Visoka skola strukovnih studija Trstenik

Visokoskolska jedinica Bor

Tribologija

LITERATURNI RAD

TEORIJA PODMAZIVANJA

Student : Profesor:

Milan Radulovic Goran

Mihajlovic

TRSTENIK 2018. godina

 Sadrzaj

1.Uvod................................................................................................................................. 3
2.Granično podmazivanje ................................................................................................... 4
3. Hidrodinamičko podmazivanje ....................................................................................... 5
4.Hidrostatičko podmazivanje ............................................................................................ 6
5.Elastohidrodinamičko podmazivanje ............................................................................... 7
6.Mešovito podmazivanje ................................................................................................... 8
Literatura ............................................................................................................................. 9

2
 1.Uvod

Trajnost i pouzdanost rada mašina i različitih mehanizama bitno zavise od

pravilnog izbora i primene maziva. Loše odabrano mazivo ili njegova pogrešna primena
je uzrok nenormalnom, ubrzanom trošenju površina koje su u kontaktu i pojava trajnih
deformacija, odnosno oštećenja. Jedan od osnovnih kriterijuma izbora je specifičnost
rada mehanizma: brzina i oblik kretanja, specifična opterećenja, temperatura itd.
Uopšteno, može se reći, da se maziva ne biraju za mašine u celini, već posebno za
različite sklopove jedne mašine. Tako, na primer, kod pogonske grupe nekog motornog
vozila motor se podmazuje motornim uljem, prenosni mehanizam transmisionim uljem,
neke ležajeve mazivim mastima itd.

Budući da je habanje elemenata posledica trenja, a trenje otpor relativnom

kretanju, osnovna uloga maziva je da smanji taj otpor. Mazivo se može definisati kao
materija koja smanjuje trenje, ali osim toga ispunjava i neke sasvim određene i strogo
postavljene zahteve. Na primer, savremeno motorno ulje pre svega mora podmazivati
površine, ali ujedno mora imati sposobnost hlađenja, zaštite od korozije, zaptivanja,
čišćenja i pranja elemenata motora i mora biti oksidaciono i termički stabilno. Bez tih
osobina ono ne bi moglo zadovoljiti složenim zahtevima savremenih motora.

U zavisnosti od debljine sloja maziva, njegovog međupovršinskog rasporeda,

stepena geometrijske sličnosti spregnutih površina i radnih uslova elemenata
mehaničkog sistema moguće je ostvariti različite vidove podmazivanja:

 granično
 hidrodinamičko
 hidrostatičko
 elastohidrodinamičko
 mešovito podmazivanje

3
 2.Granično podmazivanje

Granično podmazivanje nastaje kada sloj maziva nema dovoljnu debljinu da

spreči kontakt površina čvrstih tela. Površine elemenata su u neposrednom dodiru i
opterećenje se prenosi s jedne na drugu preko spregnutih neravnina.

Mazivo
trenja
„A”) koji
graničnog
se putem
podmazivanje nalazi
koeficijentom
se između
fizičko-hemijskih
podmazivanja
kontaktnih
analizira trenja
preko određena
veza
površina
na mestima
reaguje
promena je koeficijentom
u obliku
sa
dodira
metalnom
monomolekularnog
koeficijenatačistih
trenja
metala:
površinom.
trenja. u graničnom
Vrednost Granično
slojasloju
(detalj
koeficijentai

m = aw mm + (1 - aw) mg ......... (2.5)

gde je:
aw – deo stvarne površine dodira metala
mm – koeficijent trenja spregnutih površina metala
mg – koeficijent trenja graničnog sloja

Kod slučaja graničnog podmazivanja najviše su izražena adhezivna i abrazivna

habanja materijala, a u manjem obimu su prisutni tribohemijski procesi i habanje usled
površinskog zamora materijala. U cilju smanjenja trenja i habanja u procesu graničnog
podmazivanja potrebno je obezbediti pogodni površinski, odnosno granični sloj.
Stvaranje graničnih slojeva moguće je postići: fizičkom adsorpcijom, hemijskom
adsorpcijom, hemijskim reakcijama.

Fizička adsorpcija se javlja kada se aktivni molekuli iz maziva vezuju za

površine. Polarni aditivi (npr. masna ulja) formiraju na površinama metala čvrst sloj koji
ima sposobnost da se odupre prodiranju neravnina i na taj način sprečava dodir metal-
metal. Ovaj vid stvaranja graničnih slojeva pogodan je za mala opterećenja, niže
temperature i male brzine.

Kod hemijske adsorpcije aktivni molekuli maziva vezani su za metalne površine

hemijskim vezama, kao na primer vezivanje masnih kiselina za metale i njegove okside,
pri čemu nastaju metalni sapuni veoma dobrih triboloških svojstava. Ovi granični slojevi
su pogodni za srednja opterećenja, srednje temperature i srednje brzine.

Hemijskom reakcijom između aktivnih molekula maziva (EP – aditiva) i metala

stvaraju se nova hemijska jedinjenja na površinama. Ova maziva u svom sastavu
sadrže hlor, fosfor i sumpor u obliku različitih jedinjenja. Deluju tako što, usled visokih
temperatura, na površinama stvaraju slojeve hlorida, fosfida i sulfida koji štite površinu
metala od visokih opterećenja i ekstremnih pritisaka.

4
 3. Hidrodinamičko podmazivanje
Hidrodinamičko podmazivanje predstavlja način podmazivanja pri kome su
površine koje se podmazuju razdvojene kontinualnim slojem maziva u toku kretanja,
odnosno gde se trenje površinskih reljefa u potpunosti zamenjuje unutrašnjim trenjem
čestica maziva. U toku mirovanja, pokretanja ili zaustavljanja površine se nalaze u
direktnom kontaktu.

Elementi mehaničkih sistema kod kojih se ostvaruje hidrodinamičko

podmazivanje odlikuju se sledećim tribološkim karakteristikama:

 površine koje se podmazuju razdvojene su kontinualnim slojem maziva dovoljne

debljine tako da ne dolazi do njihovog dodira, izuzev pri pokretanju i
zaustavljanju,
 opterećenje se prenosi s jedne na drugu površinu preko sloja maziva koji
poseduje određenu moć nošenja nastalu kao rezultat relativnog kretanja
površina,
 otpor usled trenja u sistemu je određen veličinom unutrašnjeg trenja u mazivu.

Debljina uljnog sloja, kod hidrodinamičkog podmazivanja, mora biti veća od zbira
visina površinskih reljefa kliznih površina.
Debljina sloja koja je jednaka zbiru visina površinskih reljefa površina naziva se
kritičnom i ispod nje prestaju zakonitosti hidrodinamičkog podmazivanja.

Šematski prikaz hidrodinamičkog podmazivanja

5
 4.Hidrostatičko podmazivanje

Da bi se obezbedila kontinualna debljina sloja maziva između spregnutih

površina, neophodan je pritisak u sloju maziva koji je veći od opterećenja koje deluje na
površine. Ako se pritisak u sloju maziva održava pomoću posebnog uređaja –
hidrostatičkog sistema, radi se o hidrostatičkom podmazivanju, slika 2.8. Koristi se tamo
gde se moraju otkloniti nedostaci hidrodinamičkog podmazivanja, odnosno teškoće
stvaranja hidrodinamičkih slojeva kod malih brzina ili brzine jednake nuli (pokretanje i
zaustavljanje sistema).

Šematski prikaz hidrostatičkog podmazivanja

Za ovaj vid podmazivanja koristi se poseban tip kliznih ležajeva koji se nazivaju
hidrostatičkim. To su ležajevi u kojima se moć nošenja uljnog sloja ostvaruje stalnim
dodavanjem ulja pod pritiskom iz nekog uljnog rezervoara.
Ovakav način podmazivanja je zastupljen kod kliznih ležaja turbina, pumpi,
mašina alatki, zatim kod kliznih vodjica itd.

6
 5.Elastohidrodinamičko podmazivanje

Za hidrodinamičko podmazivanje je karakteristično da se opterećenje prenosi

preko velike površine dodira. Međutim postoje mnogi elementi mašina (zupčanici,
kotrljajni ležajevi, bregasti mehanizmi) kod kojih se teorijski dodir ostvaruje u tački ili po
liniji. Stvarni dodir je po nekoj maloj ali konačnoj površini. Mala dodirna površina
uzrokuje visoka specifična opterećenja, što izaziva elastične deformacije površinskih
slojeva i promenu geometrije površine dodira. Za ove uslove važe Hercovi (Hertz)
zakoni, na osnovu kojih se određuje veličina pritiska, kao i veličina dodirne površine.

Šematski prikaz elastohidrodinamičkog podmazivanja

U oblasti dodira visoko opterećenih spregnutih površina javlja se pritisak koji ima
paraboličnu raspodelu. Izvan Hercove oblasti vladaju zakoni hidrodinamičkog
podmazivanja. Na ulazu u Hercovu oblast pritisak u mazivu je manji od Hercovog
pritiska, ali dovoljno visok da bi razdvojio površine. U samoj Hercovoj oblasti pritisak u
sloju maziva prati raspodelu Hercovog pritiska.

7
 6.Mešovito podmazivanje

Mešovito podmazivanje predstavlja prelazni oblik između potpunog i graničnog

podmazivanja. Kada je debljina sloja maziva nedovoljna da potpuno razdvoji površine,
javlja se mestimični direktni kontakt površina.
Ono je prisutno i u slučaju malih brzina kretanja mašinskih elemenata pri visokim
opterećenjima.

Šematski prikaz mešovitog podmazivanja

8
 Literatura
1.Goran Mihajlovic – Tribologija.Trstenik 2008
2.Wikipedia