Hazard dan risiko

1. HAZARD DAN RISIKOTAKRIF HAZARD DAN RISIKOPengenalanApabila seseorang

memperkatakan tentang risiko keselamatan dan kesihatan di tempat kerja, diamemperkatakan
tentang kebarangkalian kecederaan berlaku dan impaknya kepada pekerja akibathazard yang
terdapat di tempat beliau bekerja. Kebarangkalian adalah pengukuran frekuensiberlakunya
kemalangan. Oleh kerana kebarangkalian berlakunya kemalangan dan impakkemalangan boleh
dikawal, maka risiko boleh diurus sehingga ia boleh diminimumkan danditerima.Terdapat tiga
perkataan asas tetapi penting yang kerap digunakan di dalam pengurusan risikokeselamatan
dan kesihatan pekerjaan. Perkataan tersebut ialah hazard, risiko dan
bahaya.TakrifHazardHazard adalah apa sahaja secara sendirian atau bersalingtindak antara satu
dengan lain mampumengakibatkan kemudaratan. Kemudaratan ini berbeza-beza ketenatannya,
daripada yangmengakibatkan kematian sehinggalah kepada kecederaan kecil. “Occupational
Safety and HealthAssessment Series 18002” (OHSAS 18002) dan ISO/IEC Guide 51:1999
mentakrifkan hazardsebagai punca atau keadaan yang mempunyai potensi mengakibatkan
kemudaratan dalamkonteks kecederaan dan penyakit kepada manusia, kerosakan harta benda,
kerosakan sekitarantempat kerja, atau gabungannya. Bahan kimia, sinaran, elektrik, biohazard,
sistem kerja tidakselamat adalah beberapaa contoh-contoh hazard.RisikoMenurut OHSAS
18002, risiko adalah gabungan kemungkinan (kebarangkalian) dan akibatsesuatu peristiwa
berhazard berlaku. Risiko juga boleh ditakrifkan sebagai gabungan-gabunganfaktor-faktor
kebarangkalian berlakunya peristiwa malang, dedahan dan impak kemalangan

2. tersebut. Kebarangkalian di sini bermaksud cansa kemalangan itu berlaku.BahayaBahaya

lebih menerangkan dedahan relatif seseorang kepada hazard. Perkataan ini lebih
bersifatperkataan yang menerangkan atau menunjukan sesuatu keadaan risiko. Misalnya,
seseorang yangsentiasa terdedah kepada hazard berada di dalam keadaan lebih berbahaya
berbanding denganseseorang yang tidak terdedah kepada hazard.Perhubungan di antaras
hazard, risiko dan bahayaPerhubungan di antara hazard, risiko dan bahaya lebih mudah
diterangkan dengan menggunakancontoh. Asid hidroklorik pekat adalah hazard kimia kerana
sifat intrinsik korosifnya yangberpotensi mengakibatkan kemudaratan kepada kesihatan
manusia dan kerosakan kepadasesetengah bahan. Risiko percikan asid ke muka pekerja adalah
tinggi bagi mereka yang tidakmemakai perisai muka berbanding dengan mereka yang
memakainya. Bahaya jika mempipetasid dengan hidroklorik dengan mulut.SISTEM
PENGURUSAN RISIKO KESELAMATAN DAN KESIHATAN PEKERJAANSistem
pengurusan risiko keselamatan dan kesihatan pekerjaan adalah berkenaan mengurusrisiko yang
berkaitan dengan pekerja, aktiviti dan suasana kerjanya. Oleh kerana terdapat terlaluramai
pekerja, aktiviti dan berbagai suasana kerja serta kombinasi ketiga-tiganya,
makapengurusannya hanya boleh dibuat melalui suatu sistem pengurusan. Risiko keselamatan
dankesihatan di tempat kerja melibatkan empat peringkat utama yang berlaku secara berturutan
dansaling memberikan input untuk memastikan pengurusan yang berkesan. Sistem
pengurusanrisiko bermula dengan peringkat:a)Mengenalpasti hazardb)Menilai
risikoc)Mengawal risikod)Mengukur pencapaian

3. Peringkat pertama melibatkan proses mengenalpasti hazard yang ada di tempat kerja atau
didalam tugas. Hazard yang telah dikenalpasti dinilai risikonya secara kuantitatif atau
kualitatifdan ditentukan samada risiko tersebut boleh diterima, berada di dalam had terima
atausebaliknya. Keputusan seterusnya ialah mengambil langkah-langkah mengawal risiko
berada ditahap yang baik, pencapaian pengurusan perlu dipantau dan diukur. Maklumbalas
yang diterimadari pengukuran pencapaian digunakan di setiap peringkat system pengurusan
agar segalaperubahan kawalan yang lebih sesuaian.JENIS-JENIS HAZARDBerdasarkan
takrifan hazard (di atas) kita akan dapati berbagai-bagai jenis hazard yang bolehditemui di
dalam sesuatu tugas atau tempat kerja. Jika kita diminta menyenaraikan hazard-hazardini,
biasanya kita akan terfokus kepada apa yang biasa kita lihat, nyata dan mengakibatkan
mautatau kecederaan sahaja. Oleh kerana terlalu banyak hazard yang ada, di sini kita akan
menyentuhhanya yang berikut:(i) hazard fizikal(ii) hazard kimia(iii) hazard biologikal(iv)
hazard ergonomik(i)Hazard fizikal.Hazard fizikal ialah hazard yang bahaya berpunca dari
mesin dan peralatan yang digunakan.Sesuatu mesin dan peralatan dianggap merbahaya
jika:a)Direka tidak selamat dan tidak sempurnab)Tidak diselenggara dengan baikc)Dijalankan
oleh pekerja tidak terlatihd)Digunakan bukan untuk kerja sebenare)Digunakan dalam keadaan
yang berbeza-bezaf)Ditukar/dipinda secara haramg)Pekerja tidak bersedia atau tidak
menumpukan perhatian semasa menggunakannya.

4. (ii) Hazard KimiaAntara kemalangan industri yang dilaporkan ialah kecederaan akibat
sentuhan dan terhidu bahankimia. Bahan kimia yang digunakan di kilang-kilang adalah
merbahaya dan boleh menyebabkankecederaan jika terdedah tanpa dilindungi. Bahan-bahan
kimia seperti asid, alkali, gas, pelarut,simen, getah sintetik, gentian kaca dan pelekat adalah
bahan yang merbahaya dan perlu diambillangkah-langkah keselamatan apabila
mengendalikannya.Bagi sesetengah individu, habuk kayu dan minyak semulajadi dari haiwan
boleh menyebabkantindakbalas pada kulit. Antara kesannya ialah kulit akan melecur, melepuh,
terbakar dan akanmeninggalkan kesan parut. Bahagian lain yang mudah terdedah pada bahan
kimia ialah mata,hidung, kerongkong serta bahagian atas saluran pernafasan. Kesan bahan
kimia adalahbergantung kepada nilai pH, kepekatan, tempoh dedahan dan sifat tindak balas
sesuatu bahankimia.iii)Hazard BiologikalPekerja yang terlibat dengan analisis spesimen
biologi biasanya akan terdedah kepada jangkitanpenyakit. Tahap bahaya sesuatu spesimen
biologi adalah berbeza-beza mengikut:a)sifat semulajadi dan kepekatan agen penyakitb)laluan
masuk agen penyakit ke dalam badanc)ketahanan pekerja yang terdedahLaluan masuk ke
dalam anggota badan adalah:a)penyerapan, terjadi melalui luka dan calar pada kulit, menyerap
masuk melaluikulit atau mata, sentuhan dengan tangan atau perkakas yang tercemarb)inokulasi
terus terjadi dengan alat kaca yang pecah, jarum dan lain-lain di manaagen penjangkit boleh
masuk terus ke dalam darah.c)Penelanan melalui mulut boleh terjadi dengan menghisap rokok,
makan, menggigitkuku dan makan tanpa mencuci tangand)Pembentukan aerosol, hasil
daripada pelbagai prosedur makmal seperti tumpahan,

5. pengemparan, pengoncangan, penghomogenan, pembakaran dan percikan.iv)Hazard

ErgonomikHazard ergonomik berkaitan dengan ketidaksesuaian manusia dengan sekitaran
kerjanya. Iaselalunya dikaitkan dengan kesilapan atau kelemahan rekabentuk kejuruteraan dan
proses kerjamemenuhi keperluan fisiologi dan psikologi manusia. Misalnya pekerjaan menaip
dalamkeadaan yang baik tidak ergonomik telah dibuktikan mampu mengakibatkan „Tunnel
CarpelSyndrome‟ dan sakit belakang.MENGENALPASTI HAZARDSebelum hazard boleh
diurus ia mestilah dikenalpasti terdahulu. Semakin awal hazarddikenalpasti, semakin mudah
dan murah untuk menguruskannya. Walaupun hazard bolehdikenalpasti atau ujud diperingkat
awal operasi akibat tidak disedari atau perubahan boleh timbulkepada bahan, system dan
rekabentuk selepas digunakan atau dilaksanakan.Proses dan kaedah mengenalpasti hazard di
tempat kerjaSatu proses yang membantu mengenalpasti sebanyak mungkin hazard ialah
denganmenggunakan proses mengenalpasti hazard yang digunakan di dalam analisis hazard.
Di dalamanalisis hazard, proses mengenalpasti hazard bermula dengan mentakrifkan sistem
yang ingindikaji dan mentakrif serta memahami ciri fizikal dan fungsi sistem tersebut. Terdapat
berbagaikaedah yang boleh digunakan untuk mengenalpasti hazard. Amnya kaedah
mengenalpasti hazardini melibatkan gabungan pemerhatian sendiri, merujuk kepada dokumen
rujukan, menggunakankelengkapan pengesan dan pengukur, maklumat daripada laporan,
maklumbalas daripada pekerjadan sebagainya.Pemerhatian dan RujukanSeseorang pekerja
yang berpengetahuan dan berpengalaman di dalam sistem, proses dan

6. prosedur kerja yang dilakukan melalui pemerhatian dan seterusnya merujuk kepada
akta,peraturan garis panduan, kod amalan, standard , data dan sebagainya boleh mengenalpasti
hazardyang terdapat di dalam sistem , proses dan prosedur kerja tersebut. Pemerhatian tanpa
rujukansukar mengenalpasti sesuatu hazard yang lazim dan rutin dilakukan di tempat
kerja.Penggunaan kelengkapan khasTerdapat hazard yang tidak mempunyai sifat bau, nampak,
dengar atau sentuh. Oleh itupancaindera manusia tidak mampu mengesan hazard tersebut.
Hazard ini memerlukankelengkapan khas untuk mengesan dan mengukur tahap hazardnya. Misalnya
gelombang mikro,sinaran ultra hanya dikenalpasti menggunakan dosimeter
sinaran.Aduan/laporan/cadanganSeseorang pengurus biasanya ditugaskan mengurus aktiviti dan
proses kerja yang luas dankadangkala umum skopnya. Keadaan ini mungkin menyukarkan mereka
mengenalpasti semuahazard yang berkaitan dengan setiap proses kerja di dalam kawalanya. Hazard
baru juga bolehtimbul akibat perubahan struktur, proses dan sistem kerja dan mesin. Keadaan ini
membuatseorang pengurus memerlukan bantuan pekerja di bawahnya untuk mengenalpasti
hazard.PUNCA-PUNCA UTAMA HAZARDTerdapat dua punca utama hazard iaitu:a)Keadaan di tempat
kerja:i) ruang yang tidak mudah dan selesa untuk bergerakii) tidak dapat membuat satu pemusingan
bebas di kawasan kerja.iii)lantai yang tidak rata dan liciniv) tiada tempat penyimpanan bahan dan
peralatan yang sempurnav) pencahayaan dan pengudaraan yang tidak sempurna

7. b)Pelakuan pekerja:i) tidak melakukan tatacara kerja dengan betul, sempurna, selamat dan
mejejaskankesihatanii) tidak memastikan alat-alat, mesin dan bahan adalah selamat dan
disimpan denganselamatiii)tidak memastikan cara menyimpan, mengangkat atau bekerja
dengan bahan merbahayadengan selamat dan menjejaskan kesihataniv) tidak mengikut
maklumat, arahan dan latihan yang betulv) tidak berbincang dengan majikanvi) tidak membuat
pemeriksaan di tempat kerjaKELENGKAPAN PELINDUNG PERIBADIKelengkapan
Pelindungan Peribadi adalah kelengkapan yang diperlukan untuk memberikanperlindungan
kepada pemakainya daripada hazard yang sedang ditangani. Antara contohkelengkapan ini
termasuklah baju kalis api, Apparatus Pernafasan Lengkap Sendiri, topi dankasut keselamatan
dan lain-lain. Jadual 4.1 menunjukkan beberapa jenis KelengkapanPerlindungan Peribadi yang
biasa digunakan dalam operasi kecemasan. Oleh kerana kelengkapanini merupakan benteng
terakhir bagi pemakainya daripada bencana hazard, maka adalah pentingkelengkapan ini
dipilih dan digunakan mengikut spesifikasi pembuatan dan kegunaannya yangberkesan.Seperti
juga kelengkapan lain, kelengkapan perlindungan peribadi mestilah dipilih secaraterancang.
Pengguna mestilah dimaklumkan cara dan keadaan pemakaian yang optimum sertahad
penggunaannya. Pengguna juga mesti menyenggarakan kelengkapan tersebut seperti
yangditetapkan oleh pihak pembekal kelengkapan. Ini bagi memastikan kelengkapan boleh
berfungsidengan cekap dan berkesan apabila digunakan.
8. Cermin Perlindungan dan “goggle‟Pemakaian cermin perlindung adalah perlu apabila
bekerja di kawasan berhabuk yangbeterbangan , partikel, wasap, luapan aau cahaya yang boleh
menyebabkan kecederaanpenglihatan. Cermin keselamatan berbentuk seakan cermin biasa
tetapi melindungi mata daripartikel yang beterbangan. Kantanya hendaklah tahan hentakan dan
lebih kuat dari biasa. Bolehdiperolehi di dalam bentuk pelindung tepi, cawan atau kanta lentuk
bagi pelindungan tambahan.Goggle pula lebih tahan hentakan dan diperolehi dalam bentuk
cermin berwarna dan ianyamelindungi seluruh kawasan mata dari bahaya yang datang dari
semua arah.

9. Pelindung dan topi kaledarPelindung muka dan topi kaledar bukanlah alat pelindung mata,
tetapi kerapkali digunakanbersama dengan pelindung mata sebagai pelindung tambahan.
Pelindung penuh muka digunakanapabila anda terlibat dengan cahaya kimia, panas atau haba
dan cahaya terik. Topi kaledar puladigunakan jika anda bekerja di kawasan pengimpalan atau
kawasan bahan cairan. Kecederaan dikepala adalah disebabkan oleh objek yang beterbangan
atau jatuh pada objek yang tetap.Pelindung kepala dalam bentuk topi pelindung hendaklah
mampu menahan hentakan dangelungan yang mengelilingi rangka topi akan mengelakkan
kecederaan kepada tengkorak danjuga menyelamatkan diri dari kejutan elektrik.Pemilihan
Kasut dan but keselamatanAda banyak jenis dan gaya kasut keselamatan dan adalah mustahak
bagi anda mengetahui adaperlindungan tambahan yang perlu digunakan. Kasut keselamatan
penguatan keluli merupakankasut yang direka untuk melindungi kaki dari bahaya seperti objek
bergolek, terjatuh, terhirisatau tajam. Seluruh hujung kasut dan dalamnya diperkuatkan dengan
keluli. Juga menahan ataubertindak sebagai penebat bagi suhu yang tinggi dan direka dengan
memelihara dari licin, bahankimia dan bahaya elektrik. But keselamatan pula memberikan
perlindungan yang lebih sepertipercikan api. Apabila bekerja di kawasan mudah terbakar, but
jensi neoprene atau nitrildigunakan bagi melindungi kaki. But jenis foundry atau Gaiter
menampilkan penetap ataumenggunakan zip bagi tujuan memudahkan untuk memakai atau
menanggalkan bahan-bahan

10. yang masuk ke dalam but. Apabila bekerja di kawasan elektrik, but istimewa penebat
elektrikdireka khas seperti menggunakan tapak penebat elektrik.Pemilihan Sarung tangan
pelindungSarung tangan tidak menjaminkan dari tidak berlakunya kemalangan, tetapi hanya
mengamalkancara kerja yang selamat. Dan berhati-hati sahaja yang mampu memastikan
pekerja bekerjadengan selamat. Pemilihan sarung tangan yang betul boleh melindungi dari
tercedera. Apabilamenggunakan sarung tangan pelindung pastikan ianya sesuai dan muat
dengan tangan, selesadigunakan dan mampu menangani risiko bahaya . Jenis-jenis sarung
tangan seperti:a)Sarung tangan pakai buang yang diperbuat dari bahan plastik dan melindungi
tangandari kesan gatalb)Sarung tangan fabrik yang diperbuat dari kain fabrik yang membantu
menggenggamdengan lebih baik apabila mengendalikan objek licin. Ia juga membantu
melindungitangan anda dari kesan panas, haba atau sejuk.c)Sarung tangan kulit bagi
melindungi tangan dari kecederaan percikan api ataupengeseran pada permukaan
kasar.d)Sarung tangan pelapik besi yang melindungi dari kecederaan luka atau
calar.Digunakan untuk kerja-kerja memotong dan mengerat.

11. KOTA BHARU — Jabatan Keselamatan dan Kesihatan Pekerjaan Malaysia (JKKPM)
kinisedang berusaha meningkatkan tahap kesedaran dalam kalangan masyarakat
terhadapkemalangan di tempat kerja.Ketua Pengarahnya, Datuk Ir. Dr. Johari Basri berkata,
walaupun sudah ada kesedaran dalamkalangan mereka tetapi usaha ke arah itu perlu
ditingkatkan kerana masih banyak kemalangan ditempat kerja berlaku di seluruh negara."Sikap
tidak mengambil berat tentang menjaga keselamatan dan kesihatan di tempat
kerjamenyebabkan kadar kemalangan di tempat kerja terus meningkat,” katanya kepada
pemberitaselepas merasmikan Seminar Keselamatan dan Kesihatan 2012 anjuran JKKPM
peringkat Negeridi sini hari ini.Dr. Johari kesal kerana ada pekerja yang tidak mengindahkan
peraturan yang ditetapkan majikanketika bekerja seperti pemakaian topi, jaket dan kasut
keselamatan di kawasan kilang atau projekpembinaan.Menurutnya, JKKPM sebagai peneraju
kepada keselamatan dan kesihatan negara terus komitedmelaksanakan tiga tanggungjawab
utama iaitu penyediaan standard, penguatkuasaan danpromosi bagi memastikan keselamatan
dan kesihatan di tempat kerja sentiasa terjamin.