УДК 93/99 ISSN 0583-4961

INSTITUT ZA NACIONALNA ISTORIJA

GLASNIK

GLASNIK god. 60 br. 1 str. 1-336 Skopje 2016

 СОДРЖИНА – TABLE OF CONTENTS

СТАТИИ - ARTICLES

Драган Зајковски: По повод 1100 години од упокојувањето на Свети Климент

Охридски ......................................................................................................... 9
Dragan Zajkovski: Dedicated to the 1100th Anniversary of the Death of Saint Clement
of Ohrid ........................................................................................................... 9

Војислав Саракински: Филхелен и сојузот: Александар I, Атина и првите искри

на северот ...................................................................................................... 13
Vojislav Sarakinski: The Philhellene and the League: Alexander I, Athens and the
first Sparks in the North .................................................................................. 13

Јасминка Кузмановска: Неколку забелешки за топонимите Касандреја и

Артемисион .................................................................................................... 27
Jasminka Kuzmanovska: Few Remarks on the Toponyms Kassandreia and
Artemision ....................................................................................................... 27

Драган Зајковски: Ранохристијанските црковни функции апостол, пророк и

учител: меѓу харизмата и прагматизмот ....................................................... 37
Dragan Zajkovski: Early Christian Church Functions of Apostle, Prophet and Teacher:
between Charisma and Pragmatism ................................................................ 37

Стефан Пановски, Дарко Стојанов: Кога митот и историјата се среќаваат:

Getica 10.65-66 ............................................................................................... 47
Stefan Panovski, Darko Stojanov: When Myth and History converge: Getica
10.65-66 ........................................................................................................... 47

Драган Веселинов, Трајче Нацев: Одбранбени елементи кај Доцноантичките

утврдувања во Брегалничкиот басен ........................................................... 71
Dragan Veselinov, Trajce Nacev: Defence Elements on late Antique Fortifications
in the Bregalnica Basin ................................................................................... 71

Драган Ѓалевски: Трансформацијата на Византискиот воен систем на Балканот

(VII – IX век) ................................................................................................... 81
Dragan Ğalevski: Transformation of the Byzantine military System in the Balkans
(VII-IX century) ............................................................................................. 81

3
Љубица Станковска: Кон прашањето за втората Климентова црква во Охрид ... 97
Ljubica Stankovska: The issue of the second Church of Clement in Ohrid ......... 97

Александар Атанасовски: Врските помеѓу Македонија и Дукља во Средниот

век .................................................................................................................. 111
Aleksandar Atanasovski: Relations between Macedonia and Duklja in the Middle
Ages ............................................................................................................... 111

Владимир Јанев: Даночните обврски и задолженија на Евреите во Македонија

(1700–1912) ................................................................................................... 123
Vladimir Janev: Tax Obligations of  Jews  in Macedonia (1700 - 1912) ............... 123

Рахман Адеми: Изградба на телеграфски линии во Македонија во времето на

Абдулхамид Втори: линијата Дебар – Рекалар (Жировница) ................... 137
Rahman Ademi: Construction of Telegraph Lines in Macedonia during the Rule of
Abdulhamid II: Line Debar - Rekalar (Zirovnica) .................................... 137

Силвана Сидоровска-Чуповска: Споровите меѓу Српската и Бугарската

пропаганда за црквите и училиштата во Дебарско-Кичевската митрополија .. 149
Silvana Sidorovska-Čupovska: Confrontation between Serbian and Bulgarian
Propaganda for Churches and Schools in Diocesse of Debar i Kicevo ........... 149

Димитар Љоровски Вамваковски: Грчката „Македонска борба“ (1904–1908):

Општи карактеристики ............................................................................. 159
Dimitar Ljorovski – Vamvakovski: The Greek “Macedonian Struggle” (1904–1908):
Main Characteristics .................................................................................... 159

Македонка Митрова: Територијалното проширување на Кралството Србија

низ призмата на Александар Белиќ: Србите и Бугарите во Балканскиот Сојуз
и во меѓусебната војна ................................................................................. 175
Makedonka Mitrova: Kingdom of Serbia’s territorial Expansion seen through
Aleksandar Belic Prism : the Serbians and the Bulgarians in the Balkan Alliance
and at War with each other ............................................................................ 175

Габриела Топузовска: Осврт на животот и делото на Анастас Коцарев

(1889-1931) ................................................................................................... 191
Gabriela Topuzovska: Review of the Life and Work of Anastas Kocarev
(1889-1931) ................................................................................................... 191

4
Верица Јосимовска: Руските имигранти и културните настани во Штип во
периодот 1923 – 1927 година ...................................................................... 199
Verica Josimovska: Russian Immigrants and cultural Events in Stip between
1923 - 1927 .................................................................................................... 199

Александар Манојловски: Еврејската верска општина во Скопје и прашањето за

депортираните Евреи од Македонија ...................................................... 209
Aleksandar Manojlovski: The Jewish religious Community in Skopje and the Question
for deported Jews from Macedonia ............................................................. 209

Стојко Стојков: Концепции за решавање на Македонското прашање на

страните на весникот Пиринско дело (1945 – 1947) .................................... 225
Stojko Stojkov: Conceptions for resolving Macedonian Question on the Pages of
Newspaper “Pirin Cause” ............................................................................ 225

Борче Илиевски: Улогата на Топличкиот епископ Доситеј во разрешување на

Македонското црковно прашање 1951 – 1958 година: Прилог кон
биографијата на поглаварот на Македонската Православна црква по повод
110 години од раѓањето ........................................................................... 249
Borce Ilievski: The Role of the Toplicа Bishop Dositej in resolving the Macedonian
Church Issue 1951 – 1958 (appendix to the Biography of the Macedonian
Orthodox Church Pontiff  regarding 110 Years from his Date of Birth)” ...... 249

Јован Јоновски: Сонцето на општинските знамиња во Република Македонија .. 267

Jovan Jonovski: The Sun on municipal Flags in the Republic of Macedonia ..... 267

МАТЕРИЈАЛИ - PAPERS

Александар Симоновски: Пресуда на Окружниот суд во Скопје против Миливој

Трбиќ-Војче и други лица (13 јуни 1947 година) ................................... 277
Aleksandar Simonovski: Judgement of the District Court in Skopje against Milivoj
Trbic-Vojce and others (13 june 1947) ......................................................... 277

Невен Радичевски: Положбата на приврзаниците на резолуцијата на

Информативното биро во СР Македонија според известието на Управата
за државна безбедност од 1964 година ...................................................... 289
Neven Radicevski: The Status of the supporters of Cominform Resolution in SR
Macedonia according to the Report from State Security Administration from Year
of 1964 ......................................................................................................... 289

5
 РЕЦЕНЗИИ – ПРИКАЗИ - REVIEWS - SURVESYS

Лидија Кумбараџи Богојевиќ, Османлиски споменици во Скопје,

Второ дополнето издание, Скопје 2014. (Милка Здравева) ........................ 295
Lydia Kumbardzhi Bogojevic, Ottoman Monuments in Skopje,
Second expanded Edition, 2014 Skopje. (Milka Zdraveva) ........................... 295

Македонија – Полска: Историја, култура, јазик, литература, медиуми, Скопје:

Институт за национална историја, 2015, 234. (Невен Радически) ........... 300
Macedonia – Poland: History, Culture, Language, Literature, Media
Institute of National History, Skopje, 2015 (Neven Radiceski) .................. 300

Натали Клејер, Кон потеклото на албанскиот национализам: раѓањето на една

мнозинско муслиманска нација во Европа, Скопје: ФООМ 2015, 718.
(Петар Тодоров) ......................................................................................... 303
Nathalie Clayer, On the Origin of Albanian Nationalism: The Birth of a Nation of
Muslim Majority in Europe Skopje, FOSM 2015, 718. (Petar Todorov) ..... 303

Драгица Поповска, Споменикот, меморијата и идентитетот, Институт за

национална историја, Скопје, 2015; 211. (Теон Џинго) ........................ 307
Dragica Popovska, Monument, Memory and Identity, Institute of National History,
Skopje 2015; 211. (Theon Jingо) ................................................................ 307

Музафер Бислими, Границата на Албанија и прашањето за манастирот Св.Наум:

1912 – 1925 (документи), Скопје, Институт за национална историја,
2015, 208. (Јетон Доко) ............................................................................. 308
Muzafer Bislimi, Kufiri me shqipërinë dhe cështja e Shën Naumit: 1912 – 1925
(dokumente) Shkup, Instituti për histori nacionale, 2015, 208. (Jeton
Doko) ............................................................................................................. 308

СООПШТЕНИЈА - ANNOUNCEMENTS

Меѓународна научна конференција: „Македонија и Полска во модернизациските

процеси во XIX – XXI век: историја – политика – јазик – култура –
литература“ (Скопје, 26 – 27 мај 2015 година) (Марјан Иваноски) ........... 311
“Macedonia and Poland in modernization Processes in XIX - XXI century : History
- Politics - Language - Culture - Literature”( Marjan Ivanoski) ........................ 311

Научна трибина: Одбележување на 1000 години од смртта – убиството на цар

Гаврило Радомир (Драган Зајковски) ..................................................... 313
A scientific Debate Celebration of 1000 Years of Death – Murder of King Gavrilo
Radomir (Dragan Zajkovski) ........................................................................ 313

6


БИБЛИОГРАФИJA - BIBLIOGRAPHY

Соња Стрезоска Велјановска: Минатото на Македонија низ призмата на

странски автори (Библиографски податоци објавени во странство во 2010
година) ........................................................................................................... 315

Sonja Strezovska Veljanovska: Past of Macedonia through the Prism of foreign Authors
(Bibliographic Data published Abroad in 2010) ............................................. 315

7
ГЛАСНИК 60 1 2016 ISSN 0583-4961

УДК 27-36:929

ПО ПОВОД 1100 ГОДИНИ ОД УПОКОЈУВАЊЕТО НА СВЕТИ

КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ
„...бидејќи си станал пастир на разумно стадо и неисцрпно море
на чуда; и совршенство на свештеникувањето; закон за монасите;
вистински пророк на иднината; и учител на многу народи; и нов
апостол.“
Од „Службата на св.Климент“ *

Историската наука бележи извесен број личности, настани, прашања и

други проблеми, кои привлекуваат постојан интерес независно од тоа што
трудовите за нив се многубројни. Меѓу нив се, секако, личноста и делото на
св. Климент Охридски за кои е многупати пишувано од наши и странски учени
луѓе. Секое навраќање кон нив, речиси без исклучок е повторно откривање
на корените на кои почива нашата историска свест, култура и духовност. Оваа
година се навршуваат 1100 години од упокојувањето на св. Климент Охридски,
што е доволен мотив да му ги посветиме првите страници од Гласникот на овој
редок и значаен јубилеј.
Основен историски извор за св. Климент Охридски се неговите две
житија, долгото и кусото, напишани на грчки јазик. Благодарение на нив, ние
сме во можност да ја реконструираме биографијата на Светецот. Тие содржат
сведоштва за неговите дела како учител, проповедник, епископ и културен деец.
Воедно, тие се можеби и едни од најважните историски извори за историјата на
Словените на територијата на Балканот во втората половина на 9 и почетокот
на 10 век; драгоцен извор не само за црковната и политичката историја, туку
подеднакво за литературата и образованието на балканските простори во
наведениот период.
Освен житијата, за дејноста и особено за ширењето на култот на св.
Климент Охридски сведочат и неговите ликовни претстави. Најстариот досега
познат лик на св. Климент е сочуван на јужниот ѕид на црквата Св. Софија во
Охрид датиран во времето на архиепископот Лав (1037 — 1056), а пак една
од најстарите икони со неговиот ликот е дрвената литиска икона од втората
половина на 13 век што се чува во Галеријата на икони во Охрид.

Преводот од грчки јазик е според „Службата на св. Климент“ во Москополски

*

зборник, Пролошки житија на светци, (транскрипција, превод и коментар Христо

Мелоски), Скопје 1996, 100.

9
ГЛАСНИК 60 1 2016 

За св. Климент, покрај податоците во неговите житија и фрескоживописот,

можеби најдобро сведочи неговата дејност која повеќе од 1100 години го украсува
не само македонскиот туку и општословенскиот православен небосклон: тој
е соосновач на Охридската книжевна школа, автор е на голем број книжевни
дела, работи како учител, архијерејува како епископ, дејствува како советник
на месното население (калемење на дрвата), градител е на цркви итн. Воедно,
неговото книжевно дело е темел на литературните традиции кај сите словенски
народи. За неговата величина сведочи податокот дека книжевните дела на св.
Климент честопати ги среќаваме во средновековните кодекси заедно со делата
на прочуените црковни отци св. Јован Златоуст, св. Василиј Велики, св. Јован
Дамаскин и др.

*
* *

Следејќи ја максимата repetitio est mater studiorum потсетуваме: Климент

Охридски (о.840 – 27. 7. 916) е христијански светител од редот на Светите
Седмочисленици, еден од најблиските ученици и соработници на сесловенските
просветители, светите браќа Кирил и Методиј. Воедно, науката го бележи за
прв словенски епископ на балканскиот простор од византискиот комонвелт.
Сепак, поради оскудност во изворите, извесни прашања во врска со
животот на св. Климент сѐ уште остануваат отворени за проследување.
Меѓу нив, можеби најголема полемика предизвикуваат прашањата поврзани
со неговите младешки години. Имено, изворите речиси не даваат никакви
податоци за неговото потекло, а непознати остануваат местото и годината на
неговото раѓање. Според сведоштвата во неговото Долго (Пролошко) житие,
напишано од страна на охридскиот архиепископ Теофилакт (1084 – 1107), се
дознава дека св. Климент го придружувал својот учител св. Методиј уште од
неговата рана младост. Теофилакт соопштува дека св. Климент бил сведок на
сите дела на неговите учители – сесловенските рамноапостоли. Токму животот
и моралните квалитети на св. Кирил и Методиј послужиле како образец во
животот на нивниот ученик.
Врз основа на податоците содржани во наведеното Пролошко житие
со голема веројатност претпоставуваме дека блискоста со светите Кирил и
Методиј била причината св. Климент да се здобие со солидно образование,
поради што бил земен и во познатата Моравска мисија (863 – 885). Тоа за него
било ново и мошне важно пастирско и мисионерско искуство кое се покажало
извонредно важно во неговата натамошна дејност.
Општо познат е податокот дека по смртта на св. Методиј во 885 год. и
прогонот на неговите ученици, св. Климент, заедно со св. Наум и Ангелариј,
преку Белград стигнале во Плиска – престолнината на средновековната
држава Бугарија. Оттаму, св. Климент, од страна на светиот бугарски кнез
Борис (Михаил Покрстител) бил испратен за учител во областа Кутмичевица
(денешниот Охридско-деволски крај). За време на оваа седумгодишна
учителска дејност св. Климент ги положил темелите на словенската писменост
формирајќи го Охридскиот книжевен центар односно школа. Целта на оваа

10
По повод 1100 години од упокојувањето на свети Климент Охридски

Школа била да подготви терен за замена на грчката ерархија со домородна,

словенска. Благодарение на нејзината работа, а под раководство на св.Климент,
за извршување на богослужбите на црковнословенски јазик биле оспособени
3 500 ученици.
Веќе од 893 год. започнува архијерејската дејност на св. Климент. Тоа
е годината кога бил хиротонисан за епископ на Дремвица или Велика. И
повторно тука се среќаваме со уште едно отворено прашање во науката.
Станува збор за прашањето околу убикацијата на неговата епископска столица.
До денес, поради недостаток на археолошки и епиграфски материјал, истото
сѐ уште чека на конкретен одговор. Она што е недвосмислено јасно е фактот
дека за време на епископската дејност св. Климент развил уште позасилена
пастирска, просветителска, црковно-организаторска и литературна дејност.
Покрај преведувањето и докомплетирањето на богослужбената (литургиска)
литература, св. Климент, за потребите на свештенството и верниците, составил
слова, поуки и похвали за сите црковни празници и поголем број светци.
Најголемиот дел од нив се во чест на Пресвета Богородица, св. Јован Крстител,
потоа за старозаветните пророци, христовите апостоли, христијанските
маченици, како и за преподобните и други категории светители. Свети Климент
Охридски потпишува и извесен број химнографски творби, служби и канони.
Тој се смета за автор или, најмалку, коавтор на житијата на неговите учители
светите Кирил и Методиј. На тој начин св. Климент ги положил здравите
темели на словенската писменост и црковнословенска богослужба. Со своето
литературно и мисионерско дело нѐ задолжил не само нас Македонците, туку
и сите православни словенски народи.
Внимателно читајќи ги хагиографските и други сведоштва за св. Климент
Охридски повторно се навраќаме на констатацијата од почетокот на текстов:
личноста на св. Климент е толку возвишена, неговата дејност е толку сестрана
и плодотворна што секогаш има простор за доискажување. Притоа, некои
историски факти не смеат да бидат подзаборавени, но мора да бидат грижливо
негувани како принципи на кои треба да почива нашата општествена и културна
стварност.
Св. Климент Охридски се упокојува на 27.7.916 год. и според неговата
желба погребан е во манастирот чиј што ктитор бил самиот тој. Станува
збор за манастирот Св. Пантелејмон на Плаошник, во Охрид. Подоцна, за
време на османлиското владеење на Балканот, моштите на св.Климент биле
преместувани во црквите Мал (Стар) Свети Климент и Богородица Перивлепта
во Охрид, а во 2002 год. по обновувањето на Светиклиментовиот манастир на
Плаошник повторно се пренесени на местото за кое тој оставил завет да биде
негово почивалиште.

11
ГЛАСНИК 60 1 2016 

*
* *

Она што денес остава впечаток, а е поврзано со личноста и делото на св.

Климент, е фактот што по 1100 години од неговото упокојување неговиот култ
е присутен во речиси сите православни цркви на Балканот. Тој е подеднакво
почитуван од страна на православните христијани во Македонија, Бугарија,
Албанија, Србија, а неговиот култ е силно присутен и во Грција каде се чува
черепот на Светителот во манастирот Св. Јован Претеча во околината на Бер
(Верија). Оттука, без патетика и сосема одговорно заклучуваме дека св. Климент
е еден од христијанските светци кои треба да бидат јадро на заедништвото и
христијанската љубов на Балканот и пошироко.
И сосема на крајот, ова кусо резиме за животот и делото на св. Климент
Охридски го завршувам со цитат од неговото Долго (Пролошко) житие кое и
по 1100 години од упокојувањето сѐ уште останува безвременски актуелно:
„О добар пастиру што си ја жртвувал светата душа за нас твоите овци, и
преку многу усилби стадото го вброи кон Бога. Нас не насели во затревено
место преку Книгите толкувани со твојот јазик и одгледувајќи нѐ со смирувачка
вода на божественото крштевање и водејќи нѐ по патиштата на правдината и
правењето на добрина. Преку тебе целата земја на Бугарија го осозна Бога, токму
ти црквите ги наполни со химни и псалми, празниците со четенија ги расветли,
преку твоите житија за Отците монасите се насочуваат кон подвижништво,
свештениците преку тебе се подучуваат да живеат канонски. … О водачу на
слепи, без оглед на каква слепост и водење некој би помислил. О, на господа му
створи одбран народ, ревносен за добри дела, што се угледува на тебе.“ *

проф. д-р Драган Зајковски

*
Преводот од грчки јазик е според „Пролошкото житие на св. Климент“ во
Москополски зборник, Пролошки житија на светци, (транскрипција, превод и коментар
Христо Мелоски), Скопје 1996, 162.

12
ГЛАСНИК 60 1 2016 2016 ISSN 0583-4961

СТАТИИ
УДК 27-722-9

РАНОХРИСТИЈАНСКИТЕ ЦРКОВНИ ФУНКЦИИ АПОСТОЛ,

ПРОРОК И УЧИТЕЛ: МЕЃУ ХАРИЗМАТА И ПРАГМАТИЗМОТ

 Драган Зајковски
Виш научен соработник во Институт за национална историја - Скопје

Abstract

In the first three centuries of existence of the Christian Church in its ranks there were
people with functions apostle, prophet and teacher. The lack of sources was the reason that
until the mid-19th and early 20th century, almost nothing concrete is known about their
functions, rights and obligations. The situation has changed remarkably in the second half
of the 19th century thanks to the discovery of the ancient Christian literature monuments
called Didache - Teaching of the Twelve Apostles, and the Shepherd of Hermas. Thanks to
the testimonies contained therein, we are able to compile the image of functions apostle,
prophet and teacher. That issues, associated with these early Christian functions is the subject
of research in the following text.

Key words: Early Christian Church, early christianity, church hierarchy, apostle, prophet,
teacher, Didache,The Teaching of the Twelve Apostles, The Shepherd of Hermas, The Epistle
to Diognetus, The Epistle of James, Origen, Dionysius of Alexandria, Eusebius of Caesarea.

Во науката, врз основа на досегашните изворни податоци, општоприфатен

е податокот дека во првите три векови од постоењето на христијанската Црква,
во нејзините редови постоеле лица со функции различни од вообичаената
црковна ерархиска практика. Станува збор за апостолите (тука не мислиме на
учениците на Исус Христос), пророците и учителите. Особено интересен е
фактот дека сѐ до средината на 19 и почетокот на 20 век речиси ништо конкретно
не се знаело за нивните функции, права и обврски. Имено, постоеле големи
непознаници во врска со повеќе прашања поврзани за нивното ерархиско место
во Црквата: нивните функции биле нејасни, немало конкретен одговор до кога
тие егзистирале, а без одговор било и прашањето кои биле причините поради
кои со текот на времето исчезнале од црковната ерархија. Токму овие прашања
се предмет на истражување на текстот кој следи.

37
ГЛАСНИК 60 1 2016 Драган Зајковски

*
* *

Пред да се обидеме да одговориме на горепоставените прашања, најпрво да

ги разгледаме причините поради кои долго време не ѝ се посветувало должното
внимание на оваа проблематиката. Имено, во многубројните истражувања
поврзани со ерархијата во ранохристијанската Црква, историчарите и теолозите
главното внимание го ставале на прашањето поврзано со појавата на функциите:
епископ, ѓакон и презвитер.1 Наспроти ова, податоците во изворите кои сведочат за
постоењето на функциите апостол, пророк и учител сосема биле игнорирани или
им било посветувано многу малку внимание. Сѐ до крајот на 19 век единствените
фрагментарни изворни податоци за функциите апостол, пророк и учител се наоѓале
во три од дванаесетте посланија на апостолот Павле,2 потоа во Соборното послание
на апостолот Јаков,3 а оскудни сведоштва содржат и Делата на светите апостоли4,
ранохристијанскиот текст насловен како Послание до Диогнет5, потоа делата на
1
Постои бројна литература која се занимава со прашањата поврзани со појавата
на црковните функции епископ, презвитер и ѓакон. Од нив селективно ги наведуваме:
Петър И.Малицки, История на християнската църква, първи период от основането на
църквата до тържеството й при Константина Велики (34 – 313), София: Издателство
Гал-Ико, 1994, 202 – 218; Алексеј Петрович Лебедев, Свештенстворевне васељенске
цркве, Београд, 2002, 119 – 174; Јован Зизиулас, Јелинизам и хришћанство: сусрет два
света, Београд: Хришћански културни центар, 2008, 103 – 114; John Zizioulas, Eucharist,
Bishop, Church, Brookline: Holy Cross Orthodox Press, 2001, 85 – 194; Claudia Rap, Holy
Bishops in Late Antiquity: The Nature of Christ, Leadership in an Age of Transition, Berkley:
University of California Press, 2005; John Meyendorff, The Orthodox Church, Crestwood:
St. Vladimir’s Seminary Press, 1999.
2
1Коринтјаните 12, 28 – 29; 14, 32; 14, 37; 14, 39; Ефесјаните 4, 11; Евреите 13, 7.
3
Јаков 3, 1. Посланието на апостолот Јаков е послание (писмо) упатено до христијаните
од целата христијанска екумена во 1 век. Тоа е составен дел од Новиот завет. Иако напишано
како послание, тоа повеќе наликува на кратка книга со поуки за секојдневно живеење.
4
Делата 13, 1 – 4. Делата на светите апостоли е текст кој е составен дел од
Новиот завет, за чиј автор според црковната традиција се смета апостолот Лука. Во
Делата се опишани мисиите на апостолите Петар и Павле преку кои може да се
проследува формирањето и растежот на христијанските заедници во 1 век. Меѓу
другото, врз основа на приказите во текстот се насетуваат и тешкотиите со кои се
соочувала ранохристијанската Црква и начинот на нејзиното организирање.
5
Послание до Диогнет, XI, 1. Станува збор за текст од христијанска провиениенција
датиран во втората половина на 2 или најдоцна во почетокот на 3 век. Според стилот на
кој е напишан се претпоставува дека автори на текстот можат да бидат апологетот Кодрат
или основачот на александриската катихетска школа – Пантен. (Tomislav J.Šagi -Bunić,
Povijest Kršćanske Literature: Prvi svezak, Patrologija od poćetka do sv. Irineja, Zagreb:
Kršćanska sadasnjost 1976, 284 – 291; Илия Цоневски, Патрология, София, 1986, 115;
J.Pavić – T.Z. Tenšek, Patrologija, Zagreb, 1993, 80; David Ivan Rankin, From Clement to
Origen: The Social and Historical Context of the Church Fathers, Hampshire: Ashgate 2006,
117 – 118; Dictionary of the later New Testament & its developments, Leicester, 1997, 302).
Наспроти ваквите претпоставки го бележиме мислењето на Стилијан Пападопулос кој
и покрај многуте хипотези изнесени во науката, сепак смета дека времето и авторот

38
Ранохрист. црковни функции апостол, пророк и учител: меѓу хариз. и прагматиз.

Ориген6, како и еден фрагмент од посланијата на Дионисиј Александриски цитиран

кај Евсевиј Кесариски.7 Она што било податливо од овие сведоштва e заклучокот
дека функциите апостол и пророк од ранохристијанскиот период не треба да се
поистоветуваат со истоимените такви функции спомнати во Стариот завет и во
евангелијата.
Освен тоа, оскудноста на изворни податоци била причина зошто
истражувачите често да не ги коментираат и овие, дотогаш, малку сведоштва
во изворите. Најдобар пример за ова е сатиричното, антихристијанско дело на
Лукијан (автор од 2 век) каде главниот јунак, новопокрстениот христијанин
Перегрин ја врши функцијата пророк.8 Научниците од 19 век во неможност
да ја протолкуваат споменатата функција, најчесто истата ја објаснувале како
измислена; плод на сатиричната имагинација на Лукијан.9
Состојбата значително се променила во втората половина на 19 век
со пронаоѓањето на старохристијанскиот литературен споменик насловен
како Дидахи или Учењето на дванаесетте апостоли (Διδαχή των δώδεκα
άποστόλωνυ).10 Станува збор за текст пронајден од страна на митрополитот
Филотеј Вриениј,11 напишан на старогрчки јазик, датиран кон крајот на 1 и
почетокот на 2 век.12 Главно, делото можеме да го окарактеризираме како
краток, практичен водич за христијаните и катихумените. Во него, меѓу
другото, содржани се сведоштва за животот во христијанските општини, како и
за организацијата и литургиската пракса во христијанската Црква кон крајот на
1 век. За нашиот предмет на истражување од особена важност е делот од крајот
на 10 до 16 глава каде се говори за должностите и функциите во Црквата. Таму

на наведениот текст сѐ уште се непознати. (Стилијан Пападопулос, Патрологија 1, Од

апостолских ученика до Никеје: Увод, II и III век, Београд, 2012, 251 – 253)
6
Origenis, Contra Celsum, LVI (PG 11)
7
Eusebius, Historia Ecclesiastica 7, 24 (PG 20)
8
Luciani, De morte Peregrini, 11.
9
Graham Anderson, Studies in Lucian’s Comic Fiction, Brill, 1976, 55 – 75.
10
Дидахи бил пронајден во 1875 год. во ракопис од 1056 година. Текстот за прв пат
бил публикуван во 1883 год., а оригиналниот ракопис денес се чува во библиотеката
на Ерусалимската патријаршија. (Стилијан Пападопулос, Патрологија..., 132; Илия
Цоневски, Патрология, живот, съчинения и учение на църковните отци, учители и
писатели, София: Синодално издателство 1986, 55)
11
Филотеј Вриениј (1833 – 1917) бил духовник на Константинополската
патријаршија. Ги извршувал функциите серски митрополит (1875 – 1877) и
никомидијски митрополит (1877 – 1910).
12
Илия Цоневски, Патрология..., 55; Стилијан Пападопулос, Патрологија...,
133; Tomislav J.Šagi -Bunić, Povijest Kršćanske Literature..., 65. Текстот започнува со
реченицата: Διδαχὴ κυρίου διὰ τῶν δώδεκα ἀποστόλων τοῖς ἔθνεσιν (Учењето Господово
од дванаетте апостоли до народите) поради што и го добил името. („Διδαχη Των Δωδεκα
Αποστολων“, The Apostolic Fathers: I Clement, II Clement, Ignatius, Polycarp, Didache,
Barnabas, The Shepherd of Hermas, The Martyrdom of Polycarp, The Epistle of Dio (ed.
Kirsopp Lake), Grand Rapids, MI: Christian Classics Ethereal Library. http://www.ccel.org/
ccel/lake/fathers2.html [проверено на 18.12.2015])

39
ГЛАСНИК 60 1 2016 Драган Зајковски

конкретно се наведени упатства за именување на лица на функциите апостол и

пророк, како и нивните права и обврски во христијанската општина.13
Освен Дидахи, друг важен извор кој содржи сведоштва за функциите апостол,
пророк и учител е делото насловено како Пастирот на Ерм (Ποιμὴν τοῦ Ἑρμᾶ).
Текстот во оригинал бил напишан на старогрчки јазик. Според историската и
литературна критика најверојатно датира од крајот на 1 и првата половина на
2 век.14 Според содржината се дели на два дела: Виденија и Заповеди, од кои за
нашето истражување важни се сведоштвата во 3 Видение и 11 Заповед. Таму на
неколку места се спомнуваат функциите апостол и учител. Она што е особено
интересно е сведоштвото дека лицата кои ги извршувале овие функции биле
сметани за гласници на христијанското учење што недвосмислено упатува на
нивниот харизматски карактер.
Во контекст на кажаното може да заклучиме дека благодарение на
сведоштвата содржани во Дидахи и Пастирот на Ерм во можност сме да ја
составиме сликата за функциите апостол, пророк и учител кои во првите два
века биле составен дел од ранохристијанската ерархија. Во продолжение ќе ги
разгледаме карактеристиките на секоја од овие три функции одделно.

*
* *

Функцијата апостол била една од првите харизматски функции во

ранохристијанската Црква. Нејзината појава датира од средината на 1 век и
истата постоела се до крајот на 2 век кога постепено исчезнала.15 Главната
нејзина карактеристика била мисионерската работа поврзана со ширењето
на христијанското учење. Притоа, она што апостолите ги разликувало од
епископите, ѓаконите и презвитерите16 било нивното непостојано место
13
Διδαχη Των Δωδεκα Αποστολων X — XVI. Сп. Дидахи: Учение на дванадесетте
Апостоли, превод † Варненски и Великопреславски митрополит Симеон, 1933 година.
http://pravoslavieto.com/docs/didache/ (проверено на 18.12.2015)
14
Досега не е пронајден документ во кој на едно место е содржан старогрчкиот
текст на Пастирот на Ерм. Оттука, старогрчкиот текст на Пастирот е реконструиран
врз основа на два сочувани фрагменти од кои последниот бил пронајден во 1855 год.
во светогорскиот манастир Грегоријат, Освен тоа Пастирот е сочуван и преку два
негови латински преводи направени во периодот од 200 до 400 година. Како автор
на Пастирот се потпишува извесен Ерм, современик на папата Климент Римски (o.
† 99). (David Ivan Rankin, From Clement to Origen..., 34; Richard A. Norris, JR, „The
apostolic and sub-apostolic writings: the New Testament and the Apostolic Fathers“, The
Cabridge History of Early Christian Literature, (edited by Frances Young, Lewis Ayres and
Andrew Louth), Cambridge: Cambridge University Press 2008, 19; Стилијан Пападопулос,
Патрологија..., 148 – 149; Илия Цоневски, Патрология..., 65)
15
в. A.G. Hamman, Rim i prvi hrišćani: svakodnevni život, Beograd, 1998, 94; Фридхелм
Винкелман, История на ранното христијанство, София, 2001, 91 – 92.
16
Една од должностите на епископите, презвитерите и ѓаконите во првите четири
векови била и мисионерската работа поврзана со проповедањето на христијанството и
неговото ширење сред паганскиот свет.

40
Ранохрист. црковни функции апостол, пророк и учител: меѓу хариз. и прагматиз.

на живеење. Според сведоштвото во Дидахи17, апостолите не смееле да

претстојуваат во едно место повеќе од два дена. Согласно оваа практика, а врз
основа на изворните сведоштва, може да претпоставиме дека тие се одликувале
со голема доза на скромност и сиромаштво.18 Ова најверојатно се должело на
евангелската традиција според која од христовите ученици – апостолите се
барало да водат скромнен живот кој ќе биде пример за останатите христијани.19
Сепак, со текот на времето ваквата практика постепено почнала да се менува.
Имено, доколку внимателно ги анализираме изворите ќе заклучиме дека постепено
меѓу апостолите почнале да се јавуваат лица кои почнале да се откажуваат од
востановениот начин на живот и дејствување карактеристичен за нивната
функцијата. Во христијанските општини се појавиле апостоли кои останувале
подолго време во одредена општина, а имало и такви кои за извршување на
функцијата барале паричен надоместок. Сето тоа довело веќе во 2 век функцијата
апостол да почне постепено да се дистанцира од пропишаните норми на работа.
Што се однесува до точната хронолошка рамка до кога егзистирала оваа
функција, од досега сочуваните изворни податоци претпоставуваме дека
втората половина на 2 век треба да се смета за период кога таа постепено
згаснала. Имено, изворите од 3 век целосно молчат за постоењето на ваква
или слична црковна функција. Во овој контекст ја изнесуваме и претпоставката
дека функцијата која ја извршувале апостолите целосно ја презеле епископите.

*
* *

Според податоците содржини во посланијата на апостолот Павле20 и во

Дидахи21, во ранохристијанската ерархија веднаш зад апостолите следеле
пророците. Станува збор за функција која се карактеризирала со особено голем
степен на харизматичност. Имено, главната задача на пророците била да држат
проповеди и поука сред христијаните. Притоа, преовладувало верувањето дека
тие не говорат во свое име туку дека се вдахновени од Светиот Дух. Во овој
контекст е сведоштвото во Пастирот на Ерм каде се вели дека пророците
проповедале единствено на богослужбите, во случај кога ќе почувствувале дека
Светиот Дух тоа го барал од нив.22 Притоа нивните проповеди биле јавни и
17
Διδαχη Των Δωδεκα Αποστολων XI, 4 - 5. Сп. Дидахи: Учение на дванадесетте
Апостоли, 11.
18
Διδαχη Των Δωδεκα Αποστολων XI, 6. Сп. Дидахи: Учение на дванадесетте Апостоли
11. Освен во Дидахи за ова сведоштво има и кај Eusebius, Historia Ecclesiastica, III, 37.
19
„Не носете во појасите ваши ни злато, ни сребро, ниту бакар, ни торба за пат,
ни двојни алишта, ниту обувки, ниту стап; зашто работникот ја заслужува својата
награда!“ (Матеј 10, 9 – 10).
20
1Коринтјаните 12, 28 – 29; Ефесјаните 4, 11.
21
Διδαχη Των Δωδεκα Αποστολων X, 7; XI, 3. Сп. Дидахи: Учение на дванадесетте
Апостоли, 10; 11.
22
„ὅταν οὖν ἔλθῃ ὁ ἄνθρωπος ὁ ἔχων τὸ πνεῦμα τὸ θεῖον εἰς συναγωγὴν ἀνδρῶν δικαίων
τῶν ἐχόντων πίστιν θείον πνεύματος καὶ ἔντευξις γένηται πρὸς τὸ θεὸν τῆς συναγωγῆς τῶν

41
ГЛАСНИК 60 1 2016 Драган Зајковски

задолжително пред сите присутни на богослужбата. Особено било забрането

да се проповеда во тајност или пред мала и одбрана група на верници. Оттука
заклучуваме дека задачата на пророците не била проповед и подучување на
поединци, туку напротив, нивните зборови требало да допрат до сите христијани.
Што се однесува до содржината на проповедите, врз основа на сведоштвото
во Пастирот на Ерм претпоставуваме дека станувало збор за едноставни поуки
кои секој христијанин требало да ги знае.23 Најверојатно тоа биле евангелските
поуки за мирен и богоугоден живот, а во склад со христовите Божји заповеди за
христијанскиот морал во кој ги вбројуваме личните вредности на поединецот,
христијанските брачни норми,24 однесувањето кон ближните и сл.
Освен во Пастирот на Ерм, сведоштва за функцијата пророк во
ранохристијанскиот период има и делото на Келс директно насочено
против христијанството.25 Станува збор за автор кој иако бил противник
на христијанството, сепак релативно добро ги познавал состојбите во
христијанските општини и воопшто сред христијаните. Оттука изнесол неколку
свои видувања во врска со истите. Она што за нас е интересно е келсовото
сведоштво за харизматичноста на функцијата пророк. Според неговото
кажување, а пренесено од Ориген,26 кај христијаните постоеле поединци кои
во одредени моменти на занес почнувале да говорат за Бога, за животот на Исус
Христос, за силата на Светиот Дух, и она што е особено важно, говореле за

ἀνδρῶν ἐκείνων, τότε ὁ ἄγγελος τοῦ προφητικοῦ πνεύματος ὁ κείμενος πρὸς αὐτὸν πληροῖ τὸν
ἄνθρωπον, καὶ πληρωθεὶς ὁ ἄνθρωπος τῷ πνεύματι τῷ πνεύματι τῷ ἁγίῳ λαλεῖ εἰς τὸ πλῆθος,
καθὼς ὁ κύριος βούλεται“. („Ποιμην“, Ἐντολὴ XI, 9, The Apostolic Fathers: I Clement, II
Clement, Ignatius, Polycarp, Didache, Barnabas, The Shepherd of Hermas, The Martyrdom
of Polycarp, The Epistle of Dio [ed. Kirsopp Lake], Grand Rapids, MI: Christian Classics
Ethereal Library. http://www.ccel.org/ccel/lake/fathers2.html [проверено на 18.12.2015];
сп. Hermas, Pastor, Die griechischen christlichen Schriftsteller 48, 2nd edn., (ed. M.
Whittaker), Berlin: Akademie-Verlag, 1967; Пастирът Св. апостол Ерм, превод Никола
Антонов http://pravoslavieto.com/life/05.31_sv_ap_Erm.htm [проверено на 22.12.2015]).
23
Ποιμην, Ἐντολὴ XI, 1 - 19; сп. Hermas..., 55; Пастирът …, 25.
24
Од сведоштвата во Пастирот на Ерм заклучуваме дека пророците иако
пропагирале брачни морални вредности, сепак тие лично воделе безбрачен живот во
целибат. Ποιμην Ἐντολὴ XI, 4 – 9; сп. Hermas..., 55; Пастирът …, 25.
25
Келс е филозоф кој пишувал на старогрчки јазик и живеел во 2 век. Следбеник на
платонизмот, со одлично познавање и на другите филозофски правци. Според верското
убедување тој бил многубожец (паган) и жесток противник на христијанството.
Ставовите кон христијанството ги систематизирал во неговото дело Вистинскиот
логос (Λόγος Ἀληθής) кое се состоело од четири делови и било напишано околу 178
година. Денес делото е изгубено и за него дознаваме посредно врз основа на деловите
сочувани кај Ориген во делото Против Келс (Contra Celsum). (Стилијан Пападопулос,
Патрологија..., 203)
26
Ориген (о.185 — о.254) е христијански теолог и филозоф кого црковната
традиција го вбројува во групата на црковни отци кои имале силно влијание во
развојот на христијанската теолошка мисла. Автор е на повеќе теолошки дела, а
воедно важи за еден од најплодните ранохристијански автори. (Стилијан Пападопулос,
Патрологија...,321 – 347)

42
Ранохрист. црковни функции апостол, пророк и учител: меѓу хариз. и прагматиз.

спасението на луѓето и вечниот живот. Притоа имало и повици за покајување на

гревовите, како и поучување во духот на христијанските морални вредности.27
Што се однесува до моралните карактеристики со кои требало да се
одликуваат пророците истите ги реконструираме врз основа на сведоштвото
во Дидахи. Имено, таму се вели дека од пророците се барало да имаат
однесување Господовo.28 Притоа интересно е дека авторот не навел прецизно
што подразбира под ваквото однесување. Сепак, имајќи ја предвид содржината
на евангелските и другите новозаветни текстови сметаме дека таму треба да се
бара образецот за моралните квалитети на пророците.
Освен наведеното, Дидахи содржи и сведоштва за начинот на живот на
пророците. Она што е интересно е дека авторот наведува што пророкот не
смее да прави доколку сака да биде ценет во средината каде што ја извршува
функцијата. Па така, тој не треба да присуствува на трпезите на љубовта29 кои
ги организира за сиромашните,30 не треба да бара финасиска помош или други
парични средства за свои лични потреби31 и не смее да подучува за нешто што
тој лично не го практикува.32 Сето ова сведочи дека од пророците се барало да
водат скромен живот во согласност со христијанските морални норми.
Речиси истите морални особини кои требало да ги поседува секој пророк
наведени се и во Пастирот на Ерм. Таму недвосмислено јасно се вели дека
вистинскиот пророк е кроток, спокоен и со смирен ум. Тој мора да избегнува
секакво суетно однесување и не смее да го истакнува своето првенство во
христијанската заедница.33
Наспроти скромноста и моралните квалитети кои требало да ги поседуваат
пророците, неминовно се поставува прашањето за нивната издршка. Притоа, она
што можеме да претпоставиме од изворните сведоштва е дека христијанските
општини на себе ја преземале обврската да се грижат за материјалната издршка
на пророците. Најверојатно, како пример служела старозаветната практика за
издршка на хебрејските свештеници. Оттука претпоставуваме дека пророците

27
Origenis, Contra Celsum, VII, 9 – 10. (PG 11)
28
Διδαχη Των Δωδεκα Αποστολων XI, 8. Сп. Дидахи: Учение на дванадесетте
Апостоли, 11.
29
Трпеза на љубовта се нарекува практиката карактеристична за ранохристијанската
Црква да се организираат заеднички оброци за членовите на христијанската заедница.
Се препоставува дека таа е тесно поврзана со најраниот облик на литургиска практика
карактеристична за првите четири векови од развојот на христијанството. (Dictionary of
the Christian Church, ed. F. L. Cross, Oxford: Oxford University Press, 2005, 26).
30
Διδαχη Των Δωδεκα Αποστολων XI, 9. Сп. Дидахи: Учение на дванадесетте
Апостоли, 11.
31
Διδαχη Των Δωδεκα Αποστολων XI, 12. Сп. Дидахи: Учение на дванадесетте
Апостоли, 11.
32
Διδαχη Των Δωδεκα Αποστολων XI, 10. Сп. Дидахи: Учение на дванадесетте
Апостоли, 11.
33
Ποιμην, Ἐντολὴ XI, 1 - 19; сп. Hermas..., 55; Пастирът …, 25.

43
ГЛАСНИК 60 1 2016 Драган Зајковски

се издржувале на тој начин што добивале материјални прилози од верниците.34

Станува збор за т.н. првина35 која им следувала како издршка. Она што е
исклучително важно е дека давањето на првина било доброволно и во никој
случај задолжително. Освен тоа, Дидахи сведочи дека пророците не смееле да
бараат повеќе од она што е вообичаено.
Што се однесува, пак, до хронолошката рамка во која егзистирала
функцијата пророк, речиси без исклучок преовладува мислењето дека тоа е
од средината на 1 до средината на 2 век.36 Притоа постојат повеќе причини
за нејзиното постепено згаснување. Врз основа на сведоштвата во Пастирот
на Ерм за основна причина се сметаат бројните недоследности кои се јавиле
меѓу пророците во извршувањето на нивната функција. Па така, во Пастирот
на Ерм се наведува дека некои пророци почнале да водат раскошен живот, а
постепено ја напуштиле и вообичаената практика на издршка барајќи паричен
надоместок за својата работа. Поединци од нив дури одбивале да ја извршуваат
функцијата пророк доколку не им било платено. Некои пророци ги напуштале
црковните храмови како единствени места каде смееле да ја извршуваат
функцијата и оделе по приватни домови да подучуваат.37 Сето тоа влијаело
постепено да ја изгубат харизматичноста на својата функција и да згаснат во
црковната ерархија. Веќе во времето на Тертулијан пророците воопшто не се
спомнуваат во црковната ерархија.38

*
* *

Третата категорија на лица во ранохристијанската ерархија кои се

одликувале со харизматичност на функцијата се учителите. Станува збор за
посебна категорија на лица за која најмногу сведоштва имаме во Дидахи39 и

34
Алексеј Петрович Лебедев, Свештенство..., 21.
35
Првина се нарекува старозаветната практика на издршка на хебрејските
свештеници. Според неа Хебреите ги давале првите плодови од родот (земјоделие,
сточарство, лозарство итн.) за издршка на свештенството. Имено: И првините од сите
ваши плодови и од секој ваш род како принос, какви и да биле вашите приноси, им
припаѓаат на свештениците; и првините од брашното давајте му го на свештеникот
за да има благослов во вашите домови. (Езекил 44: 30)
36
Алексеј Петрович Лебедев, Свештенство..., 27; A.G. Hamman, Rim i prvi
hrišćani..., 102 – 103; Jones, Tony, The Teaching of the Twelve: Believing & Practicing the
Primitive Christianity of the Ancient Didache Community, Paraclete Press, 2009, 55 – 65;
Philip F. Esler,, The Early Christian World, Routledge, 2004, 65
37
Ποιμην, Ἐντολὴ XI, 11 – 15; сп. Hermas..., 55; Пастирът …, 25.
38
Tertullianus, De Praescriptione Haereticorum III, 5. Тертулијан (o.155 – o.240)
во црковната ерархија ги набројува: епископите, ѓаконите, презвитерите, вдовиците,
девствениците, учителите и исповедниците.
39
Διδαχη Των Δωδεκα Αποστολων XIII, 2; XV, 1. Сп. Дидахи: Учение на дванадесетте
Апостоли, 13; 15.

44
Ранохрист. црковни функции апостол, пророк и учител: меѓу хариз. и прагматиз.

Пастирот на Ерм.40 Имено, според Дидахи, веднаш зад функциите апостол и

пророк, следувала онаа на учителите.
Она што сѐ уште предизвикува полемика во науката е прашањето за карактерот
на нивната проповедничка дејност. Ова најмногу се должи на оскудноста во
изворите кои многу малку сведочат за конкретните задолженија кои требало
да ги извршуваат учителите. Она што со сигурност се знае е дека нивната
задача била да ги учат христијаните за основите на христијанската догматика,
но и за моралните норми со кои требало да се одликуваат христијанските
општини и секој христијанин поединечно.41 Оттука произлегува дека нивната
функција всушност ја надополнувала работата на пророците. Притоа основната
разлика меѓу учителите и пророците се состоела во скалестото вреднување
на проповедничката дејност. Имено, функцијата учител била за степен пониска
од онаа на пророците, иако за двете се верувало дека се вдахновени од Светиот
Дух.42 Оттука може да заклучиме дека според харизматичноста учителите
воопшто, или сосема малку се разликувале од пророците и апостолите.
Она што предизвикува особено внимание во врска со функцијата учител е
фактот дека истата успеала да опстане подолго од онаа на апостолите и пророците.
Имено, изворите сведочат дека учителите се задржале во ранохристијанската
ерархија цел еден век подолго од апостолите и пророците. Во Александриската
црква посведочени се дури и во времето на Ориген. Имено, во неговото дело
Против Келс се вели дека постојат лица кои мудро ја извршуваат функцијата
учител.43 Освен кај Ориген, сведоштва за постоењето на функцијата учител
во средината на 3 век постојат и во посланијата на Дионисиј Александриски.
Имено, од едно негово послание пренесено од Евсевиј Кесариски се дознава
дека Дионисиј Александриски во одредена прилика на заедничка средба
ги повикал презвитерите и учителите од градот Арсиноја во Египет.44 Ова,
всушност е последното спомнување на функцијата учител во изворите.

*
* *

Како заклучок од сето горе кажано со сигурност може да тврдиме дека

во првиот период од развојот на христијанската Црква, а особено во првите
три века од нејзиното постоење, во нејзината ерархија постоеле лица со
харизматски функции: апостоли, пророци и учители. Нивните функции не
се прелевале, ниту се мешале една со друга, туку биле јасно разграничени.
Станува збор за различни должности, а не за разни називи за една иста

40
Ποιμην, Ὅρασις III, 5, 1; сп. Hermas..., 65; Пастирът …, 35.
41
Διδαχη Των Δωδεκα Αποστολων XI, 1. Сп. Дидахи: Учение на дванадесетте
Апостоли, 11; Clementis, I Epistolae ad Virgines XI (PG 1)
42
Ποιμην, Ὅρασις III, 5, 1; сп. Hermas..., 65; Пастирът …, 35.
43
Origenis, Contra Celsum, LVI (PG 11). сп. Алексеј Петрович Лебедев,
Свештенство..., 32.
44
Eusebius, Historia Ecclesiastica 7, 24 (PG 20)

45
ГЛАСНИК 60 1 2016 Драган Зајковски

должност.45 Притоа овие функции не биле карактеристика само за одредени

црковни општини, односно епископии, туку биле карактеристика за ерархијата
во целата ранохристијанска Вселенска црква. Оттука тие биле составен дел
на најраните степени на црковното свештенство. Притоа, она што е особено
интересно е нивното харизматско потекло. Имено, Дидахи и Паститот на Ерм
сведочат дека христијанската заедница на нив гледала како на Божји гласници
кои го проповедаат Христовото учење.
Она што е исто така особено важно, а следува како заклучок од изворните
сведоштва, е фактот дека апостолите, пророците и учителите уживале голема
почит меѓу христијаните. Нивното влијание и углед неретко биле поголеми од
оние на епископите и ѓаконите, иако немале ниту административна, ниту пак
судска власт во ранохристијанската заедница. Веќе во втората половина на 2
век постепено исчезнале функциите апостол и пророк, а во средината на 3 век
и функцијата учител.

45
John Behr, „Social And Historical Setting“, The Cabridge History of Early Christian
Literature, (edited by Frances Young, Lewis Ayres and Andrew Louth), Cambridge:
Cambridge University Press 2008, 66.

46