lanak: Mileti, Nada, Rani srednji vijek, Kulturna istorija Bosne i Hercegovine, Sarajevo,

1984, 375-423

Svoje izlaganje Mileti zapoinje sa historijskom podlogom seobe naroda Vizigota i

Ostrogota sa naznakom uticaja seobe na Bosnu i Hercegovinu, navodei da je prilikom seobe
cijelo Mogorjelo (sa pomjeranjem Zapadnih Gota) uniteno. Na ovim prostorima imaju dvije
faze: Starija koja se odnosi na Gote i mlaa koja se odnosi na Avare i Slavene.

Istoni Goti su veinom bili pozicionirani na podruju Dalmacije. Za vrijeme svoje

vladavine Istoni Goti su uspostavili dva upravna centra: Dalmacija- Salona i Panonija
Secunda- Sirmijum. Gotska vladavina je veinom bila koncentrisana na vojnu upravu a manje
na administrativnu. Za ovo je bitan sluajni nalaz u blizini Sarajeva, mala gema od rubina sa
incijalima slinim Teodorikovim. Arthur Evans je smatrao da je ona mogla pripadati visokom
funkcioneru u provinciji. Mileti navodi kako su Ostrogoti bili 'ponajmanje' Varvari-
prihvatili su vrlo rano kranstvo. O religiji u Bosni i Hercegovini za to vrijeme zna se da je
bosanska biskupija bila podlena biskupiji u Saloni. Poznat je podatak kako se biskup iz
Bistue (Zenica) ali na siromanost crkve, na koncilu u Saloni 530. godine.

Koje od sauvanih bazilika na ovim prostorima pripadaju Istonim Gotima, koje

domaem stanovnistvu a koje Arijancima, nije rasvjetljeno. Mileti navodi primjer bazilike
kod Breze koja ima sauvan runski germanski alfabet na stubu, meutim ovde se javlja
problem, jer je ovaj alfabet bio poznat i u antici.

Neto bolje znamo o pokopavanju iz ovog vremena. Rije je o ponovnom koritenju

grobova iz antike, to je vidljivo u Potocima kod Mostara. Kod nekoliko grobova (Turbe kod
Travnika, Oborici kod Donjeg Vakufa, Stranjani kod Zenice, Vrdolje kod Konjica) uz tjelo su
pronaeni predmet iz kasnoantikog (Mileti prilae sliku kopi) ,vizantijskog ili
germanskog porijekla. Sasvim drugaiji nain pokopavanja kriju grobovi u Rakovanimakod
Prijedora ili u Mihaljeviima kod Sarajeva. Grobovi su poredani u redove koji su bili
popularni duboko u srednjem vijeku i kod razliitih naroda- tijelo je jednostavno sputano na
lea u grob. Ruke su postavljane pored tijela, a ne prekrtenih ruku to je inae znak
kranske konfesionalnosti. Uz tijelo nije stavljan nikakav predmet, osim u izuzetku u
vespomenutim Mihaljeviima.

Zatim su pronaene mnoge grobnice koje se mogu datirati u period VI st. sa

mnogobrojnim predmetima (nakit, noevi, kope, fibule), sve to i dalje pod uticajem Bizanta i
kasneantike. Interesantan je nalaz fibule u obliku krsta sa pticama iz Korita. Jedino od oruja
koje je pronaeno na ovim prostorima su dvije sjekire i atipina kasnoantika strelica iz
Rakovana i umbo iz Breze (Bizant). Iz grobova se moe poznati nonja: muka- ogrta,
koulja, pojas, hlae, trake oko nogu, cipele i kosa je vezana u vor sa strane, enska- slina
mukoj samo to je umjesto koulje bila haljina koja je ponekad bila bez rukava.
 U nastavku izlaganja, Mileti navodi podatke o nalazima koji se ugrubo mogu
podjeliti na ovaj nain:

Ogrlice: 1. Srebrena ogrlica iz nekoropole u Grborezima kod Livna,

2. Zlatna ogrlica iz Turbeta kod Travnika, (Mileti prilae sliku)

3. Bronzane ogrlice iz rimske vile kod Viicica kod apljine,

4. Lanci pronaeni u dva groba u Potocima kod Mostara sa zlatnom podlogom i

smaragdom na kraju se nalaze ptice (Mileti prilae sliku).

Fibule i Privjesci: 1.Privjesci iz Mihaljevii i Bugojna, te krst iz Lisiia,

2. Fibule u obliku ptica iz Mogorjela, Rotimlje kod Stoca, Masluma kod Gacka.

Naunice: U Potocima (kasnoantiki stil, zlato) i Rakovanima (u obliku kocke).

Numizmatika: Vran planina- prikaz Lea I, Skender Vakuf- Zenon se nalazi na asu,
Donjih Vrtoa- prikaz Anastazija, Justinijana I moemo pronai na nekoliko lokaliteta,
Maurikija Tiberija- novac iz Graanice kod Gacka, Vinice kod Duvna- prikaz Atalariha.

Zatim Mileti ulazi u drugu fazu, iznosei optu historiju o Avarima i njihovom
irenju, te njihovom neuspjelom napadu na Carigrad 626. godine. Oni su najgue bili
naseljeni na prostoru Panonije. Godine597. je uslijedio upad Avara i Slavena kroz Dalmaciju
u Bosnu kada su unitili tvravu Vonke u blizini Kljua i 40 drugih, da bi 610. godine tek
dolo do pada Salone. Pored Prokopija o ovome dogaaju pie i Menander. Pronaene su
zlatne naunice u obliku piramide kod Velike Kladue iz vremena VII st., koje su produkt
vizantijskog zlata u panonskom podunavlju (dok su oni nalazi koji se datiraju u VI st.
veinom u obliku poklona dospjeli na ove prostore). Takoer su pronaene i zlatne naunice
sa upljom ubom kod Maglaja.

Godine koje su uslijedile nakon pada Salone smatraju se jednim novim razdobljem
kada su Slaveni poeli doseljavati na ove prostore. Mileti navodi da raspolaemo sa malo
podataka o prilikama koje se odnose na Slavene, i sa jako malo arheolokih nalaza. Kada su
doli Slaveni, zateeni starosjedioci, Romani, ivjeli su povueni u svoje zajednice. S obzirom
da su Slaveni bili pagani, to je otealo da doe do blieg kontakta izmeu Romana i Slavena.
Tek sa pokrtavanjem slavenskih plemena dolo je do asimilacije Slovena i Romana. Nije
poznato kako je pokrtavanje izvreeno, ali je dolazilo iz Rima i vreno je preko gradova u
primorju, te su za proces ireg pokrtavanja zasluni misionarski rad irila i Metodija i
njihovih uenika.

Nakon pokrtavanja Slavena, Mileti govori o prvom spomenu Bosne koje se javlja
kod cara/pisca Konstantina Porfirogenita u njegovom djelu De Administrando Imperio, te
on navodi da se zemljica Bosna nalazi u sastavu Srbije i ima svoja dva grada Kateru i
Desnik. Grad Katera, Nada Mileti direknto povezuje sa dananjim naseljem Kotorac kod
Sarajeva, te u nastavku izlaganja navodi da gradovi koje spominje Konstantin Porfirogenit
nisu dovoljno arheoloki istraeni i da e se tek nakon jo istraivanja doi do konkretnijih
injenica. Istraivanje Kotoraca kod Sarajeva dalo je tragove na zidovima koji nisu hronoloki
odreeni.

Zatim, autor daje kratke crte o historiji rane Bosne koja se nala pod vlau Bizatna i
Ugarske, te o prvom po imenu poznatom banu Boriu.Vizantijski izvori za Bosnu su Teofan i
Simokata, Konstantin Porfirogenit DAI nastao u periodu 948.-952. Za XII st.podatke daje
Jovan Kinam,te Barski rodoslov Popa Dukljanina.

Kada je rije o nalazima koje se veu za Slavene, danas ne poznajemo gradine za koje
bismo mogli rei da su oni bili njihovi stanovnici, ve imamo ponegdje neku keramiku ili
strelicu koja ukazuje na to. Mileti navodi primjere peine Hrustovaa kod Sanskog Mosta,
Sunika peina u Dabarskom polju, te sojenice Ripa kod Bihaa i Gornja Dolina kod
Bosanske Gradike. Antiki lokaliteti Ilida, Mogorjelo, Vrbljani, Viii te sakralne graavine
u Bugojnu, Brezi, itomisliima daju neke ostatke koje se takoer veu i za period od IX-
XII. Otkopani trgovi antikog kompleksa na lokalitetu Kre u Muiima okopano 1966.
godine i keramika koja je tu pronaena otkriva da se radi o najstarijem slavenskom naselju
kod nas VII-IX st. te ima i lokalitet kod Jazbine kod Bijeljine, te Ostojevii.

Pronaeni su razni natpisi veinom u crkvama. Najstariji je natpis iz IX st .pronaen u

Rapovima kod Livna, sa latinskim natpisom tipinom za vizantijske gradove u Dalmaciji. U
blizini Glamoa je pronaena reljefna ploa bogato ukraena iz IX ili X st. Postoji i reljefna
ploa iz Zavale sa ordamentikom i paunovima.

Kao to je uinila za Gote, Mileti pie i o sahranjivanju kod Slavena, koje je bilo vie
raspostranjeno nego paljenje tijela. Nekropole u BiH su veinom uz rijeku (Vrbas, Drinu,
Neretvu, Bosnu). Posude otkrivene u grobovima na lokalitetima: Sanski Most, Mogorjelo,
Bugojno, Tasovii, Rudia, itd.U tim nekropolama pronalazimo razliite kulturne grupe:
Martinovka kultura VI-VII st., Kestheljanska kultura VII-VIII, ketlaka i bjelobrdska kultura
iz IX-X st (naziv dobila po nekropoli kod Bijelog Brda kod Vukovara).

Mileti za kraju pie o nalazima koje se odnose na Slavene. Nalazi u Mogorjelu

predstavljaju najljepe prikaze koji se izdvajaju od ostalog nakita. Zatim po svojoj vanosti
istie se i bronzani jeziac pronaen u Vrbljanima kod Kljua. Bitan je i nalaz iz Sultanovia
kod Bugojna, garnitura mamuza, koja po svom stilu otkriva da je djelo franakih radionica.
Veina nakita je dolazila na ove prostore importom, ali ve u XII st u primorskim gradovima
je poznata zlatarna Aurifex Grubiz i Zura.