1.ta su spojnice i kako se one dijele?

Spojnice su mainski elementi iji je zadatak da spoje u jednu cjelinu bilo zasebna vratila - nor vratila
elektromotra i obrtne pumpe, bilo jedno dugako vratilo koje je napravljeno iz vie dijelova radi
olakanja izrade, transporta, sklapanja, npr transmisiono vratilo. Spojnicama se mogu spajati i drugi
elemneti, npr. vratila sa zupanicima, kainicima itd.

Osnovna podjela spojnica po nainu kako je ostvarena cjelina izmeu zasebnih vratila ili dijelova
vratila moe se izvriti na ovaj nain.
-Krute spojnice
-Uzduno pokretljive (dilatacione) spojnice
-Gipke ili elastine spojnice
-Zglavkaste spojnice
-Specijalne spojnice

2.Objasnite pojam krute spojnice i navedite njihovu podjelu

Krute spojnice su spojnice koje stvaraju statiku, krutu cjelinu izmeu dijelova vratila ije se
geometrijske ose moraju poklapati, pa se moe smatrati da su spojena vratila - jedno vratilo.
Postoje:
-Spojnice sa naglavkom
-Spojnice sa naglavkom SKF
-Selersove spojnice
-Oklopne spojnice
-Spojnice sa obodima
-Hitrova (Hirth) spojnica

3. Dilatacione spojnice
Uzduno pokretljive ili dilatacione spojnice su spojnice koje omoguuju da se spojena vratila uzduno
relativno pokreu kompenzujui na taj nain temperature dilatacije ili aksijalne oscilacije
elektromotora.

4. Elastine spojnice
Gipke ili elastine spojnice su sponice koje doputaju da se spojena vratila meusobno pokreu i u
radijalnom pravcu, za sluaj promjenjivog torzionog momenta. Ovakve spojnice priguuju torzione
oscilacije.

5.Zglavkaste spojnice
Zglavkaste spojnice su spojnice koje spajaju vratila pod uglom kao kod kardanskih vratila drumskih
vozila

6. Ukljuno iskljune spojnice

Po djelovanju, spojnice mogu biti stalne i iskljune (odnosno ukljune). Iskljune spojnice doputaju
da se susjedna vratila spoje ili razdvoje bez ikakvog rasklapanja elemenata, bilo za vrijeme mirovanja,
bilo i u toku obrtanja
7. ta obuhvata proraun spojnica?
Pri proraunu spojnica koje slue za vezu motorne maine (predajni dio agregata) sa konzumnom
mainom (prijemni dio agregata) treba voditi rauna o ovim faktorima:
- O masenim momentima inercije predajnog dijela agregata (I1) i prijemnog dijela
agregata (I2)
- O krutosti spojnice, odnosno o njenoj eventualnoj sposobnosti da priguuje oscilacije
- O karakteru rada motorne i konzumne maine
Za proraun spojnice mjerodavan je maksimalni obrtni moment koji spojica treba da prenosi. S
obzirom na polaznu karakteristiku motorne maine s ovzirom na krakter rada konzumnje maine bie

Mmax>Mn=C Pn/n

gdje je: Mmax maksimalni obrtni moment koji se javlja u radu spojnice
Mn nominalni obrtni moment
Pn nominalna snaga motorne maine
n minutni broj obrta

8. Objasnite pojam centriranja vratila!

Da bi se moglo obaviti pravilno povezivanje vratila, potrebno je izvriti njihovo centriranje, tj.
objezbjeenje njihove saosnosti i pravca osa.
Naime, to je osnovni zahtjev koji se postavlja kod gotovo svih, a posebno brzohodnih, maina jer se
time objezbjeuje njihov miran, tih, pouzdan i dugotrajan rad.

Ukoliko se elementi vezuju posredstvom prirubnica, onda je njima objezbjeena saosnost, a ukoliko se
vezuju posredstvom stopala, onda se velika panja mora posvetiti njihovom centriranju. Centriranje se
moe obaviti klasino, posredstvom komparatora, ili posredstvom laserskog ureaja za centriranje.

Ukoliko se elementi vezuju posredstvom prirubnica, onda je njima objezbjeena saosnost, a ukoliko se
vezuju posredstvom stopala, onda se velika panja mora posvetiti njihovom centriranju. centriranje se
moe obaviti klasino, posredstvom komparatora, ili posredstvom laserskog ureaja za centriranje.

centriranje treba da objezbjedi da se vibracije kreu u dozvoljenim granicama. Kao greke centriranja
javljaju se ugaone greke, greke saosnosti ili njihova kombinacija. Ugaone greke obavezno treba
otkloniti prije provjere saosnosti.

9. Objasnite pojam "Tribologija" ?

Tribologija je nauna disciplina koja obuhvata istraivanje pojava i procesa na povrinama

koje su u meusobnom djelovanju, direktnom ili indirektnom dodiru i relativnom
kretanju.Naziv tribologija potie od grke rijei TRIBOS (y) to znai trenje ili trljanje
i rei LOGOS nauka.

Kod prouavanja tribolokih fenomena koriste se podruja iz vie nauka: organska i neorganska hemija, fizika hemija,
fizika, poznavanje mainskih elemenata, elektronika, mehanika, nauka o metalima, termodinamika, tehnologija, organizacija
proizvodnje itd. Iako ne sasvim tano, tribologijom esto nazivamo nauku o trenju, habanju i podmazivanju.
Tribologija je veoma vana multidisciplinarna nauka koja se, naroito poslednjih tridesetak godina, intezivno razvija.
Osnovni cilj tribologije je istraivanje uslova za optimalnu eksploataciju proizvodnih procesa, odnosno smanjenje potronje
energije, smanjenje trokova odravanja maina i poveanje pouzdanosti mehanikih sistema.

10. Teorija trenja i habanja ?

Osnovni procesi koji se javljaju pri relativnom kretanju dva vrsta tijela su trenje na dodirnim
povrinama i habanje dodirnih povrina. Usljed pojave trenjea dolazi do gubitaka mehanike
energije pri radu mehanikog sistema. Zbog pojave habanja dolazi do promjena povrina
mainskih dijelova tokom eksploatacije.

Trenje predstavlja mehaniki otpor koji nastaje na povrini dodira dva tijela pri kretanju
jednog tijela po drugom ili pri meusobnom relativnom kretanju. Trenje se dijeli na dva
oblika : unutranje(viskoznost)i spoljanje(mjesto meudjelovanja tijela)trenje.

U zavisnosti od vrste kretanaj mogu se razlikovati trenja: klizanja i kotrljanja

Habanje je progresivni proces gubitka materijala elemenata ili djelova maina koji su u
neposrednom kontaktu i nalaze se u relativnom kretanju.

Povrine mainskih elemenata koje su prilikom kretanja u meusobnom kontaktu, mjenjaju s

vremenom i svoja osobine.
Mijenja im se geometrija, veliina, struktura i svojstva povrinskih slojeva, a veliina i karakter
promjena zavise od:

uslova optereenja
koliine kretanja
prirode materijala elemenata koji su u kontaktu
sastava i svojstava okoline (vlaga, vazduh itd.)
sastava i svojstava maziva itd.

Kao posljedica procesa habanja dolazi do istroenosti djelova maina, smanjenja efikasnosti njihovog
rada, potronje energije itd.
Moe se podjeliti na mehaniko i hemijsko habanje.
Pod mehanikim habanjem se podrazumevaju:

adhezija
abrazija
zamor materijala
erozija
Pod hemijskim habanjem se podrazumeva:

habanje kao posljedica oksidacije povrine materijala

habanje usljed procesa korozije
U najveem broju realnih sluajeva javlja se kao posljedica kombinacije mehanikog i
hemijskog habanja
11. Teorija podmazivanja ?

Trajnost i pouzdanost rada maina i razliitih mehanizama bitno zavise od pravilnog izbora i primjene
maziva. Loe odabrano mazivo ili njegova pogrena primjena je uzrok nenormalnom, ubrzanom
troenju povrina koje su u kontaktu i pojava trajnih deformacija, odnosno oteenja.

Jedan od osnovnih kriterijuma izbora je specifinost rada mehanizma: brzina i oblik kretanja,
specifina optereenja, temperatura itd.
Uopteno, moe se rei, da se maziva ne biraju za maine u cjelini, ve posebno za razliite sklopove
jedne maine.

Budui da je habanje elemenata posljedica trenja, a trenje otpor relativnom kretanju, osnovna uloga
maziva je da smanji taj otpor.
Mazivo se moe definisati kao materija koja smanjuje trenje, ali osim toga ispunjava i neke sasvim
odreene i strogo postavljene zahtjeve.
Na primjer, savremeno motorno ulje prije svega mora:
- podmazivati povrine,
- mora imati sposobnost hlaenja,
- zatite od korozije,
- zaptivanja, ienja,
- pranja elemenata motora i mora biti oksidaciono i termiki stabilno.

U zavisnosti od debljine sloja maziva, njegovog meupovrinskog rasporeda, stepena geometrijske

slinosti spregnutih povrina i radnih uslova elemenata mehanikog sistema mogue je ostvariti
razliite vidove podmazivanja:granino,hidrodinamiko,hidrostatiko,elastohidrodinamiko,
mjeovito podmazivanj.

12. Definisati kotrljajni leaj i od ega se sastoji?

Kotrljajni leajevi su mainski elementi iji zadatak je da omogue relativno kretanje obrtnih deliva i
prenoenje optereenja izmeu njih kao i da obezbijedi tanost njihovog poloaja
Sastoje se od: prestenova ili kolutova, kotrljajnih tijela i kaveza. Kotrljajna tijela su smjetena izmeu
prstenova a pomou kaveza se odrava njihovo konstantno meusobno rastojanje

13. Prednosti i nedostaci kotrljajnih leajeva

Prednosti: - nia proizvodna cijena i laka nabavka
 - Zadovoljavajua nosivost za nie i srednje uestanosti obrtaja
- Jednostavno podmazivanje i odravanje
- Laka zamjena, jer nema habanja rukavca, pa nije potrebna njegova
naknadna obrada
- Manji gubici energije
- Realizuju tanije voenje

Nedostaci: - nemogue rastavljanje leaja

- Relativno velike radijalne dimezije

- Vee osjetljivosti na udarna optereenja ( sloj ulja izmeu dodirnih
povrina kliznih leajeva u izvijesnoj mjeri amortuje udare)
- Ogranien broj obrtaja (usljed velikih centrifugalnih sila)
- Slaba radna sposobnost pri vibracijama i udarnim optereenjima,
kao i pri radu u agresivnoj sredini

14. Po emu se dijele kotrljajni leajevi?

Prema pravcu djelovanja sile:

* Radijalne ( najjednostavniji i najrasprostranjeniji, dozvoljavaju mala zakoenja

vratila (do 1/4), a mogu prihvatiti i aksijalno optereenje )

* Aksijalne ( prihvataju samo aksijalna optereenja i loe rade pri zakoenju osa)

* Radijalno aksijalne ( prenose sile u oba pravca)

Prema nainu ugradnje:

*Fiksirani ( prenose radijalni i aksijalni silu u jednom ili oba smjera )

* Slobodni ( prenose radijalnu silu i dozvoljavaju aksijalno pomijeranje )

Prema obliku kotrljajnih tijela:

Kugline
 Valjane (cilindrini, konusni, buriasti, konusno buriasti, igliasti leajevi )

- Cilindrini: ;

- Konusni:

- Buriasti:
Konusno buriasti:

Igliasti:

Zavisno od toga da li se kod ugradnje rasklapaju ili ne:

* rasklopive

* nerasklopive

Prema sposobnosti prilagoavanja deformisanja vratila u osloncu:

* krute
* zglobne ( podesive )

Prema broju redova kotrljajnih elemenata:

*jednoredne

*dvoredne

*vieredne
15. Nacrtajte shemu dvorednog kuglinog leaja i napiite njegovu oznaku!
Ozaava se sa BG.

16. Optereenje i naponi u dijelovima leaja

Kod radijalnih leaja, ukupno optereenje F se raspodjeljuje na vie kotrljajnih tijela z ali je z < z
s s

Kuglice koje su iznad, ne prenose optereenje

Vrednost optereenja pojedinih tjela odreuje se po obrascu:

=
 F - ukupno optereenje,

z - broj kotrljajnih tjela i

ki - koeficijent srazmjere.

Na osnovu te sile, tj. njene najvee vrijednosti, definiu se dimenzije kotrljajnih tela.
Do razaranja leaja dolazi, uglavnom, usljed zamora materijala.
Oteenja nastaju kako na kotrljajnim tjelima tako i na prstenovima, uglavnom, piting i naprsline.

17. Nosivost i radni vijek leaja

Dinamika nosivost leaja ( C ) je optereenje koje leaj moe da prenese tokom = 106 ciklusa, a
da pri tome ne doe do oteenja od 10% ispitanih leaja. Taj podatak se dobija ispitivanjem i
proizvoai leajeva ga daju u svojim katalozima

Radni vijek leaja je broj asova rada leaja ( Lh ) do njegovog razaranja. Ukupan broj ciklusa, kojem
je izloen leaj do njegovog razaranja iznosi: = 60

Gdje je n broj obraja leaja u 1

Na osnovu jednaine Velerove krive, za oblast ograniene dinamike vrstoe = . moe se

napisati:

= ( )

106
= 60 ( )

Gdje je: eksponent ( za kugline leajeve je 3 a za valjaste 10/3

n broj obrtaja leaja

C dinamika nosivost leaja

F ekvivalentno optereenje leaja

18. Dinamiki proraun leaja

( kada je n10 1)

= +

Fr radijalna sila

Fa aksijalna sila

X faktor radijalnog optereenja

Y faktor aksijalnog optereenja

 106
= 60 ( )

eksponent ( za kugline leajeve je 3 a za valjaste 10/3

n broj obrtaja leaja

C dinamika nosivost leaja

F ekvivalentno optereenje leaja

19. Podmazivanje leaja

Kada bi vratilo pri obrtanju bio u neposrednom dodiru sa posteljicom leita, javljalo bi se jako trenje
na dodirnoj povrini; trenje bi prouzrokovalo znatne gubitke energije, tetno zagrijavanje i habanje
metalnih dijelova. Da bi se ove nezgodne ublaile, potrebno je da dodirne povrine budu podmazane
tj. posteljica odvojena slojem maziva od rukavca

Uglavnom postoje tri vrste trenja u leitima: trenje suvih povrina(kada na dodirnoj povrini nema
uopte maziva), trenje poluokvaenih povrina (kada su rukavac i posteljica djelimino odvojeni
slojem maziva a djelimino se dodiruju neposredno) i trenje okvaenih povrina ( rukavac i posteljica
su potpuno odvojeni slojem maziva)

20. Zaptivanje leaja

Da bi vijek leita bio to dui, neophodno je da se sprei sa jedne strane izlaenje maziva iz leita, a
sa druge strane prodiranje praine, vode, pare po leita. Iz navedenih razloga mora leite biti
zaptiveno utoliko sigurnije zaptiveno, ukoliko je mogunost prodiranja vea. Zaptivanje se moe
ostvariti uglavnom na dva naina. Prvi nain je da se neka, obino meka materija priljubi uz vratilo
na mjestu njegovog prolaenja kroz kuicu leita. Zaptivai struu vratilo i mogu ga zaparati kada su
loi

Najprostiji je i najee se upotrebljava tekstilni zaptiva u obliku prstena od filca koji se umee u
lijev urezan u kuici leita.

21. Definisati klizni leaj I njegove sastavne dijelove ?

Klizni leaj je leaj koji omoguuje voenje pokretnih strojnih dijelova (osovina, vratilo) i prijenos
optereenja s rukavca osovine ili vratila na blazinicu leaja. Klizne povrine podmazane su uljem, a
rjee mau ili krutim sredstvima za podmazivanje. Prema djelovanju optereenja razlikuju
se radijalni i aksijalni klizni leajevi. Postoje jo i klizni leajevi za voenje koji slue samo za
voenje osovine ili vratila, a ne prenose nikakva vanjska optereenja.
Klizni leajevi, kao i kotrljajni, slue kao oslonci za prihvatanje vratila i obrtnih osovina. Kod kliznih
leaja, osloni deo vratila se naziva rukavac.
Oblik radne povrine kliznog leaja (rukavca) moe biti: cilindrian, ravan, konusan i loptast.
U zavisnosti od oblika rukavca zavisi i namjena leaja, tako da se on moe koristiti za prihvatanje
radijalnih, aksijalnih, radijalno aksijalnih, odnosno, aksijalno radijalnih sila
Osnovni elementi takvog leaja su kuite i posteljica sa tankim slojem antifrikcionog materijala na
kliznim povrinama.

22. Vrste maziva i naini podmazivanja kliznih leaja ?

U zavisnosti od naina podmazivanja razlikuju se leajevi sa:

hidrostatikim podmazivanjem (kod kojih se ulje u leaj dovodi pod pritiskom, ime se stvara tanak
uljni film izmeu dodirnih povrina i spreava njihov direktan kontakt) i

hidrodinamikim podmazivanjem (kod kojih se, usled velike brzine obrtanja rukavca, mazivo dovodi
izmeu dodirnih povrina i time spreava njihov direktan kontakt).

Usled sloenosti sistema za stvaranje visokog pritiska hidrostatiko podmazivanje leajeva se danas
veoma retko koristi.

Za podmazivanje leajeva koriste se razliite vrste maziva. Najee se koristi ulje, jer je ono pogodno
za skoro sve brojeve obrtaja, za irok opseg radnih temperatura i za relativno velika optereenja.

Masti se koriste relativno malo i to kod sporohodnih vratila. Njihova osnovna prednost je to se due
zadravaju u leaju i to spreavaju prodor neistoa u leaj

U izuzetnim sluajevima, za podmazivanje se moe koristi i voda (kod leajeva od drveta,

gume i plastinih materijala). Osnovna prednost vode je mogunost boljeg odvoenja toplote i
time boljeg hlaenja leaja.

Za podmazivanje leaja mogu se koristiti i vrsta maziva, kod leajeva koji rade na visokim
temperaturama sa malim brojem obrtanja vratila. Kao mazivo najee se koristi grafit i
molibdensulfit.

Kao mazivo moe se koristiti i vazduh, kod brzohodnih i malooptereenih leajeva.

Naravno, neki leajevi mogu da rade i bez podmazivanja. To su leajevi koji su izraeni od
antifrikcionih materijala (razliite plastine mase i sl.).

Izbor vrste maziva vri se na osnovu obimne brzine rukavca, prema tabeli

23. Trenje klizanja I podmazivanja ?

Neosporno je da od intenziteta trenja zavisi intenzitet habanja i zagrevanja leaja, kao i njegov stepen
iskorienja. U cilju smanjenja trenja klizni leaji se podmazuju. U zavisnosti od reima rada u njemu
moe biti poluteno ili teno trenje
Pri tenom trenju, radne povrine vratila i posteljice razdvojene su takim slojem maziva, tzv. uljnim
filmom (h) koji je vei od sume visina neravnina, tj. hrapavosti povrina

h Rz1 Rz 2

Pri takvim radnim uslovima mazivo prihvata spoljanje optereenje i spreava neposredni kontakt
radnih povrina, tj. njihovo habanje.
Otpor kretanju, u tom sluaju, predstavlja samo unutranje trenje maziva.
Vrednost koeficijenta tenog trenja kree se u granicama od 0,002 do 0,005 to moe biti manje i od
koeficijenta trenja kotrljanja.
Kod polutenog trenja nije zadovoljen prethodni uslov, tj. u leaju se istovremeno odvija teno i
granino trenje.

Graninim trenjem se naziva ono trenje pri kojem su dodirne povrine prekrivene veoma tankim
slojem maziva, koje se formira zahvaljujui molekularnim silama izmeu maziva i dodirnih povrina.

Ako se rukavac vratila okree relativno sporo u odnosu na posteljicu, onda se odvija poluteno trenje,
a ako ta brzina poraste, rukavac se izdie i izmeu dodirnih povrina se stvara uljni film.

24. Proraun kliznih leaja ?

Pri proraunu kliznih leaja treba razlikovati:

proraun leaja za sluaj polutenog trenja i

proraun kliznog leaja za sluaj tenog trenja.

F
p pdoz
dl

p v p v doz

F - radijalno optereenje leaja,

d - prenik rukavca leaja,

l - duina rukavca

pdoz - dozvoljeni pritisak (tabela),

(pv)doz - dozvoljeni proizvod pritiska i brzine (tabela)

U leajeve koji rade u reimu tenog trenja spadaju svi leajevi brzohodnih mehanizama, koji rade bez
ili sa veoma malim brojem prekida i leajevi sa dobrim podmazivanjem.

Ukoliko, pri proraunu, nije poznat prenik vratila, ili ako se on posebno ne uzimati u obzir,
onda se usvaja odnos irine i prenika rukavca ( = b / d) i na osnovu njega se odreuje
prenik rukavca i, posle toga, njegova irina.

Odnos irine i prenika () se kree ugranicama od 0,2 do 1 eventualno 1,5 s tim to se kod
brzohodnih i manje optereenih leajeva usvaja od 0,5 do 1 dok se kod leajeva sa
optimalnom nosivou usvaja 0,3 do 0,7.

Na osnovu ove jednaine odreuje se prenik rukavca

Fr
d
pdoz
i njegova vrednost se usklauje sa standardnim vrednostima.

Na osnovu usvojene vrednosti = b / d izraunava se irina leaja i njegova vrednost se

usklauje sa standardnim vrednostima.

Zatim se izraunava stvarni pritisak u leaju

Fr Fr
p
A db

Fr - radijalna sila u leaju,

d - usvojeni prenik leaja i

b - usvojena irina leaja

Zazor u leaju se moe izraunati posredstvom relativnog zazora u leaju ija se vrednost moe
izraunati po obrascu

0,0007... 0,0009 4 v
Z

d
pri emu se manje vrednosti usvajaju za < 0,8; meke materijale posteljice i manje pritiske p 2
N/mm2, a vee vrednosti za > 0,8; tvre materijale posteljice i vee pritiske p 10 N/mm2.

v - obimna brzina, v = r ,

r - poluprenik rukavca r = d / 2,

- ugaona brzina = n/30

 Srednji zazor u leaju se zatim rauna po obrascu

Z d

25. Koja je uloga prenosnika snage i koje uslove treba da ispune u radu?
Uloga prenosnika snage je da snagu / obrtni moment / mehaniku energiju , dobijenu od pogonskog
motora, efikasno prenes na : drugu mainu, druge mehanizme, direktno na radni mehanizam.

Takoer se pomou njih moe vriti promjena : parametara snage, veliine obrtnih momenata i
ugaonih brzina ili sile i njenih brzina.

Zadaci prenosnika snage:

- da reguliu obrtni moment, broj obraja, smjer obrtaja itd. u zavisnosti od vrste spoljanjeg
optereenja

- da reguliu radnje karakteristike pumpi, kompresora itd.

- da izvre sumiranje potrebne snage motora pri grupom pogonu vie razliitih ureaja

- da obezbjede miran start i zatitu od preoptereenja pogonskog motora

26. Mehaniki prenosnici snage ?

Mehaniki prenosnici snage moment prenose na dva naina : trenjem i oblikom.

Mehaniki prenosnici snage su po svojoj konstrukciji najjednostavniji prenosnici.

Mehaniki prenosnici predstavljaju mainsku grupu koja na maini obavlja parcijalne funkcije prenosa
i transformacije snage od pogonske do radne maine. Pod pojmom mehaniki prenosnik snage
podrazumijeva se mehanizam koji slui za prenos snage sa izmjenom : broja obrtaja, momenata,
vune sile, smjera obrtanja.Glavni mehaniki prenosnici su : frikcioni, remeni, lanani, zupasti.

27. Koji su parametri potrebni za projektovanje prenosnika snage ?

Potrebni parametri za projektovanje prenosnika snage su : mjesto primjene, uslovi radne sredine,
namjena, kapacitet, brzina, oekivan radni vijek, sigurnost maina i ljudstva koji ih koristi itd.

28. Vrste zupastih prenosnika ?

Prema poloaju dva vratila zupasti prenosnici se dijele na :

- paralelne vratila sa cilindrinim zupanicima

- vratila koja se sijeku sa konusnim zupanicima

- vratila koja se mimoilaze - puni prenosnici

Vrste zupastih prenosnika : cilindrini, konusni, puni, zupasta letva

29. Prenosni odnos zupastog para ?

30. Gdje se koriste lananici i navedite njihove prednosti i nedostatke ?

Lananici se koriste za prenos kretanja izmeu dva udaljena vratila kada se zahtjeva taan prenosni
odnos.

Prednosti su : mali gabariti, povoljan stepe iskoritenja (0.98-0.99), mali trokovi odravanja,
odsustvo klizanja, neosjetljivost prema povienim temperaturama, manje optereenje vratila i
relativno dug vijek trajanja.

Nedostaci su : neizbjeno habanje elemenata lanca i s tim u vezi poveanje koraka - istezanje lanca,
neravnomjernost brzine obrtanja prijemnog lananika u toku jednog obrta, potreba paljivog
razraivanja, mogunost loma usljed zamora elemenata lanca.
31. Gdje se koriste frikcioni prenosnici i navedite njihove prednosti i
nedostatke ?
Frikcioni prenosnici se koriste za prenos obrtnog momenta sa vratila na vratilo.

Prednosti su : tih rad - bez zujanja, koriste se za prenos manjih snaga(~200kW , izuzetno i vie),
inzenadni udari ili prepoptreenja u radu se amortizuju klizanjem, moe se ostvariti brzo
ukljuivanje/iskljuivanje mehanizama, mogu se mijenjati smjer i brzina obrtanja vratila.

Nedostaci su : prenos nije taan, pojava puzanja i klizanja, neravnomjerno habanje frikcionih
elemenata i oteenja usljed klizanja, zatno mogu opteretit vratila i leita.

32. Gdje se koriste kaini prenosnici i navedite njihove prednosti i

nedostatke ?

Pljosnati kai upotrebljava se uglavnom za prenoenje malih i srednjih snaga ( 1 - 100 kW), dok za
prenoenje vih snaga slue specijalni kaievi od vjetakih materijala( do 2000 kW).

Prednosti su :zahvaljujui elastinosti kaia i remena priguuju se svi udari i vibracije - mirniji
rad, kod preoptereenja dolazi do proklizavanja kaia, jednostavnog oblika i ne zahtijevaju
tano osno rastojanje i poloaj, mogu da rade pri velikim brzinama, prenose veliku specifinu
snagu u odnosu na teinu, obezbjeuju prenos snage izmeu veoma udaljenih vratila i
istovremeni prenos snage na vie vratila

Nedostaci su : dosta velikih gabarita u odnosu na druge mehanike prenosnike, sile pritezanja
dodatno optereuju vratila i leajeve, zahtijevaju poseban mehanizam za ostvarivanje sile pritezanja,
prenosni odnos nije konstantan jer u toku rada dolazi do izduenja kaia(izuzetak su zupasti kaini
prenosnici), ograniena je radna temperatura ( od - 20C do + 60C / izuzetno granice mogu biti
ire).
33. ta je zupasti prenosnik i od ega se sastoji zupanik ?
Zupasti prenosnici koriste se za prenos snage i kretanja, bez klizanja izmeu dva ili vie vratila koja
su namanjena meusobnom ratstojanju. Prenos snage (obrtnog momenta) sa jednog vratila na drugo
pomou zupanika ostvaruje se na taj nain to zupci vodeeg zupanika ulaze u meuzublje voenog
zupanika.

Zupanik ini :

Tijelo zupanika omoguuje stabilan poloaj zupastog vijenca, spajanje i oslanjanje na vratilo,
prenoenje obrtnog momenta i sila koje djeluju na zupce i sl.

Zupasti vijenac ine zupci, medjuzublja i prsten (venac) ispod podnonog cilindra. Zupci su po
visini ogranieni temenom i podnonom povrinom, a u aksijalnom pravcu eonom povrinom.

34. Kako se dijele zupasti prenosnici prema poloaju osa vratila ?

Prema poloaju dva vratila zupasti prenosnici se dijele na:

Paralelne vratila sa cilindrinim zupanicima

Vratila koja se seku sa konusnim (koninim) zupanicima

Vratila koja se mimoilaze (ne seku se) puni prenosnici

35. Nacrtajte emu prenosnika sa paralelnim vratilima?

a) Sa pravim zupcima
b) Sa helikodnim zupcima
c) Sa strelastim zupcima
d) Sa spoljnim i unutarnjim zupcima

36. Nacrtati emu prenosnika sa mimoilaznim vratilima?

 g) Cilindrini zupanici sa helikodinim zupcima
h) Puni prenosnik
i) Konini zupanici sa hipoidnim zupcima

37. Nacrtati emu prenosnika sa vratilima koji se sijeku?

e) Konini zupanik sa pravim zupcima

f) Konini zupanik sa lunim zupcima

38. Kako se dijele zupasti prenosnici prema pravcu zubaca ?

39. Zupanici sa pravim zupcima ?

Zupanici sa pravim zupcima imaju najiru primjenu kod cilindrinih zupanika, jer
optereuju vratila samo sa obimnom i radijalnom silom.

Pravolinijski bok osnovno profila nagnut je prema upravnoj na srednju liniju pod uglom od 20
, prema tome ugao strana osnovno zupanog profila je 40 . eljeni profil moe se dobiti
livenjem, presovanjem i mehanikim odvajanjem materijala iz punog vijenca toka rezanjem.
Prednosti: Male dimenzije, velik stepen korisnog djelovanja, velika izdrljivost, tih rad i dug
vijek trajanja , manja cijena u odnostu na ostale.

Nedostaci : Velika krutost i vei um

40. Kako se dijele zupanici prema pokretnosti osa obrtanja ?
- Zupanici sa pokretnim osama obrtanja (planetarni)

- Zupanici sa nepokretnim osama obrtanja

41. Nacrtajte emu i objasnite pojam pokretne ose obrtanja ?

Planetarni prijenos je vrsta zupanikog prijenosa, kod kojega se mehaniki

prijenos ostvaruje tako da mu barem jedan lan (planetarni lan) osim oko vlastite ose, rotira
oko jo jedne ose. Dakle, osa jednog zupanika( pokretnog) se rotira oko ose drugog
zupanika (nepokretnog). Ovisno o izvedbi, sastoji se od vie zupanika, od kojih je barem
jedan sredinji (sunani) nepomine geometrijske osi, a jedan planetarni.

42. Kako se dijele zupanici prema konstrukcionom obliku i objasnite

razlike?
Prema obliku zupanici mogu biti:
- cilindrini zupanici - za paralelna vratila
- konini zupanici - za vratila koja se sijeku
- pu i puni toak - za mimoilazna vratila
- zavojni zupanici za mimoilazna vratila

43. Kako se dijele zupanici prema nainu izrade?

a) Cilindrini zupanici
b) Konusni zupanici
c) Hiperboloidni zupanici
d) Zupanik i zupasta letva

44. Od ega zavise dimenzije vijenaca zupanika?

Zupasti ijine zupci, medjuzublja i prsten (vijnac) ispod podnonog cilindra. Zupci su po visini
ogranieni tjemenom i podnonom povrinom, a u aksijalnom pravcu eonom povrinom.

45. Gdje se koriste zupanici?

Primjena ovih zupanika je mnogostruka od naj bunijih prenosnika, reduktora, mjenjakih
kutijana automobilima, prenosnika na mainama alatkama i slino.
Za vratila ije se ose sijeku koriste se konusni zupanici iji zubi mogu da budu pravi kosi i luni.
Primjena ovih zupastih parova je u diferencijalnim prenosnicima kod automobila , kamiona i na svim
mjestima gdje se ose vratila sijeku. Zupasti prenosnici svih oblika imaju iroku primjenu u tehnici od
najobinijeg sata (fini prenosnici) do reduktora mjenjaa automobila velikih energetskih postrojena.

46. Objasnite geometrijske parametre cilindrinog zupanika!

CILINDRINI ZUPANICI susastavljeni od tijela koja su razliitog oblika, zubaca i meuzublja po
obodu zupanika.
Korak zupca (p) predstavlja duinu luka na podeonom preniku izmeu dva istoimena boka (profila)
susjednih zubaca a jednak je zbiru debljine i meuzublja
p= s+e
.Ako sa (z) oznaimo broj zuba zupanika tada je obim podionog kruga
d=p z
odakle je d=z p/=m z
.
Veliina m=p/=d/z
je modul zupanika kao najvanija geometrijska veliina zupanika ima jedinicu duine i predstavlja
polazni podatak kod prorauna konstrukcije , izrade i mjerenja zupanika.

47. Objasnite glavno pravilo zupenja!

Zupanici gotovo bez izuzetaka treba da ispunjavaju uslov da prenosni odnos bude konstantan

i= 1 = .
2
Glavno pravilo zupenja, koje definie meusobnu zavisnost oblika spregnutih profila glasi:
Normala u trnutnoj taki dodira dvaju spregnutih profila mora prolaziti kroz dodirnu taku
dodirnih krugova.
Ova taka se zove centralnom takom zupastog sistema ili kinematskim polom.
48. Osnovne karatkteristike i shematski prikaz konusnih zupanika?
Konusni zupanici slue za vratila koja se seku u jednoj zajednikoj ravni. Veoma slino kao u sluaju
cilindrinih zupanika razlikujemo konusne zupanike sa pravim, kosim i lunim (krivoliniskim)
zubcima sa slinim prednostima i manama.
Znaajne su im odlike: vei stepen sprezanja ( uvijek su u sprezi bar po dva para zubaca) postepeno
optereivanje zubaca, mirniji rad, pojaana otpornost zubaca, primjenjivost za jae prenosne odnose i
vee brzine, manja osjetljivost prema deformacijama vratila s obzirom na vei broj zubac, zbog toga se
esto upotrebljavaju za reduktore motornih vozila, maina alatki, hidraulinih turbina, SUS motora itd.
49. Nacrtati poligon sila na zupcu koninog zupanika sa pravim zupcima!

50. Hipoidni zupanici

Hipoidni zupanici su konini zupanici sa krivim zupcima, ije su geometrijske ose malo razmaknute
toliko da doputaju da se vratila mimoilaze. To omoguava da se vratilo osloni na dva leita
istovremen; ovakvo rjeenje mnogo je bolje od rjeenja kada se zupanik nalazi na prepustu vratila.
Osim toga razmicanjem osa lahko se rjeava pitanje prenoenja obrtnog momenta sa jednog dugakog,
prolaznog vratila na nekoliko prijemnih vratila.

Hipoidni zupanici se upotrebljavaju na automobilima za prenos snage na pogonske tokove, zatim u

tekstilim mainam, mainama alatki itd. Izrauju se na specijalnim mainama. Najmanji broj zubaca je
z1= 6 (izuzetno 4). Radi ublaavanja habanja zubaca i radi postizanja tihog rada razmak osa A treba da
bude to manji; on ne treba da relazi ove vrijednosti zavisno od prenosnog odnosa:

i 1 1,16 1,5 1,512,00 2,012.50 >2,5

A 0,33D2 0,3D2 0,26D2 0,23D2 0,2D2

Gdje je:
i prenosni odnos
D2 - prenig spoljnjeg deonog kruga veeg zupanika

Za lake automobile (putnike i lahke teretne) je Amax = 0,2D2 a za teka motorna vozila Amax =
0,125D2
Hipoidni zupanici izdravaju znatna optereenja, pod uslovom da su dobro podmazani specijalnim
mazivom (hipoidnim ili EP (extra pressure) uljem); oni rade relativno tiho.

51. Puni prenosnik?

Puni prenosnik se sastoji iz punog zavrtnja i punog zupanika a upotrebljava se za prenoenje
obrtnog momenta izmeu mimoilaznih vratila radi smanjivanja broja obrta. Puni zavrtanj je predajni
a puni zupanik prijemni dio prenosnika. Puni prenosnik moe biti iskoriten i obrnuto, kao
multiplikator broja obrta; ovo je rijedak izuzetak koji ne predstavlja dobro rjeenje poto su gubitci
energije znatni.

Puni prenosnik lii na spregu zavrtnja i navrtke; u ovoj sprezi esto je puni zavrtanj izraen sa
zavojnicom slinom standardnoj trapeznoj zavojnici dok je puni zupanik skup segemnata navrtke
smjetenih po obimu toka. Ovi segmenti su samo djelomino spregnuti sa zavojnicama punog
zavrtnja.

Smijer obrtanja punog zupanika zavsi od smijera obrtanja punog zavrtnja i od smijera njegove
zavojnice. Spregnuti zavojci punog zavrtnja i punog zupanika dodiruju se teorijski po liniji a
stvarno po uskoj, relativno dugoj povrini, koja se formira pri optereenju zbog deformacija.
Uzduni presjek punog zavrtnja izgleda kao zupasta poluga.
52. Optereenja vratila kod punog prenosnika!
Pri odreivanju sila koje potiu od obrtnog momenta koji se prenosnikom prenosi, a koje optereenje
vratila punog zavrtnja i zupanika, zanemaruje se otpor klizanja poprijeko na zupce ( u radijalnom
pravcu) a uzima u obzir otpor klizanja uzdu zupca; osim toga smatra se da su sile koncentrisane i da
djeluju u centralnoj taki O.