‫سیف الملوک مکمل تحریری حصہ‬

‫تحقیق‪،‬تحریر‪:‬پروفیسرڈاکٹرسیّدمجیب ظفرانوارحمیدی‪،‬اسالم آباد‬

‫محکمہ تعلیم و خواندگی و تحقیق‪،‬پاک سیکریٹیریٹ ‪،‬اسالم آباد‪،‬پاکستان‬

‫ٔ‬ ‫وفاقی‬

‫شیر تعلیم برائے وفاق برائے گریڈ‪MP-I:‬‬

‫سابق ُم ِ‬

‫ُمناجات‪:‬‬
‫یہ مثنوی "سیف الملوک"عارف میاں محمد بخش کی تصنیف کہی جاتی ہے۔ یہ مثنوئ عشق سفر العشق کو سیف الملوک‬
‫کھڑی کی تصنیف ہےانھیں میں لگ بھگ دس ہزار اشعار کو ایک لڑی میں پرویا گیاجس کاہر شعر ایک ہیرے سے‬
‫اعلی فنی محاسن‬‫ٰ‬ ‫کم نہیں۔ پنجابی زبان کے ممتاز صوفی شاعر میاں محمد بخش اپنے آفاقی پیغام‪ ،‬الفانی کالم اور‬
‫کے سبب عالمی مرتبے کے شعرا میں شامل ہیں۔ ان کے کالم کو عوامی مقبولیت کی الزوال سند حاصل ہے۔ انہوں‬
‫نے پنجابی زبان و ادب کو گراں بہا ادبی خزانے عطا کر کے اسے بے حد ثروت مند بنایا۔ بال شبہ ان کی کتاب سفر‬
‫العشق سیف الملوک ایک شعری و ادبی 'شاہکار 'ہے۔ چنانچہ ڈیڑھ صدی سے سیف الملوک کی مقبولیت میں اضافہ‬
‫ت الفاظ کے پاسبان اور شعری زبان کی حقیقت میاں صاحب ہی ہو رہا ہے۔‬ ‫ایک فطری اور آفاقی شاعر تھے۔ وہ ُحرم ِ‬
‫میں سیف الملوک کی تسوید مکمل کی اور کہا جاتا ‪1863‬عیسوی سے گہری واقفیت رکھتے تھے میاں صاحب نے‬
‫میں الہورسے شائع ہوئی۔ خود میاں صاحب سیف الملوک کے اشعار‪ 9191‬اور‪ 9251‬میں ء‪1870‬ہے کہ یہ پہلے‬
‫فرماتے ہیں کہ وہ خود الہور تشریف لے گئے اور مولوی عبد اﷲ (جو ان کے رشتہ دار تھے)کے ہاں تین ماہ قیام‬
‫‪:‬کر کے پروف دیکھا۔ میاں محمد بخش لکھتے ہیں‪:‬‬

‫شہر الہور مبارک اندر صحت کیتی بہ کے‬

‫مولوی عبد اﷲ جیو دے خانے اندر رہ کے‬
‫کے دوسرے نصف میں میاں محمد بخش کی تصنیف سیف الملوک کی اشاعت شمال مغربی ہندوستان انیسویں صدی‬
‫کے ادب کی تاریخ میں ایک اہم س نگ میل کی حیثیت رکھتی ہے۔ سیف الملوک سے قبل برصغیر کے دوسرے‬
‫صوفی شعرا کی تصانیف سے برصغیر کے بڑے حصے نے استفادہ کیا۔ لیکن سیف الملوک نے برصغیر میں‬
‫کشمیر‪ ،‬پنجاب اور صوبہ سرحد کے دور افتادہ عالقوں کے باسیوں تک رسائی کر کے بڑی خدمت انجام دی۔‬
‫بالخصوص ریاست جمو ں کشمیر میں اس تصنیف کا اثر باقی تمام تصانیف کے مجموعی اثر سے بھی بڑھ کر ہوا۔‬
‫سیف الملوک کی اشاعت تک ان عالقوں میں علم و ادب صرف پڑھے لکھے لوگوں تک محدود رہا جن کی تعداد‬
‫آٹے میں نمک کے برابر تھی۔ سیف الملوک ایک دھماکے کی مانند وارد ہوئی اور خاص کر ناخواندہ لوگوں میں‬
‫ایک جادو اثر تشہیر کی حامل ہوئی۔ چند ہی برسوں میں یہ کتاب ہر گرہستی کا ضروری جزو بن گئی۔ اس کتاب کے‬
‫ہر دلعزیز ہونے کی کئی وجوہ تھیں‪ ،‬اول یہ کہ چونکہ مصنف نے مختلف مقامی زبانوں‬
‫کے امتزاج کو ذریعہ اظہار بنایا‪ ،‬چنانچہ ضروری ہوا کہ اسی طور اس ہندکو اور پنجابی پوٹھوہاری‪ ،‬پہاڑی‪ ،‬مثال‬
‫کے قارئین کا حلقہ بھی وسیع ہوا۔ عالوہ ازیں کتاب چونکہ شاعری میں لکھی گئی جس کی کہانی ایک اچھوتے‬
‫رومانی پالٹ پہ محیط ہوئی‪ ،‬لہٰ ذا قارئین کا حلقہ ایک دھماکے کی طرح پھیال۔ سیف الملوک کی اشاعت سے پہلے‬
‫تمام رومانی لوک کہانیوں کی بنیاد خالصتا انسانی رومان پر محیط رہیں لیکن سیف الملوک کے مصنف نے اس کتاب‬
‫کے پالٹ میں ایک جدت کا اضافہ کیا اور ایک انسان شہزادے اور پری شہزادی کی رومانی داستان انتہائی مہارت‬
‫کے ساتھ پیش کی‪ ،‬چنانچہ مصنف نے اس کی تائید میں دو ال ہامی کتابوں کا حوالہ بھی پیش کیااور اس رومانی‬
‫داستان کی تائید ‪،‬دو انبی ٗا یعنی حضرت دائو ؑد اور حضرت سلیمان ؑ کی زبانی پیش کی۔‬

‫‪1‬‬

‫س ّکا کر ہریا‬
‫ِرحمت دا مینہ پا ُخدایا‪ ،‬باغ ُ‬

‫بُوٹا آس اُ ّمید میری دا ‪،‬کردے میوے بھریا‬

‫‪2‬‬

‫ِمٹ ّھا میوہ بخش اجیہا ‪،‬قُدرت دِی گھت ش ِ‬

‫ِیری‬

‫جو کھاوے ‪،‬روگ اُس دا جاوے ‪،‬دُور ہووے دِلگیری‬

‫‪3‬‬

‫سدا بہار دئیں اس باگے ‪،‬کدے خزاں نہ آوے‬

‫ہوون فیض ہزاراں تائیں‪ ،‬ہر ب ُھک ّھا پھل کھاوے‬

‫‪4‬‬

‫بال چراغ عشق دا‪ ،‬میرا روشن کردے سینہ‬

‫دل دے دِیوے دِی ُرشنائی‪ ،‬جاوے ِوچ زمیناں‬

‫‪5‬‬

‫نعمت اپنی ِوی کُجھ مینُوں‪ ،‬بخش شناساں پاواں‬

‫ہمت دے دِلے نُوں ‪،‬تیرا شُکر بجا لیاواں‬

‫‪6‬‬

‫برے دا ‪،‬چانن ال عقل دا‬

‫الہ ہنیرا جہل ُ‬

‫بخش ِوالیت شعر سُخن دی‪ ،‬یُمن رہے ِوچ ُرلدا‬

‫‪7‬‬

‫‪،‬جس ِوچ ہوون ‪،‬سُچے سُخن خزانے‬

‫ّاول دِے دِل ِ‬

‫لعل جواہر کڈھ کڈھ دیوے ‪،‬قُ ّوت بخش ُزبانے‬

‫‪8‬‬

‫طبع میری دانافہ کھولیں‪ُ ،‬ملکیں ُمشک دُھمائیں‬

‫سُن سُن مغز ُمعطر ہوون‪ ،‬بُو عِشق دِی پائیں‬

 ‫‪9‬‬

‫سُخن میرے دِی شکروں ہوون‪ ،‬مٹِ ّھے ُمنہ قلم دے‬

‫شعر میرے دے عطروں کاغذ‪ ،‬الوے خال رقم دے‬

‫‪10‬‬

‫وؤہٹی نویں کتاب میری نوں‪ ،‬جوبن بخش سنگھاریں‬

‫پاک نظر دے ویکھن والے‪ ،‬ندی عشق دی تاریں‬

‫‪11‬‬

‫جے کوئی میلی اک ّھیں ویکھے ‪،‬عیب دھِگانے الوے‬

‫اوہ بھی عدل تیرے دے گھر تھیں ‪ُ ،‬کجھ سزائیں پاوے‬

‫‪12‬‬

‫مر مر ہِک بناون شیشہ‪ ،‬مار وٹّہ اِک بھندے‬

‫دُنیا اُتّے تھوڑے ریہہ گئے‪،‬قدر شناس سُخن دے‬

‫‪13‬‬

‫ّاول تے ُکجھ شوق نہ کسے‪ ،‬کؤن سُخن اج سُندا؟‬

‫صہ اُتال ‪،‬کوئی نہ رمزاں پُندا‬

‫جے سُنسی تاں ق ّ‬

‫‪14‬‬

‫لدگئے اوہ یار پیارے ‪،‬سُخن شناس ہمارے‬

‫سُخن صراف ُمحّمدبخشا ‪،‬لعالں دے ونجارے‬

‫‪15‬‬

‫مجلس بَہہ بَہہ گئے سیانے ‪،‬کر کر ہوش سنبھالے‬

‫ہک دُوئے سنگ ورتی اُلفت ‪،‬جیؤں بھلیاں دے چالے‬

‫‪16‬‬

‫لے لے گئے سُخن دی لذّت ‪،‬پی پی مست پیالے‬

‫خالی ریہہ گئے مٹ محُمدّ ‪،‬خانے مجلس والے‬

‫‪17‬‬

‫کدھرے نظر نہ آوے کوئی ‪،‬بھرے پیالے واال‬

 ‫ِسے تاں ورتے ناہیں‪ ،‬نہ ہِک ُگھٹ نواال‬
‫جے د ّ‬

‫‪18‬‬

‫کہے اساں تھیں اوہلے ہوئے‪ ،‬ساقی مٹ پیالے‬

‫ہائے افسوس ُمح ّمدبخشا ‪،‬کؤن کرے اُپرالے‬

‫‪19‬‬

‫یاراں باجھ شراب سُخن دا ‪،‬ورتن تے کد جیوسی‬

‫سُچا میال کڈھ ُمح ّمد ‪،‬جو پیوسی سو پیوسی‬

‫واحِ دہُ ال شریک دِی حمد‬

‫‪1‬‬

‫ّاول حمد ثناء ا ِٰلہی‪ ,‬جو مالک ہر ہر دا‬

‫اُس دا نام ِچتارن واال ‪ ،‬کِسے میدان نہ ہردا‬

‫‪2‬‬

‫کام تمام میسّر ہوندے‪ ،‬نام اوہدا ِچت دھریاں‬

‫ُکے ساوے کردا‪ ،‬قہروں ساڑے ہریاں‬

‫ِرحموں س ّ‬

‫‪3‬‬

‫قُدرت تھیں‪ ،‬جس باغ بنائے‪ ،‬جگ سنسار تمامی‬

‫رنگ برنگی بُوٹے الئے ‪ُ ،‬کجھ خاصے ُکجھ عامی‬

‫‪4‬‬

‫ہکناں دے پھل مِٹ ّھے کیتے پت اُنہاندے کؤڑے‬

‫ہکِناں دے پ ُھل کاری آون نفعے پھالندے تھوڑے‬

‫‪5‬‬

‫ایس عجائب باغے اندر ‪،‬آدم دا ُرکھ الیا‬

‫معرفت دا میوہ دے کے‪ ،‬واہ پھلدار بنایا‬

 ‫‪6‬‬

‫رحمت دا جد پانی لگا ‪،‬تاں ہویا ایہہ ہریا‬

‫ہر ہر ڈالی نے پھل پایا ‪،‬سر دھرتی جد دھریا‬

‫‪7‬‬

‫واہ وا خالق سرجنہارا ‪،‬ملکاں ِجن انساناں‬

‫اربع عناصر تھیں جس کیتا ‪ُ ،‬گونا گوں حیواناں‬

‫‪8‬‬

‫ُکن اوہدی نوں کوئی نہ پُہتا‪ ،‬عاقل بالغ دانا‬

‫درجس دے سر سجدے سٹے‪ ،‬لوح قلم اسماناں‬

‫‪9‬‬

‫حُکم اوہدے بِن ککھ نہ ہِلدا ‪،‬واہ قُدرت دا والی‬

‫! ِجیا جُون نِگاہ اوہدی ِوچ‪ ،‬ہر پتر ہر ڈالی‬

‫‪10‬‬

‫آپ مکانوں خالی ‪،‬اُس تھیں ‪،‬کوئی مکان نہ خالی‬

‫ہر ویلے ہر چیز ُمح ّمد ‪،‬رکھدا نِت سنبھالی‬

‫‪11‬‬

‫جُون ہزار اٹھاراں‪ ،‬اُس نے‪ ،‬دُنیا ِوچ بنائی‬

‫صورت سیرت تے خاصیت‪ ،‬وکھو وکھری پائی‬

‫ُ‬

‫‪12‬‬

‫جُدا جُدا ہرجُونے جوگے‪ ،‬جگ تے کیتے کھانے‬

‫اَنّھے لُوہلے ماڑے موٹے‪ ،‬ہر نُوں نِت پُچانے‬

‫‪13‬‬

‫جو جو ِرزق کسے دا کیتُس لکِھیا کدے نہ ٹالے‬

‫بریایاں پھر بھی اونویں پالے‬

‫تکے ُ‬
‫ّ‬ ‫الکھ کروڑ‬

‫‪14‬‬

‫آدم تھیں لے اِس دم توڑی‪ ،‬الکھ ہوئے مرمٹّی‬

 ‫صورت جُدا جُدا سبھس دِی‪ ،‬علم اوہدے وچ گھتّی‬
‫ُ‬

‫‪15‬‬

‫وکھو وکھرے لیکھ سبھس دے ‪،‬لِکھ چھڈ یوس ہکواری‬

‫سن دیندا‪ ،‬ساعت ادھّی ساری‬

‫ج ّمن مرن نہ گ ُھ ّ‬

‫‪16‬‬

‫ہکو فرش زمیں دا سارا‪ ،‬ہِکو مِینہ تراوت‬

‫بُوٹے ُرکھ زمیں پر جتنے ‪،‬سبھناں وچ تفاوت‬

‫‪17‬‬

‫سے ناڑیں اک پتراندر‪ ،‬جو ڑ کئی وچ جوڑے‬

‫علم اوہدے وچ ککھ نہ ب ُھال‪ ،‬سبھ معلم بِن لوڑے‬

‫‪18‬‬

‫صنعت دا ُکجھ انت نہ لبھدا ‪،‬نظر کرو جس جائی‬

‫دھن اوہ قادر ِسرجنہارا ‪،‬جس سبھ چیز بنائی‬

‫‪19‬‬

‫جے ہک مچھر دا پر بھجے ‪،‬توڑے جو جگ لگے‬

‫ہر گز راس نہ ہوندا ُمڑ کے‪ ،‬جیونکر آہا اگے‬

‫‪20‬‬

‫اِتنا کم نہیں کر سکدے‪ ،‬دا نشمند سیانے‬

‫حکمت پاک حکیم سچّے دِی ‪،‬کؤن کوئی سبھ جانے‬

‫‪21‬‬

‫آپے دانا آپے بینا‪ ،‬ہر کم کردا آپے‬

‫واحد الشریک ٰالہی ِ‬

‫‪،‬صفتاں نال سہا پے‬

‫‪22‬‬

‫ربّ جبّار ق ّہار سُنیندا ‪،‬خوف بھال اِس بابوں‬

‫ہے ستّار غفّار ہمیشہ‪ِ ،‬رحم ا ُ ّمید جنابوں‬

‫‪23‬‬
 ‫بادشہاں تِھیں بِھیکھ منگاوے‪ ،‬تخت بہاوے گھاہی‬

‫ُکجھ پرواہ نہیں در اُس دے‪ ،‬دائم بے پرواہی‬

‫‪24‬‬

‫ص ٌم بُک ٌم رہن فرشتے ‪،‬کِس طاقت دم مارے‬

‫ُ‬

‫در اُس دے پر عاجز ہو کے‪ ،‬ڈھیندے بُزرگ سارے‬

‫‪25‬‬

‫ہرڈھٹھے نُوں ہتھی دیندا‪ ،‬بخشنہار خطائیاں‬

‫دِتیوس سُخن ُزباناں اندر ‪،‬س ُخناں ِوچ صفائیاں‬

‫‪26‬‬

‫ہر در توں دُرکارن ہوندا ‪،‬جو اُس در تھیں ُمڑیا‬

‫اوسے دا اُس شان ودھایا‪ ،‬جو اُس پاسے اُڑیا‬

‫‪27‬‬

‫بادشہاں دے شاہ اُس ّ‬

‫اگے‪ُ ،‬منہ ملدے ِوچ خاکاں‬

‫اؤگنہار کہایا اوتھے ‪،‬سچیاں صافاں پاکاں‬

‫‪28‬‬

‫مغروراں نُوں پکڑ نہ کردا‪ ،‬اوسے وقت شتابی‬

‫ُ‬

‫معذُوراں نُوں ُچ ّکے ناہیں‪ ،‬کر کے قہر خرابی‬

‫‪29‬‬

‫بریاں‬
‫جے کر خفگی کرے اساں پر ‪،‬تک کے ک ّماں ُ‬

‫بخشش کر کے مہریں آوے ‪،‬پھیر اوہدے در ہ ُریاں‬

‫‪30‬‬

‫ماؤ پیؤ دی بے فرمانی ‪،‬جو بیٹا نِت کردا‬

‫فرزندی دا پیار نہ رہندا ‪،‬کہن کویں ایہہ مردا‬

‫‪31‬‬

‫سجّن بھین بھرا نہ ہوون‪ ،‬راضی ِجس بھرواں‬

‫گھر آئے داکرن نہ آدر ‪،‬کپّن اوہدیاں باہواں‬

 ‫‪32‬‬

‫دوست یار کِسے دا ہِک دِن ‪،‬آدر بھاء نہ ہووے‬

‫پھر اوہ ُمکھ ِو ِِکھاندا ناہیں‪ ،‬یاری تِھیں ہتھ دھووے‬

‫‪33‬‬

‫نفر ُ‬
‫غالم کِسے دا ہووے ‪،‬خدمت اندر ِڈھّال‬

‫خاوند نوں کد چنگا لگدا ‪،‬جھڑکے کر کر گ ِّال‬

‫‪34‬‬

‫میر وزیر مصاحب شاہ دے‪ُ ،‬حکموں باہر ہوون‬

‫شاہ کھدیڑے غُ ّ‬
‫صہ کر کے ‪،‬ہور بھی نؤکر روون‬

‫‪35‬‬

‫واہ وا صاحب بخشنہارا ‪،‬تک تک ایڈ ُگناہاں‬

‫ِعزتّ ِرزق نہ کھسّے ساڈا‪ ،‬دیندا پھیر پناہاں‬

‫‪36‬‬

‫دوئے جہان اسماناں زمیاں‪ ،‬جو وافر بے اوڑے‬

‫ِوچ سمندر عِلم اوہدے دے ‪،‬ہِک قطرے تِھیں تھوڑے‬

‫‪37‬‬

‫کھانے پاء بہائیوس چوکی‪ ،‬ڈاہ زمیں دا پّال‬

‫ّ‬
‫دھرکال‬ ‫سجّن دُشمن چنگے مندے ‪،‬دیندا نہ‬

‫‪38‬‬

‫جے اوہ قِہر کماون لگدا‪ ،‬کؤن کوئی جو چُھٹدا‬

‫رحمت اُس دِی جگ و سائے‪ ،‬ہر ہِک نِعمت لُٹدا‬

‫‪39‬‬

‫بندگی دِی پرواہ نہ اُس نُوں‪ ،‬گھاٹا نہیں ُگناہوں‬

‫ُزہد عِبادت تاہیں ہوندے ‪،‬جاں گھلّے درگاہوں‬

‫‪40‬‬
 ‫سدا سالمت راج اوسے دا‪ ،‬اُس در سبھ سالمی‬

‫آدم ِجن مالئک ہر شے‪ِ ،‬جیا جُون تمامی‬

‫‪41‬‬

‫مان کریندیاں مان تروڑے ‪،‬مسکینا ں دا ساتھی‬

‫روزی دیندا‪ ،‬سیِ ُمر غاں نُوں ہاتھی‬

‫کوہ قافاں ِوچ ِ‬

‫‪42‬‬

‫لُطف ُکنندا کرم ُکنندہ‪ ،‬ہر دے کام سنوارے‬

‫سبھ خلقت دا راکھا اوہو ‪،‬بھیت پچھانے سارے‬

‫‪43‬‬

‫سبھ ِوڈیائی اُس نُوں الئق‪ ،‬بے پرواہ ہمیشہ‬

‫ہِکناں تاج سعادت دیندا‪ ،‬ہِکناں بد اندیشہ‬

‫‪44‬‬

‫عیب میرے پر ّ‬
‫پال دیندا ‪،‬ہ ُنر کریندا ظاہر‬

‫جدوں کرم دا واڑا کر دا ‪،‬کوئی نہ رہندا باہر‬

‫‪45‬‬

‫ہر عاجز پر ِرحمت کردا ‪،‬کرے قبُول د ُعائیں‬

‫بِن منگے لکھ دیوے داتاں‪ ،‬محرم بن کے سائیں‬

‫‪46‬‬

‫ہر کوئی ُمحتاج اُسے دا ‪،‬منگن ہارا در دا‬

‫ہر گِز کِیتی اُس دِی اُتّے‪ ،‬اُنگل کوئی نہ دھردا‬

‫‪47‬‬

‫دائم نیکو کاری کردا ‪،‬نیکی اُس نُوں بھاوے‬

‫بدیاں بھی پھر بخش گُزر دا‪ ،‬جاں رحمت پر آوے‬

‫‪48‬‬

‫سُورج تارے اُٹھ قطارے ‪،‬مشرق مغرب جاندے‬

‫خاک زمیں دِی ثابت رکھدا‪ ،‬پانی تے تھر باندے‬

 ‫‪49‬‬

‫دھرتی پوند ڈُالندی آہی ‪،‬ایدھر اودھر ہو کے‬

‫حکمت نال لگائیوس ُمحکم ‪،‬کوہ قافاں دے کوکے‬

‫‪50‬‬

‫قطرے ہِک منی دے تائیں‪ ،‬کے ُکجھ جو بن دیندا‬

‫پانی اُتّے ُ‬
‫صورت لِک ّھے ‪،‬حکمت عجب کریندا‬

‫‪51‬‬

‫بصیرت تکدے‬ ‫اُس ُ‬

‫صورت ِوچ سِیرت پاوے ‪،‬اہل ِ‬

‫ان ّھے لوک اسمتر بھائی ‪،‬قدر پچھان نہ سکدے‬

‫‪52‬‬

‫وٹّے دے ِوچ لعل ٹکِاندا‪ ،‬جانن قِیمت پاندے‬

‫ساوی شاخوں ویکھ نکالے ُ‬

‫‪،‬گل پھل رنگ رنگاں دے‬

‫‪53‬‬

‫سِپاں اندر موتی کردا‪ ،‬رکھ کے قطرہ پانی‬

‫صورت بی بی رانی‬
‫شِکماں وچّوں باہر آنے‪ُ ،‬‬

‫‪54‬‬

‫اگا ّ پِچھا ّ اُس نُوں معلم‪ ،‬نہ چ ُھپیا ہِک ّ‬

‫ذرہ‬

‫مقرہ‬
‫‪،‬حیی قیّوم ّ‬
‫ّ‬ ‫دانا بینا کشف قلُوبی‬

‫‪55‬‬

‫کنّاں باجھوں سنُنے واال ‪،‬تکدا ہے بِن نیناں‬

‫باجھ ُزبان کالم کریندا ‪،‬نہ اُس بھائی بھیناں‬

‫‪56‬‬

‫غالب امر مبُارک اُس دے‪ ،‬نہ ہویاں نُوں کیتا‬

‫ہویاں نُوں نابُود کریسی ‪،‬آپ ہمیشہ جیتا‬

‫‪57‬‬

‫خاک ہویاں نُوں دُوجی واری‪ُ ،‬مڑ کے ِزندہ کرسی‬

 ‫ِوچ میدان قیامت والے ‪،‬ہر کوئی لیکھا بھر سی‬

‫‪58‬‬

‫سبھ جہان ُکوکیندا ایہو ‪،‬ہے تحقیق ا ِٰلہی‬

‫لیکن کُن ُمبارک اُس دی ‪،‬کِسے نہ لدھّی آہی‬

‫‪59‬‬

‫صفت اوہدی نُوں فہم نہ پُہتا ‪،‬ذاتے وہم نہ پاندے‬

‫اُس ڈابے کئی بیڑے ڈوبے‪ ،‬تختہ ہویا نہ باندے‬

‫‪60‬‬

‫گجے‬
‫ّ‬ ‫اُس میدان نہ چلّے گھوڑا ‪،‬شینھ حیرت دا‬

‫رجے‬
‫ّ‬ ‫حصی کہہ کے ‪،‬اُس دوڑوں سن‬
‫خاص پہلے َال اُ ِ‬

‫‪61‬‬

‫ہر جائی نئیں چلدی بھائی‪ ،‬جیبھے دی چترائی‬

‫کن ڈورے ِجبّھ ُگنگی ہوندی ‪،‬جاں کوئی جاگہ آئی‬

‫‪62‬‬

‫اُس مجلس دا محرم ہو کے‪ ،‬پھیر نہ ُمڑدا کوئی‬

‫جو ایہہ مست پیالہ پیندا ‪،‬ہوش کھڑاندا سوئی‬

‫‪63‬‬

‫اُس خونی دریاؤں ڈردے‪ ،‬عقل فکر دے سائیں‬

‫کس دی بیڑی باہر آئی ‪،‬پہنچ اجیہیں جائیں‬

‫‪64‬‬

‫جیکر تینُوں طلب ُمح ّمد ‪،‬اُس رستے ٹُر اُڑیا‬

‫ُمڑ آون دی ِرکھ نہ ہِکھی‪ ،‬ایتھوں کوئی نہ ُمڑیا‬

‫‪65‬‬

‫نال ریاضت کریں صفائی ‪،‬سان فقر دی گھس تُوں‬

‫مت ُخوشبو عشق دی کرسی‪ ،‬طالب عہد اَلَستُوں‬

‫‪66‬‬
 ‫پَیر طلب دے کھڑسن اوتھے ‪،‬اُڈیں حُب دے بالوں‬

‫ا ّگوں پکڑ یقین لنگھا سی ‪،‬پڑدے پاڑ خیالوں‬

‫‪67‬‬

‫ایہہ دریا ُمہانے باجھوں ‪،‬لنگھن ُمول نہ ہوندا‬

‫ُرڑھ مردا یا ڈُبدا جیہڑا‪ ،‬آپ ہکالّ پوندا‬

‫‪68‬‬

‫ِجن ّھاں مالح منایاناہیں ‪،‬بیڑے چڑھے نہ اُس دے‬

‫راہوں پرت پئے وچ باراں‪ُ ،‬مفت نکڑمے ُمسدے‬

‫‪69‬‬

‫دا ٹُریاں ‪،‬کوئی نہ منزل پُگدا ﷺرستہ چھوڑ نبی‬

‫جے لکھ محنت ایویں کریئے‪ ،‬کلّر کول نہ اُگدا‬

‫‪70‬‬

‫دے ِپچھے ‪،‬ہور نہ جانو کوئی ﷺرستہ صاف نبی‬

‫‪:‬اوہو کرے شفاعت ساڈی ‪،‬تاہیں مِلسی ڈھوئی‬

‫سرور کائنات‬
‫ِ‬ ‫دِی نعت ﷺحضُور‬

‫‪1‬‬

‫اُ ّمت دا والی‪ ،‬مِہر شفاعت کردا ﷺواہ کریم‬

‫ِجبرائیل جہیے ِجس چاکر‪ ،‬نبیاں دا سر کردہ‬

‫‪2‬‬

‫‪ ،‬حامی روز حشر دا ﷺاوہ محبُوب حبّیب ربّانا‬

‫آپ یتیم یتیماں تائیں ‪،‬ہتھ سِرے پر دھردا‬

‫‪3‬‬

‫جے لکھ واریں عطر گُالبوں‪ ،‬دھویئے ِنت ُزباناں‬

‫نام اُنہاں دے الئق ناہیں‪ ،‬کے قلمے دا کانا‬

 ‫‪4‬‬

‫نعت اُنہاں دِی الئق پاکی ‪،‬کد اساں ناداناں‬

‫میں پلیت ندِی ِوچ وڑیا ‪،‬پاک کرے تن جاناں‬

‫‪5‬‬

‫نال اِشارت ٹُکڑے کیتا‪ِ ،‬جس نے چن اسمانی‬

‫سُک روڑاں تھیں ِجس پڑھایا‪ ،‬کلمہ ذِکر ُزبانی‬

‫‪6‬‬

‫ُمعجزیوں اُس بُہت ودھائی ‪،‬تھوڑی سی مہمانی‬

‫لشکر تسا ّ سبھ رجایا‪ ،‬ہِکسے کاسے پانی‬

‫‪7‬‬

‫صدر نشین دِیوان حشر دا‪ ،‬افسر ِوچ اِماماں‬

‫ُکل نبی ُمحتاج اِنہاندے ‪،‬نفراں وانگ غالماں‬

‫‪8‬‬

‫دُنیا تے جد ظاہر ہویا‪ ،‬گ ُھر یا دین دمامہ‬

‫کوہ قافاں نے سیس نِمایا‪ ،‬کوٹ کُفّار تماماں‬

‫‪9‬‬

‫تخت چبارے شاہی کنبے ‪،‬ڈھٹّھے ُکفر منارے‬

‫چھیک ِدتّے قُرآن اوہدے نے‪ ،‬اگلے دفتر سارے‬

‫‪10‬‬

‫سبھو نُور اوسے دے نُوروں ‪،‬اُس دا نُور حضُوروں‬

‫وسی نُوں کوہ ُ‬

‫طوروں‬ ‫اُس نُوں تخت عرش دا مِلیا ‪ُ ،‬م ٰ‬

‫‪11‬‬

‫ک لَ َما َخلَقتُ الکَونَ ‪،‬آیا شان اِنہاں دے‬

‫لَو َال َ‬

‫فرشتے‪ ،‬دوئے جہان اِنہاں دے‬ ‫ِجنّ اِنسان ُ‬

‫غالم ِ‬

‫‪12‬‬

‫روشن آہا ‪،‬آدم جدوں نہ ہویا ﷺنُور ِمحُمد ّ‬

 ‫ّاول آخر دوئے پاسے‪ ،‬اوہو مل کھلویا‬

‫‪13‬‬

‫پاک جمال اوہدے نوں سِکدے ‪،‬روح نبیّاں سندے‬

‫حُوراں ملک اُنہاندی خاطر ‪،‬خدمت کارن بندے‬

‫‪14‬‬

‫ولی ِجنہاں دِی اُ ّمت سندے‪ ،‬نبیاں نال برابر‬

‫اُ ّمت اُس دِی بنیا لوڑن ‪ُ ،‬مرسل ہور اکابر‬

‫‪15‬‬

‫ُوسف ‪،‬بردے ہووکاندے‬

‫حُسن بازار اوہدے سے ی ؑ‬

‫والقرنین سلُ ؑیماں جیسے ‪،‬خدمت گار کہاندے‬

‫ذُ ؑ‬

‫‪16‬‬

‫عیس ٰی خاک اِیہناں دے در دی‪ ،‬گ ِھن تیمم کردا‬

‫ؑ‬

‫تاہئیں دست ُمبارک اُس دا ‪،‬شافی ہر ضرر دا‬

‫‪17‬‬

‫غالمی اِس دِی واال ‪،‬الیا پاک ؑ‬

‫خلیلے‬ ‫خال ُ‬

‫جانی نُوں قُربانی کیتا ‪،‬مہتر اسما ؑ‬

‫عیلے‬

‫‪18‬‬

‫خضر نقیب اِنہاندے‪ّ ،‬‬

‫اگے بھجن راہی‬ ‫وس ٰی ؑ‬
‫ُم ؑ‬

‫والی ‪ُ ،‬مرسل ہور سپاہی ﷺاوہ سلطان ُمح ّمد‬

‫‪19‬‬

‫دہ سے سدّ جنہاں نُوں ہویا‪ ،‬نیڑے آء پیارا‬

‫نعت اِنہاں دِی کے ُکجھ لِک ّھے‪ ،‬شاعر اؤ گنہار‬

‫معراج شریف دا ذکر‬

‫‪1‬‬

‫آئی رات ُمبارک والی‪ ،‬بھاگ اساڈے جاگے‬

‫سجناں تے ُخوش ُمشکاں ڈُہلیاں‪ ،‬دُشمن سرسُہاگے‬

 ‫‪2‬‬

‫اسماناں پر تارے رؤشن‪ ،‬شمع چراغ یگانے‬

‫سِکدیاں یاراں نُوں آ پُہتے ‪ِ ،‬س ّکاں دے پروانے‬

‫‪3‬‬

‫وحی وکیل لیایا سدّا ‪،‬نالے گھوڑا جوڑا‬

‫‪ ،‬تینُوں قُرب نہ تھوڑا ﷺآملِیے ہِک جوڑ ُمح ّمد‬

‫‪4‬‬

‫ہر دم سِک تُساڈی سانُوں ‪،‬آئی رات مِلن دی‬

‫سد گھلیوں وڈیائی دے کے ّ‬

‫‪،‬عزت ودھّی سجن دِی‬

‫‪5‬‬

‫لوح قلم اسماناں زمیاں ‪،‬دوزخ جنت تائیں‬

‫ُکرسی عرش ُم ٰ‬
‫علی ویکھیں ‪،‬سیر کریں سبھ جائیں‬

‫‪6‬‬

‫عزت قُرب تُساڈا ویکھن ‪،‬حُوراں ملک پیارے‬

‫ّ‬

‫نالے ُروح نبیاں سندے ‪،‬ہون سالمی سارے‬

‫‪7‬‬

‫دوزخ جنّت ِوچ اسماناں ‪،‬جو خلقُ ﷲ وسدی‬

‫پاک جمال تُساڈے کارن‪ ،‬ہر دی جان ترسدی‬

‫‪8‬‬

‫میرے دا ‪،‬صدقے صدقے جاون ﷺویکھ جمال حبیب‬

‫شرف سعادت پاون سارے ‪،‬شُکر بجا لیاون‬

‫‪9‬‬

‫ﷺہویا سوار بُراقے اُتّے ‪،‬اوہ سلُطان عرب دا‬

‫چائی واگ ُمحبّت والی ‪،‬ٹُریا راہ طلب دا‬

‫‪10‬‬
 ‫لے لے نذراں ملدے ا ّگوں‪ُ ،‬روح تمام نبیاں‬

‫خِ دمت اندر حاضر ہوئے ‪،‬بدھّے لک ولیاّں‬

‫‪11‬‬

‫سے سنگار کیتے سبھ حُوراں ‪،‬منگل گاون کھلیاں‬

‫اج جنجاں دا الڑا آیا ‪،‬مل مل رکھو گلیاں‬

‫‪12‬‬

‫اَ ٰ‬
‫سری دا سرگشت سرے تے‪ ،‬افسر سی لوال کی‬

‫ٰط ٰہ تے یٰسین پ ُھ ّالں دا ‪،‬سہرا شرم تے پاکی‬

‫‪13‬‬

‫سوہنی جھنڈ ُمعنبر سر تے‪ ،‬چمکے نُور دُخانوں‬

‫غ اک ّھیں ِوچ ‪،‬گل تعویذ قُرآنوں‬

‫سُرمہ سی مازَ ا َ‬

‫‪14‬‬

‫صلوۃ سالموں ‪،‬چھٹیاں ج ُھولن قطاراں‬

‫درود ٰ‬
‫نعت ُ‬

‫صلی ﷲ علیہ وسلم ‪،‬کرن نقیب پ ُکاراں‬

‫‪15‬‬

‫گیا اگیرے ﷺچھوڑ اسماناں ِزمیاں تائیں‪ ،‬سرور‬

‫جت ّھے وحی نہیں ونج سکدا ‪،‬ہٹ بیٹھا کر ڈیرے‬

‫‪16‬‬

‫سرور نے فرمایا اُس نُوں ‪،‬جے تُوں ساتھی میرا‬

‫چل اگیرے نال اساڈے‪ ،‬کیوں بیٹھوں کر ڈیرا‬

‫‪17‬‬

‫کیتی عرض فرشتے حضرت ‪،‬کؤن اسیں بے چارے‬

‫جے ہِک گِٹھ اگیرے ہوواں‪ ،‬سڑ جاندے پر سارے‬

‫‪18‬‬

‫نئیں مجال اساڈی ا ّگے‪ ،‬چمکن نُور تجلّے‬

‫ایسا قُرب تُسانُوں الئق‪ ،‬جاؤ ہِک ہکلّے‬

 ‫‪19‬‬

‫جتّھے قدم تُساڈا اوتھے ‪،‬ہور نئیں کوئی پُجدا‬

‫‪،‬تُوں ہی تُو ہیں سُجھدا ﷺاہل کمال جالل محُمدّ‬

‫‪20‬‬

‫سبھ کسے تھیں گئے اگیرے ‪،‬چاء چاء پردے نُوری‬

‫اب قؤسین اَو ٰ‬

‫ادنی تائیں‪ ،‬پایا شان حضُوری‬ ‫قَ َ‬

‫‪21‬‬

‫جانی نال ملے دِل جانی ‪ِ ،‬وتھ نہ ِرہیا ّ ّ‬

‫ذرہ‬

‫خلعت تُحفے ہدیے لے کے‪ ،‬آئے پھیر مقّررہ‬

‫‪22‬‬

‫ایسا نبی جنہاں دا والی ‪،‬سو اُ ّمت کیوں ج ُھرسی‬

‫عیب ُگناہ خطایاں بابت‪ ،‬کیوں دوزخ ول ٹُرسی‬

‫‪23‬‬

‫کے ُکجھ نعت تُساڈی آکھاں‪ ،‬خلقت دے سردارا‬

‫درود ہزارا‬
‫صلوۃ سالم تیرے تے‪ ،‬الکھ ُ‬
‫الکھ ٰ‬

‫‪24‬‬

‫تُدھ پر ہون ُ‬
‫درود ﷲ دے ‪،‬آل اؤالد تیری تے‬

‫پیرواں اصحاباں اُتّے‪ ،‬بھی بنُیاد تیری تے‬

‫‪25‬‬

‫پیر ُمرید صدیق اکبر سن‪ ،‬پہلے یار پیارے‬

‫َین‪ ،‬اِذ ھُ َما فِی الغ ِ‬

‫َار‬ ‫حق جنہاں دے ثَان َ‬
‫ِی اثن ِ‬

‫‪26‬‬

‫فاروق ع ُمر سی ‪،‬عدل کیتا جس چھڑکے‬

‫یار دُوجا ُ‬

‫ایہہ شیطان رجیم ُرالیا‪ ،‬پنجے اندر پھڑکے‬

‫‪27‬‬

‫تریجا‪ ،‬جامع جو قرآنی‬

‫شب بیدار غنی سی ِ‬
 ‫عثُمان ذُوالنورین پیارا ‪،‬مہتر یُوسف ثانی‬

‫‪28‬‬

‫چوتھا یار پیارا بھائی ‪،‬خاصہ دِل دا جانی‬

‫دُلدُل دا اسوار علی ہے ‪،‬حیدر شیر حقانی‬

‫‪29‬‬

‫ک لَحمِی د َ ُّم َ‬
‫ک د َ ّم ِی‪ ،‬شان ِجنہاندے آیا‬ ‫لَح ُم َ‬

‫‪،‬جس دا عالی پایہ‬

‫سخی بہادر جگ ِوچ نادر ِ‬

‫‪30‬‬

‫ذُوالفِقار جنہاں نُوں اُتری ‪،‬خلعت فقر حضُوروں‬

‫جُمل جہان ہوئی ُرشنائی شاہ ‪،‬مرداں دے نُوروں‬

‫‪31‬‬

‫جمد ّڑیاں سن جس دے اگے‪ُ ،‬بتّاں سیس نوائے‬

‫خیبر کوٹ کفار گِڑائیوس ‪،‬ڈنکے دین وجائے‬

‫‪32‬‬

‫ستّر دو بہتر واریں ‪،‬راہ ﷲ دے ِوکیا‬

‫مولی‪ ،‬پھیر صبر کر ٹِکیا‬

‫ٰ‬ ‫دوئے امام دِتے راہ‬

‫‪33‬‬

‫ربا ّ اِنہاں اِماماں ِپچ ّھے‪ ،‬جو ُگل الل نبی دے‬

‫پاک شہید پیارے تیرے ‪،‬افسر آل نبی دے‬

‫‪34‬‬

‫ہِکناں عِشق تیرے دے پیتے‪ ،‬بھر بھر زہر پیالے‬

‫خنجر جھاگ ُمحبّت والی‪ ،‬ہِکناں بدن حاللے‬

‫‪35‬‬

‫ہوندی قُ ّوت زور نہ الیا‪ ،‬بیٹھے من رضائیں‬

‫پانی باجھ پیاسے چلّے ‪،‬دِین دُنی دے سائیں‬

‫‪36‬‬
‫عِشق تیرے ِوچ گھائل ہوئے‪ ،‬مائل حُسن ازل دے‬

‫سر ِ ِدتّے پر سِی نہ کِیتی‪ ،‬شادی کر کر چلدے‬

‫‪37‬‬

‫سنے ِوچ نِیر عِشق دے‪ ،‬بیڑا میرا تاریں‬

‫ِپیر َ‬

‫میں عاجز مسکِین بندے نُوں‪ ،‬نال اِیمانے ماریں‬

‫‪38‬‬

‫توڑے رد سوال کریسیں ‪,‬توڑے عرض قبُولے‬

‫میں بھی دوہیں جہانی پھڑیا‪ ,‬دامن آل رسُولے‬

‫‪39‬‬

‫یا نبی ﷲ جے ُکجھ ِدتّا ‪ ،‬قدر تینُوں ربّ والی‬

‫ذرے ِجتنا گھٹدا ناہیں‪ ،‬ہتّھوں ہوندا عالی‬

‫ِّ‬

‫‪40‬‬

‫اؤگنہار طُفیل تُساڈے ‪،‬اسیں بہشتیں جائیے‬

‫رحمت اتے لقاء مہر دا‪ ،‬پاک جنابوں پائیے‬

‫‪41‬‬

‫ہور کسے ُکجھ نیکی ہوسی‪ ،‬توشہ خرچ قبر دا‬

‫مینُوں ہ ّکو نام تُساڈا ‪،‬گہنا روز حشر دا‬

‫‪42‬‬

‫مؤلی ‪،‬سبھ خلقت بخشاویں‬

‫ٰ‬ ‫تینُوں ّ‬
‫قوت بخشی‬

‫ہوندے زور سوال نہ موڑیں‪ ،‬نبی کریم کہاویں‬

‫‪43‬‬

‫دوست دُشمن چنگا مندا جے ‪،‬کوئی ہوئے سوالی‬

‫کد کریماں دے در اُتّوں ‪ُ ،‬مڑ آوے ہتھ خالی‬

‫‪44‬‬

‫رک ّھی جھول تُساڈے ّ‬

‫اگے‪ ،‬پاؤ خیر یتیماں‬

‫اؤ گنہار ُکوچجیں بھریا ‪،‬بخشیں نبی کریما‬

 ‫‪45‬‬

‫کیتی بے فرمانی تیری ‪،‬بُھالّ پھریوس راہوں‬

‫نام ﷲ دے بخش بے ادبی‪ ،‬نہ کر پکڑ ُگناہوں‬

‫‪46‬‬

‫سُخن نہیں کوئی ہوندا میں تھیں‪ ،‬تیری شان قدر دا‬

‫ٰط ٰہ تے یٰسین ٰالہی ‪،‬صفت تُساڈی کردا‬

‫‪47‬‬

‫صفت سنُاواں‬
‫عزت لؤالکی تینُوں‪ ،‬کے میں ِ‬
‫بُہت ّ‬

‫درود پچُاواں‬
‫آل اصحاب سمیت سالماں‪ ،‬ہور ُ‬

‫‪48‬‬

‫آل اؤالد تیری دا منگتا‪ ،‬میں کنگال زیانی‬

‫پاؤ خیر ُمح ّمد تائیں ‪،‬صدقہ شاہ جیالنی‬

‫حضرت غوث االعظم دی مدح‬

‫‪1‬‬

‫واہ وا میراں شاہ شہاں دا ‪،‬سیّد دوہیں جہانی‬

‫غؤث االعظم پِیر ِپیراں دا‪ ،‬ہے محبُوب ربّانی‬

‫‪2‬‬

‫ولوں اُچّا ‪ُ ،‬‬

‫سچّا حسبوں نسبوں‬ ‫نانک دادک ّ‬

‫نبیاں نالوں گھٹ نہ رہیا ‪،‬ہرصفتوں ہر وسبوں‬

‫‪3‬‬

‫نبیاں نُوں ربّ ولّوں آندے‪ ،‬وحی سالم سُنیہے‬

‫وحی نہ محرم میراں تائیں‪ ،‬دَسّےبھیت اجیہے‬

‫‪4‬‬

‫نام نڑنویں اُس نوں بخشے‪ ،‬حُکم ایہو فرمایا‬

 ‫اعظم اِسم تُساڈا نانواں ‪،‬جس پڑھیا پھل پایا‬

‫‪5‬‬

‫آل نبی اؤالد علی دِی ‪،‬سِیرت شکل اِیہناں دِی‬

‫نام لیاں لکھ پاپ نہ رہندے ‪،‬میل اندر دِی جاندِی‬

‫‪6‬‬

‫سے برساں دے موئے جوائے‪ ،‬سُکے نیر وگائے‬

‫ک ُھتھے ُروح فرشتے ہتّھوں ‪ ،‬لِکھے لیکھ مٹائے‬

‫‪7‬‬

‫غؤثاں قُطباں دے سِرمِیراں ‪،‬قدم ُمبارک دھریا‬

‫جو دربار اِیہناں دے آیا‪ ،‬خالی بھانڈا بھریا‬

‫‪8‬‬

‫‪،‬روح میراں دا پُہتا‬

‫نبیاں تے جد اؤکڑ آئی ُ‬

‫ُمشکل حل کرائی ہر دی‪ ،‬قُرب شاہاں دا بُہتا‬

‫‪9‬‬

‫اُس محبُوب ٰالہی جیسا ‪،‬جگ پر سخی نہ کوئی‬

‫ُمشت نمونہ سُن خرواروں‪ ،‬ہکدن کیسی ہوئی‬

‫‪10‬‬

‫ضروروں‬
‫ڈیگر ویلے ہکس ُمریدے ‪،‬کیتی عرض ُ‬

‫یا حضرت اج کوئی سخاوت‪ ،‬ڈِٹ ّھی نئیں حضُوروں‬

‫‪11‬‬

‫باطن اندر کیتی سائیاں ‪،‬سانُوں نظر نہ آئی‬

‫یا کوئی ہور اسرار اجیہا ‪،‬جس دیہاڑ لنگھائی‬

‫‪12‬‬

‫حضرت نے فرمایا شخصا‪ ،‬جے لکھ باطن کیتی‬

‫لیکن تُساں نہ ڈِٹ ّھی کوئی‪ ،‬جو بیتی سو بیتی‬

‫‪13‬‬
 ‫ظاہر بھی ُکجھ دسّاں تینُوں ‪،‬پلک نہ جاندا خالی‬

‫ایہو جیہی ہمیش سخاوت ‪،‬کھڑدے روز سوالی‬

‫‪14‬‬

‫ست ِویہاں کوئی عاصی ُمجرم‪ ،‬چُن چُن بُرے لیاؤ‬

‫نظر اساڈِی ا ّگے ر ّکھو‪ ،‬ساعت ِڈھّل نہ الؤ‬

‫‪15‬‬

‫خدمت گاراں پکڑ لیاندے‪ ،‬اوگنہار نکارے‬

‫میراں نظر کرم دی کیتی ‪،‬غوث بنائے سارے‬

‫‪16‬‬

‫ہک کوئی ولی ﷲ دا ہویا‪ ،‬رد کسے تقصیروں‬

‫چور اُچکا ّ تے ُمنہ کاال‪ ،‬ربّ بنایا پیروں‬

‫‪17‬‬

‫ِے وڈّے ‪،‬لوگ سبھو دُرکارن‬

‫ِجت ول جاوے نک ّ‬

‫ایہہ مردُود ا ِٰلہی سندا‪ ،‬آیا ہے کِس کارن؟‬

‫‪18‬‬

‫منگیا خیر نہ پیندا کِدھروں‪ ،‬نہ مِلدا گ ُھٹ پانی‬

‫ب ُھک ّھا تے ترہایا وتدا ‪،‬پکڑی چال نِمانی‬

‫‪19‬‬

‫ترے سے سٹھ ولی دے قدمیں‪ ،‬لگا واروواری‬

‫اوہ تقصیر معاف نہ ہوئی ‪،‬دِن دِن ودھ قہاری‬

‫‪20‬‬

‫صاف جواب ولیّاں ِدتّا ‪،‬تُوں مردُود جنابی‬

‫جے کوئی کرے شفاعت تیری‪ ،‬اُس دے باب خرابی‬

‫‪21‬‬

‫اوڑک ہکس ولی نے کہیا ‪،‬جا بغداد سُہاوے‬

‫اوہ میراں محبُوب ُخدا دا‪ ،‬مت تینُوں بخشاوے‬

 ‫‪22‬‬

‫ُمنہ کاال کر گیا نمانا ‪،‬حضرت دی درگاہے‬

‫حق اوہدے وچ رحمت منگی‪ ،‬میراں شاہنشاہے‬

‫‪23‬‬

‫ہویا حُکم جنابوں میراں ‪،‬نہ کر اس دی یاری‬

‫جو اُپراال اِس دا کرسی ‪،‬اُس دے باب خواری‬

‫‪24‬‬

‫اِس گلّوں محبُوب ٰالہی ُ‬

‫‪،‬رس ہویا ُمڑ راہی‬

‫جاں ہِک قدم اٹھایوس اونویں ‪،‬ہویا حُکم ٰالہی‬

‫‪25‬‬

‫ایہہ مردُود زیانی بخشاں‪ ،‬ہور ہزار اجیہا‬

‫ُرس نہیں محبُوب پیارے ‪،‬منیم تیرا کہیا‬

‫‪26‬‬

‫دُوجا قدم اٹھایا حضرت‪ ،‬پھیر کہیا ربّ والی‬

‫دو ہزار اجیہا بخشاں‪ ،‬نالے ایہہ سوالی‬

‫‪27‬‬

‫تریجا قدم ُمبارک چایا ‪،‬آیا حُکم حضُوروں‬

‫ترے ہزار اتے ہِک ایہہ بھی ‪،‬واصل کرساں نُوروں‬

‫‪28‬‬

‫تیرا کہیا کدے نہ موڑاں‪ ،‬اے محبُوب یگانے‬

‫اوہ سارے جد قُطب بنائے‪ ،‬پِیر پڑھے شُکرانے‬

‫‪29‬‬

‫ایسی عِزت خاطر تیری‪ ،‬ربّ دے خاص عزیزا‬

‫آس تُساڈی رک ّھاں میں بھی‪ ،‬اوگنہار نچیزا‬

‫‪30‬‬

‫سیوا دار تساڈا حضرت ‪،‬کوئی نہ رہیا خالی‬

 ‫سخی دوار تساڈے اُتّے‪ ،‬میں کنگال سوالی‬

‫‪31‬‬

‫لَک ّھاں خیر تُساڈے لیندے ‪ِ ،‬بن منگے ِبن لوڑے‬

‫دِین دوان سبّھو ہتھ تیرے‪ ،‬کوئی نہ ٹھاکے ہوڑے‬

‫‪32‬‬

‫میں پاپی شرمندہ ج ُھوٹھا‪ ،‬بَھریا نال گُناہاں‬

‫ہِ ّکو آس تُساڈے در دِی ‪،‬نہ کوئی ہور پناہاں‬

‫‪33‬‬

‫میں انّھا تے تِلکن رستہ‪ ،‬کیونکر رہے سنبھاال‬

‫دھ ّکے دیون والے ب ُہتے‪ ،‬تُوں ہتھ پکڑن واال‬

‫‪34‬‬

‫تُوں پکڑیں تاں کوئی نہ دھکے‪ ،‬پہنچ شتابی کر کے‬

‫انتارو‪ ،‬لگھ نہ س ّکاں ترکے‬

‫ُ‬ ‫ُگھ ّمن گھیر اندر‬

‫‪35‬‬

‫تِلک تِلک کے ُمنہ سِر بھریا‪ ،‬گندی گلی گیاہاں‬

‫تکدا لوک تماشے حضرت ‪،‬میں بے حال پیاہاں‬

‫‪36‬‬

‫پاک نہیں ہتھ پکڑ اُٹھاندے‪ ،‬بھریوس نال پلیتی‬

‫یا میراں کے حال بندے دا‪ ،‬جے تُدھ سارنہ لیتی‬

‫‪37‬‬

‫چوراں نُوں تُوں قُطب بنایا‪ ،‬میں بھی چور اُچ ّکا‬

‫ِجس درجانواں دھ ّکے کھانواں‪ ،‬ہِک تیرا درتکا ّ‬

‫‪38‬‬

‫سُن فریاد پیراں دے پیرا ‪،‬دھ ّکا دئیں نہ میں نُوں‬

‫بے کساں دا والی تو ہیں‪ ،‬شرم ِدتّی ربّ تیں نُوں‬

‫‪39‬‬
 ‫آپ ُمہاری پِچ ّھے پئیاّں‪ ،‬سٹ نہ جائیں مردا‬

‫عرض کرن دے الئق شاہا‪ ،‬سُخن نہ میں تھیں سردا‬

‫‪40‬‬

‫عرض کراں شرمِندہ ت ِھیواں ‪،‬کے میں کراں کُکارا‬

‫ُمنہ میرا کد عرضاں الئق‪ ،‬ناقص عقل بیچارہ‬

‫‪41‬‬

‫مت کوئی سُخن ان بھانا نکِلے‪ ،‬عاجز ُمفت مریواں‬

‫ر ّکھو قدم میرے سر حضرت‪ ،‬سدا سُکھاال تھیواں‬

‫‪42‬‬

‫بچیاں دا سر صدقہ میں ول ‪،‬نظر کرم دی پاؤ‬

‫شاہ ُمقیم ُمح ّمد پچ ّھے ‪،‬پاک جمال دِکھاؤ‬

‫‪43‬‬

‫میں بے جانا اؤ گنہارا‪ ،‬الئق نہیں جماالں‬

‫تینُوں سبھ تؤفیقاں حضرت‪ ،‬نیک کرو بدحاالں‬

‫حضرت شاہ ُمقیم حجروی دِی مدح‬

‫‪1‬‬

‫حضرت مِیراں شاہ ُمقیما‪ ،‬تیرا شان ِزیادہ‬

‫سوہنا سخی ِجدھے گھر جایا ‪،‬علی امیر شہزادہ‬

‫‪2‬‬

‫نُوری ملک کریندے چُوری‪ ،‬حُوراں منگل گایا‬

‫باال پِیر لک ّھاں دا داتا ‪،‬دھن مائی ِجس جایا‬

‫‪3‬‬

‫عالم تے ُرشنائی ہوئی ‪،‬چڑھیا چن نُورانی‬

‫صورت یُوسف ثانی‬

‫حسنی سیّد پیدا ہویا ‪ُ ،‬‬
 ‫‪4‬‬

‫حُجرے اندر گ ُھریاں بھیراں‪ ،‬دِینی ڈنکے مارن‬

‫لعل بہاول شیر قلندر‪ ،‬دم دم نال پُکارن‬

‫‪5‬‬

‫طوطے مینا ُخمرے بولن ‪،‬دھن ُمقیم ُمح ّمد‬

‫ﷺگودِی ِوچ کِھڈاوے ِجس نُوں‪ ،‬نبی کریم ُمح ّمد‬

‫‪6‬‬

‫ِجس نُوں ویکھ سوا لکھ ہویا‪ ،‬عارف اہل ِوالیت‬

‫کِس نُوں طاقت آکھ سُناوے ‪،‬اِسدے قُرب نہایت‬

‫‪7‬‬

‫علی دِی‪ ،‬واہ سیّد گیالنی‬

‫نبی اوالد ؑ‬
‫آل ؐ‬

‫دستگیر ِجنہاں دا دادا ‪،‬کؤن تِنہاں دا ثانی‬

‫‪8‬‬

‫ُکتّےجو درگاہ اوہدی دے ‪،‬شیراں اُپّر بھارے‬

‫پِیراں دے سر پَیر ُمح ّمد‪ ،‬واہ وا پیر ہمارے‬

‫‪9‬‬

‫ِپیراں دے درباروں پاوے ‪،‬دائم خلق ُمراداں‬

‫مینُوں بھی ُکجھ شؤق ٰالہی‪ ،‬بخشو سُن فریاداں‬

‫‪10‬‬

‫‪،‬جس دِی ہے من ُ‬
‫ظوری‬ ‫دمڑی واال لعل تُساڈا ِ‬

‫پاک جناب اِنہا ں دِی اندر‪ ،‬مینُوں کرو حضوری‬

‫غازی دی مدح‬
‫ؒ‬ ‫ُمرشد ھادی حضرت پیرا شاہ‬

‫سم ﷲ ّ‬
‫اگوں ‪،‬مدح ُمبارک آئی‬ ‫‪ِ 1‬ب ِ‬
‫سم ﷲ ِب ِ‬

‫کوٹ نوائی‬
‫ہادی ُمرشد دِی ِجس دُولے‪ ،‬چارے ُ‬
 ‫‪2‬‬

‫ُمسلم ہندُو کوئی نہ نابر‪ ،‬سیوے سبھ لوکائی‬

‫داتا سخی محُمدّبخشا ‪،‬دِن دِن دیگ سوائی‬

‫‪3‬‬

‫عاجز نِردھن اُس دے در تے‪ ،‬لکھ نعامت کھاندے‬

‫ہِک دمڑی دا تُحفہ لے کے ‪،‬دیندا دان ل ّکھاں دے‬

‫‪4‬‬

‫شاہ سُلطان اوہناں دے بوہے‪ ،‬عاجز بن ِوکھاندے‬

‫عاجز اُس دے شاہ سدا ون‪ ،‬اُس دا مان رکھا ندے‬

‫‪5‬‬

‫اُس در دے سگ عاری کولوں ‪،‬شیر ّ‬

‫ببر بھؤ کر دا‬

‫ّ‬
‫اگے چڑھے نہ ِچڑی اوہدی دے‪ ،‬باز شکاری ڈر دا‬

‫‪6‬‬

‫‪،‬پیراں شاہ کر جاتا‬

‫بادشہاں دا پِیر کہاوے ِ‬

‫ِپیراں شاہ قلندر غازی‪ ،‬نِت سوا لکھ داتا‬

‫‪7‬‬

‫ترت سُنے فریاداں‬

‫سیک لگے جد سیوک تائیں‪ُ ،‬‬

‫پ ُہنچے کر تاکید محُمد ّ ‪ ،‬پان ُمرید ُمراداں‬

‫‪8‬‬

‫ِزندہ پِیر کرامت ظاہر‪ ،‬فیض ہمیشہ جاری‬

‫باغِ نبی دا ُگل عجائب‪ ،‬ک ِھڑیا سدا بہاری‬

‫‪9‬‬

‫جُمل جہان دُھ ّمی خوشبوئی ‪،‬ج ُھلّی واؤ کرم دی‬

‫واہ سُہیل کرے یلغاراں‪ ،‬قیمت پیندی چم دی‬

‫‪10‬‬

‫ساوی جھنگی جوبن رنگی‪ ،‬جلوہ حسن کمالوں‬

 ‫شاخاں مستاں سر لٹکائے ‪،‬دم دم ج ُھولن حالوں‬

‫‪11‬‬

‫طوطے مینا ُخمرے بولن ‪،‬کوئل مور لٹورے‬

‫دھن پِیرا دھن ِپیرا ِجس نے‪ِ ،‬رزق اساڈے ٹورے‬

‫‪12‬‬

‫بُلبُل بھؤر گُالّں دِی باسوں‪ِ ،‬پھر دے مست دِیوانے‬

‫ہ ُد ہ ُد کرن سجُود عِبادت‪،‬سِر پر تاج شہانے‬

‫‪13‬‬

‫ُککّڑ اُٹھ صباحِ یں دیندے ‪،‬ٹھپ تیمم بانگاں‬

‫بُوزے تے کلچٹیاں سوزوں‪ ،‬کر دے ُکوکاں چاہنگاں‬

‫‪14‬‬

‫اٹھویں روز ہووے نِت میلہ‪ ،‬لوگ ِزیارت آون‬

‫شاہ مرداں تے مست قلندر‪ ،‬بھیراں گج سُناون‬

‫‪15‬‬

‫ِپیر میرے دِی دُھم چؤفیرے ‪،‬آون ولی سالمی‬

‫دعوی رکھ ُ‬
‫غالمی‬ ‫ٰ‬ ‫ُچ ّمن خاک کریندے خِ دمت‪،‬‬

‫‪16‬‬

‫جنّت شان مکان منُ ّور‪ُ ،‬روپ ڈُلہے ہر پاسے‬

‫در اُس دے نِت نویں سوالی‪ ،‬پاون آس نِراسے‬

‫‪17‬‬

‫اؤتریاں نُوں پُتّر دیندا‪ِ ،‬وچھڑے یار مِالوے‬

‫در اُس دے دِی خاک ملّن تِھیں‪ ،‬کوڑھ فرنگ اُٹھ جاوے‬

‫‪18‬‬

‫ُرڑھے جہاز لگاوے بنّے ‪،‬ہر ُمشکل حل کر دا‬

‫! لڑ ل ّگے دا شرم تُسانُوں‪ ،‬پاک شِہیدا مردا‬

‫‪19‬‬
 ‫ِجس پر تیرا سایہ پِیرا ‪ ،‬اؤگن دے ُگن اُس دے‬

‫جانی دُشمن دوست بن دے ‪،‬جو دوکھی سو ُمسدے‬

‫‪20‬‬

‫رحمت نظر تُساڈی جیکر‪ ،‬میں پر ہووے سائیاں‬

‫کجو عیب خطایاں‬

‫بخشنہارا بھی تد راضی‪ّ ،‬‬

‫‪21‬‬

‫تُوں ہیں بخشنہارا میرا ‪،‬نِت ستاری کردا‬

‫ظاہر باطن معلم تینُوں‪ ،‬تک بُرائیاں جردا‬

‫‪22‬‬

‫تقصیر بے چاری‬
‫میں نکِاری اؤ گنہاری‪ ،‬پُر ِ‬

‫مان تران تُساڈا حضرت ‪،‬شرم شہاں نُوں ساری‬

‫‪23‬‬

‫جو چاہیں سو لِک ّھیں سائیاں! مالک لوح قلم دا‬

‫میں مسکِین حوالے تیرے ‪،‬تُوں ضامن ہر کم دا‬

‫‪24‬‬

‫ہِک پل ُمشکل باجھ تُساڈے ‪،‬سائے پشت پناہوں‬

‫میں عاجز نُوں نام ﷲ دے‪ ،‬رد ّیں نہ درگاہوں‬

‫‪25‬‬

‫سدا ُمح ّمدبخش نِمانا‪ ،‬ہِلیا کرم فضل دا‬

‫تکیہ پرنا محض تُساڈا‪ ،‬نہ ُکجھ َرال عمل دا‬

‫‪26‬‬

‫کے مجال میری جے آکھاں‪ ،‬انج کرو گل میری‬

‫گل میری ہتھ تیرے سائیاں! سا ہم پیا نت تیری‬

‫‪27‬‬

‫نہاں عزیز مصاحبی الئق‪ ،‬در تیرے سگ سُتا‬

‫ُکتّیاں دا بھی نفر نکارا‪ ،‬نفراں پچھے ُکتّا‬

 ‫‪28‬‬

‫ِجس سر ہے دستار تُساڈی‪ ،‬میں بھی اُس دے درتے‬

‫خیر خیرایت بیٹھا کھاواں‪ ،‬جے کجھ چھاندا ورتے‬

‫بخش دی مدح تے کتاب لکھن دا کارن‬

‫سجادہ نشیں وڈے بھرا حضرت میاں بہاول ؒ‬

‫‪1‬‬

‫سُخناں دِی اوہ قِیمت پاوے‪ ،‬شعر میرے خوش لیندا‬

‫اُس ّ‬
‫صراف اگے جو تردا‪ ،‬سوء خزانے پیندا‬

‫‪2‬‬

‫شِعراں ِوچ طبیعت اُس دِی‪ ،‬کر دی وال شگافی‬

‫ایس زمانے اِس نَقَد دِی ‪،‬اِس پر تُم ّ‬

‫صرافی‬

‫‪3‬‬

‫ﷲ بھاوے قدر شناسی‪ ،‬اس جیہی اج کِس نُوں‬

‫رمز پچھانے معنے جانے‪ ،‬ایہہ تاثیراں ِجس نُوں‬

‫‪4‬‬

‫کدے عِبادت کدے عدالت‪ ،‬آپ نہ ہوندا ‪،‬واندا‬

‫نالے نازک طبع نہ جھلدی‪ ،‬فکر نہیں گل پاندا‬

‫‪5‬‬

‫تاں ایہہ کم دسیندا مینُوں آپ کرے تاں ہوندا‬

‫جے کوئی سُخن کرے تاں اوہ بھی‪ ،‬دُر یتیم پروندا‬

‫‪6‬‬

‫صورت ُخوبِی سِیرت ُخوبی‪ُ ،‬خوبی ورتن چاال‬

‫ُ‬

‫تاں ہی نام ُمبارک اُس دا‪ُ ،‬خوبی بخشن واال‬

‫‪7‬‬

‫نام ُمع ّمےاندر دسیّا ‪،‬عام نہ سمجھن تد بھی‬

‫سادہ اِسم بالون پڑھدے‪ ،‬مینُوں ہوئے بے ادبی‬

 ‫‪8‬‬

‫میرا ہے اوہ وڈّا بھائی‪ ،‬عُمروں عقلوں وسبوں‬

‫دانشمند اکابر دانا‪ ،‬بحر نظم دے کسبوں‬

‫‪9‬‬

‫شعراں دا سِی شؤق اونہاں نُوں ‪،‬پڑھ پڑھ قِیمت پاندے‬

‫صے تائیں ‪ُ ،‬خوب طرح دِل الندے‬

‫ہر عاشق دے قِ ّ‬

‫‪10‬‬

‫سیف ملُوکے دِی گل اوہناں‪ ،‬کِسے کِتابوں ڈِٹّھی‬

‫صے دِی طلب پیو نیں‪ ،‬میں ول کر دے ِچٹّھی‬

‫اِس قِ ّ‬

‫‪11‬‬

‫ِچٹّھی گ ِھن سِرے پر رکّھی‪ ،‬کھول جدوں ِپھر ڈِٹّھی‬

‫سوہنے لفظ عِبارت پُختی‪ ،‬شہد شکر تِھیں مِٹّھی‬

‫‪12‬‬

‫منور گردا ‪،‬جیؤں ِچہرہ دِلبردا‬

‫کاغذ صاف ّ‬

‫نُقطے وانگن بِندی ُمشکی‪ ،‬حرف آغاز اُتر دا‬

‫‪13‬‬

‫حرفاں ِوچ سُفیدی روشن ‪،‬جیؤں پُھل اندر پتّاں‬

‫شاخاں وانگر سطراں سِدھیاں ‪،‬چوٹی تِھیں لگ لتّاں‬

‫‪14‬‬

‫ہر ہر سطر ُمبارک حُب دِی‪ ،‬آہی لہر روانی‬

‫لفظاں دے سِپ ِوچّوں لب ّھن‪ ،‬د ُر یتِیم ُمعانی‬

‫‪15‬‬

‫ُکنڈل دار پئے ِوچ گھیرے ُ‬

‫‪،‬زلف ِجویں محبُوبی‬

‫مرکز نیناں مِژگاں وانگر‪ ،‬کؤن گنِے سبھ ُخوبی‬

‫‪16‬‬

‫ایہہ مض ُمون ِچٹّھی دا آہا‪ ،‬قِ ّ‬

‫صہ جوڑ شتابی‬
 ‫چُن چُن سُخن پرو ِویں تسبیح‪ ،‬موتی سِل ُخوشابی‬

‫‪17‬‬

‫صفت حُسن دِی د ُکھ عِشق دے‪ ،‬جیوں مؤجاں دریاواں‬

‫ِ‬

‫صلح لڑائیاں عیش قضیّے‪ ،‬باغیں میوے چھانواں‬

‫ُ‬

‫‪18‬‬

‫یک بیک سُنائیں سارے ‪،‬سُخن برابر کر کے‬

‫وانگ ُمصنفاں وڈکیاں دے‪ ،‬دُور اندیشے دھر کے‬

‫‪19‬‬

‫صے بیت سِی حرفی‪ ،‬کے ہویا تُدھ ِلکّھے‬

‫نِ ّکے قِ ّ‬

‫ایسے سویں تُسی بھی مِ یاں‪ ،‬سُخن کرن ہ ُن سِک ّھے‬

‫‪20‬‬

‫چھپڑیاں وچ ترتر ڈٹھوئی‪ ،‬آء ندِی ِوچ پؤ کھاں‬

‫یا دس ُزور طبیعت واال‪ ،‬یا ُمڑ تائب ہو کھاں‬

‫‪21‬‬

‫صے اندر کسر نہ ہووے ‪،‬نالے رمز فقر دِی‬

‫قِ ّ‬

‫صنعت بِھی ِوچ تھوڑی بُہتی‪ ،‬چلّے لذّت کر دِی‬

‫‪22‬‬

‫صہ‪،‬تاں گل تیری جانا‬

‫پاؤ سیر بناویں قِ ّ‬

‫اپنے ُمونہوں بن بن بہندا‪ ،‬ہر کوئی سُگھڑ سیانا‬

‫‪23‬‬

‫ِچٹّھی ویکھ لگِی حیرانی‪ُ ،‬کجھ نہ آوے جاوے‬

‫‪،‬چنتا ِچخا ونڈاوے‬

‫کؤن بھنجال فِکر دا ہووے ِ‬

‫‪24‬‬

‫گ ُھ ّمن گھیر فِکر دے اندر‪ ،‬پیا عقل دا ٹّال‬

‫ّ‬
‫سوکھال‬ ‫نہ ایہہ لِکھیا موڑن ہوندا‪ ،‬نہ اوہ کم‬

‫‪25‬‬
‫خواری‬
‫ِ‬ ‫والں تِھیں ُمشکل ڈُھکی ‪،‬کؤن کرے غم‬
‫دوہاں ّ‬

‫یاری‬
‫جے اج ُمرشد اکھیں ِدسّے‪ ،‬منگاں مدد تے ِ‬

‫‪26‬‬

‫صہ اؤکھا نالے ل ّما‪ ،‬زور کمی پنڈ بھاری‬

‫ِق ّ‬

‫ڈاہڈے دا فرمان نہ ُمڑدا روگی ِجند بچاری‬

‫‪27‬‬

‫طبع ضعیف اُداسی جیوڑا‪ ،‬گھٹ جمعیت سِی دِل‬

‫جانے ربّ ُمحّمدبخشا‪ ،‬اوس گھڑی دِی ُمشکِل‬

‫‪28‬‬

‫ہوشیاری‬
‫ِ‬ ‫اِس کم اندر ب ُھلّی فراغت ‪،‬تیز طبع‬

‫میرے کول نہ آہیاں ترائے‪ ،‬عقل ِدتّی پر ِ‬

‫یاری‬

‫‪29‬‬

‫رکھ اُ ّمید سخِ ی دے در دِی‪ ،‬نال یقِین اعتبارے‬

‫شاہ حضُوری گِھن وسِیلہ‪ ،‬جا جھڑیوس سرکارے‬

‫‪30‬‬

‫ِپیر سچّے دِی تُربت ّ‬

‫اگے‪ ،‬دوئے سوالی ہوئے‬

‫کِیتی عرض قبُول ُ‬

‫بزرگاں‪ ،‬طالع جاگ کھلوے‬

‫‪31‬‬

‫!ل ّگا کہن فقِیر حضُوری ‪،‬بنھ لے لک جوانا‬

‫!کامل پیر کرے گا مدداں‪ ،‬ہو جا بھر مردانا‬

‫‪32‬‬

‫فرمائش دے تیر چؤپھیروں‪ ،‬آون ویکھ توانا‬

‫ہوندے سچ ُمح ّمدبخشا‪ ،‬شاعِر لوک نِشانہ‬

‫‪33‬‬

‫ضُعف طبیعت دا تک میں بھی‪ ،‬عرضاں ُمڑ ُمڑ دھر دا‬

‫سائیں جی ایہہ کم نہ سوکھا‪ ،‬سو جانے جو کردا‬

 ‫‪34‬‬

‫فیر اوہناں فرمایا میاں‪ ،‬سچ کہیں تُوں سارا‬

‫پر جے واہر ولی دِی ہوئی‪ ،‬کرسی پار اُتارا‬

‫‪35‬‬

‫ُمشکل حل کریسی ُمرشد‪ ،‬تر جاسن تنخواہاں‬

‫حاضر ہو اُس خِ دمت اندر‪ ،‬جولِکھ گھلّی شاہاں‬

‫‪36‬‬

‫دلیری ِدتّی‪ ،‬مدد کِیتی جد شیرے‬

‫جدوں فقِیر ِ‬

‫وانگ حسن میمندی آیوس ‪،‬خوش ہویا ُمڑ ڈیرے‬

‫وزیر حسن میمندی دِی حکِایت‬

‫سُلطان مح ُمود غزنوی دے ِ‬

‫‪1‬‬

‫سُنو حسن میمندی والی‪ ،‬دسّاں کھول حِ کایت‬

‫ِجتّھوں اِس قِ ّ‬
‫صے دِی ّاول‪ ،‬ظاہر ہوئی روایت‬

‫‪2‬‬

‫صہ جوڑ سُنایا‬

‫خبراں گ ِھن کِتاباں ِوچّوں ‪،‬قِ ّ‬

‫وﷲ اعلم اوس زمانے ‪،‬کیونکر حال ِوہایا‬

‫‪3‬‬

‫را ِوی لوک روایت والے‪ ،‬پچھلے جُگ دے دانے‬

‫صےدا دسدے‪ ،‬اندر ہِکس زمانے‬

‫ایہہ سبب قِ ّ‬

‫‪4‬‬

‫غزنِی شہر اندر ہِک آہا‪ ،‬والی شاہ شہاں دا‬

‫نیکو کار بہادر سوہنا‪ ،‬عادل سخی کہاندا‬

‫‪5‬‬

‫یُوسف شکل سکندر شؤکت ‪،‬نؤشیرواں عدالت‬

 ‫خاتم حُکم سُلیماں نالوں‪ ،‬حاتم نال سخاوت‬

‫‪6‬‬

‫خاصہ مرد عِبادت اندر‪ ،‬افسر سِر سُلطاناں‬

‫شاہ مح ُمود اوہدا سِی نانواں ‪،‬رؤشن ِوچ جہاناں‬

‫‪7‬‬

‫مرد کمال عِلم دا فاضل‪ ،‬قدر شناس ہ ُنر دا‬

‫روزینہ زردا‬
‫بقدری ہر ہِک تائیں‪ ،‬دئے ِ‬
‫قدر ِ‬

‫‪8‬‬

‫سارے‬
‫صوفِی ِ‬
‫شاعِر کاتِب حافِظ عالم‪ ،‬زاہِد ُ‬

‫کھان اِنعام ُمعاش جگیراں‪ ،‬نِردھن لوک نکارے‬

‫‪9‬‬

‫ہر جائے پُن دان شہانہ‪ ،‬ہر جائے بخشِیشاں‬

‫خادم ُمخلص سِی فُقراواں‪ ،‬عُلماواں درویشاں‬

‫‪10‬‬

‫شاعِر مرد سُخنور دانے‪ ،‬پاس اوہدے نت رہندے‬

‫صے‪ ،‬رہن ہمیشہ کہندے‬

‫شِعر کالم عجائب قِ ّ‬

‫‪11‬‬

‫سنّن دا دائم‪ ،‬رکھدا شؤق شہزادہ‬

‫سُخن کالم ُ‬

‫مجلس اندر شُغل عِلم دا‪ ،‬روزوں روز ِزیادہ‬

‫‪12‬‬

‫سیر سلُوک حِ کایت قِ ّ‬

‫صے‪ ،‬سُندا نال طلب دے‬

‫ِمٹّھے چرب نوالے شاعِر‪،‬دیون شِعر عجب دے‬

‫‪13‬‬

‫صے تے اخبار حِ کایت‪ ،‬جیہڑے بادشہانے‬

‫ِق ّ‬

‫کردا سیر کِتاباں اندر‪ ،‬سُندا سُخن یگانے‬

‫‪14‬‬
 ‫مجمع الِحکایا آہی ‪،‬ہِک کِتاب وڈیری‬

‫ہِک دِن سیر اوسے دا کر دے ‪،‬رغبت نال گھنیری‬

‫‪15‬‬

‫پڑھدے پڑھدے گئے اگیرے‪،‬سُندی کول کچہری‬

‫ہے ہِک باغ اِرم دا کِدھرے‪ ،‬شارستان سُنہری‬

‫‪16‬‬

‫روئے زمیں تے دیس عجائب‪ ،‬ہور نہیں اُس جیہا‬

‫پریاں دا اوہ ُملک قدِیمی‪ ،‬آدم کدِی نہ رہیا‬

‫‪17‬‬

‫شاہ شاہپال اوتھے کوئی ہویا‪ ،‬افسر بادشہاں دا‬

‫نبی سُلیماں ِجیو دِی جائے‪ ،‬رہیا راج کماندا‬

‫‪18‬‬

‫اُس گھر اندر بیٹی ہوئی ‪،‬جوبن دے رنگ رنگی‬

‫صفت ُزبانی کہیے‪ِ ،‬پھر بِھی اُس تِھیں چنگی‬

‫جے لکھ ِ‬

‫‪19‬‬

‫یُوسف ثانی ُروئے زمیں تے‪ ،‬اُس ِبن کوئی نہ ہویا‬

‫صورت ویکھ نہ چلدا پانی‪ ،‬رہندا واہن کھلویا‬

‫ُ‬

‫‪20‬‬

‫ُروپ اوہدے پر عاشق ہویا‪ ،‬ہِک سُلطان مِصر دا‬

‫چایوس پندھ سفر دا‬

‫ُ‬ ‫راج ح ُکومت چھوڑ ُملک دِی‪،‬‬

‫‪21‬‬

‫قضیّے‪ ،‬جھاگ بال قہاری‬

‫صیبت د ُکھ ِ‬
‫رنج ُم ِ‬

‫اوڑک ونج سجن نُوں ملیا‪ ،‬ہوئی دوہاں دِی ِ‬

‫یاری‬

‫‪22‬‬

‫سیف ملُوک اوہدا سِی نانواں‪ ،‬شاہ عاصم دا جایا‬

‫پری نُوں آیا‪ ،‬تاں ُمڑ راج کمایا‬

‫لے کے نال ِ‬
 ‫‪23‬‬

‫جاں مح ُمود سُنی گل اِتنی‪ ،‬شؤق اندر ِوچ دھانا‬

‫کِیویں سبھ حقِیقت سُنیئے‪ ،‬جیوں جیوں حال ِوہانا‬

‫‪24‬‬

‫ایسا شؤق پیا دِل شاہے‪ ،‬بُھل گیّاں سبھ کاراں‬

‫اٹّھے پہر ایہو دِل خواہش‪ ،‬ذِکر ایہو ِوچ یاراں‬

‫‪25‬‬

‫وزیر امراء بُالئے ‪،‬شاعِر عالم فاضل‬

‫ِمیر ِ‬

‫سبھناں نُوں فرمایا شاہے‪ ،‬سنیو ہر ہر عاقل‬

‫‪26‬‬

‫یارو سیف ملُوک جنے دا‪ ،‬قِ ّ‬

‫صہ عجب نیارا‬

‫ّاول تِھیں لے آخر توڑی‪ ،‬آکھ سناؤ سارا‬

‫‪27‬‬

‫جاں جاں ایہہ کہانی مینُوں ‪،‬ساری نظر نہ آوے‬

‫ِدقّ طبع دِل تنگ رہے گا‪ ،‬جان آرام نہ پاوے‬

‫‪28‬‬

‫صیبت‬ ‫جو ُکجھ اوس جنے پر گُ ِ‬

‫زری ‪،‬راحت رنج ُم ِ‬

‫ساری‪ ،‬دسّو کھول حقِیقت‬

‫ج ّمن مرن اوہدے تک ِ‬

‫‪29‬‬

‫وزیر دِیواناں‬
‫ہچّھی طرح اندیشہ پائیوس‪ ،‬مِیر ِ‬

‫جے ایہہ بات سناؤ ناہیں‪ ،‬ہوساں مست دِیوانہ‬

‫‪30‬‬

‫ایس کہانی دا دِل اندر‪ ،‬ل ّگا عِشق اساں نُوں‬

‫جلدی پیدا کرو کِداؤں‪ ،‬کِیتا حُکم تُساں نُوں‬

‫‪31‬‬

‫دِق ہوئے سبھ عالم فاضل‪ ،‬شاعِر بند ُزبانوں‬

 ‫ل ّگی چُپ امیراں تائیں‪ ،‬فِکر پیا ِدل جانوں‬

‫‪32‬‬

‫بازی دے دعوے‬
‫فِیال بند کِیتا شاہ ساڈا‪ ،‬اِس ِ‬

‫ہو حیران سُٹّے ُرخ ا ّگے‪ُ ،‬کجھ نہ آوے جاوے‬

‫‪33‬‬

‫صے دِی ناہیں‪ ،‬پئے بُرے ِوچ بندِی‬

‫کِدھرے دس قِ ّ‬

‫وزیر وڈیرا آہا‪ ،‬نام حسن میمندِی‬

‫ہِک ِ‬

‫‪34‬‬

‫وزیراں‬
‫وزیر اکابر‪ ،‬افسر ِوچ ِ‬
‫دانشمند ِ‬

‫اِس نے عرض ُگ ِ‬
‫زاری شاہا‪ُ ،‬مہلت دیہو امِیراں‬

‫‪35‬‬

‫آپو اپنی دانش اُتّے‪ ،‬کر سن سبھ تد ِبیراں‬

‫صہ پیدا ہووے‪ ،‬شاد کرے دِلگیِراں‬

‫مت ایہہ قِ ّ‬

‫‪36‬‬

‫برس دِینہاں دِی ُمہلت لے کے‪ ،‬ٹُریا حسن اکابر‬

‫نال لیا سُو ہور سیانا ‪،‬حُکموں ہوئے نہ نابر‬

‫‪37‬‬

‫شاہنشاہ دِی خِ دمت ِوچّوں‪ُ ،‬رخصت ہو سدھائے‬

‫خرچ خزانے برس دِینہاں دے‪ ،‬نال اسباب لدائے‬

‫‪38‬‬

‫تُحفے ہدیے تے نذرانے‪ ،‬ڈالڑیوں سؤغاتوں‬

‫بادشہاں دِی خاطر پائے‪ ،‬ہر قِسموں ہر ذاتوں‬

‫‪39‬‬

‫اُٹھ حسن میمندِی ٹریا‪ ،‬غزنی چھوڑ خراساں‬

‫نہ دس بُجھ مقام کِسے دِی‪ ،‬فضل اُتّے رکھ آساں‬

‫‪40‬‬
 ‫چھوڑ وطن پردیسیں ٹُردے‪ ،‬ہر ہر شہر ِوالیت‬

‫ہر درسوں ہر مکتب پُچھدے‪ ،‬کوئی نہ کہے حِ کایت‬

‫‪41‬‬

‫بُہتے ُملک والیت پِھر ِپھر‪ ،‬برس رہیا جد تھوڑا‬

‫صےدِی لوڑا‬
‫پُہتے ُروم شہر ِوچ آ کے ‪،‬چڑھے قِ ّ‬

‫‪42‬‬

‫تُحفے ہدیے لے نذرانے‪ِ ،‬چیزاں وستاں نادر‬

‫اُس ِ‬
‫نگری دے والی تائیں‪ ،‬مِلیا حسن اکابر‬

‫‪43‬‬

‫مجلس بہن لگا اُس شاہ دِی‪ ،‬عُمدے سُخن اال ِوے‬

‫بُہت پسند اوہناں نُوں آیا‪ ،‬شاہ اُس کول بہاوے‬

‫‪44‬‬

‫داری‪ ،‬شاہ ّ‬
‫لگا فرماون‬ ‫بُہت حسن دِی خاطِر ِ‬

‫موتِی ہار پروئے سُخنوں‪ ،‬ہر ہِک دِے دِل بھاون‬

‫‪45‬‬

‫دربارے‬
‫ِ‬ ‫جدوں حسن میمندِی ہویا ‪،‬محرم ِوچ‬

‫اگے‪ ،‬عرض تمام ُگزارے‬

‫مطلب اپنے دِی شاہ ّ‬

‫‪46‬‬

‫شاہے بُہت مدارا کرکے‪ ،‬کہیا سُن تُوں بھائی‬

‫صے دِی دس اسانُوں ‪،‬ا ّگے کِسے نہ پائی‬

‫ایس قِ ّ‬

‫‪47‬‬

‫مجلس میِری ِوچ نہ ہویا‪ ،‬اِس دا ذِکر کِداہیں‬

‫نہ پڑھیا نہ سُنیا ڈِٹّھا ‪،‬قبض میِری ِوچ ناہیں‬

‫‪48‬‬

‫پر ہِک بُڈھّا خِ ضر ن ُمونہ ‪،‬عُمراں دا سیالنِی‬

‫صاحب یُمن کرامت واال‪ِ ،‬چہرہ ُخوب نُورانِی‬

 ‫‪49‬‬

‫سبھ ُملکاں ِوچ سیر کریندا‪ُ ،‬ملک میرے ہ ُن آیا‬

‫جُھگّی پاء کِنارے بیٹھا‪ ،‬ربّ ول ِچت لگایا‬

‫‪50‬‬

‫آمد رفت خلق دِی کولوں ‪،‬بیٹھا ہے چھپ لُک کے‬

‫کرے عِبادت دِن تے راتیں‪ ،‬نال اِرادت جُھک کے‬

‫‪51‬‬

‫حاصل ‪،‬خِ دمت اُس دِی جاؤ‬

‫ِ‬ ‫متے ُمراد کرے گا‬

‫حال حقِیقت مطلب والی‪ ،‬اُس نُوں آکھ سُناؤ‬

‫‪52‬‬

‫سُن کے حسن ُزبانی شاہ دِی‪ ،‬لے ُرخصت اُٹھ ٹُریا‬

‫اُس ُ‬
‫بزرگ دے ڈیرے آیا‪ ،‬ادبوں نِیواں ہ ُریا‬

‫‪53‬‬

‫شیرینی‪ ،‬نیوں کے ہویا سالمی‬ ‫ّ‬

‫اگے رکھ نیاز ِ‬

‫ِپیر ترٹّھا آکھن ّ‬

‫لگا‪ ،‬مطلب دس تمامی‬

‫‪54‬‬

‫گل حسن میمندی اپنی‪ ،‬ساری کھول سُنائی‬

‫اؤکھے ویلے باہوڑیں ِپیرا‪ ،‬تیری دھن کمائی‬

‫‪55‬‬

‫اندر تیرا ِشیشہ روشن‪ ،‬سبھ جگ تائیں ویکھے‬

‫حل کرو ایہہ ُمشکل میری ‪،‬جیؤں جانوہر لیکھے‬

‫‪56‬‬

‫ہادی راہ نُما اسانُوں‪ ،‬کر اج راہ ن ُمائی‬

‫حاصل‪ ،‬کرئیے شُکر ُخدائی‬

‫ِ‬ ‫ُمشکل حل ُمراداں‬

‫‪57‬‬

‫!بڈھّے مرد پئی دِل شفقت‪ ،‬کہندا سّن تُوں حسنا‬

 ‫ڈُھونڈ کرو تاں مطلب پاؤ‪ ،‬خبر پتہ میں دسناں‬

‫‪58‬‬

‫میں ہِک واری سیر کریندا‪ ،‬شہر دمِشق گیا ساں‬

‫باغ بازار مکان تکِیندا‪ ،‬ب ُہتے روز رہیا ساں‬

‫‪59‬‬

‫ونج بیٹھا ساں ہِکس دِہاڑے ‪،‬بادشاہی دربارے‬

‫اخباراں دے عِلم کالموں‪ ،‬ذِکر ُک ّ‬

‫ھال سرکارے‬

‫‪60‬‬

‫صہ پڑھدے آہے‪ ،‬سیف ملُوکے واال‬

‫ایہو قِ ّ‬

‫حُسن بدی ُع جمال پری دا‪ ،‬عِشق کمایا الال‬

‫‪61‬‬

‫اوس شاہے دِی خِ دمت جاؤ‪ ،‬تاں مت مطلب پاؤ‬

‫ہ ّمت کرو ُمح ّمدبخشا ‪،‬سفروں سُود لے جاؤ‬

‫‪62‬‬

‫حسن ایہ خبر ُمبارک سُن کے‪ ،‬بُہت دِلوں ُخوش ہویا‬

‫اوسے ُمرشد کامِل ّ‬

‫اگے عرضاں کرکر رویا‬

‫‪63‬‬

‫رحم پیا دِل پِیر سچّے دِے‪ ،‬ویکھ اوہدی مسکِینی‬

‫مِ ہر کرن دے الئق ڈِٹھیوس‪ ،‬خاصہ مرد یقِینی‬

‫‪64‬‬

‫ولی ﷲ دے بھانڈا تک کے‪ ،‬پاندے خیر حضُوروں‬

‫غروروں خالی‪ ،‬سو پُر کر دے نُوروں‬

‫جیہڑا پاک ُ‬

‫‪65‬‬

‫ِجنہاں پیسہ پلّے ناہیں‪ ،‬خالی ُمڑن بزاروں‬

‫نصیب ُمح ّمدبخشا‪ ،‬بِن قِسمت کے داروں‬

‫نقد ِ‬

‫‪66‬‬
 ‫مِیٹ ا ّکھیں فرمایا پیرے‪ ،‬حسنےحُکم بجا یا‬

‫ڈیرے سنے پلک ِوچ اُس نُوں‪ ،‬شہر د ِمشق پہنچایا‬

‫مقُولہ شاعِر‬

‫‪ 1‬آہو ہ ّمت ُمرداں والے ‪،‬ایہو کم کریندے‬

‫مرداں دے در ڈھیندے ناہیں‪ ،‬شامت تد مریندے‬

‫‪2‬‬

‫ِجس جائی ِوچ مطلب ہووے‪ ،‬مرد پُچاون کھلیاں‬

‫مِلن ُمراداں منگتیاں نُوں ‪،‬مرداں دے درملیاں‬

‫‪3‬‬

‫ہوندے بند خالص شتابی‪ ،‬مرد ّپون جد ضامن‬

‫نصیب اوہدے ِجس پھڑیا‪ ،‬مرداں سندا دامن‬

‫دھن ِ‬

‫‪4‬‬

‫مرد ملِے تِے درد نہ چھوڑے ‪،‬اؤگن دِے ُگن کردا‬

‫کامل لوک ُمح ّمدبخشا‪ ،‬لعل بنان پتّھر دا‬

‫‪5‬‬

‫جدوں حسن میمندی ڈِٹّھا‪ ،‬ڈیرا ِوچ دمِشقِے‬

‫ّ‬
‫لگا کرن تالئش اُس دِی‪ ،‬آندا ِجس دے عِشقے‬

‫‪6‬‬

‫ہر چارہ ہر ترال کر کے‪ ،‬ہ ّمت دا کر حِ یلہ‬

‫بادشہانی مجلس پُہتا‪ ،‬لے کے نال وسِیلہ‬

‫‪7‬‬

‫دو تِن روز گیا ِوچ مجلس‪ ،‬کرے سالم شہانے‬

‫ادب قواعِد سُخن سُچاویں‪ ،‬دسدا ہ ُنر یگانے‬

‫‪8‬‬

‫جاں کوئی روز کچہری بیٹھا‪ ،‬بادشہاں دِل پُڑیا‬

 ‫وزیراں تے اُمراواں‪ ،‬نال اوہدے ِچت جُڑیا‬
‫سبھ ِ‬

‫‪9‬‬

‫ِوچ حضُور پسندِی آوے ‪،‬جو گل کرے ُزبانوں‬

‫بُہت نِزیکی مِحرم ہویا ‪،‬نیک کالم بیانوں‬

‫‪10‬‬

‫ہِک دِن حال حقِیت اپنی‪ّ ،‬اول آخر توڑی‬

‫گوش گُزارشہاں دے کِیتی‪ ،‬مطلب دِی گل لوڑی‬

‫‪11‬‬

‫شاہ دمِشقی نے فرمایا‪ ،‬مطلب سمجھ حسن دا‬

‫صہ پاس اساڈے ‪،‬ناہیں حُکم دسّن دا‬

‫ہے ایہہ قِ ّ‬

‫‪12‬‬

‫زبدۃُالجوابے اندر‪ ،‬لِک ّھی ایہہ کہانی‬

‫پر عاماں ِوچ پڑھنی ناہیں‪ ،‬ایہو رسم پُرانی‬

‫‪13‬‬

‫ماہ رمضان ُمبارک اندر‪ ،‬کارن دِل پرچائی‬

‫دوتِن خاص اسیں َرل بہندے‪ ،‬پڑھدے نال ادائی‬

‫‪14‬‬

‫ہر ہِک شاہ اساڈا وڈکا‪ ،‬اِیویں کردا آیا‬

‫صہ ظاہر کرنا‪ ،‬منع اوہناں فرمایا‬

‫پر ایہہ قِ ّ‬

‫‪15‬‬

‫عاماں ِوچ نہ پڑھنا ُمولے‪ ،‬نہ لِکھنا لِکھوانا‬

‫وؤہٹی وانگ ستّر ِوچ رکھنا‪ ،‬ناہیں کِسے دِکھانا‬

‫‪16‬‬

‫ماہ رمضان اندر پڑھ آپو‪ ،‬ٹھپ کے پھیر چُھپاندے‬

‫وڈیاں دِی ایہ سند قدِیمِی‪ ،‬ناہیں اج گواندے‬

‫‪17‬‬
 ‫عرض حسن میمندِی کِیتی‪ِ ،‬وچ حضُور شہانے‬

‫یا حضرت میں شؤق سُنن دا ‪،‬پھریوس ِوچ جہانے‬

‫‪18‬‬

‫کیُوں میں پڑدا ظاہِر کرنا‪ ،‬کاہنُوں ستر اُٹھانا‬

‫مِ ہر کروہِک وار سُناؤ‪ ،‬فیر وطن نُوں جانا‬

‫‪19‬‬

‫شاہ دمِشقی نے فرمایا‪ ،‬مِٹّھی نال ُزبانے‬

‫زبدۃُالجواب ک ُھلّے گِی ‪،‬اندر ماہ رمضانے‬

‫‪20‬‬

‫صہ سیف ملُوکے واال ‪،‬تدوں سُناساں تیں نُوں‬

‫قِ ّ‬

‫چاہ ُمراد تیری جد پُگسی‪ ،‬دئیں دُعائیں میں نُوں‬

‫‪21‬‬

‫جاسی فِکر اندیشہ تیرا‪ ،‬لُوں لُوں ُخوشی سماسی‬

‫ُمشکل حل ہوسی ِجس کارن ‪ُ ،‬ملکیں پ ِھریں اُداسی‬

‫‪22‬‬

‫سُن کے سُخن صحیح شہانے‪ّ ،‬‬

‫لگی آس حسن نُوں‬

‫ماہ رمضان ت ّکے ِجیؤں تکدِے ‪،‬عِیدے والے چن نُوں‬

‫‪23‬‬

‫رکھ اُڈیک ّ‬
‫نچال بیٹھا‪ ،‬جلد نویس سدائے‬

‫دؤلت خِ لعت بخش تمامی‪ِ ،‬عّزت نال ودھائے‬

‫‪24‬‬

‫سینکڑیاں تِھیں دوچُن کڈ ّھے‪ ،‬ماہِر دھنی قلم دے‬

‫ُخوشخط بُہت صحیح شتابی‪ ،‬اُستاکار رقم دے‬

‫‪25‬‬

‫دے دؤلت ِوڈیائی خِ لعت‪ ،‬ایہہ صالح پکائے‬

‫جاں رمضان ُمبارک اندر ‪،‬شاہ کِتاب سُنائے‬

 ‫‪26‬‬

‫تُساں دوہاں چ ُھپ بہنا چوری‪ ،‬خاطر ایسے گل دِی‬

‫صہ سیف ملُوکے واال‪ ،‬لِکھ لینا کر جلدِی‬

‫قِ ّ‬

‫‪27‬‬

‫قانُوں گو ت ّ‬
‫سلِی دیندے ‪،‬کانی پکڑ بہاں گے‬

‫توڑے جلد پڑھے کوئی کیسا‪ ،‬لِکھ صحیح لواں گے‬

‫‪28‬‬

‫جاں رمضان ُمبارک آیا ‪،‬حسن کیتا شُکرانہ‬

‫قانُوں گو کِیتے ُمڑ تکڑے ‪،‬دے کاغذ سمیانہ‬

‫‪29‬‬

‫زبدۃُالجواب کُھالئی‪ ،‬ہویا حُکم شہانہ‬

‫ہِک حسن میمندِی سدیا ‪،‬دوتِن ہور دِیواناں‬

‫‪30‬‬

‫قانُوں گو حسن نے چوری‪ ،‬پڑدے ِوچ بہائے‬

‫آپ حضُور شہانے بیٹھا ‪،‬وقت ُمبارک آئے‬

‫‪31‬‬

‫صہ‬ ‫جاں سُلطان دمِشق شہر دا‪ ،‬پڑھن ّ‬

‫لگا ایہہ قِ ّ‬

‫صہ‬
‫سُن سُن کنبے ُرکھ چمن دے‪ ،‬لے حالت دا حِ ّ‬

‫‪32‬‬

‫ثابت ہوش رہے ِوچ پڑدے ‪،‬قانُوں گو قرارے‬

‫صے دے‪ ،‬حرف صحیح اُتارے‬

‫ّاول آخر تِیک قِ ّ‬

‫‪33‬‬

‫صہ لِکھوا حسن نے‪ ،‬قابُو کِیتا چوری‬

‫جاں قِ ّ‬

‫ُرخصت لین لگا درباروں ‪،‬فؤج وطن نُوں ٹوری‬

‫‪34‬‬

‫اُٹّھ حسن نُوں ُرخصت کِیتا‪ ،‬شاہ دمِشق شِہر دِے‬

 ‫خِ لعت تُحفے ہدیے ِدتّے ‪،‬جے ُکجھ آہے سردِے‬

‫‪35‬‬

‫صہ گِھن وطن نُوں ٹُریا‪ ،‬نال ُخوشی ُخوش حالی‬

‫قِ ّ‬

‫ُمہلت اجے نہ ُمکّی آہی ‪،‬آن ِدتّی اُس ڈالی‬

‫‪36‬‬

‫بُہت اِنعام ِدتّے سُلطانے‪ ،‬خِ لعت ُملک جاگیراں‬

‫وزیراں‬
‫اوہ حسن میمندِی کِیتا ‪،‬افسر ِوچ ِ‬

‫‪37‬‬

‫صے دے پِچّھے ہویا‪ُ ،‬رتبہ اُس دا عالی‬

‫ایس قِ ّ‬

‫صیبت جھاگے‪ ،‬کدے ت ّکے ُخوشحالی‬

‫جے کوئی رنج ُم ِ‬

‫مقُولہ شاعِر‬

‫‪1‬‬

‫مردا ہِ ّمت ہار نہ ُمولے ‪،‬مت کوئی کہے نمردا‬

‫ہِ ّمت نال ّ‬

‫لگے ِجس لوڑے‪ ،‬پائے باجھ نہ مردا‬

‫‪2‬‬

‫جاں جاں ساس نِراس نہ ہو ِویں‪ ،‬ساس ٹُٹّے ُمڑ آسا‬

‫ڈھُونڈ کرن تِھیں ہٹّیں ناہیں‪ ،‬ہٹ گیؤں تاں ہاسا‬

‫‪3‬‬

‫ہاریں ہ ِ ّمت ‪،‬ہِکدن پ ِھرسی پاسا‬

‫جھل جھل بھار نہ ِ‬

‫بُھک ّھا منگن چڑھے ُمح ّمد‪ ،‬اوڑک بھردا کاسہ‬

‫‪4‬‬

‫صود ُمیسّر ہوندا ‪،‬رنجوں راحت تِھیندِی‬

‫جاں مق ُ‬

‫قضیّہ کوئی‪ ،‬جدوں فراغت ت ِھیندِی‬

‫یاد نہ رہے ِ‬

‫‪5‬‬
 ‫صہ‬
‫بُہت پسند کِیتا سُلطانے ‪،‬ایہہ ُمبارک قِ ّ‬

‫صہ‬
‫جدوں فراغت کاروں ہوندی‪ ،‬پڑھ پڑھ لیندے حِ ّ‬

‫‪6‬‬

‫صے ‪،‬ایسے دِی مشغُولی‬

‫چُھٹیوس ہور کِتاباں قِ ّ‬

‫نہ دِل ا ّکے ِجیبھ نہ تھ ّکے‪ ،‬ایہو کار قبُولی‬

‫‪7‬‬

‫دائم ِورد ہویا سُلطانے‪ ،‬پڑھدا سنے و ِزیراں‬

‫صے ِوچ ہین عجائب‪ ،‬دانش تے تد ِبیراں‬

‫اس ِق ّ‬

‫‪8‬‬

‫ِجس دِل اندر ہووے بھائی‪ ،‬ہِک رتّی ِچ ِ‬

‫نگاری‬

‫یاری‬
‫صہ پڑھ بھانبھڑبندا‪ ،‬نال ربّے دِی ِ‬
‫ایہہ قِ ّ‬

‫‪9‬‬

‫جاں جاں تِیک حیاتی آہی ‪،‬اُس عادِل سُلطانے‬

‫صے نُوں پڑھدا ِرہیا‪ ،‬خاصے نال دھِیانے‬

‫اِس قِ ّ‬

‫‪10‬‬

‫اوسے تِھیں ایہہ ظاہِر ہویا ‪،‬پ ِھر یا ِوچ زمانے‬

‫شاال درد ُمحبّت والے ‪،‬پڑھ سُن ہون دِیوانے‬

‫صے تے کالم دے ُگن‪ ،‬تے ادب شناساں ا ّگے ترال‬

‫قِ ّ‬

‫‪1‬‬

‫میں بِھی بات عجائب ڈِٹ ّھی‪ ،‬فارسیوں اخباروں‬

‫نالے امر ہویا سِی صادر‪ُ ،‬مرشد دے درباروں‬

‫‪2‬‬

‫ُملکاں ت ِھیں منگوا کِتاباں ‪،‬بات تمامی لوڑی‬

‫چؤہاں ِکتاباں دِی تک شاہِدی ‪ ،‬ہِک ہِندی کر جوڑی‬

 ‫‪3‬‬

‫اِس ہِندی ِوچ مطلب ب ُہتے‪ ،‬جیہا جیہا کوئی چاہے‬

‫پاوے ربّ قبُول ُمح ّمد ‪،‬مرداں دِی درگاہے‬

‫‪4‬‬

‫ہر ہر قِسم ُخوشِی دِی اِس ِوچ‪ ،‬ہر ہر قؤم غماں دِی‬

‫سُننے والے پاون ایتھوں‪ ،‬خواہش ِجنہاں ک ّماں دِی‬

‫‪5‬‬

‫بُہتی ہے تعِریف حُسن دِی‪ ،‬ہاسِی بُری شکل دِی‬

‫نالے درد ِوچھوڑے ب ُہتے‪ ،‬نالے ُخوشی وصل دِی‬

‫‪6‬‬

‫آدمیاں دے راہ طریقے‪ِ ،‬جن پریاں دے نالے‬

‫عیش ُخوشی دِے ساجے باجے‪ ،‬درد دُک ّھاں دے چالے‬

‫‪7‬‬

‫بادشاہی تدبِیراں گھنیاں‪ ،‬دؤلت فوج مِثالے‬

‫بُخل سخاوت ُ‬
‫ظلم عدالت‪ ،‬غفلت سُرت سنبھالے‬

‫‪8‬‬

‫جوش خروش ندِی دے ب ُہتے‪ ،‬ٹا پُو سیر جنگل دے‬

‫ُرہڑنا ترنا اُڈنا ڈھینا‪ ،‬ذِکر ایتھے ہر گل دے‬

‫‪9‬‬

‫عاجزیاں بِیکیسیاں گھنیاں ‪،‬حالت دیس بدیسوں‬

‫ِ‬

‫ِویسوں ِویس عجائب اِس ِوچ ‪،‬کیا ب ُھورے کیا کھیسوں‬

‫‪10‬‬

‫کوہ قافاں دے پتے نِشانی‪ ،‬غاراں شہر اُجاڑاں‬

‫کلّر شور بغیچے نالے ‪،‬میوے تے پھلواڑاں‬

‫‪11‬‬

‫سیر شکار اتّے بند قیداں‪ ،‬نالے ُ‬

‫صلح لڑائی‬
 ‫سوگ ِویاہ ُمح ّمدبخشا‪ ،‬ہر گل اِس ِوچ آئی‬

‫‪12‬‬

‫ُرستم دستِی حال شِکستی‪ ،‬دہشت بھاج دلِیری‬

‫خؤف اُ ّمید ُمح ّمدبخشا ‪،‬اِس ِوچ گھنی گھنیری‬

‫‪13‬‬

‫بات مجازی رمز حقّانی‪ ،‬ون وناں دِی کاٹِھی‬

‫سفر العِشق کِتاب بنائی‪ ،‬سیف چُھپی ِوچ الٹھی‬

‫ُ‬

‫‪14‬‬

‫صہ ُخوش ہوسن‬

‫صے دِی ہوسی‪ ،‬سُن قِ ّ‬
‫ِجنھاں طلب قِ ّ‬

‫ِجنھاں جاگ عِشق دِی سینے‪ ،‬جاگ سویلے روسن‬

‫‪15‬‬

‫صے ِوچ بھائی‬

‫شاعِر دِی آزمائش آہی‪ ،‬اِیس ِق ّ‬

‫ہر رنگوں ُخوش سُخن سُناوے ‪،‬تاں اِس دِی دانائی‬

‫‪16‬‬

‫ُخوشیاں اندر اوہو ِجیہا‪ ،‬واہ درداں ول دھایا‬

‫صفت کُ ِ‬
‫صفت اندر فرما ِوے ‪،‬سُخنوں سُخن سِوایا‬ ‫ِ‬

‫‪17‬‬

‫جنگ لڑائیاں کانگاں اندر ‪،‬گج کڑک کے آوے‬

‫سفر وطن تے ماتم سوگوں‪ ،‬پُورے سُخن سُناوے‬

‫‪18‬‬

‫ہر ہر فن ہ ُنر ِوچ ہو ِوے ‪،‬ماہِر تے یک فنّی‬

‫لُطف ُخدائی نال عطائی‪ ،‬تاں اوہ ہوندا َ‬

‫سنّی‬

‫‪19‬‬

‫لُغتاں ورتن وان لیاوے‪ ،‬معنے ِوچ عجائب‬

‫لِیکن اِنج معلُوم نہ ہوون‪ ،‬ہر ہر نظروں غائب‬

‫‪20‬‬
 ‫صے ہور کِسے دِے اندر‪ ،‬درد اپنے ُکجھ ہوون‬
‫قِ ّ‬

‫بِن ِپیڑاں تاثِیراں ناہیں‪ ،‬بِے ِپیڑے کد روون‬

‫‪21‬‬

‫درد ل ّگے تاں ہائے نِکلے‪ ،‬کوئی کوئی ِرہندا جر کے‬

‫دِلبر اپنے دِی گل کِیجے ‪،‬ہوراں نُوں ُمنہ دھر کے‬

‫‪22‬‬

‫ِجس ِوچ ُگجّھی رمز نہ ہووے ‪،‬درد منداں دے حالوں‬

‫اجیہے نالوں‬
‫بہتر چُپ ُمح ّمدبخشا ‪،‬سُخن ِ‬

‫‪23‬‬

‫جو شاعِر بے ِپیڑا ہووے‪ ،‬سُخن اوہدے بھی ُرک ّھے‬

‫ِبے ِپیڑے تِھیں شِعر نہ ہوندا‪ ،‬اگ ِبن دُھوں نہ دُھک ّھے‬

‫‪24‬‬

‫ویکھو ِویکھی بیت بناون‪ ،‬شِعروں خبر نہ پاون‬

‫صفتاں سِٹّھاں ‪،‬بہُتے ڈُوم بناون‬

‫ایس طرح تے ِ‬

‫‪25‬‬

‫ردِی ردِیفوں نام نہ جانن‪ ،‬قافِیوں بُدھ نہ کائی‬

‫وزن برابر ٹُٹدا جُڑدا‪ ،‬صنعت رسم نہ بھائی‬

‫‪26‬‬

‫سُخن بھال جو دردوں بھریا‪ِ ،‬بن درداں ُکجھ ناہیں‬

‫نڑاں کماداں فرق رہو دا‪ ،‬کیا کانِے کیا کاہیں‬

‫‪27‬‬

‫درد منداں دِے سُخن ُمح ّمد ‪،‬دین گواہی حالوں‬

‫ِجس پلّےپ ُھل بدھّے ہوون‪ ،‬آوے باس ُرومالوں‬

‫‪28‬‬

‫ہِک عِلم دِے زوروں کر دِے ‪،‬اوہ بِھی ظاہِر دِسدا‬

‫ِجس پر ہوئے عطاء ا ِٰل ِہی ‪،‬سُخن نہ چُھپدا تِس دا‬

 ‫‪29‬‬

‫کریندے‪ ،‬عاماں سار نہ بھائی‬

‫دانشمند پچھان ِ‬

‫ل ّکڑ ہارے لین بزاروں‪ ،‬جو سستِی مِٹھیائی‬

‫‪30‬‬

‫میں بِھی ِوچّوں عیبِیں بھریا‪ ،‬دسّاں ہ ُنر ُزبانوں‬

‫ا ّکھیں والے عِیب چھپائیو‪ ،‬کراں سوال تُسانُوں‬

‫‪31‬‬

‫ی‪ ،‬جو آیا سو کہیا‬

‫بھائی دِی فرمائش من ّ‬

‫سُخن کرن دِے الئق ِکتّھے‪ ،‬میں بِے عِلم ِ‬

‫اجیہا‬

‫‪32‬‬

‫بھائی لفظ بُالیا ِجتّھے‪ ،‬ہوگ ُمخاطب بھائی‬

‫!بھائی سو جو بھاء کریسی‪ ،‬کم وڈیاں ِوڈیائی‬

‫اُستاد صاحِ ؒب دِی مدح تے نالے اوہناں ّ‬

‫اگے ترال کہ میرا کالم سودھن‬

‫‪1‬‬

‫صوفِی‪ ،‬سالک راہ ہدایت‬

‫حافِظ عالِم فاضل ُ‬

‫عارف اہل ِوالیت‬

‫دائم مست ُمحبّت اندر‪ِ ،‬‬

‫‪2‬‬

‫غالم اِمام وڈّے دِے‪ ،‬صاحِ ب میرے سِردِے‬

‫خاص ُ‬

‫ہے اوہ خاک اساڈا سُرمہ‪ِ ،‬جس رستِے پر پِھردے‬

‫‪3‬‬

‫میں شاگِرد نکارے اُتّے‪ ،‬نظر مِہر دِی ت ّکن‬

‫اِس نسُخے دے کرن ُمطالعے‪ ،‬دین صالح نہ اُ ّکن‬

‫‪4‬‬

‫سچّے مرد نِگاہ کرم دِی‪ ،‬نام ﷲ دے پائیو‬

 ‫اؤگن ہارے دِے لکھ اؤگن‪ّ ،‬‬
‫پال دِے چُھپائیو‬

‫‪5‬‬

‫جیہے بھانڈے تیہے آوازے‪ ،‬کیا نِیویں کیا اُچّے‬

‫سچّے‬
‫میں ہاں نال پلِیتِی بھریا ‪،‬سُخن ہوون کد ُ‬

‫‪6‬‬

‫سُخن میرے چاپاک بناؤ ‪،‬ہے تؤفِیق آزاداں‬

‫چُوہڑے دا پُت مومن ہوندا‪ ،‬جاں مِلدا اُستاداں‬

‫‪7‬‬

‫شِعر میرے پر کرو نِگاہاں‪ ،‬پارس نظر ِجنہاندی‬

‫توڑے پتّھر سُخن بندے دے‪ ،‬کریو سونا چاندی‬

‫‪8‬‬

‫اوہ خطائی میری بھائی‪ ،‬جو جو بات اولّی‬

‫جو سبھ گل سچاویِں لِک ّھی ‪،‬پِیر سچّےدِی گھلّی‬

‫‪9‬‬

‫ویکھ الغوزہ سُ ّکی ل ّکڑ‪ّ ،‬‬

‫اگی بالن والی‬

‫ہر ہر جائی رخنہ موری‪ ،‬اندر سارا خالی‬

‫‪10‬‬

‫جاں مردے ُمنہ الئی بھائی ‪،‬کج لئی ہر موری‬

‫نیک اَنیک آوازے نِکلے ‪،‬پ ُھوک جدوں ِوچ ٹوری‬

‫‪11‬‬

‫سارنگیوں تک حال اساڈا ‪ُ ،‬خشک لکّڑ کِس کم دِی‬

‫ِوچّوں ب ُھگی باہروں ڈِنگی ‪،‬کجّی کچّے چم دی‬

‫‪12‬‬

‫ِکلّیاں مورا تّے کئی بنھنّن‪ ،‬چھیک پئے ہر جائی‬

‫باراں گان لگی جد یاراں‪ ،‬تاراں چاڑھ وجائی‬

‫‪13‬‬
 ‫بے سُر بولے بول جے اُس دا‪ ،‬بولی شؤء نہ بھا ِوے‬

‫چُپ کراوے کن مروڑے‪ ،‬پھیر سُراں پر لیاوے‬

‫‪14‬‬

‫یار بُالئی سُرپر بولی‪ ،‬ہر گُنیں من بھانی‬

‫ِجس اوہ رنگ ہوا نہ پائی‪ ،‬کد اُس بات پچھانی‬

‫‪15‬‬

‫اندر خالی تے ُمنہ کاال‪ ،‬طبلہ چم ک ّچے دا‬

‫پ ّکے بول سُناندا پاندا‪ ،‬جاں سِر ہتّھ سچّے دا‬

‫‪16‬‬

‫اِتنی رمز پچھانوں یارو‪ ،‬بُہت کہاں کے ّ‬

‫گالں‬

‫میں ِدتّی ہتھ واگ بلوچے‪ ،‬جدھّر چالوے ّ‬

‫چالں‬

‫صہ پڑھن لِک ّھن تے سُنن والیاں ّ‬

‫اگے پردہ پوشی لئی ترال‬ ‫قِ ّ‬

‫‪1‬‬

‫دانِشمندو سُنو تمامی ‪،‬عرض فقیِر کریندا‬

‫آپو چنگا جے کوئی ہووے‪ ،‬ہر نُوں بھال تکیندا‬

‫‪2‬‬

‫تک تک عیب نہ کردے واندے‪ ،‬چنگے لوک کداہیں‬

‫نُکتہ ِچینی فِتنہ دوزی ‪،‬بھلیاں دا کم ناہیں‬

‫‪3‬‬

‫عیبوں پاک ُخدا وند آپوں‪ ،‬کؤن کِسے نُوں آکھے‬

‫کاہنُوں گل کِسے دِی کرنی‪ ،‬میں بِھی شاعِر بھاکھے‬

‫‪4‬‬

‫میرے نالوں ہر کوئی بہتر ‪،‬میں ہی نیچ ایانا‬

 ‫تھوڑا بُہتا شِعر سُخن دا ‪،‬گھاٹا وادھا جاناں‬

‫‪5‬‬

‫ِجتّھے ِجتّھے گھاٹا وادھا‪ ،‬جے میں اُنگل دھردا‬

‫احمد یار ُمصنّف وانگر ‪،‬تاں کوئی معلم کردا‬

‫‪6‬‬

‫تھوڑی بُہتی تُہمت کولوں‪ ،‬کؤن کوئی بچ ِرہندا‬

‫پر میں آپوں اؤگن ہارا‪ ،‬دُوسریاں نہیں کِہندا‬

‫‪7‬‬

‫پڑدہ پوشِی کم فقر دا ‪،‬میں طا ِلب فقراواں‬

‫عِیب کِسے دِے پھول نہ س ّکاں‪ ،‬ہر ہِک تِھیں شرماواں‬

‫‪8‬‬

‫ِجس نُوں عِشق کِسے دا ہووے‪ ،‬تِس دِے عِیب نہ دِسدِے‬

‫سُخناں دِے جو عاشِق بندے‪ ،‬عِیب نہ ڈھُونڈن اُس دِے‬

‫‪9‬‬

‫کرم کرو تے عِیب چُھپاؤ‪ ،‬پڑھو سنبھاال کر کے‬

‫ڈُوہنگی نظرے ُمڑ ُمڑ سمجھو‪ ،‬لنگھ نہ جاؤ ترکے‬

‫‪10‬‬

‫نہ شیخی ِوڈیائی کوئی ‪،‬جھول اڈّی ُکجھ پاؤ‬

‫جے کوئی سہو خطائی ہووے‪ ،‬بخشو تے بخشاؤ‬

‫‪11‬‬

‫میں ب ُھ ّال تے تُسیں نہ ب ُھلّو‪ ،‬سمجھ بناؤ معنے‬

‫چلدے گھوڑے نُوں مت مارو ‪،‬چابک مہنے طعنے‬

‫‪12‬‬

‫سُنیا میں جد حشر دِہاڑے‪ِ ،‬ن ّکا لیکھا پڑسی‬

‫بُریاں نُوں ربّ نیکاں پِچّھے ‪،‬بخش جنّت ِوچ کھڑسی‬

‫‪13‬‬
 ‫سُخناں ِوچ تُسیں بِھی جے کر‪ِ ،‬ویکھو سُخن ّ‬
‫اوال‬

‫ُخلق ُخدائی کر کے کجّو ‪،‬گھت شرم دا ّ‬

‫پال‬

‫‪14‬‬

‫سیکڑیاں تِھیں جے ہِک آوے ‪،‬بیت پسند تُسانُوں‬

‫اوس ہِک چن ّگے پِچّھے بخشو‪ ،‬سارے مند اسانُوں‬

‫‪15‬‬

‫شِعر میرے اِس ُملک اپنے ِوچ ‪ُ ،‬مول نہ پاندے قِیمت‬

‫دُور د ُراڈے ِجس نُوں لب ّھن‪ ،‬جانے بُہت غنِیمت‬

‫‪16‬‬

‫کِیسر سستا ہے کشمیرے‪ ،‬پُچ ّھو ُمل لہوروں‬

‫میوہ تے بادام ُمح ّمد ‪،‬سستے مِلن پشؤروں‬

‫‪17‬‬

‫کرے سوال فقِیر ُمح ّمد‪ ،‬پڑھنے والے تائیں‬

‫میرے دِی‪ ،‬نال ادا سُنائیں‬

‫رؤنق کھڑیں نہ شِعر ِ‬

‫‪18‬‬

‫باجھ ادا آواز رسیلے‪ ،‬لگدا شِعر الونا‬

‫دُدّھ اندر جے کھنڈ رالئیے‪ ،‬مِ ٹّھا ہوندا دُونا‬

‫‪19‬‬

‫سُٹ پسُٹّا کر کے پڑھیاں‪ ،‬لذّت ُکجھ نہ ِرہندی‬

‫ِجس دِے ب ِیٹے نُوں کوئی مارے‪ ،‬کد اُس دِی ِجند سِہندی‬

‫‪20‬‬

‫جیؤنکر بیٹے تُساں پیارے ‪،‬تِیویں بیت اسانُوں‬

‫بیٹے نُوں کوئی انگل الئے ‪،‬لگدے بیت تُسانُوں‬

‫‪21‬‬

‫دُشمن وانگ ِدسّے اوہ سانُوں‪ ،‬جے کوئی بیت تروڑے‬

‫بیٹے نازک الل سُندر دے‪ ،‬ایویں کن مروڑے‬

 ‫‪22‬‬

‫ربّا دئیں پناہ اوہناں تِھیں‪ ،‬جو ایسے کم کر دے‬

‫سچّےدا سِتم بناون‪ ،‬عم دا نیں غم کر دے‬

‫سیم ُ‬

‫‪23‬‬

‫شُکر الحمد ُخداوند تائیں ‪،‬باہِر حد ش ُماروں‬

‫ایہہ فرمائش پُوری ہوئی‪ ،‬ویہل لدھّی سِر بھاروں‬

‫‪24‬‬

‫گادی والے دے نام اُتّے‪ ،‬نُسخہ ایہہ بنایا‬

‫صلہ سُخن دا پایا لوڑاں ‪،‬ہر کوئی دیندا آیا‬

‫ِ‬

‫‪25‬‬

‫شاعِر اُتّے رہے ہمیشہ ‪،‬شاہ فرمایش کر دے‬

‫صلے دِی آوے‪ ،‬دے دؤلت گھر بھر دے‬

‫پر جاں وار ِ‬

‫‪26‬‬

‫اگلے شِعر بناون والے ‪،‬آہے مرد آزادے‬

‫صلہ سُخن دا کِسے نہ سُٹیا ‪،‬جو بخشن شاہزادے‬

‫ِ‬

‫‪27‬‬

‫ہِک ہِک سُخن میرےدِی قِیمت‪ ،‬پاؤ نال اِنصافے‬

‫صرافے‬
‫دیؤ دُعائیں جے میں کھوٹا‪ ،‬تراں اگے ّ‬

‫‪28‬‬

‫اُ ّمت اپنی ِوچ رالئے‪ ،‬پاک رسُول بندے نُوں‬

‫حضرت ُمرشد دمڑی واال ‪،‬کرے قبُول بندے نُوں‬

‫‪29‬‬

‫سن ُمقدّس ہِجری دسّاں‪ ،‬باراں سئے ست دا ہے‬

‫ست اتے دو ہور ُمح ّمد ‪،‬اُپّر اِس تِھیں آہے‬

‫‪30‬‬

‫ماہ رمضان ُمبارک اندر‪ ،‬وقت بہار ُگالبی‬

 ‫مؤلی‪ ،‬ہویا فضل جنابی‬
‫ٰ‬ ‫سفر العِشق ُمکائی‬
‫ُ‬

‫‪31‬‬

‫عُمر ُمصنّف دِی تد آہی ِ‪،‬تِن داہے تِن ی ّکے‬

‫بھین وڈّی فرماندی ایہو ‪،‬پتے ربّے نُوں پ ّکے‬

‫‪32‬‬

‫جہلم گھاٹوں پربت پاسے ‪،‬میر پُورے تِھیں دک ّھن‬

‫کھڑی ُملک ِوچ لوڑن ِجہڑے‪ ،‬طلب بندے دِی رک ّھن‬

‫‪33‬‬

‫پڑھنے سُننے والے بھائی ‪،‬شؤق دئے ربّ سائیں‬

‫! برا ُخدائی میں پر آکھو‪ ،‬فاتحہ خیر دُعائیں‬

‫‪34‬‬

‫ہر ِوچ ہر دا س ِّر نیارا ‪،‬متے کِسے دِی منّے‬

‫بیڑے چاڑھ نبی دے مینُوں ‪،‬تار لگاوے بنّے‬

‫‪35‬‬

‫میں شوہدا مر خاک ُرلیساں‪ ،‬جھل ہِجر دِی کانی‬

‫جے ربّ سچّے رؤشن کیتے‪ ،‬رہسن سُخن نِشانی‬

‫‪36‬‬

‫جیون پُت تُساڈے بھائی‪ ،‬دیسن جے ُکجھ سرسن‬

‫ماؤ پیو دِی قبرے اُتّے ‪،‬ہتھ کھلے ونج کر سن‬

‫‪37‬‬

‫آپو اپنے ِورثے اُتّے‪ ،‬قدم اگیرے دھرسن‬

‫خبر نہیں ایہہ سُخن ُمح ّمد‪ ،‬ترسن یا نہ ترسن‬

‫اپنے پِیر رؤشن ضمِیر دے در توں آس‬

 ‫‪1‬‬

‫کؤن بندے نُوں یاد کریسی ‪،‬ڈھُونڈے کؤن قبر نُوں‬

‫کِس نُوں درد اساڈا ہوسی ‪،‬روگ نہ رنڈی ورنُوں‬

‫‪2‬‬

‫درودگِھنن سبھ جاسن ‪،‬آپو اپنے گھر نُوں‬

‫ُروح ُ‬

‫تیرا ُروح ُمح ّمدبخشا‪ ،‬تکسِی کیہڑے در نُوں‬

‫‪3‬‬

‫نہ گھر چاڑھے نہ سُکھ ڈِٹ ّھے‪ ،‬نہ ُکجھ کھٹّی کھٹّی‬

‫نہیں کِسے ول لہنا کوئی‪ ،‬نہ چھڈ چلے ترٹّی‬

‫‪4‬‬

‫جے ُکجھ آیا سو ُمنہ پایا ‪،‬تلی رکابی ِچٹّی‬

‫خالی ہتھ ُمح ّمدبخشا‪ ،‬ٹُری نِکاری لِٹّی‬

‫‪5‬‬

‫انس اوالد تُساڈِی بھائی‪ ،‬پڑھسن بیٹھ قبر تے‬

‫اٹھویں روز دیون گے ُگ ّ‬

‫لی ‪،‬جے ُکجھ گھر ِوچ ورتے‬

‫‪6‬‬

‫مینُوں ہور نہیں کوئی پاسا‪ ،‬آسا کِس دِے گھر تے‬

‫‪،‬پیر سچّے دِے در تے‬

‫جاسی ُروح ُمح ّمد میرا ِ‬

‫عِشق تے عاشِق دے ُگناں بارے چند کلمے‬

‫‪1‬‬

‫سدا سُکھالے اوہو بھائی‪ ،‬عِشق ِجہناں گھٹ آیا‬

‫مرہم پھٹ اونہاں دے بھانے‪ ،‬ہکو ِجیہا سُکھایا‬

‫‪2‬‬
 ‫تاج تخت سُلطانی تج کے‪ ،‬ٹ ُھوٹھا پھڑن گدائی‬

‫رکھ اُ ّمید سجن دے در دِی ‪،‬کٹّن جو بن آئی‬

‫‪3‬‬

‫دم دم ِپین شراب غماں دِی‪ ،‬دم نہ مارن ُمولے‬

‫ٹ جھلّن وٹ پان نہ متّھے‪ ،‬واہ تِنہاں دے ُرولے‬

‫َو ّ‬

‫‪4‬‬

‫ِمٹّھا نشہ شراباں واال‪ ،‬پر ِوچ تروٹک ِپ ّھکی‬

‫صحبت ُگل دِی‪ ،‬بُری کنڈے دِی دِک ّ‬

‫ی‬ ‫بُلبل نُوں ُخوش ُ‬

‫‪5‬‬

‫کر کر یاد سجن نُوں کھاندے ‪،‬ب ُھن ب ُھن ِجگر نوالے‬

‫شربت وانگ پِیا دے ہتّھوں‪ ،‬پیون زہر پیالے‬

‫‪6‬‬

‫پھیر خالصی منگدے ناہیں‪ ،‬جو قیدِی دِلبر دِے‬

‫پھاہی تِھیں گل کڈھدے ناہیں‪ ،‬ہوئے شِکار اُس گھر دے‬

‫‪7‬‬

‫متوارے‬
‫ِ‬ ‫جھلّن بھار مالمت والے‪ِ ،‬عشّقے دے‬

‫ب ُھک ّھا اُٹّھ ہووے مستانہ‪ ،‬بھار اُٹھاوے ِ‬

‫بھارے‬

‫‪8‬‬

‫حال اوہناں دا کِس نُوں معلم‪ ،‬پھر دے آپ چُھپایا‬

‫دِل ِوچ سوز پتنگاں واال‪ ،‬چہرہ شمع بنایا‬

‫‪9‬‬

‫باہروں ِدسّن میلے کالے‪ ،‬اندر آب حیاتی‬

‫ہونٹھ سُکے ترہایاں وانگر‪ ،‬جان ندی ِوچ نہاتی‬

‫‪10‬‬

‫شہر اُجاڑ ڈھُڈیندے وتدے‪ ،‬دِلبریار بغل ِوچ‬

‫ُگنگے ڈورے کن ُزبانوں‪ ،‬معنی سب عقل ِوچ‬

 ‫‪11‬‬

‫رات دِینہاں گل الیا جانی‪ ،‬ہِک دم جُدا نہ ہوندے‬

‫عاشِق رجّن نہیں ُمح ّمد‪ ،‬بھر بھر ہنجُوں روندے‬

‫‪12‬‬

‫ِجنھاں عِشق بندے دا ل ّگا‪ ،‬صبر آرام نہ تِنہاں‬

‫ستّےبیٹھے اُت َول ِویکھن‪ ،‬لُٹ کھڑے سن ِجنّھاں‬

‫ُ‬

‫‪13‬‬

‫صدق لیاون اُس تے‪ ،‬سچّے نال دِھیانے‬

‫ایسا ِ‬

‫اُس بِن باغ بزار نہ بھاون‪ ،‬الون اگ جہانے‬

‫‪14‬‬

‫ہور کِسے دی چاہ نہ ِرہندی‪ ،‬سُٹّن سبھ اشنایاں‬

‫ماؤ پیو دا لنگ اُتارن‪ ،‬لج لگاون بھائیاں‬

‫‪15‬‬

‫اک ّھیں پائے کر کن ناہیں‪ ،‬نیِہوں ِجنہاندے الئے‬

‫ا ّکھ میٹو تاں دِل ِوچ وسدے‪ ،‬لُوں لُوں ِوچ سمائے‬

‫‪16‬‬

‫خواری‬
‫ِ‬ ‫شرم حیاء نہ رہے کِسے دا ‪،‬جھلّن بدِی‬

‫یاری‬
‫دِلبر باجھوں صبر نہ کر دے‪ِ ،‬جنھاں لگائی ِ‬

‫‪17‬‬

‫جے اوہ جان پیاری منگے‪ ،‬تُرت تلی پر دھر ِدے‬

‫سِر لوڑے تاں سِہل پچھانن ‪،‬رتّی عُذر نہ کر دے‬

‫‪18‬‬

‫اِس ہوائے حِ رص ہواؤں‪ ،‬ایسا ہے ِچت ُمسدا‬

‫ِجنھاں عِشق حقِیقی الیا ‪،‬کرو تعجُب اُس دا‬

‫‪19‬‬

‫نصیحت بھائی‬
‫حاالں اندر کرو نہ ُحجّت ‪،‬بھلی ِ‬
 ‫حال ُمحبّاں دا ربّ معلم‪ ،‬ہور کے جانے کائی‬

‫‪20‬‬

‫ہر دم ذِکر سجن دے اندر ‪ُ ،‬کل جہان ب ُھالون‬

‫دِل جانی دے عِشقے کولوں‪ ،‬اپنی جان ُرالون‬

‫‪21‬‬

‫ہِک دِلبر نُوں دِل ِوچ رک ّھن‪ ،‬سبھ خلقت تِھیں نسّن‬

‫دارو دسّن‬
‫ِویدن ِوید نہ جانن ُمولے‪ ،‬کہو کے ُ‬

‫‪22‬‬

‫کن آواز پوے ہر ویلے ‪،‬پہلے قؤل الستوں‬

‫قَالُ ْو بَ ٰلی ُکو کیندے بھائی‪ ،‬اوسے ذؤقوں مستوں‬

‫‪23‬‬

‫ِوچّوں آتش باہروں خاکی ‪،‬دِسدے حالوں خستوں‬

‫جے ہِک نعرہ کرن ُمح ّمد‪ ،‬ڈَھین پہاڑ شِکستوں‬

‫‪24‬‬

‫جے ہِک آہ درد دِی مارن‪ ،‬ہوندا ُملک ِویرانی‬

‫کوہ قافاں دِے سبزے سڑدِے‪ ،‬ندئیں رہے نہ پانی‬

‫‪25‬‬

‫واؤ وانگ ِپھرن سبھ ُملکِیں‪ ،‬ہر گِز نظر نہ آون‬

‫چُپ ِرہن کستُوری وانگوں‪ِ ،‬پھر ُخوشبُو دُھماون‬

‫‪26‬‬

‫زاری کر کر روون‪ ،‬نِیند ا ّکھیں دِی دھوندے‬

‫راتیں ِ‬

‫فجرے اؤگنہار کہاون‪ ،‬ہر تِھیں نِیویں ہوندے‬

‫‪27‬‬

‫راتِیں دِیہاں سوز سجن دِے‪ِ ،‬رہن ہ ِمیشہ سڑدِے‬

‫راتوں دِینہہ پچھانن ناہیں‪ ،‬نہ لہندے نہ چڑھدے‬

‫‪28‬‬
‫ِجنھاں ہِک گ ُھٹ بھر کے پیِتا‪ ،‬وحدت دے مدھ اللوں‬

‫عِلم کالم نہ یاد ِرہیو نیں‪ ،‬گُزرے قال ُمقالوں‬

‫‪29‬‬

‫دوئے جہان ب ُھالئے دِل توں‪ ،‬خبر نہ رہیا والوں‬

‫رانجھے ِوچ سماء ُمح ّمد‪ ،‬چُھٹّی ہِیر جنجالوں‬

‫‪30‬‬

‫دِلبر نال ہویا ہِک ِجس نے‪ ،‬اپنا آپ گوایا‬

‫تو ہیں پڑدا ا ّگے چڑھدا‪ ،‬توہِیں یار چُھپایا‬

‫‪31‬‬

‫صور اَنَا ْال َحق کہندا ‪،‬کیوں نہیں شرمایا‬

‫شاہ من ُ‬

‫تُو ہیں محرم یار ُمح ّمد ‪،‬کہندا کؤن پرایا‬

‫‪32‬‬

‫ریت وجُود تیرے ِوچ سونا‪ ،‬اینویں نظر نہ آوے‬

‫ہنجُوں دا گھت پانی دھوویں‪ ،‬ریت مِٹّی ُرڑھ جاوے‬

‫‪33‬‬

‫پارہ گھت ُمحبّت واال ‪،‬گولی ہِک بناوے‬

‫خاک رلّے ِوچ خاک ُمح ّمد‪ ،‬سونا قِیمت پاوے‬

‫‪34‬‬

‫دُدّھ وجُود تیرے ِوچ شِیری‪ ،‬روغن دار سمانی‬

‫ُمرشد ال ِوے جاگ پرم دِی‪ ،‬تاں ج ّمے د ُد ّھ پانی‬

‫‪35‬‬

‫گل ِوچ پھاہ غماں دا گھت کے‪ ،‬ذِکروں ِچھک مدہانی‬

‫ہ ّمت نال ُمح ّمدبخشا‪ ،‬مک ّھن آیا جانی‬

‫‪36‬‬

‫کلی کہان ِویں نہ شرمان ِویں ‪ُ ،‬کلّی ہے ایہہ چاندی‬

‫سیر اندر سِرساہی پانی ‪،‬سستی تد ِوکاندی‬

 ‫‪37‬‬

‫بوتے گال ریاضت والے‪ ،‬آتش بال غماں دی‬

‫پریم جڑی گھت ِویکھ ُمح ّمد‪ ،‬سبھ چاندی من بھاندی‬

‫‪38‬‬

‫نَ ْحنُ اَقْ َربُ آپ ُکو کنیدا‪ ،‬ہِک دم ُ‬

‫دور نہ دِسدا‬

‫اُس دِے ڈیرے اندر تیرے‪ ،‬پھریں لُوڑ اؤ ِجس دا‬

‫‪39‬‬

‫محرم ہوویں کؤن ب ُھال وے‪ ،‬پڑ دا ہے ِوچ کِس دا‬

‫جاں جاں ِدسّےآپ ُمح ّمد‪ ،‬تاں تاں آپ نہ دِسدا‬

‫‪40‬‬

‫اُس دُوئی دے دعوے پٹیاں‪ ،‬سٹیاں دُور حضُوروں‬

‫نُوروں سایہ ظاہر آیا ‪،‬چُھپ نسدا پِھر نُوروں‬

‫‪41‬‬

‫صوروں‬
‫جاں ایہہ سایہ دُور ہٹایا‪ ،‬سچ نِکلے من ُ‬

‫میں ونجے تاں پِھیر ُمح ّمد‪ ،‬کؤن کہے تُوں دُوروں‬

‫‪42‬‬

‫وحدت دا دریا وڈِیرا‪ ،‬جاں مؤجاں ِوچ آوے‬

‫ڈاباں وکھریاں بھن ڈھناں‪ ،‬ہ ِ ّکو لہر بناوے‬

‫‪43‬‬

‫قطرہ ونج پیا دریاوے ‪،‬تاں اوہ کؤن کہاوے‬

‫ِجس تے اپنا آپ گواوے ‪،‬آپ اوہو بن جاوے‬

‫‪44‬‬

‫ّاول ُزہد ِریاضت اندر‪ ،‬بیٹھ کِنارے گل کھاں‬

‫دُھپّاں مِ ینہ سیالے پالے ‪،‬سبھ سِرے پر جھل کھاں‬

‫‪45‬‬

‫ساس ِرہن رت ماس نہ ہوون‪ ،‬کالکھ جُثّے مل کھاں‬

‫جاں سُک ہوویں وال ُمح ّمد‪ُ ،‬زلف سجن دِی رل کھاں‬

‫‪46‬‬

‫ُرک ّھوں تروڑ لئے پت ساوے‪ ،‬بھن مروڑ ٹِکائے‬

‫ہرے بھرے سن آباں والے‪ ،‬د ُھپے پاء سُکائے‬

‫‪47‬‬

‫صورت بھن گوائے‬

‫لنگری ڈنڈے گھوٹ بے چارے‪ُ ،‬‬
‫ِ‬

‫تاں دِلبر دے پیریں لگّی ‪ِ ،‬مہندی رنگ لگاے‬

‫‪48‬‬

‫غسلوں رہے جے سُکا ّ‬

‫جُنبی دا ہِک وال دیہی دا ‪ُ ،‬‬

‫غسل نہ جائز اُکا ّ‬

‫اوسے حال رہے گا جُنبی‪ُ ،‬‬

‫‪49‬‬

‫جے ہِک وال تیرے ِوچ میاں‪ ،‬اپنی آپ ُخودی دا‬

‫تاں بھی بُہت نرگ نُوں بالن‪ ،‬اِکسے عیب بد ی دا‬

‫‪50‬‬

‫کے ُکجھ بات عِشق دِی دسّاں‪ ،‬قدر نہ میرا بھائی‬

‫‪،‬جس دا الہنگ نہ کائی‬ ‫ایہہ دریا ّ‬

‫اگے دا وگدا ِ‬

‫‪51‬‬

‫ِجس نے قدم اگیرے دھریا‪،‬سویو سڑیا سڑیا‬

‫پر ایتھے سڑ مرن حیاتی‪ ،‬اینویں گل نہ اڑیا‬

‫‪52‬‬

‫جیون جیون ج ُھوٹا نانواں ‪،‬مؤت کھلی سِر اُتّے‬

‫لکھ کروڑ تیرے تِھیں سوہنے‪ ،‬خاک اندر رل سُتّے‬

‫‪53‬‬

‫خرید نہ کِیتا‪ ،‬اینویں آ بھ ُگتّے‬

‫جنِھاں عِشق ِ‬

‫عِشقے باجھ ُمح ّمدبخشا ‪،‬کیا آدم کیا ُکتّے‬

‫‪54‬‬
 ‫ِجس دِل اندر عِشق نہ رچیا ‪ُ ،‬کتّے اُس تِھیں چن ّگے‬

‫خاوند دے در راکھی کر دے‪ ،‬صابر ب ُھک ّھے نن ّگے‬

‫‪55‬‬

‫عِشقوں باجھ اِیمان کویہا ‪،‬کہن اِیمان سالمت‬

‫صفت عِشق دی‪ ،‬دم دم روز قیامت‬

‫مر کے جیون ِ‬

‫‪56‬‬

‫ٹردا‬
‫پُل صراط عِشق دا پینڈا‪ ،‬سو جانے جو ُ‬

‫ہردا‬
‫آس بہشت دلیری دیندا ‪،‬نرگ ِوچھوڑا ُ‬

‫‪57‬‬

‫بے‪ ،‬کیہڑا پار اُتر دا‬‫ُ‬

‫الکھ جہاز ایسے ِوچ ڈ ّ‬

‫ایس ندی دِیاں مؤجاں تک کے دِل دلیراں بُھردا‬

‫‪58‬‬

‫عاشق بنن سُکھاال ناہیں‪ ،‬ویکھاں نیؤں پتنگ دے‬

‫ُخشیاں نال جلن ِوچ آتش ‪،‬مؤتوں ُمول نہ سنگدے‬

‫‪59‬‬

‫جے لکھ ُزہد عِبادت کرئیے‪ ،‬بِن عِشقوں کِس کاری‬

‫جاں جاں عِشق نہ ساڑے تینُوں‪ ،‬تاں تاں نِب ّھے نہ یاری‬

‫‪60‬‬

‫ِجنھاں درد عِشق دا ناہیں ‪،‬کد پھل پان دِیداروں‬

‫جے ربّ روگ عِشق دا الوے‪ ،‬لوڑ نہیں کوئی داروں‬

‫‪61‬‬

‫پاک شہادت قتل ہووے گا ‪،‬جے کر اِس تلواروں‬

‫سدا حیاتی جان ُمح ّمد ‪،‬مرنا اِیس ازاروں‬

‫‪62‬‬

‫چاہیے عِشق سپاہی ایسا ‪،‬میں نُوں مار گوا ِوے‬

 ‫‪،‬صفتاں سب بدال ِوے‬
‫تھانہ کڈھ طبیعت واال ِ‬

‫‪63‬‬

‫پ ّکا پَیر دھریں جے دھرنا ‪،‬تِلک نہیں مت جاوے‬

‫سو اِس پاسے پئے ُمح ّمد‪ ،‬جو سِر بازی الوے‬

‫‪64‬‬

‫یار کرے جد اپنا تینُوں ‪،‬چ ُھٹسن ہور اشنایاں‬

‫ماں پیؤ سجّن یاد نہ رہسن‪ ،‬حِ رص نہ بھیناں بھائیاں‬

‫‪65‬‬

‫جدوں جمال کمال دسّےگا ‪،‬سوہنا لعل پیارا‬

‫ِویکھن نال حالل ہوئیں گا‪ ،‬چھوڑ جنجال پسارا‬

‫‪66‬‬

‫خلقت تِھیں گُم ہویا چاہسیں‪ ،‬گُم ہویا تد پاسیں‬

‫درندیاں وانگوں ‪،‬چُھپ چُھپ جھٹ لنگھاسیں‬

‫براں ِوچ ِ‬

‫‪67‬‬

‫نالے الغر ِلسّا تھیسیں‪ ،‬نالے زور توانا‬

‫نالے عاقِل دانا ہوسیں‪ ،‬نالے مست دِیوانہ‬

‫‪68‬‬

‫ُلی‬
‫کدے نچّال بیٹھ سُک ّھال‪ ،‬دھاگے السیں ج ّ‬

‫!کدے اُٹھاسیں اگ جالسیں‪ ،‬ج ّ‬

‫ُلی ِبستر ُک ّ‬
‫لی‬

‫‪69‬‬

‫ِجنھاں دِلبر پایا اوہناں‪ ،‬نہ پرواہ کِسے دِی‬

‫ِوچ گوشے تؤحید اوہناں دے‪ ،‬ناہیں جاء کِسے دِی‬

‫‪70‬‬

‫فارغ ہین اوہ عقلوں ہوشوں‪ ،‬ٹُردے اپنی ٹورے‬

‫اوراں دے پندھ مت نہ سُندے‪ ،‬کن اوہناں دے ڈورے‬

‫‪71‬‬
 ‫س ّکےپَیر ندِی تِھیں لنگھن‪ِ ،‬وچ س ُمندر چلدے‬
‫ُ‬

‫س ُمندر کیڑے‪ ،‬آتش ِوچ نہ جلدے‬

‫ہر گِز ِمثل َ‬

‫‪72‬‬

‫نہ چنگیاں اکھوایا لوڑن‪ ،‬نہ خلقت دِی منتے‬

‫لوکاں دِی کد بھاوت چاہن‪ ،‬جو بھاوے در کنتے‬

‫‪73‬‬

‫ِوچّوں نُور ا ِٰلہی رنگے‪ ،‬باہروں کالے کلفی‬

‫نہ اوہ میرے وانگوں یارو‪ ،‬دِل جنجُو گل الفی‬

‫‪74‬‬

‫ِمٹ ّھی چھاں اتے پھل والے ‪،‬وانگ انجیر ُ‬

‫انگوراں‬

‫نہ بے فیض اساڈے وانگوں ‪،‬کؤڑے متّھے ُگھوراں‬

‫‪75‬‬

‫خاص اِنسان ایہناں نُوں کہیے‪ِ ،‬جنہاں عِشق کمایا‬

‫دھڑ سر نال نہ آدم بندا‪ ،‬جاں جاں س ِّر نہ پایا‬

‫‪76‬‬

‫لی‪ ،‬اندر نہیں تجلّی‬

‫اُپّر جُلّی مونہوں َج ّ‬

‫لی‬
‫لی‪ ،‬بھٹھ جُلی کیا َج ّ‬
‫جب لگ عِشقوں جان نہ َج ّ‬

‫‪77‬‬

‫ّاول الف ا ّ‬
‫ِکال ہونویں ‪،‬نُقطے چھوڑ جنجالی‬

‫صورت ہ ِ ّکو ہِندسہ‪ ،‬بُہت حِ سابوں خالی‬

‫ہِ ّکو ُ‬

‫‪78‬‬

‫کڈّھیں ول کھلون ِویں ِسدّھا ‪،‬کر کے ہ ِ ّمت عالی‬

‫اندر اُلفت ہوئی الف دِی ‪،‬تاں الفی گل ڈالی‬

‫‪79‬‬

‫چارے ترکاں جوڑ بناویں‪ ،‬تاج ُمبارک والے‬

‫ُقبی اپنے آپوں‪ ،‬ترک ترک ِوی نالے‬

‫دُنیا ع ٰ‬
 ‫‪80‬‬

‫تاج سوہے جے نبی سُلیماں‪ ،‬ہد ہد کول بہالی‬

‫تاں ہیں تُوں والیت والی‪ُ ،‬رتبے عالی عالی‬

‫‪81‬‬

‫ی دے ترے اک ّھر بھائی ‪،‬سمجھ اشارت ناموں‬

‫جُل ّ‬

‫ِجیموں جاگن سنجھ سویرے ‪،‬لنگھن کٹّن الموں‬

‫‪82‬‬

‫یئیوں یاد کرن ہر ویلے‪ ،‬دِلبر ہر انداموں‬

‫ُلی ِوچ ُمح ّمدبخشا‪،‬چُھپ رہئو ہر اِلزاموں‬

‫ج ّ‬

‫‪83‬‬

‫گل ِوچ سیلھی دے نِشانی ‪،‬جھل عِشق دا پھاہا‬

‫چھڈ گِرانی ہو سیالنی‪ ،‬پکڑ سجّن دا راھا‬

‫‪84‬‬

‫گل میری ہتھ تیرے شاہا ‪،‬عُذر نہیں ُکجھ آہا‬

‫سیل سجن دِی سمجھ ُمح ّمد‪ ،‬تاں سیلھی دا الہا‬

‫‪85‬‬

‫!نفس فسادِی مارن کارن ‪،‬کَس لے کمر جوانا‬

‫آسا دا پھڑ عاصا ہتھ ِوچ ‪،‬ہو جا شیر توانا‬

‫‪86‬‬

‫رات ہنیری ڈُھونڈ چؤپھیری ‪،‬جنگل بار ِویرانہ‬

‫پتّھر ُ‬
‫طور دِلے دِے اُتّے‪ِ ،‬دسّےنُور شہانا‬

‫‪87‬‬

‫کتّیں سُوت اِخالص عمل دا‪ ،‬بیٹھ نُورے دِی لوئی‬

‫پان پریت د ُکان دُکھاں دا‪ ،‬اُنے کریگر کوئی‬

‫‪88‬‬

‫سُدھ بُدھ ہوش جہانی ساری‪ ،‬وتّی کملی ہوئی‬

 ‫ّاول بنھ گلو طعاموں ‪،‬پھیر گلوبند لوئی‬

‫‪89‬‬

‫سڑ آپوں دے لذّت اوراں ‪،‬مِثل شراب کباباں‬

‫آپ فنا ہو ذاتے رل کھاں ‪،‬وانگن آب حبُاباں‬

‫‪90‬‬

‫جیہناں جام الستوں پتیا‪،‬رل کے نال اصحاباں‬

‫روز حشر تک نہیں ُمح ّمد‪ ،‬ترو ٹک مست خراباں‬

‫‪91‬‬

‫چھم چھم تِیر پؤن تلواریں‪ ،‬عاشِق نہ ڈر رہندے‬

‫عِشق پرہیز ُمح ّمدبخشا ‪،‬نہیں کدے رل بہندے‬

‫‪92‬‬

‫محرم باجھوں بھیت سجّن دا‪ ،‬ہر ہِک نال نہ کہندے‬

‫بدی مالمت قہر قیامت ‪،‬سؤسؤ سر پر سہندے‬

‫‪93‬‬

‫عِشق لگا ّ تاں شرم کویہا ‪،‬اوہ آتش ایہہ ُپوال‬

‫مقبوال‬
‫الئق ہو ناالئق بندے‪ ،‬سُن بھائی ُ‬

‫‪94‬‬

‫بیدرداں نُوں پُچ ّھو ناہیں‪ ،‬درد منداں دا ُروال‬

‫مر جیون تاں واقف تِھیون ‪،‬عِشق نہیں پٹ ُکوال‬

‫‪95‬‬

‫دیندے جھڑک جواب پیارے ‪،‬پھیر نہ آ ِویں اِتّھے‬

‫جے آویں تاں قتل کراں گے ‪،‬اسیں ِکتّھے تُوں ِکتّھے‬

‫‪96‬‬

‫جا مِ یاں نیؤنہہ ال اُس جائی‪ ،‬قدر ہووے ُکجھ ِجتّھے‬

‫جے لکھ دین صالح ونجن دِی ‪،‬عاشق ہِک نہ ِمتّھے‬

‫‪97‬‬
 ‫چیتا چیتا کنڈ نہ دیویں ‪،‬عِشق لڑائیوں اَڑیا‬

‫سولے جاسی بر ُخورداری ‪،‬جو اِس سُولی چڑھیا‬

‫‪98‬‬

‫ُم ْوتُ ْواقَ ْب َل اَ ْن تَ ُم ْوتُ ْو ‪،‬حرف صحیح ِجس پڑھیا‬

‫اُس میدان ُمحّمدبخشا ‪،‬سر ِدتّا پِڑ کھڑیا‬

‫‪99‬‬

‫جے تُوں عاشق بنیا لوڑیں‪ّ ،‬‬

‫پال پکڑ سجّن دا‬

‫جان منگے تاں دے شتابی‪ ،‬صرفہ کریں نہ تن دا‬

‫‪100‬‬

‫تن بھی تاہییں جنت جاسی‪ ،‬خِ لعت لے مرن دا‬

‫دوزخ مؤت ُمح ّمد جھاگے‪ ،‬رکھ کے چاہ مِلن دا‬

‫‪101‬‬

‫ہالی لوک کریندے واہیاں‪ ،‬سُکدے دُھپّے سڑدے‬

‫سارے رنج ب ُھلّےجد ر ّج کے‪ ،‬مِن پائیاں گھر کھڑ دے‬

‫‪102‬‬

‫ہِکناں دے کئیں کھیت کمائے‪ ،‬چھیکڑ گڑے گوائے‬

‫پُوری پئی پریت اِیہناں دِی‪ ،‬مردے باز نہ آئے‬

‫‪103‬‬

‫عاشِق نااُ ّمید نہ ہوون‪ ،‬دِن دِن لمیاں آساں‬

‫جے سؤوار کھدیڑن در توں‪ ،‬کوکن کدے نہ جاساں‬

‫‪104‬‬

‫جے تُوں طالب راہ عِشق دا‪ ،‬چھڈ ِوہماں ِوسواساں‬

‫ہِ ّمت دا لک بنھ ُمح ّمد ‪،‬رکھ آساں پِیا پاساں‬

‫‪105‬‬

‫دِلبر ِجس دا کوئی نہ ثانی‪ ،‬جوبن دا متواال‬

‫ہار نہ نیت پریت اوہدی دِی‪ ،‬نیؤں کمائیں الال‬

 ‫‪106‬‬

‫ِجس بِن ہِکدم جال نہ ت ِھیندِی ‪،‬اُس بِن کیونکر رہسیں‬

‫دے جواب کھدیڑے توڑے‪ ،‬فیر اوسے ول ڈھسیں‬

‫‪107‬‬

‫جے دِلبر ُمنہ الئے ناہیں‪ ،‬تُوں ُمکھ ُمول نہ موڑیں‬

‫ڈُوہنگی ندی عِشق دِی اندر‪ ،‬جیؤ جامہ سبھ بوڑیں‬

‫‪108‬‬

‫‪،‬پچ ّھا کدے نہ چھوڑیں‬

‫جے اوہ نال نہ چلن دیوے ِ‬

‫َال ت َ ْقنَ ُ‬
‫ط ْوا م ِْن َر ْح َمۃ والی‪ ،‬آس ا ُ ّمید نہ توڑیں‬

‫‪109‬‬

‫جاں تُوں سِردے پیر بناکے‪ ،‬مگر سجّن دے چلیوں‬

‫تاں پ ِھر پرت دِالسا دیسی‪ ،‬جانی سنگت رلیوں‬

‫‪110‬‬

‫کِہسی ہور نہ کوئی تیرا‪ ،‬توڑے سیں تُوں مندا‬

‫پئی قبُول ُمحبّت تیری‪ ،‬میں صاحِ ب تُوں بندہ‬

‫‪111‬‬

‫کیتے ربّ سچّے دے اُتّے‪ ،‬صابر شاکر رہنا‬

‫اُس بِن ہور نہیں کوئی والی‪ ،‬ونج کس دے در ڈھینا‬

‫‪112‬‬

‫تختوں الہ بہاوے قیدے ‪،‬ہو نِمانے بہنا‬

‫دُک ّھیں بھریا حال ُمح ّمد‪ ،‬فِیر اوسے نُوں کہنا‬

‫‪113‬‬

‫آپے غم لگاوے سانُوں‪ ،‬آپ کرے غمخواری‬

‫آپ پھٹّے ِچھک گلییں سٹّے‪ ،‬آپ کریندا کاری‬

‫‪114‬‬

‫بادشہاں دا شاہ کہاوے‪ ،‬نال غریباں یاری‬

 ‫نوازی‪ ،‬کم سدا سرکاری‬
‫عُسروں یُسر غریب ِ‬

‫‪115‬‬

‫اُس نُوں بھلے بھلیرے ساتھیں‪ ،‬فرماندار سپاہی‬

‫ُکجھ پرواہ اساڈی ناہیں‪ ،‬دائم بے پرواہی‬

‫استغنا دِی منزل دا ذِکر‬

‫‪1‬‬

‫بے پرواہی منزل ناہیں‪ِ ،‬جس ِوچ سُود سؤداگر‬

‫بے نیازے دِی چکھ ّ‬

‫اگے‪ ،‬دو جگ ککھ برابر‬

‫‪2‬‬

‫ست دریا اوتھے ہِک قطرہ‪ ،‬ست دوزخ چنگاری‬

‫اٹھ بہشت ہوئے گُم سارے ‪،‬تاں ہِک پ ُھل بہاری‬

‫‪3‬‬

‫باغ ِبہشت ِویرانے دِسدے‪ ،‬دوزخ سارے بُجھے‬

‫س ُج ّھے‬
‫کِیڑے دے ُمنہ سؤ سؤ ہاتھی‪ ،‬خسخس وانگر ُ‬

‫‪4‬‬

‫ِجس جنگل دے کیڑے دے ُمنہ‪ ،‬سؤ سؤ ہاتھی واہندا‬

‫کاال کاگ جدوں رج کھاوے ‪،‬پھیر کے باقی راہندا‬

‫‪5‬‬

‫الکھ مالئک نُوری غم تھیں‪ ،‬وانگ پتنگاں جلیا‬

‫تاں ہِک آدم خاکی واال‪ ،‬رؤشن دیوا بلیا‬

‫‪6‬‬

‫طوفانے اندر ڈُب‪ ،‬بے ُروح ہویا سی‬

‫الکھ ُجثّہ ُ‬

‫اُس درگاہ اندر مقبُولی‪ ،‬تاں ہِک نُوح ہویا سی‬

‫‪7‬‬
‫سئے لشکر ہِک مچّھر مارے‪ ،‬ہِک خلِی ِل اعظم توں‬

‫وسی دے دم توں‬
‫شہید ہوئے سن‪ ،‬ہِک ُم ٰ‬
‫صوم ِ‬
‫لکھ مع ُ‬

‫‪8‬‬

‫لکھ خلقت گل جنجُو پائے‪ ،‬خارج ہوئے اِیمانوں‬

‫ِیسی ہویا‪ ،‬محرم س ِّر حقانوں‬

‫تاں ہِک مِہتر ع ٰ‬

‫‪9‬‬

‫لکھ جانی لکھ ِچت ِوکائے‪ ،‬سنے ِچتاں دِے سائیں‬

‫تاں معراج ہویا ہِک راتیں ‪،‬ختم نبیاؐں تائیں‬

‫‪10‬‬

‫نویں پرانے چنگے مندے‪ ،‬ایتھے قدر نہ کائی‬

‫زاری ک ِیجے‪ ،‬خواہے کرو نہ بھائی‬

‫گریہ ِ‬
‫خواہے ِ‬

‫‪11‬‬

‫جے کر سبھ جہان ُمح ّمد‪ ،‬ب ُھجّن ِمثل کبابے‬

‫اُس منزل ِوچ معلم ہوندا‪ ،‬وانگ خیالے خوابے‬

‫‪12‬‬

‫جے لکھ جانی صدقے ہوون ‪،‬جھل کے تیغ پرم دی‬

‫ُکجھ پرواہ نہیں دریاوے‪ ،‬ہِک قطرے شبنم دِی‬

‫‪13‬‬

‫جے لکھ سِیس ُرلّن ِوچ خاکو‪ ،‬کر کے عِشق پیارا‬

‫ِجیؤں سُورج دے نُوروں چُھپیا‪ّ ،‬‬

‫ذرہ ہِک نِکارا‬

‫‪14‬‬

‫سبھ اسمان جھڑن تاں جاپے ‪،‬پت درختوں جھڑیا‬

‫چؤداں طبق ڈُبّن تاں ِجیویں ‪،‬ککھ باروں ہِک کھڑیا‬

‫‪15‬‬

‫دوئے جہان ُمح ّمدبخشا ‪،‬جے سبھ ّہون نبُو دِے‬

‫گھٹ ہویا ہِک ریتوں دانہ‪ِ ،‬وچ ّ‬

‫تھالں دے تودے‬
 ‫‪16‬‬

‫آدم ِجن ہوون قُربانی‪ ،‬کنی ہِ ّکو بارانی‬

‫سارے‪ ،‬کُھتّھا وال حیوانی‬

‫جیؤ جامے جل جاون ِ‬

‫‪17‬‬

‫جے سبھ عالم فانی ہوون‪ ،‬اوتھے ُکجھ نہ خطرہ‬

‫کے ہویا کے گھاٹا وادھا ‪،‬گیا س ُمندروں قطرہ‬

‫‪18‬‬

‫ِکتّھے آدم ِکتّھے پریاں‪ِ ،‬کتّھے حُور ِ‬

‫فرشتے‬

‫ِکتّھے شاہ امیر سؤداگر‪ِ ،‬کتّھے ہور ِ‬

‫سرشتے‬

‫‪19‬‬

‫ِکتّھے نیں اوہ بدن نُورانی ‪ِ ،‬کتّھے جانیں پاکاں‬

‫ہے کے تھاں ُمح ّمدبخشا‪ ،‬واء پانی اگ خاکاں‬

‫‪20‬‬

‫جو ہویاں جو ہوسن ّ‬

‫اگوں ‪،‬کیا نیکی کیا بدیاں‬

‫بے پرواہی دے ِوچ نِیرے ‪،‬کد قطرے تِھیں ودھیاں‬

‫‪21‬‬

‫سہل نہیں ایہ وادی بھائی ‪،‬سہل تکیندے جاہل‬

‫عمالں دا ایہہ حال ُمح ّمد‪ ،‬پر ہو بَہؤ نہ کاہل‬

‫‪22‬‬

‫جے نِت کریں جہان ہِک پینڈا ‪،‬مت جانیں ُکجھ ٹُریا‬

‫پرت تکیّں تاں اوہنیں پیریں‪ ،‬دو تِن قدم نہ ہ ُریا‬

‫‪23‬‬

‫کِس سالک اُس رستے ٹُرکے‪ ،‬اوڑک انت لیاسی‬

‫اُس در دے دا ُ‬
‫دارو بھائی ‪،‬کِس دے ہتھ پیاسی‬

‫‪24‬‬

‫جے ٹُر نوں دِق ہو کھلوویں‪ ،‬مار سجن دِی ّ‬

‫وگے‬
 ‫جے دؤڑیں تاں کیڑ تلِی دِی ‪،‬سدا ا ّگے ہی ا ّگے‬

‫‪25‬‬

‫نہیں کھلونا الئق تینُوں ‪،‬نہ ٹُریاں پندھ ُمکدا‬

‫عالج نہ ڈُھکدا‬
‫ُمشکل کم پیا سِر تیرے ‪،‬کوئی ِ‬

‫‪26‬‬

‫نہ سرمار اتے سرماریں ‪،‬تُرتے بیٹھ چُپیتا‬

‫چھڈ دے کم اتے کم کر کھاں‪ ،‬یاد نہ آنی کیتا‬

‫‪27‬‬

‫نالے ترک ک ّموں کر بندے ‪،‬نالے کم کمائیں‬

‫اپنا ہئی کم کریں نہ تھوڑا ‪،‬زور بتیرا الئیں‬

‫‪28‬‬

‫جیکر کار تیری ہے کاری‪ ،‬رہیں ّ‬

‫لگانِت کارے‬

‫کاری آوے‪ ،‬بُہت اوتھے بیکارے‬

‫جیکر کار نہ ِ‬

‫‪29‬‬

‫ترک کریں اِس سارے ک ّموں‪ ،‬جو ُکجھ کیتوئی ّ‬

‫اگے‬

‫کرنا تے نہ کرنا تیرا‪ ،‬ایہو چنگا ّ‬

‫لگے‬

‫‪30‬‬

‫ّاول سِکھ شناس ُمح ّمد ‪،‬الئق کار کرن دِی‬

‫جب لگ کار بِیکار نہ پرکھیں ‪،‬کرنی ہے کد بندِی‬

‫‪31‬‬

‫الکھ کروڑ اساں تِھیں چنگے ‪،‬خاک ہوئے اِس جائی‬

‫جے جگ ہوئے نہ ہووے ایتھے‪ ،‬ہے پرواہ نہ کائی‬

‫‪32‬‬

‫کار کریں جو کہے کریگر ‪،‬کریں ہنکارنہ کاروں‬

‫ذرہ ‪،‬فضل منگیں سرکاروں‬

‫عمالں تے دھر آس نہ ّ‬
 ‫تؤحید دِی وادِی داذِکر‬

‫‪1‬‬

‫ا ّگوں منزل آوے بھائی ‪ِ ،‬وچ وادِی تؤحیدے‬

‫عابد تے معبُود ملیندے ‪،‬دُوئی نہ پِیر ُمریدے‬

‫‪2‬‬

‫سِرکھڈھّن ہِک گلمے ِوچّوں‪ ،‬لکھ سِراں دے رل کے‬

‫اِس گلمے تِھیں باہر نہ جاوے ‪،‬خسخس دانا چل کے‬

‫‪3‬‬

‫ازل ابد دا جامہ ہ ِ ّکو‪ ،‬ایہہ گلما ِوچکاروں‬

‫ہر دا ُروپ ُمح ّمدبخشا ‪،‬ہے ِہکسے سرکاروں‬

‫‪4‬‬

‫توڑے ب ُہتے ُروپ دسیون‪ ،‬توڑے تھوڑے تھوڑے‬

‫اصل اندر سبھ ہِک ہوون گے‪ ،‬ندیوں نیر ِوچھوڑے‬

‫‪5‬‬

‫ازلوں گِھن ابد تک بھائی‪ ،‬کم ہویا جد سارا‬

‫کؤن دُویا پِھر باہِر رہسی‪ ،‬ہ ِ ّکو ہِک اِکارا‬

‫‪6‬‬

‫ہکِس دِیوانے کولوں پُچھیا ‪،‬شخصے ہِکس پیارے‬

‫دس اسانُوں کے ُکجھ کہیے ‪،‬ایہہ جگ عالم سارے‬

‫‪7‬‬

‫ّ‬
‫اگوں فیر دِیوانے کہیا‪ ،‬دسّاں نال ِمثالے‬

‫ِستّھےدا ہِک ُرکھ بنایا‪ ،‬کاریگرے کمالے‬

‫‪8‬‬

‫ڈالی پتّرپ ُھل بنائے‪ ،‬سکڑے کلی ممولی‬

‫ہتھ ِوچ ملے ب ّھجے سبھ ِچتّر ‪،‬بنے ہ ِ ّکو ُمڑ گولی‬
 ‫‪9‬‬

‫جاں اوہ ہِ ّکو ِستّھا آہا‪ ،‬نقش گئے بھج سارے‬

‫ہِ ّکو ہِک ُمح ّمدبخشا ‪،‬میں تُوں کؤن بے چارے‬

‫‪10‬‬

‫جے کوئی غرق نہ ہویا بھائی‪ ،‬وحدۃ دے دریاوے‬

‫کے ہویا جے آدم دِسدا‪ ،‬لیک نہ مرد کہاوے‬

‫‪11‬‬

‫نیکی بدی نہ تکد ے سوئی ‪،‬جو وحدۃ ِوچ پُہتے‬

‫نیکی بدی تداہیں بھائی‪ ،‬اسیں تُسیں جد ب ُہتے‬

‫‪12‬‬

‫جاں جاں اپنے آپے اندر‪ ،‬جاء بندے دِی ہوسی‬

‫کر کر شادِی کدی ہسّے گا ‪،‬کدی غماں ِوچ روسی‬

‫‪13‬‬

‫جاں ایہ اپنے آپوں نکِلے‪ ،‬نہ کوئی غم نہ شادِی‬

‫دوزخ دا غم ُخوشی جنّت دِی‪ ،‬دوہاں ت ِھیں آزادی‬

‫‪14‬‬

‫ہر ہِک اندر دوزخ ِجس ِوچ‪ ،‬سپ اٹھوئیں واسا‬

‫اِس دوزخ تِھیں باہر آویں‪ ،‬خطرہ رہے نہ ماسا‬

‫‪15‬‬

‫جے اج باہر آیوں ناہیں ‪،‬دوزخ نالے جاسی‬

‫ہر ہِک سپ اٹھوآں اِینویں ‪،‬روز حشر تک کھاسی‬

‫‪16‬‬

‫جاں سالک اس جائی پہتا ‪،‬آپ مرے مر جیوے‬

‫ّگم ہووے ُمڑ باہر نکِلے ‪،‬گُنگا ڈورا تِھیوے‬

‫‪17‬‬

‫کدے رلّے اِس ذاتِے اندر ‪،‬کدے کِرے ُمڑ ذاتوں‬

 ‫صفاتوں‬
‫صورت عجب بنی پر خالی‪ ،‬بدنوں بدن ِ‬
‫ُ‬

‫‪18‬‬

‫چار چؤہاں تِھیں باہِر آون‪ ،‬ودھدے لکھ لک ّھاں تِھیں‬

‫اِس دفتر دِے حرف نہ دِسدے‪ ،‬انّھا عقل اک ّھاں تِھیں‬

‫‪19‬‬

‫باہر‪،‬پھر دا عقل بِے چارا‬

‫ِ‬ ‫دُور کِتے اِس شِہروں‬

‫ِجس ایہہ س ِّر ذرا ہِک لدھّا ‪،‬ہر ت ِھیں ہویا نیارا‬

‫‪20‬‬

‫عقلوں فِکروں باہِر آ ِوے‪ ،‬نچدا پ ِھرے دِیوانہ‬

‫آکھے خبر نہیں میں کیہڑا‪ ،‬کیہڑا میرا خانہ‬

‫‪21‬‬

‫باری سندا ‪،‬کے ہاں نر نہ مادِی‬

‫نہ میں بندہ ِ‬

‫بندگیاں ُگم ہویاں نالے‪ ،‬نہ ُکجھ رہی آزادِی‬

‫‪22‬‬

‫صفت نہ جانے‬
‫صفتاں واال ہوندا ‪،‬فیر اوہ ِ‬
‫نالے ِ‬

‫عارف ہوندا پر اُس ویلے ‪،‬معرفت نہ جانے‬

‫‪23‬‬

‫منّاں منّی ُکجھ رہندی ناہیں ‪،‬کوئی کہاوے کِس دا‬

‫جے کر اُس ول تکیے ا ّگوں‪ ،‬اپنا آپ ہے دِسدا‬

‫‪24‬‬

‫اپنے ولّوں جد پِھر ِویکھیں ‪،‬اوہو نظری آوے‬

‫ِجت ول ویکھیں ایہو لیکھا‪ ،‬کوئی نکھیڑ نہ پاوے‬

‫‪25‬‬

‫جاں تُوں گم ہوویں ِوچ اُس دے‪ ،‬اپنی چھوڑ نِشانی‬

‫ایہہ تؤحید ُمح ّمدبخشا‪ ،‬دسّے کؤن ُزبانی‬

 ‫حیرت دِی منزل دا ذِکر‬

‫‪1‬‬

‫فیر ا ّگوں ہِک منزل آوے ‪،‬حیرت والی وادِی‬

‫درد افسوس ہوئے ُگم اوتھے‪ ،‬ہر ِ‬

‫گز ُخشی نہ شادی‬

‫‪2‬‬

‫دم دم تیغ غماں دِی مارے‪ ،‬حیرت اگ نہ بُج ّھے‬

‫آہیں درد اتّے لکھ سوزوں‪ ،‬رات دِہاڑ نہ سُج ّھے‬

‫‪3‬‬

‫جاں اوہ مرد حیرانی واال‪ ،‬جا پُہتا اُس جائے‬

‫تحیر اندر‪ ،‬اپنا آپ نہ پائے‬

‫ّ‬ ‫ہوندا ُگم‬

‫‪4‬‬

‫جیکر اُس تھیں پُچ ّھے کوئی‪ ،‬ہیں تُوں یا نہیں ہیں‬

‫اندر ہیں یا باہر بیٹھا‪ ،‬ایتھے یا کہیں ہیں ؟‬

‫‪5‬‬

‫فانی ہیں یا باقی ِمیّاں ‪،‬یا نہیں تُوں دُو ئی‬

‫دس سانُوں ُکجھ پتہ نِشانی‪ ،‬حال تیرے کے ہوئی‬

‫‪6‬‬

‫کِہندا اصلی خبر نہ مینُوں‪ ،‬بیٹھا یا کھلویا‬

‫عاشِق ہاں پر پتہ نہ رہیا ‪،‬کِس پر عاشِق ہویا‬

‫‪7‬‬

‫نہ میں ُمسلم نہ میں کافر ‪،‬خبر نہیں کِس چالی‬

‫نالے ایہہ دِل عِشقوں بھریا ‪،‬نالے ہے ُمڑ خالی‬

‫‪8‬‬

‫جاں پُہتا اُس منزل اندر‪ ،‬رستہ منزل چُھپدا‬

‫رستہ منزل کس دا بھائی ‪،‬نالے ہے دل چُھپدا‬

 ‫‪9‬‬

‫حیرت سر گردانی تائیں‪ ،‬کِیکر ا ّگے کھڑئیے‬

‫شہر اتے دروازے چُھپدے‪ِ ،‬کتّھوں نِ ّکل وڑئیے‬

‫‪10‬‬

‫جاں کوئی مرد اُس جائی پُہتا ‪،‬گِلیؤں شُکر ہوئیگا‬

‫کہندے‪ ،‬اِیماں ُکفر ہوئیگا‬

‫ُکفرے ِوچّوں اِیماں ِ‬

‫‪1‬‬

‫وادِی فقر فناء دے اندر ‪،‬اگلی منزل آئی‬

‫فقر فناء اندر چُپ بہتر ‪،‬گل نہ جاندی پائی‬

‫‪2‬‬

‫فرموشی دِی منزل ہوئے ‪،‬گُنگے ڈورے جھلّے‬

‫جاں ہِک سُورج رؤشن چڑھیا ‪،‬سبھ تارے چُھپ چلّے‬

‫‪3‬‬

‫چڑھی دریا فقر دِی‪ ،‬جُنبش اندر آوے‬

‫کانگ ِ‬

‫پتّھر نقش بریتے بیال ‪،‬بُوٹے ریت چُھپاوے‬

‫‪4‬‬

‫دوئے جہان ُمح ّمدبخشا ‪،‬مؤج اس اِک دریاؤں‬

‫جے کوئی ایہہ گل منّے ناہیں ‪،‬کسر اوہنُوں سوداؤں‬

‫‪5‬‬

‫اِیس ندِی ِوچ ُچبّھی مارے ‪،‬جے کوئی ہِ ّمت کر کے‬

‫سدا سُکھاال رہسی بھائی‪ ،‬کے کم باہر ترکے‬

‫‪6‬‬

‫ایس ندِی دِی ُچبّھی اندر‪ِ ،‬چت ہمیش سُکھاال‬

‫گم ہوون بِن ہور نہ بھاوے‪ ،‬واندے پین ُکشاال‬

‫‪7‬‬
 ‫حُکمے نال اِس ُچبّھی ِوچّوں‪ ،‬جاں سِر باہر آنے‬

‫کاریگریاں ویکھے ‪،‬تک تک بھیت پچھانے‬

‫تاں اوہ ِ‬

‫‪8‬‬

‫اِس ُچبّھی ِوچ غیر نہ مِ ٹدا ‪،‬جاوے ہِک ہ ِ ّ‬

‫کال‬

‫ِجتّھے اپنا آپ نہ میوے‪ ،‬ہور کھڑے تاں ّ‬

‫جھال‬

‫‪9‬‬

‫جاں ایہ اپنا آپ بندے نُوں‪ ،‬پڑ دا ہے دِلبردا‬

‫مال ُملک تے ع ِّزت دؤلت ‪،‬سنگ کھڑیاں کدتردا‬

‫‪10‬‬

‫لَ ْن تَنَالُ ْ‬
‫واالبِ َّرَِ بھائی ‪،‬سٹ تمامی چیزاں‬

‫عزیزاں‬
‫فرد ہووے تاں مرد کہاوے‪ ،‬مِلدا نال ِ‬

‫‪11‬‬

‫خاطر جمع ہووئے ِجس ویلے ‪ُ ،‬خودِی ونجے بی ُخودیوں‬

‫پاک ہووے تاں باہر آوے‪ ،‬ہر ہر نیکی بدیوں‬

‫‪12‬‬

‫جاں ایہہ نیکی بدِی نہ رہندی‪ ،‬اُس دم عاشق ہوندا‬

‫ہو فناء عِشق دا ّاول‪ ،‬یاری کرن کھلوندا‬

‫‪13‬‬

‫جیؤں ایہہ حال احوال فقر دا ‪،‬غائب ساڈی نظروں‬

‫تِیویں شرح ُزبانوں اوہلے‪ ،‬نالے ِ‬

‫صفتوں خبروں‬

‫‪14‬‬

‫مر کے جیون دِی گل بھائی ‪،‬دسّے کؤن ُزبانوں‬

‫بَعْثَ بَعْدَ ْال َم ْوت سُخن دے‪،‬معنی دُور بیانوں‬

‫‪15‬‬

‫بعد فنایوں باقی ہونا ‪،‬کے جاناں اس باتوں‬

‫نویں کتاب بنے جے لِکھاں‪ ،‬باتاں نفِی اثباتوں‬

 ‫‪16‬‬

‫مر کے جیون دِی گل چنگی‪ ،‬سو جانے جو کردا‬

‫ِجس دے سِر پر ورتِی ہووے‪ ،‬کم نہیں ہر ہر دا‬

‫‪17‬‬

‫میں کے جاناں حال فقر دے ‪،‬مدعی نفسانی‬

‫سُنی سُنائی لِکھ ِوکھائی‪ ،‬پائی نہیں نِشانِی‬

‫‪18‬‬

‫اپنی مؤت حیاتی اندر‪ ،‬جب لگ تیرا ڈیرا‬

‫منزل وچ کد ُمح ّمد‪ ،‬پَیر َپوے گا تیرا‬

‫اِس ِ‬

‫‪19‬‬

‫اپنا آپ ُمح ّمدبخشا ‪،‬تیرا مِصر شہر ہے‬

‫بر بحر ہے‬

‫ُمشکل پندھ سجن دِی لوڑے‪ ،‬رستہ ّ‬

‫‪20‬‬

‫جاں ایہہ مِصر پیارا تینُوں ‪،‬کؤڑا زہر ہوئے گا‬

‫تاہیئں َول سفر ول جاسیں‪ ،‬پینڈا لہر ہوئیگا‬

‫‪21‬‬

‫دِھیاّں پُتّر بھیناں بھائی ‪ِ ،‬وچھڑ سنگوں ساتھوں‬

‫بِیڑی روہڑ اسباباں والی ‪،‬عِشق ندِی دِی ٹھاٹھوں‬

‫‪22‬‬

‫رستہ دُور نہ اوڑک ِجس دا‪ ،‬گھنے قضیے دِسدے‬

‫پر جو نال یقینے ٹُردے ‪،‬ونج سجن سنگ ِوسدے‬

‫‪23‬‬

‫توڑے ُکجھ نہ معلم اُس دا‪ ،‬تھاں ٹِکانا پاسا‬

‫چھڈ دُنیا پؤ لہر فقر دِی‪ ،‬رکھ ِمِلن دِی آسا‬

‫‪24‬‬

‫یار مِلے بِن مرسو ناہیں ‪،‬سِیس تُساں جے ہ ُولے‬

 ‫اوہ تیرا تُوں اُس دا ہوسیں ‪ِ ،‬وتھ نہ رہسی ُ‬
‫مولے‬

‫‪25‬‬

‫محبُوباں دِی بے پرواہی ‪،‬سُن کے ہ ُٹ نہ رہوکھاں‬

‫ہ ّمت آس قراری کر کے ‪،‬ونج اوسے در ڈھہوکھاں‬

‫‪26‬‬

‫صبر تو ّکل عاصم والے‪ ،‬ہ ّمت سیف ملُوکے‬

‫کریں قبُول نہ ہ ُٹیں توڑے‪ ،‬سبھ کوئی ٹھاکے ُکوکے‬

‫‪27‬‬

‫اپنا آپ چھڈیں اُس کارن‪ ،‬ساجن تاں گھٹ آون‬

‫تیری‪ ،‬پریاں تخت اُڈاون‬

‫سبھ جگ اُتّےشاہی ِ‬

‫‪28‬‬

‫ڈھُونڈن والے ُمڑن نہ خالی ‪ُ ،‬خود حضرت فرماوے‬

‫ویکھاں سیف ملُوکے ولّوں‪ ،‬جو لوڑے سو پاوے‬

‫‪29‬‬

‫عاصم دے سُن صبر توکل‪ ،‬ہ ّمت آس شہزادے‬

‫دِلبر بھال ُمح ّمدبخشا ‪،‬سہہ سہہ د ُکھ زیادے‬

‫تعالی س َِّر ہُ الُعَ ِزیْز‬

‫ٰ‬ ‫ّٰللاُ‬
‫ّس ہ‬ ‫تَ َّم ا ْلک ََالم بَنَام َحض َْرتْ پیر مُرْ شِد َ‬
‫صاحِ بْ قد َ‬

‫۔۔‬

‫صہ سیف الملُوک تے بدی ُع الجمال دا ُمڈھ ۔‬

‫قِ ّ‬

‫بادشاہ عاصم بِن صفوان دِی کہانی‬

‫تعالی س َِّر ہُ الُعَ ِزیْز دے ایس شعر دِی تفسِیر اے‬

‫ٰ‬ ‫ّٰللاُ‬
‫ّس ہ‬‫صہ مولوی نظامی قد َ‬
‫سارا قِ ّ‬
 ‫چُنیں زد ِمثل شا ِہ گویند گاں‬

‫کہ یابند گانند جوئند گاں‬

‫پیر شاہے ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔کراں نامہ شروع اوہو نبا ہے‬

‫باسم پاک حضرت ِ‬
‫ِ‬

‫‪1‬‬

‫صہ سیف ملُوکے واال ‪،‬اُس کارن ہ ُن کہنا‬

‫قِ ّ‬

‫طالب ہ ّمت کر کے چلے‪ ،‬رواء نہ رکھے بہنا‬

‫‪2‬‬

‫ِپیر میرا اوہ دمڑی واال‪ِ ،‬پیرے شاہ قلندر‬

‫ہر ُمشکل ِوچ مدد کریندا ‪،‬دوہاں جہاناں اندر‬

‫‪3‬‬

‫عاصم بِن صفوان شہزادہ ‪،‬والی تخت مِصر دا‬

‫آہا شاہ سُلیماں دُوجا‪ ،‬صاحب دولت زردا‬

‫‪4‬‬

‫ُرومی شامی چین مچینی ‪،‬غزنی ہندُستانی‬

‫زنگی ُروسی ہور فرنگی‪ ،‬یُونانی اِیرانی‬

‫‪5‬‬

‫ستّر شاہ تختاں دِے سائیں‪ ،‬چاکر سان اُس سندے‬

‫خدمت اندر رہن کھلوتے‪ ،‬ہتھیں بدھیں بندے‬

‫‪6‬‬

‫ست والیت زمیں آبادی‪ ،‬ستّے تخت اصلیا‬

‫چار تخت دِی حد صفوانی‪ ،‬عمل اپنے ِوچ لئی آ‬

‫‪7‬‬

‫فؤجاں لشکر کٹک کروڑاں‪ ،‬گِنتر ِوچ نہ آون‬

 ‫صدی ‪،‬لِکھ لِکھ قلم گھساون‬
‫جے سؤ ُمنشی لکھ ُم ّ‬

‫‪8‬‬

‫ذُوالقرنین سکندر واال ‪،‬شؤکت شان زیادہ‬

‫بادشاہی گھر اُس دے دائم ‪،‬آدی دا شہزادہ‬

‫‪9‬‬

‫کوٹ قلِعے در بند ہزاراں ‪،‬چھاؤنیاں ہر دیسی‬

‫سدا برت ہر شہر بنائے ‪،‬رست کھاون پردیسی‬

‫‪10‬‬

‫عادل سخی سِکندر جیسا ‪،‬جیؤں دریا ِوچ مؤجاں‬

‫زوراوری اوہدی سُن کنبن‪ ،‬دیو دانواں دِیاں فؤجاں‬

‫‪11‬‬

‫راکھش آدم کھاون والے ‪،‬تیغ اوہدی تِھیں ڈر دے‬

‫کوہ قافاں دیاں غاراں اندر‪ ،‬جا گزر اناں کر دے‬

‫‪12‬‬

‫جھنڈے چ ّھتر نِشان ہزاراں‪ ،‬لکھ کوئی سر کردے‬

‫سر کردے مہ ّماں تائیں ‪،‬آ قدمیں سر دھردے‬

‫‪13‬‬

‫شاہ زمیں دے سارے ڈر دے‪ ،‬ثانی کوئی نہ آہا‬

‫ا ّگے آ ُگذارن نذراں ِ‬

‫‪،‬جت ول پاوے راہا‬

‫‪14‬‬

‫ہِک ﷲ دا خؤف ہمیشہ‪ ،‬دہشت ہور نہ کائی‬

‫دُشمن سبھ تہ تیغ کیتے سن‪ ،‬عالم ِوچ دُہائی‬

‫‪15‬‬

‫عیش خوشی جو دُنیا والی ‪،‬سب ّھو سی ہتھ آئی‬

‫سبھ ُمراداں چاہاں پایاں‪ ،‬کردا شُکر ُخدائی‬

‫‪16‬‬
 ‫ہِک ُمراد رہی دِل اندر‪ ،‬گھر اؤالد نہ ہوئی‬

‫جاں جاں اوہ نہ حاصل ہووے‪ ،‬ہور نہ سُجھدی کوئی‬

‫‪17‬‬

‫عاصم اِس اندیشے اندر ‪،‬رات دِینہاں دِلگیری‬

‫ربّا ایہہ میری سُلطانی ‪،‬دؤلت فؤج گھنیری‬

‫‪18‬‬

‫کاری‪ ،‬ایہہ سارے اُسر ّگے‬

‫ِبن فرزند میرے کِس ِ‬

‫جاں اِس فِکر اندر جیو جاوے‪ ،‬اگ اندر ِوچ ل ّگے‬

‫‪19‬‬

‫جاں جاں عُمر جوانی آہی ‪،‬لنگھی آسا آسا‬

‫مجلس الوے مؤجاں مانے‪ ،‬غم نہ آہا ماسا‬

‫‪20‬‬

‫باہٹھ ورھے جد عُمر ِوہانی ‪،‬چلی بہار جوانی‬

‫شاخ ہری رنگ ِپیال ہویا ‪،‬آئی ُرت خزانی‬

‫‪21‬‬

‫سرو آزاد ّ‬
‫لگا خم کھاون ‪،‬چنبے کلیاں کِریاں‬ ‫ُ‬

‫اللے تِھیں پُھل کِیسر ہوئے‪ ،‬ہور بہاراں پِھریاں‬

‫‪22‬‬

‫سُنبل فصل پیا آ گھاٹے ‪،‬نِکلن لگیاں تاراں‬

‫نِیندر مست ِدتّی چھڈ نرگس‪ ،‬بیٹھا وانگ ِبیداراں‬

‫‪23‬‬

‫کِس توری آ پُہتی اوتھے‪ ،‬کستُوری سنگ ُبوری‬

‫ِوچ ِوچ آن ِوکھالی ِدتّی‪ُ ،‬‬

‫کافوری رنگ نُوری‬

‫‪24‬‬

‫اوہ سبزہ خط چھاپے واال‪ ،‬کِرن لگا ای چنبا‬

‫ّ‬
‫لگا ِویکھ چنارے پنجے ‪،‬بید واال تھرکنبا‬
 ‫‪25‬‬

‫سرد ہویا دل خوشیاں ولّوں‪ ،‬دُنیا ج ُھوٹھ کُکارا‬

‫جے سے برس کیتی میں شاہی‪ ،‬اوڑک چلّن ہارا‬

‫‪26‬‬

‫دؤلت مال خزانے لشکر ‪،‬تخت والیت شاہی‬

‫بعد میرے کوئی ہور لئے گا‪ ،‬میں ہاں اج کل راہی‬

‫‪27‬‬

‫دِل میرے نُوں چنگا لگدا‪ ،‬تاہئیں ایہہ پسارا‬

‫جے اج ا ّکھیں ا ّگے ہوندا‪ ،‬ہِک فرزند پیارا‬

‫‪28‬‬

‫ّ‬
‫‪،‬جھالں ُمفت کُکارے‬ ‫میں کے عجب بے عقلی کردا‬

‫عاصم شاہ ُمح ّمدبخشا ‪،‬ایہہ اندیشے دھارے‬

‫‪29‬‬

‫ٹُراں مہمے سختی جھاگاں‪ ،‬سودھ کراں شُکرانہ‬

‫سے اندیشے رات دِیہاں ِوچ‪ ،‬عُمر اینویں ُگزرانا‬

‫‪30‬‬

‫اؤتر نام پیاں کے کرنا ‪،‬مال متاع گھنیری‬

‫گوشے بیٹھاں ہو چُپیتا ‪،‬رکھ ﷲ دِی ڈھِیری‬

‫‪31‬‬

‫جے فرزند ہوندا ہِک الئق‪ ،‬تاں ہوندی ُخوشحالی‬

‫میرے پِچّھے ہوسی بیٹا ‪،‬تخت ُملک دا والی‬

‫‪32‬‬

‫ایہہ اندیشے کر کے عاصم‪ ،‬جا گوشے ِوچ وڑیا‬

‫بیٹھ محل اِکلّے اندر ‪،‬بُوہے سنگل جڑیا‬

‫‪33‬‬

‫آون جاون لوکاں واال‪ ،‬سارا بند کرایا‬

 ‫نہ ُکجھ کھاوے نہ ُکجھ پِیوے‪ ،‬نیند آرام گوایا‬

‫‪34‬‬

‫نہ اوہ کول کِسے نُوں سدّے‪ ،‬گل کالم نہ کردا‬

‫گریہ زا ِری کم ہمیشہ‪ ،‬گھڑی تمام نہ کردا‬

‫‪35‬‬

‫مؤلی ا ّگے روندا‬

‫ٰ‬ ‫چالیھ روز ہوئے اُس اِینویں‪،‬‬

‫عُسروں یُسر ُمح ّمدبخشا ‪،‬اوڑک ہِکدِن ہوندا‬

‫‪36‬‬

‫وزیر اُمراء وڈیرے‪ ،‬فِکر کرن رل سارے‬

‫میر ِ‬

‫کہی ُمہم ایہہ ڈاہڈھی آئی‪ ،‬شاہنشاہ ہمارے‬

‫‪37‬‬

‫کر ُمصالحت کرو تدارک ‪،‬کُجھ تدبیر بناؤ‬

‫پیارے شاہ دِے ‪،‬بُوہا جا کُھوالؤ‬

‫وزیر ِ‬
‫دو ِ‬

‫‪38‬‬

‫ہتھ بنھ عرض کرو شاہ ّ‬

‫اگے‪ ،‬پُچ ّھو حال حقِیقت‬

‫کِس سببوں گوشے بیٹھا ‪،‬اُس ول کے ُم ِ‬

‫صیبت‬

‫‪39‬‬

‫مت سُلطان اساڈا یارو‪ ،‬حال حقِیقت دسّے‬

‫کیجے ُکجھ تدارک چارہ ‪،‬مت پھر ہسّےرسّے‬

‫‪40‬‬

‫وزیر عاصم دے آہے‪ ،‬ہِک تِھیں ہِک چنگیرے‬

‫چہل ِ‬

‫پر دو اوہناں چوں آہے ‪،‬محرم خاص اگیرے‬

‫‪41‬‬

‫صالح ابن حمید ہِکی دا ‪،‬راوی نام بتاندا‬

‫مادر پوش ہامان دا بیٹا ‪،‬دوجا آکھ سناندا‬

‫‪42‬‬
 ‫وزیر دوئے اُٹھ و ّگے ‪،‬کھول وڑے دروازہ‬
‫ایہہ ِ‬

‫شاہ پیا بے حال ڈِٹ ّھو نیں‪ِ ،‬لسّا بے اندازہ‬

‫‪43‬‬

‫ُمردے ونی رنگ ُجثّےتے ‪،‬زرد ہویا ُمنہ پِیال‬

‫‪،‬سرو ہویا پِھر تیِال‬

‫اک ّھیں نہراں پانی دیون ُ‬

‫‪44‬‬

‫نہ اُس طاقت گل کرن دِی‪ ،‬نہ سی ہوش ٹکِانے‬

‫چا اُٹھال بہال کراون‪ّ ،‬‬

‫گالں زور دھِگانے‬

‫‪45‬‬

‫ّاول کر تعظِیم سالماں‪ ،‬کر دے پھیر ثنائیں‬

‫ثانی تیرا ناہیں شاہا ‪،‬مشرق مغرب تائیں‬

‫‪46‬‬

‫صہ ُملک تیرے دا‪ ،‬شاہ سلُیماں پایا‬

‫ادنی حِ ّ‬
‫ٰ‬

‫حُکم اِقبال تُساڈا حضرت ‪،‬دم دم ہوئے سوایا‬

‫‪47‬‬

‫کئیں شاہزادے تختاں والے‪ ،‬چاکر تیرے ّ‬

‫اگے‬

‫عالم فاضل کرن دُعائیں‪ ،‬تتّی واء نہ ّ‬

‫لگے‬

‫‪48‬‬

‫وزیر صالحاں جوگے ‪،‬تیرے ہتّھیں پالے‬

‫اسیں ِ‬

‫فؤجاں کٹک م ُہماں کارن‪ ،‬دُشمن مارن والے‬

‫‪49‬‬

‫اسیں کمینے بندے تیرے ‪،‬تُدھ توں گھول گ ُھمائے‬

‫کیسی ایہہ دِلگِیری تینُوں‪ ،‬پُچّھن کارن آئے‬

‫‪50‬‬

‫محرم خاص تُسیں من بھانے‪ ،‬کہندا شاہ وزیراں‬

‫ُ‬
‫افالطون ارسطو میرے ‪،‬عجب کرو تدبیراں‬
 ‫‪51‬‬

‫ِجس دن دا میں ہویا سیانا ‪،‬پیر تخت تے دھریا‬

‫ع ِّزت دؤلت نال ہمیشہ‪ ،‬رہیوس ہریا بھریا‬

‫‪52‬‬

‫کیِتا کرم ٰالہی میں تے ‪،‬ب ُہتے تخت سنبھالے‬

‫چالیھ شاہزادے نِت میری‪ ،‬خِ دمت کرن سُکھالے‬

‫‪53‬‬

‫آسے آسے گئی جوانی‪ ,‬فِکر پیا ہ ُن ایہا‬

‫کالیاں رنگ وٹایا گورا‪ ،‬آیا مؤت سُنیہا‬

‫‪54‬‬

‫ناہیں میں گھر بیٹا صالح ‪ ،‬دِین دُنی دا گہنا‬

‫ایہو داغ لگا وچ سینے‪ ،‬سدا نہیں میں رہنا‬

‫‪55‬‬

‫ایس اندیشے تختوں الہیا‪ ،‬راج ولوں ِچت چایا‬

‫وزیراں ّ‬
‫اگے‪ِ ،‬ویدن کھول سنایا‬ ‫عاصم شاہ ِ‬

‫‪56‬‬

‫شاہ ّ‬
‫اگے پھر عرض وزیراں‪ ،‬کیتی ہو درماندے‬

‫دس اسانوں ہے کے چارہ ‪،‬جیہڑا َوس اساں دے‬

‫‪57‬‬

‫شاہ کہیا بِن صبروں ایتھے‪ ،‬ہور نہیں کوئی چارہ‬

‫لیکن تُسیں وزیر وڈیرے ‪،‬کر ویکھو ایہہ کارا‬

‫‪58‬‬

‫جو علماء حکیم سیانے‪ ،‬رملی ہور نجُومی‬

‫کر ہکِٹّھے پُچّھو ہووے ‪،‬کِسے متے معلُومی‬

‫‪59‬‬
 ‫جے میرے گھر دینا ہووے ‪،‬بیٹا آپ ا ِٰلہی‬

‫تاں میں شُکر گُزار سنبھاالں ‪،‬تخت والیت شاہی‬

‫‪60‬‬

‫نہ ہووے تاں گوشے اندر ‪،‬اِیویں چُھپیا رہساں‬

‫شُور کُکارا ُمشکل بھارا ‪،‬غم ِوچ کیونکر سہساں‬

‫‪61‬‬

‫کے ِِ‪ ،‬ل ّگی چُپ ِ‬

‫وزیراں‬ ‫ایہہ جواب عاصم دا سُن ِ‬

‫باہر آء رل بیٹھے سارے ‪،‬کرن ل ّگے تدبیراں‬

‫‪62‬‬

‫سد نجُومی عالم فاضل ‪،‬رملی ہور سیانے‬

‫ِدتّی لِکھ ُمعاش اوہناں نُوں ‪،‬ونڈے ہور خزانے‬

‫‪63‬‬

‫بھاری‬
‫وزیراں یارو‪ ،‬اساں بنی ایہہ ِ‬
‫کِیتی عرض ِ‬

‫شاہ اساڈے دے گھر دسّو‪ ،‬ہوسی انس پیاری؟‬

‫‪64‬‬

‫لگے کرن حِ ساب نجُومی‪ ،‬ہو اِکٹّھے ِ‬

‫سارے‬ ‫ّ‬

‫ستارے‬
‫ِ‬ ‫بُرجاں ِوچّوں وڑ وڑ نِکلن ‪،‬گِندے راس‬

‫‪65‬‬

‫عاصم تے صفوان شہزادے ‪،‬نالے حرم دوہاں دِے‬

‫جوڑ بناون حرف اِکٹّھے‪ ،‬لِکھدے نام چؤہاں دِے‬

‫‪66‬‬

‫گِن کے عدد سبھے حرفاں دے ‪،‬طرح کرن چاباہراں‬

‫باقی اُتّے لِیکھا پاون ‪،‬کر کر سمجھ ہزاراں‬

‫‪67‬‬

‫شاہ عاصم دے طالع جاگے ّ‬

‫‪،‬اگوں کے ُکجھ ہوسی‬

‫آس ُمراد اوہدی ربّ دیسی‪ ،‬یا اِینویں نِت روسی‬

 ‫‪68‬‬

‫کر کے سمجھ نجُومی کہندے ‪،‬چنگی فال وزیرو‬

‫دیہو ُمبارک عاصم شاہ نُوں‪ ،‬تکڑے ہوؤ امیرو‬

‫‪69‬‬

‫شاہ بدخشاں دے دِی بیٹی‪ ،‬جے عاصم نُوں لبّھے‬

‫صفتاں سبّھے‬
‫اوس ِوچّوں ربّ بیٹا دیسی‪ ،‬ہوسن ِ‬

‫‪70‬‬

‫عادل عالم فاضل ہوسی‪ُ ،‬ملکاں ِوچ اُجاگر‬

‫حِ لم حیاء ہدایت واال‪ ،‬سوہنا سخی بہادر‬

‫‪71‬‬

‫ل ّمی عُمر حیاتی واال‪ ،‬رہسی نال اِقباالں‬

‫اِینویں آیا نظر وزیرو‪ ،‬سانُوں اندر فاالں‬

‫‪72‬‬

‫جاں ایہہ خبر گئی سُلطانے‪ُ ،‬خوشی ہوئی اِس گل دِی‬

‫گوشے تِھیں اُٹھ آیا‪ ،‬بیٹھا تختے اُتّے جلدِی‬

‫‪73‬‬

‫شُکر ہزار گُزار ِ‬

‫وزیراں ‪،‬کِیتی آن سالمی‬

‫لکھ کروڑ ِدتّے سِر صدقے ‪،‬لین اِنعام اِنعامی‬

‫‪74‬‬

‫وزیراں‬
‫ال دربار بیٹھا شاہ عاصم‪ِ ،‬وچ امیر ِ‬

‫عالم رملی ُرخصت کِیتے‪ ،‬دے دھن ارتھ جگیراں‬

‫‪75‬‬

‫وزیرے ‪،‬نال الئے سِرکردِے‬

‫ِ‬ ‫ِبن حم ِید‬
‫صالح ا ِ‬

‫وزیر سیانے ‪،‬صاحِ ب عقل ہ ُنر دِے‬

‫چالیھ ہور ِ‬

‫‪76‬‬

‫ُ‬
‫افالطوں جیہے‪ ،‬کار روا جگ دِیدے‬ ‫کئی حکِیم‬
 ‫سبھناں اُتّے افسر کیتا‪ ،‬صالح ا ِ‬
‫ِبن حمیدِے‬

‫‪77‬‬

‫ڈالی تُحفے بُہت عجائب ‪،‬کئی ہزار سؤغاتاں‬

‫صالح دے حوالے کیتیاں‪ ،‬گھلیا کارن باتاں‬

‫‪78‬‬

‫کہیوس جیکر آیوں فتحیا‪ ،‬ہور ب ُہوں تُدھ بخشاں‬

‫صالح نال اِقبال روانا ‪ ،‬ہویا طرف بدخشاں‬

‫‪79‬‬

‫شاہ بدخشاں والے ا ّگے‪ ،‬تُحفے جا ُگزرانے‬

‫نالے صالح ّ‬
‫گالں کر کے‪ ،‬کھول دسّے پروانے‬

‫‪80‬‬

‫جاں پھر شاہ بدخشاں والے‪ ،‬سمجھی گل تمامی‬

‫شُکر ُگذار وکیالں تائیں‪ ،‬خلعت دے گرامی‬

‫‪81‬‬

‫بُہتی ع ِّزت خِ دمت کیتی‪ِ ،‬دتّے محلیں ڈیرے‬

‫رات دِینہاں مہمانی دیندا ‪،‬کرے اوہناں ول پھیرے‬

‫‪82‬‬

‫ست دِہاڑے خاطر کر کے‪ ،‬رک ّھے زور دھِگانے‬

‫رنگاں رنگاں دے نِت دیندا‪ ،‬بادشہانے کھانے‬

‫‪83‬‬

‫اٹھویں روز تیاری ‪،‬کیتی بیٹی ڈولی پائی‬

‫جو ُکجھ داج شہانہ ِدتّا‪ ،‬کؤن حساب سُنائی‬

‫‪84‬‬

‫گھوڑے خچّر اُٹھ ہزاراں ‪،‬موتی لعل جواہر‬

‫ل ّکھاں تھان ِدتّے زربفتوں ‪،‬دؤلت انتوں باہر‬

‫‪85‬‬
 ‫گولیاں گولے سوہنے سُندر‪ ،‬زیور الء سنِگھارے‬

‫ڈولی دا سِر صدقہ کر کے‪ِ ،‬دتّے باپ بیچارے‬

‫‪86‬‬

‫ِجنہاں نال پیار بیٹی دا‪ ،‬سنگ سہیلیاں دائیاں‬

‫الئیاں نال ر ّکھو ُخوش اِسنُوں‪ ،‬وانگن بھیناں مائیاں‬

‫‪87‬‬

‫وزیراں تائیں ‪،‬بخشے جوڑے گھوڑے‬

‫لشکر سنے ِ‬

‫دے ہتھیار بھلیرے ٹورے‪ ،‬نالے کلغی توڑے‬

‫‪88‬‬

‫طرف مِصر دے ہوئے روانے ‪،‬جاں ِپھر نیڑے آئے‬

‫دے ُخوشخبر ِ‬
‫وزیرے قاصد‪ ،‬عاصم طرف وگائے‬

‫‪89‬‬

‫عاصم شاہ سُلطان اُچیرے‪ ،‬تنبُو باہر لوائے‬

‫شادی دے اسباب تمامی‪ ،‬اوتھے آن سُہائے‬

‫‪90‬‬

‫تنبُو خیمے جڑت جڑاؤ‪ ،‬موتی تے زرکاری‬

‫سُورج نال رالون رسماں‪ّ ،‬‬

‫لگے پُھل کِناری‬

‫‪91‬‬

‫ِلے جائی دھاگے‬

‫دوزی ‪،‬ت ّ‬
‫پلے سیون سبھ زر ِ‬
‫ّ‬

‫سیج ِوچ ّھی ِوچ عاصم شاہ دِی ‪،‬کوہیں ِجھلِمل الگے‬

‫‪92‬‬

‫لگا ‪،‬خلقت کٹّھی ہوئی‬

‫آء دربار شہانہ ّ‬

‫زمیں زمن ِوچ آدم دِسدا‪ ،‬انت نہ آوے کوئی‬

‫‪93‬‬

‫حریروں‪ ،‬اطلس خیمے الئے‬

‫دِیباتے زربفت ِ‬

‫شاالں سُچیاں ہور غلیچے‪ ،‬فرش فروش ِوچھائے‬

 ‫‪94‬‬

‫ا ّگے چھتّر سنہری الئے‪ ،‬چمک دسّن اسماناں‬

‫کِیتی چھاں جہانے اُتّے‪ ،‬اُچیاں سائباناں‬

‫‪95‬‬

‫بادشاہی زربفت ِوچھائی ‪،‬پ ّ‬

‫ُھالں سیج ِوچھائی‬

‫جڑاو سوہنی‪ ،‬ہر سر کردے پائی‬

‫ُ‬ ‫ُکرسی ہور‬

‫‪96‬‬

‫چارے طاق محل سُہایا‪ ،‬انبر تے سرطاقاں‬

‫ہر طاقے ِوچ سوہنے کھیڈن‪ ،‬اُلفت نال اِتفاقاں‬

‫‪97‬‬

‫سائباناں ہِیٹھ ہر جائے بیٹھی‪ ،‬خلقت چار چؤپھیرے‬

‫حُوراں ویکھ ہوون دِل گھائل‪ ،‬کنجریاں دے پھیرے‬

‫‪98‬‬

‫عاصم شاہ تک مجلس رسّی‪ ،‬جشن نو روز بنائے‬

‫خویش قبیلے محرم خاصے‪ ،‬میر وزیر سدائے‬

‫‪99‬‬

‫عجب عجائب چیز نعامت‪ ،‬کھانے بُہت منگائے‬

‫دُھک ّھن عُود گئی بوء کوہیں‪ ،‬عطر عنبیر ڈوہالئے‬

‫‪100‬‬

‫کھانے کھا ہوئے آسُو دے ‪ُ ،‬مشکوں ُخوشی دِماغاں‬

‫پی شراب ہوون رنگ تازے ‪،‬جیؤنکر الٹ چراغاں‬

‫‪101‬‬

‫شاہ بد خشاں دے دِی بیٹی‪ ،‬عاصم شاہ ِویاہی‬

‫آس لگّی مت بیٹا دیسِی ‪،‬کرسی کرم ا ِٰلہی‬

‫‪102‬‬

‫کریندا ُخوشیاں ‪،‬چین ہویا پِھر تازہ‬

‫بِیگم نال ِ‬
 ‫مارے طاق فِکر دے ُک ّ‬
‫ھال ‪ُ ،‬خوشیاں دا دروازہ‬

‫‪103‬‬

‫ٹوری‬
‫ِبیگم نال سہیلی جیہڑی ‪ ،‬شاہ بد خشاں ِ‬

‫ِبن حمیدے ہِکدن‪ ،‬ڈِٹ ّھی سِی اوہ گوری‬

‫صالح ا ِ‬

‫‪104‬‬

‫ویکھن سات اوہدا دِل ِوکیا ‪،‬صالح ربّ دھِیاوے‬

‫ِبیگم دِی سہیلی کیویں‪ ،‬ایہہ مینُوں ہتھ آوے‬

‫‪105‬‬

‫وزیرے‪ِ ،‬دتّی عِشق ظہیری‬

‫عاصم شاہ دے اوس ِ‬

‫صبر قرار آرام نہ رہیوس‪ ،‬رات دِیہاں دِلگیری‬

‫‪106‬‬

‫جیؤں پنجر ِوچ پنکھی ہوندا‪ ،‬تِی ِویں وقت لنگھائی‬

‫بُھل گئیاں تدبیراں ہوشاں ‪،‬دانش عقل دانائی‬

‫‪107‬‬

‫ہوئی خبر امیراں تائیں‪ ،‬عِشقے دے اِقبالوں‬

‫عاصم شاہ نُوں واقف کیتا‪ ،‬صالح دے احوالوں‬

‫‪108‬‬

‫چا بخشی سُلطانے اُس نُوں‪ ،‬اوہ معشُوق پیاری‬

‫عقد کیتا ُخوش وسّن ل ّگے‪ ،‬ب ُھلّی خفگی ساری‬

‫شہزادے سیف الملُوک دا جنم‬

‫‪1‬‬

‫وزیر دوہاں تے ہویا‪ ،‬کرم سچاواں ذاتی‬

‫شاہ ِ‬

‫ِبیگم اتے سہیلی اُس دِی ‪،‬حمل ہویا ہِک راتی‬

‫‪2‬‬

‫نؤں مہینے نؤں دِیہاڑے ‪،‬نؤں ساعت تِھیں ِپچّھے‬

 ‫دوہاں نُوں ربّ بیٹے ِدتّے‪ ،‬آئے نی دِن بِھچ ّھے‬

‫‪3‬‬

‫سورج شکل پیارا‬

‫شاہزادہ سِی لعل چمکدا‪ُ ،‬‬

‫نگ موتی صالح دا بیٹا‪ ،‬چن جیہا چمکارا‬

‫‪4‬‬

‫دائی ویکھ ہوئی سؤدائی‪ ،‬ہر دے ُروپ اُتارے‬

‫ِچہرے تے چمکارے مارن‪ ،‬اِقباالں دے تارے‬

‫‪5‬‬

‫صورت ‪،‬چُھپ بدلے دِن کٹدا‬

‫سُورج ویکھ شہزادے ُ‬

‫وزیرے دے فرزندے‪ ،‬چؤدھویں دا چن گھٹدا‬

‫ویکھ ِ‬

‫‪6‬‬

‫کہاں بدخشاں دوہاں ‪،‬آہی ج ّمےلعل بد خشاں‬

‫حُوراں نُوں حیرانی آئی‪ِ ،‬ویکھ ایہناں دیاں نقشاں‬

‫‪7‬‬

‫موتی ویکھ سمندر اندر‪ ،‬بے آبی ِوچ مردے‬

‫مانک ہیرے ہار صفائیوں ‪،‬سر دھڑ صدقے کر دے‬

‫‪8‬‬

‫وزیر دوہاں دے باغیں‪ ،‬عجب ُ‬

‫شگوفے ج ّمے‬ ‫شاہ ِ‬

‫صفتاں ِوچ نہ رہو ُمح ّمد‪ ،‬ا ّگے قِ ّ‬

‫صے ل ّمے‬ ‫ِ‬

‫‪9‬‬

‫وزیر کیتے شُکرانے‪ ،‬زر ِدتّی فُقراواں‬

‫شاہ ِ‬

‫کئی ُمعاش جگیراں دِتیاں ‪،‬رملی تے عُلماواں‬

‫‪10‬‬

‫سدا برت ہر رستے اُتّے‪ ،‬الئیاں ہور سبیالں‬

‫! دے سروپا نوازش کیتی‪ ،‬آدی دیاں اصیالں‬

‫‪11‬‬
‫ان ّھے لُوہلے لوڑ شہر دے ‪ِ ،‬دتّے گھوڑے جوڑے‬

‫کوٹھی اُتّے رستاں الئیاں ‪،‬آیاں کوئی نہ موڑے‬

‫‪12‬‬

‫زر ِدتّی کنگاالں تائیں‪ ،‬دُرویشاں نُوں لنگر‬

‫کوئی کنگال نہ رہیا شہریں‪ ،‬لے لے ہوئے تونگر‬

‫‪13‬‬

‫شادی دے شدیانے وجّے‪ ،‬پہراں لگیاں چوٹاں‬

‫ُملکاں اندر شلکاں ہوئیاں‪ ،‬ہر تھانے ِوچ کوٹاں‬

‫‪14‬‬

‫شہزادے اُمراء ہزاراں ‪،‬مِیر ِ‬

‫وزیر تمامی‬

‫سرکردے سبھ جنگی ُملکی‪ ،‬راجے رائے اِنعامی‬

‫‪15‬‬

‫مہر مقدم تے پٹواری‪ ،‬دفتریاں دِیواناں‬

‫بقدری سبھ نے آندا‪ ،‬شُکرانہ نذرانہ‬

‫قدر ِ‬

‫‪16‬‬

‫شاہ یمن دے تُحفہ کر کے ‪،‬آندی سیف بھلیری‬

‫جو جمشید آہا لک بنہدا ‪،‬عید ُخوشی دے ویری‬

‫‪17‬‬

‫اوہ میراث یمن دے شاہے‪ ،‬پیو دادے دِی آہی‬

‫جمدیاں لے لئی شہزادے ‪،‬واہ اِقبال ایہہ شاہی‬

‫‪18‬‬

‫عاصم شاہ ایہہ سیف لبھن دا‪ ،‬جاتا شگن بھلیرا‬

‫ہے فرزند اِقباالں واال‪ ،‬ہویا شاد ودھیرا‬

‫‪19‬‬

‫سیف ملُوک اِس گلّوں دھریا‪ ،‬شاہزادے دا نانواں‬

‫وزیر اوہدے دِی یارو ‪،‬تھوڑی گل سُنانواں‬

‫ہن ِ‬
 ‫‪20‬‬

‫سید علی ہمدانی مینُوں‪ ،‬ایہہ روایت دسّے‬

‫وزیر دوہاں دے جُھ ّگے‪ ،‬ہِکس دِہاڑے وسّے‬

‫شاہ ِ‬

‫‪21‬‬

‫ہکِسے رات نِمے تے ج ّمے‪ ،‬حِ کمت نال ا ِٰلہی‬

‫بُرج سِتارہ رات ہ ِ ّکو سی‪ُ ،‬کجھ تفاوت ناہی‬

‫‪22‬‬

‫صالح نے اِس گلّوں رکھیا‪ ،‬صاعد نام ُپتّر دا‬

‫ِوچ حِ ساب حمل دے ایہو‪ ،‬پُورا سِی اُتردا‬

‫‪23‬‬

‫وزیر دوہاں گھر شادِی ‪،‬مِلی ُمبارکبادی‬

‫شاہ ِ‬

‫لے لے جاون دان ہزاراں‪ ،‬جو کوئی منگت آدی‬

‫‪24‬‬

‫دھاری‬
‫ِ‬ ‫کنجر اتے کالؤنت مِیراثی‪ ،‬شرنائی رس‬

‫مداری‬
‫بازی گر ہزار طرح دے ‪،‬بھگتی نٹ ِ‬
‫ِ‬

‫‪25‬‬

‫چ ُھری مار تے ُخسرے پیرن‪ ،‬ناڑے چڑھن دھِگانے‬

‫آپو اپنے کارج کر کے‪ ،‬لُٹّن بُہت خزانے‬

‫‪26‬‬

‫ُ‬
‫طرماں تے قرنائیں والے‪ ،‬مارن ڈھول بِھرائی‬

‫کیہڑے کیہڑے گِنے ُمح ّمد‪ ،‬کٹّھی ہوئی لوکائی‬

‫‪27‬‬

‫سیف ملُوک تے صاعد کارن ‪،‬شہروں باہر کِنارے‬

‫پ ّکا باغ سُہایا بُہتا‪ ،‬الئے ِوچ فوارے‬

‫‪28‬‬

‫ِچیکن ُکھوہ سُراں کر بولن‪ ،‬وانگن چھتری راگے‬

 ‫پر ہِک دِیپک گان نہ ڈردے ‪،‬شاال اگ نہ الگے‬

‫‪29‬‬

‫شؤقوں طؤق پیا گل قُمری‪ُ ،‬کو ُکو ُکوکے بولے‬

‫کوئل تان لئی ہو اُچّی‪ ،‬کر دے ناچ ممولے‬

‫‪30‬‬

‫بُلبُل طوطے سوہلے گاون‪ ،‬حال پئے حیواناں‬

‫ک ُھوہ دا کتّا چُٹکی مارے‪ ،‬بیل پِھرے دِیوانہ‬

‫‪31‬‬

‫ٹِنڈاں ہنجُو بھربھر ڈوھلن‪ ،‬جان اندر کر خالی‬

‫سدا نہیں اِس رؤنق رہنا‪ ،‬سدا نہیں ُخوشحالی‬

‫‪32‬‬

‫بنھ قطار چنار سُفیدے ‪،‬سرو آزاد کھلوتے‬

‫سِدھّے صاف برابر ِدسّن‪ ،‬تار پریت پروتے‬

‫‪33‬‬

‫ہر ہر پاسے نہراں ّ‬

‫وگن ‪،‬چؤک عِراق اُچیرے‬

‫شِیش محل چؤبارے گوشے‪ ،‬بھلے بھلیرے ڈیرے‬

‫‪34‬‬

‫سچّے‪ ،‬عاماں نہیں دسالو‬

‫شاہ کہیا ایہہ موتی ُ‬

‫صاعد تے شہزادے تائیں‪ ،‬باغ اندر کھڑ پالو‬

‫‪35‬‬

‫آمد سُن شزادِے والی‪ ،‬باغیں رؤنق ہوئی‬

‫لوڑی دا جو کوئی‬ ‫خِ دمت گار گئے اُٹھ ّ‬

‫اگے‪ِ ،‬‬

‫‪36‬‬

‫ُ‬
‫جھاڑو دے چھنکا کرائے ‪،‬گرد کندھاں توں دھوئی‬

‫پُر کر َمشکاں ڈوہلن ُمشکاں‪ ،‬دُھم گھتّی ُخوشبوئی‬

‫‪37‬‬
 ‫سیف ملُوک دے آون واال‪ ،‬سُنیا باغ آوازہ‬

‫س ّکے ُرکھ ہوئے پ ِھر نیِلے‪ُ ،‬گل پُھل کِھڑیا تازہ‬

‫ُ‬

‫‪38‬‬

‫چٹے ‪،‬چنبا ہس ہس دھرتی لیٹے‬

‫ّ‬ ‫َپت ہرے پُھل‬

‫پِچھال داغ غماں دا اللہ‪ ،‬دے دے ورق لپیٹے‬

‫‪39‬‬

‫گلواسی آواسی مارے ‪،‬سُرخ دہان کھالری‬

‫آیا وقت نشے دا نیڑے‪ ،‬ہوئی تُم ُخماری‬

‫‪40‬‬

‫ست برگے پ ُھل پیلے کڈھّے‪،‬مل مل رک ّھے پاساں‬

‫عجب بسنت بنا کھلوتا‪ُ ،‬کنت آیا تاں الساں‬

‫‪41‬‬

‫ہسدی دندِیں شُکر گُزارے‪ ،‬نازک سنہگ داؤدِی‬

‫نرگس سُن مستانہ ہوئیا‪ ،‬آمد دِی ُخوشنُودِی‬

‫‪42‬‬

‫دعوی ‪ِ ،‬دتّا چھوڑ ُگالباں‬

‫ٰ‬ ‫گلما پاڑ شاہی دا‬

‫سِرنِیواں کر خِ دمت اندر‪ ،‬بیٹھے وانگ ّنواباں‬

‫‪43‬‬

‫ُگلخیرے پْھل کرن دُعائیں‪ِ ،‬‬

‫خیریں آ سلطانا‬

‫لہرئیے لے ِریحان کھلوتے‪ِ ،‬زیور پہن شہانا‬

‫‪44‬‬

‫سبزے فرش ِوچھایا سوہنا‪ ،‬صاف ز ُم ّرد نالوں‬

‫دُور کِھالرے چھتر چھؤہارے‪ ،‬نسریں تانے سالوں‬

‫‪45‬‬

‫تیری مِٹّے‬ ‫اِنہاں ّ‬

‫گالں ِوچ اجّے ُمح ّمد‪ ،‬طبع نہ ِ‬

‫صہ سِرے پُچاسیں کِیویں ‪،‬جے بہہ رہیوں گِٹّے‬

‫قِ ّ‬
 ‫‪46‬‬

‫دِسدا سفر شہزادے واال‪ ،‬ا ّگے بُہتا سارا‬

‫زور طبیعت نُوں ربّ ِدتّا ‪،‬کر دِی ہور پسارا‬

‫‪47‬‬

‫دائیاں لے شہزادِے آئیاں ‪ ،‬باغ اندر کر ڈیرے‬

‫نال پیاراں پالن دوہاں ‪ ،‬ہوئے آن وڈیرے‬

‫‪48‬‬

‫جاں پھر چونہہ برساں دے ہوئے‪ ،‬وانگ پ ُھالندے پ ُھلّے‬

‫آئی راس ُزبان گالّں تے ‪ ،‬دسیا سُخن نہ ب ُھلّے‬

‫‪49‬‬

‫چار مہینے چار دِہاڑے ‪،‬چارے سال تے ساعت‬

‫ُگزر رہے تاں سد بہائے‪ ،‬اہل نجُوم جماعت‬

‫‪50‬‬

‫ّ‬
‫لگے کرن حِ ساب نجُومی‪ ،‬جوڑ سِتارے راساں‬

‫خفگی دِی گل دس نہ سکن‪ ،‬پھاتھے ِوچ وسواساں‬

‫‪51‬‬

‫سولے ‪،‬دؤلت عِلم اِقبالوں‬

‫ہر ہر پاسوں بخت ّ‬

‫ہِک گردش ِوچ ُمشکل دِسدے ‪،‬عِشقوں سفر و بالوں‬

‫‪52‬‬

‫آخر شاہ کہیا چُپ کیسی‪ ،‬تُساں وس نہ کوئی‬

‫جے ُکجھ روز ّاول دِی لِک ّھی ‪،‬اوڑک ہونی سوئی‬

‫‪53‬‬

‫دس دیو شاہزادے والی‪ ،‬حال حقِیقت ساری‬

‫کردے عرض نجُومی قِبلہ‪ ،‬بخشیں جان ہماری‬

‫‪54‬‬

‫طالع وقت ڈِٹّھے تاں سانُوں‪ ،‬ایہہ ُکجھ نظری آیا‬

 ‫سیف ملُوک شہزادے ہوسی‪ ،‬تُدھ تِھیں شان سوایا‬

‫‪55‬‬

‫شؤکت ہیبت زور شُجاعت ‪،‬حِ لم حیاء حلِیمی‬

‫عِلم سخاوت عقل تواضع‪ ،‬ہوسی ُخوء کریمی‬

‫‪56‬‬

‫سُورج ہار ہمیشہ کرسی نِت‪ ،‬دِینہاں زر بخشی‬

‫چن وانگن کئی راتیں چاندی ‪،‬اینویں ہر ہر بخشی‬

‫‪57‬‬

‫پر ہِک اِس تے پہلی عُمرے ‪،‬گردش دِئے سِتارا‬

‫ِچٹک عِشق دِی نال اِس دیسوں ‪،‬سفر کریسی بھارا‬

‫‪58‬‬

‫جنگل تے کوہ قاف سمندر‪ِ ،‬پھر سی کئیں جائیں‬

‫کتِنے سال ہ ِ ّ‬
‫کال تکسی‪ ،‬راکش دیو بالئیں‬

‫‪59‬‬

‫‪،‬مؤلی ایس بچاسی‬

‫ٰ‬ ‫مارن تے کئی دُشمن ڈُھکسن‬

‫بُہتے سخت قضیئے دس کے‪ ،‬ﷲ آس پُچاسی‬

‫‪60‬‬

‫عاصم شاہ ایہہ ّ‬

‫گالں سُن کے‪ ،‬آن پیا ِوچ فِکرے‬

‫ہوغمناک تح ّمل کر دا دھن‪ ،‬شاہاں دِے ِجگرے‬

‫‪61‬‬

‫جے سو سخت مصیبت ُ‬

‫اگے‪ ،‬درداں والی ِدسّے‬

‫سِر ورتی بِن ہر گِز یارو‪ ،‬قدر نہ آوے ِکسّے‬

‫‪62‬‬

‫ہر کوئی جانے سؤڑی سامی‪ ،‬ا ّگے قبر ہنھیرا‬

‫ہِک ہِکلّے ِوچ اُجاڑے ‪،‬دائم ہوسی ڈیرا‬

‫‪63‬‬
 ‫جان ُکندن دِی تلخی ڈاہڈھی‪ ،‬سُن ّ‬
‫گالں تن کنبے‬

‫پک کتابیں خبراں ا ّگے‪ ،‬دوزخ بھاء النبے‬

‫‪64‬‬

‫اِس سُننے تِھیں کد اسانُوں‪ ،‬خؤف پیا دِل جھڑیا‬

‫جاں اوہ گھڑی سِرے تے آئی‪ ،‬پتہ ل ّگے گا اڑیا‬

‫‪65‬‬

‫عاصم نُوں تد معلم ہوسی‪ ،‬جاں فرزند ِوچُھنّا‬

‫کے ہویا اج کرے تح ّمل ‪،‬سُن کے خبر نہ ُرنّا‬

‫‪66‬‬

‫کہندا لِک ّھے لِیکھ ازل دے ‪ُ ،‬مول نہ جاندے میٹے‬

‫ِدتّا اُس دا سِر تے جھلساں ‪،‬جے ربّ کھڑسی بیٹے‬

‫‪67‬‬

‫کرنا صبر اسانُوں چنگا‪ ،‬جے اوہ دئے بالئیں‬

‫راضی ہو کے ّ‬
‫جھالں چارہ‪ ،‬ناہیں نال قضائیں‬

‫‪68‬‬

‫شاہ بیٹھا کر صبر تح ّمل ‪،‬دِل توں فِکر گوائے‬

‫سد ُمعلّم فاضل عالم‪ ،‬لڑکے پڑھن بہائے‬

‫‪69‬‬

‫شاہزادِے نُوں دے دِالسا ‪،‬ہتھ سِرے تے پھیرے‬

‫کِہندا بیٹا عِلم پڑھیں تاں‪ ،‬واہ نصیبے تیرے‬

‫‪70‬‬

‫ضرور بندے نُوں‪ ،‬کِیتا فرض ا ِٰلہی‬

‫پڑھنا عِلم ُ‬

‫کردا عِلم دِلے نُوں رؤشن‪ ،‬ہوندی دُور سیاہی‬

‫‪71‬‬

‫جیؤں سُورج ِوچ نُورتِویں ہے‪ِ ،‬علم ُروحے ِوچ جانے‬

 ‫نُورے باجھوں سُورج پتّھر‪ ،‬آدم ِجنس حیوانے‬

‫‪72‬‬

‫عِلمے کارن د ُنیا اُتّے‪ ،‬آون ہے اِنساناں‬

‫سمجھے عِلم وجُود اپنے نُوں ‪،‬نئیں تاں وانگ حیواناں‬

‫‪73‬‬

‫سیف ملُوک پیو نُوں کِہندا‪ ،‬نیوں کے ہو سالمی‬

‫جو فرماؤ سر پر بندہ‪ ،‬منساں حُکم تمامی‬

‫‪74‬‬

‫جیہڑا کم تُساں فرمایا‪ ،‬عین صواب اسانُوں‬

‫وزیر نجُومی سد کے‪ ،‬پُچھیا ہر یکساں نُوں‬

‫شاہ ِ‬

‫‪75‬‬

‫ساعت نیک ہوئی جد حاصل‪ ،‬لڑکے پڑھن بہائے‬

‫اوہ اُستاد لیاندا جہڑا‪ ،‬ہر ہِک عِلم پڑھائے‬

‫‪76‬‬

‫زریں رقم اُس ّ‬

‫اگے‪ ،‬جا شیرینی دھردے‬ ‫کاتب ّ‬

‫لے صالح پکاون بیٹھے‪ ،‬ہو شاگِرد ہ ُنر دے‬

‫‪77‬‬

‫ُ‬
‫ارسطو سُلماں ‪ ،‬سارے کرن تیاری‬ ‫ُ‬
‫افالطون‬

‫پُچھیئے اُس اُستادِے کولوں ‪،‬جو گل ُمشکل بھاری‬

‫‪78‬‬

‫سُحبانے نُوں نال ُزبانے‪ ،‬دسّے کھول بیاناں‬

‫اوہ شاگرد اکابر دوئے‪ ،‬اوہ اُستاد یگانہ‬

‫‪79‬‬

‫سیف ملُوک اندر ربّ پایا‪ ،‬ب ُہتا اثر دانائی‬

‫تیز طبیعت ہوش ودِیعت‪ ،‬فہم عقل ِچترائی‬

‫‪80‬‬
 ‫صاعد بِھی سِی ودھ ّ‬
‫عالمہ ‪،‬فہم عقل اِدراکوں‬

‫واہ خالق ِجس پیدا کِیتے ‪،‬بھلے بھلیرے خاکوں‬

‫‪81‬‬

‫دس برس ِوچ ہر ہر عِلموں‪ ،‬دوئے حافِظ ہوئے‬

‫شاہزادہ جاں کرے کالماں ‪،‬موتی لعل پروئے‬

‫‪82‬‬

‫جو خط دُنیا اُتّے لِکھدے‪ ،‬سیف ملُوک پکائے‬

‫ُخوشخط اُس دا ِویکھ فرشتہ‪ ،‬حیرانی ِوچ جائے‬

‫‪83‬‬

‫عربی عجمی عبری ُکوفی‪ُ ،‬خوشخط فارسیاں دا‬

‫بید‪ ،‬اچھرے ‪،‬گور مکھی‪ ،‬ہندی‪ ،‬حرف شناسیاں دا‬

‫‪84‬‬

‫ڈوگری اکھر خط فرنگی‪ ،‬انگریزی ہور دُوجّے‬

‫اردُو خط بنگالی‪ ،‬دکھنی‪ ،‬سارے لِک ّھے بُج ّھے‬

‫‪85‬‬

‫سُریانی‪ ،‬اِیرانی‪ ،‬تُرکی‪ ،‬یُونانی‪ ،‬اِعراقی‬

‫سِک ّھے خط ُزباناں سبّھو‪ُ ،‬کجھ نہ رک ّھے باقی‬

‫‪86‬‬

‫ویکھ عِلم سُلیمان نبی دے ‪،‬پائی بھاکھیا غؤلی‬

‫دیواں ‪،‬پریاں والی ساری‪ ،‬جانوراں دِی بولی‬

‫‪87‬‬

‫اوسط ُملک س ُمندر ٹاپُو‪ ،‬سراندیپ شہر دِی‬

‫سیف ملُوک سُلیماں وانگن‪ ،‬سمجھے گل ہر ہر دِی‬

‫‪88‬‬

‫قاضی سبھ ُملکاں دے‬

‫اِس حدّے اوہ عالم ہویا‪ِ ،‬‬

‫جے مسئلے دِی ُمشکل پؤندی‪ ،‬اُس تِھیں پُچ ّھن جاندے‬
 ‫‪89‬‬

‫سبھ دقیقے کھول دسالے‪ ،‬کرے بیان چنگیرا‬

‫عالم فاضل سُن سُن آکھن‪ ،‬دھن اوہ خالق تیرا‬

‫‪90‬‬

‫مِ ثل داؤد نبی دے آہا‪ ،‬شاہزادِے آوازہ‬

‫جدوں کالم کرے سُن ہوندا‪ ،‬شؤق ا ِٰلہی تازہ‬

‫‪91‬‬

‫جے سؤ ہوون سُننے والے‪ ،‬عالم فاضل دانے‬

‫نال آواز اوہدی دِی لذّت ‪،‬ہوندے مست دِیوانے‬

‫‪92‬‬

‫حُسن رسیال خوء حلِیمی‪ ،‬سادہ مکھ صفائی‬

‫سوہنے ویکھ ہوون شرمندے ‪،‬جھال نہ جھلدا کائی‬

‫‪93‬‬

‫رؤشن شمع نُورانی ِچہرہ‪ ،‬بُج ّھےالٹ اسمانی‬

‫وانگ پتنگاں سڑن چؤپھیرے ‪،‬عاشِق مرد زنانی‬

‫‪94‬‬

‫جے اوہ نظر کرے ول انبر‪ ،‬چمک نہ جھلّن ِ‬

‫تارے‬

‫تارے ِجس ول مِہریں آوے ‪،‬کر دا پار اُ ِ‬

‫تارے‬

‫‪95‬‬

‫نِیواں ت ّکے دھرتی لگن ‪،‬بِجلی دے چمکارے‬

‫وارے‬
‫کریندے ِ‬ ‫ایسے ُروپ انُوپ کرم دے ِ‬
‫‪،‬صفت ِ‬

‫‪96‬‬

‫صفت ُمح ّمد‪ ،‬لِکھدا چل ہر جائی‬

‫تھوڑی تھوڑی ِ‬

‫نرمی پھڑ مت حُسنوں گرمی‪ ،‬کاغذ قلم جالئی‬

‫‪67‬‬

‫صفت ثناء سُنائیں ‪ِ،‬لکھ ِلکھ ورق بتیرے‬

‫جے لکھ ِ‬
 ‫صہ ٹور اگیرے‬
‫لک ّھوں ہِک نہ ُمکدی ُمولے‪ ،‬قِ ّ‬

‫‪98‬‬

‫چؤدھاں برساں دے جد ہوئے‪ ،‬صاعد تے شہزادہ‬

‫صفتیں ا ّکو جیہے‪ ،‬پر ُکجھ شاہ زیادہ‬

‫سبھنیں ِ‬

‫‪99‬‬

‫کرنا ربّ دا اِینویں ہویا ‪،‬کھاندا پھیر زمانہ‬

‫عاصم شاہ ُخوشی ِوچ بیٹھا‪ ،‬کر دا جشن شہانہ‬

‫‪100‬‬

‫پیارے ‪،‬مجلس ُخوب سُہائی‬

‫وزیر بُال ِ‬
‫میر ِ‬

‫سُچے فرش فروش ِوچھائے ‪،‬عِطراں بُوء مچائی‬

‫‪101‬‬

‫لیاؤ سُرخ شراب پُرانا‪ ،‬ہویا حُکم ُکالالں‬

‫پی کے مدھ ہوئے متوارے ‪،‬چمکن وانگ مشاالں‬

‫‪102‬‬

‫ہر جائے کافُوری شمعاں ‪،‬عجب سنواں بنایا‬

‫صورت زیور والے ‪،‬دسّے ُروپ سوایا‬

‫سوہنی ُ‬

‫‪103‬‬

‫کلونت اُتارن‪ُ ،‬زہرہ نُوں اسمانوں‬

‫لے لے تان ّ‬

‫تار طنبُور گ ُھوکار مچایا‪ ،‬کرے بیان حقانوں‬

‫‪104‬‬

‫دائریاں سِر پیر رالئے‪ ،‬بیٹھے حلقہ کر کے‬

‫کردے یاد پیارے تائیں‪ ،‬ذِکر سِینے ِوچ کر کے‬

‫‪105‬‬

‫کئی قانُون سُراں دے کڈھّن ‪،‬قانُوں اُتّےسرندے‬

‫ہوون ناچ ک ُھماچ وجاون‪ ،‬واچ خیال حُسن دے‬

‫‪106‬‬
 ‫سُن سُن راگ ہوون مستانے‪ ،‬مارن چُٹکی تاڑی‬

‫چُٹکی تاڑی دا آوازہ ‪،‬زہرہ انبر تاڑی‬

‫‪107‬‬

‫سُندر بانکے نفر ُ‬

‫غالماں‪ ،‬بھر بھر دین پیالے‬

‫محبُوباں دے حُسن عجائب ‪،‬کھڑدے ہوش سمبھالے‬

‫‪108‬‬

‫عاصم شاہ ُخوشی کر بیٹھا ‪،‬ک ِھڑدا وانگ ُگالباں‬

‫بیٹے طرف پُچائے تُحفے‪ ،‬ب ُہتے ہتھ نواباں‬

‫‪109‬‬

‫ہر ہر قِسم ہزار طرح دِی‪ ،‬بھلیوں بھلیاں وستوں‬

‫صہ ّ‬
‫اگوں دس تُوں‬ ‫گِنتر ہوندی کد ُمح ّمد‪ ،‬قِ ّ‬

‫‪110‬‬

‫!شاہزادہ جاں تکڑا ہویا‪ ،‬آیا ُزور ہنگاواں‬

‫کہیا شاہ سپاہ گری دا ‪،‬اُس نُوں کسب سِکھانواں‬

‫‪111‬‬

‫ُملکاں شہراں فؤجاں اندر ‪،‬جو سن ُرستم ثانی‬

‫الون کانی تِیر اسمانی‪ ،‬دسّن ہ ُنر کمانی‬

‫‪112‬‬

‫نیزہ مار اُتار لیاون ‪،‬چؤکیدار انبر دے‬

‫پردے‬
‫سیفاں نال کریندے ٹوٹے ‪،‬سی ُمر غاں دے َ‬

‫‪113‬‬

‫کٹاری‬
‫برچھی تپک تے سیف طمانچے‪ ،‬خنجر چ ُھرا ِ‬

‫اندازی ‪،‬ختم کِیتی اُس ِ‬

‫ساری‬ ‫بازی تِیر ِ‬
‫نِیزہ ِ‬

‫‪114‬‬

‫سیف ملُوک شہزادہ صاعد‪ ،‬طاق ہوئے ہر کسبوں‬

‫یری وسبوں‬
‫وز ِ‬
‫شاہزادہ شاہانے ک ّموں ‪،‬ایہہ ِ‬
 ‫‪115‬‬

‫ہو اسوار پیاد قواعِد ‪،‬کردا ہر ہتھیاروں‬

‫ُرستم بہمن اسفندیاروں ‪،‬دھنّی ہویا تلواروں‬

‫‪116‬‬

‫تھوڑی ُمد ّت ِوچ شہزادہ‪ ،‬ہویاسِکندر ثانی‬

‫عِلموں عقلوں زوروں شکلوں ‪،‬جو اؤصاف اِنسانی‬

‫‪117‬‬

‫نونہال حُسن دے باغوں ‪ِ ،‬بے نظِیر شہزادہ‬

‫ُگلبدن تے بدر ُمنیروں‪ ،‬چہرے ُروپ ِزیادہ‬

‫‪118‬‬

‫نواں جوان تے آن حُسن دِی‪ ،‬آن ہویا قد اُوچّا‬

‫ِجس پاسے اوہ سرو لٹکدا‪ ،‬سوہے گلی تے ُکوچہ‬

‫‪119‬‬

‫سیف ملُوک شہزادے ہِکدِن ‪،‬نال قضاء ُخدائی‬

‫ُخوشئیں ُخوشئیں ڈیرے اپنے‪ ،‬مجلس ُخوب سُہائی‬

‫‪120‬‬

‫جیؤنکر رسم شہاں دِی ہوندی‪ ،‬پہال جشن بنایا‬

‫باپ اپنے دِی کر مہمانی‪ ،‬اوہ بھی کول سدایا‬

‫‪121‬‬

‫ُخوب طرح دِی دعوت ِدتّی‪ ،‬میر ِ‬

‫وزیر امراواں‬

‫بقدری خِ لعت بخشی‪ ،‬کے ُکجھ آکھ سُناواں‬

‫قدر ِ‬

‫‪122‬‬

‫باپ ا ّگے نذرانے رک ّھے ‪،‬بِیٹا ہویا سالمی‬

‫راجے رائے ُمبارک دیندے‪ُ ،‬خوشیاں ُملک تمامی‬

‫‪123‬‬

‫لکھ لکھ لوک پڑھن شُکرانے‪ ،‬فؤجاں تے ُملکیا‬

 ‫سجناں دے ول شادِی ہوئی‪ ،‬دُشمن ہیبت پئی آ‬

‫‪124‬‬

‫وزیر ُگزارن نذراں ‪،‬کِھڑیا پ ُھل بہاراں‬

‫مِ یر ِ‬

‫پائی آب گُالب شاہے دے ‪،‬ہویا چین ہزاراں‬

‫‪125‬‬

‫عاصم تک بیٹے دِیاں نذراں‪ ،‬نظراں تِھیں بھؤ کھاندا‬

‫سو وار ونڈے سِر صدقے‪ ،‬جے ربّ ُخوشی پُچاندا‬

‫سو َ‬
‫َ‬

‫‪126‬‬

‫پی شراب ہویا ُخوش وقتِی‪ ،‬کم ت ّکو تقد ِ‬

‫ِیری‬

‫ِیری‬
‫ِلگیری ِوچ شادِی آوے ‪،‬شادِی تِھیں دِلگ ِ‬
‫د ِ‬

‫‪127‬‬

‫ساقی بخش شراب پیاال‪ ،‬توڑ طبع دِی سُستی‬

‫درستی‬
‫آیا حال ُمحال عِشق دا‪ِ ،‬دسّے نال ُ‬

‫‪128‬‬

‫ُمکھ دسال پیال پیاال‪ ،‬ہوواں مست خ ُماروں‬

‫صورت دے جھلکاروں‬
‫شاہزادے دِے وانگ ُمح ّمد ‪ُ ،‬‬

‫صورت تے عاشِق ہو جانا‬

‫شہزادے دا دوشاہ ُمہرے ویکھ کے اِک ُ‬

‫‪1‬‬

‫ِنارے‬
‫لِک ّھے لِیکھ ّاول دے یارو‪ ،‬ہوندے نہیں ک ِ‬

‫بادشاہاں نُوں پؤن قضیئے‪ ،‬کؤن اسیں بے چارے‬

‫‪2‬‬

‫بُہتے کم جگت تے جیہڑے ‪،‬بُرے ڈُھکن تقدِیروں‬

 ‫جے سؤ آپے ولّوں کرئیے‪ ،‬چنگے کر تدبِیروں‬

‫‪3‬‬

‫ہردل گھوٹ وسار بنائیے‪ ،‬الون کان مصالحہ‬

‫مؤت آوے تاں ِوچّوں پؤندا‪ ،‬گنڈھا َمؤہرے واال‬

‫‪4‬‬

‫عاصم شاہ پ ِھر شاہزادِے نُوں ‪،‬بھیجے وانگ عزیزاں‬

‫تُحفے ب ُہتے عجب عجائب ‪،‬پیؤ دادِے دِیاں ِچیزاں‬

‫‪5‬‬

‫ا ّگے پیؤ عاصم دِے ہِک دِن‪ِ ،‬دتّے عاصم تائیں‬

‫دو شاہ ُمہرے تُحفہ کرکے‪ِ ،‬پچھلی گل سُنائیں‬

‫‪6‬‬

‫اُس نُوں شاہ سلُیماں ِدتّی‪ِ ،‬جن آدم دِی شاہی‬

‫ایہناں دوہاں دِی اُلفت آہی‪ ،‬نال دِالں دِی راہی‬

‫‪7‬‬

‫اوہ بھی شاہ شاہاں دا آہا‪ ،‬ایہہ بھی شاہ بہادر‬

‫ہِکدُوئے سنگ ورتن کر دے ‪،‬آہے دوئے اکابر‬

‫‪8‬‬

‫شاہ مہرے دِی گل سُناواں‪ ،‬اوہ شاہ مہرے کے سی‬

‫دُونہہ شکالں دِی ُمورت لِک ّھی ‪،‬گوری کالے کیسی‬

‫‪9‬‬

‫قِسم حریروں ٹاکی سُچّی ذات‪ ،‬نہ اُس دِی لبھدِی‬

‫دُونہہ شکالں دِی اُس تے ُ‬

‫صورت‪ ،‬لِک ّھی قلم عجب دِی‬

‫‪10‬‬

‫صورت مردا ِویں آہی‪ ،‬آہی ہِک زنانی‬

‫ہِک ُ‬

‫سوہنے نقش حُسن دِیاں الٹاں ‪،‬دسّن عُمر جوانی‬

‫‪11‬‬
 ‫ِوچ صندُوقاں رک ّھے آہے‪ ،‬عاصم اوہ شاہ مہرے‬

‫اوڑک اوہ بھی دیسی لیکن‪ ،‬دے تُحفے ہور موہرے‬

‫‪12‬‬

‫ِپی کے مدھ کرے بخشِیشاں‪ ،‬بیٹے تے دِل ڈُلّھا‬

‫!ہر ہر ِچیز عجائب اُس نُوں‪ ،‬دیندا جاوے ک ُھ ّال‬

‫‪13‬‬

‫دِل ِوچ کہندا اوہ سُلیمانی‪ ،‬تُحفہ بُہت اُچیرا‬

‫سیف ملُوک تائیں ہ ُن دیواں‪ ،‬اُس تِھیں کؤن چنگیرا‬

‫‪14‬‬

‫خزانچیاں نُوں ‪،‬جلدِی قُفل اُتارے‬

‫ِ‬ ‫ہویا حُکم‬

‫اوہ سُلیمانی تُحفے والے ‪،‬آن صندُوق گُذارے‬

‫‪15‬‬

‫عاصم شاہ دھر ّ‬

‫اگے اپنے ‪،‬چاء صندُوق کُھالیا‬

‫ہور صندُوق صندُوقے اندر‪ ،‬اوہ بھی باہر کڈھایا‬

‫‪16‬‬

‫اوہ بھی کھول کڈھّے شاہ باہر‪ ،‬اوہ شاہ ُمہرے دوئے‬

‫سُندر شکل نُورانی ِچہرے ‪،‬جھال نہ جھلّن ہوئے‬

‫‪17‬‬

‫بجلی دے چمکارے وانگن‪ ،‬ہر ہر نقش چمکدا‬

‫سُورج بی ہو ساہواں اُس دِی‪ ،‬جھال نہ سی جھل سکدا‬

‫‪18‬‬

‫تاب اوہدی تک آب نہ رہندی ‪،‬گؤہر لعل بدخشاں‬

‫دانشمند ہووے سؤدائی‪ ،‬جے ویکھے ول نقشاں‬

‫‪19‬‬

‫تن دی ویکھ صفائی رؤنق‪ ،‬چن بہے من مارے‬

‫انگاری‪ ،‬لک ّھاں نہ بُہتی وارے‬

‫ِ‬ ‫کاغذ نُوں مت ّپوے‬
 ‫‪20‬‬

‫ُمورت دِی تعریف لِکھن ِوچ ‪،‬دِیوے الٹ بُجھائی‬

‫میری بھی مت نظر نہ ل ّگے‪ ،‬لِک ّھاں حرف خطائی‬

‫‪21‬‬

‫اوہ شاہ مہرے شکالں والے‪ ،‬کر کے تُحفہ نادر‬

‫شاہزادے ول بھیجے آپوں‪ ،‬عاصم شاہ بہادر‬

‫‪22‬‬

‫نالے صاعد کارن ٹورے ‪،‬تُحفے وانگ ہ ُشناکاں‬

‫ُخوب ہتھیار لڑائی والے‪ ،‬نالے عجب پوشاکاں‬

‫‪23‬‬

‫جس ویلے اوہ تُحفے پہتے‪ ،‬مست آہا شاہزادہ‬

‫نازک بدن اوائل عُمرے ‪،‬پیتوس نشہ زیادہ‬

‫‪24‬‬

‫ادھّی راتیں توڑی رہیا‪ ،‬سُتّا نیندر مِ ٹّھی‬

‫بعد اُس تھیں اُٹھ بیٹھا تاں پھر‪ ،‬چیز ٹِکّی اوہ ڈِٹھی‬

‫‪25‬‬

‫ہِک شاہزادہ دوجا صاعد‪ ،‬آہا کول حضُوری‬

‫لٹ لٹ الٹ کرے چؤطرفے‪ ،‬شمع بلے کافُوری‬

‫‪26‬‬

‫اس گلّوں دِل تنگ شمع دا‪ ،‬کول پتنگ اج ہوندا‬

‫اتھر ل ُہو چوندا‬

‫نالے ہسدی نالے روندی ُ‬

‫‪27‬‬

‫ویکھ ہویا حیران شہزادہ‪ ،‬ہووے نہ معلُومی‬

‫یا ایہہ اطلس ہے خطائی‪ ،‬یا ایہہ دِیبا ُرومی‬

‫‪28‬‬

‫نہ ایہہ قمشی چینی وانگر‪ ،‬مِ ثل نہ متعہ فرنگی‬

 ‫تِکلے نُوں ہتھ پا شاہزادے ‪ُ ،‬مورت کیتی ننگی‬

‫‪29‬‬

‫کے ت ّکے اوہ ُ‬

‫صورت کیسی‪ ،‬رؤشن چن فلک تھیں‬

‫نقش نگار بہار حُسن دِی ‪،‬بہتر حُور َملک تھیں‬

‫‪30‬‬

‫جے ُمنہ کرئیے ول اسماناں‪ ،‬سُورج پئے پچھاواں‬

‫جے کھڑئیے ُ‬
‫ظلماتے مِلدا ‪،‬آب حیات سچاواں‬

‫‪31‬‬

‫ہر ہر نقش دئیے لشکارے‪ ،‬بہتر الٹ چراغوں‬

‫دانّے ویکھ ہوون دِیوانے ‪،‬سڑدے ہوش دماغوں‬

‫‪32‬‬

‫مانی تے ارژنگ سیانے‪ ،‬جے ویکھن اک والے‬

‫کاریگریاں والے ب ُھلّن‪ ،‬سارے ہوش سنبھالے‬

‫‪33‬‬

‫ُ‬
‫افالطوں‬ ‫جے لُقمان حکیم سیانا‪ ،‬ویکھے یا‬

‫بُھلّن سبھ حساب عقل دے ‪،‬ہون شتابی مجنُوں‬

‫‪34‬‬

‫عالم جے پرہیزاں والے ‪،‬اَکھ چمکدی ویکھن‬

‫کفر اسالم نہ یاد رہن نیں‪ ،‬بُت ول متّھا ٹیکن‬

‫‪35‬‬

‫واہ نقّاش کریگر یارو‪ ،‬جس اوہ نقش لکھایا‬

‫واہ وا خالق سِرجنہارا‪ ،‬جس نقّاش بنایا‬

‫‪36‬‬

‫سیف ملُوک شہزادے جاں اوہ‪ُ ،‬مورت ویکھی ساری‬

‫ّ‬
‫لگی اگ ہویا دل اندر ‪،‬تپ کے وانگ انگاری‬

‫‪37‬‬
 ‫پہلی نظروں ہوش نہ ب ُھلّے جیو نہ رہیا ٹکانے‬

‫جیوں زلیخا پہلی خوابوں رک ّھی شرم دھگانے‬

‫‪38‬‬

‫جادُوگر تصویر شہزادے ‪،‬چیر نہ کیتا ظاہر‬

‫جیؤنکر ڈائن نال نظر دے ‪،‬کھڑے کلیجہ باہر‬

‫‪39‬‬

‫اندر گُزری جے ُکجھ گُذری‪ ،‬ظاہر حال نہ کیتا‬

‫دُوجی وار شراب پیاال‪ ،‬پھیر نویں سر پیتا‬

‫‪40‬‬

‫اچن چیت گئیاں ُکھل ا ّکھیں‪ ،‬مارے عشق نقارے‬

‫لے ہتھیار لتّھا مل تھانے‪ ،‬کوٹ عقل دے مارے‬

‫‪41‬‬

‫ویکھ شہزادہ دؤلت واال‪ ،‬ظالم نے ہتھ پایا‬

‫بنھ لیاوے اؤج حُسن دِی سوہنا کیوں کہایا‬

‫‪42‬‬

‫اس تھیں کون چُھڈاوے یارو‪ ،‬ضامن نہیں وسیلہ‬

‫جے سؤمایا دؤلت دئیے ‪،‬کرئیے لکھ لکھ حیلہ‬

‫‪43‬‬

‫سر ِدتّے ِبن نہیں خالصی‪ ،‬ایہو ایہدا ُ‬

‫ظلمانہ‬

‫جے سؤ سر وٹاویں دئیے ‪،‬تردا نہ جُرمانہ‬

‫‪44‬‬

‫سر بھی اوس دہاڑے لیندا‪ ،‬جس دن آپوں منگے‬

‫نہیں تاں عاشق سر دیون تھیں‪ ،‬پہلی وار نہ سنگے‬

‫‪45‬‬

‫جے عشقے دی صفتیں آیوں ‪،‬رہسی دُور کہانی‬

‫دُشمن یار اپنے دی ُخوبی ‪،‬کد تُدھ ُ‬

‫ترت ُمکانی‬
 ‫‪46‬‬

‫گھوڑا چرخ نہ مارچؤطرفی‪ ،‬سمجھ محُم ؒد ّ یارا‬

‫صے واال‪ ،‬رستہ پکڑ سوارا‬

‫پندھ دُوراڈا قِ ّ‬

‫‪47‬‬

‫سیف ملُوک شہزادے ُمورت ‪،‬پھیر ڈِٹ ّھی دِل الکے‬

‫ہو متفکّر کرے دلِیالں‪ ،‬حیرانی ِوچ جاکے‬

‫‪48‬‬

‫صورت ربا ّ ‪،‬ناہیں حد انسانی‬

‫اس ُمورت دِی ُ‬

‫یا ایہہ کوئی حُور بہشتی‪ ،‬یا کوئی س ِّر رباّنی‬

‫‪49‬‬

‫اس ُمورت دا آدم کِت ّھے‪،‬سُندر ُروپ ُگمانی‬

‫نُور ٰالہی ہے آ بیٹھا ‪،‬کایا دھار زنانی‬

‫‪50‬‬

‫دُوجی ُمورت جو مردانویں‪ ،‬بیٹھی نال برابر‬

‫ہتھ اوہدے تے الل شرابوں ‪،‬دھریا کاسہ نادر‬

‫‪51‬‬

‫ایہہ ُمورت شاہزادے تک کے‪ ،‬ہچھی طرح پچھانی‬

‫ہے تصویر ایہہ شکل میری دِی ‪،‬کر تدبیر سیہانی‬

‫‪52‬‬

‫دُوجی دا ُکجھ پتہ نہ لگدا کؤن ‪،‬کوئی کس دیسوں‬

‫مت ہووے شاہزادی کوئی‪ ،‬ظن زنانے ویسوں‬

‫‪53‬‬

‫پھر ُمورت ول ویکھ شہزادے ‪،‬جوش طبع نُوں آیا‬

‫جھلی گئی نہ جھال ُحسن دِی‪ُ ،‬روح نِکلن تے دھایا‬

‫‪54‬‬

‫حُکمے باجھ نہ نکلن ہوندا ‪،‬جے سؤ کرے تیاری‬

 ‫پنکھی تنگ پیا وچ پنجرے ‪،‬جیونکر کرے اُڈاری‬

‫‪55‬‬

‫موری تھیں سر باہر کڈھّے‪ ،‬سارا نِکل نہ سکدا‬

‫سِرتوں چم لہے پر بھجن‪ ،‬پنجر نال پٹکدا‬

‫‪56‬‬

‫جاندا جاندا ُروح بدن ِوچ ‪،‬رہیا پھیر اٹک کے‬

‫ہوش عقل دانائی ڈُبّی پے کے‪ ،‬پھیر اٹک کے‬

‫‪57‬‬

‫پاڑ پؤشاک سُٹّی شاہزادے ‪،‬آیا باہر گھر تھیں‬

‫ہو بیتاب ڈھٹّھا کھا گردی‪ ،‬گرمی سوز قہر تھیں‬

‫‪58‬‬

‫ساعت پچھے صاعد جاگے‪ ،‬پھیرے نظر چؤپھیرے‬

‫سُنجی پئی وچھائی دِسدی ‪،‬نئیں شہزادہ ڈیرے‬

‫‪59‬‬

‫صاعد ّاول خفگی کر کے ‪،‬پھیر جمعیت کردا‬

‫چھو کریاں ِوچ سیر کرن نُوں‪ ،‬گیا ہووے مت گھردا‬

‫‪60‬‬

‫ایس دلِیلوں صاعد تائیں‪ ،‬آیا جیؤ ٹکانے‬

‫سیج اُتّے پر اکھ نہ جُڑ دی ‪،‬رہیا ٹکا دھگانے‬

‫‪61‬‬

‫سکے‬
‫ّ‬ ‫شاہزادے دے پچ ّھے صاعد ستریں جا نہ‬

‫رکھ اُڈیک سجن دِی بیٹھا ‪،‬دروازے ول ت ّکے‬

‫‪62‬‬

‫یاراں باجھ آرام نہ آوے ‪،‬جچر نہ بہیے جُڑ کے‬

‫ُککّڑ بانگ ِدتّی نئیں آیا ‪،‬اجے شہزادہ ُمڑ کے‬

‫‪63‬‬
 ‫دھ ّمی رات ہویا ُخوش ویال‪ ،‬ملیاں بانگاں شہریں‬

‫سیف ملُوک فلک دے غم تھیں ‪،‬کڈھیاں ُخونی نہریں‬

‫‪64‬‬

‫قطرے اتھرؤاں دے پُونجھے‪ ،‬نال پیراہن نیلے‬

‫ماتم سبز پوشاکی ساری ‪،‬دامن رکھے پیلے‬

‫‪65‬‬

‫صاعد اُٹھ سویرے ڈھونڈے ‪،‬کر کے فکر زیادہ‬

‫جاں بُوہے تھیں باہر آیا ‪،‬ڈِٹّھوس پیا شہزادہ‬

‫‪66‬‬

‫نہ کجُھ ُسُرت سنبھال بدن دی‪ ،‬لعل پیا ِوچ گھٹّے‬

‫کپور ہویا رنگ پیال‪ ،‬سینہ سر ُمنہ پھٹّے‬

‫وانگ ُ‬

‫‪67‬‬

‫دُھوڑ و دھُوڑ ہویا تن سارا‪ ،‬لِیرولِیر پوشاکی‬

‫نہ اکھ پٹّے پیر ہالئے‪ ،‬آئی بہت ہالکی‬

‫‪68‬‬

‫سینہ سارا لوہو بھریا ‪،‬نہؤاں نال ک ُھروٹھا‬

‫غیبوں بجلی پئی قہر دی‪ ،‬باغ حُسن دا لُوٹھا‬

‫‪69‬‬

‫عِطریں ِبھنے کیس رنگیلے‪ُ ،‬رلدے اندر مِٹّی‬

‫صاعد دؤڑ گیا پھر سرتے ‪،‬ویکھ سِرو سِر پِٹّی‬

‫‪70‬‬

‫جھبدے ہتھ نبض پر دھردا‪ ،‬نالے ساہ سِہاڑے‬

‫جاں اوہ پتہ نہ دیون جا ُتوس ‪،‬ایہہ گل سرے سُراڑے‬

‫‪71‬‬

‫پاڑ پؤشاک سٹیندا صاعد‪ ،‬رووے گھت کہاواں‬

‫گھائل ہویا شہزادہ میرا ‪،‬میں ہ ُن کِدھّر جاواں‬

 ‫‪72‬‬

‫ڈائن ڈچھ لیا ازغیبوں ‪،‬چنگا ّ‬

‫بھال سُتّا‬

‫ِکتّھے چلیوں آپ شہزادے ‪،‬دے اسانُوں بُتّا‬

‫‪73‬‬

‫رووے تے کُرالوے صاعد‪ ،‬ڈھے ڈھے ّپوے اَپُٹّھا‬

‫کر فریاد پُکارے اُچا ‪ُ ،‬مٹّھا یارو ُمٹّھا‬

‫‪74‬‬

‫صاعد دا سُن شور کُکارا ‪،‬ہوئی خلق اِکٹّھی‬

‫ویکھ شہزادے نُوں سبھ بُھجدے ‪،‬جیؤں دانے ِوچ بھٹّھی‬

‫‪75‬‬

‫سارے ہنجُو بھر بھر روون ‪،‬جیؤں ساون دِیاں باراں‬

‫درود دُعائیں کردے ‪،‬صالح لوک ہزاراں‬

‫دم ُ‬

‫‪76‬‬

‫شاہزادہ پھر چالیو نیں‪ ،‬روندے یار چؤپھیرے‬

‫صاعد نے اوہ جا لہایا‪ ،‬اوسے اپنے ڈیرے‬

‫‪77‬‬

‫خدمت گار ُ‬
‫غالم بے چارے‪ُ ،‬منہ سُ ّکا تردیدے‬

‫رؤنق رنگ ہویا متغیر‪ ،‬آئے درد رسیدے‬

‫‪78‬‬

‫وانگ یتیماں جا کھلوتے ‪،‬عاصم دِی درگاہے‬

‫صلے اُتّے کر دا یاد اِلہٰے‬

‫بیٹھا شاہ ُم ّ‬

‫‪79‬‬

‫صاعد نے شاہزادے واال ‪،‬سارا حال سنایا‬

‫عاصم شاہ ہویا سُن گہال‪ ،‬ج َھب بیٹے ول آیا‬

‫‪80‬‬

‫شاہزادے دے سینے اُتّے عاصم نے ہتھ دھریا‬

 ‫تھوڑی جان ُجثّے ِوچ باقی ‪،‬جاتوس اجے نہ مریا‬

‫‪81‬‬

‫کؤن نہیں پھر رووے اوتھے ‪،‬عاصم شاہ جد رویا‬

‫مجلس اندر شور کُکارا‪ ،‬ودھ حسابوں ہویا‬

‫‪82‬‬

‫ماسی پُ ُھپ ّھی بھیناں مائیاں ‪،‬کٹ ّھا ہویا قبیلہ‬

‫روون باہاں ٹُک ٹُک کھاون‪ ،‬تک تک مندا حیلہ‬

‫‪83‬‬

‫لکھ ہزار ِدتّے ِسر صدقے‪ ،‬ہوون ردّ بالئیں‬

‫آکھ ُمح ّمد اینہیں گلیں‪ ،‬کیونکر ٹلن قضائیں‬

‫‪84‬‬

‫شاہزادے نُوں خبر نہ کوئی‪ ،‬سِر تے ہون سیاپے‬

‫عاصم شاہ حکیم سدائے ‪،‬کیویں مرض سیہاپے‬

‫‪85‬‬

‫عالم اتّے طبیب نجُومی ‪،‬رملی کول بہائے‬

‫شاہزادے دا حال سُناؤ‪ ،‬عاصم شاہ فرمائے‬

‫‪86‬‬

‫اس دے راس ستارے اُتّے ‪،‬کیسی گردِش آئی‬

‫کے ُکجھ پُوجا لگدی جس تھیں‪ ،‬ایہہ نحوست جائی‬

‫‪87‬‬

‫قرورہ‬
‫کرن طبیب حکیم تمیزاں‪ ،‬ویکھن نبض ُ‬

‫اربع عناصر ِوچ نہ گھاٹا‪ ،‬دِسدا لیکھا پُورا‬

‫‪88‬‬

‫گرمی سردی بادی ُخشکی ‪،‬نئیں بُخار ل ُہودا‬

‫ہور کوئی ایہہ واءنہ وگیا‪ ،‬کرنا ﷲ ہ ُو دا‬

‫‪89‬‬
 ‫پڑھ پڑھ سورۃ ِجن ُم ّزمل ‪،‬عالم بھی دم پاون‬

‫گٹ تعویذ بنھن گل ڈولے‪ ،‬بتیاں کول دُھکھاون‬

‫‪90‬‬

‫بھر بھر دارے ہٹّے سارے‪ ،‬دُور نہ ہویا سایہ‬

‫اس سائے کئی لوک نسائے‪ ،‬عشقے سایہ پایا‬

‫‪91‬‬

‫مشر برہمن پنڈت پھولن‪ ،‬شاستراں تے پوتھی‬

‫آکھ ُمح ّمد عِشق کچہری‪ ،‬سبھناں دِی گل تھوتھی‬

‫‪92‬‬

‫آئی وار نجُومی والی ‪،‬ت ّکے راس ستارے‬

‫طالع اندر نظری آئے ‪،‬ظالم روگ ہتھیارے‬

‫‪93‬‬

‫کردا عرض نجُومی شاہا‪ ،‬ہور نہیں ڈر کوئی‬

‫پر اوہ ساعت عشقے والی‪ ،‬آن برابر ہوئی‬

‫‪94‬‬

‫ّ‬
‫اگے اوہ گل سفرے والی‪ ،‬جیہڑی اساں دسالی‬

‫ایہہ نشانی پہلی اُس دی‪ ،‬ٹلدی نہ ہ ُن ٹالی‬

‫‪95‬‬

‫ذرہ‬
‫لمی اجے حیاتی اس دی ‪،‬مؤتوں ڈرو نہ ّ‬
‫ّ‬

‫مقرہ‬
‫پر ہ ُن راج کمانا ُمشکل‪ ،‬کرسی سفر ّ‬

‫‪96‬‬

‫ترے راتیں تے ترے دہاڑے‪ ،‬اوویں رہیا شہزادہ‬

‫ہِ ّکو ساہ کھڑاکے ل ّگا ‪،‬نہ ُکجھ کمی زیادہ‬

‫‪97‬‬

‫حالت ویکھ شہزادے والی‪ ،‬ہر ہِک نُوں غم دھاوے‬

‫دانشمند عِالج دسالن‪ ،‬جے ُکجھ ُمنہ درآوے‬

 ‫‪98‬‬

‫کر کے تھ ّکے جتن ہزاراں ‪،‬ہوش نہیں اُس پ ِھردی‬

‫سکّی دِی کندھ اُسارن‪ ،‬ہتّھوں جاندی گِردی‬

‫ریت ُ‬

‫‪99‬‬

‫دارو دسّے باجھ مِالپ سجن دے‬

‫عاشق دا جو ُ‬

‫اوہ سیانا جان ایانا‪ ،‬روگ نہ جانے من دے‬

‫‪100‬‬

‫مندے من دے روگ محُم ؒدّ مندے نہیں دواواں‬

‫بید ہووے جے دلبر تاں ای ‪،‬بیدن کھول سُناواں‬

‫‪101‬‬

‫‪،‬دور کیتے سبھ دردی‬

‫چؤتھا روز ہویا تاں صاعد ُ‬

‫کہیوس راتیں خواب ڈِٹّھی میں ‪،‬چنگی خیر خبر دی‬

‫‪102‬‬

‫ّ‬
‫دوگالں نال شہزادے ‪،‬کرن دیو کھاں اوہلے‬ ‫ہک‬

‫سچّی خواب کرے ربّ میری‪ ،‬مت ایہہ اک ّھیں کھولے‬

‫‪103‬‬

‫دُور ہویا سبھ کوئی اوتھوں‪ ،‬ہِک نہ رہیا نیڑے‬

‫صاعد بہہ سرہانے اُس دے‪ ،‬ہِک کہانی چھیڑے‬

‫‪104‬‬

‫عاشق تے معشُوق کوئی سن‪ ،‬سوہنے مرد زنانی‬

‫درد فِراق ایہناں دے والی‪ ،‬کردا گل ویہانی‬

‫‪105‬‬

‫صہ چ ُھٹ جاندا‬

‫جے میں بھی اس گل ول جاواں‪ ،‬ایہہ قِ ّ‬

‫شاال توڑ چڑھے فرمائش‪ ،‬جاندا وقت ِوہاندا‬

‫‪106‬‬

‫درد فراق ایہناں دے والی ‪،‬جاں پڑھ آیا پٹّی‬

 ‫جاں پھر گل ملن دی آئی ‪،‬شاہزادے اکّھ پٹّی‬

‫‪107‬‬

‫ُموہوں بول کہے صاعد نُوں‪ ،‬پھرایہہ گل سنُائیں‬

‫صاعد ہور کہانی کردا‪ّ ،‬اول آخر تائیں‬

‫‪108‬‬

‫‪،‬جس ویلے گل آوے‬

‫عاشق تے معشُوق ملن دی ِ‬

‫شہزادہ دل تازہ ہوکے ‪،‬پِھر اوویں فرماوے‬

‫‪109‬‬

‫صاعد نے ست واری ُمڑ ُمڑ ‪،‬تک کے طبع سُکھاندی‬

‫عاشق تے معشُوق ملن دِی ‪،‬نویں نویں گل آندی‬

‫‪110‬‬

‫ُخوش آواز ُزبان رسیلی‪ ،‬بُہتا عِلم دانائی‬

‫اخفش وانگ بیان کریندا‪ ،‬اثر اندر ِوچ دھائی‬

‫‪111‬‬

‫ہک حکایت اثرے والی‪ ،‬کہنے واال دانا‬

‫ختم انداز ہتھوں جد چلّے‪ ،‬مارے تیر نشانہ‬

‫‪112‬‬

‫صاعد دے دل درد سجن دا‪ ،‬گل کرے دل الکے‬

‫شاہزادے نُوں چنگّی لگّی‪ ،‬آکھے پھیر بُالکے‬

‫‪113‬‬

‫کہے شہزادہ صاعد تائیں‪ ،‬تُوں بھنجال غماں دا‬

‫مڑایہہ گل سُنا اساہیں ‪،‬میں ول ہوندا جاندا‬

‫‪114‬‬

‫کتنی وار کہانی کیتی تاں‪ ،‬اۃس سُرت سنبھالی‬

‫گالں کرن لگا اُٹھ بیٹھا ‪،‬ہوئی ذرہ ُخوشحالی‬

‫ّ‬

‫‪115‬‬
 ‫َول ہویا تاں صاعد کہیا ‪،‬قسم تینُوں اُس ربّ دِی‬

‫جس نے خلقت پیدا کیتی‪ ،‬روزی الئی سبھ دی‬

‫‪116‬‬

‫بھیت دِلے دا دسیں مینُوں ‪،‬غم تیرے تھیں سٹردا‬

‫جس نُوں یار بنائیے آپوں پھر‪ ،‬اُس تھیں کے پڑدا‬

‫‪117‬‬

‫سیف ملُوک کہیا میں تینوں ‪،‬بیدن کھول سناندا‬

‫پرجے ہور کسے دے اگے‪ ،‬ہر گز کریں نہ واندا‬

‫‪118‬‬

‫صاعد کہیا سن شہزادے ‪،‬کے طاقت میں بندے‬

‫بھیت شاہاں دا جو کوئی پھولے‪ ،‬حال ہوون اُس مندے‬

‫‪119‬‬

‫کہے شہزادہ حال حقیقت‪ ،‬سُن صاعد دل جانی‬

‫‪:‬باپ میرے جو تُحفہ گھلیا ‪،‬شاہ ُمہرے سُا‬

‫جواب‪ :‬سیف الملوک مکمل تحریری حصہ‬

‫‪120‬‬

‫راتیں جاگ لدھّی اُٹھ ڈِٹ ّھی‪ ،‬تیر کلیجے ّ‬

‫لگا‬

‫جھگا پاڑ ڈھٹّھا کھا گردی ‪،‬بُھل گیا اُسرگا‬

‫‪121‬‬

‫صورت دِی ُمورت اوتھے‪ ،‬لِک ّھی نظری آئی‬

‫ہِک ُ‬

‫حکمت پاک ُخداوند والی ‪،‬کرکے نقش سُہائی‬

‫‪122‬‬

‫آدم دِی کے قُدرت سرجے‪ ،‬ایسے ُروپ نیارے‬

‫قُدرت دے ہتھ نال بنائی‪ ،‬خالق اپن اپارے‬

‫‪123‬‬
 ‫ِجگر کباب کرے تاب اُس دا‪ ،‬عقل دماغوں سڑدا‬

‫ہِک ہِک وال اُس ُمورت واال‪ ،‬سؤ سؤ دِل ک ُھس کھڑدا‬

‫‪124‬‬

‫مائل کر دی شکل شمائل ‪،‬گھائل کرے جواناں‬

‫زینت زیب شہانہ سارا‪ِ ،‬دسّے ُروپ زنانہ‬

‫‪125‬‬

‫ویکھن سات ہویا دل بِریاں ‪،‬لگا ّ داغ کلیجے‬

‫لُوں لُوں لنب بلے سڑ اُٹّھے ‪ ،‬ماس ہڈی َرت بھیجے‬

‫‪126‬‬

‫صورت ہے مردانویں‪ ،‬اُس دے کول برابر‬

‫دُوجی ُ‬

‫اوہ ہنوار میرے دِی ُمورت ‪،‬کیتی نقش اکابر‬

‫‪127‬‬

‫اوہ شاہ ُمہرے موہرے ڈِٹّھے‪ ،‬مہریں آندی گرمی‬

‫دُوجی وار ت ّکے تاں عشقے ‪،‬کیتی آن بے شرمی‬

‫‪128‬‬

‫کہے شہزادہ صاعد تائیں‪ ،‬توں بھی تک اوہ ُمورت‬

‫صورت‬
‫صورت لبّھے‪ ،‬کر بھائی کوئی ُ‬
‫مت ُمورت دِی ُ‬

‫‪129‬‬

‫جاں جاں اُس ُمورت دِی ُ‬

‫صورت‪ ،‬مینُوں نظر نہ آوے‬

‫صاعد بھائی صبر نہ دِل ِوچ‪ ،‬مرساں ایسے ہاوے‬

‫‪130‬‬

‫صاعد کہیا باپ تیرے نُوں ‪،‬دسّاں ایہہ کہانی‬

‫اُس نُوں مت ہووے ُکجھ معلم‪ ،‬دَسّے پتہ نِشانی‬

‫‪131‬‬

‫سیف ملُوک کہیا میں تینُوں‪ ،‬ورتی گل سُنائی‬

‫جے ُکجھ عقل تیرے ِوچ آوے‪ ،‬کرتُوں ّ‬

‫اگوں بھائی‬
 ‫‪132‬‬

‫بھاویں باپ میرے نُوں دسّیں‪ ،‬بھاویں ہور کسے نُوں‬

‫صورت ِدسّے میں نُوں‬

‫وزیر اجیہی‪ُ ،‬‬
‫کر تدبیر ِ‬

‫‪133‬‬

‫صاعد نے شہزادے والی ‪،‬سمجھ حقیقت ساری‬

‫شربت ہِک بنایا جیہڑا ‪،‬آہا اُس دِی کاری‬

‫‪134‬‬

‫شربت دے شاہزادے تائیں‪ ،‬آپ گیا دربارے‬

‫عاصم شاہ ا ّگے اس جاکے ‪،‬حال سُنائے سارے‬

‫‪135‬‬

‫عاصم نُوں سُن گل عِشق دِی ‪،‬بُہت ّ‬

‫لگی غمناکی‬

‫آپوں َپیر ُکہاڑی ماری‪ ،‬کیتی آپ چاالکی‬

‫‪136‬‬

‫کر افسوس کہے میں آپوں ‪،‬کیتی بُہت نادانی‬

‫کاہنوں شہزادے ول بھیجے‪ ،‬اوہ تُحفے سلُیمانی‬

‫‪137‬‬

‫نبی سلیماں باپ میرے نُوں ‪ِ ،‬دتّے ایہہ شاہ ُمہرے‬

‫اُس بھی ّ‬
‫اگوں تُحفے بھیجے‪ ،‬کیتے ورتن دوہرے‬

‫‪138‬‬

‫ہن اوہ دوئے گئے جہانوں ‪،‬کؤن نِشانی دسّے‬

‫کس دِی دِھی جہدی اوہ ُمورت ‪،‬کس والیت وسّے‬

‫‪139‬‬

‫عاصم شاہ سُن ایہہ قضیّہ ‪،‬بُہت ہویا درماندہ‬

‫ہتّھیں اگ لگائی گھر نُوں ‪ُ ،‬مٹھا میں کرماں دا‬

‫‪140‬‬

‫فکر اندیشے صبر ب ُھالیا ‪ِ ،‬وسّرگئیاں تدبیراں‬

 ‫ڈُبدا عقل اندیشے اندر ‪،‬جیؤں لوہا ِوچ نیراں‬

‫‪141‬‬

‫کشتی ہوش مالح عقل دِی ‪،‬گ ُھ ّمن گھیر فکر دے‬

‫بھجن ونجھ صالحاں والے‪ ،‬پے گرداب نہ تر دے‬

‫‪142‬‬

‫نہ کجھ آوے جاوے چارہ‪ ،‬وانگ بیٹھا دلگیراں‬

‫عاصم شاہ دی ویکھ حیرانی‪ ،‬کیتی عرض وزیراں‬

‫‪143‬‬

‫شاہا شاالدم دم ہوون‪ ،‬تیرے بھاگ سوائے‬

‫مولی باغ خوشی دے تائیں‪ ،‬صرصر واء نہ الئے‬

‫ٰ‬

‫‪144‬‬

‫دؤلت تے اقبال شہاں دے‪ ،‬دِن دِن ہون زیادے‬

‫لگے شاال‪،‬سیف ملُوک شہزادے‬

‫سُتیاں ِچرنہ ّ‬

‫‪145‬‬

‫یا قِبلہ غمناک نہ ہوویں‪ ،‬رکھ ﷲ دی ڈھیری‬

‫بیٹے پاس چلو اُٹھ آپوں‪ ،‬اُس نُوں دِیو دلیری‬

‫‪146‬‬

‫ایہہ کہو شاہزادے تائیں‪ ،‬چنتا ِچخا نہ بالے‬

‫سڑ دا عقل فِکر تے دانش ‪،‬بھانبڑ چنتا والے‬

‫‪147‬‬

‫یار تینُوں ربّ پاک مالنا‪ ،‬جے تُدھ قِسمت ہوئی‬

‫حیلہ وس میرا جو لگسی ‪،‬فرق نہ رکھساں کوئی‬

‫‪148‬‬

‫صور دانے‬
‫بھیجاں دانشمند وزیراں ‪،‬ہور م ّ‬

‫صورت ڈھُونڈن‪ ،‬ہر شہریں ہر خانے‬

‫عالم پھر کے ُ‬

‫‪149‬‬
 ‫اُس ُ‬
‫صورت دِی حال حقیقت‪ ،‬جس جاؤں ہتھ آسی‬

‫حاضر آن کرن گے ایتھے‪ ،‬تاں تیرا غم جاسی‬

‫‪150‬‬

‫ایہہ صالح وزیراں ِدت ّی‪ ،‬شاہ لگّی دل بھلّی‬

‫بیٹے نُوں جا دے دلیری‪ ،‬بچّہ رکھ تسلّی‬

‫‪151‬‬

‫ّ‬
‫‪،‬گھالں فؤج چؤپھیرا‬ ‫کوشش بے ش ُماری کرساں‬

‫صورت لب ّھے ‪،‬ہووے مطلب تیرا‬

‫مت ُمورت دِی ُ‬

‫‪152‬‬

‫پرتُوں اپنا آپ سنبھالیں‪ ،‬ہوش رک ّھیں ِوچ جائی‬

‫کد شہزادے ناطہ دیندے ‪،‬جے نام ّپوے سؤدائی‬

‫‪153‬‬

‫سیف ملُوک کہے سُن بابل‪ ،‬قسم مینُوں اُس ربّ دِی‬

‫صورت نئیں لبھدی‬

‫ہوش عقل جیؤ جان نہ رہسی ‪،‬جے ُ‬

‫‪154‬‬

‫دھڑکے جان میری وچ جُثّے‪ ،‬ت ّکے ساعت گھڑیاں‬

‫عاصم حال بیٹے دا تک کے‪ ،‬ہنجُوں جھولی جھڑیاں‬

‫‪155‬‬

‫اوہ ُرخسارے ارغوانی‪ ،‬ہوئے کیسر پیلے‬

‫ِن ّموں جھان بیماری مارے ‪،‬نرگس نین رنگیلے‬

‫‪156‬‬

‫د ُھوڑاں پے سُکایا ُخشکی ‪،‬سُنبل ہریاں واالں‬

‫بدر ُمنیر آہا جو چہرہ‪ِ ،‬دسّے ِمثل ہالالں‬

‫‪157‬‬

‫حالوں پیا بے حال شہزادہ‪ ،‬باغ حُسن کُمالیا‬

‫اُجّڑ گئی بہار پ ُھ ّالں دِی‪ ،‬پتیاں رنگ وٹایا‬

 ‫‪158‬‬

‫لتّھے پیئے بوہٹے چھاپاں‪ ،‬کنگن باہاں والے‬

‫کلغی توڑے تاج اُتارے‪ ،‬زیور شاہاں والے‬

‫‪159‬‬

‫عاصم شاہ تک حال پُتّر دا‪ ،‬اگ لگّی بھڑکارے‬

‫اتھرواں نے ساون الیا ‪،‬ٹھنڈیاں آہیں مارے‬

‫ُ‬

‫‪160‬‬

‫بیٹے نُوں لے جھولی بیٹھا‪ ،‬گ ُھٹ گ ُھٹ سینے الئی‬

‫آکھے سُن فرزندا تُوں ہیں‪ ،‬ا ّکھیں دِی ُرشنائی‬

‫‪161‬‬

‫عُمر گئی غمناکی اندر‪ ،‬کر کر ربّ دِی سیوا‬

‫آئی باغ بہار ُخوشی دِی ‪،‬لدھّوں مِٹّھا میوہ‬

‫‪162‬‬

‫کیسی واء غضب دِی جُھلّی ‪،‬ڈالی میوے والی‬

‫دھرتی نال پٹاک گوائی ‪،‬آئی خستہ حالی‬

‫‪163‬‬

‫دوہاں جہاناں اندر آہی ‪،‬تیری ُخوشی گھنیری‬

‫تک تک ُمنہ تیرا میں جیواں ‪،‬سُکھ حیاتی میری‬

‫‪164‬‬

‫تینُوں کے ہویا فرزندا‪ ،‬داغ لگائیوئی جانی‬

‫سدا بہار گُالب حُسن دا‪ ،‬تیری نویں جوانی‬

‫‪165‬‬

‫کِس ڈائن نے ڈچھ لگایا‪ ،‬یا کِس نظر لگائی‬

‫دئے جہان دُعائیں تینُوں‪ ،‬پھڑیوں کِس بدُّعائی‬

‫‪166‬‬

‫اے سؤدائی بیٹا میرا‪ ،‬نہ کر بے قراری‬

 ‫آپ بی سڑدا میں بھی ساڑیں‪ ،‬چھڈ اِس کچّی کاری‬

‫‪167‬‬

‫نہ تُدھ کیتا ُ‬

‫ظلم کسے تے ‪،‬نہ کوئی ُخون کرایا‬

‫کیتا پاپ میرا کوئی بھارا‪ ،‬تینُوں دینا آیا‬

‫‪168‬‬

‫بُھل گئیاں سبھ کاراں تینُوں ‪،‬یا دنہ رہیاں بانکاں‬

‫ایسا غم نہ ڈِٹّھا ہوسی اگلیاں غمناکاں‬

‫‪169‬‬

‫دُشمن تیرے طعنے دیسن‪ ،‬کرسن بُہت مالمت‬

‫دوزخ سینے میرے تپسی‪ ،‬سجناں ہوگ قیامت‬

‫‪170‬‬

‫صورت واال ملیا ‪،‬یاری کسے نہ الئی‬

‫نہ کوئی ُ‬

‫کہہ تُوں کس دے پچ ّھے بیٹا‪ ،‬اپنی آب گوائی‬

‫‪171‬‬

‫بیٹھ نچّال کر ُخوشحالی‪ ،‬چھڈ ایہہ جھورا من دا‬

‫ٹھنڈا لوہا ُکٹیاں بیٹا‪ ،‬کوئی ہتھیار نہ بندا‬

‫‪172‬‬

‫کر ُکجھ صبر تحّمل بیٹا‪ ،‬چھڈ ایہہ کھہڑاکیویں‬

‫صورت ہوسی‪ ،‬یا ایہہ ُمورت اِینویں‬

‫خبر نہیں کوئی ُ‬

‫‪173‬‬

‫ّ‬
‫لگا روگ اَ َو ّال تینُوں‪ُ ،‬‬
‫دارو نال نہ جاندا‬

‫نالے دِل تیرے نُوں کھا د ُس ‪،‬جگر میرا بھی کھاندا‬

‫‪174‬‬

‫الہ اُ ّمِید نہ ہُسّٹر جائیں‪ ،‬کرن دئیں کوئی چارہ‬

‫مت ربّ پاک سبب بنائے‪ ،‬میلے یارپیارا‬

‫‪175‬‬
 ‫نا اُ ّمِیدی ِوچ اُ ّمِیداں ‪،‬ر ّکھیں آس کرم دِی‬

‫بہو مجلس داناواں والی‪ ،‬لوڑ کریں اِس کم دی‬

‫‪176‬‬

‫دؤلت مال نہ سٹّیں بیٹا‪ ،‬ہوئیں نہ ایویں بِیدل‬

‫حاصل‬
‫ِ‬ ‫دؤلت والے نُوں گھر اندر ‪،‬مطلب ہوندے‬

‫‪177‬‬

‫دُنیا دِی ہر ُمشِکل تائیں‪ ،‬دؤلت کرے آسانی‬

‫ڈاہڈے قُفل اُتارے ایہہ بھی‪ُ ،‬کنجی ہے رحمانی‬

‫‪178‬‬

‫دؤلت تھیں ُمکھ موڑ نہ بیٹا‪ ،‬چھوڑ نہیں ایہہ شاہی‬

‫دِن دِن لوڑ کراں گا میں بھی‪ ،‬دیگ ُمراد ا ِٰلہی‬

‫‪179‬‬

‫صبر کریں تاں اجر ملے گا‪ ،‬آئی خبر کِتابوں‬

‫صبر اُتارے قُفل ُمح ّمد ہر ہر ُمشکل بابوں‬

‫تحقیق‪،‬تحریر‪:‬پروفیسرڈاکٹرسیّدمجیب ظفرانوارحمیدی‬
‫محکمہ تعلیم و خواندگی و تحقیق‪،‬پاک سیکریٹیریٹ ‪،‬اسالم آباد‪،‬پاکستان‬
‫ٔ‬ ‫وفاقی‬

‫شیر تعلیم برائے وفاق برائے گریڈ‪MP-I:‬‬

‫ُم ِ‬

‫الملوک‪ ،‬جلد دوم۔ (الہور‪ :‬اردو پبلک الئبریری‪ ،)2003 ،‬ص‪309 .‬۔کتابیات میاں محمد بخش۔‬ ‫سیف الملوک‪ ،‬جلد دوم۔ بخش‪ ،‬میاں محمد۔‪:‬سیف‬
‫الہور‪ :‬اردو پبلک الئبریری‪2003 ،‬۔‬

‫۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‬

‫اعادہ مثنوی سیف الملوک(مکمل)‬

‫قلم پروفیسر ڈاکٹرمجیب ظفرانوارحمیدی مع تعارفِ پروفیسر مجیب ظفرانوارحمیدی‬

‫از ِ‬

‫بسم ﷲ الرحمٰ ن الرحیم‬

‫مختصرتعارف‪:‬پروفیسرڈاکٹر مجیب ظفر انوار حمیدی‬

‫ہ ُندستان کے صوبہ’’اُتَّرپردیش‘‘میں ’’بدایوں‘‘نام کا ایک چھوٹا‪،‬لیکن مردم خیز شہرہے‪،‬جوہندُستان کے قدیم ترین شہروں میں شمار ہوتا ہے ‪،‬بدایوں چار‬
‫خاندان غالماں کے بادشاہ ’’‬
‫ِ‬ ‫ہے۔بر صغیر میں مسلمانوں کے دور سے پہلے ’’بدایون‘‘کا نام ’’ویدامؤ‘‘تھا اور اسے‬
‫ِ‬ ‫ہزار سال سے زیادہ قدیم‬
 ‫التتمش‘‘یا’’التمش‘‘نے اپنا پایۂ تخت بھی بنایا تھا ۔’’ویدا مؤ ‘‘‪،‬سنسکرت زَ بان کا لفظ ہے‪،‬جس کے معنی‪’’،‬علم کا شہر ‘‘کے ہیں ۔یہاں ہندؤں کی مقدس‬
‫مسلمانان ہند ‪’’،‬بدایوں ‘‘ میں‬
‫ِ‬ ‫درس گاہیں بھی تھیں اور مسلمانوں کے وقیع تعلیمی ادارے بھی ۔برصغیر میں مسلمانوں کی حکومت قائم ہونے سے قبل‬
‫یان علم اور دانشوران سے خالی نھیں رہا۔‬
‫جواہر قابل ‘‘ پیدا کئے ‪،‬یہ شہر کسی بھی دور میں اہال ِ‬
‫ِ‬ ‫آباد ہوچکے تھے۔’’بدایون ‘‘(بدایوں) نے ہزاروں ’’‬

‫ب علم و ادب و تعلیم و تعلّم ‘‘ خاندان ‪’’،‬بنو حمید ؒ ‘‘ بھی ہے‪،‬جس کے مور ِ‬
‫ث اعل ٰی حضرت حمید الدین صدیقی‬ ‫بدایوں کا ایک معزز و مشہور ‪’’،‬صاح ِ‬
‫ہیں (جن کا شجرہ‪،‬حضرت ابوبکر صدیقی اور ایک پیڑھی حضرت علی ؑ سے ملتی ہے)۔جناب حمید الدین صدیقی (قادری) ‪۶۹۰‬ھ میں عالء الدین خلجی‬
‫کی حکمرانی میں ‪،‬ایران سے ہجرت کرکے ’’دہلی ‘‘ اور پھر ’’بدایوں ‘‘ آئے تھے۔بادشاہ نے اُن کو ’’د ِ‬
‫یوان انشأ‘‘کے خطاب (اعزاز)سے نوازا تھا‬
‫‪،‬بعد میں موصوف نے ’بدایوں‘‘میں مستقل سکونت اختیار کرلی تھی جہاں اُن کے صاحب زادے صدر الدین صدیقی کو ‪،‬صوبہ بدایوں کے ’’قاضی‘‘‬
‫کے عہدے سے سرفراز کیا گیا تھا(ان ہی سے بدایوں کا ایک عالقہ ’’قاضی ٹولہ‘‘ مشہور ہوچال)۔’’بنو حمید ؒ ‘‘یا ’’حمیدی خاندان ‘‘ میں بڑے بڑے‬
‫خاندان حمیدی کے فرد ہیں اور ان کو ’’نجیب الطرفین حمیدی ‘‘‬
‫ِ‬ ‫کاملین ‪ ،‬مجاہدین ‪ ،‬علماء کرام ‪ ،‬فضالء‪ ،‬ادباء و شعراء کرام گزرے ہیں ۔مجیب ظفر بھی‬
‫ہونے کا اعزاز بھی حاصل ہے۔مجیب ظفر انوار میرے سگے بھانجے ہیں ۔‬

‫مخلص بدایونی بلند پایہ شاعر اور محقق‬

‫ؔ‬ ‫بدایوں میں اُردو شاعری کی ابتدا ء اٹھارہویں صدی عیسوی میں ہوچکی تھی ۔میرے مور ِ‬
‫ث اعل ٰی حمید الدین‬
‫شفاعت حمیدی بدایونی جو مجیب ظفر کے دادا ظفر حسین حمیدی بدایونی کے بھائی تھے ‪،‬بدایوں کے اولّین‬ ‫ؔ‬ ‫تھے ۔میرے دادا کے دادا مولوی شفاعت ﷲ‬
‫ب علم( پڑھے لکھے)‬ ‫مطاہر ‘‘بدایوں کے ہر صاح ِ‬
‫ؔ‬ ‫منظوم‬
‫ِ‬ ‫‪،‬بعنوان ‪’’:‬‬
‫ِ‬ ‫قادر الکالم شعراء کرام میں شمار کئے جاتے ہیں ۔اُن کی ایک منظوم مناجات‬
‫گھرانے میں صدیوں تک محفوظ رہی ۔یہ مناجات ‪ ،‬بدایون(بدایوں) کے ہر گھر میں علی الصبح ‪،‬برائے ’’حصو ِل ثواب ‘‘ پڑھی جاتی رہی ۔مولوی‬
‫یام پاکستان‬
‫شفاعت اپنی طویل ’’مناجات‘‘کے حوالے سے آج بھی دنیا بھر میں پہچانے جاتے ہیں ۔افسوس ‪،‬کہ‪۱۸۵۷،‬ء کی جنگِ آزادی اور ق ِ‬ ‫ؔ‬ ‫شفاعت ﷲ‬
‫کے واقعہ کے بعد‪،‬اُن کا کالم محفوظ نہ رہ سکا۔‬

‫یہ جانتا ہوں ‪،‬کہ ‪ ،‬بھانجے کے بارے میں ماموں کی شہادت کسی اہمیت کی حامل نھیں ہوا کرتی مگر میں پھر بھی اپنے مشاہدے کو بیان کرنا اپنا‬
‫’’قرض‘‘ اور ’’فرض‘‘ سمجھتا ہوں ۔مجیب ظفر انوار حمیدی ‪ ،‬اپنے بچپن سے ‪،‬لکھنے پڑھنے کے شوقین ہیں ‪،‬بچپنے سے ‪،‬اب تک ‪،‬میں نے جب بھی‬
‫پرورش لوح و قلم کرتے ہی دیکھا‪،‬عام لڑکوں کی طرح انھیں کھیل کود یا گلی ُکوچوں میں وقت گزارنے کی عادت ہی نہ تھی‪ ،‬ان‬ ‫ِ‬ ‫مجیب ظفر کو دیکھا تو‬
‫کے والد جناب انوار حسین حمیدی بدایونی انھیں بچوں کے مشہور و مقبول رسائل ‪ ،‬جرائد اور اخباری صفحات ال کر دیتے‪ ،‬اُس وقت کی بچوں کی مقبول‬
‫و سبق آموز ناول اور کتب خرید کر التے اور مجیب ظفر پانچ برس کی عمر سے ہی َچھپے ہوئے لفظ سے شناسا ہوئے۔نو برس کے تھے ‪،‬جب‪ ،‬بچوں‬
‫کی کہانی لکھ کر مجھے دی‪ ،‬پہلے مجھے یقین نھیں آیا کہ ایک بچہ ایسی پختہ فکر کہانی لکھ سکتا ہے‪ ،‬ہر چند ‪ ،‬وہ کہانی ’’بادشاہ صحت یاب ہوگیا‬
‫‘‘‪،‬اُردو امال اور تلفظات کے اعل ٰی حوالوں سے مزید گنجائشوں کی حامل تھی ‪،‬لیکن بنیادی کہانی انتہائی جاندار اور سبق آموز تھی ۔‪۱۹۷۱‬ء میں جناب‬
‫مجیب ظفر انوار حمیدی نے باقاعدہ ’’بچوں کا جنگ ‘‘‪’’،‬بچوں کا حریت ‘‘‪’’،‬بچوں کا مشرق‘‘ اور الہور و کراچی کے اُس وقت کے مقبول ترین بچوں‬
‫کے رسائل میں لکھنے کا آغاز کردیا‪ ،‬جہ‪ ،‬ابھی تک ماشاء ﷲ جاری و ساری ہے‪،‬حاالنکہ ‪ ،‬اب ‪،‬پروفیسر ڈاکٹر مجیب طفر انوار حمیدی ‪،‬ایک سنجیدہ‬
‫طبقۂ فکر سے متعلق ہیں ‪،‬لیکن ابھی تک ‪ ،‬اُردو تحقیق و تنقید اور ’’اُردو میں بچوں کے ادب ‘‘ سے ایک دیرینہ تعلق قائم رکھے ہیں۔اب میں بتاتا ہوں ‪،‬‬
‫کہ ‪۱۹۷۱ ،‬ء میں ‪ ،‬ہم نے ہی مجیب ظفر کو اکسایا کہ ‪’’:‬اب تم کہانیاں لکھا کرو خود بھی !‘‘ ‪ ،‬یہ بات ننھے ڈاکٹر مجیب ظفر انوار حمیدی نے دل پر‬
‫لے لی اور اب تک ماشاء ﷲ پانچ ہزار سے زائد علمی و ادبی ‪ ،‬تحقیقی ‪ ،‬مذہبی‪ ،‬لسانی ‪،‬اُردو انگریزی فرہنگ سے متعلقہ تحریرات لکھ چکے ہیں‬
‫‪،‬مجیب ظفر نے اُس دور میں لکھنا شروع کیا‪ ،‬جب ’’ َچھپے ہوئے لفظ‘‘کی واقعی ایک ‪’’،‬حُرمت‘‘ ہوا کرتی تھی ‪ ’’،‬مجیب ظفرانوار‘‘ کو اپنے‬
‫ابن انوار‬
‫’’چ َھپے ہوئے نام ‘‘ سے پیار ہوگیا اور ہزاروں تحریریں لکھتے چلے گئے‪ ،‬کچھ تحریریں ‪ ،‬ادارتی مجبوریوں کی بنا پر ’’ یوسف ظفر ‘‘‪ِ ’’،‬‬
‫ابن انوار ‘‘ ‪،‬اپنی چھوٹی بہن ’’بشر ٰی ظفر انوار‘‘ و دیگر ناموں سے بھی لکھیں ۔یہ تمام ستّر کی دہائی تا اکیسویں صدی کے آغاز‬ ‫حسین حمیدی ‘‘‪ِ ’’،‬‬
‫تک پوری تاب و طاقت کے ساتھ شایع ہونے لگیں اور اسّی کی دہائی کے وسط میں جناب مجیب ظفر انوار ’’بچوں کے اُردو ادب ‘‘ کا ایک وقیع حوالہ‬
‫بن گئے‪ ،‬اس سلسلے میں ‪،‬کراچی کے بچوں کے مقبول سائنٹفک جریدے ’’ ہمدر ِد نونہال ‘‘ کے مدیران جناب محترم حکیم محمد سعید صاحب اور جناب‬
‫محترم مسعود احمد برکاتی صاحب کے عالوہ ‪ ،‬ماہنامہ ’’تعلیم و تربیت ‘‘ (الہور)کے عالوہ ‪’’،‬ماہنامہ ’’ غنچہ ‘‘(بجنور)‪’’ ،‬ماہنامہ کھلونا ‘‘(‬
‫دہلی)‪،‬ماہنامہ ’’پھول ‘‘ ( الہور ) ‪،‬ماہنامہ ’’ ٹوٹ بٹوٹ ‘‘ (کراچی ) ‪،‬ماہنامہ ’’ساتھی ‘‘ ( اسالمی جمیعت طلبہ ‪ ،‬کراچی ) ‪،‬ماہنامہ ’’ اُمنگ ‘‘( دہلی)‬
‫‪،‬و دیگر رسائل و جرائد کے مدیران نے قدم قدم پر جناب مجیب ظفر کو بہت سکھایا۔اگر کسی شوقین بچّے کو ایک شفیق و مہربان مدیر نصیب آجائے تو‬
‫اُس کا علمی و ادبی سفر سہل ہوجاتا ہے۔مجیب ظفر کا اہنا خاندان بھی علم و ادب کے گواہر ہاے آب دار سے مزیّن رہا ہے۔‬

‫پروفیسر ڈاکٹر مجیب ظفر انوار حمیدی کی ‪،‬بچوں کے ادب کے حوالوں کے عالوہ ‪ ،‬علمی‪ ،‬ادبی و تحقیقی حوالوں سے بھی کئی کتابیں شایع ہو کر‬
‫آچکی ہیں ‪ ،‬ان کتابوں کے پبلشر بھارت اور پاکستان کے عالوہ ’’ جنگ پبلی کیشنز ‪ ،‬لندن ‘‘کے ہیں ۔’’اوکسفرڈ ایجوکیشن سسٹم ‘‘ کے تحت ‪ ،‬پروفیسر‬
‫مجیب ظفر انوار حمیدی نے اردو کا پہال ’’ دائرۂ معارف العلوم ( انسائکلو پیڈیا ) نُما ’’ لغت ‘‘ بھی تن تنہا ترتیب دیا ‪ ،‬اس کام میں ان کا ساتھ متعلقہ‬
‫ادارے کے عالوہ ‪ ،‬عالمی شہرت یافتہ انٹر نیٹ کمپنی ’’ ِوف ٹیک ‘‘ نے بھی دیا ‪،‬بعد ازاں یہ کمپنی اپنے کچھ حوالوں سے ’’ ڈ َیل ‘‘ کمپنی سے بھی‬
‫‪ ،‬ہے ‪ ،‬جسے "‪ ) "www.urduinc.com‬مشہور ہوئی ۔ اُس مقبول و مشہور ’’لغت نما انسائکلو پیڈیا ‘‘ کا عنوان (انٹر نیٹ ایڈیشن کے حوالہ سے‬
‫آپ اپنے انٹر نیٹ کے ذریعہ ’’ گوگل ‘‘ کی مدد سے ڈاؤن لوڈ کرسکتے ہیں ‪ ،‬افسوس کہ ’’ وف ٹیک ‘‘ کمپنی نے پروفیسرڈاکٹرمجیب ظفر انوار‬
‫حمیدی کا نام عالمی حوالوں میں ‪،‬پرنٹنگ کے حوالوں سے نھیں دیا‪ ،‬جبکہ مجیب ظفر انوار نے اُن کے لئے ایک مضبوط و فعال ادارتی بورڈ بھی ترتیب‬
‫دیا تھا‪ ،‬جس بورڈ کے اراکین اعزازی میں پروفیسر ڈاکٹر اسلم فرخی ‪ ،‬پروفیسر سحر انصاری ‪ ،‬پروفیسر نقاش کاظمی ‪ ،‬جناب شان الحق حقی ‪،‬جناب‬
‫مسعود احمد برکاتی کے عالوہ جناب سرشار صدیقی اور محقق جناب ادیب سہیل بھی شامل رہے ۔ساتھ محترمہ فہمیدہ ریاض ‪ ،‬محترمہ مہتاب اکبر‬
‫راشدی ‪ ،‬محترمہ نسرین جلیل ( سابق سٹی ناظمہ ‪،‬کراچی)کے عالوہ کئی علمی و ادبی شخصیات بھی اس انسائکلو پیڈیا کی ترتیب میں اپنا حصہ ڈالتے‬
‫رہے ‪ ،‬لیکن افسوس کہ ’’انٹرنیٹ ایڈیشن ‘‘ پر کسی بھی اہ ِل علم کا حوالہ موجود نھیں ‪ ،‬اسے علمی بددیانتی سے تعبیر کیا جاسکتا ہے‪ ،‬کیونکہ ‪ ،‬وطن‬
‫عزیز میں ’’ادب‘‘ کو سراسر گھاٹے کا سودا بنالینے کی مساعی کی جاتی رہیں ۔اب ‪ ،‬حاالت کسی حد تک اطمینان بخش کہے جاسکتے ہیں ۔لیکن اب‬
‫۔نوے کی دہائی‬‫’’انٹر نیٹ ‘‘ نے قاری کو ’’کتاب‘‘ اور ’’ اہ ِل کتاب‘‘ سے دور کردیا ہے ‪،‬اب تحقیق کا معیار انتہائی ’’اطمینان بخش‘‘ نھیں کہا جاسکتا ّ‬
‫میں مجیب ظفر نے میری خواہش پر اور اپنے ’’اُردو سائنس کالج ‘‘ کے ایک اُستاد ‪،‬پروفیسر ڈاکٹر حسن وقار ُگلؔ کے مشورے پر ’’ اُردو میں بچوں کا‬
‫ادب ‪،‬آزادی کے بعد ‘‘( ‪۱۹۴۷‬ء تا ‪۲۰۰۳‬ء ) کے موضوع پر ’’ ایم فل ‪/‬پی ایچ ڈی ‘‘ بھی کیا ۔لکھنے ‪،‬پڑھنے کے کاموں میں نہ مجیب ظفر انوار‬
‫حمیدی کو کھانے پینے کی حاجت ہوتی ہے اور نہ ہی سردی گرمی کا کوئی تاثر ان کا کام روک سکتا ہے ‪ ،‬ایک دیوانہ وار کام ہے جو ُربع صدی سے‬
‫زائد کیے جارہے ہیں ۔ڈاکٹر مجیب ظفر انوار حمیدی کا تحقیقی مقالہ ‪ ،‬وقیع سرکاری اشاعتی ادروں کی جانب سے مرحلۂ اشاعت میں ہے اور عنقریب‬
 ‫اُردو ادب و تحقیق سے وابستہ افراد اور اہ ِل قلم ‪ ،‬بچوں کے ا ُردو ادب کے حوالے سے ایک جدید ترین ‪،‬عالمی تحقیق کے حوالوں کے ساتھ ‪ ،‬ایک مفید‬
‫سر ہے ۔‬‫مقالہ پڑھ سکیں گے ‪،‬تحقیق کا یہ اعزاز ’’وفاقی اُردو یونیورسٹی ‘‘(کراچی‪/‬اسالم آباد ) کے َ‬

‫میں ‪ ،‬ﷲ تعال ٰی سے دعا کرتا ہوں کہ’’ مجیب ظفر ‘‘کی اس علمی‪،‬ادبی و تحقیقی خدمت کو مقبولیت عام حاصل ہو‪ ،‬آمین ! پاکستان میں پختہ کار محققین‬
‫!! اور ماہر ِ‬
‫ین تعلیم کا بڑا قحط کہا جاسکتا ہے ‪،‬لیکن پروفیسر ڈاکٹر مجیب ظفر انوار حمیدی کو دیکھ کر ‪ ،‬چشم ما روشن ‪ ،‬دل ما شاد ہے ۔ ماشاء ﷲ‬

‫نظام نصیری __‬

‫ت سندھ (‬
‫) سابق ڈائریکٹر ‪:‬محکمۂ ماہی پروری ‪ ،‬حکوم ِ‬

‫فارغ التحصیل ‪ ’’ :‬علی گڑھ مسلم یونیورسٹی ‪ ،‬علیگڑھ ‪ ،‬بھارت ) و برطانیہ‬

‫رابطہ ‪( :‬گھر) ‪0213-6646-918 :‬‬

‫سیف الملوک مکمل تحریری حصہ‬

‫تحقیق‪،‬تحریر‪:‬پروفیسرڈاکٹرسیّدمجیب ظفرانوارحمیدی‪،‬اسالم آباد‬

‫محکمہ تعلیم و خواندگی و تحقیق‪،‬پاک سیکریٹیریٹ ‪،‬اسالم آباد‪،‬پاکستان‬

‫ٔ‬ ‫وفاقی‬

‫یر تعلیم برائے وفاق برائے گریڈ ‪MP-I‬‬

‫‪:‬سابق ُمش ِ‬

‫‪ُ :‬مناجات‬

‫سیف الملوک کو "سفر العشق مثنوئ عشق"‪ ،‬میاں محمد بخش کی تصنیف کہی جاتی ہے۔ یہ مثنوی "سیف الملوک"عارف کھڑی کی تصنیف ہےانھیں میں‬
‫لگ بھگ دس ہزار اشعار کو ایک لڑی میں پرویا گیاجس کاہر شعر ایک ہیرے سے کم نہیں۔ پنجابی زبان کے ممتاز صوفی شاعر میاں محمد بخش اپنے‬
‫آفاقی پیغام‪ ،‬الفانی کالم اور اعل ٰی فنی محاسن کے سبب عالمی مرتبے کے شعرا میں شامل ہیں۔ ان کے کالم کو عوامی مقبولیت کی الزوال سند حاصل‬
‫ہے۔ انہوں نے پنجابی زبان و ادب کو گراں بہا ادبی خزانے عطا کر کے اسے بے حد ثروت مند بنایا۔ بال شبہ ان کی کتاب سفر العشق سیف الملوک ایک‬
‫شعری و ادبی 'شاہکار 'ہے۔ چنانچہ ڈیڑھ صدی سے سیف الملوک کی مقبولیت میں اضافہ ہی ہو رہا ہے۔ میاں صاحب ایک فطری اور آفاقی شاعر تھے۔‬
‫ت الفاظ کے پاسبان اور شعری زبان کی حقیقت سے گہری واقفیت رکھتے تھے میاں صاحب نے عیسوی‪ 1863‬میں سیف الملوک کی تسوید‬ ‫وہ حُرم ِ‬
‫مکمل کی اور کہا جاتا ہے کہ یہ پہلے ‪1870‬ء میں الہورسے شائع ہوئی۔ خود میاں صاحب سیف الملوک کے اشعار‪ 9191‬اور‪ 9251‬میں فرماتے ہیں‬
‫‪::‬کہ وہ خود الہور تشریف لے گئے اور مولوی عبد اﷲ (جو ان کے رشتہ دار تھے)کے ہاں تین ماہ قیام کر کے پروف دیکھا۔ میاں محمد بخش لکھتے ہیں‬

‫شہر الہور مبارک اندر صحت کیتی بہ کے‬

‫مولوی عبد اﷲ جیو دے خانے اندر رہ کے‬

‫انیسویں صدی کے دوسرے نصف میں میاں محمد بخش کی تصنیف سیف الملوک کی اشاعت شمال مغربی ہندوستان کے ادب کی تاریخ میں ایک اہم سنگ‬
‫میل کی حیثیت رکھتی ہے۔ سیف الملوک سے قبل برصغیر کے دوسرے صوفی شعرا کی تصانیف سے برصغیر کے بڑے حصے نے استفادہ کیا۔ لیکن‬
‫سیف الملوک نے برصغیر میں کشمیر‪ ،‬پنجاب اور صوبہ سرحد کے دور افتادہ عالقوں کے باسیوں تک رسائی کر کے بڑی خدمت انجام دی۔ بالخصوص‬
‫ریاست جموں کشمیر میں اس تصنیف کا اثر باقی تمام تصانیف کے مجموعی اثر سے بھی بڑھ کر ہوا۔ سیف الملوک کی اشاعت تک ان عالقوں میں علم و‬
‫ادب صرف پڑھے لکھے لوگوں تک محدود رہا جن کی تعداد آٹے میں نمک کے برابر تھی۔ سیف الملوک ایک دھماکے کی مانند وارد ہوئی اور خاص کر‬
‫ناخواندہ لوگوں میں ایک جادو اثر تشہیر کی حامل ہوئی۔ چند ہی برسوں میں یہ کتاب ہر گرہستی کا ضروری جزو بن گئی۔ اس کتاب کے ہر دلعزیز ہونے‬
‫کی کئی وجوہ تھیں‪ ،‬اول یہ کہ چونکہ مصنف نے مختلف مقامی زبانوں مثال پہاڑی‪ ،‬پوٹھوہاری‪ ،‬پنجابی اور ہندکو کے امتزاج کو ذریعہ اظہار بنایا‪،‬‬
‫چنانچہ ضروری ہوا کہ اسی طور اس کے قارئین کا حلقہ بھی وسیع ہوا۔ عالوہ ازیں کتاب چونکہ شاعری میں لکھی گئی جس کی کہانی ایک اچھوتے‬
‫رومانی پالٹ پہ محیط ہوئی‪ ،‬لہٰ ذا قارئین کا حلقہ ایک دھماکے کی طرح پھیال۔ سیف الملوک کی اشاعت سے پہلے تمام رومانی لوک کہانیوں کی بنیاد‬
‫خالصتا انسانی رومان پر محیط رہیں لیکن سیف الملوک کے مصنف نے اس کتاب کے پالٹ میں ایک جدت کا اضافہ کیا اور ایک انسان شہزادے اور‬
‫پری شہزادی کی رومانی داستان انتہائی مہارت کے ساتھ پیش کی‪ ،‬چنانچہ مصنف نے اس کی تائید میں دو الہامی کتابوں کا حوالہ بھی پیش کیااور اس‬
‫رومانی داستان کی تائید ‪،‬دو انبی ٗا یعنی حضرت دائو ؑد اور حضرت سلیمان ؑ کی زبانی پیش کی۔‬

‫‪1‬‬
 ‫س ّکا کر ہریا‬
‫ِرحمت دا مینہ پا ُخدایا‪ ،‬باغ ُ‬

‫بُوٹا آس اُ ّمید میری دا ‪،‬کردے میوے بھریا‬

‫‪2‬‬

‫مِ ٹ ّھا میوہ بخش اجیہا ‪،‬قُدرت ِدی گھت ِش ِ‬

‫یری‬

‫جو کھاوے ‪،‬روگ اُس دا جاوے ‪،‬دُور ہووے دِلگیری‬

‫‪3‬‬

‫سدا بہار دئیں اس باگے ‪،‬کدے خزاں نہ آوے‬

‫ہوون فیض ہزاراں تائیں‪ ،‬ہر ب ُھک ّھا پھل کھاوے‬

‫‪4‬‬

‫بال چراغ عشق دا‪ ،‬میرا روشن کردے سینہ‬

‫دل دے ِدیوے ِدی ُرشنائی‪ ،‬جاوے ِوچ زمیناں‬

‫‪5‬‬

‫نعمت اپنی ِوی کُجھ مینُوں‪ ،‬بخش شناساں پاواں‬

‫ہمت دے دِلے نُوں ‪،‬تیرا شُکر بجا لیاواں‬

‫‪6‬‬

‫برے دا ‪،‬چانن ال عقل دا‬

‫الہ ہنیرا جہل ُ‬

‫بخش ِوالیت شعر سُخن دی‪ ،‬یُمن رہے ِوچ ُرلدا‬

‫‪7‬‬

‫‪،‬جس ِوچ ہوون ‪،‬سُچے سُخن خزانے‬

‫ّاول دِے دِل ِ‬

‫لعل جواہر کڈھ کڈھ دیوے ‪،‬قُ ّوت بخش ُزبانے‬

‫‪8‬‬

‫طبع میری دانافہ کھولیں‪ُ ،‬ملکیں ُمشک دُھمائیں‬

‫سُن سُن مغز ُمعطر ہوون‪ ،‬بُو عِشق ِدی پائیں‬

‫‪9‬‬

‫سُخن میرے ِدی شکروں ہوون‪ ،‬مٹِ ّھے ُمنہ قلم دے‬

‫شعر میرے دے عطروں کاغذ‪ ،‬الوے خال رقم دے‬

 ‫‪10‬‬

‫وؤہٹی نویں کتاب میری نوں‪ ،‬جوبن بخش سنگھاریں‬

‫پاک نظر دے ویکھن والے‪ ،‬ندی عشق دی تاریں‬

‫‪11‬‬

‫جے کوئی میلی اک ّھیں ویکھے ‪،‬عیب دھِگانے الوے‬

‫اوہ بھی عدل تیرے دے گھر تھیں ‪ُ ،‬کجھ سزائیں پاوے‬

‫‪12‬‬

‫مر مر ہِک بناون شیشہ‪ ،‬مار وٹّہ اِک بھندے‬

‫دُنیا اُتّے تھوڑے ریہہ گئے‪،‬قدر شناس سُخن دے‬

‫‪13‬‬

‫ّاول تے ُکجھ شوق نہ کسے‪ ،‬کؤن سُخن اج سُندا؟‬

‫صہ اُتال ‪،‬کوئی نہ رمزاں پُندا‬

‫جے سُنسی تاں ق ّ‬

‫‪14‬‬

‫لدگئے اوہ یار پیارے ‪،‬سُخن شناس ہمارے‬

‫سُخن صراف ُمحّمدبخشا ‪،‬لعالں دے ونجارے‬

‫‪15‬‬

‫مجلس بَہہ بَہہ گئے سیانے ‪،‬کر کر ہوش سنبھالے‬

‫ہک دُوئے سنگ ورتی اُلفت ‪،‬جیؤں بھلیاں دے چالے‬

‫‪16‬‬

‫لے لے گئے سُخن دی لذّت ‪،‬پی پی مست پیالے‬

‫خالی ریہہ گئے مٹ محُمدّ ‪،‬خانے مجلس والے‬

‫‪17‬‬

‫کدھرے نظر نہ آوے کوئی ‪،‬بھرے پیالے واال‬

‫ِسے تاں ورتے ناہیں‪ ،‬نہ ہِک ُگھٹ نواال‬

‫جے د ّ‬

‫‪18‬‬

‫کہے اساں تھیں اوہلے ہوئے‪ ،‬ساقی مٹ پیالے‬

 ‫ہائے افسوس ُمح ّمدبخشا ‪،‬کؤن کرے اُپرالے‬

‫‪19‬‬

‫یاراں باجھ شراب سُخن دا ‪،‬ورتن تے کد جیوسی‬

‫سُچا میال کڈھ ُمح ّمد ‪،‬جو پیوسی سو پیوسی‬

‫واحِ دہُ ال شریک ِدی حمد‬

‫‪1‬‬

‫ّاول حمد ثناء ا ِٰلہی‪ ,‬جو مالک ہر ہر دا‬

‫اُس دا نام ِچتارن واال ‪ ،‬کِسے میدان نہ ہردا‬

‫‪2‬‬

‫کام تمام میسّر ہوندے‪ ،‬نام اوہدا ِچت دھریاں‬

‫ُکے ساوے کردا‪ ،‬قہروں ساڑے ہریاں‬

‫ِرحموں س ّ‬

‫‪3‬‬

‫قُدرت تھیں‪ ،‬جس باغ بنائے‪ ،‬جگ سنسار تمامی‬

‫رنگ برنگی بُوٹے الئے ‪ُ ،‬کجھ خاصے ُکجھ عامی‬

‫‪4‬‬

‫ہکناں دے پھل مِٹ ّھے کیتے پت اُنہاندے کؤڑے‬

‫ہکِناں دے پ ُھل کاری آون نفعے پھالندے تھوڑے‬

‫‪5‬‬

‫ایس عجائب باغے اندر ‪،‬آدم دا ُرکھ الیا‬

‫معرفت دا میوہ دے کے‪ ،‬واہ پھلدار بنایا‬

‫‪6‬‬

‫رحمت دا جد پانی لگا ‪،‬تاں ہویا ایہہ ہریا‬

‫ہر ہر ڈالی نے پھل پایا ‪،‬سر دھرتی جد دھریا‬

 ‫‪7‬‬

‫واہ وا خالق سرجنہارا ‪،‬ملکاں ِجن انساناں‬

‫اربع عناصر تھیں جس کیتا ‪ُ ،‬گونا گوں حیواناں‬

‫‪8‬‬

‫ُکن اوہدی نوں کوئی نہ پُہتا‪ ،‬عاقل بالغ دانا‬

‫درجس دے سر سجدے سٹے‪ ،‬لوح قلم اسماناں‬

‫‪9‬‬

‫حُکم اوہدے بِن ککھ نہ ہِلدا ‪،‬واہ قُدرت دا والی‬

‫! ِجیا جُون نِگاہ اوہدی ِوچ‪ ،‬ہر پتر ہر ڈالی‬

‫‪10‬‬

‫آپ مکانوں خالی ‪،‬اُس تھیں ‪،‬کوئی مکان نہ خالی‬

‫ہر ویلے ہر چیز ُمح ّمد ‪،‬رکھدا نِت سنبھالی‬

‫‪11‬‬

‫جُون ہزار اٹھاراں‪ ،‬اُس نے‪ ،‬دُنیا ِوچ بنائی‬

‫صورت سیرت تے خاصیت‪ ،‬وکھو وکھری پائی‬

‫ُ‬

‫‪12‬‬

‫جُدا جُدا ہرجُونے جوگے‪ ،‬جگ تے کیتے کھانے‬

‫اَنّھے لُوہلے ماڑے موٹے‪ ،‬ہر نُوں نِت پُچانے‬

‫‪13‬‬

‫جو جو ِرزق کسے دا کیتُس لکِھیا کدے نہ ٹالے‬

‫بریایاں پھر بھی اونویں پالے‬

‫تکے ُ‬
‫ّ‬ ‫الکھ کروڑ‬

‫‪14‬‬

‫آدم تھیں لے اِس دم توڑی‪ ،‬الکھ ہوئے مرمٹ ّی‬

‫صورت جُدا جُدا سبھس ِدی‪ ،‬علم اوہدے وچ گھتّی‬

‫ُ‬

‫‪15‬‬

‫وکھو وکھرے لیکھ سبھس دے ‪،‬لِکھ چھڈ یوس ہکواری‬

 ‫ج ّمن مرن نہ گ ُھسّن دیندا‪ ،‬ساعت ادھّی ساری‬

‫‪16‬‬

‫ہکو فرش زمیں دا سارا‪ ،‬ہِکو ِمینہ تراوت‬

‫بُوٹے ُرکھ زمیں پر جتنے ‪،‬سبھناں وچ تفاوت‬

‫‪17‬‬

‫سے ناڑیں اک پتراندر‪ ،‬جو ڑ کئی وچ جوڑے‬

‫علم اوہدے وچ ککھ نہ ب ُھال‪ ،‬سبھ معلم ِبن لوڑے‬

‫‪18‬‬

‫صنعت دا ُکجھ انت نہ لبھدا ‪،‬نظر کرو جس جائی‬

‫دھن اوہ قادر ِسرجنہارا ‪،‬جس سبھ چیز بنائی‬

‫‪19‬‬

‫جے ہک مچھر دا پر بھجے ‪،‬توڑے جو جگ لگے‬

‫ہر گز راس نہ ہوندا ُمڑ کے‪ ،‬جیونکر آہا اگے‬

‫‪20‬‬

‫اِتنا کم نہیں کر سکدے‪ ،‬دا نشمند سیانے‬

‫حکمت پاک حکیم سچّے ِدی ‪،‬کؤن کوئی سبھ جانے‬

‫‪21‬‬

‫آپے دانا آپے بینا‪ ،‬ہر کم کردا آپے‬

‫واحد الشریک ٰالہی ِ‬

‫‪،‬صفتاں نال سہا پے‬

‫‪22‬‬

‫ربّ جبّار ق ّہار سُنیندا ‪،‬خوف بھال اِس بابوں‬

‫ہے ستّار غفّار ہمیشہ‪ِ ،‬رحم ا ُ ّمید جنابوں‬

‫‪23‬‬

‫بادشہاں تِھیں بِھیکھ منگاوے‪ ،‬تخت بہاوے گھاہی‬

‫ُکجھ پرواہ نہیں در اُس دے‪ ،‬دائم بے پرواہی‬

‫‪24‬‬
 ‫ص ٌم بُک ٌم رہن فرشتے ‪،‬کِس طاقت دم مارے‬
‫ُ‬

‫در اُس دے پر عاجز ہو کے‪ ،‬ڈھیندے بُزرگ سارے‬

‫‪25‬‬

‫ہرڈھٹھے نُوں ہتھی دیندا‪ ،‬بخشنہار خطائیاں‬

‫دِتیوس سُخن ُزباناں اندر ‪،‬س ُخناں ِوچ صفائیاں‬

‫‪26‬‬

‫ہر در توں دُرکارن ہوندا ‪،‬جو اُس در تھیں ُمڑیا‬

‫اوسے دا اُس شان ودھایا‪ ،‬جو اُس پاسے اُڑیا‬

‫‪27‬‬

‫بادشہاں دے شاہ اُس ّ‬

‫اگے‪ُ ،‬منہ ملدے ِوچ خاکاں‬

‫اؤگنہار کہایا اوتھے ‪،‬سچیاں صافاں پاکاں‬

‫‪28‬‬

‫مغروراں نُوں پکڑ نہ کردا‪ ،‬اوسے وقت شتابی‬

‫ُ‬

‫معذُوراں نُوں ُچ ّکے ناہیں‪ ،‬کر کے قہر خرابی‬

‫‪29‬‬

‫بریاں‬
‫جے کر خفگی کرے اساں پر ‪،‬تک کے ک ّماں ُ‬

‫بخشش کر کے مہریں آوے ‪،‬پھیر اوہدے در ہ ُریاں‬

‫‪30‬‬

‫ماؤ پیؤ دی بے فرمانی ‪،‬جو بیٹا نِت کردا‬

‫فرزندی دا پیار نہ رہندا ‪،‬کہن کویں ایہہ مردا‬

‫‪31‬‬

‫سجّن بھین بھرا نہ ہوون‪ ،‬راضی ِجس بھرواں‬

‫گھر آئے داکرن نہ آدر ‪،‬کپّن اوہدیاں باہواں‬

‫‪32‬‬

‫دوست یار کِسے دا ہِک دِن ‪،‬آدر بھاء نہ ہووے‬

‫پھر اوہ ُمکھ ِو ِِکھاندا ناہیں‪ ،‬یاری تِھیں ہتھ دھووے‬

 ‫‪33‬‬

‫نفر ُ‬
‫غالم کِسے دا ہووے ‪،‬خدمت اندر ِڈھّال‬

‫خاوند نوں کد چنگا لگدا ‪،‬جھڑکے کر کر گ ِّال‬

‫‪34‬‬

‫میر وزیر مصاحب شاہ دے‪ُ ،‬حکموں باہر ہوون‬

‫شاہ کھدیڑے غُ ّ‬
‫صہ کر کے ‪،‬ہور بھی نؤکر روون‬

‫‪35‬‬

‫واہ وا صاحب بخشنہارا ‪،‬تک تک ایڈ ُگناہاں‬

‫ِعزتّ ِرزق نہ کھسّے ساڈا‪ ،‬دیندا پھیر پناہاں‬

‫‪36‬‬

‫دوئے جہان اسماناں زمیاں‪ ،‬جو وافر بے اوڑے‬

‫ِوچ سمندر عِلم اوہدے دے ‪،‬ہِک قطرے تِھیں تھوڑے‬

‫‪37‬‬

‫کھانے پاء بہائیوس چوکی‪ ،‬ڈاہ زمیں دا پّال‬

‫ّ‬
‫دھرکال‬ ‫سجّن دُشمن چنگے مندے ‪،‬دیندا نہ‬

‫‪38‬‬

‫جے اوہ قِہر کماون لگدا‪ ،‬کؤن کوئی جو چُھٹدا‬

‫رحمت اُس ِدی جگ و سائے‪ ،‬ہر ہِک نِعمت لُٹدا‬

‫‪39‬‬

‫بندگی ِدی پرواہ نہ اُس نُوں‪ ،‬گھاٹا نہیں ُگناہوں‬

‫ُزہد عِبادت تاہیں ہوندے ‪،‬جاں گھلّے درگاہوں‬

‫‪40‬‬

‫سدا سالمت راج اوسے دا‪ ،‬اُس در سبھ سالمی‬

‫آدم ِجن مالئک ہر شے‪ِ ،‬جیا جُون تمامی‬

‫‪41‬‬
 ‫مان کریندیاں مان تروڑے ‪،‬مسکینا ں دا ساتھی‬

‫روزی دیندا‪ ،‬سیِ ُمر غاں نُوں ہاتھی‬

‫کوہ قافاں ِوچ ِ‬

‫‪42‬‬

‫لُطف ُکنندا کرم ُکنندہ‪ ،‬ہر دے کام سنوارے‬

‫سبھ خلقت دا راکھا اوہو ‪،‬بھیت پچھانے سارے‬

‫‪43‬‬

‫سبھ ِوڈیائی اُس نُوں الئق‪ ،‬بے پرواہ ہمیشہ‬

‫ہِکناں تاج سعادت دیندا‪ ،‬ہِکناں بد اندیشہ‬

‫‪44‬‬

‫عیب میرے پر ّ‬
‫پال دیندا ‪،‬ہ ُنر کریندا ظاہر‬

‫جدوں کرم دا واڑا کر دا ‪،‬کوئی نہ رہندا باہر‬

‫‪45‬‬

‫ہر عاجز پر ِرحمت کردا ‪،‬کرے قبُول د ُعائیں‬

‫بِن منگے لکھ دیوے داتاں‪ ،‬محرم بن کے سائیں‬

‫‪46‬‬

‫ہر کوئی ُمحتاج اُسے دا ‪،‬منگن ہارا در دا‬

‫ہر گِز ِکیتی اُس ِدی اُتّے‪ ،‬اُنگل کوئی نہ دھردا‬

‫‪47‬‬

‫دائم نیکو کاری کردا ‪،‬نیکی اُس نُوں بھاوے‬

‫بدیاں بھی پھر بخش گُزر دا‪ ،‬جاں رحمت پر آوے‬

‫‪48‬‬

‫سُورج تارے اُٹھ قطارے ‪،‬مشرق مغرب جاندے‬

‫خاک زمیں ِدی ثابت رکھدا‪ ،‬پانی تے تھر باندے‬

‫‪49‬‬

‫دھرتی پوند ڈُالندی آہی ‪،‬ایدھر اودھر ہو کے‬

‫حکمت نال لگائیوس ُمحکم ‪،‬کوہ قافاں دے کوکے‬

 ‫‪50‬‬

‫قطرے ہِک منی دے تائیں‪ ،‬کے ُکجھ جو بن دیندا‬

‫پانی اُتّے ُ‬
‫صورت لِک ّھے ‪،‬حکمت عجب کریندا‬

‫‪51‬‬

‫بصیرت تکدے‬ ‫اُس ُ‬

‫صورت ِوچ ِسیرت پاوے ‪،‬اہل ِ‬

‫ان ّھے لوک اسمتر بھائی ‪،‬قدر پچھان نہ سکدے‬

‫‪52‬‬

‫وٹّے دے ِوچ لعل ٹکِاندا‪ ،‬جانن ِقیمت پاندے‬

‫ساوی شاخوں ویکھ نکالے ‪ُ ،‬گل پھل رنگ رنگاں دے‬

‫‪53‬‬

‫سِپاں اندر موتی کردا‪ ،‬رکھ کے قطرہ پانی‬

‫صورت بی بی رانی‬
‫شِکماں وچّوں باہر آنے‪ُ ،‬‬

‫‪54‬‬

‫اگا ّ ِپچھا ّ اُس نُوں معلم‪ ،‬نہ چ ُھپیا ہِک ّ‬

‫ذرہ‬

‫مقرہ‬ ‫دانا بینا کشف قلُوبی ‪،‬ح ّ‬

‫یی قیّوم ّ‬

‫‪55‬‬

‫کنّاں باجھوں سنُنے واال ‪،‬تکدا ہے بِن نیناں‬

‫باجھ ُزبان کالم کریندا ‪،‬نہ اُس بھائی بھیناں‬

‫‪56‬‬

‫غالب امر مبُارک اُس دے‪ ،‬نہ ہویاں نُوں کیتا‬

‫ہویاں نُوں نابُود کریسی ‪،‬آپ ہمیشہ جیتا‬

‫‪57‬‬

‫خاک ہویاں نُوں دُوجی واری‪ُ ،‬مڑ کے ِزندہ کرسی‬

‫ِوچ میدان قیامت والے ‪،‬ہر کوئی لیکھا بھر سی‬

‫‪58‬‬

‫سبھ جہان ُکوکیندا ایہو ‪،‬ہے تحقیق ا ِٰلہی‬

 ‫لیکن کُن ُمبارک اُس دی ‪،‬کِسے نہ لدھّی آہی‬

‫‪59‬‬

‫صفت اوہدی نُوں فہم نہ پُہتا ‪،‬ذاتے وہم نہ پاندے‬

‫اُس ڈابے کئی بیڑے ڈوبے‪ ،‬تختہ ہویا نہ باندے‬

‫‪60‬‬

‫گجے‬
‫ّ‬ ‫اُس میدان نہ چلّے گھوڑا ‪،‬شینھ حیرت دا‬

‫رجے‬
‫ّ‬ ‫حصی کہہ کے ‪،‬اُس دوڑوں سن‬
‫خاص پہلے َال اُ ِ‬

‫‪61‬‬

‫ہر جائی نئیں چلدی بھائی‪ ،‬جیبھے دی چترائی‬

‫کن ڈورے ِجبّھ ُگنگی ہوندی ‪،‬جاں کوئی جاگہ آئی‬

‫‪62‬‬

‫اُس مجلس دا محرم ہو کے‪ ،‬پھیر نہ ُمڑدا کوئی‬

‫جو ایہہ مست پیالہ پیندا ‪،‬ہوش کھڑاندا سوئی‬

‫‪63‬‬

‫اُس خونی دریاؤں ڈردے‪ ،‬عقل فکر دے سائیں‬

‫کس دی بیڑی باہر آئی ‪،‬پہنچ اجیہیں جائیں‬

‫‪64‬‬

‫جیکر تینُوں طلب ُمح ّمد ‪،‬اُس رستے ٹُر اُڑیا‬

‫ُمڑ آون دی ِرکھ نہ ہِکھی‪ ،‬ایتھوں کوئی نہ ُمڑیا‬

‫‪65‬‬

‫نال ریاضت کریں صفائی ‪،‬سان فقر دی گھس تُوں‬

‫مت ُخوشبو عشق دی کرسی‪ ،‬طالب عہد اَلَستُوں‬

‫‪66‬‬

‫َپیر طلب دے کھڑسن اوتھے ‪،‬اُڈیں حُب دے بالوں‬

‫ّ‬
‫اگوں پکڑ یقین لنگھا سی ‪،‬پڑدے پاڑ خیالوں‬

‫‪67‬‬
 ‫ایہہ دریا ُمہانے باجھوں ‪،‬لنگھن ُمول نہ ہوندا‬

‫ُرڑھ مردا یا ڈُبدا جیہڑا‪ ،‬آپ ہکالّ پوندا‬

‫‪68‬‬

‫ِجن ّھاں مالح منایاناہیں ‪،‬بیڑے چڑھے نہ اُس دے‬

‫راہوں پرت پئے وچ باراں‪ُ ،‬مفت نکڑمے ُمسدے‬

‫‪69‬‬

‫رستہ چھوڑ نبی ﷺ دا ٹُریاں ‪،‬کوئی نہ منزل پُگدا‬

‫جے لکھ محنت ایویں کریئے‪ ،‬کلّر کول نہ اُگدا‬

‫‪70‬‬

‫رستہ صاف نبی ﷺ دے ِپچھے ‪،‬ہور نہ جانو کوئی‬

‫‪:‬اوہو کرے شفاعت ساڈی ‪،‬تاہیں مِلسی ڈھوئی‬

‫سرور کائنات ﷺدِی نعت‬

‫ِ‬ ‫حضُور‬

‫‪1‬‬

‫واہ کریم ﷺ اُ ّمت دا والی‪ ،‬مِہر شفاعت کردا‬

‫ِجبرائیل جہیے ِجس چاکر‪ ،‬نبیاں دا سر کردہ‬

‫‪2‬‬

‫اوہ محبُوب حبّیب ربّانا ﷺ‪ ،‬حامی روز حشر دا‬

‫آپ یتیم یتیماں تائیں ‪،‬ہتھ سِرے پر دھردا‬

‫‪3‬‬

‫جے لکھ واریں عطر گُالبوں‪ ،‬دھویئے ِنت ُزباناں‬

‫نام اُنہاں دے الئق ناہیں‪ ،‬کے قلمے دا کانا‬

‫‪4‬‬

‫نعت اُنہاں ِدی الئق پاکی ‪،‬کد اساں ناداناں‬

‫میں پلیت ن ِدی ِوچ وڑیا ‪،‬پاک کرے تن جاناں‬

‫‪5‬‬
 ‫نال اِشارت ٹُکڑے کیتا‪ِ ،‬جس نے چن اسمانی‬

‫سُک روڑاں تھیں ِجس پڑھایا‪ ،‬کلمہ ذِکر ُزبانی‬

‫‪6‬‬

‫ُمعجزیوں اُس بُہت ودھائی ‪،‬تھوڑی سی مہمانی‬

‫لشکر تسا ّ سبھ رجایا‪ ،‬ہِکسے کاسے پانی‬

‫‪7‬‬

‫صدر نشین ِدیوان حشر دا‪ ،‬افسر ِوچ اِماماں‬

‫ُکل نبی ُمحتاج اِنہاندے ‪،‬نفراں وانگ غالماں‬

‫‪8‬‬

‫دُنیا تے جد ظاہر ہویا‪ ،‬گ ُھر یا دین دمامہ‬

‫کوہ قافاں نے سیس نِمایا‪ ،‬کوٹ کُفّار تماماں‬

‫‪9‬‬

‫تخت چبارے شاہی کنبے ‪،‬ڈھٹّھے ُکفر منارے‬

‫چھیک ِدتّے قُرآن اوہدے نے‪ ،‬اگلے دفتر سارے‬

‫‪10‬‬

‫سبھو نُور اوسے دے نُوروں ‪،‬اُس دا نُور حضُوروں‬

‫اُس نُوں تخت عرش دا مِلیا ‪ُ ،‬موس ٰی نُوں کوہ ُ‬

‫طوروں‬

‫‪11‬‬

‫ک لَ َما َخلَقتُ الکَونَ ‪،‬آیا شان اِنہاں دے‬

‫لَو َال َ‬

‫فرشتے‪ ،‬دوئے جہان اِنہاں دے‬ ‫ِجنّ اِنسان ُ‬

‫غالم ِ‬

‫‪12‬‬

‫نُور ِمحُمد ّ ﷺ روشن آہا ‪،‬آدم جدوں نہ ہویا‬

‫ّاول آخر دوئے پاسے‪ ،‬اوہو مل کھلویا‬

‫‪13‬‬

‫پاک جمال اوہدے نوں سِکدے ‪،‬روح نبیّاں سندے‬

‫حُوراں ملک اُنہاندی خاطر ‪،‬خدمت کارن بندے‬

 ‫‪14‬‬

‫ولی ِجنہاں ِدی اُ ّمت سندے‪ ،‬نبیاں نال برابر‬

‫اُ ّمت اُس ِدی بنیا لوڑن ‪ُ ،‬مرسل ہور اکابر‬

‫‪15‬‬

‫ُوسف ‪،‬بردے ہووکاندے‬

‫حُسن بازار اوہدے سے ی ؑ‬

‫والقرنین سلُ ؑیماں جیسے ‪،‬خدمت گار کہاندے‬

‫ذُ ؑ‬

‫‪16‬‬

‫عیس ٰی خاک اِیہناں دے در دی‪ ،‬گ ِھن تیمم کردا‬

‫ؑ‬

‫تاہئیں دست ُمبارک اُس دا ‪،‬شافی ہر ضرر دا‬

‫‪17‬‬

‫غالمی اِس ِدی واال ‪،‬الیا پاک خل ؑیلے‬

‫خال ُ‬

‫جانی نُوں قُربانی کیتا ‪،‬مہتر اسما ع ؑیلے‬

‫‪18‬‬

‫خضر نقیب اِنہاندے‪ّ ،‬‬

‫اگے بھجن راہی‬ ‫وس ٰی ؑ‬
‫ُم ؑ‬

‫اوہ سلطان ُمح ّمد ﷺ والی ‪ُ ،‬مرسل ہور سپاہی‬

‫‪19‬‬

‫دہ سے سدّ جنہاں نُوں ہویا‪ ،‬نیڑے آء پیارا‬

‫نعت اِنہاں ِدی کے ُکجھ لِک ّھے‪ ،‬شاعر اؤ گنہار‬

‫معراج شریف دا ذکر‬

‫‪1‬‬

‫آئی رات ُمبارک والی‪ ،‬بھاگ اساڈے جاگے‬

‫سجناں تے ُخوش ُمشکاں ڈُہلیاں‪ ،‬دُشمن سرسُہاگے‬

‫‪2‬‬

‫اسماناں پر تارے رؤشن‪ ،‬شمع چراغ یگانے‬

‫سِکدیاں یاراں نُوں آ پُہتے ‪ِ ،‬س ّکاں دے پروانے‬

‫‪3‬‬
 ‫وحی وکیل لیایا سدّا ‪،‬نالے گھوڑا جوڑا‬

‫آملِیے ہِک جوڑ ُمح ّمدﷺ‪ ،‬تینُوں قُرب نہ تھوڑا‬

‫‪4‬‬

‫ہر دم سِک تُساڈی سانُوں ‪،‬آئی رات مِلن دی‬

‫سد گھلیوں وڈیائی دے کے ّ‬

‫‪،‬عزت ود ّھی سجن ِدی‬

‫‪5‬‬

‫لوح قلم اسماناں زمیاں ‪،‬دوزخ جنت تائیں‬

‫ُکرسی عرش ُمعل ٰی ویکھیں ‪،‬سیر کریں سبھ جائیں‬

‫‪6‬‬

‫عزت قُرب تُساڈا ویکھن ‪،‬حُوراں ملک پیارے‬

‫ّ‬

‫نالے ُروح نبیاں سندے ‪،‬ہون سالمی سارے‬

‫‪7‬‬

‫دوزخ جنّت ِوچ اسماناں ‪،‬جو خلقُ ﷲ وسدی‬

‫پاک جمال تُساڈے کارن‪ ،‬ہر دی جان ترسدی‬

‫‪8‬‬

‫ویکھ جمال حبیب ﷺ میرے دا ‪،‬صدقے صدقے جاون‬

‫شرف سعادت پاون سارے ‪،‬شُکر بجا لیاون‬

‫‪9‬‬

‫ہویا سوار بُراقے اُتّے ‪،‬اوہ سلُطان عرب دا ﷺ‬

‫چائی واگ ُمحبّت والی ‪،‬ٹُریا راہ طلب دا‬

‫‪10‬‬

‫لے لے نذراں ملدے ّ‬

‫اگوں‪ُ ،‬روح تمام نبیاں‬

‫خِ دمت اندر حاضر ہوئے ‪،‬بدھّے لک ولیاّں‬

‫‪11‬‬

‫سے سنگار کیتے سبھ حُوراں ‪،‬منگل گاون کھلیاں‬

‫اج جنجاں دا الڑا آیا ‪،‬مل مل رکھو گلیاں‬

 ‫‪12‬‬

‫اَ ٰ‬
‫سری دا سرگشت سرے تے‪ ،‬افسر سی لوال کی‬

‫ٰط ٰہ تے یٰسین پ ُھ ّالں دا ‪،‬سہرا شرم تے پاکی‬

‫‪13‬‬

‫سوہنی جھنڈ ُمعنبر سر تے‪ ،‬چمکے نُور دُخانوں‬

‫غ اک ّھیں ِوچ ‪،‬گل تعویذ قُرآنوں‬

‫سُرمہ سی مازَ ا َ‬

‫‪14‬‬

‫صلوۃ سالموں ‪،‬چھٹیاں ج ُھولن قطاراں‬

‫درود ٰ‬
‫نعت ُ‬

‫صلی ﷲ علیہ وسلم ‪،‬کرن نقیب پ ُکاراں‬

‫‪15‬‬

‫چھوڑ اسماناں ِزمیاں تائیں‪ ،‬سرور ﷺ گیا اگیرے‬

‫جت ّھے وحی نہیں ونج سکدا ‪،‬ہٹ بیٹھا کر ڈیرے‬

‫‪16‬‬

‫سرور نے فرمایا اُس نُوں ‪،‬جے تُوں ساتھی میرا‬

‫چل اگیرے نال اساڈے‪ ،‬کیوں بیٹھوں کر ڈیرا‬

‫‪17‬‬

‫کیتی عرض فرشتے حضرت ‪،‬کؤن اسیں بے چارے‬

‫جے ہِک گِٹھ اگیرے ہوواں‪ ،‬سڑ جاندے پر سارے‬

‫‪18‬‬

‫نئیں مجال اساڈی ا ّگے‪ ،‬چمکن نُور تجلّے‬

‫ایسا قُرب تُسانُوں الئق‪ ،‬جاؤ ہِک ہکلّے‬

‫‪19‬‬

‫جتّھے قدم تُساڈا اوتھے ‪،‬ہور نئیں کوئی پُجدا‬

‫اہل کمال جالل محُمدّ ﷺ ‪،‬تُوں ہی تُو ہیں سُجھدا‬

‫‪20‬‬

‫سبھ کسے تھیں گئے اگیرے ‪،‬چاء چاء پردے نُوری‬

 ‫اب قؤسین اَو ادن ٰی تائیں‪ ،‬پایا شان حضُوری‬
‫قَ َ‬

‫‪21‬‬

‫جانی نال ملے دِل جانی ‪ِ ،‬وتھ نہ ِرہیا ّ ّ‬

‫ذرہ‬

‫خلعت تُحفے ہدیے لے کے‪ ،‬آئے پھیر مقّررہ‬

‫‪22‬‬

‫ایسا نبی جنہاں دا والی ‪،‬سو اُ ّمت کیوں ج ُھرسی‬

‫عیب ُگناہ خطایاں بابت‪ ،‬کیوں دوزخ ول ٹُرسی‬

‫‪23‬‬

‫کے ُکجھ نعت تُساڈی آکھاں‪ ،‬خلقت دے سردارا‬

‫درود ہزارا‬
‫صلوۃ سالم تیرے تے‪ ،‬الکھ ُ‬
‫الکھ ٰ‬

‫‪24‬‬

‫تُدھ پر ہون ُ‬
‫درود ﷲ دے ‪،‬آل اؤالد تیری تے‬

‫پیرواں اصحاباں اُتّے‪ ،‬بھی بنُیاد تیری تے‬

‫‪25‬‬

‫پیر ُمرید صدیق اکبر سن‪ ،‬پہلے یار پیارے‬

‫ین‪ ،‬اِذ ھُ َما فِی الغ ِ‬

‫َار‬ ‫حق جنہاں دے ثَانِ َ‬
‫ی اثنَ ِ‬

‫‪26‬‬

‫فاروق ع ُمر سی ‪،‬عدل کیتا جس چھڑکے‬

‫یار دُوجا ُ‬

‫ایہہ شیطان رجیم ُرالیا‪ ،‬پنجے اندر پھڑکے‬

‫‪27‬‬

‫تریجا‪ ،‬جامع جو قرآنی‬

‫شب بیدار غنی سی ِ‬

‫عثُمان ذُوالنورین پیارا ‪،‬مہتر یُوسف ثانی‬

‫‪28‬‬

‫چوتھا یار پیارا بھائی ‪،‬خاصہ دِل دا جانی‬

‫دُلدُل دا اسوار علی ہے ‪،‬حیدر شیر حقانی‬

‫‪29‬‬
 ‫ک لَح ِمی د َ ُّم َ‬
‫ک د َ ّم ِی‪ ،‬شان ِجنہاندے آیا‬ ‫لَح ُم َ‬

‫‪،‬جس دا عالی پایہ‬

‫سخی بہادر جگ ِوچ نادر ِ‬

‫‪30‬‬

‫ذُوالفِقار جنہاں نُوں اُتری ‪،‬خلعت فقر حضُوروں‬

‫جُمل جہان ہوئی ُرشنائی شاہ ‪،‬مرداں دے نُوروں‬

‫‪31‬‬

‫جمد ّڑیاں سن جس دے اگے‪ ،‬بُتّاں سیس نوائے‬

‫خیبر کوٹ کفار گِڑائیوس ‪،‬ڈنکے دین وجائے‬

‫‪32‬‬

‫ستّر دو بہتر واریں ‪،‬راہ ﷲ دے ِوکیا‬

‫دوئے امام دِتے راہ مول ٰی‪ ،‬پھیر صبر کر ٹِکیا‬

‫‪33‬‬

‫ربا ّ اِنہاں اِماماں پِچ ّھے‪ ،‬جو ُگل الل نبی دے‬

‫پاک شہید پیارے تیرے ‪،‬افسر آل نبی دے‬

‫‪34‬‬

‫ہِکناں عِشق تیرے دے پیتے‪ ،‬بھر بھر زہر پیالے‬

‫خنجر جھاگ ُمحبّت والی‪ ،‬ہِکناں بدن حاللے‬

‫‪35‬‬

‫ہوندی قُ ّوت زور نہ الیا‪ ،‬بیٹھے من رضائیں‬

‫پانی باجھ پیاسے چلّے ‪ِ ،‬دین دُنی دے سائیں‬

‫‪36‬‬

‫عِشق تیرے ِوچ گھائل ہوئے‪ ،‬مائل حُسن ازل دے‬

‫سر ِ ِدتّے پر ِسی نہ ِکیتی‪ ،‬شادی کر کر چلدے‬

‫‪37‬‬

‫پِیر سَنے ِوچ نِیر عِشق دے‪ ،‬بیڑا میرا تاریں‬

‫میں عاجز مس ِکین بندے نُوں‪ ،‬نال اِیمانے ماریں‬

 ‫‪38‬‬

‫توڑے رد سوال کریسیں ‪,‬توڑے عرض قبُولے‬

‫میں بھی دوہیں جہانی پھڑیا‪ ,‬دامن آل رسُولے‬

‫‪39‬‬

‫یا نبی ﷲ جے ُکجھ ِدتّا ‪ ،‬قدر تینُوں ربّ والی‬

‫ذرے ِجتنا گھٹدا ناہیں‪ ،‬ہتّھوں ہوندا عالی‬

‫ِّ‬

‫‪40‬‬

‫اؤگنہار طُفیل تُساڈے ‪،‬اسیں بہشتیں جائیے‬

‫رحمت اتے لقاء مہر دا‪ ،‬پاک جنابوں پائیے‬

‫‪41‬‬

‫ہور کسے ُکجھ نیکی ہوسی‪ ،‬توشہ خرچ قبر دا‬

‫مینُوں ہ ّکو نام تُساڈا ‪،‬گہنا روز حشر دا‬

‫‪42‬‬

‫تینُوں ّ‬
‫قوت بخشی مؤل ٰی ‪،‬سبھ خلقت بخشاویں‬

‫ہوندے زور سوال نہ موڑیں‪ ،‬نبی کریم کہاویں‬

‫‪43‬‬

‫دوست دُشمن چنگا مندا جے ‪،‬کوئی ہوئے سوالی‬

‫کد کریماں دے در اُتّوں ‪ُ ،‬مڑ آوے ہتھ خالی‬

‫‪44‬‬

‫رک ّھی جھول تُساڈے ا ّگے‪ ،‬پاؤ خیر یتیماں‬

‫اؤ گنہار ُکوچجیں بھریا ‪،‬بخشیں نبی کریما‬

‫‪45‬‬

‫کیتی بے فرمانی تیری ‪،‬بُھالّ پھریوس راہوں‬

‫نام ﷲ دے بخش بے ادبی‪ ،‬نہ کر پکڑ ُگناہوں‬

‫‪46‬‬

‫سُخن نہیں کوئی ہوندا میں تھیں‪ ،‬تیری شان قدر دا‬
 ‫ٰط ٰہ تے یٰسین ٰالہی ‪،‬صفت تُساڈی کردا‬

‫‪47‬‬

‫صفت سنُاواں‬
‫عزت لؤالکی تینُوں‪ ،‬کے میں ِ‬
‫بُہت ّ‬

‫درود پچُاواں‬
‫آل اصحاب سمیت سالماں‪ ،‬ہور ُ‬

‫‪48‬‬

‫آل اؤالد تیری دا منگتا‪ ،‬میں کنگال زیانی‬

‫پاؤ خیر ُمح ّمد تائیں ‪،‬صدقہ شاہ جیالنی‬

‫حضرت غوث االعظم دی مدح‬

‫‪1‬‬

‫واہ وا میراں شاہ شہاں دا ‪،‬سیّد دوہیں جہانی‬

‫غؤث االعظم پِیر پِیراں دا‪ ،‬ہے محبُوب ربّانی‬

‫‪2‬‬

‫ولوں اُچّا ‪ُ ،‬‬

‫سچّا حسبوں نسبوں‬ ‫نانک دادک ّ‬

‫نبیاں نالوں گھٹ نہ رہیا ‪،‬ہرصفتوں ہر وسبوں‬

‫‪3‬‬

‫نبیاں نُوں ربّ ولّوں آندے‪ ،‬وحی سالم سُنیہے‬

‫وحی نہ محرم میراں تائیں‪ ،‬دَسّےبھیت اجیہے‬

‫‪4‬‬

‫نام نڑنویں اُس نوں بخشے‪ ،‬حُکم ایہو فرمایا‬

‫اعظم اِسم تُساڈا نانواں ‪،‬جس پڑھیا پھل پایا‬

‫‪5‬‬

‫آل نبی اؤالد علی ِدی ‪ِ ،‬سیرت شکل اِیہناں ِدی‬

‫نام لیاں لکھ پاپ نہ رہندے ‪،‬میل اندر ِدی جان ِدی‬

‫‪6‬‬
 ‫سے برساں دے موئے جوائے‪ ،‬سُکے نیر وگائے‬

‫ک ُھتھے ُروح فرشتے ہتّھوں ‪ ،‬لِکھے لیکھ مٹائے‬

‫‪7‬‬

‫غؤثاں قُطباں دے سِر ِمیراں ‪،‬قدم ُمبارک دھریا‬

‫جو دربار اِیہناں دے آیا‪ ،‬خالی بھانڈا بھریا‬

‫‪8‬‬

‫‪،‬روح میراں دا پُہتا‬

‫نبیاں تے جد اؤکڑ آئی ُ‬

‫ُمشکل حل کرائی ہر دی‪ ،‬قُرب شاہاں دا بُہتا‬

‫‪9‬‬

‫اُس محبُوب ٰالہی جیسا ‪،‬جگ پر سخی نہ کوئی‬

‫ُمشت نمونہ سُن خرواروں‪ ،‬ہکدن کیسی ہوئی‬

‫‪10‬‬

‫ضروروں‬
‫ڈیگر ویلے ہکس ُمریدے ‪،‬کیتی عرض ُ‬

‫یا حضرت اج کوئی سخاوت‪ ،‬ڈِٹ ّھی نئیں حضُوروں‬

‫‪11‬‬

‫باطن اندر کیتی سائیاں ‪،‬سانُوں نظر نہ آئی‬

‫یا کوئی ہور اسرار اجیہا ‪،‬جس دیہاڑ لنگھائی‬

‫‪12‬‬

‫حضرت نے فرمایا شخصا‪ ،‬جے لکھ باطن کیتی‬

‫لیکن تُساں نہ ڈِٹ ّھی کوئی‪ ،‬جو بیتی سو بیتی‬

‫‪13‬‬

‫ظاہر بھی ُکجھ دسّاں تینُوں ‪،‬پلک نہ جاندا خالی‬

‫ایہو جیہی ہمیش سخاوت ‪،‬کھڑدے روز سوالی‬

‫‪14‬‬

‫ست ِویہاں کوئی عاصی ُمجرم‪ ،‬چُن چُن بُرے لیاؤ‬

‫نظر اسا ِڈی ّ‬

‫اگے ر ّکھو‪ ،‬ساعت ِڈھّل نہ الؤ‬
 ‫‪15‬‬

‫خدمت گاراں پکڑ لیاندے‪ ،‬اوگنہار نکارے‬

‫میراں نظر کرم دی کیتی ‪،‬غوث بنائے سارے‬

‫‪16‬‬

‫ہک کوئی ولی ﷲ دا ہویا‪ ،‬رد کسے تقصیروں‬

‫چور اُچکا ّ تے ُمنہ کاال‪ ،‬ربّ بنایا پیروں‬

‫‪17‬‬

‫ِے وڈّے ‪،‬لوگ سبھو دُرکارن‬

‫ِجت ول جاوے نک ّ‬

‫ایہہ مردُود ا ِٰلہی سندا‪ ،‬آیا ہے کِس کارن؟‬

‫‪18‬‬

‫منگیا خیر نہ پیندا کِدھروں‪ ،‬نہ مِلدا گ ُھٹ پانی‬

‫ب ُھک ّھا تے ترہایا وتدا ‪،‬پکڑی چال نِمانی‬

‫‪19‬‬

‫ترے سے سٹھ ولی دے قدمیں‪ ،‬لگا واروواری‬

‫اوہ تقصیر معاف نہ ہوئی ‪،‬دِن دِن ودھ قہاری‬

‫‪20‬‬

‫صاف جواب ولیّاں ِدتّا ‪،‬تُوں مردُود جنابی‬

‫جے کوئی کرے شفاعت تیری‪ ،‬اُس دے باب خرابی‬

‫‪21‬‬

‫اوڑک ہکس ولی نے کہیا ‪،‬جا بغداد سُہاوے‬

‫اوہ میراں محبُوب ُخدا دا‪ ،‬مت تینُوں بخشاوے‬

‫‪22‬‬

‫ُمنہ کاال کر گیا نمانا ‪،‬حضرت دی درگاہے‬

‫حق اوہدے وچ رحمت منگی‪ ،‬میراں شاہنشاہے‬

‫‪23‬‬

‫ہویا حُکم جنابوں میراں ‪،‬نہ کر اس دی یاری‬

 ‫جو اُپراال اِس دا کرسی ‪،‬اُس دے باب خواری‬

‫‪24‬‬

‫اِس گلّوں محبُوب ٰالہی ُ‬

‫‪،‬رس ہویا ُمڑ راہی‬

‫جاں ہِک قدم اٹھایوس اونویں ‪،‬ہویا حُکم ٰالہی‬

‫‪25‬‬

‫ایہہ مردُود زیانی بخشاں‪ ،‬ہور ہزار اجیہا‬

‫ُرس نہیں محبُوب پیارے ‪،‬منیم تیرا کہیا‬

‫‪26‬‬

‫دُوجا قدم اٹھایا حضرت‪ ،‬پھیر کہیا ربّ والی‬

‫دو ہزار اجیہا بخشاں‪ ،‬نالے ایہہ سوالی‬

‫‪27‬‬

‫تریجا قدم ُمبارک چایا ‪،‬آیا حُکم حضُوروں‬

‫ترے ہزار اتے ہِک ایہہ بھی ‪،‬واصل کرساں نُوروں‬

‫‪28‬‬

‫تیرا کہیا کدے نہ موڑاں‪ ،‬اے محبُوب یگانے‬

‫اوہ سارے جد قُطب بنائے‪ِ ،‬پیر پڑھے شُکرانے‬

‫‪29‬‬

‫ایسی عِزت خاطر تیری‪ ،‬ربّ دے خاص عزیزا‬

‫آس تُساڈی رک ّھاں میں بھی‪ ،‬اوگنہار نچیزا‬

‫‪30‬‬

‫سیوا دار تساڈا حضرت ‪،‬کوئی نہ رہیا خالی‬

‫سخی دوار تساڈے اُتّے‪ ،‬میں کنگال سوالی‬

‫‪31‬‬

‫لَک ّھاں خیر تُساڈے لیندے ‪ِ ،‬بن منگے ِبن لوڑے‬

‫دِین دوان سبّھو ہتھ تیرے‪ ،‬کوئی نہ ٹھاکے ہوڑے‬

‫‪32‬‬
 ‫میں پاپی شرمندہ ج ُھوٹھا‪ ،‬بَھریا نال گُناہاں‬

‫ہِ ّکو آس تُساڈے در ِدی ‪،‬نہ کوئی ہور پناہاں‬

‫‪33‬‬

‫میں انّھا تے تِلکن رستہ‪ ،‬کیونکر رہے سنبھاال‬

‫دھ ّکے دیون والے ب ُہتے‪ ،‬تُوں ہتھ پکڑن واال‬

‫‪34‬‬

‫تُوں پکڑیں تاں کوئی نہ دھکے‪ ،‬پہنچ شتابی کر کے‬

‫انتارو‪ ،‬لگھ نہ س ّکاں ترکے‬

‫ُ‬ ‫ُگھ ّمن گھیر اندر‬

‫‪35‬‬

‫تِلک تِلک کے ُمنہ سِر بھریا‪ ،‬گندی گلی گیاہاں‬

‫تکدا لوک تماشے حضرت ‪،‬میں بے حال پیاہاں‬

‫‪36‬‬

‫پاک نہیں ہتھ پکڑ اُٹھاندے‪ ،‬بھریوس نال پلیتی‬

‫یا میراں کے حال بندے دا‪ ،‬جے تُدھ سارنہ لیتی‬

‫‪37‬‬

‫چوراں نُوں تُوں قُطب بنایا‪ ،‬میں بھی چور اُچ ّکا‬

‫ِجس درجانواں دھ ّکے کھانواں‪ ،‬ہِک تیرا درتکا ّ‬

‫‪38‬‬

‫سُن فریاد پیراں دے پیرا ‪،‬دھ ّکا دئیں نہ میں نُوں‬

‫بے کساں دا والی تو ہیں‪ ،‬شرم ِدت ّی ربّ تیں نُوں‬

‫‪39‬‬

‫آپ ُمہاری ِپچ ّھے پئیاّں‪ ،‬سٹ نہ جائیں مردا‬

‫عرض کرن دے الئق شاہا‪ ،‬سُخن نہ میں تھیں سردا‬

‫‪40‬‬

‫عرض کراں شرمِندہ ت ِھیواں ‪،‬کے میں کراں کُکارا‬

‫ُمنہ میرا کد عرضاں الئق‪ ،‬ناقص عقل بیچارہ‬

 ‫‪41‬‬

‫مت کوئی سُخن ان بھانا نکِلے‪ ،‬عاجز ُمفت مریواں‬

‫ر ّکھو قدم میرے سر حضرت‪ ،‬سدا سُکھاال تھیواں‬

‫‪42‬‬

‫بچیاں دا سر صدقہ میں ول ‪،‬نظر کرم دی پاؤ‬

‫شاہ ُمقیم ُمح ّمد پچ ّھے ‪،‬پاک جمال دِکھاؤ‬

‫‪43‬‬

‫میں بے جانا اؤ گنہارا‪ ،‬الئق نہیں جماالں‬

‫تینُوں سبھ تؤفیقاں حضرت‪ ،‬نیک کرو بدحاالں‬

‫حضرت شاہ ُمقیم حجروی ِدی مدح‬

‫‪1‬‬

‫حضرت ِمیراں شاہ ُمقیما‪ ،‬تیرا شان ِزیادہ‬

‫سوہنا سخی ِجدھے گھر جایا ‪،‬علی امیر شہزادہ‬

‫‪2‬‬

‫نُوری ملک کریندے چُوری‪ ،‬حُوراں منگل گایا‬

‫باال پِیر لک ّھاں دا داتا ‪،‬دھن مائی ِجس جایا‬

‫‪3‬‬

‫عالم تے ُرشنائی ہوئی ‪،‬چڑھیا چن نُورانی‬

‫صورت یُوسف ثانی‬

‫حسنی سیّد پیدا ہویا ‪ُ ،‬‬

‫‪4‬‬

‫حُجرے اندر گ ُھریاں بھیراں‪ِ ،‬دینی ڈنکے مارن‬

‫لعل بہاول شیر قلندر‪ ،‬دم دم نال پُکارن‬

‫‪5‬‬

‫طوطے مینا ُخمرے بولن ‪،‬دھن ُمقیم ُمح ّمد‬

 ‫گودِی ِوچ کِھڈاوے ِجس نُوں‪ ،‬نبی کریم ُمح ّمدﷺ‬

‫‪6‬‬

‫ِجس نُوں ویکھ سوا لکھ ہویا‪ ،‬عارف اہل ِوالیت‬

‫کِس نُوں طاقت آکھ سُناوے ‪،‬اِسدے قُرب نہایت‬

‫‪7‬‬

‫آل نب ؐی اوالد عل ؑی ِدی‪ ،‬واہ سیّد گیالنی‬

‫دستگیر ِجنہاں دا دادا ‪،‬کؤن تِنہاں دا ثانی‬

‫‪8‬‬

‫ُکتّےجو درگاہ اوہدی دے ‪،‬شیراں اُپّر بھارے‬

‫ِپیراں دے سر پَیر ُمح ّمد‪ ،‬واہ وا پیر ہمارے‬

‫‪9‬‬

‫ِپیراں دے درباروں پاوے ‪،‬دائم خلق ُمراداں‬

‫مینُوں بھی ُکجھ شؤق ٰالہی‪ ،‬بخشو سُن فریاداں‬

‫‪10‬‬

‫‪،‬جس ِدی ہے ُ‬
‫منظوری‬ ‫دمڑی واال لعل تُساڈا ِ‬

‫پاک جناب اِنہا ں ِدی اندر‪ ،‬مینُوں کرو حضوری‬

‫ُمرشد ھادی حضرت پیرا شاہ غاز ؒی دی مدح‬

‫سم ﷲ ا ّگوں ‪،‬مدح ُمبارک آئی ‪1‬‬

‫سم ﷲ بِ ِ‬
‫بِ ِ‬

‫کوٹ نوائی‬
‫ہادی ُمرشد ِدی ِجس دُولے‪ ،‬چارے ُ‬

‫‪2‬‬

‫ُمسلم ہندُو کوئی نہ نابر‪ ،‬سیوے سبھ لوکائی‬

‫داتا سخی محُمدّبخشا ‪،‬دِن دِن دیگ سوائی‬

‫‪3‬‬

‫عاجز نِردھن اُس دے در تے‪ ،‬لکھ نعامت کھاندے‬

 ‫ہِک دمڑی دا تُحفہ لے کے ‪،‬دیندا دان ل ّکھاں دے‬

‫‪4‬‬

‫شاہ سُلطان اوہناں دے بوہے‪ ،‬عاجز بن ِوکھاندے‬

‫عاجز اُس دے شاہ سدا ون‪ ،‬اُس دا مان رکھا ندے‬

‫‪5‬‬

‫اُس در دے سگ عاری کولوں ‪،‬شیر ّ‬

‫ببر بھؤ کر دا‬

‫ا ّگے چڑھے نہ ِچڑی اوہدی دے‪ ،‬باز شکاری ڈر دا‬

‫‪6‬‬

‫بادشہاں دا پِیر کہاوے ‪،‬پِیراں شاہ کر جاتا‬

‫ِپیراں شاہ قلندر غازی‪ ،‬نِت سوا لکھ داتا‬

‫‪7‬‬

‫ترت سُنے فریاداں‬

‫سیک لگے جد سیوک تائیں‪ُ ،‬‬

‫پ ُہنچے کر تاکید محُمد ّ ‪ ،‬پان ُمرید ُمراداں‬

‫‪8‬‬

‫ِزندہ ِپیر کرامت ظاہر‪ ،‬فیض ہمیشہ جاری‬

‫باغِ نبی دا ُگل عجائب‪ ،‬ک ِھڑیا سدا بہاری‬

‫‪9‬‬

‫جُمل جہان دُھ ّمی خوشبوئی ‪،‬ج ُھلّی واؤ کرم دی‬

‫واہ سُہیل کرے یلغاراں‪ ،‬قیمت پیندی چم دی‬

‫‪10‬‬

‫ساوی جھنگی جوبن رنگی‪ ،‬جلوہ حسن کمالوں‬

‫شاخاں مستاں سر لٹکائے ‪،‬دم دم ج ُھولن حالوں‬

‫‪11‬‬

‫طوطے مینا ُخمرے بولن ‪،‬کوئل مور لٹورے‬

‫دھن پِیرا دھن پِیرا ِجس نے‪ِ ،‬رزق اساڈے ٹورے‬

‫‪12‬‬
 ‫بُلبُل بھؤر گُالّں ِدی باسوں‪ ،‬پِھر دے مست ِدیوانے‬

‫ہ ُد ہ ُد کرن سجُود عِبادت‪،‬سِر پر تاج شہانے‬

‫‪13‬‬

‫ُککّڑ اُٹھ صباحِ یں دیندے ‪،‬ٹھپ تیمم بانگاں‬

‫بُوزے تے کلچٹیاں سوزوں‪ ،‬کر دے ُکوکاں چاہنگاں‬

‫‪14‬‬

‫اٹھویں روز ہووے نِت میلہ‪ ،‬لوگ ِزیارت آون‬

‫شاہ مرداں تے مست قلندر‪ ،‬بھیراں گج سُناون‬

‫‪15‬‬

‫ِپیر میرے ِدی دُھم چؤفیرے ‪،‬آون ولی سالمی‬

‫ُچ ّمن خاک کریندے خِ دمت‪ ،‬دعو ٰی رکھ ُ‬

‫غالمی‬

‫‪16‬‬

‫جنّت شان مکان منُ ّور‪ُ ،‬روپ ڈُلہے ہر پاسے‬

‫در اُس دے نِت نویں سوالی‪ ،‬پاون آس نِراسے‬

‫‪17‬‬

‫اؤتریاں نُوں پُتّر دیندا‪ِ ،‬وچھڑے یار مِالوے‬

‫در اُس دے ِدی خاک ملّن تِھیں‪ ،‬کوڑھ فرنگ اُٹھ جاوے‬

‫‪18‬‬

‫ُرڑھے جہاز لگاوے بنّے ‪،‬ہر ُمشکل حل کر دا‬

‫! لڑ ل ّگے دا شرم تُسانُوں‪ ،‬پاک شِہیدا مردا‬

‫‪19‬‬

‫ِجس پر تیرا سایہ پِیرا ‪ ،‬اؤگن دے ُگن اُس دے‬

‫جانی دُشمن دوست بن دے ‪،‬جو دوکھی سو ُمسدے‬

‫‪20‬‬

‫رحمت نظر تُساڈی جیکر‪ ،‬میں پر ہووے سائیاں‬

‫کجو عیب خطایاں‬

‫بخشنہارا بھی تد راضی‪ّ ،‬‬
 ‫‪21‬‬

‫تُوں ہیں بخشنہارا میرا ‪،‬نِت ستاری کردا‬

‫ظاہر باطن معلم تینُوں‪ ،‬تک بُرائیاں جردا‬

‫‪22‬‬

‫تقصیر بے چاری‬
‫میں نکِاری اؤ گنہاری‪ ،‬پُر ِ‬

‫مان تران تُساڈا حضرت ‪،‬شرم شہاں نُوں ساری‬

‫‪23‬‬

‫جو چاہیں سو لِک ّھیں سائیاں! مالک لوح قلم دا‬

‫میں مس ِکین حوالے تیرے ‪،‬تُوں ضامن ہر کم دا‬

‫‪24‬‬

‫ہِک پل ُمشکل باجھ تُساڈے ‪،‬سائے پشت پناہوں‬

‫میں عاجز نُوں نام ﷲ دے‪ ،‬رد ّیں نہ درگاہوں‬

‫‪25‬‬

‫سدا ُمح ّمدبخش نِمانا‪ ،‬ہِلیا کرم فضل دا‬

‫تکیہ پرنا محض تُساڈا‪ ،‬نہ ُکجھ َرال عمل دا‬

‫‪26‬‬

‫کے مجال میری جے آکھاں‪ ،‬انج کرو گل میری‬

‫گل میری ہتھ تیرے سائیاں! سا ہم پیا نت تیری‬

‫‪27‬‬

‫نہاں عزیز مصاحبی الئق‪ ،‬در تیرے سگ سُتا‬

‫ُکتّیاں دا بھی نفر نکارا‪ ،‬نفراں پچھے ُکتّا‬

‫‪28‬‬

‫ِجس سر ہے دستار تُساڈی‪ ،‬میں بھی اُس دے درتے‬

‫خیر خیرایت بیٹھا کھاواں‪ ،‬جے کجھ چھاندا ورتے‬

‫بخش دی مدح تے کتاب لکھن دا کارن‬

‫ؒ‬ ‫سجادہ نشیں وڈے بھرا حضرت میاں بہاول‬
 ‫‪1‬‬

‫سُخناں ِدی اوہ قِیمت پاوے‪ ،‬شعر میرے خوش لیندا‬

‫اُس ّ‬
‫صراف اگے جو تردا‪ ،‬سوء خزانے پیندا‬

‫‪2‬‬

‫شِعراں ِوچ طبیعت اُس ِدی‪ ،‬کر دی وال شگافی‬

‫ایس زمانے اِس نَقَد ِدی ‪،‬اِس پر تُم ّ‬

‫صرافی‬

‫‪3‬‬

‫ﷲ بھاوے قدر شناسی‪ ،‬اس جیہی اج کِس نُوں‬

‫رمز پچھانے معنے جانے‪ ،‬ایہہ تاثیراں ِجس نُوں‬

‫‪4‬‬

‫کدے عِبادت کدے عدالت‪ ،‬آپ نہ ہوندا ‪،‬واندا‬

‫نالے نازک طبع نہ جھلدی‪ ،‬فکر نہیں گل پاندا‬

‫‪5‬‬

‫تاں ایہہ کم دسیندا مینُوں آپ کرے تاں ہوندا‬

‫جے کوئی سُخن کرے تاں اوہ بھی‪ ،‬دُر یتیم پروندا‬

‫‪6‬‬

‫صورت ُخوبِی ِسیرت ُخوبی‪ُ ،‬خوبی ورتن چاال‬

‫ُ‬

‫تاں ہی نام ُمبارک اُس دا‪ُ ،‬خوبی بخشن واال‬

‫‪7‬‬

‫نام ُمع ّمےاندر دسیّا ‪،‬عام نہ سمجھن تد بھی‬

‫سادہ اِسم بالون پڑھدے‪ ،‬مینُوں ہوئے بے ادبی‬

‫‪8‬‬

‫میرا ہے اوہ وڈّا بھائی‪ ،‬عُمروں عقلوں وسبوں‬

‫دانشمند اکابر دانا‪ ،‬بحر نظم دے کسبوں‬

‫‪9‬‬

‫شعراں دا ِسی شؤق اونہاں نُوں ‪،‬پڑھ پڑھ قِیمت پاندے‬

 ‫صے تائیں ‪ُ ،‬خوب طرح دِل الندے‬
‫ہر عاشق دے قِ ّ‬

‫‪10‬‬

‫سیف ملُوکے ِدی گل اوہناں‪ ،‬کِسے کِتابوں ڈِٹّھی‬

‫صے ِدی طلب پیو نیں‪ ،‬میں ول کر دے ِچٹّھی‬

‫اِس ِق ّ‬

‫‪11‬‬

‫ِچٹّھی گ ِھن سِرے پر رکّھی‪ ،‬کھول جدوں ِپھر ڈِٹّھی‬

‫سوہنے لفظ عِبارت پُختی‪ ،‬شہد شکر تِھیں مِٹّھی‬

‫‪12‬‬

‫منور گردا ‪،‬جیؤں ِچہرہ دِلبردا‬

‫کاغذ صاف ّ‬

‫نُقطے وانگن بِندی ُمشکی‪ ،‬حرف آغاز اُتر دا‬

‫‪13‬‬

‫حرفاں ِوچ سُفیدی روشن ‪،‬جیؤں پُھل اندر پتّاں‬

‫شاخاں وانگر سطراں سِدھیاں ‪،‬چوٹی تِھیں لگ لتّاں‬

‫‪14‬‬

‫ہر ہر سطر ُمبارک حُب ِدی‪ ،‬آہی لہر روانی‬

‫لفظاں دے سِپ ِوچّوں لب ّھن‪ ،‬د ُر یتِیم ُمعانی‬

‫‪15‬‬

‫ُکنڈل دار پئے ِوچ گھیرے ُ‬

‫‪،‬زلف ِجویں محبُوبی‬

‫مرکز نیناں مِژگاں وانگر‪ ،‬کؤن گنِے سبھ ُخوبی‬

‫‪16‬‬

‫ایہہ مض ُمون ِچٹّھی دا آہا‪ ،‬قِ ّ‬

‫صہ جوڑ شتابی‬

‫چُن چُن سُخن پرو ِویں تسبیح‪ ،‬موتی سِل ُخوشابی‬

‫‪17‬‬

‫صفت حُسن ِدی د ُکھ عِشق دے‪ ،‬جیوں مؤجاں دریاواں‬

‫ِ‬

‫صلح لڑائیاں عیش قضیّے‪ ،‬باغیں میوے چھانواں‬

‫ُ‬

‫‪18‬‬
 ‫یک بیک سُنائیں سارے ‪،‬سُخن برابر کر کے‬

‫وانگ ُمصنفاں وڈکیاں دے‪ ،‬دُور اندیشے دھر کے‬

‫‪19‬‬

‫صے بیت ِسی حرفی‪ ،‬کے ہویا تُدھ ِلکّھے‬

‫ِن ّکے قِ ّ‬

‫ایسے سویں تُسی بھی ِمیاں‪ ،‬سُخن کرن ہ ُن سِک ّھے‬

‫‪20‬‬

‫چھپڑیاں وچ ترتر ڈٹھوئی‪ ،‬آء ن ِدی ِوچ پؤ کھاں‬

‫یا دس ُزور طبیعت واال‪ ،‬یا ُمڑ تائب ہو کھاں‬

‫‪21‬‬

‫صے اندر کسر نہ ہووے ‪،‬نالے رمز فقر ِدی‬

‫قِ ّ‬

‫صنعت بِھی ِوچ تھوڑی بُہتی‪ ،‬چلّے لذّت کر ِدی‬

‫‪22‬‬

‫صہ‪،‬تاں گل تیری جانا‬

‫پاؤ سیر بناویں قِ ّ‬

‫اپنے ُمونہوں بن بن بہندا‪ ،‬ہر کوئی سُگھڑ سیانا‬

‫‪23‬‬

‫ِچٹّھی ویکھ ل ِگی حیرانی‪ُ ،‬کجھ نہ آوے جاوے‬

‫‪،‬چنتا ِچخا ونڈاوے‬

‫کؤن بھنجال فِکر دا ہووے ِ‬

‫‪24‬‬

‫گ ُھ ّمن گھیر فِکر دے اندر‪ ،‬پیا عقل دا ٹّال‬

‫ّ‬
‫سوکھال‬ ‫نہ ایہہ لِکھیا موڑن ہوندا‪ ،‬نہ اوہ کم‬

‫‪25‬‬

‫خواری‬
‫ِ‬ ‫والں تِھیں ُمشکل ڈُھکی ‪،‬کؤن کرے غم‬
‫دوہاں ّ‬

‫یاری‬
‫جے اج ُمرشد اکھیں ِدسّے‪ ،‬منگاں مدد تے ِ‬

‫‪26‬‬

‫صہ اؤکھا نالے ل ّما‪ ،‬زور کمی پنڈ بھاری‬

‫قِ ّ‬

‫ڈاہڈے دا فرمان نہ ُمڑدا روگی ِجند بچاری‬

 ‫‪27‬‬

‫طبع ضعیف اُداسی جیوڑا‪ ،‬گھٹ جمعیت ِسی دِل‬

‫جانے ربّ ُمحّمدبخشا‪ ،‬اوس گھڑی ِدی ُمشکِل‬

‫‪28‬‬

‫اِس کم اندر ب ُھلّی فراغت ‪،‬تیز طبع ہوش ِ‬

‫یاری‬

‫میرے کول نہ آہیاں ترائے‪ ،‬عقل ِدت ّی پر ِ‬

‫یاری‬

‫‪29‬‬

‫رکھ اُ ّمید سخِ ی دے در ِدی‪ ،‬نال یقِین اعتبارے‬

‫شاہ حضُوری گِھن و ِسیلہ‪ ،‬جا جھڑیوس سرکارے‬

‫‪30‬‬

‫ِپیر سچّے ِدی تُربت ّ‬

‫اگے‪ ،‬دوئے سوالی ہوئے‬

‫کِیتی عرض قبُول ُ‬

‫بزرگاں‪ ،‬طالع جاگ کھلوے‬

‫‪31‬‬

‫! ّ‬
‫لگا کہن فقِیر حضُوری ‪،‬بنھ لے لک جوانا‬

‫!کامل پیر کرے گا مدداں‪ ،‬ہو جا بھر مردانا‬

‫‪32‬‬

‫فرمائش دے تیر چؤپھیروں‪ ،‬آون ویکھ توانا‬

‫ہوندے سچ ُمح ّمدبخشا‪ ،‬شاعِر لوک نِشانہ‬

‫‪33‬‬

‫ضُعف طبیعت دا تک میں بھی‪ ،‬عرضاں ُمڑ ُمڑ دھر دا‬

‫سائیں جی ایہہ کم نہ سوکھا‪ ،‬سو جانے جو کردا‬

‫‪34‬‬

‫فیر اوہناں فرمایا میاں‪ ،‬سچ کہیں تُوں سارا‬

‫پر جے واہر ولی ِدی ہوئی‪ ،‬کرسی پار اُتارا‬

‫‪35‬‬

‫ُمشکل حل کریسی ُمرشد‪ ،‬تر جاسن تنخواہاں‬

 ‫حاضر ہو اُس خِ دمت اندر‪ ،‬جولِکھ گھلّی شاہاں‬

‫‪36‬‬

‫یری ِدت ّی‪ ،‬مدد ِکیتی جد شیرے‬

‫جدوں ف ِقیر دل ِ‬

‫وانگ حسن میمندی آیوس ‪،‬خوش ہویا ُمڑ ڈیرے‬

‫وزیر حسن میمندی ِدی حکِایت‬

‫سُلطان مح ُمود غزنوی دے ِ‬

‫‪1‬‬

‫سُنو حسن میمندی والی‪ ،‬دسّاں کھول حِ کایت‬

‫ِجتّھوں اِس قِ ّ‬
‫صے ِدی ّاول‪ ،‬ظاہر ہوئی روایت‬

‫‪2‬‬

‫صہ جوڑ سُنایا‬

‫خبراں گ ِھن کِتاباں ِوچّوں ‪،‬قِ ّ‬

‫وﷲ اعلم اوس زمانے ‪،‬کیونکر حال ِوہایا‬

‫‪3‬‬

‫را ِوی لوک روایت والے‪ ،‬پچھلے جُگ دے دانے‬

‫صےدا دسدے‪ ،‬اندر ہِکس زمانے‬

‫ایہہ سبب ِق ّ‬

‫‪4‬‬

‫غزنِی شہر اندر ہِک آہا‪ ،‬والی شاہ شہاں دا‬

‫نیکو کار بہادر سوہنا‪ ،‬عادل سخی کہاندا‬

‫‪5‬‬

‫یُوسف شکل سکندر شؤکت ‪،‬نؤشیرواں عدالت‬

‫خاتم حُکم سُلیماں نالوں‪ ،‬حاتم نال سخاوت‬

‫‪6‬‬

‫خاصہ مرد عِبادت اندر‪ ،‬افسر سِر سُلطاناں‬

‫شاہ مح ُمود اوہدا ِسی نانواں ‪،‬رؤشن ِوچ جہاناں‬

‫‪7‬‬
 ‫مرد کمال عِلم دا فاضل‪ ،‬قدر شناس ہ ُنر دا‬

‫روزینہ زردا‬
‫بقدری ہر ہِک تائیں‪ ،‬دئے ِ‬
‫قدر ِ‬

‫‪8‬‬

‫سارے‬
‫صوفِی ِ‬
‫شاعِر کاتِب حافِظ عالم‪ ،‬زاہِد ُ‬

‫کھان اِنعام ُمعاش جگیراں‪ ،‬نِردھن لوک نکارے‬

‫‪9‬‬

‫ہر جائے پُن دان شہانہ‪ ،‬ہر جائے بخ ِشیشاں‬

‫خادم ُمخلص ِسی فُقراواں‪ ،‬عُلماواں درویشاں‬

‫‪10‬‬

‫شاعِر مرد سُخنور دانے‪ ،‬پاس اوہدے نت رہندے‬

‫صے‪ ،‬رہن ہمیشہ کہندے‬

‫شِعر کالم عجائب قِ ّ‬

‫‪11‬‬

‫سنّن دا دائم‪ ،‬رکھدا شؤق شہزادہ‬

‫سُخن کالم ُ‬

‫مجلس اندر شُغل عِلم دا‪ ،‬روزوں روز ِزیادہ‬

‫‪12‬‬

‫سیر سلُوک حِ کایت ِق ّ‬

‫صے‪ ،‬سُندا نال طلب دے‬

‫مِ ٹّھے چرب نوالے شاعِر‪،‬دیون شِعر عجب دے‬

‫‪13‬‬

‫صے تے اخبار حِ کایت‪ ،‬جیہڑے بادشہانے‬

‫قِ ّ‬

‫کردا سیر کِتاباں اندر‪ ،‬سُندا سُخن یگانے‬

‫‪14‬‬

‫مجمع الِحکایا آہی ‪،‬ہِک کِتاب وڈیری‬

‫ہِک دِن سیر اوسے دا کر دے ‪،‬رغبت نال گھنیری‬

‫‪15‬‬

‫پڑھدے پڑھدے گئے اگیرے‪،‬سُندی کول کچہری‬

‫ہے ہِک باغ اِرم دا کِدھرے‪ ،‬شارستان سُنہری‬

 ‫‪16‬‬

‫روئے زمیں تے دیس عجائب‪ ،‬ہور نہیں اُس جیہا‬

‫پریاں دا اوہ ُملک ق ِدیمی‪ ،‬آدم ک ِدی نہ رہیا‬

‫‪17‬‬

‫شاہ شاہپال اوتھے کوئی ہویا‪ ،‬افسر بادشہاں دا‬

‫نبی سُلیماں ِجیو ِدی جائے‪ ،‬رہیا راج کماندا‬

‫‪18‬‬

‫اُس گھر اندر بیٹی ہوئی ‪،‬جوبن دے رنگ رنگی‬

‫صفت ُزبانی کہیے‪ ،‬پِھر بِھی اُس تِھیں چنگی‬

‫جے لکھ ِ‬

‫‪19‬‬

‫یُوسف ثانی ُروئے زمیں تے‪ ،‬اُس ِبن کوئی نہ ہویا‬

‫صورت ویکھ نہ چلدا پانی‪ ،‬رہندا واہن کھلویا‬

‫ُ‬

‫‪20‬‬

‫ُروپ اوہدے پر عاشق ہویا‪ ،‬ہِک سُلطان مِصر دا‬

‫راج ح ُکومت چھوڑ ُملک ِدی‪ ،‬چا ُیوس پندھ سفر دا‬

‫‪21‬‬

‫قضیّے‪ ،‬جھاگ بال قہاری‬

‫صیبت د ُکھ ِ‬
‫رنج ُم ِ‬

‫اوڑک ونج سجن نُوں ملیا‪ ،‬ہوئی دوہاں ِدی ِ‬

‫یاری‬

‫‪22‬‬

‫سیف ملُوک اوہدا ِسی نانواں‪ ،‬شاہ عاصم دا جایا‬

‫پری نُوں آیا‪ ،‬تاں ُمڑ راج کمایا‬

‫لے کے نال ِ‬

‫‪23‬‬

‫جاں مح ُمود سُنی گل اِتنی‪ ،‬شؤق اندر ِوچ دھانا‬

‫کِیویں سبھ ح ِقیقت سُنیئے‪ ،‬جیوں جیوں حال ِوہانا‬

‫‪24‬‬

‫ایسا شؤق پیا دِل شاہے‪ ،‬بُھل گیّاں سبھ کاراں‬

 ‫اٹّھے پہر ایہو دِل خواہش‪ ،‬ذِکر ایہو ِوچ یاراں‬

‫‪25‬‬

‫وزیر امراء بُالئے ‪،‬شاعِر عالم فاضل‬

‫ِمیر ِ‬

‫سبھناں نُوں فرمایا شاہے‪ ،‬سنیو ہر ہر عاقل‬

‫‪26‬‬

‫یارو سیف ملُوک جنے دا‪ ،‬قِ ّ‬

‫صہ عجب نیارا‬

‫ّاول تِھیں لے آخر توڑی‪ ،‬آکھ سناؤ سارا‬

‫‪27‬‬

‫جاں جاں ایہہ کہانی مینُوں ‪،‬ساری نظر نہ آوے‬

‫ِدقّ طبع دِل تنگ رہے گا‪ ،‬جان آرام نہ پاوے‬

‫‪28‬‬

‫صیبت‬ ‫جو ُکجھ اوس جنے پر گُ ِ‬

‫زری ‪،‬راحت رنج ُم ِ‬

‫ساری‪ ،‬دسّو کھول ح ِقیقت‬

‫ج ّمن مرن اوہدے تک ِ‬

‫‪29‬‬

‫وزیر ِدیواناں‬
‫ہچّھی طرح اندیشہ پائیوس‪ِ ،‬میر ِ‬

‫جے ایہہ بات سناؤ ناہیں‪ ،‬ہوساں مست ِدیوانہ‬

‫‪30‬‬

‫ایس کہانی دا دِل اندر‪ّ ،‬‬

‫لگا عِشق اساں نُوں‬

‫جلدی پیدا کرو کِداؤں‪ِ ،‬کیتا حُکم تُساں نُوں‬

‫‪31‬‬

‫دِق ہوئے سبھ عالم فاضل‪ ،‬شاعِر بند ُزبانوں‬

‫ّ‬
‫لگی چُپ امیراں تائیں‪ ،‬فِکر پیا دِل جانوں‬

‫‪32‬‬

‫بازی دے دعوے‬
‫فِیال بند ِکیتا شاہ ساڈا‪ ،‬اِس ِ‬

‫ہو حیران سُٹّے ُرخ ّ‬

‫اگے‪ُ ،‬کجھ نہ آوے جاوے‬

‫‪33‬‬
 ‫صے ِدی ناہیں‪ ،‬پئے بُرے ِوچ بن ِدی‬
‫کِدھرے دس قِ ّ‬

‫وزیر وڈیرا آہا‪ ،‬نام حسن میمندِی‬

‫ہِک ِ‬

‫‪34‬‬

‫وزیراں‬
‫وزیر اکابر‪ ،‬افسر ِوچ ِ‬
‫دانشمند ِ‬

‫اِس نے عرض ُگ ِ‬
‫زاری شاہا‪ُ ،‬مہلت دیہو ا ِمیراں‬

‫‪35‬‬

‫آپو اپنی دانش اُتّے‪ ،‬کر سن سبھ تد ِبیراں‬

‫صہ پیدا ہووے‪ ،‬شاد کرے دِلگیِراں‬

‫مت ایہہ ِق ّ‬

‫‪36‬‬

‫برس ِدینہاں ِدی ُمہلت لے کے‪ ،‬ٹُریا حسن اکابر‬

‫نال لیا سُو ہور سیانا ‪،‬حُکموں ہوئے نہ نابر‬

‫‪37‬‬

‫شاہنشاہ ِدی خِ دمت ِوچّوں‪ُ ،‬رخصت ہو سدھائے‬

‫خرچ خزانے برس ِدینہاں دے‪ ،‬نال اسباب لدائے‬

‫‪38‬‬

‫تُحفے ہدیے تے نذرانے‪ ،‬ڈالڑیوں سؤغاتوں‬

‫بادشہاں ِدی خاطر پائے‪ ،‬ہر قِسموں ہر ذاتوں‬

‫‪39‬‬

‫اُٹھ حسن میمندِی ٹریا‪ ،‬غزنی چھوڑ خراساں‬

‫نہ دس بُجھ مقام کِسے ِدی‪ ،‬فضل اُتّے رکھ آساں‬

‫‪40‬‬

‫چھوڑ وطن پردیسیں ٹُردے‪ ،‬ہر ہر شہر ِوالیت‬

‫ہر درسوں ہر مکتب پُچھدے‪ ،‬کوئی نہ کہے حِ کایت‬

‫‪41‬‬

‫بُہتے ُملک والیت پِھر پِھر‪ ،‬برس رہیا جد تھوڑا‬

‫صے ِدی لوڑا‬

‫پُہتے ُروم شہر ِوچ آ کے ‪،‬چڑھے قِ ّ‬
 ‫‪42‬‬

‫تُحفے ہدیے لے نذرانے‪ِ ،‬چیزاں وستاں نادر‬

‫اُس ِ‬
‫نگری دے والی تائیں‪ ،‬مِلیا حسن اکابر‬

‫‪43‬‬

‫مجلس بہن لگا اُس شاہ ِدی‪ ،‬عُمدے سُخن اال ِوے‬

‫بُہت پسند اوہناں نُوں آیا‪ ،‬شاہ اُس کول بہاوے‬

‫‪44‬‬

‫داری‪ ،‬شاہ ل ّگا فرماون‬

‫بُہت حسن ِدی خاطِر ِ‬

‫موتِی ہار پروئے سُخنوں‪ ،‬ہر ہِک دِے دِل بھاون‬

‫‪45‬‬

‫دربارے‬
‫ِ‬ ‫جدوں حسن میمندِی ہویا ‪،‬محرم ِوچ‬

‫اگے‪ ،‬عرض تمام ُگزارے‬

‫مطلب اپنے ِدی شاہ ّ‬

‫‪46‬‬

‫شاہے بُہت مدارا کرکے‪ ،‬کہیا سُن تُوں بھائی‬

‫صے ِدی دس اسانُوں ّ‬

‫‪،‬اگے کِسے نہ پائی‬ ‫ایس قِ ّ‬

‫‪47‬‬

‫مجلس میِری ِوچ نہ ہویا‪ ،‬اِس دا ذِکر کِداہیں‬

‫نہ پڑھیا نہ سُنیا ڈِٹّھا ‪،‬قبض میِری ِوچ ناہیں‬

‫‪48‬‬

‫پر ہِک بُڈھّا خِ ضر ن ُمونہ ‪،‬عُمراں دا سیالنِی‬

‫صاحب یُمن کرامت واال‪ِ ،‬چہرہ ُخوب نُورانِی‬

‫‪49‬‬

‫سبھ ُملکاں ِوچ سیر کریندا‪ُ ،‬ملک میرے ہ ُن آیا‬

‫جُھگّی پاء کِنارے بیٹھا‪ ،‬ربّ ول ِچت لگایا‬

‫‪50‬‬

‫آمد رفت خلق ِدی کولوں ‪،‬بیٹھا ہے چھپ لُک کے‬

‫کرے عِبادت دِن تے راتیں‪ ،‬نال اِرادت جُھک کے‬

‫‪51‬‬

‫حاصل ‪،‬خِ دمت اُس ِدی جاؤ‬

‫ِ‬ ‫متے ُمراد کرے گا‬

‫حال ح ِقیقت مطلب والی‪ ،‬اُس نُوں آکھ سُناؤ‬

‫‪52‬‬

‫سُن کے حسن ُزبانی شاہ ِدی‪ ،‬لے ُرخصت اُٹھ ٹُریا‬

‫اُس ُ‬
‫بزرگ دے ڈیرے آیا‪ ،‬ادبوں نِیواں ہ ُریا‬

‫‪53‬‬

‫ا ّگے رکھ نیاز ش ِ‬

‫یرینی‪ ،‬نیوں کے ہویا سالمی‬

‫ِپیر ترٹّھا آکھن ّ‬

‫لگا‪ ،‬مطلب دس تمامی‬

‫‪54‬‬

‫گل حسن میمندی اپنی‪ ،‬ساری کھول سُنائی‬

‫اؤکھے ویلے باہوڑیں پِیرا‪ ،‬تیری دھن کمائی‬

‫‪55‬‬

‫اندر تیرا ِشیشہ روشن‪ ،‬سبھ جگ تائیں ویکھے‬

‫حل کرو ایہہ ُمشکل میری ‪،‬جیؤں جانوہر لیکھے‬

‫‪56‬‬

‫ہادی راہ نُما اسانُوں‪ ،‬کر اج راہ ن ُمائی‬

‫حاصل‪ ،‬کرئیے شُکر ُخدائی‬

‫ِ‬ ‫ُمشکل حل ُمراداں‬

‫‪57‬‬

‫!بڈھّے مرد پئی دِل شفقت‪ ،‬کہندا سّن تُوں حسنا‬

‫ڈُھونڈ کرو تاں مطلب پاؤ‪ ،‬خبر پتہ میں دسناں‬

‫‪58‬‬

‫میں ہِک واری سیر کریندا‪ ،‬شہر دمِشق گیا ساں‬

‫باغ بازار مکان ت ِکیندا‪ ،‬ب ُہتے روز رہیا ساں‬

‫‪59‬‬
 ‫ونج بیٹھا ساں ہِکس دِہاڑے ‪،‬بادشاہی دربارے‬

‫اخباراں دے عِلم کالموں‪ ،‬ذِکر ُک ّ‬

‫ھال سرکارے‬

‫‪60‬‬

‫صہ پڑھدے آہے‪ ،‬سیف ملُوکے واال‬

‫ایہو ِق ّ‬

‫حُسن بدی ُع جمال پری دا‪ ،‬عِشق کمایا الال‬

‫‪61‬‬

‫اوس شاہے ِدی خِ دمت جاؤ‪ ،‬تاں مت مطلب پاؤ‬

‫ہ ّمت کرو ُمح ّمدبخشا ‪،‬سفروں سُود لے جاؤ‬

‫‪62‬‬

‫حسن ایہ خبر ُمبارک سُن کے‪ ،‬بُہت دِلوں ُخوش ہویا‬

‫اوسے ُمرشد کامِل ّ‬

‫اگے عرضاں کرکر رویا‬

‫‪63‬‬

‫رحم پیا دِل پِیر سچّے دِے‪ ،‬ویکھ اوہدی مس ِکینی‬

‫مِ ہر کرن دے الئق ڈِٹھیوس‪ ،‬خاصہ مرد یقِینی‬

‫‪64‬‬

‫ولی ﷲ دے بھانڈا تک کے‪ ،‬پاندے خیر حضُوروں‬

‫غروروں خالی‪ ،‬سو پُر کر دے نُوروں‬

‫جیہڑا پاک ُ‬

‫‪65‬‬

‫ِجنہاں پیسہ پلّے ناہیں‪ ،‬خالی ُمڑن بزاروں‬

‫نصیب ُمح ّمدبخشا‪ ،‬بِن قِسمت کے داروں‬

‫نقد ِ‬

‫‪66‬‬

‫مِیٹ ا ّکھیں فرمایا پیرے‪ ،‬حسنےحُکم بجا یا‬

‫ڈیرے سنے پلک ِوچ اُس نُوں‪ ،‬شہر دمِشق پہنچایا‬

‫مقُولہ شاعِر‬

‫آہو ہ ّمت ُمرداں والے ‪،‬ایہو کم کریندے‪1‬‬

 ‫مرداں دے در ڈھیندے ناہیں‪ ،‬شامت تد مریندے‬

‫‪2‬‬

‫ِجس جائی ِوچ مطلب ہووے‪ ،‬مرد پُچاون کھلیاں‬

‫مِلن ُمراداں منگتیاں نُوں ‪،‬مرداں دے درملیاں‬

‫‪3‬‬

‫ہوندے بند خالص شتابی‪ ،‬مرد ّپون جد ضامن‬

‫نصیب اوہدے ِجس پھڑیا‪ ،‬مرداں سندا دامن‬

‫دھن ِ‬

‫‪4‬‬

‫مرد ملِے تِے درد نہ چھوڑے ‪،‬اؤگن دِے ُگن کردا‬

‫کامل لوک ُمح ّمدبخشا‪ ،‬لعل بنان پتّھر دا‬

‫‪5‬‬

‫جدوں حسن میمندی ڈِٹّھا‪ ،‬ڈیرا ِوچ دمِشقِے‬

‫ّ‬
‫لگا کرن تالئش اُس ِدی‪ ،‬آندا ِجس دے عِشقے‬

‫‪6‬‬

‫ہر چارہ ہر ترال کر کے‪ ،‬ہ ّمت دا کر حِ یلہ‬

‫بادشہانی مجلس پُہتا‪ ،‬لے کے نال و ِسیلہ‬

‫‪7‬‬

‫دو تِن روز گیا ِوچ مجلس‪ ،‬کرے سالم شہانے‬

‫ادب قواعِد سُخن سُچاویں‪ ،‬دسدا ہ ُنر یگانے‬

‫‪8‬‬

‫جاں کوئی روز کچہری بیٹھا‪ ،‬بادشہاں دِل پُڑیا‬

‫وزیراں تے اُمراواں‪ ،‬نال اوہدے ِچت جُڑیا‬

‫سبھ ِ‬

‫‪9‬‬

‫ِوچ حضُور پسن ِدی آوے ‪،‬جو گل کرے ُزبانوں‬

‫بُہت نِزیکی مِحرم ہویا ‪،‬نیک کالم بیانوں‬

‫‪10‬‬
 ‫ہِک دِن حال ح ِقیت اپنی‪ّ ،‬اول آخر توڑی‬

‫گوش گُزارشہاں دے ِکیتی‪ ،‬مطلب ِدی گل لوڑی‬

‫‪11‬‬

‫شاہ دمِشقی نے فرمایا‪ ،‬مطلب سمجھ حسن دا‬

‫صہ پاس اساڈے ‪،‬ناہیں حُکم دسّن دا‬

‫ہے ایہہ قِ ّ‬

‫‪12‬‬

‫زبدۃُالجوابے اندر‪ ،‬لِک ّھی ایہہ کہانی‬

‫پر عاماں ِوچ پڑھنی ناہیں‪ ،‬ایہو رسم پُرانی‬

‫‪13‬‬

‫ماہ رمضان ُمبارک اندر‪ ،‬کارن دِل پرچائی‬

‫دوتِن خاص اسیں َرل بہندے‪ ،‬پڑھدے نال ادائی‬

‫‪14‬‬

‫ہر ہِک شاہ اساڈا وڈکا‪ ،‬اِیویں کردا آیا‬

‫صہ ظاہر کرنا‪ ،‬منع اوہناں فرمایا‬

‫پر ایہہ قِ ّ‬

‫‪15‬‬

‫عاماں ِوچ نہ پڑھنا ُمولے‪ ،‬نہ لِکھنا لِکھوانا‬

‫وؤہٹی وانگ ستّر ِوچ رکھنا‪ ،‬ناہیں کِسے دِکھانا‬

‫‪16‬‬

‫ماہ رمضان اندر پڑھ آپو‪ ،‬ٹھپ کے پھیر چُھپاندے‬

‫وڈیاں ِدی ایہ سند ق ِدیمِی‪ ،‬ناہیں اج گواندے‬

‫‪17‬‬

‫عرض حسن میمندِی ِکیتی‪ِ ،‬وچ حضُور شہانے‬

‫یا حضرت میں شؤق سُنن دا ‪،‬پھریوس ِوچ جہانے‬

‫‪18‬‬

‫کیُوں میں پڑدا ظاہِر کرنا‪ ،‬کاہنُوں ستر اُٹھانا‬

‫مِ ہر کروہِک وار سُناؤ‪ ،‬فیر وطن نُوں جانا‬

 ‫‪19‬‬

‫شاہ دمِشقی نے فرمایا‪ ،‬مِٹّھی نال ُزبانے‬

‫زبدۃُالجواب ک ُھلّے ِگی ‪،‬اندر ماہ رمضانے‬

‫‪20‬‬

‫صہ سیف ملُوکے واال ‪،‬تدوں سُناساں تیں نُوں‬

‫قِ ّ‬

‫چاہ ُمراد تیری جد پُگسی‪ ،‬دئیں دُعائیں میں نُوں‬

‫‪21‬‬

‫جاسی فِکر اندیشہ تیرا‪ ،‬لُوں لُوں ُخوشی سماسی‬

‫ُمشکل حل ہوسی ِجس کارن ‪ُ ،‬ملکیں پ ِھریں اُداسی‬

‫‪22‬‬

‫سُن کے سُخن صحیح شہانے‪ّ ،‬‬

‫لگی آس حسن نُوں‬

‫ماہ رمضان ت ّکے ِجیؤں تکدِے ‪ِ ،‬عیدے والے چن نُوں‬

‫‪23‬‬

‫رکھ اُڈیک ّ‬
‫نچال بیٹھا‪ ،‬جلد نویس سدائے‬

‫دؤلت خِ لعت بخش تمامی‪ِ ،‬عّزت نال ودھائے‬

‫‪24‬‬

‫سینکڑیاں تِھیں دوچُن کڈھّے‪ ،‬ماہِر دھنی قلم دے‬

‫ُخوشخط بُہت صحیح شتابی‪ ،‬اُستاکار رقم دے‬

‫‪25‬‬

‫دے دؤلت ِوڈیائی خِ لعت‪ ،‬ایہہ صالح پکائے‬

‫جاں رمضان ُمبارک اندر ‪،‬شاہ کِتاب سُنائے‬

‫‪26‬‬

‫تُساں دوہاں چ ُھپ بہنا چوری‪ ،‬خاطر ایسے گل ِدی‬

‫صہ سیف ملُوکے واال‪ ،‬لِکھ لینا کر جل ِدی‬

‫ِق ّ‬

‫‪27‬‬

‫قانُوں گو ت ّ‬
‫س ِلی دیندے ‪،‬کانی پکڑ بہاں گے‬
‫توڑے جلد پڑھے کوئی کیسا‪ ،‬لِکھ صحیح لواں گے‬

‫‪28‬‬

‫جاں رمضان ُمبارک آیا ‪،‬حسن کیتا شُکرانہ‬

‫قانُوں گو ِکیتے ُمڑ تکڑے ‪،‬دے کاغذ سمیانہ‬

‫‪29‬‬

‫زبدۃُالجواب کُھالئی‪ ،‬ہویا حُکم شہانہ‬

‫ہِک حسن میمندِی سدیا ‪،‬دوتِن ہور ِدیواناں‬

‫‪30‬‬

‫قانُوں گو حسن نے چوری‪ ،‬پڑدے ِوچ بہائے‬

‫آپ حضُور شہانے بیٹھا ‪،‬وقت ُمبارک آئے‬

‫‪31‬‬

‫صہ‬ ‫جاں سُلطان دمِشق شہر دا‪ ،‬پڑھن ّ‬

‫لگا ایہہ ِق ّ‬

‫صہ‬
‫سُن سُن کنبے ُرکھ چمن دے‪ ،‬لے حالت دا حِ ّ‬

‫‪32‬‬

‫ثابت ہوش رہے ِوچ پڑدے ‪،‬قانُوں گو قرارے‬

‫صے دے‪ ،‬حرف صحیح اُتارے‬

‫ّاول آخر ِتیک ِق ّ‬

‫‪33‬‬

‫صہ لِکھوا حسن نے‪ ،‬قابُو ِکیتا چوری‬

‫جاں قِ ّ‬

‫ُرخصت لین لگا درباروں ‪،‬فؤج وطن نُوں ٹوری‬

‫‪34‬‬

‫اُٹّھ حسن نُوں ُرخصت ِکیتا‪ ،‬شاہ دمِشق شِہر دِے‬

‫خِ لعت تُحفے ہدیے ِدتّے ‪،‬جے ُکجھ آہے سردِے‬

‫‪35‬‬

‫صہ گِھن وطن نُوں ٹُریا‪ ،‬نال ُخوشی ُخوش حالی‬

‫ِق ّ‬

‫ُمہلت اجے نہ ُمکّی آہی ‪،‬آن ِدتّی اُس ڈالی‬

‫‪36‬‬
 ‫بُہت اِنعام ِدتّے سُلطانے‪ ،‬خِ لعت ُملک جاگیراں‬

‫وزیراں‬
‫اوہ حسن میمندِی ِکیتا ‪،‬افسر ِوچ ِ‬

‫‪37‬‬

‫صے دے ِپچّھے ہویا‪ُ ،‬رتبہ اُس دا عالی‬

‫ایس قِ ّ‬

‫صیبت جھاگے‪ ،‬کدے ت ّکے ُخوشحالی‬

‫جے کوئی رنج ُم ِ‬

‫مقُولہ شاعِر‬

‫‪1‬‬

‫مردا ہِ ّمت ہار نہ ُمولے ‪،‬مت کوئی کہے نمردا‬

‫ہِ ّمت نال ّ‬

‫لگے ِجس لوڑے‪ ،‬پائے باجھ نہ مردا‬

‫‪2‬‬

‫جاں جاں ساس نِراس نہ ہو ِویں‪ ،‬ساس ٹُٹّے ُمڑ آسا‬

‫ڈھُونڈ کرن تِھیں ہٹ ّیں ناہیں‪ ،‬ہٹ گیؤں تاں ہاسا‬

‫‪3‬‬

‫ہاریں ہ ِ ّمت ‪،‬ہِکدن پ ِھرسی پاسا‬

‫جھل جھل بھار نہ ِ‬

‫بُھک ّھا منگن چڑھے ُمح ّمد‪ ،‬اوڑک بھردا کاسہ‬

‫‪4‬‬

‫صود ُمیسّر ہوندا ‪،‬رنجوں راحت تِھیندِی‬

‫جاں مق ُ‬

‫قضیّہ کوئی‪ ،‬جدوں فراغت ت ِھیندِی‬

‫یاد نہ رہے ِ‬

‫‪5‬‬

‫صہ‬
‫بُہت پسند ِکیتا سُلطانے ‪،‬ایہہ ُمبارک قِ ّ‬

‫صہ‬
‫جدوں فراغت کاروں ہوندی‪ ،‬پڑھ پڑھ لیندے حِ ّ‬

‫‪6‬‬

‫صے ‪،‬ایسے ِدی مشغُولی‬

‫چُھٹیوس ہور کِتاباں قِ ّ‬

‫نہ دِل ا ّکے ِجیبھ نہ تھ ّکے‪ ،‬ایہو کار قبُولی‬

 ‫‪7‬‬

‫وزیراں‬
‫دائم ِورد ہویا سُلطانے‪ ،‬پڑھدا سنے ِ‬

‫صے ِوچ ہین عجائب‪ ،‬دانش تے تد ِبیراں‬

‫اس قِ ّ‬

‫‪8‬‬

‫ِجس دِل اندر ہووے بھائی‪ ،‬ہِک رتّی ِچ ِ‬

‫نگاری‬

‫یاری‬
‫صہ پڑھ بھانبھڑبندا‪ ،‬نال ربّے ِدی ِ‬
‫ایہہ قِ ّ‬

‫‪9‬‬

‫جاں جاں ِتیک حیاتی آہی ‪،‬اُس عادِل سُلطانے‬

‫صے نُوں پڑھدا ِرہیا‪ ،‬خاصے نال د ِھیانے‬

‫اِس قِ ّ‬

‫‪10‬‬

‫اوسے تِھیں ایہہ ظاہِر ہویا ‪،‬پ ِھر یا ِوچ زمانے‬

‫شاال درد ُمحبّت والے ‪،‬پڑھ سُن ہون ِدیوانے‬

‫صے تے کالم دے ُگن‪ ،‬تے ادب شناساں ّ‬

‫اگے ترال‬ ‫قِ ّ‬

‫‪1‬‬

‫میں بِھی بات عجائب ڈِٹ ّھی‪ ،‬فارسیوں اخباروں‬

‫نالے امر ہویا ِسی صادر‪ُ ،‬مرشد دے درباروں‬

‫‪2‬‬

‫ُملکاں ت ِھیں منگوا کِتاباں ‪،‬بات تمامی لوڑی‬

‫چؤہاں کِتاباں ِدی تک شاہِدی ‪ ،‬ہِک ہِندی کر جوڑی‬

‫‪3‬‬

‫اِس ہِندی ِوچ مطلب ب ُہتے‪ ،‬جیہا جیہا کوئی چاہے‬

‫پاوے ربّ قبُول ُمح ّمد ‪،‬مرداں ِدی درگاہے‬

‫‪4‬‬

‫ہر ہر قِسم ُخو ِشی ِدی اِس ِوچ‪ ،‬ہر ہر قؤم غماں ِدی‬
 ‫سُننے والے پاون ایتھوں‪ ،‬خواہش ِجنہاں ک ّماں ِدی‬

‫‪5‬‬

‫بُہتی ہے تعِریف حُسن ِدی‪ ،‬ہا ِسی بُری شکل ِدی‬

‫نالے درد ِوچھوڑے ب ُہتے‪ ،‬نالے ُخوشی وصل ِدی‬

‫‪6‬‬

‫آدمیاں دے راہ طریقے‪ِ ،‬جن پریاں دے نالے‬

‫عیش ُخوشی دِے ساجے باجے‪ ،‬درد دُک ّھاں دے چالے‬

‫‪7‬‬

‫بادشاہی تدبِیراں گھنیاں‪ ،‬دؤلت فوج مِثالے‬

‫بُخل سخاوت ُ‬
‫ظلم عدالت‪ ،‬غفلت سُرت سنبھالے‬

‫‪8‬‬

‫جوش خروش ن ِدی دے ب ُہتے‪ ،‬ٹا پُو سیر جنگل دے‬

‫ُرہڑنا ترنا اُڈنا ڈھینا‪ ،‬ذِکر ایتھے ہر گل دے‬

‫‪9‬‬

‫عاجزیاں ِبیکیسیاں گھنیاں ‪،‬حالت دیس بدیسوں‬

‫ِ‬

‫ِویسوں ِویس عجائب اِس ِوچ ‪،‬کیا ب ُھورے کیا کھیسوں‬

‫‪10‬‬

‫کوہ قافاں دے پتے نِشانی‪ ،‬غاراں شہر اُجاڑاں‬

‫کلّر شور بغیچے نالے ‪،‬میوے تے پھلواڑاں‬

‫‪11‬‬

‫سیر شکار اتّے بند قیداں‪ ،‬نالے ُ‬

‫صلح لڑائی‬

‫سوگ ِویاہ ُمح ّمدبخشا‪ ،‬ہر گل اِس ِوچ آئی‬

‫‪12‬‬

‫ُرستم دس ِتی حال شِکستی‪ ،‬دہشت بھاج د ِلیری‬

‫خؤف اُ ّمید ُمح ّمدبخشا ‪،‬اِس ِوچ گھنی گھنیری‬

‫‪13‬‬
 ‫بات مجازی رمز حقّانی‪ ،‬ون وناں ِدی کاٹِھی‬

‫سفر العِشق کِتاب بنائی‪ ،‬سیف چُھپی ِوچ الٹھی‬

‫ُ‬

‫‪14‬‬

‫صہ ُخوش ہوسن‬

‫صے ِدی ہوسی‪ ،‬سُن قِ ّ‬
‫ِجنھاں طلب قِ ّ‬

‫ِجنھاں جاگ عِشق ِدی سینے‪ ،‬جاگ سویلے روسن‬

‫‪15‬‬

‫شاعِر ِدی آزمائش آہی‪ ،‬اِیس قِ ّ‬

‫صے ِوچ بھائی‬

‫ہر رنگوں ُخوش سُخن سُناوے ‪،‬تاں اِس ِدی دانائی‬

‫‪16‬‬

‫ُخوشیاں اندر اوہو ِجیہا‪ ،‬واہ درداں ول دھایا‬

‫صفت کُ ِ‬
‫صفت اندر فرما ِوے ‪،‬سُخنوں سُخن سِوایا‬ ‫ِ‬

‫‪17‬‬

‫جنگ لڑائیاں کانگاں اندر ‪،‬گج کڑک کے آوے‬

‫سفر وطن تے ماتم سوگوں‪ ،‬پُورے سُخن سُناوے‬

‫‪18‬‬

‫ہر ہر فن ہ ُنر ِوچ ہو ِوے ‪،‬ماہِر تے یک فنّی‬

‫لُطف ُخدائی نال عطائی‪ ،‬تاں اوہ ہوندا َ‬

‫سنّی‬

‫‪19‬‬

‫لُغتاں ورتن وان لیاوے‪ ،‬معنے ِوچ عجائب‬

‫لِیکن اِنج معلُوم نہ ہوون‪ ،‬ہر ہر نظروں غائب‬

‫‪20‬‬

‫صے ہور کِسے دِے اندر‪ ،‬درد اپنے ُکجھ ہوون‬

‫قِ ّ‬

‫ِبن ِپیڑاں تاثِیراں ناہیں‪ِ ،‬بے ِپیڑے کد روون‬

‫‪21‬‬

‫درد ّ‬
‫لگے تاں ہائے نِکلے‪ ،‬کوئی کوئی ِرہندا جر کے‬

‫دِلبر اپنے ِدی گل ِکیجے ‪،‬ہوراں نُوں ُمنہ دھر کے‬

 ‫‪22‬‬

‫ِجس ِوچ ُگجّھی رمز نہ ہووے ‪،‬درد منداں دے حالوں‬

‫اجیہے نالوں‬
‫بہتر چُپ ُمح ّمدبخشا ‪،‬سُخن ِ‬

‫‪23‬‬

‫جو شاعِر بے پِیڑا ہووے‪ ،‬سُخن اوہدے بھی ُرک ّھے‬

‫بِے ِپیڑے تِھیں شِعر نہ ہوندا‪ ،‬اگ بِن دُھوں نہ دُھک ّھے‬

‫‪24‬‬

‫ویکھو ِویکھی بیت بناون‪ ،‬شِعروں خبر نہ پاون‬

‫صفتاں سِٹّھاں ‪،‬بہُتے ڈُوم بناون‬

‫ایس طرح تے ِ‬

‫‪25‬‬

‫ردِی ر ِدیفوں نام نہ جانن‪ ،‬قافِیوں بُدھ نہ کائی‬

‫وزن برابر ٹُٹدا جُڑدا‪ ،‬صنعت رسم نہ بھائی‬

‫‪26‬‬

‫سُخن بھال جو دردوں بھریا‪ ،‬بِن درداں ُکجھ ناہیں‬

‫نڑاں کماداں فرق رہو دا‪ ،‬کیا کانِے کیا کاہیں‬

‫‪27‬‬

‫درد منداں دِے سُخن ُمح ّمد ‪،‬دین گواہی حالوں‬

‫ِجس پلّےپ ُھل بدھّے ہوون‪ ،‬آوے باس ُرومالوں‬

‫‪28‬‬

‫ہِک عِلم دِے زوروں کر دِے ‪،‬اوہ بِھی ظاہِر دِسدا‬

‫ِجس پر ہوئے عطاء ا ِٰل ِہی ‪،‬سُخن نہ چُھپدا تِس دا‬

‫‪29‬‬

‫کریندے‪ ،‬عاماں سار نہ بھائی‬

‫دانشمند پچھان ِ‬

‫ل ّکڑ ہارے لین بزاروں‪ ،‬جو سستِی مِٹھیائی‬

‫‪30‬‬

‫میں بِھی ِوچّوں عیبِیں بھریا‪ ،‬دسّاں ہ ُنر ُزبانوں‬

 ‫ا ّکھیں والے ِعیب چھپائیو‪ ،‬کراں سوال تُسانُوں‬

‫‪31‬‬

‫ی‪ ،‬جو آیا سو کہیا‬

‫بھائی ِدی فرمائش من ّ‬

‫سُخن کرن دِے الئق ِکتّھے‪ ،‬میں ِبے عِلم ِ‬

‫اجیہا‬

‫‪32‬‬

‫بھائی لفظ بُالیا ِجتّھے‪ ،‬ہوگ ُمخاطب بھائی‬

‫!بھائی سو جو بھاء کریسی‪ ،‬کم وڈیاں ِوڈیائی‬

‫اُستاد صاحِ ؒب ِدی مدح تے نالے اوہناں ا ّگے ترال کہ میرا کالم سودھن‬

‫‪1‬‬

‫صوفِی‪ ،‬سالک راہ ہدایت‬

‫حافِظ عالِم فاضل ُ‬

‫عارف اہل ِوالیت‬

‫دائم مست ُمحبّت اندر‪ِ ،‬‬

‫‪2‬‬

‫غالم اِمام وڈّے دِے‪ ،‬صاحِ ب میرے سِردِے‬

‫خاص ُ‬

‫ہے اوہ خاک اساڈا سُرمہ‪ِ ،‬جس رستِے پر پِھردے‬

‫‪3‬‬

‫میں شاگِرد نکارے اُتّے‪ ،‬نظر مِہر ِدی ت ّکن‬

‫اِس نسُخے دے کرن ُمطالعے‪ ،‬دین صالح نہ اُ ّکن‬

‫‪4‬‬

‫سچّے مرد نِگاہ کرم ِدی‪ ،‬نام ﷲ دے پائیو‬

‫اؤگن ہارے دِے لکھ اؤگن‪ّ ،‬‬

‫پال دِے چُھپائیو‬

‫‪5‬‬

‫جیہے بھانڈے تیہے آوازے‪ ،‬کیا نِیویں کیا اُچّے‬

‫سچّے‬
‫میں ہاں نال پ ِلیتِی بھریا ‪،‬سُخن ہوون کد ُ‬

‫‪6‬‬
 ‫سُخن میرے چاپاک بناؤ ‪،‬ہے تؤفِیق آزاداں‬

‫چُوہڑے دا پُت مومن ہوندا‪ ،‬جاں مِلدا اُستاداں‬

‫‪7‬‬

‫شِعر میرے پر کرو نِگاہاں‪ ،‬پارس نظر ِجنہاندی‬

‫توڑے پتّھر سُخن بندے دے‪ ،‬کریو سونا چاندی‬

‫‪8‬‬

‫اوہ خطائی میری بھائی‪ ،‬جو جو بات اولّی‬

‫جو سبھ گل سچاو ِیں لِک ّھی ‪،‬پِیر سچّے ِدی گھلّی‬

‫‪9‬‬

‫ویکھ الغوزہ سُ ّکی ل ّکڑ‪ ،‬اگ ّ‬

‫ی بالن والی‬

‫ہر ہر جائی رخنہ موری‪ ،‬اندر سارا خالی‬

‫‪10‬‬

‫جاں مردے ُمنہ الئی بھائی ‪،‬کج لئی ہر موری‬

‫نیک اَنیک آوازے نِکلے ‪،‬پ ُھوک جدوں ِوچ ٹوری‬

‫‪11‬‬

‫سارنگیوں تک حال اساڈا ‪ُ ،‬خشک لکّڑ کِس کم ِدی‬

‫ِوچّوں ب ُھگی باہروں ڈِنگی ‪،‬ک ّجی کچّے چم دی‬

‫‪12‬‬

‫ِکلّیاں مورا تّے کئی بنھنّن‪ ،‬چھیک پئے ہر جائی‬

‫باراں گان لگی جد یاراں‪ ،‬تاراں چاڑھ وجائی‬

‫‪13‬‬

‫بے سُر بولے بول جے اُس دا‪ ،‬بولی شؤء نہ بھا ِوے‬

‫چُپ کراوے کن مروڑے‪ ،‬پھیر سُراں پر لیاوے‬

‫‪14‬‬

‫یار بُالئی سُرپر بولی‪ ،‬ہر گُنیں من بھانی‬

‫ِجس اوہ رنگ ہوا نہ پائی‪ ،‬کد اُس بات پچھانی‬

 ‫‪15‬‬

‫اندر خالی تے ُمنہ کاال‪ ،‬طبلہ چم کچّے دا‬

‫پ ّکے بول سُناندا پاندا‪ ،‬جاں سِر ہتّھ سچّے دا‬

‫‪16‬‬

‫اِتنی رمز پچھانوں یارو‪ ،‬بُہت کہاں کے ّ‬

‫گالں‬

‫میں ِدت ّی ہتھ واگ بلوچے‪ ،‬جدھّر چالوے ّ‬

‫چالں‬

‫صہ پڑھن لِک ّھن تے سُنن والیاں ا ّگے پردہ پوشی لئی ترال‬
‫قِ ّ‬

‫‪1‬‬

‫دانِشمندو سُنو تمامی ‪،‬عرض فقیِر کریندا‬

‫آپو چنگا جے کوئی ہووے‪ ،‬ہر نُوں بھال تکیندا‬

‫‪2‬‬

‫تک تک عیب نہ کردے واندے‪ ،‬چنگے لوک کداہیں‬

‫نُکتہ ِچینی فِتنہ دوزی ‪،‬بھلیاں دا کم ناہیں‬

‫‪3‬‬

‫عیبوں پاک ُخدا وند آپوں‪ ،‬کؤن کِسے نُوں آکھے‬

‫کاہنُوں گل کِسے ِدی کرنی‪ ،‬میں بِھی شاعِر بھاکھے‬

‫‪4‬‬

‫میرے نالوں ہر کوئی بہتر ‪،‬میں ہی نیچ ایانا‬

‫تھوڑا بُہتا شِعر سُخن دا ‪،‬گھاٹا وادھا جاناں‬

‫‪5‬‬

‫ِجتّھے ِجتّھے گھاٹا وادھا‪ ،‬جے میں اُنگل دھردا‬

‫احمد یار ُمصنّف وانگر ‪،‬تاں کوئی معلم کردا‬

‫‪6‬‬
 ‫تھوڑی بُہتی تُہمت کولوں‪ ،‬کؤن کوئی بچ ِرہندا‬

‫پر میں آپوں اؤگن ہارا‪ ،‬دُوسریاں نہیں کِہندا‬

‫‪7‬‬

‫پڑدہ پو ِشی کم فقر دا ‪،‬میں طالِب فقراواں‬

‫عِیب کِسے دِے پھول نہ س ّکاں‪ ،‬ہر ہِک تِھیں شرماواں‬

‫‪8‬‬

‫ِجس نُوں عِشق کِسے دا ہووے‪ ،‬تِس دِے ِعیب نہ دِسدِے‬

‫سُخناں دِے جو عاشِق بندے‪ِ ،‬عیب نہ ڈھُونڈن اُس دِے‬

‫‪9‬‬

‫کرم کرو تے ِعیب چُھپاؤ‪ ،‬پڑھو سنبھاال کر کے‬

‫ڈُوہنگی نظرے ُمڑ ُمڑ سمجھو‪ ،‬لنگھ نہ جاؤ ترکے‬

‫‪10‬‬

‫نہ شیخی ِوڈیائی کوئی ‪،‬جھول اڈ ّی ُکجھ پاؤ‬

‫جے کوئی سہو خطائی ہووے‪ ،‬بخشو تے بخشاؤ‬

‫‪11‬‬

‫میں ب ُھ ّال تے تُسیں نہ ب ُھلّو‪ ،‬سمجھ بناؤ معنے‬

‫چلدے گھوڑے نُوں مت مارو ‪،‬چابک مہنے طعنے‬

‫‪12‬‬

‫سُنیا میں جد حشر دِہاڑے‪ ،‬نِ ّکا لیکھا پڑسی‬

‫بُریاں نُوں ربّ نیکاں ِپچّھے ‪،‬بخش جنّت ِوچ کھڑسی‬

‫‪13‬‬

‫سُخناں ِوچ تُسیں بِھی جے کر‪ِ ،‬ویکھو سُخن ّ‬

‫اوال‬

‫ُخلق ُخدائی کر کے کجّو ‪،‬گھت شرم دا ّ‬

‫پال‬

‫‪14‬‬

‫سیکڑیاں تِھیں جے ہِک آوے ‪،‬بیت پسند تُسانُوں‬

‫اوس ہِک ّ‬
‫چنگے ِپچّھے بخشو‪ ،‬سارے مند اسانُوں‬
 ‫‪15‬‬

‫شِعر میرے اِس ُملک اپنے ِوچ ‪ُ ،‬مول نہ پاندے قِیمت‬

‫دُور د ُراڈے ِجس نُوں لب ّھن‪ ،‬جانے بُہت غنِیمت‬

‫‪16‬‬

‫کِیسر سستا ہے کشمیرے‪ ،‬پُچ ّھو ُمل لہوروں‬

‫میوہ تے بادام ُمح ّمد ‪،‬سستے مِلن پشؤروں‬

‫‪17‬‬

‫کرے سوال ف ِقیر ُمح ّمد‪ ،‬پڑھنے والے تائیں‬

‫یرے ِدی‪ ،‬نال ادا سُنائیں‬

‫رؤنق کھڑیں نہ شِعر م ِ‬

‫‪18‬‬

‫باجھ ادا آواز رسیلے‪ ،‬لگدا شِعر الونا‬

‫دُدّھ اندر جے کھنڈ رالئیے‪ ،‬مِ ٹّھا ہوندا دُونا‬

‫‪19‬‬

‫سُٹ پسُٹّا کر کے پڑھیاں‪ ،‬لذّت ُکجھ نہ ِرہندی‬

‫ِجس دِے ب ِیٹے نُوں کوئی مارے‪ ،‬کد اُس ِدی ِجند سِہندی‬

‫‪20‬‬

‫جیؤنکر بیٹے تُساں پیارے ‪،‬تِیویں بیت اسانُوں‬

‫بیٹے نُوں کوئی انگل الئے ‪،‬لگدے بیت تُسانُوں‬

‫‪21‬‬

‫دُشمن وانگ ِدسّے اوہ سانُوں‪ ،‬جے کوئی بیت تروڑے‬

‫بیٹے نازک الل سُندر دے‪ ،‬ایویں کن مروڑے‬

‫‪22‬‬

‫ربّا دئیں پناہ اوہناں تِھیں‪ ،‬جو ایسے کم کر دے‬

‫سچّےدا سِتم بناون‪ ،‬عم دا نیں غم کر دے‬

‫سیم ُ‬

‫‪23‬‬

‫شُکر الحمد ُخداوند تائیں ‪،‬باہِر حد ش ُماروں‬

 ‫ایہہ فرمائش پُوری ہوئی‪ ،‬ویہل لدھّی سِر بھاروں‬

‫‪24‬‬

‫گادی والے دے نام اُتّے‪ ،‬نُسخہ ایہہ بنایا‬

‫صلہ سُخن دا پایا لوڑاں ‪،‬ہر کوئی دیندا آیا‬

‫ِ‬

‫‪25‬‬

‫شاعِر اُتّے رہے ہمیشہ ‪،‬شاہ فرمایش کر دے‬

‫صلے ِدی آوے‪ ،‬دے دؤلت گھر بھر دے‬

‫پر جاں وار ِ‬

‫‪26‬‬

‫اگلے شِعر بناون والے ‪،‬آہے مرد آزادے‬

‫صلہ سُخن دا کِسے نہ سُٹیا ‪،‬جو بخشن شاہزادے‬

‫ِ‬

‫‪27‬‬

‫ہِک ہِک سُخن میرےدِی ِقیمت‪ ،‬پاؤ نال اِنصافے‬

‫صرافے‬
‫دیؤ دُعائیں جے میں کھوٹا‪ ،‬تراں اگے ّ‬

‫‪28‬‬

‫اُ ّمت اپنی ِوچ رالئے‪ ،‬پاک رسُول بندے نُوں‬

‫حضرت ُمرشد دمڑی واال ‪،‬کرے قبُول بندے نُوں‬

‫‪29‬‬

‫سن ُمقدّس ہِجری دسّاں‪ ،‬باراں سئے ست دا ہے‬

‫ست اتے دو ہور ُمح ّمد ‪،‬اُپّر اِس تِھیں آہے‬

‫‪30‬‬

‫ماہ رمضان ُمبارک اندر‪ ،‬وقت بہار ُگالبی‬

‫سفر العِشق ُمکائی مؤل ٰی‪ ،‬ہویا فضل جنابی‬

‫ُ‬

‫‪31‬‬

‫عُمر ُمصنّف ِدی تد آہی ِ‪،‬تِن داہے تِن ی ّکے‬

‫بھین وڈ ّی فرماندی ایہو ‪،‬پتے ربّے نُوں پ ّکے‬

‫‪32‬‬
 ‫جہلم گھاٹوں پربت پاسے ‪،‬میر پُورے تِھیں دک ّھن‬

‫کھڑی ُملک ِوچ لوڑن ِجہڑے‪ ،‬طلب بندے ِدی رک ّھن‬

‫‪33‬‬

‫پڑھنے سُننے والے بھائی ‪،‬شؤق دئے ربّ سائیں‬

‫! برا ُخدائی میں پر آکھو‪ ،‬فاتحہ خیر دُعائیں‬

‫‪34‬‬

‫ہر ِوچ ہر دا س ِّر نیارا ‪،‬متے کِسے ِدی منّے‬

‫بیڑے چاڑھ نبی دے مینُوں ‪،‬تار لگاوے بنّے‬

‫‪35‬‬

‫میں شوہدا مر خاک ُرلیساں‪ ،‬جھل ہِجر ِدی کانی‬

‫جے ربّ سچّے رؤشن کیتے‪ ،‬رہسن سُخن نِشانی‬

‫‪36‬‬

‫جیون پُت تُساڈے بھائی‪ ،‬دیسن جے ُکجھ سرسن‬

‫ماؤ پیو ِدی قبرے اُتّے ‪،‬ہتھ کھلے ونج کر سن‬

‫‪37‬‬

‫آپو اپنے ِورثے اُتّے‪ ،‬قدم اگیرے دھرسن‬

‫خبر نہیں ایہہ سُخن ُمح ّمد‪ ،‬ترسن یا نہ ترسن‬

‫اپنے پِیر رؤشن ض ِمیر دے در توں آس‬

‫‪1‬‬

‫کؤن بندے نُوں یاد کریسی ‪،‬ڈھُونڈے کؤن قبر نُوں‬

‫کِس نُوں درد اساڈا ہوسی ‪،‬روگ نہ رنڈی ورنُوں‬

‫‪2‬‬

‫درودگِھنن سبھ جاسن ‪،‬آپو اپنے گھر نُوں‬

‫ُروح ُ‬
 ‫تیرا ُروح ُمح ّمدبخشا‪ ،‬تک ِسی کیہڑے در نُوں‬

‫‪3‬‬

‫نہ گھر چاڑھے نہ سُکھ ڈِٹ ّھے‪ ،‬نہ ُکجھ کھٹّی کھٹّی‬

‫نہیں کِسے ول لہنا کوئی‪ ،‬نہ چھڈ چلے ترٹ ّی‬

‫‪4‬‬

‫جے ُکجھ آیا سو ُمنہ پایا ‪،‬تلی رکابی ِچٹ ّی‬

‫خالی ہتھ ُمح ّمدبخشا‪ ،‬ٹُری نِکاری لِٹ ّی‬

‫‪5‬‬

‫انس اوالد تُسا ِڈی بھائی‪ ،‬پڑھسن بیٹھ قبر تے‬

‫اٹھویں روز دیون گے ُگل ّ‬

‫ی ‪،‬جے ُکجھ گھر ِوچ ورتے‬

‫‪6‬‬

‫مینُوں ہور نہیں کوئی پاسا‪ ،‬آسا کِس دِے گھر تے‬

‫جاسی ُروح ُمح ّمد میرا ‪،‬پِیر سچّے دِے در تے‬

‫عِشق تے عاشِق دے ُگناں بارے چند کلمے‬

‫‪1‬‬

‫سدا سُکھالے اوہو بھائی‪ ،‬عِشق ِجہناں گھٹ آیا‬

‫مرہم پھٹ اونہاں دے بھانے‪ ،‬ہکو ِجیہا سُکھایا‬

‫‪2‬‬

‫تاج تخت سُلطانی تج کے‪ ،‬ٹ ُھوٹھا پھڑن گدائی‬

‫رکھ اُ ّمید سجن دے در ِدی ‪،‬کٹّن جو بن آئی‬

‫‪3‬‬

‫دم دم پِین شراب غماں ِدی‪ ،‬دم نہ مارن ُمولے‬

‫ٹ جھلّن وٹ پان نہ متّھے‪ ،‬واہ تِنہاں دے ُرولے‬

‫َو ّ‬
 ‫‪4‬‬

‫مِ ٹّھا نشہ شراباں واال‪ ،‬پر ِوچ تروٹک ِپ ّھکی‬

‫صحبت ُگل ِدی‪ ،‬بُری کنڈے ِدی دِک ّ‬

‫ی‬ ‫بُلبل نُوں ُخوش ُ‬

‫‪5‬‬

‫کر کر یاد سجن نُوں کھاندے ‪،‬ب ُھن ب ُھن ِجگر نوالے‬

‫شربت وانگ پِیا دے ہتّھوں‪ ،‬پیون زہر پیالے‬

‫‪6‬‬

‫پھیر خالصی منگدے ناہیں‪ ،‬جو قیدِی دِلبر دِے‬

‫پھاہی تِھیں گل کڈھدے ناہیں‪ ،‬ہوئے شِکار اُس گھر دے‬

‫‪7‬‬

‫متوارے‬
‫ِ‬ ‫جھلّن بھار مالمت والے‪ِ ،‬عشّقے دے‬

‫ب ُھک ّھا اُٹّھ ہووے مستانہ‪ ،‬بھار اُٹھاوے ِ‬

‫بھارے‬

‫‪8‬‬

‫حال اوہناں دا کِس نُوں معلم‪ ،‬پھر دے آپ چُھپایا‬

‫دِل ِوچ سوز پتنگاں واال‪ ،‬چہرہ شمع بنایا‬

‫‪9‬‬

‫باہروں ِدسّن میلے کالے‪ ،‬اندر آب حیاتی‬

‫ہونٹھ سُکے ترہایاں وانگر‪ ،‬جان ندی ِوچ نہاتی‬

‫‪10‬‬

‫شہر اُجاڑ ڈھُڈیندے وتدے‪ ،‬دِلبریار بغل ِوچ‬

‫ُگنگے ڈورے کن ُزبانوں‪ ،‬معنی سب عقل ِوچ‬

‫‪11‬‬

‫رات ِدینہاں گل الیا جانی‪ ،‬ہِک دم جُدا نہ ہوندے‬

‫عاشِق رجّن نہیں ُمح ّمد‪ ،‬بھر بھر ہنجُوں روندے‬

‫‪12‬‬

‫ِجنھاں عِشق بندے دا ّ‬

‫لگا‪ ،‬صبر آرام نہ تِنہاں‬
‫ستّےبیٹھے اُت َول ِویکھن‪ ،‬لُٹ کھڑے سن ِجنّھاں‬
‫ُ‬

‫‪13‬‬

‫صدق لیاون اُس تے‪ ،‬سچّے نال دِھیانے‬

‫ایسا ِ‬

‫اُس ِبن باغ بزار نہ بھاون‪ ،‬الون اگ جہانے‬

‫‪14‬‬

‫ہور کِسے دی چاہ نہ ِرہندی‪ ،‬سُٹّن سبھ اشنایاں‬

‫ماؤ پیو دا لنگ اُتارن‪ ،‬لج لگاون بھائیاں‬

‫‪15‬‬

‫اک ّھیں پائے کر کن ناہیں‪ ،‬نیِہوں ِجنہاندے الئے‬

‫ا ّکھ میٹو تاں دِل ِوچ وسدے‪ ،‬لُوں لُوں ِوچ سمائے‬

‫‪16‬‬

‫خواری‬
‫ِ‬ ‫شرم حیاء نہ رہے کِسے دا ‪،‬جھلّن ب ِدی‬

‫یاری‬
‫دِلبر باجھوں صبر نہ کر دے‪ِ ،‬جنھاں لگائی ِ‬

‫‪17‬‬

‫جے اوہ جان پیاری منگے‪ ،‬تُرت تلی پر دھردِے‬

‫سِر لوڑے تاں سِہل پچھانن ‪،‬رتّی عُذر نہ کر دے‬

‫‪18‬‬

‫اِس ہوائے حِ رص ہواؤں‪ ،‬ایسا ہے ِچت ُمسدا‬

‫ِجنھاں عِشق ح ِقیقی الیا ‪،‬کرو تعجُب اُس دا‬

‫‪19‬‬

‫نصیحت بھائی‬
‫حاالں اندر کرو نہ ُحجّت ‪،‬بھلی ِ‬

‫حال ُمحبّاں دا ربّ معلم‪ ،‬ہور کے جانے کائی‬

‫‪20‬‬

‫ہر دم ذِکر سجن دے اندر ‪ُ ،‬کل جہان ب ُھالون‬

‫دِل جانی دے عِشقے کولوں‪ ،‬اپنی جان ُرالون‬

‫‪21‬‬
 ‫ہِک دِلبر نُوں دِل ِوچ رک ّھن‪ ،‬سبھ خلقت تِھیں نسّن‬

‫دارو دسّن‬
‫ِویدن ِوید نہ جانن ُمولے‪ ،‬کہو کے ُ‬

‫‪22‬‬

‫کن آواز پوے ہر ویلے ‪،‬پہلے قؤل الستوں‬

‫قَالُ ْو بَ ٰلی ُکو کیندے بھائی‪ ،‬اوسے ذؤقوں مستوں‬

‫‪23‬‬

‫ِوچّوں آتش باہروں خاکی ‪،‬دِسدے حالوں خستوں‬

‫جے ہِک نعرہ کرن ُمح ّمد‪ ،‬ڈَھین پہاڑ شِکستوں‬

‫‪24‬‬

‫جے ہِک آہ درد ِدی مارن‪ ،‬ہوندا ُملک ِویرانی‬

‫کوہ قافاں دِے سبزے سڑدِے‪ ،‬ندئیں رہے نہ پانی‬

‫‪25‬‬

‫واؤ وانگ پِھرن سبھ ُمل ِکیں‪ ،‬ہر گِز نظر نہ آون‬

‫چُپ ِرہن کستُوری وانگوں‪ِ ،‬پھر ُخوشبُو دُھماون‬

‫‪26‬‬

‫زاری کر کر روون‪ ،‬نِیند ا ّکھیں ِدی دھوندے‬

‫راتیں ِ‬

‫فجرے اؤگنہار کہاون‪ ،‬ہر تِھیں نِیویں ہوندے‬

‫‪27‬‬

‫راتِیں ِدیہاں سوز سجن دِے‪ِ ،‬رہن ہ ِمیشہ سڑدِے‬

‫راتوں ِدینہہ پچھانن ناہیں‪ ،‬نہ لہندے نہ چڑھدے‬

‫‪28‬‬

‫ِجنھاں ہِک گ ُھٹ بھر کے پیِتا‪ ،‬وحدت دے مدھ اللوں‬

‫عِلم کالم نہ یاد ِرہیو نیں‪ ،‬گُزرے قال ُمقالوں‬

‫‪29‬‬

‫دوئے جہان ب ُھالئے دِل توں‪ ،‬خبر نہ رہیا والوں‬

‫رانجھے ِوچ سماء ُمح ّمد‪ ،‬چُھٹّی ہِیر جنجالوں‬

 ‫‪30‬‬

‫دِلبر نال ہویا ہِک ِجس نے‪ ،‬اپنا آپ گوایا‬

‫تو ہیں پڑدا ا ّگے چڑھدا‪ ،‬توہ ِیں یار چُھپایا‬

‫‪31‬‬

‫صور اَنَا ْال َحق کہندا ‪،‬کیوں نہیں شرمایا‬

‫شاہ من ُ‬

‫تُو ہیں محرم یار ُمح ّمد ‪،‬کہندا کؤن پرایا‬

‫‪32‬‬

‫ریت وجُود تیرے ِوچ سونا‪ ،‬اینویں نظر نہ آوے‬

‫ہنجُوں دا گھت پانی دھوویں‪ ،‬ریت مِٹ ّی ُرڑھ جاوے‬

‫‪33‬‬

‫پارہ گھت ُمحبّت واال ‪،‬گولی ہِک بناوے‬

‫خاک رلّے ِوچ خاک ُمح ّمد‪ ،‬سونا ِقیمت پاوے‬

‫‪34‬‬

‫دُدّھ وجُود تیرے ِوچ ِشیری‪ ،‬روغن دار سمانی‬

‫ُمرشد ال ِوے جاگ پرم ِدی‪ ،‬تاں ج ّمے د ُد ّھ پانی‬

‫‪35‬‬

‫گل ِوچ پھاہ غماں دا گھت کے‪ ،‬ذِکروں ِچھک مدہانی‬

‫ہ ّمت نال ُمح ّمدبخشا‪ ،‬مک ّھن آیا جانی‬

‫‪36‬‬

‫کلی کہان ِویں نہ شرمان ِویں ‪ُ ،‬کلّی ہے ایہہ چاندی‬

‫سیر اندر سِرساہی پانی ‪،‬سستی تد ِوکاندی‬

‫‪37‬‬

‫بوتے گال ریاضت والے‪ ،‬آتش بال غماں دی‬

‫پریم جڑی گھت ِویکھ ُمح ّمد‪ ،‬سبھ چاندی من بھاندی‬

‫‪38‬‬

‫نَحْ نُ اَقْ َربُ آپ ُکو کنیدا‪ ،‬ہِک دم ُ‬

‫دور نہ دِسدا‬
 ‫اُس دِے ڈیرے اندر تیرے‪ ،‬پھریں لُوڑ اؤ ِجس دا‬

‫‪39‬‬

‫محرم ہوویں کؤن ب ُھال وے‪ ،‬پڑ دا ہے ِوچ کِس دا‬

‫جاں جاں ِدسّےآپ ُمح ّمد‪ ،‬تاں تاں آپ نہ دِسدا‬

‫‪40‬‬

‫اُس دُوئی دے دعوے پٹیاں‪ ،‬سٹیاں دُور حضُوروں‬

‫نُوروں سایہ ظاہر آیا ‪،‬چُھپ نسدا پِھر نُوروں‬

‫‪41‬‬

‫صوروں‬
‫جاں ایہہ سایہ دُور ہٹایا‪ ،‬سچ نِکلے من ُ‬

‫میں ونجے تاں پِھیر ُمح ّمد‪ ،‬کؤن کہے تُوں دُوروں‬

‫‪42‬‬

‫وحدت دا دریا و ِڈیرا‪ ،‬جاں مؤجاں ِوچ آوے‬

‫ڈاباں وکھریاں بھن ڈھناں‪ ،‬ہ ِ ّکو لہر بناوے‬

‫‪43‬‬

‫قطرہ ونج پیا دریاوے ‪،‬تاں اوہ کؤن کہاوے‬

‫ِجس تے اپنا آپ گواوے ‪،‬آپ اوہو بن جاوے‬

‫‪44‬‬

‫ّاول ُزہد ِریاضت اندر‪ ،‬بیٹھ کِنارے گل کھاں‬

‫دُھپّاں مِ ینہ سیالے پالے ‪،‬سبھ سِرے پر جھل کھاں‬

‫‪45‬‬

‫ساس ِرہن رت ماس نہ ہوون‪ ،‬کالکھ جُثّے مل کھاں‬

‫جاں سُک ہوویں وال ُمح ّمد‪ُ ،‬زلف سجن ِدی رل کھاں‬

‫‪46‬‬

‫ُرک ّھوں تروڑ لئے پت ساوے‪ ،‬بھن مروڑ ٹِکائے‬

‫ہرے بھرے سن آباں والے‪ ،‬د ُھپے پاء سُکائے‬

‫‪47‬‬
‫صورت بھن گوائے‬
‫لنگری ڈنڈے گھوٹ بے چارے‪ُ ،‬‬
‫ِ‬

‫تاں دِلبر دے پیریں لگّی ‪،‬مِ ہندی رنگ لگاے‬

‫‪48‬‬

‫غسلوں رہے جے سُکا ّ‬

‫جُنبی دا ہِک وال دیہی دا ‪ُ ،‬‬

‫غسل نہ جائز اُکا ّ‬

‫اوسے حال رہے گا جُنبی‪ُ ،‬‬

‫‪49‬‬

‫جے ہِک وال تیرے ِوچ میاں‪ ،‬اپنی آپ ُخودی دا‬

‫تاں بھی بُہت نرگ نُوں بالن‪ ،‬اِکسے عیب بد ی دا‬

‫‪50‬‬

‫کے ُکجھ بات عِشق ِدی دسّاں‪ ،‬قدر نہ میرا بھائی‬

‫‪،‬جس دا الہنگ نہ کائی‬ ‫ایہہ دریا ّ‬

‫اگے دا وگدا ِ‬

‫‪51‬‬

‫ِجس نے قدم اگیرے دھریا‪،‬سویو سڑیا سڑیا‬

‫پر ایتھے سڑ مرن حیاتی‪ ،‬اینویں گل نہ اڑیا‬

‫‪52‬‬

‫جیون جیون ج ُھوٹا نانواں ‪،‬مؤت کھلی سِر اُتّے‬

‫لکھ کروڑ تیرے تِھیں سوہنے‪ ،‬خاک اندر رل سُتّے‬

‫‪53‬‬

‫خرید نہ ِکیتا‪ ،‬اینویں آ بھ ُگتّے‬

‫جنِھاں عِشق ِ‬

‫عِشقے باجھ ُمح ّمدبخشا ‪،‬کیا آدم کیا ُکتّے‬

‫‪54‬‬

‫ِجس دِل اندر عِشق نہ رچیا ‪ُ ،‬کتّے اُس تِھیں ّ‬

‫چنگے‬

‫خاوند دے در راکھی کر دے‪ ،‬صابر ب ُھک ّھے نن ّگے‬

‫‪55‬‬

‫عِشقوں باجھ اِیمان کویہا ‪،‬کہن اِیمان سالمت‬

‫صفت عِشق دی‪ ،‬دم دم روز قیامت‬

‫مر کے جیون ِ‬
 ‫‪56‬‬

‫ٹردا‬
‫پُل صراط عِشق دا پینڈا‪ ،‬سو جانے جو ُ‬

‫ہردا‬
‫آس بہشت دلیری دیندا ‪،‬نرگ ِوچھوڑا ُ‬

‫‪57‬‬

‫بے‪ ،‬کیہڑا پار اُتر دا‬‫ُ‬

‫الکھ جہاز ایسے ِوچ ڈ ّ‬

‫ایس ندی ِدیاں مؤجاں تک کے دِل دلیراں بُھردا‬

‫‪58‬‬

‫عاشق بنن سُکھاال ناہیں‪ ،‬ویکھاں نیؤں پتنگ دے‬

‫ُخشیاں نال جلن ِوچ آتش ‪،‬مؤتوں ُمول نہ سنگدے‬

‫‪59‬‬

‫جے لکھ ُزہد عِبادت کرئیے‪ ،‬بِن عِشقوں کِس کاری‬

‫جاں جاں عِشق نہ ساڑے تینُوں‪ ،‬تاں تاں نِب ّھے نہ یاری‬

‫‪60‬‬

‫ِجنھاں درد عِشق دا ناہیں ‪،‬کد پھل پان ِدیداروں‬

‫جے ربّ روگ عِشق دا الوے‪ ،‬لوڑ نہیں کوئی داروں‬

‫‪61‬‬

‫پاک شہادت قتل ہووے گا ‪،‬جے کر اِس تلواروں‬

‫سدا حیاتی جان ُمح ّمد ‪،‬مرنا اِیس ازاروں‬

‫‪62‬‬

‫چاہیے عِشق سپاہی ایسا ‪،‬میں نُوں مار گوا ِوے‬

‫‪،‬صفتاں سب بدال ِوے‬

‫تھانہ کڈھ طبیعت واال ِ‬

‫‪63‬‬

‫پ ّکا پَیر دھریں جے دھرنا ‪،‬تِلک نہیں مت جاوے‬

‫سو اِس پاسے پئے ُمح ّمد‪ ،‬جو سِر بازی الوے‬

‫‪64‬‬
 ‫یار کرے جد اپنا تینُوں ‪،‬چ ُھٹسن ہور اشنایاں‬

‫ماں پیؤ سجّن یاد نہ رہسن‪ ،‬حِ رص نہ بھیناں بھائیاں‬

‫‪65‬‬

‫جدوں جمال کمال دسّےگا ‪،‬سوہنا لعل پیارا‬

‫ِویکھن نال حالل ہوئیں گا‪ ،‬چھوڑ جنجال پسارا‬

‫‪66‬‬

‫خلقت تِھیں گُم ہویا چاہسیں‪ ،‬گُم ہویا تد پاسیں‬

‫درندیاں وانگوں ‪،‬چُھپ چُھپ جھٹ لنگھاسیں‬

‫براں ِوچ ِ‬

‫‪67‬‬

‫نالے الغر ِلسّا تھیسیں‪ ،‬نالے زور توانا‬

‫نالے عاقِل دانا ہوسیں‪ ،‬نالے مست ِدیوانہ‬

‫‪68‬‬

‫ی‬
‫کدے نچّال بیٹھ سُک ّھال‪ ،‬دھاگے السیں جُل ّ‬

‫!کدے اُٹھاسیں اگ جالسیں‪ ،‬جُل ّ‬

‫ی بِستر ُکل ّ‬
‫ی‬

‫‪69‬‬

‫ِجنھاں دِلبر پایا اوہناں‪ ،‬نہ پرواہ کِسے ِدی‬

‫ِوچ گوشے تؤحید اوہناں دے‪ ،‬ناہیں جاء کِسے ِدی‬

‫‪70‬‬

‫فارغ ہین اوہ عقلوں ہوشوں‪ ،‬ٹُردے اپنی ٹورے‬

‫اوراں دے پندھ مت نہ سُندے‪ ،‬کن اوہناں دے ڈورے‬

‫‪71‬‬

‫س ّکےپَیر ن ِدی تِھیں لنگھن‪ِ ،‬وچ س ُمندر چلدے‬

‫ُ‬

‫س ُمندر کیڑے‪ ،‬آتش ِوچ نہ جلدے‬

‫ہر گِز مِ ثل َ‬

‫‪72‬‬

‫نہ چنگیاں اکھوایا لوڑن‪ ،‬نہ خلقت ِدی منتے‬

‫لوکاں ِدی کد بھاوت چاہن‪ ،‬جو بھاوے در کنتے‬

 ‫‪73‬‬

‫ِوچّوں نُور ا ِٰلہی رنگے‪ ،‬باہروں کالے کلفی‬

‫نہ اوہ میرے وانگوں یارو‪ ،‬دِل جنجُو گل الفی‬

‫‪74‬‬

‫مِ ٹ ّھی چھاں اتے پھل والے ‪،‬وانگ انجیر ان ُگوراں‬

‫نہ بے فیض اساڈے وانگوں ‪،‬کؤڑے متّھے ُگھوراں‬

‫‪75‬‬

‫خاص اِنسان ایہناں نُوں کہیے‪ِ ،‬جنہاں عِشق کمایا‬

‫دھڑ سر نال نہ آدم بندا‪ ،‬جاں جاں س ِّر نہ پایا‬

‫‪76‬‬

‫ی‪ ،‬اندر نہیں تجلّی‬

‫اُپّر جُلّی مونہوں َجل ّ‬

‫ی‬
‫ی‪ ،‬بھٹھ جُلی کیا َجل ّ‬
‫جب لگ عِشقوں جان نہ َجل ّ‬

‫‪77‬‬

‫ّاول الف ا ّ‬
‫ِکال ہونویں ‪،‬نُقطے چھوڑ جنجالی‬

‫صورت ہ ِ ّکو ہِندسہ‪ ،‬بُہت حِ سابوں خالی‬

‫ہِ ّکو ُ‬

‫‪78‬‬

‫کڈّھیں ول کھلون ِویں ِسدّھا ‪،‬کر کے ہ ِ ّمت عالی‬

‫اندر اُلفت ہوئی الف ِدی ‪،‬تاں الفی گل ڈالی‬

‫‪79‬‬

‫چارے ترکاں جوڑ بناویں‪ ،‬تاج ُمبارک والے‬

‫دُنیا عُقب ٰی اپنے آپوں‪ ،‬ترک ترک ِوی نالے‬

‫‪80‬‬

‫تاج سوہے جے نبی سُلیماں‪ ،‬ہد ہد کول بہالی‬

‫تاں ہیں تُوں والیت والی‪ُ ،‬رتبے عالی عالی‬

‫‪81‬‬

‫ی دے ترے اک ّھر بھائی ‪،‬سمجھ اشارت ناموں‬

‫جُل ّ‬
 ‫ِجیموں جاگن سنجھ سویرے ‪،‬لنگھن کٹّن الموں‬

‫‪82‬‬

‫یئیوں یاد کرن ہر ویلے‪ ،‬دِلبر ہر انداموں‬

‫ی ِوچ ُمح ّمدبخشا‪،‬چُھپ رہئو ہر اِلزاموں‬

‫جُل ّ‬

‫‪83‬‬

‫گل ِوچ سیلھی دے نِشانی ‪،‬جھل عِشق دا پھاہا‬

‫چھڈ گِرانی ہو سیالنی‪ ،‬پکڑ سجّن دا راھا‬

‫‪84‬‬

‫گل میری ہتھ تیرے شاہا ‪،‬عُذر نہیں ُکجھ آہا‬

‫سیل سجن ِدی سمجھ ُمح ّمد‪ ،‬تاں سیلھی دا الہا‬

‫‪85‬‬

‫!نفس فسا ِدی مارن کارن ‪،‬کَس لے کمر جوانا‬

‫آسا دا پھڑ عاصا ہتھ ِوچ ‪،‬ہو جا شیر توانا‬

‫‪86‬‬

‫رات ہنیری ڈُھونڈ چؤپھیری ‪،‬جنگل بار ِویرانہ‬

‫پتّھر ُ‬
‫طور دِلے دِے اُتّے‪ِ ،‬دسّےنُور شہانا‬

‫‪87‬‬

‫کتّیں سُوت اِخالص عمل دا‪ ،‬بیٹھ نُورے ِدی لوئی‬

‫پان پریت د ُکان دُکھاں دا‪ ،‬اُنے کریگر کوئی‬

‫‪88‬‬

‫سدھ بُدھ ہوش جہانی ساری‪ ،‬وت ّی کملی ہوئی‬

‫ُ‬

‫ّاول بنھ گلو طعاموں ‪،‬پھیر گلوبند لوئی‬

‫‪89‬‬

‫سڑ آپوں دے لذّت اوراں ‪،‬مِثل شراب کباباں‬

‫آپ فنا ہو ذاتے رل کھاں ‪،‬وانگن آب حبُاباں‬

‫‪90‬‬
 ‫جیہناں جام الستوں پتیا‪،‬رل کے نال اصحاباں‬

‫روز حشر تک نہیں ُمح ّمد‪ ،‬ترو ٹک مست خراباں‬

‫‪91‬‬

‫چھم چھم ِتیر پؤن تلواریں‪ ،‬عاشِق نہ ڈر رہندے‬

‫عِشق پرہیز ُمح ّمدبخشا ‪،‬نہیں کدے رل بہندے‬

‫‪92‬‬

‫محرم باجھوں بھیت سجّن دا‪ ،‬ہر ہِک نال نہ کہندے‬

‫بدی مالمت قہر قیامت ‪،‬سؤسؤ سر پر سہندے‬

‫‪93‬‬

‫عِشق لگا ّ تاں شرم کویہا ‪،‬اوہ آتش ایہہ ُپوال‬

‫مقبوال‬
‫الئق ہو ناالئق بندے‪ ،‬سُن بھائی ُ‬

‫‪94‬‬

‫بیدرداں نُوں پُچ ّھو ناہیں‪ ،‬درد منداں دا ُروال‬

‫مر جیون تاں واقف تِھیون ‪،‬عِشق نہیں پٹ ُکوال‬

‫‪95‬‬

‫دیندے جھڑک جواب پیارے ‪،‬پھیر نہ آ ِویں اِتّھے‬

‫جے آویں تاں قتل کراں گے ‪،‬اسیں ِکتّھے تُوں ِکتّھے‬

‫‪96‬‬

‫جا مِ یاں نیؤنہہ ال اُس جائی‪ ،‬قدر ہووے ُکجھ ِجتّھے‬

‫جے لکھ دین صالح ونجن ِدی ‪،‬عاشق ہِک نہ ِمتّھے‬

‫‪97‬‬

‫چیتا چیتا کنڈ نہ دیویں ‪،‬عِشق لڑائیوں اَڑیا‬

‫سولے جاسی بر ُخورداری ‪،‬جو اِس سُولی چڑھیا‬

‫‪98‬‬

‫ُم ْوتُ ْواقَ ْب َل اَ ْن تَ ُم ْوتُ ْو ‪،‬حرف صحیح ِجس پڑھیا‬

‫اُس میدان ُمحّمدبخشا ‪،‬سر ِدتّا پِڑ کھڑیا‬

 ‫‪99‬‬

‫جے تُوں عاشق بنیا لوڑیں‪ّ ،‬‬

‫پال پکڑ سجّن دا‬

‫جان منگے تاں دے شتابی‪ ،‬صرفہ کریں نہ تن دا‬

‫‪100‬‬

‫تن بھی تاہییں جنت جاسی‪ ،‬خِ لعت لے مرن دا‬

‫دوزخ مؤت ُمح ّمد جھاگے‪ ،‬رکھ کے چاہ مِلن دا‬

‫‪101‬‬

‫ہالی لوک کریندے واہیاں‪ ،‬سُکدے دُھپّے سڑدے‬

‫سارے رنج ب ُھلّےجد ر ّج کے‪ ،‬مِن پائیاں گھر کھڑ دے‬

‫‪102‬‬

‫ہِکناں دے کئیں کھیت کمائے‪ ،‬چھیکڑ گڑے گوائے‬

‫پُوری پئی پریت اِیہناں ِدی‪ ،‬مردے باز نہ آئے‬

‫‪103‬‬

‫عاشِق نااُ ّمید نہ ہوون‪ ،‬دِن دِن لمیاں آساں‬

‫جے سؤوار کھدیڑن در توں‪ ،‬کوکن کدے نہ جاساں‬

‫‪104‬‬

‫جے تُوں طالب راہ عِشق دا‪ ،‬چھڈ ِوہماں ِوسواساں‬

‫ہِ ّمت دا لک بنھ ُمح ّمد ‪،‬رکھ آساں پِیا پاساں‬

‫‪105‬‬

‫ِدلبر ِجس دا کوئی نہ ثانی‪ ،‬جوبن دا متواال‬

‫ہار نہ نیت پریت اوہدی ِدی‪ ،‬نیؤں کمائیں الال‬

‫‪106‬‬

‫ِجس ِبن ہِکدم جال نہ ت ِھیندِی ‪،‬اُس ِبن کیونکر رہسیں‬

‫دے جواب کھدیڑے توڑے‪ ،‬فیر اوسے ول ڈھسیں‬

‫‪107‬‬

‫جے دِلبر ُمنہ الئے ناہیں‪ ،‬تُوں ُمکھ ُمول نہ موڑیں‬

 ‫ڈُوہنگی ندی عِشق ِدی اندر‪ ،‬جیؤ جامہ سبھ بوڑیں‬

‫‪108‬‬

‫‪،‬پچ ّھا کدے نہ چھوڑیں‬

‫جے اوہ نال نہ چلن دیوے ِ‬

‫مِن َر ْح َمۃ والی‪ ،‬آس ا ُ ّمید نہ توڑیں‬ ‫َال ت َ ْقنَ ُ‬

‫ط ْوا ْ‬

‫‪109‬‬

‫جاں تُوں سِردے پیر بناکے‪ ،‬مگر سجّن دے چلیوں‬

‫تاں پ ِھر پرت دِالسا دیسی‪ ،‬جانی سنگت رلیوں‬

‫‪110‬‬

‫کِہسی ہور نہ کوئی تیرا‪ ،‬توڑے سیں تُوں مندا‬

‫پئی قبُول ُمحبّت تیری‪ ،‬میں صاحِ ب تُوں بندہ‬

‫‪111‬‬

‫کیتے ربّ سچّے دے اُتّے‪ ،‬صابر شاکر رہنا‬

‫اُس بِن ہور نہیں کوئی والی‪ ،‬ونج کس دے در ڈھینا‬

‫‪112‬‬

‫تختوں الہ بہاوے قیدے ‪،‬ہو نِمانے بہنا‬

‫دُک ّھیں بھریا حال ُمح ّمد‪ ،‬فِیر اوسے نُوں کہنا‬

‫‪113‬‬

‫آپے غم لگاوے سانُوں‪ ،‬آپ کرے غمخواری‬

‫آپ پھٹّے ِچھک گلییں سٹّے‪ ،‬آپ کریندا کاری‬

‫‪114‬‬

‫بادشہاں دا شاہ کہاوے‪ ،‬نال غریباں یاری‬

‫نوازی‪ ،‬کم سدا سرکاری‬

‫عُسروں یُسر غریب ِ‬

‫‪115‬‬

‫اُس نُوں بھلے بھلیرے ساتھیں‪ ،‬فرماندار سپاہی‬

‫ُکجھ پرواہ اساڈی ناہیں‪ ،‬دائم بے پرواہی‬

 ‫استغنا ِدی منزل دا ذِکر‬

‫‪1‬‬

‫بے پرواہی منزل ناہیں‪ِ ،‬جس ِوچ سُود سؤداگر‬

‫بے نیازے ِدی چکھ ا ّگے‪ ،‬دو جگ ککھ برابر‬

‫‪2‬‬

‫ست دریا اوتھے ہِک قطرہ‪ ،‬ست دوزخ چنگاری‬

‫اٹھ بہشت ہوئے گُم سارے ‪،‬تاں ہِک پ ُھل بہاری‬

‫‪3‬‬

‫باغ بِہشت ِویرانے دِسدے‪ ،‬دوزخ سارے بُجھے‬

‫س ُج ّھے‬
‫کِیڑے دے ُمنہ سؤ سؤ ہاتھی‪ ،‬خسخس وانگر ُ‬

‫‪4‬‬

‫ِجس جنگل دے کیڑے دے ُمنہ‪ ،‬سؤ سؤ ہاتھی واہندا‬

‫کاال کاگ جدوں رج کھاوے ‪،‬پھیر کے باقی راہندا‬

‫‪5‬‬

‫الکھ مالئک نُوری غم تھیں‪ ،‬وانگ پتنگاں جلیا‬

‫تاں ہِک آدم خاکی واال‪ ،‬رؤشن دیوا بلیا‬

‫‪6‬‬

‫طوفانے اندر ڈُب‪ ،‬بے ُروح ہویا سی‬

‫الکھ ُجثّہ ُ‬

‫اُس درگاہ اندر مقبُولی‪ ،‬تاں ہِک نُوح ہویا سی‬

‫‪7‬‬

‫سئے لشکر ہِک مچّھر مارے‪ ،‬ہِک خ ِلی ِل اعظم توں‬

‫شہید ہوئے سن‪ ،‬ہِک ُموس ٰی دے دم توں‬

‫صوم ِ‬
‫لکھ مع ُ‬

‫‪8‬‬

‫لکھ خلقت گل جنجُو پائے‪ ،‬خارج ہوئے اِیمانوں‬

‫یسی ہویا‪ ،‬محرم س ِّر حقانوں‬

‫تاں ہِک مِہتر ِع ٰ‬
 ‫‪9‬‬

‫لکھ جانی لکھ ِچت ِوکائے‪ ،‬سنے ِچتاں دِے سائیں‬

‫تاں معراج ہویا ہِک راتیں ‪،‬ختم نبیاؐں تائیں‬

‫‪10‬‬

‫نویں پرانے چنگے مندے‪ ،‬ایتھے قدر نہ کائی‬

‫زاری کیِجے‪ ،‬خواہے کرو نہ بھائی‬

‫گریہ ِ‬
‫خواہے ِ‬

‫‪11‬‬

‫جے کر سبھ جہان ُمح ّمد‪ ،‬ب ُھجّن ِمثل کبابے‬

‫اُس منزل ِوچ معلم ہوندا‪ ،‬وانگ خیالے خوابے‬

‫‪12‬‬

‫جے لکھ جانی صدقے ہوون ‪،‬جھل کے تیغ پرم دی‬

‫ُکجھ پرواہ نہیں دریاوے‪ ،‬ہِک قطرے شبنم ِدی‬

‫‪13‬‬

‫جے لکھ ِسیس ُرلّن ِوچ خاکو‪ ،‬کر کے عِشق پیارا‬

‫ِجیؤں سُورج دے نُوروں چُھپیا‪ّ ،‬‬

‫ذرہ ہِک نِکارا‬

‫‪14‬‬

‫سبھ اسمان جھڑن تاں جاپے ‪،‬پت درختوں جھڑیا‬

‫چؤداں طبق ڈُبّن تاں ِجیویں ‪،‬ککھ باروں ہِک کھڑیا‬

‫‪15‬‬

‫دوئے جہان ُمح ّمدبخشا ‪،‬جے سبھ ّہون نبُو دِے‬

‫گھٹ ہویا ہِک ریتوں دانہ‪ِ ،‬وچ ّ‬

‫تھالں دے تودے‬

‫‪16‬‬

‫آدم ِجن ہوون قُربانی‪ ،‬کنی ہِ ّکو بارانی‬

‫سارے‪ ،‬کُھتّھا وال حیوانی‬

‫جیؤ جامے جل جاون ِ‬

‫‪17‬‬

‫جے سبھ عالم فانی ہوون‪ ،‬اوتھے ُکجھ نہ خطرہ‬

 ‫کے ہویا کے گھاٹا وادھا ‪،‬گیا س ُمندروں قطرہ‬

‫‪18‬‬

‫ِکتّھے آدم ِکتّھے پریاں‪ِ ،‬کتّھے حُور ِ‬

‫فرشتے‬

‫ِکتّھے شاہ امیر سؤداگر‪ِ ،‬کتّھے ہور ِ‬

‫سرشتے‬

‫‪19‬‬

‫ِکتّھے نیں اوہ بدن نُورانی ‪ِ ،‬کتّھے جانیں پاکاں‬

‫ہے کے تھاں ُمح ّمدبخشا‪ ،‬واء پانی اگ خاکاں‬

‫‪20‬‬

‫جو ہویاں جو ہوسن ا ّگوں ‪،‬کیا نیکی کیا بدیاں‬

‫بے پرواہی دے ِوچ نِیرے ‪،‬کد قطرے تِھیں ودھیاں‬

‫‪21‬‬

‫سہل نہیں ایہ وادی بھائی ‪،‬سہل تکیندے جاہل‬

‫عمالں دا ایہہ حال ُمح ّمد‪ ،‬پر ہو بَہؤ نہ کاہل‬

‫‪22‬‬

‫جے نِت کریں جہان ہِک پینڈا ‪،‬مت جانیں ُکجھ ٹُریا‬

‫پرت تکیّں تاں اوہنیں پیریں‪ ،‬دو تِن قدم نہ ہ ُریا‬

‫‪23‬‬

‫کِس سالک اُس رستے ٹُرکے‪ ،‬اوڑک انت لیاسی‬

‫اُس در دے دا ُ‬
‫دارو بھائی ‪،‬کِس دے ہتھ پیاسی‬

‫‪24‬‬

‫جے ٹُر نوں دِق ہو کھلوویں‪ ،‬مار سجن ِدی ّ‬

‫وگے‬

‫اگے ہی ّ‬
‫اگے‬ ‫جے دؤڑیں تاں کیڑ تلِی ِدی ‪،‬سدا ّ‬

‫‪25‬‬

‫نہیں کھلونا الئق تینُوں ‪،‬نہ ٹُریاں پندھ ُمکدا‬

‫عالج نہ ڈُھکدا‬
‫ُمشکل کم پیا سِر تیرے ‪،‬کوئی ِ‬

‫‪26‬‬
 ‫نہ سرمار اتے سرماریں ‪،‬تُرتے بیٹھ چُپیتا‬

‫چھڈ دے کم اتے کم کر کھاں‪ ،‬یاد نہ آنی کیتا‬

‫‪27‬‬

‫نالے ترک ک ّموں کر بندے ‪،‬نالے کم کمائیں‬

‫اپنا ہئی کم کریں نہ تھوڑا ‪،‬زور بتیرا الئیں‬

‫‪28‬‬

‫جیکر کار تیری ہے کاری‪ ،‬رہیں ل ّگانِت کارے‬

‫کاری آوے‪ ،‬بُہت اوتھے بیکارے‬

‫جیکر کار نہ ِ‬

‫‪29‬‬

‫ترک کریں اِس سارے ک ّموں‪ ،‬جو ُکجھ کیتوئی ّ‬

‫اگے‬

‫کرنا تے نہ کرنا تیرا‪ ،‬ایہو چنگا ّ‬

‫لگے‬

‫‪30‬‬

‫ّاول سِکھ شناس ُمح ّمد ‪،‬الئق کار کرن ِدی‬

‫جب لگ کار بِیکار نہ پرکھیں ‪،‬کرنی ہے کد بن ِدی‬

‫‪31‬‬

‫الکھ کروڑ اساں تِھیں چنگے ‪،‬خاک ہوئے اِس جائی‬

‫جے جگ ہوئے نہ ہووے ایتھے‪ ،‬ہے پرواہ نہ کائی‬

‫‪32‬‬

‫کار کریں جو کہے کریگر ‪،‬کریں ہنکارنہ کاروں‬

‫ذرہ ‪،‬فضل منگیں سرکاروں‬

‫عمالں تے دھر آس نہ ّ‬

‫تؤحید ِدی وا ِدی داذِکر‬

‫‪1‬‬

‫ا ّگوں منزل آوے بھائی ‪ِ ،‬وچ وا ِدی تؤحیدے‬

‫عابد تے معبُود ملیندے ‪،‬دُوئی نہ پِیر ُمریدے‬

 ‫‪2‬‬

‫سِرکھڈھّن ہِک گلمے ِوچّوں‪ ،‬لکھ سِراں دے رل کے‬

‫اِس گلمے تِھیں باہر نہ جاوے ‪،‬خسخس دانا چل کے‬

‫‪3‬‬

‫ازل ابد دا جامہ ہ ِ ّکو‪ ،‬ایہہ گلما ِوچکاروں‬

‫ہر دا ُروپ ُمح ّمدبخشا ‪،‬ہے ِہکسے سرکاروں‬

‫‪4‬‬

‫توڑے ب ُہتے ُروپ دسیون‪ ،‬توڑے تھوڑے تھوڑے‬

‫اصل اندر سبھ ہِک ہوون گے‪ ،‬ندیوں نیر ِوچھوڑے‬

‫‪5‬‬

‫ازلوں گِھن ابد تک بھائی‪ ،‬کم ہویا جد سارا‬

‫کؤن دُویا ِپھر باہِر رہسی‪ ،‬ہ ِ ّکو ہِک اِکارا‬

‫‪6‬‬

‫ہکِس ِدیوانے کولوں پُچھیا ‪،‬شخصے ہِکس پیارے‬

‫دس اسانُوں کے ُکجھ کہیے ‪،‬ایہہ جگ عالم سارے‬

‫‪7‬‬

‫ّ‬
‫اگوں فیر ِدیوانے کہیا‪ ،‬دسّاں نال ِمثالے‬

‫ِستّھےدا ہِک ُرکھ بنایا‪ ،‬کاریگرے کمالے‬

‫‪8‬‬

‫ڈالی پتّرپ ُھل بنائے‪ ،‬سکڑے کلی ممولی‬

‫ہتھ ِوچ ملے ب ّھجے سبھ ِچتّر ‪،‬بنے ہ ِ ّکو ُمڑ گولی‬

‫‪9‬‬

‫جاں اوہ ہِ ّکو ِستّھا آہا‪ ،‬نقش گئے بھج سارے‬

‫ہِ ّکو ہِک ُمح ّمدبخشا ‪،‬میں تُوں کؤن بے چارے‬

‫‪10‬‬

‫جے کوئی غرق نہ ہویا بھائی‪ ،‬وحدۃ دے دریاوے‬

 ‫کے ہویا جے آدم دِسدا‪ ،‬لیک نہ مرد کہاوے‬

‫‪11‬‬

‫نیکی بدی نہ تکد ے سوئی ‪،‬جو وحدۃ ِوچ پُہتے‬

‫نیکی بدی تداہیں بھائی‪ ،‬اسیں تُسیں جد ب ُہتے‬

‫‪12‬‬

‫جاں جاں اپنے آپے اندر‪ ،‬جاء بندے ِدی ہوسی‬

‫کر کر شا ِدی کدی ہسّے گا ‪،‬کدی غماں ِوچ روسی‬

‫‪13‬‬

‫جاں ایہ اپنے آپوں نکِلے‪ ،‬نہ کوئی غم نہ شا ِدی‬

‫دوزخ دا غم ُخوشی جنّت ِدی‪ ،‬دوہاں ت ِھیں آزادی‬

‫‪14‬‬

‫ہر ہِک اندر دوزخ ِجس ِوچ‪ ،‬سپ اٹھوئیں واسا‬

‫اِس دوزخ تِھیں باہر آویں‪ ،‬خطرہ رہے نہ ماسا‬

‫‪15‬‬

‫جے اج باہر آیوں ناہیں ‪،‬دوزخ نالے جاسی‬

‫ہر ہِک سپ اٹھوآں اِینویں ‪،‬روز حشر تک کھاسی‬

‫‪16‬‬

‫جاں سالک اس جائی پہتا ‪،‬آپ مرے مر جیوے‬

‫ّگم ہووے ُمڑ باہر نکِلے ‪،‬گُنگا ڈورا تِھیوے‬

‫‪17‬‬

‫کدے رلّے اِس ذاتِے اندر ‪،‬کدے کِرے ُمڑ ذاتوں‬

‫صفاتوں‬
‫صورت عجب بنی پر خالی‪ ،‬بدنوں بدن ِ‬
‫ُ‬

‫‪18‬‬

‫چار چؤہاں تِھیں باہِر آون‪ ،‬ودھدے لکھ لک ّھاں تِھیں‬

‫اِس دفتر دِے حرف نہ دِسدے‪ ،‬انّھا عقل اک ّھاں تِھیں‬

‫‪19‬‬
 ‫دُور کِتے اِس شِہروں باہر‪،‬پِھر دا عقل بِے چارا‬

‫ِجس ایہہ س ِّر ذرا ہِک لدھّا ‪،‬ہر ت ِھیں ہویا نیارا‬

‫‪20‬‬

‫عقلوں فِکروں باہِر آ ِوے‪ ،‬نچدا پ ِھرے ِدیوانہ‬

‫آکھے خبر نہیں میں کیہڑا‪ ،‬کیہڑا میرا خانہ‬

‫‪21‬‬

‫باری سندا ‪،‬کے ہاں نر نہ ما ِدی‬

‫نہ میں بندہ ِ‬

‫بندگیاں ُگم ہویاں نالے‪ ،‬نہ ُکجھ رہی آزا ِدی‬

‫‪22‬‬

‫صفت نہ جانے‬
‫صفتاں واال ہوندا ‪،‬فیر اوہ ِ‬
‫نالے ِ‬

‫عارف ہوندا پر اُس ویلے ‪،‬معرفت نہ جانے‬

‫‪23‬‬

‫منّاں منّی ُکجھ رہندی ناہیں ‪،‬کوئی کہاوے کِس دا‬

‫جے کر اُس ول تکیے ّ‬

‫اگوں‪ ،‬اپنا آپ ہے دِسدا‬

‫‪24‬‬

‫اپنے ولّوں جد پِھر ِویکھیں ‪،‬اوہو نظری آوے‬

‫ِجت ول ویکھیں ایہو لیکھا‪ ،‬کوئی نکھیڑ نہ پاوے‬

‫‪25‬‬

‫جاں تُوں گم ہوویں ِوچ اُس دے‪ ،‬اپنی چھوڑ نِشانی‬

‫ایہہ تؤحید ُمح ّمدبخشا‪ ،‬دسّے کؤن ُزبانی‬

‫حیرت ِدی منزل دا ذِکر‬

‫‪1‬‬

‫فیر ا ّگوں ہِک منزل آوے ‪،‬حیرت والی وا ِدی‬

‫درد افسوس ہوئے ُگم اوتھے‪ ،‬ہر ِ‬

‫گز ُخشی نہ شادی‬
 ‫‪2‬‬

‫دم دم تیغ غماں ِدی مارے‪ ،‬حیرت اگ نہ بُج ّھے‬

‫آہیں درد اتّے لکھ سوزوں‪ ،‬رات دِہاڑ نہ سُج ّھے‬

‫‪3‬‬

‫جاں اوہ مرد حیرانی واال‪ ،‬جا پُہتا اُس جائے‬

‫ہوندا ُگم تح ّ‬
‫یر اندر‪ ،‬اپنا آپ نہ پائے‬

‫‪4‬‬

‫جیکر اُس تھیں پُچ ّھے کوئی‪ ،‬ہیں تُوں یا نہیں ہیں‬

‫اندر ہیں یا باہر بیٹھا‪ ،‬ایتھے یا کہیں ہیں ؟‬

‫‪5‬‬

‫فانی ہیں یا باقی ِمیّاں ‪،‬یا نہیں تُوں دُو ئی‬

‫دس سانُوں ُکجھ پتہ نِشانی‪ ،‬حال تیرے کے ہوئی‬

‫‪6‬‬

‫کِہندا اصلی خبر نہ مینُوں‪ ،‬بیٹھا یا کھلویا‬

‫عاشِق ہاں پر پتہ نہ رہیا ‪،‬کِس پر عاشِق ہویا‬

‫‪7‬‬

‫نہ میں ُمسلم نہ میں کافر ‪،‬خبر نہیں کِس چالی‬

‫نالے ایہہ دِل عِشقوں بھریا ‪،‬نالے ہے ُمڑ خالی‬

‫‪8‬‬

‫جاں پُہتا اُس منزل اندر‪ ،‬رستہ منزل چُھپدا‬

‫رستہ منزل کس دا بھائی ‪،‬نالے ہے دل چُھپدا‬

‫‪9‬‬

‫حیرت سر گردانی تائیں‪ِ ،‬کیکر ا ّگے کھڑئیے‬

‫شہر اتے دروازے چُھپدے‪ِ ،‬کتّھوں نِ ّکل وڑئیے‬

‫‪10‬‬

‫جاں کوئی مرد اُس جائی پُہتا ‪،‬گِلیؤں شُکر ہوئیگا‬

 ‫کہندے‪ ،‬اِیماں ُکفر ہوئیگا‬
‫ُکفرے ِوچّوں اِیماں ِ‬

‫‪1‬‬

‫وادِی فقر فناء دے اندر ‪،‬اگلی منزل آئی‬

‫فقر فناء اندر چُپ بہتر ‪،‬گل نہ جاندی پائی‬

‫‪2‬‬

‫فرموشی ِدی منزل ہوئے ‪،‬گُنگے ڈورے جھلّے‬

‫جاں ہِک سُورج رؤشن چڑھیا ‪،‬سبھ تارے چُھپ چلّے‬

‫‪3‬‬

‫چڑھی دریا فقر ِدی‪ ،‬جُنبش اندر آوے‬

‫کانگ ِ‬

‫پتّھر نقش بریتے بیال ‪،‬بُوٹے ریت چُھپاوے‬

‫‪4‬‬

‫دوئے جہان ُمح ّمدبخشا ‪،‬مؤج اس اِک دریاؤں‬

‫جے کوئی ایہہ گل منّے ناہیں ‪،‬کسر اوہنُوں سوداؤں‬

‫‪5‬‬

‫اِیس ن ِدی ِوچ ُچبّھی مارے ‪،‬جے کوئی ہِ ّمت کر کے‬

‫سدا سُکھاال رہسی بھائی‪ ،‬کے کم باہر ترکے‬

‫‪6‬‬

‫ایس ن ِدی ِدی ُچبّھی اندر‪ِ ،‬چت ہمیش سُکھاال‬

‫گم ہوون بِن ہور نہ بھاوے‪ ،‬واندے پین ُکشاال‬

‫‪7‬‬

‫حُکمے نال اِس ُچبّھی ِوچّوں‪ ،‬جاں سِر باہر آنے‬

‫کاریگریاں ویکھے ‪،‬تک تک بھیت پچھانے‬

‫تاں اوہ ِ‬

‫‪8‬‬

‫اِس ُچبّھی ِوچ غیر نہ مِ ٹدا ‪،‬جاوے ہِک ہ ِ ّ‬

‫کال‬

‫ِجتّھے اپنا آپ نہ میوے‪ ،‬ہور کھڑے تاں ّ‬

‫جھال‬
 ‫‪9‬‬

‫جاں ایہ اپنا آپ بندے نُوں‪ ،‬پڑ دا ہے دِلبردا‬

‫مال ُملک تے ع ِّزت دؤلت ‪،‬سنگ کھڑیاں کدتردا‬

‫‪10‬‬

‫لَ ْن تَنَالُ ْ‬
‫واالبِ َّرَِ بھائی ‪،‬سٹ تمامی چیزاں‬

‫عزیزاں‬
‫فرد ہووے تاں مرد کہاوے‪ ،‬مِلدا نال ِ‬

‫‪11‬‬

‫خاطر جمع ہووئے ِجس ویلے ‪ُ ،‬خو ِدی ونجے بی ُخودیوں‬

‫پاک ہووے تاں باہر آوے‪ ،‬ہر ہر نیکی بدیوں‬

‫‪12‬‬

‫جاں ایہہ نیکی ب ِدی نہ رہندی‪ ،‬اُس دم عاشق ہوندا‬

‫ہو فناء عِشق دا ّاول‪ ،‬یاری کرن کھلوندا‬

‫‪13‬‬

‫جیؤں ایہہ حال احوال فقر دا ‪،‬غائب ساڈی نظروں‬

‫تِیویں شرح ُزبانوں اوہلے‪ ،‬نالے ِ‬

‫صفتوں خبروں‬

‫‪14‬‬

‫مر کے جیون ِدی گل بھائی ‪،‬دسّے کؤن ُزبانوں‬

‫بَعْثَ بَعْدَ ْال َم ْوت سُخن دے‪،‬معنی دُور بیانوں‬

‫‪15‬‬

‫بعد فنایوں باقی ہونا ‪،‬کے جاناں اس باتوں‬

‫نویں کتاب بنے جے لِکھاں‪ ،‬باتاں نفِی اثباتوں‬

‫‪16‬‬

‫مر کے جیون ِدی گل چنگی‪ ،‬سو جانے جو کردا‬

‫ِجس دے سِر پر ورتِی ہووے‪ ،‬کم نہیں ہر ہر دا‬

‫‪17‬‬

‫میں کے جاناں حال فقر دے ‪،‬مدعی نفسانی‬

 ‫سُنی سُنائی لِکھ ِوکھائی‪ ،‬پائی نہیں نِشانِی‬

‫‪18‬‬

‫اپنی مؤت حیاتی اندر‪ ،‬جب لگ تیرا ڈیرا‬

‫منزل وچ کد ُمح ّمد‪َ ،‬پیر َپوے گا تیرا‬

‫اِس ِ‬

‫‪19‬‬

‫اپنا آپ ُمح ّمدبخشا ‪،‬تیرا مِصر شہر ہے‬

‫بر بحر ہے‬

‫ُمشکل پندھ سجن ِدی لوڑے‪ ،‬رستہ ّ‬

‫‪20‬‬

‫جاں ایہہ مِصر پیارا تینُوں ‪،‬کؤڑا زہر ہوئے گا‬

‫تاہیئں َول سفر ول جاسیں‪ ،‬پینڈا لہر ہوئیگا‬

‫‪21‬‬

‫دِھیاّں ُپتّر بھیناں بھائی ‪ِ ،‬وچھڑ سنگوں ساتھوں‬

‫بِیڑی روہڑ اسباباں والی ‪،‬عِشق ن ِدی ِدی ٹھاٹھوں‬

‫‪22‬‬

‫رستہ دُور نہ اوڑک ِجس دا‪ ،‬گھنے قضیے دِسدے‬

‫پر جو نال یقینے ٹُردے ‪،‬ونج سجن سنگ ِوسدے‬

‫‪23‬‬

‫توڑے ُکجھ نہ معلم اُس دا‪ ،‬تھاں ٹِکانا پاسا‬

‫چھڈ دُنیا پؤ لہر فقر ِدی‪ ،‬رکھ ِمِلن ِدی آسا‬

‫‪24‬‬

‫یار مِلے بِن مرسو ناہیں ‪ِ ،‬سیس تُساں جے ہ ُولے‬

‫اوہ تیرا تُوں اُس دا ہوسیں ‪ِ ،‬وتھ نہ رہسی ُ‬

‫مولے‬

‫‪25‬‬

‫محبُوباں ِدی بے پرواہی ‪،‬سُن کے ہ ُٹ نہ رہوکھاں‬

‫ہ ّمت آس قراری کر کے ‪،‬ونج اوسے در ڈھہوکھاں‬

‫‪26‬‬
 ‫صبر تو ّکل عاصم والے‪ ،‬ہ ّمت سیف ملُوکے‬

‫کریں قبُول نہ ہ ُٹیں توڑے‪ ،‬سبھ کوئی ٹھاکے ُکوکے‬

‫‪27‬‬

‫اپنا آپ چھڈیں اُس کارن‪ ،‬ساجن تاں گھٹ آون‬

‫یری‪ ،‬پریاں تخت اُڈاون‬

‫سبھ جگ اُتّےشاہی ت ِ‬

‫‪28‬‬

‫ڈھُونڈن والے ُمڑن نہ خالی ‪ُ ،‬خود حضرت فرماوے‬

‫ویکھاں سیف ملُوکے ولّوں‪ ،‬جو لوڑے سو پاوے‬

‫‪29‬‬

‫عاصم دے سُن صبر توکل‪ ،‬ہ ّمت آس شہزادے‬

‫دِلبر بھال ُمح ّمدبخشا ‪،‬سہہ سہہ د ُکھ زیادے‬

‫ّٰللاُ تعال ٰی س َِّر ہُ الُعَ ِزیْز‬

‫ّس ہ‬ ‫تَ َّم ا ْلک ََالم بَنَام َحض َْرتْ پیر مُرْ شِد َ‬
‫صاحِ بْ قد َ‬

‫۔۔‬

‫صہ سیف الملُوک تے بدی ُع الجمال دا ُمڈھ ۔‬

‫ِق ّ‬

‫بادشاہ عاصم بِن صفوان ِدی کہانی‬

‫ّٰللاُ تعال ٰی س َِّر ہُ الُعَ ِزیْز دے ایس شعر ِدی تف ِسیر اے‬
‫ّس ہ‬‫صہ مولوی نظامی قد َ‬
‫سارا قِ ّ‬

‫چُنیں زد مِ ثل شا ِہ گویند گاں‬

‫کہ یابند گانند جوئند گاں‬

‫یر شاہے ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔کراں نامہ شروع اوہو نبا ہے‬

‫باسم پاک حضرت پ ِ‬
‫ِ‬
 ‫‪1‬‬

‫صہ سیف ملُوکے واال ‪،‬اُس کارن ہ ُن کہنا‬

‫قِ ّ‬

‫طالب ہ ّمت کر کے چلے‪ ،‬رواء نہ رکھے بہنا‬

‫‪2‬‬

‫ِپیر میرا اوہ دمڑی واال‪ِ ،‬پیرے شاہ قلندر‬

‫ہر ُمشکل ِوچ مدد کریندا ‪،‬دوہاں جہاناں اندر‬

‫‪3‬‬

‫عاصم بِن صفوان شہزادہ ‪،‬والی تخت مِصر دا‬

‫آہا شاہ سُلیماں دُوجا‪ ،‬صاحب دولت زردا‬

‫‪4‬‬

‫ُرومی شامی چین مچینی ‪،‬غزنی ہندُستانی‬

‫زنگی ُروسی ہور فرنگی‪ ،‬یُونانی اِیرانی‬

‫‪5‬‬

‫ستّر شاہ تختاں دِے سائیں‪ ،‬چاکر سان اُس سندے‬

‫خدمت اندر رہن کھلوتے‪ ،‬ہتھیں بدھیں بندے‬

‫‪6‬‬

‫ست والیت زمیں آبادی‪ ،‬ستّے تخت اصلیا‬

‫چار تخت ِدی حد صفوانی‪ ،‬عمل اپنے ِوچ لئی آ‬

‫‪7‬‬

‫فؤجاں لشکر کٹک کروڑاں‪ ،‬گِنتر ِوچ نہ آون‬

‫صدی ‪،‬لِکھ لِکھ قلم گھساون‬

‫جے سؤ ُمنشی لکھ ُم ّ‬

‫‪8‬‬

‫ذُوالقرنین سکندر واال ‪،‬شؤکت شان زیادہ‬

‫بادشاہی گھر اُس دے دائم ‪،‬آدی دا شہزادہ‬

‫‪9‬‬
 ‫کوٹ قلِعے در بند ہزاراں ‪،‬چھاؤنیاں ہر دیسی‬

‫سدا برت ہر شہر بنائے ‪،‬رست کھاون پردیسی‬

‫‪10‬‬

‫عادل سخی سِکندر جیسا ‪،‬جیؤں دریا ِوچ مؤجاں‬

‫زوراوری اوہدی سُن کنبن‪ ،‬دیو دانواں ِدیاں فؤجاں‬

‫‪11‬‬

‫راکھش آدم کھاون والے ‪،‬تیغ اوہدی تِھیں ڈر دے‬

‫کوہ قافاں دیاں غاراں اندر‪ ،‬جا گزر اناں کر دے‬

‫‪12‬‬

‫جھنڈے چ ّھتر نِشان ہزاراں‪ ،‬لکھ کوئی سر کردے‬

‫سر کردے مہ ّماں تائیں ‪،‬آ قدمیں سر دھردے‬

‫‪13‬‬

‫شاہ زمیں دے سارے ڈر دے‪ ،‬ثانی کوئی نہ آہا‬

‫اگے آ ُگذارن نذراں ِ‬

‫‪،‬جت ول پاوے راہا‬ ‫ّ‬

‫‪14‬‬

‫ہِک ﷲ دا خؤف ہمیشہ‪ ،‬دہشت ہور نہ کائی‬

‫دُشمن سبھ تہ تیغ کیتے سن‪ ،‬عالم ِوچ دُہائی‬

‫‪15‬‬

‫عیش خوشی جو دُنیا والی ‪،‬سب ّھو سی ہتھ آئی‬

‫سبھ ُمراداں چاہاں پایاں‪ ،‬کردا شُکر ُخدائی‬

‫‪16‬‬

‫ہِک ُمراد رہی دِل اندر‪ ،‬گھر اؤالد نہ ہوئی‬

‫جاں جاں اوہ نہ حاصل ہووے‪ ،‬ہور نہ سُجھدی کوئی‬

‫‪17‬‬

‫عاصم اِس اندیشے اندر ‪،‬رات ِدینہاں دِلگیری‬

‫ربّا ایہہ میری سُلطانی ‪،‬دؤلت فؤج گھنیری‬

 ‫‪18‬‬

‫کاری‪ ،‬ایہہ سارے اُسر ّگے‬

‫بِن فرزند میرے کِس ِ‬

‫جاں اِس فِکر اندر جیو جاوے‪ ،‬اگ اندر ِوچ ل ّگے‬

‫‪19‬‬

‫جاں جاں عُمر جوانی آہی ‪،‬لنگھی آسا آسا‬

‫مجلس الوے مؤجاں مانے‪ ،‬غم نہ آہا ماسا‬

‫‪20‬‬

‫باہٹھ ورھے جد عُمر ِوہانی ‪،‬چلی بہار جوانی‬

‫شاخ ہری رنگ پِیال ہویا ‪،‬آئی ُرت خزانی‬

‫‪21‬‬

‫سرو آزاد ّ‬
‫لگا خم کھاون ‪،‬چنبے کلیاں کِریاں‬ ‫ُ‬

‫اللے تِھیں پُھل ِکیسر ہوئے‪ ،‬ہور بہاراں ِپھریاں‬

‫‪22‬‬

‫سُنبل فصل پیا آ گھاٹے ‪،‬نِکلن لگیاں تاراں‬

‫نِیندر مست ِدتّی چھڈ نرگس‪ ،‬بیٹھا وانگ ِبیداراں‬

‫‪23‬‬

‫کِس توری آ پُہتی اوتھے‪ ،‬کستُوری سنگ ُبوری‬

‫ِوچ ِوچ آن ِوکھالی ِدتّی‪ُ ،‬‬

‫کافوری رنگ نُوری‬

‫‪24‬‬

‫اوہ سبزہ خط چھاپے واال‪ ،‬کِرن لگا ای چنبا‬

‫ّ‬
‫لگا ِویکھ چنارے پنجے ‪،‬بید واال تھرکنبا‬

‫‪25‬‬

‫سرد ہویا دل خوشیاں ولّوں‪ ،‬دُنیا ج ُھوٹھ کُکارا‬

‫جے سے برس کیتی میں شاہی‪ ،‬اوڑک چلّن ہارا‬

‫‪26‬‬

‫دؤلت مال خزانے لشکر ‪،‬تخت والیت شاہی‬

 ‫بعد میرے کوئی ہور لئے گا‪ ،‬میں ہاں اج کل راہی‬

‫‪27‬‬

‫دِل میرے نُوں چنگا لگدا‪ ،‬تاہئیں ایہہ پسارا‬

‫جے اج ا ّکھیں ا ّگے ہوندا‪ ،‬ہِک فرزند پیارا‬

‫‪28‬‬

‫ّ‬
‫‪،‬جھالں ُمفت کُکارے‬ ‫میں کے عجب بے عقلی کردا‬

‫عاصم شاہ ُمح ّمدبخشا ‪،‬ایہہ اندیشے دھارے‬

‫‪29‬‬

‫ٹُراں مہمے سختی جھاگاں‪ ،‬سودھ کراں شُکرانہ‬

‫سے اندیشے رات ِدیہاں ِوچ‪ ،‬عُمر اینویں ُگزرانا‬

‫‪30‬‬

‫اؤتر نام پیاں کے کرنا ‪،‬مال متاع گھنیری‬

‫گوشے بیٹھاں ہو چُپیتا ‪،‬رکھ ﷲ ِدی ڈ ِھیری‬

‫‪31‬‬

‫جے فرزند ہوندا ہِک الئق‪ ،‬تاں ہوندی ُخوشحالی‬

‫میرے ِپچّھے ہوسی بیٹا ‪،‬تخت ُملک دا والی‬

‫‪32‬‬

‫ایہہ اندیشے کر کے عاصم‪ ،‬جا گوشے ِوچ وڑیا‬

‫بیٹھ محل اِکلّے اندر ‪،‬بُوہے سنگل جڑیا‬

‫‪33‬‬

‫آون جاون لوکاں واال‪ ،‬سارا بند کرایا‬

‫نہ ُکجھ کھاوے نہ ُکجھ ِپیوے‪ ،‬نیند آرام گوایا‬

‫‪34‬‬

‫نہ اوہ کول کِسے نُوں سدّے‪ ،‬گل کالم نہ کردا‬

‫زاری کم ہمیشہ‪ ،‬گھڑی تمام نہ کردا‬

‫گریہ ِ‬

‫‪35‬‬
 ‫چالیھ روز ہوئے اُس اِینویں‪ ،‬مؤل ٰی ا ّگے روندا‬

‫عُسروں یُسر ُمح ّمدبخشا ‪،‬اوڑک ہِکدِن ہوندا‬

‫‪36‬‬

‫وزیر اُمراء وڈیرے‪ ،‬فِکر کرن رل سارے‬

‫میر ِ‬

‫کہی ُمہم ایہہ ڈاہڈھی آئی‪ ،‬شاہنشاہ ہمارے‬

‫‪37‬‬

‫کر ُمصالحت کرو تدارک ‪،‬کُجھ تدبیر بناؤ‬

‫یارے شاہ دِے ‪،‬بُوہا جا کُھوالؤ‬

‫وزیر پ ِ‬
‫دو ِ‬

‫‪38‬‬

‫ہتھ بنھ عرض کرو شاہ ّ‬

‫اگے‪ ،‬پُچ ّھو حال ح ِقیقت‬

‫کِس سببوں گوشے بیٹھا ‪،‬اُس ول کے ُم ِ‬

‫صیبت‬

‫‪39‬‬

‫مت سُلطان اساڈا یارو‪ ،‬حال حقِیقت دسّے‬

‫کیجے ُکجھ تدارک چارہ ‪،‬مت پھر ہسّےرسّے‬

‫‪40‬‬

‫وزیر عاصم دے آہے‪ ،‬ہِک تِھیں ہِک چنگیرے‬

‫چہل ِ‬

‫پر دو اوہناں چوں آہے ‪،‬محرم خاص اگیرے‬

‫‪41‬‬

‫صالح ابن حمید ہِکی دا ‪،‬راوی نام بتاندا‬

‫مادر پوش ہامان دا بیٹا ‪،‬دوجا آکھ سناندا‬

‫‪42‬‬

‫وزیر دوئے اُٹھ ّ‬

‫وگے ‪،‬کھول وڑے دروازہ‬ ‫ایہہ ِ‬

‫شاہ پیا بے حال ڈِٹ ّھو نیں‪ِ ،‬لسّا بے اندازہ‬

‫‪43‬‬

‫ُمردے ونی رنگ جُثّےتے ‪،‬زرد ہویا ُمنہ پِیال‬

‫‪،‬سرو ہویا پِھر تیِال‬

‫اک ّھیں نہراں پانی دیون ُ‬
 ‫‪44‬‬

‫نہ اُس طاقت گل کرن ِدی‪ ،‬نہ سی ہوش ٹکِانے‬

‫چا اُٹھال بہال کراون‪ّ ،‬‬

‫گالں زور دھِگانے‬

‫‪45‬‬

‫ّاول کر تع ِظیم سالماں‪ ،‬کر دے پھیر ثنائیں‬

‫ثانی تیرا ناہیں شاہا ‪،‬مشرق مغرب تائیں‬

‫‪46‬‬

‫صہ ُملک تیرے دا‪ ،‬شاہ سلُیماں پایا‬

‫ادنی حِ ّ‬
‫ٰ‬

‫حُکم اِقبال تُساڈا حضرت ‪،‬دم دم ہوئے سوایا‬

‫‪47‬‬

‫کئیں شاہزادے تختاں والے‪ ،‬چاکر تیرے ّ‬

‫اگے‬

‫عالم فاضل کرن دُعائیں‪ ،‬تتّی واء نہ ّ‬

‫لگے‬

‫‪48‬‬

‫وزیر صالحاں جوگے ‪،‬تیرے ہتّھیں پالے‬

‫اسیں ِ‬

‫فؤجاں کٹک م ُہماں کارن‪ ،‬دُشمن مارن والے‬

‫‪49‬‬

‫اسیں کمینے بندے تیرے ‪،‬تُدھ توں گھول گ ُھمائے‬

‫کیسی ایہہ دِل ِگیری تینُوں‪ ،‬پُچّھن کارن آئے‬

‫‪50‬‬

‫محرم خاص تُسیں من بھانے‪ ،‬کہندا شاہ وزیراں‬

‫ُ‬
‫افالطون ارسطو میرے ‪،‬عجب کرو تدبیراں‬

‫‪51‬‬

‫ِجس دن دا میں ہویا سیانا ‪،‬پیر تخت تے دھریا‬

‫ع ِّزت دؤلت نال ہمیشہ‪ ،‬رہیوس ہریا بھریا‬

‫‪52‬‬
 ‫کیِتا کرم ٰالہی میں تے ‪،‬ب ُہتے تخت سنبھالے‬

‫چالیھ شاہزادے نِت میری‪ ،‬خِ دمت کرن سُکھالے‬

‫‪53‬‬

‫آسے آسے گئی جوانی‪ ,‬فِکر پیا ہ ُن ایہا‬

‫کالیاں رنگ وٹایا گورا‪ ،‬آیا مؤت سُنیہا‬

‫‪54‬‬

‫ناہیں میں گھر بیٹا صالح ‪ِ ،‬دین دُنی دا گہنا‬

‫ایہو داغ لگا وچ سینے‪ ،‬سدا نہیں میں رہنا‬

‫‪55‬‬

‫ایس اندیشے تختوں الہیا‪ ،‬راج ولوں ِچت چایا‬

‫وزیراں ّ‬
‫اگے‪ِ ،‬ویدن کھول سنایا‬ ‫عاصم شاہ ِ‬

‫‪56‬‬

‫شاہ ّ‬
‫اگے پھر عرض وزیراں‪ ،‬کیتی ہو درماندے‬

‫دس اسانوں ہے کے چارہ ‪،‬جیہڑا َوس اساں دے‬

‫‪57‬‬

‫شاہ کہیا ِبن صبروں ایتھے‪ ،‬ہور نہیں کوئی چارہ‬

‫لیکن تُسیں وزیر وڈیرے ‪،‬کر ویکھو ایہہ کارا‬

‫‪58‬‬

‫جو علماء حکیم سیانے‪ ،‬رملی ہور نجُومی‬

‫کر ہکِٹّھے ُپچّھو ہووے ‪،‬کِسے متے معلُومی‬

‫‪59‬‬

‫جے میرے گھر دینا ہووے ‪،‬بیٹا آپ ا ِٰلہی‬

‫تاں میں شُکر گُزار سنبھاالں ‪،‬تخت والیت شاہی‬

‫‪60‬‬

‫نہ ہووے تاں گوشے اندر ‪،‬اِیویں چُھپیا رہساں‬

‫شُور کُکارا ُمشکل بھارا ‪،‬غم ِوچ کیونکر سہساں‬

 ‫‪61‬‬

‫کے ِِ‪ ،‬ل ّگی چُپ ِ‬

‫وزیراں‬ ‫ایہہ جواب عاصم دا سُن ِ‬

‫باہر آء رل بیٹھے سارے ‪،‬کرن ل ّگے تدبیراں‬

‫‪62‬‬

‫سد نجُومی عالم فاضل ‪،‬رملی ہور سیانے‬

‫ِدتّی لِکھ ُمعاش اوہناں نُوں ‪،‬ونڈے ہور خزانے‬

‫‪63‬‬

‫بھاری‬
‫وزیراں یارو‪ ،‬اساں بنی ایہہ ِ‬
‫کِیتی عرض ِ‬

‫شاہ اساڈے دے گھر دسّو‪ ،‬ہوسی انس پیاری؟‬

‫‪64‬‬

‫لگے کرن حِ ساب نجُومی‪ ،‬ہو اِکٹّھے ِ‬

‫سارے‬ ‫ّ‬

‫ستارے‬
‫ِ‬ ‫بُرجاں ِوچّوں وڑ وڑ نِکلن ‪،‬گِندے راس‬

‫‪65‬‬

‫عاصم تے صفوان شہزادے ‪،‬نالے حرم دوہاں دِے‬

‫جوڑ بناون حرف اِکٹّھے‪ ،‬لِکھدے نام چؤہاں دِے‬

‫‪66‬‬

‫گِن کے عدد سبھے حرفاں دے ‪،‬طرح کرن چاباہراں‬

‫باقی اُتّے ِلیکھا پاون ‪،‬کر کر سمجھ ہزاراں‬

‫‪67‬‬

‫شاہ عاصم دے طالع جاگے ‪،‬ا ّگوں کے ُکجھ ہوسی‬

‫آس ُمراد اوہدی ربّ دیسی‪ ،‬یا اِینویں نِت روسی‬

‫‪68‬‬

‫کر کے سمجھ نجُومی کہندے ‪،‬چنگی فال وزیرو‬

‫دیہو ُمبارک عاصم شاہ نُوں‪ ،‬تکڑے ہوؤ امیرو‬

‫‪69‬‬

‫شاہ بدخشاں دے ِدی بیٹی‪ ،‬جے عاصم نُوں لبّھے‬

 ‫صفتاں سبّھے‬
‫اوس ِوچّوں ربّ بیٹا دیسی‪ ،‬ہوسن ِ‬

‫‪70‬‬

‫عادل عالم فاضل ہوسی‪ُ ،‬ملکاں ِوچ اُجاگر‬

‫حِ لم حیاء ہدایت واال‪ ،‬سوہنا سخی بہادر‬

‫‪71‬‬

‫ل ّمی عُمر حیاتی واال‪ ،‬رہسی نال اِقباالں‬

‫اِینویں آیا نظر وزیرو‪ ،‬سانُوں اندر فاالں‬

‫‪72‬‬

‫جاں ایہہ خبر گئی سُلطانے‪ُ ،‬خوشی ہوئی اِس گل ِدی‬

‫گوشے تِھیں اُٹھ آیا‪ ،‬بیٹھا تختے اُتّے جل ِدی‬

‫‪73‬‬

‫شُکر ہزار گُزار ِ‬

‫وزیراں ‪ِ ،‬کیتی آن سالمی‬

‫لکھ کروڑ ِدتّے سِر صدقے ‪،‬لین اِنعام اِنعامی‬

‫‪74‬‬

‫وزیراں‬
‫ال دربار بیٹھا شاہ عاصم‪ِ ،‬وچ امیر ِ‬

‫عالم رملی ُرخصت ِکیتے‪ ،‬دے دھن ارتھ جگیراں‬

‫‪75‬‬

‫یرے ‪،‬نال الئے سِرکردِے‬

‫ِبن حمیِد وز ِ‬
‫صالح ا ِ‬

‫وزیر سیانے ‪،‬صاحِ ب عقل ہ ُنر دِے‬

‫چالیھ ہور ِ‬

‫‪76‬‬

‫ُ‬
‫افالطوں جیہے‪ ،‬کار روا جگ ِدیدے‬ ‫کئی ح ِکیم‬

‫سبھناں اُتّے افسر کیتا‪ ،‬صالح ا ِ‬

‫ِبن حمیدِے‬

‫‪77‬‬

‫ڈالی تُحفے بُہت عجائب ‪،‬کئی ہزار سؤغاتاں‬

‫صالح دے حوالے کیتیاں‪ ،‬گھلیا کارن باتاں‬

‫‪78‬‬
 ‫کہیوس جیکر آیوں فتحیا‪ ،‬ہور ب ُہوں تُدھ بخشاں‬

‫صالح نال اِقبال روانا ‪ ،‬ہویا طرف بدخشاں‬

‫‪79‬‬

‫شاہ بدخشاں والے ا ّگے‪ ،‬تُحفے جا ُگزرانے‬

‫نالے صالح ّ‬
‫گالں کر کے‪ ،‬کھول دسّے پروانے‬

‫‪80‬‬

‫جاں پھر شاہ بدخشاں والے‪ ،‬سمجھی گل تمامی‬

‫شُکر ُگذار وکیالں تائیں‪ ،‬خلعت دے گرامی‬

‫‪81‬‬

‫بُہتی ع ِّزت خِ دمت کیتی‪ِ ،‬دتّے محلیں ڈیرے‬

‫رات ِدینہاں مہمانی دیندا ‪،‬کرے اوہناں ول پھیرے‬

‫‪82‬‬

‫ست دِہاڑے خاطر کر کے‪ ،‬رک ّھے زور دھِگانے‬

‫رنگاں رنگاں دے نِت دیندا‪ ،‬بادشہانے کھانے‬

‫‪83‬‬

‫اٹھویں روز تیاری ‪،‬کیتی بیٹی ڈولی پائی‬

‫جو ُکجھ داج شہانہ ِدتّا‪ ،‬کؤن حساب سُنائی‬

‫‪84‬‬

‫گھوڑے خچّر اُٹھ ہزاراں ‪،‬موتی لعل جواہر‬

‫ل ّکھاں تھان ِدتّے زربفتوں ‪،‬دؤلت انتوں باہر‬

‫‪85‬‬

‫گولیاں گولے سوہنے سُندر‪ ،‬زیور الء سنِگھارے‬

‫ڈولی دا سِر صدقہ کر کے‪ِ ،‬دتّے باپ بیچارے‬

‫‪86‬‬

‫ِجنہاں نال پیار بیٹی دا‪ ،‬سنگ سہیلیاں دائیاں‬

‫الئیاں نال ر ّکھو ُخوش اِسنُوں‪ ،‬وانگن بھیناں مائیاں‬

 ‫‪87‬‬

‫وزیراں تائیں ‪،‬بخشے جوڑے گھوڑے‬

‫لشکر سنے ِ‬

‫دے ہتھیار بھلیرے ٹورے‪ ،‬نالے کلغی توڑے‬

‫‪88‬‬

‫طرف مِصر دے ہوئے روانے ‪،‬جاں پِھر نیڑے آئے‬

‫دے ُخوشخبر ِ‬
‫وزیرے قاصد‪ ،‬عاصم طرف وگائے‬

‫‪89‬‬

‫عاصم شاہ سُلطان اُچیرے‪ ،‬تنبُو باہر لوائے‬

‫شادی دے اسباب تمامی‪ ،‬اوتھے آن سُہائے‬

‫‪90‬‬

‫تنبُو خیمے جڑت جڑاؤ‪ ،‬موتی تے زرکاری‬

‫سُورج نال رالون رسماں‪ّ ،‬‬

‫لگے پُھل کِناری‬

‫‪91‬‬

‫ِلے جائی دھاگے‬

‫زردوزی ‪،‬ت ّ‬
‫ِ‬ ‫پلے سیون سبھ‬
‫ّ‬

‫سیج ِوچ ّھی ِوچ عاصم شاہ ِدی ‪،‬کوہیں ِجھلِمل الگے‬

‫‪92‬‬

‫لگا ‪،‬خلقت کٹّھی ہوئی‬

‫آء دربار شہانہ ّ‬

‫زمیں زمن ِوچ آدم دِسدا‪ ،‬انت نہ آوے کوئی‬

‫‪93‬‬

‫حریروں‪ ،‬اطلس خیمے الئے‬

‫دِیباتے زربفت ِ‬

‫شاالں سُچیاں ہور غلیچے‪ ،‬فرش فروش ِوچھائے‬

‫‪94‬‬

‫ا ّگے چھتّر سنہری الئے‪ ،‬چمک دسّن اسماناں‬

‫کِیتی چھاں جہانے اُتّے‪ ،‬اُچیاں سائباناں‬

‫‪95‬‬

‫بادشاہی زربفت ِوچھائی ‪،‬پ ّ‬

‫ُھالں سیج ِوچھائی‬
 ‫جڑاو سوہنی‪ ،‬ہر سر کردے پائی‬
‫ُ‬ ‫ُکرسی ہور‬

‫‪96‬‬

‫چارے طاق محل سُہایا‪ ،‬انبر تے سرطاقاں‬

‫ہر طاقے ِوچ سوہنے کھیڈن‪ ،‬اُلفت نال اِتفاقاں‬

‫‪97‬‬

‫سائباناں ہ ِیٹھ ہر جائے بیٹھی‪ ،‬خلقت چار چؤپھیرے‬

‫حُوراں ویکھ ہوون دِل گھائل‪ ،‬کنجریاں دے پھیرے‬

‫‪98‬‬

‫عاصم شاہ تک مجلس رسّی‪ ،‬جشن نو روز بنائے‬

‫خویش قبیلے محرم خاصے‪ ،‬میر وزیر سدائے‬

‫‪99‬‬

‫عجب عجائب چیز نعامت‪ ،‬کھانے بُہت منگائے‬

‫دُھک ّھن عُود گئی بوء کوہیں‪ ،‬عطر عنبیر ڈوہالئے‬

‫‪100‬‬

‫کھانے کھا ہوئے آسُو دے ‪ُ ،‬مشکوں ُخوشی دِماغاں‬

‫پی شراب ہوون رنگ تازے ‪،‬جیؤنکر الٹ چراغاں‬

‫‪101‬‬

‫شاہ بد خشاں دے ِدی بیٹی‪ ،‬عاصم شاہ ِویاہی‬

‫آس لگّی مت بیٹا دیسِی ‪،‬کرسی کرم ا ِٰلہی‬

‫‪102‬‬

‫کریندا ُخوشیاں ‪،‬چین ہویا پِھر تازہ‬

‫بِیگم نال ِ‬

‫مارے طاق فِکر دے ُک ّ‬

‫ھال ‪ُ ،‬خوشیاں دا دروازہ‬

‫‪103‬‬

‫ٹوری‬
‫ِبیگم نال سہیلی جیہڑی ‪ ،‬شاہ بد خشاں ِ‬

‫ِبن حمیدے ہِکدن‪ ،‬ڈِٹ ّھی ِسی اوہ گوری‬

‫صالح ا ِ‬

‫‪104‬‬
 ‫ویکھن سات اوہدا دِل ِوکیا ‪،‬صالح ربّ د ِھیاوے‬

‫بِیگم ِدی سہیلی کیویں‪ ،‬ایہہ مینُوں ہتھ آوے‬

‫‪105‬‬

‫وزیرے‪ِ ،‬دت ّی عِشق ظہیری‬

‫عاصم شاہ دے اوس ِ‬

‫صبر قرار آرام نہ رہیوس‪ ،‬رات ِدیہاں دِلگیری‬

‫‪106‬‬

‫جیؤں پنجر ِوچ پنکھی ہوندا‪ ،‬تِی ِویں وقت لنگھائی‬

‫بُھل گئیاں تدبیراں ہوشاں ‪،‬دانش عقل دانائی‬

‫‪107‬‬

‫ہوئی خبر امیراں تائیں‪ ،‬عِشقے دے اِقبالوں‬

‫عاصم شاہ نُوں واقف کیتا‪ ،‬صالح دے احوالوں‬

‫‪108‬‬

‫چا بخشی سُلطانے اُس نُوں‪ ،‬اوہ معشُوق پیاری‬

‫لگے‪ ،‬ب ُھلّی خفگی ساری‬

‫عقد کیتا ُخوش وسّن ّ‬

‫شہزادے سیف الملُوک دا جنم‬

‫‪1‬‬

‫وزیر دوہاں تے ہویا‪ ،‬کرم سچاواں ذاتی‬

‫شاہ ِ‬

‫ِبیگم اتے سہیلی اُس ِدی ‪،‬حمل ہویا ہِک راتی‬

‫‪2‬‬

‫نؤں مہینے نؤں ِدیہاڑے ‪،‬نؤں ساعت تِھیں پِچّھے‬

‫دوہاں نُوں ربّ بیٹے ِدتّے‪ ،‬آئے نی دِن بِھچ ّھے‬

‫‪3‬‬

‫شاہزادہ ِسی لعل چمکدا‪ ،‬سُورج شکل پیارا‬

‫نگ موتی صالح دا بیٹا‪ ،‬چن جیہا چمکارا‬

‫‪4‬‬
 ‫دائی ویکھ ہوئی سؤدائی‪ ،‬ہر دے ُروپ اُتارے‬

‫ِچہرے تے چمکارے مارن‪ ،‬اِقباالں دے تارے‬

‫‪5‬‬

‫صورت ‪،‬چُھپ بدلے دِن کٹدا‬

‫سُورج ویکھ شہزادے ُ‬

‫وزیرے دے فرزندے‪ ،‬چؤدھویں دا چن گھٹدا‬

‫ویکھ ِ‬

‫‪6‬‬

‫کہاں بدخشاں دوہاں ‪،‬آہی ج ّمےلعل بد خشاں‬

‫حُوراں نُوں حیرانی آئی‪ِ ،‬ویکھ ایہناں دیاں نقشاں‬

‫‪7‬‬

‫موتی ویکھ سمندر اندر‪ ،‬بے آبی ِوچ مردے‬

‫مانک ہیرے ہار صفائیوں ‪،‬سر دھڑ صدقے کر دے‬

‫‪8‬‬

‫وزیر دوہاں دے باغیں‪ ،‬عجب ُ‬

‫شگوفے ج ّمے‬ ‫شاہ ِ‬

‫صے ل ّمے‬ ‫صفتاں ِوچ نہ رہو ُمح ّمد‪ّ ،‬‬

‫اگے قِ ّ‬ ‫ِ‬

‫‪9‬‬

‫وزیر کیتے شُکرانے‪ ،‬زر ِدتّی فُقراواں‬

‫شاہ ِ‬

‫کئی ُمعاش جگیراں دِتیاں ‪،‬رملی تے عُلماواں‬

‫‪10‬‬

‫سدا برت ہر رستے اُتّے‪ ،‬الئیاں ہور سبیالں‬

‫! دے سروپا نوازش کیتی‪ ،‬آدی دیاں اصیالں‬

‫‪11‬‬

‫ان ّھے لُوہلے لوڑ شہر دے ‪ِ ،‬دتّے گھوڑے جوڑے‬

‫کوٹھی اُتّے رستاں الئیاں ‪،‬آیاں کوئی نہ موڑے‬

‫‪12‬‬

‫زر ِدت ّی کنگاالں تائیں‪ ،‬دُرویشاں نُوں لنگر‬

‫کوئی کنگال نہ رہیا شہریں‪ ،‬لے لے ہوئے تونگر‬

 ‫‪13‬‬

‫شادی دے شدیانے وجّے‪ ،‬پہراں لگیاں چوٹاں‬

‫ُملکاں اندر شلکاں ہوئیاں‪ ،‬ہر تھانے ِوچ کوٹاں‬

‫‪14‬‬

‫شہزادے اُمراء ہزاراں ‪ِ ،‬میر ِ‬

‫وزیر تمامی‬

‫سرکردے سبھ جنگی ُملکی‪ ،‬راجے رائے اِنعامی‬

‫‪15‬‬

‫مہر مقدم تے پٹواری‪ ،‬دفتریاں ِدیواناں‬

‫بقدری سبھ نے آندا‪ ،‬شُکرانہ نذرانہ‬

‫قدر ِ‬

‫‪16‬‬

‫شاہ یمن دے تُحفہ کر کے ‪،‬آندی سیف بھلیری‬

‫جو جمشید آہا لک بنہدا ‪،‬عید ُخوشی دے ویری‬

‫‪17‬‬

‫اوہ میراث یمن دے شاہے‪ ،‬پیو دادے ِدی آہی‬

‫جمدیاں لے لئی شہزادے ‪،‬واہ اِقبال ایہہ شاہی‬

‫‪18‬‬

‫عاصم شاہ ایہہ سیف لبھن دا‪ ،‬جاتا شگن بھلیرا‬

‫ہے فرزند اِقباالں واال‪ ،‬ہویا شاد ودھیرا‬

‫‪19‬‬

‫سیف ملُوک اِس گلّوں دھریا‪ ،‬شاہزادے دا نانواں‬

‫وزیر اوہدے ِدی یارو ‪،‬تھوڑی گل سُنانواں‬

‫ہن ِ‬

‫‪20‬‬

‫سید علی ہمدانی مینُوں‪ ،‬ایہہ روایت دسّے‬

‫وزیر دوہاں دے جُھ ّگے‪ ،‬ہِکس دِہاڑے وسّے‬

‫شاہ ِ‬

‫‪21‬‬

‫ہکِسے رات نِمے تے ج ّمے‪ ،‬حِ کمت نال ا ِٰلہی‬

 ‫بُرج سِتارہ رات ہ ِ ّکو سی‪ُ ،‬کجھ تفاوت ناہی‬

‫‪22‬‬

‫صالح نے اِس گلّوں رکھیا‪ ،‬صاعد نام پُتّر دا‬

‫ِوچ حِ ساب حمل دے ایہو‪ ،‬پُورا ِسی اُتردا‬

‫‪23‬‬

‫وزیر دوہاں گھر شا ِدی ‪،‬مِلی ُمبارکبادی‬

‫شاہ ِ‬

‫لے لے جاون دان ہزاراں‪ ،‬جو کوئی منگت آدی‬

‫‪24‬‬

‫دھاری‬
‫ِ‬ ‫کنجر اتے کالؤنت ِمیراثی‪ ،‬شرنائی رس‬

‫مداری‬
‫بازی گر ہزار طرح دے ‪،‬بھگتی نٹ ِ‬
‫ِ‬

‫‪25‬‬

‫چ ُھری مار تے ُخسرے پیرن‪ ،‬ناڑے چڑھن دھِگانے‬

‫آپو اپنے کارج کر کے‪ ،‬لُٹّن بُہت خزانے‬

‫‪26‬‬

‫ُ‬
‫طرماں تے قرنائیں والے‪ ،‬مارن ڈھول بِھرائی‬

‫کیہڑے کیہڑے گِنے ُمح ّمد‪ ،‬کٹّھی ہوئی لوکائی‬

‫‪27‬‬

‫سیف ملُوک تے صاعد کارن ‪،‬شہروں باہر کِنارے‬

‫پ ّکا باغ سُہایا بُہتا‪ ،‬الئے ِوچ فوارے‬

‫‪28‬‬

‫ِچیکن ُکھوہ سُراں کر بولن‪ ،‬وانگن چھتری راگے‬

‫پر ہِک ِدیپک گان نہ ڈردے ‪،‬شاال اگ نہ الگے‬

‫‪29‬‬

‫شؤقوں طؤق پیا گل قُمری‪ُ ،‬کو ُکو ُکوکے بولے‬

‫کوئل تان لئی ہو اُ ّچی‪ ،‬کر دے ناچ ممولے‬

‫‪30‬‬
 ‫بُلبُل طوطے سوہلے گاون‪ ،‬حال پئے حیواناں‬

‫ک ُھوہ دا کتّا چُٹکی مارے‪ ،‬بیل پِھرے ِدیوانہ‬

‫‪31‬‬

‫ٹِنڈاں ہنجُو بھربھر ڈوھلن‪ ،‬جان اندر کر خالی‬

‫سدا نہیں اِس رؤنق رہنا‪ ،‬سدا نہیں ُخوشحالی‬

‫‪32‬‬

‫بنھ قطار چنار سُفیدے ‪،‬سرو آزاد کھلوتے‬

‫سِدھّے صاف برابر ِدسّن‪ ،‬تار پریت پروتے‬

‫‪33‬‬

‫ہر ہر پاسے نہراں ّ‬

‫وگن ‪،‬چؤک عِراق اُچیرے‬

‫شِیش محل چؤبارے گوشے‪ ،‬بھلے بھلیرے ڈیرے‬

‫‪34‬‬

‫سچّے‪ ،‬عاماں نہیں دسالو‬

‫شاہ کہیا ایہہ موتی ُ‬

‫صاعد تے شہزادے تائیں‪ ،‬باغ اندر کھڑ پالو‬

‫‪35‬‬

‫آمد سُن شزادِے والی‪ ،‬باغیں رؤنق ہوئی‬

‫لوڑی دا جو کوئی‬ ‫خِ دمت گار گئے اُٹھ ّ‬

‫اگے‪ِ ،‬‬

‫‪36‬‬

‫ُ‬
‫جھاڑو دے چھنکا کرائے ‪،‬گرد کندھاں توں دھوئی‬

‫پُر کر َمشکاں ڈوہلن ُمشکاں‪ ،‬دُھم گھت ّی ُخوشبوئی‬

‫‪37‬‬

‫سیف ملُوک دے آون واال‪ ،‬سُنیا باغ آوازہ‬

‫س ّکے ُرکھ ہوئے پ ِھر ن ِیلے‪ُ ،‬گل پُھل کِھڑیا تازہ‬

‫ُ‬

‫‪38‬‬

‫چٹے ‪،‬چنبا ہس ہس دھرتی لیٹے‬

‫ّ‬ ‫پَت ہرے پُھل‬

‫ِپچھال داغ غماں دا اللہ‪ ،‬دے دے ورق لپیٹے‬

 ‫‪39‬‬

‫گلواسی آواسی مارے ‪،‬سُرخ دہان کھالری‬

‫آیا وقت نشے دا نیڑے‪ ،‬ہوئی تُم ُخماری‬

‫‪40‬‬

‫ست برگے پ ُھل پیلے کڈھّے‪،‬مل مل رک ّھے پاساں‬

‫عجب بسنت بنا کھلوتا‪ُ ،‬کنت آیا تاں الساں‬

‫‪41‬‬

‫ہسدی دن ِدیں شُکر گُزارے‪ ،‬نازک سنہگ داؤ ِدی‬

‫نرگس سُن مستانہ ہوئیا‪ ،‬آمد ِدی ُخوشنُو ِدی‬

‫‪42‬‬

‫گلما پاڑ شاہی دا دعو ٰی ‪ِ ،‬دتّا چھوڑ ُگالباں‬

‫سِرنِیواں کر خِ دمت اندر‪ ،‬بیٹھے وانگ ّنواباں‬

‫‪43‬‬

‫ُگلخیرے پْھل کرن دُعائیں‪ ،‬خ ِ‬

‫یریں آ سلطانا‬

‫لہرئیے لے ِریحان کھلوتے‪ِ ،‬زیور پہن شہانا‬

‫‪44‬‬

‫سبزے فرش ِوچھایا سوہنا‪ ،‬صاف ز ُم ّرد نالوں‬

‫دُور کِھالرے چھتر چھؤہارے‪ ،‬نسریں تانے سالوں‬

‫‪45‬‬

‫یری مِٹّے‬ ‫اِنہاں ّ‬

‫گالں ِوچ اجّے ُمح ّمد‪ ،‬طبع نہ ت ِ‬

‫صہ سِرے پُچاسیں ِکیویں ‪،‬جے بہہ رہیوں گِٹّے‬

‫قِ ّ‬

‫‪46‬‬

‫دِسدا سفر شہزادے واال‪ ،‬ا ّگے بُہتا سارا‬

‫زور طبیعت نُوں ربّ ِدتّا ‪،‬کر ِدی ہور پسارا‬

‫‪47‬‬

‫دائیاں لے شہزادِے آئیاں ‪ ،‬باغ اندر کر ڈیرے‬

 ‫نال پیاراں پالن دوہاں ‪ ،‬ہوئے آن وڈیرے‬

‫‪48‬‬

‫جاں پھر چونہہ برساں دے ہوئے‪ ،‬وانگ پ ُھالندے پ ُھلّے‬

‫آئی راس ُزبان گالّں تے ‪ ،‬دسیا سُخن نہ ب ُھلّے‬

‫‪49‬‬

‫چار مہینے چار دِہاڑے ‪،‬چارے سال تے ساعت‬

‫ُگزر رہے تاں سد بہائے‪ ،‬اہل نجُوم جماعت‬

‫‪50‬‬

‫ل ّگے کرن حِ ساب نجُومی‪ ،‬جوڑ سِتارے راساں‬

‫خفگی ِدی گل دس نہ سکن‪ ،‬پھاتھے ِوچ وسواساں‬

‫‪51‬‬

‫سولے ‪،‬دؤلت عِلم اِقبالوں‬

‫ہر ہر پاسوں بخت ّ‬

‫ہِک گردش ِوچ ُمشکل دِسدے ‪،‬عِشقوں سفر و بالوں‬

‫‪52‬‬

‫آخر شاہ کہیا چُپ کیسی‪ ،‬تُساں وس نہ کوئی‬

‫جے ُکجھ روز ّاول ِدی لِک ّھی ‪،‬اوڑک ہونی سوئی‬

‫‪53‬‬

‫دس دیو شاہزادے والی‪ ،‬حال ح ِقیقت ساری‬

‫کردے عرض نجُومی قِبلہ‪ ،‬بخشیں جان ہماری‬

‫‪54‬‬

‫طالع وقت ڈِٹّھے تاں سانُوں‪ ،‬ایہہ ُکجھ نظری آیا‬

‫سیف ملُوک شہزادے ہوسی‪ ،‬تُدھ تِھیں شان سوایا‬

‫‪55‬‬

‫شؤکت ہیبت زور شُجاعت ‪،‬حِ لم حیاء ح ِلیمی‬

‫عِلم سخاوت عقل تواضع‪ ،‬ہوسی ُخوء کریمی‬

‫‪56‬‬
 ‫سُورج ہار ہمیشہ کرسی نِت‪ِ ،‬دینہاں زر بخشی‬

‫چن وانگن کئی راتیں چاندی ‪،‬اینویں ہر ہر بخشی‬

‫‪57‬‬

‫پر ہِک اِس تے پہلی عُمرے ‪،‬گردش دِئے سِتارا‬

‫ِچٹک عِشق ِدی نال اِس دیسوں ‪،‬سفر کریسی بھارا‬

‫‪58‬‬

‫جنگل تے کوہ قاف سمندر‪ِ ،‬پھر سی کئیں جائیں‬

‫کتِنے سال ہ ِ ّ‬
‫کال تکسی‪ ،‬راکش دیو بالئیں‬

‫‪59‬‬

‫مارن تے کئی دُشمن ڈُھکسن ‪،‬مؤل ٰی ایس بچاسی‬

‫بُہتے سخت قضیئے دس کے‪ ،‬ﷲ آس پُچاسی‬

‫‪60‬‬

‫عاصم شاہ ایہہ ّ‬

‫گالں سُن کے‪ ،‬آن پیا ِوچ فِکرے‬

‫ہوغمناک تح ّمل کر دا دھن‪ ،‬شاہاں دِے ِجگرے‬

‫‪61‬‬

‫جے سو سخت مصیبت ُ‬

‫اگے‪ ،‬درداں والی ِدسّے‬

‫سِر ورتی بِن ہر گِز یارو‪ ،‬قدر نہ آوے ِکسّے‬

‫‪62‬‬

‫ہر کوئی جانے سؤڑی سامی‪ ،‬ا ّگے قبر ہنھیرا‬

‫ہِک ہِکلّے ِوچ اُجاڑے ‪،‬دائم ہوسی ڈیرا‬

‫‪63‬‬

‫جان ُکندن ِدی تلخی ڈاہڈھی‪ ،‬سُن ّ‬

‫گالں تن کنبے‬

‫پک کتابیں خبراں ا ّگے‪ ،‬دوزخ بھاء النبے‬

‫‪64‬‬

‫اِس سُننے تِھیں کد اسانُوں‪ ،‬خؤف پیا دِل جھڑیا‬

‫جاں اوہ گھڑی سِرے تے آئی‪ ،‬پتہ ّ‬

‫لگے گا اڑیا‬
 ‫‪65‬‬

‫عاصم نُوں تد معلم ہوسی‪ ،‬جاں فرزند ِوچُھنّا‬

‫کے ہویا اج کرے تح ّمل ‪،‬سُن کے خبر نہ ُرنّا‬

‫‪66‬‬

‫کہندا لِک ّھے لِیکھ ازل دے ‪ُ ،‬مول نہ جاندے میٹے‬

‫ِدتّا اُس دا سِر تے جھلساں ‪،‬جے ربّ کھڑسی بیٹے‬

‫‪67‬‬

‫کرنا صبر اسانُوں چنگا‪ ،‬جے اوہ دئے بالئیں‬

‫راضی ہو کے ّ‬
‫جھالں چارہ‪ ،‬ناہیں نال قضائیں‬

‫‪68‬‬

‫شاہ بیٹھا کر صبر تح ّمل ‪،‬دِل توں فِکر گوائے‬

‫سد ُمعلّم فاضل عالم‪ ،‬لڑکے پڑھن بہائے‬

‫‪69‬‬

‫شاہزادِے نُوں دے دِالسا ‪،‬ہتھ سِرے تے پھیرے‬

‫کِہندا بیٹا عِلم پڑھیں تاں‪ ،‬واہ نصیبے تیرے‬

‫‪70‬‬

‫ضرور بندے نُوں‪ِ ،‬کیتا فرض ا ِٰلہی‬

‫پڑھنا عِلم ُ‬

‫کردا عِلم دِلے نُوں رؤشن‪ ،‬ہوندی دُور سیاہی‬

‫‪71‬‬

‫جیؤں سُورج ِوچ نُورتِویں ہے‪ ،‬عِلم ُروحے ِوچ جانے‬

‫نُورے باجھوں سُورج پتّھر‪ ،‬آدم ِجنس حیوانے‬

‫‪72‬‬

‫عِلمے کارن د ُنیا اُتّے‪ ،‬آون ہے اِنساناں‬

‫سمجھے عِلم وجُود اپنے نُوں ‪،‬نئیں تاں وانگ حیواناں‬

‫‪73‬‬
 ‫سیف ملُوک پیو نُوں کِہندا‪ ،‬نیوں کے ہو سالمی‬

‫جو فرماؤ سر پر بندہ‪ ،‬منساں حُکم تمامی‬

‫‪74‬‬

‫جیہڑا کم تُساں فرمایا‪ ،‬عین صواب اسانُوں‬

‫وزیر نجُومی سد کے‪ ،‬پُچھیا ہر یکساں نُوں‬

‫شاہ ِ‬

‫‪75‬‬

‫ساعت نیک ہوئی جد حاصل‪ ،‬لڑکے پڑھن بہائے‬

‫اوہ اُستاد لیاندا جہڑا‪ ،‬ہر ہِک عِلم پڑھائے‬

‫‪76‬‬

‫زریں رقم اُس ّ‬

‫اگے‪ ،‬جا شیرینی دھردے‬ ‫کاتب ّ‬

‫لے صالح پکاون بیٹھے‪ ،‬ہو شاگِرد ہ ُنر دے‬

‫‪77‬‬

‫ُ‬
‫ارسطو سُلماں ‪ ،‬سارے کرن تیاری‬ ‫ُ‬
‫افالطون‬

‫پُچھیئے اُس اُستادِے کولوں ‪،‬جو گل ُمشکل بھاری‬

‫‪78‬‬

‫سُحبانے نُوں نال ُزبانے‪ ،‬دسّے کھول بیاناں‬

‫اوہ شاگرد اکابر دوئے‪ ،‬اوہ اُستاد یگانہ‬

‫‪79‬‬

‫سیف ملُوک اندر ربّ پایا‪ ،‬ب ُہتا اثر دانائی‬

‫تیز طبیعت ہوش و ِدیعت‪ ،‬فہم عقل ِچترائی‬

‫‪80‬‬

‫صاعد بِھی ِسی ودھ ّ‬

‫عالمہ ‪،‬فہم عقل اِدراکوں‬

‫واہ خالق ِجس پیدا ِکیتے ‪،‬بھلے بھلیرے خاکوں‬

‫‪81‬‬

‫دس برس ِوچ ہر ہر عِلموں‪ ،‬دوئے حافِظ ہوئے‬

‫شاہزادہ جاں کرے کالماں ‪،‬موتی لعل پروئے‬

 ‫‪82‬‬

‫جو خط دُنیا اُتّے لِکھدے‪ ،‬سیف ملُوک پکائے‬

‫ُخوشخط اُس دا ِویکھ فرشتہ‪ ،‬حیرانی ِوچ جائے‬

‫‪83‬‬

‫عربی عجمی عبری ُکوفی‪ُ ،‬خوشخط فارسیاں دا‬

‫بید‪ ،‬اچھرے ‪،‬گور مکھی‪ ،‬ہندی‪ ،‬حرف شناسیاں دا‬

‫‪84‬‬

‫ڈوگری اکھر خط فرنگی‪ ،‬انگریزی ہور دُوجّے‬

‫اردُو خط بنگالی‪ ،‬دکھنی‪ ،‬سارے لِک ّھے بُج ّھے‬

‫‪85‬‬

‫سُریانی‪ ،‬اِیرانی‪ ،‬تُرکی‪ ،‬یُونانی‪ ،‬اِعراقی‬

‫سِک ّھے خط ُزباناں سبّھو‪ُ ،‬کجھ نہ رک ّھے باقی‬

‫‪86‬‬

‫ویکھ عِلم سُلیمان نبی دے ‪،‬پائی بھاکھیا غؤلی‬

‫دیواں ‪،‬پریاں والی ساری‪ ،‬جانوراں ِدی بولی‬

‫‪87‬‬

‫اوسط ُملک س ُمندر ٹاپُو‪ ،‬سراندیپ شہر ِدی‬

‫سیف ملُوک سُلیماں وانگن‪ ،‬سمجھے گل ہر ہر ِدی‬

‫‪88‬‬

‫قاضی سبھ ُملکاں دے‬

‫اِس حدّے اوہ عالم ہویا‪ِ ،‬‬

‫جے مسئلے ِدی ُمشکل پؤندی‪ ،‬اُس تِھیں پُچ ّھن جاندے‬

‫‪89‬‬

‫سبھ دقیقے کھول دسالے‪ ،‬کرے بیان چنگیرا‬

‫عالم فاضل سُن سُن آکھن‪ ،‬دھن اوہ خالق تیرا‬

‫‪90‬‬

‫ِمثل داؤد نبی دے آہا‪ ،‬شاہزادِے آوازہ‬

 ‫جدوں کالم کرے سُن ہوندا‪ ،‬شؤق ا ِٰلہی تازہ‬

‫‪91‬‬

‫جے سؤ ہوون سُننے والے‪ ،‬عالم فاضل دانے‬

‫نال آواز اوہدی ِدی لذّت ‪،‬ہوندے مست ِدیوانے‬

‫‪92‬‬

‫حُسن رسیال خوء حلِیمی‪ ،‬سادہ مکھ صفائی‬

‫سوہنے ویکھ ہوون شرمندے ‪،‬جھال نہ جھلدا کائی‬

‫‪93‬‬

‫رؤشن شمع نُورانی ِچہرہ‪ ،‬بُج ّھےالٹ اسمانی‬

‫وانگ پتنگاں سڑن چؤپھیرے ‪،‬عاشِق مرد زنانی‬

‫‪94‬‬

‫جے اوہ نظر کرے ول انبر‪ ،‬چمک نہ جھلّن ِ‬

‫تارے‬

‫تارے ِجس ول مِہریں آوے ‪،‬کر دا پار اُ ِ‬

‫تارے‬

‫‪95‬‬

‫نِیواں ت ّکے دھرتی لگن ‪ِ ،‬بجلی دے چمکارے‬

‫وارے‬
‫کریندے ِ‬ ‫ایسے ُروپ انُوپ کرم دے ِ‬
‫‪،‬صفت ِ‬

‫‪96‬‬

‫صفت ُمح ّمد‪ ،‬لِکھدا چل ہر جائی‬

‫تھوڑی تھوڑی ِ‬

‫نرمی پھڑ مت حُسنوں گرمی‪ ،‬کاغذ قلم جالئی‬

‫‪67‬‬

‫صفت ثناء سُنائیں ‪ِ،‬لکھ ِلکھ ورق بتیرے‬

‫جے لکھ ِ‬

‫صہ ٹور اگیرے‬

‫لک ّھوں ہِک نہ ُمکدی ُمولے‪ ،‬قِ ّ‬

‫‪98‬‬

‫چؤدھاں برساں دے جد ہوئے‪ ،‬صاعد تے شہزادہ‬

‫صفتیں ا ّکو جیہے‪ ،‬پر ُکجھ شاہ زیادہ‬

‫سبھنیں ِ‬

‫‪99‬‬
 ‫کرنا ربّ دا اِینویں ہویا ‪،‬کھاندا پھیر زمانہ‬

‫عاصم شاہ ُخوشی ِوچ بیٹھا‪ ،‬کر دا جشن شہانہ‬

‫‪100‬‬

‫یارے ‪،‬مجلس ُخوب سُہائی‬

‫وزیر بُال پ ِ‬
‫میر ِ‬

‫سُچے فرش فروش ِوچھائے ‪،‬عِطراں بُوء مچائی‬

‫‪101‬‬

‫لیاؤ سُرخ شراب پُرانا‪ ،‬ہویا حُکم ُکالالں‬

‫پی کے مدھ ہوئے متوارے ‪،‬چمکن وانگ مشاالں‬

‫‪102‬‬

‫ہر جائے کافُوری شمعاں ‪،‬عجب سنواں بنایا‬

‫صورت زیور والے ‪،‬دسّے ُروپ سوایا‬

‫سوہنی ُ‬

‫‪103‬‬

‫کلونت اُتارن‪ُ ،‬زہرہ نُوں اسمانوں‬

‫لے لے تان ّ‬

‫تار طنبُور گ ُھوکار مچایا‪ ،‬کرے بیان حقانوں‬

‫‪104‬‬

‫دائریاں سِر پیر رالئے‪ ،‬بیٹھے حلقہ کر کے‬

‫کردے یاد پیارے تائیں‪ ،‬ذِکر ِسینے ِوچ کر کے‬

‫‪105‬‬

‫کئی قانُون سُراں دے کڈھّن ‪،‬قانُوں اُتّےسرندے‬

‫ہوون ناچ ک ُھماچ وجاون‪ ،‬واچ خیال حُسن دے‬

‫‪106‬‬

‫سُن سُن راگ ہوون مستانے‪ ،‬مارن چُٹکی تاڑی‬

‫چُٹکی تاڑی دا آوازہ ‪،‬زہرہ انبر تاڑی‬

‫‪107‬‬

‫سُندر بانکے نفر ُ‬

‫غالماں‪ ،‬بھر بھر دین پیالے‬

‫محبُوباں دے حُسن عجائب ‪،‬کھڑدے ہوش سمبھالے‬

 ‫‪108‬‬

‫عاصم شاہ ُخوشی کر بیٹھا ‪،‬ک ِھڑدا وانگ ُگالباں‬

‫بیٹے طرف پُچائے تُحفے‪ ،‬ب ُہتے ہتھ نواباں‬

‫‪109‬‬

‫ہر ہر قِسم ہزار طرح ِدی‪ ،‬بھلیوں بھلیاں وستوں‬

‫صہ ا ّگوں دس تُوں‬

‫گِنتر ہوندی کد ُمح ّمد‪ ،‬قِ ّ‬

‫‪110‬‬

‫!شاہزادہ جاں تکڑا ہویا‪ ،‬آیا ُزور ہنگاواں‬

‫کہیا شاہ سپاہ گری دا ‪،‬اُس نُوں کسب سِکھانواں‬

‫‪111‬‬

‫ُملکاں شہراں فؤجاں اندر ‪،‬جو سن ُرستم ثانی‬

‫الون کانی تِیر اسمانی‪ ،‬دسّن ہ ُنر کمانی‬

‫‪112‬‬

‫نیزہ مار اُتار لیاون ‪،‬چؤکیدار انبر دے‬

‫پردے‬
‫سیفاں نال کریندے ٹوٹے ‪،‬سی ُمر غاں دے َ‬

‫‪113‬‬

‫کٹاری‬
‫برچھی تپک تے سیف طمانچے‪ ،‬خنجر چ ُھرا ِ‬

‫اندازی ‪،‬ختم ِکیتی اُس ِ‬

‫ساری‬ ‫ِ‬ ‫بازی تِیر‬
‫نِیزہ ِ‬

‫‪114‬‬

‫سیف ملُوک شہزادہ صاعد‪ ،‬طاق ہوئے ہر کسبوں‬

‫یری وسبوں‬
‫وز ِ‬
‫شاہزادہ شاہانے ک ّموں ‪،‬ایہہ ِ‬

‫‪115‬‬

‫ہو اسوار پیاد قواعِد ‪،‬کردا ہر ہتھیاروں‬

‫ُرستم بہمن اسفندیاروں ‪،‬دھنّی ہویا تلواروں‬

‫‪116‬‬

‫تھوڑی ُمد ّت ِوچ شہزادہ‪ ،‬ہویاسِکندر ثانی‬

‫عِلموں عقلوں زوروں شکلوں ‪،‬جو اؤصاف اِنسانی‬

‫‪117‬‬

‫ظیر شہزادہ‬
‫نونہال حُسن دے باغوں ‪ِ ،‬بے ن ِ‬

‫ُگلبدن تے بدر ُمنیروں‪ ،‬چہرے ُروپ ِزیادہ‬

‫‪118‬‬

‫نواں جوان تے آن حُسن ِدی‪ ،‬آن ہویا قد اُوچّا‬

‫ِجس پاسے اوہ سرو لٹکدا‪ ،‬سوہے گلی تے ُکوچہ‬

‫‪119‬‬

‫سیف ملُوک شہزادے ہِکدِن ‪،‬نال قضاء ُخدائی‬

‫ُخوشئیں ُخوشئیں ڈیرے اپنے‪ ،‬مجلس ُخوب سُہائی‬

‫‪120‬‬

‫جیؤنکر رسم شہاں ِدی ہوندی‪ ،‬پہال جشن بنایا‬

‫باپ اپنے ِدی کر مہمانی‪ ،‬اوہ بھی کول سدایا‬

‫‪121‬‬

‫ُخوب طرح ِدی دعوت ِدت ّی‪ ،‬میر ِ‬

‫وزیر امراواں‬

‫بقدری خِ لعت بخشی‪ ،‬کے ُکجھ آکھ سُناواں‬

‫قدر ِ‬

‫‪122‬‬

‫باپ ّ‬
‫اگے نذرانے رک ّھے ‪،‬بِیٹا ہویا سالمی‬

‫راجے رائے ُمبارک دیندے‪ُ ،‬خوشیاں ُملک تمامی‬

‫‪123‬‬

‫لکھ لکھ لوک پڑھن شُکرانے‪ ،‬فؤجاں تے ُملکیا‬

‫سجناں دے ول شا ِدی ہوئی‪ ،‬دُشمن ہیبت پئی آ‬

‫‪124‬‬

‫وزیر ُگزارن نذراں ‪،‬کِھڑیا پ ُھل بہاراں‬

‫ِمیر ِ‬

‫پائی آب گُالب شاہے دے ‪،‬ہویا چین ہزاراں‬

‫‪125‬‬
 ‫عاصم تک بیٹے ِدیاں نذراں‪ ،‬نظراں تِھیں بھؤ کھاندا‬

‫سو وار ونڈے سِر صدقے‪ ،‬جے ربّ ُخوشی پُچاندا‬

‫سو َ‬
‫َ‬

‫‪126‬‬

‫پی شراب ہویا ُخوش وقتِی‪ ،‬کم ت ّکو تق ِد ِ‬

‫یری‬

‫یری‬
‫یری ِوچ شا ِدی آوے ‪،‬شا ِدی تِھیں دِل ِگ ِ‬
‫دِلگ ِ‬

‫‪127‬‬

‫ساقی بخش شراب پیاال‪ ،‬توڑ طبع ِدی سُستی‬

‫درستی‬
‫آیا حال ُمحال عِشق دا‪ِ ،‬دسّے نال ُ‬

‫‪128‬‬

‫ُمکھ دسال پیال پیاال‪ ،‬ہوواں مست خ ُماروں‬

‫صورت دے جھلکاروں‬
‫شاہزادے دِے وانگ ُمح ّمد ‪ُ ،‬‬

‫صورت تے عاشِق ہو جانا‬

‫شہزادے دا دوشاہ ُمہرے ویکھ کے اِک ُ‬

‫‪1‬‬

‫ِنارے‬
‫لِک ّھے ِلیکھ ّاول دے یارو‪ ،‬ہوندے نہیں ک ِ‬

‫بادشاہاں نُوں پؤن قضیئے‪ ،‬کؤن اسیں بے چارے‬

‫‪2‬‬

‫بُہتے کم جگت تے جیہڑے ‪،‬بُرے ڈُھکن تق ِدیروں‬

‫جے سؤ آپے ولّوں کرئیے‪ ،‬چنگے کر تدبِیروں‬

‫‪3‬‬

‫ہردل گھوٹ وسار بنائیے‪ ،‬الون کان مصالحہ‬

‫مؤت آوے تاں ِوچّوں پؤندا‪ ،‬گنڈھا َمؤہرے واال‬

‫‪4‬‬
 ‫عاصم شاہ پ ِھر شاہزادِے نُوں ‪،‬بھیجے وانگ عزیزاں‬

‫تُحفے ب ُہتے عجب عجائب ‪،‬پیؤ دادِے ِدیاں ِچیزاں‬

‫‪5‬‬

‫ا ّگے پیؤ عاصم دِے ہِک دِن‪ِ ،‬دتّے عاصم تائیں‬

‫دو شاہ ُمہرے تُحفہ کرکے‪ ،‬پِچھلی گل سُنائیں‬

‫‪6‬‬

‫اُس نُوں شاہ سلُیماں ِدتّی‪ِ ،‬جن آدم ِدی شاہی‬

‫ایہناں دوہاں ِدی اُلفت آہی‪ ،‬نال دِالں ِدی راہی‬

‫‪7‬‬

‫اوہ بھی شاہ شاہاں دا آہا‪ ،‬ایہہ بھی شاہ بہادر‬

‫ہِکدُوئے سنگ ورتن کر دے ‪،‬آہے دوئے اکابر‬

‫‪8‬‬

‫شاہ مہرے ِدی گل سُناواں‪ ،‬اوہ شاہ مہرے کے سی‬

‫دُونہہ شکالں ِدی ُمورت لِک ّھی ‪،‬گوری کالے کیسی‬

‫‪9‬‬

‫س ّچی ذات‪ ،‬نہ اُس ِدی لبھ ِدی‬

‫قِسم حریروں ٹاکی ُ‬

‫دُونہہ شکالں ِدی اُس تے ُ‬

‫صورت‪ ،‬لِک ّھی قلم عجب ِدی‬

‫‪10‬‬

‫صورت مردا ِویں آہی‪ ،‬آہی ہِک زنانی‬

‫ہِک ُ‬

‫سوہنے نقش حُسن ِدیاں الٹاں ‪،‬دسّن عُمر جوانی‬

‫‪11‬‬

‫ِوچ صندُوقاں رک ّھے آہے‪ ،‬عاصم اوہ شاہ مہرے‬

‫اوڑک اوہ بھی دیسی لیکن‪ ،‬دے تُحفے ہور موہرے‬

‫‪12‬‬

‫پِی کے مدھ کرے بخ ِشیشاں‪ ،‬بیٹے تے دِل ڈُلّھا‬

‫!ہر ہر ِچیز عجائب اُس نُوں‪ ،‬دیندا جاوے ک ُھ ّال‬

 ‫‪13‬‬

‫دِل ِوچ کہندا اوہ سُلیمانی‪ ،‬تُحفہ بُہت اُچیرا‬

‫سیف ملُوک تائیں ہ ُن دیواں‪ ،‬اُس تِھیں کؤن چنگیرا‬

‫‪14‬‬

‫خزانچیاں نُوں ‪،‬جل ِدی قُفل اُتارے‬

‫ِ‬ ‫ہویا حُکم‬

‫اوہ سُلیمانی تُحفے والے ‪،‬آن صندُوق گُذارے‬

‫‪15‬‬

‫عاصم شاہ دھر ا ّگے اپنے ‪،‬چاء صندُوق کُھالیا‬

‫ہور صندُوق صندُوقے اندر‪ ،‬اوہ بھی باہر کڈھایا‬

‫‪16‬‬

‫اوہ بھی کھول کڈھّے شاہ باہر‪ ،‬اوہ شاہ ُمہرے دوئے‬

‫سُندر شکل نُورانی ِچہرے ‪،‬جھال نہ جھلّن ہوئے‬

‫‪17‬‬

‫بجلی دے چمکارے وانگن‪ ،‬ہر ہر نقش چمکدا‬

‫سُورج بی ہو ساہواں اُس ِدی‪ ،‬جھال نہ سی جھل سکدا‬

‫‪18‬‬

‫تاب اوہدی تک آب نہ رہندی ‪،‬گؤہر لعل بدخشاں‬

‫دانشمند ہووے سؤدائی‪ ،‬جے ویکھے ول نقشاں‬

‫‪19‬‬

‫تن دی ویکھ صفائی رؤنق‪ ،‬چن بہے من مارے‬

‫انگاری‪ ،‬لک ّھاں نہ بُہتی وارے‬

‫ِ‬ ‫کاغذ نُوں مت ّپوے‬

‫‪20‬‬

‫ُمورت ِدی تعریف لِکھن ِوچ ‪ِ ،‬دیوے الٹ بُجھائی‬

‫میری بھی مت نظر نہ ل ّگے‪ ،‬لِک ّھاں حرف خطائی‬

‫‪21‬‬

‫اوہ شاہ مہرے شکالں والے‪ ،‬کر کے تُحفہ نادر‬

 ‫شاہزادے ول بھیجے آپوں‪ ،‬عاصم شاہ بہادر‬

‫‪22‬‬

‫نالے صاعد کارن ٹورے ‪،‬تُحفے وانگ ہ ُشناکاں‬

‫ُخوب ہتھیار لڑائی والے‪ ،‬نالے عجب پوشاکاں‬

‫‪23‬‬

‫جس ویلے اوہ تُحفے پہتے‪ ،‬مست آہا شاہزادہ‬

‫نازک بدن اوائل عُمرے ‪،‬پیتوس نشہ زیادہ‬

‫‪24‬‬

‫ادھّی راتیں توڑی رہیا‪ ،‬سُتّا نیندر ِمٹّھی‬

‫بعد اُس تھیں اُٹھ بیٹھا تاں پھر‪ ،‬چیز ٹِکّی اوہ ڈِٹھی‬

‫‪25‬‬

‫ہِک شاہزادہ دوجا صاعد‪ ،‬آہا کول حضُوری‬

‫لٹ لٹ الٹ کرے چؤطرفے‪ ،‬شمع بلے کافُوری‬

‫‪26‬‬

‫اس گلّوں دِل تنگ شمع دا‪ ،‬کول پتنگ اج ہوندا‬

‫اتھر ل ُہو چوندا‬

‫نالے ہسدی نالے روندی ُ‬

‫‪27‬‬

‫ویکھ ہویا حیران شہزادہ‪ ،‬ہووے نہ معلُومی‬

‫یا ایہہ اطلس ہے خطائی‪ ،‬یا ایہہ ِدیبا ُرومی‬

‫‪28‬‬

‫نہ ایہہ قمشی چینی وانگر‪ِ ،‬مثل نہ متعہ فرنگی‬

‫تِکلے نُوں ہتھ پا شاہزادے ‪ُ ،‬مورت کیتی ننگی‬

‫‪29‬‬

‫کے ت ّکے اوہ ُ‬

‫صورت کیسی‪ ،‬رؤشن چن فلک تھیں‬

‫نقش نگار بہار حُسن ِدی ‪،‬بہتر حُور َملک تھیں‬

‫‪30‬‬
 ‫جے ُمنہ کرئیے ول اسماناں‪ ،‬سُورج پئے پچھاواں‬

‫جے کھڑئیے ُ‬
‫ظلماتے مِلدا ‪،‬آب حیات سچاواں‬

‫‪31‬‬

‫ہر ہر نقش دئیے لشکارے‪ ،‬بہتر الٹ چراغوں‬

‫دانّے ویکھ ہوون ِدیوانے ‪،‬سڑدے ہوش دماغوں‬

‫‪32‬‬

‫مانی تے ارژنگ سیانے‪ ،‬جے ویکھن اک والے‬

‫کاریگریاں والے ب ُھلّن‪ ،‬سارے ہوش سنبھالے‬

‫‪33‬‬

‫ُ‬
‫افالطوں‬ ‫جے لُقمان حکیم سیانا‪ ،‬ویکھے یا‬

‫بُھلّن سبھ حساب عقل دے ‪،‬ہون شتابی مجنُوں‬

‫‪34‬‬

‫عالم جے پرہیزاں والے ‪،‬اَکھ چمکدی ویکھن‬

‫کفر اسالم نہ یاد رہن نیں‪ ،‬بُت ول متّھا ٹیکن‬

‫‪35‬‬

‫واہ نقّاش کریگر یارو‪ ،‬جس اوہ نقش لکھایا‬

‫واہ وا خالق سِرجنہارا‪ ،‬جس نقّاش بنایا‬

‫‪36‬‬

‫سیف ملُوک شہزادے جاں اوہ‪ُ ،‬مورت ویکھی ساری‬

‫ل ّگی اگ ہویا دل اندر ‪،‬تپ کے وانگ انگاری‬

‫‪37‬‬

‫پہلی نظروں ہوش نہ ب ُھلّے جیو نہ رہیا ٹکانے‬

‫جیوں زلیخا پہلی خوابوں رک ّھی شرم دھگانے‬

‫‪38‬‬

‫جادُوگر تصویر شہزادے ‪،‬چیر نہ کیتا ظاہر‬

‫جیؤنکر ڈائن نال نظر دے ‪،‬کھڑے کلیجہ باہر‬

 ‫‪39‬‬

‫اندر گُزری جے ُکجھ گُذری‪ ،‬ظاہر حال نہ کیتا‬

‫دُوجی وار شراب پیاال‪ ،‬پھیر نویں سر پیتا‬

‫‪40‬‬

‫اچن چیت گئیاں ُکھل ا ّکھیں‪ ،‬مارے عشق نقارے‬

‫لے ہتھیار لتّھا مل تھانے‪ ،‬کوٹ عقل دے مارے‬

‫‪41‬‬

‫ویکھ شہزادہ دؤلت واال‪ ،‬ظالم نے ہتھ پایا‬

‫بنھ لیاوے اؤج حُسن ِدی سوہنا کیوں کہایا‬

‫‪42‬‬

‫اس تھیں کون چُھڈاوے یارو‪ ،‬ضامن نہیں وسیلہ‬

‫جے سؤمایا دؤلت دئیے ‪،‬کرئیے لکھ لکھ حیلہ‬

‫‪43‬‬

‫سر ِدتّے بِن نہیں خالصی‪ ،‬ایہو ایہدا ُ‬

‫ظلمانہ‬

‫جے سؤ سر وٹاویں دئیے ‪،‬تردا نہ جُرمانہ‬

‫‪44‬‬

‫سر بھی اوس دہاڑے لیندا‪ ،‬جس دن آپوں منگے‬

‫نہیں تاں عاشق سر دیون تھیں‪ ،‬پہلی وار نہ سنگے‬

‫‪45‬‬

‫جے عشقے دی صفتیں آیوں ‪،‬رہسی دُور کہانی‬

‫دُشمن یار اپنے دی ُخوبی ‪،‬کد تُدھ ُ‬

‫ترت ُمکانی‬

‫‪46‬‬

‫گھوڑا چرخ نہ مارچؤطرفی‪ ،‬سمجھ محُم ؒد ّ یارا‬

‫صے واال‪ ،‬رستہ پکڑ سوارا‬

‫پندھ دُوراڈا ِق ّ‬

‫‪47‬‬

‫سیف ملُوک شہزادے ُمورت ‪،‬پھیر ڈِٹ ّھی دِل الکے‬

 ‫ہو متفکّر کرے د ِلیالں‪ ،‬حیرانی ِوچ جاکے‬

‫‪48‬‬

‫صورت ربا ّ ‪،‬ناہیں حد انسانی‬

‫اس ُمورت ِدی ُ‬

‫یا ایہہ کوئی حُور بہشتی‪ ،‬یا کوئی س ِّر رباّنی‬

‫‪49‬‬

‫اس ُمورت دا آدم کِت ّھے‪،‬سُندر ُروپ ُگمانی‬

‫نُور ٰالہی ہے آ بیٹھا ‪،‬کایا دھار زنانی‬

‫‪50‬‬

‫دُوجی ُمورت جو مردانویں‪ ،‬بیٹھی نال برابر‬

‫ہتھ اوہدے تے الل شرابوں ‪،‬دھریا کاسہ نادر‬

‫‪51‬‬

‫ایہہ ُمورت شاہزادے تک کے‪ ،‬ہچھی طرح پچھانی‬

‫ہے تصویر ایہہ شکل میری ِدی ‪،‬کر تدبیر سیہانی‬

‫‪52‬‬

‫دُوجی دا ُکجھ پتہ نہ لگدا کؤن ‪،‬کوئی کس دیسوں‬

‫مت ہووے شاہزادی کوئی‪ ،‬ظن زنانے ویسوں‬

‫‪53‬‬

‫پھر ُمورت ول ویکھ شہزادے ‪،‬جوش طبع نُوں آیا‬

‫جھلی گئی نہ جھال حُسن ِدی‪ُ ،‬روح نِکلن تے دھایا‬

‫‪54‬‬

‫حُکمے باجھ نہ نکلن ہوندا ‪،‬جے سؤ کرے تیاری‬

‫پنکھی تنگ پیا وچ پنجرے ‪،‬جیونکر کرے اُڈاری‬

‫‪55‬‬

‫موری تھیں سر باہر کڈھّے‪ ،‬سارا نِکل نہ سکدا‬

‫سِرتوں چم لہے پر بھجن‪ ،‬پنجر نال پٹکدا‬

‫‪56‬‬
 ‫جاندا جاندا ُروح بدن ِوچ ‪،‬رہیا پھیر اٹک کے‬

‫ہوش عقل دانائی ڈُبّی پے کے‪ ،‬پھیر اٹک کے‬

‫‪57‬‬

‫پاڑ پؤشاک سُٹ ّی شاہزادے ‪،‬آیا باہر گھر تھیں‬

‫ہو بیتاب ڈھٹّھا کھا گردی‪ ،‬گرمی سوز قہر تھیں‬

‫‪58‬‬

‫ساعت پچھے صاعد جاگے‪ ،‬پھیرے نظر چؤپھیرے‬

‫سُنجی پئی وچھائی دِسدی ‪،‬نئیں شہزادہ ڈیرے‬

‫‪59‬‬

‫صاعد ّاول خفگی کر کے ‪،‬پھیر جمعیت کردا‬

‫چھو کریاں ِوچ سیر کرن نُوں‪ ،‬گیا ہووے مت گھردا‬

‫‪60‬‬

‫ایس دلِیلوں صاعد تائیں‪ ،‬آیا جیؤ ٹکانے‬

‫سیج اُتّے پر اکھ نہ جُڑ دی ‪،‬رہیا ٹکا دھگانے‬

‫‪61‬‬

‫سکے‬
‫ّ‬ ‫شاہزادے دے پچ ّھے صاعد ستریں جا نہ‬

‫رکھ اُڈیک سجن ِدی بیٹھا ‪،‬دروازے ول ت ّکے‬

‫‪62‬‬

‫یاراں باجھ آرام نہ آوے ‪،‬جچر نہ بہیے جُڑ کے‬

‫ُککّڑ بانگ ِدتّی نئیں آیا ‪،‬اجے شہزادہ ُمڑ کے‬

‫‪63‬‬

‫دھ ّمی رات ہویا ُخوش ویال‪ ،‬ملیاں بانگاں شہریں‬

‫سیف ملُوک فلک دے غم تھیں ‪،‬کڈھیاں ُخونی نہریں‬

‫‪64‬‬

‫قطرے اتھرؤاں دے پُونجھے‪ ،‬نال پیراہن نیلے‬

‫ماتم سبز پوشاکی ساری ‪،‬دامن رکھے پیلے‬

 ‫‪65‬‬

‫صاعد اُٹھ سویرے ڈھونڈے ‪،‬کر کے فکر زیادہ‬

‫جاں بُوہے تھیں باہر آیا ‪،‬ڈِٹّھوس پیا شہزادہ‬

‫‪66‬‬

‫نہ کجُھ ُسُرت سنبھال بدن دی‪ ،‬لعل پیا ِوچ گھٹّے‬

‫کپور ہویا رنگ پیال‪ ،‬سینہ سر ُمنہ پھٹّے‬

‫وانگ ُ‬

‫‪67‬‬

‫دُھوڑ و دھُوڑ ہویا تن سارا‪ِ ،‬لیرولِیر پوشاکی‬

‫نہ اکھ پٹّے پیر ہالئے‪ ،‬آئی بہت ہالکی‬

‫‪68‬‬

‫سینہ سارا لوہو بھریا ‪،‬نہؤاں نال ک ُھروٹھا‬

‫غیبوں بجلی پئی قہر دی‪ ،‬باغ حُسن دا لُوٹھا‬

‫‪69‬‬

‫عِطریں بِھنے کیس رنگیلے‪ُ ،‬رلدے اندر مِٹ ّی‬

‫صاعد دؤڑ گیا پھر سرتے ‪،‬ویکھ سِرو سِر پِٹّی‬

‫‪70‬‬

‫جھبدے ہتھ نبض پر دھردا‪ ،‬نالے ساہ سِہاڑے‬

‫جاں اوہ پتہ نہ دیون جا ُتوس ‪،‬ایہہ گل سرے سُراڑے‬

‫‪71‬‬

‫پاڑ پؤشاک سٹیندا صاعد‪ ،‬رووے گھت کہاواں‬

‫گھائل ہویا شہزادہ میرا ‪،‬میں ہ ُن کِدھّر جاواں‬

‫‪72‬‬

‫ڈائن ڈچھ لیا ازغیبوں ‪،‬چنگا ّ‬

‫بھال سُتّا‬

‫ِکتّھے چلیوں آپ شہزادے ‪،‬دے اسانُوں ُبتّا‬

‫‪73‬‬

‫رووے تے کُرالوے صاعد‪ ،‬ڈھے ڈھے ّپوے اَپُٹّھا‬

 ‫کر فریاد پُکارے اُچا ‪ُ ،‬مٹّھا یارو ُمٹّھا‬

‫‪74‬‬

‫صاعد دا سُن شور کُکارا ‪،‬ہوئی خلق اِکٹّھی‬

‫ویکھ شہزادے نُوں سبھ بُھجدے ‪،‬جیؤں دانے ِوچ بھٹّھی‬

‫‪75‬‬

‫سارے ہنجُو بھر بھر روون ‪،‬جیؤں ساون ِدیاں باراں‬

‫درود دُعائیں کردے ‪،‬صالح لوک ہزاراں‬

‫دم ُ‬

‫‪76‬‬

‫شاہزادہ پھر چالیو نیں‪ ،‬روندے یار چؤپھیرے‬

‫صاعد نے اوہ جا لہایا‪ ،‬اوسے اپنے ڈیرے‬

‫‪77‬‬

‫س ّکا تردیدے‬ ‫خدمت گار ُ‬

‫غالم بے چارے‪ُ ،‬منہ ُ‬

‫رؤنق رنگ ہویا متغیر‪ ،‬آئے درد رسیدے‬

‫‪78‬‬

‫وانگ یتیماں جا کھلوتے ‪،‬عاصم ِدی درگاہے‬

‫صلے اُتّے کر دا یاد اِلہٰے‬

‫بیٹھا شاہ ُم ّ‬

‫‪79‬‬

‫صاعد نے شاہزادے واال ‪،‬سارا حال سنایا‬

‫عاصم شاہ ہویا سُن گہال‪ ،‬ج َھب بیٹے ول آیا‬

‫‪80‬‬

‫شاہزادے دے سینے اُتّے عاصم نے ہتھ دھریا‬

‫تھوڑی جان جُثّے ِوچ باقی ‪،‬جاتوس اجے نہ مریا‬

‫‪81‬‬

‫کؤن نہیں پھر رووے اوتھے ‪،‬عاصم شاہ جد رویا‬

‫مجلس اندر شور کُکارا‪ ،‬ودھ حسابوں ہویا‬

‫‪82‬‬
 ‫ماسی پُ ُھپ ّھی بھیناں مائیاں ‪،‬کٹ ّھا ہویا قبیلہ‬

‫روون باہاں ٹُک ٹُک کھاون‪ ،‬تک تک مندا حیلہ‬

‫‪83‬‬

‫لکھ ہزار ِدتّے سِر صدقے‪ ،‬ہوون ردّ بالئیں‬

‫آکھ ُمح ّمد اینہیں گلیں‪ ،‬کیونکر ٹلن قضائیں‬

‫‪84‬‬

‫شاہزادے نُوں خبر نہ کوئی‪ ،‬سِر تے ہون سیاپے‬

‫عاصم شاہ حکیم سدائے ‪،‬کیویں مرض سیہاپے‬

‫‪85‬‬

‫عالم اتّے طبیب نجُومی ‪،‬رملی کول بہائے‬

‫شاہزادے دا حال سُناؤ‪ ،‬عاصم شاہ فرمائے‬

‫‪86‬‬

‫اس دے راس ستارے اُتّے ‪،‬کیسی گردِش آئی‬

‫کے ُکجھ پُوجا لگدی جس تھیں‪ ،‬ایہہ نحوست جائی‬

‫‪87‬‬

‫قرورہ‬
‫کرن طبیب حکیم تمیزاں‪ ،‬ویکھن نبض ُ‬

‫اربع عناصر ِوچ نہ گھاٹا‪ ،‬دِسدا لیکھا پُورا‬

‫‪88‬‬

‫گرمی سردی بادی ُخشکی ‪،‬نئیں بُخار ل ُہودا‬

‫ہور کوئی ایہہ واءنہ وگیا‪ ،‬کرنا ﷲ ہ ُو دا‬

‫‪89‬‬

‫پڑھ پڑھ سورۃ ِجن ُم ّزمل ‪،‬عالم بھی دم پاون‬

‫گٹ تعویذ بنھن گل ڈولے‪ ،‬بتیاں کول دُھکھاون‬

‫‪90‬‬

‫بھر بھر دارے ہٹّے سارے‪ ،‬دُور نہ ہویا سایہ‬

‫اس سائے کئی لوک نسائے‪ ،‬عشقے سایہ پایا‬

 ‫‪91‬‬

‫مشر برہمن پنڈت پھولن‪ ،‬شاستراں تے پوتھی‬

‫آکھ ُمح ّمد عِشق کچہری‪ ،‬سبھناں ِدی گل تھوتھی‬

‫‪92‬‬

‫آئی وار نجُومی والی ‪،‬ت ّکے راس ستارے‬

‫طالع اندر نظری آئے ‪،‬ظالم روگ ہتھیارے‬

‫‪93‬‬

‫کردا عرض نجُومی شاہا‪ ،‬ہور نہیں ڈر کوئی‬

‫پر اوہ ساعت عشقے والی‪ ،‬آن برابر ہوئی‬

‫‪94‬‬

‫ّ‬
‫اگے اوہ گل سفرے والی‪ ،‬جیہڑی اساں دسالی‬

‫ایہہ نشانی پہلی اُس دی‪ ،‬ٹلدی نہ ہ ُن ٹالی‬

‫‪95‬‬

‫ذرہ‬
‫لمی اجے حیاتی اس دی ‪،‬مؤتوں ڈرو نہ ّ‬
‫ّ‬

‫مقرہ‬
‫پر ہ ُن راج کمانا ُمشکل‪ ،‬کرسی سفر ّ‬

‫‪96‬‬

‫ترے راتیں تے ترے دہاڑے‪ ،‬اوویں رہیا شہزادہ‬

‫ہِ ّکو ساہ کھڑاکے ّ‬

‫لگا ‪،‬نہ ُکجھ کمی زیادہ‬

‫‪97‬‬

‫حالت ویکھ شہزادے والی‪ ،‬ہر ہِک نُوں غم دھاوے‬

‫دانشمند عِالج دسالن‪ ،‬جے ُکجھ ُمنہ درآوے‬

‫‪98‬‬

‫کر کے تھ ّکے جتن ہزاراں ‪،‬ہوش نہیں اُس پ ِھردی‬

‫سکّی ِدی کندھ اُسارن‪ ،‬ہتّھوں جاندی گِردی‬

‫ریت ُ‬

‫‪99‬‬

‫دارو دسّے باجھ مِالپ سجن دے‬

‫عاشق دا جو ُ‬
 ‫اوہ سیانا جان ایانا‪ ،‬روگ نہ جانے من دے‬

‫‪100‬‬

‫مندے من دے روگ محُم ؒدّ مندے نہیں دواواں‬

‫بید ہووے جے دلبر تاں ای ‪،‬بیدن کھول سُناواں‬

‫‪101‬‬

‫‪،‬دور کیتے سبھ دردی‬

‫چؤتھا روز ہویا تاں صاعد ُ‬

‫کہیوس راتیں خواب ڈِٹّھی میں ‪،‬چنگی خیر خبر دی‬

‫‪102‬‬

‫ّ‬
‫دوگالں نال شہزادے ‪،‬کرن دیو کھاں اوہلے‬ ‫ہک‬

‫سچّی خواب کرے ربّ میری‪ ،‬مت ایہہ اک ّھیں کھولے‬

‫‪103‬‬

‫دُور ہویا سبھ کوئی اوتھوں‪ ،‬ہِک نہ رہیا نیڑے‬

‫صاعد بہہ سرہانے اُس دے‪ ،‬ہِک کہانی چھیڑے‬

‫‪104‬‬

‫عاشق تے معشُوق کوئی سن‪ ،‬سوہنے مرد زنانی‬

‫درد فِراق ایہناں دے والی‪ ،‬کردا گل ویہانی‬

‫‪105‬‬

‫صہ چ ُھٹ جاندا‬

‫جے میں بھی اس گل ول جاواں‪ ،‬ایہہ قِ ّ‬

‫شاال توڑ چڑھے فرمائش‪ ،‬جاندا وقت ِوہاندا‬

‫‪106‬‬

‫درد فراق ایہناں دے والی ‪،‬جاں پڑھ آیا پٹّی‬

‫جاں پھر گل ملن دی آئی ‪،‬شاہزادے اکّھ پٹ ّی‬

‫‪107‬‬

‫ُموہوں بول کہے صاعد نُوں‪ ،‬پھرایہہ گل سنُائیں‬

‫صاعد ہور کہانی کردا‪ّ ،‬اول آخر تائیں‬

‫‪108‬‬
 ‫‪،‬جس ویلے گل آوے‬
‫عاشق تے معشُوق ملن دی ِ‬

‫شہزادہ دل تازہ ہوکے ‪،‬پِھر اوویں فرماوے‬

‫‪109‬‬

‫صاعد نے ست واری ُمڑ ُمڑ ‪،‬تک کے طبع سُکھاندی‬

‫عاشق تے معشُوق ملن ِدی ‪،‬نویں نویں گل آندی‬

‫‪110‬‬

‫ُخوش آواز ُزبان رسیلی‪ ،‬بُہتا عِلم دانائی‬

‫اخفش وانگ بیان کریندا‪ ،‬اثر اندر ِوچ دھائی‬

‫‪111‬‬

‫ہک حکایت اثرے والی‪ ،‬کہنے واال دانا‬

‫ختم انداز ہتھوں جد چلّے‪ ،‬مارے تیر نشانہ‬

‫‪112‬‬

‫صاعد دے دل درد سجن دا‪ ،‬گل کرے دل الکے‬

‫شاہزادے نُوں چنگّی لگّی‪ ،‬آکھے پھیر بُالکے‬

‫‪113‬‬

‫کہے شہزادہ صاعد تائیں‪ ،‬تُوں بھنجال غماں دا‬

‫مڑایہہ گل سُنا اساہیں ‪،‬میں ول ہوندا جاندا‬

‫‪114‬‬

‫کتنی وار کہانی کیتی تاں‪ ،‬اۃس سُرت سنبھالی‬

‫گالں کرن لگا اُٹھ بیٹھا ‪،‬ہوئی ذرہ ُخوشحالی‬

‫ّ‬

‫‪115‬‬

‫َول ہویا تاں صاعد کہیا ‪،‬قسم تینُوں اُس ربّ ِدی‬

‫جس نے خلقت پیدا کیتی‪ ،‬روزی الئی سبھ دی‬

‫‪116‬‬

‫بھیت دِلے دا دسیں مینُوں ‪،‬غم تیرے تھیں سٹردا‬

‫جس نُوں یار بنائیے آپوں پھر‪ ،‬اُس تھیں کے پڑدا‬

 ‫‪117‬‬

‫سیف ملُوک کہیا میں تینوں ‪،‬بیدن کھول سناندا‬

‫پرجے ہور کسے دے اگے‪ ،‬ہر گز کریں نہ واندا‬

‫‪118‬‬

‫صاعد کہیا سن شہزادے ‪،‬کے طاقت میں بندے‬

‫بھیت شاہاں دا جو کوئی پھولے‪ ،‬حال ہوون اُس مندے‬

‫‪119‬‬

‫کہے شہزادہ حال حقیقت‪ ،‬سُن صاعد دل جانی‬

‫‪:‬باپ میرے جو تُحفہ گھلیا ‪،‬شاہ ُمہرے سُا‬

‫جواب‪ :‬سیف الملوک مکمل تحریری حصہ‬

‫‪120‬‬

‫راتیں جاگ لدھّی اُٹھ ڈِٹ ّھی‪ ،‬تیر کلیجے ّ‬

‫لگا‬

‫جھگا پاڑ ڈھٹّھا کھا گردی ‪،‬بُھل گیا اُسرگا‬

‫‪121‬‬

‫صورت ِدی ُمورت اوتھے‪ ،‬لِک ّھی نظری آئی‬

‫ہِک ُ‬

‫حکمت پاک ُخداوند والی ‪،‬کرکے نقش سُہائی‬

‫‪122‬‬

‫آدم ِدی کے قُدرت سرجے‪ ،‬ایسے ُروپ نیارے‬

‫قُدرت دے ہتھ نال بنائی‪ ،‬خالق اپن اپارے‬

‫‪123‬‬

‫ِجگر کباب کرے تاب اُس دا‪ ،‬عقل دماغوں سڑدا‬

‫ہِک ہِک وال اُس ُمورت واال‪ ،‬سؤ سؤ دِل ک ُھس کھڑدا‬

‫‪124‬‬

‫مائل کر دی شکل شمائل ‪،‬گھائل کرے جواناں‬

‫زینت زیب شہانہ سارا‪ِ ،‬دسّے ُروپ زنانہ‬

 ‫‪125‬‬

‫ویکھن سات ہویا دل بِریاں ‪،‬لگا ّ داغ کلیجے‬

‫لُوں لُوں لنب بلے سڑ اُٹّھے ‪ ،‬ماس ہڈی َرت بھیجے‬

‫‪126‬‬

‫صورت ہے مردانویں‪ ،‬اُس دے کول برابر‬

‫دُوجی ُ‬

‫اوہ ہنوار میرے ِدی ُمورت ‪،‬کیتی نقش اکابر‬

‫‪127‬‬

‫اوہ شاہ ُمہرے موہرے ڈِٹّھے‪ ،‬مہریں آندی گرمی‬

‫دُوجی وار ت ّکے تاں عشقے ‪،‬کیتی آن بے شرمی‬

‫‪128‬‬

‫کہے شہزادہ صاعد تائیں‪ ،‬توں بھی تک اوہ ُمورت‬

‫صورت‬
‫صورت لبّھے‪ ،‬کر بھائی کوئی ُ‬
‫مت ُمورت ِدی ُ‬

‫‪129‬‬

‫جاں جاں اُس ُمورت ِدی ُ‬

‫صورت‪ ،‬مینُوں نظر نہ آوے‬

‫صاعد بھائی صبر نہ دِل ِوچ‪ ،‬مرساں ایسے ہاوے‬

‫‪130‬‬

‫صاعد کہیا باپ تیرے نُوں ‪،‬دسّاں ایہہ کہانی‬

‫اُس نُوں مت ہووے ُکجھ معلم‪ ،‬دَسّے پتہ نِشانی‬

‫‪131‬‬

‫سیف ملُوک کہیا میں تینُوں‪ ،‬ورتی گل سُنائی‬

‫جے ُکجھ عقل تیرے ِوچ آوے‪ ،‬کرتُوں ّ‬

‫اگوں بھائی‬

‫‪132‬‬

‫سیں‪ ،‬بھاویں ہور کسے نُوں‬

‫بھاویں باپ میرے نُوں د ّ‬

‫صورت ِدسّے میں نُوں‬

‫وزیر اجیہی‪ُ ،‬‬
‫کر تدبیر ِ‬

‫‪133‬‬

‫صاعد نے شہزادے والی ‪،‬سمجھ حقیقت ساری‬

 ‫شربت ہِک بنایا جیہڑا ‪،‬آہا اُس ِدی کاری‬

‫‪134‬‬

‫شربت دے شاہزادے تائیں‪ ،‬آپ گیا دربارے‬

‫عاصم شاہ ا ّگے اس جاکے ‪،‬حال سُنائے سارے‬

‫‪135‬‬

‫عاصم نُوں سُن گل عِشق ِدی ‪،‬بُہت ل ّگی غمناکی‬

‫آپوں پَیر ُکہاڑی ماری‪ ،‬کیتی آپ چاالکی‬

‫‪136‬‬

‫کر افسوس کہے میں آپوں ‪،‬کیتی بُہت نادانی‬

‫کاہنوں شہزادے ول بھیجے‪ ،‬اوہ تُحفے سلُیمانی‬

‫‪137‬‬

‫نبی سلیماں باپ میرے نُوں ‪ِ ،‬دتّے ایہہ شاہ ُمہرے‬

‫اُس بھی ّ‬
‫اگوں تُحفے بھیجے‪ ،‬کیتے ورتن دوہرے‬

‫‪138‬‬

‫ہن اوہ دوئے گئے جہانوں ‪،‬کؤن نِشانی دسّے‬

‫کس ِدی دِھی جہدی اوہ ُمورت ‪،‬کس والیت وسّے‬

‫‪139‬‬

‫عاصم شاہ سُن ایہہ قضیّہ ‪،‬بُہت ہویا درماندہ‬

‫ہتّھیں اگ لگائی گھر نُوں ‪ُ ،‬مٹھا میں کرماں دا‬

‫‪140‬‬

‫فکر اندیشے صبر ب ُھالیا ‪ِ ،‬وسّرگئیاں تدبیراں‬

‫ڈُبدا عقل اندیشے اندر ‪،‬جیؤں لوہا ِوچ نیراں‬

‫‪141‬‬

‫کشتی ہوش مالح عقل ِدی ‪،‬گ ُھ ّمن گھیر فکر دے‬

‫بھجن ونجھ صالحاں والے‪ ،‬پے گرداب نہ تر دے‬

‫‪142‬‬
 ‫نہ کجھ آوے جاوے چارہ‪ ،‬وانگ بیٹھا دلگیراں‬

‫عاصم شاہ دی ویکھ حیرانی‪ ،‬کیتی عرض وزیراں‬

‫‪143‬‬

‫شاہا شاالدم دم ہوون‪ ،‬تیرے بھاگ سوائے‬

‫مولی باغ خوشی دے تائیں‪ ،‬صرصر واء نہ الئے‬

‫ٰ‬

‫‪144‬‬

‫دؤلت تے اقبال شہاں دے‪ ،‬دِن دِن ہون زیادے‬

‫سُتیاں ِچرنہ ل ّگے شاال‪،‬سیف ملُوک شہزادے‬

‫‪145‬‬

‫یا قِبلہ غمناک نہ ہوویں‪ ،‬رکھ ﷲ دی ڈھیری‬

‫بیٹے پاس چلو اُٹھ آپوں‪ ،‬اُس نُوں ِدیو دلیری‬

‫‪146‬‬

‫ایہہ کہو شاہزادے تائیں‪ ،‬چنتا ِچخا نہ بالے‬

‫سڑ دا عقل فِکر تے دانش ‪،‬بھانبڑ چنتا والے‬

‫‪147‬‬

‫یار تینُوں ربّ پاک مالنا‪ ،‬جے تُدھ قِسمت ہوئی‬

‫حیلہ وس میرا جو لگسی ‪،‬فرق نہ رکھساں کوئی‬

‫‪148‬‬

‫صور دانے‬
‫بھیجاں دانشمند وزیراں ‪،‬ہور م ّ‬

‫صورت ڈھُونڈن‪ ،‬ہر شہریں ہر خانے‬

‫عالم پھر کے ُ‬

‫‪149‬‬

‫اُس ُ‬
‫صورت ِدی حال حقیقت‪ ،‬جس جاؤں ہتھ آسی‬

‫حاضر آن کرن گے ایتھے‪ ،‬تاں تیرا غم جاسی‬

‫‪150‬‬

‫ایہہ صالح وزیراں ِدت ّی‪ ،‬شاہ لگّی دل بھلّی‬

‫بیٹے نُوں جا دے دلیری‪ ،‬بچّہ رکھ تسلّی‬

 ‫‪151‬‬

‫ّ‬
‫‪،‬گھالں فؤج چؤپھیرا‬ ‫کوشش بے ش ُماری کرساں‬

‫صورت لب ّھے ‪،‬ہووے مطلب تیرا‬

‫مت ُمورت ِدی ُ‬

‫‪152‬‬

‫پرتُوں اپنا آپ سنبھالیں‪ ،‬ہوش رک ّھیں ِوچ جائی‬

‫کد شہزادے ناطہ دیندے ‪،‬جے نام ّپوے سؤدائی‬

‫‪153‬‬

‫سیف ملُوک کہے سُن بابل‪ ،‬قسم مینُوں اُس ربّ ِدی‬

‫صورت نئیں لبھدی‬

‫ہوش عقل جیؤ جان نہ رہسی ‪،‬جے ُ‬

‫‪154‬‬

‫دھڑکے جان میری وچ جُثّے‪ ،‬ت ّکے ساعت گھڑیاں‬

‫عاصم حال بیٹے دا تک کے‪ ،‬ہنجُوں جھولی جھڑیاں‬

‫‪155‬‬

‫اوہ ُرخسارے ارغوانی‪ ،‬ہوئے کیسر پیلے‬

‫نِ ّموں جھان بیماری مارے ‪،‬نرگس نین رنگیلے‬

‫‪156‬‬

‫دھُوڑاں پے سُکایا ُخشکی ‪،‬سُنبل ہریاں واالں‬

‫بدر ُمنیر آہا جو چہرہ‪ِ ،‬دسّے ِمثل ہالالں‬

‫‪157‬‬

‫حالوں پیا بے حال شہزادہ‪ ،‬باغ حُسن کُمالیا‬

‫اُجّڑ گئی بہار پ ُھ ّالں ِدی‪ ،‬پتیاں رنگ وٹایا‬

‫‪158‬‬

‫لتّھے پیئے بوہٹے چھاپاں‪ ،‬کنگن باہاں والے‬

‫کلغی توڑے تاج اُتارے‪ ،‬زیور شاہاں والے‬

‫‪159‬‬

‫عاصم شاہ تک حال پُتّر دا‪ ،‬اگ لگّی بھڑکارے‬

 ‫اتھرواں نے ساون الیا ‪،‬ٹھنڈیاں آہیں مارے‬
‫ُ‬

‫‪160‬‬

‫بیٹے نُوں لے جھولی بیٹھا‪ ،‬گ ُھٹ گ ُھٹ سینے الئی‬

‫آکھے سُن فرزندا تُوں ہیں‪ ،‬ا ّکھیں ِدی ُرشنائی‬

‫‪161‬‬

‫عُمر گئی غمناکی اندر‪ ،‬کر کر ربّ ِدی سیوا‬

‫آئی باغ بہار ُخوشی ِدی ‪،‬لدھّوں مِٹّھا میوہ‬

‫‪162‬‬

‫کیسی واء غضب ِدی جُھلّی ‪،‬ڈالی میوے والی‬

‫دھرتی نال پٹاک گوائی ‪،‬آئی خستہ حالی‬

‫‪163‬‬

‫دوہاں جہاناں اندر آہی ‪،‬تیری ُخوشی گھنیری‬

‫تک تک ُمنہ تیرا میں جیواں ‪،‬سُکھ حیاتی میری‬

‫‪164‬‬

‫تینُوں کے ہویا فرزندا‪ ،‬داغ لگائیوئی جانی‬

‫سدا بہار گُالب حُسن دا‪ ،‬تیری نویں جوانی‬

‫‪165‬‬

‫کِس ڈائن نے ڈچھ لگایا‪ ،‬یا کِس نظر لگائی‬

‫دئے جہان دُعائیں تینُوں‪ ،‬پھڑیوں کِس بدُّعائی‬

‫‪166‬‬

‫اے سؤدائی بیٹا میرا‪ ،‬نہ کر بے قراری‬

‫آپ بی سڑدا میں بھی ساڑیں‪ ،‬چھڈ اِس ک ّچی کاری‬

‫‪167‬‬

‫نہ تُدھ کیتا ُ‬

‫ظلم کسے تے ‪،‬نہ کوئی ُخون کرایا‬

‫کیتا پاپ میرا کوئی بھارا‪ ،‬تینُوں دینا آیا‬

‫‪168‬‬
 ‫بُھل گئیاں سبھ کاراں تینُوں ‪،‬یا دنہ رہیاں بانکاں‬

‫ایسا غم نہ ڈِٹّھا ہوسی اگلیاں غمناکاں‬

‫‪169‬‬

‫دُشمن تیرے طعنے دیسن‪ ،‬کرسن بُہت مالمت‬

‫دوزخ سینے میرے تپسی‪ ،‬سجناں ہوگ قیامت‬

‫‪170‬‬

‫صورت واال ملیا ‪،‬یاری کسے نہ الئی‬

‫نہ کوئی ُ‬

‫کہہ تُوں کس دے پچ ّھے بیٹا‪ ،‬اپنی آب گوائی‬

‫‪171‬‬

‫بیٹھ نچّال کر ُخوشحالی‪ ،‬چھڈ ایہہ جھورا من دا‬

‫ٹھنڈا لوہا ُکٹیاں بیٹا‪ ،‬کوئی ہتھیار نہ بندا‬

‫‪172‬‬

‫کر ُکجھ صبر تحّمل بیٹا‪ ،‬چھڈ ایہہ کھہڑاکیویں‬

‫صورت ہوسی‪ ،‬یا ایہہ ُمورت اِینویں‬

‫خبر نہیں کوئی ُ‬

‫‪173‬‬

‫ّ‬
‫لگا روگ اَ َو ّال تینُوں‪ُ ،‬‬
‫دارو نال نہ جاندا‬

‫نالے دِل تیرے نُوں کھا د ُس ‪،‬جگر میرا بھی کھاندا‬

‫‪174‬‬

‫الہ اُ ِّمید نہ ہُسّٹر جائیں‪ ،‬کرن دئیں کوئی چارہ‬

‫مت ربّ پاک سبب بنائے‪ ،‬میلے یارپیارا‬

‫‪175‬‬

‫نا اُ ِّمیدی ِوچ اُ ِّمیداں ‪،‬ر ّکھیں آس کرم ِدی‬

‫بہو مجلس داناواں والی‪ ،‬لوڑ کریں اِس کم دی‬

‫‪176‬‬

‫دؤلت مال نہ سٹّیں بیٹا‪ ،‬ہوئیں نہ ایویں بِیدل‬

‫حاصل‬
‫ِ‬ ‫دؤلت والے نُوں گھر اندر ‪،‬مطلب ہوندے‬
 ‫‪177‬‬

‫دُنیا ِدی ہر ُمشِکل تائیں‪ ،‬دؤلت کرے آسانی‬

‫ڈاہڈے قُفل اُتارے ایہہ بھی‪ُ ،‬کنجی ہے رحمانی‬

‫‪178‬‬

‫دؤلت تھیں ُمکھ موڑ نہ بیٹا‪ ،‬چھوڑ نہیں ایہہ شاہی‬

‫دِن دِن لوڑ کراں گا میں بھی‪ ،‬دیگ ُمراد ا ِٰلہی‬

‫‪179‬‬

‫صبر کریں تاں اجر ملے گا‪ ،‬آئی خبر کِتابوں‬

‫صبر اُتارے قُفل ُمح ّمد ہر ہر ُمشکل بابوں‬

‫تحقیق‪،‬تحریر‪:‬پروفیسرڈاکٹرسیّدمجیب ظفرانوارحمیدی‬

‫محکمہ تعلیم و خواندگی و تحقیق‪،‬پاک سیکریٹیریٹ ‪،‬اسالم آباد‪،‬پاکستان‬

‫ٔ‬ ‫وفاقی‬

‫یر تعلیم برائے وفاق برائے گریڈ ‪MP-I‬‬

‫‪ُ :‬مش ِ‬

‫میاں محمد بخش۔ سیف الملوک‪ ،‬جلد دوم۔ (الہور‪ :‬اردو پبلک الئبریری‪ ،)2003 ،‬ص‪309 .‬۔کتابیات‪:‬بخش‪ ،‬میاں محمد۔ سیف الملوک‪ ،‬جلد دوم۔ الہور‪:‬‬
‫اردو پبلک الئبریری‪2003 ،‬۔‬

‫یخ تکمی ِل تحیریر‪ 27:‬اگست ‪ 2018‬عیسوی کـــراچی‬

‫تار ِ‬

‫قلم پروفیسرڈاکٹرسیّد ُمجیب ظفرانوارحمیدی‬

‫از ِ‬