1

Crna Gora, Budva,

Hotel Avala Resort&Villas,
22-23. septembar 2016. godine

energijA+
2
 3

STRUKOVNA KOMORA MAINSKIH INENJERA

II Meunarodni struni skup

iz oblasti klimatizacije, grijanja i hlaenja
Crna Gora, Budva, Hotel Avala Resort&Villas,
22-23. septembar 2016. godine

energijA+
4

SADRAJ
1. Energija, gradovi i drutvo (Energy, cities and society), Prof. dr Nenad Kai dipl.ing.ma.,
Mainski fakultet u Podgorici (University of Montenegro, Faculty of Mechanical Engineering)
7

2. Znaaj i ciljevi politike i zakonodavstva u oblasti klimatskih promjena u Crnoj Gori

(Purpuse and objectives of Climate Change policy and legislation in Montenegro,
orije Vuliki, Ministarstvo odrivog razvoja i turizma Crne Gore (Ministry of Sustainable Development and Tourism of Montenegro)
15

3. Energetska efikasnost na objektite i zakonskata regulativa

(Energetska efikasnost objekata i zakonska regulativa, Performing of energy efficiency on the buildings
compared with directives and regulations),
Blako Dimitrov, Igor Panevski, Komora na ovlasteni arhitekti i ovlasteni ineneri na Republika Makedonija
(Chamber of certified architects and certified enginers of Republic of Macedonia)

19

4. Testiranje hermetinosti kanalske mree KGH

(Duct network testing in HVAC on air leakage),
Dr Milovan ivkovi, dipl.ing.ma., Cappoto Build doo Beograd, Srbija, Vuk ivkovi, dipl.ing.ma., SMATSA

27

5. Modeliranje sistema ventilacije drumskih tunela

(Modeling of the road tunnels ventilation systems),
Prof. dr Petar Vukoslavevi dipl.ing.ma., Dr. Milan ekularac dipl.ing.ma.,
Univerzitet Crne Gore, Mainski fakultet u Podgorici (University of Montenegro, Faculty of Mechanical Engineering)

34

6. Operativna strategija uzdune reverzibilne ventilacije tunela u uvjetima poara

(Operational Strategy reversible longitudinal tunnel ventilation in fire conditions)
Doc. dr sci. Miodrag Drakuli, dipl.ing.str., CTP Projekt Zagreb, Hrvatska

47

7. Tunnel ventilation technology A New Improved Jet Fan,

Carlo Barbetta, MRT Department, Harald Rudelgass Technical Director Systemair Germany

58

8. ENERGY CONSUMPTION ON/OFF vs Modulating control,

Kroly Vinkler, Gjorgjija Nastevski, Damir Simonovi, IMI Hydronic Engineering Hydronic College

65

9. Uinkoviti sustavi strojarskih instalacija projektantski doprinos uinkovitosti

(Efficient systems of mechanical installations HVAC Consultant contribution to efficiency)
Silvano Suilovi, dipl.ing.str., FLOGISTON akovo, Hrvatska

72

10. Efikasni KGH sistemi u bolnicama (Efficient HVAC systems in Hospitals),

Egon Venko dipl.ing.ma., Lindab Slovenija

92
 5

11. Primer dobre inenjerske prakse pri rekonstrukciji sistema klimatizacije i ventilacije bioskopa
Fontana na Novom Beogradu
(An Example of Good Engineering Practice in the reconstruction of the HVAC System of the
Fontana Movie Theatre in New Belgrade ),
Neboja akula dipl.ing.ma., Filter Frigo doo Beograd, Srbija

102

12. Sprega solarnog sistema sa toplotnim pumpama snage grejanja oko 1 MW - vie od 30 godina u radu
1 MW Seawater Heat Pumps Assisted Solar SystemMore Than 30 Years of Operation),
Slobodan Pejkovi dipl.ing.ma., Filter Frigo doo Beograd, Srbija
109

13. Revolucija ili evolucija? Nova tehnologija solarnih kolektora za zatitu od pojave stagnacije
(Revolution or evolution? The new technology of solar hot water panels with protection from stagnation),
Bojan Grujiki, Viessmann doo Beograd, Srbija

119

14. Herz kotlovi na biomasu - ostaci orezivanja vinove loze

(Herz biomass boiler plants - pruning residues from vineyards),
Sinia uri dipl.ing.ma., HERZ Armaturen doo Nova Pazova, Srbija

128

15. Utede energije primenom O2 i frekventne regulacije sagorevanja.

Emisije tetnih materija u produktima sagorevanja.
(Saving energy by O2 and frequency regulation of combustion. Emissions of harmful substances in the flue gases),
Vjekoslav Marinovi dipl.ing.ma., Weishaupt doo Beograd, Srbija

133

16. Energy saving through evaporative cooling and adiabatic humidification:

Integration and versatility in Data Centers, CAREL INDUSTRIES S.p.a Brugine (Padova) - Italy

144
17. Safety & Innovation Criteria Inside Tunnels, Emergency Ventilation for Vehicular, Rail & Metro Tunnels,
Benjamin Fair, Flakt&Woods United Kingdom

152
6
 7

ENERGIJA, GRADOVI I DRUTVO

ENERGY, CITIES AND SOCIETY

Prof. dr Nenad Kai dipl.ing.ma., Mainski fakultet u Podgorici

(University of Montenegro, Faculty of Mechanical Engineering)
Energija, Gradovi i Drutvo
Uvod dr Nenad Kai
Poznato je daUvod objekti stanovanja, transformiui sve oblike energije u toplotnu energiju
niskotemperaturskog
Poznatopotencijala, predstavljaju
je da objekti stanovanja, mone destruktore
transformiui eksergije,
sve oblike energije koja energiju
u toplotnu predstavlja
pokretaku snagu nae civilizacije. Sa
niskotemperaturskog druge strane,
potencijala, gradovi kao
predstavljaju organizovane
mone destruktorecjeline drutva,
eksergije, kojairom
planete poprimaju obrise megapolisa.
predstavlja pokretaku Na taj nain,
snagu naedestruktorska
civilizacije. mo drutvastrane,
Sa druge se multiplicira
gradovi i prijeti
kao da
organizovane cjeline drutva, irom planete poprimaju obrise megapolisa. Na
izmakne svakoj kontroli. Dakle, jasno je da potronja energije sama po sebi predstavlja u krajnjoj liniji taj nain,
destruktorska
indikator destrukcije mo se
(osim ako drutva
ne radise omultiplicira
obnovljivim i prijeti da izmakne
izvorima svakoj
energije). kontroli.velike
Medjutim, Dakle,
zemlje
jasno je da potronja energije sama po sebi predstavlja u krajnjoj
uveliko zamagljuju takav pogled na stvari, relativizujui injenice u skladu sa svojim interesima. liniji indikator
destrukcije (osim ako se ne radi o obnovljivim izvorima energije). Medjutim, velike
zemlje uveliko zamagljuju takav pogled na stvari, relativizujui injenice u skladu sa
Danas, u vrijeme geopolitikog
svojim interesima.preureenja svijeta, neizbjeno se postavlja pitanje ta da rade male
zemlje? Jasno je da eksplicitan i univerzalan odgovor ne postoji, jer je on smjeten negdje na klizavom
polju politike. Medjutim,
Danas, uako se radi
vrijeme o energiji preureenja
geopolitikog i energetskim tehnologijama,
svijeta, jedno
neizbjeno se geslopitanje
postavlja danas ta
u svijetu
dominantno preovlauje:
da rade male zemlje? Jasno je da eksplicitan i univerzalan odgovor ne postoji, jer je on
smjeten
Male zemlje nemaju negdje da
sredstava narazvijaju
klizavomnove
polju politike.
skupe Medjutim,
tehnologije. Oneako se da
treba radiprate
o energiji
razvoj i ida ih
pametno koriste.energetskim tehnologijama, jedno geslo danas u svijetu dominantno preovlauje:
Male zemlje nemaju sredstava da razvijaju nove skupe tehnologije. One treba da prate
razvoj i da ih pametno koriste.
Iako ovom stavu skoro da se nema ta prigovoriti, osnovna slabost ove preporuke je to ona pretpostavlja
kupovinu tehnologija iz razvijenih
Iako ovom zemalja.
stavu skoro da se Dakle za male
nema ta zemlje
prigovoriti, e to biti
osnovna troak,
slabost ovejer se najee
preporuke je toradi o
sofisticiranim i skupim
ona pretpostavlja kupovinu tehnologija iz razvijenih zemalja. Dakle za male zemlje e tose po
tehnologijama koje donose u prvom redu dobit razvijenim zemljama gdje
prirodi stvari i realizuju ti skupi
biti troak, jer seistraivaki projekti.
najee radi o sofisticiranim i skupim tehnologijama koje donose u
prvom redu dobit razvijenim zemljama gdje se po prirodi stvari i realizuju ti skupi
istraivaki projekti.
Potronja energije
Kada je rije o energiji, pogledajmo za trenutak kako stvari stoje na globalnom nivou.
Potronja energije
Kada je rije o energiji, pogledajmo za trenutak kako stvari stoje na globalnom nivou.

Slika 1
8 Moemo rei da se naa civilizacija od svog postanka neprekidno rve sa 2 prob
porastom broja stanovnika i potrebama za energijom.

Gledano kroz vrijeme, dijagrami porasta stanovnitva i potronje energije po

stanovnika, imaju slian karakter (Sl. 1). Vidi se da obije krive u poetku imaju l
Moemo rei da se naa civilizacija od svogtajpostanka
rast, a kasnije neprekidno
rast postaje rve sa
enorman. Mo2 problema: porastom
ovih promjena je broja
takva, da metaf
stanovnika i potrebama zagovorei,
energijom.one nau civilizaciju, kao dvije mone rijeke nose ka nekom nepoznatom
koji je odredio sam Tvorac. Naalost, svjedoci smo da nas na tom putu prate u
Gledano kroz vrijeme, dijagrami porasta stanovnitva i potronje energije po glavi stanovnika, imaju
moderni jahai Apokalipse, donosei glad, bolesti, rat, terorizam i smrt.
slian karakter (Sl. 1). Vidi se da obije krive u poetku imaju lagani rast, a kasnije taj rast postaje
enorman. Mo ovih promjena je takva, da metaforiki govorei, one nau civilizaciju, kao dvije mone
Karakter funkcija prikazanih na slici je tipian za tkzv. EKSPLOZI
rijeke nose ka nekom nepoznatom cilju koji je odredio sam Tvorac. Naalost, svjedoci smo da nas na
(eksponencijalne) funkcije. Ako se malo bolje osvrnemo oko nas, vidjeemo da
tom putu prate u stopu moderni jahai Apokalipse, donosei glad, bolesti, rat, terorizam i smrt.
okrueni ovim funkcijama: porast stanovnitva, potronja energije, hrane, vode
gradova, tehnoloki razvoj itd. Tako, moemo rei, da eksplozivne funkcije vla
Karakter funkcija prikazanih na slici je tipian za tkzv. EKSPLOZIVNE (eksponencijalne) funkcije. Ako
svijetom.
se malo bolje osvrnemo oko nas, vidjeemo da smo okrueni ovim funkcijama: porast stanovnitva,
Kakve su to funkcije? Kolika je njihova mo?
potronja energije, hrane, vode, rast gradova, tehnoloki razvoj itd. Tako, moemo rei, da eksplozivne
funkcije vladaju svijetom.Tipian predstavnik ovih funkcija je ahovski broj. Prema staroj legendi, mudrac k
izumio ah, traio je od kalifa da mu na svako ahovsko polje postavi broj zrna pi
Kakve su to funkcije? Kolika dvostruko vei od
je njihova prethodnog. Prema ovom zahtjevu, na zadnjem polju table (64.)
mo?
nalo ~ 2 zrna, odnosno ako je svako zrno 0.5 gr, to je 5 000 mililijardi tona p
63

(dananja svjetska broj.

Tipian predstavnik ovih funkcija je ahovski produkcija
Premajestaroj
oko 0.7 mlijardi
legendi, tona/god).
mudrac Dakle ah,
koji je izumio sve etve pirin
postanka civilizacije, ne bi nadomjestile tu koliinu.
traio je od kalifa da mu na svako ahovsko polje postavi broj zrna pirina, dvostruko vei od prethodnog.
Prema ovom zahtjevu, na Upeatljiv
zadnjem polju je i table
sledei primjer
(64.) koji pokazuje
bi se nalo mo
~ 263 zrna, ovih funkcija.
odnosno Ako se
ako je svako papir debljine
zrno
mm presavije 50 puta, visina tako dobijenog stuba e premaiti
0.5 gr, to je 5 000 mililijardi tona pirina (dananja svjetska produkcija je oko 0.7 mlijardi tona/god). 500 miliona kilom
Dakle sve etve pirina od(vie od 3 civilizacije,
postanka daljine do neSunca.
bi nadomjestile tu koliinu.
U svjetlu izloenog, postavlja se osnovno pitanje: da li je evolucija kao kon
mehanizam
Upeatljiv je i sledei primjer koji pokazujerazvoja ljudske
mo ovih vrste,
funkcija. Ako u se
stanju
papirda prati 0.05
debljine brzemm promjene
presavijekoje su izaz
dejstvom
50 puta, visina tako dobijenog stuba ovih funkcija?
e premaiti 500Dakle
milionanakilometara
odredjen(vie
nainodse postavlja
3 daljine pitanje budunosti
do Sunca).
civilizacije, odnosno ljudske vrste.
Pogledajmo sada za trenutak gdje se n
Crna Gora sa potronjom energije, u
poredjenju sa svijetom (Sl. 2).

Potronja energije u CG po glavi je ma

od svjetskog prosjeka. To je moda
privremeni rezultat, koji je posledica
gaenja niza industrijskih postrojenja to
perioda tranzicije.

Sa druge strane vidimo da je potronja

finalne energije na 1000 Eu ostvarenog
GDP u Crnoj Gori (Sl. 3) na nivou Slov
Hrvatske,
slika 2 Turske itd, ali skoro dvostruk
vea od EU prosjeka. To prije svega
ukazuje na tehnoloko zaostajanje priv
Slika da za razvijenim zemljama.
2 li je evolucija kao kontrolni mehanizam razvoja
U svjetlu izloenog, postavlja se osnovno pitanje:
ljudske vrste, u stanju da prati brze promjene koje su izazvane dejstvom ovih funkcija? Dakle na
odredjen nain se postavlja pitanje budunosti nae civilizacije, odnosno ljudske vrste.

Pogledajmo sada za trenutak gdje se nalazi Crna Gora sa potronjom energije, u poredjenju sa
svijetom (Sl. 2).

Potronja energije u CG po glavi je manja od svjetskog prosjeka. To je moda privremeni rezultat, koji
 9

je posledica gaenja niza industrijskih postrojenja tokom perioda tranzicije.

Sa druge strane vidimo da je potronja finalne energije na 1000 Eu ostvarenog GDP u Crnoj Gori (Sl.
3) na nivou Slovenije, Hrvatske, Turske itd, ali skoro dvostruko vea od EU prosjeka. To prije svega
ukazuje na tehnoloko zaostajanje privrede za razvijenim zemljama.

Slikaslika
3 3
Slika 3
Iako u ukupnom energetskom bilansu Crna Gora ima deficit, prije svega zahvaljujui
Iako u energetskom
ukupnom energetskom
Iako u ukupnom bilansu bilansu
Crna GoraCrna ima
Goradeficit,
ima deficit,
prije prije
svega svega zahvaljujuiuvozu tenih
zahvaljujui
uvozu tenih
uvozu
energenata,imaju
energenata,
tenih
u potronji
energenata,u upotronji finalne
potronji finalne energije
energije obnovljivi
obnovljivi izvori
izvori energije energije
(OIE)
finalne energije obnovljivi izvori energije (OIE) imaju veliki udio (27 %) (Sl.4).
(OIE)
veliki udio (27 %) (Sl.4).
imaju veliki udio (27 %) (Sl.4).

slika 4 slika 5

Ovaj procenat OIE Crna Gora obezbjedjuje iz sopstvenih zelenih izvora energije.
to se tie potroaa finalne energije u CG, na domainstva i sl. otpada 41 %, na
Ovaj procenat OIE Crna
industriju 40 %, Gora obezbjedjuje
na transport 18 % iz(Slsopstvenih
5). Uee zelenih
domainstavaizvora energije.
u finalnoj potronji je
relativno veliko (priblino EU prosjeku) sa jedne strane, sa druge strane to predstavlja
to se tie potencijal
potroaau smislu
finalnepoveanja
energijeefikasnosti
u CG, nai utede
domainstva
energije.i sl. otpada 41 %, na industriju 40 %,
Ovaj procenat OIE daCrna
je Gora
strukturaobezbjedjuje
potroaa u iz
EU sopstvenih
na transport 18 % (Sl 5). Uee domainstava u finalnojdrugaija,
Zanimljivo je malo potronjizelenih
jer
je na izvora
transport
relativno energije.
odlazi
veliko (priblino EU
to se
prosjeku) tie
saskoro potroaa
treina
jedne sa finalne
utroene
strane, energije
energije.
druge strane u CG, napotencijal
to predstavlja domainstva i sl.poveanja
u smislu otpada 41 %, na i
efikasnosti
industriju
utede energije.40 %, na transport 18 % (Sl 5). Uee domainstava u finalnoj potronji je
relativno veliko (priblino EU prosjeku) sa jedne strane, sa druge strane to predstavlja
potencijal
Zanimljivo je dau smislu poveanja
je struktura efikasnosti
potroaa i utede
u EU malo energije.
drugaija, jer na transport odlazi skoro treina
Zanimljivo je
utroene energije. da je struktura potroaa u EU malo drugaija, jer na transport odlazi
skoro treina utroene energije.
10

Pokuavajui da predvidi razvoj dogadjaja, u EU su simulirali nekoliko razliitih

scenarija mogueg razvoja
energetike do 2050 g (Sl. 6).
Zanimljivo je da je u svim
scenarijima, predvieno veliko
oslanjanje na obnovljive izvore
(oko 50 %, svjetloplavo polje).
Kada je rije o trenutno vaeem
planu EU, tkzv. 3x20 %, do
2020 g (20% redukcija gasova
staklene bate, 20 % uee
obnovljivih izvora, 20 % uteda
energije), prolazno vrijeme
pokazuje kanjenje na planu
redukcije potronje, uz trend je
da se taj dio ostvari polovino
(10 %).
Slika 6 Crna Gora je u okviru svog
nacionalnog plana prihvatila
Pokuavajui da predvidi razvoj dogadjaja, u EU su simulirali nekoliko razliitihOIE
obavezu da u periodu do 2020. godine dostigne uee u brutomogueg
scenarija finalnoj potronji
enegije od 33 %. Plan je da se to postigne gradnjom malih hidroelektrana,
razvoja energetike do 2050 g (Sl. 6). Zanimljivo je da je u svim scenarijima, predvieno veliko oslanjanje
vjetroparkova, korienjem
na obnovljive izvore (oko 50 %, svjetloplavo polje). biomase i peveanjem energetske efikasnosti zgrada.
Kada je rije o trenutno vaeem planu EU, tkzv. 3x20 %, do 2020 g (20% redukcija gasova staklene
Ako se uzme da zgrade u Crnoj Gori troe ~40 % finalne energije i ako je ukupna
bate, 20 % uee obnovljivih izvora, 20 % uteda energije), prolazno vrijeme pokazuje kanjenje na
finalna potronja u Crnoj Gori ~ 10 000 GWh/y, srednjim mjerama poveanja
planu redukcije potronje, uz trend je
efikasnosti da se (~
zgrada taj25%
dio ostvari
- 30 %polovino
utede uz (10 %).
troak od ~100 Eu/m2), moe se postii
uteda od ~ 1000 GWh. Medjutim to je strateki plan koji zahtijeva novac i due vrijeme.
Crna Gora je u okviru svog nacionalnog plana prihvatila obavezu da u periodu do 2020. godine
dostigne uee OIE u bruto
Kakva finalnoj potronji enegije
nas budunost oekuje?od 33 %. Plan je da se to postigne gradnjom malih
hidroelektrana, vjetroparkova,
Osvrnimo se sada na naupeveanjem
korienjem biomase i budunost energetske efikasnostiheuristiko-filozofskom
u malo drugaijem, zgrada.
smislu. Prema nekim sadanjim prognozama, 2050. godina bi mogla biti dramatina.
Ako se uzme da zgrade Jedanu CrnojodGorirazloga
troeza~40 to %
bi finalne
mogaoenergije
biti porast populacije.
i ako je ukupnaOekuje
finalna se da e na
potronja u Zemlji
Crnoj Gori ~ 10 000 GWh/y,2050.srednjim
godine ivjeti populacija
mjerama poveanjaod 9.7 efikasnosti
milijardi ljudi (danas
zgrada (~7.3).
25%Od - 30toga e 60 % ivjeti
% utede
uz troak od ~100 Eu/mu2),gradovima. Ako je uteda
moe se postii procjena odda ~ Zemlja
1000 GWh.moe Medjutim
da izdri 13
to -14 milijardi plan
je strateki ljudi, koji
mi emo se
dakle
zahtijeva novac i due vrijeme. tih godina nai na polovini tog sudbonosnog puta.
Kakav e biti kvalitet ivota u tim gradovima? Moemo li zamisliti kakav e to biti svijet?
Drugim rijeima, pitamo se kolika je mo naeg predvianja, odnosno koliko je daleko
Kakva nas budunost oekuje?
od nas horizont dogaaja?
Osvrnimo se sada na nau budunost u malo drugaijem, heuristiko-filozofskom smislu. Prema nekim
Za poetak pogledajmo ta o budunosti kau filmski stvaraoci. Ako govorimo o
sadanjim prognozama, 2050. godina bi mogla biti dramatina. Jedan od razloga za to bi mogao biti
njihovoj relevantnosti da sude o ovim stvarima, treba znati da u sluaju ozbiljnih
porast populacije. Oekuje se da e nauZemlji
ostvarenjima 2050.
oblasti SCgodinefilma, ivjeti populacija
iza tih od obino
projekata 9.7 milijardi
stojeljudi
kao(danas
scenaristi ili
7.3). Od toga e 60 % ivjeti u gradovima.
konsultanti, Akofiziari
poznati je procjena da ZemljaTako
ili astronomi. moesedai izdri 13 -14
pojavilo milijardi
nekoliko ljudi,
ostvarenja koja
mi emo se dakle tih godina nai na polovini
predstavljaju tog sudbonosnog
prava remek djela u ovojputa. vrsti produkcije: Odiseja 2001 (Cubrick 72),
Blade Runer (Ridley Scot 82), Matrix (braa Warchavski 99) itd. Najee se u tim
Kakav e biti kvalitet ivota u tim gradovima?
filmovima tretira temaMoemo
sukoba liovjek-maina
zamisliti kakavi vizija
e to biti svijet?
svijeta budunosti Vrlo esto ta

Drugim rijeima, pitamo se kolika je mo naeg predvianja, odnosno koliko je daleko od nas horizont
dogaaja?
Za poetak pogledajmo ta o budunosti kau filmski stvaraoci. Ako govorimo o njihovoj relevantnosti
da sude o ovim stvarima, treba znati da u sluaju ozbiljnih ostvarenjima u oblasti SC filma, iza tih
projekata obino stoje kao scenaristi ili konsultanti, poznati fiziari ili astronomi. Tako se i pojavilo
nekoliko ostvarenja koja predstavljaju prava remek djela u ovoj vrsti produkcije: Odiseja 2001 (Cubrick
72), Blade Runer (Ridley Scot 82), Matrix (braa Warchavski 99) itd. Najee se u tim filmovima tretira
tema sukoba ovjek-maina i vizija svijeta budunosti Vrlo esto ta slika je katastrofina. Uzmimo kao
 11

primjer
slika jefilm Blade Runner
katastrofina. (Sl. 7).kao
Uzmimo U njemu
primjer je film
dataBlade
jedna Runner
mrana (Sl.
vizija7).budueg
U njemu svijeta: prenaseljeni
je data
gradovi,
jedna mrana vizija budueg svijeta: prenaseljeni gradovi, sablasno osvijetljeni kiama.
sablasno osvijetljeni neonskom svjetlou, prljavi i vlani, neprekidno zasipani kiselim
Zanimljivo
neonskom je to da je radnja ovog filma smjetena u 21 stoljee, dakle kiama.
u relativno blisku budunost.
slika jesvjetlou,
katastrofina.prljavi
Uzmimo i vlani, neprekidno
kao primjer film Blade zasipani
Runner (Sl.kiselim
7). U njemu Zanimljivo
je data je

to da jedna
je radnja ovog
mrana vizija
budueg
filma smjetena
svijeta:u 21 stoljee,gradovi,
prenaseljeni dakle usablasno
relativnoosvijetljeni
blisku budunost.
neonskom svjetlou, prljavi i vlani, neprekidno zasipani kiselim kiama. Zanimljivo je
to da je radnja ovog filma smjetena u 21 stoljee, dakle u relativno blisku budunost.

slika 7 Slika 7
Slika 7 Slika 7

Dali lisituacija
Da situacija danas
danas u naim
u naim gradovima
gradovima asocira
asocira na nekuna od
neku od tih filmskih
tih filmskih katastrifinih
katastrifinih vizija budunosti?
Da li situacija danas u naim gradovima asocira na neku od tih filmskih katastrifinih
vizija
Ako budunosti?
uzmemo
vizija budunosti?Ako
zagadjenjeAkouzmemo zagadjenje
kao dominantni
uzmemo kao kao
indikator
zagadjenje dominantni
kvaliteta
dominantni indikator
ivljenja,
indikator vidimo
kvaliteta kvaliteta
da seivljenja,
ivljenja, skoro svi gradovi
vidimovidimo
svjeta da se
nalaze skoro
iznad svi
WHO gradovi
granice svjeta nalaze
zdravlja za iznad
estice WHO
PM
da se skoro svi gradovi svjeta nalaze iznad WHO granice granice
(20 mg/m zdravlja
3
) (Sl.
10 zdravlja za estice
8).za estice
Dakle ve sada se
PM10 PM
nalazimo (20u mg/m
tom 3) 3(Sl. 8). Dakle ve sada se nalazimo u tom zagadjenom svijetu
zagadjenom svijetu filmske budunosti.
10 (20 mg/m ) (Sl. 8). Dakle ve sada se nalazimo u tom zagadjenom svijetu
filmske budunosti.
filmske budunosti.

Slika Slika
8 8 Slika 9 Slika 9
Slika 8
Takodje SlikaWHO
vidimo i da svi glavni gradovi Crne Gore (Sl. 9) uveliko premauju 9
preporuenu vrijednost zdravog limita (PM10 =20 mgr/m ). tavie, Pljevlja
3
Takodje
Takodje vidimo
vidimoi ekstrem,
idada svi
sviglavni gradovi
glavnicrnu
gradoviCrneCrneGore
Gore(Sl.(Sl.
9) 9)
uveliko premauju
uveliko WHO
premauju WHO preporuenu
predstavljaju svojevrsnu taku.
vrijednost
preporuenuzdravog limita (PM
vrijednost =20 mgr/m
zdravog
10
3
). tavie,
limita (PM10 Pljevlja predstavljaju
=20 mgr/m 3 ekstrem,Pljevlja
). tavie, svojevrsnu crnu
taku.
predstavljaju ekstrem, svojevrsnu crnu taku.
Zanimljivo je sada razmotriti problem pogleda u budunost sa naune strane. Dakle, ta nam o tome
moe rei nauka?

Sredinom prolog vijeka iskristalisala su se dva pogleda na budunost civilizacije: jedan uslovno
govorei, pesimistiki i drugi optimistiki.
12

Tipini predstavnik pesimistikog gledanja na budunost je bio Bertrand Russell:

- Kratak je i nemoan ivot ovjeka, a na njega i cijelu njegovu rasu sputa se neminovno
sudba kleta, nemilosrdna i mrana, njegove su rijei.
Optimistiki pogled se oslanja na stav da se radi o nedokuivoj tajni kojom je Vaseljena.proeta,
odnosno:
- Sam ivot je dio nekog VELIKOG PLANA
...on je moni mehanizam koji kao sluga provodi volju zakona Vaseljene.

Oba ova gledita imaju uporite u fundamentalnim zakonima Prirode, tako da su obije teze u oblasti
mogueg.

Mo predvidjanja dogadjaja

Slika 10

Prije oko 50 god., Gordon Moor, jedan od osnivaa kompanije Intel, postavio je jedan heuristiki zakon
Moor-ov zakon (MZ). Taj zakon govori o brzini razvoja kompjutera, odnosno o brzini tehnolokog
napretka. Izvorno on je glasio: Svakih 18 mjeseci (1.5 god.) gustina logikih kola se udvostruava. U
meuvremenu je ovaj zakon malo korigovan, pa je sada esto u upotrebi formulacija: Mo raunara
se udvostruava svake 2 god. (Sl. 10). Odmah se vidi da se radi o funkciji udvostruavanja, tj.
eksplozivnoj funkciji. U poslednjih 50 god. nekoliko puta je predvian kolaps ovoga zakona, ali on i
danas vai i u ovom trenutku ne nazire mu se kraj.

Naime, prvo su mu metalurzi proricali kraj, vezujui sudbinu elektronskih kola za dimenzije metalurkih
struktura. Meutim, nano tehnologije su pomjerile te granice, a kao horizont neogranienih mogunosti,
ve se nazire kvantni kompjuter.

Jedna od osnovnih kontraverzi koju namee MZ je vezana za trenutak kada e mo kompjutera

(vjetaka inteligencija) dostii ljudski mozak Lako je procijeniti kada treba oekivati taj trenutak. Naime,
ovjek ima oko 100 109 neurona, pa ako uzmemo da je elektronski ekvivalenat neuronu tranzistor, nije
teko izraunati kada MZ predskazuje trenutak. To se oekuje negdje oko 2030. 2050. godine. Taj
dogaaj se oznaava kao SINGULARITET i predstavlja u ovom trenutku, sa aspekta MZ HORIZONT
budunosti. Niko ne zna ta e biti nakon toga: Matrix civilizacija u kojoj maine gaje ljudska bia u
 13

epruvetama, hranei ih jeftinim hemijskim rastvorima i elektrinim impulsima koji u njihovim neuronskim
mreama stvaraju iluziju realnog ivota, ili neto drugo.

Drugo ogranienje koje nam zamagljuje pogled u budunost je vezano za Teoriju Haosa. Edvard
Lorenz sa MIT je 1963. god objavio je lanak u jednom regionalnom meteorolokom asopisu (Journal
of the Atmospheric Sciences): Deterministic Nonperiodic Flow. gdje je izloio izvornu ideju Teorije
haosa. Prema ovoj teoriji, dugorone meteoroloke prognoze nisu mogue, kao i sva druga dugorona
predvidjanja kod fenomena koje opisuju analogne matematike jednaine. Ispostavilo se da smo mi
okrueni takvim fenomenima: vrijeme, ekonomija, berza akcija na Wall-Street-u, zemljotresi itd, odnosno
fenomenima gdje predvianje dogaaja na dui rok nije mogue. To je bila neka vrsta Hajzenbergovog
principa neodredjenosti, samo u svijetu razmjera naih ula, tj. u Njutnovskom svijetu. Ova teorija je
snagom groma uzdrmala Njutnovski svijet nauke. Ona se postavila izmedju tamnih ponora Kvantne
mehanike i beskrajnih daljina Teorije relativiteta. Recimo i to, da se danas smatra da je neko ostavio
znaajan trag u nauci ako je citiran 1000 puta tokom ivota. Pomenuti Lorenzov lanak je bio citiran 10
000 puta tokom samo jedne godine.

ta da se radi?
Kako se dakle nalazimo u tamnim vrtlozima teorije Haosa i MZ, naa mo predvidjanja je ograniena.
Ne na tehnolkom, ve na fundamentalnom nvou.
Kako da se ponaamo i ta da se radi u tako teko predvidljivom svijetu? Generalno, treba primijeiti
zdravo-razumske mjere:

a. Ulagati u znanje
Primjer Jamajke i Singapura moda najbolje govori o ulozi i znaaju znanja u razvoju jedne
zemlje. Jamajka i Singapur su dobili nezavisnost iste 1965 god. U tom trenutku su imali isti
GDP/cap. Singapur donosi odluku da ulae u znanje a Jamajka u turizam.
Epilog nakon 50 godina: Jamajka ima 8 800 $/cap a Singapur 85 700 $/cap. tavie, na top listi
gradova sa najboljim kvalitetom ivota, Singapur se nalazi na 26. mjestu a Kingston (Jamajka)
na 151. mjestu.

b. Smanjiti zagaenje koliko je to mogue

U naelu, kada je rije o gradovima, moemo rei da postoje 3 vrste zagadjenja:
- Hemijsko (emisija polutantanata)
- Termalno (pojava toplog ostrva u gradovima)
- Socioloko (prenaseljenost, gustina pakovanja gradova)

Jedan od efektnih naina smanjenja zagaenja je korienje obnovljivih izvora energije (OIE). Meutim
iako ta odluka izgleda laka, korienje OIE je praeno i nizom znaajnih problema. Osnovni nedostatak
OIE je relativno mala gustina energije u odnosu na fosilna goriva. Kao referentni sluaj uzmimo snagu
od 1 MW elektrine energije dobijene u TE i uporedimo ga sa ekvivalentnom snagom dobijenoj iz OIE.

1 MW elektrine energije iz TE ~ 1 kg uglja/s

1 MW elektrine energije ~ 10 000 m2 fotonaponskih elija
1 MW elektrine energije ~ 50 - 60 m radijus elise vjetrenjae.
1 MW elektrine energije ~ 1000 kg/s pad vode sa visine od 100 m
1 MW toplotne energije ~ 20 30 km cijevi u zemlji (GTE)
c. Poveavati energetsku efikasnost
Poto su zgrade znaajan potroa energije, treba poveavati energetsku efikasnost u zgradarstvu.
Crna Gora je ve preduzela niz koraka na planu zakonske legislative. U tom smislu je donijela niz
propisa koji predstavljaju zakonsku obavezu.

14

Globalno zagrijavanje (GW)

Iz izloenog se vidi da problem GW kojim je trenuto preokupiran svijet, predstavlja zagonetku ija su
reenja za sada u domenu hipoteza. No u svakom sluaju, bio za GW odgovoran ovjek ili ne, borba
protiv GW ima smisla. Iako ne moemo predvidjeti razvoj dogadjaja, neki prorauni govore sledee:

- u 2100 g. biemo bogatiji 5 puta; troak mjera kojima bi se u najveoj mjeri zaustavilo GW
(prema sadanjim rezonima), pomjerio bi taj bilans na 2102 g.

TERA INKOGNITA, TO JE ZEMLJA NADE.

 15

ZNAAJ I CILJEVI POLITIKE I ZAKONODAVSTVA U OBLASTI

KLIMATSKIH PROMJENA U CRNOJ GORI
PURPUSE AND OBJECTIVES OF CLIMATE CHANGE POLICY AND
LEGISLATION IN MONTENEGRO

orije Vuliki, Ministarstvo odrivog razvoja i turizma Crne Gore

(Ministry of Sustainable Development and Tourism of Montenegro)

Klimatske promjene predstavljaju jedan od najveih izazova dananjice. Klimatske promjene imaju
negativan uticaj na gotovo sve segmente ekonomije jedne zemlje, njene prirodne i drutvene resurse i
na njene razvojne potencijale. U tom smislu, na globalnom i na nivou EU, uspostavljeni su regulatorini
i zakonodavni okviri sa ciljem kako ublaavanja, tako i prilagoavanja na negativne efekte klmatskih
promjena.
Ukratko, glavni elementi, znaaj i ciljevi klimatske politike, kao i ciljevi sadrani u Okvirnoj konvenciji
Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama su sledei:

Ciljevi EU klimatske politike:

Spreavanje nepovratnih negativnih uticaja izazvanih klimatskim promjenama usled prekomjerne

emisije gasova staklene bate iz ljudskih aktivnosti;
Transformacija ka nisko-emisionom drutvu koje je otporno na negativne uticaje klimatskih
promjena, uz rast drutvenog blagostanja i ouvanja kvaliteta ivotne sredine;

Glavni elementi EU klimatske politike:

1. Strategija 20-20-20 za period do 2020. godine

2. Okvirna klimatska i energetska strategija do 2030. godine (-40% GHG, 27% OIE, 27% EE)
3. Dugoroni plan EU za smanjenje GHG emisija unutar EU do 80-95% do 2050. godine
4. Strateki okvir koji daje smjernice za smanjenje osjetljivost EU na klimatske promjene (http://
climate-adapt.eea.europa.eu)

Glavni cilj Okvirne konvencije Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama (UNFCCC):

Stabilizacija koncentracije gasova staklene bate u atmosferi na nivou koji e sprijeiti opasne
antropogene uticaje na klimatski sistem. Takav nivo treba postii u vremenskom roku koji
je dovoljan za prirodno prilagoavanje ekosistema na promjenu klime, osigura sigurnost
proizvodnje hrane i omogui ekonomski razvoj na odriv nain.

Instrumenti Okvirne kovencije UN o klimatskim promjenama:

5. Kjoto protokol (1997-2012)

6. Doha Amandman na Kjoto protokol (2013-2020)
7. Pariki sporazum (nakon 2020)
16

Dakle, ciljevi ovih meusobno povezanih procesa su komplementarni i znaajno odreuju politiku
klimatskih promjena na nacionalnom nivou. Crna Gora je u proteklom periodu intenzivirala harmonizaciju
svog stratekog i zakonodavnog okvira sa EU propisima. Niz znaajnih stratekih dokumenata, sa
znaajnim ciljevima klimatske politike, je doneseno u proteklom periodu. Tako je Vlada Crne Gore
usvojila Nacionalnu strategiju u oblasti klimatskih promjena do 2030. godine, 17. septembra 2015.
god. Time je definisan dugoroni strateki okvir u ovoj oblasti. U okviru ovog dokumenta, donesen
je i Namjeravani nacionalno utvreni doprinos smanjenju GHG (INDC). U okviru procesa Okvirne
konvencija UN o klimatskim promjenam (UNFCCC), izraeni su Prvi i Drugi nacionalni izvjetaj prema
UNFCCC (2010 i 2015). Prvi dvogodinji izvjetaj Crne Gore o klimatskim promjenama (BUR) usvojen
je u januaru 2016. godine. Nacionalna strategija odrivog razvoja usovjena je krajem jula 2016. godine.
Takoe, usvojeni su i nacionalni ciljevi u sektoru energetike. Udio obnovljivih izvora energije u finalnoj
potronji je definisan kao 33% do 2020, dok je indikativni cilj unapreenja energetske efikasnosti,
definisan kao 9% do 2018. godine.

Jedan od kljunih momenata u procesu EU integracija predstavlja usvajanje Nacionalne strategije

aproksimacije u oblasti ivotne sredine (NEAS), koja predstavlja ispunjenje poetnog mjerila za
otvaranje pregovarakog poglavlja 27 (ivotna sredina i klimatske promjene. Ovaj dokument daje
detaljan akcioni plan za harmonizaciju sa EU acquis u oblasti klimatskih promjena, sa ukupno 51 mjere
i sa 2019. godinom kao krajnjim rokom za postizanje ciljeva.

U pogledu zakonodavnog okvira koji je relevantan za pitanja klimatskih promjena, najvaniji propisi koji
su na snazi su:

Zakon o zatiti vazduha Sl. List CG, br 25/10, 43/15

1. Uredba o supstancama koje oteuju ozonski omota i alternativnim supstancama Sl. List CG,
br. 05/11
Zakon o bezbjednosti saobraaja na putevima Sl. List CG, br 33/12
Zakon o energetici Sl. List CG, br. 5/16
Zakon o efikasnom korienju energije Sl. List CG, br. 57/14
Zakon o ivotnoj sredini (Sl. List CG, br. 52/2016)

Institucionalni okvir relevantan za klimatske promjene u Crnoj Gori, ukljuuje sledee institucije:

Ministarstvo odrivog razvoja i turizma, Generalni direktorat za klimatske promjene, kao kljuni
organ dravne administracije za kreiranje i koordinaciju politike klimatskih promjena.
Ostale relevantne institucije i ministarstva u oblasti klimatskih promjena su:
1. Ministarstvo ekonomije
2. Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja
3. Ministarstvo saobraaja i pomorstva
4. Agencija za za zatitu ivotne sredine
5. Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju
6. Zavod za statistiku Crne Gore MONSTAT
7. Lokalne samouprave
Nacionalni savjet za odrivi razvoj i klimatske promjene i Integralno upravljanje obalnim podrujem
1. Radna Grupa za klimatske promjene
 17

Kljuni EU propisi u oblasti klimatskih promjena sa kojima se Crna Gora mora harmonizovati, izmeu
ostalih sadri i propise koji reguliu upotrebu gasova koji tete ozonskom omotau i upotrebu fluorisanih
gasova. Ovi propisi su relevantni za zainteresovane strane koje se bave aktivnostima u kojima se
pomenuti gasovi emituju, a to se dominantno odnosi na industriju klimatizacije, grijanja i hlaenja.
Propisi koji reguliu ovu oblast na EU nivou su:

Uredba (EC) br. 1005/2009 koja uvodi EU pravila u skladu sa Montrealskim protokolom i
njegovim amandmanima o supstancama koje oteuju ozonski omota iz 1987. godine. Ova
uredba ima za cilj smanjenje emisija gasova koji su predmet Montrealskog protokola.
Uredba (EC) br. 517/2014 (F-gasovi) o odreenim fluorisanim gasovima i propisi koji je mijenjaju
i dopunjuju ine obiman pravni okvir za ograniavanje, upotrebu, ponovnu preradu i unitavanje
odreenih fluorisanih gasova. Ovaj okvir sadri odredbe koje se odnose na oznaavanje
proizvoda i opreme koji sadre te gasove, objavu informacija, zabranu prodaje, kao i na obuku
i sertifikaciju preduzea i zaposlenih.

Ostali kljuni propisi EU zakonodavstva su:

Uredba (EU) br. 525/2013 o mehanizmu monitoringa i izvjetavanja o emisijama gasova GHG
i izvjetavanja o drugim podacima od znaaja za klimatske promjene na nacionalnom nivou i
nivou Evropske Unije (MMR).
Direktiva 2003/87/EC (EU ETS) za uspostavljanja eme trgovine kvotama za emitovanje gasova
stakelene bate (EU ETS) ima za cilj ekonomski isplativo smanjenja emisija GHG. Ova ema
omoguava EU i dravama lanicama da postignu obaveze smanjenja emisija GHG utvrene
na nivou EU i meunarodnom nivou (Kjoto protokol). Postrojenja koja vre djelatosti u sektoru
energetike, proizvodnji i preradi gvoa i elika, rudarskoj industriji i proizvodnji papira i kartona
su subjekti trgovine emisijama.
Odluka br. 406/2009/EC- Podjela napora (za smanjenje emisija GHG van EU ETS-a) uspostavlja
obavezujue godinje ciljeve emisija gasova GHG za drave lanice EU, za period do 2020.
god. Ovi ciljevi tiu se emisija iz sektora koji nisu ukljueni u Sistem trgovine emisijama EU
(EU ETS), kao to su saobraaj (izuzev vazdunog saobraaja i pomorskog prevoza robe),
graevinarstvo, poljoprivreda i upravljanje otpadom.
Direktiva 98/70/EC (kvalitet goriva) Predmet Direktive o kvalitetu goriva jeste normiranje pitanja
kvaliteta benzina i dizel goriva, specifikacijama benzina, dizela i gasnih ulja. Dodatno uz ovu
direktivu vane su i Direktiva 2009/30/EC o kvalitetu goriva i mehanizmu praenja i smanjivanja
emisija gasova staklene bate i Direktiva 2009/28/EC o promociji energenata iz obnovljivih
izvora.
Uredbe (EU) br. 510/2011, 443/2009 i 1014/2010 reguliu pitanja u vezi sa emisijama CO2 iz
vozila (dostavna i putnika vozila).
Direktiva 1999/94/EC o informisanju potroaa u vezi potronje goriva i emisijama CO2 prilikom
kupovine novih automobila.
Direktiva br. 2009/31/EC (CCS). Direktiva za skladitenje i kaptau CO2 uspostavlja pravni
okvir za ekoloki bezbjedno skladitenje ugljen-dioksida (CO2) u cilju ublaavanja klimatskih
promjena.

Najvaniji trenutak u proteklom vremenu, na globalnom nivou, predstavlja usvajanje Parikog

sporazuma koji je usvojen decembra 2015. godine, tokom dvadesetprve konferencije zemalja lanica
Okvirne konvencije Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama (UNFCCC COP 21), odrane u Parizu.
18

Glavni elementi Parikog sporazuma su:

Sadri obaveze smanjenja emisje gasova staklene bate za sve zemalje svijeta (187 drava
predalo svoje INDC);
Uspostavlja globalni cilj limitiranja rasta prosjene temperature na znaajno ispod 2 stepena
Celzijusa sa naporima da se dostigne 1,5 C;
Uspostavlja obavezan sistem za monitoring i izvjetavanje;
Uspostavlja mehanizam progresivnog uveanja ambicije za smanjenje emisija, uvoenjem
5-godinje revizije doprinosa koji moraju biti ambiciozniji u odnosu na prethodne;
Uspostavlja cilj karbonske neutralnosti u drugoj polovini vijeka i obavezu dostavljanja nisko-
emisionih strategija za period do 2050. godine;
Uspostavja ravnopravnost ublaavanja i prilagoavanja na klimatske promjene (mitigacije i
adaptacije).

Predsjednik Crne Gore, Filip Vujanovi, je 22. aprila 2016. godine potpisao Pariki sporazum. Sledei
korak je procedura potvrivanja kroz izradu Zakona o potvrivanju Parikog sporazuma, koji je planiran
za prvu polovinu 2017.godine. U okviru ovog procesa Crna Gora je pripremila i Sekretarijatu Okvirne
konvencije UN o klimatskim promjenama dostavila Nacionalno utvreni doprinos smanjenju emisija
gasova staklene bate (INDC). Doprinos Crne Gore naporima meunarodne zajednice u borbi protiv
klimatskih promjena iskazanim kroz INDC je 30 % smanjenje emisija u periodu do 2030. godine, u
odnosu na nivo iz bazne 1990. godine. Ovaj cilj je okarakterisan kao ambiciozan i u skladu sa namjerama
koje je iskazala EU.
 19

ENERGETSKA EFIKASNOST ZGRADA I ZAKONODAVSTVO

ENERGETSKA EFIKASNOST OBJEKATA I ZAKONSKA REGULATIVA,
PERFORMING OF ENERGY EFFICIENCY ON THE BUILDINGS
COMPARED WITH DIRECTIVES AND REGULATIONS

Blako Dimitrov, Igor Panevski, Komora na ovlasteni arhitekti i ovlasteni ineneri na

Republika Makedonija
(Chamber of certified architects and certified enginers of Republic of Macedonia)
Usred globalne energetske i ekonomske krize, energetska efikasnost postaje jedan od najvanijih faktora,
izumi dolaze svaki dan, ideje za nove izvore energije su sve brojniji, kao i potreba za sticanje novih
znanja. Propisi u oblasti energetske efikasnosti svakodnevno se dopunjavaju, rokovi za implementaciju
propisa i dobijanje energetski efikasne zgrade su skraceni, ali i kaznene mere postaju rigorozna.

Energetska efikasnost postaje imperativ, a komoditet rasipanje energije i zagaenja ivotne sredine
mora se zaboraviti. Ovo ne dajem samo zbog neke aktivnosti ili trendove da afirmiem, nego da posle
dvadeset godina necemo imati dovoljno energije da opstanemo, neemo moi je kupiti, niti cemo biti u
stanju da platimo kazne za energetske neefikasnosti.

Inenerske profesije su uvek bili pretee pronalazaka koji se kasnije primenjuju u mnogim oblastima.
Komorata ovlacenih arhitekta i ovlacenih inenjera, tehnikim fakultetima, komore u kojima pripadaju
licencirane kompanije, proizvoai savremenih materijala koji se primjenjuju u izgradnju energetko
efikasne zgrade i druge institucije treba da predloe zakonska reenja, da rade na edukaciji inenjerskog
kadra i informisati javnost o novim dostignucima i iskustvima iz drugih zemalja. Inenjeri moraju da
ukazuju na potrebu da se uvede obrazovanje stanovnitva iz dece pa sve do starije ljude.

Obaveza inenjera svih struka je da dizajnira i izvode energetski efikasne zgrade, uz primenu pozitivnih
svetske trendove. Istovremeno politikki odnos prema ovom pitanju treba da bude pozitivan I da postoji
finasiski podsticaj za bilo koje utede energije, poboljanjem zakonodavstva i kontinuirano obrazovanje
inenjerskog kadra. Uvoenje kaznene odredbe, energetske sertifikati za dobijanje graevisnku
dozvolu zgrada bez odgovarajucih procedura i odgovornosti, zastarelih propisa o odreenim zakonskim
propisima, meanje ingerencije projekatante i revidentite sa energetskim kontrolorom i slinim merama
se kupuje kartu za voz u energetskom lavirintu bez izlaz. Poevi od prostornih i drugih urbanistikih
planova da budu u skladu sa evropskim direktivama i standardima, kroz projektiranje, reviyiju i pravilne
izvedbe sa odgovarajuceg kvaliteta testirana materijala, moe se oekivati pozitivni koraci ka boljoj
energetskoj efikasnosti.

Slede odredbe samo dve evropske direktive, od kojih moete videti ozbiljnost mera i odgovornosti
drava:

Direktiva 2010/31 / EU 19.05.2010 godine

(28)1 Obzirom da drave lanice ne mogu dovoljno da postignu cilj ove Direktive, odnosno poboljanje
energetskih karakteristika zgrada, zbog kompleksnost graevinskom sektoru i nemogunost trita
da adekvatno odgovori na izazove energetske efikasnosti, koji u okviru svojih aktivnosti moe da se
postigne na nivou Unije, Unija moe da usvoji mjere, u skladu sa principima subsidijarnosti kao to je
1 CPD trening Energetska efikasnost u zgradarstvu-EU directive 7-11-2014 Nis IKS I DeutschenGesellschaftb fur
Internationale Zusammenarbait Gmbh-GIZ Germanija
 20

nemogunost trita da adekvatno odgovori na izazove energetske efikasnosti, koji u okviru svojih
aktivnosti moe da se postigne na nivou Unije, Unija moe da usvoji mjere, u skladu sa principima
navedeno u lanu
subsidijarnosti kao5 Ugovora
to je o Evropskoj
navedenouniji. u lanu 5 Ugovora o Evropskoj uniji.
lan 9-A do 31.12.2020, sve nove zgrade su zgrade sa potronjom energije blizu nule
lan 9-B Nakon 12/31/2018, nove zgrade koje se nalaze ili koje su u vlasnitvu dravnih institucija
lan 9-A do 31.12.2020, sve nove zgrade su zgrade sa potronjom energije blizu nule
predstavljaju zgrade sa potronjom energije blizu nule.
lan 9-B Nakon 12/31/2018, nove zgrade koje se nalaze ili koje su u vlasnitvu dravnih institucija
predstavljaju
Ove tri odredbezgrade sa potronjom
evropskih direktiva suenergije
navedenablizu nule.da se naglasi koliko je ozbiljna i da li moemo
samo
daOve
izvrimo sve neophodne
tri odredbe procedure
evropskih direktiva su unavedena
praksi , ako
samo investitor ima finansije
da se naglasi koliko jedaozbiljna
napravii da
zgradu sa
li moemo
da izvrimo
potronjom sve neophodne
energije blizu nule. procedure u praksi , ako investitor ima finansije da napravi zgradu sa
potronjom energije blizu nule.
Analizirajuci ove odredbe Direktive 2010/31 EU i njihove uslove, s jedne strane, i uvoenje "Sertifikat
energetske efikasnosti",
Analizirajuci ove odredbe u skladu sa lanom
Direktive 2010/31136,
EUstav (3) Zakona
i njihove o energetici
uslove, i Makedoniju
s jedne strane, i uvoenjekaoSertifikat
uslov
zaenergetske efikasnosti,dozvole
dobijanje graevinske u skladu sa lanom
poetkom 136, stav
2015god., (3) Zakona
moe o energetici
se zakljuiti da nismoi Makedoniju
uopte spremnikao zauslov
za dobijanje
primenu graevinske
direktiva dozvole
o energetskoj poetkom Zakon
efikasnosti. 2015god., moe se
zabranjuje zakljuiti
traiti drugedadokumente
nismo uopte spremni
prilikom
za primenu
aplikacije, osimdirektiva o energetskoj
propisane za graevinskuefikasnosti.
dozvoluZakon zabranjuje
i propisuju kazne traiti druge dokumente
za nepotovanje, prilikom
a sa druge
aplikacije,
strane, osim opropisane
Zakonom energeticizakojigraevinsku
nije u skladudozvolu
sa drugim i propisuju
zakonima kazne za nepotovanje,
propisuje druga dokumentaa sa pri
druge
strane, Zakonom o energetici koji nije u skladu sa drugim zakonima propisuje druga dokumenta pri
dobijanje graevinske dozvole.
dobijanje graevinske dozvole.
Energetska efikasnost u Hrvatsku potvruje se sertifikatom nakon tehnikog prijema i prije izdavanja
Energetska efikasnost u Hrvatsku potvruje se sertifikatom nakon tehnikog prijema i prije izdavanja
upotrebne dozvole, kao deo izvedenog projekta. U Bugarskoj certifikat se izdaje dve godine nakon
upotrebne dozvole, kao deo izvedenog projekta. U Bugarskoj certifikat se izdaje dve godine nakon
izdavanja upotrebne dozvole, kako bi se utvrdila aktuelna potronja energije i efikasnosti u pogledu
izdavanja upotrebne dozvole, kako bi se utvrdila aktuelna potronja energije i efikasnosti u pogledu
dizajna.
dizajna.Kod
Kodnas u Makedoniju
nas u Makedoniju energetski sertifikat
energetski izdaje
sertifikat na na
izdaje bazi osnovnog
bazi osnovnog projekta, unapred,
projekta, od od
unapred,
strane
strane ovlacenog preduzeca sa dva zaposlena energetskih kontrolora, te ce ukljuivati projekte izizsvih
ovlacenog preduzeca sa dva zaposlena energetskih kontrolora, te ce ukljuivati projekte
tehnikih
svih struka.
tehnikih Sa Sa
struka. unapred izdavanje
unapred sertifikata,
izdavanje sertifikata,sigurno necemo
sigurno necemostii nigde,
stici nigde,a kamoli
a kamoliuu
EU.
EU.

Neke
Neke zemlje
zemlje susu
drastino
drastino smanjili
smanjiliproizvodnju
proizvodnjuelektrine energije
elektrine energijeiz nuklearnih elektrana,
iz nuklearnih a neki
elektrana, nisunisu
a neki
niniusudio
usudio razmiljati
razmiljati oo tome.
tome.Trece
Trece zemlje
zemlje ubrzano
ubrzano iduproizvodnju
idu ka ka proizvodnju elektrine
elektrine energijeenergije iz
iz obnovljivih
izvora (voda,
obnovljivih sunce,
izvora (voda,vetar,
sunce, itd) sa subvencionisanjem
vetar, trokove
itd) sa subvencionisanjem odreenih
trokove vrsta energije.
odreenih Meutim
vrsta energije.
IskustvoIskustvo
Meutim pokazujepokazuje
da u nekimda zemljama postoji dapostoji
u nekim zemljama nema ko da da platiko
nema subvencije, ni graaneni
da plati subvencije, nigraane
privredu, ni
budeti nisu u stanju da plate vecu cenu energije. Drugi element je odnos cene
ni privredu, ni budeti nisu u stanju da plate vecu cenu energije. Drugi element je odnos cene energije za domacinstva
i industriju.
energije U Evropi je cena
za domacinstva elektrine
i industriju. energije
U Evropi je za domacinstva
cena elektrine u rasponuzaod
energije 0,06-0,30 EUR/kWh,
domacinstva u rasponudok
je industrija 0,06-0,168 EUR/kWh. Prenos subvencija graanima i industriji izaziva nezadovoljstvo kod
od 0,06-0,30 EUR/kWh, dok je industrija 0,06-0,168 EUR/kWh. Prenos subvencija graanima i
stanovnitva, nemanje konkurencije i propadanje firmi.
industriji izaziva nezadovoljstvo kod stanovnitva, nemanje konkurencije i propadanje firmi.

Sl.1 Cena elektrine energije u 2012 god u zemje EU

2
 21

Cene elektrine energije (EUR po kWh)

Domacinstva2
2012 2013
EU-28 0,188 0,199
Euro area (EA-17) 0,198 0,211
Belgija 0,233 0,217
Bugarska 0,085 0,092
Danska 0,300 0,300
Nemaka 0,260 0,292
Grka 0,139 0,156
Francuska 0,139 0,147
Hrvatska 0,121 0,137
Italija 0,213 0,229
Maarska 0,155 0,140
Austrija 0,198 0,208
Slovenija 0,154 0,161
Velika Britanija 0,168 0,174
Crna Gora 0,091 0,102
Makedonija : 0,081
Srbija : 0,056
Turcija 0,131 0,150
Albanija 0,116 0,116
2

Sl.2 Cena elektrine energije u 2013. domacinstava u evropskim zemljama

Faktore za promenu cene energije su brojni, a takoe faktori za energetsku efikasnost. Ovaj energetski
lavirint, nema laki algoritam niti laki izlaz. Jedino je jasno, energija ce biti sve manje, i ista ce biti skuplja
i nedostupna. Makedonija i neke susjedne zemlje su uvozno zavisna nafte, gasa i elektrine energije.
Na cenu nafte i gasa ne moemo da utiemo, samo moemo da snosimo rizike i trokove. Prostor da
umanjimo rizik imamo samo sa proizvodnjom elektrine energije iz domacih izvora i dranje vlasnitva
proizvodnih kapaciteta.

Drugi faktor koji moemo sami uticati je da se poveca energetska efikasnost postojecih i novih objekata
i utedu energije kod njih. Odravanje postojecih energetskih objekata u dobrom stanju, njihova
rehabilitacija i kontrola ispravnosti treba da bude redovna aktivnost koja nije sluaj u nekim vitalnim
energetskim slinim objektima. Povecanje energetske efikasnosti je moguce, ali zahteva sveobuhvatnu
i usaglaene akcije koje treba hitno pokrenuti. Glavne aktivnosti su sledece:

Usvojiti inovativnu Nacionalnu strategiju za razvoj energetiku u narednih 20 godina, sa jasno

definisanim pravcima delovanja, rokova, odgovorni ljudi-institucija i neophodnih preduslova i
potovanje istih, sa godinjim izvetajem institucija. Proteklih strategije predstavljaju deliminu
listu aktivnosti, ali bez rokova, i odgovornosti.
Usvajanje novih zakona usklaenih sa meusobno i sa evropskim zakonodavstvom, a posebno:
Zakon o prostornom planiranju, Zakona o izgradnji, Zakona o energetici, Zakon o javnim nabavkama,
Zakona o obrazovanju, Zakona o stanovanju, Zakon o zatiti i Zakona o spaavanje standardizacija i
drugim zakonima uz obavezno uece eksperata u odreenim oblastima tehnikih struka.
2 Godinja potronja : 2500 kVh < potronja < 5000 kVh
22

Kontinuirana edukacija postojeceg inenjerskog kadra o energetskoj efikasnosti, eurokodovi,

ivotnu sredinu i drugim standardima i propisima
Promena u obrazovnom sistemu za sve nivoe obrazovanja u oblasti energetske efikasnosti
i zatite ivotne sredine. Eurokodovi i energetska efikasnost naih fakulteta treba da bude
obavezno umesto izborni predmet. Buduci inenjeri ovih podruja moraju da izae sa znanjem.

Priprema glavnih projekata za buduce elektrane, za koje jo uvek imamo ljudski potencijal, koji bi
trebao da ima kontinuitet u radu, da ne bi bila izgubljena kao u nekim susednim zemljama. Spremna
projektna dokumentacija je vaan preduslov za poetak investicionih aktivnosti i obezbeivanje
finansijskih sredstava za investicije.
Ove promene nece biti ni lake ni jeftine, niti se moe uraditi u kratak rok. uvena inenjerska maksima
je, kad ima kvalitetan projekt, onda objekat je izgraen dva puta krace. Rokovi za sprovoenje
odreenih standarda u vecini razvijenih evropskih zemalja su trajale godinama, a finansijska sredstva
za realizaciju bila je vie stotina miliona evra. Za neke stvari moemo i treba da koristimo stranog
iskustva i strunjake. Komora i univerziteti imaju jake ljudske resurse svih profesija, ali i prijatelje i
saradnju sa slinim institucijama irom sveta. Potrebno je samo imati veru i poredak koje su neophodni
preduslovi za inenjere, a oni su spremni svim situacijama. S druge strane, nemamo nikakav drugi
izlaz. Osoblje koje smo imali, se smanjuje, deo ide u penziju, deo odlazi u inostranstvo, a firme i
kvalitet objekata zaostaje za evropskim. Meutim, moramo biti optimisti, mnoge stvari koje moemo
profesionalno zajedno uraditi i pronaemo izlaz iz energetskog lavirinta.

Pozicija nae Komore i iskustva drugih zemalja je da ne treba da se meaju procedure za dizajn,
pregleda, sprovoenja i nadzora procedura za izdavanje sertifikata energetske efikasnosti. Komora
nema nita protiv povecanja energetske efikasnosti i energetsku sertifikaciju zgrada. Da bismo potvrdili
ova iskustva u nastavku cu dati samo nekoliko primera iz mnogih zakona koji naalost nisu ba poznati
i mnogim uesnicima u izradi zakona, a oni se ne potuju u procesu od projektovanja do izgradnje
objekata, jer vecina od uesnici zgrade nisu ni upoznati sa ovim propisima.

i. Zakon o planiranju treba da bude u potpunosti usklaen prema standardima za izgradnju

energetski efikasnih zgrada, ali u odnosu na drugim zakonskim propisima koji se odnose
na izgradnju. Buduci prostorno planiranje treba da se zasniva na striktnom skladu sa ovim
pravilima, a ne prema eljama vlasnika lokacija, elje investitora u cilju postizanja vece zarade
kao i to vie komunalije za optinu. Takvo ponaanje je dovelo do velikog broja neprodatih
stanova, nove zgrade sa pristupom kroz ulice, bez odreenog parking prostor bez zelenila
i druge neophodne sadraje. Uprkos propisima, samo trite ce regulisati ove anomalije. U
bliskoj buducnosti potroa nece kupiti stan u elitnom naselju koje su prenatrupane zgradama.
Kriterijum za kupovinu stana ce biti da je energetski efikasan objekat sa svim potrebnim
zajednikih instalacija u zgradama okrenute suncu, niske cene za energiju, zelenilom oko
zgrade sa odgovarajucim putevima i mnogim drugim faktorima kvaliteta.
ii. Zakon o obligacionim odnosima u lan.663 utvruje odgovornost projektanta, reviziora,
izvoaa i nadzora nad ispravnosti objekata, ako su nedostaci otkriveni u periodu od deset
godina od zavretka radova. Posebno je vano da odgovornost se ne polae samo pred
klijent, nego i ispred bilo koi drugi sticaocu zgrade, a njihova odgovornost moe da iskljui niti
u samom ugovoru. Ovu zakonsku odredbu navodim kao podsetnik uesnicima u izgradnji, koji
uprkos inenjerskih propisa biti u potpunosti upoznati sa i drugi zakoni i propisi koji se odnose
na izgradnju.
iii. Ova odredba u Zakonu za obligacione odnose, prvi put je primenjena u novim Zakonom o
javnim nabavkama, gde su neke povrede na odredbe ovog zakona o uesnicima u izgradnji
predvia se i zatvorske kazne.
iv. Kao tipine odredbe Zakona o javnim nabavkama je mogucnost primenu Evropskih
 23

standarda i propisa u Makedoniji, koje u lanu 33 stav (2) ako su propisane u EU i

da nije potvrena u naem zakonodavstvu. Ova posebna odredba treba smatrati za
primenu Eurokodova u Makedoniji i bez njihovog odobrenja i bez aneksa usvojenih
nacionalne regulative za energetsku efikasnost, poara, otpora struktura i drugo.
Eurokod 1 obezbeuje izraunavanje poarnog opterecenja objekte, koji prema naem
zakonodavstvu jo uvek nije obavezan. Meutim, Zakon o Investicije u lanu 5 predvia
bezbednost objekata protiv dejstva poara.
v. Kategorizacija objekata u izgradnji, Zakonom o energetici i Zakonom o zatiti i spaavanju
(Uredba o mjerama zatite od poara, eksplozija i opasnih materija) u potpunosti se razlikuju i
su kategorisani prema razliitim kriterijumima.
vi. Kriterijumi za pravna lica koja pripremaju i revidiraju projektne dokumentacije o prema
Zakonu o oenergetici su potpuno drugaiji. Zakon o energetici predvia da se licencirana
firma sa dva energetska kontrolora iz bilo koje struke moe da iyradi energetski
sertifikat za celu zgradu, to sertifikaciju zgrada se svode na koristeci softverski
alat bez obzira na proveri stvarni kvalitet radova i kvalitet i upotrebljivost materijala.
Dizajn zgrada znai koricenje svih odredbe, a ne na pojedinane pravilima, sa punim
ignorisanje ostale koji su pravno obavezujuci.

Iz ovog primera se vidi da pitanje energetskog sertifkata posle 2-3 godina upotrebe objekta kao to je
predvieno u Bugarskoj je bolji i precizniji kao pravno reenje, jer se uzima u obzir trokove energije
koja se troi tokom ovog perioda. Greke se deavaju kada se najmanje nadamo, ali skoro uvek javljaju.
Ako analizarmo kriterijuma za dobijanje energetski potvrdu zemalja u Evropi, moete videti neke razlike
za istu kategoriju. Isto je prikazano u sledecoj tabeli:

TABELA 1: Potranja energije za nove zgrade (izvor: BPIE istraivanju,

zemlja - po - zemlja pregled energetskih karakteristika zgrada, oktobar 2011)
Jedno-
Stanbene Zgrade na Hoteli i Sportske
familijarne Kancelarije Bolnice
zgrade obrazovanja restorani objekte
kue
G: 22,7 kWh/ G: 22,7 kWh/ G: 22,7 kWh/ G: 22,7 kWh/
G: 66kWh/ G: 66kWh/ G: 22,7 kWh/
Austrija m2a m2a m2a m2a
m2a m2a m2a
L: 1 kWh/m3a L: 1 kWh/m3a L: 1 kWh/m3a L: 1 kWh/m3a

F: 142kWh/ F: 120kWh/ F: 179kWh/ F: 130kWh/ F: 310kWh/ F: 294kWh/

eska F: 145kWh/m2a
m2a m2a m2a m2a m2a m2a

P: 110-230 P: 110-230 P: 132-260 P: 90-254

Maarska
kWh/m2a kWh/m2a kWh/m2a kWh/m2a

Nove zgrade ne sme da prelazei definisana potrebna primarna energija za grejanje, toplu vodu, ventilaciju, hlaenje i
Nemaka osvetljenje (osvetljenje je ukljuen samo u poslovnim zgradama), na osnovu referentnog objekta iz iste kategorije, neto
povrine, orijentacije i upotrebe.
F:122-146 F: 90-146 F: 180-242 F: 176-230
F: 80-132 F: 56-98 F: 90-134
G&L: 82.5- G&L: 50.0- G&L: 50- G&L: 50-
Bugarska G&L:40.0-82 G&L: 40-82.0 G&L: 40-82
102.5 102.5 kWh/ 102.5 kWh/ 102.5 kWh/
kWh/m2a kWh/m2a kWh/m2a
kWh/m2a m2a m2a m2a

P: 68 388-68 P: 35 595-36
Holandija
552 MJ/a 855 MJ/a

P: 170-200 P: 170-200
posebni baranja na osnov na kategorija
Slovenija G&L: 50 kWh/ G&L: 50 kWh/
m2a m2a

Makedonija G: < 100 kWh/m2a (cl.14, Pravilnik za energetske karakteristike zgrada)

24

Moe se konstatovati da su kriterijumi za zahteve energije u Makedoniji blai u odnosu na druge zemlje.
Pitanje je kako je 2020 godine cemo imati nove zgrade sa potronjom energije blizu nule, ako samo za
zagrevanje treba da obezbedimo <100 kWh /m2/a. Kako emo obezbediti ukupnu energiju za grejanje,
hlaenje, osvetljenje, ventilaciju, itd, ako imamo blaim kriterijumima u odnosu na druge zemlje.
Direktiva 31/2010 / EU u poslednju verziju u lanu 3 daje smernice za izraunavanje energetske klase
efikasnosti za sertifikate energetskih karakteristika. Prilog 1 (navedena u Aneksu 1) provides an potvrda
prilika da se na osnovu procenjene potronje ili stvarne godinje energije koja se troi, da zadovolji
razliite zahteve komfora kroz zajednike navike koricenja.

TABELA 2: Indikatori energije i odeljenja u sertifikata u zemljama EU

Makedonija / Srbija /
Info za sertifikat Austrija eska Nemaka Maarska Holandija
Hrvatska
A++
A++A+ A+ A+
A A+
A A A
B A
B B B
C nema klasi B
C C C
Klasi D (horizontalen C
D D D
E lizgacki indikator) D
E E E
F E
F F F
G F
G G G
G
Indikator na energetski
kWh/m2a GJ/god. kWh/m2a nema info kWh/m2a
performansi indeks
Oznaka za
postoecka

sostojba
Oznaka za posle
X nema info X
merki za EE

Preporaki za

podobruvanje

TABELA 3: Maksimalna dozvoljena vrednosti za koeficijent U

MT CY PT GR BG DE CZ SL MK
HDD 560 782 1282 1663 2686 3239 3571 3053 2536

Krov 0,59 0,85 0,9-1,25 0,35-0,5 0,3 0,24 0,24 0,2 0,25

Zid 1,57 0,85 1,45-1,8 0,4-0,6 0,35 0,24 0,3 0,28 0,35

Pod 1,57 2 / 0,45-0,5 0,5 0,3 0,45 0,9 0,4

Prozori
5,8 3,8 / 2,6-3,2 1,8 / 1,7 1,1-1,6 1,7
/Vrate

Napomena HDD = Dani zagrevanja HDD = Ti- Toa (interni - prosek eksterni)
( Zagrevanja dan = suma dnevnih razlika izmeu unutranje temperature i prosenog dnevnog spoljne
temperature u periodu grejanja).
Sledeca tabela daje podatke o zemljama korisnosti sertifikata i miljenje o prihvatljivosti javnosti.
 25

TABELA 4: Informacije o podobnosti sertifikacije energije od strane javnosti u 12 drava lanica EU

Korisnost sertifikata pri Percepcija javnost Glavne teme

prodazbu/izdavanje za korist sertifikata za diskusiju

Transparentnost sertifikata, ne prikazuje

Austrija ** * energetse karakteristike, ne prikazuju preporuke
svaki put

Belgija (Flamanski
**** *** razvija se
region)

Javnosta percepira kao izraz birokratiju.

Informacije iz sertifikata ni su mnogu korisni.
eska * *
Sertifikat samo za nove i rekonstruirane zgrade,
druge ni su opfateni, a pretstavlja velika grupa

Sertifikati se izdaju za nove zgrade mnogu vie,

Danska *** **
nego za stare pri prodaju ili izdavanje

Sertifikat visoko kotira pri rentanje. Ipak sertifikate

Francija ** **
su vie kao informativni dokument

Nemaka ** * Kvalitetot na jeftinija verzija

Cena sertifikata i obavezijui karakter su u

Maarska * * javnu diskusiju. Sertifikatot nije obavezan za
postojekiot fond zgrada

Preporuke za mere za zastedu ni su u sertifikatot

Irska **** ****
nego u poseben report preporuke

Sertifikat se koristi i ima veliki utucaj. Diskusije za

Holandija ** ** transprentnost, i relevatnost doveli su do promena
u emi za sertificiranje

Sertifikat daje malo informacije onaj ko ga

Poljska ** * poseduje za da uradi bilo koja poboljanja.
Sertifikat se izdaje samo ako se potri

Koritenje sertifikata pri rentanje je manje nego pri

Portugalija **** **
prodabii

Sertifikat u praksu je samo za nove zgrade. Javna

panija * *
svest je na niskom nivou

Moemo videti da energstki sertifikat u gotovo svim razvijenim evropskim zemljama imaju informativni
ili neobavezujuce karakter, kao preporuku, ali obino se odnosi na nove objekte, ali ne i za postojece
objekte.
26

ZAKLJUAK

1. Za pravilan rad na dizajn/projektiranje, revizije, nadzora i izgradnje objekata moraju se ispotovati

sve zakonske propise u realizaciji objekata.
2. Zakone treba da budu obostrano dogovoreni i da nemaju kontradiktorne odredbe.
- Trebalo bi da teimo prema usvojenja propise koji ce u buducnost imati primenju procedure za
ulazak u EU.
3. Zakonodavac bi trebalo propisati mere i da nastoji da poboljaju pravni okvir sa jasnim
odredbama za povecanje energetske efikasnosti i podsticaja za izgradnju novih i rekonstrukciju
starih objekata.
4. Realizacija energetski efikasnih zgrada zahteva angaovanje inenjera iz mnogih profesija,
profesionalan i timski rad
5. Inenjeri moraju da znaju i primenjuju zakone u potpunosti, i istovremeno biti svesni odgovornosti
koje proizilaze iz njihovog rada.
6. Neophodno je kontinuirana struno edukacija inenjera, za tehnikih propisa, kao i drugim
zakonima. U tom smislu, nastojanje da se puti ovaj materijal inenjerima da ih podstakne
da studiraju zakona koji se odnose na njihovo zanimanje. Inenjeri nisu samo autori pojedinih
projekata, nego i nosioci odgovornosti za njih.

Izvor: Eurostat (onlajn podaci: nrg_pc_204 , nrg_pc_205 , nrg_pc_202 i nrg_pc_203)

TESTIRANJE ZAPTIVENOSTI KANALSKIH MREA KGH

 27

TESTIRANJE HERMETINOSTI KANALSKE MREE KGH

DUCT NETWORK TESTING IN HVAC ON AIR LEAKAGE

Dr Milovan ivkovi, dipl.ing.ma.,

Cappoto Build doo Beograd, Srbija,
Vuk ivkovi, dipl.ing.ma., SMATSA

Testiranje kanalske mree KGH na zaptivenost veoma se retko radi u ovom regionu
i to, uglavnom, kod visokopritisnih sistema. Postoji vie zemalja koje propisima reguliu ovu
problematiku, ali se svi oni baziraju na Eurovent smernicama 2-2. U radu se analizira potreba
i nain testiranja prema pomenutim smernicama. Takodje, date su i preporuke drugih propisa
koje dopunjuju pomenuti. Imajui u vidu znaaj KGH sistema, preporuuje se testiranje i
niskopritisnih kanalskih mrea na zaptivenost.

Testing of the HVAC ductwork on the tightness are very rarely work in this region and,
mainly, in the high pressure system. Several countries regulate this matter through legislation,
but they are all based on Eurovent guidelines 2-2. The paper analyzes the need and method
of testing according to the aforementioned guidelines. Also, there are other recommendations
that complement the aforementioned regulations. Given the importance of HVAC systems,
low-pressure testing on the ductwork tightness is also recommended.

Kljune rei: KGH sistemi; curenje vazduha; balansiranje.

Key words: HVAC installation; air leakage; balancing.

1.Uvod
Najei nedostaci ili nedoreenosti u projektima ventilacije i klimatizacije odnose se na kanalsku
mreu, i to: definisanje pojma mase 1kg kanalske mree, balansiranja i podeavanja postrojenja na
projektovane parametre kao i testiranje kanalske mree na zaptivenost.

Veliki problem kod vazdunih sistema KGH predstavlja nedovoljna zaptivenost kanalske mree, odnosno
curenje vazduha iz potisnih i usisavanja okolnog vazduha u odvodne kanale. Kod nas, za razliku od
razvijenih zemalja, ova ispitivanja gotovo da se ne rade. Osim kod visokopritisnih sistema testiranje
zaptivenosti kanalske mree poeljno je uraditi i kod niskopritisnih sistema ventilacije i klimatizacije.
Curenje vazduha iz kanalske mree KGH sistema zavisi od:
- geometrije poprenog preseka kanala,
- vrste spajanja (falca) kanala,
- maina za proizvodnju kanala, odnosno kvaliteta falca,
- vrste prirubnica i njihovih spojnih elemenata,
- vrste I tehnologije zaptivanja,
- broja nastavaka (kanala i fazonskih elemenata) koji formiraju kanalsku mreu,
- statinog pritiska u mrei,
- osposobljenosti majstora koji proizvode i montiraju kanalsku mreu i
- projektovanih zahteva.
28

2. Propisi za testiranje zaptivenosti

Postiji vie standarda i propisa o testiranju kanalskih mrea klimatizacije i ventilacije na zaptivenost,
odnosno curenje vazduha, kao to su:
- EUROVENT 2/2 ( Evropski komitet proizvoaa KGH opreme)
- DW 144 ( Standard Velike Britanije )
- DIN V 24194 ( Nemaki standard )
- ASHRAE 152P ( Ameriko udruenje za KGH )
- SMACNA ( Meunarodno udruenje za limene kanale u KGH )
- CEN TC 156 ( Evropski komitet za standardizaciju )

Ovde e biti prikazan metod testiranja zaptivenosti kanalskih mrea koji daje Evropski komitet
proizvodjaa KGH opreme EUROVENT. To je dokument Eurovent-smernice 2/2 [2].
Osnovna tri pojma koja predstavljaju sutinu ovog dokumenta su:
- faktor curenja,
- klasa curenja i
- klasa zaptivenosti.

Faktor curenja (f) je nepoeljan protok vazduha kroz procepe i otvore po povrini obima kanalske mree
(qv) sveden na jedan kvadratni metar posmatrane povrine (A). Kod nadpritisne kanalske mree
nastaje gubitak koliine vazduha a kod potpritisne dolazi do usisavanja vazduha u mreu iz njene
neposredne okoline.

qv m
Znai, factor curenja: f =
A s
Ovaj factor, koji sutinski predstavlja specifini protok curenja vazduha, zavisi od ispitnog pritiska
vazduha u kanalskoj mrei koja se testira na zaptivenost. Eurovent daje etiri preporuene vrednosti
ispitnog pritiska (ppr), i to: 200,400,1000 i 2000 Pa.

Odnos izmedju klase curenja i maksimalne vrednosti faktora curenja, odnosno srednje vrednosti
curenja vazduha po kvadratnom metru povrine obima kanalske mree, dat je u zavisnosti od srednje
vrednosti ispitnog statikog pritiska (tabela 1).

Tabela 1. Faktori curenja vazduha

Srednji statistiki pritisak
ispitivanja (Pa)
Klasa zaptivenosti fmax (mxs-1)
2000 1000 400 200
2,4 x 1,32 x 0,84 x
A fA - 10-3 10-3 10-3
0,8 x 0,44 x 0,28 x
B fB - 10-3 10-3 10-3

0,42 x 0,28 x 0,15 x

C fC 10-3 10-3 10-3 -

Prilikom testiranja moe se usvojiti bilo koja vrednost ispitnog statikog pritiska za odredjenu
klasu zaptivenosti prema gornjoj tabeli. Kao ispitni pritisak moe se usvojiti i druga vrednost statikog
pritiska koja treba biti vea od radnog, ali maksimalna vrednost faktora curenja ne moe se usvojiti
linearnom interpolacijom iz ove tabele. To bi bila gruba greka testiranja kanalske mree, jer zavisnost
izmedju faktora curenja i statikog pritiska nije linearna, nego se menja po zakonu parabole.
 29

Klasa curenja (K) vazduha iz kanalske mree, odnosno zaptivenosti mree, prema ovim smernicama,
definisana je preko koeficijenta curenja. Ovaj koeficijent definie se kao:

fpr m
K= 0 , 65 0 , 65 gde je:
ppr s pa
m
fpr , faktor curenja kanalske mree,
s
- ppr (Pa), srednji statiki pritisak ispitivanja i
- 0.65 eksponent koje se prema standard DW 143 primenjuje za testiranje zaptivenosti i drugih
konstrukcija.

Vrednost koeficijenata curenja kanala ili dela kanalske mree ne zavisi od statikog pritiska
ispitivanja. Prema Euroventu 2-2 maksimalne vrednosti koeficijenata curenja nisu decidno date to ini,
pored vie nedoreenosti, jo jedan njegov nedostatak.

U tabeli 2 date su maksimalne vrednosti koeficijenta curenja vazduha u zavisnosti od klase

zaptivenosti.

Tabela 2. Maksimalne vrednosti koeficijenta curenja vazduha

Klasa zaptivenosti Koeficijent curenja Jedinica
A KA=0,027 x 10-3 m x s-1x Pa-0.65
B KB=0,009 x 10-3 m x s-1x Pa-0.65
C KC=0,003 x 10-3 m x s-1x Pa-0.65

Najea podela ventilacionih i klimatizacionih sistema je prema brzini strujanja vazduha u kanalskim
mreama. Prema jednom od tih kriterijuma [7], oni se dele na niskopritisne i visokopritisne sisteme
(tabela 3).

Tabela 3. Podela sistema ventilacije i klimatizacije

Maksimalni statiki pritisak
Sistemi Maksimalna brzina strujanja (m/s)
(Pa)
niskog pritiska 500 14
visokog pritiska 3000 25

Prema smernicama Eurovent 2-2, vazduni sistemi sa kanalskim mreama dele se na tri
klase: A, B i C. Ne postoje preporuke za izbor klase zaptivenosti, ve se projektant, odnosno investitor
opredeljuje za jednu od njih. Britanski standard DW 142 razlikuje se od prethodnog samo to uvodi i
etvrtu klasu, klasu D, i daje preporuke za njihov izbor ( tabela 4) [4].
30

Tbela 4. Klase kanalskih mrea prema DW 142

Max. statis.pritisak
(Pa) Maksimalna brzina
Klasa pritiska Klasa zaptivenosti
Nadpritisak Podpritisak (m/s)

nizak 500 500 10 A

srednji 1000 750 20 B
2000 750 40 C
visok
2500 750 40 D

U tabeli su preporuke za maksimalne brzine strujanja vazduha u kanalskim mreama kao i
maksimalne vrednosti statikog pritiska, kod nadpritisnih i podpritisnih kanalskih mrea date u zavisnosti
od klase zaptivenosti.

Velika smanjenja poprenog preseka kanalske mree mogu dovesti do smanjena statikog
pritiska ispod vrednosti atmosferskog pritiska. Ako se kanalska mrea nalazi u prostorijama sa zagaenim
vazduhom, zbog njene loe zaptivenosti, moe doi do usisavanja okolnog vazduha i prisutnih neistoa.
Ovo stvara dodatni problem zagaenja recirkulacionog, odnosno smanjenje kvaliteta vazduha koji se
ubacuje u prostorije kao i smanjenje radnog veka filterskih uloaka.

Kod pneumatskog transporta i odvodjenja vazduha koji sadri masne pare, ove preporuke
ne vae, ali mogu biti od pomoi projektantima i investitorima kao smernice za donoenje odluke pri
reavanju ovih problema.

U SFRJ postojao je standard JUS U.J5.100 iz 1983.godine za testiranje zaptivenosti stambenih

objekata. Ovaj standard, koji je jasno i nedvosmisleno napisan, propisivao je metod i postupak za
testiranje i ocenu vazdune propustljivosti stanova. Poeljno ga je proitati radi analogije i boljeg
sagledavanja ove problematike.

3. Procedura testiranja zaptivenosti kanalskih mrea

Pre izrade i montae elemenata kanalske mree struni nadzor treba sa izvodjaem radova da
precizira tehnologiju zaptivanja kanalskog sistema i sve detalje oko tipa i naina postavljanja prirubnikih
spojeva, kao i nain njegovog kaenja i oslanjanja kanalske mree. Ovo su najei poslovi prilikom
izvodjenja radova kod vazdunih sistema koje struni nadzor neretko preputa izvodjau ne vrei
kontrolu nad njima. U projektima, u jako velikom procentu, ova problematika se i ne pominje.

Svaki projekat vazdunih KGH sistema morao bi da sadri klasu zaptivenosti kanalske mree
koja je precizirana u tehnikom opisu i tehnikim uslovima, kao i posebnu poziciju u predmeru radova
koja se odnosi na testiranje kanalske mree na zaptivenost. Testiranje se vri u fazi izvoenja radova
na neizolovanoj kanalskoj mrei. Testiranje nakon potpune montae kanalske mree predstavljalo bi
finansijski rizik kako za izvoaa tako i za investiora.

Inenjer merenja, koga angauje investitor, sa strunim nadzorom treba da analizira projekat
kanalske mree i odabere njene segmente koji e se testirati na zaptivenost. Pritom se mora dobiti
 31

tana povrina obima dela kanalske mree koja se testira. Kod kanala krunog poprenog preseka
testira se do 10% povrine kanalske mree, a kod pravougaonog poprenog preseka do 20%. Za
drugu geometriju, i za manja postrojenja, ispituje se maksimalno 10m2 povrine obima kanalske mree.
Najbolje je uzeti segment do klima komore, jer su tu najvei popreni preseci, odnosno najvei protok
vazduha. Pritom treba biti obazriv i na dosetljivost izvodjaa radova koji i oekuje testiranje na tom
mestu. Uvek se mora proveriti da li je projektovana i izvedena kanalska mrea ista, kako bi se ustanovila
tana povrina segmenata mree koji se testiraju.

Deo kanalske mree koji se testira treba odvojiti pre merenja na prirubnikim spojevima da bi
inio zasebnu celinu. Ta mesta, kao i elemente za ubacivanje vazduha u prostorije (reetke, anemostate
i sl.) treba zadihtovati to je mogue bolje. Oekuje se da na tim mestima nema curenja vazduha.

Na tako pripremljenu mreu postavlja se oprema za merenja, koja mora biti kalibrisana i imati
traenu tanost merenja [1] [6]. Kao to se vidi sa slike 1. ona se sastoji od:

- visokopritisnog ventilator malog protoka,

- kanala sa elastinim crevom za prikljuenje,
- mlaznice,
- diferencijalnog manometra,
- manometra na kanalskoj mrei i
- ventil za kontrolu pritiska.
-
Pre putanja u rad visokopritisnog ventilatora za testiranje svi regulatori protoka moraju biti
potpuno otvoreni. Kada se dostigne vrednost izabranog ispitnog pritiska u kanalskoj mrei koja se
testira, onda se ona odrava konstantnim u vremenu od 4 do 5 minuta. Nakon toga se oitava razlika
pritisaka ispred i iza mlaznice na diferencijalnom manometru. Iz dijagrama protok-napor ugradjene
mlaznice, a na osnovu oitane razlike pritisaka, dobija se protok vazduha kroz kanal sa elastinim
crevom, to ustvari predstavlja koliinu vazduha koja curi iz testiranog dela kanalske mree objekta u
izgradnji.

Slika 1. Instalacija za testiranje kanalske mree na zaptivenost

32

Uporedjivanjem izraunatog faktora curenja i njegove maksimalne vrednosti za usvojenu klasu

curenja dobija se zakljuak o kvalitetu zaptivenosti kanalske mree. Ovi rezultati se mogu predstaviti
i grafiki to jo reitije govori o nivou zaptivenosti kanalske mree, slika 2. Na slici su principijalno
pokazane parabole, odnosno faktori curenja kanalskih mrea, za sve tri klase zaptivenosti, u zavisnosti
od ispitnog statikog pritiska. Isprekidana linija predstavlja moguu parabola stvarnog faktora curenja
testiranog segmenta kanalske mree. Ukoliko je ona ispod parabole usvojene klase zaptivenosti test
je pozitivan odnosno kanalska mrea je dobro zaptivena. Eurovent zahteva da se izvri uporeivanje
dobijene i maksimalne vrednosti koeficijenta curenja za odabranu klasu zaptivenosti. Smatram, da je
predloeno reenje grafike prezentacije zaptivenosti kanalske mree praktinije I uverljivije.

Slika 2. Zavisnost faktora curenja od statikog pritiska i klase zaptivenosti

Ako se dobije negativan rezultat, odnosno vea vrednost faktora curenja vazduha od maksimalno
dozvoljene vrednosti, testiranje se ponavlja na drugom delu kanalske mree iste povrine. Ako se
ponovo dobije nezadovoljavajui rezultat, onda se vri testiranje zaptivenosti itave kanalske mree.

Nakon ovog testiranja donosi se odluka o prihvatanju, popravci zaptivanja ili zameni itave
kanalske mree.

Struni nadzor moe da, ukoliko posumnja da se izvodja radova ne pridrava dogovorene
tehnologije zaptivanja, izvri dodatna, vanredna testiranja kanalske mree na zaptivenost.

4. Zakljuak

Ispitivanje vazdunih sistema KGH na zaptivenost uglavnom se radi kod visokopritisnih sistema.
Ovu oblast definie vie inostranih propisa, ali se svi oni baziraju i citiraju preporuku Eurovent smernice
2-2. Ovaj dokument je prilino metodoloki nejasno napisan i za njegovo razumevanje potrebno je
iskustvo iz oblasti merenja i poznavanja termotehnikih postrojenja.

Nakon balansiranja vazdunih sistema manjak protoka vazduha u njima nije dozvoljen. Ukupan
protok vazduha u sistemu i deonicama vazdune mree moe biti vei do 10%, ali nikako manji od
projektovanog. Na elementima za ubacivanje vazduha u prostorije ne tolerie se manjak protoka
vazduha. Njihov protok moe biti samo vei i to za 20%, a kod indukcionih aparata samo za 5% od
projektovanog.
 33

Da ne bi dolo do gubitka pripremljenog vazduha kroz potisnu kanalsku mreu ili usisavanja
okolnog vazduha u povratnu mreu, neophodno je izvriti njeno testiranje. Slaba zaptivenost kanalske
mree je tehniki i finanskijski neprihvatljiva, kako zbog mogunosti usisavanja praine kod podpritisnih
kanalskih mrea tako i zbog trokova ekploatacije. Svakako da frekventni regulator moe podii ravnu
taku u dijagramu protok-napor, odnosno poveati protok vazduha kroz kanalsku mreu, ali takav pristup
reavanja ovog problema je nedopustiv. Radna taka ventilator koji radi bez frekventnog regulatora je
na blaoj paraboli i ona se dokazuje bez ukljuivanja ovog regulatora. Frekventnim regulatorom se
poveavaju protok i napor ventilator i to je poeljna rezerva koju ima investitor. Ovo ne slui za korekciju
greke projektne dokumentacije i izvedenih radova.

Testiranje na zaptivenost niskopritisnih i visokopritisnih kanalskih mrea KGH neophodno je

definisati i precizirati projektom. U vremenu koje nalae potovanje visokih zahteva odrivog razvoja i
tehnike opravdanosti, ova testiranja su nezaobilazna. Rade se u procesu montae kanala i pokazatelj
su ispravnosti propisane tehnologije zaptivanja. Svakako, potrebno je naglasiti da prilikom definisanja
parametara testiranja kanalske mree na zaptivenost treba voditi rauna i o dualizmu tehnike
korektnosti i finansijske isplativosti.

5. Literatura
[1] Vukovi, I., Beniek M.: IMP knjiga 3, Metode i sredstva merenja, Zavod za udbenike I nastavna
sredstva, Beograd, 1992.
[2] ***: EUROVENT 2/2, Air Leakage Rate in Sheet Metal Air Distribution Systems, 1996.
[3] ***: SMACNA, Duct design, HVAC SYSTEMS, 1981.
[4] ***: DW 143, Ductwork Leakage Testing, 1982.
[5] Golubovi, M.: O balansiranju i podeavanju instalcija KGH na projektom predvidjene parametre,
26. kongres KGH, Beograd, 1995.
[6] Beniek, M. idr.: Tehnika merenja, Mainski fakultet, Beograd, 2006.
[7] Todorovi, B., M.Milinkovi: Razvod vazduha u sistemima klimatizacije, SMEITS, Beograd, 1990.
34

MODELIRANJE VENTILACIONIH SISTEMA DRUMSKIH TUNELA

MODELING OF THE ROAD TUNNEL VENTILATION SYSTEMS

Prof. dr Petar Vukoslavevi dipl.ing.ma., Dr. Milan ekularac dipl.ing.ma.,

Univerzitet Crne Gore, Mainski fakultet u Podgorici
(University of Montenegro, Faculty of Mechanical Engineering)

Izvod
U radu su prezentirani eksperimentalni modeli i metode numerike simulacije ventilacionih
sistema drumskih tunela. Poseban osvrt je dat na eksperimente izvedene na stvarnim objektima
i na laboratorijskim modelima ije su dimenzije znatno manje od dimenzija stvarnih tunela. Dat je i
kratak opis laboratorijske instalacije modela drumskog tunela sa podunom ventilacijom, izvedene na
Mainskom fakultetu UCG, i ukazano na znaaj eksperimentalnih mjerenja i numerikih analiza na
metode projektovanja ventilacionih sistema drumskih tunela.

Kljune rijei: tunel, ventilacija, eksperimentalni modeli, numerika simulacija

Abstract. Experimental models and method of numerical simulations of road tunnel ventilation
systems are presented. Large scale real size models and laboratory scaled models are analyzed
separately. A short description of the laboratory model of road tunnel longitudinal ventilation system,
designed at the Faculty of Mechanical Engineering at University of Montenegro, is also given. The
significance of the experimental measurements and numerical simulations for the design of the road
tunnel ventilation systems is pointed out.

Key words: road tunnels, ventilation, experimental models, numerical simulations

1.Uvod

Strujno, koncentraciono i temperatursko polje u tunelima je turbulentno nestacionarno,

trodimenziono i stohastino. Do danas nijesu razvijena analitika rijeenja koja bi mogla opisati ova
strujanja u zatvorenom obliku. U sluaju jednostavnih geometrijskih oblika ventilacionih sistema, kao
to je poduna ventilacija pri jednosmjernom saobraaju, postoji pouzdana metodologija kojom se
moe odrediti snaga i potreban broj ventilatora. Treba imati u vidu da je i ova metodologija zasnovana
na nizu eksperimentalnih podataka. Kada su u pitanju sloeni sistemi sa dvosmjernim saobraajem,
evakuacionim tunelima, ahtovima, ureajima za regenerisanje vazduha i sl. jo uvijek postoje dileme
u pogledu optimalnih rjeenja, naroito kada je u pitanju sigurnost putnika u uslovima pojave poara. To
se posebno odnosi na sisteme koji imaju neke specifinosti za koje nema iskustvenih podataka. Imajui
to u vidu, eksperimentalna istraivanja na realnim objektima i laboratorijskim modelima su se pokazala
ne samo kao najsigurniji metod provjere neke ideje ve i kao pouzdan izvor podataka na osnovu kojih
su razvijene razliite metodologije prorauna sistema ventilacije, naroito kada je u pitanju poar u
tunelima. Ova istraivanja su naalost izuzetno zahtjevna u pogledu potrebnog vremena i finasijskih
sredstava. Za razliku od njih CFD metodologije pruaju mogunost relativno brze i jeftine analize
i optimizacije ventilacionih sistema. Ove metodologije zahtijevaju niz eksperimentalnih podataka, od
kojih su mnogi univerzalnog karaktera tako da se mogu primijeniti na razliite sisteme.
 35

2. Eksperimentalna istraivanja

Eksperimenalna istraivanja se odvijaju na laboratorijskim modelima i realnim objektima.

Laboratorijska istraivanja se zasnivaju na teoriji slinosti strujnih, temperaturskih i koncentracionih
polja modela i objekta. Kada je potpuna slinost ovih polja zadovoljena, mogu se na osnovu mjernih
podataka na modelu odrediti odgovarajue veliine na objektu. Prednost laboratorijskih istraivanja je
u tome to se geometrija modela moe prilagoditi realnim uslovima i to se, na relativno jednostavan
nain, mogu simulirari razliiti uslovi saobraaja i poara. Naalost, potpunu slinost je nemogue
zadovoljiti, tako da ovaj vid istraivanja ima prvenstveno kvalitativni karakter.
Za razliku od aero i hidrodinamikih istraivanja u avionskoj i automobilskoj industriji i hidrotehnici,
gdje je istraivanje na realnim objektima izuzetno skupo ili praktino neizvodljivo, za eksperimentalna
istraivanja problema ventilacije saobraajnih tunela mogu se koristiti realni objekti odnosno tuneli koji
se vie ne koriste u saobraajne svrhe. Kada su zadovoljeni uslovi geometrijske slinosti dobijaju se
pouzdani mjerni podaci o polju brzine, pritiska, temperature i koncentracije.

2.1 Eksperimentalna istraivanja na realnim objektima.

U ovu svrhu se koriste realni tuneli koji, kao to je navedeno, u najveem broju sluajeva vie
nijesu u upotrebi. Ovaj vid istraivanja se takoe izvodi na novoizgraenim objektima prije njihovog
putanja u rad. Najee je istraivana pojava poara. Izazivani su poari razliitog inteziteta pomou
benzinskih kada kao i stvarnih putnikih i teretnih vozila koja su prevozila razliite materijale. Zajedniki
cilj svih ovih istraivanja je bio tzv. FFFS (fixed fire fighting system) ija je sutina prevencija i kontrola
poara u tunelima.

Na osnovu ovih istraivanja je dobijen niz eksperimentalnih podataka koji su mijenjali

opteprivaena ustaljena shvatanja koja su se odnosila na razliite karakteristike ventilacionih siustema,
naroito kada je u pitanju pojava poara.

Iako pruaju niz pouzdanih eksperimentalnih podataka, treba imati u vidu da su ova istraivanja
izuzetno zahtjevna u finasijskom i vremenskom pogledu, to e biti ilustrovano na nekim od prezentiranih
primjera. Najpoznatiji eksperimenti su EUREKA EU 499 izveden u Rappafjord tunelu u Norvekoj i Memorijal
tunel test izveden u USA. Pored njih dat je kratak pregled ostalih znaajnih eksperimenata, svrstanih po
redosledu izvoenja. Detaljaniji podaci se mogu nai u Ingasson et al. (2015) i Radulovi (2012).

Ofenegg tunel (vajcarska 1965). Ovo je praktino prvo eksperimentalno istraivanje na realnom
objektu. Za eksperimente je korien eljezniki tunel irine 4.2 m i visine 6 m. Popreni presjek tunela
je bio 23 m2. Ispitivan je kapacitet podune i polupoprene ventilacije pri poarima razliitog inteziteta:
dvoje putnikih kola, teretno vozilo i prosuti benzin iz tankera. Za simulaciju poara su koriene kade
razliitih dimenzija; 6.6, 47.5 i 95 m2, irine 3.8 m i duine 1.7, 12.5 i 25 m. Eksperimenti su pokazali
pojavu velike koliine dima, koji se kretao brzinom do 11 m/s, ugroavajui vidljivost u tunelu ve poslije
20 sec od pojave poara. Ispitivan je uticaj ventilacije na razvoj poara. Pri podunoj ventilaciji, pri
brzini strujanja vazduha od 1.7 m/s, intezitet poara je bio dvostruko vei u odnosu na miran fluid. Uticaj
polupoprene ventilacije na intezitet poara je bio praktino zanemarljiv. Mjereno je i temperatursko
polje. Maksimalna izmjerene temperature ispod svoda tunela je bila 13250C. Treba oekivati da e u
tunelima drumskog saobraaja, ije je irina znatno vea, dobijeni rezultati biti razliiti.

West Meon Test (Engleska 1970). Ispitivan je poar u eljeznikom tunelu irine 8 m i visine 6 m. Kao
izvor poara je korien putniki automobil. Pojava stratifikacije dima je bila evidentna. Sloj dima debeo do 3
m se formirao ispod svoda tunela. Posmatrai su bili u neposrednoj blizini automobila u toku razvoja poara.
Kretanje dima je kontrolisano podunom ventilacijom sa brzinom strujanja vazduha do 2 m/s.
36

Zwenberg tunel (Austrija 1975). Motivacija za ovo ispitivanje su bili planovi izgradnje niza drumskih
tunela. Ispitivan je uticaj podune, polupoprene i poprene ventilacije na distribuciju dima i toksinih
gasova kao i na vidljivost u tunelu. Takoe je ispitivan uticaj poara na ventilatore i kanale za dovod
i odvod vazduha. Korien je eljezniki tunel irine 4.4 m sa slobodnim prostorom visine 3.8 do
kanala za distribuciju vazduha. Poar je izveden korienjem niza kada ukupne povrine 20 m2, sa
maksimumom od 900 l benzina. Sprovedeno je testiranje razliitih poarnih optereenja korienjem
odgovarajueg broja kada i koliine benzina. Varirani su sledei parametri: mjesto dovoda svjeeg
vazduha, koliina odvedenih dimnih gasova, koliina dovedenog svjeeg vazduha, i uticaj inteziteta
longitudinalne ventilacije. Za razliku od Ofenegg tunela, irina kade je bila znatno manja od irine tunela
i tunel je bio otvoren na oba kraja, to je imalo za posledicu razliit intezitet poara u odnosu na Ofenegg
test. Mjereno je temperatursko, koncentraciono i brzinsko polje. Najvia izmjerena temperatura je bila
1350C0. Ovako visoke temperature su potvrene i kasnijim eksperimentima.
Public Work Research Institute - PWRI (Japan 1980) Istraivanja su izvedena na drumskom tunelu
duine 3277 m, poprenog presjeka 57.3 m2, visine 6.8 m. Istraivanja su sprovedena paralelno
na laboratorijskom tunelu istog poprenog presjeka, duine 700 m. Osnovni cilj istraivanja je bila
evakuacija putnika u sluaju poara. Korienjem standardnih benzinskih kada povrina 4 i 6 m2 koje su
sadrale od 10 do 50 litara benzina, generisani su poari koji odgovaraju intezitetu poara putnikih kola,
teretnih automobila i autobusa. Mjereno je temperatursko polje, koncentracija dima i ugljenmnoksida,
brzina strujanja gasova, intezitet radijacije i brzina sagorijevanja.Takoe su koriena i stvarna vozila
u cilju potvrivanja dobijenih rezultata. Ispitivan je uticaj podunog strujanja vazduha na razvoj poara.
Utvreno je da se uslovi za evakaciju u sluaju poara na autobusu ili kadi od 4 m2 mogu obezbijediti
u trajanju od 10 min, na duini do 300 do 400 m, samo ako je brzina strujanja vazduha manja od 2
m/s. Pokazalo se da se pri veim brzinama strujanja dim iri po itavom presjeku tunela ugroavajui
evakuaciju. Potrebna brzina za spreavanje povratnog strujanja je bila 2.5 m/s.
TUB-VTT test (Finska 1986). Tehniki univerzitet Braunvajg TUB i Tehniki istraivaki centar iz
Finske VTT su izveli zajedniki test u Finskoj, na tunelu irine 6 m, visine 5 m, poprenog presjeka 30
m2, sa zidovima od prirodnog materijala (stijene) koja nije bila prekrivena oblogom. Ispitivani su poari
na putnikim automobilima. Mjereno je temperatursko, brzinsko i polje koncentracije CO, CO2 i O2.
Reppafjord tunel (Norveka, 1990-1992) Istraivanja su izvedena u naputenom rudarskom tunelu
poprenog presjeka oko 40m2, u okviru istraivakog projekta EUREKA EU 499. irina tunela je bila u
intervalu od 5.3-7 m a visina u intervalu 4.8-5.5 m, sa nagibom manjim od 1%. Istraivano je sagorijevanje
razliitih vrsta goriva, stvarnih vozila i raznih materijala (drvo, guma, plastika). Ispitivana je mogunost
naputanja tunela, gaenja poara i nivo oteenja instalacija. Takoe je analizirano i irenje dimnih
gasova pri promenljivim brzinama vjetra na portalima za razne tipove ventilacije, temperatursko polje,
intezitet poara itd. Dobijeni su jedinstveni podaci mjerenja inteziteta poara HRR (heat release rates)
pri sagorijevanju stvarnih vozila. Pokazalo se da se u zavisnosti od vrste materijala konstrukcije vozila
(alumnijum, elik) intezitet poara kree u granicama od 20-40 MW za autobuse i teretna vozila. Znatno
manje vrijednosti do 6 MW su dobijene za putnike automobile zavisno od materijala karoserije i oplate
vozila. Pokazalo se da vrsta materijala oplate vozila i kvaliteta prozora imaju vei uticaj na razvoj poara
u odnosu na materijal koji se nalazi u unutrnjosti vozila.
Memorial tunel (USA, 1993-1995). The Memorial Tunnel Fire Ventilation Test Program (MTFVTP)
obuhvata seriju eksperimenta koji su obavljeni u naputenom dvosmjernom drumskom tunelu irine
8.3 m, duine 853 m sa 3.2% nagiba. Ispitivani su popreni, polupopreni i poduni ventilacioni sistemi
pri poaru inteziteta od 10 do 100 MW. Tunel je orginalno dizajniran sa poprenom ventilacijom, koja je
poslije ispitivanja uklonjena da bi se montirala poduna ventilacija. Snimljen je ogroman broj, vie od 4
miliona podataka sa senzorima smjetnim na 1400 mjesta. Mjerena je temperatura, brzina, koncentracija
CO i CO2 i snimljeno generisanje i kretanje dima. Formirana je odgovarajua baza podataka veoma
znaajna za analizu i projektovanje razliitih ventilacionih sistema, posebno u uslovima poara. Jedan
od znaajnih rezultata ovog testiranja je da se u sluaju podune ventilacije moe uspjeno kontrolisati
 37

irenje poara inteziteta do 100 MW. Pokazalo se da je potrebna brzina od 3 m/s za spreavanje
povratnog strujanja (back-layering) za poare inteziteta 100 MW.
Shimizu No. 3 (Japan, 2001). Izvedeno je 10 testova u tunelu sa tri saobraajne trake, duine 1119 m,
irine 16.5 m, visine 8.5 m i poprenog presjeka 115 m2, sa nagibom od 2%. Istraivano je formiranje dima,
interakcija dima i podunog strujanja, uticaj inteziteta poara na ponaanje dimnog sloja i rizik irenja
poara. Jedan od argumenta za izvoenje ovog testa je bio i poreenje rezulatata dobijenih na tunelu
sa dvije saobraajne rake PWRI test. Dobijeni rezultati su uporeeni sa numerikim simulacijama.
Kao izvor poara su koriene kade sa benzinom povrine 1, 4 i 9 m2. Mjerena je temperatura, vidljivost
i brzina.
Second Benelux test (Holandija 2002). Testovi su obavljeni u tunelu pravougaonog poprenog presjeka
irine 9.8 m, visine 5.1 m i duine 900 m. Obavljeno je 14 sloenih testova koristei benzinske kade,
putnika i teretna vozila kao izvore poara. Ispitivana je efikasnost ventilacionog i detekcionog sistema,
dinamika poara i mogunost bezbjednog naputanja tunela. Mjerene su temperature, intezitet poara,
stepen radijacije, brzina dimnih gasova i nivo vidljivosti. Dobijeni su znaajni rezultati koji se odnose na
uticaj podune ventilacije na razvoj i intezitet poara pri sagorijevanju razliitih materijala.
Runehamar (Norveka; 2003, 2013). Testovi su izvedeni u naputenom dvosmjernom asfaltiranom
drumskom tunelu irine 9 m, visine 6 m i duine 1600 m. Ispitivani su poari izazvani na teretnim
vozilima koja prevoze razliite materijale, kao to su: drvo, plastika, karton, namjetaj kao i razliite
kombinacije ovih materijala. Ispitivan je intezitet poara i temperatursko polje. Pokazalo se da i uz
optimalnu upotrebu podune ventilacije vatrogasci mogu imati ozbiljne probleme pri gaenju ovih
poara.
A86 tunel (Francuska, 2003-2005) Istraivanja su izvedena u 10 km dugakom drumskom tunelu u
blizini Pariza sa jednosmjernim saobraajem na dva nivoa. Istraivana je mogunost upravljanja dimnim
gasovima pri podunoj ventilaciji i uticaj zamagljene vode na razvoj poara. O sloenosti i visokoj cijeni
ovakvih istraivanja najbolje govori injenica da su pripreme za prvi eksperiment trajale oko 9 mjeseci,
testiranja oko 3 mjeseca a analiza podataka oko 4 mjeseca. Poar je istraivan pri odvijanju saobraaja
u dvije i tri saobraajne trake. Analizirano je gaenje poara vodom, toplotni fluks, temperatursko polje,
koncentracija polutanata i vidljivost kao i efikasnost podune ventilacije u uslovima poara.

(a) (b)
Sl.1 Simulacija poara u A86 tunelu. (a) ematski prikaz sudara tri vozila.
(b) Snimak poara

2.2 Eksperimentalna istraivanje na laboratorijskim modelima.

U cilju smanjenja trokova istraivanja se izvode i na laboratorijskim modelima. Da bi se dobijeni

podaci mogli direktno preslikati na objekat moraju biti zadovoljeni odgovarajui kriterijumi slinosti
definisani karakteristinim brojevima (Rejnoldsov, Frudov, Ojlerov, Nuseltov itd.), Radulovi (2012).
Veoma je teko zadovoljiti sve ove uslove i na taj nain dobiti pouzdane podatke, osim na modelima
ije su dimenzije identine dimenzijama objekta. Skalirani laboratorijski modeli mogu da poslue za
38

kvalitativnu analizu i za provjeru razliitih numerikih simulacija u sluajevima kada kriterijumi slinosti
nijesu u potpunosti zadovoljeni. Ukoliko se potvrde u laboratorijskim uslovima treba oekivati da se
numerike simulacije mogu uspjeno primijeniti i na realnim objektima. Ovi modeli su naroito pogodni
za vizualizaciju strujnih polja u razliitim saobraajnim uslovima kao i u uslovima poara. Korieni su
razliiti laboratorijski modeli ije su dimenzije poprenog presjeka bile identine ili znatno manje od
dimenzija tunela. Ispitivanja su uglavmom izvedena na sekcijama znatno manje duine od dimenzija
stvarnih tunela. Slijedi kratak pegled poznatih laboratoriskih modela, kao i prezentacija laboratorijskog
modela na Mainskom fakultetu UCG.
Carleton University laboratory Train Test (Kanada, 2011). Popreni presjek modela odgovara
stvarnim dimenzijama tunela; irina 10 m i visina 5.5 m. Imajui u vidu relativno malu duinu
tunela, 38.5 m, treba oekivati da je strujno i temperatursko polje znatno razliito od stvarnih
uslova. Prouavan je razvoj i intezitet poara. Mjereno je temperatursko i brzinsko polje kao
i koncentracija polutanata. Iako nijesu ispitivana drumska ve inska vozila, dobijen je niz
rezultata opteg karaktera, Hadjisophocleous et al.(2012).
TNO test (Holandija, 1980) Holandska organizacija primijenjenih naunih istraivanja (TNO)
je izvela seriju testova na modelu irine 2 m, visine 2 m i duine 8 m. Izmjerene su visoke
temperature kao i zavisnost temperature od vremena, tzv. RWS kriva, TNO (1980).
Automatic Water Spray System Tests (vedska, 2013). Serija od 28 testova je izvedena na
laboratorijsko modelu 15 puta manjem od odgovarajueg tunela. Dimenzije modela su bile:
irina 0.6 m, visina 0.4 m i duina 10 m,sl.2.

Sl.2 Test sekcija laboratorijskog moela za ispitivanje water spray sistema

Ispitivanja su izvedena pri brzinama: 0.52, 1.03, 1.54 i 2.07 m/s, to je odgovaralo sledeim stvarnim
brzinama u tunelu: 2, 4, 6 i 8 m/s. Cilj istraivanja je bio ispitivanje mogunosti upotreba automatskih
vodenih prskalica. Oigledno je da su kriterijumio slinosti samo djelimino zadovoljeni. Ispitivani su
efekti brzine strujanja i protoka vode na intezitet poara, nivo radijacije, temperaturu dimnih gasova i
irenje poara, Ingason (2013).

Longitudinal ventilation test (2010). Serija od 12 testova je izvedena na modelu 23 puta manjem
od objekta, Ingason and Li (1980). Dimenzije modela su bile: irina 0.4 m, visina 0.3 i 0.2 m i
duina 15 m. Poar je simuliran sagorijevanjem drveta. Ispitivan je uticaj brzine strujanja i visine
tunela na razvoj poara, duinu plamena, povratno strujanje i temperaturu dimnih gasova.

Tunnel cross-section test (2007). Serija od 42 testa je izvedena na modelu duine 10 m, razliitog
porenog presjeka: irine 0.3, 045 i 0.6 m i visine 0.25-0.4 m, Ingason and Lonermark (2007). Dimenzije
 39

porenog presjeka modela su bile 20 puta manje od dimenzija tunela. Kao izvor poara je koriena
kada sa heptanom i drvo. Brzina na modelu je bila u oblasti 0.22-1.12 m/s. Cilj istraivanja je bio uticaj
poprenog presjeka tunela na intezitet poara i temperatursko polje pri podunoj ventilaciji. Oigledno
je da su uslovi slinosti samo djelimino zadovoljeni.

Laboratorijska instalacija na Mainskom fakultetu UCG. U cilju eksperimentalne analize podunog

ventilacionog sistema napravljen je model tunela Sozina u laboratoriji za energetiku Mainskog
fakulteta u Podgorici, Radulovi i ekularac (2012), ekularac (2015). Tunel Sozina se sastoji od
glavnog saobraajnog tunela sa podunom ventilacijom i evakuacionog tunela koji slui za evakuaciju
putnika u sluaju poara. Geomterijska razmjera tunela je 1:19, povrina poprenog presjeka 0.146
m2 i duina 20.55 m, to odgovara priblino duini stvarnog tunela od oko 400 m. irina modela je
0.47 m, visina 0.357 m sa radijusom krivine krova tunela 0.237 m. Krov modela glavnog saobraajnog
tunela je od providnog polimera u cilju vizualizacije strujnog polja i uvida u smjer strujanja vazduha
pri eksperimentima sa evakuacionim tunelom. Na sl.3 je prikazan pogled na saobraajni i evakuacioni
tunel kao i na unutrnjost modela tunela.

(a) (b)

Sl.3 Laboratorijski model tunela: (a) pogled na tunel; (b) unutranjost tunela

Sekundarni evakuacioni tunel-model u istoj razmjeri montiran je pored glavnog saobraajnog

tunela. Razmjeru izmeu modela i objekta diktirali su ventilatori koji su nabavljeni za sistem ventilacije
na modelu, u smislu odnosa prenika radnog kola u odnosu na ventilatore u objektu. Tuneli su povezani
providnim evakuacionim putevima u koje su montirane regulacione klapne, pomou kojih se moe zatvoriti
ili otvoriti prolaz vazduha izmeu tunela. Du tunela su rasporeena tri para ventilatora, dok se po jedan
ventilator nalazi na oba kraja evakuacionog tunela u cilju obezbjeenja natpritiska u sluaju poara.

Posebna sekcija tunela je izolovana u cilju simulacije priblino adijabatskog ponaanja zidova u
sluaju poara, sl.4.

Sl.4 Sekcija za simuliranje poara u tunelu

40

Ova sekcija je opremljena senzorima za temperaturu, brzinu i koncentraciju CO2. Poar se simulira
pomou TNG gasa i nafte. Intezitet poara odgovara intezitetu poara automobila u tunelu. Kroz
poseban otvor omoguen je uvid u propagaciju poara u tunelu.

Laboratorijski model je omoguio sprovoenje sljedeih mjerenja:

1. Provjera uobiajene metodologije projektovanja podune ventilacije saobraajnih tunela; sila

potiska ventilacionog sistema, hidrauliki otpori tunela i vozila, pad pritiska u tunelu, efikasnost
podune ventilacije, idr.
2. Analiza prelaznih (neustaljenih) reima strujanja vazduha pri kojima se javljaju nagle promjene u
intenzitetu i smjeru strujanja vazduha.
3. Analiza incidentnih reima strujanja vazduha u sistemu spojenih tunela, koji se sastoji iz glavnog
saobraajnog dvosmjernog tunela i pomonog evakuacionog tunela (situacije kada je jedan ili vie
evakuacionih puteva otvoren za prolaz vazduha).
4. Analiza propagacije temperaturskog polja i polutanata u sluaju poara.
5. Testiranje numerikih simulacija.

Slijedi kratak prikaz analize efikasnosti ventilacionog sistema i promjene smjera strujanja vazduha.

Efikasnost sistema ventilacije

U cilju odreivanja efikasnosti vetilacionog sistema nephodno je odrediti silu potiska ventilatora
pri razliitim brojevima obrtanja. U tu svrhu je korien specijalni ureaj koji se sastoji od odgovarajue
poluge na koju je montiran ventilator i precizne elektronske vage za mjerenje sile potiska, Sl.5 (a).
Statika sila potiska ventilatora je odreena u funkciji brzine obratanja ventilatora, koja je varirana u
irokom opsegu pomou odgovarajueg elektronskog ureaja, Sl.5 (b).

(a) (b)

Sl.5. Laboratorijska instalacija za ispitivanje sile potiska ventilatora (a) i

zavisnost sile potiska od broja obrtaja (b)

Mjerenjem na modelu tunela su odreeni svi lokalni otpori kao i otpor usled podunog trenja, Radulovi i
ekularac (2012). U tu svrhu je korien poseban ventilator kojim je ostvareno uniformno strujno polje na
modelu tunela pri razliitim brzinama strujanja, Sl.6(a) i odgovarajui ureaji za mjerenje nadpritiska, Sl.6(b).
 41

Sl.6 Formiranje unifermne struje (a), ureaj za mjerenje nadpritiska (b)

Statiki nadpritisak je mjeren u razliitim presjecima tunela pomou diferencijalnog manometra.

Brzina vazduha je mjerena na izlaznom presjeku tunela. Mjerenje za iste uslove je ponavljano 3 puta i
rezultati osrednjeni. Na osnovu poznatih koeficijenata otpora je sraunat ukupan pad pritiska u tunelu
pri razliitim brojevima (gustini) vozila i brzinama straujanja. U Tab.1 su dati rezultati dobijeni pri radu
svih est ventilatora sa dvije razliite sile potiska u kritinom reimu saobraaja od 10 km/h. Gustina
saobraaja je prilagoena uslovima u tunelu Sozina pri emu su ispotovane smjernice RVS.

Tab.1 Efikasnost ventilacije u kritinom reimu saobraaja

Uslovi pri kojima su dobijeni ovi rezultati djelimino odstupaju od realnih uslova na objektu u
dijelu nepokretnosti maketa vozila - koja se u realnom modelu kreu. Ovaj uslov je pri malim brzinama
relativno mali pa se moe smatrati da prethodni rezultati mjerenja priblino kvantifikuju uticaje uslova
strujanja na efikasnost prenosa impulsa ventilacije na vazduh u tunelu. Dobijeni rezultati takoe mogu
posluiti za analizu razliitih geometrijskih parametara koji utiu na efikasnost ventilatora.

Promjena smjera strujanja vazduha

U zavisnosti od promjene inteziteta saobraaja u odreenom smjeru pri dvosmjernom saobraaju,
promjene meterolokih uslova (inteziteta i smjera vjetra) i sl, neophodno promijeniti smjer strujanja
vazduha u tunelu. Odgovarajue jednaine koje opisuju ovu promjenu su rijeene numeriki (1-D model) i
dobijeno rjeenje provjereno eksperimentalno ekularac (2015). Eksperiment je izveden iskljuivanjem
ventilatora koji su pokretali vazduh u odreenom smjeru a zatim ukljuivanjem ventilatori za suprotan
smjer strujanja. Kod reverzibilnih ventilatora treba samo promijeniti smjer obratnja ventilatora. Brzina je
mjerena sondom sa zagrijanim vlaknom, visokog frekventnog odziva. Trenutno osrednjeno polje brzine
u sredini tunela je prikazano na Sl.7.
42

Sl.7 (a) Sonda za mjerenje nestacionarnog strujnog polja;

(b) Trenutma i osrednjena brzina u centru tunela

Sl.8. Poreenje eksperimentalnih i numerikih rezultata je prikazano na

Sl.8 Poreenje numerikih i eksperimentalnih rezultata pri promjeni brzine strujanja vazduha.

3. Numerike simulacije CFD tehnologije.

Kao to je navedeno na poetku ovog poglavlja, numerike similacije igraju posebnu ulogu.
Zahvaljujui razvoju razliitih softwerskih paketa, zasnovanih na numerikim metodama konanih
elamenata i konanih zapremina, omogueno je relativno jednostavno ispitivanje niza parametara
ventilacionih sistema u razliitim uslovima saobraaja i poara. Osnovni principi i primjena CFD
metodologija se mogu nau u literaturi ekularac (2015).

Jedan od prvih primjera koji je istakao znaaj numerikih simulacija je realizovan u vedskoj, Sahlin
(1994). Analizirano je strujanje vazduha u tunelu i irenja polutanata. Dobijeni rezultati su uporeeni sa
mjerenjima na stvarnim tunelima. Pokazalo se da numerike simulacije pruaju znaajne podatke za
izbor optimalnog sistema ventilacije.

Numerikim putem pomou kompjuterskih CFD (ANSYS - FLUENT, CFX) softwerskih paketa
izvrene su razliite vrste simulacija na laboratorijskom modelu u laboratoriji Mainskog fakulteta UCG.
Koriteni su granini uslovi dobijeni eksperimentalnim putem na laboratorijskom modelu. Pripremljen
je 3D CAD model laboratorijske instalacije tunela sa sistemom ventilacije koji je uraen identino
 43

geometriji laboratorijskog tunela i ventilacionog sistema, bez aproksimacija u geometriji. Izuzeto je

samo radno kolo ventilatora jer je koriteno eksperimentalno odreeno strujno polje ovih ventilatora na
potisu, ekularac (2014). Izvrene su sledee numerike simulacije:

a) CFD analiza problema strujanja u saobraajnim tunelima. Nezavisna analiza ustaljenog strujanja
u glavnom saobraajnom tunelu i u evakuacionom tunelu.
b) CFD analiza problema ustaljenog strujanja u sistemu dva spojena tunela.
c) CFD analiza temperaturskog i polja polutanata u sluaju pojave poara.
d) Analiza problema ustaljenog strujanja u sistemu dva spojena tunela, postavljanjem matematikog
modela sloenog cjevovoda, u formi sistema nelinearnih algebarskih jednaina;
e) Uticaj cirkularne brzine strujanja na potisu ventilatora (fan swirl) ventilacionog
sistema tunela, na ukupnu efikasnost ventilacije,
f) Uticaj prisutnosti vozila na ukupnu efikasnost ventilacije,

Posebna panja posveena je CFD analizi strujanja u glavnom tunelu, upotrebom:

priblinih graninih uslova, sa zadatom srednjom aksijalnom brzinom mlaza
ventilatora na osnovu integralno odreene sile potiska;
detaljnih graninih uslova za polje srednjih komponenti brzina vazduha na potisu
ventilatora, Sl.9.

Sl.9 (a) Mjerenje turbulentnog strujnog polja na izlazu iz ventilatora, (b) Osrednjena tangentna
komponenta brzine na razliitim rastojanjima od ose ventilatora

Od turbulentnih modela, koriteni su: , i Reynolds stress model.

Na Sl.10 i Sl.11 su prikazane numerike simulacije strujnih polja.
44

Sl.10. (a) Numerika mrea, (b) Konture brzine u vertikalnoj ravni, (c) Strujnice brzine u vertikalnoj
ravni, (d) Konture brzine sa otvorenim evakuacionim putem.

Sl.11 Strujno polje u glavnom i evakuacionm tunelu sa dva i jednim otvorenim evakuacionim putem

Analizirane su i varijante sa poarom razliitog intezitea. Izvedena je numerika simulacija temperaturskog

i polja polutanata. Dobijeni rezultati koji se odnose na snagu poara na modelu od 1.34 kW (2 MW
na objektu) i brzinu strujanja od 0.156 m/s, znatno manjoj od kritine brzine, 0.31 m/s,su prikazani na
sledeim slikama.

Sl.12. Povratno strujno polje u ravni simetrije u sluaju poara pri brzini strujanja od 0.16 m/s

Sl.13 Temperaturska stratifikacija u ravni simetrije tunela 30 sec poslije izbijanja poara.
T=280-333 0K.

Sl.14 Konture koncentracije ugljendioksida u vertikalnoj ravni simetrije.

 45

Na Sl.15 je prikazano temperatursko polje pri intezitetu poara od 13.28 kW na modelu, odnosno 20
MW na objektu i brzini strujanja 0d 0.64 m/s.

Pri malim brzinama strujanja bliskim nuli, koncentracija polutanata i polje viih temperatura je locirani
isppod svoda tunela, Sl.12-Sl.14. Sa poveanjem brzine dolazi do prodora polutanata i vrueg vazduha
u nie djelove tunela, Sl.15. Detaljni podaci numerikih simulacija u sluaju poara se mogu nai u
ekularac et al. (2016).
U cilju poreenja numerikih simulacija sa temperaturskim i koncentracionim poljem izmjerena je
promjena temperature na 24 mjerna mjesta i koncentracija CO2 na tri mjerna mjesta, za razliite
intezitete poara, pri razliitim brzinama strujanja vazduha. Na Sl.16(a) je prikazana simulacija poara
a na Sl.16(b) temperatursko polje u funkciji vremena.

(a) (b)
Sl.16. (a) Simulacija poara, (b) Promjena temperature na razliitim rastojanjima u funkciji vremena

Obrada rezultata je u toku.

Zakljuak
Ventilacioni sistemi su u investicionom, energetskom i sigurnosnom pogledu izuzetno zahtjevni.
Obino su ovi uslovi suprostavljeni. Sa poveanjem nivoa sigurnosti i kvaliteta vazduha u tunelu rastu
i investicioni trokovi. Potronja energije takoe zavisi od vrste ventilacionog sistema. Ne postoji
rjeenje koje se moe smatrati apsolutno sigurnim u uslovima poara. Sa take gledita sigurnosti,
nivoa investicionih ulaganja i energetske efikasnosti uvijek postoji vie moguih varijanti. Na izbor
ventilacionog sistema utie niz faktora, od kojih su mnogi specifini za odgovarajui region odnosno
dravu. Iako su razvijeni razliiti algoritmi, ne postoji jednistvena metodologija optimalnog izbora. Imajui
to u vidu, eksperimentalna mjerenja na stvarnim objektima i laboratorijskim modelima, kao i numerike
simulacije su od posebnog znaaja kada je u pitanju izbor optimalnog rjeenja.
46

Literatura
Hadjisophocleous G, Lee DH, Park WH (2012). Full-scale Experiments for Heat Release Rate
Measurements of Railcar Fires. In: International Symposium on Tunnel Safety and Security (ISTSS),
New York, 2012. SP Technical Research Institute of Sweden, pp 457466.
Ingason H, Li YZ (2010). Model scale tunnel fire tests with longitudinal ventilation. Fire Safety Journal
45:371384.
Ingason H, Li YZ, Lonermark A (2015). Tunnel Fire Dynamics Systems, Springer, New York.
Li YZ, Ingason H (2013). Model scale tunnel fire tests with automatic sprinkler. Fire Safety Journal
61:298313.
Lnnermark A, Ingason H (2007). The Effect of Cross-sectional Area and Air Velocity on the Conditions
in a Tunnel during a Fire. SP Report 2007:05. SP Technical Research Institute of Sweden, Bors,
Sweden.
Projektierungsrichtlinien, Tunnelausrstung, Belftung.
RVS 09.02.30 (9.26) .Lftungsanlagen. (Ureaji za ventilaciju).
RVS 09.02.31 (9.261). Grundlagen. (Osnove).
RVS 09.02.32 (9.262). Luftbedarfsberechnung. (Proraun potrebne koliine vazduha).
RVS 09.02.33 (9.263). Immissionbelastung an Portalen. (Emisije optereenja na portalima).
Radulovi P, ekularac M, (2012). Energetska efikasnost sistema ventilacije poduno ventilisanih
saobraajnih tunela. Obnovljivi izvori energije i energetska efikasnost - meunarodni nauni skup,
Budva, 2011.
Radulovi P (2012). Ventilacija tunela. Mmagistarski rad, Mainski fakultet Univerziteta Crne Gore.
ekularac M (2015). Analiza strujnih polja sloenih sistema ventilacije saobraajnih tunela, Doktorska
disertacija, Mainski fakultet Univerzitet Crne Gore.
ekularac M (2014) Eksperimental determination of tunnel ventilation axial ducted fan performance.
Thermal science. DOI: 10.2298/TSCI140624108S.
ekularac M, Jankovi N, Vukoslavevi P (2015). Ventilation erformance an polutant flow in
unidirectional trafic road tunnel. Thermal science, DOI 2298/TSCI 160321117S.
TNO institut voor Bouwmaterialen en Bouwconstructies (1980). Rapport betreffende de beproeving
van het gedrag van twee isolatiematerialen ter bescherming van tunnels tegen brand. Delft, The
Netherlands.
 47

OPERATIVNA STRATEGIJA UZDUNE REVERZIBILNE

VENTILACIJE TUNELA U UVJETIMA POARA
OPERATIONAL STRATEGY REVERSIBLE LONGITUDINAL TUNNEL
VENTILATION IN FIRE CONDITIONS
Operational Strategy of Reversible Longitudinal Tunnel Ventilation in Fire Conditions

Doc*.dr.sc. Miodrag Drakuli, dipl. ing. stroj.

CTP Projekt d.o.o., Zagreb, Ul. Frana Vrbnia 22
e-mail: miodrag.drakulic@ctp-projekt.hr
*Graevinski fakultet Sveuilita u Zagrebu, Fra Andrije Kaia Mioia 23

Dopredsjednik Hrvatske komore inenjera strojarstva

Saetak:
U radu se opisuju osnovne karakteristika djelovanja sustava uzdune reverzibilne ventilacije cestovnih
tunela. Posebna panja posveena je definiranju reprezentativnih (tipskih) poarnih scenarija u
uvjetima odvijanja istosmjernog i dvosmjernog prometa i principima djelovanja ventilacijskog sustava
u analiziranim prometno-evakuacijskim modelima. Sve opisano ima za cilj utvrditi ope zakonitosti u
djelovanju sustava uzdune ventilacije u uvjetima poara, to je preduvjet za definiranje jedinstvene
operativne strategije upravljanja sustavom uzdune ventilacije tunela u uvjetima poarnog incidenta.
Kljune rijei: tunel, uzduna ventilacija, poar, operativna strategija

Summary:
The paper deals with basic operating characteristics of reversible longitudinal ventilation in road
tunnels. Special attention is paid to define representative (typical) fire scenarios in the case of one-way
and two-way traffic as well as to define operating principles of ventilation system in analyzed traffic-
evacuation models. All described aims to establish a general principle in the operation of a longitudinal
ventilation system in fire conditions, which is a precondition for defining a unique operational strategy of
longitudinal tunnel ventilation system management in the conditions of fire incident.
Key words: tunnel, longitudinal ventilation, fire, operational strategy

Slika 1. Shematski prikaz sustava uzdune (longitudinalne) ventilacije

s impulsnim aksijalnim ventilatorima

S ciljem smanjena razine buke unutar tunelske cijevi, pogotovo kod primjene 2-polnih i 4-polnih
elektromotora, na usisno-tlanim otvorima impulsnih ventilatora ugrauju se cilindrini priguivai
buke. Preporuka Svjetske organizacije za ceste (PIARC) [2] je da razina kontinuirane buke ne prelazi
90 dB(A), a maksimalne 95 dB(A), prvenstevno zbog potrebe uspostavljanja verbalne komunikacije
48

spasilakih slubi u sluaju incidenta.

Sklop ventilatora i pripadajuih cilindrinih priguivaa buke se posebnom ovjesnom konstrukcijom i
sidrenim vijcima uvruje na sekundarnu betonsku oblogu tunela, koja u zoni ovjesa treba biti dodatno
pojaana odgovarajuom armaturom, prema statikom proraunu. Opisana ovjesna konstrukcija
(Slika 2.) predstavlja vrlo delikatno tehniko rjeenje, ijem rjeavanju treba prii s posebnom panjom
obzirom da masa jednog ventilatora s pripadajuim priguivaima i ovjesom iznosi i do 1000 kg, a sve
je smjeteno unutar tunelske cijevi, neposredno iznad voznog prostora.

( izvor: Brodarski institut Zagreb )

Slika 2. 3D prikaz sklopa ovjesne konstrukcije i
ventilatorske baterije s obostranim cilindrinim priguivaima buke

Serijska uzduna ventilacija s vertikalnim oknom (ahtom)
Kao varijanta sustava uzdune ventilacije pojavljuje se i serijska uzduna ventilacija s vertikalnim
oknom (ahtom), koja se ugrauje kod dugih tunela (npr. tunel Cels, L = 5.200 m, Italija), odnosno
kod tunela s visokim intenzitetom prometa (npr. gradski tunel Niayesh, L = 2.827/2.600 m, Teheran,
Iran). Tunel se izvoenjem vertikalnog okna (ahta) ili vie njih, ustvari dijeli na vie manjih tunela u
nizu. Serijska uzduna ventilacija je u pogledu zatite od poara, kao i razdiobe plinskih polutanata u
zraku unutar tunelske cijevi mnogo kvalitetnije tehniko rjeenje od standardne uzdune ventilacije, ali
i znatno skuplje u izvedbi.

Uzduna ventilacija sa Saccardo mlaznicom

Potreban impuls za pokretanje mirujue zrane mase u tunelu mogue je ostvariti ubrizgavanjem struje
zraka, neposredno uz svod tunelske cijevi, posredstvom tzv. Saccardo3 mlaznice i visokotlanih ventilatora
(Slika 3.). Radi se ustvari o aerodinamiki profiliranom rasporu u dijelu tunelskog stropa, neposredno uz
jedan od portala, kroz koji istrujava zrak s velikom izlaznom brzinom (cca 30 m/s) i inducira strujanje zraka
u tunelu. Ovaj tip ventilacije primjeren je kod kraih tunela s malim poprenim presjekom, unutar kojeg nije
mogue smjestiti standardne impulsne ventilatore. Posebno je pogodan za rekonstrukciju starih tunela
kod kojih treba uvesti sustav mehanike ventilacije (npr. tunel Holmesdale, UK).
Predmetni tip ventilacije ne posjeduje ventilacijsku opremu unutar tunelske cijevi, te je iz tog razloga
znatno jednostavniji za odravanje od pretodno opisanih sustava uzdune ventilacije.

( publ. PIARC )
Slika 3. Shematski prikaz sustava uzdune (longitudinalne) ventilacije
sa Saccardo mlaznicom
3 Marco Saccardo je 1898. godine u Velikoj Britaniji patentirao ovaj tip ventilacije pod nazivom Improved Method and
Apparatus for Ventilating tunnels, UK patent No. 2026.
 49

2. Definiranje reprezentativnih (tipskih) poarnih scenarija

U cilju oblikovanja operativne strategije ventilacijskog sustava u uvjetima poara, tj. poarnog
incidenta potrebno je definirati reprezentativne (tipske) poarne scenarije. Definiranje tipskih scenarija
omoguuje istovjetni odziv sustava ventilacije na pojavu odreenih dogaaja i to koritenjem tipiziranih
tj. standardiziranih upravljakih algoritama.

Dogaaji, koji su obuhvaeni odreenim tipskim scenarijem, uvelike su uvjetovani graevinskim

karakteristikama tunela, te shodno tome usvojenim prometnim i evakuacijskim modelima. U pravilu,
kod dvocijevnog tunela s istosmjernim prometom u obje tunelske cijevi, zatita putnika tijekom poara
predstavlja bitno unaprjeenje u odnosu na jednocijevne tunele s dvosmjernim prometom.

Uvaavajui ove injenice, tipini scenariji poara odnosit e se na 2 osnovna sluaja i njihove
podvarijante:
1) poarni incident u dvocijevnom tunelu s:

b) istosmjernim tekuim prometom;

c) istosmjernim prometom u uvjetima zaguenja/zastoja;
d) dvosmjernim prometom u jednoj cijevi, druga cijev nije u funkciji (fazna izgradnja,
rekonstrukcija, odravanje).

2) poarni incident u jednocjevnom tunelu s:

a) dvosmjernim tekuim prometom;

b) dvosmjernim prometom u uvjetima zaguenja/zastoja.
Navedena varijanta pod 1c) odvijanja prometa u 2-cijevnom tunelu je netipina (izvanredna) varijanta
odvijanja prometa za ovu vrstu tunela i pretpostavlja uvoenje niza preventivnih mjera za sigurno
odvijanje prometa i pouzdanu evakuaciju putnika (smanjenje brzine vozila, preusmjeravanje vozila u
cilju smanjenja prometnog optereenja, ogranienje prometovanja odreenih kategorija vozila i sl.).
Po svemu je gotovo identina varijantama 2a) i 2b), ako analiziramo stanje u samoj prometnoj cijevi.
Jedina se razlika pojavljuje u vezi s uvjetima evakuacije putnika, koji su znatno povoljniji kod 2-cijevnog
tunela zbog mogueg koritenja druge (paralelne) tunelske cijevi.

3. Tipini poarni scenarij u dvocijevnom tunelu

Razmatrat e se razliiti prometno-evakuacijski modeli u uvjetima poara, unutar graevinski zadane
konfiguracije 2-cijevnog tunela, s pretpostavljenom izvedbom poprenih prolaza za putnike i interventne
slube, uz istodobnu analizu rada ventilacijskog sustava, koja je detaljno razraena do razine upravljakih
algoritama u drugim dokumentima [3].
Potrebno je napomenuti da je prikaz spomenutih prometno-evakuacijskih modela generikog oblika i
konkretizacija modela za odreeni, realni tunel zahtjeva dodatnu analizu i sagledavanje svih specifinosti
tunela (prometni uvjeti, meteo uvjeti, graevinska konfiguracija tunela i sl.). Posebnu panju treba
obratiti ako se radi o tzv. gradskim (urbanim) tunelima sa poveanim prometom i visokom vjerojatnou
nastanka prometnih epova i zaguenja. Stoga je daljnja analiza primjerenija tunelima na otvorenoj
trasi autoceste i planinskim tunelima.
50

3.1. Prometno-evakuacijski model istosmjernog prometa

Prikazan je referentni segment tunela, koji ukljuuje poprene prolaze za pjeake i za interventna vozila.
Tona konfiguracija i raspored predmetnih prolaza nisu vani za predstojeu analizu, ali pretpostavlja
se da su izvedeni u skladu s vaeom EU regulativom i najboljim tehnikim praksama.
Redovni
Redovni pogon
pogon
Redovni pogon
Pretpostavlja
Pretpostavlja
Pretpostavlja se
se dvotrani
se dvotranidvotrani istosmjerni
istosmjerni promet
promet u obje
u obje tunelske
tunelske sluajupoveanih
cijevi.UUsluaju
cijevi. sluaju poveanih uzdunih
poveanih uzdunih
uzdunih
nagiba,
nagiba, preko
preko 3%,3%, Europska direktiva o minimalnim sigurnosnim zahtjevima zahtjevima zaza tunele
tunele na
na
nagiba, preko 3%, Europska direktiva o minimalnim sigurnosnim zahtjevima za tunele na transeuropskoj
cestovnoj mrei (Direktiva 2004/54 EC) [4] zahtjeva projektiranje
transeuropskoj cestovnoj
transeuropskoj projektiranje dopunskih
dopunskih mjera,
mjera,
cestovnoj mrei izvedbu
najee
najee (Direktiva
izvedbu 2004/54
tree
tree EC) [4]
(zaustavne) zahtjeva projektiranje dopunskih mjera, najee izvedbu
trake.
tree (zaustavne) trake.

Slika 4. Stanje prometa prije pojave poara

Slika 4. Stanje prometa prije pojave poara
(neometan tekui
(neometan promet)
tekui
(neometan tekui promet)
promet)

Poar uPoar
Poar uu uvjetima
uvjetimauvjetima tekueg
tekueg
tekueg prometa
prometa
prometa
UU tunelu
tunelu je
je potrebno
potrebno osigurati
osigurati tzv.
tzv. "tekue"
"tekue" uvjete
uvjete prometa
prometa uu cjelokupnom
cjelokupnom periodu
periodu eksploatacije tunela,
eksploatacije tunela,
tunela,
U tunelu je potrebno osiguratidaljinskog
tzv. tekue uvjete prometa ucjelokupnoj
cjelokupnom periodu eksploatacije
prvenstveno sustavom daljinskog voenja prometa na cjelokupnoj trasi promatrane autoceste. Prema
prvenstveno sustavom voenja prometa na trasi promatrane autoceste. Prema
prvenstveno sustavom
Austrijskoj daljinskog
smjernici voenja
za projektiranje
projektiranje prometa
tunela na cjelokupnoj
RVS 09.02.31
09.02.31 [5], trasiprotonost
promatrane autoceste. Prema
Austrijskoj smjernici za tunela RVS [5], uvjet
uvjet za
za protonost prometa
prometa je
je brzina
brzina vozila
vozila
Austrijskoj30smjernici
30 km/h.
km/h. za projektiranje tunela RVS 09.02.31 [5], uvjet za protonost prometa je brzina
vozila 30 km/h.
STOP
STOP

Smjer evakuacije putnika

Smjer evakuacije putnika
Smjer pristupa vatrogasaca
Smjer pristupa vatrogasaca

Slika 5a
5a Stanje
Stanje neposredno
neposredno nakon
nakon pojave poara uu uvjetima tekueg prometa
Slika Slika
5a Stanje neposredno nakon pojave poara
pojave u uvjetima
poara tekueg
uvjetima prometa
tekueg prometa
(Napomena: udar vozila u betonsku oblogu tunela!)
(Napomena:
(Napomena: udarudar vozila
vozila u betonsku
u betonsku oblogu
oblogu tunela!)
tunela!)
 51

Poar u uvjetima zastoja/zaguenja prometa

Poar u uvjetima zastoja/zaguenja prometa

Zaguenje prometa nastaje pri brzinama vonje < 30 km/h. Ovakvi uvjeti odvijanja prometa esto
vode i Zaguenje
do zastoja, prometa nastaje pri brzinama
tj. prometnih epova vonje < 30 km/h.treba
koje svakako Ovakvi uvjeti odvijanja
izbjei prometa esto
pravovremenom vode i do
regulacijom
zastoja, tj.
prometa na trasi. prometnih epova koje svakako treba izbjei pravovremenom regulacijom prometa na trasi.

STOP

Smjer evakuacije putnika

Smjer evakuacije putnika (uvjetno mogue)

Smjer pristupa vatrogasaca

Smjer pristupa vatrogasaca (alternativno)

Slika 5b Stanje neposredno nakon pojave poara u uvjetima zastoja/zaguenja prometa

Slika 5b Stanje neposredno nakon pojave poara u uvjetima zastoja/zaguenja prometa
(Napomena: udar vozila u betonsku oblogu tunela!)
(Napomena: udar vozila u betonsku oblogu tunela!)

3.1.1 Princip
3.1.1 Princip rada ventilacijskog
rada ventilacijskog sustava
sustava u uvjetimapoara
u uvjetima poara

3.1.1.1 3.1.1.1 Ventilacija

Ventilacija incidentne
incidentne cijevicijevi
U sluaju poarnog incidenta u jednoj od cijevi, dim e se zbog inercije prethodno uspostavljenog gibanja u
U sluaju poarnog
najveem brojuincidenta u jednoj
sluajeva iriti od cijevi,
u smjeru dimprometa,
odvijanja e se te zbog
e nainercije prethodno
taj nain osobe kojeuspostavljenog
se pravovremeno
gibanja zaustave
u najveem
ispred mjesta nesree (STOP), tj. uzstrujno od poara, biti sigurne odna
broju sluajeva iriti u smjeru odvijanja prometa, te e taj nain
utjecaja dima osobe koje
i temperature.
se pravovremeno zaustave ispred mjesta nesree (STOP), tj. uzstrujno od poara, biti
Samo u sluaju vrlo slabog prometa i istovremeno takvih meteorolokih prilika koje generiraju gradijent sigurne od
utjecajatlaka
dimanai portalima
temperature.tunelaSamo u sluaju
suprotan vrloprometa,
od smjera slabog prometa i istovremeno
strujanje dima takvihsuprotnom
e biti u smjeru meteorolokih
smjeru
odvijanja
prilika koje prometa,
generiraju te moe tlaka
gradijent ugrozitinai zaustavljena vozila suprotan
portalima tunela uzstrujno od odmjesta
smjerapoara. Ovakvo
prometa, stanje strujanja
strujanje dima
e biti uu smjeru
pravilu suprotnom
treba izbjegavati,
smjeruteodvijanja
radom ventilacijskog
prometa, te sustava treba podravati
moe ugroziti strujanje
i zaustavljena zrakauzstrujno
vozila u smjeru
odvijanja prometa.
od mjesta poara. Ovakvo stanje strujanja u pravilu treba izbjegavati, te radom ventilacijskog sustava
treba podravati strujanje zraka u smjeru odvijanja prometa.
Sukladno prethodno iznesenom stanju, razlikujemo slijedee scenarije djelovanja ventilacijskog sustava:
Sukladno prethodno
Ukoliko iznesenom
se prometstanju,
odvijarazlikujemo
bez zastoja slijedee
(Slika 5a),scenarije
vozila djelovanja ventilacijskog
koja se nalaze nizstrujno sustava:
od poara
neometano e napustiti tunel, zadravajui svoj smjer vonje. U navedenim uvjetima sustav
Ukolikoventilacije
se promet treba unutarbez
odvija maksimalno
zastoja 5(Slika
minuta5a),
po detekciji poara
vozila koja sei eventualnoj potvrdi alarma
nalaze nizstrujno postii
od poara
uzdunu
neometano e brzinu
napustitistrujanja
tunel,zraka od min. 1,5
zadravajui svojdosmjer
2,0 m/s, sa smjerom
vonje. koji se poklapa
U navedenim uvjetimasa sustav
smjerom
vonje.
ventilacije trebaTime e putnici
unutar zateeni5uzstrujno
maksimalno minuta po od detekciji
mjesta poara
poarau sigurnim uvjetima
i eventualnoj obavitialarma
potvrdi 1. fazu
postii uzdunu brzinu strujanja zraka od min. 1,5 do 2,0 m/s, sa smjerom koji se poklapabrzina
evakuacije, tzv. samoevakuaciju kroz poprene prolaze u drugu tunelsku cijev. Ukoliko je sa
smjerom strujanja
vonje. zraka
Time u trenutku
e putnicipoara vea od
zateeni gore propisane,
uzstrujno od mjestanijepoara
potrebno poduzimatiuvjetima
u sigurnim posebne obaviti
mjere za
njeno smanjenje!
1. fazu evakuacije, tzv. samoevakuaciju kroz poprene prolaze u drugu tunelsku cijev. Ukoliko
je brzina strujanja zraka u trenutku poara vea od gore propisane, nije potrebno poduzimati
52

posebne mjere za njeno smanjenje!

Gore navedeni raspon uzdune brzine strujanja zraka potrebno je ostvariti prvo aktivacijom ventilatora
Gore navedeni
koji su najblii raspon uzdune
izlaznom brzine
portalu (tzv.strujanja
usisni zraka
reim potrebno
rada), a je ostvariti
nakon togaprvo aktivacijom
postepeno ventilatora
i onih koji
koji su blii
su najblii (lokaciji
poaritu izlaznompoara).
portalu (tzv. usisni reim rada), a nakon toga postepeno i onih koji su blii poaritu
(lokaciji poara).
Gore navedeni
Princip koji seraspon uzdune
zadrava brzine
uvijek, bezstrujanja
obzira nazraka potrebno
opisane je ostvariti prvo aktivacijom
prometno-evakuacijske ventilatora
modele, koji
podrazumjeva
Princip
su
danajblii
kojiizlaznom
se zadrava
se u vatrodojavnoj
uvijek,
portalu bez
(tzv.unutar
zoni
obzira
usisni najeopisane
reim
koje rada), aprometno-evakuacijske
detektirannakon toga postepeno
poar,
modele,
onih kojipodrazumjeva
iskljuuju i ventilatori sukoji
bliiostaju da
poaritu se u
trajno
vatrodojavnoj
(lokaciji
inaktivnipoara).
tijekom zonisvih
unutar koje je detektiran
postupaka koji nakon poar,
togaiskljuuju
slijede. Zbogventilatori
trajnog koji ostaju trajnoventilatora
iskljuivanja inaktivni tijekom
unutar
svih postupaka
vatrodojavne koji
zone nakon
u kojojtoga
je slijede.
detektiran Zbog trajnog
poar, iskljuivanja
potrebno je broj ventilatora
vatrodojavnih unutar vatrodojavne
zona prilagoditi zone
broju u
Princip
kojoj koji se
je detektiran zadrava uvijek,
poar, bez
potrebno suobzira
je broj na opisane
vatrodojavnih prometno-evakuacijske
zona prilagoditi modele, podrazumjeva
broju ventilatora da se u
(ili broju baterija,
ventilatora
vatrodojavnoj (ilizoni
broju baterija,
unutar koje ako ventilatori
je detektiran poar, tako rasporeeni)
iskljuuju ventilatoritj.koji
izjednaiti broj vatrodojavnih
ostaju trajno inaktivni tijekom zona
ako su ventilatori tako rasporeeni) tj. izjednaiti broj vatrodojavnih zona sa brojem ventilatora, a ventilatore
svih postupaka koji nakon toga slijede. Zbog trajnog iskljuivanja ventilatora unutar vatrodojavne zone u U
sa brojem ventilatora, a ventilatore po mogunosti postaviti u sredinjem dijelu vatrodojavne zone.
po mogunosti
svakom
kojoj sluaju,
je detektiran postaviti
poar, u sredinjem
ventilatori ne smiju
potrebno je brojdijelu
biti vatrodojavne
smjeteni
vatrodojavnih zonazone.
blizu U svakom
granice
prilagoditi brojusluaju,
izmeu ventilatori
(ili brojunebaterija,
dvije vatrodojavne
ventilatora smiju
zone biti
jer
smjeteni
ventilator
ako blizu
su ventilatori granice
iz susjedne izmeu dvije
vatrodojavne
tako rasporeeni) vatrodojavne
zone, koja
tj. izjednaiti zone
nije
broj jer ventilator
zahvaenazona
vatrodojavnih iz
poarom, susjedne
sa brojemmoe vatrodojavne
svojim radom
ventilatora, zone, koja
izravno
a ventilatore
nije
po zahvaena
izazvati
mogunosti poarom,udima
destratifikaciju
postaviti moeusvojim
sredinjempoarom radom
dijelu izravno vatrodojavnoj
ugroenoj
vatrodojavne izazvati
zone. U destratifikaciju
svakom zoni dima
i s time
sluaju, u poarom
povezano
ventilatori ugroenoj
turbulentno
ne smiju biti
vatrodojavnoj
smjeteni blizu zoni
strujanje ime se i s izmeu
bre
granice time povezano
zapunjava turbulentno
dvijecjelokupni
vatrodojavne strujanje
popreni
zone presjek
jer ime seiz bre
tunela
ventilator dimom.zapunjava
susjedne cjelokupni
vatrodojavne zone,popreni
koja
presjek tunela dimom.
nije zahvaena poarom, moe svojim radom izravno izazvati destratifikaciju dima u poarom ugroenoj
Nakon obavljene
vatrodojavnoj zonisamoevakuacije,
i s time povezanodolaskom vatrogasaca
turbulentno na mjesto
strujanje ime se brepoara poinje
zapunjava 2. faza evakuacije,
cjelokupni popreni
Nakon obavljene samoevakuacije, dolaskom vatrogasaca na mjesto poara poinje 2. faza evakuacije, tzv.
presjek tunela dimom.
tzv. evakuacija uz asistenciju, te se nakon toga pristupa gaenju poara. Prilikom gaenja poara
evakuacija uz asistenciju, te se nakon toga pristupa gaenju poara. Prilikom gaenja poara treba
treba sustavom
Nakon obavljene ventilacije postiidolaskom
samoevakuacije, kontrolirano odimljavanje,
vatrogasaca na mjestokojepoara
se u pravilu
poinjeu odvija
2. fazauevakuacije,
smjeru odvijanja
tzv.
sustavom
prometa.
ventilacije
Samo
postii na
iznimno,
kontrolirano
izriiti
odimljavanje,
zahtjev
koje
vatrogasaca,
semoe
u pravilu
se
odvija
izvriti
smjeru
reverziranje
odvijanja prometa.
zranetreba
struje
evakuacija
Samo uz asistenciju,
iznimno, na izriiti te se nakon
zahtjev toga pristupa
vatrogasaca, moe gaenju
se poara.reverziranje
izvriti Prilikom gaenja
zrane poara
struje pomou
pomou reverzibilnog
sustavom ventilacije radakontrolirano
postii ventilacijskog sustava. Ukoje
odimljavanje, reimu kontroliranog
se u pravilu odvija uodimljavanja
smjeru (Slika 6., sluaj
reverzibilnog
c) potrebno je rada ventilacijskog
postii tzv. kritinu sustava.
brzinu U reimu kontroliranog
odimljavanja, kojom se odimljavanja
pouzdano (Slika odvijanja
sprijeava sluaj prometa.
6.,povratno c)strujanje
potrebno
Samo
je iznimno,
postii tzv. na izriiti
kritinu zahtjev
brzinu vatrogasaca,
odimljavanja, moe
kojom se se izvriti sprijeava
pouzdano reverziranje zrane strujanje
povratno struje pomou
dima, tzv.
dima, tzv. backlayering
reverzibilnog (Slika sustava.
rada ventilacijskog 6., sluajUareimu
i b). Prema tablici 1,odimljavanja
kontroliranog vidljivo je da(Slika
kritina
6., brzina
sluaj c)odimljavanja,
potrebno
backlayering
uzpostii
iroki raspon (Slika
moguih6., sluaj a i b).
poara, moePrema
se sa tablici 1, vidljivo
dovoljnom je da kritina
sigurnosti brzina odimljavanja,
uC=3,0
uzeti povratno
cca m/s. dima,uztzv.iroki
je tzv. kritinu brzinu odimljavanja, kojom se pouzdano sprijeava strujanje
raspon moguih poara, moe se sa dovoljnom sigurnosti uzeti cca
backlayering (Slika 6., sluaj a i b). Prema tablici 1, vidljivo je da kritina uC =3,0 m/s.
brzina odimljavanja, uz iroki
rasponTablica
moguih poara, moe se sastrujanja
dovoljnom sigurnosti uzeti cca uC(njemake
=3,0 m/s. smjernica za tunele) [6]
Tablica1.1.Kritine
Kritine brzine
brzine strujanja zraka
zraka prema
prema RABT-u
RABT-u (njemake smjernica za tunele) [6]
Tablica 1. Kritine brzine strujanja zraka prema RABT-u (njemake
Nagib, smjernicaoptereenje
Toplinsko za tunele) [6] [MW]
Profil tunelske cijevi
Niveleta
Nagib, [%] 30
Toplinsko 50
optereenje [MW] 100
Profil tunelske cijevi
01%
Niveleta [%] Kvadratni popreni presjek 2,3
30 m/s 2,6 m/s
50 2,9 m/s
100
01% Popreni popreni
Kvadratni presjek oblika
presjekpotkove 2,32,5
m/sm/s 2,62,8
m/sm/s 2,9 3,1
m/sm/s
1-3% Popreni
Kvadratnipresjek oblika
popreni potkove
presjek 2,52,5
m/sm/s 2,82,8
m/sm/s 3,1 3,1
m/sm/s
1-3% Kvadratni popreni presjek
Popreni presjek oblika potkove 2,5 m/s
2,6 m/s 2,8 m/s
2,9 m/s 3,1 m/sm/s
3,3
36% Popreni presjek oblika potkove
Kvadratni popreni presjek 2,6 m/s
2,7 m/s 2,9 m/s
3,0 m/s 3,3 m/sm/s
3,3
36% Kvadratni popreni presjek
Popreni presjek oblika potkove 2,7 m/s
2,8 m/s 3,0 m/s
3,1 m/s 3,3 m/sm/s
3,6
Popreni presjek oblika potkove 2,8 m/s 3,1 m/s 3,6 m/s

Sluaj a):
Sluaj a):
a): brzinau ZzrakauuZZ 001
1 <<<< uuCC
Sluaj
Uzduna 01 << uuC bitno je manja od
uuDD >> 00
Z01
kritine
Uzduna brzine
brzina u ,
zraka stratificirani
u
Uzduna brzina zraka uZ01 bitno je manja
C Z01 bitno sloj dima
je manjaod od se
uuZ01
Z01 uzstrujno
kritine
kritine iri.uNizstrujno
brzine
brzine C , u , se
stratificirani
C odrava
stratificirani sloj stratifikacija
sloj
dimadima
se se
dima.
uzstrujno
uzstrujno iri.iri. Nizstrujno
Nizstrujnose seodrava odrava
stratifikacija
stratifikacija dima.dima.

Sluaj b):b): u Z 02 <u

uuDD =0
Sluaj
Sluaj b): uuZZ0202 <<C uuCC
=0 Uzduna
Uzduna brzina
brzina zraka
zraka je manja
manja ododkritine brzine,
kritine
00 Uzduna brzina zraka je manja od kritine
uuZ02 brzine, stratificirani
stratificirani sloj dima
sloj dima uzstrujno
uzstrujno od je
od poara
brzine, stratificirani sloj dima uzstrujno od
Z02
poara je stacionaran.
stacionaran. Nizstrujno
Nizstrujno se odrava
se odrava stratifikacija
poara je stacionaran. Nizstrujno se odrava
stratifikacija
dima. dima.
stratifikacija dima.

Sluaj c): u Z 03 = uC
Sluaj c): u Z 03 = uC
Uzduna brzina zraka je jednaka kritinoj
uZ03 Uzduna
brzini, brzina
uzstrujno zraka izraeni
ne postoji je jednaka kritinoj
stratificirani
uZ03 slojbrzini,
dima.uzstrujno
elo dima se formira
ne postoji neposredno
izraeni stratificirani
 Sluaj b): u Z 02 < uC
uD =0
Uzduna brzina zraka je manja od kritine
0
uZ02 brzine, stratificirani sloj dima uzstrujno od
poara je stacionaran. Nizstrujno se odrava 53
stratifikacija dima.

Sluaj
Sluaj c):c): u u Z=03 u= uC
Z 03
Uzduna brzina zraka je Cjednaka kritinoj brzini,
uzstrujno
Uzduna ne postoji
brzina zraka je izraeni stratificirani
jednaka kritinoj sloj
uZ03 dima.uzstrujno
brzini, elo dima se formira
ne postoji izraenineposredno
stratificiraniprije
slojmjesta
dima.poara.
elo Nizstrujno se dim iri
dima se formira turbulentno.
neposredno
prije mjesta poara. Nizstrujno se dim iri
turbulentno.
Sluaj d): uC > uC
Sluaj d): u
Uzduna brzina zraka
Z u Cvea od kritine brzine,
04 >je
uzstrujno
Uzduna ne postoji
brzina zraka stratificirani
je vea odsloj kritine
dima. elo
uZ04 dima ne postoji. Nizstrujno se dim iri turbulentno.
brzine, uzstrujno ne postoji stratificirani sloj
dima. elo dima ne postoji. Nizstrujno se dim
iri turbulentno.
Slika 6. Karakteristini sluajevi odimljavanja tunela
Slika 6. Karakteristini sluajevi odimljavanja tunela
Prilikom reima kontroliranog odimljavanja, kao to je gore obrazloeno, brzina strujanja zraka ne bi smjela
biti manja od 3 m/s, ali niti vea od 5 m/s, jer prilikom postizanja veih brzina zraka dolazi do problema u
gaenju
Prilikompoara
reima s pjenom (pjena seodimljavanja,
kontroliranog odnosi sa strujom kaozraka!).
to je gore obrazloeno, brzina strujanja zraka ne bi
smjela biti manja od 3 m/s, ali niti vea od 5 m/s, jer prilikom postizanja veih brzina zraka dolazi do
Ukoliko je promet u zastoju/zaguenju (Slika 5b), vozila koja se nalaze nizstrujno od poara bit e
problema u gaenju poara s pjenom (pjena se odnosi sa strujom zraka!).
uhvaena u klopku jer ne mogu zbog kolone napustiti tunel. U navedenim uvjetima sustav ventilacije
treba odmah po detekciji poara i eventualnoj potvrdi alarma prijei u reim smirivanja uzdunog
Ukoliko je promet u zastoju/zaguenju (Slika 5b), vozila koja se nalaze nizstrujno od poara bit
strujanja zraka, ime e se ostvariti uvjeti da evakuacija putnika bude obavljena uz vremenski
e uhvaena
produenu u klopkudima,
stratifikaciju jer neuzmogu zbog brzinu
to manju kolonepropagacije.
napustiti tunel.SvakakoU navedenim
da su uvjetiuvjetima
evakuacijesustav
u
ventilacije treba odmah po detekciji poara i eventualnoj potvrdi alarma
ovom sluaju znatno nepovoljniji nego za sluaj protonog istosmjernog prometa, jer se brzina prijei u reim smirivanja
uzdunog
irenja dimastrujanja zraka, ime
ne moe trenutno e senaostvariti
reducirati uvjeti
prihvatljivu da evakuacija
razinu od 1,0 1,5putnika
m/s. Osim bude obavljena
toga, realno je uz
vremenski
za produenu
pretpostaviti stratifikaciju
da e unutar vremena,dima, uz to
potrebnog zamanju
detekcijubrzinu propagacije.
i eventualnu potvrduSvakako
alarma,da su do
doi uvjeti
evakuacije u ovom sluaju znatno nepovoljniji nego za sluaj protonog
nekontrolirane nizstrujne (iznimno uzstrujne!) propagacije dima koji ugroava vozila zateena u istosmjernog prometa,
jer se brzina
koloni. Aktivnimirenja dima ne sustava
djelovanjem moe trenutno
ventilacijereducirati
u cilju na prihvatljivu
smanjenja razinubrzine
uzdune od 1,0zraka,
1,5uzm/s.
Osim toga, zateenog
zadravanje realno je za pretpostaviti
smjera strujanja, da
moee se
unutar
bitno vremena,
smanjiti rizik potrebnog
za putnike zaudetekciju i eventualnu
svim vozilima koja
potvrdu
stoje ili sealarma,
usporenodoi do nekontrolirane nizstrujne (iznimno uzstrujne!) propagacije dima koji
kreu.
ugroava vozila zateena u koloni. Aktivnim djelovanjem sustava ventilacije u cilju smanjenja
Meutim, smirivanje uzdune brzine strujanja zraka, zbog odravanja stratifikacije dima (efekt
uzdune brzine zraka, uz zadravanje zateenog smjera strujanja, moe se bitno smanjiti rizik
strafikacije, vidi Sliku 7.) i produavanja uvjeta za sigurnu evakuaciju putnika, moe se obaviti samo
za putnike u svim vozilima koja stoje ili se usporeno kreu.
automatskim upravljanjem sustava ventilacije. Runo upravljanje sustavom ventilacije u cilju
odravanja stratifikacijeuzdune
Meutim, smirivanje zraka nije mogue
brzine zbog sloenih
strujanja termoodravanja
zraka, zbog i aerodinamikih interakcija
stratifikacije dima dima i
(efekt
zraka,vidi
strafikacije, promjenljivih meteorolokih parametara,
Sliku 7.) i produavanja te regulacijske
uvjeta za sigurnu evakuaciju tromosti (histereze)
putnika, moefluida.
se obaviti samo
automatskim upravljanjem sustava ventilacije. Runo upravljanje sustavom
Osim kontrole irenja dima, aktivno djelovanje sustava ventilacije na smanjenje uzdune ventilacije u cilju brzine
odravanja stratifikacije zraka nije mogue zbog sloenih termo i aerodinamikih
strujanja zraka izravno utjee i na dinamiku procesa izgaranja, na taj nain da se smanjenom interakcija dima i
zraka, promjenljivih
dobavom svjeeg meteorolokih
zraka (kisika) parametara, te regulacijske
usporava proces izgaranja, a tromosti
time smanjuje(histereze) fluida.
i toplinski uinak poara,
odnosno njegova toplinska snaga!
Osim kontrole irenja dima, aktivno djelovanje sustava ventilacije na smanjenje uzdune brzine strujanja zraka
izravno Smirivanje uzdunogprocesa
utjee i na dinamiku strujanja zraka/dima
izgaranja, na tajnanain
brzine koje
da se su priblino
smanjenom jednakesvjeeg
dobavom nuli (tzv.
zrakazero
(kisika)
strategija), odnosno u praksi koje su manje od 0,5 m/s, nije poeljno iz slijedeih
usporava proces izgaranja, a time smanjuje i toplinski uinak poara, odnosno njegova toplinska snaga! razloga:
pri ovako niskim vrijednostima uzdune brzine strujanja zraka/dima, moe lako doi do
Smirivanje uzdunog strujanja
reverzije zraka/dima
strujanja, tj. prolaskana brzine
kroz nultukoje su priblino jednake nuli (tzv. zero strategija),
brzinu;
odnosno u praksi koje su manje od 0,5 m/s, nije poeljno iz slijedeih razloga:
smanjuje se provjetravanje tunela na razinu koja potencijalno moe omoguiti stvaranje
eksplozivnih smjesa.
pri ovako niskim vrijednostima uzdune brzine strujanja zraka/dima, moe lako doi do reverzije
strujanja, tj. prolaska kroz nultu brzinu;
Po dolasku vatrogasne postrojbe na teren i utvrivanja da je evakuacija zavrena, pristupit e se
smanjuje se provjetravanje tunela na razinu koja potencijalno moe omoguiti stvaranje
gaenju, a sustav ventilacije prelazi u reim kontroliranog odimljavanja, u smjeru koji odredi
eksplozivnih vatrogasne
zapovjednik smjesa. postrojbe na terenu. Zbog zaguenja prometa, alternativni pristup
vatrogasnih vozila mogu je iz paralelne tunelske cijevi, slobodne od vozila, kroz poprene prolaze
za vozila. Za reim kontroliranog odimljavanja vrijede svih zahtjevi koji su prethodno izneseni za
sluaj prometovanja vozila bez zastoja.
54

Po dolasku vatrogasne postrojbe na teren i utvrivanja da je evakuacija zavrena, pristupit e se

gaenju, a sustav ventilacije prelazi u reim kontroliranog odimljavanja, u smjeru koji odredi zapovjednik
vatrogasne postrojbe na terenu. Zbog zaguenja prometa, alternativni pristup vatrogasnih vozila mogu
je iz paralelne tunelske cijevi, slobodne od vozila, kroz poprene prolaze za vozila. Za reim kontroliranog
odimljavanja vrijede svih zahtjevi koji su prethodno izneseni za sluaj prometovanja vozila bez zastoja.

uZ

( izvor Brodarski institut Zagreb, 2003 )

u Z = 0,7 m/s
Slika 7. Razvoj stratifikacije dima u poetnoj fazi poarnog testa,
Slika 7. Razvoj stratifikacije dima u poetnoj fazi poarnog testa, u Z = 0,7 m/s
3.1.1.2. Ventilacija evakuacijske cijevi
3.1.1.2.
PotrebnoVentilacija
je u sluajuevakuacijske cijevi u evakuacijskoj cijevi promjeniti na nain da doe do strujanja
poara reim ventilacije
zraka u istom smjeru kao i u incidentnoj cijevi. To e u pravilu podrazumjevati reverziranje rada sustava
Potrebno
ventilacijeje uu evakuacijskoj
sluaju poara reimBrzina
cijevi. ventilacije u evakuacijskoj
strujanja zraka, nakoncijevi promjeniti
to se na nainizjednai
smjer strujanja da doesado
strujanja zraka
incidentnom u istom
cijevi, smjeru
ne smije bitikao
veai uodincidentnoj cijevi.zraka
brzine strujanja To eu u pravilu podrazumjevati
incidentnoj reverziranje
cijevi (poveanjem rada
brzine zraka
sustava ventilacije u evakuacijskoj cijevi. Brzina strujanja zraka, nakon to se smjer
smanjuje se statiki tlak u tunelskoj cijevi, pa ona moe doi u reim podtlaka u odnosu na poarom strujanja izjednai
sa incidentnom
ugroenu cijev). cijevi, ne smije
Ispunjenje biti vea
postavljenih od brzine
zahtjeva smanjitstrujanja zrakazoni
e u portalnoj u incidentnoj cijevi recirkulaciju
tunela nepoeljnu (poveanjem
brzine
dima izzraka smanjuje
incidentne se statiki tlak
u evakuacijsku u tunelskoj
cijev. cijevi,dima
Recirkulaciju pa ona moe doi
je mogue u reim
smanjiti podtlaka u odnosu
i dislokacijom tunelskihna
poarom
portala iliugroenu
izgradnjom cijev). Ispunjenje
razdjelnog postavljenih
zida izmeu zahtjeva
tunelskih smanjit eduine
cijevi minimalne u portalnoj
15 m. zoni tunela nepoeljnu
recirkulaciju dima iz incidentne u evakuacijsku cijev. Recirkulaciju dima je mogue smanjiti i dislokacijom
tunelskih
3.2. portala ili-izgradnjom
Prometno evakuacijskirazdjelnog zida izmeu
model dvosmjernog tunelskih cijevi minimalne duine 15 m.
prometa
U uvjetima odvijanja dvosmjernog prometa u dvocijevnom tunelu, potrebno je napomenuti da se slika
3.2. Prometno - evakuacijski model dvosmjernog prometa
incidenta bitno ne mijenja u ovisnosti o protonosti prometa, kao to je to bio sluaj kod istosmjernog
prometa. Donekle se samo mijenja smjer pristupa vatrogasaca u uvjetima zaguenog prometa, kada ne mogu
U uvjetima odvijanja dvosmjernog prometa u dvocijevnom tunelu, potrebno je napomenuti da se slika
pristupiti kroz vozilima ispunjenu cijev u kojoj je dolo do poara, ve moraju pristupiti kroz tunelsku cijev u
incidenta bitno ne mijenja u ovisnosti o protonosti prometa, kao to je to bio sluaj kod istosmjernog
kojoj se odvijaju radovi.
prometa. Donekle se samo mijenja smjer pristupa vatrogasaca u uvjetima zaguenog prometa, kada
ne mogu pristupiti
Redovni kroz(uvjetno,
pogon vozilimaradi
ispunjenu cijev u kojoj
se privremenom je dolo do poara, ve moraju pristupiti kroz
rjeenju!)
tunelsku cijev u kojoj se odvijaju radovi.

Redovni pogon (uvjetno, radi se privremenom rjeenju!)

RADOVI

RADOVI
TIJEKU

TIJEKU
U

U
 U uvjetima odvijanja dvosmjernog prometa u dvocijevnom tunelu, potrebno je napomenuti da se slika
incidenta bitno ne mijenja u ovisnosti o protonosti prometa, kao to je to bio sluaj kod istosmjernog
prometa. Donekle se samo mijenja smjer pristupa vatrogasaca u uvjetima zaguenog prometa, kada ne mogu
pristupiti kroz vozilima ispunjenu cijev u kojoj je dolo do poara, ve moraju pristupiti kroz tunelsku cijev u
55
kojoj se odvijaju radovi.

Redovni pogon (uvjetno, radi se privremenom rjeenju!)

RADOVI

RADOVI
TIJEKU

TIJEKU
U

U
Slika 8Slika
Stanje prometa prije pojave poara
8 Stanje prometa prije pojave poara
Poar u uvjetima
Poar u uvjetima tekueg
tekueg prometa
prometa
Poar u uvjetima tekueg prometa

RADOVI

TIJEKU
RADOVI

TIJEKU

RADOVI

TIJEKU
RADOVI

TIJEKU

UU
UU

Smjer
Smjer evakuacije
evakuacije putnika
putnika
Smjer
Smjer pristupa
pristupa vatrogasaca
vatrogasaca

Slika 9a Stanje neposredno nakon pojave poara u uvjetima tekueg prometa

Slika 9a Stanje neposredno
Slika 9a Stanje neposredno nakon nakon pojave
pojave poara
poara u uvjetimatekueg
u uvjetima tekueg prometa
prometa
(Napomena:
(Napomena: izravni
izravni sudar
sudar teretnih
teretnih vozila!)
vozila!)
(Napomena: izravni sudar teretnih vozila!)

Poar u uvjetima zastoja/zaguenja prometa

Poar u uvjetima zastoja/zaguenja prometa
Poar u uvjetima zastoja/zaguenja prometa
RADOVI

TIJEKU

RADOVI

TIJEKU
RADOVI

TIJEKU

RADOVI

TIJEKU
UU

UU

Smjer
Smjer evakuacije
evakuacije putnika
putnika
Smjer pristupa vatrogasaca
Smjer pristupa vatrogasaca

Slika
Slika 9b Stanje 9b
9b Stanje
Stanje neposredno
Slikaneposredno nakon
nakon pojave
nakon pojave
neposredno poara
poara
pojave uu uvjetima
u uvjetima
poara zastoja/zaguenja
zastoja/zaguenja prometa
zastoja/zaguenja
uvjetima prometa
prometa
(Napomena: (Napomena:
izravni sudar teretnih
izravni sudar vozila!)
teretnih vozila!)
(Napomena: izravni sudar teretnih vozila!)

3.2.1.
3.2.1. Princip
Princip rada
rada ventilacijskog
ventilacijskog sustava
sustava u
u uvjetima
uvjetima poara
poara
3.2.1.1.
3.2.1.1. Ventilacija
Ventilacija incidentne
incidentne cijevi
cijevi
56

3.2.1. Princip rada ventilacijskog sustava u uvjetima poara

3.2.1.1. Ventilacija incidentne cijevi

U sluaju poarnog incidenta u cijevi u kojoj se odvija promet, dim e se iriti u smjeru uspostavljenog
rezultantnog strujanja, koje se ne moe unaprijed pretpostaviti, pogotovo ako se radi o ravnomjernom,
uravnoteenom dvosmjernom strujanju. No, za razliku od istosmjernog prometa, gdje se reim rada
ventilacijskog sustava bitno razlikovao za sluajeve protonog i zaguenog prometa, u sluaju
dvosmjernog prometa djelovanje sustava ventilacije je identino za oba sluaja prometovanja (Slika
9a i 9b).

U navedenim uvjetima, sustav ventilacije treba odmah po detekciji poara i eventualnoj potvrdi
alarma prijei u reim smirivanja uzdunog strujanja zraka, s brzinom zraka od 1,0 do 1,5 m/s u ve
uspostavljenom smjeru strujanja, ime e se ostvariti uvjeti da evakuacija putnika bude obavljena uz
stratifikaciju dima, uz to manju brzinu propagacije (identino radu ventilacije pri uvjetima zaguenog
istosmjernog prometa!). Navedeno smirivanje uzdune zrane struje unutar propisanih granica potrebno
je ostvariti radom najudaljenijih ventilatora.

Iako je ve konstatirano da se slika poarnog incidenta bitno ne mijenja u ovisnosti o gustoi prometa,
evidentno je da je zaguenje dvosmjernog prometa najnepovoljniji mogui scenarij odvijanja prometa.
U takvim uvjetima, vozila koja su u smjeru naputanja mjesta poara, tj. izlaska iz tunela, nisu u
mogunosti dovoljno brzo napustiti tunel i bivaju ugroena dimom. S druge strane, vozila koja prilaze
mjestu poara s obje strane, moraju stati jer im je prolaz blokiran vozilima koja sudjeluju u sudaru.
Zbog toga e broj zateenih putnika u tunelu pri ovim uvjetima prometovanja biti maksimalan, uvjeti
odvijanja evakuacije najtei, a konzekventno tome i posljedice poara najozbiljnije! Iz opisanih razloga
ovaj reim prometovanja tunelom predstavlja izvanrednu situaciju, koju treba pratiti i odgovarajua
prometna regulacija na cijeloj dionici (po mogunosti sa preusmjeravanjem, tj. smanjenjem prometnog
intenziteta).
Eventualno poveanje protonosti prometa dovelo bi do smanjene koncentracije (broja) zateenih
putnika u poarom ugroenoj cijevi, to je poeljno, meutim reim rada ventilacijskog sustava nema
potrebe zbog toga mijenjati, jer u svakom sluaju je dio putnika u zaustavljenim vozilima i onima koja
se usporeno kreu ugroen irenjem dima!
Po dolasku vatrogasne postrojbe na teren i utvrivanja da je evakuacija zavrena, pristupit e se
gaenju, a sustav ventilacije prelazi u reim kontroliranog odimljavanja, u smjeru koji odredi zapovjednik
vatrogasne postrojbe na terenu. Realno je za oekivati da e pristup vatrogasaca poaritu biti izveden
kroz drugu (paralelnu) cijev, koja je slobodna od prometa. Uvjet ovakvom pristupu je da radovi koji se
odvijaju u spomenutoj tunelskoj cijevi ne sprjeavaju prolaz vatrogasnih vozila i evakuaciju putnika!

3.2.1.2. Ventilacija evakuacijske cijevi

Ventilacija evakuacijske cijevi je u ovim uvjetima znatno sloenija i ovisi o nizu faktora (meteorolokim
parametrima, lokaciji poara, broju vozila u tunelu i sl.). Preporua se da se na iroj lokaciju, tj. segmentu
tunela na kojem se obavlja evakuacija rubni ventilatori stave u tzv. suelini rad, to znai da im je
smjer strujanja prema oekivanom podruju evakuacije putnika iz incidentne cijevi u evakuacijsku. Pri
tome bi rezultantna brzina strujanja zraka u tunelskoj cijevi, uslijed rada ventilatora u suelinom reimu
trebala iznositi oko 0 m/s. Drugim rjeima, suelini rad ventilatora ne podrazumjeva nuno da se sa
svake strane evakuacijske tunelske cijevi ukljui isti broj ventilatora, tj. da se postigne simetrino stanje
rada, ve da rezultantno strujanje bude priblino jednako nuli, uz postizanje pretlaka u evakuacijskoj
cijevi, odnosno u zoni evakuacijske cijevi koja je od neposrednog interesa za evakuaciju.
 57

4. Tipini poarni scenarij u jednocijevnom tunelu

Kao to je ve obrazloeno u Poglavlja 2., odvijanje dvosmjernog prometa u jednocijevnom tunelu
je sa stajalita prometnog i evakuacijskog modela gotovo identino odvijanju dvosmjernog prometa
u jednoj cijevi dvocijevnog tunela (vidi Poglavlje 3.2.). Pri tome je potrebno napomenuti da se
izvedba jednocijevnog tunela bez paralelnog servisno-evakuacijskog tunela ne analizira kao mogui
reprezentativni scenarij, obzirom da takve izvedbe tunela vie ne zadovoljavaju osnovne sigurnosne
kriterije.

5. Zakljuak
Provedena analiza tipinih poarnih scenarija, te oita kauzalnost djelovanja sustava ventilacije i
pojedinih prometno-evakuacijskih modela omoguuje definiranje jedinstvene operativne strategije
upravljanja sustavom uzdune ventilacije u uvjetima poarnog incidenta. Pojam strategije u tehnikoj
terminologiji, neovisno od specifinog podruja primjene, imanentno treba sadravati logiku dosljednost,
jednoznanost, prepoznatljivu strukturiranost i konzistentnost postupaka, te na kraju opu primjenljivost.
Djelovanje sustava uzdune ventilacije u uvjetim poara sadri gore opisane karakteristike, te se moe
koncipirati kao operativna strategija i na taj nain omoguiti automatsko upravljanje sustavom ventilacije
u uvjetima poara. Na taj nain je u svakoj fazi poarnog incidenta aktivnim djelovanjem ventilacijskog
sustava omogueno postizanje optimalnih uvjeta za evakuaciju putnika, te intervenciju interventnih
slubi.

LITERATURA

1. Road Tunnels: Operational Strategies for Emergency Operation, Technical Committee C3.3 Tunnel
Operations, Working Group No. 6 Ventilation and Fire Control, World Road Association (PIARC),
2008
2. Systems and Equipment for Fire and Smoke Control in Road Tunnels, Chapter 12.6, World Road
Association (PIARC), 2007
3. Drakuli, M.: Djelovanje sustava uzdune ventilacije cestovnog tunela u uvjetima poara, Doktorski
rad, Fakultet strojarstva i brodogradnje Sveuilita u Zagrebu, 2006.
4. Directive 2004/54/EC on minimum safety requirementsfor tunnels in the Trans-European Road
Network, The European Parliament and the Concil of the EU, 2004
5. Projektierungsrichtlinien, Tunnelausrstung, Belftung, Grundlagen RVS 09.02.31, FSV Austria,
2008
6. Richtlinie fr die Ausstattung und den Betrieb von Strassentunneln (RABT), FGSV Germany, 2006
58

TUNNEL VENTILATION TECHNOLOGY

A NEW IMPROVED JET FAN
Carlo Barbetta, MRT Department,
Harald Rudelgass Technical Director Systemair Germany

Key Words
Booster fan, Jet fan, Installation coefficient, Kempf factor, Longitudinal ventilation, Mojet, Life Cycling
Cost ( LCC )

Notation
T= force, thrust (N)
V= air velocity (m/s)
k= Kempf factor (-)
Subscript
f= fan
t= tunnel

Introduction
On April 29th 2004 it was promulgated the European Directive ED 2004/54/CE, that was relevant to the
safety of TEN road tunnels. In accordance to this ED all European Countries had to implement in their
own Legislation the relevant document and consequently activate all suitable measures to comply with
it. The expiring timing to comply with was fix by end of 2019 but no one could, at that time, imagine the
global financial crisis that later has hit all the world. Today it is difficult to take upgrading and revamping
actions or make new works in accordance with the above ED since the majority of European Countries
have to operate with GDPs that are low single figure or even worst showing a negative trend.

Energy saving has been always an interesting issue but nowadays it is vital to consider it in order to
promote infrastructure works. In year 2002 the European Commission promoted the SAVE Program
(1): a study dealing with energy savings on fan systems. The scope was to stimulate the application of
energy savings techniques to fan systems in all sectors and the policy options proposed had to be taken
up by the Commission and the National Governments of each Member State. The result was a book (2)
published in the same year that shows that the total energy consumption ( reference year 1997 ) is 197
TWh per annum and the underground application weighs for 10% so we have 19.7 TWh per annum.

The study estimates savings for 3% on fans and 17.5% on systems so, if the targets are achieved, a
reduction of 4.0 TWh per annum can be reached that equates to save 1.6 million tons of CO2 emission.
At that time the estimation of future electricity consumption was 220TWh in year 2020, this figure was
based on Global thinking that was very conservative but actually is quite nicely in line with the todays
reality.

That is the general approach to the energy problem active at European Union level.
 59

Permanent International Association of Road Congress ( PIARC )

PIARC has always looked at energy savings as one of the more important aspects that have to be
considered in the tunnels application. Currently the Working Group 1 with the Technical Committee
3.3 is writing a document based on sustainability of road tunnel operation ( 3 ) and one important part
is dedicated to energy savings and sustainable approach. This document is still to be validated by the
Chair Referees so the final version is not available but nevertheless the main parts are valid and can
be used for our scope.

The sustainability is based on three pillars: Social, Economical, Environmental. These are not separated
but interact between themselves hopefully with a good balance at the end that creates sustainability.
As long as we are concern the Economical pillar is relevant to our investigation. Generally speaking
PIARC is stimulating the use of alternative energy sources and promoting systems with improved
performances and the use of more efficient equipments. For complex road tunnels networks, where
jet fans ( longitudinal ventilation ) or large axial fans ( transverse or semi transverse ) are used the
combination of jet fan/large axial fans plus inverter improves ventilation control and power absorption.
Such combination should be encouraged where possible.

Limiting our investigation to the jet fans we will consider a new available efficient type that has recently
being available.

Longitudinal ventilation
Road tunnels are often ventilated by inductive systems with booster fans, also known as jet fans,
installed near the tunnel ceiling. The impulse force developed by a jet fans is called thrust that can be
theoretical calculated or better measured with the applicable standard ISO 13350. A paper showing
the physical data that occur in the designing the ventilation system can be found in (4). The codified
mathematical formula is:

Where:
Tf Fan thrust (N)
Tt Tunnel thrust (N)
k Installation coefficient ( Kempf ) (-)
Vt Tunnel air velocity (m/s)
Vf Fan outlet velocity (m/s)

In order to create the maximum space for the traffic in a road tunnel ( clearance ), jet fans are often
installed very close to the ceiling or in a rectangular tunnel shape in a corner. This results in the exhaust
jet stream not being able to fully develop. So a portion of jet energy or momentum is lost to wall friction.
This it is why in the formula appears the effectiveness number k, called Kempf factor, that indicates
what portion of impulse force or momentum is actually provided by the jet fan and not lost.

Round shape Niche corner

60

Should we assume an air velocity of 5 m/s in the tunnel and an jet fan velocity of 30 m/s immediately
we reduce to 0.83.

The Kempf factor can be as low as 0.65/0.78 so at the end we will have correction factor on the provided
thrust of 0.54/0.64 that means a loss in thrust of 36%-46% which is a remarkable amount of energy lost
in the system, so it needs an appropriate focus.

Many studies have been done from 60s so far and the paper (4) gives a full and global analysis showing
the state of the art in this field.

Energy consumption
Italian Road Authority ( ANAS ) is responsible for the majority of the roads and consequently for the
tunnels. A recent cost analysis showed that the cost of ventilation plants is 7% of the tunnel manufacturing
cost, so it is a portion that merits to be considered. Furthermore the running and operation energy cost
for the total road network has been 58 million in 2012 and 87% of this figure is concentrated in the
tunnels, please remember that Italy is the second Country in the world for tunnels and first in Europe.

Going deeper we see that the energy cost in the tunnel is divided in:
-80% Illumination
-16%Ventilation
4%Control room buildings, lighting and driving force.
This confirms that a careful analysis of the ventilation systems is to be carried out and evaluation of
possible actions is necessary to reduce and keep under control this cost.

Years ago the purchasing cost or first cost was the discriminating tool to determine the purchasing.
Nowadays the Life Cycling Cost ( LCC ) is becoming more popular and the designers consider it
an important tool to evaluate the global cost during the plant life. We should not forget that a tunnel
ventilation plant has an expected life of 25-30 years so looking with long horizon we can see the
projected costs and their influence.

The today financial crisis has much more accentuated the attention on the various actions that can
allow a reductions in costs both in design stage and in operation time.

The latest technical solution

Recently an innovative jet fan design has achieved a significant improvement of the k coefficient thus
permitting a remarkable energy saving in performances: Mojet.

The outline picture is self explanatory. The benefit arouses from the inclined cut silencers. The inclination
of 7 permits to direct the jet plume away from the tunnel ceiling or corners creating an increase in the
k coefficient. Meanwhile being the lower part parallel and not inclined it doesnt reduce the clearance to
the vehicle road level so to give a maximum flexibility even in limited space.

Preliminary studies using CFDs analysis showed a sure and consistent improve in the performances,
 61

but a real test would has been the confirmation of the theoretical investigation. It was found a suitable
tunnel, round shape, with a length of 600m and not yet opened to the traffic so perfectly suitable for
the scope. Buttoli tunnel is positioned in central Italy on the new motorway variant between Bologna
and Florence. Autostrade per LItalia the Concessionaire gave us the possibility to carry out on situ real
measurements. To have an official and above party report the University of Graz was commissioned to
carry out a full technical campaign of measurements (5). The proved encouraging positive results were
presented at International Congress of BHRGroup (6).

Pair of jet fans were installed and it was found that the difference between a standard jet fan and
a Mojet installed exactly in the same position gave an increase of the k coefficient of 11%. From
that experiment a new jet fan layout was executed in order to reduce the absorbed power that was
increased reducing the achieved benefit. So today the final version is as shown above and permits to
achieve the same measured thrust in Laboratory between the standard type and the Mojet and nearly
the same absorbed power.

This gives a real benefit of the 11% increase in the k coefficient. Whereas in an artificial tunnel with
rectangular shape the position of jet fans is in the corner and the inclination of the plume away from both
sides permits a greater save that, it has been extrapolated from the previous measurements, reach a
k coefficient of 0.90

Worked example
So far we have given a wide view on the energy costs and a possible technical solution for a new jet
fan that can permit to achieve possible costs energy reduction; to better understand and appreciate the
real benefit it is necessary to built up a real example with a full investigation.

In Italy the longitudinal ventilation systems are widely used and even in Europe they represent a
remarkable portion. The possibility to evaluate the energy costs in order to achieve benefit is therefore
advisable.

In Italy the split of various equipments in the longitudinal ventilation systems is as follows:
(i)50% Electrical cables
(ii)25% Jet fans and ancillaries
(iii)25% Electrical panel, transformers, CO smoke, fire sensors etc.
62

All percentages include also the installation part.

We can immediately perceive that any solution that reduce the number of the jet fans in cascade touch
the other ones so the benefit is surely remarkable. The design stage is the critical part and it is possible
to plan since from the beginning the best technical solution, applying the criteria of balancing the three
pillars (3) and fulfill a LCC analysis.

The analysis is based on a real city tunnel with a bidirectional traffic flow that is under design phase and
it is located in north Italy and has the following main details:

Length 2200m
Lanes One lane for each traffic flow
Traffic flow 2000 total vehicles ( private cars and buses)
Traffic conditions Congested at 10 km/h

Design parameters ( CO level, visibility etc. ) in accordance to PIARC recommendations (7)

The following table shows the main calculated data.

Standard jet fan Mojet

Designed thrust in the tunnel including the
effect of air velocity inside the tunnel as 7200 N
per showed formula
k installation coefficient 0,70 0.90
Thrust needed in the tunnel 10285 N 8000 N

Jet fan diameter 710 mm

Measured thrust as per ISO 13350 650 N

Number of jet fans 16 12
Input power per jet fan. Motor = 0.94% 26.8 kW 27.6 kW
Total power 428.8 kW 331.2 kW
Running hours per year 2000 h
kWh per year 857600 662400
Electricity cost ( average in CE ) 0.11/kWh
Total energy cost per year 94336 72864

In paralleI a check on a fire scenario of 30 MW has been carried and it confirms that both jet fans number
of 16 and 12 are sufficient to have achieve the critical velocity and the back layering of the smoke.

It is quite clear the undoubted advantages showed using the new jet fan; the following table highlight
and summarized them.
 63

Standard jet fan Mojet Savings

Thrust needed in the tunnel 10285 N 8000 N -22%
Number of jet fans 16 12 -25%
Total power 428.8 kW 331.2 kW -23%
Total energy cost per year 94336 72864 -23%

These benefits are not limited only to the jet fans and the ventilation system but in cascade they also
influence other costs relevant to the tunnel. As showed before for a longitudinal ventilation system
other equipments are needed. Using the Italian mechanical and electrical costs a total vision of the
tunnel cost can be carried out.

Standard jet fan Mojet Savings

Electrical cables
600.000 (50%) 450.000 (48%) 150.000
costs
Jet fans, ancillaries 360.000 (25%) 290.000 (30%) 90.000
Electrical panels,
transformers, CO,
240.000 (25%) 220.000 (22%) 20.000
smoke, fire sensors
etc.
Total tunnel
ventilation system 1.200.000 (100%) 940.000 (100%) 260.000
cost

It can be seen that split of costs percentage used for the basic calculation with standard jet
fan is a little different with Mojet due to the fact that the latter has a marginal increase in
purchasing cost compared to the standard one and the costs of electrical panels, transformers
etc. are marginally touched by the reduced number of jet fans. The major saving is in the
cables ( purchasing and installation ), the reduce number of Mojet still give a remarkable
benefit irrespective of small purchasing increased cost.

Totally the reduction of 260.000 that weights for 22% represents an interesting figure.

Conclusions

Nowadays and even more in the future it is essential to carry out preliminary analysis on the global
costs of the underground work under consideration. LCC analysis has to be encouraged and
all actions relevant to energy saving must be promoted in order to validate the selected design.
The worlds availability of energy sources are not unlimited. Respecting the Kyoto Protocol
binding obligation a really sustainable development has to be adopted. The new available jet
fan represents an interesting technical solution so to reduce both first and operational costs. It
has also to consider that during the ventilation plant life a reduce maintenance time is needed
so again a cost saving is achieved.
64

Bibliography
(1) SAVE Program, project XVII/4/Z/93-313.
(2) Market Study for Improving Energy Efficiency for Fans, 2001. ISBN 3-8167-6137-2.
(3) PIARC. WG1: Sustainable Road Tunnel Operation. SRTO Draft 7 ( 11th July 2014 ).
Document to be presented at World Congress in Seoul, KR, November 2015.
(4) An Improved Jet Fan. H.Rudelgass, C.Barbetta, Systemair. BAGT, 1st International
Conference for Geotechnical and Tunnel Construction. GEO Project Sofia BG, October 2011.
(5) Institute for Internal combustion Engines and Thermodynamics. Graz University of
Technology. Final Report I-02/13/stu V&U 12/11-640 dated 13.03.2013. Version 1.0.
(6)A Full Scale Test to Determine the Installation Coefficient Improvement of a New Jet
Fan. A.Valente, H.Rudelgass. BHRGroup. Aerodynamics, Ventilation & Fire in Tunnels, 15th
International Symposium, September 2013, Barcelona ES.
(7)Road Tunnels: Vehicle Emission and Air Demand for Ventilation. PIARC 2012 R05EN.
Working Group 4, Technical Committee C4.
 65

ENERGY CONSUMPTION ON/OFF VS MODULATING CONTROL

Kroly Vinkler, Gjorgjija Nastevski, Damir Simonovi,

IMI Hydronic Engineering Hydronic College

INPUT DATA
System: air conditioning, cooling
Type of the system: cooling system with pressure break tank
Building: office building ~ 10000 m2
Cooling capacity: 800 kW
Number of chillers: 2 pcs
Type of chiller: constant flow through evaporator
Consumers: fan coils and AHU (FC 60%, AHU 40%)
Temperature regime: 7/12/24 C; design outdoor temp.: 36 C
Flow rate:
o fan coil: 480 kW; t=5K -> 82500 l/h (H= 12 m)
o AHU: 320 kW; t=5K -> 55000 l/h (H= 15 m)
o chillers: 400 kW/chiller -> 68750 l/h (H= 10 m)
Price of the electrical
energy: 0.18 EUR/kWh
Specific CO2
emission: 150 g/kWh electrical energy
Load profile:

Number of working
days: 6 days/week
66

2. RESULTS

2.1 General

Annual load profile of the system

Annual load profile of one chiller

Working days of the system: 210 days/year

Working days of the chillers: 107 days/chiller/year

2.2 Pumping cost

Solution A
1. fan coil system: TA-COMPACT-P (PIBCV) + EMO-T; ON/OFF control
2. AHU system: 2-way control valves + dp control at the modules
(modulating control -> min. authority: 0.25; Ra: 100)
3. variable speed pump with contant p control -> consumers
4. constant speed pump -> chillers
5. pump: canned rotor pump

Fan coil system

 67

AHU system

Annual electrical energy consumption

- 210 working days/year -> fan coil and AHU system

- 107 working days/year -> chiller

Solution B
1. fan coil system: TA-Modulator + TA-Slider 160
(PIBCV modulating control -> authority: 0.7, Ra: 100)
2. AHU: TA-FUSION-P (PIBCV, modulating control -> min. authority: 0.7; Ra: 100)
3. variable speed pump with contant p control -> consumers
4. constant speed pump -> chillers
5. pump: canned rotor pump

Fan coil system

68

AHU system

Annual electrical energy consumption

- 210 working days/year -> fan coil and AHU system

- 107 working days/year -> chiller

Annual Pumping Energy Saving:

- 20,2% in proportion to the total pumping energy cost
 69

2.3 Chiller cost

Solution A
1. fan coil system: TA-COMPACT-P (PIBCV) + EMO-T; ON/OFF control
2. AHU system: 2-way control valves + dp control at the modules
(modulating control -> min. authority: 0.25; Ra: 100)
3. due to the negative incompatibility of the flows (Vs>Vp) the set point of the chiller is
lower with 0.5 K (estimated value), see the presentation
4. due to the ON/OFF control the average room temperarture of the building is lower than
the design value with: 0.5 K (estimated value)
5. ESEER of the chiller: 3.8 (optimum)

Annual electrical energy consumption

(in these results the lower average room temperatures
havent been considered)
70

Solution B
1. fan coil system: TA-Modulator
(PIBCV modulating control -> authority: 0.7, Ra: 100)
2. AHU: TA-FUSION-P (PIBCV, modulating control -> min. authority: 0.7; Ra: 100)
3. ESEER of the chiller: 3.8 (optimum)
4. there is no negative incompatibility of flow, see the presentation

Annual electrical energy consumption

(in these results the lower average room temperatures
havent been considered)

Annual Energy Saving of the Chillers:

-10.2% in proportion to the total chiller electrical energy cost
(in these results the lower average room temperatures
have been considered)
 71

3. ANNUAL ENERGY SAVING

-10.8% in proportion to the total electrical energy cost

(in these results the lower average room temperatures
have been considered)
72

UINKOVITI SUSTAVI STROJARSKIH INSTALACIJA

PROJEKTANTSKI DOPRINOS UINKOVITOSTI
EFFICIENT SYSTEMS OF MECHANICAL INSTALLATIONS
HVAC CONSULTANT CONTRIBUTION TO EFFICIENCY

Silvano Suilovi, dipl.ing.str., FLOGISTON akovo, Hrvatska

Flogiston d.o.o. , akovo , Hrvatska
mob 00385 95 2698 111 ,
e-mail flogiston@os.t-com.hr

Inenjerska praksa je uvijek u pokretu , a generira ju mnotvo ideja . Razmjenom ideja potiemo naa razmiljanja
i analitiko - sintetiko djelovanje nae sive kore . esto ne znamo to radi i misli ovjek pored nas i obratno .
Postoji mogunost zajednikog napretka i olakanja ivota. elim biti sudionik razmjene ideja te ovom prilikom
izlaem neka svoja rjeenja , koja su rezultat iste ovakve razmjene i neto samostalnog rada .

Ugoaj u prostoru i niski trokovi pogona esto ne idu zajedno , pa ipak ne treba se prepustiti standardnim
rjeenjima , ve istraivanju , pa ako treba i pokuajima i pogrekama - jer to je inenjerstvo . Svakom izazovu se
treba prepustitit , tko zna kada e opet doi .

Projektna rjeenja :

1. Klimatizacija visokoregalnog skladita lijekova ( slike 001 )

1 - Grijanje i hlaenje skladita ( lijekovi i hrana za ivotinje ) s klima komorom za prozraivanje i

jednom kanalnom jedinicom VRV sustava .

Sustav se sastoji od klima komore za prozraivanje i jedne kanalske jedinice VRV sustava. Klima komora
se isporuuje kao paketna jedinica sa vlastitim elektrokomandnim ormarom i vlastitom regulacijom

REGULACIJA TEMPERATURE: Regulator PLC01 prima signale s osjetnika temperature ( minimalno

3 osjetnika ) rasporeenih u prostoru skladita. Na osnovu srednje vrijednosti mjerenja te postavne
vrijednosti temperature regulator PLC01 proslijeuje (preko Modbus RTU komunikacije) regulatoru klima
komore informaciju o postavnoj vrijednosti temperature ubacivanja zraka (temp. u tlanom kanalu klima
komore). Regulaciju temperature zraka u tlanom kanalu klima komora obavlja autonomno. Ukoliko bilo
koja temperatura zraka u skladitu prekorai predefinirane granice, regulator PLC01 aktivira lokalnu
kanalnu jedinicu tako da ukljuuje ventilator u 1. brzinu i otvara motornu aluzinu na kanalskoj jedinici
. U ovisnosti o veliini odstupanja temperature od postavne vrijednosti, ukljuuje se 2. brzina odnosno
ekspanzijski ventil.

REGULACIJA REL. VLAGE: Regulator PLC01 prima signale s osjetnika rel. vlage smjetenog u
prostoru skladita. U sluaju kad mjerena vrijednost rel. vlage prekorai predefiniranu granicu regulator
PLC01 aktivira reim suenja i proslijeuje informaciju (preko Modbus RTU komunikacije) regulatoru
klima komore. Tada komora mora ohladiti zrak na +12 C te ga ponovno zagrijati na minimalno 18C.
Regulaciju temperature zraka u tlanom kanalu klima komora obavlja autonomno. Ukoliko rel. vlaga u
skladitu i dalje raste, PLC01 aktivira reducirani reim i proslijeuje informaciju (preko Modbus RTU
 73

komunikacije) regulatoru klima komore koji e umanjiti koliinu svjeeg zraka za 50 % frekventnom
regulacijom na motorima ventilatora.

Klima komora ima osnovnu funkciju prozraivanja prostora s rekuperacijom toplinske energije . U
zimskom pogonu dogrijava zrak, a u ljetnom pogonu hladi zrak na zadanu temperaturu prostora , sve
pomou VRV izmjenivaa . Vodeni zagrija ima dvije funkcije : rezervno grijanje prostora u sluaju kvara
VRV sustava za klima komoru i kvara VRV sustava za kanalnu jedinicu , i druga je funkcije suenja
zraka u kinim danima kada je sustav u grijanju . Tada komora mora ohladiti zrak na +12 C te ga
ponovno zagrijati na minimalno 18C. Lokalni regulator PLC01 e , preko osjetnika relativne vlanosti
u prostoru , odluiti o proslijeenju signala klima komori da treba ukljuiti funkciju suenja zraka . Ako
je vanjsko stanje zraka energetski preteko za ostvarenje suenja zraka , komora e umanjiti koliinu
svjeeg zraka za 50 % ferkventnom regulacijom na motorima ventilatora . U sluaju nunog pogona
grijanja ili hlaenja samo s klima komorom ( kvar na VRV sustavu za kanalne jedinice ) , komora e
otvoriti Bypass zaklopku za mijeanje odsisnog i sveeg zraka do stupnja zadovoljenja temperature u
prostoru , tako da se funkcija prozraivanja umanjuje minimalno potrebno. Regulacija klima komore
odrava stalno zadanu koliinu zraka bez obzira na zaprljanost filtera, te osigurava i nadzire ispravan
rad klima komore kao zaprljanost filtera , zatita od zamrzavanja vodenog grijaa . U prelaznom periodu
proljea i jeseni moe se desiti da su transmisijski gubici prostora manji od unutranjih dobitaka ,
kanalni sustav je u grijanju , pa je tada dobro dovesti vanjski zrak s temperaturom od +16 C , iako
bi komora mogla isporuiti i +20 C samo temeljem rekuperacije topline , tada komora treba raditi s
bypass-om oko rekuperatora.

Distribucija dovodnog zraka je kroz kanalne reetke s bimetalnim pogonom istrujnih lamela . Reetka
usmjerava zrak prema dolje kada je sustav u grijanju , odnosno prema gore kada je sustav u hlaenju.

2 - Grijanje i hlaenje skladita 2 , 3 , 3B s klima komorom za prozraivanje

Skladite 2 ima jednu kanalnu jedinicu , skladite 3 ima dvije kanalne jedinice i dvije zone lokalne
regulacije , skladite 3B ima tri kanalne jedinice i tri zone lokalne regulacije .
Sustavi funkcioniraju kao prethodno opisani sustav skladita 1 s razlikom to klima komora
dobavlja zrak u tri skladita preko regulatora s nepromjenjivim koliinama zraka . Proslijeivanje
naloga s lokalnih regulatora prema klima komori treba treba se temeljiti na analizi stanja u sve tri
prostorije , te zadati takve naloge klima komori , koji e biti ugodni svakom prostoru , prema gore
opisanim mogunostima.

3 - Grijanje i hlaenje otpreme

Sustav funkcionira kao i sustav skladita 1 u dijelu rada kanalne jedinice . Prostor nema
prozraivanje klima komorom.

4 - Pripadajui VRV sustavi: A , B , C

Ova tri VRV sustava osiguravaju grijanje i hlaenje prethodno opisnig skladita i otpreme i prijema
robe.
U prijemu robe su tri kazetne jedinice opremljene jednim inim upravljaem s tjednim
programatorom.

5 - Plinski kotlovi, solarni spremnik i kolektori , sustav radijatorskog grijanja

Sustav osigurava radijatorsko grijanje u sanitarnim prostorima prizemlja i kata uredskog dijela
zgrade, te pripremu tople sanitarne vode solarnim krugom i plinskim kotlovima . Solarni krug
ima vlastitu regulaciju, kao i plinski kotlovi. Treba osigurati ukljuenje pumpe grijanja s tjednim
programatorom. Radijatorska tijela su opremljena termostatskim ventilima .Klima komore ukljuuju
svoje pumpe za potrebe rada vodenog zagrijaa.
74

6 - Grijanje i hlaenje uredskih prostorija, VRV sustav D

Sustav osigurana grijanje i hlaenje parapetnim VRV jedinicama , svaka jedinca ima svoj beini
upravlja s tjednim programatorom.

1. Plinske dizalice topline za poslovno stambeni objekt ( slike 002 )

Tri vrste plinskih apsorpcijskih ureaja za grijanje , hlaenje i PTV-a s povratom topline . Lokali imaju
etverocijevni sustav s cjelogodinjim hlaenjem ,a stanovi su na dvocijevnom sustavu . Regulacija
daje priorite rada rekuperacijskim ureajima koji omoguuju hlaenje lokala i grijanje stanova ili PTV-a.

Tri grupe ureaja po prioritetu ukljuenja :

Plinski apsorpcijski rashladni ureaji 5*GA HR - CC s rekuperacijom topline
Plinska apsorpcijska dizalica topline 5*GAHP AR - CC
Plinski apsorpcijski rashladni i grijui ureaji 4 RTYF

2. Povrati topline preko dizalica , fotonaponi , CO2 radni medij ( slike 003 )

Izvor i ponor topline :

Reverzibilna dizalica topline zrak voda , 2 komada po 70 kw grijanja i 80 kw hlaenja smjetene u
podrumu u posebnoj prostoriji ,
U sluaju kvara jedne dizalice topline , druga moe preuzeti sve funkcije u smanjenoj snazi . Za potrebu
so predvieni spojni cjevovodi izmeu dizalica topline i izmeu toplinskih akumulatora . Prema potrebi
pogona grijanja ili hlaenja moe se usmjeriti toplinska snaga svake dizalice u eljeni akumulator preko
troputih motornih slavina .
Fotonaponski elementi na krovu zgrade
Dizalica topline 20 kw , s radnim medijem CO2 za grijanje sanitarne vode i grijanje i hlaenje stanova

Regulacija:
Automatska za svaku prostoriju , stan , cijeli sustav zgrade je pod nadzorom
Grijanje prioritet: podna ploga , stropna ploha , ventilokonvektor , elektrino podno grijanje u kupaonicama.
Hlaenje priorite: stropna ploha , podna ploha , ventilokonvektor
Kalorimetrijsko mjerenje toplinske energije za svaki stan
Dva kombi kalorimetra za mjerenje grijanja i hlaenja u svakom stanu
Centralno oitavanje kalorimetara
Regulacija izlazne temperature tople sanitarne vode je troputim mjeajuim ventilom sa samodjelujuim
toplinskim mijehom i runim namjetanjem eljene temperature 45 60 c

3. Dizalica
voda / voda , povrat topline , betonska jezgra , podna ploha ( slike 004 )
Stambeni objekt . Termiki aktivan pod i strop . Pasivno hlaenje bunarskom vodom , Grijanje
sanitarne vode i hlaenje objekta . Kombi kalorimetri za svaki stan .

4. Dizalica
zrak / voda , solar , bazen , ventilokonvektori , podna ploha , prozraivanje ( slike 005 )
Grijanje i hlaenje podnim plohama i ventilokonvektorima , prioritet imaju plohe . Razdvojen
sustav cjevovoda ploha i ventilokonvektora zbog utede u pogonu i vee varijabilnosti pogona .
Centralno prozraivanje s rekuperacijskim ureajem s EC motorima i dp regulacijom , po sobama
s osjetnikom prisutnosti . Ukljuenje zrane zone sobe i pripadajue kupaonice preko detektora
prisutnosti i vremenskog programa . Grijanje bazena i kue solarom , dizalicom i elektrogrijaem .

5. Dizalica topline zrak / voda , podna i stropna ploha , plinski kotao , otapanje snijega ( slike 006 )
 75

Obiteljska kua s grijanom pristupnom cestom . Bivalentni pogon dizalicom topline i plinskim
kotlom . Mogunost pristupne ceste kao solarnog kolektora .

6. Dizalicatopline zrak / voda , podna i stropna ploha , solar , zrani bunar ( slike 007 )
Djeji vrti , maksimiziranje energetskih rjeenja . Zrani bunar za predtemperiranje zraka za
prozraivanje i dizalicu topline zrak / voda .Termiki aktivna podna i stropna ploha . Solarni krug i
fotonaponi . Grijanje zgrade solarom .

7. Dizalica
topline zrak / voda , plinski kotao , solar , regulacija sve iz jedne ruke , prozraivanje
po zonama ( slike pdf 008 )
Hotel : energetika i sobna regulacija od istog dobavljaa jedan serviser za sve . Osnovna ideja je
smanjiti serviserske trokove i vrijeme otkrivanja kvarova , odnosno smanjiti vrijeme bez funkcije
sustava.

Sustav osigurava grijanje i hlaenje prostora i grijanje sanitarne vode .

Glavni izvori i ponori topline su dizalice topline zrak - voda
Temperature u grijanju klizno 45/40 C , u hlaenju klizno 9/14 C.

Odvojci cijevne mree za podno grijanje , koji se nalaze u podbuknim kutijama po etaama , opremljeni
su blokadnim elektromotornim slavinama.Kada glavni regulator zadaje sustavu hlaenje , istovremeno
zatvara elektromotorne slavine za podno grijanje .

Plinski kotao slui kao rezerva za grijanje zgrade i sanitarne vode . U koritenju treba procijeniti
potrebu ukljuenja kotla za grijanje kod niskih vanjskih temperatura , a prema trenutnim cijenama plina
i elektrine energije i prema COP vrijednostima dizalice topline . Prema projektiranoj opremi i trenutnim
cijenama energije za poslovne korisnike to bi bilo kod vanjskih temperatura niih od -10 C u dnevnom
pogonu i niih od -15 C u nonom pogonu ( zbog nie cijene elektrine energije u nonoj tarifi ) .
Rezervni elektrogrijai u akumulatoru i spremniku sanitarne vode slue za sluaj kvara dizalica topline
i kvara plinskog kotla . Isti mogu raditi samo kada ne rade dizalice topline i klima komora .

Prioritetno grijanje sanitarne vode je iz solarnog kruga , u zimskom periodu je dizalicom topline zrak -
voda . Ova dizalica radi i u ljetnom periodu kada hladi kuu i grije sanitarnu vodu . Mogunost grijanja
sanitarne vode do 60 C

Temperatura u spremniku sanitarne vode treba biti 45 C s tjednom dezinfekcijom na 60-70 C u nonim
satima . Dezinfekciirati se moe plinskim kotlom i samo u nudi elektrogrijaem . Pumpa za cirkulaciju
u spremnicima PTV-a radi uvijek kada se spremnik puni toplinom. Pumpa za cirkulaciju sanitarne vode
radi prema dnevnom programu .

Glavni regulator upravlja s : - dizalicom topline - plinskim kotlom - kontrolira temperature i tlak u sustavu
- biljei povijest sustava - alarmira korisnika

Prozraivanjem upravlja osjetnik CO2 u sobi , svjetlo u kupaonici , cnus

Mogunost podeavanja : -temperature i CO2 lokalno - vremensko ukljuenje i rad sa svjetlom u
kupaonici
Blokada rada grijanja , hlaenja i prozraivanja kod otvorenog prozora
U sluaju poara samo dovodni zrak - presorizacija zgrade do pojave dima u klima komori .

8. Optimiranje pogonskog troka poslovnog objekta CO2 regulacija po zonama ( slike 009 )
Dom zdravlja s razliitim radnim vremenima prostorija . etverocijevni sustav za ventilokonvektore -
76

povrat topline unutar sustava . Prozraivanje s CO2 osjetnikom , uravnoteenje kvalitete zraka za cijlu
zgradu u oteanim vanjskim uvjetima . Klima komore s malim brzinama strujanja zraka ( 1,2 -1,4 m/s )
sa sve etiri obrade zraka . Niskotemperaturno grijanje ( 35C ) i visokotemperaturno hlaenje (14 C).
Povrat otpadne topline u sanitarnu vodu . Ukupni troak strojarske instalacije cca 30 kWh el en /m2a.
Dva spremnika hladne vode za ventilokonvektore i klima komore .

9. Laboratorijska energetika : digestori povrat topline , hladila , zonski ventilatori ( slike 010 )

Klima komore isporuuju konstantnu temperaturu zraka za sve prostorije , zimi 16-18 C , ljeti 20-22 C
prethodno osueno na 14 C prema potrebi . Dogrijavanje zraka nakon suenja je kondenzatorskom
toplinom iz kompresorskog procesa u klima komori .Komore odravaju stalni pretlak u dovodnom
kanalu , uz kontrolu zadovoljenja svih dovodnih regulatora u sustavu . Odsisna koliina zraka je jednaka
odovodnoj koliini . Tri su vrste prostorija u zahtjevima koliina zraka : 1. sterilne sobe odravaju stalni
pretlak u odnosu na susjedne prostorije , 2. laboratorijski prostori odravaju stalni potlka u odnosu na
susjedne prostorije i variraju koliine zraka prema potrebi odsisa iz digestora i sigurnosnih ormaria ,
3. su ostale prostorije s konstantnim protokom zraka koji se odrava jednim VVS regulatorom po etai
. Odsis iz digestora usmjerava se prema odsisu klima komore prema potrebi klima komore , prvo odsis
organskih digestora . Komore rade u tjednom programu i bezuvjetno podravaju rad digestora i sterilnih
soba . Regulacijski sustav koliina zraka moe prema potrebi smanjiti koliine zraka za ostale prostorije
( uredi ) da bi trenutno zadovoljio potreba laboratorijskih prostora , kod promjene stanja na digestorima
, kada ventilatori dostignu potrebnu kolinu zraka ponovno se otvaraju regulatori za ostale prostorije.
Pretlak u dovodnom kanalu treba biti minimalan uz kontrolu potrebnih koliina na VVS regulatorima .
Zbog toga su predvieni frkventno upravljani elektromotori ventilatora za savladavanje otpora zonskih
klima komora za laboratorijske prostore.

Dizalica topline , hibridna , voda / voda i zrak / voda radi izmeu dva spremnika . Osigurava toplu vodu
za podno grijanje , zrane zonske dogrijae i predgrijava PTV . Istovremeno osigurava hladnu vodu za
podno hlaenje , zonske zrane hladnjake i za tehnoloke potrebe hladne vode ta laboratorijska hladila.
Tijekom cijele godine je raspolaganju topla i hladna voda za potrebe zonskih zranih grijaa / hladnjaka
za sterilne sobe i laboratorije s digestorima .

Dizalice topline za PTV su rasporeene po garderobama , napajaju se predgrijanom pitkom vodom ,

koja se predgrijava u prolazu kroz topli spremnik.

Grijanje se podrava VRV sustavom , hibridnom dizalicom topline i klima komorama u koje su ugraene
dizalice topline . U sluaju kvara nekog od ovih sustava i nedostatka toplinske snage u zimskom
periodu , ukljuuje se rezervni elektro grija u toplom spremniku i to u snazi ureaj koji je u kvaru .

Opis rada sustava sterilne sobe:

Regulacija koliina zraka za sterilne sobe odravaju stalni pretlak u odnosu na susjedne
prostorije .
Frekventno regulirani elektromotor ventilatora odrava zadanu koliinu zraka u optoku neovisno
o zaprljanosti filtera .
Nadzor zaprljanosti filtera obavjetava o potrebnoj zamjeni istih .
U sluaju kvara ili odravanje klima komore , sustav regulira smanjeni odsis iz sobe i povlai
vie svjeeg zraka iz dobavnog kanala , s ciljem odravanja potrebnog pretlaka u odnosu na
susjedne prostorije .
Funkcija odravanja pretlaka u sobi se blokira kada su otvorena vrata .
Prozori su trajno zatvoreni .
Regulacija temperature u sobi se odrava u zonskom grijau / hladnjaku .
 77

Raspoloiva topla i hladna voda tijekom cijele godine .

Podno grijanje ima prioritet u zimskom periodu .
Na korisnikom tabletu je mogue mijenjati temperaturu i prioriteta grijanja i hlaenja .

Opis rada sustava laboratorija s digestorima:

Regulacija koliine zraka za laboratorijski prostor odrava stalni potlak u odnosu na susjedne
prostorije i variraju koliine zraka prema potrebi odsisa iz digestora i sigurnosnih ormaria .
Dovod zraka :
Frekventno regulirani elektromotor ventilatora odrava zadanu koliinu zraka u dovodu , neovisno
o zaprljanosti filtera .
Nadzor zaprljanosti filtera obavjetava o potrebnoj zamjeni istih .
Funkcija odravanja potlaka u sobi se blokira kada su otvorena vrata .
Prozori su trajno zatvoreni .
Regulacija temperature u sobi se odrava u zonskom grijau / hladnjaku .
Raspoloiva topla i hladna voda tijekom cijele godine .
Podno grijanje ima prioritet u zimskom periodu .
Na korisnikom tabletu je mogue mijenjati temperaturu i prioriteta grijanja i hlaenja .
Digestori se mogu iskljuiti kada nije potreban odsis .
Regulacija koliine odsisa s digestora je pomou VVS regulatora .Opcija na zadane koliine ili
na odravanje konstantnog potlaka u digestoru .

10. Autobusni kolodvor : CO2 regulacija po zonama, hlaenje zraka bunarskom vodom
(slike 011)

Opis pogona :
A Zimski pogon:
Bunarska pumpa osigurava svjeu bunarsku vodu u spremniku A 1 . Upravljanje bunarskom
pumpom je preko frekventnog upravljaa . Nalog frekventnom upravljau daje regulator , koji
odrava temperaturnu slojevitost u spremniku . Za tu potrebu su montirana 5 osjetnika u slojeviti
sptremnik . Ulaz bunarske vode je : gore po zimi - dolje po ljeti ; odnosno izlaz je prema upojnom
bunaru je suprotno . Pri prelasku sa ljetnog na zimski pogon treba preusmjeriti ulaz i izlaz preko
motornih pogona .
Toplinska pumpa hladi bunarsku vodu na PI 1 i predaje toplinu u spremnik A 2 , gdje odrava
temperatursku slojevitost.
Cirkulacijski krugovi podnog grijanja i zonskih dogrijaa rade non-stop .
Cirkulacijski krugovi za klima komore , vezani na ploaste izmjenjivae PI3 i PI4 , su upravljani
s elektroormara klima komora .

B Ljetni pogon:
Bunarska pumpa osigurava svjeu bunarsku vodu u spremniku A 1 .
Toplinska pumpa hladi bunarsku vodu u spremniku A 3 , a kondezatorsku toplinu predaje u
spremnik A2 do 50C , a zatim u bunarsku vodu .
Klima komore hlade vanjski zrak s bunarskom vodom temperature 13C , a po potrebi s hladnom
vodom 6/12 C .TP ima dva isparivaa i radi prema potrebi . Regulator klima komore ima
nalog pripremiti dovodni zrak temperature 16 -20C . Ako to ne uspijeva s bunarskom vodom
temperature 13 C - daje nalog toplinskoj pumpi da pripremi hladnu vodu 6/12 C. Zonska
regulacija po prostorijama daje nalog klima komorama za niom temperaturom dovodnog zraka
: kada je barem jedna zona otvorena do kraja , a ne pokazuje se trend pada temperature u
prostoru , tada zonska regulacija daje nalog regulaciji klima komore da spusti temperaturu
dovoda zraka za 1 C , nakon daljnjeg praenja toka temperatrure u prostoriji donosi se odluka
78

o daljnjem smanjenju temperature , sve do minimalne od 16 C .

Cirkulacijski krug zonskih dogrijaa funkcionira dok postoji i jedan nalog za otvaranje ventila na
zonskim dogrijaima . Taj nalog isporuuje zonska regulacija Siemens.
U sluaju da u akumulatoru tople grijae vode A2 nema dovoljno topline , pokree se toplinska
pumpa , oduzima toplinu bunarskoj vodi preko PI1 i predaje u spremnik A2. Kojim potroaim
treba toplina u ljeto .
Cirkulacijski krug podnog hlaenja isporuuje hladnu vodu prema prostorijama dok barem jedan
zonski ventil hlaenja ima nalog otvorenosti . Taj nalog isporuuje zonska regulacija Siemens.
Regulacija polazne temperature za podno hlaenje sadri osiguranje od kondenzacije - pipalo
kondenzacije iza mjeajueg ventila . Preklopna troputa slavina omoguuje prelazak ljeto-zima.
Upravljanje pumpom bunarske vode za ploati izmnjeniva .

C Klima komore :
2 * 25.000 m3/h , dovodni zraka se dozira u prostorijama preko zonskih regulatora koliine
protoka , odsisni zraka u master - slave vezi s dovodnim - preko izmjerene koliina dovodnog
zraka .
u zimskom periodu , kod tVA < -2C smanjuje se koliina zraka na 25.000 m3/h , a kod tVA <-10
C na 20.000 m3/h - radi samo jedna komora . Otpadni zrak u garau .
temperatura dovoda u zimi je 15-16 C ovlaeno vodom sa 25 C .

11. Kuhinja komora s dva odsisna ventilatora entalpijska odluka ( slike 012 )

Prozraivanje kuhinje s kombiniranim stropom za dodvod i odsis zraka . Laminarni istrujni elementi
za dovod zraka i odsisne grede za odsis zraka . UV lampe u odsisnim gredama . Klima komora s
adijabatskim povratom toplinske energije i integriranim mehanikim hlaenjem . Dva odsisna ventilatora
s entalpijskom odlukom o koritenju vanjskog zraka za adijabatsko hlaenje ili odsisnog zraka za
predgrijavanje u zimskom pogonu , odnosno izbacivanje kuhinjskog odsisnog zraka u vanjski prostor .

12. Dvorac pasivna kua - CO2 regulacija po zonama , podna ploha , ( slike 013 )
Dvorac muzej .
Prozraivanje s regulacijom CO2 , relativnom vlanou i temperature , vremenski program .
Ventilokonvektorsko i podno grijanje i hlaenje . Klima komore sa suenjem zraka i ovlaivanjem .
Dizalica topline zrak / voda s povratom topline . Otpadni zrak od prozraivanja za dizalicu topline .
Optimiranje rada energetike s kontrolom svih prostorija zgrade . Klizno voenje temperatura vode za
grijanje i hlaenje i parametara dovodnog zraka ( temperature i vlanosti ) . Dovodni zrak u maske
ventilokonvektora djeluje kao izvor i efikasno prozrauje prostor . Prednost temperiranja podnom
plohom .

EFIKASNI KGH SISTEMI U BOLNICAMA

Model : ProkPAKT CPL 5400-5-R-M-WWDX Model : ProkPAKT CPL 2200-5-R-M-WWDX Model : ProkPAKT CPL 5400-5-R-M-WWDX
79

Tip: KU 5-M-DV50S-S Tip: KU 3-M-DV50S-S Tip: KU 5-M-DV50S-S 2400 m3/h

Ugradnja: Standardni vanjska ugradnja Ugradnja: Standardni vanjska ugradnja RT1 T
Izvedba: Jednodjelna Izvedba: Jednodjelna
Strana posluivanja: Desna Strana posluivanja: Desna
Masa: 1.512,00 kg Masa: 1.072,00 kg p
FXMQ 200

M
Podaci o ku itu: Podaci o ku itu: SKLADITE 3B
F1 F3
-Debljina panela: 50,0 mm -Debljina panela: 50,0 mm p p 2400 - 12840 m3/h
-Vanjska oplata:
-Unutarnja oplata:
-Krov

Pocin ano plastificirano, boja

Pocin ano plastificirano, boja
-Vanjska oplata:
-Unutarnja oplata:
-Krov

Pocin ano plastificirano, boja

Pocin ano plastificirano, boja
ODA
T M F2 B9 T

B3 F6 Q1
p CO2
T

B1 Y1 Y3 RV
M

T
M2
Energetska klasa A Energetska klasa A EHA R
Klasa rekuperacije H1 Klasa rekuperacije H1
M p M1 p T p
Spec.snaga ventilatora 2.187 W/(m3/s) Spec.snaga ventilatora 2.340 W/(m3/s) Y2 F4 M3
SFP klasa SFP4 SFP klasa SFP5 M B2 F5 T
Y3 M
Elektri ni podaci: Elektri ni podaci:
Y4
R1

VRV IV 10+12

V = 4800 m3
Napajanje: 3x400 V / 50 Hz Napajanje: 1x230 V / 50 Hz 2050 m3/h
Klasa zatite: IP55 Klasa zatite: IP55 T
Nom. priklju na snaga: 6,30 kW Nom. priklju na snaga: 2,80 kW
Nom. struja: 10 A Nom. struja: 12,5 A
MCB osigura : C20/3 MCB osigura : C20/1
 p
FXMQ 250
Presjek gl.napojnog kabela: 5x2,5 mm2 Presjek gl.napojnog kabela: 3x2,5 mm2


M
VRV IV 8+10+20 SKLADITE 3
Dobavni zrak Dobavni zrak 2050 - 10690 m3/h
Protok zraka: 5.400 m3/h Protok zraka: 2.200 m3/h
T
Eksterni pad tlaka: 300 Pa Eksterni pad tlaka: 300 Pa NO 40
Totalni pad tlaka:
Klasa SFP
718 Pa
SFP2
Totalni pad tlaka:
Klasa SFP
652 Pa
SFP2
 RV
Klasa brzine: V1 Klasa brzine: V1 R
Odsisni zrak Odsisni zrak
Protok zraka: 5.400 m3/h Protok zraka: 2.200 m3/h
Eksterni pad tlaka: 300 Pa Eksterni pad tlaka: 300 Pa T
Totalni pad tlaka: 629 Pa Model : ProkPAKT CPL 2200-5-R-M-WWDX RT1 V = 4050 m3
Totalni pad tlaka: 586 Pa
Klasa SFP SFP2 Klasa SFP SFP2 Tip: KU 3-M-DV50S-S 870 m3/h
Klasa brzine: V1 Klasa brzine: V1
- Vodeni/glikolni grija T
Temperatura zraka na ulazuC12,00Vlanost zraka na ulazu%Temperatura - Vodeni/glikolni grija
zraka na izlazuC40,00Vlanost zraka na izlazu%Ogrijevni Temperatura zraka na ulazuC12,00Vlanost zraka na ulazu%Temperatura
F1 F3
u inkW50,72Ulazni priklju ak1 1/4''Izlazni priklju ak1 1/4''Poloaj p p
zraka na izlazuC40,00Vlanost zraka na izlazu%Ogrijevni B3 F6 Q1 p
FXMQ 200
PPZ
priklju kaDirektnoPad tlaka zrakaPa31MedijVodaProtok u inkW20,67Ulazni priklju ak3/4''Izlazni priklju ak3/4''Poloaj ODA


M
medijal/s1,2400Brzina medijam/s0,63Temperatura medija priklju kaDirektnoPad tlaka zrakaPa21MedijVodaProtok F2 SKLADITE 2
ulazC75,00Temperatura medija izlazC55,00Pad tlaka medijal/s0,5000Brzina medijam/s0,77Temperatura medija T M Y3
B9 T p CO2
870 - 4350 m3/h
B1 Y1
M

medijakPa6,97Sadraj medijal6,800Cirkulacijska pumpaNazivna snaga ulazC75,00Temperatura medija izlazC55,00Pad tlaka T

pumpekW0,20Nazivna struja pumpeA0,8NapajanjeV1x230
M2
medijakPa8,56Sadraj medijal3,800Cirkulacijska pumpaNazivna snaga
EHA
T
pumpekW0,20Nazivna struja pumpeA0,8NapajanjeV1x230
- Ispariva M p M1 p T p
RV
Y2 F4 M3
Temperatura zraka na ulazuC28,00Vlanost zraka na ulazu%Temperatura M B2 F5
zraka na izlazuC16,00Vlanost zraka na izlazu%Rashladni - Ispariva Y3 M R
u inkW21,74Ulazni priklju ak28x1.5''Izlazni priklju ak28x1.5''Poloaj
Y4
Temperatura zraka na ulazuC28,00Vlanost zraka na ulazu%Temperatura
priklju kaDirektnoPad tlaka zrakaPa48Rashladni medijR410ATemperatura zraka na izlazuC16,00Vlanost zraka na izlazu%Rashladni R1
pregrijanjaC8,00Temperatura pothla enjaC6,00Temperatura
ispravanjaC7,00Temperatura kondenzacijeC45,00Broj rashladnih
krugova1 krugSadraj medijal7,800

u inkW8,86Ulazni priklju akOptimiraj''Izlazni priklju ak22x1.0''Poloaj

priklju kaDirektnoPad tlaka zrakaPa32Rashladni medijR410ATemperatura
pregrijanjaC8,00Temperatura pothla enjaC6,00Temperatura

 V = 1700 m3
T
ispravanjaC7,00Temperatura kondenzacijeC45,00Broj rashladnih 2200 m3/h
krugova1 krugSadraj medijal4,500
T
PPZ
p
FXMQ 250


M
SKLADITE 1
NO 32
2200 - 6520 m3/h
T
RV
R
T
V = 2200 m3
FXMQ 250
p

M
2 2
OTPREMA 
--KM-Bus--
--24/6--

4320 m3/h
--6--
--5--

75/55 C
21 24
20 NO 40 RV
R
--230V--
--24--
--22--

T
V = 2080 m3
22
75/65 C
RADIJATORSKO
GRIJANJE
23 3
----24/24--
NO 20

WW
3

Wilo-Stratos PICO 25/1-6 RG

2
16
Wilo-Stratos PICO 25/1-6 RG
NO 20
-24/24-

15
NO 50 NO 50 NO 20
--2/5--

--6/21--
--24/5--

--KM-Bus--
2
100 L

--X3--
--5--
GRA EVINA Poslovna gra evina
Skladite s upravnom zgradom
2 4 /5

--230V--
--96--

--28--
akovo, Osijek F Kreme 4 INVESTITOR MEDIKA d.d. Capraka 1 , 10 000 Zagreb
k. . br. 10780/15 k.o. Osijek
Zajedni ka oznaka projekta: ME-OS MJESTO GRADNJE Ulica jablanova 25, 31 000 Osijek
10 C
PROJEKTANT Silvano Suilovi ,dipl.ing.stroj. VRSTA PROJEKTA STROJARSKI -STROJARSKE INSTALACIJE
(potpis) (pe at)
NO 20 DATUM : 09.2014. BROJ PROJEKTA : F 04-2014
Naziv crtea: Mjerilo
5
8L Br.crtea
 1
TOPLA VODA DO 90 C HLADNA VODA 7/12 C
2
3
NO 50
D 32
NO 100
D 80 HLA ENJE LOKALA HLADNA VODA 7/12 C
Z 25
NO 50 NO 100 GRIJANJE STANOVA I LOKALA TOPLA VODA 55/45 C
Z 25 D 80
HLA ENJE STANOVA HLADNA VODA 7/12 C
GRA EVINA :
D 32
Izgradnja stambeno-poslovno-hotelskog
 kompleksa- KRILO "A"
akovo, Osijek F Kreme 4 INVESTITOR PROJEKTGRADNJA D.D. Slavonski Brod
Zajedni ka oznaka projekta: R 62 MJESTO GRADNJE akovo , K Tomislava b.b. k br 7372/1
OPIS REGULACIJE STAD - STAF PROJEKTANT Silvano Suilovi ,dipl.ing.stroj. VRSTA PROJEKTA STROJARSKI -STROJARSKE INSTALACIJE
Izvori topline 1-2-3
Grijanje : prioritet rada : 2-1-3 (potpis) (pe at)
DATUM : 01.2008. BROJ PROJEKTA : F 28-2007 - I
- koristiti povrat topline - izvor 2 dok god je potrebno i grijanje i hla enje
Naziv crtea: Mjerilo
80 Hla enje - prioritet rada : 2-1-3
Sanitarna voda : iz kompenzacijskog spremnika , po potrebi iz izvora 3 direktno
Br.crtea
Hla enje lokala stalno uklju eno
Grijanje ili hla enje stanova - prekretna to ka - vanjska temperatura cca 15 C ili datum 
 KANALSKA JEDINICA ZA HLA ENJE U SUSTAVU PROZRA IVANJA
PUMPE WILO : DOGRIJAVANJE ZRAKA NIJE POTREBNO
P 1 : IPL 50/115-0,75/2 : DT 14,0 m3/h, dp = 90 kPa - mono
81

P 2 :IPL 30/85-0,18/2 : DSH - 4,2 m3/h , dp 65 kPa , - mono Q max Q max

P 3 : STRATOS 30/1-12 : BAZEN GRIJANJE - 7,5 m3/h , 60 kPa - mono REKUPERATOR
P 4 : STRATOS 30/1-8 : 2,4 m3/h , 60 kPa- mono
VAM 650

TOP FAN 100

P 5 : STRATOS D 80/1-12 : PODNA I STROPNA PLOHA - 140 kW , dt 5 C , 24,0 m3/h , dp 80 kPa , dupla PROSTOR
PTV max 60 C

DAIKIN
CRKULACIJA PTV

pumpa ( radna + rezerva ) 16 C

P 6 : STRATOS D 65/1-12 : VENTILOKONVEKTORI - 100 kW , dt 5 C , 18 m3/h , dp 80 kPa , dupla
16 C
pumpa ( radna + rezerva ) T
DN PREMA PROJEKTU VODE P 7 : TOP Z 25/10 : CIRKULACIJA PTV- a - 3,7 m3/h , 60 kPa - mono
FOTONAPONSKI KOLEKTORI P 8 - 9 : U BAZENSKOJ TEHNICI
gasi se na temp 55 C

P el = 30 kW R
MAG AKT. TS 2 12 C
30 C
7 C
40 C
EXP EXP
MJEAJU I VENTILI I SLAVINE Q max
P7 AB MV 1 : DSH - kvs 10 m3/hbar CAL
ENERBLUE
DN 40 MV 2 : PTV - kvs 20 m3/hbar

VENTILOKONVEKTOR
CAL
DN 25 B
A AB TS 1 : DN40 , kvs 40/20 m3/hbar
TS 1 T sek = f ( P 4 , P 4 )
TS 2 : DN80 , kvs 180/75 m3/hbar

POD I RADIJATOR
MV-2 TA-MATIC 2,0 m3/h DT ZRAK-VODA-VODA RF 18 TS 3 : DN40 , kvs 40/20 m3/hbar
DN 25
B TS 4 : DN50 , kvs 63/31 m3/hbar
P4 TS 5 : DN65 , kvs 100/63 m3/hbar
DN 25 DN 50 A 10- 20 kW
DN 40
PS 5 : DN 40 , kvs 40 m3/hbar max 50 C
12/7 C PODNO I STROPNO T
GRIJANJE R
elektro 9 kW HLA ENJE T
DN 65 P 4 2,0 m3/h 7/12 C
T
min za PTV 40/30 C 16/21 C
GRIJANJE STANOVA IZ SOLARA - NE PRELAZITI MAX TEMP
40/30 C
40C ZA PLONO GRIJANJE , 70 C ZA VENTILOKONVEKTORE P6
30-90 C

P5
DN 100
DN 80 PS 5
DN 50
DN 65
DT ZRAK-VODA-VODA -grijanje zgrade i grijanje PTV-a preko TS 1 - 2 DN 40 DN 40
2000 l
PS 5
PS 5 PS 5 SPOJNA TO KA 1
DN 40
DN 40 DN 40 DN 65
DT ZRAK-VODA-VODA - hla enje zgrade i grijanje PTV-a
elektro 9 kW TS 5
TS 5
DT CO2 70/30 C 40/30 C
min za PTV A AB
SPOJNA TO KA 1
dt 40/30 C
B
TS 2
30-90 C

TS 5
DN 32 DN 65
DN 25
ZA SLU AJ KVARA DT - OTVORENO

Q max
P4 DN 65 AKUMULATOR 2 AKUMULATOR 1
2000 l 1000 l DN 65
DN 50 1000 l DN 65
MV-1 TS 5
TS 5 Dizalica topline RGC HE 80/2 - grijanje i hla enje vode
POD I ZRAK U WELLNES - CIJELU GODINU GRIJANJE Proto na koli ina zraka: 27.680 m3/h
B AB
DN 40 HLA ENJE IZ AKUMULATORA 1 Qgr = 65 kW ; (kod tv= -6C i 90% r.v. t pol = 40 C )
Qhl = 80 kW (kod tv=35C i 40% r.v.)
DN 65 A
TS 5 TS2
PS 6
elektro 9 kW DN 25 DN 65 DN 25
ZA SLU AJ KVARA DT - OTVORENO
min za PTV
30-90 C

EXP EXP
GRIJANJE PTV-a i BAZENA jednom od dizalica
DN 32
Samoniveliranje slojeva vode

DN 25 TS 4
14,0 m3/h TS 4 AB 14,0 m3/h
A
2000 l DN 65 DN 65 DN 65 DN 65 P1
AB A
B
MAX 70 C
Tichelmann

DN 40 DN 40 B DN 40
DN 32
min 30 C P 2 DSH
PTV PREKO
MV-1 24,0 kW
DT/DSH dt 5 C
elektro 9 kW 4,2 m3/h
DN 65
DN 32 min za PTV DN 65 ZA SLU AJ KVARA DT - OTVORENO
30-90 C

DN 40 DN 65
PTV PREKO
DT/DSH TS 4
AB 14,0 m3/h
Tichelmann

A
2000 l DN 50 DN 65 P1
DN 50 AB A
PS 5
B
TS 4 MAX 70 C
B DN 40
P4
DN 25 DN 32 DN 32 DN 32 min 30 C
P2 DSH
24,0 kW
MV-1 dt 5 C
elektro 9 kW 4,2 m3/h
CIJEVI :
min za PTV 1. ZA TOPLE VODOVE - DSH , GRIJANJE PREKO
P3 GRA EVINA STAMBENO POSLOVNA GRADEVINA
SLOLARA - POLIETILENSKE CIJEVI U POLIETILENSKOJ
DN 40 FORTUNA
IZOLACIJI

30-90 C
NASELJE RABAC, GRAD LABIN
PI 1 PI 2 akovo, Osijek F Kreme 4 ISTRA - FORTUNA d.o.o.
2. ZA HLADNE KONDENZIRAJU E VODOVE ( OD DT DO INVESTITOR Vre ari 100 , 52231 Nede ina
AKUMULATORA 1-2 , ZA VENTILOKONVEKTORE - PEX ILI
Cu ( PRESS ILI LOT) U PARONEPROPUSNOJ IZOLACIJI k. : 497 k.o.Rabac
Zajedni ka oznaka projekta : HW-F-02-11 MJESTO GRADNJE Naselje Rabac grad Labin
2000 l DN 65
P8 P9 Cu U XG IZOLACIJI ZA DT-CO2 GRIJA I KRUG PROJEKTANT Silvano Suilovi ,dipl.ing.stroj. VRSTA PROJEKTA STROJARSKI -STROJARSKE INSTALACIJE
BAZEN
WHIRPOOL (potpis) (pe at)
MAG AKT. DATUM : 02.2015. BROJ PROJEKTA : F 02-2015
Naziv crtea: Mjerilo
PI 1 = 20 kW , 45/38 // 35/37C , dp < 20 kPa , Prioritet ima PTV :
DN 40 - zimi : FOTONAPON + DT CO2
PI 2 = 60 kW , 45/38 // 28/43C , dp < 20 kPa ,
Sanitarna voda U BAZENSKOJ TEHNICI - ljeti : DSH + FOTONAPON + DT CO2 Br.crtea
Iz vodovoda cca 10C U BAZENSKOJ TEHNICI - PROGNOZA VREMENA - punjenje spremnika u no noj tarifi
 GRIJANJE 30 kW ; 13/3C ; 3,0 m3/h
7 m3/h , 8 mVS TOP SD 40/10 230 V
3 - 18 C 10 - 16C
Cu42
PLO ASTI IZMJENJIVA

KRUG BUNARSKE VODE 6,0 m3/h

20 STAD
7 - 13C Cu42
3 - 21C
TOPLINSKA PUMPA VIESSMANN VITOCAL 300
Q gr = 36,6 kW ; W10/W35 C
Q hl = 30,4 kW
P el = 6,2 kW do max 10 kW ; 3*400 V ; 20 A
COP = 5,87
19
18 10 - 21C
10 - 16C
ILI KONTAKT
1 Cu42
BUNAR PONOR BUNAR IZVOR
6 m3/h , 30 mVS ; 230 V ; 1,500 W GRIJANJE
UKLJU ENJE PUMPE - VIESSMANN ILI VELTA
T
Cu42
35C
21C
7 m3/h , 8 mVS STRATOS D 32/1-12 ; 230 V ; 300 W
5 m3/h , 5 mVS TOP S 40/7 ; 230 V PREKLOPNI VENTIL : R11/4
VODA
*

M
Cu42
35C
M t min = 16 C
GRIJANJE
*

M
Cu42 3 36 kW Cu 42 PODNO GRIJANJE
VODA
BETONSKA JEZGRA
6 Cu42
T 30C
SANITARNA TOPLA VODA
NO 25
SANITARNA TOPLA VODA - CIRKULACIJA
NO 15 7 8 4 9 7
3
6 800 l 230 V ; 3,0 kW 70 l
EKSWW390
NO 25 UPONOR Art: br: 1000517
10 11 12
5 2

STAN 6
STAN 1

STAN 2

STAN 3

STAN 4

STAN 5
45C
* * * * * *
230V UPONOR Art: br: 4260402
+ 4260414
*
START/STOP SISTEMA
4) Cirko pumpa Z 15 WILO; 230 V ; I=0.34 A
5) Ekspanzijska posuda za sanitarnu vodu s *
cirkulacijom tip AIRFIX D 33 l Flamco
6) Sigurnosni ventil NO15 : NP10 , 7 bar
7) Kuglasta slavina za sanitarnu vodu NO15 ; NP10 UPONOR Art: br: 1000517
IZBOR REIMA RADA URE AJA I UPONOR AUTOMATIKE LJETO/ZIMA
8) Hvata ne isto a NO 15 ; NP 6
9) Nepovratni ventil za sanitarnu voduNO15 ; NP10
10) Kuglasta slavina za sanitarnu vodu NO25; NP10
11) Filter za sanitarnu vodu NO25 ; NP10 GRA EVINA IZGRADNJA VIESTAMBENE ZGRADE
12) Nepovratni ventil za sanitarnu vodu NO25 ; NP10 
13) Kuglasta slavina za toplu vodu NO32 ; NP6
14) Hvata ne isto a za toplu vodu NO32 ; NP6 akovo, Ured : Osijek , F Kreme 4 NOLA PLUS, d.o.o.
18) Bunar izvor - Bunarska pumpa INVESTITOR J.J. Strossmayera 13, 31327 Bilje
19) Bunar ponor U OSIJEKU, TRG AUGUSTA ENOE 4
20) Protokomjer bunarske vode ZAJEDNI KA OZNAKA PROJEKTA : Z - 03 - 07 MJESTO GRADNJE
KC.BR. 5256 K.O. OSIJEK
* ISPORUUJE UPONOR PROJEKTANT Silvano Suilovi ,dipl.ing.stroj. VRSTA PROJEKTA STROJARSKE INSTALACIJE
(potpis) (pe at)
DATUM 05.2008. BROJ PROJEKTA F 51-2007
Naziv crtea: Mjerilo
82
Br.crtea

 83

FCX34P ,36dB(A)

FCX34P ,36dB(A)

FCX34P ,36dB(A)
400 l/h , 5 kPa

400 l/h , 5 kPa

400 l/h , 5 kPa

4006
NO 25 NO 20 NO 20
0,02 m3/h
PODNO GRIJANJE I HLA ENJE VENTILOKONVEKTORI
hla enje : 12 kW HLA ENJE 17 kW

FCX34P ,36dB(A)

FCX34P ,36dB(A)

FCX34P ,36dB(A)

FCX34P ,36dB(A)
grijanje : 22 kW

400 l/h , 5 kPa

400 l/h , 5 kPa

400 l/h , 5 kPa

400 l/h , 5 kPa

t pol
NO 25
+40 4006
NO 15
0,02 m3/h
NO 20
8 KRUGOVA 4002 62
450 l/h NO 32 NO 25 NO 20 NO 20
+30 40/28
NO 20
0,5 m3/h NO 20
8 KRUGOVA 4002 62

FCX34P ,36dB(A)

FCX34P ,36dB(A)

FCX34P ,36dB(A)

FCX34P ,36dB(A)
-6 +15 t va

400 l/h , 5 kPa

400 l/h , 5 kPa

400 l/h , 5 kPa

400 l/h , 5 kPa

500 l/h
40/28
NO 25 NO 32
0,9 m3/h NO 20
8 KRUGOVA 4002 62
hla enje: 16,7 kW ( 18/+35C9) , Pel 6,2 kW , EER 2,73

hla enje: 13,2 kW ( 7/+35C9) , Pel 5,73 kW , EER 2,3

ERLQ016 ERLQ016
500l/h
40/28
DIZALICA TOPLINE DIZALICA TOPLINE
NO 32

grijanje: 14,5- 12,0 kW ( 40/-7C) , Pel 6,0 kW

grijanje: 14,5- 12,0 kW ( 40/-7C) , Pel 6,0 kW

ZRAK - VODA ZRAK - VODA

1
1,4 m3/h NO 20 NO 32 NO 25 NO 20 NO 20 1
230 V , 40 A
7 KRUGOVA 4002 62 230 V , 40 A
DAIKIN 400 l/h
40/28 DAIKIN
NO 40

FCX34P ,36dB(A)

FCX34P ,36dB(A)

FCX34P ,36dB(A)

FCX34P ,36dB(A)
400 l/h , 5 kPa

400 l/h , 5 kPa

400 l/h , 5 kPa

400 l/h , 5 kPa

2 2
--KM-Bus--
--31/6--

VPD 15

VPD 15

VPD 15

VPD 15
--6--
--5--

HIDROMODUL

HIDROMODUL
VL
____
K
21 31
EHBX016

EHBX016
20 16 C 21 C NO 32 NO 25 NO 20 NO 20
--230V--
--24--
--22--

2 2
L___K
R _
40 C 30 C
DAIKIN DAIKIN

II BRZINA PUMPE
II BRZINA PUMPE
P el = 3,0 kW

P el = 3,0 kW
22

2,2 m3/h , 50 kPa

2,2 m3/h , 50 kPa

NO 40
7 C 12 C
40 C 30 C
NO 40
1,8 m3/h 4,0 m3/h
1,0 m3/h , 70 kPa 1,0 m3/h , 70 kPa
23 3 AB ON OF 230 V T2
----31/24-- B
M
TS 1 A PS 1 NO 32 NO 50 NO 50 NO 32
NO prema projektu vode
WW
3
ZATVORENO U LJETNOM POGONU

ELEKTROKOTAO
ZATVORENO U LJETNOM POGONU
30 l/min

7
16 NO 15
8

GRIJANJE SOLAROM
4

12 kW
9
-31/24-

7
15 B
T3
AB A
T1 SPAJANJE VENTILOKONVEKTORA
P el = 3,0 kW

TS 2
M
--31/5-- NO 25 S2 4111

M
FCX34P ,36dB(A)
400 l/h , 5 kPa
NO prema projektu vode T4
4006
NO 20 --31/22-- GRIJANJE BAZENA SOLAROM , DIZALICOM I ELEKTROKOTLOM Namjestivi protok 200-800 l/h

--
IZOLACIJA CJEVOVODA KAO ARMAFLEX XG :
Cu 18
- U STROJARNICI I PODRUMU 13 mm
- U VERTIKALMA I RAZVODU PO ETAAMA 9 mm
GRIJANJE BAZENA SOLAROM : TS1/B , TS2/A , T1 > 50C , P1 ON , S2 OFF
GRIJANJE BAZENA DIZALICOM : TS1/A , TS2/A , T1 > 50C , P1 ON , S2 OFF
GRIJANJE BAZENA E KOTLOM : TS1/B , E KOTAO ON, S2 OFF , OSTAJE SERIJSKA VEZA SA SOLARNIM SPREMNIKOM GRA EVINA
GRIJANJE SANITARNE VODE S E KOLTOM : E KOTAO ON , TS1/B , S2 OFF , P1 ON , TS2/A
SPREMNIK PTV-a 750 l
GRIJANJE KU E E KOTLOM : E KOTAO ON , TS1/A , TS2/B , S2 ON , za slu aj kvara Dizalica
10 C SOLARNI IZMJENJIVA ZA 6,0 m2 kolektora akovo, Osijek F Kreme 4 INVESTITOR
GRIJANJE KU E SOLAROM : TS1/B , TS2/B , P1 ON , T1 > 50C , moe trajati kratko 10-20 minuta
IZMJENJIVA ZA DIZALICU TOPLINE - 16 kW
ELEKTROGRIJA 3 kW ZA DEZINFEKCIJU MJESTO GRADNJE
PRIORITET SANITARNE VODE T1 >= 50 C - treba biti namjestiva granica uporabe spremnika za grijanje bazena i ku e
NO prema projektu vode 5
P1 SE MOE IZOSTAVITI AKO JE PUMPA KOTLA ZASEBNO UPRAVLJIVA - NA MALI PROTOK ZA GRIJANJE PREKO SPREMNIKA ( DT PROJEKTANT Silvano Suilovi ,dipl.ing.stroj. VRSTA PROJEKTA STROJARSKI -STROJARSKE INSTALACIJE
18 L REGULACIJA ) (potpis) (pe at)
DATUM : 03.2015.
PUMPA KOTLA SE MOE IZOSTAVITI , PROTOK IDE UVIJEK KROZ KOTAO , S2 SE POMI E ISPRED PUMPE P1. Naziv crtea: Mjerilo
Br.crtea
 KANALSKA JEDINICA ZA HLA ENJE U SUSTAVU PROZRA IVANJA
DOGRIJAVANJE ZRAKA NIJE POTREBNO
REKUPERATOR PB
VAM 650 FWB 08 C
DAIKIN PROSTOR FWB 07 C ; HWD = 239*1389*551
DAIKIN 16 C
PB VAM 650 ; HWD = 348*988*852 , d 200 mm ; 2*140 W
16 C
T
ERHQ016A
TOPLINSKA PUMPA
ZRAK - VODA HLA ENJE 6,0 kW SIEMENS REGULATOR - LON PROTOKOL
Vanjski osjetnik temperature
1
16 kW
DAIKIN
POD STROP 4) Cirko pumpa Z 15 WILO; 230 V ; I=0.34 A
5) Ekspanzijska posuda za sanitarnu vodu s
grijanje ili hla enje cirkulacijom tip AIRFIX D 8 Flamco
10 kW d.p. 6) Sigurnosni ventil NO15 : NP10 , 7 bar
7) Kuglasta slavina za sanitarnu vodu NO15 ; NP10
16 kW zrak
PRODOR KROZ KROV 8) Hvata ne isto a NO 15 ; NP 6
originalnom koncentri nom cijevi
9) Nepovratni ventil za sanitarnu voduNO15 ; NP10
FI FI Vanjski osjetnik temperature 10) Kuglasta slavina za sanitarnu vodu NO20; NP10
T T 11) Filter za sanitarnu vodu NO20 ; NP10
HIDROMODUL 7 C 12 C Kondenzacijski
12) Nepovratni ventil za sanitarnu vodu NO20 ; NP10
2 16 C 21 C 16 C 19 C 13) Kuglasta slavina za toplu vodu NO32 ; NP6
ELEKTRO EKHBX016 plinski kotao 14) Hvata ne isto a za toplu vodu NO32 ; NP6
40 C 35 C 40 C 35 C 28 C 25 C
VIESSMANN
Wilo-Stratos 25/1-6 Wilo-Stratos 30/1-8 Wilo-Stratos 30/1-8
DAIKIN Sobni regulator
M M M
VVG 44.15-4 MV 1 VXG 44.25-10 MV 2 VXG 44.25-10
ON OF 230 V
NO25 PLIN
M M
PS 2-S 35 kW ; 3,5 m3/h
PS 3 NO 40 PS 1-P
M
PS 2-S
M
PS 1-P 70C
55C
M
NO 40
OTAPANJE SNIJEGA I LEDA
160 m2
raster 20 cm ; d 20*2,5 ; PE Engel
L kr = 100 m ; L uk = 800 m ; N = 8 krugova
Snaga = 150 W/m2 ; 24,0 kW ;
Pumpa = 4,0 m3/h ; 60 kPa
T T Wilo TOP-S 30/10
SANITARNA TOPLA VODA

M
SANITARNA TOPLA VODA - CIRKULACIJA
7 8 4 9 7
500 L
3
6
150 l

M
EKSWW150
10 11 12
DAIKIN
5 NO 40
GRA EVINA OBITELJSKA KU A
akovo, Osijek F. Kreme 4
NO 40
Zajedni ka oznaka projekta: INVESTITOR
MJESTO GRADNJE
PROJEKTANT Silvano Suilovi , dipl.ing.stroj.
VRSTA PROJEKTA STROJARSKI -STROJARSKE INSTALACIJE
(potpis) (pe at)
DATUM : 07.2009.
84
Naziv crtea: Mjerilo
Br.crtea
85

50 m3/h D1 50 m3/h
405*240 405*240
VAM 1000

DN100
DN100

FWB 05C
DN355
MODUL U BETONU

MODUL U BETONU

900 m3/h 50 m3/h

NO 20
420x220

NO 25
DN125

NO 20 NO 25 5
200 m3/h
50 m3/h 50 m3/h

DN280
425x125 DN160
420x220

DN315
50 m3/h 50 m3/h

DN125
DN180

50 m3/h
400x400
NO 20
420x220

600 m3/h 420x220 420x220

D2 DN224
420x220

DN250
420x220

50 m3/h 100 m3/h

MODUL U BETONU
420x220 420x220 420x220
RK 1
DN250
NO 25 315*240
NO 20 100 m3/h 100 m3/h NO 25
100 m3/h 100 m3/h 100 m3/h 100 m3/h 100 m3/h 100 m3/h 100 m3/h 100 m3/h NO 20
100 m3/h 100 m3/h 100 m3/h 100 m3/h 100 m3/h

VAM 800
DN180 DN200 DN250 DN160 DN200
NO 15 NO 15 100 m3/h

VAM 800
FWB 04C
FWB 04C

DN200 RK 2

FWB 04C

420x220
FWB 04C

420x220
DN200
420x220

420x220

NO 20 NO 20
NO 15 NO 25
NO 15 NO 15
420x220

420x220

420x220
D2 D1

420x220
DN200 ALTHERMA 16
D2 D1
400 m3/h 400 m3/h D2 400 m3/h D2 400 m3/h
6
MODUL U BETONU

MODUL U BETONU

MODUL U BETONU

MODUL U BETONU

MODUL U BETONU

MODUL U BETONU

MODUL U BETONU

MODUL U BETONU
405*240 405*240 405*240 405*240 405*240 405*240 405*240 405*240
REKUPERATOR DAIKIN VAM 1000 DZR45-6 B = 4000 m3/h , Lwa= 71 dB(A)
VAM 1000

V = 1000 m3/h , Lwa= 25 dB(A) Pel = 180 W , 400 V , IP 55 , 930 ok/min

Pel = 500 W , 230 V TRAFO I ALTER TR 08 S + DSS 20
GRA EVINA Dje ji vrti 'Ribica'

REKUPERATOR DAIKIN VAM 800

VAM 800
V = 800 m3/h , Lwa= 25 dB(A) akovo, Osijek F Kreme 4 INVESTITOR
GRAD OSIJEK
Pel = 500 W , 230 V Kuha eva 9, 31 000 Osijek
Osje ka ulica 55, Sarva
Zajedni ka oznaka projekta: 1003.15/GP MJESTO GRADNJE k. .br. 259/2 k.o. Sarva
PRIKLJU AK IZMJENJIVA A U BETONU
KANALSKI VENTILOKONVEKTOR DAIKIN FWB04C PROJEKTANT Silvano Suilovi ,dipl.ing.stroj. VRSTA PROJEKTA STROJARSKI -STROJARSKE INSTALACIJE
NO 25 DVIJE CIJEVI U STROPU ZA BETON

FWB 04C
Qg = 6,47 kW , Qh = 3,49 kW , V = 400 m3/h , Lwa= 24-46 dB(A)
(potpis) (pe at)
Pel = 106 W , 230 V DATUM : 05.2015. BROJ PROJEKTA : F 07-2015
D1 D2 DAKIN UPRAVLJA I
Naziv crtea: Mjerilo
KANALSKI VENTILOKONVEKTOR DAIKIN FWB05C
Qg = 10,31 kW , Qh = 5,08 kW , V = 800 m3/h , Lwa= 25-48 dB(A) 1:100

FWB 05C
420x220 PRESTRUJNA REETKA U VRATIMA - DOLJE
Pel = 192 W , 230 V DOLJE I GORE U VRATIMA BORAVKA Br.crtea
NO 20
ODVOD KONDENZATA U PODNI SIFON 
 45/40 // 9/14 C
GRIJANJE I HLA ENJE 55 kW
TAVAN
REZERVNI ELEKTRO GRIJA ZA SLU AJ KVARA DIZALICA OPIS RADA SUSTAVA GRIJANJE 12 kW
TOPLINE , U SNAZI DIZALICA TOPLINE
Pel = 3 * 6 kW , UKLJU ENJE AUTOMATSKI GRIJANJE I HLA ENJE HLA ENJE 17 kW
VO ENJE PREMA OSJETNIKU TEMPERATURE Sustav osigurava grijanje i hla enje prostora i grijanje sanitarne vode .
Glavni izvori i ponori topline su dizalice topline zrak - voda NO 32 KLIMA KOMORA
Temperature u grijanju klizno 45/40 C , u hla enju klizno 9/14 C .
100 L 5000 m3/h
NO 50 ; 9,0 m3/h

Odvojci cijevne mree za podno grijanje , koji se nalaze u podbuknim kutijama po etaama , opremljeni su blokadnim
elektromotornim slavinama.Kada glavni regulator zadaje sustavu hla enje , istovremeno zatvara elektromotorne slavine za
WTC GW 45 A podno grijanje .
Ausf. H-PEA
B1
Plinski kotao sluI kao rezerva za grijanje zgrade i sanitarne vode . U koritenju treba procijeniti potrebu uklju enja kotla za
grijanje kod niskih vanjskih temperatura , a prema trenutnim cijenama plina i elektri ne energije i prema COP vrijednostima
dizalice topline . Prema projektiranoj opremi i trenutnim cijenama energije za poslovne korisnike to bi bilo kod vanjskih
WILO STRATOS 40/1-12

temperatura niih od -10 C u dnevnom pogonu i niih od -15 C u no nom pogonu ( zbog nie cijene elektri ne energije u
FS
no noj tarifi ) .
Rezervni elektrogrija i u akumulatoru i spremniku sanitarne vode slue za slu aj kvara dizalica topline i kvara plinskog kotla
. Isti mogu raditi samo kada ne rade dizalice topline i klima komora . RAZDJELNI ORMARI 2. KAT
GRIJANJE 50/30 C NO 50
TOPLA SANITARNA VODA
SANITARNA VODA 80/60 C GRIJANJE 15 kW
Prioritetno grijanje sanitarne vode je iz solarnog kruga , u zimskom periodu je dizalicom topline zrak - voda . Ova dizalica
radi i u ljetnom periodu kada hladi ku u i grije sanitarnu vodu . Mogu nost grijanja sanitarne vode do 60 C HLA ENJE 10 kW
NO 32
B11
T

NO 50
B10 Temperatura u spremniku sanitarne vode treba biti 45 C s tjednom dezinfekcijom na 60-70 C u no nim satima .
Mrea
T Dezinfekcija se moe plinskim kotlom i samo u nudi elektrogrija em . Pumpa za cirkulaciju u spremnicima PTV-a radi

VENTILOKONVEKTORI

VENTILOKONVEKTORI
uvijek kada se spremnik puni toplinom. Pumpa za cirkulaciju sanitarne vode radi prema dnevnom programu .
NO 50 Glavni regulator upravlja s :
- dizalicom topline
5 - plinskim kotlom
Y12/1 - kontrolira temperature i tlak u sustavu

PODNO
- biljei povijest sustava

NO 40
M
- alarmira korisnika
R2/1
EV NO 25 NO 32 NO 32
NO 50
T 16
TKO
2/1 RAZDJELNI ORMARI 1. KAT
NO 50 NO 50
NO 40 14
N1
2/1 2/1 N2 7 B3 T F3 Wilo-Stratos ECO-Z 25/1-5 GRIJANJE 15 kW
R3 4 T
WILO STRATOS 40/1-12

T
M7
HLA ENJE 10 kW
NO 50
NO 32

NO 50
M16/1 NO 50
TSO
T

VENTILOKONVEKTORI

VENTILOKONVEKTORI
Wilo-Stratos ECO-Z 25/1-5
R9 R2 WRSol 2.1
T T
PPS/
PLE
Mrea

PODNO
PS
SERIJSKI SPOJ T T
12 NO 25 NO 32 NO 32
4 PS
13 17
Y12/1
M 12 RAZDJELNI ORMARI PODRUM I PRIZEMLJE
11 NO 50
NO 50

M18
TPO
7 NO 50 T
GRIJANJE 20 kW
NO 40
TSU
HLA ENJE 15 kW
NO 50
T
NO 50
B3
WILO STRATOS 40/1-12

VENTILOKONVEKTORI

VENTILOKONVEKTORI

VENTILOKONVEKTORI
5
HLADNA PITKA VODA 12 C
GLAVNA OPREMA

PODNO
2/1 - DIZALICA TOPLINE ZRAK/VODA WWP L 60 ADR VISOKOU INKOVITA (grijanje/hla enje)
4 - SPREMNIK PTV-a WASol 400 WP (BIVALENTNI)
5 - ENERGETSKI SPREMNIK WES 500-H ZA GRIJANJE I HLA ENJE
NO 25 NO 25 NO 32 NO 25
PLINSKI KONDENZACIJSKI URE AJ WTC-GW 45-A, izvedba H-PEA
16 - WEISHAUPT SOLARNI PLO ASTI KOLEKTOR WTS-F2 - K6 za vertikalnu ugradnju
2.1 SOLARNI REGULATOR WRSol 2.1
11 - SPREMNIK PTV-a WAS 1000 BIJELI
17 - SOLARNA PUMPNA GRUPA
F3 - TERMOSTATSKI MIJEAJU I VENTIL R 1 1/4AG SA PRIKLJU CIMA R 1, 20-70 C OMEKANA VODA 0 dh
INVESTITOR : JET-SET d.o.o. VRBANJA , Kneza Lj.
FLOGISTON d.o.o. Posavskog 204; Vrbanja
GRA EVINA : PRENO ITE JELEN UPANJA
akovo, Osijek F Kreme 4
MJESTO GRADNJE : k. .br. 771/1 k.o. UPANJA
VRSTA PROJEKTA: STROJARSKI PROJEKT
PROJEKTANT Silvano Suilovi ,dipl.ing.stroj.
OZNAKA PROJEKTA :F 11-2015 ZOP PJ-0915
(potpis) (pe at)
86 DATUM : 11.2015.
Naziv crtea: Mjerilo
SHEMA ENERGETIKE Br.crtea
7
 DIZALICE TOPLINE 1-7
BLUEBOX GEYSER 90
EN 14511
87

GR 7/45 = 77,9 kW , COP 3,52

GR 7/35 = 76,5 kW , COP 4,20
HL 35/7 = 72,5 kW , EER 3,04
HL 35/18 = 92,8 kW , EER 3,64 STROJARNICA
CNUS - domar
263 kW , NO 100 ; 238 VK * 1,1 kW GR : 73 kW , NO 65
VENTILOKONVEKTORI
KLIMA KOMORE
45 m3/h , WILO Stratos D 100/1-12 ; rad/vrna
PTV ILI GR : 190 kW , NO 100
1 15 m3/h , Stratos 50/1-12
GRIJANJE TS4
ZA PTV

HLA KOMORA HT /HWS ZA PTV

35 C 40 C
PTV 40C PREMA ODSISU SANITARIJE
KLIMA KOMORA 1
AKUMULATOR PTV
7.000 m3/h
TS2 600 l
PI 600 l
200 m3/h
TC 80 E , 230 V , 470 W , 8,7 A , IP 24 , Q=1410 W
DODATNI ELEKTRO GRIJA 2,0 kW
CIRKULACIJA 55C
GRIJANJE
6*30 kW
ELEKTRO
3*5 kW
ELEKTRO 30C GR : 62 kW , NO 65
2 kompl HL : 10 kW , NO 32
1 4 POSTOJE I RAZVOD PTV-A
VENTILOKONVEKTORI HL : 40 kW , NO 50
30 C 10 C EXP
REZERVNI PTV TS4
cirk
2 PTV 10C VENTILOKONVEKTORI
ILI GRIJANJE
ZA PTV

EXP
15 m3/h , Stratos 50/1-12
REZERVNI HT /HWS NA ZAJEDNI KU KLIMA KOMORU
HLA KOMORA PREMA ODSISU SANITARIJE
TS2 14 200 m3/h
TC 80 E , 230 V , 470 W , 8,7 A , IP 24 , Q=1410 W
AKUMULATOR
DODATNI ELEKTRO GRIJA 2,0 kW
TS5 55C
600 l
HL : 15 kW , NO 32 30C GR : 11 kW , NO 32
TS3 HLA ENJE EXP 1 kompl HL : 5 kW , NO 25
KLIMA KOMORE
A - HLA ENJE 7/12
B - HLA ENJE 14/19
2 VENTILOKONVEKTORI HL : 24 kW , NO 40
KLIMA KOMORE
GRIJANJE AB A HL : 60 kW , NO 65 VENTILOKONVEKTORI
3
I 9 C

PODZEMNI CJEVOVODI OD STARE TOPLINSKE STANICE

15 m3/h , Stratos 50/1-12 B 75 kW , NO 65
HLA VK HT /HWS

HL : 60 kW , NO 65
13 m3/h , WILO Stratos D 65/1-12 ; rad/rez

GR : 190 kW , NO 90
PREMA ODSISU SANITARIJE

HL : 105 kW , NO 75
KLIMA KOMORA 2
9.000 m3/h 200 m3/h
TC 80 E , 230 V , 470 W , 8,7 A , IP 24 , Q=1410 W

KROZ POSTOJE E TOPLOVODNE KORIDORE

DODATNI ELEKTRO GRIJA 2,0 kW
19 C 55C
600 l
AKUMULATOR 30C GR : 90 kW , NO 65
4 kompl

HL : 105 kW , NO 80
HL : 30 kW , NO 50

HL : 64 kW , NO 65
VENTILOKONVEKTORI

HL : 55 kW , NO 65
HLA ENJE

EXP VENTILOKONVEKTORI
GRIJANJE VENTILOKONVEKTORI
4 A 3
ILI

HL : 30 kW , NO 50
GR : 100 kW , NO 65
B

HL : 50 kW , NO 65
HLA VK HT
14 C
AB TS1 KLIMA KOMORA 3 PREMA ODSISU SANITARIJE
A - GRIJANJE
B - HLA ENJE 14/19 169 kW , NO 100 ; 238 VK *0,71 kW 9.000 m3/h 200 m3/h
TC 80 E , 230 V , 470 W , 8,7 A , IP 24 , Q=1410 W
30 m3/h , WILO Stratos D 100/1-12 ; rad/rez DODATNI ELEKTRO GRIJA 2,0 kW
55C
30C GR : 100 kW , NO 65
4 kompl HL : 30 kW , NO 50
VENTILOKONVEKTORI HL : 50 kW , NO 65
VENTILOKONVEKTORI
GRIJANJE 5
ILI OPIS RADA SUSTAVA :
HLA VK HT HT/HWS DIZALICE TOPLINE 1 - 2 ZA PARALELNO GRIJANJE - PTV I HLA ENJE U KLIMA KOMORAMA
HT/HWS DIZALICA TOPLINE 2 ZA PARALELNO GRIJANJE - PTV I HLA ENJE U KLIMA KOMORAMA I HLA ENJE U VENTILOKONVEKTORIMA
HT/HWS DIZALICA TOPLINE 3 ZA PARALELNO GRIJANJE I HLA ENJE U VENTILOKONVEKTORIMA
HT DIZALICE TOPLINE 4-7 ZA NAIZMJENI NO GRIJANJE ILI HLA ENJE U VENTILOKONVEKTORIMA
1. AKUMULATOR ZA TOPLU VODU I ZA SPREMANJE KONDENZATORSKE OTPADNE TOPLINE KOD HLA ENJA
2. AKUMULATOR ZA HLADNU VODU ZA HLA ENJE U KLIMA KOMORAMA
3. AKUMULATOR ZA HLANU VODU ZA HLA ENJE U VENTILOKONVEKTORIMATROPUTE SALVINE TS 1-2 PEUSMJERAVAJU TOKOVE PREMA POTREBI
4. SPREMNIK PTV-a
PI - PLO ASTI IZMJENJIVA ZA ZAGRIJAVANJE PTV-a
GRIJANJE 6 TS1 - GRIJANJE ILI HLA ENJE ZA HT DIZALICE
TS2 - GRIJANJE ILI HLA ENJE ZA HT HWS DIZALICE
ILI TS3 - HLA ENJE ZA KLIMA KOMORE ILI VENTILOKONVEKTORE
HLA VK HT TS4 - PTV ILI GRIJANJE ZA HT HWS DIZALICE
TS5 - DIZALICA HT HWS 2 - HLA ENJE ZA KOMORE ILI VENTILOKONVEKTORE
GRIJANJE 7 REZERVNI ELEKTRO GRIJA ZA SLU AJ KVARA DIZALICA TOPLINE , U ELEKTRI NA SNAGA SUSTAVA : INVESTITOR : GRAD ZAGREB - Gradski ured za energetiku ,
ILI SNAZI DIZALICA TOPLINE I KLIMA KOMORA
zatitu okolia i odrivi razvoj
HT / HWS DIZALICE TOPLINE = 7*25 kW = 175 kW GRA EVINA : Dom za zatitu zdravlja Zagreb - Centar
HLA VK HT Pel = 180 kW , UKLJU ENJE RU NO - VO ENJE PREMA OSJETNIKU
KLIMA KOMORE = 18 kW
akovo, Osijek F Kreme 4
MJESTO GRADNJE : Kruge 44 , Zagreb
TEMPERATURE
Pumpe u strojarnici = 5 kW VRSTA PROJEKTA: Idejno rjeenje strojarskih instalacija
Ventilokonvektori 250 *40 W = 10 kW u sklopu energetske obnove zgrade
PROJEKTANT Silvano Suilovi ,dipl.ing.stroj.
OZNAKA PROJEKTA :F 08-2016 DATUM : 07.2016.
(potpis) (pe at)
UKUPNO = 208 kW
Naziv crtea: Mjerilo
Br.crtea
 ISPUST PREKO KROVA
ISPUST PREKO KROVA
RAGULACIJA VENTILATORA ODSISA DIGESTORA :
3200 m3/h
1600 m3/h

- frekventna regulacija broja okretaja elektromotora ventilatora

KK 1 KLIMA KOMORA MENERGA ADCONAIR 76 25 01 KK 2 - odravanje zadanog potlaka u polipropilenskom kanalu 300-500 Pa - namjestivo
- povrat zraka iz digestora u klima komoru prema potrebama povrata topline klima komore

2800 m3/h

4400 m3/h
Ukupna pogonska elektri na snaga : 27,0 kW
3200 m3/h Max. ukupna potrebna struja : 60 A 4400 m3/h
Radni napon : ~3 ; 400 V ; 50 Hz
Energetski u in po EN 13053:2012 = 76%
Kategorija energetskog u ina : H1 , P1 , V2
UJ01 UJ02
ODSIS ORMARI A 100 m3/h

ODSIS ORMARI A 100 m3/h

ODSIS ORMARI A 150 m3/h

ODSIS ORMARI A 150 m3/h

Protok zraka preko rekuperatora : 15800 m3/h 15350 m3/h
11660 m3/h Protok zraka kod slobodnog hlaenja : 21000 m3/h
dimenzije : duljina : 7500 mm

PRANJE LUINOM
irina : 2070 mm
1600 m3/h 2800 m3/h
PRANJE LUINOM

visina : 2980 mm
ukupna masa cca : 4800 kg
LJETI osueno na 14 C zagrijano na 22-24 C LJETI osueno na 14 C zagrijano na 22-24 C
VODA 0 dh VODA 0 dh VODA 0 dh
VODA 0 dh
800*800

1200*800
1600 m3/h
PoTi05
PoTi06

300*300

300*300

550*350

250*350
KLIMA KOMORA MENERGA ADCONAIR 76 19 01
3200 m3/h
Ukupna pogonska elektri na snaga : 21,0 kW
Max. ukupna potrebna struja : 60 A PPZ PROMATEC F 90 min
PPZ
RAGULACIJA ODSISA DIGESTORA I DOVODA U LABORATORIJ JE NA POSEBNOJ SHEMI

Radni napon : ~3 ; 400 V ; 50 Hz

1200 m3/h
PROMATEC F 90 min

1200 m3/h
Energetski u in po EN 13053:2012 = 76%
TERMOSTEU A PROTUPOARNA SPOJNICA NA PROMATEC POARNOJ IZOLACIJI

Kategorija energetskog u ina : H1 , P1 , V2

OSTALI PROSTORI

TRI LABORATORIJA
Protok zraka preko rekuperatora : 11800/18000 m3/h
Protok zraka kod slobodnog hlaenja : 18000 m3/h
dimenzije : duljina : 7500 mm OSTALI PROSTORI
irina : 2070 mm
800*550

visina : 2280 mm 3400 m3/h

ukupna masa cca : 4100 kg
ORG KIS
HORIZONTALNI RAZVOD JE POARNI SEKTOR STROJARNICE
250*350

550*350

800*400
orm orm
1280 m3/h 7500 m3/h
OPREMA DIGESTORA ; VENTILATOR , UGLJENI FILTER

REV OTVOR ZA PPZ orm orm

REV OTVOR ZA PPZ
PPZ PPZ
ORG ORG KIS KIS KIS KIS KIS KIS ORG ORG
orm orm
PROTOK ZRAKA NA DIGESTORU 600-800 m3/h
ODSIS SPOJITI NA POLIPROPILENSKI KANAL

KOMORE U SPUTENOM STROPU HODNIKA

OSTALI PROSTORI RAGULACIJA ODSISA DIGESTORA I DOVODA U LABORATORIJ JE NA POSEBNOJ SHEMI
PROTOK ZRAKA NA DIGESTORU 600-800 m3/h

7/12 //40/30 C

7/12 //40/30 C
ODSIS SPOJITI NA POLIPROPILENSKI KANAL
3200 m3/h
1600 m3/h

OSTALI PROSTORI 4750 m3/h 1020 m3/h TERMOSTEU A PROTUPOARNA SPOJNICA NA PROMATEC POARNOJ IZOLACIJI
BILANCE TOPLINE HORIZONTALNI RAZVOD JE POARNI SEKTOR STROJARNICE
1. TRANSMISIJSKI GUBITAK I INFILTRACIJA = 60 2840 m3/h
OPREMA DIGESTORA ; VENTILATOR , UGLJENI FILTER
kW , ukupno s 0,5i/h = 100 kW
2. DOBICI TOPLINE = 105 kW
800*400

300*300
3. SNAGA PODNOG GRIJANJA zapad / istok = 60 M T M T
/60 kW ; dt 40/30 C ; Vw = 10,5 m3/h 20-24C , 12+2,5 Pa 20-24C , 12+2,5 Pa
4. SNAGA PODNOG HLA ENJA = 36 kW ; dt vrata vrata
16/19 C ; Vw = 10,5 m3/h
REV OTVOR ZA PPZ REV OTVOR ZA PPZ MODBUS LINIJA
STERILNA SOBA 2 STERILNA SOBA 1 PROSTORNI REGULATORI
5. RASHLADNA SNAGA DOVODNOG ZRAKA : PPZ PPZ ANDIVI TRC-D
23000 m3/h , t dov = 16 , t ods = 24 , Q h = 66 kW
6. SNAGA GRIJANJA DIZALICE TOPLINE ZRAK /
PODNO GRIJANJE PODNO GRIJANJE
DVA LABORATORIJA

VODA = 73 kW ( -5 C )
7. SNAGA HLA ENJA DIZALICE TOPLINE ZRAK / OSTALI PROSTORI OSTALI PROSTORI
VODA = 107 kW ( 32C , 40% RV)
7. SNAGA GRIJANJA VRV SUSTAVA = 140 kW (
-15 C ) 800 m3/h
8. SNAGA HLA ENJA VRV SUSTAVA = 196 kW (
32C , 40% RV)
9. SNAGA HLA ENJA / GRIJANJA ZRAKA ZA
LABORATORIJE S DIGESTORIMA , dt zraka 5 C , 920 m3/h 4500 m3/h
12000 m3/h , Q g/h = 25 kW
ORG KIS
orm orm
ORG ORG KIS KIS KIS KIS
orm orm
VaTi01
SUMA
KRMILNIK KE- DP Modul
DI 8xDI 20

C-MIO
DOGRIJA ZRAKA U KLIMA KOMORAMA

DOGRIJA ZRAKA U KLIMA KOMORAMA

DO 6xDO 13 1
AO 2xAO 1
NO 65 ; 11 m3/h

NO 65 ; 15 m3/h
AI 8xAI 5 2x C-YIO
C-4AI 4xAI 0
C-STT100 1xAI 0 0
C-STT200 1xAI 0 0
Dizalica topline - grijanje i hla enje vode

NO 40 ; 4,1 m3/h

NO 50 ; 5,1 m3/h
C-SWT 1xAI 1 1

MODULI
TLAK 1 1
Menerga Cowatemp 95 25 01 unutarnja izvedba C-SRT 1xAI 0 0
Proto na koli ina zraka: 25000 m3/h C-STHR 1xAI 0 0
Qgr = 73,0kW ; (kod tv= -5C i 90% r.v.) C-MBUS 0 0
Qhl = 107,3 kW (kod tv=32C i 40% r.v.) TERMOSTAT 1 1
~3 ; 400 V ; 50 Hz 25000 C-8AI 8xAI 0 0
C-RM8 8xD0 0 0
Pel: komp = 22,2 kW + ventilator 7,2 kW m3/h E-BUS - LINIJA
25000 m3/h NaTe01 SeKo01
MASA 1500 kg
DT
MODBUS - LINIJA
BACnet - LINIJA

NO 65 ; 11 m3/h
PoTi07 Elektro snage strojarskog sustava : BACNET LINIJA
1 * dizalica topline zrak / voda , voda / voda , Typ 95 25 01 = 30 kW DAIKIN VRV
2 * Klima komora 76 19 01 + 76 25 01 = 48 kW Router
2 * VRV vanjske jedinice = 45 kW VIA m-server WiFi
ZESA 70 * VRV unutranje jedinice = 6,0 kW

WILO STRATOS D 50/1-9

4 * odsis digestora = 16 kW internet
PoTi08

ModBus
1 * pogon pumpi i ventila = 4 kW

TCP/IP
WILO STRATOS D 32/1-12
iPad s VIA
UKUPNO = 150 kW aplikacijom
OPIS RADA SUSTAVA

NO 50 ; 5 m3/h

NO 50 ; 5 m3/h
Klima komore isporu uju konstantnu temperaturu zraka za sve prostorije , zimi 16-18 C , ljeti 20-22 C prethodno osueno na 14 C prema potrebi . Dogrijavanje zraka nakon suenja je kondenzatorskom
PoTi09 toplinom iz kompresorskog procesa u klima komori .Komore odravaju stalni pretlak u dovodnom kanalu , uz kontrolu zadovoljenja svih dovodnih regulatora u sustavu . Odsisna koli ina zraka je jednaka

WILO STRATOS D 32/1-12

odovodnoj koli ini . Tri su vrste prostorija u zahtjevima koli ina zraka : 1. sterilne sobe odravaju stalni pretlak u odnosu na susjedne prostorije , 2. laboratorijski prostori odravaju stalni potlka u odnosu na

PODNO GRIJANJE I HLA ENJE

susjedne prostorije i variraju koli ine zraka prema potrebi odsisa iz digestora i sigurnosnih ormari a , 3. su ostale prostorije s konstantnim protokom zraka koji se odrava jednim VVS regulatorom po etai
WILO STRATOS D 32/1-12

. Odsis iz digestora usmjerava se prema odsisu klima komore prema potrebi klima komore , prvo odsis organskih digestora . Komore rade u tjednom programu i bezuvjetno podravaju rad digestora i
WILO STRATOS D 50/1-9

sterilnih soba . Regulacijski sustav koli ina zraka moe prema potrebi smanjiti koli ine zraka za ostale prostorije ( uredi ) da bi trenutno zadovoljio potreba laboratorijskih prostora , kod promjene stanja na
NO 65 ; 13 m3/h

WILO STRATOS 25/1-10

WILO STRATOS 25/1-10

NO 50 ; 9 m3/h

digestorima , kada ventilatori dostignu potrebnu kol inu zraka ponovno se otvaraju regulatori za ostale prostorije. Pretlak u dovodnom kanalu treba biti minimalan uz kontrolu potrebnih koli ina na VVS
regulatorima . Zbog toga su predvi eni frkventno upravljani elektromotori ventilatora za savladavanje otpora zonskih klima komora za laboratorijske prostore.
Dizalica topline , hibridna , voda / voda i zrak / voda radi izme u dva spremnika . Osigurava toplu vodu za podno grijanje , zra ne zonske dogrija e i predgrijava PTV . Istovremeno osigurava hladnu vodu
ZESA 50 za podno hla enje , zonske zra ne hladnjake i za tehnoloke potrebe hladne vode ta laboratorijska hladila. Tijekom cijele godine je raspolaganju topla i hladna voda za potrebe zonskih zra nih grija a /
hladnjaka za sterilne sobe i laboratorije s digestorima .

WILO STRATOS D 32/1-12

WILO STRATOS D 32/1-12

ZA STERILNE SOBE I LABORATORIJE

ZA STERILNE SOBE I LABORATORIJE

Siemens VXG 44.40-12,5
Dizalice topline za PTV su raspore ene po garderobama , napajaju se predgrijanom pitkom vodom , koja se predgrijava u prolazu kroz topli spremnik.

Siemens VXG 44.32-16

Siemens VXG 44.40-25
NO 50

SQS 65. DC 0-10 V

Grijanje se podrava VRV sustavom , hibridnom dizalicom topline i klima komorama u koje su ugra ene dizalice topline . U slu aju kvara nekog od ovih sustava i nedostatka toplinske snage u zimskom

SQS 65. DC 0-10 V

SQS 65. DC 0-10 V

NO 65 periodu , uklju uje se rezervni elektro grija u toplom spremniku i to u snazi ure aj koji je u kvaru .
PITKA VODA 45 - 60C RASPORE ENO PO POTREBI TEHNOLOGIJE
GORENJE : TC 80 E , 230 V , 470 W , 8,7 A , IP 24
SMJETAJ U GARDEROBAMA
PREMA URE AJU ZA PROZRA IVANJE
200 m3/h 200 m3/h 200 m3/h
NO 65 DT 5 C DT 5 C DT 5 C

HLA ENJE
NO 65

GRIJANJE
ZESA 40 ZESA
60C 60C 60C
OMEKANA VODA 0 dh
35C 35C 35C
PoTi04 NO 65
AKUMULATOR EXP
NO 65 50
EXP
PoTi02 PREDGRIJANA PITKA VODA 35C 600 l 120 PoTp01
AKUMULATOR EG NAPON
ELEKTRO GRIJA A
SIGNAL ZA UKLJU ENJE

NO 50 ; 5 m3/h
600 l NO 65
WILO STRATOS 25/1-6 EXP
20/14 C HLADNA PITKA VODA 12 C REZERVNI ELEKTRO GRIJA ZA SLU AJ KVARA DIZALICA 50
NO 40 ZAHVAT Izgradnja poslovne gra evine
TOPLINE , U SNAZI DIZALICA TOPLINE I KLIMA KOMORE LABORATORIJ INSPECTO
Pel = 120 kW , UKLJU ENJE RU NO - VO ENJE PREMA U PROSTORU
HLA ENJE VODE ZA LABORATORIJSKA HLADILA OSJETNIKU TEMPERATURE
5 NO 65 GR/HL akovo, Osijek F Kreme 4 INVESTITOR INSPECTO d.o.o. akovo

PoTi03
POSLOVNA ZONA NEMETIN
Zajedni ka oznaka projekta: 61/2015 MJESTO GRADNJE
k. .br. 10440/11 zemljita 3 i 4
88 Javlja prisutnosti vode
PROJEKTANT Silvano Suilovi ,dipl.ing.stroj. VRSTA PROJEKTA STROJARSKI -STROJARSKE INSTALACIJE
EXP PoTi01 Poplava
NO 65
20 (potpis) (pe at)
DATUM : 09.2015. BROJ PROJEKTA : F 20-2015
EXP
120 Naziv crtea: Mjerilo
1:100
Br.crtea
 89

PLO ASTI IZMJENJIVA I MOTORNI VENTILI

PI 2 : voda / voda V 1 : DN 125 ; kvs 200 ; VXF 41.125-200 ,SKC 32.61 , 230V
350 kW , 40/30 C , 13/28 C PoTi11
DN 65
dp 20 kPa V 2 : DN 100 ; kvs 124 ; VXF 41.100-124 ,SKC 32.61 , 230V
PI 3 : voda / voda V 3 : DN 65 ; kvs 49 ; VXF 41.65-49 ,SKC 32.61 , 230V
100 kW , 18/13 C , 16/21 C
dp 20 kPa V 4 : DN 50 ; kvs 31; VXF 40.50-31,SQX 62 , 0-10V PoTi10 DN 100
V 5: DN 65 ; kvs 49 ; VXF 40.65-49 ,SQS65 , 0-10V
PI 4 : voda / glikol DN 100
150 kW , 40/30 C , 19/37 C DN 65
dp 20 kPa PoTi09
PUMPE
PI 4 A : voda / glikol
160 kW , 13/27 C , 27/16 C P 1 : Wilo-Sub TWU 8-4203
dp 20 kPa P 2 : Wilo-IPL 65/150-0,75/4
P 3 : Wilo-IPL 40/ 90-0,37/2
P 4 : Wilo-Stratos 50/1-12 PN 6/10
P 5 : Wilo-DPL 65/115-1,5/2
DN 65
Popi0.2
DN 65
PoTi08
A AB
B DN 100
DN 100
DN 65
PoTi07
DN 100
Popi0.1
PoTi06
DN 100 PoTi12
DN 100
DN 65
PoTi14
PoTi13
DN 100
PoTi1 9
DN 100
DN 65
A AB PoTi05
DN 100 B
PoTi04
PoTi03 PoTi15 PoTi17
B PoTi02
DN 65
PoTi16
PoTi18
A AB
PoTi01
DN 100
Senzor prisotnosti vode
SKUPAJ
KE - 1 DP Modul
DI 16xDI 31
E-MIO

DO 8xDO 19 3
AO 4xAO 0 0
C-4AI 4xAI 3 2
C-STT100 1xAI 8 8
MODULI

C-STT200 1xAI 11 11
C-SWT 1xAI 0 0
C-TLAK 1xAI 2 2
C-SRT 1xAI 0 0
C-SKT 1xAI 0 0
TERMOSTAT 0 0
M-BUS 0 0
BUS - LINIJA
OMARA v STROJNICI
GRA EVINA Izgradnja autobusnog kolodvora
i prate ih sadraja
OSIJEK-KOTEKS d.d.
KOMPENZACIJSKI SPREMNICI
akovo, Osijek F Kreme 4 INVESTITOR Trg A. Star evi a 7/II, 31000 Osijek
V = 5 m3 ; D 1500 mm ; H 3000 mm
paronepropusno izolirani Zajedni ka oznaka projekta: R 75 MJESTO GRADNJE ugao Ka i eve i Kai eve ulice, Osijek
A1 - BUNARSKA VODA 13-27 C // 13-5 C PROJEKTANT Silvano Suilovi ,dipl.ing.stroj. VRSTA PROJEKTA STROJARSKI -STROJARSKE INSTALACIJE
(potpis) (pe at)
A2 - VODA ZA GRIJANJE 40-30 C DATUM : 12.2007. BROJ PROJEKTA : F 29-2007
A3 - VODA ZA HLA ENJE 6-12 C Naziv crtea: Mjerilo
Br.crtea
 1500

9
2 7
,9 4
300
5620

4800

3000
90
ELEKTROORMARI URE AJA ZA PROZRA IVANJ
 PROMJENJIVI PROTOK ZRAKA 0-min-MAX
VVS01 PPZ 5 PAROVA VVS REGULATORA
CO2-T-RV
VRATA SLAVONIJE
VERTIKALA - m3/h
91

Dizalica topline - grijanje i hla enje vode Prost. regulator CSUT 1 -760
3 -710 GRA EVINA : DVORAC PEJA EVI
95 25 01 unutarnja izvedba REKONSTRUKCIJA I PRENAMJENA
Proto na koli ina zraka: 25000 m3/h 4 - 520
Qgr = 73,0kW ; (kod tv= -5C i 90% r.v.) VVS01 6 - 1530 GRAD VIROVITICA
Qhl = 107,3 kW (kod tv=32C i 40% r.v.) 7 - 1000 OZNAKA PROJEKTA : F 20-2012 / ZOP
~3 ; 400 V ; 50 Hz PPZ 104-1-2006-2012 / DATUM : 12.2012.
KK 1
Pel: komp = 22,2 kW + ventilator 7,2 kW FIKSNI PROTOK ZRAKA RU NO NAMJESTIV
MASA 1500 kg 3 PARA FIKSNIH REGULATORA Milko Puncer , dipl.ing.arh
PPZ Silvano Suilovi , dipl.ing.stroj
MEHA
VERTIKALA - m3/h
UJ01 2 - 1000
DT 1 25000 m3/h 5 - 280
*

PROSTORIJE 29,1 -29,2-26-28-30-31-32/ 840 m3/h

25000 m3/h MEHA
Zgrada izgra ena prije 200 g
PPZ
PPZ
Izolirana iznutra
ZIMI 20 - 26,5 C
postie energetsku klasu A ( Qhnd = 17kWh/m2a )
PPZ svedeno na 3 m visine prostora
LJETI osueno na 14 C zagrijano na 22-24 C
Plus - najmodernija strojarska tehnika - daje pasivnu
ku u po PHI
TC 80 E , 230 V , 470 W , 8,7 A , IP 24 Solarni doprinos vanjskog neizoliranog zida
PROSTORIJA 8 i 11 pod stropom
KLIMA KOMORA 76 10 01
PREMA URE AJU ZA PROZRA IVANJE PREMA URE AJU ZA PROZRA IVANJE IZ STROJARSKOG TEHNI KOG OPISA :
Ukupna pogonska elektri na snaga : 18,0 kW DT 5 C DT 5 C
Max. ukupna potrebna struja : 30 A 200 m3/h 200 m3/h Izvor i ponor topline : Dizalica topline zrak voda ,
Radni napon : ~3 ; 400 V ; 50 Hz ukupne toplinske snage 150 kW , smjetena u tavanu u
strojarnici
Protok zraka preko rekuperatora : 7100 m3/h Podne plohe za grijanje i hla enje .
Protok zraka kod slobodnog hlaenja : 7800 m3/h Vetilokonvektori u parapetnoj masci ispod prozora .
dimenzije : duljina : 8850 mm Temperaturna regulacija grijanja i hla enja u
irina : 1050 mm 45C 45C svakoj prostoriji , s tjednim programatorom
visina : 2190 mm Centralni sustav upravljanja za cijelu zgradu. Glavni
ukupna masa cca : 2500 kg 10C 10C ormar u strojarnici , nadzorno ra unalo .
Voda : za grijanje na temperaturnom reimu 40/30
C , za hla enje 16/21 i 7/12 C
Klima komore s visokim stupnjem povrativosti
toplinske energije , dva sustava za lijevo i desno krilo ,
smjeteni u tavanskom prostoru. Dvije klima komore
zra ne znage 7100 m3/h
Integrirano mehani ko hla enje s reverzibilnim
procesom . Ispariva u dovodnom zraku , kondenzator
u otpadnom zraku , vodeni kondenzator . Reverzibilni
KLIMA KOMORA 76 10 01 proces dogrijava dovodnog zraka zimi na 24 C kod
odsisa 22 C .
Ukupna pogonska elektri na snaga : 18,0 kW PROMJENJIVI PROTOK ZRAKA 0-min-MAX Suenje zraka u ljetnom i kinom periodu :
Max. ukupna potrebna struja : 30 A VVS01 PPZ 4 PARA VVS REGULATORA adijabatsko hla enje , kompresorsko hla enje ,
Radni napon : ~3 ; 400 V ; 50 Hz CO2-T-RV VERTIKALA - m3/h dogrijavanje iz vodenog kondenzatora .
Prost. regulator CSUT 8 - 1000
Protok zraka preko rekuperatora : 7100 m3/h
9 - 1350
Protok zraka kod slobodnog hlaenja : 7800 m3/h
dimenzije : duljina : 8850 mm 10 - 320
25000 m3/h VVS01 12 - 1180
25000 m3/h irina : 1050 mm
DT 2 visina : 2190 mm
ukupna masa cca : 2500 kg PPZ
PR 29 STALNI POSTAV - 800 m3/h
KK 2
FIKSNI PROTOK ZRAKA RU NO NAMJESTIV
2 PARA FIKSNIH REGULATORA
MEHA PPZ
UJ02 VERTIKALA - m3/h
11 - 1140
*

13 - 1090
MEHA
PPZ
PPZ
ZIMI 20 - 26,5 C
Dizalica topline - grijanje i hla enje vode LJETI osueno na 14 C zagrijano na 22-24 C PPZ
95 25 01 unutarnja izvedba
Proto na koli ina zraka: 25000 m3/h
Qgr = 73,0kW ; (kod tv= -5C i 90% r.v.)
Qhl = 107,3 kW (kod tv=32C i 40% r.v.)
~3 ; 400 V ; 50 Hz
SLOJEVI PODNOG GRIJANJA SICCUS - UPONOR
A-4
Pel: komp = 22,2 kW + ventilator 7,2 kW DRVENE DASKE
MASA 1500 kg per plo a 2 x 4 mm
pe folija
POLISTIREN 25 mm s cijevim d 14 mm i limovima
TIPSKA PROSTORIJA
polistiren 3 + 2 cm

ORMARI PODNOG GRIJANJA U PARAPETU U HODNIKU

izravnavaju i sloj
Dracoterm 15-30 cm
SLOJEVI PODNOG GRIJANJA CLASSIC - UPONOR

VENTILOKONVEKTOR U PARAPETNOJ MASCI

CIGLA
ESTRIH I BUKA 7 cm T, CO2 , RV

DOGRIJA ZRAKA U KLIMA KOMORAMA

DOGRIJA ZRAKA U KLIMA KOMORAMA

NO 40 , 4 m3/h DRA I s cijevim d 17 mm
ARAMTURNA ELI NA MREA ZA NOENJE CIJEVI
NO 40 , 4 m3/h

pe folija
polistiren 8 cm
izravnavaju i sloj

NO 40 , 4 m3/h

NO 40 , 4 m3/h
Dracoterm 15-30 cm
PODNO GRIJANJE
NO 65 , 15 m3/h

ZESA 65
NO 65 , 15 m3/h

WILO STRATOS 32/1-12

WILO STRATOS 32/1-12
WILO STRATOS D 50/1-12

WILO STRATOS D 50/1-12

NO 65 , 15 m3/h
NO 65 , 15 m3/h

NO 65 , 15 m3/h

WILO STRATOS D 50/1-12

NO 65 , 15 m3/h
WILO STRATOS D 32/1-12
WILO STRATOS D 32/1-12

SQS 65. DC 0-10 V WILO STRATOS D 30/1-12

WILO STRATOS D 30/1-12
ZESA 65
ZESA 40

WILO STRATOS D 50/1-12

Ukupna elektro snaga [ kW ]

VENTILOKONVEKTORI : GRIJANJE - HLA ENJE

ZESA 65
pod kata pod kata
ZESA 40

PODNO GRIJANJE I HLA ENJE

2 * dizalica topline 95 25 01 58,8
ZESA 65
ZESA 65

Siemens VXG 44.32-16

2 * klima komora 76 10 01 36,0

Siemens VXF 31.65-49

NO 50

SQX 62. DC 0-10 V

NO 80 ventilokonvektori i reg.protoka 5,0
Siemens VXG 44.32-16
SQS 65. DC 0-10 V
pogon pumpi i ventila 4,0
pod prizemlja pod prizemlja 2 * dizalica topline za PTV
NO 80
1,0
ZESA 80
ZESA 40
A-10 A-10 A-5 A-5 A-2 UKUPNO : 104,8
ZESA 65
ZESA 80
PoTo07 NO 80 pod podruma
NO 80 ZESA 80 IONSKI OMEKIVA
PoTo07 GRA EVINA
AKUMULATOR
ZESA 80 400 l
GR/HL akovo, Osijek F Kreme 4
AKUMULATOR INVESTITOR
REZERVNI ELEKTRO GRIJA
VIROVITICA, DVORAC
400 l ZA SLU AJ KVARA DIZALICE TOPLINE Zajedni ka oznaka projekta: 104-1-2006-2012 MJESTO GRADNJE
k. .br. 1444, k.o. Virovitica
U SNAZI DIZALICE I KLIMA KOMORE
PoTo09 Pel = 90 kW PROJEKTANT Silvano Suilovi ,dipl.ing.stroj. VRSTA PROJEKTA STROJARSKI -STROJARSKE INSTALACIJE
(potpis) (pe at)
ZESA 80 DATUM : 12.2013. BROJ PROJEKTA : F 20-2012
ZESA 80 GR/HL
NO 80 PoTo09 Naziv crtea: Mjerilo
ZESA 80 ZESA 80 NO 80 Br.crtea
92

EFIKASNI KGH SISTEMI U BOLNICAMA

EFFICIENT HVAC SYSTEMS IN HOSPITALS
Egon Venko dipl.ing.ma.,
Lindab Slovenija

Izvod tehnikih smjernica za izgradnju zdravstvenih objekata/bolnica- poglavlje

ventilacija i klimatizacija

Instalacijski sistemi KGH odreuju vrstu instalacija u objektu i zahtjeve u vezi sa optim i tehnikim
uslovima, koje moraju ispunjavati zgrada i instalacioni sistemi. U opisima su propisani zahtjevi za
pojedinane vrste instalacija. Na lokaciji graenja (Slovenija), pored vaee regulative, prilikom izrade
tehnikih smjernica, uzeti su u obzir i inostrani propisi sa podruja zdravstva, koji su ve na snazi ali nisu
preuzeti npr.: DIN, VDE i VDI, ISO, Euro COde, British standard, Health tehnical memorandum i drugi.
Za objekte i prostore se moraju uzeti u obzir vaei tehniki propisi i standardi koji su harmonizovani
sa evropskom pravnom tekovinom. Kod propisa koji navode obavezne standarde se moraju isti uzeti u
obzir. Zbog velike potronje energije u sistemima KGH je aspekt potronje energije veoma vaan. Svi
sistemi KGH moraju imati sisteme za ponovno korienje toplote.

1. Opte zahtjevane karakteristike ventilacionih i klima sistema (KGH)

Za predhlaenje vazduha se po mogunosti koristi hlaenje sa isparavanjem
Elektro pogoni ventilatora moraju biti bezstepenski frekventno regulisani. U viezonskim
sistemima mora sistem biti sposoban da samostalno obezbjeuje potrebnu koliinu vazduha
po pojedinanim zonama.
Regulacija ventilacije moe biti voena u odnosu na konstantan protok ili u odnosu na
konstantnu razliku pritisaka (dp regulacija) u sistemu
Kod ventilacije je potrebno obezbijediti sprjeavanje kontaminacije dovodnog vazduha sa
odvodnim vazduhom.
Ventilacioni sistemi moraju imati G2 filtraciju ve na uvodu svjeeg vazduha.
Koliina i temperatura pripremljenog vazduha se odreuje u odnosu na lokalno vaee
propise.
Za vlaenje se koristi higijenski besprekorna vodena para koje se priprema u centralnom
ureaju.

2. Kvalitet i istoa vazduha:

Zbog razliitih higijenskih i mikrobiolokih zahtjeva se u bolnicama pojavljuju razliiti stepeni filtracija:
I stepen: najmanji kvalitet filtracije F5
II stepen: najmanji kvalitet filtracije F7
III stepen: najmanji kvalitet filtracije H13

U bolnicama su predviene dva kvaliteta istoe prostora i trei za nezahtjevne prostore.

kvalitet prostora I:
najzahtijevniji prostori (OP trakti, priprema lijekova, intenzivna terapija) trebaju
trostepenu filtraciju: F5,F7- F9 i H13.
kvalitet prostora II:
prostori kao to su laboratorije, hospitalna odjeljenja, ambulante, trebaju dvostepenu
 93

filtraciju F5 i F7-9.
kvalitet prostora III:
prostorije od sekundarnog znaaja i slue za pomone djelatnosti (servis,
administracija, skladita.) trebaju jedno stepenu filtraciju kvaliteta G4-F5.
Odbaeni vazduh je potrebno filtrirati samo ako je takvo filtriranje propisano u uslovima planiranja
objekta.

3. Ventilacioni i klimatizacijski KGH sistemi:

kvalitet prostora I:
Sistemi higijenskih karakteristika 1 moraju obezbjeivati trostepenu filtraciju. Ureaji moraju biti unutar
higijenski besprekorni, adekvatno zatieni ili uraeni iz nerajueg lima. Povrine moraju biti primjerene
za pranje/ da se mogu izvlaiti i otporne na dezinfekciju. Ventilatori moraju garantovati natpritisak u
dovodnim i potpritisak u odvodnim granama.
kvalitet prostora II:
Sistemi higijenskih karakteristika 2 moraju obezbjeivati dvostepenu filtraciju F5 i F7-F9. Ureaji moraju
biti unutar besprekorno obojeni ili plastificirani. Povrine moraju biti dostupne i moraju se dobro istiti.
Ventilatori moraju obezbjeivati natpritisak u dovodnim kanalima i potpritisak u odvodnim kanalima.
kvalitet prostora III:
Normalni sistemi imaju jednostepenu filtraciju F5 jer u higijenskom i medicinskom smislu nemaju
posebnih zahtjeva.

4. Regulacija i centralni nadzor:

Sistem mora obezbjeivati rezervno runo ukljuenje pumpi i runo podeavanje regulacijskog ventila
za grijanje. Za regulaciju je osnova digitalna procesna tehnika sa mogunou prostog programiranja.
Mora biti obezbjeena kompatibilna komunikacija izmeu pojedinanih ureaja u okviru KGH.

5. Ventilacioni kanali:

Kanali za vazduh moraju imati glatke zidove (pocinkovani lim) i moraju biti to krai.
Fleksibilne konekcije mogu biti samo kod distribucijskih elemenata a ne smiju prelaziti duinu od 2m.
Kanali moraju biti oblikovani to aerodinaminije. Kanali po treem stepenu filtracije se moraju istiti i
mora biti omoguena dezinfekcija brisanjem. Elementi kanalnog sistema (klapne, regulatori protoka)
moraju biti dostupni (revizijski otvori) i dobro i vidno oznaeni. Kanali za usisavanje spoljanjeg vazduha
zahtjevaju II stepen zaptivanja po DIN 24194 dio 2. Moraju biti izvedeni tako da se mogu istiti. Dovodni
kanali u predjelu prostora kvaliteta I moraju obezbjeivati zaptivenost III po DIN 24194 dio 2. Kanali sa
natpritiskom moraju biti to krai i zaptivati po stepenu II po DIN 24194 dio 2. Izolacija kanala zahtijeva
zaptivno lijepljene spojeve i korienje lijepljenih Al traka kod drugoga sloja. Osnovna izolacija kanala
za ventilaciju je iz materijala sa zatvorenom elijskom strukturom.

Mora obezbjeivati difuzionu otpornost iznad 5000, toplotnu provodljivost ispod 0,038W/mK pri 200C i
kvalitet poarne zatite B1 po DIN 4102.

Dovodni kanali u dvojnim plafonima i svi kanali po nezagrijavanim zonama i kinetama moraju biti dodatno
izolovani sa izolacijom toplotne provodljivosti pod 0,04 W/mK pri 200C. Mineralna vuna nije dozvoljena.
Kanali za odvod moraju biti izolovani zbog sprjeavanja toplotnih gubitaka prilikom transporta vazduha.
94

6. Elementi kanala:

Klapne za zatvaranje moraju sprjeavati transport vazduha zbog potiska ili vjetra prilikom nedjelovanja
ventilacijskih ureaja. Zahtjeva se ugradnja vazduno zaptivnih klapni sa pogonom na opruge. Ugradnja
vazduno zaptivnih klapni se zahtjeva i u sistemu sa III stepenom filtracije prije uduvnih elemenata zbog
mogunosti zamjene ab. filtera tokom rada. Uobiajene klapne (aluzine) se mogu ugraditi samo ispred
I stepena filtracije na dovodu i iza ventilatora u odvodu.

Protivpoarne klapne se ugrauju tamo gdje ventilacioni kanali prelaze etae ili prelaze izmeu poarnih
zona. Za III stepen filtracije nije vie dozvoljena ugradnja poarnih klapni. Automatika mora prilikom
zatvaranja poarne klapne iskljuiti ventilaciju.

Dozvoljena je upotreba parnog vlaioca na paru iz centralnog ureaja ugraenog prije II. stepena filtracije.
Mora biti predvi]en nain za uzimanje uzoraka ovlaenog vazduha za mikrobioloka istraivanja.

Za rashlaiva vazduha sa razvlaivanjem predvi]ena je ugradnja prije II stepena filtracije. Mora

obezbjeivati dovoljno veliku kadu kondenzata sa dovoljnim odvodom. Mora biti omogueno jednostavno
ienje i dezinfekcija. Odvod kondenzata u mreu odvodne kanalizacije nije dozvoljen.

Separator kapljica odnosno eliminator moe biti ugraen ispred II stepena filtracije. Mora biti korozijski
otporan i mora omoguavati pranje i dezinfekciju.

Regenerator otpadne toplote mora za visoku efikasnost vraati 85-95% senzibilne i 50-75% latentne
toplote. Rekuperator je visoko efikasan sa stepenom vraanja osjeajne toplote 75-85%. Ureaj je
podeen izmeu I i II stepena filtracije.

Priguiva zvuka je ugraen prije II stepena filtracije. Povrina mora biti mehaniki postojana i otporna
na raspadanje.

Distribucijski elementi moraju biti dimenzionisani tako da brzina vazduha po prostoru nee prelaziti
dozvoljene granice. Mora biti omogueno ienje i dezinfekcija elemenata.

7. Zagrijavanje vazduha:
predgrijanje vazduha u normalnom radu se predvidi sa vraanjem otpadne toplote.
vazduh se dogrijava sa toplovodnim razmenjivaima sa vodom reima 70/500C
elektrino predgrijanje se moe koristiti kod opasnosti zamrzavanja razmenjivaa kod
ispadanja zagrijavanja.
U viezonskim sistemima KGH je potrebno zonsko kanalno dogrijavanje sa samostalnom
regulacijom.

8.Hlaenje vazduha:
Vazduh je po pravilu hlaen sa hladnovodnim friiderima sa vodom reima 7/120C . U
ureajima sa integrisanim T moe biti izvedeno i hlaenje sa direktnim uparivanjem.

9. Vlaenje vazduha:
U istim prostorijama je dozvoljeno parno vlaenje sa centralnom pripremom medicinske i
higijenski besprekorne pare maksimalnog pritiska 2 bara na distributoru.
U ostalim prostorijama je dozvoljeno vlaenje vodom.
 95

10. Opti podaci za dimenzionisanje sistema KGH:

potrebno je uzimati u obzir lokalne propise o koliini i temperaturi vazduha. (Pravilnik o
ventilaciji i klimatizaciji zgrada)
Za zagrijavanje prostorija se ne koristi toplo vazduni sistem nego se prostori zagrijavaju
radijatorski ili podno. Izuzetak su specifine prostorije odreene tehnolokim projektom.
Potrebnu ulaznu koliinu vazduha u operacijske prostorije je potrebno odrediti na osnovu
normirane koliine vazduha po operacijskom mjestu (2400 m3/h) odnosno adekvatno veu
ako to zahtjevaju optereenja hlaenja ili kontaminacija prostora.
elementi za uduvavanje u OP moraju obezbjeivati laminaran protok oienog vazduha sa
visoko efikasnim filterima lebdeih estica HEPA H13 po EN 1822
Odvod vazduha iz OP je pri podu (min.1200 m3/h) i pod plafonom.
Potrebno je obezbijediti stalan protok vazduha i stalan vazduni natpritisak u OP.

Praktini primjeri

Obezbjeivanje udobnosti u bolnikim sobama

1. Opti tehniki zahtjevi

Pored funkcionalnih zahtjeva za bolnike sobe je znaajan inilac i obezbjeivanje adekvatnog
unutranjeg okruenja, koji obuhvata toplotnu udobnost, kvalitet vazduha, kretanje vazduha, nivo
buke i adekvatna rasvjeta.

Odravanje adekvatne temperature i vlage blagotvorno djeluje na osjeaj pacijenata, dobra ventilacija
obezbjeuje kvalitetnu unutranje okruenje i smanjuje stepen opasnosti po zdravlje ljudi u prostoru.
Prisilna ventilacija sa dovodom svjeeg oienog vazduha smanjuje broj klica u prostoru i doprinosi
smanjenju infekcija. Zbog toga to nije potrebno otvaranje prozora se smanjuju i spoljanji uticaji na
unutranje okruenje. Zbog toga za hospitalna odjeljenja u bolnicama vai da se sa odravanjem
adekvatnog unutranjeg okruenja moe skratiti i vrijeme leanja u bolnici odn. smanjuje se vrijeme
hospitalizacije.

Zadatak klimatizacije i ventilacije bolnikih soba je odravanje adekvatne temperature i vlage u

prostoru, nezavisno od spoljanjih uslova. Sa dovoenjem svjeeg vazduha se postie adekvatan
kvalitet vazduha i sa natpritiskom sprjeava upad vazduha iz okoline u prostoriju. Sistem KGH mora
omoguiti lokalno podeavanje prostornih parametara, u naem sluaju podeavanje temperature u
prostoriji, vlage i koliine protoka. Sistem mora raditi to tie. Radni i trokovi odravanja trebaju biti
to nii.

Po bolnikim standardima (npr. DIN 1946-4, decembar 2008) obine bolnike sobe ne spadaju
u prostore sa povienim higijenskim zahtjevima. Ovi standardi ne propisuju posebne zahtjeve za
odravanje unutranjeg okruenja u bolnikim sobama. Za takve prostorije dakle vai SIST EN 13779.
Na taj nain moemo da predlaemo sljedee parametre za unutranje okruenje bolnikih soba:
temperatura 22-26C
relativna vlaga 40-60%
ventilacija - koliina svjeeg vazduha 40 m3/h po krevetu
maksimalni nivo buke 30 dB(A).

Kao pomo za planiranje sistema za klimatizaciju i ventilaciju bolnikih prostorija slue:

DIN 1946-4, decembar 2008,
TSG-12640-001:2008, Zdravstveni objekti
ASHRAE /ASHE Standard 170-2008, Ventilation of Healt Care Facilities
96

Pravilnik o efikasnom korienju energije u zgradama (Ur. l. RS, br. 52/2010),

Pravilnik o ventilaciji i klimatizaciji zgrada (Ur. l. RS, t. 42/2002),
SIST CR 1752:1999 - Kriteriji za planiranje unutranjeg okruenja,
SIST prEN 13779:2001, Zahtjevane karakteristike za ventilacione i klima sisteme
(090814 Ventilation for hospitals Draft February 2010)
SIST EN 12464-1:2004, Svjetlost i rasvjeta -Rasvjeta na radnom mjestu-1.dio.

2. Ostali sistemi, koji se nalaze u bolnikoj sobi

upravljanje rasvjetom na razliite naine
upravljanje aluzinama odnosno roletnama
upravljanje i regulacija zagrijavanja i hlaenja sa razliitim sistemima

3. Upotrebljeni sistemi moraju obezbjediti sljedee:

adekvatno unutranje okruenje
energetska efikasnost sistema (URE)
upotreba obnovljenih izvora energije
trokovna efikasnost uzimajui u obzir trokove za cio ivotni period
obezbjeivanje tehnikog kvaliteta kao to su jednostavnost za ienje, dezinfekciju i
ostalo odravanje

Energetska efikasnost odn. efikasna potronja energije (URE) kod obezbjeivanja unutranjeg
ugoaja obuhvata:
ventilaciju sa rekuperacijom toplote
upravljanje sistemima i nadzor nad radom sistema
kvalitetna zatita staklenih povrina od sunevog isijavanja
adekvatno osvjetljenje sa aspekta pravilnog osvjetljenja prostorija i energetske efikasnosti
upotreba pasivnih solarnih sistema.

4. Predmet opisanih sistema:

sistemi za KGH sa adekvatnom regulacijom
sistemi za osvejtljenje sa adekvatnim upravljanjem prilagoenim stvarnim potrebama
sistem upravljanja i regulacije prozorskih aluzina/roletni
centralni nadzor cjelokupnog sistema KGH
mogunost runog upravljanja osvjetljenjem, temperaturom i sijenenja za svaku
prostoriju posebno
praenje distribucije i potronje energije po pojedinanim segmentima
uvoenje savremenog sistema odravanja, koji se temelji na preventivnim mjerama
arhiviranje podataka o potronji energije, ispadima, remontima
analiza podataka i priprema izvjetaja

Opis pojedinanih sistema

Tip A

Sistem tip A je primjeren kod rekonstrukcija postojeih objekata, gdje zbog nedostataka prostora nije
mogue ugraditi mehaniku ventilaciju. Ventiliranje je prirodno putem prozora. Zagrijavanje je najee
postojee radijatorsko. Za hlaenje prostora je predvien ventilatorski konvektor. Zbog udobnijeg
unutranjeg okruenja predlaemo hlaenje sa ovlaivaem vazduha. Konvektor mora biti adekvatno
uraen i zbog odravanja adekvatne higijene prilagoen eem ienju u periodu djelovanja, kada
dolazi do kondenzacije na rashladnom registru. Sa panjom moraju biti izraeni detalji skupljanja
 97

kondenza u konvektoru, mora biti jednostavan u pogledu pristupa do unutranjih elemenata (izmenjiva,
kada za kondenz), a adekvatno mora biti uraen i sistem za odvod kondenza.

Regulacija grijanja je izvedena preko termostatskog ventila na dovodu tople vode u radijator; hlaenje
sa odabirom brzine okretanja ventilatora u ventilacijskom konvektoru preko sobnog regulatora.

Regulacija grijanja je izvedena preko termostatskog ventila na dovodu tople vode u radijator; hlaenje
sa odabirom brzine okretanja ventilatora u ventilacijskom konvektoru preko sobnog regulatora.

TIP B

Sistem tipa B je primjeren za novogradnje i postojee zgrade, gdje postoji dovoljno prostora za
razvoenje ventilacionih kanala. Sistem je sastavljen iz ventilacionog dijela koji odrava adekvatan
kvalitet vazduha i natpritisak u sobi i iz dijela za grijanje/hlaenje, gdje se sa ventilacijskim konvektorom
odrava temperatura prostora. Predvien je 4-cijevni sistem grijanja i hlaenja. Znaajno je ugraditi
senzor otvorenosti prozora koji iskljuuje djelovanje ventilatorskog konvektora.

Prednosti takvog sistema

manja potronja energije za grijanje/hlaenje u sobu dovedenog vazduha (vraanje
otpadne toplote, >75%)
suvo hlaenje bez pojava kondenzacije na rashladnom registru konvektora
vlaenje vazduha zimi

Za regulaciju je upotrebljen sobni upravlja sa konekcijom. Modul preko ulaznih signala prati informacije
kao to su otvorenost prozora, eljna temperatura, signal za upravljanje sa roletnama. Preko izlaza
je izvreno upravljanje ventilatorskim konvektorom (brzina, reim) i poloajem roletni. Upravlja sa
konekcijom omoguava konekciju sa nadzornim sistemom preko kojeg je mogue praenje stanja i
daljinsko upravljanje bilo preko nadzornog raunara ili elemenata za upravljanje (daljinski instrument
tabla) npr. iz sestrinske baze.

TIP C
98

Je u osnovi jednak tipu B samo to je umjesto vertikalnog konvektora predvien plafonski ventilatorski
konvektor Climmy. Konvektor je horizontalno ugraen u ulaznom dijelu sobe (slino kao u hotelskim
sobama). Predvien je 4-cijevni sistem grijanja i hlaenja. Uslovno moe biti i dvocijevni sistem.

TIP D

Kod ovog sistema je predvieno grijanje sa prozorski ugraenim parapet radijatorom. Hlaenje se izvodi
sa rashladnim gredama. Dovodni vazduh odnosno primarni vazduh slui za funkcionisanje rashladne
grede i za ventilaciju prostora.

Za ventilacioni sistem vai isto kao kod sistema tip B.

Takav sistem hlaenja zahtjeva ugradnju dodatnih regulacijskih elemenata:

senzor za rosu na dovodnom prikljuku vode za hlaenje na rashladnoj gredi, koji kod pojave rose
zatvara dovod rashladne vode u rashladnu gredu.
Prozorski prekida da se u sluaju otvaranja prozora zatvori dovod hladne vode u rashladnu gredu.

Prednosti takvog sistema:

nema mehanikih elemenata u prostoru
manja buka
manja potronja energije za grijanje/hlaenje dovodnog vazduha (rekuperacija, >75%)
suvo hlaenje bez pojave kondenzacije na rashladnom registru rashladne grede
vlaenje vazduha zimi
regulacija temperature sa lokalnim sobnim regulatorom ili daljinski npr.iz sestrinske baze ili
preko centralnog nadzora.

Upravljanje i regulacija:
Sistem je u osnovi djelovanja slian tipu A samo to je upotrebljeno razliito rashladno tijelo. Grijanje
je izvedeno sa radijatorom, kojem se toplotna mo regulie sa pritvaranjem ventila termopogona na
dovodu tople vode i sobnog upravljaa. Za hlaenje se upravlja ventilom na sistemu rashladnih greda.
Zbog problematike rose ima rashladna greda ugraene senzore za rosu vezane za upravlja.
 99

Procjena investicijskih trokova, trokova za potroenu energiju za rad i radni trokovi-

LCCA analiza

Bila je uraena uporedna analiza svih trokova za bolniku trokrevetnu sobu tipa A, B/C i D sa
proraunima po pravilniku o efikasnoj potronji energije u zgradama PURES ULRS br.52/2010.
Uporedne tabele sa dobijenim rezultatima uzimajui u obzir :
cijene za energiju (energente)
trokove rada
trokove kapitala
upotrebljene hidrometeoroloke uslove za Ljubljanu.
Prorauni su bili raeni za svaki primjer A, B/C i D pojedinano za vodeni i posebno vazduni dio.
Uzeto je bilo u obzir:
Procjena investicije
Potroena godinja energija za pogon ventilatora, za grijanje, za vlaenje i za hlaenje
Godinji troak za energiju.

Rezultat trokova za radni period od 15 godina i uzimajui u obzir 3% kamatne mjere (Eur) za: investiciju
+ troak za potroenu energiju + trokovi odravanja ( 3% godinej od investicije ) pokazuje:
troak na vodenom dijelu je jednak za sva tri primjera
troak na vazdunom dijelu je najnii u sluaju A, jednak u sluaju B i D
100

Trokovi za period ivota preraunati na 1m2 povrine sobe

tip D (EUR/m2)
TROKOVI ZA PERIOD IVOTA (VDI 2067) tip A (EUR/m2) tip B,C (EUR/m2)
1. Kapital 120 169 176
2. Elektrina energija 61 118 102
3. Toplotna energija 352 162 162
4. Energija za hlaenje 54 49 49
5. Energija za vlaenje 0 42 42
6. Odravanje, upravljanje,... 45 63 66
7. UKUPNO trokovi za period ivota 632 603 596
8. Investicija 83 117 122

Tabela 1: Izraun trokova za period ivota

Diagram 1: obraun trokova za period ivota

Iz navedenog slijedi, da za razliite sisteme nema znaajnijih razlika u ukupnim trokovima

ali su sistemi sa mehanikom ventilacijom znatno bolji u odnosu na istou vazduha i nude
kvalitetniju unutranju udobnost. Posljedino ovo kvalitetnije okruenje utie na smanjenje perioda
hospitalizacije bolesnika. Ova uteda znaajno utie na ekonominost takvih sistema.

Zakljuak

Mainski instalacijski sistemi u zdravstvenim objektima obezbjeuju: grijanje objekata,

snabdijevanje vodom i odvod potroene vode te ventilaciju i klimatizaciju objekata. Za pravilno
planiranje i realizaciju, efikasno djelovanje i jednostavno odravanje mainskih instalacijskih
sistema u zdravstvenom objektu je najznaajniji glavni projekat objekta koji mora uzimajui u obzir
 101

sve posebnosti pojedinanih sistema pravilno locirati i dimenzionirati prostore za njihovu djelovanje
i obezbijediti dovoljno prostora za njihove vertikalne i horizontalne instalacijske razvode.
Zadatak investitora i projektanata mainskih instalacija je da uzimaju u obzir meunarodne
standarde koji uzimaju u obzir racionalnu potronju energije. Pored racionalne potronje energije
je potrebna i udobnost u prostoru, a veoma znaajno je da sa savremenim sistemima maksimalno
doprinesemo u smanjenju bolnikih infekcija koje su veliki problem.

Izvori
Prostorna tehnika smjernica TSG-12640-001: 2008; Zdravstveni objekti, Ministarstvo
zdravlja Republike Slovenije.
Biro Es Ljubljana, Matja Mokri, Udobnost u sobama za pacijente
Lindab grede za hlaenje, Martin Wiebicke, Lindab
102

PRIMER DOBRE INENJERSKE PRAKSE PRI REKONSTRUKCIJI

SISTEMA KLIMATIZACIJE I VENTILACIJE BIOSKOPA FONTANA
NA NOVOM BEOGRADU
AN EXAMPLE OF GOOD ENGINEERING PRACTICE IN THE RECONSTRUCTION OF THE
HVAC SYSTEM OF THE FONTANA MOVIE THEATRE IN NEW BELGRADE

Neboja akula dipl.ing.ma.,

Filter Frigo doo Beograd, Srbija

Visoki komfor-100% sve vazduh, visoka energetska efikasnons

Trni centar Fontana, koji se nalazi na Novom Beogradu, izgraen je 1967. godine i pod zatitom je
drave kao Spomenik kulture. U okviru Trnog centra nalazi se bioskopska dvorana povrine 270m2
gde je postavljeno 132 stolice. Pored bioskopskih projekcija dvorana je predviena i za organizaciju
drugih drutvenih okupljanja, slika enterijera prikazana na slici 1.

Slika 1

Prvobitnim reenjem, grejanje i ventilacija dvorane vrena je pomou klima komore sa toplovodnim
grejaem prikljuenim na sistem daljinskog grejanja JKP Beogradske elektrane, smetene u mainskoj
sali trnog centra, a vazduh je bio distribuiran reetkama koje su se nalazile du ivica plafona. Mesto
smetanja komore, kao i trase kanalskog razvoda od mainske sale do dvorane zadran je pri
rekonstrukciji. Rekonstrukcijom je obuhvaena i termo i hidro izolacija krova, kao i termo i zvuna
izolacija zidova, koji su morali da se izoluju sa unutranje strane zbog nemogunosti izmene fasade
zatienog objekta. Na ovaj nain koeficijenti prolaza toplote kroz graevinske konstrukcije dobijeni su:
Usz=0,29W/(m2/K) spoljni zidovi
Uk=0,2W(m2/K) krov

Kako su spoljni otvori i postojei prozori zazidani, sem vrata za evakuaciju, dobijene su sledee vrednosti
toplotnih gubitaka i dobitaka u skladu sa SRPS EN12831:
 103

Qgub=18858W
Qdob=16373W

Koristei bin metodu (metoda uestalosti spoljne temperature) za predikciju potreba za energijom
zgrade, a u skladu sa SRPS EN ISO 13790, dobiju se vrdnosti prikazane na grafiku 1.

Grafik 1

Uslovi najvieg komfora pri rekonstrukciji sistema klimatizacije diktirali su reenje sa 100%
sveim vazduhom i obrokom od 50m3/h po oveku za 150 posetilaca. Drugi uslov je bio da se na
fasadama i krovu objekta ne montiraju bilo kakvi ureaji. Zbog ovih uslova predviena je nova
klima komora sa integrisanom toplotnom pumpom/ilerom u svom sastavu sa sekciom agregata,
rekuperatorom toplotom i ispativaem, odnosno kondenzatotom smetenim posle rekuperatora u struji
sveeg i otpadnog vazduha. Ovakvim reenjem je omogueno hleenje u letnjem periodu i grejanje
nezavisno od prestanka rada JKP Beogradske elektrane. Koliina vazduha koja se ubacuje klima
komorom zavisi od potrebe za grejanjem, hlaenjem i brojem prisutnih ljudi. U tabeli 1 prikazana je
potrebna koliina vazduha u zavisnosti od spoljne temperature.

Tabela 1

Temperatura Temperatura Potreban Potrebni

Temp. sveeg otpadnog broj kapacitet Ukupno
Temp. Toplotni Toplotni Temp.
spoljnog vazduha vazduha izmena grajanja/ potreban
prostorije gubici dobici ubacivanja
vazduha posle posle vazduha- hlaenja - kapacitet
rekuperatora rekuperatora transmisija ventialcija

C C C C W W 1/h C W kW

-12 20 9 9.2 18858 0 5613 30 36773 55.63

-5 20 11 11.2 16045 0 4775 30 28308 44.35
0 20 12.4 12.6 14036 0 4177 30 22939 36.97
5 20 14.1 14 12027 0 3579 30 17757 29.78
10 20 16.2 15.8 10018 0 2982 30 12837 22.86
15 20 18.6 18.4 8009 0 2384 30 8478 16.49
30 26 27.9 28.1 0 15984 4757 16 17662 33.65
33 26 29.4 29.6 0 16373 4873 16 20373 36.75
35 26 30.4 30.7 0 16602 4941 16 22199 38.80

40 26 32.8 33.3 0 17430 5188 16 27191 44.62

104

Maksimalni kapacitet sale je oko 150 ljudi, raunajui i ljude van sedita. Ukoliko raunamo sa obrokom
od 50m3/h i oveku, potrebno je 7500m3/h, to je i maksimalni kapacitet klima komore. Poto su i potisni
i odsisni ventilator frekfentno regulisani, koliinom vazduha se upravlja u odnosu na temperaturne
senzore postavljene kako u prostoriji, kanalu za ubacivanje i odsis vazduha, tako i na spoljnom zidu i
senzorom CO2 u odsisnom kanalu. Konstrukcija klima komore je prikazana na crteu 1.

Crte 1

Konstruckija komore WOLF Top 130 je sledea, sa strane sveeg vazduha nalaze se dva filtera grubi
klase G4 (1) i fini klase F5 (2), to je u skladu sa evropskim standardima o kvalitetu vazduha. Sledei
je smeten ploasti rekuperator toplote (3) vazduh-vazduh korisnosti 67% u reimu grejanja i 61% u
reimu hlaenja sa buy-pass damperom koji omoguava hlaenje sveim vazduhom pri povoljnim
spoljnim uslovima, naroito nono hlaenje u letnjim mesecima. Posle rekuperatora, po toku vazduha,
smetena je sekcija izmenjivaa direktne ekspanzije (5) koji moe da bude ili ispariva ili kondenzator
u zavisnosti od reima.

Slika 2
 105

Na kraju toka sveeg vazduha nalazi se ventilator slobodnog toka (7) sa frekfentnom regulacijom broja
obrtaja. Na strani otpadnog vazduha prvo se nalazi grubi filter klase G4 (8) koji omoguava zatitu
ploastog rekuperatora od zaprljanja. Nakon filtera ugraena je kompresorka sekcija (9), pa ploasti
rekuperator iza koga se nalazi izmenjiva direktne ekspanzije (10) i ventilator slobodnog toka (11).
Komora je prikazana na slici 2.

Agregat toplotne pumpa/ilera ove komore se sastoji od dva razmenjivaa freon-vazduh i dva
poluhermetika klipna kompresora sa freonom R404A kao radnim fluidom. Svaki kompresor ima
zaseban rashladni krug, s tim to je jedan od kompresora opremljen frekfentnim regulatorom i koristi
se kao vodei, dok drugi ima samo stepenu regulaciju kapaciteta. Zbog korienja toplote otpadnog
vazduha posle rekuperatora, poveava se stepen korisnosti levokretnog krunog procesa i koristi se
minimalna energija za odmrzavanje isparivaa jer je temperatura isparavanja ispot 0C samo na spoljnim
temperaturama od -12C i iznosi -1C. Za eventualno odmrzavanje isparivaa koriste se elektro grejai
koji se nalaze u samom razmenjivau u, za tu svrhu, ostavljenim cevima. Na emi 1 prikazan je nain
rada instalacije u reimima hlaenja i grejanja.

Reim hlaenja
106

Reim grijanja

ema 1

Uporeivanje stepena korisnosti ciklusa agregata za grejanje i hlaenje u odnosu na spoljanje

temperature vazduha i temperature vazduha posle rekuperatora toplote, dobijene su sledee vrednosti
korienjem software-a CoolPack, prikazane na Grafiku 2 i 3.

Grafik 2 Grafik 3
 107

COP1 i EER1 se odnose na stepene korisnosti klasinih vazdunih agregata, dok COP2 i EER2 se
odnosi na agregat u prikazanoj klima komori.

Trase kanala za distribuciju vazduha bile su uslovljene postojeim graevinskim okvirima. Kako bi
se obezbedila kvalitetna distribucija vazduha sa plafona bioskopske dvorane, ugraeni su distributeri
vazduha sa promenjivim smerom istrujavanja VAL 400, proizvoaa EMCO-Nemaka, slike 2 i 3. U
letnjem reimu, kada se ubacuje hladan vazduh temperature 16oC, bonim istrujavanjem postie se
Koanda efekat to dovodi do postepenog meanja hladnog vazduha sa onim u sali. Istrujavanje toplog
vazduha u zimskom reimu, pomeranjem klapne distributera pomou elektro pokretaa, usmerava
se direktno na dole kako bi se ujednaila temperatura po visini prostorije. Veoma bitan zahtev u
bioskopskim salama je nivo buke vazdunih sistema to je ovim tipom distribucije omogueno. Pored
dovoljnog dometa vazdune struje, koja je manja od 30 dB(A) bila je kljuna za izbor ovih elemenata
za distribuciju vazduha.

Slika 3

Orman automatske regulacije sistema je sastavni deo

komore. Senzorom temperature u prostoriji regulie se
temperatura vazduha koji se ubacuje, dok se senzorom
temperature spoljnog vazduha i temperature otpadnog
vazduha koji naputa komoru regulie rad by-pass
dampera rekuperatora, koji omoguava free cooling.
Postoje dva reima rada u grejnoj sezoni, prvi je stand
by reim kada u sali nema posetilaca, odrava se
temperatura od 16oC. Time se obezbeuje akumulacija
toplote graevinskih konstrukcija ime se postie krae
vreme uzgrevanja prostorije i izbegavanje neprijatnog
oseaja kada hladne povrine zidova zraenjem prenose
toplotu. Drugim reimom sala se zagreva na temperaturu
od 20oC. Leti se tokom noi vri podhlaivanje sale
spoljnim vazduhom nie temperature, dok se u radnom
reimu odrava temperatura prostorije od 26oC.

Uporeujui identine uslove ugodnosti, vezane za

temperaturu i koliinu sveeg vazduha, analizirano je
sedam sluajeva. Svi sluajevi su svedeni na potrebe
bazirane na primarnoj energiji kako bi bilo mogue
Slika 4 poreenje. Tako pod 1, prikazano u tabeli 2 i grafiku 4
108

prikazane su potrebe bazirane na primarnoj energiji za opisan sistem klima komore sa integrisanom
toplotnom pumpom/ilerom, pod 2 je ista komora samo sa klasinom toplotnom pumpom/ilerom, zatim
pod 3 je komora bez povrata toplote iz otpadnog vazduha i klasinom toplotnom pumpom/ilerom. Pod
4 i 5 analizirani su sistemi koji umesto toplotne pumpe koriste gasni kondenzacioni kotao, a sistemi 6 i
7 kao izvor toplote u zimskom periodu koriste daljinsko grejanje na fosilno gorivo.

Godinje potrebe bazirane na primarnoj energiji razliitih sistema grejanja i hlaenja

1 2 3 4 5 6 7

Klasina
Klasina Gasni Gasni Daljinsko Daljinsko
toplotna
toplotna kondenzacioni kondenzacioni grejanje grejanje
pumpa/
Opisan sluaj pumpa/iler sa kotao i iler sa kotao i iler sa i iler sa i iler sa
iler sa
komorom sa komorom sa komorom bez komorom sa komorom bez
komorom bez
rekuperacijom rekuperacijom rekuperacije rekuperacijom rekuperacije
rekuperacije

MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh

159.09 221.55 309.47 219.96 301.39 366.45 503.17

Tabela 2

Grafik 4

Iz priloenog moe da se zakljui da svakako treba koristiti bilo koji oblik povrata toplote otpadnog
vazduha, jer su razlike uoljive. Bez obzira da li prinudno dovodili i odsisavali vazduh ili otvarali prozore
da bi zadovoljili potrebe za sveim vazduhom, bez primenjene rekuperacije ili regeneracije na sistemima
ventilacije troimo vie od 30% energije. Ukoliko iskoristimo i preostalu toplotu posle rekuperacije putem
vazduh-vazduh freonskog agregata, utede energije su skoro 50%.
 109

SPREGA SOLARNOG SISTEMA SA TOPLOTNIM PUMPAMA SNAGE

GREJANJA OKO 1 MW - VIE OD 30 GODINA U RADU
SEAWATER HEAT PUMPS ASSISTED SOLAR SYSTEMMORE
THAN 30 YEARS OF OPERATION

Slobodan Pejkovi, dipl.ma.ing.

FILTER-FRIGO d.o.o., Beograd

Abstrakt

Sprega solarnog sistema i toplotnih pumpi koja je u naem okruenju prvi put primenjena 1984. godine
je najefikasnije reenje koje se dugi niz godina primenjuje za potrebe sistema klimatizacije i pripreme
sanitarne tople vode (STV) kod razliitih objekata (hotela, poslovnih prostora, stambenih zgrada). Sistem
izgraen u Budvi u hotelskom kompleksu Budvanska Rivijera je 30 godina radio bez veih intervencija
i omoguio znaajnu utedu energije. Zbog potreba sigurnosti i pouzdanosti u radu sistema, poetkom
2013. godine je zapoeta sanacija instalacija po fazama koja je zavrena 2014. godine.
U radu su prikazani tehniki podaci sistema pre i posle sanacije instalacija.
Kljune rei: solarni kolektor, toplotna pumpa, energetska efikasnost, koeficijent grejanja.

Uvod

STANJE I TEHNOLOKE MOGUNOSTI JUGOSLOVENSKE PRIVREDE U PROIZVODNJI

SOLARNIH KOLEKTORA I TOPLOTNIH PUMPI PRE VIE OD 30 GODINA
U periodu od 1980. do 1985. godine krenuo je nagli razvoj opreme koja se primenjivala u sistemima
grejanja, hlaenja i pripremi STV. Rezultat je bio sistem za pripremu sanitarne tople vode u hotelskom
kompleksu Budvanska Rivijera. To je bio prvi takav sistem na jugu Evrope. Po dananjim merilima taj
sistem je bio energetski vrlo efikasan. Svi znaajni elementi sistema su bili proizvedeni u Jugoslovenskim
preduzeima. Solarne kolektore je proizvodio IMP Klimat, a rashladne kompresore i toplotne pumpe
Frigostroj iz Beograda. Proizvodili su se sistemi snage grejanja do 3 MW.

Podaci o objektu
Hotelski kompleks Budvanska rivijera u Budvi se sastoji od dva hotela (Slovenska Plaa i Aleksandar)
sa 2.830 kreveta. Za pripremu STV je instalisan solarni sistem spregnut sa tri toplotne pumpe. Sistem
je puten u rad u maju 1984. godine.

Karakteristike sistema pre sanacije

Solarno polje je napravljeno od 1734 solarna kolektora ukupne povrine 2.427,6 m2 ; proizvod IMP
Klimat iz Ljubljane.

- Nominalna snaga grejanja je 2.23 MW,

- Akumulacija STV; 7 rezervoara od po 50 m3; ukupno 350 m3
Alternativno grejanje STV je pomou 3 toplotne pumpe koje kao izvor toplote koriste morsku vodu;
110

proizvod Frigostroj iz Beograda.

- Nominalna snaga grejanja je 3 x 310 kW, ukupno 930 kW

- Maksimalna temperatura STV dobijena od toplotnih pumpi je 45C.
Hotel Aleksandar je za pripremu STV koristio elektrini kotao snage 300 kW.

Na slici 1 se vidi izgled solarnog polja pre sanacije; snimljeno 2013. godine.

Na slici 2 se vide toplotne pumpe; snimljeno 1984. pre zavretka

montae.

Karakteristike sistema posle sanacije

Staro solarno polje zamenjeno je novim energetski efikasnijim koje
se sastoji od 960 solarnih kolektora ukupne korisne povrine od
1.847 m2; proizvod HIDRIA Slovenija; tip FK 8200 N 4A Cu-Al

Dimenzije:
Visina, irina, debljina: 1.731 m; 1.170 m; 0.084 m
Korisna povrina: 1.695 m x 1.135 m = 1.924 m2
Radni fluid: propilen glikol / voda

- Korisna toplotna energija (raunska) dobijena od kolektora

je 1400 MWh godinje sa prosenom temperaturom od 550C,
- Akumulacija STV; 4+3 rezervoara od po 50 m3; ukupno 350 m3
Posle sanacije Hotel Aleksandar je prikljuen na sistem za pripremu
STV.

Stare toplotne pumpe (3 kom.) su u radu od 1984. godine, pa je

2013. godine isporuena i ugraena nova toplotna pumpa na mesto
tree toplotne pumpe koja nije u radnom stanju od 2006. god. Nova
 111

toplotna pumpa ima kapacitet grejanja sa kojim se mogu pokriti potrebe objekta. Stare toplotne pumpe
(2 kom) su radna rezerva i ukljuivae se samo ukoliko nova nije ispravna.
Da bi se nova toplotna pumpa zatitila od nepovoljnog uticaja morske vode ugraen je titanijumski
rastavljivi ploasti razmenjiva toplote (morska voda obina voda) izmeu vodozahvata morske vode
i toplotne pumpe. Ovaj razmenjiva toplote mora da bude rastavljiv da bi se obezbedilo lako ienje
zbog formiranja algi, koljki i naslaga neistoe, a ploe treba da budu izraene od titanijuma zbog
korodivnog dejstva morske vode.

Toplotne pumpe kao i solarni sistem treba da rade od aprila do novembra kada rade i hoteli.
Analiza rada dve stare Frigostrojeve toplotne pumpe koje su od 1984. god. u radnom stanju je pokazala
da one obezbeuju temperaturu vode u akumulacionim rezervoarima (7 rezervoara po 50 m3) do 43C
sa ukupnim snagom grejanja od oko 600 kW u letnjem periodu rada. Toplotna pumpa br.1 je od 2008.
do 2013. god. imala prosean godinji broj radnih sati od 754 h u periodu godine sa ukupnim brojem
sati od 4416h (raunato za period od poetka maja do kraja oktobra), a toplotna pumpa br.2 proseno
635 h. Ovo pokazuje da su toplotne pumpe ukupno radile oko 31% raspoloivog vremena.

Karakteristike toplotne pumpe TPVP prikazane su u tabeli 1.

Potrebna akumulacija sanitarne tople vode je 160 m3, a mogua je 350 m3.

U hladnijem periodu godine nova toplotna pumpa radi sa temperaturom morske vode na ulazu u
razmenjiva toplote od 17C i sa temperaturom sanitarne vode na ulazu/izlazu iz kondenzatora od
43/48C. Voda u akumulacionim rezervoarima se greje do 48C to je dovoljno za potrebe potroaa u
objektu, a istovremeno je ostvarena maksimalna energetska efikasnost toplotne pumpe. U ovom reimu
toplotna pumpa ima snagu grejanja od oko 480 kW, a za pogon iste je potrebno 109 kW elektrine
snage pa koeficijent grejanja COP iznosi 4,37.

U letnjem reimu rada toplotna pumpa radi sa temperaturom morske vode na ulazu u razmenjiva
toplote od 25C i sa temperaturom sanitarne vode na ulazu/izlazu iz kondenzatora od 43/48C. U
ovom reimu toplotna pumpa ima grejni kapacitet od oko 543 kW, a za pogon iste je potrebno 112 kW
elektrine snage pa koeficijent grejanja COP iznosi 4.84.

Da bi se spreila pojava legionele u akumulacionim rezervoarima za STV prema najnovijim Evropskim

pripisima potrebno je da se jednom dnevno podigne temperatura vode u njima do 60C u trajanju od
jednog sata. Za toplotnu pumpu je ovo granina radna temperatura.

Nova Rhoss-ova toplotna pumpa ima DualSetPoint pa uz pomo clock kartice moe u toku noi kada je
najmanja potronja tople vode da pree u vii temperaturski reim rada. U tom reimu toplotna pumpa
zagreva vodu sa nominalnih 48C na maksimalnih 60C.

Stare toplotne pumpe kao rashladno sredstvo koriste freon R22 koji je u dananje vreme zabranjen za
upotrebu kod ugradnje novih rashladnih agregata ili toplotnih pumpi. Nova toplotna pumpa ima R134a
kao rashladno sredstvo. Radni pritisci R134a su znatno nii nego kog R22 to daje dodatnu sigurnost
u radu i smanjuje mogunost curenja u okolinu.
Toplotna pumpa FRIGOSTROJ.
112

o1 k2 o Pa k Wo x 103 Wk x 103
MODEL COP
[C] [C] [kW] [kW] [kW] [m/s] [m/s]

35 236.8 65.6 302.4 4.61 11.3 7.3

10
45 213.1 74.3 287.4 3.87 10.2 7.0

55 186.8 81.1 267.8 3.30 8.9 6.5

TPVP6 - 2J1

35 277.0 67.6 344.6 5.10 13.2 8.4

15
45 251.9 77.1 329.0 4.27 12.0 8.0

55 224.2 84.7 308.9 3.65 10.7 7.5

20 35 320.7 68.7 389.4 5.67 15.3 9.5

45 294.6 78.5 373.0 4.75 14.0 9.1

55 266.1 86.2 352.3 4.09 12.7 8.6

Tabela 1

Gde je:
o - rashladna snaga Pa - absorbovana snaga
k - toplotna snaga kondenzatora COP - koeficijent grejanja [Wat/Wat]
o1 - temp. vode na ulazu u hladnjak k2 - temp. vode na izlazu iz kondenzator
Wo - protok vode kroz hladnjak Wk - protok vode kroz kondenzator
o pad temp. vode kroz hladnjak (5 K) k rast temp. vode kroz kondenzator (10 K)

Godina 2004. 2005. 2006. 2007. 2008. 2009. 2010. 2011. 2012. 2013. 2014.

TPV P6-2J1 (1) 18473 19798 20816 21914 24721 - 26289 27170 27819 28491 28491
Br. radnih sati (h)

TPV P6-2J1 (2) 20389 21959 23072 24153 26431 - 28125 28325 29331 29608 29608

TPV P6-2J1 (3) 15220 15338 15410 15410 15410 15410 15410 15410 15410 15410 15410

40186 43199 45402 47581 52666 69824 70905 72560 73509 -

Tabela 2 - Toplotne pumpe Frigostroj Broj radnih sati u period od 10 godina.

Od momenta putanja u rad do kraja septembra 2013. godine, stare toplotne pumpe su ukupno radile
73509 h i isporuile oko 24000 MWh toplotne energije.

Ukoliko se pretpostavi da e nova toplotna pumpa u toku godine raditi isti broj sati kao i stare uteda
u potronji elektrine energije toplotne pumpe koja ima vijane kompresore i R134a u odnosu na stare
toplotne pumpe bi bila oko 34 MWh/god.

Toplotna pumpa; nova (instalisan 1 kom.) proizvod Rhoss - Italija; tip TCHVBZ 2400
 113

Ugraena 2 komada kompresora; proizvod Bitzer; tip CSH 7583-100Y-40P

Snaga grejanja toplotne pumpe: 477 kW

Apsorbovana snaga: 109 kW
Koeficijent grejanja (COP): 4.37
Temperatura vode na ulazu u ispariva: 15C
Temperatura vode na izlazu iz kondenzatora: 50C
Nova toplotna pumpa je od momenta putanja u rad (avgust 2013. god.) do 20. septembra 2015.
godine imala 1326 h rada. Od aprila do 20. septembra 2015. godine isporuila je 205 MWh toplotne
energije; oitano na kalorimetru.

Sl. 3 Izgled mainske sale sa toplotnim pumpama na objektu Slovenska plaa

Karakteristike toplotne pumpe RHOSS tip TCHVBZ 2400 prikazane su u tabeli 2.

Toplotna pumpa RHOSS

o1 k2 o Pa k Wo x 103 Wk x 103
MODEL COP
[C] [C] [kW] [kW] [kW] [m/s] [m/s]
40 352.0 85.7 436.9 5.10 16.8 2 x 10.4
10
50 308.0 104.2 411.6 3.95 14.7 2 x 9.8

60 278.4 124.3 401.8 3.23 13.3 2 x 9.6

TCHVBZ 2400

40 402.2 91.8 493.2 5.37 19.2 2 x11.8

15
50 369.0 109.2 477.5 4.37 17.6 2 x 11.4

60 319.2 130.0 448.3 3.45 15.3 2 x 10.7

40 488.1 95.6 582.7 6.09 23.3 2 x 13.9

20
50 431.9 112.1 543.0 4.84 20.6 2 x 13.0

60 378.2 132.7 509.8 3.84 18.1 2 x 12.2

114

Tabela 3
Gde je:

o - rashladna snaga Pa - absorbovana snaga

k - toplotna snaga kondenzatora COP - koeficijent grejanja [Wat/Wat]
o1 - temp. vode na ulazu u hladnjak k2 - temp. vode na izlazu iz kondenzator
Wo - protok vode kroz hladnjak Wk - protok vode kroz kondenzator
o pad temp. vode kroz hladnjak (5 K) k rast temp. vode kroz kondenzator (10 K)

Na slici 4 se vidi izgled solarnog polja posle sanacije; snimljeno 2014. godine.

Na slici 5 ematski su prikazani solarni kolektori i deo instalacije koji se nalazi unutar energane
(mainske sale). Slika je preuzeta iz Centralnog nadzornog sistema i na njoj se u svakom trenutku
mogu oitati vrednosti temperatura.

Sl. 5
Na slici 6 ematski je prikazan deo instalacije koji se nalazi spolja, pored energane. Tu je smeteno
7 rezervoara za STV od po 50 m3. Preuzeto iz Centralnog nadzornog sistema. Mogu se videti statusi
 115

ventila i temperature po rezervoarima.

3 rezervoara slue za predgrevanje STV kada je slabiji intenzitet zraenja, najee u ranim jutarnjim
satima ili u poslepodnevnim satima. Preostala 4 rezervoara ukupne zapremine oko 200 m3 su predvieni
za vie temperature vode i dovoljni su za dnevne potrebe za STV.
Na slici 7 prikazan je kalorimetar kojim se meri energija dobijena od solarnih kolektora. Kalometri su
povezani i puteni u rad u aprilu 2015. tako da se vrednost od 1229,39 MWh odnosi na energiju dobijenu
od aprila do kraja septembra 2015. Vrednost je oitana 20. septembra 2015. god.

Sl. 7

Izvod iz prorauna solarnog polja

Rezultati prorauna iz komercijalnog programa za ploaste (ravne) solarne kolektore.

116

ukupno Apr May Jun Jul Aug Sep Oct

Srednja mesena ozraenost horizontalno u kWh/m2
1246 149 199 215 228 199 146 110
Zraenje na aktivnu solarnu povrinu u MWh
2320 283 346 356 388 367 305 275
Termiki gubici na kolektorima u MWh
898 169 116 106 105 101 117 184
Termiki gubici cevni razvod u MWh
22 4 3 3 3 2 3 4
Korisna toplotna energija dobijena od kolektora u MWh
1400 / 1229 110 227 247 280 264 185 87
Tabela 4

Podatak oitan na kalorimetru krajem septembra za dobivenu korisnu energiju je 1229 MWh, to
ukazuje da je komercijalni program za proraun dobijene energije od solarnih kolektora dovoljno dobar.
Raunska vrednost je 1313 MWh ukoliko se odbije 87 MWh iz oktobra meseca.
Dnevna potronja STV u julu i avgustu 2014. godine varirala je od 116 do 170 m3/dan, dok se dnevni
broj gostiju u istom period kretao u rasponu od 1942 do 2654.
Na osnovu utroenih koliina vode i merenih temperatura izraunato je da je u julu 2014. od sprege
solarnog sistema i toplotnih pumpi dobijeno 210 MWh toplotne energije od ega je 178 MWh dobijeno
od solarnih kolektora, a 32 MWh od nove toplotne pumpe.
Na osnovu utroenih koliina vode i merenih temperatura izraunato je da je u avgustu 2014. od sprege
solarnog sistema i toplotnih pumpi dobijeno 203 MWh toplotne energije od ega je 172 MWh dobijeno
od solarnih kolektora, a 31 MWh od nove toplotne pumpe.

Dnevne promene temperature STV u krajnjem rezervoaru iz koga se snabdeva objekat na dan
(22.06.2014). Temperatura se menja od 49 do 620C.

Mesene promene temperature STV u krajnjem rezervoaru iz koga se snabdeva objekat (avgust 2014).
Temperatura se menja od 45 do 650C.
 117

Iz dijagrama se vidi da u avgustu mesecu nije bilo potrebno ukljuiti toplotnu pumpu.

Trokovi sanacije instalacija

Toplotna pumpa sa pripadajuom opremom 86.750

Solarni kolektori, cirkulacione pumpe i rekonstrukcija mainske sale 861.984
Elektronski sistem za kontrolu i nadzor 54.656
Ukupno bez PDV-a 1,003.390

Tabela 4

Period otplate sa vaeom cenom elektrine energije je dui od 10 godina.

U isto vreme u Nemakoj bi period otplate bio 3 godine.

Zakljuak

Ovaj rad treba da podseti starije projektante da smo pre mnogo godina meu prvima u Evropi
primenjivali toplotne pumpe sa najveim koeficijentima grejanja, a da mlae kolege podstakne
na razmiljanje o energetskoj efikasnosti toplotnih pumpi sistema voda voda u poreenju sa
sve vie korienim toplotnim pumpama sistema voda vazduh,
Uz pomo sistema za kontrolu i nadzor moe se konstatovati da je sprega solarnog sistema sa
toplotnim pumpama energetski efikasno reenje i znaajno za ouvanje ivotne sredine,
Bez podsticaja od strane dravnih organa sa dananjim cenama elektrine energije ovakvo
reenje e se retko primenjivati zbog duine perioda otplate.
118

Sanacijom i deliminom rekonstrukcijom postojeeg sistema za pripremu sanitarne tople vode u

hotelskom kompleksu u Budvi ostvareno je:

Kompletna proizvodnja sanitarne tople vode za hotelski komleks sa preko 2500 gostiju se
ostvaruje pomou obnovljivih izvora energije,
Hotel Aleksandar ne priprema vie STV pomou elektrinog kotla,
Temperatura vode u sistemu STV je podignuta sa 430C na prosenih 550C uz manju potronju
energije. Dnevno se u kraem vremenskom intervalu postie i temperatura vode preko 600C
ime se zadovoljavaju Evropski propisi koji se odnose na legionelu,
Smanjena je mogunost curenja R22 iz starih toplotnih pumpi,
Smanjena je emisija CO2 jer je smanjena i potronja elektrine energije,
Sistem za kontrolu i nadzor je omoguio efikasniji rad svih instalacija u okviru sistema za
pripremu STV.
 119

REVOLUCIJA ILI EVOLUCIJA? NOVA TEHNOLOGIJA SOLARNIH

KOLEKTORA ZA ZATITU OD POJAVE STAGNACIJE
REVOLUTION OR EVOLUTION? THE NEW TECHNOLOGY OF SOLAR HOT WATER
PANELS WITH PROTECTION FROM STAGNATION
Predava: Bojan Grujiki, Viessmann doo Beograd, Srbija

Uvod: Istorija solarne tehnike u Viessmann Group

1970 - Proizveden prvi bojler sa dve spirale

1977 - Ek 10 Prvi ploasti kolektor sa meandrom
1986 - Kolektori bez stakla kao izvor topline za toplotne pumpe
1995 - DuoSol prvi vakuumski kolektor sa heat pipe
2005 - Vitosol 200-F ploasti kolektor sa aluminijskim okvirom iz jednog komada
2007 - Otvaranje proizvodnje vakuumskih cevi
2010 - Vitosol 200-T vakuumski cevni kolektori sa horizontalnim heat-pipe principom
2011 - Vitosolar kompaktni ureaji za podrku grejanju
2012 - Vitosol 200-T SPE - Za montau na ravne krovove bez zasenenja
2014 - Vitosol 200-T SPL vakuumski kolektori za velika solarna polja
2016 - Vitosol-FM - Thermprotect solarni kolektori

1.Polazna
Polaznasituacijasituacija

Solarne instalacije sa konvencionalnim kolektorima

distribuiraju toplotu efikasno i pouzdano
Dostupna energija solarnog zraenja prekorauje toplotne
potrebe (letnji pogon)
Usled temperaturnog optereenja solarnih komponenti
smanjuje se njihov radni vek
Idealan kolektor
Visoka efikasnost kolektora (doprinos)
Visoka radna sigurnost kod zastoja (stagnacije)

- Solarne instalacije sa konvencionalnim kolektorima distribuiraju

Dosadasnji nacini resavanja problema stagnacije
toplotu efikasno i pouzdano
Drainback
- Dostupna energija solarnog zraenja prekorauje toplotne
Kolektorsko polje se kod postizanja maksimalne temperature isprazni
potrebe (letnji pogon)
Prednost:
Stagnacija instalacije/ isparavanje Pogon mogui i sa vodom (pranjenje kod opasnosti od mrnjenja)
Nedostaci:
Vrela para se potiskuje u smeru ekspanzione posude
- Usled temperaturnog optereenjapranjenja
Nakon instalacije
solarnih komponenti se vie ne moe pokrenuti kod pojave
smanjuje
se njihov radni vek Suevog zraenja, jer bi glikol odmah ispario
Visoki zahtevi za izvedbu hidraulike instalcije (nagibi, komponente,
Idealan kolektor potronja, buka)
- Visoka efikasnost kolektora (doprinos)
- Visoka radna sigurnost kod zastoja (stagnacije)
 Nakon pranjenja instalacije se vie ne moe pokrenuti kod pojave
Suevog zraenja, jer bi glikol odmah ispario
120Visoki zahtevi za izvedbu hidraulike instalcije (nagibi, komponente,

potronja, buka)
2. Heatpipe
2. Heatpipe

Prekid transporta toplote u Heatpipe-u kod prekoraenja

Prekid transporta toplote u Heatpipe-u kod prekoraenja temperature kondenzacije radnog
temperature
medija
kondenzacije radnog medija
Prednost:
Prednost:Mogu ponovni
Mogu ponovni pogon
pogon instalacije
instalacije
Nedostaci:
Nedostaci:
Skupo
Skupo
Minimalni potrebni nagib kod Heatpipe-a
Vodeni sistemi
Minimalni potrebni nagib kod Heatpipe-a

3. Vodeni sistemi
Kolektorsko polje pogonjeno sa vodom.
U sluaju stagnacije prihvata se kompletno isparavanje.
Prednost: jednostavno hidrauliko povezivanje
Nedostaci:
Nastanak pare u kolektorima utie na sve komponente
sistema grejanja
Kod opasnosti od mrnjenja instalacija se mora zagrevati

Kolektorsko polje odgovor?

Kako glasi Viessmann pogonjeno sa vodom.
Reavanje problema, tamo gde nastaje, na apsorberu.
U sluaju stagnacije
Suzbijanje prihvata
uzroka stagnacije, se kompletno isparavanje.
ne posledice.

Prednost: jednostavno hidrauliko povezivanje

Gde se nalazi ThermProtect sloj?
Nedostaci:
Na apsorberskom limu nalazi se plavi selektivni sloj. Ovaj sloj moe neto, to ni jedan drugi selektivni
sloj ne moe
Nastanak pare u kolektorima utie na sve komponente sistema
grejanja Selektivni sloj menja optike karakteristike
zavisno od temperature (kristalna struktura)
Kod opasnosti od mrnjenja instalacija se mora
Preuzimanje zagrevati
energije (apsorbcija ) ostaje
nepromenjena (> 94%)
Predaja energije (emisija ) prilagoava se
Kako glasi Viessmann odgovor? automatski instalaciji

Reavanje problema, tamo gde nastaje, na apsorberu.

Suzbijanje uzroka stagnacije, ne posledice.

Gde se nalazi ThermProtect sloj?

 Predaja energije (emisija ) prilagoava se automatski instalaciji

Promena strukture sa temperaturom kako bi se IR zraenje p

Selektivni sloj menja optike karakteristike zavisno od 121
temperature (kristalna struktura)

Preuzimanje energije (apsorbcija ) ostaje nepromenjena (> 94%)

Kako funkcionie ThermProtect?
Predaja
Promenaenergije (emisija
strukture ) prilagoava
sa temperaturom kakosebiautomatski instalaciji
se IR zraenje povealo

Kako funkcionie ThermProtect?

Promena strukture sa temperaturom kako bi se IR zraenje povealo
122

Razvoj temperature
Razvoj temperature u kolektoru
u kolektoru
 123

Efekat: temperatura stagnacije

Efekat: temperatura pada pada
stagnacije
Efekat: temperatura stagnacije pada

Efekat:
Efekat: Nema Nema nastanka
nastanka pare u kolektoru
pare u kolektoru
Efekat: Nema nastanka pare u kolektoru

Solarni fluid Tyfocor LS

Solarni fluid:
Svaki solarni fluid ima razliitu krivu para-pritisak
Viessmann koristi Tyfocor LS kao solarni fluid, tehnike karakteristike su poznate
Da bi mogli garantovati pouzdanost i dugotrajnost instalacije, potrebno je koristi od strane Vissmanna
odobreni solarni fluid Tyfocor LS
 karakteristike su poznate

Da bi mogli garantovati pouzdanost i dugotrajnost instalacije,

124
potrebno je koristi od strane Vissmanna odobreni solarni fluid
Tyfocor LS

Punjenje
Punjenje instalacije
instalacije - Primer- objekat
Primervisine
objekat
10 m visine 10 m
 125

Sigurnosni ventil
- Zamena sigurnosnog ventila od 6 bara iz solarne pumpne grupe
Sigurnosni ventil
od 20 m visine objekta
Zamena sigurnosnog ventila od 6 bara iz solarne pumpne grupe od 20 m visine objekta
Sigurnosni ventil 8 bara- Sigurnosni ventil 8 bara
126
A to ako ipak doe do nastanka pare?
U normalnom stanju instalacije (adekvatno proraunat pritisak
A to ako ipak doe dovie
instalacije) nastanka pare?pare!
nije mogu nastanak
U normalnom stanju instalacije (adekvatno proraunat pritisak instalacije) vie nije mogu
Ako je pritisak podeen prenisko, moe se ipak pojaviti para
nastanak pare!
Ako je pritisak
podeen prenisko,
Kod moduliuih moe Themprotect
kolektora se ipak pojaviti para
proizvedena zapremina
Kod moduliuih kolektora Themprotect proizvedena zapremina pare puno je nia negod kod
pare puno je nia negod kod klasinih kolektora
klasinih kolektora
Nastale parejeNastale
toliko malo,
pare jeda ostaju
toliko u kolektorima
malo, i ne vraajui ne
da ostaju u kolektorima se vraaju
nazad u instalaciju.
se nazad u instalaciju.

StagnacioniStagnacioni
hladnjakhladnjak / predspojna
/ predspojna posuda:
posuda:
Novi ploasti kolektori vie ne proizvode paru
Novi ploasti kolektori vie ne proizvode paru
Nije vie potreban
Nijestagnacioni
vie potrebanhladnjak / predspojna
stagnacioni posuda posuda
hladnjak / predspojna
to se menja pri dimenzionisanju?
Gotovo nita

Osnove dimenzionisanja solarnih termalnih sistema

- Ne postoji problem predimenzionisanja kolektorskih povrina
- Za ljude iz struke, resavanje mnogobronih pitanja istovremeno:
- ne poznajem dobro objekat
- ne poznajem dobro profil potronje objekta
- korisnik objekta ne poznaje profli potronje objekta
- kad je korisnik u objektu, a kada nije??
- objekat ima znaajno sniene sezonske toplotne potrebe (kole, univerziteti, domovi,
sportski objekti, vikendice, itd.)
- navike korisnika e se moda promeniti
- planira se promena namene objekta
- elim najvei mogui solarni doprinos
- ak i ako nemamo dobre ulazne podatke, nemamo problem
- Rastereen pristup dimenzionisanju, bez stresa
 127

Karakteristikeproizvoda
Karakteristike proizvoda
Prvi ploasti kolektor sa automatskim temperaturskim iskljuivanjem
nema nastanke pare
Prilagoenje kapaciteta kolektora u zavisnosti od potrebe za toplotom
Kolektori sa patentiranim selektivnim premazom ThermProtect
Proverena meandarska hidraulika u bakru (kompatibilno unazad)
Tipovi montae:
Kosi krov(SV2F / SH2F / SV1F / SH1F /SVKF)
Ravni krov (SV2F / SH2F / SV1F / SH1F)
Integracija u krov (SV2G / SH3G / SVKG)

Prvi ploasti
Prednosti kolektor sa automatskim temperaturskim
za instalatere
Visoka radna sigurnost i dug vek trajanja zbog snienja temperatura stagnacije
iskljuivanjem nema nastanke pare
Nezavisnost od regulacije, nestanku struje i mehanikim postavkama (npr. ventili)
ThermProtect je uvek spreman za rad
Prilagoenje kapaciteta kolektora u zavisnosti od potrebe za
Znaajno snieno optereenje komponenti instalacije
toplotom projektovanje
Jednostavnije
Jednostavniji odabir komponenti
Jedinstveno reenje na tritu
Kolektori sa patentiranim selektivnim premazom ThermProtect

Proverena
Prednosti meandarska hidraulika u bakru (kompatibilno unazad)
za korisnika
Dui ivotni vek kompletne instalacije, jer nema nastanka pare i temperatura stagnacije je
Tipovi montae:
sniena
Nii radni trokovi, zbog dueg veka trajanja komponenti
Nema - pregrevanja
Kosi krov(SV2F / SH2F
leti ili tokom / SV1F(posebno
odsustva / SH1F /SVKF)
kod velikih instalacija bez potronje tokom
leta, npr. kole)
- Ravni krov (SV2F / SH2F / SV1F / SH1F)

- Integracija u krov (SV2G / SH3G / SVKG)

128

HERZ KOTLOVI NA BIOMASU - OSTACI OREZIVANJA VINOVE LOZE

HERZ BIOMASS BOILER PLANTS - PRUNING RESIDUES FROM VINEYARDS

OPTE NAPOMENE
- Prema direktivi evropske agencije za obnovljive izvore energije sa 8,5% uea energije
dobijene iz obnovljivih izvora u 2005. godini do 2020. je potrebno poveati udeo na 20% (
11,6% - 2010. godine )
- U Evropskoj uniji vinovom lozom je zasaeno 3.218.500,00 ha - prema podacima
EUROSTAT-a
- U Italiji je zasaeno 725.000,00 ha - prema podacima ISTAT-a
- Oekivana biomasa od ostataka seenja loze je 1.400.000,00 t procena Italijanske
Nacionalne agencije za nove tehnologije, energetiku i odrivi ekonomski razvoj
- Iz gornjih podataka po hektaru se moe oekivati cca 2,3 tone biomase/goriva za sagorevanje
- U praksi od 1,5 do 2,3 tone/hektaru zavisno od tehnolokog nivoa opreme za prikupljanje i
obradu ostataka seenja vinove loze)

DOSADANJA PRAKSA REAVANJA PROBLEMA OTPADA OD OREZIVANJA

- Dosadanja praksa reavanja problema ostataka orezivanja:

a. zaoravanje (drobljenje i zakopavanje pod zemlju)

b. sagorevanje na otvorenom
Problematika:
irenje zaraze kod patogenih ostataka stabala
Nekontrolisano sagorevanje
Sve ovo je troak za farmera !!!
Jedini mogui benefit je korienje ostataka orezivanja kao goriva za dobijanje toplotne energije.

SLIKA 1. Obraeni ostaci tehnikom usitnjenog drobljenja i lomljenja

SLIKA 2. Poreenje obraenih ostataka

tehnikom usitnjenog rezanja (gore) i
 129

usitnjenog drobljenja i lomljenja (dole)

SLIKA 3. Sakupljanje ostataka obrezivanja Maine za prikupljanje i obradu ostataka

baliranjem orezivanja

Prikljuci za sakuljanje i mlevenje Prikljuci za sakupljanje ostataka

orezivanja i baliranje

Prikljuci za sakupljanje i obradu ostataka drobljenjem i lomljenjem (udarni)

Prikljuak usitnjava granice vinove loze na

partikle oko 4 cm duine i prebacuje ih sabirni
spremnik. To se prazni u prikolicu. Ako su
granice odlau u svaki drugi prolaz mogue
je obraditi 1 do 1,3 ha/h. Cena sata maine
iznosi 54,0 /h. (Italija)
130

Kalorijske vrednosti

U zavisnosti od sorte vinove loze energetska vrednost se kree u proseku oko 3kWh/kg mereno na
vlanosti posle suenja na vazduhu do 35% vlage. Suenjem i meanjem sa drvnom sekom se
poveava kalorijska vrednost- tane kalorijske vrednosti se dobijaju fabrikim probnim sagorevanjem
meavine i zavise od vrste i vlanosti seke i ostataka vinove loza.

Za poreenje energetske vrednosti drveta posle suenja od 2 do 3 godine na vazduhu (oko 20% vlage)
su u proseku oko 4kWh/kg a energetska vrednost peleta je oko 4,6kWh/kg na propisanoj vlanosti
manjoj od 10%
 131

ema postrojenja za skladitenje i sagorevanje ostataka orezivanja vinove loze

Prilikom projektovanja postrojenja obratiti panju na:

Snagu kotla odrediti prema potrebi klijenta i prema rezultatima fabrikih probnih sagorevanja-
po pravilu potrebna rezerva u snazi
Veliinu skladita
Dimenzije oprunih meaa -da budu vee od prenika skladita radi boljeg meanja i
zahvatanja goriva
Veliki udeo pepela (za snage preko 130kW predvidjeti sistem odvoenja pepela u centralni
spremnik- automatsko otpepeljavanje)
Lokalne regulative o dozvoljenoj emisiji tetnih elemenata u dimnih gasova- po potrebi
projektovati elektrofiltre koji zadovoljavaju lokalnu regulativu
Interval redovnog godinjeg servisa krai nego kod kotlova na standardnu drvnu biomasu

Sistem za automatski transport pepela iz kotla do centralnog spremnika za pepeo- automatsko

otpepeljavanje

Sastoji se od sistema punih transportera koji pepeo iz kotla (loinog i izmenjivakog dela) preuzimaju
i transportuju u centralni spremnik. Takoe letei pepeo iz ciklona se punim trasporterom prebacuje
u spremnik. Ako to omoguava prostor mogue projektovati sistem automatskog otpepeljavanja sa
jednim pranjenjem centralnog spremnika na kraju grejne sezone.
132

Primer postrojenja:
tip kotla: HERZ Bio Fire 800 kW
 133

UTEDE ENERGIJE PRIMENOM O2 I FREKVENTNE REGULACIJE

SAGOREVANJA. EMISIJE TETNIH MATERIJA U PRODUKTIMA
SAGOREVANJA
SAVING ENERGY BY O2 AND FREQUENCY REGULATION OF COMBUSTION. EMISSIONS
OF HARMFUL SUBSTANCES IN THE FLUE GASES
Marinovi Vjekoslav
Weishaupt doo Beograd

Primena novih tehnologija na gorionicima (digitalne automatike sa posebnim softverski

vodjenim servomotorima za vazduh i goriva) su omoguile primenu dodatnih tehnologija za
utedu elektrine energije i goriva frekventnu regulaciju broja obrtaja motora i O2 regulaciju
sagorevanja.

O2 regulacija uteda minimum 2% goriva vraanje investicije oko 9 meseci

Frekventna regulacija uteda do 60% elektrine energije vraanje investicije godinu dana

Frekventna regulacija je omoguena karakteristikom savremenih automatika da, uz pomo

posebnog izlaza, na svakom poloaju snage gorionika definie broj obrtaja motora gorionika.
Time se umesto zatvaranjem prigunih klapni, brojem obrtaja smanjuje potrebna koliina
vazduha za sagorevanje.

Frekventni regulatori mogu stajati zasebno (na zidu ili u elektrokomandnom ormaru) ili mogu
biti integrisani na motor gorionika. Izvedba sa integrisanim frekventnim na motor pojeftinjuje
montane trokove utedom na skupim irmovanim kablovima i smanjuje mogunost disipacije
smetnji ka ostalim elektronskom uredjajima.
134

Frekventni regulator integrisan na motoru

Prednosti frekventne regulacije deo 1

Frekventni regulator integrisan na motoru
Smanjenjem broja obrtaja se na manjim snagama gorionika
dobija
Prednosti znaajna
frekventne regulacije uteda
deo 1 elektrine energije. Na primeru na donjoj
slici broja
Smanjenjem vidiobrtaja
se se potronja elektrine
na manjim snagama energije
gorionika dobija znaajna gorionika
uteda elektrinebez (plava
energije.
linija) i sa frekventnim regulatorom (crvena linija). Na primeru
Na primeru na donjoj slici vidi se potronja elektrine energije gorionika bez (plava linija) i sa
frekventnim regulatorom (crvena linija). Na primeru gorionika sa motorom snage 21 KW, vidi se da pri
gorionika
radu sa sa motorom
30% snage uteda snage 21 KW, vidi se da pri radu sa 30%
iznosi cca 12 kW.
snage uteda iznosi cca 12 kW.
Redukcija potronje elektrine energije

Redukcija potronje elektrine energije

Prednosti frekventne regulacije deo 2

Prednosti frekventne regulacije deo

Prednosti 2 regulacije deo 2
frekventne

Pored utede elektrine energije, smanjenje broja obrtaja motora doprinosi znaajnom smanjenju
Pored utede elektrine energije, smanjenje broja obrtaja motora doprinosi znaajnom smanjenju
emisije buke. Na donjem primeru vidimo
emisije buke. Na donjem odnos emisije
primeru vidimo odnosbuke gorionika
emisije buke gorionika sasa frekventnom
frekventnom regulacijom regulacijom
(crvena linija) i bez frekventne regulacije (plava linija).
(crvena linija) i bez frekventne regulacije (plava linija).
Na 30% snage gorionika smanjenje buke iznosi ak 15 dB.
Na 30% snage gorionika smanjenje buke iznosi ak 15 dB.

Redukcija emisije Redukcija

buke emisije buke

Prednosti O2 regulacije

O2 regulacija sagorevanja omoguava da uz pomo sonde dimnih gasova automatika gorionika ima
stalan uvid u procenat vika kiseonika u dimnim gasovima.
 Prednosti O
Prednosti
2 regulacije
O2 regulacije

O2 regulacija O
sagorevanja
2 regulacija omoguava
sagorevanjadaomoguava
uz pomo dasonde
uz pomo
dimnihsonde
gasova
dimnih
automatika
gasovagorionika
automatika
imagorionika ima
135
stalan uvid u stalan
procenat
uvidvika
u procenat
kiseonika
vika
u dimnim
kiseonika
gasovima.
u dimnim gasovima.
Na koliinu vazduha
Na koliinu
za sagorevanje,
vazduha za sagorevanje,
a samim tim iaprocenat
samim timkiseonika
i procenat
u dimnim
kiseonika
gasovima
u dimnim
utiu
gasovima
razni utiu razni
parametri, odparametri,
kojih su najznaajniji;
od kojih su najznaajniji;
pritisak vazduha
pritisak
(promena
vazduhaod (promena
100 mbar odmenja
100 viak
mbar vazduha
menja viak
za vazduha za
Na cca
koliinu
2%), vazduha
procenat za procenat
cca 2%),
vlagesagorevanje,
u vazduhu, a vazduhu,
samim tim
vlagetemperatura
u i procenat
itemperatura
promene kiseonika
u sastavu
i promene u dimnim
goriva.
u sastavu gasovima utiu razni
goriva.
parametri, od kojih su najznaajniji; pritisak vazduha (promena od 100 mbar menja viak vazduha za
ccaMada
2%), Weishaupt
Mada
procenat gorionici
Weishaupt
vlage mogu gorionici
u vazduhu, dobro sagorevati
mogu dobro
temperatura sa sagorevati
koliinomusa
i promene vazduha
koliinom
sastavu blizuvazduha
stehiometrijske
goriva. blizu stehiometrijske
koliine, koliine,
gorionik bez O regulacije
gorionik bez ne
O regulacije
smemo ostaviti
ne smemo
sa malim
ostaviti
vikom
sa malim
O upravo
vikom
Mada Weishaupt gorionici mogu dobro sagorevati sa koliinom vazduha blizu stehiometrijske koliine,
2 2 2 zbogO 2 gorepomenutih
upravo zbog gorepomenutih
uticaja, uticaja,
pa se gorionici
pa podeavaju
se gorionicisapodeavaju
3-5 % vika
sa kiseonika,
3-5 % vikau zavisnosti
kiseonika, od
u zavisnosti
snage.
gorionik bez O2 regulacije ne smemo ostaviti sa malim vikom O2 upravo zbog gorepomenutih uticaja, od snage.
pa se
Kodgorionici podeavaju
gorionikaKod
sa O sa
sa 3-5
2 regulacijom,
gorionika %svakoj
O2 na vika kiseonika,
regulacijom,taki svakojuautomatika
nasnage, zavisnosti
taki od snage.
snage,gorionika
automatika vrigorionika
samopodeavanje
vri samopodeavanje
Kodkoliine
gorionika sa
vazduha Oi 2goriva
koliine regulacijom,
vazduha
ka zadatoj naidealnoj
i goriva svakoj taki
ka zadatoj
krivoj snage,
idealnoj
(zelena automatika
krivoj
linija),
(zelena gorionika
vodeilinija),
rauna vodei vri
da taj samopodeavanje
rauna
odnos ne
da padne
taj odnos ne padne
koliine
ispodvazduha
graniceispodi goriva
kvalitetnog
graniceka zadatoj idealnoj
sagorevanja
kvalitetnog (crvena krivoj
sagorevanja (zelenalinija).
linija).(crvena linija), vodei rauna da taj odnos ne padne
ispod granice kvalitetnog sagorevanja (crvena linija).
Ovakav rad dovodi
Ovakav dorad
znatno
dovodimanje
do znatno
koliinemanje
vazduhakoliine
kojavazduha
prolazi krozkojakotao
prolazii samim
kroz kotao
tim se
i samim
odraavatim se odraava
Ovakav rad dovodi
na stepen korisnosti
doloita,
na stepen
znatno manje
korisnosti
ime se
koliine
loita,
moeime
vazduha
postii
se moe
koja
utedapostii
i do 2%
prolazi
uteda
kroz
u odnosu
kotao
i do 2%na u
i samim
dobro
odnosu
podeen
timgorionik
na dobro
sepodeen
odraava gorionik
na stepen korisnosti
bez O2 regulacije. loita,
bez O2 regulacije. ime se moe postii uteda i do 2% u odnosu na dobro podeen gorionik
bez O2 regulacije.

Kontrolisano sagorevanje
Kontrolisanosasagorevanje
manjim vikom
sa manjim
vazduha
vikomPoboljanje
vazduha stepena
Poboljanje
korisnosti
stepena
loita
korisnosti loita
Kontrolisano sagorevanje sa manjim vikom vazduha Poboljanje stepena korisnosti loita

Weishaupt software za proracun efikasnosti

Weishaupt u ponudi ima i softverska pomagala, odnosno program za proraun efikasnosti kotla i
gorionika. Ovim programom moemo potencijalnom kupcu gorionika definisati na konkretnom primeru
sklopa kotao-gorionik potencijalne utede koje se dobijaju zamenom opreme i utede primenom O2 i
frekventne regulacije, kao i period otplate uloenog novca u novu opremu. Za to su nam pored tanih
podataka o staroj i novoj opremi potrebni godinji podaci o broji radnih sati postrojenja kao i rasporad
snage gorionika tokom vremena.

Proraun efikasnosti gorionika

136

Emisije tetnih materija u produktima sagorevanja.

ta treba znati o emisijama?

Kada govorimo o emisijama, govorimo o unoenju materije (gasovi, estice) ili energije (zraenje,
toplota, buka) u ivotnu sredinu. To je neto to se mora svesti na minimum ili biti kompletno eliminisano.
Sagorevanje gasa ili ulja rezultira razliitim nivoima tetnosti emisija. Da bi se stekla slika koje su
emisije relevantne, i u kakvoj su zavisnosti od goriva, gorionika, kotla i ostale opreme, napravili smo ovu
brouru koja sumira meusobne uticaje.

Od samog poetka, Weishaupt je razvio efikasnu tehnologiju koja tedi resurse, da bi se osiguralo da
je prirodna sredina to vie zatiena.

Na primer, od 1999, Weishauptova multiflam tehnologija (do snage od 23 MW) je omoguila da se

gorionici koriste u zemljama sa najstroim propisima vezanim za emisije.

Emisije Ugljen monoksid CO i a C

Stvaranje CO i ai

Zato se ovo mora izbei?

Postoje razliiti faktori koji utiu na formiranje ugljen monoksida i ai. Najpoznatiji faktor je
substihiometrijsko sagorevanje kada postoji dovoljno vazduha za potpuno sagorevanje i plamen je
siromaan kiseonikom. ist vodonik, vodonik iz CH jedinjenja i sumpor iz goriva imaju vei afinitet
oksidaciji od ugljenika, tako da oksidiraju i dobija se vodena para i sumpor oksidi. Zbog nedostatka
kiseonika ugljenik iz CH jedinjenja ne moe da oksidira u potpunosti, to dovodi do formiranja ugljen
monoksida i ai.

Nehomogeno meanje je takoe factor koji utie na formiranje ugljen monoksida i ai. Pod ovim
uslovima, uprkos tome to postoji dovoljno dovoljno vika vazduha za sagorevanje, postoje zone unutar
plamena sa nedovoljnim sadrajem kiseonika. Ovo opet dovodi do stvaranja CO i ai.

Vaan faktor je i veliina komore za sagorevanje. Ukoliko je previe mala, plamen udara u zidove
komore, to spreava potpuno sagorevanje. Ukoliko je prevelika, dolazi do pothlaivanja plamena. to
takoe vodi stvaranju CO i ai.

CO i a u dimnim gasovima donose ozbiljne nedostatke:

Kontaminacija okoline sa ugljen monoksidom (bezbojan, bez mirisa, otrovan gas)

Rizik od eksplozije usled sluajnog varnienja
Slabi energetski prinosi: a je odlian toplotni izolator (sloj od 1 mm ai moe redukovati
efikasnost i do 4%)
Ugljen-monoksid je zapaljiva komponenta koja nije iskoriena

Emisije Ugljen monoksid CO i a C
Emisije CO kod Weishaupt gorionika su
daleko ispod najstroih propisa, kao posledica:
- decenijskog iskustva,
- modernih konstruktivnih metoda izrade
- visokokvalitetnih materijala
- minimalnih tolerancija delova
- visoke kontrole kvaliteta
137
Emisije Ugljen monoksid CO i a C
Emisije CO kod Weishaupt gorionika su
daleko ispod najstroih propisa, kao
posledica:
- decenijskog iskustva,
- modernih konstruktivnih
metoda izrade
- visokokvalitetnih materijala
- minimalnih tolerancija delova
- visoke kontrole kvaliteta
Emisije Azotni oksidi NOx
NOx je zajedniki naziv za azot-monoksid
(NO) i azot-dioksid (NO2). Oksidi azota su
proizvod sagorevanja. Hemijska reakcija
se odvija na visokim temperaturama,
to dovodi do formiranja brojnih drugih
jedinjenja pored NO. Azot-monoksid je
nestabilno jedinjenje. U atmosferi reaguje
sa kiseonikom iz vazduha i formira azot-
dioksid. Tokom sagorevanja, zavisno od
tipa gorionika, 90-97% e biti u obliku NO
i 3-10% u obliku NO2. NO je bezbojan,
otrovan i ekstremno reaktivan gas.
Reaguje sa slobodnim kiseonikom i formira
podjednako tetan NO2.
Oksidi azota, zajedno sa oksidima
sumpora, su odgovorni za kisele kie, jer
doprinose formiranju ekstremno agresivne
azotne kiseline, HNO3
Sledei zagaiva, koga ne bi trebalo
prevideti, je ozon. Formira se pod uticajem
UV radijacije. NO2 se razdvaja na NO i
O. Slobodni atom kiseonika reaguje sa
molekulom kiseonika, time formirajui
ozon (O+O2O3), koji je tetan po ljude
i okolinu.
Uticaj na formiranje NOx geometrija
plamena
 NO i 3-10% u obliku NO2. NO je bezbojan, otrovan i ekstremno reaktivan gas. Reaguje sa slobodnim
kiseonikom i formira podjednako tetan NO2.
Oksidi azota, zajedno sa oksidima sumpora, su odgovorni za kisele kie, jer doprinose formiranju
ekstremno agresivne azotne kiseline, HNO3
138
Sledei zagaiva, koga ne bi trebalo prevideti, je ozon. Formira se pod uticajem UV radijacije. NO2 se
razdvaja na NO i O. Slobodni atom kiseonika reaguje sa molekulom kiseonika, time formirajui ozon
(O+O2O3), koji je tetan po ljude i okolinu.

Geometrija plamena u osnovi zavisi od

konstrukcije mealita i raspoloivog
pritiska za meanje. Prenik plamena,
duina plamena i emisije NOx variraju
u zavisnosti od tehnologije (NR, LN,
multiflam, swirlflame) koja je primenjena.
Komora za sagorevanje igra centralnu
ulogu. Potrebno je da postoji dovoljno
raspoloivog prostora da bi se omoguilo
potpuno sagorevanje, bez udaranja
plamena u zidove. Uzmajui u obzir
formiranje NOx, potrebno je da komora
za sagorevanje bude velika da bi se
smanjilo termiko optereenje (MW/m3)
izmenjivaa toplote. Visoke temperature
komore za sagorevanje, npr. u procesnoj
industriji, spreavaju brzu razmenu toplote.
Ovo uveava zonu u kojoj reaguju azot i
kiseonik, to rezultira poveanjem emisija
NOx.

Jednako vaan je i medijum za prenos

Uticaj na formiranje NOx geometrija plamena toplote. to je via temperatura ovog
Geometrija plamena u osnovi zavisi od konstrukcije mealita i raspoloivog pritiska za meanje.
medijuma, emisije NOx e biti vee.
Prenik plamena, duina plamena i emisije NOx variraju u zavisnosti od tehnologije (NR, LN,
multiflam, swirlflame) koja je primenjena. Komora za sagorevanje igra centralnu ulogu. Potrebno je da
postoji dovoljno raspoloivog prostora da bi se omoguilo potpuno sagorevanje, bez udaranja plamena
u zidove. Uzmajui u obzir formiranje NOx, potrebno je da komora za sagorevanje bude velika da bi se
smanjilo termiko optereenje (MW/m3) izmenjivaa toplote. Visoke temperature komore za
sagorevanje, npr. u procesnoj industriji, spreavaju brzu razmenu toplote. Ovo uveava zonu u kojoj
reaguju azot i kiseonik, to rezultira poveanjem emisija NOx.
Dalji vaan
Jednako vaan faktor od
je i medijum za uticaja jeto
prenos toplote. i vreme koje atmosferski
je via temperatura azot
ovog medijuma, emisije NO ie
kiseonik provedu u zoni visokih temperatura.
x

to bre azot prolazi kroz ovu zonu, manje e biti emisije azotnih oksida.
biti vee.
Dalji vaan faktor od uticaja je i vreme koje atmosferski azot i kiseonik provedu u zoni visokih
temperatura. to bre azot prolazi kroz ovu zonu, manje e biti emisije azotnih oksida.
Kada serazmotre
Kada se razmotre svi uticaji
svi uticaji zajedno, zajedno,
postaje jasno da se niskepostaje jasno
emisije NO mogu
x postiida seakoniske
samo su emisije NOx mogu postii samo ako su
gorionik i izmenjiva toplote meusobno usklaeni.
gorionik i izmenjiva toplote meusobno usklaeni.
 139

Uticaj na formiranje NOx Gorivo i vazduh

Vazduh za sagorevanje ima puno uticaja na formiranje azotnih oksida.

Formiranje NOx je odreeno sadrajem kiseonika u plamenu. Optimalni protok vazduha je podeen
prema tri aspekta: sigurnost, pogonska spremnost i efikasnost.
Premalo vika vazduha uzrokuje opasnost da spoljni uticaji, kao to su promene u temperaturi vazduha
ili pritisku, dovedu do sub-stehiometrijskog sagorevanja.

Previe vika vazduha na drugoj strani redukuje efikasnost postrojenja.

Kao pravilo, stanje naegUticaj
vazduha je odreeno
na formiranje NOx Gorivo meteorolokim
i vazduh prilikama visok pritisak, nizak pritisak,
toplo, hladno, suvo, vlano.
VazduhNita od ovoga
za sagorevanje se ne
ima puno uticaja moe azotnih
na formiranje kontrolisati,
oksida. a kontinuirano utie na vrednosti
emisija. Naravno, i lokacija instalacije
Formiranje se sadrajem
NO je odreeno
x takoekiseonika
morau uzeti
plamenu.u obzir.protok vazduha je podeen
Optimalni
prema tri aspekta: sigurnost, pogonska spremnost i efikasnost.

Vodena para u vazduhuPremalo

ilije
vika vazduha uzrokuje opasnost da spoljni uticaji, kao to su promene u temperaturi vazduha
takoe
pritisku, odsub-stehiometrijskog
dovedu do znaaja. Reaguje sagorevanja. sa pojedinim CH jedinjenjima i atmosferskim
azotom. Visoka vlanostPrevie
redukuje emisije NOx.
vika vazduha na drugoj strani redukuje efikasnost postrojenja.
Kao pravilo, stanje naeg vazduha je odreeno meteorolokim prilikama visok pritisak, nizak pritisak,
Poslednji uticajni faktortoplo,
je hladno,
rad suvo,
industrijskih gorionika sa predgrejanim vazduhom do 250C. Via
vlano. Nita od ovoga se ne moe kontrolisati, a kontinuirano utie na vrednosti
emisija. Naravno, i lokacija instalacije se takoe mora uzeti u obzir.
temperatura potencijalnoVodena
znai da, ak i sa svim tehnikim poboljanjima, kao to su multiflam i
para u vazduhu je takoe od znaaja. Reaguje sa pojedinim CH jedinjenjima i atmosferskim
recirkulacija dimnih gasova,
azotom.ovi gorionici
Visoka nee
vlanost redukuje postii
emisije NO . vrednosti emisija koje postiu gorionici koji koriste
x

vazduh temperature okoline.

Poslednji uticajni faktor je rad industrijskih gorionika sa predgrejanim vazduhom do 250C. Via
temperatura potencijalno znai da, ak i sa svim tehnikim poboljanjima, kao to su multiflam i
recirkulacija dimnih gasova, ovi gorionici nee postii vrednosti emisija koje postiu gorionici koji koriste
vazduh temperature okoline.
Formiranje NO od azotnih jedinjenja u gorivu:
Formiranje NO od azotnih jedinjenja u gorivu:
Reakcije tokom sagorevanja goriva koje sadri azotna jedinjenja, kao to je teko lo-ulje, dovode
Reakcije tokom sagorevanja goriva koje sadri azotna jedinjenja, kao to je teko lo-ulje, dovode do
do formiranja NO. Kao to je NO.
formiranja opte
Kao topoznato prirodni
je opte poznato prirodni gasgas neazotna
ne sadri sadri azotna
jedinjenja, jedinjenja, ne raunajui
ne raunajui
molekularni N2 tako da njegovo sagorevanje ne dovodi do formiranja NO iz goriva.
molekularni N2 tako da njegovo sagorevanje ne dovodi do formiranja NO iz goriva.

Metodi redukcije NOx

Uticaj mealita
Distribucija goriva sa NR gorionicima
Smanjenje temperature korena plamena
- Distribucija goriva od centra ka ivicama doprinosi doprinosi izbegavanju visokih temperatura korena
plamena (>1300 C)
- Dodatna recirkulacija sagorelih produkata sagoravanja

Gasna distribucija i obrtanje kod swirlflame VSF/3SF gorionika

Velika rotaciona brzina omoguava kontrolisanje geometrije plamena
 140

- Promenljivi prenik plamena omoguava redukciju NOx

Recirkulacija sa LN gorionicima
Redukovano vreme sagorevanja
- Recirkulacija poveava brzinu produkata sagorevanja. Azot i kiseonik bre prolaze kroz vrelu
reakcionu zonu

Distribucija goriva i recirkulacija sa multiflam 3LN gorionicima

Redukcija temperature korena plamena stvara hladniji plamen a time i vee smanjenje emisija.
- Specijalni sistem distribucije goriva stvara primerni i sekundarni plamen
- Primarni plamen osigurava stabilnost rada i stvaranje sekundarnog plamena

Metode redukcije NOx

Recilkulacija dimnih gasova
Spoljanje mere

Meanje dimnih gasova sa sveim vazduhom za

sagorevanje smanjuje koncentraciju kiseonika a
time i snadbevanje kiseonikom vrelih reakcionih
zona.
Takodje se poveava brzina strujanja, ime se
smanjuje vreme boravka O i N u reakcionoj zoni.
Ovaj sistem, razvijen za sagorevanje gasovitih
goriva, omoguava postizanje ekstremno niskih
emisija NOx.
Metode redukcije NOx
FGR/CO verzija programatora W-FM200 koja se
Recilkulacija dimnih gasova
Spoljanje mere
koristi za ovo sistemsko reenje ima specijalan
program, koji omoguava pouzdan hladni start i
Meanje dimnih gasova sa sveim vazduhom za sagorevanje smanjuje koncentraciju kiseonika a time i
snadbevanje kiseonikom vrelih reakcionih zona. visok stepen pouzdanosti.
Takodje se poveava brzina strujanja, ime se smanjuje vreme boravka O i N u reakcionoj zoni.
Ovaj sistem, razvijen za sagorevanje gasovitih goriva, omoguava postizanje ekstremno niskih emisija
NOx.
Pregled Weishaupt gorionika
FGR/CO verzija programatora W-FM200 koja se koristi za ovo sistemsko reenje ima specijalan
program, koji omoguava pouzdan hladni start i visok stepen pouzdanosti.

Opseg za sve situacije: 12 kW 32 MW

Weishaupt u ponudi gorionika nudi razliite serije

koje se uklapaju sa postojeim loitem kako
prema snazi i mogunostima savladjivanja otpora
loita, ve i prema zahtevima ka ispunjavanju
zahtevanih minimalnih emisija.

Tako za razliite vrste goriva imamo varijantna

reenja, tj. verzije gorionika da bi se traene
emisione norme ispunile.
 Weishaupt
Weishaupt uuponudi
ponudigorionika
gorionika nudi
nudi razliite
razliite serije
serije koje koje se uklapaju
se uklapaju sa postojeim
sa postojeim loitemloitem kako prema
kako prema
snazi
snazi ii mogunostima
mogunostima savladjivanja
savladjivanja otpora
otpora loita,
loita, ve ive i prema
prema zahtevima
zahtevima ka ispunjavanju
ka ispunjavanju zahtevanih
zahtevanih
minimalnih emisija.
minimalnih emisija.
141
Tako za
Tako zarazliite
razliitevrste
vrstegoriva imamo
goriva varijantna
imamo reenja,
varijantna tj. verzije
reenja, gorionika
tj. verzije da bi seda
gorionika traene emisioneemisione
bi se traene
norme ispunile.
norme ispunile.

Weishaupt
Weishaupt monarch
monarch (WM)serija:
(WM) serija:pregled
pregled tipova
tipova po
poveliini,
veliini,emisionoj
emisionojklasi i vrsti
klasi goriva
i vrsti goriva

Weishaupt monarch (WM) serija: pregled tipova po veliini, emisionoj klasi i vrsti goriva

Multiflam tehnologija

Serija multiflam gorionika ostvaruju najmanje mogue emisione

norme, i na gasu, a posebno na lo ulju. Specijalni patentirani
sistem rasprivanja goriva sa vii dizni dovodi do stvaranja
primarnog I sekundarnog plamena. Primarni plamen dodvodi do
potpunog isparavanja kapljica ulja pre ulaska u zonu sagorevanja,
tako da ulje sagoreva u gasovitom stanju to dovodi do ekstremno
niskih vrednosti emisija. Gorionici multiflam spadaju u klasu 3
emisionih normi na oba goriva.
142

Swirlflam tehnologija

je specijalna serija gorionika sa kraim i irim plamenom, posebno razvijena za kratka a iroka loita
Swirlflam tehnologija
kao to su strmocevni kotlovi. Postoje 2 verzije skraenja I to: 2SF gde je plamen krai za 30% u
odnosu na standardan gorionik i 1SF kod koje je plamen krai za 50%. Ova tehnologija omoguava
nesmetano formiranje plamena, a time i kvalitetno sagorevanje na kratkim loitima.

Swirlflam tehnologija je specijalna serija

gorionika sa kraim i irim plamenom,
posebno razvijena za kratka a iroka
loita kao to su strmocevni kotlovi.
Postoje 2 verzije skraenja I to: 2SF
gde je plamen krai za 30% u odnosu
na standardan gorionik i 1SF kod
koje je plamen krai za 50%. Ova
tehnologija omoguava nesmetano
formiranje plamena, a time i kvalitetno
sagorevanje na kratkim loitima.
Parametri potrebni za procenu NOx
Pouzdan i garantovan segment

Parametri potrebni za procenu NOx

Na osnovu ulaznih podataka o gorioniku i gorivu (vrsta goriva, tip gorionika), loitu (temperatura
medija, prenik i duina loita, otpor i tip kotla), zatim lokalnih zakonskih normi i propisa koji definiu
Pouzdan
nain merenja i proizilaze
garantovantabele sasegment
garantovanim vrednostima emisija za svaki tip gorionika.

Na osnovu ulaznih podataka o gorioniku

i gorivu (vrsta goriva, tip gorionika),
loitu (temperatura medija, prenik i
duina loita, otpor i tip kotla), zatim
lokalnih zakonskih normi i propisa koji
definiu nain merenja proizilaze
tabele sa garantovanim vrednostima
emisija za svaki tip gorionika.

U posebnoj brouri za razne tipove

gorionika Weishaupt je dao tabele o
garantovanim emisijama u zavisnosti
od uslova loita (tip, optereenje,
snaga) i minimalne prenike i duine
loita da bi se iste garantovane
vrednosti ispunile.

Primer: garantovane emisije za gasne

gorionike serije LN
U posebnoj brouri za razne tipove gorionika Weishaupt je dao tabele o garantovanim emisijama u
zavisnosti od uslova loita (tip, optereenje, snaga) i minimalne prenike i duine loita da bi se iste
garantovane vrednosti ispunile.
Primer: garantovane emisije za gasne gorionike serije LN 143

Marinovi Vjekoslav
Weishaupt doo Beograd.
Literatura:

- Information on CO, NOx and sound, Print No. 83523902, July 2015, Max Weishaupt GmbH
Literatura:
- Uslovi za postizanje Nox vrednosti sa Weishaupt gorionicima 83153918 - 1/2016, Max Weishaupt GmbH
- Information on CO, NOx and sound, Print No. 83523902, July 2015, Max Weishaupt GmbH
- Uslovi za postizanje Nox vrednosti sa Weishaupt gorionicima 83153918 - 1/2016, Max Weishaupt
GmbH
144

ENERGY SAVING THROUGH EVAPORATIVE COOLING AND

ADIABATIC HUMIDIFICATION: INTEGRATION AND VERSATILITY IN
DATA CENTERS

CAREL INDUSTRIES S.p.a.

Brugine ( Padova ) Italy

ABSTRACT
The air conditioning system of data centers is one of the essential infrastructures for the operation of
information technology equipment (ITE).

The processing and storage devices generate heat (up to several kW per square meter of plant) that
must be disposed of to keep the temperature within values which ensure optimum operating conditions.

Humidity also must be controlled, since values too low increase the probability for electrostatic discharge,
while excessive values accelerate any corrosion process and affect the performance of some devices.

1. INTRODUCTION
There are various types of data centers that differ both in size and in the configuration of the air
conditioning system.

The most traditional ones are the systems with the servers positioned at the center of the environment
and conditioning units arranged along the perimeter while for the air flow, the floor and ceiling are
exploited like plenum. In layouts with hot/cold aisle the servers are arranged so as to create two separate
areas, with air conditioning units (in row cooling installed directly next to the ITE) that suck the exhaust
air from the hot aisle servers and enter it cooled in the cold aisle.

The air conditioning systems can be with direct expansion, with external condensing units, or water
cooled, with remote chiller. We also see more and more data centers that fully exploit the potential of the
freecooling, possibly upgraded with direct (DEC) or indirect (IEC) evaporative cooling systems. Lately
we are witnessing the development of modular data centers provided with containers that include all
the necessary infrastructure: ITE, UPS, mechanic air conditioning systems, freecooling with DEC and/
or IEC.

In this field, where continuity of operation (Mission Critical) is essential, the ongoing technological
development and research on energy savings are reflected in a constant evolution of air conditioning
solutions.

Data center air-conditioning is essential for the correct operation of Information Technology equipment:
processing and storage devices produce considerable heat that needs to be removed in order to
maintain optimum operating conditions.

Worldwide data center power consumption is estimated to be 30 GW, accounting for around 1.5% of
the earths total electricity usage: as a result of this astonishing level of energy consumption, energy
saving solutions are increasingly adopted. Currently the most widely implemented technological solution
involves the use of Computer Room Air Conditioners (CRAC) or Close Control Units (CCU), which cool
and where necessary humidify the air in the data center.
 2. ENERGY EFFICIENCY AND LOWEST 3. DIRECT FREE COOLING + DEC and145
ENVIROMENTAL IMPACT ADIABATIC HUMIDIFICTION

The graph illustrates the climatic conditions in which The solution that optimizes the use of outside air,
the evaporative cooling, in case combined with
Continuous technological development in the sector and a heat lowering temperatures
a constant focus onin summer
energy savingthrough direct
are reflected
recovery
in3. the unit, gives
evolution the air-conditioning
of the opportunity to reach the adopted: evaporative cooling (DEC) and controlling humidity inair-
OWEST DIRECT FREE COOLING + DECsolutions and from controlling air distribution to installing
temperature
conditioners and near
humidity
the conditions
heat as recommended
sources, as well as using winter,
high using the same
efficiency unit.
equipment. Moreover, air handling
ADIABATIC HUMIDIFICTION
by ASHRAE and reduces significantly the mechanical
units can be used to deliver outside air in free cooling mode, and where possible lowering temperatures
n which cooling
even energy consumption.
The solution
further that
using optimizes the use
adiabatic of outside (evaporative
humidifiers air, The system comprises an AHU that introduces outside
cooling).
h a heat lowering temperatures in summer through direct air in summer for free cooling, plus DEC when the
ach the The green area
evaporative (FC )(DEC)
cooling represents the conditions
and controlling in which
humidity in outside conditions allow. The air is humidified and
mended it winter,
is possible
usingto
theuse theunit.
same free cooling, the adjacent area cooled providing approx. 680W/L cooling with a
chanical
2. ENERGY EFFICIENCY AND LOWEST ENVIROMENTAL IMPACT
(FC +MIX) describes the conditions in which it is power consumption from just 4W/L. This process is the
The system comprises an AHU that introduces outside
necessary to mix the external air with the return air in most efficient method of cooling since it does not
The
air ingraph
summerillustrates the climatic
for free cooling, plus DEC conditions
when the in which the evaporative cooling, in case combined
order to keep the temperature under control. involve intermediate heat exchange stages.
n which outside
with conditions
a heat allow. unit,
recovery The air is humidified
gives and
the opportunity to reach the temperature and humidity conditions as
ent area cooled providing approx. 680W/L cooling
recommended by ASHRAE and reduces significantlywith a the air
mechanical
The is deliveredcooling
into the energy consumption.
cold aisles and distributed
ch it is power consumption from just 4W/L. This process is the
through grills or diffusers. The return fan then draws in
n air in most efficient method of cooling since it does not
involve intermediate heat exchange stages. air from the hot aisles. A mixing damper controls the
minimum supply temperature by modulating
The air is delivered into the cold aisles and distributed Therecirculation.
green area In (FC ) represents
winter, the conditions
the system ensures precise
through grills or diffusers. The return fan then draws in in which
supply humidity control, with a power consumption ofthe
it is possible to use the free cooling,
air from the hot aisles. A mixing damper controls the adjacent
only 4W area (FC in+MIX)
per litre describes
comparison to 750Wtheperconditions
litre for
minimum supply temperature by modulating in which it is necessary to mix the external air with
steam humidifiers.
recirculation. In winter, the system ensures precise the return air in order to keep the temperature under
supply humidity control, with a power consumption of
control.
only 4W per litre in comparison to 750W per litre for
steam humidifiers.

The area below (FC+MIX+HUMIDIFICATION) needs The area below (FC+MIX+HUMIDIFICATION) needs
an additional adiabatic humidification to reach the an additional adiabatic humidification to reach the
minimum humidity set by ASHRAE. The blue area minimum humidity set by ASHRAE. The blue area
N) needs (DEC) identifies the initial external air conditions, (DEC) identifies the initial external air conditions,
ach the suitable to reach the temperature set point with direct suitable to reach the temperature set point with direct
ue area
evaporative cooling DEC only! The yellow area (IEC) evaporative cooling DEC only! The yellow area (IEC)
ditions,
represents indirect evaporative cooling IEC using a represents indirect evaporative cooling IEC using
h direct
heat exchanger between the external air and the a heat exchanger between the external air and the
a (IEC)
using a recirculated internal air; the area recirculated internal air; the area (IEC+MECHANICAL
nd the (IEC+MECHANICAL COOLING) needs a further COOLING) needs a further mechanical cooling
area mechanical cooling contribution. When the contribution.Management of the AHU components and
further introduction of external air in the data center is not supply temperature and humidity control
n the When the
allowed, introduction
Management
the IEC of
contribution of will
the external
AHU cover air
the in
components the data center is not allowed, the IEC contribution will cover
and
previous
r is not the previous
supplyDEC scenario.
temperature and The
humidity
DEC scenario. The outside air condition where outside
control air condition wherehumidifier
mechanicalguarantees
cooling only precision and is
is required
represented by the red maximum efficiency in DEC and
revious mechanical cooling
humidifier only is area. Evaporative
required
guarantees is represented
precision
coolers, such as water spray atomizers, provide highly efficient
and by
where cooling
the solutions
red area. Evaporativewithcoolers,
the addedasbenefit of humidity control humidification
whilst ensuring (supply
substantialhumidification
reduction in
maximum efficiency such in DECwater andspray
energy consumption requires more precise control)
provide highlyand costs without any impact on maintenance costs. Optimum control of the air-
nted by
atomizers, humidification efficient
(supply cooling solutions
humidification
er spray conditioning systems is equally crucial in maximizing the energy saving available through evaporative
with the added
requiresbenefit of humidity
more precise control) control whilst VFD inverter to modulate the air volume,
olutions cooling and eliminating inefficiencies.
whilst ensuring substantial reduction in energy consumption minimizing total energy consumption
VFD inverter to modulate the air volume,
umption and costs without any impact on maintenance costs.
3. DIRECT minimizing
FREE total energy consumption
e costs. Optimum control of theCOOLING + DEC
air-conditioning andisADIABATIC HUMIDIFICTION
systems
tems is equally crucial in maximizing the energy saving
saving The solution
available throughthat optimizes
evaporative the and
cooling useeliminating
of outside air, lowering temperatures in summer through direct
minating evaporative cooling (DEC) and controlling humidity in winter, using the same unit.
inefficiencies.
The system comprises an AHU that introduces outside air in summer for free cooling, plus DEC when
the outside conditions allow. The air is humidified and cooled providing approx. 680W/L cooling with a
146

power consumption from just 4W/L. This process is the most efficient method of cooling since it does
not involve intermediate heat exchange stages.
The air is delivered into the cold aisles and distributed through grills or diffusers. The return fan then
draws in air from the hot aisles. A mixing damper controls the minimum supply temperature by modulating
recirculation. In winter, the system ensures precise supply humidity control, with a power consumption
of only 4W per litre in comparison to 750W per litre for steam humidifiers.

Management of the AHU components and supply temperature and humidity control
humidifier guarantees precision and maximum efficiency in DEC and humidification (supply
humidification requires more precise control)
VFD
4 . inverter
INDIRECT toAIR-
modulate the air
SIDE FREE volume,+minimizing
COOLING 5. total energy consumption
INDIRECT FREE COOLING +IEC
IEC COMBINED WITH CRAC

The solution that maximizes free cooling, The solution involving IEC combined with traditional
4implementing
. INDIRECT AIR-
indirect SIDE FREE
evaporative cooling COOLING
without + IEC
air-conditioning technology using perimeter Computer
introducing outside air into the data center due to Room Air Conditioners.
problems such as pollutants, or when humidity levels The system comprises an AHU that recirculates the air,
The
meansolution
DEC is notthat maximizes free cooling, implementing
feasible cooling it indirect
via a heat evaporative cooling
recovery unit that exchangeswithout
heat introducing
The system
outside aircomprises
into theandata
AHU center
that recirculates
due totheproblems
air, with the
such asoutside air. This or
pollutants, secondary air stream flows
when humidity levels mean DEC
cooling it via a heat recovery unit that exchanges heat through the heat recovery unit without entering the data
iswith
notthefeasible.
outside air. center. The evaporative cooler (2) reduces the
The
Thissystem
secondarycomprises
air streaman AHU
flows that recirculates
through the heat the air, cooling
secondary it via a heat
air temperature, recovery
while at the sameunit that exchanges
time
heat withunitthe
recovery outside
without air.the data center. The
entering increasing its humidity up to 95%, guaranteeing
evaporative cooler (2) reduces the secondary air maximum cooling of the recirculated air. The cooled
This secondary air stream flows through the heat
temperature, while at the same time increasing its
recovery unit without entering the data center. The
air is delivered to the CRAC intake, thus significantly
evaporative
humidity up to 95%,cooler (2) reduces
guaranteeing maximum thecooling
secondary
of air temperature,
reducing airconditionerwhile
energyatconsumption.
the same Intime this increasing its
humidity up to air.
the recirculated 95%, A guaranteeing
cooling coil can maximumdeliver cooling
example,ofthethe
AHU recirculated air. A percentage
can handle a variable cooling coilof can deliver
supplementary cooling
supplementary capacity
cooling if needed,ifasneeded,
capacity well as as well
recirculated air, adapting the
as guaranteeing requirements In
redundancy. of winter,
the a second
guaranteeing redundancy. In winter, a second water application and the spaces available: all the air
water spray humidifier
spray humidifier (3) ensures (3) ensures
precise supply precise
humidity supply humidity
delivered control,
to the CRAC can withbeapre-cooled,
power consumption
or just a of just 4
Wcontrol,
per liter
with of atomized
a power water.
consumption of just 4 W per liter portion of it, meaning more compact units and ducting.
of atomized
The air is water.
delivered into the cold aisles and distributed In winter, athrough
second water spray
grills or humidifier
diffusers. (3)The
ensuresreturn fan then
The air is delivered into the cold aisles and distributed precise supply humidity control, with a power
draws
throughin airorfrom
grills the The
diffusers. hotreturn
aisle.fan then draws in consumption of just 4 W per litre of atomised water.
air from the hot aisle

Management of the AHU components and supply

temperature and humidity control

Humidifier guarantees humidity control and a

considerable energy savings through IEC

VFD inverter to adjust the secondary air flow-rate

based on requirements

Management of the AHU components, CRAC

5. INDIRECT FREE
Management of theCOOLING +IEC
AHU components andCOMBINEDunits
WITH and CRAC
supply temperature and humidity
supply temperature and humidity control control
The solution involving IEC combined with traditional air-conditioning technology using perimeter
Computer Humidifier
Roomguarantees humidity control and a
Air Conditioners. Humidifier guarantees humidity control and a
considerable energy savings through IEC
The system comprises an AHU that recirculates the air, cooling it via
considerable a heat
energy recovery
savings unit that exchanges
through IEC
heat with the outside air. This secondary air stream flows through the heat recovery unit without
enteringVFD
theinverter
data tocenter. The
adjust the evaporative
secondary air flow- cooler (2) reduces the tosecondary
VFD inverter air temperature,
adjust the secondary air flow- while at
rate based on requirements
the same time increasing its humidity up to 95%, guaranteeing maximum cooling of the recirculated
rate based on requirements
anges heat through the heat recovery unit without entering the data
center. The evaporative cooler (2) reduces the
h the heat secondary air temperature, while at the same time
. The increasing its humidity up to 95%, guaranteeing
ndary air maximum cooling of the recirculated air. The cooled 147
easing its air is delivered to the CRAC intake, thus significantly
cooling of reducing airconditioner energy consumption. In this
n deliver example, the AHU can handle a variable percentage of
as well as recirculated air, adapting the requirements of the
ond water air.application
The cooledand theair spaces available:toallthe
is delivered theCRAC
air intake, thus significantly reducing airconditioner energy
humidity delivered to the CRAC can be pre-cooled, or just a
W per liter consumption. In this example, the AHU
portion of it, meaning more compact units and ducting.can handle a variable percentage of recirculated air, adapting
the
In requirements of the
winter, a second water application
spray humidifier (3)and the spaces available: all the air delivered to the CRAC can be
ensures
distributed precise supply
pre-cooled, humidity
or just control,ofwith
a portion a power more compact units and ducting. In winter, a second water
it, meaning
n draws in consumption of just 4 W per litre of atomised water.
spray humidifier (3) ensures precise supply humidity control, with a power consumption of just 4 W per
litre of atomised water.

Management of the AHU components, CRAC units

and supply temperature and humidity control

Humidifier guarantees humidity control and a

considerable energy savings through IEC

VFD inverter to adjust the secondary air flow-rate

based on requirements

Management of the AHU components, CRAC

nents and 6. INDIRECT WATER-SIDE FREE COOLING + IEC
units and supply temperature and humidity
ntrol control
The solution for saving energy through evaporative cooling, however without modifying the air flows
ntrol and a inside theHumidifier
data center, using traditional air-conditioning technology.
guarantees humidity control and a
h IEC considerable energy savings through IEC
The system comprises perimeter CRAC units that control supply or server room temperature and
y air flow- humidity.VFD
chillBooster, installed on the dry cooler or the condenser, evaporatively cools the air intake
inverter to adjust the secondary air flow-
and guarantees considerable
rate based on requirements energy saving by lowering the average refrigerant circuit condensing
temperature. In CRAC systems with water-side economizers, i.e. fitted with a water coil that can be
combined with an outdoor drycooler, chillBooster extends the period in which free cooling can be
exploited, therefore considerably reducing the use of mechanical cooling.

7. ENERGY EFFICIENCY IN DATA CENTER

The constant increase in the use of information and communication technology (ICT) and the internet
has led to a rise in the number of new data centers.

Experts estimate that in 2006 power consumption of German data centers totaled 8.67 TWh, equivalent
to the power generated each year by three medium-sized coal-fi red power plants.

CO2 emissions by such plants mean that improving energy efficiency can make an important contribution
to protecting the environment.

Research by Borderstep Institute has shown that

electricity costs at data centers more than tripled
between 2000 and 2006. Similar data for the United
States have been published by the Environmental
Protection Agency (EPA). Nonetheless, other
market research
technological by theinnovations
and solutions Expertonare group among
required to ICT
decision makers
take on these in Germany
economic revealed
and environmental how just 7%
challenges.
A number
know the ofenergy
practicaldemands
approaches of
to improving energy they
the IT systems
efficiency in a wide variety of design conditions are
manage. Its no surprise then that data centers are
described in this chapter.
often cooled to 18 C, even though they can easily
Evaporative cooling
work at up to 26 C.
7.1 Increased energy consumption
6. INDIRECT WATER-SIDE FREE COOLING
Analysis of the devices installed in a data center shows
+ IEC
that, on average, only around half the energy consumed
is due to the IT equipment. The other half is accounted
 technological and solutions innovations are required to
take on these economic and environmental challenges.
A number of practical approaches to improving energy
efficiency in a wide variety of design conditions are
148
described in this chapter.
Evaporative cooling

7.1 Increased energy consumption

System and control design errors are often due to insufficient involvement of ICT managers in the
NG decisions made by installed
the facility manager who is responsible for power consumption. Climate change
Analysis of the devices in a data center shows
can
that, only be faced
on average, with the
only around halfhelp of innovative
the energy consumed technology and intelligent application of such technology
is due
to ICT.to The
the ITchallenge
equipment. The other halfenergy
of saving is accounted
can bring about positive synergies to make use of natural
for by air-conditioning systems and uninterruptible
tive resources more efficient, lowering costs, generating innovation and as a result new jobs. However,
ows power supplies (UPS). The following figure shows the
new technological
distribution of energy and solutions
consumption at innovations
data centers inare required to take on these economic and environmental
ning
challenges.
the US between A number
2000 and of practical
2006. approaches
As concerns ICT, the to improving energy efficiency in a wide variety of design
conditions are described
increase in energy consumption in isthis chapter.
mainly attributable
that to the considerable
Evaporative growth in so-called volume servers,
cooling
and small machines costing less than 25000 dollars (2011
r or data). The constant increase in data volumes has also
and meant a significant rise in energy consumption for data
the storage
7.1 systems. Today
Increased energy this accounts for around 15%
consumption
. In of energy demand directly generated by IT systems.
tted Analysis of the devices installed in a data center
oor
hich shows that, on average, only around half the energy
ably consumed is due to the IT equipment. The other half
is accounted for by air-conditioning systems and
uninterruptible power supplies (UPS). The following
figure shows the distribution of energy consumption
and at data centers in the US between 2000 and 2006. As
has concerns ICT, the increase in energy consumption
is mainly attributable to the considerable growth
n of in so-called volume servers, small machines
t to
costing less than 25000 dollars (2011 data). The
zed
constant increase in data volumes has also meant
ving a significant rise in energy consumption for data
ion storage systems. Today this accounts for around
15% of energy demand directly generated by IT
that
pled
systems.
ited
ntal
rket
sion 7.2 Challenges for design and operation
the
no 7.2
TheChallenges
growing rise infor design
power and operation
consumption represents the
18 main challenge in the design and operation of a data
C. center.
The Power density
growing rise inhas grownconsumption
power significantly in recent
represents the main challenge in the design and operation of a
to years, and the energy consumed by each rack has
the
data
tripledcenter. Power
in the last threedensity has grown
years (2006). It is no significantly
longer in recent years, and the energy consumed by each
is rack has tripled in the last three years
unusual to find data centers with a power density of (2006). It is no longer unusual to find data centers with a power
nge density
2500 W/m2 of 2500 W/m2
or higher. or higher.
IT managers IT managers
therefore need to therefore need to face the following challenges:
tive face the
1. following
Can total challenges:
electrical power requirements be guaranteed? Electricity suppliers may at times not
uch 1. Can total electrical power requirements be
be able to satisfy high power demand, especially in densely populated areas. What options are
can guaranteed? Electricity suppliers may at times not be
ural able available for reducing
to satisfy high consumption?
power demand, especially in
ting densely2. populated
How canareas. the heat generated
What options in a data
are available for center be dissipated? Are existing airconditioning systems
new adequate?
reducing consumption? How can they be optimised or upgraded to meet current requirements and therefore
save energy?
3. What is the best strategy for managing the especially demanding cooling needs of individual
racks? Racks are available on the market with consumption levels of 30 kW or higher. How can
hot spots be avoided or best cooled?
4. What investment strategy will ensure the lowest TCO (Total Cost of Ownership)? It is especially
important for energy costs to be included in the calculation, in addition to the costs of hardware,
design, implementation and management.
 calculation, in addition to the costs of hardware,
design, implementation and management.
The following paragraphs provide the tools needed to
answer all of these questions.

7.3 Power consumption and temperature 149

measurement

Optimisation of data center power consumption always

startsfollowing
The with measuring energy and
paragraphs temperature.
provide Manyneeded to answer all of these questions.
the tools
companies that operate a data center are not able to
specify the energy consumed by the IT department as a 7.5 Hardware and software optimization
7.3 Powerofconsumption
percentage the total. This isand temperature
because while many measurement
budgets include costs of design, purchase and Hardware and software optimisation is crucial in
maintenance of IT systems, they exclude energy costs. reducing datawith
centermeasuring
power consumption.
Optimisation of data center power consumption always starts energyEach andwatt of
temperature.
These are often entered by the facility manager as power saved is a watt less that needs to be cooled or
Many
general companies
overheads. Manythat different
operateindicators
a data cancenter
be are not able to specify the energy consumed by the IT
backed up by an uninterruptible power supply. It
department as a percentage of the total.
used to evaluate energy efficiency. In a high efficiency This is because
thereforewhile many
represents budgets
a double saving.include costs of design,
purchase andexample,
data center, for maintenance of IT systems,
the ratio between total power they exclude energy costs. These are often entered by
consumed
the facilityand power consumed
manager as generalby theoverheads.
servers (Site Many different
7.6 Serversindicators can be used to evaluate energy
Infrastructure Energy Efficiency Ratio) should be
efficiency. In a high efficiency data
around 1.5. However some data centers operate with
center, for example, the ratio between total power consumed and
Volume servers account for 2/3 of hardware power
power consumed
ratios between 2 and 3,by the servers
meaning (Site to
that in addition Infrastructure
the Energy Efficiency Ratio) should be around 1.5.
consumption. As a consequence, these have
However
power consumedsomebydata centers operate
the equipment, twice this with
value ratios between
considerable2 and 3, meaning
potential to reduce that total
in addition
power to the
again isconsumed
power consumed by by the
the air-conditioning
equipment, twice system,this valueconsumption.
again is consumed by the air-conditioning system,
uninterruptible power
uninterruptible power supplies, etc. Special
supplies, softwaresoftware
etc. Special Many
can bevolume
usedservers currently work
to continuously at very and
calculate low monitor
can be used to continuously calculate and monitor capacity: average levels of use are frequently around
these values
these values sotoas
so as to identify
identify other factors
other potential potential
that factors10%.
that may help increase energy efficiency.
Operating at low capacity also means low
may help increase energy efficiency. efficiency.
Even when not actively processing any requests, a
server consumes more than 70% of the power need to
run at maximum capacity (100%).
The following figure shows the typical distribution of
power consumption by the individual components of a
server.

ter be Infrared cameras can be used, for example, to take

ystems instant snapshots of temperature trends. Nonetheless,
ded to to ensure that operation is certain and efficient over
rgy? time, global monitoring and plotting of historical data
ecially on graphs are required. Hot spots can be identified and
Racks suitable actions taken to eliminate them. Temperature
vels of 7.4 Energyinside
differences and temperature monitoring
a data center can be optimized by
or best 7.4 Energy
adjusting air and temperature
flow-rate monitoring
and carefully managing
Todays measuring
distribution, devices can
thus avoiding bothinstantly displaylow
unnecessary all
lowest sources of
temperatures power andconsumption in
potentially a data center,
harmful down
high
to an individual active or passive component level.
Todays measuring devices can instantly display
ecially temperatures. all sources of power consumption in a data center,
in the
dware, down to an individual active or passive component
level. Infrared cameras can be used, for example,
ded to to take instant snapshots of temperature trends.
Nonetheless, to ensure that operation is certain and
efficient over time, global monitoring and plotting of
rature
historical data on graphs are required. Hot spots can
be identified and suitable actions taken to eliminate
always them. Temperature differences inside a data center
Many can be optimized by adjusting air flow-rate and
ble to
nt as a carefully managing distribution, thus avoiding both
7.5 Hardware and software optimization
many unnecessary low temperatures and potentially
e and Hardware and software optimisation is crucial in harmful high temperatures.
costs. reducing data center power consumption. Each watt of
ger as power saved is a watt less that needs to be cooled or
can be backed up by an uninterruptible power supply. It
ciency therefore represents a double saving.
power
s (Site 7.6 Servers
ld be
e with Volume servers account for 2/3 of hardware power
to the consumption. As a consequence, these have
value considerable potential to reduce total power
ystem, consumption.
ftware Many volume servers currently work at very low
monitor capacity: average levels of use are frequently around
rs that 10%. Operating at low capacity also means low
 backed up by an uninterruptible power supply. It
ncy therefore represents a double saving.
wer
ite 7.6 Servers
be
ith 150
Volume servers account for 2/3 of hardware power
the consumption. As a consequence, these have
lue considerable potential to reduce total power
m, consumption.
are ManyHardware
7.5 volume servers
and currently
software work at very low
optimization
tor capacity: average levels of use are frequently around
hat 10%. Operating at low capacity also means low
Hardware
efficiency. and software optimisation is crucial in reducing data center power consumption. Each watt of
power
Even whensaved
not is a wattprocessing
actively less thatanyneeds to bea cooled or backed up by an uninterruptible power supply. It
requests,
server consumes more than 70% of
therefore represents a double saving.the power need to
run at maximum capacity (100%).
The following figure shows the typical distribution of
7.6
powerServers
consumption by the individual components of a
server.
Volume servers account for 2/3 of hardware
power consumption. As a consequence, these
have considerable potential to reduce total power
consumption.
Many volume servers currently work at very low
capacity: average levels of use are frequently
around 10%. Operating at low capacity also means
low efficiency.
all Even when not actively processing any requests, a
wn server consumes more than 70% of the power need
el. to run at maximum capacity (100%).

The following figure shows the typical distribution of power consumption by the individual components
of a server.

There are two approaches for reducing the energy consumed by servers:
1. choose hardware with an efficient design; correct choice of hardware and software,together with
careful sizing, reduces energy consumption;
2. consolidation and virtualisation (defined below) may bring further reductions in energy
consumption and component wear.

For instance, 2.5 hard disk drives consume less energy than 3.5 hard disk drives.
Moreover, hard disks with a lower rotational speed use less energy than hard disks with a faster
rotational speed.
It is better to install one large memory module than two small modules with the same total capacity.
There are already energy efficient CPUs, fans and uninterruptible power supplies available on the
market.

Air flow-rate in the server is another area where there is high potential for energy saving: servers
should be designed to take in air through the entire frontal area to ensure optimum convective cooling.
Increasing the air intake area for each CPU means that the ventilation system can operate at higher
supply temperatures and deliver less energy for cooling.

On blade servers in particular, design of the ventilation system and power supply should be coordinated
so as to save space in the right places. Inappropriate reduction in the size of the CPU and RAM
housings will lead to an increase in heat density, in turn creating a hot spot and requiring more energy
to move the volume of air through a smaller crosssection.
Considerable amounts of energy can be saved by simply optimising hardware: consolidation and
virtualisation are the main techniques adopted in this regard.

Consolidation is the process of harmonising and amalgamating systems, applications, databases and
 151

strategies. The purpose is to simplify infrastructure and make it more flexible. This process brings
significant reductions in energy consumption.

Virtualisation means abstraction: logical systems are abstracted from the physical hardware. In this
process, resources are dedicated yet used collectively, thus providing greater flexibility as regards
availability, and ensuring capacity is better exploited. This can increase system usage considerably and
hence save a lot of energy at the same time.

nergy The following figure shows an example of

server consolidation and virtualisation.
Overall energy consumption can be
reduced drastically, by 50% in this
orrect example, while maintaining the same
areful level of performance and system
availability, bringing four workloads
) may into onehigh performance system by
n and professional virtualisation.

nergy
Other savings can be achieved by:
shutting
Other savings down
can beservers
achieved when
by: computational load is
d use low, above all when virtualization is used; load is low, above all when virtualization is used;
tional shutting down servers when computational
managing
managingserver
serveractivity timestotoavoid
activity times avoidoverloading
overloading
energy demand.
energy demand.
5 - Energy efficiency in data centers
n two
5 - Energy efficiency in data centers
re are
7.7 Data storage solutions
ptible
7.7 Data storage solutions
In this context, in addition to the apparently simple solution of deleting data that is not needed or obsolete,
In this
another context,
useful in addition
technique is knowntoasthe apparently
Information simpleManagement (ILM) . ILM is a data storage
Lifecycle
there concept that involves effective management of information throughout its useful life. It is an optimisation
solution of deleting data that is not needed or obsolete,
ld be process which, usingtechnique
a rules engine based on
another useful is known ascompany policy and hierarchical evaluation of the cost of
Information
rea to storage
Lifecycle Management (ILM) . ILM is a data storage storage location. Only records that require
infrastructure, determines the most appropriate data
he air a high level ofthat
concept availability
involvesare stored on expensive
effective managementhigh performance
of disk drives.
lation information throughout its useful life. It is an
s and ILM helps save energy because it always chooses the optimum, and consequently most efficient data
optimisation process which, using a rules engine based
storage solution, automatically deleting obsolete information.
on company policy and hierarchical evaluation of the
lation
cost of
Another storage
energy infrastructure,
efficient data storage determines the the
method involves most
use of tape systems (cassettes).
so as appropriate data storage location. Only records that
priate require
Unlike hard adisks,
hightapes
level of consume
do not availability are when
energy stored on is not needed. Other modern technology
the data
usings expensive
such high performance
as anti-duplication systems disk drives. shutdown of hard disk drives when not being used also
and automatic
ating
ILM helps
contribute save energy.
to saving energy because it always chooses the
e the
optimum, and consequently most efficient data storage
solution, automatically deleting obsolete information.
d by Another energy efficient data storage method involves
and the use of tape systems (cassettes).
n this Unlike hard disks, tapes do not consume energy when
the data is not needed. Other modern technology such
and
as anti-duplication systems and automatic shutdown of
and
hard disk drives when not being used also contribute to
e and saving energy.
ficant

s are
ocess,
152

SAFETY & INNOVATION CRITERIA INSIDE TUNNELS, EMERGENCY

VENTILATION FOR VEHICULAR, RAIL & METRO TUNNELS
Benjamin Fair,
Flakt&Woods United Kingdom

Introduction

A history of tunnel fire safety design.

The legislative framework.

The European single market & directives.

The construction products directive.

Conformity with the construction products directive.

The harmonised standard EN12101-3.

Implications of EN12101-3 compliance for system design.

Transverse & longitudinal tunnel designs.

Conclusions.

2
 153

A History of Tunnel Fire Safety Design

Mechanical ventilation of railway tunnels is believed to have started

with the building of a four and a half mile long tunnel beneath the
Severn estuary, connecting England and Wales in 1886.

In the UK fire protection by smoke control has not traditionally been

systematically regulated.

At Kings Cross, a fire killed thirty one people in 1987. As a direct

consequence the Fire Safety requirements of London Underground
and Railway stations were introduced in 1989.

The publication of BS7346 in 1990 was primarily intended for building

application, but provided a means by which tunnel ventilation fans
could be demonstrated fit for purpose.
3

The Legislative Framework

The Kings Cross fire, and the resulting regulatory changes within the
UK gave the subject of smoke control and emergency tunnel
ventilation visibility, and directly drove industrial fan manufacturers
product development.

Further disasters in Europe, including but not limited to Mont Blanc

and Tauern, have raised the profile of smoke control and emergency
tunnel ventilation in Europe.

European Union member states have taken action, Council Directive

89/106/EEC and Harmonised Product Standards are superseding
national regulations relating to emergency smoke ventilation.

4
154

The European Single Market & Directives

In 1992 the European Single Market was created. The objective was
to remove barriers to trade through the European Economic Area.

Some of the measures taken to create the Single Market, and after its
creation to strengthen it, are known as Directives.

New Approach Directives are intended to provide control on product

design, with the principle objective being to provide a level playing
field for product safety requirements across the European
Community.

The primary function of New Approach Directives is to ensure that

products are sufficiently well designed and built that they are fit for the
purpose which they are sold.
5

The European Single Market & Directives

Directives contain two distinct sets of requirements.

The first, the protection requirements, lay down the safety

requirements that must be met in order to comply with the Directive.

The detail of exactly how specific products comply is never given in a

Directive, this is left to product standards which are developed by
multinational committees.

The second set of requirements, the administrative requirements,

form the part of the directive that defines what manufacturers must do
to enable them to demonstrate compliance with the requirements of
the Directive. These are referred to as Methods of Attestation of
Conformity.
6
 155

The CE Mark

The visible manifestation of compliance with a directive is appearance

of the CE logo on the product which contains:
identification number of the notified body
the name or identifying mark of the producer/supplier, and
the last two digits of the year in which the marking was affixed, and
the appropriate number of the EC-certificate of conformity, and
the number of this standard (EN 12101-3), and
type of product (powered ventilator), and
response delay (s), and
fire resistance class
Motor rating

0123
Any Co Limited, P.O. Box21, B-1050
00
0123 - CPD - 001
EN 12101-3
Powered smoke and heat exhaust ventilators for use
in Construction Works

Response delay 30 s at SL 125

Resistance to Fire class F200
Motor rating Class B/Class F 7

The Construction Products Directive

The Construction Product Directive (CPD) is Council Directive

89/106/EEC of 21st December 1988 relating to construction products.

The directive lays down essential performance criteria under six

general headings, including safety in case of fire.

Performance requirements apply to the products as a whole, not

simply to each individual components.

The definition of building performance has been encapsulated in a

series of Euro Codes.

Member states are free to debate the legal status of Euro codes.
Adoption as part of national building regulations is optional.

8
156

Conformity With the Construction Products Directive

Smoke control products are identified as having a critical role to play

in the event of a fire related emergency.

Attestation of Conformity procedures have been specified that reflects

the importance attached to the reliable operation of these products.

Smoke control fans are subject to approval based on independent

assessment of their performance and the on-going control of their
manufacture.

Test houses able to perform the independent assessment are

notified to the European Commission and all governments within the
EU are bound to accept their test results.

Conformity With the Construction Products Directive

Organisations that can demonstrate competence in assessing and

auditing factory production control, as well as conformity certification
authorities may be notified.

Together, these notified organisations can provide the necessary

assessment and certification to enable a manufacture to affix the CE
Mark.

Before a manufacture can legally affix the CE Mark, one or more

notified bodies must complete initial type testing of the product,
inspect the factory and approve the factory production control system.

10
 157

Conformity With the Construction Products Directive

A distinction between the Directive 89/106/EEC and other CE mark

directives is that its adoption by member states is optional.

Some member states, including the UK, Sweden and Finland have
not implemented the requirement to CE mark products for the
Directive.

Other member states intend to implement the Directive, including

Italy, Austria and Greece, but at this time have not yet done so.

No member state can prohibit the marketing of a legally CE marked

product.

11

The Harmonised Standard EN12101-3

Fans that are intended to be installed as part of a powered smoke

and heat exhaust ventilation system, including tunnel fans, fall within
the scope of the Harmonised Standard EN12101-3.

The standard was developed under Construction Product Directive

Mandate M109 and compliance with the requirements of EN12101-3
and consequent CE marking has been possible since 17th March
2004.

Compliance became mandatory within member states who have

adopted the Directive on April 1st 2005.

12
158

The Harmonised Standard EN12101-3

The standard provides a procedure for approving a range of fans.

Sufficient tests must be performed to qualify a range of fan diameters,

with the rules allowing the approved range to include diameters from
0.63 to 1.26 of those tested.

At least two fans must be tested at their highest rotational speed.

The fan with the most highly stressed impeller must be tested.

Fans powered by motors with the smallest and largest frame sizes at
their highest output must be tested.

The fan must be set up for test in a way that represents the conditions
to which it is exposed in service.

13

Implications, EN12101-3 Compliance & System Design

High temperature testing of fans must now be undertaken in notified

test laboratories.

Individual product certification may be obtained, by manufacturing

and testing an additional fan to that being sold.

Range certification may be obtained by defining a product range, and

then conducting a series of tests that comply with the requirements
for range certification.

A draw back of range certification is the difficulty associated with

modification of the design to accommodate a client request, or
improve the product. As such range certification is a block to product
development.
14
 159

Transverse & Longitudinal Tunnel Designs

The design of tunnel ventilation systems, broadly, falls into two

categories, transverse and longitudinal.

Large fans are classically used in transverse designs.

Longitudinal designs classically use a larger number of jet fans

suspended from the tunnel ceiling.

Guide lines for the system sizing and specification characteristics of

tunnel ventilation systems was provided by Moret (1999):

15

Smoke Removal System Sizing & Specification

Reproduced from Moret (1999)

16
160

Bi-Directional Tunnels

Road tunnels comprising bi-directional traffic flow require a transverse

ventilation system design.

Transverse tunnel ventilation system designs are classically

associated with axial flow fans in the 1.6 to 2.8 meter diameter range,
or 2.8 to 4.5 meter diameter range.

17

Transverse Tunnel Fans 1.6 to 2.8 Meter

18
 161

Transverse Tunnel Fans 2.8 to 4.5 Meter

19

Uni-Directional Tunnels

Road tunnels comprising uni-directional traffic may be ventilated

using a longitudinal design methodology, with a larger number of
smaller jet fans suspended from the tunnel ceiling.

20
162

Longitudinal Tunnel Fans 0.5 to 1.6 Meter

21

Impact of EN12101-3

Testing large tunnel fans used in transverse ventilation system

designs requires a notified test house that can carry out the test.

At the time of writing, the largest fan tested at a notified test house is
believed to be 2.0 meters in diameter.

An inability to test, and therefore certify, large tunnel fans may make
bi-directional tunnels impossible to certify.

A consequence of EN12101-3 may therefore be a move to twin uni-

directional tunnels. Such a move would significantly increase the cost
of traffic tunnels.

22
 163

Impact of EN12101-3

The cost of twin uni-directional tunnel is high compared to the cost of

a single bi-directional tunnel, however twin uni-directional tunnels are
regarded as safer then bi-directional tunnels.

A concern for the safety of bi-directional tunnels is the motivating

force behind a new European Directive on tunnel safety
2004/54/EEC.

The directive proposes that bi-directional tunnels should only be built

if long term forecasts demonstrate that traffic will remain lower then
50% of the saturation level for the tunnel.

The directive must be implemented by 1st May 2006 for new tunnels.
Existing tunnels must be brought into line by 30th April 2014.
23

Conclusions

Certification of a range of jet fans, suitable for use in longitudinal

tunnel ventilation system designs is practical, and industrial fan
manufacturers have completed the necessary testing to certify their
products in accordance with the requirements of EN12101-3.

The certification of large tunnel fans is less easy, due to contract to

contract variation plus the inability of notified test houses to test the
largest fans used in transverse ventilation system designs.

The certification issue, plus European Directive 2004/54/EEC may

drive tunnel designers and specifiers away from the transverse tunnel
ventilation design concept, with the consequential movement away
from bi-directional tunnels to twin uni-directional tunnels.
24
164
 165

Inovacije za bolji ivot

Bolje osmiljeno
grejanje

A++ Pouzdan na niskoj

temperaturi

Senzor
pritiska
LG inverterski
kompresor

Senzor
temperature

Pumpa za vodu A-razreda

Potpuno kompletiran
sa sertifikatom
EU Best Brand
166
 167

Gorionici za razne primene: Weishaupt Solarni sistem

12,5 kW 32 MW ( uljni, gasni, WTS-F2 u novoj izvedbi K5 i K6
kombinovani). je idealan za objekte sa velikim
Serija Monarch gorionika je unapreena energetskim potrebama,
sa veliinom WM 50, opsega do 11 MW, npr. bolnice, hotele, sportske
ije unapreeno kuite omoguava tii objekte itd.
rad i veu preciznost. Integrisani kolektorski vod
Serija WK gorionika, sada od 32 MW, omoguava prikljuivanje do 10
razvijena u Weishaupt razvojnom kolektora na red.
centru, na najveoj plamenici na svetu. Vrhunski kvalitet, dugi vek
trajanja, trajno visoki stepen
korisnosti, laka montaa na svaki
krov.

Centralni sistem za nadzor i upravljanje Gasni kondenzacioni kotao

Weishaupt-Neuberger, idealno reenje Thermo Condens WTC od
u svim oblastima i na svim stepenima 15 do 300 kW. Serijska O2
automatizacije. regulacija, frekventna regulacija,
Uteda energije dugoveni izmenjiva toplote
Smanjenje trokova osoblja od aluminijuma, modulacioni
Pregledno na svim nivoima gorionik, pouzdan servis.
Dugoveno poveana Viestruka primena u
vrednost objekta podrujima javnih zgrada,
Mi inimo zgrade inteligentnim. manjih trgovakih objekata i
privatnim kuama.

Weishaupt d.o.o. Beograd

Omladinskih brigada 88,
11070 Beograd, Srbija
Tel: +381 11 3533 430
e-mail: info@weishaupt.rs www.weishaupt.rs
168