durma anlarnda dk srtnme
- Sinyal dntrme iin uygun ara kesitler
ADIM (STEP) MOTORLARI Asal konumu admlar halinde deitiren, ok hassas sinyallerle srlen motorlara adm
motorlar denir. Adndan da anlalaca gibi adm motorlar belirli admlarla hareket
ederler. Bu admlar, motorun sarglarna uygun sinyaller gnderilerek kontrol edilir.
Herhangi bir uyartmda, motorun yapaca hareketin ne kadar olaca, motorun adm asna
baldr. Adm as motorun yapsna bal olarak 90 , 45 , 18 , 7.5 , 1.8 veya daha
deiik alarda olabilir. Motora uygulanacak sinyallerin frekans deitirilerek motorun hz
kontrol edilebilir. Adm motorlarnn dn yn uygulanan sinyallerin sras deitirilerek
saat ibresi yn (CW) veya saat ibresinin tersi ynnde (CCW) olabilir.
Adm motorlarnn hangi yne doru dnecei, devir says, dn hz gibi deerler
mikroilemci veya bilgisayar yardm ile kontrol edilebilir. Sonu olarak adm motorlarnn
> Kare Profil hz, dn yn ve konumu her zaman bilinmektedir. Bu zelliklerinden dolay adm
> Byk rotor ap sayesinde 8,2 Nm'ye kadar moment. motorlar ok hassas konum kontrolu istenen yerlerde ok kullanlrlar. Adm motorlarnn
> Yksek Moment/Eylemsizlik oran. kullanldklar yerlere rnek olarak, endstriyel kontrol teknolojisi ierisinde bulunan baz
> 4 veya 6 balant ucu. sistemler, robot sistemleri, takm tezgahlarnn ayarlama ve lmeleri verilebilir. Ayrca,
> Farkl sarg seenekleri. adm motorlar konumlandrma sistemlerinde ve bro makinalar ile teknolojisi alannda da
> Enkoder montajna uygun. kullanma alan bulmaktadr.
> Ksa sreli ar srlebilme zellii (yksek moment tepe deerleri).
Adm motorlarnn bu kadar ok kullanlma alan bulmasnn nedeni bu motorlarn baz

avantajlara sahip olmasdr. Bu avantajlar aadaki gibi sralanabilir.
Geri beslemeye ihtiya gstermezler. Ak dngl olarak
kontrol edilebilirler.
Motorun hareketlerinde konum hatas yoktur.
Saysal olarak kontrol edilebildiklerinden bilgisayar veya
mikroilemci gibi elemanlarla kontrol edilebilirler.
Mekanik yaps basit olduundan bakm gerektirmezler.
Herhangi bir hasara yol amadan defalarca altrlabilirler.
Adm motorlarnn bu avantajlar yannda baz dezavantajlar
da aadaki ekilde sralanabilir.
Adm alar sabit olduundan hareketleri srekli deil
darbelidir.
Srtnme kaynakl ykler, ak dngl kontrolda konum
hatas meydana getirirler.
Elde edilebilecek g ve moment snrldr.
YAVA DN, CCW
/2
/2 A
Uluda niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi

C
YAVA DN, CW HIZLI DN, CW
A A
C C
B B
Adm Motoru eitleri
DAHA HIZLI DN, CW Kullanmda olan birok elektrik motorunda olduu gibi adm motorlar da makinann
yapsna ve almasna gre snflandrlabilir.
Deiken Relktansl (DR) Adm Motoru
Deiken relktansl adm motoru en temel adm motoru tipidir. Bu motorun temel
prensiplerinin daha iyi anlalabilmesi iin kesit grn ekilde gsterilmitir. Bu -
fazl motorun 6 adet stator kutbu vardr. Birbirine 180 al olan herhangi iki stator
kutbu ayn faz altndadr. Bunun anlam, karlkl kutuplarn zerindeki sarglarn seri
veya paralel olmas demektir. Rotor 4 adet kutba sahiptir. Stator ve rotor nveleri
genellikle ince tabakal silisli elikten yaplrlar. Dk magnetomotor kuvveti
uygulansa bile, stator ve rotor malzemeleri yksek geirgenlikli ve ilerinden yksek
magnetik ak geecek kapasitede olmaldr.
DR adm motoru
C
Uluda niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi
B 58 MAK2011 ELK. ve Elektroniin Temelleri r.Gr.Dr. Grsel EFKAT
Sabit Mknatsl (SM) Adm Motorlar Kark Yapl (Hybrid) Adm Motoru
Rotorunda sabit mknats kullanlan adm motoruna srekli mknatsl adm motoru ad Rotorunda sabit mknats bulunan bir dier adm
verilir. 4-fazl bir SM adm motorunun bir rnei ekilde gsterilmitir. Silindirik sabit motoru da kark yapl adm motorudur. Hybrid
mknats rotor gibi alr, etrafnda ise her biri zerine sarglar sarl olan 4 adet kutbun kelimesi motorun sabit mknatsl ve deiken
bulunduu stator vardr. relktansl motorlarn prensiplerinin birlemesinden
dolay verilmitir. Gnmzde ok geni bir kullanm
alanna sahip olan Hybrid adm motorunun yaps ekil
de verilmitir. Statorun nve yaps deiken relktansl
4-fazl SM adm motoru adm motorunun ayns veya ok benzeridir. Fakat
sarglarn balants deiken relktansl motorunkinden
farkldr. Deiken relktansl adm motorunda bir
kutupta bir fazn iki sargsndan sadece bir tanesi
sarlm iken, 4 fazl kark yapl adm motorunda iki
farkl fazn sarglar ayn kutupta sarlmtr. Bundan
dolay bir kutup sadece bir fazn altnda deildir. Kark
Burada C ile adlandrlan terminal, her bir fazn birer ularnn birletirilerek g yapl adm motorlarnda moment, di yaplarndaki hava
kaynann pozitif ucuna baland ortak utur. Eer fazlar Faz1, Faz2, Faz3, Faz4 aralklarnn manyetik alanlarnn etkileimi ile
srasyla uyartlrsa; rotor saat ibresi ynnde (CW) hareket edecektir. Bu motorda, adm oluturulur. Bu tip motorlarda srekli mknats, src
asnn 90 olduu aka grlmektedir. SM adm motorunda adm asn azaltmak kuvveti oluturmak iin nemli rol oynamaktadr. Fakat
iin, manyetik kutup says ile birlikte stator kutup says arttrlmaldr. Fakat her kark yapl adm motorundaki rotor ve stator dilerinin
ikisinin de bir snr vardr. Buna alternatif olarak kk adm alarna sahip kark kk adm alar elde etmek iin dizayn edildii
yapdaki SM adm motorlar kullanlmaktadr. bilinmelidir. Kark yapl adm motorunun yaps
Adm Motorlarna Ait nemli Parametreler
Tek adm tepkisi; Motor fazlarndan biri uyarlm durumdaysa motor kararl bir adm konumundadr. Bu
znrlk; znrlk; bir devirdeki adm says veya dnen motorlar iin adm as (derece), lineer fazn uyartm kesilip yeni bir faz uyartlrsa motor bir adm atacaktr. Rotor konumunun zamana gre bu
motorlar iin ise adm uzunluu (mm) olarak tanmlanr. Bu sabit deer, retim srasnda tesbit edilen bir deiimi tek adm tepkisi olarak tanmlanr. Tek adm tepkisi, motorun adm hareketinin hzn, tepkinin
byklktr. Bir adm motorunun adm bykl, eitli kontrol dzenleri ile deitirilebilir. Yarm adm am ve salnm miktarn, adm asnn hassasln veren nemli bir karakteristiidir. Adm
almada adm bykl normal deerinin (znrlnn) yarsna indirilir. motorlarndan maksimum performans elde edebilmek iin tek adm tepkisindeki am ve salnmlarn
azaltlmas ve yerleme zamannn ksaltlmas gerekmektedir. Bu nedenle tek adm tepkisinin
iyiletirilmesi adm motorlarnn kontrolnde ok byk neme sahiptir.
Doruluk; Bir adm motorunun adm konumu, tasarm ve retim srasnda biraraya getirilen birok parann
boyutlar ile belirlenir. Bu paralarn boyutlarndaki toleranslar ve dahili srtnmeler admlarn nominal Srekli rejimde maksimum yk momenti erisi; Srekli rejimde maksimum yk momenti / hz erisi
denge konumlarnda da toleranslara neden olurlar. Bu durum adm motorunun doruluu olarak isimlendirilir herhangi bir sabit dn hznda, rotor hareketinin giri darbe dizisiyle olan senkronizasyonunu bozmadan
ve belli bir konumdaki maksimum asal hatann nominal tek adm deerinin yzdesi olarak ifade edilmi ve rotorun durmasna neden olmadan srekli halde motor miline uygulanabilecek maksimum yk
halidir. Klasik adm motorlarnda bu hata % 1 ile % 5 arasnda deimektedir. Srtnme momenti veya momentini verir. Bu moment ayn zamanda, sz konusu hzda motorda meydana gelecek maksimum
kuvveti nedeniyle oluan konum hatalar bu dorulukla ilgisi olmayan, daha az veya ok olabilen rastgele moment anlamna da gelmektedir. Klasik motorlarda bu eriye karlk gelebilecek bir karakteristik
hatalardr. Ancak her iki tip hata toplanarak sistemin toplam hatas elde edilir. yoktur. Maksimum yk momenti erisi alma noktalarn gstermedii gibi bir transfer fonksiyonu erisi
de deildir. Sadece, alma blgesini snrlar. Bu erinin snrlad blge iinde herhangi bir noktada
Tutma momenti; Tutma momenti, bir adm motorunun en temel moment karekteristiidir. Tutma motor giri darbe dizilerini kaybetmeden ve durma tehlikesi olmadan ilgili hz ve yk momenti ile alr.
momenti erisi, motorun rettii tutma momentinin rotor konumuna bal olarak deiimini veren Snrlarn dna kldnda bu durum deiebilir.
eridir. Erinin merkezi motorun bir faznn uyartlm olduu durumda rotorun kararl adm konumuna Kalkta maksimum yk momenti erisi; zellikle ak dngl sistemlerde duran bir sistemi istenen
karlk der. Bu eri, rotor adm pozisyonundan uzaklatrlrsa, motorda endklenecek olan ve rotoru pozisyona getirebilmek iin motora uygulanan uyartm darbelerinin motor tarafndan hi karlmadan
sfr momentli adm pozisyonuna geri getirmeye alan momentin (tutma momenti) ynn ve miktarn takip edilmesini salamak ok nemlidir. Fakat, uygulanan uyartm sinyallerin skl, motorun miline
verir . Tutma momenti erisi, motorun tm rotor konumlar ve statik uyarma koullarndaki ani bal yk sfr hzndan itibaren kaldrp hzlandrmasna izin vermeyebilir. Bu yzden adm motorlar
momentini tam olarak tanmlamak iin gereklidir. Dier moment karakterisitikleri (statik ve dinamik) bu iin, kalkta maksimum yk momenti erileri tanmlanr. ekilde srekli rejimde maksimum yk
eri baz alnarak elde edilebilir. momenti ve kalkta maksimum yk momenti erileri gsterilmitir.
Y.Do.Dr.-Mh. Kadir AVDAR r.Gr.Dr. Grsel EFKAT
Adm Motorlarnn Denetimi

Ak dng denetim
ekilde ak dng denetim iin blok diyagram grlmektedir. Saysal kontrol sinyalleri denetleyici
tarafndan retilir ve src devre tarafndan ykseltilip adm motorunun sarglarna uygulanr. Eer
denetleyici olarak mikroilemci veya bilgisayar kullanlrsa bu elemanlarn getirdii esnekliklerden dolay
ayn denetleyici ile farkl adm motorlar kontrol edilebilir. Kontrol edilecek adm motorlar 3, 4 veya daha
farkl faz saysna sahip olabilir. Ayrca kullanlacak uyartm metodu iin tek-fazl, iki-fazl veya yarm adm
uyarmlarndan herhangi biri seilebilir. Bu uyartm metotlar, motorun kullanlaca sisteme baldr.
Ak dngl denetim
Denetleyici tasarlanrken motorun cinsi ve ykn durumu gznnde bulundurulmaldr. Bu srada meydana
gelen snrlamalar kalc veya geici durum snrlamalar olabilir. Ak dngl denetimde motorun konumu
Srekli rejimde ve kalkta maks. yk momenti/hz erileri bilinmediinden dolay motorun gnderilen btn adm komutlarn yerine getirdii varsaylmaktadr. Eer
uyartm hz ok yksek ise, motor adm komutlarndan bir ksmn yerine getiremeyebilir. Bu durumda kalc
bir hata meydana gelir. Bu tr hatalarn meydana gelmemesi iin motor yknn en byk olduu durum gz
nne alnarak hata yaplmayan en yksek hz belirlenip, bu hzn zerindeki hzlarda uyartm
yaplmamaldr
Snflandrma Aklama
Kapal Dng Denetim
Komut Girii Manyetik Alan
Kapal dng sistemlerde ani rotor konumu sezilerek denetim birimine iletilir. Her adm komutu iin bir
DC Kalc Kalc mknats stator manyetik alan oluturmada kullanlr. Elektrik akm fralar ve
nceki komutun gerekletirildii adm bilgisi alnarak uygulanr. Bu nedenle motor ile denetleyici arasnda Motorlar mknats
komtatr sayesinde rotorun armatr sargsna direkt uygulanr.
herhangi bir adm kayb olmaz. Kapal dng denetime bir rnek ekilde gsterilmitir.
Elektro Shunt wound Stator (alan) sarm elektromknats olarak kullanlr. Stator sarm armatr sarm ile
paralel baldr.
mknats
Series wound Stator (alan) sarm elektromknats olarak kullanlr. Stator sarm armatr sarm ile seri
baldr.
Compound wound ki stator (alan) sarm elektromknats olarak kullanlr. Armatr sarm ile stator
Adm motorunun kapal sarmlarndan biri paralel dieri seri baldr.
dngl denetimi Ayrk wound Stator (alan) sarm elektromknats olarak kullanlr. Stator ve armatr alanlarnn ikisi
de bireysel olarak enerjilenir.
AC Tek faz ndksiyon Sincap-kafes rotorlu tek stator sarm. Rotora d balant yok. Moment retimi stator ve
rotor arasndaki elektromanyetik indksiyona baldr. Rotor hz dnen (kayan) stator
Motorlar alanndan biraz daha yavatr.
Senkron Kalc mknats rotor veya kayan bilezik komtasyonlu rotor sarm. Dn hz AC
kaynan frekansyla ezamanldr.
oklu faz ndksiyon Tek fazl indksiyon motora benzer ancak ok stator sarmldr. Kendinden balamaldr.
Senkron Tek fazl senkron(ezaman) motora benzer ancak yumuak ileme iin ok stator
sarmldr
lk olarak geri saycya hedef konum yklenir. Daha sonra bala komutu verilerek adm komutlarnn Universal Genellikle, seri sarm DC motor balantsna benzer ek sarml AC indksiyon
motorudur.Ya AC ya da DC kayna tarafndan srlebilir.
sralaycya uygulanmas salanr. Adm komutlarna bal olarak motor adm hareketi yapmaya balar. lk Adm Kalc Manyetik aln birlikte tutmak iin stator sarml kalc mknats rotordur. Bobin akmnn
farkl dzende uygulanmasyla rotor kalc mknats alan indklenen stator alanyla ayn
adm tamamlannca, konum sezici geri saycy ve denetim birimlerini uyarr ve geri sayc deeri bir azalr. Motorlar Mknats dorultuya gelir.
Eer bu denetim ak dngl yaplrsa, geri sayc adm komutlarnn saysn yine saklar fakat komutun Deiken Stator sarml dili ferromanyetik rotordur. Rotor hareketi, rotor ve stator kutuplar
arasnda manyetik relktansn minimizasyonu sonucudur.
uygulanp uygulanmad bilinmez. Konum sezici, denetim birimine yeni adm komutu retimi iin sinyal Relktansl
gnderir. Ar ykler iin adm komutlar aras srenin daha byk olmas nedeniyle adm komutlarnn ard Melez Stator sarml ok dili rotor. Rotor hem kalc mknats hem de ferromanyetik dili ierir.
arda gelmesi istenmez. Yke gre hz ayarlamas yaplr ve motor hedef konuma gelene kadar bu olaylar (Hybrit)
tekrarlanr. Adm motoru hedef konuma gelince denetim birimi dur komutu ile uyarlarak yeni adm komutu Frasz oklu Faz Senkronize Genellikle ok fazl AC senkron motordur ancak rotor ve stator manyetik alann
tutturma iin elektronik komtasyon kullanr. Elektronik komtasyon senkron motoru
DC
retilmesi engellenir .Kapal dng sistemi, adm motorunu yk durumunu da gz nne alarak uyartm srmek iin bir DC kaynak kullanmaya imkan salar.
motorlar
srelerini ayarlar ve en uygun hz profilinde altrr.
Sabit Mknatsl Doru Akm Motoru ve Mazot Pompas
Teknik zellikler Kuvvet ve Makinelerinin Statik Karakteristikleri

Gerilim 28 V (DC)
Akm (max
(max)) 11 A Teknikteki bir ok uygulamada kuvvet ve i makinelerinin
G 300 W
statik karakteristikleri arasnda uyumsuzluklar vardr. Bu
Basn 0.7 bar - 4.0 bar
uyumsuzluk uygulamada bir ok problemi beraberinde getirir.
Akm 4.5 A - 10.5 A
Debi 12 lt/
lt/dak - 4.5 lt/
lt/dak
Yani kuvvet makinesi, i makinesi tarafndan istenen gc
veya momenti her zaman salayamaz, bazen de fazlasn
salar.
zellikler ve Kullanm Sahas
Motor iki ayr pompay tahrik etmektedir.Pompalar paletli tip olup

olup rotor Bu nedenle mekanik uygulamalarn ounda (volanlar gibi)
ve statorlar sl ilem grm elik malzemeden retilmektedir. Motor baz ara depolama, dengeleme organlarnn kullanlmas
mili rulmanlar ile yataklanmtr.
yataklanmtr. ihtiyac doar.
Kaynak: Kullanm Yeri : Kunda motorlu top T- T-52,akaryakt transferi iin eitli
TEPA uygulamalar.
Kuvvet Makinesi Statik Karakteristii Makinesi Statik Karakteristii Kuvvet Makinesi Statik Karakteristii Makinesi Statik Karakteristii
ten yanmal motorlarn

Tatlar
M-n karakteristii (tam ykte)
Baz
Baz elektrik motorlar
motorlarnn M-
M-n karakteristi
karakteristii Tama, ekil verme, tak
Tama, takm tezgah
tezgah 1. Otomobil
1. Otto motorlar
1.DC
1.DC motor (paralel) 1.Kren
1.Kren,, asans
asansr 2. Kamyon
2. Dizel motorlar
2.DC
2.DC motor (seri) 2.Hadde,
2.Hadde, matbaa mak 3. Gemi
3.AC
3.AC asenkron motor 3.Torna
3.Torna
4.Freze
4.Freze
M
3 M 3
M M 2
1 2 1
4 1 2
1
2 3
nmaks n nmaks n nmin nmaks n
Kuvvet Makinesi Statik Karakteristii Makinesi Statik Karakteristii
Akkan (hidrolik) motorlarn Akkan makineleri

M-n karakteristii (tam ykte) 1. Dairesel pompa (sabit basma yks.)
yks.) TESPTLER:
1. Ksc vanasz HM 2. Dairesel pompa (sabit k kesitli)
2. Ksc vanal HM 3. Pistonlu pompa
Maksimum momente;
2
DC motorlarda dururken,
M Asenkron motorlarda maks devirden az nce
M 3
1 ten yanmal motorlarda orta devirlerde
ulalyor.
1
2
Tm motorlarda maksimum devirlerde moment azalyor!
nmaks n nmaks n

Manyetik Prensipler

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Manyetik Prensipler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MANYETK PRENSPLER

inden akm geen bir iletken etrafnda manyetik alan

(veya 3 fazl akmda: P = 3 U I

Transformatrlerin alma Prensibi

P1 P2 Pr imer Geri lim Pr imer S arg Say.

1: Primer sarglar (giri)

olarak bulunur. evrim oran

Jeneratr alma Prensibi

Manyetik alan iindeki bir iletken,

Jeneratrler ettirilirse zerinde gerilim meydana

Elektro Motor Kuvvet indklemek etoplam= eab+ ebc+ ecd+eda

Not: ndklenen gerilimler her zaman AC dir.

Motor alma Prensibi

Burada l, akm ynnde bir vektrdr.

F= Fab+ Fbc+ Fcd+Fda

Armatrn farkl biimleri ve sarg

Nve Armatr Bobini

Komtatr DC Makine Bobini

Gerek bir DC makinede retilen emk

2a otomobillerde bunu kullanmaktadr.

M I A ve E A olarak dnlebilir; motor dn de hzla durur.

DC MOTOR DENETM 1.Balang denetimi (Starting Control)

ile verilebilir. Bu denkleme gre sistemin hz-

B. ARMATR DREN DENETM

Motor Elemanlardan (Eyleyicilerden) Genel Beklentiler

- Her iki ynde de tahrik ve frenleme yetenei

Adm motorlarnn bu kadar ok kullanlma alan bulmasnn nedeni bu motorlarn baz

Uluda niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi

YAVA DN, CW HIZLI DN, CW

Adm Motorlarnn Denetimi

Sabit Mknatsl Doru Akm Motoru ve Mazot Pompas

Teknik zellikler Kuvvet ve Makinelerinin Statik Karakteristikleri

Motor iki ayr pompay tahrik etmektedir.Pompalar paletli tip olup

ten yanmal motorlarn

nmaks n nmaks n nmin nmaks n

Kuvvet Makinesi Statik Karakteristii Makinesi Statik Karakteristii

Akkan (hidrolik) motorlarn Akkan makineleri

Tm motorlarda maksimum devirlerde moment azalyor!

You might also like