Esp4 TG U1 PDF

VISIT DEPED TAMBAYAN
http://richardrrr.blogspot.com/
4
1. Center of top breaking headlines and current events related to Department of Education.
2. Offers free K-12 Materials you can use and share.
Edukasyon
PY
sa Pagpapakatao
O
C
Patnubay ng Guro
Yunit 1
ED
Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga

edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o
EP
unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng

edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran
ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

D
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Edukasyon sa Pagpapakatao – Ikaapat na Baitang
Patnubay ng Guro
Unang Edisyon, 2015
ISBN: _____________
Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas

Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa anumang
akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot
ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa
pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing
ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.
Ang mga akda/materyales (mga kuwento, seleksyon, tula, awit, larawan, ngalan
PY
ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.)
na ginamit sa aklat na ito ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng
isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society
(FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa
nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan
O
ng tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
C
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD
Mga Bumuo ng Patnubay ng Guro

D
Consultant: Fe A. Hidalgo, PhD
Mga Tagasuri at Editor: Irene C. de Robles, Erico M. Habijan, at
E
Joselita B. Gulapa
Mga Manunulat: Felamer E. Abac, Gina A. Amoyen, Jesusa M. Antiquiera,
EP
Henrieta A. Bringas, Grace R. Capati, Maria Carla M. Caraan,

Rodel A. Castillo, Rolan B. Catapang, Isabel M. Gonzales,
Noel S. Ortega, Marilou D. Pandiño, Adelaida M. Reyes, at
Portia R. Soriano
Mga Tagaguhit: Eric S. de Guia, Fermin M. Febella Jr., at Randy G. Mendoza
D
Mga Tagapagtala: Gregorio T. Pascual at Bryan R. Simara

Naglay-out: Gregorio T. Pascual at Elizabeth T. Soriao-Urbano
Punong Tagapangasiwa: Joselita B. Gulapa
Pangalawang Tagapangasiwa: Marilou D. Pandiño
Inilimbag sa Pilipinas ng ____________

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)
Office Address: 5th Floor,Mabini Bldg, DepEd Complex
Meralco Avenue, Pasig City
Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 at 634-1072
E-mail Address: imcsetd@yahoo.com
ii
Para sa Iyo, Guro ng Edukasyon sa Pagpapakatao
Inihanda ang patnubay na ito upang magabayan ka sa iyong

pagtuturo ng Edukasyon sa Pagpapakatao (EsP) sa Ikaapat na Baitang.
Layunin ng asignaturang ito na magabayan ang mga mag-aaral na makilala
ang kaniyang sarili, ang bahaging ginagampanan sa kaniyang pamilya,
pamayanang ginagalawan bilang isang Pilipino upang makibahagi sila sa
pagtatayo ng pamayanang pinaiiral ang katotohanan, kalayaan, katarungan,
at pagmamahal.
Isinaalang-alang sa paghahanda ng patnubay ang sumusunod:
PY
A. Batayan
• Patnubay ng kurikulum ng K to 12 pokus ang EsP
O
• Kagamitan ng Mag-aaral sa EsP Baitang 4
• Balangkas ng DepEd sa Pagpapahalaga
C
• Napapanahong paksa at thrust gaya ng pakikiangkop sa panahon
ng pangangailangan, kaligtasan, likas kayang pag-unlad,
paggalang sa sarili, pagiging positibo at iba pang pagpapahalaga
D
na makatutulong sa mabuting pagkatao
E
B. Prosesong Ginamit
Bahagi ng magiging pag-aaral ng mga mag-aaral sa ikaapat na

EP
baitang ang mga proseso ng pag-unawa (Alamin), pagninilay (Isagawa),

pagsangguni (Isapuso), pagpapasiya (Isabuhay), at pagkilos (Subukin)
upang higit nilang maunawaan ang mensahe ng anumang leksiyon,
maisabuhay at maisakatuparan ang tamang desisyon na may tamang
D
pagkilos. Narito ang sumusunod na proseso na dapat gamitin:
• Alamin Natin. Sa prosesong ito, ang mga mag-aaral ay

binibigyan ng pagkakataong maalala o maipakita ang anumang
dating kaalaman na may kinalaman sa leksiyon. Dito rin maaaring
malaman o matandaan ng mga mag-aaral at maiproseso sa
sarili ang anumang maling kilos o gawa at tuluyan itong itama sa
patnubay ng guro.
iii
• Isagawa Natin. Upang higit na maunawaan ng mga mag-aaral
ang bawat aralin, sila ay magsasagawa ng iba’t ibang gawaing
batay sa anumang layunin. May mga gawaing indibidwal at
pangkatan.
• Isapuso Natin. Ang prosesong ito ay naglalaman ng mga

kaisipang dapat tandaan at pahalagahan ng mag-aaral. Ang
pagbibigay ng iba’t ibang gawaing higit na magpapatibay sa
anumang natutuhan ay dapat ding isaalang-alang.
PY
• Isabuhay Natin. Naglalaman ang bahaging ito ng mga gawaing
magpapalalim ng pag-unawa sa bawat pagpapahalagang
tinalakay sa bawat aralin at kung paano ito isasabuhay.
O
• Subukin Natin. Naglalaman ang bahaging ito ng mga pagtataya
ng mga natutuhan ng bawat mag-aaral tungkol sa mga aralin
batay sa mga layunin na nasa EsP Curriculum Guide.
C
Naglaan ng tatlumpung minuto kada araw upang malinang ang mga
D
pagpapahalaga sa bawat aralin sa Edukasyon sa Pagpapakatao. Ang bawat
aralin ay maaaring umabot nang limang araw. Nilalayon nito na tumimo sa
E
isipan ng mga mag-aaral ang mga kasanayan at pagpapahalaga.

EP
C. Mga Teorya at Estratehiyang Ginamit
1. Interaktibong Teorya ng Pagkatuto (Social Learning Theory) ni

Albert Bandura
D
Ayon sa paliwanag ng Interaktibong Teorya ng Pagkatuto

o Social Learning Theory ni Albert Bandura na isang Canadian
Psychologist, ang mga pagkatuto tulad ng pagkakaroon ng
mabuting ugali at bagong impormasyon ay maaaring makuha sa
pagmamasid sa ibang tao. Sa teoryang ito, naniniwala na ang
kapaligirang kinamulatan o kinalakhan ng isang mag-aaral ang
siyang humuhubog sa pagkatuto at sa pag-uugali niya. Higit din
silang natututo sa pagbibigay ng direksiyon at mga paulit-ulit na
iv
mga gawain. Pinaniniwalaan din sa ilalim ng teoryang ito na ang
anumang marahas o malupit na pag-uugali o gawi ay natutuhan
ng mag-aaral ayon sa kaniyang nakita at hindi likas sa kaniya. Ang
mga gagawin ng mga mag-aaral sa pag-aaral ng EsP ay dapat
magmula sa guro.
2. Teorya ng Constructivism
Layunin sa pagtuturo ng Constructivism na pagnilayan

o magbalik-tanaw ang mga mag-aaral sa kanilang mga naging
karanasan. Maaaring dito makabuo ng kongkretong ideya,
PY
kasagutan, tamang kilos, at pag-uugali ang mga mag-aaral. Sa
ganitong pagkakataon din maaaring maituwid ang anumang maling
kaalaman, konsepto, kilos, at pag-uugali sa pamatnubay ng guro.
O
3. Teorya ng Pagkatuto mula sa Karanasan (Experiential
Learning) ni David Kolb
C
Ayon sa Teorya ng Pagkatuto mula sa Karanasan, ang mga
karanasan ang pinagkukunan ng mga pagkatuto na sinusuportahan
D
ng Teorya ng Constructivism. Ayon sa isang artikulo, ang teoryang
ito ay nagbibigay ng pagkakataon sa mga mag-aaral na makabuo
E
ng kaalaman at kasanayan sa kanilang pag-aaral sa silid-aralan.

Ito rin ay isang paraan na humuhubog sa kanilang kakayahang
EP
mamuno at mamahala. Sa paraang ito, ang mga mag-aaral ay

maaaring makagawa ng positibong pagbabago sa kanilang buhay
bilang mag-aaral.
D
Ang tatlong hakbang sa modelong ito:
a. Pagpaplano. Kaagapay ng guro ang mga mag-aaral sa

pagbibigay ng kaniyang ideya o saloobin tungkol sa anumang
pinag-usapan. Magpasiya kung ano ang dapat pang pag-
aralan, gawin, at tandaan.
b. Paggawa. Mahalagang isaalang-alang ng guro sa kaniyang

paggabay ang kakayahan ng mag-aaral upang maunawaan
ang pakikialam kung hindi kailangan.
c. Pagsusuri. Pagkatapos ng gawain, pabalikan ang mga
proseso at karanasang pinagdaanan mula sa simula hanggang
sa sila ay matapos. Sa ganito, matutulungan ang mga mag-
aaral na makabuo ng mas malinaw na mensahe, kaisipan o
ideya, at katotohanan na may kinalaman sa kanilang buhay.
4. Panlipunan-Pandamdaming Pagkatuto (Social-Emotional

Learning)
Ito ay ang pagkakaroon ng mga kakayahang kailangan sa

pagkilala at pamamahala ng sarili, paglinang ng pagmamalasakit
PY
sa kapuwa, paggawa ng mapanagutang pagpapasiya, pakikipag-
ugnayan, at pagharap nang epektibo sa mga mapanghamong
sitwasyon. Ito ay paraan ng paglinang ng mga kakayahan ng mag-
O
aaral upang magtagumpay sa mga pang-araw-araw na gawain
sa buhay. Ang limang batayang panlipunan–pandamdaming
pagkatuto (SEL) ay binubuo ng sumusunod:
C
Kamalayang Pansarili (Self-Awareness). Sa kakayahang ito ay
nakikilala at nasusuri ng mga mag-aaral ang sariling damdamin,
D
interes, at gusto. Natutukoy rin ng mga mag-aaral ang kanilang
kalakasan at kayang panindigan, gayundin ang hindi pa nila kayang
E
magawa o maipakita.
EP
Pamamahala ng Sarili (Self-Management). Naipakikita ng mga

mag-aaral ang kanilang pamamahala sa sarili sa pagtatakda
ng tunguhin o hangarin sa pamamagitan ng pagkilala sa mga
pamaraang maaaring makatulong gayundin ang paghanap ng
D
magagamit (resources) upang mapamahalaan ang anumang

problema o pangamba, pagkontrol sa udyok ng damdamin, at
masigasig na mapagtagumpayan ang anumang balakid. Ang mga
mag-aaral ay nakapagtatakda at nasusubaybayan ang kanilang
sariling pag-unlad bilang mag-aaral upang makamtam ang
akademikong mithiin. Ang mga mag-aaral ay nagpapakita rin ng
tamang damdamin o emosyon sa iba’t ibang pagkakataon.
vi
Kamalayang Panlipunan (Social Awareness). Naipakikita ng
mga mag-aaral ang pagdama at pag-unawa sa damdamin ng
ibang tao o grupo, sa pamamagitan ng pagkilala ng mga pahiwatig
o senyas na maaaring pasalita o nakikita sa aksiyon o sitwasyon.
Nahihinuha rin ang nadarama ng ibang tao sa iba’t ibang kalagayan
kaya madali siyang makiramay.
Pamamahala ng Pakikipag-ugnayan (Relationship

Management). Naipakikita ng mga mag-aaral ang pagpapanatili
ng katatagan, malusog, at maayos na pakikipag-ugnayan sa
PY
kapuwa nang may pagtutulungan. Madali silang maging kabahagi
ng isang team o grupo. Napaglalabanan ang anumang panggigipit
at naiiwasan, napamamahalaan, at kayang lutasin ang anumang
kasalungat na saloobin. Sila rin ay humihingi ng tulong kung
O
kinakailangan.
C
Mapananagutang Pagpapasiya (Responsible Decision Making).
Dito, ang mga mag-aaral ay nakabubuo ng isang desisyon na
naaayon sa etikal na pamantayan na may pagsasaalang-alang sa
D
kaligtasan. Ang anumang desisyon ay naaangkop sa panlipunang
kaugalian, na may paggalang sa kapuwa, at inaasahan ang
E
anumang kahihinatnan ng iba’t ibang pagkilos.

EP
D
vii
Talaan ng Nilalaman
Yunit I Pananagutang Pansarili at Pagiging Mabuting Kasapi

ng Pamilya ..........................................................................1
Aralin 1 Lakas ng Loob Ko, Galing sa Pamilya Ko …................…....3

Aralin 2 Pagiging Matiyaga: Uugaliin Ko! ……….......…….….......... 7
Aralin 3 Pagkamatiisin, Kaya Kong Gawin!……………........…….....11
PY
Aralin 4 Magiging Mapanuri Ako! ..……...........................................14
Aralin 5 Sa Maayos na Kaisipan, May Tamang Pagninilay .............19
Aralin 6 Impormasyon: Bahagi at Instrumento sa Aking
Pagkakatuto........................................................................25
O
Aralin 7 Aking Tutularan: Pagiging Mapagpasensiya………...........30
Aralin 8 Pagtitimpi, Pinahahalagahang Ugali………….....................34
Aralin 9
C
Ako, Mahinahon sa Lahat ng Pagkakataon.........…............37
Mungkahing Pangwakas na Gawain Para sa Yunit I………...…........ 40
D
Appendix A Unang Markahang Pagsusulit…………....……..............212
E
Yunit I………….......………………………….…..……………...............212
Yunit II...............………....…………………..…………..……………....217
EP
Yunit III....…………………….…………………………………..............221
Yunit IV……………………………………………..……………............ 230
Appendix B ……………………….....…………..…………………….......236
D
B.1 Mapa ng Pilipinas …………………..……………...............236

B.2 Si Jacob Maentz ng Katutubo Project at ang kaniyang
mga kuhang larawan ng iba’t ibang pangkat etniko .……237
B.3 Republic Act 9003 – The Ecological Solid Waste
Management Act of 2003 ……...........……..……………...244
B.3 Sunog Basura Fact Sheet ….……………..…………….... 245
Talasalitaan ………………..………………..………………….……..........253
viii
K to12 Gabay Pangkurikulum
PAGPAPAKATAO
C SA
Y
EDUKASYON
P
DepEd Complex, Meralco Avenue
Baitang 4
O
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
Lungsod ng Pasig
Disyembre 2013
E D
EP
D
xi
K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM
ANG BATAYANG KONSEPTWAL NG EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO
Ang tunguhin o ”outcome” ng pag-aaral sa batayang edukasyon ay ang panlahatang pag–unlad taglay ang mga kasanayan sa ika–dalawampu’t isang siglo. Taglay ito ng
isang mag-aaral kung mayroon siyang mga kakayahang pangkaalaman, pandamdamin at pangkaasalan na magbibigay sa kanya ng kakayahan upang:
1. mamuhay at magtrabaho
2. malinang ang kanyang mga potensiyal
3. magpasiya nang mapanuri at batay sa impormasyon
D
4. makakilos nang epektibo sa lipunan at pamayanan sa konteksto ng sandaigdigan upang mapabuti ang uri ng kanyang pamumuhay at ng kanyang lipunan (Literacy
Coordinating Council, Setyembre 1997).
Ibinatay ang kahulugan at ang limang palatandaan nito sa Apat na Batayan (Pillar) ng Edukasyon at sa konsepto ng UNESCO tungkol sa mga panghabambuhay na kakayahan
(life skills) na binuo ng International Commission on Education para sa ika-21 siglo. Ang sumusunod ang limang palatandaan nito: (a) may kakayahang makipagtalastasan,
(b) nag-iisip nang mapanuri at may kakayahang lumutas ng suliranin, (c) ginagamit ang mga likas na yaman nang mapanagutan para sa susunod na salinlahi at (d)
produktibo, napauunlad ang sarili at ang pakikipagkapwa, at (e) may malawak na pananaw sa daigdig.
EP
Sa Edukasyon sa Pagpapakatao (EsP), ang palatandaan o batayang kakayahan ng functional literacy ay nagpapasya at kumikilos nang mapanagutan tungo sa kabutihang
panlahat. Ibig sabihin, nilalayon ng EsP na linangin at paunlarin ang pagkataong etikal ng mag-aaral. Ang EsP ay naglalayong gabayan ang mag-aaral na mahanap /
E
matagpuan ang kabuluhan ng kanyang buhay, ang papel niya sa lipunang Pilipino upang makibahagi siya sa pagtatayo ng pamayanang pinaiiral ang katotohanan, kalayaan,
katarungan at pagmamahal. Upang maipamalas ito, kailangang taglay niya ang limang pangunahing kakayahan (macro skills)*: pag-unawa, pagninilay, pagsangguni,
xii
pagpapasiya at pagkilos.
D
1. Pag-unawa. Mahalagang maipamalas niya ang kakayahang mahinuha ang mga konsepto at prinsipyong nagbibigay-paLiwanag sa sariling karanasan, mga sitwasyong
namasid, sinuri at pinagnilayan gamit ang obhektibong pamantayan ng moral na pamumuhay.
C
2. Pagninilay. Sa gitna ng mabilis na daloy ng impormasyon at ingay ng kapaligiran, kailangang mag-ukol ng panahon ang mag-aaral sa maingat at malalim na pag-iisip
sa mga sitwasyong naobserbahan at mga konseptong natutuhan tungkol sa moral na pamumuhay.
3. Pagsangguni. Kailangang humingi siya ng payo o gabay sa mga taong may higit na kaalaman o kasanayan sa moral na pamumuhay at marunong magsala (weigh) ng
O
mga impormasyong mula sa iba’t ibang uri ng media batay sa obhektibong pamantayan ng moral na pamumuhay.
4. Pagpapasiya. Kailangang matuto siyang bumuo ng sariling posisyon, paniniwala, paninindigan o kilos na isasagawa batay sa obhektibong pamantayan ng moral na
pamumuhay.
5. Pagkilos. Mahalagang mailapat niya ang konsepto o prinsipyong nahinuha mula sa mga konkretong sitwasyon ng buhay at maipakita ang kahandaang isabuhay ang
mga mabuting ugali (virtues) na natutuhan batay sa obhektibong pamantayan ng moral na pamumuhay.
PY
Ang mga pangunahing kakayahang ito ay nililinang sa apat na tema sa bawat taon sa paraang “expanding spiral” mula Kindergarten hanggang Grade 12. Ang sumusunod
ang apat na tema: (a) Pananagutang Pansariliat Pagiging Kasapi ng Pamilya , (b) Pakikipagkapwa at Katatagan ng Pamilya, (c) Paggawa Tungo sa Pambansang Pag-unlad at
D
Pakikibahagi sa Pandaigdigang Pagkakaisa, at (d) Pagkamaka-Diyos at Preperensya sa Kabutihan. Pitong pangunahing pagpapahalaga (core values) ang nililinang sa mga
temang ito: Kalusugan at Pakikiisa sa Kalikasan, Katotohanan at Paggalang, Pagmamahal at Kabutihan, Ispiritwalidad, Kapayapaan at Katarungan, Likas-kayang Pag-unlad,
Pagkamaka-Pilipino at Pakikibahagi sa Pambansang Pagkakaisa (Values Education for the Filipino: 1997 Revised Version of the DECS Values Education Program, ph. 10-11).
Ang Pilosopiya at mga Batayang Teorya ng Pagtuturo-Pagkatuto

EP
Ang Batayang Konseptwal ng Edukasyon sa Pagpapakatao ay batay sa pilosopiyang Personalismo tungkol sa pagkatao ng tao at sa Etika ng Kabutihang Asal (Virtue Ethics).
Ayon sa pilosopiya ng Personalismo, nakaugat lagi sa pagpapakatao ang ating mga ugnayan. Nililikha natin ang ating pagpapakatao sa ating pakikipagkapwa. Sa Virtue
Ethics naman, sinasabing ang isang mabuting tao ay nagsasabuhay ng mga virtue o mabuting gawi (habits) at umiiwas sa mga bisyo o masamang gawi. Samakatwid, ang
E
nagpapabuti sa tao ay ang pagtataglay at ang pagsasabuhay ng mga mabuting gawi.
Sa murang edad na 6 hanggang 12 taon, maaaring hindi pa lubos na maunawaan ng isang bata ang kanyang pagkatao bilang tao ayon sa paLiwanag ng pilosopiyang
xiii
D
Personalismo. Ngunit maaari siyang sanayin sa mga virtue at pagpapahalaga upang lumaki siyang isang mabuting tao. Sa mga edad na ito, mauunawaan niya na dapat
siyang magpakabuti hindi lamang sapagkat ito ang inaasahan sa kanya ng lipunan kundi dahil tao siya - may dignidad at likas ang pagiging mabuti. May dignidad ang tao
dahil siya ay bukod-tangi at may ugnayan sa kanyang kapwa, sa Diyos, at kalikasan.
Ang Interaktibong Teorya ng Pagkatuto (Social Learning Theory) ni Albert Bandura, Pagkatutong Pangkaranasan (Experiential Learning) ni David Kolb, Konstruktibismo
C
(Constructivism) at Teorya ng Pamimili ng Kurso (Theory of Career Development) ni Ginzberg, et. al. at Super ang iba pang teorya na nagpapaLiwanag kung paano natututo
ang mag-aaral sa EsP. O
Ayon sa paLiwanag ng Interaktibong Teorya ng Pagkatuto (Social Learning Theory) ni Albert Bandura, maaaring makuha sa pagmamasid sa ibang tao ang mga pagkatuto
tulad ng pagkakaroon ng mabuting ugali at bagong impormasyon. Ayon pa rin sa teoryang ito, mahalaga ang mga iniisip ng tao sa kanyang pagkatuto ngunit hindi
nangangahulugang magbubunga ito ng pagbabago sa kilos.
Ang mga karanasan din ang pinagkukunan ng mga pagkatuto ayon kay David Kolb at sa Teorya ng Pagkatuto ng Konstruktibismo. Ayon saTeorya ng Pagkatutong
Pangkaranasan ni Kolb, ang mga nasa edad (adults) ay natututo sa pamamagitan ng kanilang pagninilay sa kanilang mga karanasan, pagbuo ng mga konklusyon o insight
mula sa mga ito, at paglalapat ng mga ito sa angkop na mga sitwasyon ng buhay. Sinusuportahan ang pananaw ni Kolb ng Teorya ng Konstruktibismo. Sinasabi ng
PY
teoryang ito nanagkakaroon ng pagkatuto ang tao at gumagawa ng kabuluhan (meaning) batay sa kanyang mga karanasan. Naipamamalas ito sa pagtuturo sa
pamamagitan ng pagbibigay ng tuon sa mag-aaral. Nagkakaroon siya ng mga bagong pagkatuto gamit ang mga tanong ng guro at ng kanyang malikhaing paraan.
Nailalapat ang mga pagkatutong ito sa paggawa ng mga pasiya tulad ng kukuning kurso o propesyon. Ayon sa Teorya ng Career Development nina Ginzberg, et. al. at Super,
dumadaan sa iba’t ibang yugto ang pagpapasya ng bata ukol sa kurso o propesyon batay sa kanyang pagtingin sa sarili (self-concept), saloobin (attitude) at mga
pagpapahalaga. Tinatanggap o tinatanggihan niya ang isang kurso o trabaho batay sa obserbasyon niya (halimbawa, mga kilos ng kanyang magulang ayon sa propesyon
nito) at sa tinuturing niyang mahalaga (halimbawa, malaking sweldo o paglilingkod sa lipunan).
Mga Disiplina ng Edukasyon sa Pagpapakatao

D
Ang nilalaman at istraktura ng Edukasyon sa Pagpapakatao ay nakaankla sa dalawang disiplina: Ethics at Career Guidance. Ang Etika ay ang siyensya ng moralidad ng kilos
ng tao. Samantalang Career Guidance naman ang paggabay sa mag-aaral na magpasiya ng kursong akademiko, sining at isports o teknikal-bokasyonal na tugma sa kanyang
mga talento, kakayahan at aptitude at mga trabahong kailangan ng industriya.
EP
Mga Dulog sa Pagtuturo E
Ang mga pangunahing dulog na gagamitin sa pagtuturo ng mga konsepto ay ang pagpapasyang etikal ( ethical decision making) sa pamamagitan ng pagsusuri ng suliranin o
isyu), ang Panlipunan–Pandamdaming Pagkatuto (Social-Emotional Learning), at pagpaplano ng kursong akademiko o teknikal-bokasyonal.
xiv
Ang paggawa ng pagpapasyang etikal o moral ay ang pagbuo ng pasiya na may preperensya sa kabutihan at magpapatingkad o maglilinang ng pagkatao ng tao. Proseso ito
D
na kinapapalooban ng (a) pag-alam sa mga detalye ng sitwasyon at (b) maingat na pagsasaalang-alang ng mga moral na pagpapahalaga na mahalaga sa isang sitwasyon.
Mahalaga rin dito ang pagiging sensitibo sa mga aspetong moral ng mga sitwasyon sa pang-araw-araw na buhay at ang kamalayan sa mga tao o pangkat na maaapektuhan
ng pasiya. C
Ang Panlipunan–Pandamdaming Pagkatuto (Social-Emotional Learning) ay ang pagkakaroon ng mga kakayahang kailangan sa pagkilala at pamamahala ng sarili, paglinang
ng pagmamalasakit sa kapwa, paggawa ng mapanagutang pasiya, pakikipag-ugnayan, at pagharap nang epektibo sa mga mapanghamong sitwasyon. Paraan ito ng
paglinang ng mga kakayahan ng mag-aaral upang magtagumpay sa mga gawain sa buhay. Nahahati sa limang uri ang mga kakayahang ito: Kamalayang Pansarili,
Pamamahala ng Sarili, Kamalayang Panlipunan, Pamamahala ng Pakikipag-ugnayan at Mapanagutang Pagpapasiya.
O
PY
Figure 1. Ang Batayang Konseptwal ng Edukasyon sa Pagpapakatao
PY
O
Pilosopiya ng Personalismo
C
E D
EP
D
xv
Deskripsyon ng Asignatura
Ang Edukasyon sa Pagpapakatao (EsP) ay isa sa mga asignatura ng Pinaunlad na Programa ng Batayang Edukasyon na K to 12 na gagabay at huhubog sa mga
kabataan. Tunguhin nito ang paghubog ng kabataang nagpapasya at kumikilos nang mapanagutan tungo sa kabutihang panlahat. Nangangahulugan ito na lilinangin at
pauunlarin ang pagkataong etikal ng bawat mag-aaral. Upang maipamalas ito, kailangang magtaglay siya ng limang pangunahing kakayahan ( macro skills): pag-unawa,
pagninilay, pagsangguni, pagpapasya at pagkilos.
D
Nililinang sa apat na tema sa bawat antas mula Kindergarten hanggang Baitang 10 ang mga pangunahing kakayahang ito: (a) Pananagutang Pansarili at Mabuting
Kasapi ng Pamilya, (b) Pakikipagkapwa-tao, (c) Paggawa Tungo sa Pambansang Pag-unlad at Pakikibahagi sa Pandaigdigang Pagkakaisa, at (d) Pananalig at Pagmamahal sa
Diyos at Paninindigan sa Kabutihan.
MGA PAMANTAYAN SA PROGRAMA (LEARNING AREASTANDARDS)

EP
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga konsepto sa pananagutang pansarili, pamilya, kapwa, bansa/daigdig at Diyos; nakapagpapasiya at nakakikilos
nang mapanagutan tungo sa kabutihang panlahat upang mamuhay nang maayos at maligaya.
E
PANGUNAHING PAMANTAYAN NG BAWAT YUGTO (KEYSTAGE STANDARDS)
xvi
D
K – Baitang 3 Baitang 4 – 6 Baitang 7 – 10
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa

C
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga
konsepto sa pananagutang pansarili, pagkatao ng tao,
konsepto at gawaing nagpapakita ng pananagutang konsepto at gawaing nagpapakita ng pananagutang
pamilya at pakikipagkapwa, lipunan, paggawa at mga
pansarili, pampamilya, pagmamahal sa kapwa/ pansarili, pampamilya, pagmamahal sa kapwa, sa pagpapahalagang moral at nagpapasiya at kumikilos
pamayanan, sa bansa at sa Diyos tungo sa maayos at
masayang pamumuhay. panlahat.
O
bansa/ daigdig at sa Diyos tungo sa kabutihang nang mapanagutan tungo sa kabutihang panlahat
PY upang mamuhay nang may kaayusan at kaligayahan.
ANG BATAYANG KONSEPTWAL NG EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO
Grade Level Standards (Pamantayan sa Bawat Baitang/Antas)

D
BAITANG PAMANTAYAN
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa pagkakaroon ng kamalayan sa paggalang at pagmamahal sa sarili, kapwa at Diyos
K bilang gabay tungo sa maayos at masayang tahanan.
EP
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga paraan ng paggalang sa sarili, kapwa, bansa at Diyos bilang gabay tungo sa
1
E
maayos at masayang tahanan at paaralan.
xvii
D
Naipamamalasng mag-aaral ang pag-unawa sa pagpapakikita ng mga kilos na nagpapahalaga sa sarili, kapwa, bansa, Diyos at sa
2 Kanyang mga nilikha bilang patnubay sa maayos at masayang paaralan at pamayanan.
C
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga gawain na nagpapakita ng pagpapahalaga tungo sa maayos at masayang
3 pamumuhay na may mapanagutang pagkilos at pagpapasiya para sa sarili, kapwa, pamayanan, bansa at Diyos .
O
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga makabuluhang gawain na may kaakibat na pagpapahalaga tungo sa wasto,
4 maayos, masaya at mapayapang pamumuhay para sa sarili, kapwa, bansa at Diyos.
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa masusing pagsusuri sa pagpapahayag, pagganap ng tungkulin na may
PY
5 pananagutan at pagsasabuhay ng mga ito tungo sa masaya, mapayapa at maunlad na pamumuhay para sa sarili/ mag-anak,
kapwa/ pamayanan, bansa/ daigdig at Diyos.
BAITANG PAMANTAYAN
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga gawain na tumutulong sa pag-angat ng sariling dignidad, pagmamahalsa
6 kapwa na may mapanagutang pagkilos at pagpapasiya tungo sa maayos, mapayapa at maunlad na pamumuhay para sa
kabutihang panlahat.
D
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga /
7 pagbibinata, kakayahan at talento, hilig at pagkatao ng tao tungo sa pagtupad ng mga tungkulin sa sarili, sa kapwa, sa bansa/
daigdig at sa Diyos at pagtatakda ng mithiin upang mapanagutan ang kahihinatnan ng mga pasya at kilos.
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa layunin at kahalagahan ng pamilya at pakikipagkapwa upang maging mapanagutan sa
8
EP
pakikipag-ugnayan sa iba tungo sa makabuluhang buhay sa lipunan.
9
E
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga konsepto tungkol sa lipunan at paggawa bilang paglilingkod tungo sa
tamang pagpili ng kurso o hanapbuhay na magiging makabuluhan at kapaki-pakinabang sa kanya at sa lipunan.
xviii
D
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga konsepto tungkol sa pagkatao ng tao, makataong kilos, pagpapahalagang moral
10
at mga isyung moral at nagpapasya at kumikilos nang may preperensya sa kabutihan upang maging matatag sa gitna ng mga isyung
moral at impluwensya ng kapaligiran.
C
O
PY
BAITANG 4
Pamantayan Para sa Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga makabuluhang gawain na may kaakibat na pagpapahalaga tungo sa wasto, maayos,
Baitang 4
D
masaya at mapayapang pamumuhay para sa sarili, kapwa, bansa at Diyos.
BATAYANG
PAMANTAYANG PAMANTAYAN
PAGPAPAHALAGA/ PAMANTAYAN SA PAGKATUTO
PANGNILALAMAN SA PAGGANAP CODE
MGA KAUGNAY NA ( Learning Competencies)
(Content Standard) (Performance Standard)
PAGPAPAHALAGA
EP
I. Pananagutang Pansarili at Mabuting Kasapi ng Pamilya – Unang Markahan
1. Nakapagsasabi ng katotohanan anuman ang
EsP4PKP-
1. Katatagan ng loob Naipamamalas ang pag- Naisasagawa nang may maging bunga nito
Ia-b – 23
(Fortitude) unawa sa kahalagahan mapanuring pag-iisip ang
E
ng pagkakaroon ng tamang pamamaraan/ 2. Nakapagsusuri ng katotohanan bago
2. Pagkamatiyaga katatagan ng loob, pamantayan sa pagtuklas gumawa ng anumang hakbangin: EsP4PKP-
(Perseverance) mapanuring pag-iisip, ng katotohanan. 2.1. pagsangguni sa taong kinauukulan Ic-d – 24
xix
3. Pagkamapagtiis
pagkamatiyaga,
pagkamapagtiis,
D 3. Nakapagninilay ng katotohanan mula sa
(Patience) pagkabukas-isip, mga:
pagkamahinahon at 3.1. balitang napakinggan
EsP4PKP-
4. Mapanuring pag-iisip pagmamahal sa 3.2. patalastas na nabasa/narinig
Ie-g - 25
(Critical thinking) katotohanan na 3.3. napanood na programang pantelebisyon
magpapalaya sa
C 3.4. nababasa sa internet at mga social
5. Pagkakaroon ng anumang alalahanin sa networking sites
bukas na isipan buhay ng tao bilang
(Open-mindedness) kasapi ng pamilya
O
6. Pagmamahal sa
katotohanan (Love of
truth) 4. Nakapagsasagawa nang may mapanuring
pag-iisip ng tamang pamamaraan/ EsP4PKP-
7. Mapagpasensiya pamantayan sa pagtuklas ng katotohanan. Ih-i - 26
(Patience/Self-
PY
Control)
8. Pagkamahinahon
(Calmness)
BATAYANG
PAGPAPAHALAGA
II. Pakikipagkapwa-tao -Ikalawang Markahan
5. Nakapagpapakita ng pagkamahinahon sa
1. Pagdama at pag- Naipamamalas ang pag- Naisasagawa nang damdamin at kilos ng kapwa tulad ng:
unawa sa damdamin unawa na hindi mapanuri ang tunay na 5.1. pagtanggap ng sariling pagkakamali at
ng iba (Empathy)
D naghihintay ng kahulugan ng pagtutuwid nang bukal sa loob EsP4P- IIa-
anumang kapalit ang pakikipagkapwa 5.2. pagtanggap ng puna ng kapwa nang c–18
2. Pagkabukas-palad paggawa ng mabuti maluwag sa kalooban
(Generosity) 5.3. pagpili ng mga salitang di-nakakasakit ng
damdamin sa pagbibiro
3. Pagkamatapat/Pagigi 6. Nakapagbabahagi ng sariling karanasan o
ng Totoo makabuluhang pangyayaring nagpapakita ng EsP4P-
EP
(Sincerity/Honesty) pang-unawa sa kalagayan/pangangailangan IId–19
ng kapwa
7. Naisasabuhay ang pagiging bukas-palad sa
7.1. mga nangangailangan EsP4P-
E 7.2. panahon ng kalamidad IIe– 20
xx
8. Nakapagpapakita ng paggalang sa iba sa
4. Paggalang (Respect)
D
Naisasagawa ang
paggalang sa karapatan
mga sumusunod na sitwasyon:
8.1. oras ng pamamahinga
5. Kabutihan (Kindness) ng kapwa 8.2. kapag may nag-aaral
8.3. kapag mayroong maysakit
8.4. pakikinig kapag may nagsasalita/
C nagpapaLiwanag
8.5. paggamit ng pasilidad ng paaralan nang
may pag-aalala sa kapakanan ng kapwa
EsP4P-IIf-
8.5.1. palikuran
i– 21
O 8.5.2. silid-aklatan
8.5.3. palaruan
8.6. pagpapanatili ng tahimik, malinis at
kaaya-ayang kapaligiran bilang paraan ng
pakikipagkapwa-tao
PY
BATAYANG
PAGPAPAHALAGA
D
III. Pagmamahal sa Bansa at Pakikibahagi sa Pandaigdigang Pagkakaisa – Ikatlong Markahan
1. Pagmamahal sa Naipamamalas ang pag- Naisasabuhay ang mga 9. Nakapagpapakita ng kawilihan sa pakikinig o
Bansa unawa sa pagmamahal gawaing nagpapakita ng pagbabasa ng mga pamanang kulturang
sa bansa sa pagpapahalaga sa kultura materyal (hal. kuwentong bayan, alamat, EsP4PPP-
1.1. Pagpapahalaga pamamagitan ng mga epiko) at di-materyal (hal. mga IIIa-b–19
sa Kultura pagpapahalaga sa magagandang kaugalian, pagpapahalaga sa
EP
(Appreciation of kultura nakatatanda at iba pa)
One’s Culture)
10. Naipagmamalaki/napahahalagahan ang
nasuring kultura ng iba’t ibang pangkat
E etniko tulad ng kuwentong-bayan,
EsP4PPP-
IIIc-d–20
katutubong sayaw, awit, laro at iba pa
xxi
2. Likas-kayang Pag- Naipamamalas ang pag-
D
Naisasabuhay ang patuloy 11. Nakasusunod sa mga batas/panuntunang
unlad unawa sa kahalagahan na pagninilay para EsP4PPP-
pinaiiral tungkol sa pangangalaga ng
2.1. Pagkakaroon ng ng pagkakaroon ng makapagpasya nang IIIe-f–21
kapaligiran kahit walang nakakakita
Disiplina sariling disiplina para sa wasto tungkol sa epekto
(Discipline) bansa tungo sa ng tulong-tulong na
pandaigdigang pangangalaga ng
C 12. Nakatutulong sa pagpapanatili ng kalinisan
at kaayusan ng kapaligiran saanman sa
3. Pandaigdigang pagkakaisa kapaligiran para sa pamamagitan ng:
Pagkakaisa kaligtasan ng bansa at 12.4. segregasyon o pagtapon ng mga
(Globalism) daigdig
3.1. Kalinisan at
O basurang nabubulok at di-nabubulok
sa tamang lagayan
Kaayusan 12.5. pag-iwas sa pagsunog ng anumang
bagay EsP4PPP-
12.6. pagsasagawa ng muling paggamit ng IIIg-i–22
mga patapong bagay (Recycling)
PY
BATAYANG
PAGPAPAHALAGA
IV. Pananalig at Pagmamahal sa Diyos; Paninindigan sa Kabutihan – Ikaapat na Markahan
13. Napahahalagahan ang lahat ng mga likha:
1. Ispiritwalidad Nauunawaan at Naisasabuhay ang may buhay at mga materyal na bagay
(Spirituality) naipakikita ang pananalig sa Diyos sa 13.1. Sarili at kapwa-tao: EsP4PD-
D pananalig sa Diyos sa pamamagitan ng 13.1.1. pag-iwas sa pagkakaroon ng sakit IVa-c–10
2. Pagmamahal sa pamamagitan ng paggalang, pagtanggap at 13.1.2. paggalang sa kapwa-tao
Diyos (Love of God) paggalang, pagtanggap pagmamahal sa mga likha
at pagmamahal sa mga 13.2. Hayop:
EsP4PD-
3. Pag-asa (Hope) likha 13.2.1. pagkalinga sa mga hayop na ligaw
IVd–11
at endangered
4. Pagkakawanggawa
EP
(Charity) 13.3. Halaman :
pangangalaga sa mga halaman gaya
ng :
13.3.1. pag-aayos ng mga nabuwal EsP4PD-
E halaman IVe-g–12
13.3.2. paglalagay ng mga lupa sa paso
13.3.3. pagbubungkal ng tanim na
xxii
D halaman sa paligid
13.4. Mga Materyal na Kagamitan:

EsP4PD-
13.4.1. pangangalaga sa mga materyal na
IVh-i –13
kagamitang likas o gawa ng tao
C
O
PY
CODE BOOK LEGEND
Sample: EsP10PB-IIIg-12.1
LEGEND
D SAMPLE DOMAIN/ COMPONENT CODE
Learning Area and Tungkulin Ko Sa Aking Sarili at Pamilya PKP

Edukasyon sa
Strand/ Subject or
Pagpapakatao Mahal Ko, Kapwa Ko P
Specialization
EsP
First Entry
10 Para Sa Kabutihan ng Lahat, Sumunod Tayo PPP
EP
Grade Level Baitang 10
Paggawa ng Mabuti, Kinalulugdan ng Diyos PD
Pagkilala at Pamamahala sa mga Pagbabago sa
Uppercase Letter/s
E
Domain/Content/ Ang Pagpapahalaga at
PB
Sarili
PS
Component/ Topic Birtud
Ang Pagkatao ng Tao PT
xxiii
D - Ang Pagpapahalaga at Birtud PB
Roman Numeral Ang Pakikipagkapwa P
Quarter Ikatlong Markahan III
*Zero if no specific quarter
Lowercase Letter/s Mga Isyu sa Pakikipagkapwa IP
*Put a hyphen (-) in between
letters to indicate more than a
Week Ikapitong linggo
C g Ang Papel ng Lipunan sa Tao PL
specific week
Ang Tungkulin ng Tao sa Lipunan TT
O-
Mga Kaugnay na Pagpapahalaga sa Paggawa KP
NakapagpapaLiwanag ng
kahalagahan ng Mapanagutang Pagpaplano ng Kursong
Arabic Number Competency 12.1 Akademiko o Teknikal-Bokasyonal, Sining at PK
pangangalaga sa
kalikasan Isports, Negosyo o Hanapbuhay
Ang Moral na Pagkatao MP
PY
Ang Makataong Kilos MK
Ang Aking Posisyon sa mga Isyung Moral PI
Yunit I
Pananagutang Pansarili at Pagiging Mabuting Kasapi
ng Pamilya
PY
O
C
E D
EP
D
Ang Yunit I ng Edukasyon sa Pagpapakatao para sa inyong mga
mag-aaral sa ikaapat na baitang ay nagpapamalas ng pag-unawa sa mga
makabuluhang gawain na may kaakibat na pagpapahalaga tungo sa wasto,
maayos, masaya at mapayapang pamumuhay para sa pananagutang
pansarili at pagiging mabuting kasapi ng pamilya.
Sakop ng yunit na ito ang pamantayang pangnilalaman na

nagpapamalas ng pag-unawa sa kahalagahan ng pagkakaroon ng katatagan
ng loob, pagkamatiyaga, pagkamatiisin, pagkabukas-isip, pagkamahinahon
at mapagmahal sa katotohanan na magpapalaya sa anumang alalahanin
PY
sa buhay ng tao bilang kasapi ng pamilya at pamayanan. Pokus din ng
yunit na ito ang pagsasagawa ng tamang pamamaraan/pamantayan sa
pagtuklas ng katotohanan.
O
Hinati sa siyam na aralin ang yunit upang matugunan ang mga
pananaw na ito:
C
Aralin 1: Lakas ng Loob Ko, Galing sa Pamilya Ko
Aralin 2: Pagiging Matiyaga: Uugaliin Ko!
D
Aralin 3: Pagkamatiisin, Kaya Kong Gawin!
Aralin 4: Magiging Mapanuri Ako!
E
Aralin 5: Sa Maayos na Kaisipan, May Tamang Pagninilay

Aralin 6: Impormasyon: Bahagi at Instrumento sa Aking
EP
Pagkakatuto
Aralin 7: Aking Tutularan: Pagiging Mapagpasensiya
Aralin 8: Pagtitimpi, Pinahahalagahang Ugali
D
Aralin 9: Ako, Mahinahon sa Lahat ng Pagkakataon
Sa pagtatapos ng mga aralin, ang mga mag-aaral ay inaasahang

maisasapuso ang diwa ng pagiging mapanagutan sa sarili at magiging
isang mabuting kasapi ng pamilya. Ito ay naglalayon sa masusing pagkilala
sa sarili at sa kaniyang kakayahan at bilang isang indibidwal na may puso
at pagmamahal sa pamilya.
Aralin 1 Lakas ng Loob Ko, Galing sa Pamilya Ko
Layunin: Nakapagsasabi ng katotohanan anuman ang

maging bunga nito
Paksa/Pagpapahalaga: Katatagan ng Loob (Fortitude)
Mga Kagamitan: larawan o video clips, kuwaderno, talaang papel/

sagutang papel, venn diagram, tseklis
Integrasyon: Filipino – Sining ng Pakikipagtalastasan, ICT
PY
Pamamaraan:
Alamin Natin
O
1. Simulan ang aralin sa pagpapakita ng larawan o video clips na
nagpapakita ng katatagan ng loob.
C
2. Ipabasa nang may pang-unawa ang kuwentong pinamagatang,
“Roniel M. Lakasloob ang Pangalan Ko!”.
D
3. Ipasagot sa mga mag-aaral ang sumusunod:

E
a. Ilarawan si Roniel. Alin sa mga katangian niya ang nagpapakita

EP
ng katatagan ng loob? Isa-isahin ito at patunayan.
b. Papaano hinangaan ni Bb. San Pablo si Roniel? Isalaysay ito sa

klase.
D
c. Bilang mag-aaral, papaano mo ipakikilala ang iyong sarili nang

may lakas ng loob at may katatagan sa harap ng maraming tao?
d. Magtala ng mga dahilan kung bakit mahalaga ang pagiging totoo

at may katatagan ng loob sa pagpapakilala ng sarili.
e. Sa iyong palagay, bakit gustong makausap ng guro ang mga

magulang ni Roniel? Magbigay ng sapat na batayan.
4. Talakayin ang kuwento sa malalim na pakahulugan. Bigyang-diin
ang mga pagpapahalaga na makikita sa kuwento. Bigyang pokus
ang pagpapakita ng lakas ng loob ng bata sa kuwento. Itanim sa
kaisipan ng mga mag-aaral na kailangan nilang magkaroon ng lakas
ng loob upang maging handa anuman ang dumating na pagsubok
at makapagsabi ng katotohanan anuman ang maging bunga nito.
Bigyang pansin din ang bahagi ng kuwento nang ipinatawag ng
guro ang magulang ng bata. Ipamulat sa kanila na ang pagtawag
sa magulang ay hindi lang kapag may kasalanan kundi pati na rin
kung may nagawang kabutihan ang mga anak.
PY
Isagawa Natin
O
Gawain 1
1. Sabihan ang mga mag-aaral na ipikit ang kanilang mga mata at

C
magmuni-muni ng tungkol sa kanilang sarili. Hayaang maisip nila
ang kanilang natatanging kakayahan o talento.
D
Sabihin na isipin din nila ang kanilang mga kakayahan. Kailangang
ipaliwanag ng guro ang kahulugan nito at magbigay ng halimbawa
E
upang maunawaan ito ng mga mag-aaral.
2. Ipasulat sa mga mag-aaral sa kanilang talaang papel ang mga

EP
naisip nilang mga natatanging kakayahan o talento, at kalakasan

gamit ang mga pangungusap na ito.
“Ako ay si ________________. Ang ilan sa aking natatanging

D
kakayahan o talento ay ang mga ___________________________,

Ang mga kalakasan ko naman ay _______________________.”
3. Tumawag ng ilang mag-aaral na magsasalita o magbabasa ng

repleksiyong kanilang ginawa.
4. Talakayin ang ibinahagi ng mga mag-aaral. Magbigay ng positibong

feedback upang lumakas ang tiwala nila sa kanilang sarili
Gawain 2
1. Pangkatin ang klase sa tatlo. Papiliin ng lider ang bawat pangkat.
2. Magkakaroon ng bahaginan ang bawat pangkat tungkol sa
repleksiyon sa sarili sa unang gawain. Pag-uusapan nila kung ano
ang kanilang naisip noong sila ay nagkaroon ng repleksiyon sa unang
gawain. Ibabahagi rin nila kung ano ang papel na ginagampanan ng
kanilang pamilya sa kanilang kalakasan at natatanging kakayahan
o talento.
3. Habang ang mga mag-aaral ay nagbabahagi ng kanilang naisip sa
PY
pagrerepleksiyon, itatala ng lider ang kanilang sinasabi at gagawan
ng buod. Ibabahagi ng lider ang buod sa klase upang mapag-
usapan.
O
Isapuso Natin
1. Ipasulat sa mga mag-aaral ang ulat ng iba’t ibang pangkat matapos

C
itong marinig sa klase. Ipaliliwanag ng guro kung paano isasagawa
ang venn diagram.
D
a) sa bahaging titik A, ang mga natatanging kakayahan o talento
at kalakasan mula sa pangkat A
E
b) sa bahaging titik B, ang mga natatanging kakayahan o talento

at kalakasan mula sa pangkat B
EP
c) sa bahaging titik C, ang mga natatanging kakayahan o talento

at kalakasan mula sa pangkat C; at
d) sa gitna, ang pare-parehong natatanging kakayahan o talento
at kalakasan ng lahat ng pangkat.
D
Maaaring magbigay ng halimbawa ang guro para sa lalong

ikauunawa ng mga mag-aaral.
2. Gabayan ang mga mag-aaral upang maisagawa nila nang tama

ang susunod na gawain ng mga pangkat.
3. Para sa lalong ikauunawa sa pagpapahalagang tinalakay, pag-
uusapan ng mga mag-aaral kung paanong ang kanilang kakayahan
ay maipakikita nila nang may lakas, katatagan o tibay ng loob lalo
na sa harap ng maraming tao. Mahalaga na maganyak ng guro ang
mga mag-aaral upang masabi nila ang kanilang tunay na saloobin.
4. Ipabasa at talakayin ang Tandaan Natin. Mahalaga na ang guro ay

makapagbigay ng mga tanong na gaganyak sa mga mag-aaral na
mag-isip at makibahagi sa usapan. Bigyang-diin ang kahalagahan
ng pagkakaroon ng lakas at tibay ng loob, at bilib sa sarili, at kung
paano mapauunlad ang mga ito.
Isabuhay Natin
PY
1. Patnubayan ang klase sa pagpaplano ng isang palatuntunan para
sa pagdiriwang ng Buwan ng Nutrisyon sa Hulyo. Inaasahang
maipakikita nila ang kanilang mga kakayahan sa mga bilang ng
O
palatuntunan. Ang guro ay dapat na maging sensitibo sa mga mag-
aaral na wala pang lakas ng loob na ipakita ang kanilang kakayahan.
C
Dapat silang gabayan na makibahagi at huwag matakot gumanap
sa naiatang na bahagi sa kanila.
D
2. Ipalabas ang palatuntunan sa klase.
E
3. Pag-usapan ang isinagawang palatuntunan. Tulungan ang mga mag-

aaral na tasahin ang kanilang naging partisipasyon sa isinagawang
EP
gawain. Dapat maikintal sa isipan ng mga mag-aaral na ang ginawa

nila ay pagpapakita ng lakas ng loob.
4. Alamin ang naging damdamin ng mga mag-aaral sa ginawa nilang

D
pagganap sa palatuntunan at hayaang ibahagi nila ito sa klase.
Subukin Natin
Ipabasa sa mga mag-aaral ang mga pahayag na nasa tseklis sa

Subukin Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral at ipasagot sa kanilang sagutang
papel kung ito ay tama o mali. Hayaang ipaliwanag ng mga mag-aaral ang
kanilang sagot.
Aralin 2 Pagiging Matiyaga: Uugaliin Ko!
Layunin: Nakapagsasabi ng katotohanan anuman ang

maging bunga nito
Paksa/Pagpapahalaga: Pagkamatiyaga (Perseverance)
Mga Kagamitan: papel, kuwaderno, metacards
Integrasyon: Filipino – Sining ng Pakikipagtalastasan
PY
Pamamaraan:
Alamin Natin
O
1. Ganyakin ang mag-aaral sa paraang pagpapaalala ng iba’t ibang
palatuntunan na idinaraos sa paaralan. Maaaring sabihin ng guro,
C
“Kapag patapos na ang panuruang taon, magkakaroon tayo ng
Araw ng Pagkilala at Araw ng Pagtatapos para sa mga mag-aaral
na nagtiyaga at nagsumikap sa buong taong panuruan.” Banggitin
D
na kapag may mga palatuntunan gaya nito ay nag-aanyaya ng
tagapagsalita o guest speaker upang higit na mahikayat ang mga
E
nagsipagtapos na magtagumpay sa larangan na kanilang gustong

tahakin.
EP
2. Ipabasa sa mga mag-aaral ang isang talumpati na may pamagat

na, “Pagiging Matiyaga, May Dulot na Biyaya”.
D
3. Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga tanong na makikita sa Alamin

Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral at talakayin ang kanilang mga
sagot. Maaaring magbahagi rin ang guro ng alam niyang kuwento
tungkol sa kilala niyang tao na katulad ng tauhan sa binasang
talumpati na naging matiyaga at nagtagumpay.
4. Maaari ding pag-usapan kung ano-ano ang mga pangarap na

maaaring makamit ng mga mag-aaral at kung ano ang kanilang
maaaring gawing pagtitiyaga upang marating ito.
Isagawa Natin
Gawain 1
Sa loob ng laso ay ipatala sa mag-aaral ang mga pangyayari sa

kanilang buhay na nagpapakita ng kahalagahan ng pagiging matiyaga.
Paano makatutulong ang pagiging matiyaga kasama ang katatagan ng
loob sa oras ng sakuna o pangyayari sa kaniyang buhay?
Pasagutan ito sa isang malinis na papel. Gawing natural ang

pagsagot ng mag-aaral.
PY
Gawain 2
Sa susunod na gawain, gabayan ang mag-aaral sa pagbuo ng
O
tatlong pangkat at pumili ng lider. Matapos mapangkat ay bigyang-diin ang
mga pangyayari sa buhay ni Dr. Garcia sa talumpati. Muli itong iproseso.
C
Maghanda ng kahon at mga tema na nakasulat sa metacards (pagiging
matiyaga, pagiging matatag ang loob, at pagtanggap sa katotohanan).
D
Pabunutin ng metacard ang bawat lider ng pangkat pagkatapos ay bigyan
sila ng limang minutong paghahanda sa paggawa ng iskrip at presentasyon.
E
Bigyan ang mga mag-aaral ng oras para makapagbigay ng komento

EP
sa mga iniulat ng ibang pangkat bilang dagdag na pagpapatibay sa pinag-

usapang pagpapahalaga.
D
Bigyan ng parangal ang mga mag-aaral na nagpakita ng galing sa

dula-dulaan.
Isapuso Natin
Ihanda ang mag-aaral sa pagpili ng simbolo na nagpapahiwatig ng

pagiging masipag, matatag ang loob, at matiyaga. Papiliin ang mag-aaral
ng simbolong gusto nila at ilagay ito sa pinakamataas na baitang. Ang
pangalawa at pangatlong simbolo ay sa susunod na mga baitang.
Matapos ito ay magpabuo ng maikling talata tungkol sa simbolong
napili. Magbibigay ng paliwanag ang mga mag-aaral kung bakit ito inilagay
sa una, pangalawa at pangatlong baitang. Ipagawa ito sa kanilang
kuwaderno.
Basahin ang ilang talata na ginawa ng mga mag-aaral at magkaroon

ng maikling talakayan.
Ipabasa sa mga mag-aaral ang Tandaan Natin nang may pang-

unawa. Ipaliwanag ang mensahe nito at bigyang-diin ang pagpapahalagang
PY
pinag-aaralan. Maaari ding bumanggit ng iba pang mga pahayag ng
ilang kilalang tao na nagtiyaga sa buhay upang umunlad at maging isang
mabuting miyembro ng lipunang kaniyang ginagalawan.
Isabuhay Natin
O
C
Ipagawa sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang Isabuhay Natin na
nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
D
Gamitin ang bahaging ito ng aralin upang higit na maunawaan ng

E
mga mag-aaral ang kahalagahan ng pagpapahalaga sa kanilang buhay.

EP
Itanong sa mga mag-aaral, “Bilang mag-aaral, ano ang karanasan

mong nagpapatunay na ikaw ay naging matiyaga? Ano naman ang naging
bunga nito sa iyo?”
D
Ipasulat sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang mga karanasan nila

na nagpapakita ng pagiging matiyaga at sa katapat naman nito ay ang mga
dahilan o bunga ng kanilang pagtitiyaga.
Kung kinakailangang magbigay ang guro ng sarili niyang karanasan,

ito ay maaaring gawin.
Matapos gumawa ng mag-aaral, talakayin ang kanilang mga sagot.
Para lalong tumimo sa puso at isipan ng mag-aaral ang pagiging
matiyaga ay magpagawa o magpasulat ng maikling pangako ng pagiging
matiyaga bilang mag-aaral at bilang mabuting kasapi ng pamilya.
Sa panghuling gawain ay magpasulat sa mag-aaral ng isang gawain

sa bahay na maaaring maisagawa nang higit na mahusay kung mabibigyan
ito ng sapat na oras at magpapamalas ng pagtitiyaga.
Subukin Natin
PY
Ipaliwanag sa mga mag-aaral kung ano ang inaasahang maisasagawa
nila sa bahaging ito ng aralin. Ipabasa sa mga mag-aaral ang panuto at
ipasulat ang kanilang sagot sa kuwaderno. Talakayin ang sagot ng mga
O
mag-aaral.
C
Batiin ang mga mag-aaral sa pagtatapos ng aralin at muling ipaalala
ang pagpapahalagang tinalakay. Ihanda ang mag-aaral para sa susunod
D
na aralin.
E
EP
D
10
Aralin 3 Pagkamatiisin, Kaya Kong Gawin!
Layunin: Nakapagsusuri ng katotohanan bago gumawa

ng anumang hakbangin o pagsangguni sa taong
kinauukulan
Paksa/Pagpapahalaga: Pagkamapagtiis (Patience)
Mga Kagamitan: Tsart ng Paggawa ng Desisyon, kuwaderno,

sagutang papel, bond paper
PY
Pamamaraan:
O
Alamin Natin
C
1. Simulan ang aralin sa pagbasa ng kuwento ni Willy. Ipaunawa sa
mga mag-aaral ang ipinahihiwatig ng kuwento.
2. Ipasagot sa kanila ang mga tanong tungkol sa kuwento.

D
a. Papaano ipinakita ni Willy na siya ay isang batang mapagtiis?

E
b. Ano ang natuklasan ng guro ni Willy?

c. Ano ang naging daan upang maipagawa ang tulay sa lugar nina
EP
Willy?
d. Kung ikaw si Willy, magagawa mo bang tiisin ang katulad ng
mga naranasan niya? Patunayan.
D
e. Maglahad ng mga karanasan na magpapakita ng pagtitiis sa

iyong buhay bilang mag-aaral.
3. Sa pagtalakay ng kuwento, bigyang-diin at pagpapahalaga ang

ugaling pagkamatiisin ni Willy.
4. Hikayatin ang ilang mag-aaral na magkuwento ng kanilang

karanasan na nagpapakita ng kanilang pagkamatiisin.
11
Isagawa Natin
Gawain 1
1. Magbigay ng sitwasyon na kinakailangang magtiis ng isang bata

dahil sa hindi inaasahang pangyayari. Ipabasa ang mga sitwasyon
sa Gawain 1 sa Isagawa Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
2. Gabayang mabuti ang mga mag-aaral kung paano nila susuriin ang
mga sitwasyon.
3. Hingan ng mga kasagutan ang mga mag-aaral. Hayaang
magpahayag sila ng kanilang maaaring gawin. Pakinggan lamang
PY
at tandaan ang mga kasagutan ng mga mag-aaral.
4. Kapag marami nang nakuhang impormasyon sa mga mag-aaral,
sabihing magtutulungan sila na alamin ang tamang desisyon na
gagawin kaya sama-sama nilang suriin ang sitwasyon. Ipasagot
O
ang mga tanong gamit ang nakahandang Tsart ng Paggawa ng
Desisyon.
C
Gawain 2
1. Pangkatin ang klase sa lima.

D
2. Bigyan ang bawat pangkat ng papel na may nakasulat na sitwasyon
na susuriin at bibigyan ng mabuting desisyon bago gumawa ng
E
anumang hakbangin. Tandaan na ang mga sitwasyong ibibigay ay

nasa karanasan ng mga batang nasa ikaapat na baitang at ang
EP
ugaling maipakikita ay pagkamapagtiis.

3. Ipalarawan ang kasagutan sa pamamagitan ng paggamit ng iba’t
ibang uri ng tsart.
D
4. Bago ipagawa ang gawain, ipaliwanag muna kung paano susukatin

ang kanilang ginawa. Ipakita at ipaliwanag sa klase ang rubrics na
makikita sa Kagamitan ng Mag-aaral.
Isapuso Natin
1. Ipaalala sa mga mag-aaral na may mga taong kilala nila o malapit

sa kanila ang may ginagawang pagtitiis para sa kanila. Sikaping
maipalahad sa kanila na dapat silang magpasalamat sa mga taong
ito.
12
2. Sa isang bond paper, magpaguhit sa mga mag-aaral ng isang puso.
Sa loob nito ay gagawa sila ng isang sulat para sa isang taong
alam nilang nagtitiis para sa kanila. Ang sulat ay naglalaman ng
mga bagay na maaaring gawin ng mga mag-aaral upang masuklian
ang ginagawang pagtitiis ng taong kanilang susulatan.
Ibig sabihin nito, ginagawa ng mag-aaral ang isang bagay na

maluwag sa kaniyang kalooban bilang pagtanaw ng utang na loob
at pagpapahalaga sa mga bagay na ginagawa ng kanilang mga
magulang o taong alam nilang nagtitiis para sa kanila
PY
3. Ipabasa ang ilang isinulat ng mga mag-aaral at talakayin.
4. Hikayatin ang mga mag-aaral na ipadala ang kanilang isinulat sa

kinauukulan.
O
5. Basahin at talakayin ang Tandaan Natin. Sa pagtalakay nito, bigyang-
diin at pahalagahan ang ugaling pagkamatiisin. Itimo sa kalooban
C
ng mga mag-aaral na may mga pagkakataon na kailangang magtiis
upang makamit ang mga pangarap.
D
Isabuhay Natin
E
1. Sabihin sa mga mag-aaral na mag-isip sila ng isang bagay o

pangyayari na hindi nila tiniis ngunit kaya naman sanang tiisin.
EP
Batay sa bagay o pangyayaring ito, susulat sila sa kanilang sagutang

papel ng isang pangako na pipilitin nila itong tiisin para sa kanilang
ikabubuti.
D
2. Maaari itong gawin sa malikhaing paraan tulad ng pagkakaroon

ng seremonya upang maging makabuluhan at madamdamin ang
bahaging ito ng aralin.
Subukin Natin
Ipasagot sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang mga tanong sa

Subukin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Pasagutan din ang tseklis
na makikita dito.
13
Aralin 4 Magiging Mapanuri Ako!
Layunin: Nakapagninilay-nilay ng katotohanan mula sa

mga balitang napakinggan at palatastas na
nabasa o narinig.
Paksa/Pagpapahalaga: Mapanuring Pag-iisip (Critical Thinking)
Mga Kagamitan: sagutang papel/malinis na papel, kuwaderno,

larawan ng dart board, ginupit na hugis puso
PY
Integrasyon: Media Literacy
Pamamaraan:
O
Alamin Natin
C
1. Ipabasa sa mga mag-aaral ang kuwento na pinamagatang “Ang
Balita ni Tatay Nato”. Ihanda ang mag-aaral sa pamantayan sa
pagbabasa.
D
2. Pagsumikapang maipadama sa mga mag-aaral ang kanilang mga
naisin sa buhay na kaya nilang gawin sa kanilang edad. Gamitin ang
E
konsepto ng konstruktibismo kung saan gagamitin ng mga mag-aaral

EP
ang kanilang mga karanasan para masagot ang iyong tanong.
3. Ipasagot sa mga mag-aaral ang sumusunod na tanong:

a. Ano ang natutuhan mo sa kuwentong iyong nabasa?
D
b. May pagkakataon bang hindi ka naniwala sa balitang iyong narinig

sa radyo o nabasa sa pahayagan? Ipaliwanag ang dahilan.
c. Paano mo masasabi na ikaw ay nagiging mapanuri sa mga balitang
naririnig mo sa radyo o nababasa sa pahayagan? Ipaliwanag.
d. Naranasan mo na ba na mali ang iyong pagkakaintindi sa balitang
iyong narinig o nabasa? Magbigay ng halimbawa.
e. Kung ikaw ang bata sa kuwento, susunod ka ba sa paalala ng
iyong tatay ukol sa balita niyang napakinggan? Ipaliwanag.
14
4. Pag-usapan ang kanilang mga kasagutan. Sa bahaging ito ng
pagtalakay, maging sensitibo sa kanilang mga kasagutan.
5. Maaari din na magdagdag ang guro ng kaniyang karanasan tungkol

sa kuwento.
Isagawa Natin
Makatutulong sa pagkilala ng mapanuring pag-iisip ang mga gawain

sa Isagawa Natin.
PY
1. Ipagawa sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang Gawain 1 sa Isagawa
Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Ipasulat sa loob ng kahon ang
mga balitang kanilang napakinggan o nabasa. Isulat ito sa kahon
ng Magandang Balita at Mapanghamong Balita. Pag-usapan ang
O
mga sagot.
Upang matukoy ng mga mag-aaral kung ano ang kaibahan ng mga

C
balita, ipaliwanag muna sa kanila ang kahulugan ng magandang
balita at mapanghamong balita
D
Ang magandang balita ay ulat ng mga positibong pangyayari
tungkol sa ginagawa ng tao na inaakalang pananabikan o mabatid
E
at mapaglilibangan ng mambabasa, nakikinig o nanonood.

Samantalang ang mapanghamong balita naman ay tungkol sa mga
EP
pangyayaring may karahasan, droga, seksuwal na hindi angkop sa

batang nanonood o nakikinig.
2. Itanong sa mga mga-aaral kung ano ang mga balitang tumatak

D
sa kanilang isipan noong nagdaang araw na masasabi nilang

Magandang Balita o Mapanghamong Balita.
3. Upang mabuo ang pangungusap na nasa loob ng kahon, ang mga

patlang na bahagi ay pupunan ng mga salitang nais sabihin ng mag-
aaral.
Kung ang mga balita ay tungkol sa mga negatibong
bagay, ang gagawin ko ay __________________________ dahil
naniniwala ako na ___________________________________.
15
4. Patnubayan ang mga mag-aaral na maisagawa ang Gawain 2 na
Mini Presscon.
Ang Mini Presscon ay pagpupulong na dinadaluhan ng mga

sumusulat ng balita, nagbabalita at manonood na magtatanong sa
nagbabalita sa magiging epekto ng balita.
5. Pangkatin ang mag-aaral sa tatlo.
6. Bawat pangkat ay may pagtatanghal o palabas na gagawin batay
PY
sa sumusunod:
• Unang pangkat - mga tagapagbalita

-- lahat ng mahuhusay sa pagsasalita ay magsasama-sama
O
at pipili kung sino ang magiging anchor o tagapagbalita.
• Ikalawang pangkat - mga tagagawa ng script
C
-- ang magagaling sa pagsulat ay susulat ng simpleng
balita.
• Ikatlong pangkat - tagasuri ng balita
D
-- ang mga manonood na magsusuri ng balita at magtatanong
sa magiging epekto nito.
E
7. Gabayan ang mga mag-aaral sa kanilang gawain.

EP
8. Maglaan ng isang araw para sa Gawain 3. Matapos ang pagtatanghal

ay alamin ang mga kasagutan sa mga katanungang nakapaloob sa
Gawain 3 sa Kagamitan ng Mag-aaral.
D
Sa bahaging ito, kailangang magamit ang teoryang social-interactive

learning. Iparamdam sa mga mag-aaral na sila ay matututo sa
pamamagitan ng pakikipagtalakayan sa kanilang kapuwa mag-
aaral. Hayaan silang magbalitaktakan. Huwag kalimutang bigyan
sila ng mga pamamaraan kung papaano nila gagawin ang talakayan
na hindi makaiistorbo sa ibang pangkat.
16
Isapuso Natin
Sa pagkilala sa mga kayang magawa, mapapansin na madaling

maisusulat ng mga mag-aaral ang kaya nilang gawin.
1. Ipagawa ang Isapuso Natin.
2. Gagawa ang guro ng dart board. Dito ay ilalagay ng mag-aaral ang

kaniyang sarili sa pamamagitan ng paglalagay ng puso sa numero
ng pagiging mapanuri. May mga numero na katumbas ng antas ng
PY
pagiging mapanuri niya bilang mag-aaral sa mga balitang naririnig
sa radyo o nababasa sa pahayagan.
3. Ipaskil ang dart board ng mapanuring mag-aaral sa isang bahagi
O
ng dingding bilang lunsaran, pamantayan, o paalaalang kaisipan sa
klase. C
Sa mga gawaing ito, gabayan ang mga mag-aaral sa mga ipinaskil
na gawain sa pader ng silid-paaralan. Nilalayon nito na magkaroon
ng pagbibigay-papuri at bukas na talakayan hinggil sa kanilang mga
D
reaksiyon sa mga bagay na sinusuri. Magkaroon ng talakayan sa
mga sagot ng mga mag-aaral.
E
4. Bigyang-diin ang Tandaan Natin. Ipabasa ito sa mga mag-aaral

EP
nang may pang-unawa. Ipaliwanag nang mahusay ang mensahe

nito upang lubos na maisapuso ito ng mga mag-aaral.
D
Isabuhay Natin
Ipagawa ang Isabuhay Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral.
Ang bahaging ito ng talakayan ay dapat na pagpapalalim ng tinalakay

na paksa.
Ipabigkas sa mag-aaral nang may lakas, sigla at may damdamin ang

tulang pinamagatang “Mapanuri Ako”.
17
Huwag itong hayaang matapos sa pamamagitan ng pagbigkas ng
tula ng mga mag-aaral. Isakatuparan ang proseso upang maintindihan at
maikintal sa kaisipan ng mga mag-aaral ang paksang tinalakay sa aralin.
Bubuo ng sariling pangako ang mga mag-aaral tungkol sa pagiging

mapanuri sa narinig na balita sa radyo o nabasa sa pahayagan. Ipasulat ito
sa kuwaderno ng mag-aaral. Palabasin ang kahalagahan ng pagtitiwala sa
sarili at kakayahan.
Magdagdag ng mga likhang-kuwento tungkol dito kung kinakailangan.
PY
Subukin Natin
O
1. Ipahanda sa mga mag-aaral ang kanilang sagutang papel at
ipasagot ang Subukin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
C
2. Pagkatapos masagutan ng mag-aaral ang gawain, muli itong
iproseso. Mahalaga na maipakita ang kanilang pagninilay sa
D
kanilang mga sagot.
Sagutin ang mga sumusunod:

E
• Ano ang iyong masasabi sa iyong mga sagot?

EP
• Naniniwala ka ba sa iyong mga sagot?

• Pinaninindigan mo ba ang iyong mga sagot?
D
Sabihing muli itong pagnilayan ng mga mag-aaral.
Batiin ang mga mag-aaral sa natapos na aralin at ihanda sila

sa susunod na aralin. Maaaring magbigay ng takdang-aralin kung
kinakailangan, para magsilbi itong motibasyon sa susunod na pag-aaralan.
18
Aralin 5 Sa Maayos na Kaisipan, May Tamang
Pagninilay
Layunin: Nakapagninilay-nilay ng katotohanan mula sa

mga napanood na programang pantelebisyon
Paksa/Pagpapahalaga: Mapanuring Pag-iisip (Critical Thinking)
Mga Kagamitan: sulatang papel, bond paper, kuwaderno
Integrasyon: Media Literacy
PY
Filipino – Sining ng Pakikipagtalastasan
Pamamaraan:
O
Alamin Natin
C
1. Ipabasa sa mga mag-aaral ang usapan ng dalawang mag-aaral.
Ihanda ang mag-aaral sa pamantayan sa pagbabasa.
2. Pagsumikapang maipalabas sa mga mag-aaral ang kanilang mga

D
naisin sa buhay na kaya nilang gawin sa kanilang edad. Gamitin
ang konsepto ng konstruktibismo kung saan gagamitin ng mga
E
mag-aaral ang kanilang mga karanasan para masagot ang tanong

EP
ng guro.
3. Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga tanong:
a. Tungkol saan ang pinag-uusapan ng dalawang bata sa larawan?

D
b. Nakatulong ba kay Bong ang kaniyang napanood sa telebisyon?

Ipaliwanag.
c. Paano ito nakaapekto sa kanilang kaisipan at damdamin?
d. Kung ikaw si Bong, gagawin mo ba ang sinabi ni Jessa?

Pangatwiranan.
19
4. Ipatala sa mga mag-aaral ang huli nilang napanood sa telebisyon
at hayaan silang ipaliwanag kung ano ang naging epekto nito sa
kanilang damdamin at kaisipan.
5. Talakayin ang mga kasagutan ng mga mag-aaral. Sa bahaging ito

ng pagtalakay, maging sensitibo sa kanilang mga kasagutan.
6. Maaari din na magdagdag ang guro ng kaniyang karanasan tungkol

sa kuwento.
PY
Isagawa Natin
Makatutulong sa pagkilala ng tamang pagninilay ang mga gawain sa

Isagawa Natin.
O
1. Ipagawa sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang Gawain 1 sa Isagawa
C
Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Pupunan ng mga mag-aaral ng
kaniyang mga napanood sa telebisyon ang loob ng hugis na tulad
ng nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Itanong kung paano nakaapekto
D
ang mga ito sa kanilang kaisipan at damdamin. Talakayin ang
kanilang mga kasagutan.
E
2. Patnubayan ang mga mag-aaral sa Gawain 2. Bubuo sila ng limang

EP
pangkat. Magpatala ng mga impormasyon na napanood ng mga

mag-aaral sa telebisyon gamit ang template na nasa Kagamitan
ng Mag-aaral. Sa unang kolum, itatala ng mga mag-aaral ang mga
programang kanilang napanood. Ipoproseso ito kung ang kanilang
D
napanood ay may positibo at negatibong aspekto. Sa ikalawang

kolum ay ilalagay ang aral ng programang napanood at ang hamon
ay ilalagay sa ikatlong kolum.
3. Masusing pag-aaralan ng mga mag-aaral ang kanilang itinala. Mula

rito, ang bawat pangkat ay pipili ng kanilang gagawing dula-dulaan.
4. Bigyan ang bawat pangkat ng tatlong minuto para sa presentasyon.

Gawing magaan sa mag-aaral ang pag-uulat sa unahan. Maaari
20
itong maging interactive o sa pamamagitan ng isang paggabay
at pagkatuto. Sa bahaging ito, kailangang magamit ang teoryang
social-interactive learning. Iparamdam sa mga mag-aaral na sila
ay matututo sa pamamagitan ng pakikipagtalakayan sa kanilang
kapuwa mag-aaral. Huwag kalimutang bigyan sila ng mga
pamamaraan kung papaano nila gagawin ang talakayan na hindi
makaiistorbo sa ibang pangkat.
Isapuso Natin
PY
Sa pagkilala ng kanilang magagawa, mapapansin ninyo na madaling
maisusulat ng mga mag-aaral ang kaya nilang gawin. Ito ay nagpapatunay
na alam nila ang kanilang napanood sa telebisyon.
O
1. Ipagawa ang Isapuso Natin tulad ng nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
C
2. Ang larawan ng ulo ay iginuhit upang maging sentro ng pagproseso
ng napanood ng mga mag-aaral. Sa kahon A, B at C ay ipatatala ang
mga nasa isip ng mga mag-aaral nang matapos nilang mapanood
D
ang mga anunsiyo o programa sa telebisyon. Maaaring ang sagot
ng mga mag-aaral ay tumutukoy sa kanilang damdamin, reaksiyon
E
o puna sa napanood. Muli, ipaunawa sa mga mag-aaral ang

kanilang isinulat sa kahon. Ipasulat naman sa loob ng puso na may
EP
kahon ang konkretong natutuhan o aral na naidulot ng anunsiyo o

programa sa telebisyon.
3. Ipaskil ang mga gawain sa isang bahagi ng dingding bilang lunsaran,

D
pamantayan, o paalaalang kaisipan sa klase.

na gawain sa pader ng silid-paaralan. Nilalayon nito na magkaroon
ng pagbibigay ng papuri at bukas na talakayan hinggil sa kanilang
mga reaksiyon sa mga bagay na sinusuri.
4. Maaari ding magbigay ang guro ng kaniyang sariling kuro-kuro

tungkol sa bukas na pag-iisip at tamang pagninilay sa napanood
21
sa telebisyon. Halimbawa: Ang ating mga napanood ay maaaring
makaapekto sa atin, maaari din itong gabay para sa ating pag-
unlad. Ang patnubay ng mga magulang o nakatatanda sa atin ay
makatutulong upang hindi maabuso ang pag-iisip.

nito upang lubos itong maisapuso ng mga mag-aaral.
Ayon sa MTRCB may anim na baitang sa pag-uuri-uri ng mga

pelikulang ipinapakita sa Pilipinas:
PY
G o GP - Para sa lahat ng manonood (mula sa Ingles na
General Patronage)
PG-13 - Patnubay at Gabay. Mga batang labintatlong (13)
O
taong gulang pababa ay nangangailangan ng
pagbabantay ng nakatatanda (mula sa Ingles na
Parental Guidance)
C
R-13 - Para lamang sa mga taong labintatlong (13) taong
gulang pataas (mula sa Ingles na Restricted)
D
R-16 - Para lamang sa mga taong labing-anim (16) na taong
gulang pataas
E
R-18 - Para lamang sa mga taong labingwalong (18) taong

gulang pataas.
EP
X - Bawal ipalabas sa publiko
May tatlong baitang ng pag-uuri ang kasalukuyang ginagamit ng

MTRCB sa pag-uuri ng mga programa sa telebisyon:
D
G - Para sa lahat ng manonood o General Patronage

PG - Patnubay at gabay ng magulang ang kailangan o
Parental Guidance
SPG - Mahigpit na patnubay at gabay ng magulang
ang kailangan.Sa mga palabas ng MTRCB na
nagpapahayag ng baitang ng isang programa, ito ay
tinatawag na “Striktong Patnubay at Gabay” o Strong
Parental Guidance.
22
Isabuhay Natin
1. Ipagawa ang Isabuhay Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
Ang bahaging ito ng talakayan ay dapat na pagpapalalim sa tinalakay

na paksa.
2. Pag-iisipan ng mga mag-aaral ang tanong na ito:
“Nakatutulong ba ang mga programang napanood mo sa

iyong pagpapasiya pagkatapos mo itong suriin? Pangatwiranan.”
PY
3. Isakatuparan ang proseso upang maintindihan at maikintal sa
kanilang kaisipan ang paksang tinalakay sa aralin.
O
4. Magpagawa ng tatlong simpleng poster sa temang “Kaya Kong
Maging Mapanuring Manonood, Bukas ang Isip sa Tamang Gawi
at Asal”.
C
5. Ipaskil ang gawa ng mga mag-aaral sa Bulletin Board upang
D
makahikayat ng mga mag-aaral na magkaroon ng mapanuring
pag-iisip at tamang pagninilay tungkol sa balita at programang
E
napapanood. Bigyan ng pagkilala ang mga mag-aaral na nagpakita

ng maayos at magandang poster. Ito ay makatutulong upang
EP
makagawa ang mga mag-aaral ng makabuluhang obra.
Maaari ding magdagdag ng mga likhang-kuwento tungkol dito kung

kinakailangan.
D
Subukin Natin
1. Ipasagot sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang Subukin Natin na

2. Pagkatapos masagutan ng mag-aaral ang gawain, muli itong

kanilang mga sagot.
23
3. Sagutin ang sumusunod:
• Ano ang masasabi mo sa iyong mga sagot?
• Mapangangatwiranan mo ba ang iyong mga sagot?
• Nasagutan mo ba nang buong puso ang mga tanong?
• Pinaninindigan mo ba ang iyong mga sagot?
4. Muli itong pagnilayan ng mga mag-aaral.
PY
Sabihin sa mga mag-aaral, “Pumalakpak nang limang beses na may
tatlong padyak at isigaw ang, ‘galing-galing’!” Mahusay mong natapos ang
aralin. Ngayon handa ka na sa susunod na aralin.”
O
Magbigay ng takdang-aralin kung kinakailangan para magsilbi itong
motibasyon sa susunod na pag-aaralan.
C
E D
EP
D
24
Aralin 6 Impormasyon: Bahagi at Instrumento sa
Aking Pagkakatuto
Layunin: Nakapagninilay-nilay ng katotohanan mula

sa mga nababasa sa internet at mga social
networking sites.
Paksa/Pagpapahalaga: Pagmamahal sa katotohanan (Love of Truth)
Mga Kagamitan: sulatang papel, bond paper, laptop, kuwaderno
PY
Integrasyon: Media Literacy, ICT
Pamamaraan:
O
Alamin Natin
C
1. Gabayan ang mga mag-aaral sa larong halo-letra na may pamagat
na Internet: For Better or For Worse. Ipaayos ang mga letra sa loob
ng kahon upang makabuo ng salita. May mga clue na gagabay sa
D
pagsagot ng mga mag-aaral. Ipasulat sa kuwaderno ng mga mag-
aaral ang kanilang sagot.
E
Gabay na sagot para sa guro:

EP
1. webpage 5. google
2. blogsite 6. youtube
3. e-mail 7. facebok
D
4. twitter 8. internet
2. Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga tanong sa Alamin Natin na

3. Pagsumikapang maipalabas sa mga mag-aaral ang kanilang

mga sagot. Gamitin ang konsepto ng konstruktibismo kung saan
gagamitin ng mga mag-aaral ang kanilang mga karanasan para
masagot ang mga tanong.
25
4. Magsasaliksik din ang guro tungkol sa mga sagot upang mas
mapalawak pa ang talakayan sa loob ng silid-aralan.
5. Talakayin ang sagot ng mga mag-aaral. Iproseso ito nang maayos

sa pamamagitan ng pagkukuwento ng karanasan niya sa mundo ng
internet.
6. Maaari din na magdagdag ang mag-aaral at guro ng kaniyang

karanasan tungkol sa kuwento. Pagsama-samahin ito at iproseso.
PY
Isagawa Natin
Makatutulong sa pagkilala ang mapanuring pag-iisip at pagmamahal

sa katotohanan ang mga gawain sa Isagawa Natin.
O
1. Ipagawa sa mga mag-aaral ang Gawain 1. Pupunan ang mga bilog
C
ng mga maidudulot ng internet sa pag-aaral ng mga mag-aaral.
Ipasulat sa isang malinis na papel ang sagot ng mga mag-aaral.
Talakayin ang kanilang mga kasagutan.
D
Halimbawa ng mga kasagutan ng mag-aaral:

E
Isports - dahil sa internet ay nalalaman ko kung nanalo ba o natalo

ang paborito kong koponan sa basketball.
EP
2. Patnubayan ang mga mag-aaral sa Gawain 2. Pangkatin sa lima

ang klase. Pumili ang mag-aaral ng lider at tagaulat. Pagsasama-
samahin ng lider ang mga ideya at opinyon ng mag-aaral tungkol sa
D
epekto ng internet.
Mga Posibleng Sagot:
*Agham *Kasaysayan *Entertainment *Politika *Isports

*Medisina *Ekonomiya *Balita *Relihiyon
3. Magpaguhit ng dalawang malaking computer. Ipatala sa unang

computer ang positibong epekto ng internet at sa ikalawang
computer ang negatibong epekto nito.
26
4. Ipaulat ang sagot ng bawat pangkat sa harap ng klase. Bigyan ng
tatlong minuto ang bawat grupo para sa presentasyon. Gawing
magaan sa mag-aaral ang pag-uulat sa unahan. Maaari itong
maging interactive na gagabayan ng guro para maproseso.
Sa bahaging ito, kailangang magamit ang teoryang social-interactive

learning. Iparamdam sa mga mag-aaral na sila ay matututo sa
pamamagitan ng pakikipagtalakayan sa kanilang kapuwa mag-aaral.
Huwag kalimutang bigyan ang mga mag-aaral ng mga pamantayan
kung papaano nila gagawin ang talakayan na hindi makaiistorbo sa
PY
ibang pangkat.
Upang muli itong maproseso, itanong sa mga mag-aaral, “Paano

nakakaapekto ang internet sa iyong buhay bilang mag-aaral?
Ipaliwanag”.
Isapuso Natin
O
C
Sa pagkilala ng kanilang nagawa, mapapansin na madaling maisusulat
ng mga mag-aaral ang kaya nilang gawin. Ito ay nagpapahiwatig na alam
D
nila kung ang kanilang napanood/nabasa sa internet ay positibo o negatibo.
1. Ipagawa ang Isapuso Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral.

E
2. Itanong sa mga mag-aaral, “Sa paggamit ng internet, nasa

EP
anong lebel mo maikakategorya ang iyong sarili sa pagtuklas ng

katotohan?”
Kategorya:
D
1-2 Hindi Mahusay sa paggamit ng internet

3-4 Medyo Mahusay sa paggamit ng internet - nagagamit
ngunit walang pakialam sa mga binubuksang sites
5-6 Mahusay sa paggamit ng internet - pinapasok ang mga
sites pero alam ang limitasyon ng pagpasok
7-8 Mahusay na Mahusay sa paggamit ng internet -
nakapagpapasiya sa pupuntahang sites, blogsites o paggamit
ng social media na walang halong kalokohan kung hindi ay
pang-edukasyon at pagpapaunlad ng kaisipan.
27
3. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagsagot. Sabihin sa mag-aaral
na “Honesty is the Best Policy”, lalo na sa pagbibigay ng hatol sa
kanilang lebel sa paggamit ng internet.
4. Ipaskil ang ginawa ng mga mag-aaral sa pisara bilang lunsaran,

pamantayan, o paalaalang kaisipan sa klase.

na gawain sa pisara ng silid-paaralan. Nilalayon nito na magkaroon
ng pagbibigay ng papuri at bukas na talakayan hinggil sa kanilang
mga reaksiyon sa mga bagay na sinusuri.
PY
Kailangan ng mga mag-aaral ang kanilang lebel ng kahusayan sa
paggamit ng internet at ipaunawa muli ang epekto nito. Maaari ding
imodelo ang sarili bilang guro na ang pinupuntahang sites, blogsites
O
at social networking sites ay maayos, tama at makatutulong sa pag-
aaral. Ipaunawa rin sa mag-aaral na may mabuting epekto at di-
mabuting epekto ang internet.
C
5. Ngayon ihanda ang mga mag-aaral sa pagsagot sa mga tanong:
D
a. Masasabi mo bang hindi ka umaabuso sa paggamit ng internet?
E
b. May mga site sa internet na malalaswa at mapangahas. Paano

mo magagawa bilang mag-aaral na kahit walang nakatingin sa
EP
iyo ay kaya mo itong mapaglabanan at iwasan?

D
nito upang lubos itong maisapuso at maisabuhay ng mag-aaral.
Isabuhay Natin
Ipabasa sa mga mag-aaral ang Panalangin ng Isang Netizen na

Talakayin ang nilalaman ng panalangin at gabayan ang mga mag-

aaral sa pagproseso nito upang ito ay kanilang maintindihan at maisabuhay.
28
Ang bahaging ito ng talakayan ay dapat na pagpapalalim ng iyong
tinalakay na paksa.
Ipaulit sa mga mag-aaral ang panalangin nang may damdamin.

Iproseso muli ang panalangin upang maging gabay ito sa mag-aaral sa
paggamit ng internet at social networking sites.
Subukin Natin
PY
1. Ipasagot sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang Subukin Natin na
2. Pagkatapos masagutan ng mga mag-aaral ang gawain, muli itong
O
kanilang mga sagot. Ibigay ang mga sagot sa mag-aaral upang
hindi sila maligaw ng pagkakatuto. Muli itong pagnilayan.
C
3. Sabihin sa mga mag-aaral: “Magaling! Tagumpay mong naipakita
ang iyong pagmamahal sa katotohanan lalo na sa internet at social
D
networking sites. Ikaw ay ganap na Mabuting Netizen! Ang galing
mo, mag-aaral sa ikaapat na baitang! Ngayon, handa ka na sa
E
susunod na aralin. Kaya mo iyan at galingan mo pa!

EP
4. Magbigay ng takdang-aralin kung kinakailangan para magsilbi itong

motibasyon sa susunod na pag-aaralan.
D
29
Aralin 7 Aking Tutularan: Pagiging Mapagpasensiya
Layunin: Nakapagsasagawa nang may mapanuring pag-

iisip ng tamang pamamaraan/pamantayan sa
pagtuklas sa katotohanan
Paksa/Pagpapahalaga: Mapagpasensiya (Patience)
Mga Kagamitan: kuwaderno, sagutang papel, Reflection Booklet,

Commitment Booklet, bond paper o board paper.
PY
Pamamaraan:
O
Alamin Natin
C
1. Ipabasa at ipaunawa ang kuwento sa Alamin Natin na nasa
Kagamitan ng Mag-aaral.
2. Ipasagot ang sumusunod:

D
a. Tukuyin ang katangiang ipinakita ni Rolando. Kahanga-hanga

E
ba ang kaniyang ginawa? Patunayan.

EP
b. Papaano niya tinulungan ang kaniyang ama? Ikuwento ito sa

klase nang may paghanga sa ginawa ni Rolando.
c. Masasabi mo bang mapagpasensiya ang batang si Rolando?

D
Basahin ang bahagi mula sa kuwento na nagpapakita ng

kaniyang pagtitiis at pagpapasensiya.
d. Kung ikaw si Rolando, paano mo maipakikita ang pagiging

mapagpasensiya at maparaan?
e. Ipaliwanag na kakambal ng pagiging mapagpasensiya ang

pagtitiis at pagtitiyaga.
30
Isagawa Natin
Gawain 1
1. Pangkatin ang klase sa tatlo.
2. Pahanayin ang mga miyembro ng bawat pangkat nang dala-dalawa.

Paghawakin ang kamay ng mga mag-aaral at pagdikitin ang kanang
paa ng isang mag-aaral at kaliwang paa ng kapareha nito.
3. Isang mag-aaral ang magsisilbing poste sa bawat pangkat.
PY
4. Sa simula ng laro, tatlong magkakapareha ang mag-uunahan sa
pag-ikot sa poste. Ang huling pareha na makabalik ang siyang
bubunot ng papel na may nakasulat na sitwasyon na sasagutan
O
ng mga mag-aaral. Ang mga sitwasyong ito ay dapat tumukoy sa
pagpapahalaga sa ugaling mapagpasensiya.
C
Halimbawa ng sitwasyon:
May usapan kayo ng kaibigan mo na maglalaro sa Plasa

D
subalit hindi ka pinayagan ng iyong Tatay na lumabas ng bahay
dahil umaambon. Ano ang gagawin mo?
E
EP
5. Matapos masagot ng pareha, ang kasunod naman nilang pareha

ang siyang mag-uunahan.
6. Matapos ang paglalaro, lagumin ang ginawa ng mga mag-aaral.

D
Tanungin sila kung ano ang naramdaman sa gawain. Ano ang

kanilang natutuhan? Anong pagpapahalaga ang naipakita? Sikaping
mapalabas sa talakayan ang kahalagahan ng pagpapahalagang
ito.
Gawain 2
1. Sa pagkakataong ito, ang bawat pangkat ay bibigyang muli ng guro

ng mga sitwasyong susuriin.
31
2. Pagkatapos masuri ng mga mag-aaral, papapaghandain sila ng
maikling dula-dulaan mula sa sitwasyong sinuri. Bigyan sila ng
limang minutong paghahanda at limang minutong pagpapalabas.
3. Bago isagawa ang gawain, ipaliwanag muna sa mga mag-aaral ang

pamantayang susundin sa pagsukat ng kanilang gawain gamit ang
pamantayan na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
4. Sa pagtatapos ng dula-dulaan, gabayan ang mga mag-aaral na

tukuyin kung anong pagpapahalaga ang dapat taglayin ng isang
PY
mag-aaral kung sakaling magkakaroon ng ganoong karanasan.
5. Lagumin ang natutuhan ng mga mag-aaral mula sa maikling dula-

dulaang ipinakita.
Isapuso Natin
O
C
1. Magkaroon ng maikling pagbabalik-aral ng mga gawain. Sa tulong
ng guro, hayaang pagnilayan ng mga mag-aaral kung ano ang
D
tumimo sa kanilang puso.
2. Ipasulat ang napagnilayan ng mga mag-aaral sa kanilang Reflection

E
Booklet gamit ang gabay na tanong na nasa Kagamitan ng Mag-

EP
aaral.
3. Ipabasa at ipaliwanag ang Tandaan Natin. Bigyang-diin at

pahalagahan sa talakayan ang ugaling mapagpasensiya.
D
Isabuhay Natin
1. Magpagawa sa mga mag-aaral ng Commitment Booklet gamit ang

template na katulad ng nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Ipagawa ito
sa kanilang kuwaderno.
2. Ipaliwanag nang mabuti sa mga mag-aaral ang dapat gawin.

Pasagutan sa mga mag-aaral ang dalawang kolum sa kaliwang
bahagi ng booklet.
32
3. Ang dalawang kolum naman sa kanang bahagi ng booklet ay
pasasagutan ng mga mag-aaral sa kanilang mga magulang. Kung
walang magulang, maaaring ang kaniyang guardian ang sumagot.
Maaari itong gawing takdang-aralin.
4. Kinabukasan, tulungan ang mga mag-aaral na pagnilayan ang

kanilang sagot. Lagyan ng repleksiyon sa ilalim ng booklet.
Subukin Natin
PY
1. Ipahanda ang papel na sagutan.
2. Ipasagot ang Subukin Natin na makikita sa Kagamitan ng Mag-

aaral.
O
3. Iwasto ang mga maling sagot ng mga mag-aaral at ito ay talakayin
upang maintindihan nilang mabuti.
C
4. Bigyang papuri ang mga mag-aaral na nakakuha ng may apat at
limang sagot dahil sila ay nagpapatunay na naunawaan o nagkaroon
D
ng kasanayan sa pagpapahalagang pinag-usapan.
E
Batiin ang mga mag-aaral pagkatapos ng aralin at ihanda sa

EP
susunod na leksiyon. Maaaring magbigay ang guro ng takdang-aralin kung

kinakailangan.
D
33
Aralin 8 Pagtitimpi, Pinahahalagahang Ugali

Paksa/Pagpapahalaga: Mapagtimpi (Self-Control)
Mga Kagamitan: kuwaderno
PY
Pamamaraan:
Alamin Natin
O
1. Ihanda ang mga mag-aaral sa pamantayan sa pagbasa.
C
2. Ipabasa ang kuwentong pinamagatang “Sally, Batang Mapagtimpi”.
3. Ipasagot ang mga tanong sa Alamin Natin na nasa Kagamitan ng

Mag-aaral. Hikayatin ang mga mag-aaral na magbigay ng iba’t
D
ibang sagot. Magkaroon ng talakayan sa sagot ng mga mag-aaral.
E
Isagawa Natin
EP
1. Ipagawa sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang Gawain 1. Ipaalala

sa kanila na kailangan nilang ipakita ang kanilang tunay na saloobin
sa bawat sitwasyon.
D
2. Ipoproseso ang mga sagot sa paraang talakayan.
3. Sa pangalawang gawain, ilagay sa loob ng kahon ang kasabihang
“Ang batang marunong magtimpi ay palaging masaya at palangiti.”
4. Ihanda ang mga mag-aaral sa pamantayan sa pakikinig bago

sila pumili ng isang mag-aaral na lalaki at babae na tatalakay sa
kasabihan.
34
5. Pangkatin ang mga mag-aaral sa tatlo. Bawat pangkat ay bubunot
ng kanilang gawain na tulad ng sumusunod:
Unang Pangkat - Gagawa ng isang mosaic-slogan

ang mga mag-aaral tungkol sa
nasabing kasabihan.
Pangalawang Pangkat - Gagawa ang mga mag-aaral ng

isang maikling debate tungkol sa
pagiging mapagtimpi
Pangatlong Pangat - Magpapakita ng munting iskit
PY
ang mga mag-aaral tungkol sa
batang marunong magtimpi.
O
6. Hayaang magbigay ng kanilang opinyon ang mga mag-aaral tungkol
sa ginawa ng bawat pangkat upang malaman kung tumimo sa kanila
ang pagpapahalagang tinatalakay.
C
7. Sabihin sa mga mag-aaral na maging makatotohanan at mapanuri
sa kanilang saloobin.
D
Isapuso Natin
E
Sa mga nakaraang gawaing ipinagawa, ang mga mag-aaral ay

EP
handa nang isapuso ang ugaling mapagtimpi.
1. Sundin ang panuto at ipasagot sa kuwaderno ng mga mag-aaral

ang mga sitwasyon sa Isapuso Natin na nasa Kagamitan ng Mag-
D
aaral.
2. Ipapaliwanag sa mga mag-aaral kung bakit ang sagot nila ay

palaging ginagawa, minsan lang ginagawa, o hindi ginagawa.
3. Ipakompleto sa mga mag-aaral ang mga salitang makikita sa kahon

na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
4. Talakayin sa buong klase ang mga sagot ng mga mag-aaral nang

may mapanuring pagsusuri.
35
Tandaan Natin
Mahalaga ang bahaging ito dahil sa mensaheng isinisiwalat. Bigyang-

diin ang bawat pangungusap na nagsasaad ng pagiging mapagtimpi dahil
ito ang magiging gabay ng mga mag-aaral sa pakikitungo sa kapuwa-tao.
Isabuhay Natin
1. Sabihin sa mga mag-aaral, “Bilang mag-aaral, paano mo

maipalalabas ang pagiging mapagtimpi sa bawat miyembro ng iyong
PY
pamilya?” Ipatala ang kanilang sagot sa kanilang kuwaderno.
2. Iproseso ang sagot ng mag-aaral sa paraan ng pag-uusap sa harap

ng klase.
O
3. Matapos ito, ipabigkas sa mag-aaral,
“Mahal na mahal ko ang aking pamilya. Para sa kanila ay

C
kakayanin kong magtimpi sa abot ng aking makakaya.”
4. Ipaliliwanag ng mag-aaral sa harap ng klase ang kaniyang sagot

D
upang mabigyang pagpapahalaga ang ugaling pagtitimpi.
E
Subukin Natin
EP
1. Ipasagot sa mga mag-aaral ang Subukin Natin upang tumatak sa

kanilang isipan ang araling tinalakay.
2. Basahin ang panuto upang maging handa ang mag-aaral.

D
3. Maaaring magtanong muli sa mag-aaral kung ano ang kanilang

naramdaman sa pagsagot o habang binabasa ang mga tanong.
4. Maaaring pumili ang guro ng pinakamagandang sagot at tatalakayin

bago mag-umpisa sa susunod na aralin.
Batiin ang mag-aaral sa kanilang ipinamalas na kaalaman tungkol

sa pagiging mapagtimpi at handa na silang magpatuloy sa susunod na
aralin.
36
Aralin 9 Ako, Mahinahon sa Lahat ng Pagkakataon

Paksa/Pagpapahalaga: Pagkamahinahon (Calmness)
Mga Kagamitan: kuwaderno, sulatang papel
PY
Pamamaraan:
Alamin Natin
O
1. Ipasuri ang larawan sa Alamin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-
aaral.
C
2. Hingan ng mga kuro-kuro at saloobin ang mga mag-aaral hinggil sa
larawan.
D
3. Ipasagot ang mga tanong:

E
a. Ano ang mensaheng ipinakikita sa larawan?

EP
b. Pansinin ang mga tauhan. Ano ang pagkakaiba-iba sa reaksiyon

nila nang marinig ang balita sa radyo?
D
c. Sino sa kanila ang nais mong tularan kung makararanas ka ng

ganitong pangyayari? Ipaliwanag.
d. Tukuyin ang ugaling ipinakita ng ama sa larawan. Tama ba ang

ipinakita ng ama? Bakit?
4. Hikayatin ang mga mag-aaral na magbigay ng kanilang karanasan

na nagpapakita ng pagiging mahinahon.
37
Isagawa Natin
Gawain 1
1. Maaaring gawin ang unang gawain sa paraang oral na pagtatanong

o maaari rin namang pasulat.
2. Hingan ng saloobin o kuro-kuro ang mga mag-aaral kung ano

ang kanilang gagawin sa mga sitwasyong ibinigay sa Gawain 1
ng Isagawa Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral para maipakita ang
pagiging mahinahon.
PY
Gawain 2
1. Pangkatin ang klase sa tatlo.
O
2. Magkaroon ng bahaginan ng karanasan na nagpapakita ng pagiging
mahinahon ang bawat miyembro ng pangkat.
C
3. Papiliin ang bawat pangkat ng isang karanasan na iuulat sa klase
D
gamit ang alinmang graphic organizer na nasa Kagamitan ng Mag-
aaral.
E
4. Magkaroon ng paglalagom sa gawain. Ipaliwanag sa mga mag-

aaral na kailangang maging mapanuri ang pag-iisip nila at maging
EP
mahinahon sa lahat ng pagkakataon.
Isapuso Natin
D
1. Sa bahaging ito, hayaang malayang maisulat ng mga mag-aaral

ang kanilang karanasan o damdamin at kung ano ang kanilang
natutuhan sa ugaling pinahahalagahan gamit ang Self-Assessment
Organizer na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.
Halimbawa: Kaya ko nang maging mahinahon kung may

tumutukso o nang-iinis sa akin.
38
2. Ipabasa at ipaunawa ang nilalaman ng Tandaan Natin. Dapat
maikintal sa isip at puso ng mga mag-aaral ang pagpapahalaga sa
ugaling pagkamahinahon.
Isabuhay Natin
1. Muling magsagawa ng repleksiyon ang mga mag-aaral.
2. Gamit ang template sa Isabuhay Natin na nasa Kagamitan ng Mag-

aaral, ang mga mag-aaral ay magbibigay ng dalawang karanasan
PY
na nagpapatunay na sila ay mahinahon kung may hinaharap na
problema sa pamilya o paaralan. Ipaliliwanag nila kung paano nila
ito ginawa. Gagawin nila ito sa kanilang kuwaderno.
Subukin Natin
O
C
1. Bago ipagawa ang bahaging ito, magbalik-aral muna sa mga
pansitwasyong tanong sa naunang gawain upang namnamin ng
mga mag-aaral ang ugaling pagiging mahinahon.
D
2. Ipagawa ang tseklis sa Subukin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-

E
aaral bilang pagtatasa.

EP
Purihin ang mga mag-aaral sa pagtatapos ng mga aralin sa Yunit I.

Batiin sila at ipagmalaking sabihin na maaari na silang mag-aral ng susunod
na Yunit o aralin.
D
39
Mungkahing Pangwakas na Gawain Para sa Yunit I
Magtakda ng Mungkahing Gawain bilang hudyat ng pagtatapos

ng unang yunit sa Unang Markahan. Ang pamantayan sa pagkatuto ay
inilaan upang akayin ang mag-aaral sa makubuluhang gawain na may
kaakibat na pagpapahalaga gaya ng pagsasabi ng katotohanan anuman
ang maging bunga nito. Nakapagsusuri ng katotohanan bago gumawa ng
anumang hakbangin; pagsangguni sa taong kinauukulan, nakapagninilay
ng katotohanan mula sa mga balitang napakinggan, patalastas na nabasa
o narinig, napapanood na programang pantelebisyon, nababasa sa internet
PY
at social networking sites; nakapagsasagawa nang may mapanuring pag-
iisip ng tamang pamamaraan/pamantayan sa pagtuklas ng katotohanan.
O
Iminumungkahi ang gawain upang magkaroon ng lubos na
pagpapayaman ng kaisipan at pagpapahalaga. C
6:00 – 9:00 umaga Lakad Para sa Kalusugan
D
Magkakaroon ng Lakad Para sa Kalusugan. Ito ay may layunin
na mahikayat ang mga mag-aaral, magulang, miyembro ng barangay at
E
sanggunian na maging aktibo sa pangangalaga ng katawan at pananagutang

pansarili. Nais din ng programa na makiisa sa pagdadala ng placard at
EP
magbigay ng nutri flyers para magkaroon ng kamalayan ang mga mag-

aaral sa kahalagahan ng mabuting miyembro ng pamilya.
Ang mga lalahok sa programa ay inaasahang maglalagay ng lasong

D
dilaw at berde na nagsisimbolo ng masusing pag-iisip at kaliwanagan ng

pagdedesisyon. Pagkatapos ng Lakad Para sa Kalusugan, ito ay susundan
agad ng Pambungad na Palatuntunan na gaganapin sa gymnasium o sa
isang malaking bulwagan. Ang piling mag-aaral ang siyang magiging hosts
ng programa. Ito ay para tumimo sa isip ng manonood na kayang humarap
ng mga mag-aaral sa maraming tao, na may dangal, pagmamalaki at
handang humarap sa hamon ng pagkakataon.
40
9:00 – 11:30 ng umaga Pambungad na Programa
Ito ay isang simpleng halimbawa ng programa.
Pambansang Awit……………………………………………….
Panalangin………………………………………………………..
Pambungad na Pananalita………………………………………
Pampasiglang Bilang…………………………………………….
Panalanging Pangwakas ………………………………………..
PY
Susundan agad ito ng panonood ng isang dokumentaryo tungkol sa
isang mag-aaral na tiniis ang lahat para makapagtapos ng pag-aaral. Habang
inihahanda ang panonoorin ng mga mag-aaral, maaaring magtanong ng
tulad nito: Mahalaga ba ang makapag-aral kahit na malayo ang tinatahak
O
mo papuntang paaralan? Kaya mo bang tahakin ang bundok at ilog basta
makapag-aral ka lang? Paano mo mapangangalagaan ang iyong sarili kung
C
malakas ang ulan o mainit ang araw sa pagIalakad papunta sa paaralan?
Ilan ito sa mga tanong na maaaring maghatid ng motibasyon sa mga mag-
aaral, magulang at mga miyembro ng barangay at mga bisita, ng magiging
D
takbo ng istorya sa dokumentaryo.
Pagkatapos ng dokumentaryo, magbigay ng isang malinis na papel

E
at ipasulat ang mga aral sa napanood. Iproseso ang mga sagot nila sa
paraang ano ang magiging magandang dulot ng dokumentaryo bilang
EP
kasapi ng pamilya ___________________________________. Maaaring

magtanong sa mga manonood. Matapos masagot ang mga tanong,
maaaring mag-iwan ng isang makabuluhang salawikain, sanaysay o
D
ideolohiya tungkol sa napanood.
Bigyan ng 15-30 minuto sa pagmemeryenda/pagkain ng pananghalian

at magtakda ng oras ng pagbalik sa bulwagan.
1:00 – 2:30 ng hapon Press Conference
Magkakaroon ng Press Conference sa temang “Mga Mag-aaral sa Ika-

21 Siglo: Mabuting Kasapi ng Pamilya at Paaralan Tungo sa Globalisasyon”.
Maaaring mag-imbita ng sumusunod na tagapagsalita o Resource Speakers:
41
1. Eksperto sa Nutrisyon (Nutritionist) o kaya ay School Nurse
2. Eksperto sa Lengguwahe (Language Expert)
3. Eksperto sa Kasaysayan (Historian)
4. School Psychologist o Guidance Counselor
Pagkatapos makapagsalita ng Resource Speakers, magkakaroon ng

panel interview ang mga manonood para lalong maintindihan at mapalawak
pa ang kaalaman.
Magbibigay ng Reflection Paper na maaaring sulatin o maaaring
PY
doon iguhit ng mga mag-aaral ang kanilang naramdaman pagkatapos
ng mini press conference. Ang kanilang mga ginawa ay ilalagay sa isang
Reflection board at mag-uulat sa harap ng bulwagan ang napiling lider
O
tungkol sa kanilang ginawang obra.
2:30 – 3:30 ng hapon Gallery Walk

C
Matapos ang press conference ay hikayatin ang mga manonood
D
na tumungo sa isang gallery ng magagandang pag-uugali gaya ng
katatagan ng loob, pagkamatiyaga, pagkamatiisin, mapanuring pag-iisip,
E
pagkakaroon ng bukas na isipan, pagmamahal sa katotohanan, pagiging

mapagpasensiya at mahinahon.
EP
3:30 – 4:30 ng hapon Tree Planting

D
Maglalaan ng oras para sa pagtatanim ng mga bisita. Isang punla

kada isang kinatawan gaya ng sumusunod: pangulo ng mag-aaral, guro,
samahan ng mga magulang, punong barangay, bisita na galing sa pribadong
sektor, nurtionist o maaaring nurse ng paaralan o dibisyon, language expert
at historian.
42
Appendix A - Unang Markahang Pagsusulit
Yunit I
I. Panuto para sa bilang 1-5:
Piliin ang tamang sagot sa bawat bilang.
1. Napili ka ng iyong guro na siyang maging tagapagdaloy ng

palatuntunan, ano ang iyong gagawin?
PY
A. Pipilitin ko ang aking kamag-aral na palitan ako.
B. Sasabihin kong ayokong maging tagapagdaloy ng
palatuntunan.
O
C. Lalakasan ko ang aking loob at tatanggapin ang ibinigay na
gawain.
D. Magdadahilan ako na masakit ang aking lalamunan at hirap
sa pagsasalita.
C
E. Makikiusap ako na iba na lamang ang gawing tagapagdaloy
ng palatuntunan.
D
2. Maraming nilabhang damit ang Nanay. Ipinasasampay niya ang

E
mga ito kay Annie. Ano ang dapat gawin ni Annie?

EP
A. Itago ang mga damit na ipinasasampay ng nanay.

B. Magkunwari na hindi narinig ang utos ng nanay.
C. Magsabi sa Nanay na hindi niya ito kayang gawin.
D
D. Iutos sa nakababatang kapatid ang pagsasampay ng damit.

E. Pagtiyagaang isampay ang mga damit para makatulong sa
nanay.
3. Oras ng rises, mahaba ang pila sa pagbili ng pagkain sa kantina.

Nasa bandang hulihan ng pila si Paolo. Kung ikaw si Paolo, ano ang
gagawin mo?
A. Hindi na pipila at titiisin na lamang ang gutom.

B. Sisingit sa bandang gitna ng pila para mapabilis.
212
C. Magtitiis na pumila hanggang sa makaabot sa unahan.
D. Pupunta sa unahan ng pila at makikiusap na paunahin siya.
E. Uutusan ang kamag-aral na nasa may unahan ng pila na ibili
na lamang siya ng pagkain.
4. Narinig ni Mark na may parating na bagyo at sinuspinde na ang mga

klase sa kalapit na lugar. Ano ang dapat gawin ni Mark?
A. Magdasal na lalong lumakas ang ulan.

B. Muling matulog dahil wala na rin sigurong klase sa kanilang
PY
paaralan.
C. Tawagan ang mga kamag-aral at sabihing wala na rin silang
pasok.
D. Sabihin sa nanay na ayaw niyang pumasok sa paaralan dahil
O
umuulan.
E. Makinig sa radyo o manood sa telebisyon para sa
C
mahahalagang pahayag.
5. Tuwang-tuwa ka dahil pinasalubungan ka ng tatay ng isang kahong

D
“loombands”. Itinago mo ito bago pumasok sa paaralan. Pagdating
mo sa bahay, nakakalat ang mga ito at ang iba ay itinapon ng iyong
nakababatang kapatid. Ano ang gagawin mo?
E
A. Mag-iiiyak ako.
EP
B. Aawayin ko ang aking kapatid.

C. Sasabihin ko sa tatay na paluin ang aking kapatid.
D. Itatapon ko na lamang ang natitira pang “loombands”.
D
E. Magtitimpi ako at iaayos ang natitirang “loombands”.
II. Panuto para sa bilang 6-10:
Ilahad ang inyong mga sagot sa sumusunod na tanong sa bawat talata.
6. Isinama ka ni nanay sa palengke. Marami kayong pinamili kaya’t

kailangan kang magbitbit ng mabigat na bayong. Ano ang dapat
mong gawin?
213
7. Palaging nawawala ang lapis ni Ronnie sa kaniyang pencil case.
Nalaman niyang si Gabriel, ang kaniyang katabi sa upuan ang
kumukuha nito. Kung ikaw si Ronnie, ano ang sasabihin mo kay
Gabriel?
8. Sinabi ng iyong kalarong si Tessie na hindi mo dapat kaibiganin

ang isa pa ninyong kalaro na si Yvette sapagkat hindi maganda ang
ugali nito. Ano ang sasabihin mo kay Tessie?
9. Pista sa inyong lugar. Kinausap ka ng inyong punong barangay na
PY
sumali sa paligsahan sa plasa. Alam niyang magaling kang sumayaw
at kumanta pero nahihiya ka. Ano ang magiging pasiya mo?
10. Pinuri si Buena ng kaniyang guro dahil napakaayos ng mga aklat
O
sa kanilang mini library. Alam ni Buena na ang kaniyang kamag-aral
na si Krizzie ang nag-ayos ng bahaging ito. Ano ang dapat sabihin
ni Buena sa kaniyang guro?
C
III. Panuto para sa bilang 11-20:
D
Gumuhit ng  sa patlang kung tama ang ginawa at naman
kung mali.
E
______ 11. Matiyaga kong tinapos ang aking takdang-aralin

EP
kahit inaantok na ako.
______ 12. Kahit alam kong mapapagalitan ako ni nanay, sinabi

ko pa rin na ako ang nakabasag ng pinggan.
D
______ 13. Tinanggihan ko ang ibinigay sa aking parte sa

programa sapagkat nahihiya ako
______ 14. Hindi ko inaway ang aking kamag-aral nang

matapunan niya ng sopas ang aking kuwaderno.
______ 15. Sinulatan ng bunso kong kapatid ang aking

kuwaderno. Inaway ko siya at sinaktan
214
______ 16. May dumating kaming bisita at tiniis kong matulog
sa sopa.
______ 17. May nabasa akong mga dapat gawin kung may
bagyo. Isa-isa ko iyong inunawa at inalam kung
maaaring ilapat sa sitwasyon namin sa aming
bahay.
______ 18. Nainis ako nang sabihin sa akin ng aking guro na

hindi masyadong maganda ang isinulat kong talata.
PY
______ 19. Gutom na ako kaya siningitan ko ang aking kamag-
aral sa pila sa pagbili sa kantina.
______ 20. Hindi ko sinabi sa guro na isa ako sa mga gumawa ng

proyekto sapagkat hindi maayos ang pagkakagawa
O
nito. C
IV. Panuto para sa bilang 21-30:
Tapusin ang pangungusap ayon sa iniisip mong tamang gawin.

D
21. Hindi ako sigurado kung ang narinig kong balita sa radyo ay totoo
E
o hindi. Ako ay _____________________________________.

EP
22. Kinukulit ako ng aking kamag-aral. Siya ay aking_______________.
23 Sinabi ng aking kaibigan na masama sa kalusugan ang pag-inom ng

malamig na juice sa umaga. Ako ay ________________________.
D
24. Pinagsabihan ako ni tatay sapagkat napabayaan ko ang aking

bunsong kapatid. Ako ay ______________________________.
25. Isinali kami ng aming guro sa rondalya. Hindi pa ako masyadong

mahusay tumugtog ng bandurya. Sasabihin ko sa guro na
___________________________.
26. Malayo ang paaralan sa aming bahay at kailangan akong

maglakad. Ako ay ________________________________.
215
27. Medyo maluwag ang nabiling sapatos ni nanay. Kailangan
kong gamitin iyon pagpasok sa paaralan. Ako ay
___________________.
28. Tumatakbo ang aking kamag-aral at ako ay nabangga. Natumba

ako at nasaktan. Ako ay ______________________________.
29. Hindi ako nakapasok sa paaralan nang nakaraang araw sapagkat

ginabi ako sa panonood ng telebisyon. Nang tanungin ako ng
guro, ang sinabi ko ay _______________________________.
PY
30. Maingay ang katabi kong kamag-aral. Hindi ko marinig ang
sinasabi ng guro. Ako ay ______________________________.
V. Panuto para sa bilang 31-35:
O
Isulat ang titik ng ipinakikitang pag-uugali.
A - Katatagan ng Loob; B - Pagkamatiyaga; C - Pagkamapagtiis;
C
D - Pagkamapagpasensiya; E - Pagmamahal sa Katotohanan; at
F - Pagkamahinahon
Pagpapahalagang
D
Sitwasyon
Ipinakita
31 Sinasabi ang totoo kahit mapagalitan.
E
32. Hindi nagagalit kahit may ginawang mali ang

kamag-aral o kaibigan.
EP
33. Isinasakatuparan ang iniatang na gawain kahit

hindi madali.
34. Hindi sumisingit sa mahabang pila sa pagbili sa
D
tindahan.
35. Ipinakikita ang kakayahan kahit kinakabahan.
Susi sa Pagwawasto:
1. C 11.  16.  31. E
2. E 12.  17.  32. D
3. C 13.  18.  33. B
4. E 14.  19.  34. C
5. E 15.  20.  35.A
216
Yunit II
1. Ipaliwanag sa mga mag-aaral ang layunin ng pagtatayang sasagutan nila.

2. Bigyan sila ng labinlimang minuto upang sagutin ang mga katanungan.
3. Iwasto ang kanilang sagot at gawin itong gabay upang mabigyan ng
pagpapalalim ang pagpapahalagang mahina pa sa kanila.
I. Panuto:
Gaano mo kadalas ginagawa ang sumusunod na gawain? Lagyan
PY
ng tsek (ü) ang iyong sagot.
Paminsan- Hindi ko
Gawain Palagi
minsan ginagawa
1. Tinatanggap ko ang mga
negatibong puna ng maluwag sa
O
aking kalooban.
2. Nagbibigay ako ng tulong sa mga
biktima ng kalamidad.
C
3. Hindi ako nag-iingay kapag alam
kong may natutulog pa sa bahay.
D
4. Hindi ako gumagamit ng mga
salitang nakasasakit sa damdamin
E
ng aking kapuwa.
5. Nakikinig ako sa aking guro kapag siya
EP
ay nagpapaliwanag ng aming aralin.

6. Tumutulong akong maglinis ng
mga kanal sa barangay.
D
7. Iniingatan ko ang palaruan sa

aming paaralan.
8. Humihingi ako ng tawad kapag
nakagagawa ako ng pagkakamali
sa aking kapuwa.
9. Sumasali ako sa “Oplan Linis” ng
aming barangay.
10. Nakikibahagi ako sa paglilibang
ng mga kaibigan.
217
II. Sagutin ang mga tanong. Isulat ang letra ng iyong sagot sa
sagutang papel.
1. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pagiging mahinahon sa

kilos at damdamin?
A. Nakikipag-away sa mga ayaw kumampi kapag may ipinaglalaban.
B. Nakikiayon sa sinasabi ng kapuwa para maiwasan ang gulo.
C. Nakikipag-usap ng maayos sa kapuwa upang
magkaunawaan.
D. Kumakampi sa mas marami ang umaayon upang hindi mapag-isa.
PY
2. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng totoong pagiging bukas-palad?
A. Naghulog ng dalawang piso sa collection box kahit walang
nakakakita.
B. Ibinahagi ang pagkain sa katabing walang pagkain dahil
O
nakatingin ang guro.
C. Dinala ang mga damit na ayaw nang gamitin para sa mga
C
biktima ng baha para magkaroon nang mas madaming
puntos ang aming grupo.
D. Dumalo sa pag-eempake ng mga relief goods para sa mga
D
nasalanta ng bagyo.
E
3. Bakit kailangan igalang ang kapuwa?

A. Para mapanatili ang mapayapang pamayanan
EP
B. Para igalang ka din ng kapuwa

C. Para walang magalit sa iyo
D. Para masaya ang lahat
D
4. Bilang mag-aaral, alin sa sumusunod ang paggalang sa karapatan

ng may sakit ang kaya mong gawin?
A. Pagbigay ng prutas at damit
B. Pagbisita sa may sakit
C. Pagbibigay ng payo sa may sakit
D. Pagbibigay ng gamot sa may sakit
5. Paano maipakikita ang pag-unawa sa damdamin ng kapuwa?

A. Sa pakikiiyak sa kanila
B. Sa pakikipag-usap sa kanila
218
C. Sa pagbibigay ng sariling kuwento sa kanila
D. Sa pakikinig sa oras na may problema sila at pagbibigay ng
payo
III. Basahin ang sitwasyon at magbigay ng iyong pasiya.
1. Narinig mo sa isa mong kamag-aral na ang iyong katabi ay nang-

umit ng pera sa kantina ng paaralan. Isinulat mo ito sa facebook
at marami ang nagkomento. Nalaman mong hindi pala totoo ang
narinig mong balita. Paano mo itutuwid ang iyong pagkakamali?
PY
2. Nagpunta si Christian sa silid-aklatan ng Mababang Paaralan ng
Bagolayag. Napansin niya ang maayos na pagkakasalansan ng
mga aklat. Malinis din ang paligid ng lugar. Paano niya mapananatili
ang kaaya-ayang paligid ng silid-aklatan?
O
3. Nililinis na mabuti ang mga eskuwela ni Gng. Ligaya ang palikuran
ng kanilang silid-aralan sa tuwing gagamitin nila ito. Ano ang iyong
C
maitutulong upang mapanatili ang kaayusan nito?
4. Napakaraming bata ang nakatira sa ilalim ng tulay. Nakikita mo

D
sila tuwing papasok ka sa paaralan. Sa hapon nama’y makikita mo
silang namamalimos sa mga lansangan. Ano ang magagawa mo
E
para sa kanila?
EP
5. May sakit ang iyong kalaro. Nais mo siyang puntahan dahil wala
kang makalaro sa labas ng bahay. Sabi ng nanay niya hindi pa siya
puwedeng maglaro. Ano ang gagawin mo?
D
Susi sa Pagwawasto
I. Asahan ang iba’t ibang sagot ng mga mag-aaral na maaaring

gamiting gabay sa pagtutuwid ng kanilang pagpapahalaga.
II. 1. C 4. A B C D
2. A D 5. D
3. A B C D
219
III. Ito ang inaasahang mga sagot, subalit maaaring magbigay ng iba’t
ibang sagot ang mga mag-aaral.
1. Lalapit ako sa kamag-aral na nagawan ko ng pagkakamali at

hihingi ako ng tawad sa kaniya.
2. Aayusin ko ang mga aklat at upuan sa tuwing gagamitin ko ang
silid-aklatan.
3. Lilinisin ko ito sa tuwing ako ay gagamit ng aming palikuran.
4. Ipagbibigay alam ko ang kanilang kalagayan sa kinauukulang
PY
ahensiya ng pamahalaan.
5. Hindi ko aabalahin ang kaniyang pagpapahinga at hihintayin ko
siyang gumaling.
O
C
E D
EP
D
220
Yunit III
I. Gaano Mo Kakilala ang Kultura Mo (Knowledge and Awareness)
Panuto: Kompletuhin ang mga bugtong, salawikain, linya ng tula

at kanta. Punan ang patlang ng tamang salita.
1. Ang hindi lumingon sa pinanggalingan, di makararating sa
p p p
p p p p
p p p n
p p p p
PY
p p p p p
2. Ang paa ay apat, hindi maka
p p p p p
p p p p p
O
3. Sa dagat at bundok, sa simoy at sa p p p p a a mong
p p p p
bughaw.
C
4. Ikaw at ako, hindi man magkalahi ay dapat matutong magmahal.
Isipin mong tayong lahat ay
D
p p p p a a p p p p a a
E
p p p p p p p p
5. Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya sa pagkadalisay at pagkadakila,

EP
gaya ng pag-ibig sa tinubuang

a a a a
D
II. Pagdesisyunan Mo (Decision-Making)
Para sa bilang 1 – 5
Panuto: Piliin ang letra ng mga larawang nagpapakita ng sitwasyong

makatutulong sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan ng
kapaligiran.
221
Batang lalaki na Mga bata ng Magkakaklase na
nagtatapon ng isang paaralan na kumakain habang
plastik na bote sa pinagbubukod- naglalakad ngunit
basurahan na may bukod ang mga itinatapon ang
tatak na Hindi papel, lata, boteng plastik kung saan-
Nabubulok plastik at babasagin saan
A B C
Mga batang Mga bata na

gumagawa ng nagkakampanya
PY
Isang grupo ng mga proyekto gamit ang para i-recyle o
tao na naglilinis ng lumang diyaryo, gamitin muli ang
estero at drainage mga boteng plastik, mga patapong
karton, at iba pa. bagay
O
D E F
C
Panuto: Pag-aralan ang sumusunod na sitwasyon. Ano ang iyong
gagawin kung ikaw ang nasa ganitong kalagayan? Isulat ang
letra ng iyong sagot sa kuwaderno.
D
6. Pinasalubungan ka ng iyong ninang ng isang malaking balot ng
tsokolateng galing sa Japan. Pag-uwi ninyo ng nanay mo sa bahay,
E
nakita ng iyong kapatid na bunso ang pasalubong na bigay sa iyo.

Namilog ang kaniyang mga mata, bakas ang tuwa.
EP
A. Aalukin ko siya kung gusto niya.

B. Bibigyan ko siya pati na rin ang iba ko pang mga kapatid.
C. Tatanungin ko siya kung kumakain siya ng tsokolate.
D. Kunwari ay sasabihan ko siya na hindi ko siya bibigyan.
D
7. Naatasan ang inyong pangkat na magtanghal sa palatuntunang

inihanda para sa mga mag-aaral mula sa Malaysia upang maipakilala
sa kanila ang kulturang Filipino. Alin sa sumusunod ang pipiliin
ninyo?
A. Sumayaw ng Pandanggo sa Ilaw

B. Umawit ng nauusong kanta ngayon.
C. Lumikha ng bagong himig at tugtugin sa piano.
D. Sumayaw ng katutubong sayaw ng Malaysia
222
8. Bumisita sa inyong bahay ang iyong kaibigan kasama ang pinsan
niyang balikbayan. Kung ikaw ang tatanungin, ano ang ihahain mo
sa kanilang meryenda?
A. suman sa ibos at tsokolateng tablea

B. spaghetti at pineapple juice
C. pizza at softdrinks
D. siopao at pansit
9. Napansin mong walang gaanong kumakausap sa bago ninyong

kaklase dahil hindi siya marunong mag-Filipino. Ano ang gagawin
PY
mo?
A. Hindi ko na lang din siya kakausapin dahil baka nahihiya
siya.
B. Ngingitian ko siya.
O
C. Kakaibiganin ko siya at sa abot ng makakaya ay tuturuan ko
siya ng Filipino.
C
D. Kakausapin ko ang aming guro at ipaaalam kong hindi
marunong mag-Filipino ang bago naming kaklase.
D
10. Naatasan kang mag-ulat ukol sa isang kaugaliang Filipino. Alin ang
pinakamainam na piliin? Ipaliwanag kung bakit iyon ang napili.
E
A. Utang na Loob
EP
B. Pagkamagalang
C. Bahala Na
D. Paghahanda kung may pista
D
11. Ang Pilipinas ay may iba’t ibang pangkat etniko na mayaman sa

napakaraming kultura. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapakita
ng kultura?
A. Ang magagandang tanawin sa isang lugar
B. Ang mga katutubong kasuotan, kuwentong bayan, sayaw,
awit, laro at iba pa.
C. Ang mga kaugalian at mga pagpapahalaga ng mga tao sa
isang lugar.
D. Ang mga lumang kagamitan at paraan ng pamumuhay.
223
12. Ang sumusunod ay ilan sa mga kultura ng ating bansa. Alin ang
hindi?
A. Pagmamano
B. Pagsisimba tuwing araw ng pagsamba
C. Pag-aasawa nang wala sa edad
D. Pamahiin tuwing may patay
13. Alin sa sumusunod ang pagpapahalaga sa sarili mong kultura?
A. Panonood ng mga pagtatanghal ng mga katutubong sayaw

at awitin.
PY
B. Pagsusuot ng mga katutubong kasuotan nang may
pagmamayabang.
C. Pagbili ng mga produktong galing sa ibang bansa.
D. Pagtangkilik sa mga Filipinong kinikilala sa pandaigdigang
O
larangan. C
14. Sino sa sumusunod ang may pagmamalaki at pagpapahalaga sa
sarili niyang kultura?
A. Ang mahusay na boksingerong si Larry na palaging sinasabi

D
na siya ay galing sa kanilang probinsiya sa General Santos.
B. Ang sikat na mang-aawit na si Mia na panay ang Ingles sa
E
kaniyang mga panayam sa Pilipinas.

C. Ang magaling na rapper na si Adel d Em na palaging
EP
bumabalik sa kaniyang kinagisnang probinsiya para tumulong

sa kaniyang dating mga kababayan.
D. Ang magandang si Maria na nagwagi bilang Miss World na
Tagalog ang ginamit sa kaniyang panayam at pasasalamat.
D
15. Si Isabel ay isang Tasaday. Nang siya ay makapag-aral sa

kabayanan at makapagtapos, bumalik siya sa kanilang lugar at
tinulungan ang kaniyang mga kasama na baguhin ang mali nilang
kinasanayan tulad ng hindi pagkakaroon ng tamang palikuran at
ang pag-aasawa nang wala sa edad. May pagpapahalaga ba siya
sa kanilang pangkat etniko?
A. Mayroon
B. Wala
224
C. Maaari
D. Hindi ko alam
16. Anong batas sa pagpapanatili ng kaayusan at pangangalaga sa

kapaligiran ang dapat ipasunod sa ilog na malinis?
A. Bawal Manigarilyo Dito

B. Huwag Magtapon ng Basura
C. Tumawid sa Tamang Tawiran
D. Iwasan ang Pagtapak sa Damuhan
PY
17. Anong batas sa pagpapaganda ng kapaligiran sa inyong paaralan
ang dapat mong sundin?
A. Munting Basura, Pakibulsa Muna
O
B. Huwag Magtakbuhan sa Hagdan
C. Bawal Magsalita Nang Malakas sa Pasilyo
C
D. Panatilihing Tahimik Anumang Oras
18. Alin ang pamayanang hindi nakasusunod ang mamamayan sa

D
mga batas at panuntunang pinaiiral ukol sa pangangalaga nang
kapaligiran?
E
A. Ang Brgy. Kay-inam na sama-sama ang mga tao sa paglilinis

ng mga kanal bago dumating ang tag-ulan.
EP
B. Ang Brgy. Maunlad na hindi magkakakilala ang mga

nakatatanda dahil maagang umaalis para sa trabaho at gabi
na ring umuuwi.
C. Ang Brgy. Pinagkaisahan na nagkakaisa ang mga naninirahan
D
sa paghihiwa-hiwalay ng basura sa kanilang lugar.

D. Ang Brgy. Maligaya na masigasig ang kapitan sa pagpapairal
ng proyekto ukol sa malinis na hangin at paninigarilyo.
19. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng disiplina sa pangangalaga

sa kalikasan kahit walang nakakakita?
A. Sa Parke hindi mo pinipitas ang mga magagandang bulaklak

na nakikita mo.
225
B. Sa palikuran ay ipina-flush mo ang kubeta at hindi itinatapon ang
tissue sa toilet bowl para malinis na magamit ng ibang tao.
C. Sa palaruan ay itinatapon mo ang iyong basura sa ilalim ng
slide dahil may tagalinis naman dito.
D. Sa daan ay inilalaglag mo ang mga basura galing sa iyong
bulsa mula sa paaralan.
20. Nagmamadali kang umuwi dahil may dadaluhan kang birthday party
ng iyong kapitbahay. Paglabas mo ng silid-aralan, nakita mong
umaapaw ang basura sa labas. Ikaw na lang ang tao dahil nauna
PY
nang umuwi ang iyong mga kaklase. Ano ang gagawin mo?
A. Pababayaan ang basura dahil baka mahuli sa birthday party

na iyong dadaluhan.
O
B. Mabilisang aayusin ang mga basura sa sako bago umuwi.
C. Magkukunwaring hindi nakita ang umaapaw na basura sa sako.
D. Magkikibit-balikat dahil hindi naman ikaw ang tagalinis sa
C
araw na iyon.
21. Palagi ninyong nararanasan ang pagbaha sa Metro Manila. Ano

D
kaya ang dahilan kung bakit nangyayari ito?
E
A. Maling paraan ng pagtatapon ng basura sa ating paligid na

bumabara sa mga estero at kanal.
EP
B. Talagang mas malakas na ang buhos ng ulan sa ngayon.

C. Masyado nang makapal ang tao sa Metro Manila.
D. Tinatakpan ng mga tao ang mga drainage.
D
22. Bakit kailangang malaman ng mga tao na ipinagbabawal ang

pagsusunog ng basura?
A. Maaari itong maging sanhi ng pagkasunog ng mga bahay sa

paligid.
B. Puwedeng i-recycle ang mga patapong bagay na susunugin.
C. Ang pagsusunog ng basura ay puwedeng magbunga ng
maruming hangin at kapaligiran.
D. Ang pagsusunog ay ipinagbabawal ng batas.
226
23. Ano ang gagawin mo bilang isang mamamayang may disiplina
upang mapanatili ang kalinisan at kaayusan ng kapaligiran?
A. Sumunod paminsan-minsan sa mga batas na may kinalaman

sa kapaligiran.
B. Palagiang pagwawalis sa bakuran at kalsada.
C. Madalas na pagtapon ng basura sa kanto kung saan
dumadaan ang trak ng basura.
D. Pagsasagawa ng paghihiwa-hiwalay ng basura sa halip
na pagsunog sa mga ito, at pag-recycle ng mga patapong
PY
bagay.
24. Ano ang kahulugan ng “recycling”?
A. Paggamit muli ng mga patapong bagay na puwedeng
O
mapakinabangan
B. Paghihiwa-hiwalay ng mga basura.
C
C. Paglilinis ng mga maruming boteng babasagin at plastik.
D. Pagsusunog ng mga pinagsama-samang basura.
D
25. Ano ang puwedeng mangyari kung patuloy na walang disiplina ang
mga tao sa pamamahala ng kanilang basura?
E
A. Magiging malinis pa rin ang paligid dahil may nangongolekta

naman ng basura.
EP
B. Tuluyan nang magiging marumi at walang kaayusan ang

ating kapaligiran.
C. Maraming tao ang yayaman dahil sa pagbebenta ng mga
D
basurang naiipon.
D. Mag-aaway-away ang mga tao dahil mag-uunahan sa
pagkuha ng basura na puwedeng ibenta.
III. Unawain at Suriin
A. Basahin ang mga sitwasyon. Iguhit ang masayang mukha 

kung ito ay paraan para mapanatili ang kalinisan at kaayusan ng
kapaligiran at malungkot na mukha  kung hindi naman.
227
1. Nagtatapon ako ng basura kung saan-saan lalo na kapag
walang nakakakita.
2. Ang basura sa aming tahanan ay pinagbubukod-bukod para
magamit pang muli ang mga ito.
3. Pinagsasabihan ko ang aking mga kaklase na itapon sa

tamang tapunan ang mga basurang papel.
4. Nililinisan namin ang mga basyong lata ng gatas upang
taniman ng mga halaman.
5. Nakikiisa ako sa kampanya para mag-recycle ng mga
PY
patapong bagay.
B. Suriin ang mga halimbawa ng kaugaliang Filipino sa ibaba. Isulat

ang PAN kung sa palagay mo ay dapat panatilihin, PANIBAGO
O
kung dapat panatilihin ngunit may dapat baguhin at IWA kung dapat
ay iwaksi na dahil hindi nakabubuti sa ating pamumuhay bilang mga
Filipino.
C
1. Paggalang sa mga Nakatatanda
D
2. Paghahanda tuwing may Pista
3. Pagpapabukas ng Maaaring Gawin Ngayon
4. Pagtanaw ng Utang na Loob
E
5. Bayanihan
EP
Susi sa Pagwawasto (Key to Correction)
I. Gaano Mo Kakilala ang Kultura Mo (Knowledge and Awareness)

D
(5 aytems)
1. paroroonan
2. lakad
3. langit
4. magkakapatid
5. lupa
II. Pagdesisyunan Mo (Decision-Making) (25 aytems)

Para sa 1-5 (A, B, D, E, F)
228
6. B 16. B
7. A 17. A
8. A 18. B
9. C 19. B
10. B 20. B
11. A 21. A
12. C 22. C
13. C 23. D
14. B 24. A
15. A 25. B
PY
III. Unawain at Suriin (10 aytems)
A. 1. 
O
2. 
3. 
C
4. 
5. 
D
B 1. PAN
E
2. PANIBAGO
3. IWA
EP
4. PANIBAGO
5. PAN
D
229
Yunit IV
I. Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot sa bawat bilang at isulat

ang sagot sa iyong papel.
1. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng tamang pangangalaga sa

sarili?
a. Kumain ng sapat at tamang pagkain.

b. Pag-eehersisyo minsan sa isang linggo.
PY
c. Pag-iwas sa pag-inom ng gatas dahil nakasisira ito ng tiyan.
d. Natutulog nang walo hanggang sampung oras bawat araw.
2. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapamalas ng pagpapahalaga sa
O
ating kapuwa?
a. Pagbabahagi ng pagkain sa walang makain

b.
C
Umaakay sa mga matatandang tumatawid sa lansangan
c. Pagbibigay ng tulong sa mga piling nasalanta ng bagyo
d. Pinakikitunguhan ang mga taong may kapansanan tulad ng
D
pakikitungo ko sa iba.
E
3. Namasyal kayo sa Manila Zoo. Nakita mong binabato ng isang

batang katulad mo ang isang buwaya. Ano ang gagawin mo?
EP
a. Babatuhin ko rin ang buwaya.

b. Pagsasabihan siya ng mabibigat na salita.
c. Isusumbong ko siya sa namamahala ng Zoo
d. Pagsasabihan ko siya na hindi tama ang kaniyang ginagawa.
D
4. Ang Clean and Green ay isang paraan ng pagsasaluntian ng

kapaligiran at pagpapanatiling maayos at malinis nito. Ano ang
dapat mong gawin sa nasabing programa?
a. Huwag pansinin
b. Makisali at suportahan ito.
c. Ipagwalang-bahala.
d. Ipakita ang pakikilahok paminsan-minsan
230
5. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pangangalaga at
pagmamalasakit sa ating kalikasan?
a. Tinatapakan ko ang bagong tanim na halaman sa aming

bakuran
b. Itinatapon ko ang aming basura sa tabing-ilog kung gabi.
c. Hinahayaan ko ang aking kaklase na magkalat ng dumi sa
aming silid-aralan.
d. Tumutulong ako sa paglilinis sa aming kapaligiran.
6. Kumakain ka ng kasoy. Nang maubos mo ito, napagpasiyahan
PY
mong huwag itapon ang buto nito. Sa anong paraan nakatulong
ang batang katulad mo sa pagsasagawa ng ugaling ipinakita?
a. Hindi pangangalaga sa mga halaman.
O
b. Pagpapahalaga sa pagpapatubo at pagpaparami ng halaman
c. Pagpapakita ng kalinisan sa kapaligiran
d.
C
Pagpaparami ng kalat na buto
7. Alin sa sumusunod ang tama?

D
a. Ang pagputol sa malalaking puno ay nagpapakita ng
proteksiyon sa kapaligiran.
E
b. Ang pag-iisprey ng insecticide sa mga gulayan ay tanda ng

pagpapanatili ng balanseng kapaligiran.
EP
c. Ang pagsusunog ng mga tuyong dahon ng mga halaman ay

tamang paraan upang tugunan ang problema sa basura.
d. Ang pangangalaga at paghanga sa mga bulaklak at iba pang
D
halaman ay isang paraan ng pagpapakita ng pagmamahal sa

ating Diyos.
8. Ang sumusunod ay nagpapakita ng pagmamahal sa ligaw na hayop

maliban sa _______________________.
a. Pagtirador sa mga Philippine Eagle

b. Paggawa ng tirahan para silungan ng usa
c. Paghikayat sa kaibigan na alagaan ang mga ligaw na hayop
231
d. Panonood ng mga programa tungkol sa mga ligaw hayop
upang madagdagan ang kaalaman tungkol sa mga ito
9. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pangangalaga sa mga

gamit o kagamitan sa inyong bahay?
a. Itinatago ko sa kahong matibay ang mga gamit o kasangkapang

hindi ko na ginagamit
b. Tumutulong ako sa paglilinis ng mga gamit o kagamitan sa
display cabinet para magandang tingnan.
c. Iniiwan ko sa mesa ang mga baso, pinggan, kutsara at tinidor
PY
na ginamit ko sa pagkain.
d. Ginagamit ko nang may wastong pag-iingat ang mga gamit o
kagamitan sa aming bahay upang hindi masira.
O
10. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pangangalaga at
pagmamalasakit sa ating kalikasan? C
a. Tinatapakan ko ang bagong tanim na halaman sa aming bakuran
b. Itinatapon ko ang aming basura sa tabing-ilog kung gabi.
c. Hinahayaan ko ang aking kaklase na magkalat ng dumi sa
D
aming silid-aralan.
d. Tumutulong ako sa paglilinis sa aming kapaligiran.
E
II. Lagyan ng tsek (P) kung ang pahayag ay tama at ekis (O) kung
EP
mali.
______ 11. Pinahahalagahan ko ang aking buhay dahil kaloob
ito ng Diyos.
______ 12. Nilikha ng Diyos ang ating kapuwa upang maging
D
katuwang natin sa ano mang pagsubok kaya

pahalagahan natin sila.
______ 13. Magiging masaya at panatag ang loob natin kung
tayo ay malusog.
______ 14. Nakakapag-isip tayo nang mabuti kapag tayo ay gutom.
______ 15. Huhuli ako ng tarsier at ipagmamalaki ko ito sa mga
kaibigan ko.
______ 16. Tinatanggap ko nang maluwag sa kalooban ko ang
aking kapatid na may kapansanan.
232
______ 17. Naipakikita ko ang paggalang sa aking kapuwa sa
pamamagitan ng pagsunod sa lahat ng nais niyang
gawin kabilang ang pagliban sa klase.
______ 18. Ang pagtulong sa kapuwa sa panahon ng kahirapan,
kaguluhan at malnutrisyon ay tanda ng pagmamahal.
______ 19. Tayo ay nilikha upang ihayag o ipakilala ang kadakilaan ng
Diyos sa pamamagitan ng paggawa ng kabutihan sa kapuwa.
______ 20 Ang pagbibigay ng damo sa alagang kabayo ay tamang
pangangalaga nito.
______ 21. Susuportahan ko ang panghuhuli ng mga Philippine Eagle.
PY
______ 22. Ang pagiging luntian ng kapaligiran ay sumasagisag sa
kalusugan ng katawan at isip.
______ 23. Maaaring maubos ang mga halaman dahil sa ating
kapabayaan.
O
______ 24. Ang paghihiwalay ng basurang nabubulok sa hindi
nabubulok ay tamang paraan ng pagbabasura.
C
______ 25 Sinusuportahan ko ang mga samahang nagtataguyod
ng wastong gamit ng likas na yaman.
D
III. Unawain ang sumusunod na sitwasyon at sabihin kung ano ang
iyong gagawin.
E
26. Puro tocino, hotdog, fried chicken lamang ang kinakain mo.
EP
Nanghihina na ang iyong katawan.
27. Alam mong masustansiya ang gulay. Ngunit ayaw mong kumain
nito. Inimbitahan ka ng kaibigan mo ngunit ang ulam nila ay
D
gulay.
28. Gutom na gutom ka at wala kayong ulam kundi gulay at isda.

Ayaw mong kumain ng mga ito.
29. Nakita mong basang-basa ng pawis ang damit ng iyong kapatid

dahil naglinis siya sa bakuran at nagdilig ng mga halaman. Gusto
niyang maligo agad.
30. Niyaya ka ng iyong tatay sa paghingi ng binhi ng itatanim ngunit

niyaya ka ng iyong kaklase na maglaro sa plasa.
233
31. Walang espasyo sa inyong paaralan upang pagtamnan ng
mga halaman ngunit hangad mong tumulong sa pagkakamit ng
layunin ng Programang Clean and Green.
32. Nakita mo ang iyong mga kaibigan na sinisipa ang aso upang
sumunod ito.
33. Mukhang napabayaan na ang bahay ng iyong alagang aso. May

nagkalat na mga dumi sa loob nito.
34. Marumi na ang kanal sa tapat ng aming bahay. Ayokong
PY
magkaroon ng pagkabara ng basura dito.
35. May nakita akong patay na daga sa likod ng aming bahay. Malapit
kami sa ilog.
Para sa bilang 36-40
O
C
Ang mga nasa parihaba ay mga likha ng Diyos, mga biyayang handog
Niya sa atin. Sa loob ng puso isulat kung ano ang mga maaari mong gawin
D
bilang tanda ng pasasalamat sa mga biyayang ito. Isulat ang sagot sa loob
ng puso.
E
EP
D
Pamilya Kapuwa
234
Ligaw na hayop Halaman
PY
O
C Kalikasan
D
SUSI SA PAGWAWASTO:
E
I 1. a 6. b
2. c 7. d
EP
3. d 8. a
4. b 9. d
5. d 10. d
II
D
11. P 16. P 21. O

12. P 17. O 22. P
13. P 18. O 23. P
14. O 19. P 24. P
15. O 20. P 25. P
IV. Para sa bilang 26–35 at 36-40, inaasahang magbibigay ng iba’t ibang

kasagutan ang mga mag-aaral
235
Appendix B
B.1. Mapa ng Pilipinas (para sa Yunit III – Aralin 1)
Paggagamitan: Maaaring gumuhit ng mapa ng Pilipinas o

magpakita ng yari nang mapa na magagamit sa pangganyak na gawain.
Sa palibot ng malaking mapa at idikit ang mga larawan ng halimbawa ng
material na kulturang Filipino.
PY
O
C
E D
EP
D
236
B.2. Si Jacob Maentz ng Katutubo Project at ang kaniyang mga
kuhang larawan ng iba’t ibang pangkat etniko
(para sa Yunit III – Aralin 3)
Jacob Maentz
PY
O
C
D
Agta
E
EP
D
237
Agta
PY
O
C
Cordilleras
E D
EP
D
238
Cordilleras
PY
O
C
E D
EP
D
239
Cordilleras
PY
O
C
Datu Aguido Mansaka
E D
EP
D
240
Mansaka
PY
O
C
E D
EP
D
241
Mansaka Lumad
PY
O
C
Tau’t Bato - Palawan
E D
EP
D
242
Tau’t Bato - Palawan
PY
O
C
E D
EP
D
243
B.3. Republic Act 9003 – The Ecological Solid Waste
Management Act of 2003 (para sa Yunit III – Aralin 7)
PY
O
C
E D
EP
D
244
B.4. Sunog Basura Fact Sheet (para sa Yunit III – Aralin 8)
PY
O
C
E D
EP
D
245
Talasalitaan
4P’s - “Pantawid Pamilyang Pilipino Program”, isang

pinakamalaking pambansang programa ng
pamahalaan laban sa kahirapan at para sa
kaunlarang panlipunan. Ito ay para sa mahihirap
na mamamayan na may edad 0-18 na tutulong sa
kanilang pag-aaral at kalusugan sa pamamagitan
ng pagbibigay ng itinakdang halaga ng gobyerno.
PY
Baybayin - tumutukoy sa sinaunang script o sistema ng
pagsulat at pagbasa ng mga sinaunang Pilipino na
kahawig ng mga katabing kabihasnan sa Asya
biodegradable
O
- mga nabubulok na basura tulad ng tira-tirang
pagkain, papel, halaman at mga patay na hayop
C
blogsite - makabagong teknolohiya na pinagsasamang
D
teksto, imahe, at mga link sa iba pang mga blog
at mga web page at iba pang media na may
E
kaugnayan sa paksa
EP
bugtong - matalinhagang paglalarawan ng mga bagay na

ang pangunahing layunin ay hamunin o patalasin
ang ating isipan
D
bullying - kahit anong paraan ng panggigipit na ginagawa ng

isa o ng isang grupo sa isa pa - pisikal man, berbal o
mental - na nagbubunga ng kawalang gana o takot
na pumasok ang isang estudyante sa paaralan
246
compost pit - isang uri ng paraan upang maging mataba ang lupa
sa pamamagitan ng paggamit ng mga basurang
nabubulok bilang pataba sa lupang tatamnan
cultural diversity - sa Tagalog, kultural na pagkakaiba-iba; tumutukoy

sa pagkakaiba-iba ng mga pangkat etnikong
pinanggalingan o cultural background ng mga tao;
maaari ding tumukoy sa isang sitwasyon o lipunan
kung saan ang mga kasapi o bahagi ay galing sa
iba’t ibang pangkat etniko.
PY
Sinasabi ding umiiral ang cultural diversity sa isang
lipunan kung may pagtanggap at paggalang sa
pagkakaiba-iba ng kulturang pinagmulan ng mga
O
kasapi nito.
diwa - isip, kamalayan

C
DSWD - acronym ng Department of Social Welfare and
Development, o Kagawaran ng Kagalingang
D
Panlipunan at Pagpapaunlad; ang departamento
ng Pamahalaan ng Pilipinas na nangangalaga
E
sa karapatan ng bawat Pilipino sa kagalingang

panlipunan at sa pagpapayabong ng pag-unlad ng
EP
Pilipinas.
ekumenikal - kinabibilangan ng iba’t ibang pangkat ng tao na

magkakaiba ang relihiyong pinaniniwalaan
D
email - pinaikling electronic mail. Ito ang tawag sa liham na

ipinadadala sa pamamagitan ng mga website.
endangered - mga hayop na nanganganib mawala ang lahi

animals
experiential - karanasan sa pagkatuto

learning
247
gasera - isang ilawan na yari sa recycled materials
gaya ng bote, lata, mitsa na pinapailaw sa
pamamagitan ng paglalagay ng gas.
hayop na ligaw - mailap na hayop na matatagpuan sa kagubatan
ikinararangal - ipinagmamalaki
Indigenous People - mga katutubong pangkat na nakapagpanatili ng

kanilang sinaunang kultura magpahanggang
ngayon
PY
inestima - inasikaso
internet - makabagong teknolohiya na nagbibigay
O
ng mga impormasyon na makatutulong sa
komunikasyon, pagkain, trabaho, medisina at
iba pa
C
ipinagbubunyi - ipinagdiriwang
D
ispirituwal - pagkakaroon ng mapayapang kalooban sa
pamamagitan ng mabuting ugnayan sa Diyos,
E
pamilya at sa kapuwa
EP
kaakibat - katapat
kabihasnan - tumutukoy sa antas ng pamumuhay ng isang

komunidad, tribo o lipunan na kakikitaan ng
D
pag-iral ng mga institusyon (pamahalaan,

relihiyon, edukasyon, ekonomiya) at sistema
ng pagsulat. Sinasabing mataas na ang antas
ng pamumuhay kung may kabihasnan na.
Tinatawag din itong sibilisasyon
kabuluhan - kahulugan o importansiya
248
kalipi - kasama sa lipi o pangkat etniko
kultura - tumutukoy sa paraan ng pamumuhay ng

isang pangkat o komunidad na masasalamin
sa kanilang gawi (folkways), pamantayan ng
tamang pagkilos o pakikipag-ugnayan (norms),
mga pagpapahalaga (values) at kaugalian
(attitudes). Kabilang din dito ang mga materyal
na aspekto ng kultura tulad ng mga kagamitan,
imbensyon, pananamit, libangan, sining
PY
at panitikan. Ito ang nagsisislbing batayan
ng pagkakakilanlan (identity) at kamalayan
(consciousness) ng isang kasapi ng pangkat.
O
May dalawang anyo ang kultura: materyal at
di materyal. Materyal ang mga nahahawakang
C
patunay ng pag-iral ng isang kultura (damit,
sasakyan, kagamitan, imbensyon, produkto
ng sining at panitikan) samantalang ang di
D
materyal ay yaong mga pamantayan o batas,
pagpapahalaga, paniniwala at kaugalian.
E
likas-kayang - o sustainable development, ay ang tamang

EP
pag-unlad paggamit at pangangasiwa sa mga likas yaman

at pag-iingat sa mga ito para sa pangangailangan
ng susunod na henerasyon
lugod - saya, ligaya

D
lumbay - lungkot
lunggati - kasiyahan, kaligayahan
maaliwalas - mapayapa, maliwanag
249
magandang balita - ulat ng mga positibong pangyayari tungkol sa
ginagawa ng tao na inaakalang pananabikan
o mabatid at mapaglilibangan ng mambabasa,
nakikinig o nanood
mahinahon - pagiging kalma o panatag sa alin mang

pagkakataon o sirkumstansya o pangyayari
maiambag - maibahagi
maibsan - mabawasan
PY
makabuluhan - mahalaga, may pakinabang
mapanagutan - alam na may dapat gawin o kayang magawa

(responsibility / nang may komitment
O
accountability)
mapanghamong - tungkol sa mga pangyayaring may karahasan,

balita
C
droga, sekswal na hindi angkop sa batang
nanood o nakikinig
D
mapanuring pag-iisip - may kakayahang magsuri at mapag-aralan
(critical thinking) muna ang isang bagay bago magpasiya
E
MILF - acronym ng Moro Islamic Liberation Front;

isang grupo ng mga Muslim na separatista sa
EP
Timog ng Pilipinas
netizen - internet citizen na gumugugol ng napakaraming

oras sa loob ng isang araw upang
D
makipagtalastasan at gamitin ang teknolohiya

para sa iba’t ibang dahilan
non-biodegradable - mga di nabubulok na basura tulad ng mga

plastik na lalagyan, bote at bakal
oyayi - awit sa pagpapatulog ng bata
250
pagninilay - mas malalim na pag-iisip tungkol sa mga
sitwasyon, pangyayari, kalagayan bago
makabuo ng isang pagpapasiya
pagpapasyang etikal - ang pagbuo ng pasiya na may preperensiya sa

o moral kabutihan magpapaunlad o lilinang sa pagkatao
ng tao. Isa itong proseso na kinapapalooban
ng a;) pag-alam sa mga detalye ng sitwasyon,
at b.) maingat na pagsasaalang-alang ng mga
moral na pagpapahalagang nararapat sa isang
PY
sitwasyon. Sa pagbuo ng pasiya, dapat ring
maging sensitibo sa mga aspektong moral ng
mga sitwasyon sa pang-araw-araw na buhay
at ang kamalayan sa mga tao o pangkat na
O
maaapektuhan ng magiging pasiya
pakikibahagi sa - pagtugon sa pangangailangan hindi lamang sa

pandaigdigang
C
sariling bansa kundi ng buong daigdig
pagkakaisa
D
pangkat etniko - mga taong sama-samang naninirahan sa isang
lugar na may sariling wika, kaugalian, tradisyon
E
at paniniwala
EP
D
251
panlipunan– - pagkakaroon ng mga kailangang kakayahan sa
pandamdaming pagkilala at pagmamahal sa sarili, paglinang
pagkatuto (social- ng pagmamalasakit sa kapuwa, pagbuo ng
emotional learning) mapanagutang pasiya, pakikipag-ugnayan at
pagharap sa mga mapanghamong sitwasyon.
Isa itong paraan ng paglinang ng mga kakayahan
ng mag-aaral upang mapagtagumpayan niya
ang anumang gawaing makakaharap niya sa
buhay. May limang uri ang mga kakayahang ito:
a) Kamalayang Pansarili, b) Pamamahala ng
PY
Sarili, c) Kamalayang Panlipunan, d) Pamamahala
ng Pakikipag-ugnayan, at e) Mapanagutang
Pagpapasiya
O
patapong bagay - mga pinagbasyuhang karton, lata, bote (plastik
man o babasagin), lumang papel, magasin,
C
kalendaryo at iba pa
pillow to lean on - (idioma) taong mapaghihingahan ng problema,

sama ng loob, kalungkutan, kabiguan o pighati
D
upang gumaan ang nararamdaman
E
rabies o rabis - mula sa Latin: rabies, “kaululan” o “kabaliwan”,

ay isang karamdamang sanhi ng birus na
EP
nagdudulot ng matinding pamamaga ng utak

(encephalitis) sa mga hayop na maiinit ang
dugo. Ang sakit na ito ay soonotiko (zoonotic),
na nangangahulugang maaari itong mailipat
D
magmula sa isang species papunta sa iba

pa, katulad ng pagkahawa mula sa mga aso
papunta sa mga tao, na pangkaraniwan sa
pamamagitan ng isang kagat na nagmula
sa isang hayop na naimpeksiyon. Ang birus
ng rabis ay nakakaimpeksiyon ng sistema ng
nerbiyos, na sa panghuli ay nakapagsasanhi ng
karamdaman sa utak at kamatayan.
252
recycle - tumutukoy sa muling paggamit ng mga patapon
ng bagay, o muling paggamit nito bilang sangkap
ng ibang produkto
salawikain - may hatid na aral o katotohanang magagamit

nating gabay sa ating buhay
social network - isang website na nagbibigay daan upang

kumonekta sa mga kaibigan at kapamilya, at
magbahagi ng mga kuwento, balita, larawan o
video
PY
T’boli - kilala rin sa tawag na Tiboli o Tagabili, ay
kabilang sa mga katutubong tao sa Timog
Cotabato
O
T’nalak - isang uri ng tela na hinabi mula sa abaca
C
yamang likas - pangunahing pinagmulan ng yaman at batayan
ng kaunlarang pangkabuhayan; yaman na
biyaya ng kalikasan
D

E
EP
D
253
Sanggunian:
Binagong Kodigo Penal ng Pilipinas, Artikulo 253
CONSCIENCE: A Catholic Filipino View, 2nd ed. p29
DENR Administrative Order No. 37, series of 1996
Eleanor Antonio, et.al., Gabay 4
Encyclopedia Britannica, 2006
PY
Environmental Management Bureau (EMB), Department of Environment
and Natural Resources (DENR)
Maricar AD. Clamor, Growing with Values Grade 5 - Innovative Educational

Materials, Inc.
O
Sr. Lourdes M. Dulay, “I Am a Child of the Universe Grade 7”, ICM. Phoenix
Publishing House
C
Predential Decree No. 705 - Revised Penal Code
D
Republic Act No, 8485 - Animal Welfare Act of 1998
Republic Act No. 8749 - The Philippine Clean Air Act

E
Republic Act No. 9003, Seksiyon 48 - Solid Waste Management Act

EP
Republic Act No. 9147 - Wildlife Resources Conservation and Protection

Act of 1998
Republic Act No. 9275 - The Philippine Clean Water Act of 2004
D
United Nations Development Programme (UNDP) - Community-Based

Ecological Solid Waste Management
Values Education for the Filipino - 1997 Revised Version of the DECS
Values Education Program, UNESCO National Commission of the
Philippine Education Committee Project
254
http://emb.gov.ph/news/053006/News_Releaseswm.htm
http://emb.gov.ph/nswmc/pdf/iec/Republic%20Act%209003tagalogersion.
pdf
http://en.wikipedia.org/wiki/Bajau_people
https://mgalarongFilipino.blogspot.com/2012/patintero.html
http://www.balita.net.ph/2014/06/06/lilikha-ng-mas-malaking-butas
http://www.emb.gov.ph/news/053006/sunogbasurafactsheet.pdf
PY
http://www.emb.gov.ph/portal/Portals/10/proper%20waste%20
segragation.pdf
http://www.ethnicgroupsphilippines.com/people/ethnic-groups-in-the-
O
philippines
http://www.flicker.com
C
h t t p : / / w w w. g l o b a l p i n o y. c o m / g p . t o p i c s . v 1 / v i e w t o p i c .
php?postid=4fab9f8176a31&channelName=4fab9f8176a31
D
http://www.gmanetwork.com/news/story/368317/publicaffairs/iwitness/
galamay-ng-karagatan-ngayong-sabado-10-30-pm-sa-i-witness
E
http://www.katutuboproject.org.
EP
https://www.youtube.com/watch?v=77dEflJnQlo&feature= youtube_gdata_
player
https://www.youtube.com/watch?v=084UwHrnPqc
D
http://www.youtube.com/watch?v=KsTCjhJlDnE
http://www.youtube.com/watch?v=u3afgesVmfA
255

Esp4 TG U1 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Esp4 TG U1 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VISIT DEPED TAMBAYAN

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga

unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Mga Bumuo ng Patnubay ng Guro

Henrieta A. Bringas, Grace R. Capati, Maria Carla M. Caraan,

Mga Tagapagtala: Gregorio T. Pascual at Bryan R. Simara

Inilimbag sa Pilipinas ng ____________

Inihanda ang patnubay na ito upang magabayan ka sa iyong

Isinaalang-alang sa paghahanda ng patnubay ang sumusunod:

• Patnubay ng kurikulum ng K to 12 pokus ang EsP

Bahagi ng magiging pag-aaral ng mga mag-aaral sa ikaapat na

baitang ang mga proseso ng pag-unawa (Alamin), pagninilay (Isagawa),

pagkilos. Narito ang sumusunod na proseso na dapat gamitin:

• Alamin Natin. Sa prosesong ito, ang mga mag-aaral ay

• Isapuso Natin. Ang prosesong ito ay naglalaman ng mga

isipan ng mga mag-aaral ang mga kasanayan at pagpapahalaga.

C. Mga Teorya at Estratehiyang Ginamit

1. Interaktibong Teorya ng Pagkatuto (Social Learning Theory) ni

Ayon sa paliwanag ng Interaktibong Teorya ng Pagkatuto

Layunin sa pagtuturo ng Constructivism na pagnilayan

ng kaalaman at kasanayan sa kanilang pag-aaral sa silid-aralan.

mamuno at mamahala. Sa paraang ito, ang mga mag-aaral ay

Ang tatlong hakbang sa modelong ito:

a. Pagpaplano. Kaagapay ng guro ang mga mag-aaral sa

b. Paggawa. Mahalagang isaalang-alang ng guro sa kaniyang

4. Panlipunan-Pandamdaming Pagkatuto (Social-Emotional

Ito ay ang pagkakaroon ng mga kakayahang kailangan sa

Pamamahala ng Sarili (Self-Management). Naipakikita ng mga

magagamit (resources) upang mapamahalaan ang anumang

Pamamahala ng Pakikipag-ugnayan (Relationship

anumang kahihinatnan ng iba’t ibang pagkilos.

Yunit I Pananagutang Pansarili at Pagiging Mabuting Kasapi

Aralin 1 Lakas ng Loob Ko, Galing sa Pamilya Ko …................…....3

B.1 Mapa ng Pilipinas …………………..……………...............236

ANG BATAYANG KONSEPTWAL NG EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO

Ang Pilosopiya at mga Batayang Teorya ng Pagtuturo-Pagkatuto

Mga Disiplina ng Edukasyon sa Pagpapakatao

MGA PAMANTAYAN SA PROGRAMA (LEARNING AREASTANDARDS)

Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa

ANG BATAYANG KONSEPTWAL NG EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO

Grade Level Standards (Pamantayan sa Bawat Baitang/Antas)

13.4. Mga Materyal na Kagamitan:

CODE BOOK LEGEND

Learning Area and Tungkulin Ko Sa Aking Sarili at Pamilya PKP

Sakop ng yunit na ito ang pamantayang pangnilalaman na

Aralin 5: Sa Maayos na Kaisipan, May Tamang Pagninilay

Aralin 9: Ako, Mahinahon sa Lahat ng Pagkakataon

Sa pagtatapos ng mga aralin, ang mga mag-aaral ay inaasahang

Layunin: Nakapagsasabi ng katotohanan anuman ang

Paksa/Pagpapahalaga: Katatagan ng Loob (Fortitude)

Mga Kagamitan: larawan o video clips, kuwaderno, talaang papel/

Integrasyon: Filipino – Sining ng Pakikipagtalastasan, ICT

3. Ipasagot sa mga mag-aaral ang sumusunod:

a. Ilarawan si Roniel. Alin sa mga katangian niya ang nagpapakita

ng katatagan ng loob? Isa-isahin ito at patunayan.

b. Papaano hinangaan ni Bb. San Pablo si Roniel? Isalaysay ito sa

c. Bilang mag-aaral, papaano mo ipakikilala ang iyong sarili nang

d. Magtala ng mga dahilan kung bakit mahalaga ang pagiging totoo

e. Sa iyong palagay, bakit gustong makausap ng guro ang mga

1. Sabihan ang mga mag-aaral na ipikit ang kanilang mga mata at