DÖKÜM

1
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 GR

• Metal dökümü, arzu edilen ekilleri

elde etmek amac yla metalleri ergiterek
kal p ad verilen bo luklara dökerek
kat la t rma i lemidir.

• Parçan n eklini kal b n ekli tayin

eder.

• Döküm yöntemi yar mamül ve

mamül parçalar n üretiminde kullan l r.

• Döküm metallerin kullan labilir hale

dönü türülmesinin çe itli
kademelerinde yer alabilir.

2
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 Cevherden elde edilen metal ve ala mlar n ingot ad verilen
bloklar halinde dökülmesi, çok girintili ç k nt l parçalar n tek
i lemle kullan labilir hale getirilmesi gibi i lemlerde dökümden
faydalan l r.
3
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 Döküm yönteminin üstünlükleri

• çten ve d tan çok kar k ekilli parçalar dökülebilir.

Böylece, baz imal usulleri azalt labilir veya tamamen
kald r labilir.

•Baz metaller metalurjik tabiatlar ndan dolay s cak

i leme tabi tutulamay p sadece dökülebilir.

•Yap basitle tirilebilir.

•Parçalar tek bir dökümle imal edilebildi-i halde, di-er

usullerde baz parçalar n birle tirilmesi gerekir.
4
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 •Çok say da ve h zl üretim yap labilir.

•Di-er usullerle yap m zor ve ekonomik bak mdan uygun

olmayan büyük ve a- r parçalar dökülebilir.

•Ekonomik yönden üstündür.

•Dökme metallerde baz mühendislik özellikler daha iyi

elde edilebilir;

– Dökme demirde i lenebilme ve titre im sönümleme

yüksektir.

– A nmaya daha iyi özellikler elde edilebilir.

5
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 Döküm Yöntemleri

Döküm, kal p için kullan lan malzeme ve ergimi metalin kal p

içerisine sevkedilme ekline göre s n fland r labilir;

•Kum kal ba döküm

•Kokil (kal c veya Metal) kal ba döküm
•Bas nçl döküm
•Hassas döküm
•Santrifüj döküm
•Alç kal ba döküm
•Seramik kal ba döküm
•Dolu kal ba döküm
•Di-er kal plama usulleri
6
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 I - KUM KALIBA DÖKÜM

• Kum kal plara yap lan ve en çok kullan lan döküm usulüdür.
• Kum kal p ile yap lan döküm iki ekilde uygulan r;

a. Ç kar labilen model

b. Bozulabilir model

• Bozulabilir model yöntemi çok yayg n de-ildir.

• Ç kar labilen model yöntemi çok yayg n olarak kullan l r.
• Kum kal ba döküm denildi-i zaman ç kar labilen model
yöntemi anla lmal d r.

7
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 •Bozulabilir model kullan lan teknikte modeller
bozulabilen maddelerden (Polystrien) yap l rlar ve kum
içerisinde b rak l rlar. Maden kal ba dökülünce model
s cakl - n etkisi ile buharla r ve olu an bo lu-u maden
doldurur.

8
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 Kum kal ba döküm i lemini iyi anlayabilmek için bir kal b n
nas l haz rland - n bilmek ve iyi bir döküm için hangi
etkenlerin önemli oldu-unu bilmek gerekir. Bu etkenler;

1- Kal plama i lemi

2- Model
3- Kum
4- Maçalar
5- Mekanik teçhizat
6- Metaller

9
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 1. Kal plama lemi

•Kal plama i lemi kal p kumu kullan larak yap l r. S k t r lan

kumun içinde modelin bo lu-u meydana getirilir.
•Ergitilen maden veya ala m kal p bo lu-una dökülerek
kat la maya b rak l r.
•Kat la an parça kal ptan ç kar l r. Çapak, yolluk, ç k c ,
besleyici gibi fazla k s mlar kesilerek temizleme i lemi yap l r.

Kal plamada parçal model kullan labilir.

Genellikle iki parçal model kullan l r.

10
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 Modelin bir parças ekilde görüldü-ü üzere kal plama tahtas
üzerine konan alt derece içine ters olarak yerle tirilir. Modelin
yüzeyine yüzey ay r c toz dökülür.

11
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 Model etraf ndaki kum kütlesi 25mm
kal nl kta oluncaya kadar dikkatlice
s k t r l r.
Kum doldurma ve dolgu kumu s k t rma
i lemi a amal olarak yap l r.

12
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 13
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 14
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 15
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 16
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 17
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 Yolluk Sistemi
Ergiyik madenin kal p bo lu-una gidi ini sa-layan
kanallar n toplam na yolluk sistemi denir.
Yolluk sistemi dökülen parçan n biçim ve boyutlar ile
ala m na göre çe itli ekillerde olurlar.
Potadan dökülen ergiyik maden yolluk sistemini meydana
getiren dü ey ve yatay kanallardan geçerek kal p
bo lu-unu doldurur.

18
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 Ç k c ve Besleyiciler
Ç k c lar: Döküm s ras nda kal p gazlar n n kal ptan
ç kmas n sa-lamak için aç lan kanallara ç k c denir.

Kal p s v madenle dolarken kal p gazlar giderek küçülen

kal p bo lu-una s k rlar. Kal p içinde bir bas nç
meydana getirirler. Bu gazlar çe itli döküm hatalar na
sebep olabilir.
Ç k c lar kal p gazlar n bo altma görevi yan nda s v
madenin yükseli i ve kal b n dolu unu gözlemeye yarar.
19
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 Besleyiciler:
•Kal ba dökülen s v maden ve
ala mlar so-uyup kat la rken
hacimleri küçülür. Bunun
sonucu olarak çöküntü ad
verilen bo luklar meydana gelir.
•Çöküntüler hatal dökümlere
sebep olurlar.
•Çöküntüsüz döküm parça elde
etmek için kal b n uygun
yerlerine besleyici ad verilen
ergiyik maden kütleleri ba-lan r.
•Besleyiciler çöküntüyü parça
d na ç kar rlar, çöküntü
besleyicide olu ur.
20
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 21
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 Kum dökümde kal plama yöntemleri

A-Ya Kum Kal plama: En çok kullan lan yöntemdir. %5-10

civar nda rutubet ihtiva eder. Kal plama küçük parçalar için
tezgah üzerinde, iri parçalar için yerde kum havuzlar nda
yap l r.
Üstünlükleri
•Kal p malzemesi ucuz ve tazelenerek defalarca ekonomik
ekilde kullan labilir.
•Basittir ve gerekti-inde mekanizasyon da uygulanabilir.
•De-i ik metallerin dökümüne elveri lidir.
S n rlamalar
•Karma k biçimli ve iri parçalar n dökümünde kal p
malzemesinin dayan m yetersiz kal r.
•Kal p ta ma s ras nda bozulabilir.
•Boyut hassasiyeti ve yüzey kalitesi iyi de-ildir.
22
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 B-Kuru Kum Kal plama: Haz rlanan ya kal p kurutma
odalar nda 150-3500C s cakl klar aras nda veya s cak hava
göndermek suretiyle kurutularak kuru kal p elde edilir.
Kuru kal p ile yap lan döküme kuru döküm ad verilir.
Kal p yüzeyleri grafit, odun kömürü tozu, kil ve sudan olu an
bir bulamaç ile f rça veya püskürtme yoluyla boyan r. Kurutma
i lemi boyamadan önce veya sonra yap labilir.

C-Cidarlar Kurutulmu Kal p: Kum yüzeyinin (5-20 mm

aras nda bir kum kal nl - ) bir üfleç yard m yla kurutulmas ile
elde edilir. Kal p içerisinde mevcut rutubetin yüzeye ç kmas na
olanak vermeden döküm i leminin bitirilmesi istenen
durumlarda kullan l r.

23
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 D- Toprak (Balç k) Kal plama : Bu tür kal plama
yönteminde kal ba ekil verme amaca uygun ablonlarla
yap l r. Örne-in büyük silindirler gibi dönel simetriye
sahip a- r parçalar n kal planmas nda uygulan r.
Böyle büyük parçalarda tu-la, tahta veya de-i ik
malzemelerle haz rlanan yap üzerine kum, kil, su ve katk
maddelerinden haz rlanm harç s vanarak ablonla ekil
verilir; daha sonra kal p s cak hava veya üfleç yard m yla
kurutulur.
E- Çimentolu Kal plama : Bu yöntemin kum kal plamaya
göre fark yoktur. Kal p kumu içerisine %8-12 çimento
ilave edilir. Model kal ptan ç kar lmadan önce
sertle melidir. Tam bir sertlik için yakla k 3 gün
gereklidir. Büyük parçalar n dökümünde, mukavemeti,
yüzey kalitesi ve boyut hassasiyeti yüksek kal plar elde
edilir.
24
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 F- CO2 Yöntemi ile Kal plama : Bu yöntemde kal p ve
maça kumlar na % 1,5-6 cam suyu (sodyum silikat)
kar t r l r ve kal ba ekil verildikten sonra k sa bir süre
CO2 gaz geçirilir. Kimyasal reaksiyon gere-i cam suyu
silikajel’e dönü erek kal b sertle tirir.
Bu i lem yap ld ktan sonra dökümün en geç 24 saat
içinde tamamlanmas gerekir.
Bu yöntemle haz rlanan döküm parçalar n yüzey
hassasiyetleri iyi olup, ekonomiklik için say önemli
de-ildir. Her tip dökümhanede kolayca uygulanabilir.

G- Çukur Kal plama : Çukur kal plar, derecelere boyutlar

nedeniyle s -amayacak parçalar n dökümünde kullan l r
(1-100 ton). Örne-in türbin gövdesi, gemi uskunu gibi.

25
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
H- Kabuk Kal plama : nce taneli kum ile yüksek s cakl kta
sertle en reçine kar m kal plama malzemesidir.
Kullan lan modeller metal ve levhal olup kal plama
i leminden önce yüzeylerine özel bir s v püskürtülür.
Böylece modelin kal ptan ç kar lmas kolayla r.
Modeller 2300C civar nda pi irilir ve döndürme tertibat
yard m yla üzerlerine kum reçine kar m ndan olu an 5-
10mm lik bir kabuk meydana getirilir. Kabuk modelden
s yr lmadan önce 3150C de birkaç dakika pi irilir ve modelden
ayr l r. S v metal dökülürken kal b n bozulmas n önlemek için
kal p iri taneli kum, çak l, metal bilya içine yerle tirilerek
döküm yap l r.
Bu yöntemle +/-%0,2 mm’ye varan hassas toleranslar elde
edilebilir. Yüzey kaliteleri çok iyidir. Model haz rlanmas
pahal oldu-u için çok say da döküm için ekonomik olur.
Parça boyutlar s n rl olup altyap yat r m fazlad r.
26
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 2. Model Yap m

Model, dökülecek eklin genellikle tahtadan baz

durumlarda metalden veya uygun bir malzemeden
haz rlanm kopyas d r.

Modeller genellikle u ekilde yap l rlar;

- Tek parçal modeller
- ki ve daha çok parçal modeller
- E-reti parçal modeller
- Plak modeller
- Tersinir (simetrik) plak modeller

27
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 28
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 Model Yap m nda Gözönüne Al nacak Hususlar

a) leme Pay : Dökümden sonra elde edilen yüzeylerin

istenen yüzey düzgünlü-ünde olmas için tala l i leme
yap l r. Bu nedenle i lenecek yüzeylere i leme pay
b rak l r.
leme pay dökülecek malzeme cinsi ve parça boyutuna
göre de-i ir. Örne-in çelikte dökme demire göre daha
fazla, büyük parçalarda da küçük parçalara göre daha
büyük i leme pay b rak l r.

b) Çekme Pay : Metalik malzemelerin dökümü ergimi

halde yap ld - ndan kat la t klar nda kendilerini çekmeleri
(hacimlerinin küçülmesi) sebebiyle model yap l rken esas
parçadan bir miktar büyük olarak yap l r.
29
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 Model boyutlar ve kesit kal nl klar artt kça çekme
miktarlar azalmaktad r.
Çekme pay n n hesaplanmas nda özel cetveller kullan l r.
Örne-in k r dökme demir için 101 cm’lik sar cetvel
haz rlan p 100’e bölünür.
Baz malzemelerin çekme paylar ;

K r dökme demir %1
Dökme çelik %2
Saf alüminyum %1,8
Pirinç %1,1 - 1,7
Bronz %1,4
Magnezyum %1,3

30
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 c) Model Konikli-i: Kenarlar dik modelin s k m kum
kal ptan ç kar lmas zordur. Kal ba zarar vermeden modeli
ç karabilmek için dik yüzeylere belirli bir koniklik verilir.

Koniklik miktar
d yüzeylerde %1-2,
iç deliklerde %6
civar ndad r.

d) Çarp lma pay : So-uma s ras nda metalin çekmesinden

kaynaklanan çarp lmalar önlemek için çarp lma pay
verilir.
31
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 3. Döküm Kumu
Kal p kumlar silis (kum), kil, su ve yabanc maddelerden
meydana gelir.
Silis: Kal p kumunun ana maddesidir. %50-95 oran nda
kat l r. Silis çok serttir ve yüksek s cakl klara (17000C)
dayan kl d r. ekli yuvarlak, kö eli veya yar kö eli
olabilir. Tutuculuk özelli-i yoktur, bir tür ak kan
say labilir.
Kil: Kil içinde su bulunan bir aluminyum silikatt r
(Al2O32SiO22H2O). Saf iken rengi beyazd r. Is ya kar
dayan m yüksektir. Kil su al nca yap kan bir hal alarak
kum tanelerini birbirine kenetler. Kal p kumuna ekil alma
özelli-i verir. %2-50 oran nda kat l r. Kal p kumundaki kil
1000-14000C aras nda yumu ar.
32
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 Su: Kal p kumu rutubetsiz veya çok az rutubetli olunca
kuru halde görülür. Bu durumdaki kil ba-lay c l k özelli-i
gösteremes. Bunun için döküm kumlar na %2-8 aras nda
su kat l r. Fazla miktarda su kat l rsa kal b n mukavetini
azalt r.

Di,er maddeler: Kal p kumunun özelliklerini iyile tirmek

amac yla çe itli oksitler ve organik maddeler de kat labilir;
m s r unu, ö-ütülmü zift, yumu ak kömür tozu, tala ,
silis tozu, demir oksit gibi.

33
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 Kal p Kumu Özellikleri

Döküm i leminin emniyetli bir ekilde yap labilmesi ve

elde edilecek i parças n n arzu edilen nitelikte olmas için
kal plama kumunun u özelliklere sahip olmas istenir:

a) Mukavemet: Kal p kumu ihtiva etti-i nem miktar na

göre ya , kuru veya cidarlar kurutulmu kal p ismini al r.
Kal p kumunun ya , kuru ve s cak mukavemete sahip
olmas arzu edilir.
Kal p kumunun 1500C’ n üzerinde metal bas nc ile
büyümemesi, s cakl - n etkisi ile çatlay p k r lmamas
gerekir (kuru mukavemet)

34
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 b) Plastiklik: ekil alma ve ald - ekli koruma
kabiliyetidir. Kal p kumunun plastikli-i bünyesinde
mevcut kil ve su miktar na göre de-i ir.
c) Gaz geçirme kabiliyeti: Döküm s ras nda meydana
gelen gazlar n kolayca kal b terk etmeleri gerekir. Aksi
takdirde dökülen parçan n içinde veya yüzeyinde
bo luklar meydana gelir.
d) Ate e dayan kl l k: Kal b n s cak metalle temas
s ras nda çatlamamas ve ergiyip parçaya yap mamas
laz md r.
e) Tekrar kullan labilme: Kolay bir ekilde ergiyip
topraklanmaya yol açmamal ve çatlay p ufalanmamal d r.
f) Ucuz olma: Kal p haz rlama masraflar n n yüksek
olmamas için kumun kolay ve ucuz ekilde temin
edilebilmesi gerekir.
35
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 4. Maça
Dökülecek parçan n bo veya delik ç kmas istenen
k s mlar için uygun ölçülerde haz rlanarak kal ba konan
kum kütlesine maça denir.
Maça yap m nda do-al kal p kumu veya y kanm silis
kumu kullan l r. Maça kumlar n n haz rlanmas nda kal p
kumlar ndaki katk maddeleri ile özel ba-lay c lar kullan l r.

Maça kumlar nda aranan özellikler, kal p kumlar ndaki

özelliklerin benzeridir.
36
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 37
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 5. Mekanik Teçhizat

Dökümcülükte kullan lan baz el aletleri unlard r; el

körü-ü, düz spatül, çe itli malalar, yolluk b çaklar , ka k
tak mlar , i ve kancalar, vs.

38
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 39
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 6. Metal Ergitme

Metallerin ergitilmesi amac yla çok çe itli ocaklar

kullan l r. Kullan lan ocak tipi, ergitilecek metalin
özelliklerine ba-l olarak belirlenir.

40
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 Dökme demirler Kupol ocaklar nda ergitilirler

41
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm
 THE END

42
malat Teknolojileri - RÜ Kum Döküm