Alipato 95
Umiiral na Rehistro ng salita, na karamihan ay mula sa Ingles at
Filipino sa mga Pahayagang
Filipino: Gabay sa Pagbuo ng
Ilang Alituntunin sa
Pagbaybay ng mga
Hiram na Salita
Michael Angelo E. Dela Cerna
Panimula
Sa loob ng halos apat na dekada,
marami na ang mga naisagawang pagsisikap
upang magkaroon ng pangkalahatang
alituntunin ang pagbaybay sa wikang Filipino,
ang pambansang wika ng Pilipinas. Nakapa-
loob sa mga pagsisikap na ito ang mga
layuning a) maiangkop ang wika sa mga
bagong tungkulin ng pambansang wika,
tulad ng bagong gabay na ipinalabas ng
Sentro ng Wika ng Unibersidad ng Pilipinas
(2008), at b) makatugon sa mga panga-
ngailangan ng mga gumagamit nito sa
kasalukuyang panahon.
Nauna sa mga serye ng pagbabago
sa alpabetong Filipino ang “Mga Tuntunin sa
Ortograpiyang Filipino” na ipinalabas ng
Surian ng Wikang Pambansa (SWF) noong
1976. Mula sa orihinal na 20 letra ng
ABAKADA ay naging 31 ang mga letra,
kabilang ang idinagdag na ch, f, j, ll, ñ, q, rr,
v, x, at z. Tinawag itong “pinagyamang
alpabeto”.
Sumunod na pagbabago ang
“pinasimpleng alpabeto” noong 1987, ang
“Alpabeto at Patnubay sa Ispeling ng Wikang
Filipino” ng Linangan ng mga Wika sa Pilipi-
nas (LWP). Naging 28 ang dating 31 letra;
inalis ang kambal katinig na ch, ll, at rr na
maaaring palitan ng ts, ly at r. Sinabing
hinango ang 1987 Patnubay “mula sa orihinal
na sistema ng pagbaybay sa iba’t ibang insti-
tusyong pang-akademya at pampublikasyon.
Itinaguyod nito ang leksikal na pagpapaya-
man ng Filipino sa pamamagitan ng paglu-
luwag sa panghihiram at pagsasalin ng mga
Kastila, gamit ang walong karagdagang letra
ng alpabeto,” ang c, f, j, ñ, q, v, x z.
Gayunman, inilimita sa Patnubay na ito
ang paggamit lamang ng walong dagdag na
letra sa mga hiram na salitang nabibilang sa
pangngalang pantangi, teknikal na terminolo-
hiya, at mga salitang may natatanging
pangkultural na kahulugan. Itinakda ring
kung ang hiram na salita ay nabibilang sa
tinatawag na “karaniwang salita” na
ginagamit na sa pang-araw-araw na
komunikasyon ng mga Pilipino, dapat gamitin
ang orihinal na 20-letrang ABAKADA sa
pagbaybay ng mga naturang salita.
Nagkaroon ng iba’t ibang reaksyon
laban sa 1987 Patnubay. Sinabi ni Maminta
(2001) na “kulang ang kasapatan ng
tuntunin para mapapasok ang karaniwang
terminong ginagamit sa pagpi-Filipino natin,
pasalita man o pasulat. Hindi ito naging
katanggap-tanggap sa karamihan dahil
“binabale-wala nito ang kalikasan ng
paggamit ng wika sa bilingguwal na
konteksto sa Pilipinas kung saan ginagamit
ang Ingles bilang bahagi ng pang-araw-araw
na buhay ng mga Pilipino.” (Fortunato, mula
kay Maminta, 2001). Naglabas din ng
kani-kanilang handbook tungkol sa reporma
sa pagbaybay na itinakda ng Kautusang
Pangkagawaran Blg. 81, s. 1987 ang
maraming institusyong pang-edukasyon at
grupong propesyonal, tulad ng De La Salle
University; UP Sentro ng Wikang Filipino,
UP Departamento ng Lingguistics, at
Sanggunian sa Filipino (SANGFIL) sa iba’t
ibang Kolehiyo at Unibersidad.
Dahil sa nakitang mga kahinaan ng
“pinasimpleng alpabeto,” ang Komisyon sa
Wikang Filipino (KWF) ay muling naglabas ng
isa pang gabay sa ortograpiyang Filipino, ang
“2001 Revisyon sa Alpabetong Filipino at
Patnubay sa Ispeling ng Wikang Filipino.”
Bahagi ang gabay na ito ng pangwakas na
output ng proyekto ng KWF, ang “Tungo sa
Istandardisasyon ng Sistema ng Pagsulat
sa Filipino: Mga Batas at Tuntunin na
Nauukol sa Walong Dagdag na Letra sa
Alpabetong Filipino,” na naglayong gawing
malinaw ang mga tuntunin sa pagbaybay
sa pambansang wika.
96 Alipato
Binubuo pa rin ng 28 letra ang
alpabeto, walang binawas o idinagdag,
ngunit binago ang mga tuntunin sa paggamit
ng walong dagdag na letra. Napaloob dito
ang paghahati sa dalawang pangkat ng
walong dagdag na letra: (a) ang mga
letrang may ponetikong katangian gaya ng
f, j, v, at z, at (b) ang mga letrang
kumakatawan sa higit pa sa isang tunog,
kabilang ang c, ñ, q, at x. Sa 2001 Gabay
na ito, magagamit na ang f, j, v at z sa
mga karaniwang salita at ibang salitang
hiram (Hal: fasiliteytor, varayti, narativ,
jaket); samantalang magagamit lamang
ang c, ñ, q, at x sa mga pangalang
pantangi at salitang teknikal.
Ngunit dalawang taon pa lamang
ang nakalilipas ay sinuspinde na ang
naturang 2001 Patnubay sa kadahilanang
pinagmumulan ito ng maraming kalituhan.
Inakalang maluwag ang patakarang ito sa
pagbaybay dahil pinagagamit nito ang
walong dagdag na letra sa pagbaybay - sa
anumang variety - ng mga hiram na salitang
may internasyonal na anyong nakikilala o
ginagamit na ng lahat
Taong 2005 nang magpalabas ang
Sentro ng Wikang Filipino (SWF) ng
Unibersidad ng Pilipinas (UP) ng Gabay sa
Editing sa Wikang Filipino (tuon sa
pagbaybay) na naglayong makapag-ambag
sa proseso ng istandardisayon ng wikang
Filipino. Isinagawa ito sa tulong ng ilang
proyektong pampublikasyon ng UP-SWF,
tulad ng Daluyan, gayon din ng ilang piling
konsultant. Nagsagawa ng maraming pulong
ang mga editor upang tukuyin ang iba’t
ibang suliranin sa pagbaybay na kanilang
naeenkuwentro sa pag-eedit ng nakasulat na
mga artikulo sa wikang Filipino. Sa huli,
binalangkas nila ang Gabay sa Editing batay
sa mga tiyak na karanasan sa paggamit ng
wikang pambansa.
Nioong 2008 ay inilabas din ng SWF
ang ikalawang edisyon ng Gabay sa Ispeling
bunga ng bagong napagkasunduang mga
tuntunin pagkaraang mailathala ang 2005
Gabay sa Editing sa Wikang Filipino.
Kalakip sa binagong edisyon ang
mga sumusunod: 1) pagpasok ng napag-
kasunduang mga tuntunin buhat sa idinaos
na serye ng mga forum sa pagbaybay noong
Agosto13, 2005 at Marso 2 at Abril 21, 2006
na dinaluhan ng mga kinatawan ng iba’t
ibang samahang pangwika, Kagawaran ng
Filipino, sentro ng pananaliksik, Komisyon ng
Wikang Filipino, at iba pang tagapagtaguyod
ng wika; at 2) pagbabago ng pamagat ng
kanilang gagawing simulain sa mga susunod
na publikasyon. Inakala ng SWF na makabu-
luhan ang nabuong mga tuntunin sapagkat
produkto ito ng maraming kalahok mula
sa iba’t ibang grupong tagapagtaguyod ng
pambansang wika.
Gayunman, hanggang sa kasalu-
kuyan ay hindi maitatangging namamayani
pa rin ang ganitong pananaw: Bunga ng
iba’t ibang gabay, lumalala ang problema
dahil sa patuloy na paggamit ng magkakai-
bang tuntunin sa ispeling. Nabuo ang
maraming baryasyon ng pagbaybay na
nagpapawalang-bisa sa pangkabuuang
pambansang pagsisikap para sa istandar-
disasyon at intelektwalisasyon ng wikang
pambansa (Maminta, 2001).
Ang tanong: Bakit nga ba tila
napakahirap matamo ang istandardisasyon
ng wikang Filipino, lalo na sa pagbaybay
ng mga salita? Bakit nagkakaroon ng iba’t
ibang gabay o tuntunin sa ispeling kaya may
mga baryasyon ang pagbaybay? Totoo
kaya ang sinabing ito ni Santiago (1991),
“Ang kawalan ng teorya o hipotesis sa
pagtanaw sa kalagayan ng wika at sa
pagpapaunlad ng Filipino kaugnay ng Ingles
ang dahilan ng di mabilis na pag-unlad ng
Filipino?” Maaari nga kayang hindi pa ganap
na bukas ang isipan ng ibang tagapagta-
guyod ng wikang pambansa sa modernisas-
yon nito, lalo na sa pagtanggap o pagpasok
ng mga salitang banyaga, partikular ng mga
hiram na salita sa Ingles, sa wikang Filipino?
Malinaw na pinasubalian ang
pananaw na ito noong pa mang 1976.
Nang panahong iyon, pagkatapos ng isang
masusing pag-aaral ng Surian ng Wikang
Pambansa (SWP) ay isinagawa ang unang
hakbang tungo sa pagreporma ng pagbaybay
sa pamamagitan ng isang kautusang

pinamagatang Modernisasyon ng Alpabeto
ng Wikang Pambansa. Batay sa ipinalabas
na DEC Memorandum No. 194 s. 1976, ang
abakadang Pilipino na may 20 letra lamang
noon ay “nakapagpapabagal sa kakayahan
ng pambansang wika na makaabot sa
tugatog ng pag-unlad at paglaganap.” Kaya
naman “bilang pagtugon sa mabilis na
pagdebelop at mga pagbabago sa wikang
Filipino, gaya ng ipinakikita ng pagdagsa ng
mga linggwistikong elemento mula sa iba’t
ibang umiimpluwensiyang wika, katutubo o
banyaga, at upang iangkop iyon sa mga
pangangailangan ng modernisasyon,
nagpakilala ang Surian ng Wikang Pambansa
ng ilang pagbabago sa mga ortograpiyang
tuntunin sa Filipino.”
Nagkakaisa ang mga tagapagta-
guyod ng wikang Filipino na patuloy ngang
nagbabago ang wikang ito, kasabay ng
pagbabago ng panahon. Walang tigil ang
pagbabago sa wika dahil walang tigil ang
pagbabago ng kinalalagyan at kinikilusan ng
mga taong gumagamit nito. Dahil sa talino
at galing humanap ng paraan ng mga tao,
naibabagay nila ang kanilang wika sa pagba-
bago sa kapaligiran at pangangailangang
tumutugon sa mga hamon ng modernisas-
yon. Ayon nga kay Consuelo Paz (2003),
“nangyayari ang pagbabago sa lahat ng
lebel ng wika (tunog, salita, sentens, kahu-
lugan) at ang pinakamabilis na pagbabago’y
nasa lebel ng salita.” Para rin kina Zafra,
et al. (2008), “ang mga naunang pagbabago
ng alpabeto ay mga hakbang sa pagpapa-
palaganap ng wika sa iba’t ibang larangan ng
ating buhay. Dapat din nating makita na ang
mga ito ay patuloy na pagpupunyagi na
maisa-ayos, pakinisin, gawing kapaki-
pakinabang at katanggap-tanggap ang mga
gabay sa pagbaybay. Kung kaya ang pagre-
porma sa alpabeto ay isa sa kinakailangang
mga hakbang kung nais nating marating ng
Pambansang Wika ang tugatog nito bilang
isang ganap na Wikang Pambansa ng
Pilipinas, ng mga Pilipino.”
Samakatwid, paano matutugunan
ang tanong na ito: “Bakit nga ba napaka-
hirap matamo ang istandardisasyon ng
wikang Filipino, lalo na sa pagbaybay ng
mga salita?”
Alipato 97
Isang sagot ang pagsasagawa ng
iba’t ibang pag-aaral na maaaring maging
batayan ng mga pagsisikap tungo sa istan-
dardisasyon at intelektwalisasyon ng wikang
Filipino. Napakarami nang naunang mga
pag-aaral tungkol dito, ngunit para sa
pag-aaral na ito, ipinasiya ng mananaliksik
na gamiting konseptwal na batayang
pananaw ang teorya ng kahalagahan ng
paglilipat ng oral na wika patungo sa
nakasulat na anyo nito (Maminta, 2001).
Ayon kay Ferguson (binanggit ni Maminta),
“Kapag ang pasalitang wika ay nailipat sa
nakasulat nitong anyo, naitatatag ang
uniformidad ng lingguwistikong estruktura –
fonolohikal, leksikal, at sintaktikong
komponent. Naitatala ang wika at naitatatag
ang norm. Sa katunayan, sa isang yugto
ng debelopment ng wika, napaliliit ang dami
ng language deviants o paglihis ng wika.
Gayundin, ang paggamit ng norm ay
nagpapahintulot sa paggamit ng isang kowd
sa loob ng isang malawak na komunidad ng
mga ispiker”.
Binanggit din ni Maminta na
“nakapagpapabagal ang kakulangan ng
isang istandardisadong sistema ng pagsulat
sa isang mahalagang proseso sa pagpaplano
ng wika - ang paglilipat sa wika sa nakasulat
na anyo nito. Nagiging dahilan pa ito ng
pagbagal ng pag-unlad ng nakasulat na akda
at panitikang Filipino. Nagiging hadlang din
ito sa pagpapadali ng pagkakaunawaan.”
Dagdag pa niya, ang mga dayalektal na
varyant ay may naiaambag din sa pagkaka-
roon ng mga tanggap na pamantayan.
“Inaampon ng mas malawak na komunidad
ng mga tagapagsalita ang mga pamantayang
ito, kaya napalalaganap at naitataguyod ang
isang lingua franca. Ang lingua franca
namang ito ay nagiging nukleyo ng isang
istandardisadong pambansang wika.”
Batay sa pananaw na ito, nagsa-
gawa ang mananaliksik ng isang pag-aaral
na maaaring magsilbing isang payak na
batayan ng mga pagsisikap tungo sa
istandardisasyon ng pagbaybay sa wikang
Filipino. Pinagtuunan ng pansin sa pag-aaral
ang rehistro ng Filipino sa mga nakalimbag
na materyal, partikular sa mga pahayagang
tabloid na nakasulat sa Filipino. Isinagawa
98 Alipato

ito sa paniniwalang higit na makikita sa alituntunin sa pagbaybay, batay sa nakita ng

dayalektal varyant ng mga pahayagan na
malawakang binabasa ng maraming Pilipino
ang namamayaning mga paraan ng pagbay-
bay sa wikang Filipino.
Layunin
Pangkalahatang layunin ng pag-aaral
na matukoy ang umiiral na rehistro o istilo
ng nakasulat na wikang Filipino sa anim na
tabloid ng Pilipinas na may malawak na
publikasyon sa Pilipinas, kabilang ang
Abante, Bulgar, Pilipino Star, People’s
Journal, Tiktik, at Balita.
Mga tiyak na layunin nito na
(1) masuri ang mga mga paraan o pattern
ng pagbaybay ng mga hiram na salita, (2)
matukoy ang konsistensi ng pagbaybay ng
mga salitang hiram sa bawat tabloid; at
(3) makabuo ng ilang mungkahing
pag-aaral na higit na umiiral na paraan ng
pagbaybay ng mga salitang hiram sa wikang
Filipino.
Metodolohiya
Sinimulan ang pag-aaral sa panga-
ngalap ng mga tabloid na Filipino na may
malawak na publikasyon at nababasa sa
malaking bahagi ng bansa. Kinuha ang ilang
back-issues ng taong 2009 ng mga pahaya-
gang Abante, Bulgar, Pilipino Star, People’s
Journal, Tiktik, at Balita upang matukoy ang
konsistensi ng rehistro ng Filipino sa bawat
publikasyon.
Napili ang mga tabloid sa pamama-
gitan ng pakikipanayam sa mga nagtitinda
ng diyaryo kung alin sa mga ito ang pinaka-
mabili. Nakapaloob sa tatlo hanggang anim
na buwan ang mga pahayagang sinuri.

Talahanayan 1. Datos tungkol sa mga Ginamit ng Pahayagang Tabloid

Pahayagan Petsa ng Publikasyon

Agosto
Abante 2009 Pebrero 13 Marso 23 Mayo 21 Hunyo 16 Hulyo 14
19

Balita ‘09 Setyembre 23 Agosto 3 Hulyo 15

Tiktik ‘09 Setyembre 5 Agosto 2 Hulyo 23

Pilipino STAR Agosto
Pebrero 25 Abril 23 Mayo 14 Hunyo 14 Hulyo 5
‘09 4
Mayo 15 Hunyo 26 Hulyo 17 Agosto 3 Setyembre
Bulgar ‘09
10
Hulyo
People’s Journal Pebrero 13 Marso 16 Abril 25 Mayo 12 Hunyo 23
18
‘09

Makikitang nalimbag na lahat ng mga sinuring tabloid noong 2009, simula Pebrero
hanggang Setyembre. Gayunman, hindi pare-pareho ang bilang ng mga isyung sinuri, gayon
din ang buwan ng pagkakalimbag ng mga isyu. Bunga ito ng kadahilanang naging suliranin
ng mananaliksik ang pangangalap ng back-issues ng tabloid, lalo na ng Balita at Tiktik.

Pinagtuunan ng pag-aaral ang ilang bahagi ng tabloid na tinatayang lubos na binabasa

ng madla - ang mga seksyong balita, editoryal, showbiz, at isports, at ginupit ang mga
bahaging iyon. Ipinokus sa pagsusuri ang mga bahagi ng pahayagan, hindi ang mga
partikular na manunulat sa pahayagan.
 Alipato 99

Sinuri ang mga nakalap na tabloid gamit ang binuong talaan. Sinunod sa pagsusuri ang
mga sumunod na hakbang na tinukoy nina Carol at West (1983, buhat sa pag-aaral ni Alba
1985): 1) biglaang pagbasa sa materyal upang makita ang daloy ng kaisipan at nilalaman nito;
2) pagbasa muli nang may kabagalan upang mapagtuunan ng pansin ang paghahanap sa mga
salitang kinakailangan; at 3) muling pagbasa at pagsulat ng mga marginal note at puna.

Sinimulang itala ang mga hiram na salita (HS) na ginamit sa bawat tabloid batay sa
1) direkta o tuwirang paggamit at pagbaybay ng mga HS sa orihinal na anyo ; 2) pagbaybay
sa Filipino ng mga sariling hiram sa Ingles, batay sa tuntuning kung ano ang bigkas ay siyang
sulat; at 3) pagbaybay sa Filipino ng mga salitang hiram sa Kastila. Pagkatapos itala ang mga
salita, gumawa ng tabulasyon upang matukoy ang dami o frequency ng bawat rehistrong
nakita.

Inalam rin ang pattern na ginagamit sa paglalapi sa mga base form ng HS, gayon din
sa reduplikasyon nito.

Matapos matukoy ang umiiral na rehistro ng Filipino sa paggamit at pagbaybay ng mga

salitang hiram sa anim na tabloid, bumuo ang mananaliksik ng ilang mungkahing alituntunin sa
pagbaybay ng mga salita.

Resulta

Mga rehistro o paraan ng pagbaybay ng mga hiram na salita sa mga sinuring

pahayagang tabloid

Nasa Talahanayan 2 ang pangkalahatang distribusyon ng bahagdan ng paraan o

rehistro ng Filipino sa anim na sinuring tabloid.

Talahanayan 2. Pangkalahatang Distribusyon ng Bahagdan ng

Rehistro ng Filipino sa mga Sinuring Tabloid

Mga Kom- Distribusyon ng Bahagdan ng Rehistro ng Filipino

ponent sa mga Sinuring Tabloid
Abante Balita Tiktik P'Star Bulgar P' Journal AVERAGE
Direktang
pagbaybay 73.2 66.6 63.6 69.8 67.3 80.6 70.19
ng HS
Baybay-
Filipino
(mga sali- 12.8 16.1 15.8 12.8 17.9 9.2 14.10
tang Ingles)
Baybay-
Filipino (mga
salitang
14.0 17.3 20.6 17.4 14.8 10.2 15.71
Kastila)

Lubhang malawakan ang direktang paggamit at pagbaybay sa orihinal na anyo ng mga

salitang hiram sa anim na sinuring pahayagang tabloid. May average na 70.19% ang rehistro o
paraang ito ng panghihiram, pinakamataas sa People’s Journal (80.6 %), kasunod ang
Abante (73.2%), at pare-parehong matataas sa 60% ang ibang tabloid.
100 Alipato
Marami sa mga salitang direktang
hiniram at binaybay sa orihinal na anyo ay
makikita sa isports at showbiz, tulad ng
disc jockey, display, dressing room,
endorser, enforcers, enjoy, enrollees,
enthusiasts, open, opening bell, overtime,
penalties, period , pilot pointers, projects,
promotion, statement, steroid, talk show,
televiewers, texters, textmate tie, titular, top
rate, topnotcher, tour, crowd, deciding set,
defending champions, deficit, haggard, hate
mails, host, icon, player, rivalry, roles, at
secret. Totoo rin ito sa mga editoryal at
balita ng anim na tabloid, tulad ng due
process, effective, pandemic, personnel,
petition, presidency, presidentiable, privilege
speech, traffic, enforcer, standard bearer,
presidential, survey, harassment, husband,
revenue, road, robbery, scandal, shipments,
shrapnel, share, idea, identity.
Pangalawang gamitin, bagamat
lubhang malayo, ang rehistro o paraang
baybay-Filipino ng mga salitang Kastila na
nakakuha ng average na 15.71%.
Nangunguna sa paggamit ng ganitong
paraan ng panghihiram ang Tiktik (20.6%),
Pilipino Star (17.4%) at Balita (17.3%).
Hindi ito gaanong ginagamit ng Pilipino
Journal (10.2%).
Sa mga editoryal at balita mas
laganap ang pagbaybay sa Filipino ng mga
salitang Kastila, bagamat nasabi nang
malaking bahagdan din ang gumagamit ng
direktang pagbaybay ng mga hiram na
salita. Kabilang sa mga salitang ito ang
deklarasyon, delegasyon, desisyon, krimen,
akusasyon, anomalya, ikokonsidera, ideklara,
kritiko, problema, prangkisa, miyembro,
plano, serye, seremonya, partido, mensahe,
kategorya, eksakto, prayoridad, kampeonato,
pag-atake, pag-amyenda, rehimen, realidad,
distrito, bisinidad, aplikasyon, naidepensa,
at depektibo.
Hindi naman nalalayo sa ikalawang
paraan ng panghihiram ang paraang baybay-
Filipino (kung ano ang bigkas, siyang sulat)
ng mga salitang Ingles na may average na
14.10%. Ang tabloid na Bulgar (17.9%) at
Balita (16.1%) ang higit na gumagamit ng
ganitong istilo, samantalang hindi ito
masyadong ginagamit ng Pilipino Journal
(9.2%) na nakakiling nga sa direktang
paggamit at pagbabaybay sa orihinal na anyo
ng HS, partikular ng mga salitang Ingles.
Kabilang sa mga salitang ito ang aktuwal,
aktres, aprub, badyet, basketbol, drayber,
ekstra, miting, iskedyul, iskor, byuti,
makontrol, misyon, lider, komiks, karnaper,
kemikal, komite, kriminal, krusyal, partikular,
pulitikal, solusyon, telebisyon, tenortyur,
prinodyus, nireyp, nag-isyu, dolyar,
dinemolis, inisnab, at rekober.
Sa kaso ng paglalapi ng mga salitang
hiram, mas nakakahigit ang pattern na
unlapi + gitling + HS (direktang gamit),
tulad ng i-casting, i-congratulate,
ipina-blacklist, ma-exempt, mag-undergo,
mag-u-turn, magpa-ad, nag-guest,
nag-insist, mag-host, pag-internalize,
nag-deliver, nag-collapse, na-diagnose,
ma-relax, na-admit, makipag-break,
pag-exit, nagka-injury, i-renew, i-sanction,
at pa-girl. Nakita rin ang pattern na
katinig 1 ng salitang-ugat+gitlapi + hiram na
salita sa mga salitang hinostage at dumoble.
Sa kaso ng reduplikasyon, ito ang
nakitang pattern: panlapi+ pag-uulit ng
unang pantig ng HS + gitling + HS, gaya ng
ie-exempt, ine-enjoy, ini-export, ire-renew,
mag-o-audition, magte-training, matsa-
challenge, magbi-build, nagdi-date,
pagte-training, pagta-transfer, pagse-set,
nase-settle, napi-feel, nagte-take.
Konsistensi ng Rehistro ng Filipino sa Anim
na Tabloid
Nasa Talahanayan 3 hanggang 8
ang kinalabasan ng pagsusuri sa konsistensi
ng rehistro ng Filipino sa anim na sinuring
tabloid.
Makikitang konsistent ang rehistro
ng Filipino ng pahayagang Abante sa
direktang paggamit at pagbaybay ng mga
HS sa anim na isyu nito sa loob ng anim
na buwan.
 Alipato 101

Talahanayan 3: Distribusyon ng Bahagdan ng mga Rehistro ng Filipino sa

Abante sa Anim na Buwan

Abante ’09 Peb. 13 Mar. 23 Mayo 21 Hun. 16 Hul. 14 Ago. 19

T % T % T % T % T % T %
Direktang pagbaybay 79 76.0 85 77.3 74 77.1 69 67.6 89 74.2 82 67.
ng HS 2
Baybay-Filipino ng mga 12 11.5 15 13.6 9 9.4 16 15.7 12 10.0 20 16.
salitang Ingles at iba 4
pang HS (BI)
Baybay-Filipino ng mga 13 12.5 10 9.1 13 13.5 17 16.7 19 15.8 20 16.
salitang Kastila (BK) 4

Sa mga buwan ng Pebrero (77.3%), Marso (76.0%), Mayo (77.1%), Hunyo (67.6%),
Hulyo, (74.2%), at Agosto (67.2%), hindi gaanong malayo sa 75% ang malayang paggamit
ng mga hiram na salita sa mga bahagi ng sinuring tabloid (balita, editoryal, isports, at showbiz)
– bagamat medyo mababa sa 70% ang Hunyo at Agosto. Namayani sa tatlong paraan ng
pagbaybay ng mga HS ang paraang ito.
Kaugnay ng baybay-Filipino ng mga salitang hiram sa Ingles (BI) at Kastila (BK) ng
mga hiram na salita, maiisip na hindi masyadong naging konsistent ang tabloid sa paggamit ng
dalawang paraan ng pagbaybay ng mga HS. Nahigitan ng BK ang BI sa mga buwan ng
Pebrero (12.5% -11.5%), Mayo (13.5%-9.4%), Hunyo (16.7%-15.7%), at Hulyo (15.8%-
10%). Naiba ito sa buwan ng Marso na nakahigit ang BI sa BK (13.6% -9.1%). Pagdating ng
buwan ng Mayo nahigitan ang BF ng BK (9.4% kontra 13.5%) samantang sa buwan ng
Agosto, nagpantay na ang dalawa (16.4% -16.4%).

Talahanayan 4: Distribusyon ng Bahagdan ng mga Rehistro ng Filipino sa

Balita sa Tatlong Buwan

Balita ‘09 Set. 23 Hul. 15 Ago. 3

T % T % T %
Direktang pagbaybay ng HS 79 68.1 64 72.7 65 59.1

Baybay-Filipino ng mga salitang 13 11.2 15 17.0 22 20.0

Ingles (BI)

Baybay-Filipino ng mga salitang 24 20.7 9 10.2 23 20.9

Kastila (BK)

Konsistent din ang rehistro ng Filipino ng tabloid na Balita sa direktang pagbaybay ng

mga HS sa sinuring mga isyu nito sapagkat ito ang namayaning paraan ng pagbaybay sa loob
ng tatlong buwan. Gayunman, sa buwan ng Hulyo ay lubhang bumaba ang bahagdan (59.1%)
ng paraang ito ng pagbaybay kumpara sa dalawang naunang buwan. Gayon din, hindi
konsistent ang tabloid sa pagbaybay ng mga salitang hiram sa Ingles at Kastila sapagkat
makikita sa talahanayan na sa mga buwan ng Setyembre at Agosto, higit na ginamit ang BK
kaysa BI (20.7% at 20.9% kontra 11.2% at 20.0%), samantalang noong Hulyo, mas ginamit
ang BI kaysa BK (17.0% kontra 10.2%) sa mga bahagi ng tabloid na sinuri.
102 Alipato

Talahanayan 5. Distribusyon ng bahagdan ng mga Rehistro ng Filipino

sa Tiktik sa Tatlong Buwan

Tiktik ‘09 Set. 5 Ago. 2 Hul. 23

T % T % T %
Direktang pagbaybay ng HS 100 72.5 62 68.9 46 49.5
Baybay-Filipino ng mga salitang 22 15.9 10 11.1 19 20.4
Ingles (BI)
Baybay-Filipino ng mga salitang 16 11.6 18 20.0 28 30.1
Kastila (BK)

Konsistent din ang rehistro ng Filipino ng tabloid na Tiktik sa direktang pagbaybay ng

mga hiram na salita sa loob tatlong buwan. Makikita sa Talahanayan 5 na sa buwan ng
Setyembre (72.5%), Agosto (68.9%), at Hulyo (49.5%) na malayang ginamit ang mga hiram na
salita sa mga bahagi ng tabloid na sinuri.

Ngunit kaugnay ng paraang BI at BK, makikitang hindi rin naging konsistent ang tabloid
sa paggamit ng mga paraang ito sapagkat sa buwan ng Setyembre, nakahihigit ang BI sa BK
(15.9% kontra 11.6%; ) samantalang sa buwan ng Agosto at Hulyo, nahigitan ang BK ang BI
(20% kontra 11.1%; 30.1% kontra 20.4%).

Talahanayan 6. Distribusyon ng bahagdan ng mga Rehistro ng Filipino sa

Pilipino Star sa Anim na Buwan

P. STAR ‘09 Peb. 25 Abr. 23 Mayo 14 Hun. 14 Hul. 5 Ago. 4

T % T % T % T % T % T %
Direktang pag- 60 70.6 68 71.6 86 70.5 85 72.0 73 66.4 50 67.6
baybay ng HS
Baybay-Filipino ng 12 14.1 4 4.2 16 13.1 17 14.4 18 16.4 11 14.9
mga salitang
Ingles (BI)
Baybay-Filipino ng 13 15.3 23 24.2 20 16.4 16 13.6 19 17.3 13 17.6
mga salitang
Kastila (BK)

Tulad ng mga naunang pahayagang tabloid, konsistent ang rehistro ng Filipino ng Pilipino
Star sa direktang paggamit at pagbaybay ng mga hiram na salita sa loob ng anim na buwan.

Makikita sa talahanayan na sa buwan ng Pebrero (70.6%), Abril (71.6%), Mayo

(70.5%), Hunyo (72.0%), Hulyo, (66.4%), at Agosto (67.6%), na malayang ginamit ang mga
orihinal na baybay ng mga hiram na salita sa mga bahagi ng pahayagang sinuri. Kaugnay ng BI
at BK, halos konsistent ang tabloid sa paggamit ng dalawang paraang ito ng pagbaybay ng mga
HS sapagkat nakahigit ang BK sa BI sa mga buwan ng Pebrero (15.3%) kontra 14.1%, Abril
(24.2% kontra 4.2%), Mayo (16.4% kontra 13.1%), Hulyo (17.3% kontra 16.4%), at Agosto,
nagpantay na ang dalawa (17.6% kontra 14.9%). Naiiba lamang ang Hunyo (14.4% kontra
13.6%) sapagkat na nakahihigit ang BI sa BK.
 Alipato 103

Talahanayan 7. Distribusyon ng bahagdan ng mga Rehistro ng Filipino sa

Bulgar sa Limang Buwan

Bulgar ‘09 Mayo 15 Hun. 26 Hul. 17 Aug. 3 Sept. 10

T % T % T % T % T %
Direktang pagbaybay 76 73.1 63 60.0 42 54.5 60 75.9 78 72.9
ng HS
Baybay-Filipino ng mga 13 12.5 27 25.7 16 20.8 8 10.1 22 20.6
salitang Ingles (BI)

Baybay-Filipino ng mga 15 14.4 15 14.3 19 24.7 11 13.9 7 6.5

salitang Kastila (BK)

Konsistent ang rehistro ng Filipino ng Bulgar sa paggamit ng mga hiram na salita nang
direkta sa limang buwang publikasyon (isa kada buwan). Makikita sa talahanayan na sa buwan
ng Mayo (73.1%), Hunyo (60.0%), Hulyo (54.5%), Agosto, (75.9%), at Setyembre (72.9%),
malayang ginamit ang orihinal na baybay ng mga hiram na salita sa mga bahagi ng tabloid na
sinuri.
Kaugnay ng BI at BK, hindi naging konsistent ang tabloid sa paggamit ng dalawang
paraang ng pagbaybay. Sa buwan ng Mayo, Hulyo, at Agosto, nahigitan ang BI ang BK (14.4%
kontra 12.5%, 24.7 kontra 20.8%, at 13.9% kontra 10.1%) . Samantala, sa mga buwan ng
Hunyo at Setyembre ay lubhang nakahigit ang BI sa BK (25.7% kontra 14.3% at 20.6% kontra
6.5%).

Talahanayan 8. Distribusyon ng bahagdan ng mga Rehistro ng Filipino

sa People’s Journal sa Anim na Buwan

P. Journal Peb. 13 Mar. 16 Abr. 25 Mayo 12 Hun. 23 Hul. 18

T % T % T % T % T % T %
Direktang pag- 76 87.4 64 69.6 74 83.1 87 84.5 97 80.8 87 78.
baybay ng HS 4
Baybay-Filipino 5 5.7 10 10.9 12 13.5 6 5.8 12 10.0 10 9.0
ng mga salitang
Ingles at iba
pang HS (BI)
Baybay-Filipino 6 6.9 18 19.6 3 3.4 10 9.7 11 9.2 14 12.
ng mga salitang 6
Kastila (BK)

Tulad ng mga naunang sinuring tabloid, konsistent ang rehistro ng Filipino ng People’s
Journal sa direktang paggamit at pagbaybay ng mga hiram na salita sa loob ng anim na buwan.
Makikita sa talahanayan na sa buwan ng Pebrero (87.4%), Marso (69.6%) Abril (83.1%), Mayo
(84.5%), Hunyo (80.8%), at Hulyo, (78.4%), malayang ginamit at binaybay ang mga hiram na
salita sa orihinal na anyo sa mga bahagi ng tabloid na sinuri.

Katulad din ng mga naunang pahayagan, hindi naging konsistent ang Pilipino Journal sa
paggamit ng huling dalawang paraan ng pagbaybay, ang BI at BK. Sa buwan ng Pebrero,
Marso, Mayo at Hulyo, nahigitan ng BK ang BI ( 6.9%-5.7%; 19.6%-10.9%; 9.7%-5.8%;
12.6-9%). Nabago ito sa buwan ng Abril na lubhang nakahigit ang BI sa BK (13.5%-3.3%),
gayon sa buwan ng Hunyo (10.%-9.2%).
104 Alipato
Hindi na ginawan pa ng talahanayan
ang mga nilapiang salitang hiram na
nakitang ginamit sa anim na sinuring tabloid
sapagkat kaunti lamang ang mga ito.
Gayunman, napansing konsistent ang
pag-uunlapi sa mga HS na binaybay sa
orihinal na anyo. Pare-parehong nilagyan ng
gitling sa gitna ng unlapi at salitang-ugat
ang mga salita. Tulad nito: i-congratulate,
nag-insist, ma-relax, makipag-break,
magpa-ad, nag-guest, mag-host, ipina-
blacklist, mag-undergo, pag-exit, at iba pa.
Samakatwid, ito ang pangkala-
hatang pattern ng anim na sinuring tabloid
sa paglalapi, partikular sa pag-uunlapi, ng
mga hiram na salita: unlapi + orihinal na
baybay ng HS. Hindi konsistent ang mga
tabloid sa pagsunod ng matagal nang tun-
tunin sa pagbaybay sa Filipino na nagsasa-
bing “ginagamit ang gitling kapag ang salita
ay may unlaping nagtatapos sa g at may
salitang-ugat na nagsisimula sa patinig, gaya
ng pag-ibig, nag-usap, at tag-ulan. Ginamit
ito sa mga salitang tulad ng nag-insist,
mag-undergo, pag-exit, at iba pa, ngunit
hindi sa mga salitang gaya ng ma-relax,
magpa-ad, makipag-break, at iba pa.
Gayon din, may nakitang hindi
konsistent sa reduplikasyon o pag-uulit ang
mga sinuring tabloid, bagamat konsistent
nga sila sa paggigitling ng mga hiram na
salita. Tulad ng mga salitang ito na ang
unang pantig ng salitang inuunlapian ay
inuulit. Pansining ginagamit ang i at e
sa iba’t ibang salita, sa halip na i o kaya’y
e lamang:
nagdi-date nagte-take
napi-feel pagse-set
ini-export ie-exempt
magbi-build ine-enjoy
ire-renew
nase-settle
Gayunman, waring konsistent ang
mga pahayagan sa pagbaybay ng mga
hiram na salitang nagsisimula sa kambal-
katinig (klaster) at inuunlapian. Gaya ng
mga sumusunod:
magte-training (sa halip na magtri-
training o magtre-training)
pagta-transfer (sa halip na pagtra-
transfer)
nagti-train (sa halip na nagtri-
train o nagtre-train)
Hindi inuulit ang kambal-katinig sa
mga salitang nasa itaas, bagamat may
isang nakitang salita – matsa-challenge –
na ginamit din sa isang tabloid.
Buod ng kinalabasan ng pagsusuri
Sa pangkalahatan, malinaw na
nakita ng pag-aaral na ito na malawakan
nang ginagamit nang direkta, o hindi na
binabago pa, ang baybay ng maraming
hiram na salita, lalo na ng mga salitang
Ingles, sa anim na sinuring tabloid na
nakasulat sa Filipino. Nakararami sa mga
salitang ito ang pang-isports at pang-
showbiz. Ngunit maging sa mga editoryal
at balita, mataas na rin ang bahagdan ng
direktang paggamit at pagbaybay ng mga
hiram na salita kaya nga’t 70.19% ang
average na bahagdan ng paraang ito ng
pagbaybay sa wikang Filipino.
Nakita rin sa kabuuan na hindi
konsistent ang anim na tabloid sa paggamit
at pagbaybay sa Filipino ng mga salitang
hiram sa Ingles at Kastila. Dahil dito,
bagamat hindi natiyak sa pag-aaral ang
level of significance ng pagkakaiba ng
dalawa, nakitang halos magkalapit lamang
ang bahagdan ng paggamit sa anim na
tabloid ng mga salitang Kastila na baybay-
Filipino (15.71%) at ng mga salitang Ingles
na baybay-Filipino (14.10%).
Sa kaso ng paglalapi, nakitang
konsistent ang mga sinuring tabloid sa
paggamit ng pattern na panlapi (unlapi) +
gitling + orihinal na baybay ng HS. Hindi
naman konsistent ang mga ito sa pagsunod
sa tuntunin ng pagbaybay sa Filipino na
nagsasabing “ginagamit ang gitling kapag
ang salita ay may unlaping nagtatapos sa g
at may salitang-ugat na nagsisimula sa
patinig (hal: pag-export), sapagkat
ginigitlingan din sa mga sinuring pahayagan
ang mga salitang hiram na nagtatapos sa
patinig/katinig ang unlapi at nagsisimula sa
patinig/katinig ang salitang-ugat (hal:
magpa-ad, makapag-break, ma-relax).
 Alipato 105

May nakita ring hindi konsistent sa

reduplikasyon ang mga sinuring tabloid, b. laganap na itong ginagamit bilang
terminong pulitikal at pangkalusugan.
sapagkat sa pag-uulit ng unang pantig ng
inunlapiang salita ay napapagpalit-palit ang
titik i at e (hal: ini-export, ire-renew). due process assets expose
Wari namng konsistent ang mga pahayagan privilege speech presidential virus
sa pagbaybay ng mga hiram na salitang penalties proposal injury
nagsisimula sa kambal-katinig (klaster) at unconstitutional version
inuunlapian, tulad ng magte-training at revenue deficit
pagta-transfer. presidency pandemic
funeral march transition government

Ilang mungkahing alituntunin sa

pagbaybay ng mga hiram na salita c. laganap na itong ginagamit bilang
terminong pang-isports at pang-showbiz.
Batay sa resulta ng pag-aaral na
ito, ang mananaliksik ay bumuo ng ilang rebound talk show
mungkahing alituntunin sa paggamit at expiration fans
pagbaybay ng mga hiram ng salita sa assist shooting
wikang Filipino. deciding set limelight
icon player dressing room
Nakabatay ang mga mungkahing overtime roles
ito sa nakitang mga konsistensi ng anim rookie career high
na sinuring tabloid sa pagbaybay ng mga defending champion
salitang hiram. Nakabatay din ang mga
mungkahi sa paniniwalang ang mga
gumagamit ng wika ang pinaka-determiner 2. Sa kaso ng paglalapi sa mga hiram na
ng isang matagumpay na gabay sa salita, sundin ang mga sumusunod na
pagbaybay at panghihiram ng mga salita. pattern, at maging konsistent sa paggamit
ng bawat isa:
Pinag-aralan din ng mananaliksik
ang ilang nalathala nang Gabay sa a. Kung babaybayin sa Filipino ang
Pagbaybay at nakitang hindi pa kasama sa hiram na salita, hindi na ito dapat lagyan ng
mga ang mga nabuong mungkahi. gitling.
Hal: panlapi [unlapi/gitpi] + HS (base
Ito ang mga mungkahing alituntunin: form/baybay-Filipino)
hinaharas magdedeliber
1. Gamitin ang mga hiram salita (HS) nang makontrol sinabmit
direkta o hindi na babaguhin pa ang orihinal magdidirek magtelebisyon
na baybay kung:
b. Kung direktang binaybay sa orihinal
a. laganap na itong kilala at ginagamit ang HS na nilalapian, dapat itong lagyan ng
sa pang-araw-araw na usapan gitling.
Hal: panlapi (unlapi) + gitling +HS
(base form)
Halimbawa: nag-file nag-expire mag-host
cellphone birthday focus nag-deliver mag-fax mag-register
landslide comment delivery i-portray i-renew ka-gracious
van requirements envelope ma-exempt na-admit pag-exit
variety audition adventure pag-endorse nag-insist nag-double
nag-deliver mag-leave mag-palpitate
mag-review
106 Alipato
3. Sa kaso ng reduplikasyon ng unang
pantig ng salitang hiram na nilalapian -
a. lagyan ng gitling
Hal: nagkoko-comment, nae-exempt,
mae-enjoy
b. pakinggan kung may tunog na /i/ o /e
ang unang pantig ng lalapiang hiram na
salita at gamitin ang e o i batay sa
tunog ng unang pantig
Hal: nagre-resign napi-feel
ine-enjoy ini-insist
pagse-set nag-i-imagine
ire-report ie-exempt
nagde-date
c. kung may kambal-katinig o klaster,
huwag nang gamin ang klaster
Hal: magti-training nagko-construct
magta-transfer magsa-shampoo
[Eksepsyon: matsa-challenge]
d. maaaring gamitin ang pattern na
makaka- + HS o maka- + unang pantig ng
s.u.
Hal: nakaka -touch o nakata-touch
makaka-turn off o makatu-turn off
Konklusyon at rekomendasyon
Malaya na ngang direktang
ginagamit at binabaybay sa orihinal na
anyo ang maraming hiram na salita sa iba’t
ibang tabloid sa Pilipinas na nakalimbag sa
wikang Filipino. Nagpapatunay lamang ito
na laganap na ang modernisasyon ng
pambansang wika bunga ng katotohanang
lubos na itong naaapektuhan ng mga
banyagang wika, partikular ng Ingles at
Kastila, na bahagi na ng kulturang Pilipino.
Nagpapatunay din ito na buhay at dinamiko
ang wikang Filipino. Umaangkop ito sa
panahon, patuloy na umuunlad, nagba-
bago, at yumayaman upang makatugon
sa mga nagbabagong kalikasan at
pangangailangan ng mga Pilipinong
gumagamit nito.
Sa liwanag ng resulta ng pag-aaral,
iminumungkahi ang mga sumusunod na
gawain para sa higit pang pag-unlad, at sa
inaasam na istandardisasyon ng wikang
Filipino, lalo na sa rehistrong pasulat.
Maipapabatid ang kinalabasan ng
pag-aaral na ito, kasama ng iba pang mga
pag-aaral, sa mga awtoridad ng wika upang
maikunsider ang mga ito sa mga susunod
pang pagpaplanong pangwika, partikular sa
pagbuo ng pinal na gabay sa pagbaybay.
Napakalimitado ng pag-aaral na ito
na nakatuon lamang sa anim na pahayagang
Filipino na isang uri lamang ng mga
babasahing maaaring suriin. Napakarami
pang pahayagan at iba pang babasahing
mapag-aaralan upang lalong matukoy
at matiyak ang nakasulat na rehistro ng
Filipino, at ang konsistensi ng paggamit nito.
Iminumungkahi rin ang malawakang
pagba-validate ang mga alituntunin sa
pagbaybay ng mga salitang hiram na
iminungkahi sa papel na ito, kasama ng iba
pang kaugnay na pag-aaral, sa layuning
matukoy ang mga kagalingan at kahinaan
nito, at sa huli’y makabuo na ng isang
kapaki-pakinabang at higit na praktikal na
gabay sa pagbaybay ng wikang Filipino.
Sanggunian:
Brown, Michael. Improving English in the
Philippines: A simple suggestion:
Philippine Daily Inquirer,
(September 27, 2009).
Komisyon ng Wikang Filipino. 2001 Revision
ng alfabeto at patnubay sa ispeling
ng wikang Filipino.
Liwanag, Lydia. 2007. Ang pag-aaral ng
varayti at varyasyon ng wika.
Taft Ave: PNU Press.
Maminta Rosario E. 2001 . Tungo sa istan-
dardisasyon ng sistema ng pagsulat
sa Filipino. Komisyon ng Wikang
Filipino.
 Alipato 107

Paz, Conzuelo J., et al. 2003. Ang

pag-aaral ng wika. Diliman, Quezon
City: UP Press.

Santiago, Alfonso. 2003. Makabagong

balarilang Filipino. Manila: Rex
Bookstore.

Zafra, Galileo S., et al. 2005. Gabay sa

editing sa wikang Filipino (tuon sa
pagbaybay). Sentro ng Wikang
Filipino, UP Diliman.

Zafra, Galileo S., et al. 2008. Gabay sa

ispeling. Sentro ng Wikang Filipino,
UP Diliman.