Kaligirang Pangkasaysayan ng Balagtasan

Ang Balagtasan ay isang pagtatalo sa pamamagitan ng pagtula. Nakilala ito noong panahon na ang
Pilipinas ay nasa ilalim ng Amerika, batay sa mga lumang tradisyon ng patulang pagtatalo gaya ng
Karagatan, Batutian at Duplo. Bago pa man masakop ng mga dayuhan ang ating bansa mayaman na sa
tradisyong tulang sagutan sa iba’t ibang rehiyon ng Pilipinas. May tinatawag na patulang Balitao ang
Aklanon maging ang Cebuano, isang biglaang debate ng lalake at babae. Sagutan naman ng kinatawan o
sugo ng dalawang pamilyang nakikipagnegosasyon sa pag-iisang dibdib ng dalaga at binata ang Siday ng
mga Ilonggo at Pamalaye ng mga Cebuano. Sa mga Subanen naman ay sa inuman isinasagawa ang
sagutan. Ang unang bahagi ng ganitong gawain ay pagtikim ng alak kung saan nalalaman ang papel na
gagampanan ng bawat isa, ang mga tuntunin at iba pang bagay na dapat isaalang-alang.

Ang Balagtasan ay isang makabagong duplo. Ang mga kasali sa duplo ay gumaganap na nasa isang korte
na sumisiyasat sa kaso ng isang hari na nawala ang paboritong ibon o singsing. May gumaganap na piskal
o tagausig, isang akusado,at abogado. Ito ay magiging debate o sinasabing tagisan ng katuwiran sa panig
ng taga-usig at tagapagtanggol at maaaring paiba-iba ang paksa. Bagamat ito ay lumalabas na debate sa
pamamaraang patula, layunin rin nito na magbigay-aliw sa pamamagitan ng paghahalo ng katatawanan,
talas ng isip, na may kasamang mga aktor sa isang dula. Ang Balagtasan ay ginamit ng mga manunulat
upang maipahiwatig ang kanilang palagay sa aspetong politika at napapanahong mga pangyayari at
usapan.

Ugnay-Panitikan

Nabuo ang konseptong ito sa isang pagpupulong. Ang nangungunang mga manunulat noong Marso 28,
1924, sa tanggapan ni Rosa Sevilla sa Instituto de Mujeres ( W o m e n ' s I n s t i t u t e ), Tondo, Maynila.
Ito ay naganap bilang paghahanda sa pagdiriwang ng kaarawan ng dakilang makata na si Francisco
Balagtas o Araw ni Balagtas sa darating na Abril 2. Iminungkahi ni G. Jose Sevilla na tawagin itong
Balagtas. Hinunlapiang “an” ang pangalan kaya naging Balagtasan na ang tawag dito.

Ang unang Balagtasan ay nangyari noong Abril 6, 1924. Tatlong pares ng makata ang nagtalo na
gumamit ng iskrip. Ang pinakamagaling sa mga nagbalagtasan ay sina José Corazón de Jesús at
Florentino Collantes, kaya naisipan ng mga bumuo na magkaroon ng isa pang Balagtasan para sa
dalawang kagalang-galang na makatang ito, na walang iskrip. Ginawa ito noong Oktubre 18, 1925 sa
Olympic Stadium sa Maynila. Si Jose Corazon De Jesus ang nagwagi bilang unang Hari ng Balagtasan.
Nakilala si Jose Corazon de Jesus bilang si "Huseng Batute" dahilan sa kaniyang angking kahusayan sa
Balagtasan noong 1920. Mula noon hanggang ilang taong makalipas ang Ika-2 Digmaang Pandaigdig,
naging paboritong aliwan ang Balagtasan. Gumawa pati ang mga makata sa ibang mga wika sa Pilipinas
ng sarili nilang bersyon, gaya ng Bukanegan ng mga Ilokano (mula sa apelyido ng makatang Ilokanong si
Pedro Bukaneg at ng Crisostan ng mga Pampango (mula sa pangalan ng Pampangong makata na si Juan
Crisostomo Soto).

Sa pagdating ng mga Amerikano sa bansa sumulpot ang mga samahang pampanitikang nakabatay sa
paaralan kung hindi magkakaroon ng pagkakatong mapabilang sa mga samahang pampanitikan. Ang
Balagtasan ay karaniwang may mga paksang pinag-uusapan ng tatlo katao. Ang mga kalahok ay
inaasahang magaling sa pag-alala ng mga tulang mahahaba at pagbigkas nito ng may dating (c o n t o d o
f o r m a) sa publiko. Ang takbo ng tula ay magiging labanan ng opinyon ng bawat panig
(Mambabalagtas). May mga hurado na magsisiyasat kung sino sa kanila ang panalo o ang mas may
makabuluhang pangangatuwiran.
BALAGTASAN: Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan - Jose Corazon de Jesus

Lakandiwa: Yamang ako’y siyang Haring inihalal

Binubuksan ko na itong Balagtasan,

Lahat ng makata’y inaanyayahang

Sa gawang pagtula ay makipaglaban.

Ang makasasali’y batikang makata

At ang bibigkasi’y magagandang tula,

Magandang kumilos, may gata sa dila

At kung hindi ay mapapahiya.

Itong balagtasa'y galing kay Balagtas

Na Hari ng mga Manunulang lahat,

Ito’y dating Duplong tinatawag-tawag

Balagtasan ngayon ang ipinamagat.

At sa gabing ito’y sa harap ng bayan

Binubuksan ko na itong Balagtasan

Saka ang ibig kong dito’y pag-usapan:

BULAKLAK NG LAHING KALINIS-LINISAN.

Tinatawagan ko ang mga makata,

Ang lalong kilabot sa gawang pagtula,

Lumitaw na kayo’t dito’y pumagitna

At magbalagtasan sa sariling wika.

Paruparo: Magandang gabi sa kanilang lahat

Mga nalilimping kawal ni Balagtas,

Ako’y paruparong may itim na pakpak

At nagbabalita ng masamang oras.

 Nananawagan po, bunying Lakandiwa,

Ang uod na dating ngayo’y nagmakata,

Naging paruparo sa gitna ng tula

At isang bulaklak ang pinipithaya.

Sa ulilang harding pinanggalingan ko

Laon nang panahong nagtampo ang bango,

Nguni’t aywan baga’t sa sandaling ito

Ay may kabanguhang binubuhay ako.

May ilang taon nang nagtampo sa akin

Ang bango ng mga bulaklak sa hardin,

Luksang Paruparo kung ako’y tawagin,

mata ko’y luhaan, ang pakpak ko’y itim.

Bunying Lakandiwa, dakilang Gatpayo,

Yaring kasawia’y pagpayuhan ninyo,

At si Lakan-iLaw ang gagamitin ko

Upang matalunton ang naglahong bango.

Lakandiwa: Sa kapangyarihan na taglay ko na rin

Ikinagagalak na kayo’y tanggapin,

Magtuloy po kayo at dito sa hardin,

Tingnan sa kanila kung sino at alin.

Paruparo: Sa aking paglanghap ay laon nang patay

Ang bango ng mga bulaklak sa parang,

Nguni’t ang puso ko’y may napanagimpang

Bulaklak ng lahing kalinis-linisan.

Ang bulaklak ko pong pinakaiirog

Ubod na ng ganda’t puti ang talulot,

Bulaklak po ito ng lupang Tagalog,

Kapatak na luhang pangala’y kampupot.

Kung kaya po naman di ko masansala

Ang taghoy ng dibdib na kanyang dinaya,

Matapos na siya’y diligan ng luha

Nang siya’y umunlad, nagtago…nawala!

Isang dapit-hapong palubog ang araw

Sa loob ng hardin, kami’y nagtaguan,

Paruparo, anya kita’y tatalian,

Ako’y hanapin mo’t kung makita’y hagkan.

Isang panyong puting may dagta ng lason

Ang sa aking mata’y itinakip noon,

At ang Bulaklak ko’y bumaba sa dahon,

Nagtago pa mandin at aking hinabol.

Hinabol-habol ko ang bango at samyo

Hanggang makarating ako sa malayo,

At nang alisin na ang takip na panyo

Wala si Kampupot, wala yaring puso.

Ang taguang biro’y naging totohanan

Hanggang tunay na ngang mawala sa tanaw,

At ang hinagpis ko noong ako’y iwan,

Baliw na mistula sa pagsisintahan.

Sa lahat ng sulok at lahat ng panig

Ay siya ang laging laman niring isip,

Matulog man ako’y napapanaginip,

Mistulang nalimbag sa sugatang dibdib.

 Sa apat na sulok ng mundong payapa

Ang aking anino’y tulang nabandila,

Paruparo akong sa mata’y may luha,

Ang mga pakpak ko’y may patak na luksa.

Ang sakdal kong ito, Lakandiwang mahal,

Ibalik sa akin, puso kong ninakaw,

At kung si Kampupot ay ayaw po naman,

Ay ang puso niya sa aki’y ibigay.

Bubuyog: Hindi mangyayari at ang puso niya’y

Karugtong ng aking pusong nagdurusa,

Puso ni Bulaklak pag iyong kinuha

Ang lalagutin mo’y dalawang hininga.

Pusong pinagtali ng isang pag-ibig

Pag pinaghiwalay kapanga-panganib,

Daga’t ma’t hatiin ang agos ng tubig,

Sa ngalan ng Diyos ay maghihimagsik.

Ang dalawang ibon na magkasintahan,

Papaglayuin mo’t kapwa mamamatay,

Kambal na pag-ibig pag pinaghiwalay,

Bangkay ang umalis, patay ang nilisan,

Paruparong sawing may pakpak na itim

Waring ang mata mo’y nagtatakipsilim,

At sa dahil sa diwang baliw sa paggiliw

“Di man Kampupot mo’y iyong inaangkin. “

Dinaramdam ko rin ang dinaranas mo

At sa kasawia’y magkauri tayo,

Ako ma’y mayroong nawawalang bango

Ng isang bulaklak kaya naparito.

 Buhat pa kanginang ikaw’y nangungusap

Bawat salita mo’y matulis na sibat,

Saka ang hanap mong mabangong bulaklak,

Luksang paruparo, siya ko ring hanap.

Ipahintulot mo, Paruparong luksa,

Dalitin ko yaring matinding dalita.

Itulot mo rin po, Hukom na dakila,

Bubuyog sa sawi’y makapagsalita.

Paruparo: ‘Di ko pinipigil ang pagsasalaysay

Lalo’t magniningning ang isang katwiran,

Nguni’t tantuin mo na sa daigdigan

Ang bawa’t maganda’y pinag-aagawan.

Lakandiwa: Magsalita kayo at ipaliwanang

Ang ubod ng lungkot na inyong dinanas,

Paano at saan ninyo napagmalas

Na ito ang siya ninyong hinahanap?

Bubuyog: Sa isang malungkot at ulilang hardin

Ang binhi ng isang halama’y sumupling,

Sa butas ng bakod na tahanan namin

Ay kasabay akong isinisilang din.

Nang iyang halama’y lumaki, umunlad,

Lumaki ako’t tumibay ang pakpak,

At nang sa butas ko ako’y makalipad

Ang unang hinagka’y katabing bulaklak.

Sa kanyang talulot unang isinangla

Ang tamis ng aking halik na sariwa,

At sa aking bulong na matalinghaga

Napamukadkad ko ang kanyang sanghaya.

Nang mamukadkad na ang aking kampupot

Sa araw at gabi ako’y nagtatanod,

Langgam at tutubing dumapo sa ubod

Sa panibugho ko’y aking tinatapos.

Ngayon, tanda ko ngang kayo’y nagtaguan

Habang ako’y kanlong sa isang halaman,

Luksang paruparo nang ikaw’y maligaw

Ang aking halakhak ay nakabulahaw.

Ang inyong taguan, akala ko’y biro,

Kaya ang tawa ko’y abot sa malayo,

Ngani’t nang ang saya’y tumagos sa puso

Sa akin man pala ay nakapagtago.

Lumubog ang araw hanggang sa dumilim

Giliw kong bulaklak din dumarating,

Nang kinabukasa’t muling nangulimlim

Ay hinanap ko na ang nawalang giliw.

Nilipad ko halos ang taas ng langit

At tinalunton ko ang bakas ng ibig,

Ang kawikaan ko sa aking pag-alis

Kung di makita’y di na magbabalik.

Sa malaong araw na nilipad-lipad

Dito ko natunton ang aking bulaklak,

Bukong sa halik kokaya namukadkad

‘Di ko papayagang mapaibang palad.

Luksang Paruparo, kampupot na iyan,

Iyan ang langit ko, pag-asa at buhay,

Ang unang balik kong katamis-tamisan

Sa talulot niya ay nakalarawan.

Paruparo: Hindi mangyayaring sa isang bulaklak

Kapwa mapaloob ang dalawang palad.

Kung ikaw at ako’y kanyang tinatanggap

Nagkasagi sana ang kanitang pakpak.

Ikaw ay Bubuyog, sa urang sumilang

Nang makalabas ka’y saka mo hinagkan:

Ako ay lumabas sa kanya ring tangkay,

Sino ang malapit sa pagliligawan?

Una muna akong nag-uod sa sanga

Na balot ng sapot ng pagkaulila,

Nang buksan ng Diyos yaring mga mata

Bulo’t dahon namin ay magkasama na.

Sa ugoy ng hangin sa madaling-araw

Nagduruyan kaming dalawa sa tangkay,

At kung bumabagyo’t malakas ang ulan,

Ang kanya ring dahon ang aking balabal.

Sa kanyang talulot kung may dumadaloy

Na patak ng hamog, aking iniinom;

Sa dahon ding iyon ako nagkakanlong

Sa init ng araw sa buong maghapon.

Paano ngang siya ay pagkakamalan

Na kami’y lumaki sa iisang tangkay,

Kaya nga kung ako’y sa kanya nabuhay

Ibig ko rin namang sa kanya mamatay.

Bubuyog: Huwag kang matuwa sapagka’t kaniig

Niyaring bulaklak na inaaring langit,

Pagka’t tantuin mo sa ngalang pag-ibig

Malayo ma’t ibig, daig ang malapit.

 Saka ang sabi mong sa mutyang kampupot

Nakikiinom ka ng patak ng hamog,

Kaunting biyaya na bigay ng Diyos,

Tapang ng hiya mong ikaw ang lumagok.

Ikaw’y isang uod, may bulo kang taglay;

Sa isang bulaklak laso’t kamatayan,

At akong bubuyog ang dala ko’y buhay

Bulong ng hiningang katamis-tamisan.

Paruparo: Akong malapit na’y napipintasan mo,

Ikaw na malayo naman kaya’y pa’no?

Dalaw ka nang dalaw, di mo naiino,

Ay ubos na pala ang tamis sa bao.

Bubuyog na laging may ungol at bulong

Ay nakayayamot saan man pumaroon,

At ang katawan mo’y mayrong karayom

Pa’no kang lalapit, di naduro tuloy?

Di ka humahalik sa mga bulaklak,

Talbos ng kamote ang siya mong liyag,

Ang mga bintana’y iyong binubutas,

Doon ang bahay mo, bubuyog na sukab.

Ikaw ay bubuyog, ako’y paruparo,

Iyong mga bulong ay naririnig ko;

Kung dinig ng lahat ang panambitan mo

Hiya ni Kampupot, ayaw na sa iyo.

Bubuyog: Kundi iniibig ang nakikiusap

Lalo na ang tahimik na tatapat-tapat,

Kung ang magsalita’y di-magtamong-palad

Lalo na ang dungong di makapangusap.

 Lilipad-lipad ka na payao’t dito

Pasagilang-bingit, at patanaw-tao,

Pag ligaw-matanda sa panahong ito

Pagtatawanan ka ng liligawan mo.

Ikaw’y paruparo, ako ay bubuyog

Nilang ka sa tangkay, ako ay sa bakod,

Nguni’t saang panig nitong sansinukob

Nakakatuwaan ang paris mong uod?

Saka, Paruparo, dapat mong malamang

Sa mula’t mula pa’y ‘di ka minamahal,

Ang panyong panali nang ikaw ay takpan

Ikaw ang may sabing may lason pang taglay.

Paruparo: Ganyan ang hinalang namugad sa dibdib,

Pagka’t napaligaw ang aking pangmasid,

Hindi pala laso’t dagta ng pag-ibig

Ang sa aking panyo’y kanyang idinilig.

Bubuyog: Dadayain ka nga’t taksil kang talaga

At sa mga daho’y nagtatago ka pa.

Paruparo: Kung ako’y dinaya’t ikaw ang tatawa

Sa taglay kong bulo nilason na kita.

Bubuyog: Pagka’t ikaw’y taksil, akin si Kampupot.

Siya’y bulaklak ko sa tabi ng bakod.

Paruparo: Bulaklak nga siya’t ako’y kanyang uod.

Lakandiwa: Tigil na Bubuyog, tigil Paruparo,

Inyo nang wakasan iyang pagtatalo;

Yamang di-malaman ang may-ari nito,

Kampupot na iya’y paghatian ninyo.

Bubuyog: Kapag hahatiin ang aking bulaklak

Sa kay Paruparo’y ibigay nang lahat;

Ibig ko pang ako’y magtiis ng hirap

Kaya ang talulot niya ang malagas.

Paruparo: Kung hahatiin po’y ayoko rin naman

Pagka’t pati ako’y kusang mamamatay;

Kabyak na kampupot, aanhin ko iyan

O buo wala nguni’t akin lamang.

Lakandiwa: Maging si Solomong kilabot sa dunong

Dito’y masisira sa gawang paghatol;

Kapwa nagnanasa, kapwa naghahabol,

Nguni’t kung hatii’y kapwa tumututol.

Ipahintulot pong sa mutyang narito

Na siyang kampupot sabihin kung sino

Kung sino ang kanyang binigyan ng oo,

O kung si Bubuyog, o kung si Paruparo.

Kampupot: Ang kasintahan ko’y ang luha ng langit,

Ang Araw, ang Buwan sa gabing tahimik,

At si Bubuyog po’t paruparong bukid,

Ay kapwa hindi ko sila iniibig.

Paruparo: Matanong nga kita, sinta kong bulaklak,

Limot mo na baga ang aking pagliyag?

Limot mo na bagang sa buong magdamag

Pinapayungan ka ng dalawang pakpak?

Kampupot: Tila nga, tila nga sa aki’y mayroong

Sa hamog ng gabi ay may nagkakanlong,

Ngunit akala ko’y dahon lang ng kahoy

At di inakala na sinuman yaon.

Bubuyog: At ako ba, Mutya, hindi mo na batid

Ang mga bulong ko’t daing ng pag-ibig,

Ang akin bang samo at mga paghibik

Na bulong sa iyo’y ‘di mo ba narinig?

Kampupot: Tila nga, tila nga ako’y may napansing

Daing at panaghoy na kung saan galing,

Ngunit akala ko’y paspas lang ng hangin

At di inakala na sinuma’t alin.

Bubuyog: Sa minsang ligaya’y tali ang kasunod,

Makapitong lumbay o hanggang matapos.

Paruparo: Dito napatunayan yaong kawikaan

Na ang paglililo’y nasa kagandahan.

Bubuyog at Paruparo: Ang isang sanglang naiwan sa akin

Ay di mananakaw magpahanggang libing.

Lakandiwa: Ang hatol ko’y ito sa dalawang hibang

Nabaliw nang hindi kinababaliwan:

Yamang ang panahon ay inyong sinayang

Kaya’t nararapat na maparusahan.

Minamahal nami’t sinisintang bayan,

Sa ngayo’y tapos na itong Balagtasan;

At kung ibig ninyong sila ay hatulan,

Hatulan na ninyo pagdating ng bahay.

Katotohanan at Opinyon

May mga pagkakataong ang tao ay nagbibigay ng kaniyang sariling opinyon o haka- haka sa mga
paksang pampolitika o maging sa pangyayaring nagaganap sa lipunan o kahit sa mga pang-araw-araw na
pakikipagtalakayan. At may pagkakataon din namang kailangang maglahad ng katotohanan. Mahalagang
mauri ang mga pahayag na maririnig kung ito ba ay opinyon o katotohanan.

Opinyon

Matatawag na opinyon ang mga pahayag mula sa mga paliwanag lamang batay sa mga totoong
pangyayari. Ang opinyon ay mga impormasyon na batay sa saloobin at damdamin ng tao. Nag-iiba ang
mga ito sa magkakaibang pinagmumulan ng impormasyon at hindi maaaring mapatunayan kung totoo o
hindi.

Ginagamitan ito ng mga salita o parirala tulad ng: sa aking palagay, sa nakikita ko, sa pakiwari ko,
kung ako a ng tatanungin, para sa akin, sa ganang akin atbp.

Halimbawa:

1. Kung ako ang tatanungin , mahalaga sa magkaibigan ang pagtitiwala sa isa’t isa.

2. Sa aking palagay , mas payapa ang buhay ng isang tao na may takot sa Diyos.

Katotohanan

Ang mga pahayag na may katotohanan ay kadalasang sinusuportahan ng pinagkunan. Ang katotohanan
ay mga impormasyon na maaaring mapatunayang totoo. Bihira itong magbago mula sa isang
pinagmumulan ng impormasyon sa iba pa.

Ginagamitan ito ng mga salita o parirala tulad ng: batay sa , resulta ng, pinatutunayan ng,
pinatutunayan ni, san g- ayon sa, mula kay, tinutukoy na, mababasa na atbp.

Halimbawa:

1. Batay sa tala ng Department of Education , unti-unti ng nababawasan ang mga o ut-of school youth .

2. Mababasa sa naging resulta ng pananaliksik ng mga ekonomista na unti-unting umuunlad ang turismo
ng ating bansa.

Katotohanan Opinyon
Pareho ng uri impormasyon
Maaaring mapatunayan na totoo. Base sa mga saloobin at hindi maaaring
Bihirang magbago sa pinagmumulan mapatunayang totoo.
Madalas nagbabago sa mga pinagmulan
Si Severino Reyes, mas kilala bilang Lola Basyang ay itinuturing na Ama ng Sarsuwela. Isa siyang
mahusay na direktor at manunulat ng dula. Nang itinatag ang Liwayway noong 1923, si Reyes ang naging
unang patnugot nito. Siya rin ay nagsilbing pangulo ng Aklatang Bayan at ginawang kasapi ng Ilaw at
Panitik, kapwa mga samahan ng mga manunulat. Kinalaunan, si Reyes ay naging kilala sa mga
kuwentong isinulat niya tungkol kay Lola Basyang. Nagsimula ang Lola Basyang noong siya ay naging
punong-patnugot sa Liwayway. Nang sinabihan siya ng kaniyang mga patnugot na wala ng natitirang
materyales upang punuin ang isang maliit na espasyo sa isang pahina ng magasin, kinailangan niyang
magsulat ng isang kuwento upang umabot sa takdang oras. Matapos na maisulat ang kuwento, nag-isip
siya ng ibang pangalan na maaaring ilagay bilang may-akda kuwentong ito.

Naalala niya ang matandang babae na kapitbahay ng kaniyang kaibigan sa Quiapo, Maynila. Ang
pangalan ng babae ay Gervacia Guzman de Zamora o mas kilala sa Tandang Basyang. Tuwing alas-4 ng
hapon, magsasama-sama ang mga kabataan sa kanilang lugar at makikinig sa mga kuwento ni Tandang
Basyang. Kaya naman, matapos nito, ang mga kuwento na naisulat ni Reyes ay may pirma na Lola
Basyang . Unang nailathala ang kuwento ni Lola Basyang sa Liwayway noong 1925. Siya ay nakasulat ng
26 na Sarsuwela.

Ang Sarsuwela ay isang anyo ng dulang musikal na unang umunlad sa España noong ika-17 siglo.
Binubuo ito ng mga pagsasalaysay na sinamahan ng mga sayaw at tugtugin at may paksang mitolohikal
at kabayanihan. Hinango ang taguring Sarsuwela sa maharlikang palasyo ng La Zarzuela na malapit sa
Madrid, España. Sa Pilipinas, dinala ito ni Alejandro Cubero noong 1880 kasama ni Elisea Raguer. Itinatag
nila ang Teatro Fernandez, ang unang grupo ng mga Pilipinong Sarsuwelista sa Pilipinas.

Ang sarsuwela bagamat ipinakilala noong panahon ng Español ay namulaklak noong Panahon ng
Himagsikan at ng Amerikano sa pamamayani nina: Severino Reyes na kilala sa taguring Lola Basyang sa
kaniyang “ Walang Sugat” , Hermogenes Ilagan “ Dalagang –Bukid” , Juan K. Abad “ Tanikalang Ginto” ,
Juan Crisostomo Sotto “ Anak ng Katupunan” , at Aurelio Tolentino “ Kahapon, Ngayon, at Bukas.”

Ang Sarsuwela o dula ay isang uri ng panitikan na ang pinakalayunin ay itanghal sa tanghalan.
Mauunawaan at matutuhan ng isang manunuri ng panitikan ang tungkol sa isang dula sa pamamagitan
ng panonood. Nahahati ito sa ilang yugto na maraming tagpo. Pinakalayunin nitong itanghal ang mga
tagpo sa isang tanghalan o entablado. Ang tagpo sa dula ay ang paglabas-masok sa tanghalan ng mga
tauhan. Gaya ng ibang panitikan, ang karamihan sa mga dulang itinatanghal ay hango sa totoong buhay
maliban na lamang sa iilang dulang likha ng malikhain at malayang kaisipan.Lahat ng itinatanghal na dula
ay naaayon sa isang nakasulat na dula na tinatawag na iskrip. Ang iskrip ng isang dula ay iskrip lamang at
hindi dula, sapagkat ang tunay na dula ay yaong pinanonood na sa isang tanghalan na pinaghahandaan
at batay sa isang iskrip.
Mga Elemento ng Sarsuwela 1. Iskrip o nakasulat na dula – Ito ang pinakakaluluwa ng isang dula; lahat
ng bagay na isinasaalang-alang sa dula ay naaayon sa isang iskrip; walang dula kapag walang iskrip. 2.
Gumaganap o aktor – Ang mga aktor o gumaganap ang magbibigaybuhay sa iskrip. Sila ang bumibigkas
ng diyalogo, at nagpapakita ng iba’t ibang damdamin. 3. Tanghalan – Anumang pook na
pinagpasyahang pantanghalan ng isang dula ay tinatawag na tanghalan. Maaaring hindi lamang
entablado ang tanghalan ang daan, sa loob ng siid-aralan, at iba pa ay nagiging tanghalan din. 4.
Tagadirehe o Direktor – Ang direktor ang nagpapakahulugan sa isang iskrip; siya ang nagpapasya sa
itsura ng tagpuan, ng damit ng mga tauhan hanggang sa paraan ng pagganap at pagbigkas ng mga
tauhan ay dumidepende sa interpretasyon ng direktor sa iskrip. 5. Manonood – Ang nagpapahalaga sa
dula. Sila ang pumapalakpak sa galing at husay ng nagtatanghal. Pinanonood nila nang may
pagpapahalaga ang bawat tagpo , yugto at bahagi ng dula. 6. Eksena at tagpo- Ang eksena ay ang
paglabas-masok sa tanghalan ng mga tauhan samantalang ang tagpo nama’y ang pagpapalit ng
tagpuan.

Walang Sugat ni Severino Reyes

UNANG BAHAGI I Tagpo: (Tanggapan ng bahay ni Julia. Si Julia at ang mga bordador. Musika)

Koro : Ang karayom kung iduro Ang daliri’y natitibo, Kapag namali ng duro Burda nama’y lumiliko

Julia : Anong dikit, anong inam Ng panyong binuburdahan, Tatlong letrang nag-agapay Na kay
Tenyong na pangalan.

Koro : Ang karayom kung itirik tumutimo hanggang dibdib.

Julia : Piyesta niya’y kung sumipot Panyong ito’y iaabot, Kalakip ang puso’t loob, Ng kaniyang tunay
na lingkod.

Si Tenyong ay mabibighani Sa dikit ng pagkagawa Mga kulay na sutla, Asul, puti at pula.

Julia : Panyo’t dito ka sa dibdib, Sabihin sa aking ibig Na ako’y nagpapahatid Isang matunog na halik.

Koro : Ang karayom kung iduro Ang daliri’y natitibo. Hoy tingnan ninyo si Julia Pati panyo’y
sinisinta, Kapag panyo ng ibig Tinatapos ng pilit

253
Nang huwag daw mapulaan Ng binatang pagbibigyan: Ang panyo pa’y sasamahan Ng mainam na
pagmamahal.

At ang magandang pag-ibig Kapag namugad sa dibdib Nalilimutan ang sakit Tuwa ang gumigiit.

Mga irog natin naman Sila’y pawang paghandugan Mga panyong mainam Iburda ang kanilang pangalan.

Julia : Piyesta niya’y kung sumipot Panyong ito’y iaabot Kalakip ang puso’t loob Ng kaniyang tunay
na lingkod.

Koro : Nang huwag daw mapulaan Ng binatang pagbibigyan Ang panyo pa’y sasamahan Ng
mainam na pagmamahal.

Salitain Julia : Ligpitin na ninyo ang mga bastidor at kayo’y mangagsayaw na. (Papasok
ang magkasintahan). (L alabas si Tenyong ).

II TAGPO

(Tenyong at Julia…) Tenyong: Julia, tingnan ko ang binuburdahan mo…

Julia : Huwag na Tenyong, huwag mo nang tingnan, masama ang pagkakayari, nakakahiya.

Tenyong: Isang silip lamang, hindi ko na hihipuin, ganoon lang?… ay…

Julia : Sa ibang araw, pagkatapos na, oo, ipakikita ko sa iyo.

254

Tenyong: (Tangan si Julia sa kamay) Ang daliri bang ito na hubog kandila, na anaki’y nilalik na
maputing garing, ay may yayariin kayang hindi mainam? Hala na, tingnan ko lamang.

Julia : Huwag mo na akong tuyain, pangit nga ang mga daliri ko.
Tenyong: (Nagtatampo) Ay!…

Julia : Bakit Tenyong, napagod ka ba? (Hindi sasagot). Masama ka palang mapagod.

Tenyong: Masakit sa iyo!

Julia : (Sarili) Nagalit tuloy! Tenyong, Tenyong…(sarili) Nalulunod pala ito sa isang tabong
tubig!

Tenyong: Ay!

Julia : (Sarili) Anong lalim ng buntunghininga! (Biglang ihahagis ni Julia ang bastidor). (Sarili) Lalo ko
pang pagagalitin.

Tenyong: Pupulutin ang bastidor at dala). Julia, Julia ko. (Luluhod) Patawarin mo ako; Hindi na ako
nagagalit…

Julia : Masakit sa aking magalit ka at hindi. Laking bagay!

Tenyong: Lumalaganap sa dibdib ko ang masaganang tuwa, narito at nakikita ko na

minarapat mong ilimbag sa panyong ito ang pangalan ko.

Julia : Hindi ah, nagkakamali ka, hindi ukol sa iyo ang panyong iyan…

Tenyong: Sinungaling! At kaninong pangalan ito? A. Antonio; N. Narciso, at E. ay Flores.

Julia : Namamali ka, hindi mo pangalan iyan.

Tenyong: Hindi pala akin at kanino nga?

Julia : Sa among! Iya’y iaalay ko sa kanya ngayong kaarawan ng pasko.

255
Tenyong: Kung sa among man o sa demonyo, bakit ang letra’y A, N, at F? Julia : Oo
nga sapagkat ang A, ay Among, ang N, Natin at ang F ay Frayle.

Julia : Nakaganti na ako! (Dudukutin ni Tenyong sa kanyang bulsa ang posporo at magkikiskis ng
maraming butil at nag-aalab na magsasalita).

Tenyong: Julia, magsabi ka ng katotohanan, para sa kura nga ba? Kapag hindi ko sinilaban,
ay … sinungaling ako… mangusap ka. Susulsulan ko na? ( Anyo nang sisilaban )

Musika No. 2 Julia : Huwag mong silaban ang tunay mong pangalan.

Tenyong: Sa pagkakasabi mong sa kurang sukaban nagising ang galit at ‘di mapigilan.

Julia : Hindi maghahandog sa lahi ni Satan, ang panyong iyan ay talagang iyo, sampu ng
nagburdang si Juliang iniirog mo.

Tenyong: Salamat, salamat, Juliang poon ko.

Julia : Oh, Tenyong ng puso, Oh, Tenyong ng buhay ko.

Tenyong: Pag-iibigan ta’y kahimanawari lumawig na tunay at di mapawi paglingap mo sa

akin kusang mamalagi huwag malimutan sa tuwi- tuwi…

Tenyong: Julia ko’y tuparin adhikain natin.

Julia : Tayo’y dumulog sa paa ng altar.

Tenyong: Asahan mo.

Sabay: ‘Di mumunting tuwa dito’y dumadalaw, ano pa’t wari ‘di na mamamatay sa piling
mo oh! (Tenyong) niyaring buhay (Julia) maalaalang may kabilang buhay… ( Lalabas si Juana ).

256
III TAGPO (Tenyong, Julia, at Juana mamaya’y Lukas ) Salitain Juana : Julia, Julia, saan mo inilagay ang
baro kong makato? ( Nagulat si Julia at si Tenyong.) (Lalabas si Lukas. )

Lukas : Mamang Tenyong, Mamang Tenyong…!

Tenyong: Napaano ka, Lukas?

Lukas : Dinakip po ang Tatang mo ng Boluntaryo ng Santa Maria.

Tenyong: Diyata dinakip si Tatang?

Lukas : Opo.

Tenyong: Saan kaya dinala?

Lukas : Sa Bulakan daw po dadalhin.

Tenyong: Tiya, ako po paparoon muna’t susundan si Tatang.

Juana : Hintay ka sandali at kami’y sasama. Julia, magtapis ka… (Magsisipasok sina Juana,
Julia , at Lukas ).

Tenyong: Oh, mundong sinungaling! Sa bawat sandaling ligayang tinatamo ng dibdib, ay

tinutuntungan kapagdaka ng matinding dusa! Magdaraya ka! Ang tuwang idinudulot mo sa
amin ay maitutulad sa bango ng bulaklak, at sa sandaling oras ay kusang
lumilipas.

(Telong Maikli) Kalye IV TAGPO (Musika)

Koro at Lukas Lukas : Tayo na’t ating dalawin mga tagarito sa atin.

Koro : Dalhan sila ng makakain at bihisan ay gayundin.

Isang Babae: Naubos na ang lalaki.

Lahat ng Babae: Lahat na’y hinuhuli mga babae kami.

257

Lukas : Marami pang lalaki.

Lahat ng Lalaki: Huwag malumbay…kami ng nasasa bahay at nakahandang tunay, laan sa

lahat ng bagay…

Lahat ng Babae: (Sasalitain) Mga lalaking walang damdam, kaming mga babae’y
pabayaan, di namin kayo kailangan.

Isang Lalaki: Makikita ko si Tatang.

Isang Lalaki: Kaka ko’y gayundin naman.

Isang Babae: Asawa’y paroroonan.

Isang Babae: Anak ko’y nang matingnan.

Lahat: Tayo na’t sumakay sa tren bumili pa ng bibilhin at sa kanila’y dalhin masarap
na pagkain.

Mga Babae: Tayo na, tayo na.

Lahat: Sumakay na sa tren.

Mga Lalaki: Doon sa estasyon.

Lahat: Ating hihintuin. ( Papasok lahat) (Itataas ang telong maikli )

V TAGPO (Bilangguan sa Bulakan, patyo ng Gobyerno, maraming mga bilanggong nakatali sa mga rehas).

Salitain Relihiyoso 1.0: Ah, si Kapitan Luis! Ito tagaroon sa amin; maraming tao ito…

Marcelo: Mason po yata, among?

Relihiyoso 1.0: Kung hindi man mason, marahil filibustero, sapagka’t kung siya’y sumulat maraming K,
cabayo K.

Marcelo: Hindi po ako kabayo, among!

258

Relihiyoso 1.0: Hindi ko sinasabing kabayo ikaw, kundi, kung isulat niya ang kabayo
may K, na lahat ng C pinapalitan ng K. Masamang tao iyan, mabuti mamatay siya.

Relihiyoso 2.0: Marcelo, si Kapitan Piton, si Kapitan Miguel, at ang Juez de Paz, ay
daragdagan ng rasyon.

Marcelo: Hindi sila makakain eh!

Relihiyoso 1.0: Hindi man ang rasyon ang sinasabi ko sa iyo na dagdagan, Ay ang
pagkain, hindi, ano sa akin kundi sila kumain?Mabuti ngang mamatay silang lahat. Ang
rasyon na sinasabi ko sa iyo ay ang palo, maraming palo ang
kailangan.

Marcelo: Opo, among, hirap na po ang mga katawan nila at nakaaawa po

namang magsidaing; isang linggo na pong paluan ito, at isang linggo po namang walang
tulog sila!

Relihiyoso 2.0: Loko ito! Anong awa-awa? Nayon wala awa-awa, duro que duro-awa-
awa? Ilang kaban an rasyon? Ang rasyon nan palo, ha!

Marcelo: Dati po’y tatlong kaban at maikatlo sa isang araw na tinutuluyan,ngayon

po’y lima ng kaban, at makalima po isang araw.

Relihiyoso 2.0: Samakatuwid ay limang bese 25, at makalimang 125, ay Huston 526 ( binibilang
sa daliri ). Kakaunti pa! ( Bibigyan si Marcelo ng kuwalta at tabako).

Marcelo: Salamat po, among!

Relihiyoso 1.0: Kahapon ilan ang namatay?

Marcelo: Wala po sana, datapwa’t nang mag-uumaga po ay pito lamang.

Relihiyoso1.0: Bakit ganoon? ( gulat)

Marcelo: Dahil po, ay si Kapitan Inggo ay pingsaulan ng hininga.

259

Relihiyoso 1.O: Si Kapitan Inggo pinagsaulan ng hininga! Narito si Kapitana Putin, at

ibig daw makita si Kapitan Inggo na asawa niya. Kung ganoon ay hindi mamamatay si
Kapitan Inggo.

Marcelo: Mamamatay pong walang pagsala: wala na pong laman ang dalawang pigi sa
kapapalo, at ang dalawang braso po’y litaw na ang mga buto, nagigit sa pagkakagapos.

Relihiyoso 1.0: May buhay-pusa si Kapitan Inggo! Saan naroroon ngayon?

Marcelo: Nariyan po sa kabilang silid, at tinutuluyan uli ng limang kaban.

Relihiyoso 1.0: Mabuti, mabuti, Marcelo huwag mong kalilimutan, na si Kapitan Inggo
ay araw-araw papaluin at ibibilad at buhusan ng tubig ang ilong, at huwag bibigyan ng
mabuting tulugan, ha?

Marcelo: Opo, among ( Sa mga kasama niya ) Companeros, habeis traido el dinero para el
Gobernador?

Relihiyoso 2,3,4: Si, si, hemos traido.

Relihiyoso 1.0: Marcelo, dalhin dito si Kapitan Inggo.

Marcelo: Hindi po makalakad, eh!

Relihiyoso 1.0: Dalhin dito pati ang papag.

Relihiyoso 2.0: Tonto.

Tadeo : Bakit ka mumurahin?

Juana : Kumusta po naman kayo, among?

P. Teban: Masama, Juana, talaga yatang itong pagkabuhay namin ay lagi na lamang sa
hirap, noong araw kami ay walang inaasahan kundi kaunting sweldo dahil sa kami’y
alipin ng mga prayle; ngayon nga, kung sa bagay ay kami na ang

260

namamahala, wala naman kaming kinikita; wala nang pamisa, mga

patay at hindi na dinadapit; ngayon napaglirip na ang mga kabanalang ginawa ng mga
tao noong araw ay pawing pakunwari at pakitang-tao lamang
alinsunod sa malaking takot sa mga prayle.

Juana : Totoo po ba ang sabi mo.

P.Teban: Kaya, Juana, di-malayong kaming mga lklerigo ay mauwi sa pagsasaka,

tantuin niyong kaming mga pari ay hindi mabubuhay sa panay na hangin.

Juana : Bakit dami mo pong mga pinakaing mga pamangking dalaga?

P. Teban: Siya nga, ulilang inaampon ko.

Miguel: Ay! Aling Julia… ay… ma… ma… malapit na po… Alin po ang malapit na?

Miguel: Ang… ang… ang…

Julia : (Sarili) Ano kaya ang ibig sabihin nito?

Tadeo : Miguel, tayo na’t nagkayari na kami ng kaniyang ina.

Miguel: Ay… salamat ( tuwang-tuwa.)

Julia : (Sarili) Ipinagkayari na pala ako ni Inang?

Tadeo : Ano ba ang sinabi mo?

Miguel : Sinabi ko pong … ay Julia! Ay! Aling Julia! Ay, Julia ko!

Tadeo : Wala ka nang nasabi kundi pulos na “ay”? Hindi ka nagpahayag ng pagsinta
mo?

Miguel : Sinabi ko pong malapit na…

Tadeo : Malapit na ang alin?

261

Miguel : Itinatanong nga po sa akin kung alin ang malapit na eh, hindi ko po
nasagutan…

Tadeo: Napakadungo ka! Ay Ige, tayo na’t baka ka pa mahalata…

Relihiyoso 1.0: Kapitana Putin, mana dalaw, parito kayo. (Magsisilabas ang mga
dalaw).

Tadeo: Napakadungo ka! Ay Ige, tayo na’t baka ka pa mahalata…

Relihiyoso 1.0: Kapitana Putin, mana dalaw, parito kayo. (Magsisilabas ang mga
dalaw).

VI TAGPO (Mga Relihiyoso, Putin, Juana, Julia, Tenyong, at mga dalaw, babae at lalaki). Salitain
Relihiyoso 1.0: Kapitana Putin, ngayon makikita ma na ang tao mo, dadalhin dito, at
sinabi ko sa Alkalde na huwag nang paluin, huwag nang ibibilad at ipinagbilin ko na
bibigyan na ng mabuting tulugan…

Putin : Salamat po, among.

Relihiyoso 1.0: Kami ay aakyat muna sandali sa Gobernador, at sasabihin namin na
pawalan, lahat ang mga bilanggo, kaawa-awa naman sila.

Putin : Opo, among, mano na nga po… Salamat po, among.

(Magsisihalik ng kamay, si Tenyong ay hindi at ang mga ibang lalaki).

Relihiyoso 1.0: ( Sa mga kasama ) Despues de ver el Gobernador.. a Manila, cogemeros

el tren la Estacion de Guiguinto, es necesario deciral General que empiece ya a fusilar a
los ricos e ilustrados de la provincia, porque esto va mal.

Relihiyoso 2.0: Ya lo creo que va mal.

262

Los 3 : Si, si a fusilar, a fusilar. ( Papasok ang mga pari ).

VII TAGPO (Sila rin, wala na lamang ang mga relihiyoso) Salitain

Putin : Tenyong, kaysama mong bata, bakit ka hindi humalik ng kamay sa among?

Tenyong: Inang, ang mga kamay pong… namamatay ng kapwa ay hindi dapat hagkan,
huwag pong maniniwalang sasabihin niya sa Gobernador na si Tatang ay pawalan, bagkus pa
ngang ipagbibiling patayin na ngang tuluyan. (Sarili) Kung nababatid lamang ng
mga ito ang pinag-usapan ng apat na lilo! Nakalulunos ang kamngmangan! (
Ipapasok si Kapitan Inggo na nakadapa sa isang papa g na makitid ).

Putin : Inggo ko!

Tenyong: Tatang!

Julia : Kaawa-awa naman!

Tenyong: Mahabaging Langit!

Musika Tenyong: Ang dalawang braso’y gitgit na ang laman, naglabas ang mga buto sa mga
tinalian, lipos na ang sugat ang buong katawan, nakahahambal! Ay! Ang anyo ni Amang! Ang
lahat ng ito’y gawa ng pari na sa Pilipinas siyang naghahari lalang ni Lucifer sa
demonyong lahi kay Satang malupit nakikiugali… Ah, kapag ka namatay oh, ama kong ibig,
asahan mo po at igaganting pilit kahit na ano ang aking masapit, sa ulo ng prayle isa sa
kikitil.

Salitain Tenyong: Tatang, ikaw po’y ititihaya ko nang hindi mangalay…

Inggo : Huwag na … anak ko… hindi na maaari… luray-luray na ang katawan…Tayo’y maghihiwalay na
walang pagsala! Bunso ko, huwag mong pababayaan ang Inang mo! Putin, ay Putin … Juana

263

Julia.. kayo na lamang ang inaasahan kong kakalinga sa kanila… Ang kaluluwa ko’y
inihain ko na kay Bathala.

Tenyong: Diyos na may kapangyarihan! Ano’t inyong ipinagkaloob ang ganitong hirap? (Dito
lamang ang pasok ng kantang “Ang dalawang braso’y…)

Musika No.2 Tenyong: Ang dalawang braso’y gitgit na ang laman, naglabas ang buto sa
mga tinalian, lipos na ng sugat ang buong katawan, nakahahambal, ay! Ang anyo ni Amang!
Ang lahat ng ito’y gawa ng pari na sa Pilipinas siyang naghahari, lalang ni Lucifer sa
demonyong lahi kay satang malupit nakikiugali. Ah! Kapag namatay ka, oh, ama kong ibig,
asahan mo po’t igaganting pilit kahit na ano ang aking masapit sa ulo ng prayle, isa sa kikitil.

Julia : Taya ng loob ko at binabanta-banta mga taong iya’y tadtarin man yata lahat
niyang laman, buto sampung taba, di makababayad sa utang ng madla.

Mga Babae at Lalaki: Di na kinahabagan kahit kaunti man, pariseos ay daig sa magpahirap.

Tenyong: Oo’t di matingnan puso ko’y sinusubhan sa ginawa kay Amang ng mga taong
hunghan… ang awa’y nilimot sa kalupitan…

Lalaki’t Babae: Wari mukha nang bangkay…

Tenyong: Inang, masdan mo po… at masama ang lagay ni Tatang, Inang, tingnan mo’t
naghihingalo… Tatang, Tatang…
Putin : Inggo ko… Inggo…

Tenyong: Patay na!

(Mangagsisihagulgol ng iyak)

264

Telong Maikli

VIII TAGPO (Sila ring lahat, wala lamang si Kapitang Inggo, ang Alkalde, at mga bilanggong
nangakagapos). Salitain

Putin : Tenyong, hindi yata ako makasasapit sa atin! Julia, nangangatal ang buong katawan
ko! Nagsisikip ang aking dibdib! Ang sakit ay taos hanggang likod! Ay, Tenyong, hindi
ako makahinga! Ang pusoko’y parang pinipitpit sa palihang bakal! (Si Putin ay
mapapahandusay).

Tenyong: Langit na mataas! (Papasok lahat)

IX TAGPO (Tenyong at mga kasamang lalaki, mamaya’y si Julia). Salitain Tenyong: Mga kasama,
magsikuha ng gulok, at ang may rebolber ay dalhin.

Isa : Ako’y mayroong iniingatan.

Isa pa : Ako ma’y mayroon din.

Tenyong: Tayo na sa estasyon ng Guiguinto.

Isa : Nalalaman mo bang sila’y mangasisilulan?

Tenyong: Oo, walang pagsala, narinig ko ang salitaan nila, at nabatid ko tuloy na sasabihin
daw nila sa Heneral na tayo’y pagbabarilin na.

Isa : Mga tampalasan.

Isa pa : Walang patawad!

(Nang mangagsiayon, si Tenyong ay nakahuli sa pagla kad, sa lalabas si Julia).

Julia : Tenyong, Tenyong!

265

Tenyong: Julia!

Julia : Diyata’t matitiis, na Ina’y lisanin mo sa kahapis-hapis na anyo? Di ba nalalaman

mong sa kaniya’y walang ibang makaaaliw kundi ikaw, at sa may damdam niyang puso, ay
walang lunas kundi ikaw na bugtong na anak? Bakit mo siya papanawan?

Tenyong: Julia, tunay ang sinabi mo; datapwa’t sa sarili mong loob, di ba si Inang ay
kakalingain mong parang tunay na ina; alang-alang Sa paglingap mo sa akin? Sa bagay, na ito,
ano ang ipag-aalaala ko?

Julia : Oo nga, Tenyong, ngunit hindi kaila sa iyo na ang maililingap ng isang lalaking
kamukha mo ay di maititingin ng isang babaing gaya ko. Tenyong, huwag kang umalis!

Tenyong: Julia, hindi maaari ang ako ay di pasa-parang; ako ay hinihintay ng mga kapatid,
Julia, tumutugtog na ang oras ng pananawagan ng naaaping Ina, sa pinto ng nagpaubayang
anak; ang Ina natin ay nangangailangan ng tunay nating pagdamay; dito sa
dibdib ko’y tumitimo ang nakalulunos niyang himutok, ang nakapanlulumo niyang
daing: “May anak ako,” anya, “ngayo’y kapanahunang ako’y ibangon na ninyo sa
pagkalugami. Oras na, Julia ko, ng paglagot ng matibay na tanikalang mahigpit sa tatlong
daang taong sinasangayad; hindi dapat tulutang… mga iaanak natin ay magising
pa sa kalagim-lagim na kaalipin.

Julia : Wala akong maitututol, tanggapin na lamang ang huling tagubilin! (Huhubarin ang
garantilyang may medalyita; tangnan at isusuo kay Tenyong ang garantilya.) Ang larawang
ito’y aking isasabit sa tapat ng puso’y huwag iwawaglit at sa mga digma, kung siya’y
masambit ipagtanggol ka sa mga panganib. Kung saka-sakaling irog ko’y masaktan, pahatid
kang agad sa aking kandungan. Ang mga sugat mo’y aking huhugasan ng
masaganang luhang sa mata’y nunukal.

Tenyong: Sa Diyos nananalig.

Julia : Puso ko’y dinadalaw ng malaking hapis.

266

Tenyong: Huwag mamanglaw. Huwag ipagdusa ang aking pagpanaw.

Julia : Mangungulimlim na ang sa matang ilaw.

Tenyong: Ang ulap Julia ko’y di mananatili. Darating na ibig, ang pagluluwalhati.

Julia : Tenyong na poon ko’y kahimanawari. Magliwayway uli’t dilim ay mapawi.

Tenyong: Huwag nang matakot, huwag nang mangamba. Ako’t tutupad lang ng aking
panata sa pakikianib sa mga kasama. Aming tutubusin, naaliping Ina. Ikaw irog ko’y aking
itatago sa loob ng dibdib, sa tabi ng puso. Nang hindi malubos ang pagkasiphayo
sa mga sakuna, ikaw’y kalaguyo. (Titigil) Yayao na ako!

Julia : Ako’y lilisanin? Balot yaring puso ng matinding lumbay, bumalik ka agad nang di
ikamatay.

Tenyong: Juliang aking sinta!

Julia : Oh, Tenyong ng buhay! Tenyong: (Anyong aalis) (Sarili) Kaawa-awa! (Tuluyang aalis).

Julia : (Biglang lilingon) Te…! Yumao na! (papasok)

X TAGPO (Tugtuging nagpapakilala ng damdamin. Pagdating ng bahaging masaya ay maririnig ang

sigawan sa loob. Mga prayle at mga kasama ni Tenyong at si Tenyong.) Sa loob.
Mga lahi ni Lucifer! Magsisi na kayo’t oras na ninyo! Ikaw ang pumatay sa ama ko – Perdon! Walang
utang-na-di pinagbabayaran! (Hagara at mapapatay ang mga prayle, isa ang mabibitin na sasama sa
tren). Telon Wakas ng Unang Bahagi

267

Ikalawang Bahagi I TAGPO

(Bahay ni Julia) Julia at Juana Salitain Juana : Julia, igayak ang loob mo; ngayon ay paparito si Miguel at
ang kanyang ama, sila’y pagpapakitaan nang mainam.

Julia : Kung pumarito po sila, ay di kausapin mo po!

Juana : Bakit ba ganyan ang sagot mo?

Julia : Wala po!

Juana : Hindi naman pangit, lipi ng mabubuting tao, bugtong na anak at nakaririwasa,
ano pa ang hangarin mo?

Julia : Ako po, Inang ko, ay hindi naghahangad ng mga kabutihang tinuran mo, ang
hinahangad ko po ay…

Juana : Ay ano? Duluhan mo, sabihin mo at nang matalastas ko.

Julia : Ang tanggapin pong mahinusay ng puso ko.

Juana : (Natatawa) Julia, ako’y natatawa lamang sa iyo, ikaw ay bata pa nga- Anong pusu-puso ang
sinasabi mo? Totoo nga’t noong unang dako, kapag may lalaking mangingibig ay tinatanggap ng mga
mata at itinutuloy sa puso, at kung ano ang kaniyang tibok ay siyang sinusunod datapwa’t gayo’y iba na,
nagbago nang lahat ang lakad ng panahon, ngayo’y kung may lalaking nangingibig ay tinatanggap ng
mga mata at itinutuloy dito.
Julia : (hihipuin ang noo) dito sa isip at di na sa puso; at kung ano ang pasya ng isip ay siyang paiiralin:
ang puso sa panahong ito ay hindi na gumaganap ng maganda niyang katungkulan, siya’y
nagpapahingalay na…

Julia : Nakasisindak, Inang ko, ang mga pangungusap mo!

268

Juana : Siyang tunay!

Julia : Ako po’y makasunod sa masamang kalakaran ng panahon, dito po ako

makatatakwil sa tapat na udyok ng aking puso.

Juana : Julia, tila wari… may kinalulugdan ka nang iba.

Julia : Wala po!

Juana : Kung wala ay bakit ka sumusuway sa aking iniaalok? Nalaman mo na, ang
kagalingan mong sarili ang aking ninananais. Ang wika ko baga, ay bukas- makalawa’y mag-
aasawa ka rin lamang… ay kung mapasa-moro, ay mapasa-Kristiyano na!

Julia : Sarili) Moro yata si Tenyong!

II TAGPO (Julia at Monica) Salitain Julia : Monicaaaaaaaaaa, Monicaaaaaaaaaa!.

Monica : (Sa loob) Pooo!

Julia : Halika (Lalabas si Monica) Pumaroon ka kay Lukas, sabihin mong hinihintay ko
siya; madali ka…

Monica: Opo (Papasok).

III TAGPO (Julia, mamaya’y Miguel, Tadeo, Pari Teban, at Juana) Musika Dalit ni Julia Oh, Tenyong
niyaring dibdib, Diyata’ ako’y natiis Na hindi mo na sinilip Sa ganitong pagkahapis.
Ay! Magdumali ka’t daluhan, Tubusin sa kapanganiban, Huwag mo akong bayaang Mapasa ibang
kandungan.

269

Halika, tenyong, halika, At baka di na abutin Si Julia’y humihinga pa… Papanaw, walang pagsala!

At kung patay na abutin Itong iyong nalimutan Ang bangkay ay dalhin na lamang Sa malapit na libingan.

Huling samo, oh Tenyong, Kung iyo nang maibaon Sa malungkot na pantiyon, Dalawain minsan man
isang taon.

Salitain P. Teban:

(Pumalakpak) Mabuti ang dalit mo Julia…datapwa’t napakalumbay lamang…

Julia : (gulat) Patawarin po ninyo at hindi ko nalalamang kayo’y nangagsirating…Kahiya-hiya po.

P. Teban: Hindi. hindi kahiya-hiya, mainam ang dalit mo. Ang Inang mo?

Julia : Nariyan po sa labas: tatawagin ko po. (Papasok).

P. Teban: Magandang bata si Julia, at mukhang lalabas na mabuting asawa..Marunong

kang pumili, Miguel.

Tadeo : Ako, among, ang mabuting mamili, si Miguel po’y hindi maalam makiusap. ( Lalabas si Juana
).

Juana : Aba, narito pala ang among! Mano po, among!

P. Teban: Ah, Juana, ano ang buhay-buhay?

Juana : Mabuti po, among.

Tadeo : ( Kay Miguel ) Lapitan mo.

270

Miguel : Baka po ako murahin ah! 17 May manliligaw si Julia na Miguel ang pangalan.
Mayaman at bugtong na anak ngunit dungo.

Payo ni Aling Juana: ”Ang pag-ibig ay tinatanggap ng mata at itinutuloy sa isip at di sa puso”
Tutol si Julia kay Miguel. Ngunit ipinagkayari siya ng ina sa ama ni Miguel. Hindi alam ni
Juana ang ukol sa anak at pamangking si Tenyong. Nagpadala ng liham si Julia
kay Tenyong sa tulong ni Lukas. Si Tenyong ay kapitan ng mga naghihimagsik. Walang takot
sa labanan. Natagpuan ni Lukas ang kuta nina Tenyong. Ibinigay ang sulat ng
dalaga. Isinasaad sa sulat ang

pagkamatay ng inang si Kapitana Putin at ang araw ng kasal niya kay Miguel. Sasagutin
na sana ni Tenyong ang sulat ngunit nagkaroon ng labanan.

Ikatlong Bahagi

Sinabi ni Lukas kay Julia ang dahilan nang di pagtugon ni Tenyong sa liham. Nagbilin lamang ito na uuwi
sa araw ng kasal. Minsan habang nanliligaw si Miguel kay Julia ay si Tenyong naman ang nasa isip ng
dalagang ayaw makipag-usap sa manliligaw kahit kagalitan ng ina.

Si Tadeo na ama ni Miguel ay nanliligaw naman kay Juana, na ina ni Julia. Kinabukasa’y ikakasal na si
Julia kay Miguel. Nagpapatulong si Julia kay Lukas na tumakas upang pumunta kay Tenyong. Ngunit di
alam ni Lukas kung nasaan na sina Tenyong kaya walang nalalabi kay Julia kungdi ang magpakasal o
magpatiwakal. Pinayuhan ni Lukas si Julia na kapag itatanong na ng pari kung iniibig nito si Miguel ay
buong lakas nitong isigaw ang “Hindi po!”. Ngunit tumutol ang dalaga dahil mamamatay naman sa sama
ng loob ang kanyang ina.

Sa simbahan, ikakasal na si Julia kay Miguel nang dumating si Tenyong na sugatan. Ipinatawag ng
Heneral ng mga Katipunero ang pari para makapangumpisal si Tenyong. Kinumpisal ng kura si Tenyong.
Ipinahayag ng kura ang huling hiling ng binata – na sila niJulia ay makasal. Galit man si Juana ay pumayag
ito. Maging si Tadeo ay pumayag na rin sa huling kahilingan ng mamamatay. Gayundin si Miguel.
Matapos ang kasal, bumangon si Tenyong. Napasigaw si Miguel ng “Walang Sugat”. Gayundin ang
isinigaw ng lahat. Gawa-gawa lamang ng Heneral at ni Tenyong ang lahat.

Wakas (Magsasara ang telon)

271
GAWAIN 2.1.1 h: Hanap - Salita

Ibigay ang hinihingi ng sumusunod na mga salitang nasa kahon. Pagkatapos, gamitin mo ito sa
pangungusap.

Hanay A Hanay B _____ 1. pagkasiphayo a. sinisinta

_____ 2. sumisimsim b. kalungkutan

_____ 3. kaparangan c. apihin

_____ 4. malumbay d. awit- panalangin

_____ 5. dalit e. magtaksil

_____ 6. maglilo f. malungkot

_____ 7. magahis g. mamatay

_____ 8. makitil h. mapahamak

_____ 9. aglahiin i. mapulaan

____ 10. pagbabata j. kabukiran

k. pagtitiis

Paghusayin mo pa ang iyong kaalaman sa wika. Magsanay Tayo. Pagkatapos mong malaman ang mga
impormasyon sa kaantasan ng panguri, ngayon ay susubukin natin ang iyong kaalaman. Isulat sa
sagutang papel ang kaantasan ng pang-uri na sinalungguhitan sa bawat pangungusap. (lantay,
pahambing o pasukdol).

______________ 1. Tunay na bayani ng makabagong siglo si Kesz. ______________ 2. Si Kesz ay sikat

na sikat na kabataang simbolo ng pag- asa. ______________ 3. Kami ay ubod saya sa
tagumpay na kaniyang natamo.

______________ 4. Siya ang pinakabatang boluntaryong tumutulong sa

Dynamic Teen Company ni Peñaflorida.

______________ 5. Di- gaanong magkapalad ang naging karanasan ni Kesz sa ibang

kabataan ngayon.
______________ 6. Tunay na huwaran ang kabataang tulad ni Kesz Valdez.

______________ 7. Magkasingganda ng hangarin si Efren at si Kesz sa kanilang

gawain.

______________ 8. Buhay man niya ay salat sa karangyaan at dunong ngunit hindi

niya ipinagkait ang lakas niya upang matulungan ang mga kabataan na naliligaw ng
landas. _______________9. Sa gulang na tatlo, namalimos si Kesz gaya ng ibang mga batang lansangan
at nagkalkal ng mabahong basura para makahanap ng anumang bagay na may halaga na maaaring
ibenta upang suportahan ang kaniyang pamilya.

_____________ 10. Si Kesz ay may mabuting kalooban gaya ng kaniyang guro na si

Efren Peñaflorida.

Kaantasan ng Pang-uri

Pang-uri - Isang mahalagang bahagi ng panalita ang pang-uri. Ang pang-uri ay bahagi ng panalita na
naglalarawan ng pangngalan o ng panghalip. Kaantasan ng Pang-uri

1. Lantay –Naglalarawan sa isa o isang pangkat ng tao, bagay, o pangyayari. Halimbawa: a. Nabighani
ako sa kagandahan ng lugar na ito. b. Masagana ang ani ng palay sa taong ito.

2. Pahambing -Nagtutulad ng dalawang tao, bagay, o pangyayari.

a. Pahambing na magkatulad – nagtataglay ng pagkakatulad na katangian. Ginagamitan ito ng mga

panandang sing, kasing, at magsing, magkasin Halimbawa: .Magsing-talino sina Felix Irving at Andrela. .
Sintanda ng aking ate ang guro ko sa musika.

b. Pahambing na di- magkatulad (pasahol)-Kung hindi magkapantay ang katangian ng isang bagay na
itinutulad sa iba. Ginagamitan ito ng mga pananda tulad ng salitang di-gaano, di- gasino, higit, o lalo
bago ang pang-uri at sinusundan ito ng tulad, gaya o kaysa . Halimbawa • Di- gaanong magkapalad
naging karanasan ni Alvin sa ibang kabataan .

• Di-gasinong matamis ang mangga rito na gaya sa Guimaras.