STRUKTURNA GEOLOGIJA

Bruno Tomljenović

RASJEDI -
morfološke &
kinematske značajke
i klasifikacija
1

Rasjedi su posmične pukotine po kojim je ostvaren vidljiv pomak

stijenskih blokova, u pravilu veći od par centimetara.

1000 km

1
 Dakle, genetski i morfološki identične deformacijske strukture koje
nalazimo u stijenama, ali kod koji je veličina pomak manja od 1 cm
nazivaju se
posmičnim pukotinama ili mikrorasjedima.

1 cm

1 mm

Rasjedi nastaju kao posljedica diferencijalnog naprezanja u Zemljinoj

kori. Kako je to sažeto opisano u prethodnom poglavlju, rasjedi, kao i
posmične pukotine, nastaju kad posmično naprezanje dosegne
vrijednost posmične čvrstoće stijene...

2
... pa u idealnim uvjetima očekujemo da određeni tip rasjeda
nastaje u određenom polju naprezanja, koje definiraju tri
glavne osi naprezanja:
.

Gledano u profilu kroz Zemljinu koru, pojava rasjeda ograničena

je na onaj dio kore u kojem se stijene pretežito ponašaju kao
elastične tvari, sve do pojave krtog loma.

3
 Naime, kako je to opisano u uvodnom poglavlju (vidi “Uvod –
Deformacijske strukture u stijenama”), očekujemo da se stijene
ponašaju kao krte, kompetentne tvari (koje se pri naprezanju lome),
ali samo do određenih vrijednosti pritisaka i temperature.
naprezanje u MPa

dif. naprezanjea
diferencijalno

deformacija (%) deformacija

(iz Donath, 1970) (iz Allmendinger, 1999)

Porastom pritisaka i temperature u dubljim dijelovima kore, stijene se

pretežno plastično deformiraju, pa i rasjedi, ukoliko se nastavljaju ispod
kritične izoterme od 300 - 350º C, postupno prelaze u
smične zone s plastičnom deformacijom.

4
Stoga na rasjedima i u zoni rasjeda nalazimo kataklastične stijene, koje
nastaju kao posljedica loma i drobljenja rasjedom zahvaćenih stijena.
Kataklastične stijene čine uglati, nezaobljeni, loše sortirani fragmenti i
blokovi, vezani finozrnastim matriksom ili sinkinematskim cementom.
Ovisno o omjeru fragmenata i matriksa, među kataklastičnim stijenama
razlikuju se rasjedna ili tektonska breča (< 30% matriksa), odnosno
kataklazit (> 30% matriksa).

3 cm

Smične zone s
plastičnom
deformacijom
obilježava pojava
milonitnih stijena
ili kraće
milonita,
metamorfnih stijena
s jasno izraženom
folijacijom i
lineacijom.

10

5
 Vrste (klasifikacija) rasjeda

11

1.) Prema relativnom pomaku rasjednih krila u odnosu

na pružanje rasjedne plohe razlikuju se:
• rasjedi s pomakom po pružanju
• rasjedi s pomakom okomito na pružanje
(niz nagib rasjedne plohe)
• rasjedi s dijagonalnim pomakom

12

6
 A) Rasjedi s pomakom po pružanju:
• desni rasjedi
• lijevi rasjedi

desni rasjed lijevi rasjed

13

B) Rasjedi s pomakom niz nagib:

• normalni rasjedi
• reversni rasjedi

krovinsko krilo
krovinsko krilo

podinsko
krilo podinsko
krilo
normalni rasjed reversni rasjed
14

7
 C) Rasjedi s dijagonalnim pomakom:
• normalni-lijevi, normalni-desni rasjedi
• reversni-lijevi, reversni-desni rasjedi

normalni-lijevi rasjed reversni-lijevi rasjed

15

D) Rasjedi s rotacijom krila:

• škarasti ili rotacijski rasjedi

16

8
2.) Prema pružanju rasjedne plohe u odnosu na
pružanje slojeva, struktura ili strukturnih elemenata
koji su rasjednuti rasjedom razlikuju se:

• uzdužni rasjedi: istosmjerni ili protusmjerni

• poprečni rasjedi
• dijagonalni rasjedi

17

Način prikazivanja pojedinih tipova rasjeda u

stereografskoj projekciji
• Orijentacija rasjedne plohe najčešće se prikazuje tragom, rjeđe
polom normale
• Orijentacija strija prikazuje se polom koji leži na tragu rasjeda
• Karakter pomaka iskazuje se strelicom koja pokazuje smjer
relativnog kretanja krovinskog krila rasjeda, strelica leži na
pravcu koji povezuje pol strija sa središtem dijagrama
• Za prikaz desnih i lijevih rasjeda koristi se i par strelica koje
svojim vrhom pokazuju smjer kretanja odgovarajućeg krila
• Za prikazivanje vertikalnih rasjeda pol strija iskazuje se
kružićem čija zatamnjena polovina označava relativno spušteno
krilo

18

9
Način prikazivanja normalnih rasjeda s pomakom
okomito i dijagonalno na pružanje

19

Način prikazivanja reversnih rasjeda s pomakom

okomito i dijagonalno na pružanje

20

10
Način prikazivanja rasjeda s pomakom po pružanju
(engl. strike-slip) rasjeda

21

Način prikazivanja vertikalnih rasjeda

22

11
 Kako prepoznati rasjede?

23

A) Odraz u reljefu
• uske zone s naglom,
skokovitom promijenom
reljefa (npr. lokalne
depresije, pravocrtne,
uske doline i sl.)

24

12
• pomak korita rijeka i
potoka uz formiranje
koljeničastih
anomalija
• specifičan tip
drenažne mreže i dr.

Strukturna
geomorfologija

25

B) Odraz u geološkoj građi terena

• nagli prekid i/ili

pomak granica
među stratigrafskim
jedinicama
• izrazito, lokalno
povećanje ili
smanjenje primarne
debljine pojedinih
stratigrafskih jedinica
i dr.

Geološko kartiranje

26

13
 C) Kogenetske deformacijske strukture na
rasjednim plohama i uz rasjedne plohe

• polirane,
idealno ravne plohe
(“gorska zrcala”) s
vidljivim strijama

27

• strije i agregati minerala

vlaknastog (fibroznog)
habitusa (npr. kalcita,
kvarca, klorita i dr.)

28

14
• peraste pukotine -
set ešaloniranih, vlačnih
pukotina/žila uz
rasjednu plohu

• vlačne bore -
bore nastale smicanjem
slojeva po rasjednoj
plohi

29

Morfološke i kinematske
značajke

30

15
 Geometrija rasjednih ploha
• pravilne, izrazito ravne rasjedne plohe

Normalno rasjedanje domino-tipa

31

• izrazito zakrivljene rasjedne plohe – listrički rasjedi:

s povećanjem dubine postaju sve blaže nagnuti što rezultira

njihovom izrazito konkavnom geometrijom
32

16
 • kod normalnih, listričkih rasjeda u krovinskom krilu
dolazi do boranja i stvaranja tzv. “roll-over” antiklinale

33

• rasjedne plohe s naglim i opetovanim promijenama nagiba –

stepeničast oblik rasjedne plohe:
- rasjedne zaravni (segmenti blažeg nagiba)
- rasjedne rampe (segmenti strmijeg nagiba)

34

17
Prema orijentaciji rezlikuju se:

Čeona rampa
orijentirana tako da joj je
presječnica s plohom glavnog
rasjeda okomita na vektor
pomaka rasjeda.

Bočna rampa
orijentirana tako da joj je
presječnica s plohom glavnog
rasjeda paralelna s vektorom
pomaka rasjeda.
Dijagonalna rampa
orijentirana dijagonalno prema
vektoru pomaka po glavnom
rasjedu.

35

Bez obzira na različite tipove,

rasjedne rampe predstavljaju
zone lokalne deformacije
rasjednih krila,
Tip deformacije ovisi o
orijentaciji rampe i pomaku
rasjednih krila.
Pri tom se razlikuju:
A. Ekstenzijske rampe, kod kojih
dolazi do lokalne ekstenzije u
rasjednim krilima;
B. Kompresijske rampe, kod
kojih dolazi do lokalne
kompresije u rasjednim
krilima.
36

18
• lokalna deformacija krovinskih krila kod normalnih
rasjeda

37

• lokalna deformacija krovinskog krila kod reversnih

rasjeda

Kinematski model boranja po reversnom rasjedu

(Salvini & Storti, 2001)
38

19
• lokalna deformacija krovinskog krila kod reversnih
rasjeda

Kinematski model boranja po reversnom rasjedu

(Salvini & Storti, 2001)
39

• lokalna deformacija krovinskog krila kod reversnih

rasjeda

Kinematski model boranja po reversnom rasjedu

(Salvini & Storti, 2001)
40

20
• kod desnih i lijevih rasjeda rampe odgovaraju dijelu
rasjeda gdje dolazi do nagle promijene orijentacije po
pružanju
• lokalna deformacija na rampama rezultira stavaranjem:
- negativnih cvjetnih struktura ili romboidnih graba;
- pozitivnih cvjetnih struktura

41

42

21
Pozitivna cvjetna
struktura
(Imperial Valley,
California )

43

IZVORI SLIKA I CRTEŽA:

Allmendinger, R.W. (1999): Introduction to Structural Geology.- Cornell

University, 279 str.
Davis, G.H. & Reynolds, S.J. (1996): Structural Geology of Rocsk and Regions.-
John Wiley & Sons, Inc., New York, 776 str.
Donath, F.A. (1970): Some information squeezed out of rock.- American
Scientist, 58, 54-72.
Lowrie, W. (1997): Fundamentals of Geophysics.- Cambridge Univ. Press, CAmbridge,
354 str.
Passchier, C.W. & Trouw, R.A.J. (1996): Microtectonics.- Springer-Verlag, Berlin, 289
str.

44

22