วิชา หม้ อแปลงไฟฟ้ า 1

1
รหัสวิชา 2104 – 2107

1
โครงสร้างและการทํางาน
ของหม้อแปลงไฟฟ้ า
วัตถุประสงค์
1. บอกโครงสร้าง ส่วนประกอบและชนิดของหม้อแปลงไฟฟ้ าได้
2. อธิบายหลักการทํางานของหม้อแปลงไฟฟ้ าได้

1.1 บทนํา
หม้อแปลง

(Step-up transformer) หรือ ให้ล ดแรงดัน ไฟฟ้ า ลงได้เ รียกว่า

หม้อ แปลงไฟฟ้ าแบบลดแรงดัน (Step-down transformer) ลัก ษณะของหม้อ
1-1

(ก) หม้ อแปลงไฟฟ้า 1 เฟส (ข) หม้ อแปลงไฟฟ้า 3 เฟส (ค)หม้ อแปลงในระบบอิเล็กทรอนิกส์
1- หม้อแปลงไฟฟ้ า

ELWE(THAILAND) หน้า 1
 วิชา หม้ อแปลงไฟฟ้ า 1
2
รหัสวิชา 2104 – 2107

1.2 โครงสร้างและส่วนประกอบ
โครงสร้าง คือ
ขดลวด(Winding) และแกนเหล็ก(Core)
ชนิด ขดลวดปฐมภูม ิ (Primary winding) ขด
ขดลวดทุตยิ ภูม ิ (Secondary winding) 1.2 ลักษณะ
แ 1.1(ก) และลักษณะ
1.1(ข)

สัญลักษณ์ต้นขดลวด แกนเหล็ก (Core) เส้นแรงแม่เหล็ก

(mutual flux)

(Primary Voltage ) ขดลวดทุต ิยภูมิ (Secondary Voltage)

+ (Secondary winding) +
ขดลวดปฐมภูมิ โหลด
(Primary winding) -
-

1.2

1.3 แกนเหล็กของหม้อแปลงไฟฟ้ า

ส่วนประกอบ หม้อแปลงไฟฟ้ า 1 เฟสและ 3 เฟส

Primary Winding)
ELWE(THAILAND) หน้า 2
 วิชา หม้ อแปลงไฟฟ้ า 1
3
รหัสวิชา 2104 – 2107

Secondary Winding)
Core)
ขดลวดพันรอบแกนเหล็ก แกนเหล็กของหม้อแปลงไฟฟ้ าจะเป็ นแกนเหล็ก
(Laminated Sheet Core)
เพราะทําให้ได้คา่ ความหนาแน่นของเส้นแรงแม่เหล็กมากและช่วยลดการ
สูญเสียกําลังไฟฟ้ าในแกนเหล็กด้วย

1.3 ขดลวดและแกนเหล็กของหม้อแปลงไฟฟ้ า

1.4 แกนเหล็กของหม้อแปลงไฟฟ้ าแบบ Laminated Core

Terminal)
Name Plate)
Coolant)
ขดลวด เช่น อากาศ, พัดลม,

ELWE(THAILAND) หน้า 3
 วิชา หม้ อแปลงไฟฟ้ า 1
4
รหัสวิชา 2104 – 2107

ความร้อน เป็ นต้น

Frame) หรือตัวถังของหม้อแปลง(Tank)

1.5 อุปกรณ์ระบายความร้อน

1.3 หลักการทํางาน

แม่เหล็ก (Flux) ระหว่างขดลวด

แปลงไฟฟ้ า ดัง รูป 1-6 ขดลวดปฐมภู ม ิต่ อ กับ
แหล่งจ่ายไฟฟ้ าสลับ จะทําให้เกิดกระแสไฟฟ้ า
ไหลเข้าขดลวดเกิดเป็ นเส้นแรงแม่เหล็ก (Flux)

ELWE(THAILAND) หน้า 4
 วิชา หม้ อแปลงไฟฟ้ า 1
5
รหัสวิชา 2104 – 2107

จํานวนรอบของขดลวดทุติ ลดแรงดัน (Step-

down) ในทางกลับกันถ้าจํานวนรอบของขดลวดปฐมภูมนิ ้ อยกว่าขดลวดทุติยภูม ิ
Step-up)

รูป 1-6

http://www.electrical4u.com/what-is-transformer-definition-working-principle-of-transformer/

แม่เหล็กไฟฟ้ า (Electro-magnetic Induction) ระหว่า งขดลวดกับ แกนเหล็ก มี

1-6
E ) เข้าทางขดปฐมภูม ิ ( N ) จะ
P P

เกิดกระแสไฟฟ้ าไหลในขดปฐมภูม ิ ( I ) P

(ข) กระแสไฟฟ้ าในขดปฐมภูม ิ ( I ) P

(ค)
ทุตยิ ภูม ิ ( N S Induce Voltage

ELWE(THAILAND) หน้า 5
 วิชา หม้ อแปลงไฟฟ้ า 1
6
รหัสวิชา 2104 – 2107

ขดทุตยิ ภูม ิ ( E S IS ) ทําให้

กับขดทุตยิ ภูมติ ดิ สว่างได้

(ก)กระแสปฐมภูมไิ หลเข้าขดลวดปฐมภูม ิ

(ข)เกิดเส้นแรงแม่เหล็ก (ø) จากขดลวดปฐมภูมไิ ปยังขดลวดทุตยิ ภูม ิ

(ค) ES )
รูป 1-6
http://harphys.com/wp-content/uploads/2010/10/transformer-movie-clip.swf

1.4 ประเภทของหม้อแปลงไฟฟ้ า
หม้อแปลงยังสามารถจําแนกประเภท
1. หม้อแปลง จํานวนรอบของขดลวด
ทุตยิ ภูมมิ ากกว่าขดลวดปฐมภูม ิ
ELWE(THAILAND) หน้า 6
 วิชา หม้ อแปลงไฟฟ้ า 1
7
รหัสวิชา 2104 – 2107

2. หม้อแปลงแบบลดแรงดัน จํานวนรอบของขดลวด
ทุตยิ ภูมนิ ้อยกว่าขดลวดปฐมภูม ิ 1-7

1-7 หม้อแปลงแรงดันลงและหม้อแปลงแรงดัน

Tap Transformer) จํานวน

รอบของขดลวดทุตยิ ภูม ิหลายขดลวด ทําให้มขี นาดของแรงดันไฟฟ้ าได้หลาย
ระดับ
Isolating
Transformer) ขดลวดทุตยิ ภูมจิ ะมีจํานวนรอบเท่ากันกับขดลวดปฐมภูมหิ รือมี

5. Variable Transformer) ขดลวดทุตยิ ภูม ิ

และปฐมภูมจิ ะเป็ นขดลวดขดเดียวกัน หรือ หม้อแปลงออโต้(Autotransformer)
มักใช้กบั การปรับขนาดแรงดันไฟฟ้ าให้กบั วงจรไฟฟ้ าตามต้องการ ปรับค่าได้
หรือหมุนแทปของขดลวด
6.หม้อแปลงกระแสไฟฟ้ า (Current Transformer :CT) ออกแบบมาให้ใช้

วงจร
: :
:
ELWE(THAILAND) หน้า 7
 วิชา หม้ อแปลงไฟฟ้ า 1
8
รหัสวิชา 2104 – 2107

A A หม้อแปลงกระแสจะต้องมีโหลดต่อไว้
กับ ด้า น ดัน
กระแสไฟฟ้ าผ่าน

1-8 หม้อแปลงแทป และหม้อแปลงออโต้

: http://www.hiwtc.com/products/variac-auto-transformer-5896-58854.htm

1-9 หม้อแปลงกระแสไฟฟ้ า

หลายแบบ ถ้าเป็ นหม้อแปลงแกนอากาศ แสดงในรูป 1-10(ก) หม้อแปลงแกน

เหล็กแสดงในรูป 1-10(ข)หม้อแปลงชนิดปรับค่าได้หรือหม้อแปลงออโต้แสดงใน
รูป 1-10(ค) และหม้อแปลงชนิดมีแทปกลางแสดงในรูป 1-10(ง)

ELWE(THAILAND) หน้า 8
 วิชา หม้ อแปลงไฟฟ้ า 1
9
รหัสวิชา 2104 – 2107

(ก)แกนอากาศ (ข) แกนเหล็ก (ค) หม้อแปลงออโต้ (ง)แทปกลาง

รูป 1-10 สัญลักษณ์ของหม้อแปลงไฟฟ้ า

ELWE(THAILAND) หน้า 9
 วิชา หม้ อแปลงไฟฟ้ า 1
10
รหัสวิชา 2104 – 2107

แบบฝึ กหัด 1

จากรูปด้านบน ใช้ตอบคําถามข้อ 1-4

1.ข้อใดคือขดลวดของหม้อแปลงไฟฟ้ า
ก. A ข. B ค. C ง. D
2.ข้อใดคือ ของหม้อแปลงไฟฟ้ า
ก. A ข. B ค. C ง. D
3.
ก. E ข. D ค. C ง. B
4.
ก. ออโต้ ข. แทปกลาง ค. 1 เฟส ง. 3 เฟส
5.

ก. รับแรงดัน, จ่ายแรงดัน
ข. รับแรงดัน, รับกระแส
ค. รับแรงดัน, รับแรงดัน
ง.รับกระแส, รับแรงดัน

ELWE(THAILAND) หน้า 10
 วิชา หม้ อแปลงไฟฟ้ า 1
11
รหัสวิชา 2104 – 2107

6. แกนเหล็กชนิด Laminated Sheet Core มีคุณสมบัตดิ งั ข้อใด

ก. ลดการสูญเสียกําลังไฟฟ้ าในขดลวดปฐมภูม ิ
ข. ลดการสูญเสียกําลังไฟฟ้ าในขดลวดทุตยิ ภูม ิ
ค. ลดการสูญเสียกําลังไฟฟ้ า
ง. ลดการสูญเสียกําลังไฟฟ้ าในแกนเหล็ก
7. หม้อแปลง ……จากวงจรไฟฟ้ า สองวงจร
..................
ก. ส่งผ่านพลังงานไฟฟ้ า, โดยใช้กฎของฟาราเดย์
ข. ส่งผ่านพลังงานไฟฟ้ า,
ค. ส่งผ่านแรงดันไฟฟ้ า, โดยเส้นแรงแม่เหล็ก
ง. ส่งผ่านแรงดันไฟฟ้ า,

จาก ใช้ตอบคําถามข้อ 8-10

8.ข้อใดคือหม้อแปลงออโต้
ก. A ข. C ค. D ง. E

ELWE(THAILAND) หน้า 11
 วิชา หม้ อแปลงไฟฟ้ า 1
12
รหัสวิชา 2104 – 2107

9.
ก. A ข. B ค. C ง. D
10.ข้อใดคือหม้อแปลงกระแสไฟฟ้ า
ก. A ข. B ค. C ง. D

ELWE(THAILAND) หน้า 12