PANUNURING PAMPANITKAN (TEORYA AT PAGSASANAY)
PATROCINIO VILLAFUERTE
Mutya Publishing House, Inc.
TEORYANG PAMPANITIKAN/MGA DULOG PAMPANITIKAN
TEORYANG PAMPANITIKAN
Isang sistema ng mga kaisipan at kahalagahan ng pag-aaral na
naglalarawan sa tungkulin ng panitikan, kab ilang ang layunin ng may-
akda sa pagsulat at layunin ng tekstong panitikan na ating binabasa.
BAYOGRAPIKAL
Ang layunin ng panitikan ay ipamalas ang karanasan o kasagsagan sa
buhay ng mayakda. Ipinahihiwatig sa mga akdang bayograpikal ang mga
bahagi sa buhay ng may-akda na siya niyang pinakamasaya,
pinakamahirap, pinakamalungkot at lahat ng mga “pinaka” na inaasahang
magsilbing katuwang ng mambabasa sa kanyang karanasan sa mundo.
Kondisyon Kaakibat ng Teoryang Bayograpikal:
1. Ang tanging tugon ng pagsusuri ay akda mismo na siyang binabasa at
sinusuri kung kaya‟t kailanman ay hindi ito ipinapalit sa buhay ng makata
o manunulat.
2. Ang kahinaan at kapintasan ng may-akda sa kanyang akda ay hindi
dapat maging kapasyahan ng sinumang bumabasa ng akda.
Mga Halimbawa:
 „Si Boy Nicolas‟ ni Pedro L. Ricarte
 „Utos ng Hari‟ ni Jun Cruz Reyes
 „Reseta at Letra: Sa Daigdig ng Isang Doktor-Manunulat‟ ni Dr.
Luis Gatmaitan
 Florante at Laura: Kay Selya ni Francisco Balagtas
 „Mga Gunita‟ ni Matute  „Sa mga Kuko ng Liwanag‟ ni Edgardo
Reyes
HISTORIKAL
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang karanasan ng isang lipi ng tao
na siyang masasalamin sa kasaysayan at bahagi ng kanyang
pagkahubog. Nais din nitong ipakita na ang kasaysayan ay bahagi ng
buhay ng tao at ng mundo. Kumikilala sa gampanin ng isang
institusyon, may malaking papel na ginagampanan ang institusyon sa
pagbubukas ng daan sa uri ng panitikang dapat sulatin ng may-akda.
Ang ang wika at panitikan nito ay hindi maaaring paghiwalayin.
Kondisyon Kaakibat ng Teoryang Bayograpikal:
1. Ang akdang susuriin ay dapat na maging epekto ng kasaysayan
na maipaliliwanag sa pamamagitan ng pagbabalik-alaala sa
panahong kinasangkutan ng pag-aaral.
Mga Halimbawa:
 „Noli Me Tangere‟ at „El Filibusterismo‟ ni Dr. Jose P.
Rizal
 „Ang Tatlong Panahon ng Tulang Tagalog‟ ni Julian Cruz
Balmaceda
 Si ni Bob Ong
KLASISMO
Ang layunin ng panitikan ay maglahad ng mga pangyayaring payak, ukol
sa pagkakaiba ng estado sa buhay ng dalawang nag-iibigan, karaniwan
ang daloy ng mga pangyayari, matipid at piling-pili sa paggamit ng mga
salita at laging nagtatapos nang may kaayusan. Ito ay nakasentro sa mga
dulang itinatanghal. Pinapahalagahan ng mga klasista ang pagsasabuhay
ng isang dakilang kaisipan sa isang dakilang katawan. Matipid sa
paggamit ng wika ang mga klasista–hindi angkop ang paggamit ng mga
Page | 1
 PANUNURING PAMPANITKAN (TEORYA AT PAGSASANAY)
PATROCINIO VILLAFUERTE
Mutya Publishing House, Inc.
salitang balbal. Hindi rin angkop ang labis na emosyon sa pagsusulat nito.
Gamit na gamit ang dulog na ito noong panahon ng:
1. Gintong Panahon (80 B.C) na nakilala ang panulaan bilang
pinakamahalagang genre sa pagsulat at pagsusuri (epiko,
satiriko, tulang liriko at pastoral)
2. Panahon ng Pilak na lumaganap ang prosa at bagong komedya.
Halimbawa:
 „Florante at Laura‟ ni Francisco Balagtas
HUMANISMO
Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao ang sentro ng mundo; ay
binibigyangtuon ang kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya ng
talino, talento at kabutihan. Pokus ng teoryang ito ay ang itinuturing na
sibilisado ang mga taong nakatuntong ng pag-aaral na kumikilala sa
kultura. Teoryang nagpapaliwanag na ang tao bilang sukatan ng lahat ng
bagay kung kayat mahalagang maipagkaloob sa kanya ang kalayaan sa
pagpapahayag ng saloobin at kalayaan sa pagpapasya.
Halimbawa:
 Titser ni Liwayway Arceo
 Kwento ni Mabuti ni Genoveva Matute
 Si Anton ni Rogelio Ordonez
ROMANTISISMO
Ang layunin ng teoryang ito ay ipamalas ang iba‟t ibang paraan ng tao o
sumasagisag sa tao sa pag-aalay ng kanyang pag-ibig sa kapwa, bansa
at mundong kinalakhan. Ipinakikita rin sa akda na gagawin at gagawin ng
isang nilalang ang lahat upang maipaalam lamang ang kanyang pag-ibig
sa tao o bayang napupusuan. May dalawang uri ang teoryang ito:
Tradisyunal at Rebolusyonaryo. Tumatalakay sa pagpapahalaga sa
kalikasang personal, kahalagahang kombensyunal, katotohanan,
kabutihan at kagandahan. Inspirasyon at Imahinasyon ang natatanging
instrumento ng mga romantiko para matuklasan ang nakakubling
katotohanan/ bumubuo sa pagiging totoo at maganda ng isang akda.
Halimbawa ng mga akda nina:
 Jose Corazon de Jesus
 Lope K. Santos
 Ildefonso Santiago
 Inigo Ed Regalado
REALISMO
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga karanasan at nasaksihan ng
may-akda sa kanyang lipunan. Samakatuwid, ang panitikan ay hango sa
totoong buhay ngunit hindi tuwirang totoo sapagkat isinaalang-alang ng
may-akda ang kasiningan at pagkaepektibo ng kanyang sinulat. Mahalaga
rin sa dulog na ito ang katotohanan kaysa kagandahan. Ayon sa mga
realista, ang sinumang tao, anumang bagay at lipunan, ay dapat maging
makatotohanan ang isasagawang paglalarawan o paglalahad.
Karaniwang paksang tinatalakay ay Kahirapan, kamangmangan,
karahasan, krimen, bisyo, katiwalian, kawalan ng katarungan,
prostitusyon.
Halimbawa:
 „Noli Me Tangere‟ at „El Filibusterismo‟ ni Dr. Jose P.
Rizal
 „Banaag at Sikat‟ ni Lope K. Santos
 „Laro sa Baga‟ ni Edgar Reyes
 „May Isang Sundalo‟ at „Nana‟ ni Rene Villanueva
 Troya ni Joselito Delos Reyes
 Manwal ng Pagpapatiwakal ni Eros Atalia
PORMALISTIKO
Ang layunin ng panitikan ay iparating sa mambabasa ang nais niyang
ipaabot gamit ang kanyang tuwirang panitikan. Samakatuwid, kung ano
Page | 2
 PANUNURING PAMPANITKAN (TEORYA AT PAGSASANAY)
PATROCINIO VILLAFUERTE
Mutya Publishing House, Inc.

ang sinasabi ng may-akda sa kanyang panitikan ang siyang nais niyang pagpapahayag o ekspresyon; modernismo dahil nagpipilit itong
ipaabot sa mambabasa – walang labis at walang kulang. Walang magwasak ng kasaysayan.
simbolismo at hindi humihingi ng higit na malalimang pagsusuri‟t pang-
unawa. Pinaniniwalaang tanging pisikal na katangian ng akda ang Halimbawa:
pinakabuod ng pagdulog na ito. Kailangang masuri sa akda ang tema o  „Ako ang Daigdig‟ ni Alejandro G. Abadilla
paksa ng akda, ang sensibilidad at paguugnayan ng mga salita, istruktura  „Aanhin Nino „Yan?‟ Panitikang Thai Salin ni Lualhati Bautista
ng wika, metapora, imahen, at iba pang elemento ng akda. Tunguhin din  "Si Ama" ni Edgardo M. Reyes
ng teoryang ito ay matukoy ang nilalaman, kaanyuan o kayarian at paraan
ng pagkakasulat ng akda. ARKETAYPAL

Halimbawa: Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga mahahalagang bahagi ng

 Bakit Baliktad Magbasa ng Libro ang mga Pilipino? Ni Bob Ong
SIKO-ANALITIKO
Ito ay tumatalakay sa mga akdang nagpapakita na tanging ang
ekonomiya lamang ang motibo ng lipunan. Ayon pa rito, nagkakaroon
lamang ng maturidad ang isang tao bunga ng kanyang kamalayan sa
kahirapan at nasa paghahanapbuhay ang tugon upang lasapin ang sarap
ng buhay.
HALIMBAWA:
 Impeng Negro ni Rogelio Sicat
 Para kay B ni Ricky Lee
 Bahay ni Marta ni Ricky Lee
 Maynila sa Kuko ng Liwanag ni Edgardo Reyes
 Nasa Puso ang Amerika ni Carlos Bulosan
EKSISTENSYALISMO
Ang layunin ng panitikan ay ipakita na may kalayaan ang tao na pumili o
magdesisyon para sa kanyang sarili na siyang pinakasentro ng kanyang
pananatili sa mundo (human existence). Maihahalintulad ito sa dalawang
teorya: romantisismo dahil mahilig sa paghanap ng tunay na paraan ng
akda sa pamamagitan ng mga simbolo. Ngunit hindi basta-basta masusuri
ang mga simbolismo sa akda. Pinakamainam na alamin muna ang
kabuuang konsepto at tema ng panitikan sapagkat ang mga
simbolismong napapaloob sa akda ay magkaugnay sa isa‟t isa. Ang lahat
ng simbolismo ay naaayon sa tema at konseptong ipinapakilala ng may-
akda sa mga mambabasa.
SIKOLOHIKAL
Ang layunin ng panitikan ay ipaliwanag sa pamamagitan ng pagpapakita
ng mga salig (factor) sa pagbuo ng naturang behavior (pag-uugali,
paniniwala, pananaw, pagkatao) sa isang tauhan sa kanyang akda.
Ipinakikita sa akda na ang tao ay nagbabago o nagkakaroon ng
panibagong behavior dahil may nag-udyok na mabago o mabuo ito.
Halimbawa:
 Impeng Negro ni Rogelio Sicat
 Dekada ‟70 ni Lualhati Bautista
 Kapayapaan sa Madaling Araw ni Rogelio Ordonez
MARXISMO
Ang layunin ng teoryang ito ay ipakita na ang tao o sumasagisag sa tao
ay may sariling kakayahan na umangat buhat sa pagdurusang dulot ng

Page | 3
 PANUNURING PAMPANITKAN (TEORYA AT PAGSASANAY)
PATROCINIO VILLAFUERTE
Mutya Publishing House, Inc.
pang-ekononiyang kahirapan at suliraning panlipunan at pampulitika. Ang
mga paraan ng pagahon mula sa kalugmukan sa adka ay nagsisilbing
modelo para sa mga mambabasa.
Halimbawa:
 Walang Panginoon ni Deogracias Rosario
 Mga Agos sa Disyerto: Isang Antolohiya
MORALISTIKO
Ang layunin ng panitikan ay ilahad ang iba‟t ibang pamantayang
sumusukat sa moralidad ng isang tao – ang pamantayan ng tama at mali.
Inilalahad din nito ang mga pilosopiya o proposisyong nagsasaad sa
pagkatama o kamalian ng isang kilos o ugali ayon sa pamantayang
itinakda ng lipunan. Sa madaling sabi, ang moralidad ay
napagkakasunduan ayon na rin sa kaantasan nito.
 Ang Kwento ni Mabuti ni Genoveva Matute
 Ang Kalupi ni Benjamin Pascual
KULTURAL
Ang layunin ng panitikan ay ipakilala ang kultura ng may-akda sa mga
hindi nakakaalam. Ibinabahagi ng may-akda ang mga kaugalian,
paniniwala at tradisyon minana at ipasa sa mga sunod na salinlahi.
Ipinakikita rin dito na bawat lipi ay natatangi.
Halimbawa:
 Mga Kaibigan ni Mama Susan ni Bob Ong
 Utos ng Hari ni jun Cruz Reyes
 Connect the Dots o Kung Paano Ko Kinulayan ang Aking Buhay
ni Genaro Gojo Cruz
 Isang One Dalawang Zero ni Romeo Pena
ISTRUKTURALISMO
Wika ang mahalaga sa dulog na ito dahil bukod sa hinuhubog nito ang
kamalayang panlipunan – ipinalalagay ng maraming teorista na
napakahalaga ng diskurso sa paghubog ng kamalayang panlipunan. Ang
kahulugan ay nakapaloob sa sistema ng wika (ang tinatawag na langue)
na nakadepende naman sa aktwal na sinasabi o binigkas (ang parole).
Kayat kung paghambingin ang Formalismo at Istrukturalismo: habang ang
Formalismo ay “lumalapit” sa teksto ang Istrukturalismo naman ay
“lumalayo” para higit na makalapit sa konteksto. Mula ito kay Ferdinand
de Saussure.
DEKONSTRUKSYON
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang iba‟t ibang aspekto na bumubuo
sa tao at mundo. Pinaniniwalaan kasi ng ilang mga pilosopo at manunulat
na walang iisang pananaw ang nag-udyok sa may-akda na sumulat kundi
ang pinaghalu-halong pananaw na ang nais iparating ay ang kabuuan ng
pagtao at mundo. Mula ito kay Jacques Derrida ng France noong dekada
‟60.
Halimbawa:
 Banal na Aklat ng mga Kumag ni Allan Derain
 Para kay B ni Ricky Lee
 „Kay Estella Zeehandelaar‟ salin ni Ruth Elynia S. Mabanglo
FEMINISMO
Ang layunin ng panitikan ay magpakilala ng mga kalakasan at
kakayahang pambabae at iangat ang pagtingin ng lipunan sa mga
kababaihan. Madaling matukoy kung ang isang panitikan ay feminismo
sapagkat babae o sagisag babae ang pangunahing tauhan ay
ipimayagpag ang mabubuti at magagandang katangian ng tauhan.
Nahahati sa apat na panahon: (1) Mga aklat nina Kate Millen, Germaine
Greer, at Eva Figes. (2) Pagkakalathala ng mga aklat nina Showalter,
Gilbert at Gubar. (3) Ang tuwirang pakikipag-ugnayan ng feminismo sa
Page | 4
 PANUNURING PAMPANITKAN (TEORYA AT PAGSASANAY)
PATROCINIO VILLAFUERTE
Mutya Publishing House, Inc.

post-istrukturalismo. (4) Ang feminismong may kaugnayan sa

postmodernismo.

Halimbawa:
 „Sa ngalan ng Ina, ng Anak ng Diwata‟t Paraluman‟ ni Lilia
Quindoza Santiago (tula)
 „Sandaang Damit‟ ni Fanny Garcia (maikling kwento)
 „Sumpa‟ ni Rowena Festin (tula)
 „Paano Tumutula ang Isang Ina‟ ni Ligaya G. Tiamson-Rubin
(tula)

POSTMODERNISMO

Ito ay lumabas pagkatapos ng modernism na paraan ng pagtakwil sa

lahat ng kaparaanan sa mga naunang dulog ng pagsulat. Walang tiyak na
katotohanan sa mga naisusulat at maaaring magkaroon ng iba pang
dulog o teorya sa isang akda. Ito ay metapiksyon at ilan sa mga
halimbawa nito ang Intertextuality, Self-Reflexivity at Irony.

Halimbawa:
 Ang Huling Dalagang Bukid at Autobiograpiya na Mali ni Jun Cruz
Reyes
 Para Kay B ni Ricky Lee
 Mga akda ni Edgar Calabia Samar

QUEER

Ang layunin ng panitikan ay iangat at pagpantayin sa paningin ng lipunan

sa mga homosexual. Kung ang mga babae ay may feminismo ang mga
homosexual naman ay queer.

 Gagambeks at Mga Kwentong Waratpad ni Mark Angeles

Page | 5