एकादशी

अशोककाका कु
लकण

एकादशी ताचे
मह व
================
अ. प पु
राणाम ये
एकादशी ताचे
पु
ढ ल माणे
मह व सां
गतले
आहे
.
अ मे
धसह ा ण राजसू
यशता न च ।
एकाद यु
पवास य कलां
नाह त षोडशीम्
।।
[ प पु
राण ]
अथ : अनेक सह अ मे ध य आ ण शे कडो
राजसूय य यांना एकादशी या उपवासा या
सोळा ा कले इतके ही, हणजे६ १/४ तशत
इतकेही मह व नाही.
===
एकादशी केयाने
साधका या साधने
तील बाधा नाश
पावतात.
मनाचे
पा व वाढते द सा वक होते
.बु .
श ररातील र शुद होते
जेअप व अ खा याने
अशु द झालेले
असते.
यश आ याने
धन ा ती होते
.
साधनेसाठ ढ दा व व ास नमाण
होतो.आप या सां
ग याव न कोणी एकादशी के
ली
तर सां
गणारा आध फल ा त होते
.
एकादशी हेमहा त अस याने जे हे
करतात यां
ची
पतृ पडा कमी होते,नातलगातील ते प ाच
योनीतील जीवां
ना मु मळते .
एकादशीला हरीवासार हटले आहे, ह रवासार हणजे
ीहार चा दवस! आजचा दवस ीहार साठ आहे .
यामुळे खाणे
- पणेबं
द, के
वळ हर चे भजन, हर चेच
मरण, ह रनामाचा जप, हर साठ रा ीचेजागरण,
ह रकथा वण, के
वळ हरीच सं
पण
ूएकादशी त
आहेत.
सम त वे
द शा ां
चेसर आप या अभंगातू
न सां
गताना
सं
त े ी तुकाराम महाराज हणतात-
यासी नावडे
एकादशी। तो जताची नरकवासी।।
यासी नावडे
हेत। यासी नरक तोही भीत॥
यासी घडे
एकादशी। जाणे
लागे
व णु
पाशी।।
तु
का हणे
पुयराशी। तो च करी एकादशी।।
“ याला ही एकादशी आवडत नाही, तो जवं तपणी
नरकाचा र हवासी आहे . याला हे वत आवडत नाही,
याला नरकसुा घाबरतो. जो एकादशी ताचे पालन
करतो, याला न त वै कुंठाची ा ती होते
. तु
काराम
महाराज हणतात याने गतज मात पु यराशी गोळा
केया आहे त, तोच एकादशी ताचे पालन करतो.”
येक मासातून ये
णा या दो ही एकादशीना भोजन न
कर याचेउ ले ख शा ांम ये आहेत. याचेसार ी
तु
काराम महाराजां
नी पु
ढ ल माणे सां
गतले आहे-
एकादशीस अ पान। जे
नर करती भोजन।।
ान व े
समान। अधम जन ते
एक ॥
तया दे
ही यम त। जाले
तयाचे
अंकत।।
तु
का हणेत। एकादशी चु
क लया।।
“जेलोक एकादशीस अ भ ण करतात, भोजन
करतात तेअ तशय प तत जीव आहे त. यांना अधम
मानलेजाते
, कारण ते जेभोजन करतात ते कुया या
व े
समान असते . जो हेत करीत नाही, या यासाठ
यम त आहे तच, तो यांचा अं
कत होतो, हणजे तो
नरकवासी होतो.”
पं
धरा दवसा एक एकादशी ।
कां
रे
न क रसी तसार ।।1।।
काय तु
झा जीव जाते
एका दसे
।
फराळा या मसे
धणी घे
सी ।।2।।
व हत कारण मानवे
ल जन ।
ह रकथा पू
जन वै
णवां
चे
।।3।।
थोडे
तु
ज घरी होती ऊजगरे
।
दे
ऊळासी कां
रे
मरसी जाता ।।4।।
तु
का हणे
कां
रे
सकु
मार झालासी।
काय जाब दे
ती यम ता ।।5।।
एकादशी त सोमवार न क रती ।
कोण यां
ची गती होईल ने
णो ।।6।।
काय क ं
ब वाटे
तळमळ ।
आं
धळ सकळ ब हमु
ख ।।7।।
ह रहरासी नाही बोटभरी वाती।
कोण यां
ची गती होईल ने
णो ।।8।।
तु
का हणे
नाही नारायणी ती ।
कोण यां
ची गती होईल ने
णो ।।9।।
छ पती ी शवरायां
ना उपदे
श करताना तु
काराम
महाराज हणतात-
आ ही ते
णे
सु
खी। हणा व ल व ल मु
ख॥
तु
मचे
ये
र व धन। जे
मज मृ
तके
समान॥
कं
ठ मरवा तु
ळशी। त करा एकदशी॥
हणावा ह रचे
दास। तु
का हणे
मज हे
आस॥
” अहो, शवराय, आपण मु खाने व ल व ल हणा
हणजे आ ही सु
खी होऊ. आपली धनसं प ी
आ हाला मातीमोल वाटते . ग यात तुळशी माल
घालून तेभू
षण हणू न लोकात मरवा आ ण एकादशी
ताचेपालन करा. वतःला हर चे दास हणवून या,
हीच माझी एकमे व इ छा आहे .”
------------------

एकादशी हा ह पं चां
गा माणे तपदे पासू
न सु
होणा या प ातला (पंधरव ातला) अकरावा दवस
आहे. ह पं चां
गा माणे म ह यातला दोन
पं
धरव ां त(प ांत) ये क एक अशा कमान दोन
एकाद या येतात.
कधीकधी एका प ात मात आ ण भागवत अ या
दोन एकाद या असतात. प ात या आधी ये
णा या
मात एकादशीला नाव असते
, भागवत एकादशीला
नसते . पण या प ात जर लागोपाठ या दोन
सूय दयां ना दोन एकाद या असतील तर सरीला नाव
असते . दर म ह यात ये
णा या एकाद यां
ची नावे
अशी
(प हले नाव शुलप ात या, तर सरे
कृ
्णप ात या एकादशीचे आहे). :
वैदक मास /पालक दे
व /शुलप ातली एकादशी
/कृण प ातील एकादशी

चै(माच–ए ल)/ व णु
/ कामदा एकादशी /
व थला एकादशी

वै
शाख (ए ल–मे) / मधु
सद
ून / मो हनी एकादशी /
अपरा एकादशी

ये(मे –जून) / व म / नजला एकादशी /

यो गनी एकादशी
आषाढ (जून–जु लै
) / वामन / शयनी एकादशी /
कामदा एकादशी

ावण (जु
लै
-ऑग ट) / ीधर / पुदा एकादशी /
अजा एकादशी

भा पद (ऑग ट–स टबर) / षीके

श / प रव तनी
एकादशी / इं
दरा एकादशी

आ न (स टबर–ऑ टोबर) / प नाभ / पाशां

कु
शा
एकादशी / रमा एकादशी

का तक (ऑ टोबर–नो हबर) / दामोदर / बो धनी

एकादशी / उ प ी एकादशी

मागशीष (नो हबर– डसबर) / के

शव / मो दा
एकादशी / सफला एकादशी

पौष ( डसबर–जानेवारी) / नारायण /पुदा एकादशी

/ षट्तला एकादशी

माघ (जाने
वारी–फेव
ुारी) / माधव / जया एकादशी
/ वजया एकादशी

फा गु
न (फेवुारी–माच) / गो वद / आमलक
एकादशी / पाप मोचन एकादशी

अ धक (३ वषात एकदा) / पुषो म / कमला

एकादशी / कमला एकादशी

चै- कामदा, व थनी

वै
शाख - मो हनी, अपरा
 ये- नजला, यो गनी
आषाढ - शयनी, का मका
ावण - पुदा, अजा
भा पद - प रव तनी, इं
दरा
आ न - पाशां
कु
शा, रमा
का तक - बो धनी, उ प ी
मागशीष - मो दा, सफला
पौष - पुदा, षट्
तला
माघ - जया, वजया
फा गु
न - आमलक , पापमोचनी
अ धक म ह यात या दोनही एकाद यां
चे
नाव
‘कमला‘ असते
.

एकादशीचे
धा मक मह व
आषाढ शु एकादशीला नुसते
आषाढ आ ण
का तक शु एकादशीला नु
सते
का तक असे
हणायची ढ आहे .

आषाढ एकादशी

आषाढ एकादशी या दवशी हणजे आषाढ शुल

एकादशीला, शे
षशायी भगवान ी व णु
झोपी
जातात. ते
का तक एकादशीपयत झोपले
लेच
असतात अशी समजू त आहे. हणू
नच
चातु
मासाचा आरं भ आषाढ शुल ११ ला होतो व
का तक शुल ११ ला चातु मास संपतो. धा मक
वृीची माणसे हेचार म हनेत थ राहतात.
चातु
मासातील चार म ह यात अनेक ते पाळायची
असतात ती पाळ यासाठ साम य ा त हावे अशी
ाथना आषाढ या दवशी करतात. चातु मासात जै
न
साधूगावॊगावी न जाता एकाच दे
रासरात
थानकवासी होतात.
आषाढ शु एकादशी या एक-दोन दवस आधी
ये
णा या नवमीला महारा ात कां
दे
नवमी हणतात.

एकादशीची ते
व उपवास

एकादशीला उपवास कर याची था आहे . असा

उपास करणा यां म येदोन भेद आहे त. मात आ ण
भागवत. यासाठ दोन कार या एकाद या मान या
जातात. भागवत धम पाळणारे , वारकरी इ याद लोक
भागवत एकादशी, तर मृ त ना मानणारेमात
एकादशी पाळतात. एखा ा म ह यात दशमीचा,
एकादशीचा वा ादशीचा य असे ल कवा ादशीची
वृ असे ल तर या म ह यात ब धा, मात आ ण
भागवत अ या दोन एकाद या दोन वतं दवशी
ये
तात. दर म ह या या ये क प ात अ या दोन
एकाद या दोन वेगवे
ग या दवशी ये तीलच असे नाही.
पण जे हा एखा ा प ात ये तात ते हा, या
एकाद यां या नणयाचे नयम खाली मवार दले
आहे
त.
१. एकादशी या सू
य दयापू
व या ९६ म नटांत जर
दशमी असेल, आ ण, (अ) सूय दयापू
व च दशमी
सं
पली तर दशमीचा, व (आ) सूय दयानं
तर सं
पली तर
एकादशीचा य असतो. ते हा यापुढ या ादशी या
दवशी भागवत आ ण या या आधी या दवशी
मात एकादशी आहे
असे
समजतात..
२. ादशीचा य झाला असे ल तर एकादशी व
ादशी या यु
मा या दवशी भागवत आ ण या या
आधी या दवशी मात एकादशी आहे असेमानले
जाते
.
३. ाद या जर दोन असतील तर प ह या ादशी या
दवशी भागवत आ ण या या पूव या दवशी मात
एकादशी धरतात.
४. एकाद या जर दोन असतील दो ही प सरी
एकादशी धरतात.
५. वरील चार अपवाद वगळता, एरवी सू
य दयाची जी
एकादशी असे ल ती मात आ ण भागवत अशा दो ही
प ां
ची एकादशी समजतात.
६. प ह या दवशी येणा या ( मात ) एकादशीला
नाव असते , भागवत एकादशीला नसते . पण या
प ात लागोपाठ या दोन सूय दयां
ना दोन एकाद या
ये
त असतील तर सरीला नाव असते .
------------------
पौरा णक कथा

पौरा णक काळ मृमा य नावा या रा साला भगवान

शं
कराची आराधना क न
तु
ला कोणाकडू नही मृयूये
णार नाही. फ एका
ी या हातू
न मृ
यूयेईल असा वर मळतो. यामु ळे
उ मत होऊन मृमा य रा स दे वां
वर वारी करतो व
याचा पराभव करतो. सव दे
व पराभूत होऊन एका
गु
हतेलपतात. याच वे ळ
एकादशी दे
वते
चा ज म होतो व ती मृमा य रा साचा
नाश क न दे
वां
ची मुता करते . यावे
ळ पाऊस
पडत अस यामु
ळेसव देवां
चेनान होतेव गु
हत
े
अस यामु
ळेउपवासही घडतो. या दवसापासून
एकादशीचेत उपवास हणू न कर याचा घात
पडला. ह ं
या ीने हा एक अ यंत प व दवस
आहे.
---------------
मात व भागवत एकादशी

वषातून 24 एकादश चा उपवास असतो. यामधे 4 ते

6 वे
ळा मात व भागवत अशा दोन एकादशी ये त
असतात. सूय दयानंतर १ म नटसु दा एकादशी
नसताना हणजे संपण
ू दवस ादशी त थ असताना
दादशीचे दवशी एकादशीचा उपवास कसा दला
जातो अशी शंका अनेकांया मनात ये
त.े
स या या काळात मात / भागवत (वैणव) असेदोन
मुख संदाय आहेत. एकादशी त मातासाठ
पारणा धान आहेआ ण भागवतां ना उपोषण धान
आहे. पार यास ादशी सू
य दयास असले या
दवसाचे आधीचे दवशी हणजे एकादशीचे दवशी
मातानी उपोषण करावे . भागवतां
ना उपोषणाचे
दवशी दशमी वे ध होता कामा नये. दशमी वेध होत
असेल हणजे एकादशी या सू य दयापू व
अ णोदयकाळ दशमी असे ल ते हा दशमी व द
एकादशीचा दवस सोडू न ादशीचे दवशी भागवत
संदायांनी एकादशी त करावे असे आहे हा मुय
नयम आहे . अशा वेळे
स योदशीचे दवशी पारणे
होईल. याच माणे एकादशीचा य झाला तर दशमीचे
दवशी मात एकादशी आ ण ादशीस भागवत
एकादशी त ये त.े
---------------
एकादशी तथीचा नणय

भोजन नषेधा मक व ता मक असे एकादशी या

उपवासाचेदोन कार आहेत. प ह या काराला
पुवान गृ
ह थां
ना कृणप ात दे
खील अ धकार आहे.
ता मक उपवास मा अप ययु गृ ह थां
नी
कृणप ात क नये , समंक तसं क प न क रता
यथाश नयमयु भोजनवजन मा करावे .
या माणेतथीचा य असता शुलप ातही जाणावे .
शयनी आ ण बो धनी यां या म यंतरीची
कृणप ातली एकादशी कर यास साप य
गृह था दक सवाना अ धकार आहे . व णू ची
सायुयमु व आयु य आ ण पुयां ची इ छा
करणारे यां
नी का य त दो ही प ात करावे .
का य ताला मु ळ च नषे ध नाही. वै णव गृ ह था मी
यांनी कृणप ात या एकादशीला दे खील न य
उपवास करावा. हे एकादशी त शै व, वै णव, सौर
इ या द सवाना न य आहे . केलेनाही तर दोष
सां गतला आहे . सं
प आ द फल ा त होते असे
सां गतले आहे . या तव हे का य त दे खील आहे .
काह चे मत असे आहे क , मुतप र मत दशमी
असता दशमीत भोजन करावे , आ ण सू य दया या
अगोदर आरं भ झाले ली जी शु धका धक ाद शका
तचे ठकाणी नरं तर दोन उपवास करावे ; या माणेच
त थपालनही करावे . परं
तु हे
मत यो य नाही. आठ
वषानंतर ऐशी वषापयत एकादशी कर याला
अ धकार आहे . श असे ल तर ऐशी वषा या नं तर
दे
खील कर यास अ धकार आहे . सभू तक
ृ ीने
भ या या अनुव ेाचून अगर प ा दकां या
अनुव ेाचून उपवास ता दकां चे आचरण के लेतर त
न फळ होते , भ या या आयु याचा य होतो आ ण
नरक ा त होतो. अश ां ना न , ह व या , अनौदन
(भात न खाणे ), फळ, तळ, ध, उदक, तू प, पंचग ,
वायूही एका न पु ढचेेआहे . या माणे आप या
श चे तारत य पा न एका प ाचा वीकार करावा.
एकादशीचा याग क नये . ादशीला दे खील के ले
नाही तर एकम य चांायण (शुल तपदे पासू न
दररोज एक घास वाढ वणे ,व तपदेपासून कमी
क न अमावा ये ला उपोषण) ाय करावे .
ना तकपणामु ळे न केयास पपी लकाम य चांायण
(वरील माणे च) ाय आहे . प त, पता वगै रे
अश अस यामु ळे ी, पु, भ गनी, बं धु
इ या दकांनी यां याक रता एकादशी ताचे आचरण
केलेतर करणाराला शं भर य ांचे पु य मळते .
॥११॥
------------------
त दन नणय (वै
णवां
चा)

वैणव आ ण मात असे एकादशी ता या

अ धकायाचे दोन भे
द आहे त. ' याने वैणवी द ा
घे
तली तो वै णव आ ण ती न घे णारा तो मात होय,'
अशी जरी मोठा या थ ंांतन
ू ा या के ले
ली आहे ,
तरी ' या या या या कुलपरं परेव नच वै णव व
आ ण मात व ही ठरतात, असे वृमानतात,' असे
जे नणय सधू चेहणणे , ते
च सव श सं मत असे
मान यात ये त.ेअ णोदयकाली दशमीवे धआण
सू
य दयकाळ दशमीवे ध असे दोन कारचे वेध आहे त.
सू
य दया या आधी चार घटका अ णोदय समजावा.
सू
य दय प च आहे . ५६ घटकां नत
ंर एक पळभरही
जरी दशमीचा योग झाला असला, तरी तो
अ णोदयवे ध वै णवां या सं
बधंानेयावा. ६०
घटकां नत
ंर एका पळाचाही जरी दशमीचा वे श झाला
असला, तरी तो सूय दयवे
ध मात ब ल यावा.
यो तषी लोकां या ववादामु
ळे जर वे
धा दकांब ल
सं
शय असे ल, कवा नर नरा या मतां या वा यांया
वरोधामु ळेजर ा णां म ये मतभे द असेल, तर
एकादशी सोडू न तचा उपास ादशीला करावा. शुा
आ ण व ा असे एकादशीचे दोन भेद आहे त.
अ णोदयाचा जी वे ध करते ती व ा. ही वै णवां
नी
सोडून दे
ऊन ादशीला उपास-करावा. जी
अ णोदयाचा वे ध करीत नाही, ती शुा. या शुेचे जे
चार भेद आहेत, तेये
णेमाणे -
१. एकादशी मा ा ध यवती. ये
थे आ ध य हणजे
सया दवशी सू य दयानं
तर त थ असणे असा अथ
समजावा. उदा. दशमी ५५ घटका, एकादशी ६० घ. १
प. ादशीचा य ५८, ही एकादशीमा ा ध यवती
शुा झाली. अशा वेळ वै णवांनी सया दवशी
उपास करावा आ ण मातानी प ह या दवशी करावा.
दशमी ५५ घ., एकादशी ५८ घ. व ादशी ६० घ. १ प.
ादशीचा य ५८ घ. ही ादशी मा ा ध यवती शुा
झाली. अशा वेळ वैणवांनी ादशीला उपास करावा
आ ण मातानी एकादशीला करावा. दशमी ५५ घ. १
प., एकादशी ६० घ. १ प. आ ण ादशी ५ घ. ही
उभया ध यवती शुा झाली. अशा वे ळ वैणव
आ ण मात या दोघां नी सया दवशीच उपास करावा.
दशमी ५५ घ., एकादशी ५७ घ. आ ण ादशी ५८ घ.
ही अनुभया ध यवती शुा होय. वै णव आ ण मात
या दोघां
नी यातली प हलीच उपासाला यावी.
-------------------
त दन नणय ( माताचा)
सू
य दयी वे
ध असे
ल ती व ा आ ण तशी नसेल ती
शुा. या येक चे
आणखी जे भे
द आहेत, ते
ये
णेमाणे
१. एकाद श मा ा ध यवती.
२. उभया ध यवती
३. ादशी मा ा ध यवती आ ण
४. अनु
बया ध यवती. असे एकं
दर मळून जेआठ
कार झाले. यां
ची उदाहरणे
पु
ढ ल माणे-
१. दशमी ५८ घ., एकादशी ६० घ. १ प. आ ण
ादशीचा य; अशा एकादशीला मा ा ध यवती
शुा हणतात.
२. दशमी ४ घ., एकादशी २ घ. आ ण ादशीचा य
अशी जी असते तला मा ा ध यवती व ा एकादशी
असेहणतात. या दो ही उदाहरणात, जे गृ
ह थ मात
असतील यां नी उपासाला प हली यावी आ ण य त,
न काम, गृह थ, वान था मी, वधवा आ ण वै णव
यां
नी उपासाला सरी यावी. व णु या कृ
पे
ची इ छा
करणाया मातानी दो ही दवशी उपास करावे असे
काह चेसांगणे आहे.
३. दशमी ५८ घ., एकादशी ६० घ. १ प. आ ण
ादशी ४ घ. ही जी, ती उभया ध यवती होय.
४. दशमी २ घ., एकादशी ३ घ. आ ण ादशी ६० घ.
१ प. अस यास ही ादशी मा ा ध यवती व ा असे
समजावे . या दो ही उदाहरणात सव वै
णव आ ण
मात यां
नी श लक असले ली सरीच एकादशी
पाळावी.
५. दशमी ५८ घ. एकादशी ५९ घ. आ ण ादशी ६०
घ. १ पळ; ही ादशी मा ा ध यवती शुा होय. ही
शुा अस याने , मातानी एकादशीलाच उपास
करावा, ादशीला क नये , असे
माधवाचेमत आहे .
या बाबतीत हे
मा हणतो क , सवानी सया दवशी
ादशीलाच उपास करावा. मो ाची इ छा असले या
मातानी सया दवशी उपास करावा. असे ही काह चे
मत आहे .
६. दशमी १ घ. एकादशी याला गेले
ली ५८ घ. आ ण
ादशीची वृ ५०घ. १प. ही एकादशी व ा झाली
अस यामु ळे, मातानी ादशीलाच उपास करावा.
या माणेच उभया ध य आ ण ादशीमा ा ध य
अशी जी व ा एकादशी, ती मातानी पाळूनये व
इतर सोडू नये. वै
णवां
नी सहाही कारची
आ ध यवती सोडू न ादशीलाच उपास करावा.
७. दशमी ५७ घ. एकादशी ५८ घ. आ ण ादशी ५९
घ. ही अनु
भया ध यवती शुा होय. या सं
गी सवानी
एकादशीलाच उपास करावा. ादशीला क नये . ही
व ा अस याने
वैणवां
नी ादशीलाच उपास करावा.
८. दशमी २ घ. एकादशीचा य ५६ घ. आ ण ादशी
५५ घ. असा जे हा सं ग असेल, ते हा दे
खील
मातानी एकादशीलाच उपास करावा आ ण
वैणवांनी ादशीला करावा. ये थे उभयाना ध यवती
व ा एकादशी या शे वट या भे दात प ह या दोन
भेदा माणे-संयासी, मो े छुआ ण वधवा यां नी
उपासाला सरीच यावी. व णू ची कृमा इ छणायानी
दो ही दवशी उपास करावे असे यो य यु वादाने
मला वाटते. स या सव श लोक हे मा चे मत
आ ण न काम वा दक यां चा अनादर क न,
माधवा या मता माणे च यात तळमा ह फरक न
करता- मात नणय सां गतात. दोन उपास करावे .
अथवा शुा धका ाद शके ला पुढ या दवशी उपास
करावा असे कोणीही सांगत नाहीत. या माणे ब ते क
सव माधवाचे च मत चारात आहे असे समजावे .
याव न, वै णवां
चेजे अठरा भेद आ ण माताचे जे
अठरा भेद, यांचा नणय या उदाहरणां नी अथहीन
ठरतो हेप च झाले . या बाबतीत जा त मा हती
पा हजे
अस यास मोठालेथ
ंपाहावे
त.
----------------------
संप
ेानेत दन नणय

एकादशीचेत हे जय ती या ता माणे का य व
न य आहे .यात अ णोदयवे ध आ ण सूय दयवे ध असे
दोन कारचे वेध आहे त. वै णव आ ण मात यां चे
दशमीचेदोन वेध अनुमे सांगतले आहेत. वै णवां ना
व ा या य आहे आ ण आ ध यसं भवा असता
शुा दे
खील या यच होय. एकादशी अथवा ादशी
जर अ धक असे ल, तर आधीचा दवस टाकू न पु ढचा
दवस यावा, असा जो वै णवांचा नणय आहे , याचा
अथ असा क , हे एकादशी त के लेनसता दोष
सांगतला अस याने , आ ण याचे फल न य व सं प
वगैरे
सां
गतले आहेहणू न, हेका य असे जे
एकादशीचेत; ते जय ती या ता माणे दो ही
कारचेआहे . एकादशीला दशमीचे जेएक
अ णोदयवे ध आ ण सरा सू य दय वे
ध असे दोन वेध
होतात, तेअनुमे वै णव आ ण मात यां चेअसतात.
याव न अ णोदयवे ध तो वै
णवां चा आ ण
सूय दयवेध तो माताचा असे जाणावे . जो ५६
घटकांनी प र मत वेध असतो, तो अ णोदय समजावा.
सूय दय तर प च आहे . वैणव व कवा मात व या
गो ी आपाप या परं परेलाच अनु स न वृलोक
मानतात, आ ण हणू नच या ा होत. वै णवाने
अ णोदयी वे ध असले ली व ा एकादशी सोडावी
आ ण ादशीला उपास करावा. एकादशी व ादशी
या दोहीचेजर आ ध य असे ल, आ ण ते जर
सूय दयानंतर असेल, तर शुा देखील सोडू न दे
ऊन
सया दवशी उपास करावा. फ एकादशीचे च जर
आ ध य असे ल, तर शु असले ला असा जो आध चा
दवस तोही टाकू न पुढचाच यावा. याच माणे केवळ
ादशीचे च जर आ ध य असे ल, तर प हला दवस
सोडून ावा आ ण सरा यावा. हा वै णव नणय
झाला. आता मात नणय सां गतो. 'एकादशी आ ण
ादशी या दोह चीही जर वृ असे ल, तर मातानी
प ह या दवसाचा याग क न, सरा दवस यावा.
केवळ एकादशीचीच जर वृ असली, तर गृ ह थांनी
प ह या दवशी उपास करावा, आ ण सं याशांनी तो
सया दवशी करावा, असा गृ ह थ आ ण य त यां या
बाबतीत नणय आहे . ादशीचीच जर के वळ वृ
असे ल, तर प हली शुा आ ण सरी व ा अशी
शुा व व ा यां ची व था समजावी. असा हा
मात नणय आहे .' याचा अथ असा क , एकादशी व
ादशी यांची जे हा वृ असते , हणजे या त थ
जे हा सू
य दयानं तर असतात, ते हा आधी या
दवसाची एकादशी जरी शुा असते , तरी ती
मातानी पाळू नये ; सया दवशीच उपास करावा.
जे हा फ एकादशीचीच वृ असते , तेहा मात
गृ
ह थांनी प ह या दवशी उपास करावा आ ण
संयाशी वगै रे
नी तो सया दवशी करावा. फ
ादशीच वृ असे ल, तर ादशीलाच उपास करावा.
शुा आ ण व ा यां ची अशी व था आहे .
या माणे दो ही तथ चे आ ध य असता आ ण
याच माणे केवळ ादशीचे च आ ध य असताना मा
मातानी व ा एकादशीचा याग करावा; इतर वे ळ
क नये
. या माणे
ये
थेमात नणय सं
पला.
----------------------
वे
धभे
द

म यरा ीनंतर जर दशमी असे ल तर कपालवे ध, ५२ घ,

असे ल तर छायावे ध, ५३ घटका असे ल तर तवे ध,
५४ घ. असे ल तर सं पणूवेध, ५५ घटका असे ल तर
सामा य वेध, ५६ घ. अस यास महावे ध, ५७ घ.
अस यास लयवे ध , ५८ घ. अस यास महा लयवे ध,
५९ घ. अस यास अघोरवे ध आ ण ६० घ. अस यास
रा सवे ध - असे वेधाचेदहा कार नारदां नी सां गतले
आहे त. म वाचाया या मताने चालणारे काही लोक
यापैक काही वे धांमाणे चालतात.
माधवाचाया दकां ना जो संमत असा एक ६५ घटकां चा
तेवढाच वेध आहे . दशमी पंधरा घटकांनी एकादशीला
षत करते , असे जे सांगतले, ते
उपासावाचु न या
तासंबध
ंानेहणजेताची अं गेजी सं
क प, पू जा
वगैरे
, यासंबध ंानेहोय. असे जरी आहे , तरी या
दोषामु
ळेतचा सवथा याग न क रता, ातःकाली
करायची जी सं
क प, अचन वगै
रेकृये, ती
म या ानं
तर करावीत, असे
समजावे.
-------------------
त योग

उपासा या आद या दवशी सकाळ न यकम करणे

झा यावर
'दशमी दनमार य क र ये
ऽहंतं
तव । दनं
दे
वदे
वश
े
न व नंकुके शव ।'
असा संक प क न म या एकदाच जे वावे . याचे
नयम येणेमाणे ः - का याचे भांडे
, मां
स, मसू र,
दवसाची झोप, पोटभर जे वणे, पुकळ पाणी पणे ,
सयादा जेवणे , ीसं ग, मध; खोटे बोलणे , हरभरे,
को , भाजी, परा , सोडत, ते ल, तीळ, मीठ, वडा
वगै
रेसव व य करावीत. एकभु झा यानं तर
काट यांनी दात धुवावेत. रा ी ज मनीवर नजू न
एकादशीला सकाळ पाने वगै
रनी दात घासावे
त.
काट यां
नी घासू
नयेत. नाना दक रोज या या
आटप यावर हाता या बोटात प व के घालू
न
उ रे
कडे त ड करावेव पा यानेभरलेलेभांडे
हाती
घे
ऊन
'एकाद या नराहारो भू
वाहमपरेऽहा न । भो या म
पुडरीका शरणं मेभवा यु
त' ॥
असा सं क पाचा मं हणू न, व णू ला पुपां
जल
ावा. अश ाने 'जलाहारः । ीरभ ः । फलाहारः ।
न भोजी । ' यापै क श यनु सार कोणचा तरी श द
' नराहारो या ऐवजी उ चा न सं क प करावा. शैवां
नी
गाय ी संक प करावा आ ण सौरां नी ने
हमी या
गाय ीचा सं क प करावा. सू य दयानं
तर जरदशमी
असे ल, तर मातानी हा संक प एकादशी या रा ी
करावा. दशमी जर अधरा ीनं तर असेल, तर सवानी
एकादशीला म या ानं तर करावा. संक पानंतर
अ ा रमंाने तीन वे
ळा अ भमंण क न, ते पाणी
यावे. यानं
तर, फुलां
चा मं
डप क न यात-फु ले
, गं
ध,
धू
प, द प, उ म नै
वे, अनेक कारची उ म तो े ,
गाणी, कणमधुर वा े
, सा ां
ग नम कार, उ म
कारचे जयश द वगैरेनी व धपू
वक हरीची पू
जा
क न, रा ी जागरण करावे .
-----------------------
एकादशी नयम

एकादशीला पाखं डी लोकां

शी सं भाषण, पश कवा
दशन ही व य करावीत; चय राखू न स य भाषण
करावे दवसा झोप घेऊ नये; वगैरेजे नयम, ते
तांया प रभाषेत सां
गतले आहे त. एकादशीला
पाखंडी, चां
डाळ, वटाळशी वगै रे
चे दशन झाले असता,
सूयदशन यावेहणजे शु व ये त.ेअशां चा पश
झाला असता शहा यानेनान करावे व नं तर सू
यदशन
यावेहणजे तो शु होतो. अशां शी भाषण घडले तर
अ युताचेहणजे सू
याचेचतन करावे . या माणे
वरील गो ीब ल ाय आहे . उपासा या दवशी
जर ा त थ असे ल तर ा क न, उरले लेसव
अ एका ताटात वाढू न, या सव अ ाचा वास यावा
(अव ाण) आ ण ते सव अ गाईसार या जनावरास
खाऊ घालावे . कं
द, यू
ळ, फळ वगै रेव तु खाऊन
उपास करणायाने , वतः जी फळे वगैरेखावयाची ती,
पतरां या जागी यो जले या ा णां या पानांवर
वाढून, यातून श लक रा हले ली खावीत. 'हे राजा,
एकादशीला जर ा त थ ये ईल, तर तो दवस टाकू न,
ादशीला ा करावे ' वगै
रेवचने वैणवां नी
परंपरेया आचारानु सार पाळावीत. वै णवांना जर
सोळा महालये करणे असे ल, तर ती
एकाद य धकरणकं ाद य धकरणकं
च महालयं
तंे
ण क र ये
'
असा संक प क न ादशीला दोन महालये करावीत.
का य उपासा या दवशी सुतक आले असता शरीर
संबध
ंाचेनयम वतः पाळू न, सु
तक सं
प यानं तर पू
जा,
दान, ा णभोजन वगै रेयो य कम करावीत. न य
अशा उपासा या दवशी जर सूतक आले , तर नान
क न हरीला नम कार करावा आ ण नराहारा द
नयम वतः क न, पू जा वगै
रेा णां कडू
न
करवावीत. दाना दक क नये त. सु
तक संप यानं
तर
तेकाही एक कर याची आव यकता नाही.
वटाळशीपणा वगै रे
दोष असता याच माणेकरावे
.
ादशीला सकाळ ने हमी माणे पू
जा क न,
भगवंताला ताचे अपण करावे
.
'अ ान त मरा ध य तेनाने
न के
शव । सीद
सुमख
ुोनाथ ान दो भव'
हा या तापणाचा मंहोय. दशमी वगै रेदवशी
सांगतले या ताचा जर भंग होईल, हणजेया
दवशी जर दवसा झोप घे णेहोईल, पु कळदा पा ण
पणे घडेल अथवा खोटे बोलणे घडेल, तर या या
नयमभं गासाठ ये काब ल नारायणा या अ ा र
मंाचा १० वे
ळा जप करावा. दोष लहानसा घडला
असेल तर २० वे
ळा तो जप करावा. ताम ये जर
वटाळशी, चां
डाळ, बाळंतीण वगैरचा श द ऐकू आला
तर १००८ गाय ीजप करावा आ ण मग नै वेआ ण
तु
ळशीची पानेयां
नी म के ले या अ ाचेपारणे
करावे . पार यात जर आवळा खा ला तर या याशी
भाषण के लेअसता दोष लागतो, तो दोष नाहीसा
होतो. ादशी मोडली असता महादोष आहे ; हणून
ादशीलाच पारणे करावे. ादशी जर थोडी असे ल,
तर श लक असले या रा ीत म यापयत या सव
या करा ा. याला अपकष हणतात कोणी असे
हणतात क , अ नहो , होम वगै रचा अपकष क
नये. (अपकष हणजे मु
ळ च न करणे ). या माणेच
ा ाचाही अपकष नाही; कारण, रा ी ा
कर याचा नषे ध सांगतला आहे . मोठे संकट, ा व
दोषा द त असताना तीथ जल घे ऊन पारणे करावे .
ादशी जर बराच वे ळ असे ल, तर ादशीचा ह रवासर
नावाचा प हला पाद टाकू न मग पारणे करावे. ादशी
जर एक कलाही नसे ल, तर योदशीला पारणे करावे.
ादशी जर म या ानं तर असे ल, तर सकाळ तीन
मुतपयतच पारणे करावे ; तेमा या वगै रेक नये ,
असे च ब ते कां
चेमत आहे . नर नरा या कमाचे काल
नर नराळे आहेत. या नयमाला बाध ये ऊ नयेहणू न,
पारणे अपरा च करावे असे ही कोणी हणतात. सव
म ह यात जर शु व व या दो ही प ां तील
ाद यांना वणन ाचा योग ये ईल, तर या या
अंगी साम य असे ल याने एकादशी आ ण ादशी या
दो ही दवशी उपास करावा. अश ाने एकादशीला
फराळाचा गौणप ध न, वणन ा या ादशीला
उपास करावा. जर व णु शृ ं
खल योग असे ल, तर
एकादशी याच दवशी वण ादशीचा उपास क न,
वणर हत अशा ादशीस पारणे करावे. ादशी जर
वणन ापेा कमी असे ल, तर णवयु
ादशीला दे खील पारणे करावे ; कारण ादशीचे
उ लं घन के ले तर दोषेसां गतला आहे . व णु-शृं
खल
योगा दकां चा नणय, भा पद म ह यात या वण
ादशी या करणात सां ग यात ये ईल. दवसा झोप
घे
णे, परा भ ण करणे , एका न अ धकवे ळ जे वणे,
ीसंग करणे , मध चाटणे , का या या भां ात जे वणे
व तेलाचा उपयोग करणे , या आठ गो ी ादशीला
व य करा ात. ू त, सं
ताप, हरभरे , को ,ू
उडीद, तेल,
मीठ, मसू र, काजळ, खोटे बोलने , लोभ म, वास,
ओझे वाहणे , व ा शकणे , वडा खाणे वगैरेगो ी
व य करा ात. हे नयम का य तांत तर अव य
पाळावे त. न य तांतही सश ाने हे नयम पाळावे त.
कठ ण नयम पाळ यास जर अं गी श नसली तर
यानेअहोरा भोजन व य क न, इंय न ह करावा
आण े
नेव णूचेयान क न, एकादशीचा उपास
करावा, हणजेयाचे पाप नाहीसेहोतेयां
त सं
शय
नाही. एकादशीला जो कोणी सयास जे व हणू न
सां
गनू वतः जे वतो तो नरकाला जातो. एकादशी त
केयाने व णूची सायुयमु व सं प , ही ा त
होतात. या माणे एकादशी ताचा नणय झाला. इतर
कायात, ादशीयु अशी जी एकादशी असे ल, ती
यावी. ये
थेया माणे सतरावा उ े
श संपणूझाला.
-------------------------
चैशु एकादशी

चैशु एकादशीला ीकृणाचा आं दोलनो सव

करावा. क ल प पापाचा नाश करणाया ीकृणाला
जेझ पा यावर बसले ला पाहातात, तेहजार
अपराधां
तन
ूमु होतात. झ केदले तर कोटयवधी
ज मां
तल पातक नाह श होतात. तेदे
वां
ना पू
य
होऊन वै
कु
ंठां
त व णू
बरोबर डा करतात. वगै रे
कारचा आंदोलनाचा म हमा आहे
.
-----------------
व णु
शयनो सव ( आषाढ एकादशी )

आषाढ शु एकादशीला सव पचारां नी यु अशा

पलंगावर शं
खच ा द आयुधां
नी यु व ल मी पाय
चु
रीत बसली आहेअशी ी व णू ची तमा ठे वू न,
तची अने क कार या उपचारां
नी पू
जा करावी.
'सुतेव य जग ाथेजग सु तं
भवे
ददम्
। वबुे
व थ बु
यते त सव सचराचरम्
॥
अशी तची मग ाथना करावी. या दवशी उपास
क न रा ी जागरण करावे
. ादशीला पुहा पूजा
क न, योदशीला- गायन, नतन, वा वादन वगै रनी
से
वा करावी. असे
हेतीन दवसां
चेत आहे . या
बाबतीत मात आ ण वै णव यांनी आपाप या
एकादशीला शयनी ताचा आरं भ करावा. रा ी
शयनो सव करावा व दवसास बोधो सव करावा.
ाद्
शीला पार या या दवशी शयनो सव आ ण
बाधो सव हे करावे त, असे कोणी हणतात. या
बाबतीत दे शाचारा माणे वागावे. हेत अ धक
म ह यात क नये . आषाढ शु ादशीला जे हा
अनु राधान नसेल ते हा पारणे करावे
. यातही
अनु राधा न ाचा प हला चरण मा व य समजावा.
यावे ळ ादशी थोडी असू न व य न ाचा भाग
ादशीचा अ त म करीत असे ल यावे ळ नषे धाचा
याग क न, ादशीलाच पारणे करावेअसे कौ तुभात
सां गतले आहे. संगवकालाचा भाग टाकू न, सकाळ
अथवा म या हकाळ जे वण करावे असे पुषाथ
च तामणीत सां गतले आहे .
-----------------------
व णु
प रवतनो सव
भा पद शुल एकादशीला अथवा ादशीला पारणे
झा यावर व णूचा प रवतनो सव करावा. वणा या
म यभागी व णुचे प रवतन हणजे एका कुशीव न
सया कुशीवर वळणे होते
. असेवचन आहे. या तव
वण न ाचे तीन भाग क न म यभागाचा योग
जर एकादशीला येत असे ल, तर एकादशीला व तसा
योग जर ादशीस ये त असे ल तर ादशीला कवा
दो ही दवशी जर वणन ाचा अभाव असे ल, तर
ादशीलाच प रवतनो सव करावा, अशी या
बाबतीतली व था समजावी. सायं काळ व णू ची
पू
जा क न,
वासु
दे
व जग ाथ ादशीतव । पा न प रवत व सु
खं
वप ह माधव॥'
या मंानेाथना करावी.
--------------------
कामदा एकादशी कथा

एकदा धमराज यु
ध र ने
भगवान ीकृणला ाथना
केली क , 'हे
महाराज! मला चैशुल प ात
ये
णा या एकादशीचे मह व सांगा.' तेहा भगवान
ीकृणाने सांगतलेक ,' हेराजा ! एकदा महष
व श ी ने महाराज दलीपला जी कथा सां गतली
होती तीच मी आता तु हाला सां
गतो.'
र नपू
र नावाचा एक रा य होते
. तेथेएक ीमं त राजा
पुड
ंरीक रा य करत होता. र नपूर रा यात अने क
अ सरा, क र आ ण गं धव राहत होते . ते
थेल लत
आ ण ल लता नावाचे पतीप नी राहत होते . या
दोघाम ये अ यं
त म ेहोते. ते
दोघे एकमे कांपासून र
रा शकत न हते .
एकेदवशी राजा पु ड
ंरीक या सभे
म ये सव
ग धवासोबत ल लत गाण गात होता. गाण गाता
असतां ना ल लतला ल लताची आठवण आली यामु ळे
याचे सूर बघडले . ल लत या मनातल ओळखू न
कक ट नावा या नागाने गान बघड याच कारण
सांगतलं . ते
हा पु
ड
ंरीकला ोध आला व तो बोलला
क , ' तूमा या समोर गात असतांना तुया ीच
मरण करत आहेहणू न तूक चेमांस आ ण मनुय
खाणारा रा स बनशील आ ण आप या कमाचे फळ
भोगशील.' राजा पु
ड
ंरीक या ापामु ळे ल लत
याचवे
ळ रा स बनला. याचे मु
ख अ यं त भयंकर
ने, सु
यासारखे आ ण त डातू न अ नी नघू लागला.
डो याचेकेस पवतावर असले या वृा माणे आण
हात खू
प लांब झाले. तो रा स बन यावर अने कक
सहन करत वनाम ये भटकू लागला. याची ी खी
होऊन या या मागे भटकू लागली. ती सदैव त या
पतीला या शापापासून मु मळव याचा वचार
क लागली.
एक दवस त या पती या मागे फरत असतां ना ती
व याचल पवतावर ग ंी ऋषी या आ मात पोहचली.
ु
ग
ंी ऋ ष ल लताला बघु
ु न वचारले,' हे
दे
वी! तु कोन
आहेस आ ण ये थेकशासाठ आल आहे स ?' तीने
सां
गतले क ,' हेमु
नवर ! माझ नाव ल लता आहे .
माझा पती राजा पुड
ंरीक या या ापामु ळेभयं कर
आ ण वशाल रा स बनला आहे . याच मला फार ख
आहे. मा या पती या उ ारासाठ काही उपाय सां गा.'
ऋ षने सांगतले क ,' हे
गंधव क या! आता चै
शुल एकादशी येणार आहे. जच नाव कामदा
एकादशी आहे. याच त केयामुळे माणसाचे सगळे
काय स होतात. जर तूकामदा एकदशीचेत
क न याच पु य तू
तुया पतीला दलेतर
राजापासू
न मळाले या ापापासू
न याला मु
भेटे
ल.'
चैशुल एकादशी आ यावर ललीतानेत के ले
आ ण ादशीला ा हणां या समोर आप या ताचे
फळ आप या पतीला दे ऊन देवाला ाथना
के
ली क ,' हेभू! मी हेत के लेयाचेफळ मा या
पतीला भे
टो यामु
ळे तो रा स योनीतून मु होईल'.
एकादशीचे फळ दे
ताच तचा पती या या मू ळ
पाम येपरत आला. यानं तर तेएका द
वमानावर बसून वगात नघू न गेले
.
ीकृणाने
सां
गीतलेक , ' हे
राजन! हेत वधीपू वक
केयानेसगळया पापाचे नाश होते
. तसेच रा स
योनीतू
न आपण सुटू
न जातो. संसारात या या सारखे
सरेत नाही.'
समा त

कामदा एकादशी
कामदा एकादशीला चैशुल एकादशी असे ही
हणतात. चैनवरा सं प यानंतर शुल प ात जी
एकादशी येतेतला कामदा एकदशी हणतात. हे
एकदाशीचेत केयास आपले सग या कामना पू ण
होतात असेमानलेजातेहणू न या एकादशीला
कामदा एकादशी असेहं टलेजाते. या दवशी
भगवान ीकृण ची पू जा के
ली जाते . आ ण ग रबां
ना
दान दलेजाते.
--------------------

मो हनी एकादशी कथा

यु
ध राने
वचारले
, 'जनादना, वै
शाख शुल
प ातील एकादशीचे नाव काय? या एकादशी या
ताचा वधी कोणता व या ताचे काय फळ मळते
तेमला सां ग.' ीकृण हणाले , 'धमराजा, पू व रामाने
व स ऋष ना हाच वचारला होता, यावे ळ
व स ऋष नी रामाला जी कथा सां गतली तीच मी
तु
ला सां गतो. ऐक तर.' रामचं हणाला, 'हे भगवं ता,
सव तात उ म त कोणते आहे ? हे ऐक याची
माझी इ छा आहे . तेत सव पापां चा य करणारे व
सव ःखां चे नमू
लन करणारे असावे . हे महामु
नी,
सीता वरहातू न उ प झाले ली अने क ःखे मी भोगली
आहे त. या ःखां या भीतीने च मी तु ला हे वचारीत
आहे .' व स ऋषी हणाले , 'रामचंा, तू चां
गले
वचारले स. तुझी बु न ावान आहे . रामचंा, तू या
केवळ नाम मरणाने ही मनु य प व होतो. तरीपण
सव लोकां या हतासाठ पावन करणारे , सव तात
प व आ ण सव म असेत मी तु ला सां गतो.
वै
शाख म ह या या शु प ातील एकादशीचे नाव
मो हनी एकादशी असे आहे . ही एकादशी सव पापां चा
नाश करणारी आहे . या एकादशी या त भावाने
मनु य मोहजालातू न आ ण पातकां या समु दायातून
मु होतो. हे मी तु
ला अगद खरे खरे सांगतो. हणू न
रामा, तु यासार यां नी ही एकादशी अव य के ली
पा हजे . रामचंा, या एकादशीची क याणकारक व
पु य द कथा मी सां गतो ती ऐक. के वळ ही कथा
ऐक याने ही महापातकां चा नाश होतो. सर वती
नद या र य कनायावर भ ावती नावाची एक उ म
नगरी होती. ते थेु तमान नावाचा राजा रा य करीत
होता. तो चंवं शात उ प झाले ला असू न धै
यवान
होता. तो युही यायाने च करीत असे . याच नगरात
धनपाल नावाचा वाणी राहत होता. तो धन-धा यां नी
समृ होता. आ ण पु यकम करणारा होता. या
वा याने पाणपोई, अ स े , देवालये, धमशाळा,
सरोवरे वगैरेबां
धली होती. तो शां त वभावाचा असू न
व णु भ त त पर होता. याला पाच पुहोते . सु
मना,
ु
तमान, मे धावी, सकृती व धृबु अशी यां ची नावे
होती. यांपकै पाचवा धृबु न य महापातके
कर यात म न असे . तो ने
हमी वे ये या संगतीत असे .
वटा या ग पागो ीत तो चतु र होता. ू त वगैरे
 सनात तो बुडालेला होता. व पर यां शी वलास
कर याची याला लालसा होती. याने दे
व, अ तथी,
पतर, ा ण यां ची कधीही से वा के ली नाही. तो न य
अ याय करीत असे . तो बु चा होता व प याचे
उधळणारा होता. तो पापी अभ यभ ण करी
आ ण न य म पानात म न असे . वेये या ग यात
हात घालून डोळेफरवीत तो भरचौकात उभा राही.
यामुळेयाला या या प याने घरातू न बाहेर काढले.
नातेवाइकां
नीही याचा याग के ला. वतः या
दे
हाखे रीज याचेसव अलं कार न झाले .
या याजवळचे सं प यावर वे यां
नी याचा याग
केला व नदा केली. यानं तर पुढेया या अं गावर
व ही रा हले नाही. भु केनेतो ाकु ळ झाला. आता
मी काय क ? कोठे जाऊ? कोण या उपायाने
उपजी वका चालवू ? अशी चता तो क लागला. पु ढे
यानेया नगरातच चोया करणे सु के ले. तेहा
याला राजपुषांनी पकडले . पण या या प या या
क त मु ळेसोडू
न दले . नं
तर पु हा पकडले व सोडले
असे अनेकदा झाले. पण शे वट राजसे वकां नी या
 राचारी धृबु ला बळकट बे ा घात या,
चाबकाचे फटके पु हा पु
हा मारले . शे
वट राजाने
याला आ ा के ली क , 'अरे मूखा, तूआता मा या
रा यात रा नकोस ! असे सांगनूराजानेयाला
कारागृहातून मु क न हाकलू न दले . राजा या
भीतीने तो गहनवनात नघू न गेला. तेथेतो भु
के ने व
तहानेने ाकु ळ होऊन भ य मळव यासाठ इकडे
तकडे धावू लागला. ते थेएखा ा सहा माणे तो
ह रण, डुकर व चतळ यां ची शकार क लागला.
मां
साहार मळव याकरता पाठ वर भाता बां धूनव
धनु यावर बाण चढवू न तो सव वनात फरत असे तो
अर यातील पशु प ी मा लागला. चकोर, मयू र,
कंक, त र वगै रेप ी व उंद र यांची ह या तो
अर यात फ न करीत असे . या माणे पूवज मी
केले या पापाचे फळ हणू न तो तेथेःख पी
चखलात बु डून गे
ला. याचे मन नेहमी ःखाने व
शोकाने भ न गे लेले असे. रा ंदवस याला चता
जाळ त असे . परंतुयाचे पूवज मीचे थोडे सेपु य
श लक रा हले होते! या पु यामु
ळेच क काय
एकदा तो क ड य ऋष या आ मात ये ऊन पोचला.
तेथेतपोधन क ड य ऋषी वै शाख मासा न म
भागीरथीत नान क न नु कते च आले होते
.
शोकभावने ने भ न गे लेला धृबु या ऋषीसमोर
गेला. इत यात क ड या या अं गावरील नानाने
भजले या व ामधू न गं
गाजलाचा एक ब
धृबु या अं गावर पडला. या ब चा पश होताच
याची सव पातके न झाली व भा य सं पले.
धृबु हात जोडू न क ड य ऋषीसमोर उभा
रा हला आ ण हणाला, 'हेा ण ेा, मी
ज मापासू न पापच करीत आलो आहे ! खच
केया शवाय या पापाचेाय करता येत
अस यास मला सां गा. कारण स या मा याजवळ
नाही.' ऋषी हणाला, 'तु या पापाचा य हो यासाठ
मी तुला गं
गानद त पडदान केयाचे पु य त सांगतो,
ते एका च ाने ऐक. वैशाख म ह या या शु प ात
मो हनी नावाची एकादशी आहे . मा या बोल यावर
व ास ठे वून तूया एकादशीचेत कर. या
एकादशीला उपवास केयास ती एकादशी उपवास
करणाराची, अने क ज मात सं पादन के लेली
मेपवताएवढ पापे ही न करते .' ऋषीचे हेबोलणे
ऐकू न धृबु स झाला. रामचंा याने
क ड या या उपदे शा माणेव धपू वक त के ले. त
केयाबरोबर याची पापे संपली. याला द दे ह
ा त झाला आ ण तो ग डावर बसू न जेथेकसले च
उप व होत नाहीत, अशा वै कुंठ लोकाला गे ला.
रामचंा, अ ान व ःख नाहीसे करणारे असे हे
मो हनी एकादशीचेत आहे . या ै लो यातील चराचर
सृीत या ता न ेअसले लेसरेत नाही. या
तापुढे
य कम, दान कवा तीथ यां चे पुय सोळावा
ह सा सुा भरत नाही. या एकादशीचे माहा य
वाच याने कवा ऐक याने हजार गाई दान केयाचे
पु य मळते . ॥ ीकू
मपुराणातील मो हनी एकादशीचे
माहा य सं पणूझाले॥
---------------------
अपरा एकादशी [ वै
शाख व. एकादशी ]
हेएकादशी त करणायाने दशमी दवशी जव , ग ,
मू
ग आद पदाथ असले ले
भोजन एकवे ळ करावे
.
एकादशी दवशी ात: नानाद न यकम क न
उपवास करावा व ादशी दवशी पारणे क न जे वावे
.
या एकादशीचे‘अपरा’ असे
नाव आहे.
या ता या आचरणाने अपार पापेर होतात. जे
चां
गले वैअसू नही ग रबां
ना औषध देत नाहीत,
दश थंी व ान असू नही अनाथ मुलां
ना शकवत
नाहीत , चां
गलेशासक (राजा) असू नही जे चा
सां
भाळ करीत नाहीत , बलवान असू नही
द न ब यां ना संकटमु करत नाहीत आ ण ीमं त
असूनही सं कट त कु ं
टुबां
ना मदत करीत नाहीत, ते
नरकात जा यासच यो य असतात. परं तु ‘अपरा’
एकादशीचेत के लेअसता या या भावाने ते
दे
खील वै कु
ंठाला जातात.
कथा –
यु
ध र हणाला, ‘जनादना, वै
शाख कृण प ात जी
एकादशी ये
तेतचेनाव काय व माहा य काय ? हे
ऐक याची मला इ छा आहे
. ते
हा ते
सव सां
ग.’
ीकृण हणाली, ‘राजा तू लोकां चे क याण हावे
हणून चां
गला वचारला आहे स. या एकादशीचे
नाव अपरा असू न ती अपार फल दे णारी आहे . राजा,
ती खूप पु य दे
णारी असू न महापातकां चाही नाश
करते. जो या अपरा एकादशीचेत करतो याला या
जगात खू प क त लाभते . या अपरा एकादशीचेत
केयामु ळे ह ये चेपाप के लेला, गो ाचा नाश
करणारा, गभह या करणारा, खोटे आरोप करणारा,
पर ीवर भाळणारा, अशा सवाची पापे न तपणे
नाहीशी होतात. खोट सा दे णारे , खोटा तराजू
वापरणारे, खोट वजने वापरणारे , लबाडीने वेदा ययन
करनारा, लबाडीने ग णत करणारा योतोषी, लबाडीने
खोट च क सा करणारा वै, हे सवजण खोट सा
दे
णाया इतके च दोषी असतात आ ण ते नरकात
जातात. राजा, परंतुया लोकां ना जर अपरा
एकादशीचेत के लेतर यां ची या या पापातू न
मुता होते .
जो य आपला ा धम सोडू न युातून पळ
काढतो, तो आप या धमातू न होऊन घोर नरकात
पडतो. परंतुयाने जर अपरा एकादशी केली तर तो
या पापातू
न मु होऊन वगाला जातो. जो श य
गुकडू न व ा मळव यावर याची नदा करतो
याला महापातक लागते . आ ण याला दा ण
नरकवास ा त होतो. परं तुयानेअपरा एकादशीचे
त केयास या माणसाला स ती लाभते . तीन
कार या पु कर तीथात का तक मासात नान
केयाने जे पुय मळते , ते
च पुय ही एकादशी
केयामु ळेमळते .
तसेच माघ मासात मकर संातीला याग ेात
नान केयाचेपु य, काशी ेात शवरा ीचा
उपवास केयाचे पुय, सव सु
वण दान द यामु ळे
मळणारे पु य, अशी सव गु ह, सह राशीत आला
असता गोदावरीत नान केयाचे पुय, कु
ंभ
संातीला ब केारला दशन घे त याचे पु य,
ब नारायणाची या ा केयाचे व ते
थील तीथसे वनाचे
पुय, अशी सव पु येया एकाच अपरा एकादशीचे
 त केयाने
मळत असतात.
कु ेात सू य हणा या वेळ नान केयानेमळणारे
पुय ह ी, घोडा, सोने
दान द यानेमळणारे
पु य;
य ाम येआपले सव सु
वण दान द यामु
ळेपुय,
अशी सव पु येया अपरा एकादशी या ताने
मळतात.
अध सूत गाईचे दान दे
ऊन कवा सु
वणदान दे
ऊन
कवा पृवी दान दे
ऊन जे पु
य मळते ते
च पुय या
एकादशी या तामु ळेमळते.
अपरा एकादशीचे हेत हणजे पाप पी वृाचा छे
द
करणारी कुहाड आहे. पाप पी इं
धन जाळणारा,
रानातला वणवा आहे. कवा पाप पी अंधकार
नाहीसा करणारा सू
य आहे कवा पाप प हरीण
खाऊन टाकणारा सह आहे .
‘राजा, याला पापाची भीती वाटत असे
ल, याने
ही
एकादशी करावी. जे लोक एकादशी त करीत नाहीत,
ते पा यावर या बु
डबु ा माणेनरथक ज माला
येतात, कवा लाकडा या बा ली माणे केवळ
मरणासाठ च ज मले
ले
असतात.
अपरा एकादशीचेउपोषण क न जो मनु य व म
दे
वाची पू
जा करतो. तो सव पापातू
न मु होऊन
व णु
लोकाला जातो.
धमराजा, ही कथा लोकां या क याणाकरता मी तु
ला
सां
गतली आहे . ही कथा वाचली कवा ऐकली तरीही
सव पापातून मुता होते .
॥ ांडपु
राणातील अपरा एकादशीचे
माहा य सं
पण
ू
झाले
॥
॥ ीकृणापणम तु
॥
----------------
नजला एकादशी कथा

भीमसे
नाने
वचारले
,
पतामह ासा, तु
‘हे ही महाबु वं
त आहात. मी
काय हणतो ते
ऐका.
यु
ध र, कु
ं
ती, ौपद , अजु
न, नकु
ल, सहदे
व हे
सवजण एकादशीला
कधीही भोजन करीत नाहीत. ते
मला हणतात क ,
वृ
‘हेकोदरा, तू
ही एकादशीला जे
वू
नकोस.’ आजोबा,
मी यां
ना हणतो
क , मला भू
क सहन होत नाही. ‘मी दाने
दे
ईन,
के
शवाची वधीपूवक पूजा
करीन. पण उपवास केया शवाय एकादशी ताचे
फळ कसे लाभे
ल ते
सां
गावे
.’
भीमसेनाचे
हेबोलणे
ऐकून ास हणाले ,’भीमसेना,
तु
ला नरक अ न वाटत असे
ल, व वगाची इ छा
असेल तर शुल आ ण व प ातील एकादशां या
दवशी तूभोजन क नकोस.’
भीमसेन हणाला,’आजोबा, तु
ही तर महाबु वं
त
आहात. मी तुहालाखरे
सां
गतो क मला एकभु
राहणे
ही श य नाही.
मग मा याकडू
न उपवास कसा काय होणार?
मा या पोटात वृक नावाचा अ नी ने
हमी व लत
असतो. मी खूप अ खातो ते हा तो थोडा वे
ळ शमतो.
मला वषातून एकच उपवास कसातरी करता ये ईल.
तेहा मला न क क न सां गा क मी हा एकच
उपवास कोणता करावा. या एकाच उपवासाने मला
सव एकादश या उपवासाचे फळ मळे ल असा
उपवास सांगा.’
ास हणाले ,’भीमा, तू
मनुयाने
व्
पाळायचे नयम
ऐकले आहे स.वै दक धम काय आहे, हे
ही तूऐकले
आहे स. पण हे राज ेा, हे
धम क लयुगात आचरणे
श य नाही. थो ा उपायात, थो ा खचात, व
अगद कमी माने महाफल देणारे
सव पु राणां
चे
सार
मी तु
ला सां
गतो . ऐक.
शुल व कृण या दो ही एकादशां
ना भोजन क नये .
जो एकादशीला उपवास करतो, तो कधीही नरकाला
जात नाही.’
ासां
चे
हेबोलणेऐकून भीमसेन खू
प घाबरला.
आ ण पपळा या पानासारखा थरथर कापूलागला.
तो हणाला, ‘आजोबा, मी उपवास कर यास समथ
नाही. हणू न पु
कळ फळ दे णारे
एकच एकादशी त
मला सांगा.’
ास हणाले, ‘ येमासातील शुल प ातील सू य
वृ
षभ कवा मथु न राशीत असताना जी एकादशी येत,े
तचा उपवास पाणीही न पता य नपू वक करावा.
नान आ ण आचमन या कामापु रताच पा याचा
उपयोग करावा. तसे न केयास तभं ग होईल. हेत
करणायानेएकादशी या सू य दयापासू
न ादशी या
सू
य दयापयत पाणी व य करावे . यानेहा नयम
पाळला तर याला य न केया शवाय बारा एकादशा
केयाचेफळ मळते .
ादशी या दवशी सकाळ व छ नान करावे,
ा णाला वधीपूवक जलदान कवा सु
वणदान ावे
.
नं
तर आव यक कृये क न आ ण इंये व मन
ता यात ठे
वू
न ा णां
सह भोजन करावे
.
भीमसे
ना, अशा कारेत केयामु
ळेकोणते
पुय
मळतेते ऐक :
सव वषात या एकादशा ये तात या सव एकादशाचे
फल ही एकादशी केयामु ळेमळते , यात संशय नाही.
कारण तसे मला शंखच गदाधारी के शवाने च
सांगतले आहे . हे
वृकोदरा, सव तीथाचे जे पुय, सव
दानां
चेजे पुय तेया एकादशीने च मळते . सव
वषातील शुल व व प ातील या धनधा य दे णाया
पु यकारक, पुव आरो य वगै रे फळे दे
णाया अशा
सव एकादशां चे उपोषण केयाचे एक फळ या एकच
एकादशी या उपवासाने मळते . हेनर ा ा भीमा, मी
तु
ला हे अगद स य सां गत आहे . या एकादशीचे
उपोषण करणायाला याचे अंतःकाळ मो ा शरीराचे
अ ाळ- व ाळ, काळे , पगट दं ड व पाश धारण
करणारे भयंकर यम ीस पडत नाहीत. हे नर ा ा,
या या उलट या या अं तःकाळ पीतां बर धारण
करणारे , सौ य, शं
खच धारण करणारे व मनोवेगाने
जाणारेव णुत ये तात आ ण याला व णु लोकाला
घे
ऊन जातात. हणू न सव य न क न या
एकादशीचेत पाणी न पता करावे व गाईचे दान
करावे. हणजे मनुय सव पापां तनूमु होतो.’
भीमाने
ही या दवसापासू
न या क याणकारक
एकादशीचेत के लेहणून तेहापासू
न ही
नजला एकादशी ‘पां डव एकादशी ‘ कवा ’भीमसे
नी
एकादशी ‘ या नावाने
सव लोकात स झाली.
हेपृ वी या राजा, भीमसेनानेयावे ळ नजला
एकादशीचेत सु के ले, यावेळ तो भु
केनेव
तहानेने ाकु ळ झाला. याने दवसाचेदोन हर
कसे तरी काढलेतसया हरी भीमाला उपोषण व
तहान सहन होईना ते हा तो गंगत
ेजाऊन पु कळ वे ळ
पडून रा हला. नं
तर याने खूप वे
ळ नान केले . ते
हा
याला थोडीशी षारी वाटली. उपवासाची रा याने
फार क ात काढली या माणेयाने ासाने
सांगत या माणेत पाळले . या नजला
एकादशी या भीमाने केले या नानाचेमरण हणू न
दवसा या तसया हरी पु हा एकदा नान करावे हे
राजा तूही सव पापाचे शमन हावेहणू न हा उपवास
य नपूवक कर. आ ण भगवं ताची आराधना कर.
एकादशी या दवशी सकाळ शु होऊन
पु
ढ ल माणेसंक प करावा.’ हे
दे
वश
ेा. आज ह र दन
आहेहणू न मी पाणीही ाशन न करता उपोषण
करीन व सया दवशी पारणे करीन.’ असा सं क प
क न सव पापां या नाशासाठ इंयां चेसंयमन
क न ायु अं तःकरणाने उपवास करावा.
यां
चेकवा पुषां चेपाप मे कवा मं दार
पवताएवढेजरी मोठे असले तरी या एकादशी या
भावाने
भ म होऊन जाते . हे
राजा, याला धे नूदान
कर याचेसाम य नसे ल याने घटात सु वण घालून
आ ण तो व ाने गुड
ंाळून दान ावा.
या एकादशील पाणी न प याचा जो नयम करतो तो
मोठाच पुयवान होतो. कारण याला उपवासा या
येक हराग णक चार कोट तोळे सोनेद याचे
पु य मळते. जो मनु य या एकादशी या दवशी नान
क न दान, जप, होम वगैरेकम करतो याचे पुय
कधीही न होत नाही, असेीकृणाने च सांगतले
आहे . नजला एकादशीचे उपोषण भ ने के
ले असता
वैणवपद ा त होते . मग इतर ने
म, नयम हवे तच
कशाला? उपोषण क न जो मनु य या एकादशी या
दवशी सोने, अ व व दान दे तो, याला याचेफळ
अ य मळते . या एकादशी या दवशी जो अ जे
वतो
तो जणू पापच भ ण करतो व याला शे वट गती
मळते. जेएकादशीला उपवास क न ादशीला दाने
दे
तात, तेअंती मो मळवतात.
घातक , म पान करणारे , चोर, गुचा े ष
करणारे, न य खोटे बोलणारे असे सव पातक या
नजला एकादशीचेत करतील तर ते सव पापातून
मु होतील. नजला एकादशी या दवशी इंय-
न हक न ायु अं तःकरणाने ी-पुषां नी
आणखी काय करावे तेमी सां
गतो, ऐक. या दवशी
जलाषयी नारायणाची पू जा करावी आ ण धे नूदान
ावी. कवा याऐवजी तु पाचे दान ावे. मो ा
द णा दे ऊन व म ा दे ऊन ा ण सं तुकरावे . हे
धम ेा राजा, ा ण सं तुझालेहणजेयामु ळे
मो दे णारा नारायण सं
तुहोतोच.
जो हेनजला एकादशीचेत करीत नाही, तो
आ म ोही असतो. तो पापी, राचारी व असतो,
यात सं
शय नाही.
जेशां
त, दानपर लोक जागरण क न हे उपोषण
करतात, व या दवशी वासुदे
वाची पू
जा करतात ते
आप या शं भर पू
वजां
सह व णु लोकाला जातात.
या एकादशीचे पारणेकरतना अ , पाणी, श या उ म
आसन, कमं डलूव छ ही दानेावीत. जो मनु य
पार या या दवशी स पा ा णाला जोडा दान दे तो,
तो न तपणे सु
वणाचे वमानात बसून वगाला
जातो. जेकोणी या एकादशीची कथा सां
गतात कवा
भ भावाने ऐकतात तेसव वगलोकाला जातात,
या वषयी शं
का नाही. कु ेाम ये सू
य हणात
ा वधी केयाने जेपुय मळते, ते
च पु य हे
माहा य ऐक याने मळते.
॥ ीभारतातील व प पु
राणातील नजला
एकादशीचेमाहा य सं
पण
ूझाले ॥
॥ ीकृणापणम तु
॥
----------------------
वचारोग नवारणाथ एकादशी त : ‘यो गनी
एकादशी’ : येव. एकादशी
येव. एकादशी दवशी ातः नानाद न यकम
आच न
‘मम सकल पाप यपूवक कुा दरोग नवृकामनया
यो ग ये
कादशी तमहं
क र ये
।’
असा सं
क प सोडून पु ड
ंरीका भगवंताचे( व णू
च)े
पू
जन करावे
. या या चरणोदकानेसवागावर माजन
करावे
आ ण उपवास क न रा ी जागरण करावे ,
हणजेकुाद सव रोगांपासू
न मु होतो.

कथा –
यु
ध राने वचारले
, ‘हेमधु
सद
ूना, जेव प ातील
एकादशीचेनाव काय? आ ण तचे माहा य काय? हे
मला कृ
पा क न सांग.’
ीकृण हणाले , ‘राजा, सव पापां
चा य करणारे
,
ऐ य व मो दे णारे व सव तां त उ म असणारेत
तु
ला सां
गतो. हे
नृप ेा, जेव प ातील ही
‘यो गनी’ नावाची एकादशी महापातकाचा नाश
करणारी आहे . ही सनातन एकादशी सं
सार पी
सागरात बु डणायाना नौकेमाणे वाटते
. हे
नराधीषा,
ही यो गनी एकादशी ै लो यात सारभू
त आहे. या
एकादशीची पाप हरण करणारी ाचीन कथा मी तु ला
सांगतो.
अलका नगरीचा राजा कु बेर शवपूजक होता.
या याकडे पू
जकेरता फु ले आण यासाठ हे ममाली
नावाचा माळ होता. या मा याला वशाला ी
नावाची प नी होती. ती फार सु
द
ंर होती. हे
ममाली
त या कामपाशत सापडू न त यावर फार म ेकरीत
होता.
तो एकदा ने हमी माणेशवपू जसेाठ फु लेआणायला
गे
ला होता. याने न या माणे मानस-सरोवरातून फुले
आणली, पण प नीचे मुख पा न तो मोहीत झाला व
फुलेकुबेरा या घरी न पोचवता प नी म
ेात गुत
ंनू
घरीच रा हला.
इकडे
कुबे
र दे
वालयात बसू
न पू
जा करीत होता.
मा या ह काल होईपयत तो फु
लां
ची वाट पाहत बसू
न
रा हला. हे
ममाली आप या घरी आप या य ेसीसह
डा करीत रा हला.
य राजा कु बेर फु
लेमळ यास उशीर झा यामु ळे
रागावला. तो आप या तांना हणाला, ‘य ांनो, तो
राधम हेममाली अजून का ये
त नाही. याचा तपास
करा पा .’
कु बे
र पुहा पु
हा असेहणाला ते हा य हणाले ,
‘राजा, तो ीलंपट या या घरी वतः या प नीसह
डा करीत आहे .’
हेऐकताच कु बे
र ोधाने जणूभ न गे ला. याने
ता काळ हेममालीला बोलावू
न आणले . फु
ले
पोचवायला उशीर झाला हेजाणून हेममाली घाबरला.
या या नेात भय दसू लागले
. तो कुबे
रासमोर ये
ऊन
नम कार क न उभा रा हला.
याला पाहताच कु
बे
राला ोध आला व याचे ने
संतापानेलाल झाले
. तो रागाने
ओठ चावून हणाला,
‘अरेपा या, ा, राचाया तू दे
वाची अवहे
लना
केलीस हणू न तु
झा व तुया प नीचा वयोग होईल. तू
े
तकुी (पां
ढया कोडाचा) होशील व ये
थन
ू
होऊन वाईट जागी जाऊन पडशील !’
कुबे
राचा हा शाप ऐकताच हे ममाली या अंगात कोड
भरले. आ ण तो थान होऊन अर यात पडला.
याला चं ड ःख झाले . या भीषण वनात याला
अ पाणी मळे ना. याला दवसा चैन पडे ना व रा ी
झोप येईना. याला कोड अस याने सावलीत थं डी
वाजेव उ हात तर फार पीडा होत असे . पण याने
केले या शवपू जे या भावामु ळेयाची मृ ती मा
कायम रा हली.
तो पातकांनी ा त झाला होता तरी पू
वकमाचेमरण
करीत भटकत रा हला. फरता फरता तो हमालय
पवतावर आला. तेथेयाला ेमु नी तपो नधी
माकडे यां
चेदशन झाले
. या माकडे याला दे
वाचे
सात दवस हणजे सात क पे आयु य आहे.
तो पापी हे
ममाली माकडे
या या आ मात गे ला. तो
आ म दे
वा या सभे
सारखाच होता. यानेया
ऋषी या चरणां
ना नच वं
दन के
ले
.
माकडेय ऋषीनेया कु ाला पा हले. जवळ
बोलावू
न ऋषीनेयाला वचारले , तु
, ‘अरे ला असे
कु
कशामुळेझाले
? तु
झी अशी नदा पद थती कशी
झाली?’
यावर हे
ममाली हणाली, ‘मी य राजा कु बे
राचा
हे
ममाली नावाचा सेवक आहे . हेमुनी, मी कु
बेराला
रोज शवपू जेया वे
ळ मानस-सरोवरातू न फुलेआणू न
दे
त असे . एकेदवशी मी कामास होऊन
ीसौ यात रम यामुळेफु लेायला मला उशीर
झाला. ऋषी ेा, यामु ळे कुबेर रागावला व याने
मला शाप दला. या शापामु ळेच माझा व प नीचा
वयोग झाला. माझे शरीर कुाने भरले . आ ण मी
अर यात जाऊन पडलो. आता पू व पु यामुळेमी
तुम याजवळ ये ऊन पोचलो आहे . साधु पुषांया
अंतःकरणाचा कल ने हमीच परोपकार कर याकडे
असतो, हे तुही जाणताच. हणू न हेमु नी ेा, मला
अपराधाची श ा क न या ःखातू न सोडवा.’
माकडेय ऋषी हणाला, ‘तू
मा यासमोर स य
बोललास व अपराध लपवला नाहीस हणू न मी तु
ला
क याणकारक ताचा उपदे श करतो. जेव
प ातील यो गनी एकादशीचेत तूकर. या ता या
पुयामु
ळेतुझेकु न तपणे जाईल.’
मु
नीचेहे
बोलणे ऐकू
न हे
ममालीला फार आनंद झाला.
यानेज मनीवर आडवे होऊन मु
नीला दं
डवत घातला.
मु
नीनेयाला उठवले
.
माकडेया या उपदे
शा माणेयाने यो गनी एकादशीचे
त के
ले. या ता या भावानेयाचे कु गेलेव
दे
वांमाणेतो द दे हाचा झाला. याचा व प नीचा
सं
योग झाला आ ण याला उ म सौ य ा त झाले .
नृ
प ेा, यो गनी एकादशीचेत हे असे आहे .
अ ठ्या शी हजार ा णां ना भोजन घात यानेजे
फळ मळते , ते
च फळ यो गनी एकादशीचेत
केयाने मळते . ही एकादशी महापापाचेालन करते
व महापुयाचे फल मळवू न दे
तेहेमाहा य
वाच यानेकवा ऐक याने हजार गाय चेदान द याचे
पु
य लाभते
.
॥या माणे वैवत पु राणातील यो गनी एकादशीचे
माहा य सं
पण
ूझाले||
--------------------
शयनी एकादशी पौरा णक कथा

मां
धाता नामक एका च वत स ाटाची
ां
डपु
राणातील कथा या सं दभात सां गतली जाते .
नारदाने वचारले
, ' प या दे
वा, आषाढा या शुल
प ातील एकादशीचे नाव काय आहे ? व तचे
माहा य काय ते मला सां गा कारण मला व णू ची
आराधना करायची आहे ?' दे
व हणाले , क लयुग
आवडणाया मु न ेा, तू चांगलेवचारले स. तू
खरोखरच वै णव आहे स. ै लो याम ये
एकादशीसारखेसरे प व त नाही. हेत
पु यकारक असू न ते पापां चा नाश करते , व सव इ छा
पू
ण करते . या माणसां नी ज माला ये ऊन हेत के ले
नाही, यां
ना खरोखरच नरकाची इ छा आहे असे
समजावे . आषाढ म ह यातील शुल एकादशी प ा
कवा शयनी या नावाने स आहे . षके शा या
ीतीकरता या एकादशीचे उ म त ज र करावे .
आता मी तु ला या एकादशीची पु राणातील कथा
सांगतो. ही कथा ऐक याने ही महापापाचा नाश होतो.
पूव सूयवं शाम ये मांधाता नावाचा राजा होता. तो
च वत , स य त व तापी होता. तो आप या
जेचेपालन धमाने व वतः या औरसपुा माणे
करीत असे . या या रा यात कधीही काळ पडत
नसे व कोणालाही कस याच ाधी न ह या. या
राजा या कोषागारात अ यायाने मळवले ले धन
थोडेसुा न हते . तो अशा कारे रा य करीत
असताना पु कळ वष लोटली. एकदा राजा या
पूवज मा या पापामु ळेया या रा यात तीन वष
पाऊस पडला नाही. यामु ळे काळ पडू न सव
जाजन ासले . व भुकेनेआत झाले . रा यात धा य
नस यामु ळे दे
वय , पतृ य , अ नहो े व वेदा ययन
आ द वहार बं द पडले . ते हा सव जाजन
राजाकडे आले आ ण हणाले , 'राजा, जे ला हताचे
ठरेल असे आमचे बोलणे ऐक. पु राणाम ये पं डतांनी
पा याला 'नारा' असेहटले आहे . ते
थे पा यातच
राह याचे भगवं तां
चे घर-आयन-आहेहणू न तर
भगवं तां
ना नारायण असेहणतात. नारायण सवा या
दयात राहतो. हा भगवान व णू पज य पच आहे .
पज याची वृी तोच करतो. यातू नच अ नमाण
होतेव अ ातू नच जा नमाण होते . 'हेराजा, असा
हा पज य नसे ल तर जे चा नाश होतो. ते हा नृप ेा,
यामु ळेपाऊस पडे ल व आमचा योग म ेचाले ल असे
काहीतरी कर.' राजा हणाला, ' जाजनां नो, तुही
सांगतले त तेअगद खरे आहे . अ हे व पच
आहे . सव चराचर जग अ ामु ळे च थर आहे . सव
भूतमा - ा णमा अ ातू नच नमाण होतात. जगाचे
जीवन अ ावरच चालते . पु
राणात व लोकां या त डून
मी असे ऐकले आहे क , राजां या अनाचारामु ळे
जाजनांचेःख भोगावे लागते . मी सू म बु ने
वचार करीत आहे . मी काही पाप केयाचे मला
आढळले नाही. तरीही जाजनां चे हत हावेहणू न
मी सव य न करीन.' राजाने असा वचार के ला
आ ण वधा याला नम कार क न व बरोबर मोठे
सै य घे ऊन तो गहन वनात गे ला. तेथेतप करणा या
ेमु न या आ मां ना याने भेट द या. यावे ळ
याला देवाचा मानसपुअसले ला अंगर ऋषी
दसला. या या ते जाने दाही दशा उजळ या हो या.
तो जणूसरा दे
वच आहे क काय, असे वाटत
होते. या ऋषीला पा न मां धाता राजाला आनं द
झाला व तो रथातू न उत न या यापु ढेउभा रा हला.
या ऋषीने राजाला आशीवाद दे ऊन याचे अ भनं दन
केले व रा यातील राजा, धान, म , भां डार, दे
श,
क ले व से ना या रा या या सात अं गां
वषयी कु शल
वचारले . राजानेवतःचे कुशल नवे दन क न ऋषीचे
कुशल वचारले . नंतर ऋषीने राजाला इकडे वनात
ये याचे कारण वचारले . मुनीला तेकारण सां गताना
राजा हणाला, 'मु न ेा, मी वधमा माणे पृ वीचे
पालन करीत होतो. तरीही मा या रा यात अनावृी
का हावी, याचे कारण मला समजत नाही. माझा
संशय नाहीसा हावा हणू न मी आप याशी आलो
आहे . तरी जाजनां चा योग म ेचाले ल व यांचे
समाधान होईल असा उपाय सु चवावा. अं गरा ऋषी
हणाला, हे राजा, तू आषाढ शुल प ातील प ा
नावा या एकादशीचेत कर. या ता या भावाने
तु या रा यात न तपणे उ म वृी होईल. ही
एकादशी सव स दे णारी आहे व सव उप वां चा
नाश करणारी आहे . राजा, तू
आप या प रवारासह व
जाजनां सह या एकादशीचेत कर.' मु नीचे
हेहणणे
ऐकू न राजा घरी परतला. आषाढ म हना आ यावर
याने प ा ( हणजे च शयनी) एकादशीचेत के ले.
ा ण, वै य, शूया चारी वणा या जाजनां नीही हे
त के ले. राजा, या सवानी असेत करताच मे घां
नी
वषा सु के ली. सव पृ वी जलाने भ न गे ली. व
थो ा दवसातच शे ते पकांनी शोभू लागली.
षकेशा या सादाने सव लोकां ना सौ य लाभले .
याक रता प ा एकादशीचे हे
उ म त अव य करावे .
हेत ऐ य व मु दे णारेव सवाना सुखदायक आहे .
या एकादशीचे माहा य वाच याने कवा ऐक याने
मनु य सव पापातू न मु होतो. या माणे
ां
डपुराणातील प ा एकादशीचे माहा य सं पण
ू
झाले
.
---------------------
का मका एकादशी

एका गावाम ये एक वीर ा ीत रहात होता. एका

दे
वाशी काही कारणामु ळेयाचे एका ा नासोबत
भां
डण झाले आ ण याम येया ा णाचा मृ यू
झाला. आप या हातू न मे
ले या या ा णाचा
अंय वधी कर याची इ छा या याने के ली.
परं
तुइतर ा णां नी याला परवानगी दली नाही.
ा णांनी याला, तू ह ये चा दोषी आहेस असे
सांगतले. प हलेतूया पापाचेाय त घे आण
पापातू
न मु झा यानं तर आ ही तुया घरी भोजन
क .
यावर या याने
या पापातू
न मु हो याचा उपाय
वचारला? तेहा ा णांनी सां
गतलेक , आषाढ
मासातील कृण प ातील एकादशीला भ भावाने
ी व णू
ं
चे
पू
जन आ ण त क न ा णां ना अ दान,
द णा देऊन आशीवाद ा त केयानं तर तु
ला या
पापातू
न मु मळे ल. ा णांनी सां
गत या माणे
यानेएकादशीचेत के ले
. या दवशी रा ी
भगवान व णू ने याला दशन दे ऊन, तु
ला
ह ये
मधून मु मळाली आहे असे सां
गतले .
अशा कारे का मका एकादशीचेत केयामु ळे
याला पापातू
न मु मळाली.
--------------------
पुदा एकादशी

महाराज यु ध र यां
नी वचारले परमेरा! आपण
,'हे
एकादशीचे महा य सां
गन
ूआम यावर मोठ कृ पा
केली आहे . आता आ ही आप याला वनं ती करतो
क , पौष शुल एकादशीचेत कशासाठ के ले
जाते,
याचा वधी काय व तात कोण या दे वाची पू
जा
केली जाते.'
भ व सल परमेर ीकृण हणाले राजन! या
, 'हे
एकादशीचे
नाव पुदा एकादशी होय. या दनी व णू
नारायणाची पू
जा केली जाते
. या सं
पण
ूसं सारात
पुदा एकादशी या तापेा ेअसे एकही त
नाही. ता या पुयानेमानव तप वी, व ान व
धनवान होतो. यासं
दभात एक कथा सां गतो ती
ल पू वक ऐका.'
भ ावती नावा या नगरीत सुकेतु
मान नामक राजा
रा य करत असे . याला सं
तान न हते
. या या प नीचे
नाव शैा होते. ती नपुक अस याने ने
हमी :खी
असायची. राजाकडे धन-सं
प ी, ह ी, घोडे
, मंी-
संी सगळे होते, मा राजाला कुठ याच गो ीत
समाधान मळत न हते .
मी मेयानंतर मला कोण पडदान करे ल, याच
वचारात राजा असायचा. मुलगा नस याचे आपण
पुवज व देवाचेऋण कसे चु
कवू या वचारांनी
राजा या मनात घर केलेहोते. या घरात कुलद पक
नसेल या घरात नेहमी अंधार असतो, अशी राजाची
समजू त झाली होती. कु
लद पकासाठ काही ना काही
य न केलेपा हजेअसे,राजाला सारखे वाटायचे
.
 या नेपुमुख पा हले आहे , तो ध य आहे
.
अशा ला पृवीलोकात यश व परलोकात शां ती
लाभत असते . पु
वज मा या पु याईने ला पु,
धन ा ती होत असते. राजा अशा वचारात रा ंदवस
गर्कअसायचा.
एकदा राजाने आ मदहन कर याचा न य के ला.
मा , आ मह या करणे हे
सग यात मोठे पाप
अस यानेयाने नणय र के ला. एकेदवशी राजा
घो ावर बसू न जं
गलात नघू न गेला व तेथील झाडा-
फुलाना याहाळू लागला. जंगलात यावे ळ मोर, वाघ,
सह, माकड, साप आद मुसं चार करत होते .ह ी
या या प लासह फरत होता. राजाला जं गलात
येऊन बराच कालावाधी होऊन दे खील घरी परत
जा याचे नाव घे
त न हता. जंगलातील य पा न तो
वचार करत होता- 'मी आजपयत य के ले
, ा हण
दे
वताला भोजन क न तृ त केले तरी ही मा या
वा ाला :खच का आले असावे ?'
वचारात म न असले
या राजाला पा याची तहान
लागली. राजा इकडे- तकडे पा याचा शोध घेऊ
लागला. थो ाच अं तरावर राजाला एक एक सरोवर
दसले . या सरोवरात सुद
ंर कमळ उमलले होते
. हं
स
व मगर वहार करत होते . सरोवरा या च बाजुन
ंी
ऋष चा आ म होता. याच वे ळ राजाचा उजवा
डोळा फडफडायला लागला. राजाला शु भशकु न ात
होणार अस याची जाणीव झा याने तो घो ाव न
उत न ऋषीमु न ना नतम तक होऊन यां यासमोर
वराजमान झाला.
राजा पहातच एका ऋषीचेहटले राजन! आ ही
- 'हे
आप यावर अ यं त स झालो आहोत. आप या
मनात असे ल ते वर मागा.'हे
एकताच राजा यांना
वचारले, 'महाराज आपण कोण आहात, ये थे ये याचे
योजन काय?'
राजा या ाला उ र दे
ताना ऋषीने सांगतले
, हे
राजन! आज संतान दे
णारी पुदा एकादशी आहे .
आ ही व देव असू न आ ही या सरोवरात नान
कर यास आले आहे त.
हेऐकून राजानेहटले वता मला सं
,'ऋषीदे तान नाही,
मा यावर कृपा करा, मला पु ा तीचे
वरदान ा.'
ऋषीमु
नी हणाले राजन! आज पुदा एकादशी
-'हे
आहे
. हेत आपण अव य करावे . परमेर कृ
पे
ने
आप या घरात लवकरच पाळणा हलेल.
ऋषीमु न चेवा य ऐकू न राजानेया दवशी
एकादशीचे त के लेव ादशीला या ताचे
उ ापन के ले. ऋषीमुन ना दं
डवत क न राजा
महलात परतला. काही दवसातच राणीला दवस गे ले
.
नऊ म ह यानं तर राजा या घरी मु
लाने
ज म घे
तला.
राजाला कुलद पक मळाला. राजाचा पुअ यं त
शूरवीर,यश वी व जापालक होता.
ता पय हेच क , पु ा तीसाठ पुदा एकादशीचेत
केलेपा हजे. जो या ताचेमाहा याचेपठण
कवा वण करतो याला मृ यु
प ात वगात जागा
मळते .
--------------------
इं
दरा एकादशी
 ाचीन काळ स ययु गात म ह मतीपु रीचा इंसे
न
नावाचा तापी राजा धमाचरणानेजे चेपालन करत
होता. इंसेन राजा पु, पुी, नातवंडे
, धन, सं
प ीने
संप आ ण भगवान व णू चा परम भ होता. एके
दवशी राजा राजदरबारात नवां त बसला असताना
अचानक दे वष नारद आकाश मागाने ते
थेआले.
यां
ना पाहताच राजाने उठू
न यां चेवागत के ले
आण
यथासां ग पू
जा केली.
यानं
तर इंसे
न राजाने
दे
वष ला आगमनाचे
कारण
वचारले
...
तेहा नारदमु
नी हणाले क , हे राजन माझेबोलणे
तु
ला च कत करणारे आहे . एकदा मी लोकातून
यमलोकात गे लो होतो. तेथेयमदे वाने
माझी
भ भावाने पूजा केली. यावे ळ यमराजा या सभे त
मी तु
म या व डलांना पा हले . तेएकादशी तभं गा या
दोषामु
ळे ते
थेआले होते. राजन, यां नी तु
म यासाठ
एक नरोप दला आहे . यां नी सांगतले आहे क , पू
ण
ज मात एकादशी ताम ये काही कारणा तव व न
आ यामुळे मी यमलोकात आलो आहे . यामु
ळेमु
ला,
मा या न म ानेतूइं
दरा एकादशीचेत केयास
मला वग ा ती होऊ शकते .
नारदमुन चेहणणे ऐक यानंतर राजाने
कुटु
ं
बीयां
स हत हेत के ले
. ता या पु य भावाने
राजाचेवडील ग डावर बसू न वै
कुंठात गे
ले
. यानं
तर
राजा इंसेनही एकादशी या त भावाने न कंटक
रा य चालवून शेवट मु
लाला सहासनावर बसवू न
वगलोकात गे ला.
----------------------
पाशां
कु
शा एकादशी

ह पं चां
गानु
सार अ न मासातील शुल प ातील
एकादशीला पाशांकु
शा एकादशी हणतात.या
एकादशी या दवशी मनोवांछत फळ ा तीसाठ
भगवान व णू ची पू
जा केली जाते.धम थंानु
सार सव
पापां
चा नाश करणारी, वग व मो दान करणारी
आ ण आरो य,सु
द
ंर ी,धन व म देणारी ही
एकादशी आहे
.ये
थ जाणू
न या या ताचा वधी...
या ताचे पालन दशमी पासूनच करावे.दशमी तथीला
सात धा य हणजे ग ,उडीद,मु
ग,हरभरे,जवस,तांळ
आ ण मसू र या डाळ चेसे
वन क नये ,कारण या
सातही धा याची एकादशी या दवशी पू जा के
ली
जाते
.जेवढेश य असे ल ते
वढे दशमी आ ण
एकादशी या दवशी कमीत कमी बोलावे .दशमी
तथीला जे वणात ताम सक व तूच
ंे से
वन क नये
आ ण पू ण चयचे पालन करावे.
एकादशी तथीला सकाळ उठू न नं केयानंतर सं
क प
करावा.संक प आप या श नु सार यावा, हणजे
दवसातू न एकदाच फलाहार कवा आहार न
घे याचा.सं
क प केयानं तर चौरं
गावर कवा पाटावर
ी व णूया मू
त ची कवा तमे ची थापन क न
पू
जा करावी. त करणा या ने व णू
सह नामाचे पाठ करावे
त.या ताचे समापन
एकादशीला होत नाही तर ादशीला सकाळ
ा णाला अ दान आ ण द णा द यां नतर हेत
समा त होते
.
ाचीन काळ व य पवतावर ोधन नावाचा एक
शकारी राहत होता. तो खू प ू र होता. याचे संपणू
आयु य पाप कमात गे ले. जेहा याचा अं त जवळ
आला ते हा तो मृयु या भीतीनेमहष अं गरा या
आ मात पोहचला. अं गरा ऋषीला याने सांगतले
क , ऋ षवर 'मी आयु यभर पाप कम के ले आहे त,
कृ पा क न मला एखादा असा उपाय सां गा यामु ळे
मा या पापां चा अंत होईल आ ण मला मो मळे ल.'
या या बोल यावर व ास ठे वू
न अं गरा ऋष नी
याला पाशां कुशा एकादशीचेत सां गतले . महष
अं गरानेसां गतले या वधीनु सार या शका याने
एकादशाचेत के लेआ ण सव पापातू न मु झाला.
-------------------
रमा एकादशी

आ न कृण एकादशी ही द पो सवाचा प हला

दवस. याने
नावच रामा एकादशी. रमा श दाचा अथ
आहे ल मी. दे
व-दानवां
या समुमं थनातून 14 र ने
लाभली. यातील प हलेच नाव आहे ल मी. (आ ण
14वेर न अमृत) त या नावे
एकादशी हणू न ही रमा
एकादशी. द पल मी या पू
जा ाथने नच
ेद पावली
स ताहाचा शु
भारं
भ होतो. ात: काळ द प योती
उजळू न द पल मीची ाथना क न श ु वा या
नाशा या ाथनेनेदवाळ चा ीगणे शा करायचा.
----------------
बो धनी एकादशी

का तक शु एकादशी ही एकादशी मोठ एकादशी

हणून दे
खील ओळखली जाते . चातु
मासाचा आरंभ
आषाढ शुल 11 ला होतो व का तक शुल 11
हणजे च का तक एकादशीला चातु मास सं
पतो.
आषाढ एकादशी या दवशी हणजे आषाढ शुल
एकादशीला, शेषशायी भगवान ी व णू झोपी
जातात हणू नच आषाढ एकादशीला "शयनी
एकादशी" असे दे
खील हणतात. आषाढ एकादशी ते
का तक एकादशी पयत झोपले
ले
च असतात अशी
समजूत आहे
.
शा ांमाणे एकादशी त केयाने व या दवशी कथा
वण केयानेवगाची ा ती होते
. या दवशी
पं
ढरपू
र या पां
डु
रं
गाचे
दशन करावे
.
ीरसागरात शयन करत असलेलेी व णू ं
ना उठवू
न
मं
गळ काय आरं भ कर याची ाथना के
ली जाते.
मंदर आ ण घराम येउसां
चेमं
डप तयार क न
स यनारायणाची पू
जा के
ली जाते
आ ण यांना बोर,
आव यासह इतर मोसमी फळां चा नै
वेदाखवला
जातो.
मं
डपात शा ल ाम आ ण तु
ळशीचा ववाह सोहळा
आयो जत के ला जातो.
मं
डपाची द णा घालू
न अ ववा हत लोकां
या
ववाहासाठ ाथना के
ली जाते
.
या एकादशीला शा ल ाम, तु
ळस आ ण शं
ख यां
चे
पू
जन केयाने पुय ा त होतं.
एकादशीला दवे व लत के लेजातात आ ण फटाके
फोडू
न आनंद साजरा करतात.
------------------
उप एकादशी

उ प एकादशी ची कथा ह दे वी एकादशी या

ज माची अथात उ प चीच गो आहे . याच
कारणामु ळेउ प एकादशी चेत करणा यास
यानेकेले या उपासने या शु या व समपणयु
भावने या माणात श ू वर वजय मळव यास
सहा यभू त होते. . स ययु गात दानव कु
ळाम ये
तालजं घ नावाचा रा स राहात होता. जोअ त भयं कर
व परा मी होता. याचा पुमु र हा या या न
परा मी व भयं कर होता. याने सा गा वारीक न
सव देवतांना पराभू त क न तथू न हाकलून लावले .
कतीही यु के ले तरी मु
रला हरवणे दे
वराज इंाला
श य झाले नाही. . मुर इतके च क न थां बला नाही
तर चां
दवती नावा या नगरीम येनवास करत
असणा या या दै यानेवगात स याच दै याला
इंपद बसवले . इतके च न हे तर अ न, च मा, सू य,
वायु तथा व ण हे सुा सरे च बनवले आहे त. इंाला
परा जत करणे इथपयत ठ क पण या पु ढेजाऊन या
दै
वी योजने त फे रफार कर याचा अ धकार कु णालाच
न हता. हबाब इंानेीमहादे वां या कानी घातली.
यावर महादे वां
नी इंाला ी व णू ं
ना हे
सांग याचा
स ला दला. . भगवान ी व णू ं
ना इंानेहे
सां गत यावर दै वी योजने त फेरफार केयाचा
ी व णूं
ना खूप राग आला. यां नी ग डाव न
चांदवती नगरीवर वारी क न मु रदै याला शरण
ये यास सां गतले . चतुभजभगवं
ु ताला आपण जकू
शकणार नाही हे ओळखू न मुर दैयानेया या चं ड
सेनलेा तकाराथ पाठवले . भगवान व णू ं
नी या
दैयांचा पराभव के ला . सू
या ताला यु थां ब यावर
ी व णू बद रका मात व ामा क रता गे ले . ते
थे
जवळच असले या बारा योजने लांब असले या
सहावती नावा या गु हते ी व णू रा ी व ामाथ
झोपले ..
मु
र रा स लपू
न छपू न ी व णू ं
चा झोपे
तच घात
कर याक रता गुहत
े वे शला. अ यावे ळ भगवं तांया
ने
णीवेतन
ूएक अ तशय पवान , सौभा य शा लनी व
द ा अ ां नी यु अशी क या कट झाली. तने
मु
रला युासाठ आ हान दले . एक ीआपला काय
पराभव करणार ? या गवाने मुरनेआ मण के ले.
एकादशी आ ण मु र दोघे
ही युात नपु ण होते
. या
युात एकादशी ने मुरला ठार केले.
न ेतन
ूजागे झा यानं तर भगवंतां
नी या भयं कर
रा साला कु णी मारले असा केला. ते हा
एकादशीनेयां ना सारा वृां त कथन के ला .
भगवं तांया नेणीवेतन
ूच कट झाले या या क येला
भगवं तां
नी वर माग यास सां गतले. तने भगवं तां
ना
वरमा गतला क [१] सवतीथाम ये सव म
सव व नां चा नाश करणारी सव स दे ऊ शकणारी
अशी दे वी होवू
न दे. . यावर तथा तु!! हणू न भगवान
ी व णू हणालेक ये क प ा या अकरा ा
दवशी अथात एकादशी या तथीस जे नरउपवास,
न भोजन अथवा एकभु रा न दवसभर तसे च
पुढेरा भर मा या भ त रममाण होतील यां ना धन,
धम व मो मळे ल. . म ां
नो एकादशीचा ज म
रा ीचा आहेयामु ळे एकादशी या रा ी भगव चे
कोणते ही साधन अंगीका न भगवं तां या चतनात
काल घालवणे अ त पु यदायक असते . एकादशी या
ताचेपारणेादशीस दवसा करावे .
ानी ीसु
तमुनी वृ
दां
ना सं
बो धत करताना
सां
गतात क , १]चं हण अथवा सू य हणातील
नान २]अ दान अथवा जलदान ३]सु वण दान
४]भूमदान ५]क यादान ६]अ मेध आद महान य
७]चारधाम सार या मो ा तीथया ा
या महानपु
यकारक गो पेाही मोठे
पुय
एकादशी या ताने
मळते.
------------
मो दा एकादशी

कु ेा या रणभूमीवर भगवान ीकृणां नी

अजु
नाला जो उपदे
श केला ती गीता ! तो दवस
मागशीष शु द एकादशी हा होता. हणू न या दवसाला
गीताजयंती असेहणतात. गीते ला आपण
मो दा यनी मानतो. हणू न मग या एकादशीला
मो दा एकादशी असे ही गौर वलेगेले. ही मो दा
एकादशी आचर याने पतरांचा उ दार होतो, यांना
मो मळतो, अशी परं परेची दा आहे . याची एक
कथा आहे . ती कथा अशी - चंपक नगरी या वै खानस
राजा या व ात एकदा याचे पतर आले . यां
नी
आपण सोसत असले या नरकयातनां चे राजाकडे
वणन के ले
. यामुळे:खी झाले या राजाने एका
ऋषीला यावर उपाय सां ग याची वनं ती केली. या
ऋषीने मो दा एकादशी कर याचा स ला राजाला
दला. या माणे राजानेमो दा एकादशी केयाने
या या पतरांना मो मळाला.
ही एकादशी नजला एकादशी सारखीच
अ तमह वाची मानली जाते. हणजे ही एकादशी
केली तर इतर सव एकाद या केयाचेपु य लाभते
अशी लोक दा आहे .
-----------
सफला एकादशी

पौष मासम ये
कृण प ा या एकादशी या दवशी
केलेजाणारे
हेत आहे
शा ानुसार, ती नावा माणे
च मनोकामना पू
ण
करणारी एकादशी आहे .
जो मनोभावेया एकादशीचेत करतो आ ण
रा ी जागरण करतो याला वषानु वषाचे
पु य ात
होते. या दवशी भगवान व णूची पू
जाअचना करा,
पहाटे उठून ताचे सं
क प करा. दवसभर नराहार
रा न सायं काळ भगवानाला पवळे व , केळआण
लाडू चा साद दाखवावा, स यनारायण कथापाठ
क न आरती करा. या एकादशी या दवशी
तां
दळाचा कोणताही पदाथ बनवू नयेकवा भगवान
व णू ला तांळ अपण क नये . सया दवशी पहाटे
सूय भगवानाला अ य अपण केयानं तर ताचे
पारायण करावे .
प पु राणात या एकादशीचे वणन आढळते . महाराज
यु ध रने सां गतले क , हेजनादन पौष कृण
एकादशीचे काय नाव आहे ? या दवशी कोण या
दे
वीदेवतां
चे पू
जन के ले जाते? आ ण याचा वधी
काय आहे ? कृपा क न मला सां गा. यावर
भ व सल भगवान ीकृण हणाले , 'हे धमराज,
तुम याशी असले या मेपू वक संबधंामु ळे तु हाला
सांगतो क , एकादशी ता त र मी अ धका धक
द णा दे ऊन य करणायानाही स होत नाही.
यामुळेतला अ यं त भ भाव आ ण ापू
वक
करा. यामु ळेहेराजन तु ही ादशीयु पौष कृण
एकादशीचे माहा य एका च ाने ऐका. या
एकादशीचे नाव सफला एकादशी आहे . या
एकादशीचे देवता ीनारायण आहे त. अ यं त
व धपूवक या एकादशीचेत के लेपा हजे .
या माणे नागां
म ये शे
षनाग, प ाम ये ग ड, सव
हां
म येचं, य ाम ये अ मे ध आ ण दे वतां म ये
भगवान व णूेआहे त या माणे सव तां म ये
एकादशीचेत ेआहे . जो सदै व एकादशीचे
मन:पू
वक त करतो तो मला परम य आहे . आता
या ताची वधी सां
गतो, नीट ल पू
वक ऐका.
'माझी पूजा कर याक रता ऋतू नस
ुार फळ, नारळ,
लबू, नै
वेासह सोळा सा ह य गोळा करा. या
सा ह यानेपूजा झा यानं
तर रा ी याला हण करा.
या एकादशी या ता माणे य , तीथ, दान, तप तसे
च
इतर सरे कोणतेच त नाही. पाच हजार वष तप
केयानं तर जेफळ मळतेयापेा जा त सफला
एकादशीचेत केयाने मळते . यामुळेहेराजन
आता या एकादशीची कथा सां गतो ती ऐका.'
चं
पावती नगरीम ये एक म ह मान नावाचा राजा रा य
करीत होता. याला चार मु
ले होती. यातील लुपक
नावाचा मोठा राजपुमहापापी होता. तो दररोज
पर ी आ ण वे यागमन तसे च इतर सया वाईट
कामाक रता प या या धनाचा पयोग करीत होता.
तसेच देवता, ा ण, वै णवांची नदा करीत होता.
जे हा राजाला या या मु
ला या या कुकृयाबाबत
कळले तेहा यानेयाला रा यातून बाहे
र हाकलून
दले . प यानेहाकलून द यानंतर काय करावेहणू न
 यानेचोरी कर याचा न य के ला. दवसा तो
जंगलात राहत होता आ ण रा ी आप या प या याच
नगरीम ये चोरी करीत असे . इतकेच नाही तर तो
जेला ास दे त असे आ ण कु कम करीत असे .
या या या वाढ या कारामु ळे जनता भयभीत झाली
होती. यानंतर याने जं
गलात राहत असताना
पशुप यांची शकार क न याला खाऊ लागला.
म ह मान नगरीतील जनता याला पकडत तर असे ,
पण राजा या भीतीपोट याला सोडू न दे
त असे . या
जंगलाम ये तो राहत होता या ठकाणी एक भ
आ ण अ त ाचीन पपळाचे झाड होते
. नगरीतील
जनता याची मनोभावे पू
जा करीत असते . याच
झाडा या खाली तो महापापी लु पक राहत होता. या
जंगलाला जनता दे वीदे
वतांची नगरी मानत असत.
काही काळ गे यानं
तर लु पक या अं गावरील कपडे
जीण झा यामु ळेनव झाला. यात पौष कृण
प ातील दशमी या रा ी पडले या कडा या या
थंडीमु
ळे तो कडकडू लागला. दवस उजाडता-
उजाडता तो मूछत झाला. सया दवशी सू य दय
झा यानंतर सू
या या गम मु
ळेयाला जाग आली.
कसाबसा वत:ला सावरत तो काही खायला मळते
का, हेपाह यासाठ फ लागला. पशु प यां
ची
शकार कर याइतक श ही या या अं गात रा हली
न हती. यामुळेया ठकाणी झाडां ची ज मनीवर
पडले ली फळेदसली. तो गोळा क न तो याच
पपळा या झाडाखाली आला. तोपयत सू य
मावळतीला आला होता. ते हा आणले ली फळेयाने
झाडा या खाली ठेवली आ ण परमेरला ाथना
क न ती अपण के ली. या या या उपवास आ ण
जागरणामु ळेभगवान स झाले आ ण याचे सव
पाप न झाले .
सया दवशी पहाटे एक अ तसुद
ंर घोडा आ ण
अनेक व तून
ंी सजलेला एक रथ या यासमोर ये
ऊन
उभा रा हला. याचवे
ळ ी नारायणा या कृपे
नेतु
झे
सव पाप न झाले असून आता तू प याकडेजाऊन
रा य ा त कर, अशी आकाशवाणी झाली. ही वाणी
ऐकून तो अ यंत स झाला आ ण द व धारण
क न 'भगवान क जय हो' असेहणत प याकडे
गे
ला.
प याने ही स होऊन सं पणूराजपाट याला
सोप वला आ ण धा मक कायाक रता नघू न गे
ला.
यानंतर चं
पावती नगरीवर लु पक राजा रा य क
लागला. याची प नी, पुसगळे च भगवान
नारायणाचे भ झाले . वृझा यानं तर लु पक
आप या मु ला या हाती रा यभार सोपवू न तप या
कर याक रता जं गलात नघू न गे
ला. यानं तर तो
वै
कुंठास गे
ला. यामु ळे जो मनु य या परमप व
एकादशीचेत करतो या शे वट मु मळते .आण
जे हेत करीत नाही ते पशूपेा काही कमी नसतात.
या सफला एकादशीचेत केयाने , माहा य
वाच याने कवा वण केयाने मनु याला अ मे ध
य ाचे फळ मळते .'
---------------
पुदा एकादशी

महाराज यु
ध र यां
नी वचारले परमेरा! आपण
,'हे
एकादशीचे महा य सां
गन
ूआम यावर मोठ कृपा
केली आहे . आता आ ही आप याला वनंती करतो
क , पौष शुल एकादशीचेत कशासाठ के ले
जाते,
याचा वधी काय व तात कोण या दे
वाची पू
जा
केली जाते.'
भ व सल परमेर ीकृण हणाले राजन! या
, 'हे
एकादशीचे नाव पुदा एकादशी होय. या दनी व णू
नारायणाची पू
जा केली जाते
. या सं
पण
ूसं सारात
पुदा एकादशी या तापेा ेअसे एकही त
नाही. ता या पुयानेमानव तप वी, व ान व
धनवान होतो. यासं
दभात एक कथा सां गतो ती
ल पू वक ऐका.'
भ ावती नावा या नगरीत सुकेतु
मान नामक राजा
रा य करत असे . याला सं
तान न हते
. या या प नीचे
नाव शैा होते. ती नपुक अस याने ने
हमी :खी
असायची. राजाकडे धन-सं
प ी, ह ी, घोडे
, मंी-
संी सगळे होते, मा राजाला कुठ याच गो ीत
समाधान मळत न हते .
मी मेयानंतर मला कोण पडदान करे ल, याच
वचारात राजा असायचा. मुलगा नस याचे आपण
पुवज व देवाचेऋण कसे चु
कवू या वचारांनी
राजा या मनात घर केलेहोते. या घरात कुलद पक
नसेल या घरात नेहमी अंधार असतो, अशी राजाची
समजू त झाली होती. कु
लद पकासाठ काही ना काही
य न केलेपा हजेअसे,राजाला सारखे वाटायचे
.
या नेपुमुख पा हले आहे , तो ध य आहे
.
अशा ला पृवीलोकात यश व परलोकात शां ती
लाभत असते . पु
वज मा या पु याईने ला पु,
धन ा ती होत असते. राजा अशा वचारात रा ंदवस
गर्कअसायचा.
एकदा राजानेआ मदहन कर याचा न य के ला.
मा , आ मह या करणेहे सग यात मोठे पाप
अस यानेयाने नणय र के ला. एकेदवशी राजा
घो ावर बसू न जं
गलात नघून गेला व ते
थील झाडा-
फुलाना याहाळूलागला. जं
गलात यावे ळ मोर, वाघ,
सह, माकड, साप आद मुसं चार करत होते .ह ी
 या या प लासह फरत होता. राजाला जं गलात
येऊन बराच कालावाधी होऊन देखील घरी परत
जा याचे नाव घे
त न हता. जं
गलातील य पा न तो
वचार करत होता- 'मी आजपयत य के ले
, ा हण
दे
वताला भोजन क न तृ त के
लेतरी ही मा या
वा ाला :खच का आले असावे
?'
वचारात म न असले या राजाला पा याची तहान
लागली. राजा इकडे- तकडे पा याचा शोध घेऊ
लागला. थो ाच अं तरावर राजाला एक एक सरोवर
दसले . या सरोवरात सुद
ंर कमळ उमलले होते
. हं
स
व मगर वहार करत होते . सरोवरा या च बाजुन
ंी
ऋष चा आ म होता. याच वे ळ राजाचा उजवा
डोळा फडफडायला लागला. राजाला शु भशकु न ात
होणार अस याची जाणीव झा याने तो घो ाव न
उत न ऋषीमु न ना नतम तक होऊन यां यासमोर
वराजमान झाला.
राजा पहातच एका ऋषीचेहटले राजन! आ ही
- 'हे
आप यावर अ यं त स झालो आहोत. आप या
मनात असे ल ते
वर मागा.'हे
एकताच राजा यां
ना
वचारले
, 'महाराज आपण कोण आहात, ये
थे
येयाचे
योजन काय?'
राजा या ाला उ र दे
ताना ऋषीने सांगतले
, हे
राजन! आज संतान दे
णारी पुदा एकादशी आहे .
आ ही व देव असू न आ ही या सरोवरात नान
कर यास आले आहे त.
हेऐकून राजानेहटले वता मला सं
,'ऋषीदे तान नाही,
मा यावर कृपा करा, मला पु ा तीचे
वरदान ा.'
ऋषीमु
नी हणाले राजन! आज पुदा एकादशी
-'हे
आहे
. हेत आपण अव य करावे . परमेर कृ
पे
ने
आप या घरात लवकरच पाळणा हलेल.
ऋषीमु न चेवा य ऐकू न राजानेया दवशी
एकादशीचे त के लेव ादशीला या ताचे
उ ापन के ले. ऋषीमुन ना दं
डवत क न राजा
महलात परतला. काही दवसातच राणीला दवस गे ले
.
नऊ म ह यानं तर राजा या घरी मु
लाने
ज म घे
तला.
राजाला कुलद पक मळाला. राजाचा पुअ यं त
शूरवीर,यश वी व जापालक होता.
ता पय हेच क , पु ा तीसाठ पुदा एकादशीचेत
केलेपा हजे. जो या ताचेमाहा याचेपठण
कवा वण करतो याला मृ यु
प ात वगात जागा
मळते .
-----------------
षट्
तला एकादशी

या दवशी मुयतः भगवान व णूं

ची पू
जा के
ली
जाते
.धम थंानु
सार या दवशी तळाचा 6 कामाम ये
उपयोग कर याचे वधान आहे.हे
6 काम या कारचे
आहेत.
शा ाम येल ह यात आले
आहे
क ...
तल नायी तलो ात तलहोमी तलोद्
क।
तलभु
क्तलदाता च षट्
तला:पापनाशना:।।
षट्तला एकादशी :पौष व. एकादशी दवशीला
ातः नान क न ' ीकृण' या मंाचा ८, २८, १०८,
कवा १००० जप करावा. उपवास क न रा ी
जागरण करावे
. हवन करावे
. परमेराचे
पू
जन करावे
व
'सु य नम तेऽ तु
महापुष पू
वज ।गृ
हाणा य मया
द ंल यासह जग पते॥'
या मंानेअ य ावे त. ही ' षट्तला एकादशी आहे .
यात तळा या जलानेनान, तळाचे उटणे, तळाचे
हवन, तळजल ाशन व तीळ मसळले लेपाणी दान
करावे. तल म त म ांे भोजनात वापरावीत.
हणजे सव पापां
चा नाश होतो.
--------------
वजया एकादशी

वजया एकादशीची कथा वाच याने

ऐक याने
मळते
वाजपे
य य ाचे
फळ.
ह धमाम ये एकादशीला फार मह व आहे. एका
वषात २४ एकादशी येतात. जे
हा अ धकम हना येतो
तेहा यां
ची संया २६ असते. येक एकादशीचे
वशेष मह व आहे . यातील एक हणजे वजया
एकादशी होय. वजया एकादशी त या नावाव नच
ओळख या जाते . ह ला वजय देत.ेजे
हा
चारही बाजू
न
ंी मनुय सं
कटाम ये अडकतो याला
वतःचा पराभव दसू लागतो. अशा प र थती म ये
वजय मळवायचा अस यास वजया एकादशी चेत
हेसव कृ उपाय मान या जातो. ह एकादशी
माघ/फा गुन म ह या या कृण प ाला अकरा ा
तथीला येत.े
त कथा
कु
ंतीनं
दन जया एकादशीचे महा म ऐकून आनं दत
होते
. ध य होत होते
. जया एकादशीचे महा म
ऐक यावर कु ं
तीनंदन भगवान ीकृणां ना वचारतात
फा गुन म ह यातील कृण प ाला ये णा या एकादशी
चेकाय महा म आहे ? कु
ं
ती नं
दन खू प वन ते ने
भगवान ीकृणाला वचारतात. यांची वनं
ती
ऐकून भगवान ीकृण हणाले फा गुन म ह या या
कृण प ाला ये णा या एकादशीला वजया एकादशी
हणतात. भगवान ीकृण हणाले हेत करणारा
 नेहमीच वजय ा त करतो. भगवान ीकृण
हणाले हेकु
ंतीनं
दन आपण माझे परम म आहे त.
आ ण आपण खू पच चां
गला के
ला आहे . या
कथेला ऐक यावर आपणास आनं द मळे ल, तसे च ह
कथा ऐकणे व वाच याने
वाजपे
य य ाचे पु य ात
होते
. आता पयत ह कथा मी कुणालाच सां गतली
नाही. यापू
व ह कथा नारदज नी ाजी कडू न
ऐकली होती.
े
तायु गात भगवान ीहरी नारायणजीचे अवतार
हणू न भू रामचंांनी या सु
द
ंर पृ
वीवर ज म घे तला
होता. जे हा मयादा पु
षो म भूीरामचं यां या
प नीला सीते ला शोधत समुा जवळ पोहचले . तथे च
समुकनारी यां चा परम भ जटायू नावाचा प ी
राहायचा. या जटायू नेसांगतलेक सीता मातेला
रा सराज लं के
श रावण समुा या पलीकडे लंके त
घेऊन गे लाय. याने माते
ला अशोक वा टकेत ठेवले
आहे . जटायू कडून मा हती मळा यावर भू
ीरामचंवानर से ने सोबत आ मणाची तयारी क
लागले . पण एव ा मो ा समुाला कसे पार करावे
हा भीषण यां
या समोर होता.
तेहा यां
नी यांचे य बं धूल मणज ना केला
क मला सांग तु याकडे काही उपाय आहे का ?
ल मण जी बोललेक महान ऋषी वकदा य मु न हे
इथून काही अंतरावरच राहतात यां चा आ म आहे
यां
ना आपण भे टू
या ते
च आपणास पु ढ ल मागदशन
करतील. ते हा भगवान ीराम व ल मण महान ऋषी
वकदा य मु न यांया आ मात पोहचले . यां
ना
णाम केला. व वन ते नेयां या पु
ढेहा भीषण
तुत के
ला.
वकदा य मु न हणाले हे
मयादा पुषो म भू
ीराम मी आपणास वजय ा त क न दे णा या ता
ब ल मा हती दे
तोय. फा गुन म ह या या कृण
प ाला येणा या एकादशी चेत तु ही करा हे
केयास न तच तु ही समुपार क न रावणाला
परा जत करणार यात सं शय नाही.
वजया एकादशी त कसे करावे
याब ल ऐकू
न या.
या एकादशीला अशी मा यता आहेक वण दान,
भूम दान, अ दान आ ण गौदान क न पु यफळाची
ा ती क शकता. या दवशी ीहरी नारायणजीची
पू
जा केया जाते . त पू जत
ेधू प,द प,नै
वे, नारळाचा
योग केया जातो. स त धा य घट थापना केया
जाते. स त धा य- ग , उडीद, मु
ग
ं, चना, जौ, तांळ,
आ ण मसू र आहे. यावर ी व णु ज ची मूत ठे व या
जाते. या ताला करणारा पूण दवस त
क न रा ी व णु पाठ करत जागरण करतो. हेत
२४ तासांसाठ केया जाते . या ताची पू णता
ादशीला सकाळ दान धम क न, अ दान क न
केलॆ या जाते
.
भूीरामचंयां नी ल मण व संपण
ूवानर सेनेसह
महष ज नी सां
गतले या तथीनु
सार एकादशी त
सं
प के ले
. भूीरामचंसं पण
ूवानर सेनस
ेमेत
समुपार क न लं केत पोहचलेव रावणाचा अं
त
के
ला.
अशा कारे
भगवान ीकृणां नी यांया परम म ाला
सां
गतलेक या एकादशीला जो त उपवास करतो
याचेव न र होतात. तसे
च याचेपाप न होते
.
आ ण यावर कतीही मोठेसंकट असो तो यावर
मात क न वजय ा त करतो. अशा कारेवजया
एकादशीचा म हमा सां
गतला.
--------
आमलक एकादशी

या एकादशीचे
पव त व णू
लोकाची ा ती क न
दे
णारेआहे.
ह धमाम ये एकादशीला फार मह व आहे . एका
वषात २४ एकादशी ये तात. जे हा अ धकम हना ये तो
ते हा यां
ची संया २६ असते . ये क एकादशीचे
वशे ष मह व आहे . यातील एक हणजे आमलक
एकादशी होय. आमलक हणजे आवळा जसे
नद म येे थान गं गा नद ला आहे , दे
वां
म ये
ीहरी नारायणज ना े थान आहे . तसेच
आव याला शा ाम येे थान ा त झाले ले
आहे .
नारायणज नी सृी रचने साठ ाज ना ज म दला
यां
नी सृीची रचना केली. तेहाच आव या या
वृाला सुा ज म दला. आव याचेझाड हे
पूजनीय
आहेया या ये क अं
गात ई राचेथान आहे
.
त कथा
कु
ंतीनंदन वजया एकादशीचे महा म ऐकू न आनं दत
होते
. ध य होत होते. वजया एकादशीचे महा म
ऐक यावर कु ंतीनं
दन भगवान ीकृणां ना वचारतात
फा गु न म ह यातील शुल प ाला ये णा या एकादशी
चेकाय महा म आहे ? कु
ं
ती नंदन खूप वन ते ने
भगवान ीकृणाला वचारतात. यांची वनंती
ऐकून भगवान ीकृण हणाले फा गुन म ह या या
शुल प ाला ये णा या एकादशीला आमलक
एकादशी हणतात. भगवान ीकृण हणाले हे
कु
ंतीनंदन या एकादशीचे प व त व णू लोकाची
ा ती क न दे णारे आहे.या ताची एक ाचीन कथा
आहे ती मी आपणास सां गतो. ती शां
त पू
वक ऐका
ाचीन काळ महान राजा मा धाताने
व श ऋष ना
केला क , महष जी आपण जर मा यावर स
आहात तर मला असेत सां गा क याने माझे
क याण होईल.
महष व श जी बोलले– हे
राजा सव तां
म ये
उ म
जेशे
वट मो देतेअसेत हणजे आमलक
एकादशी चेत होय.
राजा मा धाता बोलले
– महष जी मला सां
गा या
आमलक एकादशी या ताची उ प ी कशी झाली?
हेत कसे करतात.
महष व श जी बोलले – हेराजा मी तुहाला या
ताची पूण मा हती दे
तो. हेत फा गु न शुल प ात
ये
त.ेया ताचे फळ ा त केयाने सव पाप न
होतात. या ताचे पु य एक हजार गायीचे दान
केयाने जेपु य मळते तेवढेआहे . आमलक हणजे
आवळा यां ची उ प ी ह भगवान व णू या मु
खातून
झाली. मी आता तु हाला फार जुनी कथा सांगतो ती
एका.
ाचीन काळ वैदक नावाचे नगर होते. यानगरात
ा ण, वैय, य, शूया चारी वणातील लोक
फार स पू वक राहत होते. या नगरात ने
हमीच
वे
दां
चेपठण होत असे. या नगरात कोणीच पापी,
 राचारी, ना तक असे कोणीच न हते . नगराम ये
चैरथ नावाचे चंवंशी राजा रा य करीत होते . ते
फार व ान व धा मक वृीचे होते. यांया रा यात
कोणीच गरीब न हते . या रा यातील जा ही व णू
भ होती. ते थील लहान मोठे सव एकादशीला
उपवास करीत होते .
एकदा फा गु न शुल प ात आमलक नावाची
एकादशी आली. या दवशी राजा व जा यां नी
आनं द पू
वक एकादशीचा उपवास के ला. राजाने
आप या जे बरोबर मं
दराम ये कळसाची थापना
केली व धूप, द प व नै
वेयां नी पूजा करीत होते.
यां
नी आवळा वृाचे पण पू जन के ले. यां
ची तु ती
केली व ाथना के ली क , मा या सव पापाचा सवनाश
करा. या रा ी तेथेसग यां नी जागरण के ले
. याच
रा ी ते
थेएक शकारी आला. तो महापापी व राचारी
होता. आप या कु टु
ं
बाचेपालन पोषण तो शकार
क न करत असे . या शका याला फार भू क लागली
होती याला वाटले क येथे जेवणाची व था कवा
साद तरी मळे ल या उ ेशाने तो आला होता. तो
मंदरात एका कोप यात बसून होता. या ठकाणी तो
बसून एकादशीची त कथा व महा म ऐकत होता. या
कारेया शका याने संपण
ूरा इतर लोकां सोबत
जागरण क न काढली. सकाळ सगळे आपआप या
घरी नघून गे
ले. शकारी पण घरी गे
ला व जेवण केले .
काही दवसानेया शका याचा मृ य झाला. तो फार
पापी होता याला नरकात जावेलागणार होते पण या
दवशी न कळत या या कडू न एकादशीचेत,
उपवास व जागरण झाले होते
. यामुळेयाचे सव पाप
न झाले होतेव याला पुयाची ा ती झाली होती.
याला पु
ढ ल ज म देयात आला. याचा राजा
व रथ या घरी ज म झाला. यांचे नाव वसुरथ असे
ठेव यात आले. वसु
रथ पुढेतथला राजा बनला व
तेथेचां
ग या कारेरा य केले. या या चेह यावरील
तेज सूया माणेहोते
, याची कांती चंा माणे ,
मे
ची वृी पृ वी माणे होती. तो अ यंत धा मक,
स यवाद , कमवीर आ ण व णु -भ होता. तो जे ला
पुवत म ेदे
त असे रोज दान धम करत असे .
एकदा राजा वसु रथ शकार कर या करता गे ला.
याला दशे ची मा हती नस यामु ळे जंगलात तो रा ता
भटकला. ते थच
ेएका झाडाखाली तो झोपला. काही
वेळाने ते
थेडाकू आले राजाला एकटे पा न ते
ओरडत होते मारा याला मारा. या राजाने आप या
वडील, आजोबा व इतर भाऊ बां धवांना मारले व
काह ना रा यातून काढू न टाकले . आता आपण याला
मा न बदला यायला पा हजे . एवढेहणू न डाकू
राजाला मा लागले . डाकू अ -श ाने राजा वर
वार करीत होते. परंतु तेअ -श राजा या
शरीराला लागताच न होत होते व राजाला
फुलांमाणे जाणवत होते . दे
वा या कृ पेनेडाकूं
चे
अ -श हेयां चच
े या या वर उलट हार करत
होतेयात सव डाकू जखमी होऊन बे शु झाले .
तेहा राजा या शरीरातू न एक सु द
ंर ी बाहे र पडली
यां
नी व वध अलं कार घातले ले होते. यांचेडोळे
भयंकर लाल जणू डो यातू न आग नघू पाहत आहे
असे . तेहा या मृ यू या देवी माणेदसत हो या.
यां
नी काही णातच या सव डाकू ं
चा वध के ला.
राजा जे हा झोपे
तन
ूउठलेयां नी प हले क यां या
आजू बाजूला क येक डाकू म न पडले आहे. ते
वचार करत होते क आप याला कोणी बरे वाचवले ?
कोणी जवळचा तर न हे
? हे वचार करीत
असतां ना आकाश वाणी झाली क भगवान
व णूज या शवाय तुमचे र ण आणखी कोण
करणार. ह आकाशवाणी ऐकू न राजानेभगवान
व णूचेमरण करत यां ना णाम के ला व आप या
रा यात परत सुख प आले .
व श ऋषी बोलले – राजा हा सव आमलक
एकादशी ताचा भाव आहे . जो कोणी आमलक
एकादशी चेत करतो, तो ये क कायाम ये
यश
ा त करतो व शे
वट वै
कुं
ठ धाम ा त करतो.
-------------
पापमोचनी एकादशी

चैम ह यातील कृण प ा या एकादशीला

पापमोचनी एकादशी हणतात. ही एकादशी सव
पापां
चा नाश करणारी असते. यं
दा ही एकादशी 24
माच, शुवारी आहे. या ताची वधी या कारे आहे-
त वधी
पापमोचनी एकादशी या वषयावर भ व यो र
पु
राणात व तारात वणन कर यात आले आहे . या
तात व णू या चतु
भज ु पाची पू
जा केली जाते.
एकादशी या दवशी सकाळ नान आद क न
ताचेसं
क प करावे . सं
क प केयानं
तर
षोडशोपचार (16 सा ह याने
) समे
त व णूची पूजा
करायला पा हजे.
पू
जा केयानं तर दे
वासमोर बसू
न भगवद्कथेचा पाठ
करावा कवा एखा ा यो य ा णाकडू न करवू
न
यावा. कुटु
ंबयां
समेत बसून भगवद्
कथा ऐकायला
पा हजे. रा भर जागरण करावे.
ादशी तथी (25 ए ल, श नवार)ला सकाळ नान
क न व णू ची पू
जा के
ली पा हजेनंतर ा ण भोज
करवू
न द णा समे त यां
ना वदा केले पा हजे
.
यानं
तर वत:ने भोजन केलेपा हजे. या कारे
पापमोचनी एकादशीचा त केयाने व णूस
होतात आ ण ती या सव पापां
चा नाश होतो.
पापमोचनी एकादशी त कथा
फार वष आधी मां धाता नावाचा एक परा मी राजा
होता. राजा मां
धातानेलोमश ऋषीला वचारले क
जर मनु याकडून नकळत काही पाप झाले असतील
तर यातू न कशा कारे मु मळवू शकतो? ते हा
लोमश ऋष नी राजाला एक कथा सां गतली क
चैरथ नावाचे सुद
ंर वनात यवन ऋषीचे पुमे धावी
ऋषी तप ये त लीन होते. या वनात एक दवस
मं
जघुोषा नावा या अ सरे ची ी ऋष वर पडते , तेहा
ती यांना आक षत कर याचा य न क लागते .
कामदे
व या वे ळे
स तेथनूजात होते. यां
ची ी
अ सरे
वर गे
ली आ ण ते तची मदत क लागले .
अ सरा आप या य नात यश वी झाली आ ण
ऋषीची तप या भंग झाली. ऋषी महादेवा या
तप ये
चेत वस न गे लेआ ण अ सरासोबत रमण
क लागले . बयाच वषानंतर जेहा यां
ची चे
तना
जागली तेहा यांना भास झाला क ते महादे
वा या
तप ये
नेवर झाले आहे
. यांना या अ सरावर फार
ोध आला आ ण तप या भं ग कर याब ल दोषी
अस यामु
ळे ऋषीने अ सराला ाप दला क तू
पशा चनी बनू
न जा.
ापानेखी होऊन ती ऋषी या पायात पडली आ ण
ापापासू
न मु मळव यासाठ ाथना क
लागली. ऋषीने ते
हा या अ सरे ला वधी स हत चै
कृण एकादशी (पापमो चनी एकादशी)चेत
कर यास सां गतले. वला सतेत रमले या ऋषीचेते
ज
दे
खील लोप झाले होते. हणू
न ऋषीने दे
खील या
एकादशीचेत के ले, यानेयाचे पाप न झाला.
तकडे अ सरा पण या ता या भावामु ळेपशाच
योनीतून मु झाली आ ण तला सु द
ंर प ा त
झाला व ती परत वगात गेली.
--------------------
एकादशीचे
अभं
ग

एकादशीस अ पान । जे
नर क रती भोजन ।
 ान व े
समान । अधम जन ते
एक ॥१॥
ऎका ताच म हमान । ने
म आचरती जन । गाती
ऎकती ह र कतन । ते
समान व णु
स ॥२॥
अशु वटाळशीचेखळ । वडा भ तांतां
बल
ु।
सां
पडे
सबळ । काळाहात न सु
टे
॥३॥
से
ज बाज वलास भोग । क रती का मनीचा सं
ग।
तया जोडेयरोग । ज म ाधी ब ळवंत ॥४॥
आपण नवजे ह रक तना । आ णकां वारी जातां
कोणा । या या पाप जाणा । ठगणा तो महोमे॥५॥
तया दं
डी यम त । झाले
स तयाचे
अंकत । तु
का हणे
त । एकाद्
शी चु
क लया ॥६॥
*
पं
धरा दवसां
एक एकादशी । कां
रे
न क रसी तसार
॥१॥
काय तु
झा जीव जातो एका दस । फ़राळा या मस
धनी घे
सी ॥२॥
व हत कारण मानवे
ल जन । ह रकथ पू
जन वै
णवां
चे
॥३॥
थोडेतु
ज घर होती उजगरे
। दे
उळासी कां
रे
मरसी
जातां॥४॥
तु
का हणेकां
रे
सकु
मार झालासी । काय जाब दे
सी
यम तां
॥५॥
----------------------------
अशोककाका कु
लकण
९०९६३४२४५१