YAPI ELEMANLARI

(Kazılar)
KAZILAR

Kazı İşleri

Temel zemini üzerinde kalan toprağın ya da zemin

fazlasının kazılarak alınması işlemine kazı denir.
Yapı tesviye kotu üzerinde kalan kazı işine doğrudan
doğruya “kazı” ya da “hafriyat”, altındaki alanlarda
doldurulması gereken kısımlara da “dolgu” ya da “imlâ”
denilmektedir.
KAZILAR

Kazı yapılan zeminin cins ve sınıfına klas denir.

Şartnamelerin öngördüğü kurallar içerisinde, zeminin
hangi klasta olduğunun belirlenmesi işlemine klas tayini
denir. Zemin klası % olarak tespit edilir ve kullanılır.
(%25 küskülük, %75 toprak gibi)

Eğimli arazide, kademeli olarak ve çeşitli kotlarda

yapılan tesviye kazılarına terasman denir.
KAZILAR
KAZILAR

Zemin Türleri (Kazı İçin)

Kazılacak zemin, cinsleri ve oluşumlarına göre

1) Toprak zeminler
2) Küskülük zeminler
3) Kaya zeminler
4) Batak ve balçık zeminler

olmak üzere dört gruba ayrılır.

KAZILAR

Toprak Zeminler

Yumuşak Toprak: Bel küreği ve kürekle kazılabilen

gevşek toprak, bitkisel toprak, gevşek kum vb.
zeminlerdir.

Sert Toprak: Kazmanın yassı ve ara sıra sivri ucuyla

kazılabilen toprak, kumlu kil, gevşek kil vb. zeminlerdir.
KAZILAR

Küskülük Zeminler
Kazmanın yassı ve ara sıra sivri ucuyla, küskü ve
tokmakla kazılabilen toprak, sert kil, yumuşak marn vb.
zeminlerdir.

Kaya Zeminler
Yumuşak Kaya: Küskü, kırıcı tabanca ya da patlayıcı
madde kullanılarak kazılan tabakalaşmış kalker, şist, alçı
taşı vb. zeminlerdir.
KAZILAR

Sert Kaya: Patlayıcı madde kullanılarak veya kırıcı

tabancayla parçalanıp sökülen kalın tabaka ve kitle
halinde sert, kesif kalker, andezit, trakit, bazalt tüfleri,
mermer vb. zeminlerdir.

Çok Sert Kaya: Fazla miktarda patlayıcı madde

kullanarak veya kırıcı tabancayla parçalanıp sökülebilen
ayrışmamış granit, bazalt, kuvarst vb. zeminlerdir.
KAZILAR

Bataklık ve Balçık Zeminler

Bünyesindeki su fazla olan ve bu suyu kolay

bırakmayan, genellikle yapışkan nitelikli zeminlerdir.
KAZILAR

KAZI TÜRLERİ
a) Şekline Göre Kazılar
1) Hendek kazısı,
2) Galeri kazısı
3) Çukur kazısı
4) Baca kazısı

1) Hendek Kazısı
Her türlü zeminde yapılan, boyu eninden oldukça uzun
olan kazılardır.
KAZILAR

2) Galeri Kazısı
Birbirlerine bacalar ya da hendeklerle bağlanan, en kesit
boyutları küçük ve uzunlukları az olan yer altı kazılarıdır.

3) Çukur Kazısı
Her türlü zeminde yapılan ve boyu ile eni arasında önemli bir
fark olmayan kazılardır.

4) Baca Kazısı
Galerilere ya da yer altındaki tesislere ulaşmak amacıyla
açılan küçük kesitli çukurlardır.
KAZILAR

b) Kazı Araçlarına Göre Kazılar;

1) El aletleri ile yapılan kazılar
2) Makineler ile yapılan kazılar
3) Patlayıcı maddeler kullanılarak yapılan kazılar

1) El aletleri ile yapılan kazılar

Basit ve küçük işlerde, kazı makinelerinin giremeyeceği
kadar dar olan yerlerde, el araçları kullanılarak kazı yapılır.
Bunlar kürek, bel küreği, balyoz, kama, kazma, küskü, el
arabası gibi araçlardır.
KAZILAR
KAZILAR

2) Makineler ile Yapılan Kazılar

Genellikle büyük hacimli kazı işleri, kazı makineleriyle
yapılır. Bu makineler, kazı işini kısa sürede yapabildikleri
için ekonomiktir.

Kazı işinde, zeminin cins ve özelliklerine göre çeşitli kazı

makineleri kullanılır. Bitkisel ve genellikle yumuşak
zemin kazılması ve tesviyesinde greyder, orta sertlikteki
zeminlerin kazılmasında dozer, loder, buldozer vb.
makineler kullanılır. Dar temel, bodrum, kanal vb.
kazılarda ise ekskavatör gibi kazı makinelerinden
yararlanılır.
KAZILAR
KAZILAR

Kazı makineleriyle alınması mümkün olmayan kaya vb.

çok sert zeminler, hava tabancalarıyla parçalanırlar. Bu
hava tabancaları, kompresör (hava üreten makine)
aracılığıyla çalışırlar.
KAZILAR

3) Patlayıcı Maddeyle Kazı Yapılması

Kazı makineleriyle koparılamayan kaya ve çok sert

zemin tabakalarının parçalanması işleminde patlayıcılar
kullanılır. Patlayıcı olarak genellikle dinamit lokumu ya
da TNT denilen maddeler kullanılır.
KAZILAR

c) Kazı alanının kazı sonunda aldığı şekle göre;

1) Kenarları düşey olarak yapılan kazılar,

2) Kenarları şevli olarak yapılan kazılar,
3) Kenarları desteklenerek yapılan kazılar
KAZILAR

Kenarları düşey kazılar

Kazı derinliğince, kazı kenarları kayarak kazı geometrisi
bozulmayacak şekilde taneleri biri birini tutma özelliğine
sahip (kohezyonlu) zeminlerde kazı çukuru kenarları
düşey olarak kazılabilir.
KAZILAR

Kenarları şevli kazılar

Şevli kazılarda şev açısı zemin tabakalarının özelliklerine
göre değişmektedir. Şev açısı kumlu ve killi zeminlerde
normal olarak 60° civarında seçilmektedir. Aynı temel
çukurunda zemin tabakalarının özelliklerine bağlı olarak
hem dik hem şevli kazılar yapılabilir. Diğer taraftan
zeminin ve temel kazısının özelliklerine bağlı olarak şevli
kademeli kazılar yapılmaktadır.
KAZILAR

Kenarları şevli kazılar

KAZILAR

Kenarları şevli kazılar

Kaynaklar
Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU – Yapı Bilgisi - Ders Notları
Prof. Dr. Ahmet TOPÇU - Eskişehir Osmangazi Üniversitesi –Betonarme 2 Ders
Notları

D.A. Açıkel, M.Altın, A.Dorum – Yapı Teklojisi Kitabı