Romantizmi

Mes shekujve XVII-XIX, në Evropë filloi të shfaqej një lëvizje e re romantizmi (i njohur gjithashtu
si epoka romantike) ishte një lëvizje artistike, letrare, muzikore , intelektuale e kulturore. Me
kalimin e kohës, romantizmi mori përhapje të gjerë në shumicën e vendeve të Evropës. Kjo
lëvizje u shfaq në kulturë e në art, sidomos në letërsi, në pikturë, në muzikë, etj. Aty zënë vend
ndjenjat e njeriut, imagjinata dhe mjeshtërsia artistike e autorëve. Kjo rrymë kulturore mori
përmasa posaçërisht në shekullin XIX. Lindi si rebelim kunder industrializimit, racionalizmit
iluminist, artit te imponuar nga regjimi si pasoje e nje pakenaqesie e pergjithshme ndaj
realitetit shoqeror se atehershem.
Parimi fillestar i romantizmit
Krahasimi +Kundervendja e botes reale dhe asaj te imagjinuares(enyra per te shprehur keto dy
"bote" ishte simbolizmi).
Romantizmi ishte i karakterizuar nga theksi i saj në emocion dhe individualizëm, si dhe
madheshtise se gjithë të kaluarës dhe natyrës, duke preferuar mesjetarët dhe jo klasikët. Ishte
pjesërisht një reagim ndaj Revolucionit Industrial, normave aristokratike shoqërore dhe politike
të periudhës së Iluminizmit dhe racionalizimit shkencor të natyrës-të gjitha komponentët e
modernizmit. Ai u mishërua më fort në artet vizuale, muzikën dhe por kishte një ndikim të
madh në historiografinë, arsimin, shkencat shoqërore dhe shkencat natyrore. Kishte një efekt të
rëndësishëm dhe kompleks në politikë, me mendimtarë romantikë që ndikuan në liberalizëm,
radikalizëm, konservatorizëm dhe nacionalizëm.Lëvizja theksoi emocion intencial si një burim
autentik të përvojës estetike, duke i vënë theks të ri emocioneve të tilla si frikë, tmerri dhe
terrori , veçanërisht që përjetoi përballjen e kategorive të reja estetike të madhështisë dhe
bukurisë së natyrës. Ajo ngriti artin popullor dhe zakonin e lashtë me diçka fisnike, por edhe
spontanitetin si një karakteristikë e dëshirueshme (si në improvizimin muzikor). Në dallim nga
racionalizmi dhe klasicizmi i iluminizmit, romantizmi ringjalli medievalizmin dhe elementet e
artit dhe narracionit të perceptuar si autentikisht mesjetar në një përpjekje për t'i shpëtuar
rritjes së popullsisë, shtrirjes së hershme urbane dhe industrializmit.

Megjithëse lëvizja ishte e rrënjosur në lëvizjen gjermane Sturm und Drang, e cila preferonte
intuitë dhe emocion ndaj racionalizmit të Iluminizmit, ngjarjet dhe ideologjitë e Revolucionit
Francez ishin gjithashtu faktorë të afërt. Romantizmi i caktoi një vlerë të lartë arritjeve të
individualistëve dhe artistëve "heroikë", shembujt e të cilave e ruanin, do të rriste cilësinë e
shoqërisë. Gjithashtu nxiti imagjinatën individuale si një autoritet kritik të lejuar të lirisë nga
nocionet klasike të formës në art. Ka pasur një rekurs të fortë për pashmangshmërinë historike
dhe natyrore, një Zeitgeist, në përfaqësimin e ideve të saj. Në gjysmën e dytë të shekullit të 19-
të, Realizmi u ofrua si një kundërthënie polare me romantizmin. Rënia e romantizmit gjatë kësaj
kohe lidhej me procese të shumta, duke përfshirë ndryshimet shoqërore dhe politike dhe
përhapjen e nacionalizmit.
Gjatë kësaj kohe në historinë e lëvizjes romantike në letërsi, besohej se objektiviteti nuk ishte
vetëm i dëshirueshëm, por edhe i arritshëm. Emocionet subjektive, soditja e natyrës dhe
impulsi krijues i ndjerë nga individët ishin të gjithë me rëndësi më të vogël sesa ndërtimi i
infrastrukturës fizike dhe komerciale të një vendi që kishte burime të reja, teknika dhe kapital
me të cilin do të eksperimentonte. Produktet letrare të periudhës reflektuan prioritetet dhe
vlerat e kohës, duke u përqendruar kryesisht në tema politike dhe ekonomike. Shkrimet
filozofike reflektuan në mënyrë të ngjashme preokupimet mekanike të moshës dhe u trajtuan
më shumë se kurrë me përvojën individuale njerëzore, si dhe me mendimet personale.

Prandaj, romantizmi doli si një reagim ndaj asaj që u perceptua si një klimë kulturore që kishte
munguar në spontanitet, kreativitet dhe individualitet. Në fakt, disa prej shkrimeve më të
hershme dhe më të thella të periudhës romantike nuk ishin vetë poezi, por manifestime dhe
diskutime mbi natyrën e qenieve njerëzore dhe shprehjen krijuese, siç është Biographia
Literaria e Coleridge, Mbrojtja e Poezisë e Shelliut dhe Parathënia e Wordsworth për Baladat
Lyrical. Në këto tri pjesë proze shembullore, poetët romantikë promovojnë vizionin e tyre për
atë që poezia dhe, në mënyrë të zgjeruar, shoqëria duhet të jetë. Vizioni i tyre ishte mjaft i
dallueshëm nga ai i Iluminizmit, dhe në këto pjesë, karakteristikat kryesore të romantizmit u
zhvilluan dhe shpërndaheshin. Një nga këto karakteristika, siç u artikulua nga Wordsworth në
Parathënie ishte besimi se "gjërat e zakonshme [ishin me vlerë të shkruajnë] dhe duhet të
paraqiten në mendje në një mënyrë të pazakontë." Romantikët besonin se nëpërmjet
vëmendjes së ngushtë, objektet, emocionet dhe përvojat mund të ngrihen në të
jashtëzakonshmet.

Një karakteristikë tjetër e Romanticizmit, siç shprehet nga Shelli në Mbrojtjen e tij, ishte besimi
se emocionet dhe marrëdhëniet nuk ishin vetëm të rëndësishme, por ishin monedha shumë e
jetës. Në vend që të funksiononte si një kërcim në një rrotë, mekanikisht dhe në dijeni të
pjesëve të tjera që përbëjnë të gjithë makinën, Shelley argumentoi se: Sekreti i madh i të
vdekshmëve është dashuria ... dhe identifikimi i vetes me bukurinë që ekziston në mendime,
veprime ose person, jo vet. Njeriu, për të qenë shumë i mirë, duhet të imagjinojë intensivisht
dhe tërësisht; ai duhet të vendoset në vendin e një tjetri dhe të shumë të tjerëve; dhimbjet dhe
kënaqësitë e specieve të tij duhet të bëhen të tijat. Ndërkohë që disa nga Romantikët ishin më
të fokusuar në brendësi sesa lloji i angazhimit që Shelli bëri për aq pasion në Mbrojtjen e tij, ata
prireshin të bien dakort mbi karakteristikat kryesore të Romanticizmit: vlerësimi i ndjenjës së
ndjerë, rëndësia e shprehjes krijuese dhe mundësia e tejkalimit të përvojës së zakonshme, e cila
u referohej si arritja e një gjendjeje madhështore. Si Bloom dhe Trilling shpjegojnë, kuptimi i
madhështisë ndryshoi midis periudhës së Iluminizmit dhe Romantik: "Kjo lartësi [ndryshe nga
ajo e epokave të mëparshme] ... nuk është një Sublime e koncepteve të mëdha, para të cilave
vetja ndihet e vogël, për potencialin, në të cilin vetë vetja kthehet në pafundësi dhe kështu
gjendet nga madhështia e tij ".
Romantizmi ishte, mbi të gjitha, një projekt eksperimental i kërkimit të vetë dhe social, një
kërkimi për përvojat intensive që u ndien thellë, një kërkim për lidhje, një kërkim për
transhendencën dhe një kërkesë për të njohur veten dhe, për pasojë, më thellësisht. Kërkimi
nuk ka ndodhur, as nuk mund të ketë ndodhur, duke krijuar një plan për ta arritur atë.
Përkundrazi, ajo ishte nëpërmjet vëzhgimit të vazhdueshëm dhe vigjilencës, dhe përkushtimit
të vëmendjes ndaj detajeve më minutë dhe në dukje të parëndësishme të jetës së përditshme,
se vetë, dhe për këtë arsye shoqëria, kishte mundësinë të transmutonte veten në diçka më të
madhe. Trillimi i referohen Romanticizmit si një "ringjallje shëndetsore e jetës instinktive". Në
vend që të besonin në makina, industri dhe përparim shkencor, romantizmi i inkurajonte
njerëzit të shihnin brenda, duke u besuar vetvetes dhe intuitës së tyre. vëmendjen e tyre dhe të
tjerëve ndaj natyrës, ku mund të vëzhgohen, festohen dhe festojnë të gjitha proceset organike.
Nëpërmjet këtyre ndryshimeve në fokus, Romantët argumentuan se do të bëhej e mundur që
njerëzit të njihnin vetveten dhe botën më të mirë dhe më plotësisht.

Ndërsa epoka e mëparshme e Iluminizmit kishte premtuar se arsyeja, logjika dhe proceset
shkencore do të çonin në njohuri, sukses dhe një shoqëri më të mirë, romantët e sfiduan këtë
nocion dhe ndryshuan ekuacionin. Nuk ishte më e nevojshme të ndiqja formulat tradicionale;
përkundrazi, mund të krijohen forma të reja letrare dhe mënyra të reja të shprehjes. "Çifutët e
mëdhenj romantikë", shkruajnë Bloom dhe Trilling, ofrojnë nëpërmjet shembujve të tyre
mundësinë e "angazhimit [të] në ndërmarrjen e jashtëzakonshme të kërkimit të ri-lindjes së
tyre, sikur përmes imagjinatës një njeri mund të shpresojë të bëhet babai i tij, ose të paktën
paraardhësi i tij heroik ". Ndoshta romantizmi u miratua kaq shpejt dhe në një shkallë kaq të
gjerë në Evropë dhe më pas, jo shumë kohë më vonë, në Amerikë, sepse ajo ishte një antidot
për periudhën e hiper-përshpejtuar të ndryshimit që Revolucioni industrial kishte sjellë gjatë
epokës së mëparshme. Duke pasur parasysh se Revolucioni Industrial kishte shkaktuar
ndryshime të tilla dramatike në të gjitha aspektet e shoqërisë, duke ndryshuar mënyrat që
njerëzit mendonin, ndjenin, punonin dhe ndërlidheshin me njëri-tjetrin, nuk do të ishte e
paarsyeshme të hipotezaizohej që një ndryshim i tillë në paradigmë dhe në praktikë një lloj
disonance njohëse. Një disonancë e tillë mund të kishte qenë e mundur vetëm për të zgjidhur
duke përqafuar reagimin që romantizmi përfaqësonte ndaj ideve dhe idealeve të iluminizmit.
Ndërsa iluminizmi mund të interpretohej sikur kishte drenazhuar kreativitetin dhe spontanitetin
nga jeta, duke bërë detyrat dhe marrëdhëniet e parashikueshme nëpërmjet mekanizimit,
romantizmi ofroi shpresën e restaurimit nëpërmjet kënaqësive të vogla dhe të papritura.
Romantizmi i ftoi njerëzit të ëndërrojnë përsëri, të imagjinojnë, të japin fluturime të dashura, të
eksplorojnë kufirin midis përvojës së ndërgjegjshme dhe ëndrrave dhe dëshirave të
pandërgjegjshme.

Këto idealet e romantizmit, artikuluar fillimisht nga poetët anglezë, u përhapën në zhanre të
tjera artistike, duke përfshirë muzikën dhe artet pamore, si dhe në vende të tjera. Për ato
vende që ende nuk ishin bashkuar përsa i përket identitetit të tyre kombëtar, romantizmi ofroi
një kornizë krijuese për përcaktimin dhe shprehjen e asaj që ishte unike për atë rajon, sepse
romantizmi ishte në thelb krijues dhe imagjinativ, duke i ftuar ithtarët e tij të parashikojnë
mundësitë që kurrë nuk mund të janë argëtuar më parë. Si rezultat, vlera e individit, e arteve
dhe e shprehjes emocionale, ishte në gjendje të rimarrë një vend në mendime dhe praktikë,
duke i nxitur prirjet logjike të lidhura me shkencën me filozofitë zhvendosëse të emocioneve. Si
Bloom dhe Trilling vëzhgojnë, kontributet e Romantikëve mbeten të vlefshme dhe të
rëndësishme në jetën bashkëkohore. Ndoshta, ata shkruajnë, "romantizmi është ... endemik në
natyrën njerëzore", sepse "të gjithë burrat dhe gratë kërkojnë një farë mase".
 Letërsia romantike shqiptare
Letërsia romantike shqiptare është një zhanër i letërsisë romantike. Romantizmi është një
epokë dhe shkollë letrare universale që ka prekur të gjitha letërsitë kombëtare të Evropës. Në
letërsinë kombëtare evropiane romantizmi është vetëm një epokë letrare, kurse në botën
shqiptare ështe një ringjallje kulturore. Shumë janë shkrimtarët romantikë shqiptar, ndër këta
ata më të mëdhenj janë: Jeronim de Rada, Zef Skiroi dhe Naim Frashëri. Këta përfaqësojnë tipin
e autorit romantik shqiptar që në letërsi trajton njësoj temat personale kombëtare dhe
universale. Tek autorët e tjetrë forcohet ndonjëra nga këto karakteristika, por asnjëri prej tyre
nuk e arrin universalitetin e këtyre dy autorve të mëdhenj.Feja ishte ne shërbim të cështjes
kombëtare për romantizmin shqiptar. Romantikët shqiptar u mbështetën te folklori shqiptar
duke fituar origjinalitet dhe natyre kombëtare.Shekulli i XV , pra kulti i Skëndërbeut shihej si një
periudh e cila duhej rikthyer. Njësoj si romantizmi evropian, romantizmi shqiptar u përqëndrua
ne tre kulte , kulti i atdheut, i natyrës dhe i ndjenjës. Tek te dyja vëmë re se vendosin në qendër
njeriun. Tek letërsia romatike shqiptare vëmë re se heroi ishte një njeri i thjeshtë, luftëtar, i
ditur dhe i angazhuar. Forma më e kërkuar e letërsisë romantike është poema si thurje liriko-
epike ,ku gjejmë emocione, pamje e ngjarje.

Disa nga autorët romantik shqiptar janë: Anton Santori që shkroi dramen shpirtrore e
shoqërore per arbreshet me noncat e saj tragjike, Pashko Vasa trajton te vërteten mbi
shqiptaret dhe shkruan liriken e fort te kushtrimit per kryengritje e luft per qlirim nga turqit,
Kostandin Kristoforidhi studion letersin e shkruar dhe te folur , punon per afrimin e dialekteve
per te krijuar shqipen letrare, Gavril Dara i Riu kendon kengen per motin e madh, Zef Serembe
Mbret lirik i kulluar, Sami Frashëri shkruan traktatin ideologjik per shqiprin dhe shqiptaret, Filip
Shiroka etj. Të gjithë këta autorë janë edhe veprimtar të mëdhenj kombëtar. Forma zotëruese e
shkrimit romantik shqiptar është vargu, të gjitha veprat më të mëdha janë shkruar në vargje.
Mirëpo forma më e kërkuar e letërsisë romantike shqipe është poema si thurrje liriko-epike. E
kësaj periudhe është edhe vepra e madhe “Parimet e estetikës” e De Radës e shkruar në
italisht, që vlerësohet si vepra kryesore teorike e romantizmit shqiptar. Himnizimi si prosë
krijuese u duk në letërsinë shqipe që te autorët e vjetër, në rradhë të parë si himnizim i derivuar
i “ Shkrimit të shenjët”. Ndonëse himnizimi zakonisht është i lidhur me kultin e heroizimit
kombëtar ai ka përfshi nivelin e një etosi dhe etnosi për të kaluar në ristrukturimin e sistemit
moral kombëtar, sidomos në veprën e Naim Frashërit, që është himnizuesi më i madh i letërsisë
shqipe. Romantizmi krijoi bazat e letërsisë shqipe duke theksuar karakteristikat vendëse dhe
vlerat universale. Kjo shkollë që shtrihet gjatë shekullit të XIX nxorri dy autorë të mëdhenj De
Radën dhe Naim Frashërin, si dhe kryeveprat letërare: Këngët e Milosaos, Skanderbeku i pafan,
Bagëti e Bujqësi, Lulët e verës, Istori e Skënderbeut. Largimi në kohë e në hapësirë, kulti i
subjektit, një gjendje shpirtërore e lidhur me fenë, kulti i gruas, lidhja me format e letërisë
gojore, janë veçanti të romantizmit shqiptar.
Autorët romantikë shqiptarë Veprat dhe veçoritë

Jeronim de Rada dhe Naim Frashëri Trajtuan tema personale, kombëtare dhe universale. Këta
autorë luajtën rolin e edukatorit të kombit të dijetarit dhe të
ideologut.

Anton Santori Shkroi dramën shoqërore dhe shpirtërore të arbëreshëve.

“Emira” është drama e parë në gjuhën shqipe.

Pashko Vasa Shkroi lirikën e kushtrimit për kryengritje dhe luftë për çlirim
nga turqit. Poezia “O moj Shqypni” është një nga tekstet më të
rëndësishme ideologjike të Rilindjes Kombëtare.

Kostandin Kristoforidhi Ishte njohësi më i madh i shqipes në mesin e autorëve të

romantizmit shqiptar. Kontributi i tij për gjuhën shqipe lidhet si
me prozën origjinale “Gjahu i malësorëve”, ashtu dhe me
përkthimin e teksteve biblike në shqip.

Gavril Dara i Riu Krijoi poemën “Kënga e sprapsme e Balës”, poemën “Moti i
madh”, duke forcuar temën e heroizmit e të qëndresës
kombëtare.

Zef Serembe Poeti lirik i kulluar krijoi lirikë të personalizuar. Serembja këndoi
për veten, për vashën, atdheun, natyrën dhe Zotin.

Sami Frashëri Shkroi traktatin ideologjik për Shqipërinë dhe shqiptarët

“Shqipëria ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhet”.

Filip Shiroka Shkroi poezi përmallimi që mbështeten në mërgimin fizik e

shpirtëror të autorit.

Zef Skiroi Trajtoi dramat historike shqiptare dhe dhimbjen personale.

Pasuroi poezinë me elemente të folklorit arbëresh. Temat e
poezisë së tij janë patriotike nga koha e Skënderbeut, si dhe
tema aktuale e personale (koha e Skënderbeut).

Romantizmi Evropian dhe Shqiptar

Evropa Shqiperia
Epoke Letrare Ringjallje kulturore
Largimi nga modelet e vjetra Tema patriotike
Lufta ndaj klasicizmit Krijmi i identitetit kombetar
Kontekst Historik Kontekst historik e letrar
Heroi njeri sentimental Heroi njeri i thjeshte , luftetar i ditur
Te perbashketat:
Vene ne qender njeriun
Mbeshteten ne folklor
Kultet e natyres,atdheut,ndjenjave