Γκέρλαντ Ερνστ
τον απομάκρυνε από τον θετικιστικών
αποκλίσεων Κύκλο της Βιέννης. Εκτι-
μάται επίσης ότι οι ιδέες του συνετέλε-
σαν στη γένεση και την ανάπτυξη της
πληροφορικής.
Μετά την προσάρτηση της Αυστρίας
στο Τρίτο Ράιχ («Άνσλους», 1938), οι
συνθήκες της ζωής του έλαβαν δυσχερή
τροπή. Οι σχέσεις του με τους Εβραίους
διανοούμενους του Κύκλου της Βιέννης,
η απόρριψη της αίτησης πρόσληψής
του στο Πανεπιστήμιο και η προοπτική
της στράτευσής του τον ανάγκασαν να
καταφύγει στις ΗΠΑ. Εκεί συνεργάστηκε
με το Ινστιτούτο Ανώτερων Σπουδών
του Πρίνστον, στο οποίο συνδέθηκε
με στενή φιλία με τον Αϊνστάιν. Μά-
λιστα, ανακάλυψε ορισμένα παράδοξα
στις λύσεις της Γενικής Θεωρίας της
Σχετικότητας του τελευταίου, η εφαρ-
μογή των οποίων θα επέτρεπε ταξίδια
στο χρόνο.
Ο Κ. Γκέντελ ήταν ιδιαίτερα θρήσκος,
ακολουθώντας τον εκλεκτικό χριστιανι-
σμό του Λάιμπνιτς (τον οποίο θαύμαζε),
χωρίς να διατηρεί σχέσεις με κάποια
συγκεκριμένη ομολογία και πιστεύοντας
με σθένος στη μεταθανάτια ζωή. Από τη
δεκαετία του 1940 είχε αρχίσει να ενδι-
αφέρεται για την οντολογική απόδειξη
του Άνσελμου Καντερβουρίας για την
ύπαρξη του Θεού (όπως εξάλλου και ο
Λάιμπνιτς) και τρεις δεκαετίες αργότερα
δημοσιοποίησε μια δική του εκδοχή γι’
αυτήν την απόδειξη. Σ’ αυτήν ακολουθεί
τους κανόνες της Τροπικής Λογικής
(Modal Logic), για να καταλήξει στο
συμπέρασμα, πως «αν είναι δυνατόν
να υπάρχει ένα ον με παγγνωσία, τότε
απαραιτήτως υπάρχει».
Από τη δεκαετία του 1930 υπέφερε από
κρίσεις μελαγχολίας και προς το τέλος
της ζωής του παρουσίασε συμπτώματα
παράνοιας. Διατηρούσε πολλές εμμονές
και εξαιτίας τους θα αποτύγχανε να πολι-
τογραφηθεί στις ΗΠΑ (η πολιτογράφηση
έγινε τελικά χάρη στην επιμονή και το
κύρος του Αϊνστάιν, αλλά και στην κατα-
νόηση του αρμόδιου δικαστή). Πέθανε
από ασιτία σε νοσοκομείο (στο οποίο
εισήχθη για ένα ουρολογικό πρόβλημα),
επειδή αρνούνταν να φάει, φοβούμενος
ότι ήθελαν να τον δηλητηριάσουν. Τα
επιχειρήματα που επικαλούνταν κατά
την άρνησή του στο νοσοκομείο ήταν
απολύτως λογικά… Π.ΠΑΝ.
Γκέρλαντ, Ερνστ (Gerland Ernst,
1870-1934). Γερμανός βυζαντινολόγος.
Γεννήθηκε στο Imshausen, κοντά στη
Fulda. Σπούδασε στο πανεπιστήμιο
της Ιένας, με καθηγητή τον Heinrich
Gelzer. Από το 1890 υπηρέτησε ως κα-
θηγητής Γυμνασίου. Μετά τη λήξη του
Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, διορίσθηκε
υφηγητής στο Πανεπιστήμιο της Φρα-
γκφούρτης, στην έδρα της Βυζαντινής
Ιστορίας, από όπου παραιτήθηκε, λόγω
ασθενείας, το 1932. Ειδικεύθηκε στη
μελέτη της ιστορίας της Λατινοκρατίας
στον ελληνικό χώρο, εκπονώντας πλή-
θος σημαντικών μελετών, ως αποτέλε-
σμα των πολύχρονων ερευνών του στα
αρχεία και τις βιβλιοθήκες της Φλωρε-
ντίας, της Βενετίας, της Ρώμης και της
Νεαπόλεως.
Βασική επιδίωξή του ήταν η συγγραφή
μιας πολύτομης «Ιστορίας της Λατινι-
κής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινου-
πόλεως», έργο που δεν ολοκληρώθηκε
ποτέ, καθώς εκδόθηκε μόνον το πρώτο
μέρος του, με τίτλο Ιστορία του αυτο-
κράτορος Βαλδουίνου Α΄ και του Ερρί-
κου (1204-1216), καρπός δεκαετούς
έρευνας. Η πιο χρήσιμη συμβολή του
είναι αναμφισβήτητα το έργο του Νέες
πηγές για την ιστορία της Λατινικής Αρ-
χιεπισκοπής των Πατρών (1903), στο
οποίο, μέσα από την έκδοση νέων για
την εποχή του αρχειακών τεκμηρίων,
πραγματεύεται με αμερόληπτο τρόπο
και κριτικό πνεύμα τα σπουδαιότερα
γεγονότα στην ιστορία της λατινοκρα-
τούμενης Πελοποννήσου την περίο-
δο από το 1204 ώς τον 15ο αι. Με το
έργο Notitiae Episcopatuum Ecclesiae
Orientalis Grecae (1931-1936), συνέ-
χισε το έργο του καθηγητή του, Gelzer.
Βασικό θεωρήθηκε το λήμμα του «Βυ-
ζαντινή Αυτοκρατορία» στην Καθολική
Εγκυκλοπαίδεια (1908).
Η πλούσια βιβλιοθήκη του αγοράσθηκε
το 1933 από τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη
Αθηνών. Κ.Δ.Π. Β΄ (15 Οκτ. 1573) και του επέδωσε
Βιβλιογραφία:
ΘΗΕ 4 (1964) 532-533. Bon, A., La Morée
Franque. Recherches historiques, topographiques
et archéologiques sur la Principauté d’Achaïe
(1205-1430), Paris: De Boccard 1969, σ. 9.
ΠΒΛ, τ. 3, σ. 98. Δρούλια, Λουκία, «Συλλογές
της νεώτερης ιστορίας. Αποτελούν μοναδικά
ντοκουμέντα για την πορεία του Έθνους από
τον 19ο ώς τις αρχές του 20ού αιώνα», εφημ.
Η Καθημερινή (3.4.1994), ένθετο Επτά ημέρες,
«Αφιέρωμα: Ιωάννης Γεννάδιος, ο άνθρωπος,
η συλλογή», επιμ. Γ. Τόλιας, σ. 8.
Γκέρλαχ Στέφανος (Gerlach
Stephen). Γερμανός Λουθηρανός θεολό-
γος. Γεννήθηκε στο Kuitlingen/Suabia
και έζησε το διάστημα από 26 Δεκεμ-
βρίου 1546 έως 30 Ιανουαρίου 1612.
Έλαβε τη βασική εκπαίδευση στη Στου-
τγάρδη. Διακρίθηκε για την επιμέλεια
και τις επιδόσεις του στο Πανεπιστήμιο
του Tübingen απ’ όπου απεφοίτησε το
1566. Σύντομα αναγκάστηκε, λόγω της
πανώλης, να αποσυρθεί από το Πανεπι-
στήμιο και να μεταβεί στο Eslingen. Εκεί
έγινε δεκτός ως διδάκτωρ της Φιλοσο-
φίας το 1567. Το 1573 συνόδευσε τον
David Ungnad, τον οποίο ο αυτοκρά-
τορας Μαξιμιλιανός Β΄ είχε αποστείλει
ως πρεσβευτή στην τουρκική αυλή. Ο
Γκέρλαχ έμεινε στην Κωνσταντινούπο-
λη για πέντε χρόνια (1573-1578) ως
ιερέας της γερμανικής πρεσβείας στην
πόλη αυτή, αναπτύσσοντας σχέσεις με
επιφανείς προσωπικότητες της ελλη-
νικής κοινότητας και μελετώντας τις
συνήθειες και τη θρησκευτική ζωή των
Τούρκων και των Ελλήνων. Κατά την
επιστροφή του στο Tübingen υπηρέτησε
ως καθηγητής. Υπήρξε υπερδραστήριος
και κατέλαβε ανώτατα εκκλησιαστικά και
ακαδημαϊκά αξιώματα.
234
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον από πλευράς
ορθοδόξου παρουσιάζει ο Στέφανος
Γκέρλαχ λόγω του ρόλου που διαδρα-
μάτισε στον θεολογικό διάλογο μεταξύ
Ορθοδόξων και Διαμαρτυρομένων κατά
τα πρώτα χρόνια της Μεταρρύθμισης,
επί πατριαρχίας Ιερεμία του Β΄. Ο δι-
άλογος αυτός είχε τις απαρχές του στα
1559, όταν ο Μελάγχθων μετέφρασε
την Αυγουσταία Ομολογία στα ελληνικά
και την έστειλε στον Πατριάρχη Ιωάσαφ
Β΄ με τον διάκονο Δημήτριο Μυσό. Το
ελληνικό κείμενο έφερε τον τίτλο Εξομο-
λόγησις της ορθοδόξου πίστεως, τουτέστι
διδαχής χριστιανικής και είχε εκδοθεί
στη Βασιλεία (1559). Το εγχείρημα δεν
είχε επιτυχία, παρόλα αυτά συνεχίστηκε
14 χρόνια αργότερα από τη Θεολογι-
κή Σχολή της Τυβίγγης. Όπως χαρα-
κτηριστικά υποστηρίζει ο αείμνηστος
καθηγητής Ιω. Καρμίρης, εσκεμμένα
απεστάλη στην Κωνσταντινούπολη ο
Στέφανος Γκέρλαχ, όχι μόνο για να ξεκι-
νήσει ενωτικές διαπραγματεύσεις με το
Οικουμενικό Πατριαρχείο, αλλά και για
να διαδώσει την Αυγουσταία Ομολογία
και τις ιδέες της Μεταρρύθμισης στην
Ορθόδοξη Ανατολή.
Ο Γκέρλαχ, φτάνοντας στην Κωνσταντι-
νούπολη (6 Αυγ. 1573), παρουσιάστηκε
στον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιερεμία
τις εξαίρετες συστατικές επιστολές του
περίφημου καθηγητή της Θεολογικής
Σχολής της Τυβίγγης Ιακώβου Ανδρέ-
ου, καθώς και του φιλέλληνα καθηγητή
Μαρτίνου Κρουσίου. Έτσι, ξεκίνησε η
δράση του ως ενδιάμεσου κρίκου για
την επικοινωνία των θεολόγων της Τυ-
βίγγης, τους Βυρτεμβέργιους θεολόγους
όπως είναι γνωστοί, με το Οικουμενικό
Πατριαρχείο.
Ο Γκέρλαχ ανέπτυξε φιλικές σχέσεις
με το πατριαρχικό περιβάλλον και την
ελληνική κοινότητα της περιοχής. Ο
πρωτονοτάριος Θεοδόσιος Ζυγομαλάς
και ο πατέρας του Ιωάννης, ο μητροπο-
λίτης Θεσσαλονίκης Ιωάσαφ, Νικαίας
Κύριλλος, Βεροίας Μητροφάνης, Φιλα-
δελφείας Γαβριήλ Σεβήρος, ο Αλεξαν-
δρείας Σιλβέστρος, καθώς και Αρμένιοι
ιεράρχες ανήκαν στον κύκλο των γνω-
ριμιών του. Ο κύκλος του διευρυνόταν
συνεχώς, καθώς πολλοί ιεράρχες, θεο-
λόγοι και λόγιοι ταξίδευαν στην Κων-
σταντινούπολη για εκκλησιαστικές και
άλλες υποθέσεις τους. Με όλους αυτούς
ανέπτυξε σχέσεις και συζητήσεις περί
θεολογικών ζητημάτων, επιδιώκοντας
να καταγράψει τα σημεία συμφωνίας
και διαφωνίας μεταξύ Ορθοδοξίας και
Μεταρρύθμισης. Ο καθηγητής Καρμί-
ρης υποστηρίζει ότι με αυτές τις επαφές
του ο Γκέρλαχ προετοίμαζε το έδαφος
για τη διάδοση και την ευμενή απο-
δοχή της Αυγουσταίας Ομολογίας από
το πατριαρχικό περιβάλλον και τους
ορθοδόξους εν γένει.
Μετά το προπαρασκευαστικό αυτό
στάδιο, ακολούθησε η συνάντηση του
Γκέρλαχ με τον Οικουμενικό Πατριάρ-
χη Ιερεμία, στις 24 Μαΐου 1575, στον
οποίο επέδωσε επιστολές των Βυρτεμ-
βέργιων θεολόγων, συνοδευόμενες από
την Αυγουσταία Ομολογία. Επρόκειτο
για το κατ’ εξοχήν συμβολικό βιβλίο της
Μεταρρύθμισης, το οποίο υπέβαλαν εκ
νέου στο Οικουμενικό Πατριαρχείο οι
θεολόγοι της Τυβίγγης, προσδοκώντας
από τον Πατριάρχη Ιερεμία Β΄ τα σχό-
λιά του: «ὅπως ἡ σοῦ ἁγιότης βλέπῃ τὴν
θρησκείαν ἡμῶν, τίς ἐστι, καὶ εἰ ἄρα τῇ
παρὰ ταῖς ἁγιότητός σου Ἐκκλησίαις
διδασκαλίᾳ συμφωνοῦμεν, ἢ τί τάχα
διαφωνοῦν ἐστι… καὶ τὴν σοφοτάτης
ἑαυτῆς περὶ τούτων κρίσιν εὐνοϊκῶς
δηλοῦν, εἰ ἄρα, τοῦ Θεοῦ διδόντος, τὰ
αὐτὰ ἐν Χριστῷ φρονοίημεν». Το ελλη-
νικό κείμενο της Αυγουσταίας Ομολο-
γίας επέδωσε ο Γκέρλαχ και σε άλλους
ιεράρχες και θεολόγους, όπως τους
μητροπολίτες Φιλαδελφείας Γαβριήλ
Σεβήρο και Βεροίας Μητροφάνη, τον
ιεροδιάκονο Συμεών Καβάσιλα, τον
Θεοδόσιο Ζυγομαλά και τον Μιχαήλ
Καντακουζηνό.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας
Β΄ ανταποκρίθηκε με αίσθημα ευθύνης,
μελέτησε την Αυγουσταία Ομολογία και
έτσι ξεκίνησε η θεολογική συζήτηση
με τους θεολόγους της Τυβίγγης περί
της αξιομισθίας του Ιησού Χριστού,
της πίστης, των αγαθών έργων και της
δικαίωσης, της εκπόρευσης του Αγίου
Πνεύματος, του καθαρτηρίου πυρός
και των αζύμων. Όταν στις 11 Ιουλίου
1575 ο Γκέρλαχ επανήλθε στον Οικου-
μενικό Πατριάρχη, εκείνος του ζήτησε
περισσότερες διευκρινίσεις για τη δι-
δασκαλία της Μεταρρύθμισης στο θέμα
της Θείας Ευχαριστίας, της μετάνοιας
και της εξομολόγησης. Ο Πατριάρχης
δεν έκρυψε τη δυσαρέσκειά του για τις
ιδέες που εισήγαγε η Μεταρρύθμιση,
επειδή διαπίστωσε ότι αυτή προέβαινε
στην εισαγωγή νεωτερισμών. Ακριβώς
στο σημείο αυτό ο καθηγητής Καρμί-
ρης στηρίζει τον ισχυρισμό του ότι ο
Γκέρλαχ διαδραμάτισε αμφιλεγόμενο
ρόλο στον διάλογο Ορθοδοξίας και
Μεταρρύθμισης. Προς επίρρωση της
θέσης του αναφορά κάνει στις σημει-
ώσεις του Γκέρλαχ στο Ημερολόγιό του
(σ. 60), όπου καταγράφεται αναληθώς
ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης ενέ-
κρινε την Αυγουσταία Ομολογία στο
σύνολό της, με εξαίρεση το σημείο
περί μετουσίωσης. Πράγματι, το ότι η
πληροφορία που παραθέτει ο Γκέρλαχ
είναι αναληθής αποδεικνύεται και από
το περιεχόμενο των τριών Αποκρίσεων
του Ιερεμία Β΄ προς τους Βυρτεμβέργι-
ους θεολόγους.
Ο λόγος, ενδεχομένως, για τον οποίο ο
Γκέρλαχ κατέγραψε λανθασμένες πλη-
ροφορίες θα μπορούσε να αποδοθεί,
εκτός της σκοπιμότητας, και στον υπερ-
βολικό ενθουσιασμό ή την αισιοδοξία
του. Ο ίδιος συνέχισε τις αγωνιώδεις
προσπάθειές του για αναγνώριση της
Αυγουσταίας Ομολογίας από τον Πατρι-
άρχη, οπότε τον επισκέφτηκε εκ νέου

στις 26 Ιουλίου 1575, προσδοκώντας
επίσημη απάντησή του για να τη στεί-
λει στην Τυβίγγη. Εμπόδιο στην όλη
προσπάθειά του στάθηκε η ανάμιξη
των Λατίνων, σύμφωνα με τις πληρο-
φορίες του Ιωάννη Ζυγομαλά, οι οποίοι
έσπευσαν να παρέμβουν για τη ματαί-
ωση της απόκρισης του Οικουμενικού
Πατριάρχη. Επίμονος, όμως, ο Γκέρλαχ
επανήλθε σύντομα στην πατριαρχική
αυλή, συζήτησε με τον Ιερεμία Β΄ και
παρακάλεσε άπαντες τους Ορθοδόξους
της Πόλης να δώσουν συγκεκριμένη
απάντηση για την Αυγουσταία Ομολο-
γία στους Βυρτεμβέργιους θεολόγους.
Στις 15 Αυγούστου 1575 συζήτησε
με τον Ιωάννη Ζυγομαλά για το θέμα
της επίκλησης των αγίων και τη με-
τουσίωση. Συνέχισε τις προσπάθειές
του εκμεταλλευόμενος όλο τον κύκλο
των γνωριμιών του με Ορθοδόξους
της Πόλης, συζητώντας μαζί τους και
προσδοκώντας την ανταπόκρισή τους.
Τις εκτιμήσεις του κατέγραψε στο Ημε-
ρολόγιό του, οι οποίες, όμως, σύμφωνα
με τον Καρμίρη, υπήρξαν αυθαίρετες
και ψευδείς. Αντελήφθη λανθασμένα
ότι οι Ορθόδοξοι σκέπτονται όπως ο
Καλβίνος στο ζήτημα της πανταχού πα-
ρουσίας του Χριστού. Εντέλει, η αισιο-
δοξία του Γκέρλαχ κλονίστηκε εξαιτίας
των αντιλήψεων των Ορθοδόξων περί
του κύρους των Συνόδων και των Πα-
τέρων της Εκκλησίας και οδηγήθηκε
στο απαισιόδοξο συμπέρασμα ότι «μετ’
αὐτῶν λοιπὸν οὐδὲν ἐν τῇ θρησκείᾳ
δυνάμεθα νὰ κατορθώσωμεν».
Το επόμενο έτος, τον Απρίλιο του 1576
επανήλθε, επισκεπτόμενος τον Οικου-
μενικό Πατριάρχη και παρακαλώντας
τον να διατυπώσει τα σχόλια του προς
τους Βυρτεμβέργιους θεολόγους. Στις 30
Απριλίου 1576 ο Πατριάρχης συγκά-
λεσε τους συνεργάτες του και επεξεργά-
στηκαν από κοινού την τελική μορφή
της απόκρισής του. Σε αυτήν ο Πατριάρ-
χης απαριθμούσε όλες τις καινοτομίες
της Μεταρρύθμισης και καλούσε τους
υποστηρικτές της να επιστρέψουν στην
Ορθόδοξη Εκκλησία. Στις 15 Μαΐου
1576 ο Γερμανός πρεσβευτής David
Ungnad έλαβε την απόκριση του Πα-
τριάρχη και την έστειλε στην Τυβίγγη.
Οι αποδέκτες της εξέφρασαν μεγάλο
ενθουσιασμό και χαιρέτισαν την πρώ-
τη απάντηση στο επίσημο συμβολικό
κείμενο της Μεταρρύθμισης.
Ο Γκέρλαχ αναμείχθηκε εκ νέου, καθώς
παρέλαβε από την Τυβίγγη, στις 31 Δε-
κεμβρίου 1577, νέες επιστολές προς
τον Πατριάρχη, όπου διατυπωνόταν η
επιθυμία για συνέχιση του διαλόγου.
Επρόκειτο για την πρώτη απόκριση των
Βυρτεμβέργιων θεολόγων προς τον Ιε-
ρεμία Β΄, την οποία, λόγω απουσίας
του Πατριάρχη, παρέδωσε ο Γκέρλαχ
(8 Ιανουαρίου 1578) στον Βεροίας Μη-
τροφάνη. Παράλληλα, από την πλευρά
των Διαμαρτυρομένων εκφράστηκε η
επιθυμία για εμβάθυνση στην Ορθό-
δοξη Θεολογία. Για τον σκοπό αυτό ο
δούκας της Βυρτεμβέργης Λουδοβίκος
έστειλε χρήματα για την αγορά ελληνι-
κών βιβλίων. Η προσδοκία των Βυρ-
τεμβέργιων θεολόγων ήταν η εκ νέου
ανταπόκριση του Ιερεμία Β΄ και για τον
λόγο αυτό ο Γκέρλαχ επανήλθε στις 21
Μαΐου 1578 υποβάλλοντας σχετικό αί-
τημα στον Πατριάρχη.
Πριν από την αναχώρησή του από την
Πόλη, λόγω της αντικατάστασής του
από τον λουθηρανό θεολόγο Σολο-
Στέφανος Γκέρλαχ (γκραβούρα του 1577)
μώντα Schweigger ως εφημερίου, ο
Γκέρλαχ αποχαιρέτησε τον Πατριάρχη
στις 30 Μαΐου 1578, υπενθυμίζοντάς
του την προσδοκία των θεολόγων της
Τυβίγγης για τη δεύτερη απόκρισή του.
Πράγματι, ο Ιερεμίας Β΄ προέβη σε εκ
νέου επισήμανση των καινοτομιών της
Μεταρρύθμισης, επικεντρώνοντας την
κριτική του στο ζήτημα της παράδοσης
και καλώντας σε επιστροφή στην Ορθό-
δοξη Εκκλησία. Η φάση του διαλόγου
αυτού ολοκληρώθηκε με τη σύνταξη
της τρίτης απόκρισης του Ιερεμία Β΄, το
1581, στην οποία κατέγραφε τις διαφω-
νίες στα ζητήματα των αγίων, εικόνων,
λειψάνων, μυστηρίων και αυτεξουσίου
και ζητούσε από τους Μεταρρυθμιστές
να συνεχίσουν την επικοινωνία, αλλά
να μην επανέλθουν σε ζητήματα δογ-
ματικά.
Επιχειρώντας την αξιολόγηση της
«διεκκλησιαστικής δράσης» του Γκέρ-
λαχ, ο καθηγητής Καρμίρης επικρίνει
235
τις εκτιμήσεις στο έργο του Turkisches
Tagebuch, ότι κακώς αναφέρεται σε
αδυναμίες και ελλείψεις των Ελλήνων.
Τον κατηγορεί ότι έκανε κατάχρηση
της φιλίας, της εμπιστοσύνης και της
φιλοξενίας τους, καταγράφοντας «δίκην
κατασκόπου πάσαν φράσιν και κίνησιν
των φιλοξενούντων αυτόν ανυπόπτων
Ορθοδόξων φίλων του». Επιπλέον, τον
κατηγορεί ότι προσπάθησε να διαδώσει
την Αυγουσταία Ομολογία στην Ανατο-
λή και να αλλοιώσει έτσι το φρόνημα
των Ορθοδόξων.
Παρόλα αυτά ο Καρμίρης δεν αρνείται
ότι ο Γκέρλαχ διαδραμάτισε σπουδαίο
ρόλο για την προσέγγιση Ανατολής
και Μεταρρύθμισης, επιτυγχάνοντας
σε ό,τι είχε αποτύχει νωρίτερα (1559)
ο Δημήτριος Μυσός, και συμφωνεί ότι
δικαίως κατέλαβε «αξιόλογον θέσιν»
στην ιστορία των σχέσεων μεταξύ της
Ορθόδοξης Εκκλησία και της Λουθηρα-
νικής. Επίσης, αναγνωρίζει τη φιλολογι-
κή και πολιτισμική σημασία της δράσης
του. Ο Στέφανος Γκέρλαχ συγκέντρωσε
πλήθος πολύτιμων ιστορικών ειδήσεων
για τον τουρκικό και τον ελληνικό λαό,
τη θρησκευτική ζωή, τα ήθη και έθιμά
τους, καθώς και τη γενικότερη κατάστα-
ση των Ελλήνων κατά τους χρόνους της
άλωσης. Επιπλέον, συγκέντρωσε, είτε
αγοράζοντας είτε ως δωρεές, θεολογικά
και ιστορικά χειρόγραφα, καθώς και
Γκέρμανσκη μονή
έργα των Ελλήνων Πατέρων της Εκ-
κλησίας, τα οποία μετέφερε και έκανε
γνωστά στην Τυβίγγη.
Εργογραφία. Stephen Gerlach, Tagebuch
der vonzween Glorwurdigsten Romischen
Kaysern Maximiliano und Rudolpho,
Franckfurth am Mayn 1674 (διαθέσιμο
στην ιστοσελίδα http://openarchives.
gr/view/210645). Ο Γκέρλαχ έγρα-
ψε επίσης για τη θεότητα του Χριστού:
Disputationes Theologica, praecipius
horum temporum controversies, 2τ.,
Tübingen. Το σπουδαιότερο από τα
έργα του είναι το Ημερολόγιό του: A
journal of the embassy to the Porte, Φρα-
γκφούρτη 1674 Β.ΣΤ.
Βιβλιογραφία:
Καρμίρης, Ιω., Ορθοδοξία και Προτεσταντισμός,
Αθήνα 1937. Καρμίρης, Ιω., Τα Δογματικά και
Συμβολικά Μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής
Εκκλησίας, τ. 1, Αθήνα 21960. Καρμίρης Ιω.,
Ο Λούθηρος και ο Μελάγχθων περί της Ορθοδό-
ξου Εκκλησία, Αθήνα 1963. Ματσούκας, Ν.,
Οικουμενική Κίνηση. Ιστορία – Θεολογία, Θεσ-
σαλονίκη: Πουρναράς 1996. Ματσούκας, Ν.,
Ο Προτεσταντισμός, Θεσσαλονίκη: Πουρναράς
2000. Chalmers, Alexander, Biographical Dic-
tionary: Containing An Historical And Critical
Account Of The Lives And Writings Of The Most
Eminent Persons In Every Nation, Particularly
The British And Irish, V15, σ. 422, διαθέσιμο
στην ιστοσελίδα words.fromoldbooks.org/
Chalmers-Biography/g/gerlach-stephen.html).
Universal historical dictionary, τ. 2, διαθέσιμο
στο books.google.gr.
Γκέρμανσκη μονή Αγίου Ιωάννη
(Ρίλα, Βουλγαρία) Ανδρικό μοναστήρι,
που ανήκει στην επαρχία της Σόφιας.
Βρίσκεται στο όρος Λόζεν, 5 χμ., νοτι-
οανατολικά του χωριού Γέρμαν, στον
νομό Σόφιας. Ιδρύθηκε τον 10ο αι. και
είναι αφιερωμένο στον άγιο Ιωάννη
της Ρίλα, o οποίος, σύμφωνα με την
παράδοση, ασκήτευσε για ένα χρονικό
διάστημα σε αυτά τα μέρη. Στη βυζα-
ντινή περίοδο ο Αλέξιος Α΄ Κομνη-
νός έκανε μεγάλη δωρεά στη μονή. Το
μοναστήρι ήταν μέρος του λεγομένου
«Μικρού Αγίου Όρους» της Σόφιας και
άνθησε μέχρι τα τέλη του 14ου αι., οπότε
καταστράφηκε από τους Οθωμανούς.
Ανοικοδομήθηκε και πάλι τον 15ο αι.,
καθώς για διακόσια χρόνια εξελίχθηκε
σε σημαντικό πνευματικό κέντρο της
περιοχής. Τον 18ο αι. λεηλατήθηκε και
πυρπολήθηκε από ληστές. Το 1818 οι
ντόπιοι κάτοικοι μαζί με τους επιζώ-
ντες μοναχούς από την πανωλεθρία
χτίζουν στο ίδιο μέρος ένα μικρό μο-
νόκλιτο ναό. Μετά την απελευθέρωση
του 1878, δύο αδέλφια, οι μοναχοί
Νικηφόρος και Κύριλλος, αναλαμβά-
νουν την πραγματική ανοικοδόμηση
του μοναστηριού, που αποκαταστάθηκε
πλήρως το 1885. Στη θέση του μικρού
ναού χτίστηκε καινούργια εκκλησία με
διαστάσεις 17x10 μ. Οι εικόνες του τέ-
μπλου χρονολογούνται από το 1886 και
είναι έργα των περίφημων αγιογράφων
αδελφών Ιβάν και Νικόλα Ντοσπέβσκι
από την πόλη Σάμοκοβ. Σήμερα οι ει-
κόνες αυτές βρίσκονται στο Ιστορικό
Μουσείο της Σόφιας. Από το 1928 η
Ιερά Μητρόπολη Σόφιας παραχώρησε