EDUKASYON SA

PAGPAPAKATAO
Grade 1
Learner’s Material
(Unit 1 & 2)
Bikol

0
 Yunit I
Marhay Akong Miyembro
kan Pamilya

1
Leksiyon 1: Naiiba Ako
Kumusta? Ano an pangaran mo?
Ano-ano an mga hilig mo?
Kaya mong gibuhon an mga piggigibo kan
mga aki sa ritrato?

2
 Aramo

Ini an mga aking sinda Aya asin Buboy.

Maugmang nagkakanta asin nagkakawat si Aya.

Matibay magdrowing asin magsayaw si Buboy.

Mainugmang mga aki sinda Aya asin Buboy.

Padaba sinda kan saindang mga magurang.

3
Simbagan an mga hapot.

1. Ano an hilig ni Aya?

2. Ano an paboritong gibuhon ni Buboy?
3. Nata sinda padaba kan saindang pamilya?
Ika, ano man, an hilig mo?
Kuluran mo an mga ritrato na nagpapahiling kan
mga hilig mo.

4
 Aramon

Kada aki may mga hilig na gibuhon.

Kada aki may mga kayang gibuhon.
Aring ritrato an nagpapahiling na gusto ninda an
saindang piggigibo? Bilugan an simbag.

Masdan an mga ritrato.

Maugma kaya an mga aking ini?

Ika, ano man an hilig mong gibuhon?

Ano an kaya mong gibuhon?
Maugma ka man kun piggigibo mo ini?
Pano mo kaya mapapatibay pa an hilig mong ini?
Pano kun bako mong hilig an saimong piggigibo?

5
Aring ritrato naman an nagpapahiling kan saimong
namamatian?

Nata kaya arog kaini an namamatian mo?

a. Nin huli ta nadidipisilan ka?

b. Nin huli ta dai mo aram kun pano gibuhon ini?

Madali sana iyan.

a. Maghapot ka sa iba.
b. Magpatukdo ka sainda.

6
 Gibuhon

Kaya mo daw gibuhon an minasunod?

Gibuhon 1: Mari na Magpamidbid Ka!

Bangaon an klase sa nagkapirang grupo.

Magtukaw nin pabilog.

Ipamidbid an sadiri.
Sabihon an simbag sa minasunod na hapot.
1. Ano an pangaran mo?
2. Pirang taon ka na?
3. Ano-ano an mga hilig mong gibuhon?

7
Gibuhon 2: Magkarawat Kita

Hilingon an mga ritrato.

Haputon an kaklase kun arin digdi an hilig niya.
Ipasurat an pangaran niya sa ritratong pinili.
Maglibot asin haputon an iba pang mga kaklase.
Mag-irinutan na makapano nin pirma sa mga ritrato.

8
Gibuhon 3

Ano kaya an mamamatian mo sa mga sitwasyong

ini? Idrowing mo an saimong pandok sa laog kan
bilog.

1. Nagbali ka sa pakontes asin nanggana ka.

2. Madali ka nang apudon tanganing magtula.

3. Dai ka nanggana sa pagkanta.

4. Uminabot an saimong mga pinsan.

Pinirit ka kan saimong ina na magkanta.

Paghururunan an mga simbag.

Nata arog kaini an saimong namamatian?

9
Gibuhon 4

An sabi ta, kun dai mo aram, matatabangan ka kan

iba.

Arin sa minasunod an makakatabang saimo

tanganing mapatibay an saimong naaraman?

Dangugon an babasahon kan paratukdo. Kaganan

nin tsek () an saimong simbag.

_____ 1. Naghahapot ako sa sakuyang ina kun dai ko

nasasabutan an leksiyon.

_____2. Nagtatago ako sa kuwarto kun paghuna ko

sala an sakuyang piggigibo.

_____3. Pigtatandaan ko an mga pangadal kan

sakuyang ama.

_____4. Nagpapatabang ako ki ate o kuya.

_____5. Naghihibi ako kun igwa akong dai kayang

gibuhon.

10
 Isapuso

Aram mo na ngunyan.
Saro kang kakaibang aki.
Aramon mo kun ano an kaya mong gibuhon.
Pauswagon mo pa an saimong naaaraman.
Kun igwa kang gustong gibuhon, na paghuna mo
dai mo kaya,
maghapot ka,
magpatabang ka.
Sa paagi kaini, makakaukod ka.

Tandaan

Naiiba an lambang aki.

Igwang kakayahan an
lambang aki na arog saimo.

Pauswagon mo an saimong
sadiri.

11
 Isabuhay

Midbid mo na an saimong sadiri?

Aram mo na an mga kaya mong gibuhon?
Idrowing sa ibaba an mga hilig mong gibuhon.

Ngunyan, idrowing mo naman an mga hilig na gusto

mo pang maukdan.

Pano mo mauukdan an mga gibuhon na gusto mo

pang manudan?

12
 Baluon

Magdangog sa babasahon kan mga paratukdo.

Ano kaya an gigibuhon mo kun ika an aking
pigtutukoy? Bilugan an letra na nagpapahayag kan
saimong gigibuhon.

1. Mahilig kang magkanta. Gusto mong

ipadangog ini sa saimong lolo asin lola.
Ano an gigibuhon mo?
a. Dai ako makanta. Nasusupog ako.
b. Kakantahan ko sinda.

2. Malisto ka sa kawat na daralaganan.

Minsan, nadasmag ka sa pagdalagan.
Ano an gigibuhon mo?
a. Mahibi ako asin mauli na.
b. Pipiriton kong magtindog. Kun may lugad
ako, mahagad ako ki tabang.

3. Gusto mong maggibo ki buradol.

Pero dai mo aram kun pano.
Ano an gigibuhon mo?
a. Magpapatukdo ako.
b. Dai na sana ako maggibo ki buradol.

13
Leksiyon 2: Pinapangatamanan ko an
Sakuyang Sadiri
Hilinga an ritrato kan magtugang na sinda Mila asin
Sam.
Pareho sindang matali.
Pareho sindang igwang kakayahan.
Pero, igwang bagay na pinagkaiba sainda?
Maukod mo kaya kun ano an naiiba?

Simbagan mo ini.
1. _______________ si Sam.
2. _______________ si Mila

Kun arog sinda kaini,

magiging matibay kaya si Sam?
magiging matibay kaya si Mila?
Nata?
Aram mo na?

14
Importante na pangatamanan an sadiri.

Maski dakul kang aram, maski dakul kang talento,

kun hirilangon ka man, pano mo maipapahiling ini?

Hilingon mo an magtugang na
Aya asin Buboy.
Padaba ninda an saindang sadiri.
Kaya pirmi sindang
malinig.
Nagkakaon sinda nin
tamang pagkaon.
Dai sinda naghihilang.
Pinapangatamanan
ninda an saindang
salud.

15
Hilingon ta an piggigibo ninda pagkaaga
pagkamata.

Aga na.
Amay na pinukaw kan ina sinda Aya asin Buboy.
Mata na, Aya.
Mata na, Buboy.

Mata na, Mata na,

Aya. Buboy

16
Nagkarigos sinda pagkamata.
Nagsipilyo kan ngipon.
Nagsanli nin malinig na bado.
Pagkatapos, handa na sindang magkakan.

17
Igwang laog sa eskuwela.
Maeskuwela na sinda Aya asin Buboy.
Nagpaaram na sinda.

Maduman na po
Kami

Simbagan an mga hapot.

1. Sirisay an maeskuwela?
2. Pano sinda naghanda sa paglaog sa
eskuwela?
3. Ano-ano an ginibo ninda pagkamata?

Naghahanda ka man paglaog sa eskuwela?

Iistorya an saimong mga ginibo sa harong bago

maglaog sa klase.

18
Marhay an ginibo ninda Attila asin Athena para sa
saindang salud.
Ginibo ninda ini nganing maging malinig.
Dai naghihilang an mga aking malinig.

Pag may hilang an sarong aki,

nagigibo niya kaya an mga bagay na gusto

niyang gibuhon?

19
O, ika na man.

Arin sa minasunod na ritrato an nagpapahiling kan

saimong piggigibo tanganing maging malinig an
saimong lawas?

Kuluran an saimong simbag.

20
 Isaisip

Nata kaipuhan ta maging malini?

Naisip mo na?
An aking malinig harayo sa hilang.

Pag dai kang hilang, magigibo mo an mga bagay

na hilig mo.

21
 Gibuhon

May mga bagay kitang piggagamit tanganing

managi kitang malinig.

Hanapon an mga bagay na ini asin kuluran.

22
Gibuhon 2

Kaipuhan ta an tamang pagkaon tanganing

magkaigwa nin marhay na salud.

Tandaan mo na an aking may marhay na salud,

makusog.

Kaya, kaipuhan mong magkakan nin mga tamang

pagkaon.

Arin kaya sa mga pagkaon na ini an magpapakusog

saimo?

Bilugan ini.

23
Gibuhon 3

May mga piggigibo na marhay sa satuyang lawas.

Igwa man na maraot para sa satuyang salud.

Hilingon an mga ritrato.

Kagan ki tsek () an mga piggigibo na marhay para

sa satuyang lawas asin ekis () an mga piggigibo mo
na maraot para sa saimong lawas.

24
 Isapuso

Simbagan an minasunod.
Bilugan an tamang simbag sa laog kan panaklong.

1. Ano an marhay na dulot kan pagiging malinig?

Magiging (maniwang, makusog) ako.

2. Ano an marhay na dulot kan pagiging

makusog?
Magiging (malisto, maluya) ako.

3. Ano an mangyayari kun pirmi kang malisto?

a. Makakapag-adal ako nin (marhay, bakong

marhay).

25
b. (Maghihilang, dai maghihilang) ako.

c. (Makakakawat, dai makakakawat) ako.

d. (Magigibo ko, dai ko magigibo) an sakuyang

hilig asin paboritong gibuhon.

Tandaan:

Atamanon an sadiri.
Maging malinig.
Magkakan nin tama.
Dai pagpabayaan an sadiri.

26
 Isabuhay

Magdangog nin marhay.

Sabihon kun tama o sala an piggigibo kan aki sa

istorya kan paratukdo. Kun sala, sabihon kun nata
sala an mga piggigibong ini,

1. Mahilig si Elsa magkakan nin popcorn asin

dulsing tsokolate. Aroaldaw nagpapabakal
siya kan mga ini sa saiyang ina.

2. Ugali ni Danilo na maghugas kan kamot bago

magkakan.

3. Naghilang minsan si Eric. Kaipuhan niyang

mag-inom ki bulong. Kaya lang, takot si Eric
mag-inom kaini. Nagparahibi siya kan
tinawanan siya ki bulong kan saiyang ina.

4. Nagsisipilyo kan ngipon an magtugang na

Mark asin Brigette bago magkaturog.

5. Maugmahon sinda Denden asin Rico.

Nagparakawat sinda sa bahang tubig sa
tinampo.

27
 Baluon

O, aram mo na daw kun pano mo pangatamanan

an saimong sadiri?

A. Pagpadison an mga ritrato asin mga parti kan

lawas na piglilinig kaini.

28
B. Isurat an T kun marhay para sa satuyang salud
an pigsasabi sa lambang tataramon. Isurat man
an S, kun sala ini.

_____1. Magkakan nin gulay.

_____2. Magsipilyo kan ngipon pagkatapos

magkakan.

_____3. Magkawat maski mainiton an sildang

kan aldaw.

_____4. Mag-ehersisyo puro-pirmi.

_____5. Magkawat maghapon.

_____6. Magkaturog nin atab.

_____7. Magkawat sa tubig-baha.

_____8. Ugalion an pirming paghugas kan

kamot.

_____9. Mag-inom nin kape pagkaaga.

____10. Magsanli nin bado kun nadaplusan.

29
C. Bilugon an mga tataramon. Bilugan an tamang
simbag.

1. An kalinigan giya sa ____________________.

(kagayunan, salud)

2. Magkaon nin gulay tanganing maghalawig pa

an satuyang ___________________.
(kamot, buhay)

3. An marhay na salud ______________ kan

satuyang kakayahan.
(makakapatalubo, makakaraot)

4. Sa pagpapahiling kan satuyang kakayahan, kita

nagiging ______________.
(maugma, mamundo)

30
Leksiyon 3: Namumutan Ko an Sakuyang
Pamilya

Hilingon an mga ritrato.

Ini an pamilya ni Tata Edwin.
Nagpasyar sinda.
Maugmahon an mga aking sinda Aya asin Buboy.
Pati na man an saindang mga magurang na sinda
Nana Nene asin Tata Edwin.

31
Nagbisikleta si Aya sa parke.
Nagpalayog man nin buradol si Buboy.
Maugmahon sinda.

Aram mo daw kun nata sinda maugma?

Pano pirmi sindang magkairiba.
Iribahan sindang namamarasyar.
Nagtatarabangan sinda sa paggibo kan mga
trabaho sa harong.

32
Sarabay sindang nagkakarakan pagkatapos
gibuhon an mga trabaho sa harong.

Hilinga,maugmahon sinda!

Simbagan an mga hapot.

1. Pano nagtatabang sinda Aya asin Buboy sa
pamilya?

2. Ano an ginibo kan pamilya pagkatapos

magtrabaho sa harong?

33
 Aramon

Kun daing kakayahan sinda Aya asin Buboy,

makakatabang kaya sinda sa saindang pamilya?

Aram mo, pag nagtatabang sinda, maugmahon an

saindang ina asin ama.

Minsan man, nagbisita sinda kina lolo asin lola.

Nagkanta si Aya.

Ini an saiyang kanta:

Igwa ako nin lobo
naglayog sa langit
dai ko na nahiling
nagputok na palan.
Sayang kan kuwarta ko
binakal ki lobo
kun pagkaon kuta
nabasog pa ako.

Maugmahon sinda lolo asin lola.

Kinugos ninda si Aya.

34
“Lola, masayaw man po ako,”

an sabi ni Buboy.

Nagsayaw si Buboy.

Maugmahon an pamilya.

Maugmahon sinda.

Simbagan an mga hapot.

1. Nata ta maugma an pamilya?

2. Ano an ginibo ni Aya?

3. Ano man an ginibo ni Buboy?

4. Padaba kaya kan ina asin ama an mga aki?

5. Padaba man kaya sinda ni lolo asin lola?

35
 Isaisip

Ika, napapaugma mo man an saimong pamilya?

Pano? Iistorya mo ini.

Arin sa mga ritrato sa ibaba an nagpapahiling nin

maugmang pamilya? Kuluran an simbag.

36
 Gibuhon

Gibuhon 1

Mag-istoryahan kita.
Pano mo napapaugma an saimong pamilya?
Magtukaw nin pabilog.
Iistorya an ibang mauugmang agi-agi kan pamilya.

Halimbawa:
1. Kasuarin kamo nagkairibahan?
2. Sisay su mga kaibahan mo?
3. Nagkarantahan kamo?
4. Nagsarayawan kamo?
5. Nagpahiling ka nin kakaibang kakayahan?
6. Napaugma mo kaya sinda?

37
Gibuhun 2

An mga gibuhon kayang ini nagpapahiling nin

maugmang pamilya? Bilugan an iyo po o dai po.

Iyo po Dai po 1. Nagtatabang si Aya sa paglimpiya

kan lamesa.

Iyo po Dai po 2. Pigsusuriyawan ni Ella an saiyang

ate.

Iyo po Dai po 3. Nagkakawat nin bola an papa,

kuya asin ate.

Iyo po Dai po 4. Nagkakaranta an mama asin

papa, kasabay an mga aki.

Iyo po Dai po 5. Pirming nag-iiriwal an mga aki.

Pumili nin kapadis asin paghurunan an iba pa

nindang piggibo tanganing mapaugma an pamilya.

38
Gibuhun 3

Namumutan mo man an saimong pamilya?

Pano mo ipapahiling na namumutan mo sinda?
Maggibo nin kard na nagpapahiling na padaba mo
an saimong ina asin ama.

1. Kumua nin sarong malinig na papel( coupon

bond).
2. Magdrowing nin puso.
3. Kuluran ini.
4. Isurat mo an pangaran kan saimong ina o ama.
5. Isurat mo man an saimong pangaran.

Ngunyan, itao mo an kard sa saimong mga

magurang.

39
 Isapuso

Naugma man si Mama asin Papa sa ginibo mong

kard?

Naisip mo?

Nin huli sa saimong kakayahan, napaugma mo an

iba?
Siguro, dakul ka pang magigibo para mapaugma
sinda.

Mag-isip.
Pano mo pa sinda mapapaugma?
Pano mo maipapahiling na padabaon mo sinda?
Idrowing an simbag.

40
 Tandaan
Kamutan ta an satuyang pamilya.
Paugmahon ta sinda.
Gamiton ta an satuyang mga kakayahan
tanganing mapaugma ta sinda.

Isabuhay

Sabihon kun tama o sala an piggibo kan mga aki sa

istoryang babasahon kan paratukdo. Magdangog
nin marhay.
Kun sala, sabihon kun nata sala an piggigibo niya.

1. Kumpleanyo kan ina ni Nita. Atab siyang

nagmata. Hinadukan niya asin binati an saiyang
ina.

2. Maugmang mag-istorya si Dan. Iyan an saiyang

ugali. Pag-uli niya hali sa pag-eskuwela, ugali na
niyang mag-istorya sa saiyang lola kan saiyang
mga ginibo sa eskuwelahan.

3. May piggigibo an ama ni Nilo sa likod kan

harong. Inapod niya si Nilo. Ipigpaabot niya an
sigid, kagkag asin pala. Nagbungog-bungugan
sana si Nilo. Dai siya naghiro.
41
4. Mantang naglalaba an ina, pigbabantayan
man ni Rica an saiyang nguhod na tugang.
Pigkakantahan niya ini tanganing mangaturog.
Arog kaini an kanta niya,
“Mimi na, baby,
Turog na baby.
Mimi na padaba kong baby.”

5. Matibay magdrowing si Lando. Minsan,

nagdrowing siya nin sarong parol. Kinuluran niya
asin itinao sa saiyang tiya, sarong paagi nin
pagbati sa aldaw nin Pasko.

Baluon

Ngunyan, aram mo na kun ano-ano an magiginibo

mo tanganing mapaugma an saimong pamilya?

Mag-isip nin sarong okasyon kun sain magkakairiba

kamo kan saimong pamilya? Pano mo sinda
papaugmahon? Pano mo ipapahiling na padaba
mo an saimong mga kapamilya?

42
Idrowing sa laog kan kahon an saimong simbag.
Kuluran mo ini.

Ipahiling mo sa saimong paratukdo an saimong

idrinowing. Iistorya mo saiya an ritratong ginibo mo.

43
 Yunit 2
Namumutan Ko an
Sakuyang Kapwa

44
Leksiyon 1: Aram Ko an Namamatian kan
Iba

Ano annahihiling mo sa ritrato? Piggigibo mo man an

mga ini? Ano an namamatian mo kun nakakagibo ka nin
marhay sa saimong kapwa?
Saleksiyon na ini, importante na maaraman mo an
namamatian kan iba. Kun minsan may mga bagay
kitang nagigibo na nakakakulog sa buot kan iba. Kaya
dapat na maging maingat kita sa pagsabi asin paggibo
nin anuman na bagay o hiro na makakakulog sa
saindang buot.
Bago mo punan an mga gibuhon, puwede mo daw
haputon an saimong sadiri?

45
 Aramon

Direksiyon: Pirmi mo daw piggigibo an mga

sitwasyon na nasambit? Kagan ki tsek  an saimong
simbag. Babasahon koini para saindo.

Paminsan
Pirmi Dai
- minsan
1. Pig-iiwasan kong
magsimbag kun dai
man ako pigaapod.
2. Pig-iiwasan kong
magtaram kun may
ibang tawong
nagtataram.
3. Silensiyo akong
naggigibo nganing dai
makaistorbo.
4. Pig-iiwasan kong
suriyawan an
samuyang kairibahan
sa harong o katabang.
5. Pig-iiwasan kong
magtaram nin maraot
sa kapwa.
6. Pig-iiwasan kong
makakulog nin buot
kan sakuyang kapwa.
Kabiyuan
46
 Isaisip

Balikan mo an saimong mga simbag. Pirmi mo man

piggigibo an mga sitwasyonna nasambit? Paminsan-
minsan sana o dai?

Magiging maugma ka daw kun paminsan-minsan

dai mo pigkukunsidirar an namamatian kan saimong
magurang, paratukdo, kaklase asin kapwa?

May mga paagi na puwede mong gibuhon

nganing maipahiling an saimong pagmati sa nasasabuot
kan iba.
Paggamitnin mga tataramon na dai nakakakulog
nin buot kan iba
Paggibo nin marhay sa magurang, tugang, aki,
matua asin kapwa’
Pagkamuotsa pamilya, paratukdo, kaklase asin iba
pa

Importanteng tandaan an minasunod:

1. Iwasan magtaram nin maraot sa kapwa.

2. Hilingon an nagigibong marhay kan kapwa.

3. Magtiwala sa kayang gibuhon kan mga kaklase.

47
 4. Dai pagsuriyawan an mga kairiba sa harong asin
mga katabang.

5. Silensiyong magtrabaho tanganing

daimakaistorbo sa iba.

6. Makihuron nin may malumanay na boses.

7. Maglakaw nin luway-luway lalo na kun igwang

nagkakaturog o naghihilang.

Gibuhon

Gibuhon 1

Basahon:

Maabot an pinsan ninda Amy asin Tony na si Isay hali

sa probinsiya. May hilang siya kaya kaipuhan
magpabulong. Nag-isip sinda nin paagi kun pano
mapapaugma si Isay.
Puwede mo daw sindang tabangan magplano kan
mga dapat gibuhon nganing mapaugma si Isay?

48
Kuluran an nin pula kun an ritrato puwedeng
makapagpaugma ki Isay.

Gibuhon 2
Idrowing an kaya mong gibuhon nganing
mapaugma an may hilang na si Isay.

49
Gibuhon 3

Kuluran an ritratong nagpapahiling nin pagkamuot

sa kapwa.

50
 Isapuso

Masdan an ritrato.
Nagibo mo na an
magkua nin kawatan na
bako mo man sadiri?

Kun ika kaya an

inagawan, ano an
mamatian mo?

Saro sa mga nagiginibo tang sala sa kapwa iyo an

pagkulog sa saindang buot. Ano an puwede mong
gibuhon tanganing mawara an tampo o kulog kan
buot kan saimong amigo/amiga?

Idrowing sa laog kan kahon an animong simbag.

51
 Tandaan
“Dai mo paggibuhon sa iba an habo mong
gibuhon kan iba sa saimo.”

Isabuhay

Dangugon an sitwasyon na sasabihon kan

paratukdo:

“Halimbawang nakakulog ka nin buot kan saimong

kapwa. Pano mo maipapahilingna nasala ka?”

Gibuhon an minasunod:

1. Pumili nin kapadis. Magkambiyuhan nin ideya

kun ano an magiginibo mo tanganing mahali
an tampo o kulog nin buot kan saimong kapwa.

2. Magbilog nin sarong grupo na igwang

sampulong miyembro. Ihiras an
napaghururunan nindo.

3. Ipahiling sa paagi nin aksiyon an

napaghurunan.

52
 Baluon

Idrowing Mo an Simbag Mo!

Direksiyon:Idrowing ankun piggigibo mo an

pigsasabi sa sitwasyon asinkundai.

1. Silensiyo akong naggigibo

tanganing dai ako makaistorbo sa
iba.

2. Pig-iiwasan ko an magsimbag kun

dai man pighahapot.

3. Nakikipag-umbasan ako sa
pagbakal nin pagkaon kun recess
na.

4. Pigtatabangan ko an mga
kaklase ko na igwang kaninan.

5. Pigsusuriyawan ko an samuyang.

53
Leksiyon 2: Magalang Ako sa Gabos

Saleksiyon na ini, mas mahihiling nindo an

importansiya nin paggalang sa kapwa..

May kasabihan kita na “Anaking magalang,

kinamumuyahan.”

54
 Aramon

Direksiyon: Tsekan () an simbag na nagsasabi kun

pirmi mo piggagamit asin piggigibo an pigsasabi sa kada
sitwasyon.

Paminsan-
Gibuhon Pirmi Dai
minsan
1. Nagtutuktok ako
bago maglaogsa
pintuan.
2. Pigbabati ko an
sakuyang mga
magurang, kairiba
sa harong, asin
paratukdo.

3. Piggagamit ko an
mga magagalang
na tataramon arog
kan paki-, maki-, tabi
asin salamat.

4. Pigpapalaog asin
pigpapatukaw ko
an mga bisitang
minaabot sa
samuyang harong o
eskuwelahan.

55
 Paminsan-
Gibuhon Pirmi Dai
minsan
5. Piggagamit ko an Po
asin Opo pag
nakikiistoryahan ako
sa mga gurang.

6. Nagdadangog ako
kun kahuron ko an
kapwa ko aki.
7. Magalang akong
nakikihuronsa
telepono.
8. Nagpapaaram ako
nin tama bago
magluwas sa
kuwarto kan klase.
9. Pig-iiwasan kong
pag-ulukan an
sakuyang mga
kakawat buda
kaklase.
10. Nagpapaaram ako
sa sakuyang mga
kakawat o kaklase
bago ko gamiton
an saindang mga
gamit.

56
 Isaisip

Basahon an tula:

AN PO ASIN OPO
An tugon sakuya kan ama asin ina ko,
maging matinabang, magpopo ako.
Kun pigkakahuron nin mga gurang na tawo,
sa gabos na oras, sa lambang dako.

Kun an kahuron ko mas gurang na sako

na dapat igalang asin dapat magsabi nin po.
Nauugma akong pagsambit-sambiton,
an Po asin Opo nin udok sa buot ko.

Simbagan:

1. Ano an tugon kan ina asin ama sa tula?

2. Nuarin dapat gamiton an po asin opo?
3. Piggagamit mo man an po asin opo sa pakikihuron
sa mga gurang?
4. Ano-ano pang mga magagalang na tataramon an
piggagamit mo sa pakikihuron?

57
An paggalang sarong importantihon na gawi o ugali nin
sarong Pilipino. Saro ini sa mga tatak nin Pilipino.
Tandaan an mga ini:

1. Sa paggalang sa mga gurang

Gamiton anminasunod na tataramon sa
pakikihuron:
 Po asin opo
 Salamat po
 Daing anuman
 Paaram na po

2. Sa pagbati
 Marhay naaga po.
 Marhay na udto po.
 Marhay na hapon po.
 Marhay nabanggi po

3. Sa paghagad nin pagtugot

 Puwede pong _________?
 Paki __________ nga po.
 Maki__________ po.

4. Sa pakikihuron sa kapwa aki

 Gamiton an
 Salamat./Daing anuman.
 Paaram.

58
  Bation an kakawat, kabarkada, kaklase nin
“Marhay na aga/udto/hapon o banggi i.”
 Maghagad nin tugot bago gamiton an
anuman na gamit kan kakawat, kabarkada.

Gibuhon

Gibuhon 1
Direksiyon: Maggibo nin diyalogo manungod sa
sitwasyon. Ilaog sa “Speech Balloon” an sasabihon.

Naglaog ka sa opisina kan saindong principal. Ano an

sasabihon mo?

59
Nagbisita an saimong lola sa saindong harong.

Nagsubli ka nin libro sa saimong kaklase asin ipig-uli

mo ini pakatapos mong gamiton.

60
Gibuhon 2

Direksiyon: Pilion asin kuluran an ritrato na

nagpapahiling nin pagiging magalang.

61
Gibuhon 3

Direksiyon: Basahon anlambang sitwasyon.Isurat

an magalang na tataramon na dapat
gamiton. Gawin ito sa papel.

1. Malaog ka sa eskuwelahan. Ano an sasabihon mo kira

Mama asin Papa?
_________________________________________________

_________________________________________________

2. Tinawanan ka kan saimong tugang ki simpleng regalo

kan kumpleanyo mo. Ano an sasabihon mo?
_________________________________________________

_________________________________________________

3. Nag-iistoryahan sa may pintuan an saimong

paratukdo asin principal. Ano an sasabihon mo?
_________________________________________________

_________________________________________________

62
4. Nawara ka sa dalan pauli sa saindong
harong.Nakahiling ka ki tindahan dangan naghapot
ka. Ano an sasabihon mo?
_________________________________________________

_________________________________________________

5. Nag-abot an lola mo sa saindong harong kan sarong

aga. Ano an sasabihon mo?
_________________________________________________

_________________________________________________

Isapuso

Pag-isip-isipon an mensahe kan mga tataramon na ini.

Anaking magalang, namumutan kan magurang.

Annaggagalang sa mga gurang,
binibiyayaan.
An po asin an opo, mga liyabingbulawan
naiyo anipigbubukassa mga pintuankan puso.
An aking magalang, urgulyo nin magurang.
An aking magalang, kinamumuyahan.

63
Kun ika sarong aking magalang sa gabos na oras, sa
gabos na runa, ano sa paghuna mo an magiging hiling
kan mga tawo sa saimo? Idrowing.

64
 Isabuhay

1. Magbilog nin grupo na igwang apat na miyembro.

Maggibo ninislogan manungod sa paggalang.
2. Isurat sa ¼ na kartolina asin kagan nin dekorasyon.
3. Ipaskil sa laog asin luwas kan kuwarto kan klase.

Baluon

Idrowing Mo an Simbag Mo!

Direksiyon: Idrowing an kunpiggigibo mo an

pigsasabisa sitwasyon asinkundai.

1. Nagbabali ako sa hururon kan mga

gurang maski dai ako pigkakahuron.
2. Pig-iiwasan ko an magtaram kun may
nagtataram na.
3. Ipigtatao ko an sakuyang tukawan sa
mga gurang asin may mga kaninan:
 sa sasakyan
 sa simbahan
 kun may programa
4. Naghahadok o nagbibisa ako sa
magurang ko asin sa mga gurang.

65
5. Naggagamit ako nin magagalang na
tataramon sa pakikihuron:
 Salamat po/tabi
 Daing anuman
 Marhay na aga/udto/ hapon/
banggi po
 Makiagi po

 Pakiabot po
 Paaram na po/Maduman na
po/tabi
 Puwede tabing maghapot?
6. Ipiggagalang ko an karapatan kan
kapwa ko aki.

66
Leksiyon 3: Onesto ako sa Gabos na Oras

Onesto ka man sa saimong sadiri asin kapwa?

Nagsasabi ka man kan totoo? Ano annamamatian
mo kun nagsasabi ka kan totoo?

Sa nakaaging leksiyon, pig-adalan mo an

pagiging magalang sa gabos na oras.Sa leksiyon na
ini, pag-aadalan ta an pagiging onesto. Aram mo
na an kahulugan kan pagiging onesto?

67
 Aramon
Basahon anlambang sitwasyon. Bilugan an
kunnagpapahayag nin pagiging onesto asin
kun dai.

1. Nagpaaram si Anna saina na

maduman siya sa parkealagad,
nagduman siya sa harong kan
kaklase.

2. Sinabi ni Allan sa saiyang paratukdo

na siya an nakapasa kan plorera.

3. Sobra an uli kan tindera kay Marilyn

pero dai niya ito inuli.

4. Nagkua nin kuwarta sa pitaka kan

ina si Andrei pero dai siya
nagpaaram.

5. Nakapurot si Liza nin payong. May

pangaran ito asin nagkataon nasa
saiyang kaklase, kaya ibinalik niya
an payong.

68
 Isaisip

Basahon anistorya .

An Onestong si Oden

Sabado ninaga. Nagluluto an ina nin

pinangat buda bicol express. Nahiling
niya na dai na nin lada kaya sinugo
niya si Oden na magbakal sa tindahan
sa may kanto. Mantang naglalakaw pauli sa harong,
nahiling niyang sobra an uli ni Tiyang Pacita. Dali-dali
siyang nagbalik asin inuli an sobrang uli saiya.
Maugmahon si Tiyang Pacita sa ginibo ni Oden asin
ipig-istorya niya ini sa mga nagbarakal sa saiyang
tindahan. Puon kaito, inapod na si Oden na
onestong Oden.

Simbagan:

1. Ano an ipigsugo kan ina kay Oden?

2. Ano an nadiskubre ni Oden mantang
naglalakaw siya?
3. Nata naugma si Aling Pacita?
4. Nata inapod siya na onestong Oden?
5. Kun ika si Oden, arog man kaito an gigibuhon
mo? Nata?

69
Pirming isaisip an minasunod:

1. Sabihon an tunay na runa o lugar asin mga

pag-iriba kun may dudumanon.

2. Sabihon an tunay na oras kan paghali.

3. Sabihon an tunay na dahilan kan kasalan na

naginibo.

4. Sabihon an tunay na halaga kan kaipuhan na

kuwarta.

5. Dai magkua nin pagsadiri kan iba.

6. Dai magdaya sa harong, eskuwelahan asin

banwaan.

7. Iuli sa tunay na kagsadiri an napurot na bagay.

8. Iuli an sobrang uli.

9. Iuli an anuman na sinublian na bagay.

10. Maging onesto sa anuman na pangako.

70
 Gibuhon

Gibuhon 1

Direksiyon: Basahon an mga sitwasyon. Magpili nin

kapadis asin paghurunan an mga
dapatna gibuhon.

1. Sinugo ka kan ina mo na magbakal nin diyes pesos

na asin. Nakatawad ka kidos pesos.

2. Kaiba ka kan saimong ate pasiring sa saudan.

Naglunad kamo sadyip. Nahiling mong dai pa man
nagbayad an saimong ate pero kan hinapot siya
kan konduktor, an sinabi niya nakabayad na.

Gibuhon 2

Direksiyon: Idrowing ankun nagpapahayag ini

nin pagkaonestokun dai.

1. Nagpaaram si Ramilnamaduman sa harong

kan kaklase niya alagad nakikawat siya sa
mga aking tambay sa tinampo.

71
 2. Naghagad nin kuwarta si Joyce pambakal ki
ballpen. An binakal niya biniribid buda
baduya bako man ballpen.

3. Nahiling ni Brigette na nahulog an P100 kan

saiyang kuya. Pinurot niya ito asin ibinalik sa
kuya niya.

4. Tinawansi Attilakan saiyang MamaRosa

ninP500 para saindang magtugang. Binanga
niya ini asin itinao sa tugang.

5. May proyekto sa Math saJose. Naghagad

siya sa saiyang ama kan tamangkantidadna
pambayad.

Gibuhon 3

Maghanap nin kapadis asin iistorya an ginibo mo na

nagpapahiling nin pagkaonesto. Pakatapos mong mag-
istorya, dangugon man an istorya kan kapartner mo.

72
 Isapuso

Anpagiging onesto iyo an pagsasabi nintotoo. Dakul

an mauugma sa sarong aking onesto. Maging
onesto sa gabos na oras.

Rumdumon mo an onestong gawi na ginibo mo sa

saimong mga magurang. Isurat mo ini sa saimong
“Kahon nin Kayamanan.”

An pagiging onesto masasabing sarong kayamanan

na dai nasasalidahan.

73
 Isabuhay

Dakul ka na man na naukdan sa satuyang leksiyon

manungod sa pagiging onesto?

Maggibo nin poster ninpagiging onesto. Idukot sa

tahaw kan papel ansaimong ritrato. Idrowing sa
palibotkaini an mga nagibo mong pagkaonesto.
Idukot an poster.

Ako Onestong Aki

sa harong sa
eskuwelah
an

Idukot an
saimong
ritrato

sa amigo/ sa kaklase
amiga

74
 Baluon

Direksiyon: Bilugan an letra kan tamang simbag.

1. Sobra anulikan tindera.Ano an gigibuhon mo?

a. Itago an kuwarta
b. Ibalik sa tindera
c. Ihiras sa kaeskuwela

2. Nahiling mo an saimong kabarkada na

nangungupya sa mga libro mantang nagtitest.
a. Arugon siya tanganing maglangkaw an
grado.
b. Magsagin-sagin na dai mo siya nahiling nin
huli ta amigo/amiga mo siya.
c. Sabihon sa paratukdo na nangungupya an
saimong amigo/amiga.

3. Dai mo pigtuyong mapasa an pinggan. Ano an

gigibuhon mo?
a. Sabihon an totoo saina.
b. Itago an napasang pinggan.
c. Sabihonna an tugang na nguhod an
nakapasa.

75
4. Nanubli ka nin libro sa saimong kaklase.
Nadumog ito kan uran.
a. Pamarahon an libro bago ini iuli.
b. Sabihon an totoong rason kan pagkaraot
kan libro.
c. Magbakal nin bagong libro tanganing
masalidahan an sinubli.

5. Nawara mo an kuwartang pambakal kan libro.

a. Dai na magbakal kan libro.
b. Sabihon saina asin ama na nawara mo an
kuwarta.
c. Magsubli nin libro sa kabarkada dangan
ipahiling ini sa ina.

76
Leksiyon 4: Namumutan ko an Sakuyang
Kapwa

Nagtatabang ka man sa saimongkapwa?

Nakakatao ka man ki tabang sa mga
nangangaipo? Ano an pagmati kun nakakatabang
ka sa mga tawong nangangaipo?

Sa nakaaging leksiyon, pinag-adalan mo an

pagiging onesto sa gabos na oras. Sa leksiyon na ini,
aaramon mo naman kun pano ka nagtatabang sa
kapwa.

77
 Alamin

ka ba?

Idrowing an kun piggibo mo an pigsasabi sa

lambang tataramon/sitwasyon sa laog kan kahon.

1. Ipigpapagamit ko an sakuyang mga

kawatan sa sakuyang mga kakawat.

2. Kun nakakahiling ako nin aking

naghihibi, pighahapot ko an dahilan.
Pigpapaugma ko siya.
3. Nananao ako kan sakuyang gamit
para sa mga nangangaipo.

4. Pigbabangaan ko nin balon an kaklase

kong daing balon.

5. Nagtatabang ako sa abot kan

sakuyang makakaya.

6. Nagdadalaw ako sa may hilang na

kapamilya.

78
 Isaisip

“Namumutan ko an Sakuyang Kapwa” an islogan

nin aking marhay. Namumutan niya an kapwa lalo na an
nangangaipo.

Puwede man siyang magtabang sa paagi nin

pagpangadyi. Puwede man magtao kun kaya.
Pigbibiyayaan nin Mahal na Diyos an aking marahayon.

Basahan:

Si Wigan

Sarong aking Ifugao si Wigan. Namumutan niya an

saiyang mga kabarangay lalo na an mga aking Ifugao.
Sa saindang barangay, kadakul na aki an may hilang nin
huli sa kakulangan sa pagkaon. Gustuhon niyang
magtabang sa mga aking arog niya alagad dai siyang
kakayahan. An puwede niyang magibo iyo an maghiras
kan saiyang kaunon sa saiyang mga kataning.
Pigbabanga niya ini asin ipigtatao sa mga aki. Pigluluto
kan saiyang ate an mga pinudong gulay hali sa
saindang gulayan. An mga ini iyo an kalunggay buda
sibulyas. Ipigsasahog niya ito sa mga gulay na mais asin
munggo. Nagtatabang si Wigan sa pagpriparar kaini.
Pigpapakaon ninda an mga aking daing balon.

79
Simbagan:

1. Sisay si Wigan? Ano an magayon niyang ugali?

2. Kun ika si Wigan, pano mo tatabangan an mga

aking may hilang?

3. May agi-agika man arog kan ginibo ni Wigan?

Puwede mo man iistorya?

4. Gusto mo man arugon si Wigan? Nata?

80
 Gibuhon

Gibuhon 1

Direksiyon:Kuluran an ritrato na nagpapahiling na

namumutan mo an saimong kapwa.
Mag-istorya manungod sa saimong
idrinowing.

81
Gibuhon 2

Direksiyon: Maggunting nin mga ritrato na

nagpapahiling nin pagtabang o
pagmalasakit sa kapwa. Idukot sa laog
nin kahon. Magsurat nin sarong (1)
pangungusap manungod digdi.

82
Gibuhon 3

Direksiyon:Maggibo nin poster. Idrowing an ginigibo

mong pagtabang sa saimong
eskuwelahan.
Kaganan nin hururon.

sa laog nin klase sa canteen

sa kawatan sa mga kaklase

83
 Isapuso

An pagtao nin tabang sa kapwa dapat nasa

puso. Piggigibo an pagtabang sa kapwa sa iba
ibang paagi.

Isapuso mo:Ipighihiras mo man an mga gamit mo na

dai mo na piggagamit? Kabilang sa mga ini an
bado, kawatan asin iba pa. Idrowing an nasa buot
mo.

84
 Isabuhay

May mga bagay ka na dai mo napiggagamit?

Maggibo nin listahan kunkay sisay mo ini itatao.

Ano an itatao mo? Pangaran kan Tatawanan

85
 Baluon

Idrowing Mo an Simbag Mo!

Direksiyon:Idrowing ankunpiggigibo mo an
pigpapahayag sa mga tataramon asin
kun dai.
1. Ipighihiras ko an balon kong
pagkaon sa mga kaklase kong
daing balon.

2. Pigpapasubli ko nin gamit sa

eskuwelahan an mga kaklase
kong daing gamit.

3. Ipighihiras ko sa mga aking

nangangaipo an mga gamit asin
kawatan kong dai na piggagamit.

4. Nagtatabang ako sa paagi nin

pagtao nin mga pagkaon sa mga
biktima nin kalamidad.

5. Pigtatawanan ko nin mga

pagkaon o kawatan an mga
aking nakikilimos sa tinampo.

86