Araling Panlipunan Grades 1-10 01.17.2014 Edited March 25 2014 PDF

Republika ng Pilipinas
Kagawaran ng Edukasyon
DepEd Complex, Meralco Avenue
Lungsod ng Pasig
K to12 Gabay Pangkurikulum

ARALING
PANLIPUNAN
Baitang 1 –10
Disyembre 2013
K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM
Figure 1. The Conceptual Framework of Araling Panlipunan
K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 2 ng 120

BALANGKAS NG ARALING PANLIPUNAN
Deskripsyon
Naging batayan ng K-12 Araling Panlipunan Kurikulum ang mithiin ng “Edukasyon para sa Lahat 2015” (Education for All 2015) at ang K-12 Philippine Basic
Education Curriculum Framework. Layon ng mga ito na magkaroon ng mga kakayahang kinakailangang sa siglo 21 upang makalinang ng “functionally literate and
developed Filipino.” Kaya naman, tiniyak na ang mga binuong nilalaman, pamantayang pangnilalalaman at pamantayan sa pagganap sa bawat baitang ay makapag-aambag
sa pagtatamo ng nasabing mithiin. Sa pag-abot ng nasabing mithiin, tunguhin (goal) ng K-12 Kurikulum ng Araling Panlipunan ang makahubog ng mamamayang mapanuri,
mapagmuni, mapanagutan, produktibo, makakalikasan, makabansa at makatao na may pambansa at pandaigdigang pananaw at pagpapahalaga sa mga usaping
pangkasaysayan at panlipunan.
Katuwang sa pagkamit ng layuning ito ay ang pagsunod sa teorya sa pagkatuto na kontruktibismo, magkatuwang na pagkatuto (collaborative learning), at
pagkatutong pangkaranasan at pangkonteksto at ang paggamit ng mga pamaraang tematiko-kronolohikal at paksain/ konseptuwal, pagsisiyat, intregratibo, interdesiplinaryo
at multisiplinaryo. Sa pagkamit ng nasabing adhikain, mithi ng kurikulum na mahubog ang pag-iisip (thinking), perpekstibo at pagpapahalagang pangkasaysayan at sa iba
pang disiplina ng araling panlipunan ng mag-aaral sa pamamagitan ng magkasabay na paglinang sa kanilang kaalaman at kasanayang pang-disiplina.
Mula sa unang baitang hanggang ika-labindalawang baitang, naka-angkla (anchor) ang mga paksain at pamantayang pang-nilalaman at pamantayan sa pagganap
ng bawat yunit sa pitong tema: I) tao, kapaligiran at lipunan 2)panahon, pagpapatuloy at pagbabago, 3) kutlura, pananagutan at pagkabansa, 4) karapatan, pananagutan
at pagkamamamayan 5) kapangyarihan, awtoridad at pamamahala, 6)produksyon, distibusyon at pagkonsumo 7) at ungnayang pangrehiyon at pangmundo Samantala,
ang kasanayan sa iba’t-ibang disiplina ng araling panlipunan tulad pagkamalikhain, mapanuring pag-iisip at matalinong pagpapasya , pagsasaliksik/ pagsisiyasat, kasanayang
pangkasaysayan at Araling Panlipunan, at pakikipagtalastasan at pagpapalawak ng pandaigdigan pananaw, ay kasabay na nalilinang ayon sa kinakailangang pag-unawa at
pagkatuto ng mag-aaral sa paraang expanding.
Sa ibang salita, layunin ng pagtuturo ng K-12 Araling Panlipunan na malinang sa mag-aaral ang pag-unawa sa mga pangunahing kaisipan at isyung pangkasaysayan,
pangheograpiya, pampulitika, ekonomiks at kaugnay na disiplinang panlipunan upang siya ay makaalam, makagawa, maging ganap at makipamuhay ( Pillars of Learning).
Binibigyang diin sa kurikulum ang pag-unawa at hindi pagsasaulo ng mga konsepto at terminolohiya. Bilang pagpapatunay ng malalim na pag-unawa, ang mag-aaral ay
kinakailangang makabuo ng sariling kahulugan at pagpapakahulugan sa bawat paksang pinag-aaralan at ang pagsasalin nito sa ibang konteksto lalo na ang aplikasyon nito
sa tunay na buhay na may kabuluhan mismo sa kanya at sa lipunang kanyang ginagalawan.

Batayan ng K to 12 Araling Panlipunan Kurikulum
Naging batayan ng K-12 Araling Panlipunan Kurikulum ang mithiin ng “Edukasyon para sa Lahat 2015” (Education for All 2015) at ang K-12 Philippine Basic
Education Curriculum Framework. Layon ng mga ito na magkaroon ng mga kakayahang kinakailangang sa siglo 21 upang makalinang ng “functionally literate and
developed Filipino.” Nilalayon din ng batayang edukasyon ang pangmatagalang pagkatuto pagkatapos ng pormal na pag-aaral (lifelong learning). Ang istratehiya sa pagkamit
ng mga pangkalahatang layuning ito ay alinsunod sa ilang teorya sa pagkatuto na konstruktibismo, magkatuwang na pagkatuto (collaborative learning), at pagkatutong
pangkaranasan at pangkonteksto.
Ang sakop at daloy ng AP kurikulum ay nakabatay sa kahulugan nito:
Ang Araling Panlipunan ay pag-aaral ng mga tao at grupo, komunidad at lipunan, kung paano sila namuhay at namumuhay, ang kanilang ugnayan at
interaksyon sa kapaligiran at sa isa’t isa, ang kanilang mga paniniwala at kultura, upang makabuo ng pagkakakilanlan bilang Pilipino, tao at miyembro ng lipunan at mundo at
maunawaan ang sariling lipunan at ang daigidig, gamit ang mga kasanayan sa pagsasaliksik, pagsisiyasat, mapanuri at malikhaing pag-iisip, matalinong pagpapasya, likas-
kayang paggamit ng pinagkukunang-yaman, at mabisang komunikasyon. Layunin ng Araling Panlipunan ang paghubog ng mamamayang mapanuri, mapagmuni,
responsable, produktibo, makakalikasan, makabansa, at makatao, na may pambansa at pandaigdigang pananaw at pagpapahalaga sa mga usapin sa lipunan sa
nakaraan at kasalukuyan, tungo sa pagpanday ng kinabukasan.
Layunin ng AP Kurikulum
Nilalayon ng AP kurikulum na makalinang ng kabataan na may tiyak na pagkakakilanlan at papel bilang Pilipinong lumalahok sa buhay ng lipunan, bansa at
daigdig. Kasabay sa paglinang ng identidad at kakayanang pansibiko ay ang pag-unawa sa nakaraan at kasalukuyan at sa ugnayan sa loob ng lipunan, sa pagitan ng lipunan
at kalikasan, at sa mundo, kung paano nagbago at nagbabago ang mga ito, upang makahubog ng indibiduwal at kolektibong kinabukasan. Upang makamit ang mga
layuning ito, mahalagang bigyang diin ang mga magkakaugnay na kakayahan sa Araling Panlipunan: (i) pagsisiyasat; (ii) pagsusuri at interpretasyon ng
impormasyon; (iii) pananaliksik; (iv) komunikasyon, lalo na ang pagsulat ng sanaysay; at (v) pagtupad sa mga pamantayang pang-etika.

Tema ng AP Kurikulum
Upang tuhugin ang napakalawak at napakaraming mga paksa na nakapaloob sa Araling Panlipunan, ito ang magkakaugnay na temang gagabay sa buong AP
kurikulum, na hango sa mga temang binuo ng National Council for Social Studies (Estados Unidos).1 Hindi inaasahan na lahat ng tema ay gagamitin sa bawat baitang ng
edukasyon dahil ilan sa mga ito, katulad, halimbawa, ng ika-anim na tema, Produksyon, Distribusyon at Pagkonsumo, ay mas angkop sa partikular na kurso (Ekonomiks)
kaysa sa iba, bagamat tatalakayin din ang ilang mga konsepto nito sa kasaysayan ng Pilipinas, ng Asya at ng mundo. Iaangkop ang bawat tema sa bawat baitang ngunit sa
kabuuan, nasasakop ng kurikulum ang lahat ng mga tema.
1. Tao, Lipunan at Kapaligiran

Ang ugnayan ng tao sa lipunan at kapaligiran ay pundamental na konsepto sa Araling Panlipunan. Binibigyang diin ng temang ito ang pagiging bahagi ng tao hindi
lamang sa kanyang kinabibilangang komunidad at kapaligiran kundi sa mas malawak na lipunan at sa kalikasan. Sa ganitong paraan, mauunawaan ng mag-aaral ang mga
sumusunod:
1.1 Ang mga batayang konsepto ng heograpiya, gamit ang mapa, atlas at simpleng teknolohikal na instrumento, upang mailugar niya ang kanyang sarili at ang
kinabibilangan niyang komunidad;
1.2 Ang impluwensiya ng pisikal na kapaligiran sa tao at lipunan at ang epekto ng mga gawaing pantao sa kalikasan;
1.3 Ang mobilidad (pag-usad) ng tao at populasyon, at mga dahilan at epekto ng mobilidad na ito; at
1.4 Ang pananagutan ng indibidwal bilang miyembro ng lipunan at taga-pangalaga ng kapaligiran at tapagpanatili ng likas kayang pag-unlad
2. Panahon, Pagpapatuloy at Pagbabago
Mahalagang makita ng mag-aaral ang pag-unlad ng lipunan mula sa sinaunang panahon hanggang sa kasalukuyan upang lalo niyang maunawaan ang kanyang sarili at
bansa at sa ganoong paraan ay makapagbuo ng identidad (pagkakakilanlan) bilang indibiduwal at miyembro ng lipunan, bansa at mundo. Sentral sa pag-aaral ng
tao, lipunan at kapaligiran ang konsepto ngpanahon (time), na nagsisilbing batayang konteksto at pundasyon ng pag-uunawa ng mga pagbabago sa buhay ng bawat isa, ng
lipunang kanyang kinabibilangan, at ng kanyang kapaligiran. Ang kaisipang kronolohikal ay hindi nangangahulugan ng pagsasaulo ng mga petsa o pangalan ng tao at
lugar, bagamat mayroong mga mahahalagang historikal fact ( katotohan/ impormasyon) na dapat matutunan ng mag-aaral, kundi ang pagkilala sa pagkakaiba ng
nakaraan sa kasalukuyan, ang pagpapatuloy ng mga paniniwala, istruktura at iba pa sa paglipas ng panahon, ang pag-unawa ng konsepto ng kahalagahang
pangkasaysayan (historical significance), pagpahalaga sa konstekto ng pangyayari sa nakaraan man o sa kasalukuyan, at ang mga kaugnay na kakayahan upang maunawaan
nang buo ang naganap at nagaganap.
3. Kultura, Pagkakakilanlan at Pagkabansa

Kaugnay sa dalawang naunang tema ang konsepto ng kultura, na tumutukoy sa kabuuan ng mga paniniwala, pagpapahalaga, tradisyon, at paraan ng
pamumuhay ng isang grupo o lipunan, kasama ang mga produkto nito katulad ng wika, sining, at iba pa. Nakaangkla sa kultura ang identidad ng grupo at ng mga
miyembro nito, na sa bansang Pilipinas at sa ibang bahagi ng mundo ay napakarami at iba-iba. May mga aspeto ng kultura na nagbabago samantala ang iba naman ay
patuloy na umiiral sa kasalukuyan. Sa pag-aaral ng temang ito, inaasahan na makabubuo ang mag-aaral ng sariing pagkakakilanlan bilang kabataan, indibidwal
at Pilipino, at maunawaan at mabigyang galang ang iba’t ibang kultura sa Pilipinas. Ang pagkakakilanlan bilang Pilipino ay magiging basehan ng makabansang
pananaw, na siya namang tutulong sa pagbuo ng mas malawak na pananaw ukol sa mundo.
4. Karapatan, Pananagutan at Pagkamamamayan

Nakabatay ang kakayahang pansibiko sa pag-unawa sa papel na ginagampanan ng bawat isa bilang mamamayan at kasapi ng lipunan at sa pagkilala at pagtupad ng
mga karapatan at tungkulin bilang tao at mamamayan. Pananagutan ng mamamayan na igalang ang karapatan ng iba, anuman ang kanilang pananampalataya,
paniniwalang pampulitika, kultural, kasarian, etnisidad, kulay ng balat, pananamit at personal na pagpili. Kasama rito ang paggalang sa opinyon ng iba kahit hindi ito sang-
ayon o katulad ng sariling pag-iisip, at respeto sa pagkatao ng sinuman sa bansa at mundo. Ang pag-unawa sa karapatang pantao at ang pananagutang kaakibat dito
ay mahalagang bahagi ng AP kurikulum upang makalahok ang magaaral nang ganap at sa makabuluhang paraan sa buhay ng komunidad, bansa at mundo.
5. Kapangyarihan, Awtoridad at Pamamahala

Bahagi ng pagkamamamayan ay ang pag-unawa sa konsepto ng kapangyarihan, ang paggamit nito sa bansa at sa pang-araw-araw na buhay, ang kahulugan at
kahalagahan ng demokratikong pamamalakad, at ang uri ng pamahalaan sa Pilipinas. Sakop din ng temang ito ang Saligang Batas, na nagsasaad ng mga karapatan at
pananagutan ng mamamayan at ng sambayanang Pilipino. Ang pag-unawa sa konsepto ng awtoridad at liderato sa iba-ibang antas at aspeto ng pamahalaan, kasama ang
mabigat na tungkulin sa pagiging isang lider, ay tatalakayin sa AP kurikulum. Ang karanasan din ng mga bansa sa Asya at sa ibang bahagi ng daigidig ngayon at sa
nakaraan ay pinagmulan ng maraming halimbawa at aralin ukol sa temang ito.
6. Produksyon, Distribusyon at Pagkonsumo

Paano gagastusin ang sariling allowance o kita ng magulang? Paano palalaguin ang naipong pondo ng pamilya? Ang sagot sa mga simpleng tanong na ito ay may
kinalaman sa batayang konsepto ng pagpili (choice), pangangailangan, paggastos (expenditure), halaga at pakinabang (cost and benefit) na sakop unang-una ng
Ekonomiks, ngunit ginagamit din sa pag-aaral ng kasaysayan ng Pilipinas at mga lipunan sa rehiyon ng Asya at daigidig. Sa pag-aaral ng temang Produksyon, Distribusyon
at Pagkonsumo, magagamit ng mag-aaral ang mga konseptong ito sa sariilng buhay at mauunawaan ang ibang konsepto katulad ng inflation, GDP, deficit, na karaniwang
nababasa sa dyaryo o naririnig sa balita sa radyo. Mahalaga ring maunawaan ng mag-aaral ang panlipunang epekto ng desisyon ng indibidwal na konsyumer at ng mga
kumpanya, katulad ng epekto ng kanilang pagpapasya sa presyo ng bilihin o ang epekto ng patakaran ng pamahalaan sa pagdebelop ng ekonomiya, gamit ang pamamaraang
matematikal. (Consumer Ed. Financial Literacy, Pag-iimpok)
7. Ugnayang Panrehiyon at Pangmundo

Sinusuportahan ng temang ito ang layunin ng AP kurikulum na makabuo ang mag-aaral ng pambansa at pandaigdigang pananaw at pagpapahalaga sa mga
pangunahing usapin sa lipunan at mundo. Araling Asyano sa baitang 7, Kasaysayan ng Daigdig sa baitang 8, Ekonomiks sa baitang 9 at Mga Kontemporaryong Isyu
sa baitang 10. Makatutulong ang kaalaman tungkol sa ibang bansa sa pag-unawa ng lugar at papel ng Pilipinas sa rehiyon at mundo, at kung paano maaaring kumilos ang
Pilipino at ang bansa sa paglutas ng mga suliranin bilang kasapi ng pandaigdigang komunidad.
Inaasahan na sa ika-11 at ika-12 na baitang ay magkakaroon ng mga elektib na kursong tatalakay sa iba’t ibang isyu (lokal, pambansa, panrehiyon, at pandaigidig)
upang lumawak ang kaalaman ng mga mag-aaral at malinang ang kanilang mga mapanuring kakayahan. Sa ganitong paraan din ay lalong mahahasa ang
pagkakadalubhasa ng bawat AP na guro sa pagdisenyo ng nilalaman ng kurso at sa istratehiya ng pagturo nito alinsunod sa pangkalahatang balangkas ng AP. Ilang
halimbawa ng mga paksa ng elektib na kurso ay:
1. Mga panganib sa kapaligiran at kalikasan, ang pangangalaga nito at mga hakbang na maaaring gawin ng mga mag-aaral at ng komunidad upang matugunan ang mga
panganib na ito;
2. Ang layunin at pilosopiya ng isang batas o patakarang opisyal, ang epekto nito sa tao at lipunan (at kalikasan), ang mga problema sa implementasyon at posibleng
solusyon sa problema
3. Ang ugnayan ng kultura sa pagsulong ng lipunan (komunidad, bansa) at mga isyung kaugnay sa kaunlaran ng lipunan
4. Mga pandaigdigang problema sa klima, kalamidad (natural at likha ng tao), at ang paglutas ng mga suliraning ito

Mga Kakayahan
Ang mga kakayahan ng bagong AP kurikulum ay nakaugat sa mga layunin ng batayang edukasyon: ang kapaki - pakinabang (functional) na literasi ng lahat;
ang paglinang ng “functionally literate and developed Filipino;” at ang pangmatagalang pagkatuto pagkatapos ng pormal na pag-aaral (lifelong learning). Makikita ang
mga pangkalahatang layuning ito sa mga partikular na kakayahan ng AP katulad halimbawa, ng pagsisiyasat at pagsusuri. Samakatuwid, ang AP kurikulum ay di lamang base
sa nilalaman (content-based) kundi rin sa mga kakayahan (competence-based). Sadyang inisa-isa ang mga kakayahan ng AP upang: (a) ipakita ang ugnayan nito sa mga
layunin ng batayang edukasyon, at (b) bigyang diin ang mga mapanuring kakayahan na hindi malilinang sa pamamagitan ng pagsasaulo ng impormasyon.
Sa ibaba ang kabuuan ng mga pangkalahatang kakayahan sa AP kurikulum at sa bawat kakayahan, ang mga partikular na kasanayan. Magkakaugnay ang
mga kakayahan at kapwa nagpapatibay ang mga ito sa isa’t isa. Nilalayong linangin ang mga kakahayan sa debelopmental na pamamaraan na angkop sa bawat antas ng
batayang edukasyon at sa proseso ng scaffolding, upang maitatag ang pundasyon ng mga kasanayan para sa mas malalim (at mas komplex) na kakayahan.
Kakayahan Partikular na Kasanayan

1. Natutukoy ang mga sanggunian o pinagmulan ng impormasyon
2. Nakagagamit ng mapa at atlas upang matukoy ang iba’t ibang lugar, lokasyon at ibang impormasyong
Pagsisiyasat
pangheograpiya
3. Nakagagamit ng mga kasangkapang teknolohikal upang makakita o makahanap ng mga sanggunian ng impormasyon
1. Nakababasa ng istatistikal na datos
2. Nakagagamit ng pamamaraang istatistikal o matematikal sa pagsuri ng kwantitatibong impormasyon at ng datos penomenong pang-
Pagsusuri at
ekonomiya
interpretasyon ng datos
3. Nakababasa sa mapanuring pamamaraan upang maunawaan ang historikal na konteksto ng
sanggunian at ang motibo at pananaw ng may-akda
1. Nakauunawa ng kahulugan, uri at kahalagahan ng primaryang sanggunian at ang kaibahan nito sa sekundaryang sanggunian
2. Nakabubuo ng kamalayan sa mga pagpapahalaga, gawi at kaugalian ng panahon at nakikilala ang impormasyon pagkakaiba at/o
pagkakatulad ng mga iyon sa kasalukuyan
3. Nakikilala ang historikal na perspektibo ng awtor o manlilikha
4. Natutukoy ang pagkakaiba ng opinyon at fact
5. Nakatataya ng impormasyon sa pamamagitan ng pagkilala sa bias o punto de bista ng awtor/manlilikha
6. Nakakukuha ng datos mula sa iba’t ibang primaryang sanggunian
7. Nakahihinuha mula sa datos o ebidensya
Pagsusuri at
8. Nakapag-aayos at nakagagawa ng buod ng impormasyon—pangunahing katotohanan at ideya sa sariling salita
interpretasyon ng
9. Nakauunawa ng ugnayang sanhi at epekto (cause and effect)
impormasyon
10. Nakapaghahambing ng impormasyon mula sa mga magkaugnay na sanggunian at nakikilala ang mga punto ng pagkakasundo at di
pagkakasundo
11. Nakabubuo ng interpretasyon tungkol sa magkaiba at posibleng magkasalungat na paliwanag ng isang pangyayari
12. Nakapagbibigay ng historikal na kahalagahan sa mga tao, grupo, pangyayari, proseso o kilusan at institusyon
13. Napag-iisipan ang sariling ideya o pagtingin tungkol sa pinag-uusapan at mga natutuhan mula sa sanggunian
14. Nakapaghahambing ng sariling kaisipan sa kaisipan ng awtor/manlilikha at naipaliliwanag kung saan at bakit sumasang-ayon o hindi
ang dalawang kaisipanNakauunawa ng mobilidad at migrasyon ng populasyon, ang distribusyon nito, dahilan at epekto
15. Nakauunawa ng papel at epekto ng heograpiya sa pagbabagong panlipunan at pangkalikasan
Kakayahan Partikular na Kasanayan
16. Nakagagamit ng pamamaraang matematikal sa pag-unawa ng mga batayang konsepto ng Ekonomiks at sa pagsusuri ng kwantitatibong
datos
17. Nakabubuo ng konklusyon base sa interpretasyon ng impormasyon
1. Nakasasagot ng tanong base sa angkop at sapat na ebidensya
2. Nakapag-aayos ang resulta ng pagsasaliksik sa lohikal na paraan
Pagsasaliksik
3. Nakagagamit ng teknolohikal na instrumento sa pagsasaliksik, pagsusuri ng datos, pagsulat ng sanaysay o papel, at paghanda
ng presentasyon ng pananaliksik
1. Nakapag-uugnay ng sari-saring impormasyon mula sa mga angkop na sanggunian
2. Naipakikilala ang sipi mula sa sanggunian at nagagamit ito nang tama
3. Naipararating sa malinaw at maayos na paraan ang sariling kaisipan tungkol sa kaganapan o isyung pinag-aaralan
na pinatitibay ng nararapat na ebidensya o datos
Komunikasyon
4. Nakabubuo ng maikli ngunit malinaw na introduksyon at konklusyon kapag nagpapaliwanag
5. Nakasusulat ng sanaysay (na may habang 3-5 pahina sa mataas na baitang) na nagpapaliwanag ng isang
pangyayari, isyu o penomeno, gamit ang nararapat at sapat na impormasyon o ebidensiya sa angkop na
pamamaraan
1. Nakauunawa ng karapatan at tungkulin bilang mamamayan upang makalahok sa makabuluhang paraan sa buhay ng pamayanan,
bansa at dagidig
2. Naigagalang at nabibigyang kahalagahan ang pagkakaiba ng mga tao, komunidad, kultura, at paniniwala, at ang kanilang
karapatang pantao
Pagtupad sa
3. Nagiging maingat sa sariling naisin, paniniwala, punto de bista o posisyon
pamantayang pang-etika
4. Nakapagpapakita ng pantay na pakikitungo at paggalang sa mga may ibang pag-iisip kahit hindi ito sumasang-ayon sa sariling ideya,
posisyon o pagtingin
5. Natutukoy ang sangguniang ginamit sa papel (reaksyon, maikling sanaysay) bilang pagkilala sa karapatan sa pag-aaring
intelektuwal ng awtor/manlilikha
Pamantayan sa Programa (Core learning Area Standard):
Naipamamalas ang pag-unawa sa mga konsepto at isyung pangkasaysayan, pangheograpiya, pang-ekonomiya, pangkultura, pampamahalaan,
pansibiko, at panlipunan gamit ang mga kasanayang nalinang sa pag-aaral ng iba’t ibang disiplina at larangan ng araling panlipunan kabilang ang
pananaliksik, pagsisiyasat, mapanuring pag-iisip, matalinong pagpapasya, pagkamalikhain, pakikipagkapwa, likas-kayang paggamit ng
pinagkukunang-yaman, pakikipagtalastasan at pagpapalawak ng pandaigdigang pananaw upang maging isang mapanuri, mapagnilay,
mapanagutan, produktibo, makakalikasan, makabansa at makatao na papanday sa kinabukasan ng mamamayan ng bansa at daigdig.

Pangunahing Pamantayan ng Bawat Yugto (Key Stage Standards):
K–3 4–6 7 – 10
Naipamamalas ang panimulang pag-unawa at Naipamamalas ang mga kakayahan bilang Naipamamalas ang mga kakayahan bilang kabataang
pagpapahalaga sa sarili, pamilya, paaralan, at batang produktibo, mapanagutan at mamamayang Pilipino na mapanuri, mapagnilay,
komunidad, at sa mga batayang konsepto ng makabansang mamamayang Pilipino gamit ang malikhain, may matalinong pagpapasya at aktibong
pagpapatuloy at pagbabago, kasanayan sa pagsasaliksik, pagsisiyasat, pakikilahok, makakalikasan, mapanagutan,produktibo,
distansya at direksyon gamit ang mga kasanayan tungo mapanuring pag-iisip, matalinong pagpapasya, makatao at makabansa, na may pandaigdigang pananaw
sa malalim ng pag-unawa tungkol sa sarili at pagkamalikhain, pakikipagkapwa, likas-kayang gamit ang mga kasanayan sa pagsisiyasat, pagsusuri ng
kapaligirang pisikal at sosyo-kultural , bilang kasapi ng paggamit ng pinagkukunang-yaman at datos at iba’t ibang sanggunian, pagsasaliksik, mabisang
sariling komunidad at ng mas malawak na lipunan pakikipagtalastasan at pag-unawa sa mga komunikasyon at pag-unawa sa mga batayang konsepto ng
batayang konsepto ng heograpiya, kasaysayan, heograpiya, kasaysayan, ekonomiya, politika at kultura
ekonomiya, pamamahala, sibika at kultura tungo tungo sa pagpapanday ng maunlad na kinabukasan para sa
sa pagpapanday ng maunlad na kinabukasan para bansa.
sa bansa.
Pamantayan sa Bawat Baitang/ Antas (Grade Level Standards):
Baitang Pamantayan sa Pagkatuto
Naipamamalas ang panimulang pag-unawa sa pagkilala sa sarili at pakikipag-ugnayan sa kapwa bilang pundasyon sa paglinang ng kamalayan sa kapaligirang
K
sosyal.
Naipamamalas ang kamalayan at pag-unawa sa sarili bilang kasapi ng pamilya at paaralan at pagpapahalaga sa kapaligirang pisikal gamit ang konsepto ng
1
pagpapatuloy at pagbabago, interaksyon, distansya at direksyon tungo sa pagkakakilanlan bilang indibidwal at kasapi ng pangkat ng lipunan.komunidad.
Naipamamalas ang kamalayan, pag-unawa at pagpapahalaga sa kasalukuyan at nakaraan ng kinabibilangang komunidad, gamit ang konsepto ng
2 pagpapatuloy at pagbabago,kapangyarihan, pamumuno at pananagutan, pangangailangan at kagustuhan, pagkakilanlan, mga simpleng konseptong
heograpikal tulad ng lokasyon at pinagkukunang-yaman at ng mga saksi ng kasaysayan tulad ng tradisyong oral at mga labi ng kasaysayan.
Naipamamalas ang malawak na pag-unawa at pagpapahalaga ng mga komunidad ng Pilipinas bilang bahagi ng mga lalawigan at rehiyon ng bansa batay sa
3 (a) katangiang pisikal (b) kultura; (c) kabuhayan; at (d) pulitikal, gamit ang malalim na konsepto ng pagpapatuloy at pagbabago, interaksyon ng tao at
kapaligirang pisikal at sosyal.

Baitang Pamantayan sa Pagkatuto
Naipagmamalaki ang pagka- Pilipino at ang bansang Pilipinas na may pagpapahalaga sa pagkakaiba-iba ng mga kulturang Pilipino batay sa paggamit ng mga
4
kasanayan sa heograpiya, pag-unawa sa kultura at kabuhayan, pakikilahok sa pamamahala at pagpapahalaga sa mga mithiin ng bansang Pilipinas.
Naipamamalas ang pag-unawa at pagpapahalaga sa pagkakabuo ng kapuluan ng Pilipinas at mga sinaunang lipunan hanggang sa mga malalaking
pagbabagong pang-ekonomiya at ang implikasyon nito sa lipunan sa simula ng ika-labing siyam na siglo, gamit ang batayang konsepto katulad ng
5 kahalagahang pangkasaysayan (historical significance), pagpapatuloy at pagbabago, ugnayang sanhi at epekto tungo sa paglinang ng isang batang
mamamayang mapanuri, mapagmuni, responsable, produktibo, makakalikasan, makatao at makabansa at may pagpapahalaga sa mga usapin sa lipunan sa
nakaraan at kasalukuyan tungo sa pagpanday ng maunlad na kinabukasan para sa bansa.
Naipamamalas ang patuloy na pag-unawa at pagpapahalaga sa kasaysayan ng Pilipinas mula sa ika-20 siglo hanggang sa kasalukuyan, tungo sa pagbuo
ng tiyak na pagkakakilanlan bilang Pilipino at mamamayan ng Pilipinas Naipamamalas ang malalim na pag-unawa sa kasaysayan ng Pilipinas base sa
6
pagsusuri ng sipi ng mga piling primaryang sangguniang nakasulat, pasalita, awdyo-biswal at kumbinasyon ng mga ito, mula sa iba-ibang panahon,
tungo sa pagbuo ng makabansang kaisipan na siyang magsisilbing basehan ng mas malawak na pananaw tungkol sa mundo
Naipamamalas ang malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa kamalayan sa heograpiya , kasaysayan, kultura, lipunan, pamahalaan at ekonomiya ng
7
mga bansa sa rehiyon tungo sa pagbubuo ng pagkakakilanlang Asyano at magkakatuwang na pag-unlad at pagharap sa mga hamon ng Asya
Naipamamalas ang malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa sama-samang pagkilos at pagtugon sa mga pandaigdigang hamon sa sangkatauhan sa kabila
8 ng malawak na pagkakaiba-iba ng heograpiya, kasaysayan, kultura, lipunan, pamahalaan at ekonomiya tungo sa pagkakaroon ng mapayapa, maunlad at
matatag na kinabukasan
Naipamamalas ang malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa mga pangunahing kaisipan at napapanahong isyu sa ekonomiks gamit ang mga kasanayan at
9 pagpapahalaga ng mga disiplinang panlipunan tungo sa paghubog ng mamamayang mapanuri , mapagnilay, mapanagutan, makakalikasan, produktibo,
makatarungan, at makataong mamamayan ng bansa at daigdig
Naipamamalas ang malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa mga kontemporaryong isyu at hamong pang-ekonomiya, pangkalikasan, pampolitika,
karapatang pantao, pang-edukasyon at pananagutang sibiko at pagkamamamayan sa kinakaharap ng mga bansa sa kasalukuyang panahon gamit ang mga
10
kasanayan sa pagsisiyasat, pagsusuri ng datos at iba’t ibang sanggunian, pagsasaliksik, mapanuring pag-iisip, mabisang komunikasyon at matalinong
pagpapasya

Saklaw at Daloy ng Kurikulum
Naipamamalas ang kamalayan bilang batang Pilipino sa katangian at bahaging ginagampanan ng tahanan, paaralan at pamayanan tungo sa paghubog ng isang
mamamayang mapanagutan, may pagmamahal sa bansa at pagmamalasakit sa kapaligiran at kapwa.
Grado Daloy ng Paksa Deskripsyon Tema

Pagkilala sa sarili at pakikipag-ugnayan sa kapwa bilang pundasyon sa paglinang ng kamalayan
K Ako at ang Aking kapwa 1-2
sa kapaligirang sosyal
Ang sarili bilang kabahagi ng pamilya at paaralan tungo sa pagkakakilanlan bilang indibidwal at
1 Ako, ang Aking Pamilya at Paaralan kasapi ng komunidad, gamit ang konsepto ng pagpapatuloy at pagbabago, interaksyon 1-3
distansya at direksyon at ang pagpapahalaga sa kapaligirang pisikal at paaralan
Pag-unawa sa kasalukuyan at nakaraan ng kinabibilangang komunidad, gamit ang konsepto ng
Ang Aking Komundad, Ngayon at pagpapatuloy at pagbabago, interaksyon, pagkakasunod-sunod ng pangyayari, mga simpleng
2 1-5
Noon konseptong heograpikal tulad ng lokasyon at pinagkukunang yaman, at konsepto ng mga saksi
ng kasaysayan tulad ng tradisyon oral at mga labi ng kasaysayan
Pag-unawa sa pinagmulan at pag-unlad ng sariling lalawigan at rehiyon kasama ang aspektong
3 Ang Mga Lalawigan sa Aking Rehiyon pangkultura, pampulitika, panlipunan at pangkabuhayan gamit ang malalim na konsepto ng 1-6
pagapapatuloy at pagbabago, interaksyon ng tao at kapaligirang pisikal at sosyal
Pagpapahalaga sa pambansang pagkakakilanlan at ang mga kontribosyon ng bawat rehiyon sa
paghubog ng kulturang Pilipino at pambansang pag-unlad gamit ng mga kasanayan sa
4 Ang Bansang Pilipinas 1-6
heograpiya, pag-unawa sa kultura at kabuhayan, pakikilahok sa pamamahala at pagpapahalaga
sa mga mithiin ng bansang Pilipinas.
Pagkakabuo ng kapuluan ng Pilipinas at mga sinaunang lipunan hanggang sa simula ng ika-20
5 Pagbuo ng Pilipinas bilang Nasyon siglo gamit ang batayang konseptong katulad ng kahalagahang pangkasaysayan (historical 1-6
significance), pagbabago, pag-unlad at pagpapatuloy.
Ang Pilipinas sa harap ng mga hamon at tugon ng ika-20 siglo hanggang sa kasalukuyan tungo
6 Mga Hamon at Tugon sa Pagkabansa 1-6
sa pagbuo ng tiyak na pagkakakilanlang Pilipino at matatag na pagkabansa (strong nationhood)
Pag-unawa at pagpapahalaga sa kamalayan sa heograpiya , kasaysayan, kultura,

lipunan, pamahalaan at ekonomiya ng mga bansa sa rehiyon tungo sa pagbubuo ng
7 Araling Asyano 1-7
pagkakakilanlang Asyano at magkakatuwang na pag-unlad at pagharap sa mga hamon ng
Asya

Grado Daloy ng Paksa Deskripsyon Tema
Pag-unawa at pagpapahalaga sa sama-samang pagkilos at pagtugon sa mga pandaigdigang

hamon sa sangkatauhan sa kabila ng malawak na pagkakaiba-iba ng heograpiya, kasaysayan,
8 Kasaysayan ng Daigdig 1-7
kultura, lipunan, pamahalaan at ekonomiya tungo sa pagkakaroon ng mapayapa, maunlad at
matatag na kinabukasan.
Pag-unawa sa mga pangunahing kaisipan at napapanahong isyu sa ekonomiks gamit ang mga
kasanayan at pagpapahalaga ng mga disiplinang panlipunan tungo sa paghubog ng
9 Ekonomiks 1-7
mamamayang mapanuri , mapagnilay, mapanagutan, makakalikasan, produktibo, makatarungan,
at makataong mamamayan ng bansa at daigdig
Pag-unawa at pagpapahalaga sa mga kontemporaryong isyu at hamong pang-ekonomiya,
pangkalikasan, pampolitika, karapatang pantao, pang-edukasyon at pananagutang sibiko at
10 Mga Kontemporaryong Isyu pagkamamamayan sa kinakaharap ng mga bansa sa kasalukuyang panahon gamit ang mga 1-7
kasanayan sa pagsisiyasat, pagsusuri ng datos at iba’t ibang sanggunian, pagsasaliksik,
mapanuring pag-iisip, mabisang komunikasyon at matalinong pagpapasya
BILANG NG ORAS SA PAGTUTURO: 10 weeks/quarter; 4 quarters/year
Grade Time Allotment
1-2 30 min/day x 5 days
3-6 40 min/day x 5 days
7-10 3 hrs/week

BAITANG 1
Pamantayang Pagkatuto: Naipamamalas ang kamalayan, pag-unawa sa sarili bilang Pilipino at kasapi ng pamilya at paaralan at pagpapahalaga sa kapaligirang pisikal
gamit ang konsepto ng pagpapatuloy at pagbabago, interaksyon, distansya at direksyon tungo sa pagkakakilanlan bilang indibidwal at kasapi
ng komunidad.
PAMANTAYANG PAMANTAYAN
NILALAMAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO LEARNING
PANGNILALAMAN SA PAGGANAP CODE
(Content ) ( Learning Competencies) MATERIALS
(Content Standard) (Performance Standard)
UNANG MARKAHAN - Ako ay Natatangi
A. Pagkilala sa Sarili Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Nasasabi ang batayang
impormasyon tungkol sa sarili:
naipamamalas ang pag- buong pagmamalaking pangalan, magulang, kaarawan,
AP1NAT-Ia-1
unawa sa kahalagahan ng nakapagsasalaysay ng edad, tirahan, paaralan, iba pang
pagkilala sa sarili bilang kwento tungkol sa pagkakakilanlan at mga katangian
Pilipino gamit ang konsepto sariling katangian at bilang Pilipino
ng pagpapatuloy at pagkakakilanlan bilang 2. Nailalarawan ang pisikal na
pagbabago Pilipino sa malikhaing katangian sa pamamagitan ng
AP1NAT-Ia-2
pamamaraan iba’t ibang malikhaing
pamamaraan
3. Nasasabi ang sariling
pagkakakilanlan sa iba’t ibang AP1NAT-Ib-3
pamamaraan
4. Nailalarawan ang pansariling
pangangailan: pagkain, kasuotan
AP1NAT-Ib-4
at iba pa at mithiin para sa
Pilipinas
5. Natatalakay ang mga pansariling
kagustuhan tulad ng: paboritong
kapatid, pagkain, kulay, damit,
AP1NAT-Ic-5
laruan atbp at lugar sa Pilipinas
na gustong makita sa malikhaing
pamamaraan
B. Ang Aking Kwento 6. Natutukoy ang mga
mahahalagang pangyayari sa
buhay simula isilang hanggang sa AP1NAT-Ic-6
kasalukuyang edad gamit ang
mga larawan
7. Nailalarawan ang mga personal AP1NAT-Id-7
na gamit tulad ng laruan, damit

at iba pa mula noong sanggol
hanggang sa kasalukuyang edad
8. Nakikilala ang timeline at ang AP1NAT-Id-8
gamit nito sa pag-aaral ng
buhay hanggang sa kanyang
kasalukuyang edad
9. Naipakikita sa pamamagitan ng AP1NAT-Ie-9
timeline at iba pang pamamaraan
ang mga pagbabago sa buhay at
mga personal na gamit mula
noong sanggol hanggang sa
kasalukuyang edad
10. Nakapaghihinuha ng konsepto ng
pagpapatuloy at pagbabago sa
pamamagitan ng pagsasaayos ng AP1NAT-If-10
mga larawan ayon sa
pagkakasunod-sunod
11. Naihahambing ang sariling
AP1NAT-Ig-
kwento o karanasan sa buhay sa
11
kwento at karanasan ng mga
kamag-aral
C. Pagpapahalaga sa Sarili 12. Nailalarawan ang mga pangarap
o ninanais para sa sarili
12.1 Natutukoy ang mga
AP1NAT-Ih-
pangarap o ninanais
12
12.2 Naipapakita ang
pangarap sa malikhaing
pamamaraan
13. Naipaliliwanag ang kahalagahan
AP1NAT-Ii-13
ng pagkakaroon ng mga
pangarap o ninanais para sa sarili
14. Naipagmamalaki ang sariling
pangarap o ninanais sa AP1NAT-Ij-14
pamamagitan ng mga malikhaing
pamamamaraan

IKALAWANG MARKAHAN – Ang Aking Pamilya
A. Pagkilala sa mga kasapi ng Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Nauunawaan ang konsepto ng
AP1PAM-IIa-
Pamilya pamilya batay sa bumubuo nito
1
naipamamalas ang pag- buong pagmamalaking (ie. two-parent family, single-
unawa at pagpapahalaga sa nakapagsasaad ng parent family, extended family)
sariling pamilya at mga kwento ng sariling 2. Nailalarawan ang bawat kasapi
AP1PAM-IIa-
kasapi nito at bahaging pamilya at bahaging ng sariling pamilya sa
2
ginagampanan ng bawat isa ginagampanan ng bawat pamamagitan ng likhang sining
kasapi nito sa malikhaing 3. Nailalarawan ang iba’t ibang
pamamaraan papel na ginagampanan ng bawat AP1PAM-IIa-
kasapi ng pamilya sa iba’t ibang 3
pamamaraan
4. Nasasabi ang kahalagahan ng AP1PAM-IIa-
bawat kasapi ng pamilya 4
B. Ang Kwento ng Aking 5. Nakabubuo ng kwento tungkol sa AP1PAM-IIb-
Pamilya pang-araw-araw na gawain ng 5
buong pamilya
6. Nailalarawan ang mga gawain ng AP1PAM-IIb-
mag-anak sa pagtugon ng mga 6
pangangailangan ng bawat kasapi
7. Nakikilala ang “family tree” at ang AP1PAM-IIc-
gamit nito sa pag-aaral ng 7
pinagmulang lahi ng pamilya
8. Nailalarawan ang pinagmulan ng AP1PAM-IIc-
pamilya sa malikhaing 8
pamamaraan
9. Nailalarawan ang mga
AP1PAM-IIc-
buhay ng pamilya sa
9
pamamagitan ng timeline/family
tree
10. Nailalarawan ang mga pagbabago
AP1PAM-IId-
sa nakagawiang gawain at ang
10
pinapatuloy na tradisyon ng
pamilya
11. Naipahahayag sa malikhaing AP1PAM-IId-
pamamamaraan ang sariling 11
kwento ng pamilya
12. Naihahambing ang kwento ng AP1PAM-IId-
sariling pamilya at kwento ng 12
pamilya ng mga kamag-aral
13. Naipagmamalaki ang kwento ng AP1PAM-IIe-
sariling pamilya. 13
C. Mga Alituntunin sa Pamilya 14. Naiisa-isa ang mga alituntunin ng AP1PAM-IIe-
pamilya 14
15. Natatalakay ang mga batayan ng AP1PAM-II0-
mga alituntunin ng pamilya 15
16. Nahihinuha na ang mga
alituntunin ng pamilya ay AP1PAM-IIe-
tumumutugon sa iba-ibang 16
sitwasyon ng pang-araw-araw na
gawain ng pamilya
17. Nakagagawa ng wastong pagkilos AP1PAM-IIf-
sa pagtugon sa mga alituntunin 17
ng pamilya
18. Naihahambing ang alituntunin ng AP1PAM-IIf-
sariling pamilya sa alituntunin ng 18
pamilya ng mga kamag-aral
D. Pagpapahalaga sa Pamilya 19. Naipakikita ang pagpapahalaga sa
AP1PAM-IIf-
pagtupad sa mga alituntunin ng
19
sariling pamilya at pamilya ng
mga kamag-aral
20. Nailalarawan ang batayang
AP1PAM-IIg-
pagpapahalaga sa sariling
20
pamilya at nabibigyang katwiran
ang pagtupad sa mga ito
21. Naihahahambing ang mga AP1PAM-IIg-
pagpapahalaga ng sariling 21
pamilya sa ibang pamilya
22. Natutukoy ang mga halimbawa AP1PAM-IIg-
ng ugnayan ng sariling pamilya sa 22
ibang pamilya
23. Nakabubuo ng konklusyon AP1PAM-IIh-
tungkol sa mabuting pakikipag- 23
ugnayan ng sariling pamilya sa
iba pang pamilya sa lipunang
Pilipino.
IKATLONG MARKAHAN – Ang Aking Paaralan
Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Nasasabi ang mga batayang
A. Pagkilala sa Aking Paaralan impormasyon tungkol sa sariling
naipamamalas ang pag- buong pagmamalaking paaralan: pangalan nito (at bakit
unawa sa kahalagahan ng nakapagpapahayag ng ipinangalan ang paaralan sa
AP1PAA-IIIa-
pagkilala ng mga batayang pagkilala at taong ito), lokasyon, mga bahagi
1
impormasyon ng pisikal na pagpapahalaga sa nito, taon ng pagkakatatag at
kapaligiran ng sariling sariling paaralan ilang taon na ito, at mga
paaralan at ng mga taong pangalan ng gusali o silid (at
bumubuo dito na bakit ipinangalan sa mga taong
nakakatulong sa paghubog ito)
ng kakayahan ng bawat 2. Nailalarawan ang pisikal na AP1PAA-IIIa-
batang mag-aaral kapaligiran ng sariling paaralan 2
3. Nasasabi ang epekto ng pisikal na
AP1PAA-IIIb-
kapaligiran sa sariling pag-aaral
3
(e.g. mahirap mag-aaral kapag
maingay, etc)
4. Nailalarawan ang mga tungkuling
ginagampanan ng mga taong AP1PAA-IIIb-
bumubuo sa paaralan (e.g. 4
punong guro, guro, mag-aaral,
doktor at nars, dyanitor, etc
B. Ang Kwento ng Aking 5. Naipaliliwanag ang kahalagahan AP1PAA-IIIc-
Paaralan ng paaralan sa sariling buhay at 5
sa pamayanan o komunidad.
6. Nasasabi ang mahahalagang AP1PAA-IIIc-
pangyayari sa pagkakatatag ng 6
sariling paaralan
7. Nailalarawan ang mga pagbabago
sa paaralan tulad ng pangalan, AP1PAA-IIId-
lokasyon, bilang ng mag-aaral 7
atbp gamit ang timeline at iba
pang pamamaraan

8. Naipapakita ang pagbabago ng
AP1PAA-IIId-
sariling paaralan sa pamamagitan
8
ng malikhaing pamamaraan at iba
pang likhang sining
9. Natutukoy ang mga alituntunin AP1PAA-IIIe-
ng paaralan 9
10. Nabibigyang katwiran ang AP1PAA-IIIe-
pagtupad sa mga alituntunin ng 10
paaralan
11. Nasasabi ang epekto sa sarili at
AP1PAA-IIIf-
sa mga kaklase ng pagsunod at
11
hindi pagsunod sa mga
alituntunan ng paaralan
C. Pagpapahalaga sa Paaralan 12. Nahihinuha ang kahalagahan ng
AP1PAA-IIIg-
alituntunin sa paaralan at sa
12
buhay ng mga mag-aaral
13. Naiisa-isa ang mga gawain at
AP1PAA-IIIh-
pagkilos na nagpapamalas ng
13
pagpapahalaga sa sariling
paaralan (eg. Brigada Eskwela)
14. Natatalakay ang kahalagahan ng
pag-aaral
14.1 Nakapagsasaliksik ng mga
kwento tungkol sa mga
batang nakapag-aral at AP1PAA-IIIi-
hindi nakapag-aral j-14
14.2 Nasasabi ang maaring
maging epekto ng nakapag-
aral at hindi nakapag-aral
sa tao
IKAAPAT NA MARKAHAN – Ako at ang Aking Kapaligiran
A. Ako at ang Aking Tahanan Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Nakikilala ang konsepto ng AP1KAP-IVa-
distansya at ang gamit nito sa 1
naipamamalas ang pag- 1. nakagagamit ang pagsukat ng lokasyon
unawa sa konsepto ng konsepto ng 2. Nagagamit ang iba’t ibang AP1KAP-IVa-
distansya sa paglalarawan ng distansya sa katawagan sa pagsukat ng 2
sariling kapaligirang paglalarawan ng lokasyon at distansya sa

ginagalawan tulad ng pisikal na pagtukoy ng mga gamit at lugar
tahanan at paaralan at ng kapaligirang sa bahay (kanan, kaliwa, itaas,
kahalagahan ng pagpapanatili ginagalawan ibaba, harapan at likuran)
at pangangalaga nito 3. Nailalarawan ang kabuuan at AP1KAP-IVb-
2. nakapagpakita ng mga bahagi ng sariling tahanan 3
payak na gawain sa at ang mga lokasyon nito
pagpapanatili at 4. Nakagagawa ng payak na mapa AP1KAP-IVb-
pangangalaga ng ng loob at labas ng tahanan 4
kapaligirang 5. Naiisa-isa ang mga bagay at
ginagalawan AP1KAP-IVc-
istruktura na makikita sa
5
nadadaanan mula sa tahanan
patungo sa paaralan
6. Naiuugnay ang konsepto ng
lugar, lokasyon at distansya sa
AP1KAP-IVc-
pang-araw-araw na buhay sa
6
pamamagitan ng iba’t ibang uri
ng transportasyon mula sa
tahanan patungo sa paaralan
B. Ako at ang Aking Paaralan 7. Nailalarawan ang pagbabago sa
mga istruktura at bagay mula sa AP1KAP-IVd-
tahanan patungo sa paaralan at 7
natutukoy ang mga mahalagang
istruktura sa mga lugar na ito.
8. Nakagagawa ng payak na mapa AP1KAP-IVd-
mula sa tahanan patungo sa 8
paaralan
9. Natutukoy ang bahagi at gamit sa AP1KAP-IVe-
loob ng silid-aralan/ paaralan at 9
lokasyon ng mga ito
10. Nakagagawa ng payak na mapa AP1KAP-IVf-
ng silid-aralan/paaralan 10
11. Naipaliliwanag ang konsepto ng
distansya sa pamamagitan ng
nabuong mapa ng silid-aralan at AP1KAP-IVg-
paaralan 11
11.1 distansya ng mga bagay
sa isa’t isa sa loob ng

silid-aralan
11.2 distansya ng mga mag-
aaral sa ibang mga bagay
sa silid-aralan
11.3 distansya ng silid-aralan
sa iba’t ibang bahagi ng
paaralan
12. Nakapagbigay halimbawa ng mga
AP1KAP-IVh-
gawi at ugali na makatutulong at
12
nakasasama sa sariling
kapaligiran: tahanan at paaralan
C. Pagpapahalaga sa 13. Naipakikita ang iba’t ibang
Kapaligiran pamamaraan ng pangangalaga
ng kapaligirang ginagalawan
AP1KAP-IVi-
13.1 sa tahanan
13
13.2 sa paaralan
13.3 sa komunidad
14. Naipakikita ang pagpapahalaga
AP1KAP-IVj-
sa kapaligirang ginagalawan sa
14
iba’t ibang pamamaraan at
likhang sining.

BAITANG 2
Pamantayang Pagkatuto: Naipamamalas ang kamalayan, pag-unawa at pagpapahalaga sa kasalukuyan at nakaraan ng kinabibilangang komunidad, gamit ang
konsepto ng pagpapatuloy at pagbabago, interaksyon, pagkakasunod-sunod ng pangyayari, mga simpleng konseptong hepgrapikal tulad ng
lokasyon at pinagkukunang yaman at bukal ng yamang lahi, at konsepto ng mga saksi ng kasaysayan tulad ng tradisyong oral at mga bakas
ng kasaysayan.
UNANG MARKAHAN - Ang Aking Komunidad
A. Pagkilala sa Komunidad Ang Mag-aaral ay… Ang Mag-aaral ay… 1. Nauunawaan ang konsepto ng
‘komunidad’
naipamamalas ang pag- malikhaing 1.1 Nasasabi ang payak na
AP2KOM-Ia-1
unawa sa kahalagahan nakapagpapahayag/ kahulugan ng ‘komunidad’
ng kinabibilangang nakapagsasalarawan ng 1.2 Nasasabi ang mga
komunidad kahalagahan ng halimbawa ng ‘komunidad’
kinabibilangang komunidad 2. Naipaliliwanag ang kahalagahan
AP2KOM-Ib-2
ng ‘komunidad’
3. Natutukoy ang mga bumubuo ng
komunidad:
3.1 Mga tao: mga iba’t ibang
naninirahan sa
komunidad, mga pamilya
o mag-anak
3.2 Mga institusyon: paaralan, AP2KOM-Ib-
mga sentrong pamahalaan 3
o nagbibigay serbisyo,
sentrong pangkalusugan,
pamilihan, simbahan o
mosque at iba pang
pinagtitipunan ng mga
kasapi ng ibang relihiyon
4. Naiuugnay ang tungkulin at
AP2KOM-Ic-4
gawain ng mga bumubuo ng
komunidad sa sarili at sariling
pamilya
B. Ang Aking Komunidad 5. Nasasabi na ang bawat bata ay
AP2KOM-Ic-5
may kinabibilangang komunidad
6. Nasasabi ang batayang AP2KOM-Id-6

impormasyon tungkol sa sariling
komunidad: pangalan ng
komunidad; lokasyon ( malapit
sa tubig o bundok, malapit sa
bayan), mga namumuno dito,
populasyon, mga wikang
sinasalita, atbp
7. Nailalarawan ang sariling
komunidad gamit ang mga
simbolo sa payak na mapa
7.1 Nakikilala ang mga
sagisag na ginagamit sa
mapa sa tulong ng
panuntunan.
7.2 Natutukoy ang lokasyon
ng mga mahahalagang
lugar sa sariling
komunidad batay sa
AP2KOM-Id-
lokasyon nito sa sariling
e-7
tahanan o paaralan
7.3 Nailalarawan ang mga
anyong lupa at tubig sa
sariling komunidad
7.4 Nakaguguhit ng payak na
mapa ng komunidad mula
sa sariling tahahan o
paaralan, na nagpapakita
ng mga mahahalagang
lugar at istruktura, anyong
lupa at tubig, atbp.
8. Nailalarawan ang panahon at
kalamidad na nararanasan sa
sariling komunidad
AP2KOM-If-h-
8.1 Nasasabi ang iba’t ibang
8
uri ng panahong
nararanasan sa sariling
komunidad (tag-ulan at

tag-init)
natural na kalamidad o
sakunang madalas
maganap sa sariling
komunidad
8.3 Nakakukuha ng
impormasyon tungkol sa
mga epekto ng kalamidad
sa kalagayan ng mga
anyong lupa, anyong
tubig at sa mga tao sa
sariling komunidad
8.4 Nasasabi ang mga
wastong gawain/ pagkilos
sa tahanan at paaralan sa
panahon ng kalamidad
8.5 Nasasabi kung paano
ibinabagay ng mga tao sa
panahon ang kanilang
kasuotan at tirahan
9. Nasasabi ang pagkakapareho at
pagkakaiba ng sariling AP2KOM-Ii-9
komunidad sa mga kaklase
IKALAWANG MARKAHAN – Ang Aking Komunidad Ngayon at Noon
A. Ang Kwento ng Pinagmulan Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Nakapagsasalaysay ng
ng Aking Komunidad pinagmulan ng sariling
naipamamalas ang pag- 1. nauunawaan ang komunidad batay sa mga
AP2KNN-IIa-1
unawa sa kwento ng pinagmulan at pagsasaliksik, pakikinig sa
pinagmulan ng sariling kasaysayan ng kuwento ng mga nakakatanda sa
komunidad batay sa komunidad komunidad, atbp
konsepto ng pagbabago 2. Naiuugnay ang mga
at pagpapatuloy at 2. nabibigyang halaga ang pagbabago sa pangalan ng AP2KNN-IIa-2
pagpapahalaga sa mga bagay na nagbago sariling komunidad sa mayamang
kulturang nabuo ng at nananatili sa kuwento ng pinagmulan nito
komunidad pamumuhay komunidad 3. Nasasabi ang pinagmulan at
AP2KNN-IIb-3
pagbabago ng sariling

komunidad sa pamamagitan ng
timeline at iba pang graphic
organizers
4. Nakagagawa ng maikling
salaysay ng mga pagbabago sa
sariling komunidad sa iba’t ibang
aspeto nito tulad ng uri ng
transportasyon, pananamit, AP2KNN-IIc-4
libangan,pangalan ng mga kalye
atbp. sa pamamagitan ng iba’t-
ibang sining (ei. pagguhit,
paggawa ng simpleng graf,
pagkuwento, atbp.)
5. Naiuugnay ang mga sagisag,
natatanging istruktura, bantayog
ng mga bayani at mga AP2KNN-IId-5
mahahalagang bagay na
matatagpuan sa komunidad sa
kasaysayan nito
6. Nailalarawan ang dami ng tao sa
sariling komunidad sa AP2KNN-IId-6
pamamagitan ng graf
B. Ang Kultura sa Aking Naipagmamalaki ang kultura 7. Nakabubuo ng maikling salaysay
Komunidad ng sariling komunidad tungkol sa mga bagay na hindi
AP2KNN-IIe-7
1. Pamumuhay nagbago sa komunidad (hal.,
2. Tradisyon/ Kaugalian pangalan, pagkain, gusali o
3. Mga pagdiriwang istruktura)
4. Sining 8. Nakasusuri ng pagkakaiba ng
kalagayan ng kapaligiran ng
AP2KNN-IIe-8
sariling komunidad (ei. mga
anyong lupa at tubig ngayon at
noon)
9. Nailalarawan ang
pagkakakilanlang kultural ng
AP2KNN-IIf-
komunidad
g-9
9.1 Natutukoy at naipaliliwanag
ang mga katangiang

nagpapakilala ng sariling
komunidad (ie, tanyag na
anyong lupa o tubig,
produkto, pagkain, tanyag na
kasapi ng komunidad atbp.)
9.2 Natutukoy ang iba’t ibang
pagdiriwang ng komunidad
9.3 Natatalakay ang mga
tradisyon na nagpapakilala sa
sariling komunidad
9.4 Natatalakay ang iba’t-ibang uri
ng sining na nagpapakilala sa
sariling komunidad (ei.
panitikan, musika, sayaw,
isports atbp)
10. Naihahambing ang katangian ng
sariling komunidad sa iba pang
komunidad tulad ng likas na AP2KNN-IIh-
yaman, produkto at hanap- 10
buhay, kaugalian at mga
pagdiriwang, atbp.
11. Nasusuri ang kahalagahan ng
AP2KNN-IIi-
mga pagdriwang at tradisyon na
11
nagbubuklod ng mga tao sa
pag-unlad ng sariling komunidad
12. Nakakalahok sa mga proyekto o AP2KNN-IIj-
mungkahi na nagpapaunlad o 12
nagsusulong ng natatanging
IKATLONG MARKAHAN – Pamumuhay sa Komunidad
A. Kabuhayan sa Komunidad Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Natatalakay ang mga produkto at
mga kaugnay na hanapbuhay na
naipamamalas ang nakapagpapahayag ng nalilikha mula sa likas yaman ng
kahalagahan ng pagpapahalaga sa pagsulong komunidad AP2PSK-IIIa-
mabuting paglilingkod ng ng mabuting paglilingkod ng 1.1 Nailalarawan ang likas na 1
mga namumuno sa mga namumuno sa yaman at pangunahing
pagsulong ng mga komunidad tungo sa produkto ng komunidad
pangunahing pagtugon sa 1.2 Naiuugnay ang mga

hanapbuhay at pagtugon pangangailangan ng mga pangunahing hanapbuhay ng
sa pangangailangan ng kasapi ng sariling komunidad komunidad sa likas na yaman
mga kasapi ng sariling ng komunidad
komunidad 2. Naipaliliwanag ang pananagutan
ng bawat isa sa pangangalaga sa
likas na yaman at pagpanatili ng
kalinisan ng sariling komunidad.
2.1 Nasasabi ang mga sanhi at
bunga ng pagkasira ng likas na
yaman ng kinabibilangang
komunidad
AP2PSK-IIIb-
2.2 Nahihinuha ang mga posibleng
2
dahilan ng tao sa pagsira ng
mga likas na yaman ng
kinabibilangang komunidad.
2.3 Nakapagbibigay ng
mungkahing paraan ng pag-
aalaga sa kapaligiran at likas
na yaman ng kinabibilangang
komunidad
B. Pamumuno at Paglilingkod 3. Nailalarawan kung paano
AP2PSK-IIIc-
sa Komunidad natutugunan ang
3
pangangailangan ng mga tao mula
sa likas yaman ng komunidad
4. Naiuugnay ang epekto ng
AP2PSK-IIId-
pagkakaroon ng hanapbuhay sa
4
pagtugon ng pangangailangan ng
komunidad at ng sariling pamilya
5. Nakikilala ang mga namumuno sa

sariling komunidad at ang
kanilang kaakibat na tungkulin at
responsibilidad AP2PSK-IIIe-
5.1 Nasasabi kung paano f-5
nagiging pinuno
5.2 Nasasabi ang katangian ng
mabuti at di mabuting pinuno

6. Nasasabi ang kahalagahan ng
AP2PSK-IIIg-
mabuting pamumuno sa pagtugon
6
ng pangangailangan ng mga tao
sa komunidad.
7. Nakikilala ang mga taong nag-
aambag sa kapakanan at
kaunlaran ng komunidad sa iba’t AP2PSK-IIIh-
ibang aspeto at paraan (ei mga 7
pribadong samahan (NGO) na
tumutulong sa pag-unlad ng
komunidad)
8. Nakapagbigay ng mga mungkahi
at dahilan upang palakasin ang
AP2PSK-IIIi-8
tama, maayos at makatwirang
pamumuno
IKAAPAT NA MARKAHAN - Pagiging Kabahagi ng Komunidad
A. Kabahagi Ako ng Aking Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Natatalakay ang kahalagahan ng
Komunidad mga paglilingkod/ serbisyo ng
naipamamalas ang nakapahahalagahan ang komunidad upang matugunan ang
AP2PKK-IVa-1
pagpapahalaga sa mga paglilingkod ng pangangailangan ng mga kasapi
kagalingang pansibiko komunidad sa sariling pag- sa komunidad.
bilang pakikibahagi sa unlad at nakakagawa ng
mga layunin ng sariling makakayanang hakbangin 2. Natutukoy ang iba pang tao na
komunidad bilang pakikibahagi sa mga naglilingkod at ang kanilang
layunin ng sariling kahalagahan sa komunidad (e.g.
AP2PKK-IVa-2
komunidad guro, pulis, brgy. tanod, bumbero,
nars, duktor, tagakolekta ng
basura, kartero, karpintero,
tubero, atbp.)
3. Naiuugnay ang pagbibigay
serbisyo/ paglilingkod ng
komunidad sa karapatan ng
bawat kasapi sa komunidad. AP2PKK-IVb-
3.1 Nasasabi na ang bawat kasapi d-3
ay may karapatan na
mabigyan ng paglilingkod/
serbisyo mula sa komunidad

3.2 Nakapagbibigay halimbawa ng
pagtupad at hindi pagtupad ng
karapatan ng bawat kasapi
mula sa mga serbisyo ng
komunidad
3.3 Naipaliliwanag ang epekto ng
pagbigay serbisyo at di
pagbigay serbisyo sa buhay ng
tao at komunidad
4. Naipaliliwanag na ang mga
karapatang tinatamasa ay may AP2PKK-IVe-4
katumbas na tungkulin bilang
kasapi ng komunidad
5. Naisasagawa ang disiplinang
pansarili sa pamamagitan ng
pagsunod sa mga tuntunin bilang
kasapi ng komunidad
5.1 Natutukoy ang mga tuntuning
sinusunod ng bawat kasapi sa
AP2PKK-IVf-5
komunidad (ei. pagsunod sa
mga babala, batas, atbp)
5.2 Natatalakay ang kahalagahan
ng mga tuntuning itinakda
para sa ikabubuti ng lahat ng
kasapi
6. Napahalagahan ang kagalingan
pansibiko sa sariling komunidad
tradisyong may kinalaman sa
pagkakabuklod buklod ng mga
tao sa komunidad AP2PKK-IVg-
6.2 Naipaliliwanag ang j-6
kahalagahan ng
pagtutulungansa paglutas mga
suliranin ng komunidad
6.3 Naipakikita ang iba’t ibang
paraan ng pagtutulungan ng

mga kasapi ng komunidad sa
pagbigay solusyon sa mga
problema sa komunidad
6.4 Nakakalahok sa mga gawaing
pinagtutulungan ng mga
kasapi para sa ikabubuti ng
pamumuhay sa komunidad

BAITANG 3
Pamantayang Pagkatuto: Naipamamalas ang malawak na pag-unawa at pagpapahalaga ng mga komunidad ng Pilipinas bilang bahagi ng mga lalawigan at rehiyon ng
bansa batay sa (a) katangiang pisikal (b) kultura; (c) kabuhayan; at (d) pulitikal, gamit ang konsepto ng pagpapatuloy at pagbabago,
interaksyon ng tao at kapaligirang pisikal at sosyal.
UNANG MARKAHAN - Ang Mga Lalawigan Sa Aking Rehiyon
A. Ang Kinalalagyan ng mga Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Naipaliliwanagi ang kahulugan ng
Lalawigan sa Aking Rehiyon mga simbolo na ginagamit sa AP3LAR-Ia-1
naipamamalas ang pang- nakapaglalarawan ng pisikal mapa sa tulong ng panuntunan
Batayang heograpiya unawa sa kinalalagyan na kapaligiran ng mga (ei. katubigan, kabundukan, etc)
1. direksyon ng mga lalawigan sa lalawigan sa rehiyong 2. Nakapagbabasa at MISOSA Lesson
2. relatibong lokasyon rehiyong kinabibilangan kinabibilangan gamit ang nakapagsasagawa ng #7 (Grade IV)
3. distansya ayon sa katangiang mga batayang impormasyon interpretasyon tungkol sa
4. anyong tubig/ anyong heograpikal nito tungkol sa direksiyon, kinalalagyan ng iba’t ibang AP3LAR-Ib-2
lupa lokasyon, populasyon at lalawigan sa rehiyon gamit ang
paggamit ng mapa mga batayang heograpiya tulad
Kagamitang mapa ng distansya at direksyon
1. mapa ng rehiyon 3. Nailalarawan ang kinalalagyan ng
2. demogprahic map mga lalawigan ng sariling
AP3LAR-Ic-3
3. population map rehiyon batay sa mga nakapaligid
dito gamit ang pangunahing
direksiyon (relative location)
4. Naipaghahambing ang mga MISOSA Lesson
lalawigan sa sariling rehiyon ayon AP3LAR-Ic-4 #9-10 (Grade IV)
sa lokasyon, direksiyon, laki at
kaanyuan
5. Nailalarawan ang populasyon ng
AP3LAR-Id-5
iba’t ibang pamayanan sa sariling
lalawigan gamit ang bar graph
B. Ang Mga Lalawigan sa Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 6. Naihahambing ang mga lalawigan
Aking Rehiyon sa rehiyon ayon sa dami ng AP3LAR-Id-6
1. Mapang topograpiya naipamamalas ang pag- 1. nakalalahok sa populasyon gamit ang mapa ng
2. Hazard map unawa sa rehiyon bilang pangangalaga ng mga populasyon
3. Topograpiya konseptong heograpikal lalawigan bunga ng 7. Nailalarawan ang iba’t ibang
AP3LAR-Ie-7
3.1 Panahon upang mapahalagahan pakikibahagi sa nasabing lalawigan sa rehiyon ayon sa mga
3.2 Anyong tubig/ ang sariling rehiyon rehiyon katangiang pisikal at

Anyong lupa gamit ang mapa at iba pagkakakilanlang heograpikal nito
3.3 Likas yaman pang kasanayang 2. nagagamit ang kaalaman gamit ang mapang topograpiya
4. Kahalagahan at pangheograpiya sa kasanayang ng rehiyon
pangangalaga pangheograpikal sa 8. Napaghahambing ang iba’t ibang
pagpapanukala ng mga pangunahing anyong lupa at AP3LAR-Ie-8
solusyon sa pangunahing anyong tubig ng iba’t ibang
problema o isyung lalawigan sa sariling rehiyon
pangkapaligiran ng 9. Natutukoy ang pagkakaugnay-
sariling pamayanan bilang ugnay ng mga anyong tubig at AP3LAR-If-9
isang rehiyon lupa sa mga lalawigan ng sariling
rehiyon
10. Nakagagawa ng payak na mapa
na nagpapakita ng mahahalagang
AP3LAR-If-10
anyong lupa at anyong tubig ng
sariling lalawigan at mga karatig
na lalawigan nito
11. Natutukoy ang mga lugar na
sensitibo sa panganib batay sa
lokasyon at topographiya nito
11.1 Nasasabi o natataluntun ang
mga lugar ng sariling
rehiyon na sensitibo sa
AP3LAR-Ig-h-
panganib gamit ang hazard
11
map
11.2 Nakagagawa nang maagap
at wastong pagtugon sa
mga panganib na madalas
maranasan ng sariling
rehiyon.
12. Nailalarawan ang mga AP3LAR-Ih-
pangunahing likas na yaman ng 12
mga lalawigan sa rehiyon
13. Natatalakay ang wastong
pangangasiwa ng mga likas na
yaman ng sariling laalwigan at AP3LAR-Ii-13
rehiyon
13.1 Nasusuri ang matalino at di-

matalinong mga paraan ng
pangangasiwa ng mga likas
na yaman
13.2 Nakabubuo ng konklusyon
na ang matalinong
pangangasiwa ng likas na
yaman ay may kinalaman sa
pag-unlad ng sariling
lalawigan at rehiyon
14. Nakabubuo ng interprestayon ng AP3LAR-Ii-14 MISOSA Lesson
kapaligiran ng sariling lalawigan 18, 21,26,27,28,
at karatig na mga lalawigan ng 29, 30 (for specific
rehiyon gamit ang mapa regions)
IKALAWANG MARKAHAN - Ang Mga Kwento Ng Mga Lalawigan Sa Sariling Rehiyon
A. Ang mga Kwento ng Aking Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Nauunawaan ang kasaysayan ng
Rehiyon kinabibilangang rehiyon
naipapamalas ang pang- nakapagpapamalas ang mga 1.1 Naisalaysay ang pinagmulan ng
1. Pinagmulan at mga unawa at pagpapahalaga mag-aaral ng pagmamalaki sariling lalawigan at mga
Pagbabago ng iba’t ibang kwento sa iba’t ibang kwento at karatig na lalawigan sa
2. Makasaysayang pook at and mga sagisag na sagisag na naglalarawan ng pamamagitan ng malikhaing
pangyayari sa Iba’t naglalarawan ng sariling sariling lalawigan at mga pagpapahayag at iba pang
Ibang Lalawigan lalawigan at mga karatig karatig lalawigan sa likhang sining
3. Simbolo ng mga lalawigan sa kinabibilangang rehiyon 1.1.1 Natutukoy ang
Lalawigan kinabibilangang rehiyon kasaysayan ng pagbuo
4. Mga Bayani ng mga ng sariling lalawigan
AP3KLR-IIa-
Lalawigan ayon sa batas
b-1
1.1.2 Naisasalaysay ang mga
pagbabago ng sariling
lalawigan at mga karatig
na lalawigan sa rehiyon
tulad ng laki nito,
pangalan, lokasyon,
populasyon, mga
istruktura at iba pa
1.2 Nakabubuo ng timeline ng mga
makasaysayang pangyayari sa
rehiyon sa iba’t ibang

malikhaing pamamaraan
1.3 Nasasabi ang mga paraan ng
pagtutulungan ng mga
lalawigan sa rehiyon noon at sa
kasalukuyan
B. Pagpapahalaga sa mga 2. Natatalakay ang mga pagbabago
Sagisag ng Kinabibilangang at nagpapatuloy sa sariling AP3KLR-IIc-2
Lalawigan at Rehiyon lalawigan at kinabibilangang
rehiyon
3. Naisasalaysay o naisasadula ang
kwento ng mga makasaysayang
AP3KLR-IId-3
pook o pangyayaring
nagpapakilala sa sariling lalawigan
at mga karatig nito sa rehiyon
4. Natatalakay ang kahulugan ng
ilang simbolo at sagisag ng AP3KLR-IIe-4
sariling lalawigan at rehiyon
5. Naihahambing ang ilang simbolo
at sagisag na nagpapakilala ng
AP3KLR-IIf-5
iba’t ibang lalawigan sa sariling
rehiyon
“official hymn” at iba pang sining
AP3KLR-IIg-6
na nagpapakilala ng sariling
7. Naipagmamalaki ang mga bayani
ng sariling lalawigan at rehiyon
7.1 Nakikilala ang mga bayani ng
mga sariling lalawigan at
rehiyon
7.2 Napahahalagahan ang AP3KLR-IIh-
pagpupunyagi ng mga bayani i-7
ng sariling lalawigan at
rehiyon sa malikhaing
pamamaraan
7.3 Nakalilikha ng anumang sining
tungkol sa bayani ng

lalawigan o rehiyon na nais
tularan
8. Nakasusulat ng payak na kwento/
1-2 talata tungkol sa lalawigan sa
AP3KLR-IIj-8
kinabibilangang rehiyon na naging
katangi-tangi para sa sarili.
IKATLONG MARKAHAN - Ang Pagkakakilanlang Kultural Ng Kinabibilangang Rehiyon
A. Ang Kultura ng Aking Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Naibibigay ang kahulugan ng AP3PKR-IIIa-
Lalawigan at sariling kultura at mga kaugnay na 1
Kinabibilangang Rehiyon naipapamalas ang pag- nakapagpapahayag ng may konsepto
unawa at pagpapahalaga pagmamalaki at pagkilala sa 2. Naipaliliwanag na ang mga salik
1. Mga Tao sa pagkakakilanlang nabubuong kultura ng mga heograpikal katulad ng lokasyon
AP3PKR-IIIa-
2. Panahanan kultural ng lalawigan sa kinabibilangang at klima ay naka iimpluwensiya sa
2
3. Dialekto at Wika kinabibilangang rehiyon rehiyon pagbuo at paghubog ng uri ng
4. Paniniwala at Tradisyon pamumuhay ng mga lalawigan at
5. Pagdiriwang rehiyon
6. Katutubong Sining 3. Nailalarawan ang
(tula/awit/ sayaw/laro) pagkakakilanlang kultural ng
7. Bagay Pang-kultura kinabibilangang rehiyon
(pagkain, produkto, 3.1 Nailalarawan ang
atbp) pagkakakilanlang kultura ng
8. Katawagan sariling lalawigan
3.2 Naiisa-isa ang mga pangkat
ng mga tao sa sariling
AP3PKR-IIIb-
c-3
3.3 Nakapagbibigay ng mga
halimbawang salita mula sa
mga wika at diyalekto sa
3.4 Nailalarawan ang mga
kaugalian, paniniwala at
tradisyon ng sariling lalawigan
at ng rehiyon.
B. Pagpapahalaga sa 4. Naipaliliwanag ang kahalagahan
AP3PKR-IIId-
Pagkakakilanlang Kultural ng mga makasaysayan lugar at
4
ng Sariling Lalawigan at ang mga saksi nito sa
Rehiyon pagkakakilanlang kultura ng

5. Naihahambing ang pagkakatulad
at pagkakaiba ng mga kaugalian,
AP3PKR-IIIe-
paniniwala at tradisyon sa sariling
5
lalawigan sa karatig lalawigan sa
kinabibilangang rehiyon at sa
ibang lalawigan at rehiyon
6. Nasusuri ang papel na
ginagampanan ng kultura sa
AP3PKR-IIIf-
pagbuo ng pagkakakilanlan ng
6
sariling lalawigan at rehiyon, at
sa Pilipinas
7. Napahahalagahan ang iba’t ibang
AP3PKR-IIIf-
pangkat ng tao sa lalawigan at
7
rehiyon
8. Napapahalagahan ang mga sining
(tula/awit/ sayaw) na
nagpapakilala sa lalawigan at AP3PKR-IIIg-
rehiyon sa pamamagitan ng 8
pakikilahok sa mga gawain na
nagsusulong ng pagpapahalaga sa
mga sining sa lalawigan
9. Naipapakita sa iba’t-ibang sining
ang pagmamalaki sa mga
natatanging kaugalian, paniniwala AP3PKR-IIIh-
at tradisyon ng iba’t ibang 9
lalawigan sa kinabibilangang
rehiyon
10. Natutukoy ang mga katawagan sa
iba’t ibang layon sa AP3PKR-IIIi-
kinabibilanagng rehiyon (e.g. 10
paggalang, paglalambing,
pagturing)
11. Nakagagawa ng isang payak na
mapang kultural na nagpapakilala AP3PKR-IIIj-
ng kultura ng ibat ibang lalawigan 11
sa rehiyon

IKAAPAT NA KARKHAN - Ekonomiya At Pamamahala
A. Ang Ekonomiya ng mga Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Naiuugnay ang kapaligiran sa uri
AP3EAP-IVa-
Lalawigan sa Rehiyon ng pamumuhay ng kinabibilangang
1
naipamamalas ang pang- nakapagpapakita ng lalawigan
unawa sa mga gawaing aktibong pakikilahok sa mga 2. Naipapaliwanag ang iba’t ibang
1. Kabuhayan at pangkabuhayan at gawaing panlalawigan tungo pakinabang pang ekonomiko ng AP3EAP-IVa-
pinagkukunanng bahaging ginagampanan sa ikauunlad ng mga mga likas yaman ng lalawigan at 2
yaman ng pamahalaan at ang lalawigan sa kinabibilangang kinabibilangang rehiyon
2. Produkto mga kasapi nito, mga rehiyon 3. Natatalakay ang pinanggalingan MISOSA Lesson
AP3EAP-IVb-
3. Industriya pinuno at iba pang ng produkto ng kinabibilagang #31 (Grade IV)
3
4. Kalakalan naglilingkod tungo sa lalawigan
5. Negosyo pagkakaisa, kaayusan at 4. Naiisa-isa ang mga produkto at
6. Inprastraktura kaunlaran ng mga AP3EAP-IVb-
kalakal na matatagpuan sa
7. Uri ng Empleyo lalawigan sa 4
kinabibilangang rehiyon
kinabibilangang rehiyon 5. Naipakikita ang ugnayan ng
kabuhayan ng mga lalawigan sa AP3EAP-IVc-5
kinabibilangang rehiyon at sa
ibang rehiyon
6. Naiuugnay ang pakikipagkalakalan
sa pagtugon ng mga
AP3EAP-IVc-6
pangangailangan ng sariling
lalawigan at mga karatig na
lalawigan sa rehiyon at ng bansa.
7. Natutukoy ang inprastraktura
(mga daanan, palengke) ng mga AP3EAP-IVd-
lalawigan at naipaliliwanag ang 7
kahalagahan nito sa kabuhayan
8. Naipaliliwanag ang iba’t ibang
aspeto ng ekonomiya
(pangangailangan, produksyon, AP3EAP-IVd-
kalakal, insprastraktura, atbp.) sa 8
pamamagitan ng isang graphic
organizer
9. Natutukoy na ang rehiyon ay
AP3EAP-IVe-
binibuo ng mga lalawigan na may
9
sariling pamunuan

B. Ang Pamamahala sa mga 10. Natutukoy na ang rehiyon ay AP3EAP-IVe-
Lalawigan ng binibuo ng mga lalawigan na may 10
Kinabibilangang Rehiyon sariling pamunuan
11. Natutukoy ang mga tungkulin at
1. Mga Pinuno ng mga pananagutan ng mga namumuno AP3EAP-IVf-
Lalawigan sa Rehiyon sa mga lalawigan ng 11
2. Pamamahala at kinabibilangang rehiyon
Programa/ Proyekto/ 12. Natatalakay ang mga paraan ng
AP3EAP-IVf-
Serbisyo pagpili ng pinuno ng mga
12
3. Karapatan at Tungkulin lalawigan
13. Naipapaliwang ang kahalagahan
AP3EAP-IVg-
ng pagkakaroon ng pamahalaan sa
13
bawat lalawigan sa
14. Naipaliliwanag ang dahilan ng AP3EAP-IVg-
paglilingkod ng pamahalaan ng 14
mga lalawigan sa mga kasapi nito.
15. Natutukoy ang iba’t ibang paraan
AP3EAP-IVh-
sa pakikiisa sa mga proyekto ng
15
pamahalaan ng mga lalawigan sa
16. Nakalalahok sa mga gawaing
nakatutulong sa pagkakaisa, AP3EAP-IVi-
kaayusan at kaunlaran ng sariling 16
lalawigan at kinabibilangang
rehiyon

BAITANG 4
PAMANTAYAN SA PAGKATUTO: Naipagmamalaki ang pagka-Pilipino at ang bansang Pilipinas na may pagpapahalaga sa pagkakaiba-iba ng mga kulturang Pilipino batay sa
paggamit ng mga kasanayan sa heograpiya, pag-unawa sa kultura at kabuhayan, pakikilahok sa pamamahala at pagpapahalaga sa mga
mithiin ng bansang Pilipinas.
UNANG MARKAHAN - Ang Aking Bansa
A. Pagkilala sa Bansa Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Natatalakay ang konsepto ng
bansa
naipamamalas ang pag- naipapaliwanag na ang 1.1 Nakapagbibigay ng halimbawa
AP4AAB-Ia-1
unawa sa konsepto ng Pilipinas ay isang bansa ng bansa
bansa. 1.2 Naiisa-isa ang mga katangian
ng bansa
2. Nakapagbubuo ng kahulugan ng AP4AAB-Ib-2
bansa
3. Naipapaliwanag na ang Pilipinas ay AP4AAB-Ib-3
isang bansa
B. Ang Kinalalagyan ng Naipamamalas ang pang- Naipamamalas ang 4. Natutukoy ang relatibong lokasyon MISOSA Lesson #1
Aking Bansa unawa sa kasanayan sa paggamit (relative location) ng Pilipinas (Grade IV)
AP4AAB-Ic-4
pagkakakilanlan ng bansa ng mapa sa pagtukoy ng batay sa mga nakapaligid dito
Batayang heograpiya ayon sa mga katangiang iba’t ibang lalawigan at gamit ang pangunahin at
1. direksyon heograpikal gamit ang rehiyon ng bansa pangalawang direksyon
2. relatibong lokasyon mapa. 5. Natutukoy sa mapa ang
AP4AAB-Ic-5
3. distansya kinalalagyan ng bansa sa rehiyong
Asya at mundo
Uri ng mapa 6. Nakapagsasagawa ng MISOSA Lesson #1
1. mapa ng Pilipinas sa interpretasyon tungkol sa (Grade IV)
mundo kinalalagyan ng bansa gamit ang AP4AAB-Id-6
2. mapa ng mga lalawigan mga batayang heograpiya tulad ng
at rehiyon iskala, distansya at direksyon
3. mapa ng populasyon 7. Natatalunton ang mga hangganan
at lawak ng teritoryo ng Pilipinas AP4AAB-Id-7
gamit ang mapa
8. Naiuugnay ang klima at panahon MISOSA Lesson #9
sa lokasyon ng bansa sa mundo. (GRADE IV)
AP4AAB-Ie-f-8
8.1 Nakikilala na ang Pilipinas ay
isang bansang tropikal

8.2 Natutukoy ang iba pang salik
(temperatura, dami ng ulan)
na may kinalaman sa klima
ng bansa
8.3 Nailalarawan ang klima sa iba’t
ibang bahagi ng bansa sa
tulong ng mapang pangklima
8.4 Naipapaliwanag na ang klima
ay may kinalaman sa uri
ngmga pananim at hayop sa
Pilipinas
9. Naipaliliwanag ang katangian ng MISOSA Lesson
Pilipinas bilang bansang maritime AP4AAB-Ig-9 #13 (Grade VI)
o insular
C. Ang Katangiang Pisikal ng 10. Nailalarawan ang bansa ayon sa MISOSA Lessons
Aking Bansa mga katangiang pisikal at 15-22 (Grade VI)
pagkakakilanlang heograpikal nito
Uri ng Mapa 10.1 Napaghahambing ang iba’t
1. Mapang pisikal ibang pangunahing anyong
2. Mapang pangklima lupa at anyong tubig ng
3. Mapang topograpiya bansa
3.1 lokasyon 10.2 Natutukoy ang mga
3.2 klima/ panahon pangunahing likas na yaman
3.3 anyong tubig/ ng bansa
anyong lupa 10.3 Naiisa-isa ang mga
AP4AAB-Ig-
magagandang tanawin at
h-10
lugar pasyalan bilang
yamang likas ng bansa
10.4 Naihahambing ang
topograpiya ng iba’t ibang
rehiyon ng bansa gamit ang
mapang topograprapiya
10.5 Naihahambing ang iba’t
ibang rehiyon ng bansa ayon
sa populasyon gamit ang
mapa ng populasyon

11. Nailalarawan ang kalagayan ng
Pilipinas na nasa “Pacific Ring of AP4AAB-Ii-11
Fire” at ang implikasyon nito.
12. Nakagagawa ng mga mungkahi
upang mabawasan ang masamang
epekto dulot ng kalamidad
12.1 Natutukoy ang mga lugar sa
Pilipinas na sensitibo sa AP4AAB-Ii-j-
panganib gamit ang hazard 12
map
12.2 Nakagagawa ng nang
maagap at wastong
pagtugon sa mga panganib
13. Nakapagbibigay ng konlusyon
tungkol sa kahalagahan ng mga
AP4AAB-Ij-13
katangiang pisikal sa pag-unlad ng
bansa
IKALAWANG MARKAHAN - Lipunan, Kultura at Ekonomiya ng Aking Bansa
A. Gawaing Pangkabuhayan Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Nailalarawan ang mga gawaing
ng Bansa pangkabuhayan sa iba’t ibang
1. Likas yaman nasusuri ang mga iba’t nakapagpapakita ng lokasyon ng bansa
2. Kahalagahan at ibang mga gawaing pagpapahalaga sa iba’t 1.1 Naiuugnay ang kapaligiran sa uri
pangangalaga pangkabuhayan batay sa ibang hanapbuhay at ng hanap buhay
3. Kabuhayan at heograpiya at mga gawaing pangkabuhayan 1.2 Naihahambing ang mga
pinagkukunang yaman oportunidad at hamong na nakatutulong sa produkto at kalakal na
kaakibat nito tungo sa pagkakakilanlang Pilipino matatagpuan sa iba’t ibang AP4LKE-IIa-1
Uri ng Mapa likas kayang pag-unlad. at likas kayang pag-unlad lokasyon ng bansa (Hal:
1. mapang pisikal ng bansa. pangingisda, paghahabi,
2. mapang pangklima pagdadaing, pagsasaka, atbp.)
3. mapa ng mga produkto 1.3 Nabibigyang-katwiran ang pang-
aangkop na ginawa ng mga tao
sa kapaligiran upang matugunan
ang kanilang pangangailangan
2. Naipaliliwanag ang iba’t ibang
pakinabang pang ekonomiko ng
AP4LKE-IIb-2
mga likas yaman ng bansa

3. Nasusuri ang kahalagahan ng
matalinong pagpapasya sa
pangangasiwa ng mga likas na
yaman ng bansa
3.1 Natatalakay ang ilang mga
isyung pangkapaligiran ng bansa
3.2 Naipaliliwanag ang matalino at
di-matalinong mga paraanng
pangangasiwa ng mga likas
nayaman ng bansa
3.3 Naiuugnay ang matalinong AP4LKE-IIb-d-
pangangasiwa ng likas na yaman 3
sa pag-unlad ng bansa
pananagutan ng bawat kasapi sa
pangangasiwa at pangagalaga
ng pinagkukunang yaman ng
bansa
3.5 Nakapagbibigay ng mungkahing
paraan ng wastong
pangangasiwa ng likas yaman
ng bansa
4. Naiuugnay ang kahalagahan ng
pagtangkilik sa
AP4LKE-IId-4
sariling produkto sa pag-unlad at
pagsulong ng bansa
5. Natatalakay ang mga hamon at
oportunidad sa mga gawaing AP4LKE-IId-5
pangkabuhayan ng bansa.
6. Nakalalahok sa mga gawaing
lumilinang sa pangangalaga, at
nagsusulong ng likas kayang pag- AP4LKE-IIe-6
unlad (sustainable development)
ng mga likas yaman ng bansa
B. Pagkakilanlang Kultural Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 7. Nailalarawan ang mga
AP4LKE-IIe-f-
pagkakakilanlang kultural ng
7
Uri ng mapang kakailanganin naipamamalas ang pag- naipagmamalaki ang Pilipinas

1. relihiyon unawa sa pagkakilanlang pagkakakilanlang kultural 7.1 Natutukoy ang ilang
2. panahanan Pilipino batay sa ng Pilipino batay sa pag- halimbawa ng kulturang
3. Katutubong Pamayanan pagpapahalaga sa unawa, pagpapahalaga at Pilipino sa iba’t ibang rehiyon
(indigenous peoples/ pagkakaiba-iba ng mga pagsusulong ng pangkat ng Pilipinas (tradisyon,
Indigenous Cultural pamayanang pang- kultural, pangkat etno- relihiyon, kaugalian,
Community) kultural. linggwistiko at iba pang paniniwala, kagamitan, atbp.)
4. pangkat etno- pangkat panlipunan na 7.2 Natatalakay ang kontribusyon
linggwistiko bunga ng migrasyon at ng mga iba’t ibang pangkat
5. Kaugalian, tradisyon, “inter-marriage”. (pangkat etniko, pangkat etno-
paniniwala linguistiko at iba pang pangkat
6. Pamanang Pook panlipunan na bunga ng
migrasyon at “inter-marriage”)
sa kulturang Pilipino
7.3 Natutukoy ang mga pamanang
pook bilang bahagi ng
pagkakakilanlang kulturang
Pilipino
7.4 Nakagagawa ng mungkahi sa
pagsusulong at pagpapaunlad
kulturang Pilipino
8. Nasusuri ang papel na
ginagampanan ng kultura sa AP4LKE-IIg-8
pagbuo ng pagkakakilanlang
Pilipino
9. Naipapakita ang kaugnayan ng
heograpiya, kultura at
AP4LKE-IIg-9
pangkabuhayang gawain sa
pagbuo ng pagkakilanlang Pilipino

AP4LKE-IIh-
pambansang awit at watawat
10
bilang mga sagisag ng bansa
11. Nakabubuo ng plano na

magpapakilala at magpapakita ng AP4LKE-IIi-11
pagmamalaki sa kultura ng mga
rehiyon sa malikhaing paraan.

12. Nakasusulat ng sanaysay na
AP4LKE-IIj-12
tumatalakay sa pagpapahalaga at
pagmamalaki ng kulturang Pilipino
IKATLONG MARKAHAN – Ang Pamamahala Sa Aking Bansa
A. Ang Pambansang Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Natatalakay ang kahulugan at MISOSA Lesson #26
AP4PAB-IIIa-
Pamahalaan kahalagahan ng pambansang (GRADE VI)
1
1. Balangkas naipamamalas ang pang- nakapagpapakita ng pamahalaan
2. Mga Kapangyarihan ng unawa sa bahaging aktibong pakikilahok at
mga Sangay ginagampanan ng pakikiisa sa mga proyekto 2. Nasusuri ang balangkas o MISOSA Lesson #28
3. Sagisag ng bansa pamahalaan sa lipunan, at gawain ng pamahalaan istruktura ng pamahalaan ng (Grade VI)
mga pinuno at iba pang at mga pinuno nito tungo Pilipinas
naglilingkod sa sa kabutihan ng lahat 2.1 Natatalakay ang
pagkakaisa, kaayusan at (common good) kapangyarihan ng tatlong
kaunlaran ng bansa sangay ng pamahalaan
(ehekutibo, lehislatura at
hudikatura)
AP4PAB-IIIa-
2.2 Natatalakay ang antas ng
b-2
pamahalaan (pambansa at
lokal)
namumuno ng bansa
2.4 Natatalakay ang paraan ng
pagpili at ang kaakibat na
kapangyarihan ng mga
namumuno ng bansa
3. Nasusuri ang mga ugnayang
kapangyarihan ng tatlong sangay
ng pamahalaan
3.1 Naipaliliwanag ang
“separation of powers” ng
tatlong sangay ng AP4PAB-IIIc-
pamahalaan 3
3.2 Naipaliliwanag ang “check
and balance” ng
kapangyarihan sa bawat
isang sanga

B. Ang Pamahalaan at Naipapaliwanag ang 4. Natatalakay ang epekto ng
AP4PLR-IIId-
Serbisyong Panlipunan tungkulin ng pamahalaan mabuting pamumuno sa pagtugon
4
na itaguyod ang ng pangangailangan ng bansa
karapatan ng mga
mamamayan 5. Natatalakay ang kahulugan ng
ilang simbolo at sagisag ng
AP4PAB-IIId-
kapangyarihan ng pamahalaan
5
(ei. executive, legislative,
judiciary)
6. Nasusuri ang mga paglilingkod ng MISOSA Lesson

pamahalaan upang matugunan #29 (Grade VI)
ang pangangailangan ng bawat
mamamayan
6.1 Naiisa isa ang mga
programang pangkalusugan
6.2 Nasasabi ang mga
pamamaraan sa
pagpapaunlad ng edukasyon
sa bansa
AP4PAB-IIIf-
6.3 Nakakapagbigay halimbawa
g-6
ng mga programa
pangkapayapaan
6.4 Nasasabi ang mga paraan ng
pagtataguyod ng ekonomiya
ng bansa
6.5 Nakakapag bigay halimbawa
ng mga programang pang-
inprastraktura atbp ng
pamahalaan
7. Nasusuri ang tungkulin ng

pamahalaan na itaguyod ang
AP4PAB-IIIh-
karapatan ng bawat
7
mamamayan

8. Nasusuri ang mga proyekto at
iba pang gawain ng pamahalaan
AP4PAB-IIIi-8
sa kabutihan ng lahat o
nakararami
9. Nasusuri ang iba’t ibang paraan
ng pagtutulungan ng
pamahalaang pambayan,
AP4PAB-IIIj-9
pamahalaang panlalawigan at
iba pang tagapaglingkod ng
pamayanan
IKAAPAT NA MARKAHAN - Kabahagi Ako sa Pag-unlad ng Aking Bansa
Mga Karapatan at Tungkulin ng Ang mag-aaral ay Ang mag-aaral ay 1. Natatalakay ang konsepto ng
Mamamayang Pilipino pagkamamamayan
naipamamalas ng mag- nakikilahok sa mga 1.1. Natutukoy ang batayan ng AP4KPB-IVa-
1. Kagalingang pansibiko aaral ang pang-unawa at gawaing pansibiko na pagka mamamayang Pilipino b-1
2. Karapatang Panlipunan pagpapahalaga sa nagpapakita ng pagganap 1.2. Nasasabi kung sino ang mga
3. Karapatang Pantao kanyang mga karapatan sa kanyang tungkulin mamamayan ng bansa
4. Karapatang pambansa at tungkulin bilang bilang mamamayan ng 2. Natatalakay ang konsepto ng
mamamayang Pilipino bansa at pagsasabuhay karapatan at tungkulin
ng kanyang karapatan. 2.1 Natatalakay ang mga
karapatan ng mamamayang AP4KPB-IVc-2
Pilipino
2.2 Natatalakay ang tungkulin ng
mamamayang Pilipino
3. Natatalakay ang mga tungkuling
AP4KPB-IVc-3
kaakibat ng bawat karapatang
tinatamasa.
4. Natatalakay ang kahalagahan ng MISOSA Lessons
mga gawaing pansibiko ng bawat 44-48 (Grade VI)
isa bilang kabahagi ng bansa
4.1 Naibibigay ang kahulugan ng
kagalingang pansibiko (civic AP4KPB-IVd-
efficacy) e-4
4.2 Natatalakay ang mga gawaing
nagpapakita ng kagalingan
pansibiko ng isang kabahagi ng
bansa (hal. Pagtangkilik ng

produktong Pilipino, pagsunod
sa mga batas ng bansa,
tumulong sa paglilinis ng
kapaligiran).
4.3 Nahihinuha ang epekto ng
kagalingang pansibiko sa pag-
unlad ng bansa.
5. Nabibigyang halaga ang bahaging
ginagampanan ng mga
mamamayan sapagtataguyod ng
kaunlaran ng bansa
5.1 Naipaliliwanag kung paano
itinataguyod ng
mgamamamayan ang
kaunlaran ng bansa AP4KPB-IVf-
5.2 Naipaliliwanag kung paano g-5
makatutulong sa pagunlad at
pagsulong ng bansa ang
pagpapaunlad sa sariling
kakayahan at kasanayan
5.3 Naibibigay ang kahulugan at
katangian ng pagiging
produktibong mamamayan
6. Napahahalagahan ang mga
pangyayari at kontribusyon ng mga
Pilipino sa iba’t-ibang panig ng AP4KPB-IVh-6
daigdig tungo sa kaunlaran ng
bansa (hal. OFW)
7. Naipakikita ang pakikilahok sa mga
programa at proyekto ng AP4KPB-IVi-7
pamahalaan na nagtataguyod ng
mga karapatan ng mamamayan
8. Nakapagsusulat ng sanaysay
AP4KPB-IVj-8
tungkol sa pagka-Pilipino at sa
Pilipinas bilang bansa

BAITANG 5
PAMANTAYAN SA PAGKATUTO: Naipamamalas ang pag-unawa at pagpapahalaga sa pagkakabuo ng kapuluan ng Pilipinas at mga sinaunang lipunan hanggang sa mga
malalaking pagbabagong pang-ekonomiya at ang implikasyon nito sa lipunan sa simula ng ika-labing siyam na siglo, gamit ang batayang
konsepto katulad ng kahalagahang pangkasaysayan (historical significance), pagpapatuloy at pagbabago, ugnayang sanhi at epekto
tungo sa paglinang ng isang batang mamamayang mapanuri, mapagmuni, responsable, produktibo, makakalikasan, makatao at
makabansa at may pagpapahalaga sa mga usapin sa lipunan sa nakaraan at kasalukuyan tungo sa pagpanday ng maunlad na
kinabukasan para sa bansa.
UNANG MARKAHAN - Ang Pinagmulan ng Lahing Pilipino
A. Ang Kinalalagyan ng Aking Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Nailalarawan ang lokasyon ng MISOSA Lessons
Bansa Pilipinas sa mapa #2,3,6,8
naipamamalas ang naipamamalas ang 1.1 Natutukoy ang kinalalagyan (Grade IV)
Batayang heograpiya mapanuring pag-unawa pagmamalaki sa nabuong ng Pilipinas sa mundo gamit
1. Absolute na lokasyon gamit at kaalaman sa kabihasnan ng mga ang mapa batay sa ”absolute
ang mapa kasanayang sinaunang Pilipinogamit ang location” nito (longitude at
1.1 Prime meridian, pangheograpiya, ang kaalaman sa kasanayang latitude)
AP5PLP-Ia-1
International Date mga teorya sa pangheograpikal at 1.2 Natutukoy ang relatibong
Line, Equator, North pinagmulan ng lahing mahahalagang konteksto ng lokasyon (relative location)
and South Poles, Pilipino upang kasaysayan ng lipunan at ng Pilipinas batay sa karatig
Tropics of Cancer and mapahahalagahan ang bansa kabilang ang mga bansa na nakapaligid dito
Capricorn at Arctic and konteksto ng lipunan/ teorya ng pinagmulan at gamit ang pangunahin at
Antarctic Circles pamayanan ng mga pagkabuo ng kapuluan ng pangalawang direksyon
1.2 Likhang guhit sinaunang Pilipino at ang Pilipinas at ng lahing Pilipino
2. Relatibong lokasyon kanilang ambag sa 2. Nailalarawan ang klima ng
3. Klima at panahon pagbuo ng kasaysayan Pilipinas bilang isang bansang
ng Pilipinas tropikal ayon salokasyon nito sa
mundo
2.1 Natutukoy ang mga salik na
may kinalaman sa klima ng
bansa tulad ng temperatura, AP5PLP-Ib-c-
dami ng ulan, humidity 2
pagkakaiba ng panahon at
klima sa iba’t ibang bahagi ng
mundo
2.3 Naiugnay ang uri ng klima at
panahon ng bansa ayon sa
lokasyon nito sa mundo
3. Naipaliliwanag ang katangian ng
AP5PLP-Ic-3
Pilipinas bilang bansang
archipelago
B. Pinagmulan ng Pilipinas at 4. Naipaliliwanag ang teorya sa
mga Sinaunang Kabihasnan pagkakabuo ng kapuluan at
AP5PLP-Id-4
pinagmulan ng Pilipinas batay sa
Teorya ng pagkabuo ng Pilipinas teoryang Bulkanismo at
“Continental Shelf”
5. Nakabubuo ng pansariling
paninindigan sa
pinakapanipaniwalang teorya ng
pinagmulan ng lahing Pilipino
batay sa mga ebidensiya
5.1 Natatalakay ang teorya ng
pandarayuhan ng tao mula sa
rehiyong Austronesyano
AP5PLP-Ie-5
5.2 Natatalakay ang iba pang
mga teorya tungkol sa
pinagmulan ng mga unang
tao sa Pilipinas
5.3 Nakasusulat ng maikling
sanaysay (1-3 talata) ukol sa
mga teoryang natutunan
C. Mga Sinaunang Lipunang 6. Naipagmamalaki ang lipunan ng

Pilipino sinaunang Pilipino
1. Organisasyong 6.1 Natatalakay ang mga uri ng
panlipunan: barangay at lipunan sa iba’t ibang bahagi
sultanato, mga uring ng Pilipinas
panlipunan 6.2 Naipaliliwanag ang ugnayan
AP5PLP-If-6
2. Kabuhayan at kalakalan, ng mga tao sa iba’t ibang
mga kagamitan, antas na bumubuo ng
konsepto ng pagmamay- sinaunung lipunan
ari ng lupa, 6.3 Natatalakay ang papel ng
3. Kultura: paniniwala, batas sa kaayusang
tradisyon, iba’t ibang uri panlipunan

at anyo ng sining at 7. Nasusuri ang kabuhayan ng
arkitektura sinaunang Pilipino
4. Kagawiang panlipunan: 7.1 Natatalakay ang kabuhayan
pag-aaral, panliligaw, sa sinaunang panahon
kasal, ugnayan sa kaugnay sa kapaligiran, ang
pamilya mga kagamitan sa iba’t ibang AP5PLP-Ig-7
kabuhayan, at mga
produktong pangkalakalan
7.2 Natatalakay ang kontribusyon
ng kabuhayan sa pagbuo ng
sinaunang kabihasnan
8. Naipaliliwanag ang mga
sinaunang paniniwala at AP5PLP-Ig-8
tradisyon at ang impluwensiya
nito sa pang-araw-araw na buhay
9. Naihahambing ang mga
paniniwala noon at ngayon upang
AP5PLP-Ih-9
maipaliwanag ang mga nagbago
at nagpapatuloy hanggang sa
kasalukuyan
10. Natatalakay ang paglaganap ng
AP5PLP-Ii-10
relihiyong Islam sa ibang bahagi
ng bansa.
11. Nasusuri ang pagkakapareho at
pagkakaiba ng kagawiang AP5PLP-Ii-11
panlipunan ng sinaunang Pilipino
sa kasalukuyan
12. Nakakabuo ng konklusyon
tungkol sa kontribusyon ng
AP5PLP-Ij-12
sinaunang kabihasnan sa
pagkabuo ng lipunang at
pagkakakilanlang Piliipino
IKALAWANG MARKAHAN - Pamunuang Kolonyal ng Espanya (ika16 hangang ika 17 siglo)
A. Konteksto at Dahilan ng Naipamamalas ang Nakapagpapahayag ng 1. Natatalakay ang kahulugan ng
Pananakop sa Bansa mapanuring pag-unawa kritikal na pagsusuri at kolonyalismo at ang konteksto AP5PKE-IIa-1
sa konteksto,ang pagpapahalaga sa konteksto nito kaugnay sa pananakop ng
1. Kahulugan at layunin ng bahaging ginampanan at dahilan ng kolonyalismong Espanya sa Pilipinas

kolonyalismo ng simbahan sa, layunin Espanyol at ang epekto ng 2. Naipapaliwanag ang mga dahilan
AP5PKE-IIa-2
2. Paghahati ng mundo sa at mga paraan ng mga paraang pananakop sa at layunin ng kolonyalismong
pagitan ng Portugal at pananakopng Espanyolsa katutubong populasyon Espanyol
Espanya at mga Pilipinas at ang epekto 3. Nakabubuo ng timeline ng mga
paglalakbay ng Espanya ng mga ito sa lipunan. paglalakbay ng Espanyol sa
3. Mga dahilan ng Espanya Pilipinas hanggang sa AP5PKE-IIb-3
sa pananakop ng pagkakatatag ng Maynila at mga
Pilipinas unang engkwentro ng mga
Espanyol at Pilipino
B. Mga Paraan ng Pananakop 4. Nasusuri ang iba-ibang
perspektibo ukol sa pagkakatatag AP5PKE-IIb-4
1. Kristiyanisasyon ng kolonyang Espanyol sa
2. Paglipat ng mga Pilipinas
komunidad 5. Natatalakay ang mga paraan ng MISOSA Lessons
(reduccion) pagsasailalim ng katutubong #14, 15 (Grade V)
3. Tributo sa populasyon sa kapangyharihan
pamamagitan ng ng Espanya AP5PKE-IIc-
encomienda 5.1 proseso ng Kristiyanisasyon d-5
4. Sapilitang paggawa 5.2 Reduccion
(forced labor) 5.3 Tributo at encomienda
5.4 Sapilitang paggawa
6. Nasusuri ang relasyon ng mga
paraan ng pananakop ng
Espanyol sa mga katutubong
populasyon sa bawat isa.
6.1 Naiuugnay ang
Kristiyanisasyon sa reduccion
6.2 Natatalakay ang konsepto ng
encomienda at mga AP5PKE-IIe-
kwantitatibong datos ukol sa f-6
tributo, kung saan ito
kinolekta, at ang halaga ng
mga tributo
6.3 Nasusuri ang mga patakaran,
papel at kahalagahan ng
sapilitang paggawa sa
pagkakatatag ng kolonya sa

Pilipinas
C. Ugnayan ng Simbahan at 7. Nasusuri ang naging reaksyon ng
AP5PKE-IIg-7
Pamahalaang Kolonyal mga Pilipino sa Kristiyanismo
1. Ang Pilipinas sa 8. Natatalakay ang kapangyarihang

Pamamahala ng Patronato Real
mga Prayle 8.1 Nasusuri ang pamamalakad
(Conquistador) ng mga prayle sa
2. Gampanin (Role) ng pagpapaunlad ng sinaunang
mga Prayle Pilipino
AP5PKE-IIg-
3. Reaksyon ng mga 8.2 Natutukoy ang mga tungkulin
h-8
Pilipino sa o papel ng mga prayle sa
Pamamahala ng ilalim ng Patronato Real
mga Prayle 8.3 Naipaliliwanang ang mga
naging reaksyon ng mga
Pilipino sa pamamahala ng
mga prayle.
9. Nakapagbibigay ng sariling
pananaw tungkol sa naging AP5PKE-IIi-9
epekto sa lipunan ng
pamamahala ng mga prayle
IKATLONG MARKAHAN - Pagbabagong Kultural sa Pamamahalang Kolonyal ng mga Espanyol
A. Pagbabago sa Lipunan sa Naipamamalas ang Nakakapagpakita ng 1. Nasusuri ang pagbabago sa MISOSA Lessons 4-
Ilalim ng Pamahalaang mapanuring pag-unawa pagpapahalaga at panahanan ng mga Pilipino sa 10 (Grade V)
Kolonyal sa mga pagbabago sa pagmamalaki sa panahon ng Español (ei
AP5KPK-IIIa-
lipunan ng sinaunang pagpupunyagi ng mga pagkakaroon ng organisadong
1A
1. Pamamahala Pilipino kabilang ang Pilipino sa panahon ng poblasyon, uri ng tahanan,
1.1 Pamahalaang sentral pagpupunyagi ng ilang kolonyalismong Espanyol nagkaroon ng mga sentrong
1.2 Pamahalaang local pangkat na mapanatili pangpamayanan, at iba pa.)
1.3 Tungkulin ng mga ang kalayaan sa
opisyales Kolonyalismong Espanyol 2. Napaghahambing ang antas ng MISOSA Lesson #5
2. Antas ng Katayuan ng at ang impluwensya nito katayuan ng mga Pilipino sa (Grade V)
mga Pilipino sa kasalukuyang lipunan bago dumating ang mga
AP5KPK-IIIb-
3. Uri ng edukasyon panahon. Espanyol at sa Panahon ng
2
Kolonyalismo
2.1 Napaghahambing ang mga
tradisyunal at di-tradisyunal

na papel ng babae sa lipunan
ng sinaunang Pilipino at sa
panahon ng kolonyalismo
2.2 Natatalakay ang
pangangailangan sa pagpapa-
buti ng katayuan ng mga
babae
3. Nasusuri ang pagbabago sa
kultura ng mga Pilipino sa
Panahon ng Espanyol
inpluwensya ng kulturang
Espanyol sa kulturang Pilipino
3.2 Natatalakay ang bahaging AP5KPK-IIIc-
ginagampanan ng 3
Kristianismo sa kultura at
tradisyon ng mga Pilipino
3.3 Nasusuri ang ginawang pag-
aangkop ng mga Pilipino sa
kulturang ipinakilala ng
Espanyol
4. Nasusuri ang mga pagbabagong MISOSA Lesson
pampulitika at ekonomiya na #1-3 (Grade V)
ipinatupad ng kolonyal na
pamahalaan
4.1 Naipaghahambing ang
istruktura ng pamahalaang
kolonyal sa uri pamamahala
ng mga sinaunang Pilipino AP5KPK-
4.2 Naipaghahambing ang IIId-e-4
sistema ng kalakalan ng mga
sinaunang Pilipino at sa
panahon ng kolonyalismo
4.3 Natatalakay ang epekto ng
mga pagbabago sa
pamamahala ng mga
Espanyol sa mga sinaunang

Pilipino
5. Nakapagbibigay ng sariling
pananaw tungkol sa naging
AP5KPK-IIIf-5
epekto ng kolonyalismo sa
lipunan ng sinaunang Pilipino
B. Pagpupunyagi ng 6. Naipaliliwanag ang di

Katutubong Pangkat na matagumpay na pananakop sa
Mapanatili ang Kalayaan sa mga katutubong pangkat ng
Kolonyal na Pananakop kolonyalismong Espanyol
6.1 Nasusuri ang mga paraang
1. Pananakop sa Cordillera armado ng pananakop ng
2. Pananakop sa mga mga Espanyol
bahagi ng Mindanao 6.2 Natalakay ang iba’t ibang
reaksyon ng mga katutubong
pangkat sa armadong
pananakop
AP5KPK-IIIg-
isinagawang rebelyon ng mga
i6
katutubong pangkat
6.4 Natataya ang sanhi at bunga
ng mga rebelyon at iba pang
reaksiyon ng mga katutubong
Pilipino sa kolonyalismo
6.5 Nakakabuo ng konklusyon
tungkol sa mga dahilan ng di
matagumpay na armadong
pananakop ng mga Espanyol
sa ilang piling katutubong
pangkat
7. Nasusuri ang epekto ng

kolonyalismong Espanyol sa AP5KPK-IIIi-
pagkabansa at pagkakakilanlan 7
ng mga Pilipino

IKAAPAT NA MARKAHAN - Mga Pagbabago sa Kolonya at Pag-usbong ng Pakikibaka ng Bayan (ika-18 dantaon hanggang 1815)
A. Konteksto ng Reporma Naipamamalas ang Nakapagpapahayag ng 1. Natatalakay ang mga lokal na
mapanuring pag-unawa pagmamalaki sa mga pangyayari tungo sa pag-
1. Lokal na pangyayari sa bahaging ginampanan pagpupunyagi ng mga usbong ng pakikibaka ng bayan
1.1 Monopolya ng ng kolonyalismong makabayang Pilipino sa gitna 1.1 Reporma sa ekonomiya at
tabako Espanyol at ng kolonyalismong Espanyol pagtatatag ng monopolyang
1.2 Kilusang Agraryo pandaigdigang koteksto at sa mahalagang papel na tabako
AP5PKB-IVa-
1.3 Pag-aalsa sa ng reporma sa pag- ginagampanan nito sa pag- 1.2 Mga pag-aalsa sa loob ng
b-1
estadong kolonyal usbong ng kamalayang usbong ng kamalayang estadong kolonyal
1.4 Okupasyon ng pambansa attungo sa pambansa tungo sa 1.3 Kilusang Agraryo ng 1745
Maynila pagkabuo ng Pilipinas pagkabuo ng Pilipinas bilang 1.4 Pag-aalsa ng Kapatiran ng
bilang isang nasyon isang nasyon San Jose
2. Pandaigdigang 1.5 Okupasyon ng Ingles sa
pangyayri Maynila
2.1 Paglipas g 2. Natatalakay ang mga
merkantilismo pandaigdigang pangyayari bilang
2.2 Kaisipang “La konteksto ng malayang kaisipan
Ilustracion” tungo sa pag-usbong ng
pakikibaka ng bayan AP5PKB-IVd-
2.1 Paglipas ng merkantilismo 2
bilang ekonomikong batayan
ng kolonyalismo
2.2 Paglitaw ng kaisipang “La
Ilustracion”
B. Pag-usbong ng Malayang 3. Nasusuri ang mga naunang pag- MISOSA Lesson
Kaisipan at Naunang Pag- aalsa ng mga makabayang #14
aalsa Pilipino (GRADE V)
3.1 Natatalakay ang sanhi at
1. Mga reaksyon sa bunga ng mga rebelyon at
kolonyalismo iba pang reaksiyon ng mga
AP5PKB-IVe-
2. Partisipasyon Pilipino sa kolonyalismo
3
3. Implikasyon ng mga (halimbawa: pagtutol ng
Naunang Pag-aalsa mga katutubong Pilipino
laban sa Kristyanismo,
pagmamalabis ng mga
Espanyol)
3.2 Naipaliliwanag ang pananaw

at paniniwala ng mga
Sultanato (Katutubong
Muslim) sa pagpapanatili ng
kanilang kalayaan
4. Natataya ang partisipasyon ng MISOSA Lesson
iba’t-ibang rehiyon at sektor AP5PKB-IVf-4 #15 (GRADE V)
(katutubo at kababaihan) sa
pakikibaka ng bayan
5. Natatalakay ang kalakalang
AP5PKB-IVg-
galyon at ang epektonito sa
5
bansa
6. Nababalangkas ang pagkakaisa o
pagkakawatak watak ng mga
AP5PKB-IVh-
Pilipino sa mga mahahalagang
6
pangyayari at mga epekto nito sa
naunang mga pag-aalsa laban sa
kolonyalismong Espanyol
7. Nakapagbibigay-katuwiran sa
mga naging epekto ng mga
unang pag-aalsa ng mga
AP5PKB-IVi-7
makabayang Pilipino sa pagkamit
ng kalayaaan na tinatamasa ng
mga mamamayan sa
kasalukuyang panahon
8. Naipapahayag ang saloobin sa
kahalagahan ng pagganap ng
sariling tungkulin sa pagsulong AP5PKB-IVj-8
ng kamalayang pambansa tungo
sa pagkabuo ng Pilipinas bilang
isang nasyon
\

BAITANG 6
PAMANTAYAN SA PAGKATUTO: Naipamamalas ang patuloy na pag-unawa at pagpapahalaga sa kasaysayan ng Pilipinas mula sa ika-20 siglo hanggang sa
kasalukuyan, tungo sa pagbuo ng tiyak na pagkakakilanlan bilang Pilipino at mamamayan ng Pilipinas Naipamamalas ang malalim na
pag-unawa sa kasaysayan ng Pilipinas base sa pagsusuri ng sipi ng mga piling primaryang sangguniang nakasulat, pasalita,
awdyo-biswal at kumbinasyon ng mga ito, mula sa iba-ibang panahon, tungo sa pagbuo ng makabansang kaisipan na
siyang magsisilbing basehan ng mas malawak na pananaw tungkol sa mundo
UNANG MARKAHAN - Kinalalagyan Ng Pilipinas At Ang Malayang Kaisipan Sa Mundo
A. Kinalalagyan ng Pilipinas Ang mag-aaral ay… Ang mag-aaral ay… 1. Natutukoy ang kinalalagyan ng
at Paglaganap ng Pilipinas sa mundo sa globo at mapa
Malayang Kaisipan sa naipamamalas ang naipamamalas ang batay sa ”absolute location” nito AP6PMK-Ia-1
Mundo mapanuring pag-unawa pagpapahalaga sa (longitude at latitude)
at kaalaman sa bahagi ng kontribosyon ng Pilipinas sa
Batayang heograpiya Pilipinas sa globalisasyon isyung pandaigdig batay sa 2. Nagagamit ang grid sa globo at MISOSA Lesson
1. Absolute na lokasyon batay sa lokasyon nito sa lokasyon nito sa mundo mapang politikal sa pagpapaliwanag #11 (Grade VI)
gamit ang mapa at mundo gamit ang mga ng pagbabago ng hangganan at AP6PMK-Ia-2
globo kasanayang lawak ng teritoryo ng Pilipinas batay
2. Relatibong lokasyon pangheograpiya at ang sa kasaysayan
ambag ng malayang 3. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng MISOSA Lesson
kaisipan sa pag-usbong lokasyon ng Pilipinas sa ekonomiya AP6PMK-Ia-3 #13-14 (Grade
ng nasyonalismong at politika ng Asya at mundo VI)
Teritoryo ng Pilipinas Pilipino
1. Batay sa mapang 4. Nasusuri ang konteksto ng pag-
political usbong ng liberal na ideya tungo sa
2. Batay sa kasaysayan pagbuo ng kamalayang
nasyonalismo
pagbubukas ng mgadaungan ng
AP6PMK-Ib-4
bansa sa pandaigdigang
kalakalan
4.2 Naipaliliwanag ang ambag ng
pag-usbong ng uring mestizo at
ang pagpapatibay ng dekretong
edukasyon ng 1863

B. Kilusang Propaganda, 5. Nasusuri ang mga ginawa ng mga
Katipunan at Himagsikan makabayang Pilipino sa pagkamit ng
(1815-1901) kalayaan
5.1 Natatalakay ang kilusan para sa
Rebolusyong Pilipino ng sekularisasyon ng mga parokya
1896 at ang Cavite Mutiny (1872)
1. Ang Deklarasyon ng 5.2 Naipaliliwanag ang ambag ng
Kalayaan sa Kawit Kilusang Propaganda sa
2. Ang Lupang Hinirang pagpukaw ng damdaming
AP6PMK-Ic-5
3. Ang Pambansang makabayan ng mga Pilipino
Bandila (hal. La Liga Filipina, Asociacion
4. Ang Pambansang Hispano Filipino)
Bayani 5.3 Natatalakay ang pagtatag at
5. Ang Republika ng paglaganap ng Katipunan
Malolos 5.4 Nahihinuha ang implikasyon ng
6. Ang Saligang Batas ng kawalan ng pagkakaisa sa
Malolos himagsikan/kilusan at pagbubuo
7. Ang Simbahang Iglesia ng Pilipinas bilang isang bansa
Filipina Independiente 6. Nasusuri ang mga pangyayari sa
himagsikan laban sa kolonyalismong
Espanyol
AP6PMK-Id-6
6.1 Sigaw sa Pugad-Lawin
6.2 Tejeros Convention
6.3 Kasunduan sa Biak-na-Bato
7. Natatalakay ang mga ambag ni
Andres Bonifacio, ang Katipunan at AP6PMK-Ie-7
Himagsikan ng 1896 sa pagbubuo ng
Pilipinas bilang isang bansa
8. Natatalakay ang partisipasyon ng
mga kababaihan sa rebolusyon AP6PMK-Ie-8
Pilipino
9. Napapahalagahan ang pagkakatatag

ng Kongreso ng Malolos at ang
AP6PMK-If-9
deklarasyon ng kasarinlan ng mga
Pilipino

C. Panghihimasok ng 10. Nasusuri ang mga mahahalagang MISOSA Lessons
Amerikano pangyayari sa pakikibaka ng mga 17-21 (Grade V)
1. “Battle of Manila Bay Pilipino sa panahon ng Digmaang
at Mock Battle of Pilipino-Amerikano
Manila” 10.1 Natutukoy ang mga
2. Negosasyon at pangyayaring nagbigay daan
Pagpapatibay ng sa digmaan ng mga Pilipino
Kasunduan sa Paris laban sa Estados Unidos
3. Pagpapahayag ng 10.2 Napapahalagahan ang
Benevolent pangyayari sa Digmaang
Assimilation Pilipino-Amerikano
AP6PMK-Ig-
Proclamation Hal:
10
4. Pagsisimula ng o Unang Putok sa panulukan
digmaang Pilipino- ng Silencio at Sociego, Sta.
Amerikano sa Kalye Mesa
Sociego at Kalye o Labanan sa Tirad Pass
Silencio o Balangiga Massacre
10.3 Natatalakay ang Kasunduang
Bates (1830-1901) at ang
motibo ng pananakop ng
Amerikano sa bansa sa
panahon ng paglawak ng
kanyang “polical empire”
11. Nabibigyang halaga ang mga
kontribosyon ng mga Natatanging
Pilipinong nakipaglaban para sa
AP6PMK-Ih-
kalayaan
11
Hal: Emilio Aguinaldo
o Gregorio del Pilar
o Miguel Malvar
o Iba pang bayaning Pilipino
IKALAWANG MARKAHAN - Pagpupunyagi sa Panahon ng Kolonyalismong Amerikano at Ikalawang Digmaang Pandaigdig (1899-1945)
A. Pamamahala ng mga Naipamamalas ang Nakapagpapahayag ng 1. Nasusuri ang mga pagbabago sa
Amerikano sa Pilipinas mapanuring pag-unawa kritikal na pagsusuri at lipunan sapanahon ng mga
AP6KDP-IIa-
sa pamamahala at mga pagpapahalaga sa Amerikano
1
1. Pagbabago ng pagbabago sa lipunang konteksto,dahilan, epekto 1.1 Natatalakay ang sistema ng
patakaran ng kalakal, Pilipino sa panahon ng at pagbabago sa lipunan ng edukasyong ipinatutupad ng

transportasyon, sistema kolonyalismong kolonyalismong Amerikano mga Amerikano at ang epekto
ng edukasyon Amerikano at ng at ng pananakop ng mga nito
2. Free Trade pananakop ng mga Hapon at ang pagmamalaki 1.2 Natatalakay ang kalagayang
3. Pagsupil sa Hapon at ang sa kontribusyon ng pangkalusugan ng mga Pilipino
Nasyonalismo pagpupunyagi ng mga pagpupunyagi ng mga sa panahon ng mga Amerikano
4. Pilipinisasyon Pilipino na makamtan Pilipino namakamit ang 1.3 Natatalakay ang pag-unlad ng
5. Mga batas na may ang kalayaan tungo sa ganap na kalayaan tungo sa transportasyon atkomunikasyon
kinalaman sa pagsasarili pagkabuo ng kamalayang pagkabuo ng kamalayang at epekto nito sa pamumuhay ng
5.1 “Philippine Organic pagsasarili at pagsasarili at mgaPilipino
Act of 1902” pagkakakilanlang pagkakakilanlang malayang 2. Nasusuri ang pamahalaang kolonyal
(Batas Pilipinas ng malayang nasyon at nasyon at estado ng mga Amerikano
1902) estado 2.1 Natatalakay ang mga
5.2 “Philippine Patakarang Pasipikasyon at
Autonomy Act of Kooptasyon ng pamahalaang
1916” (Batas Amerikano
Jones) 2.2 Nailalarawan ang sistema at
5.3 “Philippine balangkas ng Pamahalaang
AP6KDP-IIb-
Independence Act Kolonyal
2
of 1934” (Batas 2.3 Nasusuri ang mga patakaran ng
Tydings-Mc malayangkalakalan (free trade)
Duffie) na pinairal ng mga Amerikano
malayang kalakalan(free trade)
Hal:
− Kalakalan ng Pilipinas at U.S.
− Pananim at Sakahan
3. Natutukoy ang mahahalagang
pangyayaring may kinalaman sa AP6KDP-IId-
unti-unting pagsasalin ng 3
kapangyarihan sa mga Pilipino tungo
sa pagsasarili
B. Ang Pamahalaang 4. Nasusuri ang kontribusyon ng MISOSA Lessons
Komonwelt pamahalaang Komonwelt 26-29 (GRADE V)
4.1 Natatalakay ang mga programa AP6KDP-IId-
ng pamahalaan sa panahon ng 4
pananakop (hal. Katarungang
Panlipunan, Patakarang

Homestead, pagsulong ng
pambansang wika, pagkilala sa
karapatan ng kababaihan sa
pagboboto)
4.2 Nabibigyang katwiran ang
ginawang paglutas sa mga
suliraning panlipunan at
pangkabuhayan sa panahon ng
Komonwelt
C. Pananakop ng mga Hapon 5. Natatalakay ang mga mahahalagang
at ang Ikalawang pangyayari sa pananakop ng mga
Digmaang Pandaigdig Hapones
AP6KDP-IIe-
Hal:
5
Pakikibaka para sa kalayaan sa − Labanan sa Bataan
Pananakop ng Hapon − Death March
1. “Fall of Bataan” − Labanan sa Corregidor
2. “Fall of Corregidor”
3. “Death March” 6. Naipaliliwanag ang motibo ng
AP6KDP-IIf-6
4. Pagbabalangkas pananakop ng Hapon sa bansa
Pagpapatibay ng
Saligang 7. Nasusuri ang sistema ng MISOSA Lessons
5. Batas ng 1943 pamamahala sa panahon ng mga 30-32 (GRADE V)
6. USAFFE, HukBaLaHap Hapones
at iba pang kilusang 7.1 Nailalarawan ang sistema at
Gerilya balangkas ng pamahalaang
7. Makapili at Kempetai kolonyal ng mga Hapones
Pamamahala ng 7.2 Naipaliliwanag ang Mga
Kolonyalismong Hapon Patakaran at Batas Pang-
AP6KDP-IIf-
1. Sistema at Balangkas ekonomiya gaya ng War
g-7
ng Pamahalaang Economy at Economy of Survival
Kolonyal at ang mga resulta nito.
2. Pagtatatag ng 7.3 Naipaliliwanag ang kontribosyon
Ikalawang Republika ng pagtatag ng Ikalawang
ng Pilipinas Republika ng Pilipinas at mga
3. Mga Patakaran at patakarang may kinalaman sa
Batas na may pagsasarili
kinalaman sa

Pagsasarili 8. Nasusuri ang pakikibaka ng mga
3.1 Pagtatatag ng Pilipino para sa kalayaan sa AP6KDP-IIg-
KALIBAPI pananakop ng mga Hapon (hal., 8
3.2 Pagtatatag ng USAFFE, HukBaLaHap, iba pang
“Preparatory kilusang Gerilya)
Commission in 9. Nagkapagbibigay ng sariling
Preparation for pananaw tungkol sa naging epekto AP6KDP-IIh-
Independence” sa mga Pilipino ng pamamahala sa 9
4. Mga Resulta ng mga mga dayuhang mananakop.
Pagbabagong Politikal
IKATLONG MARKAHAN - Pagtugon sa mga Suliranin, Isyu at Hamon sa Kasarinlan ng Bansa (1946-1972)
A. Mga Hamon sa Naipamamalas ang mas Nakapagpakita ng 1. Nasusuri ang mga pangunahing
Nagsasariling Bansa malalim na pag-unawa at pagmamalaki sa suliranin at hamon sa kasarinlan
(Ikatlong Republika ng pagpapahalaga sa kontribosyon ng mga pagkatapos ng Ikalawang Digmaang
Pilipinas) pagpupunyagi ng mga nagpunyaging mga Pilipino Pandaigdig
Pilipino tungo sa sa pagkamit ng ganap na 1.1 Natatalakay ang suliraning
pagtugon sa mga kalayaan at hamon ng pangkabuhayan pagkatapos ng
Mga Hamon sa Kasarinlan suliranin, isyu at hamon kasarinlan digmaan at ang naging
1. “colonial mentality” ng kasarinlan pagtugon sa mga suliranin
2. mga di-pantay na 1.2 Natatalakay ang ugnayang
kasunduan at pagsandal Pilipino-Amerikano sa konteksto
AP6SHK-IIIa-
sa US ng kasunduang militar na
b-1
3. base militar ng US sa nagbigay daan sa pagtayo ng
Pinas base militar ng Estados Unidos
4. “parity rights” at ang sa Pilipinas
ugnayang pangkalakal 1.3 Natatalakay ang “parity rights”
5. iba pang suliranin at ang ugnayang kalakalan sa
Estados Unidos
1.4 Naipaliliwanag ang epekto ng
“colonial mentality” pagkatapos
ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig.
2. Nasusuri ang iba’t ibang reaksyon ng
mga Pilipino sa mga epekto sa AP6SHK-IIIc-
pagsasarili ng bansa na 2
ipinapahayag ng ilang di-pantay na
kasunduan tulad ng Philippine

Rehabilitation Act, parity rights at
Kasunduang Base Militar
3. Nauunawaan ang kahalagahan ng MISOSA Lessons
pagkakaroon ng soberanya sa 35-42 (Grade VI)
pagpapanatili ng kalayaan ng isang
bansa
3.1 Nabibigyang-konklusyon na ang
isang bansang malaya ay may
soberanya
3.1.1 Naipalilliwanag ang
kahalagahan ng panloob AP6SHK-IIId-
nasoberanya (internal 3
sovereignty) ng bansa
3.1.2 Naipaliliwanag ang
kahalagahan ng panlabas
nasoberanya (external
sovereignty) ng bansa
3.2 Nabibigyang halaga ang mga
karapatang tinatamasa ng isang
malayang bansa
4. Nabibigyang katwiran ang
AP6SHK-IIIe-
pagtanggol ng mga mamamayan
4
ang kalayaan athangganan ng
teritoryo ng bansa
B. Mga Patakaran at 5. Napahahalagahan ang pamamahala
Programa Bilang Pagtugon ng mga naging pangulo ng bansa
sa mga Hamon sa mula 1946 hanggang 1972
Kasarinlan (1946-1972) 5.1 Nasusuri ang mga patakaran at
1. Manuel A. Roxas programa ng pamahalaan upang
(1946-1948) matugunan ang mga suliranin at
AP6SHK-IIIe-
2. Elpidio E. Quirino hamon sa kasarinlan at
g-5
(1948-1953) pagkabansa ng mga Pilipino
3. Ramon F. Magsaysay 5.2 Naiisa-isa ang mga kontribosyon
(1953-1957) ng bawat pangulo na
4. Carlos P. Garcia nakapagdulot ng kaulanran sa
(1957-1961) lipunan at sa bansa
5. Diosdado P. 5.3 Nakabubuo ng konklusyon

Macapagal (1961- tungkol sa pamamahala ng mga
1965) nasabing pangulo
6. Ferdinand E. Marcos 5.4 Nakasusulat ng maikling
(1965-1972) sanaysay tungkol sa mga
patakaran ng piling pangulo at
ang ambag nito sa pag-unlad ng
lipunan at bansa
6. Naiuugnay ang mga suliranin, isyu at MISOSA Lessons
hamon ng kasarinlan noong panahon AP6SHK-IIIg- 33-36 (GRADE 5)
ng Ikatlong Republika sa 6
kasalukuyan na nakakahadlang ng
pag-unlad ng bansa
7. Nakapagbibigay ng sariling pananaw
tungkol samga pagtugon ng mga AP6SHK-IIIh-
Pilipino sa patuloy na mga suliranin, 7
isyu at hamon ng kasarinlan sa
kasalukuyan.
IKAAPAT NA MARKAHAN - Tungo sa Pagkamit ng Tunay na Demokrasya at Kaunlaran (1972-kasalukuyan)
A. Suliranin at hamon sa Naipamamalas ang mas Nakapagpakita ng aktibong 1. Nasusuri ang mga suliranin at MISOSA Lesson
kalayaan at karapatang malalim na pag-unawa at pakikilahok sa gawaing hamon sa kasarinlan at pagkabansa #37 (Grade V)
pantao ng Batas Militar pagpapahalaga sa makatutulong sa pag-unlad ng mga Pilipino sa ilalim ng Batas
1. Programa at patuloy na pagpupunyagi ng bansa bilang pagtupad Militar
patakaran ng mga Pilipino tungo sa ng sariling tungkulin na 1.1 Naiisa-isa ang mga pangyayari
AP6TDK-IVa-
2. Epekto sa pagkabansa pagtugon ng mga hamon siyang kaakibat na na nagbigay-daan sa pagtatakda
1
3. Mga reaksyon at Aral ng nagsasarili at pananagutan sa pagtamasa ng Batas Militar
umuunlad na bansa ng mga karapatan bilang 1.2 Nakabubuo ng konklusyon ukol
isang malaya at maunlad na sa epekto ng Batas Militar sa
Pilipino politika, pangkabuhayan at
pamumuhay ng mga Pilipino
B. Pakikibaka tungo sa 2. Natatalakay ang mga pangyayari sa
ganap na Kalayaan (1972- bansa na nagbigay wakas sa
1986) Diktaturang Marcos
1. Hamon ng 2.1 Naiisa-isa ang mga karanasan ng AP6TDK-IVb-
Diktaturyang Marcos mga piling taumbayan sa 2
1.1 Pambansang panahon ng Batas Militar (Hal.,
halalan ng 1981 Aquino Jr., Salonga, Lopez,
1.2 Pagpaslang kay Diokno, Lino Brocka, Cervantes)

Benigno Aquino, 2.2 Natatalakay ang mga pagtutol sa
Jr. Batas Militar na nagbigay daan
1.3 Krisis pang- sa pagbuo ng samahan laban sa
ekonomiya Diktaturang Marcos
1.4 “Snap Election” ng 2.3 Naiisa-isa ang mga pangyayari
1985 na nagbigay-daan sa pagbuo ng
2. “EDSA People Power “People Power 1”
1” bilang mapayapang 3. Nabibigyang halaga ang MISOSA Lessons
AP6TDK-IVb-
paraan ng pagbabago kontribusyon ng “People Power 1” 41-45 (Grade V)
3
sa muling pagkamit ng kalayaan at
kasarinlan sa mapayapang paraan
C. Patuloy na Pagtugon sa 4. Nasisiyasat ang mga programa ng MISOSA Lesson
Hamon ng Kasarinlan at pamahalaan sa pagtugon ng mga #46 (Grade V)
Pagkabansa (1986- hamon sa pagkabansa ng mga
kasalukuyan) Pilipino mula 1986 hanggang sa
1. Corazon C. kasalukuyan
Aquino(1986-1992) 4.1 Nasusuri ang mga patakaran at
2. Fidel V. Ramos (1992- programa ng pamahalaan tungo
1998) sa pag-unlad ng bansa
AP6TDK-
3. Joseph E. Estrada 4.2 Naiisa-isa ang mga kontribosyon
IVc-d-4
(1998-2001) ng bawat pangulo na
4. Gloria M. Arroyo nakapagdulot ng kaulanran sa
(2001-2010 lipunan at sa bansa
5. Benigno Simeon C. 4.3 Nakasusulat ng maikling
Aquino III (2010- sanaysay tungkol sa mga
kasalukuyan) patakaran ng piling pangulo at
ang ambag nito sa pag-unlad ng
lipunan at bansa
5. Natatalakay ang mga mungkahi MISOSA Lesson
tungo sa pagbabago sa ilang #31 (Grade VI)
probisyon ng Saligang Batas 1986
5.1 Natatalakay ang mga karapatang
AP6TDK-IVd-
tinatamasa ng mamayan ayon sa
e-5
Saligang Batas ng 1986
5.2 Naiisa-isa ang mga kaakibat na
tungkulin na binibigyang diin ng
Saligang Batas ng 1986

6. Nasusuri ang mga
kontemporaryong isyu ng lipunan
tungo sa pagtugon sa mga hamon
ng malaya at maunlad na bansa
6.1 Pampulitika (Hal., usaping
pangteritoryo sa Philippine Sea,
AP6TDK-IVe-
korupsyon, atbp)
f-6
6.2 Pangkabuhayan (Hal., open
trade, globalisasyon, atbp)
6.3 Panlipunan (Hal., OFW, gender,
drug at child abuse, atbp)
6.4 Pangkapaligiran (climate change,
atbp)
7 Nabibigyang halaga ang bahaging MISOSA Lessons
ginagampanan ng bawat 43-48 (GRADE VI)
mamamayan sa pagtataguyod ng
kaunlaran ng bansa sa malikhaing
paraan
7.1 Naiuugnay ang kahalagahan ng
pagtangkilik sa sariling produkto
sa pag-unlad at pagsulong ng
bansa
7.2 Naipaliliwanag ang kahalagahan AP6TDK-IVg-
ng pagpapabuti at pagpapaunlad h-7
ng uri ng produkto o kalakal ng
bansa sa pag-unlad ng
kabuhayan nito
7.3 Naipakikita ang kaugnayan ng
pagtitipid sa enerhiya sa pag-
unlad ng bansa
7.4 Naipapaliwanag ang
kahalagahan ng pangangalaga
ng kapaligiran
8. Naipapahayag ang saloobin na ang
aktibong pakikilahok ay mahalagang AP6TDK-IVi-8
tungkulin ng bawat mamamayan
tungo sa pag-unlad ng bansa

BAITANG 7
ARALING ASYANO
Pamantayang Pangnilalaman : Naipamamalas ang malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa kamalayan sa heograpiya , kasaysayan, kultura, lipunan, pamahalaan
at ekonomiya ng mga bansa sa rehiyon tungo sa pagbubuo ng pagkakakilanlang Asyano at magkakatuwang na pag-unlad at pagharap
sa mga hamon ng Asya.
UNANG MARKAHAN - Heograpiya ng Asya
A. Katangiang Pisikal ng Asya Ang mag-aaral ay Ang mag-aaral ay
1. Napapahalagahan ang ugnayan
AP7HAS-Ia-1
1. Konsepto ng Asya naipamamalas ng mag-aaral malalim na ng tao at kapaligiran sa paghubog
2. Katangiang Pisikal ang pag-unawa sa ugnayan nakapaguugnay-ugnay ng kabihasnang Asyano
ng kapaligiran at tao sa sa bahaging ginampanan
paghubog ng sinaunang ng kapaligiran at tao sa 2. Naipapaliwanag ang konsepto ng
kabihasnang Asyano. paghubog ng sinaunang Asya tungo sa paghahating –
AP7HAS-Ia-
kabihasnang Asyano heograpiko: Silangang Asya,
1.1
Timog-Silangang Asya, Timog-
Asya, Kanlurang Asya, Hilagang
Asya at Hilaga/ Gitnang Asya
3. Nailalarawan ang mga katangian
ng kapaligirang pisikal sa mga
rehiyon ng Asya katulad ng
kinaroroonan, hugis, sukat, anyo,
AP7HAS-Ib-
klima at “vegetation cover”
1.2
(tundra, taiga, grasslands, desert,
tropical forest, mountain lands)
4. Nakapaghahambing ng kalagayan
AP7HAS-Ic-
ng kapaligiran sa iba’t ibang
1.3
bahagi ng Asya
5. Nakakagawa ng pangkalahatang
profile ng heograpiya ng Asya AP7HAS-Id-
1.4
B. Mga Likas na Yaman ng Asya 6. Nailalarawan ang mga yamang AP7HAS-Ie-

likas ng Asya 1.5
7. Natataya ang mga implikasyon ng
kapaligirang pisikal at yamang
likas ng mga rehiyon sa
pamumuhay ng mga Asyano noon
AP7HAS-If-
at ngayon sa larangan ng:
1.6
7.1 Agrikultura
7.2 Ekonomiya
7.3 Pananahanan
7.4 Kultura
8. Naipapahayag ang kahalagahan
AP7HAS-Ig-
ng pangangalaga sa timbang na
1.7
kalagayang ekolohiko ng rehiyon
C. Yamang Tao 9. Napapahalagahan ang yamang AP7HAS-Ih-
1. Yamang tao at Kaunlaran tao ng Asya 1.8
2.Mga Pangkat-Etniko sa Asya at 10. Nasusuri ang kaugnayan ng
kani-kanilang wika at kultura yamang-tao ng mga bansa ng
Asya sa pagpapaunlad ng
kabuhayan at lipunan sa
kasalukuyang panahon batay sa:
10.1 dami ng tao
10.2 komposisyon ayon sa
gulang,
10.3 inaasahang haba ng
buhay, AP7HAS-Ii-
10.4 kasarian, 1.9
10.5 bilis ng paglaki ng
populasyon,
10.6 uri ng hanapbuhay,
10.7 bilang ng may
hanapbuhay,
10.8 kita ng bawat tao,
10.9 bahagdan ng marunong
bumasa at sumulat, at
10.10 migrasyon
11. Nailalarawan ang komposisyong
AP7HAS-Ij-
etniko ng mga rehiyon sa Asya
1.10

12. Nasusuri ang kaugnayan ng
AP7HAS-Ij-
paglinang ng wika sa paghubog
1.11
ng kultura ng mga Asyano
IKALAWANG MARKAHAN - Sinaunang Kabihasnan sa AsyaHanggang sa Ika-16 na Siglo
A. Paghubog ng Sinaunang Ang mga mag-aaral ay Ang mag-aaral ay 1. Napapahalagahan ang mga
Kabihasnan sa Asya kaisipang Asyano, pilosopiya at
1. Kalagayan, pamumuhay naipamamalas ng mag- kritikal na nakapagsusuri relihiyon na nagbigay-daan sa
AP7KSA-IIa-
at development ng mga aaral ang pag-unawa sa sa mga kaisipang paghubog ng sinaunang
j-1
sinaunang pamayanan ( mga kaisipang Asyano, Asyano, pilosopiya at kabihasnang sa Asya at sa
ebolusyong kultural ) pilosopiya at relihiyon na relihiyon na nagbigay- pagbuo ng pagkakilanlang
2. Kahulugan ng konsepto nagbigay-daan sa daan sa paghubog ng Asyano
ng kabihasnan at ang paghubog ng sinaunang sinaunang kabihasnan sa 2. Nasusuri ang paghubog, pag-
mga katangian nito kabihasnan sa Asya at sa Asya at sa pagbuo ng unlad at kalikasan ng mga mga AP7KSA-IIa-
3. Mga sinaunang pagbuo ng pagkakilanlang Asyano pamayanan at estado 1.1
kabihasnan sa Asya pagkakakilanlang Asyano
(Sumer, Indus, Tsina) 3. Nakakabuo ng mga kongklusyon
4. Mga bagay at kaisipang hinggil sa kalagayan,
AP7KSA-IIa-
pinagbatayan: pamumuhay at development ng
1.2
(sinocentrism, divine mga sinaunang pamayanan
origin, devajara) sa
pagkilala sa 4. Nabibigyang kahulugan ang
sinaunang konsepto ng kabihasnan at
kabihasnan AP7KSA-IIb-
nailalahad ang mga katangian
1.3
nito
5. Napaghahambing ang mga

sinaunang kabihasnan sa Asya AP7KSA-IIc-
(Sumer, Indus, Tsina) 1.4

bagay at kaisipang pinagbatayan
AP7KSA-IId-
(sinocentrism, divine origin,
1.5
devajara) sa pagkilala sa
sinaunang kabihasnan
B. Sinaunang Pamumuhay 7. Nabibigyang kahulugan ang mga
AP7KSA-IIe-
1. Kahulugan ng mga konsepto ng tradisyon,
1.6
konsepto ng tradisyon, pilosopiya at relihiyon

pilosopiya at relihiyon 8. Nasusuri ang mga
2. Mga mahahalagang mahahalagang pangyayari mula
pangyayari mula sa sa sinaunang kabihasnan
sinaunang kabihasnan hanggang sa ika-16 na siglo sa :
hanggang sa ika-16 na 20.1 pamahalaan,
siglo sa : 20.2 kabuhayan,
2.1 Pamahalaan 20.3 teknolohiya, AP7KSA-IIf-
2.2 Kabuhayan 20.4 lipunan, 1.7
2.3 Teknolohiy 20.5 edukasyon,
2.4 Lipunan 20.6 paniniwala,
2.5 Edukasyon 20.7 pagpapahalaga, at
2.6 Paniniwal 20.8 sining at kultura
2.7 Pagpapahalaga,
at
2.8 Sining at Kultura 9. Natataya ang impluwensiya ng
3. Impluwensiya ng mga mga paniniwala sa kalagayang
AP7KSA-IIf-
paniniwala sa kalagayang panlipunan,sining at kultura ng
1.8
panlipunan,sining at mga Asyano
kultura ng mga Asyano
4. Bahaging ginampanan ng 10. Nasusuri ang bahaging
mga pananaw, ginampanan ng mga pananaw,
AP7KSA-IIf-
paniniwala at tradisyon sa paniniwala at tradisyon sa
1.9
paghubog ng kasaysayan paghubog ng kasaysayan ng
ng mga Asyano mga Asyano
5. Mga kalagayang legal at 11. Nasusuri ang mga kalagayang
tradisyon ng mga legal at tradisyon ng mga
kababaihan sa iba’t ibang AP7KSA-IIg-
kababaihan sa iba’t ibang uri ng
uri ng pamumuhay 1.10
pamumuhay
6. Bahaging ginampanan ng 12. Napapahalagahan ang bahaging

kababaihan sa ginampanan ng kababaihan sa
pagtataguyod at pagtataguyod at pagpapanatili AP7KSA-IIh-
pagpapanatili ng mga ng mga Asyanong 1.11
Asyanong pagpapahalaga.
pagpapahalaga.
13. Napapahalagahan ang mga AP7KSA-IIh-
7. Ang mga kontribusyon ng kontribusyon ng mga sinaunang
mga sinaunang lipunan at 1.12
komunidad sa Asya lipunan at komunidad sa Asya
IKATLONG MARKAHAN - Ang Timog at Kanlurang Asya sa Transisyonal at Makabagong Panahon (ika-16 hanggang ika-20 siglo)
A. Kolonyalismo at Imperyalismo Ang mga mag-aaral ay Ang mag-aaral ay 1. Napapahalagahan ang pagtugon
sa Timog at Kanlurang Asya ng mga Asyano sa mga hamon
naipamamalas ng mag- nakapagsasagawa ng ng pagbabago, pag-unlad at
AP7TKA-IIIa-
1. Mga Dahilan, Paraan at aaral ang pag-unawa sa kritikal na pagsusuri pagpapatuloy sa Timog at
j-1
Epekto ng Kolonyalismo pagbabago, pag-unlad at sa pagbabago, pag- Kanlurang Asya sa Transisyonal
at Imperyalismo sa Timog pagpapatuloy sa Timog at unlad at at Makabagong Panahon (ika-16
at Kanlurang Asya Kanlurang Asya sa pagpapatuloy sa hanggang ika-20 siglo)
2. Papel ng Kolonyalismo at Transisyonal at Timog at Kanlurang 2. Nasusuri ang mga dahilan at
Imperyalismo sa Makabagong Panahon Asya sa Transisyonal paraan ng kolonyalismo at
Kasaysayan ng Timog at ( ika-16 hanggang ika-20 at Makabagong imperyalismo ng mga Kanluranin AP7TKA-IIIa-
Kanlurang Asya siglo) Panahon (ika-16 sa unang yugto (ika-16 at ika-17 1.1
3. Ang mga Nagbago at hanggang ika-20 siglo) pagdating nila sa Timog at
Nanatili sa Ilalim ng siglo) Kanlurang Asya
Kolonyalismo 3. Nabibigyang halaga ang papel
4. Epekto ng kolonyalismo ng kolonyalismo at imperyalismo AP7TKA-IIIa-
sa Timog at Kanlurang sa kasaysayan ng Timog at 1.2
Asya Kanlurang Asya
5. Transpormasyon ng mga 4. Naipapaliwanag ang mga
pamayanan at estado sa AP7TKA-IIIb-
nagbago at nanatili sa ilalim ng
Timog at Kanlurang Asya 1.3
kolonyalismo
sa pagpasok ng mga 5. Natataya ang mga epekto ng
kaisipan at AP7TKA-IIIb-
kolonyalismo sa Timog at
impluwensiyang 1.4
Kanlurang Asya
kanluranin sa larangan ng 6. Nasusuri ang transpormasyon ng
5.1 Pamamahala mga pamayanan at estado sa
5.2 Kabuhayan Timog at Kanlurang Asya sa
5.3 Teknolohiya pagpasok ng mga kaisipan at
5.4 Lipunan impluwensiyang kanluranin sa
5.5 Paniniwala larangan ng AP7TKA-IIIb-
5.6 Pagpapahalaga, 6.1 pamamahala, 1.5
at 6.2 kabuhayan,
5.7 Sining at Kultura. 6.3 teknolohiya,
6. Ang mga Karanasan sa 6.4 lipunan,
Timog at Kanlurang Asya 6.5 paniniwala,
sa ilalim ng kolonyalismo 6.6 pagpapahalaga, at

at imperyalismong 6.7 sining at kultura
kanluranin 7. Naihahambing ang mga
karanasan sa Timog at
AP7TKA-IIIc-
Kanlurang Asya sa ilalim ng
1.6
kolonyalismo at imperyalismong
kanluranin
B. Ang Nasyonalismo at 8. Nabibigyang-halaga ang papel
Paglaya ng mga bansa sa ng nasyonalismo sa pagbuo ng AP7TKA-IIIc-
Timog at Kanlurang Asya mga bansa sa Timog at 1.7
1. Ang Papel ng Kanlurang Asya
nasyonalismo sa pagbuo 9. Nasusuri ang mga salik at
ng mga bansa sa Timog pangyayaring nagbigay daan sa AP7TKA-IIId-
at Kanlurang Asya pag-usbong at pag-unlad ng 1.8
2. Ang mga salik at nasyonalismo
pangyayaring nagbigay 10. Naipapaliwanag ang iba’t ibang
AP7TKA-IIId-
daan sa pag-usbong at manipestasyon ng nasyonalismo
1.9
pag-unlad ng sa Timog at Kanlurang Asya
nasyonalismo 11. Naipapahayag ang
3. Iba’t ibang pagpapahalaga sa bahaging
manipestasyon ng ginampanan ng nasyonalismo sa AP7TKA-IIId-
nasyonalismo sa Timog at Timog at Kanlurang Asya tungo 1.10
Kanlurang Asya sa paglaya ng mga bansa mula
4. Bahaging Ginampanan ng sa imperyalismo
Nasyonalismo sa Timog 12. Nasusuri ang epekto ng
at Kanlurang Asya Tungo nasyonalismo sa sigalot etniko sa
sa Paglaya ng mga Bansa AP7TKA-IIIe-
Asya katulad ng
Mula sa Imperyalismo 1.11
partisyon/paghahati ng India at
5. Epekto ng nasyonalismo Pakistan
sa sigalot etniko sa Asya 13. Nasusuri ang mga
katulad ng partisyon/ pamamaraang ginamit sa Timog
paghahati ng India at AP7TKA-IIIe-
at Kanlurang Asya sa pagtatamo
Pakistan 1.12
ng kalayaan mula sa
6. Mga Pamamaraang kolonyalismo
Ginamit sa Timog at 14. Nasusuri ang matinding epekto
Kanlurang Asya sa ng mga digmaang pandaidig sa AP7TKA-IIIe-
Pagtatamo ng Kalayaan pag-aangat ng mga malawakang 1.13
mula sa Kolonyalismo kilusang nasyonalista ( hal:
7. Epekto ng mga Digmaang epekto ng Unang Digmaang
Pandaidig sa Pag-aangat Pandaigdig sa pagtatag ng
ng mga Malawakang sistemang mandato sa Kanlurang
Kilusang nasyonalista ( Asya)
hal: epekto ng Unang
Digmaang Pandaigdig sa 15. Nasusuri ang kaugnayan ng iba’t
pagtatag ng sistemang ibang ideolohiya (ideolohiya ng
mandato sa Kanlurang malayang demokrasya, AP7TKA-IIIf-
Asya) sosyalismo at komunismo) sa 1.14
8. Iba’t ibang ideolohiya( mga malawakang kilusang
ideolohiya ng malayang nasyonalista
demokrasya, sosyalismo
at komunismo) sa mga 16. Natataya ang epekto ng mga
malawakang kilusang samahang kababaihan at ng mga
nasyonalista kalagayang panlipunan sa buhay
9. Epekto ng mga ng kababaihan tungo sa AP7TKA–IIIf-
Samahang Kababaihan at pagkakapantay-pantay, 1.15
ng mga Kalagayang pagkakataong pang-ekonomiya
Panlipunan sa buhay ng at karapatang pampolitika
kababaihan tungo sa
pagkakapantay-pantay, 17. Naipapahayag ang
pagkakataong pang- pagpapahalaga sa bahaging
ekonomiya at karapatang ginampanan ng nasyonalismo sa
pampolitika pagbibigay wakas sa AP7TKA-IIIh-
10. Bahaging Ginampanan ng imperyalismo sa Timog at 1.16
Nasyonalismo sa Kanlurang Asya
Pagbibigay Wakas sa
Imperyalismo
C. Ang mga Pagbabago sa Timog 18. Nasusuri ang balangkas ng mga
AP7TKA-IIIh-
at Kanlurang Asya pamahalaan sa mga bansa sa
1.17
1. Balangkas ng mga Timog at Kanlurang Asya
Pamahalaan sa mga 19. Natataya ang mga
bansa sa Timog at palatuntunang nagtataguyod sa
Kanlurang Asya karapatan ng mamamayan sa AP7TKA-IIIi-
2. Mga palatuntunang pangkalahatan, at ng mga 1.18
agtataguyod sa kababaihan, mga grupong
Karapatan ng katutubo, mga kasapi ng caste

mamamayan sa sa India at iba pang sektor ng
Pangkalahatan, at ng lipunan
mga Kababaihan, mga 20. Napaghahambing ang kalagayan
Grupong Katutubo, mga at papel ng mga kababaihan sa
AP7TKA-IIIg-
kasapi ng caste sa India iba’t ibang bahagi ng Timog at
1.19
at Iba Pang Sektor ng Kanlurang Asya at ang kanilang
Lipunan ambag sa bansa at rehiyon
3. Ang Kalagayan at Papel 21. Natataya ang kinalaman ng
AP7TKA-IIIg-
ng Kababaihan sa Iba’t edukasyon sa pamumuhay ng
1.20
ibang Bahagi ng Timog at mga Asyano
Kanlurang Asya at Ang 22. Natataya ang bahaging
Kanilang Ambag sa Bansa AP7TKA-IIIg-
ginampanan ng relihiyon sa iba’t
at Rehiyon 1.21
ibang aspekto ng pamumuhay
4. Ang Kinalaman ng 23. Naiuugnay ang mga
Edukasyon sa kasalukuyang pagbabagong
Pamumuhay ng mga AP7TKA-IIIh-
pang-ekonomiya na
Asyano sa Timog at 1.22
naganap/nagaganap sa
Kanlurang Asya kalagayan ng mga bansa
5. Bahaging Ginampanan ng 24. Natataya ang pagkakaiba-iba ng
Relihiyon sa Iba’t ibang antas ng pagsulong at pag-unlad
aspekto ng pamumuhay AP7TKA-IIIh-
ng Timog at Timog-Kanlurang
6. Mga kasalukuyang 1.23
Asya gamit ang estadistika at
pagbabagong pang- kaugnay na datos.
ekonomiya na 25. Nasusuri ang mga anyo at tugon
naganap/nagaganap sa AP7TKA-IIIh-
sa neokolonyalismo sa Timog at
kalagayan ng mga bansa 1.24
Kanlurang Asya
7. Pagkakaiba-iba ng antas 26. Natataya ang epekto ng
ng pagsulong at pag- kalakalan sa pagbabagong pang-
unlad ng Timog at AP7TKA-IIIi-
ekonomiya at pangkultura ng
Timog-Kanlurang Asya 1.25
mga bansa sa Timog at
8. Mga Anyo at Tugon sa Kanlurang Asya
Neokolonyalismo sa 27. Napapahalagahan ang mga
Timog at Kanlurang Asya kontribusyon ng Timog at
9. Epekto ng Kalakalan sa AP7TKA-IIIj-
Kanlurang Asya sa larangan ng
Pagbabagong Pang- 1.25
sining, humanidades at
ekonomiya at palakasan
Pangkultura ng mga 28. Nahihinuha ang pagkakakilanlan
bansa sa Timog at AP7TKA-IIIj-
Kanlurang Asya ng kulturang Asyano batay sa 1.25
10. Kontribusyon ng Timog mga kontribusyong ito
at Kanlurang Asya sa
larangan ng Sining,
Humanidades at
Palakasan
11. Pagkakakilanlan ng
kulturang Asyano batay
sa mga kontribusyong
nito
IKAAPAT NA MARKAHAN - Ang Silangan at Timog-Silangang Asya sa Transisyonal at Makabagong Panahon (ika-16 hanggang ika-20 siglo)
A. Kolonyalismo at Imperyalismo Ang mga mag-aaral ay Ang Mag-aaral ay 1. Napapahalagahan ang pagtugon
sa Silangan at Timog Silangang ng mga Asyano sa mga hamon
Asya napapahalagahan ang nakapagsasagawa nang ng pagbabago, pag-unlad at
1. Mga dahilan, paraan at pagtugon ng mga Asyano sa kritikal na pagsusuri sa pagpapatuloy ng Silangan at AP7KIS-IVa-
epekto ng kolonyalismo mga hamon ng pagbabago, pagbabago, pag-unlad at Timog-Silangang Asya sa j-1
at Imperyalismo sa pag-unlad at pagpapatuloy pagpapatuloy ng Transisyonal at Makabagong
Silangan at Timog ng Silangan at Timog- Silangan at Timog Panahon ika-16 hanggang ika-20
Silangang Asya Silangang Asya sa Silangang Asya sa Siglo)
2. Transpormasyon ng mga Transisyonal at Makabagong Transisyoal at 2. Nasusuri ang mga dahilan,
Pamayanan at Estado sa Panahon (ika-16 hanggang Makabagong Panahon paraan at epekto ng pagpasok
Silangan at Timog- ika-20 Siglo) (ika-16 hanggang ika-20 ng mga Kanlurang bansa
AP7KIS-IVa-
Silangang Asya sa siglo) hanggang sa pagtatag ng
1.1
Pagpasok ng mga Isipan kanilang mga kolonya o
at Impluwensiyang kapangyarihan sa Silangan at
kanluranin sa larangan ng Timog-Silangang Asya
2.1 pamamahala 3. Nasusuri ang transpormasyon ng
2.2 kabuhayan mga pamayanan at estado sa
2.3 teknolohiya Silangan at Timog-Silangang
2.4 lipunan Asya sa pagpasok ng mga isipan
2.5 paniniwala at impluwensiyang kanluranin sa
AP7KIS-Iva-
2.6 pagpapahalaga, at larangan ng:
1.2
2.7 sining at kultura. 3.1 pamamahala,
3. Ang Mga Nagbago at 3.2 kabuhayan,
Nanatili sa Ilalim ng 3.3 teknolohiya,
Kolonyalismo 3.4 lipunan,
4. Epekto ng Kolonyalismo 3.5 paniniwala,

sa Silangan at Timog- 3.6 pagpapahalaga, at
Silangang Asya 3.7 sining at kultura
5. Ang mga Karanasan sa 4. Naipapaliwanag ang mga
AP7KIS-IVa-
Silangan at Timog- nagbago at nanatili sa ilalim ng
1.3
Silangang Asya sa ilalim kolonyalismo
ng kolonyalismo at 5. Natataya ang mga epekto ng
AP7KIS-IVb-
imperyalismong kolonyalismo sa Silangan at
1.4
kanluranin Timog-Silangang Asya
6. Naihahambing ang mga
karanasan sa Silangan at Timog-
AP7KIS-IVb-
Silangang Asya sa ilalim ng
1.5
kolonyalismo at imperyalismong
kanluranin
B. Ang Nasyonalismo at 7. Nabibigyang-halaga ang papel
Paglaya ng mga bansa ng nasyonalismo sa pagbuo ng AP7KIS-IVc-
sa Silangan at Timog- mga bansa sa Silan6gan at 1.6
Silangang Asya Timog-Silangang Asya
1. Ang Papel ng 8. Nasusuri ang mga salik at
Nasyonalismo sa Pagbuo pangyayaring nagbigay –daan sa
AP7KIS-IVc-
ng mga Bansa sa pag-usbong at pag-unlad ng
1.7
Silangan at Timog- nasyonalismo sa Silangan at
Silangang Asya Timog Silangang Asya
2. Ang mga Salik at 9. Naipapaliwanag ang mga iba’t
Pangyayaring Nagbigay ibang manipestasyon ng AP7KIS-IVc-
Daan sa Pag-usbong at nasyonalismo sa Silangan at 1.8
Pag-unlad ng Timog-Silangang Asya
nasyonalismo 10. Naihahayag ang pagpapahalaga
3. Iba’t ibang Manipestasyon sa bahaging ginampanan ng
ng Nasyonalismo sa nasyonalismo sa Silangan at AP7KIS-IVd-
Silangan at Timog- Timog-Silangang Asya tungo sa 1.9
Silangang Asya paglaya ng mga bansa mula sa
4. Bahaging ginampanan ng imperyalismo
nasyonalismo sa Silangan 11. Nasusuri ang epekto ng
at Timog-Silangang Asya AP7KIS-IVd-
nasyonalismo sa sigalot etniko sa
tungo sa paglaya ng mga 1.10
Asya
bansa mula sa 12. Nasusuri ang mga AP7KIS -IVd-
imperyalismo pamamaraang ginamit sa 1.11

5. Epekto ng Nasyonalismo Silangan at Timog-Silangang
sa Sigalot Etniko sa Asya Asya sa pagtatamo ng kalayaan
6. Mga Pamamaraang mula sa kolonyalismo
Ginamit sa Silangan at 13. Nasusuri ang matinding epekto
Timog-Silangang Asya sa ng mga digmaang pandaidig sa
pagtatamo ng Kalayaan pag-aangat ng mga malawakang
mula sa Kolonyalismo kilusang nasyonalista ( hal: AP7KIS-IVe-
7. Epekto ng mga Digmaang epekto ng Unang Digmaang 1.12
Pandaidig sa Pag-aangat Pandaigdig sa pagtatag ng
ng mga malawakang sistemang mandato sa Silangan
kilusang nasyonalista ( at Timog-Silangang Asya )
hal: epekto ng Unang 14. Nasusuri ang kaugnayan sa iba’t
Digmaang Pandaigdig sa ibang ideolohiya (ideolohiya ng
pagtatag ng sistemang malayang demokrasya, AP7KIS-IVe-
mandato sa Silangang sosyalismo at komunismo) sa 1.13
Asya) mga malawakang kilusang
8. Iba’t ibang ideolohiya nasyonalista
(ideolohiya ng malayang 15. Nasusuri ang epekto ng mga
demokrasya, sosyalismo samahang kababaihan at ng mga
at komunismo) sa mga kalagayang panlipunan sa buhay
malawakang kilusang ng kababaihan tungo sa
nasyonalista pagkakapantay-pantay,
9. Epekto ng mga samahang pagkakataong pang-ekonomiya
kababaihan at ng mga at karapatang pampolitika
kalagayang panlipunan sa
buhay ng kababaihan AP7KIS-IVe-
tungo sa pagkakapantay- 1.14
pantay, pagkakataong
pang-ekonomiya at
karapatang pampolitika
10. Bahaging Ginampanan ng
Nasyonalismo sa
pagbibigay wakas sa
imperyalismo
C. Ang mga Pagbabago sa Timog 16. Naipapahayag ang

AP7KIS-IVf-
at Kanlurang Asya pagpapahalaga sa bahaging
1.15
1. Mga Pagbabago sa mga ginampanan ng nasyonalismo sa
Bansang Bumubuo sa pagbibigay wakas sa
Silangan at Timog- imperyalismo
Silangang Asya 17. Naihahambing ang mga
2. Balangkas ng pamahalaan pagbabago sa mga bansang AP7KIS-IV-
ng mga bansa sa bumubuo sa Silangan at Timog- 1.16
Silangan at Timog- Silangangn Asya
Silangang Asya 18. Nasusuri at naihahambing ang
3. Mga Palatuntunang balangkas ng pamahalaan ng AP7KIS-IVg-
Nagtataguyod sa mga bansa sa Silangan at 1.17
karapatan ng Timog-Silangangn Asya
mamamayan sa 19. Nasusuri at naihahambing ang
pangkalahatan, at ng mga palatuntunang
mga kababaihan, mga nagtataguyod sa karapatan ng
grupong katutubo, iba mamamayan sa pangkalahatan, AP7KIS-IVg-
pang sektor ng lipunan at ng mga kababaihan, mga 1.18
4. Ang Kalagayan at Papel grupong katutubo, mga kasapi
ng Kababaihan sa Iba’t ng caste sa India at iba pang
ibang bahagi ng Silangan sektor ng lipunan
at Timog-Silangang Asya 20. Naihahambing ang kalagayan at
at ang Kanilang Ambag papel ng kababaihan sa iba’t
sa Bansa at Rehiyon AP7KIS-IVg-
ibang bahagi ng Timog at
5. Ang Kinalaman ng 1.19
Kanlurang Asya at ang kanilang
Edukasyon sa ambag sa bansa at rehiyon
Pamumuhay ng mga 21. Nasusuri ang kinalaman ng
Asyano sa Silangan at AP7KIS-IVh-
edukasyon sa pamumuhay ng
Timog-Silangang Asya 1.20
mga Asyano
6. Bahaging Ginampanan ng 22. Natataya ang bahaging
Relihiyon sa Iba’t ibang AP7KIS-IVh-
ginampanan ng relihiyon sa iba’t
aspekto ng pamumuhay 1.21
ibang aspekto ng pamumuhay
7. Mga Kasalukuyang 23. Naiuugnay ang mga
Pagbabagong Pang- kasalukuyang pagbabagong
Ekonomiya na naganap/ pang-ekonomiya na naganap/ AP7KIS-IVh-
nagaganap sa kalagayan nagaganap sa kalagayan ng mga 1.22
ng mga bansa sa bansa sa Silangan at Timog-
Silangan at Timog- Silangang Asya
Silangang Asya 24. Nasusuri ang pagkakaiba-iba ng AP7KIS-IVi-
8. Pagkakaiba-iba ng antas antas ng pagsulong at pag-unlad 1.23

ng pagsulong at pag- ng Timog at Timog-Silangang
unlad ng Timog at Asya gamit ang estadistika at
Timog- Silangang Asya. kaugnay na datos.
9. Mga Anyo at Tugon sa 25. Nasusuri ang mga anyo at tugon
AP7KIS-IVi-
Neokolonyalismo sa sa neokolonyalismo sa Silangan
1.24
Timog at Kanlurang Asya at Timog-Silangang Asya
10. Epekto ng Kalakalan sa
Pagbabagong pang- 26. Natataya ang epekto ng
Ekonomiya at kalakalan sa pagbabagong pang- AP7KIS-IVj-
Pangkultura ng mga ekonomiya at pangkultura ng 1.25
bansa sa Silangan at mga bansa sa Silangan at Timog
Timog Silangang Asya Silangang Asya
11. Kontribusyon ng Silangan 27. Napapahalagahan ang mga
at Timog-Silangang Asya kontribusyon ng Silangan at
sa Larangan ng Sining, AP7KIS-IVj-
Timog-Silangang Asya sa
Humanidades at 1.26
larangan ng sining, humanidades
palakasan at palakasan
12. Pagkakakilanlan ng 28. Nahihinuha ang pagkakakilanlan
Kulturang Asyano Batay ng kulturang Asyano batay sa AP7KIS-IVj-
sa mga Kontribusyong mga kontribusyong nito 1.27
nito

BAITANG 8
KASAYSAYAN NG DAIGDIG
Pamantayang Pangnilalaman: Naipamamalas ang mga kasanayan sa pagsisiyasat, pagsusuri ng datos at iba’t ibang sanggunian, pagsasaliksik, mapanuring pag-iisip,
mabisang komunikasyon, at pag-unawa sa kasaysayan, politika, ekonomiya, kultura, at lipunan ng Daigdig mula sa sinaunang panahon
hanggang sa kasalukuyan.
UNANG MARKAHAN - Heograpiya at Mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
Ang mga mag-aaral ay Ang mga mag-aaral ay 1. Nasusuri ang katangiang pisikal
AP8HSK-Id-4
A. Heograpiya ng Daigdig ng daigdig
naipamamalas ang pag- nakabubuo ng
1. Heograpiyang Pisikal unawa sa interaksiyon ng tao panukalang proyektong
1.1 Limang Tema ng sa kaniyang kapaligiran na nagsusulong sa
Heograpiya nagbigay-daan sa pangangalaga at
1.2 Lokasyo pag-usbong ng mga preserbasyon ng mga
1.3 Topograpiya sinaunang kabihasnan na pamana ng mga 2. Napahahalagahan ang
1.4 Katangiang Pisikal ng nagkaloob ng mga sinaunang kabihasnan sa natatanging kultura ng mga
Daigdig (anyong lupa, pamanang humubog sa Daigdig para sa rehiyon, bansa at mamamayan sa
AP8HSK-Ie-5
anyong tubig, klima, at pamumuhay ng kasalukuyan at sa daigdig (lahi, pangkat-
yamang likas) kasalukuyang henerasyon susunod na henerasyon etnolingguwistiko, at relihiyon sa
2. Heograpiyang Pantao daigdig)
2.1 Natatanging Kultura ng
mga Rehiyon, Bansa at
Mamamayan sa Daigdig
(lahi, pangkat- etniko,
wika,at relihiyon sa daigdig )
B. Ang Pagsisimula ng mga 3. Nasusuri ang kondisyong
Kabihasnan sa Daigdig heograpiko sa panahon ng mga AP8HSK-Ie-4
(Preshistoriko- 1000 BCE) unang tao sa daigdig
1. Kondisyong Heograpiko sa 4. Naipaliliwanag ang uri ng
Panahon ng mga Unang pamumuhay ng mga unang tao sa AP8HSK-Ie-5
Tao sa Daigdig daigdig
2. Pamumuhay ng mga 5. Nasusuri ang yugto ng pag-unlad
Unang Tao sa Daigdig ng kultura sa panahong AP8HSK-If-6
prehistoriko
3. Mga Yugto sa Pag-unlad 6. Naiuugnay ang heograpiya sa
ng Kultura sa Panahong AP8HSK-Ig-6
pagbuo at pag-unlad ng mga

Prehistoriko sinaunang kabihasnan sa daigdig
7. Nasusuri ang pag-usbong ng mga
sinaunang kabihasnan sa daigdig: AP8HSK-Ih-7
pinagmulan, batayan at katangian
8. Nasusuri ang mga sinaunang
kabihasnan sa daigdig batay sa
AP8HSK-Ii-8
politika, ekonomiya, kultura,
relihiyon, paniniwala, at lipunan
AP8HSK-Ij-
kontribusyon ng mga sinaunang
10
kabihasnan sa daigdig
IKALAWANG MARKAHAN - Ang Daigdig sa Klasiko at Transisyonal na Panahon
Ang mga mag-aaral ay Ang mga mag-aaral ay 1. Nasusuri ang kabihasnang AP8DKT-IIa-
A. Pag-usbong at Pag-unlad ng Minoan at Mycenean 1
mga Klasikong Lipunan sa naipapamalas ang pag- nakabubuo ng 2. Nasusuri ang kabihasnang AP8DKT-IIa-
Europa unawa sa kontribusyon ng adbokasiya na klasiko ng Greece. b-2
1. Kabihasnang Klasiko sa mga pangyayari sa Klasiko at nagsusulong ng 3. Naipapaliwanag ang
Europa (Kabihasnanang Transisyunal na Panahon sa pangangalaga at mahahalagang pangyayari sa
Minoan at Mycenean) pagkabuo at pagkahubog ng pagpapahalaga sa mga kabihasnang klasiko ng Rome
AP8DKT-IIc-
2. Kabihasnang klasiko ng pagkakakilanlan ng mga natatanging (mula sa sinaunang Rome
3
Greece (Athens, Sparta bansa at rehiyon sa daigdig kontribusyon ng Klasiko hanggang sa tugatog at
at mga city-states) at Transisyunal na pagbagsak ng Imperyong
3. Kabihasnang klasiko ng Panahon na nagkaroon Romano)
Rome (mula sa ng malaking 4. Nasusuri ang pag-usbong at pag-
Sinaunang Rome impluwensya sa unlad ng mga Klasiko na Lipunan AP8DKT-IId-
hanggang sa tugatog at pamumuhay ng tao sa sa Africa, America, at mga Pulo 4
pagbagsak ng Imperyong kasalukuyan sa Pacific
Romano) 5. Naipapaliwanag ang mga
4. Pag-usbong at Pag-unlad kaganapan sa mga klasikong AP8DKT-IId-
ng mga Klasiko na kabihasnan sa Africa (Mali at 5
Lipunan sa Africa, Songhai).
America, at mga Pulo sa 6. Nasusuri ang mga kaganapan
Pacific sa kabihasnang klasiko ng
5. Kabihasnang Klasiko sa America. AP8DKT-IIe-
Africa (Mali at Songhai) 6
6. Kabihasnang Klasiko sa
America

7. Kabihasnang Klasiko sa
pulo
ng Pacific
8. Kontribusyon ng
Kabihasnang Klasiko sa
Daigdig Noon at Ngayon
7. Nasusuri ang kabihasnang AP8DKT-IIe-
B. Ang Daigdig sa Panahon ng klasiko ng pulo sa Pacific. 7
Transisyon 8. Naipapahayag ang
1. Mga pangyayaring pagpapahalaga sa mga
nagbigay-daan sa pag- kontribusyon ng kabihasnang AP8DKT-IIf-8
usbong ng Europa sa klasiko sa pag-unlad ng
Gitnang Panahon pandaigdigang kamalayan
2. Ang paglakas ng 9. Nasusuri ang mga
Simbahang Katoliko pangyayaring nagbigay-daan
bilang isang institusyon AP8DKT-IIf-9
sa Pag-usbong ng Europa sa
sa Gitnang Panahon Gitnang Panahon
3. Ang Holy Roman Empire 10. Nasusuri ang mga dahilan at
4. Ang Paglunsad ng mga bunga ng paglakas ng
Krusada AP8DKT-IIg-
Simbahang Katoliko bilang
5. Ang buhay sa Europa 10
isang institusyon sa Gitnang
noong Gitnang Panahon
Panahon: Piyudalismo
11. Nasusuri ang mga kaganapang
Manoryalismo, at Pag- AP8DKT-IIg-
nagbigay-daan sa pagkakabuo
usbong ng mga Bayan 11
ng “Holy Roman Empire”
at Lungsod
12. Naipapaliwanag ang mga
6. Epekto at kontribusyon AP8DKT-IIh-
dahilan at bunga ng mga
ng ilang mahahalagang 12
Krusada sa Gitnang Panahon
pangyayari sa Europa
13. Nasusuri ang buhay sa Europa
sa pagpapalaganap ng
noong Gitnang Panahon:
pandaigdigang AP8DKT-IIi-
Manoryalismo, Piyudalismo, at
kamalayan. 13
ang pag-usbong ng mga
bagong bayan at lungsod
14. Natataya ang epekto at
kontribusyon ng ilang AP8DKT-IIj-
mahahalagang pangyayari sa 13
Europa sa pagpapalaganap ng
pandaigdigang kamalayan.
IKATLONG MARKAHAN - Ang Pag-usbong ng Makabagong Daigdig: Ang Transpormasyon tungo sa Pagbuo ng Pandaigdigang Kamalayan
A. Paglakas ng Europa Ang mga mag-aaral ay Ang mga mag-aaral ay 1. Nasusuri ang pag-usbong ng
bourgeoisie, merkantilismo,
AP8PMD-
1. Pag-usbong at Naipamamalas ng mag-aaral kritikal na nakapagsusuri National monarchy,
IIIa-b-1
kontribusyon ng ang pag-unawa sa naging sa naging implikasyon sa Renaissance, Simbahang
bourgeoisie, transpormasyon tungo sa kaniyang bansa, Katoliko at Repormasyon
merkantilismo, National makabagong panahon ng komunidad, at sarili ng 2. Napahahalagahan ang mga
monarchy, Renaissance, mga bansa at rehiyon sa mga pangyayari sa kontribusyon ng bourgeoisie,
Simbahang Katoliko at daigdig bunsod ng panahon ng merkantilismo, National AP8PMD-
Repormasyon paglaganap ng mga kaisipan transpormasyon tungo monarchy, Renaissance, IIIc-d-3
sa agham, politika, at sa makabagong Simbahang Katoliko at
ekonomiya tungo sa pagbuo panahon. Repormasyon sa daigdig.
B. Paglawak ng ng pandaigdigan kamalayan 3. Nasusuri ang unang yugto ng
AP8PMD-
Kapangyarihan ng imperyalismo at kolonisasyon
IIIe-4
Europa sa Europa.
4. Natataya ang mga dahilan at
1. Unang Yugto ng epekto ng unang yugto ng AP8PMD-IIIf-
Imperyalismo at imperyalismo at kolonisasyon 5
Kolonisasyon sa Europa.
2. Dahilan at Epekto ng 5. Nasusuri ang kaganapan at
unang yugto ng epekto ng Enlightenment pati AP8PMD-
Imperyalismo at ng Rebolusyong Siyentipiko at IIIg-6
Kolonisasyon Industriyal.
3. Kaganapan at Epekto 6. Naipaliliwanag ang Ikalawang
ng Enlightenment AP8PMD-
Yugto ng Kolonyalismo at
pati ng Rebolusyong IIIh-7
Imperyalismo
Siyentipiko at
Industriyal.
4. Ikalawang Yugto ng
Kolonyalismo at
7. Nasusuri ang mga dahilan at
Imperyalismo AP8PMD-
epekto ng ikalawang Yugto ng
IIIh-8
Imperyalismo at Kolonisasyon.
5. Dahilan at Epekto ng
Ikalawang Yugto ng
Imperyalismo

C. Pagkamulat 8. Naipapaliwanag ang
1. Kaugnayan ng kaugnayan ng Rebolusyong AP8PMD-IIIi-
Rebolusyong Pangkaisipan sa Rebolusyong 9
Pangkaisipan sa Pranses at Amerikano.
Rebolusyong Pranses
at Amerikano 9. Naipapahayag ang
2. Pag-usbong ng pagpapahalaga sa pag-usbong AP8PMD-IIIi-
Nasyonalismo sa ng Nasyonalismo sa Europa at 10
Europa at iba’t ibang iba’t ibang bahagi ng daigdig.
bahagi ng daigdig.
IKAAPAT NA MARKAHAN - Ang Kontemporanyong Daigdig (ika-20 siglo hanggang sa kasalukuyan): Mga Suliranin at Hamon tungo sa Pandaigdigang
Kapayapaan, Pagkakaisa, Pagtutulungan, at Kaunlaran
Ang mga mag-aaral ay Ang mga mag-aaral ay
A. Ang Unang Digmaang 1. Nasusuri ang mga dahilang
AP8AKD-IVa-
Pandaigdig naipamamalas ng mag-aaral aktibong nakikilahok sa nagbigay-daan sa Unang
1
1. Mga Dahilang ang pag-unawa sa mga gawain, programa, Dimaan Pandaidig
nagbigay-daan sa kahalagahan ng pakikipag- proyekto sa antas ng
Unang Digmaang ugnayan at sama-samang komunidad at bansa na 2. Nasusuri ang
Pandaigdig. pagkilos sa nagsusulong ng mahahalagang pangyayaring AP8AKD-IVb-
2. Mahahalagang kontemporanyong daigdig rehiyonal at naganap sa Unang Digmaang 2
pangyayaring tungo sa pandaigdigang pandaigdigang Pandaigdig
naganap sa Unang kapayapaan, pagkakaisa, kapayapaan, pagkakaisa, 3. Natataya ang mga epekto ng AP8AKD-IVc-
Digmaang Pandaigdig pagtutulungan, at kaunlaran pagtutulungan, at Unang Dimaang Pandadig 3
3. Epekto ng Unang kaunlaran 4. Nasusuri ang pagsisikap ng
Digmaang mga bansa na makamit ang AP8AKD-IVd-
Pandaigdig kapayapaang pandaigdig at 4
4. Pagsisikap ng mga kaunlaran
bansa na makamit 5. Nasusuri ang mga dahilan na
ang kapayapaang AP8AKD-IVe-
nagbigay-daan sa Ikalawang
pandaigdig 5
Digmaang Pandaidig.
5. Ang Ikalawang 6. Nasusuri ang
Digmaang mahahalagang pangyayaring AP8AKD-IVf-
Pandaigdig naganap sa Ikalawang 6
6. Mga Dahilang Digmaang Pandaigdig.
nagbigay-daan sa 7. Natataya ang mga epekto ng
Ikalawang Digmaang AP8AKD-IVg-
Ikalawang Digmaang
Pandaigdig. 7
Pandaigdig.

7. Mahahalagang 8. Natataya ang pagsisikap ng
pangyayaring naganap mga bansa na makamit ang AP8AKD-IVh-
sa Ikalawang Digmaang kapayapaang pandaigdig at 8
Pandaigdig kaunlaran.
8. Epekto ng Ikalawang 9. Nasusuri ang mga
Digmaang Pandaigdig ideolohiyang politikal at
AP8AKD-IVi-
9. Pagsisikap ng mga ekonomiko sa hamon ng
9
bansa na makamit ang estabilisadong institusyon ng
kapayapaang lipunan.
pandaigdig 10. Natataya ang epekto ng mga
10. Mga Ideolohiya, Cold ideolohiya, ng Cold War at ng AP8AKD-IVi-
War, at Neo- Neo-kolonyalismo sa iba’t 10
kolonyalismo ibang bahagi ng daigdig.
11. Mga Pandaigdigang
Organisasyon, Pangkat, 11. Nasusuri ang bahaging AP8AKD-
at Alyansa ginampanan ng mga IVi-11
11.1 Mga organisasyon pandaidigang organisasyon sa
at alyansa pagsusulong ng
(Europaan Union pandaigdigang kapayapaan,
(EU), pagkakaisa, pagtutulungan, at
Organization of kaunlaran.
American States
(OAS),
Organization of
Islamic Countries,
ASEAN, at iba pa)
11.2 Mga pang-
ekonomikong
organisasyon at
trading blocs
(GATT, World
Trade, IMF/World
Bank, APEC,
ASEAN Economic
Community, OAS,
NAFTA, AFTA,
OPEC, at iba pa)

BAITANG 9
EKONOMIKS
Pamantayang Pangnilalaman: Naipamamalas ang malalim na pag-unawa sa mga pangunahing kaisipan at napapanahong isyu sa ekonomiks at pambansang pag-unlad
gamit ang mga kasanayan at pagpapahalaga ng mga disiplinang panlipunan tungo sa paghubog ng mamamayang mapanuri, mapagnilay,
mapanagutan, makakalikasan, produktibo, makatarungan, at makataong mamamayan ng bansa at daigdig.
UNANG MARKAHAN - Mga Pangunahing Konsepto ng Ekonomiks: Batayan ng Matalinong Paggamit ng Pinagkuknang Yaman tungo sa Pagkamit ng
Kaunlaran
A. Kahulugan ng Ekonomiks Ang mga mag-aaral ay may Ang mga mag-aaral ay Ang mga mag-aaral ay
pag-unawa:
1. Nailalapat ang kahulugan ng
sa mga pangunahing naisasabuhay ang pag- ekonomiks sa pang-araw-araw AP9MKE-Ia-1
konsepto ng Ekonomiks unawa sa mga na pamumuhay bilang isang
bilang batayan ng matalino pangunahing konsepto mag-aaral, at kasapi ng
at maunlad na pang-araw- ng Ekonomiks bilang pamilya at lipunan
araw na pamumuhay batayan ng matalino at 2. Natataya ang kahalagahan ng
maunlad na pang-araw- ekonomiks sa pang-araw-araw
AP9MKE-Ia-2
araw na pamumuhay na pamumuhay ng bawat
pamilya at ng lipunan
3. Naipakikita ang ugnayan ng
B. Kakapusan kakapusan sa pang-araw- AP9MKE-Ia-3
1. Konsepto ng Kakapusan araw na pamumuhay
at ang Kaugnayan nito sa 4. Natutukoy ang mga
Pang- araw- araw na palatandaan ng kakapusan sa AP9MKE-Ib-4
Pamumuhay pang-araw-araw na buhay.
2. Palatandaan ng 5. Nakakabuo ang konklusyon na
Kakapusan sa Pang- ang kakapusan ay isang
AP9MKE-Ib-5
araw- araw na Buhay pangunahing suliraning
3. Kakapusan Bilang panlipunan
Pangunahing Suliranin sa
Pang- araw-araw na 6. Nakapagmumungkahi ng mga AP9MKE-Ic-6
Pamumuhay paraan upang malabanan ang
4. Mga Paraan upang kakapusan
Malabanan ang
Kakapusan sa Pang-
araw- araw na
Pamumuhay
C. Pangangailangan at 7. Nasusuri ang kaibahan ng

Kagustuhan kagustuhan (wants) sa
1. Pagkakaiba ng pangangailangan (needs) AP9MKE-Ic-7
Pangangailangan at bilang batayan sa pagbuo ng
Kagustuhan matalinong desisyon
2. Ang Kaugnayan ng 8. Naipakikita ang ugnayan ng
Personal personal na kagustuhan at
AP9MKE-Id-8
na Kagustuhan at pangangailangan sa suliranin
Pangangailangan sa ng kakapusan
Suliranin ngKakapusan 9. Nasusuri ang hirarkiya ng
AP9MKE-Id-9
3. Hirarkiya ng pangangailangan.
Pangangailangan 10. Nakabubuo ng sariling
4. Batayan ng Personal pamantayan sa pagpili ng
na Pangangailangan at AP9MKE-Ie-
mga pangangailangan batay
Kagustuhan 10
sa mga hirarkiya ng
5. Salik na pangangailangan
nakakaimpluwensiya sa 11. Nasusuri ang mga salik na
Pangangailangan at nakakaimpluwensiyasa AP9MKE-Ie-
Kagustuhan pangangailangan at 11
kagustuhan
D. Alokasyon alokasyon sa kakapusan at AP9MKE-If-
1. Kaugnayan ng Konsepto pangangailangan at 12
ng Alokasyon sa kagustuhan
Kakapusan at 13. Napahahalagahan ang
Pangangailangan at paggawa ng tamang desisyon AP9MKE-If-
Kagustuhan upang matugunan ang 13
2. Kahalagahan ng Paggawa pangangailangan
ng Tamang Desisyon
Upang Matugunan ang 14. Nasusuri ang mekanismo ng AP9MKE-Ig-
Pangangailangan alokasyon sa iba’t-ibang 14
3. Iba’t- Ibang Sistemang sistemang pang-ekonomiya
Pang- ekonomiya bilang sagot sa kakapusan

E. Pagkonsumo 15. Naipaliliwanag ang konsepto AP9MKE-Ig-
1. Konsepto ng Pagkonsumo ng pagkonsumo 15
2. Salik sa Pagkonsumo 16. Nasusuri ang mga salik na
AP9MKE-Ih-
3. Pamantayan sa nakakaapekto sa
16
Matalinong Pamimili pagkonsumo.
4. Karapatan at Tungkulin 17. Naipamamalas ang talino sa
Bilang Isang Mamimili pagkonsumo sa pamamagitan AP9MKE-Ih-
ng paggamit ng pamantayan 17
sa pamimili
18. Naipagtatanggol ang mga
karapatan at nagagampanan AP9MKE-Ih-
ang mga tungkulin bilang 18
isang mamimili
F. Produksyon 19. Naibibigay ang kahulugan ng AP9MKE-Ii-
1. Kahulugan at Proseso ng produksyon 19
Produksyon at ang 21. Napahahalagahan ang mga
Pagtugon nito sa Pang- salik ng produksyon at ang
AP9MKE-Ii-
araw araw na implikasyon nito sa pang-
19
Pamumuhay araw- araw na pamumuhay
2. Salik (Factors) ng
Produksyon at ang
Implikasyon nito sa Pang- 22. Nasusuri ang mga tungkulin
araw araw na ng iba’t- ibang organisasyon AP9MKE-Ij-
Pamumuhay ng negosyo 20
3. Mga Organisasyon ng
Negosyo
IKALAWANG MARKAHAN - Maykroekonomiks
Ang mga mag-aaral ay may Ang mga mag-aaral ay
A. Demand pag-unawa 1. Nailalapat ang kahulugan ng
AP9MYK-IIa-
kritikal na nakapagsusuri demand sa pang araw-araw
1
1. Kahulugan ng ”Demand” sa mga pangunahing sa mga pangunahing na pamumuhay ng bawat
2. Mga Salik na kaalaman sa ugnayan ng kaalaman sa ugnayan pamilya
Nakakapekto sa Demand pwersa ng demand at ng pwersa ng demand 2. Nasusuri ang mga salik na AP9MYK-IIa-
3. Elastisidad ng Demand suplay, at sa sistema ng at suplay, at sistema ng nakaaapekto sa demand 2
pamilihan bilang batayan ng pamilihan bilang 3. matalinong nakapagpapasya
AP9MYK-IIb-
matalinong pagdedesisyon batayan ng matalinong sa pagtugon sa mga
3
ng sambahayan at bahay- pagdedesisyon ng pagbabago ng salik na

kalakal tungo sa sambahayan at bahay- nakaaapekto sa demand
pambansang kaunlaran kalakal tungo sa 4. naiuugnay ang elastisidad ng
pambansang kaunlaran AP9MYK-IIb-
demand sa presyo ng kalakal
4
at paglilingkod
B. Supply” (Suplay) 5. nailalapat ang kahulugan ng
suplay batay sa pang-araw- AP9MYK-IIc-
1. Kahulugan ng Suplay araw na pamumuhay ng 5
2. Mga Salik ng bawat pamilya
Nakakapekto 6. Nasusuri ang mga salik na AP9MYK-IIc-
sa Suplay nakaaapekto sa suplay 6
3. Elastisidad ng Suplay 7. Matalinong nakapagpapasya
sa pagtugon sa mga AP9MYK-IId-
pagbabago ng salik na 7
nakaaapekto sa suplay
C. Interaksyon ng Demand at 8. Naiuugnay ang elastisidad ng
AP9MYK-IId-
Suplay demand at suplay sa presyo
8
1. Interaksyon ng demand ng kalakal at paglilingkod
at suplay sa kalagayan ng 9. Naipapaliwanag ang
presyo at ng pamilihan interaksyon ng demand at AP9MYK-IIe-
2. ”Shortage” at ”Surplus” suplay sa kalagayan ng presyo 9
3. Mga Paraan ng at ng pamilihan
pagtugon/kalutasan sa 10. Nasusuri ang mga epekto ng
mga suliraning dulot ng shortage at surplus sa presyo AP9MYK-IIf-
kakulangan at kalabisan at dami ng kalakal at 9
sa pamilihan paglilingkod sa pamilihan
11. Naimumungkahi ang paraan
ng pagtugon/kalutasan sa AP9MYK-IIg-
mga suliraning dulot ng 10
kakulangan at kalabisan
D. Pamilihan 12. Napapaliwanag ang kahulugan AP9MYK-IIh-
1. Konsepto ng Pamilihan ng pamilihan 11
2. Iba’t ibang Istraktura ng 13. Nasusuri ang iba’t ibang AP9MYK-IIi-
Pamilihan Istraktura ng Pamilihan 12
3. Gampanin ng Pamahalaan 14. Napangangatwiranan ang
sa mga Gawaing kinakailangang pakikialam at AP9MYK-IIj-
Pangkabuhayan sa Iba’t regulasyon ng pamahalaan sa 13
Ibang Istraktura ng mga gawaing pangkabuhayan
Pamilihan sa iba’t ibang istraktura ng
pamilihan upang matugunan
ang pangangailangan ng mga
mamamayan
IKATLONG MARKAHAN - Makroekonomiks
A. Paikot na Daloy ng Ekonomiya Ang mag-aaral ay 1. Nailalalarawan ang paikot na AP9MAK-
1. Bahaging ginagampanan ng Naipamamalas ng mag-aaral nakapagmumungkahi ng daloy ng ekonomiya IIIa-1
mga bumubuo sa paikot na ang pag-unawa sa mga mga pamamaraan kung 2. Natataya ang bahaging
daloy ng ekonomiya pangunahing kaalaman paanong ang ginagampanan ng mga AP9MAK-
2. Ang kaugnayan sa isa’t isa tungkol sa pambansang pangunahing kaalaman bumubuo sa paikot na daloy IIIa-2
ng mga bahaging bumubuo ekonomiya bilang kabahagi tungkol sa pambansang ng ekonomiya
sa paikot na daloy ng sa pagpapabuti ng ekonomiya ay 3. Nasusuri ang ugnayan sa isa’t
ekonomiya pamumuhay ng kapwa nakapagpapabuti sa isa ng mga bahaging AP9MAK-
mamamayan tungo sa pamumuhay ng kapwa bumubuo sa paikot na daloy IIIa-3
pambansang kaunlaran mamamayan tungo sa ng ekonomiya
B. Pambansang Kita pambansang kaunlaran 4. Nasusuri ang pambansang
1. Pambansang produkto produkto (Gross National
(Gross National Product- Product-Gross Domestic AP9MAK-
Gross Domestic Product) Product) bilang panukat ng IIIb-4
bilang panukat ng kakayahan ng isang
kakayahan ng isang ekonomiya
ekonomiya
2. Mga pamamaraan sa 5. Nakikilala ang mga AP9MAK-
pagsukat ng pambansang pamamaraan sa pagsukat ng IIIb-5
produkto pambansang produkto
3. Kahalagahan ng pagsukat 6. Nasusuri ang kahalagahan ng
AP9MAK-
ng pambansang kita sa pagsukat ng pambansang kita
IIIc-6
ekonomiya sa ekonomiya
7. Naipapahayag ang kaugnayan
AP9MAK-
C. Ugnayan ng Kita, Pag- ng kita sa pagkonsumo at
IIIc-6
iimpok, at Pagkonsumo pag-iimpok
8. Nasusuri ang katuturan ng
1. Kaugnayan ng kita sa consumption at savings sa
pagkonsumo at pag- pag-iimpok AP9MAK-
iimpok IIIc-7
2. Katuturan ng
consumption at savings

sa pag-iimpok
D. Implasyon 9. Nasusuri ang konsepto at AP9MAK-

1. Konsepto ng Implasyo palatandaan ng Implasyon IIId-8
2. Mga Dahilan ng 10. Natataya ang mga dahilan sa AP9MAK-
Implasyon pagkaroon ng implasyon IIId-9
3. Mga Epekto ng 11. Nasusuri ang iba’t ibang AP9MAK-
Implasyon epekto ng implasyon IIIe-10
4. Paraan ng Paglutas ng 12. Napapahalagahan ang mga
Implasyon AP9MAK-
paraan ng paglutas ng
IIIe-11
implasyon
13. Aktibong nakikilahok sa
AP9MAK-
paglutas ng mga suliraning
IIIf-12
kaugnay ng implasyon
E. Patakarang Piskal 14. Naipaliliwanag ang layunin ng AP9MAK-
1. Layunin ng Patakarang patakarang piskal IIIf-13
Piskal 15. Napahahalagahan ang papel
2. Kahalagahan ng Papel na ginagampanan ng
AP9MAK-
na Ginagampanan ng pamahalaan kaugnay ng mga
IIIg-14
Pamahalaan kaugnay patakarang piskal na
ng mga Patakarang ipinatutupad nito
Piskal na Ipinapatupad 16. Nasusuri ang badyet at ang
AP9MAK-
nito kalakaran ng paggasta ng
IIIg-15
3. Patakaran sa pamahalaan
Pambansang 17. Nakababalikat ng
Badyet at ang Kalakaran pananagutan bilang AP9MAK-
ng Paggasta ng mamamayan sa wastong IIIg-16
Pamahalaan pagbabayad ng buwis
18. Naiuuugnay ang mga epekto
Halimbawa: ng patakarang piskal sa
- Policy on Priority katatagan ng pambansang AP9MAK-
Assistance Development ekonomiya IIIh-17
Fund
-Policy on the

Privatization
of GOCCs
-Policy on Conditional
Cash Transfer
-Patakaran sa
Wastong
Pagbabayad ng
Buwis
(VAT EVAT/ RVAT)
4. Mga Epekto ng
Patakarang
Piskal sa Katatagan ng
Pambansang Ekonomiya
F.Patakarang Pananalapi 19. Naipaliliwanag ang layunin ng AP9MAK-
(Monetary Policy) patakarang pananalapi: IIIh-18
20. Naipahahayag ang
1. Layunin ng Patakarang kahalagahan ng pag-iimpok at AP9MAK-IIIi-
Pananalapi pamumuhunan bilang isang 19
2. Kahalagahan ng Pag- salik ng ekonomiya
iimpok at Pamumuhunan 21. Natataya ang bumubuo ng AP9MAK-IIIi-
bilang isang salik sa sektor ng pananalapi 20
Ekonomiya 22. Nasusuri ang mga
3. Mga Bumubuo sa Sektor ng patakarang pang-ekonomiya
Pananalapi na nakakatulong sa AP9MSP-IVj-
4. Ang Papel na Ginagampan patakarang panlabas ng bansa 21
ng Bawat Sektor ng sa buhay ng
Pananalapi nakararaming Pilipino
5. Mga Paraan at Patakaran 23. Natitimbang ang epekto ng
ng Bangko Sentral ng mga patakaran pang-
Pilipinas (BSP) upang ekonomiya na nakakatulong
mapatatag ang halaga ng sa patakarang panlabas ng
salapi bansa sa buhay ng AP9MSP-IVj-
- Money Laundering nakararaming Pilipino 22
- Easy and Tight
Monetary Policy

IKAAPAT NA MARKAHAN - Mga Sektor Pang-Ekonomiya at Mga Patakarang Pang-Ekonomiya Nito
A. Konsepto at Palatandaan Ang mga mag-aaral ay may Ang mga mag-aaral ay 1. Nakapagbibigay ng sariling
AP9MSP-IVa-
ng Pambansang pag-unawa aktibong nakikibahagi pakahulugan sa pambansang
1
Kaunlaran sa mga sektor ng sa maayos na kaunlaran
1. Pambansang Kaunluran ekonomiya at mga pagpapatupad at 2. Nasisiyasat ang mga
2. Mga palatandaan ng patakarang pang- pagpapabuti ng mga palatandaan ng pambansang AP9MSP-IVa-
Pambansang kaunlaran ekonomiya nito sa harap ng sektor ng ekonomiya at kaunlaran 2
3. Iba’t ibang gampanin ng mga hamon at pwersa mga patakarang pang- 3. Natutukoy ang iba’t ibang
mamamayang Pilipino tungo sa pambansang ekonomiya nito tungo gampanin ngmamamayang AP9MSP-IVb-
upang makatulong sa pagsulong at pag-unlad sa pambansang Pilipino upang makatulong sa 3
pambansang kaunlaran pagsulong at pag-unlad pambansang kaunlaran
4. Sama-sama Pagkilos para
sa Pambansang
4. Napahahalagahan ang sama-
Kaunlaran AP9MSP-IVb-
samang pagkilos ng
4
mamamayang Pilipino para
sa pambansang kaunlaran
5. Nakapagsasagawa ng isang
pagpaplano kung paano
AP9MSP-IVc-
makapag-ambag bilang
5
mamamayan sa pag-unlad
ng bansa
B. Sektor ng Agrikultura
1. Ang bahaging 6. Nasusuri ang bahaging
AP9MSP-IVc-
ginagampanan ng ginagampanan ng
6
agrikultura, pangingisda agrikultura, pangingisda, at
at paggugubat sa paggugubat sa ekonomiya at
ekonomiya at sa bansa sa bansa
2. Mga dahilan at epekto ng
suliranin ng sektor ng 7. Nasusuri ang mga dahilan at
agrikultura, epekto ng suliranin ng sektor AP9MSP-IVd-
pangingisda,at ng agrikultura, pangingisda, 7
paggugubat sa bawat at paggugubat sa bawat
Pilipino Pilipino
3. Mga patakarang pang 8. Nabibigyang-halaga ang mga AP9MSP-IVd-
Ekonomiya nakatutulong patakarang pang-ekonomiya 8
sa sektor ng agrikultura nakatutulong sa sektor ng
(industriya ng agrikultura (industriya ng
agrikultura,pangingisda,at agrikultura, pangingisda, at
paggugubat) paggugubat)
Halimbawa:
- Comprehensive Agrarian
Reform Law
- Policy on Importation of
Rice
- Policy on Drug
Prevention
C. Sektor ng Industriya 9. Nasusuri ang bahaging
1. Bahaging ginampanan ng ginagampanan ng sektor ng
AP9MSP-IVe-
ng sektor ng industriya, industriya, tulad ng
9
tulad ng pagmimina, pagmimina, tungo sa isang
tungo sa isang masiglang masiglang ekonomiya
ekonomiya 10. Nasusuri ang pagkakaugnay
2. Ang pagkakaugnay ng ng sektor agrikultural at AP9MSP-IVe-
sektor agrikultural at industriya tungo sa pag- 10
industriya tungo sa pag- unlad ng kabuhayan
unlad ng kabuhayan 11. Nabibigyang-halaga ang mga
3. Mga patakarang pang- patakarang pang-
ekonomiya nakatutulong ekonomiyang nakatutulong
sa sektor industriya sa sektor ng industriya
- Filipino First Policy AP9MSP-IVe-
- Oil Deregulation Law 11
- Policy on Microfinancing
- Policy on Online
Businesses
12. Nasusuri ang bahaging

AP9MSP-IVf-
D. Sektor ng Paglilingkod ginagampanan ng sektor ng
12
paglilingkod
1. Ang bahaging 13. Napapahalagahan ang mga
ginagampanan patakarang pang-ekonomiya AP9MSP-IVf-
ng sektor ng paglilingkod na nakakatulong sa sektor 13
sa pambansang ng paglilingkod

ekonomiya
2. Mga patakarang pang- 14. Nakapagbibigay ng sariling AP9MSP-IVg-
ekonomiya na pakahulugan sa konsepto ng 14
nakakatulong sa sektor impormal na sektor
ng paglilingkod
3. Batas na Nagbibigay
Proteksyon at
Nangangalaga sa mga
Karapatan ng
Mangggawa
- Contractualization and
Labor Outsourcing
- Salary Standardization
Law
15. Nasusuri ang mga dahilan

AP9MSP-IVg-
E. Impormal na Sektor ng pagkakaroon ng impormal
15
na sector
1. Mga Dahilan at Anyo ng
Impormal na Sektor ng 16. Natataya ang mga epekto AP9MSP-IVh-
Ekonomiya ng impormal na sector ng 16
ekonomiya
2. Mga epekto ng impormal 17. Napapahalagahan ang mga
na sektor ng ekonomiya patakarang pang-ekonomiya
3. Mga Patakang Pang- na nakakatulong sa sektor
ekonomiya na may ng paglilingkod
kaugnayan AP9MSP-IVh-
sa Impormal na Sektor 17
- Counterfeiting
- Black Market
F. Kalakalang Panlabas 18. Natataya ang kalakaran ng

1. Ang Kalakaran sa kalakalang panlabas ng AP9MSP-IVi-
Kalakalang Panlabas ng bansa 18
Pilipinas

2. Ang ugnayan ng Pilipinas 19. Nasusuri ang ugnayan ng
para sa kalakalang Pilipinas para sa kalakalang
panlabas nito sa mga panlabas nito sa mga
samahan ng tulad ng samahan tulad ng World
AP9MSP-IVi-
World Trade Organization Trade Organization at Asia-
19
at Asia Pacific Economic Pacific Economic Cooperation
Cooperation tungo sa tungo sa patas na
patas na kapakinabangan kapakinabangan ng mga
ng mga mamamayan ng mamamayan ng daigdig
daigdig 20. Napahahalagahan ang
3. Mga Kontribusyon ng kontribusyon ng kalakalang AP9MSP-IVi-
Kalakalang Panlabas sa panlabas sa pag-unlad 20
Pag-unlad ng Ekonomiya ekonomiya ng bansa
ng Pilipinas 21. Nasusuri ang mga
4. Mga patakaran pang- patakarang pang-ekonomiya
ekonomiya na na nakakatulong sa
nakakatulong sa AP9MSP-IVj-
patakarang panlabas ng
21
patakarang panlabas ng bansa sa buhay ng
bansa sa buhay ng nakararaming Pilipino
nakararaming
Pilipino 22. natitimbang ang epekto ng
-Policy on ASEAN mga patakaran pang-
Economic Community ekonomiya na nakakatulong AP9MSP-IVj-
2015 sa patakarang panlabas ng 22
-Policy on Trade bansa sa buhay ng
Liberalization nakararaming Pilipino

BAITANG 10
MGA KONTEMPORARYONG ISYU
Pamantayang Pangnilalaman : Naipamamalas ang malalim na pag-unawa sa mga isyu at hamong pangkapaligiran, pang-ekonomiya, pampulitika, karapatang pantao,
pang-edukasyon, at pananagutang pansibiko na kinahaharap ng mga bansa sa kasalukuyan, gamit ang mga kasanayan sa pagsisiyasat,
pagsusuri ng datos at iba’t ibang sanggunian, pananaliksik, mapanuring pag-iisip,mabisang komunikasyon, pagiging makatarungan, at
matalinong pagpapasya.
UNANG MARKAHAN - Mga Isyung Pangkapaligiran at Pang-ekonomiya
Ang mga mag-aaral ay may Ang mga mag-aaral ay: Ang mga mag-aaral ay:
A. Kahalagahan ng Pag-aaral ng pag-unawa:
mga Kontemporaryong Isyu AP10IPE-Ia-1
sa sanhi at implikasyon ng nakabubuo ng 1. Naipaliliwanag ang konsepto
mga lokal at pandaigdigang programang ng Konteporaryong Isyu
isyung pang-ekonomiya pangkabuhayan 2. Nasusuri ang kahalagahan ng
tungo sa pagkamit ng (livelihood project) batay pagiging mulat sa mga
AP10IPE-Ia-2
pambansang kaunlaran sa mga pinagkukunang kontemporaryong isyu sa
yaman na matatagpuan lipunan at daigdig
B. Mga Suliraning sa pamayanan upang 3. Naipaliliwanag ang iba’t ibang
Pangkapaligiran makatulong sa paglutas uri ng kalamidad na
AP10IPE-Ib-3
1. Disaster Risk Mitigation sa mga suliraning nararanasan sa komunidad at
2. Climate Change pangkabuhayan na sa bansa
(Aspektong Politikal, kinakaharap ng mga 4. Naiuugnay ang gawain at
Pang-ekonomiya, at mamamayan desisyon ng tao sa
AP10IPE-Ib-4
Panlipunan) pagkakaroon ng mga
3. Mga Suliraning kalamidad
Pangkapaligiran sa
Sariling Pamayanan 4. Natutukoy ang mga
paghahanda na nararapat AP10IPE-Ib-5
Halimbawa: gawin sa harap ng mga
waste management, kalamidad
mining, quarrying, 5. Natutukoy ang mga ahensiya
deforestation, at ng pamahalaan na
flashflood responsable sa kaligtasan ng AP10IPE-Ic-6
mamamayan sa panahon ng
kalamidad

6. Napahahalagahan ang
pagkakaroon ng disiplina at
kooperasyon sa pagitan ng
AP10IPE-Ic-7
mga mamamayan at
pamahalaan sa panahon ng
kalamidad
7. Naipaliliwanag ang aspektong
politikal, pang-ekonomiya, at AP10IPE-Ic-8
panlipunan ng Climate Change
8. Natatalakay ang iba’t ibang
programa, polisiya, at
patakaran ng pamahalaan at AP10IPE-Id-9
ng mga pandaidigang
samahan tungkol sa Climate
Change
9. Natataya ang epekto ng
AP10IPE-Id-
Climate Change sa kapaligiran,
10
lipunan, at kabuhayan ng tao
sa bansa at sa daigdig
10. Natutukoy ang mga suliraning
AP10IPE-Ie-
pangkapaligiran na
11
pamayanan
11. Natatalakay ang mga hakbang
ng pamahalaan sa pagharap AP10IPE-Ie-
sa mga sulliraning 12
pangkapaligiran sa sariling
pamayanan
12. Nakagagawa ng case study
tungkol sa sanhi at epekto ng
AP10IPE-If-
mga suliraning
13
pangkapaligiran na
pamayanan
C. Mga Isyung Pang-Ekonomiya 13. Naipaliliwanag ang mga
AP10IPE-If-
dahilan ng pagkakaroon ng
14
1. Unemployment unemployment

2. Globalisasyon
3. Sustainable 14. Natataya ang implikasyon ng
AP10IPE-Ig-
Development unemployment sa pamumuhay
15
at sa pag-unlad ng ekonomiya
ng bansa
15. Nakabubuo ng mga mungkahi
AP10IPE-Ig-
upang malutas ang sulliranin
16
ng unemployment
16. Naipaliliwanag ang konsepto AP10IPE-Ig-
ng globalisasyon 17
17. Naipaliliwanag ang
pangkasaysayan, pampulitikal,
AP10IPE-Ih-
pang-ekonomiya, at sosyo-
18
kultural na pinagmulan ng
globalisasyon
18. Nasusuri ang mga
pangunahing institusyon na
may bahaging ginagampanan
sa globalisasyon (pamahalaan, AP10IPE-Ih-
paaralan, mass media, 19
multinational na korporasyon,
NGO at mga internasyonal na
organisasyon)
AP10IPE-Ih-
19. Naipaliliwanag ang konsepto
20
ng sustainable development
20. Natatalakay ang kasaysayan
AP10IPP-Ii-
ng pagkabuo ng konsepto ng
21
sustainable development
21. Naipaliliwanag ang kaugnayan

ng mga gawain at desisyon ng AP10IPE-Ii-
tao sa pagbabagong 22
pangkapaligiran
22. Nasusuri ang mga
AP10IPE-Ii-
kasalukuyang hamon sa
23
pagtamo ng sustainable

development (hal.:
consumerism, energy
sustainability, poverty, at
health inequalities)
23. Napaghahambing ang iba’t
ibang istratehiya at polisiya na
may kaugnayan sa pagtamo AP10IPE-Ij-
ng sustaibale development na 24
ipinatutupad sa loob at labas
ng bansa
24. Nakasusulat ng isang case
study na nakatuon sa pagtamo
AP10IPE-Ij-
ng sustainable development
25
ng kinabibilangang
pamayanan
IKALAWANG MARKAHAN - Mga Isyung Politikal at Pangkapayapaan
C. Mga Isyung Politikal Ang mga mag-aaral ay may Ang mga mag-aaral ay: Ang mga mag-aaral ay:
1. Migration (Migrasyon) pag-unawa:
2. Territorial and border nakapagpapanukala ng
AP10IPP-IIa-
conflicts sa sanhi at epekto ng mga mga paraan na 1. Natutukoy ang mga dahilan ng
1
3. Political dynasties isyung pampulitikal sa nagpapakita ng aktibong migrasyon sa loob at labas ng
4. Graft and corruption pagpapanatili ng katatagan pakikilahok sa mga bansa
ng pamahalaan at maayos na isyung pampulitikal na
ugnayan ng mga bansa sa nararanasan sa 2. Naipaliliwanag ang epekto ng
AP10IPP-Iib-
daigdig pamayanan at sa bansa migrasyon sa aspektong
-2
panlipunan, pampulitika, at
pangkabuhayan
12. Natatalakay ang mga dahilan
AP10IPP-IIb-
ng mga suliraning teritoryal at
3
hangganan (territorial and
border conflicts)
13. Nasusuri ang epekto mga
suliraning teritoryal at
AP10IPP-IIc-
hangganan (territorial and
4
border conflicts) sa aspektong
panlipunan, pampulitika,
pangkabuhayan, at

pangkapayapaan ng mga
mamayan
14. Naipaliliwanag ang konsepto AP10IPP-IIc-
ng political dynasties 5
15. Nasusuri ang sanhi at epekto

AP10IPP-IId-
ng political dynasties sa
6
pagpapanatili ng malinis at
matatag na pamahalaan
AP10IPP-Iid-
16. Naipaliliwanag ang konsepto,
7
uri at pamamaraan ng graft
and corruption
17. Natataya ang epekto ng graft
and corruption sa pagtitiwala
AP10IPP-IIe-
at partisipasyon ng mga
8
mamayan sa mga programa
ng pamahalaan

AP10IPP-IIe-
graft and corruption sa
9
aspektong pangkabuhayan at
panlipunan
19. Nakapagmumungkahi ng mga
AP10IPP-
paraan upang maiwasan ang
Iif-10
graft and corruption sa lipunan
IKATLONG MARKAHAN - Mga Isyu sa Karapang Pantao at Gender
A. Mga Isyu sa Ang mga mag-aaral ay may Ang mga mag-aaral ay: Ang mga mag-aaral ay:
Karapatang Pantao pag-unawa:
nakapagpaplano ng 1. Nakapagpaplano ng symposium
1. Anyo ng paglabag sa sa kahalagahan ng symposium na na tumatalakay sa kaugnayan
karapatang pantao karapatang pantao sa tumatalakay sa ng karapatang pantao at AP10IKP-
2. Epekto ng paglabag sa pagsusulong ng kaugnayan ng pagtugon sa responsibilidad IIIa-1
karapatang pantao pagkapantay-pantay at karapatang pantao at bilang mamamayan tungo sa
3. Mga halimbawa ng respeto sa tao bilang kasapi pagtugon sa pagpapanatili ng isang
paglabag sa karapatang ng pamayanan, bansa, at responsibilidad bilang pamayanan at bansa na
pantao sa pamayanan, daidig mamamayan tungo sa kumikilala sa karapatang

bansa, at daigdig pagpapanatili ng isang pantao
pamayanan at bansa na 2. Nasusuri ang epekto ng AP10IKP-
kumikilala sa karapatang paglabag sa karapatang pantao IIIa-2
pantao 3. Nasusuri ang mga halimbawa
ng paglabag sa karapatang AP10IKP-
pantao sa pamayanan, bansa, IIIb-3
at daigdig
4. Nakapagmumungkahi ng ng
mga pamamaraan sa AP10IKP-
pangangalaga ng karapatang IIIb-4
pantao
AP10IKP-
paran ng paglutas sa mga
IIIc-5
paglabag ng karapatang pantao
B. Mga Isyu na may Ang mga mag-aaral ay may Ang mga mag-aaral ay: Ang mga mag-aaral ay:
Kaugnayan sa Kasarian pag-unawa:
(Gender)
1. Gender & Sexuality sa kahalagahan ng nakabubuo ng 1. Nakabubuo ng dokyumentaryo AP10IKP-
2. Reproductive Health pagtanggap at paggalang sa dokyumentaryo na na nagsusulong ng paggalang IIIc-6
Law iba’t ibang perspektibo na nagsusulong ng sa karapatan ng mga
3. Same-sex Marriage may kaugnayan sa samu’t paggalang sa karapatan mamamayan sa pagpili ng
4. Prostitusyon at Pang- saring isyu sa gender ng mga mamamayan sa kasarian at sekswalidad
aabuso pagpili ng 2. Nasusuri ang iba’t ibang salik
AP10IKP-
kasarian at sekswalidad na nagiging dahilan ng
IIId-7
pagkakaroon ng diskriminasyon
sa kasarian
3. Natataya ang bahaging
ginagampanan ng
kasarian(gender roles) sa iba’t AP10IKP-
bang larangan at institusyong IIId-8
panlipunan (trabaho,
edukasyon, pamilya,
pamahalaan, at relihiyon)
AP10IKP-
4. Napaghahambing ang
IIIe-9
katatayuan ng kababaihan,
lesbians, gays, bisexuals, at
transgendern sa iba’t ibang
bansa at rehiyon
5. Naipapaliwanag ang
AP10IKP-
mahahalagang probisyon ng
IIIg-10
Reproductive Health Law
6. Naipapahayag ang sariling
AP10IKP-
saloobin sa Reproductive
IIIh-11
Health Law
7. Nasusuri ang epekto ng same-
AP10IKP-IIIi-
sex marriage sa mga bansang
12
pinahihintulutan ito
8. Naipapahayag ang pananaw
AP10IKP-
sa pagpapahintulot ng same-
IIIh-13
sex marriage sa bansa
9. Natatalakay ang dahilan ng
AP10IKP-IIIi-
prostitusyon at pang-aabuso
14
prostitusyon at pang-aabuso
AP10IKP-
sa buhay ng tao sa
IIIj-15
pamayanan at bansa

paraang tungo sa ikalulutas
ang suliranin ng prostitusyon AP10IKP-
at pang-aabuso sa sariling IIIj-16
pamayanan at bansa
IKAAPAT NA MARKAHAN - Mga Isyung Pang-Edukasyon at Pansibiko at Pagkamamamayan (Civics and Citizenship)
A. Mga Isyung Pang- Ang mga mag-aaral ay may Ang mga mag-aaral ay 1. Nasusuri ang sistema ng
AP10ICC-IVa-
edukasyon pag-unawa: edukasyon sa bansa
1
1. Access sa Edukasyon nakagagawa ng case
2. Kalidad ng Edukasyon sa kahalagahan ng study na tumatalakay sa 2. Nasusuri ang mga programa
edukasyon tungo sa mga solusyon tungkol sa ng pamahalaan na
AP10ICC-IVa-
ikabubuti ng kalidad ng mga suliraning nagsusulong ng
1
pamumuhay ng tao, kinakaharap ng sistema pagkakapantay-pantay sa
pagpapanatili ng kaayusang ng edukasyon sa bansa edukasyon
panlipunan, at pag-unlad ng 3. Nasusuri ang mga programa
bansa ng pamahalaan na
AP10ICC-IVa-
nagsusulong ng
2
pagkakapantay-pantay sa
edukasyon
4. Nasusuri ang kalidad ng AP10ICC-
edukasyon sa bansa IVb-3
5. Natatalakay ang mga

AP10ICC-IVc-
suliraning kinakaharap ng
4
sektor ng edukasyon sa
bansa
pamamaraan na
makakatulong sa AP10ICC-
pagpapataas ng kalidad ng IVd-5
edukasyon sa pamayanan at
bansa
B. Pansibiko at Ang mga mag-aaral ay may Ang mga mag-aaral ay 7. Matutukoy ang mga katangian
Pagkamamamayan pag-unawa: na dapat taglayin ng isang
AP10ICC-IVe-
(Civics and Citizenship) aktibong mamamayan na
6
1. Pakikilahok sa mga sa kahalagahan ng nakagagawa ng nakikilahok sa mga gawain at
gawaing pansibiko pagkamamayan at pananaliksik tungkol sa usaping pansibiko
(Civic Engagement) pakikilahok sa mga gawaing kalagayan ng pakikilahok 8. Natatalakay ang iba’t ibang
2. Pakikilahok sa mga pansibiko tungo sa sa mga gawaing gawaing pansibiko sa AP10ICC-IVf-
Gawaing Politikal pagkakaroon ng isang pansibiko at pulitikal ng pamayanan at bansa 7
(Political Socialization) pamayanan at bansang mga mamamayan sa
maunlad, mapayapa, at may kanilang sariling 9. Nasusuri ang epekto ng
pagkakaisa pamayanan pakikilahok ng mamamayan
AP10ICC-IVg-
sa mga gawaing pansibiko sa
8
kabuhayan, pulitika, at
lipunan
pakikilahok ng mamamayan AP10ICC-
sa mga gawain at usapin IVh-9
pampulitika

11. Naipapaliwanag ang
kahalagahan ng pagkakaroon
ng kooperasyon ng
mamamayan at pamahalaan
AP10ICC-IVi-
sa paglutas sa mga suliraning
10
panlipunan
12. Naipapahayag ang saloobin sa

mahahalagang isyung
AP10ICC-
pampulitika na kinakaharap
IVj-11
ng sariling pamayanan at
bansa

Talasalitaan
Absolute advantage – ganap na kalamangan ng isang bansa sa isang produkto kapag mas mababa ang halaga ng produksiyon nito kaysa halaga ng produksiyon ng ibang
bansa
Absolute monarchy – Uri ng monarkiya na ang kapangyarihan ng hari ay hindi nalilimitahan ng sinuman
Acid Rain – polusyong dulot ng sulfur dioxide at nitrogen oxide na pumapailanlang sa himpapawid at sumasama sa water vapor at bumabagsak sa anyong ulan, hamog, o
niyebe
Acropolis – ang burol at pinakamataas na lugar sa gitna ng lungsod-estado ng Athens at iba pang lungsod-estado ng Greece
Agham panlipunan – isang sangay ng kaalaman na ang pinag-aaralan ay ang mga pag-uugali ng tao habang siya ay nakikipag-ugnayan sa kanyang kapwa at sa
kapaligiran
Agora – ang gitna ng lungsod-estado ng isang bukas na lugar kung saan maaring magtinda o magtipon-tipon ang mga tao sa Greece
Ahimsa – hango sa relihiyong Jainism na may kahulugan na mapayapang pamamaraan ng pakikibaka o ang hindi paggamit ng dahas
Allied Powers – mga bansang nagsanib-puwersa, kinabibilangan ng United States, Great Britain, at dating Soviet Union, upang labanan ang Axis Powers
Allocative role – tumutukoy sa masinop na paggamit ng mga pinagkukunang-yaman
Alokasyon –isang mekanismo ng pamamahagi ng mga pinagkukunang-yaman sa iba’t ibang gamit upang sagutin ang mga pangunahing katanungan ng isang lipunan sa
suliranin ng kakapusan
Alyansa – pagbubuo ng grupo o lupon ng mga makapangyarihang bansa sa Europe
Akulturasyon – prosesong pinagdaraanan isang lipunan sa pagtanggap ng elemento, katangian, o impluwensiya ng kultura ng iba pang lipunan
Apollo 11 – sasakyang panghimpapawid na mula sa United States, na siyang unang sasakyang nakarating sa buwan
Astrolabe – instrumento sa paglalayag na ginagamit upang malaman ang latitudo layo ng barko
Archipelago / Kapuluan – pangkat ng mga pulo
Armistice – kasunduan na pansamantalang pagtigil ng labanan o digmaan
Axis Powers – mga bansang nagsanib, kabilang ang Germany, Italy, at Japan, upang kalabanin ang Allies noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig
B
Batas ng Demand –batas sa ekonomiya na nagsasaad ng hindi direktang relasyon o ugnayan ang presyo sa quantity demanded.
Batas ng Supply – batas sa ekonomiya na nagsasaad na mayroong direktang relasyon o ugnayan ang presyo sa quantity supplied.

Bayaring nalilipat – bayarin ng pamahalaan sa sambahayan tulad ng pensiyon ng mga nagretiro, benepisyong pangkalusugan, at pangkalahatang kapakanan para sa mga
pamilyang mahihirap
Beleaguered forests – inabusong mga kagubatan

Biodiversity – ang pagkakaiba-iba at pagiging katangi-tangi ng lahat ng anyo ng buhay na bumubuo sa natural na kalikasan
Bourgeoise- mga mangangalakal at banker na bagaman may salapi ay hindi nabibilang sa mga lipi ng maharlika at kaparian
Brain drain – pagkaubos na mga propesyonal na may angkin kasanayan o talento dulot ng kanilang pangingibang-bayan upang maghanap ng mas magandang oportunidad
sa paghahanapbuhay
Bulkan – bundok na may butas sa pinakatuktok na nilalabasan ng maiinit na bato, lava, putik, lahar, at abo
Bulubundukin – hanay ng mga bundok na magkakadikit
Bundok – mataas na anyong lupa na nagtataglay ng mga bato at lupa
C
Calligraphy – Sistema ng pagsulat ng mga Tsino

Caste – pagkakahati-hati ng tao sa lipunang Hindu.
Ceteris Paribus – other things being equal; ang hinuha na walang pagbabago maliban sa salik na pinag-aaralan. Sa paggamit ng ceteris paribus, nagagawang simple ang
pagpapaliwanag sa mga ugnayan na nais suriin.
Climate Change – ito ay ang pagbabago sa klima ng mundo; kinapapalooban ito ng pagbabago sa temparatura, wind pattern, pagbuhos ng ulan, lalo na ang pagbabago sa
temperature ng mundo bunga ng pagtaas ng mga partikular na gas lalo ng carbon dioxide.
Cold War – labanan ng ideolohiya, na hindi ginagamitan ng dahas
Command economy – ang ekonomiya ay nasa ilalim ng komprehensibong kontrol at regulasyon ng pamahalaan
Comparative advantage – ang espesyalisasyon at kalakalan ay makakabuti sa mga bansa kahit na may mga bansang hindi episyente sa paggawa nito
Coniferous – tumutukoy sa mga punong cone bearing
Confucianism – Isang pilosopiya na nakatuon sa pagpapabuti ng ugali sa pamamagitan ng pagtataguyod sa mga virtue ng kagandahang loob, tamang pag-uugali, at
pagkamagalang
Cooperative – kooperatiba; isang samahan na nabuo at pinatatakbo para sa benepisyo ng mga kasapi
Core – pinakamalalim na bahagi ng daigdig; binubuo ng inner core at outer core; halos 1380 milya ang kapal ng outer core
Cost and Benefit Analysis –ang pag-aanalisa ng gastos at pakinabang na makukuha mula sa gagawing pagpapasya

Cross elasticity – ang pagsukat kung papaano tumutugon ang quantity demand ng produkto X sa pagbabago ng presyo ng produkto Y
Crust – pinakaibabaw na bahagi ng daigdig; matigas at mabatong bahagi ng planeta
Cuneiform – unang nabuong sistema ng pagsusulat. Isa itong uri ng pictograph na naglalarawan ng mga bagay na ginagamitan nang may 600 pananda sa pagbubuo ng
mga salita o ideya. Sistema ng pagsulat na imbensiyon ng mga Sumerian.
D
Death March - isang uri ng pagpaparusang ipinataw ng mga Hapon sa Pilipinas laban sa mga sumukong sundalong Pilipino at Amerikano sa Bataan
Deforestation – pagkaubos at pagkawala ng mga punongkahoy sa mga gubat
Demand – tumutukoy sa parehong kakayahan at kagustuhan ng isang taong bumili ng isang produkto at serbisyo
Demand curve – kurba na nagpapakita ng magkasalungat na relasyon sa pagitan ng presyo at quantity demanded
Demand function – matematikong paglalarawan sa ugnayan ng presyo at quantity demanded
Demand schedule – talaan na nagpapakita ng dami ng demand sa iba’t ibang presyo
Demokrasya – uri ng pamahalaang ang kapangyarihan ay nasa kamay ng mga mamamayan upang pumili ng kanilang kinatawan sa pamahalaan
Desertification – ang pagkasira ng lupain sa mga rehiyong bahagyang tuyo o lubhang tuyo
Dinastiya – pamumuno ng isang angkan sa isang imperyo o kaharian sa loob ng mahabang panahon
Disaster risk mitigation – isang sistematikong paraang ng pagtukoy, pagtataya, at pagbabawas ng panganib ng trahedya o kalamidad
Disincentives – ang pagbabayad ng multa o kawalan (losses) na matatamo sa hindi episyenteng pagpapasya
Diskriminasyon – ang hindi pantay na pagtingin sa karapatan, lahi, kulay, o kultura ng isang tao
Disyerto – rehiyong may malawak na tuyong lupa at buhangin
Diverse habitat – Iba-ibang panahanan o tirahan
Divine origin – paniniwala ng mga Hapones sa kabanalan at buhay na simbolo ng panginoon sa kanilang mga hari
Demography – pag-aaral sa antas ng populasyon na nakatuon sa kapanganakan, pag-aasawa, kamatayan, at mga sakit
Downsizing – pagbabawas ng manggagawa ng bahay kalakal sa panahon ng bust perid upang makatipid sa gastusin ng produksyon
E
Ecological balance – balanseng ugnayan sa pagitan ng mga bagay na may buhay at ang kanilang kapaligiran
Ecosystem – masalimuot na sistema ng interaksiyon sa pagitan ng mga bagay na may buhay at ng mga bagay na walang buhay sa pisikal na kapaligiran
Eco-tourism – gawaing pang-turismo gamit ang kalikasan

Ekonomiks – pag-aaral ng pakikipagsapalaran ng tao sa kapaligirang kanyang ginagalawan. Ito ay nauukol sa pagpapasyang ginagawa ng tao at ng lipunan kung paano
gamitin at ipamahagi ang limitadong pinagkukunang-yaman upang matugunan ang kanyang walang hanggang pangangailangan at kagustuhan.
Ekwilibriyo – isang sitwasyon na nagkakasundo ang mga mamimili (sa panig ng demand) at nagbibili (sa panig ng supply)
Enlightenment – kilusang intelektwal na naglalayong gamitin ang agham sa pagsagot sa mga suliraning ekonomikal, pulitikal, at maging kultural
Entreprenyur – indibidwal na nagsasaayos, nangangasiwa, at nakikipagsapalaran sa isang negosyo
Equator – itinatakda bilang zero degree latitude at humahati sa globo sa hilaga at timog na hemisphere o hemispero
Etnisidad – mistulang kamag-anakan; kapag kinikilala ng isang grupo ng tao ang mga sarili at ang isa’t isa bilang kasapi ng isang grupong etnolingguwistiko
Etnolingguwistiko – tumutukoy sa pagkakapareho at pagkakaiba ng mga tao sa isang bansa ayon sa kultura, wika, at etnisidad
Exploitation – pananamantala sa iba para sa sariling kapakanan
Export – pagluluwas ng mga produkto palabas ng isang bansa patungo sa iba’t ibang panig ng mundo
F
Fascism – ideolohiyang ipinalaganap ni Benito Mussolini, na tumututol sa anumang uri ng oposisyon sa pamahalaan
Fief - lupang ipinagkakaloob ng lord sa vassal
Footbinding – Sinaunang tradisyon sa China na kung saan sadyang binabali apagbabali ng arko ng paa upang hindi ito lumaki nang normal, tinatawag ang ganitong klase
ng mga paa na lotus feet o lily feet.
French Revolution- Rebolusyong pinasimulan ng mga Pranses na naglalayong magkaroon ng pagkakapantay-pantay, pagkakaisa, at kalayaan
G
Genocide – malawakang pagpatay na ginawa noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig lalo na laban sa mga Hudyo
Geocentrism- paniniwala noong panahong Medieval na ang Daigdig (Earth) ay ang sentro ng solar system
Glasnost - Isang salitang Ruso na nangangaghulugan ng openness o pagiging bukas kung saan ,may malayang napag-usapan ang mga suliranin ng bansa sa pamamagitan
ng malayang pamamahayag
Global climate change – pagbabago ng pandaigdigan o rehiyonal na klima na maaaring dulot ng likas na pagbabago sa daigdig o ng
mga gawain ng tao
Globalisasyon – ang kaparaanan kung paano nagiging global o pangbuong mundo ang mga lokal o pampook o kaya pambansang mga gawi o paraan sa aspeto ng
ekonomiya at kalakalan, teknolohiya, politika, at kalinangan o kultura

Gross Domestic Product – sumusukat sa kabuuang pampamilihang halaga ng lahat ng tapos na produkto at serbisyo na ginawa sa isang takdang panahon sa loob ng
isang bansa
Gross National Product (Gross National Income) – kabuuang pampamilihang halaga ng mga produkto at serbisyo na nagawa ng mga mamamayan ng isang bansa
Guild- samahan ng mga taong nagtatrabaho sa magkatulad na hanapbuhay
H
Habitat – tirahan ng mga hayop at iba pang mga bagay

Hanging amihan – hilagang-silangang monsoon; umiihip nang salungat sa unang hangin mula Oktubre hanggang Abril mula sa Siberia patungong karagatan
Hanging habagat – timog-kanlurang monsoon; umiihip mula Mayo hanggang Setyembre na may dalang napakalakas na ulan mula sa karagatan
Heliocentrism – paniniwala na ang araw ang sentro ng solar system
Hellenes – tawag ng mga Greek sa kanilang sarili na hango sa salitang Hellas, isang lugar sa hilagang-kanluran ng Greece
Heograpiya – nauukol sa pag-aaral ng mundo at mga taong naninirahan dito, na sumasakop din sa pag-aaral sa katangiang pisikal nito, iba’t ibang anyong lupa, at
anyong tubig, klima, at likas na yaman ng isang pook
Heograpiyang pantao – sangay ng heograpiya na tumutukoy sa pag-aaral ng wika, relihiyon, lahi, at pangkat-etniko sa iba’t ibang bahagi ng daigdig
Hinterlands – malayong lugar, malayo sa mga urbanisadong lugar ngunit apektado ng mga pangyayari sa teritoryong sakop ng lungsod
Hinuha – kaisipang hindi direktang isinasaad; isang konklusyong hango sa impormasyon
Hominid – miyembro ng pamilya ng mga mammal na may kakayahang tumayo sa dalawang paa kabilang ang tao, gorilya, chimpanzee, at orangutan
Humanidades – Kabuuan ng mga kaalaman tungkol sa mga sining na biswal tulad ng musika, arkitektura, pintura, sayaw, dula, at panitikan. Sa pamamagitan ng mga
tekstong ito, naipahahayag ng sumulat ang kaniyang nadarama, adhikain, pangarap, pag-asa, o pangamba.
Humanismo – isang kilusang intelektuwal noong Renaissance na naniniwalang dapat pagtuunan ng pansin ang klasikal na sibilisasyon ng Greece at Rome.Humanista ang
taong tumatangkilik sa ideyang ito.
I
Incentives – maaaring pinansyal o parangal na maaring matamo mula sa pagpupunyagi sa araw-araw

Income elasticity - panukat kung gaano tumutugon ang quantity demand sa pagbabago ng kita
Income per capita – sinusukat ang kalagayang pangkabuhayan ng mga mamamayan ng isang bansa. Makukuha ito kung hahatiin ang Gross Domestic Product sa
kabuuang populasyon ng bansa.
Industriyalisasyon – pagbabagong pang-ekonomiya na unang naranasan sa England na gumamit ng mga makinarya kaya naman nagkaroon ng mabilisang produksyon

Imperyalismo – isang patakaran o paraan ng pamamahala na ang malalaki o makapangyarihang mga bansa ang naghahangad upang palawakin ang kanilang
kapangyarihan sa pamamagitan ng pagsakop o paglulunsad ng mga pagtaban o kontrol na pangkabuhayan at pampulitika sa ibang mga bansa
Impormal na sektor (Underground Economy) – sektor na nagtataglay ng malawak na katangian na binubuo ng mga yunit na nagsasagawa ng pagbuo ng produkto at
serbisyo na ang pangunahing mithiin ay makalikha ng empleyo at kita ang mga taong lumalahok dito. Ang mga gawain ng na yunit ay
naisasakatuparan sa pamamagitan ng mababang antas ng organisasyon na walang pagsunod sa itinatadhanang kapital, pamantayan, at paraan ng
pagsasagawa nito sa napakaliit na antas ng produksiyon. Ang mga katuwang sa pagsasagawa ng gawain ay kadalasang mga kamag-anak at malalapit
na kaibigan na walang pormal na pagsunod sa mga patakarang itinakda ng pamahalaan.
Import – pag-aangkat ng mga produkto mula sa ibang bansa patungo sa loob ng isang bansa
Isolationism –patakaran na ipinatutupad ng isang bansa na inihihiwalay o isinasara nito ang bansa mula sa impluwensiya at pakikipag-ugnayan sa mga dayuhan
K
Kabihasnan – pamumuhay na kinagawian at pinipino ng maraming pangkat

Kagustuhan - ang mga bagay na nakatutulong sa tao upang mapagaan ang kanyang buhay
Khanate – estadong nasa hurisdiksyon ng isang khan (pinunong lokal ng ilang bansa sa gitnang Asya)
Kalakalan – anumang transaksiyon sa pagitan ng dalawang tao o sa pagitan ng mga bansa na kabilang sa isang pamilihan
Kapaligirang pisikal – katangian ng daigdig na binubuo ng anyong lupa, klima, anyong tubig, wildlife, buhay-hayop, vegetation, at mineral
Kapatagan – malawak na lupang pantay o patag
Kapital – mga makinarya, kagamitan, o imprastraktura na ginagamit bilang salik ng produksiyon
Kanluranin – pangkalahatang tawag sa mamamayan ng Europe na nanakop ng lupain sa Asya noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo. Ginagamit din ang salitang Europeo
bilang kasingkahulugan ng kanluranin.
Kapapahan – tungkulin, panahon ng panunungkulan, at kapangyarihang panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng simbahang Katoliko, gayundin sa kapangyarihang
pampulitika bilang pinuno ng Estado ng Vatican
Katipunan – isang rebolusyonaryong samahan. Tinatawag din itong KKK o Kataas-taasang Kagalang-galangang Katipunan ng mga Anak ng Bayan. Isinusulong nito ang
ganap na kalayaan ng Pilipinas mula sa mga Español. Kung anuman ang ating mga nagawa noon ay siyang naghubog kung ano tayo ngayon.
Kartel – tumutukoy sa samahan ng oligopolista na sama-samang kumikilos upang itaas ang presyo ng mga produkto o serbisyo sa pamilihan
Kasunduan sa Versailles – kasunduang opisyal na nagwakas sa Unang Digmaang Pandaigdig, naganap noong Hunyo 28, 1919, sa pagitan ng Allies at Germany
Kaunlaran – ang pagbabago mula sa mababa tungo sa mataas na antas ng pamumuhay

Khyber Pass – landas na matatagpuan sa kabundukan ng Hindu Kush na sa loob ng libu-libong taon ito ay tinahak at ginamit ng mangangalakal at manlalakbay sa
kasaysayan papunta at palabas ng India
Kilusang Propaganda – samahang itinatag ng mga ilustrado sa Pilipinas noong ika-19 na siglo. Layunin nito na maisulong ang reporma sa bansa sa ilalim ng pamahalaang
kolonyal ng Spain.
Klima – ang karaniwang panahon o average weather na nararanasan ng isang lugar sa loob ng ilang buwan, ng isang taon, o mahaba-habang panahon na kinapapalooban
ng mga elemento tulad ng temperatura, ulan, at hangin
Kolonyalismo –ang tuwirang pananakop ng isang bayan sa iba pa upang mapagsamantalahan ang yaman nito o makuha rito ang iba pang pangangailangan ng
mangongolonya
Komplementaryo – mga produktong magkasabay o magkasamang kinukonsumo
Komunismo - ideolohiyang nagsusulong ng pagkakapantay-pantay ng mga mamamayan sa lipunan
Konsepto – ideya o kaisipan
Konsyumer – mamimili; gumagamit ng mga produkto at serbisyo
Kontemporaryong isyu- Isyung may partikular na kahalagahan sa kasalukuyang panahon
Kontinente – pinakamalawak na masa ng lupa sa ibabaw ng daigdig
Kontra-repormasyon – kilusang pangrelihiyon ng Simbahang Katoliko na naglalayong panumbalikin ang tiwala ng mga sa Kristyanismo partikular sa Katolisismo
Kowtow – pagyuko ng mga Tsino sa kanilang Emperador nang tatlong beses na ang noo ay humahalik sa semento
Krusada – ekspedisyong militar na inilunsad ng mga Kristiyanong Europeo laban sa mga Turkong Muslim upang mabawi ang Jerusalem sa kamay ng mga ito
L
Laissez faire – kaisipang nagbibigay-diin sa malayang daloy ng ekonomiya, na hindi nararapat na pakialaman ng pamahalaan
Lambak – lupain patag na makikita sa pagitan ng mga bundok o sa gilid ng mga ilog
Latitude – mga distansyang angular na natutukoy sa hilaga o timog ng equator o ekwador
Lay investiture – isang seremonya kung saan binibigyan ng mga hari ang Obispo ng singsing at tauhan para sa kanyang opisina
Liberalisasyon – patakaran na nagbunsod sa paggiging malaya o pagbubukas ng kalakalan ng bansa sa pandaigdigang kalakalan
Life expectancy – inaasahang haba ng buhay
Liga ng mga Bansa (League of Nations) – itinatag ng 42 bansa noong Enero 10, 1920, na ang pangunahing layunin ay tapusin ang digmaan sa pamamagitan
negosasyon at diplomasya
Literacy rate o Antas ng kamuwangan – bahagdan ng tao sa isang partikular na bansa na may kakayahang bumasa at sumulat

Longitude – mga distansyang angular na natutukoy sa silangan at kanluran ng prime meridian
Lundayan – kinalalagyan o pinagmulan
Lupa – sa ekonomiks, tumutukoy ito sa salik ng produksiyon na yamang likas
M
Makroekonomiks – ang pag-aaral sa kabuuang galaw ng ekonomiya; pinag-aaralan dito ang interaksyon ng sambahayan, kumpanya, pamahalaan, at pandaigdigang
pamilihan.
Makroekonomikong ekilibriyo – kung ang kita sa panig ng sambahayan ay katumbas ng pagkonsumo o kaya sa panig ng bahay- kalakal, ang kita sa produksiyon ay
katumbas ng pagkonsumo
Mandate system – pagpapasailalim sa isang bansang naghahanda na maging isang malaya at nagsasariling bansa sa patnubay ng isang bansang Europeo
Manor – sentrong pangkabuhayan na pinamumunuan ng panginoong nakatira sa kastilyo
Mantle – binubuo ng makakapal at maiinit na tunaw na bato; halos 1800 milya ang kapal
Marginal thinking – pagsaalang-alang ng karagdagang benepisyo o pakinabang na matatamo sa bawat karagdagang gastusin
Market economy – ang mekanismo ng malayang pamilihan na ginagabayan ng isang sistema ng malayang pagtatakda ng halaga
Marxism – teoryang politikal at ekonomiko ni Karl Marx na nagsasaad na ang kilos ng tao ay bunga ng kapaligiran at uri ng kanyang kinabibilangan
Mein Kampf (My Struggle) – akda ni Hitler na pinagbatayan ng ideolohiyang Nazism, unang lumabas noong 1925
Merkantilismo – prinsipyong pang-ekonomiya na ang batayan ng kayamanan ng bansa ay ang dami ng ginto at pilak na mayroon ito
Mesoamerica – nangangahulugan ang katagang meso ng “gitna”; ang Mesoamerica ay rehiyon mula sa gitnang Mexico hanggang Gitnang America
Middle class – tumutukoy sa panggitnang uri ng tao sa lipunan. Sila ay nasa pagitan ng mga pinakamayayaman at mahihirap na grupo ng tao. Kadalasang batayan ng
pagiging middle class ay ang pagkakaroon ng kayamanan at kapangyarihan sa lipunan na kinabibilangan.
Migrasyon – ang pag-alis ng tao mula sa ibang bansa o lokalidad patungo sa iba
Mikroekonomiks – ay ang pag-aaral sa maliliit na yunit ng ekonomiya. Pinag-aaralan nito ang kilos, gawi at ang mga ginagawang pagpapasya ng sambahayan at
kumpanya
Militarismo – pagpapalakas ng pwersang militar
Mine tailing – dumi o mga materyales na latak mula sa proseso ng pagmimina at pagsasala mula sa malalaking minahan
Mixed economy – isang sistema na kinapapalooban ng elemento ng market economy at command economy
Monarchy – uri ng pamahalaan ng pinamumunuan ng hari, reyna, at mga kauri nito

Monopolistikong kumpetisyon – uri ng pamilihan na maraming mamimili at bahay-kalakal subalit may kaunting kapangyarihan dahil sa ibinebentang produkto na similar
but not exactly identical
Monopolyo –isang istraktura ng pamilihan na may malakas na puwersang itinakda ang presyo at dami ng ibebenta nag-iisa lamang ang prodyuser na nagbebenta ng
produkto at serbisyo sa maraming mamimili
Monopsonyo – Isang istraktura ng pamilihan na maraming nais magkaloob ng produkto at serbisyo subalit iisa lamang ang. Ito ay may lubos na kapangyarihan na
kontrolin ang presyo.
Monsoon – mga hanging nagtataglay ng ulan
Multiculturalism – lipunan na binubuo ng iba’t ibang kultura
N
Nagbibili – ang nagbebenta ng mga produkto at serbisyo sa pamilihan

Napoleonic Wars – Digmaang pinangunahan ni Napoleon Bonaparte na naglalayong pag-isahin ang buong Europa
Nasyonalismo – kadalasan, tumutukoy ito sa masidhing pagmamahal sa bayan. Subalit maliban dito, ang nasyonalismo ay nangangahulugan din ng pagkakatanto ng isang
nilalang o lahi na mahalagang ipagtanggol ang kaniyang bansa laban sa panlulupig ng mga banyaga.
Nation-state – terminong pampulitika na tumutukoy sa isang teritoryo na pinananahanan ng mga mamamayan na may magkakatulad na wika, kultura, relihiyon, at
kasaysayan, at napasasailalim sa isang pamahalaan
Natural capital – likas na puhunan
Nazism – ideolohiyang ipinalaganap ni Adolf Hitler na nagsasaad ng pagiging superyor ng lahing Aryan, na siyang kinabibilangan ng mga German
Negosyo – tumutukoy sa anumang gawain na pang-ekonomiya na may layuing kumita o tumubo
Net Factor Income from Abroad – tinatawag ring Net Primary Income. Makukuha ito kapag ibinawas ang gastos ng mga mamamayang nasa ibang bansa sa gastos ng
mga dayuhang nasa loob ng bansa
Nomarch – pinuno ng nome
Nome – malalayang pamayanan ng sinaunang Egypt
Normative economics – paraan ng pagpapahayag na sumasalamin sa pagpapahalaga o value judgment ng isang tao sa isang pangyayaring pangkabuhayan o economic
phenomenon. Ito ay pansariling pananaw/opinyon na naglalahad ng sariling paninindigan.

O
Oasis – lugar sa disyerto na nagtataglay ng matabang lupa at tubig na maaaring makabuhay ng mga halaman at hayop
Obsidian – isang maitim at kristal na baton a nabuo mula sa tumigas na lava na ginamit sa Teotihuacan sa paggawa ng kagamitan, salamin, at talim ng kutsilyo
Oligopolyo – istruktura ng pamilihan kung saan may maliit na bilang ng bahay-kalakal na nagbebenta ng magkakatulad o magkakaugnay na produkto
Olmec – kauna-unahang kabihasnang sa Central America: nangangahulugan ang salitang Olmec na “ rubber people” dahil sila ang kauna-unahang gumamit ng dagta ng
mga punong rubber o goma
Oracle bone – tawag sa mga tortoise shell at cattle bone na ginagamit upang mabatid ang mensahe o saloobin ng mga diyos ng mga Tsino.
Opportunity cost – ang halaga ng bagay na handang isuko o bitawan upang makamit ang isang bagay
Overgrazing – sanhi ng pagkasira ng lupa at vegetation na nagaganap kung ang kapasidad ng damuhan ay hindi sapat sa laki ng kawan ng hayop
Ozone layer – isang suson sa stratosphere na naglalaman ng maraming konsentrasyon ng ozone
P
Pacific Ring of Fire – isang malawak na sona sa Pasipiko na nagtataglay ng maraming hanay ng mga bulkan
Paggawa – oras at lakas na ginagamit ng tao sa produksiyon
Pagkonsumo – paggamit o pagbili ng mga produkto at serbisyo
Pag-iimpok – bahagi ng kita na hindi ginagasta at sa halip ay inilalagak sa bangko para sa pangangailangan sa hinaharap
Paikot na daloy – dayagram na nagpapakita ng kitang tinatanggap at bayaring ginagawa ng bawat sektor sa ekonomiya
Pamilihan – ang lugar/mekanismo para ang mamimili at nagbebenta ay nagkakaroon ng transaksiyon upang magkaroon ng bentahan
Pananaw – saloobin o opinyon ng isang tao batay sa kaniyang paniniwala
Pangangailangan – ang mga bagay na dapat ay mayroon ang tao tulad ng pagkain, damit, at tirahan upang mabuhay
Peninsula / Tangway – bahagi ng pulo o kontinenteng nakaungos sa tubig
Perestroika – tumutukoy sa pagsasaayos ng ekonomiya ng dating USSR upang manaig ang pwersang pampamilihan
Philosophes – grupo ng mga intelektwal sa panahon ng Enlightenment na naniniwala na ang reason o katwiran ay magagamit sa lahat ng aspeto ng buhay
Physiocrats – mga taong naniniwala at nagpalalaganap ng ideyang ang lupa ang tanging pinagmumulan ng yaman o nakatutulong sa pagpapayaman
Pictogram – sistema ng pagsulat na gumagamit ng larawan sa mga sinaunang kabihasnang
Pilosopiya – ang mapagkilatis na pag-aaral sa mga pinakamalalim na katanungan na maaaring itanong ng sangkatauhan. Nagmula ang salitang pilosopiya sa mga salitang
griyego na philo at sophia. Ang philo ay nangangahulugang "pagmamahal" at ang sophia naman ay "karunungan". Kung pagsasamahin, ito ay
"pagmamahal sa karunungan".
Piyudalismo – isang sistemang pulitikal, sosyo-ekonomiko, at militar na nakabase sa pagmamay-ari ng lupa
Political dynasty – ang pananatili sa pamamahala ng isang pamilya sa isang estado sa paglipas ng mga taon
Populasyon – tumutukoy sa kabuuang bilang ng tao sa takdang lugar at panahon
Population boom – biglaang pagdami ng mga taong nakatira sa isang lugar
Population growth rate – antas/bahagdan ng pagdami ng tao
Prairie – lupaing may damuhang mataas na malalim ang ugat o deeply rooted tall grasses
Price index – sumusukat sa average na pagbabago sa presyo ng mga produkto at serbisyo
Presyo – ang halagang ipinambabayad sa isang tiyak na dami at uri ng isang kalakal o paglilingkod
Presyong elastisidad ng demand – sumusukat kung gaano ka sensitibo ang quantity demand sa pagbabago ng presyo
Prime Meridian – itinatalaga bilang zero degree longitude na nasa Greenwich sa England
Protectorate – isang rehiyon na may sariling pamahalaan subalit nasa ilalim ng kontrol ng isang panlabas na kapangyarihan
Pulo – masa ng lupang napapaligiran ng tubig
R
Rebolusyon – ang mabilis, agaran, at radikal na pagbabago sa isang lipunan

Red Tide – sanhi ng dinoflagellates na lumulutang sa ibabaw ng dagat
Reinkarnasyon – paniniwalang ang kaluluwa ay muling mabubuhay sa mas mataas o mababang kalagayan sa lipunan batay sa kabuuang pagkilos ng tao
Renaissance – tumutukoy sa muling pagsilang o rebirth the kulturang klasikal ng Greece na sumibol sa bansang Italya
Repormasyon – kilusang pangrelihiyon na naglalayong manghingi ng reporma sa Simbahang Katoliko. Ito ay katawagan din sa mga kaganapan na yumanig sa
Kakristyanuhan mula ika-14 hanggang ika-17 na dantaon na humantong sa pagkakahati ng simbahang Kristyano.
Responsible Parenthood and Reproductive Health Act of 2012 – batas na nagbibigay garantiya sa pagtamo ng mga pamamaraan tulad ng contraception, fertility
control, sex education, at maternal care
Replenish – muling punuan o tustusan

S
Salinization – proseso ng paglitaw ng asin sa ibabaw ng lupa o kaya naman ay inaanod ng tubig papunta sa lupa
Sambahayan – sektor na binubuo ng lahat ng tao na nagnanais na matugunan ang kanilang walang hanggang pangangailangan at kagustuhan
Satrap – gobernador o pinuno ng satrapy
Satrapy – lalawigan ng Imperyong Persian
Savanna – lupain ng pinagsamang mga damuhan at kagubatan
Satyagraha – ang paglalabas ng katotohanan kasama ang pagdarasal, meditasiyon, at pag-aayuno
Scribe – mga tagatala ng pangyayari at kasaysayan sa panahon ng sinaunang kabihasnan
Shortage – isang sitwasyon na mas malaki ang dami na demanded kaysa sa dami ng produkto na isinusupply
Sibilisasyon – masalimuot na pamumuhay sa lungsod
Siltation – parami at padagdag na deposito ng banlik na dala ng umaagos na tubig sa isang lugar
Sinocentrism – ang pananaw ng mga Tsino na sila ang superiyor sa lahat
Soil degradation – pagkasira ng lupa o pagbaba nang kapakinabangan nito
Son of Heaven o “Anak ng Langit” – ang emperador ay pinili ng langit upang mamuno na may itinakdang kasaganaan at kapayapaan n noong sinaunang kabihasnan
Sputnik – kauna-unahang space satellite sa kasaysayan na inilunsad ng dating USSR
Statistical discrepancy – ang anumang kakulangan o kalabisan sa pagkuwenta na hindi malaman kung saan ibibilang. Ito ay nagaganap sapagkat may mgatransaksiyong
hindi sapat ang mapagkukunan ng datos o impormasyon.
Steppe – malawak na damuhang lupain na may kakaunting puno; matatagpuan sa silangang Europe at Asya
Stewardship – wastong pagkalinga at pangangalaga ng mga bagay tulad ng kalikasan
Strained – sobra o labis na nagamit
Sturgeon – malalaking isdang likas sa Hilagang Asya na pinagkukuhanan ng caviar (itlog) na isa sa mga produktong panluwas ng rehiyon
Surplus – isang sitwasyon na mas malaki ang dami ng produkto na isinusuplay kaysa sa dami na demand
Sustainability – kakayahang magpanatili ng isang estado o kalagayan

T
Taiga – mataas na kagubatang coniferous at mabato na matatagpuan sa Hilagang Asya, partikular na sa Siberia
Talampas – mataas na lupang patag na patag sa ibabaw
Teotihuacan – nangangahulugan ang katagang ito na “tirahan ng diyos” at isa ito sa mga unang kabihasnang nabuo sa Valley of Mexico
Terorismo – sistematiko paggamit ng malaking takot, madalas marahas, lalo na bilang isang paraan ng pagpipigil
Terra-Cotta – anumang bagay (tulad ng banga, pigurin, o estatwa) na yari sa pinainitang luwad
Territorial and border conflict – suliraning dulot ng hindi pagkakaunawaan o pagtatalo ng mga bansa sa teritoryo at hangganan
The White Man’s Burden – tulang isinulat ni Rudyard Kipling, isang British. Una itong nailathala noong 1889. Ipinahayag ni Kipling ang pagsuporta niya sa imperyalismong
kanluranin sa pamamagitan ng tulang ito.
Third Reich – panahon sa Germany mula 1933–1945 na napasailalim ang bansa sa kontrol ng ideolohiyang totalitarian
Third World – mga bansang papaunlad pa lamang tulad ng Pilipinas
Triple Alliance – kilala sa tawag na Central Powers na kinabibilangan ng Germany, Austria, Hungary, at Italy mula 1882- 1915.
Triple Entente – tawag sa alyansang France, Great Britain at Russia, kilala bilang Allies mula 1882- 1915.
Think tank – pangkat ng mga dalubhasa na nagpupulong upang gumawa ng pagsusuri sa isang suliranin at magmungkahi ng pamamaraan sa paglutas nito
Tonle Sap – lawa sa Cambodia na nakararanas ng siltationa at kinikilalang pinakamalaking freshwater lake sa Southe East Asia
Topograpiya – tumutukoy sa mga katangiang pisikal na nasa ibabaw ng daigdig na gaya ng anyong lupa at anyong tubig
Tropikal – uri ng klimang may katamtamang init
Tsar – tawag sa pinuno ng Russia hanggang sa rebolusyon noong 1917
Tundra – lupaing kadalasang walang puno na matatagpuan sa Russia, malapit sa baybayin ng Arctic Ocean
Unemployment rate – bahagdan ng walang hanapbuhay

Urbanisasyon – pagsasa-lungsod ng isang lugar o paglipat ng malaking bahagdan ng populasyon sa mga lungsod upang dito mamuhay at manirahan
Vassal – taong tumatanggap ng lupa mula sa lord

Vedas – sagradong aklat para sa mga Hindu; binubuo ng mga himnong pandigma, ritwal, at mga salaysay

Vegetation – uri o dami ng mga halaman sa isang lugar; uri ng kapaligiran batay sa tumutubong halamanan
Volatile – biglaang nagbabago
Vulnerable – madaling mapinsala
Yamang likas – mga bagay na nagmumula sa kalikasan tulad ng lupa, kabundukan, kagubatan, karagatan, mga ilog, lawa, at mga depositong mineral
Ziggurat – templo ng mga sinaunang Mesopotamia tulad ng Sumerian na pinaniniwalang pinaninirahan ng mga diyos
Zoroastrianismo – ang tawag sa relihiyon ng mga persyano, itinatag at ipinalaganap ni Zoroaster ang kaniyang mga turo, na naniniwalang may dalawang pwersang
naglalaban upang makuha ang kaluluwa ng tao. Ayon sa kaniya, huhusgahan ang tao batay sa kaniyang ginawa at kung kaninong pangkat siya
sumanib.

CODE BOOK LEGEND
Sample: AP5KPK-IIIf-5
LEGEND SAMPLE
Learning Area and Strand/ Subject or

Araling Panlipunan
Specialization
First Entry AP5
Grade Level Baitang 5
Domain/Content/ Pagbabagong Kultural sa Pamamahalang

Uppercase Letter/s KPK
Component/ Topic Kolonyal ng mga Espanyol
Roman Numeral
Quarter Ikatlong Markahan III
*Zero if no specific quarter
Lowercase Letter/s
*Put a hyphen (-) in between letters to indicate Week Ika-anim na linggo f
more than a specific week
-
Nakapagbibigay ng sariling pananaw tungkol

Arabic Number Competency sa naging epekto ng kolonyalismo sa lipunan 5
ng sinaunang Pilipino

DOMAIN/ COMPONENT CODE DOMAIN/ COMPONENT CODE DOMAIN/ COMPONENT CODE
Heograpiya at Mga Sinaunang
Ako ay Natatangi NAT Ang Pinagmulan ng Lahing Pilipino PLP HSK
Kabihasnan sa Daigdig
Ang Daigdig sa Klasiko at Transisyonal
Ang Aking Pamilya PAM Pamunuang Kolonyal ng Espanya PKE DKT
na Panahon
Pagbabagong Kultural sa
Ang Pag-usbong ng Makabagong
Ang Aking Paaralan PAA Pamamahalang Kolonyal ng mga KPK PMD
Daigdig
Espanyol
Mga Pagbabago sa Kolonya at Pag-
Ako at ang Aking Kapaligiran KAP PKB Ang Kontemporanyong Daigdig AKD
usbong ng Pakikibaka ng Bayan
Kinalalagyan Ng Pilipinas At Ang Mga Pangunahing Konsepto ng

Ang Aking Komunidad KOM PMK MKE
Malayang Kaisipan Sa Mundo Ekonomiks
Pagpupunyagi sa Panahon ng
Ang Aking Komunidad Ngayon at Noon KNN Kolonyalismong Amerikano at KDP Maykroekonomiks MYK
Ikalawang Digmaang Pandaigdig
Pagtugon sa mga Suliranin, Isyu at
Pamumuhay sa Komunidad PSK SHK Makroekonomiks MAK
Hamon sa Kasarinlan ng Bansa
Tungo sa Pagkamit ng Tunay na Mga Sektor Pang-Ekonomiya at Mga
Pagiging Kabahagi ng Komunidad PKK TDK MSP
Demokrasya at Kaunlaran Patakarang Pang-Ekonomiya Nito
Mga Isyung Pangkapaligiran at Pang-
Ang Mga Lalawigan Sa Aking Rehiyon LAR Heograpiya ng Asya HAS IPE
ekonomiya
Ang Mga Kwento Ng Mga Lalawigan Sa Sariling Sinaunang Kabihasnan sa
KLR KSA Mga Isyung Politikal at Pangkapayapaan IPP
Rehiyon AsyaHanggang
Ang Pagkakakilanlang Kultural Ng Kinabibilangang Ang Timog at Kanlurang Asya sa Mga Isyu sa Karapang Pantao at
PKR TKA Gender IKP
Rehiyon Transisyonal at Makabagong Panahon
Ang Silangan at Timog-Silangang Asya Mga Isyung Pang-Edukasyon at
Ekonomiya At Pamamahala EAP sa Transisyonal at Makabagong KIS Pansibiko at Pagkamamamayan (Civics CC
Panahon and Citizenship)
Ang Aking Bansa AAB
Lipunan, Kultura at Ekonomiya ng Aking Bansa LKE
Ang Pamamahala Sa Aking Bansa PAB
Kabahagi Ako sa Pag-unlad ng Aking Bansa KPB

Araling Panlipunan Grades 1-10 01.17.2014 Edited March 25 2014 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Araling Panlipunan Grades 1-10 01.17.2014 Edited March 25 2014 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Republika ng Pilipinas

K to12 Gabay Pangkurikulum

Figure 1. The Conceptual Framework of Araling Panlipunan

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 2 ng 120

BALANGKAS NG ARALING PANLIPUNAN

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 3 ng 120

Batayan ng K to 12 Araling Panlipunan Kurikulum

Ang sakop at daloy ng AP kurikulum ay nakabatay sa kahulugan nito:

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 4 ng 120

1. Tao, Lipunan at Kapaligiran

2. Panahon, Pagpapatuloy at Pagbabago

3. Kultura, Pagkakakilanlan at Pagkabansa

4. Karapatan, Pananagutan at Pagkamamamayan

5. Kapangyarihan, Awtoridad at Pamamahala

6. Produksyon, Distribusyon at Pagkonsumo

7. Ugnayang Panrehiyon at Pangmundo

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 6 ng 120

Kakayahan Partikular na Kasanayan

Pamantayan sa Programa (Core learning Area Standard):

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 8 ng 120

Pangunahing Pamantayan ng Bawat Yugto (Key Stage Standards):

Pamantayan sa Bawat Baitang/ Antas (Grade Level Standards):

Baitang Pamantayan sa Pagkatuto

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 9 ng 120

Baitang Pamantayan sa Pagkatuto

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 10 ng 120

Saklaw at Daloy ng Kurikulum

Grado Daloy ng Paksa Deskripsyon Tema

Pag-unawa at pagpapahalaga sa kamalayan sa heograpiya , kasaysayan, kultura,

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 11 ng 120

Pag-unawa at pagpapahalaga sa sama-samang pagkilos at pagtugon sa mga pandaigdigang

BILANG NG ORAS SA PAGTUTURO: 10 weeks/quarter; 4 quarters/year

Grade Time Allotment

1-2 30 min/day x 5 days

3-6 40 min/day x 5 days

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 12 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 13 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 14 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 17 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 18 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 19 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 20 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 21 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 22 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 23 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 24 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 25 ng 120

5. Nakikilala ang mga namumuno sa

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 26 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 27 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 28 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 29 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 30 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 31 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 32 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 33 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 34 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 35 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 36 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 37 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 38 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 39 ng 120

K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013 Pahina 40 ng 120