UNITED CHURCHES OF CHRIST IN THE PHILIPPINES

INTEGRATED DEVELOPMENT PROGRAM FOR INDIGENOUS PEOPLES

IN SOUTHERN TAGALOG
(UCCP-IDPIP-ST)
2009

ISANG PRAYMER HINGGIL SA CLIMATE CHANGE

ANG
PAGBABAGO
SA KLIMA

Usaping
Pangkalikasan,
Suliraning Panlipunan,
Isyu ng Katutubong Mamamayan
 ANG ATING TUGON AT PANAWAGAN
M GA N I L A L A M A N
Una, tuloy-tuloy na paniningil ng responsibilidad sa bansang US,
Canada, Australia, Japan at iba pang Kapitalistang bansa na
ganap at tuwirang pababain ang kanilang binubugang GHG.
i. Pagbabago sa Klima: Ano Ito? Pahina 3
ii. Pagbabago ng Klima at Pahina 4 Ikalawa, hingan ang pamahalaan ng kumprehensibong plano at
programa sa kongkretong pagpapababa ng emisyon ng CO2 at
Greenhouse Effect GHG sa bansa, at kung paano rin nito titiyaking m papangalagaan
ang kapakanan ng mga sektor na bulnrerable sa matitinding pihit
iii. Ang Mga Pangunahing Pahina 5 ng panahon at hingin ang kagyat na pagpapatupad nito.
Greenhouse Gases
Ikatlo, malawakang edukasyon sa hanay ng mamamayan upang
iv. Mga Nangungunang Ugat ng Pahina 6 ipaliwanag ang climate change at papaano sila aaangkop sa
mga epekto ng global warming .
Pagbabago ng Klima Pahina 7
v. Pagkaubos ng Kagubatan Ika-apat, paramihin at paunlarin ang paggamit ng mga
alternatibong rekurso sa enerhiya tulad ng hydro, geothermal, solar
vi. Kapitalistang Produksyon at at hangin.
Abusadong Sistema ng Pahina 8
Ika-lima, pagkakaroon ng malinis, episyente at pangmasang
Enerhiya transportasyon
vii. Mga Epekto ng Climate Ika-anim, pagbabawal sa pagpasok ng mga teknolohiya sa
Change o Pogbabago ng Pahina 9 bansa na malakas magkonsumo ng karbon at magbuga ng
polusyon sa hangin
Klima
Pahina 10 Ika-pito, programa ng pag-alis ng mga produkto sa merkado na
viii. Karanasan sa Pilipinas
hindi episyente sa pagkunsumo ng enerhiya gayundin ang mga
ix. Mga Epekto sa Katutubong proyekto at programa na mapanira sa kalikasan.
Mamamayan Pahina 11 Ika-walo, pag-iibayo ng katutubong mga kaalaman at praktika at
x. Ilang Mga Pagsusuri Pahina 12 tradisyon na makakalikasan at nakaangkla sa likas-kaya pag-unlad.

xi. Ang Ating Tugon at At ika-huli, pangangalaga at pagpaparami sa mga binhi, uri ng
hayop at halaman na makakatulong sa ibayong pag-aangkop sa
Panawagan Pahina 13
nagbabagong klima.
PAHIN A 2 ANG P AGB AB AGO SA KLI M A 2009 PAHIN A 13
 P agbabago ng Kli ma: A no ito?
I L A N G M GA PA G S U S U R I
Ang climate change ay ang
Mawawalan ng kahulugan at magiging bigo ang mga makabuluhang pagbabago sa
panawagan at kampanya na walang pagkilala sa tunay na mga sukatan ng klima
ugat na problema sa climate change o global warming sa (temperatura, hangin o pag ulan)
mundo at sa bansa. sa buong daigdig o klima sa mga
rehiyon ng daigdig na
Integral sa panawagan natin ang pagpapatupad ng isang nagtatagal ng ilang dekada o
tunay ng pambansang industriyalisasyon at tunay na reporma sa maging milyong taon.
lupa na magluluwal ng isang malaya, nakakasapat-sa-sarili,
makalikasan, at maunlad na ekonomiya. Ang climate change ay maaaring
dulot ng mga
Susing hakbang dito ang nasyunalisasyon ng mga industriya ng 1.) natural na salik o proseso o
langis at transportasyon upang mapasakamay ng mamamayan, 2.) prosesong likha mismo ng tao.
at hindi sa dayuhan, ang kontrol at pagpapa-unlad dito.
Halimbawa ng mga natural na
Ang paghawak ng mga mamamayan sa industriyang ito ang salik sa climate change ay ang
magtitiyak na signipikante at tuloy tuloy na mababawasan natin mga pagsabog ng bulkan,
ang paggamit natin ng langis at karbon. pagbabago sa orbito ng
daigdig o pagbabago sa tindi
Ang mga hakbanging ito ang magpapakita sa wastong landas ng sikat ng araw.
at magbibigay sa atin ng kakayahan upang epektibong
matugunan ang usaping climate change. Kung mangyayari ito, May ilang beses na nabago ang
tiyak na lalakas ang kakayahan ng bansa na angkupang at klima ng daigdig sa limang
iwasan ang mga masasamang epekto ng global warming. bilyong taong kasaysayan nito,
Gayundin, ang kakayanan natin na linangin ang ating likas- kabilang na ang apat na beses
yaman h bang tunay na isinasalang-alang ang kapakanan ng na natabunan ang kalakhan ng
mamamayan at kalikasan. mundo ng yelo (glaciation o ice
age) at natunaw ito (interglacial
Mahalaga ang katutubong kaalaman na naka-angkla sa period), na naganap sa huling
kalikasan sa pagkilos ng mga katutubo upang tumugon sa krisis dalawang milyong taon ng dai
ng pagbabago ng klima. Gayundin, ang kanilang boses, daigdig.
pakikibaka para sa karapatan sa lupa at kasarinlan sa
katutubong pagpapasya ay nakaangkla sa kabuuang Matindi ang mga pagbabagong
pagtugon sa isyung panlipunan at kalikasan gaya ng ito sa klima subalit ito ay sa loob
pagbabago sa klima. ng libo libong taon.
PAHIN A 12 ANG P AGB AB AGO SA KLI M A 2009
ATMOSPERA, PANAHON,
at KLIMA
Ang atmospera o atmosphere
ay ang kulumpon at layer ng mga
gas na bumabalot sa daigdig.
Binubuo ito ng 78% nitrogen, 21%
oxygen, 0.93% argon, 0.04%
carbon dioxide, maliit na
bahaging binubuo ng iba’t iba
pang gas at may 1% na singaw
ng tubig o water vapor. May
limang layer ito na nagkakaiba sa
temperatura at taas o layo sa
ibabaw ng daigdig. Ang layer ng
atmospera na pinakamalapit sa
ibabaw ng daigdig ay tinatawag
na troposphere.
Ang panahon o weather ay
ang pang-araw-araw na lagay
ng atmospera sa isang takdang
oras sa isang takdang lugar. Ang
panahon sa Maynila ay maulan,
maulap, mainit, o mahangin.
Ang klima o climate ay ang
kabuuang lagay ng panahon sa
isang partikular na rehiyon sa
loob ng mahaba-habang
panahon (kadalasan 30 taon).
Kinukonsidera din dito ang
karaniwang dalas ng pag-ulan,
temperatura, dalas ng pag-init,
lakas ng hangin, at iba pa. Ang
Pilipinas ay may klimang tropikal.
PAHIN A 3

Pagbabago ng
Klima at ang
Greenhouse Effect
Ang GHG ay ang mga gas sa
atmospera na may nililikhang
greenhouse effect o proseso na kung
saan ang ilang sikat ng araw na
tumatama sa daigdig at kadalasang
binabalik sa kalawakan ay nakukulong
ng mga GHG sa pinakamababang
suson o layer ng atmospera, na nakaka-
pagpainit sa daigdig. Hindi karaniwang
masama ang mga GHG. Kabilang sa
mga gas na ito ang singaw ng tubig o
water vapor at carbon dioxide na
hanging ib nubuga ng tao at kailangan
din ng mga halaman para mabuhay.
Ang GHG ay nagsisilbing paraan para
panatilihin ang nat ral na init sa daigdig
na kailangan upang mabuhay ang mga
hayop, halaman, at tao.
Ngunit kapag labis na tumataas ang
konsentrasyon ng GHG sa atmospera,
mas maraming init, o radiation, ang
nakuk long sa loob ng mundo kaysa
dapat na nailalabas sa kalawakan. Ang
aktibidad ng tao na labis na
PAHIN A 4
nagbubuga ng GHG sa atmospera ay
ang malaganap na paggamit ng mga
fossil fuel (tulad ng natural na gas, langis
at carbon) para sa industriya, enerhiya,
at transportasyon. May epekto rin ang
paggamit ng aerosol, pagmanupaktura
ng semento, paggamit sa kalupaan, at
iba pa.
Ayon sa mga pag-aaral ng
Intergovernmental Panel on Climate
Change (IPCC), isang organisasyong
binuo ng United Nations Environment
Programme (UNEP) at ng World
Meteorological Organization (WMO)
noong 1998, ang lebel ng mga GHG
sa atmospera ay sumirit pataas sa
nakaraang 200 taon. Ayon sa kanila,
tunay na umiinit ang klima at
mapatutunayan ito ng pagtaas ng
temperatura ng hangin at karagatan,
laganap na pagtunaw ng nyebe at
yelo at tumataas na antas ng tubig
dagat sa buong mundo. Tumaas ng
0.74 ± 0.18 °C ang karaniwang temper
tura ng hangin sa buong mundo mula
sa lebel nito 100 taon na ang
nakalipas. Hindi lang umiinit ang
daigdig, bumibilis pa ang pag-init nito
sa nakaraang mga taon.
Ang ika-dalawampung siglo (1900’s)
ang tinaguriang pinakamainit na siglo
sa nakalipas na isang libong taon,
subalit mas mabilis pa itong umiinit sa
mga dekada mula 1950 hanggang
2005. Labing-isa sa nakaraang 12
taon mula 1995 hanggang 2006 ang
nagtala ng pinakamaiinit na
temperatura mula 1850. Ang taong
2005 at 1998 naman ang dalawang
pinakamainit na taon.
ANG P AGB AB AGO SA KLI M A 2009
Mga Epekto sa Katutubong Mamamayan
Sa maraming sulok ng Pilipinas ay tagtuyo o tag-ulan;
7. Nagsisibentahan ng lupa ang
nadadama ang mga sumusunod
ilang katutubo sa mga turista
na epekto ng pagbabago ng
at minahan dahil sa pagkawala
klima sa hanay ng mga katutubo ng
ng taba ng lupa at pagkaing
Timog Katagalugan:
dagat;
8. Dumadami at sumisidhi ang mga
1. Tumitindi ang pagdami ng mga
sakit gaya ng malaria, dengue,
peste at sakit sa halaman sa
pneumonia, at iba pang sakit sa
kaingin ng mga katutubo;
balat; at
2. Dumadanas ng pagkaunti ng
9. Dumadami ang lumuluwas sa
mga huling isda, hipon at apap
labas ng pamayanan upang
sa mga ilog ng mga katutubong
magtrabahong-alipin dahil sa
Dumagat;
kagutuman at kahirapan.
3. Namamatay ang mga korales,
tahong, damong dagat, at iba
Ang mga ito ay ilan lamang
pang pagkaing dagat sa
halimbawa. Sa kabuuan ay
karagatan ng mga Tagbanua;
nagreresulta ito ng pagkawala ng
4. Sumisidhi ang pagkakasunog ng
kabuhayan at kahirapan, at
gubat sa kabundukan;
5. Natuuyo ang mga ilog at
 Pagkagutom at ibayong
namamatay sa tuyot ang mga
pagkakasakit
baging at mga halamang
 Pagkasira ng kalikasan at mas
gubat na pagkain at produktol
tumitinding pang-aapi
6. Hindi na makasunod sa mga
 Ibayong pagkakamkam sa
nakagisnang daloy ng gawain
sa kaingin dahil sa matinding lupang ninuno
PAHIN A 11
 Karanasan
sa Pilipinas Kabilang sa
posibleng epekto ng
mga
global warming sa Pilipinas
ay ang mga sumusunod:
1. pagtaas ng tubig sa
dagat;
2. matinding pagbaha;
3. mas malalakas at mas
madalas na bagyo;
4. paglubog ng mga
mabababang lugar;
 m a d a l a s at
mahabang tag-tuyot;
T inataguriang isang pagdami ng sakit at
climate hotspot ang epidemya; at
Pilipinas. Ibig sabihin, isa ito
 pagkawala ng mga
s a b a n s a n g hayop at halaman.
pinakamatinding
maaapektuhan.
Sa kinalaunan, nagdulot
ito ng MALUBHANG
Salik nito ang ating KRISIS SA KABUHAYAN
bulnerableng karagatan, at KAGUTUMAN, MAS
kalupaan at kagubatan sa T U M I T I N D I N G
kalamidad at lalo na ang KAHIRAPAN,
kawalan ng stabilidad sa PA G K A S I R A
NG
politika at ekonomiya na K A L I K A S A N , at
nagluluwal ng atrasadong P A N G A N I B SA
industriya at agrikultura. MAMAMAYAN.
PAHIN A 10 ANG P AGB AB AGO SA KLI M A
Ang mga P angunahi ng
Greenhouse Gases (GHG)
Carbon Dioxide (CO2) – Ito ang Halocarbons– Ang
tinuturing na pinakaimportanteng chlorofluorocarbons (CFCs),
GHG na dinudulot ng tao dahil sa hydrofluorocarbons (HFCs), at
bumibilis na paglaki ng kontribusyon pefluorocarbons (PFCs) ay synthetic
nito (80% sa kabuuang ibinugang o di natural na gas na ibinubuga
GHG mula 1970), at dahil ito na ng iba’t ibang proseso sa mga
ang pinakamalaking bahagi ng industriya.
GHG sa atmospera (77%).
Bagamat relatibong maliit ang
Sa pinakahuling pag-aaral, ang bahagi nito sa GHG, itinututring
mabilis na paglaki ng ibinugang itong napakalakas na GHG.
GHG ay nagmula sa pagsunog ng Nalilikha ang halocarbons sa
mga fossil fuels, katulad ng karbon, paggawa ng aerosol spray,
langis at natural na gas para sa refrigerants, foam plastics, foam
enerhiya, transportasyon at rubber, solvents, cleaners, coolants,
industriya. at ilan pang plastik.
Methane (CH4) – Ito ang
pangalawang pinakamalaking sanhi
ng pag-init ng mundo kasunod ng
carbon dioxide. Ito ay ibinubuga
kapag nagmimina, lumilikha o
nagbib yahe ng karbon, natural na
gas at langis. Marami ring
ibinubugang methane ang
hayupan, ilang proseso ng
agrikultura at nabubulok na mga
basura.
Nitrous Oxide (N20) – Nililikha ito
ng ilang gawaing pang-agrikultura
at pangindustriya, pati nang
pagsusunog ng fossil fuel at ng
basura.. Nananatili ito sa atmospera
ng 120 na taon.
2009 PAHIN A 5
 Mga
Nangungunang
Ugat ng
Pagbabago
sa Klima
Nagsimulang tumaas ang
pagbuga ng GHG na likha ng tao
sa panahon ng rebolusyong
industriyal noong ika-18 hanggang
ika-19 na siglo.
Sa yugtong ito, bumilis ang pag-
unlad ng teknolohiya at produksyon.
Naging malawakan ang pagtatayo
ng mga pabrika, paggamit ng
makinarya, pagdami ng mga
imbensyon, at paglawak at
paghusay ng sistema ng
komunikasyon, enerhiya, at
transportasyon. Ito rin ang panahon
na rumururok na ang malayang
kumpetisyon sa mga kapitalistang
bansa. Nakukonsentra na ang
kalakhan ng kapital at produksyon
sa malalaking kapitalista na unti-
unting nagmomonopolisa at
nagdodomina sa takbo ng mga
industriya.
Bagamat malaki ang inunlad ng
panahong ito sa larangan ng
teknolohiya, ang produksyon sa
yugtong ito ay hindi planado batay
PAHIN A 6
sa pangangailangan ng
Mga Epekto ng Climate Change
mamamayan at kakayahan ng
kalikasan. Pagbabago ng Temperatura
Ang pagbabago ng temperature ay lubos na nakakaapekto
Kontrolado ng mga pribado at sa kalikasan at mga nilalang nito. Maari itong magdulot ng
malalaking korporasyon ang mga pagtindi at dalas ng mga sakit sa mga hayop, halaman at tao;
rekurso sa produksyon. Ang
pangunahing layunin ng produksyon
pagkamatay ng mga organism sa karagatan, at kagubatan
na nagluluwal ng kagutuman at pagtindi ng peste at lala ng
ay kumita ng papalaking tubo:
dahilan kung bakit ito naging
mga sakit.
maaksaya sa likas-yaman at
mapangwasak sa kapaligiran.
Pagbabago ng Klima ng Panahon
Nagdudulot ito ng heatwaves, dalas at tindi ng mga bagyo,
Ang pangunahing nagbubuga ng tsunami, ipo-ipo, at matinding tagtuyot o tag-ulan gaya ng El
polusyon at GHGs sa atmospera ay Niño at La Niña.
mula sa mga mauunlad na bansa
tulad ng Estados Unidos, Japan, Pagbabago ng Lebel ng Karagatan
Canada, Australia at mga bansa sa Ito ay dunudulot ng pagkatunaw ng mga nyebe at malalaking
Europa. tipak ng yelo sa mundo. Nanganganib na mawalan ng tirahan
ang mga hayop sa ice caps at gayundin ay isang banta na
Sinasabi na nagmula sa mga magpapalubog sa mga mababaw na isla at kalupaan sa
bansang ito ang 80% ng mga GHG
tubig. Gayundin ay magdudulot ito ng malaking kawalan sa
na ibinuga sa atmospera mula
mga baybayin at mga komunidad na dito umaasa ng
noong 1800s. Ang Estdos Unidos
kabuhayan.
na may 5% ng populasyon ng
mundo (300 milyong katao) ang
responsable sa paglikha ng labis-
labis na carbon dioxide sa buong
daigdig.
Dalawampu’t limang porsyento
(25%) ng pagbubuga ng GHG sa
atmospera kada taon ay
nanggagaling sa US--katumbas sa
pinagsamang emission o pagbuga
ng 135 mahihirap na bansa na may
kabuuang populasyon na 3 bilyon.
ANG P AGB AB AGO SA KLI M A 2009 PAHIN A 9
 Kapitalistang Produksyon at P a g ka u b o s
Abusadong Sistema ng Enerhiya ng
Kagubatan ngayon ay kalbo na ang 93% ng
ating kagubatan at tayo ay nag-
aangkat na lamang ng troso.
Pangunahing naging biktima ng
malawakang pagkasira ng
kagubatan ng mga dayuhan at
negosyanteng dayo ang mga
katutubong komunidad na
namumuhay sa kagubatan.

Ang mga transnational habang ang 50 pinakamalaking

corporations (TNCs) o mga
korporasyon ay kumokontrol ng Mahalagang banggitin din na
77% ng produksyon.
dambuhalang korporasyong may may kontribusyon sa climate
monopolyo sa kapital at may mga change ang istorikal ng pagka-
Kontrolado din ng mga TNC ang
operasyon sa mahigit sa isang ubos ng ating kagubatan
industriya ng enerhiya at
bansa—ang may malaking (deforestation).
transportasyon sa mundo.
responsibilidad sa paglikha at
pagbuga ng GHGs sa
Sa dalawang industriyang ito Nagsimula ang mabilis na naubos
atmospera.
pangunahing nagmumula ang ang ating mga kagubatan noong
pinakamalaking pagbuga ng pananakop ng US sa bansa, kung
Kontrolado ng mga TNC ang
carbon dioxide at GHGs. Hindi saan naging laganap ang
industriya ng langis. Dahil sa
nakakapagtaka na ang mga komersyal at malakihang Ang Pilipinas ay bumubuo
malaking pagsandig sa langis ng
TNCs sa industriya ng enerhiya,
maraming industriya sa mundo pagtotroso sa bansa. lamang ng 0.3% ng kontribusyon
langis, at transportasyon ang mga
ang sino mang kumpanya at
pinakamalalaking kumpanya sa
ng pagbubuga ng GHGs.
bansa na may kontrol dito ay may Mabilis na nakalbo ang kagubatan
buong mundo.
kapangyarihan na makapagdikta at humina ang kakayahan nito na Ang mga mahihirap na bansa
sa ekonomiya at pulitika ng mga humigop ng CO2 sa atmospera. gaya ng Pilipinas kabilang na
Sa kabila ng limpak-limpak na
bansa at ng mundo ngayon. Nagpalala din ito sa mga ang sektor ng mga katutubong
tubo, ang mga TNCs ay ang
tinagurian ding m ga flashflood, landslide at tagtuyot. mamamamayan na pinakamaliit
Noong 2004 lamang, 10 sa
pinakamalaking korporasyon sa
dambuhalang halimaw na ang kontribusyon sa climate
umuubos ng likas yaman ng Partikular sa Pilipinas, mula sa change ay siya namang pinaka-
langis sa Estados Unidos ang
mundo at direktang sumisira sa pagiging nangungunang exporter apektado ng pangkalikasan at
kumokontrol agad ng 55% ng
kalikasan. ng troso nuong 1950s-60s, sa panlipunang krisis na ito.
produksyon ng langis ng US

PAHIN A 8 ANG P AGB AB AGO SA KLI M A 2009 PAHIN A 7