Libri Mesuesit Biologjia 12 (Me Zgjedhje)

MIRELA BEGA MAJLINDA MATUKA MEHMETAJ FLUTURA MALO
BIOLOGJIA 12
ME ZGJEDHJE
LIBËR MËSUESI
Botues:
Latif AJRULLAI
Rita PETRO
Redaktore:
Sevi Lami
Arti grafik:
Eldion NEVRUZI
© Albas, 2018
Shtëpia botuese Albas

Në Tiranë: rr. “Donika Kastrioti”, pallati 14, ap. 4D.
Tel: 00355 45800160
e-mail: info@albas.al
Në Tetovë: rr. “Ilinden”, nr. 105

Tel.: 00389 44 344 047
e-mail: albas_te@yahoo.com
Në Prishtinë: rr. “Muharrem Fejza”, p.n.

Tel.: 00377 45 999 770
e-mail: albas_pr@yahoo.com
Në Preshevë: rr. “Selami Hallaqi”

Tel.: 00381 17 669 677
e-mail: albas_pr@hotmail.com
Shtypur në shtypshkronjën
PËRMBAJTJE
1. Biologjia qelizore dhe mikroskopia 68. Nevojat e organizmave të gjallë për energji
2. Ngjashmëritë dhe dallimet qelizë bimore dhe qelizë shtazore 69. ATP-ja
3. Njësitë e matjes 70. Frymëmarrja qelizore, glikoliza dhe reaksionet e ndërmjetme
4. Llogaritja e përmasave të objekteve (Veprimtari praktike) 71. Frymëmarrja qelizore. Cikli i Krebsit dhe fosforilimi oksidativ.
5. Superstruktura e qelizës shtazore 72. Struktura dhe funksioni i mitokondrive
6. Superstruktura e qelizës bimore 73. Frymëmarrja qelizore pa oksigjen
7. Dy lloje qelizash krejt të ndryshme 74. Përsëritje. Energjia dhe frymëmarrja qelizore
8. Përsëritje për tematikën 75. Procesi i transferimit të energjisë
9. Njësitë ndërtuese të jetës: monomerët, polimerët, makro- 76. Reaksionet e fotosintezës që varen nga drita
molekulat 77. Reaksionet e fotosintezës që nuk varen nga drita
10. Karbohidratet: monosakaridet dhe disakaridet 78. Bimët C4
11. Karbohidratet - Polisakaritet: Amidoni, celuloza 79. Përsëritje. Fotosinteza
12. Yndyrat 80. Mjedisi i brendshëm
13. Proteinat 81. Kontrolli i temperaturës së trupit
14. Proteinat rruzullore e fijezore 82. Ekskretimi
15. Uji 83. Struktura e veshkave
16. Përsëritje. Molekulat biologjike 84. Ripërthithja në nefron
17. Fosfolipidet dhe struktura e membranës 85. Kontrolli i përmbajtjes së ujit
18. Sinjalizimi i qelizave 86. Kontrolli i glukozës në gjak
19. Lëvizja e lëndëve brenda dhe jashtë qelizës 87. Homeostaza te bimët
20. Difuzioni (Punë laboratori) 88. Përsëritje. Homeostaza te gjallesat shtazore dhe bimore
21. Osmoza 89. Komunikimi nervor
22. Potenciali i tretësirës dhe i trysnisë 90. Harku reflektor
23. Transporti aktiv 91. Potenciali i veprimit
24. Përsëritje. Membranat qelizore dhe transporti 92. Sinapset
25. Kromozomet 93. Roli i sinapseve
26. Struktura e kromozomeve 94. Tkurrja muskulore
27. Mitoza 95. Si realizohet tkurrja muskulore
28. Hulumtimi i mitozës (Punë laboratori) 96. Komunikimi hormonal
29. Mjekësia moderne kundër plakjes dhe kancerit 97. Kontrolli i lindjeve
30. Përsëritje. Cikli qelizor dhe mitoza 98. Kontrolli dhe koordinimi te bimët
31. Struktura e ADN-së dhe ARN-së 99. Auksinat dhe rritja në gjatësi e bimëve
32. Dyfishimi i ADN-së 100. Përsëritje: Koordinimi
33-34. ADN-ja, ARN-ja dhe sinteza e proteinave 101. Ushtrime. Koordinimi
35. Përsëritje. Acidet nukleike dhe sinteza e proteinave 102. Test për tematikat VIII-XII
36. Nevojat për transport të bimëve 104. Vlerësim portofoli. Periudha: Janar-Mars
37. Struktura e rrënjëve, kërcejve dhe e gjetheve 105. Kromozomet homologe
38. Transporti i ujit: transpirimi 106. Mejoza
39. Nga ksilema në qelizat e gjethes 107. Mbrojtja dhe ruajtja e llojeve
40. Nga qimet thithëse të rrënjës në ksilemë 108. Gametogjeneza te njeriu dhe te bimët
41. Translokacioni 109. Gjenetika. Trashëgimia e gjeneve;
42. Si ndodh translokacioni? 110. Kryqëzimet analizuese dhe alelizmi i shumëfishtë
43. Përsëritje. Transporti te bimët 111. Ushtrime - Mejoza, gametogjeneza dhe gjenetika
44. Sistemet transportuese te gjitarët 112. Trashëgimia e lidhur me gjininë
45. Enët e gjaku 113. Kryqëzimet dihibride
46. Plazma e gjakut dhe lëngu indor 114. Ushtrime për trashëgiminë e lidhur me seksin dhe
47. Limfa dhe qelizat e gjakut kryqëzimet dihibride
48. Hemoglobina 115. Ndërveprimet ndërmjet lokuseve
49. Problemet që lidhen me transportin e oksigjenit 116. Kryqkëmbimi
50. Zemra 117. Ushtrime. Ndërveprimet ndërmjet lokuseve dhe
51. Cikli kardiak kryqkëmbimin
52. Kontrolli i rrahjeve të zemrës 118. Mutacionet
53. Përsëritje. Sistemet transportuese te gjallesat shtazore 119. Kontrolli i shprehjes së gjeneve te prokariotët
54. Test përmbledhës 120. Kontrolli i shprehjes së gjeneve tek eukariotët
55. Vlerësim portofoli 121. Përsëritje. Ndryshimet e trashëgueshme
56. 59. 103. Projekt. Ç’rregullime të sistemit kardiovaskular dhe 122. Variacioni
aparatit të frymëkëmbimit. Duhanpirja. 123. Ndikimet mjedisore në fenotip
57. Këmbimi i gazeve. Mushkëritë 124. Përzgjedhja natyrore
58. Trakeja, bronket, bronkiolet dhe hojëzat 126. Ligji Hardi-Vajnber
60. Përsëritje. Shkëmbimi i gazeve në hojëza 127. Ushtrime. Ligji Hardi-Vajnberg
61. Mbrojtja nga sëmundjet 128. Teoria Darvin-Uollas dhe llojformimi
62. Qelizat e sistemit imunitar 129. Krahasimet në nivel molekular
63. Antitrupat dhe sasia e leukociteve në gjak 130. Ekosistemet
64. Imuniteti aktiv dhe pasiv 131. Diversiteti
65. Sëmundjet autoimune 132. Rëndësia e diversitetit
66. Antitrupat monoklonialë 133. Përsëritje. Diversiteti biologjik, klasifikimi dhe ruajtja
67. Përsëritje. Sistemi imunitar, sëmundjet autoimune, antitrupat 134. Testim
monoklonialë. 136. Vlerësim portofoli. Periudha: Prill-Qershor
PLANI MËSIMOR BIOLOGJIA 12
ME ZGJEDHJE
Sipas nismës 3 lëndë në 6 orë
KURRIKULA ME KOMPETENCA
Shkalla VI
Rezultatet e të nxënit të kompetencave kyç që realizohen nëpërmjet fushës së shkencave të natyrës për
shkallën VI.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit. Nxënësi komunikon në mënyrë efektive. Nxënësi/ja:

• shpreh para të tjerëve çështjet thelbësore të ngritura në një fjalim, interpretim ose paraqitje të dëgjuar për
një temë të caktuar nga fusha të ndryshme, përmes së paku një forme të komunikimit (gjuhës, simboleve,
shenjave, kodeve, performancës artistike etj.);
• diskuton në grup në mënyrë konstruktive duke dhënë informacion, argumente dhe duke shtruar pyetje në
një dialog në kohëzgjatje prej disa minutash, për një temë të caktuar në gjuhën amtare, ose në gjuhë të huaj;
• përdor drejt strukturën dhe rregullat e drejtshkrimit në forma të ndryshme të komunikimit, si: ese, e-mail,
letër formale dhe joformale etj.;
• prezanton një temë të caktuar nga arti, nga shkenca, nga jeta e përditshme dhe në mënyrë efektive
komunikon me audiencën duke përdorur TIK-un dhe mediet e tjera të shkruara dhe elektronike;
• përdor në mënyrë efektive programet e TIK-ut gjatë procesit të të nxënit (duke përfshirë edhe të nxënit në
distancë) dhe kryerjes së detyrave në një fushë të caktuar mësimore.
Kompetenca e të menduarit. Nxënësi mendon në mënyrë krijuese. Nxënësi/ja:

• sqaron ecurinë e zgjidhjes së një problemi në klasë apo jashtë saj, duke e vërtetuar zgjidhjen e problemit
përmes metodës së analizës dhe e prezanton para moshatarëve apo para të tjerëve;
• analizon, në mënyrë të pavarur, informacionet e marra nga burimet e ndryshme për një temë ose detyrë
të dhënë, vlerëson cilësinë e tyre dhe i radhit ato sipas rëndësisë dhe qëllimit që kanë (temat mund të
jenë, p.sh.: orientimi në karrierë, integrimi evropian, ndryshimet klimatike, rreziqet nga armët konvencionale,
armatimi bërthamor, zhvillimi kulturoro-artistik në vend etj.); gjykon rezultatet e arritura, nga analiza e
të dhënave të një projekti apo programi të realizuar dhe i interpreton ato me gjuhën e matematikës dhe
të fushës përkatëse, i paraqet grafikisht, në formë tabelore, duke nxjerrë përfundime të vërtetuara (p.sh.:
projekt me bazë shkolle, projekt i gjelbërimit, projekt i hartuar nga komuniteti, koncert, ekspozitë, orë letrare,
punë laboratorike etj.);
5
• kërkon në mënyrë të pavarur për një çështje të caktuar, duke përcaktuar fazat dhe procedurat e hulumtimit,
paraqet dhe interpreton rezultatet e fituara në tabela dhe grafikë, duke përdorur teknologjinë informative;
• identifikon burimet e informacioneve të nevojshme dhe i shfrytëzon ato në mënyrën e duhur për të zgjidhur
një problem në nivelin e caktuar të vështirësisë, duke dhënë shembuj konkretë;
• vlerëson cilësinë e informacioneve në një material të shkruar për një temë të caktuar (p.sh.: për ngrohjen
globale, për diversitetin kulturor dhe etnik etj.),
• identifikon elementet kryesore, i diskuton me moshatarët, duke dhënë propozime konkrete për shfrytëzimin
e shembujve pozitivë në kontekstin lokal apo global, duke shprehur edhe qëndrimin personal;
• përpunon në mënyrë kritike informacionet e mbledhura nga burime të ndryshme për ndonjë temë të
ndjeshme në shoqëri, formon qëndrim kritik dhe e paraqet atë gjatë një debati me moshatarë dhe me të
tjerë për çështjen e ngritur, “pro” ose “kundër” (si, p.sh.: futja e edukimit fetar në shkollat publike, martesat
mes anëtarëve të një gjinie, dënimi me vdekje etj.);
• argumenton rezultatet e arritura gjatë një eksperimentimi në shkollë apo diku tjetër, duke përshkruar
qëllimin, hipotezën dhe mënyrën e vëzhgimit të dukurisë së manifestuar dhe paraqet rezultatet në mënyrë
tabelore dhe grafike;
• zbaton njohuritë dhe përvojën në kontekst të zgjidhjes së një problemi nëpërmjet veprimeve të përshtatshme
( p.sh., përfshin të rinjtë në një debat për tema me interes shkencor, shoqëror, historik, kombëtar etj.) vetëm
pasi të jenë bërë përgatitjet e duhura dhe të jetë bërë informimi i të gjithëve.
Kompetenca e të nxënit. Nxënësi mëson për të nxënë. Nxënësi/ja:

• demonstron shkathtësi të përdorimit të TIK-ut në situata të përditshme dhe në përmbushjen e kërkesave të
ndryshme gjatë të nxënit (p.sh.: për ndërtimin e tabelave, grafikëve apo diagrameve, për vizatimin e një plani
të shtëpisë, apo për përgatitjen e shkresave dhe prezantimeve etj.);
• diskuton në grup për mënyrat e bashkëpunimit me të tjerët për të zgjidhur një situatë të re mësimore ( një
problem nga jeta e përditshme ose për të menaxhuar konfliktet me bashkëmoshatarët), tregon mënyrën e
shfrytëzimit të përvojave paraprake për të zhvilluar njohuritë dhe shkathtësitë e reja në zgjidhjen e situatave
dhe problemeve të tilla;
• shfrytëzon, në mënyrën e duhur, këshillat dhe informacionet e marra për përkrahje në zgjidhjen e një detyre
apo problemi të caktuar, pastaj rezultatet i paraqet para të tjerëve;
• bën përpunimin e informacioneve për një temë të caktuar në mënyrë të pavarur dhe efektive, rezultatet e
punës i prezanton me shkrim ose me gojë para të tjerëve, duke dhënë shpjegime për mënyrën e zgjedhjes
dhe të shfrytëzimit të burimeve të informacionit;
• paraqet një plan studimi (në formë skice, vizatimi, shkrimi etj.) për ndonjë çështje të caktuar (p.sh.: vlerat
kulturore të rajonit të vet, vlerat e edukimit në shoqëri etj.), duke respektuar të gjitha hapat e planit të
studimit dhe e paraqet para të tjerëve;
• vlerëson, në mënyrë kritike, punën e vet duke iu referuar qëllimeve të punës, p.sh., në mënyrë të pavarur
redakton një dorëshkrim të tij për përmirësimin e organizimit të shkrimit dhe të qartësisë së mendimit etj.;
• menaxhon në mënyrë produktive burimet që i ka në dispozicion (kohën, njerëzit, mjetet e konkretizimit/
punës etj.) gjatë kryerjes së një aktiviteti ose detyre të caktuar në një fushë mësimore apo në situata të jetës
së përditshme.
Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin. Nxënësi kontribuon në mënyrë produktive. Nxënësi/ja:
• merr nisma në veprimtari të ndryshme me interes për lëndën/fushën mësimore, për klasën, për shkollën dhe
për mjedisin ku jeton, si dhe tregohet i përgjegjshëm në plotësimin e detyrave, përmbushjen e detyrimeve
dhe respektimin e afateve referuar projektit apo planit;
• planifikon dhe menaxhon me sukses një projekt me objektiva të caktuara, p.sh., një projekt për organizimin
e ndërmarrjeve të vogla që ofrojnë produkte dhe shërbime për qytetarët, duke u mbështetur në kërkesat
aktuale të tregut të punës;
• zbaton udhëzimet dhe rregullat e shkruara në udhëzues, katalogë, apo skica për përdorimin e drejtë të
mjeteve laboratorike, makinave dhe pajisjeve teknike, gjatë një ushtrimi ose aktiviteti (në klasë, në laborator
etj.) dhe tregon për të tjerët mënyrën e zgjedhjes dhe përdorimit të tyre.
6
Kompetenca personale. Nxënësi bën jetë të shëndetshme.Nxënësi/ja:
• demonstron vetëbesim dhe shkathtësi personale e ndërpersonale në jetën e përditshme, duke dalluar me
kohë aspektet pozitive për veten dhe duke ndërmarrë veprime konkrete për arritjen e rezultateve të synuara
personale;
• shfaq në forma të ndryshme bashkëndjesi për të tjerët, p.sh.: merr pjesë në veprimtari bamirësie, ndihmon
të moshuarit, të sëmurët etj. dhe përvojat e tilla i prezanton para të tjerëve;
• paraqet nëpërmjet njërës nga format shprehëse, përparësitë e veprimtarive fizike ditore për individin e
shëndoshë dhe prezanton para të tjerëve qëllimet e vendosura për veten në këtë fushë (për marrje me
aktivitete fizike ditore) dhe nivelin e arritjes së tyre;
• bën zgjedhje dhe merr vendime të duhura lidhur me shëndetin, dietat dhe ushtrimet në jetën e përditshme,
apo në situata të paraqitura në formën e detyrave dhe veprimtarive mësimore, kur duhet të veprojë në
mënyrë të pavarur për zbatimin në praktikë të këtyre aspekteve;
• shpreh, në forma të ndryshme, qëndrimin e vet të pavarur për përgjegjësinë e të qenit prind/kujdestar dhe
për planifikimin e familjes, si dhe merr vendime të drejta për të ardhmen e tij.
Kompetenca qytetare. Nxënësi përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët. Nxënësi/ja:

• prezanton nëpërmjet njërës nga format e shprehjes, mënyrën e funksionimit të mjedisit shoqëror në nivel
lokal dhe më gjerë, si dhe me shembuj konkretë tregon kontributin e vet në ruajtjen dhe kultivimin e vlerave
të mjedisit;
• ilustron me shembuj zgjidhjen e problemeve të caktuara në nivel shkolle ose në nivel të komunitetit dhe
format e përkrahjes, si dhe e arsyeton këtë me argumente para një audience të caktuar (p.sh., demonstron
mënyrën e ofrimit të ndihmës së parë në rastet e fatkeqësive natyrore ose njerëzore);
• merr pjesë në përgatitjen dhe organizimin e një veprimtarie (në shkollë apo në komunitet) për mbrojtjen
e mjedisit natyror dhe atij të krijuar nga njeriu dhe në mënyra të ndryshme kontribuon për zhvillim të
qëndrueshëm të tij.
Kompetenca digjitale. Nxënësi përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin. Nxënësi/ja:

• përdor programet e TIK-ut në mënyrë efektive për të komunikuar dhe bashkëpunuar me bashkëmoshatarët
gjatë procesit të të nxënit, duke përfshirë edhe të nxënit në distancë;
• prezanton një projekt, duke përdorur sekuenca videosh, figurash, për demonstrimin e temave mësimore;
• vlerëson cilësinë e informacionit të gjetur nga një shumëllojshmëri burimesh dhe mediesh;
• përdor sistemet e duhura kompjuterike (hardwar, software dhe network dhe softet), si: word processing,
database, power-point, publisher, internet explorer për përdorimin e TIK-ut në situata të ndryshme të të
nxënit (ndërtimin e tabelave, grafikëve, diagrameve, vizatimin e një plani, përgatitjen e shkresave dhe të
prezantimeve);
• është krijues në zbatimin e njohurive që përmbajnë shkencat kompjuterike dhe mediet digjitale; tregon
rregullat e sigurisë që duhen zbatuar për të ruajtur privatësinë personale, sipas kodit të etikës së komunikimit
personal dhe në grup;
• është aktiv dhe i pavarur në procesin e mësimdhënies dhe mësimnxënies për gjetjen dhe përdorimin e
metodologjive që lehtësojnë këtë proces.
7
KOHA MËSIMORE
Programi i fushës së shkencave natyrore për shkallën VI specifikon orët e secilës tematikë për secilën lëndë.
Mësuesit janë të lirë të lëvizin me 10-20% të orëve për çdo tematikë. Shuma e orëve për secilën tematikë
është e barabartë me sasinë e orëve vjetore të përcaktuara në planin mësimor të arsimit të mesëm të lartë.
Përdoruesit e programit duhet të respektojnë peshën që zë secila tematikë në orët totale vjetore.
Tabela: Orët përkatëse mësimore të tematikave për klasën e 12-të.
Shkalla VI Diversiteti Ciklet Ndërveprimet Sistemet Totali i orëve

KLASA 12 60 20 - 56 136
PLANI VJETOR SINTETIK

PLANI VJETOR SINTETIK - LËNDA BIOLOGJIA 12 ME ZGJEDHJE
Niveli i arsimit me
Arsimi i Mesëm i Lartë (AML) kohëzgjatje prej tri vitesh Shkalla VI
(KSNA 3)
Struktura
34 javë x 4 orë/javë = 136 orë
SHTATOR – DHJETOR JANAR – MARS PRILL – QERSHOR
PERIUDHA
56 ORË 48 ORË 32 ORË
TEMATIKA DIVERSITETI DIVERSITETI DIVERSITETI
Gjenetika, kontrolli i
shprehjes së gjeneve
Trashëgimia monohibride
dhe dihibride
Kromozomet homologe
Kryqëzimet analizuese
Ndërtimi dhe funksionimi Kodominanca
i qelizave eukariote dhe Gjenet e lidhura
prokariote Alelizmi i shumëfishtë
Teoria qelizore Ndërveprimi i gjeneve
Qelizat prokariote Mutacionet
Qelizat eukariote Kontrolli i shprehjes së
Viruset gjeneve te prokariotët dhe
Diversiteti i molekulave eukariotët
Njohuritë dhe konceptet biologjike Gjenetika e popullatave
Karbohidratet Ligji Hardi Vajnberg
Yndyrat Shkaqet e mikroevolucionit
Proteinat Evolucioni dhe përshtatja
Acidet nukleike Përzgjedhja natyrore dhe
Dyfishimi i ADN-se format e saj
Sinteza e proteinave Përshtatjet fiziologjike,
Jonet inorganike anatomike dhe sjelljore
Uji Izolimi riprodhues
Lloji
Llojformimi alopatrik dhe
simpatrik
Diversiteti i llojeve
Ekosistemet
Diversiteti i llojeve
8
TEMATIKA SISTEMET SISTEMET
Shkëmbimi dhe transporti i Shkëmbimi dhe transporti i

lëndëve lëndëve te kafshët
Mekanizmat e transportit Shkëmbimi i gazeve
qelizor Ndërtimi i sistemit të
Struktura e membranës frymëkëmbimit
qelizore Transporti i gazeve në gjak
Sinjalizimi te qelizat Sistemi imunitar
Sistemet e transportit të Mbrojtja ndaj sëmundjeve
lëndëve në qelizë Qelizat e sistemit imunitar
Shkëmbimi dhe transporti i Imuniteti aktiv dhe pasiv
lëndëve te bimët Homeostaza te kafshët dhe
Nevojat për transport të te bimët
bimëve Mjedisi i brendshëm
Indet bimore Homeostaza te njeriu
Struktura e rrënjëve kërce- Ekskretimi
jve dhe gjetheve Struktura e sistemit të
Njohuritë dhe konceptet
Shkëmbimi i gazeve ekskretimit
Transpirimi Funksionet e nefronit
Translokacioni Homeostaza te bimët
Shkëmbimi dhe transporti i Koordinimi te kafshët dhe
lëndëve te kafshët te bimët
Ndërtimi i sistemit të Komunikimi nervor
qarkullimit Harku reflektor
Enët e gjakut Sinapset
Zemra Tkurrja muskulore
Cikli kardiak Roli i hipotalamusit
Transporti i lëndëve ndërm- Roli i ADH (hormoni i
jet sistemit të qarkullimit të kundërurinimit) në ruajtjen
gjakut dhe qelizave e sasisë së ujit.
Elementët qelizor të gjakut Komunikimi hormonal te
Gjaku bimët
Limfa Roli i hormoneve bimore
TEMATIKA CIKLET CIKLET CIKLET
Shndërrimet energjetike
Fotosinteza
Faza dritore
Cikli qelizor tek eukariotët
Faza jodritore
Mejoza
Cikli qelizor tek eukariotët Frymëmarrja qelizore
Njohuritë dhe konceptet Mutacionet kromozomike
Mitoza Roli i ATP-së në transportin
Gametogjeneza te njeriu
aktiv
Gametogjeneza te bimët
Fosforilimi oksidativ
Fosforilimi në nivelin e
substratit
9
PLANI VJETOR ANALITIK
PLANI I DETAJUAR I PERIUDHËS: SHTATOR – DHJETOR = 56 ORË
SHPËRNDARJA E ORËVE SIPAS TEMATIKAVE
PËR PERIUDHËN SHTATOR-DHJETOR
VEPRIMTARI PUNË
TEMATIKA TEORI PËRSËRITJE PROJEKT PORTOFOL TEST
PRAKTIKE LABORATORI
Diversiteti 16 1 3 1
Sistemet 20 3 2
Ciklet 3 - 1 1
Gjithsej 39 1 7 5 2 1 1
Rezultatet e të nxënit për secilën tematikë për periudhën shtator - dhjetor.
Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Struktura e qelizës. Nxënësi/ja:
Përshkruan me fjalët e tij rolin e zhvillimit të mikroskopisë në zbulimet e strukturës dhe ndërtimit të
N2
qelizave
N3 Emërton nëpërmjet skematizimeve strukturat e përbashkëta të qelizës bimore dhe shtazore
N2 Liston strukturat që gjenden vetëm në qelizën bimore/ vetëm në qelizën shtazore
N3 Përcakton ngjashmëritë dhe dallimet midis qelizës bimore dhe asaj shtazore
Llogarit me anë të matjeve përmasat reale të objekteve, zmadhimin e qelizës shtazore dhe të disa prej
N4
organeleve qelizore
N3 Vëzhgon në mikroskop preparate të gatshme ose të përgatitura vet
Emërton strukturat e një qelize shtazore/ bimore, të cilat mund të shihen me mikroskop elektronik, por jo me
N3
mikroskopik
N2 Liston strukturat kryesore që kanë të përbashkëta qelizat prokariote dhe qelizat eukariote
N3 Shpjegon shkurtimisht rëndësinë e secilit prej organeleve qelizore
N3 Skematizon thjesht ndërtimin e një virusi
N3 Krahason struktura të ndryshme qelizore në ndërtim dhe funksion
N4 Përcakton lidhjen strukturë funksion të secilit prej organeleve qelizore
Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Molekulat biologjike. Nxënësi/ja:
N3 Përshkruan me anë të shembujve kuptimin e termave kondensim dhe hidrolizë

N3 Shpjegon me fjalët e tij formimin e lidhjeve glukozidike
N3 Krahason ndërtimin e monosakarideve, disakarideve dhe polisakarideve
N2 Përshkruan me fjalët e tij strukturën unazore të α-glukozës dhe β-glukozës
N4 Teston përdorimin e tretësirës sё Benediktit pёr tё hetuar praninë e sheqernave reduktues dhe joreduktues
N3 Shpjegon se polisakaridet formojnë lidhje glukozidike përmes reaksioneve të kondensimit
10
N3 Shpjegon se amidoni ka dy përbërës: amilozën dhe amilopektinën
N2 Përshkruan me fjalë ndërtimin e amidonit, glikogjenit, celulozës
N4 Teston përdorimin e tretësirës jod dhe jodur kaliumi pёr tё hetuar praninё e amidonit;
N3 Tregon me anë të një tabele dallimet midis strukturës së amilozës dhe celulozës
N2 Përshkruan strukturën molekulare të një trigliceridi referuar formimit të lidhjeve esterore
N3 Shpjegon lidhjen e strukturës së triglicerideve me funksionet e tyre në organizmat e gjallë
N3 Tregon dallimet midis yndyrave te ngopura dhe te pangopura
N3 Përshkruan strukturën e një fosfolipidi dhe lidhjen e strukturës me funksionet e tij në organizmat e gjallë
N2 Përshkruan strukturën e një aminoacidi dhe formimin e lidhjeve peptidike në reaksionet e kondensimit
N3 Tregon rolin e lidhjeve jonike, hidrogjenore dhe disulfurore në strukturën e proteinave
Tregon rëndësinë e strukturës primare, sekondare, terciare dhe kuaternare të proteinave në përcaktimin e
N3
vetive të tyre;
N3 Tregon se si struktura e kolagjenit dhe hemoglobinës lidhen me funksionin që kryejnë në organizëm
N4 Hulumton me anë të eksperimenteve praninë e proteinave nëpërmjet reagjentit të Biuretit
N4 Shpjegon rëndësinë e vetive kimike dhe fizike të ujit në përcaktimin e vetive biologjike
Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Membranat qelizore dhe transporti. Nxënësi/ja:
N3 Analizon strukturën e membranës qelizore referuar modelit të mozaikut fluid

N3 Shpjegon nëpërmjet figurave funksionet e molekulave që ndërtojnë membranat qelizore
N3 Shpjegon me anë të një skeme të thjeshtë kuptimin për transduksionin
N4 Demonstron në eksperimente të ndryshme si ndodh difuzioni
N3 Analizon rolin e molekulave në sinjalizimin e qelizave
Argumenton se vetitë e molekulave ndikojnë në mënyrën se si ato transportohen brenda ose jashtë
N4
qelizave
N3 Shpjegon me anë të shembujve si ndodh osmoza në qelizat bimore dhe shtazore
N4 Përcakton potencialin e ujit në qelizat bimore (potenciali i ujit = presioni turgorit + potencialin osmotik);
N3 Përshkruan procesin e transportit aktiv përfshirë rolin e ATP-së
N3 Shpjegon proceset e endocitozës dhe ekzocitozës për transportin e molekulave të mëdha
Tregon se fosforilimi i ADP-ja kërkon energji dhe se hidroliza e ATP-së siguron furnizimin me energji për
N4
proceset biologjike
Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Cikli qelizor dhe mitoza. Nxënësi/ja:
N3 Përshkruan strukturën e kromozomeve

N3 Përshkruan me anë të skematizimit ngjarjet kryesore që ndodhin gjatë ciklit qelizor
N3 Shpjegon se si bërthama ndahet me mitozë dhe formon dy bërthama gjenetikisht identike
N3 Vëzhgon në qelizat e majës së rrënjëve fazat e mitozës, duke përdorur mikroskop me dritë
N3 Shpjegon rëndësinë e mitozës
N4 Harton një raport mbi rëndësinë e telomereve në mjekësinë e sotme moderne në plakjen e qelizave
Harton një raport mbi rëndësinë e qelizave burimore në mjekësinë e sotme moderne në kurimin e sëmund -
N4
jeve
Prezanton në grup rezultate të e punës hulumtuese për teknikat moderne në kurimin e kancerit në organe të
N4
ndryshme
Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Acidet nukleike dhe sinteza e proteinave. Nxënësi/ja:
Përshkuan strukturën e ADN-së përfshirë strukturën e nukleotideve, çiftimin e bazave, lidhjet fosfodiesterore,
N3
lidhjet hidrogjenore
Shpjegon dyfishimin gjysmë-konservativ (gjysmëruajtës) të ADN-së përfshirë rolin e helikazës, polimerazës
N3
dhe ligazës
11
Përshkruan se gjeni është një sekuencë e bazave nëADN që kodon një sekuencë të aminoacideve në një
N3
zinxhir polipeptidik
Shpjegon strukturën e ARN-i dhe ARN-t përfshirë nukleotidet dhe rolin e lidhjeve hidrogjenore, kodonit dhe
N3
antikodonit
N3 Analizon procesin e transkriptimit në bërthamë
Analizon translatimin në ribozome, përfshirë kuptimin e termave “kodon” ; “antikodon” ADN, ARN-i, ARN-t dhe
N3
ribozome
Analizon natyrën e kodit gjenetik përfshirë tripletet që kodojnë aminoacidet, kodonin “fillo”(start) dhe
N3
kodonin “ ndalo”(stop);
N4 Diskuton efektin e mutacioneve gjenetike duke përdorur si shembull aneminë drapërforme
Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Transporti te bimët. Nxënësi/ja:
N3 Shpjegon pse organizmat kanë nevojë për një sistem transporti të lëndëve
N3 Shpjegon strukturën e indeve të ksilemës dhe floemës dhe lidhjen e tyre me transportin e lëndëve te bima
N4 Diskuton se si modeli i (kohezion-tensionit) shpjegon transportimin e ujit nga rrënjët e bimëve në majë
N3 Tregon se si temperatura, drita, lagështia dhe lëvizja e ajrit ndikojnë në shpejtësinë e transpirimit
N3 Shpjegon si lëvizin molekulat organike, si sakaroza dhe aminoacidet, te bimët

Diskuton pikat e forta dhe të dobëta të hipotezës së qarkullimit të lëndëve organike përgjatë gypave të
N4
floemës
N4 Hulumton faktorët që ndikojnë në marrjen e ujit nga fidanët e bimëve duke përdorur një potometër.
Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Sistemi transportues te gjitarët. Nxënësi/ja:
N2 Përshkruan ndërtimin e sistemit të qarkullimit te gjitarët
N3 Lidh strukturën e arterieve, venave dhe të kapilarëve me funksionet e tyre përkatëse
N3 Shpjegon përbërjen e gjakut përfshirë eritrocitet dhe leukocitet dhe funksionet e tyre
N3 Shpjegon përbërjen dhe funksionet e gjakut
N3 Përshkruan mënyrën se si gjaku e transporton oksigjenin te gjitarët
N3 Shpjegon me anë të figurave formimin e lëngut indor dhe të limfës
N3 Shpjegon strukturën dhe funksionin e zemrës
N2 Përshkruan ciklin e zemrës (ciklin kardiak)
N3 Shpjegon kontrollin (rregullimin) e ciklit kardiak

Diskuton përparësitë e një sistemi të dyfishtë të qarkullimit të gjakut të gjitaret kundrejt një sistemi të
N4
vetëm të qarkullimit të gjakut te peshqit kockorë
N3 Përshkruan rolin e nyjës sinoatriale (SAN), nyjës atrioventrikulare (AVN) dhe tufës së Hisit
N3 Shpjegon ndryshimet e protrombinës në formën aktive, trombinën
12
PLANIFIKIMI I TEMAVE
PERIUDHA: SHTATOR-DHJETOR
CD Metodologjia dhe veprimtaritë e
JAVA NR TEMA Situatë e parashikuar e të nxënit Vlerësimi Burimet
interaktive nxënësve
Punë me grupe
Figura
Metoda ERR Vlerësim diagnostikues
Metoda vëzhguese Vlerësimi i përgjigjeve me
Metoda ERR gojë Libri i nxënësit, tabela
Organizuesit grafik Intervistë me një listë ilustruese, flipchart,
Metoda PNP treguesish lapustila, simulime,
Emërtimi i situatës: Analiza morfologjike Vlerësim për të nxënë animime,
Të mendosh përtej kornizave Punë individuale Vlerësim i nxënësve për CD interaktive
Përshkrimi kontekstual Figura njëri-tjetrin Fletë pune
Përparimi në shkencë shpesh varet Metoda vëzhguese Vlerësim formues Tabelë interaktive,
nga njerëz që mendojnë përtej Organizuesit grafik Vetëvlerësim i të nxënit laptop projektor
“kornizave”. Mendimtarë të Punë me grupe Vlerësim i nxënësve për Dërrasa e zezë,
13
shquar, që shpesh injorohen kur Figura njëri-tjetrin shkumësa me ngjyra

paraqesin idetë e tyre të reja mjaft Metoda ERR Vlerësim i përgjigjeve me etj
origjinale. Njëra prej tyre, që luftoi Metoda vëzhguese gojë Libri i nxënësit, tabela
Biologjia qelizore vazhdimisht që idetë e saj të Metoda ERR Intervistë me një listë ilustruese, flipchart,
Fletë pune 1 1
dhe mikroskopia pranoheshin, ishte biologia ameri- Organizuesit grafik treguesish lapustila, simulime,
kane Lin Margulis. Arritja e saj më Metoda PNP Vlerësimi përmbledhës animime,
e madhe, ishte që me ndihmën Analiza morfoligjike Intervistë me një listë CD interaktive
e provave nga mikrobiologjia, Punë individuale treguesish Fletë pune
hodhi idenë se organizma të rinj Figura Vlerësim për të nxënë Tabelë interaktive,
(gjallesat) mundtë lindin nga Metoda- Demonstrim Vlerësim i nxënësve për laptop projektor
“shkrirja” e organizmave ekzistues, Organizuesit grafik njëri-tjetrin Dërrasa e zezë,
që Punë me grupe Vetëvlerësim i të nxënit shkumësa me ngjyra
jo domosdoshmërish janë të lidhur Metoda Vlerësim Formues etj
ngushtë me njëri- tjetrin vëzhguese Vlerësim i përgjigjeve me Libri i nxënësit, tabela
Organizuesit grafik gojë ilustruese, flipchart,
Punë me grupe Intervistë me një listë lapustila, simulime,
Metoda ERR treguesish animime,
Organizuesit grafik Vlerësimi i përgjigjeve me
Metoda PNP gojë
Analiza morfologjike
Punë individuale
Tabelë Ngjashmëritë dhe
interaktive, dallimet qelizë
2
laptop bimore qelizë
projektor shtazore
Dërrasa
e zezë, Vlerësim i nxënësve për
njëri-tjetrin CD interaktive
shkumësa 3 Njësitë e matjes Intervistë me një listë Fletë pune
me ngjyra treguesish Tabelë interaktive,
etj Figura Vlerësim për të nxënë laptop projektor
Punë me grupe, Hulumtim, (Vlerësim formues) Dërrasa e zezë, shkumë-
Anketim, Analizë, Prezantim Vetëvlerësim i të nxënit sa me ngjyra etj
Libri i
Metoda vëzhguese Vlerësim Formues Libri i nxënësit, tabela
nxënësit, Vlerësim i përgjigjeve me gojë ilustruese, flipchart,
Organizuesit grafik
tabela Llogaritja e Intervistë me një listë lapustila, simulime,
Figura;
ilustruese, përmasave të treguesish animime,
4 Koha e pritjes;
flipchart, objekteve – Vep- Diskutim Vlerësimi përmbledhës CD interaktive
lapustila, rimtari praktike Punë me grupe Vetëvlerësim i të nxënit Fletë pune
simulime, Vlerësim për të nxënë Tabelë interaktive,
Metoda ERR
Intervistë me një listë laptop projektor
animime, Organizuesit grafik
treguesish Dërrasa e zezë, shkumë-
14
Metoda PNP
Vlerësim Formues Vlerësim i sa me ngjyra etj
përgjigjeve me gojë Libri i nxënësit, tabela
CD interak- Superstruktura e Punë individuale
5 Punë me grupe Vetëvlerësim i të nxënit ilustruese, flipchart,
tive qelizës shtazore Vlerësimi i përgjigjeve me lapustila, simulime,
Metoda
gojë animime,
vëzhguese
2 Intervistë me një listë CD interaktive
Organizuesit grafik
Punë me grupe treguesish Fletë pune
Superstruktura e Vlerësim i nxënësve për Tabelë interaktive,
Fletë pune 6 Metoda ERR
qelizës bimore Metoda PNP njëri-tjetrin laptop projektor
Vetëvlerësim i të nxënit Dërrasa e zezë, shkumë-
Vlerësim i nxënësve për sa me ngjyra etj
Punë individuale
njëri-tjetrin Libri i nxënësit, tabela
Tabelë Figura
Dy lloje qelizash Vlerësim i përgjigjeve me gojë ilustruese, flipchart,
interaktive, Intervistë me një listë lapustila, simulime,
7 krejtësisht të
laptop treguesish animime,
ndryshme
projektor Vlerësimi përmbledhës
Dërrasa
e zezë,
Përsëritje - Struk-
shkumësa 8
tura e qelizës
me ngjyra
etj
Libri i
nxënësit,
Njësitë ndërtuese
tabela
të jetës - Mono-
ilustruese,
9 merët, polimerët
flipchart,
dhe makromole-
lapustila,
kulat
simulime,
animime, Punë me grupe, Hulumtim, Anketim,
Analizë, Prezantim
Karbohidratet-
Metoda vëzhguese
Monosakaridet, Organizuesit grafik
CD interak-
3 10 disakaridet- zbu- Punë me grupe
tive
limi i pranisë së Figura
sheqernave Figura;
Karbohidratet Emërtimi i situatës: Koha e pritjes;
“Dhe fituesi është...” Diskutim
– Polisakaridet: Vetëvlerësim i të nxënit
Fletë pune 11 Përshkrimi Kontekstual Punë me grupe
Vlerësim i nxënësve për
Amidoni, celuloza Metoda ERR
etj Studimi i molekulave biologjike njëri-tjetrin
Organizuesit grafik
ka qenë kaq I rëndësishëm në Metoda PNP
Intervistë me një listë
CD interaktive
Tabelë 100 vitet e fundit, sa për këtë solli Analiza morfologjike treguesish
Fletë pune
interaktive, marrjen e shumë çmimeve Nobel. Punë individuale Vlerësim i përgjigjeve me gojë
12 Yndyrat Tabelë interaktive,
laptop Vetëvlerësim i të nxënit
Shumë prej fituesve kanë studiuar Organizuesit grafik laptop projektor
15
projektor Vlerësimi i përgjigjeve me

në Universitetin e Kembrixhit. Punë me grupe Dërrasa e zezë,
gojë
Për shembull, Uilliam dhe Lorenc Metoda shkumësa me ngjyra etj.
Dërrasa Intervistë me një listë
vëzhguese Libri i nxënësit, tabela
Brag (babë e bir) fituan çmimin treguesish
e zezë, Organizuesit grafik ilustruese, flipchart,
Nobel në Fizikë në vitin 1915, Punë me grupe
Vlerësim i nxënësve për
shkumësa 13 Proteinat njëri-tjetrin
për punën me kristalografinë e Metoda ERR
me ngjyra Vetëvlerësim i të nxënit
rrezeve X, e cila solli zbulimin e Organizuesit grafik
etj Vlerësim i përgjigjeve me gojë
strukturave kryesore të molekulave Metoda PNP
Libri i 4 biologjike. Analiza morfologjike
Punë individuale
nxënësit,
Figura
tabela Punë me grupe, Hulumtim, Anketim,
ilustruese, Proteinat rruzu- Analizë,
14
flipchart, llore dhe fijëzore Organizuesit grafik
lapustila, Analiza morfologjike
simulime, Prezantim
animime,
CD interak-
15 Uji
tive
Përsëritje –Mole-
Fletë pune 16
kulat biologjike
Fosfolipidet
17 dhe Struktura e Emërtimi i situatës:
5 membranës Mbartësit e barnave
Sinjalizimi i Përshkrimi Kontekstual:
18
qelizave Lipozomet janë struktura mem-
branore (fshikëza) artificiale. Ato
Lëvizja e lëndëve
formohen nga copëtimi i mem-
19 brenda dhe jashtë
branave biologjike në pjesë më të
Tabelë qelizës
vogla, disa prej të cilave
interaktive, Punë Laboratori- vetorganizohen në formë qeskë-
laptop 20
Difuzioni zash sferike, që ngjajnë me qeliza
projektor
21 Osmoza boshe që rrethohen nga fosfolipi-
6 det, edhe Intervistë me një listë
Potenciali i tretë-
22 pse me përmasa shumë të vogla. treguesish
sirës dhe i trysnisë Metoda vëzhguese
Për këtë, lipozomet formohen në Intervistë me një listë treg-
Organizuesit grafik
23 Transporti aktiv tretësirën e ilaçeve, në mënyrë që uesish Vlerësimi i përgjigjeve
Punë me grupe
të mbushë hapësirat e brendshme me gojë
Përsëritje- Mem- Figura
Vlerësim për të nxënë lapustila, simulime,
të tyre. Figura;
24 branat qelizore Intervistë me një listë animime,
Koha e pritjes;
dhe transporti treguesish CD interaktive
Organizuesit grafik
Vlerësim i nxënësve për Fletë pune
25 Kromozomet Punë individuale
16
njëri-tjetrin Tabelë interaktive,

Emërtimi i situatës: Figura
Vlerësim i përgjigjeve me gojë laptop projektor
7 Punë me grupe, Hulumtim, Anketim,
Struktura e Pse plakemi? Intervistë me një listë Dërrasa e zezë, shkumë-
26 Analizë, Prezantim
kromozomeve Përshkrimi Kontekstual: treguesish sa me ngjyra etj.
Punë me grupe
A është e dobishme të zgjatet Vlerësimi përmbledhës
Figura
27 Mitoza jetëgjatësia e njerëzve? Intervistë me një listë
Diskutim
treguesish
Paraardhësit e kimistëve modernë, Analiza morfologjike
Punë laboratori: Vlerësim për të nxënë
alkimistët, mendonin që po . Ata Vetëvlerësim
Hulumtimi i mito-
28 kishin dy synime kryesore: së
zës me teknikën e
CIKLET = pari, transformimin e metaleve, si
shtypjes
3T + 1 P.L plumbi, në “metale fisnike” si ari
+ 1 Projekt Projekt: Mjekësia dhe argjendi; së dyti, të zbulonin
+ 1P Moderne Kundër eliksirin e jetës, i cili do të jepte
29
plakjes dhe kancer- rininë e përjetshme. Deri në fillim
it (faza I ) të shek. XX, shkencëtarët kishin
quajtur këto si ëndrra të pamundu-
8
ra. Megjithatë, në kohën e sotme,
sërish ne e sfidojmë
Përsëritje- Cikli
30 idenë se procesi i plakjes është i
qelizor dhe mitoza
pashmangshëm.
Struktura e ADN-së Emërtimi i situatës:
31 Fabrika kimike e proteinave në të
8 dhe ARN-së
ardhmen?
32 Dyfishimi i ADN-së Përshkrimi Kontekstual: Të gjithë
ne dhe të gjithë organizmat e tjerë
ADN-ja, ARN-ja dhe
kemi qeliza që përmbajnë. Kohët
33 sinteza e protein-
e fundit kodi gjenetik i bakterit
ave
DIVERSI- 9 Escherichia coli është modifikuar
TETI = ADN-ja, ARN-ja dhe qëllimisht. Një nga tri bazat e
4T+1P 34 sinteza e protein- tripletit, e cila udhëzon ribozomin
ave me mesazhin “stop” për të ndaluar
sintezën e një proteine është ndry-
shuar, për të koduar një aminoacid Intervistë me një listë
Përsëritje- Acidet
që nuk gjendet në natyrë. Kodi treguesish
35 nukleike dhe sin- Metoda vëzhguese
i ri udhëzon bakterin të fusë në Intervistë me një listë treg-
teza e proteinave Organizuesit grafik
vargun polipeptidik një aminoacid Punë me grupe
uesish Vlerësimi i përgjigjeve
jonatyror me gojë
Figura
Vlerësim për të nxënë lapustila, simulime,
Nevojat për trans- Figura;
Intervistë me një listë animime,
36 Koha e pritjes;
port të bimëve treguesish CD interaktive
Organizuesit grafik
Struktura e Vlerësim i nxënësve për Fletë pune
Punë individuale
Emërtimi i situatës: njëri-tjetrin Tabelë interaktive,
37 rrënjëve, kërcejve
17
Figura
Vlerësim i përgjigjeve me gojë laptop projektor
10 dhe gjetheve A rritet ari në pemë? Punë me grupe, Hulumtim, Anketim,
Intervistë me një listë Dërrasa e zezë, shkumë-
Përshkrimi kontekstual: Analizë, Prezantim
Transporti i treguesish sa me ngjyra etj.
Shkencëtarët e Agjencisë Shken- Punë me grupe
38 ujit- Hulumtimi i Vlerësimi përmbledhës
core Kombëtare Australiane CSIRO Figura
transpirimit Diskutim
SISTEMET zbuluan se rrënjët e bimëve që treguesish
Nga ksilema në rriten në shkëmbinjtë që përm- Vlerësim për të nxënë
= 15T + 1 39 Vetëvlerësim
qelizat e gjethes bajnë ar, thithin sasi të vogla ari
P.L.+ 2 P+
1 Projekt+ Nga qimet thithëse dhe i transportojnë përgjatë trupit
1Portofol+ 40 të rrënjës në të bimëve. Ari është helmues për
1Test ksilemë qelizat bimore, por bima e izolon
atë duke e rrethuar me kristale të
41 Translokacioni oksalatit të kalciumit dhe duke e
Si ndodh translok- depozituar në gjethe dhe lëvore
42
acioni
11 Përsëritje- Trans-
43
porti te bimët
Sistemet transpor-
44
tuese te gjitarët
45 Enët e gjakut
Plazma e gjakut
46
dhe lëngu indor
12
47 Limfa dhe gjaku
48 Hemoglobina
Probleme që lid- Emërtimi i situatës:

49 hen me transportin Zemrat artificiale Intervistë me një listë
e oksigjenit treguesish
Përshkrimi kontekstual: Metoda vëzhguese
Intervistë me një listë treg-
Çdo vit, më shumë se 7 milionë Organizuesit grafik
uesish Vlerësimi i përgjigjeve
50 Zemra Punë me grupe
13 njerëz në të gjithë botën vdesin me gojë
Figura
për shkak të sëmundjeve të zemrës, Vlerësim për të nxënë lapustila, simulime,
51 Cikli kardiak Figura;
më Intervistë me një listë animime,
Koha e pritjes;
shumë se nga çfarëdolloj shkaku treguesish CD interaktive
Organizuesit grafik
Kontrolli i rrahjeve Vlerësim i nxënësve për Fletë pune
52 tjetër. Vitet e fundit, inxhinierët Punë individuale
njëri-tjetrin Tabelë interaktive,
të zemrës Figura
biomjekësorë kanë përparuar Vlerësim i përgjigjeve me gojë laptop projektor
shumë në krijimin e një lloji të ri Punë me grupe, Hulumtim, Anketim,
Intervistë me një listë Dërrasa e zezë, shkumë-
Përsëritje- Trans- të zemrës artificiale, e cila të jetë e Analizë, Prezantim
treguesish sa me ngjyra etj.
53 Punë me grupe
porti te gjitarët aftë të punojë për një kohë shumë Vlerësimi përmbledhës
18
Figura
më të gjatë, ndoshta aq gjatë, saqë Intervistë me një listë
Test – Kapitujt Diskutim
54 treguesish
mbartësi i saj të jetojë me të, pa Analiza morfologjike
I –VI Vlerësim për të nxënë
pasur nevojë të kryejë një trans- Vetëvlerësim
Projekt – faza plantim të zemrës.
14 vlerësuese -
55 Mjekësia moderne
kundër plakjes dhe
kancerit
Vlerësimi i
56
portofolit
PLANI I DETAJUAR I PERIUDHËS:
JANAR – MARS = 48 ORË
SHPËRNDARJA E ORËVE SIPAS TEMATIKAVE PËR PERIUDHËN JANAR-MARS
VEPRIMTARI PUNË
TEMATIKA TEORI PËRSËRITJE USHTRIME PROJEKT PORTOFOL TEST
PRAKTIKE LABORATORI
Diversiteti - - - - -
Sistemet 27 4 1
Ciklet 10 - 2 - -
Gjithsej 37 - 6 1 - 2 1 1
Rezultatet e të nxënit për secilën tematikë për periudhën JANAR- MARS.
Niveli REZULTATET E TË NXËNIT-Këmbimi i gazeve dhe duhanpirja. Nxënësi/ja:
N2 Përshkruan ndërtimin e sistemit të këmbimit të gazeve te njeriu

N3 Shpjegon shpërndarjen e indeve dhe të qelizave në sistemin e këmbimit të gazeve
N3 Shpjegon se si ndodh këmbimi i gazeve në mushkëri
Prezanton në grup rezultate të e punës hulumtuese për mënyrën se si duhani dëmton sistemin e këmbimit të
N4
gazeve
N4 Harton një raport për mënyrën se si nikotina dhe monoksidi i karbonit dëmton sistemin kardiovaskular
Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Imunitetit. Nxënësi/ja:
N3 Tregon se si dhe ku lindin qelizat e bardha të gjakut (leukocitet)
N3 Shpjegon se si sistemi imunitar arrin të dallojë trupat e huaj, si patogjenet dhe indet që transplantohen
N2 Përshkruan se si fagocitet dhe limfocitet reagojnë gjatë një infeksioni
N3 Shpjegon rëndësinë që ka rritja e numrit të leukociteve te njerëzit e infektuar dhe ata me leucemi
N2 Përshkruan se si ndodhin sëmundjet autoimune
N2 Përshkruan se si struktura e molekulave të antitrupave lidhet me funksionin e tyre
N3 Tregon se si prodhohen dhe përdoren për diagnostikim dhe mjekim antitrupat monoklonalë
N3 Dallon katër llojet e imunitetit
N3 Përshkruan se si përdoret vaksinimi për të kontrolluar disa sëmundje infektive
N4 Analizon rolin e limfociteve T në imunitetin qelizor.
N3 Shpjegon rolin e antitrupave monoklonalë për diagnostikim dhe mjekim
Niveli REZULTATET E TË NXËNIT-Energjia dhe frymëmarrja qelizore. Nxënësi/ja:
N3 Evidenton nevojën e organizmave të gjallë për energji
N3 Shpjegon rolin e ATP-së si një “monedhë” universale e energjisë
Shpjegon si energjia e molekulave të përbëra organike transferohet tek ATP-ja gjatë procesit të frymëmarr-
N3
jes qelizore
N3 Krahason vlerat e ndryshme të energjisë së substrateve që përdoren gjatë frymëmarrjes qelizore
19
Përshkruan se si të përdoren respirometrat e thjeshtë për të përllogaritur koeficientet e frymëmarrjes (QR) ose
N3
për të matur ndikimin e temperaturës mbi nivelin e frymëmarrjes qelizore
N3 Përdor një ngjyrues redoks për të studiuar frymëmarrjen qelizore te majatë
N3 Shpjegon se si struktura e një mitokondrie ndihmon në realizimin e funksioneve të saj
N3 Krahason frymëmarrjen qelizore në kushte aerobe dhe anaerobe
N3 Përshkruan se si janë përshtatur bimët e orizit për t’u rritur edhe kur janë të zhytura në ujë.
Niveli REZULTATET E TË NXËNIT-Fotosinteza. Nxënësi/ja:
N2 Përshkruan përthithjen e energjisë së dritës gjatë fazës së fotosintezës të varur nga drita
Shpjegon transferimin e kësaj energjie në fazën e fotosintezës të pavarur nga drita dhe përdorimin e saj për
N3
prodhimin e molekulave të përbëra organike
N2 Përshkruan rolin e pigmenteve të kloroplasteve në përthithjen e energjisë së dritës
N4 Diskuton se si struktura e një kloroplasti e bën atë plotësisht të aftë për të kryer funksionet e tij
N3 Shpjegon se si faktorët mjedisorë ndikojnë mbi shpejtësinë (ritmin) e fotosintezës
Përshkruan se si janë përshtatur bimët C4 për të fiksuar karbonin në nivele të larta në kushtet e tempera-
N2
turave të larta
Niveli REZULTATET E TË NXËNIT-Homeostaza. Nxënësi/ja:
Shpjegon rëndësinë e homeostazës dhe si sistemi nervor dhe ai endokrin koordinojnë procesin e homeo -
N3
stazës te gjitarët
N3 Analizon ndërtimin e veshkave dhe rolin e tyre në ekskretim dhe në osmorregullim
N3 Analizon se si rregullohet përqendrimi i glukozës në gjak
Shpjegon se si përfshihen sinjalizimet e qelizave në reaksionin e përgjigjes së qelizave të mëlçisë ndaj
N3
adrenalinës dhe glukagonit
N3 Shpjegon parimin e testit për prani të glukozës në urinë
N3 Analizon faktorët që shkaktojnë hapjen dhe mbylljen e gojëzave
N3 Analizon se si acidi abshisik (hormon bimor) shkakton mbylljen e gojëzave të qelizave roje
Niveli REZULTATET E TË NXËNIT-Koordinimi. Nxënësi/ja:
Krahason rrugët, përmes së cilave gjitarët koordinojnë reagimet ndaj ngacmuesve të brendshëm dhe të
N3
jashtëm
N3 Analizon ndërtimin dhe funksionet e neuroneve, duke përfshirë edhe rolet e tyre në reflekset e thjeshta
N3 Tregon rolin e receptorëve ndijore
N3 Analizon tejçimin e impulseve nervore
N4 Analizon nëpërmjet skematizimeve ndërtimin, funksionin dhe rolet e sinapseve
N3 Shpjegon se si tkurren muskujt e vijëzuar në përgjigje të impulseve nga neuronet lëvizore
N3 shpjegon rolin e hormoneve në kontrollin e ciklit menstrual te femrat
20
PLANIFIKIMI I TEMAVE
PERIUDHA: JANAR- MARS
METODOLOGJIA DHE
TEMATIKA JAVA NR TEMA SITUATE E PARASHIKUAR E TË NXËNIT VEPRIMTARITË E VLERËSIMI BURIMET
NXËNËSVE
Emërtimi i situatës: Kontrolli i rrugëve të Vlerësim diagnosti-

frymëmarrjes kues
Përshkrimi Kontekstual Vlerësimi i përgjigjeve
Këmbimi i gazeve:
57 Mjeku kontrollon rrugët e Punë me grupe me gojë
Mushkëritë
15 frymëmarrjes së pacientit me endoskop, Figura Intervistë me një listë Libri i nxënësit, tabela
për të parë Metoda ERR treguesish ilustruese, flipchart,
nëse ka ndonjë bllokim të tyre ose mos Metoda vëzhguese Vlerësim për të nxënë lapustila, simulime,
vërehet prania Metoda ERR Vlerësim i nxënësve animime,
e shenjave të mundshme të kancerit të Organizuesit grafik për njëri-tjetrin CD interaktive
Trakeja, Bronket, mushkërive. Metoda PNP Vlerësim formues Fletë pune
58
21
bronkiolat dhe hojëzat Endoskopët janë tubtha elastikë me një Analiza morfologjike Vetëvlerësim i të Tabelë interaktive,
Projekt- Faza I- Du- ndriçues Punë individuale nxënit laptop projektor
hanpirja, sëmundjet në njërin skaj dhe me një kamera të vogël Figura Vlerësim i nxënësve Dërrasa e zezë,
SISTEMET 59 në skajin Metoda vëzhguese për njëri-tjetrin shkumësa me ngjyra
e mushkërive dhe
= 8T + kardiovaskulare tjetër të tij. Ata përdoren për shumë Organizuesit grafik Vlerësim i përgjigjeve etj
2 P+ 1 kontrolle rutinë Punë me grupe me gojë Libri i nxënësit, tabela
Projekt të kaviteteve të trupit. Lloji i endoskopit që Figura Intervistë me një listë ilustruese, flipchart,
përdoret Metoda ERR treguesish lapustila, simulime,
Përsëritje-Këmbimi i për kontrollin e rrugëve të frymëmarrjes Metoda vëzhguese Vlerësimi përm- animime,
60
gazeve quhet Metoda ERR bledhës CD interaktive
bronkoskop. Organizuesit grafik Intervistë me një listë Fletë pune
Metoda PNP treguesish Tabelë interaktive,
Analiza morfologjike Vlerësim për të nxënë laptop projektor
Punë individuale Vlerësim i nxënësve Dërrasa e zezë,
Figura për njëri-tjetrin shkumësa me ngjyra
Mbrojtja nga sëmund- Emërtimi i situatës:
61 Metoda- Demonstrim Vetëvlerësim i të etj
jet Lija e ishte e para dhe poliomieliti i dyti? Organizuesit grafik nxënit
16 Përshkrimi Kontekstual: Vlerësim Formues
Ju duhet të jeni vaksinuar kundër poli- Vlerësim i përgjigjeve
Qelizat e sistemit omielitit. me gojë
62
imunitar
Antitrupat dhe sasia e
63
leukociteve në gjak Ndoshta ju habiteni se përse njerëzit bëjnë
aq shumë debate rreth vaksinimit kundër Intervistë me një listë
Imuniteti aktiv dhe një sëmundjeje që nuk ka të ngjarë që të treguesish
64
pasiv shfaqet. Ndoshta sot mund të ketë Vlerësimi i përgjigjeve
fare pak raste të poliomielitit, por në Punë me grupe me gojë
17 65 Sëmundjet autoimune të kaluarën prej tij kanë qenë të prekur Metoda Vlerësim i nxënësve
Libri i nxënësit, tabela
shumë njerëz. Në shumë raste sot kjo vëzhguese për njëri-tjetrin
ilustruese, flipchart,
sëmundje shfaqet me simptoma të lehta, Organizuesit grafik Intervistë me një listë
66 Antitrupat monoklonal lapustila, simulime,
por virusi Punë me grupe treguesish
animime,
që e shkakton atë mund të infektojë bazën Metoda ERR Vlerësim për të nxënë
CD interaktive
e nervave dhe të shkaktojë paralizë. Kjo Organizuesit grafik (Vlerësim formues)
Fletë pune
67 Përsëritje- Imuniteti ndodh në rreth 1 % të rasteve. Metoda PNP Vetëvlerësim i të
Tabelë interaktive,
Analiza morfologjike nxënit
laptop projektor
Punë individuale Vlerësim Formues
Dërrasa e zezë,
Figura Vlerësim i përgjigjeve
shkumësa me ngjyra
Nevojat e organizmit Punë me grupe, me gojë
68 etj
për energji Emërtimi i situatës: Hulumtim, Anketim, Intervistë me një listë
Një fëmijë me tre prindër Analizë, Prezantim treguesish
ilustruese, flipchart,
Përshkrimi Kontekstual: Metoda vëzhguese Vlerësimi përm-
69 ATP-ja lapustila, simulime,
Pjesët e vogla rrethore të AND-së në një
22
Organizuesit grafik bledhës

18 animime,
mitokondri bëjnë kodifikimin për ARN-në e Figura; Vetëvlerësim i të
Frymëmarrja qelizore- CD interaktive
ribozomeve dhe ARN-në Koha e pritjes; nxënit
70 Glikoliza dhe reaksio- Fletë pune
e transportit, të cilat iu duhen organeleve Diskutim Vlerësim për të nxënë
net e ndërmjetme Tabelë interaktive,
për të sintetizuar proteinat, si dhe për të Punë me grupe Intervistë me një listë
laptop projektor
përfshirë të 13 Metoda ERR treguesish
Frymëmarrja qelizore- Dërrasa e zezë,
proteinat në funksionin e frymëmarrjes Organizuesit grafik Vlerësim Formues
71 Cikli i Krebsit dhe shkumësa me ngjyra
qelizore. Mutacionet e këtyre gjeneve çojnë Metoda PNP Vlerësim i përgjigjeve
fosforilimi oksidativ etj
Ciklet = në çrregullime Analiza morfologjike me gojë
10T + 2P metabolike serioze, që prekin në mënyrë të Punë individuale Vetëvlerësim i të
Struktura dhe funksioni veçantë indet që kanë nevojë të madhe për Punë me grupe ilustruese, flipchart,
72 nxënit
i mitokondrive lapustila, simulime,
energji, sikurse janë indi nervor, muskuli i Metoda Vlerësimi i përgjigjeve
animime,
zemrës dhe qelizat e mëlçisë. Këto mutac- vëzhguese me gojë
CD interaktive
Frymëmarrja qelizore ione trashëgohen nga nëna, sepse vetëm Organizuesit grafik Intervistë me një listë
73 Fletë pune
pa oksigjen mitokondria e saj kalon te veza e fekondu- Punë me grupe treguesish
ar. Disa forma të çrregullimeve të mitokon- Metoda ERR Vlerësim i nxënësve
drive janë gjetur në afro 1 në 200 foshnja për njëri-tjetrin
19 të lindura çdo vit në të gjithë botën. Prej Vetëvlerësim i të
Përsëritje- Energjia dhe tyre vetëm rreth 10 shfaqin simptoma nxënit
74
frymëmarrja qelizore tepër të rënda
Procesi i transferimit të Emërtimi i situatës:
75
energjisë Lëndë djegëse
Reaksionet e fotosin- Përshkrimi Kontekstual:
76 tezës që varen nga Pavarësisht nga miliona orë kërkimesh,
drita ne ende nuk kemi arritur të ndërtojmë një
sistem industrial
Reaksionet e fotosin- të prodhimeve kimike, me anë të të cilit të Metoda PNP
77 tezës që nuk varen nga mund të përfitojmë energjinë e dritës dhe Analiza morfologjike
20 drita Vlerësim i nxënësve
ta përdorim atë për të Punë individuale
për njëri-tjetrin
78 Bimët C4 prodhuar lëndë të përbëra kimike, me të Figura
Vlerësim i përgjigjeve
njëjtën mënyrë sikurse e bëjnë bimët dhe Punë me grupe,
me gojë
79 Përsëritje- Fotosinteza disa prokariotë. Atëherë pse nuk shfrytëzo- Hulumtim, Anketim,
jmë qelizat që ta bëjnë atë për ne? Analizë, Prezantim
treguesish
80 Mjedisi i brendshëm Metoda vëzhguese
Vlerësimi përm-
Organizuesit grafik
Kontrolli i temper- bledhës Tabelë interaktive,
81 Emërtimi i situatës: Punë me grupe
aturës së trupit Vetëvlerësim i të laptop projektor
21 Gjumi letargjik i ariut të murrmë Figura
nxënit Dërrasa e zezë,
Ekskretimi Përshkrimi Kontekstual: Figura;
82 Vlerësim i nxënësve shkumësa me ngjyra
Për një gjitar është shumë e vështirë dhe Koha e pritjes;
për njëri-tjetrin etj
83 Struktura e veshkave e kushtueshme metabolikisht, që të mbajë Diskutim
Intervistë me një listë Libri i nxënësit, tabela
një temperaturë trupore Punë me grupe
23
84 Ripërthithja në nefron treguesish ilustruese, flipchart,

konstante gjatë periudhës së gjatë të Metoda ERR
Vlerësim Formues lapustila, simulime,
85 Kontrolli i sasisë së ujit dimrit, kur është shumë ftohtë, dhe tepër Organizuesit grafik
Vlerësim i përgjigjeve animime,
e vështirë për të gjetur ushqime. Arinjtë Metoda PNP
22 Kontrolli i glukozës në e murrmë ushqehen mirë gjatë verës dhe me gojë Fletë pune
86 Analiza morfologjike
SISTEMET gjak Vetëvlerësim i të Tabelë interaktive,
krijojnë rezerva energjie të pasura me Punë individuale
= 19T + nxënit laptop projektor
yndyra. Organizuesit grafik
2P+ 1 Pro- 87 Homeostaza te bimët Vlerësimi i përgjigjeve etj
Punë me grupe
jekt+ 1U+ 88 Përsëritje- Homeostaza me gojë
Metoda vëzhguese
1Portofol+ Intervistë me një listë
89 Komunikimi nervor Organizuesit grafik
1Test 23 treguesish
Punë me grupe
90 Harku reflektor Vlerësim i nxënësve
Metoda ERR
91 Potenciali i veprimit për njëri-tjetrin
Organizuesit grafik
Vetëvlerësim i të
92 Sinapset Emërtimi i situatës: Metoda PNP
nxënit
Aty ku biologjia takohet me fiziologjinë Analiza morfologjike
24 93 Roli i sinapseve
Përshkrimi kontekstual: Punë individuale
94 Tkurrja muskulore Ne kemi pesë shqisa: të prekjes, të të parit,
Si realizohet tkurrja të dëgjimit, të shijes dhe të nuhatjes.
95
muskulore
96 Komunikimi hormonal
97 Kontrolli i lindjeve
Kontrolli dhe koordini-

98
mi te bimët
Figura
25 Punë me grupe,
Vlerësim i përgjigjeve
Hulumtim, Anketim,
me gojë
Auksinat dhe rritja në Analizë, Prezantim
99 Intervistë me një listë
gjatësi e bimëve Shumë studiues diskutojnë Koha e pritjes;
treguesish
edhe për një shqisë të gjashtë, edhe pse kjo Diskutim Vlerësimi përm-
është një pikëpamje e diskutueshme. Ata Punë me grupe
bledhës Libri i nxënësit, tabela
besojnë se ekziston një shqisë e gjashtë, që Analiza morfologjike Vlerësim i nxënësve ilustruese, flipchart,
100 Përsëritje- Koordinimi Punë individuale
është perceptimi përtej shqisave, për njëri-tjetrin lapustila, simulime,
telepatia. Kërkimet e kohëve të fundit Organizuesit grafik
Intervistë me një listë animime,
tregojnë se ne zbulojmë dallime tepër të Punë me grupe
treguesish Libri i nxënësit, tabela
vogla, të cilat nuk jemi në gjendje që t’i Metoda
Vetëvlerësim i të ilustruese, lapustila,
101 Ushtrime - Koordinimi shprehim me fjalë. vëzhguese
nxënit simulime, animime,
Intervistë me një listë laptop projektor
24
Punë individuale
treguesish etj.
Figura
Vlerësimi
Punë me grupe,
102 Testi i periudhës përmbledhës
Hulumtim, Anketim,
Vlerësim për të nxënë
Analizë, Prezantim
Vetëvlerësim i të
Punë me grupe
Projekt- Faza nxënit
Figura
vlerësuese- Duhanpirja,
Diskutim
26 103 sëmundjet e mush-
kërive dhe kardio-
vaskulare
104 Vlerësimi i portofolit

PLANI I DETAJUAR I PERIUDHËS:
PRILL – QERSHOR = 32 ORË
Rezultatet e të nxënit për secilën tematikë për periudhën PRILL - QERSHOR
Niveli REZULTATET E TË NXËNIT-Ndryshimet e trashëgueshme. Nxënësi/ja:
N3 Shpjegon se çfarë kupton me termin çift kromozomesh homologe
N3 Analizon rolin e mejozës në riprodhimin seksual
N3 Shpjegon me anë të skematizimit dinamikën e kromozomeve homologe gjatë mejozës
N4 Argumenton me anë të skematizimit kryqëkëmbimin dhe formimin e gametëve rekombinantë
N4 Analizon se si kontribuon sjellja e kromozomeve homologe në variacionin gjenetik
N3 Zgjidh problemet që përfshijnë kodominancën, gjenet e lidhura, alelet e shumëfishta apo ndërveprimin e gjeneve
N3 Shpjegon si ndodh mutacioni gjenetik
N4 Analizon efektin e aleleve mutante te disa sëmundje te njeriu
N3 Përshkruan kontrollin e shprehjes së gjeneve te prokariotët dhe eukariotët
Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Përzgjedhja dhe evolucioni. Nxënësi/ja:
N3 Shpjegon dallimet mes variacionit të vazhdueshëm dhe atij të ndërprerë
N4 Vlerëson ndikimin e mjedisit në fenotipin e organizmave
N3 Analizon rëndësinë e variacionit që të ndodhë përzgjedhja natyrore
N4 Argumenton ndikimin e përzgjedhjes natyrore në evolucionin e llojeve
N2 Shpjegon se si organizmat kanë krijuar përshtatje fiziologjike, anatomike dhe të sjelljes me mjedisin e tyre.
N4 Arsyeton se si izolimi riprodhues mund të çojë në formimin e llojeve alopatrike dhe simpatrike
N3 Shpjegon me anë të skematizimit lindjen e llojeve të reja
N3 Shpjegon përdorimin e teknikave në biologjinë molekulare për të njohur marrëdhëniet filogjenetike mes llojeve
Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Diversiteti biologjik, klasifikimi dhe ruajtja. Nxënësi/ja:
Provon se biodiversiteti mund të vlerësohet brenda një habitati në nivelin e llojeve duke llogaritur indeksin e
N4 diversitetit
N3 Hulumton ekosistemet duke përdorur metoda për vlerësimin e pranisë, shpeshtinë dhe përhapjen e llojeve
N3 Përdor metoda statistikore për të analizuar marrëdhëniet ndërmjet përhapjes dhe faktorëve biotikë ose abiotikë
N3 Llogarit një tregues të diversitetit dhe e përdor për të krahasuar diversitetin biologjik në zona të ndryshme
N3 Përshkruan tiparet karakteristike të tri domeneve dhe të katër mbretërive të organizmave eukariotë
N4 Harton një draft raport mbi politikat që duhet të ndiqen për ruajtjen e llojeve
Diskuton për kërcënimet e diversitetit të llojeve në ekosistemet ujore dhe tokësore dhe për arsyet pse duhet të
N4 ruhet ai
N4 Diskuton disa nga metodat e përdorura për të mbrojtur llojet e rrezikuara
N4 Diskuton mbi rolet e organizatave joqeveritare në ruajtjen lokale dhe globale
SHPËRNDARJA E ORËVE SIPAS TEMATIKAVE

PËR PERIUDHËN PRILL - QERSHOR
VEPRIMTARI PUNË
TEMATIKA TEORI PËRSËRITJE USHTRIME PROJEKT PORTOFOL TEST
PRAKTIKE LABORATORI
Diversiteti 19 - 2 4
Sistemet - - - - -
Ciklet 3 - -
Gjithsej 22 - 2 4 - 2 1 1
25
PLANIFIKIMI I TEMAVE PERIUDHA:
PRILL-QERSHOR
Metodologjia dhe
TEMATIKA JAVA NR TEMA Situate e parashikuar e të nxënit veprimtaritë e Vlerësimi Burimet
nxënësve
105 Kromozomet homologe
106 Mejoza
Punë me grupe
Ciklet = 3T 27 Projekt-Faza I- Mbrojtja
107 Figura
+ 1 Projekt dhe ruajtja e llojeve Metoda vëzh-
Vlerësim diagnos-
Gametogjeneza te njeriu guese
108 tikues
dhe bimët me lule Metoda ERR Libri i nxënësit,
Emërtimi i situatës: Vlerësimi i përg-
Organizuesit tabela ilustruese,
Gjenetika- Trashëgimia e Si fshihen disa karkaleca? jigjeve me gojë
109 grafik flipchart, lapus-
gjeneve Përshkrimi Kontekstual Intervistë me një
Metoda PNP tila, simulime,
Karkalecat me flatra të drejta zakonisht janë të listë treguesish
Kryqëzimet anali- Analiza morfolog- animime,
gjelbër Vlerësim për të
110 zuese dhe alelizmi i jike CD interaktive
dhe kanë aftësinë të maskohen mirë. Herë pas here nxënë
26
shumëfishtë Punë individuale Fletë pune

28 ndodh që të shfaqet një karkalec i ndritshëm me Vlerësim i
Ushtrime- Mejoza, Figura Tabelë inter-
ngjyrë rozë nxënësve për
111 gametogjeneza dhe Metoda vëzh- aktive, laptop
Ngjyra rozë shkaktohet nga një alel i gjenit, që për- njëri-tjetrin
DIVERSI- gjenetika guese projektor
cakton ngjyrën e trupit. Gjithmonë është menduar Vlerësim formues
TETI Organizuesit Dërrasa e zezë,
Trashëgimia e lidhur me se aleli që shkakton ngjyrën rozë ishte recesiv (I Vetëvlerësim i të
112 grafik shkumësa me
gjininë fshehur), por eksperimentet kryqëzuese në vitin nxënit
= 19T + Punë me grupe ngjyra etj.
2013, çuditërisht treguan që ky alel ishte dominant Vlerësim i
2P+ 1 Pro- Figura Libri i nxënësit,
(zotërues). Pra, karkaleci me një alel për ngjyrën rozë nxënësve për
jekt+ 4U+ 113 Kryqëzimet dihibride Metoda ERR tabela ilustruese,
dhe me alelin për ngjyrën e gjelbër, ka fenotip është njëri-tjetrin
1Portofol+ Metoda vëzh- flipchart, lapus-
rozë. Teksa do të lexoni këtë tematikë, do të mendoni Vlerësim i përg-
1Test Ushtrime për guese tila, simulime,
se si eksperimentet me kryqëzimin e karkalecave jigjeve me gojë
trashëgiminë e lidhur Organizuesit animime,
114 përcaktojnë nëse ngjyra rozë shkaktohet nga një alel Intervistë me një
në X dhe kryqëzimet grafik CD interaktive
dominant ose një alel recesiv. listë treguesish
dihibride Metoda PNP Fletë pune
29 Vlerësimi përm-
Analiza morfolo-
bledhës
gjike
Ndërveprimet ndërmjet
115 Punë individuale
lokuseve
Figura
116 Kryqkëmbimi
Ushtrime:
Ndërveprimet ndërmjet
117 Intervistë me një
lokuseve dhe kryqkëm-
listë treguesish
bimin
Vlerësim për të
nxënë
Metoda- Demon-
118 Mutacionet Vlerësim i
strim
30 nxënësve për
Organizuesit
njëri-tjetrin
Kontrolli i shprehjes së grafik
119 Vetëvlerësim i të
gjeneve te prokariotët Punë me grupe
nxënit
Metoda
Vlerësim For-
vëzhguese Tabelë inter-
Kontrolli i shprehjes së mues Vlerësim
120 Organizuesit aktive, laptop
gjeneve te eukariotët i përgjigjeve me
grafik projektor
gojë
Punë me grupe Dërrasa e zezë,
Intervistë me një
Përsëritje: Ndryshimet e Metoda ERR shkumësa me
121 listë treguesish
trashëgueshme Organizuesit ngjyra etj
Vlerësimi i përg-
grafik Libri i nxënësit,
jigjeve me gojë
Metoda PNP tabela ilustruese,
122 Variacioni Vlerësim i
Analiza morfolog- flipchart, lapus-
31 nxënësve për
jike tila, simulime,
27
Emërtimi i situatës: njëri-tjetrin

Ndikimet mjedisore në Punë individuale animime,
123 Lulet mashtruese Intervistë me një
fenotip Figura CD interaktive
Përshkrimi Kontekstual: listë treguesish
Punë me grupe, Fletë pune
Koevolucioni është procesi evolutiv, ku përshtatjet Vlerësim për të
124 Përzgjedhja natyrore Hulumtim, Tabelë inter-
e dy llojeve janë formuar si pasojë e trysnisë nxënë (Vlerësim
Anketim, aktive, laptop
përzgjedhëse që ushtrojnë ato te njëra-tjetra. Kjo ka Analizë, Prezantim formues) projektor
125 Evolucioni ndodhur te Vetëvlerësim i të
Metoda vëzh- Dërrasa e zezë,
përshtatjet e formuara te lulet e bimëve të ndrys- nxënit
guese shkumësa me
hme dhe tek insektetpjalmuesit e tyre. Një rast i tillë Organizuesit Vlerësim Formues
126 Ligji Hardi –Vajnber ngjyra etj
vërehet te ndërtimi i lules së orkidesë. Te bleta e Vlerësim i përg-
grafik
orkidesë, buza e petlave ngjason me femrën jigjeve me gojë
32 Figura;
e insektitpjalmuesit. Insektet meshkuj pllenohen Intervistë me një
Ushtrime: Ligji Hardi-Va- Koha e pritjes;
127 me “femrën-lule”, marrin pjalmin dhe e mbartin atë Diskutim listë treguesish
jnberg
në krezën e një luleje tjetër. Kohë pas kohe, buza Vlerësimi përm-
Punë me grupe
ka marrë trajtat e një insekti femër. Orkideja ka bledhës
Teoria Darvin -Uollas Metoda ERR
128 insektet e saj pjalmuese, që nuk pjalmojnë lule të Vetëvlerësim i të
dhe llojformimi tjera. Mashkulli pjalmues “shpërblehet” me nektarin nxënit
e lules, për aq kohë sa tërhiqet prej “femrës lule”. Vlerësim për të
Krahasimet në nivel nxënë
33 129
molekular
33 130 Ekosistemet
Organizuesit
grafik
131 Diversiteti Metoda PNP
Analiza morfolog-
jike
Punë individuale
Punë me grupe
132 Rëndësia e diversitetit Intervistë me një
Metoda
listë treguesish
vëzhguese
Emërtimi i situatës: Vlerësim For- Libri i nxënësit,
Organizuesit
Zogjtë përqeshës (Familja Mimidae) mues Vlerësim tabela ilustruese,
grafik
Përsëritje- Diversiteti Përshkrimi Kontekstual: i përgjigjeve me lapustila, sim-
Punë me grupe
133 biologjik, klasifikimi dhe Zogjtë përqeshës jetojnë në të gjithë Amerikën. gojë ulime, animime,
Metoda ERR
ruajtja Në ishujt Galapagos, në Paqësor, takohen katër Vetëvlerësim i të CD interaktive
Metoda PNP
lloje zogjsh përqeshës, nga të cilët zogu përqeshës nxënit Fletë pune
34 Analiza morfolog-
Floreana është më i rrallë (figura 16.1). Ky lloj u Intervistë me një Tabelë inter-
jike
zhduk në ishullin e zogu Floreana në gjysmën e dytë listë treguesish aktive, laptop
Punë individuale
134 Testi i periudhës të shekullit XIX. Dy popullata të vogla të këtij lloji Vetëvlerësim i të projektor
Figura
mbetën në ishujt e vegjël aty pranë.Programet e nxënit Dërrasa e zezë,
28
Punë me grupe,
ruajtjes kanë pasur disi sukses në rritjen e numrit të Vlerësim i përg- shkumësa me
Hulumtim,
këtij lloji dhe është planifikuar për ta rifutur sërish jigjeve me gojë ngjyra etj
Anketim,
në Floreana. Ky lloj, një nga zogjtë më të rrallë në Vlerësimi përm- tabela ilustruese,
Projekt-Faza Vlerësuese- botë, duhet të ruhet që të mos zhduket, edhe për Analizë, Prezantim
bledhës flipchart, lapus-
135 Mbrojtja dhe ruajtja e Metoda vëzh-
faktin se kur Darvini vizitoi Floreanën në vitin 1835, Vetëvlerësim i të tila,
llojeve guese
vuri re se zogjtë përqeshës në ishuj të ndryshëm në nxënit CD interaktive
Organizuesit
Galapagos nuk ishin të gjithë njësoj. Pjesa tjetër, siç Vlerësim i Fletë pune
grafik
thuhet, është histori! nxënësve për Tabelë inter-
Punë me grupe
njëri-tjetrin aktive, laptop
Figura
Intervistë me një projektor
Figura;
listë treguesish
Koha e pritjes;
Diskutim
Punë me grupe
136 Vlerësimi i portofolit
Metoda ERR
Organizuesit
grafik
PORTOFOLI I TË NXËNIT
TREGUES I ARRITJES SË KOMPETENCAVE

Planifikimi i detajuar i portofolit
LËNDA: BIOLOGJIA 12 ME ZGJEDHJE

KURRIKULA ME KOMPETENCA
KLASA: 12
QËLLIMI I PORTOFOLIT TË TË NXËNIT:

• nxitjen e të mësuarit të vetëdrejtuar;
• krijimin e një panorame të qartë të asaj që është mësuar nga nxënësi;
• krijimin e një panorame të qartë të asaj që është mësuar nga nxënësi;
• demonstrimin e progresit të nxënësit bazuar në rezultatet e identifikuara;
• nxitjen e mendësisë së vetëvlerësimit te nxënësit;
• ballafaqimin e dokumentuar të performancës së nxënësve me njëri-tjetrin dhe nxitjen e krijimtarisë;
KOMPETENCAT KYÇ QË DUHET TË PËRMBUSHË NXËNËSI NËPËRMJET

PORTOFOLIT TË TË NXËNIT
KOMPETENCA E KOMUNIKIMIT DHE E TË SHPREHURIT: Nxënësi komunikon në mënyrë efektive. Nxënësi/ja:
• harton dhe prezanton një projekt humanitar, eksperimentues etj, individualisht dhe në grup, për një temë të
caktuar, duke përdorur në mënyrë efektive teknologjinë informative dhe teknologji të tjera;
• përdor TIK-un në mënyrë efektive gjatë të nxënit, njohjen me informacione të reja dhe kryerjen e detyrave
shkollore.
KOMPETENCA E TË MENDUARIT: Nxënësi mendon në mënyrë krijuese. Nxënësi/ja:
• prezanton gjetjet kryesore para të tjerëve në forma të ndryshme shprehëse, duke përdorur teknologjinë
informative;
• prezanton me sukses rezultatet e punës së një detyre eksperimentale për një temë të caktuar, të realizuar
në laborator, në ambientet e shkollës apo diku tjetër, përmes përdorimit të teknologjisë informative dhe jep
argumente që lidhin rezultatet e punës eksperimentale me udhëzimet teorike.
KOMPETENCA E TË NXËNIT: Nxënësi mëson për të nxënë. Nxënësi/ja:

• paraqet idetë personale para të tjerëve për mënyrën e zhvillimit të një aktiviteti të caktuar, duke dhënë
mendime të argumentuara për rezultatet e pritura;
• shfrytëzon, në mënyrë të pavarur, udhëzimet e dhëna nga ndonjë burim informacioni për të kryer një veprim,
aktivitet, detyrë, ose për të zgjidhur një problem që kërkohet prej tij.
29
KOMPETENCA PËR JETËN, SIPËRMARRJEN DHE MJEDISIN: Nxënësi kontribuon në mënyrë produktive. Nxënësi/ja:
• përgatit, prezanton, drejton dhe merr pjesë në një fushatë të informimit të qytetarëve për një temë të
caktuar, duke u mbështetur në ide të reja, bazuar në rezultate të pritshme të përcaktuara qartë nëpërmjet
një fushate informimi për mbrojtjen e shëndetit.
• harton një projekt me faza të menaxhuara mirë (individualisht ose në grup) duke shkëmbyer, konsultuar
dhe informuar të tjerët si dhe duke identifikuar dhe vlerësuar burimet njerëzore, materiale dhe monetare në
përputhje me rezultatet e pritshme;
KOMPETENCA PERSONALE: Nxënësi bën jetë të shëndetshme. Nxënësi/ja:
• analizon përparësitë dhe dobësitë personale, duke evidentuar masat përmes të cilave synon të mbështesë
avancimin personal në përparësitë që ka dhe masat përmes të cilave synon të përmirësojë dobësitë
personale;
• bën zgjidhje të bazuara në informacione dhe në përvoja të drejta për të mbrojtur shëndetin dhe mirëqenien
nga rreziqet e ndryshme në jetën e përditshme si p.sh.: nga marrëdhëniet e hershme seksuale dhe të
pambrojtura.
KOMPETENCA DIGJITALE: Nxënësi përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin. Nxënësi/ja:
• përdor mjetet digjitale dhe mjediset informative duke përfshirë komunikimet në distancë për zhvillimin e
njohurive;
• përdor mjetet digjitale për të përpunuar, krijuar, realizuar dhe demonstruar tema mësimore;
• gjen, organizon, analizon, përpunon dhe përdor informacionin nga një shumëllojshmëri burimesh
informacioni
Planifikimi i detyrave të portofolit nga mësuesi bazohet në kriteret e mëposhtme:

• Të menduarit kritik;
• Njohuri nga lënda;
• Komunikimi;
• Puna në grup;
• Planifikimi dhe zbatueshmëria
NIVELI II III IV
Demonstron përdorimin e Analizon situatën duke përdorur

Të menduarit kritik Shfaq aftësi të eviden-
një llojshmërie të mjeteve, hipoteza të qëndrueshme dhe
tojë dilema, dyshime, t’i
mënyrave dhe proceseve për të besueshme gjatë procesit të
Zgjidhja e problemeve rendisë problemet, si
të menduarit kritik, zgjidhjen të menduarit, të zbatimit dhe
dhe propozon një gjerësi
e problemit dhe marrjen e mekanizmave të marrjes së
Marrja e vendimeve zgjidhjesh.
vendimeve vendimeve
RUBRIKAT E PORTOFOLIT të nxënësit

për periudhën SHTATOR – DHJETOR
Periudha
Komponenti Tema Prezantimi produktit
parapërgatitore
Java 14 midis datave 17
Projekt Mjekësia moderne kundër plakjes dhe kancerit Tetor-dhjetor
-21 dhjetor
Veprimtari
Llogaritja e përmasave të objekteve Java I-II Java I-II
praktike 1
Veprimtari
Modelimi i mitozës Java VI- Java VIII Java VII-VIII
praktike 2
Veprimtari
Skicat biologjike JavA IX - XI Java X-XI
praktike 3
30
Nivelet e arritjes Kriteret
Pesha në
Komponenti që vlerësohet
vlerësim
1 2 3 4
40% Projekt- Mjekësia moderne kundër Raporti përfundimtar, dosja

(40 pikë) plakjes dhe kancerit dhe prezantimi.
20% Veprimtari praktike 1- Llogaritja e Procedura dhe saktësia

(20 pikë) përmasave të objekteve përfundimet
20% Veprimtari praktike 2- Modelimi i Procedura, prezantimi dhe

(20 pikë) mitozës saktësia shkencore
20% Veprimtari praktike 3- Planifikimi, procedura dhe

(20 pikë) Skicat biologjike saktësia konkluzioneve
*D = dobët ( 1 ) (4); MJAF.= mjaftueshëm (2 ) (5/6); M= mirë (3) (7/8); SH.M.= shumë mirë (4 ) (9/10);
Tabela e vlerësimit
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 0-29 30-45 46-60 61-70 71-80 81-90 91-100
Performanca e të nxënit
Nota Komenti
4 Progres i pamjaftueshëm (1)
5 Progres relativisht i mjaftueshëm (2)
6 Progres plotësisht i mjaftueshëm (2)
7 Realizim relativisht i kënaqshëm (3)
8 Realizim plotësisht i kënaqshëm (3)
9 Realizim relativisht shumë mirë (4)
10 Realizim shumë i mirë (4)
KOMPETENCAT E ZBËRTHYERA NË REZULTATET E TË NXËNIT PËR ÇDO

KOMPONENTË TË PORTOFOLIT – PERIUDHA: SHTATOR-DHJETOR
KOMPONENTËT REZULTATET E TË NXËNIT - Nxënësi:
HARTON dhe prezanton projektin individualisht ose në grup,

Projekt- Mjekësia moderne kundër plakjes dhe
duke përdorur në mënyrë efektive teknologjinë informative dhe
kancerit
teknologji të tjera
PREZANTON me sukses rezultatet e veprimtarisë praktike. Pas

Veprimtari praktike 1- udhëzimeve të mësuesit dhe tekstit ka llogaritur saktësisht
Llogaritja e përmasave të objekteve zmadhimin, përmasat reale të: qelizave të ndryshme, të organeleve
qelizore etj.
Veprimtari praktike 2- PREZANTON me sukses rezultatet e veprimtarisë praktike me

Modelimi i mitozës udhëzimet teorike të dhëna nga mësuesja
SKICON në mënyrë të përgjithshme dhe të detajuar prerjen tërthore

Veprimtari praktike 3-
të gjetheve, kërcejve apo rrënjëve të vëzhguara në mikroskop ose
Skicat biologjike
nëpërmjet imazheve të marra nga burime të tjera
31
VETËVLERËSIM I NXËNËSIT
UNË nxënësi/ja: ……………………………………………………………………..
Shkolla: ……………………………………………………………………………….. KLASA:
………………………….
DATA…………………………….
Komponenti Niveli Rezultatet e të nxënit për temën mësimore Nota
HARTOJ dhe prezantoj projektin individualisht ose në grup,

Projekt- Mjekësia moderne
N4 duke përdorur në mënyrë efektive teknologjinë informative dhe
kundër plakjes dhe kancerit
PREZANTOJ me sukses rezultatet e veprimtarisë praktike. Pas

udhëzimeve të mësuesit dhe tekstit gjeta saktësisht zmadhimin,
Llogaritja e përmasave të N4
përmasat reale të : qelizave të ndryshme, të organeleve qelizore
objekteve
etj.
Veprimtari praktike 2- PREZANTOJ me sukses rezultatet e veprimtarisë praktike me

N4
Modelimi i mitozës udhëzimet teorike të dhëna nga mësuesja
SKICON në mënyrë të përgjithshme dhe të detajuar prerjen

N3 tërthore të gjetheve, kërcejve apo rrënjëve të vëzhguara në
Skicat biologjike
mikroskop ose nëpërmjet imazheve të marra nga burime të tjera
VLERËSIMI I PORTOFOLIT Vep. Vep. Vep. Nota e

PROJEKTI
KLASA …….. Praktike 1 Praktike 2 Praktike 3 portofolit
Pesha
Nr. 30% 20% 20% 20% 100%
EMRI / MBIEMRI
10
32
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
33
për periudhën JANAR – MARS
Komponenti Tema Periudha parapërgatitore Prezantimi produktit
Duhanpirja, sëmundjet e mushkërive dhe Java 26

Projekt Janar -Mars
kardiovaskulare 25 - 29 Mars
Suksesi i programit të çrrënjosjes
Detyrë tematike Janar
së sëmundjeve ngjitëse: Java XVII-XIX
1 Java XV- Java XVIII
Zhdukja e varicelës dhe parandalimi i fruthit
Përmbytjet shkaktojnë uri në botë: Përshtatja Janar
Studim rasti Java XX-XXI
e orizit në mjediset me lagështi Java XV – Java XX
Detyrë tematike Diabeti dhe përcaktimi i tij me analizën e Janar
Java XXII-XXIII
2 urinës- Shiritat provë dhe biosensorët Java XV- XXII
Pesha në Nivelet e arritjes Kriteret

Komponenti që vlerësohet
vlerësim 1 2 3 4
40% Projekt-Duhanpirja, sëmundjet e Raporti përfundimtar, dosja
(40 pikë) mushkërive dhe kardiovaskulare dhe prezantimi.
Detyrë tematike 1- Suksesi i programit
20% të çrrënjosjes së sëmundjeve ngjitëse: Procedura dhe saktësia e
(20 pikë) Zhdukja e varicelës dhe parandalimi konkluzioneve
i fruthit
Studim rasti - Përmbytjet shkaktojnë
20% Procedura, prezantimi dhe
uri në botë: Përshtatja e orizit në
(20 pikë) saktësia shkencore
mjediset me lagështi
Detyrë tematike 2 - Diabeti dhe
përcaktimi i tij me analizën e urinës-
(20 pikë) saktësia e konkluzioneve
Shiritat provë dhe biosensorët
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 0-29 30-45 46-60 61-70 71-80 81-90 91-100
Nota Komenti
34
KOMPONENTË TË PORTOFOLIT – PERIUDHA : JANAR-MARS

Projekt-Duhanpirja, sëmundjet e mushkërive dhe
duke përdorur në mënyrë efektive teknologjinë informative dhe
kardiovaskulare
PREZANTON me sukses rezultatet e punës hulumtuese mbi
Detyrë tematike 1- Suksesi i programit të programet që përdoren sot në botë për vaksinimin me sukses të
çrrënjosjes së sëmundjeve ngjitëse: popullatës nga sëmundjet infektive. Analizon politikat e ndjekura
Zhdukja e varicelës dhe parandalimi i fruthit nga OBSH-ja dhe Ministria e Shëndetësisë për zhdukjen e varicelës
dhe parandalimin e fruthit në vendin tonë.
PREZANTON me sukses rezultatet e gjetura mbi përshtatshmëritë

Studim rasti- Përmbytjet shkaktojnë uri në botë:
e bimës së orizit ndaj mjediseve me lagështi. Vlerëson politikat në
Përshtatja e orizit në mjediset me lagështi
nivel ndërkombëtar për të luftuar urinë në botë
VLERËSON përparësitë e përdorimit të teknologjisë (biosensorët

Detyrë tematike 2- Diabeti dhe përcaktimi i tij me
elektronikë) në matjen e glicemisë përkundrejt përdorimit të
analizën e urinës- Shiritat provë dhe biosensorët
shiritave për matjen e glukozës në urinë
UNË nxënësi/ja: ……………………………………………………………………..
Shkolla: ……………………………………………………………………………….. KLASA:
………………………….
DATA…………………………….
Projekt-Duhanpirja, sëmundjet HARTOJ dhe prezantoj projektin individualisht ose në grup,

e mushkërive dhe kardiovasku- N4 duke përdorur në mënyrë efektive teknologjinë informative dhe
lare teknologji të tjera
Detyrë tematike 1- Suksesi i PREZANTOJ me sukses rezultatet e punës hulumtuese mbi
programit të çrrënjosjes së programet që përdoren sot në botë për vaksinimin me sukses të
sëmundjeve ngjitëse: N4 popullatës nga sëmundjet infektive. Analizon politikat e ndjeku-
Zhdukja e varicelës dhe ra nga OBSH-ja dhe Ministria e Shëndetësisë për zhdukjen e
parandalimi i fruthit varicelës dhe parandalimin e fruthit në vendin tonë.
Studim rasti- Përmbytjet shkak- PREZANTOJ me sukses rezultatet e e gjetura mbi përshtatshmëritë
tojnë uri në botë: Përshtatja e N4 e bimës së orizit ndaj mjediseve me lagështi. Vlerëson politikat në
orizit në mjediset me lagështi nivel ndërkombëtar për të luftuar urinë në botë
Detyrë tematike 2- Diabeti dhe VLERËSOJ përparësitë e përdorimit të teknologjisë (biosensorët
përcaktimi i tij me analizën elektronikë) në matjen e glicemisë përkundrejt përdorimit të
N4
e urinës- Shiritat provë dhe shiritave për matjen e glukozës në urinë
biosensorët
35
VLERËSIMI I PORTOFOLIT Detyrë Detyrë Nota
PROJEKTI Studim rasti
KLASA … tematike 1 tematike 2 portofolit
Pesha
Nr. 30% 20% 20% 20% 100%
EMRI / MBIEMRI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
36
për periudhën PRILL – QERSHOR
Komponenti Tema Periudha parapërgatitore Prezantimi produktit
Maj
Projekt Mbrojtja dhe ruajtja e llojeve Prill - MAJ
Java 34
Veprimtari Prill
Modelimi i mejozës Java 28-29
praktike Java 26 - 28
Detyrë tematike Prill
Testi X2 (Hi në katror) Java 30-31
1 Java 26- 30
Detyrë tematike Përzgjedhja artificiale dhe përmirësimi i varie- Prill
Java 32- 33
2 teteve dhe racave të bimëve dhe kafshëve Java 26- Java 32
Pesha në Nivelet e arritjes

Komponenti që vlerësohet Kriteret
vlerësim 1 2 3 4
40% Raporti përfundimtar, dosja
Projekt-Mbrojtja dhe ruajtja e llojeve
(40 pikë) dhe prezantimi.
20% Veprimtari praktike: Procedura dhe saktësia e
(20 pikë) Modelimi i mejozës konkluzioneve
20% Detyrë tematike 1: Testi X2 Procedura, prezantimi dhe
(20 pikë) (Hi në katror) saktësia shkencore
Detyrë tematike 2: Përzgjedhja arti-
ficiale dhe përmirësimi i varieteteve
(20 pikë) saktësia e konkluzioneve
dhe racave të bimëve dhe kafshëve
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 0-29 30-45 46-60 61-70 71-80 81-90 91-100
Nota Komenti
37
KOMPONENT TË PORTOFOLIT – PERIUDHA: JANAR-MARS

Projekt-Mbrojtja dhe ruajtja e llojeve duke përdorur në mënyrë efektive teknologjinë informative dhe
PREZANTON me sukses rezultatet e veprimtarisë praktike me

Veprimtari praktike: Modelimi i mejozës
udhëzimet teorike të dhëna nga mësuesja
PËRDOR testin X2 për të përcaktuar nëse janë ose jo domethënëse

Detyrë tematike 1: Testi X2 (Hi në katror)
shmangiet nga rezultatet e pritura
Detyrë tematike 2: Përzgjedhja artificiale dhe

VLERËSON përparësitë e përdorimit të teknologjisë në përmirësimin
përmirësimi i varieteteve dhe racave të bimëve
e varieteteve dhe racave të bimëve dhe kafshëve
dhe kafshëve
UNË nxënësi/ja: ……………………………………………………………………..
Shkolla: ……………………………………………………………………………….. KLASA:
………………………….
DATA…………………………….
HARTOJ dhe prezantoj projektin individualisht ose në grup,

Projekt-Mbrojtja dhe ruajtja e
N4 duke përdorur në mënyrë efektive teknologjinë informative dhe
llojeve
Veprimtari praktike: Modelimi PREZANTOJ me sukses rezultatet e veprimtarisë praktike me
N4
i mejozës udhëzimet teorike të dhëna nga mësuesja
Detyrë tematike 1: PËRDOR testin X2 për të përcaktuar nëse janë ose jo
N4
Testi X2 (Hi në katror) domethënëse shmangiet nga rezultatet e pritura
Detyrë tematike 2: Përzgjedhja
artificiale dhe përmirësimi VLERËSOJ përparësitë e përdorimit të teknologjisë në
N3
i varieteteve dhe racave të përmirësimin e varieteteve dhe racave të bimëve dhe kafshëve
bimëve dhe të kafshëve
VLERËSIMI I PORTOFOLIT Vep. Detyrë Detyrë Nota

PROJEKTI
KLASA …….. praktike tematike 1 tematike 2 portofolit
Pesha
Nr. 30% 20% 20% 20% 100%
EMRI / MBIEMRI
1
38
3
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Biologji Shkalla:VI Klasa: XII
Tematika: Struktura e qelizës

Situata e të nxënit:
Tema mësimore: Njohja me historinë e zhvillimit qelizor përmes mikroskopit
1. Biologjia qelizore dhe mikroskopia Renditja e ngjashmërive dhe dallimeve midis qelizës bimore e
2. Ngjashmëritë dhe dallimet qelizë bimore dhe shtazore
qelizë shtazore
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyç

Nxënësi/ja:
- krahason qelizën bimore, shtazore dhe bakteriale;
- përshkruan përdorimin e mikroskopit me dritë dhe elektronik;
- skicon strukturat qelizore.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të Koncepte kyç:

fushës sipas temës mësimore Mikroskopi
Nxënësi/ja: Nukleola
- përshkruan pjesët e mikroskopit me dritë; Centriolat
- krahason strukturën e qelizës bimore me atë Plazmodesma
shtazore. Vakuola
Burimet: teksti mësimor “Biologjia 12”, e-libri, Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Citologjia,
interneti, burime të tjera. TIK
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve

PNP
Brainstorming, ditari dypjesësh, diagrami i Venit, VLD, punë në grupe, punë individuale.
Organizimi i orës së mësimit

Parashikimi: 25’. Brainstorming
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të shprehin mendimet e tyre mbi përdorimin e mikroskopit me dritë gjatë
orëve mësimore në lëndën e biologjisë. Mësuesi/ja ka sjellë në klasë një ose disa mikroskopë me dritë dhe u
kërkon nxënësve të renditin pjesët e mikroskopit dhe të vëzhgojnë një qelizë bimore dhe një qelizë shtazore,
duke vërejtur me kujdes ndryshimet që ata mund të dallojnë midis këtyre dy lloje qelizash eukariote.
Mikroskop me dritë i shek. XX Mikroskop me dritë i shek. XIX Mikroskop elektronik
40
Ndërtimi i njohurive (20’+20’)
Hapi i parë: 20’. VLD (Veprimtari me lexim të drejtuar )
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të lexojnë pjesën “Biologjia qelizore dhe mikroskopia” dhe të përcaktojnë
ndryshimet në funksionimin e mikroskopit me dritë nga mikroskopi elektronik.
Nxënësit përcaktojnë se cilët nga këta mikroskopë është përdorur në shekullin XIX dhe si ndikon përdorimi
i mikroskopit në zhvillimin dhe studimet biologjike. Nxënësit arrijnë në përfundimin se shkenca që studion
qelizën quhet citologji. Pastaj nxënësit kalojnë në vëzhgimin me mikroskopin me dritë të një qelize bimore dhe
një shtazore (preparatet ose i përgatisin vetë nxënësit ose mund t’u jepen të gatshme).
Kalohet në hapin e dytë: 20’. Diagrami i Venit

Pasi nxënësit kanë vëzhguar figurat 1.4 dhe 1.5, f. 3 dhe 4 në tekstin mësimor dhe pasi kryejnë vëzhgimin në
mikroskop, fillojnë të bëjnë krahasimet midis dy llojeve qelizore bimore e shtazore duke përcaktuar ngjashmëritë
dhe ndryshimet midis tyre, të cilat i paraqesin me anë të diagramit të Venit në fletoret e tyre dhe pastaj në
tabelë. Në mikroskop, nxënësi mund të dallojë murin e qelizës bimore dhe membranën e qelizës shtazore.
Mësuesi/ja kërkon që nxënësit të evidentojnë ndryshimet midis murit dhe membranës në lidhje me
përshkueshmërinë e tyre dhe përbërjen kimike.
Vakuola të mëdha e Me mur qelizor Vakuola të

të përhershme përkohshme
Kloroplaste Qelizë bimore Qelizë shtazore Kanë centriola
Janë të mëdha Janë të vogla

Të përbashkëtat:
- Kanë membranë
- Kanë bërthamë
-Kanë citoplazëm
Përforcimi: 25’. Ditari dypjesësh

Mësuesi/ja shënon në tabelë organelet kryesore të qelizës bimore e shtazore dhe nxënësit plotësojnë rolin që
këto organele kanë në qelizë.
Organelet Roli i tyre
Membrana Rrethon qelizat dhe e kufizon me mjedisin

Muri qelizor Mbron qelizat bimore
Vakuolat Përmban pigmente, enzima e lëndë organike
Kloroplastet Kryen fotosintezën (vetëm në qelizën bimore)
Centriolat Ndihmojnë në ndarjen e qelizave shtazore
Plasmodezma Kanale që lidhin qelizat bimore
Vlerësimi i nxënësve
Nxënësi vlerësohet për:
• (N2) Renditjen e pjesëve të mikroskopit me dritë
• (N3) Krahasimin e qelizës bimore me atë shtazore
• (N4) Evidentimin e rolit të organeleve në qelizë.
41
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Biologji Shkalla: VI Klasa: XII

Tema mësimore: Njohja me njësitë e matjes që përdoren në fushën e biologjisë.
3. Njësitë e matjes Përcaktimi i zmadhimit dhe i përmasave reale të qelizave bimore
4. Llogaritja e përmasave të objekteve (Veprimtari apo shtazore
praktike)
Nxënësi/ja:
- llogarit përmes matjeve përmasat reale të objekteve, zmadhimin e qelizave shtazore e bimore;
- vëzhgon preparate të gatshme ose të përgatitura.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të
Koncepte kyç:
fushës sipas temës mësimore
Mikrometër
Nxënësi/ja:
Nanometër
- vizaton dhe mat strukturat qelizore;
Gjatësia reale
- llogarit zmadhimin e objekteve apo përmasat
Gjatësia e imazhit
reale të tyre përmes formulës përkatëse.
Burimet: teksti i nxënësit “Biologjia 12”, e-libri, Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
lapustila, fletore pune, vizore. Matematikë, Fizikë
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve:
PNP
Stuhi mendimesh, diskutim, punë në dyshe, punë individuale, leksion i avancuar

Parashikimi: 25’. Stuhi mendimesh
Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të rikujtojnë njohuritë e marra nga lënda e matematikës apo fizikës në lidhje
me njësitë matëse që përdoren në sistemin ndërkombëtar të njësive të matjes (SI). Nxënësit kujtojnë se:
1mm=1/1000 e metrit nxënësit shënojnë njësitë matëse

1ɲm=1/1000 e milimetrit në fletoret e punës.
1nm = 1/1000 e mikrometrit
Ndërtimi i njohurive: (20’+20’)

Hapi i parë: 20’.Leksion i avancuar
Ka qeliza me përmasa tepër të vogla, që shkojnë 5 ɲm-40 ɲm, ku organela më e madhe është mitokondria, afro
1 ɲm dhe më e vogla është ribotomi, vetëm 25 nm.
Mësuesi/ja thekson se si llogaritet zmadhimi i një imazhi të caktuar krahasuar me përmasat reale të tij, duke
përdorur formulën M =
ku:
M => zmadhimi i mikroskopit
A => gjatësia reale
I => gjatësia e matur e imazhit
Nëse njohim dy nga këta parametra, mund të gjejmë të tretin duke ndjekur tre hapa.
Hapi i dytë: Veprimtari praktike

Nxënësit e klasës ndahen në grupe punë dhe i caktohet çdo grupi një detyrë:
Grupi I: Llogarisni zmadhimin e qelizave bimore në figurën 1.9, f. 8, kur gjatësia reale e qelizës është 80 ɲm.
Grupi II: Llogarisni zmadhimin e qelizës shtazore në figurën 1.4, f. 3.
Grupi III: Llogarisni gjatësinë reale të kloroplastit në figurën 1.29, f. 18.
42
Paraprakisht mësuesi/ja shpjegon hapat që duhen ndjekur për këto detyra.
Hapi 1: Matet gjatësia e figurës me vizore në mm (milimetër)
Hapi 2: Kthehen mm në mikrometër (ɲm)
Hapi 3: Përdoret formula për të llogaritur zmadhimin e figurës M=
Nxënësit punojnë në grupe dhe nxjerrin përfundimet, të cilat i shënojnë në fletoret e punës dhe në tabelë. Njëri
nga nxënësit e grupit shpjegon rrugën e ndjekur deri në nxjerrjen e përfundimeve.
Përforcimi: 25’. Rrjeti i diskutimit

Mësuesi/ja kërkon të llogarisin gjatësinë reale të kloroplastit në figurën 1.27, f. 16 në tekstin mësimor: ku njëri
grup do të përcaktojë gjatësinë e imazhit (I), ndërsa tjetri zmadhimin e figurës (M) dhe grupi i tretë përcakton
gjatësinë reale (A). Fleta me ushtrimin kalon në secilin grup, ku çdo grup përcakton një nga parametrat që është
caktuar si detyrë.
Vlerësimi:
Nxënësit do të vlerësohen për:
• (N2) Veprimet me njësitë matëse sipas sistemit ndërkombëtar të njësive të matjes (SI).
• (N3) Llogaritjen e zmadhimit të objekteve, kur njeh përmasat reale të tyre.
• (N4) Llogaritjen e përmasave reale nëse njeh zmadhimin e tyre.

Tema mësimore: Njohja me strukturën e detajuar të qelizës bimore e shtazore bazuar
5. Superstruktura e një qelize shtazore në vëzhgimin me mikroskop elektronik
6. Superstruktura e qelizës bimore

fushës sipas temës mësimore:
Koncepte kyç:
Nxënësi/ja:
Bërthama
- rendit organelet që gjenden në qelizën
Nukleonet
bimore e shtazore;
Gjene
- krahason strukturat e qelizave të vëzhguara
Endosimbioza
me mikroskop me dritë dhe elektronik;
Mikrogypthat
- analizon rolin e çdo organele qelizore në
përputhje me strukturën që kanë.
Burimet: teksti i nxënësit, e-libri, interneti,

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Citologjia, TIK
burime të tjera.

PNP
Veprimtari me lexim të drejtuar (VLD), leksion i avancuar, Kllaster, shkrimi i shpejtë, punë individuale dhe në grup

Parashikimi: 25’. Veprimtari me lexim të drejtuar (VLD)
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të lexojnë temën me pjesë:
Fillimisht organelet, si: bërthama, REP dhe ribozomet dhe të gjejnë lidhjet anatomike e funksionale midis
këtyre organeleve. Pastaj të kalohet në pjesën tjetër të temës në lidhje me Aparatin e Golxhit, lizozomet e
mitokondritë dhe të shënojnë se çfarë ata do të njohin nga kjo pjesë dhe cilat janë njohuri të reja për ta.
Mendimet e nxënësve plotësohen e saktësohen edhe nga mësuesi/ja.
Njohuritë në vazhdim për të cilat nxënësit nuk kanë informacion do të trajtohen në fazën e dytë të ndërtimit
të njohurive.
43
Hapi i parë 20’: Leksion i avancuar
Mësuesi/ja thekson thelbin e teorisë së endosimbiozës si një teori që trajtohet për herë të parë në programet
tona mësimore. Pastaj kalon në përbërjen dhe ndërtimin e membranës qelizore dhe modifikimet e saj, siç janë
mikrovilet, rolin që ato luajnë në rritjen e sipërfaqes përthithëse te rrënjët e bimëve dhe qelizat e zorrëve në
gjallesat shtazore të larta.
Mësuesi/ja sqaron se ç’është QOM => Qendra e organizmit të mikrogypthave, duke theksuar se ato formojnë
centriolat, që vendosen në centrozomë, të cilat mungojnë në qelizat bimore. Pra, mikroskopi elektronik bëri të
mundur që të vëzhgohen strukturat e qelizave në mënyrë më të detajuar sesa në mikroskopin me dritë:
Hapi i dytë: 20’. Kllaster

Pasi nxënësit të lexojnë në mënyrë të pavarur temën superstrukturore të një qelize bimore, mësuesi/ja ndërton
në tabelë një kllaster me termin “Kloroplast” dhe kërkon nga nxënësit të plotësojnë kllasterin me terma që
lidhen me atë koncept:
Kanë grana Kryejnë fotosintezën
KLOROPLASTET
Dyfishohen Kanë dy membrana
Kanë ADN,
unazore dhe
ribozome
Përforcimi: 25’. Shkrim i shpejtë
Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të shkruajnë shpejt në lidhje me çfarë ata mbajnë mend nga temat e trajtuara
gjatë orës mësimore dhe pas 10 minutash disa nxënës lexojnë çfarë kanë shkruar duke u plotësuar nga nxënësit
e tjerë të klasës.
Vlerësimi

• (N2) Renditjen e organeleve që gjenden në qelizat bimore e shtazore
• (N3) Krahasimin që bën për të gjetur ndryshimet me mikroskopin me dritë apo elektronik
• (N4) Analizën që bën për të treguar lidhjen e strukturës së organeleve me rolin që ato kryejnë në qelizë
Detyrë shtëpie: Ushtrimi 1.4 faqe 17, ku kërkohet të krahasohen strukturat që dallohen në qelizën bimore me
mikroskop elektronik, por që nuk dallohen kur ajo shihet me mikroskop me dritë.
Tematika: Struktura e qelizës Situata e të nxënit:

Qeliza t prokariote ndryshojnë nga qelizat ekuariote nga struktura
Tema mësimore:
dhe funksioni i tyre
7. Dy lloje qelizash krejt të ndryshme
Lidhja midis koncepteve bazë të tematikës.
8. Përsëritje për gjithë tematikën

- Përshkruan ndërtimin e qelizave prokariote dhe viruseve.
- Diskuton mbi shumëllojshmërinë e strukturave qelizore.
44
fushës sipas temës mësimore Koncepte kyç:
Nxënësi/ja: Prokariote
- vizaton një qelizë prokariote dhe virusin; Eukariote
- rendit organelet e përbashkëta të qelizave Viruse
prokariote dhe eukariote; Kapsid
- shpjegon natyrën e viruseve.
Burimet: teksti i nxënësit “Biologjia 12”, e-libri, Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: TIK,
mikrobiologjia, burime të tjera. Citologjia, Virologjia

PNP
Diagrami i Venit, VLD, rrjeti i diskutimit “të nxënit me këmbime”, punë me grupe, punë individuale

Parashikimi: 25’. Diagrami i Venit
Mësuesi/ja pasi udhëzon nxënësit që të lexojnë të pavarur në mënyrë individuale temën: “Dy lloje qelizash krejt
të ndryshme”, ndërton në tabelë diagramin e Venit dhe nxënësit do të përcaktojnë organelet e përbashkëta dhe
ndryshimet që kanë dy llojet e qelizave prokariote dhe ekuariote bazuar dhe në njohuritë që mund të kenë për
këto qeliza.
Me mur
Me ose pa
ADN qelizor
mur qelizor
unazore
Qeliza Qeliza ADN në

prokariote eukariote bërthamë
Plasmide
Të përbashkëta: Gjithë organet
Pa bërthamë
Membranë qelizore e tjera
Ndërtimi i njohurive: 20’ + 20’ Ribozomet
Hapi i parë: 20’. VLD
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë pjesën “Viruset” dhe kërkon që ata t’u përgjigjen disa pyetjeve, të cilat
i shënon në tabelë:
• Si janë të ndërtuara viruset?
• A kanë viruset membranë gjysmë të përshkueshme?
• Pse viruset qëndrojnë midis së gjallës e jo të gjallës?
• Pse viruset janë parazitë?
Nxënësit japin përgjigjet që mund të plotësohen nga nxënësit e tjerë të klasës ose nga vetë mësuesi/ja nëse
është e nevojshme.
Hapi i dytë: 20’. Të nxënit me këmbime

Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe me 4-5 nxënës, ku secilit nxënës të çdo grupi i cakton një detyrë dhe
një numër. Nxënësit pasi të zgjedhin detyrën, do të rigrupohen në grupet eksperte (grupet kanë anëtarë të
barabartë dhe etiketohen me numra) për ta konsoliduar sa më mirë përgjigjen e detyrës dhe rikthehen në
grupet fillestare:
Për shembull: të gjithë nxënësit me nr. 1 të secilit grup do të konsolidojnë përgjigjet e ushtrimit me nr. 1 dhe
4 f. 20 dhe do të rikthehen në grupet fillestare. Nxënësit me nr. 2 të secilit grup, pasi të zgjidhin vetë detyrën,
do të konsolidojnë përgjigjen e ushtrimit me nr. 2 dhe 6 e do të rikthehen në grupet fillestare. Kështu veprohet
edhe me grupet e tjera. Nxënësit me nr. 3 të secilit grup do të zgjidhin ushtrimin 3 dhe 8 (a-f), f. 20. Nxënësit me
nr. 4 të secilit grup do të zgjidhin ushtrimin 7 dhe 8 (g-k) f. 20. Nxënësit me nr. 5 të secilit grup do të zgjidhin
ushtrimin 9 dhe 10, f. 20. Kështu, nxënësit arrijnë të përforcojnë njohuritë mbi konceptet bazë të tematikës 1.
45
Përforcimi: 25’. Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja ndan klasën në grupe pune dhe shkruan në një fletë pikat d, i, ii, iii të ushtrimit 9, f. 20, dhe ia jep
fletën grupit të parë për të shkruar përgjigjen e pikës (i) të këtij ushtrimi. Fleta kalon në grupin e dytë, i cili
mund ta plotësojë përgjigjen e grupit të parë dhe shton përgjigjen e pikës (ii) të këtij ushtrimi. Fleta i kalon
grupit të tretë që mund të plotësojë dy pikat e para, por shton edhe përgjigjen e përgjigjen e pikës (iii) të këtij
ushtrimit. Kështu, përgjigjet kalojnë në formë rrjete në të gjitha grupet duke u konsoliduar sa më mirë.
Vlerësimi:
• (N2) Vizatimin e një qelize bakteriale apo virusale
• (N3) Krahasimin e qelizave prokariote me ato eukariote
• (N4) Shpjegimin e natyrës së viruseve
Detyrë shtëpie: Ushtrimi 10 (pikat a, b) faqe 23.
Tematika: Molekulat biologjike
Tema mësimore: Situata e të nxënit:

9. Njësitë ndërtuese të jetës: monomerët, Studimi i molekulave biologjike është shumë i rëndësishëm, sepse
polimerët, makromolekulat zbuloi strukturat e molekulave biologjike të lidhura me rolin e tyre.
10. Karbohidratet: monosakaridet dhe disakaridet

Nxënësi/ja:
- përshkruan se si molekulat e mëdha biologjike formohen nga molekula më të vogla;
- përshkruan strukturën dhe funksionin e karbohidrateve.
Koncepte kyç:
fushës sipas temës mësimore
Polisakaride
Nxënësi/ja:
Monomer
- rendit tri llojet e makromolekulave të qelizës;
Monosakaride
- klasifikon karbohidratet sipas strukturës;
Disakaride
- shpjegon rolin e karbohidrateve në qelizë.
Burimet: teksti “Biologjia 12”, Biologjia moleku-
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Kimia, Fizika
lare, e-libri, interneti, burime të tjera.
PNP
Përmbledhje e shkurtuar, VLD, ditari dypjesësh, rrjedhshmëria gojore e dyshes, punë individuale, punë në grupe

Parashikimi: 25’. Përmbledhje e strukturuar
Mësuesi/ja realizon një përmbledhje të shkurtër mbi konceptet dhe çështjet kryesore të temës duke theksuar
këto drejtime:
• Elementet kimike përbërëse të karbohidrateve
• Roli biologjik i karbohidrateve
• Klasifikimi i karbohidrateve në tri grupe sipas numrit të monomerëve
Ndërtimi i njohurive (20’+20’): Veprimtari me lexim të drejtuar (VLD)
Hapi i parë: 20’.
Pasi nxënësit të lexojnë mësimin me paragrafë deri te roli i disakarideve, mësuesi/ja drejton pyetjet orientuese:
• Cilat janë dy nga funksionet biologjike të karbohidrateve?
• Në sa grupe i klasifikojmë karbohidratet?
• Sa lloje kryesore të monosakaridëve ka, bazuar në numrin e atomeve C në molekulat e tyre?
• Sa forma izomere ka molekula e glukozës?
46
Përgjigjet e pyetjeve merren nga nxënësit dhe plotësohen nga mësuesi/ja.
Hapi i dytë: 20’. Ditari dypjesësh
Pasi nxënësit janë njohur me strukturën e disakarideve, reaksionet e formimit dhe të shpërbërjes së tyre
plotësojnë tabelën e ditarit dypjesësh:
Disakaridi Monomerët, përbërës të tij
Maltoza Glukozë + Glukozë

Sakaroza Glukozë + Fruktozë
Laktozë Glukozë + Galaktozë
Përforcimi: Rrjedhshmëria gojore e dyshes 25’

Nxënësit fillojnë të riprodhojnë ato çfarë mbajnë mend nga tema e ditës, ku njëri flet e tjetri dëgjon, pastaj
ndërrojnë rolet mes tyre, për të përforcuar njohuritë e marra.
Vlerësimi i nxënësve
Nxënësi vlerësohet për:

• (N2) Renditja e tri llojeve kryesore të makromolekulave në qelizë
• (N3) Klasifikimin e karbohidrateve sipas strukturës së tyre
• (N4) Shpjegimin e roleve kryesore të karbohidrateve për qelizat
Detyrë shtëpie: Ushtrimi 2.1, f. 27 (a, b)
Tema mësimore: Situata e të nxënit:

11. Karbohidratet - Polisakaritet: Amidoni, Struktura e molekulave kryesore energjetike biologjike
celuloza
12. Yndyrat

Nxënësi/ja:
- përshkruan se si molekulat e mëdha biologjike formohen nga molekula më të vogla;
- përshkruan strukturën dhe funksionin e karbohidrateve e yndyrave
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të Koncepte kyç:

fushës sipas temës mësimore Polisakaride
Nxënësi/ja: Dipolet
- rendit funksionet biologjike të polisakarideve Esteret
dhe yndyrave në qelizë; Trigliceritet
- krahason trigliceridet me fosfolipidet Fosfolipidet
Burimet: teksti i nxënësit “Biologjia 12” me

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Kimia,
zgjedhje, e-libri, biologjia molekulare, burime të
Citologjia
tjera.

PNP
Kllaster, leksion i avancuar, mendo/puno në dyshe, punë individuale, punë në grupe dyshe
47
Parashikimi: 25’. Kllaster
Nxënësit fillimisht plotësojnë në mënyrë individuale dy kllastera, bazuar në këto pyetje: për polisakaridet dhe
yndyrat:
1) Si klasifikohen polisakaridet dhe yndyrat?
2) Cili është roli i yndyrave e polisakarideve?
POLISAKARIDET YNDYRNAT
Amidoni Glikogjeni Celuloza Trigliceritet Fosfolipidet
Burim energjie Burim energjie Rol ndërtues te Burim energjie Ndërton

te bimët te kafshët muri qelizor membranën
qelizore
Ndërtimi i njohurive (20’+20’). Leksion i avancuar
Hapi i parë: 20’. Polisakaridet

Mësuesi/ja shpjegon mënyrën se si lidhen molekulat e amilazës dhe amilopektinës për formimin e amidonit
apo glikogjenit.
• Sqaron pse bimët e rezervojnë glukozën në formën e amidonit.
• Shpjegon se si lidhen molekulat e glukozës në lidhje glikozike për të formuar celulozën dhe fibrat celulozike.
• Shpjegon se si formohet dipoli në molekulat polare siç janë sheqernat dhe se këto molekula tërhiqen nga
molekulat e ujit të cilat gjithashtu janë dipolare.
Nxënësit mbajnë shënime për ato çfarë thekson mësuesi/ja në tabelë.
Hapi II: 20’. Yndyrat

Pasi nxënësit të lexojnë me pjesë për afro 10 minuta mbi acidet yndyrore, alkoolet dhe eteret, si dhe trigliceridet
e fosfolipidet, mësuesi/ja ndërton një tabelë, ku vendos konceptet kryesore të temës dhe shpjegojmë rreth tyre.
Tabela plotësohet nga nxënësit në bashkëpunim me mësuesin/en:
Konceptet Njësitë ndërtuese

Triglicerole 3 molekula acide yndyrore + 1 mol. glicerol
Fosfolipide 2 molekula acide yndyrore+1 mol. glicerol
Esteret Acide lyrore + alkool
Përforcimi: 25’. Mendo/Puno dyshe

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të punojnë në mënyrë individuale ushtrimin 2,3 faqe 30 pastaj të shkëmbejnë
mendime në dyshe për zgjidhjen e duhur të ushtrimit dhe në fund e diskutojmë me të gjitha klasën.
Vlerësimi: Nxënësit do të vlerësohen për:

• (N2) Renditja e funksioneve biologjike të polisakarideve dhe yndyrave në qelizë
• (N3) Krahasimin e triglicerideve me fosfolipidet
• (N4) Analizën e formimit të amidonit, glikogjenit e celulozës nga format e ndryshme të glukozës.
Detyrë shtëpie:
Tregoni dallimet kryesore midis strukturës së amilazës dhe celulozës.
48
Fusha: Shkencat natyrore Lënda: Biologji Shkalla: VI Klasa: XII

Tema mësimore: Njohja me ndërtimin, funksionet dhe llojet e protein-
13. Proteinat ave sipas strukturës së tyre rruzullore e fijezore.
14. Proteinat rruzullore e fijezore
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyç:

Nxënësi/ja:
- përshkruan strukturën dhe funksionet e proteinave;
- shpjegon mënyrën e formimit të proteinave nga aminoacidet;
- krahason proteinat rruzullore me ato fijezore.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës sipas Koncepte kyç:

temës mësimore Aminoacide
Nxënësi/ja: Lidhje peptidike
- rendit disa nga funksionet e proteinave; Strukturë parësore
- shpjegon mënyrën e lidhjes së aminoacideve; Strukturë dytësore
- analizon ndryshimet midis proteinave parësore, dytësore, Hidrofobe
tretësore, katërsore. Hidrofile
Burimet: teksti “Biologjia 12” me zgjedhje, biologjia molekulare, Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurriku-
e-libri, burime të tjera. lare:
Kimia, Fizika, TIK

PNP
Brainstorming, të lexuarit ndërveprues, rrjeti i diskutimit, punë individuale, punë në grup

Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të kujtojnë disa nga njohuritë që kanë marrë mbi proteinat në nivelet më të
ulëta shkollore përmes pyetjeve:
• Cilat janë njësitë ndërtuese apo monomerët e proteinave?
• Si lidhen aminoacidet midis tyre?
• Cilat janë disa nga funksionet e proteinave për organizmin?
Pasi mbledh idetë dhe mendimet nga nxënësit kalon në fazën e dytë të ndërtimit të njohurive.
Ndërtimi i njohurive (20+20). Mbajtje e strukturuar e shënimeve

Hapi i parë: 20’
Mësuesi/ja zhvillon një përmbledhje te shpejtë mbi strukturat e proteinave (primare, sekondare, terciare dhe
kuaternare). Udhëzohen nxënësit të studiojnë figurën 2.18, f. 37, ku jepet struktura parësore e një proteine dhe
thekson se ndryshimi qoftë i një aminoacidi të vetëm sjell ndryshimin e vetive të proteinës.
Kalohet në trajtimin e strukturës dytësore të proteinave.
Udhëzohen nxënësit të studiojnë figurën 2.19, f. 38, ku jepet struktura dytësore e një proteine dhe të përcaktojnë
ndryshimet midis strukturës α-heliksit me β- fletë e palosur.
Për strukturën tretësore të proteinave nxënësit do të studiojnë figurën 2.21, f. 38 dhe thekson se këto proteina
formohen nga vetëmbështjellja tripërmasore e vargut të aminoacideve me strukturë dytësore. Si model për
strukturën katërsore merr molekulën e hemoglobinës dhe nxënësit do të studiojnë figurën 2.23, f. 39, ku jepen
4 vargjet e hemoglobinës. Për më tepër kalon në hapin e dytë ku do të trajtojë proteinat rruzullore dhe fijezore.
49
Hapi dytë: 20’
Mësuesi/ja sqaron ndërtimin e molekulës rruzullore të hemoglobinës dhe pastaj për ndërtimin e molekulës
fijëzore të kolagjenit, i cili përbëhet nga tre zinxhirë polipeptidesh të lidhur në formë heliksi. Në fund thekson
rolin e hemoglobinës dhe të kolagjenit për organizmin.
Përforcimi 25’: Mendo/puno në dyshe/shkëmbe

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të punojnë fillimisht në mënyrë individuale ushtrimin 1, f. 44 dhe pastaj të
shkëmbejnë mendime në dyshe në lidhje me zgjidhjen e ushtrimit. Në fund ushtrimi diskutohet me të gjithë
klasën.

(N2) Renditjen e funksioneve të proteinave.
(N3) Shpjegimin e mënyrës së lidhjes së aminoacideve.
(N4) Analizimin e ndryshimeve të proteinave sipas strukturave.
Detyrë: Ushtrimi 2, f. 46.

Njohja me strukturën dhe vetitë e molekulës së ujit,
Tema mësimore:
si molekulë vendimtare për ekzistencën e jetës në
15. Uji
tokë.
16. Përsëritje. Molekulat biologjike

Nxënësi/ja:
- përshkruan ndërtimin e molekulës së ujit, si molekulë biokimike shumë e rëndësishme për jetën;
- rendit vetitë kryesore të ujit që ndihmojnë për jetën e gjallesave.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës sipas

temës mësimore Koncepte kyç:
Nxënësi/ja: Kapaciteti specifik
- rendit vetitë fiziko-kimike të ujit që favorizojnë jetën e Nxehtësi specifike e avullimit
gjallesave në tokë; Kohezion
- shpjegon si ndikon vetia tretëse, kapaciteti termik i lartë dhe Tension sipërfaqësor
- tensioni sipërfaqësor i lartë i ujit për gjallesat ujore e tokësore.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurriku-

Burimet : teksti i nxënësit “biologjia 12” me zgjedhje, fiziologjia
lare:
bimore e shtazore, e-libri, interneti, burime të tjera.
Fiziologjia, Fizika, Kimia

PNP
Brainstorming, të lexuarit ndërveprues, rrjeti e diskutimeve, të nxënit me këmbime, punë individuale, punë në grup

Mësuesi/ja i orienton nxënësit duke kërkuar se çfarë dinë ata rreth rolit të ujit për jetën e gjallesave. Një nxënës
shënon në tabelë mendimet që japin nxënësit e tjerë në lidhje me çështjen e ngritur për diskutim.
Ndërtimi i njohurive (20’+20’). Të lexuarit ndërveprues
50
Hapi i parë
Mësuesi/ja ndan klasën në tri grupe pune:
Grupi A lexon pjesën: Uji si tretës dhe si mjet transporti

Mësuesi/ja drejton pyetjet :
• Cila veti e bën molekulën e ujit tretës universal?
• Cilat lëndë quhen hidrofile e cilat hidrofobe?
• Si i ndihmon gjallesat fakti që uji ka kapacitet të lartë termik?
Grupi B lexon pjesën e dytë: Nxehtësia e lartë e avullimit dhe dendësia dhe ngrirja e ujit.
Mësuesi/ja drejton pyetjet:
• Cili është roli i ujit për gjallesat meqenëse ai ka nxehtësi të lartë të avullimit?
• A i ndihmon gjallesat ujore vetia e ngrirjes së ujit?
Grupi C lexon pjesën: Kohezioni dhe tensioni sipërfaqësor dhe uji si reagjent.
Mësuesi/ja drejton pyetjet:
• Në sa gjendje agregate ekziston uji?
• A ka rëndësi biologjike fakti që akulli ka dendësi më të vogël se uji?
Hapi i dytë: 20’ Të nxënit me këmbime

Mësuesi/ja ndan klasën në 4 grupe pune, ku secilit grup i jep pyetjet e përcaktuara më parë. Nxënësit e secilit
grup pasi të zhvillojnë pyetjet, do t’ia kalojnë fletën grupit pasardhës, i cili pasi i lexon përgjigjet e grupit tjetër
mund edhe të shtojë sugjerime të tjera. Në fund, secili grup lexon përgjigjen e pyetjeve para klasës, duke dhënë
edhe argumentet nëse i pranon ose jo sugjerimet e grupit tjetër.
Pyetjet do të jenë:
Grupi 1:
1. Cilat janë makromolekulat kryesore të gjallesave?
2. Si ndikon në jetën e gjallesave vetia e ujit, si tretës dhe si mjet transporti?
Grupi 2:
1. Shkruani formulën e molekulave të një hekzoze, pentoze, trioze.
2. Si ndikon në jetën e gjallesave uji si reagjent i reaksioneve kimike dhe tensioni i lartë sipërfaqësor i tij.
Grupi 3:
1. Si formohen disakaridet dhe lidhja glikozike?
2. Ku ndryshojnë proteinat rruzullore nga ato fijezore?Jepni shembuj për secilën.
Grupi 4:
1. Cilat janë ndryshimet midis triglicerideve e forfolipideve?
2. Si ndryshojnë proteinat sipas strukturës së tyre ?
Përforcimi i njohurive: 25’’. Rrjeti i diskutimit

Mësuesi\ja shtron pyetjen para nxënësve:
• Përcaktoni tri karakteristika të monosakarideve.
Nxënësit në fillim punojnë në dyshe dhe çdo dyshe bashkëpunon me dyshen pas tyre e kështu me radhë.
Vlerësime: Nxënësi do të vlerësohen për:

• (N2) Renditjen fiziko-kimike të ujit.
• (N3) Ndikimin e vetive të ujit në jetën e gjallesave.
• (N4) Analizën për strukturën dhe vetitë e të gjitha makromolekulave të qelizës.
51
Tematika: Membranat qelizore dhe transporti

Tema mësimore: Njohja me ndërtimin, përbërjen kimike dhe rolin e
17. Fosfolipidet dhe struktura e membranës membranës qelizore, si dhe sinjalizimin e qelizave
18. Sinjalizimi i qelizave përmes membranës

Nxënësi/ja:
- përshkruan strukturën e membranës qelizore;
- shpjegon se si hyjnë e dalin lëndët në qelizë.

temës mësimore: Fosfolipide
Nxënësi/ja: Kolesterol
- përshkruan ndërtimin dhe rolin e fosfolipideve; Glikolipide
- shpjegon modelin e mozaikut fluid; Glikoproteina
- shpjegon mënyrat e sinjalizimit qelizor. Transduksion

Burimet: teksti i nxënësit “Biologjia 12” me zgjedhje, e-libri,
lare:
fiziologjia bimore e shtazore, interneti, burime të tjera.
Kimia, TIK
PNP
Kllaster, ditari dypjesësh, rrjedhshmëria gojore e dyshes, punë individuale, punë në grup.

Nxënësit do të plotësojnë në mënyrë individuale një kllaster bazuar në këto pyetje:

• Cilët janë përbërësit kryesorë të membranës qelizore?
• Cili është roli i kolesterolit për organizmin?
Sa lloje sinjalizuesh njihni?
sinjalizues
membranor
proteina dhe
sinjalizues glikoproteina
citoplazmik transporton
Membrana
qelizore
glikolipide kolesterol
fosfolipide
Ndërtimi i njohurive (20’+20’). Ditari dypjesësh

Hapi i parë (20’)
Mësuesi /ja ndërton tabelën e ditarit dypjesësh dhe e plotëson së bashku me nxënësit, pasi i ka udhëzuar
nxënësit që të lexojnë mësimin me paragrafë të caktuar.
52
Përbërësit e membranës Roli i tyre
Fosfolipidet formojnë shtresë të dyfishtë

Kolesteroli rrit ose zvogëlon fluiditetin e membranës
Glikoproteinat shërbejnë si receptorë
Sinjalizues brendaqelizor lidhen me receptorët citoplazmatikë
Glikolipidet shërbejnë si antigjen
Sinjalizues membranor lidhen me receptorët membranor të qelizës
Nxënësit plotësojnë tabelën dhe përgjigjet konsolidohen edhe nga mësuesi/ja në rast nevoje.
Hapi i dytë (20’). Veprimtari me lexim të drejtuar( VLD)

Mësuesi /ja udhëzon nxënësit të lexojnë paraprakisht pjesën e mësimit deri te pyetja 4.1 dhe drejton pyetjet:
• Pse është i rëndësishëm sinjalizimi i qelizave?
• Çfarë është sinjalizimi?
• Ç’kuptoni me “transduksion”?
• Cili është mekanizmi i veprimit të sinjalizuesve brendaqelizor dhe membranor?
Përgjigjet e nxënësve plotësohen dhe saktësohen në rast nevoje edhe nga mësuesi/ja.
Përforcimi i njohurive: 20’. Rrjedhshmëria gojore e dyshes

Nxënësit e çdo dysheje ndahen në nxënësi A dhe nxënësi B. Nxënësi A fillon të tregojë se çfarë mban mend nga
mësimi dhe nxënësi B e dëgjon. Pas 5 minutash nxënësit ndërrojnë rolet.

• (N2) - Përshkrimin e ndërtimit të membranës qelizore.
• (N3) - Shpjegimin e mekanizmit të sinjalizimit qelizor.
Detyrë: Shpjegoni pse membrana qelizore lejon futjen e molekulave hidrofobe në qelizë.
Fusha: shkencat natyrore Lënda: Biologji Shkalla: VI Klasa: XII
Tematika: Membrana qelizore dhe transporti

Njohja me mënyrat e transportit të lëndëve përmes
Tema mësimore:
membranës nëpërmjet metodës eksperimentale.
19. Lëvizja e lëndëve brenda dhe jashtë qelizës
20. Punë laboratori. Difuzioni

Nxënësi/ja:
- shpjegon se si hyjnë e dalin lëndët në qelizë.
- shpjegon rolin e proteinave të membranës qelizore

Nxënësi/ja: - Difuzion
- përkufizoni difuzionin dhe shpërhapjen e lehtësuar; - Shpërhapje e lehtësuar
- rendit faktorët që ndikojnë në difuzion; - Gradient përqendrimi
- demonstron difuzionin përmes eksperimentit.

lare:
fiziologjia bimore, interneti, burime të tjera.
Kimia,TIK

PNP
Kllaster, leksion i avancuar,diagram i Venit, demonstrimi, punë individuale, punë në grup
53
Parashikimi: 25. Kllaster
Mësuesi/ja shënon në tabela fjalët: membranë qelizore dhe kërkon një nxënës të plotësojë kllasterin me fjalë
që lidhen me membranën qelizore.
gjysmë e
përshkrueshme
me shperhapje
gjendet në
të lehtësuar
çdo qelizë
Membrana
qelizore
ka pore rol
transportues
me difuzion
Ndërtimi i njohurive (20’+20’): Lexim i avancuar

Hapi i parë 20’
Mësuesi/ja shënon në tabelë në mënyrë të përmbledhur pikat kryesore të temës dhe i shpjegon ato.
• Ç’është difuzioni?
• Faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e difuzionit.
• Ç’është shpërhapja e lehtësuar?
• Sa lloje proteinash marrin pjesë në shpërhapjen e lehtësuar?
Hapi i dytë: 20’. Demonstrimi

Mësuesi/ja kryen një eksperiment demonstrues për difuzionin duke përdorur lëndët bimore. Eksperimenti do
të tregojë rolin e temperaturës në difuzionin e lëndëve përmes membranës qelizore. Mësuesi/ja ndan klasën në
grupe ku secili grup do të kryejë eksperimentin dhe do të nxjerrë konkluzionet në bazë të vëzhgimeve të kryera.
Copat e rrepës do të vendosen në ujë me temperaturë dhe përqendrime të ndryshme alkooli. Ndryshimet
e ngjyrës së tretësirës vëzhgohen si nga ana sasiore dhe nga ajo cilësore. Udhëzon nxënësit të vëzhgojnë
difuzionin e ngjyruesit të kuq nga pjesa me përqendrim më të madh në pjesën me përqendrim më të ulët të
tretësirës, jashtë copave të rrepës. Nxënësit e përsërisin vetë eksperimentin e demonstruar nga mësuesja.
Përforcimi i njohurive: 25’ Diagrami i Venit

Nxënësit do të krahasojnë difuzionin me shpërhapjen e lehtësuar duke gjetur anët e përbashkëta dhe ndryshimet
mes tyre.
futen molekula të vogla futen molekula të mëdha

Shpërhapja e
Difuzioni
lehtësuar
nuk kërkon proteina kërkon proteina membrane
transportuese
Të përbashkëtat:
• janë forma pasive të transportit membranor
• lënda kalon sipas gradientit të përqendrimit

• (N2) Përkufizimin e difuzionit dhe të shpërhapjes së lehtësuar.
• (N3) Faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e difuzionit.
• (N4) Demonstrimin e difuzionit me rrugë eksperimentale.
Detyrë: Ushtrimi 3.4, faqja 58.
54
Fusha: Shkencat natyrore Lënda: Biologji Shkalla: VI Klasa: 12
Tematika: Membrana qelizore dhe transportit Situata e të nxënit:

Njohja me veçoritë e osmozës në qelizat bimore e
Tema mësimore:
shtazore, si dhe ndikimi i potencialit të tretësirës dhe
20. Osmoza
trysninë tek osmoza.
21. Potenciali i tretësirës dhe i trysnisë

Nxënësi/ja:
- rendit mënyrat e transportit të lëndëve përmes membranës qelizore;
- shpjegon si hyjnë dhe dalin lëndët përmes membranës;
- krahason mënyrat e përshkueshmërive së membranës.

temës mësimore Osmoza
Nxënësi/ja: Turgori
- përkufizon osmozën dhe potencialin ujor; Plazmoliza
- shpjegon osmozën në qelizat bimore e shtazore; Potenciali i tretësirës
- gjen potencialin e ujit në indet bimore. Potenciali i trysnisë

lare:
Kimia, Fizika.

PNP
Brainstorming, të lexuarit ndërveprues, rrjeti i diskutimit, eksperimenti, punë individuale punë në grup.

Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit se çfarë dinë rreth rolit të ujit për jetën e gjallesave, për procesin e osmozës
për të cilën kanë marrë njohuri ne klasën e dhjetë. Një nxënës shënon në tabelë mendimet që japin nxënësit e
tjerë në lidhje me çështjet e ngritura për diskutim.
Ndërtimi i njohurive (20’+20’) . Të lexuarit ndërveprues

Hapi i parë 20’. Mësuesja ndan klasën në tri grupe:
Grupi A lexon pjesën Osmoza dhe potenciali i ujit. Pasi të lexojnë pjesët, nxënësit do t’u përgjigjen pyetjeve.
• Ç’është osmoza ?
• Ç’kuptoni me potencial të ujit?
• Cilët janë faktorët që ndikojnë në potencialin e ujit?
Grupi B lexon pjesën Potenciali i tretësirës dhe potenciali i qetësisë.

Nxënësit do t’u përgjigjen pyetjeve:
• Ç’kuptoni me potencial të tretësirës?
• Sa është vlera e potencialit të tretësirës në ujë të pastër?
• Ç’kuptoni me potencial të trysnisë ?
Grupi C lexon pjesën Osmoza në qelizat shtazore dhe bimore.

Nxënësit do t’u përgjigjen pyetjeve, pasi të kenë kryer vëzhgimin në mikroskop të qelizave të kuqe të gjakut të
përziera me tretësira me potencial të ujit të ndryshëm.
• Pse potenciali i ujit në trupin e kafshëve duhet të jetë konstant?
• Ç’ ndodh me qelizat e kuqe të gjakut nëse potencial i ujit është i lartë ose i ulët?
• Ç’ kuptoni me gjendje turgori e plazmolizë për qelizën bimore?
55
Përforcimi i njohurive. 25’. Rrjeti i diskutimit
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të punojnë ushtrimin 3.6, f. 62 dhe pasi të punojnë në dyshe e kalojnë fletën e
ushtrimit te dyshja e radhës, e cila e sheh dhe e plotëson në rast nevoje përgjigjen. Dyshja e dytë lidhet me
dyshen e tretë e kështu me radhë në formë rrjete.

• (N2) Përkufizimin e osmozës dhe potencialit të ujit.
• (N3) Shpjegimin e osmozës në qelizat bimore dhe shtazore.
• (N4) Analizimin ndryshimin e potencialit të tretësirës nga potenciali i trysnisë.
Detyrë shtëpie: Ushtrimi 4.5, faqja 62.
Tematika:
Membranat qelizore dhe transporti Situata e të nxënit:
Tema mësimore: Njohja me mënyrat aktive të transportit përmes mem-
23. Transporti aktiv branës qelizore duke i krahasuar me transportin pasiv.
24. Përsëritje. Membranat qelizore dhe transporti
- shpjegon si hyjnë e dalin lëndët në qelizë;
- shpjegon funksionet e molekulave që ndërtojnë membranën

temës mësimore Transport aktiv
Nxënësi/ja: Endocitozë
- përkufizon transportin aktiv; Fagocitozë
- krahason transportin aktiv me shpërhapjen e lehtësuar; Pinocitozë
- analizon mënyrat e transportit membranor. Ekzocitozë
Burimet: teksti i nxënësit “Biologjia 12” me zgjedhje, e-libri, Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
fiziologjia bimore, interneti, burime të tjera. Citologjia

PNP
Të nxënit me këmbime, Brainstorming, udhëzues i të lexuarit ndërveprues, diagram i Venit, punë individuale, punë në grupe

Parashikimi: 25’ Brainstorming
Mësuesi/ja nxit nxënësit duke i përfshirë në diskutime përmes pyetjeve:
• Si kalon lënda përmes këtij lloj transporti membranor?
• A ka nevojë ky lloj transporti për energji nga qeliza?
• Cilat janë disa mënyra të tjera të transportit membranor në qelizë?
• A kanë ngjashmëri mënyrat e transportit membranor midis tyre? Nëse po cilat janë ato?
Ndërtimi i njohurive: (20’+20’). Të lexuarit ndërveprues

Hapi i parë: 20’
Mësuesi/ja ndan mësimin në dy pjesë dhe klasën në dy grupe. Kërkon nga nxënësit të lexojnë mësimin me
vëmendje duke arritur në përfundime:
Grupi A lexon pjesën Transporti aktiv dhe do t’u përgjigjet pyetjeve:

• Si sigurohet diferenca e ngarkesave në dy anët e membranës qelizore?
56
• Nga sigurohet energjia që përdoret gjatë transportit aktiv?
• Jepni shembuj të transportit aktiv në qelizat bimore dhe shtazore.
Grupi B lexon pjesën Transporti i grimcave të mëdha

Pyetjet që do t’u përgjigjen nxënësit:
• Çfarë lloj transporti aktiv apo pasiv është endocitoza dhe ekzocitoza?
• Cilat janë dy format e endocitozës?
• Si kryhet endocitoza dhe ekzocitoza?
Hapi i dytë: 20’. Të nxënit me këmbime

Në këtë teknikë do të realizohet përsëritja e kësaj tematike. Mësuesi/ja ndan klasën në 4 grupe pune ku secilit
grup i jep pyetje të përcaktuara më parë.
Nxënësit e secilit grup pasi të zhvillojnë pyetjet do t’ia kalojnë fletën grupit pasardhës,i cili e lexon përgjigjen e
grupit tjetër dhe mund të shtojë sugjerime të tjera. Në fund secili grup lexon përgjigjen e pyetjeve para klasës
duke dhënë edhe argumente nëse i pranon ose jo sugjerimet e grupit tjetër.
Pyetjet do të jenë:
Grupi i parë
• Ç’kuptoni me transport aktiv?
• Çfarë ndodh me qelizën bimore nëse vendoset në tretësirë me potencial më të lartë ujor sesa qeliza?
Grupi i dytë
• Çfarë ndodh me qelizën bimore nëse vendoset në tretësirë me potencial më të ulët ujor sesa qeliza?
• Si lëvizin jonet përmes proteinave membranore?
Grupi i tretë
• Çfarë është protoplazma?
• Ushtrimi 7, f. 68
Grupi i katërt
• Pse membrana qelizore lejon futjen e molekulave hidrofobe në qelizë?
• Ushtrimi 8, f. 68.
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të krahasojnë përmes diagramit të Venit transportin aktiv me shpërhapjen e
lehtësuar duke gjetur anët e përbashkëta dhe ndryshimet.
Me energji Transport pasiv

pa energji
Transporti Shpërhapja
aktiv e lehtësuar
Lënda kalon kundër Lënda kalon sipas

gradientit të përqëndrimit gradientit të përqëndrimit
Të përbashkëta
- Prania e proteinave
Vlerësimi:
N2. Krahasimin e mënyrave të ndryshme të transportit membranor.
N3. Analizojnë ndryshimet e murit qelizor me membranën qelizore.
57
Tematika:
Cikli qelizor dhe mitoza Situata e të nxënit:
Njohja me ndërtimin dhe përbërjen kimike të
Tema mësimore:
kromozomeve.
25. Kromozomet
26. Struktura e kromozomeve
- përshkruan strukturën e kromozomeve;
- shpjegon rëndësinë e telomereve.
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës sipas temës
Koncepte kyç:
mësimore
Kromatid
Nxënësi/ja:
Nukleozoma
- përcakton pjesët e një kromozomi;
Eukromatina
- krahason eukromatinën me heterokromatinën;
Heterokromatina
- analizon rëndësinë e paketimit të ADN-së në kromozome.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat

ndërkurrikulare:
Citologjia, Gjenetika

PNP
Kllaster, INSERT, rishikim në dyshe, punë individuale

Mësuesi/ja ndërton në tabelë kllasterin me konceptin “Kromozomet” dhe kërkon nga nxënësit të plotësojnë
kllasterin me terma të tjerë që lidhen me këtë koncept.
përmbajnë gjene
kanë kromatide kanë ADN
KROMOZOMET
marrin ngjyrë numri është specifik

kanë centromer
Ndërtimi i njohurive (20’+20’). INSERT
Fillimisht nxënësit lexojnë pjesën “Kromozomet” dhe më pas pjesën “Struktura e kromozomeve”.Gjatë leximit
nxënësit vendosin në tekst shenjat e teknikës INSERT. Ato janë:
• shenja “√” për atë çfarë ata e dinë.
• shenja “–” nëse informacioni që lexojnë është i ndryshëm nga ai që dinë.
• shenja “+” nëse informacioni është i ri për ta.
• shenja “?” nëse informacioni është i paqartë apo duan të dinë më shumë rreth tij.
Nxënësit pas leximit diskutojnë në dyshe, pastaj me grupe të mëdha dhe diskutimi bëhet i hapur. Fillimisht
në hapin e parë diskutohet për pjesën kromozomet dhe në hapin e dytë mbi strukturën e kromozomeve, ku
përdoret e njëjta teknikë: INSERT. Pastaj kalohet në fazën e tretë të përforcimit të njohurive.
58
Përforcimi i njohurive: 25’. Rishikimi në dyshe
Mësuesi/ja emërton nxënësit me A dhe B. Kur nxënësi A komenton pikat kryesore të mësimit, nxënësi B e dëgjon
atë dhe pastaj dy nxënësit ndërrojnë rolet midis tyre.
• N2. Përcaktimin e saktë të pjesëve të kromozomit.
• N3. Krahasimin e eukromatinës me heterokromatinën.
• N4. Analizën mbi rëndësinë e paketimit të ADN-së.
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Biologji Shkalla:VI Klasa: 12
Tematika:
Cikli qelizor dhe mitoza
Tema mësimore: Mitoza është procesi që siguron rritjen e organizmit,
27. Mitoza ripërtëritjen e qelizave dhe riprodhimin aseksual.
28. Punë laboratori. Hulumtimi i mitozës
- përshkruan ciklin qelizor;
- përgatit dhe vëzhgon qelizat e majës së rrënjës;
- shpjegon rëndësinë e qelizave burimore.

Koncepte kyç:
temës mësimore
Cikli qelizor
Nxënësi/ja:
Centromer
- rendit fazat e ciklit jetësor të qelizës;
Centriola
- krahason centromerët me centriolat;
Citokinezë
- analizon rëndësinë e ndarjes mitoike përmes vëzhgimeve në -
Telomerë
mikroskop.

lare:
Bioteknologji, TIK

PNP
përmbledhje e strukturuar, leksion i avancuar, punë në grupe, rrjedhshmëria gojore e dyshes, demonstrim, skicim pamjesh

Mësuesi/ja shënon në tabelë se çfarë siguron ndarja qelizore te gjallesat njëqelizore e shumëqelizore. Nxënësit
japin ide dhe mendime lidhur me pyetjen.
Mësuesi/ja përmbledh pikat kryesore të temës duke theksuar fazat e ciklit jetësor të qelizës G 1, S, G2, M.

Hapi i parë: 20’ Leksion i avancuar
Mësuesi/ja shpjegon veçoritë e secilës fazë të ciklit jetësor të qelizës dhe vazhdon me fazat e mitozës duke
skematizuar vendosjen e kromozomeve në çdo fazë të mitozës.
Mësuesi/ja thekson ndryshimin midis centromereve,centrozomave dhe centriolave si dhe ndryshimin midis
kromozomeve dhe kromatideve. Më pas kalon në rëndësinë e ndarjes me mitozë
Hapi i dytë: 20’ Demonstrim dhe skicim

Mësuesi/ja ndan klasën në grupe pune me 5-6 nxënës dhe i udhëzon se si të përgatisin preparatin e rrënjës së
59
qepës, se si ta vëzhgojnë në mikroskop dhe drejton pyetjen për të gjithë klasën:
• Cilat janë strukturat qelizore që ju vëzhguat?
• Në cilën fazë të mitozës janë kromozomet,bazuar në vëzhgimin tuaj në mikroskop?
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të skematizojnë pamjet e vëzhguara në mikroskop, bazuar edhe në figurën 4.9,
f. 78, si dhe skematizimin e katër fazave të mitozës.
Përforcimi i njohurive: 25’ Rrjedhshmëria gojore e dyshes

Nxënësit punojnë në grupe dyshe duke përsëritur njohuritë kryesore të temës dhe duke sistemuar shënimet e
tyre.
Skematizojnë në fletoret e punës, katër fazat e ndarjes me mitozë të qelizave.

• N2. Renditjen e fazave të ciklit jetësor të qelizës dhe të mitozës.
• N3. Krahasimin e centromereve me centriolat dhe centrozomat.
• N4. Analizën në lidhje me veçoritë dhe rëndësinë e mitozës.
Detyrë: Ushtrimi 4.3, f. 80 dhe ushtrimi 4.5, f. 80.
PROJEKT
LËNDA: BIOLOGJI 12
TEMA: Mjekësia moderne kundër plakjes dhe kancerit

STRATEGJIA E PËRDORUR: Hulumtimi shkencor. Për të nxitur pavarësinë dhe për të zhvilluar aftësinë për të
zgjidhur problema mësuesi paraqet temën
TEMAT PËR SECILIN GRUP:
1. Rëndësia e telomereve dhe ndryshimet që ato pësojnë me kalimin e viteve të jetës
2. Qelizat burimore, llojet dhe roli i tyre në organizëm
3. Kanceri, shkaqet dhe llojet e tij
4. Kanceri në aparatin tretës, shenjat dhe pasojat që shkakton
5. Kanceri në rrugët e frymëmarrjes, shkaqet dhe pasojat
6. Kanceri në sistemin nervor,vshkaqet dhe pasojat
KOMPETENCAT:
KOMPETENCA E KOMUNIKIMIT DHE E TË SHPREHURIT: Nxënësi komunikon në mënyrë efektive

• harton dhe prezanton një projekt humanitar, eksperimentues etj., individualisht dhe në grup, për një temë të
caktuar, duke përdorur në mënyrë efektive teknologjinë informative dhe teknologji të tjera.
KOMPETENCA E TË MENDUARIT: Nxënësi mendon në mënyrë krijuese

• prezanton në forma të ndryshme të të shprehurit, informacionet për një temë të caktuar
dhe prezanton me sukses rezultatet e punës së tij.
KOMPETENCA PERSONALE: Nxënësi bën jetë të shëndetshme

• vepron në jetën e përditshme në mënyrë të pavarur dhe të përgjegjshme, duke përzgjedhur mënyra të
shëndetshme jetese dhe rëndësinë që kanë llojet e ndryshme të ushqimeve për një jetë sa më të shëndetshme.
KOMPETENCA QYTETARE: Nxënësi përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.
• kryen fushata sensibilizuese në komunitet për një shëndet cilësor dhe rolin e tij për një jetë sa më të
shëndetshme.
60
KOMPETENCA DIGJITALE: Nxënësi përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin
• përdor mjetet digjitale dhe mjediset informative duke përfshirë komunikimet
• gjen, organizon, analizon, përpunon dhe përdor informacionin nga një shumëllojshmëri burimesh dhe
mediesh.
REZULTATET E TË NXËNIT. Nxënësi/ja:

• argumenton rëndësinë e ruajtjes dhe mbrojtjes së shëndetit;
• analizon faktorët që ndikojnë në rrezikimin dhe zhdukjen e llojeve të ndryshme të kancerit;
• shpjegon si ndikon veprimtaria e njeriut në zhdukjen e llojeve të ndryshme të kancerit;
• raporton në ç’mënyrë mund të parandalohet zhdukja e llojeve;
• ndërton një strategji për ndërgjegjësimin e komunitetit mbi rëndësinë ruajtjes së llojeve;
• analizon politikat në nivel rajonal kombëtar dhe ndërkombëtar për trajtimin e kancerit;
• diskuton mbi mundësit që ka gjithsecili prej nesh për të kontribuar në luftën kundër kancerit;
• kryen fushatë sensibilizuese për mbrojtjen nga kanceri në komunitetin ku banon.
QËLLIMI I PROJEKTIT:
Të përgatitë nxënësit për të zhvilluar një mënyrë jetë sa më aktive, të frytshme, të shëndetshme dhe të sigurt;
që të përzgjedhin dhe të zbatojnë sjellje që parandalojnë dëmtimin dhe zhdukjen e florës dhe faunës në vendin
tonë; që ata të bëhen veprimtarë aktiv në sigurimin e një mjedisi të shëndetshëm e bashkëpunues.
KOHËZGJATJA: 2 orë mësimore

KLASAT: XII
PERIUDHA KOHORE E REALIZIMIT DHE E PREZANTIMIT TË PROJEKTIT:

Shtator -Dhjetor
METODOLOGJIA QË DO TË PËRDORET:
Punë me grupe, hulumtim, anketim, analizë, prezantim
MJETET QË DO TË PËRDOREN: Shtypi i shkruar, kompjuter, videoprojektor, postera, fletëpalosje etj.

Përshkrimi: Klasa ndahet në grupe me 3-4 nxënës për secilin grup përcaktohet një nga temat që lidhen me
rolin e një diete të ekuilibruar dhe ndikimin e saj në shëndet. Projekti konsiston ne ndërgjegjësimin e nxënësve
për një jetë sa më të shëndetshme për t’u mbrojtur nga kanceri
PËRSHKRIMI I PRODUKTIT TË PROJEKTIT:

1. Raport përfundimtar me shkrim
Në kuadër të këtij projekti, do të hartohet nga nxënësit një raport përfundimtar me shkrim, që do t’i dorëzohet
mësuesit/es.
• Raporti do të përmbajë një parashtrim teorik, d.m.th. do të përshkruajë shkurt njohuritë kryesore që janë
përdorur në projekt.
2. Portofoli i projektit
Bashkë me raportin përfundimtar me shkrim, mësuesit/es i dorëzohet produkti i projektit dhe portofoli i tij.
Portofoli i projektit, përbëhet nga:
• plani i projektit,
• planet vetjake të nxënësve,
• shënimet gjatë takimeve të grupit,
• një listë e burimeve të informacionit,
• raporti përfundimtar,
• të tjera që nxënësit dëshirojnë, si fotografi, episode interesante gjatë punës etj.
61
3. Prezantimi
Prezantimi është gojor dhe me power point (ose paraqitje në flipcharter, materiale të printuara, tabakë etj) e
shoqërohet me albume, postera, video etj.
Në përfundim, projekti mund të mbyllet edhe me një debat në mes dy grupeve nxënësish të së njëjtës klasë
rreth një pyetjeje qendrore, për të cilën të dyja grupet mbajnë dhe argumentojnë qëndrime të ndryshme, deri
në të kundërta.
Instrument i vlerësimit të nxënësit:
Niveli Rezultatet e të nxënit Nota Data
N4 Argumenton rëndësinë e ruajtjes dhe mbrojtjes nga kanceri
N3 Analizon faktorët që ndikojnë në rrezikimin dhe mbrojtjen nga kanceri

Shpjegon si ndikon veprimtaria e njeriut në zhdukjen e llojeve të ndryshme të
N3
gjallesave
N3 Raporton në ç’mënyrë mund të parandalohet kanceri
Ndërton një strategji për ndërgjegjësimin e komunitetit mbi rëndësinë ruajtjes pastër
N4
të ambientit
Analizon politikat në nivel rajonal kombëtar dhe ndërkombëtar për luften kunder
N3
kancerit
Diskuton mbi mundësit që ka gjithsecili prej nesh për të kontribuar në luften ndaj
N3
kancerit
Kryen fushatë sensibilizuese për ruajtjen nga faktorët kancerogjenë në zonën ku
N4
banon.
Tematika:
Cikli qelizor dhe mitoza Situata e të nxënit:
Përforcim i koncepteve bazë të tematikës si kromo-
Tema mësimore: zomit, mitoza, centromerit etj.
30. Përsëritje. Cikli qelizor dhe mitoza.

- përshkruan strukturën e kromozomeve;
- përshkruan ciklin qelizor dhe ngjarjet e ciklit;
- shpjegon rëndësinë e mitozës.

temës mësimore: Mitoza
Nxënësi/ja: Kromozomet
- përshkruan fazat e ciklit jetësor të qelizës; Centromerët
- shpjegon rëndësinë e telomerëve; Centrozomet
- shpjegon rëndësinë e qelizave burimore. Centriolat
lare:
TIK

PNP
Kllaster, VLD, diskutim i lirë, ditari dypjesësh, punë individuale, punë me grup
62
Mësuesi/ja shënon në tabelë termin “Mitozë” dhe kërkon nga nxënësit që të plotësojnë kllasterin me terma dhe
shprehje që lidhen me këtë term.
Ndan qeliza diploide Qeliza ndahet në dy

dhe aploide qeliza bija
MITOZA
Siguron rritjen e Qeliza bija janë

organizmit identike
Ndërtimi i njohurive: 25’. Ditari dypjesësh

Mësuesi/ja ndërton në tabelë dy shtylla, ku në njërën shtyllë shënon fazat e mitozës dhe të ciklit jetësor të
qelizës dhe në shtyllën tjetër proceset kryesore që zhvillohen në secilën fazë. Tabela plotësohet nga nxënësit
fillimisht në mënyrë individuale pastaj në grupe dyshe.
Fazat e mitozës dhe të ciklit qelizor Proceset
G1
S
G2
M
Profaza
Mitofaza
Anafaza
Telofaza
Përforcim i njohurive: 10’. Diskutim i lirë

Mësuesi/ja u përcakton nxënësve detyrë që të punojnë në grupe.
Grupit të parë: Ushtrimet 1, 2, 3, f. 84
Grupit të dytë: Ushtrimet 4, 5, 6, f. 85
Grupit të tretë: Ushtrimet 7, 8, 9, f. 86
Pasi nxënësit punojnë për zgjidhjen e ushtrimeve kalohet në diskutim të lirë me gjithë klasën, ku zgjidhja
konsolidohet më mirë sepse ajo plotësohet edhe nga nxënësit e grupeve të tjera.
Vlerësimi i nxënësve:
N2. Përshkrimin e fazave të ciklit jetësor të qelizës
N3. Shpjegimin e rëndësisë së telomereve
N4. Shpjegimin e rëndësisë së qelizave burimore.
Detyrë: Skiconi fazat e ndarjes me mitozë të një qelize me 4 kromozome.
63
Fusha: Shkencat natyrore Lënda:Biologji Shkalla:VI Klasa:12
Tematika:
Acidet nukleike dhe sinteza e proteinave Situata e të nxënit:
ADN-ja molekula bazë e jetës. Ajo është e vetmja
Tema mësimore:
molekulë që mund të dyfishohet.
31. Struktura e ADN-së dhe ARN-së
32. Dyfishimi i ADN-së

- përshkruan strukturën e acideve nukleike;
- shpjegon rolin e ADN-së dhe ARN-së gjatë sintezës së proteinave.

Nxënësi/ja: Nukleotid
- përcakton tri pjesët përbërëse të nukleotideve; Adenozintrifosfati
- krahason ADN-në me ARN-në; ADN-polimeraza
- shpjegon dyfishimin e ADN-së.
lare:
Gjenetika

PNP
Parashikimi me terma paraprakë, ditari dypjesësh, leksion i avancuar, shkrimi i shpejtë, punë në grupe, punë individuale.

Parashikimi: 25’ Parashikim me terma paraprakë
Mësuesi/ja përzgjedh disa nga fjalët kyç të temës, të cilat i shënon në tabelë dhe u kërkon nxënësve që për 5-10
minuta të shkruajnë një paragraf ku do të përdorin këto fjalë.
Fjalët e zgjedhura janë: nukleotid, ADN, bërthamë, acid nukleik, informacion gjenetik, helikë e dyfishtë.
Pasi nxënësit punojnë në mënyrë individuale, e lexojnë paragrafin e krijuar para klasës dhe kalon në
informacionin e ri.

Hapi i parë: 20’. Veprimtari me lexim të drejtuar
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë pjesën “Struktura e ADN-së dhe e ARN-së dhe drejton pyetjet:
• Cilët janë tri pjesët e një nukleotidi?
• Si lidhen nukleotidet në varg dhe midis dy vargjeve?
• Ku ndryshon ATP-ja nga nukleotiti?
• Si klasifikohen bazat e azotuara të ADN-së?
Hapi i dytë: 20’ Leksion i avancuar

Mësuesi sqaron çështjet kryesore të temës, duke i shënuar me pika në tabelë dhe nxënësit mbajnë shënime.
Mësuesi sqaron:
• Pse dyfishimi i ADN është gjysmëruajtës?
• Shpjegon si formohet ADN-ja e re gjatë dyfishimit të ADN-së.
• Në cilën organele qelizore ndodh dyfishimi i ADN-së?
• Cila është enzima që merr pjesë në dyfishimin e ADN-së?
64
Përforcimi i njohurive: 25’. Ditari dypjesësh
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të plotësojnë shtyllat e tabelës dhe të krahasojnë ADN-në me ARN-në.
Termat Shpjegimet
Nukleotid
ATP
ARN
Riboza
Dezoksiriboza
Vlerësimi
• N2. Renditjen e pjesëve përbërëse të një nukleotidi
• N3. Krahasimin e ADN-së me ARN-në
• N4. Shpjegimin e procesit të dyfishimit të ADN-së
Detyrë: Skematizoni molekulën e ADN-së duke emërtuar pjesët e një nukleotidi dhe llojin e lidhjeve që bashkon
dy vargjet e ADN-së.
Tematika: Acidet nukleike dhe sinteza e proteinave Situata e të nxënit:

Njohja me mënyrën se si informacioni, ADN-ja,
kopjohet dhe translatohet duke formuar nje varg
Tema mësimore:
aminoacidesh
33-34. ADN-ja ARN-ja dhe sinteza e proteinave

- shpjegon se si sekuencat e nukleotideve të ADN kodon vendosjen e aminoacideve në një varg polipeptidik;
- shpjegon rolin e ADN-së dhe ARN-së gjatë transkriptimit dhe translatimit;
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës sipas temës

mësimore: Koncepte kyç:
Nxënësi/ja: ARN-m, transkriptim, translatim
- përkufizon termat: transkriptim e translatim; ARN-Polimeraza
- shpjegon procesin e transkriptimit; ARN-t
- shpjegon procesin e translatimit

lare:
gjenetika molekulare, interneti, burime të tjera.
Gjenetikë, TIK

PNP
Brainstorming, leksion i avancuar, ditari dypjesësh, punë individuale, punë në grup
65
Mësuesi/ja zhvillon një diskutim me nxënësit për t’i futur në temën e re përmes pyetjeve:
• Në cilën organelë të qelizës bëhet biosinteza e proteinave?
• Sa lloje ARN-je njihni? Cili është roli i tyre?
• Si është e ndërtuar ADN-ja?
• A ka lidhje funksionale midis ADN-së dhe sintezës së proteinave?

Hapi i parë: 20’ Leksion i avancuar
Mësuesi/ja duke përdorur një tabelë demonstruese shpjegon transkriptimin dhe vazhdon me mënyrën se si
kryhet ky proces duke theksuar rolin e ARN-polimerazës.
Nxënësit mbajnë shënime lidhur me ato çfarë dëgjojnë e shohin në tabelë.
Hapi i dytë: 20’ Leksion i avancuar

Mësuesi/ja shpjegon ndërtimin e ARN-t dhe etapat e translativit, duke përdorur tabelën mësimore.
Nxënësit mbajnë shënime gjatë shpjegimit dhe në fund i sistemojnë ato.
Përforcimi i njohurive: 25’ Ditari dypjesësh

Mësuesi/ja ndërton në dërrasën e zezë një tabelë me konceptet e reja që mësuan gjatë dy orëve mësimore dhe
rolin e tyre në qelizë.
Nxënësit fillimisht plotësojnë tabelën në fletoren e tyre dhe pastaj tabelën në dërrasën e zezë
Konceptet kryesore Roli i tyre
ARN-m
ARN-t
Antikodon
Ribozom
Transkriptim
Translatim
Vlerësimi
N2. Përkufizimin e transkriptimit dhe translatimit
N3. Shpjegimin e procesit të transkriptimit e translatimit
N4. Analizën e biosintezës së proteinave
Detyrë: Ushtrimet 1, 2, 3, f. 101
66
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Biologji Shkalla: VI Klasa: 12
Tematika: Acidet nukleike dhe sinteza e proteinave Situata e të nxënit:

Rikujtim mbi njohuritë bazë mbi acidet nukleike dhe
sintezën e proteinave.
Tema mësimore: Njohja me nevojat e bimës për ujin dhe lëndët
35. Përsëritje. Acidet nukleike dhe sinteza e proteinave inorganike
36. Nevojat për transport të bimëve

- përshkruan strukturën e acideve nukleike;
- shpjegon dyfishimin e ADN-së dhe sintezën e proteinave.

temës mësimore Transkriptim
Nxënësi/ja: Translatim
- përkufizon transkriptimin dhe translatimin; Ribozom
- krahason indin e ksilemës me atë të floemës; Ksilemë
- shpjegon si lëvizin molekulat organike te bimët. Floemë
lare:
fiziologjia bimore, botanika, interneti, burime të tjera.
Botanika, Fiziologjia bimore

PNP
Përmbledhje e strukturuar, ditari dypjesësh, rrjeti i diskutimit

Mësuesi/ja fillon mësimin duke shkruar në tabelë fjalët “Acidet nukleike” dhe i nxit nxënësit të rendisin së
bashku llojet e acideve nukleike, monomerët e tyre dhe rolin e acideve nukleike. Për këtë aktivizohen të gjithë
nxënësit e klasës duke plotësuar kllasterin.
Bërthama ADN
ACIDET
NUKLEIKE
Nukleotide ARN
Ndërtimi i njohurive (20’+20’): Ditari dypjesësh

Hapi i parë: 20’
Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe, ku secilit grup i kërkon të ndajë faqen e fletores në dy pjesë, ku majtas
shënon konceptet bazë të tematikës dhe djathtas shpjegimet për to. Nxënësit fillimisht punojnë të pavarur
pastaj në grupe.
67
Konceptet Shpjegimet për to
Grupi i parë ADN, ARN

Grupi i dytë Transkriptim, translatim
Grupi i tretë Nukleotidi, ribozomi
Hapi i dytë: 20’ VLD (Veprimtari me lexim të drejtuar)

Pasi nxënësit do të lexojnë me pjesë temën “Nevojat për transport të bimëve”, mësuesi/ja shënon në tabelë disa
pyetje, për të cilat kërkon përgjigje nga nxënësit.
• Pse sistemet e transportit janë të nevojshme për bimët?
• Pse u nevojitet CO2 bimëve?
• Pse bima e nxjerr oksigjenin që formon gjatë fotosintezës?
• Ku ndryshojnë gypat e floemës nga gypat e ksilemës?
Përforcimi i njohurive: 25’. Rrjedhshmëria gojore e dyshes

Çdo dyshe e nxënësve i thonë njëri-tjetrit formulimin për transkriptimin, translatimin dhe ksilemën dhe floemën.
Vlerësimi
• N2. Përkufizimin për transkriptimin dhe translatimin
• N3. Krahasimin e floemës dhe të ksilemës
• N4. Shpjegon si lëvizin molekulat organike te bimët
Detyrë: Ushtrimet 4, 5, 6, f. 102.
Tematika:
Transporti te bimët
Tema mësimore: Njohja me llojet e indeve bimore dhe procesin e
37. Struktura e rrënjëve, kërcejve dhe e gjetheve avullimit të ujit nga bima-transpirimit.
38. Transporti i ujit: transpirimi

- emërton pjesët përbërëse të rrënjëve, kërcejve dhe gjetheve;
- shpjegon se ndërtimi i organeve bimore lidhet ngushtë me funksionin e tyre.
Koncepte kyç:
Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës sipas Epiderma
temës mësimore: Parenkima
Nxënësi/ja: Kolenkima
- vizaton strukturën e rrënjëve, kërcejve e gjetheve; Sklerenkima
- përshkruan strukturën e indeve bimore; Ksilema
- shpjegon faktorët që ndikojnë në transpirim. Floema
Transpirimi

lare:
Botanika, Fiziologjia bimore

PNP
parashikimi me terma paraprakë, harta e koncepteve, shkëmbe një problem, diagrami i Venit
68
Parashikimi: 25’. Parashikimi me terma paraprakë
Mësuesi/ja shkruan në tabelë fjalët: rrënjë, kërcell, gjethe, lule, fryt, farë.
Drejton pyetjet:
• Çfarë përfaqësojnë termat e shkruar në tabelë?
• A mund të ndërtoni një paragraf ku të përdorni këta terma?
Nxënësit punojnë në dyshe duke diskutuar midis tyre dhe pas 10 minutash nxënësit lexojnë punimin e tyre
lidhur me termat e dhënë.

Hapi i parë: 20’ Harta e koncepteve
Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të lexojnë për afro 10 minuta pjesën e mësimit që lidhet me strukturën e
rrënjëve, kërcejve, gjetheve dhe të plotësojnë tabelën me konceptin e indeve dhe llojet e tyre.
Llojet e indeve Ndërtimi Funksioni
Epiderma
Parenkima
Kolenkima
Sklerenkima
Ksilema
Floema
Hapi i dytë:20’ Shkëmbe një problem
Mësuesi/ja ndan klasën në tri grupe dhe secilit grup i jep nga një pyetje, së cilës do t’i kthejë përgjigje pasi kanë
lexuar për afro 10 minuta pjesën e tekstit për temën e dytë:
Grupi i parë: Si kontrollohet transpirimi përmes gojëzave?
Grupi i dytë: Cilët janë faktorët që ndikojnë në transpirim?
Si ndikon lagështia e ajrit dhe shpejtësia e erës në transpirim?
Grupi i tretë: Si ndikon intensiteti i dritës dhe thatësira në transpirim?
Pasi nxënësit punojnë në grupe dyshe dhe i kanë gjetur përgjigjet e pyetjeve do t’i diskutojnë me të gjithë
klasën.

Nxënësit do të krahasojnë ksilemën dhe floemën.
Qeliza të gjalla Qeliza të vdekura
KSILEMA FLOEMA
Transportojnë Transportojnë ujin

lëndën organike Të përbashkëta dhe Kripërat Minerale
-Janë pjesë e indit përçues
69
• N2. Skicimin e strukturës së rrënjës, kërcellit, gjethes.
• N3. Përshkrimin e strukturës së indeve bimore.
• N4. Shpjegimin e faktorëve që ndikojnë në transpirim.
Detyrë: Skiconi ndërtimin e brendshëm të rrënjës, kërcellit, gjethes dhe emërtoni pjesët e tyre.
Tematika:
Transporti te bimët Situata e të nxënit:
Njohja me rrugën që ndjek uji nga rrënja,në kërcell
Tema mësimore: e në gjethe,mënyrat e kalimit të ujit me rrugën
39. Nga ksilema në qelizat e gjethes apoplastike dhe simplastike.
40. Nga qimet thithëse të rrënjës në ksilemë

- përshkruan strukturën e indeve të transportit te bimët;
- shpjegon lëvizjen e ujit dhe të lëndëve inorganike te bimët.

temës mësimore Ksilemë
Nxënësi/ja: Apoplastikë
- përshkruan strukturën e gypave të ksilemës; Simplastikë
- Shpjegon rrugën e lëvizjes së ujit nga toka në rrënjë, kërcell, Plasmodesma
gjethe. Endoderma

lare:
Fizikë, Kimi, Botanikë

PNP
Brainstorming, VLD, rishikim në dyshe, punë individuale

Mësuesi/ja zhvillon një bisedë me nxënësit në lidhje me njohuritë që ato kanë për indet përçuese të bimës,
ksilemën që përcjell ujin dhe kripërat minerale, bazuar në njohuritë e marra në klasën e 10-të. Mësuesi/ja
drejton disa pyetje orientuese:
• Cilat janë disa nga karakteristikat e gypave të ksilemës?
• Sa lloje qelizash të ksilemës njihni?
Ndërtimi i njohurive: (20’+20’). VLD (Veprimtari me lexim të drejtuar)
Hapi i parë: 20’

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë pjesën “Nga rrënja në kërcell dhe gjethe nëpër ksilemë” dhe pas 10
minutash drejton pyetjet ndihmëse:
• Cilat janë forcat që e ngjisin ujin nga ksilema e rrënjës në kërcell e në gjethe?
• Ç’janë forcat e kohezionit dhe të adezionit?
• Ç’është trysnia rrënjore?
70
Hapi i dytë: 20’ Veprimtari me lexim të drejtuar
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë pjesën “Nga qimet thithëse të rrënjës në ksilemë”.Pas 10 minutash
nxënësit do të diskutojnë duke u orientuar përmes pyetjeve:
• Si kalon uji nga toka në rrënjë?
• Ç’kuptoni me rrugën simplaste të lëvizjes së ujit?
• Ç’kuptoni me rrugën apoplaste të lëvizjes së ujit?
• Cili është roli i endodermës në rrënjë?
• Po kripërat minerale, si arrijnë të futen në qelizat e rrënjës së bimëve?
Pasi mësuesi/ja merr përgjigjet e këtyre pyetjeve kalon në fazën e tretë të përforcimit të njohurive.
Përforcimi i njohurive: 25’. Rishikim në dyshe

Dy nxënësit e çdo dysheje, mësuesi/ja i emërton A dhe B.
Kur nxënësi A komenton pikat kryesore të mësimit, nxënësi B i dëgjon ato. Pastaj dy nxënësit ndërrojnë rolet
midis tyre.
Vlerësimi
• N2. Përshkrimin e strukturës së gypave të ksilemës.
• N3. Shpjegimin e mënyrave të lëvizjes së ujit nga toka në rrënjë dhe nga rrënja në kërcell e gjethe.
Detyrë: Ushtrimi 4, f. 132.
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Biologji Shkalla:VI Klasa:12
Tematika:
Tema mësimore: Njohja e nxënësve me mënyrat e transportit të lëndës or-
41. Translokacioni ganike dhe ndryshimin nga transporti i lëndës inorganike.
42. Si ndodh translokacioni?
- përshkruan strukturën e indeve transportuese të ksilemës dhe floemës te bimët;
- shpjegon si lëvizin molekulat organike te bimët.

Koncepte kyç:
temës mësimore:
Floemë
Nxënësi/ja:
Qeliza shoshë
- rendit llojet e qelizave të floemës;
Qeliza shoqëruese
- krahason qelizat shoshë me qelizat shoqëruese;
Translokacion
- shpjegon mënyrën e transportit të lëndës organike.
Burimet: teksti i nxënësit “Biologjia 12” me zgjedhje,

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
e-libri, fiziologjia bimore, botanika, interneti, burime të
Kimia, Fiziologjia bimore
tjera.

PNP
Brainstorming,VLD (veprimtari me lexim të drejtuar), përmbledhje e strukturuar, diagrami i Venit, punë individuale

Mësuesi/ja zhvillon një bisedë me nxënësit në lidhje me njohuritë që ata kanë për translokacionin. Drejton
pyetjet:
• Në cilat gypa përçues kalon lënda organike?
71
• Sa lloje qelizash ka floema?
• Si janë qelizat e floemës të gjalla apo të vdekura?
Pasi nxënësit i diskutojnë pyetjet midis tyre në grupe dyshe, ata do të japin përgjigjet e pyetjeve të cilat
plotësohen nga mësuesi/ja.
Hapi i parë: 20’. VLD (Veprimtari me lexim të drejtuar)

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë paraprakisht pjesën “Translokacioni, gypat me shoshë dhe qelizat me
shoshë, qelizat shoqëruese” dhe i orienton në tri drejtime kryesore:
• Ç’kuptoni me translokacion?
• Si janë të ndërtuar gypat me shoshë?
• Si janë të ndërtuara qelizat shoqëruese?
Pasi diskutohet mbi këto çështje, kalon në hapin e dytë të fazës së ndërtimit të njohurive.
Hapi i dytë: 20’ Përmbledhje e strukturuar

Pasi nxënësit të lexojnë paraprakisht për afro 10 minuta pjesën “Si ndodh translokacioni” dhe “Ngarkimi i
sakarozës në floemë” mësuesi/ja drejton pyetjen:
• Cilat janë forcat që bëjnë të mundur lëvizjen e limfës së përpunuar?
• Cila pjesë e bimës është burimi dhe cila hinka?
• Si realizohet ngarkimi dhe shkarkimi i sakarozës?
Në fund, pasi mësuesi/ja dëgjon përgjigjet e nxënësve, realizon një përmbledhje të strukturuar të temës dhe
shënon pikat kryesore në tabelë.
Përforcimi i njohurive: 25’. Diagrami i Venit

Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të krahasojnë gypat e ksilemës me gypat e floemës.Pasi të punojnë në fletoret e
tyre, do të plotësojnë diagramin e Venit në tabelë.
Qelizat shoshe e
Trake dhe trakeide
shoqëruar
Qeliza të vdekura Qeliza të gjalla
KSILEMA FLOEMA
Transporton Transporton
limfën e papërpunuar Të përbashkëta limfën e përpunuar
-Gypa të indit përçues
Vlerësimi
N2. Renditjen e qelizave që ndërtojnë gypat e floemës.
N3. Krahasimin e strukturës së qelizave shoshë me qelizat shoqëruese.
N4. Shpjegimin e mënyrës së transportit të lëndës organike.
Detyrë: Ushtrimi 6.13, f. 131.
72
Tematika:
Përforcimi i koncepteve bazë që lidhen me transportin te
Tema mësimore: bimët si ksilema, floema, transpirimi, translokacioni etj.
43. Përsëritje. Transporti te bimët
- vizaton strukturën e organeve bimore;
- përshkruan strukturën e indeve të transportit;
- shpjegon si realizohet transpirimi dhe translokacioni
temës mësimore: Ksilema
Nxënësi/ja: Floema
- emërton pjesët përbërëse të kërcejve, rrënjëve e gjetheve; Endoderma
- shpjegon si lëviz uji dhe kripërat minerale; Transpirimi
- krahason ksilemën me floemën. Translokacioni
Burimet: teksti i nxënësit “Biologjia 12” me zgjedhje, e-libri, Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
fiziologjia bimore, botanika, interneti, burime të tjera. TIK, Botanika, Fiziologjia bimore
Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve PNP
Përmbledhje e strukturuar e shënimeve, diagrami i Venit, shkrimi i shpejtë, punë individuale, punë në grupe.

Parashikimi: 10’. Përmbledhje e strukturuar e shënimeve
Mësuesi/ja i udhëzon nxënësit të radhisin kuptimin e koncepteve kyçe të kapitullit si:
• Ksilema -Gypa të drurit që përcjellin ujin.
• Floema -Gypa me qeliza të gjalla që përcjellin lëndët organike.
• Endoderma -Pjesë e rrënjës.
• Transpirimi -Avullimi i ujit nga bima.
• Translokacioni -Lëvizja e lëndës organike në bimë.
Me shpjegimin e koncepteve nxënësit arrijnë të bëjnë një përmbledhje të strukturuar të informacioneve të
marra nga kjo tematikë.
Ndërtimi i njohurive: 25’. Diagrami i Venit
Mësuesi/ja ndan klasën në grupe pune dhe i udhëzon të plotësojnë Diagramin e Venit, ku do të krahasojnë
ksilemën me floemën.
Qeliza të vdekura Qeliza të gjalla
KSILEMA FLOEMA
Transportojnë Transporton
ujin Të përbashkëta lëndën organike
-Gypa të indit përçues
Përforcimi: 10’. Shkrimi i shpejtë

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të shkruajnë shpejtë se çfarë atyre u ka mbetur në mendje nga njohuritë e
kësaj tematike, atë çfarë ata shkruajnë e lexojnë para klasës dhe mund të saktësohet apo të plotësohet nga
shokët dhe mësuesi/ja.
Vlerësimi
• N2. Emërtimin e pjesëve përbërëse të organeve bimore
• N3. Shpjegimin e lëvizjes së ujit dhe kripërave minerale
• N4. Krahasimin e ksilemës dhe floemës
73
Detyrë:
Ushtrimi 10, f. 134 (niveli bazë)
Ushtrimi 11, f. 135 (niveli mesatar)
Ushtrimi 12, f. 135 (niveli i lartë)
Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Biologji e thelluar Shkalla: VI Klasa: XII Data:
Tematika: Sistemet transportuese te gjitarët

Situatë e të nxënit:
Tema mësimore: (45’) Zemrat artificiale
44. Sistemet transportuese te gjitarët
Rezultatet e të nxënit. Nxënësi/ja:

skicon sistemin e qarkullimit të gjakut te peshqit, amfibët dhe
Koncepte kyç:
gjitarët;
sistem i qarkullimi të gjakut
analizon përmes skemës rrugën e gjakut në sistemin e njëfishtë
sistem i mbyllur i qarkullimit të gjakut,
dhe të dyfishtë të qarkullimit të tij;
sistem i qarkullimit të njëfishtë të gjakut
krahason duke bërë dallimet përkatëse midis sistemit të
sistem i qarkullimit të dyfishtë të gjakut
njëfishtë dhe të dyfishtë, qarkullimin e madh dhe të vogël të
gjakut te njeriu.
Burimet dhe mjetet: teksti “Biologji e thelluar 12”, fletë pune, Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurriku-
foto, skica, video, internet, tabela. lare: TIK, fizikë

Parashikimi (Stuhi mendimesh) 10’, Ndërtimi i njohurive (Di, Dua të Di, mësoj) 25’, Përforcimi i njohurive (Diagram i Venit)
10’
Evolucioni i sistemit të qarkullimit të gjakut
Peshq Amfibë Gjitarë
Parashikimi: Brainstorming
Mësuesi/ja i udhëzon nxënësit të vëzhgojnë figurat e mësipërme dhe t’i shpjegojnë ato. Ai/ajo ndihmon edhe
me pyetjet që shtron:
• Si transportohen lëndët te parameci dhe te njeriu?
• Krahaso këto gjallesa për nga metabolizmi i qelizës dhe nxirrni një përfundim.
74
Ndërtimi i njohurive: Di, Dua të di, Mësoj
Di Dua të di Mësoj
1. Kafshët janë 1. Si transportohen

1. Transporti i lëndëve (gazeve) te parameci bëhet përmes procesit
gjallesa heterotrofe lëndët te parameci që
të difuzionit, ndërsa gjallesat e larta zhvillojnë një metabolizëm
dhe shpenzojnë më është gjallesë heterotrofe
tepër aktiv në qelizat e tyre dhe transporti i lëndëve bëhet
shumë energji, pra njëqelizore krahasuar
përmes gjakut.
kanë një metabo- me insektet, peshqit dhe
2. Peshqit kanë qarkullim të njëfishtë të gjakut, bretkosa ka
lizëm të fuqishëm. njeriun?
qarkullim të gjakut të dyfishtë, por jo të plotë, ndërsa njeriu ka
2. Zemra te peshqit 2. Përshkruaj rrugën që
sistem të dyfishtë dhe të plotë të qarkullimit të gjakut (nxënësi
ka një veshore dhe ndjek gjaku në trupin e
përshkruan rrugën e gjakut për të tria rastet).
një barkushe, te bret- këtyre tri gjallesave duke
Nxënësi përshkruan rrugën që ndjek gjaku te tri gjallesat e
kosa ka dy veshore u mbështetur në skicat e
mësipërme, duke skicuar skemat në fletën e tij të punës.
dhe një barkushe, mësipërme.
3. Në sistemin e njëfishtë të qarkullimit të gjakut (peshqit), gjaku
ndërsa te njeriu ka 3. Cilat janë ndryshimet
rrjedh nga zemra vetëm një herë gjatë një cikli. Në sistemin e
dy veshore dhe dy midis sistemit të
dyfishtë, por jo të plotë (amfibët), gjaku i oksigjenuar përzihet
barkushe. qarkullimit të njëfishtë
me gjakun e paoksigjenuar në barkushe dhe gjatë një cikli gjaku
3. Përmes gjakut dhe të dyfishtë të gjakut,
rrjedh nga zemra dy herë. Në sistemin e dyfishtë të qarkullimit
transportohen gazet qarkullimit të madh dhe
të gjakut (gjitarët), gjaku i oksigjenuar nuk përzihet me gjakun e
O2 dhe CO2 ku O2 qarkullimit të vogël të
shkon në qelizë për gjakut. paoksigjenuar dhe gjatë një cikli gjaku rrjedh nga zemra dy herë.
procesin e frymëmar- 4. Tregoni përparësitë e 4. Përparësitë e sistemit të dyfishtë ndaj atij të njëfishtë janë se
rjes qelizore,ndërsa sistemit të qarkullimit të kur gjaku rrjedh në enët e holla ai humbet presionin, që te gjitarët
CO2 del si mbetje dyfishtë ndaj sistemit të ky gjak kthehet përsëri në zemër, ndërsa te peshqit përhapet në
e padobishme nga qarkullimit njëfishtë të trup duke lëvizur shumë ngadalë. Si pasojë qelizat e gjitarëve
furnizohen me sasi më të mëdha oksigjeni sesa qelizat e peshqve.
qeliza. gjakut.
Përforcimi i njohurive: Diagrami i Venit
• Krahasoni duke treguar të përbashkëtat dhe bëni dallimet përkatëse midis:
Sistemi i njëfishtë i qarkullimit të gjakut Sistemi i dyfishtë i qarkullimit të gjakut
Qarkullimi i madh i gjakut Qarkullimi i vogël i gjaku
Vlerësimi i nxënësit për temën mësimore:

• Skicon sistemin e qarkullimit të gjakut te peshqit, amfibët dhe gjitarët.
N2: ndërton strukturën e zemrës te peshku, bretkosa dhe njeriu.
N3: krahason duke bërë dallimet përkatëse midis tyre.
• Analizon përmes skemës rrugën e gjakut në sistemin e njëfishtë dhe të dyfishtë të qarkullimit të tij.
N2: përshkruan rrugën e gjakut në sistemin e njëfishtë dhe të dyfishtë të tij.
N3: interpreton përmes skemës sistemin e qarkullimit të gjakut te peshqit, amfibët dhe gjitarët.
• Krahason duke bërë dallimet përkatëse midis sistemit të njëfishtë dhe të dyfishtë, qarkullimin e madh dhe
të vogël të gjakut te njeriu.
N4: argumenton përparësitë e sistemit të dyfishtë të qarkullimit të gjakut ndaj sistemit të njëfishtë të tij.
Detyra shtëpie dhe punë e pavarur: Portofol

Modeloni sistemin e qarkullimit të njëfishtë dhe të dyfishtë, qarkullimin e madh dhe të vogël të gjakut me mjete
të riciklueshme.
Në fletore ushtrimi 7,1, faqe 139.
75
Tematika: Sistemet transportuese te gjallesat shtazore.

Tema mësimore: (90’) Situatë e të nxënit:
45. Enët e gjaku Arterioskleroza
46. Plazma e gjakut dhe lëngu indor
Rezultatet e të nxënit. Nxënësi/ja: Koncepte kyç:
përshkruan: aortë
- enët nëpër të cilat rrjedh gjaku, shtresat ndërtuese të tyre dhe arterie
tregon trysninë e gjakut në to; arteriola
- limfën dhe lëngun indor, përbërjen e tyre. kapilarë
interpreton përmes skemës: venula
- lëvizjen e gjakut përshtatur me ndërtimin e tyre në aortë, arterie, vena
arteriola, kapilarë, venula dhe vena; trysni e gjakut
- prodhimin e lëngut indor nga plazma e gjakut dhe rolin e tij në plazmë
homeostazë. lëng indor.
Burimet dhe mjetet: teksti “Biologji e thelluar 12”, fletë pune, foto,
skica, video, internet, mjete demonstruese tëenëve të gjakut dhe
lare: TIK, fizikë
plazmës.

Parashikimi (Shoqërimi skematik i ideve) 10’, Ndërtimi i njohurive (Kubimi) 25’, Përforcimi i njohurive (Kllaster) 10’
Parashikimi: Shoqërimi skematik i ideve
Nxënësit punojnë në grupe, ku secili grup:

• Vëzhgojnë video të qarkullimit të plazmës së gjakut dhe lëngut indor, mat pulsin te dora ose te
bajamet. Të dhënat i hedh në një tabelë, duke saktësuar intervalin e vlerës normale të pulsit.
• Zgjedh një enë gjaku (aorta, arteriet, arteriolat, kapilarët, venulat, venat) skicon dhe emërton enën.
• Studion përbërësit e plazmës dhe të lëngut indor.
Ndërtimi i njohurive: Kubimi

(Kjo teknikë shqyrton temën nga këndvështrime të ndryshme, duke rritur aftësinë e nxënësit për të pasur një vizion
të gjerë për lëvizjen e gjaku nëpër enët e gjakut).
Përshkruaj përmasat, formën, shtresat ndërtuese dhe ngjyrën e gjakut në aortë, arterie, arteriola, venula,vena.
Përbërjen e plazmës së gjakut dhe lëngut indor.
Skico dhe emërto shtresat e enëve të gjakut dhe përbërëset e tyre. Trego rrugën që ndjek gjaku kapilar për në
inde dhe qelizë.
Shoqëro:
• Çfarë vëren në shpejtësinë e lëvizjes së gjakut në secilën enë?
• Sa është trysnia e gjakut në to?
• Si lëvizin përbërësit e plazmës nga kapilari në hapësirën midis indeve dhe në qeliza?
Analizo:
• Si është ndërtuar muri i aortës, arterieve, arteriolave dhe venave?
• Trego specifikat përkatëse të tyre përshtatur me funksionin që kanë dhe trysninë e gjakut në to. Përshtatjen e
kapilarëve për të lëvizur lëndët, përbërjen dhe funksionin e plazmës së gjakut dhe lëngut indor.
Krahaso shpejtësinë e rrjedhjes së gjakut në aortë, arterie me vena, arteriola dhe kapilarë. Krahaso plazmën e
gjakut me lëngun indor, duke treguar të përbashkëtat dhe duke bërë dallimet përkatëse.
76
Argumento:
• Si rikthehet gjaku në zemër nga zonat më të largëta të tij (venula e gishtit të këmbës).
• Proceset me të cilat lëvizin përbërësit e gjakut nga kapilari në hapësirën midis qelizave dhe rolin e lëngut
jashtëqelizor në rregullimin e parametrave të tillë ,si: pH, glukozë, mbetje etj., në procesin e homeostazës.
Përforcimi i njohurive: Kllaster

Nxënësit ndërtojnë një kllaster mbi lidhjet funksionale të enëve të gjakut.
Enët e gjakut Struktura Funksioni Gjerësia e lumenit Përshtatja e strukturës me funksionin
aorta
arteriet
venat
arteriola
kapilarët
Përbërja Funksioni Lidhja funksionale e tyre me njëra-tjetrën dhe me qelizën.
Plazma
Lëngu
indor

Nxënësi përshkruan enët nëpër të cilat rrjedh gjaku, shtresat ndërtuese të tyre dhe tregon trysninë e gjakut në
to.
N2: Rendit enët e gjakut në bazë të lidhjes që kanë me njëra-tjetrën.

N2: Rendit përbërësit e plazmës së gjakut dhe të lëngut indor.
N3: Shpjegon ndërtimin e murit të enës përshtatur me funksionin që ka.
N3: Shpjegon si lëviz gjaku nga kapilarët për të formuar lëngun indor.
Interpreton lëvizjen e gjakut (përshtatur me ndërtimin e tyre) në aortë, arterie, arteriola, kapilarë, venula dhe
vena.
N3: Krahason enët e gjakut me njëra-tjetrën për nga ndërtimi dhe funksioni përkatës.
N4: Argumenton lëvizjen e gjakut në arteriola dhe kapilarë dhe kthimin e tij në zemër nga zonat më të largëta.
N3: Krahason plazmën me lëngun indor duke bërë dallimet përkatëse.
N4: Argumenton rolin e lëngut indor në rregullimin e homeostazës (parametrave të qelizës).
Detyra shtëpie dhe punë e pavarur:

Portofol (me dëshirën e nxënësit):
Modeloni me mjete të riciklueshme enët e gjakut dhe rrjedhjen e gjakut në to. Bëj animacion të plazmës dhe
lëngu indor, duke hedhur në ujë ngjyrues dhe përbërës të plazmës dhe lëngu indor.
Detyrë: ushtrimi 7,4, faqe 142, ushtrimi 7,6, f. 143
77
Fusha: Shkencat e
Lënda: Biologji e thelluar Shkalla: VI Klasa: XII Data:
natyrës
Tematika: Sistemet transportuese te gjallesat shtazore
Tema mësimore: (90’) edemat
47. Limfa dhe qelizat e gjakut pagjakësia
48. Hemoglobina

Analizon:
- ndërtimin dhe funksionet e limfës dhe qelizave të gjakut; Koncepte kyç:
- strukturën e hemoglobinës dhe funksionet përkatëse të saj; limfë
reaksionin e formimit të joneve bikarbonat. enë limfatike
Krahason: organe limfatike
- limfën me plazmën e gjakut, qelizat e gjakut me njëra- tjetrën eritrocite
duke bërë dallimet përkatëse; leukocite
- përmes grafikut përqindjen e ngopjes së hemoglobinës në trombocite
trysin të ndryshme të pjesshme të oksigjenit. hemoglobinë
Interpreton:
- rolin e Hb-së në transportin e gazeve O 2 dhe CO2 në gjak
përmes efektit të Borit.
Burimet dhe mjetet: teksti “Biologji e thelluar 12”, fletë pune,

foto, skica, video, internet, grafikë, mjete demonstruese të
TIK, kimi, fizikë
hemoglobinës.
Parashikimi (kllaster) 25’, Ndërtimi i njohurive (Di, Dua të di, Mësoj) 40’, Përforcimi i njohurive (Tabela e koncepteve) 25’

Parashikimi: Kllaster
Fillimisht nxënësit vëzhgojnë video të qarkullimit të limfës, qelizave të gjakut dhe gazit O2 duke mbajtur
shënime përkatëse. Pastaj punojnë në grupe, ku secili grup ndërton një kllaster për limfën, lëngun indor, qelizat
e bardha, qelizat e kuqe, pllakëzat e gjakut dhe Hb.
dallimi nga plazma struktura forma

limfa Hb q. kuqe ndërtimi q.bardhë
përbërja funksioni funksioni
Qelizat e bardha Qelizat e kuqe dhe hemoglobina
78
Ndërtimi i njohurive: Di, dua të di, mësoj
Nxënësit ndjekin me vëmendje informacionet e tekstit dhe ato plotësuese dhe plotësojnë fletën e punës si më
poshtë.
1. Ai rikthehet në qarkullimin e gjakut përmes

enëve limfatike.
1. Jo i gjithë lëngu jashtëqelizor 2. Kanë të njëjtën përbërje, ndryshojnë nga
kthehet në kapilarë. vendndodhja.
2. Lëngu indor në ndryshim nga 1. Ku shkon sasia e tepërt e lëngut 3. Prania e kllapëzave, tkurrja e muskujve përqa-
plazma nuk ka rruaza të kuqe indor? Si formohet limfa? rk tyre dhe muskulatura e lëmuar në muret e
dhe proteina me përmasa të 2. Ç’ndryshim ka lëngu indor nga enëve limfatike. Nxënësi rendit enët limfatike,
mëdha. limfa? organet limfatike dhe tri funksionet kryesore të
3. Shpejtësia e rrjedhjes së limfës.
3. Si realizohet lëvizja e limfës në
limfës është 100 cm3/h, ndërsa organizëm dhe cilat janë funksionet 4. Monocitet, neutrofilet (makrofagë), limfocitet.
shpejtësia e gjakut është e saj? Nxënësi tregon veçoritë përkatëse të tyre.
80cm3/s
4. Cilët janë llojet e qelizave të bard- 5. Në hojëza përqindja e ngopjes së Hb-së është
4. Limfa ka rruaza të bardha të ha, ndërtimi dhe funksioni përkatës. 96,5%, në muskul përqindja e ngopjes së Hb-së
gjakut. është 24%.
5. Trysnia e pjesshme e O2 në hojëza
5. Qelizat e kuqe kanë formë është 12 kPa, ndërsa në muskul 6. Kur një molekulë O 2 lidhet me një grup
të dylugët, ato përmbajnë Hb e është 2 k Pa. Sa është % e ngopjes së HEMO, e gjithë molekula e Hb-së pëson ndry-
cila transporton O2 në gjak. hemoglobinës?. Shih tabelën 7,2 shim në formë. Kjo e bën më të lehtë lidhjen
6. Hemoglobina është proteinë e molekulës tjetër të O2, e cila nga ana e saj
6. Si shpjegohet lakorja në formën e
me strukturë kuaternare, e cila lehtëson lidhjen e molekulës së tretë të O 2 dhe
germës S në figurën 7,17?
transporton 4 molekula O2. kështu me radhë.
7. Si ndikon hemoglobina në ruajtjen
7. Mënyra kryesore e transportit 7. Trysnia e pjesshme e lartë e CO2 shkakton
e pH-it të gjakut në vlera normale?
të gazit CO2 në gjak është çlirimin e O2 nga molekula e Hb-së që kjo e
përmes joneve HCO3. Mënyra të 8. Si transportohet gazi CO 2 përmes fundit lidhet me lehtësi me jonet hidron (efekti
tjera të transportit të gazit CO 2 hemoglobinës? Bor).
janë përmes Hb, si dhe tretet 8. Rreth 10% e CO 2 në vend që t’i nënshtrohet
në plazmën e gjakut. reaksionit që katalizohet nga enzima anhidrid
karbonaza lidhen drejtpërdrejt me grupet NH3
të Hb duke formuar karbaminohemoglobinën.
Përforcimi i njohurive: Tabela e koncepteve
Secili grup demonstron dhe argumenton tabelën e tij. Grupet diskutojnë midis tyre, të cilët vlerësojnë veten dhe
të tjerët duke hartuar tabelën përmbledhëse me informacionin e plotë dhe të saktë.
Ndërtimi me Përshtatja e strukturës me Rruga që ndjek në Vlerat mesatare të

skicë funksionin organizëm parametrit në organizëm.
Limfa
Qelizat e gjakut
Hemoglobina

Analizon ndërtimin dhe funksionet e limfës dhe qelizave të gjakut; strukturën e hemoglobinës dhe funksionet
përkatëse të saj, si dhe reaksionin e formimit të joneve bikarbonat.
N2: Përshkruan limfën, qelizat e gjakut dhe hemoglobinën.
N3: Shpjegon si formohet limfa, si qarkullon ajo dhe veçoritë përkatëse të qelizave të gjakut
N3: Analizon ndërtimin dhe funksionin e hemoglobinës.
79
Krahason limfën me plazmën e gjakut, qelizat e gjakut me njëra-tjetrën, duke bërë dallimet përkatëse. Përmes
grafikut krahason përqindjen e ngopjes së hemoglobinës në trysni të ndryshme të pjesshme të oksigjenit, si dhe
mënyrat e transportit të gazeve O2 dhe CO2 në gjak.
N3: Krahason limfën me plazmën e gjakut, duke treguar të përbashkëtat dhe dallimet përkatëse.
N4: Interpreton formimin dhe qarkullimin e limfës në organizëm.
N3: Krahason qelizat e gjakut me njëra-tjetrën për nga forma, ndërtimi dhe funksioni përkatës.
Interpreton rolin e Hb-së në transportin e gazeve O2 dhe CO2 në gjak përmes efektit të Borit.
N3: Analizon mënyrat e transportit të gazeve O2 dhe CO2 në gjak.
N4: Argumenton ndikimin e Hb-së në transportin e O2 dhe ndikimin e trysnisë së O2 në lidhjen e tij me Hb.

Portofol: Modeloni me plastelinë qelizat e gjakut.
Detyrë: ushtrimi 7.10, faqe 147. Interpreto efektin e Borit.
Fusha: Shkencat e
Lënda: Biologji e thelluar Shkalla: VI Klasa: XII Data:
natyrës

Tema mësimore: (90’) Një alpinist që qëndron në majën e malit të Everestit thith
49. Problemet që lidhen me transportin e oksigjenit oksigjen me anë të maskës. Zemrat artificiale.
50. Zemra

Shpjegon:
- ndikimin e gazit CO dhe lartësisë mbi nivelin e detit në Koncepte kyç:
organizmin e njeriut; gazi CO
- ndërtimin dhe funksionin e miokardit dhe dhomëzave të asfiksia
zemrës. sëmundja e lartësisë
Argumenton: zemra
- ndikimin e këtyre dy faktorëve në transportin e O 2 në septum
organizëm; miokardi
vetinë specifike të muskulit kardiak. valvula atrioventrikulare
Interpreton: enët e gjakut.
- asfiksinë dhe sëmundjen e lartësisë.
- rrugën që ndjek gjaku në enët që dalin nga zemra dhe
enët që e kthejnë atë në zemër.
Burimet dhe mjetet: teksti “Biologji e thelluar 12”, fletë

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: TIK,
pune, foto, video rreth zemrës së njeriut, internet, informa-
kimi, fizikë.
cion plotësues, situatë rasti.

Parashikimi (Brainstorming) 25’, Ndërtimi i njohurive (VMLD, diskutim) 40’, Përforcimi i njohurive (Diagrami i Venit) 25’
Parashikimi: Brainstorming
Nxënësit shprehin të gjitha idetë e mundshme pa komente, duke i hedhur në dërrasën e zezë, ose në një tabak
letre pa marrë parasysh se sa praktike janë ato. Në fund ato komentohen nga mësuesi/ja.
1. Kur njeriu ndodhet në një mjedis me tym,pasi ka rënë zjarr ai asfiksohet.
• Si e shpjegon këtë fakt.
80
• Cili është gazi helmues dhe ç’pasoja shkakton ai në organizëm?
• N.q.s. një person qëndron përkohësisht në majë të malit, ai e kryen frymëmarrjen me vështirësi.
• Si e shpjegon këtë fakt? Jepni disa argumente bindëse.
2. Nxënësit pasi vëzhgojnë videon dhe figurat e tekstit për ndërtimin e zemrës, shprehin të gjitha idetë e tyre
lidhur me: përbërjen e muskulit të zemrës, dhomëzat e zemrës dhe enët, nëpër të cilat qarkullon gjaku.
Ndërtimi i njohurive: Veprimtaria e të menduarit dhe të lexuarit të drejtuar (VLMD)

Kjo teknikë stimulon përqendrimin e nxënësit, aktivizimin e të menduarit, aftësinë parashikuese dhe vendosjen
e lidhjeve logjike midis njohurive të mëparshme dhe njohurive të reja.
Parashikimet e nxënësve Përgjigjet e sakta
Nxënësit punojnë në grupe dhe u japin përgjigje pyetjeve

të mëposhtme duke u mbështetur në parashikimet e tyre 1. Një ndër gazet më të rrezikshme që përmban tymi i
dhe pastaj përgjigjet i verifikojnë me njohuritë e tekstit. cigare është monoksidi I karbonit. Ky gaz bashkëvepron me
1. Cili është gazi i rrezikohen që përmban tymi i cigares? Ç’ grupin HEMO të Hb-së dhe lidhet 250 herë më shpejtë se
pasoja ka ky gaz në organizmin e personave që abuzojnë gazi O2 duke formuar një lidhje të qëndrueshme.
me duhanin. Argumento përgjigjen. 2. Kur përqendrimi i tij në ajër është 0,1% ai shkakton
2. Krahasoni shpejtësinë e lidhjes së hemoglobinës me asfiksinë. Mjekimi pas helmimit me këtë gaz bëhet duke
gazet CO dhe O2. Sa për qind e Hb-së lidhet me CO te një përdorur përzierje të O2 të pastër me gazin CO2. Përqendri-
person që e pi rregullisht duhanin. mi i lartë i O2 bën që Hb të lidhet më shumë me O2 se me
Si mjekohet një person që është helmuar me monoksid CO, ndërsa gazi CO2 rrit shkallën e frymëmarrjes.
karboni? 3. Nxënësi krahason dhe nxjerr një përfundim për vlerat
3. Duke u mbështetur në grafikun 7. 17, gjej sa është trysnia e trysnisë së pjesshme të O2 në hojëza të një personi që
e pjesshme e O2 në hojëza kur trysnia e pjesshme e O 2 në jeton në nivelin e detit dhe të një personi që jeton më
ajër është më tepër se 20 kPa dhe 10 kPa? lartësinë 6500 m mbi nivelin e detit.
4. Në cilin rast hemoglobina është e ngopur plotësisht me 4. Në rastin e parë hemoglobina është e ngopur plotësisht
O2? Ilustroni me shembuj nga jeta e përditshme. me O2.
5. Si shkaktohet sëmundja e lartësisë dhe cilat janë 5. Nxënësi tregon se si shkaktohet kjo sëmundje dhe tre-
simptomat e personit të prekur? Tregoni disa përshtatje të gon simptomat e personit. Gjithashtu tregon disa përshtat-
atleteve që stërviten për muaj të tërë në lartësi të mëdha. je të atletëve, të cilët kanë sasi më të madhe hemoglobine
1. Ç’formë ka zemra e njeriut dhe sa peshon ajo? Në në trupin e tyre.
ç’pozicion ndodhet ajo në trup? 1. Nxënësit japin disa të dhëna mbi pozicionin, formën
2. Duke u mbështetur në figurat e tekstit, përshkruani peshën dhe përmasat e zemrës.
muskulin e zemrës dhe dhomëzat e saj. Ç’veti ka muskuli 2. Muskuli i zemrës është muskul i ndërmjetëm dhe ka
i zemrës, si ushqehet ai? Si komunikojnë veshoret dhe veti të përcjellë me lehtësi valë elektrike. Ai ushqehet nga
barkushet me njëra-tjetrën? Sa fletëza ka valvula atrioven- arteriet koronare. Veshoret komunikojnë me barkushet
trikulare e majtë dhe e djathtë dhe ç’veti kanë ato? përmes valvulave atrioventrikulare.
3. A kalon gjaku nga ana e majtë në anën e djathtë të 3. Nxënësi argumenton përgjigjen duke u mbështetur në
zemrës dhe anasjelltas? Argumentoni përgjigjen. njohuritë e mëparshme.
4. Renditni enët që dalin nga zemra dhe enët që hyjnë në 4. Nxënësit punojnë në grupe dhe secili grup sipas dëshirës
zemër. Emërto enët që dalin nga zemra. Cila është rruga që zgjedh grupin e parë dhe të dytë të enëve të gjakut duke
ndjek gjaku në to? Emërtoni enët që e kthejnë gjakun në skicuar rrugën e gjakut në to.
zemër. Cila është rruga që ndjek gjaku në to?
Krahasoni duke treguar të përbashkëtat dhe bëni dallimet përkatëse midis:
Ngopja e hemoglobinës me O2
Ndikimi CO Lartësia mbi nivelin e detit ana e majtë e zemrës ana e djathtë e zemrës
81
Shpjegon ndikimin e gazit CO dhe lartësisë mbi nivelin e detit në organizmin e njeriu; ndërtimin dhe funksionin
e miokardit dhe dhomëzave të zemrës.
N2: Shpjegon ndikimin e gazit CO të tymit të duhanit në organizëm të personit që abuzon me duhan.
N3: Krahason shkallën e lidhjes së Hb me O2 në varësi të lartësisë mbi nivelin e detit dhe përqendrimit të gazit
CO.
N3: Analizon ndërtimin dhe funksionimin e muskulit të zemrës dhe dhomëzave të saj.
Argumenton ndikimin e këtyre dy faktorëve në transportin e O2 në organizëm, si dhe vetinë specifike të muskulit
kardiak.
N4: Argumenton mënyrën dhe shkallën e lidhjes së gazeve CO dhe O 2 me hemoglobinën.
N4: Argumenton rolin e miokardit në vetinë bioelektrike të zemrës.
Interpreton asfiksinë dhe sëmundjen e lartësisë; rrugën që ndjek gjaku në enët që dalin nga zemra dhe enët
që e kthejnë atë në zemër.
N4: Diskuton mbi asfiksinë dhe sëmundjen e lartësisë, tregon mënyrat e parandalimit të tyre.
N4: Skicon rrugën e gjakut në enët që dalin nga zemra dhe rrugën e gjakut në enët që hyjnë në zemër.
Portofol: Ndërtoni një zemër artificiale me mjete të riciklueshme.

51. Cikli kardiak Dridhjet e mureve të zemrës.
52. Kontrolli i rrahjeve të zemrës
Koncepte kyç:
skicon:
cikël kardiak
- sistolën e veshores, sistolën e barkushes, diastolën e barkush-
sistolë
es, valvulën atrioventrikulare, SAN dhe AVN.
diastolë
analizon:
valvula atrioventrikulare
- fazat e ciklit kardiak të zemrës, ndërtimin dhe funksionin e
alvola njëkalimshe
SAN dhe AVN.
muskul miogjenik
interpreton përmes skemës:
nyja sinoatriale(SAN)
- mekanizmin e kontrollit të rrahjeve të zemrës dhe ciklin
nyja atrioventrikulare (AVN)
kardiak të zemrës.
foto, skica, video, internet, grafikë, mjete demonstruese për
TIK, fizikë
ciklin kardiak të zemrës.
Parashikimi (Tabela e koncepteve, Shoqërimi skematik i ideve) 25’, Ndërtimi i njohurive (Demonstrimi) 40’, Përforcimi i
njohurive (Diagrami i Venit) 25’
Këto tema mësimore zhvillohen në laboratorin e biologjisë.
Parashikimi: Tabela e koncepteve, shoqërimi skematik i ideve

Nxënësit pasi vëzhgojnë videon ose skemat e tekstit mbi temën e mësipërme, renditin fjalët kyç në dërrasë
duke dhënë shpjegimet përkatëse të tyre, pastaj punojnë në grupe duke shprehur në mënyrë skematike fazat
e ciklit kardiak të zemrës.
82
Konceptet kryesore Shpjegimet përkatëse
Cikël kardiak, sistolë, diastolë, valvula atrioventrikulare, val- Nxënësit bëjnë shpjegimet përkatëse duke u monitoruar
vula njëkalimshe, muskul miogjenik, nyja sinoatriale(SAN), nga mësuesi/ja dhe duke u mbështetur në informacionin
nyja atrioventrikulare(AVN), që kanë marrë.
Grupi I: sistola e veshores

Grupi II: sistola e barkushes
Grupi III: diastolë e barkushes
Grupi IV: përhapja elektrike e rrahjeve në zemër
Ndërtimi i njohurive: Demonstrimi

Zbatimi nga ana e nxënësve i fazave të ciklit kardiak me mjete didaktike të grumbulluara parapraktikisht,
njëkohësisht mësuesi/ja modelon paraqitjen, analizën dhe sintezën.
Duke u mbështetur në skicat që kanë vizatuar, grupet nisin nga puna për të modeluar secilën fazë të ciklit
kardiak të zemrës me mjete të përgatitura parapraktikisht nga vetë nxënësit.
Nxënësit pasi kanë përfunduar ndërtimin e fazës përkatëse, kontrollohen nga mësuesi/ja duke praktikuar
funksionimin e secilës fazë të ciklit kardiak. Secili grup prezanton punën e tij para grupeve të tjera. Në fund
nxënësit u përgjigjen pyetjeve të mëposhtme:
1. Cilat janë tri fazat e ciklit kardiak të zemrës, renditi ato?
2. Pse gjaku nuk kthehet nga veshoret në venën mushkërore dhe venën kava?
3. Pse gjaku nuk kthehet nga barkushet në veshore, nga aorta dhe arteria mushkërore në barkushe? Argumentoni
përgjigjen.
4. Analizoni fazën e parë të ciklit kardiak (sistolën e veshores), fazën e dytë të ciklit kardiak (sistolën e barkushes),
fazën e tretë të ciklit kardiak (Diastolën e barkushes). Sa kohë zgjat një cikël kardiak? Sa kohë zgjat sistola e
barkushes?
5. Argumentoni pse muskuli i barkushes së majtë është më i fuqishëm se muskuli i barkushes së djathtë dhe
muskuli i kësaj të fundit është më i fuqishëm se muskuli i veshoreve.
6. Në cilën dhomëz të zemrës fillon cikli kardiak i zemrës dhe si lindin nxitjet elektrike?
7. Si përhapen nxitjet nga veshoret në barkushe. Çfarë do të ndodh nëse veshoret dhe barkushet do të tkurren
njëkohësisht?
8. Interpretoni përmes skemës funksionimin e nyjës sinoatriale, nyjës atrioventrikulare në rregullimin e ciklit
kardiak të zemrës.
Krahasoni duke treguar të përbashkëtat dhe bëni dallimet përkatëse midis:
Sistola e veshores Sistola e barkushes Diastolë e barkushes SAN AVN

Skicon sistolën e veshores, sistolën e barkushes, diastolën e barkushes, valvulën atrioventrikulare, SAN
dhe AVN.
N2: Skicon tri fazat e ciklit kardiak të zemrës, valvulat SAN dhe AVN.
N3: Emërton skicat përkatëse.
Analizon fazat e ciklit kardiak të zemrës, ndërtimin dhe funksionin e SAN dhe AVN.
83
N3: Analizon fazën e sistolës së veshores, sistolës së barkushes, diastolës së barkushes.
N3: Analizon ndërtimin dhe funksionin e SAN dhe AVN.
Interpreton përmes skemës: Mekanizmin e kontrollit të rrahjeve të zemrës dhe ciklin kardiak të zemrës.
N4: Interpreton përmes skemës rolin e SAN dhe AVN në rregullimin e ciklit kardiak të zemrës.
Detyra shtëpie dhe punë e pavarur: ushtrimi 11, f. 162.

Tema mësimore: (45’) Ushtrime
53. Përsëritje. Sistemet transportuese te gjallesat shtazore
Shpjegon: sistemin e qarkullimit të gjakut, përbërjen dhe funk-
sionet e gjakut, transportin e oksigjenit përmes Hb, lëngun Koncepte kyç:
indor, limfën dhe ciklin kardiak të zemrës te gjitarët. sistem i mbyllur i qarkullimit të gjakut,
Analizon: qarkullimin e gjakut, limfës, lëngut indor, transportin limfë, plazmë e gjakut, eritrocite, leukocite, trombocite,
e O2 tek organizmi i njeriut. hemoglobinë, zemër, septum,
Krahason: enët e gjakut me njëra-tjetrën, plazmën me limfën, miokardi, valvula atrioventrikulare, enët e gjakut, cikël
qarkullimin e madh me qarkullimin e vogël të gjakut, anën e kardiak, sistolë, diastolë, valvula atrioventrikulare,
majtë me anën e djathtë të zemrës. valvula njëkalimshe, muskul miogjenik, nyja sinoatriale
Interpreton: sistemin e qarkullimit të gjakut dhe limfës te (SAN), nyja atrioventrikulare (AVN).
gjitarët, transportin e gazeve O2 dhe CO2 në gjak, kontrollin e
ciklit kardiak të zemrës.

foto, skica, video, internet, grafikë, tabela, fletë të bardha Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, TIK, fizikë, kimi.
flipchart, lapustila, animime, CD interaktive.

Puna në grupe (Kjo metodë ndihmon në fitimin e njohurive, zhvillimin e aftësive, të qëndrimeve dhe vlerave të nxënësit.
Grupi nuk duhet të ketë më shumë se 5-7 nxënës)

Kjo orë përsëritje realizohet duke e ndarë klasën në grupe pune me nga 5-6 nxënës dhe secili grup merr
detyrën përkatëse. Mësuesi/ja orienton secilin grup për të plotësuar tabelat e mëposhtme:
Grupi I: Pasi plotësojnë tabelën e mësipërme, nxënësit brenda grupit interpretojnë përmes skemës qarkullimin
e madh dhe të vogël të gjakut, duke i krahasuar me njëri-tjetrin. Diskutohen idetë brenda grupit, derisa grupi të
jetë gati për të prezantuar punën e tij para grupeve të tjera.
Rruga që ndjek gjaku nëpër

Qarkullimi i gjakut Gjallesa Përparësitë e sistemit të dyfishtë të plotë.
enët e gjakut.
Sistemi i njëfishtë
Sistemi i dyfishtë jo plotë
Sistemi i dyfishtë i plotë
84
Grupi II: Përmbledhja e strukturuar e shënimeve
Secili anëtar i grupit analizon një enë gjaku duke argumentuar idetë e tij lidhur me të dhënat e tabelës.
Enët e gjakut Shtresat ndërtuese Diametri i enës Funksioni Përshtatja e ndërtimit me funksionin
Aorta
Arteriet
Venat
Arteriolat
Kapilarët
Grupi III: Tabela e koncepteve. Nxënësit pasi plotësojnë tabelën në grup në fund krahasojnë tre komponentët
me njëri-tjetrin, duke treguar ngjashmëritë dhe duke bërë dallimet përkatëse.
Përbërja Funksioni Si formohet? Krahasimi me njëra-tjetrën
Plazma e gjakut
Limfa
Lëngu indor
Grupi IV: Përmbledhja e strukturuar e shënimeve

Secili anëtar i grupit skicon një qelizë gjaku dhe tregon veçoritë përkatëse të saj. Në fund të gjithë anëtarët e
grupit plotësojnë tabelën e mëposhtme dhe e prezantojnë atë.
Struktura Funksioni Sasia për 1 ml gjak
Qelizat e kuqe
Qelizat e bardha
Pllakëzat e gjakut
Hemoglobina
Grupi V: Kllaster
Nxënësit në grup plotësojnë kllasterin e mëposhtëm, duke shkruar reaksionet, të cilat zhvillohen në pranë të
hemoglobinës.
Struktura Efekti i Borit (lidhja me jonet H+ dhe gazin O2)
Hemoglobina
Funksioni Problemet lidhur me Hb (gazi CO dhe lartësia mbi nivelin e detit)
Faktorët që ndikojnë
Grupi VI: Kllaster

Nxënësit plotësojnë tabelën e mëposhtme në grup, ku secili anëtar i grupit plotëson një rresht të saj. Nxënësit
brenda grupit interpretojnë kontrollin e rrahjeve të zemrës gjatë fazave të ciklit kardiak të saj.
85
Cikli kardiak i zemrës Faza e parë Faza e dytë Faza e tretë
Skica
Shpjegimet përkatëse
Funksioni i SAN
Funksioni i AVN
Mësuesi/ja drejton dhe kontrollon në mënyrë të vazhdueshme punën e grupeve, kohën e prezantimit të secilit
grup dhe vëmendjen e anëtarëve të grupeve për të dëgjuar, për të mbajtur shënime dhe vlerësuar grupin që
prezanton.

Shpjegon: Sistemin e qarkullimit të gjakut, përbërjen dhe funksionet e gjakut, transportin e oksigjenit përmes
Hb, lëngun indor, limfën dhe ciklin kardiak të zemrës te gjitarët.
N2: Skicon qelizat e gjakut, zemrën, enët e gjakut, hemoglobinën.
N3: Shpjegon si formohet lëngu indor dhe limfa.
N3: Shpjegon fazat e ciklit kardiak të zemrës.
Analizon: Qarkullimin e gjakut, limfës, lëngut indor, transportin e O2 tek organizmi i njeriut.
N3: Analizon sistemin e qarkullimit të njëfishtë, të dyfishtë, qarkullimin e madh dhe të vogël të gjakut.
N3: Analizon lëvizjen e plazmës, formimin dhe qarkullimin e lëngut indor dhe limfës.
N3: Analizon transportin e gazit O2 përmes hemoglobinës.
Krahason: Enët e gjakut me njëra tjetrën, plazmën me limfën, qarkullimin e madh me qarkullimin e vogël të
gjakut, anën e majtë me anën e djathtë të zemrës.
N3: Krahason duke treguar ngjashmëritë dhe bën dallimet përkatëse midis anës së majtë dhe të djathtë të
zemrës.
N4: Krahason duke treguar ngjashmëritë dhe bën dallimet përkatëse midis enëve të gjakut me njëra-tjetrën.
N4: Krahason duke treguar ngjashmëritë dhe bën dallimet përkatëse midis plazmës, lëngut indor dhe limfës.
Interpreton: Sistemin e qarkullimit të gjakut dhe limfës te gjitarët, transportin e gazeve O 2 dhe CO2 në gjak,
kontrollin e ciklit kardiak të zemrës.
N4: Interpreton përmes skemës sistemin e madh edhe të vogël të qarkullimit të gjakut.
N4: Interpreton reaksionet e transportit të gazeve O 2 dhe CO2 në gjak.
N4: Interpreton përmes skicës fazat e ciklit kardiak të zemrës dhe mekanizmin e kontrollit të tyre.
Tematika: Përbërjet organike. Qeliza dhe funksionet e saj.

Transporti i lëndëve përmes membranës qelizore. Sistemet
transportuese te bimët. Sistemet transportuese te gjallesat
shtazore. Situata e të nxënit:
Testim i njohurive
Tema mësimore: (45’)

54. Test përmbledhës
86
Zgjidh ushtrime me alternativa.
Shpjegon: Sistemin e qarkullimit të gjakut, përbërjen dhe
Koncepte kyç:
funksionet e gjakut, transportin e oksigjenit përmes Hb,
sistem i mbyllur i qarkullimit të gjakut, limfë, plazmë e
lëngun indor, limfën dhe ciklin kardiak të zemrës te gjitarët.
gjakut, eritrocite, leukocite, trombocite, hemoglobinë,
Analizon: Qarkullimin e gjakut, limfës, lëngut indor, transpor-
zemra, septum, miokardi, valvula atrioventrikulare, enët
tin e O2 tek organizmi i njeriut.
e gjakut, cikël kardiak, sistolë, diastolë, valvula atrioven-
Krahason: Enët e gjakut me njëra tjetrën, plazmën me limfën,
trikulare, valvula njëkalimshe, muskul miogjenik, nyja
qarkullimin e madh me qarkullimin e vogël të gjakut, anën e
sinoatriale (SAN), nyja atrioventrikulare (AVN).
majtë me anën e djathtë të zemrës.
Interpreton: Sistemin e qarkullimit të gjakut dhe limfës te
gjitarët, transportin e gazeve O2 dhe CO2 në gjak, kontrollin e
ciklit kardiak të zemrës.
Burimet dhe mjetet: Testi ku punon nxënësi, mjet për të Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:
shkruar. TIK

Testi përmbledhës për njohuritë e tremujorit i shërben mësuesit/es të matë arritjet e nxënësit dhe suksesin e tij, si dhe
nxënësit që të krijojë njohuri të qëndrueshme dhe të matë arritjet e tij. Secili nxënës punon në mënyrë individuale në
testin e tij. Testi ndërtohet sipas standardeve të hartimit të testit.
Test “Biologji e thelluar 12” Emër / Mbiemër:
____________________________
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikë 8 9- 14 15- 20 21-26 27-31 32-36 37-40
1. Rretho alternativën e saktë (5pikë):
I. Përfaqësues i karbohidrateve është: 1 pikë

a. Aminoacidi.
b. Acidi yndyror.
c. Acidi fosforik.
d. Dezoksiriboza.
II. Ribozomet janë organele qelizore që kanë si funksion: 1 pikë

a. Tahitjen e lëndëve.
b. Zbërthimin e lëndëve.
c. Sintezën e proteinave.
d. Frymëmarrjen qelizore.
III. Indi gardhor i gjethes ndodhet te: 1 pikë

a. Epiderma.
b. Ksilema.
c. Floema.
d. Mezofili.
87
IV. Qelizat e kuqe të gjakut: 1 pikë
a. Përmbajnë hemoglobinë.
b. Ndahen me mitozë.
c. Mbrojnë organizmin.
d. Janë makrofagë.
V. Muskuli kardiak i zemrës është më i zhvilluar në: 1 pikë

a. Barkushen e majtë.
b. Veshoren e majtë.
c. Barkushen e djathtë.
d. veshoren e djathtë.
VI. Krahasoni qelizën prokariote me qelizën eukariote (shtazore) duke treguar një të përbashkët dhe dy dallime
kryesore. 3 pikë
VII. Skiconi dhe emërtoni:

a. Tri organele që kanë vetëm një membranë. 3 pikë
b. Tri organele që kanë një membranë të dyfishtë. 3 pikë
c. Tri organele pa membranë. 3 pikë
VIII. Shpjegoni dukurinë që ndodh nëse një qelizë bimore e vendosim në një tretësirë me përqendrim:
a. Më të lartë se përqendrimi i lëndëve brenda saj. 2 pikë
b. Më të ulët se përqendrimi i lëndëve brenda saj. 2 pikë
c. Të njëjtë me përqendrimin e lëndëve brenda saj. 2 pikë
IX. Te gjitarët sistemi i qarkullimit të gjakut është i dyfishtë dhe i mbyllur.

a. Përshkruani rrugën që ndjek gjaku në: qarkullimin e madh të tij. 3 pikë
b. Shpjegoni mënyrën kryesore të transportit të gazeve O2 dhe CO2 në gjak. 2 pikë
c. Analizoni efektin e Borit. 3 pikë
X. Qelizat e gjakut janë eritrocitet, leukocitet, dhe trombocitet.

a. Përshkruani përmes skicës ndërtimin e tyre. 3 pikë
b. Veçoni funksionin kryesor të secilës qelizë. 3 pikë
c. Argumentoni pse mungesa e hemoglobinës shkakton anemi dhe pse neutrofilet dhe monocitet quhen
makrofagë. 3 pikë
88
Tematika: Zbatim kompetencash. Vlerësim arritjesh. Situata e të nxënit:

Ndërton, koleksionon dhe vlerëson portofolin
Tema mësimore: (45’) tij/saj
55. Vlerësim portofoli

Referuar funksionit që ka portofoli:
- vlerëson cilësisë e mësimit dhe arritjeve të tij/saj;
- krijon një “arkiv” që përfaqëson punët e tij/saj;
- krahasohet me standardet e të nxënit.
Koncepte kyç:
Referuar përmbajtjes së portofolit:
koleksionon në portofol dokumentet e mëposhtme: detyra me shkrim;
përmbajtje e portofolit
teste të përfunduara; punë krijuese; projekte; eksperimente; koleksione;
rubrika të portofolit
prezantime; video të krijuara nga vetë nxënësit; prezantime multimedi-
vetëvlerësim
ale; fotografi apo objekte të tjera digjitale të të nxënit.
vlerësim nga të tjerët
reflektim
Referuar rubrikave të portofolit. Koleksionon rubrikat e portofolit në dy
grupime si më poshtë:
Dokumente dhe evidenca nga procesi i të nxënit (modele të detyrave,
testeve, projekteve, prezantime, foto etj.)
Reflektime (vetëvlerësime, vlerësime nga mësuesi, prindi, nxënësit e
tjerë etj.).
Burimet dhe mjetet: foto, skica, internet, tabela, fletë të bardha për skici- Lidhja me fushat e tjera ose me temat
min e proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, flipchart, animime, ndërkurrikulare:
CD interaktive, materiale për eksperiment, video të krijuara nga nxënësit, TIK, fizikë, kimi, qytetari, matematikë, gjuhë
fotografi, apo objekte të tjera digjitale të të nxënit. dhe letërsi, sociologji etj.

ERR
Evokimi: në këtë fazë përdoret metoda e bisedës, diskutimit për përmbajtjen e portofolit. Realizimi i kuptimit: në këtë fazë
përdoren metoda e demonstrimit, eksperimentit, shpjegimit.
Reflektimi: në këtë fazë përdoret metoda e diskutimit. Pasi ka përfunduar puna e vlerësimit të portofolave, nxënësit dhe
mësuesi/ja diskutojnë rreth pyetjeve të ngritura nga mësuesi/ja).

Evokimi (10’): Biseda, Diskutim për përmbajtjen e portofolit
Mësuesi/ja drejton pyetjet e mëposhtme, të cilat diskutohen midis nxënësve me njëri-tjetrin dhe midis mësuesit/
es dhe nxënësve).
• Cilët janë komponentët e portofolit që kemi trajtuar gjatë kësaj periudhe?

• Cili prej këtyre komponentëve ju ka tërhequr më shumë bazuar në progresin që keni pasur?
• Çfarë vështirësish keni hasur lidhur me rubrikat e portofolit dhe kohën në dispozicion?
• A ju vlen përmbajtja e portofolit në përmirësimin e arritjeve tuaja lidhur me zbatimin praktik të njohurive teorike
që keni marrë në lëndën e biologjisë?
• Bëni sugjerime për përmirësimin e punës me portofol.
Realizimi i kuptimit (30’): Demonstrim, eksperiment, shpjegim

Nxënësi prezanton përpara klasës përmbajtjen e portofolit të tij, duke u përqendruar në specifikat e secilës
rubrikë të portofolit.
89
Ai përdor metodën e demonstrimit dhe prezantimit të materialeve dhe punëve krijuese të tij, zhvillon
eksperimentin, shpjegon atë dhe nxjerr përfundimet përkatëse.
Nxënësi vlerësohet nga mësuesi, nxënësit dhe vetëvlerësohet.
Mësuesi/ja menaxhon kohën në dispozicion të prezantimit të secilit nxënës.
Mësuesi/ja plotëson fletën e vlerësimit të nxënësit me miratimin e tij sipas kërkesave të mëposhtme:
Aspekti i planifikimit të përmbajtjes së portofolit

• Mbikëqyrja dhe vlerësimi i progresit dhe i arritjeve.
• A janë përzgjedhur dhe zhvilluar materiale që pasqyrojnë kontributin dhe progresin e nxënësit në mësim?
• A janë organizuar dhe prezantuar në mënyrën e duhur materialet, detyrat, punimet dhe shembujt e mbledhur?
• Si dhe ku duhet të ruhet dhe të mirëmbahet portofoli?
Aspekti i koleksionimit të materialeve.

• A është mbajtur parasysh në procesin e koleksionimit mbledhja e materialeve apo e kontributeve që pasqyrojnë
përvojat e nxënësve në përputhje me kompetencat e kurrikulës apo të bazuar në RN të fushës dhe lëndës
“biologji”?
• A i është referuar përzgjedhja, mbledhja e objekteve dhe e produkteve rezultateve të të nxënit, temave,
çështjeve të veçanta të lëndës, procesit të vazhdueshëm të të nxënit, kontributit në projekte etj.
• Të gjitha materialet e mbledhura duhet të reflektojnë qartë kriteret dhe standardet e vlerësimit.
Procesi i reflektimit dhe të vetëvlerësimit: A u shërbejnë punët e mbledhura nga nxënësit çështjeve si më poshtë:
• Vlerësimit të cilësisë së mësimit dhe arritjeve.
• Krijimit të një “arkivi” përfaqësues të punëve të nxënësve.
• Përcaktimit nëse nxënësit i kanë përmbushur standardet e të nxënit.
Referuar përmbajtjes së portofolit. A janë koleksionuar në portofol dokumentet si më poshtë? Detyra me shkrim;
teste të përfunduara; punë krijuese; projekte; eksperimente; koleksione; prezantime; video të krijuara nga
nxënësit; prezantime multimediale; fotografi, apo objekte të tjera digjitale të të nxënit.
Referuar rubrikave që e përbëjnë portofolin e të nxënit: A janë koleksionuar rubrikat e portofolit në dy grupime të
mëdha si më poshtë?
• Dokumente dhe evidenca nga procesi i të nxënit. (modele të detyrave, testeve, projekteve, prezantimeve,
foto).
• Reflektime (vetëvlerësime, vlerësime nga mësuesi, prindi, nxënësit e tjerë etj.)
Reflektimi: Diskutim
Pasi ka përfunduar puna e vlerësimit të portofolave, nxënësit dhe mësuesi/ja diskutojnë rreth pyetjeve të
mëposhtme, ku nxënësi bën vetëvlerësimin e tij.
• Çfarë kam mësuar? Pse nuk kam mësuar?
• Kur kam mësuar? Në çfarë rrethanash dhe kushtesh?
• Çfarë nxënësi jam?
• Si të organizoj një plan të plotë, të vazhdueshëm për të nxënë? Sa më ndihmojnë përvojat e shkuara?
• Ku, kur dhe si kam realizuar integrimin?
• A është e zbatueshme në praktikë ajo çfarë kam mësuar?
• Çfarë më ka bërë përshtypje gjatë procesit të të nxënit?
• Në cilat raste kam qenë krenar për arritjet? Kur jam zhgënjyer apo nuk ia kam dalë mbanë?
• Cilat aspekte të të nxënit kanë qenë të vlefshme.
90
Vlerësimi i nxënësit për portofolin
Vlerësimi i nxënësit bëhet sipas tabelës së mëposhtme:
Pasha në Komente/
Përmbajtja e portofolit Nivelet e arritjes
vlerësim shënime
2 4
Punë krijuese apo punime tematike të 1 3 20%
Mjaftue- Shumë
nxënësit. Dobët Mirë 8 pikë
shëm mirë
Raporte të vëzhgimeve/punët praktike, punët 20%
laboratorike, detyra shtëpie etj. 8 pikë
50%
Projektet apo detyra tematike.
20 pikë
Fletë vlerësimi nga prindi, shokët, mësuesit 5%
etj. 2 pikë
Fletë apo shënime të vetëvlerësimit dhe të 5%
reflektimit të nxënësit për përparimin e tij. 2 pikë
Tabela e vlerësimit të portofolit:
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikë 8 9- 14 15- 20 21-26 27-31 32-36 37-40
Tematika: Këmbimi i gazeve dhe duhanpirja
Tema mësimore: (90’) Situatë e të nxënit: Bronkoskopia

57. Këmbimi i gazeve. Mushkëritë
58. Trakeja, bronket, bronkiolet dhe hojëzat
Koncepte kyç:
frymëkëmbim
Rezultatet e të nxënit. Nxënësi/ja: trake
përshkruan organet e aparatit të frymëkëmbimit; bronke
analizon ndërtimin dhe funksionet e organeve të tij; bronkiole
interpreton lidhjen që ekziston midis aparatit të frymëkëmbimit, hojëza
sistemit të qarkullimit të gjakut dhe qelizave. qeliza me qerpikë
qeliza kupë
mukus

Burimet dhe mjetet: teksti “Biologji e thelluar 12”, foto, skica, video,
ndërkurrikulare:
internet, tabela, tabela ilustruese, lapustila, animime, CD interaktive.
TIK, fizikë, kimi, qytetari.

Parashikimi: (Parashikimi me terma paraprake) 25’, Ndërtimi i njohurive (VLMD) 40’, Përforcimi i njohurive (Kllaster) 25’
91
Parashikimi: Parashikimi me terma paraprakë
Mësuesi/ja shkruan në tabelë termat e mëposhtëm, duke i nxitur nxënësit të mendojnë rreth tyre dhe t’i
vendosin te fotoja e mëposhtme
Mushkëritë janë organe të frymëkëmbimit. Vëzhgoni organet e pemës, e cila ka kërcellin kryesor, dy degëzimet
e tij, degëzat, të cilat përfundojnë me degëzime edhe më të holla dhe nga këto të fundit dalin gjethet. Skiconi
pemën dhe emërtoni pjesët e përmendura më sipër. Paralel me to vendosni termat: trake, bronke, bronkiola,
hojëza. Tregoni ngjashmërinë në funksion midis termave të mësipërme dhe të dhënat hidhini në tabelë.
gjethet (hojëzat)
(bronket) degët trungu (trakeja)
Kërcelli kryesor Dy degëzimet Degëzat e holla Gjethet

Organet
Trakeja Bronket Bronkiolet Hojëzat
Ngjashmëritë në
funksion.
Ndërtimi i njohurive: Veprimtaria e të menduarit dhe të lexuarit të drejtuar (VLMD)

(Kjo teknikë stimulon përqendrimin e nxënësit, aktivizimin e të menduarit, aftësinë parashikuese dhe vendosjen e
lidhjeve logjike midis njohurive të mëparshme dhe njohurive të reja).
• Si furnizohet me oksigjen ameba?
• Po qeliza e njeriut?
• Krahasoji ato me njëra-tjetrën.
• Te cila qelizë gazi oksigjen depërton më shpejt?
• Argumentoni përgjigjen.
Qelizë e kuqe gjaku Ameba
• Përshkruani vendndodhjen e mushkërive në organizëm dhe tregoni si janë të mbështjella ato.

• Si quhet cipa e mushkërive dhe ç’funksion ka ajo?
• Renditni llojet e indeve dhe veçoritë e tyre specifike të trakesë, bronkeve, bronkioleve dhe hojëzave.
Trakeja Bronket Bronkiolet Hojëzat

Indi kërcor
Fibra proteinike
Qelizat kupë dhe me qerpikë.
Muskuj të lëmuar
Numri dhe diametri.
92
• Ç’ndryshim kanë kërcet e trakesë, bronkeve dhe bronkioleve? Përshtatni ndryshimet me funksionin që kanë.
Pse mungojnë kërcet te bronkiolet? Argumentoni përgjigjen.
• Ju ndodh shpesh që t’ju thahet fyti? Si e shpjegoni këtë fakt?
• Ç’funksion kanë qelizat me qerpikë që ndodhen në trake dhe në bronke? A funksionojnë ato normalisht te
një duhanpirës? Cili është funksioni i tyre? Shpesh ju ka ndodhur që nga rruga e frymëmarrjes të nxirrni
sekrecione. Ç’përbërje dhe ç’funksion kanë ato? Ku prodhohen?
• Krahasoni qelizat kupë dhe qelizat me qerpikë duke bërë dallimet përkatëse.
Shkëmbimi i gazeve midis alveolave dhe kapilarëve të gjakut
Vëzhgoni hojëzat në foto (video) dhe përshkruani indin ndërtues të tyre. Shpjegoni si këmbehen gazet O 2 dhe
CO2 midis hojëzave dhe kapilarëve të gjakut.
• Cila dukuri zbatohet?
• Ç’ndikim ka ndryshimi i trysnisë së gazeve në transportin e tyre?
• Krahasoni trysninë e gazit O2 dhe gazit CO2 në hojëza dhe në kapilarët e gjakut.
• Veçoni funksionet e organeve të aparatit të frymëkëmbimit te njeriu.
• Argumentoni lidhjen që ekziston midis aparatit të frymëkëmbimit, sistemit të qarkullimit të gjakut dhe qelizës.

Në fund nxënësit plotësojnë kllasterin e mëposhtëm duke plotësuar indet përkatëse të secilit organ dhe
funksionet e tyre
Aparati i frymëkëmbimit
Bronket
Trakeja Hojëzat
Bronkiolet
Përshkruan organet e aparatit të frymëkëmbimit.

N2: Skicon dhe emërton organet e aparatit të frymëkëmbimit.
N3: Përshkruan veçoritë e secilit organ
Analizon ndërtimin dhe funksionet e organeve të tij.
N3: Analizon indet ndërtuese të trakesë, bronkeve, bronkioleve dhe hojëzave
N4: Krahason duke bërë dallimet përkatëse midis organeve të aparatit të frymëkëmbimit.
Interpreton lidhjen që ekziston midis aparatit të frymëkëmbimit, sistemit të qarkullimit të gjakut dhe qelizave.
N4: Interpreton përmes skicës lidhjen që ekziston midis hojëzave, enëve të gjakut dhe qelizave.

Portofol. Eksperiment: Ndikimi i nikotinës së duhanit në mushkri, animacion me mjete të riciklueshme të
aparatit të frymëkëmbimit
Detyrë: ushtrimi 6,2, f. 169.
93
Tematika: Këmbimi i gazeve dhe duhanpirja

60. Përsëritje. Shkëmbimi i gazeve në hojëza
Koncepte kyç:
frymëkëmbim
Rezultatet e të nxënit. Nxënësi/ja: trake
përshkruan: rrugën që ndjek gazi O2 nga mjedisi në qelizë. hojëza
shpjegon: këmbimin e gazeve oksigjen dhe dyoksid karboni midis bronke
hojëzave dhe kapilarëve të gjakut. bronkiole
krahason: trakenë, bronket, bronkiolet dhe hojëzat duke treguar të difuzion
përbashkëtat dhe dallimet për nga ndërtimi dhe funksioni. qeliza me qerpikë
qeliza kupë
mukus
skica, video, internet, grafikë, tabela, fletë të bardha për skicimin Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurriku-
e proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, lapustila, animime, lare: TIK, fizikë, kimi.
CD interaktive.
Puna në grupe, Pesëvargëshi. Teknika e punës me skeda. Shoqërimi skematik i ideve. Diagrami i Venit.

detyrën përkatëse. Mësuesi/ja orienton secilin grup për të plotësuar tabelat e mëposhtme:
Grupi I: Pesëvargëshi
Është një teknikë që përdoret për sintezën e informacionit të marrë. Kjo metodë i motivon nxënësit edhe në
kompetencën gjuhësore Vargu i parë është një emër, vargu i dytë ka dy mbiemra, vargu i tretë ka tri folje, vargu
i katërt është fjali dhe vargu i pestë është një fjalë sinonime që tregon thelbin e konceptit.
Organ i frymëkëmbimit
kërcor unazor
transporton mbron siguron rezistencë
ind epitelial me qeliza me qerpikë renditje e rregullt e unazave kërcore
Trakeja
Grupi II: Teknika e punës me skeda

Kjo teknikë bazohet në hartimin e skedave me pyetje, që vendosen në formën e blloqeve. Për çdo bllok vendoset
emërtimi që bazohet në temën për të cilën janë organizuar pyetjet në këtë bllok. Secili grup zgjedh një nga skedat
që dëshiron.
Bronket: Përshkruani llojet e indeve që përmbajnë bronket. Veçoni dy funksione të bronkeve. Krahasoni bronket
me trakenë dhe bronkiolet, duke treguar të përbashkëtat dhe bëni dallimet përkatëse.
Grupi III: Teknika e punës me skeda

Hojëzat: Sa është numri i tyre dhe ç’sipërfaqe zënë në organizëm? Argumentoni përgjigjen. Krahasoi me trakenë
dhe bronket për nga ndërtimi duke bërë dallimet përkatëse. Shpjego përmes skemës dukurinë se si këmbehen
94
gazet O2 dhe CO2 midis hojëzave dhe kapilarëve të gjakut.
Grupi IV: Teknika e punës me skeda

Përshkruani qelizat që veshin trakenë dhe bronket. Tregoni funksionet përkatëse të qelizave kupë dhe qelizave
me qerpikë. Si prodhohet mukusi, ç’përbërje ka dhe cili është funksioni i tij?
Grupi V: Shoqërimi skematik i ideve

Nxënësit ndërtojnë një skemë përmbledhëse për aparatin e frymëkëmbimit, ku emërtojnë të gjitha organet,
indet dhe qelizat përkatëse të tyre. Gjithashtu, ata veçojnë dhe funksionet përkatëse të tyre.
Mësuesi/ja drejton dhe kontrollon në mënyrë të vazhdueshme punën e grupeve, kohën e prezantimit të secilit
grup dhe vëmendjen e anëtarëve të grupeve për të dëgjuar, për të mbajtur shënime dhe vlerësuar grupin që
prezanton.
Grupi VI: Diagrami i Venit

Nxënësit brenda grupit krahasojnë të tri organet e frymëkëmbimit duke bërë dallimet përkatëse si më poshtë:
Indet ndërtuese Prania e qelizave me qerpikë Funksioni
Trakeja
Bronket Hojëzat
Përshkruan: Rrugën që ndjek gazi O2 nga mjedisi në qelizë.

N2: Përshkruan rrugën e gazit O2 nga mjedisi në hojëza, nga hojëzat në kapilarët e gjakut.
Shpjegon: Këmbimin e gazeve oksigjen dhe dyoksid karboni midis hojëzave dhe kapilarëve të gjakut.
N3: Shpjegon si këmbehen gazet O2 dhe CO2 midis hojëzave dhe kapilarëve të gjakut.
N3: Analizon llojet e indeve që veshin rrugët e frymëmarrjes dhe veçoritë përkatëse të tyre.
Krahason: Trakenë, bronket, bronkiolet dhe hojëzat për nga ndërtimi dhe funksioni.
N4: Krahason organet e aparatit të frymëkëmbimit me njëra-tjetrën për nga ndërtimi dhe funksioni që ato
kryejnë.
N4: Interpreton rrugën që ndjek gazi oksigjen nga mjedisi në hojëza, në kapilarë deri te qeliza.
Tematika: Çrregullime të aparateve dhe sistemeve

Koncepte kyç:
katrani
monoksid karboni
Tema mësimore: nikotina
55-59-103. Projekt. Ç’rregullime të sistemit kardiovaskular bronkit kronik
dhe aparatit të frymëkëmbimit. Duhanpirja. (3 orë mësi- emfizema
more) kanceri i mushkërive
aritmia
çrregullime të sistemit nervor dhe hormonal.
95
Teknika e projektit: Në këtë projekt ndërveprimi qëndron
në qendër të veprimtarisë dhe punës së nxënësit. Pjesa
më e madhe e kohës shfrytëzohet nga nxënësit, të cilët
Aftësohet në punën kërkimore studimore, nëpërmjet
paraqesin punën e tyre kërkimore, vëzhguese, analizuese
analizës së të dhënave, duke hulumtuar për të gjetur disa
tëpunuar prej disa muajsh. Mësuesi/ja luan rolin e një
nga shkaqet dhe pasojat e çrregullimeve që prekin sistemin
lehtësuesi, drejtuesi dhe organizuesi të punës së nxënësve
kardiovaskular dhe aparatin e frymëkëmbimit.
duke orientuar drejtimin e veprimtarive të caktuara, për të
Nxit mendimin kritik, krijues dhe shprehitë praktike në
nxjerrë produktin përfundimtar.
vëzhgime duke argumentuar në mënyrë shkencore pasojat
e sëmundjeve të mushkërisë dhe të zemrës në organizmin
Fazat nëpër të cilat kalon projekti:
e tij.
Faza e konceptimit të projektit: Kjo fazë realizohet në
Prezanton në Power Point punën e tij lidhur me sistemin
fillim të projektit, pasi nxënësit kanë studiuar pjesën
kardiovaskular dhe aparatin e frymëkëmbimit.
teorike në biologji dhe kanë përzgjedhur temën e projektit.
Ndërgjegjësohet për parandalimin dhe kurimin e sëmund-
Kjo fazë zgjat sipas planifikimit që ka bërë mësuesi.
jeve përmes diagnostikimit dhe kurimit të tyre.
Faza e studimit të projektit: Kjo fazë vjen pas fazës së
Përfshihet në veprimtari sensibilizuese kundër duhanit dhe
parë. Nxënësit vazhdojnë punën kërkimore duke u kontrol-
lëndëve narkotike në komunitet.
luar nga mësuesi. Edhe kjo fazë zgjat sipas planifikimit që
Transmeton te bashkëmoshatarët e tij kulturën e leximit
ka bërë mësuesi/ja mbi ecurinë e projektit.
të informacioneve mjekësore, teknikave të reja të diagnos-
Faza e zbatimit të projektit. Kjo fazë realizohet në fund të
ti-kimit dhe kurimit.
tremujorit të tretë dhe zgjat dy orë mësimore. Në këtë fazë
nxënësit nxjerrin produktin e projektit.
Kontributi i mësuesit: Orienton nxënësit duke i sugjeruar

Burimet dhe mjetet: Teksti “Biologji e thelluar 12”, internet, të gjejnë burime të besueshme për të siguruar një produkt
revista dhe botime të ndryshme shkencore me tematikë të zbatueshëm në jetën e përditshme.
shëndeti, materiale audiovizuale me karakter shëndetësor,
videoprojektor, postera, fletëpalosje etj. Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: TIK,
mjekësi, ISHP, qendrat e rehabilitimit, sociologji.
Metodologjia:
Puna në grup, hulumtim, diskutim, intervista gjysmë të strukturuara me mjekë dhe sociolog. pyetësorët,
fotografi, video, analizë, paraqitje, ilustrim, shkëmbim idesh dhe përvoje.

Përshkrimi i projektit: Projekti që do të përgatitet nga nxënësit lidhet jo vetëm me njohuritë e marra në tekstin
mësimor por dhe me risitë mbi sëmundjet që prekin sistemin kardiovaskular dhe aparatin e frymëkëmbimit, në
diagnostikimin e tyre dhe kurimin me medikamente dhe teknika të reja.
Koha e realizimit të projektit: Kjo planifikohet nga mësuesi/ja dhe nxënësit në varësi të ngarkesës që kanë
nxënësit dhe kushteve në të cilat zhvillohet projekti.
Temat e projektit:
Grupi I: Duhanpirja, përbërësit e tymit të duhanit, analiza biokimike e tyre dhe pasojat që shkaktojnë në
organizëm.
Grupi II: Bronkiti kronik. Si shkaktohet? Pasojat në organizëm, diagnostikimi, kurimi dhe parandalimi.
Grupi III: Emfizema. Si shkaktohet? Pasojat në organizëm, diagnostikimi, kurimi dhe parandalimi.
Grupi IV: Kanceri i mushkërive. Si shkaktohet? Pasojat në organizëm, diagnostikimi, kurimi dhe parandalimi.
Grupi V: Ndikimi i përbërësve të tymit të duhanit dhe pasojat e tyre në veprimtarinë e trurit, zemrës dhe
hormoneve. Parandalimi i çrregullimeve.
Grupi VI: Rrugët e ndërgjegjësimit, transmetimit dhe sensibilizimit të komunitetit, adoleshentëve dhe fëmijëve
me problem sociale mbi pasojat e duhanit në shëndetin e njeriut
Faza e konceptimit të projektit: (e planifikimit të projektit):
96
Në këtë fazë nxënësit shprehin projekt- idetë e tyre lidhur me mënyrën se si e kanë konceptuar temën e projektin,
tregojnë strategjinë që duhet të ndjekin, hapat dhe menaxhimin e kohës për menaxhimin dhe realizimin e
punës në grup në përshtatje me literaturën e tekstit të biologjisë së thelluar, mbi sistemin kardiovaskular,
aparatin e frymëkëmbimit dhe duhanpirjen. Mësuesi/ja vlerësohen secilin nxënës për punën dhe idetë e tij.
Faza e studimit të projektit:

Në këtë fazë realizohet studimi i ideve të zhvilluara në fazën e konceptimit, orientimi për shfrytëzimin e
literaturës dhe përpunimi i saj, ecuria e punës së grupit, koordinimi i punës midis grupeve në funksion të temës
kryesore. Mësuesi/ja vlerëson secilin nxënës për punën që ka realizuar.
Faza e zbatimit të projektit dhe e vlerësimit: Në këtë fazë idetë e zgjedhura projektohen në detaje në mënyrë
që ato të mund të zbatohen. Çdo grup menaxhon projektin dhe e prezanton atë me mjete të ndryshme si: Power
Point, postera, ese, fletëpalosje, animacione, revista eksperimente etj. Secili anëtar i grupit prezanton pjesën e tij
duke kombinuar punën me anëtarët e tjerë të grupit. Përmes bashkëpunimit grupet në fund nxjerrin produktin
e projektit.
Vlerësimi i nxënësit për projektin. Nxënësi vlerësohet nga mësuesi, nga nxënësit e tjerë dhe vetëvlerësohet
duke u mbështetur në:
• Saktësinë dhe cilësinë e materialeve që i nevojiten për projekt.
• Aftësitë treguese, shpjeguese, komentuese, analizuese dhe interpretuese.
• Aktivizimi në punë individuale dhe bashkëpunimi në grup.
• Cilësinë e produktit dhe vlefshmërinë ë e tij në jetën e përditshme.
• Ndërgjegjësimi dhe përfshirja e nxënësve në veprimtaritë sensibilizuese kundër duhanit.
Tematika: Imuniteti.
Tema mësimore: (90’) Situatë e të nxënit: Fruthi, vaksina.

61. Mbrojtja nga sëmundjet
62. Qelizat e sistemit imunitar
Rezultatet e të nxënit. Nxënësi/ja: Koncepte kyç:

analizon: ndërtimin dhe funksionin e neutrofileve, monociteve, patogjen (antigjen), antitrup, imunitet specifik dhe
antitrupit, limficiteve B dhe T; jospecifik, sistem mbrojtës i jashtëm, sistem mbrojtës i
krahason: sistemin mbrojtës të jashtëm dhe të brendshëm, brendshëm, përgjigje imunitare, neutrofile
përgjigjen imunitare specifike dhe jospecifike; monocite (makrofagë), kemotaks, histaminë , limfocite B
interpreton: përgjigjen e parë dhe të dytë imunitare të dhe T, klone qelizash, qeliza kujtesë, kujtesë
organizmit. imunologjike.

foto, skica, video, internet, grafikë, mjete demonstruese të
TIK, imunologjia.
qelizave të bardha të gjakut.

Parashikimi (Tabela e Koncepteve) 25’, Ndërtimi i njohurive (Kubimi) 40’, Përforcimi i njohurive
(Kllaster, Diagrami i Venit) 25’
97
Parashikimi: Tabela e koncepteve
Fillimisht nxënësit vëzhgojnë video ose foto të sistemit imunitar dhe duke u mbështetur në njohuritë e
mëparshme rreth qelizave të bardha të gjakut, pastaj plotësojnë në grupe tabelën e koncepteve si më poshtë:
Qelizat e bardha të gjakut Struktura e qelizës Vendi ku prodhohen Funksioni
Fagocitet
Neutrofilet
Monocite (makrofagë)
Limfocite B dhe T
Antigjen - antitrup

Kjo teknikë shqyrton temën nga këndvështrime të ndryshme, duke rritur aftësinë e nxënësit për të pasur një vizion të
gjerë mbi sistemin imunitar te njeriu.
Situata e parë: Edhe pse një person mund të jetë mbartës i hepatitit B dhe transmetues te personat e tjerë, ai
ka imunitet, pra nuk preket prej tij. Si e shpjegon këtë fakt?
Përshkruaj mekanizmat fiziologjikë të mbrojtjes së organizmit ndaj patogjeneve të ndryshme: trego funksionin
e HCl-së në stomak, keratinës në lëkurë, qelizave me qerpikë në trake, qimet e hundës etj.
Shpjego termat duke u mbështetur në njohuritë që ke mësuar rreth tyre: patogjen (antigjen), antitrup, sistem
mbrojtës i jashtëm, sistem mbrojtës i brendshëm, përgjigje imunitare, klone qelizash, qeliza kujtesë, kujtesë
imunologjike.
Krahaso antigjenin dhe antitrupin për nga përbërja dhe funksioni. Ç’lidhje ekziston midis tyre?
Zbato. Ndërto skicat përkatëse dhe bëj lidhjen funksionale midis tyre.
Antitrup-antigjen Veprimi i limfociteve T Limfocitet B Qelizë fagocitare
Krahaso neutrofilet me monocitet duke u mbështetur në këto veçori:

• Sa % e leukociteve janë dhe ç’përmasa kanë?
• Ku veprojë?
• Sa është jetëgjatësia e tyre dhe cilat mbulohen nga antitrupat?
Zbato: Skico formën e neutrofileve dhe monociteve.

Analizo mekanizmin e veprimit të neutrofileve dhe monociteve (makrofagë) mbi një qelizë bakteriale dhe virusi?
Pse quhet mekanizëm i mbrojtjes jospecifike? Cilin patogjen shkatërron neutrofili? Ç’funksion ka histamina?
Ç’kupton me kemotaks? Si e shkatërron monocoti dhe neutrofili antigjenin?
Shoqëro me skemën përkatëse.
Argumento: Si mbyllet plaga te një person i aksidentuar?
Situata e dytë: Çdo person i vaksinuar nuk preket nga poliomieliti, ndërsa nga gripi preket shpesh? Si e shpjegoni
këtë fakt?
98
Studio një limfocit B? Si e mbron ky limfocit organizmin nga virusi i poliomielitit? Pse limfociti B nuk siguron
imunitetin e organizmit edhe për virozat e stinës?
Kur virusi i gripit qarkullon në organizëm për herë të parë, personi ka ethe dhe temperaturë, ndërsa kur i njëjti
virus qarkullon përsëri personi nuk ka shqetësime. Argumento përgjigjen.
Shpjego si shumohen dhe diferencohen limfocitet B. A e shkatërron vetë patogjenin limficit B?
Interpreto përmes skemës përgjigjen e parë imunitare dhe të dytë imuntare që sigurohet nga limfocitet B.
Krahaso qelizat plazmatike dhe qelizat kujtesë. Cilat prej tyre janë në numër më të madh dhe cilat kanë më
shumë jetëgjatësi?
Argumento pse qelizat kujtesë përbëjnë bazën e kujtesës imunologjike?
Ç’përbërje ka vaksina? Pse shërben ajo? Trego disa lloje vaksinash që ke bërë.
Analizo strukturën e qelizës së limfociteve T. Sa lloje janë ato për nga funksioni që kryejnë? Si e shkatërron
limfociti T një qelizë kancerogjene?
Krahaso limfocitet B dhe limfocitet T duke bërë dallimet në ndërtim dhe funksionin që kryejnë
Përforcimi i njohurive: Kllaster, Diagrami i Venit

Në fund nxënësit ndërtojnë një kllaster, që përfshin të gjitha qelizat e bardha të gjakut dhe krahasojnë sistemin
mbrojtjes të jashtëm me sistemin mbrojtjes të brendshëm, përgjigjen imunitare specifike dhe jospecifike, neutrofilet
dhe monocitet, limficitet B dhe T.

Analizon: Ndërtimin dhe funksionin e neutrofileve, monociteve, antitrupit, limficiteve B dhe T.
N2: Skicon qelizën e neutrofilit, monocitit, limfocitit B, limfocitit T.
N3: Analizon mekanizmin e veprimit të qelizave fagocitare në procesin e pezmatimit.
Krahason: Sistemin mbrojtës të jashtëm dhe të brendshëm, përgjigjen imunitare specifike dhe jospecifike.
N4: Krahason pengesat fiziologjikë të mbrojtjes së organizmit me sistemin mbrojtës të brendshëm.
Interpreton: Përgjigjen e parë dhe të dytë imunitare të organizmit.
N4: Krahason përgjigjen e parë dhe të dytë imunitare.
N4: Krahason imunitetin qelizor dhe imunitetin humoral.
Detyra shtëpie dhe punë e pavarur: Portofol: Interpretoni kartelën tuaj të vaksinave.
Tematika: Imuniteti
63. Antitrupat dhe sasia e leukociteve në gjak aglutinimi, kulloshtra
64. Imuniteti aktiv dhe pasiv
klasifikon: Koncepte kyç:
- antitrupat dhe limfocitet T në bazë të funksionit që kryejnë; patogjen (antigjen)
- llojet e leukociteve dhe vlerat normale të tyre në organizëm; antitrup, qeliza T ndihmëse
krahason: qeliza T vrasëse, pezmatim i antigjenit
- qelizat t ndihmëse dhe T vrasëse për nga funksioni që kryejnë; citokinë, qeliza kujtesë
- imunitetin aktiv dhe pasiv, imunitetin natyral dhe artificial; imunitet aktiv
interpreton përmes skemës: imunitet pasiv
- veprimin e limfociteve T në funksion të mbrojtjes së organizmit; qeliza burimore
- diferencimin e qelizave burimore për pohimin e qelizave të elemente qelizore të gjakut, vaksina.
gjakut.
Burimet dhe mjetet: teksti “Biologji e thelluar 12”, fletë pune, foto, Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurriku-
skica, video, internet, mjete demonstruese të antitrupave dhe lare:
qelizave T, fletë analizash të gjakut. TIK, kimi, imunologji.
Parashikimi (Interpretimi i një roli) 25’, Ndërtimi i njohurive (Diskutim, Shoqërimi skematik i ideve. Organizuesit grafikë) 40’,
Përforcimi i njohurive (Kllaster. Diagrami i Venit) 25’
99
Parashikimi: Interpretimi i një roli

Nxënësit vihen në rolin e aktorëve dhe interpretojnë një situatë mekanizmi mbrojtës të organizmit. (Kjo metodë
nxit ndërveprimin, zhvillon rrjedhshmërinë, i lë hapësirë iniciativës dhe imagjinatës së nxënësit duke e argëtuar,
zbavitur dhe motivuar atë).
Fillimisht mësuesi/ja u tregon nxënësve situatën dhe rolet, pastaj nxënësit interpretojnë si më poshtë:
Duke pasur njohuri dhe nga temat e mëparshme, organizohen në grupe sipas gjatësisë së tyre dhe në grupe
vajzash e djemsh. Grupi i parë i vajzave (me gjatësi të vogël) janë vija e parë mbrojtës. Grupi i dytë i djemve (me
gjatësi me të vogël trupore) janë vija e dytë mbrojtëse. Grupi i tretë (djemtë dhe vajzat me gjatësi të madhe
trupore) ndahen në dy nëngrupe më pak të fuqishëm (limfocitet B) dhe më të fuqishëm (limfocitet T). Disa
nxënës sipas dëshirës interpretojnë antigjenet dhe antitrupat.
Ndërtimi i njohurive: Diskutim, Shoqërimi skematik i ideve, Organizuesi grafik

(kombinimi këtyre tri metodave të të nxënit është treguar më poshtë)
Vëzhgo figurën 9.10, f. 184 dhe përgjigju pyetjeve:
• Ç’lloj proteine është antitrupi?
• Ç’të përbashkët ka me hemoglobinën?
• Si lidhen dy vargjet e rënda me njëra-tjetrën nga ana kimike?
• Cili është funksioni i zonës “Y”, zonës variable dhe ku lidhet antigjeni?
Vëzhgo figurën 9,11, f. 184. Klasifiko antitrupat në bazë të funksionit specifik që ato kryejnë:
Antitrup që hap Antitrup që ndihmon Antitrup -

Antitrup -virus Antitrup - bakter Aglutinimi
vrima te bakteri fagocitet toksina
Shpjegimet
përkatëse
Lidh termat e mëposhtëm me fjalitë përkatëse:

1. Makrofag që ka gëlltitur patogjen.
2. Kujtesë imunologjike. Limfocite B
3. Qelizë trupi që është pushtuar nga një patogjen.
4. Bakter që qarkullon përsëri në organizëm. Limfocite T
5. Pezmatim i antigjenit.
Vëzhgo në figurën 9, 12. 9, 13, faqe 185, skemën e veprimit të qelizave T ndihmëse dhe qelizave T vrasëse
(citoksike).
Cilat janë tri funksionet e qelizave ndihmëse? Argumento lidhjen funksionale të tyre me qelizat B dhe qelizat
fagocite?
Krahaso qelizat T vrasëse me qelizat T ndihmëse duke bërë dallimet përkatëse dhe trego të përbashkëtat.
Cili është funksioni i qelizave T ndihmëse kujtesë dhe T vrasëse kujtesë? Argumento përgjigjen.
Te cila enë merret gjaku për analizë? Nga fleta e analizës ose nga tabela 9.1, faqe 186, cilat janë vlerat normale
dhe vlerat tipike të qelizave të bardha të gjakut. Krahaso vlerat normale me vlerat e fletës së analizave. Në
ç’raste rritet numri i neutrofileve dhe limfociteve? Cilat qeliza shkatërron virusi HIV dhe leukemia?
100
Lidh termat e mëposhtëm me njëri-tjetrin:
1. neutrofilet
2. limfocitet B Qeliza burimore limfoide
3. limfocitet T
4. monocitet Qeliza burimore meloide
5. pllakëzat e gjakut
Trego llojin e imunitetit në shembujt e mëposhtëm. Argumento përgjigjen.
1. Pasi ke kaluar virozën.

2. Pasi ke marrë nga goja vaksinën e poliomielitit.
3. Fëmijët e porsalindur që ushqehen me gji dhe që nuk ushqehen me gji.
4. Kur çan shputën e këmbës thellë me mjete të forta.
Përforcimi i njohurive: Kllaster. Diagrami i Venit

Nxënësit në grupe ndërtojnë një kllaster që përfshin riprodhimin dhe veprimin fiziologjikë të qelizave B dhe
qelizave T ndihmëse dhe kujtesë.
Krahasojnë llojet e antitrupave, imunitetin aktiv dhe pasiv, qelizat burimore mieloide dhe limfoide.
Klasifikon: Antitrupat dhe limfocitet T në bazë të funksionit që kryejnë. Llojet e leukociteve dhe vlerat normale
të tyre në organizëm.
N2: Klasifikon llojet e antitrupave në bazë të veprimit specifik të tyre.
N2: Klasifikon të gjitha llojet e leukociteve.
Krahason: Qelizat T ndihmëse dhe T vrasëse për nga funksioni që kryejnë. Imunitetin aktiv dhe pasiv, imunitetin
natyral dhe artificial.
N3: Krahason duke bërë dallimet përkatëse qelizat T me njëra-tjetrën.
N4: Krahason imunitetin aktiv-pasiv, imunitetin natyral-artificial duke bërë dallimet përkatëse.
Interpreton përmes skemës: Veprimin e limfociteve T në funksion të mbrojtjes së organizmit. Diferencimin e

qelizave burimore për pohimin e qelizave të gjakut.
N3: Shpjegon veprimin fiziologjik të llojeve të limfociteve T.
N4: Argumenton rolin e qelizave T në imunitetin e organizmit.
N4: Interpreton rolin e qelizave burimore në prodhimin e qelizave të gjakut.
Detyra shtëpie dhe punë e pavarur: Portofol: Interpreto fletën e analizave të gjakut të një personi të familjes.
Detyrë: Informacion për leuceminë dhe tetanosin.
101
Tematika: Imuniteti
Skleroza multiple, diagnostikimi i trombozës.
65. Sëmundjet autoimune
66. Antitrupat monoklonialë

Koncepte kyç:
shpjegon:
Sëmundje autoimmune
- si shkaktohen sëmundjet autoimmune;
Myastenia gravis
- rolin e antitrupave të monoklonuar në diagnostikimin dhe
skleroza multipede
kurimin e sëmundjeve;
artriti reumatoid,
analizon:
diabeti i tipit 1
- shkakun dhe pasojat e sëmundjeve autoimune në organizëm;
antitrupa monoklonialë
llojet e antitrupave që përdoren në diagnostikimin dhe
hibridoma
kurimin e sëmundjeve;
Trastuzumabi
Ipilimumabi, Infliximabi,
- ndikimin e qelizave T në shfaqjen e sëmundjeve autoimune;
Rituximabi
- prodhimin e antitrupave monoklonialë (antifibrinë).
Burimet dhe mjetet: Teksti “Biologji e thelluar 12”, fletë pune,

foto, skica, tabelë, video që demonstrojnë antitrupat monoklo-
TIK, imunologji, inxhinieri gjenetike.
nialë dhe sëmundjet autoimune.

Parashikimi (Stuhi mendimesh) 25’, Ndërtimi i njohurive (Rrjeti i diskutimit. Çështje në diskutim ) 40’, Përforcimi i njohurive
(Tabela e koncepteve. Diagrami i Venit) 25’

Parashikimi: Stuhi mendimesh
Nxënësit shprehin të gjitha idetë e mundshme pa komente duke i hedhur në tabelë, ose në një tabak letre pa
marrë parasysh se sa praktike janë ato. Në fund ato komentohen nga mësuesi/ja.
• A keni ndonjë të afërm me këto sëmundje: sklerozë multiple, artrit reumatoid, diabet i tipit 1?
• Trego të gjitha informacionet e mundshme mbi këto sëmundje.
• A kanë lidhje kanë këto sëmundje me njëra-tjetrën?
Skleroza multiple
Artriti reumatoid Diabeti i tipit 1
mmumultipede
• A i dhuron gjak një individ me grup gjaku A një individi me grup gjaku AB? Po e kundërta ndodh? Argumento
përgjigjen.
Ndërtimi i njohurive: Rrjeti i diskutimit. Çështje në diskutim

Përmes këtyre metodave bëhet organizimi grafik i informacionit dhe diskutimi është i strukturuar, i thellë
dhe i mbushur me argumente. Mësuesi/ja harton pyetje binare, që prek drejtpërdrejt thelbin e çështjes dhe
nxënësit duhet të argumentojnë pse janë pro ose kundër sipas modelit të mëposhtëm. Gjithashtu nxitet aftësia
hulumtuese e nxënësit, pavarësia dhe mendimi i lirë i tij.
• A është sëmundje autoimune skleroza multiple?
102
• Po diabeti i tipit 1?
Po Jo
Po Jo
• A shumohen qelizat hibridomë?

• Po qelizat e plazmës që prodhojnë antitrupa?
Organizmi shfaq përgjigje imunitare ndaj patogjeneve dhe lëndëve të dëmshme që veprojnë mbi organizmin. A
i sulmon sistemi imunitar antigjenet dhe proteinat që prodhon vetë organizmit? Nëse po, trego një rast konkret.
Si e shpjegon këtë fakt lidhur me informacionin që ke grumbulluar mbi sëmundjet e mësipërme?
Cili është shkaktari i sëmundjes Myastenia Graves (dobësi muskulore e rëndë). Cilin ind prek sëmundja dhe
ç’pasoja shkakton në organizëm? Ç’ndikim kanë qelizat T ndihmëse te receptorët e qelizës muskulore? Skico
skemën e veprimit të qelizave T mbi aktivitetin e qelizave muskulore. Veço simptomat e sëmundjes.
Si zhvillohet skleroza multiple. Trego llojin e indit që prek sëmundja dhe cilat janë pasojat e saj në organizëm.
Ç’ndikim kanë qelizat T në shkatërrimin e mielinës? Skico skemën e neuronit me këllëf të dëmtuar të mielinës.
Trego pasojat e sëmundjes në organizëm.
Si shkaktohet artriti reumatoid, cilin ind prek? Trego pasojat e sëmundjes në kyçe dhe tendina.
Cilët janë shkaktarët e diabetit të tipit 1? Cilin organ prek sëmundja dhe cilat janë pasojat e saj në organizëm.
Ç’ndikim kanë qelizat T vrasëse në prodhimin e insulinës? Skico skemën e veprimit të qelizave T mbi aktivitetin
e qelizave të ishujve të Langerhasit. Trego pasojat e sëmundjes në organizëm.
Si prodhohen antitrupat monoklonialë (Mab-et)? Argumento rolin e qelizave T të plazmës dhe qelizave
kancerogjene në fuzionim dhe prodhimin e hibridomave?
103
Përshkruaj përmes skemës teknikën e përdorimit të antitrupave monoklonialë për të përcaktuar pozicionin e
koagulave të gjakut te një person që mendohet se ka trombozë në vena.
Trego disa përdorime të tjera të Mab-eve në diagnostikimin e sëmundjeve.
Cili është ndikimi negative i Mab-eve në organizëm? Zbato dy mënyrat e humanizimit të Mab-eve për mjekimin
e sëmundjeve duke përpunuar antitrupin e mëposhtëm.
Rendit katër llojet e Mab-eve: 1. 2. 3. 4.

Si përdoret Trastuzumabi për mjekimin e kancerit të gjirit?
Si bëhet terapia me Ipilimumabi kundër melanomës (kancerit të lëkurës)?
Si përdoret Infliximabi për mjekimin e artritit reumatoid?
Si përdoret Rituximabi për mjekimin e Myastenia gravis?
Mab-et anti A dhe anti-B përdoren për të përcaktuar grupin e gjakut. Shpjego përmes skemës së mëposhtme se
çfarë ndodh n.q.s eritrocitet aglutinohen kur provohen me Mab?
Pse është e rëndësishme të kryhet prova e gjakut te njerëzit që bëjnë transfuzion gjaku dhe transplant veshke?
Përforcimi i njohurive: Tabela e koncepteve. Diagrami i Venit

Grupet plotësojnë tabelën përmbledhëse me informacionin e plotë dhe të saktë mbi sëmundjet autoimmune.
Gjithashtu bëjnë krahasimet përkatëse si më poshtë.
104
Nxënësit plotësojnë tabelën e mëposhtme:
Simptomat dhe pasojat e

Sëmundja autoimune Shkaktari i sëmundjes Organi dhe indi i prekur
sëmundjes
Myastenia gravis (MG)

Skleroza multipede
Artriti reumatoid
Diabeti i tipit 1
Diagrami i Venit: Krahaso antitrupat monoklonialë dhe antitrupat e humanizuar duke treguar të përbashkëtat
dhe dy dallime te skema e antitrupit.
Antitrup monoklonial Antitrup i humaniz.
Antitrupi Trastuzumabi Ipilimumabi Infliximabi Rituximabi
Përdorimet
Çfarë provon aglutinimi në organizëm me anti-A? Po n.q.s nuk ndodh aglutinimi? Argumento përgjigjen.

Shpjegon: Si shkaktohen sëmundjet autoimune. Rolin e antitrupave të monoklonuar në diagnostikimin dhe
kurimin e sëmundjeve.
N2: Liston sëmundjet autoimune.
N3: Shpjegon shkaqet e sëmundjeve autoimune.
N2: Liston llojet e antitrupave të monoklonuar.
N3: Shpjegon ndikimin e antitrupave të monoklonuar në diagnostikimin dhe kurimin e sëmundjeve.
Analizon: Shkakun dhe pasojat e sëmundjeve autoimune në organizëm. Llojet e antitrupave që përdoren në
diagnostikimin dhe kurimin e sëmundjeve.
N3: Analizon shkaqet, simptomat dhe pasojat e sëmundjeve autoimmune në organizëm.
N3: Analizon llojet e antitrupave që përdoren në diagnostikimin dhe kurimin e sëmundjeve.
Interpreton përmes skemës: Ndikimin e qelizave T në shfaqjen e sëmundjeve autoimune. Prodhimin e
antitrupave monoklonialë (antifibrinë).
N4: Interpreton përmes skemës ndikimin e qelizave T në shfaqjen e sëmundjeve autoimune.
N4: interpreton përmes skemës prodhimin e antitrupave monoklonialë (antifibrinë).
N4: Zbaton përdorimin e Mab-it në zbulimin e trombozës dhe grupin e gjakut në organizëm.
Detyra shtëpie dhe punë e pavarur: Portofol: Informacion për lloje të tjera sëmundjesh autoimmune.
Detyrë: Ushtrimi 9. 21, faqe 195.
105
Tematika: Imuniteti
Tema mësimore: (45’) Situata e të nxënit:

67. Përsëritje. Sistemi imunitar, sëmundjet autoimune, antitrupat Përsëritje e nxënies së njohurive
monoklonialë.

Koncepte kyç:
përshkruan:
patogjen (antigjen)
- veçoritë e qelizave të bardha të gjakut;
antitrup
- sëmundjet që shkaktohen nga çrregullimet e qelizave bardha të
imunitet specifik dhe jospecifik përgjigje imunitare
gjakut.
neutrofile
shpjegon:
monocite (makrofagë)
- rolin e sistemit imunitar në shkatërrimin e patogjenëve të huaj që
limfocite B dhe T
bien në kontakt me organizmin;
kujtesë imunologjike
- përbërjen dhe funksionin e vaksinës;
citokinë
analizon:
imunitet aktiv
- ndërtimin dhe funksionin e qelizave fagocitare, limfociteve,
imunitet pasiv
antitrupit, hibridomave, antitrupave, monoklonialë;
qeliza burimore
- sëmundjet autoimune dhe llojet e antitrupave monoklonialë;
vaksina
krahason duke bërë dallimet përkatëse midis imunitetit aktiv dhe
sëmundje autoimune
imunitetit pasiv, antitrupave dhe antitrupave monoklonialë;
antitrupa monoklonialë
diskuton mbi përdorimin e mab-eve në diagnostikimin dhe kurimin
hibridoma.
e sëmundjeve.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkur-
skica, video, internet, grafikë, tabela, fletë të bardha për skicimin e
rikulare: TIK, fizikë, kimi, imunologji, inxhinieri
proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, lapustila, animime, CD
gjenetike.
interaktive.

Puna në grupe, Diskutim, Kllaster, Shoqërimi skematik i ideve. Diagrami i Venit.

detyrën përkatëse. Mësuesi/ja orienton secilin grup të punojë rreth pyetjeve të përgatitura parapraktikisht nga
vetë ai/ajo.
Grupi I: Kllaster
Ndërtoni një kllaster që përfshihen të gjitha qelizat e bardha të gjakut. Klasifikojini ato sipas llojit të tyre,
skiconi dhe emërtoni qelizën e secilit prej tyre, tregoni llojet e qelizave burimore që prodhojnë qeliza të bardha
të gjakut, renditni funksionet përkatëse të këtyre qelizave.
Leukocitet
Fagocitet Limfocitet Trombocitet
106
Nxënësit në fund plotësojnë tabelën e mëposhtme dhe përllogaritin numrin e neutrofileve dhe limfociteve për
1dm3 gjak.
eritroocitet leukocitet trombocitet Hb
neutrofile monocite limfocite B limfocite T

Vlerat
normale
Grupi II: Shoqërimi skematik i ideve

Nxënësit ndërtojnë skemën e mekanizmit të veprimit të qelizave
fagocitare dhe diskutojnë rreth pyetjeve: Cilat qeliza të bardha
marrin pjesë në përgjigjen imunitare jospecifike? Si është
përshtatur qeliza e tyre për të shkatërruar patogjenin? Si tretet
patogjeni brenda qelizës? Skiconi skemën dhe interpretoni fazat e
mekanizmit të veprimit të neutrofileve dhe monociteve kur krijohet
një çarje në lëkurë.
Bëj lidhjet midis termave të mëposhtme:

Shkojnë nga gjaku në inde. Neutrofile
Quhen makrofagë.
Kanë jetëgjatësi të shkurtër. Monocite
Shkatërrojnë baktere, viruse, proteina të huaja.
Grupi III: Shoqërimi skematik i ideve. Diagram i Venit

Nxënësit ndërtojnë skemën e mekanizmit të veprimit të qelizave B
mbi antigjenet përkatëse dhe diskutojnë rreth pyetjeve:
Ku prodhohen dhe ku maturohen qelizat B? Si shumohen ato dhe
sa lloj qelizash prodhojnë?
Krahaso qelizat e plazmës me qelizat kujtesë duke bërë dy dallime
përkatëse te diagrami i mëposhtëm.
q. plazmës q. kujtesë
107
Grupi IV: Shoqërimi skematik i ideve. Diagram i Venit
Nxënësit ndërtojnë skemën e mekanizmit të veprimit të qelizave T gjatë një përgjigjeje imunitare dhe
diskutojnë rreth pyetjeve: Ku prodhohen dhe ku maturohen qelizat T? Emërtoni llojet e qelizave T në skemën
e mëposhtme. Krahasoni qelizat T ndihmëse me qelizat T vrasëse, qelizat T me qelizat B, duke bërë dallimet
përkatëse midis tyre.
T ndihmëse T vrasëse
Cilat qeliza (B,T) veprojnë në situatat e mëposhtme:

a. Nxitin makrofagët në procesin e pezmatimit.
b. Nxitin prodhimin e antitrupave në rast viroze.
c. Shkatërrojnë qelizat kancerogjene të organizmit.
d. Prodhojnë antitrupa për shkatërrimin e patogjenit.
Grupi V: Tabela e koncepteve

Klasifikoni llojet e antitrupave dhe antitrupat monoklonialë. Skicojini ato dhe tregoni veprimin specifik përkatës.
Bëni dallimet midis tyre. Shndërroni një antitrup në antitrup monoklonial?
Antitrupat që prodhojnë limficitet Antitrupat monoklonialë
Klasifikimi
Veprimi specifik
Dallimet përkatëse
Përdorimi i tyre
Gjej llojin e imunitetit në shembujt e mëposhtëm (aktiv-pasiv, natyror-artificial).

• Mbyllja e plagës pas një aksidenti.
• Vaksinimi kundër fruthit.
• Ushqyerja me gji e fëmijës.
Grupi VI: Diskutim

1. Diskuto pse aplikimi i vaksinës ishte i suksesshëm në zhdukjen e varicelës, ndërsa fruthi, rubeola, kolera dhe
malaria nuk janë zhdukur.
2. Trego pse mjekimi i kancereve me antitrupa monoklonialë ka më pak efekte anësore krahasuar me përdorimin
e ilaçeve antikanceroze ose përdorimi i radioterapisë.
3. Duke ditur grupin tuaj të gjakut trego llojin e Mab-it që duhet të përdorësh në organizëm.
4. Si mjekohet me antitrupa të monoklonialë artriti reumatoid, melanoma, leucemia, kanceri i gjirit.
108
Përshkruan: Veçoritë e qelizave të bardha të gjakut. Sëmundjet imunitare dhe autoimune.

N2: Klasifikon llojet e leukociteve sipas kategorive përkatëse të tyre.
N2: Përshkruan llojet e sëmundjeve imunitare dhe autoimune.
Shpjegon: Rolin e sistemit imunitar në shkatërrimin e patogjenëve të huaj që bien në kontakt me organizmin.
Përbërjen dhe funksionin e vaksinës.
N3: Shpjegon përgjigjen imunitare specifike dhe jospecifike.
N3: Shpjegon përbërjen dhe funksionin e vaksinës në organizëm.
Analizon: Ndërtimin dhe funksionin e qelizave fagocitare, limfociteve, antitrupit, hibridomave, antitrupave,
monoklonialë. Sëmundjet autoimune dhe llojet e antitrupave monoklonialë.
N3: Analizon ndërtimin dhe funksionin e qelizave fagocitare, limfociteve, antitrupit, hibridomave, antitrupave
monoklonialë.
N4: Analizon sëmundjet autoimune dhe llojet e antitrupave monoklonialë.
Krahason duke bërë dallimet përkatëse midis: imunitetit aktiv dhe imunitetit pasiv, antitrupave dhe antitrupave
monoklonialë.
N3: Bën dallimet përkatëse midis imunitetit aktiv dhe imunitetit pasiv,antitrupave dhe antitrupave monoklonialë.
Diskuton mbi përdorimin e Mab-eve në diagnostikimin dhe kurimin e sëmundjeve.
N4: Diskuton mbi përdorimin e Mab-eve në diagnostikimin dhe kurimin e sëmundjeve.
Tematika: Energjia dhe frymëmarrja qelizore

Tema mësimore: (45’) Një fëmijë me tre prindër.
68. Nevojat e organizmave të gjallë për energji
Koncepte kyç:
fotosintezë
klasifikon gjallesat sipas mënyrës së të ushqyerit dhe ndryshimit të
gjallesa autotrofe
temperaturës së trupit të tyre në varësi të temperaturës së mjedisit;
gjallesa heterotrofe
analizon proceset që prodhojnë energji për organizmin dhe proceset
gjallesa ektoderme
nëpërmjet të cilave organizmi shpenzon energji;
gjallesa endoterme
interpreton përmes skemës transferimin e lëndëve dhe energjisë në
transferim i energjisë
gjallesat e një ekosistemi.
ATP.
Burimet dhe mjetet: Teksti “Biologji e thelluar 12”, fletë pune, foto, Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurri-
skica, tabelë, video rreth temës, grafikë. kulare: TIK, kimi, ekologji, fizikë.

Parashikimi (Stuhi mendimesh) 10’, Ndërtimi i njohurive (Di, Dua të di, Mësoj) 25’, Përforcimi i njohurive (Shoqërimi skematik
i ideve.) 10’

Nxënësit shprehin të gjitha idetë e mundshme lidhur me nevojat energjetike të gjallesave pa komente duke i hedhur
në tabelë, ose në një tabak letre pa marrë parasysh se sa praktike janë ato. Në fund ato komentohen nga mësuesi/ja.
• Si ushqehen këto gjallesa: bima, karkaleci, ariu, leopardi?

• Cila është lënda e parë që përdor secila gjallesë?
• Trego formën e energjisë që shfrytëzon gjallesa dhe formën e energjisë që prodhon?
109
Plotëso skemat më poshtë:
Gjallesa autotrofe Gjallesa heterotrofe
Ndërtimi i njohurive: Di, Dua të di, Mësoj
1. Çfarë u siguron fotosinteza

1. Fotosinteza u siguron gjallesave energji dhe
gjallesave?
lëndë organike (glukozë).
2. Si e sigurojnë karbonin gjallesat
1. Gjallesat për nga mënyra e 2. Gjallesat autotrofe si burim karboni përdorin
autotrofe dhe gjallesat heterotro-
të ushqyerit janë autotrofe dhe gazin CO2, ndërsa gjallesat heterotrofe si burim
fe?
heterotrofe. karboni përdorin përbërjet organike.
3. Pse i përdor organizmi përbërjet
2. Gjallesat autotrofe përdorin 3. Përbërjet organike organizmi i përdor për dy
organike?
Energjinë diellore, ndërsa qëllime: për prodhimin e përbërjeve të tjera
4. Në zinxhirin ushqimor trego
gjallesat heterotrofe shfrytëzo- organike dhe për të prodhuar energjinë potenciale
varësinë midis gjallesave autotrofe
jnë Energjinë kimike të ruajtur kimike (ATP-në).
dhe gjallesave heterotrofe ndaj
në lëndët ushqyese. 4. Gjallesat heterotrofe janë të varura nga gjallesat
njëra-tjetrës. Argumento përgjigjen.
3. Si lëndë të parë qeliza autotrotrofe dhe anasjelltas gjallesat autotrofe
Trego katër argumente se si e
përdor glukozën. janë të varura nga gjallesat heterotrofe. Nxënësit
shfrytëzojnë gjallesat energjinë po-
japin dy argumente për varësinë që krijojnë
tenciale kimike për të kryer punë.
4. gjallesat autotrofe dhe heterotrofe ndaj njëra-
Ilustro me shembuj përkatës.
tjetrës.
5. Si ndryshon temperature e trupit
Nxënësit tregojnë katër argumente mbi përdorim-
të gjallesës në varësi të temper-
in e energjisë nga organizmi për të kryer punë.
aturës së mjedisit. Kategorizoji ato
5. Nxënësit klasifikojnë gjallesat në dy grupe:
në dy grupe.
Ektotermë
6. Si ulet energjia e aktivizimit në
Endotermë
qelizë në mënyrë që reaksionet
kimike të metabolizmit të organiz-
Gjarpri, bretkosa.
mit të zhvillohen normalisht?
6. Reaksioni i fotosintezës Dhelpra, shqiponja, ketri.
7. Cilën formë të energjisë përdor
është:
qeliza:
C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6. Energjia e aktivizimit në reaksione kimike ulet
ATP,
6H2O + 2870 KJ. përmes enzimave dhe fosforilimit.
NADH,
Qeliza përdor ATP-në. Nxënësi argumenton pse
Energjinë e glukozës. Argumento
qeliza për aktivitetin e saj përdor ATP-në
përgjigjen.
Përforcimi i njohurive: Shoqërimi skematik i ideve

Nxënësit punojnë në grupe duke shprehur idetë e tyre në
mënyrë skematike.Nxënësit plotësojnë skemën e mëposhtme Heterotrofe Autotrofe
lidhur me mënyrat e të të ushqyerit të bimëve dhe kafshëve,
rolin e fotosintezës te bima, transferimin e lëndës dhe
Kafshët Bima
energjisë, rolin e frymëmarrjes qelizore në jetën e gjallesave,
përdorimin e energjisë nga gjallesat dhe shfrytëzimin e saj
për të kryer punë.
Frymëmarrja
110
Klasifikon gjallesat sipas mënyrës së të ushqyerit dhe ndryshimit të temperaturës së trupit të tyre në varësi të
temperaturës së mjedisit.
N2: klasifikon gjallesat sipas mënyrës së të ushqyerit.
N2: Klasifikon gjallesat sipas ndryshimit të temperaturës së trupit në varësi të temperaturës së mjedisit.
Analizon proceset që prodhojnë energji për organizmin dhe proceset përmes së cilave organizmi shpenzon
energji.
N3: Analizon proceset përmes së cilave prodhohet energji për organizmin.
N3: Analizon proceset përmes së cilave organizmi shpenzon energji.
Interpreton përmes skemës transferimin e lëndëve dhe energjisë në gjallesat e një ekosistemi.
N4: Interpreton përmes skemës transferimin e lëndëve dhe energjisë në gjallesat e një ekosistemi.

Detyrë: Ndërto dhe interpreto grafikun e oksidimit të glukozës, figura 10.3.
Tematika: Energjia dhe frymëmarrja qelizore.

Situatë e të nxënit: Një njeri në gjendje qetësie
Tema mësimore: (90’) përdor 40 kg ATP për 24 orë. Sheqeri, “karburant”
69. ATP-ja që digjet.
70. Frymëmarrja qelizore, glikoliza dhe reaksionet e ndërmjetme
Koncepte kyç:
ATP
shkruan:
“monedhë energjetike”
- reaksionin e prodhimit të ATP-së dhe reaksionin e shndërrimit të
kimoiosmozë
saj në ADP;
ATP sintetaza
- reaksionet e glikolizës dhe reaksionit të ndërmjetëm;
pompa Na/K
shpjegon:
frymëmarrje qelizore
- rolin e ATP-së si “monedhë energjie” dhe funksionet e saj;
glikolizë
- rolin e NADH në transportin e joneve H dhe strukturën e CoA;
reaksion i ndërmjetëm
fosforilim
- sintezën e ATP-së dhe funksionimin e pompës na/k.
CoA
- glikolizën dhe reaksionin e ndërmjetëm të frymëmarrjes qelizore.
NADH.
Burimet dhe mjetet: Teksti “Biologji e thelluar 12”, fletë pune, foto, Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurri-
skica, tabelë, video rreth temës, lapsa me ngjyra. kulare: TIK, kimi, fizikë.

Parashikimi (Tabela e konceptit) 25’, Ndërtimi i njohurive (Kubimi, Shoqërimi skematik i ideve) 40’, Përforcimi i njohurive
(Pyetje me alternativa PO, JO, Diagram i Venit) 25’

Plotëso tabelën e mëposhtme duke u mbështetur në informacionin e tekstit dhe trego se në cilin rast prodhohet
më pak energji.
Shëndërrimet e ATP-së ATP ADP ADP AMP AMP Adenozinë
Sasia e energjisë që
prodhohet (kJ/mol)
111
Plotëso tabelën duke u mbështetur në njohuritë e mëparshme.
Lënda Karbohidratet Yndyrat Proteinat
Përfaqësuesi që shërben si burim E

Sasia e energjisë që çliron kur digjet 1gr.
Ndërtimi i njohurive: Kubimi, Shoqërimi skematik i ideve

A është i saktë pohimi në reaksionin e mëposhtëm të hidrolizës së ATP-së: lidhjet që bashkojnë dy grupet e
jashtme të fosfatit ( H3PO4) janë lidhje makroenergjike. Argumento përgjigjen.
ATP + H2O ADP + H2O AMP + H2O Adenozinë.
Argumento pse ATP-ja shërben si “monedhë energjetike”. Cilat janë vetitë kimike të saj që e bëjnë të përdorshme
nga qeliza?
A shndërrohet e gjithë energjia e dobishme në ATP. Cila pjesë e saj kthehet në energji termike?
Krahaso ATP (monedhë energjetike) dhe glukozën (rezervë energjie) duke bërë diferencimet midis tyre. Cila
prej tyre është dhuruese e menjëhershme e energjisë dhe cila është mbartëse afat shkurtër dhe afatgjatë e
energjisë potenciale?
Zbato: Trego 3-4 përdorime të ATP-së në aktivitetin e organizmit.
Veço dy burimet e energjisë që nevojitet për sintezën e ATP-së.
Në cilat organele qelizore prodhohet ATP-ja? Specifiko pjesën e kloroplastit dhe mitokondrisë ku prodhohet
ATP-ja shoqëroje me skicën përkatëse.
Shpjego përbërjen, strukturën dhe rolin e ATP sintetazës në prodhimin e ATP-së.
Shkruaj ekuacionin e reaksionit të katalizohet nga ATP sintetaza.
Interpreto përmes skemës tre fazat e sintezës së ATP-së (kimiosmoza) në kloroplaste dhe mitokondri. Cili është
funksioni zonës Y në molekulën e saj?
Struktura e ATP sintetazës
Shpjego si është e ndërtuar pompa Na/K? Ku ndodhet kjo pompë dhe cili është funksioni i saj?
Skico skemën e funksionimit të pompës Na/K. Trego rolin e ATP-së në transportin aktiv.
Krahaso ATP-sintetazën dhe pompën Na/K duke treguar të përbashkëtat dhe bëj dallimet përkatëse.
Trego rëndësinë e transportit aktiv në funksionimin e pompës Na/K te gjallesat.
Shkruaj reaksionin e frymëmarrjes qelizore. Shndërroje në ekuacion dhe gjej sa ATP prodhohen nga djegia e
një molekule glukozë? Cila lëndë shërben si “karburant”? Ku ndodh ky proces? A digjet glukoza në mungesë të
oksigjenit? Rendit fazat e zbërthimit të glukozës.
Vëzhgo skemën e glikolizës, në figurën 10,8, skico atë në fletën e punës dhe plotëso tabelën:
112
Ku ndodh? Prania e Substanca që prodhohet Produktet Sasia e ATP dhe NADH
Substance nistore oksigjenit për çdo reaksion të saj përfundimtare dhe CO2 që prodhohet
Glikoliza
Reaksioni i
ndërmjetëm
Te glikoliza:
Cili është reaksioni endotermik dhe sa ATP shpenzohen? Cili është kapësi i joneve hidrogjen? Shkruaj reaksionin
e lidhjes së tij në molekulën e NADH. Ku e transferon hidrogjenin kjo molekulë? Sa ATP prodhohen nga
transferimi i një molekule NADH?
Te reaksioni i ndërmjetëm:
Cilat janë ndryshimet midis acetilit, acidi piruvik dhe acetil koenzimës A? Ndërto strukturën e CoA.
Gjej të përbashkëtat dhe bëj dallimet midis glikolizës dhe reaksionit të ndërmjetëm?
Interpreto reaksionin e zbërthimit të acideve yndyrore. Krahaso zbërthimin e glukozës me zbërthimin e acideve
yndyrore duke bërë dallimet përkatëse.
Përforcimi i njohurive: Pyetje me alternativa PO, JO, Diagram i Venit

Cilën formë të energjisë përdor qeliza:
1. ATP
2. Energji termike
3. Energji potenciale
Cila nga përbërjet e mëposhtme është mbartëse afatshkurtër e energjisë potenciale kimike:
1. ATP-ja
2. Glukoza
3. Glikogjeni
4. Trigliceridet.
Sasia më e madhe e ATP-së në qelizë prodhohet nga:

1. Energjia potenciale kimike,
2. Energjia potenciale elektrike,
3. Glikoliza dhe cikli i Krebsit.
ATP-sintetaza është:
1. Proteinë kanalore
2. Enzimë
3. Energji kimike
Funksioni i zonës Y në molekulën e ATP-sintetazës është:

1. Transporton jonet H+
2. Pëson përdredhje kur kalojnë jonet H+
3. Lidh molekulën e ADP-së
4. Çliron molekulën e ATP-së
Për çdo ATP të përdorur te pompa Na/K ndodh kalimi:

1. I tri joneve Na jashtë qelizës dhe dy joneve K në brendësi të qelizës.
2. I tri joneve K jashtë qelizës dhe dy joneve Na në brendësi të qelizës.
3. I joneve të Na dhe K në drejtim të gradientit të përqendrimit.
113
Glikoliza ndodh në:
1. Në citoplazmë dhe në prani të oksigjenit.
2. Në citoplazmë dhe në mungesë të oksigjenit.
3. Në mitokondri dhe në prani të oksigjenit.
4. Në mitokondri dhe në mungesë të oksigjenit.
Krahaso duke bërë dallimet përkatëse midis glikolizës dhe reaksionit të ndërmjetëm:
substancë nistore prania e O2 vendi ku ndodh
Reaksioni i
Glikoliza
ndërmjetëm
Produktet Sasia e ATP-së NADH që prodhohet
Shkruan: Reaksionin e prodhimit të ATP-së dhe reaksionin e shndërrimit të saj në ADP. Shkruan reaksionet e
glikolizës dhe reaksionin e ndërmjetëm.
N2: Shkruan reaksionin e prodhimit të ATP-së dhe reaksionin e anasjelltë të saj.
N3: Shkruan reaksionet e glikolizës dhe reaksionin e ndërmjetëm.
Shpjegon: Rolin e ATP-së si “monedhë energjetike” dhe funksionet e saj. Shpjegon rolin e NADH në transportin
e joneve H dhe strukturën e CoA.
N3: Shpjegon rolin e ATP-së si “monedhë energjetike” dhe funksionet e saj.
N3: Shpjegon rolin e NADH në transportin e joneve H dhe strukturën e CoA.
Interpreton përmes skemës sintezën e ATP-së dhe funksionimin e pompës Na/K. Interpreton përmes skemës
glikolizën dhe reaksionin e ndërmjetëm të frymëmarrjes qelizore.
N4: Interpreton përmes skemës sintezën e ATP-së dhe funksionimin e pompës Na/K.
N4: Interpreton përmes skemës glikolizën dhe reaksionin e ndërmjetëm të frymëmarrjes qelizore.

Ushtrim: Njeriu në gjendje qetësie përdor 40 kg ATP në 24 orë. Gjatë ushtrimeve fizike të sforcuara ai përdor 0,5
kg ATP në minutë. Duke ditur se nga një molekulë ATP-je çlirohen 30,5 kJ, gjej:
1. Sa energji (kJ) shpenzon njeriu në gjendje qetësie?
2. Sa energji (kJ) shpenzon njeriu gjatë një aktiviteti të sforcuar që zgjat 20 minuta?
114
Tematika: Energjetika dhe frymëmarrja qelizore.

Tema mësimore: (90’) Situatë e të nxënit: Cikli i acidit trikarboksilik. Qeliza
71. Frymëmarrja qelizore. Cikli i Krebsit dhe fosforilimi oksidativ. e mëlçisë përmban 1000- 2000 mitokondri.
72. Struktura dhe funksioni i mitokondrive
Koncepte kyç:
Frymëmarrje qelizore,
shpjegon konceptet: frymëmarrje qelizore, matriks, kreshta, fosfo-
mitokondri,
rilim oksidativ, kimiosmozë, NADH, NADPH, FADH2, ATP sintetazë;
cikli i Krebsit,
analizon:
fosforilim oksidativ,
reaksionet e ciklit të Krebsit dhe fosforilimin oksidativ.
kimiosmozë,
ndërtimin dhe funksionet e mitokondrisë.
ATP sintetazë,
- interpreton përmes skemës fazat e frymëmarrjes qelizore që
NADPH,
ndodhin në mitokondri.
NADH,
- harton bilancin energjetik të frymëmarrjes qelizore.
FADH2
Burimet dhe mjetet: Teksti “Biologji e thelluar 12”, fletë pune, Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurriku-
foto, skica, tabelë, video rreth temës, lapsa me ngjyra. lare: TIK, kimi, fizikë, matematikë.

Parashikimi (Stuhi mendimesh) 25’, Ndërtimi i njohurive (Kubimi, shoqërimi skematik i ideve) 40’, Përforcimi i njohurive
(Pyetje me alternativa PO, JO, kllaster) 25’

Nxënësit pasi marrin informacionin e duhur mbi mitokondrinë dhe ciklin e Krebsit përmes videos ose burimeve të
tjera u përgjigjen pyetjeve të mëposhtme, ku të gjithë shprehin idetë e tyre pa i kundërshtuar ato.
• Kur është zbuluar cikli i Krebsit?
• Te cili organel ndodh ky cikël? Trego rolin e tij në qelizë.
• Skico mitokondrinë dhe emërto pjesët e saj.
• Trego funksionin kryesor të mitokondrisë.
Ndërtimi i njohurive: Kubimi, Shoqërimi skematik i ideve

Vëzhgo skemën e ciklit të Krebsit te figura 10.9 ose në video. Te cila pjesë e mitokondrisë ndodh cikli i Krebsit?
Trego përbërjen e matriksit. A është i nevojshëm gazi O 2 në këtë cikël? Nënvizo të gjitha përbërjet kimike të
ciklit të Krebsit dhe lexoji ato sipas radhës së vendosjes së tyre.
Shkruaj reaksionin e parë të këtij cikli duke treguar substancën nistore dhe produktin përkatës. Ç’lidhje ka me
reaksionin e ndërmjetëm?
Shkruaj shndërrimet kimike të acidit citrik dh trego produktet përkatëse të reaksioneve.
Pse reaksionet e ciklit të Krebsit janë ciklike? Argumento përgjigjen. Cili është kontributi i ciklit të Krebsit në
furnizimin e qelizave me energji?
Plotëso tabelën e mëposhtme:
Roli i O2 në Substanca Sasia e molekulave Sasia e ATP- së Sasia e NADH dhe

Ku ndodh? Produktet
këtë proces nistore të CO2 që çlirohen që prodhohet FADH2 që prodhohen
Cikli i
Krebsit
115
Skico membranën e brendshme të mitokondrisë. Rendit llojet e proteinave të saj dhe trego funksionet përkatëse
të tyre. Shpjego çfarë është fosforilimin oksidativ.
Struktura e FADH2 Struktura e NADH
Krahaso strukturën e NADH NADPH dhe FADH2 duke bërë dallimet përkatëse dhe trego të përbashkëtat.
Shkruaj reaksionet e oksido-reduktimit të molekulave të NADH dhe FADH2. Përshkruaj rrugën që ndjekin
elektronet në membranën e brendshme të mitokondrisë dhe protonet H. Argumento ku përdoret energjia e
elektroneve dhe energjia potenciale kinetike e protoneve H. Interpreto përmes skemës fosforilimin oksidativ. Si
krijohet gradient i përqendrimit dhe shpjego procesin e kimiosmozës?
Sa ATP prodhohen nga molekulat e NADH dhe FADH2? Ku grumbullohen sasitë e tepërta të ATP-së?
Trego funksionin e gazit oksigjen në zinxhirin e transportit të elektroneve. Shkruaj reaksionin e prodhimit të
ujit metabolik në qelizë.
Dizajno strukturat ndërtuese të mitokondrisë dhe trego funksionet përkatëse të matriksit, kreshtave, membranës
së brendshme dhe membranës së jashtme, duke u mbështetur në skemën e figurës 10.11.
Përforcimi i njohurive: Pyetje me alternativa PO, JO, Kllaster

Substanca nistore e ciklit të Krebsit është:
a. Acidi piruvik,
b. Acidi citrik,
c. Acetil CoA,
d. Acidi laktik.
Produktet e ciklit të Krebsit janë:

a. ATP, NADPH, FADH2, CO2,
a. ATP, NADH, FADH2, O2,
b. ATP, NADH, FADH2, CO2,
116
NADPH ndryshon nga NADH, sepse:
a. Përmban një grup fosfat në vend të hidrogjenit.
b. Përdoret si transportuese e H në frymëmarrjen qelizore.
c. Përmban një molekulë lineare ribitol në vend të ribozës.
Kimiosmoza është proces në të cilin:

a. Energjia potenciale elektrike e protoneve H përdoret për sintezën e ATP-së.
b. Energjia e elektroneve përdoret për transportin e ADP-së në brendësi të mitokondrisë.
c. Elektronet dhe protonet kapen nga oksigjeni duke e reduktuar atë në ujë.
Bëj bilancin energjetik të përdorimit dhe prodhimit të ATP-së duke plotësuar tabelën e mëposhtme:
Sasia e produkteve që prodhohen
Proceset e frymëmarrjes qelizore ATP NADH FADH2 CO2
Glikoliza
Reaksioni i ndërmjetëm
Cikli i Krebsit

Membranë e
Mitokondria Membranë e jashtme Matriks Kreshtat
brendshme
Funksionet përkatëse

Shpjegon konceptet: frymëmarrje qelizore, matriks, kreshta, fosforilim oksidativ, kimiosmozë, NADH, NADPH,
FADH2, ATP sintetazë.
N3: Shpjegon konceptet: frymëmarrje qelizore, matriks, kreshta, fosforilim oksidativ, kimiosmozë, NADH, NADPH,
FADH2, ATP sintetazë.
Analizon reaksionet e ciklit të Krebsit dhe fosforilimin oksidativ Analizon ndërtimin dhe funksionet e
mitokondrisë.
N2: Skicon ciklin e Krebsit, fsforilimin oksidativ dhe mitokondrinë duke u mbështetur në figurat e tekstit.
N3: Analizon ndërtimin dhe funksionet e mitokondrisë.
N4: Analizon reaksionet e ciklit të Krebsit dhe fosforilimin oksidativ
Interpreton përmes skemës fazat e frymëmarrjes qelizore që ndodhin në mitokondri.

N4; Interpreton përmes skemës fazat e frymëmarrjes qelizore që ndodhin në mitokondri.
Harton bilancin energjitik të frymëmarrjes qelizore.

N4: Harton bilancin energjitik të frymëmarrjes qelizore.
Detyra shtëpie dhe punë e pavarur: Ndërto një poster që të përfshijë njërën fazë të frymëmarrjes qelizore,
modelo mitokondrinë me mjete të riciklueshme.
Detyrë: Ushtrimi 10.4, 10.5.
117
Tematika: Energjetika dhe frymëmarrja qelizore. Situatë e të nxënit:

“Oksigjeni borxh”
73. Frymëmarrja qelizore pa oksigjen

- përshkruan përmes reaksionit procesin e fermentimit laktik dhe Koncepte kyç:
fermentimit alkoolik; fermentim alkoolik
- analizon substancat nistore dhe produktet e frymëmarrjes anaerobe; fermentim laktik
- krahason duke bërë dallimet përkatëse midis fermentimit laktik dhe alkool dehidrogjenazë
alkoolik, frymëmarrjes aerobe dhe frymëmarrjes anaerobe.; laktat dehidrogjenazë
- vlerëson rolin e fermentimit në prodhimin e produkteve në dobi të koeficient i frymëmarrjes (RQ)
njeriut.
Burimet dhe mjetet: teksti “Biologji e thelluar 12”, fletë pune, foto, skica,
tabelë, video rreth temës, mjete demonstruese rreth procesit të fermen-
ndërkurrikulare: TIK, kimi.
timit.

Parashikimi (Stuhi mendimesh) 10’, Ndërtimi i njohurive (Demonstrimi) 20’, Përforcimi i njohurive (Diagram i Venit)15’

Nxënësit shprehin të gjitha idetë e mundshme pa komente, duke i hedhur në dërrasën e zezë, ose në një tabak
letre, pa marrë parasysh sesa praktike janë ato. Në fund ato komentohen nga mësuesi.
• Nga fermentimi i rrushit prodhohet rakia.
• Në ç’kushte ndodh ky proces?
• Cili është substrati dhe produkti në këtë proces?
• Pas një aktiviteti fizik të sforcuar personi ndjen dhimbje muskujsh.
• Si e shpjegon këtë fakt? Çfarë lënde prodhohet në qelizat muskulore?

Nëpërmjet kësaj metode bëhet një prezantim
vizual i llojeve të fermentimit, nxënësit
modelojnë, analizojnë dhe sintetizojnë
informacionin mbi fermentimin.
- Si prodhohet kosi dhe buka në kushtet e
shtëpisë? Pse ndihet era e alkoolit kur piqet
buka e ardhur?
N.q.s në procesin e frymëmarrjes qelizore
mungon oksigjeni a do të formohet ATP-ja
përmes fosforilimit oksidativ? Argumento
përgjigjen. Trego pasojat e mungesës së
oksigjenit në frymëmarrjen qelizore.
Shkruaj reaksionin e fermentimit laktik dhe
fermentimit alkoolik duke u mbështetur
te skema e mëposhtme. Veço enzimat
përkatëse që katalizojnë reaksionet.
118
Ç’ndryshim ka në strukturë acidi piruvik dhe acidi laktik, acidi piruvik dhe alkooli etilik? Përshkruaj rrugën
që ndjekin jonet hidrogjen që shkëputen nga NADH. Cili është funksioni i tyre? Si sigurohet energjia për
shndërrimin e acidit piruvik në acid laktik dhe alkool etilik. Krahaso rolin e joneve H në procesin e fermentimit
dhe procesin e frymëmarrjes qelizore.
Sa ATP prodhohen në procesin e fermentimit? Trego rëndësinë e dy molekulave të ATP-së në procesin e
fermentimit.
Krahaso fermentimin alkoolik dhe fermentimin laktik duke bërë dallimet përkatëse në substrat, produktet që
prodhohen dhe llojin e mikrogjallesës që e shkakton. Cili produkt i fermentimit riciklohet?
Ç’kupton me “oksigjen borxh”? Trego tri arsye ku përdoret ky oksigjen.
Rendit qelizat në dy grupe:
Përdorimi i glukozës si lëndë e parë. Përdorimi i yndyrave si lëndë e parë.
Llojet e qelizave
Pse yndyrat e kanë densitetin e energjisë 39,4/kJ, ndërsa karbohidratet e kanë densitetin e energjisë 15,8/kJ?
Argumento përgjigjen.
Shkruaj formulën e koeficientit të frymëmarrjes. Përllogarit RQ-në për frymëmarrjen qelizore te glukoza, acidet
yndyrore, proteina albumin, majatë dhe fermentimi në muskuj. Nxirr përfundimet përkatëse.

Krahaso duke bërë dallimet përkatëse dhe trego të përbashkëtat midis fermentimit laktik dhe fermentimit
alkoolik.
enzima substrati produktet mikrogjallesa riciklimi produktit
f. laktik f. alkoolik
Krahaso duke bërë dallimet përkatëse dhe trego të përbashkëtat midis fermentimit dhe frymëmarrjes qelizore.
ku ndodh prania e O2
Frymëm. qelizore Fermentim
sasia e ATP-së produktet
Trego disa përdorime të fermentimit alkoolik dhe fermentimit laktik në praktikën e përditshme.

Përshkruan përmes reaksionit procesin e fermentimit laktik dhe fermentimit alkoolik.
N2: Përshkruan përmes reaksionit procesin e fermentimit laktik dhe fermentimit alkoolik.
Analizon substancat nistore dhe produktet e frymëmarrjes anaerobe.
N3: Analizon substancat nistore dhe produktet e frymëmarrjes anaerobe.
119
Krahason duke bërë dallimet përkatëse midis fermentimit laktik dhe alkoolik, frymëmarrjes aerobe dhe
frymëmarrjes anaerobe.
N4: Krahason duke bërë dallimet përkatëse midis fermentimit laktik dhe alkoolik
N4: Krahason duke bërë dallimet përkatëse midis frymëmarrjes aerobe dhe frymëmarrjes anaerobe.
Vlerëson rolin e fermentimit në prodhimin e produkteve në dobi të njeriut.
N3: Vlerëson rolin e fermentimit në prodhimin e produkteve në dobi të njeriut.
Detyra shtëpie dhe punë e pavarur: Zbatime praktike të procesit të fermentimit në prodhimin e produkteve
ushqimore.
Tematika: Imuniteti

74. Përsëritje. Energjia dhe frymëmarrja qelizore

klasifikon gjallesat sipas mënyrës së të ushqyerit dhe ndryshimit të Koncepte kyç:
temperaturës së trupit të tyre në varësi të temperaturës së mjedisit; fotosintezë, gjallesa autotrofe, gjallesa heter-
shpjegon konceptet: ATP “monedhë energjetike”, frymëmarrje qelizore, otrofe, transferim i energjisë, ATP, “monedhë
glikolizë, cikël i Krebsit, fosforilim oksidativ, kimiosmozë, NADH, NADPH, energjitike”, kimoiosmozë, ATP sintetaza,
FADH2, ATP sintetazë, fermentim, koeficient i frymëmarrjes. pompa Na/ K, frymëmarrje qelizore, glikolizë,
analizon: proceset që prodhojnë energji për organizmin dhe proceset reaksion i ndërmjetëm, CoA, mitokondri, cikël
nëpërmjet të së cilave organizmi shpenzon energji; i Krebsit, fosforilim oksidativ, kimiosmozë,
fazat e frymëmarrjes qelizore dhe fermentimin. NADPH, NADH, FADH2, fermentim alkoolik,
krahason: duke bërë dallimet përkatëse midis frymëmarrjes aerobe dhe koeficient i frymëmarrjes (RQ).
frymëmarrjes anaerobe, fermentimit laktik dhe alkoolik;
harton: bilancin energjetik të frymëmarrjes qelizore dhe të fermentimit.
Burimet dhe mjetet: teksti “Biologji e thelluar 12”, fletë pune, foto, skica,
video, internet, grafikë, tabela, fletë të bardha për skicimin e proceseve
ndërkurrikulare: TIK, fizikë, kimi.
dhe koncepteve, tabela ilustruese, lapustila, animime, CD interaktive.

Puna në grupe, Diskutim, Kllaster, Shoqërimi skematik i ideve. Diagrami i Venit, Mbledhja e punës (Uorkshopi).

vetë ai/ajo. Secili grup prezanton para grupeve të tjera punën e tij duke koordinuar punën me grupet e tjera i
cili vlerësohet nga mësuesi/ja dhe grupet e tjera.
Grupi I: Kllaster
Nxënësit plotësojnë tabelat e mëposhtme duke u mbështetur në njohuritë që kanë mësuar:
Mënyra e të Transferimi i Transferimi i

Roli i fotosintezës Rëndësia e tyre
ushqyerit indeve energjisë
Bimët
120
Mënyra e të Roli i frymëmarrjes Transferimi i Transferimi i
Rëndësia e tyre
ushqyerit qelizore lëndëve energjisë
Kafshët
Energjia potenciale kimike e ATP-së te gjallesat shërben për të kryer punë. Trego çfarë përfshin puna që kryejnë
gjallesat:
Interpreto grafikun e oksidimit të glukozës në figurën 10.3. Si kapërcehet energjia e aktivizimit të zbërthimit të
glukozës? A shfrytëzohet drejtpërdrejt energjia që çlirohet nga secila fazë e frymëmarrjes qelizore? Argumento
përgjigjen.
Grupi II: Diskutim, ushtrim

Identifiko përbërësit e ATP-së. Bashkoi ato dhe formo strukturën e ATP-së. Shkruaj reaksionin e hidrolizës së saj
dhe gjej sasinë e energjisë që çlirohet pas çdo hallke dhe llogarit sasinë e përgjithshme të energjisë që çlirohet
nga zbërthimi i plotë i saj deri në adenozinë.
Një njeri në gjendje qetësie përdor 40 kg ATP në 24 orë. Gjatë ushtrimeve fizike të sforcuara ai përdor 0,5 kg
ATP në minutë. Llogarit sa ATP shpenzon organizmi i tij në gjendje qetësie dhe përgjatë aktivitetit për 1 orë?
Krahaso vlerat e energjisë që shpenzohet për të dy rastet.
Përshkriaj vetitë e ATP-së dhe argumento pse ATP-ja quhet monedhë energjetike, ndërsa glukoza është
molekulë rezervë e energjisë.
Grupi III: Shoqërimi skematik i ideve
Glikoliza, cikli i Krebsit

Trego dy rrugët përmes së cilave prodhohet ATP-ja.
Shpjego prodhimin e ATP-së në procesin e glikolizës dhe ciklin e Krebsit. Sa ATP prodhohen te glikoliza dhe te
cili reaksion prodhohet. Sa ATP prodhohen te cikli i Krebsit dhe te cili reaksion prodhohet. Sa ATP prodhohen
gjithsej në të dy proceset?
Shpjego si prodhohet ATP-ja përmes fosforilimit. Ku ndodh ky proces në mitokondri dhe në kloroplaste? Ndërto
strukturën e ATP-sintetazës dhe veço tre fazat nëpër të cilat prodhohet ATP-ja. Sa sasi ATP-je prodhohet përmes
fosforilimit nga një molekulë glukoze. Krahaso sasinë e ATP-së që prodhohet në dy mënyrat e mësipërme. Ku
prodhohet më shumë ATP?
Grupi IV: Diagram i Venit

Ndërto në një poster ose në tabelë procesin e glikolizës dhe reaksionin e ndërmjetëm. Veço reaksionet përkatëse
dhe produktet që formohen.
Krahaso duke bërë dallimet përkatëse midis glikolizës dhe reaksionit të ndërmjetëm:
Sasia e ATP dhe NADH

Proceset Vendi ku ndodh Prania e O2 Substanca nistore Produktet
që prodhohet
Glikoliza
Reaksioni i
ndërmjetëm
121
Grupi V: Diagrami i Venit
Ndërto në një poster ose në tabelë ciklin e Krebsit dhe fosforilimin oksidativ. Veço reaksionet përkatëse dhe
produktet që formohen.
Krahaso duke bërë dallimet përkatëse midis ciklit të Krebsit dhe fosforilimit oksidativ:
Vendi ku Sasia e ATP dhe NADH që

Proceset Prania e O2 Substanca nistore Produktet
ndodh prodhohet
Cikli i Krebsit
Fosforilimi
oksidativ
Grupi VI: Kllaster

Bëj bilancin energjetik të përdorimit dhe prodhimit të ATP-së duke plotësuar tabelën e mëposhtme:
Sasia e produkteve që prodhohen Vendi ku ndodh procesi
Proceset e frymëmarrjes qelizore ATP NADH FADH2 CO2
Glikoliza
Reaksioni i ndërmjetëm
Cikli i Krebsit
Grupi VII: Diagrami i Venit

Ndërto në një poster ose në tabelë fermentimi alkoolik dhe fermentimin laktik. Veço reaksionet përkatëse dhe
produktet që formohen. Krahaso duke bërë dallimet përkatëse dhe trego të përbashkëtat midis fermentimit
laktik dhe fermentimit alkoolik.
Riciklimi i Përdorimi në
Enzima Substrati Produktet Mikrogjallesa
produktit praktikë
Fermentimi
laktik
Fermentimi
alkoolik
Mbledhja e punës (Uorkshopi). Në fund nxënësit ndahen në dy grupe me nga 20-25 nxënës secili grup duke
bërë një përmbledhje mbi frymëmarrjen qelizore me oksigjen dhe frymëmarrjen qelizore pa oksigjen sipas
tabelës së mëposhtme:
Sasia e ATP që Roli i mikro-

Ku ndodh? Prania e O2 Produktet
prodhohet gjallesave
Frymëmarrja
qelizore me O2
Frymëmarrja
qelizore pa O2
122
Klasifikon gjallesat sipas mënyrës së të ushqyerit dhe ndryshimit të temperaturës së trupit të tyre në varësi të
temperaturës së mjedisit.
N2: Klasifikon gjallesat në autotrofe dhe heterotrofe, ektotermë dhe endotermë.
Shpjegon konceptet: ATP “monedhë energjetike”, frymëmarrje qelizore, glikolizë, cikli i Krebsit, fosforilim
oksidativ, kimiosmozë, NADH, NADPH, FADH 2, ATP sintetazë, fermentim, koeficient i frymëmarrjes.
N3: Shpjegon strukturën dhe funksionet e ATP-së, NADH, NADPH dhe FADH2.
N3: Shpjegon fazat e frymëmarrjes qelizore dhe fermentimin.
Analizon proceset që prodhojnë energji për organizmin dhe proceset nëpërmjet të së cilave organizmi shpenzon
energji. Analizon fazat e frymëmarrjes qelizore dhe fermentimin.
N3: Analizon proceset që prodhojnë energji për organizmin dhe proceset nëpërmjet të së cilave organizmi
shpenzon energji.
N3: Analizon fazat e frymëmarrjes qelizore dhe fermentimin.
Krahason duke bërë dallimet përkatëse midis frymëmarrjes aerobe dhe frymëmarrjes anaerobe, fermentimit
laktik dhe alkoolik.
N4: Krahason duke bërë dallimet përkatëse midis frymëmarrjes aerobe dhe frymëmarrjes anaerobe.
N4: Krahason duke bërë dallimet përkatëse midis fermentimit laktik dhe fermentimit alkoolik.
Harton bilancin energjetik të frymëmarrjes qelizore dhe të fermentimit.
N4: Harton bilancin energjetik të frymëmarrjes qelizore dhe të fermentimit.
Tematika: Fotosinteza
Tema mësimore: (90’) Fotosinteza në fitobioreaktor. Reaksioni Hill
75. Procesi i transferimit të energjisë
76. Reaksionet e fotosintezës që varen nga drita

shpjegon termat:
gjallesa fotoautotrofë, gjallesa kimioautotrofë, fotosistem, pigment
fotosintetikë, fotoliza e ujit, fotofosforilim aciklik, fotofosforilim ciklik,
Koncepte kyç:
reaksione redoks.
fotosintezë, fotoautotrofë, kimioautotrofë, klo-
analizon:
roplast, fotosistem, pigment parësor, pigment
- ndërtimin dhe funksionin e kloroplastit;
dytësor, fotoliza e ujit, fotofosforilim aciklik,
- reaksionet e fotosintezës që varen nga drita;
fotofosforilim ciklik, reaksioni Hill, reaksione
krahason:
redoks.
fotofosforilimin aciklik dhe fotofosforilimin ciklik duke treguar të
përbashkëtat dhe duke bërë dallimet përkatëse;
vlerëson:
rolin e fotosintezës në jetën në tokë.
Burimet dhe mjetet: teksti “Biologji e thelluar 12”, fletë pune, foto, skica Lidhja me fushat e tjera ose me temat
rreth kloroplasteve, tabelë, video rreth temës, bimë, ndërkurrikulare: TIK, kimi, fizikë.

Parashikimi (Demonstrimi) 25’, Ndërtimi i njohurive (Parashikimi me temat paraprake, Kubimi) 40’, Përforcimi i njohurive
(Diagram i Venit, Kllaster) 25’
123
Parashikimi: Demonstrimi
Nxënësit studiojnë dy situatat e zhvillimit të bimëve dhe nxjerrin një përfundim mbi ngjyrën e organeve
sipërfaqësore të saj.
Bima e fasules që rritet në dritën e diellit i ka organet sipërfaqësore të gjelbra, ndërsa kur rritet në errësirë i ka
organet më ngjyrë të verdhë të zbehtë. Si e shpjegon këtë fakt? Si quhet bima sipas mënyrës së të ushqyerit?
Krahaso formën e energjisë që përdor bima për të zhvilluar procesin e fotosintezës dhe formën e energjisë që
përdorin bakteret autotrofe nitrifikuese?
Plotëso:
Gjallesa autotrofe Gjallesa heterotrofe
Fotoautotrofe Kimioautotrofe
Ndërtimi i njohurive: Parashikimi me termat paraprakë

Kjo metodë nxit nxënësit që të përcaktojnë rezultatet e një eksperimenti dhe të përshkruajnë fazën dritore të
fotosintezës duke u mbështetur në njohuritë paraprake mbi temat e mëparshme.
Kubimi (kjo teknikë shqyrton temën nga këndvështrime të ndryshme, përmes përdorimit të foljeve: përshkruaj,
krahaso, shoqëro, analizo, zbato, duke aftësuar nxënësit që të kenë një vizion të gjerë mbi fotosintezën).
Skico kloroplastin dhe emërto pjesët e tij. Veço funksionin përkatës. Shpjego çfarë është fotosinteza. Shkruaj
ekuacionin e procesit të fotosintezës duke demonstruar substancat nistore dhe produktet e reaksionit.
Trego dy funksione të energjisë diellore në këtë proces:
Pse bima ka ngjyrë të gjelbër?
Trego cila pjesë e kloroplastit ka klorofil. Si janë të organizuara fotosistemet?
Rendit tre përbërës të tij.
Klorofili A është:
1. Qendra e reaksionit
2. Molekulë “antenë”
3. Pigment i verdhë.
Vëzhgo foton e fazës dritore të fotosintezës:
Rendit dy fazat e fotosintezës dhe trego se në cilën pjesë të kloroplastit zhvillohet secila fazë.
Kategorizo reaksionet e fotosintezës që varen nga drita.
Skico fotofosforilimin ciklik dhe përgjigju pyetjeve:
Në cilën pjesë të kloroplastit zhvillohet ky proces?
Sa fotosisteme përfshin fotofosforilimi ciklik? Analizo rrugën që ndjekin elektronet? Shpjego fotoaktivizimin.
Cila formë e energjisë prodhohet në fotofosforilimin ciklik. Në ç’raste zhvillohet fotofosforilimi ciklik te bimët?
Argumento përgjigjen.
124
Skico fotofosforilimin aciklik dhe përgjigju pyetjeve:
Në cilën pjesë të kloroplastit zhvillohet ky proces?
Sa fotosisteme përfshin fotofosforilimi aciklik? Trego si shkëputen elektronet nga molekula e klorofilit a
dhe analizo rrugën që ndjekin ato. Ku përfundojnë elektronet? Pse shërben energjia e elektroneve? Shkruaj
reaksionet e prodhimit të ATP-së dhe NADPH-së. Pse quhet fotofosforilim aciklik? Argumento përgjigjen.
Shkruaj reaksionin e fotolizës së ujit dhe përgjigju pyetjeve:
Ku ndodh fotoliza e ujit? Cilët janë produktet e këtij reaksioni? Trego rëndësinë e secilit produkt të fotolizës së
ujit: gazi O2, elektronet, protonet hidrogjen.
Bëj lidhjen e fotolizës së ujit me fotofosforilimit aciklik. Trego funksionin e elektroneve dhe protoneve H që
dalin nga fotoliza e ujit. Shpjego fotofosforilimin. Krahasoje atë me fosforilimin oksidativ.
Fosforilim
Fotofosforilim
oksidativ
Shpjego eksperimentin e Hills dhe shkruaj reaksionin. Shpjego ç’janë reaksionet redoks. Trego agjentin
reduktues dhe agjentin oksidues te faza dritore e fotosintezës. Vlerëso rolin e reaksionit Hills në fazën dritore
të fotosintezës.

Klasifiko gjallesat në dy grupe:
Gjallesat Fotoautotrofë Kimioautotrofë
Trego përbërësit e fotosistemeve, si dhe funksionin e klorofilit a dhe klorofilit b:
Fotosistemi P 680 Fotosistemi P 700
Komponentët ndërtues
Funksioni i kl.a dhe kl.b
Plotëso tabelën e mëposhtme duke krahasuar fotofosforilimin ciklik dhe fotofosforilimin aciklik.
Substanca ku
Burimi nga dalin Fotosistemi që Prodhimi i
Ku ndodh? përfundojnë Prodhimi i ATP
elektronet. merr pjesë. NADPH
elektronet.
Fotofosforilimi
cilkik
Fotofosforilimi
aciklik
Krahaso reaksionin e fotolizës së ujit me reaksionin Hill për nga substancat nistore dhe produktet, duke veçuar
funksionet përkatëse dhe rëndësinë e tyre në fazën dritore të fotosintezës.
125
Shpjegon termat: Gjallesa fotoautotrofë, gjallesa kimioautotrofë, fotosistem, pigment fotosintetik, fotoliza e ujit,
fotofosforilim aciklik, fotofosforilim ciklik, reaksione redoks.
N2: Shpjegon termat: gjallesa fotoautotrofë, gjallesa kimioautotrofë, fotosistem, pigment fotosintetikë
N3: Shpjegon termat: fotoliza e ujit, fotofosforilim aciklik, fotofosforilim ciklik, reaksione redoks.
Analizon ndërtimin dhe funksionin e kloroplastit. Reaksionet e fotosintezës që varen nga drita.
N3: Analizon ndërtimin dhe funksionin e kloroplastit.
N3: Analizon reaksionet e fotosintezës që varen nga drita.
Krahason fotofosforilimin aciklik dhe fotofosforilimin ciklik duke treguar të përbashkëtat dhe duke bërë dallimet
përkatëse.
N4: Krahason fotofosforilimin aciklik dhe fotofosforilimin ciklik duke treguar të përbashkëtat dhe duke bërë
dallimet përkatëse.
N4: Krahason reaksionin e fotolizës së ujit me reaksionin Hills.
Vlerëson rolin e fotosintezës në jetën në tokë.
N4: Vlerëson rolin e fotosintezës në jetën në tokë.

Portofol: Eksperiment lidhur me fotosintezën te bimët.
Tema mësimore: (90’) Situatë e të nxënit: Fotosinteza tek Elodea

77. Reaksionet e fotosintezës që nuk varen nga drita (Cabomba) dhe bima e misrit.
78. Bimët C4

shpjegon reaksionin e fillimit të ciklit C3 dhe ciklit C4; Koncepte kyç:
analizon: RuBP, PGA, TP, cikli C3, cikli C4, ribulozë difosfat
- ndërtimin dhe funksionet e kloroplasteve dhe të klorofilit; karboksilaza, kloroplast, faktor kufizues, fotore-
- ciklin C3 dhe ciklin C4; spirim, PEP, fosfoenolpiruvat karboksilaza,
- faktorët që ndikojnë në procesin e fotosintezës; klorofili a, b, karotenoid, spektër i përthithjes,
krahason ciklin C3 dhe ciklin C4 duke bërë dallimet përkatëse; spektër i veprimit.
vlerëson përshtatjen e bimëve C4 në mjedise me temperatura të larta.
Burimet dhe mjetet: teksti “Biologji e thelluar 12”, fletë pune, foto, skica Lidhja me fushat e tjera ose me temat
rreth kloroplasteve, tabelë, video rreth temës, bimë, ndërkurrikulare: TIK, kimi, fizikë.

Parashikimi (Demonstrimi) 25’, Ndërtimi i njohurive (Parashikimi me temat paraprake, Kubimi) 40’, Përforcimi i njohurive
(Diagram i Venit, Kllaster) 25’

Nxënësit studiojnë dy situatat e zhvillimit të bimëve dhe nxjerrin një përfundim mbi faktorët që ndikojnë në
shpejtësinë e fotosintezës.
N.q.s. një bimë rritet në mjedis të hapur në kushte normale ajo zhvillohet, ndërsa po të njëjtën bimë nëse e
vendosim në kushte laboratorike në mungesë të gazit karbonik ajo nuk zhvillohet njëlloj si bima e parë. Si
e shpjegoni këtë fakt? Ç’ndikim ka intensiteti i dritës dhe gazi karbonik te bima? Në cilin rast shpejtësia e
fotosintezës është më e madhe. Argumento përgjigjen duke u mbështetur tek ekuacioni i fotosintezës.
126
Bima e misrit dhe kallami i sheqerit janë bimë tropikale, të cilat zhvillojnë procesin e fotosintezës në
temperaturën 45°C, gjë që te bimët e tjera në këtë temperaturë rendimenti i fotosintezës është i ulët. Shpjego
si janë përshtatur bimët tropikale në temperatura të larta.
Ndërtimi i njohurive: Parashikimi me terma paraprakë

Kjo metodë nxit nxënësit që të përcaktojnë rezultatet e eksperimentit dhe të përshkruajnë ciklin C3 dh ciklin C4 të
fotosintezës duke u mbështetur në njohuritë paraprake mbi temat e mëparshme).
Kubimi (kjo teknikë shqyrton temën nga këndvështrime të ndryshme, përmes përdorimit të foljeve: përshkruaj,
krahaso, shoqëro, analizo, zbato, duke aftësuar nxënësit që të kenë një vizion të gjerë mbi fotosintezën).
Vëzhgo skemat në figurën e mëposhtme.
Në cilën pjesë të mitokondrisë ndodh cikli Kalvin? Ç’përbërës ka stroma? Krahaso stromën dhe granat për
nga përbërësit dhe funksionet që kryejnë. Përshkruaj rrugën që ndjekin substancat në këtë cikël. Emërtoji
ato. Veço substancën që lidhet me gazon CO2. Shkruaj reaksionin me enzimën përkatëse që katalizon atë. Në
çfarë shndërrohet glicerat trifosfat (GP). Ç’lloj reaksioni është ky nga pikëpamja energjetike? Si sigurohet sasia
e energjisë për zhvillimin e reaksionit. Shkruaj reaksionet e shndërrimeve të trizë-fosfatit (TP). Veço llojet e
produkteve të TP-së.
Triozë fosfat (TP)
Heksozë fosfat Glycerol dhe acide yndyrore

Produktet
Amidon, sakarozë, celulozë Fosfolipidet, acetil CoA, aminoacidet
Nga skema shihet qartë që RuBP hyn në reaksion dhe me gazin O2. Shkruaj reaksionin e bashkëveprimit të RuBP
me gazin O2 që katalizohet nga enzima ribulozë bifosfat karboksilazë. Ç’ndikim ka ky reaksion në rendimentin
e fotosintezës? Shpjego si ndodh fotorespirimi? A është i dobishëm ky proces? Argumento përgjigjen. Si e
shmangin fotorespirimin bimët tropikale (misri)?
Te cili lloj indi (te bima e misrit) grumbullohet RuBP-ja dhe enzima rubisko? Qelizat e cilit ind thithin gazin
CO2 te bima e misrit? Shkruaj reaksionin që ndodh në mezofilin e gjethes (shih skemën e mësipërme). Sa atome
karbon ka molekula e fosfoenolpiruvat dhe molekula e oksalacetat. Në ciklin C3 produkt ishte triozë fosfati me
tri atome karbon.
Po kur prodhohet oksalacetati me katër atome karbon si quhet ky cikël (C4)?
Cila është temperature optimale e veprimit të enzimave te bimët C4?
Në ç’lloj klime rriten bimët C4?
Ndërto grafikun e varësisë së shpejtësisë së fotosintezës ndaj intensitetit të dritës, duke u mbështetur në
grafikun e figurës 11.9. Analizo përmes grafikut ndikimin e temperaturës, gazit karbonik dhe intensitetit të
ndriçimit mbi shpejtësinë e fotosintezës. Shpjego ndikimin e faktorit kufizues.
127
Rezultati për çdo
Eksperimenti 2 Eksperimenti I Eksperimenti III Përfundime
eksperiment
Vlerat t° =15°C, Cco2= t° =25°C, Cco2= t° =25°C, Cco2=

e parametrave 0,04% 0,04% 0,4%

Nxënësit ndërtojnë një kllaster, që të përfshijë ciklin C3 dhe një kllaster që të përfshijë ciklin C4 si më poshtë:
Roli i energjisë Enzima që Temperatura

Ku ndodh? Produkti. Bimët C3.
diellore në cikël. vepron mbi CO2. optimale e ciklit.
Cikli C3
Roli i energjisë Enzima që vepron Temperatura

Ku ndodh? Produkti. Bimët C4.
diellore në cikël. mbi CO2. optimale e ciklit.
Cikli C4
Krahaso ciklin C3 dhe ciklin C4 duke bërë 3-4 dallime përkatëse.
Cikli C3 Cikli C4
Skico kloroplastin dhe lidh çdo pjesë të tij me funksionin përkatës që ka në procesin e fotosintezës. Listo
faktorët që ndikojnë në rendimentin e fotosintezës.
Shpjegon reaksionin e fillimit të ciklit C3 dhe ciklit C4.

N2: Shkruan reaksionin e fillimit të ciklit C3 dhe ciklit C4.
N3: Shpjegon reaksionin e fillimit të ciklit C3 dhe ciklit C4.
Analizon: Ndërtimin dhe funksionet e kloroplasteve dhe të klorofilit, Ciklin C3 dhe ciklin C4,
faktorët që ndikojnë në procesin e fotosintezës.
N2: Skicon dhe emërton pjesët e kloroplasteve dhe të klorofilit.
N3: Analizon ndërtimin dhe funksionet e kloroplasteve dhe të klorofilit.
N3: Analizon ciklin C3 dhe ciklin C4.
N3: Analizon faktorët që ndikojnë në procesin e fotosintezës.
Krahason ciklin C3 dhe ciklin C4 duke bërë dallimet përkatëse.
N4: Krahason ciklin C3 dhe ciklin C4 duke bërë dallimet përkatëse.
Vlerëson përshtatjen e bimëve C4 në mjedise me temperatura të larta.
N4: Vlerëson përshtatjen e bimëve C4 në mjedise me temperatura të larta.

Portofol: Koleksion bimësh C3 dhe C4. Modelo kloroplastin me mjete të riciklueshme.
128

79. Përsëritje. Fotosinteza

shpjegon:
Koncepte kyç:
- fotofosforilimin, fotolizën e ujit, ciklin C3 dhe ciklin C4;
fotosintezë, fotoautotrofë, kimioautotrofë,
- faktorët që ndikojnë në procesin e fotosintezës.
kloroplast, fotosistem, pigment parësor, pigment
analizon:
dytësor, fotoliza e ujit, fotofosforilim aciklik,
- ndërtimin dhe funksionin e kloroplastit dhe të klorofilit;
fotofosforilim ciklik, reaksioni Hill, reaksione
- reaksionet e fotosintezës që varen nga drita dhe reaksionet e
redoks, RuBP, PGA, TP, cikli C3, cikli C4, ribulozë
fotosintezës që nuk varen nga drita.
difosfat karboksilaza, kloroplast, faktor kufizues,
krahason:
fotorespirim, PEP, fosfoenolpiruvat karboksilaza,
- fotofosforilimin aciklik dhe fotofosforilimin ciklik duke treguar të
klorofili a, b, karotenoid, spektër i përthithjes,
përbashkëtat dhe duke bërë dallimet përkatëse;
spektër i veprimit.
- ciklin C3 dhe ciklin C4 duke bërë dallimet përkatëse.
Vlerëson rolin e fotosintezës në jetën e gjallesave.
skica, video, internet, grafikë, tabela, fletë të bardha për skicimin e Lidhja me fushat e tjera ose me temat
proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, lapustila, animime, CD ndërkurrikulare: TIK, fizikë, kimi.
interaktive.

Puna në grupe, Diskutim, Kllaster, Shoqërimi skematik i ideve. Diagrami i Venit, Mbledhja e punës (Uorkshopi).

vetë ai/ajo. Secili grup prezanton para grupeve të tjera punën e tij duke koordinuar punën me grupet e tjera, i
Grupi I: Pyetje me alternative Po, JO, Diagrami i Venit

Nxënësit plotësojnë tabelat e mëposhtme duke u mbështetur në njohuritë që kanë mësuar:
1. Lidh gjallesat me emërtimin:
a. Bimët
b. Algat e gjelbra Fotoautotrofë
c. Algat e kuqe Kimioautotrofë
d. Bakteret nitrifikuese
2. Skico një kloroplast, emërto pjesët e tij.
3. Rretho alternativën e saktë.

Membrana e granave përmban:
a. Pigmente, enzima dhe acide organike,
b. Pigmente, enzima dhe transportuesit e elektroneve,
c. Enzima sheqerna dhe acide organike,
d. Enzima, pigmente dhe sheqerna.
129
Glukoza prodhohet:
a. Në membranën e tilakoideve,
b. Në ciklin Kalvin,
c. Në fazën dritore të fotosintezës,
d. Në fotofosforilim.
4. Krahaso kloroplastin me mitokondrinë duke bërë dallimet përkatëse në ndërtim dhe në funksionin që kryejnë.
Funksionet e pjesëve Lidhja që ekziston midis

Organelet Ndërtimi Qeliza ku ndodhet.
ndërtuese. tyre në qelizën bimore.
Kloroplasti
Mitokondria
Grupi II: Pyetje me alternative PO, JO. Shoqërimi skematik i ideve

Qendra e reaksionit në fazën dritore të fotosintezës është:
a. Klorofili a,
b. Klorofili b,
c. Ksantofila,
d. Karotenoidet.
Në fotosistemin I në ndryshim nga fotosistemi II:

a. Ndodh fotofosforilimi ciklik,
b. Ndodh fotofosforilimi acklik,
c. Ndodh fotoliza e ujit,
d. Prodhohet NADPH-ja e reduktuar.
Skico membranën e tilakoidit, emërto llojet e proteinave. Interpreto përmes skemës fotofosforilimin aciklik.
Grupi III: Demonstrimi

Shkruaj reaksionin e fotolizës së ujit. Trego vendin ku ndodh dhe funksionet përkatëse të produkteve të tij, si:
gazi O2, protonet H, elektronet. Demonstro procesin e fotolizës së ujit me anë të reaksionit Hills.
Pse fotoliza e ujit është e rëndësishme për jetën në tokë? Argumento përgjigjen.
Grupi IV: Kllaster

Ndërto skemën e funksionimit të fotofosforilimit ciklik. Kur ndodh te bimët ky proces? Krahaso fotofosforilimin
ciklik me fotofosforilimn aciklik:
Substanca ku
Burimi nga dalin Fotosistemi që Prodhimi i Prodhimi i
Ku ndodh? përfundojnë
elektronet. merr pjesë. ATP NADPH
elektronet.
Fotofosforilimi cilkik
Fotofosforilimi
aciklik
Grupi V: Diagrami i Venit

Krahaso strukturën e NADPH, NADH, FADH 2. Trego në cilën qelizë prodhohen. Shkruaj reaksionet redokse dhe
trego rolin e tyre në fosforilim.
Krahaso fotofosforilimin që ndodh në membranën e tilakoideve dhe fosforilimin oksidatov që ndodh
në membranën e brendshme të mitokondrisë. Shpjego rrugën që ndjekin protonet H në të dy membranat,
kimiosmozën dhe rolin e ATP-sintetazës në prodhimin e ATP-së.
130
A.NADPH-ja:
a. Përdoret si molekulë transportuese e hidrogjenit në procesin e fotosintezës.
b. Përdoret si molekulë transportuese e hidrogjenit në procesin e frymëmarrjes.
c. Struktura e saj ka ribozë, adeninë dhe një molekulë lineare që quhet ribotol.
d. Struktura e saj ka ribozë, adeninë, dy grupe fosfat dhe unazë nikotinamide.
Grupi VI: Kllaster

Skico ciklin Kalvin. Trego ku ndodh? Shkruaj vargun e reaksioneve dhe enzimat që katalizojnë reaksionet,
veço produktet që prodhohen? Pse i shërbejnë këto produkte qelizës? Ç’lloj reaksionesh janë nga pikëpamja
energjetike? Pse quhet cikli C3? Argumento përgjigjen.
Aminoacidet në ciklin C3 prodhohen nga shndërrimi i:
A.Triozë fosfatit në heksozë fosfat,
B.Heksozë fosfatit në acide yndyrore.
C.Triozë fosfatit në acetil CoA,
D.Heksozë fosfati në acetik CoA.
Grupi VII: Diagrami i Venit. Kllaster

Skico ciklin C4. Shpjego si ndodh ky cikël? Shkruaj vargun e reaksioneve dhe enzimën që katalizon reaksionet,
veço produktet që prodhohen? Pse quhet cikli C4? Argumento përgjigjen.
Krahaso ciklin C3 me ciklin C4 duke bërë dallimet përkatëse përmes tabelës së mëposhtme:
Roli i energjisë diellore Enzima që vepron Temperatura

Ku ndodh? Produkti Bimët C3
në cikël mbi CO2 optimale e ciklit
Cikli C3
Cikli C4
Mbledhja e punës (Uorkshopi). Në fund nxënësit ndahen në dy grupe me nga 20-25 nxënës secili grup, duke
bërë një përmbledhje (sintezë) mbi fazën dritore të fotosintezës, fazën jodritore të fotosintezës dhe faktorët që
ndikojnë në procesin e fotosintezës.
Shpjegon: Fotofosforilimin,fotolizën e ujit, ciklin C3 dhe ciklin C4.Faktorët që ndikojnë në procesin e fotosintezës.
N2: Shpjegon konceptet fotofosforilimin, fotolizën e ujit, fotorespirim.
N3: Shpjegon ciklin C3 dhe ciklin C4.
N3: Shpjegon faktorët që ndikojnë në procesin e fotosintezës.
Analizon: Ndërtimin dhe funksionin e kloroplastit dhe të klorofilit. Reaksionet e fotosintezës që varen nga drita
dhe reaksionet e fotosintezës që nuk varen nga drita.
N3: Analizon ndërtimin dhe funksionin e kloroplastit dhe të klorofilit.
N3: Analizon reaksionet e fotosintezës që varen nga drita dhe reaksionet e fotosintezës që nuk varen nga drita.
Krahason: Fotofosforilimin aciklik dhe fotofosforilimin ciklik duke treguar të përbashkëtat dhe duke bërë
dallimet përkatëse. Ciklin C3 dhe ciklin C4 duke bërë dallimet përkatëse.
N4: Krahason fotofosforilimin aciklik dhe fotofosforilimin ciklik duke treguar të përbashkëtat dhe duke bërë
dallimet përkatëse.
N4: Krahason ciklin C3 dhe ciklin C4 duke bërë dallimet përkatëse.
N4: Vlerëson rolin e fotosintezës në jetën e gjallesa.
131
Tematika: Homeostaza
Situatë e të nxënit: Gjumi letargjik i ariut të
Tema mësimore: (45’) murrmë
80. Mjedisi i brendshëm

shpjegon konceptet: homeostazë, mjedis i brendshëm, mekanizëm
feedback negativ, stimuj, qendër kontrolli, produkt, veprime korri- Koncepte kyç:
gjuese, input, output, sistem koordinimi; homeostazë, mjedis i brendshëm, mekanizëm
analizon: karakteristikat e lëngut jashtëqelizor dhe faktorët feedback negativ, stimuj, qendër kontrolli, produkt,
fiziologjikë që kontrollohen përmes homeostazës; veprime korrigjuese, sistem koordinimi.
ndërton dhe interpreton mekanizmin homeostatik, feedback
negativ përmes të cilit ruhen në normë parametra e organizmit.
Burimet dhe mjetet: teksti “Biologji e thelluar 12”, fletë pune, foto, Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurriku-
skica, tabelë, video rreth temës. lare: TIK, fizikë, fiziologji.

Parashikimi (Stuhi mendimesh) 10’, Ndërtimi i njohurive (Demonstrimi) 25’, Përforcimi i njohurive (Kllaster) 10’

Situatë rasti: Ariu i murrmë bën gjumë letargjik. Pse një gjitar i tillë e kalon periudhën e të ftohtit si zvarranikët?
Kjo lloj gjallese gjatë gjumit letargjik nuk urinon. Si e mënjanon urenë nga organizmi, kur dihet se ureja është
një helm i rrezikshëm për organizmin? Argumento përgjigjen.

Dushi është një pajisje që si burim energjie përdor energjinë elektrike për të ngrohur ujin deri në temperaturën
80-100° C. Ai funksionon në saje të një mekanizmi që për të ruajtur temperaturën brenda intervalit të caktuar
takohet dhe stakohet sa herë ndryshon temperature e mjedisit.
Bëj një krahasim të ngjashëm të ruajtjes së temperaturës së ujit me ruajtjen e temperaturës së trupit?
Demonstroje përmes një skeme të thjeshtë. Trego parametra të tjerë të organizmit që mbahen nën kontroll nga
funksionimi i mekanizmave të organizmit. Renditi ato dhe bëj shpjegimet përkatëse.
Përkufizo dhe shpjego konceptet homeostazë, mjedis i brendshëm, mekanizëm feedback negativ.
Veço tre karakteristikat e lëngut indor dhe plotëso tabelën e mëposhtme:
Parametrat e
Temperatura Potenciali ujor Përqendrimi i glukozës
lëngut indor.
T°C e ulëta T°C e larta Ulja e tij Rritja e tij Nën normë Mbi normë
Ndikimi në
aktivitetin e
qelizave
Si e ruan ekuilibrin homeostatik organizmi? Shpjego konceptet e mëposhtme dhe me to ndërto një mekanizëm
feedback negativ, duke u mbështetur në figurën 12.2. Trego ndërtimin dhe funksionin përkatës të receptorit,
qendrës së kontrollit, efektorit. Ç’kupton me termat: imput, “output, veprime korrigjuese, vlerë e dëshiruar, reagim
i kundërt? Apliko termat e mësipërm te mekanizmi feedback që ndërtove. Veço dy sistemet e koordinimit të
mekanizmit homeostatik. Si e kontrollojnë ato parametrin? Argumento përgjigjen.
132
Në fund nxënësit në grupe ndërtojnë mekanizma homeostatikë lidhur me parametrat që u trajtuan më lart,
duke argumentuar rolin e secilit komponent ndërtues në ruajtjen në normë të parametrit.
Shpjegon konceptet: Homeostazë, mjedis i brendshëm, mekanizëm feedback negativ, stimuj, qendër kontrolli,
produkt, veprime korrigjuese, input, output, sistem koordinimi.
N2: Përkufizon konceptet: homeostazë, mjedis i brendshëm, mekanizëm feedback negativ, stimuj, qendër
kontrolli, produkt, veprime korrigjuese, input, output, sistem koordinimi.
N3: Shpjegon konceptin homeostazë, mjedis i brendshëm, mekanizëm feedback negativ, stimuj, qendër kontrolli,
produkt, veprime korrigjuese, input, output, sistem koordinimi.
Analizon karakteristikat e lëngut jashtëqelizor dhe faktorët fiziologjikë që kontrollohen përmes homeostazës.
N3: Analizon karakteristikat e lëngut jashtëqelizor.
N3: Analizon faktorët fiziologjikë që kontrollohen përmes homeostazës.

Ndërton dhe interpreton mekanizmin homeostatik, feedback negativ përmes të cilit ruhen në normë parametra
e organizmit.
N4: Ndërton dhe interpreton mekanizmin homeostatik, feedback negativ përmes të cilit ruhen në normë
parametra e organizmit.

Detyrë: Ushtrimi 12, 1.
133
Tematika: Homeostaza.
Tema mësimore: (90’) Hipotalamusi termostat i trupit. Acidi urik dhe
81. Kontrolli i temperaturës së trupit ureja.
82. Ekskretimi

shpjegon:
Koncepte kyç:
ndryshimet që ndodhin në organizëm gjatë një dite të nxehtë dhe të
termorregullim, temperaturë bazë, termore-
ftohtë.
ceptorë, hipotalamus, hormoni TSH, feedback
procesin e ekskretimit dhe deaminimit.
pozitiv, ekskretim, deaminim, ure, acid urik,
analizon: hallkat e mekanizmit feedback negativ të termorregullimit.
kreatinë.
reaksionet e prodhimit të uresë, acidit urik dhe kreatinës.
interpreton përmes skemës: termorregullimin dhe ekskretimin.
Burimet dhe mjetet: teksti “Biologji e thelluar 12”, fletë pune, foto, skica, Lidhja me fushat e tjera ose me temat
tabelë, video rreth temës, mjete demonstruese. ndërkurrikulare: TIK, fizikë, fiziologji.

Parashikimi (Tabela e koncepteve) 25’, Ndërtimi i njohurive (Demonstrimi, VLMD) 40’, Përforcimi i njohurive (Kllaster,
Diagrami i Venit) 25’

Te cilat nga kafshët e mëposhtme temperatura e trupit të tyre ndryshon në varësi të temperaturës së mjedisit:
peshku, bretkosa, gjarpri, harabeli, ariu i murrmë, qeni apo njeriu? Vendos gjallesat në tabelën e mëposhtme.
Klasa Peshq Amfibë Zvarranikë Shpendë Gjitarë
Ektoderme
Endoderme
Si mënjanohet ureja tek ariu i murrmë, kur ai bie në gjumë letargjik? Po kur ai bën jetë aktive?
Veço disa mbeturina të metabolizmit të qelizës që janë të rrezikshme për organizmin?
Ndërtimi i njohurive: Demonstrimi. VMLD (Veprimtaria e të menduarit dhe të lexuarit të drejtuar)

Si e ruajnë temperaturën shpendët dhe gjitarët në intervalin36,5°C - 37°C? Cilat qeliza prodhojnë sasi të mëdha
të nxehtësisë?
Ndërto mekanizmin homeostatik të kontrollit të temperaturës së trupit. Në skemën që ke ndërtuar shpjego:
1. Vendndodhjen e receptorëve ndijorë, llojet dhe funksionet përkatëse të tyre.
2. Qendrën e kontrollit, ndërtimin dhe rolin e saj si “termostat” i trupit.
3. Efektorët, llojet dhe rolin e tyre në termorregullim.
a. Cili është organi kryesor që shkakton imputin e temperaturës. Trego llojet e receptorëve të temperaturës që
përmban lëkura. Shpjego funksionin specifik të tyre.
b. Sa qendra ka hipotalamusi për kontrollin e temperaturës? Si janë të ndërtuara ato? Pse quhet “termostat”
hipotalamusi? Argumento përgjigjen.
c. Si e realizojnë muskujt dhe gjëndrat endorine outputin (veprimet korrigjuese)? Trego të gjitha ndryshimet
fiziologjikë që ndodhin në organizmin e njeriut për të ruajtur temperaturën konstante të trupit në një ditë
134
të nxehtë vere dhe në një ditë të ftohtë dimri. Cili është roli i hormonit TSH në termorregullim. Në ç’raste
funksionon ky hormon?
Trego disa përshtatje të kafshëve dhe të njërit në dimër dhe në verë për të ruajtur temperaturën e trupit
konstante pavarësisht ndryshimit të temperaturës së mjedisit.
Një mjedis me tym shkakton te njeriu asfiksinë që është mekanizëm feedback pozitiv. Argumento si ndodh ku
proces dhe trego pasojat e tij në organizëm.
Si prodhohet gazi karbonik në qelizë? Përshkruaj rrugën që ndjek ai derisa del në mjedis.
Te cili organ prodhohet ureja? Shpjego procesin e deaminimit, shkruaj reaksionin përkatës dhe interpretoje atë.
Trego disa përdorime të ketonit në organizëm.
Krahaso si eliminohet amoniaku nga organizmi i gjallesave ujore (peshku) dhe organizmi i gjallesave të tokës
(njeriu). Shpjego prodhimin e uresë nga amoniaku dhe gazi karbonik?
Si prodhohet kreatina dhe acidi urik? Si largohen nga organizmi mbetjet metabolike të mësipërme? Argumento
përgjigjen.

Nxënësit në grupe ndërtojnë një kllaster të termorregullimit të organizmit dhe plotësojnë tabelën e mëposhtme.
Feedback negativ
Receptoriët e
HOMEOSTAZË Efektorët
lëkurës
Hipotalamusi
Ndryshimet që ndodhin Gjëndrat e

Receptorët Enët e gjakut Muskujt Hormoni TSH
tek organizmi. djersës
Verë
Dimër
Deaminimi Ekskretimi
Ku ndodh?
Substanca nistore
Produktet
Krahaso duke bërë dallimet përkatëse midis uresë, acidit urik dhe kreatinës. Trego të përbashkëtën e tyre.

Shpjegon: Ndryshimet që ndodhin në organizëm gjatë një dite të nxehtë dhe të ftohtë. Procesin e ekskretimit
dhe deaminimit.
N2: Klasifikon gjallesat në ektotermë dhe nedotermë.
N2: Shpjegon ndryshimet që ndodhin në organizëm gjatë një dite të nxehtë dhe të ftohtë.
N3: Shpjegon procesin e ekskretimit dhe deaminimit.
Analizon: Hallkat e mekanizmit feedback negativ të termorregullimit. Reaksionet e prodhimit të uresë, acidit
urik dhe kreatinës.
N3: Analizon hallkat e mekanizmit feedback negativ të termorregullimit.

N3: Analizon reaksionet e prodhimit të uresë, acidit urik dhe kreatinës.
Interpreton përmes skemës termorregullimin dhe ekskretimin.
N4: Interpreton përmes skemës termorregullimin dhe ekskretimin.
135
Portofol: Ndërto me një poster me termorregullimin.
Detyrë: ushtrimi 1,2,3.
Situatë e të nxënit: Dializa e veshkave.
Tema mësimore: (90’) Brejtësit e shkretëtirës kanë urinë shumë të
83. Struktura e veshkave përqendruar.
84. Ripërthithja në nefron

shpjegon:
- ndërtimin dhe funksionin e aparatit të ekskretimit;
- ndërtimin dhe funksionin e nefronit;
Koncepte kyç:
- ndërtimin dhe funksionin e pjesës së brendshme të gypit proksimal
veshka, korteksi, medulla, legeni, ureteri, uretra,
dhe gypit distal;
nefron, gypi proksimal, kthesa e Henlit, gypi
analizon:
distal, gypi kolektor, arteriola aferente, arteri-
- fazat e prodhimit të urinës në veshka;
ola eferente, ultrafiltrat, podocite, membranë
- lëvizjen e lëndëve në gypin e nefronit;
bazale, ripërthithje përzgjedhëse, sekretim,
krahason:
kundërrymë shumëfishuesi, ekskretim.
- ultrafiltratin me lëndët e ripërthithura në gjak dhe sekretimin e urinës;
- plazmën e gjakut me ultrafiltratin;
interpreton përmes skemës transportin e lëndëve nga glomerula në
kapsulën Bauman dhe në gypin e nefronit.
tabelë, video rreth temës, mjete demonstruese. ndërkurrikulare: TIK, kimi, anatomi, fiziologji.

Parashikimi (Stuhi mendimesh) 25’, Ndërtimi i njohurive (Shoqërimi skematik i ideve. Demonstrimi, VLMD) 40’, Përforcimi i
njohurive (Kllaster, Diagrami i Venit) 25’

Te njeriu plazma e gjakut filtrohet në veshka rreth 60-70 herë në ditë. Pse filtrohet kaq shumë herë gjaku? Nga
cili organ vjen gjaku për në veshka? Ç’funksion ka veshka? Ç’përbërje ka urina e njeriut? Pse njeriu urinon më
shpesh në periudhën e dimrit sesa në periudhën e verës. Jep disa argumente bindëse.
Ndërtimi i njohurive: Shoqërimi

skematik i ideve. Demonstrimi. VMLD
(Veprimtaria e të menduarit dhe të
lexuarit të drejtuar)
Ndërto skemën e aparatit të
ekskretimit. Emërto organet e këtij
aparati. Skico prerjen tërthore
të veshkës duke demonstruar
kapsulën, korteksin, medulën,
legenin, ureterin, arterien renale
dhe venën renale. Rendit dy fazat e
formimit të urinës në veshka.
136
Skico një gyp nefroni dhe trego ndërtimin e tij. Përshtat pozicionin e pjesëve të tij në prerjen tërthore të
veshkës:
Ndërtimi Kapsula Gypi Ngushtica e Gypi Gypi

i nefronit Bauman proksimal Henlit distal kolektor
Pjesa e veshkës në të cilën

ndodhet pjesa e nefronit
Ultrafiltrimi:
Kapsula Bauman Transporti i lëndëve nga glomerula në kapsulën Bauman
Vëzhgo foton e glomerulës, kapsulës Bauman dhe lexo informacionin përkatës në tekst. Përgjigju pyetjeve:
• Si është e ndërtuar glomerula?
Krahaso arteriolën aferente me arteriolën eferente. Trego rrugën që ndjek gjaku nga arteria aferente deri në
venën renale?
Te skema e mësipërme gjej endoteliumin e kapilarit, membranën bazale dhe qelizat podocite. Trego specifikën
e secilës shtresë? Si prodhohet ultrafiltrati në kapsulën Bauman përmes funksionimit të tri shtresave të
mëposhtme?
Endoteliumi kapilar Funksioni
Membrana bazale
Qelizat podocite
Krahaso filtratin glomerular me plazmën e gjakut për nga përmbajtja e lëndëve. Cilat lëndë nuk kalojnë në
kapsulën Bauman? Argumento përgjigjen.
Shpejtësia e filtrimit glomerular te veshka e njeriut është 125 cm 3/ min. Si realizohet një filtrim kaq i shpejtë?
Pse presioni i gjakut në kapilarët e glomerulës është i lartë? Ç’ndikim ka ky presion i lartë i gjakut në potencialin
ujor të plazmës së gjakut dhe të kapsulës Bauman? Ku është përqendrimi më i lartë i lëndëve në kapilarët e
glomerulës apo në filtratin e kapsulës Bauman? Si ndikon presioni i gjakut dhe përqendrimi i lëndëve në
diferencën e potencialit ujor. Në ç’drejtim lëviz uji përmes osmozës? Argumento përgjigjen.
Ripërthithja përzgjedhëse:
Skico gypin e nefronit dhe trego ku ndodhet gypi i përdredhur proksimal, ngushtica e Henlit, gypi i përdredhur
distal dhe gypi kolektor (mbledhës). Në ç’drejtim lëvizin lëndët në ripërthithjen përzgjedhëse?
Përshkruaj qelizat e gypit të përdredhur proksimal. Trego katër përshtatje të veshjes së brendshme të këtij
gypi. Vëzhgo skemën në figurën 12,12 dhe trego rolin e pompës Na/K në lëvizjen e glukozës, aminoacideve,
vitaminave, joneve Na dhe Cl nga gypi proksimal drejt kapilarëve të gjakut të cilët mbështjellin këtë gyp.
137
Shpjego si ripërthithet ureja? Plotëso tabelën e mëposhtme.
Lënda H2O Aminoacidet Glukoza Vitaminat Ureja Jonet inorganike Acidi urik Kreatina
Shkalla e ripërthithjes
së lëndës në %
Ripërthithja në kthesën e Henlit:

Tri pjesët e kthesës së Henlit janë: krahu zbritës, ngushtimi në formë U-je, krahu ngjitës.
Si e realizon kthesa e Henlit prodhimin e urinë së përqendruar? Shpjego hapat që ndiqen për transportin e
joneve Na, joneve Cl dhe molekulave të H2O nëpërmjet funksionimit të mekanizmit të kundërrymës shumëfishuese
në kthesën e Henlit. Trego funksionin e hormonit antidiuretik (ADH) në këtë proces.
Ripërthithja në gypin distal dhe në gypin (kolektorin) mbledhës: shpjego si lëvizin jonet Na dhe jonet K në gypin
distal dhe në kolektorin mbledhës.
Cilat janë produktet përfundimtare të ekskretimit në veshka?

Nxënësit në grupe ndërtojnë kllasterin si më poshtë:
Korteksi Medulla
Veshka Legeni
(korja) (palca)
Krahu Pjesa Krahu

Kapsula Gypi zbritës i kulmore e ngjitës i Gypi
Nefroni Gypi distal
Bauman proksimal kthesës së kthesës së kthesës së kolektor
Henlit Henlit Henlit
Funksionet e
Ultrafiltrimi Ripërthithja përzgjedhëse Sekretimi Transporti
veshkës
Nga glo-
Drejtimi i Nga kapilarët e gjakut
merula në Nga legeni
lëvizjes së Nga gypi i nefronit në kapilarët e gjakut ne pjesën fundore të
kapsulën në uretera
lëndëve gypit të nefronit
Bauman
Funksioni i
hormonit ADH
Krahaso plazmën e gjakut me ultrafiltratin duke bërë dallimet përkatëse të lëndëve dhe trego lëndët e
përbashkëta.
Krahaso transportin e lëndëve në krahun zbritës të kthesës së Henlit, pjesën kulmore, krahun ngjitës të kthesës
së Henlit dhe gypin distal.
Krahaso ultrafiltratin, lëndët e ripërthithura në gjak dhe lëndët e sekretuara duke i veçuar në %.

Shpjegon: Ndërtimin dhe funksionin e aparatit të ekskretimit. Ndërtimin dhe funksionin e nefronit. Ndërtimin
dhe funksionin e pjesës së brendshme të gypit proksimal dhe gypit distal.
N2: Skicon aparatin e ekskretimit, veshkën dhe nefronin.
N3: Shpjegon ndërtimin dhe funksionin e veshkës dhe nefronit.
N3: Shpjegon ndërtimin dhe funksionin e pjesës së brendshme të gypit proksimal dhe gypit distal.
Analizon: Fazat e prodhimit të urinës në veshka. Lëvizjen e lëndëve në gypin e nefronit.
N3: Analizon fazat e prodhimit të urinës në veshka.
138
N3: Analizon lëvizjen e lëndëve në gypin e nefronit.
Krahason: Ultrafiltratin me lëndët e ripërthithura në gjak dhe sekretimin. Plazmën e gjakut me ultrafiltratin.
N4: Krahason ultrafiltratin me lëndët e ripërthithura në gjak dhe sekretimin.
N4: Plazmën e gjakut me ultrafiltratin.
Interpreton përmes skemës transportin e lëndëve nëpër gypin e nefronit.
N4: Interpreton përmes skemës transportin e lëndëve nëpër gypin e nefronit.

Portofol: Modelon nefronin, veshkën dhe ndërton një aparaturë mbi funksionimin e nefronit.
Interpreton një fletë analize të urinës.
Detyrë: Ushtrimi 12.6, f. 246.
Tema mësimore: (90’) Situatë e të nxënit: Dializa e veshkave. Diabeti

85. Kontrolli i përmbajtjes së ujit i tipit 1 dhe diabeti i tipit 2.
86. Kontrolli i glukozës në gjak
përshkruan:
rrugën që ndjek informacioni në osmorregullim;
rrugën që ndjek informacioni në rregullimin e glicemisë.
Koncepte kyç:
shpjegon:
osmorregullim, osmoreceptorë, diurezë, ADH,
dukurinë e osmozës përmes së cilës lëviz uji nga tubi mbledhës në
hipotalamus, qeliza shenjë, fosforilazë aktive,
plazmën e gjakut;
akuaporina, gypi mbledhës, glikogjen, ishujt
veçoritë e qelizave të ishujve të Langerhasit dhe të qelizave shenjë për
e Langerhasit, qelizat a, qelizat ß, insulinë,
hormonet insulinë, glukagon dhe adrenalinë;
glukagon, GLUT 1, GLUT2, GLUT 4, glukokinazë,
analizon:
AMP ciklike, proteina G, enzima kinazë, gluko-
strukturën, prodhimin dhe funksionin e hormonit antidiuretik (ADH);
neogjenezë, adrenalinë.
strukturën, prodhimin dhe veprimin e hormoneve insulinë glukagon dhe
adrenalinë në qelizat shenjë;
mekanizmin e osmorregullimit në organizëm;
mekanizmin e rregullimit të glicemisë në gjak.
tabelë, video rreth temës, mjete demonstruese. ndërkurrikulare: TIK, kimi, anatomi, fiziologji.

Parashikimi (Demonstrimi) 25’, Ndërtimi i njohurive (VLMD) 40’, Përforcimi i njohurive (Kllaster, Diagrami i Venit)25’

Nxënësit diskutojnë në grupe rreth dy situatave të mëposhtme, të cilat i kanë hasur në jetën e tyre të përditshme.
Situatë rasti 1: Ju ka ndodhur shpesh që të keni etje. Në këtë rast vëllimi i urinës që shkarkohet në fshikëzën
e urinës është i ulët dhe urina është e përqendruar. Ndërsa kur konsumon një sasi të mëdha lëngu, vëllimi i
urinës në fshikëzën e urinës është i madh dhe urina është e holluar. Shpjego këto dy situata dhe krahasoji me
njëra-tjetrën? Jep argumentet përkatës.
Situatë rasti 2: Ju ka ndodhur shpesh që të konsumoni sasi të mëdha sheqeri duke e tepruar me çokollatë apo
me tortë. Gjithashtu mund t’ju ketë rënë gjendje të fikëti, pasi nuk keni ngrënë ushqim. Shpjego dy situatat e
139
mësipërme, duke argumentuar përgjigjen. Trego shqetësimet që shfaq personi në të dy rastet.
Ndërtimi i njohurive: Veprimtaria e të menduarit dhe e të lexuarit të drejtuar (VLMD)

(Kjo teknikë stimulon përqendrimin e nxënësit, aktivizimin e të menduarit, aftësinë parashikuese dhe vendosjen e
lidhjeve logjike midis njohurive të mëparshme dhe njohurive të reja mbi osmorregullimin dhe rregullimin e glicemisë
në gjak).
Osmorregullimi:
Duke u mbështetur në njohuritë e mëparshme, trego funksionin e hormonit antidiuretik (ADH). Ku vepron ky
hormon?
Shpjego çfarë është osmorregullimi? Trego vendin dhe rolin e osmoreceptorëve që zbulojnë uljen e potencialit
ujor në plazmën e gjakut. Përshkruaj rrugën që ndjek impulsi nervor deri në prodhimin e hormonit ADH. Plotëso:
Struktura Funksioni Qelizat shenjë ku vepron ADH-ja
Hormoni ADH
Shpjego mekanizmin e osmorregullimit kur potenciali ujor në plazmën e gjakut është ulur nën normë, duke u
mbështetur në skemën e figurës 12. 17 dhe 12. 18.
Shpjego rolin e enzimës fosforilaza aktive në përshkueshmërinë e qelizave të gypit mbledhës nga uji.
Analizo fazat nëpër të cilat kalon procesi i osmozës së ujit nga gypi mbledhës në lëngun indor deri në plazmën
e gjakut. Trego cili është nxitësi i prodhimit të hormonit antidiuretik (ADH)?
Krahaso ndryshimet që pëson gypi mbledhës në transportin e ujit, kur përqendrimi i hormonit ADH është i ulët
dhe kur përqendrimi i hormonit ADH është i lartë. Interpreto dy situatat e mëposhtme:
Kur një person nuk pi sasinë e duhur të ujit. Kur një person pi sasi uji mbi normë.
Kontrolli i glukozës në gjak:

Sa është norma e glukozës në gjak? Pse i duhet qelizës glukoza? Argumento përgjigjen.Veço qelizat e organizmit
që depozitojnë glukozën në formën e glikogjenit? Krahaso qelizat e muskujve me qelizat e mëlçisë për nga
transporti i glukozës.
Shkruaj reaksionin e shndërrimit të glukozës në glikogjen dhe trego strukturat përkatëse të tyre.
Përshkruaj llojet e qelizave endokrine që ndodhen në ishujt e Langerhasit te pankreasi.
Qelizat α Qelizat β
Hormoni që sekreton
Funksioni që kryejnë
Përshkruaj rrugën që ndjek informacioni pas një vakti, kur racioni ushqimor përmban karbohidrate. Cilat qeliza
aktivizohen në këtë rast: Qelizat α apo qelizat β? Cili hormon prodhohet dhe cili hormon bllokohet (insulina,
glukagoni)? Përshkruaj rrugën që ndjek insulina deri në qelizat shenjë. Si e tejçon informacionin insulina në
brendësi të qelizës. Trego funksionin e qelizave shenjë të insulinës. Shpjego si hyn glukoza në qelizën shenjë
të muskulit, të trurit dhe të mëlçisë? Përse e shfrytëzon qeliza glukagonin? Veço tri funksionet e insulinës në
140
organizëm.
Përshkruaj rrugën që ndjek informacioni kur organizmi nuk ka konsumuar ushqim për tri vaktet e ditës.
Cilat qeliza aktivizohen: ato α apo β? Cili hormon prodhohet: insulinë apo glukagoni? Shpjego mekanizmin
e veprimit të hormonit glukagon në qelizat shenjë të mëlçisë. Pse nuk reagojnë ndaj tij qelizat e muskujve?
Argumento përgjigjen. Shkruaj reaksionin e zbërthimit të glikogjenit në glukozë në qelizat shenjë. Trego burime
të tjera të glukozës në këto qeliza.
Krahaso mekanizmin e veprimit të insulinës dhe glukagonit mbi qelizat shenjë.
Me cilin hormon ngjason hormoni adrenalinë lidhur me rregullimin e sheqerit në gjak.
Përforcimi i njohurive: Shoqërimi skematik i ideve. Nxënësit në grupe ndërtojnë mekanizmin e balancës së ujit
përmes osmorregullimit.
Ulja e nivelit të ujit nën normë Osmoreceptorët Hipotalamus Neurohipofiza

në plazmën e gjakut
kapin informacionin prodhon ADH sekreton ADH
Osmorregullimi (proces homeostaze)
ADH në gjak
Qelizat e gypit mbledhës
Enzima fosforilaza aktive zhvendos fshikëzat me pore
Lëvizja e ujit nga gypi mbledhës në lëngun indor, në plazmën e gjakut
Mbajtja në normë e ujit në plazmën e gjakut.
Duke u mbështetur te skema e mësipërme, nxënësit interpretojnë përmes skemës mekanizmin e rregullimit të
glicemisë në gjak.
Përshkruan: Rrugën që ndjek informacioni në osmorregullim. Rrugën që ndjek informacioni në rregullimin e

glicemisë.
N2: Përshkruan rrugën që ndjek informacioni në osmorregullim.
N2: Përshkruan rrugën që ndjek informacioni në rregullimin e glicemisë.
Shpjegon: Dukurinë e osmozës, përmes së cilës lëviz uji nga tubi mbledhës në plazmën e gjakut. Veçoritë e
qelizave të ishujve të Langerhasit dhe të qelizave shenjë për hormonet insulinë, glukagon dhe adrenalinë.
N3: Shpjegon dukurinë e osmozës, ku uji lëviz nga tubi mbledhës në plazmën e gjakut.
N3: Shpjegon veçoritë e qelizave të ishujve të Langerhasit dhe të qelizave shenjë për hormonet insulinë,
glukagon dhe adrenalinë.
Analizon: Strukturën, prodhimin dhe funksionin e hormonit antidiuretik (ADH). Strukturën, prodhimin dhe
veprimin e hormoneve insulinë glukagon dhe adrenalinë në qelizat shenjë.
N3: Analizon strukturën, prodhimin dhe funksionin e hormonit antidiuretik (ADH).
N3: Analizon strukturën dhe veprimin e insulinës, glukagon e adrenalinës në qelizat shenjë.
Interpreton përmes skemës: Mekanizmin e osmorregullimit në organizëm. Mekanizmin e rregullimit të glicemisë
në gjak.
N4: Interpreton përmes skemës mekanizmin e osmorregullimit në organizëm.
N4: Interpreton përmes skemës mekanizmin e rregullimit të glicemisë në gjak.

Portofol: Fletë e analizave të gjakut. Matja e glicemisë nga nxënësi. Interpretim i parametrave të gjakut.
Detyrë: Ushtrimi 12,7. Faqe 239.
141
Tema mësimore: (45’) Acidi abshisik hormon i stresit te bima.
87. Homeostaza te bimët

shpjegon funksionimin e gojëzave gjatë një ditë nate dhe në thatësirë; Koncepte kyç:
analizon ndërtimin dhe përshtatjen e qelizave roje lidhur me transportin e homeostazë, qelizë rojë, gojëza, transpirim,
gazeve CO2, O2 dhe transpirimin; stresi ujor, gradient elektrokimik, acidi
interpreton përmes skemës mekanizmin e hapjes dhe të mbylljes së absishik, amiloplaste.
gojëzave si dhe ndikimin e acidit absishik në mbylljen e gojëzave.
tabelë, video rreth temës, mjete demonstruese. ndërkurrikulare: TIK, kimi, fiziologji.

Parashikimi (Demonstrimi) 10’, Ndërtimi i njohurive (Di. Dua të di. Mësoj) 25’, Përforcimi i njohurive (Diagrami i Venit)10’

Mësuesi/ja prezanton para nxënësve ecurinë e dy bimëve të të njëjtit lloj që jetojnë në kushte të ndryshme.
Dy bimë të të njëjtit lloj rriten në mjedise të ndryshme temperature dhe lagështire. Bima e parë vendoset në një
mjedis të favorshëm të temperaturës së mjedisit dhe të lagështirës së tokës, ndërsa bima tjetër vendoset në një
mjedis me temperatura të larta të mjedisit dhe në tokë të thatë. Te cila bimë fotosinteza zhvillohet normalisht?
Ç’varësi krijon te bima temperatura dhe lagështira? Pse vyshket bima e dytë? Argumento përgjigjen.
Ndërtimi i njohurive: Di/Dua të di/Mësoj
1. Gojëzat janë pore të qelizave roje të cilat transportojnë

gazin CO2 në brendësi të gjethes dhe gazin O 2 jashtë saj
1. Qelizat e mezofilit të gjethes 1. Si transportohen këto
përmes procesit të difuzionit.
furnizohen në mënyrë të vazh- dy gaze?
2. Hapja e gojëzave ditën realizon difuzionin e gazeve CO 2
dueshme me CO2 dhe prodhojnë 2. Pse gojëzat hapen O2 dhe transpirimin te bima. Mbyllja e gojëzave natën ul
gazin O2 në procesin e fotosin- dhe mbyllen në mënyrë transpirimin te bimët duke siguruar ruajtjen e ujit.
tezës. ritmike ditën dhe 3. Ato hapen si përgjigje e rritjes së I të dritës dhe uljes së
2. Gojëzat hapen gjatë ditës dhe mbyllen natën? përqendrimit të gazit CO 2 në brendësi të gjethes.
mbyllen gjatë natës. 3. Cili është ndikimi i Ndërsa mbyllen si përgjigje ndaj errësirës, përqendrimit
3. Gojëzat reagojnë ndaj ndryshim- faktorëve mjedisor në të lartë të CO2 në gjethe, lagështirës së ulët, temperaturës
it të kushteve mjedisore. hapjen dhe mbylljen e së lartë dhe stresit ujor.
4. Qelizat roje janë si dy fara të tyre? 4. Nxënësi shpjegon veçoritë specifike të qelizave roje
fasules të vendosura përballë 4. Cilat janë specifikat e lidhur me funksionin që ato kanë.
njëra tjetrës. këtyre qelizave? 5. Nxënësi shpjegon mekanizmin e hapjes dhe mbylljes së
5. Qelizat roje hapen kur ato 5. Si difuzon uji në gojëzave përmes pesë hallkave që ndjekin njëra-tjetrën
fryhen me ujë dhe mbyllen kur ka brendësi të tyre dhe si në figurën 12. 32.
thatësirë. largohet uji nga to? 6. Ky hormon frenon pompën e protoneve hidrogjen dhe
6. Acidi absishik është hormone 6. Si ndikon ky hormon nxit lëvizjen e joneve të kalciumit në brendësi të qelizave
që mbyll gojëzat si përgjigje ndaj në difuzionin e ujit roje, që ky i fundit nxit jonet e kaliumit të dalin jashtë
stresit të bimës. jashtë qelizave roje? duke rritur potencialin ujor brenda qelizave roje për
nxjerrjen e ujit jashtë tyre.
142
Nxënësit në grupe plotësojnë diagramin e mëposhtëm:
Rritja e intensitetit të dritës Errësirë Niveli i lartë i CO2 në qelizë
Stresi ujor
Hapja e gojëzave Mbyllja e gojëzave
Niveli i ulët i CO2 në qelizë Lagështirë e ulët Temperaturë e lartë
Lëvizja e joneve Lëvizja e joneve Trashësia e murit Roli i hormonit

Potanciali ujor
H* K+ të qelizave roje ABA
Gojëzat e hapura
Gojëzat e mbyllura

Shpjegon funksionimin e gojëzave gjatë një ditë nate dhe në thatësirë.
N2: Shpjegon si funksionojnë gojëzat gjatë një ditë nate dhe në thatësirë.
Analizon ndërtimin dhe përshtatjen e qelizave roje lidhur me transportin e gazeve CO 2, O2 dhe transpirimin.
N3: Analizon ndërtimin dhe përshtatjen e qelizave roje lidhur me transportin e gazeve CO2, O2 dhe transpirimin.
N4: Interpreton përmes skemës mekanizmin e hapjes dhe të mbylljes së gojëzave, si dhe ndikimin e acidit
absishik në mbylljen e gojëzave.
Portofol: Eksperiment lidhur me funksionimin e gojëzave te bima
88. Përsëritje. Homeostaza te gjallesat shtazore dhe bimore
shpjegon:
Koncepte kyç:
rolin e homeostazës në ruajtjen e ekuilibrit të parametrave të mjedisit të
homeostazë, sistem koordinimi, termorreg-
brendshëm përmes mekanizmit feedback negativ;
ullim, ekskretim, deaminim, veshkë, filtrim,
procesin e ekskretimit, deaminimin, filtrimin, ripërthithjen, termorregul-
ripërthithje përzgjedhëse, sekretim, osmor-
limin, osmorregullimin, gradientin elektrokimik në gojëza.
regullim, diurezë, ADH, hipotalamus, insulinë,
analizon:
glukagon, adrenaline, qelizë roje, gojëza,
hallkat e mekanizmit feedback negativ të termorregullimit, glicemisë në
transpirim, stres ujor, gradient elektrokimik,
gjak, balancës së ujit në gjallesat shtazore dhe bimore;
acidi absishik.
ndërtimin dhe funksionin e hipotalamusit, organeve të aparatit të
ekskretimit dhe të nefronit;
strukturën, prodhimin dhe funksionin e hormonit antidiuretik (ADH),
insulinë, glukagon, adrenalinë dhe acidi absishik.
interpreton përmes skemës mekanizmin e osmorregullimit, ekskretimit,
glicemisë në gjak, balancës së ujit në gjallesat shtazore dhe bimore.
video, internet, grafikë, tabela, fletë të bardha për skicimin e proceseve ndërkurrikulare:
dhe koncepteve, tabela ilustruese, lapustila, animime, CD interaktive. TIK, fizikë, kimi, fiziologji.

Puna në grupe, Diskutim, Kllaster, Shoqërimi skematik i ideve, Diagrami i Venit, Mbledhja e punës (Uorkshopi).
143
Kjo orë përsëritjeje realizohet duke e ndarë klasën në grupe pune me nga 5-6 nxënës dhe secili grup merr
detyrën përkatëse. Mësuesi/ja orienton secilin grup të punojë rreth pyetjeve të përgatitura paraprakisht nga
vetë ai/ajo. Secili grup prezanton para grupeve të tjera punën e tij duke koordinuar punën me grupet e tjera, i

Fillimisht nxënësit plotësojnë tabelën e mëposhtme me konceptet kryesore.
Konceptet Shpjegimet përkatëse
homeostazë, sistem koordinimi, termorregullim, ekskretim, deaminim, filtrim, ripërthithje

përzgjedhëse, sekretim, osmorregullim, diurezë, transpirim, stres ujor, gradient elektrokimik.
Ndërtimi i njohurive: Punë në grupe

Grupi I: Kllaster. Shpjego si e ruan temperaturën 37°C trupi i njeriut në një ditë të nxehtë vere dhe në një ditë
të ftohtë dimri. Skico mekanizmin e kontrollit të temperaturës dhe emërto hallkat e mëposhtme: ngacmuesi,
receptorët, rruga ndijore, qendra e kontrollit, rruga lëvizore, efektorët.

Në mjedis të ftohtë Në mjedis të nxehtë
Ndryshimet fiziologjike të organizmit.
Në një ditë të ftohtë temperatura e organizmit kontrollohet nga:

a. Hipotalamisi, adrenalina dhe tiroksina,
b. Hipofiza, adrenalina dhe tiroksina,
c. Hipotalamusi, adrenalina dhe ADH.
Termoreceptorët ndodhen në:

a. Lëkurë,
b. Hipotalamus,
c. Hipofizë.
Grupi II: Shoqërimi skematik i ideve, Diagram i Venit

Rendit produktet e ekskretimit. Shpjego përmes reaksionit si dhe ku prodhohet ureja, gazi CO 2, kreatina dhe
acidi urik. Skico aparatin e ekskretimit te njeriu, emërto organet e tij. Analizo ndërtimin dhe funksionin e
veshkës dhe nefronit. Përshtat pozicionin e nefronit në veshkë. Krahaso duke bërë dallimet përkatëse midis:
Lëndët e
Plazma e gjakut Ultrafiltrati
ripërthithura në gjak
Interpreto përmes skemës mekanizmin e lëvizjes së lëndëve nga glomerula në kapsulën Bauman në procesin e
filtrimit dhe lëvizjen e lëndëve nga gypi i nefronit në kapilarët e gjakut në procesin e ripërthithjes përzgjedhëse
Grupi III: Shoqërimi skematik i ideve, Kllaster
144
Skico nefronin dhe emërto tri pjesët e gypit të tij: gypin e përdredhur proksimal, kthesën e Henlit, gypin e
përdredhur distal. Plotëso tabelën e mëposhtme:
Ripërthithja
Pjesët e gypit të nefronit Gypi proksimal Kthesa e Henlit Gypi distal

Ndërtimi i sipërfaqes së brendshme dhe pozicioni në veshkë.
Lloji i lëndëve, mënyra e transportit dhe drejtimi i lëvizjes së tyre.
Hapat e mekanizmit të transportit të lëndëve.
Lëndët që transportohen nga kthesa e Henlit në lëngun indor drejt plazmës së gjakut janë:
1. Jonet Na+, Cl-, K+, glukoza,
2. Jonet Na+, Cl-, aminoacidet,
3. Jonet Na+, Cl-, H2O.
Grupi IV: Kllaster

Shpjego si ruhet potenciali ujor i plazmës së gjakut në trupin e njeriut, kur ai konsumoi sasi të ulët lëngjesh
gjatë ditës dhe e kundërta, kur konsumon një sasi të madhe lëngjesh gjatë ditës. Skico mekanizmin e kontrollit
të sasisë së ujit në organizëm dhe emërto hallkat e mëposhtme: ngacmuesi, receptorët, rruga ndijore, qendra e
kontrollit, rruga lëvizore, efektorët. Interpreto përmes skemës mekanizmin e ndikimit të hormonit antidiuretik
(ADH) në përshkueshmërinë e ujit në gypin mbledhës.
Konsum i sasisë së ulët të lëngjeve Konsum i sasisë së lartë të lëngjeve

Roli i osmoreceptorëve
Sekretimi i ADH-së
Funksioni i ADH-së
Drejtimi i lëvizjes së ujit
Efekti i veprimit të hormonit antidiuretik (ADH) është:

1. Të zvogëlojë humbjen e ujit me anë të urinës,
2. Të rrit humbjen e ujit me anë të urinës,
3. Të ndalojë prodhimin e urinës së përqendruar.
Grupi V: Organizimi grafik i ideve

Shpjego ç’ndodh me organizmin e një personi pasi ka konsumuar ëmbëlsira me tepricë. Skico mekanizmin e
kontrollit të sasisë së tepërt të sheqerit në gjak dhe emërto hallkat e mëposhtme: ngacmuesi, receptorët, rruga
ndijore, qendra e kontrollit, rruga lëvizore, efektorët. Veço tri funksionet e insulinës. Trego qelizat shenjë të
veprimit të insulinës. Interpreto përmes skemës mekanizmin e veprimit të hormonit insulinë mbi qelizat shenjë.
Rritja e glicemisë mbi normë në gjak aktivizon:
1. Qelizat α që sekretojnë hormonin glukagon,
2. Qelizat β që sekretojnë hormonin insulinë,
3. Qelizat α që sekretojnë hormonin insulinë.
Grupi VI: Organizimi grafik i ideve

Shpjego ç’ndodh me organizmin e një personi, pasi nuk ka konsumuar ushqime dhe është në gjendje kritike.
Skico mekanizmin e kontrollit të sheqerit në gjak, i cili është ulur nën normë dhe emërto hallkat e mëposhtme:
ngacmuesi, receptorët, rruga ndijore, qendra e kontrollit, rruga lëvizore, efektorët. Veço funksionin e hormonit
glukagon. Trego qelizat shenjë të veprimit të glukagonit. Interpreto përmes skemës mekanizmin e veprimit të
145
hormonit glukagon mbi qelizat shenjë.
Ulja e glicemisë nën normë në gjak bllokon:
1. Qelizat α që sekretojnë hormonin glukagon,
2. Qelizat β që sekretojnë hormonin insulinë,
3. Qelizat β që sekretojnë hormonin glukagon.
Mbledhja e punës (Uorkshopi)

Grupi V dhe grupi VI koordinojnë rezultatet e punës së tyre dhe ndërtojnë një skemë përmbledhëse, duke bërë
një sintezë të mekanizmit të rregullimit të glicemisë në gjak, përmes tre hormoneve insulinë, glukagon dhe
adrenalinë.
Grupi VII: Diagrami i Venit

Shpjego ndryshimet fiziologjike te bima gjatë ditës dhe gjatë natës. Si formohen gojëzat? Veço funksionet
e tyre. Interpreto mekanizmin e hapjes dhe të mbylljes së gojëzave. A mbyllen gojëzat gjatë ditës? Nëse po
argumento në ç’raste mbyllen dhe pse ka rëndësi mbyllja e tyre. Cili është roli i acidit absishik në mbylljen e
gojëzave. Krahaso duke bërë dallimet përkatëse të qelizave roje kur gojëzat janë të hapura dhe kur gojëzat janë
të mbyllura.
Ndryshimet në qelizat roje Gojëzat e hapura Gojëzat e mbyllura
Drejtimi i lëvizjes së joneve: H+, K+, H 2O

Ndryshimi i murit të qelizave roje
Kur bima është në stres ujor:

1. Prodhohet hormoni ABA i cili mbyll gojëzat,
2. Nuk prodhohet hormoni ABA i cili mbyll gojëzat,
3. Prodhohet hormone ABA i cili hap gojëzat.

Shpjegon: Rolin e homeostazës në ruajtjen e ekuilibrit të parametrave të mjedisit të brendshëm përmes
mekanizmit feedback negativ. Procesin e ekskretimit, deaminimin, filtrimin, ripërthithjen, termorregullimin,
osmorregullimin, gradientin elektrokimik në gojëza.
N2: Shpjegon konceptet kryesore mbi homeostazën te gjallesat shtazore dhe te bimët.
N3: Shpjegon rolin e homeostazës në ruajtjen e ekuilibrit të parametrave të mjedisit të brendshëm përmes
mekanizmit feedback negativ.
N3: Shpjegon procesin e ekskretimit, deaminimin, filtrimin, ripërthithjen, termorregullimin, osmorregullimin,
gradientin elektrokimik në gojëza.
Analizon: Hallkat e mekanizmit feedback negativ të termorregullimit, glicemisë në gjak, balancës së ujit në
gjallesat shtazore dhe bimore. Ndërtimin dhe funksionin e hipotalamusit, organeve të aparatit të ekskretimit
dhe të nefronit. Strukturën, prodhimin dhe funksionin e hormonit antidiuretik (ADH), insulinë, glukagon,
adrenalinë dhe acidi absishik.
N3: Analizon hallkat e mekanizmit feedback negativ të termorregullimit, glicemisë në gjak, balancës së ujit në
gjallesat shtazore dhe bimore.
N3: Analizon ndërtimin dhe funksionin e hipotalamusit, organeve të aparatit të ekskretimit dhe të nefronit.
N4: Analizon strukturën, prodhimin dhe funksionin e hormonit antidiuretik (ADH), insulinë, glukagon, adrenalinë
dhe acidi absishik.
Interpreton përmes skemës mekanizmin e osmorregullimit, ekskretimit, glicemisë në gjak, balancës së ujit në
gjallesat shtazore dhe bimore.
N4: Interpreton përmes skemës mekanizmin e osmorregullimit, ekskretimit, glicemisë në gjak, balancës së ujit
në gjallesat shtazore dhe bimore.
146
Tematika: Koordinimi Situata e të nxënit: Aty ku biologjia takohet me fiziologjinë
Tema mësimore:
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurri-
89. Komunikimi nervor
kulare: Fizikë, Kimi
90. Harku reflektor
Rezultatet e të nxënit për temën mësimore

Nxënësi/ja:
- krahason nëpërmjet një tabele funksionin e neuronit ndijor me atë lëvizor;
- vlerëson rolin e përgjigjes reflektore si përgjigje mbrojtëse për organizmin.
Burimet: libri i nxënësit, fletore pune, e-libri, mjete shkrimi; fletë të Koncepte kyç: receptorë, efektorë, neurone ndijore,
bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, neurone të ndërmjetëm, neurone lëvizore, akson,
flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktive, fletë pune, dendrite, mielina, gradient elektrokimik, veprimtari
laptop projektor, dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj. reflektore, potencial i qetësisë

PNP
Parashikimi (25’); Ndërtimi i njohurive (20’+20’); Përforcimi (25’)

Parashikimi: Koha e pritjes
U lihet nxënësve jo më pak se 15 min kohë për t’u fijet nervore dhe
menduar përpara se të përgjigjen. Në fillim të orës ganglionet nervore
mësuesi/ja prezanton te nxënësit situatën e të nxënit. palca informacionin
Jepen dy shembuj të veprimeve të pavullnetshme, si kurrizore ndijor
dhe dy shembuj të veprimeve të vullnetshme.
Shpjegoni ndryshimet mes veprimeve të SISTEMI
pavullnetshme dhe atyre të vullnetshme. NERVOR
Strategji e të mësuarit në bashkëpunim, “kllasteri”, truri neuroni

përdoret për të grupuar ide, mendime, objekte etj.
tejçon impulsin
Kjo teknikë nxit nxënësit të mendojnë lirshëm dhe
nervor
hapur për problemet e caktuara.
Ndërtimi i njohurive:
Hapi i parë (20’): Figura
Mësuesi/ja formulon pyetje që lidhen me një figurë
të cilën ai/ajo ua tregon ose projekton nxënësve.
• Si është i ndërtuar neuroni? Sa llojesh janë neuronet?
• Krahasoni strukturën dhe funksionin e neuroneve
lëvizore dhe atyre ndijore.
• Çfarë është mielina?
• Cili është roli i ngushtimeve Ranviesë?
147
Hapi i dytë (20’): Krahasimi i shënimeve
Mësuesi/ja ndërpret shpjegimin e mësimit në një pikë kryesore dhe u kërkon nxënësve të lexojnë, krahasojnë
dhe të diskutojnë shënimet që kanë nxjerrë gjatë studimit dhe shpjegimit. Nxënësit diskutojnë për mënyrën se
si lind potenciali i veprimit.
• Në ç’mënyrë ngacmohet neuroni?
• Si tejçohet impulsi nervor përgjatë aksonit?
• Cilat janë pjesët përbërëse të një harku reflektor.
Përforcimi: Diskutim në çift

Mësuesi/ja shtron një pyetje dhe u kërkon nxënësve të përpunojnë përgjigjen duke punuar në dyshe.
• Si është i ndërtuar neuroni?
• Nga se shkaktohet depolarizimi i membranës së neuronit?
• Cili është roli i mielinës dhe i qelizave të Shvanit?
• Skematizoni harkun reflektor.

1. Krahason nëpërmjet një tabele funksionin e neuronit ndijor me atë lëvizor.
• (N3) Skicon pjesët e një neuroni.
• (N3) Shpjegon funksionet e neuronit ndijor, lëvizor dhe të ndërmjetëm.
• (N4) Krahason nëpërmjet një tabele funksionin e neuronit ndijor me atë lëvizor.
2. Vlerëson rolin e përgjigjes reflektore si përgjigje mbrojtëse për organizmin.

• (N2) Përshkruan në ç’mënyrë ngacmohet neuroni.
• (N3) Shpjegon si tejçohet impulsi nervor përgjatë aksonit.
• (N4)Vlerëson rolin e përgjigjes reflektore si përgjigje mbrojtëse për organizmin
Detyrat dhe puna e pavarur

Skiconi tejçimin e impulsit nervor përgjatë një harku reflektor
Tematika: Kordinimi Situata e të nxënit: Aty ku biologjia takohet me fiziologjinë
Tema mësimore:
91. Potenciali i veprimit
ndërkurrikulare: Fizikë, Kimi
92. Sinapset
Rezultatet e të nxënit për temën mësimore

Nxënësi/ja:
analizon lindjen dhe tejçimin e potencialit të veprimit;
analizon nëpërmjet skematizimeve ndërtimin, funksionin dhe rolet e sinapseve.
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri; mjete shkrimi; fletë të Koncepte kyç: gradient elektrokimik, veprimtari
bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, reflektore, potencial i qetësisë, potencial i vep-
flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktive, fletë pune, rimit, sinapsi, hapësira sinaptike, parasinaptike,
laptop projektor, dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj. passinaptike, neurotransmetues

148
Parashikimi: Mendo-diskuto në çift
Nxënësi/ja ka mundësi të reflektojë mbi pyetjen e bërë, konsulton, jep dhe merr zgjidhje me shokun e bankës
mbi përgjigjet e mundshme.
Ushtrim 1. Cilat nga strukturat e neuronit

a) Lidhet me një neuron tjetër? b) Veçojnë aksonin që të kufizojë ndërhyrjen e neuroneve të tjera? c) Përmbajnë
përqendrime të larta lëndësh kimike, të quajtura neurotransmetues?
d) Lidhen me një efektor siç është muskuli? e) Lejojnë që impulsi nervor të kalojë shpejt përgjatë aksonit? f)
Përmban ADN?
Ushtrimi 2. Mendoni për një hark reflektor të ndryshëm nga ato që kemi përmendur deri më tani. Përcaktoni
një ngacmues konkret, emërtoni receptorin që e zbulon i pari atë ngacmues dhe efektorin që përgjigjet ndaj
veprimit të tij, si edhe përshkruani rrugën me anë të të cilit përgjigjet efektori.

“Kubimi”është një teknikë që ndihmon shqyrtimin e një teme nga këndvështrime të ndryshme. Ai përfshin
përdorimin e një kubi me lëvizje të shpejta për të menduarin, të shkruarin në secilën faqe të kubit. Mund të
ndërtohet duke mbuluar një kuti të vogël me letër. Në secilën faqe të kubit shkruhen 6 kërkesa të shkurtra:
përshkruaj, përcakto, shpjego, analizo, skico, argumento. Në fillim paraqitet tema. Më pas nxënësit udhëzohen të
mendojnë për t’u dhënë përgjigje pyetjeve të mësuesit/es në varësi të faqes së kubit që u takon.
Hapi i parë (20’): Në fillim ndahet klasa në 6 grupe me 4-5 nxënës. Për secilin grup parashtron një nga pyetjet
që i korrespondon secilës faqe të kubit. Duke iu referuar figurës 13.12 në tekstin e nxënësit:
• Përshkruani lindjen e potencialit të veprimit dhe mënyrën se si ai transmetohet përgjatë neuronit.
• Shpjegoni çfarë është potenciali i qetësisë dhe përse vlera brenda është -70m V dhe shpjegoni ruajtjen e
shpejtësisë së përcjelljes së impulsit nervor përgjatë aksonit.
• Skiconi grafikun e paraqitur në tekst. Çfarë ndodh ndërmjet 1 ms dhe 2 ms?
• Përcaktoni disa nga pasojat e periudhës refraktare.
• Analizoni çfarë e nxit lindjen e një potenciali veprimi.
• Argumentoni duke iu referuar figurës 13.19 në librin e nxënësit kur lind potenciali receptor.
Hapi i dytë (20’): Strategji e të mësuarit në bashkëpunim

“Kubimi” është një teknikë që ndihmon shqyrtimin e një teme nga këndvështrime të ndryshme. Ai përfshin
përdorimin e një kubi me lëvizje të shpejta për të menduarin, të shkruarin në secilën faqe të kubit. Mund të
ndërtohet duke mbuluar një kuti të vogël me letër. Në secilën faqe të kubit shkruhen 6 kërkesa të shkurtra:
përshkruaj, emërto, shpjego, analizo, skico, vlerëso. Në fillim paraqitet tema. Më pas nxënësit udhëzohen të
mendojnë për t’u dhënë përgjigje pyetjeve të mësuesit/es në varësi të faqes së kubit që u takon.
• Përshkruani pjesët përbërëse të sinapsit.
• Shpjegoni mekanizmin e përcjelljes sinaptike.
• Emërtoni proceset, me anë të së cilave fshikëzat çlirojnë përmbajtjen e tyre në membranën parasinaptike.
• Skiconi mekanizmin e tejçimit të impulsit nervor në sinapsin neuron-qelizë muskulore
• Analizoni rolin e acetilkolinesterazës.
• Vlerësoni rëndësinë e funksionit të sinapseve dhe faktin që sinapsi nuk është vazhdimësi anatomike.
Përforcimi: Diskutim
Shtrohen për diskutim pyetjet:
• Pse në sinapse impulset përhapen vetëm në një drejtim?
• Pse kur potencialet e veprimit arrijnë në mënyrë të përsëritur në sinapse, ato bëhen përfundimisht të paafta për
të përcjellë impulset në neuronin tjetër?
149
1. Analizon lindjen dhe tejçimin e potencialit të veprimit.
• (N2) Përshkruan lindjen dhe tejçimin e potencialit të veprimit.
• (N3) Shpjegon lindjen dhe tejçimin e potencialit të veprimit.
• (N4) Analizon lindjen dhe tejçimin e potencialit të veprimit.
2. Analizon nëpërmjet skematizimeve ndërtimin, funksionin dhe rolet e sinapseve.

• (N2) Përshkruan ndërtimin, funksionin dhe rolet e sinapseve.
• (N3) Shpjegon ndërtimin, funksionin dhe rolet e sinapseve.
• (N4) Analizon nëpërmjet skematizimeve ndërtimin, funksionin dhe rolet e sinapseve
Detyrat dhe puna e pavarur. Pyetjet 13.14, faqe 274.
Fusha: Shkencat e Natyrës Lënda: Biologji Shkalla: VI Klasa: XII
Tematika: Kordinimi Situata e të nxënit: Aty ku biologjia takohet me fiziologjinë
Tema mësimore:
93. Roli i sinapseve
Fizikë, Kimi
94. Tkurrja muskulore
Rezultatet e të nxënit për temën mësimore.

Nxënësi/ja:
- analizon nëpërmjet skematizimeve ndërtimin, funksionin dhe rolet e sinapseve;
- analizon se si tkurren muskujt e vijëzuar në përgjigje të impulseve nga neuronet lëvizore.
Burimet: libri i nxënësit, fletore pune, e-libri, mjete shkrimi;

Koncepte kyç: potencial i qetësisë, potencial i veprimit,
fletë të bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve,
sinapsi, butoni sinaptik, hapësira sinaptike, parasinap-
tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD in-
tike, passinaptike, neurotransmetues, muskuj skeletor,
teraktive, fletë pune, laptop projektor, dërrasa e zezë, shkumësa
sarkomer, miozina, aktina etj.
me ngjyra etj.


Parashikimi: Pyetje-Përgjigje
Mësuesi/ja drejton pyetje dhe përgjigjet e nxënësve i shkruan në dërrasën e zezë.
• Përshkruani marrëdhënien ndërmjet forcës së ngacmuesit dhe madhësisë së potencialit receptor që lind.
• Përshkruani marrëdhënien ndërmjet forcës së ngacmuesit që përdoret dhe shpeshtësisë së potencialeve të
veprimit që prodhohen në neuronin ndijor.
• Çfarë e përcakton shpeshtësinë maksimale të potencialeve të veprimit në një neuron?
Hapi i parë (20’): Të mësuarit reciprok
Ndaj klasën në grupe pune ku secili grup cakton një pyetje dhe pasi nxënësit lexojnë dhe u shpjegojnë njëri-
tjetrit informacionin e ri i përgjigjen pyetjes së dhënë.
150
Pyetjet për secilin grup
• Potencialet prag në qelizat receptore mund të rriten ose të ulen. Tregoni për përparësitë e mundshme të kësaj
dukurie
• Emërtoni proceset, me anë të së cilave fshikëzat çlirojnë përmbajtjen e tyre në membranën
• parasinaptike.
• Përshkruani rolin e acetilkolinesterazës.
• Çfarë janë sinapset? Përcaktoni arsyet përse janë të domosdoshme sinapset.
• Pse në sinapse impulset përhapen vetëm në një drejtim?
• Pse kur potencialet e veprimit arrijnë në mënyrë të përsëritur në sinapse, ato bëhen përfundimisht të paafta për
të përcjellë impulset në neuronin tjetër.
Hapi i dytë (20’): Të mësuarit reciprok

Ndahet klasa në grupe pune, ku secili grup cakton një pyetje dhe pasi nxënësit lexojnë dhe i shpjegojnë njëri-
tjetrit informacionin e ri i përgjigjen pyetjes së dhënë.

• Nëpërmjet një tabele krahasoni muskujt e vijëzuar, të lëmuar dhe të zemrës
• Si është i ndërtuar një muskul i vijëzuar?
• Skematizoni ndërtimin e fijes muskulore. Për secilën nga këto përbërës të fijes muskulore përcaktoni
funksionin: rrjeti sarkoplazmik; sarkomeri; miofibrili
• Shfrytëzoni figurën 13.27 të tekstit dhe skiconi një skemë, ku të paraqitet vendosja e fijezave të trasha dhe
atyre të holla në një sarkomer të muskulit në gjendje qetësie. Tregoni dhe shënoni në skemën tuaj: një fijez
të trashë, katër fijeza të holla dhe dy vija Z.
• Shfrytëzoni figurën 13.27 për të formuar një skemë, ku të paraqitet vendosja e fijezave të trasha dhe atyre
të holla në një sarkomer të muskulit në gjendje qetësie. Tregoni dhe shënoni në skemën tuaj një shirit A, një
shirit I dhe një shirit H.
• Gjatësia mesatare e një sarkomeri të muskulit në gjendje qetësie është 2, 25 μ m. Përdorni figurën 13.27 për
të përllogaritur zmadhimin e skemës suaj.
Përforcimi: Mendo diskuto në çift

Nxënësi ka mundësi të reflektojë mbi pyetjen e bërë, konsulton, jep dhe merr zgjidhje me shokun e bankës.
• Skematizoni mënyrën se si tejçohet impulsi nervor përgjatë sinapsit neuron-neuron
• Përshkruani strukturën e fijezave të trasha dhe të holla të muskulit

1. Analizon nëpërmjet skematizimeve ndërtimin, funksionin dhe rolet e sinapseve
• (N2) Përshkruan ndërtimin, funksionin dhe rolet e sinapseve.
• (N3) Shpjegon ndërtimin, funksionin dhe rolet e sinapseve.
• (N4) Analizon nëpërmjet skematizimeve ndërtimin, funksionin dhe rolet e sinapseve.
2. Analizon se si tkurren muskujt e vijëzuar në përgjigje të impulseve nga neuronet lëvizore.

• (N2) Përshkruan ndërtimin të muskujve të vijëzuar.
• (N3) Krahason nëpërmjet një tabele muskujt e lëmuar, vijëzuar dhe të zemrës.
• (N4) Analizon se si tkurren muskujt e vijëzuar në përgjigje të impulseve nga neuronet lëvizore.
Detyrat dhe puna e pavarur - Skematizoni ndërtimin e një fije muskulore.
151
Fusha: Shkencate natyrës Lënda: Biologji Shkalla: VI Klasa: XII
Tema mësimore:
95. Si realizohet tkurrja muskulore
lare: Fizikë, Kimi
96. Komunikimi hormonal

Nxënësi/ja:
- analizon se si tkurren muskujt e vijëzuar në përgjigje të impulseve nga neuronet lëvizore;
- argumenton me anë të skematizimit rolin e hormoneve në ciklin riprodhues të femrës.
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri, mjete shkrimi;

fletë të bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela Koncepte kyç: tropomiozina, aktina, troponina, tkurrje
ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interak- muskulore, membrana passinaptike hormone, qelizë
tive, fletë pune, laptop projektor, dërrasa e zezë, shkumësa me shenjë endokrine, sekretim etj.
ngjyra etj.


Parashikimi: Harta e të pyeturit
“Harta e të pyeturit” është një skicë që shfaq idetë e rëndësishme të mësimit, të vendosura në një renditje
logjike në trajtën e një skeme racionale pyetjesh.
Shpjegoni ndërtimin, funksionin dhe rolet e sinapseve
Analizoni nëpërmjet skematizimeve ndërtimin,

funksionin dhe rolet e sinapseve
Midis kujt qelizave realizohen sinapset?
Si është ndërtuar një muskul i vijëzuar?
Krahasoni nëpërmjet një tabele muskujt e lëmuar,

vijëzuar dhe të zemrës
Hapi i parë (20’): Veprimtari e leximit të drejtuar
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve që gjatë leximit t’u përgjigjen pyetjeve të mëposhtme. Përcaktohen për secilin
nxënës dy pyetje, për të cilat ai duhet të përgatitet. U lihet rreth 10 minuta kohë për përgatitje.
• Cilat dukuri paraprijnë rrëshqitjen e fijeve të aktinës mbi ato të miozinës?
• Si ndodh rrëshqitja e fijezave të aktinës mbi ato të miozinës?
152
• Cilat dukuri ndodhin në sinapsin neuron-qelizë muskulore?
• Cilat dukuri ndodhin kur në fijen muskulore vjen impulsi nervor?
• Përshkruani ngjashmëritë dhe ndryshimet ndërmjet strukturës dhe funksioneve të sinapseve
• ndërneurale dhe bashkimeve neuromuskulore.
• Analizoni burimet që përdor qeliza muskulore për të siguruar energjinë e nevojshme për tkurrje.
Pasi nxënësit përgatiten për pyetjet përkatëse diskutohen në klasë përgjigjet e sakta.
Hapi i dytë (20’): Zinxhiri i sekuencave

Qëllimi i kësaj veprimtarie është që të sigurojë një Mekanizmi i veprimit të hormonit
paraqitje skematike të një seri ngjarjesh, procesesh, mbi qelizat shenjë
veprimesh ose vendimesh. Gjatë skematizimit u drejtoj
pyetje nxënësve që lidhen me sinjalizimin e qelizave të Hormoni shërben si ngacmues për
zhvilluar në tematikën qelizën shenjë
Përforcimi: Zinxhiri i sekuencave Ngacmimi kapet nga receptori

Qëllimi i kësaj veprimtarie është që të sigurojë një
paraqitje skematike të një seri ngjarjesh, procesesh,
veprimesh ose vendimesh. U kërkoj nxënësve që të Formohet “proteina G” që
punojnë në grupe dyshe. Secili prej nxënësve do të transmeton ngacmimin
skematizojë zinxhirin e sekuencave për njërën nga dy
çështjet:
1- Serinë e dukurive që ndodhin gjatë ciklit uterin Formohet AMP-c
2- Serinë e dukurive që ndodhin gjatë ciklit të vezores
U lë 15’ kohë që të përgatiten para se të përgjigjen ata
kontrollohen më parë nga shoku i bankës. Ngrihen në
Kjo aktivizon enzimat
tabelë dy nxënës njëri për pyetjen e parë dhe një tjetër
për pyetjen e dytë. Gjatë përgjigjeve nxënësit do të
shpjegojnë rolin e hormoneve në ciklin e riprodhimit te
Përgjigjja vjen nëpërmjet:
femra.
sekretimit; transkriptimit etj.

1. Analizon se si tkurren muskujt e vijëzuar në përgjigje të impulseve nga neuronet lëvizore
• (N2) Përshkruan ndërtimin të muskujve të vijëzuar.
• (N3) Krahason nëpërmjet një tabele muskujt e lëmuar, vijëzuar dhe të zemrës.
• (N4) Analizon se si tkurren muskujt e vijëzuar në përgjigje të impulseve nga neuronet lëvizore.
2. Argumenton me anë të skematizimit rolin e hormoneve në ciklin riprodhues të femrës.

• (N2) Shpjegon rolin e hormoneve si mesazherë molekularë.
• (N3) Skematizon ndryshimet që ndodhin në vezore dhe në mitër gjatë ciklit të riprodhimit te femra.
• (N4) Argumenton me anë të skematizimit rolin e hormoneve në ciklin riprodhues të femrës.
Detyrat dhe puna e pavarur. Hartoni një raport mbi planifikim familjar.
153
Tema mësimore:
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkur-
97. Kontrolli i lindjeve
rikulare: Fiziologji bimore, Kimi
98. Kontrolli dhe koordinimi te bimët

Nxënësi/ja:
- diskuton mekanizmat e kontrollit të lindjes dhe politikat që duhet të ndiqen në nivel rajonal, kombëtar dhe ndërkom -
bëtar;
- argumenton nëpërmjet shembujve format e komunikimit dhe kontrollit të rritjes te bimët.
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri, mjete shkrimi; fletë të

Koncepte kyç: planifikim familjar, SST, pilula,
bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese,
prezervativ, hormone bimore, pompa të kalciu-
flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktive, fletë pune,
mit, auksina, giberelina, ABA
laptop projektor, dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj.


Nxënësi ka mundësi të reflektojë mbi pyetjen e bërë, konsulton, jep dhe merr zgjidhje me shokun e bankës mbi
përgjigjet e mundshme. Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjet e mëposhtme dhe u lë 10’ kohë për përgatitjen.
• Analizoni se si tkurren muskujt e vijëzuar në përgjigje të impulseve nga neuronet lëvizore
• Argumentoni me anë të skematizimeve rolin e hormoneve në ciklin riprodhues të femrës
Pas kohës së përcaktuar mësuesi/ja fillon kontrollin e përgjigjeve të nxënësve.
Ndërtimi i njohurive
Hapi i parë (25’): Redaktimi në çift
Mësuesi/ja synon ta bëjë sa më aktiv procesin. Të redaktosh do të thotë të sugjerosh, komentosh, të ndryshosh
pjesë të caktuara në një shkrim. Krijohen grupe dyshe nxënësish. Nxënësi që redakton duhet të ndjekë tre hapa:
1) Të përgëzojë; 2) Të sugjerojë; 3) Të korrigjojë. Rregulli i parë është:
a) qëndrimi pozitiv - nxënësi nuk duhet ë harrojë sa ndihmuese është kur dikush të nxit, inkurajon për të
përmirësuar atë që duhet të shkruash;
b) gjithmonë redaktimi fillon me një kompliment dhe përgëzim, si p.sh.,“Pjesa që më pëlqeu më shumë ....” ose
“Më pëlqeu mënyra se si...” etj. Më pas bën sugjerimet që t’i japë shokut idenë e saktë të asaj që duhet të bëjë
për të shkruar sa më mirë - Duhet të mbajë qëndrim pozitiv dhe të jetë specifik. Faza e tretë, korrigjimi përfshin
ndreqje gabimesh drejtshkrimore, qartësim frazash ose fjalish, vendosje shenjash pikësimi etj. Nxënësit kanë
pasur si detyrë shtëpie “Të hartojnë një raport mbi planifikim familjar”. Shoku i bankës bën redaktimin e detyrës së
shokut tjetër (rreth 10 min) më pas me nxënësit diskutohen mënyrat e kontrollit të lindjeve të metat dhe
përparësitë.
Hapi i dytë (20’): Punë në grupe

Klasa ndahet në grupe me nga 4-5 nxënës. Për secilin grup mësuesi/ja shpërndan nga një pyetje që lidhet me
temën “Kontrolli dhe koordinimi te bimët”
154
Grupi I - Përshkruani eksperimentin që ndiqet për të përcaktuar komunikimin elektro-kimik te bimët.
Grupi II - Shpjegoni në ç’mënyrë bima mishngrënëse Dionea muscipula kap insektet që ulen në gjethet e saj.
Grupi III - Shpjegoni përparësitë e bimëve që zotërojnë reagime të shpejta ndaj ngacmuesve.
Grupi IV- Mbyllja e gjetheve të bimës Venus që kap miza është një shembull i ligjit “Gjithçka ose asgjë”. Shpjegoni
pse.
Grupi V - Tregoni përparësitë e bimës Venus nga tretja e insekteve.
Grupi VI - Përshkruani në vija të përgjithshme lëndët kimike që shërbejnë si mesazherë te bimët
Përforcimi: Strategji e të mësuarit në bashkëpunim: Mendo diskuto në çift

Nxënësi ka mundësi të reflektojë mbi pyetjen e bërë, konsulton, jep dhe merr zgjidhje me shokun e bankës.
Mësuesi/ja u jep nxënësve të punojnë së bashku me shokun e bankës pyetjet 13.12 b në tekstin e nxënësit. U
lihet rreth 10 min kohë për t’u përgatitur. Më pas bëhet kontrolli i përgjigjeve.

1. Diskuton mekanizmat e kontrollit të lindjes dhe politikat që duhet të ndiqen në nivel rajonal, kombëtar
dhe ndërkombëtar.
• (N2) Përcakton mënyrat më efikase në kontrollin e lindjeve.
• (N3) Shpjegon rolin e pilulave në organizëm dhe ndikimin e tyre në prodhimin e FSH dhe LH.
• (N4) Diskuton mekanizmat e kontrollit të lindjes dhe politikat që duhet të ndiqen në nivel rajonal, kombëtar
dhe ndërkombëtar.
2. Argumenton nëpërmjet shembujve format e komunikimit dhe kontrollit të rritjes te bimët

• (N2) Përshkruan mënyrën e komunikimit elektro-kimik te bimët.
• (N3) Shpjegon me anë të skematizimit mënyrën e veprimit të hormoneve në qelizat bimore.
• (N4) Argumenton nëpërmjet shembujve format e komunikimit dhe kontrollit të rritjes te bimët.
Detyrat dhe puna e pavarur. Pyetjet 13.11, faqe 286, libri i nxënësit.
Tema mësimore: Lidhja me fushat e tjera ose me temat

99. Auksinat dhe rritja në gjatësi e bimëve ndërkurrikulare: Fizikë, Kimi, Fiziologji
100. Përsëritje: Koordinimi bimore.
Nxënësi/ja:
- argumenton nëpërmjet shembujve format e komunikimit dhe kontrollit të rritjes te bimët;
- krahason rrugët, përmes së cilave gjitarët dhe bimët koordinojnë reagimet ndaj ngacmuesve të brendshëm dhe të
jashtëm;
- analizon ndërtimin dhe funksionet e neuroneve, duke përfshirë edhe fiziologjinë e tyre;
- analizon se si tkurren muskujt e vijëzuar në përgjigje të impulseve nga neuronet lëvizore;
- argumenton me anë të skematizimit rolin e hormoneve në ciklin riprodhues të femrës.
Koncepte kyç: hormone bimore, pompa të
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri, mjete shkrimi; fletë të kalciumit, auksina, giberelina, ABA receptorë,
bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, efektorë, neurone ndijore, neurone të ndërm-
flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktive, fletë pune, laptop jetëm, neurone lëvizore, akson, dendrite,
projektor, dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj. mielina, gradient elektrokimik, veprimtari
reflektore, potencial i qetësisë.

155
U lihet nxënësve jo më pak se 15 min për t’u menduar përpara se të përgjigjen. Në fillim u kërkohet nxënësve
t’u përgjigjen pyetjeve të mëposhtme. U lihet mesatarisht 10 min kohë për t’u përgatitur.
• Përshkruan mënyrën e komunikimit elektro-kimik te bimët.
• Shpjegon me anë të skematizimit mënyrën e veprimit të hormoneve në qelizat bimore.
• Argumenton nëpërmjet shembujve format e komunikimit dhe kontrollit të rritjes te bimët.
Pas përgatitjes filloj kontrollin e përgjigjeve të nxënësve
Hapi i parë (20’): Punë në grupe
Klasa ndahet në grupe me nga 4-5 nxënës. Për secilin grup shpërndaj nga një pyetje që lidhet me temën
“Auksinat dhe rritja në gjatësi e bimëve”

Grupi I - Përshkruani çfarë janë auksinat dhe ku prodhohen ato.
Grupi II - Shpjegoni me anë të skematizimit mënyrën e veprimit të auksinave në qelizat bimore.
Grupi III - Përshkruani çfarë janë giberelinat dhe si u zbuluan ato
Grupi IV- Shpjegoni rolin e giberelinave dhe ndikimin gjenetik në prodhimin e tyre te bimët
Grupi V-Analizoni në ç’mënyrë giberelinat ndikojnë në rritjen e farës dhe roli i tyre në shkatërrimin e proteinave
DELLA.
Grupi VI -Tregoni se si auksina nxit rritjen në gjatësi. Si janë fenotipet e bimëve me gjenotipe LL, Ll dhe ll?
Hapi i dytë (25’): Punë në grupe

Klasa ndahet në grupe me nga 4-5 nxënës. Për secilin grup përcaktoj pyetjet që lidhen me temën “Përsëritje:
Koordinimi”. U lihet nxënësve 10 minuta për t’u përgatitur.

Grupi I - Si e transmeton informacionin potenciali i veprimit?
Grupi II - Çfarë e nxit lindjen e një potenciali veprimi?
Grupi III - Shpjegoni mekanizmin e përcjelljes sinaptike.
Grupi IV- Analizoni dukuritë që ndodhin në sinapsin neuron-qelizë muskulore dhe dukuritë që ndodhin gjatë
tkurrjes muskulore.
Grupi V - Shpjegoni dukuritë që ndodhin gjatë ciklit të riprodhimit te femra.
Grupi VI - Analizoni rolin e hormoneve në ciklin e riprodhimit te femra.
Pas përgatitjes secili grup ngre një përfaqësues për t’u përgjigjur. Nxënësit e grupeve të tjera plotësojnë
përgjigjet e shokëve të tyre.
Përforcimi: Analiza morfologjike ose analiza e përgjithshme morfologjike - metodë e zhvilluar për të zbuluar
të gjitha zgjidhjet e mundshme të një problemi josasior të ndërlikuar në shumë drejtime. Shtrohet përpara
nxënësve problemi:
Gjatë hekurosjes së rrobave, Ana preku me dorën e majtë pa dashje hekurin e nxehtë. Në mënyrë të
menjëhershme ajo tërhoqi dorën. Përcaktoni pjesët përbërëse të harkut reflektor. Përshkruani strukturën e
mbështjellës mielinike. Përcaktoni dukuritë që ndodhin në sinapsin neuron - qelizë muskulore. Përcaktoni
dukuritë që ndodhin në qelizën muskulore kur vjen impulsi nervor. U lihet nxënësve rreth 10 minuta për t’u
përgatitur. Më pas bëhet kontrolli i përgjigjeve të nxënësve.
156
• (N4) Argumenton nëpërmjet shembujve format e komunikimit dhe kontrollit të rritjes te bimët
• (N3) Krahason rrugët, përmes së cilave gjitarët dhe bimët koordinojnë reagimet ndaj ngacmuesve të
brendshëm dhe të jashtëm;
• (N4) Analizon ndërtimin dhe funksionet e neuroneve, duke përfshirë edhe fiziologjinë e tyre
• (N4) Analizon se si tkurren muskujt e vijëzuar në përgjigje të impulseve nga neuronet lëvizore
• (N4) Argumenton me anë të skematizimit rolin e hormoneve në ciklin riprodhues të femrës
Detyrat dhe puna e pavarur

Shkruani një ese me temë “Edhe bimët kanë ndjenja”
Eseja duhet të përfshijë argumentim shkencor për mënyrat e reagimit të bimëve ndaj ngacmuesve të ndryshëm
Tematika: Koordinimi
Tema mësimore: (45’) Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkur-
101. Ushtrime. Koordinimi rikulare: Fizikë, Kimi, Fiziologji bimore
Nxënësi/ja:
- zgjidh ushtrime mbi format e komunikimit dhe kontrollit të rritjes te bimët;
- krahason rrugët, përmes së cilave gjitarët dhe bimët koordinojnë reagimet ndaj ngacmuesve të brendshëm dhe të
jashtëm;
- skematizon ndërtimin e neuronit, dhe shpjegon me fjalët e tij fiziologjinë e neuronit;
- shpjegon me anë të ushtrimeve se si tkurren muskujt e vijëzuar në përgjigje të impulseve nga neuronet lëvizore;
- argumenton në ushtrime rolin e hormoneve në ciklin riprodhues të femrës.
Koncepte kyç: hormone bimore, pompa të
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri, mjete shkrimi; fletë të kalciumit, auksina, giberelina, ABA receptorë,
bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, efektorë, neurone ndijore, neurone të ndërm-
flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktive, fletë pune, jetëm, neurone lëvizore, akson, dendrite, mieli-
laptop projektor, dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj. na, gradient elektrokimik, veprimtari reflektore,
potencial i qetësisë.
Punë me grupe

Strategjia e përdorur: Punë me grupe
Mësuesi/ja ndan klasën në grupe me 5-6 nxënës secili grup dhe për secilin grup ka përgatitur pyetjet përkatëse.
Punë e drejtuar: (5’) Diskutim

Mësuesi/ja në këtë etapë të orës mësimore diskuton me nxënësit përgjigjet e pyetjeve të drejtuara për secilin
grup. Mësuesi/ja i drejton ata për mënyrën se si duhet të përgjigjen dhe ku duhet të përqendrohen në përgjigjet
e tyre: Ushtrimet 1- 5, faqe 292-293, te libri i nxënësit.
Punë e pavarur: (25’) Koha e pritjes

U lihet nxënësve jo më pak se 15 min kohë për t’u menduar përpara se të përgjigjen për pyetjen e shtruar prej
tij. U lihet nxënësve 10 minuta për t’u përgatitur për secilin ushtrim.
Grupi I - Ushtrimi 6, faqe 293
Grupi II - Ushtrimi 7, faqe 294
Grupi III - Ushtrimi 8, faqe 294
Grupi IV - Ushtrimi 9, faqe 295
Grupi V - Ushtrimi 10, faqe 295
Grupi VI - Ushtrimi 11, faqe 295-296
157
Punë e diferencuar: (15’). Pas mbarimit të etapës së dytë nxënësve më të spikatur, mësuesi/ja u jep disa ushtrime
të një niveli më të lartë vështirësie:

• (N3) Zgjidh ushtrime mbi format e komunikimit dhe kontrollit të rritjes te bimët.
• (N3) Krahason rrugët, përmes së cilave gjitarët dhe bimët koordinojnë reagimet ndaj ngacmuesve të
brendshëm dhe të jashtëm.
• (N3) Skematizon ndërtimin e neuronit, dhe shpjegon me fjalët e tij fiziologjinë e neuronit.
• (N3) Shpjegon me anë të ushtrimeve se si tkurren muskujt e vijëzuar në përgjigje të impulseve nga neuronet
lëvizore.
• (N4) Argumenton në ushtrime rolin e hormoneve në ciklin riprodhues të femrës.
Tematika: Koordinimi
Tema mësimore:
102. Test për tematikat: Këmbimi i gazeve, Imuniteti, Energjia dhe frymëmarrja qelizore, Fotosinteza, Homeostaza,
Koordinimi (45’)
Rezultatet e të nxënit për temën mësimore. Nxënësi/ja zgjidh ushtrime:
- se si ndodh këmbimi i gazeve në mushkëri;
- se si sistemi imunitar arrin të dallojë qelizat e trupit nga çfarëdolloj gjëje tjetër e huaj, si patogjenet dhe indet që
transplantohen;
- mbi mënyrën si ndodhin frymëmarrja aerobe dhe anaerobe;
- mbi mënyrat e shndërrimit të energjisë diellore në fazën pavarur nga drita dhe përdorimin e saj për prodhimin e
molekulave të përbëra organike;
- mbi homeostazën, sistemin nervor dhe endokrin;
- mbi reagimin dhe komunikimin te bimët.
Koncepte kyç: hormone bimore, pompa të kalciumit,
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri, mjete shkrimi; auksina, giberelina, ABA receptorë, efektorë, neurone
fletë të bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve, ndijore, neurone të ndërmjetëm, neurone lëvizore, ak-
Fotokopje të testit të përgatitur nga mësuesi/ja etj. son, dendrite, mielina, gradient elektrokimik, veprimtari
reflektore, potencial i qetësisë.

Detyra e kontrollit është menduar të zhvillohet në formë testimi. Janë përgatitur dy variante testesh .Çdo
variant përmban këto rubrika pyetjesh:
Qarkoni alternativën e saktë: Përfshin pesë pyetje me nga katër alternativa, nga të cilat vetëm njëra është e
saktë. Nëse nxënësi qarkon alternativën e saktë, vlerësohet me një pikë.
Shpjegoni. Në këtë rubrikë nxënësi shpjegon një nga proceset më të rëndësishme të trajtuara gjatë periudhës
janar-mars.
Krahasoni. Nxënësi krahason procese të tilla, si fotofosforilimin me fosforilimin oksidativ apo fotofosforilimin
ciklik dhe jociklik.
Ushtrime: Çdo variant përmban 3- 4 ushtrime, nëpërmjet të cilave testohen dijet e nxënësve mbi fotosintezën,
frymëmarrjen qelizore, koordinimin, imunitetin etj. Zgjidhja e ushtrimeve kërkon ndërlidhjen e koncepteve nga
fusha të ndryshme të biologjisë
Vlerësimi - Vlerësim formues.
Tabela e vlerësimit: Vlerësimi i nxënësit bëhet sipas tabelës së mëposhtme:
PIKËT 0-9 10-15 16-20 21-25 26-30 31-35 36-40
NOTA 4 5 6 7 8 9 10
158
MODELE TESTESH
EMRI…….........…… MBIEMRI……................ KLASA XII VARIANTI A
TEST KOHA 45’
RRETHONI ALTERNATIVËN E SAKTË (5 pikë)

1- Në cilën strukturë gjenden kërce?
a) hojëza;
b) bronkiole;
c) kapilarë;
d) trake.
2- Cili prej pohimeve të mëposhtme shpjegon se përse molekulat e antitrupit kanë strukturë katërsore?
a) Antitrupat kanë një sektor të ndryshueshëm
b) Antitrupat kanë forma komplekse trepërmasore (3D)
c) Antitrupat kanë katër polipeptide
d) Antitrupat kanë më tepër se një polipeptid
3- Cilat janë produktet e reaksioneve të fotosintezës për fazën dritore?

a) ATP, RuBP dhe NAD i reduktuar;
b) ATP, oksigjen dhe NADP i reduktuar;
c) GP, oksigjen dhe NAD i reduktuar;
d) GP, NADP i reduktuar dhe RuBP.
4- Glukoza është mjaft e vogël dhe filtrohet nga gjaku në glomerulë, por normalisht ajo nuk gjendet në urinë.
Kjo ndodh, sepse:
a) ripërthithet në gypthin e përdredhur distal;
b) ripërthithet në gypthin e përdredhur proksimal;
c) ripërthithet nëpër të gjithë gjatësinë e neuronit;
d) hyn nëpërmjet frymëmarrjes në qelizat e veshkave
5-Cili pohim e përshkruan veprimin biologjik të pilulave kontraceptive estrogjen/progesteron?

a) Rritin përqendrimet e hormoneve që rritin trashësinë e endometrit në mitër.
b)Rritin përqendrimin e hormoneve që parandalojnë zhveshjen e endometrit nga mitra.
c) Rritin përqendrimin e hormoneve që nxitin një sekretim të një porcioni të madh të LH-së nga pjesa e
përparme e hipofizës.
d)Rritin përqendrimin e hormoneve që frenojnë sekretimin e FSH-së dhe LH-së nga pjesa e përparme e
hipofizës.
Shpjegoni rolet e joneve të kalciumit në koordinimin e tkurrjes muskulore [5]

Krahasoni nëpërmjet një tabele fotofosforilimit ciklik dhe jociklik; [2]
USHTRIME:
1- Përbërja e ajrit të hojëzave mbahet konstante (e pandryshueshme), edhe pse gazet këmbehen me gazet e
gjakut në kapilarët që rrethojnë hojëzat.
a) Përshkruani proceset e këmbimit të gazeve ndërmjet hojëzave dhe gjakut. [2]
b)Shpjegoni pse përbërja e ajrit të hojëzave mbahet konstante (e pandryshueshme). [3]
c) Përmendni tri rrugët, nëpër të cilat sistemi i këmbimit të gazeve u përgjigjet nevojave që lindin gjatë
ushtrimeve fizike. [3]
159
2 a) Shpjegoni se përse vlera energjetike e yndyrave është dy herë më e madhe se ajo e karbohidrateve. [2]
b) Matjet e oksigjenit të përvetësuar dhe të dyoksidit të karbonit në një respirometër, të prodhuar nga farat
që mbijnë, kanë treguar se janë përdorur 25 cm3 oksigjen dhe janë prodhuar 17, 5 cm3 dyoksid karboni në të
njëjtën periudhë kohe. Përllogaritni RQ për këto bimë; [1]
c) Identifikoni se cilin substrat për frymëmarrje kanë shfrytëzuar këto fara. [1]
d) Bima Dahlia rezervon një përbërje të quajtur inulinë,
që është një polimer i fruktozës. Struktura e fruktozës
është paraqitur në figurë. e) Shkruani me fjalë reaksionin
e formimit dhe shpërbërjes së inulinës dhe emërtoni këto
reaksione (4)
Përllogaritni RQ e insulinës në të dy reaksionet gjatë
frymëmarrjes anaerobe. [2]
3-a)Përshkruani strukturën e një veshke, duke përfshirë edhe enët e gjakut që e shoqërojnë. [5]
b Përshkruani mekanizmat që janë përfshirë në ripërthithjen në gypthin e përdredhur proksimal, si dhe mënyrën
se si qelizat epiteliale të gypthave të përdredhur proksimalë janë përshtatur për të kryer këtë proces. [5]
TABELA E VLERËSIMIT: Vlerësimi i nxënësit bëhet sipas tabelës së mëposhtme:
PIKËT 0-9 10-15 16-20 21-25 26-30 31-35 36-40
NOTA 4 5 6 7 8 9 10
EMRI………… MBIEMRI……................ KLASA 12 VARIANTI B
TEST KOHA 45’
QARKONI ALTERNATIVËN E SAKTË (5 pikë)
1- Cila prej lëndëve të mëposhtme në tymin e duhanit dëmton sistemin e këmbimit të gazeve?
a) monoksidi i karbonit dhe karcinogjenet;
b) monoksidi i karbonit dhe nikotina;
c) karcionogjenet dhe katrani;
d) nikotina dhe katrani.
2- Cili prej pohimeve të mëposhtme përshkruan qelizat që prodhojnë antitrupa monokloniale?

a) Një klon i limfociteve B, që sekretojnë antitrupa të ndryshëm;
b) Një klon i qelizave hibridoma, që sekretojnë proteina identike;
c) Një klon i limfociteve T, që sekretojnë të njëjtën citokinë;
d) Një klon i limfociteve T, që sekretojnë antitrupa identikë.
3- Ku ndodhen produktet e përdorura nga fotofosforilimi në një kloroplast?

a) në këllëf;
b) në grana;
c) në stromë;
d) në tilakoid.
160
4- Si përgjigje ndaj dehidratimit ndodh sekretimi i ADH-së nga pjesa e pasme e gjëndrës së hipofizës. Njëri prej
efekteve të tij është të nxisë:
a) një ulje të shkallës së filtrimit glomerular;
b)një rritje të numrit të akuaporinave në membranat qelizore të qelizave të gypave mbledhës;
c) një rritje të përvetësimit të ujit nga qelizat në gypthin e përdredhur proksimal të neuroneve;
d)një rritje të vëllimit të urinës së prodhuar nga veshkat.
5-Cila prej përgjigjeve të mëposhtme është përgjegjëse për përcjelljen me kërcime në neuronet me mielinë?
a)membranat e aksonit
b)nyjat e Ranviesë;
c) qelizat e Shvanit;
d)kanalet proteinike që hapen nga potenciali
Shpjegoni se si një impuls nervor përcillet nëpër një neuron lëvizor [5]
Krahasoni nëpërmjet një tabele fotofosforilimit dhe fosforilimit oksidativ; [2]
USHTRIME:
1- Figura paraqet një molekulë antitrupi.

a. Përshkruani shkurt se si prodhohen dhe
sekretohen molekulat e antitrupit. [3]
b. Emërtoni:
i sektorët “x” dhe “Y” [2]
ii lidhjet e shënuara me “Z” [1]
c. Shpjegoni se si struktura e një antitrupi lidhet
me funksionin e tij. [2]
2- Në frymëmarrjen aerobe, cikli i Krebsit është konsideruar si një sërë hallkash (reaksionesh më të thjeshta).
Njëri prej
këtyre reaksioneve është shndërrimi i acidit suksinik në acid fumarik nga një enzimë e quajtur suksinat
dehidrogjenazë.
Përcaktoni rolin që luajnë enzimat dehidrogjenaza në ciklin e Krebsit[5]
Shpjegoni shkurtimisht rëndësinë e këtij roli në prodhimin e ATP-së.[5]
3-Giberelina është një rregullator i rritjes së bimëve. Tregoni rolin e giberelinës në mbirjen e farave sikurse janë
ato të grurit dhe elbit. [5]
4- Sinapset janë një bashkim ndërmjet dy neuroneve ose ndërmjet një neuroni lëvizor dhe një qelize muskulore.
Përshkruani se si një impuls kalon nëpër sinapsin neuron-qelizë muskulore [5]
PIKËT 0-9 10-15 16-20 21-25 26-30 31-35 36-40
NOTA 4 5 6 7 8 9 10
161
Fusha: Shkencat E Natyrës Lënda: Biologji Shkalla: VI Klasa: XII
Tema mësimore:
104. Vlerësim portofoli - Periudha: Janar-Mars
Kriteret për monitorimin e cilësisë së portofolit.

- Aspekti i koleksionimit të materialeve
- Procesi i reflektimit dhe të vetëvlerësimit
- Referuar rubrikave që e përbëjnë portofolin e të nxënit:
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune, e-libri; mjete shkrimi; fletë të bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve,
tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktive, fletë pune, laptop projektor, dërrasa e zezë,
shkumësa me ngjyra etj.

E (evokim), R (realizim i kuptimit), R (reflektimi)

Mësimdhënia bashkëkohore e bazuar në filozofinë e zhvillimit të mendimit kritik bazohet në strukturën: E
(evokim), R (realizim i kuptimit) dhe R (reflektimi).
(E) Evokimi (diskutim për përmbajtjen)

1. Cilët janë komponentët e portofolit që kemi trajtuar gjatë kësaj periudhe?
2. Cili prej këtyre komponentëve ju ka tërhequr më shumë bazuar në progresin që keni pasur?
(R) Realizimi i kuptimit. Nxënësit prezantojnë përpara shokëve të tyre përmbajtjen e portofolit të tyre. Secili
prej tyre përqendrohet në kuptimin e përmbajtjes së portofolit dhe thelbin e secilit prej komponentëve të tij.
(R) Reflektimi (diskutimi pas përmbajtjes). Më pas nxënësit reflektojnë për përmbajtjen e portofolit. Kjo bazohet
në pyetjet e mëposhtme drejtuar nxënësve.
1. Çfarë të rejash keni mësuar gjatë zhvillimit të veprimtarive të portofolit?
2. Pas përgjigjeve të pyetjeve mund të pyesni: “Pse mendoni kështu”
Vlerësimi i nxënësit për orën mësimore. Nxënësit do të vlerësohen për kriteret e mëposhtme:
V Aspekti i planifikimit të përmbajtjes së portofolit
F mbikëqyrja dhe vlerësimi i progresit dhe i arritjeve
F prezantimi në mënyrën e duhur i materialeve, detyrave, punimeve dhe shembujve të koleksionuar
V Aspekti i koleksionimit të materialeve

F mbledhja e materialeve apo e kontributeve që pasqyrojnë përvojat e nxënësve në përputhje me
kompetencat e kurrikulës apo të bazuar në RN
F përzgjedhja, mbledhja e objekteve dhe e produkteve i referohet RN/ temave/ çështjeve të veçanta të
lëndës; procesit të vazhdueshëm të të nxënit; kontributit në projekte, situate të nxëni, interesa personale etj.
V Procesi i reflektimit dhe të vetëvlerësimit

F Referuar funksionit që ka portofoli: - A i shërbejnë punët e mbledhura nga nxënësit çështjeve si më
poshtë?
162
F Referuar përmbajtjes së portofolit: - A janë koleksionuar në portofol dokumentet si më poshtë?
• Detyra me shkrim; Teste të përfunduara; Punë krijuese; Projekte; Eksperimente; Koleksione; Prezantime;
Video të krijuara nga nxënësit; Prezantime multimediale; Fotografi, apo objekte të tjera digjitale të të nxënit;
V Referuar rubrikave që e përbëjnë portofolin e të nxënit:

F Dokumente dhe evidenca nga procesi i të nxënit.(modele të detyrave, testeve, projekteve, prezantimeve,
fotove etj.)
F Reflektime (vetëvlerësime, vlerësime nga mësuesi, prindi, nxënësit e tjerë etj.)Bazohet në vetëvlerësimin
që duhet të bëjë nxënësi
V Respektimi i afateve kohore në realizimin e detyrave të portofolit

F Sa keni respektuar afatet kohore në prezantimin e detyrave të portofolit?
Tematika: Ndryshimet e trashëgueshme Situata e të nxënit: Karkalecat
Tema mësimore:
105. Kromozomet homologe
ndërkurrikulare: Kimi
106. Mejoza

Nxënësi/ja:
- analizon kuptimin për konceptet kromozome homologe, kariogramë, lokus, qeliza diploide, qeliza haploide;
- analizon me anë të skematizimit dinamikën e kromozomeve homologe gjatë mejozës.
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri, mjete shkrimi; fletë të bardha Koncepte kyç: kariograma, kromozome
për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, flipchart, lapus- homologe, autosome, mejozë, heterokro-
tila, simulime, animime, CD interaktive, fletë pune, laptop projektor, dërrasa e mozome, lokus, qeliza diploid, qeliza
zezë, shkumësa me ngjyra etj. haploide.

Parashikimi: Organizuesit grafik
Nëpërmjet kësaj metode nxënësit zbulojnë dhe strukturojnë lidhjet ndërmjet koncepteve, ideve, të dhënave,
proceseve etj.“Organizuesit grafikë” janë mjete të rëndësishme për shndërrimin e informacionit të ndërlikuar në
paraqitje skematike të kuptueshme. Në fillim mësuesi/ja prezanton te nxënësit situatën e të nxënit. U kërkohet
nxënësve të përcaktojnë nëpërmjet skematizimit sa kromozome kanë qelizat bija në fund të mitozës për qelizën
2n = 46 kromozome. U lihet nxënësve mesatarisht 10 min kohë për të bërë skematizimet përkatëse.
Hapi i parë (20’): Figura
Mësuesi/ja formulon pyetje që lidhen me një figurë, të cilën ua tregon ose projekton nxënësve. Paraqitet te
nxënësit figurat 14.2 dhe 14. 3.
• Cili është rregulli i paraqitjes së kromozomeve në to?
• Çfarë janë kromozomet?
• Ku ndodhen ato?
• Sa kromozome ka në qelizat e trupit tonë?
• Sa kromozome kemi marrë nga nëna dhe sa nga babai?
• Cili është përkufizimi për gjenin?
• Ku janë të vendosura gjenet?
163
Skematizohet në tabelë qeliza 2n = 4 dhe u kërkohet nxënësve të përcaktojnë sa kromozome dhe sa kromatide
ka qeliza në metafazën dhe anafazën e mitozës.
Skematizoni qelizat bija që formohen në fund të mitozës për këtë qelizë.
Hapi i dytë (20’): Diskutim në çift

Mësuesi/ja shtron një pyetje dhe u kërkon nxënësve të përpunojnë përgjigjen duke punuar në dyshe. Shtrohen
për diskutim pyetjet:
• Çfarë janë gametët?
• Parashikoni çfarë do të ndodhte nëse numri gametët do të kishin të njëjtin numër kromozomesh me qelizat nënë.
Strategjia e përdorur: Figura

Mësuesi/ja formulon pyetje që lidhen me një figurë, të cilën ua
tregon ose projekton nxënësve. Paraqet para nxënësve figurën
14.8. Ndahet klasa në grupe dhe për secilin grup drejtohet nga
një pyetje. U kërkohet nxënësve të përgjigjen me shkrim për
pyetjet duke iu referuar figurës 14.8:
Grupi I - Përkufizoni me fjalët tuaja çfarë është mejoza dhe cilat
janë fazat nëpër të cilat kalon ajo.
Grupi II - Përshkruani nëpërmjet skematizimit ngjarjet kryesore
që ndodhin gjatë profazës I dhe metafazës I.
Grupi III- Përshkruani nëpërmjet skematizimit ngjarjet kryesore
që ndodhin gjatë anafazës I dhe telofazës I.
Grupi IV- Përshkruani nëpërmjet skematizimit ngjarjet kryesore
që ndodhin gjatë profazës II dhe metafazës II.
Grupi V - Përshkruani nëpërmjet skematizimit ngjarjet kryesore
që ndodhin gjatë anafazës II dhe telofazës II.
Grupi VI - Krahasoni nëpërmjet një tabele mitozën me mejozën
U lihet nxënësve mesatarisht 10 min kohë për t’u përgatitur. Më pas ngre në dërrasën e zezë nga një përfaqësues
për secilin grup, i cili skematizon në tabelë përgjigjet.
Përforcimi: Koha e pritjes

Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetje. U lihet nxënësve jo më
pak se 15 min për t’u menduar përpara se të përgjigjen.
Grupi I - Për qelizën e paraqitur në figurë përcaktoni tipat e
gametëve që do të formohen në fund të mejozës.
Grupi II - Skematizoni mejozën I për këtë qelizë.
Grupi III - Parashikoni çfarë do të ndodhte nëse në fund të
mejozës I nuk do të ndodhte ndarja e kromozomeve homologe?
Grupi IV - Për qelizën e paraqitur në figurë përcaktoni tipat e
gametëve që do të formohen në fund të mejozës nëse nuk ndodh
kryqkëmbimi.
Grupi V - Për qelizën e paraqitur në figurë përcaktoni tipat e
gametëve që do të formohen në fund të mejozës nëse ndodh
kryqkëmbimi
Grupi VI - Ku qëndron rëndësia e ndarjes me mejozë?
U lihet nxënësve mesatarisht 10’ kohë për t’u përgatitur. Më
pas ngre në dërrasën e zezë nga një përfaqësues tjetër për t’u
përgjigjur.
164
Analizon kuptimin për konceptet kromozome homologe, kariogramë, lokus, qeliza diploide, qeliza haploide
• (N2) Përkufizon termat kromozomehomologe, kariogramë, lokus, qeliza diploide, qeliza haploide
• (N3) Skematizon pjesët përbërëse të kromozomit duke përcaktuar edhe lokusin për disa gjene
• (N4) Analizon kuptimin për konceptet kromozome homologe, kariogramë, lokus, qeliza diploide, qeliza
haploide
Analizon me anë të skematizimit dinamikën e kromozomeve homologe gjatë mejozës

• (N2) Përshkruan me fjalët i tij ngjarjet kryesore që ndodhin gjatë mejozës
• (N3) Skematizon fazat e ndryshme të mejozës
• (N3) Krahason mitozën me mejozën
• (N4) Analizon me anë të skematizimit dinamikën e kromozomeve homologe gjatë mejozës
Detyrat dhe puna e pavarur. Modeloni me mjete të ndryshme rrethanore ndarjen me mejozë të qelizës 2n = 4
PROJEKT
LËNDA: BIOLOGJI 12
TEMA (107): MBROJTJA DHE RUAJTJA E LLOJEVE
STRATEGJIA E PËRDORUR: PROBLEM-BASED LEARNING(PBL).

Për të nxitur pavarësinë dhe për të zhvilluar aftësinë për të zgjidhur problema mësuesi paraqet temën. Ai u
ndan nxënësve nëntemat për secilin grup. Pas kësaj i udhëzon që informacionin bazë për zhvillimin e projektit
e gjejnë në temat përkatëse në librin e nxënësit
Nëntemat për secilin grup:

1- Përzgjedhja artificiale dhe mbrojtja e varieteteve dhe racave të reja të krijuara nga njeriu (faqe 343-346 te
libri i nxënësit)
2- Zhdukja e llojeve dhe faktorët që ndikojnë në zhdukjen e llojeve (faqe 351-352 te libri i nxënësit)
3-Përshtatshmëritë e bimëve kserofite dhe mbijetesa e tyre ((faqe 118-119 te libri i nxënësit)
4- Llojet e rrezikuara, mbrojtja e tyre rehabilitimi i habitateve të degraduara. (faqe 365-371 dhe 374-375 te
libri i nxënësit)
5- Problemet e ruajtjes së suksesshme dhe organizata CITES (faqe 372-373 te libri i nxënësit)
6-Kontrolli i llojeve të huaja dhe problemet në ekosistem (faqe 373-374 te libri i nxënësit)
Së bashku me rupet e nxënësve diskutohet mbi mënyrat e zhvillimit të projektit. Mblidhen idetë dhe diskutohen
brenda secilit grup.
Kompetencat:
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit: Nxënësi komunikon në mënyrë efektive
• harton dhe prezanton një projekt humanitar, eksperimentues etj, individualisht dhe në grup, për një temë të
caktuar, duke përdorur në mënyrë efektive teknologjinë informative dhe teknologji të tjera;
Kompetenca e të menduarit: Nxënësi mendon në mënyrë krijuese

• prezanton në forma të ndryshme të të shprehurit, informacionet për një temë të caktuar dhe prezanton me
sukses rezultatet e punës së tij
Kompetenca personale: Nxënësi bën jetë të shëndetshme

• vepron në jetën e përditshme në mënyrë të pavarur dhe të përgjegjshme, duke përzgjedhur mënyra të
shëndetshme jetese, dhe rëndësinë që kanë llojet e ndryshme të gjallesave për një jetë sa më të shëndetshme
165
Kompetenca qytetare: Nxënësi përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët.
Kryen fushata sensibilizuese në komunitet për ruajtjen e llojeve dhe rolin e tyre për një jetë sa më të shëndetshme
Kompetenca digjitale: Nxënësi përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin

• përdor mjetet digjitale dhe mjediset informative duke përfshirë komunikimet
• gjen, organizon, analizon, përpunon dhe përdor informacionin nga një shumëllojshmëri burimesh dhe
mediesh.
Rezultatet e të nxënit. Nxënësi /ja:

• Argumenton rëndësinë e ruajtjes dhe mbrojtjes së florës dhe faunës;
• Analizon faktorët që ndikojnë në rrezikimin dhe zhdukjen e llojeve të ndryshme të bimëve dhe kafshëve;
• Shpjegon si ndikon veprimtaria e njeriut në zhdukjen e llojeve të ndryshme të gjallesave;
• Raporton në ç’mënyrë mund të parandalohet zhdukja e llojeve.
• Ndërton një strategji për ndërgjegjësimin e komunitetit mbi rëndësinë ruajtjes së llojeve
• Analizon politikat në nivel rajonal kombëtar dhe ndërkombëtar për ruajtjen e llojeve.
• Diskuton mbi mundësit që ka gjithsecili prej nesh për të kontribuar në ruajtjen e llojeve.
• Kryen fushatë sensibilizuese për ruajtjen e llojeve në komunitetin ku banon.
Qëllimi i projektit:
Të përgatitë nxënësit për të zhvilluar një mënyrë jetë sa më aktive, të frytshme, të shëndetshme dhe të sigurt;
që të përzgjedhin dhe të zbatojnë sjellje që parandalojnë dëmtimin dhe zhdukjen e florës dhe faunës në vendin
tonë; që ata të bëhen veprimtarë aktiv në sigurimin e një mjedisi të shëndetshëm e bashkëpunues.
Kohëzgjatja: 2 orë mësimore

KLASat: xii (grupet e biologjisë me zgjedhje)
Periudha kohore e realizimit dhe e prezantimit të projektit:

prill-maj
Metodologjia që do të përdoret:
punë me grupe, hulumtim, anketim, analizë, prezantim
Mjetet që do të përdoren: shtypi i shkruar, kompjuter, videoprojektor, postera, fletëpalosje etj.
Përshkrimi: klasa ndahet në grupe me 3-4 nxënës për secilin grup përcaktohet një nga temat që lidhen me rolin
e një diete të ekuilibruar dhe ndikimin e saj në shëndet. projekti konsiston ne ndërgjegjësimin e nxënësve për
një jetë sa më të shëndetshme
Përshkrimi i produktit të projektit:
1. Raport përfundimtar me shkrim

Në kuadër të këtij projekti, do të hartohet nga nxënësit një raport përfundimtar me shkrim, që do t’i dorëzohet
mësuesit/es.
• Raporti do të përmbajë një parashtrim teorik, d.m.th. do të përshkruajë shkurt njohuritë kryesore që janë
përdorur në projekt.
2. Portofoli i projektit
Bashkë me raportin përfundimtar me shkrim, mësuesit/es i dorëzohet produkti i projektit dhe portofoli i tij.
Portofoli i projektit përbëhet nga:
• Plani i projektit,
• Planet vetjake të nxënësve,
• Shënimet gjatë takimeve të grupit,
• Një listë e burimeve të informacionit,
• Raporti përfundimtar,
• Të tjera që nxënësit dëshirojnë, si fotografi, episode interesante gjatë punës, etj.
166
• Prezantimi
Prezantimi është gojor dhe me power point (ose paraqitje në flipçarter, materiale të printuara, tabakë etj) e
shoqërohet me albume, postera, video, etj.
Në përfundim, projekti mund të mbyllet edhe me një debat në mes dy grupeve nxënësish të së njëjtës klasë
rreth një pyetjeje qendrore, për të cilën të dyja grupet mbajnë dhe argumentojnë qëndrime të ndryshme, deri
në të kundërta.
Instrument i vlerësimit të nxënësit:
Niveli Rezultatet e të nxënit Nota Data
N4 Argumenton rëndësinë e ruajtjes dhe mbrojtjes së florës dhe faunës;
Analizon faktorët që ndikojnë në rrezikimin dhe zhdukjen e llojeve të ndryshme të

N3
bimëve dhe kafshëve;
Shpjegon si ndikon veprimtaria e njeriut në zhdukjen e llojeve të ndryshme të

N3
gjallesave;
N3 Raporton në ç’mënyrë mund të parandalohet zhdukja e llojeve.
Ndërton një strategji për ndërgjegjësimin e komunitetit mbi rëndësinë ruajtjes së

N4
llojeve
N3 Analizon politikat në nivel rajonal kombëtar dhe ndërkombëtar për ruajtjen e llojeve.
Diskuton mbi mundësit që ka gjithsecili prej nesh për të kontribuar në ruajtjen e

N3
llojeve.
N4 Kryen fushatë sensibilizuese për ruajtjen e llojeve në komunitetin ku banon.
Tema mësimore: (45’) Lidhja me fushat e tjera ose me temat

108. Gametogjeneza te njeriu dhe te bimët ndërkurrikulare: Botanikë

Nxënësi/ja:
- argumenton nëpërmjet skematizimeve në cilat faza të gametogjenezës te njeriu ndodh mitoza dhe mejoza;
- argumenton nëpërmjet skematizimeve në cilat faza të gametogjenezës te bimët me lule ndodh mitoza dhe mejoza.
Koncepte kyç: qelizat burimore, spermatogonet,

spermatocitet e rendit të parë, spermatocitet
e rendit të dytë, spermatidet, spermatozoidet,
ovogonet, ovocitet e rendit të I, ovocitet e
laptop projektor, dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj
rendit të dytë dhe trupi polar, veza.

Parashikimi (15’); Ndërtimi i njohurive (25’); Përforcimi (5’)
167
Parashikimi: Në dërrasën e zezë
Grupe nxënësish punojnë mbi një problem të shtruar nga mësuesi. Në dërrasën e zezë përfaqësuesit e secilit
grup paraqesin zgjidhjet dhe grupet diskutojnë mbi mënyrat dhe hapat e ndjekura për zgjidhjen e problemit.
Grupi I - Emërtoni fazat e mejozës, në të cilat ndodhin ngjarjet e mëposhtme. Mos harroni të tregoni nëse
ngjarjet ndodhin gjatë ndarjes I apo II.
a) Kromozomet homologe çiftohen për të formuar bivalentët.
b) Ndodh kryqkëmbimi midis kromatideve të kromozomeve homologe.
Grupi II - Emërtoni fazat e mejozës, në të cilat ndodhin ngjarjet e mëposhtme. Mos harroni të tregoni nëse
a) Ndahen kromozomet homologe.
b) Centromeret shkëputen dhe kromatidet ndahen.
Grupi III - Emërtoni fazat e mejozës, në të cilat ndodhin ngjarjet e mëposhtme. Mos harroni të tregoni nëse
a) Ndahen kromatidet motra
b) Formohen qelizat e para haploide.
Grupi IV - Skematizoni kryqkëmbimin
Grupi V - Emërtoni fazat e mejozës, në të cilat ndodhin ngjarjet e mëposhtme. Mos harroni të tregoni nëse
a) Tetradet vendosen në planin ekuatorial
b) formohen katër qeliza haploide
Grupi VI - Një qelizë me tri komplete kromozomash quhet triploide, 3n. Një qelizë me katër komplete
kromozomeshquhet tetraploide, 4n. A mund të ndodhë mejoza në një qelizë 3n ose 4n? Shpjegoni përgjigjen tuaj.
U lihet nxënësve mesatarisht 5 min kohë. Më pas nga një përfaqësues për secilin grup paraqet në dërrasën e
zezë përgjigjen e ushtrimit
Hapi i parë (25’): Krahasimi i shënimeve
Mësuesi/ja ndërpret shpjegimin e mësimit në një pikë kryesore dhe u kërkon nxënësve të lexojnë, krahasojnë
dhe diskutojnë shënimet që kanë nxjerrë gjatë studimit dhe shpjegimit. Nxënësit gjatë shpjegimit të tyre duhet
të përqëndrohen te:
Grupi I - qelizat burimore, spermatogonet, spermatocitet e rendit të parë, spermatocitet e rendit të dytë,
spermatidet, spermatozoidet
Grupi II - Qelizat burimore, ovogonet, ovocitet e rendit I, ovocitet e rendit II, trupi polar, veza.
Grupi III - Përcaktoni pjesët e lules
Grupi IV - Si ndodh formimi i gametëve mashkullorë te bimët me lule
Grupi V - Si ndodh formimi i trastës embrionale te bimët me lule
Grupi VI - Në cilat faza të gametogjenezës te njeriu dhe te bimët me lule ndodh mitoza e mejoza
Përforcimi: Zinxhiri i sekuencave

Qëllimi i kësaj veprimtarie është që të sigurojë një paraqitje skematike të një seri ngjarjesh, procesesh,veprimesh
ose vendimesh. Përcaktoni zinxhirin e ngjarjeve që ndodhin gjatë gametogjenezës së njeriut te mashkulli
168
1. Argumenton nëpërmjet skematizimeve në cilat faza të gametogjenezës te njeriu ndodh mitoza dhe mejoza
• (N2) Shpjegon me fjalët e tij si ndodh formimi i spermatozoideve dhe qelizës vezë te njeriu
• (N3) Skematizon spermatogjenezën dhe ovogjenezën te njeriu
• (N4) Argumenton nëpërmjet skematizimeve në cilat faza të gametogjenezës te njeriu ndodh mitoza dhe
mejoza
2. Argumenton nëpërmjet skematizimeve në cilat faza të gametogjenezës te bimët me lule ndodh mitoza dhe
mejoza
• (N2) Shpjegon me fjalët e tij si ndodh formimi bërthamave spermatike dhe trastës embrionale te bimët me
lule
• (N3) Skematizon gametogjenezën te bimët me lule
• (N4) Argumenton nëpërmjet skematizimeve në cilat faza të gametogjenezës te bimët me lule ndodh mitoza
dhe mejoza.
Detyrat dhe puna e pavarur: Modeloni me mjete të ndryshme rrethanore gametogjenezën te njeriu dhe te
bimët me lule.
Tema mësimore:
109. Gjenetika. Trashëgimia e gjeneve;
ndërkurrikulare: Matematikë
110. Kryqëzimet analizuese dhe alelizmi i shumëfishtë

Nxënësi/ja:
- zgjidh ushtrime gjenetike për trashëgiminë monohibride duke përdorur skemat gjenetike;
- zgjidh ushtrime mbi alelizmin e shumëfishtë dhe kodominancën.
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri, mjete shkrimi; fletë të bardha Koncepte kyç: gjenotip, homozigot, hete-
për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, flipchart, rozigot, fenotip, dominate, recesive, alele
lapustila, simulime, animime, CD interaktive, fletë pune, laptop projektor, të shumëfishta, kodominant, kryqëzim
dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj. provë etj.


Parashikimi: Grupet bashkëpunuese
Përgjigjja e pyetjes së formuluar nga mësuesi/ja përpunohet nga grupet e nxënësve (cooperative groups) të
nxitur e të drejtuar siç duhet nga mësuesi/ja. Pas kohës së përcaktuar nga mësuesi/ja grupet shtrojnë çështjet
dhe pyetjet për diskutim.
Grupi I -Një qelizë me tri komplete kromozomesh quhet triploide, 3n. Një qelizë me katër komplete kromozomesh
quhet tetraploide, 4n. A mund të ndodhë mejoza në një qelizë 3n ose 4n? Shpjegoni përgjigjen tuaj.
Grupi II - Jepet qeliza 2n = 4 Skematizoni qelizat bija që formohen në fund të mejozës së kësaj qelize nëse nuk
ndodh kryqkëmbimi.
169
Grupi III - Jepet qeliza 2n = 4 skematizoni qelizat bija në fund të mejozës së
saj kur ndodh kryqkëmbimi.
Grupi IV - Jepet qeliza mëmë diploide e pjalmit:
Përcaktoni sa kromozome do të kenë në fund të procesit qelizat që
formojnë kokrrizën e pjalmit. Bëni skematizimet përkatëse. U lihet nxënësve
mesatarisht 10 min për të përgatitur zgjidhjet në fletore. Më pas ngrihet nga
një përfaqësues në dërrasën e zezë për të diskutuar zgjidhjet.
Hapi i parë (20’): Bashkim pjesësh
Çdo grup shqyrton një çështje të caktuar të problemit. Në fazën e dytë përfaqësuesi më i mirë i secilit grup
paraqet analizën dhe zgjidhjen.
Grupi I - Përkufizoni termat gjen, alel, gjenotip, fenotip, homozigotë, heterozigotë.
Grupi II - Shpjegoni në ç’mënyrë gjenotipi përcakton fenotipin.
Grupi III - Gjeni HbA përcakton formimin e hemoglobinës normale kurse Hb S të hemoglobinës jofunksionale.
Mendoni se çfarë ndodh kur spermatozoidet prodhohen në testikujt e një mashkulli me gjenotip Hb AHbS.
Përgjigjen shoqërojeni me skematizimin përkatës.
Grupi IV- Një grua ka po gjenotipin HbAHbS. Sa tipa gametësh do të formojë?
Grupi V- Duke përdorur rrjetën Punnet përcaktoni gjenotipet e pasardhësve nëse të dy prindërit janë me gjenotip
HbAHbS.
Grupi VI - Duke përdorur rrjetën Punnet përcaktoni fenotipet e pasardhësve nëse të dy prindërit janë me gjenotip
HbAHbS.
U lihet nxënësve mesatarisht 10 min për t’u përgatitur. Në dërrasën e zezë ngrihet nga një përfaqësues për
secilin grup, i cili analizon dhe zgjidh aspektin përkatës të problemit.
Hapi i dytë (20’): Bashkim pjesësh

Çdo grup shqyrton një çështje të caktuar të problemit. Në fazën e dytë përfaqësuesi më i mirë i secilit grup
paraqet analizën dhe zgjidhjen.
Grupi I: Nëse nëna është me gjenotip Aa dhe babai me gjenotip aa përcaktoni raportet gjenotipike dhe fenotipike
të pasardhësit duke përdorur rrjetën Punnet.
Grupi II: Nëse kemi tri alele të ndryshme, sa gjenotipe të mundshme do të formohen? (për ta bërë më të thjeshtë
alelet i shënojmë A, a, a’ ). Sa prej gjenotipeve në përgjigjen tuaj janë homozigotë dhe sa janë heterozigotë?
Grupi III: Nëse kemi tri alele të ndryshme, sa fenotipe të mundshme do të formohen kur aleli A> a> a’. Analizoni
rezultatet.
Grupi IV: Te njeriu grupet e gjakut ABO kontrollohen nga tri alele: I A; IB; i0 . Grupet e gjakut janë A; B; AB; dhe 0.
Shkruani gjenotipet e mundshme për secilin grup gjaku.
Grupi V: Te njeriu grupet e gjakut ABO kontrollohen nga tri alele: I A; IB; i0 . Fenotipet për grupet e gjakut janë A;
B; AB dhe 0. Cilat alele kontrollojnë fenotipet dominante dhe cilat ato reçesive
Grupi VI: Nëna me gjenotip (IA i0) dhe babai me gjenotip (IB i0) Përcaktoni gjenotipet dhe fenotipet te pasardhësit.
U lihet nxënësve rreth 10 min për t’u përgatitur. Mësuesi/ja ngre në dërrasën e zezë një përfaqësues tjetër
për secilin grup. Gjatë përgjigjeve në dërrasën e zezë sqaron te nxënësit konceptet: alelizëm i shumëfishtë,
kodominancë etj.
Përforcimi: Grupet bashkëpunuese

Përgjigjja e pyetjes së formuluar nga mësuesi/ja përpunohet nga grupet e nxënësve (cooperative groups) të
nxitur e të drejtuar siç duhet nga mësuesi; pas kohës së përcaktuar nga mësuesi/ja grupet shtrojnë çështjet
dhe pyetjet për diskutim.
Grupi I - Ushtrimi 14.6 a+b, faqe 310
Grupi II - Ushtrimin 14.6 c, faqe 310
Grupi III - Ushtrimi 14.7, faqe 311
Grupi IV - Ushtrimin 14.8, faqe 311
170
1. Zgjidh ushtrime gjenetike për trashëgiminë monohibride duke përdorur skemat gjenetike
• (N2) Përkufizon termat gjen, alel, gjenotip, fenotip, homozigotë, heterozigotë
• (N3) Përcakton tipat e ndryshme të gametëve që formohen nga një gjenotip i caktuar
• (N4) Zgjidh ushtrime gjenetike për trashëgiminë monohibride duke përdorur skemat gjenetike
2. Zgjidh ushtrime mbi alelizmin e shumëfishtë dhe kodominancën

• (N2) Përkufizon termat kodominancë, alelizëm i shumëfishtë, kryqëzim provë
• (N3) Përcakton raportet fenotipike dhe gjenotipike te pasardhësit për grupet e gjakut
• (N4) Zgjidh ushtrime mbi alelizmin e shumëfishtë dhe kodominancën
Detyrat dhe puna e pavarur. Ushtrimet 14.99, faqe 311.
Tematika: Ndryshimet e trashëgueshme
Tema mësimore: (45’) Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndër-

111. Ushtrime - Mejoza, gametogjeneza dhe gjenetika kurrikulare: Matematikë

Nxënësi/ja:
- vlerëson rolin e mejozës në ndryshueshmërinë dhe shumëllojshmërinë brenda individëve të të njëjtit lloj;
- zgjidh ushtrime mbi trashëgiminë monohibride.
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri, mjete shkrimi; fletë të Koncepte kyç: gjenotip, homozigot, heterozigot,
bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, fenotip, dominate, recesive, alele të shumëfish-
flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktive, fletë pune, ta, kodominant, kryqëzim provë, mejozë,
laptop projektor, dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj. kryqkëmbim, gamet, tetrade (bivalent) etj.

Punë me grupe

Punë e drejtuar (10’): Zinxhiri i sekuencave
Qëllimi i kësaj veprimtarie është që të sigurojë një paraqitje
skematike të një serie ngjarjesh, procesesh, veprimesh ose
vendimesh. Skema e mëposhtme paraqet dy kromozomet
homologe X të një qelize diploide. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve
të skematizojnë mejozën për këtë qelizë. Ngre në dërrasën e
zezë nga një nxënës për secilën nga fazat e mejozës.
Punë e pavarur (25’): Punë grupe

Ndahet klasa në grupe me 4-5 nxënës. Për secilin grup përcakton ushtrimet që duhet të punojnë.
Grupi I: Përcaktoni në cilat faza të spermatogjenezës dhe ovogjenezës ndodh mitoza dhe mejoza. Argumentoni
përgjigjen nëpërmjet skematizimeve përkatëse.
Grupi II: Shpjegoni me anë të skematizimeve përkatëse gametogjenezën te bimët me lule.
Grupi III: Te njeriu tubosja e gjuhës është tipar zotërues. Sa është probabiliteti që nga dy prindër heterozigotë
të lindin dy fëmijët që nuk e tubosin gjuhën?
171
Grupi IV: Te Bukuroshja e natës (Mirabilis jalapa) ngjyra e bardhë dhe e kuqe janë kodominante. Nga kryqëzimi i
një lule rozë me një lule të bardhë sa është raporti fenotipik te pasardhësit?
Grupi V: Alelet që përcaktojnë grupet e gjakut MN te njeriu janë kodominant. Grupi i gjakut M përcaktohet nga
gjenotipi L MLM. Grupi N nga gjenotipi LN LN dhe grupi MN nga gjenotipi LM LN. Nga kryqëzimi i dy prindërve njëri
me grup gjaku M dhe tjetri me grup gjaku MN sa është propabiliteti që të lindin fëmijë me grup gjaku N?
Grupi VI: Albinizmi është sëmundje reçesive autosomike. Nëse Albani me fenotip normal ka nënën albine,
martohet me një grua albine, sa për qind e fëmijëve të tij do të jenë albinë?
Punë e diferencuar(10’): Me nxënësit më të spikatur zgjidh në dërrasën e zezë ushtrime të një niveli më të lartë
vështirësie. Te njeriu grupet e gjakut ABO kontrollohen nga tre alele: IA; IB; i0. Fenotipet për grupet e gjakut janë
A; B; AB; dhe 0. Cilat alele kontrollojnë fenotipet dominantë dhe cilat ato reçesive. Nga martesa e një gruaje
me grup gjaku A me një burrë me grup gjaku B lindin fëmijë me të katërt grupet e gjakut. Cili është gjenotipi
i prindërve?

1. Vlerëson rolin e mejozës në ndryshueshmërinë dhe shumëllojshmërinë brenda individëve të të njëjtit lloj.
• (N2) Përshkruan fazat nëpër të cilat kalon mejoza.
• (N3) Përcakton nëpërmjet skematizimit në cilat faza të gametogjenezës te njeriu dhe te bimët me lule
ndodhin mitoza dhe mejoza.
• (N4)Vlerëson rolin e mejozës në ndryshueshmërinë dhe shumëllojshmërinë brenda individëve të të njëjtit
lloj.
2. Zgjidh ushtrime mbi trashëgiminë monohibride

• (N2) Përkufizon termat: gjenotip, homozigot, heterozigot, fenotip, dominate, recesive, alele të shumëfishta,
kodominant, kryqëzim provë, mejozë.
• (N3) Përcakton raportet gjenotipike dhe fenotipike për trashëgiminë monohibride, kodominancën, alelizmin
e shumëfishtë.
• (N4) Zgjidh ushtrime mbi trashëgiminë monohibride.

112. Trashëgimia e lidhur me gjininë ndërkurrikulare: Matematikë

Nxënësi/ja:
- analizon trashëgiminë e tipareve të lidhura me seksin.
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri, mjete shkrimi; fletë të Koncepte kyç:
bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, kromozom Y, kromozom X
flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktive, fletë pune, heterokromozome, autozome, gjene të lidhura
laptop projektor, dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj me seksin, hemofilia, daltonizmi etj.

172
Parashikimi: Zinxhiri i sekuencave
Qëllimi i kësaj veprimtarie është që të sigurojë një paraqitje skematike
të një seri ngjarjesh, procesesh, veprimesh etj. Mësuesi/ja e ndan klasën
në grupe me 3-4 nxënës dhe u kërkon atyre të paraqesin skematikisht
zinxhirin e ngjarjeve që ndodhin gjatë mejozës së qelizës.
Ndërtimi i njohurive: Analogjia

Përdorimi i zgjidhjes në zgjidhjen e një problemi analog. Analogjia është strategji që përdoret për të zgjidhur
problema të ngjashme me një problem të trajtuar dhe analizuar më parë. Jepet një situatë e tillë problemore:
Problema 1: Te njeriu çifti i 23 i kromozomeve përcakton gjininë e individit. a) Skematizoni formimin e gametëve
në fund të mejozës te mashkulli (XY). b) Skematizoni formimin e qelizave vezë gjatë mejozës te femra kur dihet
që ajo ka dy kromozome X. Ora vazhdon me strategjinë “Metoda sokratike”. Mësuesi/ja drejton pyetje për të
nxitur lidhjen e koncepteve të njohura me konceptet e reja.
Pyetje për sqarim: Pse themi se mashkulli është seks heterogamet?
Pyetje për sqarim: Cili është gjenotipi i meshkujve dhe femrave? Meshkujt kanë çiftin kromozomik XY, kurse
femrat XX. Meshkujt quhen seks heterogamet, ndërsa femrat seks homogamet.
Pyetjet që dëshmojnë arsyetim dhe prova: Cili është gjenotipi i qelizave vezë? Po gjenotipi i spermatozoidëve?
Femrat prodhojnë vetëm gamet me kromozomin X kurse meshkujt formojnë dy lloje gametësh X dhe Y .
Sa është propabiliteti i formimit të gametëve X dhe Y në fund të mejozës te mashkulli? Kromozomi Y është më
i vogël dhe përmban vetëm disa dhjetra gjene. Kromozomi X përmaban rreth 2000 gjene prandaj për tiparet e
lidhura me kromozomin X shënimi i tyre bëhet përkatësisht X A ose Xa. Gjenotipi i një mashkulli për një tipar të
lidhur me X do të ishte p.sh. XA Y ose Xa Y. Pra vini re që kromozomi Y nuk mbart alele.
Pyetje që dëshmojnë implikime dhe konsekuenca
Problemi 2: Hemofilia është sëmundje e mosmpiksjes së gjakut. Lokusi i gjenit për hemofilinë ndodhet në
kromozomin X. Një grua normale dhe një burrë normal kanë lindur një djalë hemofilik. Sa është probabiliteti
që ata të lindin një vajzë hemofilike?
Përforcimi: Abstraksioni
Zgjidhet problemi dhe më pas analizohet dhe aplikohet në një skemë.
Problemi 3: Nga cili prej gjyshërve një djalë nuk merr asnjë kromozom seksual? Argumentoni përgjigjen me
anë të skematizimit.

1. Analizon trashëgiminë e tipareve të lidhura me seksin
• (N2) Përshkruan verbërinë ndaj ngjyrave, si një shembull i trashëgimisë së lidhur me seksin.
• (N3) Shpjegon nëpërmjet skematizimit se si përcaktohet gjinia te njerëzit.
• (N4) Analizon trashëgiminë e tipareve të lidhura me seksin.
Detyrat dhe puna e pavarur: Ushtrimi 14.14 faqe 313 tek teksti i nxënësit
173
Tema mësimore: (45’) Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurri-

113. Kryqëzimet dihibride kulare: Matematikë
Nxënësi/ja:
- zgjidh ushtrime gjenetike për trashëgiminë dihibride duke përdorur skemat gjenetike.
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri, mjete shkrimi;
Koncepte kyç: kryqëzime dihibride, dominant,
fletë të bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela
reçesiv, alel, kombinim i pavarur, gjenotip,
ilustruese, fletë pune, laptop projektor, dërrasa e zezë, shkumësa
homozigot, heterozigot, fenotip etj.
me ngjyra etj.

Parashikimi (15’); Ndërtimi i njohurive (20’; Përforcimi (10’)

Qëllimi i kësaj veprimtarie është që të sigurojë një paraqitje skematike
të një seri ngjarjesh, procesesh, veprimesh etj. Mësuesi/ja ndan klasën
në grupe me 3-4 nxënës dhe u kërkon atyre të paraqesin skematikisht
zinxhirin e ngjarjeve që ndodhin gjatë mejozës së qelizës.
Ndërtimi i njohurive: Analogjia

Përdorimi i zgjidhjes në zgjidhjen e një problemi analog.
Problema 1: Jepet gjenotipi AaBb. Përcaktoni tipat e gametëve që formon ky individ. Ora vazhdon me strategjinë
“Metoda sokratike”. Mësuesi/ja drejton pyetje për të nxitur lidhjen e koncepteve të njohura me konceptet e reja.
Pyetje për sqarim: Cili është kuptimi për termin dihibrid?
Pyetje për sqarim: Kryqëzohen dy gjedhë nga dy raca: njëra e kuqe dhe me brirë, tjetra e zezë dhe pa brirë.
Pasardhësit dalin me ngjyrë të zezë dhe pa brirë. Pas pllenimit të hibridëve të F1 cilat do të jenë kombinimet
fenotipike të pasardhësve në F2?
Pyetjet që dëshmojnë arsyetim dhe prova: Te lepujt qimet e zeza (B) dhe të gjata G janë zotëruese ndaj qimeve
të bardha (b) e të shkurtra (g).Kryqëzohet një individ diheterozigotë me një homozigotë të fshehur. Me çfarë
kryqëzimi kemi të bëjmë? Sa është probabiliteti i shfaqjes së pasardhësve diheterozigotë?
Pyetje që dëshmojnë implikime dhe konsekuenca.
Problemi 2: Prindërit kanë gjenotip (Ee Vv GG Tt). Sa është probabiliteti që pasardhësit të kenë fenotip dominant
për të katër tiparet.
Përforcimi: Abstraksioni
Zgjidhet problemi dhe më pas analizohet dhe aplikohet në një skemë. Te domatet trupi i gjatë (L) është
dominant ndaj trupit të shkurtër (l) dhe ngjyra e verdhë e lules (V) dominante ndaj ngjyrës së bardhë (v).
Kryqëzohet një bimë me gjenotip (LlVV) me një bimë me gjenotip (llVv) sa është probabiliteti që pasardhësit
të jenë diheterozigotë?

1. Zgjidh ushtrime gjenetike për trashëgiminë dihibride duke përdorur skemat gjenetike
• (N2)Përkufizon kuptimin për termat kryqëzim provë, dihibrid, kombinim i pavarur
• (N3) Përcakton tipet e gametëve që formohen nga gjenotipe dihibride
• (N4)Zgjidh ushtrime gjenetike për trashëgiminë dihibride duke përdorur skemat gjenetike
174

114. Ushtrime për trashëgiminë e lidhur në X dhe kryqëzimet
ndërkurrikulare: Matematikë
dihibride

Nxënësi/ja:
- analizon trashëgiminë e tipareve të lidhura me seksin;
- zgjidh ushtrime gjenetike për trashëgiminë dihibride duke përdorur skemat gjenetike.
Koncepte kyç: kryqëzime dihibride, dominant,
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri, mjete shkrimi; fletë të reçesiv, alel, kombinim i pavarur, gjenotip,
bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, homozigot, heterozigot, fenotip kromozom Y,
flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktive, fletë pune, kromozom X, heterokromozome, autozome,
laptop projektor, dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj. gjene të lidhura me seksin, hemofilia, daltoniz-
mi etj.

Punë në grupe

Punë e drejtuar (10’): Koha e pritjes
Mësuesi/ja u lë nxënësve jo më pak se 15 min kohë për t’u menduar përpara se të përgjigjen. Ushtrimi 14.17
faqe 315, libri i nxënësit. U lihet nxënësve mesatarisht 5 min për të përgatitur përgjigjen. Më pas së bashku
kontrollojmë zgjidhjen e ushtrimit.
Punë e pavarur (25’): Ndahet klasa në grupe me 4-5 nxënës. Për secilin grup përcaktohen ushtrimet që duhet
të punojnë.
Grupi I: Ushtrimi 14.12, faqe 312
Grupi II: Ushtrimi 14.13, faqe 313
Grupi III: Ushtrimi 14.14, faqe 313
Grupi IV: Ushtrimi 14.15, faqe 314
Grupi V: Ushtrimi 14.16, faqe 315
Grupi VI: Ushtrimi 14.18, faqe 316
Punë e diferencuar (10’): Me nxënësit më të spikatur zgjidhen në dërrasën e zezë ushtrime të një niveli më të
lartë vështirësie. Ushtrimi 14.19, faqe 316.

1. Analizon trashëgiminë e tipareve të lidhura me seksin
• (N2) Përshkruan verbërinë ndaj ngjyrave, si një shembull i trashëgimisë së lidhur me seksin;
• (N3) Shpjegon nëpërmjet skematizimit se si përcaktohet gjinia te njerëzit
• (N4) Analizon trashëgiminë e tipareve të lidhura me seksin
2. Zgjidh ushtrime gjenetike për trashëgiminë dihibride duke përdorur skemat gjenetike
• (N2) Përkufizon kuptimin për termat kryqëzim provë, dihibrid, kombinim i pavarur
• (N3) Përcakton tipat e gametëve që formohen nga gjenotipe dihibride
• (N4 )Zgjidh ushtrime gjenetike për trashëgiminë dihibride duke përdorur skemat gjenetike
Detyrat dhe puna e pavarur: Ushtrimi 14.20, faqe 316.
175
Tema mësimore:
115. Ndërveprimet ndërmjet lokuseve
lare: Matematikë
116. Kryqkëmbimi

Nxënësi/ja:
- zgjidh ushtrime me ndërveprimin e lokuseve;
- argumenton nëpërmjet skematizimit kryqëkëmbimin si proces që sjell variacion brenda individëve të të njëjtit lloj.
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri, mjete shkrimi; fletë Koncepte kyç: alele kodominante, alelet e
të bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela ilus- shumëfishta, gjene te lidhura, kiazmat, bivalentët,
truese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktive, fletë rekombinante, frekuenca e rekombinimit, largësi e
pune, laptop projektor, dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj. gjeneve etj.


Parashikimi: Përgjigje e dyfishtë
Mësuesi/ja i kërkon një nxënësi të dytë të përmbledh me fjalët e tij përgjigjen e dhënë nga nxënësi i parë.
Ngre një nxënës dhe kërkoj prej tij të përkufizojë terma: dominant, recesiv, alelizëm i shumëfishtë, kodominancë,
kryqëzim provë. Shoku i bankës do të përmbledhë me fjalët e tij përgjigjen e dhënë nga nxënësi i parë.
Hapi i parë (20’): Analogjia

Përdorimi i zgjidhjes në zgjidhjen e një problemi analog. Ndaj klasën në grupe me 4-5 nxënës. Secili grup duhet
të zgjidhë një ushtrim.
Grupi I: Jepen gjenotipet (IiCc) dhe (AaBb). Përcaktoni tipat e gametëve që formohen nga këto gjenotipe kur
gjenet janë të pavarura dhe propabilitetin e tyre.
Grupi II: Jepet kryqëzimi (IiCc) X (IiCc). Përcaktoni raportet gjenotipike te pasardhësit.
Gjenoptipi Fenotipi
I-C- Zogj të bardhë

I-cc Zogj të bardhë
iiC- Zogj me pupla me ngjyrë
iicc Zogj të bardhë
Grupi III: Jepet kryqëzimi (IiCc) X (IiCc).Gjeni I përcakton ngjyrën e bardhë të puplave te pulat, ndërsa gjeni
C përcakton shfaqjen e tiparit pupla me ngjyre. Duke iu referuar tabelës së mëposhtme përcaktoni raportet
fenotipike te pasardhësit.
176
Gjenotipi Fenotipi
A-B- Lule me ngjyrë vjollcë

A-bb Lule rozë
aaB- Lule e bardhë
aabb Lule e bardhë
Grupi IV: Te bima Salvia , ngjyra e lules përcaktohet nga dy gjene A/a dhe B/b me lokuse të pavarura. Përcaktoni
raportet gjenotipike te pasardhësit kur prindërit janë diheterozigotë
Grupi V: Te bima Salvia ngjyra e lules përcaktohet nga dy gjene A/a dhe B/b me lokuse të pavarura.Përcaktoni
raportet fenotipike te pasardhësit kur prindërit janë diheterozigotë. Për t’iu përgjigjur pyetjes referojuni tabelës
së mëposhtme
Gjenotipi Fenotipi

A-bb Lule rozë
aaB- Lule e bardhë
aabb Lule e bardhë
Grupi VI: Te bima Salvia ngjyra e lules përcaktohet nga dy gjene A/a dhe B/b me lokuse të pavarura. Përcaktoni
raportet fenotipike te pasardhësit veza ka gjenotip diheterozigotë, ndërsa kokrriza e pjalmit ka gjenotip
dihomozigot recesiv. Për t’iu përgjigjur pyetjes referojuni tabelës . U lihet nxënësve mesatarisht 5’ për të
përgatitur përgjigjet. Më pas nga një përfaqësues ngrihet në dërrasën e zezë dhe zgjidh ushtrimin përkatës.
Gjatë përgjigjeve të nxënësve shpjegojë rastet e ndërveprimit të gjeneve kur lokuset janë të pavarura.
Hapi i dytë (20’): Metoda sokratike

Mësuesi/ja drejton pyetje për të nxitur lidhjen e koncepteve të njohura me konceptet e reja (25’) . Kryqëzimi
kur një prind i përket breznisë F1 d.m.th. pasardhësve të lindur nga kryqkëmbimi i dy linjave të pastra (AABB) X
(aabb) dhe prindi tjetër i përket linjës së pastër homozigot të fshehtë (aabb) quhet kryqëzim provë.
P: ( AaBb) X ( aabb)
Pyetje për sqarim:Çfarë janë gjenet e lidhura? Si trashëgohen ato? U shpjegohet nxënësve kuptimin për gjenet
e lidhura. U jepet kryqëzimi (EA/ea) X (ea/ea)
• Cilat janë raportet e mundshme gjenotipike te pasardhësit?
Pyetje që dëshmojnë arsyetim dhe prova: Te miza e uthullës Drosophila melanogaster aleli E përcakton trup me
vija ndërsa aleli e trup i zi pa vija. Aleli A përcakton tiparin antenë normale aleli i tij recesiv përcakton tiparin
aristopedi. Përcaktoni raportin gjenotipik te pasardhësit dhe raportin fenotipik kur dihet që gjenet janë të
lidhura. (EA/ea) X (ea/ea).
Pyetje që dëshmojnë arsyetim dhe prova: U kryqëzuan dy individë: (EA/ea) X (ea/ea). Te pasardhësit 44% ishin
(EA/ea) , 44% (ea/ea) 6% Ea/ea dhe 6% eA/ea. Vihet re shmangie nga ligjet e Mendelit cilat janë arsyet dhe si
duhet të arsyetojmë?
Si shpjegohen këto rezultate? Ka ndodhur procesi i kryqëkëmbimit. Pra, dy klasat fenotipike me përqindje më të
vogël kanë një tipar nga secili prind. Mësuesi/ja u sqaron nxënësve konceptet rikombinantë, largësi ndërmjet
gjeneve.
Pyetje për sqarim: Çfarë është kryqkëmbimi? Ku ndodh kryqkëmbimi

Pyetje që dëshmojnë implikime dhe konsekuenca: Cili është rezultati te gametët në fund të mejozës kur ndodh
dhe nuk ndodh kryqkëmbimi?
177
Mësuesi/ja u lë nxënësve jo më pak se 15 min për t’u menduar përpara se të përgjigjen. U jepet nxënësve si
detyrë në klasë ushtrimin 14.23, faqe 320.

1. Zgjidh ushtrime me ndërveprimin e lokuseve
• (N2) Përkufizon termat alelizëm i shumëfishtë, kodominancë, kryqëzim provë.
• (N3) Shpjegon nëpërmjet ushtrimeve si formohen gametët
• (N4) Zgjidh ushtrime me ndërveprimin e lokuseve
2. Argumenton nëpërmjet skematizimit kryqëkëmbimin si proces që sjell variacion brenda individëve të të

njëjtit lloj.
• (N2) Përkufizon kuptimin për termat gjene të lidhura, kryqkëmbim etj.
• (N3) Shpjegon raportet fenotipike për gjenet të lidhura autozomale.
• (N4) Argumenton nëpërmjet skematizimit kryqëkëmbimin si proces që sjell variacion brenda individëve të
të njëjtit lloj.
Detyrat dhe puna e pavarur: Skematizoni procesin e kryqkëmbimit (figura 14.21, faqe 319)
Tema mësimore: (45’) Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkur-

117. Ushtrime - Ndërveprimet ndërmjet lokuseve dhe kryqkëmbimin rikulare: Matematikë

Nxënësi/ja:
- zgjidh ushtrime me ndërveprimin e lokuseve dhe kryqkëmbimin.
Koncepte kyç:
gjene të lidhura autozomale, kiazmat, biva-
lentët, rekombinante, frekuenca e rekombinimit,
dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj
largësi e gjeneve etj.

Punë me grupe

Punë e drejtuar (10’): Zinxhiri i sekuencave
Ushtrim: Jepet qeliza me gjenotip AB/ab. Duke ditur që largësia ndërmjet gjeneve është 20%, përcaktoni
përqindjen e formimit të gametit Ab. U lihet nxënësve mesatarisht 5’ për t’u përgatitur. Më pas trajtojmë
zgjidhjen së bashku në dërrasën e zezë.
Punë e pavarur (25’): Ndahet klasa në grupe me 4-5 nxënës. Për secilin grup përcaktohet ushtrimet që duhet
të punojnë
Grupi I: Jepet kryqëzimi (IiCc) X (IiCc).Gjeni I përcakton ngjyrën e bardhë të puplave te pulat, ndërsa gjeni C
përcakton shfaqjen e tiparit pupla me ngjyre. Duke iu referuar tabelës së mëposhtme përcaktoni raportet
178
Gjenotipi Fenotipi

A-bb Lule rozë
aaB- Lule e bardhë
aabb Lule e bardhë
Grupi II: Te bima Salvia ngjyra e lules përcaktohet nga dy gjene A/a dhe B/b me lokuse të pavarura. Përcaktoni
raportet gjenotipike te pasardhësit kur prindërit janë diheterozigotë.
Grupi III: Jepet kryqëzimi (AaBb) X (aabb). Gjenet janë të pavarura. Përcaktoni raportet gjenotipike dhe
Grupi IV: Skematizoni kryqkëmbimin për qelizën (Ab/aB). Përcaktoni përqindjen e formimit të gametëve kur
largësia ndërmjet gjeneve është 18%
Grupi V: Te miza e uthullës aleli E përcakton trup me vija, ndërsa aleli e trup i zi pa vija, aleli A përcakton tiparin
antenë normale aleli i tij recesiv a përcakton tiparin aristopedi. Përcaktoni raportin fenotipik te pasardhësit
kur dihet që gjenet janë të lidhura dhe ka ndodhur kryqkëmbimi. (EA/ea) X (ea/ea). Largësia ndërmjet gjeneve
është 12%
Grupi VI: U kryqëzuan dy individë: (DE/de) X (de/de). Te pasardhësit 42% ishin ((DE/de), 42% (de/de) 8% De/de
dhe 8% dE/de. Si shpjegohen këto rezultate?
Punë e diferencuar (10’): Me nxënësit më të spikatur zgjidh në dërrasën e zezë ushtrime të një niveli më të lartë
vështirësie. Nga kryqëzimi (AaBb) X(aabb) te pasardhësit 110 individ ishin me fenotip dominant për të dy tiparet
113 recesiv për të dy tiparet 14 dominant për të parin, por recesiv për të dytin dhe 13 recesiv për të parin por
dominant për të dytin.
Përcaktoni vendndodhjen e gjeneve. Gjeni largësinë ndërmjet gjeneve.

1. Zgjidh ushtrime me ndërveprimin e lokuseve dhe kryqkëmbimin
• (N2) Përkufizon kuptimin për termat ndërveprim ndërmjet lokuseve, kryqkëmbim, gjene të lidhura
• (N3) Analizon kryqëzimin provë dhe përcakton raportet gjenotipike dhe fenotipike kur lokuset ndërveprojnë
ndërmjet tyre dhe gjenet janë të lidhura
• (N4) Zgjidh ushtrime me ndërveprimin e lokuseve dhe kryqkëmbimin.
Tema mësimore: (45’) Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërku-

118. Mutacionet rrikulare: Matematikë

Nxënësi/ja:
- analizon faktorët që ndikojnë në mutacionet gjenetike
Koncepte kyç: mutacione gjenetike, mutacione
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; tabela; mjete shkrimi; fletë të
kromozomike, mutagjen, mutacion i heshtur,
albinizmi, anemia drapërforme, sindroma
dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj.
Huntigton

179
Mësuesi/ja drejton pyetje duke u lënë nxënësve jo më pak se 15 min për t’u përgjigjur.
Ushtrim. Një burrë hemofilik martohet me një grua normale, por mbartëse e gjenit përgjegjës për hemofilinë.
Sa është probabiliteti që të lindin një vajzë hemofilike?
Ndërtimi i njohurive: Metoda sokratike

Mësuesi/ja drejton pyetje për të nxitur lidhjen e koncepteve të njohura me konceptet e reja (25’). Parashtrohet
përpara nxënësve njohuritë e reja lidhur me mutacionet. Gjatë shpjegimit u drejtohet pyetje për të nxitur
lidhjen e koncepteve të njohura me konceptet e reja.
Pyetje për sqarim: Cili është thelbi i kodit gjenetik? A keni dëgjuar ndonjëherë për talaseminë? Nëse po, në
cilat kushte?
Pyetje që dëshmojnë arsyetim dhe prova:

• Çfarë e shkakton ndryshimin në strukturën e proteinës? Pse hemoglobina nuk është funksionale? Si quhen
shkaktarët e mutacioneve? Çfarë është albinizmi?
Pyetje që dëshmojnë implikime dhe konsekuenca: Nëse të dy prindërit nuk janë albin por kanë një djalë albinë
cili është gjenotipi i prindërve? Sa është probabiliteti që ata të lindin fëmijë normalë?

U lihet nxënësve jo më pak se 15 min për t’u menduar përpara se të përgjigjen.
Ushtrim: Një grua normale dhe jo mbartëse e albinizmit martohet me një burrë albin. Përcaktoni raportet
gjenotipike dhe fenotipike te pasardhësit.

Analizon faktorët që ndikojnë në mutacionet gjenetike
• (N2) Përshkruan kuptimin për termat:mutacione kromozomike, mutagjen, mutacion i heshtur.
• (N3) Shpjegon çfarë është albinizmi, anemia drapërforme dhe sindroma Huntigton.
• (N4) Analizon faktorët që ndikojnë në mutacionet gjenetike.
Detyrat dhe puna e pavarur: Një grua normale dhe jo mbartëse e talasemisë martohet me një burrë, babai i të
cilit ka qenë talasemik. Përcaktoni raportet gjenotipike dhe fenotipike te pasardhësit.

Tema mësimore:
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërku-
119. Kontrolli i shprehjes së gjeneve te prokariotët
rrikulare: Fiziologji bimore, mikrobiologji
120. Kontrolli i shprehjes së gjeneve tek eukariotët
Nxënësi/ja:
- analizon nëpërmjet skematizimit kontrollin e shprehjes së gjeneve te prokariotët;
- analizon nëpërmjet skematizimit kontrollin e shprehjes së gjeneve tek eukariotët.
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri, mjete shkrimi; fletë të Koncepte kyç:
bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, gjene strukturore, gjene rregullatore, operoni
flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktive, fletë pune, lac, operator, represor, induktor, promotor,
laptop projektor, dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj. faktorë të transkriptimit, hormone etj.
180
përgjigjet e mundshme. Nxënësve u drejtohet pyetja:
• Përshkruani kuptimin e termave: prokariotë, eukariotë, transkriptim, translativ.
Ndërtimi i njohurive: Hapi i parë (25’): Veprimtari e Leximit të Drejtuar (VLD)

U kërkohet nxënësve që t’u përgjigjen disa pyetjeve, pasi kanë studiuar tekstin. Ndahet klasa në grupe dhe për
secilin grup drejtoj pyetjet e mëposhtme:
Grupi I: Si klasifikohen gjenet te prokariotët?Cili është funksioni i secilit prej tyre?

Jepni përkufizimin për termat: operator, represor, promotor, induktor.
Grupi II: Çfarë është operoni lac dhe cilët janë përbërësit e tij.
Përshkruani sekuencën e ngjarjeve kur në mjedisin ku rritet bakteri nuk ka laktozë
Grupi III: Përshkruani sekuencën e ngjarjeve kur në mjedisin ku rritet bakteri ka laktozë
Grupi IV: Shpjegoni me anë të skematizimit rolin e promotorit, operatorit dhe represorit në rregullimin e
shprehjes së gjeneve.
U lihet nxënësve rreth 10 min kohë për të përgatitur përgjigjet. Pas 10 min secili grup fillon shtjellimin e
pyetjeve përkatëse. Kërkohet që në përgjigje të përfshihen të gjithë nxënësit e grupit.
Hapi i dytë (25’): Veprimtari e Leximit të Drejtuar (VLD)

U kërkohet nxënësve që t’u përgjigjen disa pyetjeve, pasi kanë studiuar tekstin.
Grupi I: Përshkruani kuptimin për termat: faktorë të transkriptimit, hormone, receptor, fitokrom.
Grupi II: Përshkruani rolin e faktorëve transkriptues.
Grupi III: Shpjegoni me anë të skematizimit kontrollin e transkriptimit të gjeneve nga hormoni giberelinë.
Grupi IV: Analizoni arsyet përse kontrolli i shprehjes së gjeneve është më i ndërlikuar te eukariotët se sa te
prokariotët?
Përforcimi: Figura
Mësuesi/ja formulon pyetje që lidhen me një figurë, të cilën ai ua tregon ose projekton nxënësve. Në këtë fazë u
paraqitet nxënësve figura 14 23, faqe 324. U kërkohet t’i drejtojnë pyetje njëri-tjetrit në lidhje me figurën. Shoku
i bankës duhet të përgjigjet, në rast të një përgjigje jo të plotë të tjerët e plotësojnë. U kërkohet të njëjtën gjë
edhe për figurën 14.24, faqe 325.

1. Analizon nëpërmjet skematizimit kontrollin e shprehjes së gjeneve te prokariotët
• (N2) Përkufizon termat: operator, represor, promotor, induktor
• (N3) Përshkruan shprehjen e gjeneve tek E. coli në mjedis me laktozë dhe pa laktozë
• (N4) Analizon nëpërmjet skematizimit kontrollin e shprehjes së gjeneve te prokariotët
2. Analizon nëpërmjet skematizimit kontrollin e shprehjes së gjeneve te eukariotët

• (N2) Përshkruan kuptimin për termat: faktorë të transkriptimit, hormone, receptor, fitokrom.
• (N3) Shpjegon me anë të skematizimit kontrollin e transkriptimit të gjeneve nga hormoni giberelinë.
• (N4) Analizon nëpërmjet skematizimit kontrollin e shprehjes së gjeneve tek eukariotët.
Detyrat dhe puna e pavarur: Skematizoni shprehjen e gjeneve te prokariotët dhe eukariotët
181

121. Përsëritje. Ndryshimet e trashëgueshme ndërkurrikulare: Biologji qelizore

Nxënësi/ja:
- analizon me anë të skematizimit dinamikën e kromozomeve homologe gjatë mejozës;
- vlerëson rolin e mejozës në ndryshueshmërinë dhe shumëllojshmërinë brenda individëve të të njëjtit lloj.
Koncepte kyç: Kromozome homologe, mejoza,

gamete, bivalentë, variacioni gjenetik, mutac-
ione, gjenet strukturore, operoni lac, gjene të
lidhura me gjininë, gjene të lidhura autozomale
etj.

Punë me grupe

Strategji e të mësuarit në bashkëpunim: Punë në grupe
Klasa ndahet në grupe me nga 4-5 nxënës. Për secilin grup përcaktohen pyetjet që lidhen me temën “Përsëritje:
Ndryshimet e trashëgueshme”. U lihet nxënësve 10 minuta për t’u përgatitur.

Grupi I - Shikoni figurat 14.2 dhe 14.3 në libër dhe përpiquni të gjykoni pse kromozomet janë renditur sipas
rregullit të paraqitur.
Grupi II - Skiconi vendndodhjen e disa prej gjeneve në kromozomin X te njeriu dhe tregoni efektin e shprehjes
normale dhe të gabuar.
Grupi III - Skiconi ciklin jetësor të qelizës 2n = 6 në të cilin numri i kromozomeve. a) nuk është përgjysmuar; b)
është përgjysmuar
Grupi IV - Emërtoni fazat e mejozës, në të cilat ndodhin ngjarjet e mëposhtme. Mos harroni të tregoni nëse
ngjarjet ndodhin gjatë ndarjes I apo II; a) Kromozomet homologe çiftohen për të formuar bivalentët; b) Ndodh
kryqkëmbimi midis kromatideve të kromozomeve homologe; c) Ndahen kromozomet homologe; d) Centromeret
shkëputen dhe kromatidet ndahen; e) Formohen qelizat e para haploide.
Grupi V-Një qelizë me tri komplete kromozomash quhet triploide,3n.Një qelizë me katër komplete kromozomesh
quhet tetraploide, 4n. A mund të ndodhë mejoza në një qelizë 3n ose 4n? Shpjegoni përgjigjen tuaj.
Grupi VI - Skematizoni gametogjenezën te bimët me lule dhe te njeriu.
Pas përgatitjes secili grup ngre një përfaqësues për t’u përgjigjur. Nxënësit e grupeve të tjera plotësojnë
përgjigjet e shokëve të tyre.
Përforcimi: Analiza morfologjike ose analiza e përgjithshme morfologjike
Metodë e zhvilluar për të zbuluar të gjitha zgjidhjet e mundshme të një problemi josasior të ndërlikuar në
shumë drejtime. Shtrohet përpara nxënësve problemi:
Të gjithë ne jemi sa të ngjashëm, aq edhe të ndryshëm me prindërit tanë. Nën dritën e trashëgimisë së tipareve
argumentoni këtë pohim. U lihet nxënësve rreth 5 min për t’u përgatitur. Më pas bëhet kontrolli i përgjigjeve
të nxënësve.
182
1. Analizon me anë të skematizimit dinamikën e kromozomeve homologe gjatë mejozës
• (N2) Përshkruan me fjalët i tij ngjarjet kryesore që ndodhin gjatë mejozës
• (N3) Skematizon fazat e ndryshme të mejozës
• (N3) Krahason mitozën me mejozën
• (N4) Analizon me anë të skematizimit dinamikën e kromozomeve homologe gjatë mejozës
2. Vlerëson rolin e mejozës në ndryshueshmërinë dhe shumëllojshmërinë brenda individëve të të njëjtit lloj.
• (N2)Përshkruan fazat nëpër të cilat kalon mejoza
• (N3)Përcakton nëpërmjet skematizimit në cilat faza të gametogjenezës te njeriu dhe te bimët me lule
ndodhin mitoza dhe mejoza
• (N4)Vlerëson rolin e mejozës në ndryshueshmërinë dhe shumëllojshmërinë brenda individëve të të njëjtit
lloj.
Tematika: Përzgjedhja dhe evolucioni Situata e të nxënit: Lulet mashtruese

122. Variacioni ndërkurrikulare: Kimi

Nxënësi/ja:
- krahason variacionin e vazhdueshëm dhe variacionin e ndërprerë;
- analizon bazën gjenetike të variacionit të vazhdueshëm

Koncepte kyç:
popullatë, mutacion, qeliza somatike, variacioni
fenotipik, variacioni gjenetik

Parashikimi (15’); Ndërtimi i njohurive (20’) Përforcimi (10’)

U lihet nxënësve mesatarisht 5 min për t’u përgatitur. Më pas bashkë me mësuesin/en trajtojnë zgjidhjen së
bashku në dërrasën e zezë.
Grupi I - Ushtrimi 6, faqe 327

Grupi II - Ushtrimi 7, faqe 328
Grupi III - Ushtrimi 8, faqe 328
Grupi IV - Ushtrimi 9, faqe 328
Grupi V - Ushtrimi 10, faqe 329
Grupi VI - Ushtrimi 11, faqe 329
183
Ndërtimi i njohurive: Metoda sokratike
Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetje që nxitin lidhjen e koncepteve të njohura me konceptet e reja. Një seri
pyetjesh dhe detyrash janë formuluar për të përmirësuar të menduarit kritik.
• Çfarë lloj variacioni kemi në sistemin e grupeve të gjakut?
• Çfarë kuptoni me variacion të ndërprerë?
• Cili është shkaku i shprehjes së grupeve të gjakut?
• Listoni disa nga tiparet që shfaqen vetëm nga shprehja e gjeneve.
• Listoni disa tipare që ndikohen edhe nga faktorët mjedisor.
• Çfarë kuptoni me variacion të vazhdueshëm?
• Çfarë janë tiparet sasiore dhe cilësore?
Dy nxënës të klasës së 10-të kryen një hulumtim matematikor. Ata vendosën të matnin gjatësinë e të gjithë
nxënësve të tjerë të klasës së tyre. Rezultatet tregohen në tabelën e mëposhtme.
a. Me të dhënat e tabelës ndërto një histogram (grafik me shtylla).
b. Çfarë variacioni paraqet grafiku? Shpjego përgjigjen tënde.
c. Sugjero një tipar që studentët mund të analizonin për të ilustruar llojin tjetër të variacionit.

Mësuesi/ja drejton pyetje duke u lënë nxënësve jo më pak se 15 min për t’u përgjigjur.
Te gruri tipari i ngjyrës së kokrrës përcaktohet nga efekti aditiv i dy gjeneve dominante R dhe S: Prania e një
aleli R ose S forcon ngjyrën, ndërsa r dhe s nuk i japin ngjyrë. Duke ditur që fenotipi i ngjyrës te kokrra e grurit
është: e bardhë, e verdhë, e kuqe, portokalli dhe kafe. Përcaktoni gjenotipet përkatëse për ngjyrën e grurit.

1. Krahason variacionin e vazhdueshëm dhe variacionin e ndërprerë.
• (N2) Përkufizon kuptimin e termit variacion (ndryshueshmëri), variacion i ndërprerë, i vazhdueshëm.
• (N3) Shpjegoni përse variacioni i shkaktuar nga mjedisi nuk trashëgohet nga prindi te fëmija.
• (N4) Krahason variacionin e vazhdueshëm dhe variacionin e ndërprerë.
2. Analizon bazën gjenetike të variacionit të vazhdueshëm.

• (N2) Përshkruan kuptimin për termin variacion i vazhdueshëm.
• (N3) Shpjegon varësinë e variacionit të vazhdueshëm nga variacioni gjenotipik dhe variacioni fenotipik.
• (N4) Analizon bazën gjenetike të variacionit të vazhdueshëm
Detyrat dhe puna e pavarur: Ushtrimi 15.2 a+b, faqe 335
184

Tema mësimore:
123. Ndikimet mjedisore në fenotip
ndërkurrikulare: Ekologji
124. Përzgjedhja natyrore
Nxënësi/ja:
- analizon ndikimin e faktorëve mjedisor mbi fenotipin;
- argumenton me anë të shembujve rolin e përzgjedhjes natyrore për evolucionin e organizmave.
Koncepte kyç: variacioni i vazhdueshem,

gjenotip, homozigote, variacioni gjenetik, varia-
cion mjedisor, variacion fenotipik, abiotik, biotik,
lufta për ekzistencë, përzgjedhja natyrore, fitnes
etj.


Mësuesja u drejton nxënësve pyetje dhe u lë jo më pak se 15” për t’u përgjigjur. Nëpërmjet një tabele krahasoni
variacionin e vazhdueshëm nga variacioni i ndërprerë. Jepni shembuj të variacionit të vazhdueshëm dhe atij të
ndërprerë.
Hapi i parë (20’). Mendo-diskuto në çift
përgjigjet e mundshme. U jap nxënësve si detyrë ushtrimin mbi gjatësinë e grurit. Tabela 15.1 faqe 335 tregon
variacionet në gjatësinë e kallirit të dy varieteteve prindërore dhe të pasardhësve në brezninë e parë (F1) dhe
të dytë (F2).
Ndërtoni grafikun e varësisë së gjatësisë me numrin e individëve. Shpjegoni formën e grafikut. Përcaktoni nëse
tipari është i vazhdueshëm apo i ndërprerë. Si shpjegohen shmangiet. Cilët faktorë ndikojnë mbi gjatësinë e
kallirit? Përse themi se variacioni gjenetik është lëndë e parë e evolucionit.
Hapi i dytë (20’): Mendo-diskuto në çift

përgjigjet e mundshme. Në fillim të kësaj etape u parashtroj nxënësve rastin e futjes së lepujve në Australi në
vitin 1859. Shpjegoni faktorët që ndikuan në rritjen e popullatës së lepujve. Çfarë ndikimi pati rritja e numrit
të lepujve në hallkat e tjera të zinxhirit ushqimor? Cili është ndikimi i faktorëve mjedisor? Cilët janë faktorët
që përcaktojnë se kush prej organizmave do të mbijetojë dhe do të lërë pasardhës? Çfarë kuptoni me termin
përzgjedhje natyrore? Cili nga organizmat do ta fitojë luftën për ekzistencë? Cili është kuptimi për termin
fitnes?
Përforcimi: Strategji e të mësuarit në bashkëpunim: “Diskutimi”.

U drejtohet nxënësve pyetjen:
• Te macet siameze shfaqet gjeni himalaj. Si ndikon mjedisi në shfaqjen ose jo të këtij gjeni te macet siameze?
Grabitqariteti i dhelprave është një shembull i trysnisë përzgjedhëse. Cili është roli i saj gjatë evolucionit dhe
përzgjedhjes natyrore?
185
1. Analizon ndikimin e faktorëve mjedisor mbi fenotipin
• (N2)Përshkruan ndikimin e faktorëve mjedisor mbi fenotip
• (N3)Shpjegon me anë të grafikëve rolin e faktorëve abiotikë në shfaqjen e fenotipit
• (N4)Analizon ndikimin e faktorëve mjedisor mbi fenotipin
2. Argumenton me anë të shembujve rolin e përzgjedhjes natyrore për evolucionin e organizmave.

• (N2) Përshkruan në ç’mënyrë rritja ose zvogëlimi i individëve në një hallkë të zinxhirit ushqimor ndikon mbi
hallkat e tjera?
• (N3) Shpjegon me anë të shembujve kuptimin për konceptet përzgjedhje natyrore, fitnes.
• (N4) Argumenton me anë të shembujve rolin e përzgjedhjes natyrore për evolucionin e organizmave.
Detyrat dhe puna e pavarur: Ushtrimi 15.3 a dhe b faqe 338
Tema mësimore: Evolucioni Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurriku-

126. Ligji Hardi-Vajnber lare: Matematikë

Nxënësi/ja:
- diskuton mënyrat se si vepron përzgjedhja natyrore gjatë evolucionit kur kushtet e mjedisit janë përherë të ndrys-
hueshme;
- argumenton me anë të ushtrimeve kur gjen zbatim ligji Hardi-Vajenberg.
Koncepte kyç: përzgjedhja e qëndrueshme,

Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri, mjete shkrimi; fletë
përzgjedhje e drejtuar, përzgjedhja e ndërprerë,
të bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela ilus-
polimorfizëm, evolucion, drifti gjenetik, ligji
truese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktive, fletë
Hardi-Vajenberg, shpeshti gjenotipike, shpeshti
pune, laptop projektor, dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj.
fenotipike, shpeshti alelike etj.

Parashikimi (25’); Ndërtimi i njohurive (20’+20’) Përforcimi (25’)

Parashikimi: Diskutim
U drejtohet nxënësve pyetja:
• Jepni mendime se si mund të ulet rezistenca ndaj antibiotikëve dhe si mund të evoluojnë bakteret rezistente për
secilin nga pohimet e mëposhtme:
a Përdorimi i kufizuar i antibiotikëve, përveçse në ato raste kur është vërtet i nevojshëm.
b Ndryshimi i llojit të antibiotikut për një sëmundje të caktuar.
c Përdorimi i dy ose më shumë antibiotikëve gjatë trajtimit të një infeksioni bakterial.
186
Hapi i parë (20’). Organizuesit grafik
Ndahet klasën në 4 grupe dhe kërkohet që secili grup të interpretojë njërin nga grafikët në figurën 15.9, faqe
339, në librin e nxënësit.
Grupi I: grafiku 15.9 a. Në cilët nga grupet e individëve do të jetë më e madhe trysnia përzgjedhëse? Pse?
Grupi II: grafiku 15.9 b. Cilët individë kanë probabilitet më të lartë për të lënë pasardhës? Pse?
Grupi III: grafiku 15.9 c. Çfarë do të ndodhte nëse përzgjedhja natyrore do të vepronte vetëm mbi individët me
përmasa të vogla trupore? Si do të drejtohet variacioni?
Grupi IV: grafiku 15.9 d. Cilët individë janë favorizuar? Pse arritët në këtë konkluzion?
Hapi i dytë (20’): Strategji e të mësuarit aktiv “Parashtrimi i një leksioni” Mësuesi/ja parashtron në formën e
një leksioni përpara nxënësve njohuritë e reja. Në fillim u rikujtohet nxënësve rasti i anemisë drapërforme.
Individët kanë një nga tri gjenotipet:
HbSHbS - janë normalë, por preken shumë rëndë nga sëmundja e malaries.
HbSHbA- normal dhe i mbijetojnë malaries.
HbAHbA - të sëmurë me aneminë drapërforme.
• Në një situatë epidemike të malaries, cili nga gjenotipet do të jetë më i favorizuar nga përzgjedhja natyrore?
U shpjegohet nxënësve kuptimin për driftin gjenetik, efektin e themeltarit dhe atë të grykës së shishes. Kur një
popullatë është në gjendje ekuilibri? Me çfarë probabiliteti hasen në popullatë aleli A dominant dhe a reçesiv
për një tipar autosomik? U shpjegohet nxënësve ligjin Hardi-Vjenberg dhe rastet kur ai gjen zbatim.

Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetje dhe u lë jo më pak se 15” për t’u përgjigjur. Ushtrimi 1- Homozigotët
recesivë në një popullatë dallohen dhe numërohen. Supozojmë se gjenotipi aa haset në popullatë 1 në 100
individë (1%). Përcaktoni shpeshtitë e aleleve A dhe a duke përdorur ligjin Hardi- Vajenberg.

1. Diskuton mënyrat se si vepron përzgjedhja natyrore gjatë evolucionit kur kushtet e mjedisit janë përherë
të ndryshueshme
• N2) Përshkruan me fjalët e tij ndikimin e trysnisë përzgjedhëse mbi organizma me fenotipe të ndryshme
• (N3) Shpjegon përse rezistenca ndaj antibiotikëve është rast i përzgjedhjes natyrore
• (N4) Diskuton mënyrat se si vepron përzgjedhja natyrore gjatë evolucionit kur kushtet e mjedisit janë
përherë të ndryshueshme
2. Argumenton me anë të ushtrimeve kur gjen zbatim ligji Hardi-Vajenberg

• (N2) Përcakton faktorët e mikroevolucionit
• (N3) Shpjegon kushtet që një popullatë të jetë në gjendjen e ekuilibrit
• (N3) Zbaton në ushtrime ligjin Hardi-Vajenberg
• (N4) Argumenton me anë të ushtrimeve kur gjen zbatim ligji Hardi-Vajenberg
Detyrat dhe puna e pavarur: Ushtrimi 15. 5a dhe b faqe 343
187
Tema mësimore: (45’) Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:

127. Ushtrime. Ligji Hardi-Vajnberg Matematikë

Nxënësi/ja:
- argumenton me anë të ushtrimeve kur gjen zbatim ligji Hardi-Vajenberg.
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri, mjete shkrimi; fletë të bardha Koncepte kyç:
për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, ligji Hardi-Vajenberg, shpeshti
simulime, animime, CD interaktive, fletë pune, laptop projektor, dërrasa e zezë, gjenotipike, shpeshti fenotipike,
shkumësa me ngjyra etj. shpeshti alelike etj.

Punë me grupe
Strategjia e përdorur: Punë me grupe

Mësuesja ndan klasën në grupe me 5 - 6 nxënës secili grup dhe për secilin grup ka përgatitur pyetjet përkatëse.
Punë e drejtuar: Diskutimi

Mësuesi/ja në këtë etapë të orës mësimore diskuton me nxënësit përgjigjet e pyetjeve të drejtuara për secilin
grup. Mësuesi/ja i drejton ata për mënyrën se si duhet të përgjigjen dhe ku duhet të përqendrohen në përgjigjet
e tyre:
Ushtrimi: Te njeriu tubosja e gjuhës është tipar autosomik recesiv. Shpeshtia e gjenotipit tt është 25%. Përcaktoni
shpeshtitë alelike
Punë e pavarur: Koha e pritjes

Mësuesi/ja u lë kohë nxënësve jo më pak se 15 min për t’u menduar përpara se të përgjigjen për pyetjen e
shtruar prej tij. U lihet nxënësve 10 minuta për t’u përgatitur për secilin ushtrim. Më pas ngre në tabelë nga një
përfaqësues për secilin grup dhe zgjidhin ushtrimet përkatëse të gjithë së bashku.
Grupi I - Te njeriu albinizmi është sëmundje autosomike reçesive. Nëse shpeshtia e alelit a në popullatën
shqiptare është 0, 01 përcaktoni shpeshtitë gjenotipike në popullatën shqiptare.
Grupi II - Daltonizmi është sëmundje e verbërisë ndaj ngjyrave. Gjeni përgjegjës për daltonizmin është recesiv
me lokus në X. Në një popullatë prej 900 individësh 45 janë daltonik. Përcaktoni shpeshtitë e aleleve X D dhe Xd
Grupi III - Sistemi i grupeve të gjakut ABO te njeriu përcaktohet nga tri alele I A, IB, i0. Duke ditur që shpeshtitë
e këtyre aleleve në një popullatë në gjendje ekuilibri janë përkatësisht 0, 3; 0, 3;0, 4. Përcaktoni shpeshtitë
gjenotipike për secilin grup gjaku.
Punë e diferencuar: (15’) Pas mbarimit të etapës së dytë, nxënësve më të spikatur mësuesja u jep disa ushtrime
të një niveli më të lartë vështirësie: Hemofilia është sëmundje e mosmpiksjes së gjakut. Gjeni përgjegjës për
hemofilinë është reçesiv me lokus në X. Në një popullatëprej100000 banorësh individësh 100 janë hemofilik.
Përcaktoni shpeshtitë e aleleve XH dhe Xh. Përcaktoni numrin e meshkujve dhe femrave mbartëse të hemofilisë.
188
Tematika: Përzgjedhja dhe evolicioni Situata e të nxënit: Lulet mashtruese

128. Teoria Darvin-Uollas dhe llojformimi ndërkurrikulare: Gjeografi

Nxënësi/ja:
- analizon rëndësinë e mënyrave llojformimit alopatrik dhe simpatrik gjatë evolucionit në rritjen e biodiversitet
Koncepte kyç: lloj, llojformim. Alopatrik.

simpatrik, tipare
morfologjike, tipare fiziologjike dhe biokimike,
izolimi riprodhues, mekanizma parazigotik,
laptop projektor, dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj
paszigotik


U drejtohet nxënësve pyetja:
Cilat janë disa nga arsyet që na pengojnë të gjejmë
përkatësinë llojore të një individi?
Pasi nxënësit e diskutojnë me shokun e bankës
përgjigjen dhe diskutojnë nëpërmjet shembujve arsyet e
vështirësive që hasin shkencëtarët në përcaktimin e llojit
Ndërtimi i njohurive: Figura

Mësuesi/ja paraqet përpara nxënësve figurën përbri. Pasi
përkufizon kuptimin për termin alopatrik dhe simpatik,
kërkon prej tyre të bëjnë interpretimin e figurës duke
përcaktuar rastet e llojformimit.
• Cilat janë disa nga arsyet që çojnë në llojformimin
alopatrik?
• Cilët janë mekanizmat e llojformimit simpatrik?

U drejtohet nxënësve pyetja dhe u lihet rreth 5 min kohë për t’u përgatitur. Nëpërmjet diagramit së Venit
krahasoni llojformimin alopatrik dhe ata simpatrikë.

1. Argumenton me anë të ushtrimeve kur gjen zbatim ligji Hardi-Vajenberg.
• (N2) Përcakton faktorët e mikroevolucionit.
• (N3) Shpjegon kushtet që një popullatë të jetë në gjendjen e ekuilibrit.
• (N3) Zbaton në ushtrime ligjin Hardi - Vajenberg.
• (N4) Argumenton me anë të ushtrimeve kur gjen zbatim ligji Hardi-Vajenberg.
189
2. Analizon rëndësinë e mënyrave llojformimit alopatrik dhe simpatrik gjatë evolucionit në rritjen e
biodiversitet.
• (N2) Përkufizon termat lloj, llojformim, mekanizma të izolimit riprodhues, alopatrik, simpatrik, mekanizma
parazigotik dhe paszigotik.
• (N3) Shpjegon nëpërmjet figurave apo skemave llojformimin alopatrik dhe simpatrik
• (N4) Analizon rëndësinë e mënyrave llojformimit alopatrik dhe simpatrik gjatë evolucionit në rritjen e
biodiversitet
Detyrat dhe puna e pavarur: Argumentoni rëndësinë e mekanizmave të izolimit riprodhues
Lënda:
Fusha: Shkencat e natyrës Shkalla: VI Klasa: XII
Biologji
Tematika: Diversiteti biologjik, dhe ruajtja
Situata e të nxënit: Zogjtë përqeshës
e llojeve
Tema mësimore:
129. Krahasimet në nivel molekular
Biokimi, Ekologji
130. Ekosistemet

Nxënësi/ja:
- vlerëson rëndësinë e metodave të krahasimit në nivel molekular të lidhjeve të gjallesave për të kuptuar evolucionin e
gjallesave dhe mënyrën e formimit të llojeve të reja;
- argumenton nëpërmjet skematizimeve lidhjet e gjallesave me njëra-tjetrën dhe me mjedisin kua ato jetojnë
Koncepte kyç: ADNmt, ora molekulare, llojformim, drift

Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; tabela; mjete
gjenetik, ekologji, abiotikë (jo të gjallë), - biotikë(të gjallë),
shkrimi; fletë të bardha për skicimin e proceseve dhe
ekosistem, biocenozë, biotop, autotrofe, prodhues. konsu-
koncepteve, tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime,
matorë, herbivorë, karnivorë, dekompozues, zinxhirë ush-
animime, CD interaktive, fletë pune, laptop projektor,
qimorë, rrjetë ushqimore, biosfera, habitat, nish ekologjik,
dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj.
popullata, lloj, komunitet etj.

Parashikimi (25’); Ndërtimi i njohurive (20’+20’) Përforcimi (25’)

Parashikimi: Metoda sokratike
Mësuesi/ja drejton pyetje që nxitin lidhjen e koncepteve të njohura me konceptet e reja.
Pyetje për sqarime:

• Çfarë është ADN-ja?
• Çfarë janë proteinat?
• Përkufizoni llojformimin alopatrik dhe simpatrik?
Pyetje që dëshmojnë arsyetim dhe prova: Shpjegoni teorinë: një gjen - një proteinë - një tipar.
Në ç’mënyrë do të mund të zbulonim nëse dy lloje janë të afërta gjenetikisht?
Hapi i parë (20’).
190
Pyetje që dëshmojnë arsyetim dhe prova
• Cilat janë ato fakte që shkojnë në mbështetje të teorisë së endosimbiozës?
• Cili është roli i ADNmt për qelizën.
Pyetje mbi këndvështrimet dhe perspektivat: Sistemi i transportit të elektroneve quhet ndryshe edhe
sistemi citokrom. Duke qenë se te të gjithë organizmat mitokondria kryen të njëjtin funksion cilat do të ishin
pritshmëritë tuaja për proteinat e sistemit citokrom? Pra, lidhur me ngjashmërinë e vargjeve polipeptidike të
këtyre proteinave.
Pyetje që dëshmojnë arsyetim dhe prova

Nëse një mutacion ndodh 1 në 25000 vjet atëherë nëse dy organizma kanë të ndryshme vetëm një aminoacid
atëherë sa të afërt dhe sa të largët janë ata midis tyre?
Pyetje mbi këndvështrimet dhe perspektivat

Pse është e rëndësishme që të përdorim molekulën e ADN-së për të përcaktuar afërsinë ndërmjet llojeve?
Hapi i dytë (20’): Harta e koncepteve

Kjo metodë është një mjet që ndërmjetëson mënyrën e organizimit të dijeve, ideve dhe të koncepteve ndërmjet
mësuesit/es dhe nxënësit.
Përforcimi: Diagrami i Venit

Është një teknikë, me anë të të cilës evidentohen të përbashkëtat dhe dallimet ndërmjet dy koncepteve, dukurive
etj. Krahasoni konceptet ekosistem dhe komunitet

1. Vlerëson rëndësinë e metodave të krahasimit në nivel molekular të lidhjeve të gjallesave për të kuptuar
evolucionin e gjallesave dhe mënyrën e formimit të llojeve të reja.
• (N2) Përkufizon llojformimin alopatrik dhe simpatrik.
• (N3) Shpjegon mënyrën se si mund të zbulojmë nëse dy lloje janë të afërta gjenetikisht
• (N4) Vlerëson rëndësinë e metodave të krahasimit në nivel molekular të lidhjeve të gjallesave për të kuptuar
evolucionin e gjallesave dhe mënyrën e formimit të llojeve të reja
191
2. Argumenton nëpërmjet skematizimeve lidhjet e gjallesave me njëra-tjetrën dhe me mjedisin kua ato
jetojnë.
• (N2) Përshkruan kuptimin e termave: ekologji, ekosistem, komunitet, habitat, nishe ekologjike etj.
• (N3) Shpjegon nëpërmjet skematizimit marrëdhëniet e gjallesave me njëra-tjetrën dhe me mjedisin
• (N4) Argumenton nëpërmjet skematizimeve lidhjet e gjallesave me njëra-tjetrën dhe me mjedisin kua ato
jetojnë
Detyrat dhe puna e pavarur: Ushtrimi 16.1, faqe 359.
Tematika: Diversiteti biologjik, dhe ruajtja

Situata e të nxënit: Zogjtë përqeshës
e llojeve
Tema mësimore:
131. Diversiteti
ndërkurrikulare: Ekologji
132. Rëndësia e diversitetit

Nxënësi/ja:
- zbaton në praktikë disa nga metodat e vlerësimit të biodiversitetit në një ekosistem të caktuar;
- diskuton nëpërmjet shembujve rëndësinë e ruajtjes së biodiversitetit.
Burimet: katrori i ekologut, rrjetë kositëse, tub thithës, provëz, qeskëza

Koncepte kyç: diversitet, lloj, komunitet, eko-
plastike, fletore punës praktike, libri i nxënësit, fletore pune, tabela,
sistem, habitat, diversiteti biologjik, diversitet
mjete shkrimi; fletë të bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve,
gjenetik etj.
tabela ilustruese, flipchart, lapustila etj.


Parashikimi: Hulumtimi
Marrja dhe grumbullimi i të dhënave; hulumtimi sasior dhe cilësor. Ora zhvillohet në mjedisin e gjelbëruar
përreth shkollës. Klasa ndahet në grupe dyshe. Për secilin grup përcaktohet metoda e përcaktimit të diversitetit
të llojeve në mjedisin e gjelbëruar përreth shkollës. Nxënësit grumbullojnë të dhënat dhe mbledhin organizmat
që duhet të studiojnë.
Hapi i parë (20’). Rrjeta

Nxënësit zbatojnë organizimin, klasifikimin e informacionit në formën e një tabele. Ora vazhdon në klasë, pasi
nxënësit grumbullojnë të dhënat dhe i organizojnë ato në formën e një tabele dhe u përgjigjen pyetjeve të
tilla, si:
• Përcaktoni dendësinë e individëve të secilit lloj të gjetur.
• Ndërtoni një zinxhir ushqimor dhe një rrjetë ushqimore me organizmat e gjetur.
192
Hapi i dytë (20’): Diskutimi
Një diskutim i mirë krijon përvoja të shkëlqyera të të nxënit, pasi nxënësit shprehin idetë e tyre, u përgjigjen
pyetjeve të shokëve, zhvillojnë aftësitë e vlerësimit të ideve dhe qëndrimeve të tyre dhe të të tjerëve (Davis,
1993, f. 63). Duke u mbështetur te shumëllojshmëria e gjallesave që nxënësit gjetën një orë më parë, mësuesi/
ja u drejton atyre pyetjet:
• Çfarë ndodh nëse numri i prodhuesve në zinxhirin ushqimor që ndërtuat pakësohet?

• Cili është kuptimi për termin diversitet biologjik?
• Po diversitet ekologjik?
• Listoni disa nga arsyet përse është e rëndësishme që të ruhet biodiversiteti?
Përforcimi: Debat
• Cilat do të ishin disa nga mënyrat se si gjithsecili prej nesh mund të kontribuojë në ruajtjen e biodiversitetit?

1. Zbaton në praktikë disa nga metodat e vlerësimit të biodiversitetit në një ekosistem të caktuar
• (N2) Përkufizon kuptimin për termat: diversitet, lloj, komunitet, ekosistem, habitat, diversiteti biologjik, diversitet
gjenetik.
• (N3) Përshkruan me fjalët e tij disa nga metodat e vlerësimit të biodiversitetit në një ekosistem.
• (N4) Zbaton në praktikë disa nga metodat e vlerësimit të biodiversitetit në një ekosistem të caktuar.
2. Diskuton nëpërmjet shembujve rëndësinë e ruajtjes së biodiversitetit.

• (N2) Përshkruan disa nga mënyrat e ruajtjes së biodiversitetit
• (N3) Shpjegon disa nga arsyet e ruajtjes së biodiversitetit.
• (N4)Diskuton nëpërmjet shembujve rëndësinë e ruajtjes së biodiversitetit.
Detyrat dhe puna e pavarur: Ushtrimet 16.14 a dhe b, faqe 365.
Tematika: Diversiteti biologjik, dhe ruajtja e llojeve

133. Përsëritje. Diversiteti biologjik, klasifikimi dhe ruajtja ndërkurrikulare: Matematikë, Ekologji, Biokimi

Nxënësi/ja:
- argumenton me anë të ushtrimeve kur gjen zbatim ligji Hardi-Vajenberg;
- analizon rëndësinë e mënyrave llojformimit alopatrik dhe simpatrik gjatë evolucionit në rritjen e biodiversitet;
gjallesave dhe mënyrën e formimit të llojeve të reja
- argumenton nëpërmjet skematizimeve lidhjet e gjallesave me njëra-tjetrën dhe me mjedisin ku ato jetojnë
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; tabela; mjete shkrimi; fletë të Koncepte kyç: ligji Hardi-Vajenberg, diversitet,
bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, lloj, komunitet, ekosistem, habitat, diversiteti
flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktive, fletë pune, biologjik, diversitet gjenetik, ekosistem, komu-
laptop projektor, dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj. nitet, nishe ekologjike etj.

Punë me grupe
193
Strategji e të mësuarit në bashkëpunim: Punë në grupe
Klasa ndahet në grupe me nga 4-5 nxënës. Për secilin grup përcaktohen pyetjet që lidhen me temën “Përsëritje:
“Përzgjedhja dhe biodiversiteti”. U lihet nxënësve 10 minuta për t’u përgatitur.

Grupi I - Ushtrimet 15.2 a dhe b faqe 335; ushtrimi 3, faqe 376
Grupi II - Ushtrimi 15.3 a dhe b faqe 338; ushtrimi 5, faqe 377
Grupi III - Ushtrimi 15.4 a, b dhe c faqe 340; ushtrimi 6, faqe 377
Grupi IV - Ushtrimi 15.5 a, b faqe 343; ushtrimi 7, faqe 377
Grupi V - Shpjegoni se si ndodh llojformimi alopatrik dhe simpatrik; Ushtrimi 8, faqe 377-378.
Grupi VI - Ushtrimi 4, faqe 354; Ushtrimi 13, faqe 388.
Përforcimi: Analiza morfologjike ose analiza e përgjithshme morfologjike, metodë e zhvilluar për të zbuluar të
gjitha zgjidhjet e mundshme të një problemi josasior të ndërlikuar në shumë drejtime. Shtroj përpara nxënësve
problemin:
Sistemi i grupeve të gjakut ABO te njeriu përcaktohet nga tri alele I A, IB, i0. Duke ditur që shpeshtitë e këtyre
aleleve në një popullatë në gjendje ekuilibri janë përkatësisht 0, 3; 0, 3;0, 4.
Grupi I: Me çfarë dukurish kemi të bëjmë?

Grupi II: Cilat janë kushtet kur gjen zbatim ligji Hardi-Vajenberg
Grupi III: Shkruani ekuacioni Hardi - Vajenberg nëse popullata është në ekuilibër.
Grupi IV: Përcaktoni shpeshtitë gjenotipike për secilin individ.
Grupi V: Shpeshtia gjenotipike për individët me grup gjaku A janë 0,34 dhe për grup zero është 0, 45. Përcaktoni
nëse popullata është në gjendje ekuilibri apo jo.
Grupi VI: Shpjegoni pse grupi i gjakut 0 quhet dhënës universal dhe grupi AB quhet marrës universal.

1. Argumenton me anë të ushtrimeve kur gjen zbatim ligji Hardi-Vajenberg.
• (N2) Përcakton faktorët e mikroevolucionit.
• (N3) Shpjegon kushtet që një popullatë të jetë në gjendjen e ekuilibrit.
• (N3) Zbaton në ushtrime ligjin Hardi - Vajenberg.
• (N4) Argumenton me anë të ushtrimeve kur gjen zbatim ligji Hardi-Vajenberg.
2. Analizon rëndësinë e mënyrave llojformimit alopatrik dhe simpatrik gjatë evolucionit në rritjen e
biodiversitet.
• (N2) Përkufizon termat: lloj, llojformim, mekanizma të izolimit riprodhues, alopatrik, simpatrik, mekanizma
parazigotik dhe paszigotik.
• (N3) Shpjegon nëpërmjet figurave apo skemave llojformimin alopatrik dhe simpatrik.
• (N4) Analizon rëndësinë e mënyrave llojformimit alopatrik dhe simpatrik gjatë evolucionit në rritjen e
biodiversitet.
3. Vlerëson rëndësinë e metodave të krahasimit në nivel molekular të lidhjeve të gjallesave për të kuptuar
• (N2) Përkufizon llojformimin alopatrik dhe simpatrik.
• (N3) Shpjegon mënyrën se si mund të zbulojmë nëse dy lloje janë të afërta gjenetikisht.
• (N4)Vlerëson rëndësinë e metodave të krahasimit në nivel molekular të lidhjeve të gjallesave për të kuptuar
194
4. Argumenton nëpërmjet skematizimeve lidhjet e gjallesave me njëra-tjetrën dhe me mjedisin kua ato
jetojnë.
• (N2) Përshkruan kuptimin e termave: ekologji, ekosistem, komunitet, habitat, nishe ekologjike etj.
• (N3) Shpjegon nëpërmjet skematizimit marrëdhëniet e gjallesave me njëra-tjetrën dhe me mjedisin.
• (N4) Argumenton nëpërmjet skematizimeve lidhjet e gjallesave me njëra-tjetrën dhe me mjedisin kua ato
jetojnë.
Tematika: 14; 15; 16

134. Test i periudhës ndërkurrikulare: Matematikë, Ekologji, Biokomi

Nxënësi/ja:
- argumenton me anë të ushtrimeve kur gjen zbatim ligji Hardi-Vajenberg;
- analizon rëndësinë e mënyrave llojformimit alopatrik dhe simpatrik gjatë evolucionit në rritjen e biodiversitet;
gjallesave dhe mënyrën e formimit të llojeve të reja;
- argumenton nëpërmjet skematizimeve lidhjet e gjallesave me njëra-tjetrën dhe me mjedisin ku ato jetojnë.
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri, mjete shkrimi; fletë të Koncepte kyç: ligji Hardi-Vajenberg, diversitet,
bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve, tabela ilustruese, lloj, komunitet, ekosistem, habitat, diversiteti
flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktive, fletë pune, biologjik, diversitet gjenetik, ekosistem, komu-
laptop projektor, dërrasa e zezë, shkumësa me ngjyra etj. nitet, nishe ekologjike etj.

Detyra e kontrollit është menduar të zhvillohet në formë testimi. Janë përgatitur dy variante testesh. Çdo
variant përmban këto rubrika pyetjesh:
Qarkoni alternativen e saktë: Përfshin 3 pyetje me nga katër alternativa, nga të cilat vetëm njëra është e saktë.
Nëse nxënësi qarkon alternativën e saktë vlerësohet me një pikë
Shpjegoni fjalorin - Nxënësi shpjegon shkurtimisht 3 nga konceptet më kryesore të studiuara në periudhën
prill-qershor
Shpjegoni - në këtë rubrikë nxënësi shpjegon një nga proceset më të rëndësishme të trajtuara gjatë periudhës
prill-qershor.
Krahasoni - nxënësi krahason procese te tilla si mitozën me mejozën, llojformimin alopatrik me atë simpatrik.
Ushtrime: Çdo variant përmban 4 ushtrime nëpërmjet të cilave testohen dijet e nxënësve mbi ligjet e
trashëgimisë, variacionin evolucionin gametogjenezën, kryqkëmbimin etj. Zgjidhja e ushtrimeve kërkon
ndërlidhjen e koncepteve nga fusha të ndryshme të biologjisë
Vlerësimi - Vlerësim formues.
195
PIKËT 0-9 10-15 16-20 21-25 26-30 31-35 36-40
NOTA 4 5 6 7 8 9 10
MODELE TESTESH
EMRI……............…… MBIEMRI……................... KLASA XII VARIANTI A
TEST KOHA 45’
1- Te një qelizë në procesin e mejozës është vërejtur boshti me kromatide motra, duke u tërhequr drejt poleve
të kundërta të qelizës. Në cilën fazë të mejozës është qeliza?
a) Anafazë I
b)Anafazë II
c) Metafazë I
d)Metafazë II
2- Cili prej faktorëve të mëposhtëm ndikon në rritjen e variacionit gjenetik brenda një popullate?
1 Kryqkëmbimi dhe orientimi i pavarur i kromozomeve gjatë mejozës.
2 Kushtet e ndryshme mjedisore. 3
Kryqëzimi dhe pjalmimi rastësor. 4
Mutacionet.
a)1, 2, 3 dhe 4
b) vetëm 1, 2 dhe 3
c) vetëm 1, 3 dhe 4
d)vetëm 2, 3 dhe 4
3- Një lloj gardaline që jeton në një ishull të izoluar shfaq variacion në lidhje me madhësinë e sqepit. Gardalinat
me sqep të madh konsumojnë fara të mëdha. Pas një periudhe thatësire që pushtoi ishullin, në ishull gjendeshin
më shumë farat e mëdha krahasuar me ato të vogla.
Për këtë arsye, madhësia mesatare e sqepit u rrit. Si shpjegohet rritja e sqepit te gardalinat?
a) Nga veprimi i përzgjedhjes artificiale mbi gardalinat me sqep të vogël.
b)Nga veprimi i përzgjedhjes së drejtuar mbi gardalinat me sqep të vogël.
c) Nga rritja e shkallës së mutacioneve te gardalinat me sqep të madh.
d)Nga veprimi i përzgjedhjes së qëndrueshme mbi gardalinat me sqep të madh dhe të vogël.
Shpjegoni fjalorin: ekosistem, variacion i ndërprerë, kryqkëmbim (6 pikë)

Shpjegoni me anë të skematizimit gametogjenezën te njeriu (5 pikë)
Krahasoni: Mitozën me mejozën (6 pikë)
196
Ushtrime:
Ushtrimi 1. Te njeriu albinizmi është sëmundje autosomike reçesive. Nëse shpeshtia e alelit a në popullatën
shqiptare është 0, 01 përcaktoni shpeshtitë gjenotipike në popullatën shqiptare (5 pikë)
Ushtrimi 2. Hemofilia është sëmundje e mosmpiksjes së gjakut. Gjeni përgjegjës për hemofilinë është reçesiv
me lokus në X. Në një popullatë prej100000 banorësh individësh 100 janë hemofilik. Përcaktoni shpeshtitë e
aleleve XH dhe Xh. Përcaktoni numrin e meshkujve dhe femrave mbartës të hemofilisë. (5 pikë)
Ushtrimi 3. U kryqëzuan dy individë: (DE/de) X (de/de). Te pasardhësit 42% ishin ((DE/de), 42% (de/de) 8% De/
de dhe 8% dE/de. Si shpjegohen këto rezultate? (5 pikë)
Ushtrimi 4. Te bima Salvia ngjyra e lules përcaktohet nga dy gjene A/a dhe B/b me lokuse të pavarura. Përcaktoni
raportet gjenotipike te pasardhësit kur prindërit janë diheterozigotë. (5 pikë)
EMRI……............…… MBIEMRI……................... KLASA XII VARIANTI B
TEST KOHA 45’
1- Një burrë ka hemofili. Cila nga fjalitë e mëposhtme përshkruan saktësisht trashëgiminë e gjenit që shkakton
gjendjen e tij?
a) Ai trashëgoi alelin recesiv nga nëna e tij.
b)Ai trashëgoi alelin dominant nga babai i tij.
c) Ai mund ta kalojë alelin recesiv te djali i tij.
d)Ai mund të kalojë alelin dominant te vajza e tij.
2- Cili prej faktorëve të mëposhtëm ndikon në procesin e llojformimit?

a) Rritja e ndryshimeve midis popullatave.
b)Ulja e shkallës së variacionit gjenetik.
c) Ulja e shkallës së variacionit fenotipik.
d)Ruajtja e aleleve të dobishme në popullatë.
3- Në një kryqëzim midis bimës të gojujkut, linjë e pastër, me lule të kuqe dhe gojujku, linjë e pastër me lule të
bardha, të gjithë pasardhësit ishin me lule rozë. Dy nga këto bimë me lule të rozë u kryqëzuan midis tyre. Sa për
qind e pasardhësve do të jenë rozë?
a) 5%
b)33%
c) 50%
d)100%
Shpjegoni fjalorin: lloj, popullatë, nishe ekologjike. ( 6 pikë)

Shpjegoni me anë të skematizimit gametogjenezën te bimët me lule. (5 pikë)
Krahasoni: llojformimin alopatrik me atë simpatrik. (6 pikë)
Ushtrime:
Ushtrimi 1. Te njeriu tubosja e gjuhës është tipar autosomik recesiv. Shpeshtia e gjenotipit tt në një popullatë
në ekuilibër është 25%. Përcaktoni shpeshtitë alelike (5 pikë)
197
Ushtrimi 2. Daltonizmi është sëmundje e verbërisë ndaj ngjyrave. Gjeni përgjegjës për daltonizmin është recesiv
me lokus në X. Në një popullatë prej 900 individësh 45 janë daltonik. Përcaktoni shpeshtitë e aleleve X D dhe
Xd (5 pikë)
Ushtrimi 3.Te miza e uthullës aleli E përcakton trup me vija ndërsa aleli e trup i zi pa vija, aleli A përcakton tiparin
antenë normale aleli i tij recesiv a përcakton tiparin aristopedi. Përcaktoni raportin fenotipik te pasardhësit kur
dihet që gjenet janë të lidhura dhe ka ndodhur kryqkëmbimi. (EA/ea) X (ea/ea). Largësia ndërmjet gjeneve është
12% (5 pikë)
Ushtrimi 4. Te njeriu grupet e gjakut ABO kontrollohen nga tri alele: I A; IB; i0. Fenotipet për grupet e gjakut janë
A; B; AB; dhe 0. Cilat alele kontrollojnë fenotipet dominantë dhe cilat ato recesive. Nga martesa e një gruaje
me grup gjaku A me një burrë me grup gjaku B lindin fëmijë me të katërt grupet e gjakut. Cili është gjenotipi i
prindërve? (5 pikë)
Tema mësimore:
136. Vlerësim portofoli. Periudha: Prill-Qershor
Kriteret për monitorimin e cilësisë së portofolit.

- Aspekti i koleksionimit të materialeve
- Procesi i reflektimit dhe të vetëvlerësimit
- Referuar rubrikave që e përbëjnë portofolin e të nxënit:
Burimet: libri i nxënësit; fletore pune; e-libri; mjete shkrimi; fletë të bardha për skicimin e proceseve dhe koncepteve,
tabela ilustruese, flipchart, lapustila, simulime, animime, CD interaktive, fletë pune, laptop projektor, dërrasa e zezë,
shkumësa me ngjyra etj

E (evokim), R (realizim i kuptimit), R (reflektimi)

Mësimdhënia bashkëkohore e bazuar në filozofinë e zhvillimit të mendimit kritik bazohet në strukturën: E
(evokim), R (realizimi i kuptimit) dhe R (reflektimi).
(E) Evokimi (diskutim për përmbajtjen)

1. Cilët janë komponentët e portofolit që kemi trajtuar gjatë kësaj periudhe?
2. Cili prej këtyre komponentëve ju ka tërhequr më shumë bazuar në progresin që keni pasur?
(R) Realizimi i kuptimit. Nxënësit prezantojnë përpara shokëve të tyre përmbajtjen e portofolit të tyre. Secili
prej tyre përqendrohet në kuptimin e përmbajtjes së portofolit dhe thelbin e secilit prej komponentëve të tij.
(R) Reflektimi (diskutimi pas përmbajtjes). Më pas nxënësit reflektojnë për përmbajtjen e portofolit. Kjo bazohet
në pyetjet e mëposhtme drejtuar nxënësve.
a. Çfarë të rejash keni mësuar gjatë zhvillimit të veprimtarive të portofolit?
b. Pas përgjigjeve të pyetjeve mund të pyesni: “Pse mendoni kështu”
198
Vlerësimi i nxënësit për orën mësimore. Nxënësit do të vlerësohen për kriteret e mëposhtme:
V Aspekti i planifikimit të përmbajtjes së portofolit

F mbikëqyrja dhe vlerësimi i progresit dhe i arritjeve
F prezantimi në mënyrën e duhur i materialeve, detyrave, punimeve dhe shembujve të koleksionuar
V Aspekti i koleksionimit të materialeve

F mbledhja e materialeve apo e kontributeve që pasqyrojnë përvojat e nxënësve në përputhje me
kompetencat e kurrikulës apo të bazuar në RN
F përzgjedhja, mbledhja e objekteve dhe e produktevei referohet RN/ temave/ çështjeve të veçanta të lëndës;
procesit të vazhdueshëm të të nxënit; kontributit në projekte, situatë të nxëni, interesa personalë etj.
V Procesi i reflektimit dhe të vetëvlerësimit

F Referuar funksionit që ka portofoli: - A i shërbejnë punët e mbledhura nga nxënësit çështjeve si më poshtë?

F Referuar përmbajtjes së portofolit: - A janë koleksionuar në portofol dokumentet si më poshtë?

• Detyra me shkrim; Teste të përfunduara; Punë krijuese; Projekte; Eksperimente; Koleksione; Prezantime;
Video të krijuara nga nxënësit; Prezantime multimediale; Fotografi apo objekte të tjera digjitale të të nxënit.
V Referuar rubrikave që e përbëjnë portofolin e të nxënit:

F Dokumente dhe evidenca nga procesi i të nxënit.(modele të detyrave, testeve, projekteve, prezantimeve,
fotove etj.)
F Reflektime (vetëvlerësime, vlerësime nga mësuesi, prindi, nxënësit e tjerë etj.) Bazohet në vetëvlerësimin që
duhet të bëjë nxënësi/ja.
V Respektimi i afateve kohore në realizimin e detyrave të portofolit

F Sa keni respektuar afatet kohore në prezantimin e detyrave të portofolit?
199
200

Libri Mesuesit Biologjia 12 (Me Zgjedhje)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Libri Mesuesit Biologjia 12 (Me Zgjedhje)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MIRELA BEGA MAJLINDA MATUKA MEHMETAJ FLUTURA MALO

Shtëpia botuese Albas

Në Tetovë: rr. “Ilinden”, nr. 105

Në Prishtinë: rr. “Muharrem Fejza”, p.n.

Në Preshevë: rr. “Selami Hallaqi”

Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit. Nxënësi komunikon në mënyrë efektive. Nxënësi/ja:

Kompetenca e të menduarit. Nxënësi mendon në mënyrë krijuese. Nxënësi/ja:

Kompetenca e të nxënit. Nxënësi mëson për të nxënë. Nxënësi/ja:

Kompetenca qytetare. Nxënësi përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët. Nxënësi/ja:

Kompetenca digjitale. Nxënësi përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin. Nxënësi/ja:

Tabela: Orët përkatëse mësimore të tematikave për klasën e 12-të.

Shkalla VI Diversiteti Ciklet Ndërveprimet Sistemet Totali i orëve

PLANI VJETOR SINTETIK

Shkëmbimi dhe transporti i Shkëmbimi dhe transporti i

TEMATIKA CIKLET CIKLET CIKLET

Rezultatet e të nxënit për secilën tematikë për periudhën shtator - dhjetor.

Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Struktura e qelizës. Nxënësi/ja:

Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Molekulat biologjike. Nxënësi/ja:

N3 Përshkruan me anë të shembujve kuptimin e termave kondensim dhe hidrolizë

Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Membranat qelizore dhe transporti. Nxënësi/ja:

N3 Analizon strukturën e membranës qelizore referuar modelit të mozaikut fluid

Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Cikli qelizor dhe mitoza. Nxënësi/ja:

N3 Përshkruan strukturën e kromozomeve

Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Acidet nukleike dhe sinteza e proteinave. Nxënësi/ja:

Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Transporti te bimët. Nxënësi/ja:

N3 Shpjegon si lëvizin molekulat organike, si sakaroza dhe aminoacidet, te bimët

Niveli REZULTATET E TË NXËNIT- Sistemi transportues te gjitarët. Nxënësi/ja:

N2 Përshkruan ndërtimin e sistemit të qarkullimit te gjitarët

N3 Lidh strukturën e arterieve, venave dhe të kapilarëve me funksionet e tyre përkatëse

N3 Shpjegon përbërjen dhe funksionet e gjakut

N3 Përshkruan mënyrën se si gjaku e transporton oksigjenin te gjitarët

N3 Shpjegon me anë të figurave formimin e lëngut indor dhe të limfës

N3 Shpjegon strukturën dhe funksionin e zemrës

N2 Përshkruan ciklin e zemrës (ciklin kardiak)

N3 Shpjegon kontrollin (rregullimin) e ciklit kardiak

N3 Shpjegon ndryshimet e protrombinës në formën aktive, trombinën

shquar, që shpesh injorohen kur Figura njëri-tjetrin shkumësa me ngjyra

projektor Vlerësimi i përgjigjeve me

njëri-tjetrin Tabelë interaktive,

Probleme që lid- Emërtimi i situatës:

SHPËRNDARJA E ORËVE SIPAS TEMATIKAVE PËR PERIUDHËN JANAR-MARS

Rezultatet e të nxënit për secilën tematikë për periudhën JANAR- MARS.

Niveli REZULTATET E TË NXËNIT-Këmbimi i gazeve dhe duhanpirja. Nxënësi/ja:

N2 Përshkruan ndërtimin e sistemit të këmbimit të gazeve te njeriu

Niveli REZULTATET E TË NXËNIT-Koordinimi. Nxënësi/ja:

Emërtimi i situatës: Kontrolli i rrugëve të Vlerësim diagnosti-

Organizuesit grafik bledhës

84 Ripërthithja në nefron treguesish ilustruese, flipchart,

Kontrolli dhe koordini-

104 Vlerësimi i portofolit

SHPËRNDARJA E ORËVE SIPAS TEMATIKAVE

105 Kromozomet homologe

shumëfishtë Punë individuale Fletë pune

Emërtimi i situatës: njëri-tjetrin

TREGUES I ARRITJES SË KOMPETENCAVE

LËNDA: BIOLOGJIA 12 ME ZGJEDHJE

QËLLIMI I PORTOFOLIT TË TË NXËNIT:

KOMPETENCAT KYÇ QË DUHET TË PËRMBUSHË NXËNËSI NËPËRMJET

KOMPETENCA E TË NXËNIT: Nxënësi mëson për të nxënë. Nxënësi/ja:

Planifikimi i detyrave të portofolit nga mësuesi bazohet në kriteret e mëposhtme:

Demonstron përdorimin e Analizon situatën duke përdorur

RUBRIKAT E PORTOFOLIT të nxënësit

40% Projekt- Mjekësia moderne kundër Raporti përfundimtar, dosja