Ставовите на наставниците

ИСПИТУВАЊЕ НА СТАВОВИТЕ НА НАСТАВНИЦИТЕ ВО ОДНОС
НА ЛИЦАТА СО ИНВАЛИДНОСТ
Содржина
Вовед...............................................................................................................................................2
1.Теоретски основи........................................................................................................................4
1.1.Дефиниција и класификација на лица со инвалидност....................................................4
1.1.1.Лица со оштетен вид.........................................................................................................5
1.1.2. Лица со оштетен слух......................................................................................................5
1.1.3 Телесно- инвалидни лица.................................................................................................7
1.1.4 Лица со интелектуална попреченост...............................................................................8
1.1.5. Лица со комбинирани пречки во развојот......................................................................9
1.2. Карактеристики на лица со инвалидност...........................................................................10
1.2.1. Карактеристики на лицата со интелектуална попреченост........................................12
1.2.3. Карактеристики на слепи и слабовидни лица.............................................................14
1.2.4 Карактеристики на лица со оштетен слух....................................................................15
1.2.5. Карактеристики на лица со телесна инвалидност.......................................................16
1.3.Инклузија................................................................................................................................17
1.4. Релевантни истражувања на проблемот.............................................................................19
1.4.1 Ставови...........................................................................................................................19
1.4.2. Досегашни студии..........................................................................................................20
1.4.3. Наставникот и неговите ставови...................................................................................22
2. Методологија на истражување............................................................................................24
1
2.1. Предмет на истражување..................................................................................................24
2.2. Цел на истражување..........................................................................................................24
2.3.Задачи на истражување......................................................................................................24
2.4.Хипотези на истражување.................................................................................................25
2.6.Примерок и популација.....................................................................................................27
2.7.Методи на истражување....................................................................................................27
2.8.Техники и инструменти на истражување.........................................................................27
2.8.1.Опис на инструментот....................................................................................................28
2.8.2 Начин на примена на инструментот..............................................................................28
3.Резултати....................................................................................................................................28
4.Интерпретација на резултатите и дискусија..........................................................................29
5.Заклучни сознанија и препораки.............................................................................................34
6.Прилози......................................................................................................................................36
7. Користена литература..............................................................................................................44
Вовед
2
Вклучување на учениците со инвалидитет во редовните паралелки, е основен
предуслов за академска и социјална интеграција, како и промена на ставовите кон
учениците со инвалидитет.
Ставовите кон лицата со инвалидитет со векови биле сегрегирани од предрасудите

и недостатокот на информации. Сегрегација била законски регулирана, се правела во текот
на одгледувањето, воспитувањето и образованието. Доминантна улога во овој процес
отсекогаш имале експерти во областите на здравството, социјална заштита и специјална
едукација. Главните и сосема доволно причини за одделување на децата со интелектуална
и друга инвалидност од нивните врсници во редовните училишта, во најблиската заедница,
биле нивните дефекти, слабости и тешкотии.
Така се развива медицински модел за „поправка“ на детето, неговата „подготовка“

за училиште, и „враќање“ во најблиската локална средина (Bratkovic и Teodorovic, 2003).
Whittaker и Kenworthy (1977) наведуваат дека сите недостатоци на специјалното
училиштен систем не може да ги евидентираат способностите на децата и да се постигне
прифаќање на различноста во средините од каде што потекнуваат, како и фактот дека
одделување на учениците од нивната локална заедница, училиште, врсници и пријатели е
исклучително штетно.
Веќе кон крајот на шеесеттите години на 20 век, светот почна да се сомнева во

етички оправданото издвојување на децата со интелектуални, и, генерално, лицата со
инвалидите, од остатокот на населението. Критичкиот осврт на сегрегацијата на воспитно-
образовниот систем, неговите недостатоци и неуспеси, придонесоа за појава на
концептите на нормализација и интеграција во седумдесеттите и осумдесеттите години на
минатиот век. Принципот на нормализација беше воведен за прв пат во нордиските земји
од Bank- Mikkelsena и Benk Nirje. Отпрвин се однесува само за лицата со интелектуална
попреченост.
Основниот принцип на кои се темели инклузијата е нормализацијата. Создавање на

заедничка средина за сите членови на општеството е од големо значење, како на почетокот
на реформата кон "нормализација" која ќе доведе до инклузија. Концептот на
3
"нормализација" честопати погрешно се толкува. Според овој концепт лицата со
инвалидност се "нормален" дел од општеството, односно, нивните потреби и квалитетот
на животот мора да бидат обезбедени од истите правни прописи кои ги задоволуваат
потребите на општата популација. Се однесува и на правата на луѓето да доживеат љубов
и секс, право да имаат деца, да создаваат пријателства и слично. Еднаквоста се однесува на
законодавството поврзано со здравството, образованието, социјалната заштита,
вработувањето и други услуги во заедницата.
Лицата со инвалидност имаат одговорност и должност кон другите членови на

заедницата, затоа, целта е да им се овозможи секој поединец да се чувствува должност и
одговорност да придонесе колку што може и истовремено да добијат колку треба. Во
инклузивно општество децата со инвалидитет во земјите во развој повеќе не мораат да ги
прилагодат своите потреби за да бидат вклопени во постојниот систем. Во таквото
општество (семејство, градинка, училиште, работното место) сите деца и возрасни се
членови на иста група (Bratkovic i Teodorovic, 2002).
Затоа, со причина Cehic (2001) предупредува дека сегрегацијата на децата со

интелектуални и други пречки во развојот не е полезна за никого и тоа чувство на
отфрленост и изолација влијае на секоја личност повеќе од најниското ниво на
сиромаштија.
1. Теоретски основи
1.1.Дефиниција и класификација на лица со инвалидност
4
Денес во светот повеќе од половина милијарда луѓе имаат проблеми кои им го
прават животот многу потежок од животот на други луѓе. На оваа огромна група и е
неопходна посебна помош,нега или специфичен третман, кој ќе им помогне да ги
искористат и до максимум развијат останатите способности,така што нивната работна
способност ќе порасне а животот ќе им стане подобар.
Разни патогени имаат различен ефект врз квалитетот на животот на еден човек.
Болести,физички повреди,наследни и социјални фактори предизвикуваат и се
причинители за какви состојби кои започнуваат со мали физички оштетувања до потполна
неспособност и дезинтеграција на личноста како био- психо- социјално суштество.
Дефектологија е подрачје на теоријата на истражувањето и на практиката, што

опфаќа проблематика на лицата со инвалидност, доколку таа инвалидност е поврзана било
со органска или со психосоцијална етиологија. Предмет на научното истражувањата на
дефектологијата се лица со инвалидност (деца, младинци), потоа лица со повремени или
трајни пречки во развојот со помало или со поголемо губење на порано постигнатата
социјална компетенција поради оштетување или болест (возрасни лица), како и лица со
попреченост во говорот и со попреченост во социјалното однесување.
Во Р. Македонија се користи класификацијата според ,,Правилникот за регулирање

на специфичните потреби на лицата со пречки во физичкиот или психичкиот развој (сл.
весник на Р.М. бр. 30/ 2000). Во правилникот се опфатени следните лица:
 Лица со оштетен вид (слепи и слабовидни)

 Лица со оштетен слух (глуви и наглуви)
 Телесно- инвалидни лица
 Лица со интелектуална попреченост
 Лица со комбинирани пречки во развојот
1.1.1. Лица со оштетен вид

Во оваа група на деца влегуваат слепи и слабовидни лица.
Слабовидно лице е она лице кое на подоброто око со корективно стакло или
острина на видот помала од 40% (0,40) и лице кое на подоброто око со корективно стакло
има острина на видот поголема од 40% (0,40) но кај кое се предвидува влошување на
видот.
5
Слепо лице- Слепо се смета лице кое на подоброто око со корективно стакло има
острина на видот до 10% и лице со централен вид на подоброто око со корективно стакло
до 25% (0,25), на кое видното поле му е стеснето до 20 степени. Според степенот на
попречеността слепите лица се распоредуваат во три групи и тоа:
 лице кое потполно го изгубило осетот за светло (амауроза);
 лице кое на подоброто око со корективно стакло има остаток на видот до 5% (0,05)
или лице кое на подоброто око со корективно стакло има остаток на видот помалку
од 10% или има видно поле стеснето до 20 степени.
 лице кое на подоброто око со корективно стакло има остаток на видот помалку од
10% (ОДО) и лице со централен вид на подоброто око со корективно стакло до 25%
(0,25) и кое има видно поле стеснето до 20 степени.
Практично слепо лице се смета лице со толку намалена функционална способност

на органот за вид која не му овозможува воспитание и образование претежно по визуелен
пат.
1.1.2. Лица со оштетен слух

Лицата со оштетен слух, во зависност од степенот на оштетувањето, се делат на
глуви и наглуви.
За наглуви се сметаат оние лица кај кои оштетувањето на слухот на подоброто уво 6
од 25 дб до 80 дб и кои потполно или делумно го развиле вербалниот говор. Според
степенот на оштетувањето на слухот, времето кога настанало оштетувањето и степенот на
говорната развиеност, наглувите лица ги распоредуваме:
 Лица со лесно оштетување на слухот од 25 дб до 40 дб. Овие лица можат спонтано
да развијат вербален говор.
 Лица со умерено оштетување на слухот од 40 дб до 60 дб кои пред оштетувањето
спонтано го развиле говорот.
 Лица со умерено оштетување на слухот од 40 дб до 60 дб се и лица кај кои
оштетувањето на слухот настанало пред да го развијат говорот, а како последица
имаат делумно развиен говор.
 Лица со тешко оштетување на слухот од 60 дб до 80 дб кои спонтано го развиле
говорот пред да настане оштетувањето.
 Лица со тешко оштетување на слухот од 60 дб до 80 дб кај кои оштетувањето на
слухот настанало пред да го развијат говорот, а потоа го развиле со систематски
сурдоаудиолошки третман.
6
 Лица со тешко оштетување на слухот од 60 дб до 80 дб се и оние лица кај кои
оштетувањето на слухот настанало пред да го развијат говорот, а кои во моментот
на оцената на специфичните потреби имаат недоволно развиен говор.
За глуви се сметаат оние кај кои оштетувањето на слухот е поголемо од 80 дб и кои

и со слушен амплификатор не можат целосно да го перципираат вербалниот говор.
Глувите лица се делат на практично глуви и тотално глуви.
Практично глувите лица со слушен амплификатор можат да слушаат одделни
супрасегменти од говорот. Тотално глувите лица имаат потполно згасната слушна
перцепција. Според времето на настанувањето и степенот на развојот на говорот, овие
лица се распоредуваат:
 Лица кои пред оштетувањето на слухот го развиле вербалниот говор и во времето
на оцената на специфичните потреби добро говорат.
 Лица кои пред оштетувањето на слухот не го развиле спонтано вербалниот говор, а
потоа со интензивен и систематски сурдоаудиолошки третман го постигнале тоа.
 Лица кои го изгубиле слухот пред да го развијат вербалниот говор и во моментот на
распоредувањето имаат недоволно изграден говор или се без говор.
Децата со слушно оштетување кои по детектирањето на слушното оштетување,

како и децата со кохлеарен имплант и други се опфаќаат со задолжителна
сурдоаудиолошка рехабилитација во специјални установи и служби верифицирани за оваа
дејност, со цел процесот на десурдизација и демутизација да се реализира пред нивното
упатување во основното образование.
Со пречки во говорот и гласот се оние лица чиј говор не одговара на нивната
возраст, или не е разбирлив, граматички и синтактички неизграден, со конвулзивни пречки
во механизмот и автоматизмот на говорот, заради што им е потребен логопедски третман и
лекување.
Според видот и степенот, нарушувањата во вербалната комуникација, лицата се
распоредуваат во следните групи:
 лице со потполно отусуство на говорот - алалија;
 лице со патолошки говорен развој;
 лице со тешка назализација - ринолалија;
 лице со отсуство и тешко оштетување на гласот - афонија и дисфонија;
 лице со тешко оштетен говор поради детска парализа;
 лице со аутизам;
 лице со оштетен или изгубен порано стекнат говор - афазија и дисфазија;
 лице со комбинација на горе наведените пречки.
7
1.1.3 Телесно- инвалидни лица
Телесна инвалидност според овој правилник е состојба на намалување или губење
на функционалната способност на еден или повеќе делови на телото со што значително се
намалува способноста на лицето во задоволувањето на основните животни потреби.
Во зависност од специфичните потреби што се јавуваат како последица на вакви
промени на организмот, телесната инвалидност може да биде тешка, потешка и најтешка.
 тешка телесна инвалидност се јавува во оние случаи кога лицето може самостојно
да ги задоволува своите потреби со соодветни ортопедски помагала или адаптација
на физичката средина.
 потешка телесна инвалидност постои кога лицето може самостојно да ги
задоволува своите потреби само со помош од друго лице.
 најтешка телесна инвалидност кога лицето има потреба од постојана грижа и нега
во задоволување на основните биолошки и социјални потреби.
1.1.4 Лица со интелектуална попреченост
Интелектуална попреченост е состојба на забавен или непотполн психички развој

кој особено се карактеризира со нарушување на оние способности кои се појавуваат во
текот на развојниот период и кои придонесуваат за општото ниво на интелигенцијата, како
што се когнитивните, говорните, моторните и социјалните способности.
Лицата со пречки во психичкиот развиток се распоредуваат како лица со лесна,
умерена, тешка и длабока интелектуална попреченост.
Лица со лесна интелектуална попреченост се карактеризираат со лесно намалување
на нивото на интелектуалните, говорните, јазичните, моториве и социјалните способности.
Зборуваат со извесно задоцнување, но сепак најголемиот број од нив можат да го користат
говорот во секојдневниот живот.
На правилно стандардизираните тестови за интелигенција, за лица со лесни пречки
во психичкиот развиток карактеристичен е ориентационен коефициент на интелигенција
во рамките од 50 до 69.
Лица со умерена интелектуална попреченост покажуваат забавен развој и
ограничени достигнувања во доменот на развојот и употребата на говорот и јазикот,
моторните способности и грижата за себе.
8
На правилно стандардизираните тестови за интелигенција, лица со умерени пречки
во психичкиот развиток за карактеристичен е ориентационен коефициент на
интелигенција во рамките од 35 до 49.
Лица со тешка интелектуална попреченост се слични на лицата со умерена
интелектуална попреченост по клиничката слика, присуство на органска етиологија и
придружни оштетувања. Постои значително ограничување на достигнувањето во областа
на говорот и јазикот, моторните способности и грижата за себе. Поголем број од лицата
имаат изразени моторни и/или други придружни пречки кои укажуваат на присуство на
значајно оштетување или нарушување во развојот на централниот нервен систем.
На правилно стандардизираните тестови за интелигенција коефициентот на
интелигенција ориентационо се движи во рамките од 20 до 34.
Лица со длабока интелектуална попреченост се карактеризираат по изразито
ограничената способност за разбирање и прифаќање на барањата или упатствата, имаат
зачувана способност за многу рудиментарни форми на невербална комуникација. Голем
дел од нив се полу подвижни или неподвижни, неспособни за волева контрола на
сфинктерите. Поседуваат мали или скоро никакви способности да се грижат за себе,
поради што им е потребна постојана помош и надзор.
На правилно стандардизираните тестови за интелигенција, кај лица со длабоки
пречки во психичкиот развиток коефициентот на интелигенција е под 20.
1.1.5. Лица со комбинирани пречки во развојот
Во оваа категорија на лица со инвалидитет се вбројуваат лицата кои имаат две или
повеќе видови пречки во развојот, (физички или психички развој). Во оваа категорија на
лица со пречки во развојот се опфаќаат лицата до 26 годишна возраст.
Причините можат да бидат хередитарени (наследни), конгенитални (вродени),
аквирирани (подоцна стекнати). Хередитарените и конгениталните причини често пати се
карактеризираат под едно група како ендогени- внатрешни причини, додека аквирираните
под групата на егзогените причини- таканаречени надворешни причини.
Хередитарените причини се јавуваат речиси кај сите категории, но најмногу кај
менталната ретардација, голем дел се однесуваат за глувонемоста и конгениталните
луксации или вродени деформитети кај телесната инвалидност.
Конгениталните причини најмногу можат да настанат за време на гравидната
состојба кај жената,од зачетокот па се до раѓањето на детето
9
Аквирираните причини (постнатални фактори) настануваат по раѓањето на детето.
Тие можат да настанат како последица на разни инфективни заболување, механички
повреди и сл.
1.2. Карактеристики на лица со инвалидност
Во современите дефектолошки испитувања се пошироко место заземаат поедини

проблеми за разграничување и карактеристика на основните категории на децата со
инвалидност. Од научна гледна точка суштината е да се изгради оптимално точна
представа за суштината на одделни видови на недостатоци. Кај децата со инвалидност се
забележуваат значителни отстапувања од општите законитости во развојот, поради кои
треба да се образуваат во посебни образовно- воспитни установи.
Широкото проучување на клиничките, патогенетските, неврофизиолошките,
психолошко-педагошките и други особини на различните категории на овие деца е
основа за нивно образование и развој. Објаснување на причините за одделни нарушувања
има суштествена улога за откривање на суштината и карактеристиките на одстапувањата
од развојот, на можностите за нивна корекција и компензација, на методите и средствата
за социјално-педагошко делување. Соодветно со суштината и специфичните особини
на секое попречено развивање, во зависност од недостатоците како и општота
психичка состојба на детето се предвидуваат средства и методи за корективно-
компензаторно педагошка дејност. Во современата генетика се поголемо внимание
заземаат мутациите кај човекот. За развој на психичките процеси и особини на децата
уште од најрана возраст големо значење имаат социјалните фактори.
Изјаснувањето на основните особини во развојот децата со инвалидност има
суштествено научнотеоретска и практична улога. Проучувањето и карактеристиките на
тие особини е непосредно поврзано со социјализацијата и развојот на различните
категории на децата со инвалидност под влијание на целно насочена и системско
образовно-воспитна дејност.
Придонес за откривање на општите и специфични особини во спознајната дејност
на децата со инвалидност дале многубројните теоретски објаснувања преку кои е
објаснета суштината и карактерот на различните видови на аномални деца (деца со
пречки во развојот децата со инвалидност. Општите особини во спознајната дејност на
10
децата со инвалидност имаат широка психодијагностичка улога. Како најопшти особини
на овие деца се јавуваат:
 Секундарни последици во психичкиот развој на аномалните деца (децата со пречки
во развојот)
 Намалени можности за прием и обработка на информацијата.
 Недоволно јасно говорно општење.
 Тешко и бавно формирање на сознанието.
 Недоволно заемно дејствување со социјалната сфера.
Специфичните особини во спознајната дејност на различни категории на децата со

инвалидност имаат конкретно значење за сестраното изучување на суштината и степенот
на определен вид на нарушување. Како најважни психички процеси, со помош на кои
човекот ги запознава појавите и предметите, се издвојуваат говорот и мислењето.
Говорот е основно средство за општење и е тесно поврзан со јазикот. Говорот и
јазикот ги прошируваат спознајните можности на човекот, неговата мисловна дејност.
Говорот на децата со интелектуални недостатоци се проучува опширно. Најважни
особини во нивниот развој се:
 Побавен развој на говорот - се јавува покасно.
 Недостатоци во експресевниот говор (неправилна артикулација)
 Недостатоци во импресивниот говор (неправилното примање и разбирање на
говорот )
 Сиромашен речник.
 Пониска регулаторна функција на говорот.
Говорот на децата со слушни оштетувања ги заинтересирало низа
сурдопсихолози и сурдопедагози. Најопшти особини во говорот на овие деца се:
 Мимичко-гестовен говор.
 Дактилологија (рачна азбука)
 Тешкотии при усвојувањето на оралниот говор.
 Недостатоци при оралниот говор.
Современите постигнувања во развојот на сурдопедагогијата препорачуваат

совладувањето на усниот говор да се изведува на основа на мултисензорен пристап.
Говорот на децата со видни оштетувања е објект на разновидни проучувања.
Најсуштествени особини во говорот на слепите деца се:
 Покасно јавување на говорот поради намалени или недостик на видни перцепции,
кои што се неопходна основа за навремен и правилен развој на говорот.
 Недостатоци во семантичкиот говор.
 Релјефно-точковна азбука (Брајеово писмо)
11
Говорот на децата со тешки говорни нарушувања е многу сложен. Секое
нарушување има свои специфични етиопатогенетски фактори и особини. Во говорот на
овие деца се јавуваат следните особини:
 Тешкотии во артикулација (дислалиите се најчести)
 Нејасен говор (потешки говорни нарушувања како алалии, афазии, дизартрии)
 Нарушен (дезорганизиран) говор.
1.2.1. Карактеристики на лицата со интелектуална попреченост

Децата со интелектуална попреченост имаат исти основни физиолошки, социјални
и емоционални потреби како и другите деца. Нивниот развој ги следи истите законитости
на развојот што важат за децата од општата популација, но темпото му е изразито
забавено, според степенот на ретардацијата ограничено, лимитирано.
Детето со интелектуална попреченост го карактеризираат различни пречки во
развојот чија зачестеност и степен варираат. Овие пречки некогаш се препознаваат веднаш
по раѓањето или се забележуваат подоцна, кога ќе се забележи дека детето не го развива
однесувањето што е вообичаено за неговата возраст.
 Недостаток на моторна контрола и слаба координација;
 Сензорни пречки од различен степен;
 Забавен развој на јазикот и говорот;
 Оштетување на сознајните функции.
Сетилата имаат зголемен праг на осетливост, недостасува дифернцираност и бавно
се прилагодуваат на промена на активноста.
Претставите се оскудни и фрагментирани, постои отсуство на суштинските својства
на перцепираните предмети, тешко формираат претстави врз основа на усмено опишување
итн.
Емоциите се издиференцирани на значително пониско ниво од нивната возраст.
Тешко ги одложуваат задоволувањата, лесно преминуваат од едно во спротивно
расположение и делуваат „детинасто“ и „незграпно“.
Памтењето е емотивно, селективно што му одговара на на чинот на односот кон
реалноста кој секогаш е насочен само кон деловите од реалноста. Памтењето е мошне
слабо. Детето запаметува мошне бавно, со повеќе повторување, брзо го заборава
усвоеното, а тоа што ќе го запамети го презентира тешко и неточно.
Присутна е замореност на вниманието, така што детето не може долгио да се
насочи кон вршење на волевите насочени активности, особено во ангажирањето на
интелегенцијата и мислењето. Овие деца се брзи заморуваат.
12
Мислењето е сведено на конкретност и површност. Мислата е лишена од
продлабоченост и од можноста за проникнува зад пределите на виденото. Децата не се во
состојба да ја откријат взаемноста меѓу предметите и причините на нивната взаемна
поврзаност. Постојат посериозни потешкотии при класификацијата и серијацијата, а
недостатно се усвојува и конзервацијата. Апстрактното мислење е сведено на минимално
ниво. Имаат поголеми потешкотии при усвојувањето на поимот на бројот на
математичките операции.
Просторно-временските рамки се разградени и доживеани само парцијално, па
детето кон нив така и се однесува.
Говорот често е недоволно развиен веќе на функционално образување на гласот,
зборовите и речениците, а некогаш е сосема неразвиен или се јавува многу подоцна, дури
по организираните активности на психомоториката што се насочени кон социјалното поле.
Основниот глас, модулацијата, ритамот и темпото на говорот им се под очекуваното, како
во однос на календарската возраст, така и во однос на менталната возраст на децата на
масовната популацуја. Говорот им е едноставен и одговара на нивото на конкретните
операции.
Играта на овие деца е еднолична, лишена од креативноста на фантазијата.
Кога се во прашање социјалните обележја на овие деца тие имаат тенденција да се
социјализираат со помалите деца. Остварените другарства брзо исчезнуваат. Децата често
реагираат остро, непристојно на забелешките и често создаваат конфликти.
Карактеристика на овие деца е апатијата во која често запаѓаат.
Интересите на овие деца се ограничени и непостојани. Поголем интерес
покажуваат учениците кон физичката работа и кон онаа што не бара психичко напрегање и
напор.
Особините на цртите на карактерот се формираат тешко, на пониско ниво, темпото
на развојот на одделни црти на карактерот е различно.
1.2.3. Карактеристики на слепи и слабовидни лица

Слепите лица ги имаат истите карактеристики за доживувања и однесувања како и
лицата без инвалидитет. Таквите лица, освен општи, поседуваат голем број на специфични
развојни карактеристики кои ги рефлектираат нивните перцепции и однесување. Кај слепо
новороденче поимите се градат врз основа на други сензорни модалитети, но бидејќи
имаат ограничувања во првите години од животот заостануваат зад децата со нормален
13
вид. Когнитивниот развој зависи од многу фактори и затоа се многу големи индивидуални
разлики кај децата со оштетен вид. Малиот остатокот од видот може да го подобри
перцептивните податоци кои се важни за когнитивниот развој, и затоа е важно да се вежба
и да се искористи преостанатиот вид.
Слепите деца се зависни од вербални описи на предмети и настани, бидејќи на тој
начин се стекнуваат со знаења за светот. Гласот и говорот се подеднакво развиени кај
децата со оштетен вид и кај децата на нормален вид. Говорот има значително подобра
функција кај слепите деца.
Социјализација е процес на учење со кој поединецот стекнува општествено
релевантни форми на однесување и се формира како личност со своите специфични
својства. Неуспешната социјализација кај децата со оштетен вид може да резултира со
проблеми во однесувањето или отстапувања од нормалниот социјален развој. Во првите
години од животот овие деца имаат ограничувања во воспоставувањето на првичниот
контакт со животната средина. Оштетување на видот влијае на одредени области на
развојот нееднакво, во хиерархиски поредок:
Сетилно - перцептивна област- во оваа област на развој, во вид на реструктуирање,
во смисла на индивидуалните сензорни - перцептивни области или елементи био-психо-
социјалната структура на лица со оштетен вид добиваат наметлива и доминантна улога, а
некои го губат своето значење (на пример, видот кај слепите луѓе). Слухот игра клучна
улога во процесот за усвоувањето на светот наоколу.
1.2.4 Карактеристики на лица со оштетен слух
Оштетувањето на слухот е комплексен проблем, каде поради недостатокот на

функционалност или намалената функционалност на слух, тешкотии во развојот на говор-
јазик и развојот на мислењето, од една страна, а од друга страна последиците од
оштетување се одразува на целиот спектар на психолошките функции и социјални
настани. Лицето со оштетен слух не само лицето кое е лишено од слух, туку човек кој, во
зависност од видот и степенот на оштетување, возраст, влијанијата од околината,
рехабилитација и образование развива посебни особини на личноста.
Најочигледна и директна последица на оштетување на слухот е делумно развиен
или неразвиен говор, во зависност од степенот на оштетување на слухот. Кај луѓето со
умерена наглувост речиси и да нема штети на говорот или тие се минимални, додека во
14
оние со тешки оштетувања, односно на глувите луѓе е можно и целосно отсуство на
говорот.
Во зависност од видот и степенот на оштетувањето на слухот, времето на неговото
создавање, кај лицата со оштетен слух, говор станува нецелосен, што се манифестира
преку отежната артикулација, неточна интонација, недостаток на акцентирање,
монотонијата во глас, различни аграматизми кои често го прават говорот монотон и
неразбирлив. Јазичното знаење е недоволно, а речникот е поскромен од речникот на
нивните врсници кои слушаат, повеќе го отежнува читањето, односно доведува до отпор
поради недоволно разбирање на читањето.
1.2.5. Карактеристики на лица со телесна инвалидност
Телесната инвалидност претставува подкатегорија на поимот физичка инвалидност

која се однесува не само на телото или на екстремитетите.
Аспекти на телесната инвалидност
- Телесна инвалидност од медицински аспект
Телесната инвалидност се карактеризира со ограниченост во нормалното
функционирање на коскено- зглобните или нервно- мускулниот систем, вклучувајќи и
разни телесни деформитети. Сите оштетувања или деформации кои се наоѓаат на телото
или екстремитетите.
- Телесна инвалидност од социјален аспект
Претставува ниво на органско- функционален недостаток, пречки или нарушувања,
кои ја намалуваат способноста на човекот за нормален социјален живот, односно ја
намалуваат способноста на човекот за извршување на професионалната работа за
економијата т.е. постигнување на економска независност.
- Телесна инвалидност од педагошки аспект

Јасна пречка или телесен недостаток кој го отежнува или оневозможува
воспитувањето,образованието или работното оспособување во редовните институции.
Карактеристики на телесната инвалидност кај децата
 телесен деформитет
 телесно оштетување
 било кој здравствен проблем кој го спречува нормалното учење и напредување во
класата на масовната популација
 трајно оштетување на органи или системи најчесто настанати пред 18 година.
15
Телесниот инвалидитет се појавува во три вида: телесни недостатоци (недостатоци
на одделни органи), телесни деформитети и во функционална попреченост на органите за
движење.
1.3. Инклузија
Интеграцијата и претходела на инклузијата. Преку интеграцијата, општеството

обезбедува помош за децата со инвалидност. Од деведесеттите години на минатиот век
инклузијата се смета за супериорен концепт на интеграцијата. Инклузија (lat. Inclusio)
значи вклучување, содржајност, опфаќање, подразбирање, во стручната литература се
објаснува како: да бидат вклучени, да припаѓаат, да учествуваат, да бидат со други секогаш
и заедно со сите во неговата непосредна околина.
Инклузија го охрабрува и помага секое лице со инвалидитет да преземе целосна
одговорност за своето однесување, и учење со помош на родител- старател, наставниците
и едукаторите што значително влијае врз интерперсонална комуникација и соработка врз
основа на принципот „сите за еден, еден за сите“ (Teodorovic, 1995). Некои дефиниции се
фокусираат на човечка интеракција и инклузијата се гледа како начин на борба со
разликите, евалуација на секое дете како член на училишната заедница. Некои од
дефиниции на инклузија се:
 Да се биде еден со друг, како да се справиме со разликите и разновидноста (Forest-

Pearpoint,1992)
 Да се биде дел од клас во редовните училишта, во согласност со возраста,
посетувајќи исти часови, каде што е важна посетеноста.
 Да имаат пријатели за вон наставните активности (Hall, 1996),
 Инклузивно училиште е она училиште кое ги прифаќа сите деца (Thomas, 1997).
Голем број на автори (Tomic, 2007) ги наведуваат следниве предности на инклузијата:

 Инклузијата го зголемува на учеството на учениците, го минимизира нивното
исклучување од училиште културата, наставна програма и соодветна заедницата.
 Инклузијата се стреми да го зголеми квалитетот на училиштата и учениците, како и
за оние кои се вработени во неа.
 Ги поттикнува меѓусебните односи помеѓу училиштето и локалната заедница.
16
 Инклузија се грижи за учество и учењето на сите ученици, кои може да се најдат
под притисок од исклучување, а не само учениците со инвалидност или оние кои се
категоризираат како учениците со инвалидност.
 Инклузија во образованието е еден аспект на вклучување во општеството.
 Разновидноста е вреден ресурс кој го поддржува принципот- образование за сите.
 Сите ученици имаат право да се образуваат во близина на својот дом.
Како што е наведено во Конвенцијата за правата на детето, заедницата е должна да

најде начини за задоволување на различностите на еден образовен систем, кој ги
подготвува децата да се справат со секојдневните проблеми во животот. Првиот чекор во
процесот според Salamanka извештајот (1994) е инклузивното образование. Правото на
инклузивно образование е утврден со низа меѓународни документи.
 Декларација за човекови права (UN, 1948), во која се нагласува правото на сите луѓе
на образование и учество во општеството.
 Конвенција за правата на детето (UN, 1989).
 Образование за сите: Светска конференција за образование за сите Jomtien, Thailand
(UNESCO 1991 i 1992).
 Единствена политика на рехабилитацијата на лицата со инвалидност (Советот на
Европа 1992; Државен завод за заштита на семејството, мајчинството и млади).
Дефинирани се неопходните услови за вклучување на лицата со инвалидност
редовниот образовен систем.
 Стандардни правила за изедначување на можностите за лицата со инвалидност
(UN, 1994).
 Salamanka изјава за инклузивно образование (UNESCO 1994).
1.4. Релевантни истражувања на проблемот
1.4.1 Ставови
Ставовите заземаат важно место во секојдневниот живот, однесувањето е
мотивирано од ставовите и затоа влијаат на нашите активности и предвидување на нашето
однесување. За да стане општество кое прифаќа модел на вклучување, односно,
17
општеството во кое секоја индивидуа имаат еднакви права и можности без оглед на
индивидуалните разлики, потребно е и промена на ставовите кон лицата со инвалидност.
Затоа, знаењето за ставовите на поединци или општествени групи овозможува
предвидување на нивното однесување. Ставот може да се дефинира како тенденција на
позитивни или негативни реакции на објектот (Cudina i Obradovic, 1975). Krech i
Crutchfield (1976) дефинираат став како постојана организација на емотивни, перцептивни
и когнитивните процеси во однос на некои аспекти.
Ставовите се состојат од три дела: емотивни или сензитивни компоненти кои се
составен дел на емотивна реакција кон објектот на ставот, спознајни или когнитивни
компоненти кој се однесува на верување во објектот на став и однесувањето конотативни
или волеви т.е. активности на човекот во однос на објектот став (Zvonarevic, 1985). Тие
можат да бидат лични и социјални. Лични ставови се одредени карактеристики на
поединецот, на пример, став кон пријател, на родителите, на објектот, итн. Општествените
ставови се заеднички за поголема група на луѓе, на пример, однос кон расите, нациите,
општествен систем (Rott, 1990). Ставовите и односот на општеството кон лицата со
инвалидност и тешкотии во развојот менуваат во текот на општествено- историскиот
развој.
Истите автори наведуваат дека луѓето сакаат да бидат слични на нивната животна
средина, за да си ја обезбедат својата поврзаност со оваа средина. Луѓе со пречки во
развојот се одликуваат со одредени карактеристики и однесувања во однос на остатокот од
населението и предизвикуваат различни реакции кај луѓето особено кај несигурни луѓе.
Често тие развиваат предрасуди (став да се размислува за некој се чувствува или реагира
само врз основа на својата припадност на една општествена група) и стереотипи
(поедноставена слика или генерализирање на луѓето врз основа на инвалидноста раса,
религија, пол, или ограничувања, неточни информации).
Резултат на ваквите ставови се обично непријателски односи, дискриминацијата,
конфликти и злоупотреба. Ставовите се често отпорни на промена, што е утврдено од
присутните тешкотии во однос на расна и полова дискриминација. Најважната причина за
тешкотии во менување на ставовите е нивниот функционален карактер, бидејќи тие служат
како воспоставени стандарди кои им овозможуваат да се оценат голем број на различни
ситуации (Kretch i Cruthfield, 1976).
Истите автори ги наведуваат важните фактори во обликувањето на ставовите,
имено: контакт со објектот на став, промени на објектот, ситуациска промена, промени во
18
припадноста кон група, наметнати промени во однесувањето и улогата на информирање.
Сите овие фактори се извори на сегрегирачки ставови и специфични реакции на различно
и необично. Важен услов за отстранување на несаканите сегрегациски реакции на
општеството кон лицата со инвалидност е едукациска и поширока социјална интеграција
(Tomic, 2007).
Основен предуслов и последица на инклузија е промена на ставовите вредности и
однесувања кон децата со инвалидност, преку взаемен контакт и дејствување на сите
заедно, позитивни искуства и учење едни од други.
Училиштето е дефинитивно место каде разновидноста мора да се признае и
почитува, а разбрана како богатство.
1.4.2. Досегашни студии

Досегашните студии за ставовите кон образованието на деца со инвалидност
покажуваат дека наставниците во редовните училишта не се „спремни“ за да прифаќање
на деца со инвалидност, повикувајќи се на фактот дека не чувствуваат доволно
компетентни да работат со нив. Истражувањата од пред три децении (Stančić i Mejovšek,
1982) даваат информации дека 50% од наставниците имаат негативен став кон лицата со
инвалидност.
Дваесет години подоцна добиени се слични резултати, НВО Veliki i Mali (2002)
известуваат дека 40% од наставниците не сакаат да имаат деца со инвалидитет во
класовите и предучилишните групи. Според истражувањето кое е спроведено во 2003
година од страна на Save the Children, покажува дека само 24% од наставниците веруваат
дека образованието е неотуѓиво право на секое дете.
Најновите сознанија покажуваат дека нема позначајна промена во однос на
ставовите на наставниците кон училиште. Така, истражувањето спроведено во 2009 година
во рамки на проектот "Училиште по мерка на секое дете 2", 25,9% од наставниците се
согласуваат со изјавата дека образованието е неотуѓиво право на секое дете (Hrnjica i sar.,
2009). Причина за резултати може да се сметат за неуспешните искуства со проектот за
инклузија на 70-тите и 80-тите години, во кои инклузија се подразбира само како
запишување на децата на училиште, без осмислување на дополнителни услуги за
поддршка.
19
Со подобро разбирање на важноста на инклузијата во образованието на децата со
инвалидност, наставниците ја препознаваат својата недоволна подготвеност и едуцираност
за нејзина имплементација.
Студии кои се занимавале со влијанието на професионално искуство во
формирањето на и промена на ставовите не дале еднакви резултати. Најголемите
истражувања покажуваат дека искуството за работа со деца со инвалидност, како и да
бидат добро подготвени да работат со нив, имаат позитивно влијание врз ставовите на
наставниците кон вклучување (Vaughn и сораб. 1996, според Avramidis и сораб., 2000; Villa
et al., 1996; LeRoy & Simpson,1996; Sebastian & Mathot-Buckner,1998, според Avramidis и
сораб., 2000; Avramidis, 2000).
Сепак, некои студии покажале дека програмите за професионален развој на
наставниците и дополнителни контакти со лицата со инвалидност не успеале да ги
подобрат ставовите на наставниците за прифаќање на лицата со инвалидност. (Baines,
Baines, & Masterson, 1994; Feldman & Altman, 1985; Gans, 1987; McLesky & Waldron, 1996;
Wilczenski, 1993, според Van Reusen, 2001). Изгледа дека професионалното искуство само
по себе не е доволно, но тоа зависи од видот на ангажманот и ефективноста на едукацијата
и програмите во кои учествувале наставниците.
Во прилог на професионално искуство во работа со деца со инвалидност, важно е
да се земе во предвид и приватното искуство, кое се случува во контекст на различни
степени на социјална дистанца - од член на семејството, близок пријател, до случаен
еднократен настан. Влијанието на приватното искуство во формирањето и менување на
ставовите на наставниците кон инклузијата не е доволно истражуван, но досегашните
резултати се охрабрувачки. (D. Stanimirović, 1986; Leyser, Kapperman, Keller, 1994;
Strohmer et al., 1984; Askamit et al.,1987, според Parasuram, 2006; Parasuram, 2006).
Интересна е изјавата Zaromatidisa и соработници, (1999, според Parasuram, 2006)
дека важноста на приватното искуство за формирање и промена на ставовите кон
инклузија на лицата со инвалидност зависи од социо- културен контекст. Поточно, на
примерок од испитаниците во Грција се покажало дека приватните искуства со луѓето со
инвалидитет има значително влијание врз односот кон интеграција, но не и на примерокот
во Америка (Jacques, Linkowski and Sieka, 1970, според Parasuram, 2006).
Позитивни ставови кон вклучување на учениците со инвалидитет се важен
предуслов за успешна примена на инклузивната практика во класовите (Avramidis et al.,
2000). Наодите од истражувачки студии известуваат за генерално позитивен став на
20
наставниците кон филозофијата за инклузивно образование. (Buell et al., 1999). Некои
резултати покажуваат дека ставовите на наставниците се повеќе позитивни во западните
земји (Malinen and Savolainen, 2008).
1.4.3. Наставникот и неговите ставови
Наставникот и ученикот се главните фактори во интеракција за создавање на

наставен процес. Учител, наставник и професор е професионално и педагошки
квалификувано лице кое планира, подготвува и го изведува целокупниот наставен и
образовен процес во училиштата и други образовни институции. (Tomic i Osmic, 2005).
Како директен изведувач на наставниот процес наставникот / учителот игра

главната улога во успешната воспитно- образовна инклузија на учениците со инвалидност
во редовните паралелки. Наставникот е е оној кој го спроведува, разгледување и ги менува
барањата на програмата во согласност со способностите, знаењето, интересите и
потребите на учениците со истовремена интеракција со нив. Поради тоа има и клучна
улога во образованието на учениците.
Позитивни ставови кон вклучување на учениците со посебни потреби се важен

предуслов за успешна примена на инклузивната практика на наставниците (Avramidis et
al., 2000). Наодите од истражувачките студии известуваат за општиот позитивен став на
наставниците кон филозофијата на инклузивно образование (Buell et al., 1999). Некои
резултати покажуваат дека ставовите на наставниците се позитивни во западните земји,
но во поголемиот дел од истражувањата, насоката на нивниот развој зависи од: видот и
степенот на инвалидноста на ученикот, и искуството во работата со учениците кои имаат
тешкотии во развојот (Avramidis & Norwich, 2002).
Наставниците генерално изразуваат негативни ставови кон вклучување на

учениците со сензорна инвалидност, лесна интелектуална попреченост. Отпорот е особено
изразен против учениците со знаци на агресивно и хиперактивно однесување (Avramidis et
al., 2000; Alghazo & Gaad, 2004; Gamaz, 2004; Lifshitz, 2005; Ćuk, 2006). Подготвени се да
ги прифатат студенти со физичка инвалидност и хронични болести. Негативните ставови
на наставниците може да се препознаат во случај на гореспоменатите проблеми, кои
21
дополнително го усложнува проблемот, со оглед дека за оваа категорија на учениците
постојат специјални училишта.
Овие ставови може да се толкуваат како недостаток на самодоверба кај

наставниците, кое е поврзано со компетентноста на наставниците за работа со учениците
со инвалидност, како и квалитетот на достапната поддршка. Така, наставниците изразуваат
повеќе позитивни ставови кон вклучување на учениците со кои работата не бараа
дополнителни вештини и знаење (Avramidis & Norwich, 2002).
Интензивен контакт со учениците кои имаат тешкотии, искуство во работа со нив и

подобри информации за нивните специфичности, позитивно влијание врз ставовите на
наставниците кон нив. Негативните ставови се генерално идентификувани од страна на
наставниците кои не се доволно информирани за ученици со инвалидност немаат искуство
во работа со нив, и не биле соодветно обучени за работа со оваа група на студенти.
Добро подготвените програми, подобра опрема и соодветна обука на наставниците
во училиштата значително ќе придонесе за ставовите на наставникот да се развиваат во
позитивна насока. (Buell et al., 1999; Tait & Purdie, 2000; Lambe & Bones, 2007).
Резултати од студија на УНЕСКО, покажуваат дека наставниците од земји каде
инклузијата е пропишана со закон имаат позитивен став кон учениците со пречки во
развојот од наставниците од земји со нагласена сегрегациска политика (Avramidis &
Norwich, 2002).
Полот на наставникот и работниот стаж може значајно да ги детерминира нивните
ставови кон инклузија на учениците со инвалидност. Некои истражувања покажале дека
наставничките имаат многу попозитивни ставови од нивните машки колеги. Многу
истражувања укажуваат на позитивни ставови на младите наставници, додека некои
извештаи укажуваат на поголема подготвеност на наставниците со подолги години на
служба.
22
2. Методологија на истражување
2.1. Предмет на истражување.
Предмет на ова истражување се ставовите на наставниците од С.О.У „Гостивар“

(Општа медицина), С.О.У ,,Гостивар“ (Гимназија), О.С.Т.У ,, Гостивар“ (Индустриско) во
однос на рамноправната партиципација на лицата со инвалидност во општеството.
2.2. Цел на истражување
Цел на ова истражување е испитување на ставовите на наставниците од С.О.У

„Гостивар“ (Општа медицина), С.О.У ,,Гостивар“ (Гимназија), О.С.Т.У ,, Гостивар“
(Индустриско) во однос на целокупната, рамноправна партиципација на различна
категорија лица со инвалидност во сите аспекти на општествениот живот.
Главната цел на оваа студија беше да се испита подготвеноста на наставниците во

редовните училишта да ги прифатат ученици со инвалидност. Целта е остварена преку:
- испитување на ставовите на наставниците кон заедничко образование,
- испитување на искуствата на наставниците кои работат со учениците со
инвалидност,
- испитување на подготвеноста на наставниците да ги прифатат ученици со
инвалидност, во зависност од инволвираност / не- инволвираност во проекти на
инклузивното образование.
2.3. Задачи на истражување
23
Поставената цел на истражувањето ја реализиравме преку следните задачи:
 Да се испитаат ставовите на наставниците од С.О.У „Гостивар“ (Општа медицина),

С.О.У ,,Гостивар“ (Гимназија), О.С.Т.У ,, Гостивар“ (Индустриско) во однос на
рамноправната и комплетна партиципација на различни категории лица со
инвалидност во опшеството.
 Да се испитаат ставовите на наставниците во однос на рамноправната

партиципација на различни категории лица со инвалидност во доменот на
образованието.
 Да се испитаат ставовите на наставниците во однос на спроведување на

инклузивниот процес, т.e. потполно вклучување на различни категории лица со
инвалидност во редовните училишта.
 Да се испитаат ставовите на наставниците во однос на лицата со инвалидност и

нивното вработување.

нивната социјална интеракција.

правото на сексуален живот и сексуални односи.

остварување на биолошкото право, родителство.
2.4. Хипотези на истражување
Општа хипотеза ( X0)
 Претпоставуваме дека наставниците од С.О.У „Гостивар“ (Општа медицина),

С.О.У ,,Гостивар“ (Гимназија), О.С.Т.У ,,Гостивар“ (Индустриско) имаат позитивни
ставови во однос на лицата со инвалидност и нивната рамноправна партиципација
во сите аспекти на општествениот живот.
24
Субхипотези
 X 1 - Се претпоставува дека поголем број од наставниците имаат различни ставови

во однос на рамноправната и комплетна партиципација на лицата со инвалидност
од различна категорија.
 X 2 - Се претпоставува дека поголем број од наставниците сметаат дека децата со

пречки во развојот треба да се образуваат во редовните училишта.
 X 3 - Се претпоставува дека поголем број од наставниците би сакале во својата

работна организација да имаат колега со инвалидност.
 X 4 - Се претпоставува дека поголем број од наставниците сметаат дека лицата со

инвалидност имаат право на сексуален живот.
 X 5- Се претпоставува дека наставниците го поддржуваат правото за родителство

на лицата со инвалидност.
2.5. Примерок и популација

Во истражувањето е опфатена следнава група на испитаници:
Примерокот е составен од 30 наставници од С.О.У „Гостивар“ (Општа медицина),
С.О.У „Гостивар“ (Гимназија) и О.С.Т.У ,,Гостивар“ (Индустриско). Опфатени се
наставници од двата пола, припадници на македонска и турска националност, различен
брачен статус и различно место на живеење а истите се одбрани по случаен избор.
2.6. Методи на истражување

 Метод на дескриптивна анализа
За собирање на податоци беше користена техника анкетирање, кое е беше
проследено со соодветни инструменти - анонимен прашалник за наставници.
Примерокот на истражувањето се состоеше од наставници од 3 училишта С.О.У
„Гостивар“ (Општа медицина), С.О.У ,,Гостивар“ (Гимназија), О.С.Т.У ,, Гостивар“
(Индустриско).
2.7. Техники и инструменти на истражување

Во фазата на собирање податоци се употребува:
25
 Техника на анкетирање
Истражувањето ќе се спроведе со примена на анонимен прашалник.
2.7.1. Опис на инструментот
Прашалникот е составен од 32 прашања, од кои 7 прашања се со алтернација

(дихотомни), 5 прашања се од отворен тип, 7 прашања се од комбиниран тип и 4 прашање
од затворен тип, 6 прашања се од типот на Ликертова скала (сумативна скала) во која има и
неутрална категорија, 3 прашања се од типот на нумеричка скала.
2.8.2 Начин на примена на инструментот
Студијата беше спроведена во општина Гостивар. Пред собирањето на податоците

беа извршени подготовки за истражувањето, која се состоеше од посети на училиштата,
разговор со директорите, наставниците, да се објасни важноста на спроведувањето на ова
истражување. Испитувањата беа анонимни. Испитаниците доброволно учествуваа во
испитувањето.
Прашалникот им беше поделен на испитаниците и на самиот почеток од истите им
беше наведена целта на истражувањето како и упатствата за тоа како да одговорат на
поставените прашања.
Овој анонимен прашалник дава информации за ставовите и мислењата на
наставниците во однос на рамноправната и комплетна партиципација на различни
категории на лица со инвалидност во општествениот живот, нивната партиципација во
доменот на образованието, причини поради кои треба или не треба да се вклучат овие лица
во редовните училишта, во ситуација на работен однос помеѓу лица со инвалидност и лица
со нормален развој, нивната социјална интеракција, можноста за остварување на правото
за сексуален живот и оформување на семејство.
3. Резултати
26
Добиените податоци ќе бидат складирани, групирани и обработени квантитативно.
Од дескриптивната статистика ќе бидат претставени процентите по структура.
Табела 1. Пол на наставници
Пол N %
Машки 11 36,66
Женски 19 63,34
Вкупно 30 100
графикон 1 Пол на наставниците

Од табелата 1 се гледа дека 36, 66% од испитаниците се од машки пол, а 63,34% од
вкупниот број се од женски пол.
Табела 2 Возраст на испитаниците Графикон 2 Возраст
Возраст N %
До 30 години 3 10
Од 31 до 50 17 56,66
Над 50 10 33,34
Вкупно 30 100
Од табелата и графиконот може да се утврди дека најголем број од наставниците се

на возраст од 31 до 50 години (56,66%), на возраст над 50 години се 10 наставника или
33%. До 30 години се 10% од наставниците или 3 од испитаниците.
Табела 3. Национална припадност на наставниците
27
Национална
N %
припадност
Македонска 25 75
Турска 5 25
Вкупно: 30 100
Графикон 3 Национална припадност
Од табелата и графиконот може да се утврди дека најголем број од наставниците се

од македонска националност 25 (75%), останатите 5 (25%) се од турска националност.
Табела 4 Село/град на живеење
Село/град на
N %
живеење:
Гостивар 30 100
/ / /
Од табела 4 се гледа дека сите испитаници се од Гостивар.
Табела 5 Брачен статус на испитаниците
Брачен статус N %
во брак 26 87
самец 3 10
вдовец/разведен 1 3
28
Графикон 4 Брачен статус
Од табела 5 и графикон 4 може да се утврди дека 87% од наставниците се во брак,
10% се самци и 3 % се вдовци или разведени.
Табела 6. Дали имате деца
Дали имате деца N %

Да 22 73
Не 8 27
Вкупно 30 100
Графикон 5 Дали имате деца

Од табелата 6 и графиконот 5 може да се види дека 22 (73%) од испитаниците имаат
деца, а 8 (27%) немаат.
Табела 7 Образование
Образование N %
основно 0 0
средно 1 3
вишо 1 3
високо 26 87
друго 2 7
29
Вкупно 30 100
Графикон 6 Образование
Од графиконот 6 и табелата 7 може да се утврди дека со високо образование се 26

(87%) од испитаниците, со друго се 2 (7%), со вишо и средно се по 1 (3%) од
испитаниците, а со основно образование нема.
Табела 8 Вработен
Село/град на живеење: N %
Вработен 30 100
/ / /
Од табела 7 се гледа дека сите испитаници се вработени.
Табела 9 Дали сте религиозни
Дали сте религиозни N %

да 21 70
делумно 0 0
не 9 30
Вкупно 30 100
30
Графикон 7 Дали сте религиозни
На прашањето Дали сте религиозни, со Да одговориле 21 или 70 %, со Не 9 или 30

% од испитаниците.
31
Лица со инвалидност N %
Телесно оштетување 30 100
Интелектуална попреченост 23 77
Ментална болест, депресија,
шизофренија, анорексија
11 37
Глувост или сериозно
оштетување на слухот 26 87
Слепило или сериозно
оштетување на видот 26 87
Хронични болести
(дијабетес, епилепсија) 7 24
СИДА 4 14
Проблеми во говорот 14 47
Алкохолизам 3 10
Ништо од гореспоменатото 2 7
Друго (наведете што)- 0 0
32
Табела 10, Графикон 8 Болести, состојби или оштетувања кои ги имаат лицата со
инвалиднос
На прашањето: Болести, состојби или оштетувања кои ги имаат лицата со

инвалидност (можете да наведете еден или повеќе одговори), од табелата може да се
утврди дека наставниците- сите испитаници 30 (100%) мислат дека телесните оштетувања
се најзастапени, а најмалку 2 (7%) одбележале Ништо од гореспоменатото.
Табела 11 Дали имате некое од следниве оштетувања
Дали имате некое од следниве оштетувања: N %

Телесна инвалидност 0 0
Интелектуална попреченост 0 0
Психолошки или емоционални проблеми 0 0
Хронична болест 4 13
Глувост или сериозно оштетување на слухот 0 0
Слепило или сериозно оштетување на видот 0 0
Друго 0 0
Ништо од горенаведеното 26 87
Вкупно 30 100
Графикон 9 Дали имате некое од следниве оштетувања
33
На прашањето Дали имате некое од следниве оштетувања, 4 или 13,34 %
одговориле дека имаат хронична болест, а 26 или 86,66 % одговориле со ништо од
горенаведеното.
Табела 12 Дали познавате лице со инвалидност
Дали познавате лице со

N %
инвалидност
Да 24 80
Не 6 20
Графикон 10 Дали познавате лице со инвалидност
Потврдно одговориле 24 или 80% на прашањето Дали познавате лице со

инвалидност, а 6 или 20% одговориле негативно.
Табела 13 Ако познавате, дали лицето со инвалидност е Ваш
Ако познавате, дали

лицето со инвалидност е N %
Ваш
Сосед 5 19
пријател 1 4
познаник 8 31
близок роднина 7 27
далечен роднина 1 4
сопружник/партнер 2 7
колега 1 4
не сум сигурен/не знам 1 4
Графикон 11 Ако познавате, дали лицето со инвалидност е Ваш

34
На прашањето Ако познавате, дали лицето со инвалидност е Ваш, одговориле со
сосед 5 или 16,67%, далечен роднина 1 или 3,34%, пријател 1 или 3,34%,
сопружник/партнер 2 или 6,67%, познаник 8 или 26,67%, колега 1 или 3,34%, близок
роднина 7 или 23,34 % , не сум сигурен/ не знам 1 или 3, 34%.
Табела 14 Каков вид на инвалидност има лицето што го познавате?
Каков вид на
инвалидност има
N %
лицето што го
познавате?
телесна инвалидност 20 51
интелектуална
5 13
попреченост
психолошки или
емоционални 2 5
проблеми
хронична болест 4 10
глувост или сериозно
6 15
оштетување на слухот
слепило или сериозно
1 3
оштетување на видот
друго 1 3
Графикон 12 Каков вид на инвалидност има лицето што го познавате?
35
На прашањето Каков вид на инвалидност има лицето што го познавате, одговориле
со телесна инвалидност најмногу 51% или 20 од испитаниците, а најмалку со 3% или 1 со
слепило ил сериозно оштетување на видот.
Табела 14 Лицата со инвалидност се третираат како рамноправни членови во општеството
Лицата со инвалидност се
третираат како рамноправни N %
членови во општеството
силно се согласувам 6 20
се согласувам 6 20
ниту се согласувам, ниту пак
10 34
не се согласувам
не се согласувам 7 23
силно не се согласувам 1 3
Графикон 13 Лицата со инвалидност се третираат како рамноправни членови во

општеството
36
Со изјавата Лицата со инвалидност се третираат како рамноправни членови во
општеството, силно се согласувам одговориле 6 или 20%, се согласувам
6 или 20%, ниту се согласувам, ниту пак не се согласувам 10 или 33,34 %, не се
согласувам 7 или 23,33 %, силно не се согласувам 1 или 3,33%.
Табела 15 Лицата со наведените оштетувања се во можност комплетно да учествуваат во

општествениот живот
Во Се согласувам Ниту се Не се Во
Оштетување потполност се согласувам, согласувам потполност не
согласувам ниту пак не се се согласувам
согласувам
N % N % N % N % N %
Телесно 7 (23,33%) 10 (33,34%) 6 (20%) 7 (23, 33%) 0 0
Визуелно 5 (16,67%) 13 (43, 33%) 4 (13, 34%) 7 (23, 33%) 1 (3, 33%)
(вид)
Аудитивно (слух) 5 (16,67%) 14 (46, 66%) 5 (16, 67%) 6 (20%) 0 0
Проблеми во 4 (13,34%) 16 (53, 33%) 8 (26, 67%) 2 (6, 66%) 0 0
говорот
Интелектуална 3 (10%) 10 (33, 34%) 7 (23, 33%) 8 (26, 67%) 2 (6, 66%)
Аутизам 3 (10 %) 10 (33, 34%) 9 (30%) 8 (26, 66%) 0 0
37
Графикон 14 Лицата со наведените оштетувања се во можност комплетно да учествуваат
во општествениот живот
На прашањето Лицата со наведените оштетувања се во можност комплетно да

учествуваат во општествениот живот одговориле се согласуваат дека лицата со проблеми
во говорот (16 или 54%) се во можност коплетно да учествуваат во општествениот живот, а
1 или 3% не се согласуваат со можната интеграција во општеството лицата со пречки во
видот.
Табела 16
Државата обезбедува доволно поволности за N %

лицата со инвалидност
силно се согласувам 1 3
се согласувам 7 23
ниту се согласувам, ниту пак не се 9 30
не се согласувам 10 34
силно не се согласувам 3 10
Графикон 15
38
На изјавата Државата обезбедува доволно поволности за лицата со инвалидност, со
силно се согласувам одговориле 1 (3,33 %), се согласувам 7 (23, 33 %) ниту се согласувам,
ниту пак не се согласувам 9 (30% ), не се согласувам 10 (33, 34%), силно не се согласувам 3
(10%).
Табела 17
Дали мислите дека лицата со N %

инвалидност имаат еднакви
образовни можности?
Да 11 37
Не 13 43
не знам 6 20
Графикон 16
39
Потврдно одговориле 11 (36,66%) на прашањето Дали мислите дека лицата со
инвалидност имаат еднакви образовни можности, со Не одговориле 13 (43,33%), со Не
знам 6 (20%) од испитаниците.
На прашањето Децата со наведените оштетувања треба да учат во истите училишта

како и децата без пречки во развојот, 36, 67% од испитаниците се согласни лицата со
телесен инвалидитет да учат во нормални училишта, а 3, 33% не се согласни лицата со
интелектуална попреченост да се образуваат со своите врсници.
Табела 18 Децата со наведените оштетувања треба да учат во истите училишта како и

децата без пречки во развојот
Во Се согласувам Ниту се Не се Во
Оштетување потполност согласувам, согласувам потполност не
се согласувам ниту пак не се се согласувам
N % N % N % N % N %
Телесно 8 (26,67%) 11 (36, 67%) 8 (26, 67%) 3 (10%) / /
Визуелно 2 (6, 66%) 8 (26, 67%) 6 (20%) 11 (36, 67%) 3 (10%)
(вид)
Аудитивно 2 (6, 66%) 9 (30%) 6 (20%) 10 (33, 33%) 3 (10%)
(слух)
Проблеми во 6 (20%) 9 (30%) 9 (30%) 6 (20%) / /
говорот
40
Интелектуална 2 (6, 67%) 5 (16, 66%) 10 (33, 33%) 12 (40%) 1 (3, 34%)
Аутизам 2 (6, 67%) 7 (23, 33%) 7 (23, 33%) 10 (33, 33%) 4 (13, 34%)
Графикон 17 Децата со наведените оштетувања треба да учат во истите училишта како и

децата без пречки во развојот
Табела 19 Дали ќе се спротивставите ако во одделението на Вашето дете има дете со:
да % не %
Телесно 3 10 27 90
Визуелно (вид) 2 7 28 93
Аудитивно (слух) 2 7 28 93
Проблеми во говорот 3 10 27 90
Интелектуална попреченост 4 13 26 87
Аутизам 5 17 25 95
Проблеми во однесувањето 5 17 25 95
Графикон 18 Дали ќе се спротивставите ако во одделението на Вашето дете има дете со

41
Според Табела 19 и Графикон 18 на испитаниците нема да им пречи доколку во
одделението на нивното дете има дете со визуелна (28 или 21%) и аудитивна (28 или 21%)
инвалидност, а најмалку се согласни во одделението на нивно дете да има дете со Аутзам
(5 или 17%), и Проблеми во однесувањето (5 или 17%).
Табела 20 Во оваа табела е оценето чувството да се работи со лица со инвалидност.
Оштетување Скала
Телесно 1 2(3) 3(9) 4(10) 5(8)

Визуелно (вид) 1(2) 2(3) 3(5) 4(10) 5(10)
Аудитивно (слух) 1(1) 2(4) 3(6) 4(11) 5(8)
Проблеми во говорот 1(1) 2(2) 3(7) 4(9) 5(11)
Интелектуална попреченост 1(5) 2(3) 3(9) 4(7) 5(6)
Аутизам 1(4) 2(6) 3(7) 4(6) 5(7)
Најпријатно би се чувствувале со лица со проблеми во говорот 11 (37%), а

најнепријатно со лица со интелектуална попреченост 5 (17%) од испитаниците.
42
Графикон бр. 19 една или повеќе причини поради кои ќе се чувствувате непријатно ако
имате колега со инвалидност.
Табела 21 Како ќе се чувствувате ако лицата со следните нарушувања се ваши соседи?
Телесно 1(1) 2(4) 3(5) 4(11) 5(9)

Визуелно (вид) 1(2) 2(3) 3(7) 4(9) 5(9)
Аудитивно (слух) 1(1) 2(4) 3(5) 4(10) 5(10)
Проблеми во говорот 1 2(4) 3(6) 4(10) 5(10)
Интелектуална попреченост 1(2) 2(6) 3(8) 4(7) 5(7)
Аутизам 1(1) 2(10) 3(6) 4(6) 5(7)
Според табелата 21 може да се утврди дека на испитаниците ќе се чувствуваат

пријатно доколку соседи им се лица со проблеми со говорот (10 или 34%) и аудитивно
нарушување (10 или 34%), а најнепријатно доколку соседи им се лица со интелектуална
попреченост (2 или 7%) и визуелни нарушувања (2 или 7%).
Табела 22
43
Дали посетувате некои групи во заедницата
(на пр. спортски клубови, граѓански
N %
здруженија, црковни групи, социјални групи
или организации итн):
Често 4 13
Ретко 20 67
Никогаш 6 20
Графикон 21
Од табелата 22 и графиконот 21 може да се утврди дека 20 (67% ) од испитаниците
ретко посетувале некои групи во заедницата (на пр. спортски клубови, граѓански
здруженија, црковни групи, социјални групи или организации итн), 4 (13%) често, а
никогаш не посетувале 6 (20%) од испитаниците.
Табела 23
Да % Делумно % Не %
Приходи 10 34 15 50 4 14
Физичка средина 7 24 14 37 5 17
Служби за поддршка 5 17 12 40 9 30
Ставови на луѓето 5 17 17 57 6 20
Превоз 8 27 7 24 12 40
Пристап до
5 17 11 37 12 40
информации
Закони, официјални
4 14 15 50 7 24
регулативи и права
Лични карактеристики 3 10 10 34 13 44
Се од горенаведеното 3 10 9 30 5 17
44
Графикон 22
Според табела 23 и графикон 22, може да се увиде дека (34%) од испитаниците
одговориле дека како бариера за реализирање на секојдневни животни активности им
претставуваат приходи, (24%) одговориле дека бариера им претставува физичката средина,
(17%) одговориле дека службите за поддршка им претставуваат бариера, (17%) ги
посочиле ставовите на луѓето, (27%) одговориле дека превозот им претставува проблем,
(17%) одговориле дека бариера им е пристап до информации, (14%) одговориле за закони
и права, (3%) од испитаниците ги навеле личните карактеристики како бариера.
Табела 24
Ниеднаш/ 9 или
% .1-2 % .3-4 % .5-8 % %
Ниту еден повеќе
Семејство
Месечно,
колку често
се гледате
или 0 0 16 54 2 7 6 20 6 20
слушате со
роднините?
45
На колку
роднини
можете да 1 3 16 54 7 24 2 7 4 14
им се јавите
за помош?
Со колку
роднини
можете да
4 14 17 57 5 17 2 7 2 7
зборувате за
приватни
работи?
Пријатели
Месечно,
колку често
се гледате
или 0 0 7 24 16 54 3 10 4 14
слушате со
пријателите?
На колку
пријатели
можете да 1 3 13 44 13 44 2 7 1 3
им се јавите
за помош?
Со колку
пријатели
можете да
3 10 15 50 9 20 2 7 1 3
зборувате за
приватни
работи?
Графикон 23
46
Од табела 24 и графикон 23 можеме да се утврди дека 0 од испитаниците
одговориле дека ниту еднаш месечно не се гледаат со роднините, 16 (54%) од
испитаниците 1-2 пати месечно се гледаат со роднините, 2 (7%) се гледаат 3-4 пати во
месецот, 6 (20 %) се гледаат 5-8 пати месечно и 6 (20%) се гледаат 9 или повеќе пати
месечно со роднините.
На прашањето На колку роднини можете да им се јавите за помош 1 (3%) одговорил
со ниту еднаш, 16 (54%) одговориле со 1-2, 7 (24%) одговориле дека можат да се јават на
на 3-4 роднини, на 5-8 роднини можат да се јават 2 (7%) од испитаниците, а на 9 или
повеќе 4 (14 %) од испитаниците
Освен тоа 4 (14%) од наставниците одговориле дека со ниту еден роднина не можат
да зборуваат за приватни работи, 16 (54%) одговориле дека со 1-2 роднини можат да
зборуваат за приватни работи, 7 (24%) од наставниците одговориле дека можат да
зборуваат со 3-4 роднини, 2 (7%) одговориле со 5-8 роднини и 2 (7%) одговориле дека
можат да разговараат за приватни работи со 9 или повеќе роднини.
Ниту еден наставник не одговорил дека ниту еднаш месечно не се гледа и слуша со
пријателите, 7 (24%) одговориле дека 1-2 пати месечно се слушаат, 16 (54%) одговориле
дека се слушаат 3-4 пати, 3 (10%) одговориле дека се слушаат 5-8 пати и 4 (14 %)
одговориле дека се слушаат 9 или повеќе пати со пријателите месечно.
47
На прашањето На колку пријатели може да им се јавите за помош 1 (3%) од
наставниците одговорил дека на ниту еден пријател не може да му се обрати за помош, 13
(44 %) одговориле дека можат да се обратат на 1-2 пријатели, 13(44%) на 3-4 пријатели, 2
(7%) на 5-8 пријатели и 1 (3%) на 9 или повеќе пријатели.
Прашањето Со колку пријатели можете да зборувате за приватни работи го
одговориле со Ниту еден 3 (10%), 15 (50%) одговориле дека со 1-2 пријатели можат да
зборуваат, 9 (20%) со 3-4 пријатели, 2 (7%) со 5-8 пријатели и 1 ( 3%) можат да зборуваат
со 9 или повеќе пријатели.
Табела 25
Во се согласувам Ниту се не се Во
Оштетување потполност согласувам, согласувам потполност
се согласувам ниту пак не се не се
согласувам согласувам
N % N % N % N % N %
Телесно 13 43,33 13 43,33 4 13,33 0 0 0 0
Визуелно 12 40 16 53,33 2 6,67 0 0 0 0
(вид)
Аудитивно 13 43,33 15 50 2 6,67 0 0 0 0
(слух)
Проблеми во 14 46,67 14 46,67 2 6,66 0 0 0 0
говорот
Интелектуална 11 36,66 12 40 5 16,66 1 3,34 1 3,34
Аутизам 7 23,33 12 40 8 26,67 3 10 0 0
Графикон 24
48
Од табела 25. и графикон 11. можеме да заклучиме дека (31,4%) од студентите во
потполност се согласуваат дека лицата со телесно и визуелно оштетување имаат право на
сексуален живот како и секој друг, (34,2%) од студентите одговориле за лицата со
аудитивно нарушување, (17%) одговориле за лицата со проблеми во говорот, (20%)
одговориле дека во потполност се согласуваат за лицата со интелектуална попреченост и
(14,3%) од студентите одговориле дека во потполност се согласуваат за лицата со аутизам.
Додека пак, (22,9%) од студентите одговориле дека ниту се согласуваат, ниту не се
согласуваат лицата со телесно оштетување да имаат право на сексуален живот како и секој
друг, (20%) одговориле за лицата со визуелно, (14,3%) одговориле за лицата со аудитивно
оштетување, (8,6%) одговориле за лицата со проблеми во говорот, (34,2%) одговориле за
лицата со интелектуална попреченост и (34,2%) од студентите одговориле за лицата со
аутизам.
Можеме да направиме споредба со веќе претставените резултати и да заклучиме дека
ниеден студент не одговорил дека во потполност не се согласува лицата со телесно ,
визуелно оштетување и лицата со интелектуална попреченост дека имаат право на
сексуален живот како и секој друг, (3%) од студентите одговориле дека во потполност не
се согласуваат лицата со аудитивно оштетување , проблеми во говорот и аутизам дека
имаат право на сексуален живот како и секој друг .
Табела 26
Во Се Ниту се Не се Во
Оштетување потполност согласувам согласувам, согласувам потполност
се ниту пак не не се
согласувам се согласувам
N % N % N % N % N %
Телесно 7 23,33 12 40 8 26,66 2 6,66 0 0
Визуелно 6 20 14 46,66 6 20 3 10 0 0
(вид)
Аудитивно 7 23,33 16 53,33 4 13,33 2 6,66 0 0
(слух)
Проблеми во 8 26,66 15 50 4 13,33 2 6,66 0 0
говорот
Интелектуална 2 6,66 7 23,33 11 36,66 7 23,33 1 3,33
Аутизам 1 3,33 10 33,33 10 33,33 7 23,33 1 3,33
49
Графикон 25
Од табела 27. и графикон 12. можеме да согледаме дека (60%) од студентите одговориле
дека лицата со инвалидност не треба да имаат право на сексуален живот поради причина
дека не се способни за донесување одлуки, (27%) од студентите одговориле дека овие
лица не треба да имаат право на сексуален живот поради тоа што се ранливи на
злоупотреба, (48,5%) од студентите проблем го гледаат како ризик од забременување,
(42,8%) од студентите мислат дека овие лица не се способни за одгледување на дете,
( 25,7%) од студентите како причина ја гледаат тоа што лицата со инвалидност не се
способни за одржливи односи и брак и (11,4%) од студентите мислат дека лицата со
инвалидност не се заинтересирани за брак.
50
Табела 27
Причина N %
Не се способни
за донесување на
8 27
одлуки или
согласност
Ранливи на
15 50
злоупотреба
Ризик од
забременување,
на пр.
13 44
потешкотии да
користат
контрацепција
за одгледување 11 37
на дете/ца
за одржливи 11 37
односи или брак
Лицата со
инвалидност не
се 4 14
заинтересирани
за секс
Друго (наведете
0 0
која) -
Графикон 26
51
Од табела 29. и графикон 14. можеме да видиме дека (45,7%) од студентите одговориле
дека лицата со телесна инвалидност не треба да имаат деца поради загриженост за
емоционалната благосостојба на детето (на пример. недостаток на стабилност и љувов,
грижа за детето), (57%) од студентите одговориле дека лицата со инвалидност не треба да
имаат деца поради ризик дека попреченоста ќе се пренесе на детето, (31,4%) од студентите
како причина ја наведуваат загриженоста дека родителите со инвалидност не можат
економски да го обезбедат детето, (42,8%) одговориле дека причината е физичката
благосостојба на детето, (51,4%) одговориле дека причината е загриженост за
интелектуалниот развој на детето, (42,8%) од студентите ја наведуваат причината како
недостаток на државна или социјална поддршка на родителите со инвалидност и (28,5%)
од студентите одговориле дека причината е загриженост дека детето на инвалидните лица
може да биде стигматизирано.
4. Интерпретација на резултатите и дискусија
Интерпретацијата на резултатите од испитувањето покажаа различно познавање на

видовите на инвалидност, третманот на лицата со инвалидност во општеството.
52
5. Заклучни сознанија и препораки
Во оваа студија, се испитуваше подготвеноста на наставниот кадар во средните
училишта да ги прифатат ученици со инвалидност. Наставниците покажуваат позитивен
став кон заедничко образование учениците со инвалидност и нивните врсници, повеќе од
половина од нив сметаат дека тоа е процес кој бара селективен пристап во зависност од
видот и сериозноста на инвалидноста. Тие ја поддржуваат инклузијата од хуманистичка
гледна точка, но повеќето од нив изразија сомневање околу академски успех на класовите
кои имаат вклучено ученици инвалидност. Забележлива е поделбата на ставови кон
погодната средина за учениците со инвалидност- редовни средни или специјални
училишта.
Најголем број на наставници имаа искуство во работа со ученици со инвалидност.
Како едни од најважните проблеми од заедничката едукација наставниците издвоиле:
отфрлање на ученици со инвалидност од страна на нивните врсници и нивните родители,
неможноста за соодветна оценка на учениците и недостатокот на материјални ресурси кои
се неопходни за соодветна подготовка на училиштето. Проблеми во остварувањето на
образовните и воспитните цели на наставниците поврзани со намалена способности на
учениците.
Предлози за поквалитетна работа на наставниците во инклузивниот клас се:
поразлични аранжмани на наставните планови, што подразбира спроведување на
индивидуализирана настава и создавање индивидуални образовани планови со интензивна
соработка со експерти, професионален развој на наставниците, и мал број на студенти во
класот.
Понатамошните истражувања треба да бидат насочени кон испитување на фактори
кои влијаат на формирање на позитивни ставови кон инклузијата и деца со инвалидност.
Ова може да се постигне со собирање на информации за квалитетот и содржината на
обуката која ја поминале наставниците, и запознавање со искуствата на наставниците во
работата со различни категории на ученици кои имаат инвалидност.
53
Би било интересно да се имплементира и лонгитудинална студија за ставовите на
наставниците кон инклузијата. Тоа ќе овозможи согледување на трансформација на
ставовите на наставниците и детално запознавање со процесот на нивно менување.
Пронаоѓање на стратегии кои овозможат мотивирање на наставниците да вложат напор и
ги подобрат своите професионални вештини за инклузивниот образовен процес.
Врз основа на резултаите од истражувањето, реализираните цели на истражувањето и

изведените заклучоци, можеме да ги дадеме следните предлог мерки.
1.Потребно е да се организираат курсеви, семинари за студентите, во кои ќе имаат

можност да се запознаат со терминот ,,лица со инвалидност‘’, а подетално да се запознаат
со различни категории на лица со инвалидност.
2.Потребно е да се вклучат и студентитете како волонтери за работа со лица со

инвалидност.
3.Потребно е студентите да ги посетуваат разните дневни центри за лица со инвалидност,

училишта каде посетуваат настава.
4.Потребно е да се намали бројот на предрасуди кон лицата со инвалидност
5.Потребно е студентите да се запознаат со средствата кои ги користат лицата со

инавалидност (бел стап, асистивни помагала, инвалидска количка, куче водич,браева
азбука, знаковен јазик).
54
6. Прилози
ПРАШАЛНИК
Пол: M Ж Возраст: _______
Националност: _______________ Село/град на живеење: _______________
Брачен статус: a) во брак б) самец в) разведен/вдовец
Дали имате деца: а) да б) не
Образование: a) основно б) средно в) вишо
г) високо друго ___________
Вработен: a) да б) не Работно место: _____________
Дали сте религиозни: а) да б) делумно в) не
Терминот "лица со инвалидност" се однесува на ____________________________

________________________________________________________________
Болести, состојби или оштетувања кои ги имаат лицата со инвалидност (можете да

наведете еден или повеќе одговори)
Лица со инвалидност
Телесно оштетување
Интелектуална попреченост
Ментална болест, депресија, шизофренија, анорексија
Глувост или сериозно оштетување на слухот
55
Слепило или сериозно оштетување на видот
Хронични болести (дијабетес, епилепсија)
СИДА
Проблеми во говорот
Алкохолизам
Ништо од гореспоменатото
Друго (наведете што)-
Дали имате некое од следниве оштетувања:
а) телесна инвалидност
б) интелектуална попреченост
в) психолошки или емоционални проблеми
г) хронична болест
д) глувост или сериозно оштетување на слухот
ѓ) слепило или сериозно оштетување на видот
е) друго _______________
ж) ништо од горенаведеното
Дали познавате лице со инвалидност? a) да б) не

Ако познавате, дали лицето со инвалидност е Ваш:
а) сосед д) далечен роднина
б) пријател ѓ) сопружник/партнер
в) познаник е) колега
г) близок роднина ж) не сум сигурен/не знам
Каков вид на инвалидност има лицето што го познавате? (ако познавате повеќе од едно
лица со инвалидност треба да заокружете повеќе одговори)
а) телесна инвалидност
б) интелектуална попреченост
в) психолошки или емоционални проблеми
г) хронична болест
д) глувост или сериозно оштетување на слухот
ѓ) слепило или сериозно оштетување на видот
е) друго _______________
56
Кога Ве прашуваме за лицата со инвалидност мислиме на лицата со телесна
инвалидност, оштетување на видот или слухот, проблеми во говорот, интелектуална
попреченост и аутизам.
Ве молам заокружете го Вашиот мислење за секоја од наведените изјави:

Лицата со инвалидност се третираат како рамноправни членови во општеството
1. силно се согласувам
2. се согласувам
3. ниту се согласувам, ниту пак не се согласувам
4. не се согласувам
5. силно не се согласувам
Лицата со наведените оштетувања се во можност комплетно да учествуваат во општествениот
живот
Телесно
Визуелно
(вид)
Аудитивно
(слух)
Проблеми во
говорот
Интелектуална
Аутизам
Државата обезбедува доволно поволности за лицата со инвалидност

1. силно се согласувам
2. се согласувам
3. ниту се согласувам, ниту пак не се согласувам
4. не се согласувам
5. силно не се согласувам
Инвалидноста и образованието
Дали мислите дека лицата со инвалидност имаат еднакви образовни можности?
57
1) да
2) не
3) не знам
Децата со наведените оштетувања треба да учат во истите училишта како и децата без пречки во
развојот
Телесно
Визуелно
(вид)
Аудитивно
(слух)
говорот
Аутизам
Дали ќе се спротивставите ако во одделението на Вашето дете има дете со:

Оштетување да не
Телесно
Визуелно (вид)
Аудитивно (слух)
Проблеми во говорот
Интелектуална попреченост
Аутизам
Проблеми во однесувањето
Со знакот Х забележете една или повеќе причини зошто не би се согласиле во одделението

на вашето дете да има дете со одредени пречки во развојот
Причина
За децата со телесна инвалидност потребна е посебна опрема, нега, др.
Напредокот на децата без пречки во развојот ќе биде спречен
Децата со посебни потреби не добиваат доволно поддршка за нивните
посебни потреби
Ментални или емоционални причини
Безбедноста на децата без пречки во развојот е загрозена
Напредокот на децата со инвалидност ќе биде спречен
Безбедноста на децата со пречки во развојот е загрозена
Друго (наведете која) -
58
Инвалидноста и вработувањето
На скала од 1 до 5 (1-непријатно и 5-удобно) напишете како ќе се чувствувате ако лицата со
следните нарушувања се ваши колеги?
Телесно 1 2 3 4 5
Визуелно (вид) 1 2 3 4 5
Аудитивно (слух) 1 2 3 4 5
Проблеми во говорот 1 2 3 4 5
Интелектуална попреченост 1 2 3 4 5
Аутизам 1 2 3 4 5
Со знакот Х забележете една или повеќе причини поради кои ќе се чувствувате непријатно ако
имате колега со инвалидност
Причина
Субјективни (на пр. не знаете како да се однесувате, би морале физички да им
помогнете, што смеете или не смеете да кажете)
Загриженост за безбедноста за себе или другите
Загриженост за безбедноста на лицето со инвалидитет, на пр. поголем ризик да
имаат незгода
Проблеми во однесувањето, на пр. агресивно однесување, проблеми со
интерперсоналната комуникација, тимска работа
Работната средина не е адаптирана на нивните потреби, подобро е да работат во
заштитни работилници
Зголемена работа за себе или колегите, на пр. тие ќе имаат почести отсуства,
потребна им е дополнителна и/или физички помош
Мора да се направат адаптации, на пр. промени на зградата предизвикувајќи прекин
на работат, обезбедување на специјализирана опрема или дополнителна поддршка
на персоналот
Инвалидноста и социјалните односи

На скала од 1 до 5 (1-непријатно и 5-удобно) напишете како ќе се чувствувате ако лицата со
следните нарушувања се ваши соседи?
Телесно 1 2 3 4 5
Визуелно (вид) 1 2 3 4 5
Аудитивно (слух) 1 2 3 4 5
Проблеми во говорот 1 2 3 4 5
Интелектуална попреченост 1 2 3 4 5
59
Аутизам 1 2 3 4 5
Дали посетувате некои групи во заедницата (на пр. спортски клубови, граѓански
здруженија, црковни групи, социјални групи или организации итн):
a) често
b) ретко
c) никогаш
Бариери за реализирање на Вашите секојдневни животни активности :
Бариера Да Делумно Не
Приходи
Физичка средина
Служби за поддршка
Ставови на луѓето
Превоз
Пристап до информации
Закони, официјални регулативи и права
Лични карактеристики
Се од горенаведеното
Пријатели и семејство
Ниеднаш/ 1-2 3 -4 5-8 9 или
Ниту еден повеќе
Семејство
Месечно, колку често се гледате или
слушате со роднините?
На колку роднини можете да им се
јавите за помош?
Со колку роднини можете да зборувате
за приватни работи?
Пријатели
Месечно, колку често се гледате или
слушате со пријателите?
На колку пријатели можете да им се
јавите за помош?
Со колку пријатели можете да зборувате
за приватни работи?
LUBBEN SOCIAL NETWORK SCALE – 6 (LSNS-6)
Лицата со наведените нарушувања имаат право на сексуален живот како и секој друг
Во се согласувам Ниту се не се Во
Оштетување потполност согласувам, согласувам потполност
Телесно
60
Визуелно
(вид)
Аудитивно
(слух)
говорот
Аутизам
Со знакот Х забележете една или повеќе причини поради кои сметате дека лицата со
одреден вид на инвалидност не би требало да имаат право на сексуален живот
Причина
Не се способни за донесување на одлуки или согласност
Ранливи на злоупотреба
Ризик од забременување, на пр. потешкотии да користат
контрацепција
Не се способни за одгледување на дете/ца
Не се способни за одржливи односи или брак
Лицата со инвалидност не се заинтересирани за секс
Лицата со наведените нарушувања треба да имаат деца

Во потполност Се согласувам Ниту се Не се Во потполност
Оштетување се согласувам согласувам, ниту согласувам не се
пак не се согласувам
Телесно
Визуелно
(вид)
Аудитивно (слух)
говорот
Аутизам
Со знакот Х забележете една или повеќе причини поради кои сметате дека лицата со
одреден вид на инвалидност не би требало да имаат деца
Причина
Загриженост за емоционалната благосостојба на детето
(на пример, недостатокот на стабилност или љубов)
Ризик дека попреченоста ќе се пренесе на детето
61
Загриженост дека родителите со инвалидност не можат
економски да го обезбедат детето
Загриженост за физичката благосостојба на детето
(на пример, исхрана, хигиена)
Загриженост околу интелектуалниот развој на детето
(на пример, говор, образование)
Недостатокот на државна или социјална поддршка на родителите со
инвалидност
Загриженост дека детето може да биде стигматизирано
62
7. Користена литература
1. A national survey of public attitudes to disability in ireland (2011). Dublin: National

disability authority of Irland.
2. ,,Правилникот за регулирање на специфичните потреби на лицата со пречки во
физичкиот или психичкиот развој (сл. весник на Р.М. бр. 30/ 2000)
3. Algahazo, e.m. & e.el.n. Gaad, e. (2004): General education teachers in the United Arab
Emirates and their acceptance of the inclusion of students with disabilities, British
Journal of Special Education, Vol. 31, No. 2, 94-99.
4. Angelides, P., Stylianou, T. & P. Gibbs (2006): Preparing teachers for inclusive education
in Cyprus, Teaching and Teacher Education, Vol. 22, No. 4, 513–522.
5. Arsenović-Pavlović, M., Radovanović, V. i Z. Jolić (2006): Stavovi i mišljenja nastavnika
razredne nastave prema inkluziji i promenama u školi, Empirijska istraživanja u
psihologiji, 55-62.
6. Avramidis, E. & B. Norwich (2002): Teachers’ attitudes towards integration/inclusion: a
review of the literature, European Journal of Special Needs Education, Vol. 17, No. 2,
129–147.
7. Fokolade, O.A. & S.O. Adeniyi (2009): Attitude of teachers toward the inclusion of
children with special needs in the general education classroom: the case of teachers in
selected schools in Nigeria, Journal of the International Association of Special Education,
Vol. 10, No.1, 60-64
8. Fuchs, D. & L.S. Fuchs (1994): Inclusive schools movement and the radicalization of
special education reform, Exceptional children, Vol. 60, No. 4, 294-305.
9. Bratkovic, D. i Teodorovic, B. (2002), Inkluzivna eduklacija, Zbornik radova: Odgoj,
obrazovanje, rehabilitacija djece i mladeži s posebnim potrebama.
10. Bratkovic, D. i Teodorovic, B. (2003), Inkluzivna edukacija. Prirucnik seminara za
edukaciju III: Deinstitucionalizacija djece s teškocama u razvoju, 67-83.
11. Cudina, M. i Obradovic, J. (1975), Psihologija, Zagreb: Panorama.
12. Cehic, E. (2001), Psihološko-pedagoške pretpostavke odgoja i obrazovanja djece s
posebnim potrebama, Zbornik radova medunarodnog simpozija “Društvena i odgojno-
obrazovna briga o osobama s posebnim potrebama, danas i sutra“, str. 27-32.
13. Dervišbegovic, M. (1997), Socijalna pedagogija sa andragogijom, Sarajevo.
14. Igric, Lj. (2001), Dijete i društvo, Casopis za promicanje prava djeteta, broj 3, str. 293-
63
300
15. Juric, V. (2004), Metodika rada školskog pedagoga-psihologa, Zagreb: Školska knjiga.
16. Kiš- glavaš, L. (1999), Promjena stava ucitelja prema ucenicima usporenog kognitivnog
razvoja, Disertacija, Zagreb: Sveucilište u Zagrebu.
17. Kovacevic, V., Stancic, V. i Mejovšek, M. (1988), Osnove teorije defektologije, Zagreb:
Fakultet za defektologiju Sveucilišta u Zagrebu.
18. Kretch, D. i Crutehfield, R.S. (1976), Elementi psihologije, Beograd: Naucna knjiga.
19. Mešalic, Š., Mahmutagic, A. i Nadžihasanovic, H. (2004), Edukacija i socijalizacija
ucenika usporenog kognitivnog razvoja.
20. Milovanovic, V. (2001), Prirucnik za inkluzivnu nastavu, Humanitarna organizacija
“Duga“.
21. Rott, N. (1990), Opšta psihologija, Beograd.
22. Sekulic-Majurec, A. (1997), Integracija kao pretpostavka uspješne socijalizacije djece i
mladeži s teškocama u razvoju: ocekivanja, postignuca, perspektive. Društvena
istraživanja, broj 6.
23. Stancic, Z. i Ivancici, D. (1999), Nastavnik-cimbenik kvalitete u odgoju I obrazovanju
ucenika usporenog kognitivnog razvoja. (U: Nastavnik-cimbenik kvalitete u odgoju I
obrazovanju, Rijeka: Filozofski fakultet).
64

Ставовите на наставниците

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ставовите на наставниците

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ИСПИТУВАЊЕ НА СТАВОВИТЕ НА НАСТАВНИЦИТЕ ВО ОДНОС

1.1.Дефиниција и класификација на лица со инвалидност....................................................4

1.1.1.Лица со оштетен вид.........................................................................................................5

1.1.2. Лица со оштетен слух......................................................................................................5

1.1.3 Телесно- инвалидни лица.................................................................................................7

1.1.4 Лица со интелектуална попреченост...............................................................................8

1.1.5. Лица со комбинирани пречки во развојот......................................................................9

1.2. Карактеристики на лица со инвалидност...........................................................................10

1.2.1. Карактеристики на лицата со интелектуална попреченост........................................12

1.2.3. Карактеристики на слепи и слабовидни лица.............................................................14

1.2.4 Карактеристики на лица со оштетен слух....................................................................15

1.2.5. Карактеристики на лица со телесна инвалидност.......................................................16

1.4. Релевантни истражувања на проблемот.............................................................................19

1.4.2. Досегашни студии..........................................................................................................20

1.4.3. Наставникот и неговите ставови...................................................................................22

2.2. Цел на истражување..........................................................................................................24

2.8.Техники и инструменти на истражување.........................................................................27

2.8.2 Начин на примена на инструментот..............................................................................28

4.Интерпретација на резултатите и дискусија..........................................................................29

5.Заклучни сознанија и препораки.............................................................................................34

Ставовите кон лицата со инвалидитет со векови биле сегрегирани од предрасудите

Така се развива медицински модел за „поправка“ на детето, неговата „подготовка“

Веќе кон крајот на шеесеттите години на 20 век, светот почна да се сомнева во

Основниот принцип на кои се темели инклузијата е нормализацијата. Создавање на

Лицата со инвалидност имаат одговорност и должност кон другите членови на

Затоа, со причина Cehic (2001) предупредува дека сегрегацијата на децата со

1.1.Дефиниција и класификација на лица со инвалидност

Дефектологија е подрачје на теоријата на истражувањето и на практиката, што

Во Р. Македонија се користи класификацијата според ,,Правилникот за регулирање

 Лица со оштетен вид (слепи и слабовидни)

1.1.1. Лица со оштетен вид

Практично слепо лице се смета лице со толку намалена функционална способност

1.1.2. Лица со оштетен слух

За глуви се сметаат оние кај кои оштетувањето на слухот е поголемо од 80 дб и кои

Децата со слушно оштетување кои по детектирањето на слушното оштетување,

1.1.4 Лица со интелектуална попреченост

Интелектуална попреченост е состојба на забавен или непотполн психички развој

1.1.5. Лица со комбинирани пречки во развојот

1.2. Карактеристики на лица со инвалидност

Во современите дефектолошки испитувања се пошироко место заземаат поедини

Специфичните особини во спознајната дејност на различни категории на децата со

Современите постигнувања во развојот на сурдопедагогијата препорачуваат

1.2.1. Карактеристики на лицата со интелектуална попреченост

1.2.3. Карактеристики на слепи и слабовидни лица

1.2.4 Карактеристики на лица со оштетен слух

Оштетувањето на слухот е комплексен проблем, каде поради недостатокот на

1.2.5. Карактеристики на лица со телесна инвалидност

Телесната инвалидност претставува подкатегорија на поимот физичка инвалидност

- Телесна инвалидност од педагошки аспект

Интеграцијата и претходела на инклузијата. Преку интеграцијата, општеството

 Да се биде еден со друг, како да се справиме со разликите и разновидноста (Forest-

Голем број на автори (Tomic, 2007) ги наведуваат следниве предности на инклузијата:

Како што е наведено во Конвенцијата за правата на детето, заедницата е должна да

1.4. Релевантни истражувања на проблемот

1.4.2. Досегашни студии

1.4.3. Наставникот и неговите ставови

Наставникот и ученикот се главните фактори во интеракција за создавање на

Како директен изведувач на наставниот процес наставникот / учителот игра

Позитивни ставови кон вклучување на учениците со посебни потреби се важен

Наставниците генерално изразуваат негативни ставови кон вклучување на

Овие ставови може да се толкуваат како недостаток на самодоверба кај

Интензивен контакт со учениците кои имаат тешкотии, искуство во работа со нив и

Предмет на ова истражување се ставовите на наставниците од С.О.У „Гостивар“