OSMANLI MPARATORLUUNDA REAYADAN

ALINAN VERG VE RESMLER

Dr. NE'ET AATAY

Sayn Profesr mer Ltfi Barkan'n dorudan doruya bu saha

daki yazlarna, deerli Profesr smail Hakk Uzunarl'nn Osmanl
tekilt zerindeki tetkikleri dolaysiyle yazd yazlara gelinceye ka
dar, Osmanl mparatorluu tarihinin en ok ihmal edilen ksm, tarihin
en esasl ve can noktas, o tarihin mevzuu olarak ele ald kitlenin,
itima, hukuk, iktisad, hsl her trl faaliyetinin kaynan tekil eden
toprak ve reaya hukukuna mtellik tetkiklerdir.
" Son zamanlara gelinceye kadar Osmanl devleti arazi ve reaya ka
nunnmeleri, tekilt ve esaslar hakknda bildiklerimiz, vakanvis
tarihleriyle husus tarihlerdeki izler, Ahmet Vefik Paann (Fezlekei Ta
rihi Osman) si ile Mustafa Nuri Paann ( Netayicl Vukuat) isimli
mhim eserindeki ksa icmaller ve Ayn-i Ali Efendinin (Kavnin-i Al-i
Osman Der Hulasi Mezamin-i Defter-i Divan) adl risalesi ve dier
baz mhim risalelerdeki kaytlarla Tarih-i Osman Encmeni Mecmua
larnda neredilen ve ktphanelerde yazma olarak dank bir halde
bulunan ve bu meseleleri dolaysiyle zikreden birka kanunname para-
sndaki malumattan ibaretti.
mparatorluu tekil eden halk zmrelerinin tbi olduu kaide ve
nizamlar, bunlara tatbik edilen kanunlar ve bu kanunlarn sui tatbik ve
tesiri dolaysiyle cemiyetin bnyesinde husule gelen deiiklikler neti
cesinde vcude gelen siyas vak'a ve hadiseler, cemiyet ierisinde
tekevvn eden hukuk, iktisad, itima il., hadiselerin bir neticesinden
baka birey deildir; binaenaleyh kurukuruya bu neticenin tetkiki
tarih olu ve realite bakmndan hibir mana ifade etmez. Balangta
byk bir dikkat, ihtimam, siyas gr ve anlayla, ayr bir hususiyet
arzeden her coraf mntakada yayan zmrelere tatbik edecekleri ka
nunnamelerde mahall, etnik ve din hususiyetleri nazar itibara alarak
uzun mddet imparatorluun mreffeh bir halde ve kudretle yaamasnn
sebep ve milleri nelerdir? Niin ilhak edilen memleketler halknn ekserisi,
kendilerine, eskiden beri krallar zamannda tatbik edilmekte olan kanunn
melerinin ref edilerek Osmanl kanunnmelerinin tatbik edilmesini istiyor
lar? Neden ilhak edilen memleketlerin kendi eski kanunnmelerinin meri
yette bulunduu, bazlarnda bu kaideler daha erken tasfiye edilip meri
yetten kalkarak yerlerini tipik Osmanl kanunnmelerine terkediyorlar da
bazlarnda bu i daha ge oluyor? Hangi sebep ve tesirlerle, bu kadar
intizam ve muvaffakiyetle tatbik edilmekte olan kanunlar bozuluyor ?
484 NEET AATAY

te bunlar ve bunlara benzer daha birok meselelerin halli ancak

bu organizasyonun esasl ve mukayeseli bir surette tetkikiyle halledi
lebilecektir.
Diplomatik vesikalar hakknda devletin gsterdii fevkalde titiz
lik ve ketumiyet sebebiyle gerek vakanvis olarak, gerekse husus tarih
yazcs olarak yaam ve eser yazm olan birok mverrihin - son
zamanlarda ve ksmen istifade etmi olan Cevdet Paa mstesna, ki o
da daha ziyade siyas meselelere daha fazla ehemmiyet vermitir - tet
kike imkn bulamad, hakikatini renemedii srlar zmek iin bu
gn hi bir mani yoktur. Bu sahada yaplacak cidd tetkikler sayesinde :
mparatorlukta toprak meselesi: Devletin ziraat sistemi, reayann
toprakla alka ve mnasebeti, muhtelif ziraat nevileri: hububat ekimi, s
na nebatlar ekimi, baclk, bahecilik, meyvecilik, sebzecilik il. Hayvan
clk, srclk ve bunlarn imparatorlukta yayl sahalar, r, rsum
ve sair teklif.
Ticaret: slm, zimm ve harb zmrenin ticaret bakmndan fark
ve mnasebetleri, gmrkler (thalt ve ihracat bakmndan) ve tedbir
leri, ticari tevikler ve haric ticaret siyaseti.
Sanayi: Madencilik, dokumaclk, debbalk, gemicilik, balklk,
sabunculuk boyaclk ve sair kk sanatlar.
Muhtelif din ve milliyetlerin, iktisad, hukuk, itima messeseler
faaliyetleri zerine tesirleri.
Asker, mlk, sanat erbab gibi itima snflarn mtekabil mna
sebetleri ve cemiyet hayatndaki rolleri.
Timar sahibi ile rey, rey ile devlet, devletle timar sahibi ara
sndaki mnasebetler, reayann vaziyeti: Hr kimseler, topraa bal
lar, esir snf il..
Muhtelif l, tart ve para sistem ve vahidi kyasleri, imparator
luun muhtelif yerlerinde ve muhtelif devirlerde eya fiyatlar, parann
itira kabiliyeti, muhtelif itima zmrelerin hayat standard il.. gibi
birok mhim meseleler halledilebilecek ve imparatorluun hakik,
tarih olu ve realiteye uygun tarihi, yazlabilecektir. Bu byk ve
geni iin ufack bir cz olmak zere burada Osmanl mparatorlu-
unun muhtelif blgelerinde, muhtelif zamanlarda reayadan alnan vergi
ve resimleri alfebetik sra ile nerediyorum.

Al resmi
Koyun ve keiye mlik olan rey, koyun veya kei den 1 alnan
anam resminden baka ayrca al hakk verir. Ekinci taifesi, etik
leri yln anam resmini vermedikleri halde, al resmini vermektedirler.
Bu resmi, toprak sahibi, yani sipahi alr. Fakat Defter-i Hkaan de bir
1
Kanunnmelerde resmi ganem yani koyun resmi diye zikredilen resim, hem
koyuna hem de keiye aittir. Kei vergisi bundan baka veya hari deildir, brail Ka
nunnmesi, yaprak 6 a, 6 b.
 REAYADAN ALINAN VERG VE RESMLER 485

kyn hasl meyannda resmi nm ve al' yazlmamsa mri iin

tahsil edilir, nm Resmi ksmnda grlecei zere, bril Kanunna-
mesinde "Medine Mnevvere ve Buri raiyyetleri ve Hazret-i Ebu Ey-
yup'u Ensr ve Sleyman Paa ve Evrenu bey Vakf raiyetleri det-i
nm'lan vakfa verirler,, Gene ayn kanunnmede "Nesl-i Timurhan
eyh olanlar imdiye dein det-i nm vermediklerinin vehi olma
man mr iin alnmak ferman olunmutur,, 2 denmektedir. Medine-i
Mnevvere ve zikredilen dier yerler raiyyetlerinin Resmi al' da
vakfa m veriliyor ve nesl-i Timurhan eyh olanlarn al resmi de
alnacak m, yoksa yalnz koyun resmi mi alnaca kat' olarak belli
deildir. Gene ayn kanunnmede Ekinciler'in etikleri yl, anam resmi
vermiyecekleri yazlmakta ise de, al resmini verip vermiyecekleri zik-
redilmemitir 3 .
Al resmi olarak brail Kanunnmesinde her 300 koyundan 5 aka
alnd zikredilmektedir 4 . Kemah kanunnmesinde bu resim iin "ve
al resmi kladuu takdirce Yatak deyu her srden mtevasst-lhl
bir koyun alnmak kanun-u mukarrer olmutur,, denmektedir ki her
halde Klak resmi veya resm-i al ve klak ez hari, yani hariten
bir sipahinin toprana gelip klayan srden alman resim kasdedil-
mi olacak 5 . Halep kanunnmesinde de yukarda zikredilen manda
al resmi alnd hakknda sarih bir kayt yoktur. Yalnz, ekrad taife
sinin zzeddin beye tbi olanlarnn rsum-u rfiye ve det-i anamla
rn beylerine verecekleri kaytldr. Burada da al resminden, hariten
gelen srlerden alnan resim kasdedilmektedir 6 . Ktahya kanunnme
sinde ka koyundan al resmi alnaca zikredilmeden, al resmi ola
rak 3 aka alnd kaydedilmektedir 7 .
Al resminin alnma zaman olarak kanunnmelerin bazlarnda
"abril aynn iptidasnda,, bazlarnda da "kuzu krkmnda,, alnr den
mektedir 8 .

nm Resmi
nm resmine, baz kanunnamelerde resm-i merai9 bazlarnda
resm-i ganem ve bir ksmnda da koyun resmi denmektedir. Son iki s
tlahtan, bu resmin yalnz koyundan alnd anlalabilirse de gene

2
brail kanunnmesi, yaprak 6 a, 6 b.
3
brail kanunnamesi, yaprak 6 a, 6 b.
4
XIV. yzyl balarnda 5 akaya stanbul kilesiyle bir kile buday alnmakta
dr ki, bugnk rayice gre aa yukar bir aka 2 lira kymetindedir.
5
Kemah kanunnmesi, yaprak 5 a.
6
Halep kanunnmesi, yaprak 1 b, 2 a.
7
Ktahya kanunnmesi, yaprak 2 b.
8
Ktahya kanunnmesi, yaprak 2 b; brail kanunnmesi yaprak 6; Kemah ka
nunnmesi, yaprak 5 a ; Halep kanunnmesi, yaprak 2 a.
9
Yayma, gtme, otlatma resmi manasna.
486 NEET AATAY

birok kanunnmelerde keilerden de alnd tasrih edilmektedir 10 . A

nam resminin hesaplanmasnda kuzulu koyun, kuzusiyle beraber, olakl
kei olaiyle beraber saylr. Yani olandan veya kuzusundan
ayrca vergi alnmaz 1 1 . nm resm, yerliden alman, yrkten alnan,
ekincilerden alnan ve yzdeciden alnan olmak zere, birka cinstir
ve herbirinden baka baka miktarda alnr. Bazan da yrkle yerliden
ayn miktarda alnr: Ktahya kanunnmesinde yerli bir yrn
koyunlarndan nm resm olarak ayni miktar ve iki koyuna 1 aka
alnd zikredilmektedir. Yalnz yrklerin hayat ve maietleri sr ile
kaim olduundan, koyun ve keileri krlp 24 veya daha az kalrsa bu
vaziyete den yrklere kara tesmiye edilip koyun bac alnmaz.
Buna mukabil ylda 12 aka kara resmi alnr. Bu ekilde srs
azalp, fakir den yrkler bir sipahi'den araz tapulayup yer ziraat
ederlerse, o sipahiye ylda 12 aka boyunduruk resmi verirler 12 . brail
mmtakasnda reaya taifesinden iki koyuna bir aka, ekinciden
koyundan 1 aka alnmakta ve ekinciler sefere etikleri zaman, o
yln nm resmini vermemektedirler 13 . Peoy kanunnmesine gre
burada papaslarn da det-i nm vermedikleri ve halktan iki koyun
iin bir aka resmi ganem alnd yazlmaktadr 14. Ergani kanunn
mesinde her koyundan resm-i merai ad altnda ikibuuk karaca aka 1 5
alnd ve bunlardan gayri her srden - burada sr 150 adet olarak
hesap edilmitir. Ayrca ya, kl, ke vesaire alnd zikredilmek
tedir ki bu hususta yaylak resmi (resm-i merai) maddesinde mal
mat verilecektir.
Kemah kanunnmesinde yzdeci'den alnan nm resmi hakknda
yle denmektedir: " nm resmi yerlde resmi anam iki koyuna bir
akadr ve koyun ile kuzu bile saylmak kanun olmutur ve haymne
ve yzdeci'nin koyunu krlup hi kalmasa veyahut resmi ganem resm-i
cebe miktarnca olsa ann gibilerden resmi cebe alnr ziyade alnmaz 16
10
Trhala kanunnmesinde mslmandan ve kefereden iki koyuna bir ,aka al
nr, Keiden dahi bunclayndr denmektedir. Yaprak 3 a.
11
Kemah kanunnamesi, yaprak 3 a.
12
Ktahya kanunnmesi, yaprak 2. b.
13
brail kanunnmesinde bu hususta : reayadan iki koyuna bir aka resm-i ga
nem ve her 300 koyuna be aka al hakkdr amma eknci taifesi koyuna bir
aka verr ve al hakk verr. Edikleri yl koyun hakk vermezler ve Medine-i M
nevvere ve Bori raiyetleri ve Hazreti Ebi Eyyup-u Ensar ve Sleyman paa ve Evre-
nug bey vakf raiyetleri det-i anamlarn vakfa verirler. Defter-i hakande hsl tah
tnda det-i nm bile yazlmyan karyelerin reayas ellerinde bulunan koyunlarnn
det-i nm ve resmi al mir iin alnr. Nesl-i Timur han eyh olanlar imdiye
dein det-i nm vermediklerinin vehi olmaman mr iin alnmak ferman olun
mutur ve det-i nm abril aynda lzm olur. (brail kanunnmesi, yaprak 6 a, 6 b).
14
Papaslar filori ve resm-i kapa ve det-i Anamlarn vermeyp amma r
lerin sahibi arza veregelmein gir vereler. (Kanunnmei livai Peoy, yaprak 3 b).
15
karaca aka, bir Osmanl akas kymetindedir.
16
Kemah kanunnmesi, yaprak 3 a.
 REAYADAN ALINAN VERG VE RESMLER 487

ve yzdeci'nin her yz koyunda krk aka alnmak vaz' olunmutur ve

rsum'u nm dahi abril aynda alnmak mukarrer olmutur 17 nm
resmr baz blgelerde abril iptidasnda yani nisan balarnda baz bl
gelerde de nevruzda yani mart sonlarnda alnmaktadr. Halep kanun
nmesinde koyun veya kei kuzuladktan ve tamam srye yaradktan
sonra - nevruzda - kei ola ile koyun kuzusiyle bir saylp, her ba
keiden veya koyundan yarm aka anam resmi alnd yazlmaktadr18,
anam resmi mslmandan ve gayri mslimden ayni miktarda alnr 1 9 .
Lepova kanunnmesinde anam resmi iin : " her yirmi koyundan
Padiah- Alempenah hazretlerine bir koyun ve emr deyu alinugelp
koyun alnmak enfa' olup defter-i cedide kaydolundu yirmiye yetimi-
yen koyundan koyun bana er penez ( bir penezin kymeti yarm
Osmanl akesidir) alndktan sonra . . . . denmekte ve srde mevcut
oban adedine gre de, ayrca bir vergi alnd zikredilmektedir, ki
buna koare resmi denmektedir.
el livas kanunnmesinde nm resmi hakknda u enteresan
malmat vardr : " Bilfiil timar tasarruf eden sipahilerden asl sipahi ve
kadm kapukulu olanlardan resmi ganem alnmaz amma eer raiyyet
ve yrk iken sonradan timara ve ble bir tarik ile dhul etmi ola
anlar kemkne timarlarna ve ulufelerine mutasarruf olup resm-i ganem
ve sair rsumlarn eda etmek buyrulmutur muhalefet olunmaya ve
ettirilmeye ve muaflardan ve zaviyedarlardan resm-i ganem alnmak
buyrulmutur ve ol sipahizadeler ki haliy anlar msellem taifesi gibi
eknciye kaydolunmulardr anlar dahi resm-i ganem vermezler af
olunmutur ve her bir ocan ekncileri ellerinde olan tezkere
ve beratlarnda mukayyetdir ve defteri cedide resm-i ganem alnmamak
musarrah ve mukayyed olan muaflardan alnmaz bakilerinden alnur
mcerred muaflk kayd kifayet etmez 1584 tarihli el livas kanunu.

Aku resmi
Bir reayann baka bir kyde ba olsa, o kye ba bozmaa git
tiinde verdii crettir ki sekiz kile arpadr. Peoy kanunnmesinde
bu kabil balardan 4 il 6 ar eper ra alnd zikredilmektedir.
Ba resmi maddesinin 20. notuna baknz. Ba sahibi bu arpay vermekle
ba rndan kurtulmaz. Ba rn yani "r- ire yi ayrca verir.
Kanunnmede bu hususta "baz karyeler ve varolar r- ire'lerin eda
eyledikten sonra krallar zamannda kendler her karyede olup balarn
bozmaa gelen kimesneler sahibi arza aku diyu ba bana sekiz kile
arpa veregeldikleri ecilden yine yle vereler deyu kaydolunmutur
defter-i ceditte malmdur ve zikrolunan karyelere muttasl baz

17
Kemah kanunnmesi, yaprak 4 b.
18
Halep livas kanunnmesi, yaprak 1 b.
19
Yeniehir Trhala livas kanunnmesi, yaprak 3 b.
488 NEET AATAY

karyeler vardr anlar aku vermeyp kadim bu eyyamdan snrlar

ma ve mterek iken r- irelerin verdikten sonra aku arpa
vermeyp ancak rden hasl olan ireyi sahibi arz bi eylemek
murad ederse bazara iletmesine ve fu lzm oldukta ihzarna ve fu-
larna ve fular termimine hizmet edegeldii sebepten aku parasn
veregeldikleri ecilden vermiyeler deyu kaydolundu,, denmektedir 2 0 .

Ba resmi
Anadoluda ba resminin alnmasnda esas mahsuln rdr. Daha
sonralar baz yerlerde hara balanmtr. Mesela Ktahya havalisinde
l ba dnmnden on, ednasndan be aka takdir edilmitir 21 , ark
Anadolu blgesinde de, Akkoyunlular devrinden belki daha evvelden
devam edegelen bir dete gre btn memleketten muayyen air miktar
aka maktuan alnmaktadr. Mesela Ergani ehrinin Mslmanlarndan
4.000 karaca aka -ki 1333 Osmanl akas olur- ehir Ermenilerinden,
evvelce 12.000 karaca aka maktu alnrm. Tahririn yapld 1518
senelerinde, ehrin eski mamuriyeti kalmadndan, 9.000 karaca aka
tarhedilmi ki 3.000 Osmanl akas eder. Erganiye bal 14 Ermeni
ky de ylda, hallerine gre, 400 karaca akadan 5000 karaca akaya
kadar maktu olarak ba harac vermektedirler 22 . Bu havalide mslman
veya kfirlerin babalarndan dedelerinden irsle intikal eden veya satn
aldklar mlk ba ve bahelerinden r ve slriye verirler 23 .
Halep mntakasnda ba resmi ba ubuu adedine gre hesabe-
dilmekte ve her bin ubuktan krkar ake hara alnmaktadr 24 . Rodos
ve stanky'de mslmanlarn mlk balarndan, yani kendileri yetitir
dikleri-Anadolu'dan, sonradan gidenler ( biraz aada gelecei zere
sonradan islam olanlar haratan kurtulmazlar) -balardan dnmne
drder aka resim verirler. Eer mslmanlar kfirden ba satn alsa,
evvelce kfirden alnan hara alnr, ki haslnn rdr 2 5 .

20
Peoy kanunnmesinde baz kylerde ve varolardaki b a l a r d a n evvelce
krallar zamannda otuz iki apalk addedilen her btn b a d a n sekizer ve altar
ve d r d e r eper ira (arap) y r e y aka bedeli olarak sahibi a r z a verdikten sonra
onda bir de a r a p r verirlermi. Tahririn yapld 1579 ylnda yalnz ire r
vermeleri, timar sahibine a r a p r tayin olunmad yerde otuzda bir a r a p alnmas
emrolunmutur. Peoy kanunnmesi y a p r a k 5 b.
21
Ktahye kanunnmesi y a p r a k 3 a.
22
K e m a h kanunnmesi y a p r a k 3 b.
23
E r g a n i kanunnmesi, ba resmi maddesi.
24
H a l e p livas kanunnmesi, y a p r a k 1 b.
25
r balanan y e r d e , bazan onda bir r m e s e l brailde 30 m u d r a d a
m u d r a b a z a n onbe m u d r a d a iki mudra-mesel Yeniehir ve Trhalada onbete iki
mudra-ve bir mudra da slriye alnr. brail kanunnmesi, y a p r a k 5 b, Yeniehir
kanunnmesi, y a p r a k 3 b.
 REAYADAN ALINAN VERG VE RESMLER 489

Hassa balar mahsul hisseye ayrlp biri mr iin alnr,

ikisi bu balara bakanlara verilir 2 6 . Kemah mntakasnda hassa iftlie
ba dikildiinde mahsuln drtte birini sahibi arz alr 2 7 .
Yukardanberi zikrettiim, toptan ve maktuan hara balanmak,
ba mahsulnn r alnmak, asma adedine gre resim almak gibi
usullerden baka, bilhassa Rumeli taraflarnda, balarnn zmlerini
daha ziyade arap yapmak iin kullanan mntakalarda, resim olarak
para yerine, sipahi arap alr. Sipahinin tmar halkndan toplad bu
araplarn evvel satlmas iin, iki ay veya biraz daha fazla bir md
det monopolye tutulur ; yani halkn araplar mhrlenir satlmas men-
edilir. Reayann baka sipahi arazisindeki ban bozmaa gittiinde
verdii aku hakk iin aku maddesine baknz . Peoy Livasnda ms-
lman balarndan, sahibi, arap yapmayp ta turu ve pekmez yap
yorsa, r alnmayp dnm bana alt ake ba resmi alnrm, arap
yaparsa kefereden alnd miktarda r alnr, fakat bu ekil, msl-
mann babasndan intikal eden ba iindir. Kendi diktii balardan
resmi dnm alnr denmektedir (bu ibareden herhalde, tarla iken alnan
resmi dnm deil, balardan alnan, dnmde alt aka resim anla
lmak lzmgelir); eer bir mslman bir kfirden ba satn alsa, ban,
kfirde iken verilen rn gene vermekte devam eder 2 8 .
Ba resminin alnma zaman, hemen hemen imparatorluun her ta
rafnda ba bozumundadr (zm yana girdiinde, yani eyll sonla
rnda) .
Bae resmi
Bae resmi, ekseri yerlerde, bae haslnn r olarak alnr.
Baede meyve aalar varsa, meyve r nam altnda meyvesinin
r alnr. Bae resminin alnmasnda baz yerlerde kasabal ve kyl
farkl muamele grr. Mesel Trhala'da kavun ve karpuz tarlalarndan
kylden dnmnden drder ake, sebze tarlalar haslndan r alnd
halde, kasabaldan nesne alnmyaca tasrih edilmektedir 2 9 . Bu, ihtimal,
ehirlerdeki bahelerin ufak olmasndan ve kendi ihtiyalarna sarfedile-
cei dncesinden ileri gelmektedir. Nitekim Peoy kanunnmesinde bu
husus tasrih edilmekte: "evi yannda bahesi olsa yemek iin iinde ektii
maydanos tarhun ve sair sebzevat ki satuluu olmaya ann gibi baeden
nesne alnmaya amma zikrolunan sebzevattan bazara iletp satsa
r alna ve bostandan ki satluu ola r alna satuluu olmayandan
dnm bana drt aka alna,, denmektedir 30 . brail mntakasnda gerek
kr bostanndan gerek sulanan bostandan mahsulnn r alnr. Hatt,

26
Rodos ve stanky Kanunnmesi, yaprak 1 a.
27
Kemah kanunnmesi, yaprak 4 b.
28
Peoy kanunnmesi, yaprak 4 a.
29
Trhala kanunnmesi, yaprak 1.
30
Peoy kanunnmesi, yaprak 4 a.
490 NEET AATAY

kanunnmede, tarlann hepsinin ekilmi olmamas halinde, tarla sahibin

den, hepsi ekilmi gibi vergi tarh etmelerini nlemek iin yalnz ekilen
ksmn r alnaca tasrih edilmekte, tarlann hepsine kesim kesilmi
(mukataa balanm) ise, o takdirde balanan mukataa bedelinin alna
ca zikredilmektedir. Mstakil meyvelik yani srf meyve aac bulunan
baelerden meyve r alnaca, evinin yannda kendi ihtiyac iin
olan meyve ve bostandan r ve resim alnmyaca ilave edilmektedir 31
Kemah kanunnmesinde baeler mahsl rnn maktuen alnd yaz
ldr 32 . Suriye havalisinde zeytinlik olan mntakalarda verimine gre, te
birden bete bire kadar r alnr ve bu r, o mntakalarda zeytin mah
sul bir sene bol olup -ki bu bol mahsull seneye elhaml denir- dier
sene ok az olduundan - az mahsull seneye de elmuhal denir - r
her sene, bol olan sene mahsul rnn yars zerinden alnr. Bu
rden alnan zeytin yann bir ksm ile sabunhanelerde mr iin
sabun imal ettirilir 33 . Halep mntakasndaki zeytinliklerin bir ksm ro
man, yani gayri mslmlerden kalma, bir ksm mslmanlarn tasarru
funda imi. Roman olanlarn zeytin ve sair meyve aalarndan her
yz aacndan krkar aka hara alnrm 34.
Bahe ve bostan resimlerinin alnma zamanlar, her mahsuln kema
le geldii ve topland mevsimdir. Mesel bostan ve sebze baheleri
resmi bu mahsullerin yetitii ve satlmaa baland mevsimdir. Zey
tin aalarnn ve sair meyve aalarnn r veya harac, zeytin aa
cnn silkilecei zaman dier aalarn da, meyvelerinin topland
zamandr.
Balk r
Balk r, imparatorluun hemen her tarafnda mir iin alnmak
tadr. Bu hususta brail kanunnmesinde mufassal malmat verilmek
tedir. Gllerin dalyanlarnda a ile tutulan balklar satldktan sonra
hasl olan parann te ikisi mrye, te biri avlayanlara verilmektedir.
Tuna'da avlanan balklarn satndan hasl olan parann evvel onda
biri r olarak mr iin alnmakta, geri kalan parann yars mr iin
ahkonmakta, gerisi avlayanlara verilmektedir. Avlukular alar gerp,
muhtelif yerlerde avladklar bal iskeleye araba ile getirdiklerinde -
r mr iin alnp, geri kalan para e blnerek, te ikisi balklara,
te biri gene mriye alnr. Gene Tuna'ya varncaya kadar buatlarda
alarla avlanan balklardan te bir alnr. Tuna nehri yznden avla
np getirilen balklardan r alnr. Tuna iskelelerinden avlanan
balklardan da drtte bir alnr 3 5 .

31
brail kanunnmesi, yaprak 6 a.
32
Kemah kanunnmesi, yaprak 4 b.
33
Trablus kanunnmesi, yaprak 5 b.
34
Halep kanunnmesi, yaprak 1 b.
35
Kasaba-i Biraile tbi olan gllerin dalyanlarndan kasaba-i mezbure keferesi
 REAYADAN ALINAN V E R G VE RESMLER 491

Bennk resmi
Kanunnmelerde, bennk resmi, bc- bennk, ekinli bennk resmi,
caba bennk resmi olmak zere birka ekilde geer. Kocaeli livas
kanunnamesinde bennk resmine resm-i raiyyet denmektedir. Baz
kanunnmelerde, ekinli veya caba olarak bir tefrik yaplmaz. Sadece
bennk resmi diye yazlr. Karaman, el ve Kayseri kanunnmelerinde,
hi yeri olmayan veya nim iftten eksik yeri olan reayaya bennk de
nir diye tarif edilmektedir. Bu resim iin mcerret ve umum bir tarif
olarak: elinde tam veya nim ift arazi bulunmyan, kr ve kisbe kadir
evli, ayr bir yerde oturan veya babas yannda oturan reayaya bennk
denir diyebiliriz. Ekinli, iftli veya caba bennk olarak bir tefrikrin yaplma
d yerlerde, umum olarak ve baka baka mntakalarda ayr ayr mik
tarda olmak zere, bennk resmi alnr. Tefrik yapld yerlerde, ekinli
bennkten ekinli bennk resmi caba bennkten caba resmi alnr. Ben-
nkler araziye de mlik olabilirler; fakat mlik olduu arazi ile birlikte
yalnz bennk resmi vermez, ayrca hari raiyyet gibi dnm akas
verir. Ekinli ve caba bennkin tefrik edildii yerde, nim iftlik yerden
az arazi tasarruf eden reayaya ekinli bennk denir. Hi arazi tasarruf
etmiyene de "caba bennk,, denir. Hudavendigr (Bursa) kanunnamesinde
bu hususta yle denmektedir: "nim iftlikten akal yer tasarruf eden
bennkten ki ekinl kaydolunmutur resmi, 12 akadr caba bennkten
9 akadr ezaf-i reayaya himayet olunmak emri mstahsendir nesl-i
reayadan ehl-i kisb olmyan mcerredlerden nesne alnmaz.... mcerred
kaydolunan kimesne teehhl etse bennk resmi alnr ve caba bennk
ekinl olsa ekinl resmi alnr ve ift kaydolunmyanlar ift ve iftlie
mlik olsa resm-i ift alnr bu babda tibar iftlik miktarna dairdir 3 6 .
Yalnz bennk kaydedilen yerlerde, bennk resmini verdikten sonra

yayup t u t t u k l a r n d a n sonra nufutcular ki dalyanlarn gavvaslar ve hafzlardr. Zikr

olunan taife yukaru Ustobor yannda dutulan dalyandan T u n a y a varnca saydeyledikleri
mahiyi iskeleye getirip s a t t k l a r n d a hasl olan aka sls ve slsan olup slsan mir
iin zapdolunup ve sls sayyadlara verilr ve nice mddetten sonra dalyanlardan
yukaru boazlarda Eflak vilyetine tbi Fli nam k a s a b a dalyanlar snrna varnca
mahi zahir olsa Birail keferesi gemileriyle varup saydeyledikleri mahiyi iskeleye getir
diklerinde evvel r mriyn ihra olunduktan sonra mbakiyi tansif olunup nsf mi-
riyn zaptolunup ve nsf sayyadlara verilr ve miraje ve nufud nam alar ile sayyadlar
gle girp saydeyledikleri mahiyi araba ile Varo k a p u s u n a veya gemi ile iskeleye
getrseler evvel r miryn alnup baki k a l a n sls ve slsan olup sls mir iin
zaptolunup ve slsan sayyadlara verilr ve dalyandan T u n a y a varnca b u a t l a r d a
sayyadlar a gerp saydeyledikleri manden sls alnur ve T u n a yznde saydolunup
gelen taze mahden imdiyedein r alunugelp amma Tuna iskelelerinde saydolunan
mahden rubu' alnmak kanun olduu cihetten kasab-i mezbureye Tuna yznden
gelen mahden min b a a d rubu alnmak ferman olundu ve kariyei Main ve Saki ve
Tlce iskelelerine tbi gllerde ve kasabai Kili Fl ve T o m a r a ve Gale gllerinde
saydolunan mahden onda birini r verdiklerinden sonra r verdiklerine ellerinde
temesskleri olandan kanun zere gmrk alunur ( brail kanunnmesi yaprak 4 ) .
36
Hdavendigr kanunnmesi, Bennk resm maddesi.
492 NEET AATAY

ayrca, tasarruf ettii arazi iin de dnm akesi verir. Aydn livas
kanunnmesinde "ve bir raiyyet ki bennk yazlm olsa elinde be on
dnm yeri olsa onlarn gibi kimesneler hem bennk resmini verirler
ve hem tasarruflarnda olan yerlere miktarnca hari raiyyet gibi dnm
akesi vereler,, denmektedir. Bennklikten kmak, tam veya nim ifte
mlik olmakla mmkn olur. Fakat timar sahibinin varidatna halel gel
memek iin iftlie bir tahrirden sonra malik olmusa ikinci tahrire
kadar hem ift resmini hem de bennk resmini verir 37 .
Bir iftlik veya nim iftlik araziye mutasarrf olan bir rey'nn l
mnden sonra bir ka olu kalsa, babalarnn ziraat ettii yer tam
iftlik ise iki karde zerine nim iftlik, babalarnn arazisi nim iftlik
ise, birinin zerine kaydolunarak, dier kardelerde bu mlk hisselerine
gre taksim edip, ift, nim ift, bennk resimlerini aralarnda mtere
ken eda ederler 3 8 .
Bennklie gei: tam veye nim iftlik yere tasarruf ederken, ifti
bozulup, veya araziyi tohumlayamyacak duruma dmekle, yahut her
hangi bir sebeple iftini kaybetmekle;
Bir rey baka bir sipahi timarna geldiinde, klak resmi verir, 3 9
fakat klak resminin alnma mddeti senedir, yani rey bir timara
geldiinde orada fazla kalrsa ve ifte malik olamazsa, sene klak
resmi verir, seneden sonra artk klak resmi alnmayp, ift resmi
alnr (ifte malik olmusa ift resmi, olmamsa bennk resmi alnr)40.
Srgn olanlar kylerden dahi olsalar, bennk resmi alnmaz 41 .
Bennk resmi, yukarda da zikredildii zere, ekinli, iftli bennk,
caba bennk ve dorudan doraya bennk, kayt olunduuna gre
muhtelif mntakalarda muhtelif miktarda resim alnmaktadr: Bolu'da,
Bursa'da (Hdavendigr), Kocaeli'de ylda on ikier aka; Kayseri'de
Kengrda, Yeni lde (Sivas civarnda) ylda on sekiz aka; Ankarada
onbe aka olarak alnmaktadr.

37
Aydn livas kanunnmesinde bu hususta yle denilmektedir : ve bir raiyyet
defterde bennk kaydolunup sonradan ifte kaadir olup ifte mlik olsa her raiyye-
tin iftliin tapulayup alsa ol ald yerin resmin vere ve bennk resmin dahi vere
zira alduu yer resiml yerdir defterde bennk yazldm deyu heman bennk resmin
yermek sipahiye zarardr ol vakit ki sonradan vilyet yazla ol kiinin bennklii
refolunup ifte yazla olvakit hemen ift resmin verp bennk resmin vermeye amma
tekrar vilyet kitabet oluncaya dein hem bennk resmin ve hem ift resmin vere
[Aydn livas kanunnmasi, Bennk maddesi).
38
Aydn, Bolu, Hdavendigr kanunnmeleri, Bennk maddeleri. Bu hususta
daha fazla malmat iin ift resmi maddesine baknz.
39
Bu resmi, koyun kla resmi ile kartrlmamaldr.
40
Kemah kanunnmesi, yaprak 4 b.
41
stanbul ehir ve inkilap vesikalar mze ktphanesi, M. Cevdet yazmalar
No. 77, 1490 tarihli stanbul haslar kanunu.
 REAYADAN ALINAN VERG VE RESMLER 493

Caba bennk resmi, Bolu'da alt aka; Bursa, Kocaeli'de dokuzar

aka; Ankara, Kengr ve Kayseri'de onikier aka; Yeni l'de n
aka alnmaktadr.
Ekinli veya caba bennk'in tefrik edilmedii yerlerde: Aydn, Biga,
Karesi, Ktahya'da on ikier aka; Trhala'da on bir aka: Gelibolu'da
dokuz aka alnmaktadr 4 2 .
Bennk resminin alnma zaman umumiyetle her vilayetde mart
evvelidir.
Boyunduruk Resmi
Msellem, yac, kreci43, canbaz, yrk ve bunlar gibi asker
taifeden saylan kimseler, bulunduklar yerin sipahisinden (timar sahi
binden) bir iftlik arazi tapulayup tasarruf ederlerse, ift resmi verirler,
fakat tam veya nim iftlik arazi tasarruf etmeyp, ekinli benk'te
olduu gibi, bir miktar arazi tasarruf edip, ekip bierlerse, buna mukabil
bir resim verirler ki buna boyunduruk resmi 44 veya boyunduruk hakk
denir. Bu resim, Gelibolu'da on bir aka, Ktahya livasnda on iki aka
olarak alnmaktadr 45 .
Boyunduruk resmi'nin alnma zaman da, ift resminin alnma zama
n olan mart evveli'dir.

Bojik resmi
Bojik veya bujik domuz selhanesi, kasaphanesi demektir. Bojik'te
kesilen domuzlardan her domuzdan iki aka resim alnmaktadr. Bun
dan baka, bir de ormanlarda ve ovalarda otlatlan ehl domuzlardan
resim alnr, Lepova kanunnmesinde bu hususta yle denmektedir:
"bellutlua (pelitlie, yani mee ormanlna) giden hanazrn (domuz
larn) yirmisinden krallar zamannda bir reis ve emrolunurmu ki bel-
lutluk kiraln ola mezkr yerler havas hmyuna kaydolunmutur
akova da gibi ve boa dalar ve Sepehl nam mezreada olan bel-
lutluk gibi ve Berin ve erin dalarnda ve bu asl mahallerde ki def-
ter-i cedide kaydolunmutur onun gibilerden resmi otlaklarn zaptedip
alalar". Bu resmin alnma zaman harman sonu'dur 4 6 .

Cizye resm
Bula ermi gayri mslim erkekten alnan ve ahs bana vaze
dilmi bir resimdir. Corci Zeydan, cizye resminin meneinin, eski Yu
nanllara, Romallara kadar ktn, Yunanllarn, Anadolu halkn,

42
Zikredilen memleketler kanunnmelerine baknz.
43
Krec diye madencilere denir, msellem, yac vs. gibi kimseler asker taife
den saylrlar.
44
Ktahya kanunnmesine baknz.
45
Ktahya ve Gelibolu kanunnmelerine baknz.
46
Silistre Livas kanunnmesi, Resmi hanazir ve Kesmi bojik maddesine baknz.
494 NEET AATAY

Fenike tecavznden korumak iin cizye aldklarn, Romallarn da

Fransann Gol ktasn zaptettikleri zaman, halktan cizye aldklarn ve
ibl Nmaninin 1894'te km bir makalesine istinaden kelimenin as
lnn "gezid,, faris kknden geldiini, ran'da da eskiden halktan cizye
alndn zikrediyor ve bu kelimenin Araplara cizye eklinde farsadan
getiini yazyor. Mellif, Medeniyeti slamiye adl eserinde uzun ve
tafsiltl olarak yazd cizye maddesinde, islm olan gayri mslimler-
den cizyenin kaldrldn ve cizyenin sinni rte varm salam vcutlu
erkekler zerine vazedildiini yazmaktadr 47 . Avrupa ktasndan ve
Balkanlardan Osmanllarn eline geen mntakalarda da halkn, krallar
zamannda cizyeye mukabil resm-i filori veya baka adlar altnda,
krallarna bu mahiyette vergi verdikleri, Osmanl kanunnmelerinden
anlalmaktadr: mesel anad ve Gle kanunnmelerinde bu hususta
" . .. livai anad ve Gle reayasnn kanun-u kadimeleri her senede
ki kasm gndr trke ko katm demekle mehurdur haneden hane
ye krallarna birer Macar filorisin ki yzer penezdir 48 viregeldikleri
defteri atikta mukayyed olup .. . denmektedir 49.
Osmanl mparatorluunda Balkan mntakalarnda resm-i filori
adyla anlan bu resmin, kimlerden, ne mikdarda ve ne zaman alnaca
birok yerlerde tasrih edilmekte, baz yerlerde de, tafsilt vermeden,
eski det ve gelenee gre alnd zikredilmektedir.
Osmanl mparatorluu vilyet kanunnmelerine gre, bir zimm
(gayri mslim) reayadan cizye resmi alnabilmek iin: evinden, ban
dan ve evi iindeki rt dek eyasndan baka, koyun, kei, hubu
bat, arap gibi mahsullerinben yz aka tutarnda mal olmas art
tr, yz akaya gc yetmeyenlerden hibirey alnmaz 50 . Daha son
ralar gayri mslim rey cizye tahsili hesab iin e ayrlmtr: gan
(zengin), mtevasst-lhal (ortahalli), edna (fakir) ve cizye tahsili de
buna gre yaplmtr 51 .

47
Corci Zeydan ; Medeniyet-i slamiye Tarihi , trke tercmesi, e. I, s. 198 ve
mteakip.
48
Onaltnc asr ortalarnda yarm Osmanl akesi deerinde olan ve Macaristan
mntakasnda kullanlm bir paradr ki, bugn Macaristanda kullanlmakta olan peng
ihtimal penezdea mtaktr.
49
1566 tarihli anad Gle kanunnmesi, Resm-i filori" maddesi.
50
livai mezburede vaki olan keferenin reayasnn her hanesinden ki evinde ve
banda ve evi iinde rt dek esbabndan maada davardan ve hamrden ve gaileden
hesab edince yz akeye gc yeter ylda ellier ake cizye verirler vehi meruh
zere kadir olmayanlardan nesne alnmaz deyu defter-i atikta mukayyet olup, (Hat-
van livas kanunnmesi, birinci sayfa).
51
hara iki nevi zere mebni olup nev'i evvel ki keferenin ruusuna vazolunur
cizye ile msemmadr hala ktb- eriyyede tasrih ve tayin olunduu nesak zere
keferenin ruusu cizyeleri ksma mnkasemdir gan olan zimmiden 48 dirhem-i er'
ve mtevasstlhalden 24 dirhem-i er' ve fakir-i ksibden 12 dirhem-i er' ruusu
cizyeleri tahrir ve vehi er' zere tahsil olunup ziyade ve noksan talep olunmaz
(1670 tarihli Kandiye kanunnmesi, I. sahife).
 REAYADAN ALINAN VERG VE RESMLER 495

Bir evde gerek bir rey, gerekse ata ile birka olu veyahut bir
atadan iki birader b u l u n u p yemekleri ve ticaretleri bir yer ve be
raber olsa, o haneden bir tek cizye resmi alnr; fakat gerek birader
ler gerekse atann oullar bir evde bulunmakla beraber, yemekleri ve
ticaretleri ayr ayr olsa, ayr ayr cizye resmi alnr 52 . htiyarlardan,
kaddlardan ve papaslardan cizye resmi alnmaz 53 . Yukarda da dedii
miz gibi, ok fakirden baz yerde hi alnmaz, baz yerde de edna
cizyesi yani gayet az birey alnr, hatta bu cizye hesab reayann hali
ve vakti ile alkadar bir resim olduundan, her hangi bir sebele bir
zimm batinesi 54 mslmann eline geerse, o arazinin eski sahibinin
zerine kaytl bulunan hem cizyesini hem de haraen verir 5 5 ; buna
gre sipahinin defterde yazl haslna halel gelmemesi dncesiyle
mslmanlardan da bu vaziyetlerae cizye resmi alnd anlalmaktadr.
Birok kanunnmelerde de mir (devlet) hizmetlerinde alan veya
herhangi bir mr ie yardm edenlerden de cizyenin affedildii veya
ok az olarak alnd grlmektedir; mesel maden ocaplarnda al
an zimmlerin hepsi cizye resminde ya muaftrlar veya ok az bir
miktarda verirler. ukurabad kanunnomesinde Nahada kalesi civa
rnda oturan zimm reayann cizye resimleri, Kleg bacna vardm et
tiklerinden dolay affedilmitir.
Cizye resminin miktarna gelinde, mparatorluun her yerinde ve
her zaman ayn miktarda alnmamtr. Bu miktar, muhtelif yerlerde ve
zamanlarda yirmi be aka ile seksen aka arasnda deiiklik gster
mitir. Mesel Yeni l livasnda evvelce yirmi be aka alnrken, sonra
dan krk akaya karlm; ukurabad'da krksekiz Aka, Adana'da
altm aka, 1540 tarihlerinde am'da seksen aka olarak alnmtr.
Cirye resminin alnma zaman olarak baz kanunnmelerde nevruz,
bazlarnda kasm, bazlarnda da yars nevruzda, yars kasmda olmak
zere iki taksit olarak alnd zikredilmektedir.
ift resmi
Osmanl mparatorluunda islm reayann ziraat ettii araziden
alnan resimdir. mparatorluk hudutlar dahilinde meskne halkn yzde
52
bir hanede gerek bir raiyyet gerek atalariyle birka oullar veyahut bir
atadan 2-3 biraderler ki yemekleri ve ekinleri ve ticaretleri bir yerde ve bile olup
ayru ayru olmayalar vehi meruh zere 126 penez verrler amma ol hane iinde olan
eer biraderler ve eer atalar oullardr ki yemekleri ve ekinleri ve ticaretleri ba
ka ola her birinden baka cizye alna cmlemiz bir hane iindeyiz demek fayda itmez
(1566'tarihli, anad kanunnmesi).
53
Budin kanunnmesi Cizye resmi maddesi.
54
Zimmlerin mlk olarak atalarndan intikaal eden arazileri.
55
Ohri kanunnmesi ve ol sipahiler ve sayir mslmanlar ki keferenin bati-
nelerin alup tasarruf edp hara ve ispene talep olunmakta taalll edp vermeyp
fukaray reayaya tazmin ettrrlerimi ol asl idenlerin suba olsun ve sipahi olsun
bkusur cizyeleri ve ispeueleri alna vermeyenlerin hakim-lvakt olanlar ya cizye veya
ispeneleri bittemam alvereler Ohri kanunnmesi, cizye maddesi.
496 NEET AATAY

seksen, seksenbei'nin maiet vastas olan ve megalesini tekil ederi

ve Osmanl halk itima ve iktisad hayatnda mhim bir yer tutan bu
ift ve iftlik mevzuuna burada, dier maddelerden daha fazla bir yer
ayracaz; bu itibarla evvel reayann ziraat ettii arazinin, umumi is
lm ve Osmanl hukuklarnda hangi nevi araziye tekabl ettiini anla
mak iin, ksaca ve ok umumi olarak, arazi nevilerinden bahedeceiz:
slm arazi hukukunda arazi, umumi olarak ksmdr;
I. Arazii riye: fethedildikten srada islmlara mlk olarak ve
rilen arazidir, sahih mlkleridir, sayir mallar gibi istedikleri ekilde
tasarruf edebilirler. slmlara hara vaz edilmek er' olmadndan, bu
arazilere r vazedilmitir; ekerler bierler; rden baka birey alnmaz.
II. Arazii haraciye: fethedildikten srada gayri mslimlere mlk
olarak braklan arazidir; r adyla harac- mukasemesini verirler ve
bir miktar aka de, harac- muvazzafa olarak verirler. Bu eit arazi de
sahiplerinin sahih mlkleridir her trl tasarrufta bulunabilirler. Bu ara
zileri islmlar gayrimslimlerden satn alsalar dahi, arazinin harac sa
kt olmaz.
III. Arz- m e m l e k e t : bu nevi arazilerin asl arazii haraciyedir.
fakat verasetle intikal ede ede, klm olduklarndan ve bu ufak
paralara hara tevzii g olduundan, arazinin murakabesi (kontrol ve
idaresi), beyt-lml (devlet) iin alkonulup, reayaya ariyet tarikiyle ve
rilmitir. te Osmanl imparatorluundaki arazi de -az miktarda r ve
harac arazi bulunmakla beraber- umumiyetle arz- memlekettir, ki arz- -
mr demekle anlr. Reayann mlkleri deildir; ariyet tarikiyle tasarruf
edp r adna harac- mukasemesini, ift akas adna harac- mu
vazzafn verip, lnceye kadar tasarruf eder, ldkten sonra da erkek
evladna intikal eder. Bir de rekabesine hem mrnin hem arazi sahi
binin tasarruf ettii mahdut miktarda araziler vardr ki, malikne-di-
van sistemi denen bu sistemde rnn bir ksmn (maliknesini) arazi
sahibi, bir ksmn da (dvnsini) timar sahibi alr 5 6 . Mslman reayann
tasarruf ettii ve bir iftlik veya nim iftlik diye anlan arazinin nevi ve
mahiyetini bu ekilde ksaca gzden geirdikten sonra, ift resminin
mahiyetine geelim:
ift resmi, er' rsumdan olup, harac- muvazzafadan addedilir 5 7 .
Osmanl imparatorluu snrlar dahilinde bir iftlik veya bunun yar
s kadar arazi tasarruf eden, vilyet tahrir defterlerinde raiyyet kayde-
56
skb ve Selanik kanunnmelerine daha etrafl malmat iin Prof. . Ltf
Barkan'nn Malikne - Divan sistemi adl makalesine baknz (Trk Hukuk ve kti
sat tarihi mecmuas, c. II).
57
Umumiyetle ehirli halk reayadan saylmaz; bu itibarla bunlara ift ve iftlik
verilmemitir, fakat herhangi bir ekilde ehir snrnda iftlie malik olan veya
bir miktar arazi tasarruf eden ehirli, ben ehirliyim ift resmi vermem diyemez;
yalnz bu ekilde arazi tasarruf etmekte olan ehirliler iftilii terketseler, kendile
rinden ift bozan resmi alnamaz nk ift bozau resmi raiyyet resmidir. 1528 tarihli
 REAYADAN ALINAN VERG VE RESMLER 497

dlmi bulunan, kyde veya ehirde 5 7 oturan mslman reayadan 58 se

nede bir defa ve muhtelif coraf blgelerde azok birbirinden farkl
miktarlarda olmak zere alnr.
ift resmi esasta, defterde ift resmi balanm araziyi kim
tasarruf ederse etsin, yani tasarruf eden, defterde rey kaytl
olsun olmasn, resmini vermee mecburdur 5 9 ; 57 No. lu notta da g
rld zere her hangi bir suretle ehir snrnda arazi elde edip
ziraat eden ehirliden de ift resmi alnr, nk bu resim toprakla
alakal ve topraa bal bir resimdir, fakat ift bozan resmi, resm-i
raiyyetten olduundan ehirliler iftlerini terkettiklerinde, rey olma
dklarndan, kendilerinden bu resim alnamaz, fakat bu kanunun istisna
larna, yani araziyi sren ehirlilerden, ift resminin alnmadna da
rastlyoruz, mesel Trhala kanunnmesinde "nefs-i Trhalada oturup
ifti olanlardan mahsullerinin r alnr salrlk ve ift resmi alnmaz,,60
denmektedir; buna mukabil, asker snftan olan, yani rey saylma
yan sipahiler, ifte sahip olduklarnda 61 , ift resmi vermilerdir 62 .
Tam veya nim iftlik arazinin miktar: bu miktar her vilyette
ayr ayr tayin ve tesbit edildii gibi, ayn vilyet dahilinde, hatta ayn
kyde, muhtelif mevkilere gre, verimi, l, evsat, edna, gayet edna
olmak zere tefrik edilmek suretiyle de deimektedir ki altm dnmle
yz seksen dnm arasnda tehalf eder. Bir dnmlk yer, kanunn
melerde, tulen ve arzan orta admyla krkar adm veya tulen ve arzan
otuzbeer zira diye tarif edilmektedir 63 .
Ktahya livasnda; l yerden altm dnm, vasat yerden 80-90
dnm, az verimli yerden 120 dnm, ok az verimli yerden 150
dnm; Silistre livasna tbi brail'de l yerden 70-80 dnm, orta halli
yerden 120 dnm, az verimli yerden 130-140 dnm, ok az verimli
yerden 150 dnm; Sivas, Pasin ve Kemah livalarnda, l yerden 80
dnm, ortahalii yerden 100 dnm, az verimli yerden 130 dnm;
emikezek ve Grcistan'n baz dalk ve az verimli yerlerinde 180
dnm bir iftlik itibar edilmitir.

Aydn livas kanunnmesinde : ve ehirlerde ehir halk olan kimesneler ehir sn

rnda iftlik tasarruf eyleseler nekadar yer tasarruf ederse btn mdr nim midir artuk
eksik her ne ise kanun zere resmin vere ben ehirliyn ift resmin yahut dnm ak
asn vermezin demek fayda vermez itibar arzadr amma ehirl ift bozup feragat
ederse ift resmi taleb olunmya ol sebepten ehirlye ift resmi yazlmamtr.
58
Hiristiyan, gayrimslim reayann ift resmine mukabil verdii ispen resmi iin
spen resmi maddesine baknz.
59
skp ve Selanik kanunnmelerine (st. Ba Vkl. Ar.) ve Mill Tetebbular
Mee. cilt I, say I, sayfa 54 e baknz.
60
1520 tarihli Trhal kanunnmesi, stanbul Ba Vkl. Ar. defter No. 217.
61
Kanunnmelerde tmar sahibinin iftlik tasarruf etmesi hakknda sarih kaytlar
bulunmasna ramen, defterlerden, bazlarnn tasarruf ettikleri anlalmaktadr.
62
Sivas kanunnmesi, ift resmi maddesine baknz.
63
Mill Tetebblar Mec., c I, Say 2, sayfa 314.
A. . D. T. C. F. Dergisi, F. 32
498 NEET AATAY

Btn vilyetlerde tam iftlik arazinin yars, nim (yarm) iftlik tibar
edilmitir. Baz vilyet arazisi dalk olduundan, muayyen dnmlk
iftliklere ayrlmas mkl grnerek, teamle gre hareket edilmi ve
reayann srebildii kadar yer bir iftlik itibar edilmi, bu esas zerin
den ift ve nim ift resmi alnmtr 64 . Karaman vilayeti kanunnmesinde
de bir iftlik yer l yerden 60, evsat yerden 80-90, edna yerden
100-120 dnm olarak tayin edildii gibi ayrca bir iftlik yer iin,
Konya muddyla sekiz mud tohum ekilen yerdir denmekte ve bu 8 mud-
dun mamul kile ile 6 mud tuttuu kaydedilmektedir ki, mesel bir dnm
tarlann her hububattan ayn miktar ile ekilmediine gre, hangi cins
ten 8 mud ekileceinin tasrih edilmesi lzmken, bu, kaydedilmemitir.
Nim iftlikten daha az yer ziraat edenlerden, dnm veya zemin
resmi alnr, ki dnm resmi maddesinde zikredilecektir. Baz yerlerde
bir miktar arazi ziraat eden rey ekinli bennk kaydedilmitir, ki bu
takdirde rsum-u er'iyeden (harac- muvazzaf) olan ift (tarla) res
miyle rsum-u rfiyeden olan bennk resmi birletirilmi oluyor.
ift resminin miktar: ift resmi Fatih kanunnmesinde 22 aka
dr ki bu bize ilk sralarda bu miktara yakn alndn gsterir 6 5 . XVI.
asrda asgar 22 azam 70 aka alnmaktadr. Tetkik ettiim vilyet
kanunnmelerinden, Sivas eyaletinde tam iftten 57, nimden bunun ya
rs; Kemah ve Pasin livalarnda, tam 50, nim 25; Hamid (sparta) liva
snda, tam 42, nim 21; Surye'de Halep ve Hama livalarnda, tam 40,
nim 20; Hersek, Silistre, Trhala, nebaht, Yeniehir (Larissa), atalca'
da tam iftden 22, nim iftten 11; mroz'da tam iftten 70 aka, nim ift
ten 35 aka ift resmi alnmtr.
Yrkler ve sair gebe zmreler, dadan veya hal araziden bir
iftlik yer ihya ederse, daha az, ayn yeri kyl ihya ederse, daha fazla
resim alnmaktadr; bu gebe zmreler reayaya ait bir yer ziraat
ederlerse defterde evvelce yazl resmini verirler, eksik vermezler 66 .
ift resminin kime ait olduu, yani kime hasl baland meselesi
ne gelince, bu, daha ziyade arazinin tasarruf ekliyle ve tahsis cihetiyle
alkadardr, ve mlk, vakf, mr, hal, il .. olusuna gre ayr ayr
hususiyet arzeder.
64
Grcistan ve emikezek kanunnmelerine baknz.
65
Fatih kanunnmeleri, Kraelitz neri, sayfa 23, satr 3.
66
K a n u n n m e d e bu hususta yle denmektedir : kanun kadmi raiyyet yerlerin
dutan yrk olsun gayri olsun ift akas ona kulluk akas derler dahi ol vilyette resmi
ift defterde ka aka tayin olunmu ise vermek k a n u n d u r amma yrk tayifesi son
r a d a n kend baltalar ile atklar yerlerin b t n ifte tahamml var ie on iki aka
resmi ift alnmak kanundur.
Kanun, yrk taifesi kend baltasiyle yeniden atklar yerlerden btn iftden
on iki aka ve nim iftten alt aka verirler ziyade vermezler defterde hasl balan
mayan hali yerleri atklar takdireedir amma yrk taifesi raiyyet yerlerini tasarruf
eyleseler ift resmin ve rlerin r e y gibi verirler (Mill T e t e b b l e r Mec:, c. I,
Say I, sayfa 99 - 100).
 REAYADAN ALINAN VERG VE RESMLER 499

Mlk olduuna gre, malikne sahibi alr, vakf ise vakfn artna
baldr; hali arazi ihya edildiinde ayrca bir imtiyaz tannmam ise,
mr arazi hkmn iktisap eder. Mr arazi de, serbest olup olmay
na gre deiir, serbest Umarlarda ift resmi timar sahibine aittir,
serbest olmyanlarda da baz yerlerde serbest timar gibi bu resmin
hepsini timar sahibi alr; baz yerlerde ise, baz resimler meyannda
ift resminin bir ksmn beylerbeyi, sancak beyi veya subalar alr;
mesel Sivas vilyetinde ift akas olarak tam iftten alnan 57 aka
nn 15 akas'nim iftten alnan 28,5 akann 7,5 akas beylerbeyine
kaydedilmitir 67. Hamid livas kanunnmesinde de tam iftten alnan 42
akann 15 akasnn sancak beyine ve bazan subalara kaydedildii 68 ,
fakat bu hususun rey ve erbab- timar arasnda birok mnazaalara
sebep olmas dolaysiyle, sancak beyi ve subalara baka bedel tayin
edilip, ift resminin hepsinin timar sahibine terkedildii zikredilmektedir 69 .
ift resminin alnma zaman: ift resminin nezaman alnacana
dair Fatih kanunnmesinde bir kayt yoktur. Muahhar kanunnmelere
gre mparatorluun hemen her tarafnda mart aynda alnr denmekte,
bazlarnda da mart aynn iptidasnda alnr diye tasrih edilmektedir.
Ktahya kanunnmesinde "resm-i ift maa tevabiiha evyilde harman
tozunda alnrd imdiki halde uhur-u senei emsiyeden mart aynda
emrolunmutur,, denmektedir ki bu, ihtimal Anadolu Beyliklerinde, muh
telif zamanlarda alnrken, sonradan umum ve muayyen bir zamana
tahvil edilmi grnmektedir.
iftlie nasl sahip olunur: ba taraflarda da zikredildii gibi, m
paratorlukta az olmakla beraber, hristiyan olsun, mslman olsun, rea
yann, babalarndan intikal eden mlk arazileri de vardr; bu araziler
babadan evlda intikaal eder, satlabilir, hibe ve vakfedilebilir; mr
araziye malik olanlar arazinin mlkiyetine malik olmayup, rakabesine
malik olduklarndan bu gibi tasarruflar yapamazlar. Arazinin mlki
yetine malik olanlar dahi, bila mani arazilerini yl boz (ekilmemi)
brakrlarsa, timar sahibi ellerinden alp bakasna verebilir. Bir
ittlik veya nm iftlik araziye tasarruf etmekte olan re-

67
Sivas eyaleti kanunnmesine baknz, stanbul, Ba Vkl, A r . t a h r i r defterleri.
68
Subalar, her s a n c a k t a ve kadlkta bulunan ehl-i rf tayifesidir ; vazifeleri
o mntakann asayi ve inzibatiyle a l k a d a r olmak, emniyeti temin etmek, sancak
beylerinin ; mir-i livalarn t m a r l a r d a kendilerine tahsis edilen mahsullerinin toplan
masna n e z a r e t etmektir ; bu h u s u s t a fazla m a l m a t iin, Isparta halkevinin
nerettii n mecmuasnn 97-98 saysnda nerettiimiz vesikalardan 2 No. lu
vesikaya baknz.
69
Hamid Livas kanunnmesinin buna dair k a y d n d a : livai mezburenin khne
defteri mucibince btn iftten krk ikier aka olsa baz sancak beyine baz suba
lara kaydolunup ve yirmi yedier akas sahib-i t m a r a fayin olunup alarlarimi
haliya rey ve erbab- t i m a r zamannda mnazaat- kesire vaki olup birbirinden
mteezzi ve mteekki olman payei serir-i lya arzolunup resm-i ift b t n erbab-
tmara kaydolunup anlara bedel-i aher tevcih olundu denmektedir.
 .
500 NEET AATAY

y lse, olu kalsa, elindeki arazi oluna tapusuz olarak do

rudan doruya intikal eder, fakat olu daha kk ise ve araziyi
iletecek kimseleri yoksa, ocuk bulua erinceye kadar timar sahibi
muvakkaten tarlalar bakasna verir; ocuun annesi herhangi bir e
kilde ocuk byynceye kadar iletmekte, arazinin r ve rsumunu
vermekte devam ederse bakasna verilemez. Reayann vefatnda bir
ka olu kalmsa, iftlii, defterde mcerret yazlm olan olu zerine
kaydedilip, dier evli oullar bennk yazlr, fakat babalar ml
kne ve tarlalarn mtereken tasarruf edip r ve rsumunu mte
reken eda ederler 7 0 . Reayann vefatnda hi olu kalmayup kz kalsa,
baz yerlerde kz istedii takdirde, bakalarnn verecei tapuy-u misli
vermek suretiyle babasnn tarlalarn alr; baz yerlerde de tapusunu
verse dahi kzna verilmez, bakalarna verilir. ocuklar kalmayup kar
deleri kalsa, tapusuz olarak kalmaz, bakalarnn verdii tapuyu ve
rirlerse, tercihan alabilirler. Baz vilyetlerde, bakasnn verdii tapuyu
verirse, len reayann kars da kocasnn tarlalarn alabiliyortabii
erkek evld kalmad takdirde, baz yerlerde ise hibir ekilde kad
na tarla verilmiyor. Gene baz vilyet kanunnamelerinde dedenin tar
lalar oul oluna (torunun babas, dedesinden evvel ld takdirde)
tapusuz, baz vilyetlerde de torun elin verdii tapuyu vermek artiyle
dedesinin tarlalarn alabilmektedir71. Bir kadn herhangi bir ekilde iftlie
veya nim iftlie tasarruf eder olsa r ve resmini vermekte ise, elinden
alnamaz 72 . Hlsa tapusuz olarak mutlak ekilde tarla intikali yalnz
erkek evldadr. Hatt iftlie malik reayann lmnde kars hamile
bulunsa ocuk douncaya kadar tarlalar tapu ile bakasna verilemez.
Bu ekillerle miras yoluyla iftlie malik olunduktan baka, herhangi
bir ekilde mahll kalan iftlii timar sahibinden tapu ile almakla, a
krc, ahinci, doanc, kreci, yac, voynuk, msellem, yaya, mtekait
sipahizade vesaire gibi, mr hizmetlerde alanlara devlet tarafndan
iftlik verilmekle iftlie sahip olunur. Bu son saylanlar iftlie malik
olduklarnda biz reayadan deiliz, ift resmi vermeyeceiz, diyemezler 73 .
Bunlardan baka, arazisi olmayan reayann veya yrk vesair kimse
lerin hal yeri veya orman ihya ederek iftlik yapmas suretiyle de
iftlie malik olunabilir.
70
Erzurum kanunnmesi, ift resmi maddesine baknz. Erzurum kanunnmesinde
ekseriya t a m iftlik yerlerin iki ayr r e y zerine kaydedilip mtereken tasarruf
e d e r e k r ve rsumunu mtereken verdikleri yazlmaktadr.
71
D e d e d e n toruna tapusuz intikaal ettii hakknda K a r a m a n kanunnmesine
baknz ; t a p u ile intikaal ettii hakknda Mill Tetebbler Mec, c. 1, say I, sahife
62 - 63.
72
Hudavendigr kanunnmesinde avret tasarruf ettii yerin r ve rsumunu
verirse elinden alnmaz denmektedir.
73
Silistre livas kanunnmesi, ift maddesine baknz.
 REAYADAN ALINAN VERG VE RESMLER 501

iftliin elden kmas: 1) htiyarlk, fakirlik veya herhangi bir

sebeple iftliini idare edemiyecek vaziyete gelenlerin, sipahiyi vaziyet
ten haberdar ederek iftlikten vaz gemesi ve terketmesiyle,
2) iftlii, sipahiye haber vermeden brakarak, baka san'atla megul
olmakla veya, brakp baka yere gitmekle,
3) Hi mani yokken iftlii, reayann yl boz komasyla, bu
takdirde sipahi bu iftlii bakasna tapu ile yerebilir, hatta, yl bo
koduktan sonra sahibi artk ekip dikeceim dahi dese, gene kendisin
den tapu resm alnr. Sel feti istila ederek veya yamursuzluktan
birka defa tohum ektii halde mahsul alamamas halinde veya harman
yeri veya hayvanlarnn otla iin bir miktar yerini boz komas
halinde sipahi bu arazileri alp bakasna veremez.

ift b o z a n resmi
Baz kanunnmelerde ift bozan resmi, bazlarnda levendiye ve
levendlik adyla anlan bu resim, reayadan, ziraat etmekte olduu
araziyi terkettii zaman alnr 74 . Osmanl mparatorluunda toprak ziraat
etmek, ift ve iftlie malik olmak hakk birinci derecede kylye
mahsustur; bu itibarla mkellefiyyetleri de kyl snfna tahmil edil
mitir.
1528 tarihli Aydn Livas kanunnmesinde tam veya nim iftlik
araziye veya birka dnm yere tasarruf eden ehirlilerin, bunlara ait
resimleri vermee mecbur olduklar tasrih edilmekte ,fakat ift bozup
iftilikten feragat ettikleri takdirde kendilerinden ift bozan resmi
alnamyaca ve esasen bu sebepten ehirliye ift resmi yazlmad
kaydedilmektedir 75 .
Bir rey oturduu yerdeki tasarruf ettii araziyi terkedip; baka
bir sipahinin toprana giderek iftlik tutarsa, kendi sipahisi bunu
geri yerine getirir fakat rey oraya gideli 10 seneden fazla olmusa
byle reayadan ift bozan resmi alnr. Rey kynde olduu halde
iftlii terkedip leventlik eder, kazanclk, bezirgnlk, arabaclk gibi
sanatlarla itigal ederse, gene ift bozan resmi verir 76 . Fakat byle
74
Ve bir raiyyet ziraat e t m e y p s a n ' a t ilese veya ziraatinden sipahisine yetmi
be ake miktar mahsul vermese kusurun eda edup yetmi be akeyi tekmil eyliye
ve ol raiyet ki kazanclk veya bazirgnlk etmek in a h a r vilyete gidp ylda bir
veya iki ylda bir evine gelip kll kr etmi ola ann gibilerden yz elli ake l e v e n
diye alna (Erzurum vilyeti kanunnmesi, son ksm).
75
ve ehirlerde ehir halk olan kimesneler ehir snrnda iftlik tasarruf eyle-
seler ne k a d a r yer tasarruf ederse btn mdr nim midir a r t u k eksik her neyse kanun
zere resmin vere ben ehirlyin ift resmin y a h u t dnm akesin vermezin demek
fayda vermez itibar arzadr amma ehirl ift bozup feragat ederse ift resmi talep
olunmaya ol sebepten ehirlye ift resmi yazlmamtr (Aydn kanunnmesi, ift
resmi maddesi).
76
ve ok rey sipaha raiyyet kaydolunup mahsule balandktan sonra kimi
aa yapc ve anak mleki ve balk ve deirmenci ve ta olup ve kimi ren-
berlik edip ve sair vehile k r ve kisbe megul olup ziraat ve hrasetlerin t e r k eyle-
502 NEET AATAY

terkedilen araziyi sipahi bakasna tapuya verir veya ziraat ettirir,

mahsul elde ederse, bu arazi sahibinden ift bozan resmi alnmaz. Ben-
nk resmi ve rgadiye alnr 77 . Keza herhangi bir feti semav neticesinde
fakir dp ifte kaadir olmasa gene ift bozan resmi alnmayp bennk
resmi ve rgadiye alnr. Hatta bylelerin arazisi sene bakasna
tapu ile verilemez. Ancak sene zarfnda, tasarrufundaki araziyi ziraat
edecek hale gelmezse, bakasna verilir 78 . ifti olmyan evli yrkler
oturduklar karye sipahisine timar snrnda bir mddet oturup ziraat
ettikten sonra gp, baka yere giderlerse, timar sahibi bunlar yerine
getiremez veya ift bozan resmi istiyemez 79 . Zira yrk, yac, kreci,
msellemlerin ellerinde husus beratlar vardr. Bunlar her nereye varrlarsa
oraya rlerini ve resimlerini verirler. Oradan gp baka yere
gitmek istediklerinde sipahi mani olamaz. Fakat ellerinde temessk
yoksa det ve resimlerini evvel alan sipahi alr 8 0 . Baka memleketlere
kazanmaa giden veya bir san'ata giren, tasarrufundaki iftlii veya
arazisini hizmetkrna veya ocuklarna iletir, resim ve rn verirse
bylelerinden ift bozan resmi alnmaz.
ift bozan resminin miktar: evvelce, rey, ift ve ubuunu bo
zup, baka kr ve kisble megul olarak arazisi muattal kalsa, btn ift
bozmusa 300, nim ift bozmusa 150, nim iften az ise 70 aka al-
nrm, sonra bu miktar, arazisini tamamen muattal koyanlardan iki ki
lesi buday bir kilesi arpa olmak zere er kile levendlik olmak ze
re tesbit edilmi fakat arazisinin bir ksmn ziraat edip bir ksmn mu
attal korsa ki bu husus baz kanunnmelerde yl bila mani boz
koyan reayann arazisi elinden alnr diye yazldr muattal koyduu
ksmn r ve resmi kadar ift bozan resmi alnr 81 . Daha sonra iftini
brakp baka san'ata geen reayadan 75 aka alnmaa balanmtr 82 .
Arazisi olmad iin baka i ve san'ata geen reayadan ift bozan
resmi alnmaz 83 . 1569 tarihli Silistre livas kanunnmesinde, ift bozan
resmi hakknda "ift bozan resmi dahi bir raiyyet iftini braup ara
baclk veya aher san'at ihtiyar etse eer mslman ise bedel-i r 50
ake ve 22 ake resmi ift vere cmle 72 ake olur ve eer kfir ise
bedel-i r 62 ake ve hem 25 ake ispen vere cmle 87 ake olur,,
denmektedir. Serim livas kanunnmesinde de ift bozan resmi olarak
fkaradan 80, zengininden 120 er aka alnaca kaydedilmektedir.

dikleriyle aar ve rsumlarndan sipahiye nesne olmayup gadrolduu ecilden ift bo

zan dey anun gibilerin fukarasndan hervehi nakit seksener aka ve aniyasndan
yzyirmier aka alngeldii sebepten defteri cedide kaydoldu (Serim kanunnmesi).
77
Diyarbakr vilyet kanunnmesi, iftbozan resmi maddesi.
78
Musul livas kanunnmesi, iftbozan resmi maddesi.
79
Kocack yrkleri kanunnmesine baknz.
10
Silistre Livas kanunnmesi
81
Trabzon livas kanunnmesi, ift bozan resmi maddesi.
82
1583 tarihli Trabzon livas kanunnmesi.
83
Ayn kanunname ve Yeni l kanunnmesi.
 REAYADAN ALINAN VERG VE RESMLER 503

Deirmen resmi
Osmanl mparatorluunda "deirmen resmi,, "siyab resmi,, adlar altn
da, su ile veya yel ile dnen un deirmenleriyle zeytin ya deirmenle
rinden muhtelif yerlerde ve muhtelif zamanlarda, baka baka miktarlarda
alnan vergiler kastedilmitir. 1613 tarih Ohri kanunnmesinde deir
menlerin, reayann, ba, bae ve evleri gibi mlkleri olduu, verasetle ev
latlarna ve akrabalarna intikal edebilecei, ilemedii takdirde sipahinin
bakalarna veremiyecei kaydedilmektedir. Erganinin baz nahiyeleriyle
ermikte deirmen resmi alnmamtr. Fatih kanunnmesinde bu resim
hakknda,, dolap deirmeni bir gzne Edirne muddiyle br mud tahl
yaru buday ve yaru arpa alna ve karaca deirmeninin bir gzne
yl tamam yryenden bir mud alt ay yryenden buuk mud dahi
az yryenden bu hesap zere Edirne muddiyle yaru buday ve yaru
arpa alna ve alelmunasafa alna ve yel deirmeni dahi ylda buuk
mud tahl yaru buday yaru arpa alelmunasafa Edirne muddiyle,,
denmektedir 84 , daha sonraki zamanlarda deirmen resminin hesabnda,
deirmenin yel deirmeni veya sel deirmeni olduu ve ylda nekadar
mddet dnd nazar itibara alnmtr 85 .
Deirmen resminin aynen alnd yerlerde, mesela Bolu livasnda
ylda bir Bursa muddu arpa ve bir mud buday veya bunlarn tutar;
Ergani havalesinde ylda, 16 Amid (Diyarbakr) kilesi tahl (nsf
buday nsf arpa); Arabgir livasnda 16 Arapkir kilesi (8 istanbul
kilesi eder) zahire (yars arpa yars buday) alnmtr.
Para olarak alman yerlerde, ark vilyetlerinde hemen umumiyetle
ylda ka ay dnerse ayda beer aka hesabiyle alnmaktadr. Dier
vilyetlerde de az dnsn ok dnsn ylda toptan bir resim alnmak
tadr; mesel, Aydn, el, Malatya, Karaman mntakalarnda btn
sene ileyenlerden ylda 60 aka, alt ay dnenlerden 30 aka, ay
dnenlerden onbeer aka alnmaktadr. Kerkk mntakasnda ylda 40
aka, Trhalada tam sene ileyenlerden 30, alt ay ileyenlerden 15
aka; Morada bir yl ileyenlerden 120 aka, alt ay ileyenlerden 60,
ay ileyenlerden 30 aka alnmaktadr; Serim mntakasnda Tuna
kylarnda dnen deirmenlerden ylda 50, dier sel deirmenlerinden
84
Friedrich Kraelitz tarafndan M. Z. O. G. , de neredilen Fatih kanunnmesi,
Viyana, C. I, 1921.
85
Ve zikrolunan nahiyede k g a y e t iddet zerine olup eyyam itada ay
belki drt ay sular donup asla deirmen yrmeyp ve yaz olcak dahi baznn suyu
vefa etmeyp ve baznn dahi rs ve lkesi az olup ve baz dahi yaylaklarda vaki
olup yrk tayifesi yaylaa geldikleri zamanda yryp yrk gp gittiklerinden sonra
hal kalup yrmemein kalil-lmenafi' iken defter-i a t i k t e ekserine birer mud gaile
resim ve yzer ake kymet konmakla t e r e k e behas deyu mbairler ylda er altun
resim aldklar sebeple r e a y a n n nicesi deirmenlerden feragat edp dahi emin olmaz-
larm bu defa fukara bu cihetten ziyade bhuzurluk beyan et'mein d e f a t e n lilhar
zikrolunan nahyenin deirmenlerine Anadolu vilyetinde baz memalik-i mahruseye
k y a s ile a y d a beer ake resim t a k d i r olundu. (Yeni il kanunu, Asiyab resmi maddesi).
504 NEET AATAY

32 aka, bunlarn alt ay dnenlerinden 12, er aka alnmaktadr.

Gence havalisinde her deirmenden ylda bir kuru; Kuds mnta-
kasnda haftada ikier aka alnmaktadr. Yel deirmenlerine kebe
deirmeni veya kara deirmen denmekte, bunlardan da her mntakada
baka baka miktarda olmak zere, mesel Aydn livasnda 24 aka,
Silistre livasnda 30 aka, Trhalada 15 aka olarak alnmaktadr.
Zeytin ya karan dolaplardan (kanunnmelerde zeytin deirmeni
denmektedir), mesel Aydn livasnda ylda 10 aka, Mora da ylda 50
aka alnmaktadr.
Deirmen resmi, baz vilyetlerde harman vaktinde, baz
larnda da eyyam- bahurda yani temmuzun dokuzuncu gn alnr
denmektedir 86 .
Dnm resmi
Kanunnmelerde "zemin resmi,, veya "dnm resmi,, olarak zikredilen
bu resim, tam iftlik veya nim iftlikten az veya fazla yer ziraat eden
reayadan, fazlasndan ve eksiinden dnm bana alnan resimdir. Bu
ekilde arazi ziraat eden kyl olsun, ehirli olsun, dnm resmini ver
mee mecburdur.
Bennk kaydolunan reayaekinli veya caba bennkin tefrik edilme
dii yerlerdebir miktar arazi ziraat ederse, bu araziye zemin resmi ve
rir, eer zemin resmi bennk resminden fazla ise zemin resmi alnr,
bennk resmi alnmaz 87 . Baz yerlerde de bu durumdaki bennklerden
hem bennk resmi hem zemin resmi alnr 88 . Bir miktar arazi ziraat eden
mcerretler de dnm resmi verirler.
Sipahi, yani timar sahibi, her istedii zaman kendi timar dahilinde
ki reayann elindeki tam veya nim iftlik araziyi lebilir; bu lmede
tam veya nim iftlikten fazla gelirse, bu fazlasndan dnm resmi alr 8 9 .
Bir rey baka bir reayann zerinde kaytl arazide ziraat etse, ken
disinden dnm resmi alnmaz, zira evvelce zerine kaytl rey bu
resmi vermektedir; keza ift resmi veya dnm resmi balanmam olan
mezreadan yer ziraat edenlerden de dnm resmi alnmaz, yalnz mah
sulnn r alnr 90. Bir rey kynden muvakkaten ayrlrsa, baz yer
lerde arazisine zemin resmi balanr; eer buralar boz (ekilmemi)
brakrsa levendlik yani ift bozan resmi alnr 91 .
Dnm veya zemin resminin miktar, muhtelif blgelerde ve veri
me gre baka baka miktarlarda alnr: baz yerlerde iki dnme bir
86
Erzurum kanunnmasine baknz.
87
1540 tarihli Diyarbakr livas kanunnmesine baknz, (st. Ba. Vkl. Ar.)
88
1528 tarihli Aydn livas kanunnmesine baknz.
89
1584 tarihli el livas k a n u n n m e s i n e , dnm resmi maddesine baknz.
90
Levendlik akas ile ift bozan resmi a r a s n d a g a y e t az bir fark vardr, ift
bozan resmi maddesine baknz. Yerinden ayrlan r e a y a n n arazisine zemin resmi ba
land hakknda Trabzon livas kanunamesine baknz.
91
Diyarbakr, Aydn, Ktahya, il, Trabzon, Mora kanunnmelerine baknz.
 REAYADAN ALINAN VERG VE RESMLER 505

aka, bazlarnda dnme bir aka, az verimli yerlerden 4-5 dn

me, ok kra yerlerden de on dnme kadar yerden bir aka dnm
resmi alnr. Baz vilyetlerde arazi, ift veya nim ift yazlmayp ta
mamen zemin resmi yazlmtr 92 .
Bir yrk veya gebe, her sancaktan gelip bir timara yerlese
ve yer ziraat etse zemin resmi verir 9 3 .
Dnm (zemin) resminin alnma zaman, ift resminin alnma za
man olan mart iptidasdr.

Dhan resmi
Dhan resmi, kanunnmelerde, "dhaniye,,, "resm-i dud, "resm-i
baca,,, "ttn resmi,,, "ttncek,, gibi muhtelif adlar altnda geer. Bu
resim, daha ziyade yrk, yzdeci, yac, kreci, tatar ve trkmen taifesi
gibi yerleik olarak bir yerde oturmyan, bir yerden bir yere gezen ve
evli olan, yani mstakil bir ev tttren kimselerden alnr. Grcistan ka
nunnmesinde "hariten bir kimesne gelip sipahi topranda klasa
mzevve olsa (evli olsa) resm-i dhan alt ake alna ve yer ziraat
ederse resm-i zemin verip resm-i dhan vermeye ve klkc olan ki-
mesneler yl resm-i dhan verip yldan ziyade olursa sipahisine
on sekizer ake resm-i bennk vere,, 94 , 1569 tarihli Eriboz kanunn
mesinde "resm-i dhan hariten bir toprakta gelip klayup ziraat ve
haraset etmeyp asla ol sipahiye nesne vermeyenlerden alnmak ka
nundur amma gelp toprakta ziraat ve haraset edp r verenlerden
resm-i dhan alnmak knun olmamagn,, denmektedir. Burada iaret
edildii gibi dhan resmi sene verilir; seneden fazla kalanlar,
seneden sonra dhan resmi vermeyp bennk resmi verirler. Baka
sipahi umarna gidip klayan rey arazi ziraat ederse, r vermedii
takdirde dhan resmi verir; r verirse, dhan resmi alnmaz. Yeni l
kanunnmesinde bu hususta "rf- mrufta r ile dhaniye cem ol
mad sebepten,, denmektedir 95 . Baz reayadan defterde resm-i raiyyet
ve dhan resminin kaydolmad yerlerde bu resim alnmaz, mesel
ingneler kanunnmesinde, ingnelerden dhan resmi alnmyaca
defterde kaydedildiinden alnmamtr; yalnz bunlar yer ziraat eder
lerse mahsullerinin rn verirler.
1543 tarihli Rumeli canbazlar kanunnmesinde "ve ifti olmayan
mzevveler altmar ake resm-i dhan vereler ve rlerini otur
duklar karyede sipahinin anbar var ise anda ileteler aher yere
iletmiyeler,, denmektedir.
92
Bitlis livas kanunnmesine baknz. (Ankara Tapu Kadastro U. Md. Arv.)
93
Aydn livas kanunnmesine baknz.
94
Grcistan kanunnmesine baknz. st. Ba Vkl. Arv.
95
1569 tarihli Silistre; 1583 tarihli Yeni l; 1569 tarihli Eriboz livalar kanunn
melerine baknz.
506 NEET AATAY

Dhan resminin miktar, akadan altm akaya kadar deimek

tedir; mesel Aydn'da 3, Yeni l ve Grcistan'da 6, Halep'te 12, Ada-
na'da 10, Rumeli canbazlarnda 60 aka alnmaktadr. ehirlerde otu
ranlardan dhan resmi alnmaz 96 .
Dhan resminin alnma zaman mart iptidasdr 97 .

Gerdek resmi
Kanunnmelerde, "resm-i arsi (gelin resmi),,, "arsane,,, "det-i ar-
s adlariyle geen bu resmin mahiyeti, bir kz veya dul kadn evlenirken
kadya verilen nikh resminden baka timar sahibine veya sancak
beyine verilen resimdir, kzlar evlendii zaman, timar sahibinden de
alnr; Bir yerli reayann kz olan kz evlense gerdek resmini, kzn
babasnn, tmarnda oturduu sipahi alr 98 . Dul (seyyibe, bve, ermel)
kadn evlense, arus (gerdek) resmini, kendisinin evlendii srada bu
lunduu yerin sahibi, sipahisi alr, fakat yrk ve yzdecinin kz evlen
se, gerdek resimlerini, bunlar lmekn olduklarndan, yani daima bir
yerde durmadklarndan, kz olsun dul olsun, kadnn veya kzn
babasnn kaytl bulunduu timarn veya yerin sahibi alr 9 9 . Sefere een
msellem taifesinin kz dahi rey kz hkmndedir ve cemaatnn
resm-i arsu kime kaydolundiyse, gerdek resmini ona verir 100 .
Zaimler (zeamet sahipleri), tmar sahipleri, avclar, kale erleri ve
azeplerin kzlar evlendiinde de gerdek resmi alnr. Bunlarn kzla
rndan alnan gerdek resimlerini; sancak beyleri, baz yerlerde hassa
eminleri alr; yani defterde kimin zerine yazlmsa o alr 101 .
Bir kimse karsn boayup tekrar alsa, gerdek resmi alnmaz yalnz,
tekrar nikh resmi alnr 1 0 2 ; amma bir adam bir kars varken, bir ba
kasn daha alsa, gerdek resmi kadn zerine olduundan, bu ikinci
gelen kadndan gerdek resmi alnr; fakat bu kadn bakasndan
boanp bu adama gelmise evvelce gerdek resmi vermi olduundan
bir daha tekrar olarak gerdek resmi vermez.
Gerdek resminin miktar: bu resmin miktar, evlenenin, kz-dul,
mslman-zimm olduuna ve muhtelif mntakalara gre deiir, hatta
gerdek resmi olarak baz yerlerde aka yerine koyun vesaire alnmakta
ve zengin, ortahalli, fakir olduuna gre ayrca tefrik yaplmaktadr.
Osmanl mparatorluunda ekseri vilyetlerde, mslmanlarda, gerdek
resmi olarak, kz olan kzdan 60 aka, dul kadndan, 30 aka olarak
96
Silistre kanunnmesi, Dhan resmi maddesine baknz.
97
Ayni k a n u n n m e .
98
G e r d e k resmini baz vilyetlerde t a m a m e n t i m a r sahibi, bazlarnda da bir
ksmn t i m a r sahibi, bir ksmn da sancakbeyi veya subalar, has eminleri mevkuf
t u l a r ila... alr. 1540 tarihli Diyarbekir mufassalna baknz.
99
1540 tarihli Erzurum kanunnmesi, Gerdek resmi ksmna baknz.
100
Bozok livas kanunnmesine baknz.
o 1570 tarihli Grcistan ve 1528 tarihli Aydn kanunnmeleri,
102
1487 tarihli Hudavendigr kanunnmesi.
 REAYADAN ALINAN VERG VE RESMLER 507

alnmaktadr103.1487 tarihli Hudavendigr kanunnmesinde "cihazlu kzdan

60 aka avretten 40 aka, fakrelerden nsf yerlde toprak muteberdir,,
denmektedir. 1528 tarihli Karaman, 1584 tarihli el kanunnamelerinde
"ve resmi gerdek ls 60 aka ve evsat 40 aka ve ednas 20 akadr,,
denmektedir.
1518 tarihli Ergani livas kanunnmesinde "ve resm-i arsiye in
dahi her arusiyeden bir izme bahas deyu ad vermiler ol alnurmu
nihayet 30 ake olur,, deniyor; bu mntakann baz kylerinden gerdek
resmi alnmamaktadr 104 .
ark vilyetlerinin ekserisinde, bilhassa kylerde gerdek resmi
olarak bir kei veya koyun alnmaktadr. Sis havalisinde kzdan 120,
duldan 60 halep akas arus resmi alnmaktadr; ukurabat'ta, bakire
kzdan 48 aka, bve avretten bunun yarsn sahib-i cemaat almaktadr.
Uyvar'da bakire kzdan 40 aka, seyyibeden 20 aka; Lepova blge
sinde mslman kzlarndan 60 aka, dullarndan 30 aka, kfirlerin
kzlarndan 30 aka, dullarndan 15 aka; Morada mslman kzlarndan
60 aka, dullarndan 30 aka, kfir kzlarndan 120 aka, dullarndan
60 aka olarak alnmaktadr 105 .

spen resmi
"spen resmi,, veya "kapu resmi,, diye zikredilen bu resim, zimm
(hristiyan, yahudi, vs.) reayadan, mslmanlarn ift resmine mukabil
alnan bir vergidir.
Baz vilyet kanunnmelerinde, bu resmin alnmas iin, reayann
cizye verebilme kabiliyetinde olmas gerektii yazlmaktadr 106 Cizye
maddesinde grld zere, cizye resminin alnmas iin reayann 300
akalk menkl mala mlik olmas icabeder. Hristiyanlarn, babalarn
dan irsen intikal eden arazileri mansna gelen "batine,, ye mutasarrf
olanlarn batinelerinden ispen resmi alnmad bu arazi mahsullerin
den yalnz r alnd kaydedilmektedir 107 . Baz kanunnmelerde de,
ispen resmi, kyl olsun ehirli olsun hara veren kfirlerden alnd
yazlmaktadir 108 . Gene baz kanunnmelerde ispen resminin bali ve evli
kefereden alnd yazld halde, bir ksmnda evlisinden ve bekrn
dan tahsil edildii, fakat evlisinden ayrca altar aka rgadiye alnd
halde bekrndan alnmad zikredilmektedir 109 . Mesel Sis livas kanun-

103 Aydn, Erzurum ve Grcistan vilyetleri kanunnmeleri.

104
Ergani kanunnmesi, Gerdek resmi maddesine baknz.
105
1554 tarihli Lepova; 1716 tarihli Mora kanunnmelerine baknz.
106
Hatvan livas kanunnmesinde ve cizye vermee kadir olan rey resm-i
kapu deyu sipahisine ruz-u bzrda 25 ake ve ruz-u kasmda 25 aka ispene in
verirleri denmektedir ; Gle kanunnmesi ; Kopan ve amanturna kanunnmesi.
107
1583 tarihli Trabzon kanunnmesi.
108
1518 tarihli Mardin ; 1541 tarihli emikezek kanunnmesine baknz.
109
Bitlis kanunnmesi ; Trhala ka. de : kefereden her ferd ki haddi bula
yetie yirmibeer aka ispene alnur nbaliden alnmaz deniyor.
508 NEET AATAY

namesinde ehirde oturan mzevve ve mcerred kfirden Halep aka-

syla ellier aka ispen resmi alnr denmektedir 1 1 0 . Zimm reayann dul
kadnlarndan da, baz yerde ispen resmi alnmtr. Fakat erkeklerden
alnan kadar alnmayp 6 aka, alnmtr ki erkeklerden alnann drtte
biri kadardr 1 1 1 . Mr hizmetlerde bulunan ve fakir olan veya eski defter
lerde zerine ispen resmi az yazlm olan yerlerde az alnr. Mesel Lim-
nos adas kanunnmesinde "unlar ki psbanlardr kadimden ylda 15 er
aka hara ve 10 nar aka ispen verrler ve unlar ki aseslerdir 12
er aka hara ve onar aka ispen verirler ve unlar ki msellemler
dir 15 'er aka hara ve 12 'er aka ispen verirler kadimden ve un
lar ki ketbanlardr 12 er aka hara ve 10 ar aka ispen verrler,,
denmektedir.
Gayri mslim reayann batinelerine tasarruf eden mslmanlar da
ispen resmi verirler 112 . Defterde, amelmande ve ihtiyar yazlanlardan
ie gce kudreti yetmiyenlerden ve papaslardan ispen resmi alnmaz 113 .
Baz yerde de defterde rey zerine ispen resmi yazlmadndan
reayadan alnmamtr 114.
spen resminin miktar: Dul kadnlardan alt aka olmak zere,
erkeklerden en az 10, en ok 50 akadr. Birok yerlerde bu resim, re
ayann mal durumuna gre l (zengin), mtevassit-l-hl (orta halli),
edna (fakir) olmak zere derece zerinden alnr.
spen resmi baz yerlerde bir defa ve mart iptidasnda, 115 , baz
yerlerde de yars ruz-u hzrda, yars ruz-u kasmda olmak zere ylda
iki defada alnr 116 . spen resmi alnd zaman, birok yerlerde re
ayadan ayrca birer tavuk ve birer boae alnrm ki bu det son
radan kaldrlmtr 117 .
Kovan resmi

Kanunnmelerde, "kovan resmi,, "resm-i kivare,, "zenbur resmi,,

"r- aselve "r- petek,, diye geen bu resim, reayann elinde bulunan
ar kovanlar mahsulnden alnr. Bu, baz yerlerde bal olarak baz yer
lerde de para olarak tahsil edilir. Kovan, malikne reayas zerinde ise,
resmin yarsn malikne sahibine, yarsn da yani divan hissesini,
timar sahibine verir.
Birok mntkalarda rey, kovanlarn, arlarn otlatmak iin baka
timar arazisine gtrmektedirler. Bu takdirde defterde kaytl resmin
110
1519 tarihli Sis kanunnmesi.
111
Sofya kanunnmesine ve Eriboz adas kanunnmesine baknz.
112
1613 tarihli O h r i kanunnamesi.
113
Kopan ve a m a n t u r n a k a n u n n m e s i ; 1716 tarihli Mora kanunnmesi.
114
1519 tarihli mroz k a n u n n m e s i ; Midilli kanunnmesi.
115
emigezek ve Niebolu kanunnameleri.
116
H a t v a n livas K a n u n u . ; K o p a n ve a m a n t u r n a Kanunu. ; Uyvar kanunnmesi.
117
Silistre kanunnmesi.
 REAYADAN ALINAN V E R G VE RESMLER 509

yarsn sahibi raiyyet, yani kovan sahibinin kaytl olduu timar sahibi,
yarsn da sahib-i arz, yani kovann bulunduu timar sahibi alr, veyahut
da kovan resmini reayann kaytl bulunduu timar sahibi, otlak resmi
ni de (ar otla) kovanlarn bulunduu timar sahibi alr 1 1 8 . Mesel Silistre
ve Vize de kovan resmi onda bir, otlak resmi 3 kovanda 1 akadr.
Ktahya kanunnamesinde, bir kovann kymeti 25 aka alup, kovan
resmi her kovanda iki aka ve otlak resmi 4 kovanda 1 aka alnm
tr; ermik livasnda her petekten (kovandan demek isteniyor) bir
ni bal alrlarm 119 . Srgnlerin kovan resmini srldkleri yerin
sipahisi alr. Uyvarda 10 kovanda bir kovan r, ondan az olursa,
kovan bana 4 aka, mslmanlarn evleri ve baheleri yanndaki
kovanlardan kovan bana 2 aka alnmaktadr. Kovanlarda arlar bal
120
yapmam olursa, bylelerinden kovan resmi ve otlak resmi alnmaz .
Mora livas kanunnmesinde kovan resmi olarak her kovandan en az bir
en ok be aka alnmaktadr. ermik livasnda da kovan resmi iin
her kovandan ikiyzer dirhem bal alnmaktadr.
Kovan resminin alnma zaman: azok farklarla harman vaktinde
veya gzn alnmaktadr, mesela, Erzurum kanunnmesinde eyyam
bahurda, yani temmuzun ondokuzuncu gn 121, Estergon, Budin, Hatvan,
Novigrad'da harman vaktinde, Mora'da da gz mevsiminde alnd
kaydedilmektedir.
Yaylak resmi

Kanunnamelerde, "yaylak resmi,, "resmi meri,, otlak resmi,,122 ve

"yatak resmi,, olarak geer. Srlerini baka timar sahibinin umarnda otla-
118 Aydn ve K a r a m a n vilyetlerinde byledir. Aydn kanunnmesinde : bir
kovana iki aka resim balanmtr bir raiyyet hangi t o p r a k t a raiyyet kaydolunmusa
kovan resmi dahi ol yzulduu kyn sipahisine hsl kaydolunmutur Livai Aydn'n
reayas ekseriya kovanlarn asl yazldklar yerlerden kaldrup bir her sipahinin
t m a r n d a koyup kovan hangi t o p r a k t a bal eylerse resim anda verilmek iytibar zere
bal eyledi yerde drt kovana 1 aka vermek m a s l a h a t iin t m a r l a r d a n t m a r l a r a
kovanlarn grme ederler asl raiyyet yazld yerde sipahi r e a y a s n d a n kovan res
min t a l e p eyledikte senn t o p r a n d a bal eylemez sana nesne vermezim dey tealll
eder bu takdirce kovan resmi hasl kaydolunduu timara ziyade naks lzmgelr ol
sebepten sitanei devlete bu tafsil arzolunup yle mukarrer olundu ki kovan bana
iki aka resim balana bir akasn sahibi raiyyet ala bir akasn kovan bal eyled
arzn sahibi ala sahibi arz dahi kovann benm t o p r a m d a bal eylemitir kovan bana
ikier akay dahi alrn demeye heman bir kovan bana bir aka ala ziyade alup t e a d d
eylemeye ve kovan olan raiyyet kovan grmeyp r a i y y e t yazld y e r d e baln alrsa
kovan bana ikier akay yazlduu t m a r sahibine vere r e y dahi tealll eylemeye
denmektedir.
119
Bir ni, 200 dirhemlik bir arlk lsdr.
120
Kayseri, Yeni l kanunnmeleri Resm-i kovan maddeleri.
121
Erzurum kanunnmesinde kovan resminin alnma zaman iin: Resm-i kovan
dahi resm-i siyab gibi temmuzun 19 uncu gn ki eyyam' b a h u r d u r evvelki gn
alnur denmektedir.
122
O t l a k resmi, ar otlak resmi olarak da geer. Bunun iin kovan resmi
maddesine baknz.
510 NEET AATAY

tan veya mr yaylaklarda yaylatan sr sahipleri ve gebe kabilelerden

ve yrklerden ylda bir defa olmak zere, baz yerlerde sr bana
baz yerlerde de koyun bana alnan resimdir.
Sr sahibi gebelerden alnan bu resmin tahsilinde, mesel yrk-
lerin srs olmyanndan da alnmas, bazlarndan iki defa veya daha
fazla alnm olmas gibi, birok yolsuzluklar yapldndan, bilhassa
ark Anadolu'da 15000 haneden fazla bir kalabalk tekil eden Boz Ulus
vesair gebelerden, Murad suyundan yaylaya geerken toptan alnmak
suretiyle bu yolsuzluklar ortadan kaldrlmya allmtr123. Bir sipahi
nin tmarnda daim olarak oturan sr sahiplerinden yaylak resmi
alnmaz, bu resim ancak baka tmarlara gelp bir timarda hayvanla
rn yaylatp atlatan sr sahiplerinden alnr 1 2 4 . Dier timarlardan veya
sancaklardan gelip geen srlerden alnmaz; ancak bu srler geer
ken gnden fazla kalrlarsa, yaylak resmi alnr 125 .
Yaylak resmi baz yerlerde, 300 koyun bir sr hesap edilip, bir
srden bir koyun 1 2 6 , bazlarnda, srler, l, mutavasst, edna olmak
zere ayrlp, ona gre hesap edilmekte, mesel Ktahya havalisinde
lsndan 20 aka, ortasndan 15 aka, ednasndan onar aka alnmak
tadr; Diyarbekir'de de bir srden bir koyun alndktan sonra, her ha
neden bir ni ya (200 dirhem); Ergani'de, srden bir koyun alndk
tan sonra, drt ni ya (800 dirhem), drt ni kl, drt ni ke
alnrm.
ark vilyetlerinde yaylak resmi olarak yrklerden umumiyetle
srden otuz er aka 1 2 7 Aydn'da 17 er aka 1 2 8 ; Mardin ve Erzincan'
da sr adedine bakmadan otlak resmi olarak her sr sahibi haneden
bir ngi ya alnmtr 129 .
Yaylak resminin alnma zaman, ilk bahar mevsiminde, nevruzda
dr 130 .

Ba tarafta da dediimiz gibi, buraya, teydan alnan vergi ve

resimlerin bir ksmn dercettik; bunlardan baka kanunnmelerde, bir
ksm er', bir ksm rf olmak zere u resimler de gemektedir:
bad- hava, bevvab, berat, bezirhane, meva, cerime, obaniyye, mi
zan, kabban, kantar, kara,, kanare, kenevir, mcerret, ksmet, daruga,
fu, ged, hane, hasad, hatap, hazinedari, hime, hil'at, rgadiye, kita-

123
Yeni l kanunnmesine baknz.
124
Ohri kanunnmesine baknz.
125
Diyarbekir kanunnmesine baknz.
126
Erzurum, Diyarbekir, emikezek, Ohri, ukurabad kanunnmelerine baknz;
emikezek kanunnmesinde bir koyunun deeri 30 aka olarak tesbit edilmitir.
127
Yeni il kanunnmesi.
128
Aydn livas kanunnmesi.
139
Mardin ve Erzincan kanunnmeleri Yaylak resmi maddesi.
130
Diyarbakr ve Ergani kanunnmeleri.
 REAYADAN ALINAN VERG VE RESMLER 511

bet, koru, lenger, liman, nan, nikh, polaene, obroene, sabunhane,

saz, sergi, ahnegi, tamga, tapu il... Bu resimlerin mahiyetlerini de ile
ride neredeceiz.

YAZIDA GEEN KANUNNMELER

( HARF SIRASYLE )
KISALTMALAR:
B. A. = stanbul Baveklet Ariv Umum Mdrl arivi.
T. K. = Ankara Tapu ve Kadastro Umum mdrl arivi.
Kanun. ]Bulunduu Kanun 3ulunduu
ad Tarihi yer No. ad Tarihi yer No.
Ayamora 1715 T. K. 87 Karaman 1528 ,, 548
Aydn 1528 T. K. 996 Kemah 1530 ,, 168
Basra 1574 B. A. 534 Kengr 1578 T. K. 81
Biga 1517 ,, 44 Kerkk 1548 B. A. 111
Bitlis T. K. 109 Kocack 1584 ,, 197
Bolu 1528 B. A. 881 Kocaeli 1624 T. K. 49
Bosna 1516 77 56 Kopan 1570 B. A. 932
Boz Ulus 1540 ,, 558 Ktahye 1570 T. K. 47
Budin ,, 226 Lepova 1554 B. A. 292
Bursa 1487 ,, 808 Mardin 1518 ,, 840
anad 1566 ,, 365 Midilli 1709 T. K. 2
emikezek 1541 ,, 16 Mora 1716 ,, 71
ukurabad ,, 735 Niebolu B. A. 732
Diyarbekir 1540 ,, 558 Ohri 1613 ,, 281
Eriboz 1516 ,, 56 Peoy 1579 B. A. 585
Ergani 1518 ,, 840 Rodos ' 1592 ,, 640
Erzincan 1516 ,, 7 Safed 1555 ,, 116
Erzurum 1540 ,, 700 Serim ,, 778
Gelibolu 1519 ,, 432 Silistre 1569 ,, 304
Gence 1727 ,, 924 Sis 1519 ,, 973
Gle 1566 ,, 365 Sofya 1525 ,, 733
Grcistan 1570 ,, 195 am 1548 ,, 430
Halep 1570 ,, 991 Trhala 1521 ,, 105
Hama 1594 T. K. 92 Trablus 1571 ,, 109
Harput 1518 B. A. 840 Trabzon 1583 T/K 29
Hatvan ,, 256 Uyvar B. A. 115
Hersek 1585 T. K. 8 skp T. K. 160
Hudavendigr 1487 B. A. 808 Vize 1539 B. A. 328
el 1584 T. K. 128 Yeni l 1583 T. K. 138
Imroz 1519 B. A. 426