3.

VODILICE I ULEŽIŠTENJA
3.1. Tribologija obradnih strojeva
3.1.1. Uvod
3.1.2. Stribeckova krivulja
3.1.3. Stick-slip efekt
3.1.3.3. Hidrodinamičko podmazivanje
3.1.5. Hidrostatičko podmazivanje
3.2. Vodilice
3.2.2. Klizne vodilice
3.2.3. Kotrljajuće vodilice
3.2.3.3. Zavisnost sile trenja o brzini za različite
vodilice
3.3. Uležištenja glavnog vretena
3.3.1. Osnovni zahtjevi za glavna vretena
3.3.2. Vrste i usporedba karakteristika ležajeva
3.3.3. Kuglični ležajevi s kosim dodirom
3.3.3.3. Hidrodinamički ležajevi
3.3.5. Hidrostatički ležajevi
3.3.6. Aerostatički ležajevi
3.3.7. Magnetski ležajevi
3.3.8. Primjeri uležištenja
3.3.9. Određivanje radnog vijeka ležaja

3. 1. Tribologija obradnih strojeva

 Tijekom eksploatacije elementi obradnog stroja koji su u kontaktu i relativnom

gibanju izloženi su procesu trošenja (neposredno djelovanje trenja) i zagrijavanja
(posredno djelovanje trenja).
 Istrošenje kliznih površina kao posljedica trenja predstavlja bitan faktor točnosti i
pouzdanosti rada obradnih strojeva, posebno trajanja točnosti.

Tribologija  znanost koja se bavi trenjem, trošenjem i podmazivanjem površina u međusobnom

opterećenom kontaktu.
Trošenje  ukupni gubitak težine ili mase para u tribološkom kontaktu.

2
 3.1.1. Uvod

Tipični primjeri istrošenja

3.1.1. Uvod

Klasifikacija triboloških parova prema uvjetima trošenja.

4
 3.1.1. Uvod

h
ΔhIII

I - početno istrošenje
α
ΔhII

II - redovno istrošenje
Δhgr

III – razorno istrošenje

ΔhI

I II III t

Zavisnost istrošenja o vremenu klizanja parova

3.1.2. Stribeckova krivulja

 Jedna od mjera za smanjenje trenja i trošenja je PODMAZIVANJE.

 STRIBECKOVA krivulja  eksperimentalno dobivena krivulja promjene vrijednosti
koeficijenta trenja (μ) u zavisnosti o brzini klizanja (v).

Karakteristična područja podmazivanja:

koeficijent trenja μ

I – granično podmazivanje
(debljina filma maziva h < Ra)
II – mješovito podmazivanje
(prijelazni oblik tj. h ≈ Ra)
III – (elasto)hidrodinamičko podmazivanje hidrodinamički radijalni i
(potpuno odvajanje površina u aksijalni ležajevi i klizne
vodilice većih obodnih
kontaktu slojem maziva tj. h >> Ra) brzina vrtnje ili klizanja

brzina klizanja v
6
 3.1.2. Stribeckova krivulja

 Promjena vrijednosti koeficijenta trenja u ovisnosti o načinu podmazivanja.

3.1.3. Stick-slip efekt

 Ovisno o konkretnom problemu, fenomen trenja moze općenito biti koristan ili
štetan. Tako se kod sustava upravljanja proklizavanjem kotača vozila (ABS) odnosno
kod sustava upravljanja vučnom silom nastoji maksimizirati iznos sile trenja te je
pojava trenja u ovom slučaju korisna.
 S druge strane, u velikom broju industrijskih primjena postojanje trenja je izuzetno
štetno. Ponajprije zbog njegovog postojanja dio se energije nepovratno gubi
odnosno pretvara u toplinsku energiju smanjujući često pritom vijek trajanja
komponenata sustava.
 S gledišta kvalitete upravljanja sustavima posebno su bitna dva vrlo bliska efekta
povezana s pojavom trenja, a to su: stick-slip efekt i hunting efekt.
 Djelujuća sila ili opterećenje klizača okomito na smjer gibanja su prihvaćeni na
brjegove površinskog profila hrapavosti koji imaju malu nosivu površinu pa dolazi
do hladnog zavarivanja (kod malih brzina klizanja tj. u području podmazivanja I i II).
 Djelovanjem horizontalne sile gibanja klizača dolazi do otkidanja zavarenih vrhova,
pri čemu ono nije po spoju nego se više otkida od onog elementa u tribološkom
paru koji ima manju tvrdoću.
8
 3.1.3. Stick-slip efekt

 Stick-slip efekt manifestira se "podrhtavanjem" tj. oscilatornim gibanjem tijela koje

nastaje kao posljedica naglog prelaska iz područja statičkog trenja (trenje mirovanja)
u područje dinamičkog trenja (trenje klizanja).
 Kako je statičko trenje značajno veće od iznosa trenja u režimu klizanja prilikom
prelaska iz režima statičkog u režim dinamičkog trenja dolazi do naglog smanjenja
sile trenja.
 Promatrajući ovu pojavu na mikrorazini može se zaključiti da je ovo smanjenje sile
trenja posljedica kidanja asperitnih veza između dvaju tijela koja su u dodiru što se
dogodi nakon što je vanjska sila veća od prekidne sile.

3.1.3. Stick-slip efekt

 Stick-slip efekt može se ublažiti:

 povećanjem brzine klizanja,
 viskoznijim uljem,
 većom nosivom površinom kliznog para,
 manjom masom kliznog elementa,
 manjim padanjem koeficijenta trenja u
prvom dijelu Stribeckove krivulje što se
postiže uporabom polimernih dodataka
ulju ili oblaganjem kliznih površina
umjetnim masama (npr. epoksidne smole).

Stick-slip efekt
10
 3.1.3.3. Hidrodinamičko podmazivanje

Hidrodinamičko podmazivanje – sloj maziva je takve

debljine da u cjelosti razdvaja površine, tj. one nisu
u kontaktu jer je hrapavost površina manja od sloja
maziva h >> Ra1 + Ra2
Hidrodinamičko podmazivanje nastaje pri dovoljno
velikoj relativnoj brzini gibanja koju omogućava
posebno oblikovani prorez u cilju formiranja uljnog
klina i time razdvajanja površina u kontaktu.
To je moguće jer je sila opterećenja manja od
pritiska maziva.
Teoriju hidrodinamičkog podmazivanja postavio je
Reynolds (reynoldsova jednadžba):
𝑑𝑝 ℎ − ℎ𝑚
= 6𝜂𝑣
𝑑𝑥 ℎ3
gdje je:
2
p [N/mm ] pritisak u filmu maziva,
η [MPas] dinamička viskoznost maziva,
v [m/s] relativna brzina klizanja između dvaju površina,
h [m] udaljenost dvaju površina na mjestu x, Promjena brzine i tlaka u uljnom klinu za
hm [m] udaljenost dvaju površina na mjestu maksimalnog tlaka. karakteristične presjeke
11

3.1.3.3. Hidrodinamičko podmazivanje

12
 3.1.5. Hidrostatičko podmazivanje

Za razliku od hidrodinamičkog ovaj se vid podmazivanja ne ostvaruje povećanjem brzine

klizanja nego se klizne površine odvajaju djelovanjem ulja pod tlakom iz vanjske jedinice
(pumpa). Time je u potpunosti eliminirano trenje površina u relativnom gibanju.
Ovaj princip podmazivanja se koristi posebno kod teških obradnih strojeva kako bi se
izbjeglo granično i mješovito podmazivanje i to u fazi pokretanja stroja pri nižim
vrijednostima brzina.
Nedostatak hidrostatičkog podmazivanja ogleda se u potrebi izrade posebnog sustava radi
ostvarivanja hidrostatičkog tlaka.
F

Stvaranje
uvjeta
hidrostatičkog
podmazivanja
Q

A, p
F=pA
13

3.2. Vodilice

 Za ostvarivanje različitih vrsta gibanja kod obradnih strojeva koriste se elementi koji
se jednim imenom zovu – vodeći elementi, a to su:
 vodilice za pravocrtna gibanja
 uležištenja
 O njima ovisi točnost rada obradnog stroja i točnost izrade dijelova.

14
 3.2. Vodilice

 Vodilice  elementi postolja koji nose obratke ili vreteništa.

 Vodilice predstavljaju elemente klasičnog tribološkog dodira, tj. međusobno se
gibaju pod opterećenjem.
 O njima ovisi točnost i funkcionalnost obradnog stroja pa se obrađuju do visokog
stupnja točnosti.
Podjela vodilica prema načinu gibanja:
 Vodilice za pravocrtna gibanja (linearne),
 Vodilice za kružna gibanja (uležištenja),
 Kombinirane (linearne i kružne).
Postoje dvije osnovne izvedbe:
1 – vođenje
 klizne i 2 – nošenje
3 – učvršćenje
 kotrljajuće. - predopterećenje
- uklještenje 15

3.2.1. Klizne vodilice

Glavna obilježja za procjenu valjanosti vodilica:

 Točnost vođenja (ovisi o točnosti obrade vodilica, određena je veličinom
odstupanja od pravocrtnog ili kružnog gibanja).
 Trajnost (određena je sposobnošću vodilica da zadrže početnu točnost vođenja u
traženom periodu rada).
 Krutost (određena je elastičnom deformacijom vodlica pod djelovanjem
opterećenja).
 Otpor trenja (određen je iznosom koeficijenta trenja i promjenjivošću iznosa
trenja).
 Mogućnost podešavanja zračnosti i učvršćenja u zadanom položaju (omogućava
postizanje točnosti vođenja unutar dozvoljenih granica).

16
 3.2.1. Klizne vodilice

 Klizne vodilice su najstarije i najjednostavnije izvedbe.

 Imaju visoku krutost, dobro prigušuju vibracije, imaju veliku dodirnu površinu s
pokretnim dijelom – klizačem te otpornost na visoke sile (opterećenja) i udarna
djelovanja.
 Klizne vodilice mogu biti:
 lijevane
 zavarene na postolje
 mehanički (vijčano) pričvršćena na postolje.
 Lijevana izvedba se teško obnavlja i gotovo ju je nemoguće izmijeniti.

17

3.2.1. Klizne vodilice

Osnovni oblici kliznih vodilica
 Otvoreni tip (a) se koristi kod alatnih strojeva gdje se procesom rezanja i drugim
opterećenjima javljaju sile samo u jednom smjeru.
 Zatvoreni tip (b) se koristi ako je sila prisutna i u drugom smjeru.

 Profil vodilice može biti:

 Vanjski poluotvoreni - ispupčeni
 Unutrašnji poluotvoreni - udubljeni

18
 3.2.1. Klizne vodilice
Osnovni oblici kliznih vodilica

Vanjski oblik – nepovoljan u pogledu podmazivanja, a povoljan u pogledu zadržavanja

odvojene čestice
Unutarnji oblik – povoljan u pogledu podmazivanja, ali se mora zaštititi od ulaska odvojene
čestice

19

3.2.2. Kotrljajuće vodilice

 Kotrljajuće vodilice su manje mase i rade s manjim trenjem, tako da omogućavaju

brže pozicioniranje i s manje utrošene energije. Međutim, zauzimaju više prostora
na stroju i skuplje su.

Kotrljajuće vodilice: a), b) i c) otvoreni tip

d), e) i f) zatvoreni tip

20
 3.2.3. Ovisnost sile trenja o brzini za različite vodilice

Hidrodinamičke
Ftr v
vodilice
v

Hidrostatičke
Ftr v
vodilice
v

Ftr v Kotrljajuće
vodilice

21

3.3. Uležištenja glavnog vretena

22
 3.3.1. Osnovni zahtjevi za glavna vretena

 Glavno vreteno predstavlja sustav kojeg čine

izlazno vratilo prijenosnika za glavno rotacijsko
gibanje i njegova uležištenja, tj sustav vreteno
– uležištenja.
 Povećanje promjera od ulaza do izlaza tj.
prema mjestu stezanja alata ili obratka –
povećanje krutosti.
 Ograničenja u pogledu promjera glavnog
vretena i njegove mase obzirom na pojavu
centrifugalnih sila pri uobičajenim
frekvencijama vrtnje glavnih vretena.
 Glavno vreteno  motorom pogonjeno vratilo
(>10000 min-1, 2-12 kW) koje i pozicionira i
prenosi snagu s motora na alat ili prihvaća
obradak.
23

3.3.1. Osnovni zahtjevi za glavna vretena

Motorvreteno kod horizontalnog

obradnog centra

Motorvreteno kod visokobrzinskog

alatnog stroja

Glavno vreteno kod horizontalnog

obradnog centra
24
 3.3.1. Osnovni zahtjevi za glavna vretena

 Sustav vreteno – uležištenje određen je snagom i brojem okretaja, kinematikom,

materijalom vretena i ležajeva, geometrijom vretena, položajem ležajeva,
zupčanika, i karakterom opterećenja.

 Poremećajni faktori:
 Statičke deformacije
 Toplinske deformacije
 Trošenje

25

3.3.1. Osnovni zahtjevi za glavna vretena

 Statička krutost glavnog vretena

F
F

2

1

A B
l a 1
l a

Statički model vretena

2

δ 
F  1
F  
1

1  q 2  q 2 

C st  q C v P C v BA CB CA 

3 E I1 3E I a Deformacija elastičnog sustava

C vP  ; C v AB  3 2 ; q  vreteno – ležajevi
a3 a l

26
 3.3.1. Osnovni zahtjevi za glavna vretena

 Statička krutost glavnog vretena

 Pojedinačne i ukupna deformacija sustava vreteno – uležištenje

 Načini uležištenja glavnih vretena: a) slobodno, b) jednostrano ukliješteno, c) dvostrano ukliješteno

27

3.3.1. Osnovni zahtjevi za glavna vretena

 Torzijska deformacija glavnog vretena

180  1 n
τ i li
Θ 
π G
i  1 l ui

G - modul smika
τi - moment torzije u određenom dijelu vretena
li - duljina određenog dijela vretena s jednakim momentom tromosti
lui - polarni moment tromosti površine presjeka 0,1 di4

Θ
 0 , 25  / m
luk

28
 3.3.1. Osnovni zahtjevi za glavna vretena

 Analiza dinamičkih deformacija

 Amplitudno – frekventni dijagram glavnog vretena za različite zračnosti u ležajevima

 Promjena zračnosti od + 15 µm do -15 µm.

 Smanjenjem zračnosti povećava se krutost
sustava te raste vlastita frekvencija od 240 Hz do
268 Hz.
 Smanjenjem zračnosti smanjuje se amplituda
osciliranja.

29

3.3.1. Osnovni zahtjevi za glavna vretena

ZAHTJEVI ULEŽIŠTENJA VRETENA U POGLEDU:

KONSTRUKCIJE STEZNOG SPOJA GIBANJA

 mogućnost izvedbe  visoka nosivost  visoka točnost vođenja

 što manje dimenzije  visoka krutost  povoljno trenje
 jeftina i jednostavna izrada  visoko prigušivanje  mali gubici

 tipizacija vibracija  mala zagrijavanja

 mogućnost zamjene  visoka točnost  mogućnost hlađenja

 jednostavni proračun  malo trošenje

 mali troškovi za pomoćni  veliki vijek trajanja

pribor i naprave  mogućnost C-osnog

 niski ukupni troškovi pozicioniranja

30
 3.3.2. Vrste i usporedba karakteristika ležajeva

IZVEDBE LEŽAJNIH MJESTA NA VRETENU

Klizni ležajevi Kotrljajući ležajevi Plivajući ležajevi

čvrsti metalni  hidrostatički
brončana čahura – veći kuglični: radijalni, aksijalni i s  aerostatički
broj okretaja, veća nosivost kosim dodirom, jednoredni,  magnetski
i krutost dvoredni
hidrodinamički valjkasti: najčešće cilindrični
prsten u kućištu i ulje dvoredni, te stožasti – veća
između vretena i prstena, opterećenja, manji broj okretaja,
jednopovršinski ili više- američki strojevi
površinski hibridni
keramičke kuglice, manja masa
veći broj okretaja

31

3.3.2. Vrste i usporedba karakteristika ležajeva

 KOTRLJAJUĆI LEŽAJEVI
 koriste se kod klasičnih alatnih strojeva s maksimalnim brojem okretaja od
2000 do 3000 min-1
 trenje je u početku rada i prilikom zaustavljanja povoljnije nego kod kliznih
 promjena frekvencije vrtnje ne utječe na promjenu trenja
 u pogledu točnosti kotrljajući ležajevi imaju prednost nad kliznim.
 KLIZNI LEŽAJEVI
 koriste se ako je potrebna veća krutost u radu
 povoljno prigušenje, odnosno neosjetljivost na poremećaje
 dulji vijek trajanja.

32
 3.3.2. Vrste i usporedba karakteristika ležajeva

Uljni segmenti Ulje Zrak

Hidrodinamički ležaj Hidrostatički ležaj Aerostatički ležaj

Elektromagneti
Kotrljajuća tijela
Senzori

Kotrljajući ležaj Magnetski ležaj

33

3.3.2. Vrste i usporedba karakteristika ležajeva

Fopt, N

106
Hidrostatički
Hidrodinamički
104
Kotrljajući
Elektromagnetski
102 Aerostatički

0,1 1 10 102 103 104 n, min-1

Ovisnost sile opterećenja ležaja o frekvenciji vrtnje za različite vrste ležajeva

34
 3.3.2. Vrste i usporedba karakteristika ležajeva

Kotrljajući Hidrodinamički Hidrostatički Aerostatički Magnetski

ležajevi ležajevi ležajevi ležajevi ležajevi

Veliki DN
broj
Veliki vijek
trajanja
Visoka
točnost
Visoko
prigušivanje
Visoka
krutost
Cijena
podmazivanja
Nizak koeficijent
trenja
Niska
cijena

VRLO VISOKO
NEPOVOLJNO POVOLJNO
POVOLJNO POVOLJNO

Osnovne karakteristike ležajeva za visokobrzinsku obradu

DN umnožak frekvencije vrtnje i promjera glavnog vretena 35

3.3.3. Kuglični ležajevi s kosim dodirom

 FAG B7008C.T.P4S.UL

TIP PREDNAPREZANJE
B Standardan L Lagano
Vanjski prsten otvoren
Unutarnji prsten M Srednje
simetričan
HS Za visoke brzine, H Jako
s malim kuglicama
HSS Za visoke brzine, SPARIVANJE
s malim kuglicama,
zatvoren U Jedan ležaj
DB Slog od dva
HC Za visoke brzine, s ležaja,
keramičkim kuglicama leđa-u-leđa
HCS Za visoke brzine, DT Slog od dva
s malim keramičkim ležaja, tandem
kuglicama, zatvoren TBT Slog od tri
ležaja, tandem,
SERIJA leđa-u-leđa
QBC Slog od četiri
719 Laka ležaja, dupli
tandem,
70 Srednja leđa-u-leđa
72 Teška
KLASA TOČNOSTI

UNUTRAŠNJI PROMJER P4S FAG tolerancije,

bolje od ISO P4
00 10 mm
01 12 mm
KAVEZ
02 15 mm
03 17 mm T Fenolit

04 4 x 5 = 20 mm KUT DODIRA
05 5 x 5 = 25 mm
C 15°

E 25° 36
 3.3.3. Kuglični ležajevi s kosim dodirom

Si3N4

Hibridni ležaj

Si3N4 - silicijev nitrid, kotrljajući

elementi su napravljeni iz posebno
fino mljevenog praha pri visokim
temperaturama (~1800oC) i visokom
tlaku (~200 MPa)

37

3.3.3. Značajke keramičkih ležajeva

Si3N4

Prednosti u u odnosu na čelične ležajeve:

 Manja gustoća keramičke kuglice  manja masa kuglica  manja centrifugalna sila 
troškovi obrade vanjskog obruča manji
 29% manji koeficijent toplinskog širenja
 50% veći modul elastičnosti
 Manji koeficijent trenja
 Keramički ležajevi su manje zahtjevni u pogledu podmazivanja, pa nisu zahtijevni u
pogledu obrade prstena
 Veća nosivost
 Veći vijek trajanja

Nedostatak:
 Veća proizvodna cijena 38
 3.3.3. Značajke keramičkih ležajeva
VANJSKI PRSTEN OSTALE KUGLICE
VANJSKI PRSTEN
OD ČELIKA OD ČELIKA
OD Si3N4

VANJSKI PRSTEN
KUGLICE OD Si3N4 KUGLICE OD Si3N4 OD ČELIKA
Si3N4 Si3N4 UNUTRAŠNJI PRSTEN
UNUTRAŠNJI PRSTEN OD ČELIKA
UNUTRAŠNJI PRSTEN JEDNA KUGLICA
OD Si3N4 OD ČELIKA OD Si N
Si3N43 4

KERAMIČKI LEŽAJ HIBRIDNI LEŽAJ

• Primjenjivi za razna radna
okruženja gdje do izražaja
dolazi električna izolacija,
manja masa, otpornost prema
koroziji i nemagnetičnost
• Omogućava dug životni vijek pri
visokim brzinama vrtnje i
smanjenom podmazivanju
• Dobra rješenja za električne
motore, profesionalne ručne
naprave,
• Ovaj oblik je električno
neprovodljiv
• Dobra otpornost na trošenje
HIBRIDNI LEŽAJ S JEDNOM
KERAMIČKOM KUGLICOM
• Upotrebljavaju se u automobilskoj
industriji za izradu mjenjača
• Keramički kotrljajući element
održava putanju glatkom i bez
štetnih čestica zahvaljujući tvrdoći
keramičkog materijala

Primjer uležištenja glavnog

vretena s hibridnim ležajima

39

3.3.3. Kuglični ležajevi s kosim dodirom

Faktor centrifugalne sile Porast radne temperature
100 15
čelični ležaj čelični ležaj
80 hibridni ležaj hibridni ležaj
10
% 60 °C

40
5
20

0 0
20000 40000 60000 10000 20000 30000
n, min-1 n, min-1
Moment trenja Vijek trajanja
600 1000
čelični ležaj
500
hibridni ležaj 100
400
Nmm sati×103
300 10
200
1
100 čelični ležaj
hibridni ležaj
0 0
2000 6000 10000 14000 0.5 1.0 1.5 2.0
n, min-1 dm n × 106, mm/min 40
 3.3.3. Kuglični ležajevi s kosim dodirom
Radijalna krutost
Ostvariva frekvencija vrtnje

70 719

Čelična kuglica

Keramička kuglica

Radijalna krutost i ostvariva frekvencija vrtnje u zavisnosti o veličini i materijalu kuglice

41

3.3.3. Kuglični ležajevi s kosim dodirom

Fpred, N
Hidraulički

Oprugama

Ugradbene tolerancije

T, °C
Zavisnost sile prednaprezanja o radnoj temperaturi za
različite načine postizanja prednaprezanja

42
 3.3.3. Kuglični ležajevi s kosim dodirom

TIPOVI PODMAZIVANJA

MAST ULJNA MAGLA UBRIZGAVANJE ULJA

PREDNOSTI: PREDNOSTI: PREDNOSTI:

 čisti rad  čisti rad  mogućnost hlađenja ležaja

 optimalni film podmazivanja  stvaranje uljnog filma regulacijom protoka

oko kuglice  neograničena frekvencija  sigurno stvaranje uljnog filma

 nema uređaja za vrtnje  jednostavna konstrukcijska

podmazivanje rješenja
 ne zagađuje okoliš

 neograničena frekvencija

vrtnje
NEDOSTACI: NEDOSTACI: NEDOSTACI:
 ograničena frekvencija vrtnje  labilno stanje podmazivanja  veliki gubici ulja

 nepraktična izmjena masti  nemogućnost preciznog  dodatno hlađenje ulja

doziranja ulja
43

3.3.3. Kuglični ležajevi s kosim dodirom

Slogovi od 2 ležaja

Slogovi od 3 ležaja

Kombinacija tandem rasporeda i Kombinacija tandem rasporeda i Tandem raspored

rasporeda leđa-u-leđa rasporeda lice-u-lice - oznaka: TT
- oznaka: TBT - oznaka: TFT
Raspored leđa-u-leđa Raspored lice-u-lice Tandem raspored
- oznaka: DB - oznaka: DF - oznaka: DT

Slogovi od 4 ležaja

Raspored Raspored Tandem Kombinacija Kombinacija

leđa-u-leđa lice-u-lice raspored tandem tandem
- oznaka: QBC - oznaka: QFC - oznaka: QT rasporeda i rasporeda i
rasporeda rasporeda
leđa-u-leđa lice-u-lice
- oznaka: QBT - oznaka: QFT

44
 3.3.4. Hidrodinamički ležajevi

 Rad hidrodinamičkog ležaja se zasniva na velikoj brzini kraja osovine, koja sama
stvara tlak fluida između dvije metalne površine, stvara se uljni klin.
 Položaj rukavca ovisi o opterećenju i frekvenciji vrtnje, tj. da bi se izbjeglo formiranje
ekscentriciteta (e) koriste se hidrodinamički ležajevi s više površina koje
omogućavaju ravnomjerniji položaj vretena.

 Zamjenjuju ih hidrostatički ležajevi.

45

3.3.5. Hidrostatički ležajevi

 Nosivost hidrostatičkog ležaja određena je tlakom ulja u hidrostatičkoj kadi te

veličinom i brojem kada.
 Ulje pod tlakom (pumpa) dolazi u kadu pri čemu svaka kada može imati svoju
pumpu. Prigušnice reguliraju protok i tlak ulja u kadi.
 Nema trošenja, mala buka, izvrsna krutost i prigušenje, pogodni za dinamička
opterećenja.

46
 3.3.6. Aerostatički ležajevi

 Aerostatički ležajevi rade na istom principu kao i hidrostatički, ali se umjesto ulja koristi
komprimirani zrak.
 Kod aerostatičkog ležaja vreteno lebdi na filmu zraka koji se dovodi izvana iz
kompresora.
 Male vrijednosti trenja, generirane topline, dugi vijek trajanja, jednostavna konstrukcija,
nije potrebno brtvljenje.
 Koriste se za manja opterećenja, nisko prigušenje, tendencija ka vibriranju.
 Pogodni za VBO s malim opterećenjem 0,1 mm
sapnica
 Ultraprecizne obrade, brušenje tlačna komora
pA 0,1 mm pr
6-10 μm
p
pr

p
x
A 47

3.3.7. Magnetski ležajevi

 Ležaj se sastoji od rotora (prevučen feromagnetskim materijalom) i statora

(magneta) koji stvaraju magnetsko polje i tako drže vreteno centrirano. Položaj
vretena se nadzire osjetnikom (indukcijski princip).

48
 3.3.8. Primjeri uležištenja
a) i b) – uležištenje s koničnim kotrljajućim ležajevima
a – u blizini glavnog ležaja, b – s obje strane
visoka opterećenja, srednja točnost i maksimalno n= 2000 do 2500 min-1
DNa = (2,5 do 3)· 105 DNb = 3· 105
tokarilice i glodalice

c) i d) – uležištenje s cilindričnim ležajevima

c – u blizini glavnog ležaja, d – s obje strane
srednja i viša opterećenja, povišene točnost i maksimalno n= 3000 do
6000 min-1
DNc = (5 do 6)· 105 DNd = (6 do 10)· 105
tokarilice, glodalice, bušilice i brusilice

e) i f) – upareni kuglični ležajevi

e – u blizini glavnog ležaja, f – s obje strane
mala i srednja opterećenja, visoke točnost i maksimalno n= 10000 min-1
DNe = (5 do 7)· 105 DNf = (10 do 15)· 105
tokarilice, glodalice i brusilice

g) i h) – klizni ležajevi
g – hidrodinamički klizni ležaj za manja opterećenja i manjim omjerom
makismalnog i minimalnog opterećenja
h – hidrostatički ležajevi za srednja opterećenja i sa srednjim omjerom
maksimalnog i minimalnog opterećenja 49

3.3.9. Određivanje radnog vijeka ležajeva

50