BETONARME YAPI

ELEMANLARINDA
HASAR VE ÇATLAK

NEJAT BAYÜLKE
İnş. Y. Müh.
nbayulke@artiproje.net
 BETONARME
• Betonarme Yapı hasarını belirleme
yöntemine geçmeden önce
• Betonarme yapı deprem davranış ve
deprem hasarı «kültür» ‘ne bir tür
• GİRİŞ
 Betonarme yapı deprem
davranışı
• Depremde «iyi, yeterli, istenen davranışı
sağlayacağı» sanılan yapı özellikleri
• hesap ve davranış açıklaması
• Fd = tasarım yükü (C=0.10 - 0.15 gibi)
• Fy=Akma yükü 1.5 -2.0 x Fd
• Fe= Yapıda elastik davranış (hiç hasarsız)
için gereken dayanım
• “Spektrumdan bulunan elastik yük”
• Fe/Fd = R katsayısı
• Süneklik m= um / uy
Depreme dayanıklı yapı tasarım
ilkeleri
• Elastik yatay yük taşıma gücü C=0.10 -
0.15 (1nci derece deprem bölgesinde)
• Sünek yapı elemanları:
• Yeterli etriye, kolonda kısıtlı düşey yük,
boyuna donatılar yeterli ankraj ve bindirme
boyunda
• Yatay ötelenmeleri kısıtlanmış (perde
duvarlı yapı)
 Yapı hasarını Belirleme
• Hasarın belirtisi olan çatlakların her türlü
özellikleri ve oluş nedenleri çok iyi bilinmeli
• Türleri ayırt edilebilmeli
• Çatlağın düzeyi ve eleman davranışı
• Çatlak Boyutları ve azalmış dayanım
 ÇATLAKLARIN BİLEŞENLERİ
• Çatlakların
• Cinsi
• Elemanın asal eksenine yada eksenlerine
göre yaptığı açılar
• Elemanda yeri
• Genişliği
• Ara yüzeyinin durumu
• Eski çatlak
• Yeni çatlak
 ÇATLAKLARIN CİNSİ
• Eğilme çatlağı
• Kesme çatlağı
• Çatlak ara yüzey dik doğrultuda “çekme”
kuvvetinin etkidiğinin kanıtıdır.
• Basınç kuvveti etkiyorsa betonda “ezilme”
donatıda “burkulma” vardır.
 ÇATLAĞIN ÖZELLİĞİ
• Eleman üzerindeki yeri
• Genişliği
• Ara yüzeyinin durumu
• Eski çatlak
• Yeni çatlak
 ÇATLAĞIN ÖZELLİĞİ
• Eleman ekseni ile yaptığı açı
• Kolon ucunda ve yatay bir yanda betonda
ezilme, diğer yanda yatay çatlak = eğilme
momenti çatlağı
• Kolon ucunda ya da ortasında 45 derece
açılı tek ya da birbirini kesen iki çatlak =
kesme çatlağı
 ÇATLAĞIN ÖZELLİĞİ
• Eleman eksenine yaptığı açı
• Kiriş açıklık ortasında dik = eğilme
momenti çatlağı
• Kiriş mesnetine yakın ve 45 derece açılı
kesme çatlağı
 ÇATLAKLAĞIN ÖZELLİĞİ
• Eleman üzerindeki yeri
• Genişliği
• Ara yüzeyinin durumu
• Eski çatlak
• Yeni çatlak
 ÇATLAKLAĞIN ÖZELLİĞİ
• Eleman üzerindeki yeri
• Mesnette
• açıklıkta
 ÇATLAĞIN ÖZELLİĞİ
• Genişliği
• Kılcal (elastik sınır pek aşılmamış,taşıma
gücü kaybı yok) Donatıdaki gerilme akma
gerilmesinin altında
• Milimetre genişliğinde (elastik sınır aşılmış
giderek taşıma gücü kaybı başlıyor)donatı
gerilmesi akma gerilmesinde. Donatıda
kalıcı şekil değiştirme
• Santim genişliğinde (çok ileri düzeyde)
taşıma gücü kaybı var, hasar ciddi boyutta
donatıda pekleşme başlamış
 ÇATLAĞIN ÖZELLİĞİ
• Çatlakta yeni ya da eski olabilir
• Ara yüzeyinin durumu
• Kirli tozlu ara yüzey eski çatlak
• İki yandaki malzeme ara yüzeyleri
oksitlenmiş=> eski çatlak
• yada parlak ve temiz => taze, yeni çatlak
 ÇATLAĞIN ÖZELLİĞİ (Tekrar)
• Beton Eleman üzerindeki yeri
• Genişliği
• Ara yüzeyinin durumu
• Eski çatlak
• Yeni çatlak
• Çatlağı kesen donatıdaki
• gerilme ve birim şekil değiştirme
elemanda var olan sünekliğin ne kadarının
kullanıldığını gösterir.
ÇATLAK GENİŞLİĞİ HASAR DÜZEYİ DONATI GERİLME ELEMANDA DONATIDA BİRİM
DÜZEYİ KALICI ÖTELENME ŞEKİL DEĞİŞTİRME
YA DA DÖNME DÜZEYİ

KILCAL < 1 MM AZ-HAFİF AKMA GERİLMESİNİN YOK ELASTİK LİMİT

ALTINDA ε ≤ 0.01 ‘E
ÇOK YAKIN

MİLİMETRİK < 2-3 MM ORTA AKMA GERİLMESİ ÇOK AZ 0.01<εs<0.05

AŞILMIŞ DÖNME ARASINDA
% 1’DEN AZ

SANTİM > 10 MM AĞIR AKMA GERİLMESİ BÜYÜK 0.05 < εs < 0.10
ÖTESİNDE DÖNME % 1-2

SANTİM > 20 – 30 MM ÇOK AĞIR DONATIDA PEKLEŞME İLERİ εs ≥ 0.10

BETON PARÇALARI GERİLMESİ DÜZEYDE
DÖKÜLÜR DÖNME
% 2 ’DEN ÇOK
Çatlağı kesen donatıda kalıcı birim şekil
değiştirmenin önemi
Gevrek biçimde kopmuş demir ve açılmış
(90 derece) bükülmüş etriye
Sünek biçimde bükülmüş demir ve açılmamış
(90 derece) bükülmüş etriye
 KOPMUŞ DEMİRİN ARA YÜZEYİ

• Yorulmadan kopma
• Ya da yüksek gerilmeden kopma
• Gevrek
• Yada sünek

• Farklı ara yüzey görüntüsü, kristal ya da doku

yapısı
• Kopma uzaması va rmı? Az ya da çok olabilir.
 KOPMUŞ DEMİRİN ARA YÜZEYİ

• Sünek kopma
• Kopmadan önce donatıda “plastik” şekil
değiştirme
• Çap ya da en kesit küçülür ve uzama
belirtisi var.
• Gri renkli ve “lifli” bir görünüş vardır
 KOPMUŞ DEMİRİN ARA YÜZEYİ

• Gevrek kopma
• Hızlı ve ani kopmadır.
• Kopmadan önce çok az miktarda plastik
şekil değiştirme, kesit incelmesi ya da
uzama
• ya da hiç olmaz
• Parlak ve taneli bir ara yüzey görünümü
vardır
 KOPMUŞ DEMİRİN ARA YÜZEYİ
• Yorulmadan kopma
• Çok az şekil değiştirme
• Gevrek kopma görünümünde
• Çatlak oluşur ve yayılır
• En kesit küçüldüğü için yük taşınamaz
• ani ve hızlı kopma
• Kopma yüzeyinde 3-bölge var
 KOPMUŞ DEMİRİN ARA YÜZEYİ
• Yorulmadan kopma
• 1-oldukça düzgün bir yüzey içinde çizgisel
kırılmanın başladığı oyuk ya da dişler
görülen yorulma bölgesi
• 2-düşük devirli daha pürüzlü yüzeyli bir
yorulma bölgesi
• 3-tek devirli bir son kırılma bölgesi
YORULMADAN KOPMUŞ DEMİRİN ARA YÜZEYİ
 DEĞİŞİK YAPI ELEMANLARINDA
ÇATLAKLAR
• Değişik betonarme yapı elemanlarında sık
gözlenen çatlaklar
Alt katta kaldırılmış duvar
Döşemeye oturan duvar
Döşeme üst yüzeyinde çatlak
Döşeme alt yüzeyinde çatlak
Döşemenin üst yüzeyindeki kırılma çatlakları
Duvara oturan süreksiz döşemenin
deformasyon eğilimi
DEPREM YÜKLERİ ALTINDA DÖŞEME ÇATLAKLARI
Kirişte moment çatlakları
Düşey yük etkisinde kiriş
çatlakları
Betonda büzülme rötre çatlakları
 Betonda büzülme “rötre” çatlakları
• Yatay elemanlarda olur
• Kuru iklimde
• Yaz-kış ve gece-gündüz sıcaklık farkı
büyük
• Donatı yeterli ise kılcal düzeyde kalır
• Yüksek su / çimento oranı
• İyi sıkıştırılmamış ve kür edilmemiş beton
Saplama kirişte düşey yük
çatlağı
Betonda büzülme rötre çatlakları
 Betonda büzülme “rötre” çatlakları
• Yatay elemanlarda olur
• Kuru iklimde
• Yaz-kış ve gece-gündüz sıcaklık farkı
büyük
• Donatı yeterli ise kılcal düzeyde kalır
• Yüksek su / çimento oranı
• İyi sıkıştırılmamış ve kür edilmemiş beton
KİRİŞLERDE HASAR
KİRİŞLERDE HASAR
KİRİŞ MESNETİNDE DEPREM HASARI KILCAL ÇATLAK
KİRİŞLERDE 0TURMA HASARI
 KOLON-KİRİŞ BİRLEŞİM YERİ

• KİRİŞ DONATISI
• KOLON İÇİNDE
ÇOK KISA İSE
• KİRİŞ KOLONA
MAFSALLI
BAĞLANMIŞ
DEMEKTİR
• Kiriş ucunun
moment taşıma
gücü çok azdır.
KOLON-KİRİŞ BİRLEŞİMDE HASAR
KOLON-KİRİŞ BİRLEŞİMİNDE HASAR
KOLON-KİRİŞ BİRLEŞİMİNDE HASAR
KİRİŞLERDE HASAR
KİRİŞTE EĞİK ÇEKME VE MOMENT HASARI
 DOLGU DUVAR ÇATLAKLARI

• Betonarme yapının dolgu duvarının çatlak

genişliği yapının ne kadar ötelendiğinin
göstergesi olabilir!
•
DOLGU DUVAR HASAR AŞAMALARI-1
DOLGU DUVAR HASAR AŞAMALARI-1
DOLGU DUVAR HASAR AŞAMALARI-1
DOLGU DUVAR HASAR AŞAMALARI-2
DOLGU DUVAR HASAR AŞAMALARI-2
DOLGU DUVAR HASAR AŞAMALARI-2
Dolgu duvar hasarı
DÜŞEY YÜK ALTINDA KİRİŞTE KESME ÇATLAĞI
DÜŞEY YÜK ALTINDA KİRİŞTE KESME ÇATLAĞI
DÜŞEY YÜK ALTINDA KİRİŞLTE KESME ÇATLAĞI
DOLGU DUVAR HASARI
DOLGU DUVAR HASARI
DOLGU DUVAR HASARI
DOLGU DUVAR HASARI
DOLGU DUVAR HASARI
DOLGU DUVAR HASARI
DOLGU DUVAR HASARI
DOLGU DUVAR HASARI
DOLGU DUVAR HASARI
DOLGU DUVAR HASARI
DOLGU DUVAR HASARI
DOLGU DUVAR HASARI
KALKAN DUVAR HASARI
 Kolon Hasarı
• Betonarme
yapım
• aşamaları
 Kolon Hasarı
• Betonarme
kolon
• yapım
• aşamaları
 Kolon Hasarı

• Betonarme
kolon
• yapım
• aşamaları
Kolonda aderans hasarı
Kolonda Deprem hasarı 1nci Aşama
Kolonda Deprem hasarı 2nci Aşama
Kolonda Deprem hasarı 3 ve 4ncü Aşamalar
Kolonda eğilme hasarı
Kolonda eğilme hasarı
KOLONDA EĞİLME HASARI
KOLONDA EĞİLME HASARI
 Kolon-Kiriş Ek Yeri Hasarı:
KİRİŞİN KOPARAK DÜŞMESİ
Kolonda eğilme hasarı
KOLONDA EĞİLME HASARI
KOLONDA EĞİLME HASARI
KOLONDA BASINÇ KIRILMASI
KOLONDA KESME HASARI
KOLONDA KESME HASARI
KOLONDA KESME HASARI
KOLONDA KESME HASARI
KOLONDA KESME HASARI
KOLONDA KESME HASARI
1992 Erzincan depremi kesme kırılması
KOLONDA KESME HASARI
İÇİNDEN PİS SU BORUSU GEÇEN
KOLONDA KESME HASARI
Köşe kolon hasarı
KOLON KİRİŞ DÜĞÜM NOKTASINDA BASINÇ
KIRILMASI
Kolon donatısında aderans hasarı
BOYUNA DONATILARIN BURKULMASINI ÖNLEMEK İÇİN ETRİYE
Kısa kolon kırılması
Kısa kolon kırılması YOK
Kısa kolon kırılması
PERDE DUVARLAR
PERDE DUVARLAR
Perde Duvarda Düzlem Dışına Burkulma
Perde Duvarda Düzlem Dışına Burkulma
3 ŞUBAT 2002 ÇAY DEPREMİ
PERDE DUVARDA KIRILMA
3 ŞUBAT 2002 ÇAY DEPREMİ
PERDE DUVARDA KIRILMA
1 MAYIS 2003 BİNGÖL DEPREMİ BİNGÖL LİSE
PANSİYON BİNASI
1 MAYIS 2003 BİNGÖL DEPREMİ BİNGÖL LİSE BİNASI
PERDE DUVARDA KESME HASARI
 3 ŞUBAT 2002 ÇAY DEPREMİ
Perde Duvar Alt Ucunda Betonda Tahta Parçası ve
Süreksizlik
DÖŞEME BAĞ KİRİŞİ GİBİ 2011 ŞİLİ DEPREMİ
2010 ŞİLİ DEPREMİ
Şekil-76 Perde duvarda kesme ve eğilme çatlakları az hasar (FEMA-306 1998)
Şekil-77 Orta düzeyde betonarme perde duvar hasarı (FEMA-306 1998)
 KONSOL UÇ SARKMASI
• Dolgu Duvar üstündeki kirişten düşey yük
alır
• Bu yükü bir altındaki kirişe aktarır
• Konsol çıkma üstündeki katların dış
duvarlarından yük alır. Bu yük kendi
tasarım yükünden daha büyük olduğu için
sehimi artar.
• Konsola oturan duvarlar çatlar
KAT DÜZEYİ FARKLI KOMŞU YAPILARIN
ÇARPIŞMASI
AYNI KAT DÜZEYİNDE IN ÇARPIŞAN
KOMŞU YAPILAR
MERDİVEN HASARI
MERDİVEN HASARI
ZEMİN KATIN EZİLMESİ İLE YIKILMIŞ YAPI
Kolonların kesme dayanımı yok ?
ZEMİN KATIN EZİLMESİ İLE YIKILMIŞ YAPI
Kolonların kesme dayanımı yok ?
 BÜYÜK YANAL ÖTELENME İLE YIKILMIŞ YAPI
Kolon Uçlarında Moment kırılması Moment taşıma
gücü yetersiz ?
Kolonda Eğilme Kırılması
Kolonda Eğilme Kırılması
Kolonda Eğilme Kırılması
 SONUÇ
• Hasarı ve Yıkılma nedeni hesaba
dayanarak açıklanmalı
• Etkiyen kuvvet dayanımın üzerinde olduğu
için hasar olur.
• «Yönetmeliğe uymadığı için hasar oldu» =
yanlış
• Doğrusu: «yönetmeliğe uymadığı için
dayanımı yetmedi»
• Bu durum «hesapla» gösterilmeli
 HASARI AÇIKLAMA
• Tutarlı neden ve kanıtlar olmalı
• «kolon uçlarında mafsallaşma nedeni ile
rijitliği azaldı, 2nci mertebeden momentler
sonucu büyük yatay ötelenme ile yıkıldı»
 HASARI AÇIKLAMA
• Eleman hasarı yapı hasarı ilişkisi kurulmalı

• «Kolonlardaki mafsallaşma yapının yanal

rijitliğini azalttı»
• «Dolgu duvar hasarı ile yapının yanal
rijitliği azaldı»
 HASARI AÇIKLAMA
• Fen kurallarına dayanmalı
• «Projesine göre donatı miktarı var mı?
Gereken biçim ve yerde mi ?»
• «Beton dayanımı proje dayanımında mı?»
 HASARI AÇIKLAMA
• Genellemelerden kaçınılmalı:
• Çeltiksuyu Yatılı Bölge Okulu 2003 Bingöl
Depremi:
• «Yapı 2nci derece deprem bölgesi
koşullarına göre tasarlanmıştı»
• «Burası sonra 1nci derece deprem bölgesi
oldu» Ancak Bingöl’de
• «2nci derece deprem bölgesine göre
tasarlanmış bütün yapılar yıkılmadı.»
 HASARI AÇIKLAMA
• Genellemelerden kaçınılmalı:
• Bu mantığa göre Bingöl
• «2nci derece deprem bölgesinde olduğu
dönemde tasarlanmış binlerce yapının da
yıkılması gerekirdi.»
TEŞEKKÜRLER