Ang Panitikan ng Cordillera Administrative Region

Likas ang kagalingan ng bansa sa panitikan. Halos lahat ng lugar sa

Pilipinas ay may panitikang maipagmamalaki. Ang panitikan ng Pilipinas ay ang
kabuuan ng mga gawa na pasalita o nakasulat. Maiuugat ang panitikan ng
bansa sa pangkat etnikong tradisyon, na binubuo ng mga pasalitang panitikan.
Ang panitikang ito ay kakikitaan ng purong kultura ng mga katutubo at wala
pang bahid ng lahing dayuhan. Ang kagalingan nating mga etnikong grupong
ito ay naingatan at naitago sa pamamagitan ng pagbigkas ng mga ito sa sa
bawat henerasyon. Isa na nga dito ang panitikan ng Cordillera. Matatagpuan sa
mga matatayog na mga kabundukan ay ang mayaman na kultura ng mga
katutubo kahit na hirap pa rin ang mga dalubhasa na tukuyin ang pinagmulan
ng mga ito. May mga nagsabi na ang mga taong ito ay nagmula sa mga karatig
bansa ng Pilipinas, ang iba naman ay naniniwalang dating sa kapatagan
nakatira ang mga katutubo at dahil na lamang sa panankop ng mga Espanol
kaya’t napilitan silang lumipat sa mga bundok ngunit may ibang paniniwala ang
mga taong naninirahan dito. Ngunit ganun pa man ay mayaman pa rin sa
panitikan ang mga taga-Kordilyera.
Malimit na binabansagan ang mga ito na Igorot, na bansag lamang ng
mga dayuhan. Kakabit nito ang pagkilala sa kanila bilang sanggano at walang
pinagaralan. Sa ganitong kadahilanan ay hindi matanggap ng mga tao sa
Kordilyera ang bansag sa kanila bilang mga Igorot. Kagaya nga ng inilahad sa
unang bahagi ng papel na ito, maraming klase ng tao ang naninirahan dito. Ang
mga Bontok, Ibaloy, Ifugao, Isneg, Kalinga, Kankanay at Tinguian and mga
katutubong nakatira sa Kordilyera. Ang mga grupong ito ay may kanya-kanyang
natatanging lugar kung saan sila matatagpuan. Ngayon ay malalaman na ang
mga ito ay naghalu-halo na sa Kordilyera dahil sa migrasyon ng mga ito. Ang
pagkakahalo ng mga ito ay nagpahiwatig ng pagkakaparehas nila sa
paniniwala at gawain. Parehas ng ikinabubuhay ang mga tao ditto gawa ng
paligid nila, ang lipunan ay binubuo ng angkan o mga kamag-anakan, mga
pagdiriwang na ang mga nagsasagawa ay ang mga makapangyarihaan sa
lipunan upang mapanatili ang kanilang katayuan sa lipunan at pati sa iba’t
ibang ritwal ay halos magkaparehas ang mga grupong ito. Makikita ang
matinding pagpapahalaga ng mga katutubo sa mga ritual at gawain para sa
diyos. Sa ganitong kadahilanan din mauugat ang pagkahango ng panitikan nila
sa ritual. Malimit na gamitin ng mga katutubo ang panitikan sa mga gawaing
pangritwal.
Ang Panitikang Cordillera ay panitikan na nasa pasalita. Ito ay maaring
mahati sa dalawang uri ang pangritawal o di-pangritwal. Ang mga pangritwal
na panitikan ay ang mga awit at epiko. Ang mga ito ay maaari lamang gamitin
sa ritwal at sagradong kaparaanan lamang. Sa kabilang banda, ang mga di-
pangritwal na panitikan naman ay kinabibilangan ng mga may pormang sekular
na maaaring gamitin sa maraming iba’t ibang okasyon gaya ng mga
pagdiriwang, gawaing panlibang at pagpapadama ng mga saloobin. Ang
Panitkang Kordilyera ay matatalakay pormang: epiko, tula, awit, mito, alamat,
kuwentong bayan, salawikain at bugtong.

Epiko
Karamihan ng mga epikong tradisyon ng bansa ay naglaho na ngunit sa
Kordilyera ay may makikita na lamang ng kaunting epiko na naitago at naisulat
na, ang Hudhud at Alim ng Ipugaw, Ullalim, Gasumbi at Dangdang-ay ng
Kalinga, ng Ibaloy at Kanag Kababagowan ng Tinguian. Ito ay tunay na
mababakasan nang pagka-Pilipino dahil sa pagkaparehas nito sa ibang epiko
ng bansa na naglalahad ng paglalakbay at ginawang kabayanihan ng isang
bayani na nagtataglay ng katangian at paniniwala ng mga tao sa lugar na iyon.
Sa Hudhud ay maipagmamalaki si Aliguyon, isang mitolohikal na katauhan
kilala sa kanyang yaman at kapangyarihan. Marami ang bersyon nito ang
natagpuan sa Kordilyera at karamihan ng kwento nito ay tungkol sa kanyang
pagkapangasawa kay Bugan. Ang hudhud ni Aliguyon ay kalimitang kinakanta
tuwing nagtatabas ng damo, nag-aani ng pananim at tuwing may namatay na
mataas na tao sa lipunan. Ito ay ginagawa ng mga mamamayan sa kabila ng
mga paghihirap na nangyayari sa kanila upang lumalakas ang kanilang loob
dahil sa pag-awit ng hudhud. Si Aliguyon, katulad ng isang bayani, ay nagbibigay
inspirasyon sa mga tao. Inilalarawan ni Aliguyon ang mga katangian ng isang
Ipugaw. Ang hudhud ay ay kalimitang tinatawag na kantang pang-ani dahil sa
ito ay kalimitang kinakanta tuwing nagaani.

Walang itong sinusunod na gabay kung paano ito isusulat.

Ang mas sikat na Ullalim naman ng mga taga-Timog Kalinga ay mga

mahahabang awit na kinankanta ng mga lalaki o ng mga babae na kaiba sa
hudhud na kinakanta lamang ng mga babae. Ang pagkanta nito ay ginagawa
tuwing may pagdiriwang at kasunduan. Nilalaman ng ullalim ang mga ulat sa
labanan, pamumugot ng ulo at matapang at makisig na pakikipagsapalaran ng
isang bayani. Binibigyan ng pokus ng mga ito ang katapangan ng mga taga-
Kalinga. Naglalaman din naman ito ng romansa, kakaibang kagalingan sa mga
Gawain, kapangyarihang kahima-himala at mga matagumpay na mga
paglalakbay at pakikidigma. Sa pag-aaral ng ullalim ay makikita din ang mga
pang-araw araw na karanasan ng mga tao sa Kalinga.

Kasalungat ng hudhud, ang ullalim ay gumagamit at sumusunod sa mga

gabay pangtula.

Sa Hilagang bahagi naman ng Kalinga ay mayroon ding gulong ng epiko,

ang Gasumbi. Ang pangunahing tauhan dito ay si Gawan. Ang gasumbi ay
kalimitang kinakanta sa gabi at gabi ng kanilang pag-aani. Ito rin, gaya ng
ullalim, ay tungkol sa pamumugot-ulo ng mga taga-Kalinga, pangligawan na
nahahaluan ng salamangka at hiwaga.
Ang Dangdang-ay ng Kanlurang Kalinga na may tauhan na ang pangalan
ay Magliya or Gono.

Ang mga Ipugaw ay mayroon pang isang klase ng epiko, ang alim. Ang
alim ay kalimitang ginagamit sa mga ritwal na gawain lamang. Ang Alim ay
ginagamit para sa mga namatay, may sakit at ritwal ng paggawa at paglagay
ng hagabi (isang malaking bangko). Ngunit mayroong mga nasusulat na
ginagamit din ito sa ibang mga kaparaanan tulad ng: mga malakihang
pagdiriwang at pag-aani. Ang mga tauhan ditto ay mga mahihiwagang nilalang
at hindi mga tao lamang. Ang mga kumakanta nito ay mga lalaki.

Ang Bindian ng mga Ibaloy ay lumiliban sa kalimitang kuwento ng epiko sa

bansa. Ang bayaning si Bindian ay hindi kasing matagumpay ng ibang bayani sa
mga epiko ng bansa. Sa kuwento ng epikong ito, si Bindian ay susubuking iligtas
ang diyosang si Bugan mula kay Kabuniyan, ang diyos ng langit. Si Bugan ay
magiging isang talon habang si Bindian ay makakapangasawa ng isang ahas na
naging tao ngunit nanatili ang pagmamahal niya kay Bugan.

Sa kanlurang bahagi ng Kordilyera ang mga Tinguian ng Abra ay makikita

ang Kanag Kababagowan. Ang epikong ito ay ginagamit tuwing magaani, na
nagsisilbing kasiyahan ng mga trabahador. Ang mga pangunahing tauhan ng
e[pikong ito ay sina Apo-ni-Bulayen, Apo-ni-Tulau at si Kanag. Ito ay
kinapapalooban ng mga mahiwagang mga katauhan at bagay.

Ang mga ito ang mga nalalabing mga epiko ng Kordilyera.

Mga Halimbawa: (Ang mga ito ay nakasalin pa lamang sa Ingles at hango

sa libro na Filipinos Writing: Philippine Literature from the Regions na isinaayos ni
Dr. Bienvenido Lumbera at CCP Encyclopedia of Philippine Art)
1. The Harvest Song of Aliguyon (Ipugaw)

Ang kuwento ay tungkol sa pakikipaglaban ni Aliguyon sa kanyang karibal na

kaaway na si Pumbakhayon. Pumunta si Aliguyon sa lugar ng kaaway at
hinanmon ito. Ang mga ito ay naglaban habang pinapanood lamang ng nanay
ni aliguyon ang mga pangyayar. Nagagawa lang nilang tumigil upang kumain.
Ang labanan ay matatapos isa at kalahating taon. Bumalik si Aliguyon sa
Hananga, ngunit dinala ni pumbakhayon at kanyang mga alagad ang digmaan
doon. Nagtagal din ito ng isa at kalahating taon at tumitigil lamang sila upang
kumain. Pagtapos ng sunud-sunod na labanan ay napagkasunduan na lamang
itigil and digmaan kasabay nito ang pagkasal kay Aliguyon at Bugan, kapatid ni
Pumbakhayon at Pumbakhayon Aginaya, kapatid ni Aliguyon. Ipinapakita na
ang pagkakasal sa dalawang miyembro ng nagdidigmaang tribo ay
napagkakasundo sila.
2. The Heroic Exploits of Banna (Kalinga)

3. Hudhud of Bugan With Whom the Ravens Flew Away at Gonhadan

(Ipugaw)

4. Hudhud of Aliguyon Who Was Bored by the Rustle of the Palm Tree at
Aladugen (Ipugaw)

Mga Awit
Tunay na ang mga Pilipino ay masiyahin bilang katunayan nito ay
makikitaan natin ng iba’t ibang awit ang mga katutubong Pilipino. Ang
awit ay isang instrument upang maihayag ng isang tao ang kanyang
saloobin na salungat sa mga epiko, mito o alamat. Ang mga etnikong
awiting ito ay maaaring mahati sa dalawa ang liriko na naghahhayag ng
damdamin at ang naratibo na nagkukuwento ng mga gawain at
pangyayari sa kanilang lugar. Hindi nawawala sa pang-araw araw na
gawain ang ang musika. Ang mga awitin ay puwedeng kantahin ng isang
tao lamang o grupo sa bahay o sa malaking pagdiriwang man. Ayon kay
Jose Maceda, walang isang natatanging tawag sa awit ang mga taga-
Kordilyera ngunit ang mga ito ay may mga natatanging pangalan sa iba’t
ibang klase ng awit.

Isang klase ng awit ay ang salidommay na pinakasikat sa lahat. Ang

salidommay ay kalimitang inaawit sa panliligaw, kasalan, pista,
pagdiriwang ng kapayapaan, masaganang ani at biglaang mga
kasiyahan. Hindi ito nakabase lamang sa isang gawain. Katulad ng
salidommay, ang dodong-ay ay ginagamit din sa iba’t ibang pagdiriwang.
Ito ay hindi ginagawa sa isang natatanging gawain.

Marami pang mga ibang anyo o klase ng awit na nakakabit sa mga ritwal
at pagdiriwang. Ang dujung ng Ibaloy ay para sa libing ng isang namatay.
Ang bajun at chajang ng mga Ipugaw na inaawit sa pakikidigmang ritwal.
Ang tubag na inaawit ng mga Kalinga sa pagkakasundo ng kapayapaan
at ibi para sa pag-alala sa namatay. Ang Tinguian na umaawit ng mga
diwas kapag mayroong may sakit, sang-sangit para sa pagtapos ng libing
sa hapon, dawak na kinakanta upong tawagin ang mga kaluluwa upang
masapian at naway na inaawit sa pagtatapos ng pagluluksa sa namatay.
Ang mga Bontok ay may ayoweng at charngek na inaawit tuwing
nagtratrabaho ang mga tao sa palayan at annako para sa pag-alala sa
namatay. Ang mga awit na ito ay naglalarawan ng mga gawain na
pangaraw-araw.

Tunay na makikita ang kahusayan ng mga tao sa Kordilyera dahil sa

mayaman na awitin ngunit sa paglaganap ng bagong hayag na relihiyon
sa Kordilyera, ang Kristiyanismo at iba pa, ay kumonti na ang maraming uri
o klase ng awit.

Mga Halimbawa: (Ang mga ito ay nakasalin pa lamang sa Ingles at

hango sa libro na Filipinos Writing: Philippine Literature from the Regions na
isinaayos ni Dr. Bienvenido Lumbera)

1. Day-en (Kankanay)

Come, sleep,
I shall lie down,
On my smooth sleeping place,
Then I shall wake up,
To work for wages,
to be able to taste
Dayakan-palay,
 as I have enough of the sigang-taro;
to the devil with Bugan,
Bugan in the sky,
As she surely reserves
the carrying of the drag
for the poor;
it were better if she had given to all the same
sweet rice.

2. Dalan Mapan Ko Langit (Isneg)

We are children. We are innocent,

And if we know the way, we will go to heaven.
We are children. We are innocent,
Because we do not eat rice yet.
If we know the way, we will go to heaven.

3. Salidommay (Kalinga)

I wish to find the eternal spring.

I shall take the Dangwa bus for Lubuagan.
If by chance we meet
When the moon is full,
Then we shall go together.

4. Inya’heng’s Pride (Ipugaw)

Ugh! Ugh! She is Inyaheng

Who trots about as she walks
Whose display is like that of the wealthy
But behold her well, she’s not forsooth.
Ugh! Ugh! She is Inyaheng.

Mito
Ang mga mito ang pinakanaapektuhan ng pagkawala kasabay ang
paglaganap ng impluwensiya ng mga taga-kapatagan at ng relihiyong
Kristiyanismo. Isang klase ng mito ay ang diam ng Tinguian. Ang diam ay
ginagamit pangritwal, ang mga mito ay malimit na ginagamit pangritwal.
Ang mga diam ay nagbibigay paliwanag sa mga pinanggalingan ng isang
nakaugaliang pangritwal at dahilan ng paggawa ng mga ito. Ang mga
 naitalang mito sa pag-aaral matapos ang ilang taon ay naglaho dahil sa
mga unang nabanggit na kadahilanan.

Malimit na napagsasama ang mga mito sa alamat dahil sa ito ay

pinaniniwalaang hango sa mga totoong nangyari at nagpapaliwanag sa
mga pinanggalingan ng mga bagay. Ang kaibahan ay ang pagiging
sagrado ng mito kaysa sa alamat at paggamit ng mga mahiwagang tao
bilang pangunahing tauhan. Dahil dito ang mga mito ay ginagamit
lamang sa may mga piling lugar at panahon. Ang mga pagaaayos sa
kaanyuhan ay hindi na pinapansin ng mga tao at sa halip ay pinag-iisa na
lng ang katawagan sa mga ito, ang mga kuwento.

Mga Halimbawa: (Ang mga ito ay nakasalin pa lamang sa Ingles at

hango sa libro na Filipinos Writing: Philippine Literature from the Regions na
isinaayos ni Dr. Bienvenido Lumbera)
5. How Balitok and Bugan Obtained Children (Ipugaw)

6. Lumawig and Kabigat (Kankanay)

7. Chacha and Ked-yem (Bontok)

8. Balitok and Kabigat (Ibaloy)

9. Kabukab (Kalinga)

Mga Kaugaliang Igorot

Filed under: All Posts,Ethnos: Peoples of the World — Jedilou Alip @ 3:33 am
Tags: Culture, history, Ibaloi, Igorot, Kankana-
ey, mambonong, philippines, pre-colonial, pre-hispanic, rituals, sapo

This article is taken from my old Friendster blog, djedifever, sic and all, written
March 2007. I do realize that these said customs are just a few and are not
representative of the whole Igorot group. My sources were Kankana-ey, Ibaloi,
and i-Mt. Province (not sure which specific tribe=D).

Sa tuwing binabangit ang salitang “Igorot”, hindi matulungang may

diskriminasyon na naglalaro sa isip ng mga tao. Ano nga ba ang pinagkaiba natin
sa mga taong taga- ibang lupain?

Sinasabing nag-ugat ang mga taga-baba at mga taga-kabundukan sa

parehong mga ninuno. Ang mga Igorot ay yaong mga taong lumipat sa mga
kabundukan upang makahanap ng ibang buhay, o upang lisanin ang mga
bayang nanganganib sakupin ng ibang lahi. Sila ay tumira sa tinatawag nating
ngayong Rehiyong Cordillera. Sa pagdaan ng mahabang panahon, ang mga
Igorot, kasama na ng iba pang mga tribong hindi nagpasakop, ay nagkaroon
ng kulturang natatangi sa kanila. Naipagpatuloy ng mga Igorot ang mga
sinaunang gawain samantalang ang mga naiwan sa mga kapatagan ay
nagkaroon ng maraming pasanin. Ito ay mga paghihirap, mga sakripisyo, at mga
luha na siya naman nilang ipinagkatulad sa mga Pilipinong taga-timog.

Madaming mga gawain na makikita sa karamihan ng mga Igorot ngunit

nagkakaiba ang istilo sa iba’t-ibang mga tribo. Ang ilang mga gawain at
paniniwala ng mga Igorot ay nakasaad sa sulating ito. Ang pangunahing
pinagkunan ay ang mga karanasan ng aking lola. Ibig sabihin, ang mga ito ay
gawain sa Mountain Province ngunit may konting halo sa mga paniniwala ng
mga Ilocano sa Cervantes.

Hindi nalalaman kung kailan pa nagsimula ang mga kaugaliang mga ito. Basta
ayon sa mga matatanda, ito ay ginagawa na noon pang buhay si ganito na
anak ni ganito at pinsan ni ganito na siya namang apo ni ganito. Ang mga
kaugaliang ito ay pinaabot sa mga sunod na henerasyon sa pamamagitan ng
pagkukuwento o aktibong partisipasyon sa mga ritwal.

SAPO (KULAM)
Ang sapo, o kulam sa tagalog, ay isa sa mga sinaunang gawain na
nakakapagtaka ma’y nakarating sa kasalukuyang henerasyon. Ginagamit ito
upang makapagdulot ng kung hindi maganda ay kasawiang-palad sa taong
tinuturingan nito. Ito ay ginagawa ng mga mambonong (mambonon sa iba), o
mga pari. Ngunit maari din daw manahin ang talentong ito. May ritwal na
gagawin angmambonong upang magtawag ng diwata. Gumagamit ng
representasyon para sa taong nais i-sapo, madalas na isang manok.
Kinakantahan ng dasal at sinasayawan upang ang diwata, o espiritu ng mga
ninuno ang magpapatotoo sa mga hinihiling.

Hindi lahat ng tao ay tinatablan ng sapo, lalo na kung siya ay may matatag na
pananampalataya. (Hindi lamang nasabi kung ito’y pananalig sa Diyos ng mga
Kristiyano o sa Bathala ng mga ninuno.) Sa ganitong mga pagkakataon, ito ay
napupunta sa isa pang taong mahalaga sa kanya, kung di kaya’y bumabalik ito
sa nais magpalagay ng sapo. Babala ng mga matatanda sa mga kadalagahan,
huwag daw itaboy ang isang manliligaw. Bagkus ay kausapin na lamang daw ito
nang matiwasay upang maiwasan ang anumang disgrasya. Sinasabing
malawak pa rin ang paggawa nito sa ilang parte ng Mt. Province, Kibungan,
Bokod, at lalo pa sa Abra.

PAGLIBING
Ang paglilibing naman sa isang tao ay depende sa kanyang estado sa buhay.
Nagtatawag sila ngmambonong upang magsabi ng huling dasal. Isinasama na
dito ang paghingi ng tawad para sa mga kasalanan ng namatay at
pagbebendisyon sa pamilyang naiwan. Para sa mga mayayaman, nagkakaroon
ng kanyao na nagtatagal ng di kukulanging isang lingo, minsan ay umaabot pa
ng dalawang buwan.

Ang namatay ay binabalutan ng espesyal na tapis o tela at dinadagdagan ng

mga bagay na naging mahalaga sa kanya. Ito ay sinasabing makakapagpadali
sa kanyang pagtawid sa kabilang buhay. Inaasahan din nila ang
pagpaparamdam ng kanyang kaluluwa sa ikatlong araw, lalo na sa mga
kapamilya at kaibigan. Sinasabing ito ang panahon ng pag-ahon ng kaluluwa
sa pook ng mga kagalang-galangang ninuno.
Sa mga Ibaloi naman, pumapaslang sila dati ng isang kabayo upang maging
sakayan ng kaluluwa sa kanyang paglalakbay. Dati pa, marunong ang mga
katutubong magmummify. Ito ay natatangi sa istilo ng mga Egyptian at Aztecs
sa pagkat kasamang napre-preserba ang balat habang ang bangkay ay naka-
posisyong paupo na para bang giniginaw. Kaya lamang, nakalimutan na din
kung paano ito ginagawa. Mayroon pang natuklasan na isang mummy dito na
sinasabing mahigit apat dantaong gulang na.

LIFE AFTER DEATH

Pinaniniwalaang pagkamatay, ang kaluluwa ay pumupunta sa mundo ng mga

ninuno. Sa mga nahaluan ng Katolikong paniniwala, sinasabi nilang ang mga
kaluluwa ay pumupunta sa purgatoryo habang hinihintay ang araw ng
pagsasakdal. Ngunit itong mundo rin nating ito ang purgatoryo. Sila ang mga
naninirahan sa mga sapa, mga gubat, mga puno, mga tutubi, at lahat na yata
ng mga likas na bagay. Anito ang tawag sa mga ito. Ang mga anito ay
kinatatakutan at nirerespeto ngunit hindi sila diyos. Ang mga diyos (bathala)
naman ay higit na may kapangyarihan sa kanila. Pinaniniwalaan ding may
kataas-taasang diyos na siyang lumikha sa sanlibutan. Nakakalito sa pagkat siya
ang tinuturingang ‘Bathala’ ng ibang tribo.

ILANG PANINIWALA

Pagtawag ng pangalan.
Bago lumisan sa isang panibagong lugar, tinatawag ng mga katutubo ang
kanilang anino. Maari daw kasing maiwang naglalakbay ang anino, o kaluluwa
hiwalay sa katawan nito. Kapag nagkaganoon, ang katawan ay maiiwang
sakitin at tulala. Sa ibang tao, palagi niyang mapapanaginipan ang lugar na
pinuntahan niya. Makikita niya ang sariling libang na libang sa mga tanawin at
mga bagay doon.

Ayon sa aking Lola, ito daw ang nangyari sa aking pinsan na dalawang taong
gulang noon. Lumipat sila mula sa Apugan, Itogon. Sa mga sumunod na araw ay
naging matamlay at pala-tae. Sinubukan nilang ipagamot sa pamamagitan ng
medisina, sa abot ng kanilang makakaya. Nang walang nangyari, minungkahi
ng isang matanda na ipatingin siya sa isang mambonong. Sinabi na naiwan daw
ang kanyang kaluluwa sa pagkat aliw na aliw sa kanya ang isang batang anito.
Sunod nito, nagkaroon ng ritwal ng panggagamot. Tinawag ng mambonong
ang anito at mga magulang nito. Hiniling nila ang paglaya ng bata sapagkat
ano nga daw ba ang gagawin nila sa isang tao. Ang mga tao ay hindi karapat-
dapat sa mga anito, na sila ay madudumi at hindi maipaghahambing sa kanila.
May paghahandog ng manok, sa kagustuhan na rin ng mga anito. Matapos nito,
agad din naming gumaling ang bata at bumalik na sa dati.

RITUALS
Ang kanyao (Canao) ay isang ritwal na ginagawa sa isang pagtitipon.
Madaming pagkakaiba-iba sa bawat lupain, sa bawat angkan. Ito ay ginagawa
para sa mga masasayang selebrasyon gaya ng masidhing pag-aani,
pasasalamat sa pagkakagamot, at iba pa. Ngunit hindi dito nagtatapos ang
gamit nito. Maari din itong gawin sa mga nakakalungkot na pangyayari gaya ng
paglalamay. Madalas naman, ito ay ginagawa bilang pagkonsulta sa mga
ninuno tungkol sa mga dapat na gawin ng isang bayan. Marami din talagang
iba’t-ibang mga kaugaliang napapaloob sa kanyao.

Ang pamilyang nais magtanong ay unang lumalapit sa kadangyan. Doon

sasabihin ng kadangyan(isang uri ng pari) kung ano ang mga kakailanganin.
Madalas na nagpapakatay ng sampung baka o baboy, depende sa kahilingan
umano ng mga diwata. May mga biro na depende lang talaga yun sa
katakawan ng kadangyan o sa dami ng mga pakakaining manonood. Ang mga
pinaslang na hayop ay nagsisilbing paghahandog sa mga diwata (anito, ninuno)
at mga bathala.

Sa mga susunod na araw ay magkakaroon ng mga pagsasalo, pagsasayaw,

kantahan, at iba pa. Kung ano man ang sadya ng kanyao, doon din
nanggagaling ang uri ng sayaw, o tayaw. Madalas na ginagamit ang mga
gongs na gawa sa makapal na bakal. Sinasaliwan naman ito ng iba pang mga
tambol gaya ng solibao habang ang mga tao ay nagkakantahan,
nagtatawanan, at pinagsasaluhan ang watwat (pinakuluang karne ng
baboy). Para sa kanyao ng pasasalamat, ang laman ng kanta ay ukol sa mga
masasaganang ani at iba pang mga dapat ipagyamang bagay. Sinasaloob din
ang mga matatalinhagang sabi ng mga ninuno.

Ngayon, ang kanyao ay hindi na masyadong isinasagawa o kung oo man ay

hindi na gaya nang dati na magarbo at detalyado. Noong panahong nakalipas,
ito din ang nakakapagsabi sa kayamanan ng tao, o yung sinasabi nating status
quo.

Reaksyon, Suhestiyon, at iba pang kuro-kuro

Nakakatakot din pala ang pamumuhay ng ating mga ninuno. Bukod sa mga
delubyong dulot ng mga piskal na bagay, naroon din ang tuwi-tuwinang banta
ng kalikasan kasama na ng mga nilalang na di nakikita. Malaki marahil ang
naging epekto nito sa pamumuhay natin ngayon. Dahil sa paggalang na ito,
mayaman pa rin ang kapaligiran sa likas na yaman. Sa kabilang banda, marahil
ay ito din ang isang kadahilanan kung bakit may hangganan ang teknolohiyang
nabuo ng mga ninuno kung ikukumpara sa ibang dakilang nasyon na naging
tanyag sa kanilang mga nagawa sa kabuuan ng kasaysayan. Pinagtataka ko
lamang kung bakit hindi sila naging tamad. Dinahilan ni Rizal na isang ugat ng
katamaran ng mga Pilipino ay ang mayamang mapagkukunan ng kanilang mga
pangangailangan. Isa pa, may mga parte din sa Kordilyerang talaga namang
mainit. (clarification: Jose Rizal reasoned that hot climates can lead to sloth)

Para sa ating mga pinanganak sa mundo ng mga Kristiyano, nakakalito din na

maniwala sa mga ani-anito. Sa aking palagay, totoong nangyayari ang mga ito,
may mga mirakulo, may mga kakaibang pangyayari. Ngunit ayon sa Bibliya, ang
mga ito ay kagagawan ng demonyo. Matalino din daw sila. Kaya nilang mag-
astang mabuti, kaya din nilang gumawa ng mga mirakulo upang maniwala ang
mga tao sa kanilang kapangyarihan. Yun daw ang pinagmulan ng lahat ng
kaguluhan, ang pagnais ni Lucifer sa kapangyarihan na higit sa ginawad sa
kaniya. Kung kaya’t dapat tayong magkaroon ng solidong paninidigan sa Diyos.
Sa kabilang banda, iyon na lamang ba muli ang tanong? Lagi na lamang bang
mabuti-masama; Diyos-demonyo; puti-itim; araw-gabi? Nakakalito talaga. Ano
nga rin ba kaya ang korelasyon ng pananampalataya ng mga ninuno
(Animismo) sa ibang dakilang relihiyon kagaya ng Kristiyanismo, Buddhismo, o
Islam?

Nakakalungkot din naman na nawawala na ang mga kaugaliang ito. Ang

maituturo kong isang dulot ay ang pananampalatayang Kristiyanismo. Ngunit
talaga sigurong nakatatak na sa atin ang mga nakagawian sapagkat matagal
na panahon din bago tuluyang nagpabinyag ang ilang katutubo.

Sa punto naman ng Katolisismo (at iba na ring sektor ng relihiyon), mapapansing

ginamit (ginagamit pa rin) ang akulturasyon upang makapagbinyag ng mas higit
pa. Sa isang banda, nababago nito ang istilo, gamit, at paraan ng ilang
kaugalian. Halimbawa na marahil ay ang pagkanyao bilang misa para sa Diyos.
Ngunit iba na sigurong usapin yan at mas makakabuting bumalik tayo sa pinag-
uusapan.

Sa kasalukuyan ay unti-unti nang nalilimutan sa kasaysayan ang mga sinaunang

gawain. Sino o ano ang dapat sisihin? Ang teknolohiya? Ang globalisasyon?
Nararapat din bang panatilihin, o limutin ang mga kulturang ito? Ngunit hindi ba,
ganoon ang kultura? Ito ay patuloy na nagbabago upang makisalamuha sa
patuloy ding nagbabagong pangangailangan at kagustuhan ng mga tao.

Pinagtataasan man ng kilay, ang mga Igorot ay di maitatangging pride ng ating

bayan. Ngayon, kilala tayo dahil sa Hagdan-hagdanang Palayan, sa mga
kweba ng Sagada, at kay Apo Ano na isang mummy. Ngunit sana maintindihan
din ng iba na hindi lamang tayo hanggang doon, mga artifact ng nakalipas,
mga subject ng eksibisyon. Madami tayong mga katangian na talaga namang
nakakamangha. Sabi nga nila, ang isang bayani ay hindi makikilala sa kaniyang
sariling bayan. Sa pagsasantabi sa atin ng iba pang mga Pilipino, hindi nila
napapansing naisasantabi din nila ang kanilang mga sarili, ang kanilang
kasaysayan, at ang kanilang mga ninuno.