PRAVNI FAKULTET UNIVERZITET U TRAVNIKU

DISLOCIRANA NASTAVA ŽIVINICE

OPĆE PRAVO

CIVILNO DRUŠTVO U BOSNI I HERCEGOVINI

STUDENTI: MENTOR:

RAMIĆ AMRA PROF.DR. EDIS BAJIĆ

BEKRIĆ INDIRA

ŽIVINICE 12.2017
SADRŽAJ:

1. UVOD ........................................................................................................................... 2
2. POJAM CIVILNOG DRUŠTVA ................................................................................. 3
3. KOMUNIKACIJSKO FUNDIRANJE NORMATIVNE TEORIJE CIVILNOG
DRUŠTVA .................................................................................................................... 4
3.1 PROBLEM ODNOSA SISTEMA,ŽIVOTNOG SVIJETA PREMA CIVILNOM
DRUŠTVU .................................................................................................................... 4
4. NEOLIBERALNA TEORIJA O CIVILNOM DRUŠTVU .......................................... 5
4.1 SOCIJALNO POLITIČKI PRISTUP PREMA KONCEPTU GRAĐANSKOG
DRUŠTVA .................................................................................................................... 5
5. RADIKALNODEMOKRATSKA TEORIJA O CIVILNOM DRUŠTVU .................. 7
5.1 O ODNOSU CIVILNE NEPOSLUŠNOSTI I KOMUNIKATIVNE SLOBODE ....... 7
6. KONCEPT CIVILNOG DRUŠTVA ............................................................................ 9
7. DRUŠTVENI ANGAŽMAN ...................................................................................... 10
8. ZNAČENJE CIVILNOG DRUŠTVA U KOMUNITARIZMU ................................. 12
9. DEMOKRATIZACIJA I CIVILNO DRUŠTVO ....................................................... 12
10. RAZVOJNE FAZE BOSANSKOHERCEGOVAČKOG CIVILNOG DRUŠTVA... 13
11. CIVILNO DRUŠTVO KAO NAČIN DJELOVANJA ................................................14
12. ZAKLJUČAK ..............................................................................................................16
13. LITERATURA .............................................................................................................18

1
 1. UVOD

Relevantnost civilnog društva za institucionalnu demokratiju je nesumjivo porasla u

posljednim godinama. U središtvu velikog broja izdanja i socioloških istraživanja u vezi sa
ovom temom aspekti civilnog drušva za stabilizaciju i razvoj demokratije u Bosni i
Hercegovini nisu značajnije diskutovani. Značenje civilnog društva za različite faze
demokratskog razvoja u Bosni i Hercegovini – kraj autoritarne vlasti, institucionalizacija
demokratije i faze konsolidacije demokratije- nije sasvim razumljivo.

Civilno društvo u Bosni i Hercegovini je postalo socijalno akter za savlađivanje anomičnih

socijalnih i politčkih problema u državi. Civilno društvo je locirano u međuprostoru između
individualne privatne sefere i političke sfere sa njenim institucijama. Civilno društvo se nalazi
u preddržavnoj ili nedržavnoj sferi djelovanja i sastoji se iz mnoštvo pluralnih , na
dobrovoljnoj osnovi formiranih organizacija i asocijacija, koji njihovi specifične materijalne i
normativne interese artikulišu i autonomno organizuju.

Akteri civilnog društva su otuda involvirani u institucionalnu politiku, ali bez toga, da teže za
osvajnjem državnih institucija. Komplementarno tome su socijalni akteri, grupe i organizacije,
koji isključivo slijede privatne ciljeve, isto tako manje djelovi civilnog društva, kao što su to i
političke partije, parlamenti ili državna uprava. Civilno društvo nije homogeni akter. Naprotiv
on je više hterogeno struktuisano, kao da ono predstavlja pluralističko udruženje veima
različitih aktera, koji dijele svakako minimalno definisani normativni koncezus. Civilni
koncezus oblikuje zajedno sa usmjerenjem na javne poslove i orijentacijom na komunikativno
djelovanje, koji se pronalazi na individualnoj ravni u oblikovanju građanskog smisla.1

1
Merkel 1999, str.167

2
 2. POJAM CIVILNOG DRUŠTVA

Još su stari Grci (politike koinona) i Rimljani (societas civilis) poznavali ovaj institut. Po
njihovom poimanju bilo je to političko društvo u kojem su aktivni građani sudjelovali u
oblikovanju politike. Vremenom je izraz civilno društvo poprimao različita značenja sukladno
porecima u okviru kojih je postojalo. U pojedinim razdobljima dolazi do iskrivljenog
tumačenja izraza poistovjećujući ga s načinom na koji vladari vladaju ljudima, pod kojim
uvjetima i tko su ti vladari. U 18. stoljeću dolazi do preokreta kada se civilno društvo
prepoznaje kao institut koji je tu da štiti i podučava građane kako se efikasno zaštititi od
negativnih uplitanja države. U 18. i 19. stoljeću termin se promatra u okviru aktualnih
društvenih promjena. U tom se razdoblju izraz civilno poistovjećuje sa uljuđeno, kultivirano.
Jedan od autora iz tog vremena Alexis de Tocqueville, u svom djelu "O demokraciji u
Americi" opisuje civilno društvo kroz duh zajedništva koji je vladao u američkom društvu tog
vremena, a očitovao se kroz supostojanje brojnih udruga, organizacija i sveprisutnog
volonterstva. Nešto južnije, u Latinskoj Americi, Antonio Gramsci opisuje civilno društvo
kao socijalnu interakciju institucija i organizacija kulturne tematike između države i tržišta2.

Pojam je nastao u Antici. Prvobitno je označavao zajednicu građana. Potiče od latinskog

izraza societas civilis, što u doslovnom prevodu znači građansko društvo. Civilno društvo,
koje se još naziva i građanskim društvom je društvo građama. Njega činimo mi, pojedinci,
kada djelujemo organizovano, nenasilno, civilizovano, tolerantno i to kao pojedinci, kao
pripadnici raznih asocijacija (ustanova, organizacija, institucija...) i kao pripadnici mreža
asocijacija.

2
https://hr.wikipedia.org/wiki/Civilno_dru%C5%A1tvo, dana 10.12

3
 3. .KOMUNIKACIJSKO FUNDIRANJE NORMATIVNE TEORIJE CIVILNOG
DRUŠTVA

3.1.Problem odnosa sistema,životnog svijeta prema civilnom društvu

Jurgen Habermasova argumentacija u vezi sa temom civilnog društva zasniva se na

društvenoteorijskim promišljanjima,koje je on 1981.godine razvio u Theories des
komunikative Handels –kao koncept komunikatvinog djelovanja i dihotmoija sistema i
životnog svijeta .Na njoj se zasnivaju njegovi zaključci o demokratskoj pravnoj državi.Jurgen
Habermas shvata funkcionalno diferencirano društvo kao dvostepeni poredak:kao sistematski
stabilizovane inetrakcije djelovanje socijalno integriranih grupa.U toku socijalne evolucije
ujedinjuje sistematski integrisane interakcije djelovanja s graničnim sferama djelovanja i
odvajaju se od životnog svijeta:Ja shvatam socijalnu evoluciju kao jedan proces diferenciranja
dvostrukog stepena:sistem i životni svijet se diferenciraju istovremeno jedno od
drugog.Moderna društva dostižu jedan nivo sistematske difirencijacije na kojem autonomnom
nastale organizacije preko nejezičkih komunikacijskih medija stoje međusobno u
vezi.Sistematska oblast mora biti usidrena u životnom svijetu.Životni svijet je od sistematske
oblasti utoliko ovisan ukoliko tamo sredstava za njegovu materijalnu reprodukciju budu
stvorena i stavljena na raspolaganje.Prema Jurgen Habermas materijalna reprodukcija se
odvija kroz medijum svrhovite djelatnosti,sa kojom podruštvljene individue u svijetu
interveniraju,da bi njihovi ciljevi postali stvarni.Komunikacijski procesi i procesi odlučivanja
pravno(državno)kategoriziranog političkog subsistema su raspoređeni oko osovine,centra i
periferije,kroz jedan sistem od različitih segmenata struktuirani i kroz dva načina prerade
problema karakterisan.Centar se pri tome sastoi od institucionalnih kompleksa
uprave,sudskog sistema i demokratskog oblikovanja mnijenja,dok se periferija sastoji od
institucija društva i od dva modela prerade problema od formulisanja i implentacije
obavezujućih odluka kao i legitimnosti odluka.Civilno društvo nije s tim izjednačeno sa
globalnim društvom,nego je ono unutar životno svjetskog podpodručja situirano i drži prema
medijski upravljanim sferama djelovanja3 jednu jasno definisanu distancu.Ako je simbolička
reprodukcija životnog svijeta ugrožena,pokazuje se,kako to Jurgen Habermas izražava:naime
sistematsk imehanizmi protjeruju forme socijalne integracije isto tako u tim oblastima gdje se
konsenzualno zavisno koordiniranje djelovanje ne može supstituirati:dakle tamo gdje je
simbolička reprodukcija životnog svijeta ugrožena.Tada medijatizirani oblik životnog svijeta

3
politika i ekonomija

4
poprima oblik kolinijalizacije.Theories des kommunikative Handels završava sa pokušajem
da identifikuju jedan potencijal otpora protiv koloniziranja životnog svijeta.Dva su aspekta u
našem interaksijskom sklopu vrijedna pomena: S jedne strane apostrofira Jurgen Habermas da
masovni mediji u sebi nose jedan ambivalentan potencijal.Svakako bi bio propus kulturno
kritički tvrditi – da masovni mediji svaku kritičku javnost razaraju,kako je to činila starija
kritička teorija.S druge strane,Jurgen Habermas nailazi na trag otpora u životnom svijetu za
nove protestne potencijale u formi novih socijalnih pokreta.Novi socijalni pokreni npr
ekološki,pacifički,alternativni i feministički djeluju na sastavu između sistema i životnog
svijeta i usmjeravaju se protiv zahvata prvog u drugi.

4. .NEOLIBERALNA TEORIJA O CIVILNOM DRUŠTVU

4.1.Socijalno politički pristup konceptu građanskog društva

U posljednoj deceniji prošlog stoljeća njemačko-britanski sociolog i filozof Ralf Dahrendorf4

je u središte svoih promatranja postavio liberalnu koncepciju civilnog (građanskog)
društva.On važi kao klasični liberal koji godinama apostrofira značcenje građanskih prava i
koji liberalizam ne reducira na jedan čist ekonomski lliberalizam.Njegovo razumjevanje
civilnog društva je povezano sa centralitetom građanskih prava.On se brani odlučno protiv
zahjeva republikanske ideje o vrlinskim građanima i jednoj društvenoj samoorganizaciji.Sa
pojmom građanskog društva je, pri tome,jedna na osnovi liberalnih individualnih temeljnih
prava,konstituisana socijalna sfera mišljena koja stavlja na raspolaganje civilni i humani okvir
za razriješenje socijalnih konflikata.Moderno društvo treba duboke povezanosti koje istupaju
između državnih institucija i atomiziranog pojedinca,koje oblikuju strukture i daju smisao
zajedničkom životu ljudi.Ljudska prava su jedan moment ustava, liberalno definisanih
državnih sistema i političke javnosti.Civilno društvo se ovdje pojavljuje kao sinonim
zagrađansko društvo.Građanstvo je nužna pretpostavka civilnog društva.Ono se sastoji iz
građanskih prava i sloboda (zaštita vlasništva,jednakost pred zakonom itd.),političkih prava
(biračko pravo) i socijalnih prava (minimalna socijalna sigurnost).Među najvažnije uslove za
sticanje i vršenje političke moći spada jedan normativno dijeljen poredak koji legitimira
nejednakost odnosa moći.Socijalni konflikt,koji se razvija na asimetričnoj raspodjeli životnih
mogućnosti,uzima u Moderni formu jedne borbe za prava i ponude.Ralf Dahrendorf eksludira

4
1929-2009

5
zasad dužnosti građanskog statusa i govori o pravima tačnije o imanentnim pravima
čovjeka.Dahrendofr konstatuje kod deskripcije empirijskog5 da prava imaju jedan normativni
kvalitet i kao socijalne norme koji su opremljeni sa stepenom postojanosti.To znači da oni ne
bi mogli biti uklonjeni bez izdataka,ali ipak postoji relativno difirenciranje njihove
normativnosti6. Ralf Dahrendorf u ova prava pribrojava osnovna prava ili građanska prava
kao ustavno garantovana prava svih članova jednog društva.Građanska prava ovdje imaju
svoje mjesto.Drugi pristupni instrumenti,kod pridobijanja pristupa tržištu,nisu tako
okrutni,iako oni ako su tek dati,mogu imati prilično pouzdano važenje.Kod Ralfa druga sfera
koja vodi boljem razumjevanju koncepcije građanskog društva je sfera ponude ili izborne
mogućnosti tržišta.Ponuda se prema njemu karakterizira kroz jedan kontuiran trend rasta ili
pada,odnosno u datim poljima djelovanja postojeće alternativne mogućnosti,koje se mjenjaju
kroz organizovane preferencije,kao na želje individuuma,i kreativnosti tržišta.Liberalna
projekcija građanskog društva ukazuju da napetosti između institucionalne i mogle biti
ukinute i da se ponuda i zahtjevi u praksi obično centralni interesi različitih i često
antoganističkih partija.Kroz ubrzani razvoj industijskog društva uzrokovani tempo rasta
dodirnuo je ne samo OECD-države,nego isto i zemlje Comecon.Dok 80-tih godina prošlog
stoljeća samo OECD zemlje pokazuju jedan rast,u Comecon zemljama je naprotiv on
stangirao ili je to čak došlo do smanjivanja industijske proizvodnje.U slučaju
postrealsocijalistički društava građanski status je imao jedan potpuno politički aspekt i služio
je za definisanje identiteta,zapravo na samoodređenje.Želja za homogenizacijom vodila je
prema podvajanju,iako su tek u heterogenim društvima može razviti ukupna snaga
civiliziranog građanskog društva.Dok se rezultati jedne na ponudu orjentisane politike na
Zapadu mogu promatrati kao pozitivni,postoji s druge strane značajna negativna konsekvenca
ove politike da zahtjevi padaju u vodu,pri čemu je prema Ralf Dahrendorf konstataciji kao
upadljiva posljedica nastanak jedne podklase.

5
faktičkog
6
Vrsta prava

6
 5. RADIKALNODEMOKRATSKA TEORIJA O CIVILNOM DRUŠTVU
5.1.O odnosu civilne neposlušnosti i komunikativne slobode

Političke partije i civilnodruštvene organizacije konstituiraju u,idealnom slučaju,jednu mrežu

intermedijarnih struktura koje se baziraju na legitimnosti socijalnih konlikata,ali istovremeno i
na produkovanom presijecanju interesa kroz preklapanje članstva u dobrovoljnim grupama i
udruženjima.Jedno jako,kroz demokratske tradicije,karakterizirano civilno društvo može osim
toga djelovati i kao tampon zona i utvrda protiv iskušenja jedne autoritarne države.Kao
demokratska samoorganizacija društva,kao akomulatori socijalnog kapitala i kao
propagandisti za implementaciju socijalnih zahtjeva i interesa one su od posebnog značaja za
stvaranje jedne demokratske javnosti.U 90tim godinama prošlog stoljeća Ulrich Rodel,Gunter
Frankenberg i Helmut Dubiel su na pozadini razmišljanja o političkoj moći od Hannah Arendt
u njihovoj studiji. Demokratsko pitanje7 razradili koncepciju jedne radikalnodemokratske
teorije o civilnom društvu ili civilnodruštvenog republikanizma.Funkcionalna sposobnost
modernih političkih institucija u funkcionalno difirenciranom društvu ovisi i od toga dali one
ispunjavaju njima pripisane funkcije.Ove institucijama pripisane funkcije nisu samo samo
kroz ustav definisane,nego one dobijaju njihov oblik unutar otvorene i javne diskusije
(pro)aktivnih građana.Političke institucije su u ovdje apostrofiranoj perspektivi ekskludirane
iz vertikalnog razmatranja državne vlasti,koje Hobbsov ugovor o vlasti karakterizira.Kod
argumentativnog obrazloženja u horizontalnoj perspektivi koncipiranog interakcijskog sklopa
između društvene autonomije i institucionalizacije slobode dolazi do izražaja koncept
simboličkog dispozitiva demokratije.Rdikalna sesekularizacija legitimacijskih osnova
moderne vlasti(političke moći) uvjek u sebi obuhvata predstavu demokratije kao jednog
futuristički otvorenog i otud sasvim riskantnog socijalnog projekta.Civilna neposlušnost
manifestira se,prema tome ne kao tiranija,haos ili uzurpirananost,nego kao ispunjenje
komunikativnog prostora da bi se održavala demokratska disencija mišljenja i smjena između
većina i manjine.Legitimnost jedne takve moralne argumentirane i ograničene povrede pravila
proizilazi iz radikalne sekularizacije legitimacionih osnova političke vlasti i formi vršenja
moći(Prvo) ,odnose se neposlušni na principe koji u institucjama nisu mogli biti potpuno
implementirani,posebno na princip proceduralne političke jednakosti koja kao komunikativna
sloboda obol zadobija.(Drugo)se reflektuje iz strukture civiln neposlušnosti kao jedne
interakcije da je njena poruka spoznatljiva i da mora biti na druge građane adresirana i da ona
implicira,(trece)spremnost za komunikativno razumjevanje o konkretnom povodu protesta

7
Die demokratische Frage

7
kao i spornih principa.Novim socijalnim pokretima i asocijacijama civilnog društva pripada
zadatak da sa argumentativnom moći modus neizvjesnosti sekularne politike i s tim prazninu
simboličkog mjesta moći prezentno drže u svijesti socijalnih aktera.Simbolička reprezentacija
moći koja nastaje u jednom pluralnom civilnom društvu preko javno rješavajućih konflikata
treba se odnositi na upravo ove uslove mogućnosti generiranja moći i dobija time jedan
samoodnosni karakter,čija pojmovna obuhvatnostovdje dobija formu jednog simbolički
priznatog mjesta moći.Autorski trio usmjerava njihovu pažnju na epohalne sposobnosti
republikanskog osnivačkog akta u američkoj revoluciji da bi povjesno bile potvrđene tamo
argumentativno utemeljenje javne8 slobode.Novi socijalni proedakpoprima oblik jedne
cosociation ,jednog bloka (saveza) koji spaja izolovane snage blokovskih partnera i oblikuje
se jedna,na uzajmanom povjerenju i međusobnom priznanju zasnivajući,struktura moći sa
institucionalnim garancijama jednake komunikativne slobode za sve djelatne aktere civilnog
društva.U radikalno demokratskoj koncepciji politička javnost i,kao njena baza,civilno
društvo zadobijaju jedno strategijsko značenje;oni bi trebali,razmjenjivajući
praksis(državljana)građana osigurati njihovu integracijsku snagu i autonomiju.Da bi se
komunikativni prostor otvorio za demokratiju,bilo bi nužno,osnivački akt demokratije
procesualno nadograditi.Destrukcija simbola konfliktne koegzistencije kroz njegovu totalnu
instrumentalizaciju u internim političkim borbama oko resursa moći,čini očiglednim da
socijalni konflikt mogu preći preko razine civilizirane desencije mišljenja i da mogu evoluirati
u dugotrajnu konfrontaciju neprijateljskih orjentisanih političkih struktura mišljenja.Ovo se
može pokazati na primjeru ex-Jugoslavije gdje je se kratko proljeće civilnodruštvenih
koncepatai oblikovanja socijalnog kapitala u 80-tim godinama prošlog stoljeća brzo pretvorilo
u entiziranje jugoslovenskog društva.Posljedice su bile u principu etnički
(homogene)zajednice čiji je interni socijalni kapital bio produkovan na štetu ograničenja i
borbe protiv drugih etničkih zajednica.Ku-Klux-Klan i SA-jedinice,etničke milicije u bivšoj
Jugoslaviji ili fundmentalističke religijske zajednice oblikuju socijalne mreže i formalna
udruženja koja stvaraju socijalni kapital samo za one koji njima pripadaju.Oni se zatvraju
prema drugima etničkim i religijskim zajednicama.

8
komunikativne

8
 6. KONCEPT CIVILNOG DRUŠTVA

Specifičnost civilnog društva u Bosni i Hercegovini (BiH) je povezana sa multietničnošdu,

važnom ulogom religija (gdje se religije poistovjeduju sa etničkim grupama) i hegemonijom
nacionalnih ideologija koje dominiraju politikom, društvom i kulturom u BiH. Razlog tome
se, između ostalog, krije i u činjenici da civilno društvo u Bosni i Hercegovini nema naročito
dugu tradiciju. Civilni sektor u Bosni i Hercegovini je prvi put dobio značaj neposredno
nakon rata kada je dao važan doprinos glavnim političkim procesima, kao što su povratak
izbjeglica i raseljenih lica, politička stabilnost, integracija, pomirenje, zaštita ljudskih prava i
socijalna inkluzija. Kako su se postepeno povlačila sredstva inostranih donatora, koja su
predstavljala glavni izvor finansiranja u zadnjem desetljedu 20. vijeka, organizacije su bile
prisiljene potražiti nove donatore a, samim tim, i nove ciljeve i usmjerenja. Svakodnevne
promjene u političkoj situaciji, unutar BiH i njene bliže i šire okoline, stavljaju potpuno
drugačije izazove pred civilno društvo u Bosni i Hercegovini. Umjesto da distribuišu
humanitarnu pomod ili pružaju pomod za povratak izbjeglica i raseljenih lica, nove političke
okolnosti zahtijevaju jači angažman organizacija civilnog društva u prilagođavanju i
usklađivanju BiH standarda sa standardima u Evropskoj uniji i principima otvorenog društva
u vezi sa participacijom građana u definisanju javnih politika, monitoringu i analizi efekat
javnih politika, borbi protiv korupcije i ispunjavanju ostalih zahtijeva koje Bosna i
Hercegovina mora ispuniti da bi postala punopravni član Evropske unije. Novi izazovi de
zahtijevati da se civilno društvo suoči sa različitom organizacijom i funkcionisanjem, ali i sa
definisanjem potpuno različite veze prema javnom/državnom sektoru. Građenje partnerstva
kroz civilni, politički i društveni dijalog zahtijeva uspostavljanje jednog odgovarajudeg
pravnog, institucionalnog i fiskalnog okvira i profesionalnih kapaciteta civilnog društva. U
Bosni i Hercegovini je primjetan jaz između kvantitativnog aspekta civilnog društva9 i
njegovog stvarnog uticaja u svakodnevnom životu. Takođe postoji osjetan nesklad unutar
samog civilnog sektora (kao i u svim ostalim sektorima u BiH): mediji i NVO ne sarađuju i ne
podržavaju se međusobno. Stoga ne čudi činjenica da njihove akcije i kampanje nailaze na
slab odziv i podršku „običnih“ građana. Ipak, poražavajuda je činjenica da toliki broj
organizacija ne ostvaruje veliki značaj koji neprofitni sektor može i treba da ima ne samo na

9
preko 12 000 registrovanih nevladinih organizacija + mediji, vjerske organizacije, itd.

9
stepen razvijenosti fundamentalnih demokratskih i pluralističkih vrijednosti nekog društva
nego i na stepen socijalne kohezije, zapošljavanje i ekonomski razvoj.

7. DRUŠTVENI ANGAŽMAN

Generalno, civilno društvo u Bosni i Hercegovini je obilježeno potpunim odsustvom

socijalnog kapitala, odnosno interesa za volonterskim aktivizmom kod vedine građana u
Bosni i Hercegovini, a što je jedan od ključnih preduslova za razvoj novog šablona
kolektivnog ponašanja. Mnogo je razloga za to: nedostatak tradicije građanskog aktivizma u
BiH, netransparentnost rada NVO, nedovoljna sposobnost organizacija da učestvuju u
kreiranju javnih politika, ispolitiziranost organizacija civilnog društva, loša sektorska
umreženost, itd. „Stoga opda ocjena civilnog društva u Bosni i Hercegovini odgovara općoj
ocjeni koja se može dati za bosanskohercegovačko društvo i državu – fragmentirano,
institucionalno izuzetno slabo, financijski neodrživo i u znatnoj mjeri ovisno o političkoj i
financijskog podršci međunarodne zajednice, bez jasne vizije odgovora na potrebe građana, s
privatnim sektorom i veoma lošom javnom percepcijom opdedruštvene korisnosti njihovog
djelovanja10“

Koncept koji se još nije proširio u BiH je da djelovanje u civilnom društvu može sezati
mnogo dalje od zastupanja isključivo vlastitih interesa pojedinaca, te se stoga ne može uvijek
svesti na posebni društveno-ekonomski položaj tih pojedinaca koji u njemu djeluju. Takvo
djelovanje može proizlaziti i iz vrijednosne motivacije i idealizma (ma koliko to bilo daleko
od bh. stvarnosti). To je autonomno odgovoran stav pojedinaca prema širim društvenim
problemima, dakle problema koji nisu isključivo njihovi. Taj se stav, u paraleli s
odgovornošdu što se u razvijenijim zemljama očekuje od poslovnih korporacija
(korporativnom odgovornošdu), može nazvati socijalnom odgovornošdu: ljudi su spremni
založiti se i angažovati svoje vrijeme i resurse za rješavanje nečega što nadilazi njihov
pojedinačan ili poseban interes.

Nažalost, u BiH možemo nadi jako malo primjera socijalne odgovornosti u praksi. Da,
građansko djelovanje je jako rašireno i, uzevši u obzir broj od preko 12.000 registrovanih
nevladinih organizacija, reklo bi se da je prilično organizovano. Međutim, čak i ako

10
Žeravčič, 2010

10
zanemarimo procjenu da je od tog broja organizacija jedva polovina aktivnih, ostaje činjenica
da se vedina tih organizacija fokusira na usko definisana područja rada, od interesa za njihove
članove11.

Pored toga, u trenutnim uslovima, u kojim političke elite još uvijek dominiraju nad svim
područjima (društvenog) života, civilni angažman vrlo brzo gubi svoju socijalno odgovornu a
dobija političku dimenziju. „Malo koji društveni problem (bilo na razini cijelog društva, bilo
na razini regije ili lokalne zajednice) se može riješiti, a da to ne uključuje neki novi ili
izmijenjen propis, skup posebnih političkih (policy) mjera, drugačije postupanje organa
uprave ili, u najmanju ruku – a možda i najteže – promjenu javne svijesti“.

Postoje različiti oblici participacije javnosti: od razmjene informacija, preko savjetovanja, do

aktivnijih oblika učestvovanja, kao što su partnerstva, koja uključuju jači uticaj građana na
javne politike i usluge, što bi trebao biti glavni cilj. Nažalost, u BiH je mnogo slučajeva gdje
se participacija koristi samo kao legitimisanje ved usvojenih odluka i nije namijenjena
aktivnoj saradnji u odlučivanju, saradnja se događa na kontrolisan, vođen i, u mnogim
prilikama, manipulativan način. To se, u vedini slučajeva, postiže donošenjem važnih odluka
“iza zatvorenih vrata” ili savjetovanjem s odabranim stručnjacima, a da se pritom konačni
prijedlog podastire javnosti samo kao informacija. S druge strane, civilno društvo u BiH
djeluje vedinom reaktivno, što se vidi iz činjenice da spontani pokušaji participacije građana u
bosanskohercegovačkom društvu obično proizlaze iz nezadovoljstva nekom određenom
činjenicom ili stanjem, čije se poboljšanje zahtijeva odmah i bezuslovno, bez pravog
poznavanja procesa koji mogu dovesti do rješenja tog problema. Jedno je zahtijevati instant-
promjene, a sasvim drugo uticati na mehanizme i učestvovati u samim procesima koji će
rezultirati željenom promjenom.

11
udruženja boraca, RVI, sportska udruženja, itd

11
 8. ZNAČENJE CIVILNOG DRUŠTVA U KOMUNITARIZMU

Prva teorijska tradicija u analiziranim tekstovima se pojavljuje pod skupnim imenom

komuntarizam.Od osamdesetih godina prošlog stoljeća komuntarizam je zadobio snažan
uticaj na filozofsko antropološke i socialno filozofske diskusije među intelektualcima.Polazna
tačka komuntarizma je tačka komunitarizma je kritika atomističkog individualizma liberalne
tradicije i u vezi s tim se komunitaristička debata koncentriše na pitanje koliko zajednice
trebaju ffregmantiranaliberalno demokratska društva za njihovu socijalnu kohenziju.Pri tome
se,uopšte,ne radi o formulisanju jedne alternative prema liberalnoj demokratiji,nego se radi o
komunitarnim i normativnim osnovama unutar modernih liberalno demokratskih
društava.Ako su tamo,bila prava slobodnih i jednakih građana,tak su ovdje komunitarne
predstave dobra,kojima u poretku jdnog društva ,normativno pripadaju prednosti.Ovakva
razmišljanja komunitaristasu usmjerena na:ponovno dobijanje jedne političke etike koja
korigira prednost individualnih prava u prilog socijalnih obaveza u odnosu prema ukupnosti
članova jednog društva12 i vrijednosnih komunitarnih ciljeva,dakle,oko smisla za zajednicu ili
blagostanju centriranu političku etiku.Socijalni procesi individualnog i kolektivnog
samorazumjevanja.Zbog toga ne određuje republikanski komuntarizam slobodu kroz
partikularna prava i obaveze,nego kroz modus dolaska do odluke u formi participacije
aktivnih građana unutar diskursive prakse.

9. DEMOKRATIZACIJA I CIVILNO DRUŠTVO

Civilno društvo, čije se postojanje temelji na participativnoj demokratiji, stvara uslove za

stalno i aktivno uključivanje građana u javni život, te time čini rad demokratski izabranih
tijela transparentnijim i bližim građanima. Niti je civilno društvo korektiv vlasti, niti je država
nadređena civilnom društvu. Radi se o dva komplementarna segmenta istog demokratskog
procesa koji samo u koodinaciji mogu dovesti do krajnjeg cilja, a to je prosperitetno
demokratsko društvo u funkciji građanina. Iako se ne može naivno razumijevati kao vladavina
puka, demokratija ipak označava poredak u kojem narod nad državnom vlašdu ima indirektnu
kontrolu putem direktnog biranja zakonodavnog tijela, kao svog predstavništva, formiranja
12
ili upravo zajednice

12
političke volje u javnosti i raznih kanala uticaja posebnih interesnih grupa13. Vladavina prava
ograničava djelovanje vlasti putem opštih i za sve jednako važedih zakona te ga čini
preglednim i predvidivim za građane. S druge strane, tržišna privreda implicira slobodu
autonomnog donošenja poslovnih odluka, formiranja cijena i investiranja kapitala prema
tržišnim signalima. Razvijenost civilnog društva je konkretan pokazatelj moderniziranosti
političke zajednice. A upravo to nedostaje u gotovo svim istočnoevropskim društvima u
tranziciji, pa i u BiH. To je i razlog zbog čega su se procesi pluralizacije i liberalizacije u tim
društvima relativno lako i brzo ostvarili, ali onaj najvažniji – proces demokratizacije –
ostvaruje se znatno teže i sporije, dok je negdje posve izostao. Štaviše, procesi pluralizacije i
liberalizacije u multietničkim i multikulturnim društvima, kao što se vidi na primjeru zemalja
bivše Jugoslavije, su otvorili prostor produbljivanju razlika i otvaranju temeljenih sukoba. Ti
su procesi djelovali retrogradno i krajnje destruktivno, razarajudi i one minimalne, dotad
razvijene odnose civilnog društva.

10. RAZVOJNE FAZE BOSANSKOHERCEGOVAČKOG CIVILNOG DRUŠTVA

Da bi se obim radikalnih preokreta i teškoća kod konsolidacije i stabilizacije demokratije u

Bosni i Hercegovini predstavio, trebale bi na ovom mjestu biti navedene temeljne promjene
civilnodruštvene sfere u prelasku od komunističkog prema postkomunističkom sistemu:

1. Poslije 1989. Godine nastale su državno-komunističke monopl-organizacije i

oblikovalo se u jedno diferencirano i u različitim formama „etničko“ društvo,
2. To se desilo kroz raspadanje masovnih organizacija vladajuće komunističke partije ,
koji su finansirani od strane režima, zahtjevale faktički jedno prisilno članstvo i bili
pod komunističkom kontrolom,
3. Kroz kraj komunističke opresije otvorilo je ponovo probuđeno civilno društvo
sociopolitičke prostore za ideje, ličnosti i organizacije, u kojima su se mogli razviti
liberalni diskursi o masovnim medijima, ljudskim pravima i slobodama,

13
Dvornik, S. 2009

13
 4. Sociopolitička kontrola kroz autoritarnu partijsku državu, koja je svaku autonomiju
civilne sfere sprječavala ili sankcionirala, bila je zamjenjena kroz „toleranciju“ novog
političkog i socijalnog poretka,
5. U novom pluralističkom podsistemu otvorili su odnosni politički i socijalni akteri
prostor za mobilizaciju specivičnih civilnodruštvenih aktivnosti.

Aktivnosti države ili vlade predstavljaju pri tome samo jednu od mogućnosti uticaja na
oblikovanje političkog procesa, koji kroz različite aktere kao što su političke partije ,
udruženja, nevladine organizacije saglasno njihovoj poziciji moći i utjecaju mogu biti
suoblikovan14.

11. CIVILNO DRUŠTVO KAO NAČIN DJELOVANJA

Najsloženiji i najdugotrajniji proces u formiranju demokratsko-liberalne države je proces

uspostavljanja građanskog ili civilnog društva uz izgradnju njegovih temelja, odnosno
demokratije, vladavine prava, zaštite osnovnih ljudskih prava, višestranačkog sistema,
jednakosti građana, slobodnih medija itd. Međutim, opasnost neuspostavljanja ili
nefunkcioniranja civilnog društva, participativne političke kulture i pripadajude demokratske
formalne strukture mišljenja je ogromna. Kao prvo, bez funkcionalnog civilnog društva
demokratija ne može funkcionisati ni opstati.

Danas opasnost uspostave civilnog društva i njegovom funkcionisanju kao i demokratskim

vrijednostima ne prijeti samo od državnih i političkih struktura koje ga tretiraju kao sredstvo
za postizanje vlastitih ciljeva, ved se ona javlja i unutar samog civilnog društva koje
dozvoljava takav odnos vlasti jer se nada finansijskoj podršci. Pozitivan je pomak to što se
sve više računa na civilno društvo kao izvor volonterskog rada i neprofitnih institucija koje de
neke, posebno socijalne, usluge pružiti s barem zadovoljavajudom stručnošdu, a uz manje
troškove. Veda je novost to da je dio civilnog društva, dajudi tako “nešto za ništa”, spreman
trajnije djelovati na sistemskim promjenama kao što su priznanja šireg spektra ljudskih prava
(uključujudi i prava primalaca spomenutih socijalnih usluga), promjena opšteg odnosa prema
okolišu ili odnosa prema drugima u međunarodnim razmjerima. Ovaj napredak se, kao što je
ranije rečeno, najviše ogleda u lokalnim grassroots organizacijama, koje su najposvedenije
14
Bajić E., Kustura M. Str.54

14
unošenju društvenih promjena, bile te promjene tek dopuna kojom se društvo čini obzirnijim
spram slabih i isključenih, ili pak promjene čitave društvene svijesti efektnim ukazivanjem na
“sistemske greške” što sistematski proizvode nepravdu i štetu. Takvo praktično djelovanje je
svojevrstan izraz radikalne kritike postojedeg sistema. O civilnom društvu ne bi bilo ni govora
kada bi ono jednostavno, bilo prešutno, bilo ideologijski, prihvatalo da je s postojedim
odnosima sve u redu. Civilno društvo, prema tome, crpi svoje značenje i smisao kao briga za
onaj vrijednosni“ostatak” što ostaje nepokriven, nezastupljen i neiscrpljen u tim igrama
visoko koncentrirane modi. Ono je to koje održava javnost kao političko polje i ne prepušta je
komercijalnoj kulturnoj industriji.

Trebalo je više od deset godina da sasvim neorganizovana i marginalna grupa zagovarača

civilnog i otvorenog društva evoluira u mrežu od nekoliko stotina međusobno povezanih
organizacija civilnog društva koje su sposobne da stvore zajednički cilj i dobiju podršku
građana po pitanju ključnih socijalnih pitanja.

Obzirom na ukupnu političku klimu u državi, nizak nivo razvoja demokratskih institucija,
značajan uticaj grupa koje promovišu „nacionalne interese“, dominaciju filozofije prema kojoj
je osnovni cilj pobjede na izborima dobiti moć, a ne osigurati dobrobit svih građana,
prisutnost Međunarodne zajednice koja je civilno društvo izgurala iz glavnih procesa
donošenja odluka, strah vedine građana za vlastitu sigurnost zbog rastudih nacionalističkih
tendencija na „drugoj strani“ – civilno društvo je ipak napravilo popriličan proboj u
ispunjavanju svoje uloge da promovira, štiti i osigurava poštivanje prava svih građana da
budu uključeni u sve aspekte političkog, ekonomskog i socijalnog života15.

15
Preuzeto sa http://www.sif.ba/dok/1386600343.pdf dana 15.12.2017

15
 12. ZAKLJUČAK

U vrijeme socijalističko-komunističkog režima građanske organizacije su činile udruženja iz

različitih polja javnog i društvenog života, kao što su sindikati, omladinske organizacije,
izviđači, sportska društva, udruženja penzionera, lovaca itd. Država je u to vrijeme
uključivala građansko društvo u sebi i formirala njegovo djelovanje. Osnovna karakteristika
udruženja građana iz tog perioda je da su bila funkcionalna u smislu rješavanja određenih
društvenih pitanja, te da su služila kao sredstvo političke kontrole. Ključni problem, iz
današnje perspektive, je bio ovisnost, odnosno kontrola od strane države tj. partije. Uzimajući
u obzir takvu istoriju civilnog društva, jasno je da pojmovi poput “društva”, “civilnog
društva”, “demokratije”, “države”, “prava” i drugih nisu neposredno prenosivi i primjenjivi na
bh. kontekst. Ti pojmovi i tranzicija nipošto nisu bez značenja u ovim exjugoslavenskim
krajevima, ali ih treba izvesti iz drugih, drugačijih, mada ne uvijek i naprednijih i razvijenijih
konteksta. Prepreke ka održivijoj politici uticaja su nedostatak socijalnog kapitala, manjak
javnog poverenja i nedovoljno razvijene vještine zastupanja i lobiranja kod profesionalnih
kadrova OCD. Faktor, međutim, koji u najvedoj mjeri limitira uticaj civilnog društva i djeluje
kao generator većine ostalih prepreka je manjak legitimiteta njegovih organizacija. Svijest o
potrebi da se legitimitet dâ, ili da se dobije, proizlazi iz političke zrelosti odgovornih
pojedinaca – što je proces koji se u BiH danas nalazi negdje na početku. S druge strane,
većina stanovnika BiH računa na snažnu i (sve)modnu državu, te još uvek na sebe ne gleda
kao na građane odgovorne za sopstvena prava i obaveze, ved se i dalje smatra običnim
(podređenim) stanovnicima čiji je život u rukama države i čiji problemi su stvar državnih
institucija. Ovakav koncept sužava prostor za civilne inicijative i za dosadašnji uticaj OCD.
Postoji nekoliko pokazatelja koji ukazuju na to da je civilno društvo BiH trenutno u
patpoziciji: na jednoj strani postoji svijest o nemogudnosti napredovanja usljed navedenih
ograničenja iz okruženja i unutrašnjih nedostataka (fluktuacije profesionalaca, zamora
aktivista dugogodišnjim intenzivnim naporima), a na drugoj strani, upadljivo je
nezadovoljstvo malim uticajem i neprepoznavanjem uloženih napora. Iako postoji više NVO
mreža u BiH16 primjetan je nedostatak tzv. „akciono usmjerenih mreža“, tj. mreža koje bi
okupljale organizacije oko nekog određenog sektora, teme ili problema. Naravno, potrebne su
nam i mreže koje se bave „opštim“ stvarima: izgradnjom kapaciteta NVO sektora,
institucionalnoj saradnji, itd. ali osjetan je nedostatak usmjerenog udruženog djelovanja

16
NVO Vijede, Mreža Sporazum +, Cidi, itd.

16
sličnih organizacija na određenim poljima kao što je smanjenje siromaštva, maloljetnička
delinkvencija, položaj žena i dr. Ne treba zaboraviti ni na povremene diskreditujude
komentare u medijima koji takve inicijative dodatno otežavaju i kao najvažnije, na nedostatak
finansijskih sredstava vedine NVO-a. Međutim, mora se istadi da je stvoren značajan prostor
za dijalog među različitim ključnim akterima, a time i za povedanje uticaja civilnog društva.
Taj dijalog je, kao i uticaj civilnog društva u Bosni i Hercegovini generalno, mnogo uočljiviji
na lokalnom, tzv. grassroots nivou, dok su ovi odnosi na višim nivoima još uvijek slabi.
Naravno, taj uticaj bi trebao biti usklađeniji sa činjenicom da je proteklo 16 godina i
ogromnim17 sredstvima koja su uložena u BiH. Nažalost, i vrijeme i novac su za rezultat
imali stvaranje NVO elite umjesto istinski razvijenog i cjelovitog civilnog društva. Uprkos
tome, postoje realni izgledi za razvoj jakog civilnog društva i povedanje njegovog uticaja u
lokalnim sredinama – razvoj koji predstavlja značajno postignude i koji obećava dugoročnu
održivost civilnog društva u Bosni i Hercegovini.

17
Radi se većinom o inostranim ulozima

17
13.LITERATURA:

1. Bajić Edis, Kustura Mensur, Politička moć, civilno društvo i participacija, 2014 Tuzla
2. Bajić Edis, Kustura Mensur, Civilno društvo, ljudska prava i demokratija, 2014 Tuzla
3. http://www.sif.ba/dok/1386600343.pdf
4. https://hr.wikipedia.org/wiki/Civilno_dru%C5%A1tvo

18