2) AHŞAP YAPILARDA BĐRLEŞĐMLER

Ahşap yapılarda birleşimler genellikle aşağıdaki sebeplerle yapılmaktadır.

Farklı taşıyıcı elemanların (kolon-kiriş, kiriş-kiriş, alt başlık-üst başlık, dikme-alt

başlık vb.) birbirine bağlanması

Eleman boyunun uzatılması

Eleman en kesitinin arttırılması

2.1) Genel Bilgiler

Ahşap yapılarda elemanlar arasındaki kuvvet aktarımı iki şekilde gerçekleştirilmektedir.

Birleşim yüzeylerindeki basınç gerilmeleri yoluyla: Bu tür birleşimlerde kuvvet,

elemanlarda oluşturulan dişler vasıtasıyla aktarılır. Kullanım alanı sınırlıdır. Bu tür
birleşimler “Dişli birleşimler” olarak tanımlanmaktadır.

Tipik bir dişli birleşim detayları

Doğrudan birleşim araçlarından yararlanarak: Bu tür birleşimlerde kuvvet, belirli

sayıda birleşim aracı vasıtasıyla aktarılır. Ahşap yapılarda kullanılan birleşim araçları
aşağıda verilmiştir.

Çivi (ders kapsamında öğretilecek)

Bulon (ders kapsamında öğretilecek)

Kama (Ahşap kama, Çelik kama, Pim kama)

Ağaç Vidası

Tutkal

Çivi Bulon Kama Vida

1
BAÜ MÜH.MĐM. FAK. ĐNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELĐK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 2.HAFTA (2013)
2.2) Birleşim araçlarının hesabı

Birleşim araçlarının emniyetle taşıyabilecekleri yükler aşağıda şekilde gösterilen çekme deneyi
ile belirlenir.

Çekme deneyinde, Pk kırılma yükü belirlenir ve bu kırılma yükü Pk’nın 2.75’de biri
(Pk/2.75) hesaplanır.

Deney esnasında ahşap elemanların birbirine göre yerdeğiştirme (kayma) miktarı δ
ölçülür. Bu kayma miktarının 1,5 mm olduğu andaki yük değeri P1,5 belirlenir.

(Pk/2.75) ile P1,5 değerleri karşılaştırılır. Küçük olan, birleşimin emniyetle taşıyabileceği
en büyük yük Pem olarak kabul edilir.

Birleşimin taşıyabileceği en büyük yük değeri deney numunesindeki birleşim elemanı
1
sayısına bölünerek, bir birleşim elemanının emniyetle taşıyabileceği en büyük yük Pem
belirlenir. Tutkalda ise Pem , 1 cm2 alanın emniyetle taşıyabileceği en büyük yük olarak
1

tanımlanır.
P
P(kg)
Birleşim
aracı Kırılma Yükü
PB
δ

PB PB : Birleşimin kırılma yükü

2.75 Pem : Birleşimin emniyetli taşıma yükü
Pem δ : Đki parçanın birbirne göre kayma miktarı
δ (mm)
P/2 P/2 0
1.5

Birleşimin emniyetle taşıyabileceği en büyük yükün (Pem ) belirlenmesi

Çivili bir birleşimin kırılma yüküne ulaştığı andaki durumu

2
BAÜ MÜH.MĐM. FAK. ĐNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELĐK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 2.HAFTA (2013)
Çivi, bulon, kama ve tutkal için yukarıda sözü edilen deney gerçekleştirildiğinde;

Tutkal Çivi Kama Bulon

P(kg) P(kg) P(kg)

P(kg)

PB PB PB
PB

Pem Pem Pem

Pem
1.5 δ(mm) δ(mm)
1.5 δ(mm)
1.5 δ(mm) 1.5

Çivi, bulon, kama ve tutkallı birleşimlerde Pem değerinin deney ile belirlenmesi

Çivi, tutkal, kama ve vidalı birleşimlerde (Pk/2.75) değerinin etkili olduğu, yani bu
birleşimlerin rijit olduğu, özellikle tutkalın çok rijit olduğu,

Bulonlu birleşimde ise P1,5 değerinin etkili olduğu, yani birleşimin oynak (rijitliği düşük)
olduğu

Sonucuna varılmaktadır. Buradan,

bulonun diğer birleşimler ile birlikte kullanılamayacağı,

tutkal ile diğer birleşim araçlarının birlikte kullanılmasının uygun olmadığı

söylenebilmektedir.

Ahşap elemanların birleşiminde çözüm isteyen üç problem mevcuttur. Bunlar:

Birleşim elemanının çapı (d) ve boyu (l)

Birleştirilen ahşapların kalınlığına bağlı olarak tablolardan seçilir.

Birleşim elemanlarının sayısı (n)

Birleşime etkiyen kuvvet (P) , bir birleşim aracının emniyetle taşıyabileceği en büyük
1
yüke ( Pem ) bölünerek belirlenir.
P
n ≥ 1
( n: birleşim aracı sayısı )
Pem

Birleşim elemanlarının birleşim yerinde düzenlenmesi ve detay resminin çizilmesi
Yönetmelikte belirtilen konstrüktif kurallara göre düzenleme yapılır.

3
BAÜ MÜH.MĐM. FAK. ĐNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELĐK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 2.HAFTA (2013)
Tutkallı birleşimlerde çap, ölçü ve eleman sayısı yerine, tutkal tipi ve birleşim yüzeyi boyutları
söz konusu olmaktadır.

2.3 Çivili birleşimler

Çivi, daire kesitli, bir ucu gömme başlı, bir ucu sivri, çelikten imal edilmiş birleşim aracıdır.
Çiviler karakteristik olarak çap ve boy ile ifade edilirler.

Örneğin: 55/140 ‘lık çivi denildiğinde,

çapı 55x1/10mm =5,5 mm olan, boyu 140 mm olan çivi ifade edilmektedir.

Ahşap yapılarda kullanılabilecek çiviler ahşap kalınlığına bağlı olarak TS 155/1 ‘de
verilmektedir.

Ahşap kalınlığına bağlı çivi seçimi

En küçük ahşap
Kullanılabilen çivi
Kalınlığı (mm)
24 31/70 34/90 38/100
26 34/90 38/100 42/110
30 38/100 42/110 46/130
40 42/110 46/130 55/140
50 46/130 55/140 55/160
60 55/160 60/180 70/210
70 60/180 70/210 75/230
80 70/210 75/230 80/260

Not: Çivi delikleri matkap ile önceden açılırsa 46/130 ve daha büyük çivilerde, tabloda verilen
değerlerden daha küçük ahşap kalınlıkları kullanılabilir (TS 647).

1
2.3.1 Çivili birleşimlerde Pem değerinin belirlenmesi
1
Çivili birleşimlerde Pem ,

çivinin çapına (d),

çivinin kaç etkili (m) çalıştığına bağlı olarak

bağlı olarak belirlenmektedir. Çivilerde etki sayısı (m) çivilerin ahşaplar içersindeki konumuna
göre belirlenir.
Buna göre;

öncelikle aşağıdaki birleşim şekillerinden yararlanarak,
etki sayısı (m) belirlenir.
1

daha sonra Pem = m. Nç ( kg ) ifadesi ile bir çivinin emniyetle taşıyabileceği en büyük

yük değeri hesaplanır.

500.d 2
Bu bağıntıda (d) cm olarak çivi çapını göstermek üzere Nç = ifadesi ile (kg)
1+ d
biriminde elde edilir.

1
Eğer çiviler önceden açılmış 0.85d çapındaki deliklere çakılarak birleşim yapılırsa Pem değerleri
%25 arttırılabilir. Meşe ve kayın keresteleri için mutlaka bu yol uygulanması gerekmektedir.

4
BAÜ MÜH.MĐM. FAK. ĐNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELĐK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 2.HAFTA (2013)
l : çivi boyu s : ikinci veya üçüncü ahşaba girme boyu a1 , a2 , a3 : ahşap kalınlıkları d: çivi

l l l

s s

a1 a2 a1 a2 a1 a2

s m=0
m=1 m=
12.d

a1 a1 a1

a2 m=1
m=1 m=
12.d

s s s

s s s
a1 a1 a1

s
m=2 m= 1 + m=1
8.d

a1 a1 a1

a 1,3
m=2 m= 1 + m=2
8.d

5
BAÜ MÜH.MĐM. FAK. ĐNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELĐK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 2.HAFTA (2013)
2.3.2 Çivili birleşimlerde konstrüktif kurallar

1

Bir birleşimde arka arkaya 10 sıradan fazla çivi sırası olması durumunda Pem %10,
1
20 sıradan fazla çivi sırası olması durumunda Pem %20 azaltılarak hesap yapılır.

Kuvvet ne kadar az olursa olsun tek etkili en az dört veya çift etkili en az 2 çivi
kullanmadıkça çivili birleşim yapılmış sayılmaz.

1

Dairesel elemanların düz elemanlara birleşiminde Pem değerlerinin 2/3 ü kullanılmalıdır.

Çivilerin birleşimdeki yerleşiminin aşağıdaki koşulları sağlaması gerekmektedir.

Çivili birleşimlerde yerleşim düzeni için verilen konstrüktif kurallar

6
BAÜ MÜH.MĐM. FAK. ĐNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELĐK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 2.HAFTA (2013)

Birleşimdeki çiviler çift etkili ise çivilerin yarısı ön yüzden yarısı arka yüzden çakılır
(Şekil a,b).

Birleşimdeki çiviler tek etkili olup, orta ahşapta üst üste biner ve binme payı orta ahşabın
kalınlığının 1/3’nü aşarsa, çivilerin yarısı ön yüzden yarısı arka yüzden çakılır (Şekil a,c).

Çivili birleşimlerde yerleşim düzeni için verilen konstrüktif kurallar

Diğer konstrüktif kurallar için TS 647’ye bakılmalıdır.

7
BAÜ MÜH.MĐM. FAK. ĐNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELĐK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 2.HAFTA (2013)
2.4 Bulonlu birleşimler
Bulon, gövde, bulon başı, pul (rondela) ve somun bileşenlerinden oluşan çelik birleşim aracıdır.
Ahşap yapılarda St 37 çeliğinden üretililen bulonlar kullanılmaktadır. Bulonlar karaekteristik
olarak iki farklı sistem ile ifade edilmektedir. Bunlar Metrik sistem ve Withworth sistemleridir.
Yaygın olarak kullanılan Metrik sistemdir.
Metrik sistemde bulonlar M12, M16, M20, M22, M24 şeklinde gösterilirler.
M harfinin yanındaki sayılar mm cinsinden bulonun çapını (d) göstermektedir. Bulonun diğer
boyutları (baş kalınlığı, somun kalınlığı, dişli gövde uzunluğu, pul özellikleri vb.) TS 79 ve TS
80’ de yer almaktadır.

dişli gövde

Bulon başı

BULON

somun
Pul (rondela
Bulon ve bileşenleri

1
2.4.1 Bulonlu Birleşimlerde Pem değerinin belirlenmesi
1
Bulonlu birleşimlerde kuvvetin liflere paralel olması durumunda Pem aşağıdaki bağıntılar ile
belirlenir.

(P= σlem . a . d)
1
P = min
em
(P=A . d2 )

d: Bulon çapı (cm)

a: Birleşimdeki en küçük ahşap kalınlığı (cm)
1
(Not: Çift etkili birleşimlerde, orta ahşap ve kenar ahşaplar için ayrı ayrı Pem hesaplanır ve küçük
olan kullanılır)
A: Bulon için sınır gerilme (kg/cm2) (aşağıdaki çizelgeden alınır, TS647)
σlem : Ahşap için sınır gerilme (kg/cm2) (aşağıdaki çizelgeden alınır, TS647)

8
BAÜ MÜH.MĐM. FAK. ĐNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELĐK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 2.HAFTA (2013)
Özel durumlar

1

Kuvvetin liflere dik gelmesi halinde Pem değeri %25 azaltılır.
1

Kuvvetin liflere eğik gelmesi halinde, paralel ve dik Pem değerleri arasında lineer interpolasyon
1
yapılarak Pem değeri belirlenir. Buna göre ;
α
1
Pemα
= (1 − 1
).Pem (oo < α < 90o)
360
1

Çift etkili birleşimlerde kenar ahşaplar yerine çelik levhalar kullanılması durumunda Pem değeri
%25 arttırılabilir.

Emniyetli taşıma yükü aşılmış bir bulonlu Kırılma yüküne ulaşmış bir bulonlu
birleşim görüntüsü birleşim görüntüsü

TS 647 ‘ye göre bulonlu birleşim için karakteristik hesap değerleri tablosu

9
BAÜ MÜH.MĐM. FAK. ĐNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELĐK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 2.HAFTA (2013)
2.4.2 Bulonlu birleşimlerde konstrüktif kurallar (TS 647)

Kuvvet ne kadar az olursa olsun en az iki bulon kullanmadıkça birleşimin kuvvet

aktardığı kabul edilmez.

Bulon deliği çapı : d1 ≤ d+1mm olmalıdır

Bulon çapı en az 12 mm en çok 24 mm olmalıdır.

Bulonlu birleşimlerdeki yerleşiminin aşağıdaki koşulları sağlaması gerekmektedir.

Bulonlu birleşimlerde en küçük enkesit boyutu = 5 cm ve
enkesit alanı= 50 cm2 dir.

Bulonlu birleşimlerde yerleşim düzeni için verilen konstrüktif kurallar (TS 647)

Kaynaklar
• “Ahşap Yapı Dersleri –1”, N. Duman, S. Ökten, Yapı Endüstri Merkezi, 2. baskı, (1988).
• “Ahşap ve Çelik Yapı Elemanları”, Y. Odabaşı, Beta Yayınları, (1992).
• TS 647, “Ahşap Yapıların Hesap ve Yapım Kuralları”.

10
BAÜ MÜH.MĐM. FAK. ĐNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELĐK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 2.HAFTA (2013)