UNIVERZITET U TUZLI

MAŠINSKI FAKULTET
Energetsko mašinstvo
Osnove termografije

LABORATORIJSKA VJEŽBA 1
Dokazivanje Lambertovog i Beerovog zakona

Marko Divković Predmetni profesor

I-30/14 Dr.sc.Fikret Alić, vanr.prof.
Sadržaj
1. Teoretski uvod..................................................................................................................... 3
1.1. Lambertov zakon ......................................................................................................... 3
1.2. Beer-Lambertov zakon ................................................................................................ 6
2. Mjerenje i obrada rezultata ................................................................................................ 7
Zaključak ................................................................................................................................... 11

Popis slika
Slika 1.1. Zračenje
Slika 1.2. Dvije sferne površine
Slika 1.3. Prikaz Drugog Lambertovog zakona u prostoru polusfere
Slika 1.4. Linearna zavisnost apsorbance (1 – linearna; 2 – normalna zakrivljenost; 3 – obrnuta
Slika 2.1. Fotometar
Slika 2.2. Dijagram zavisnosti jačine, ugla i rastojanja izvora svjetlosti
Slika 2.3. Dijagram provjere Lambertovog zakona
Slika 2.4. Grafički prikaz rezultata mjerenja za Beerov zakon za izvora udaljenost od 40 cm
Slika 2.5. Grafički prikaz rezultata mjerenja za Beerov zakon za izvora udaljenost od 20 cm

Popis tabela
Tabela 1.1. Poređenje veličina u radiometriji i fotometriji
Tabela 2.1. Rezultati mjerenja za Lambertov zakon
Tabela 2.2. Rezultati primjene Lambertovog zakona
Tabela 2.3. Rezultati mjerenja za Beerov zakon
 1. Teoretski uvod

1.1. Lambertov zakon

a) Lambertov zakon sa stanovišta zračenja

Johan Heinrich Lambert (1728-1777) je 1760. godine utvrdio da je zračenje nekog tijela
najintezivnije u pravcu normale, a u drugim pravcima s enjegov intenzitet smanjuje po
kosinusnom zakonu:
𝑒𝜃 = 𝑒𝑛 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝜃 (1.1. )
ili zapisano u diferencijalnom obliku:
𝑑𝐸𝜃 = 𝑒𝑛 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝜃 𝑑𝐴 𝑑𝑆 (1.2. )
Razmotrit će se difuzni tok zračenja iz centra polusfere jediničnog poluprečnika r=1 m, s
elementarne površine dA na površinu dS čiji je šematski prikaz dat na slici 1.1.
𝑑𝑆 = 𝑟 2 𝑠𝑖𝑛𝜃𝑑𝜃𝑑𝜙 = 𝑠𝑖𝑛𝜃𝑑𝜃𝑑𝜙 [𝑚2 ] (1.3. )

Slika 1.1. Zračenje u prostoru polusfere

Energija koja se sa elementarne površine dA, odnosno njene projekcije dA 𝑐𝑜𝑠𝜃 koja je
zapravo normalna na pravac zračenja, dozrači napovršinu dS je:
𝑑𝐸𝜃 = 𝑒𝑛 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝜃 𝑑𝐴 𝑑𝑆 = 𝑒𝑛 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝜃 𝑠𝑖𝑛𝜃 𝑑𝜃 𝑑𝜙 𝑑𝐴 (1.4. )
Nakon integriranja u granicama:
0 ≤ 𝜃 ≤ 𝜋/2 ; 0 ≤ 𝜙 ≤ 2𝜋
slijedi:
 𝜋/2
2𝜋
𝑑𝐸 = 𝑒𝑛 𝑑𝐴 ∫ 𝑑𝜙 ∫ 𝑠𝑖𝑛𝜃 𝑐𝑜𝑠𝜃 𝑑𝜃 (1.5. )
0
0

Iz posljednje jednačine, za jediničnu površinu dA=1 slijedi:

𝑒 = 𝜋𝑒𝑛 [𝑊/𝑚2 ] (1.6. )

iz koje se vidi da je emisiona sposobnost vlastitog zračenja u polusferu prostora 𝜋 puta veća
od zračenja u smjeru normale.

b) Lambertov zakon sa stanovišta optike

Zamislimo tačkasti izvor svjetlosti koji emitira svjetlosni tok φ jenakomjerno u svim
pravcima i oko njega dvije sferne površine radijusa r1 i r2 (slika 1.2.) Po Lambertovom zakonu
jačina rasvjete na tim plohama je :
Φ Φ
𝐸1 = 2 𝑖 𝐸1 = (1.7. )
4𝜋𝑟1 4𝜋𝑟12
Iz čega slijedi:

𝐸1 𝑟22
= (1.8. )
𝐸2 𝑟12
Prvi Lambertov zakon glasi: Pri tačkastom izvoru svjetlosti jačine rasvjete površina su obrnuto
proporcionalne s kvadratom njihove udaljenosti od izvora svjetlosti.
Jačina rasvjete ovisna je i o uglu pod kojim padaju zrake svjetlosti na površinu, što je prikazano
na slici 1.3. Jačina rasvjete na površinu okomitu na smijer zraka je:
Φ
𝐸0 = (1.9. )
𝑆 ∙ cos 𝜑
a jačina na kosu površinu:
Φ
𝐸= (1.10. )
𝑆
Kombinovanjem 1.9. i 1.10. slijedi:
𝐸
= cos 𝜑 ⇒ 𝐸 = 𝐸0 ∙ cos 𝜑 (1.11. )
𝐸0
Drugi Lambertov (kosinusni) zakon glasi: Jačina rasvjete neke površine upravno je razmjerna s
kosinusom upadnog ugla svijetlećih zraka.
Ugao 𝜑 mjeri se od normale na površinu S prema slici 1.3.
Kako je jačina rasvjete na okruglu površinu definisana sa izrazom 1.7. a snaga svjetlosti sa
Φ = 4π J gdje je J intenzitet svjetlosti, može se napisati:
J
𝐸0 = ∙ cos 𝜑 [𝑙𝑥] (1.12. )
𝑟2

Slika 1.2. Dvije sferne površine Slika 1.3. Prikaz Drugog Lambertovog zakona

U sljedećoj tabeli prikazane su mjerne jedinice za specifične veličine koje se mjere i računaju
u radiometriji odnosno fotomeriji.

Tabela 1.1. Poređenje veličina u radiometriji i fotometriji

Veličina Radiometrija Fotometrija Naziv u fotometriji

Snaga Vat (w) Lumen (lm) Svjetlosni tok (φ)
Snaga po jedinici površine W/m2 lm/m2 = luks (lx) Osvijetljenost (E)
Snaga u jedinični prostorni W/sr lm/sr = kandela (cd) Jačina izvora (I)
ugao
Snaga po jedinici površine u W/m2sr lm/m2sr = cd/m2 Luminacija (L)
jedinični prostorni ugao

Tipične vrijednosti osvjetljenja:

Sunčeva svjetlost + dnevna svjetlost = 100 000 lx
Sunčeva svjetlost + dnevna svjetlost(oblačno) = 10 000 lx
Interijer u blizini prozora (dnevno svjetlo) = 1000 lx
Mjesečina (puni mjesec) = 0.2 lx
Svjelost zvijezda = 0.0003 lx
 1.2. Beer-Lambertov zakon

Beer-Lambertov zakon je kombinacija prvog Lambertovog zakona, navedenog u

poglavlju 1 i Beerovog zakona apsorpcije. Beer-ov zakon je fizički zakon koji kaže da količina
svjetlosti apsorbirana materijom otopljenom u neapsorbirajućem otapalu je direktno
proporcionalna koncentraciji materije i dužine puta svjetlosti kroz otopinu. Beer-ov zakon
obično se piše u obliku 𝐴 = 𝜀𝐶𝑙, gdje je A apsorpcija, C koncentracija u molovima po litri, l
dužina puta , a ε konstanta proporcionalnosti poznata kao molarni koeficijent slabljenja. Zakon
je tačan samo za razrijeđene otopine; odstupanja od zakona javljaju se u koncentriranim
otopinama zbog interakcije između molekula otopljene materije u otapalu.

Zakon kaže da je logaritamska ovisnost između prijenosa (transmitivnosti) T svjetla kroz

tvari i proizvoda koeficijenata apsorpcije tvari Σ i udaljenosti putanje svjetlosti kroz materijal
l. Koeficijent slabljenja može biti napisan kao proizvod bilo apsorptivnosti sredine ε, i
koncentracije c prigušnih osobina materijala, ili ukupno (apsorpcije i refleksije) presjeka σ i
gustoće N prigušivača. Ti odnosi su obično pisani kao:
𝐼
𝑇 = = 𝑒 −Σ𝑙 = 𝑒 −ε𝑙𝑐 = 𝑒 −𝜎𝑙𝑁 (1.13. )
𝐼0
gdje su:
I0 – intenzitet upadnog zračenja;
I – intenzitet propuštenog zračenja kroz apsorpcioni sloj.
Prenošljivost (sposobnost za prijenos) se izražava u smislu apsorpcije a definiran je kao:

𝐼
𝐴 = −ln ( ) (1.14. )
𝐼0
To znači da je apsorpcija postaje linearno zavisna s koncentracijom prema:

𝐴 = Σ𝑙 = ε𝑙𝑐 = 𝜎𝑙𝑁 (2.3. )

Prema tome, ukoliko su dužina putanje i koeficijent prigušenja (odnosno ukupni
presjek) poznati, a apsorbancija je mjerena, koncentracija se može izvesti

Slika 1.4. Linearna zavisnost apsorbance (1 – linearna; 2 – normalna zakrivljenost; 3 – obrnuta

 2. Mjerenje i obrada rezultata

Mjerenja jačine svjetlosti izražene u luksima (lx) vršena su mjernim instrumentom

fotometrom. Mjerni rang instrumenta je podešen na 200 lx. Mjerenja su vršena pod uticajem
dnevne svjetlosti čija je jačina u prostoriji izmjerena na 1 lx.

Slika 2.1. Fotometar

a) Lambertov zakon
U svrhu dokazivanja Lambertovog, kosinusnog, zakona svjelost se putem vještačkog
izvora (lampe) na fotometar dovodila pod različitim uglovima. Za dokazivanje prvog
Lambertovog zakona prva mjerenja vršena su sa udaljenosti 40 cm, a kod druge grupe
mjerenja udaljenost smanjila na 20 cm. Rezultati mjerenja za različite uglove, koji su mjereni
od vertikale, prikazani su u sljedećoj tabeli.

Tabela 2.1. Rezultati mjerenja za Lambertov zakon

Uglovi 40 cm 20 cm
90o 1.1 lx 2.2 lx
45o 4.1 lx 15.5 lx
0o 5.2 lx 28.5 lx
-45o 3.3 lx 13.1 lx

Iz izraza 1.11. slijedi da je za ugao od 0o jačina svjetlosti maksimalna:

𝐸 = 𝐸0 ∙ cos 𝜑 = 𝐸0 ∙ cos 0𝑜 = 𝐸0 (2.1. )
Gdje je 𝐸0 jačina svjetlosti pod uglom od 0o odnosno lampa je okomita na mjerni uređaj.
U sljedećoj tabeli prikazani su rezultati dobijeni korištenjem formule 2.1. i vrijednosti
za 28.5 lx za udaljenost od 20 cm i 5.2. lx za udaljenost od 40 cm.
Tabela 2.2. Rezultati primjene Lambertovog zakona

Uglovi 40 cm 20 cm
90o 0 lx 0 lx
45o 2.6 lx 14.25 lx
0o 5.2 lx 28.5 lx
-45o 2.6 lx 14.25 lx

Poređenjem rezultata mjerenja i rezultata dobijenih primjenom zakona vidi se da je

došlo do odstupanja zbog nemogućnosti preciznog mjerenja uglova i zadržavanja izvora na
istom rastojanju od fotometra.

Tabela 2.3. Rezultati mjerenja za Beerov zakon

Uglovi 40 cm 20 cm
90o 0.7 lx 1.1 lx
45o 3.4 lx 7.1 lx
0o 4.2 lx 10 lx
-45o 2.9 lx 9.1lx

Gfrafička obrada rezultata:

Koristeći vrijednosti iz tabele 2.1 na narednom dijagramu je grafički predstavljena
zavisnost jačine svjetlosti koja pada na mjerni instrument od ugla pod kojim se nalazi izvor. Na
dijagramu se vidi i uticaj rastojanja izvora svjetlosti od na jačinu.

30

25
Jačina svjetlosti [lx]

20

15

10

0
-90 -45 0 45 90

Ugao izvora svjetlosti [ o ]

40 cm 20 cm

Slika 2.2. Dijagram zavisnosti jačine, ugla i rastojanja izvora svjetlosti

 Na sljedećem dijagramu prikazano je poređenje izmjerenih vrijednosti jačine svjetlosti
sa teorijski egzaktnim vrijednostima dobijenim primjenom Lambertovog zakona, a ispisanih u
tabeli 2.2. Ovdje se vide odstupanja mjerenja od teorijskih vrijednosti zbog nemogućnosti
preciznog postavljanja ugla pod kojim je svjetlost padala na fotometar.

30

25
Jačina svjetlosti [lx]

20

15

10

0
-90 -70 -50 -30 -10 10 30 50 70 90
Ugao izvora svjetlosti [ ] o

40 cm 20 cm *40 cm *20 cm

Slika 2.3. Dijagram provjere Lambertovog zakona

Na osnovu mjerenja jačine svjetlosti kroz prozirnu foliju koja se postavila na fotometar
dobijeni su rezultati napisani u tabeli 2.3. Na sljedećem dijagramu grafički je prikazan uticaj
Beerovog zakona u odnosu na mjerenja bez folije a ponovo nu zavisnosti od ugla pod kojim se
nalazio izvor svjetlosti u odnosu na fotometar.

5
Jačina svjetlosti [lx]

0
-90 -45 0 45 90
Ugao izvora svjetlosti [ o ]

bez folije folija

Slika 2.4. Grafički prikaz rezultata mjerenja za Beerov zakon za izvora udaljenost od 40 cm
 Prvi dijagram je rađen za udaljenost izvora od fotometra 40 cm, a drugi za udaljenost
od 20 cm. Na dijagramu prikazanom na slici 2.5. odstupanja su neravnomjernija jer je uticaj
neravnomjernosti površine postavljene folije postao veći približavanjem izvora fotometru.

30

25
Jačina svjetlosti [lx]

20

15

10

0
-90 -45 0 45 90
Ugao izvora svjetlosti [ 0]

bez folije folija

Slika 2.5. Grafički prikaz rezultata mjerenja za Beerov zakon za izvora udaljenost od 20 cm
Zaključak

Iz urađene laboratorijske vježbe došlo se do sljedećih zaključaka:

- Potvrđeni su Beerov i Lambertov zakon
- Podaci dobijeni eksperimentom razlikuju se od onih dobijenim primjenom teorijskih
obrazaca. Do odstupanja je došlo zbog nemogućnosti primjene istih uslova za svako
mjerenje i zbog nepreciznosti samih mjernih instrumenata.
- Na pokazivanje fotometra utiču sve promjene refleksije svjetlosti. Došlo se do zaključka
da čak i pomjeranje studenata, koji su vršili mjerenja, izaziva osjetne promjene na
izlaznoj mjernoj veličini na fotometru.
- Za dobijanje što tačnijih rezultata potrebno je maksimalno smanjiti uticat dnevne
svjetlosti na mjerenja.