ZEMN TRLER VE ZELLKLER

Zemin cinsi niin nemlidir?

Zeminin sertlii, kohezyonu yarma kazsn, dolaysyla alma yntemi ve ara seimini etkiler, Zeminin cinsi, ev eimini belirlemede nemlidir,

Kaz almalar iin zeminler

Toprak Kompakt marn veya kil Paralanm kaya Katlam kil Kaya

Toprak ileri asndan zemin snflandrmas

Gevek zeminler Kaya zeminler

Gevek Zeminler
nceden paralanmadan el aletleri ve mekanik aralarn kk bir basnla ilerine girebildikleri veya aletlerin vurulmasyla gevetilerek kazlabilen zeminlerdir.
El aletleri veya baka aralarla bloklar halinde karlabilen atlak veya ayrm kayalar da gevek zemin olarak dnlebilir.

Kaya Zeminler
Kaya zeminler, patlayc maddelerle paralanmas gereken zeminlerdir.

Elle yaplacak toprak ileri antiyesinde ardk ilemler

Gevek zeminlerde: Gerekliyse kazma ile gevettikten sonra, krekle kazma ve ykleme, tama ve boaltma
Kaya zeminlerde: Mekanik paralama veya patlayc maddelerle paralama, kazmalama, ykleme, tama ve boaltma

Mekanize bir toprak ii antiyesinde ardk aamalar

Gevek zeminlerde: Mekanik kaz aralaryla kaz, ykleme, tama ve boaltma
Kaya zeminlerde: Patlayc madde ile paralama, mekanik kaz aracyla kaz ve ykleme, tama ve boaltma

Gevek Zeminler 4 Snfa Ayrlr

1. Hafif ya da adi zeminler: Kuru veya nemli bitkisel zemin, kuru kum, toprakla kark kum, ince veya kaln akl 2. Ar veya killi zeminler: Tala ve ince veya kaln aklla kark killi zeminler, killi toprak, kompakt marnlar, tfler, yumuak greler 3. Plastik killer: inde az veya ok oranda su bulunan killer. Kazldklarnda ok yapkandrlar ve kazlar gtr. 4. Tabaka halinde rk kayalar: Ayrmaya balam ve tabakalar halinde kelmi kayalar

Kaya Zeminler
1. Yumuak kayalar: Tebeir, arduvaz, kalker vb. 2. Yar sert kayalar: Gre, jips, spat vb. 3. Sert kayalar: Mermer, granit, bazalt vb. 4. ok sert kayalar: Kuartz, pudingler, breler vb.

Granlometri Bakmndan Zeminler

ri daneli nce daneli
ri Daneli Zeminler akllar> 20mm nce akllar: 2 mm ile 20 mm arasnda ri kumlar: 0,2 mm ile 2 mm arasnda

nce daneli zeminler

nce kum: 0,02 mm ile 0,2 mm arasnda Silt: 2 mikron ile 0,02 mikron arasnda Kil< 2 mikron Kolloid killer<0,2 mikron

Zeminlerin oluum ekilleri

akl: Su ve atmosfer koullaryla az veya ok yuvarlakm kaya paralar. Bileenleri kuvartz, granit, ist, bazalt ve kalker olabilir. Kumlar: akllar ile ayn minerallerden olumutur. Siltler: nce kum danelerine benzemekle birlikte, oluumlar mekanik anmadan daha fazla, kimyasal ayrma sonucudur. Su ile temaslar halinde kesmeye kar mukavemeti azalr. Su ile doygun hale geldiinde, akc hal alrlar. Siltler, olduka geirimsiz, sktrlmas g, deformasyon srasnda hacim deitiren ve dondan etkilenen zeminlerdir.

 Killer: Kimyasal ayrma ile oluurlar. Su ile beraber bulunduunda ok dikkat dilmesi gereken zemindir. Kilde dane aplar kldke plastikleirler. Karmda silt oran arttka topak halden ayrk hale ayrk hale dnr. Killer, slak olduklarnda deformasyon mukavemetleri dk, kuruyunca sertleirler. Killer, pratik olarak geirimsiz olduklarndan, sktrlmalar zor ve drene edilmeleri ok g zeminlerdir. Kolloid killer: Su iinde kelmeyerek askda kalrlar. Elektrik ykl danelerinin srekli birbirlerini itmeleri nedeniyle, srekli hareket halindedirler.

Zeminleri Gzlem Yoluyla Tanma

Bir zeminin tannmasnda, grnleri ve dokunmada verdikleri duyu yardmc olur. Bir zeminin kuru veya slak olarak elde ekillendirilmesi ve parmaklar arasnda sklmas arazide zemin yapsn saptamada bir yntemdir.

Zeminlerin Arazide Tannmas

Kum: Daneleri ayrktr. Kuru iken elle sklp braklrsa hemen blnr, paralanr. Islak iken sklrsa kalpl bir biim alr; braklsa bile eklini korur; ancak dokunulduu zaman blnr. Lem: Deiik boyuttaki kum ile silt ve kilin karmdr. Kuru iken kolayca blnr. Kuru iken elde skldnda, kalplanm gibi biimlenir. zenle dokunulursa blnmez. Islak zeminin kalpl gibi sklm olanna krmadan rahata dokunulabilir. Siltli lem: nce gradasyondaki kumu orta oranda, kili az lde, silt danelerini de ok oranda ierir. Kuru iken topak halindedir. Ancak, kolayca ufalanp toz haline getirilebilir. Zemin elde yumuak ve unumsu bir duyum verir. Ya veya kuru siltli leme krlmakszn dokunulabilir.

 Killi lem: nce daneli bir yapdadr. Kuru iken, topaklar veya paralar halinde krlabilir. Islak bir zemin topa parmaklar arasnda sklr ise ince bir erit eklini alacak ve hemen krlacaktr. Islak zemin plastiktir ve kalplanm gibi biimlidir ve ellemeye dayankldr. Kil: nce daneli yapdadr. Kuru iken ok para ve topaklar halinde krlabilir. Islak iken, plastiktir ve ok yapkandr. Islak zemin topa parmaklar arasnda sklrsa, uzun sre erit eklinde kalr.

Zeminin rengi
Zeminlerin rengi su ierii ile deiir. Genellikle slak iken zemin rengi belirlenir. Koyu kahverengiden siyaha kadar olan renkler organik madde ieriini gsterir. Kzl renk, hidrate olmam demir oksitleri gsterir. Sar ya da sar-kahverengi zeminler demir ierirler Gri mavi ve gri, sar renkler zayf drenaj koullarnn bulunduunu gsterir. Beyaz renk, silikat ve kalker ieriini gsterir.

EV
Bir yarma veya dolguda, platform kenar ile doal zemin arasndaki eik yzeye ev denir. evler: Eik yzeylerin yatayla yapt a (a)

Yatayla yaplan alarn tanjantlar (tga)((rn: 4/5, 0,80 veya %80 lik ev)
Yatayla yaplan alarn kotanjantlar (cotga) (rn: 5/1, 3/2 gibi) (Aksi belirtilmedike cotga kullanlr) evlerin zerine dey ve yatay uzunluklar gstermek

Dolgu evi 3 1 a Cotga= n ile gsterilir tga = 1/n ile gsterilir Yarma evi

ev Eimi(Kohezyonsuz zeminlerde)
a b T<=N.tgf

Buradan
c a d N P f= isel srtnme as a= ev as tga<=tgf Dolaysyla a<=f

ev Eimi (Kohezyonlu Zeminler)

a U c T d b

C
a

C= kohezyon
U= Boluk suyu basnc

N
P

T<=C + (N-U)tgf ise P.sina<= C+ (P.Cosa U) tgf

Tga<= tgf + ((C U.tgf)/P.Cosa

ev asn etkileyen faktrler

sel srtnme as, zeminin cinsi, kvam ve su muhtevas ile ilgilidir. Zeminin su muhtevas arttka daneler arasndaki srtnme azalr; dolaysyla isel srtnme as azalr ve buna bal olarak ev as azalr. Boluk suyu basnc

Deiik Zeminlere Gre ev Alar

rselenmi yarma veya dolgu Kuru Suya doymu Kuru (derece) (derece) 30 20 30 35 30 35 35 20 40 35 30 45 45 45 45 40 45 45 45 55 80 Yarma Suya doymu 20 30 20 30 40 55 80

Zemin nce kum akl Kil Tala kark yal toprak Krmata Yumuak kaya Sert kaya

Zeminlerin Kabarma ve kmesi

Doal zeminin kazlmasyla meydana gelen hacimdeki bymeye kabarma denir. Kazdan hemen sonraki kabarma geici kabarma dr Vg Vo Vo= kazdan nceki hacim

Vg= Vo(1 + qg)

Vg= kazdan sonraki hacim

qg = geici kabarma katsays

Kil gibi baz zeminler, kazldklarnda nemli lde kabarma gsterir. Bununla birlikte, kendi arlklar ve atmosfer etkisiyle, dolgu hacmi 2-3 senede klr ve sabit bir durum alr. Doal olarak hacmi klr; bu durumdaki hacmine kalc kabarm hacim (Vk) denir.
Vg

Vk
Vo

Vk= Vo(1 + qk)

qk= kalc kabarma katsays

Dier bir kavram, kme % (T) sidir.

Vg Vk Vg

Geici ve kalc kabarma katsaylar dier bantlar yardmyla:

qg

Vg V0 Vo

Vk V0 qk V0

T banstndaki Vg ve Vk hacimlerinin deeri yerine yazlrsa

qg qk 1 qg

Kabarma ve kme neden nemlidir?

Kaz cretleri doal durumdaki zeminin hacmi cinsinden denir. Tanan zemin geici kabarm durumdadr. Dolaysyla tama creti geici kabarm zemin hacmine gre denir. Dolgu creti, dolgu miktar kadar denir (Kalc kabarm hacme gre)

Baz zeminlerin geici kabarma, kalc kabarmave kme % leri

Zemin Kabarma % leri Geici Kalc Kum 10-15 1-1,5 akl 15-20 1,5-2 Yal toprak 20-25 2-4 Killi toprak 25-30 4-6 Kil 30-35 6-7 Marn 35-40 7-8 Yumuak kaya 30-40 8-15 Sert kaya 40-65 25-40 kme(%) 8-12 12-15 15-17 17-19 19-22 22-25 17-19 12-15

Dolgulara Verilecek Ykseklik Fazlas

Zeminlerin kabarmasnn, dolgulara verilecek ykseklikle ilgisi vardr.Sktrma gerekmiyorsa, dolgu oluturmak iin zemin kazldktan sonra, dolgu yerinde geici kabarma durumu sz konusu olacak, zamanla (2-3 sene) kalc kabarm duruma geecektir. Geici kabarmal durumdaki dolgu ykseklii hg, zamanla hk kalc dolgu yksekliine decektir. 1X1= 1 m2 lik dikdrtgenler prizmasn dnelim. Bu prizmann geici kabarm hacmi: Vg= 1 X 1 X hg Kalc kabarmal hacmi : Vk= 1 X 1 X hk

b Dh hg

hk

1 metre

Dh= ykseklik fazlas

hg= geici kabarm ykseklik hk= kalc kabarm ykseklik

2L+ l l/2 2L l/2

Sg

?h

Sk B

h ?

Vg Vk Vg

hg hk hg

Dh h k Dh

hk= h olarak gsterilirse

h.T Dh 1T
Uygulamada genellikle ykseklik (h) ve geniliin (b) %10 artrlmas ngrlmektedir.

Dolgularn Sktrlmas ve Skma Yzdesi

Gnmzde, dolgularn kendiliinden skmas yerine, mekanik aralarla ksa srede sktrlmaktadr. yi sktrlm zemin, doal hacminden daha kk hacme sahip olabilir. Burada, skma sz konusudur. Vs, skma sonundaki hacim, Vo, doal durumdaki hacmi ise; skma % si S:

V0 Vs S V0

Buradan, V0 hacmindeki bir yarmann dolgu cinsinden edeeri olan hacim

Vs= (1 S). V0

Zeminlerin Arlklar
Zeminlerin tanmasnda, birim arlklarn bilinmesine gerek vardr. Zira her kamyonun istiap haddi belli olduu gibi, karayolu styapsna da zarar vermemesi gerekir. Zeminin kabarma katsays qg ve zeminin doal birim arl go ise kabarmal durumdaki zeminin birim arl gg
g0 gg 1 q g

En doru yaklam arazide veya laboratuvarda birim arlklar belirlemektir; eer bu mmkn olmuyorsa aadaki tablodan yaklak birim arlklar alnabilir.

Zemin tr go (kg/m3) Kuru kum-akl 1950 Nemli kum-akl 2160 Kumlu veya 1860 akll zemin Toprak 1680 Hafif kil 1680 Ar kil 1800 Yumuak kaya 1800 Sert kaya 2400

1+qg 1,12 1,14 1,18 1,25 1,30 1,40 1,45 1,50

gg (kg/m3) 1741 1895 1576 1344 1292 1286 1241 1600

Problem
500 m3 yarma kazs yaplyor. Zeminin geici kabarma katsays %17, kalc kabarma katsays % 1.6 dr. Buna gre:
a) Gevek kabarmal haldeki hacmi hesaplaynz. b) Kalc kabarmal haldeki hacmi hesaplaynz c) kme yzdesini hesaplaynz. d) Ayn zemin dolgu ykseklii 3 metre olan kesime tanacaktr. Buna gre verilmesi gereken ykseklik ve genilik fazlasn hesaplaynz.

a) Vg= Vo.(1+qg)= 500(1+0.17)= 585 m3

b)
V = k

V0.(1 + qk)= 500(1+0.016)= 508 m3

0.17 0.016 c) T 0.13 1 qg 1 0.17

T.h 0,13 . 3 d) Dh 0,45m 1 T 1 0,13

q g qk

Genilik fazlas: 300X 0,10= 30 cm