SANCTI DOCTORIS ECCLESIAE

ALBERTI MAGNI
ORDINIS FRATRUM PRAEDICATORUM
EPISCOPI

OPERAOMNIA
AD FIDEM CODICUM MANUSCRIPTORUM EDENDA
APPARATU CRITICO NOTIS PROLEGOMENIS INDICIBUS
INSTRUENDA CURAVIT
INSTITUTUM ALBERTI MAGNI COLONIENSE
BERNHARDO GEYER PRAESIDE

TOMUS XVII PARS I

DE UNITATE INTELLECTUS
DE XV PROBLEMATIBUS
PROBLEMATA DETERMINATA
DE FATO

MONASTERII WESTFALORUM IN AEDIBUS ASCHENDORFF

[ 975
 !
.:.....

ALBERTI MAGNI
ORDINIS FRATRUM PRAEDICATORUM

DE UNITATE INTELLECTUS
EDIDIT
ALFONSUS HUFNAGEL

DE XV PROBLEMATIBUS
EDIDIT
t BERNHARDUS GEYER

PROBLEMATA DETERMINATA
EDIDIT
IACOBUS WEISHEIPL O. P.

DE FATO
EDIDIT
PAULUS SIMON

MONASTERI! WESTFALORUM IN AEDIBUS ASCHENDORFF

t 9 7 5
 S. ALBERTI MAGNI
OPER UM QMNIUM
TQMUS XVII PARS I
HUIUS EDITIONIS NUMERUS CURRENS 12

Imprima""
COlOr>lae.<lll:5."""....b1ls197t
J...Nr.7«G'.73
tlJobutusl.u~'"Ì<. ."I'''

CAo<1lelld<>rit.M-rcri.IW~.19'I~·}.tùI,t<llnGt-rDWl.Y
O"'nl.. ;u... c..hi....Iorq>r<>ÙUClionlt.ro..mpoot1i...ilI ..dpho~e
...,lpb~haniu.o-,.lquel....,.,.lloniotaen'llDw ••
 PIAE GRATISS1MAEQUE. MEMORIAE
REVERENDISSIMI DOMINI

BERNHARDI GEYER
S. THEOLOGIAE DOCTORIS
PROTONOTARII APOSTOLICI
S. SANCTITATIS PRAELATI DOMESTICI
FACULTATIS THEOLOGICAECATHOLICAE
IN UNIVERSITATE BONNENSI
PROFESSORIS ORDINARII PUBLICI EMERITI
QUI AB ANNO MCMXXXI QUO EST CONDITUM

INSTITUTO ALBERTI MAGNICOLONIENSI

SUMMA AUCTORITATE PRAEFUIT
USQUE AD DIEM VITAE SUPREMUM
QUEM NONAGESIMUM QUINTUM
AETATIS ANNUM AGENS BONNAE OBIIT
DIE IV MENSIS APRILIS A. D. MCMLXXIV
ALBERTI MAGNI

DE UNITATE
INTELLECTUS
EDIDIT
ALFONSUS HUFNAGEL
 PROLEGOMENA
DE UNITATE INTELLECTUS
§ 1. Quando Albcr(Us !lune Uht/lum scripserit
'Dc comparatione animarum ad intcllectum post
ecluetionem earum a corpore'.
Albcrtum 'librum COntra unitatcm intclJcclllS'
~ scr~psissc iam .antiquissimus scriptorum eius catalogus, Apparet igitur traditionem tituli satis incertam
qUt StamscnSI5 vacatur, his "crbis tcstatur', cui con- fuisse. Quod mirum non est, pracsertim cum Albcrtlls 40
sentiunt alii antiqui catalogi, ctsi titulum leviter sic ipse opera Sua non semper eadem titulo allcget1. Bre-
viol" tarnen fOrIna tìtuli videtur esse pristina,
complcntcs ml/tant; 'Contra Avcrroistas de unitate
intellcctlls'2, Decem tantum codici bus Albcrtus auetor opusculi
huius dicitur: 7,8,9,11,14,16,17,19,23,24, quorum
IO Nec est dubium, quin hic libcllus dc qua loquun_
quattuor, scilieet 9,17,19,23, simul adnotant hanc45
tur catalogi, idem sit qui nobis viginti quattuor codi.
quaestiollcm ab Alberto in curia Romana vcI 'Romac'
cibus manllscriptis traditus est, qui infra3 accuratius
disputatam esse; idem dicitur codice 5 senci nostrae,
dcscribcntur. Quorum quinquc quidcm, seilicct 1,3,
sed IlOmen Alberti ibi oblivione omissum est.
10,12,22 seriei infra inductac, tc-xtUln nec inscriptione
Vetisimile quidem est hanc de origine libelli notam
IS nec subscriptionc ornatum pracbent, celeri vero titu-
nOn propria traditionc fulciri, scd fluxisse ex verbis, ;o
IUln quinquc divcrsis modis, durn liecat varias lec-
quae invenìuntur in secunda parte SUll.\l:."E THEO-
tioncs minoris momenti neglcgi, reddunt. Quinquc LOGIAE Alberti; IlCC multum refert, sitnc hacc Sllmma
enim codices, 7,8,9,19,23 senei infra statutac, con- vere QPUS Alberti an non~, Ibì enim quaestione 77
tincnt titulum similem titulo, qui catalogis traditur: membro 3 hic libellus quasi secunda recensione, quin
w 'Dc unitntc Ìntel1ectus', cui unus ex his codicillus, 19, ctiam paulo mdiore, repetitur6. Initio autcm lcgimus 55
addit: 'contra Averroistas'. Alius, scilicet 9, in sub- haec vcrba: 'Qui error', scilicetAverroistaruffi, 'peri.
scriptionc haec pracbct: 'Dc unitate et divcrsitate culosus est nimis, et contra hunc errorcm iam pri-
intellectus'. Deccm codices, scilicct 2,4,6,9,11,13,14-, clem disputavi, cum essem in curia", in fine vero:
15,20,24-huiusserìei, longiorcm habent titulum: 'Libcr 'Racc omnia aliquando collegi in curia existens ad
25 dc contradictione contra eos qui dicunt, quod post pracceptllll1 domini Alexandri papae.fl, et factus fuit 60
separationcm ex omnibus uni ma bus non remanet inde libellus, quem multi habent, et intitulatus est
nisi intdlectus lIIllIS et anima lilla', Tribus codici bus, «contra errorcs Avcrroisl). Et hic ctiam posita sunt, ut
sci1icct 5,17,21, opllsculum nominatul" 'li ber de divcr- pcrfcctior sit scicntia Summac thcologiac'9.
sitate animarum' - 'sive intellectuum' addit 21(L)- Quac verba summae 'factus est indc libcllus' non
:w 'post mortem rcsolutis cOl"poribus contra Avcrl'Oistas, sic intclligenda sunt, velut 'ibidem', scilicet continuo 6.'t
qui dicllut unam in omniblls'. Uno codicc, 16, hic in cuTÌa Romana, sicut Icgimus in tomo I operis Dc
titulus dntur: 'Dc scparatione animac a corpore', In scriptoribus ordinis Praedicatorum, auctoribus Iacobo
codice Padsìno, 18, Jcgimus hacc: 'Dc jmmortalitatc Quétif et lacobo Echarrl lO, scriptlls sito Sed nibil \'Ìde-
animac', cui quidcm ti tu lo supcrscripta est nota: tur obstare, qui n putellms Albcrtum arguml.'nta, qui·
3.~ 'Non vidctur istc liber intitulandus dc immortalitate bus coram papa :Inno 1256 vel1257 disputando USIlS:O
animae'; textum autem ibi praecedit alia inscriptio: erat, collegisse et complllribus annis post retractavissc
 DE UNITATE INTELLECTUS
x

atque in libcllum redigissc; quin ipsa verba Summae, III DE ANIMA digrcssio (tr.3 c.14) 'dcclarat crrorero iS
cum dicant: 'collegi' atque 'et indc factus est libellus', corum qui dicunt ex omnibus anima bus unicaro
hacc duo non uno eodemque tempore facta esse si- rcmaoerc post mortem'13. Libro DE NATURA ET ORI-
GINE ANIMAE impugnat opiniones Anaxagorac ct
gnificant. 1
5 Certo tum, CUlO Albertus Anagniae in curia Ro- Abubachcr ct Avcrrois, quac ad hane quacstioncm
pertinentl4, In libro J DE INTELLBCTU ET INTELLlGl- 50
mana versabatur, libcllus nondum est factus ea forma
DlLI rernittit Albertus lcctorem ad ca quac de hae re
quam habemus. Naro scriptus est, postquam Albcrtu5
non modo 1ibrum tertium DE ANIMA scripsit', sed in libro dc anima dixit16 . Idem faeil in METAPHYSICAE
etiam librum DE XA'l'URA ET ORIGINE ANIMAE, qui libroVIP6.
IO etiam DE L\fMORTAUTATE ANIMAE nominatur, et libros Hace quacstìo qua Albcrtum sacpius occupatum
DE lXTELLECTU ET J:'lTELLtGIBILt 3, ubi lectorem dc fuisse est conspicuum, orta erat per scctatorcs ct ss
quacstione unitatis intelleetus ad librum tcrtium DE intcrprctcs Aristotc1is, sivc antiquis temporibus sivc
ANIMA remittit 4, et deniquc METAPUYSIC....M, quod medio nevo daeebanI, imprimis per Avcrrocm, qui
opus circa annum 1263 absolutum est5 ; ad suam communitcr 'commentator' Aristotclis llominabatur,
15 enim Metaphysicam Albertus lectorcm libelli saepius et alias Arabcs. Disputatio igitur huius quaestionis,
remittit6 • Non igitur caSll videtur accidissc, ut in quam infra p.3 v.53 Albertus valde difficilem esse GO
codice Palatino 977 bìbliothecae Vaticanae hic libe!· iudicat, ad rectum et integram intcrprctationem doe-
lus Metaphysicam Alberti subsequatur7• Item in trinac Aristotclis, quam Albcrtus eum fratribus oreli-
codice Parisino 13960 bibIiothecae Nationalis hic nis sui communicarc studuit17, pcrtincre vidcbatur.
w libcllus post libros 12 et 13 :Metaphysicae A1berti Opinioncm Averrois et aliorum essc 'contra fidem
positus estll• c"xpressc' Alberto manifcstum erat 1a • Scd quia guae- 65
Ncc tamen ullum vestigium interpretationis LtBRI stionern unitatis vcl pluritatis intcllcctus scholae
DE CAUSIS, quam Albertus ante annum 1271 eon- Aristotelicae propoam esse cxistimavit, ideo haec ex
feeitg , in libello DE UNITATE INTELLECTUS invenitur. ipsa philosophia, et quidem Aristotelis, ci videbatur
25 Tcmpus igitur, qua Albertus hune seripsit, circa esse solvenda. Proptcrea in huius libelli disputationc
annum 1263 vel paulo post statuendum est. argumenta theologica ve! 'quaecumquc dicit lex 70
nostra', scilicct doctrina christiana, omnino prae~
§ 2. (8la intentione Alhertus hoc opusmlum scripserit terire vult19, eademquc de causa coacquales, qui dc
more doctrinam, ut dicitur, Augustinismi tradebant,
Quacstio, quam Albertus hoc libello tractat, sci. non esse 'idoneos', qui huic quacstioni satisfacerent,
licct utrum post mortem hominis intellectus eius in~ putavit. Hoc apparet ex verbis, quibus infra p.3 75
:w d.ividuus remancat an solus unus intcUcctus omnium, v.57sqq. jlli qui animam ex forma ct materia com-
qui in amni bus communis fuerit, sit superstes, iam positam esse doccbant, rcfutantur.
pridem euro commovit, ut ex compluribus opcribus Quaestio, quae propter auctoritatem Averrois, qua
cius, quorum nonnulla iam commemorata sunt, ap~ A1bertus ipse sacpius et largiter utebatur, scmper
paret. Iam in summa DE HOMINE Albertus tractavit quodam pondere urgcbat, tuOI etiam facta est urgen- 00
3~ quaestionem, 'utrum unus ct idem numero intellectus tior, CUOI quidam magistri Parisienses facultatis
sit in omnibus animabus rationalibus'lo. Eandcm artium doctrinam Avcrrois secuti et professi sunto Sed
quacstioncm tetigit in commento SUPER DIONYSIUM priusquam Aegidius de Lessina Albcrtum cOllsu1eret
DE DIVINIS NOMINIBUS, ubi dicit 'piurcs philosophos' de 'quindccim prob1ematibus', dc quibus infra p.XIX
unitatem intcllectus doccre et ponere 'exemp1um dc v.4sqq. tractabitur, AlbertllS dc his quae magistri Pari- a;
40 candclis multis, quae iIIuminantur ex uno igne, quod sienses Avcrroistac docebant, vix certa videtur sci-
exstinctis candelisnon remanct nisi ignis communis'l1, vis~e. Eo demum tempore Albertus primo articulo
quod exemplum similiter in{ra p.4 v.36 inducitur. hUlUS DE Q.UINDECIM PROBLEMATlBUS opusculi vivcntcs
Etiam in commenti SUPER ETJIICA 1.6 n.525 et advers~rios aggreditur et rcprchcndit, qui, sicut
n.527 12 disputat contra unitatcm intellectus. In libro sentcnllam (ert, 'non philosophiam, sed sophismata 90
er;. ~i.~~~~~mp~~'~·:'·52r.;~~d~tiolil~~::ri~~:;~;~:;~~be~ ~~a~~~eBi~~~ 1;3: ,ra.~~. Alb.,
Metaph~ica}rokgom~na G.ey- (B.
1.1 tr.l c.? (Ed. Pam. t.9 p,488). - I Alb., Mctaph. Proloegomena. Ed. C<>]on. ~:16 .. vll~,J'ii:v,~.-1~. - A1b., Dc mlcll. cl mI.
;3~rd~~~;~~6;.%i~·~~:~9~~O;~~I~~·:t::::~;:n:~~·~1~~~II~o~~jdc inlrl~ §4 P.kIV v.4~ .•_ 'V:~~7nir~\v/~.~~i ~:;~.v.3~
ibid. q.6~ a.l (p.521.53l). _ Il Alb.• Supcr Dion: Dc div. nom. c.4 ~.29(Ed. ~t,De homme q.5? a.3 (Ed. Paril. t.35 p.'I9~.494); d.
manwenplUmediloril. _ II Alb. Dcanimal3 tr 3 cH'er ibid tr2 36 Ed r._oin. t.3? p.136v.5?p.13? v.21). - I l Sceundum
:a
.. Alb., Dc nal. cl orig. animae Ir.2'e.9 (Ed. eoion.'t.1i p'32~34) . ~ \ ; V(idC';: . .?,1 p.22?,p.181 v.55sqq.,p.184v.?3Iqq.). -
n I
11.3e.3 (Ed. Colon. t.16 p.37a \'.26-28). _ lO Alb., PhYI: 1.1 tr.le.l (Ed. Paril. t.3 P .1_~/1.13 c~~ nota 4. - Il Alb., .Mctaph.1.7
Colon. t.37 p.137 v.2.3. _ II Inlra p.l v.12sq., p.13 v.34.S5, p.30 v.48.49. p. Alb., Super Dlon. Dc div. nom. Ed.

suntsecuti'.l Talia verba in libello DE UNITATE INTEL-
~ECTUS non inveniuntur. Hac igitur ratione dilTert
hbcllus Alberti ab ilio articulo, sed etiam ab opus-
culo TnOMAE nE AQ.UlNO, quod item DE UXITATE IX-
S TE~LF.CT:1S .cm'lTRA AVERROISTAS inscribitur. Thomas
entm scnblt Contra ad\'ersarium quendam Christia.
Hum, cuius ctinm verba vidcntur alfegari, nomen
autcm tacctur, qucm vero Sigerum dc Brabantia
fuissc fere inter omnes constat2 • Tum nimìrum error
lO do~trinae chri~tial1ae contrarius a quibusdam magi-
stns aperte {hfTundcbatur, et periculum manifeste
instans propulsandum erat.
Etiam Alhcrti libellus DE mUTATE n';TELLECTUS peri-
culum, guod ex falsa ìnterpretatione Aristotclis im-
15 mincbat, arcere sludllit, s~d non rcspiciens adver-
sarium viventem, sccl quasi univcrsaliter 'ad l'cm dis-
putans·. ut ipse dicit J , ct quidem rationibus mere
philosophicis, ut dictum cst\ tam theorctice, ut
etiam ipsc auttor, sicut fatetur\ argumenta, quae
20 pro sClltentia advcrsarionlm pro ferri posscnt, com-
poncrct. Sed hoc modo procedcns, non solum quae-
stionem dc unitate intelleetus propositam, sed totam
fcre doctrinam, quam philosophi vetustioris seholae
Aristotelicac et philosophi Arabes, imprimis Averroes,
25 dc anima hominis alumnis impcrtiebant, magna et
mira sagacitatc tracta\~t. Gum magis qllam ullus
alius iIIius actatis viI' doetus viam philosophandi,
quam Arabcs scctabantur, indagaret, cum Aristote-
lismo Arabico, ut eius doctrinam, quam fidei chri-
:ID stinnae esse contrariam videbat, etiam ratione hu-
mana certo rcfutaret, gra\'em inire disceptationem
non dubitavit. Hac facllltatc pllilosophiam Arabum
intclligcndi hic libellus quadam affinitate coniuncttls
est cum maiore Albcrti opere DE CAUSIS ET PROCESSU
35 UNIVERSITATlS, quo, scriem operum Aristotelicorum
concludens, L111RUM DE CAUSIS ita interprctatus est
atquc tractavit, ut doetrinis philosophorum Arabum
quam maxime consentiret et sic terminos philosopho
Christiano cxtrcmos attingeret.
3. De dit,isiont opl/sl:uli
§ membr., 164ff., 413 x 280,2 col., circa a. 1300
Incipit traetatlls a proocmio qu~dam siv.c 'pradi-
batione, qua quacstionis thcma clrcumscnbltur et
duae 'positiones' vcl opinioncs tractantur, quas lce-
toribus, ut l'erba magistri intelligant, n~tas esse opor-
~5 tet. Hac opinioncs attincnt substanhas separatas,
2: t,~~:~:~3:iti~~s~~~e;:ri~~~:~~~~;'cS~r;~~~\~I;:b~;I~~i~~e~::;:ll;::~r~:l~~~~$~~~':~%i~::~:~:;;r;::~.~~rln:~~~n~~~l:~:
mcn creditur llli.., e Si!l~l"U$, quam\'LS neque In "'U$h~PTh
hic reciuHae'. Cf. ~I. Grabm:l.nll. Di~ Werkc dCC" : . ~m1U _ '. Tnl;lI p.l:! \'.3hq. _
p.' v.30sq., 1'.2 \'.37$q., 1'.3 "..49sq. - • Supr:l..PhX: \.~ q~~ptonianisch~1l llllndscbriften-S....mm1llng zll Eri...rt (B~rlin 1887) 1'._26.
~;~:".~V; 1~~·i·;~~~I:~~~~~~;1::~ld:3~:~r~;~o;~;~
PROLEGOMENA
XI
'quae intelJeetus agentes vocantur et a quibusdam in-
telligcntiae, dc quibus in XI libro Metaphysieae
traetatllm est'a. Eaeclem positioncs disseruntur in
libello DE xv PROBLE~fATIBUS, quarum altera com-
muniter antiquis Peripateticis attribuitur, altera qui- 50
busdam Graecis, ut Porphyrio, et philosophis Ara.
bicis7•
Prima pars argJ,1mentationis, quae 'praelibationem'
sequitllr, complectitur triginta obiectioncs, idcst ra-
tioncs, quae dieuntur 'viae', quibus opinìo unitatis:">!>
intelJeetus, quam auctor impugnat, probari videtur.
Seclinda pars inducit triginta Sex 'rationcs in eon-
trarium', quae contra unitatem intellectus allegari
possunt; non quidem sunt rcsponsa, quae rationìbus
primae partis dentur, sed argumenta per se loqucntia. &l
In tertia parte sequilur (§ I) solutio, qua sententia
auctoris exponitur, et dcnique (§ 2) responsio ad
obiectioncs, quae in prima parte in favorem doc-
trinac unius tantum intellectus allatae erant.
Totus igitur tractatus habet fonnam atque struc- 63
turam mngnae quacstionis seholasticae. Inserip-
tiones quidem partium a nobis textu Alberti respecto
positac sunt, non seeundum codices vel priorcs cdi-
tioncs, quia divìsio, quae in his editionibus Ìl1\'enitur,
ubi septem capitula distinguuntur, structuram quae· il)
stionis obscurat nec in omnibus eodicibus legitur;
nam alii eodiccs (DLV) distinguunt sex eapituia, alìi
etiam minorem numcrum, sacpissime autem deest
omnino inscriptio capituli aut nota divisionis. In
codice E posteriore manu, ut videtur, ibi in margine 75
additum est 'secunda pars', ubi rationcs in eontrarium
incipitHIt, infra p.D v.37, itcmquc 'lertia par:;' in
margine ibi lcgitur, ubi etiam in hac cditionc, infra
p.21 v.58, tcrtia pars incipit; sed inseriptioncs ctiam
ibi desunto 00
§ 4. Dt I:odicibus optris rnanlLJCTiptis
Sau. XIII
8
l. Erfurt, Stadtbibliothek, Amploniana , Fol. 328 A
r. 151ra [ne.: Quia apud non nullos ll5
r. 15'kb Expl.: Hic igitur sit finis qucstiollis ubi est
finis rlllbitationis Explieit
Dust Wlumfolium (infrtl p.8 v.47-p.15 v.18): sic parti-
cipatur - neccssc est.
. (Irat:l.tu5 de mutate intelt~ctll$ conlra A.-.:rroisuu, Roma~ 1957 p.7a nota
~n \quin I1eic..\ge XXII,1.2 ('1949 ~t 1967) 1'.32[,.327. - Jnlm
• Infra 1'.1 v.3h35. - 1 Infr.1P.~1 ".
'::ltnll5' Co&C($, Sllpplcm~nl:l. altera (BNga-PlltU 1961) n.2096.
 DE UNITI\TE INTELLECTUS
XII

M 2. Melk, Stiftsbibliothek1 1703 (230 G. 30)
membr., 185ff., 290 X 211) 2 col.
f. 121rb Incipit libcllus dc contradictionc contra
eos qui dicunt quod post separationem ex omnibus
5 non remanet nisi intellcctus unus et anima una. capi~
tu1um primum. In quo determinatur que sit intcntio
et que positio corum finitur quod non est hic questio.
Quia apud non nullos
f. 138vb Expl.: hic igitur sit questionis ubi est finis
f. 228vb Incipit Iibcllus dc contradictionc contra
eos qui dicunt quad post scparationcm ex omnibus
animabus non remaneret !lisi intcUcclUS unus et
anima una. Capitulum primum in quo detcrminallir ~5
quc sit intcntio et quc sit positio corum secunrlulll
quod non est hic questio.
Quia apud non nullos
f. 232vb Expl. mutil.: Si igitur intellcctus cst idem
aput omncs aput speculatum (infm p.20 v.8?) 50

lO dubitationis. Explicit. Hic liber est scriptus

qui scripsit sit bencdictus
P 3. Paris, Bibliothèquc Mazarine:l 3479 Iste Iiber est sancti Victoris parisiensis quicumque
membr., 332ff., 378 x 256,2 col., sacco XIII ex. eum ruratus fuerit vel celaverit vcl titttlum istllffi de-
1. 312vb Ine.: (Q)uia apud non nullos lcverit anathcma sito Amen. !>!o

f. 332vb Expl. muli!.: fclicitatis sicut patet cuilibet Runc librum acquisivit monasterio sancti Victoris
15scicnti philosophiam primam et hoe modo dc tem~ prope parisius frater Johanncs Lamasse dum esset
pore (vide infra p.30 v.44) prior ciusdem ecdesie

G 4. Paris, Bibliothèque Nationalc 3 13 960

membr., 136ff., 215 X 155,2 col. Sate. XIII-XIV
f. 128rb Incipit Iibcllus dc contradictione contra
weos qui dicunt quod post separationem ex omnihus
animabus non rcmanct nisi intellectus unus et anima 7. Erlangen, Universitiitsbibliothck6 200 E
una. Capitulum primum in quo dcterminatur quc sit membr.• 110ff., 290 X 200,2 col.
intentio et que sit positio eorum secundum quos non f. 89r Albertus dc ullitate intellectus
est hic ( + hic?) questio f. 89ra Ine.: <Q) uia apud non nullos
25 <Q)uia apud non nullos f. 95rb Expl.: hic igitur sit finis qucstionis uhi est
f. 136va Expl.: Hic igitur sit finis questionis ubi est fillis dubitationis 65
finis dubitationis. Explicit.
8. Firenze, Biblioteca Nazionale Centralc7, cod. J. F
v 5. Eiusdem bibliolhecae~ cod. 14557 V1l47
membr., 366ff., 314 X 236,2 col. membr., 107ff., 255 x 184,2 col.
30 f. 24ra Incipit Iiber dc diversitate animarum post 1. 61r Incipit questio de unitate ìlllcllcctlls secun-
n~ortcm reso~utis corporibus contra averroistas qui dum fratrcm Albertum ordinis predicatorum
dlcunt unam In omnibus. Capitu1um primum dc modo f. 6Ira Quia apud non nullos
proccdendi dc distinctione opinionis ad quam est dis- r. 70ra hic crgo sit finis qucstionis llbi est fillis dubi~
putandum. tationis. Explicit Explicit deo gratias Explicit qucstio
~ Quia apud non nullos de unitate intellectus
f. 32ra Expl.: hic igitur finis sit qucstionis ubi est
fìnis dubitationis. 9. Uppsala, Univcrsitctsbibliotckct 8 C 647 u
Explicit. hanc qucstionem disputavit in curia Ro~ membr., 215ff., 144 x 102, 1 col.
mana. f. 116v lncipit libcr ffratris albcrti ordinis fratrum
pre.dicatorum contra cos qui dicunt quod post scpa-
il 6. Eiusdem bibliothccae 5 cod. 14706 ratloncm ex omnibus animabus non rcmanet nisi
membr., 332 ff., 308 X 200, 2 col. unus intcllCClus ct anima una. Capitulum primum in 60
18~O~~ ~~~.~I~;u~u, ed~~~':. t~XVI.I~ .....20•.10.• - • A. hIolinicr, Calalogucdes manUlIcriu dc In Bibliothèque M.:v..tlriJ)t" 111 (l'M'is.
do.Prt~ conse '" 'à om... UIUI .~lt.\onl' p. XIII ....39-14. - • L. Dc.1islc, Inventairc des manuscri13 latins de Snint·Germain-
",H-59. _ ~~.ri~L~~b~'~:~~~~.e lm~riaJe ": Bi~lio(h~qu~ dc~'Ecole des chartes 29 (1868). er. tom.XVlh.uìu. editioniol p.XVI
le d..-scharlc. 3D (1869) P.29. S. Th~:~;d~a;:~~~:~~m~~~o8:1.In1-VI~toreons<:rv~. lla b!b!iotbèque impériale .•. Bibliothtquedel'Eco-
Geislo:ll@:es.:hichtt'doMiuelalters. Hrsg. von •1.:och. Bd~IV L ~upel' h~rum Bot'thll de ~nnlt.:r.le. R;c. B. Deàcr (Stu~icn und Texte ZIII'
ReehTh;\m 11 (1947) p.10::! noia 9. _ J • L Delislc ~ e cldcn 19a5, p.7-8. P. Cloru:.ux, Q~e.stt~1U nO\l\dles de Pierre dc Tarcntaise:
der Handsehriltcn ,leI' Uni\'ersitlil.'lbibliothd:. E l' N 'b' p.3~. Cf. tomo XV[ h~lUS "<lllloms p.XVI v.60_70. - • Katalog
(E;rl~llaen 1928) p.235.236. Aristott'h:, L:1linus~ ;~~enrior(Re:~~;t~;:) 1. Band: H. ;L~hel', Die latcinis~hen Pergamenthandschriflco
AquIn. Ikilrllge XXII, 1-2 ('194-9 et 1967) p.212-213. it. F. D nda' 11.918. - M ..Gl'abroann, .DI? \Vel'k.e des hl. Tltomas von
1.1 (Romac 1967) n.970 p.363.364. _ • Vide 10m.XlI hu~UJ :;i~i~~~·p:x~~o~;c;.'a~lce3mllnUJcnPII o perum l1JQm;\e dc Aquino
 PROLE.GOMENA
qu~ .determinatur q ue sit auctoris intcntio et que
PO~l:~ae~;~~1:~~l::~~;~7quos non est bec questio.
~. 136v. E·\fl.·~ Hic igilur sit finis qucstionis ubi est
5 fi~IIS dubltatlOJlls. Christtls dominus noster sit bene.
d.lctus. sempcr. Explicit questio dc unitatc et diver.
sltate lIltell~ctus q~am vcncrabilis pater frater alber-
tus thcutollleus phJ1os~phus de ordine fratrum predi-
~aton~m quondam ratlsponcnsis episcopus disputavit
lO l1l cuna romana.
o lO. Oxford, Balliol College! 99
membr., 319ff., 361 X 221,2 col.
f. 174ra I/lc.: Quia apud non nulJos
f. 182va E.t;pl.: Bic igitur sit finis qucslionis ubi
15 est finis dubitationis. Explicit.
Sacco XIV
K Il. 1Hinchcn, Bayerischc Staatsbibliolhck2 BOOI
(Kaisheim 101)
membr., 2ìOff., 302 x 215,2 col.
:20 f. 94-vb Dctermillatio fratris Egidii de XV que-
stionibus. Vcnerabili in Christo patri :lC domino
alberto Episcopo quondam Ratisponensi fratcr Egi.
dius ordinis predicatorum
f. 98\'a Expl.: et ideo nichil est dc hoc dicendum ad
25 prcscns. Dc XV ergo proplcmatibus in antchabitis
numcratis ista dieta sufficiant ad prcscntem inten·
tioncm.
f. 98v In margilll supaiore Jolii: Ineipit Libcllus
Albcrti milgni de contradictionc illius guod past
30 separationem remaneat unus intellectus una anima
(+ duae W/erae illegibiles)
Incipit libellus dc eontradictionc contra cos qui
dieunt quod post separationem cx omnibus non
remanet nisi intellcctus unus et allima una. Capitu·
" lum primum. In quo dctcrminatur que sit intentio et
quc positio eorum fuerit quod non est hec questio.
Quia apud non nullos
f. 109rb Expl.: Hic igitur sit finis questionis llbi est
finis dubitatiollis. Explicit.
N 16. Paris, Bibliothèquc Mazarine 7 3575 (1278)
XIII
~. 139r.b E.xp~.~ hic sit ergo finis qucstionis ubi est
fitllS duOllatlOllls.
13~ Venezia, ,Bihlioteca.Na~ionale 11ardana4 Lat. -15 S
VI, -O (= 3063) (Valcntlnclh: ClassisXII cod. II)
membr., 1291f., 360 ì< 24·3,2 col.
r. 100va J.ncipit Iibcllus contra eos qui dicunt quod
P?~t.scparatloncm ex omnibus animabus non remanel
mSl mtellectus unus et anima una
Quia apud non nullos .
f. 102vb Explidt Iibellus de unitatc intcllectus.
14. \vicn, Bibliothck des Dominikancrklosters5 W
83180
membr., 1861f., 225 X 325,2 col, 55
f. I j8rb Incipit libcllus de eontradietione contra
cos qui dicunt quod past scparationcm ex omnibus
allimabus non remanct nisi intellcetus unus et anima
una. Capitulum primum in quo determinatur que sit
ìntentio et que sit positio corum secundum quod non GO
est bic questio.
(Q> uia apud non nullos
f. 1B6vb Expl.: Hic igitur sit fìnis qucstionis ubi
est finis dubitationis. Explicit.
(Alia mmm) Explicit l.ibcllus A.lbcrti magni dc con· (;5
tradictionc eorum qui dicunt quod post scparationem
ex omnibus animabus non remanet nisi intcllcctus
unus et anima una
15. Zwcttl, Stiltsbibliothek6 301 Z
membr., 220ff., 235 X 162,2 col. 70
I. 195\'b lnc.ipit libcJJus de contr.adicrione contra
cos qui dieunt quod post scparationem ex omnibus
animabus non rcOlanet nìsi inte11ectus unllS ct anima
lilla. Capitulum primum in quo determinatur que sit
in tantia(!) et que sit ratio corum scculldum quos 75
non est hee questio.
Quia aput non nullos
r. 20Bv Expl.: Hic sit finis qucstionis ubi est finis
dubìtationis.
Sau. XIV-XV
c
membr./ehart., li6fT., 290 X 211,2 col.
f. 1681' Albertus de scparatione anime a eorpare
 DE UNITATE IN'fELLECTUS
XIV

20. Roma, Bibliotheca Apostolica Vaticana4 cod. J

1. I68ra Quia apud non nullos
f. 175va Exp[, mutil.: hiis ergo duobus modìs acci-
piI intellectum agentcm (vide in/ra p.22 v.7l)
Saec, XV
D 11. Oxford, Bodleian Library l Canon. mise. 402
chart.• 131 ff., 291 x 214,2 col., anno 1442
f. i5ra Magnj commentatoris albcrti de divcrsitatc
animarum post mortem rcsolutis corporibus contra
avcroim et eum sequentes ( + ili marg. unaro in omni-
lO bus dicentes) liber ineipit. Capitulum primu m dc
modo procedcndi et distinctione.
(Q)UIA APUD NON NULLOS corum qui phi-
losophiam
f. 89va Expl.: hic igitur sit finis qucstionis l..lbi est
l~ finis dubitatiorus. finis
:Magni commcmatoris albcrti contra averoim et
eius dc anima intellectiva dìsciplinam scquentes
Pal. lat. 977
chart., 358ft:, 207 X 287,:2 col., a (olio 35lr l COI.-I5
f. 35lr Incipit Iibell11s de eontradictione Contra eos
qui dicllnt quod post separatìonem ex omnibus ani-
mabus non remaRet (lisi intcllcetus unus et anjrna una
Capitulum primurn in quo dcterminatur que sit in-
tentio et que sit positio corurn secunclum quos non ~
est hee questio
Quia aput non Illlllos
f. 358v Expl. mutil.: gencratum enim edueitur ad
actum similem principii sui generantis etc. (vide
ìnfta p.ll v.5) In maTg. Ùiferìort: Quinta decima 55
ratio
21. Venezja, Biblioteca Nazionale Marciana6 Lat. L
VI, 17 (= 2543) (Valentindli: Classis X cod. 68)
membr., 187ff., 296 X 210,2 col.
r. 170r De diversitate intellectuum 60

questio rome disputata c.xplicit in qua non nisi secun·
durn pcripatcticorum philosophiam erga eos obiecta
20 formavit eorum rationes contra optime solvens ex
venetiis idibus]uniis 1442.
f. 170ra liber de diversitate animarum sivc ìntcl-
lcctuum reso1utis corporibus contra averrois. capi-
tulum primunt de modo proccdcndi de diversitatc
opinionis disputationis
f. 170rb Quia autem apud non nuUos 65

H 18. Paris, Bibliothèque Nationale~ 14 712
chart., II + 231 ff., 309 X 220, 2 col.
f. 114r Non videlur iste liber intitulandus dc im~
~ mortalitate anime
De immortalitate anime
f. 114ra Dc comparatione animarum ad intenec-
f. 178v<\ Expl,: hit igitur sit finis qucstionis ubi est
et finis dubitationis. amen deo gratias
22. Eiusdem bib1iothecae! cod. Lat.Z. 290 (= Q
1936) (Valcntinelli: Classis XII cod. 14)
membr., 386ff., 372 X 252,2 col. 70

tum post eductionem earum a corpore f. 277rb Inc.: Quia apud nonnullos
Quia apud non nuUos f. 288vb Expl.: Hic ergo est finis questionis ubi sit
so f. 132m Expl.: Hic igitur sit finis qucstìonis ubi t1Jl:is dubiorum.
est finis dubitationis Explicit
23. Eiusdem bibliothecae1 cod.Lat. Z.293 (= 1575) T
R 19. Roma, Biblioteca Angelica~ 104 (Valentincl1i~ Classìs X cod. 181)
ehan., 263ff" 207 X 294,2 col. chart.,204 X 144,2 col.
f. 38r qucstio fratris alberti theotonici dc unitate f. 39ra /tu.; (Q) ia apud nonnullos
~ ~~:~~~~~~~ contra avcIToystas quam in romana cuda r. 65vb Expl.: Hic igitur sit finis questionis ubi est
finis dubitationis. Hec qucstio disputata fuit per
f. 38ra Quia apud non nullos excellentissimum phy1osophorum fratrem Albertum 00
f. 44Tb hit igitur sit finis questionis ubi est finis ordinis predicatorum ubique di'\'UIgatum albertum
dubitutionis. Hec questio dc unitate intellcctus dis~ ",lagnum qU! !uit magistcr beati thoroc dc Aquino
~o putata f~it.in curia per fratrem a~b~rtum ,theotoni- elUsdem ordlms. Sit deus benedictus Amen.
c~m arc~eplscopum(!) fratrum ordlms predìcatorum. Explicit questio de unitate intellectus disputata in
d o grabas. amen. amen. amen. amen. amen. curia Romana ae in consistorio ante dOInìnum papam 65
pl~~'~O~:~[ 1~~~)I~~i.7~~~t;a~:~~~r~:~ib~~~~:~~;~au;: P~I terli;oCodicoGraccO$ ~t LatinO! CanoniciauQ.l com-
l:ltins de Saint-Viclor cOTllav6 à la bibliotMquc ime t'al I • 1 v. ~p. V v:i . - • L. Dell.le, Inventaire des rnanu5criu
{P~TU 1869). Cf. tOmo XII huilJ! cdilioni! p,XV v.1_9.l' :. e ISO;:~ N~~~~c~: 142 2-1517.5, Biblio!hèqu.c de l'Ecole des chnrlCll 30
OMenlala in Bihliothcca Angelica alim coenobii Sancu Aug .. d b 'T talo~s cotlicum mllU\uenptorum prader Grnecos o:t
n
ad 1l.11170 (Romae 1893) p.34~36 _ 4 Cl tom .xVI pars ,;~n~ e :.r, e•. omus pflOr Complecleru codicCli ab irutitula bibliothcc
$Cripta ad S, Marci Venetiarum' Codiccs M~ Latini "l'om IV u~U5 e .~b~~~lp·XV ~.51-6", - I J. Valcntindli, Uibliotheca Manl,l-

tOnt,Xn p..XVII \'.39-60 Cl torr:. VII pari l p.lX v~25-S0'huiu~ :;i~:~i', .2.. P';~ ~;l. ~ri'l~telCS ~atinu,. Fan postcrior, n.159~j
~;.t~t~t~:(1U;7~a;1r;terior, n.1647; 10m. XII p.XVII v.n-94 et tomo vn pan J p.Xyl.~~~;;~:U:·~li~;;,~18~) ~.1~~1~~I~~~j:;~~
 PROLEGOMENA
ct suos eardillalcs ae cxccllcntissimum clcrum per
albcrtum magnum ordinis prcdicatorum.
y PI:~' i:~~;Zìv ~~~:o;~~a M,di"a Lauconziana',
~ chart., 68ff., 197 :< 112, I col.
. l. I r Alberti Magni eontradictio adversus eos qui
dleunt post scparatiunem anime a corpore non
rcmancrc ex omnibus animabus nisi intcllectllm unum
ct animam unam.
lO Quia apud non nultos
f. 'Hk E.ttl.: Hic igitur sit finis quacstionis ubi est
finis dubitationk
§ 5. De ratione 'lUius edifionÙ
v Editio princeps huius libelli facta est Vcnctiis anno
I:' 1517 (v); continct 'Parva naturalia' et ponit libcllum
'de unitate inteliectuscontraA\'crroem' post lìbrumDE
NATURA ET ORIGH.. E ANIMAE ctantclibrosDEI~TELLEC~
TU ET INTELLlGlllIl.I. Editiohaccsatisaccuratedcscripta
est in tomo XII nostrac cclitionis Coloniensis p'xIX.
20 Editores Veneto:;, ut consentaneum erat, codicibllS
bìblìothccac ,Marcianae, certe codicìbus L et S, usi
sunt, quod apparet cxempli gratia ex his locis:
p.l \'.15 hoc] animaNS dd.
p.l v.46 motor] motusLNSV dd.
2~ p.2 v.20 quaedam) DLNSV (dd.
p.3 v.7 causantur] causatm ESV (dd.
~~; :~;3~~~fin~~nfsJ~:tt~f~ctus AKMOW
illtelligcntias NQS tdd.
30 p.3 v.39 quia) }{SV edd.
p.B\'.7 quod]quiaJHNStdd.
p.I 2 v.36 intcllcctus + possibilis DLV (dd.
p.13 \'.2-6 Et _ ratione) DLV tdd.
p.13 \'.39 parti] opinioni DLV dd.
l p Qua nnionc cditioncs Lugdunensìs (l) ct Par~-
siensis (P) hanc cditioncm principem, Venc tam S_Cl-
licct, sccutae sìnt, iam in Prolcgomenis tomus .XII
. d" orcs
p.XIX legitur. Nec dubiul11 est, qUIl1 c ItIOnt.'S pTl
dcsidcriis nostris Hon sufficiant.
Quonianl cditio critica huius libcllì mclior f~mda-
iO
e
mento cgebat, omnes codic~ _manuseripti. ;:III~t~Ua~
contincnt et qui modo dCSCflpll.sllnt~c~llatl cocÙces
tcxtlltn autcm cOTlstiwcndum Imprums sex. .
antiquissimi, scilicct quinquc codices saccul~ XIII,
..sA(I), M(2), P(3), G(4), V(5), et unus saccllh XI~~i
XIV, codcx E (7), .ldhibiti sllnt Codex
quippc tcrua pars textuS deslt, poStpOSltllS , q
6
e:(
):Iam.
qtlam est saeculi XIII. -bliothecae Medicca" Laurenliilllae, IU (1'1Qr",:tiae 1776) col.
• A. M. llandìnius, C:ualoglls codicum Lillj~o~m b, nl Thomae de Aquino 1.1 (ROllla" 1967) n.852 p.308.
Dandnine Cl H. V. Shooner. Codicl"!l nmnu<cnpll open>
xv
Hi se":!. codices AEGAJPV non sunt classis unius'
nam saepius inter se dissentiunt, ut apparet ex hi~.:;o
exemplis:
p.1 v.9 anima alia AEGP alia anima AIV
p.l v.lO rationes CV rationcm AEMP
p.1 "\'.25 remanet EGP remaneat AMV
p.1 \'.47 movct EMl' movetur AGP
p.18 .....37 coniunctac A separate ECA1PV tdd.
p.l9 v.6 ab uno All'ab una AEGP
p.28 v.l J actus + non AE
p.28 vA5 est + sccundum AECP
p.29 v.23 receptione AGPV reeeptioncs E.u tdd. (,(>
p.29 v.24 est CV AEMP>
p.29 v.i2 llllllm] uilusAEM
Interdum solus eodex Vex his eodicibus icctiollem
in tcxtum reccptam pracbet, ve1ut
p.26 v.37·38 separatus sit V) (hom.)AEGA1P. 65
Quapropter, ut iam excmplis allatis monstratur,
ctiam alii codiccs atquc ctiam cditioncs consultae
sllnt; ct icctioncs ex his et iIIis sumptae adnotatae
sunt, etsi non sempcr, immo raro in textllm sunt re-
ceptac, si\'c lcctionem codicis antiquioris, maxime V, lO
fu!ciunl, cx.gr.
p.8 \'.39 oportet] oporteret ADLNSV tdd.
p.16 v.89 sicut DF]A-ORT tdd.) ct!.
p.18 \'.37 coniunctae A separate EGMPV tdd.
p.19 \'.2 qui] que GMJvPS (dd.
p.2! v.57 cdidimus DLV dd. dcdimus a/ii
p.23 v.1O cam DLXSVedd. a/ii >
p.23 \'.22 possint AJfS edcl. possit EGPV
si\'~':~:'~:~;:~c~~~~~~:.~~~~~::d~~~~~;i\,f~:::;~~ 00
p.1+ \'.84 Septima] trigesima quinta EGMPS tdd.
p.15 \'.79 Vnclecima ratio AEG.MV ) BDFHKLC
PTIVOUZdecimaNSedd.
Saepius nobis ìntcr has lectioncs occurrit classis 00-
dieum DLV, quorum lectioncs etiam cditionibus 85
. p1erumquc pracbcnttlf; excmplis iam allegatis addan·
turp~~a~'~~2 nune) non DLV
p.3 v.2 formali) DLV
p.8 v.48 indivisum DLV tdd.
p.9 v.44- est quacstio] queramus DLV
p.13 v.53 vcl DLV rdd. et EG,{f) P
p.22 \'.40 plllrcs + orbcs DLV rd~.
p.22 \'.21 accipit] accipimus .D~r'. uld. "
p.25 \'.61-62 determinata et mdl\'lduata DLr tdd.9S
p.28 \,,12 ens est secundum primum considcratllm
DLVedd.
p.30 v.55 ct + nisi ita (irrita l v) DLV uld.
Codic(~s NS, qui saepills inter se cOllcordant, \-clut
p.1O \,.21 inchoationcs NS tdd. 100
Z51.252. H. F_
 XVI
p.14\'.24 quod + ci NSedd.
p.H v.40-41 igitur - forma) NS edd.
p.14 v.55 sacpe] siellt NS edd.
p.15 v.79 ratio >.NS
s p.22 v.41 haberct unus motar; hoc esse non patest,
quia NS dd.,
coclicibus iIlis DVL accedunt ex.gr. his locis:
p.19 v.16-17 movebantur nLNSV edd. rnovcnlur
alii
lO p.22 v.72 autcm) nLNSV edd.
p.24 \'.70 habeat] habct LDAfNSV tdd.
Ultimo excmplo monstratur hos codices ctiam Cllm
SIGLA CODICUM
A = Erlurt, Stadtbibliothek, Amploniana, FaI. 328
B = Paris, Bibliothèque Nationale 14706
C = Bibliothèque Mazarine 3575 (1278)
D = O:dord, Bodleian Library Canon. mise. 402
E = Erlangen, UniversiUitsbibliothek 200
F = Firenze, Biblioteca Nazionale Centrale, cod.
]. VII 47
G = Paris, Bibliothèquc Nationale 13 960
H = Paris, Bibliothèque Nationale l4 712
J = Roma, Bibliothcca Apostolica Vaticana, cod.
Pal. lato 977
K = M:tinchen, Bayerische Staatsbibliothek 8001
(Kaisheim lO l)
L = Vcnezia, Biblioteca Nazionale Marciana Lat
VI,I? (= 2543) (Valentinelli: cl.X cod.G8) .
M ~ Melk, Stiftsbibliothek 1703 (230 G.30)
N = Paris, Bibliothèque Nationalc 6512
aliis convenire; ila alio loeo convcniullt DLV ct
FNTU, scilicct
p.28 v.51 omnium] cntil1m DFLNTUVedd. IS
Tcxtus. qui vocctur paraUelusJ sivc tcccusio se-
cunda, quac SUMMA THEOLOGIAE pracbctut", exccpto
loeo p.a v.58-59, vix dal ullum tcxtus constitucndì
aclminiculum; tamen apparatu secundo loei paralleli,
qua facilius comparari possillt, adnotantur. 20
Haec prolegomena rogatus ab editore libelli infirma
valetudine interdum impedito scripsi.
Bonnae, mense Augusto a. 1973 Paulus Simon
o = Oxford, Balliol College 99
p = Paris, Bibliothèque Mazarine 3479
Q = Venezia, Biblioteca Nazionale Marciana, cod.
Lat. Z.290 (~ 1936) (ValcntinclIi: cl.XII
cod.H)
R = Roma, Biblioteca Angelica 104
= Venezia, Biblioteca Nazionale Marciana, Lat.
VI,20 (~3063) (Valcntinclli: cl.XII cod.ll)
T = Venezia, Biblioteca Nazionale Marciana, cod.
Lat. 2.293 (= 1575) (Valentinel1i: cI.X
cod.181)
U = Uppsala, Universitctsbibliotcket C 64.7
V = Paris, Bibliothèquc Nationalc 11- 557
W = Wien, Bibliothek dcs Dominikanerklostcrs
83/80
Y = Firenze, Biblioteca Medicea Laurcnziana,
Plnt. LXXXIV cod.20
Z = Zwcttl, Stiftsbibliothek 301
 LIBELLUS DE UNITATE INTELLECTUS
CONTRA AVERROISTAS

PRAELIBATIO

Quia apud nonullos eorum qui phìlosophiam pro-

5 fitcntur. dubium est dc animae scparationc a corpore,
et si scparatur, quid ex ca rcmancat, et si rcmancrc
conccdatur sccundum intclIcctum, qualitcr intcllectus
rcmancnS ex una anima se habcat ad intellcctuffi re-
mancntem ex anima ali a, utrum sit idem jJJi 'Ici
lO divcnlUs ab co, apartct nos dc his dubiis per rationes
ct syllogismos viderc, quid sCl1tiendum sit et tcnen.
dum. Et ideo quaccumquc dicit lcx nostra, nUlle om.
nino practcrimus, tantum ca accipientes guae per
syllogismum accipiunt dcmollstrationem. Quaccum-
15 que autcm iam probata sunt in libris nostfis de hoc,
quod anima proptcr intcUcctum separatur a corpore,
et dc statu ciusdcm post scparationcm, subiaceant.
De his cnim iam in LIBRO DE BIMORTAUTATE A:-'-I~IAE
sufficicntes posuimus probationcs et in III DE Al'lMA et
20 in Il DE INTELLEC'fU ET II'o'ELLlGlBlU, ubi si quis sub·
tilitcr advcrtat virtutem syllogismorum, puta, quod
dc partis intcllectualis scparatione nullam habebit
dubitatìoncm.
De hae igitur sola quacslionc, tllrum videlicel id
2~ quod rcmanc{ ex una anima, sit idem illi quod rema-
net ex alia, et sic idem sit quod ex amnibus remanet
animabus, dehemus facere disputationem.
Ad hocautem quod bene haee disputatio intcllig'J.tur~
oportet primum perfecte scire positio~\cm eorum qUi
:!rO hoc dixerunt. Ad positionem enim slmul et ad rcm
disputatio erit in hoc opere. Positio igitur philosopho.
rum dc substantiis scparatis, quae intel1ectLls agentes
proprie vocantur et a quibusdam \"ocantur intclligen_
tiac, est duplex, sicut ostcndimus summatim in XI
PRIMAE PHfLOSOPHIAE. l:i
Una quidcm harum positìonum est, quod omnh in.
tellcctus univcrsalitcr agcns in matcriam, guae si bi
subicitur, sit substantia ma\'CllS aliquod eaclum ita,
quod motuscacli est immediatus aetus eius, ct cadum
ipsum est instrumcntum, euius motu virtutes ctfarmac -li)
ipsius intcllcctus veniunt ad materiam ct educunt ex
ipsa in actum id quad est in potcntia in ips3, quia id
quad cst in potentia, non cducitur in aetum nisi per id
quod est in aetu, co quod omnis gencratio est a con.
vcnicnti ìn forma. H
Et hi dicunt, quod motor est proportionalis mobili,
quod rnO\'et, et quod huie motori nihil acecdit persub-
stantiam nec aliquid recedit dc substantia ipsius.
Dicunt ctiam isti, quod nullus est intcllectus scpa-
ratus, qui non sit alicuius perpetui eorporis motor, ct ~
ideo nullus est imellectus, qui mo\'cat dementa ct
clemcntata in actione et passione et mixtura, qua
movcntur ab invicem. sed quod iste totus motus ad
motum cacIi rcdueitur siclIt ad caU.5<"\m.
Dicunt alltem motulll cadi esse intcllectualis sub· S3
stantiae matum ct ideo facere omnia ad modum
intellectuS moventis; et proptcrea in spermatibus et
seminibus fieri non unum, scd diversa, quia virtus in-
tcllcetus agenUs, quae distinctiva virtU$ est in spiri-
tibus spcrm;ltum, opcrans eum distinctione intdlcctus 6IJ
artis. Et hacc virtu$ form:lth'a vocatur a Q.UIDUSDA.\I.

9 nlìa anima MV
10 Tation<::< GVrationcm AE.,!P 12d
n:7nc1 noD D~~;55~l(~~:~ti~~:e~;;~ ~~ ~~~~~~J~~i~~~n~:l;::~:ll:g~:~~~r;;
mancat M 29 primoDELV ·16 motorI motusl.J":SV~d. movctuT.
). De "nima 1.3 tr.3 c.13 (Ed. Colon. l. 7.1
p.225): Dc intdl. et inl. 1.2 c.12
18 "O Alb Dc nat ct orig. ano tT.2 (Ed. Colon. t.12 p.Hls~'··.:cra p 46 " "Ssq ). 'in bis plw dispuWtuTad 9t"'drm,iu.arn J~.d
posu,onem

;~fi;~;:~~~;;~~;:li~b~~~~~:\fi~;gf,;~#i~~f1~~i:i~~~~~~~!?;0~ftY~~~~~~~;~~E;?~
i 11 2 c 10 19 (&I. Colon. t.16 pA95JQ:. p'R06;~q;~~\'''~~~;~;;::-''~I~I~ ~~\~~~~;r~;~s{~~{~~
t

:,~;J~.~J9~~~ '). Alb.~4;;~t~~~~:·I~(t~:~1/13 i~'/(i'I·~~~~t~ ~~f~1'~::;7~~·.j. tn~ :~i4i :~~2~1:~~~3\·.7,~rb~, c& ~~;. ~~o~:~~~
~\~~~.~~ :;.~6~~~; (~~~~~~5k~'\ ..~T;~.);1~ .(~q~~ a~lfJb~~~jeS~a~~ttU~ri:~'~::~ :~.{ld~~ (&I. Colon.
a:
;3J9~'~~8s~~\ 1?~~;~~~~ì~t ~U;dc~l~~~n\r~n.l~·: c~>~.~1?~.5':~::1~~.)~el~e: 4~ c~~;·;;!~·, ~etapt~~~ ~~,~~'a~~Q~i: ::~~
t.12 p.9 dsq.): 'V'rluS ... forma.
:r~~,Cq7U~~~i~d:~itS~~~~:n;:.1~~~.~·~~~~.)de;m.q .H (infra p.61 v.28.q.).
 DE UNITATE Il\'TELLECTUS

A Q.UlBUSDAM autem vocatur inteUcctus propter ope-
rationis similitudincm, quia distincte multa operatur
sieut intellectus. QUIDAM etiam vocant eam animam,
non ut animam operantem, sed dicunt earo esse ani-
5 mam ad modum artifieis, nee tamen ex hoc seqllitur,
quod semen sit animatum, quia intellcetlls artificis est
in multis diversimode, et similiter anima. Est enim in
corde et in manu et in dolabro et in ligno, nec tamen
scquitur, quod manus sit animata inteIlcctu artìficis
lO vel quod dolabntm sit animatum, cum tamcn intel-
lectus operaos sit in omnibus illis.
Dìcunt etìam isti, quod nulla estsubstantia separata,
nisi sit movcns actu et sempiterno motu, quia si aliqua
esset substantia separata non movens, illa esset frustra.
13 Frustra autem non potest esse in natura et praecipue
in rebus perpetuis, quae sunt uno modo semper, quia
si in iIIis esset aliquid otiosum, sequeretur confusio in
tota natura, quia tota natura causatur a substantiis
primis separatis, et 'motus ipsarum est tamquam vita
20 quaedam existentibus omnìbus'. Sed de hoc satis in
PRIMA PHILOSOPHlA dictum est.
Horum sententia est, quod anima nobilis, quac est
hominis quantum ad intellectualem eius partem,
ingreditur ab extrinseco et nulli aliquid habet eom-
n mune et adipiscitur seipsam in corpore; et ideo id
quod ex ea remanet post separationem, substantia est
intellectualis consona substantiis separatis et rema-
ncus in contemplatione ipsorum, sicut nos satis deter-
minavimus in libris DE sTATU ANIMAE POST MORTEM et
:lO DE PERFECTIONE ANIMAE. Et ideo quoad istos nulla est
quaestio ista, quia seeundum istos intellectuali sub-
stantiae moventi nihil unitur per substantiam. Et si
quandoque in libris corum invenitur, quod dicunt,
quod anima post mortem unitur motori cacli, non
3~ teferunt hoc isti nisi ad obiectum, sicut ALIBI satis
dare est ostensum. Et si quid est dubitationis quod
remanet indiscussum, est hoc dubium seeundum rem
et non secundum positionem, quia secundum l'cm
ipsam dubitari potest, quid differat id quod Temanet
.w ex uno homine post separationem, ab eoquod remanet
ex alio. Hacc igitur est iSlorum positio, in qua ferc
omncs fuerunt Peripatetici.
Est autem alia QUORUNDAM ARADUM positio, quod
videlicct praeter, intellectus, qui movcnt orbcs, sit
inteBigentia agens ìnferioris ordinis quam caclestis, et 015
haec sit quae agit in activis et passivìs et largitur for-
mas in cis. Dicunt enim isti, quod omne quod largitur
formas, est intellectus agens, quia agere formas pro-
prius et substantialis actus est intellectus agentis. Hoc
enim ab antiquo verìficatum est ANAXAGORA, nec est 50
contradictio ad hoc, quin omnc quod movetur ad for-
mam, oportcat reduci ad tale movcns, cui substantialc
est formas agerc ct distinguere in omnibus. Et quia
isti dicunt talero esse intcllectum diffusum in tota
sphaera activorum et passivorum et largiri eum formas ~
in omnibus istis, dicunt, quod Iux istius intellcetus
ingressa in homincm facit intellcctum hominis ct hunc
adipiscitur in formis intellectis, qui a formac intellec-
tae sunt in luce eius. Et quia idem est quod adipisci~
tur llnus homo, cum co quod adipiscitur alitls, ideo 60
sublato eo quod est unius divisum ab alio, idem est
quod remanct ex omnibus. Dicunt autem constare,
quod inteIligentia si\'c intelleetus est, quae dat formas,
cum primus fons formarum sit intellectus.
Adhuc autem, cum motorsit proportionatus ei quod GS
movetur, dicunt, quod non potest dici, quod eadero
substantia moveat caelum et materiam gcnerabilium,
quia illae duae matcriac non sunt univoee materiae
vocatae. Et sic oportet aliam esse substantiam quae
movet istam infcriorem generabilium materiam. 10
Et ut summatim colligatur hoc quod dicunt, asse·
runt isti unam esse intelligentiam agcntem in omnibus
generabilibus. Unam autem dico in substalltia) multi·
plicem vero in formis hoc modo qua intellectus agens
multiplex est in formis; hacc enim multiplieitas non 15
est in habendo formas, sed in agendo. Dicunt autem
agerc formas secundum materiac distinctioncm et in
materia magis recedente a contrariorum excellentiis
effici intelleetum ipsum. Et rationem adhibent dicti
sui, quia quod est causa formarum in esse formali, est 60
etiam causa earum in esse minus formali, qui a causa
formae, ìnquantum est forma, non potcst esse nisi
una,quandoreducunturcausacinsuascausasprimas.
Nullus autcm dubitat, quin intellectus agens sit causa

I f~eSu1t'4~ ~u~;;;~fra~~· i~;~:>,; ~2 :i~u~~q~~~~m3ior;::i:kd~otl~Jj~ia1~~~~9P~i~~:~~~;~et~dv ~~ ~~~~~:~obt~

eo~;~~;; ~r:~~i~e:r~'6q~;:, (~4~ed:~t~~I~;Dic~~~~[~er Arìaltote~3' q,od anima at in aemlne Jìcut artifex. et nonJicut anima vela~tu,
~l~~i.~·~~l P2~b1~~qq·):.- - 15 Arist., De ~~ma 1.2·e~91~32 ~'21~:)~~ib~,O~~ ~~~~~)&t~o~;~~~.7~~:2~~e~c;·I~ t~~_201~~I~~:
e.1~ (ibld. P.~98 v.67M1.~!·- 2~~2~~~ri!:ro~l~ :~~::i i':~l ~~~~~'i~2~-1~1~ rv~taph: 1.6 tr.2 e.6 (Ed. Colon. t.16 p.312 v.71~72).1.1l1r.2
::~:~t7~ :~~r~ti~ :;:~~i (c~~I~~;·~~zie·~~t~i::~21~ '~~:u:~u:n ~nten:~~aF:~:~~~ig~l~·~~~ :~~~;~~O~t ~t~I~~~~a~~~~;
~~B~t(~~~~~~tt.~~~;:)~':'':tr:~~~~:c~~~· ·d;d~~n~~~i~l;~~Et':~fj~;a~~~' ~~~n~e:~~~~.~87v:'~~~3j7ìs::~;;~ci~~:~~
i~te~~~·~t~j'~~i~~:~~~~3f:;~~:~· rf~~n:':rj~~1 a.2ad ~7(~b~fel~P~a1.1~,tr. ~,c.8 (1.~~:.~7~\.19!;~) ~··~ii·~~:2~i~~~ ~~~~qu:i
~:~~: ~:~~ ~:~O:.;~~);tu;; D~2n,~~·di~:~::'·i}~~~~:8t.Yt ~~~J~3·9g;q.)~· ~\2.64 ~J~~D~I~~t~e~t~~~:I~~. t~;~ e~\9 m~:
Melaph. J.l11r.2 e.t5 (Ed. Colon. t.16 p.502 v.thqq.). _ 68.69 Aft.•• M~ta~:·I~l":r~o~. {1.;-P.5~t~~OI~~1.e lupra p.l v.46-41. Alb.,
 DE UNITATE INTELLECTUS
torma: maximc tormalis, quìa intelleetus agens per
cssentlam SU<l.m causat formas in esse formali primo
acceptasi hoc enim videmus et intelligendo ct ope~
rando per artcm. Est ergo idem intellcctus etiam
5 causa formarum in esse minus formali; minus autem
esse formale habcnt formae in materia quam in anima
et ideo in materia C<\Usalltur ab intellectuali suhstan-
tia. Hac igitur de causa dicunt, quod largitur huius
ìnferioris ordinis intelligcntia omncs formas genera~
IO bilium, per se autem irradiat in animas hominum.
Ex his autem duobus sic colligunt suam opinioncm
diccntcs, quod si idem lumcn ponatur esse causa om-
niurn colomm, illi qui resolvit colorcs in causaro
colorum, cum reliqucrit omne quod est uniuscuiusque
15 coloris proprium, non remanct ex omnibus coloribus
nisi unum indiJfcrcns lumen; quod si per situm non
csset distributum, esset per substantiam et subiectum
unum et indivisum. A simili igitur, CUffi ex omnibus
intelleetibus spcculativis, quando relinquitur id quod
~o est unicuique speculativo proprium, non remanet nisi
unum quod est causa formarum, et hoc per situm non
est distributum: igitur est idem per substantiam ct
indivisum, et hoc adipiscitur continuo omnis intel~
ligens secundum acturn. Hoc idem est quod irradians
23 super animam fadt in ca intellcctllm. Sublato ergo
quod est huillS animae proprium, non remanet nisi id
quod est intellectus agcntis, hoc autem est idem quod
rcmanct ex omnibus. Igitur id qllod rcmanct ex omni-
bus animabus separatllm, est idem et indivisum.
so Haee opìnio dicit intclleetualem substantiam non
immediate movere caelum, sed animam, et iutelligen-
tias omnino esse separatas, et quod huius intellcctualis
actus non est motus, sed potius motus estactus animae,
ut assimilct se huie intellectuali substantiae. Et ideo
3$ dieullt, quod movet sicut desideratum tantum omnis
substantia intellcctualis. Et quia dieunt sic intel1cr-
tuales substantias esse, dicunt, quod istae non pro-
portionantur mobili secundum vigorcm movendi l'cl
virtlltem. Et qllia, sicut DICTtrn EST, ultimi ordi,ùs
40 intelleetualis substantia non est eadestis, sed ipsa per
~ssentiam luminis sui irradiat in animam sicut super
mstrumentum suum, in quo agit formas secundum
esse. formale~ ~t i.rradiat super matcriam sicut super
sublectum slbl, III quo agit formas secundum esse
materiale: ideo cessante eo quod lucero eius deter. ~5
minat, non est nisi unum, quod rcmanet ex omnibus
iIlis.
Haec igitur est positio ad quam est disputandum;
tamen clargabJmlls disputationem, disputantes eOarn
ad rem et inquirentcs, utrum cessante utraque istarum 30
positionum idem vel diveTSum sit, quod remanet ex
omnilms animabus.
Est autem haee disputatio diificilis multum, nec ad
eam admittendi sunt, nisi qui nutriti sunt in philo-
sophia, quia quicumque alii sunt, verba quidem 55
audire possunt, sed ad illtcllectum eorum non sunt
idonei. TotllS cnim coetus !crc loqllentium de anima
transtulit sc ad loquendum de ca secllndum imagina-
tionem, qua lmaginatllr animam llt composìt.1.m
quandam substantìam, quae est sicut quoddam par~ 6(l
ticulare compositum in seìpso ex matcria et forma, et
quod est subiectum aecidcntibus sicut virtutibus et
scientiis et ctiam potentiis naturalibus, quae sunt vircs
animae. Et nullo horum modorum Ioquuntur dc ca
phi1osophi, quia licct anima vircs habeat, istac tamen 65
vires eius sunt sicut formae; sicut cnim omnis forma
cx additione se habens ad aliquam aliam formam
quam praesupponit, sicut vita supponit esse et albedo
supponit lucis diffusionem, habet iIIius formae quam
praesupponit, virtutem nec tamen propter hoc est.o
particulare compositum secundum se, sicut etiam
superficies omnis longitudinem habet nec tamen est
composita ex linea et alio quodam, et sic in multis
potest alìquis facile invenire. Iam autem OSTENDIMU5
in ALIIS LOCIS, quia anima, dum accipit scientiam ct 15
virtutem, suam cssentialem accipit perIcctionem nec
alteratur in talibus, sed perficitur. Et ideo non scqui-
tur, quod virtllUbus et scienciis sicut subicctum com~
positllm subiciatur.
 DE UNITATE INTELLECTUS

Adhuc autem in ìsta disputatione, co quod volumus PHILOSOPHIAE dìctum est, quod coactum est ad posi- .5
loqui solulTunodo ad sapientes, nillil volumus fìngcrc, tioncm. His ergo sic praelibatis ad disputationem at~
sed omnia ad veritatem rei cogere virtute demoo- tingamusprimorationesinduecntes,quodquidquidex
strationis; fictum autem est, sicut in xn PRlMAE omnibus remanetanimabushumanis, est idem ul1um.

PRIMA PARS

VIAE QUIBUS OPINIO ISTORUM

PROBARI VIDETUR

Sunt autem multa valde, ex quibus probare viden-
tur ìsti, quod ex omnibus animabus humanis rema~
ncns est idem et unllm.
13 Et primum quidem, quod inducutlt, cui ctiam
maxime innituntur, est, quod iam in parte est SUPE-
RlOS inductum. Dicunt enim, quod unius effectus
indifferentis secundum essentiam, quamvis differat
secundum modum suscipientis et non secundum
20 naturam cius guod efficitur, est una causa csscntialis.
Forma autem est aliquid effectum, eo quod a non-
esse procedit ad esse, et est effectum quoddam in ani-
ma et in materia, non differcns nisi secundum modum
suscipicntis. Igìtur est effectus unius causae cssentialis
23 primac, quia causae Iarmales ct eIficicntes rcsalvllntur
ad unam causam primam.
Hinc ergo obiciunt sic: Prima causa operans per
essentiam est una in omnibus effectibus suis, et si
tollatur totum, quod est de proprietate, qua distin~
:ro guuntur effectus, non remanet nisi id quod est de
causa et essentiali actu eius. Cum igitur intelligenti a
sic causet animas in corporibus, cessante eo quod est
corporum diversificantium eas, non remanet nisi id
quod est de prima luce intclligentiae, et hoc non est
33 nisi unum. Igitur unum est, quod remanet ex omni-
bus animabus. l-Iuius autem dant simile, quod vide-
mus ignem in Iignis causare calorem et fumum et
rubeam flammarn. Et si aliquis tollat, quidquid est in
tali cffcctu ex parte lignorum, non remanet nisi clarus
ignis. Et si tolleretur, quidquid per materiam dividi- 40
tur in toto mundo, non remaneret nisi ignis unieus, et
quod remaneret ex omnibus ignìbus, esset idem ct
unum. Sic igitur cum constet animam rationalcm
nihil aliud esse quam resultationem intellcctualis sub-
stantiae, dicunt, quod sublato co quod facit eam esse 4S
huius et illius, non remanet nisi intellìgentia una, ex
qua resultat, et hoc est unum et idem quod ex omni-
bus rcmanet animabus.
Unde etiam per hanc viam ìsti concedunt, quod
anima corrumpitur seeundum esse animae, et id quod 50
remanet ex ca, est id quod est secundum substantiam
substantiac intellectualis ct Jucis eius, quae constituit
animam in hoc corpore et in illo.
Secunda via est, qui a dicunt, quod omne quod
distinguitur ab alio, aut distinguitur per materiam 55
aut per formam. Traditum enim est in v PRIMAE
PHlLOSOPHIAE, quod omne quod dividitur, dividitur
aut per formam aut per quantitatem. Scimus autcm,
quod inteneetus unius animae ab intellectu alterius
animae non distinguitur per aliquam formam, guae r,o
sit diJfcrentia csselltialis; aut igitur distinguitur per
materiam aut est idem ipsi, quia idem est a quo non
differt differcntia. Quod autem non difTerat per
materiam, planuro est oronibus scientibus philoso-
phiam, quia ab omnibus est scitum, quod intellectus 65

~ Alb., M~t:l.ph.1.11 tr.2 c.10 (Ed. Colon. 1.16 pA95 v.79_81): 'Phil050phi caim non est aliquid Iìng~re et f1()n dieere nisi quod per
~at.lonem potat 05t~udi·. - 4-5 Arisl., M~taph.l.13 c.7 (1062 b 3-4). Alb., Metaph. 1.12 tr.2 cA (Ed. Colon. t.16 p.565 v.65sqq.):
D,to autcn\ fic~um, quod ad 'upposilionem est coattum'. - 1,6_17 Supra p.l v.36_54. _ 17l1qq. Cl. Alb., Supcr Dion. De div.
Il;0m. Ed. Co~on. t.37 .1>.73 nota 28; Summa Il q.n. ~.3 ~Ed. Paml. t.33 p.75a-b}: 'Unus~lTettus~1 camOle indifferentil seeundum cssen-
u;r,m, ,qu.amvll forte dilTerallccundum modum suse'pltnlls, et non lecundum naturam eius quod effieitur. Est ;r,utem una ~;r,Ula prima
nsClltlahl. forma aUlem (S~ c,ffee~uI F hoc quod a non ase ad esse procedit, I:t est quiddam quod est in anima et in Ill:tleda, dilrerens
~n~~:u~fb~~DC:i~~;"~ll~~~ul~~r:lc.~~~.1~i~~.9ta:.~8~:).lr,2c.7 (Ed. Colon. t.Hi p.244l1qq.), 1.3 Ir.2 c.6 (ibid. p.121 v.5a·62).
 DE UNIT.\TE INTELLECTUS

penitus a materia est separatus. Et etiam ALIBI NOS

hoc. probavi.~u~, quia si daretur esse ex materia, non
aeelperet DlSl 11la eum qui bus in materia haberet
communicationcm, sicut [aeit oculus et auris et omncs
$ aliae virtutes guae sunt in materia; nune autem omnìa
aceipit. Et si dicatur, quod iIla materia est spiritualis
et .intellectualis, nihìlominus sequitur propositum,
qUia seeundum hoc non intelligeret nisi spiritualia
quod (alsum esse vidcmus.
IO Adhue autem, quidquid est ex materia, non reeipit
nisi receptione rnaleriae. Intellcetus autem nihil
eorum quae recipit, reeipit reccptione matcriae, sed
potius receptione loei. Igitur intclleetus non est ex
materia aliqua.
1.5 Adhuc autem, quidquid est ex materia aliqua, hoc
quod cecipit, non recipit nisi receptione subiccti, ita
. ~t quod. dicitur dc perspicuo et coloribus, non est
slm~le, qlll~ etiam colores secundum esse spirituale +3
pOtlus.sunt m acre sieut in medio locali, quam sint ìn
mate.na, propterca quod omnino omni scienti philo-
sophw.m constat, hoc est, quod materia, quae indi-
viduat formam substantialem pcr hoc quod est in ca
individua t etiam formam consequentem per ho~!lO
quod est in composito ex ea et ex forma individuata.
'
Igitur' a dcstructione consequentis: quod non indi.
viduat formam consequentem, non individuat for-
mam substantialcm. Scd in intellectu univcrsalia sunt
non individuata, quia si essent individuata, non essent $~
universalia; igitur non est ibi materia individuans
formam substantialem, et sic sequitur idem quod
prius.
Tertia via est quia omne quod habet materìam,
j

quod rcceptum distingui t ipsum secundum aliquod est in potentia ad aliquid, quia etiam in cacio, in qua 60
esse recepti. Intcllectus autem species est corum guae est m<1.teria, est potentia ad ubi. Si ergo est materia in
recipit sicut locus, et locans est spccics cius quod rcci- intellectuali anima, oportet, quod secundum aliquid
20 pitur in ipso, ct non dlìcitur aliquod esse in co quod sit in patentia. Constat autem, quod non est in poten-
sie recipit a recepto, scd potius e converso a recipiente tia ad actum perfcctum nisi mediante actu impcrfecto,
datur e.'>Se recepto. Ergo intcllectus non est e.x materia qui est motus, quia omne quod dc patentia venit ad 6$
aliqua. actum, per motum venit ad actum. Hoc autem non
Si dicatur, guod omnia quidem haec sunt ex vir- oportet probare, quod anima ìntellcctualis non sub-
2$ tute formae, guae est intdlectualitas perficiens mate- icitur motui; igitur non habet matcriam, et si non
riarn, ex qua est intellcctus, sicut est exemplum, quod babet materiam, sublato co quod attribui t cam huic
ex virtute perspicuitatis multa sunt in aere, guae non corpori et illi, non remanet aliquid quod dividat inter 70
sunt ex potentia materiae acris, sicut verbi gratia id quod scparatur ex omnibus hominibus. Igitur id
quod eolores sint in ipso secundum esse spirituale, et quod ex Olnnibus remanet, est idem et unllm.
:w sie vclit dieere, quod il1ius matcriae ex qua est intcl~ Quarta via est quasi logica. Dicunt enim, quod
lectus multa sunt cx \'irtutc formae, quae perficit
j
quidquid ex se non diffinit aliquid nee determinat,
cam, ct hoc modo tune rcecptio eius est c1argata ita, remanet universale et idem et unum ubique; intcl- 75
quod ca quae recipiulltur in ipsa, aliter reeipiuntur lcctus autem scparatus c.x se: nec diffinit nec deter-
quam in materia: minat aliquid; igitur videtur, quod remaneat uni-
3.S sed contra hoc est, quod nulla forma, qu:mtum- vcrsalis idem ubiqlle. Sì enim aliguid diffiniret et
cumguc sit nobilis, tollit a materia modum reccptionis determinarct intellectus ex se, iIlius essct sicut materiae
materiae in toto. Modus autem rcceptioois materi- propriae; nullius autem est sicut materiae propriac; 80
ae est rcciperc sccundum esse. Et ideo etiam qui igitur nihìl ex se diffinit vcl detcrminat. Sublato igitur
dieunt animam compositam ex materia et forma, co per quod rdertur ad hUllC ct ad ilIum, quod est id per
4(1 dicunt, quod illa forma ìIli materiae dat esse. Ergo si
quod rcspicit continuum et tempus, et hoc est ima·
intellectus est compositus ex materia et forma, oportet, ginatio et sensus, remanet in se, nihil sibi diflìniens
quod iIlius matcriae sìt rccipcre secundum esse omnes neque dctcrminans; idem igitur est, ubi.cumquc si.t et ~
ex quocumque. Et illi rationi multum innititur
formas, ut "idetur.
3 in ro:l.teria > A 5 nune] modo Ip non.o 1~ r~~plì]~lcep~~~gl~rI7 ;~ ~Ji;:~4~M5~~~~ :'~~d,tn~r~.m::i~~ se<:~n~o~j
eoruequentem propter hoc quod unum dficllur qu q •
nihil A 82 per> GAf I peri> DEM .
1 Alb., De anima 9<'lon.I~~~/;~~~a~~~~~i~~~~~e~~~·;\~Cq~~~OI~31~~,(:'i~~~~;i\.;I~~f~::~.'rl'.;~·
1.3 tr.2. e.13 (Ed.
~1(~d~·8~1~~~~~1~·~~4;~:v.~9~~3):·~ec2~~>\lb., Dc sensu ~IOS~~j, tr~ee~~i~~·I.~a~~3 ~~f·(~:6tio~\1~·~.~~e7t:l!.~i~~:)~?~":bs,';~~
~:~::;~~:f~~~;~~~~:~~:~.;;'~à;~;~~?~~:~I~;~·;~;~f~~I~~~~r~~:~:~d;i;t~~;i~:~~~~~\~~i~ ;~~?~i~:~;~~~:~
prindpiunl sit indi\'idlllItlOIllS ct ml,,1 sltsm~ulare n,;' ~ 1 M B~hell.kip.88n.7.5B). _ Colon.
54-~5 Alb., Metaph.I.5 tr.6e.7 (Ed.
~~~n;~~~~~XeJ)~s ~sP~O~l S;I~.~~~~~al:et~~r~~' e.3. (~~t~~~~·al~:,~sP:i~~C~;~.2i~5~t";;ia, ~~~~d~l:lqU~~~I\~ ~l~~?i~'~i:Jd~!!9
~~~.~.~I(:rcF.I~~i~~~'~1~Bp:~di ~~~~~:t:P7;~q~:5~(~: Dc XVprobl.1 (inlra p.3' --.59-60):· ... nullo d"l"rmlnatum ad Ilnum propne,
quo ad allc:nlm non d"lcrmlllclur •
 DE UNlTATE INTELLEC-rUS
AVERROES. sed aliis verbis format camo Scd quia
fortior apparet, sicut hie fonnata est. idco sie induxi-
mus eam.
Quinta via est. quia non fitoculusomniunI calo-
~ rum susceptivus ct harmonia quaedam nisi per id
quod est colorum substantia et hypostasis, quod est
perspicuum, nee agit color in oculum nisi per id quod
est actus et perfeetio colorum secundum actum et
species ipsorum. Igitur eodem modo, cum nos dc
lO occultis non possimus iudicare nisi per manifesta,
intellectus non fit sllsceptivus omnium formarum,
tam eorum quae sunt corporalia. quam corum quae
sunt intelleetualia, tunc nisi per id quocl est hypostasis
omnium formarum secundum hoc quod formae sunt,
l~ ncc movent intcllectum talcs formae, nisi per id quod
est species omnium. Intellcctus autem aecipit formas
physieas et mathematicas et divinas, sicut in lI1 DE
ANIMA a nobis est probatum et in multis aliis locis.
Oportet igitur, quod accipiat eas et sit aeeeptivus
20 ipsarum per hoc quod ipse est aliquid quod est for-
maruro omnium hypostasis, ct quod lormae movcant
curo per hoc quod est species formarum omnium.
Neutrum autcm horum est aliquid matcrialc, sed
formalc. Oportet igitur intcllcetum esse de se imma-
23 terialem et esse formarum omnium quandam hypo-
stasim. Et speciem oportet esse alterum intellectum,
qua formae movent euro vcl potius moventur ad
ipsum sicut ad locum et speciem. Nihil igitur penitus
invenitur in intelleetu aliquid materiale, nisi aliquis
30 velit fingere, et diximus JAM, quod hoc non ]icet;
igitur id quod ex omnibus manet, est forma indistinc-
ta. Et hace ratio valdc est notabilis et bona, et sequi-
tur, quod idem 'est quod manet ex omnibus corruptis
post mortem.
~ Sexta via est, quia dicunt, quod id quod pcr se
est causa simplicitatis et scparationis a materia,
maxime est simplex et separatum in seipso. Simplici-
5 niJi > GMP 57 natura> EM 67 Hacc] Et hae<: DEV tU.
tatis autcm et scparationis non est causa in rebus nisi
intellectus. Igitur sccllndum se maximc cst simplcx et
separatlls; quod autem maximc est simplcx et scpara- ~o
turn, non distinguitur per hoc quod est in multis;
igitur intcllcctus sive intclligcntia secundum se non
distinguitur per hoc quod est in multis. Quod autem
non distinguitur per hoc quod est in multis, si acci-
piatur absque multitudine, remanct indivisum ct ~5
UOllm; igitur intcllectus rcmanens ex omnibus intcl-
lcctum habcntibus rcmanet indivisus et unicus.
Hacc autcm via est, cui multum innituntur iIli qui
hunc errorcm invenenmt. Pcr istam enim viam habcrc
videntur, quod una sola intclligcntia, quam decimi 5<1
ordinis vocant, est, quae irradiat super animas ct faeit
in cis operationem intellectualcm, et quod haee sola
est quae remanct post mortcm, sicut infuit ante fior-
temo
Septima via est, quae fundatur super proposi- 55
tiones logicas. Dicunt enim, guod specics accepta sin e
materia est una natura indivisa et non dividitur nisi
per matcriam. Et hoc accidit ci, inquantum est in
materia et non secundum sCi hoc autem multo magis
convenit ci quod est spccics specierum; est autcm 60
intellcctus specics specierum; igitur non dividitur nisi
participatione materiac. Scd parlicipare materiam
est contra naturam intcllcctus et contra diffinitioncm
ipsius. Igitur intellcctus matcriam non participat,
manct igitur indivisus in omnibus. Quod igitur ex 65
ipso relinquitur post mortem ex omnibus, est unum et
indivisurn. Haec est ratio cuiusdam Mauri qui voca-
tur ABUBACHER.
Octava via est haec, quia id quod cst in aliquo,
est in ipso secundum potestatcm cius in quo cst. 70
Exemplum autem huius est, quia si colores sunt in
corpore terminato, sunt in ipso secundum potcstatem
corporis terminati. Si autem sunt in perspicuo, sunt
iterum in ipso seeundum potestatem pcrspicui. Et si
 DE UNITATE INTELLECTUS
sunt in oClda, iterum secundllm alilld esse sunt in ipso
quod est sceundum potestatem oculi. Et sie est in
omnibusj haee cnim propositio non habet instantiam
dummodo bene intelligatur. No! autem iam PR,AE~
s orxmus, quod non loquimur hic nisi bene intelligenti_
bus. Si ergo sie est, assumimus hane, quod universale
~t.in inte~lcctll ~t non alibi, et intellectus est, qui agit
In lpSO t101versahtatem et recipit ipsum ut universale.
Nec est aliquid quod recipiat universale ut universale
lO nisi intcUcctus. Haec igitur receptio est seeundum
potcstatem, qua intcIlectlls est intellectus. Haec autem
potestas non fundatur nisi in co quod est universale
existcns ubique et semper. Igitur intellectus est uni~
vcrsale cxistens ubiquc et semper. Quod autem ubique
lS est ct scmper, unum et ìndistinctum est apud omncs.
Et quod ex ipso rclinquitur ex omnibus, est unicum et
idem. Igitur intellectus et est unus in omnibus, et
quod ex ipso relinquitur ex omnibus, est unieum et
idem.
20 Nona via est, guia dieunt, quod ab omni philo~
sopho seitur, quod intelicctus, qui vere est hominis
intclleetus, est iIIe qui est adcptus. Adeptus autcm
intelleetus non est, nisiqui aequiriturperresolutioncm
omnium eontrahentium et determinantium et aeecp·
2~ tionem luminis puri intelleetualis, quod re1inquitur
ex huiusmodi resolutione. Constat autem, quod non
est illl1d lumen !lisi lux intelligentiae scparatae ct
agentis; hace autem lux seeundum se aeeepta sine
eontrahentiblls et dcterminantibus eam est una et
w indistincta relicta ex resolutione omnium; intelleetlls
igitur adeptlls est unus, qui rclinqllitur e...; omnibus.
Hie autem est intelleetus humanusj igitur quod relin-
quitur separatum ex omnibus animabus hominum,
est unllm et idem.
33 Huie etiam rationi muitllm innituntur, et est ratio
Al.FARABIt, sed non inducit caro ad hoc ad quod isti
lItllntur ca sed ad hoc ql10d ostcndat, quod anima
ideo est in' eorpore posita, ut intclleetum continue
adipiseatuf.
D~cima via probationis est, qua dicunt, quod 0\0
omms. forma quae per esse distinguitur et multipli-
e~tur !Il materia, potentia est in materia et per muta-
tlOnem "et motum educitur de ipsa. Intellcctus autern
ncc per substantiam nee per operationem est talis
forma. Igitur nee potentia est in materia nee per ~~
motum "cl mutationem cdueitur dc illa. Igitur non
est forma per materiam multiplicata. Si autem sie est,
sequitur necessario, quod id ctiam quod re1inquitur
post materiae eorporalis resolutionem, et hoc non est
muitum nee plura, sed unum salurn. Huic etiam so
rationi multi muitum innituntur.
U ndeeima via sumitur a quodam quod estintel-
leetus propria passio. Hoc autem est quod dixit
A"AXAGORAS, quod videlieet intelleetus nulli nihil
habet eommunej quod enim nulli nihil habet com- S~
mune, remanet indistinctum et unum, CO quod omnis
distinetio fit per divisionem ex aliquo eommuni. Quod
autem remanet indistinctum et unum et est idem in 001·
nibus, et post separationem ab omnibus remanet unum
et idem. Igitur intellcetus post separationem ab omni~ GO
bus non est nisi unus numero et idemj cessante enim eo
quod Cacit meum et tuum, non manet nisi conununc.
Duodecima via est sumpta similiter a passione
intelleetus, quae est, quod separatus est intellectus,
sie: nihil enim est distinetum per hoc a qua est uni~ 6.}
versaliter separatum; intcllectus autcrn universaliter
est a materia separatusj ergo per materiam nullo
modo est dìstinetus. Constat igitur, quod per materi·
am non di\':Ìditur intelleetus unius hominis ab intellec·
tu altcrius hominis. Et iterum palam est, quod for- ii!
maliter per differentiam aliquam non distinguitur
unus intelIcetus ab alioj ergo nullo modo distioguitur,
et quod est indistinetum in omnibus, remanet unum
et idem separatum ab omnibus. Ergo unus numero
intellectus et est omnium et remauet post separatio~ 7S
nem ab omnibus.
Tertia decima \,ia est sumpta a quibusdam
similibus. Stitur cnim, quod virtus cordis una est uni-
 DE UNITATE INTELLECTUS
\'crsalìs in omnibus mcmbris, et si per intcllectum
toUantur omnìa membra, remanet una numero "irtus
cordis indistincta. Si autcm "irtus cordis esset non
organica, tunc id quod femaneret ex omnibus rncm~
5 bris, essct indivisibile unnm et non organicum. Est
autem una virtus intelligentiae, cuius instrumentum
est, ut dicunt, ornnis anima. Cuius signum est, quod
licet diversi1l10dc sentiant, qllisentìllnt, etdiversimode
imaginentur, qui imagìnantur, tamen omncs qui
lO intelligunt per intellectum purum etsimplicem, omnes
eodem modo intelligunt, quod non posset esse, nisi
\1Oa inteIfigentia esset, cuius instrurnentum est omnis
anima. Si igitur subtrahatur anima haee et illa,
re1inquitur, quod id est unum, quod reroanet ex
15 omnibus ipsis.
Et haec ratio supponit, quod intellectus non sit pars
animac, quod fere supponunt omnes Arabes, qui
huius crroris primi sunt inventorcs.
Quarta decima via est, quia duplex est parti-
2(1 cipatio unius naturae communis. Aut enim partici-
patur seeundum esse aut participatursceundum CS!ien-
tiam. Seeundum esse quidem, sìcut natura generis
participatur a specicbus et natura speciei participatur
ah inclividuis. Etquod quidem partieipatur secundum
25 esse, multiplicatur in his guae ipsum participant, et
seeundum omnes potentìas naturalcs et seeundum
actioncs diversifieatur in iUis, et unus mclius et alter
pcius se habet in his guae ad talcs peninent potentias
et operationcs, et per dcfeetum corporis deficiunt
30 huiusmodi potenliae et operationes.
Id autem quod partieipatur per essentìam unam,
non diversificatur in his quae ipsmTl participant, nisi
in potentiis et operationibus, quas habet in his quae
participant ipsum, et non in seipso. Cuius cxemplum
3.!> est in lumine solis, quad unum in substantia partici-
patur a multi~ et diversas habet potcntias in ìllis, sed
in se manet unum. Intelleetus igitur aut partieipatur
primo modo aut seclindo. Si primo modo, lune
aportel, quod sccundum se deficcret deficiente eorpore
40 et putreseente, guod falsum est, quiadicitARISTOTELES,
quod non aequaliter iudieant per inteUcctum iuvcnes
senibus presbyteris. Si autcm secundo modo partiei-
palur, tune quidcm in his potentiis hcbescit intellee-
tus in quibus operatur in corpore deficiente pcr senec-
tutem corporis. Et iIlae suot in quibus non intclligit 4)
sine continuo et tempore, apud se tamen m.anet inde-
ficiens. Sed quidquid sie partieipatur a multis per sub-
stanti;tm, manct unum ct divisum ab illìs ct nOI1 est
nisi unìcum in substantia. Igitur esse, quod manet de
omnibus animabus incorruptibilc, est unum pcr sub- .w
stantiam et indivisum. Huic etiam rationi multum
valde innituntuf huius erroris anetores.
Quinta decima via est subtilis valde. Dieullt
eniro, quod forma lucis corporeae non habct con-
tcarium et ideo dividi non potcst nisi per matcriarn, !>S
in qua est. Cum autcm sit prima intcr formas cor-
poreas, non applicatur alieui nisi per materiam, qua
illud tui applicatur, eommunicat cum perpetuo supe-
rjus corpore. Quod autcm lux et lumeo non habcant
contrarium, patet amni philosophiam scienti. 60
Similitcr et hoc planum est, quod eUffi otnnis divisio
essentialis fiat per contrarias diJTerentias, quod illud
quod non habct contrariutn) non dividitur ex aliquo
communi quod sit ante ipsum.
Secunda vero pars dictorum etiam plana est, quia, 6S
sive lumen sit in cae1esti sivc in perspicuo clcmentali
sivc in corpore terminato) non est in aliquo, nisi prout
est aCUls perspicui aliquo modo; et hoc communicat
infcrius corpus cum perpetuo superiori. Si autcm sic
est, ut inquiullt) in forma corporea nobilissima, nc- 70
cessc est, ut hoc multo magis sit in illa quae est ontni-
um formarum prima et divinjssima. Banc autcm con-
stat esse inteUcctum; est cnim intellectus primum post
caUS~m primarn, et primus infiuxus h.1cis causae pri-
mae est intelleetus. Igitur ista natura quaecumque est, 7~
non habet aliquod contrarium ncc participatur ab
aliquo nisi pcr aliquod divinum) in quo iIlud quod
accipit ipsum, convenit cum causa prirna. Hoc autcm
non potest esse materia. Igitllr intelleetus est natura)
quac nec eontrarictate aliqua distinguitur ab aliquo 80
nec materia; manet igitur secundum omnem bene
intclligentem indivisa et una in amni bus in quibus
eodem modo partieipatur, et post separationcm ab
ipsis manet idem et unum ex omnibus relictum.
Sexta decima via est sumpta ex dcstructionc 85
responsionis, quae posset fieri et quaedatur a pluribus.
DiCllnt cnim, quod intellectus unius distinguitur ab
intelleetu alterius in numero pcr rnateriam, in qua est,
 DE UNITATE INTELLECTUS
ct non per n~ateriam, ex gua est. Et dieunt intelleetum
e~s~ composltum ex materia, guae non dcterminatur
mSI t~ntum forma substantiali, guae sccundum esse
~st pr~ll~a. Et !late forma est intcllectualitas, ct materia
~ 111~ mllli habct dc proprictatibus materiae nisi duo
pnma, quorum unum est formam lundare et secun~
duro est formam fundatam per esSe dividere. Et haee
est responsioAvleEBRoN in libro, qui DE FOR!>IA ET MA.
TERIA sive DE FOXT!:: VITA!:: inseribitur.
lO Scd contra hoc obieillnt isti, dieentes secundum
omnem philosophiam hoc esse planum, quod ex hoc
quod est hoc aliquid, ct materia nihil fit unum. Si
ergo anima. ì!ltellcctualis hoc modo est hoc aliquid
per composltlonem materiac et formae, non potest
1$ fieri unum secllndum substantiam ex ca et corporeo
Igilur homo non est unus per substantiam, quod fal-
sum est. Falsum igitur est hoc, quod anima intellce.
tualis habeat taltm materiam, ut isti dicunt. Et si non
habet matcriam, nec fllndatur ncc distinguitur; et sic
20 redit, quod id qllod ex omnibus hominibus incorrup-
ti bile reIinquitur, sit idem et unllm.
Septima decima via est sumpta ab ipsius intcI·
lectus operatione. Agcns cnim univcrsalitcr et ubique
non potest esse distinctum. Si cnim detur, quod sit
25 distinctum, tunc sequitur, quod sit definite in loco uno
per se vcl per accidens, et extra locum iIlum non est
operatio ipsius, quia operatio non extendit se ('xtra id
cuìus est, nisi per aliquod medium continuctur ad id
quod distat ab co quod operatur. Intcllectus autem
so est univcrsalitcr agens in caelo et in terra ad distans et
ad id quod est prope, praeter id quod per aliquod
medium continuctur ad id circa quod operatur. Igitur
intel1ectus non est natura determinata ve! definita ad
aliquid. Quod antem sic est indcfinitum et inrletcr-
35 minatu m, cum scparatur ab his in qui bus agit, rema-
net unicum scparatum ab omllibus. Igitur quod dc
intellcctu remanet separatum ab ollmibus, est untlm
et indivisum.
Race ratio quibllsdam indoctis vidctllr debilis ct
iO est fortissima ct ad solvcndum difficilis.
Oetava decima via est sumpta a simili. Dicunt
enim, quod intelligentia separata. est, quae .movet
caduro, quodcumque iIIud sit, qUla dc hoc l11e non
est quaestio; et si consideramus formam, quam largi.
tur inte~ligcntia corpori, quod movet, una est ex parte 4~
movcn~ls, et una est ex parte cius quod rnovetur, licet
forte dlstcnrlatur in moto ct motu, quae indivisa fuit
~t ind!visibilis in movente. Si ergo motor, qui est intcl-
hgenha, formam det ad modum rnoventis et non mo.
bilis sive eius guod movctur, illa manet simplcx et ~
indivisa in omnibus illis quae ipsam hoc modo parti.
cipant. Talis autem forma, quae est ad modum primi
motoris, inter omncs formas est intcllcctus et anima
intcllcctualis. Ergo simpIcx et indh'isus manet in
omnibus qui intellectum participant, propter quod ~
etiam nullius corporis dieitur actus. Quod autem sim~
plex et indivisum est in omnibus, separatum ab omni.
bus remanet idem et unum. Tgitur quod de intellcc.
tuali anima separatur ab omnibus, idem est et unum.
Haec autem ratio fundatur super hoc quod nulla 60
forma dividitur pcr matcriam, ut alia sit in hac parte
matcriae et alia in illa, nì5i quae data a motore ci
quod movctur, distenditur aliquo modo ut virtus
corporis in quantitate eius quod movetur, et in quan-
titate motus ipsius, quae quantitas secundum dh'ersas 65
suas partes particutaritcr movet materiae unam par~
tem et aliam, quia si philosophiee loquamur, materia
non est perceptibilis forma, quae est in intellectu
motoris, nisi per quantitatem moti et motus, nec est
intelligibile, guod forma aliqua sit per quantitatem 70
motì et motus nisi distensa per totam continuitatcm,
quae potentia exit ad actum. Et ideo si aliqua forma
tali distensione est indivisibilis, illa non datur per id
quod movetur, ncc per motum eius, sed flui t ab ipsa
substantia motoris. Et ideo est immaterialis et indi· 75
visibilis in omnibus, et separata ab his in qui bus est,
rcmanet una numero et indivisa. Et haec ratio est
fortis.
Decima nona via est sumpta ex hoc quod
intellectus locus est intellìgibilium ct non subiectum 60
proprie.
Sic autcm arguunt, quod quidquid pcr unam et
eandcm rationem est loeus omnimll, unum est et indi·
visum, nisi per situro dividatur quoad omnia illa.
Intcllectus autem ut locus se habet ad omnia, et sie ~
est eum omnia fieri unurnsecundumactumcumoffini·
 DE UNITATE INTELLECTUS
lO

bus, quia omnium est locus. Tollendo ergo siturn, qui
sibi non convenil, unus intellectus est in omnibus
intelligibilibus ct indivisus. Igitur unus est in mc et in
te ct in quolibct alio. 19itur post me et te et qllemlibet
.5 alium, unum ct idem est, quod manet c... . . omnibus
post mortem.
Et Jlaec ratia est lortis valdc, si bene intcIligatur,
qualiter intcllcctus est loeus spceierum intclligibilium
ct nullo modo subicetum. Scd de hoc hie agere non
Il) habcmus, sed in ALIIS hoe a nobis determinatllm est,
et 181 ctiam probatum est, quod intellectus et id quod
intelligitur, unurn sunt secundurn acturn.
Vigcsima via est sumpta a passione propria ani-
mae secundurn intcllccturn. Et haec est, quod ipsa est
I~ imago omnium. Duac cnim suot imagines omnium
universalitcr salurn, quarum prima est universaliter
agcns; ilIud cnirn necesse est esse conveniens omnibus,
quia PROBATUM est, quod omne quod fit, fit ab agente
conveniente sibi in forma. Alterum autem est materia
2l) prima, quae potentia est omnia et habet omnium in
se incohationes formaruro, et haec est imago sccun-
dum potentiam. Prima autem est imago secundl1m
actum; propter quod probatum est, quod actus per~
fectus omnium est ante potentiam. In his autem nec
25 agens seeundum nec materia secunda sunt imagines
omnium, quia nec agens secundum per potcntiam
activam nec materia secunda pcr potentiam passivam
ambit omnia, sed quaedam et illorum est imago.
Anima autem per intellcctum universaliter agentcm
3ll intelligibilia est imago omnium et actus et per intel-
lectum possibilem, qua fit omnia, est imago omnium
et locus. Igitur naturailla intcllectuaHs non potcst esse
determinata ad aliquid, sicut neque materia vcl agens
universalitcr possunt esse determinata, quia sic fiereot
35 secunda et non prima, nec ambiret omnia, sed quae-
daro. Si autem hoc est esse neccssarium, tune intellec-
tllS indeterminata natura est in omnibus ct indivisa,
etquod rclinquitur ex omnibus, est indivisum et unum
salurn.
40 Vigcsima prima via est sumpta a proprietate
primi agentis et ultimae formae. Agens enim uni-
versaliter est agcns ad hane intcntionem, quod id in
21 inchoalÌoncm NS eda. 30·32 actus-et) DLV 78 parlÌeulaN: DELV 82 autcm + non EGMP
quod agit, pcrtingat ad similitudinem ipsius in forma
ultima. Ergo forma intcr omncs magissimilisestprimo
efficienti. Race autcm forma ultima est, quae se eX.5
additionc habet ad omncs alias formas in genere.
Hacc autem non est nisi intcllcctus, qUla i5ta se habct
ex additionc ad esse, vivere et sentire et univcrsalitcr
cognosccrc cognitionc distincta. Hic igitur interomncs
magis assimilatllr eidcm agenti et magis participat de .50
bonis eillS nobilibus. Divitias autem nobilitatllm non
eontingit participare particulariter, sed univcrsalitcr,
nee contingit participare per moturo, scd per immo-
bilitatern, quia quod partieipat particulariter, non
participat divitias, ctql10d pcrmobilitatcm participat,!>5
participat cum indigentia. Intellcetus igitur crit
natura quacdam quae DCC particulariter ncc mobiliter
partìcipat, sed tali5 natura nec est particularis ncc
distans a primo fonte divitiarum. Igitur intc11ectus IlCC
est particularis natura nec distans, sed potil1s una 60
illtelligcntia primae causae per seipsam coniuncta et
ex illis divitii5 ìnfll1ens super animas, quae lumen cius
participant, et si sic est una et impartibilis et immo-
bilis in omnibus lumen suum participalltibus, sequitur
necessario, quod post resolutiOllcm omnium id quod 65
remanct, non est nisi idem et unicum. Et huic rationi
fortiter innituntur.
Vigesima secunda via est sumpta penes natu-
ram eius quod est universale. Natura enim communis
est ipsa substantia, ad quam refertur diffinitio aut ali- iQ
quid diffinitivum ilIius naturae, et est simplex in se
existens et accidit ei quod sit universale vcl particl1-
lare. Et similiter accidit ci, quod sit in intellectu vcl
quod sit in sensu. Cum autem per accidCllS sit ulli-
versale et in intellectu, tune pcr hoc aecidcns fit uni- 75
versale, quod accipitur ut similitudo omnillm eorum
quae ambit potcntia vcl actu. Et quando effieitur
particularis et in sensu, tune fit per hoc accidens quod
est esse suum in hac materia sensibili. Si igitur nihil
horum accidat alicui naturae simplici. illa nee erit 80
universalis nec particularis, sed in se manet simplex
substantia et indivisa. Talis autcm est natura intellec-
tualis, cui non accidit esse in materia vcl potius qunm
impossibile est esse in materia. Igitur per esse non

~..11~19tist ..~c a~~2It~;;',(~~O:ni~~1t~ ;~b{4i~,caa~~~'kt ~;oar;;i~~'~J~~i ;'iS:;(~~I~r~;:11~7~~·~.~J~ ~~. CoJo~' ~'~g p.4~
1~~~: Cf. '!-lb' Summa Il q.n m.3 via
j
~O (Ed. Parii. t.33 p.81bl' :- 18·19 Alb.• Melaph.l.ll tr.1 dì (Ed. C~10~:~.16 .46}'v.l1.
J03'~~i~~~n.e.proba~um esi, quo:d om~a ,uae nunr, fiu~lt. a sibl U~lVoeO'. - 19·20 Alb., De anima. 1.3 tr.2 c.18 (Ed.· dolono 1.7,1
S2~3:~ "3) ~t'~~ci:c:~:io~e:~~r~r::;~~.'~b:~S:;\~~UD:~~~ ~c;%~. I~~~~if.c:,~~~~ ~.13;n~~t;3 ~;a~~~n''':5, 1ç.·;i ~'f~:\~~: ~f7e~
in;clie~tu~' a c~~e~' C9ton. t.~6 ~.152 .v..8~'.p.153 v.2): 'intellcclu~ est spccies intelligibilium ellocus. Erit enim agcru intclligibili'a pcr
~r i~~~~~c~:mA:iì~::~.~f~raCSp\,~~d~~f~~\~~u~rn~~~cn~g~~q:~~. ~~r6.~~u~::e~l;g~~~~u:.~orviaa'2~tt~~~o~~~:~~~lt:~~~).
:~~~t1r~~;;'. V.~26~~::;ro:~~~ l~~t~~ ~: :ct~~i~~~'m~0~~m~~;n~io~~c~~~u::;8;r:d~·~;;i~e~~~I~·u~;~~, ~i~~~~~n~~~O~;
~:;~:v'~i:l~i:~~~f~~~'s~~;~ ~~ ~'::l~:;~~::~~~~~~~~.C:~:~b~ ~~ì~'~~~~:I~~~~:rilia~~,~'J7q,::~~v~~f~;I~~e~~~i~,\~~
(El Colon. 1.~6u;2F7~.~~~S~firuttone, el
1.5 1r.6 c.7 quod 51t umvenale ve! particulare ... '. -
aCCldil Ci 69.70 Cf. Alb., Mclaph.
 DE UNITATE I~TELLECTUS
multiplicatur, sed manet simplex et una. Quod igitur
rcmanet post resolutionem omnium, est simplex et
unllm et non multa.
Vigesima tertia via fundatursuperexcIllsionem
s falsaI.' responsionis AVICEBRO:-i. Dicit enim, qllod
sllstincrc ct rccipcrc suo t passiones materiae, et ubi-
cumque invcniuntllr, in iIIis C.~l materia. Scd patet,
quia etiam forma sustinet et rccipit, sicut linea rcctum
et curvum l't numerllS par el impar et albedo clari.
lti tatcm maiorcm et rninorem, nec lamen propter hoc
sunt composita ex materia et forma. Si igitur anima
suscipiat potcntias naturalts l't scienlìas et virtutes,
non proplcr hoc scquitur, quod sit composita ex
matcria et forma.
Li Et qllamvis hoc suHìciat ad cxc1usionem eius quod
dici t, tamen iam ALIBI probavimus, quod anima non
est subicctum scientiarum et virtutum proprie 10-
quendo nel.' formarum intclIigibilium, sl'd pOlius
talium est locus, et homo secundum alìqllid sui non
:KJ est subiectum talium, nisi valde- Jarge dc subiecto
loquamur, et large loquendo dc subiecto possunt ca
quae non sunt composita, esse subiccta. Si igitur siI.' se
habet intelleetus. vidctur esse natura simplcx et in·
determinata per' subiectum et locum. Esse auteOl,
25 quod indeterminato m est per subicctum et locom, est
idem in omnibus, et idem et unicum remanct resolutis
illis in quibus est per aliquem modum esselldi. Ergo
idem est intcllectus, qui rclinquiturcx omnibus anima-
bus.
so Vigesima quarta via est sumpta per simili tu-
dincm omnium formarum. Omnes enim formae talis
sunt naturac, quod post resolutio~lem p~sterioru~
rcmanet unum, qllocl fuit per esse III ommbus. Et s\
formae esscnt substantiac separabilcs, remaneret una
s~, substantia, quae fuit in omniblls, sicut db.:eru~t ILU
qui ponunt formas separatas. In hoc autcm t~ quo
cleficiunt formae aliac, non dcficit intdlectus, qlll per~
fcetior est omnibus formis. Ergo quod remanet post
resolutionem hamitlum, non est nisi unum per sub·
«l stantiam, quando est separatuOI. Et si.e idem est, quod
reiinquitur cx omnium hominum ammabus.
Vigesima quinta via est sumpta e~ hoc quod
est causa diversitatis numeri. NumerLls emm non est
'. Il 18 "i,ìbilium DLV 15 '-"St') non EG.lfl' 32 poMl per EG.HP 1.r:. if. ,.. J9-r~
3671~>tl?2~~;/~fol:'I~P~;_~~~i;~I:I~~') ~~ !~~n ~Tml~X:~l·hominjbu.
~,;;~;;~;~;i:'~E::\:~!:;.:::~~;~~~~)~f.~~~~:~~~bf.;;;~;;:~:~f.::tf:~?~~{,;:~~:l~~~~~~~:;~p_19B
supra Il.9 \'.79$'1'1' cum IIOla. ~ 3 sqq Infr" 10 noia i&qq.
~~~~;~. e.1~Ed~~;~\~~~~k~~:{~~t?(}~~~~·c:l~~~~1;~~;~.~~~;3~:~:~~~;~~~~~!i9~n;~.~.~\{~;::: e~~~I~~t~::f7~\'~~
14). ) - 661qq. Cf. Alb;. Suml\l~/I q'~~n~'\la ~Pi1tol~ int!lI~al" Co~un"~\lo11(~~~C(:t8~9}u~lbl.:oD~~~ni·m;J,11T.1 d
~;~:~~~a~i;~~~'li~2;;~~~:~~;:':~\~~I~":,, _ 8-1.85 Cf. An.t.. Dc lllllm" I.• c,
1.7,1 p.70 vA8~qq.).
li
invcntus nisi per divisionem, quia divisio est causa
numeri. Quaeramus igitur, quomodo nllmeratur id ~:;
quod remanet ex lino homine et ex alio, et suppona_
mus CUoI phìlosophis, quod nihil rcmanet post 0101'-
tem dc his guae sunt virtutes in corpore; seeundum
hoc nihil manet nisi natura intelleetualis. Constat
autcm, quod itla non cadit in numerum per formam :;o
substantialem, qua una clifferat ab alia, quia siI.' csscnt
diversae species animarum iIlae quae remanent ex
omnibus specic eonvcnientibus, quod est impossibile.
Oportet igitur, quod si numcrantur, numcrentur per
id quod est in anima situt materia. Tale autcm alì~ 55
quid non invenimus nisi intcUee\urn ma\c:rialcm, qui
"aeatu!' possibilis. Hic autem inteIIcrlus, Ul probatllm
est in JII DEA~lMA, nel.' est corpus nee virtus in eorpore
ncc est materia aliqua, secl est separatus sicut ct intel-
lcctus agl'ns. Igitur iste CUOI sit scparatus, communis 60
est omnibus, unus in se cxistcns. Igitur nel.' per iIIum
cadit in numerum id quod remanet post mortem
hominum. 19itur nullo modo cadit in numerum, et
siI.' unum et idem est, quod rcmanet ex omnibus
separabile ct sceundum naturam incorruptibilc. G5
Vigesima scxta via est sumpta. ex propria pas-
sione separati et ratio, quam facit AVEldPECHE in
epistula, quam vocavitDE COXTIXUATlONEI:,\-rELLECTUS
CUM nOMINE. Dicit 311tem sic: Qmne scparatum ab
aliquo respiciens aliquid post se, quod mo\"ct sieut IO
motor separabiJis ab ilio, est unum apud se nec multi~
plicatur nisi virtllte, qua continuatur eum ilio quod
O1o\'et. VerÌlas huillS propositionis probatur ex omnì·
bus motori bus eac1i separatis et ex omnibus motori bus
civitatum et commllnitatum, quia quilibet ìIlorum 15
unus apud se manel1S movet multitudinem quandam
nee multiplieatur nisi multiplicatione virtutis, qua
coniungitur his qual.' movet.
Habita autem ista proposìtione procedit sìc: omnis
motor separatus UllUS apud sc mancns et non muIti- l)Q
plicatus nisi multiplicatione \'irtutis, ~lla con~lln~tllr
his qllac movet, solutis virtlltibus, qUibus eOntungltur
his quac movet, rclinquitur uniclls et nullo modo
multiplicatus; anima intcllectualis pcr natu~m est
huiusmodi motor separatus sicut nauta a navI et non M
conìunctlls individuis nisi per virtutem, qua movet ca;
DGMV 54 ll11m,,",ntllr) numerantllr EGP 80_81 mUillplic"tul "t
~ -1bqq. Cf. Alb.. ~m :J ~ H (Ed Colon. 1.7,1
(F.d. Colon.
a ..
 DE UNITATE lNTELLECTUS
12
igitnr separata ab individuis anima intcllcctualis
remanet una et cadem substantia apud scipsam, nullo
modo multiplicata.
Vigcsima septima via est AVERROlS SUPER!lI
~ DE ANIMA supponendo hoc quod dcmonstravit ARISTO·
TELES, quod intellcctus possibilis non est materia, licet
secundum aliquid sit matcrialis.
Elicitur autcm sic argumentatio cius: Quidquid
recipit formam, quae est una, non multiplicata in
lO multis hominibus, in quibus est, ipsum est unum in
omnibus illis. Intcllcctus possibilis sic recipit fal'maro
intclligibilcm, ut dicturo est. Igitur intcllcctus possi-
bilis est unus in omnibus illis in quibus est forma in-
tellcctualis. Probatur autcm prima pars primac ex
15 hoc, quod forma fccepta numcratur per numcrum
subiecti recipientis. Et ideo si receptum in omnibus
\·cI multis est unum, oportet, quod recipiens in cisdem
sit unurn et idem.
Secunda autem probatur ex hoc, quod si daretur,
20 quod forma universalis rcecpta in me et in te, non
esset una, sequerentur infinita inconvenientia. Seque-
retur enim, quod reccptum in me esset singulare et in
te similiter, ct haec duo singularia habeant unum uni-
versale abstractum ab cis, et sic intelligibilis esset
2~ intelligibile. Et hoc de necessitate abiret in infinitum,
sicut cuilibet patet qui novit philosophiarn. Sequerc·
tur etiam, quod receptio intel1eetus possibilis esset
receptio materiae, quia quidquid recipit formam
secundum esse singularis, est materia vcl virtus
3(1 materialis et non operans nisi in materia. Et hoc est
contra naturam substantiae separatae, qualem probat
PBlLOSOPHUS esse intellectum possibilem. Sequeretur
itcrum, quod cum discipulus accipit doctrinam a
magistro, quod generaretur in ipso alia quaedam
3~ scientia, sicut unus ignis generatur ab alio igneo Quae
omnia sunt absurda. Habito igitur, quod intelleetus
est unus in omnibus, sequitur necessario, quod unum
ct idem est, quod rclinquitur ex omnibus. Et sic habe-
tur proposilum sicut prius.
-ro Vigesima oetava via est sumpta a ratione pos-
sibilis intcllectus, inquantum ipse est potentia omnia,
et est cuiusdam philosophi Maun, qui ABUBACIIER
vocabatur, quem alio nomine quidam HALY vocant.
231Unl~~ ~ EGMl' =.~ i"I:I!i~ibili5 ECMPV inlellegibi!c: '!VS (dd.; if. Alb., Sum.'1Ia Il (Ed. PaTU. 1.33 p.B/QJ: et ;ic univcrsalis ~ct uni-
8~n;c~ DLV ~~~:I~c~~~ujFr=lblh'DLV dà. 48 quo<ll] qum DLMV 62 mulliplicacuf ELV (dd. 69 lundarctur EM 83 non> CP
Obicit autcm sic: Quidquid est potentia amnia,
non est res in scipsa distincta ab aliquo; inteneetu!> i~
possibilis est potentia omnia; igitllr non est res in
seipso ab aliquo distincta. I>robatur autem prima per
hoc, quod sidetur, quod id quod est in potentia omnia,
sit res distincta ab aliquo, sequitur contradictio, quod
videlicet non omnia sit in potentia, quia non distin- 50
guitur ab aliquo nisi per id quod est in actu, et quod
est in actu, non est in potentia. Igitur non fuit verum,
quod esset in potcntia omnia ct nihil omnium in aetu,
quod tamen probatum est de intellectu possibili.
Hoc autcm sic habito procedit aie: Quod non est 55
distinctum ab aliquo, secundum se non nurneratur,
quando est seeundum se acecptum; intelleetus possi-
bilis non est distinetus ab aliquo; igitur non numera-
tur, quando seeundum se est separatus. Post mortem
autem est separatus secundum se acccptus, ergo tune GO
non numeratur, sed est idem in omnibus et per omnia
et non multiplicatus.
Vigcsima nona via est hmdata supcr propor.
tionem agentis intelleetus et possibilis et item Avcr-
rois in commento super III dc anima, cx- 65
traeta dc verbis eius: Agens enim universaliter omnìa
non agit nisi fundatum in aliquo, quia agens uni-
versaliter est forma, quae nee esse habet nee aetionem,
nisi fundctur in aliquo. Et sie oportet, quod intelleetus
agens fundetllr in possibili, quia in alio fundari non 70
potest universaliter agens, nisi in co quod est llni-
versaliter receptivum aetionis eius. Et ideo dicit, quod
si agens est aeternus, quod neeesse est, quod possibilis
sit aeternus, loquens contra Themistium et Theo-
phrastum. Et ideo quaerit, qualitcr esse possit, quod 75
si agens est aeternum, et patiens aeternum et quod
facturo ex agente in patiente sit gcnerativum et eor-
ruptivum. Si autem sic est, opartet, quod tota natura
intelleetualis in homine sit separata et aeterna. Quod
autcm est separatum et aeternum, non numeratur l)I)
numero materiae, cui per aecidens coniungitur; haee
enim propositio per se patet euilibet. Sed intellectus
non coniungitur materiac nisi mediante continuo et
tempore per formas imaginatas. Igitur non numeratur
numero hominllm. Resolutis igitur homilli\)lls non es
remanet nisi unum solum ex omnibus nullo modo
 DE UNlT,\TE JNTELLECTU5
13

multiplicatum. Et est ratio, guae multum est lortis,
licet quibusdam non vidcatur. Et hacc causa est, quia
lcre tota multitudo nostrorum, qui se dicunt philoso-
phos, est nutrita in positionibus fictis, quas ipsimet
, invenerunt et guae tamen nulla possunt persuudcri
ratione.
Trigcsima via est fundata super hoc in qua
pendet homo ad intcllcctllm primum, qui est causa
omnis intcllcctl.1s. Et hoc iterum cxtrahitur ex verbis
IO HALY ABUBACUER.
Nos enim ium in ALIIS LOCIS ostendimus, quod nihil
est in natura sua perfectum, nisi in tantum provcniut
hoc sit maxìmum bonorum suorum et nobilissimum.
IIlud autcrn per quod sic dependct ad inte11cetum 20
primurn, non potest esse nisi separatumj igitur depcn-
dct per scparatum. Non autem est in hornine separa-
turn, nisi quod est non determinatum huie et illi;
igitur per hoc quod non est proprium huie et illi,
dcpcndct ad intcllcctum primum. Sed nilùl remanet 25
de anima post mortem, nisi id quod dependet ad
intclleeturn primllm; igitur quod ex horninibus rema-
net post mortcm, est, quod non est alicui prOprillmj
igitur unum commune est omnium, quod remanet.
Et sic habetur propositum. :lO

perfcctum, qllod attingat aliquo modo suum movens
primum. Cum igitur sceundum ARISTOTEl.E.\! homo
l~ sit solus intcllcctus, oportct, quod primus movcns
homincm ad hoc esse qua ipse intelleetus est, sit intc1-
lcctus prìmus. Oportet igitur, quod aliquod simile vcl
idem intcllcctuì primo dependcat ad ipsum ct quod
Hacc sunt quae partim ingenio proprio, partim ex
dictis Peripateticorum eollegirnus, et sunt difficili a
valde ad solvendum. Sed antequam hisrcspondeamus,
disputabimus in eontrarillm. Et in hac disputatione
sicut et in priori nihil dieemus secundurn legem 25
nostram, scd omnia secundum philosophiam.

SECUNDA PARS
RATIONES IN CONTRARIUM

Sunt autcrn plurima contraria iIli parti qllac nun.e
.0 P,obata esse videtur, Dee iUVCll.itur al.iq.uis .de Pcn-
f t
pateticis antiquìs qui I.lae~ di~er~t, sc~ .Ilh qUI uen~n ì
auctorcs idearum, a1JqUld slmtle dlxcrunt, sed III
fuerunt Stoici. . .
Primum, quod est contra istos, est, quod]ll omnl
"5 specie differentia cOllstìtutiva est Ulla, quac de p~-
teotia educitur ad aetum. Quae autem ?e .potcnt:a
eclucltur ad actum, secundum esse mulhpheat~r]!l
indlvldUlS et est forma uluma. Ergo lorma u tlma
secundum esse mult1pllcatur In mdn...dUls Form;
50 autem ultima 10 bomlne est anima ratlonab~lee~::~~~
Icctualisj Igltu r aOlm,l latlOnabs et mt
seeundum esse est multiplicata sccundunI numerllnt
individuorum. Quod autem secundum esse ve! nume-
rum multiplieatum est, est multiplieatum seeundum
sllustantiamj igitur multac sunt in numero et sub- ~
stantia animae rationalcs, igitur etiam post morte.m
rcmanent multae, quia supponimus ex ALIBI probatls,
quod anima rationalis sit immortalis. . .
Secunda ratio adhuc est, quod Slcut vlv:re
viventibus est esse et sentire sentientibus est esse, lta (jlJ
intelligcre est esse intelligentibus. Id autem quod est
esse bis guae sunt, multiplicatll1: ad ~u.merum eorum:
cum esse sit actus essentìae et dlffuslO lO co quod cs~,
igitu r numeratur numero eius quod est. Intelleetuahs
, omniblL' ENSV ,cd. I hominil>lL') E? 31 Hace +

2-6 EI_tatione) l)LV dd. .'? I-.lllly ) DLY ~5c"ft~i>~G'~E~~~~t=::in1ì:'i~j-:-V «id. >(hm.) EGJ1P 53 vel DLV «id. cc EG.\f) P
igitu r DLV tdd.. 39 partil opinIOnI DLV tdd.

55-56 subsl.muc GMPV . ' Paris t.33 p.84b-85a). _ •. 11 Alb., ;h~~ ~36~·)2 ~J:',(i~i~~~·OI~;J"~i(t1.:
Cf Alb.. S\tmma 11 q.77 ID.3 v,a. 30 {~. ._ 14 .-\risI., Eth. N".:. 1.10 c.7 (l . n t16 .26v.69sq.). _ 32.J3 Cf.
ro.l~~~h.I.5 IrA· c.1 (Ed. Colon. t.\6 Pi2;~~·.30>qq.). 7,1 p.Z d2-33); l\Ielaph..J.l lr'~i3e~ìlh~is~~ld~" ·ibid. (p.Wl \'. 424.43!);;~C-;-

~~~;~~::~~~:~::~~:'~~~;';~~~~;O~l;~;;~i:::~.t~~~~i~~~;f~~~!.~iii~Jl~:J~~~~~~~[~;~1~:~
no. n.l c.6 (Ed. Colon. t.~2 p.l:! \. 59sqq: Ct. Alb., Summ3 II '1.77 m. r;l

D~ ~;?~1;f.13~~~1n~.P/tcd.9~ra;rorrlp.399 v.34~q.).
 DE UNITATE INTELLECTUS

igitur natura numeratur numero animatium intellec- tune sequitur, quod non sit nisi vivum et sensibile per
tualium, et si substantia eius cadit in numerum ea quae de anima sibi secundum esse coniunguntur,
secundum numcrum intelligcntium, non potcst jntel~ igitur quod secundum esse non coniungitur sibi nisi
ligentia caperc, quod ex his quae sunt aetu multa, non gcnus. Habitum autem est in tota philosophia, qui a so
~ rclinquatur nisi uoum, cum multa secundum esse non genus nihil determinat ad esse, sed tantum dieit po~
resolvantur in unum secundum esse, nisi hoc fuerit tentiamo 19itur homo non estaliquid ad csscspecificum
genus corurn, et hoc non est hic. et perfeetum determinatum. Ridiculum autcm L'St,
Tertia ratio: Una de conceptionibus communi~ quod ca quac sunt minus perfecta, sint determinata in
bus, qual:: dignitatcs l'ocantur, est, quod multarum esse, id autem quod inter omnia generata est perlee- M
lO substantiamm indivjduarum multae sunt naturac tius, non sit nisi in potentia. Et haec ratio est valde
secundum essc, sivc natura dicatur forma sive materia. efficax.
Si hoc autem est verum, tune non potest esse l'erum, Sexta ratio ad idem est, quod saepe in tota
quod una natura numero dans esse sit mea et tua et philosophia probatum cst, quod ca quac secundum
euiuslibet alterius. Constat autem, quod intellectus esse separata SUllt et non sunt dc esse siugularis de· (;lI
15 solus est natura hOltlinis. 19itur intellectus non capit, signati, nec prosunt ad essc nec ad seientiu1l1 nee ad
quod haee natura una numero sit in multis. Et est generationeffi, quia nihil est> quod est, nisi per con-
haec dignitas, quae multis obstat ad intcllcetum trini~ iunctum sibi secundum esse nee scitur aliquid nisi per
tatis. id quod est natura sua secundum esse, nec generatur
Nee potest dici, quod intellectus sccundum actum aliquid nisi per hoc quod tungit materiam et agit in il5
2\l sive secundum influentiam suae lucis fadat hominem eam. Si igitur intellectus est secundum esse separatus
esse homìnem in natura et substantia, quia nihil se~ ab homine, ha quod ipsc non est de esse eius, ut
eundum agere est actus secundus alicuius, nisi quod dicunt isti, homo nec diffinitur per intelleetuale nee
sccundum esse substantiale est aetus primus eiusdem. est per ipsum. Igitur non potest scirì, quid sit homo,
Et haec ratio mco iudicio est adeo fortis, quod non perfeete. 70
2~ potest responderi. Si forte dieat, quod sic est de esse hominis, quod
Quarta ratio ad idcm est. Esse uniuscuiusquc ipse non est de esse alicuius in siugulari, hoc non
est actus formae ultimac. Aut igitur hic homo habet potcst stare, quiu homo per se existcns nullus est in re
esse praprium aut non habet. Si dicatur, quod non extra, scd homo est singuItl.rls aliquis homol et homo
habct esse proprium, cum ab esse proprio sit indi- universalis non est nisi in intelleetu, aut incìdemus in 75
30 viduUIn hoc quod est, sequitur, quod istc non sit indi- sectam eorum qui ponunt esse ideas. Tgitur si intellec-
viduum nec hoc quod est, et si non est, quod est, tus est de esse hominis, erit de esse huius hominis et
sequitur contradictoria verificati de codem, quia iIlius. Quidquid autem est dc esse huius hominis et
omne quod est, est hoc quod est; igitur istc est hoc illius, multiplicatur in iIlis, quia non potcst intelligi,
quod est, et non est hoc quod est, quod est impossibile. sicut SUPRA diximus, quod aliquid unum numero sit BO
:u Igitur oportet dari, quod iste ab esse proprio sit hoc de esse multomm non multjplicatum in mis. Et sic
quod est. Quod autem iste est, non est ille, igitur patet, quod etiam post martem multi rclinquuntur
ultima forma istius non est ultima forma illius. esse intellectus, et sic habetur propositum.
Si lorte dieat, quod haee appropriatio esse est ex Septima ratio est sumpta ex proprietatibus
parte materiae et non ex parte formae, contra: esse separati. Probatum est enim, quod nisi forma eduea- 85
iO non est nisi formae ipsius diffusio; igitur non patest tur de materia et seeundum esse sit in ipsa, quod non
esse proprium ipsum esse, nisi sit propria forma, et sic fit unum ex ca et materia, quamvis etiam dicamus
rcdit, quod anima intellectualis numeratur ad nume- formam esse a datore formarum. Dnde constat, quod
rum cOrum qui sunt hocquod sunt, ab anima intellec- ex his quae amnino separata sunt, quamvis postca
tuali. materiae coniungercntur, non fit unum. Et huius 90
45 Quinta ratio ad idem est, quod si homo non est causa est, quia per esse sunt separata. Si igitur sint
homo pcrconiunetum sibi secundum esse intellcetum, separata ante subieetUin materiae et maneant etiam
 DE UNITATE INTELLECTUS
15

separata ipso subiecto mancnte iam existente tune

Igitur op~rtet, quod in ipsa natura anìmae sit aliquid
pCllitus impossibile est ex his fieri unum. Talis ~utem
a?cus ammalitcr et aliquid patiens animaI iter, ut ita 4~
pon~tur esse ab istis anima rationalis. Igitur ipsa
dlC.am. Cum autem speculativus intellectus, qui est
pellitus est separata ante corpu~ et eorpore iam cxi.
factus et generatus, multiplicetur secundum ea in
~ stentc; igitur ipsa numquam aliquam eorpori ct
quìbus fit, neeesse est, quod subicctum ipsius, quod
hamini confert lInitatem, neque esse actu est per
est pati:l1S, multiplicetur seeundum cadem, quia
ipsam. Cum igitur nihil aliud sit hoc per quod homo
speculatlvus non numeratur nisi numero subiccti.5O
aetu sit ens et unum, seguitur, quod homo ncc sit actu Igitu r possibilis intcllectus multiplicatur secundum
ens neque unum.
numerum speculantium, ergo multiplicatur etiam
IO Octava ratio est: Omnis dìversitas, quae est sceundum numerum aliorum. Igitur multi sunt possi-
intcr auctores idea rum et Peripateticos, est ex hoc biles intcllectus relieti ex multis hominibus. Et haee
quod iIli qui dixerunt ideas esse, ponebant eas esse ratio sumitur ex propria natura animae ralionalis, et 5~
principium cognitionis et scientiae. Pcripatctici autem est fortis, et INFRA apparcbit virtus citlS.
dicebant, quod id quod non est esse rei, non potest Decima ratio est sumpta a speciali ratione ani.
I~ esse principium eognitionis rei, quia omnis res cogno. mae, quia, sieut probatum est in Il DE ANIMA, eadem
scitur ex his causis ct principiis et clementis, ex quibus est ratio animae, quae est figurae. Situt enim est tri-
est; et quod nihil horum habet esse separatum ab esse gonum in tetragono, sie vcgctativum est in scnsitivo c::t 60
rei, nisi sceundum quod est intentio per iotclleetum sensitivum in rationali. Trigonum autem est in tetra.
denudata ab illa. Constat autem, qllod cum homo sit gono ira, quod tetragonum non est separa bile ab ipso,
w solus intdleel\Js, quod ipse est principium cognitionis ct sie nec intclIectivum separabile est a sensitivo nec
hominis et clementum et causa. Elementum autem sensitivum a \"egetativo. Si autem sic est, tune oportct
es4 quod est de eompos.itione et esse; igitur inteUcctus unam esse substantiam intellectivam, quae sit sensi- GS
est dc compositionc hominis et esse. Quod autem sic tiva secundum potentiam vitae et animae et vegeta.
est de compositione et esse ut c1ementum, multipli- tiva. Non autem est intelligibile, quod aliqua sub-
:!5 eatur in compositis. Igitur intdlectus multiplieatur in stantia una sit propria alieui secundum potentiam
hominibus. Et cum radix adversarii sit, quod non unam et secundum aliam sit communis omnium et
multiplicatur, patet, quod dcstrucra radice destrueta llulli propria, quamvis intelligibile sit, quod ab una 70
est positio dicens, quod non est nisi unus intelleetus, substantia fiuant potcntiac, quarum quacdam sint
qui remanet ex omnibus hominibus. separatae et quacdam coniunctae corpori, sieut vir·
:lO Omncs autem istae rationcs sunt metaphysicae et tntes operantes in corporeo Ergo non est intelligibile,
absque dubio demonstrativae et omnes hmdatae super quod intelleetus, qui est in sensitivo, non separabilis
aetum et cffcctum eausae formalis, quae est llnum ab ipso, sit communis omnibus hominibus, UIlUS in 75
clemcntorum eomponcntium compositum. numero existcns. Ergo quod separatur dc co ex uno
Nona ratio est, quia, sicut iam in tIt DE A!\'IMA hominc, non est illud idem quod separatur de alio ex
S~ probatum est, quoniam in omni natura i.n ~ua est alìo.
aliquid factum et generatum, oportet ahqUl~. esse Undccima ratio: AcHlllc ordo est in istis formis
agens et aliquid possibile cl ilIam actionem suselplC~s. ita, quod semper una est umbra et rcsuitatio alter!us, 00
Constat autem, quod et omncs confitentur, quod m secundum quod magis vcl minusimmergitllr materme.
natura animac est aliquid faetum et gencratum quod Umbra enim intellectus est scnsus, et umbra scnsus
~o est spcculativus intellcctus, et est factum et gen~ratum
est vcgctabile. Hoe autem esse non passet, nisi cssent
non actionc et gcncratione natural.':, se~ uctlOOC et a principio uno. Illud igitur unum principium p~
cel'to non est causa nisì unius, una igitur 5ubstantla ~
generatione animae simpliciter, quomam nul.lum
est \"egetabilis et scnsibilis et intellectualis anima,
prindpiorum naturae agit in tali facto vcl patltur.
37 pa55ibil~ tdd. 38 cl EGP> JIV ~dJ. :9 /actumJ sccundum actum E(j'P 47 =:undum] quod EGP 79 Undcdma ralio >DDF
f/LKCPTWOU::' decima NS td". I rauo >..\$
10 Cf Alb. Summa 11 q.n m.3 ralio 8 (Ed. ;;rj"2\~3 ~4~7~~}. ~dC~-:l;"t'~~~~C~:i:ta:~d~~;5C~:,~~~~I:~ ~l~~cF~i;~l
~~:~~=~;;~,~f1:.,~:,S~;~~!~\;~i:~~1:~:~';i~:~i:~!~~:~~~;';~;~:~::0~;5:~~~~~~:J;~ti~:1i
~~ (~~io~O;~;';t~~~2~,~·~~~:'J~ ;~occ7. Alb., Summ" i~lq;?:~~: r~o ~J~-t~' gr~\Jt·.~~·~::i~a 1.3 tr.3 c.6 (Ed. Colon5~·7(j ~\i~5
13). Alb., Dc anima. Ed. Cololl. 1.7.1 p.~03 ;"~~h~~ Pid. C.oion. t.H p,46 v.3ll-45. - 56 Infra ,·Y~qtJu~I:~"'t ,-; \'.7S.75:
p 60
\'.55·57). - 45 a.nim:l!itcr~7~fj Al~
su.J8 Dc
Arisl.• anima 1.2 ~.3 (4~4 ~t11j~~~~J~~/2n~~i(Ed: Colon.'I.7-,l p.193d2.~").
~m~:7~I 6i.~\I~~,tlDcl~ri~~.l1t~~~~:~~ ;r12(~~~J;:f;.C;S~~.lii;t7~\.8l2..a3'Cf. Allo.• Melapll. l.t1 [r.2 c.28 (Ed. ('.01011.1.16 p.;/19

~22.1~)~o\Is:;~~·i~~,m;"d~k~. MuckJe p.313 v.25sq.

 DE UNITATE INTELLECTlJS
16

hacc autem substantia est forma. Curo igitur una ct
eadcm forma sccundum suum esse non possit in parte
esse communis omnibus una numero cxistcns ct in
parte propria, non pales! esse similiter, quod anima
.s sccundum intcllcctum sit communis et sccunclum
sensum propria, et sic itcrurn fcdit, quod non est idem,
scd divcrsum, quod dc intdlectu post mortem relin-
quitur ex omnibus.
Duodecima ratio est fundata super ordinem
\0 eorum quae seeundum omnem modum causarum
procedunt ab uno primo. In quo ordine impossibile
est intelligi secundum nisi fundatum in primo, et
tertium non intelligitur nisi fundatum in secundo, et
sic in omnibus est usque ad llltimum tam in efficienti-
IS bus quam in formis et in materiis et in finìbus. Acci-
piamus igitur in formis: Oportct igitur, quod omnis
forma secunda fundetur in priori et tcrtia fundetur in
secunda et prima, quia alitcr non esset verum, quod
causa primaria plus influeret quam secundaria, et
20 quod causa secunda habet a causa prima, et quod est
et quod causa est. Accipiamus igitur animatum vivum,
sentiens et intelligens: constat, quod ista se habent ad
invicem. sicut prius et consequens. 19itur intelleetuale
et intellectus in formis fundatur in sensitivo vivo nec
.u umquam separatur ab ipso. Si igitur sensitivo et vivo
secundum esse Don convenit uni numero existenti esse
in plurìbus, impossibile est, quod hoc convenit intel-
lectui, qui fundatur in iIlo. Constat autem, quod non
convenit vivo et sensitivo sic esse commune. Igitur
30 nec convenit hoc illi intellectui qui fundatur in ipso.
Igitur intellcctivum multiplicatur ad multiplieatio-
nero scnsitivi. Et sic itCL'um scquitur. quod non est
unUffi et idem, quod de intellectu relinquitur ex
omnibus. Non cnim est intelligibile, quod multipli-
3S cato fundante non ffiultiplicetur illud quod sccundum
esse fundatur in ipso.
Tertia decima ratio est, quia in FINE l DE
ANIMA loquitur AiUSTOTELES contra Platonem secun-
dUffi expositionem AVERROIS. Qui ponebat divcrsas
-lO substantias esse animae et aliam in cerebro et aliam in
hcpate et aliam esse in corde. Et dicit unam esse sub-
stantiam animae; sicut enim corpus est unum, cuius
partes sunt membra, quaeorgana vocantur, ita anima,
quae est perfectio corporis. est una substantia quae-
4~ dam, cuius partes potcstativae sunt virtutes, quae
I :ro\~~~~ ~PqU~ ,~tclligi AECP ìntelligere MV 26 aeeunùum eMe> DEV 57 tres' AEC > alii, eJd.
l'ateotiae animae vocantur. Si autcm hoc est vcrum,
lune vcgctativa ct sensiliva et ralionalis in hamine
sunt substantia una. Unum autem ct idem sccundum
substantiam non palest partim esse nurncratum sccun-
dUffi nurncmID corum quorum est substantia, ct par- $O
tiro omnium in communi unuro numero cxistcns.
19itur curo vcgctutivum et scnsitivutn sint numerata
ad nllmerum hominum, in quibus sunt, erit etiam
rationale nUIlleratum ad numerum eorundem. Ac
per hoc iterum sequitur, quod multa et non unurn ss
sunt, quae re1inquuntur ex animabus ddunctorum.
Quod autcm dicunt qllidam, has tl'es esse tres
substantias in homine, non reputo opinionem, sed
ridiculum, et hoc non dixerunt aliqui Peri patctico-
rum, sed quidam LATINI naturam animae ncscientcs liO
hoc confinxerunt, et est cxpressc a NOBIS in multis
locis improbatum, quia error pessimus est diccre
unius subiecti plures esse substantias, cum iIlae sub-
stantiae non possint esse nisi formaci scd unius sub-
stantiae esse multas potentias, quando illa substantia 6S
fluit ex multis ante se potentiis generum, est neces-
sarium, sicut in PRIMA PHlLQSOPHIA est probatum.
Quarta decima ratio est, quia in omni co quod
procedit de potentia ad actum, est aliquid quod est
primum efficicns in actu, cuius virtus in semine infor- 70
mat omnes alias, et sic informatae sunt vires iIlac in
semine sicut artifcx in artificiato. Et convertitul" sub-
stantia scminis in spiritum, et spiritus ille movet ma-
teriam ad similitudinem primi efficientis. Curo igitur
homo generet hominem ex spermate, est in spermate 7~
calor et spiritus animae. Quaeratur ergo: cuius ani-
mae? Si dicatur, quod animae hominis. curo anima
hominis non sit nisi rationalis, oportet, quod illa ex
potentia efficiatur ibi in aetu, et quidquid ex potcntia
efficitur in actu, numeratur numero generatorum; IlO
sequitur, quod anima numeratur numero gcnerato-
rum, etsic habetur propositum. Si autem generans est
ibi spiritlls animae alterius, tunc sequitur necessario,
quod generatum non est ex convenienti sibi in forma
et specie, quod est absurdum. BS
Si quis autem dieat, quod ista ratio videtur probare,
quod anima sit ex materia educta, anima, dico, quae
est rationalis, dicendum, quod hoc non sequitllr, quia,
sicut SAEPE probavimus, opus naturae est opus inte1-
ligentiae et spiritus, qui est in semine hominis, est 90
89 !icut DFJNORT !dd. > Clf.

~sqq. Cf. Alb., SUlTlma.}I q.n rn.3 ralio 12 (Eù. Paria. t.33 p.88a). - 37-39 Cf. Alb., Summa II q.n m.3 ratio 13 {Ed. P:uis.
~~~o~~8~~:i ~~5~rr~:7~~ ~1~~~~.~l:,·ri~a(11~~~~2~;;dc:l~ 2(1~:8doi~~.~~~:~·':a~av~~~~i~ 1~35t~:; ~.~ S~~:~.2.[~I~:;s~~.i~n~n;a~r~I~:
motuo proc. tr.2 c.11 (Ed. Colon. t.12 p.7} v.35;3B). - 60 Latini: CI. Alb.• De anima 1.3 Ir.2 c.11 (Eù. Ol[on. t.7,1 p.191 v.55sqq.).
Colo~~ t~~P.~~9t~':1h3s~:)~o~n. ~6&:~~~b~;;1~~~:n~1;~.~1'm~·r~~o~1ti~J. );~~is~·t.~35~ aBbi 6~Alb72sMetaX:b l.t~r:n~;~1 {f~6
~.1 ~.8.1d,1.2 (~I Stad!er p.l084.1~86, 10~1_1~4-, 109S-~O~7). Cf. Alb., De anima 1.3 tr.5 c.4 ·(Ed. Colon. t.7,1~.250 v:Z7-29). Hur~:lgd
?~g. :. ~:21~.1'2(E'd~'~~~~~l~F~;;C~:ll~~~)~nge~Elll:;~~uA1b~I~~:1~pb:ei,~ul~3\~r·(~.;tc~i~~:S~f6)~.156 v.3~q~~~~ ~~t~n~G)~
otum OPUi naturae ~l OPU! mtelhgentllu:; De eado et mundo. Ed. Colon. t.5,1 p.139 vA-S.lnlra p.33 vAO, p.61 v.llA5.
 DE UNlTATE INTELLECTUS
17

intclligentiae instrumcntum vcl ctiam causae primae. ratur a corpore alio quolibet nel; utitur aliquo cor-
Et ideo anima rationalis fit ibi ad similitudinem porco instrumento. Et sic amnino sequitur, quod ad
causae, sicut ostcnsum est in libro DE VITA ANIMAE ET hominem nulla dcvcniat aetìo intclleetus; et sic nihil:IJ
NA·rURA; generalllm enim educitllr ad aclum similem agerc potcst per intellcctllm, quod est absurdum.
~ principii gcnerantis. Igitur absurda est positio poncns intcllectualem natu.
Quinta decima ratio super idem fundatur,quia ram omnino secundum esse scparatam esse ab anima
oponet esse in tota natura proponionem inter agcns hominis. Si vero coniuncta est animae hominis, praeul
et paticns, ita quod onllle patiens similiorem, quam dubio numeratur numero homì{\um, et sic non est ~~
potest, suscìpit actum agentis, patiens autcm, qtlod unum numero, quod rclinquitur ex omnibus homini.
lO agenti maxime appropinquat per dispositiones con· bus de imelleetu, sieut dicunt isti.
vcnientiac, stlscipit aetum univocum agenti. Cum igi- Septima decima ratio est,quod nìhil simile est
tur agens, quod totam naturam informat, sit intelli. huic in tola natura. Videmus cnim in aliis animae
gcntia secundum istos qui hunc errorem invenerunt, viribus, quod aliquid formale scparatum est a viribus, 60
oportet, quod in palicnte , quod maximc agenti intdli- quas in(ormat, scd tamcn se.culldum esse non est
15 gcntìac appropinquat, educatur forma similis inlelli- separalum ab anima, sieUl semus comffiunis, qui forma
gcntiae. Hoc uutem patieos est corpus hominis maxi- est sensuum particulariuffi et separatus est ab ipsis et
me acquulitati cadi conveniens, cuius ipsa ìnlclligcntia tamen non secundum esse separatus est ab anima, sed
est motor. 19itur in illo faciet actum similcffi sìbi, et potius particularcs diriguntur ad ipsum sicut ad for. 6~
hic est anima intelleetualis. Igitur anima intellectualis rnam.
w est facta; Cl.lImeralur igitur ad Ilumerum gcncratonnn. Similiter lumen formale est respcctu colorum nec
Et sic iterum sequitur, quod non est una numero in tamen proplcr hoc separatum est omnino a perspicuo,
amnibus. ex quo colores gel1erantur, et in omnibus ita videmus,
Sexta decima ratio est. Detur, quod intellectiva quod id ad quod sicut ad in[ormans diriguntur eetera, 70
pars sit separata secundum esse et substantiam. Quod secunduffi esse non est separaturn a subiecto eorum et
25 autcm semper separatum est secundum esse et sub- substantia, in qua fundantur, guae diriguntur ad
stantiam, non tungit nec agit, ul probatUT in XVI ANI- lpsum, quoniam si esset scparatum amnino, non esset
MALlU~I, et quod non agit, non a1terat. Igitur ad aetio- ratio, quare et qualiter diriguntur ad ipsum.
nem illtcllcetivae partis nihil fit in homine, homo igi. eum igitur omnia guae suot animae hominis ut 7~
tur per intclleetum nihìl pcnitus operalUr nec patitur. vires et operationcs et passiones, dirigamur ad intd-
:w Et si dicatur, quod ex influcntia fiuIlt opcrationts lcctum sicut ad continens ct ordinans et formans, non
tales ct passiones, contra hoc est, quod huiusmodi potcst intelligi, quod intellectualis natura sccundunl
infiucntìa nOll fit nisì per cmissiollem lUininis usque ad esse sit extra animam et penitus separata. Si autem.
animam. Quaeratur igitur, cuiusmodi sit illa lun~ìnis secundum esse coniuncta est, oportet, quod numeretur &J
emissio quae procedit ad id quod si bi Ilon ~olliu?gltU:. 11Uffiera hominum. Igitur intellectus sunt tal quot
]5 Et apartet, quod sit aliquid continuans l~lt.cr dlu?u- sunt homincs, igitur non erit unum llumero, quod
rd~~~~~~~ e~eoc7:li~u;~tio est, quod, sicut in VIII
nans et iIlumi nat um, aut non pott.'st intclhgl, quahter
lumen eius veniat ad animam hominis. Et quaeratur, probatur A:->lMALIUM, natura per media omnia. pro-- as
quid sit ilIud contilluans. Et non e~it ~igl1are, quam- greditur usque ad extremu~: Et ideo post ~armu~
vis aliquis etiam velit fingere. QUI~ Igltur sep~ra.t~m Ilon statim facit agreste, nJSI trameat oruma medIa
~o omnino non conillngitll r nec eonhnuatll~ aellO e~us qllae partim su~t marina.. et. partim agr~stia.. Cum
CUffi homine, oportebit, quod nulla actlOll~n:' el~s ìgitur videamus 1I1 perfectlOmbu~ n~turah~us. IOfima
passioncm inducat in homine, et sic homo mini agtt et media et altissima, natura attlllgit omma tlla p~r9(1
vcl pa.titur per rationcm. . enerationem, igìtu r ex vcgetabilibussicut ex potentl~
Si dicat, quod dcmenta continuunt et lila deferunt ~enit in sensibilia sieut in aetmll .~ed~um ~t e:'( 1m
H actionem ipsius ad hominem, contra hoc es~, qu~d sicut ex potentiis \'cnit in f<l.tionabtl~a StCut.lll a~tu~l
sicut separatur ab homine et vìribus et su stantia altissimum. Gporlet igitur, quod anllna rahonahs Sit
hominis intelleclualis natura, ila ct multo plus sepa- .
. 's t dd 20 laCl:l.+Jub5tanlillAEM ~2 remissioncm AEGAfPimllli3sioncmDV oH di(fcrunl Dir 48-49 ..ho
3-4 D~ na.tura :munc AM/I'6 di~i untur AEGP ùitig"-t,,-ntur M~
corporc uutrumcntum dd. g b S a Jl .77 m.3 talio 15 (Ed. Pan.. 1.33 p.89a).
3_1 Alb.• Dc nal. cl orig. :In. lT,;l ~.5 ~~~;oll.~~·;:~~!~~~~~J.39~ ..1~ C1~\1 23 ~~~~;n~.~\;;.~~ ~:.~3~~t I6~. c·~{~;\Ib:
- 7·8 Alb., M"-~aph. :·~61lt~ Ic~lt~i. Stndlcr p.1065 \>2-1); Mc;aPh2Ii~t~:n~;:b p.19f d6.q.). c.1I1 (ibid. p.:'>01 ~}~~~;'.3")
~~~~,~\~~1~.c':~~~~·(8·9b5q.) -: 6; ZAi:;is~t~3f~~~9~i~ Il.:.. C'~+-B5 CI. Alb., De animal.t8 Il.S c.l (ed. Stadkr p. \. ••
~r:1 ~~; ~~~57~1l:~~~~~.~i:}~.fti3~~~:~~a~h~ 1.5' It.l c.5 (Ed. C(l1011. 1.161'.218 --.72-1S).
 DE UNITATE INTELLECTUS
18
actus primus alituius natufae materialis. Actu!'! autcm
primus numerator numero CQrum quorum est actus.
Ergo tal sUnt animae rationalcs qual sunt homines.
Et sic iterum re1inquitur, quod non est idem et unum,
s quod remanet e.x omnibus hominibus.
Nona decima ratia est fundata super hoc quod
probatum est in xn ANlMALltlM, quod id quod organum
proprium habet in corpore, coniunctum est ct non
habet esse separamm ab anima. Intellcctus autem
lO habct organum in corpore, sicut lBlDEM probatur,
quod mapUs sit organum intelleaus. Igitur intellcctus
non habct esse separatum ab anima; quarnvis enim
manus sit organum intellectus ct ideo sit organum
organorum et spccies aliorum organorum, tameo
15 intellcctus non est virtus organica, quia nihil accipit
a manu, sed potius movet manum conferendo ci
speciem artis, quam producit exterius in matcriam.
Sed ex hoc patet, quod ipsc non habet esse separatum
ab anima; et sie iteturn seguitur, quod nurneratur
re numero bominum et llon patest esse idem unicurn,
quod relinquitur ex amni bus.
Vigesima ratio est, quia est ordo in formis
naturae. Videmus cnim quasdam forroas quae sunt
tantum fonnae et separatae penitus, et vidcmus quas-
2S daro quae non sunt nisi imagines et sunt coniunctae
penitus, sicut sUnt formae corporum. Oportet igitur,
quod sint formae mediae et sint illae guae dicuntur
animae. In omni autem forma est aliquid sine quo
forma non potest esse forma, et hoc est actus formandi
:lO et terminandi, quia forma est terminus esse, in qua
l'es ponitur per formam, et ideo forma dat esse et
rationem rei, cuius ipsa est forma. Fermae autem cor-
porum et per esse et potcstatem sunt immersae ma-
terine, fermae autem scpanltae per esse et potestatem
3S sunt reOlotne a materia et sunt super camo Formae
igitur mediac sunt per essc scparatae et per operatio-
nern et potentiam coniunctae, si hoc est possibile, aut
per esse quidcm eoniunctae et per operationem sepa-
ratae, si hoc est possibile, aut secundum aliquid sui
40 coniunctae et secundum aliquid separatae, si hoc est
possibile, quia non potcst pluribus modis medium
variari. Scd primus modus mcdii est impossibilis, quia
cUm opcratio fluat ab cssetltia, non potest esse aliquid
per esse et substantiam separarum et per operationem
coniunctum. Similiter secundus modus mcdii per~!t
candern rationem est impossibilis, quia coniunctum
per esse non habet aliquall1 operationem quac non sit
coniuncti, nec potest habere. Relinquitur igitur tertius
moàus solus. Oportet jgjtur, quod mnt formae partim
coniunctae et partim separatae. Et talcs non sunt nisi !IO
animae hominum, in quibus et separatorum et COIl-
iunctorum invcniuntur operationes. Quidquid autcm
est, quod in parte coniunctum est et in parte scpara-
tum, numeralur numero eorum in qui bus hubet
utrasque opcrationesj anima rationaliscsllalealiquid,:>:;
igitur numeratur numero hominum, in quibus hahct
utrasque operationes. Non ergo idem est, quod relin-
quitur ex omnibus, sicut iam sacpius conclusum est.
Vigesima prima ratio est ad idem fundata
super hoc guod saepe probatum est in libris DE ANIMA GO
et ANIMALlBUS, quod sicut se habent artcs ad instru-
menta, sic se habent animae ad corpora. Undc sicut
t.ibidncs llon possunt inducre instrumcnta archi tec-
tonicae ad modulandum in musicis, ita non polest
anima una uti a1terius allimalis corpore ad opera- 6:'
tiones suas animales proprias. Et ideo datur manus
intellcetui et non aHi potentiae animae, quia olfactus
non excrcet operationem suam per manum.
Unde etiam probatum est in Il DE ANIMA, quod omnis
diversitas, quae est in corpore, est propter divcrsi- 7ll
tutem potentiarum et opcratiollum animac. Videmus
autem determinatam esse diversitatcm in organis
humani corporis, non convenientem cum aliis ani~
matibus in figura omnirlO. Cum igitur non possit hoc
esse propter animam sensibilem, in qua communicat 75
homo cum brutis, oportet, quod hoc sit propter opera
animae intcJlcctivac. Igitur intcllcct.iva aliquo modo
coniungitur corpori, et quocumque modo coniungitur
sccundum esse, ipsa numeratu!" necessario sccundum
numCfum corporis, et erunt tot intellectus quot sunt 110
corpora, et resolutis corporibus sequitur, quod non est
idem et unum, quod rclillguitur ex amni bus.
Vigesima secunda ratio est fundata super hoc
quod in tota natura, sive sit gcnerabìlium sive per-
pctuorum, numquam invenitur, quod duo vel tria vc11l5
plura mobilia acque immediate motorcm rcspicicntia
 m: UNITATE INTELLECTUS
m~v('antur ab uno motore. Hoc cnim nec io caeIis est
q~~ moventur a sllbstantiis sepnratis, nec in gcncra~
~)lh!)l~s, 'luae ~oventllr a substantiis si bi per essc eon~
lU~lCt~s, nee ebam in arlificialibus invenitur hoc, nisi
5 ahqUls m~\'cat plura ila, 'luod unum per aliud; scd
qua~~o SIC movcnlur plura ab uno, tunc non acque
rcsplclunt motorern ca quae rnovcntur ab ipso. Si
ergo. hoc ?U1~qua~ facit natura nec intellìgi potcst,
qtlahter fien possIt, curn anima intclleetualis se
lO habcat ad corpus sicut motor ct sit !lace habitudo
hu~us u?imac propria, non potest intclligi, quod una
aIUma Slt movcns omoia corpora quae moventur, sed
guod tot sunt animae quot sunt corpora mota, quiu
COIIstat, quod anima non movet corpus llllum per
15 alterum. Et sic iterum sequitur, quod tot relio'luentur
animac post mortcm, quot crant corpora, quae move.
bantur ab ipsis.
Vigesima tertia ratio estfundatasuperpoten-
tiam, qua anima movet corpus; aut enim movet per
20 imperium aut per coniunctioncm et llnionem sui ad
ipsum. Si primo modo mO\,rct, tunc oporterct, quod
per ali'luod impcrium animae ralionalis veniret ad
corpus; et hoc esse non posset nisi sensibilis, et hoc
improhatum est in 1II DE ANBIA, quia saepe intcllectus
25 O1ovct contra senSllm, sensibili virtute rcluctantc et
movente in contrarium. Igiwr oportet, qllod moveat
per unionem sui secundum esse. Quidquid autem uni-
tul' alicui sccundum esse, numeratur numero illius.
Igitur iterum sequitur, quod tol suut intcllectus quot
:>o Sllllt homincs, ct sic itcrum sc'luitur, 'luod non est
idem Ullum, 'luod rclinquitur ex omniuus.
Vigcsima quarta ratio L'St deducens ad incon-
vcniens. Si enim homo est solus intcllectus et homo
non generat nisi habens animam sensibilem et nihil dc
:il illtcllectu, sequitur, quod homo non generat hominem,
scd animai imperfectum, quia generatio hominis non
includit formam ultimam, ncc ultima formasecundum
esse est aliquid dc homine; quae omnia valde sunt
absurda.
-iO Vigesima quinta ratio est fundata super .hoc
ql.lod sectllldum dictum istorum sequi.tur, quod alll~a
rationalis non sit anima, sed substanha separata. Slve
enim accipiamus diffinitioncm animae, quae c.st sic\~t
co n c1usio, sivc ilIam 'luae est sicut demonstraho POSI-
45 tione diflèrens, sempcr hoc sequitur, quod sepa.ratum
sccllndulll substantiam ct esse nec est ende!echla cor-
)9
poris. or?~nid po.tentia vitam habcntis, ncc est causa
et ~nnclplUm. hUlUS vitae, qui a separatum non tangit,
et SI non tanglt, non agit neque operatur nec est causa
operationis; igitur non est anima; 'luod autem est, id:.o
Offilles confitentur.
Si autem dicat aliquis, quod substantia intelleetua_
lis ita est in omnibus, quod in nullo per se, hoc ridi-
culum est, quia de rebus naturali bus nihil est in amni.
bus, nisi quod est in unoquoque eorum. Scd in rationi- Sl
bus attributionum aliquid potest attribui toti, quod
non convenit parti bus seeundum se, sicut ,,"alor cen-
lum marcarum ve! sonus, qui auribuitur cadenti 010.
dio milii, vcl tractus navis, qui attribuitur aUquot
hominibus, ita quod nulli secundllm se. Sed id 'luod 60
est natura et forma, num'luam est sic universitatis
nisi per hoc quod est cuilibct secundum se.
Vigesima sexta ralio est contra hoc quod di·
cunt, quod prima perfectio hominis non est numerata
numero hominum, sed secunda pcrfeetio est numerata 65
numero hominum. Unus enim intellectus est, ut di-
cunt, in omnibus, sed tamen inte1ligere istius non est
intelligcrc illius, et dum inteHigo ego, non oportet,
quod intelligas et tu. Secunda enim perfectio sive
aclllS secundus non est nisi essentialis actus si\"e essen· 10
tiale agcre actus primi, et secundus actus est propria
operatio actus primi. Vbi igilur sccundum esse non
est actus primus, ibi non potcstintcUigi actussecundus.
Ergo si actus primus non est in illo ve! in isto, actus
secundus non potest intclligi esse in ilio ve! in te, aut 7'
si actus sC1:undus est in te vel in i110, erit in te actus
primus ct numcrabitur numero hominum. Et tune
lalsa est positio, et efUllt multae animae rationalcs.
Vigcsima septima ratio est, quia si actus
sccundus sit proprins remanente communi aetu pri.60
mo, aut hoc edt per se aut per accidcns. Constat
autem, quod hoc non est per se, quia non per se est
actus secundus, 'luia non est nisi operatio cxiens ab
esse et csscntia actus primi neque ali'luo indiget ad
hoc nisi essentia actus primi. Et ideo si aetus primus M
sit aeternus, crit aeternus actus secundus, quia ita se
habent actus primus et secllndus, sicut se habent ad
inviccm Iux ct lucere et calor et ca1cre et hlliusmodi.
Oportct jgitur, qllod hoc sit per accidcns. Et hoc eon-
cedunt isti et dicunt hoc aecidens esse continuationem 90
luminis intellcctualium imaginatis formis in anima,
continuari autern lumcn cum imaginatis, et accidit
 DE UNITATE INTELLECTUS
20
hoc intcllectui et accidit imagillationi. Igitul" iste
homo, inquantum est hic homo, est homo per duplex
accidens. Cum ìgitur hic homo sit substantia, erit ilIa
quae verissime illtcr omncs substantias est substantia,
$ ab accidente, quod non est nisi ridiculum apud OntOCS
philosophiam scicntes.
Vigcsima oetava ralio est fundata 5uper hoc
quod, cum anima dicatur esse actus animati, dicitur
actus animati sicut somnus, prineipium autcm opera-
IO tionum animati est sicut vigi1.ìa. Si igitur non sit actus
animati sicut somnus, non crit actus animati, qui est
sicut vigilia; scd cuius non est actus primus, non est
actus sieut somnus; ergo cuius non est actus prim\lS,
non est aetus sccundus, qui est sieut vigilia. Homìnis
15 autcm non est aetus primus, ut dicunt isti; igitur huius
anjmati quod est homo, nulla anima propria sibi
determinatacstaetus; igitur est animatum, euiusanima
non est aetus. Et ad hoc sequitur eontradietio, quia
animati omnis anima est actus et huius animati nulla
20 anima est aetus, quia si anima propria sibi deter-
minata non est aetus eius, nulla anima est aetus cios;
et sic anima est actus eius et nOll est actus eius, quod
{alsum est. Igitur rc1inquitur, quod sit aetus eius
primus. Et si sic est, numeratur numero hominum, et
25 sic sequitur idem quod prius.
Vigesima nona ratio est, quod seeundum istos
motor acternus movet mobile generatum et eorrup-
turn, quoti est contra omm:m seientiam naturalem.
quia proportio est inter movens et motum et motor
30 ineorruptibilis est motor mobilis ineorruptibilis et
movet moturo ineorruptibilem, sieut patet ex omnibus
demonstrationibus quas posuimus in VIII PHYSICORQM
et in XI 1'lIILOSOPHlAE PRI'JAE. Nune autero motor
incorruptibilìs et perpeluus movet mobile generatum
35 et eorruptum et quandoquc mavct et quandaquc non
movct. Quae omnia sunt rnaximae absurditatis apud
CDS qui philosophiam bene intelligunt. Igitur rclinqui.
tur, quod anima rationalis, quae movet corpus, sit
unita ci quod movetur. Et sic sequitur, quod numere-
-\(J tur numero ipsius. Igitur quod relinquitur, non est
unum, sed multa.
Trigesima ratio est, quia si, sicut isti dicunt,
intcllectus non coniuogitur nisi per actum suum
secundum CUffi anima hominis per formas imagina-
-15 tionis, sequitur, quod anima hominìs nihil operatur
per intellectum, quia lumen agentis, qllod lucet supcr
formas imaginationis, abstrahit cas et faeit unìvcrsales
et ponit eas unìversalcs formas non in anima hominis,
scd in intellectu possibili, qui in tato sepamtus est ab
homine. Igìtur et ipsae formae universalcs ab hominc ~
sunt scparatae. Nec intcllectus igitur nec intelligibile
coniunctum est hominì. Homo autcm nihil operatur
per id quod non est eoniunetum sibi. 19itur homo
nihil operatur per inrellectum; quod est tam vile,
quod omnis llOmo dcbct ab hoc subtrahere auditlllU, S5
quia tune nullus curat intcllectulU proprium, et nihil
est philosophia et nihil eSt virtus intcllcctualis.
Trigcsima prima ratio est, quia sie homo non
est in potentia sciens et nulla potentia est in nobis ad
seientiam sicut nec in brutis, quia in nobìs non est 60
potentia nisi ad {ormas imaginationis et de iBis non est
scientia; intellcctus <1utcrn possibilis, qui potentia est
omnia sci bilia, non est in nobis. Igitur non est in nobis
potentia ad sciendu01; numquam autem crirllus id
euius potcntia non est in nobis; ergo numquam crimus G~
seientes seeundum actuffi, quod est conlra id quocl
omncs cxperimur. Et est error HERACLITI.
Trigcsima secunda ratio est, quia secundum
hoc nullus est intellectus adeptus. Non enim possumus
adipisei proprium intellcctum nisi ex intelligibili pro· 70
prio. Intelligibile autem non est in nobis, ncc aliquis
adcptus est hoc quod semper manet scparatum ab
ipso. Intellectus autcm omnis semper manetscparatus.
Igitur ìntellectus numquam est adeptus, quod cum
falsum sit, oportet intellectum esse coniunctum. Et sìc a
iterum sequitur, quod numeratur numero hominum,
et cront multi intellectus et non unlIS.
Trigesima tertia ratio est, qui a secundum hoc
quod isti dieunt, anima intellectualis ncc ut actus
primus nec ut actus secundus eoniungitur homìni. Et HO
quod non ut actus primus, patet ex hoc quod intellec-
tum possibilem ponunt scpal'atum. Quod autem non
eoniungatur ut actus secundus, probatur ex hoc quod
licet universale abstrahatur a forma imaginationis,
tamen non est forma, quae sit in imagìnationc, ìmmo, ll5
sicut dicunt, est idem apud omncs. Sj igitur et intcl·
Icctus est idem apud omncs, et speculatum est idem
apud omnes. Speculatio non est coniuncta homini in
aliqua parte, ergo per cam non est homo homo desi.
gnatus in numero, etsicintellectusin nullasui partecum 90
 DE UNlTATE lNTELLECTUS
hominc conti.nuatur. Cum igitur hoc falsum sit, patet,
quod est COnlunctus et numeratus numero hominum.
T\'igesima quarta ratio est, quod secundum
hoc sequitur, quod anima moriatur cum corpore, qui a
5 ex quo non contìnuatllr nìsi per imaginationem, non
rem<lllente forma imaginationis non continuabitur
eum intcllcctu. Cessat autem imaginatio non exi-
stenti bus organis sellSuum. Jgitur tu ne nihil penitus
rcm<lnet dc anima hominis; igitllr pcreunte corpore
IO perit anima, qllod ALlBf a nobis improballllUest. Opor-
tet igitl1rdieere, quod intcllectllssit pars hominisetani_
mae hominis et quod numcrctur numero hominum, et
sic non est unum, quod remanet, sed multa numero.
Trigesima quinta ratio est, quod si ponamus,
15 quocl omncs homines simu! dcstruantur, seqllitur tune,
quod sii substantia separata, guae nihi! movct et
nihil agit, et hoc est frustra esse in natura. Oportet
ergo diecrc, quod non sit separata, sed numerata
numero hominum. 'ramen ad hoc solum videtur
20 respondere AVERROES et dicere, qood numquam
eessavcrunt nec eessabunt homincs esse nee artes
nequc philosaphia, et si CCS5averunt in una quarta
eac1i propter maturo nstrorum, non ees5avcrunt in
alia, et sie semper fucrunt et erunt. Scd hoc nihil cst
25 penillls, quia quocumque modo sit populatio terrae,
tamen positio est possihilis, quia videlicet omncs uno
momento dcstruantur, et id quod sequitur, est falsum
et impossibile; et cum hoc scquatllr ex hypothcsi,
quam ponunt, hypothesis est falsa et impossibilis.
TERTIA PARS
DETERMINATIO HUIUS QUAESTIONIS
§l.EXPLANATIO NOSTRAE OPINIONIS
21
Trigesima sexta ratio est, quia seeundum 30
hypothesim istorum substantia perpetua et separata
est in potentia ct imperfeeta et aecìpit aliquo modo
perfeetionem a rebus generatis, quia intelleetus passi.
bilis seeundum istos est imperfeetus, et perfieitur ima-
ginatis, quae aliquo modo movent ipsum et eduellnt S~
ad aetum, seeundum quod sunt sub lumine agentis,
sieut colores movent visllm, sceundum quod sunt sub
lumi ne solis. Quam abstlfdum autem hoc sit, quod
substantia aeterna sit in potentia et efficìatur in aetu
et tempore et per id quod est temporale aliquo modo, 40
scìt omnis philosophus. Absurdum igittlf est ponere
intel1ectum scel1ndum esse sepanltum, igitur numera-
tur numero hominum. Tamcn AvEMPECHE iam dixit
istam (lhsurditatcm in cpistula, quam voeavit DE CON-
TlNUATIO:-iEJ:\TELLECTUSCUMHO)JIN'E. Undedi.xit,quod ~5
eum dicit, quod puer in potentia est sciens, quod ibi
triplcx est potel1tia: una, qua puer est in potentia ad
formas imaginationis, secunda, qua formae imagina-
tionis sunt in potcmia ad Iumen agentis, tertia, qua
intcllcetus possibilis est in potentia ad formas sepa· 50
ratas a Iumine agentis.
Dum autem omnia ineoovenientia istius erroris
perscgui \'olumus, nimis protcnditur disputatio in
prolixitatcm. Hace igitur sufficiant, quia ex ìstis alìa
his similia coHigi possunt etiam a quolibet parum 33
sciente, maxime qui Jegit Iibros dc phiIosophia, qllOS
cdidimus dc parti bus animac et dc philosophia prima.
 DE UNITATE INTELLECTUS
22
corporeae fermae nec virtutes in corpore, quaedam
autem emanant ex ipsa, quae sunt virtutes opcrantes
in corporeo Et iIlae quae non sunt virtutes in corpore,
sunt in ca ex sìmilitudine sua ad causam primam, per
$ quam est et perquam stat esse ipsius. Illae aulero quac
sunt virtutes in corpore, sunt in ea, secunclum quod
ipsa est anima, cuius proprium est esse aetum cor-
poris ct agere in corpate et in naturam, quiasic natura
et naturales potentiae sunt instrurncnta eius. Et ideo
IO dicituf a Q.uIBusnoUl esse in horizontc actcrnitatis ct
temporis. Et intellectus etiam, qui fluit ex ipsa, sccun-
duro quod ipsa emanat a causa prima ct stat per
ipsam in esse, propter hoc variatur ct cfJìcitur varjus
in se et in spcculationc, quoniam id quod fluit ab ca,
15 secundum quod ipsa est resultatio naturae intellec-
tualis primae conversa ad primam causam per lucis
suae participationem, est in ca sicut Iux et est intellec-
tus agens; quod autem fluit ab ea, secundum quod
ipsa substantia, per quam est natura corporis stans et
70 fixa et contenta, est intellectus possibilis.
Et ideo etiam hahet tres theorias, quoniam theoria
sua seeundum luccm agentis est philosophia prima,
secundum autem eonversionem ad imaginationem
habet theoriam mathematicam et sccundum con-
2S vcrsionem ad sensum communcm habct theoriam
physicam. Omnium eniro Peripateticorum est ista
sententia, quod substantia intellectualis, quam Arabcs
philosophi voeant intclligentiam, est substantia stans
et in esse ma per causam primam et ab ipsa hahet in
30 esse necessitatem.
Sed est intellectualis natura vicinior eausac primae,
et est intellectuali!; natura vicinior naturae. Et ilIa
quidem quae vicinior est causae primae, seeundum
suos ordincs movet orbes, et est in quolìbet orbe intel-
3~ ligentia ordinis alterius et alterius secundum naturam,
quia si in orbe uno essent intelligentiae duae, hoc
esset, sieut quod unuro mobile habcrct duos motores
separatos, sicut si una navis habcrct duos gubernato-
res, quorum uterque eodem modo simul totam navim
'"' gubernarct; et hoc esse non potest. Si autcm plures
habereot unam, hoc esset impossibilius; hoc enim
esset, sicut si duae navcs omnino dissimiles guberna_
rentur ab uno gubernatore, quod est impossibile, quia
oportet, quod cuilibet mobili secundutrl naturam suus
u proportionetur gubernator. l1Ia autem natura intel-
lectualis quae vieinior est naturae, illa proportionatuJ:"
naturae sicut motor ipsius et iIIa est natura corporis
nobilissimi in genere oaturaIiunl corporum. Naturam
autem VOCO, prout est 'principium motus et status pelo
se et non secundum aecidens'; sic enim corpora superi· !lO
ora potius sunt loea et principia naturae quam natu-
ralia. Et quia haec natura intellectualis est motor
naturalis corporis et cum hoc est stans per causnm
primam, oportet, quod, secundum quod est motor,
fiuant ab ipsa potentiac vitac, quibus sccundum 5'
vitae opera movet naturam eorporis; et seeundum
quod stat per eausam primam, fluant ab ipsa potcn R
tiac, quibus pendet ad eausam primam, et ideo ipsa
una existens in substantia sie habet duplex esse, sicut
patet per antedicta. Cum autem per hoc quod pendet (,O
ad eausam primam, nullo modo sit in potentia, scd
actus purus, secundum hoc est in ca intelleetus agens
univcrsaliter. Et eum ipsa sit in potentia sccundum
seipsam sicut et aliae substantiae intellectuales, secun-
dum hoc est in ca intclleetus possibilis; omnis enim "5
intellectualis natura in seipsa considerata non est nisi
in potentia, et similiter omne causatum in se non est
nisi in potentia; sed secundum quod est a causa prima,
est in aetu et aeeipit sui esse necessitatem. Et de hoc
late tractatum est in XI PRIMAE PH1LOSOPHtAE. iu
Bis ergo duo bus modis aceipit intellectum agentcm
et intellectum possibilem. Quia autcm omnis intel-
lectualis natura nceessitatcm habens a causa prima et
possibilitatem a seipsa potest convcrti supra seipsam,
et in conversione ilIa lux, quae est a causa prima, 7~
penetrat possibilitatcm, quam habct jn seipsa: jdco
etiam anima convertens se super se, accipit intellec-
tum tertium, qui est illlormatio agentis, qua informat
possibilem luce sua, sicut oculus in[ormatur per lueero
corpoream, ut videat. Et hune intcllectum Q.UlDAM l)Il
vocant Iormalem, et aliqui improprie loguentes vo-
eant eum speculativum.
Sic autem informatus intelleetus possibilis apud se
habet intellectum principiorum ex luminc ilio. Quac
omnia quidem principia unUIn sunt et simplex, secun· BS
dum quod pendent ex uno luminc intelleetus; divisi 0-
nem tamen habentcteompositionem et multitudinem,
secundum quod lumen iIlud terminatur et dcfinitu!"
ad terminos dignitatum. Et ideo naturaliter sunt in
nobi!; principia nee discimus ca, nisi inquantum ter- 9<1
minos aceipimus. Sicut autem lumen solis sc habct ad
colores, jta quod non nisì sub aetu lucis abstracti
videntur, ila ctiam est dc formis imaginatis et in seo-
sitivis acceptis ad lumen intcllcctus agcntis. Et idco
 DE UNITATE INTELLECTUS
23

non accipiuntur ab intellectu possibili nisi separatae gularis est intcllectui, quando alterum componentium 25
ab eadem luce quae est actus et perlectio possibilis, et efficitur unum in actu cum componente reliquo, et in
sub actu luminis agentis intelleetus effieiuntur in hoc differt a compositione matcriae et formae.
intellectu possibili non omnino sieut in materia, quia Et istc pro certo fuit intcllectus ARISTOTEUS in ver~
s forma accepta in materia perficit eam secundum esse bis suis dc intclleetu, et solus iste est verus et nullus
et speciem, et ideo quando aedpit unam, non est possi- alius. Et istc intellectus qui sic componitur ex intelli- 30
hilis ad eam guae est apposita illi vcl disparata, nee gibilibus ad formam et actum inteIlcctus mediantibus
etiam cognasdt eam, quia acdpit eam sccundum esse principiis, quae habet apud se, secundum meam opi-
individuum. Sed intelleetus potius accipit intentionem nianem vacatur spcculati\·us. Et quia iste intellcetus
IO formae quam formam nee accipit eam secllndum in- in omnibu.s quae speculatur, invenit actuffi suum, ideo
tcntioncrn individui ncc sicut in subiecto, sed potius si resolvat speculata in actum suum, in omnibuS)5
:-icut locus et spccics formarum. Et est locus, sccundum speculatis intclligit scipsum et adipiscitur sic se, et
qUQd est potcntia ambiens ta\cs {ormas, spccies autem quanta sit virtus cìus et quanta sit pulchritudo sua, et
est per lumen agentis pcnctrans ipsum et perfieiens. sic cognoscit, et quid sit et quantus sit et quam
15 Et ideo cum fiat unum tcrtium a componenti bus, speciosus. Et hie vocatur intcl1ectus adcptus et non
quando aliquicl componitllr ex materia et forma, non est, nisi quod convertit spcciositatem suam ad intel· <f{)
fit sic unum, quando eomponitur intcntio univcrsalis ligentias, unde venit primo ista speciositas, et sic per
eum intellectu possibili, sccl fit uoum actu, quia idem omnes devenict ad callsam primam, uode dependet
est actus intelligibilis qui est actuS possibilis intellec~
sccundllffi esse suae necessitatis, et sic contiouabitur
2OttlS. radici immortalitatis et felicitatis aeternac.
Et sic intclligit universaliter, quod in bis quae sepa- Et hoc est quod verius de intellectu dici potcst ct +5
rata sunt a materia, ClIm non possint separari nisi per natura ipsius, et disputavimus de hoc latius in libro
infillxum eis lumen intellectus, idem seeundum aetum DE PERF.ECTIOXE ANJMAE, qui secundus est in libro DE
est intelligens et intellectum. Et haee compositio sin- INTELLECTU ET INTELLIGIBIU, qucOl seripsimus.

§ 2. RESPONSIO AD OBIECTIONES
 DE UNIT.t\TE lNTEI.LECTUS
24
differentia specifica ct non ab efficiente, quia curo
causa efficiens sit cxtrinseca rei, ab ipsa cffectlls ncc
est uons nec multus, sed est tantum ab ipsa Steut a
movente, modum autem essendl substantialem habct
s ab ca quac est c..usa Ionnalis in genere "cl in aetu,
siClit diIrcrcntia est forma.
Si autem dicat, quod anima rationalis non cducitur
dc materia, sed potius vcnit ab cxtrinseco: diccndum,
quod hoc modo non cducitur dc materia sicut aliae
lO fonnac, ita quod cxeat dc principiis matcriae corpo-
ra1ibu~. scd educitur in esse ex materia per principium
primum opcrans in materia, quod, sicut DlXUtus,
anima est stans per caUSam primam itL"{ta naturam.
Et ideo in csscndi modo operaturquidem causa prima,
15 scd in naturac et matcriac princìpiis, ql.lia alitcr inutile
esset semen hominis in generatione et homo non esset
res naturae, quod falsum est. Et ideo etiam anima
humana quaedam habet quae sunt virtutcs in corpore,
et quaedam quae non sunt virtutcs in corporeo
20 Et licet hoc sufficiat ad solutionem obieetionis,
tamen si de hoc quis multa velit, legat in libro meo,
quem DE NATURA ANr~fAE ET GENERATIOXE feeimus, et
multa expresse probata inveniet.
Ad id autcm quod sccundo obidunt, dicendum,
25 quod intellectus unius animae distinguitur ab intcl~
lectu altcrius ammac per numcrum, et est ista divjsio
similis divisioni quantitatis. Hoc autem qualiter sit,
sic potest intelligi: quia proeul dubio, si quis dicat
intellectum esse ex materia, non poterit evadere in-
$() convenientia illa omnia quae concludit inducta obicc-
tio, et multa alia quae de facili possunt concludi, quia
nihil est dare intcllcctui matcriam ct negare ab co
omncs materiae proprietates. E contra autcm si quis
negat omnino ab intcllectu potentìam matcriae et
35 ponit intellcctum agentcm, cum non S'it, in qua fundcM
tur intelleetuS' agcns, ponit intellcetum agentem nihil
esse sceundum esse ratum jn natura.
Et ideo ARlSTOTELES in III DE ANIMA probat duo dc
intellectu possibili, quorum unurn est, quod sit nee
il) corpus nec virtus in corporeo Secundum autcm est,
quod sit natura, quae est in potcntìa omnia fieri. Et
per primum quidem habetur, quod nec materia si!
nec virtus materiac, pcr seeundum autem habctur,
quod sìt subicctum quoddam in genere substantiae.
i5 Et hoc modo aecipicndo intcllectum fundat et intcl.
('n: ti~:;~r DLV tU. 51 iam +diam ACl' 53 intdlectw +agens AEG,\.fP}/S tdd. po5.'libili! DF 70 ha.bet DLMNSV di.
lcetum agentem et intelleetum speculativulIl. Et seM
cundum hoc qlloolundat ut tabula rasa, sic partieulat
et individuat ca quae suot in ipso substantialiter, et
nisi hoc modo determinetur ad esse, non potcst deter-
minati) quid sit, cum sit potentia omnia ct nihil actu. ~o
Et hoc iam ante mc coactus est concedere A VERROES,
quando solvit quaestianem, qua quaeritur, quale ("tlS
sit intcllectus, eum sit potentia omnia. Quod enim
omnia est potcntia, nihil videtur esscsecundum aetum.
U ode ad esse quidem habet det<,.rminationeUl simìlcm S~
materiac per aliqucm modum, S'cd in potcntia fCcePM
tionis amnino est dissimilis materiac. Et hoc deccpìt
THEOPHRASTUM, quando putavit, quod intcllcctus
possibilis idem esset cum materia. Et per hoc patet
solutio omnium eorum quae in secunda contincntur 6G
obicetionc.
Ad ca autem quae tertio obiciuntur, diccndum,
quod si nos daremus, quod intcllcetus possibilis esset
materia, tune sequeretur, quod obieitur. Sed quia nos
dicimus, quod est virtus. quae nec est corpus nec in 65
corpore operans et tamen est substantia fundans illtel-
Icctum agentcm, ideo non sequitur, quod indl1cìtur,
quia ex hoc quod est immaterialis, non potest esse,
quod habeat actum impcrlcctum, ex hoc autcm 'fuod
habeat potentiam Ioci ad inteUigibilia, non potest esse, 70
quin sit in potentia, et cum co ad quod est jn potentia,
sit secundum actum suum unum et {lIndat ipsllm non
omnino sicut materia, sed sieut locus et speeics, aliM
quid habens de natura subieeti, sicllt patet per iam
dieta. 7S
Ad quartum autemdicendumperiamdicta,quod
intellcctus per hoc quod est in potentia, non dilfinit
neque determinat aIiquid intclligibilium, ad ql1ae est
in potentia, tamen aliquid determinat in natura et
ideo est CI1S determinatum in natura. Et ideo ad id n'l
ql10d est aetu in natura, non est in potentia nisi pcr
accidens, quia iotcllectus non intelligitur, nisì pcr
aceidel1s fiat intelligibile, sicut et materia eognoseitur
per aliquid euius ipsa est fundamentum, ct locus intc\M
ligitur per locatum, ct sic est in multis. Scio autem, 65
quod Q,UIDAM dicunt intcllcctum intelligi per hoc quod
per essentiam est praesens sibi ipsi, et hoc dictum non
impugno, sed dico, quod non est dictum sceundum
philosophiamj secundum philosophìam enim non
potest dici, nisi quod a nobis dictum est. Hic autcm 90
87 est+
 DE UNITATE INTELLECTUS
non suscipimus dicerc, nisi quac per philosophiam
dici possunt cl probari.
Ad id autcm quod quinto obicitur, dicimus, quod
illa obicctio est bona de intellectu agente, cuius lumen
~ est forma intdligibiliuffi in netu, quo movent intel-
lectum possibilem. Et illc est in parte situt perspicuum
immateriale, quod est locus intelligibilium, siellt per-
spicllum oculi loeus est animatlls colorum scnsibilium
et sccuudum esse, quod habcnt in scnSll aeceptorum.
lO Secl sicut oculm, licet habcat naturam et ambitllm
potentiac ad omnia qual' movent ipsum secundum
actum lucidi, tamen esl aliquid dcterminatum in
natura sensus l't sic est in se fundans ca scnsibilia qual'
recipit, ila ìntcllectus, lieet habeat ambitum potcntiae
15 ad intelligibilia, tamen est aliquid determinalum in
natura animae et substantiae et per ìlIud fundat in se
intclligibilia et cognoscit et iudicat, et hoc modo est
natura determinata in uno et non in alio, sicut dietllm
est.
20 Ad id autem quod sexto obicitur, dicimus, quod
hoc quod est causa simplicitatis alicuius per se et non
secundum accidens, non oportet esse simplex omni
simplicitatc, sed ca salurn qua ipsum est causa simpli-
citatis in alio. Et sic est lux simplex ad colorcs, quos
2'; facit simplices, et hoc modo intellectus est simplex ad
intc.lligibilia, qual' simplicia [aciL Tamen baec obiec-
tio fundatur supcr actum intelleclus agentis, ct licet
hoc modo sit simplex, tamcn ex hoc: non scquitur, quin
sit ens determinatum in natura, et hoc modo est sub·
lO stantia fundans intcl1ectum agentem ct intelligibilia,
ct hoc modo aliud cst in uno ct aliud in alio.
Ad id quod septimo obiciunt, dic~ndum, quod
revcra spccies non dividitUT nisi per ~cclclens, sed hoc
est vcrum dc ilIa quae cst vere specles et totum esse
l:' individuorum. Hoc autem modo non est intell~~tus
species spccicl"llm, quocl det eis esse,sic~t patctculhbct
eliam parum scicnti; se? es.t spe~i:$, .qma su~ actt:l~~~
spcclcs efficil1nlUr specles llltclhglOJies. ~t ldeo
prohibct, quin sìcl1t lux, quae est. speclC's colot\l~1
40 indistincte, sit aliquid individualu01 In n~turaca.c1estl,
ita sit etiam intcllectus, qual1lvis sit specles ~pcclcrum
intelligibilil1~, sic atiquid indiv~~~l~st~:;i~l~;~~~:~
animae, et Sle non oportet, quod
hominiblls. •. d' cl
~5 Ad id aulem quod oelavo oblclUn~, .llt~nc:::'
quod revcra quidqllid est in aliquo, est IO l o S -
5 q\lol quc DLV ftld.
. ) DL UV da. 22 omni] curo
>
6 anJm~\u.s r mcdunI F 61 <:$\' DL!'Z cel.
:;~: i,~.~~] ~~~\l~rd~~~~ P'i~~~~::L~edice~mus.1.lf~dd.
~:Ù:}.;~·\1JI~:{;r:;FI~3gl!;;:(y;:~?~~~\:i:~:1~;jl:::;~~~~t~~::~~~i:~:~~f~~;§:.~:~:b~fi~~i~
~~~l~)~'OI~' "V:~~.
éi: supr~ ~1Ot<1 47sqq. - 64 Q. ,\lb.,
25
dum potcstatem cius in quo est. Et bene concedendum
est, quad universale ut universale non est nisi in intel~
lectu, licet hoc Q.tJIDAM non conccdant.
Sed universale dicitur duobus modis vcl pluribus, :.o
sicUl ALIBI detcrminatum est. Est cnim universale in
natura, et est univcrsale ambitu potentiae, sicut diei#
mlis universale esse solem in ambitu luminis. Et forte
universale in natura, quod per idem suae naturae sit
in omnibus, nihil est omnino, quamvis Q.UIDAM hoc 55
dicant. Et si universale in ambitu potentiac et luminis
est aliqnid in corporali bus, qual' habent materiam
determinatam ad loeum, multo magis est in incor#
poraliblls. Unde sicut sol est aliquid dcterminatum in
genere corporurn, cuius tamen potentia, sccundurn 6Q
quod per lumcn est regio visibilium, non est dcter#
minatum nel' individuatum aliquid, ita dicendum,
quod in genere substantiae intellcctus est aliquid indi#
viduatum, cuius tamen potestas luminis intdlectualis,
sccundum quod est regio spccicrum intcllcctualium, 6S
non est dctcnninata et individuata. Et hoc modo unus
intellcctus penetrat alium sccundum lumcn, sicU[
llnum luminare penetrat aliud luminc suo, ct hoc
modo nihil prohibct unuro universale esse in mnltis
intellectibus sieul in una intelligibilium regione et 70
sicut in uno intclligibilium loco, sictitsi darcmus, quod
vidcremus extramittcntcs, nihil prohibercl unuro sen~
sibile esse in multis sensibus et sUsccptllm a quolibct
sensuum, sicut diximus in libro DE A~'1MA et in ALITS
LOCISj possibilis cnim intellectus non est regio intelli· 75
gibilium nisi perfectus lumine agentis, et sic radiat
sicut luminare.
Tamen QUiDAM solvunt hoc aliter, quia ~ieunt:
quod intentio reccpta in intellectu patest consldcran
dupliciter, vidclicct ut rccepta et ut comparata a~ ea 6Il
quorum est esse et forma, et primo modo est partIeu-
laris et seeundo modo est universalis, et ?OC modo
indicatu!" ab ìntellcclu, et boc est quod dicltur, quod
'uni\'crsalc est, dum intclligitur'. .
Ad id quod nono obidtul'", diccndum, quod C:X llla 35
obiectione non habetur, nisi quod unus est actlls mtcl-
ligibilium, et hoc est certissime verum,. quod un~ls est
actus intclligibilium, sccundum. quod .1~S~ sunt mtcl·
ligi bilia, et ille actus est pcrfcctlO po~lblhs, .et adepto
actu adipiscitur quis intcllcetum, Ct11US est I1lc aett~: 90
quia omnia quae sunt, non intc~liguntur ~cr se IllSI
actibus suis. Sed si inferatur ulterlus, quod SICUt actus
AEG.~fJ'62
(>1.
'dS t\~;~3~3De7f~~i~~"":16~~~) ;:: ·~~~·~.~Iyr~
e er
. .
e In
 DE UNITATE INTELLBCTUS
26
est universalis, ita et subiectum: non sequituf, quia
omnis actus de se universalis est et determinatur et
individuatur per subiectum.
Ad id quod decimo abicitur, dicenrlum, quod
~ revera intcllectus non est lorma, quac multiplicctur
per materiam, quia amnino est immatcrialis. Sed
tamen substnntia intellcctualis habct duo, sieut DIXI-
MUS, quorum unuro est. quia ncccssitatcm sui esse
habct, secundum quod est cx causa prima, aliud
lO autcm est, quia potcntiam habct ad csse, sccundurn
quod est in seipsa, et haec potentia est fundarnentum
fundans et reeipicns esse, quod est a causa prima, qui a
quod (mmino rulliI est, non habet polentiam ad ali-
quid, et hoc modo intellectualis natura est c.x hoc et
15 hoc ct est ens dcterminatum in genere substantiae, et
per hoc etiam patet, quod relieto corpore manet sub-
stantia determinata.
Ad id quod undecimo obicitur, dicendum, quia
hoc modo quo DOOMUS, secundum ambìtum suae
:zo potentiae intelleetus nulli nihil habeteommuneetideo
receptivus est omnium et activus secundum speciem
intellectus agentis. Et quia sic nec materia est nec
forma proprie loquendo, ideo probat ARISTOTELES
duo dc ipso, scilicet quod occ est corpus neque virtus
2~ in corpore ct quod est patentia omnia ct sic hahct ali-
quid formae et aliquid potcntiae et noc est materia
neque forma nee compositUlll proprie, sed potius habct
esse, quod D1XIMUS, quod constat ex esse necessario,
secundum quod se habet ad causam primanll ct ex
30 esse possibili, secundum quod est in seipso, sicut PRAE-
DICTUM EST. Et haec est natura omnis intelligentiae
secundae, quae est post prirnam causam.
Ad duodccimum dicendum, quod in rei veritate
nihil est distinetum per hoç quod est universalitcr
35 separatum, sed intelleetus non est separatus a genere
cntis, sicut patet cuilibet ò et ideo oportet dicerc:, quod
intcllcctus secundum aliquem modum sit separatus et
secundum aliquem modum sit determinatus ad esse
in genere entis et substantiae, et hunc modum iam
(O ~:~~~o ANTE dctcrminavimus, et non est necesse repe-
Ad id quod obicitur tcrtio decimo, dicendum,
quod revera una est virtus cordis ct universalis ad
membra, secundum quod est virtus, sed ipsa eadem
~~ est singularis, secundum quod est cordis et subtractis
omnibus IUembris adhuc temanet singularis. Et si
0l\~~J~~;>K~~7'sit) {hom.! AEGMP (j2·(j3 qUQnial'Jl • alio DLV ldd.) (hom.) AEGMNl'S 79 quOtI} quando DLV edd. 81 ,icut i:Ull
_"'~~1' ~id~A~~pr~~~~~~~~7i6~~24~o~~~~~~ri,~.3il·~(jb). 22
(~~~~i~~~·;.{i3:0'!i ~~c;.\~n. ~7,1",~~~~9 ~;~~~q;~ • .3~ota~;~fr~'~6:~4 ~ - 4~~~1 gr~'Alb~:'te'~~i!l;'~~~\~6pr~~. ~:.~·'c~f
f\lb., De ;ulima 1.3 tr.2 c.9 (Ed Colon t 71 P 189 ~ 3l41) S
~i;f'~~10,):.15:':J. 73s\lp~ ~~2~V~~5~:'m~~ 1:c7~dS~5 ~t~:P.97b~ ~ 69-70 ~~~r.~~~ :~%a:t21~~~~~ 7l;02(lJ~,·t~Z~i
v.65.qq. _ RSsqq. SUpra p.2+ v.+1sqq. . P • ICI·
dcmus - quod tamen non est probatum - , quod una
est intclligcntia separata, cuius instrumcntum est
omnis anima, tamen propter hoc non sequitur, quin
quaclibet anima suum habeat intcllecturn; et quod.:.o
uno modo intelligunt, qui non uno modo imaginantur,
hoc est propter unitatem intellecti et non proptcr uni-
tatero intellcctus.
Ad id quod decimo qllarto obic.ìtur, (ncendum,
quod quidquid participatur a multis, divisum cst in ~s
iIlis, sive sec:undum esse sive scculldum cssentiam par·
tieipetur. Et divisio ipsa nulla est omnino, quia quod
per esscntiam participatur, est esse partiçipantium
ipsum, ct lumen solìs, quod partkipatur a multis, non
idcm numero est a multis participatum, quia quod dc 60
lumine participatur ab uno, non participatur ab alio,
quoniam etiam et quod de prima causa participatur
ab uno, non participatur ab alio, sicut in XI PRIMAE
PHILOSOI"HIAE a nobis est ostensum, et ideo nìhil est,
quod obicitur. Et quia non est unum, quod participa- 6~
tur secundum esse et secundum numcrum, ideo etiam
resolututn Cl( multis non est unum, sed lllulta.
Ad decimum quirHum dicendum, quad id
quod dicunt de luce, est verum, tamen lumcn est
forma quantitatem habens et sic dividitur. Et quod 70
intelleetus est causatum luminis causae primae, vemm
est, sed recipiens ipsum est substantia potentialis,
quae res est in seipsa, sicut diximus iam ANTE, et hoc
nec vere materia est nec vere forma, scd est fundamen-
tum lucis intcJlectivae, sic:ut patet ex PRAEDICTIS. Et 7:>
ex hoc 5ubstantia distincta est omnis intcl1ectualis sub-
stantia et una in uno et il) alio alino
Ad sextum dccimum dicimus, quod in hoc
male dici t Avicebron, quod dieit illud fundans esse
materìam, cum expressc probatum sit, quocl ipsum llO
non est materia, sicut rAM ostendimus. Sed tamen est
aliquid in genere substantiae, et cum non sit agens in
natura intcllectus, oportet, quod sit (undans et tcncns
ct, nisi hoc esset, non esset substantia natura intellec-
tualis in separatis, sicut Drxn-tUs. Et cum hoc funda- ll5
mentun; non sit materia, non impedit, qUÙl ex taliter
com~ostto et corpore fiat Unuro in natura, quia etiam
omOlS specics quae est actus matcriac, est ex potcntia
et actu, ct tamen est altcrum componentium in sttb~
stantia designata ct individua, et hoc ideo est, quia 9'ì
subst.antia, quae est species, est totum esse, et materia
non est dc esse aliquid nisi fundamentum ipsius. Et
5~:O Supm p.22 v,58-60. - 19 Supr:l. p.7 not:1 5·1.
li li Cf. Alb., Summa Hl. e. acl14 (p.97a). - SS,qq. Cl.
- 81 Sllpra p.2·1 ....28-30. 68·70 - 85 Supr:l p.21
 DE UNITATE INTELLECros
hoc scitur exprcsse ex scientia VII et \'11I PRIMAE
PlIILOSOPHlAE.
Ad id autem quod obicitur septimo decimo
dìcendum, quod TAM est rcsponsum, quia nihil prohibe;
s aliquid esse univcrsale per ambitum potcntiac activac,
quad tamen determinatum est in cssc.
Et quod quacritur, quid continet ipsum ad distans,
diccndum, quod distantia in non·iocalibus nihil ope-
ratm ncc impedito Omnia cnim matcrialia corporalìa
IO subiciuntllf tali bus et sunt passiva rcspcctu corum, et
virtus intelligclltìae penetrat ca, nec rcguntllr ab ipsa;
ct quod hoc non est ab intellectu nostro, hoc est ideo,
quia non cfficitur in actu nisi ex acceptis a sensu, et
ideo quod impedit sl'nstlm, per accidcns impedit intel.
IS lcctum. Nostra cnim intcllectualis natura fit perfecta
per hoc quod adipiscitur se, sed ìntelligentia separata
omnino semper cst adepta seipsam. Qualiter autem
intelligit scparata, est detcrminatum a nobis in XI
l'RIMAE i'H1LOSOPH1AE.
20 Ad decimum octavum dicendum, quod in veri.
tate anima intellectualis cst forma data ad simili-
tudincm primi motoris et non distensa per motum ct
quantit~\tem moli et materiac, sicut sunt rormac eor-
poreae et iIlae quae dicunlur virtlltcS in corpore, et
2~ ideo ctiam moti bus astrorum et iudiciis non subiacet
nisi per accìdcns. Scd lamen cx hoc non scquitur,
quod non determinctur ad esse substuntiac intellcc-
tualis per esse alicuius hmdantis id guod iargitur
causa prima. Quum\"is enim hoc non sit materia cor-
30 porea, tamen est principium fundans, gllod oportet
intclligi in amni substalllia, quando intcllìgitur itl hoc
quod ipsa ("~~l in seipsa practcr id quod habct ex causa
prima, et hoc iam explanatum est I~R.JUS. ,
Ad id quod nono decimo ob1Cltur, dl~Cndtlm,
3~ quod JAM c\cterminavimus, quod intcllcctuahs nat~ra
per aliud est ens dcterminatum in genere, Sllbslanllae
ct per alillc1 est locus, sicut et sol ~cr ah~ld, ~st sllb-
stantia et per aliucl est pater ct regIO senslblhum. Et
ideo illa obiectio non probat, quod intellectus in un~
40 per esse mbstantiac non sit divisus ab intellectu, ~u~
est in alio per esse substantine, se~ t~men. ~u~~ dh
intellcetus sint locus unus et una speclCs iIltclhglblhum,
sccundulll quod ìntclligibilia sunt in ipsis, SirLlt iam
45 T;ld;usl ,;su. DLV tJd.
27
A:-iTE diximus. Et huius simile est, si ponamus, quod
radius egrediens ab oeulo iIluminet colores, tunc duo 45
vcl plures visus eTUnt unus locus et aetus sensibilium
visibilium.
Ad id quod \'igesimo obicitur, dieendum, quod
absque dubio bene PRODATUM EST, quod anima est
imago ornnium et per intellectum agentem et per ~
intelleetum possibilcm, sed non prabatur per hoc,
quod non sit quoddam ens determinatum in genere
substantiae, sed sccundum ambitum possibilis intc1-
leclus et agentis potentiae est ens indeterminatum et
omnia ambiells, ut OlCTUM EST. Et huius simile est in 55
sensu eommuni, qui est en~ determinatum in potentiis
animae et tamen est ens indeterminatum per ambitum
sensibilium, sicut patuit IAM per ea quae dieta sunto
Ad vigcsimum primum dicendum, quod intc1.
lcetualis natura, sicut DlXIMUS, est multorum ordinum, &O
et hoc quod probat obieetio, non potest esse \'erum dc
aliqua earum, quia, sicut IA.\f dixìmus, quaelibct est
ens determinatum, quia non potest intelligi, quod sit
aliquid habens esse ratllm in natura, quod non sit cns
determina tu m t:x potentia et acW, dummoclo sit ens G~
seeundum et non prirnum, quia, sieut diximus in
PRIMA PH!LOSOPHlA, ens per se neeesse non est nisi
unum et omne quod est secunclum, est ens in potentia
in se et neccssitas cius in esse est ex hoc, seeundum
quo<i pendet ad ens necesse, quod est causa prima. ;0
Et hoc etiam compulit AVERROEM dieere, quod si
intellectus agens esset sine possibili, non esset aliqllìd,
quia non esset cns fundatum, ct i~co nihil ~t u~i.
vcrsalc, nisi sccundLlm quod est in mtcllcctu llltcntlo
abslracta ab hoc. Et ideo nìhil est, quod ut un\\'crsak 'l~
bOllitatis primi participet nisi ipsum universale, sed
illa dicuntur participare universaliter quae, plures .ex
cis participant. Tamcn verum est, quod a.n.lma ratl~.
nalis est forma, quae inter farmas gellerablhum m,a~lS
aecedit ad primi agentis similitudinem et id~o.llobJ11US 80
participat nobìlitates primi, scd non partlclpa! no·
bilius quam intelligentiae cadOrtl~l.
Ad vìgesimum sceundum dlcendum, quod per
ho~ non probatur, quod intelleetualis naturn non
habcat nlìqllid fundans se in esse, s~d pn:batur, quod 1J,j
ìl\ud {lindamentum Ilon est matcna et Ideo non est
63 de\eTlllln.ltum + in Il,,\ura DLV iO del'end<'l
 DE UNlTATE INTELLECTUS
28

simile dc universali, quia illud abstrahitur ab omni se qua omne quod est possibile in seipso, causa diversi- 45
in esse fundnotc. Huius autcm ratio satis patet ex tatis potentiae est longe vcl prope distare a totius esse
PRAEINDUCTIS.
principio, et nisi ita dicatur, nulla invenitur in rebus
Vigesimum tcrtium salvitur eodem modo. Non diversitas.
5 cnim conscntìmus cum Avicebron, guod anima Et si quaeratur, guae sit causa ordinis in possibili bus
rationalis composita sit ex materia et forma, secl potius huiusmodi, non potest assignari causa nisi intellectus 50
dicìmus earo componi ex potentia et actu. Prima au- primae causae distinctivus et ordinativus omnium in
tcm patcoria ct primus actus non sunt materia et universo, et causat complementum et ordinem, quia
forma, secl potius, si accipiamus omnia colia, secun- 'sapientis est ordinare', et hoc quidem iam etiam alii
IO dum guod nuuot a causa prima, prima potcntia est philosophi ante me tradiderunt.
ens possibile in scipso ct primus actus cstcnsncccssc, ct Si quis autcm obiciat, quod res numcrantur per:'5
id seclllldum quod cos possibile, pendet in cntitatc ad suas formas et non per hoc quod sunt in patenlia,
cns necessc. Et bene concedimus hoc guod susciperc ct dicendum, quod unitas rei, quae dici t indivisionem in
huiusmodi non suot propria materiac, quia ctinm se et divisiollem ab aliis, est a forma, sed causa divi-
15 lacus suscipit ct tenet, sccl suscipere per modum po- sionis formae secundum esse est potentia, et id quod
tentiae exeuntis ad actum per motum est materiae est res ipsa, est secundum subiectum, el hoc modo 60
proprium. Et per hoc patet solutio ad illudo loquimur nos hie. Et bene concedendum est, quod ab
Vigesimum quartum solvitm per hoc quod ipsa substantia animae fluit potentia illa quae vocatur
unum particlliare non resolvitur in aliud, et illi qui inteUectus possibilis, et sicut genus est designatio
20 ponebant formas separatas, non ponebant eas sic materiae 'cum potentia ad esse, ita possibilis intellec-
movere, quod aliae resolvcrentur in ipsas, scd potius, tus est designatio talis substantiae in anima, ct intcl- 65
qllia secundum se dixerunt eas esse perpetuas. Et ideo lectus agens designatio est illil1s naturae sivc sl1bstan-
licet intcllectus sit scparatus, sicut id quod non cst tiae, secundl1m ql1am ut ens nccesse depcndct ad
corpus nec virtus in corpore, non tamen cst separatus primam causaro, per quam tenetuT in esse necessario.
2S ab esse huius intellectualis substantiac et ideo nume- Et ideo sicut est in potentia in seipsa l'es quaelibet
ratur secundum ca quae movct, et secundum ca quo- et est in actu per hoc quod habet a causa prima, ita 70
rum ipse est perfectio et in quibus adipiscitur seipsum etiam in potentia ad ca quae movent sub actu cius
contemplando, ct illis dcstructis non remanet uous, quod est a causa prima. Et sic intcllectus possibilis
scd multi. designans substantiam animae in seipsa est in duplici
30 Vigesìmum quintum solvitur per hoc quod potentia, quarum una est ad intellectum agentcm,
IAM in parte habitum est, quia numerus substantiarum secunclum quem dependet ad eausam primam, et 75
intellectualium causatur a numero eius quo contrahi- secunda est ad intelligibile, quod movet sub actu
tur et determinatur natura intellectualis, secundum intellectus agentis; et tune quam\'is llumeretur intel-
quam quaelibet earum dependet ad causam primam; lectus possìbilis sic acceptus, tamen est scparatus ct
~~ hoc enim quo una substantia intelleetualis possibilis matcriac non 'immixtus' et 'nulli nihil habet com-
est in se, non est illud idem quo alia possibilis est in mune, ut dixit ANAXAGORAS'. Sed haee separatio, 1)0
seipsa. Et ideo quamvis ex parte lucis causae primae sicut DIXIi\fUS, non tollit ab co, quin sit aliquid designa-
non eausctur numerus, tamen ex parte citls quod tum in genere substantiae. Hoc autem neccssarium
quaclibct est in seipsa, causatur numerus, quia hoc est apud omnem hominem bene intelligentem, quia
~(J non est idem. Causa autem multitudinis in illo est impossibile est, quod idem sit principium aetus et
orda ad primum secunclum propinque se haberc vcl potentiae secundum essentiam unam simpliccm. eum B5
remote; sicut enim in eaclis et elementis divcrsitatis igitur in natura intellectuali sicut et in omni alia per-
potcntiae in materia est causa propinquc vel remote fecta substantia inveniamus actum et polentiam,
distare a nobilitate primi, ita etiam in potentia illa oportet, quod haee ad diversa principia reducantur,

. 11 ~ctu~ + non ilE 12 ~ccundu.m.~!bilcl CM c~t sceumtuni primum modum eonsidcratuOl DI. V laa. 21 scparatum AGP 27 ipscl
II~'" ECP . 38 q\~Odl quo/dd. 4~ 1110) ,llIs DL tU. 15 est +secundum AEGP I po!.!ìbilc + est AEGP 50 nisi +quia DLV tdd. 51 om.
~~u:~~~:~\:i~g{f;"~::;~f!a~d~u!:t.{p~:-rvtdd. 52 ct causat DLV dd. >
alii 58 a) DLV tdd.
62 ips..'\ V laa. ipso in alii 65 anima +

\~upra p.23 v.9sq. - . .; Cl. Alb., SUnima Il (I. c. p.99a). - 4..6 Cf. Alb., De anima 1.3 tr.2 c.l1 (Ed. Colon. t.7,1 p.191 v..'i3).
20S). q.~lb1'o~~ rel~' s~tp~~I~.;f~.~6·~s~q~ (~. ~o;~~. g23~P~~ ~.~·i)\:..e9. a~a li~ t~~ ~\~~:,1~u~~a~11(~. ~:7p\fu~tj v~1sqi3'.it~~3r:
3upra p.26 v.21·25. 37. - 30 Cf. Alb., Summa Il (/. c. p.99b). - 31 Supra p.N v.25-27. _ 53 Arist., Mcl<t h. 1.1 c.2 (982
~71~J. ;..\l.b., ~~ctap~. Ed. Colon.•1.16 p.20 v.32.82. - 57·60 Alb., Dc incarno tr.5 q.2 a.l ad 1 (FA. Colon. t.26 P.21~ v.8-l0). _
i'- ,rm., - dap .1.10 c.3 (10;>4 a 20·23). Alb., Metaph. Ed. Colon. t.16 p.441 v.M. _ 78-BO Alb De nat ct ori an tr 1 c 5
:/i~1~Jon·I·1~ P:1~1~·1~13);?c anima 1.3 Ir.2 t.2 (Ed. Colon. t.7,' p.17a v.78·S0). Arist., De anima ·i.3 cA (,129 a
- ,trans. \Ct._ ., e anIma. Ed. Colon. t.7,1 p.17B v.90, p.201 v.BO. Cl. supra p.2 v.24..25 CUOl 1I01a. _
,:;,'c.5(:l29'b
81 Supra v.6~q.
 DE UNITATE INTELLECTUS
~t hoc..etiam mo....ct ARlSTOTELEM, quod hacc prìneipia
In anlmac natura posuit. Sic ergo, ut dictum est,
tenendum est absquc dubio.
Ad id quod vigcsimo septimo obicitur, non est
$ difficile respondere secundum pracdieta. Si enim con-
cedere vclimus, qllod rcecptio univcrsalis in imelleetu
possibili est rcceptio univcrsalis sccuudum esse uni-
vcrsalis et ralionem, diccmus, quod ilIa rceeptio est
loci ct specici potius quam materiac et quod nihil
lO prohibet intellectlllll esse universalelll in ambitu
potentiae localis et specicì et determinatum esse secun-
dum esse subiecti; et si reeiperctur universale in ipso
rcccptionc sllbiccti, tunc proeederet obicctio, et iste
luit aliquando crror TlIEOPIIRASTI et TlIE~IISTII. Et si
l!i hoc essct ycrum, bene concedo, guod multa scqucren-
tur inconvenienti a, quae partim in obiectionc inducta
sunt cl quac acllmc possent induci, et maximum
omnium inconvcnicnlium est, quod sccundum hoc
pro certo intelleclus secundum esse distingueretur et
21) una forma reccpta impediret rcecptionem oppositae
vcl alterius. C Ilde nulla potentia animae recìpit
omnino reecptione subieeti, minime tamen iuter 0111-
nes huiusmodi receptionc rccipit intellectus. Retep-
tionem autem loei dico, quia ipse est, in quo esse
2$ habent specics illtcntionales et salvari ct a quo habent
gencrationem h) esse intellectuali per actum suum,
qui est lumen intdkcttls agcntis. Et huius simile lon-
ginquum est non per omnia in esse visibilium in per-
spicuo; si cnim consideremus esse visibìlium in per-
3(1 spieuo, non est esse coloris aliquid àliu~ nisi ~e lucìs
cum intcntione eoloris. L'nde Iurncn mtentlOnatum
intcntione eoloris cst esse visibile, seeundum quod est
in perspicuo. Et ideo in perspicuo 110n est.sicut in ~ub­
iecto, quia non colorat ipsum, sed est :Il p~r~p1CUo
3$ sicut in loeo, in quo sakatur secundum esse splfltuale,
et actus perspicui generans ipsum sccundum tale :sse
spirituale movet ipsul1l ad perspictlum.. Mult~ Sl~­
plieius autem hoc modo 1I10vet lu.x a?,entIs spe:les l?-
tclligibilcs ad possibilcm, et sunt i? IpSO non SICut I~l
iO subieeto, sed potius sunt in ipso Slcut lumct~ a~cntls
intcntionatul1l jntentione rei, euìus est speel~s ll~tel­
ligibilis, et ideo SUllt in ipso sictlt lux ~gC~ltIS, s~cut
IUlUen est in perspicuo sieut actus perspicul. Et SlC~t
visibile, secundum quod est in perspicuo, est unutn 1Il
29
actu cum perspicuo, eo quod actus cius dans ci esse est 45
~umen, quod est actus perspicui, ita intelligibile in
IIlt:lleclU possil.lili est unum in actu cum possibili,
qma lux agenlis, quae est actus possibilis, est actus
intelligibilis. Et sicut Iux agentis non particulatur per
possibilem, quominus sit universaliter agens, ila nec 50
intelligibile particulatur per possibilem, quominus sit
univcrsale; hace enim J"eceptio pcr aetum, qui est
actus possibilis, est receptio sperici hoc modo quo
species spccierum rceipit species, ct est receptio loei
hoc modo quo id quod rceipitur, non partieulatur per 55
ipsUIIl rccipiens.
Et hoc ignoravcrunt multi ct ideo de i\\tdlec.tu et
intelligibili magnos dixerunt errores. Intellectus enim
est gcncrans omncs specics intelligibiles per hoc quod
intclligibìlcs sunt, et gllia dat cis formam, ideo dat eis 60
motum ad intellcctllm et locutll, qui est ìntellectus
possibilis, qui habet se ad agentem, sieut se habet
perspicuum ad lucem. Raec igitur mente teneantur dc
ìntellcctu, et tu ne non incidit errar.
Nune respondeamus ad id quod obieitur vigesimo ~
se:xto, quia hoc modo est facile solvere. Dicendum
enim, quod anima, secundum quod est motor sepa·
ratus, non habct unitatem vcl pluritatem ab co a quo
scparatur, sicut probat obicctìo, sed potius secundum
rationem est unum vcl multa ante virtutem moti\'am, 11>
quam habet, tamen proportio eius ad id quod movet,
signum est, quod est UTlum in esse determinato, quia
non est unus motor diversorum mobiliuffi ad se invì-
cem in virtutc movendi non ordinatorum. Et ideo
quando sunt plura mobilia, quorum unum non move- 1~
tur per alterllm nee quorum unum non movctur a
motore ipso et alterum per viearium, oportet esse tot
motorcs quot sunt mota, et sìc est in corporibus
humanis, et ideo oportet esse tot animas quot sunt
corpora. Et hoc rnagis patet in obieeti~ne quadat~ fI:)
quae faeta est in contranum dc proportlOne motons
et moti.
Vigcsimum octavum SOh'itUf per hoc ~~~d
iam SAEPIUS dictum est, quia licet intellectus pO~I~lhs,
secundum quod est potentia, sit omnia et non dlstmc- ll5
tum ab aliquo aetu in esse aliquod, tamen sec~ndum
quod determinatur ad ~n.s ,in g:nere substantIae, est
ens determinatum, Et IlISI 1Ia dlcattlr, oporteret con-
 30 DE UNITATE INTELLECTUS

cedere, quod intellectus possibilis esset idem quod causa prima, ct quod hoc modo incipit esse et incepit,
materia prima, et hoc iam dixerunt Q.UlDAM quorum practcr tcmpus incepit et incipit, et sua actio et sua
vìam secutus est ALEXANDER, non quidcm in com- passio non estsecundum moturn fficnsuratum tempore,
mento super librum de anima, scd in quodam speciali qui est actus imperlcctus et imperfecti, sed sua nctio 4<1
5 lìbello, quem de hoc compasuit, et est antiquus errar. et sua passio est supra tcmpus et secundum motum,
Et cum hoc modo qua dictum est, intellectus palentia qui est actus perfeeti et perfeetus, qui est aetus COI1-
et actu delcrminetur ad ens in genere substantiae, templationis et felieitatis. sicut patet cuilibet sciellti
quod patel, quod est eos distinctum a quolibet alio philosophiam primam. Et hoc dico dc tcmpore, nisi
ente ct numCl'atum, ct hoc etìam modo non est in valde large sumatur tempus. quod est mensura vel +5
lO palentia ad se intclligendum nisi per accidcns, quia potius nurnerus vicissitudinum intelligendi. quod tem-
licet sibi praescns sit, secundum quod est natura, ta- pus non est continuum. neque 10quulltur dc co philo-
men non semper est sibi praesens, sccundum quod est sophi. Nos autem hit non loquimur nisi secundum
intelligibilis. Et hoc modo aportel dici secunclum philosophiam PERIPATETJCORUM.
philosophiam, licei Q.UlDAM THEOLOGI alitcr dicant. Et Trigesimum solvitur per hoc quod in veritate 50
15 his duobus diversis modis nihil prohibct inteIIectum concedcndum est, quod nihil cst, per quod dependeat
respcctu sui ipsius esse in aetu et in potentia; actus homo ad primam causaro nisi pcr eUlldcm intcllcctum
(mim agentis est separare omne universale ab omni quem habet a causa prima. Sed hic intellectus non
particulari. haberet aliquam divcrsitatem sccundum numerum.
Vigesimum nonum solvitur per distinetionem nisi esset aliquid quod particularet ipsurn, et omnes !>5
20 separati et aeterni. Si enim dieatur separatum, quod intelligentiae essent una intelligentia. et omllia quae
ab amni particulariter existenti est separatuffi et ab- sunt. essent idem, nisi ita esset. Sed cum unaquaeque
stracturo, hoc modo intclJectus non est oronino sepa- res sit aliquid possibile jn sejpsa, tunc parriculatur
ratus. Si autem dicatur separatum, quod ab omni hoc esse quod est a causa prima, et fit diversitas. Unde
materia et condicionc materiae est remotmh, sicut id lieet hoc quod est a causa prima, de se separatum sit 6(1
25 quod nec est corpus nec virtus in corpore. hoc modo ab omni eo quod est hoc aliquid. tamen secundum
intellectus possibilis est penitus separatus. Et similitcr esse non est scparatum. sed determinatum aliquid in
si dicatur aeternum. quod nec initium habet nec natura, et hoc modo primum, quod est necesse esse,
finem per generationem. quae est super substantiam, cxpandit se in OffillC qucid est possibile, et format et
quod est materia, et est ens simplex et immobile, hoc facit ipsum, et haec est bonitas ipsius. et ista possi~ 65
:lO modo intellectus est aeternus tam agens quam possi- bilia habcnt ordinem, quem SUPERIUS induximus.
bilis. Si autem dicatur aeternum, quod nullo modo Animaigitur eslsubstantia talis. ex qua fluunt poten~
per potentiam et actum exivit in esse nec cum tempare tiae scparatac a materia et non scparatae. et secundum
nec praeter tempus. hoc modo sola prima causa est se est incorruptibilis et pcrmanens, licet sceundum
ncterna. Et intellectualis natura cl substantia quae- esse quarundam patentiarum sit corruptibilis. Et hoc 70
35 libet secunda non est aeterna, quia illa potentia est in dicimus de anima humana et non de alia.
seipsa et in aetu et necessitate est per hocquod habet a Hicigitursit finisquaestionis, ubi est finis dubitationis.

2 ìam)EM 55 et+naììu(irrila/c)essetDLV€dd. 71 et)AG \ de)AEMV

ALBERTI MAGNI

DE XV
PROBLEMATIBUS
EDIDrY
t BERNHARDUS GEYER
 PROLEGOMENA
DE QUINDECIM PROBLEMATIBUS
§ l. Qpa dr causa Alberlus hoc opusculum scripstTit
Hoc opusculum rcsponsia est ad cpistulam alicuius
fratris Acgidii clcrici Parisicnsis, [orlasse Acgidii dc
Lcssincs, qua ab Alberto petit, ut quindccim arti·
5 culas lune a magistris Cacultatis artium Parisicnsis in
scholis propositos rcfcllat. Trcdccìm primi horum arti·
culorum a. 1270 dcc. lO condemnati suntI duohus
ultimis negleetis. Art. I+ brevi post circa a. 127i
martii 18 ab archi episcopo Cantuariensi Roberto KiI·
IO warclby O. P. eonclemnatus est 2. Tredeeim primi
articuli fere verbolcnus rccepti sunt in eatalogum 219
<lrticulorum a. 127i marlii 7 eondcmnatorum:l. Quod
ul aperlius pateat, hic singulofum aniculorum tex-
tum praebelllus, primo quidcm nostrì opusculi, se·
15 cundo catalogi anni 1277:
Art. l; Quod intcllcctus omnium hominum est
unllS et idem numcro = n.32: Quod intellectus est
UOU5 numero omnìum, licct cnim separcLur a cor-
pore hoc, non tamen ab omni.
:XI Art. 2: Quod ista est falsa "cl impropria: homo in-
lclligit. Cf. n.l<!: Quod homo pro tanto dicitllf inte!·
ligere, pro quanto caehnn dicitur ex se intelli-
gerc ... 4.
Art. 3: Quod voluntas bominis ex necessitate vult
~s et cligit ~::; n.159: Quod \"oluntas hominis neccssitatur
per suam cognitioncm, sicut appetÌlus bruti.
Art. .~: Quod omnia quae in inicrioribus aguntur,
subSllnt necessitati corporum caclestium = n.162:
Quod voluntas nostra subiaeet potcstati corporllm
3(1 caclestimu.
Art. 5: Quod mundus est actcrnus = Il.87.
Art. 6: Quod nllmquam fuit primus homo = Il.9:
Q~r~. ;~Q~~~~ ~~:~, I~::;e~;~o~'~~aul~~:~~i;) ·s~cun. ~~;~.~;~~r;:oe~~I~i~;l~:~o~~:~nr~;:sì~:~icn~~~ ~I~V~~~~;:
3~ dum quod homo, corrumpitur eor~pto corpore =
n.116: nuocI anima est insepnra,lHhs a eorp~rc, ct
~ I
quod ad corruptionem harmOlllae corpora IS cor-
'"~;,;,t~~ ~::~~'~',;ma po,t mo,tcm "parata non pa- cs:~'~:~~'~~~;t~~~~:~~~t.~,~~\l,o:~ee~l~s~r:OaP~,t~,.~
~Q tilllr ab igne corporeo
= n.19: Quod alllmascparata
nullo modo patitur ab igneo . culm. Sed sinc dubio constat co articulo doctrlllam
Art. 9: Quod libcrum arbitrìllm est potentI a pas-
~~~?~t~;~.§~~g~~:;~~~~~
siva, non activa et quod de nec~sitatc movctur ab
appetibili = 0.134: Quod appctitus ccssantibus im-
pcdimcntis necessario movctur ab appetibili . 4~
Art. IO: Quod dcus non cognoscit singularia. Cf.
0.42: Dcus autcm cognoscit virtute ìntdlccth'a, guae
non potest particulare cognO$cerc.
An. Il: Quod non cognoscit alia a se = Il.3.
Art. 12: Quod Immani actlls non reguntur provi. ~
dentìa dei. Cf, n.195: Quod fatum, quod est dispo-
sitio universi, proeeclit ex providentia divina non im-
mediate, sed mediante motll corporllm supcriorum ...
Art. 13; Qllod cleus non potcst dare immortali.
tateOl vel incorruptibilìtatcm rei mortali vcl cor- 53
ruptibili = n.25: Quod dcus non potcst dare pcrpe-
tuilatcm rei transmutabili et corruptibili.
Ex collationc articulonlm a. 1270 condcmnatorum
eUIll a. 1277 eondemnalis apparcl omnes trcdccim
priores rcccptos esse inter articulos 1277condemnatosGO
ita lamen, ut quaedam CvolUlio scntcntiarum co-
gnosd possit. Agitur in his artieulis, ul notum est, dc
doctrillis inde a sexto decennio saeculi XIII in facul·
tate arlium Parisiensi imprimis a Sigcro Brabantino
divulgatis. Albertlls ipse antea de hae schola quae \i5
dicitur Averroistica, non instructus fuissc videtur, seti
tantllm doctrinam ipsius A\"crrois ex commentariis
eius Ilovit, quam, ubi cum fide ehristiana non eonsen-
tiebat, iam ante ìmpugnabat; pracsertim doctrillam
de llnitate intellcctus iam in opel"ibus DE HO~U"'E et;o
DE A~DdA et speciaHter in libello DE UNlTATE I~TEL·
U:crU5 longc et late tracla\"itij. Seti ibi non respicit
ad modum hllius doctrinae a Latinis Avcrroistis pro·
pagatum nequc ad argumenta ab cis p~olat? ...
bm 11asnovo,6 qui hane rcm optlllle lIlqUlSIVlt,75
quod ad statllm quaestionis tum Par!s~lls agitatulll
spcctet. Cognitìoncm rcrum biffi PanslUs actanllll,
quippc qui longc aberat et multis aliis lJe~otiis.. inlen· 6iJ
tuserat,Il11llamvclvaldcimperfcctamhablllssevld:tur.
sitiollcm AvcrrOlstlcam eXIstJnl.tt Sleut cctcros .•
ll5
_ ,_
 xx DE QUINDECIM PRQBLEMA"rIBUS
S. Thomae impugnatam esse. Van Stecnbcrghcn, qui
locos hue speet;:mtcs ex operibus S. Thomac collegit,
concedere debct concordantiam huius articuli cum
doctrina S. Thomae non ncgandam esse, scd observat
!I postea S. Thomam alium modum diccndi invcnissc,
qui advcrsariis minus otrcllsivus esser. Apud Sigcrum
vero haec propositio non invenitur. Doctrinam S.
Thomae dc facto cum arricula 14 impugnatam esse eo
quoquc patet, quod advcrsariì eius eam scmper im-
\0 pugnaverunt. Quamquam ca non inscripta est in
catalogo damnationis a. 1277, invenitur tamen in
condemllationibus Robcrti Kilwardbyl et Iohannis
Pcckham 2 et impugnata est a Wilhelmo de La Mare
in Declarationibus 3 et Carrectoria fratris Tllomae'.
l!l Pr3eterea bene advertendum est loeum, uhi pro-
positio 14 damnata apud Thomam legitur, s<:ilicet
Quodlib. LI q.l a.l, eoàem Iere tempore scriptum
esse, scilicet circa festum nativitatis domini anni 1269
vcl 1270, quo quindecim propositiones damnatae
2Dsunt.
Sine dubio ergo constat hanc propositionem Tho-
misticam et a theologis scholac Augustinianae impu-
gnatam esse. Thomas enim contra theologos scholae
Augustinianae, idest imprimis contra theologos O.F.
2!> M., Aristotelem secutus unitatem formae in homine
dotuit, cum advcrsarii formam specialem corporei-
tatis in homine esse putarent, qua negata identitas
corporis Christi in eruce cum corpore in sepulcro
aetipi non posset.
30 Etiam articulus 15 pcrtinet ad quaestionem fortiter
in scholis disputatam. quomodo scilieet simplicitas
animae .ct angclorum a simplicitate dei differat. ln
hoc articulo sententia eondcmnata est animam et
angelos simpliees quidem eSSe, sed non absoluta sim-
3!> plieitate; sed dcIectum simplicitatis nOl1 esse per aeces-
sum ad compositionem, sed tantum per reecssum a
summo shnplici. Haee opinio neque est scholac
Augustini,mae - Franciseanae neque scholae Aristo-
teiieae Alberti Magni et Thomae dc Aquino. Schola
Augustiniana eompositionetn animae ex materia ~o
spirituali et forma Augustinum sccuta docuìt. Schol::t
Thomisti(;a seeundum Aristotclem hane composi-
tionem iOlpugnaV'it, dclceturn autcm simplieitatis in
compositionc metaphysica ex 'qua est' et 'quod est'
vcl ex ess~ntia et esse videbat. Cum autem in articulo ~!>
15 omnis compositio vcl accessus ad compositioncm
negetur, nulJa haruffi opinionum hoc articulo eon~
demnata est.
Van Steenbcrghen bene lncruit inveniendo 5 opi~
n;ollcm articulo 15 similcm apud Sigcrum .Braban~ 50
tinum. Bit oppugnat sententiam S. Thomac, dìccntis
esse compositioncm. realero ex esse ct cssentia. doccns
imperlectionem simplicitatis esse per reecssum a primo
cntc et ex aecessu ad potentiam B• Quomodoeumquc
hie accCSSus ad potentiam ìnterprctandus est, certo ~
dicendum est a Sigero omnem modum compositionis
tealis rchuatum esse sicut ctiam in articulo 15. Modus
diecodi articuli 15 inveoitur etiam apud Albertum
:tvlagnum, sciliect acecssus ad summum simplex et
tecessus ti. materia, sed Albertus supponit composi~ 60
tioncm ex 'quo est' et 'quod est". Sic sententiae a
Van Stecnbcrghen prolatae assentiendum est arti-
culo 15 doetrinarn Sigeri condemnatam esse.
Quod duo ultimi articuli inter coudemnatas non
inveniuntur. forte inde factum esse suspicandum est, l>5
quia magis a thcologis erant disputati, Iicel in doc-
trinis quibusdam philosophicis fundarncntum habe-
rent.
Cum Albertus rcsponsionem ad epistulam Aegidii
ccleritcr fecisse ddeatul', opuseulum minus diligenter 7<1
cxaratulll. est. Quare, ut iam a Van Stccnberghcn 8
dietum ~st, saepc difficile intelleetu est. Tarocn quia
 PROLEGOMENA
~Ium ho~ .opuseulo propositiones scholae Averroi_
slleae Panslensis impugnat, nostra multum intcrest
textum opusculi arte critica constitutum babcre
Quod co plus intcrcst, quia cditio princcps ct adhu~
:. so.la, a P. ~Jandollnet viro ccterum dc inquircnda doc-
trma htllus ~cmporjs optimc merito facta, omnino
manca .est. Llcct doctrina buius opusculi non differat
a doctnna Albeni alibi prolata, tamen modus dieendi
~nulto acut~or est quam in prioribus scriptis. Quod
IO mde dedUCI potcst, quia videbat sentcntias Averrois
ctiam christianae fidei contrarias a magistris Parisien-
si bus rccipi et dcfeneli.
§ 2. De tempore composilionis
Quia O1rticuli ab Aegidio Alberto propositi practcr
IS duos ultimos maglla ex parte congruunt cum articulis
12iO dcc. IO condcmnatis, tempus, quo 0pusclilum
Albcrti scriptum est, aliqllalitcr definiri potest. Cum
condemnatio articulorum nec in epistula Aegidii ncc
in rcfulationc articulorum ab Alberto facta commc-
:li) moretur, pracsumendum est consultationem Aegidiì
dc articulis, 'quos proponunt in scholis magistri Pari~
sicnses, qui in philosophia maiores reputantur', et
responsioncm Alberti ante condemnationcm fact01m
esse. Non ergo cOllSentimus opinioni Fcrdinandi Van
25 Stccnberghen 1, qui arbitratuscst hoc opusculum scrip-
tum essc post condemnationcm tredecim articuiorum
anni 1270, lortasse 1273-76. Van Stcenberghen hic
opinionem Francisci Pclstcr secutus est librum DE
ANIMAUBUS anno 1268·69 ab Alberto compositum ct
so opusculum llostrum postea scriptum esse. Nam revera
in opuscuio isto libcllus DE ...ATURA ET ORIGINE ANI·
MAE, sub titulo DE IM!dORTALn'ATE ANIMAE allcgatur 2,
qui libcllus prius fuit pars magniopcris DE ANIMALlBUS,
scd postca separate cdilUS cst 3• Scd opinio Francisci
3~ Pclster hodie non iam tcnetur, ut in Prolcgomenis
:l\letaphysicae cditionis nostrae probavi·.
XXI
§ 3 Traditio huius opusculi
Hic libellus sex tantum eodicibus traditus est
dc quib~,s unus mutilus est, scilicct Pragcnsi.'l. QU~
conc~llcll potest Albertum cum publici iuris lacere non -+O
volUlssc, sed tantum in llsum Aegidii, ut instrumento
disputationibus magistrorum Parisicnsium apto in-
strucretur, scripsisse. Opusculum antiquo catalogo
Stamscnsi sub hoc tìtulo commemoratur: 'Contra
Avcrroistas XV quaestioncs, determinationes qua. ~~
rundam quacstionum ad clcrum Parisienscm' simi-
liter in aliis cata10gis mcdii aevi 5, cum codicib~~ 'De
quindecim problcmatibus' nominetur 6 • In editioni~
bus opcrum omnium Alberti a Petro Jammy et Au-
gusto et Acmilio Borgnet factis opusculum dccst. w
Petrus Mandonnct O.P, dcmum opusculum in cluo-
bus codicibus ~Ionaccnsibus invenit et anno 1908:
in lucem cdidit. Quae editio multis mendis scate!.
lam anno 1911 Ciemens Baeumker 6 nonnullos 10cos,
qllibus :Mandonnet erravi t, codicibus eisdcm iterum ~5
collatis correxit, ncmpc:
p. 3 v. 3 aliqlla natura] aliquis non Aland.
p. 5 v. 23 qua] quoque Mand.
p. 6 v. Il in uno] imo Mand.
p. 8 v, 3 propositio] Proprio Mand.
Nuper deniquc F. Van Stcenberghcn g dc hoc
opusculo speciali tractatll agcns temptavit t(:xtllm
multis locis coniciendo corrigerc, quod ci tamen non
sempcr cOlltigit, Lcctioncs ab co propositas in appa-
rato critico notavimus. ~
Tcxtus rcstitlli non potllit nisi Ilovis et melioribus
codici bus adhibitis.
§ 4. E/enchlLJ codicum flIiJnuscriptorum
!}àec. XIII
L Pommcrsfeldcn (SchloB WciBcnstein), GrafI. C
Schonbornschc Bibliothek IO 262
membr., 135ff., 166 x 121,2 col.
f. 1-4{)v Roger Bacon, De scimlia puspuliva
f. 41r Incipit Iibcr dc sompno et vigilia domini
albertÌ. Sompnus ct vigilia non sunt passìones
f. 75ra Explicit liber dc sompno et \·jgilia domini 1S
albcrti episcopi Ratispollensis
 DE QUINDECI?\I PROBLEMATIDUS
XXII

l. 75r-76\'b Boetius de Dacia, De somno et vigilia f. 94v Expl.: respondere valeat in eternum veslra
f. 76vb Incipit tractatus albcrtP dc sensu com~ patcrnitas.
muni. Quid sit scnsus communis ct quarc f. 97r-J JOl' locobus o Voragine, Tractalus suptr libros
f. 78T Explicit albcTti dc sensu cammuni. sancii Augustini 50

5 Incipit tractatus albcrti ll de quinque potentiis

anime 3. Milnchell, Bayerischc Staatsbibliothek 8001 B
f. 82Th Explicit libcr alberti dc 5 virìbus scnsitivis (Kaisheim 101)
intcrioribus.lncipit albcrtus dc quindccim problc- Vide supra p. XIII v.17sqq.
matibus bene ab ipso dctcrminatis. Venerabili in
IO Christo patri ae domino albcrto Saec. XIV-XV
f. 88rh Dc 15 ergo problcffi<ltibus in antchabitis
ista dieta sufficiant ad prcsentcm intcntioncm. Expli- 4. Toledo, Bibl. del Cabildo dc la Catcdral 4 19.19 E
cil liber alberti. membr., 80ff., 2+5 x 185, 1 col.
Scqucns qucstio fundatur supcr quodam problc- f. 75r Venerabili in Christo patri ac domino al.
13 mate quod est utrum aliquid ab ipsa prima causa sc- episcopo quondam Ratisponensi Egidills ol'dinis
cundum totanl substantiam causatum possit ipsi sue pl'cdicatorum
cause coctcrnllm esse in eternitate duratione qui a hoc f. BOr E.tpl..' Dc XV igitlll' problematibus in ante 60
modo multis quasi directissime in se impossibile ColU~ habitis nurncratis ita (!) dieta sufficiant ad preSClltelU
plicare. intentionem.
2fJ L 88va lne.; Supposito sccllndum fidem
L 89rh prohabilitatem affcrre. explicit hee questio Saec.XV A
alberti (Revera ut opuseutum Tlwmae de Aq., De oeter~
nitote 1Ilundi) 5. Miinchell, Bayerische Staatsbibliothek6 453
f. 90\'<1. albcrti de forma resultante in speculo. chart., 235ff., 212 >: 159, l col. 6~
25 Queritur dc [orma in speculo resultante quc nec f. 87 Perspectiva Alberti magni fratris ordinis
prcdicatol'um Epìscopi Ratisponcnsis Illcipit fclicitcr.
l. 93th invisìbilitatis. explicit tractatus al berti de
forma in speculo resultante (= Alh., De homine q.21 II/c. .' Quoniam precipua dc1ectatio nostra est in visu
a.3. Ed. PaTis. (.35 p.198a·203h) f. IgOr Expl.: mortalis ignorans veritatem non pos·
L 93rb·95va Boetius de Dacia, De summo bono set sustincre. Explicit deo gl'. Finis perspcctivae iO
30 L97v-l35v Alb., .AJineralia (alia mal/u scripta) Incipit
Albeni Magni. Laus Dea. (Revera t'st Rogeri BaCOli,
primus libcr Ì\.fineralium qui est de lapidibus trae- De scientia perspecliva)
tatllS. f. 191r Incipit Tractatus AJberti ti de scnsu com~
f. 135v E,.:plicit liber Mincralium quintus. Explicit
muni. Quid sit scnsus commullis Et quare.
liber 11incralium. f. 194v Explicit Tractatus Albcrti magni de Scnsu i!>
communi.
Saec. XIV r. 195r Incipit Tractatlls Alberti'; magni de qllin~
que potentiis anime.
D 2. Klagcnfurt, Studicnbibliothek3 166 f. 205v Explidt Libel' Alberti magni de quinquc
cltart., I -+- 1580'.,300 X 212,2 col. viribus sensitivis interioribus. Bi)

L lr-78r Paulm Orosius, Liber od S. Augustinum r. 20Gr Incipit Albertus Magnus de quindcci1ll
J. 79ta·85ra Alb., De quilldecìm probhmatibus problematibus belle ab ipso determinatis. Venerabili
~o !tIC.: <,V)cnerabili in Christo patri ac domino in Christo patri ae domino Alberto episcopo qUOIl~
albcrto episcopo quondam Ratìsponensi Fl'ater cgi- dam ratisponensi
dius f. 219v ad pl'escntem intentiollcm. Explicit libcr Il!>
I. 8Sta Expl.: ad Icgendum hoc idoneus non in~ Albertì magni dc XV problematibus
\'eniatur. Et sic est finis huius. f. 220 Albcrtus Magnus. De forma resultante !rl
H f. 85ra·94v Alb., Problcf1U1la detennil/ota speculo. Queritur de forma in speculo l'esultante quc
Inc.: (A) n deus moveat aliquQd corpus immediate. ncc lumen nec color
l Cl. M. Grabrnaun, Dic\Vcrkcdeslll. Thom:u von Aquin. BdlrageXXII. 1-2 ('1949 et 1967) p.400-4G2. _ I M. Grnbmallll, Le.
- 'H. Mcrthardl, Hllnd'ehrift~-Il...endclmi! dr:r Ktirntner Bibliothckcn.lld. 1; Klagcnfurt, Maria Saa!, Friesach. Wicn 1927, p.167.
'.".1kltran dc Heredia, LO! manolerilO! de Santo TornA! cn la Biblioteca JeI Cabildo de Tokdo. In; La Cicncia Tomisla 18.
;\I."ùnd (1926),p.409-4-11. J.I, Grahm;mn, Dic Wcrke des hl. Thomllll von Aquin Le. p.201. _ • CatalogUI Codicurn L.ninortlm [lt-
hhothl"CllC R"~la" Mon:lccns;s. Tomi I Pan I. Codica n.1 - 2329 eomplcctclU. EdilÌo altera cmendatior. MonachH 1892, p.124. P.
~~andonnct, Slger de Brahant ... II, 2. «I., Louuin 1908 (LCI PhilClSOphes Belges t.1) p.VU-YIII. M. Grabmann, Neu aulgcrulldelle
\\crke .. , p.:n-38. - • Cf. M. Grabmann, Die Wcrlte dC!! hl. 'rhom;u von Aquin Le. _ T M. Grabmann ibid.
 PROLEGOMENA
XXIIl

f. 225v Expl.: habct parvam diffcrentiam im-isi- p.42 v.48 quodI] que D
bilitatis. Explicit tractatus Alberti i\lagni dc forma in
Sed D etiam multas c\;dcntcr falsas lcctioncs habct
speculo resultante (Vide supra p.XXI! v.27-28) cx.gr.: '
f. 226-230" /Joefius de Dacia, De somno et vigilia p.33 v.9 simplicis] simplieitcr D
5 f. 231r-235v Boetius de Dacia, Dc summo bono p.34 v.41 conceptio] acccptio DP
p.36 v.3 hoc fonuna] hane fonnam D
p 6. Prag, Bibliotheca capitulj1 N 25 (15·19) p.38 v.22 causans] causis D
ehart., 2110:, 290 X 212,2 col. p.3a v.77 rationes dci deorum] gencrationes indi-
f. 55ra Inc.: <V)Encrabili in ehristo patri ae do- viduorum D
mino alberto episcopo quondam ratisponensi {rater Omissioncs per homoioteJcuton in D:
lO Egidius p.33 v.11-12 anima - organica
r. 56v (I col.) Expl. nwfil.: potuit diccre l1isi homo p.33 v.40 naturnc - opus z
penitus ìIlitcratus (Vide infra p. 35 v.52) p.38 v.8~9 appetit - nec aliquid
pAO v.G3·64 in corpore - contrario
Lacuna in D:
§ 5 Dc ordine (odicum (orumqut t'alore p.3a v.20 iam cxistcntibus
Codex E detcrrimus est intcr omnes codices, quia
Dividuntur hi scx codices, quorumP imperfectus est soIus multas falsas lectiollcs habet, ex.gr.:
1:1 (ab initio opusculi =0= p.31 llSqllc ad p.35 v.62), in p.31 v.33, p.32 v.39, p.36 v.70, p.38 v.7, p,42 v.4,~:1
duas classes, scilicet DEP ct ABG, quarum DEP mcli- p.43 v.8I.
orem textum praebet. Sed tam consonat cum D aut P quam cum classi
Codex D eminet ceteris co quod in multis locis ABG vd uni \'cI duobus cius, saepius autem cum D
solus rectam lectionem praebet vcl contra omnes co- velP.
20 diccs consenticntes vcl ceteris inter se disscmientibus: P consonat saepius cum DE, scd vadit interdUn1 w
p.32 v.30 nttilum D ratilum (?)B iaculum E ) etiam cum a1iis codici bus. P sotus habct trcs falsas
AC(/ae,)1' lectiones, sciI. p.31 v.63, p.33 v.14·, p.33 v.25.
p.34 "AD esse D est cd. EP invcniuntur simul tantummodo bis, sciI. p.35
p.35 v.36 intcndatur DP intendat B intendant E v.33 et p.35 v.52, sed nullius momenti sunto
25 intendit ..lG In classi ABG maxima convenientia habetur intcr ti!>
p.36 v.51 propositum D proprium AC propositi- AG, cum B saepe vadat eum D et DE et DEP. Com-
onem B propositioni E binatio AC peiores Icctiones habct quam B. Codex A
p.39 v.36 non D cd. > detcrrimus esse \-idctur intra eombinatìoncm AllC.
p.42 v.75 plurimis + per codd.(-D) ) D B solus rectam lectionem pracbet p.33 v.75-76.
30 pA3 v.2 rderatur D {eratur (cf. Editor contra omnes codices tantummodo coni- 10
p..!3 v.72~73 non ergo , .. incorporeD)(IIom.)at. ciendo rectam lcetionem dare eoactus est, scilicet p.35
p.4-4· v.3 animam + non codd.(~D) D v.6, p.35 \'.40, p.36 v.l6, p.41 v.18, p.41 v,46 et p.
Scd si D contra omncs cetcros stat at ambae lee- 42 v.68~69.
tiones .cetae esse possunt, non 1ectionem D, scd lec-
35 tioncs aliortttn codicum sllscepimus, ex.gr.:
Bonnac, dic 3 mensis Fcbruarii 1972
Bernhardus Gc)'er
p.39 vA7 aliter) D
, A. Podlaha,Soupis Rukopisu Kniho\'nr ~It;tropolitll; Kal'itolr Prazskc 1.2. l'Ta~(' 1922, p.~oo.
 SIGLA CODICUM
A = MUnchcn, Bayerische Staatsbibliothck 453
B = MGnchcn, Bayerische Staatsbibliothck 8001
C = Pommerslclden. Schonhornsche Bibliothck 262
D = Klagenlurt, Studienbibliothek 166
E = Tolcdo, Bibl. del Cabildo dc la Catedrall9.19
p = Prag, Bibliotheca Capituli N 25
 DE QUINDECIM PROBLEMATIBUS

Venerabili in Christo patri ae domino ALBERTO

episcopo quondam Ratisponensi, fratcr AEGlDlUSordi~
nis pracdicatOtuffi, licet indignu!, cum salute 'glori-
!o ficarc dominum in doctrinis·. Articulos, quas pro-
ponunt in sehatis magistri Parisienscs, qui in philo-
sophia maiorcs rcputantur, vcstrac patcmitati tam-
quam vere intellectuum illuminatrici transmittens
dignum duxi, ut cos iam in multi5 congregationibus
lO impugnatos ves oris vestri spiritu intcrimatis.
L Quod intcllectus omnium hominum est unus et
idem numero.
I I. Quod ista est falsa vcl impropria: homo intclligit.
III. Quod voluntas hominis ex necessitate vult et
l~ eligit.
IV. Quod omnia quae in inferioribus aguntur, sub-
sunt necessitati corporum caelestium.
V. Quod mundus est aeternus.
VI. Quod numquam fuit primus homo.
20 VII. Quod anima, quac est forma hominis, secun-
dum quod homo, corrumpitur corrupto corpore,
VIII. Quod anima post mortem separata non pati-
lur ab igne corporeo.
IX. Quod liberum arbitrium est potentta passiva,
2S non activa et quod dc necessitate movctur ab appe-
tibili.
X. Quod deus non cognoscit singularia.
XI. Quod non cognoscit alia a se,
XII. Quod humani actus non reguntur providentia
30 dci.
XIII. Quod deus non potest dare immortalitatem
vcl incorruptibilitatcm rei mortali vc1 corruptibili.
XIV, Quod corpus Christi iacens in sepulchro et
positum in cruce non est ve! non fuit idem numero
:J3 simplìciter, secl secundum quid.
XV. Quod angelus ct anima sunt simplices, sed non
absoluta simplicitate nec per acccssum ad composi.
tioncm, sed tantum per rccessum a summo simplici.
Contra primum: IntclIcctum hominis sccundum
naturam et substantiam et diffinitioneffi cognoscere.w
possibile non est. nisi et natura intelligcntiae et natura
et substantia animae et diffinitio cognoscatur. Loqui.
mur cniro hic dc cognitione, quae est per philo-
sophiam, et non dc ca quae est secundum fidem et
secundum theologiam. Quac quamvis omnibus certior t~
sit, tamen, quia a multis non capitur, ideo putator
difficultates velle evadere, qui ad theologiam se con-
fert. Ideo ex intinùs philosophiae rationes assumentes
de natura intellectus loquentcs deintellettu loqucmur.
In philosophìa igitur PERIPATETICOlWM non nisi so
duas novas positiones invenimus a se valdc differentes
et unam antiquam, in qua nondifferunt PERIPATETICl,
sed omnes uniformitcr conveniunt. IlIa vero in qua
omnes convcniunt, positio est ANA."<AGORAE, qui 10-
quens de intellcctu possibili dicit, quod intel1ectus ~~
possibilis est separatus et immixtus, simplicissimus,
nulli nihil habens commune. Propter quod Q.UIDAM
opinati sunt ipsum esse unum et cundern in omnìbus
et nullo detcrminatum ad unum proprie, qua ad
alterum non detcrminetur. Si enim ad unuro aliquod I;i)
determinetur, ut dicunt, ilio necessario differt ab alio.
Hoc autem quo determinatur, constat, quod non est
de natura intcHectus, quae omnibus est communis,
Aut ergo non determinatur aut alio quodam deter.
minatur. Si autcm non determinetur, habetur pro- &s
positum, scilicet quod unus et idem est in omnibus. Si
autem alio quodam deterrninatur quod non est de

1 De_Problem~tibusJ lndpit Albertus (+ magnusA);e q~~dle~[ p:obkl';.'ti~~e:~ri a)bli ~~~er:~~t~~~fn~~~ei:~i~a~n~~~~~

Egidii de XV queuionibu~ 8 3 fr.tter) E 8 vero t ve;~ I ~n~li~aè~ar~ ?1 ~ofJ>Orc] homine .~c N p:usiva';- tt EP 25 de)
~. 1~5~;~r:ne;r~:;T~'~::v~~~tia1~Eetl ;:1 ~~~ +o~ell~~~~~ IC:~~ib~~~~[ ~~~t.~:,sf:ar:.'ia t;ii~a;;:J' J>O"~u~rilBC:~~ai:;
divina DP 32 lnC1lrrupllonem Cha~I •• I corruptlb~;~c l»1turn 'ABC l 38 .implid + incipit determinatio ~nume...tontm AC .39 Contr:l.

;~i~:~n~;)u~.>~. ~~~~~a~:r:~;~~: ~gin~~I~~oruTti~nEJ: ~~ C;:i~2~e~~~\DD 415~·~~~~~~CU~~:P~i~ j9p~:~I:~;

~n~~I~c~UlI~O Aa~ler~~ !lt~~~4~~ e~fl ifto17tfu: D 63 q~e D quia P qui ABCI'
do?tinu~:~ain 1948 \Opbi~~~~~~5~~%;~~.:~:~~trp:~;ri~~2~;.ui;i.G:'bll1;~~~:u~~~:
4.5 Cf. lo. 24,15: 'in doclrinis glori.lieate
~:::::iQu~~i~~~:;s~~~.~~;~:~~~:~'z~~:~\~rkCI~~~:~~~~:l~1~~7~rc:'~~~;n~~r:~:l~~i:;~~.~;~~~~~I~:,f~e::;"~1~+~
~~~30.~3:-37~3~1~.~19g1;~~~:fe :nf~nqrl~:i:~f;'l~ig); ,~7b~. b~7:~~~. P;I~7~~1,: ~'1i~11~~~~~~~~~~~~r~f~;:
~il;nf~~~~'?~I;mit~ l;r:nìx~~~; essec,a:~t~ d;d~'~x~~~r~;~~ f:=~~e~~~~;::.~: ~~~~92;~~;Alb.;'J.·:" :~1~ ~:~3; 'Hie .:;:':;,:;::;-
:~i,~~!:,~~~~:~~t.U;.~i~.~[0~':~~r7rl~~I~.~t
(~S~I:l1); ,\Ib., l. e. p.203 \'.89: 'Et hicintclleetus 'C"parnllu, unmlXtus et I P .
Cf•• upra p.28 v.80 curo noIa.
 OE XV PROBLEMATIBUS
32
natura intellectus, hoc vidcbitur esse contra hypothc·
sim,quia curo nihil dctcrmìnetur per aliquid quod sibi
non estsccundumaliquem modum immixtum,scquitur,
quod inteIlectus alieni immixtus sit, quod non con·
~ gruit positioni.
Adhuc autern, si intellectus alìqua natura dctcr-
minctur ad aliquid, per illud disiungetur ab aliìs
omnibus illam natl1rarn non participantibus. Cum
omnis cognitio sit sccundum similitudincm, sCqUituf,
\0 quod illaruro a quibus disiungitur per dissimilitudi-
nem, nuIIam pcnitus palest ha bere cognitioncm. Hoc
autcm aronino falsurn est, curo intcllcctus possibilìs
sit, qua est omnia fieri intclligibilia.
Adhuc autem, si aliquid matcriae haberct intcllec-
15 tus possibilis, curo omnis patentia passiva, quae est
materiae, per {ormaro, quarn recipit, formetur et
distinguatur ad esse spcciei per se vcl per accidens,
oporteret, quod intelleetus ab omnibus a se reeeptis
ad aliquod esse formaretur, quod in Thcophrasto
20 reprehendit ARISTOTELES. Et ideo dixerunt ANTIQ.UI,
quod nihil omnium est intellectus quae (ccipit, co
quod universalia sunt per hoc quod sunt in ipso, quia
universale, secundurn quod uni\'crsale, nulli penitus
dat esse, scd potentiam quandam, sicut et ipsum uni-
25 versale potentia quadam existit et non actu ens seeun-
dum naturam. Exemplum huius dicebant visibile,
seeundum quod est in perspicuo. Hoc enim quia in
perspicuo non est ut in potentia physiee recipiente
ipsum, ideo non accipit esse ab ipso sive per se sive per
3Q accidens. Perspicuurn nec album est nec rutilum, scd
potius est in ipso secundum esse, quod visibili confert
perspicuum, et non seculldum esse, quod accipìt ab
co. Est enim visibile nihiI aliud nisi color acceptus in
essesimplici, quod habet a perspicuosccundum actum,
3~ quo perspicuum in actu est per lumen rcceptum in
omnes partcs ipsius in extremo et in profundo ipsius.
Sicut et intellectus speculativus sive universale nihiI
6-7 delerminatur E i disiungetur) di5tinguuntur ~I distinguetur C 13 intdlcClibilia D 17 esse DEP communc AflC 24 sed] sc-
cunùllffi AD I qucùam AD 30 nc<;l] "ero D 33 cc» ip,o D 39 intclligentìa DP intellìgcndo ABC intellcctUtn E 45 formas JJDP
formare AC m in/Ormai E. 47 theoriis DP otii! E :i1 ctiaml ct AC m I iI\ DP> al. 59 ad} ab D 62 ,cilicct >.1P 63 custachius BE
6-l praeter) pOli E m 66 de natura) nature D 71 necessc ACE
aliud est nisi forma in simplicitate sua accepta secun-
dum esse, quod a simplici habet intelligcntia, euius-
ipsa est lumen et constìtutio et hypostasis, sieut lumen 40
corporale l;lypostasis colorum est et essentialis con-
stitutio, quamvis lumen corporale vita non sit et ideo
eolorcs seeundum operationem vitae non habeat.
Lumen alltcm intelligentiae secundum actum vitae
est et ideo seeundum aetum vitae formas habet intel~ 4~
lectuales, quia intelligere est vivere, sicut dìcit ARI-
STOTELES, et pcrcipere intelligibilia in theorieis est
vivere sccundum intcllcctum. Et sicut visibile est in
perspicuo, sceundum quod perspicuum in aetu lllmi~
nis est detcrminatum ad terminum cius quod visu per~ .'>0
cipitur, ita etiam intelligibile in intclligcntiae aetu
aeeeptum et ad terminos quiditatis et substantiae rei
intelIectae terminatum est universale, quod intellìgi-
turo
Hoc igitur omnium Peripatcticorum antiqua est 5:>
positio, secunduro quod earo ALFARABIUS determina-
vito Ex qua sequitur intellectum possibilem intellì-
gibilium omnium esse speciem et non omnino poten-
tiam esse materialem ad ipsa. Et quia ad philosophos
loquimur, qui tali bus perfecte debent esse instructi, his 60
amplius non insistimus.
Post hos Graeci sapientes, POR.,HYRIUS scilicet et
EusTRATlUS, AsPASlUS et MICHAEL EPHESIUS et guam
plurcs alii vcnerunt praetcr AU:XANDRUM, qui EPICURO
consenti t, qui omncs intellectum hominis intcllectum 65
posscssum et non de natura intelligentiae existcntem
esse dixerunt. Et qucm Graeci sapientes pos.~cssum>
cundcm A~ABUM philosophi AVICENNA, AVERROES,
AnVDACHER et quìdam AUI adeptum esse diccb:mt,
quia id quod possessum est, aliud est et altcdus 70
naturae a possidente. Dicunt cnim, quod cum anima
intellectualis hominis sit imago totius orbis ct sola
omnis orbis capax et [orma organico corpori deputata
per naturae convenientiam, necessarium est ipsam
 DE XV PROBLEMATIBUS
33

esse imaginem intelligentiae illius quae est decimi
or~is ..Qui ?rbis .est ~phacra activQfum cl passtvorum,
Ctnus mtcll,lgclltlae l~strlJmenla SUnt calidum et frjgi~
clum, humldum et SICCUITI, rarum ct densum ct alia
5 quae in clemcntis invcniuntur, non quidem sccundum
Sl', sccl sccundum quod hace a virtlllibus cacJcstibus
mota informantur. Imago uutcm talis intclligcntiae
non omnino potcst esse pura et simplcx, sicut est
natura intel1igentiae primac et simplicis. Si enim talis
IO esset, non esset forma organica primo et per se, qui a
natura intcliigcntiac simp1ici,~ non est organica. Ani~
ma autcm dc natura sua cst orgallica, et ah ca habet
corpus, quod ipsum est organieum. Et ideo dicit
AVERROES, quod omnis divcrsitas, quac est in corpore,
15 est a divcrsitate, quae est in forma, sicut diversitas
organorum est a dìversitatc potcntiarum et virium,
quae sunt in anima. Si enim anima sine potcntiis
sccundum scipsam diccrclur et quod a diversitate
organorull1 corporis esset divcrsttas potcntiarum,
20 scqucrctur, quad ipsa secundum Se posset quolibet uti
organo, Cllm sccundum scipsam non esset magis
determinata ad unum quam ad aliud. Et sicscqueretur
tectonica tibieines indui et cctcra inconvcnientia,
quae contra Pythagoram concludit ARISTOTELES.
2:> Hac tali positìonc facta sequitur, quod sicut sc habet
intclligcntia decimi orbis ad intelligentias orbium
supcriorum, ita se habet anima intellectualis, quae
est in homine, ad intellectus orbium superiorum. Et
ideo, sicut <in) intelligcntiadeci01i orbis possessac et
30 adcptac sunt formaliter intelligentìae supcriomtn, co
quod informant ipsam ad operationem intellccìualcm,
ita in anima sunt lumina intcllìgcntiarum adepta et
possessa ab iltustratione intclligibilium, et sicut intelli-
gentia ultimi ordinis sc habct ad potcntias clcmcnto~
$5 rum, sic se habet anima ad c1istinctiones et opcrationcs
organorum.
Si quis autcm dicerct, quod non est intelligenti~,
quae operatur in sphaera activorum, ~ed natura: q~l-
cumquc hoc dicit, philosophiam ncsclt. Totum cmm
i<I opus naturae probatum est esse opus intelligentiac per
1 'l,une) qui D 2 Qui orbis (hnr~,) D 3 e,I' DP 20'~ cl~~\i~ ~ult~,~n'm~i1~:~~ic;~erE~feli;ms~P~'~i:!~"~;[}J 2~n~~I~~i
> >
orgamca IhD>I1,) D 1'~ Awrro:sl,a~le:Ilna! ;l.~~.nt D.:>,!;
> >l:m)D 2il-2h qEt ide<:> DP idro qui:;.1BC quod nen 1!- 3~ mleJketu~k':l
quam D 25 bela >!'
26 declml Otbl5 ~d. Jnte b"gc::~ -IO I ':le _ <:tpllS') 1}-",m.J D H c"t+:lliquid ADC -15 elL:llnllIl D.l> I alt>~IlI~
ut;:J~ Pj~:dn'6 if u/ ~'au~i:;jol':~;u/~C 6~/i~"~:~un~~.iCS )7t~~
r n
J::; i.~~JIi~~~~~e ~~C~~~~~~~Y~;e;'~llI~:~ru~
5: ct D!' ,>
hoc quod cum ratione finis format et operatur diversa
tam in plantis quam in animalibus et in amni bus quae
perfectae sunt naturac; quod natura facere nOn potest,
co. guocl .natura non est nisi ad unum. Propter quod
:tJa~ am~a, q~~e non attingit perJcetionem imaginis 11
mtclhgcntlac mSl ex parte illa qua intclligentia eom-
paratur ad elementorum virtutes, sieut sensibilis ct
vcgetabilis, a di\'crsitate deprimitur ad unum et non
sequitur diversitatem, quam imaginatur. Et ideo
omnis hirundo ad Ullum modum faeit nidllln et omnis so
aranea similiter alii facit tclam. Sed non omnis homo
similiter alii facit domum vcl vestem ve! quodlibct
aliud opcrum suorum.
Ex his ct dc necessitate sequitur intellcctum hominis
a tali natura animae quae organica est, esse posscssum 55
ct adeptum a natura superiori; et quanto magis
avertitur ab inferiori virtutc, qua se habet ad organa,
tanto magis intcIlectllm suum proprium adipiscitur,
acquirit ct possidet; et quanto magis convertitur ad
organa, tanto magis obumhratur et cadit ab intelleetu 6ll
et bcstialis et arborcus cfficitur et perdit intellectum et
declinat a natura hominis. Et hoc est quod dicit ARI-
STOTELES, quod 'sccundum prudentiam dictus intel-
lectus non aequaliter vidctur inessc animalibus, sed
neque hominibus·. In !tae autcm adeptioncnobilissima 55
omnes Peripatctiei radiccm dixcrunt esse immortali~
tatis ct per ipsam homines in deos transponi et trans-
formari, et talcs PLAì·ONIS philosophia hcroas quasi
semidcos appellavit.
Ex his nutem facile convincitur, quod cum illud ;n
quod est imago intelligentiae ex ea parte qua com-
paratur ad qualitates clcmcntalcs, nec unius naturae
sit nec unius potentiae nec unius puritatis, quod anima
unius non est anima alterius, igitur possidens in uno
non idem quod possidens in alio. Si autenl hoc CO\1· a
cedere ncces..~arium cst, cum sccundUID possidcntia ct
adipiscentia sccundum esse diffcrant posscssa et adcp~
ta, sequitur necessario, qnod intellectus possessi et
adepti sccunclum esse singularitcr diffcrant in quo~
libet. Cuius cxemplum valde c~nveniens est, :uod IlO
>
57 e

~~,.t~ik';°i~~ ~ i!Il~:oè?iJK 757~o~~~·~~~'r]7~~~e:~eedcr;B eoncedilur .iCDEP 76 IlmMe ACE 78 inldJe<:lio B 80 inconl'''''

~l~il~~~iil§!~j
1,12 pAO nol:l 21,

S Alb",l.i MOfl'li o~.. XVII. I

 DE XV PROBLEMATIBUS
34

dicit ARISTOTELES in II DE ANIMA: Quamvis cnim per~
spicuurn sit in igne ct aEre et aqua etquibusdam lapidi-
bus et vitro ex convenientìa cum perpetuo superius
corpore, tamen secundum esse singulare differt in
~ quolibet ipsorum.
Se<:undum hane igitur positioncm non scquitur,
quod unus numero intcllectus secundum esse sit in
omni homine, secl quod poti":> sccundum esse singu-
lariter differat in quolibct ipsorum. Utrum autem in
lO omnibus orbibus sint intelligentiac differentes seCUll-
dum substantiam aut in omnibus sit lumcn primae
causac aperans ad modum inte11igcntiae. differens in
iIlis secundum esse, quod habct in illis, sicut videtur
sentire AVENALPETRANS. ad praesens non est tempos
\5 discutere, quia quodlibct istorum dicatur, scmper
habetur de necessitate, quod non unus intcUectus
possibiJis numero est in omnibus hominibus, et hoc
hie Ìntcndimus.
AVICEBRON autem in libro, quem FONTEM VlTAE
zo appellavit, alia via processit. Quamvis enim PERIPATE-
TlctTtt! se profiteretur, tamen STOICORUM ct praccipue
PUTONIS dogma secutus est, ex uno tamquam paterno
intellcctu volcns producere omnia. Propter quod tri-
plicem distinxit materiam, solicet earo quae prima
:15 determinatur forma substantiali, et caro quae deter-
minatur prima forma corporali, et eam quae deter-
minatur prima contranetate. Primam autem formam
dicit esse intellectivam sive intellectualitatem, ex qua
dicit multiplicatas esse substantias intellectualcs et
30 anirnas; quantitatc autem dicit detenninatam mate-
riam corporum caclestium; et contrarietate dici t
detcrminatam esse matenam physicorum gencrabi-
lium et corruptibilium. Et secundum huiusmodi posi-
tionem pianum est omnem intellectualem naturam in
35 hoc vcl in ilto aceeptam esse singularcm occ unum
intcUcet\lm numero esse in aliquibus pluribus.
E't omnibus positionibus constat hoc {alsum esse
etiam secundum philosophiam, quod unuS numero
inteliectus seeundum esse acceptus sit in omnibus, et
plus sequitur ctiam hoc quod dicnnt, non esse intelli- 4(l
gibile, quia communis animj conceptio est, quam
GRAECt axioma voeant, quod quidquid secundum
esse est in multis, multiplicatur in illis, et esse, quod
habet in uno, non habct in alio.
Quod autem Anaxagoras dicit, quod nulli nihil ~~
habet commune, de natura ct csscntia jntclJcctus
dktum est et non dc esse. Constat enim, quod seeun-
dum esse intellectus coniungitur continuo et tempori,
et quod coniungitur continuo et tempori, multis et
multis modis est immixtum. Et omnium horum 5(J
exemplum est natura pcrspicui in cacio ct ignc ct
acre et aqun, lapidibus et vitro.
Non ergo tantum secund\lm theologos falsum est,
quod dicunt, sed etiam secundum philosophiam; sed
causa dicti est ignorantia philosophorum, quia multi ~
Parisicnses non philosophiam, sed sophismata SUlle
secuti. Haec ergo rcsponsio ad primum.
Il
Secundum est, quod dicunt hane falsam vcl impro~
priam: 'homo intelligit'. Quod non dixit, nisi qui t10
philosophiae et sui ipsius habuit ignorantiam, quia.
in philosophia determinatum est, quod homo solus est
intellcctus et quod intelligcre propria et connaturalis
est operatio hominis, quae si non sit impedita, summa
est hominis feIicitas. Per quod patet nullam in mundo &5
adeo propriam sicut hane: 'homo intelligit'. Cum
enim propriUln sit, quod amni convenit et soli et, sicut
dicit BOETHIUS, quod proprium de substantia manat
et substantialibus, non est proprium homiuis sentire
et vegetari, sed solum inteUigere. 10
Adhue autem, cUm non sit propositio verior quam
illa in qua connaturalis et proprius actU!) attribuitur
ilIi cuius est proprius et connaturalis, manifestum est
nulIam iuter amnes propositiones esse vcriorcm quam
istam: 'homo intelligit', sieut cum dicitur: lux lucet, 75
et albedo visum disgregat, ealidum calct et cetera

:3 Juptt;us) ~ 6 hanc) ABe I igitur] e~go D 7 numero BDP neC:CS$ario ..le) E 8 quod DP> ((/. 15 quodlibct) quidquid AC
22 d\)gma] c:.ogmu..te I patrono D 24 pnmo EP 27 contrllrieutel corpore:itatc Ae m 28 intcllectivamJ intc:lligcntiam CP inteJli.
~~~C ~91 ~~~~~~~:u~:~,~~:~~~bect~~l>~~~nte~g:~i~i~r:~:~ r;;~e:t;)bj as~4Dn::~;:I~] 4~a~~%a~g? '1\\: ~~~i ~::.
c:ept.l~ .~BCE I!(ltM, acc:ep~1O DP 45 nulli B1?IfP nuU?, .AC inteJ~;çentia m 53 tanturn> DP 54 scd) cuius ,.Je m 57 rcspon$io BDP
quoostlO Ae)E l rc:spr:.ns,o+l;l;tABC 60 dllClt DPd'c,t ABCd,cltur E 69 est] eruntACetit B 71 autcm> DP I cum) quod.-le
 DE XV PR013LEMATIBUS
huiusmod.i;. nisi forte vclie diccrc intellcetum nihil
css.e ~OmllllS, quod valdc est absurdum. Sequitur
cmm Id quo 1.1O~O h~mo CSt, nihil esse hominis, guod
numguam ahgU1~ opmatus est, guia hoc intelligibilc
3 n~n. est. ?mnc emm quod ab aliis sui generis speciebus
dlstmgUltur, oportet, guod aligua differentia ultima
et convertibili, quam essentialiter participat, distin-
guatur ab aliis, tlt inevitabiliter in VII PRIMAE PHILQ-
SOl'lIlAE probatum est. Intellectuale autcm est ultima
lO hominis diffcrcntia, ut omncs Stoici et Pcripatctici
confitentur.
Si forte dieaot, quod intellectuale illest homini ut
natura et potentia, sed actum et operationcm non
habct in ipso, hoc omnino absurdum est, quia segui-
15 tur, quod natura propria d~tj!Uaturopcrationc, quod
absurdurn est.
Si autem forte dicant, quod ratiocinari aetus pro-
prius hominis est et non intelligere, hoc valde imperiti
hominis non dictum, sed figmentum est. Quia si quis
zo subti/ius ista intuetur, ratiocinatio numquam fit, nisi
intellectu componente et dividente informeturj est
igitur intcllcetus secundum naturam et rationem j
magis ergo proprium est homini inteliigere quam
ratiocinari.
25 Si autem \'c1it diccre, quod intelligcre superiori
naturae convenit ut angc1icac et ideo inferiori non
patest esse proprium, primum quidem contra hoc est,
quod philosophus extra rnetas philosophiae fugit, quia
non est philosophicum. Distinctioncs enilll angc10rum
:lO per revelationem spiritus et non per phi10sophiam
sunt acceptac. Si autern dicat, quod secundum philo-
sophiam sunt inteIligentiarum ordines, ct ilIis et non
homini com'cnit intelligerc, et hoe iterum absurdum
cst, quia nihil prohibct id quod per annIogiam dicìtur,
35 proprium esse pluribus divcrsis modis. Si vero hoc
intendatur, quod quidam ARABUM PHIT.OSOPHI dìxe-
runt, inteHcctum alicuius agentcm esse extra animam,
qui est ut sol et ut 'ars ad matcriam sustinuit', hoc
35
valde debile ~ietll~ ,est, ~Ilia hoc dato non sequitur,
quod ~o~o. <)10n/ mte1hgat proprie et vere. Quia-f<)
quamvIsllla Intelligcntiaquae est ut sol solus lueens et
ad esse et lucere omnia formans et sicut ars materiac
fonnas artis ex seipsa jnfluens, tamen influentia lumi~
~1is iIlius intelligentiae per esse est in anima et ita
mfonnat animam ad intellectum et operationem in~ 45
tellectus, sicut sol omnia infonnat lucentia ad illu~
mi.nationis formam et operationem. Et sicut illa pro-
pne et vere dicuntur luminaria et Iucendi actum
~abenti~, ita proprie dicuntur intellectuales et opera-
tlOnem mtellectus habentes, guia id quod est actus 50
superiom, non prohibet secundum esse participatum
esse differentiam substantialem naturae inferioris
sicut patee in omnibus quac per fonnarn et substan:
tiam generant. Adhue tamen quamvis sustinendo
positionem ita dicamus, tamen non est probatum hoc ~
quod dicunt, verum esse.
Absurdum est ergo omnimodo hoc quod dixerunt
in seconda fietione.
III
Quod autcm tertio dicunt, quod voluntas horninis 00
Cli: necessitate vult et eligit, numquam potuit dicere
nisi homo penitus illitteratus,quia omnis ratio etomnis
ethieorum seho1a tam Stoicorum qllam Peripatetico~
rum damat nos dominos esse actuum nostrorum et
ideo laudabiles "cl vituperabiles. PHlLOSOPHI autem 6S
dc natura animac sermocinantes in hoc a natura
distinguunt animam, qllia natura est ad unum pcr se,
anima \'ero plurium per se operativa et ctiam con·
trariorum et eontradietoriomm eleetiva. Quorum
nihìJ \'crum est, si homo C" neeessit.ate vult, quod \'lllt, JO
et c1igit eli: necessitate, quod digito
Adhue, si l'erUffi est, guod dicunt, iam voluntas non
est voluntas, quod patet in HERMETE Tp.lsnEG1STQ et
ARISTOTELE et in omnibus qui in dceem ordinibus
 DE XV PROBLEMATIDUS
36
causas distin:s:erunt, in qua distinctionc scmpcr volun~
tas a necessitate clistincta est.
Adhuc, sccundum hoc fortuna non est de his quae
fiuot a proposito, quia fortuna non admittit necessi·
3 tales, ct sic mngna pan; SECtr.\'D1 PHYSICORUM falsa est.
Et quod coniungunt e1ectioncro voluntati, guae
nllmquam est voluntatis, non fuit phitosophicum ct,
ut brcvi.tcr dicalur, ila absurdum est illud. quod non
est dignum responsionc.
lO Si auLCm hoc dicunt propter faturo ct constcllat..io~
nem, quam poeta dicit necessario trahcrc voluntatem
_ dicil coÌlo POETA: 'Te tua fata trahunt, ne coepta
rclinql1crc possis' - hoc dictum impcritorum est ct
malitiac solacium. Probatum est in principio libri, qui
15 arabicc ALARBA, latine autem QUADRIPARTrru~f voca-
tur, quod fatum, quod ex constellatione est, necessi-
tatcm non imponit propter tres causas. Quarum una
est, quia non immediate, scd per medium advenit,
cuius inaequalitate impediri poterit; seeunda auteOl,
20 quia per accidens, sed non per se operatur in natis;
operatur cnim per primas qualitatcs, quae non per se
virtutes stc11arum accipiunt; tcrtiuOl est, quod opera-
tur in hoc in quod opcratur, in dìversitate et potestate
materiac natoruffi, quae materia uniformiter et, prout
25 sunt in caclis, recipcrc non potcst caclorum virtlltes.
Omni ergo modo ridiculosum est, quod dìcunt.
IV
Id veTO quod quarto inducunt, quod omnia quae in
inferioribus aguntur, necessitati subsunt corporum
30 caclcstium, eundem ferc habet modum improbationis.
Hoc tamcn mirabile est, quod philosophiae profes-
sorcs contra ea dicunt quae in philosophia probata
sunto Si enim VI LlBER PRIMAE PIULOSOPlIlAE lcgitur.
Iacile patet, qualiter ea quae in inIerioribus aguntur,
35 superiorurn subsunt regimini. lbi enim ostcllditur,
qualiter id quod in naturali bus causis frcquenter est
et non scmper ct ubiquc, cadit ab co quod semper est,
et non assequitur ncccssitatem eius quod scmper est,
Probatur etiam, qualitcr id quod raro est in casu et
fortuoa, cadit ab co quod frequenter est, et non assc~ 4<1
quitur ordincm eius. Et ut omnino pateat eorum
ignorantia, in Il DE GE;>:E.RATIOKE ET CORRUPTIONE:
probatum est, quod quamvis allatio solis ct planeta~
rum in circulo declivi sit causa generationis infcriorum
et rccessus eorundcm in codcm circulo sit causa cor~ 45
ruptionis et siot acquales periodi gcnerationis et cor~
ruptionis: tamell inferiora periodi aequalitatcm ct
ordinem non asscquuntur proptcr materiac inacquali~
tatem et inordinationem. Quis autem dubitct pro-
positum hominis magis inaequalc et inordinatum esse ~
quam naturae? Multo minus ergo propositum necessi-
tati subiacet quam natura.
Sed quia, ut dicit ARiSTOTELES, non sufficit falsum
ostendere, nisi etiam causa falsitatis ostendatur, ideo
reSllmentes dicimus, qllod anima Immana secundum 55
PI1ILOSQPHQS est imago mundi. Propter quod in ea
parte qua imago intelligentiac et causac primae est,
impossibìle est eam motibus caelcstium subiacere. In
ca autem parte qua in organis est, quamvis sidereis
movcatur scimìUationibus, tamen ncccssitatcm et 6f)
ordincrn superiorum non assequitur. et sic ncc in iIla
parte necessitati subiaect vcl subditur superiorum.
Probatur autem hoc a HALY in COMME;<qTO SUPER CEN_
TiLOQ.U1UM PTOLEMAEI. qui dici t dc rege, cuius omncs
signifieatores mali et immundi erant, et tamen natus G5
in tali constellatione mundissime vixit, fulgens vestitu
et gloria, cum optimis coO\~rsationcm duccns. Cuius
causa cum a Hai)' quaercretur, l'espondit, quod qui-
dem ad immunda ex desiderio trahcretur, sed vidcns,
quod talis csset inhonesta convcrsatio, ut dominus 70
actuum suorllm ta1ia fugicns clcgit honestatis con·
versatiollem.
 DE xv PROIILEMATiIlUS
AJiud cxcmplum in PlIYSIONOMIA POLI de HIPf'o_
CRATE. Hippocras cnim in omnibus signis corporis,
quae stcllas secundas VOcat PTOLEMAEUS, scortator et
turpis apparcbat, ellamcn optimorum erat studiorum
5 et hOllestissimac cOllvcrsalionjs in (<Hltum, u! omnium
horninum optimus diccretur, quod fieri non potuit
nisi per honcstatis dccttoncm. Ncecssitalcm ergo in
inferiori bus superiora non imponullt, ncc llmquam
hoc aliqllis dixit mathcmaticorum. Si enim hoc esset
lO periret castls, periret liberum arbitrium, perirct eon~
silium et periret contillgells seeundum omnem ambi-
tum suae eommunitatis, quocl est valdc absurdum.
v nOli solum est ab anima secunrlum eos qui mperioru
Quod autcm mundus sit acternus, sicut quinto in-
15 ducunt, antiqua valde quaestio est, quamvis ex pro-
batione ARISTOTF.LTS haberi non possit, sed quod a
nullo generante motus primus faetlls sit et a nullo
physice corrumpente possit desinerc. Hoc autem
optime improbat ~!OYSES AEGYPTlUS in libro, qui DUX
21) NEUTRORUM vocatur. QllUn1\'is enim e'l sint ingcnera-
bilia et incorruptjbilia, quac cx tota sua sunt matcria,
tamen innegabile est, quod omnis multitudo in omni~
bus motibllS ordinata ad unum ab uno primo, qui
causa ordinis illins est, sitcausata. Omnis autcm multi·
25 tudo orbiull1 et stellarum in amni motu suo ad Ullum
et idem rcspicit, respectu cuius seculldum formas
omnia mobilia mutantur continue, quamyis secun~
dum se tota et sccundurn omncs partes non movean-
tur secundum lottlm. Hoc autem est centrum ct polus
$Q uterquc. Ccntfulll cniOl ct poli ad llnurn et curtdem
37
axe~, quem mcguar ASTRONOMI vocant, referuntur.
HUl\Is ergo or,di~is dc necessitate causa est aliqua,
quaecumque Slt ll1a.
Probattlm autem est, quod motus localis lIon est
[lisi a generante aliquo, quod dando formam dat:u
motum. Igitur id quod motum caclcstibus attribuit
oportet, quod sit gcnerans ca seellndum materiam c~
formam. Cadum igitur cum omnibus guae in ipso
sun,t, genilum est sccundum subst<lntiam et naturam,
et SIC positio, quam dicunt, improbata est. iO
Sì autem dicat aliquis, quod hoc est verum in his
quae mO\"CIltur naturalitcr et non dc his quae moven-
tur ab anima, hoc l1ihil est, quia motus superiorum
animas habcrc contcndunt. Si enim ab anima sola '45
esset et non a natura, etiam corporum Iassitudinem
induceret sccundum cas etiam qui huius positlonis
slint professorcs. Cum ergo naturae corporalis sit idem
motllS sicut consequens naturam ct Iormam corum,
scquitur dc necessitate, quod ante iam condusum est. SI)
Propter quod etiam ipsi philosophi, ut AVICEXNA et
ALCAZI::.I., dicunt non esse prohibitum, quin mundus
per crcaciollcm {actus sit, quamvis motus et mobile
primum non sin t facta per gcnerationcm physicam ct
quamvìs non sint desinentia per physicam eorrup- S5
tioncm. Dehac autemquaestione lnALlISSCRlPnsa mc
plma sunt, et ideo ista suHìciant.
Ad hoc tamcn ctiam valet, quod in Il ARITIBIETICAE
probatu m est in Ioeo, qui im·ictus vocatur, quod seili·
cct omuis multiplicitas ad unitatem reducitur, quae 6<l
causa substantialis est mulliplicitatis ilIius. Quaeramus
ergo, ad quid ante se Ol11nis rcduciwr cadorum ct
 38 DE XV PROBLEMATIBUS
stellarum et rnotuum multiplieitas. Et cuilibet palet,
quod reduci non patest nisi ad primi motoris unitatem,
quam omnes inferiorcs in rnotibus suis sccundum ali.
quid desiderant.
$ Si autem subtiliter inspicialur, quae causa si! illius
difformis desiderii, non patest aliquis dicerc, quod
alia si! nisì similitudo imperfccta ad causam primam.
Non enim aliquid appetit aliud nisi per similitudinem,
quam habct ad aliud; Dec aIiquid movetur ad aliquid
lO nisi proptef imperfectionem, quam habet in ilio quod
appetito Similitudo igitur primi, quae est in omnibus
et multiplex est. in ì1lis causari non potuìt nisi per hoc
quod omuia sunt ab ilio. Omnium enim quorum est
similitudo esscntialis ad UDUro, fluxus est ab uno ali·
l,5 qua, in qua illud in qua simjJja sunt, actu est et per-
fcetum. Sic species a genere, sic sunt individua a
spccìebus, sic omnis multiplicitas trahit se in unitatem.
Quaeramus ergo ab istìs, si hoc aliquis capere posset
inte1lcetus, quod primum omnibus hanc influat simili-
20 tudinem iam existentibus in natura et esse; et COnstatI
quod hoc non est intelligibile. Oportet ergo, quod
hanc simiIitudinem causavit in omnibus, causans
omnia secundum essentiam et in esse naturali ct sub-
stantiali. Omnia ergo ab uno perfecta sunt secundum
25 substantiale esse et naturale. Facta suut ergo omnia
seeundum esse. Non ergo hoc modo sunt acterna,
quod principium essendi secundum substantiam et
naturam non hahuerunt.
VI
30 Sextum, quod proponunt, non est philosophieum.
Philosophi eniro est id quod dicit, dieere eum ratione.
Ncutrum autem probari potest, scilicet quod num-
quam fuerit primus homo et quod aliquando fuerit
primus homo. Et cum neutrum probari possit ratione
3~ perspeeta, tamen probabilius est aliquando fuissc
unum primum hominem quam non fuisse, quia quo~
rum est una natura communis, horum est unus ingres-
sus in esse itlius naturac, nisi sint nata per putrefae-
tionem. Homo autem sieut nec aliquod pcrfectorum
4(l animalium non est de his quae nasci possunt per putre~
factioncm, sieut dicit AVERROES super Xl META-
PHYSICAE. Igitur nullus hominum naturaliter in esse
hominis ingrcssus est nisi per generationem. In omni
autem gencrationc detcrminatum est gcnerans. Qui-
libet igitur homo detcrminatum habet generantcm...~
Omne autem determinatum gcncrans aliquando fuit
in tempore signato. Omnis ergo homo aliquando fuit
in tempore signato. Ex infinito autcm nihil est acci-
pere signatum. Quia autem quaclibet sunt infinita,
quae non contingit pertransirc usque ad hoc signa- so
tum, igitur in his quae signata et determinata sunt,
non est ponere infinitum, scd ncccssc est ponere ali-
quod primum.
Si forte dicat, quod ex constellatione diversae gcnc~
ratione!! fiant in diversi.s babitalionjs prjncipiis, hoc"
iterum est contra philosophiam, quae dicit pcrfcc~
tissima animalia ex solis constellationibus nasci non
posse. Proptcr quod PLATO in PRato TIMAE[ LIBRO et
OVlDIU~ loquentes de diluviis clernentorum, quac
fiunt propter stellarum exorbitationem, rcservatos 60
dicunt Pyrrham et Deucalioneffi, ex quibus futurum
5emcn rescrvaretur humanae generationis. Et curo
homo sit imago causae primae, probabilius est con~
stitutum primum hominem esse a causa prima, quam
aliter in esse processisse. ~
Et ut utamur probabilitate ipsius ARlSTOTELlS, quam
TULLlUS ponit in J LIBRO DE NATURA DEQRUM, ubi
verba ARlSTOTELlS inducit dicens, quod si in deserto
ex improviso stans invcniatur palatium, in quo non
nisi hirundines invcniantur, quamvis ncsciatur artifcx, 70
qui fccit palatium, tamen ex ipsa palatii dispositione
statim convincitur, quod hirundincs illud palatium
non fccerunt, scd aliqua natura intellcctualis per
rationem artis fccit illudo Ita etiaro curo mundus artis
opus sit et rationis et in ipsis generatis non possit con· 75
sisterc, (non) nisi probabile est, quod primae gencra~
torum substantiac per rationes dci deorum in esse sunt
productac. Et haec pro certo ARISTOTELIS est philo-
sophia, quam vulgarem ipse vocat in J libro DE CAELO
ET MUNDO. Rationabilius ergo est, quod primus homo 80
per crcationem constiterit, quam quod numquam
fuerit primus homo.
VII
Quod autem scptimo dicunt animam, quae est
forma hominis sccundum quod homo corrumpi COf- ll5
rupto corpore, ex omnimoda philosophiae procedit
 DE XV PROBLEMATIBUS
39

ignorantia, guia sccundum PUiLOSOPIIOs nulla, guae

STOTEI.E!; in XI METAPHYSICAE et in multis a1iis locis
vere forma est, corrumpitur, guia in materia nulla est.
et nos probavimus hoc in LIBRO DE IMMORTALITAT~
Ea enim guae in materia est, aut imago formae est aut
resonantia. Al'>lMAE. Gportet ergo, guod secundum omnia salve-
tur, quae in ipsa sunt ut potentiae ipsius. Est autcm
~ Adhuc, si ca salurn vere forma est, quae non est
vegetativum in sensibili et sensibHe in rationali 'sieut i5
actus alicuius matcriac, segui tu!' salurn intcllcctum
trigonuTh in tetragono'. Salvatur l':rgo vegctabile et
vere formam esse, co quod nullius corporis actus est. sensibile per aliquem modum. Non autem aliter sal~
Intellectus autcm forma hominis est, ut homo est, qui vari possunt, nisi prout sunt in rationali ut potentiae
scparatur ut incorruptibile a corruptibili. Forma ergo ipsius. Sa(vatur ergo anima hominis, prout in ipsa est
lO hominis, ut homo est, corruptibilis non est.
vegetativum et sensitivum, non ut actus, sed ut po~ ~
Si autem volunt dicere animam esse, guae est cor- tentia rationalis animae.
poris entelechia vc1 actus, omnino igoorantiae dictum Hoc ergo dictum non erat dictum sapicnter, quia
est, quod dicunt. Anima cnim entelechia corporis est tota anima hominis etiam in ossibus non est forma
per actum Suum substantialcm, guae est vita, sieut hominis, nisi prout est rationalis, vitam rationis omni-
1.5 patet ex alia diffinitione animac, guae est 'demon- bus infiucns mcmbris. Propter quod dicit ARlSTOTELES 5S
stratio positione difrerens', quae est: quod 'anima est manum CS5C organum intcllectus. Et sicut non nisi
principium et causa vitae, secundum guod vivere lorma intcllectus est in sccuri et ascia et dolabra et in
vivcntibus est esse'. Et tamen non omnes partes cor- auro, Iignis et lapidi bus, ita forma animae rationalis
poris uno modo participant vitam, sed quaedam ad prout forma rationalis est inomnibllsrnembrishumani
:20 nutriri et vegetari, quaedam autem ad sentire ct corporis. QlI3.C q lIidem scparatur sccundum substan~ GO
quaedam plus, guaedam minus, tamen omnia partici- tiam et quandam operationem, in operationìbus au-
panl vitam. tcm quibusdam separatur sccundum potcntiam et
Quacramus erga, utrum participant vitam jnccllec- non secuudurn operationcm, sicut ct ars separatur a
tus vcl non. Et si dicatur, quod non, sequitur neecs- sccuris operationc et asciae, quamvis salvetur secun-
2.5 sario animam, quae est {orma hominis, corpus habcre dum potentiam. Hoc ergo dictum non fuit secundum 6S
ad sensum ct vcgetationem et non ad intellectum. philosophiam.
Corpus igitur hominis non erit animae rationali pro- Utmm aulem anima corruptibilis sit vcI non, ad
prium, et sic sequitur 'tecton.ica tibicincs ind~i'. propositam non pertinet intentionem, quia non de
Propter quod neccsse est dlcere, quod omma mem~ natura quaerimus, sed contra positionem guandam
:lO bra vivunt anima rationaIi, sicut omnia instrumenta disputamus. Hacc autem e3.llSa est, quod 'TUEOLOGI ;o
textoris (ormantur ad tcxtoris operationem, ct quod dicunt ctÌJ.m corpora humana ab immortali anima
sensus in homine non forma est, sed potentia animac potentiam accipcre ad ìflcorruptione~.. Nul~a enim
rationalis, et idem oportct dicere de vegctativa. Et {orma est, qual' non totam materiam SE hl debltam ad
hinc est, quod caro hominis diffcrt specie a carne esse proprium formac et actum et opcrationcm non
35 aliorum animalium. . perficiat et terminet. Nec huiliS propositiollisjn~'e!litur;~
Ex hoc autem sequitur, qllod aut tota corrumpltllr instantia. Omne igitur guod actu est pars hornmiS, ad
secundum actllm substantialem altt, si sal\'atur secun- esse animac rationalis et actum et operationem ani-
dUffi substantiam, qllod etiam salvetllr secundum mae rationalis est detcrminatulO; unde vegetata caro
toturo i1Iud quod est forma hominis, ut homo est. Sal- vegetatione hominis ad actum viv1 ratio?alis ~t v~gc­
(.1ta et St'.tlSUS st'.tl!it ad aetum vjvi ratJOnahs; ahtcr 00
10 vatur autcm secundum substantiam, ut dicit ARI-
 DE XV PROBLEMATJBUS
40
enirn intclligcrc intelligcntibus non esset esse, quod
est inconvenicns, quia in NATURALInOS probaturn est,
quad, sicut vivere viventibus est esse ct sentire sco-
ticntibus, ita inteJligcrc est esse intcWgentibus. Sepa-
j fatur autem anima rationalis sicut incorruptibilc a
corruptibili. Aut ergo scparatur secundum totarn sub-
stantiam suam aut sccundum partcmsuacsubstantiae.
Ncc potest dici, quod sccundum partcm suae sub-
stantiac separatur, quia nihil simplici\lm, hoc est 1100-
lO quantorum, sccundum partcm suae substantiac sepa-
ralur, Dec intclligi potest, quod pars substantiae
separetur ct non COtum in tali bus, quae non mole
quantitatis distcnduntur. Separatur ergo tota sub-
stantia animac, quae est forma humani corporis,
IS quarnvis in separata anima ali'luae potentiarum non
separentur secundum esse, quad habcnt in corpore,
sicut patet per antedieta.
Si autcm isti antiqui crroris navi veUcnt esse disci-
puli, qui a PLATONE derivatus est, et dicerc vcliot,
20 'luod vegetabiIis et sensibilis et rationalis tres sint
subslantiae, 'luae sunt in homine, facile hoc c1iditur
per PRIMAM PHILOSOPHIAM. Secundum hoc enim dif-
finitio hominis, qua dicitur vivum, sensibile et ratio-
naie, esset multa et non unuro. Sic eniro dicendo,
25 vivum non est in sensibili per esse sensibilis et sensibile
non est in rationali per essc rationalis, sed tres crunt
substantiac distinctac, quarum nulla per essc est in
alia. Quod si dicatur ab aliquo, iIlc propter ignoran-
tiam a scholis philosophiae est eiciendus, quia talis
~o pro certo ignorat ipsa philosophiae principia.
Si autem dicatur, quod ipsc PllILOSOPHUS dicat in
XI METAPHYSICAE, 'luod non tata anima hominis sepa-
ratur, pro certo hoc non dieit PHlLOSOPHUS propterca,
quod non tota substantia scparatur, scd 'luia non tata
3~ separatur sccundum esse potentiarum.
VIII
Dicunt oetavo, quod anima separata past mortcm
non patitur ab igne corporeo. Sed hoe nullo modo est
philosophicUlll, curo tamen a SOCRATE in fiNE LIBRI,
qui PHAEDON appellatur, infernali a distincta sunt loea -IO
poenarum et fluvii ìnfcrnales et loea bonorum inter~
luccntibus gcmmis adornata. Quem modum etiam
imitatus est ISAAC in LIBRO DE DlFFJl':1TIONIOUS et multi
poetarUUl etiam talia loca cantaverunt cantu phUo~
sophico, qui fabula vocatur. 45
Dic,llnt ergo isti, si anima rationalis aliql1id patitur
in corpore vcl non. Et si quidem non patitur, tllnç
penitus est impassibilis homo doloris, cum tamen dolor
sit sensus contrarii dissolvcntis. Si alltem patitur, con~
stat, quod corporeo aifligente patitur. Cum ergo sit 50
extra corpus eiusdem naturae cuius est in corpore,
constat, quod etiam extra corpus ab affligcnte cor~
poreo pati potcst.
Si forte dicunt, quad anima in carpore babct con~
trarium, sed non exuta corpore, istud sccundum 5~
omnem philosophiam vcrum non est, quia in PHlI.O-
SOPHL\. determinawUl est, 'luoci finis prosperitatis ani-
mae scparatae, qU<l.e est ultima lclicitas, est in hoc
quod coniungitur primo motori. Constat autcm, qllod
secundum omnes STOICO!> peccatum est, quod a primo 60
motore disiungit, ct hoc coniunctioni est contrarium.
Habct igitur anima exuta aliquid contrarium. Sieut
ergo dolet dc contrario in corpore, ita dolet dc con-
trario extra corpus.
Adhuc autem probari non potest, quod anima nOll 6$
dolcat dc affligentc corporaliter, <{uia hoc est contra
sensuum experirnentum. Apprehensio autem afOigen~
tis ut afOigentis facit internurn animae dolorem. Ergo
etiam apprehensio affligcntis extra corpus faeit inter-
num animi dolorem. Quae ergo est causa, quod dica- 10
tur, quod exuta non doleat de affiigente corporeo? Et
hoe est quod dicit GREGORIUS, quod hoc est in igne
ardere 'luod ignem videre, hoc est ut affiìgens apprc~
henderc.
Si autem dicerc velit, quod corporale ad dolorcm 1~
animalern agere non potest. hoc penitus absurdulU
est, quia in calore naturali. qui ignis est, videmus
actiones ad sensum animae et dclcctando et tristando,
 Dr. XV PROBLEMATIBUS
~uia quamvis sit igncus talis calor, tamen ab anima
lIlfo~matus et .motus ad animae agit operatio nes et
p;~slOncs. QUid ergo prohibet ignem corpOrcum a
pnmo. motore vim acciperc, inquantum est instrurnen_
~ tu~ en~s, quod agat in animam animali et non corpo-
l'ab actlone vcl passione? Nec aliquicl talium est con-
tra philoso~hiam Sl~icorum vcl etiam Peripatetico_
rum, sed talla aut ex Ignorantia aut certe ex odio fidei
proccdul1t magis quam ex probata veritate.
IX
Quod vero nono dicunt libcrum arbitrium esse
potentiam passivam et non activam et ideo dc nC(:cs-
sitatc movcri ab ipso appetibili, affinino absurdum est
ct contra principia cthicorum philosophorum. Accep~
15 tivae enim dicuntur illae potentiac quae passivae
VOcantur in anima, sicut patet in libro DE ANIMA IU.
Acccptio numquam sine aetione perficitur, et ideo
talcs potentiae simpliciter passivae esse <non) possunt.
Talcs cnim potentiae suo et dc suo conferunt Iormis,
20 quae in ipsis sunt, sicut pcrspicuum suo et dc SliO con-
Iert formae visibilis, guod est in ipso secundum esse
luminis ct pcrspicui tantum. Et hoc modo intdlectus
ct omnis acceptionis pars conlert Iormae et agit in ea
veritatern et simplicitatcm, qua in ipso est forma
15 intclligibilis. Et eUffi intellectus de appetibili in appe-
titum faciat l1untium, constat, quod etiam de co quod
est appctitus, conIertur appetibili, quod ipsum est in
appetilu. Talis autero operatio a PlIILDSOPHIS actus
perfectus et non imperfectlls esse dicitllr, quia motus
:w non esset alicuius actlls imperfcctus, nisi csset etiam
alicuius actus pcrlectus. Est enim actus pcrfectus
motoris et agcntìs, imperfectus autcm mobilis et
paticntis. Gum igitur principia constituentia formam
prout inteIlcctualis et appctibilis sint ipsius intellcctus
3s ct appetitus, talcs l'otentiae, a qui bus fluunt talia Ior-
marum principia, potius SUllt activa quam passiva, et
-II
qu?d plus est, simrlidter sunt activa et secundum
qUid sunt p~~iva. :Baec autcm causa est, quare nos
su~us ~omml. actuum nostrorum. Principium ergo
ta!tum 1Il nobls et a nobis est. Non ergo necessario «I
rnovetur ab appetibili.
. Ad!~uc autem talis pseudophilosophus destruìt con-
tmcntIam ct totum librum \'u ETlUCAENICOMACHlCAE
quia continens passione turpi movetur, sed non dcdu:
citu,r, .abstinens ~b insccutionc passionum per liberum 45
arbltrlUm. Contlllgit autcm iIIi ertor sicut et TUEO_
PH~TO, quia scilicet passiones animae ad passiones
physlcas mensurantur, cum nihil simile habcant cum
ipsis, sicut omnibus planum est, qui ethicas bene
sciunt phìlosophias. ~
X
Quod autcm decimo dicitur, quod deus singularia
non cognoscit, ex omnimoda procedit ignorantia.
Supponitur enim, quod scientia dci ad scientiam
hominis sit univoca, quod in PRIMA PHfLOSOPIUA est ~
improbatum. Scientia enim mca omnis causatur ex
rebus scitis ideo, quia ex rationiblls rerum et passioni.
bus causatur omnis nostra scientia. Propter quod
omnis scientia mclior est resolutionis scientia, quam
analyticam CRABer vocant, dum \'cl eompositum in 60
simplex vcl causatum in causam ve! generaliter poste-
rius l'esolvitur in prius. Compositionis cnim scientia in
hominc causatur a resoluti"a, quia compollere neseit,
nisi qui novit componentia et proportioncs componen·
tium ad invicem et ad composita. Unde ncccssc est 6J
resolutionis scientiam primam esse, secundo autcm
cam quae est compositionis. Omnis autem rcsolutio
perficitur abstractione. Hominis igitur scientia est
per abstractioncm. Abstractio autcm a rebus fit nec
aliter fieri potest. Scientia ergo hominis causatur a 70
rebus. Scicntia autem dci non a rebus fit, scd est reruro
causa. Constat cnim omnero formam esse lumen intd-
 DE XV PROBLEMATIBUS
42
Iìgentiae, quia cum omnis forma clctur ab intellcclu,
qui sc<:undum substantiam ct essentiam intcllcctus
est, et non ab inte1lectu, qui adeptus vcl acquisitus "cl
possessus vacalur a PlIILOSQPHlS, apartel, quod omnis
~ Iorma causetur ab intellectu universalitcr agente
amoes amniuffi intelligibilium formas. Hoc antero
qualiter fiat, non est possibile nisi hoc modo, quod
ipsum lumen intellectus agentis forma sit cius quod
per intelleClllOl intcrius, qui universalitc. agens est,
weonstituitur. Intcllcctus autcm omnis qui rcm in esse
coostituit et Corma, primo est ad particulare, secundo
ad wlivcrsalc, in qua natura agit occulta per conse·
qucns. Intellectus ergo dci ct scicntia divina primo
slmt dc partkulari. ct si sunt dc universali, hoc cril
13 non primo, soo per consequcns. Hoc crum vult dicere
PHlLOSOPHUS, quando dicit, quod talis intellectus est
ut sol ct 'ut <11'5 ad materiam 5uslinuje. Sol enim con~
stitutiVU5 est visìbilìum in particulari et ars constìtu~
tiva artificialiOffi in particulari et non in universali
20 nisì per consequcns.
Amplius, omnis forma rei per hoc intcllcctui adepto
sh'e possesso intclligibilis elficitur, quod ipsa est lumen
agentis inteUcctus, qui proprius actus est intellcctus
possibi1ìs, sicut omnis color est visibi1is, quia est actus
2s1ucis solis, qui proprius actus est potentiac visivae.
Oportet igitur omnem formam a lumine agcntis
ìntelIectualis substantiae constitutam esse secundum
actum ct esscntiam. Fingat igitur iste mirabilis philo~
sophus, qualitcr forma talis constituitur, nisi in parti~
30 culari constituatur. Et hoc est, quod in UBRO DE
CAUSIS dicitur, quod intelligentia scit res inferiores per
hoc quod est causa earurn.
Si forte dicat, quod intellectus constituens sua
c!fecta non oognoscit ca quae constituit, hoc omnino
~ ridiculum est, quia talis constitutio opcratio est sub-
stantiae, quae secundum scipsam est inteUectus ct est
opcratio vit<l.e ct cognitionis talitcrque operans et se
cognoscit et opus suum ct opcratum. Seit ergo taIis
substantia omnia quae operatur. Et hoc pro certo
~o philosophorum sentcntia est Peripatcticorum. Sed
quidam sophistice dc scicntia dci sicut de scientia
hominis disputantes non illtelligullt dieta philoso-
phorum.
21 4 p~~O{:::l] :rT~~~ %r ~{df~e~!;r;b1~e~~:~:tg E 22 6
1J A~l r~tl~ )31 tfl~~~~~~~ g{;d~srs~~~ir:'u:·t 4~6e~emAg~ A6~~~t~ J ~;ls~~~~>D~.? ~~p 4~l~~:t~Jt;~:: D3C~OSj~~:~~~
~ZgE >61.p::~~:~6:~h~"BC80~fle~i~i~~~'kD distinguo ?tI. Js~69s se ~~~':cJr::~$ ;~~~ (hos:.J :~~1.s~ù;g en~~ >atnos7~urJI~ri~i~'~~~~~
Xl
Ex cisdem autcm qllae nune dieta sunt, falsum esse 45
probatur id quod undceimo positum est. Ex quo cnim
scientia dei rerum omnìum in esse et Eorma conuitu-
tiva est per lumen, quod ipsa est, quod ideam Stoici
vocabant, nihil autem principium cognilionis est, nisi
idem quad est principium constitutionis esse, sicut 5(1
probat prima prapositio libri PlIYSICORVM, lumen
autem primi intcUeetus simplicis et agentis principium
constituenscst in esse formali: scquitur, quod deus ilio
lumine quod ipse est, omnia cagnoscat et nisi ita
eognosccret, scqucrctur, quod dcus alimn diviniol"cm 55
se intellectum in intelligendo haberct, per qllem SliUS
intel1ectus in inteUigendo perficeretur ad actllm. Quod
autem hoc impossibile sit, probatum est in PRnlAE
PHlLQSOpHIAE libro XI. Sic ex dictis scquitur deum
omnia intelligere et scrre seipso. Cum autem in amni !iO
co quod cognoscitur per aliud a seipso, non cognosca-
tur nisi per hoc quod est principium suae cognitionis,
res autem cognita aliud sit ab ipso cognitionis prin-
cipio: sequitur necessario, quod in offini cognitione
rerum per alilld a se cognitarum aliud sit cognìtum, li5
aliud eognitionis principium. Deus ergo per se, ut
cognitionis principium, àliud a se cognoscit.
Distingue autem, quod quaedam per se, quaedam
per aliud a se cognoscuntul' propter sitnplicia, quae
sunt cognitionis principia. In his enim idem est cogni- 7(1
tUffi et cognitionis prineipium, et idem cognitum in
talibus quae a scipsis cognoscuntur. In hoc autcm
nullum sapientcm in philosophicis ignorare putabarn.
Deus ergo si non cognoscit pcr aliud a scipso, cogno-
scit tamen in plurimis aliud a seipso.
XlI
Quod al1tem duodecimo ponitur, scilicet quod
hU1~anj actus providentia dci non rcguntur, errar
anliquus est TULLtI, qui quamvis 05 haberet ad lepide
loql1cndum mirabile, tamcn cor habuit futuum in Bll
philosophia, sicut Q.UIDAM: ante nos dixerllnt de ipso.
Facile autem improbatur. quod djcitur. Nihil enim
est secundum ARISTOTELEM in ordine causarum, quod
omn~m!JE !lominum AB.C 10 amnis )ABC 13 ago AD igitur BeE
 DE XV PROBLEMATIBUS
43

ad id quod est ante se it) eodem ordine, seellndllm

regimel1 non rcfcratur; et cessante inf1uentia in priori,
cessat causalilas in posteriori, sicut probatur in VII1
PIIYSICORUM, ubi ordo poniturmoventium etmotorum.
~ Homo ergo, qui secundum ordinem suae propriae
providentiae est dominus et causa suorum actuum,
aut secutldum orditlem providentiae habet aliquid
ante se aut nihil. Si dicatur, quod nihil habet ante se
sccl1ndum providcntiae ordinem, sequitur, quod est
w primllm in ordine ilIo. Primum autem in omni ordine
causarum est essentialiter operans. Homo igitur per
esscntiam est providens et est ipsa providentia, quod
est absurdum. Si autem aliud in ordine providentiac
habct ante se, sequitur necessario, quod hoc in amni
15 opere providentiae suae ad aliud sccundum pro\'i~
delltiam rcfcratur. Cum aulem primum in amni ordille
rcgat omuia sequcntia, scquitur, quod homo in omni-
bus actìbus suis a providcntia divina regatur. Et hoc
est, quod dicitur in I.IBRO DE CAUSIS, quod 'primum
zo regit res omnes praeter hoc quod commisceatur cum
cis' et quod 'primum est dives in se' et in omnibus
aliìs.
XIlI
Quod autcm decimo tertio ponitur, scillcet quod
2~ deus dare non possit rei mortali et corrllptibili immor-
talitatcm et incorruptibilitatem, non est dictum
philosophicum sccundum philosophiam Peripatcti-
corum, sed oportet llUillS dicti ratiollcm ex Stoicorum
accipcrc philosophia. ..
so Dicamus ergo, quod ordinum omlUum ordlllat?~um
ratio est aliqua sui ordinis; est autem corruptiblbum
et incorruptibilium sicut corum quae frequelltcrfiunt,
est ordo ad ca qu~e sunt semper, sicut patct in his
q uae i1l VI libro PRIMAE PHJLOSOPHlAE bene sunt
35 determinata. ..
Quacramus ergo ab bis, quaesit.pr.ima~auso.?r~hlUS
istius. Constat autcm, quod in pnofl Taho ordlllls est
ad sccundum. In primo ergo per intellectum .age~tem
ratio ordinis est omnillm j sed omnìs ordo sap:ent~s est,
~o ut dìcit ARISTOTELES. Ex ordine ergo saplentls est
quacdam longc a primo distare et quacdam non. Sed
ex longe distare vcl non distare causaturquacdam esse
corruptibilia, quaedam esse incorruptibilia. Exordine
ergo et potestate primi ordillantis est, quod quaedam
sunt corruptibilia, quaecJam autem non, et non est a t~
materia et substantia ordinatorum nisi sicut ex con~
sequenti. Primum autem agens non variatur secun.
dUffi posse. Potcst autem adhuc deus dare, sicut
primo potuit, quod quaedam fìant corruptibilia per
longc distare etquaedam incorruptìbilia per hoc quod sa
per aHquem modum propinquissima e[ficiuntur ad
primum. Et hoe est, quod dixit PLATO: dii deorum,
quorum patcropifexquc ego, voluntate mea incorrup-
tibiles, corruptibiles autem natura. Hine est ctiam,
quod Q.UIDA~f ALCHlItlICORUM sapientes clementalem 5~
substantiam in caclum dicunt posse convertì per hoc
quod materia corruplibilis potcst reduci ad ineorrup.
tibilium dispositioncm ct ordinem.
XIV
Quod autc~ decimo quarto ponilur, quod scilicet 60
corpus. Christi iacellS in sepulcro et suspensum in cruce
non sit idem numero simpliciter, sed secundum quid,
ideo dictum videtur, quod in a(iis corpus cxanime
aequivocum est ad corpus animatulll. Sed dc corpore
Christi loqui per philosophiam temerarium est,. co 65
quod rationi humanae non subieitur. Tamen etlam
hoc dìctum contra rationem est corporis domini. In
ipso enim fuit potestas ponendi animam et ite~um
sumendi eam viTtute latcntis in se divinitatis. Amma
ergo Christi, quamvis per mortem dcstiterit a corpol:e, 70
tamen numquam destitit a divinitatc, quac lat~bat 1tl
corporeo Non ergo in toto destitit ab co quod {Ull actu
in corporeo Corpus igitur etiam in sep~lch:o potcs.tate
divinitatis tcnuit animam. Non ergo fUltahud etahll~,
scd idem numero sceundum esse corporis non simph- 75
citer, scd modo quodam fllit aliud. e~ aliud. !Iuius
autem signum est, quod corpus Chflstl corrupt1onc~n
cxperiri non potuit. Et huius .c~usa ~c.Jlon potUlt,
nisi quia per mortem non dCStltlt a dlvlmtatc. et cor~
pus et animam continente. Dc hoc tamen nolI multum 130
loqui e.xpedit phiJosopho.

5 cr o AD igilor BCE I propriac >..le (; pro\"idcmiac >D ! ~d~;(~~ ~Df7 s~:~~; ~

2 re!craturDfcratural. 4 ponalur.D . I ~5.16 secundurnpro\"idcnl;amD>ABC~ecllnd,u:ll.'luodpro. .fOCE 30ordinllll\
14 hoc ~ h~m2~~~2 ~~~;ri~~cDD>°X~r:t~~~~!t14 scilicci >A,BC, 25, ctITIIP~.bili D ~o;;t>~~~~~) ;~, l~SO~~:U~:~~:: DD 'o~r:lli~ .~CE
~;>;~::~ ';<;?,,;:: :~~;,11')A~~~~;~:~~::}l{;:r.~:i:ro:~;~::::f~~:i~ )'~.~:~ J-;:~:E;~f.1~:,~:i:~~:i~',~;~
gldC;;:~~~~I~:k ;}i2_~;~a~on. >
corpcTC IJ (h"m.J (tI. 73 ellam D> etl. 7 nOn· =e .

. S 5S8l ) - 19 Libcr de cawL' § 19 (cd. A. Pa1t;n ~~f; \"~~~;~~~.6~:1~~t(~~

3·4 Cf. ,\lb., Ph~"s. 1.8 tr;2 c.1 (Ed. P~f1;;:;tilr·,.92 ~.\i: cd. Bardcnhcwcr p.182 v.l6sqq.): ColoI13~.i6 ~.'20 v.82. _ 52 l'l~l?,
p.la1 v.7_S). - 21 lb,d. § 20 (~~. A~t Mclaph.l.l <:.2 {9112 a 17.18)..Alb:, MCla p;. :;'cgo op~ruiqu;dem \.osm..:t. dwolublhll

~f{2i~1r:?l:{~~}~~~~L~1t~li~\t~~~;~:~:]~:~::~I;~I~:f~~ri:;;if:&:;'~~~:~ca~::~~;o~~!~~
 DE XV PROBLEMATIBUS

xv non possunt nisi aetu ct potentia, et tuli potentia, guae

actum primi determinat ad esse secundi et tertii ct sic
Quod autcm decimo quinto ponitur angelum et dcineeps, sieut patet omnibus, qui dieta philosopho- 20
animam esse simplices non simpliciter sivc absoluta rum lcgerunt de ordinibus intclligentiarum. Multo
simpJicitatc, ncquc raffica simpliccs esse per accessum minus ergo anima ct angelus jn ordine suo dcrcr-
5 ad compositicmern, scd per rccessum a summo et minantur ad esse nisi per actum et potentiam, quae
primo simplici: in seipso sui ipsius habct contradic- aetum illum ad esse determinat seeundum substan~
tioncm. Nullo enim modo polest esse rccessus a Sllmmo tiam. Ergo angelus et anima composita sunt et non 2~
et primo simplici nisi per accessum ad compositioncm. simplieia. Quae autem sit taHs compositio, non est
Aut eniro per aliquid dissimile recedit a primo siro- inquisitum, ct ideo dc hoc nihil est dicendum ad
lO plicì aut DOIl. Si cniro per aliquid recedi t, scquitur, praesens.
quod conslaos ex simili et dissimili compositum est Dc quindeeim ergo problematibus in ante habitis
sccundum sui ipsìus substantiam et naturam. Si autem numcratis ista dicta sufficiant ad praescntcm inten- 30
per uihil recedit, sequitur necessario. quod simplicitas tionem.
cius sit prima simplicitas. Quod si dicaluT, sequitur, Ecce istud apologeticum a nobis breviter propter
I~ quod sccundum est primum, quod inconvcnientissì· corroboratìOllcm conccptum est et de intimis philo-
mumcst. sophiae extractum, qua is qui philosophiam ignorat,
Adhue autem, ordines intclligentiarum distingui ad legendl\m hoc idoneus non inveniatur.

3 animarn +nou.AI1CE) D, 6-8 ill •. simplici)(hom,)ABC 9 AutDEaulemttBC l enim)AC 10 enilTl)ABC "dissimili+el

D>~a. I ~1.DE~I(/IBC 12 SU~jaJ\u~mABCEs(a(umD 15 esl)D 18 ettalipolcnlb)(!'om,JD 21lcgunlD 21.22 Multo
nunm DE luh,lommusAC 22-25 m ordme - angelus ) (hom.JAC 27 nihil ~t de hoc IJ 30 nllmet1lti~ )ABC 30.31 interll.ionem-l.
>
eJl'plìcir libtr alberti C 32-35 Ecce - ilwenialuT D ACE '
ALBERTI MAGNI

PROBLEMATA
DETERMINATA

EDIDIT
IACOBUS WEISHEIPL O.P.
 PROLEGOMENA
PROBLEMATA DETERMINATA
§ 1. Dc lcmpore, qUI) Albrr/us 'Problemata detmninofa'
scripsit curavi'6. Hoc igitur factum est feria quinta hcbdo-
madis sanctac, idcst 2 dic rncnsis Aprilis anni 12il.
Anno 1271 rohanne~ Verccl1cnsis, magistcr gcnc~ Rcsponsio RObcrti KillVardby in quodam codice
ralis ordinis pracdicatorum, misit scriem quadraginta Burdigalcnsi (n.131) sacclili XIV, qui ctiam rcspon~35
s trium quaestionum, guae non videotur ortac esse ex sioncm Thomae continet', a M.D. Chenu O.P. iam
Averroismo lUne in univcrsitatc Parisicnsi consur~ diu est inventa et magna ex parte editaB. Scd Alberti
gente nec ex positione Augustinismi cuiusdam, scd Magni responsio acl1lUc in bibliothecis 1atebat, dance
patiu!> ex controvcrsiis, qui bus lcctOT ordinis quidam anno 1955 inventa est in codice manuscripto 40 B.
Vcnctiis doccns OCCUpatus crat\ ad tres tlJcologo$ 14 (mmc numero 9) bibliothecae eathedralis ecclc~ 4Q
\0 egregios ciusdcm ordinis, scilicct ad Albcrtum ~fag~
siac S. Pauli Londinicnsis, cum noyus CatalogliS huius
9
num ct Robcrtum Kilwardby ct Thomam dcAquino 2, bibliothecae fieret j inscriptio quidem, qua 0puscu-
mandans cis, ut 'forma taxata' respondcrcnt, idcst Ut lum Alberto Magno attribuitur, ibì in inferiore mar-
apparcrct, an sancti CSSCnt illius Sentcntiac vcl opini~ gine folii ]7 plumbo tantum IaC!.1. est. D•.-\.. Callus
anis, guam articulus contincrct, an respondcns ma~
O. P. hoc Alberti opusculum inventum esse nuntiavit H
anno 1960 1°, et eodem anno cditio princeps eius in
15 gistcr esset iIIius opinionis vcl scntentiae et, si non
lucem prodiit l l. Tum dcmum in alio codice (n.166),
esset, an tolcrabiliter dici possel 3• Hoc anno 1271
bibliothccae sciliect Klagenfurtensis, idem te",tm
litteras Iohannis Vercel1ensis datas esse novimlls sub~
qui ibi nullo titulo superscripto, sed spatio, ubì
scriptionc, quae in duoblls codicibus manuscriptis
ille insererctur, relicto aliud opus Alberti, scilicet Dc w
sacculi XIV rcsponsioncm Tltomae contincntibus in~
XV problematibus, subsequitur 12, AJbcrti esle co-
20 vcnitl1r: 'Hans epistolam misit frater Thomas dc
gnitus est.
Aquino h·atri Iohanni magistro ordinis anno ab in~
Postquam in codice Londiniensi hoc opusculum
carnationc domini 1271'4. Etiam nobis notum est, una eum titulo quomorlocumque SCriptD ;nventurn
quo dic Thomas illas littcras acccperit et quando re~ est, locus quidam obscurus antiqui catalogi, qua ~
sponderit. Initio cnim responsionis Thomac, guae opera Alberti enumerantur, Stamscnsis sciIicet, 110va
Z5 intcr opllscula theologica cius saepìus est e~ita5, haec
luee iUustratur. Baec enim l'erba ibi lcguntur: 'Pro~
leguntur: 'Paternitatis vcstrae litteras fena quarta blemata contra Avcrroistas XV qucstioncs detcr~
ante Pascha Teccpi, dum missarum sollemnia ageren~ minationcs quatundam qucstionum ad c1erum Pari~
tur, multos articulos interclusa schcdula eontincntcs sicnsem u. Similis tc:'{tus legitur in a1iis catalogisa.6O
... Quibus articutis statim seque~ti. die .~ecundum Quaeritut" autcfll, quomodo hic l~cu~ recte sit jnr~r:
30 {ormam a vobis traditam practcrmlssls a111S occupa~ pungcndus, cum codices manllsCnptl modo, qua Ibl
tionibus, sceundurn C]lIod roihi oecurTit, respondere verba 'problemata' ct 'contra Averroistas' scquuntur,
 PROBLE;\fATA DE1'ERMINA1'A
XXVIII
ca aut coniungant aut non dare distinguant. Scd si
sìc distinguimus: 'Problemata. Contra Averroistas
XV questìones, determinationes ad derum Parisien-
sem', primo quamvis brevi titulo hoc opusculum de
5 quo hic agitllr, significari admodllffi verisimile est;
secundo quidem titulo non est dubiuffi, quin opus-
culuro Sllpra in hoc tomo editum 'Dc quindecim pro-
blematibus' designetur; et vcrba 'Determinationcs
quarundam qucstionum ad dcrum Parisiensem' pars
lO dusdcm tituli esse non temere videanturl quia hoc
opusculum revera respondet Iitteris cuiusdam fratris
Aegidii, cierici Parisiensis, (ortasse .<\cgidii de Les-
.sina.
Huie interprctationi favet, quod similis locus cata-
IS logi cuiusdam Pragcnsis saeculì XV, qUI bus ctiam
opera Alberti numerantur, sic sonat: 'Contra Aver-
foistas XV questiones. determinationes quarundam
questionum ad cJerum Parisiensem, problemata't.
Item· catalogus Henrici Herfordcnsis titulum 'super
20 problemata' duodecìm aliis titulis a titulo 'contra
averroistas XV questiones' separavit atquc distin.'. dt 2 •
TituhJ.s ìgitur ille diu obscurus antiquis catalogis
operum Alberti cxhibìtus et inscriptio codicis Lon-
dinicnsis supra commemorata saltcm partim conso-
Z5 nantes hoc opusculum vere Alberti esse confirmant,
pracscrtim cum hoc indiciis intcrnis et satis multis [ul-
ciatur. Nam auctor opusculi exempli gratia seipsum
allegat, revocans 1ectorcm ter ad suum scriptum
super Librum dc causis:!, scilicet p.47 v.22-23: 'dis-
111 sertum est a nobis in nostro libro de eausis', p.50
v.31-33: 'diligcnter a nobis in libro dc causis sunt
explanatae probationes philosophorum', p.56 v.64-
65: 'nos in libro de causis '" tractavi01us', semd,
scilicct p.55 v.B2-B4, ad Iibrum 'Dc causis proprie·
35 talum e1ementorum': 'a nobis tractatum est in libro
<le causis proprietatum clementorum et planetarum';
et hae allcgatìoncs, sicllt apparatus sccundus hannn
paginarum demonstrat, in operibus Albertì reapse
reperiuntur. Eodcm apparatu etiam multi alii notun-
.j() tur loei opcrum Alberti, qui tcxtu opuscuJj in mcmo-
riam reducantur. Inter crcbros locos ex operibus
Aristolclìs allegatos hic imprìmìs commcmoratione
dignus est, in[ra p.53 v.32-33: 'sicut dicit Aristotelcs
in scxto decimo animalium: quod non tangit, non
45 agit'. Nam apparet auctorem opusculi divisioncm et
numerationcm Iibrorum De animali bus atque etiam
text~rn, sicut trans!atione Michaclis Scoti praebentur,
SCqUl, quod Albenus ctiam in suis libris Dc animali-
bi~li=;:e::;g~~~~~i~~I~:g:~:dener Katalo~ der Dornillikaner-St~rihstdler,LUletiae
diHlJ toSI). _ • QudAlb <:.~v. -
B.Gey~,Der~Ilt'Kat.,[ogl.c.p.40()"4Q1 (Catalogu~HenriciHerfordemsi$ibircd.
Arislo1dis. l'I Pseud:Ari$lOIC~~~~:::~ :i~::~;~:'~~cJ~~~~e;~~~~c~:r~:~i~,,:~~~::::, s:;~:cc:tntn~lta:orum:
~~I:':\:~";~°'7~~.~i~::~1:I~nd~;':~31~E~~i~s~jli~~is ~.~~l·g'~l~nprokgo~e~is Mct?pn)'Sicam pr;e::d;:li~~~P~'i~:::t~,:~~:~
• Cf. H. <::hr. Schcchcn. Albertder GroBe. Zur ~~;l~ol:~e5d~esi.ebe~~~~;~~~~3.~;:1~~~~~~bt'~~!~~Og:u:·,3~~~~~5~~~~1~~·.162.
bus fccit, tfll\1slationern Guilc1mi dc Moerbcka non
adhibcns. Etiam hace verba, quac infra p.6ù v.18·20 50
lcguntur, magnopcrc mcntcm ct scrmoncm Albcrti
rcdo1ent: 'Hace quaestio provenit c,," ignorantia
philosophiac, et nDS quidcm in aliis lods dc his cum
studio disscn.drnus', Doctrina astronomica auctol'is
opusculi cadcm est quae alibi ab Alberto proponitur, ~5
praccipue dum opinioncs Ptolcmaci ct Alpctragii
(Al Bitrùji) traetat. ltcm, ut cxcmpli gratia in 11
Sento distinctionc 3 art. 3"', sic ct hic negat Albcrtus
angclos esse iIIas intclligentias dc quibus phiIowphi
loqulrllwr. Non est igitur dubium, quin Albcrtus t;o
haec 'Problcrnata determinata' scripscrit.
Etsi vcrìsinlile est Albertum codem fere temporc,
quo ad Thomam de Aquino pervenirent, Iitteras
magistri gcncralis ordinis recepisse, non tamcn est
verìsimile CUtn quam celerrime ve! ante festa pascha- 65
lia, ut Thoml.ls se feeissc narrat, rcspondisse. Nam his
diebus anni 1271 Albertus, tum Colonine degens, non
t..1.m philosophicis vcl theologicis quacstionibus quam
curìs publida nimis occupatus erat~. lam enim anno
1267 inter Engelbertum II de Falkenburg, archic- iO
piscopum Ca10niensem et sacri imperiì principcm et
arehicancel1arium in Italia, ex altera parte et eives
Colonienscs :sociumque eorum, Guilclmum comitem
Iuliacensem, ex altera parte propter vcetigalia, ql1ac
Engc1bertus contra ius imperii agens a mercatoribus 7!>
Coloniensibus exigebat, bellum erat ortum. Pugna
apud Iuliacum, ut videtur, facta Engelbertus, qui
erat armis tl:1ilitis paratus, victus et captus erat. Ex
hoc tempore, idest ex mense Oetobri a. 1267, in aree
illius comitis, Nideggen dicta, custodiebatllr, pax IlO
autem frustra desiderabatur. :Bernardus de Castaneto,
nuntius papae, adversarios archiepiscopi iam poenis
ccclesiasticis mulctaverat, et die 25 mensis Septcmbris
anni 1270 civitas Colonicnsis iterum gravi pocna
interdieti affecta crar. Tandcm IlOC anno tristi exc- 65
unle vcl novo anno 1271 incunte magister gencralis
ordinis prae:dìcatorumj idem Iohanncs Vcrceliensis,
cuius iam jtlitio [acta est mentio, cum Alberto, qui
tum Argcntìnae versatus esse vidcatur, cammunicavit
clerum CohmienscIll 'affectuose' optare, ut Albeftus, 90
qui iam prius et saepius pacis .imer alium archicpisco-
pUm Coloniensem ct civitatcm facìendac scqucster
fucrat, Colcmiam rcdirct. Tum Albertus co reversus
archicpiscopum captivum visitavi! et dc pace agerc
coepit. Cum archiepiscopus non minus pertina" esset 95
quam adversarii cius, munus ab Alberto susceptum
PlI.ri$.1933, Agitur
p.89. de emIke X C.1
quibus scri~ta
 PROT.EGOMf:NA
XXIX

minime erat gratum. At postrcmo opernc Alberti 2. Codex Klagenfurtensis (Klagenfurt, Studienbi. K
contigit, 1It Engclbertus prima bcbdomade post bliothek 166). sacc.XIII. Vide supra p.XXII v.36sqq.
Pasclla cum comite IlIliaccnsi pacis foedm fcrirct et f. 85ra~94v; Alb., Probltmata dtterminata. Scriba fextus ~
l'X captivitate dimissus feria quinta past octavam j.85ra ÙlJcriptioni mbro dalldtU spafium reliqtmaf, qlUU
... Pasehae, die 16 rncnsis Aprilis anni 1271, in palatio numquam scripta af.
Colonicnsi pnctum pacis promulgans eivcs Colonico-
scs sibi rceonciliarct l. Facile proptcrea intclligimus, Hos duos codiccs eiusdcm familiac esse mcndis ct
qua dc eallsa cisdem dicbllS Albertlls il/is se vcxari omissioni bus communibus demonstratur, \'clut:
quaestioniLus, quarum compllln.'.S 'fatuas' vcl 'curio- pA-5 v.69 dcstrucr<::ntuf vel reso1vcrentur K L
lO sas' putab;\t, aegre tulcrit, quod ex nonnullis locis 2 p.47 v.45.48 habct) hunc K L
nec non ex llitimis 0puscllli scntentiis3 concludere >
p.49 v.66 quis K L
possumus. Attamcn omnibus his quacstionibus respon~ >
p.50 v.57 dicunt K L v.58 sunt K L >
sioncs dedit, et milito pluribus vcrbis vcl ambagi bus p.51 v.21 illuminationis K L
quam 'l'homas. Ubi primum scribcre coepit, Aumini p.52 v.69 uno rata L minorata K
15 cogit.ationum iam non potuit resistcre, non quidem p.58 v.I privation<::m K L
eurans dc 'forma taxata', quam magistcr ordinis in p.60 v.n asso lae. K L
rcsponsioniblls obscrvandam mandaverat 4. Cacci- p.61 v.35 motam L motum K.
tatc incipientc "cl imminentc, quam praetendebat, Scd Ilec codex: ii: dcpendct a codice L nce c COll~
certe non est intpeditlls, quominlls opusculum l'on- verso, ut ex omissionibus per homoiotdeuton factis I»
zo ficcrct. apparet, \"c1ut p.47 \'.50, p.48 v.31.41.
Editio maximc scquitur eodicem L, quia pJcnlm~
que mcliorem textum pracbct, exemp1i gratia:
§ 2. De duobus codicibus manuscriptis, quibus Probltmala p.45 v.36 cduetorcs L productorcs K
determinala nobis suni lradita p.49 v.n intelligibilcm L intclligibilis ii:
p.53 \'.20 conveniunt L communiter K
L I. Codex Londiniensis (London, St. Paul's Cathc- p.56 \'.39 generata L gravia K
dI'allibrar)' 9, oli m 40 B. 14) sacculi XIII, membro Tamen interdum textus codicis ii: pracfercndus esse
2~ 332 X 225 mm, If. 26, 2 col. s. vidcatur:
r. 1~16vb; Alb., SI/pa ThmlOs, (Ed. Paris. /.18 p.243~ pA·S v.31 rcvercri K reverti L
338) I/lcipi!: Ecec videntes damabunt, angeli pacis p.47 \'.35 ad unum quod ii: >L
amare flebunt etc. Is.XXXII. Viclcntcs clieuntur p.52 v.28 rctardatiollum K irradiationum L
p.56 \'.75 lucida K lucenda L
duplicitcr.
:>0 Explicit: et ne ultra mcmineris iniquit~tis nostrac. p.57 v.78 vindicantis K iudieantis L.
Raro tcxtus coniecturis emcndatus est, velut p.52 00
f. 17ra-21 vb: Alb., Problemata detcrll1mata.
v.69, p.61 v.35.38. Non sumus ausi faeere conicctli-
f. l7ra Incipil.' An dcus movcat aliquod corpus im~
mediate. hz marg. h!f plumho saip/um: problcmata ram p.GO v.72.
determinata pcr fratrcrn albcrtum predicatorum
3~ quondam episcopum Ratis(poncnscm). .
f. 21"b E:t;plicit: lIt ordincm vcstrum vcstr~ ~oll~-
eittido reducat ad primam conscicntiac et rehglOOlS Grati;lS agimus sìneeras ct maximas P. lacobo A.
pu::i~;~;:23Vb: Tlzomas de Aquilio, RuPO'lsio ad lectorem \Veishcipl O. P., qui priorem suam problcmatum
" l',n,i,,m d, a'i,',alis XXXVI, thisfula altera (seu fextus B.,. detcrminatorum cditionem 6, postqu.am alt~rum quo- (l.'i
~ , /' TIt ~ quc codiccm m:tl111scrjptum contuht, nobls repetcn-
cf./. Destre<:, AUlallges J.~falldonnd l. Bibfiol!lèqut amts t dam tradidit atquc nostro ar~it~o ada~tandam per~
XIlI, 1930 p.162-172). .' misit, Rcstabat sodalìbllS InstltUt11l0s.tn, u~ n~nnulla
f. 221' in //largo illf plumbo .rerip/llm: Dct~rmm~t~~~~~ corrigcrcnt vel in notis adderent, ctl3m lllchces, et
earundcm pcr rratrt~m Thomam dc Aqu1l10 Clll opus offieillac custodirent. 'JIl

450rdinis. . E'h'( libri Boe/ii de Paulus Simon

f. 23~26,,: Thomas de Aq/l11l0~ "1-.0S I IO . f. 23rb. BOllnae, mense Ianuario 1974
hebdomadiblls. Tifullls plu/IIbo ScnjJJlIS 11/ mllrg. mJ. • ,

è~\;~:]i;::;2~~:~~p;ii~:::E;~i~~~~:::.tE~~:.:r;s~~~:,~:t~?":~~~~i;'i~i,~~ii%~;~'~;;:';;
 SIGLA CODICUM
L = Londem, St. Paul's Cathcdrallibrary 9
K = Klagenfurt, Studienbibliothck 166
 PROBLEMATA DETERMINATA
PER FRATREM ALBERTUM PRAEDICATORUM
QUONDAM EPISCOPUM RATISPONENSEM

1. An dcus moveat aliquod corpus immediate. niulll termc nascentium naturalìtcr in esse produc-~j
s 2. An omniaquac movcntur naturalitcr, mO\'cantur tomm, sccundum quod facere attribuitur causis natu-
ministcrio angc10rum movente corpora caclcstia. ralibus, idell sint dc potentia in acturo cductorcs.
3. An angeli sint motorcs eDrporum cac)cstium. 15. An angeli movcntes corpora caeJcstia medianti.
4. An infallibiliter sit probatum angelos esse moto- bus moti bus eorporum caelestium sint productores
res corporum caclcstium apud aliquos. omnium metaliorum naturaliter in esse producrorum, 50
lO 5. An infallibilircr sit probatum angclos CS!ìe moto- idcst sin t dc potentia in aclum eductorcs.
res earporum cadcstium, supposito deuro non esse 16. An angelus habeat virtutcm infinitam infcrius.
immcdiatum motorem illorum corporum. 17. An angelus possit movere totam molem terrac
6. An omnia inferiora naturalitcr in esse deducta usque ad globum lunae, licet numquam moverit "cl
per viam motus regantur per angclos mcdiantibus rnoturus sit. 55

15 motibus corporultl cnelcstium. 18. An angc1i moventcs corpora caelestia sint dc

7. An omnia inferiora quae uaturaliter in esse du- ordine virtutum.
Cllntur, fìant per angclos medianti bus motibus cor- 19. An illud ECCI.. I (6}: 'In circuitu pergit spiritus'
porum caelestium, sccundum quoel facere attribuitur sic possit ex.poni: spiritus, puta angel.icus, pergit in
causis naturalibus, idest cducantur de potentia ad circuitu cadi, idest pergere si\'e movcri /aeil cadum 00
20 actUffi. in cìrcuitu.
8. An ordine naturae faber posset movere rnanum 20. An si motus cacIi cessarct, ordine naturac omne
ad malleum sine angelico ministerio movente corpora ferrum in elementa statim resolvcrehlr.
caclestia. 21. An si motus cadi cessaret, ordine naturae amne
9. An ordine naturae {aber posset movere rnanum corpus inferius eJcmcntatum corruptibile in demen!a 6.l
25 ad aliquid operandum sinc angelico ministerio mo- in ;~~~~t~ir:~~:r;~~~.ccssaret, ordine llaturae mun-
\'e7~~ :~~P~:n~:el~:~:ficia exterioranaturaliter de dus totus quantum ad omnia cfemcnta corruptibifia
potentia in actum dedl1cta habcamus per angcJos in elcnlcnlactin instanti destruerctursivcresolvcrctur.
moventcs corpor.'t caekstia. 23. An si non esset lux stellarum, ordine naturae in iO
:lO Il. An propter dicta beneficia, quae habcmus per instanti omnes homines corruptibiles morcrentur.
24. An si non esset 1ux stellarum, ordine natura:
angc1os, eos revcrcri debeamus. ..' omnia animalia irrationalia corruptibifia in ìnstantl
12. An angeli Illovcnles corp~ra ca~lestla medianti- morcrcntur.
bus moti bus corporum caelcstlUm S1l1t factorcs om- 25. An post dicm iudieii omnia corpora bonoru~ 15
nium corporum humanorum naturalitcr jn esse p~- sint incorruptibìlia per naturam sive Ilatur~lit~r, qUia
3~ ductorum, sceundum quod facere attribuitur causlS cessabit motus caeli, qui est causa corruptlon1S: .
natl1ralibus, idest sint dc potentia in aettl~l educ~orc:. 26. An past dicm ìudieii corpora ma!orum s.lIlt 10-
13. An angeli moventcs corpora cacJcstl.a medl~nhM corruptibilìa per naturam sive natural~ter: qUia cesM
bus motibus corporum sint factores om~lUm alllm?M sabìt Illotus cadi, qui est causa ~orrllptlO.JllS. . 00

liu~ jrratio~aliull1, quac ~1~\'Cn~ur~~ V~:~'~~:::~~ 27. Andarnnati in infernoìnsUlscorporlbussc.ntlcnt

·10 mari quarn. 111 terra, natur.\htc.r III e.p . poenas IgJllS pel apprehcnslO nem et rcccptlonem
secundum quod facere attribUitur causis naturahbus, speclel ciusdem Igms per lUodum altllctwl ve! Jaesl\/
idest sint dc potentia in actum eductores: medianti M 28. An sententla, qua Christus dlcct l~l lUdiC10
14. An angeli mo\'cntcs corp~r~c~~~:s~:ctorcs om- 'Vemte bcncdlch etc.', slt corporahs "cl spmtuahs 85
bus motibus eorporum caclestw . L ùrouCi\ntur C 2'1-26 An. c;ld~tia
'·3 Problemata - cpiscopum rnlis. i; nU
1T
C· infi.rl~ Pk;~:.j;.;:~~/d~ ~,,::rt L '93~d~~~:~~ i rw;,u~on~./' \..}~ ~~~'~J~'~
>K 27 o>,criora L ex (+ 1~.) K 1 r""ercn/i "(; ~à6 productOref K 52 infiail.1w' ero!>s 'K 6a u,ullurn) h" l ornnin) K
L il'l';llionabilium K L(I'~T';Ù;'niJ'tlpos{PnJ6ImttJ2:l IL
42 edjelores 64.65 0".l']; corpl,sL ~;d~~~ t. propl~r IL 8,j, dicel L dicil K
f
~Ò ~~; XI 6t:I~~:::,:t~~~i~:;C:\'e;:n~ur KL n irr;llionaJì;l) K 80 qUI quc '

85 Matth.2S,34.
 PROBLEMATA DETERMINA'fA
46
29. An Cbrìstus non vcnerit nisj tollcrc peccatum
originale prindpaUtcr sive principalius iuter omnia
peccata quae toUere venit.
30. An nomina sanctorum digito deì scripta sint in
5 cadis matcriaJjbus <Id honorem sanctorum.
31. An nomina impiorum in inferno cxistcntium
digito dci scripta sint in terra ad vitupcrium impiorum.
32. An infcrnus sit in centro vcl circa ccotrum terrae.
33. An Iieeat disputari, ao anima Christi sit ex
lO traduce, determinando, quod est vcrum.
54-. An iUud verburn PHJLQSOPffi DE ANIMALt13US
UBRO XVI: 'Corpus spcrmatis, CUlO qua cxit spiritus,
qui est virtus principii animac, est scparatum a cor-
pore et est res divina, et talis dicituf iotcllcctu5', sic
l~ possit 'lcl dcbeat exponi, idest: iUe spiritus sive virtus
formativa dicitur intellectus per similitudinem, quia
skut intellectus operatur sine organo, Ì1a et ìIIa virtus.
35. An aliquid de substantia cac1i imrct ad compo-
sitionem corporis naturalìter compositi ex quattuor
21l e1cmentis per elTectum suae virtutis.
36. An aliquid de substantia cadi intret ad compo-
sitionem corporis naturalìter compositi ex quattuor
c1ementis, ct maximc vivi et animati per efl'ectum
SUOle virtutis.
2~ 37. An corpora sanctorum glorificata luccbunt plus
quam sol, et an tunc luna luccat tamquam sol, et sol
in scptuplum, quam modo lueeat, et corpora sane-
torum septics magis sole.
S8. An angeli, quos vidit Magdalena circa sepul-
3Il Croffi domini post eius rcsurrectioncm, lacrimabili
voce consolati sint eam.
39. An homo posset videre oeulo mentis omnia quae
aguntur in corde hominis, hahentia imprcssionem
extcrius in corpore, si haberet visuro ita acutum, sicut
3~ habct diabolus.
40. An, licet ascendendo immediate Mars sit supra
solem quantum ad situm, tamen descendendo imme-
diate sitsupra lunam quantum ad dominium in prima
110m Martis.
40 -H. An in inferno erit Oetus corporalis quantum ad
lacrimarum rcsolutioncm.
12. An in inferno erit vermis corporalis.
43. An possit seiri distal1tia a superficie terrae usque
ad ccntrum eius,
Quaestio prima
De quacstionibus, quas mihi Patcrnitas Vestra
destinavit, secltlldum scientiae et ingenii mei tenuita-
tem respondere intendens dico, quod primam, quae dc
deo est, ordine singolari et per se determinare oponet.
Est autero haee quaestio, an delts mOveat aliquod cor- so
pus immediate. Hane autem sccundum philosophiam
vultis vobis determinari, quia secunduill fidem catho-
licam dubitari non licet, quin deus filius corpus, quod
assumpsit, et immediate et corporaliter et disdnctc
impleat et moveat l cum scriptum sit COL. Il (9): 'Quo- 55
niam in ipso Christo abundat' - AI.-tA LITTERA 'habi-
tat' - 'omnis plenìtudo divinitatis eorporaliter'. COI1~
stat autcm, quod habitat in ipso Sicllt movens et il1-
fiucns sibi moturo bonitatis, gratiac et virtutil) et
oronem motum quo iIlud corpus rninistrat deitati in 60
gratiac moti bus et opcribus.
Si obicitur illud AUGUSTINI, quod filius deus pcr in_
tellectum assumpsit animam et per animam corpus:
ab antiquo responsum, ct responsio ab ornnibus sapi~
enti bus est acceptata ct approbata, quod intcUcctus 6S
ad deitatem et anima ad intellectum non sunt nisì
media per maiorem similitudinem congruentia ct non
talia, quae sint distantiam interpositionis esscntiatem
facientia inter corpus et dcitatcm. Aliter enim in tri~
duo. quo Christus in sepulchro iacuit, dcitas corpori 70
non fuisset unita, et sic falsum csset evangelium
IOllAN'NIS x (18): 'Potestatem habeo ponendi animam
meam et potestatem habeo iterum sumendi eam'.
Hane enim potcstatem caro habuit, ut IBIDEM in
GLOSSA dieit AUGUSTINlJS, virtute in se latentis divini- 75
tatis. Et propter hanc inhabitatiooem dixit DAVIO:
'Non dabis sanctum tuum videre eorruptionern', ct
PETRUS Acr. Il (24): 'Quem deus suscitavit solutis
doloribus inferni, iuxta quod impossibile erat teneri
illuro', hoc est Christum, 'ab ìtlo' inferno, scilicet qui a 00
infcrnus deitatem tenere non poterat in anima et mors
dcitatem tenere non poterat in corpore, et sie non
poterat vidcre per experimcntum et dominium inferni
vel mortis corruptionem. Dc hoc ergo dubitare non
licct. M
Si autem quaestio iIIa talis, ao deus seeuodurn
ordinem naturae moveat aliquod corpus immediate
 PR,OBLEMATA DETERMINATA
ita, quod, sicut prohat ARISTOTELF.S in PRINCIPIO VII
P11~SlCORL';~, motar ct motum immediatam habeant
un~onem, dico ~d. hoc: quo.d ilIa quaestio vatde genc~
rahs est ct duphclter mtclhgi potest. Si cnim intclli~
5 gatuf dc t~li molore, ex qua et suo mobili fit llnum pcr
naturam Sicut ex corpore et anima vcl motore caeli ct
cacIo, ut dicil ARISTO.TEU:.'i, constat, guod 'cum pri-
mum regat rcs omncs Ila, guod non commiscetur cum
cis', ut dicit ARISTOTELES in LlBRO DE CAUSIS, guod
lO clcus hoc modo nul1um corpus movel immediate; deus
enim hoc modo nulli penitus incst mobili. Si cnim 1lOC
darctur, scquerctur, quod deus aliquo modo csset
actus corporis ct proportionatam virtlltem habcret ad
movcndum illud; quod valde est absurdum, quia
15 tunc non posset movere aliud nec posset movere maius,
et SCquCfctuf, 'Il/od motus eius esset in tempore ex
parte suae virtulis moventis, sieut est mOlus omnium
motorum naturalium, gui corpus moventi sequeretur
etiam, quod deus non esset causa prima, quia nihil
~o per naturam unibile alii potCSl esse primum; ct quod
plus est, hoc non potest intclligi. Dc hoc rationibus
dcmonstrativis disserturn est a nobis in ~OSTRa LIBRO
DE CAUSIS.
Si autcm de molli obocdicotiae intclligatur quac~
~5 stio illa, tune longe ante nos est detenni nata, quoniam
dicit ARISTOT:tLF.S, quod causa prima movet eaclum
prìmum, ad euius matum omnes caelestium corporum
rnotus rcfenmtur, sieut omnes membrorum motus
referunturad motum cordis. Etin Il DE GAEta ET MUNDO,
30 ubi ARJSTOTELFA~ traetat dc primo motore et primo
motu, secundum guod ut Causa comparatur ad alias,
quacrit Aristoteles: Cum primi motoris in immediato
mobili sit matus unti.'> et simplcx et scellndum naturae
ordinem ila videatur esse debere, quod id quod plus
$S accedit ad U1ltlm, quod dcbcat ha.bcrcmotus pauciores
ct quod plus reeedit ab ipso, dcbeat habcre plurcs:
quare non est in caelcstibus corporibus? Sphaera enim
lltcllarum fixarum, quae plus omnibus accedit, tres
invcnitur habere motus super circulos parallcJos divcr-
47
sos ct sl~pef polos divcrsos. Babet cnim matum rcgu-.j{]
Iarem dlurnllm super parallclos aequinactialisetsuper
polos aeqllinoctialis, et hunc molum Euooxus sicut
lpse AR1STOTI:.LES dici t in Xl PRIlJAE PliILOS;PIUAE
suac, voeavit 'motum aplancs', hoc est sine errorc.
Habct autcrt.t etiam motum stcJlarum lìxarum, qui in "5
cen~un:' anms est. gradus unius, qui est super polos
zod~ae~ et Supcr crrculos parallelos sivc aequidistantes
ZO~lael. Habet etiam motum capitis Arietis et Libr...e,
qUi .a~pcllatur motus oetavi, ct est octo graduum in
mendJcm et octo graduum in aquilonem; et cum sit 50
oetavum cadum suprcmum et proximum primo
motori, ubi per obocdientiam rcfertur ad dcutn ma-
ventem omnia, nulla esset quacstio Aristotc1is. Si
enim omncs im tres motus essent a motore coniuncta
per Ilaturam, eum diversi sint specie eireulationis, ~
sequeretur, quod motus diversi specie cssent ab uno
motore speeiei ciusdem, quod penitus est impossibilc.
Si autcm diccretur, quoddeus, qui est primus motor,
nullo modo nec per voluntatem imperi i nee pcr
ordinem naturac moveret, falsum in sua quaestione 60
supponeret Aristoteles, qui supponit, quod omnes
inferiores motus rcferuntur ad primum motorcm ut ad
eausam motus. l'roptcr quad philosophus, qui voca-
tur ALPETR.,\G1US, suam supcr hoc fund'l\'it astrolo~
giam supponcns, quod omllia superiora moventur uno ES
solo motore primo, euius t<lmen virtus in immediato
mobili fortior est et debilior in co quod mediate refer-
tur ad ipsum, ita etiam quod ignem circumlert, sed
ibi amittit motus uniformitatem> et aérem cireumlcrt
et amittit perfectam circulationem, quia pars acrìs lO
una movetuf super aliam, et movet mare et non attin~
git nisi quartam circuii; et ideo ad quadraturam lunae
movetur in cffluxu et refluxl1; ct in terra non apparet
per motum JocaJem, scd per virtutem gencrationis et
nutrimenti. Et hoc modo per oboedientiam deus 7S
omuia movet corpora. Nec sibi in hoc motu medium,
quo movcat, poni potest, quia hoc, eum creaturo sit,
inlìnitum motum secundum Ilaturam movcre non
 PROBLEMATA DETERMINATA
48
possit, ut probat AtUSTOTELES et in vm P1-lYSICORUM et
in l DE CA,ELO ET MONDO. Movct autem sic omnia quae
sunt, immobili.s ipse et impartibiJjs, non habens magni-
tudincm penitus; et causa est motus sieut dans formam
~ motus sicut generans. Scd in hoc est dissimile, quod
non dat formarn motus per generationem, sed per
infiuentiam suae causalitatis primac. Et regulariter
vcrum est in philosophia, quod omne quod dat far-
mam aliquam, dat co ipso omuia quac sequuntur ad
lO fOl·mam iIlam, quae suot motus ct 10cusj et hoc de
necessitate probatum est in VlII PHYStCORUM. Boc
igitur motu movet deus Offine quod est, et corpus et
alin, immediate, a1iis autcIl1 IU.oclis non movet. Proptcr
quod rdert AUGUSTINUS in libro DE CIVITATE DEI, quod
15 primus philosophus HERMES TRISMEGlSTUS, quem
secutus est ApULElUS, dixit, quod deus (est) anima
motu et ratione mundum gubcmans; et corrigit erro-
rem, quod animam vocavit, quia anima est intrinse-
cuffi principium vitae in corpore, quod dea non coo-
20 venit. Quod autcm motu et ratione mundum guber-
nat, dicit esse bene dictum.
Haee igitur, quantum ad praesentem intentianem
sufficit, sìt determinatio quacstionis primae.
Quaestio 'ccuuda
~ Deccm et acta vero quaestioncsJ quae sequuntur.
ornnes sunt cle angelis. Ad quarum dcterminationcm
praenotarc oportet, qualiter et qui philosophi dicant
angclos esse, quìa in his plus disputatur ad positionem
qlJ.andam quam ad remo Scienclum autcffi, quod non
lO invcniuntur antiqui Peripatctici aliquid de angelìs tra-
didìsse, sed novi quidam, et tantum quidam Arabes et
1 et l >K a "mne quod L e10Se K 10 ìslam K 19 in eorpore L incorporee K 29 auteltt K ergo L
~.6p~:I~O~h~S;' ~~o~:;e:~~~l~?:.tm.JK I loquimur L loquuntur K
quidaro Iudaci, Arabes sicut AVICENNA et ALGAZEL,
Iudaci autcm sicut lSAAC et MOYSES AEGYrTIUS, quero
Rabbi Moysen, hoc est Magistrum Moyscn, vocant.
Concol'ditcr autcnt isti dicunt, quod intelligentiac 3.1
sunt substamiae, quas vulgus angelos vocat, ut dicunt.
Oicllnt autcm isti concorditer, quod intelligentia est
ubique ct scmper, ct ideo {Ice supra ncC iofra est et
OU11u01 pcnitus habel maturo secundum locum ncc
mittitur nec vcnit ncc rcx:cdit, quac amuia dc angelis, il)
prout nos de angclis loquimur, scriptura sacra non
aclrnittit. Quia si dicitur, quod angelus aliquando
missus ad Abraham venit, dicit RABBI MOYSES, quod
fuit propheta vel bonus homo, quia intclligcntia ncc
venit nCc recedit. Et si aliquando hoc non est, dicunt, 4S
quod est virtus quaedam cacli movens homincs in-
stinctu naturae ad aliquid; et ideo dicit, quod cum
Iudas Thamar nurum suam ad coitum jm!jtavit, quod
tetigit eam angelus concupisccntiae. Et PmLO dicit in
libro VE FACTIS PATRIARCHARUM, quod cum David SI)
Goliath prosterneret, misit ad eum deus angelum
nomine Cerviel, et hoc est, quod virtute cum confor-
tavit. Ex hoc ergo patet, quod de angelis non loquun-
tur, quemadmodum scriptura loquitur.
Sed Q.uroA.'d: aIiam detendunt positioncm dicentes $S
virtutem intelligentiac alicuius orbis sive cadi in-
fiuxam inferioribus vocari angdum. lnteUigentia
enim secundum philosophos oTnnes qui PERlPATETIct
vocantur, uno modo et immobilis est, et panunt caro
intellectum universalìter agcntem ca quae (suot) sui GO
orbis. Et quia orbes decern sunt, scilicet verbi gratia:
orbis, qui primus est secunclum moturo aplanes, unus;
orbis, q~i primus est secundum moturo planes, secun~
dus, qUt est caelum stellarum; orbis, qui primus seqlli~
31 et "da t> (h ) J{
42 Ql.lia L quod K 49 eamangdu~ K (;U'~~~ge~s L IOphilo
 PRQSf.P.MATA DETERMINATA
49

tur motum planes, tertius, ct est orbis Saturni; et

(ponuut) eum qui uno modo coniungitur matui
planes, quartus, qui est orbis lovis, et propter ho<:
luppiter Saturni filius esse dicitur; et eUm qui per duo
5 media colliungitur, qui est orbisl\Ja.rtis, propecr quod
maxìmi epicyc1i dicilur esse Mars; et cum qui per tria
media coniungitur motui planes, et est orbis solis; et
eum qui per quattuor media refertur ad motum
planes, ct est orbis Veneris, proplcr unùdum naturale
lO ct complcxionale movcndum datur Veneri; et cum
qui per quinque coniungitur, et est orbis Mercurii,
propter quad invalutum v.ildc et lllu/tis commisti.
bilem hahet motum; et eum qui per sex eoniungitur,
et est orbis lunae, propter guoel terrestris dicitur esse
l~ luna ct rnovens umidllm elcmcntale, qllod est aguai
ct his coniungont sphaeram activorum et passivorum,
et est orbis qualtuor essentiarum simplicium, guae
c1icuneur csscelcmenta. Secundum has deeem sphaeras
decem ponunt esse ordines intelligcntiarum, quae
2<l sunt intellectus agentcs omnes formas quae moti bus
decem orbium cxpticantur. Oportet cnim, quod in-
strumClltaliter movcns haLeat formaliter movens
ipsum, ad cuius formam rnovet instrumentum, co
quod instrumel1tum nee a se movetur ncc ad lìnem
2~ dirigitur nisi per movens ipsum, sicut manifcstum est
in omni arte. Nec de hoc est aliquod dubium apud
aliquem philosophorum.
Adhuc autcm probatum est et dcmonstratum, guod
nullum corpus movctur a seipso, et hoc quidem pro-
30 batARlsTOTELESin VIIIPIlYSICORUM. Eorum autem quae
moventur localiter, ut probuvit IBIDEM, quaedam mo-
vcntur a generante vcl rcmovente prohibens motum,
quaedam autem moventur ab anima, ut animafia.
Adhuc autem probatum est, guod motus a natura
35 corporis non est ab eodem movente ni~i ad hoc .ct non
ab codem in aliud, sicut patet in omm gCllerattO?e et
eorruptione et augmento et diminutiolleetalteratlOne.
MOtLlS autem localis llumquam est a natura, secun-
dum quod natura est 'principium motus et quietis, in
40 quo est per se et non secundum accidcns', ut d~c~t
ARJSTOTEU:S in u l'ltYl;ICORUI>l; proptcr quod, ut dnn-
mus, oportet motum localem esse aut a generante aut
impedicns rcmovente aut ab anima.
Adhuc autem probatum est, quod in motu locali
motor proximus, inter quem et mobile maturo nihil H
est, non potest esse intelligentia, CO guod motor imm~­
diatus corporis :ictus est corporis, qui non potest
movere secundum naturam, nisi sit actus corporis,
guod movet. IUud autem quod secundum sui sub-
stantiam et esse et rationem idem est, non potcst esse :h
actus alicuius corporis, sed est separata intclligcntia
nulli nihil habens communc, ut optime dixit Anaxago--
ras, quod dictum eius magnalaude cxtollitARlsToTELEs
in II! DE A:\'IMA, propter guod etiam hoc eius dictum
ab omnibus philosophis tam Stoìcis quam Epicureis S5
et ipsis Peripateticis quasi saerum susceptum est.
Istis sic pracscitis non est difficile determinare ea
guae in deccm et octo quaestionibus quaeruntur,
Quod enim guaeritur, an omnia quae moventur natu-
raliter l movcantur ministcrio angclorum movente <:.o
corpora eaelestia, non est dubium, quod corpora cae-
lesti a non movcnt angc1i, Angeli enim habcnt aliam
distinctionem ad actus virtutìs assistricis et ministra·
tivae, sicut tradunt D10=--'Ysrus et GREGORIUS. Si (quis)
autcm dicat, guod angeli intelligentiae sunt, dicen· G5
dUffi, quod intelligentia secundum suum nomen et
rationem nOll dicit nisi intel1igentiam seipsa et suo
lumine agcntem et nihil per modum passionis recipi.
entem, Dico autem per
modum passionis, ut recipiat
(ormam intclligibilcm ab agente aliguo sicut possi- 'lO
bilis intellcctus. Hoc enim iam probavit ARISTOT.El.1!.S
in XI PRIMAE PJlIl.OSQPHtAE, quod talis intelligentia
per Offinem intclligentiarum ordinem nihil hoc modo
recipit; et si rcciperct, haberct alium agentcm sui
ordinis intellectum, qui de potentia cduceret eum ad 15
actuffi; quod frivolum est et impossibile, cum inte~li.
gentiae omncs in suis ordini bus omnes sint primac, Ita
quod quaclibet carum in suo ordine agendo prim.a ~t
et universalis qua est omnia facere quae sunt Jlltus
ordinis. In q~olibct .:lntem ordine impossibile est ali· ao
quid esse prius primo. Angeli igitur secundum hune
modum non sllnt intelligentiae, scd, sicut didt DIO:"'Y·

3 quarlUS Klrrlium L G ma"in;<: K 9 X~nefi; \~4i~~huc11~lc~: ~_K 5~ :':~t\(~~.~iC:I~fci~~~;~ >{s :~a~a~~~

~~·~~. . b;~~>dLm -G~"'~~~ ~d~~:,:l:/in}.; /jlo D~;9n> KL 70 intelligibilem L
inlc11igibitiJ K 70.71 pa~lbsl", F.. 7:> qUI li qu

81 (:SI L CUlll K . ' cl B 'clg~ Ol<<lni 1897 voI, I p.25G): 'Satumus palee p13nct3rum'.
;-:.~~cs:~r~;;~~;~p~~~ijm~~~~]~i;;:l"t:~~~?-::~::;~:~ ~~~::~~;~O:!,~;~§,~~1~::i~~,~~~~i~::p~~bf.;,&~~!3~:
~~~~~d~a~:~r~~~~~~~~~;~(~:P:uf:~T~~~~~r.:C~~~f~~~J.~li~1l~;~)b ~q.:~J2::b{~~:ìp:~:~1:~~~t~;r.~~i~::f:~~;~~
~A::~,:lfl~~g)~n~~~~:'~'~~:~;;~~~~~~~~f;;~~:.tJ~'~i~~r;~f:~~~[~i~:~~f!J.~;g~~t~\~t~~
~~s~~l.).a,~i~,~·th\~~~.~ 1. ~.6 (f,!' ~~r;8J#J9i.~~)6 ~~f-9aì~·.31 ~54 ~~'~~Q~;' ~~ ili E;.(~~25CJs~.~~,{l1"%~;~iil;;;l/~~;';/;;~~':
1f 2
~i~;~~~~2t~i~:~-11°~i2D~01ni~~)\.9 fio74- b15-Z9). . .:. aZ.p.50 \'.1 Dion., De cae, ler. C, , '

.. Al~<11 Mqui 01""& XVII. l

 PROBLI~MATA DETERMINATA
50
SlUS sunt 'cac1estes animi et divini intelIcctus theo~
ph:niis et thcoriis a dca in ipsos dcsccndcntibus iIIu~
minati et purgati ct perfeeti pcr conversioncrn ad fon~
ccm iHuminationis primacJ qui rccìpicndo per modum
~ passionis pcrficiuntur'. Non purgatura dissimilitudinis
habitu aliquìd, nisi quod l'cdpit per modum pas.sionis.
Hoc autem contra naturatn est intclligentiac, quac
scculldum scipsam tala activa est, sicut dicunt J?HILO-
SOPHl. Sed ìntcllìgentia inferior infiucnliam luminis
lO ad sui constitutioncm in esse ct virtute activa Tccipit a
superiori, sicut unum lumen fluit super aliud per quod
eonstituitur in esse luminis ct in virtute illuminativa.
Et iJlc non est modus passionis, scd modus, quo forma
super formam flucns perficit ipsam in virtute formali.
15 Propter quod probatum est in philosophia LmRr DE
CAUSIS, quod superius numquam applicatur inferiori,
scd scmpcr inferius superiori, quia supcrius non for~
malur ab inferiori~ sed potius c converso infcrius a
superiori; sed superius determinatur non ab inferiori,
20 sed in in1eriori. Et ideo etiam in astris, ut àicunt
PTOLEMAEUS et GEDER et ALBAT:E.GNI et ALBUMASAR. et
OMNES AUCroRES, Saturnus nulli applicatur plancta·
rum, sed omnes upplicantur sibi.
His igitur sic notatis patet, quod inteUigentia non
25 movet nisi ìmmobilis hoc modo quo desideratum mo·
vet desìderium. Cum enim intelligentia suo luminc
agat omncs suae sphaerae et ordinis formas et (orrone
iUac sint lumen eius ct hoc lumen desiderans ad esse
deducere, motor sui orbis proximus movet orbem et
30 movendo ad esse ducit formam. Haec autem omnia
probata sunt in philosophia, et diligenter a ~OBlS in
UBRO DE CAUSIS sunt explanatae probationcs philo.
sophomm. Patct igitur, quod intelligcnlia nec angelus
est, et si essei, non adhuc esset motor proxìmus alicuius
35 sphaerae caelestis. Et si sic est, quod certissime pro·
batum est, tune angeli per ministerium non movent
corpora caelestia, et sie uiterius scquitur, quod nee alia
inieriora corpora moventur ab ipsis.
Si quìs autem dieat, quod deo imperante movcnt
<W sphaeras caclestes, ille motus crit motus oboedientiae
et non naturalis. Et de hoc nihil seeundum phìlo-
sophiam determinari potest, quia principia philo-
sophiae, qU<le sunt dìgnitates per Sé nolac, non suf-
fieiunt ad hoc. Et ideo sie dicens, qui a non est tencns
principia philosophiac, nihil debet loqui cum philo· ~5
sopho; dicit cnim ARISTOTELES, quod non est sermo
geometrac cum non~geometra.
Quaestio tertia
Sie patct determinatio tertiae quacstionis, quia
angeli seeundum philosophiam non sunt motores!>Q
caelcstium corporum, ut IAM dc necessitate monstra·
tum est.
Quaestio quarta
Ex bis etiaro patet determinatio quacstionis quar-
tae. Apud nu1l0s cnim inraUibiliter probatum est.ss
angelos esse motores corporum caclcstium. Sed Q.Ul-
DAY ARABES et Q.UlDAM IUDAEI (dieunt>, quod apud
vulgus angeli <sunt) jntclligclltiac. ncc illi probave-
runt hoc esse verum nee dictum vulgi approbaverunt.
Quin immo sicut divina scriptura loquiturdc angdrs Ql
et philosophia dc intelligcntiis, intelligentiae non sunt
angeli. Philosophia cnim cogitur ponere intelligentias,
co quod in quolibet ordine cxplicamc formas necesse
est ponere primum, quod seipso ct suo substantiali
lumine sit causa (ormarum. Et hoc non potest esse nisi 65
intelligentia agens omnes formas illas, sicut in arte
primum est inteUigentia agens omncs formas, quas
ars cxplicat motu instrumentorum, ut in fabriii intc1·
lectus agensfabrilium formarum primus factor et mini·
strator est omnium fonnarum, quae motu mallci el7ll
incudis et forcipis ct limae et molari lapsante figuran-
turo Et hoc apud philasophos jnlallibiliter est pro·
batum, et hic posuimus brevitcr rationcm, qua hoc
philosophi probaverunt.
Quaestio quinta
Idem quod DlCTUM est, determinat quaestionem
quintam. Supposito enim dcum non esse immcdiatum
motorem naturalem, sicut et vcrum est, sicut SUPERlUS
 PROBLEMATA DETERMINATA
probavimus, non est infallibiliter probatum angc10s
e~e mot~res co~orum caelestium apud aliquos qui
SClant phI1~sophlam et qui llesciunt, CUffi hoc probare
no~ potuetlllt, ~t sic apucI nullos hoc probalum. Sed
~ po~us contra~l~to~itlm huius est probatum apud
~h,loS.(}phos, n~s\ ahquis loquatur de motu oboedien.
tl~c, quo oml1l.a deo oboediunt, qui si angelo com~
mltt,eretur, et vl~tute divini praecepti, in hoc et in aliis
l'OSSI t fa~erc fie;l, quae dcus vcUcì. Sed effugit sermo.
lO neffi phllosop11lcum et pertinet determinare ad spiri-
tum prophetarum, qui innititur non rationi scd reve-
lationi. ' cnim naturae labcr potest movere manum ad malleum
Quaestio sexta
Per hoc ctiam patet ad sextam responsio. Inferiora
15 enim in esse deducta motibus activorum ct passivorum
in esse deducta sunt, quorum motus causa prima in
genere est cacli motus sive caclorum, Et cum angeli
non sint motores caclcstium, constat, quod per angelos
naturali ordine non rcguntur nisi particularitcr,
20 quando a deo committitur angclis rcgerc et facere ali-
quid in inferiori bus, quae via per iIIuminationcm
theophaniarum et thcoriarum cst, ut DIXIMUS, et ex-
eedit philosophiam.
Quaestio septima
25 Idcm solvit ad quaestionem septimam, quod in-
feriora, quae naturalitcr in esse dedueuntur, non flunt
pcr angclos mediante motu superiorum. Quinimmo
etiam qui ponunt intelligentias primos esse motores
orbium, DICU!\T, quod intellìgclltia mo\'cns cacIesùa
30 non irradiat super inferiora per sc, scd iIIa sola irradiat
per se supcr inferiora, quae decimi ordinis est intcl-
Iigcntia; aliae autem omnes intclligentiae irradiant
super inleriora per mediam ilIam. Dicunt ctiam, quod
sola iIla decimi ordinis intelligentìa immediate irradiat
3S super animas hominum, quod angelis non competit,
quia multi irradiant et superiores ct infel'iorcs. Philo-
sophia enim ponit in ordine naturae semper superius
csse causam inferioris ct causalitatcm primi ad ulti-
mum non devenire nisi per media, quihus appro:ci-
51
matur c,t eontrahitur et detcrminatur lumen primi, ut <IO
proportlOnetur ultimo, cum exprcsse probatum sit in
LIBRO DE ,CA~SJS uitimum non esse pcrecptibiIc bOlli-
tatum ,pnml, prout SUllt in primo, Ilisi per media
?ctermm~ntur, guod in ordine angclorum ncmo ni.sì
lllsanus dlcere audeat. ~~
Quaestio octava
Ex dictis etiam sokitur quaestio octava. Ordine
et c?ttidic movet, quando labricat, sine angelico mini.
steno movente corpora eaclestia. Quinimmo si unus ~
solus est eaelcstium, ut dieit ALPETRAGIUS, cuius virtus
<est) potentior in immediate si bi coniuneto quarn in
eo quod coniungitur per mcdiurn, tune ctiam si nullus
dicatur esse angclus nec in cacio nee in terra, adhue
naturaliter movebit et manum et malleum et omnia ~
labrilia instrumcnta. Et lorte hace opinio est vera,
quia innuit ARISTOTELES in Il CAELI ET MU1\'DI et in
III DE AXIMA in capitulo de movente, guod unus est
O1otuS universalis in caclis sicut in hamine et quod
motores particulares in orbibus ad il1um se habent, w
sicut in hominc virtutes arfnae meOlbris, ut cordi et
hepati et cerebro, se habent ad incellectum et animam
rationalem hominis. Et hoc 'conccntum cacIi' vocat
dominus [Oa XXXVIII (3i). Et ut melius hoc intelliga.
tur, sciendum, quod secundum ALPETRAGIUJof nullus 65
motus est stcllarum ab occidente in orientem, Et dicit
AJpctragius, quod hoc natura abhorret; quod eniro
eiusdem naturae corporis sint duo motus naturalcs
specie diffcrcntcs, est impossibile. Specie autem cireu-
lationis differunt motus, qui sunt super diversos polos 10
et stlper divcrsos paraIIcIos circulos et diversa haben-
tes dc"tra et diversa sinistra. Propter quod dicit, quod
motus steIIarum secundum ordinem signorum, qui
ordo <est) ab occidente in oriens, nOlI est motus, sed
retardatio ex hoc quod mcdiatum cadum non pcr- 1~
cipit virtutem motoris primi in vitture, qtlam pcrcipit
ipsum primum. Quando ergo eadurn, quod vocatur
'aplancs' a philosophis, pcrficitur in circulum uno dic,
orbis signorum in stclIis fixis dimilluitur a circuii per-
feetione, co guod, sicut dicit ARlSTOTELES in VI PUYSI- \\O
 PROl3LEMATA OETERMrNATA
52
CORl,lM, 'tacdum dividit magnitudinem'. Et ideo tanto
minus pcrficit circulum omni dic, quod singulis diebus
computata rctarclatio in ccnt\lm annis est unus gradus
et in tribus milibus annorum efficitur unuro signum ct
5 in novem milibus efficitUf quarta circuIi et in XVIII
milibus semicirculus et in XXXVI miIibus annorum
pcrficituf retarclatio ad uoius circuli perfcctioncm. In
Salurno autcm plus deficit virtus primi mataTis, etideo
in ipso retardatio est ad maiorem circuli portionem,
la et est in triginta annis lota simu! colleeta retardatio
circulus complctus. In circulo autem Iovis iterum plus
deficit vinus movcntis ct fit retardatio maioT) ila quod
collectis sironI diurnis retarclationibus in duodecim
anrus pemcitur circulus. Similiter minus pcrcipitur
15 virtus moventis in Marte, ct ideo citius complctur
circulus rctardationum et fit in trihus annis; motus
eni01 Martis in tribus annis est circu1us. In sole iteru01
propteT defectum vit'tutis moventis maiOl'is spatii fit
retal'datio et est in dic quinquaginta duo minuta, in
20 mense autem signum et in anno circulus. Et guia
iterum virtus moventis minor est in Venere, fit retar-
datio maioT, et in minus guam anno pel'ficituT cireu-
lus. Et similiter est in Mercurio maiol' defectus virtutis
motivae, et perficitur circulus circa novern menses. In
251una autem maxime deficit et dimittit a completionc
circuli in motu diurno tredccim gradus, quos non
complet de circulo, ita quod in mense completur
circulus retarclationum secundum ordinem signorum
ab occidente in orientcm; et in sphaera aetivorum et
30 passivorum movct quidem ad circulum, scd num-
guam perfecte compIet ipsum. Exaltationes et deprcs-
sioncs et status et directiones et l'etardationcs secun-
dum hane positionem oriuntur ex distantia polorum
istorum Ol'bium. Ex. quibus satis patet, quod dictum
35 est de octavae quaestionis determinatione.
Quaestio nona
, Nona aute,m rere cadem est Cuffi oetava et ideo per
Idem dctermmatur. Potest enim faber movere manum
sine angelico ministcrio secundum naturam ad quic-
quid vult operandum, (.'0 quod angclicum mil1istcrhlm ~o
non est in motibus eaclorum secLlndum naturam, et
nullus hoc penitlfs probavit philosophorum. Quod si
ctiam darctur, quod per ministerium angc10rum cor-
pora caelestia moverentur, non scqueretur, quin sinc
ministerio corum movere possit manum. Postquam ~s
enim virtus caelcstis ad esse ct virtutcm et opcratio-
nem percepta est a fabro, non sequitur, quod statim
destruatur in fabro nihil operante angelo vcl cadesti
corporeo Propter quod dicit PTOLEMAEUS in ctNTILOGlO
et in libro, qui ALARBA sive Q.UADR1PARTITUM vacatur, 50
quod si corpora inferiora ad eontrarium caclestis 010-
tus disposita sunt, impeditur in cis caclestis crrcctus.
Movens cnim circulus ad mclancholiac motum in
quartana, ut dicit HALY in CO~{Me~-ro IBIDEM, si mcdi-
cus ad sanguincm disponit corpus, caclestis circulus ~s
quartanam inducere non potest. Cuius rationem dieit
PTOLEMAEUS in ALARBA esse, quia effectus caclestis
circuii ad infcnora non devenit nisi per aliud et per
aceidens; per aliud, quia per qualitatcs clc01entales,
per accidens autcm, quia per proximas inferiorum GO
corporum dispositioncs, Pl'opter quod etiam dicit
ARISTOTELES in Il DE GENERATIONE ET CORRUPTlONE,
quod periodi generationis et corruptionis, quamvis
seeundum motum solis in declivi circulo aequales sinl,
non tamen semper sunt acquates in gencl'atis et co1'- 6~
ruptis propter materìae inaequalitatcm, quia materia
non aequaliter est disposita. Et dat exemplum dc hoc
ARISTOTELES in Il DE SO~tNO ET VIGILIA, quod sicut con-
silia sapicntum sunt deliberata sccundum sapicntiae
rationem1 tamen rrequcnter mutantur sapicntibus, co iO
quod C01lSilia illoruro secundum Iaea et tempora ct
negotia aliquando magis sunt opportuna.
Quaestio decima
Iam ~atis patet decimac quacstionis dctcrminatio;
non entm omnia beneficia exteriora natu1'aliter dc i~
potentia in aetum dedutta ab"angelis habcmus, ut
 PROBLEMAT,\ DETERMINATA
patet per ANTEDICTA. Quin immo si diceremus motorcs
essc an?~l~s, guoa tamen non est verum, angelus non
esset OlSI mstrumentalitcr rnovens ad ea, quia proba.
tum ~~t, ~uod elevare ct dcducere ad essc per se non
5 est U1S1 elUS quod est causa universi esse, et hoc non
est nisi causa prima. Et hoc probatum est ct in UDRO
DE CAUSIS et in epistola AJUSTOTELlS, quae est DE PRIN-
CIPIO UNIVERSI ESSE.
Quaestio undecima
II) Per hoc iterum solvitur undecima: Quia nullo modo
sunt actores ncc esse possunt, non debctur cis propter
hoc guod non habent, hOllor divinus. Et exhibcre cis
honorem divinllm est idolatria, sìcut antiqui idolatra.
ballt, honorem dìvinum diis attribucntcs propter vir-
15 tutcs naturales, quas dcprehcnderunt in eis, ut in
Cerere virtutem frugis, in Aesculapio virtutem ger·
minis in terra, in Vulcano virtutcm inferni et infer·
nalis ealoris, quem in{ernalcm vocabant, quia dc vir-
tute eentri procedit, in qua congregantur solo et in
20 puncto uno convcniunt omnes virtutcs orbium et dc
ipso proccdunt ad terrae supcrficicm, ct sic vencra-
bantur in virtute humidi aquei et Neptunum, et
Dianam sic colebant in aere, et sic de aliis. Et in idem
gcnus peccati ineidit propter similia similem venera·
25 tionem angclis impendens.
Quaestio duodecima
Ex eodem solvitllr duodecima qL1:lestio, guod an·
geli, quia non movent corpora caclestia, non sunt
faetores corporum humanorum nec aliorum natura·
:lO liter in esse productorum, seeundum quod lacere cau·
sis naturalibus est attributum; nce sunt dc potentia in
nctum productores, quia, steut dicit ..\ RISTOTELES in
XVI ANI)(AUU)l, 'guod non tangit, non agit', et actum
suum non sequitur alteratio. Angelus nutem, eum
:l!> corpori Ilulli unìatur, non tangit. Et si dicas, quod
53
tangit iubendo, quod fiat, cric agens cxtrinsecum et
erit actio violenta ct non naturalìs. Actio autem ~'io­
lenta causa naturalis esse non potcst, ut probat
ARISTOTELES in JI) CAELI ET MUNDI.
Quaestio decima tertia
Per liace cadem patet solurio quaestionis tertiae
decimae; angeli enim non movent corpora caclcstia
et ideo mediantibus caclestibus corporibus non sunt
factores omnium animalium irrationalium, guae mo-
velltur vcl vivunt tam in mari quam in terra, natura- +$
!iter in esse productorum, secundurn quod facerc aUri.
buitur causis naturalibus, ita quod sint de potentia in
actum producentcs, quia si etiam concedcretur, quod
angeli cssent intclligcntiae et motores sphaerarum hoc
modo quo DlCTUM est, quod intclligentia motor est, ut w
desideratum (movct) desidcrium, non sequeretur
adhuc, guod cssent causae, quia regularitcr verum est
in omni ordine causarum naturalium, quod eausa
secunda habet a prima, quod causa est, et abJata
causalitate secundae causae adhuc habec causalitatem l i
suam causa prima. Et ideo totum esse C3usarum debe-
tur eausae primae, sicut in demonstrationibus, quam·
vis quacdam probentur non per prima, scd per ea
quae ex primìs fidem acceperunt, tamen omncs sunt
ex primis et immcdiatis, quia ctiam proxìma, quae Co... 6(1
a1iis sunt, non probant nisi per prima, quae :lctu et
intcllectu et esse, natura et virtute sunt in ipsis, sieut
probat ARISTOTELES in t 1'0STERI0RUM, et ideo totum
debctur primis. Et hoc c-"pressc probatur in U8RO DE
CAUSlS, et ideo dicìt, quod prima causa est dives in se ~
et divcs in omnibus aliis causis.
Quaestio decima quarta
Idem autem solvit ad quaestionem quartam dcci·
maro. Secundum hune cmm modum, etiam sì detur,
quod angeli movcnt eorpora eaclestia, quod tamen 7l)
 PROBLEMATA DETERM.INATA

secundum philosophiam impossibile est, .non propter naturalium est, guae pcr!ectas habcnt specics. Propter
hoc sequitur, quod sint causa tel'l'acnasccntium natu- hoc mirar etiam, quare ad operationes angelicas
l'aliter in esse pl'oductorum, seeundum quod lacere releratur.
attribuitur causis naturalibus, ila quod sint de PC)-
5 tentia in actum productorcs. Hoc enim de suo non Quaestio decima sexta
faccrent, sed de hoc quod virtute primac causac esset
in ipsis, ut patet per PRAEDICTA. Et ideo ipsi erunt Sextum dccimum, quod quacritur, an angeli habc- w
sicut aptatorcs ad recipiendam causalitatem primi. ant virtutem infinitam inferius, aliquid habet philo w
Aliter enim sequeretur, quod esse non esset causatum sophiae plus quam alin. Hoc cnim ideo dictum est,
le prirnum jn omnibus, et scqueretur, quod nOil esset quia motores orbium sub primo motore dicuntur
proprius effcctus causae primae, cuius contrarium inferius esse virtutis ìnfinitae a PHILOSOPlUS. Sed hoc
cClìcacissime probatum est in UBRO DB CAUSI$. sjc intclligitur: Quia motores inferiores a primo motore !>~
sive a prima causa et suut et motores sunt, et CUffi
constituantur in esse finito et virtute finita a pdmo
Quaestio decima quinta
motore, non possunt esse infinita ad superius. Finitur
Ad quintum decimum fcre eadcm est solutio, scd in enim eorum vircus ad finitatem sui mobilis, quod est
15 hoc differt, quod mctalla facilius gencrantur quam cae1um finitum, quod si maius csset, motor ipsum 60
tcrraenascentia vcl animalia. Gcnerantur enim coagu- movere non posset, et si aliud esset, ab codem motore
latione frigidi et humidi, ut dicit ARISTOTELES in IV non movetetur, ut dicit AVERR,OES super Il CAELI ET
METEORORUM, et non multum faeit ad hoc motus MUNDI, sicut non eontingit 'tectonica tibicincs indui',
caelcstium, co quod coagulatorum gcneratio materia- ut in I DE ANIMA dicit ARiSTOTELES. Ad intcrius autcm
20 lis est et non perfecta generatio. Et ideo ista quaestio infiniti sunt per accideus, quia motus, quem movent, 65
non multum valet, quia non multum refertur ad ac- per accidens est .infinitus, scilicet quia talis mobiHs
tum alicuius intelligentiae ve1 alicuius spiritualis et circularis et incorruptibilis est motus, quia nihil habet
incorporeac substantiae; sed eo modo qua ad motum contrarium nec ex parte moventis nec ex parte mabilis
caelestium relertur, co modo candem cum praeeedcn- nec e.'t parte motus. Quod autem sic infinitum est,
~ tibus habet solutionem. CorporaJil:ms enim virtutibus non est simpliciter et actu infinitum, sed potcntia 70
talia fiunt, quia cssentinm specici, quae supra matc w salurn, sicut continuum divisibile est in infinitum. Et
riam multum elevata sit, non attingunt. Propter quod haec est vera determinatio sexti decimi. Et ideo dicit
etiam alchimicis istaoperationibus producuntur, quod AVERRoES, quod in infinitate motus motores non
fieri non posset, si hacc perfectam attingercnt intelli- comparantur ad invieem secundum primum et sceun-
:MI gcntiae spcciem. Fiunt enim eommixtionc non acqua- dum et sie deinccps, quia omnes in hoc conveniunt, 75
liter elementorum, sed aquae et tcrrae virtute mine- quod quilibet movet moturo infinitum, sed compa-
rali, quaejn aqua et tCITa L'st talia coagulante. Proptcr rantur in vigore movendi, quod unus maius caclum
quod dissoluta calido humido itcrum constant eoagu~ movet quam alius et ve1ociori motu. Hoc igitur modo,
lata in candern, quam prius habuerunt, spceiem, quod quod habet \,jrtutem infinitam, non habet virtutem
~5 in nullo est eorum quae perfectam secundum naturam infinitam nisi per aceidens et secundum quid. Sed hoc 80
attingunt speciem. Haec enim dissoluta ad candem in fa[sum est, quod angeli sint motores, nec apud philo·
numero numquam rcducuntur speciem, quia quacw sophos est probatum, ut patet per ANTEDICTA.
cumque habent substantiam corruptibilem motam,
non reitcranturcadem in numero, utdicitARISTOTELES
Quaestio decima septima
40 in Il DE GENE.RATtONE ET CORRUPTIONE.. Propter quod

cum idem numero sit metallum liqucfaetum et iterum Decima septima quacstio de phantasia Iatuitatis
coagulatum, sicut eadem materia subiecta liquefacw procedi!. Si enim angelos ponat aliquis motorcs, qui 8~
tioni et coagulationi, patet, quod talia non habent naturaliter moveant, curo hoc cogitur ponere, quod
nisi spccies materialcs; propter quod etiamoperatione angelus nullum corpus aliud nisi sibi per naluram
4~ alchimica unum in aliud transmutatur, quod in nullo dcterminatum potest movere, sicut ncc corpus capl'ac

651~~uc~i~9 ~~i~~;; m~~~~\r;tc;c;u:e~un:l S;~ ~ K) i',P,crlcc.la AL 38 .mota K 39 56 a)1.

reiterantur L revalantur K
L ago K In mallD mll.g'$ Il 78 ergo Il 80 quod L l nee + hoc K 66 hoc
 PROBLEMATA DETERMINATA
55

~b an~ma h?min~s moveri potest nec e COnverso; uia

~Icut lo artibus .Instrumcota textrids artis non ;unt potentiam ha~ent in maximo, sed non in maximo
lnstr~mcnta artls tibieinae, ct qui tcxere debcret :ec:~ndum. o.rdme,"? c~usar:um naturalium; hoc enim +s
" ~stuhs tcx~rc non .posset, nce fistulare posset tibjce~ st.lmposslb.lle, qUla smguhs ilIorum sunt rnohlS depu~
" ~nstrumcnt.lstextons,qtlae sunt liciatorium et navicula tatl; scd. ul~'mum, in quo stat potentia aetiva angelo_
~~lducen~: lt~ nec anima caprae posset facere Opera- r~~, qUi dleuntur virtutes, stat in maximo voluntatis
ones .vltae In membris leoninis nec c Converso nee dlVln~e secundu~ ordinem ministrandi etdispcnsandi
~lomo In organis leonis oee e conVerso occ motOi solis mundl .gubcrn~t1onem. Et quia in talibus maxima so
111 orbe lunae ncc c Converso. Et hace est ratio
SUI~t mlracula, Ideo sccundario actu virtutibus attri_
lfl ARIST~TELIS contra Pythagoram hoc poncntcm, sicut
~l1ltur .face~e miracula. Quacstio autem supponit, ae
SI ~axlma In. ordine causarum naturaIium facere sit
pntct In I DE AX'IM.A, quod dictum est Stoicorum
po.neJltium animarum transeorporationem. Motorcs attt1~utum vlrtutibus, ct hoc ncc: secundum philo.
sophlam ncc sC'cUndurn theologiam est verum. ~
enlm caclestes ad SLla corpora mota, quae sunt orbes
cael~stcs, habent comparationem sicut animac ani-
l~ mahum ad sua corpora. Et si ita Clit, tune mirabilis est Quaestio decima nona
jsta qWlCstio ~t non philosophica, quia si angelus est Dcdmum .nOllum penitus latllum est, quia CUm
motor naturahs corporis caclestis, Ilullum corpus aliudl'ceL. I (6) dlcatUi: 'Lustrans universa per cireuitum
movete potest per naturam, ncc caclum nec terram pergit spiritus ct in circulos suos revertitur' constat
nec pennam nee lignum. Si autem ponitur angelus q~od loquitur dc spirito a circulis suis separa'bili, qui~ &I
20 separat~s, tunc hoc movere potest ad imperium, quod ahtcr non lustrarct universa pergcns in cireuitu nce
movendl a dea aetipit virtutcm et nihi! aliud sive hoc rcvcrteretur ad id unde discessit. Si autcm angelus
sit terra sivc lapis, et tantum movet. quantt;m prae- naturalis ct ordine nalUr.1C ordinatus est movcrc orbcs
dpit dcus; scd haec dieta non sunt philosophica. Scd ergo a circulo non recedit. Adhuc autem, dum motu~
quod terram possit movere dc ordinata potentia, non excrcetur actu motu corporis, constat, quod motor ab {i;,
2.5 credo, quia hoc cederet in naturae universalis coo- co quod movetllr, non recedit. Motus 3utcm corpo_
Iusionem. Dc naturali autem potentia constat, quod rum caclcstium Continuus et semper est; ergo nuro_
hoc angelus non potest, sicut nec faber potest textilia,quam distat ab cis motor. Qualiter igitur vadit Ct
qllia non habet potentias naturalcs ad hoc ordinatas, revertitur et qua1iccr pergit in circuitu Justrans uni_
sed ad virtutes assistrices et contemplativas; nec ali- versa? Et ideo hoc verbum dc vento litteraliter omncs 7Q
30 quid secundum ordioem naturae positum potest in id exponunt SACRI OOCTORES et HEBRAEJ, euius motus
quod est extra ordineUl iIIum. duplex est, flatus seiIicet suus, qui lustrat universa, et
naturalis motussuac gyrationis, qui, ut dicit ARISTOTE-
Quaestio decima octava LES in m METEORORUM, est ad portioncm circuii nOll
completi circa tcrmm. Et quod dicitur 'in circulos i5
Ex simili phantasia proccdit quaestio dccima octa- suos rc"ertitur', intclligitur dc circulis suae genera.
va, et supponitur in ca, quod IaccrcmiracuIa etmagna tionis, qui circuIi, sicut in AXTEHABms di.ximus, ad
35 sit substantialis aetus ilIius ordinis angelorum, qui quartam portlonem circuii praecipue lunae generan.
dicuntur virtutes. Et ideo supponitur quaestìo, an tur; sient cnim mare movetur ad quartam circuIi, sic
tam magoa, quae maxima esse vidcntur in mundo, et ventus, quia mare non effluit nisi per \'aporem venti, 00
sicur movcre orbcs, sit movere virtutum. Et est phan- qui de fundo maris clevatur, mare tumesccrc tadt et
tasia erroris, quia DroxysIUs dicit, quod - cum \·ir- cxtrlldit, ut ultra Iitlls inundct. De hoc autem a l';OBIS
+0 tus aetiva sit ultimum in maximo dc re ct virtus pas· tractatum est in libro DE CAUSIS PR,OPRtETATUM ELE~
siva sit 1I1timum in minimo, quod potcst in patiens, MEXTORUM ET PLAXETARU~f. Anagogiec autem hoc dc
sicut dicit ARrsToTELES in II DE CAELO ET MUNDO - Spiritll Sancto t..'Cponit AMUROSIUS, volcns per hoc 85
dicit DrONYSIUS, quod virtutes caclestes acti"am probare Spiritum Sanetum esse deunt, quia omnia
> +
2 nrtifidalibl's K 11 n K I Stoicorum hoc K 24 p~et K 27 hoc :\ng~ll" L ,,~..sp. K.
28 nllt~r:Urs. ordinat:u .l. ~.msp. K
30 nattlrae L nrc 1 > >
K posill>m K 35 .it L sllnt K 44 .cl· maxirno (ham.! li 51.52 _attnbuunt~r!iL 58 L I> I
d'Cltllr XL
68 erge> K 79 movetur L in\'cnitllr K 80 ql'ia rdi/Jtr qui KL 84 plllndaronl] plantaTum /iL I AnagOlet K anllgOT)"crL
10 Ari.t., D~ anima 1.1 <:.3 (407 b 20.2·f). _ 11 Stoici sccundunI Albertllm sl'nt J'la~o, Socrates, l'}"thagolWl <'"o~~que $equa~es; d. f::<.

~\:~~l\~'~:~~; ~t irii~;~a;~;~~~~;~~,~; ~~~~;~~'~~l';ti\l~~~~l\' ~eg39~:3mJ~'~~:'~S:~~r(~~~~'ri~5~a~.: h~:;~~;'{~(;';.\'~~;

t. ~':~i224). ~~~. ~;.2~d. l~r. ~28 i~~::G;/c3}~~;~~~~n~~~~~~~lf U8~~3~~nj~~~b.~~~~~:)~i~~~~~':~~~'~; ~~~:n~: ~~o~:~~.
p. h sqq.• p. v. l ' 9' 2 71 Cf ~x gr Hier. In Ecci. t 5.6 (PL 23, 1069B): 'S}'mm.1ehm hune l«lIm ,ta >ntcrpretatu$
~~'\S~~~t :~~~~lg~~~ ~'~i;%~~ì~;j bo~an,l; ~~~~f~;~~ :a,~i.tA~~.IU~ì:::r: i.3a~r~~~~it~~, ~ri:~t:~~r;'~9s~)': (:. GI~S~~~s~::~
~.~~7~:)·_- 82?:.j.7ÀI~~'~~~~~~~~~~j,/~le~.1.1 tr.2 e.5 f&l. Pari.: t.9 p.6OS}. - 85 Ambr., Despiritu"1nefO 1.1 c.7 (PL 16,7538;
CSEL 79 pA9 v.6-8). Cf. Alb., Summa I tr.7 q.S2 (Ed. Pans. t.St p.331b).
 PROBLEMATA DETERMINATA
56
lustrans ubique est sicut deus et in circulos trinitatis
Patris ct Filii scmper reverlitur ut ad lantem ct ori-
ginem et pr:incipium suae processionis. Nullo igitur
modo "crum est de angclis.
Q.uaestio vicesima
Sequentes tres quaestiones Slmt dc motu, ct sup-
ponitur in ds, quod motus cacli CaUsa sit omnium
generatorum et corruptorum, sicut videtur diccrc
Aa.lSTOTELES in principio "111 Pl1YSICORm" quod est
lO hoc tamquam 'vita quacclam cxistcntibus omnibus'.
Et ideo quacritur, ao si motuS caeli cessarel, ordine
naturae aurum, fcrrum et mctaIla, qunc proximam
iuxta elcmenta habcnt gcnerationem, in elementa
resolvcrcntur. Ad quod puto esse diccndum, quod
1~ mctalla admixtionem et coagulationcm, dum adhue
patentia sunt in clcmentali materia, actipinot a motu
cadi, sed postquam iaOl sunt, non est nccesse, quod
cessante motu statiJll rcsolvantur. Sicut cnim dicit
AVICENNA io StlPFlCLENTIA sua LIBRO Il, causa agens
20 duplex est, una coniuncta et effectui intrinseca, alia
autem separata; et dat exemplum de causa domus,
cuius causa effidens non coniuncta est architectus,
forte Polycletus ve! alius, causa autem coniuncta
efficiens illius figurae artificialis, quae dicitur domus,
~ est contignatio et continuatio continens et componens
figuram. Nihil autem prohibct, quad causa non con-
iuncta cessante adhuc remanCat cffectus; sed causa
caniuncta cessante non remanet effectus. Et ita glossat
dictum ARISTOTELlS in II P!lYSICORUM dicentis, quod
3I.l dcstructa causa dcstruitur effectus. Ex hoc igitur eli~
citur, quod cum causa metaUorum non coniuncta -
coagulatio autem talis et mbctio sit causa coniuncta-
non est necesse, quod cessante motu caeli statim rcsol~
vantur metalla in dementa. Et haec est Avicennae
35s01utio.
Quaestio vicesima prima
Vìcesima prima, quae sequitur, rcre eadern est cum
itla, nisi quod quaerìtur hic, aD cessante motu cadi
resolverentur cOlpora generata et corrupta generali-
ter, cum in Al'IT1UIABITA Q.UAESTIONE non quaer:.J.tur ~Q
nisi dc ferro et metallis, et ideo penitus eandero habet
solutionem. Sed bene puto, quod cessante motu cadi
cessaret in omnibus corntptibìIibus vita, quia vita est
actus continuus ab ente quieto flucns ct ordinatur ad
primum vitae principium, quod secundum ARl$Tl)TF.~ 45
LEM est anima primi mobilis, a qua flui! per motum.
Et ideo cessante motu sccundum naturam in tali bus
cessarct vita. Anima enim nobilis proprie et per Se est
causa vitae et motus, ut subtiliter in l.1BkO DE C;\USIS
est probatum. Hoc tamen non est consequens in 50
homine, quia illi non influitur vita intellectualis per
mofUm cadi) sed per Cllusam primam.
Quaestio vicesima secunda
Vieesima secunda, quae quacrit, si cessante motu
caeli ordine naturae mundus totus quantum ad omnia !>S
elementata in elementa continue resolveretur, qUan~
tum ad eius ultimam partem eandem cum viccsima
habet salutionem; secl quantum ad partem primam
imperiti hominisest quacstio, quia cum proxima utotui
caeli sint elcmenta, ut probat ARISTOTELES in I1ttETE- &J
ORORUM, cessante motu caeli prius cessarent dementa
quam clementata, quia gencrans ca ex materia prima
non esset. Sed tamen hacc ratio Aristotelis, licet vera
sit, rudis est et non dcmonstrativa. Propter ql.1od NOS
in UBRO DE CA1]SIS. ubi tractavimus dc ordine gcnc- 65
rationis elementorum et motus recti, qui causatur ex
circulari matu, a1iam ad hoc posuimus viam sub-
tiliorcm, quaro longuro esset hic ponere, sed ibì, qui
VUltl patest invenire.
Quaestio vicesima tertia
Vicesima tcrtia et quae sequitur, sunt dc luce stcl-
larum et sunt fundatae super hoc, quod stellae per se
luccant et lurncn fundant, quod negant ARISTOTELE..."
et AvrCENNA et PTOLEMAEUS et OMNl'..s MAGNI J>HILO~
SOPRI, qui dieunt, quod per se sint non lucida, secl 75
 PROBLEMAl'A Of;TERMINATA
?crvi.a, ct ideo luccm a sole recipicntia recipiunt eam
lt1 SUl profundurn et ideo ad omnem partcm Iundunt
lumeo sicut luminaria. Ex puntate enim substantiae
<sun~) lumì?is reccptiva, et ex spissitudine et con.
s stantia parhum sunt luminis retcntiva, et ex cal-
catione mnlci luminis, ut dicit AVICENNA sunt luminis
fusi va. Et quamvis lurneo sit nonsubstan:ia sed forma
q uae est ~u~litas., tamen est forma, per qua~ superjor~
corpora Hl Inrcnora suas fundunt causalitatcs et vir-
lO tutcs; et est lumen sicut instrumcntum causac cffi-
cicntis non coniunctae. Et sicut sua causa efficiente
cessante, guae non coniuncta est, non continue ccssat
elfectus, ita etiam cessante instrumento eius non
sequitur, quoù statim resolverctur ctTectus. Lux enim
15 non cst vchiculum \'itac a superioribus in infcriora,
sed est instrumcntum dissolvens materiam ad formne
gcncrnbi(is susceptioncm.
Quaestio viccsima quarta
Viccsima quarta quacstio cum iam INDUCTA eadem
21} est, nisi guod iIIa quacrit generaliter, ista ponit in
partem. Et ideo dico, si non esset lux stellarum, non
proptcr hoc sequeretur, quocl continue omnia irratio-
nabilia in instanti morcrenturj adhuc enim acreum ex
humido calore resolutum haberent spiritum, qui vcc·
25 tor vitae esset a corde in eorum corporeo Sed hoc
verum est, quod paul<1tim viva corruptibilia destrue·
rcntur.
Quaestio viccsima quinta
Octo, quac scquuntur, sunt de theo!ogia. Quod igi-
30 tur vicesimo quinto quaeritur, <111 post diern iudicii
proptcr hoc quod cessabit motus caeli, omnia corpora
bonorum sil1t incormptibilia, ideo vidctur dici, quod
ARlSTOTELES dicit in IV PltnICORUM, quod motus et
tempus plus sllnt causa corruptionis. Scd hoc ridicu-
3S lum est, quia hoc de motu cacli non dixit Aristoteles
nec ctiam de motu locali, sed de motu, qui facit
distare a primo, ut Aristotelcs dicit IBIDEM. Et idc~
motus non est causa corruptionis per se, scd per accl-
denso Propter hoc cessante motu non scquitur cor-
~o ruptio per l'aturam. Et <si) sic arguatur: motus est
causa corruptionis; cessante causa cessat e~çctu~;
ergo cessante motu cessa bit naturalis corruptlO: er~t
fallacia accidentis propter cxtrancum, quod assuml-
57
turo Ad quaestioncm autem absque dubitationc diceo.
dum, quod ~orpora bonorum erunt incorruptibilia +5
non ex cessatlone motus, sed ex forma glorificationis
assu,:"pta, quae sic tenet mixta et complexionata in
medIO, quod agere et pati ad dissolutionem mixtionis
et complexionis et compositionis non possunt, cum
tamen ex natura miscibilium et complexionatorum et 3Q
corn.positorum cssent cOITllptibilia, si non csscnt
glonficata.
Quaestio vicesima sexta
Vicesimum scxtum est, an post diem iudicii corpora
malorum sint incorruptibilia per naturam sive natura. 55
liter, quia ccssabit motus caeli, qui est causa corrup-
tionis. Hoc autem dicere insani hominis est, quia IA.\f
probatum est, quod motus caeli non est causa corrup-
tionis alicuius rei, sed patius est causa esse et vit.'le et
eonservationis. Et motus etiam, qui Iacit distare a liJ
principio compositionis et esse, non est causa COITUp-
lionis nisi per accidens, et ideo cessante <hoc moto
non cessat> motlls corruptionis alìcuius. Sed dupli.
citer dicitur aliquid cOITuplibile, quoad compositum
et quoad comple..xionem: quoad compositum corrup· 6S
tibile, in quo componentia, quorum unum est conti-
nens et alterum contentum, possunt separari, sicut
anima contincns et sicut corpus contentum; et hoc
modo damnati post diem iudicìi corrumpi non possunt.
SirniJiter dicitur corruptibile qlload m.ixtionem, cuius iO
misdbilia agcrc possunt ad rni.xtionis dissolu.tionem,
sicut videmus in corporibus post mortcm, quod per
putrclactionem rcsoh'untur calido, humidum con·
tinuans extrahente, qu.o extracto dissolvitur in cine-
rem siccurn terreum. Et neutro istorum modorum 75
cOITuptibilìa erunt corpora malorum, sed hoc non
fadt ccs."atio motus caelì, sccl potius ordo iuslitiae
iudicis vindicantis, qui in actemum vindicare non
posset, nisi in quod vindicat, conservaretur ilI esse.
Dnde per naturam corruptibilia isto ordine iustitiae so
eontinentur, compositio et eommixtio et comple..xio
ne dissolvantur. Et non fit hoc propter cessationem
motus cacli.
Et si adhuc hoc non esset, ccssatio molllS cacli nulia
esset causa corruptionis, quia quamvis incorruptio 8S
secundum llomen sit privatio, tamcn res significata
per nomen non est privatio, scd n~bil~ et nobili~ for·
mac habitus et potentissimae Vlrtutls opcratlO ct
 PR,OBLEl\[ATA DETERMINATA
58

effectus. Et ideo privatÌo motus, quae simpliciter pri- Quaestio vicesima octava
vatio est, causam habere non patest sccundum rem
Vicesima oetava est, an sentcntia, quam Clu;stus
ipsam; propter quod ettam philosophi causam corrup-
dicet in indicio, sit voeatis vcl spiritualis. Ad hoc
tionis secundum naturarn ponentes non nisi duas
5 posuissc invcmuntut. Dicitur enim in LIBRO DE CAU51S,
respandcnt beatus BERNARDUS et RICHARDU$ et RUGa
DE SANCTO VICTORE, quod libri cordium Christi et
guod Offine corruptibile aut est ex contrariis aut est
bearae virginis et apostolorum et omnium perfcc- 1::-
super contrarium delatum. Si enim est compositum
ex contrariis, contraria in se invicem agentia causa· torum, qui rationcs iustitiae divinac per contempla-
buot corruptionem, ut dicit ARlSTOTELES in IV CAEU tionem in cordibus suis scripserunt et dcpinxerunt,
lO ET MUNDI, nisi adveniat aliundc conscrvans, guod im- (refereotur), et iUis apertis unusquisque in cis leget,
pcdiat, ne contraria agere ad dissolutioncm possillt, quare damnetur et quarc salvetur; ct hane lcclioncm
sicut OIXIMUS dc forma glorificationis et ordine iustitiae dicunt esse sententiam, et hoc satis probabile est. so
vindicantis. Sì autero non est compositum, secl forma Tamen non est inconvenicns, quod dieatui' vocaiiter
simplex, est ideo corrnptibilc, quia est deIatum aliquo pronuntianda, et ita credo ego. Et si quaeritur l qlla~
15 agente supcr carruptibilc, qua eorrupto periti ct litcr ab omnibus audiri possit, dico, qllod sieut voci
corrumpitur forma, guac esse non habct, nisi quìa suae, qua dicet: 'Surgite, mortui, et venite ad iudi~
super iJIud dc1atam est ctin essc fundata. Proptcrquod cium', dabit voccm virtutis, ut ab omnibus alldiatur, 5::-
palet anjmam rationalem eorruptibilem nullo modo ita prolationi uni simplici 'dabit vocem virtutis' ut ab
esse, cum nec ex contrariis composìta sit nec fundata omnibus alldiri possit. Et hacc est sententia beatorum
2'l super eorruptibile, eo quod non est alicuius endclechia HIERONYMl et GREGORII.
corporis, quae esse habeat ex hoc quod in tali funda~
tur corpore, et ab illo esse habcat et non alitcr. Cor- Quaestio vicesima nona
pora igitur damnatorum non ex eessatione motus
cacli incorruptibilia sunt, scd propter causam, quae Vicesimum nonum, quod quaeritur, est, ao Christus 6a
25 DICTA est, et secundum modum, qui dictus est. principalitcr vcncrit tollere originale vel principalius
aiiis. Ad hoc quidem auctoritas rcquirenda esset, si
Quaestio vicesima septima inveoirctur, quia rado in talibus inutilis est, nisi fun~
dctur super auctoritatem. Sine praeiudicio tamen
Vicesima septima est, aD damnati in suis eotporibus videtur dicendum, quod Christus instaurans amnia 6S
poenas ignis sentient per apprehcnsionem et reeep- quae in caclo suot et in terra, vcnit tolIere pcceatum
tionem specici eiusdem ignis per modum afflietivi veI non ut hoc vcl illud, sed secundum quod est a deo
30 laesivi. Hoc ideo dubitatum esse videtur, quia ubi agit separativum. Et ideo venit totlere pcccatum, inquan-
ignis per ustivam caliditatem, ibi abicit a substantia tum peccatum est. Et ex hoc sequitllr, quod venit
passivi ct destruit ipsum. 19nis autcm inferni non totlete omne pcceatum, et ideo ad ipsum peccatum 70
abicit a substantia eorparum damnatorum. Sed abs- tollendum venit ChtislUS. Et hoc dicitur l IOAN:\'IS IV,
que dubio dicendum, quod ignisinferni agitin animas qu?d Chnstus venit, ut dcstruat omnia opera diaboli,
3} per specicn: instrumenti iustitiae vindicantis, tit mc- CUltiS opu!> pcccatum cst, inquantum est pcccatum, et
~M est, et. Ideo ~u.m. aequalìter calidus sit, in aequa- non hoc veI illud, nisi inquantum pcccatum est. Et
llter proxlOla sl.bl macqualitcr agit, et unllm plus talem modum dicit ARlSTOTELES in libro l'OSTERIORUM j~
erc~at quam ahum, co quod ardo iustitiae cst, qllod COI' l'
magls peecans magls umatur lVcmrc ullversa Iter et sccundum ipsum, sieut tri-
p. angulo habere trcs aequales duobus rectis, quod non
tu: k\a=~n~'::~eI.?~~ ~r:oJKest;?fn~:r~~t~~~~~s~n:~:liund~/ ad Jumen K 11 cliMcl.Uliollem +nQll L I posJellt li 17 del...•
nolc 58) /IL I illiJ L simul K ;'3 Sicul+ dicet K 54 qua dieet )11';;.1"58 I 43 ~esJ;'o;~t Il. 4-!" !tber L 48 rclcrentur, cf. Greg., I1pP(lr. Il
omne :eccatl1m ) :hQm.) K 72 omnia L 73 inquanhlm esi inqulIll!um L O:;;~~;, L d~~Km7t.7rt~:U;t') ~6 ~:~~~l:k:~~uor;
> k i
t.l~ ;'1~;)~~'~~I~~ti§a;:~~~~~~~;:!'~:~:~-;:~t~~l~uin. p-~~~vAl~sqq.). Alb., De caus;" etp~. univo 1.2 lr.5 c.8 (Ed. Paris.
~.~?~~~07~j8~u~o. ~:SAJ~~~B~~~. ~~~i~:~i?~i:~2el d~1:~1~~i;'-'2 -Sup~I3;:5f;:~6~~t25u~~r~lp:57~..:~~7~.(27~a ~~~~·S~~~~
~t~~,~ b:t:s~~;,~~~t;~~~~:~~6~~~d~~2(PL.:~~i 1:1f;~1;8~~~\~~:'~~:;:d~I~.O~~t~;~~·~~~r~8a~~~~t1~~~~·(~L ~7~~~t72~~
r"9b-~20a). d.1? a.2.3 (I:c. p.6·~'a.641b), ubiiiichardi tr:cta~: :~~~~oclìPs.~Bcrnard52t~lchardljIV Sento d.43 n.l0 (Ed. Paris. t.30
li~~ c; °5~1~~6~'v~~1;\~Q~~mHr~I~~i~i::6&~t3~aLj2~~cif)_i Dc r':urer~a èci: ~ron. t.kt;~i9;Vv~~~~·1~'~~~;~n\~~ c~~~6;~l ~=:
aperli rdcrulltur, qUla IUltorum tunc vita conspidtur i~ quib~09 21~. - Creg., Moral. 1.21 c.8 n.16 (PL 7629580)' 'Libri diam
bn qUOte .teripla t:T~nt in libris, qUiol in OItcfUa vita iu~torum quasi~:~=~ c~clo.t:1, optre impressa ccmulI\ur. Et iudicati :unt mortul Cl<
~~ei:m:'{~~h:3:~~c~nt'75o~~;:ti;~~;:~at~U:~5 ';4 ~l~ir De rdU~~'~~ CO~~~216~~~:~~,u2~' q~od a~5~r~ps~ ~~I~~lr;:.nl, ~
\.103qq. Alb., Anul. p"'t.I.llr.2 c.13 (Ed. Pui,. t.2 P.54~.b). sqq.). Trani, atlt.: PL 64,7180; tramI. lnoohi: Ari!!. Lar IV, 1-4 p.16
 PROBLEMATA DETERMINATA
convenit figura.c pcr sc nee isosccli. Et sic ad peccatum
secundum se d~co e.~c referendum adventum Christi
ad peceatum dleo, quod simpliciter et absolute pecca~
t~m ~st ct. a. deo separatìvum. Hoc autem est mortale
5 slve Sit ongmalc morte dignum sive actuale.
Quaestio triccsima
Triccsimum, qua quacritur, an nomina sanctorum
ad ho~o~cm sa~ctorum digito dei inscripta sint caelis
~ate.Tlallbus, vldetur mihi esse dclirarnentum. Si enim
lO IOSCrt~ta ess~l1t, aut littcrac profundatae essent per
cxaratlOllcm III cacli profundum, quod fieri absurdum
est, .aut qlla~.i arte cxclusoria elcvatae essent super
caclt sup:rficlcm, quocl adhue absurdius est, aut ali-
quo humldo colorante essent depictac, quod iterum
15 stult~~ est. Nee est utilitas aliqua in tali seriptura, sed
ut dlClt ApOSTOLUS, 'seripta sunt non atramento sed
spiri~u dei vivi, non in tabulis caeli, sed in tabulis
cord1S' ct aeterlli luminis. Et quia tUne, lIt dicit
GREGORIUS, 'uniuscuiusque lOcntem ab alterius oculis
20 eorpulcntia non abscondet', ideo taJiter inscripta ab
amni bus pubi ice legentur pieno Illmine bcatitudinis
illustrata.
59
ridic.ulum ~etetinutile. Nee faeileratio assignaretur, iO
quahter tahs seriptura perfeeta esset. Quod dicitur
IER. XVii (13): 'Rccedente.s a te in terrascribentur' et
' quod dominu~ digito seripsit in tcrram 10H. VIlI (6:8),
a? .hoc refern ??n. poteri t. Scd quod didt prophcta,
diCI t p~~pter Cltlsslmam dclebilitatem, qua delebun_ f)
tur, ~~11I1 terra seribuntur. Et quod scripsit dominus,
ut dlClt A'dBROSIUS, ad hoc scripsit, ut quilibet ibi
legeret, unde nec iudex nee tcstis esse possit contra
a~ulteram> et sic nee innocentem rcdderet oce pecea-
tnccm eondemnaret iniustus iudcx vcl tcstis infamis. 50
Quaestio tricesima secunda
Triecsimum secundum est, an infernus sit in centro
~errae vcl circa CCntrum. Ad hoc bre...; ter dico, quod
lO centro esse non potest, quia centrum est indivisibilc.
Scd puto per ca quac dicuntur IS. XIn, quod centrum 5S
inferni et eentrum terrac idem sit, quia ibi longissimc
damnati a dea sunt repulsi. Hoc tamen dico sine prae-
iudicio et dc hoc vellem habere auctoritatem; quod
enim POETAE et QUIDAM PHILOSOP!lI dc hoc dicunt, ut
SOCRATES in libro PHAEDOXIS et lSAAc in I.IBRO DIFl'r· 60
NITIONUM, non satis concordat cum catholica fide.

Quaestio tricesima prima Quaestio tricesima tertia

Triccsimum primum est, an nomina impiorum in Tricesimum tertium est, an liecat disputare, utrum
25 inferno cxistentillm digito dci scripta sint in terra ad anima Christi sit ex traduce. Ad hoc dico, quod dispu-
vituperium impiorum. Ad hoc autcm eodem modo tare opponendo et maxime temptath'e et sophisticc 65
sioe praeiudieio est rcspondendum, quod quidem, ut valdc longas habet alas, sed disputare doctrinaliter et
dicit GI.OSSA SUPER PRIMU;\f CAPlTULUM AD RO)I., notae determinare non liect, quod anima Christi unita divi·
peecatoruffi sunt in animabus damnatorum et in cor- nitati sit ex traduce, quia nulla penitus anima nee
so pori bus corporalium pceeatorum signa per erueiatum pars animae nec pars partis animae est ex traduce.
mcmbrormn, quibus commissa sunt peccata, ut patet Tradux enim, cuius est geniti\'llS 'traducis', non ('St in ,o
LUC. XVI (24) in divitc punito in lingua; et has notas usu, sed tamen gratia disputatiollis utamur ipso. Tunc
publieas omnibus lieri in inferno, quia licet ignis in~ dicitur tradux traductum lege eoncupiscentiae a pa-
fcrni tencbrosus sit et fumosus, tamen ut dicit GREGO· rentibus. Quod ergo vcl substantia vel qualitas sub-
35 RIUS in MORALIBUS, lucet ad cavenda ca quae damnati stalltiae vcl forma harmoniae eius est vcl consequens
horrent, ct ad ca vidcnda c-"( quibus crescit cis tristitia harmoniam, iIlud est ex traduce. Et si ex traduce est ,5
et pocna. Et hune moduro scripturac puto essc in tale . ùiquid, ergo a destruetionc consequcntis, quod
inferno et non alium, quia si in tCITa scribercntur in nihil tale est, non est c." traduce. Dicit autem ARISTO·
fllndamento vcl in parietibus inferni vcl tabulato, TELES in I DE ANIMA, quod nulla anima ncc pars
 l'ROBLEMATA DETERMINATA
60

animae _ quin pats animac est ad partem, sicut tota
anima ad totum, ut dicit in n DE ANtMA ARtSTOTELES
_ et ideo mClT, quod nec anima nec aliquid animae
est harmonia vel harmoniam consequens. Nihil ergo
s animae est ex: traduce. Sed qualiter dentur animac,
nos quidem et vere dicimus: per primae causac cre-
ationem, philosophi autem dicunt: per intclligentiae
ìlluminationeJ1l immissam in seminis spiritum semen
formantem. Haec igitur quaestio fatua est.
Quaestio tricesima quarta
Triccsimum quartum est, an illud verburo PmLo-
soPl1I DE ANlMAUBUS LIBRO XVI: 'Corpus sperOlatis,
cum quo exit spiritus, qui est l'irtus principii animac,
est separatum a corpore et est res divina, et talis dici-
I~ wr intcllectus' <sic possit ve1 debcat exponi, idcst me
spiritus sive l'irtus formativa dicitur intellcctus) per
similitudinem, quia sicut intellectus operatur sine
organo, ita illa virtus. Hace quaestio provenit cx
ignorantia philosophiaej et 1\"OS quidem in ALJIS LOClS
20 de his cum studio disseruimus, nunc autem dicimus,
quae ad hanc sufficiunt intentionem. Dicimus igitur,
quod AVICENNA in suo libro DE ANJMALIBUS XVI dicta
Aristotc1is l'erba exponens dicit, quod corpus sper~
malis dicitur totum congregaturn ex gutta feminae ct
23 ~ gutta maris. Hìs autem guttis duabus in matrice
congregatis gutta maris ingreditur in guttam feminae
sicut anima, hoc est sicut spiritus animatis, hoc est,
virtutem anìmae habens in corpus ingreditur ad
pcrficiendas animae operationes. Et tunc gutta femi~
30 nae efficitur tota piena spiritu, quia gutta viri resoluta
in spiritum inspirat guttam feminae, propter quod
primo digeri! et depurat carn, ut sit materia operatj~
onibus suis conveniens; et distinguendo distendit cam
in ampullam pleoam spiritu et ex hac ampulJa pro-
;n ducit duas ampullas, unam a dextris et alteram a
sinistrfs. Dciude ex media ampul1a (unam) extendit
per modum fili vcl cordae sursum, et aliam, minorern
tanlcn, sed longiorem, extendit inferius. Et ex media
quidemampvJJafacitcor,c:KduabusautemlatcraJibus
~o ampullis producit latera et brachia. Ex hoc autem
r 5 3~e~~.KL 6
Lmediu 3
rrL qu)ooK2
unam .
la ergo K i 5tantum
~men _
•16 sie· intelleetus, tI· Jllp,ap.16 c.U·J6)
K 39 auj.(:1)} > K 39.4!I !:'Iera!ibus
effidtur Kf ~~+7:tL~I~:~:r!;p~:'; ~a ;~~~;~~I~ /;rj~~~~intusL 65
ii _
quod ex medio sursurn dirigit, et ipsc spiritus efficitUl'
spiritus animalis in cerebro. Ex hoc autcm quod ex
media ampulla dcorsum dirigit) quod est ad modum
figurae pyramidalis, cuius basis est apud ampullam
cordis, et continue minuitur, dcsccndcndo facit inte~ 4~
riora et vcntrem et pectus et pulmoncm et hcpar et
dorsUlu et renes ct COX8S; et ex co quod suotjJjllS est,
lacit crura et pcdes. Iste igitur iotm viscositatcs semi-
nil; sic intra semen rcteutas in semine est sieut artifcx
in artificiato, ordinans ctform<tns artificiatum in amni· ~
bus panibus ciusj et ideo vOcatur 'intcllcctus' ad
similitudincm aetivi univcrsalitcr intcllcctus, qui est in
artificc, quando per artcm ingreditur formando et
ordinando et distinguendo artifìciatllm. Et patct, qllod
nìhil penitus operatur sine organo, scd l'irtus in 55
potentiali organo existens ct cOntcntus offillia opera·
tUT. In hoc coim J sicut dicit AVICENNA in PRIMA sua
PlIILOSOPHIA, differt intellcctus activus sive practicl1s
a contemplativo, quod activl1s utitur membris cor#
poris movendo et operando, ut in materiam inducat 6IJ
formam, quam in se habet conceptam et quam non
accipit a corpore, scd ex se inducit eam in spiriwffi et
ex spiritu in manum, quae, sicut dicit ARiSTOTELF,S in
libro j,NIMAUUM XlI, propriurn instmmcntum activi et
operativi intellectus est; ex manu vero ducit in instru· 63
menta. artificis, sicut in securim ct dolabrum, ct per
rnotus illorum inducit in lapides et ligna. Et sic opera~
tur ergo spiritus contentus in semine virtute animac
patris, cuius virtus est in ipso, et virtute caloris eic-
mentans, qui est non in ipso, sed in humore seminis, 70
et virtute cae!esti, quae ex duodecim circulis confici-
tur ass •• :« cius et undecim aliorllm, ct ex virtlltC
intelligentiae decimi ordinis, quae irradiat super gel1e~
rabilia in tota activorum et passivorum sphacra; ope-
ratur, inquam, ut intcllcctlls artificis. Et ideo dicit 7S
I8IDE1>f ARtSTOTELES, qllod anima est in semine sicut
artife" et non sicut anima vcl actus corpoTis. Et idco
reprehendit PLATONtM, qui propter dictas virtutcs et
operationcs spiritus spiritum il1um animam esse puta~
vit et sperma di"itesse parvum ctindistinctum animaI. GO
Ex qui bus omnibus patet, quod non habct similitu-
dinem ad intcllectum contemplativum, qui quamvis a
KL
(JWffl.J
a.mpullu
21 ergo K 31 guwun +anirne (deP
L 'rompo Jt 40 Ex K et l 43 modurn

in) K 66 IIrtificu }tanis L 71·72 confidlur J.

6-i 2tIAì~e~~~ 1.2 c.1.(112 b 23.24). Alb., De anima l. c. p,57 v.7~. - 3 Arul.,l. 1:.1.1 c.4 (407b 30). Alb.l. c. p.39 '1.60. _
11.11 t\/b."be anim~l~tl,oc~~.1~llieY.·11~;I~;;:1~~O~·~il~l~2. v.7~qq.); Dc ~nimal.].16 Ir.1 ,.11.12 (ed. St3dkr p.H>91.W96). _
~;~O::ill~)~ n~J~~~c.3 (cd. ~~dler p.13'1-131~); De ~~is ~~roe~ ~~~. ~~I~r~~· ~:~ (iP;~tt~'t~~k pi19~~. A!~ I. t"i2(edÀ\~~ad~~
(cd. Sbdier p:1098 v.lk2s). _ -4;7 ~~i~?~i:~m~~. ~:~ tr~~e.13 tn .71 (~ •. Stadler p,~09a v.29sq.). - 52sqq. Cf. Alb" ibid. ·~.10
,~Ib.. De cau.u C! pr()(:. univo 1.1 tr.2 dO (Ed. t.l0· :5oa~)~' ~226;'6~· van Rlet ~.ao v.54-57); Met.:tph.
Pari" tr.6
c.5 (f.94Ta). CI.
~.1~ii·~~l1.~2t~u~~r:~~~~ea;~~:i~?bi~~;,;5~o~~~r;~k.
et ong. IIn. Ed. Colon t 12 31 v 21
lIni.
A~.. ~le t~i~~~·I:'~~I;~;~~·i·~~~~'~:~:;,3~;3;rl~d~;.I~~
eelm Clrcu I. Id~t slgnorUI'Il. -
\I
do'l~~I~
Il.12 Cf. Alb. De
anima~.1.2 c.3 (737 a 11.17): !: 78 C(Àri'~ ibi~~ 1~1~:;~(7;~I~ts~~~ibl c.13 n.70 (ed..5tadlerp.1098 v.a-18). Arut., De'gen.
De: ammnl.I.16 tr.1 c.5 n.51 (ctl. Stadler p.l076 '1.4.9). ., De nat. et ong. ano Ed. Colon.t.l:/: p.30 v.50sqq.;
 PROBLE~I,\TA DETERMINATA
61

corpore accipiat abstrahendo universale a sensibili

acccpto, tamen in operando et pertractando circa
formam acccptam nullo utitur corpore, quinimmo
avertitur a corporc cl adipiscitur lumen intclligentiac
.:; et in ilio pertractat speculando formam acccptam. Si
quis ergo dicit, quod ille spiritus dicitur 'intelleetus',
quia non utitur corpore sicut intellectus, falsum dicit
et Aristotelis verba non intelligit, qui a VOcal cum
'intellectum' propter intcllectum aetivum et non
IO propter contemplalivum, qui corpore non utitur. Et
dicitur 'intellectus' - sicut dicit AVERROES, quod
'totum opus naturac est opus intelligcntiac' _, quia
numquam considcraret ca per quae ad fmcm intentum
de"cnit, nisi virlus intelligentiac primae in ipso ex!-
15 stens clirigcrct ad fìncm. Undc dicitARlSTOTEl.ES, quod
simile est in virtutibus spermatis et in virtutibus mora-
libus et intellcclivis. Moralcs cnim, quam"is ex se
tcndant in fines StlOS ut natura quaedam, tamen ad
fìnes suos non clcveniunt sinc intelleetuali virtute, quae
20 est prudentia; non enim de"cnitur ad fìnem nisi per
multa, quae Stlnt ad fìnem aclminiculantia et iuvantia.
Et ilIa moralis virtus non considerat, cum sit ut natura
quaedam movcns ad unum, et ideo intdlcctualis virtus
est necessaria morali, ut dirigat in his quae utilia sunt
'J~ ad finis consecutioncm. Sic in spiritu ilio virtus cac~
lcstis est et clementi ut naturae nihil ordinantcs eorum
quae sunt ad fincm, scd in finem tcndcntes silllplic.iter;
ct est ibi virtus animac ut informans et movcns vlrtu-
tcm caclcstem et clcmcntalem, ut ad formam animalis
30 ct ad potcntiam \'itae habcntis corpus moveat, et
vìrtus ìntelligentiae universaliter age.ntis es.t i.n ca,. ut
ea quae sunt ad fincm, adhibeat et SIC certISSime SI Ile
errore fincm eontingat. Et dat exempluffi PUIl.O-
SOPHUS in arcu et sagittario el sagitta tangente directe
35 ~ctam; in ilio e~im corda percutit, arc.us virt~tcm
percllticndi tribuit, manlls ten~il, se~ radlUs OCU~I per
modum lineac a sagitta in mlram dlrectll~, sag~t~a~1
dircete (in metam) dirigit. Sic cal~r ~atenam ?lT1gJ~,
ealor cacli spirilum et fìguram ex s~gms et figurl~ rad~-
40 ortlm pracfìgit, virtus animac patns metam PO~lt an~­
mati ad atris similitudinem, virtus autem mtclh-
gentiae universaliter agentis fit directio, ut finis amni-
bus his directe tangatur sine errore" Et quia omnia
alia instrumentalia sunt ad hanc virtutcm, ideo dicitur
'totum opus naturae opus intclligentiae', et spiritus ~5
sic operans dieitur 'intcllcctus', eo quod. in virtute et
forma activi intellectus ista petficit. Istc est verus
intellcctus Aristotclis. Et qui dicìt, quod ideo dicitur
'intellcctus', quia non utitur organo ut intellcctlls,
hunc intcllectllm ad intellectum contemplativum:;o
assimilat et crrat in philosophia. qui error subtiliter
consideratus in errorcm redundat, qui est contra
fidem, quia sequcretur, quod possibilis et contempla~
tivus intellectus per virtutem SU<tm sit in semine; et
quia virtus sua acceptiva est, ut ARISTOTEI.ES dicit, ~5
sequcretur, quod intellectus aeceptivus, quo homo
homo est, sit in semine; et hic fuit error Platonis,
quod sernen c.-"set parvum animal et scrncn hominis
csset parvus homo.
Quaestio tricesima quinta
Triccsimum quintum fuit, an aliquid de substantla
cacli intret ad comoositionem compositi ex quattuor
clementis et maxim~ vivi et animati per cffectum suae
virtutis. Ad hoc autem respandere non est difficile,
qui a cum nihil intret in compositionem mixti nisi 6.'j
miscibile per minima, ita ut minimum sui sit cum
minimis euiuslibct aliorum miscibiHum, item cum
nihil intret in mixtum nisi ab exccllcntiis suarum
qualitatum alterabile ad ~e~~u~1 e~ corpus ca:lcs~e
per substantiam suam n.ec dIVIsibile Slt ~ec a qual!tatl- 7ll
bus suis alterabile, scqUitur demonstratJ"a necessitate,
guae per causamessentiale~ et c?J~vertib~lem con-
cludit, quod nulla substantla caeh llltrct III ~orpus
generabile et animaturn" Virtus. tam"cn c~rpoTlS cae-
lcslis per irracliationem a duodeelm clrcuhs factam ad 75
centrum concepti senùnis intrat in corpus tale, et hoc
ARISTOTELES vocat ca.cli 'calorem' sicut et 'lumcn'
cacli. Et in luminc virtus intrat in dementa et fo.rmat
qualitatcs eorum ad tcndcndl~m. in hanc "cl IIl~m
formam figura totius constellattollls fìguratam. CUlllS 00

,p . . -
.; 1\v"rlilur + a\"Crt1t~r (dIlIQ!!r.) "I ~
~te.? K
L /r~p. K
Arisloldi3mbaLlransp.. K ..10 C?"1Cm~la.ti\'~~K3~::>j1.ati32~~I;dl~i~~::~~~:
27 simplicilcr l. slm'hlcr: i/ '.e~) fa) K 53.56 .~ucre!Ur ~C1Jurlllr
K l.
~~~~.;K 193~u:~a~J~~;;:m'ì~m~tl~ml: ~B ~n7~:~:U//~I:~:"T3ti~;~') ;11

.'i7 homo) K 66 ~r minima) li 7S a et . \. loteli' lire \amen inn"nitllr ad verbum "pud . \';,10-
11 /,Ib.• Dc bono 1r.1 a.1 .(~:d. Cololl. t.2Bc~·;ri'~~6~nt.ri~:1 ~~~n~~.~e;I;'~\:.S~.31: .p~~~~j:~~:;I?~~6 ::'~~.fro~.6~.n~,~3~~~;
Idcm ne<: lIpud A,·crroelll. ~f" '~l~" ~~;I'~\lclapl~" Ed. Colon. 1.16 p.186 '·73}·;~bcu;e"~ni~l:Ij J.16 1:.6 n.122 (cd. Slndler ?~1/9
It.2

(~~l~~~~;rn~~;l~~~ C:~3~~~;~;~e\,~~~), S~~:l ~:1Gc.~~~~':1~2;rJ· _- ~~~;. ~t:;:~lbEd~~~;~~:~,{t~~O~:~7~:;tf==-4S i1i::i.l~lI~:

i:;:g!I::f,~:;li~~~;};(~~F;;~~;l\{/~(,~gi;€'~;r~~~~~~tJ;:~1;'~;i\;~ò~1tll;~~:r1:~'fl~~;1:~7I
j:~\l' ~~~e'ì~o~:.'/~~i:rl~~~~~:;~~f(l~t;'~f~~i71.~~~~.~~~l!~):. ~~,7~.~d~.~~~~:;>h~~~~11~~61~~4~:6c.\~~.;;;(cJ~·;~:i;::~~1o~~
~~~\~i \1~·~rV:~.t.~~72;;~Lll\~~.I~~a~:tOp~1284 ,·.15'Q(].). - 77 Alb., De annl,a ..
v.35sqq., p.1097 \'.31-33).
 PROBLEMATA DETERMINATA
62
signum dìcunt esse philosophi Peripatelici PORPHY-
RlUS et THEOPHRASTUS, quod aliquando, quamvis in
semine virtus gencrantis ad formaro animati ad simile
generanti 010veat et quamvis virtus elementi dirigat,
.5 lamen figuram humanam <non> habebit propter
figurationcs radiorum ct stcllarum in alìarll figuram
trahcntium, sicul quod DlClTUR, quod conccptus
Jumìnaribus existcntibus in Ariete vcrsus caput Gor-
gonis, si Iuppitcr rcspcctu forli non adiuvct et Venus
lO non respìeiat, natlls et homo cril et figuram corporis
humaoi non habcbit. Et hoc ego teropare mco bis
inveni slcHis subtilitcr aequatis ad Iaea prnedieta et
ad horaro conceptus et oati"itatis duorum nalamm.
De quibus dixi PAULO ANTE. Sic igitur constat, quod
15 per virtutem in e1cmentalcs qualitates influ"am et in
virtutcm seminis virtus eorporis eaelestis est generatis.
Et supcr hoc tota fundatur seientia libri, qui ALARBA
l'cl QUADJUPARTITUM didtur, in quo agìtur dc quali-
tate natorum, quam stcllarum scintìllationibl1s sorti-
:ro untur.
Quaestio tricesima sexta
Triecsimum sextum est fere idem isti quod HABITUM
est. Quaetit cnim, ao aliquid dc substantia cadi intret
ad eompositionem corporis natllraliter compositi ex
2S quattuor e1cmentis ct maxime vivi et animati per
effcetum suae virtutis. Dieendum est entm, quod non
intrat per substantiam, propter causam. qllae DICTA
est. In \'ivum autcm et animatum plus intrat de vir-
tute eius propter spiritus animales ct vitales et natura-
3IJ les, qui in corporibus vivorurn moventur deferentes
undique virtutes animae, sicut ad omnero partcm
moventur lumina et radii stellarum in loeo genera-
tionis, virtutcs eadcstium corporum in locum gene-
rationis et in centrum nati dclerentes. Proptcr quod
,~ bene dicir MOYSES AEGYPTIUS, quod in tali radiationc
sphaera stellarum futarum proprium habet movere
tcrram, et ideo in cxortis dc terra figurae sunt multae
in plantis propter multas figuras imaginum et stcl-
larum et radiationum, quae sunt in sphaera ilIa. Sie
40 etiam sphaera solis appropriatum habet movere
ìgncm, ut dirigat et congreget homogenca et separet
hetcrogcnea in Ioeo generationis. Sphacrae autem
luna~ ~ppropriatur movere aquam dc pro[undo per
cbullhlOncs mundantcs in omnem partcm loci gene-
i~ rationis. Sphacris autcm quinque aliorum planetarum
apprapriatur movere sphaeram aEris ad generaticmis
16:'f~:~~~"r+p.r~plcr(diJlo~r.JK 8luminariusK 1~ .crit+etholnocrit(diJlt>g,.)}\ 11 bis modo 1\ 14 e 01>." 15 in'KetL
K ,i L 41 ~~~. m/rJ~erlltl3 19 quam + et l. 22 ISU > K 21 componi K 25 vivi> K 30 quin K 36 ~anlm > K 39 Slc
IH illud L i'I~~s';! 89 '~:>tf 1~~ ~L 55 luce' K 59 f~entes K 66 adhibeant (J) K I tt l K 69 corruptionis iIlius L tromp. ]i
locum; et quia multipliees SUllt rnotus quinquc plane-
tarum, ideo multi motus sunt in acre et multac altera-
tiones qualitatum. Patet ìgìtur, quod caelum virtute
est in compositìo'nc talium corporum et non sub- 50
stantia.
Quaestio tricesima septima
Triecsimum scptimum est thcologieum. Quaetit
cnim, an corpora glorificata Iucebunt plus qunm sol
et an tunC post resurrectionem hma Iuceat plus quam ss
sol vel quantum sol, et sol in septuplum quam modo
et corpora sanetorum septics magìs sole. Ad hoc alltern
libentius alldirem alium respondcntem qunm mcip,
sum, quia seraphim, IS. VI (2), vclabant pedes sedentis
super solium cxcclsum, significantia occulta et velata cc
nobis esse ca quae post iudicillm futura sunto Tamen
ilIud qllod in quacstione ponitur, Q.UIDAM POCTORES
sentire videntur tractantes ìllud IS. XXX (26): 'Erit
lunae Iux sicut lux solis et Iux soli8 crit septempliciter
sicut lux scptcm dierum in dic, qua alligaverit domi~ 6~
nus vulnus popuIi sui', et adhibcnt et cxpositionem ct
causam dicentes, quod sicut orbis et lumina cacli
defluxerunt per peecatum, sie liberabuntur a servitute
eorruptionis iIlius per innovationem gloriae, quia
aliter per congruentiam non responderct habitatori iO
habitaeulum, quod esset contra ordinem sapientiae
divinae. Et ideo stabit in pieno lumine sìeut sol, nec
minuetur nec ercscct, eo quod non circuibit accedcns
ad solem Ct recedens sicut modo; et lu" solis redibit
ad lumen illud quod in primis septem diebus habuit, i5
antequam fieret pcccatum. Et quia hoc non fuit pro-
portionatum nisi statui innoeentiac primae et status
gloriae maior erit ilio, ideo dicitur, quod sol tune
super lumen primum, quod habuit in statu innocen-
tiae, septcmpliciter lumen accipiet, ut congruat glori- 80
oso staWi bcatorum resurgelltium, et quod lumen ex
natura per peccatum non fuseata in beatìs fulgebat
sicut sol, tune fulgebit in regno patris eorurn, MAT"fH.
XIII (4-3), ct quod ex virt\ltis merito super ìllud lumen
septempliciter aecipient augmcntum, et hoc pium est flS
credere et sam.:tis honorificum.
Quaestio tricesima octava
Triecsimum octavum item est thcologicum. Quac-
rit cnim, an angc1i, quos vidit Maria Magdalcna
circa sepulchrum domini, lacrimabili voce consolati !lO
+
>
 PROBLEMATA DETERMrNATA
63

sint camo Ad hoc autem respondere, nuHus homo

suffidt, nisi qui aut historiam authenticam hoc diccn~ naturae vistls perspicacitate. Sapientius enim con-
tem legit "cl dc hoc rcvelationcm certam aceepit et iecturantur expcrti quam pcrspicaces, ut dìcit PHILO~
non fallacem. Qualltum autcm ex coniecturis scrip. sopuus et TULLlus. Et ideo etiam si limpiditatem 1S
!> turac clici potest, non vidctur esse probabile, quia
aequam visus accipiat homo ad diaboIum, non adhuc
cxprcsse in omnibus cvangc1istis lcgitur, quod tristi~ aequaliter ìudicabit dc his quae non causae, sed
signa valde communia sunt signatorum, et talìa com-
tiam a sanctis muliel"ibus repcllcntcs dixerunt: 'Nolite
munia et fallacia sunt passioncs animac imprcssionem
timerc, vos fientes'; ctiam consolantes dixerunt:
Iacicntes in corporc. !>O
'Mulicr, quid ploras?', et quod 'exicnmt cum timore
lO et gaudio magno' hoc nUlHiantes. Habitus autem
consolantis non est fiere vcl tristitiam cxhibere, scd Quaestio quadragesima
hilari vuItu blandiri afflicto, ut dici t GREGORlUS SUPER
QlIadragcsimulll est de astrologia. Quaerit enim,
ton Il. Debet cllim consolans eum quem consolatur,
an licet ascendendo 1\hrs immedjate sit supra solem
ad se trahere in consolationem; et sic non satis con~ quantum ad situm, tamen in dcscendendo immediate
15 gruus esset habitus fientis ci qui a fletu collsolandum
sit supra Iunam quantllm ad dominium in prima hora S~
dcbet rcmovere et in gaudcntis habitum transponere. ~Jartis; quae quacstio, ut puto, a quodam dicto
Sed hoc dicit CHRYSOSTOMUS SUPER IOAN:-:EM, quod in ARISTOTELIS in II DE CAELO ET MU:-iDO occasionem
vultibus angclorum Magdalena Cognovit post se stare accepit. Dìcit enim ibi Philosophus, quod luna visa est
aliquid magnum, quìa vidi t, q\lOd species \'ultus eclipsare Martem in cacio, et quacstio supponere
~o angclorum mutabatUl· ad rcvcrentiam ct quod ad videtur, quod eclipsans et eclipsatum sint immediate 60
illum visull1 •COnversa est rctrorsum, et vidit Iesum se conscquentia in eadem diametro descendente per~
stantem et llt'scicbat, quia Icsus esset'. Scd tamen tam pcndicularitcr. Dico autem, quod hoc dictum est
magnum aliquid eum esse crcdidit, quod angclis penitus ignorantis et ncscientis, quid dicat, quia si
dcmissis ab ipso sollicite dc co quem quacrcbat, sci- Mars ad lunal1l dcseenderet, aut oporteret, quod
~5 scitata est ct instructionem cOllsolationis aeccpiL descenderet in deferente circulo vcl in cpicyclo, quia 6S
quod in delerente descendat, impossibile est, quia
Quaestio tricesima nona dderens :\Iartis undique snper deIerentem solis et
llumquam sub ipso <est) et per consequens semper
Triecsimum nonum \'ult essc theologicum, sed est inter dderentem .l\brtis et defcrcntcm lunae sunt
vanuro et cllriosum, nihil 'lei paruro habens utilitatis. spatia trium dcferentium, solis scilicet et Veneris et 70
Fundatur enim sllper hypothcsim impossibilem; qUae~ :Mercurii, cuius defcrcns non iunam, scd canum
w fil cnim, 'an homo possit videre oeulo mentis omni.a umbrae terrac, qui ultra deferentem lunac est, vix
quae aguntur (in corde) homini:, habe~tia imp~cssI­ auingit, ita quod nihil sui in conum umbrac terrae
onem ìn corpore cxtcriuscxtraammam,sl habet vIsum immergitur, quia aliter, ut dìcit PTOLEMAEUS, umbra
ita acutum sicut habet diabolus', qui a sicut ante terrac sicut luna ecJipsaretur. Si autem descenderet in 75
peccatum I:abuit; quia dicit DIONYSIUS in libro D:- epicyclo, aliquando Mars sub so.le e~ \~enere et :Me~­
3$ DIVINIS NOMI",mus CAPITULO IV, qllod 'data dacm~n~­ curio "ideretur in magna corpons SUI diametro et ah~
bus naturalia dona ncquaquam ca mutat~ esse dICI- quando exaltatus super Iovem ct Saturnurr. viderct~r
mus, sed sunt integra et splclldidissir.oa', et .Id.co llYpo- in par\,a diametro, quia quando iJl cpicyc10 dcsecndlt,
thesis est impossibilis. Si tamcn per lmposslbil.e pona- tune oportet, quod super supcriores ascendat. Quae 80
tu!", sequitur, quod pcrspicaciter:'ìdebìts~cut~labolus, omnia improbata sunt in AUlAOESTO PTO~EI.
iO sed antiqllitatis longi tempons expcne.lltIal11 .non
Unde fatuus fuit, qui hoc dixit. Si quis autem dlcat,
habcbit sicut diabolus. Et pcr ilIam Ìn comec~urahbus quod descendcns motu diurno et iun~. asce~de~te
plus iuvutur ad demollstrandum signa talla quam Mars infcriorcm superficiem lunae resplclt et SIC Vlr-

1 suni li.
~
4 autcm L nunc.Ji.
- 9 cxicrunt Vulg. obiciunt KL 1~ vulti L H 1r~h<:rt' LK 1~
. I I VI 22 ('Mel KLt><>nalul. Vufg• .• cl Q Nn
'( 1:.r;oJ~~~ ~~~a~~:r ~n::~·t~~~
···m rt'SSioncm rf.wpraibidtmhu-
ad L mutaba~tur j.r:.; us2kv~~'ti:~:~lt~~;\Cr:: 1;-
31 in corde.:!;t'l'Mtf63~·3!a~ f;~ Ji~\i~o~~be~~:.' (lrm.) dala i. >·K 43 ~a;r~
...
~~'\~a ~~~~~i~~e ~t~3 hab~! ~ ~b~~ ~II ;"':,tcj };.p;; f,/;up.J9. ~·:"'''''rdb)'. Th~m~nris ~L. . 5j2d~~i ~~~~oi 1~.7~7t~'~~mmCl""
5i~ "l ~9.6tO 5~~~~~I~~cL ,.!(~:t~:IL I,ant ;:9 6ou:~~~;~;'t':~:P~1. s\f a~~~~~~ K 83C:~ndenle L d~~ndenle K
gitur)K 76·77 l\fercurlllLMarlc q , ., _ 17 Ioh.Chl)...., In loh.holll. 86
_ '2 Greg., :\(oral. 1.3 c.12 (PL 7:1,609 6 O). "'''2 _ :H- DiOll., Dr mv. nom. c.4
n. t'.i?G~~~~~~~86~;. lo: 2a211~~3'!~~~~o:~·1·- , S~tl~ib~~u';~Dì::.·DC:~~~: ~;~.PE~~:~~~;~~n~~2:~~~~1:9i7;7~:6)~\lb~~
§ 23\PG 3,7250), Iran!l. Sarr.•
Arist., Mctaph.I.1 c.1 (981 a 21.2
D~t)n)~c.èf'~ie., De di\'. 1.2 d 1\.12. - ~7."'6c.16·{P64\",qq.). _
v 51-59 73.]4. _ H PlOlem.,/\lwDg.dICM
81 Plolcm., l. e. WellQ 9 (f.93Jqq.).
cado et mundo. Ed. Colon. 1.5,1 p. 171 . .
 PROBLEMATA DETERMINATA
64
tutero sibi infundit, hoc magis tatuum est qunm pri-
mum, quia hoc amni dic accidit in omnibus slCUis Ct
tamen ex hoc nullus umquam astrologorum tabulas
diurnas vel nocturnas composuit.
Quaestio quadragesima prima
Quaclragesimum primum est theologieum. Quaerit
cnim, ao in inferno eritfletus corporalisquantum ad
lacrimarum resolutioncm. Ad quod quìdem nihil
temere diltìniens dico, quod lacrimarum resolutia pro-
lO venit ex tristitia cordis pelliculam, in qua involvitur
ccrebrum, constringente; quod cum restrictum fuerit,
comprimilur et exprimitur humiditas ipsius et egre-
ditur per cClllOSi et quia resolutioncm a corde dicit
lacrima, propter hoc non credo, quod lacrimas fun-
15 dant corporalitcr, {amen cordis tristitiam habebunt,
et multo maiorem, quam si aliter lacrimas funderent,
. et est sicut iIlud IS. XXXI" (7): 'angeli pacis amare
:flebunt'. Si enim conceditur, quod corpora damna-
torum resolvuntur in patte, non scirem assignare
20 rationem, quare non in toto resolvcrentur.
Quaestio quadragesima seeunda
Quadragesimum secundum est, an in inferno sit
vermis corporalis. Ad hoc autcm iterum sine praeiu-
dicio dico, quod si esset ibi vermis eorporalis, exure-
5 ;:;7 ~:5~~·' ili f'9urr. Ed. Colon. I. 26 p.301i v.7i·76. -
6
rctur, nisi potentia dei conservarctur ad horrorem 2~
damnatorum. Puto tamen~ quod nee erit, sed remor-
sus conscientiac vermis dicitur; et ideo non moritur,
sicut nec conscientia. Et multi remorsus et de multis
multi erunt vermes, et ideo dicitur IS. XIV (11): 'Sub~
ter te sternctur tinea et operimentum tuum vermes'. 30
Quaestio quadragesima tertia
Quadragesimum tertium est, an possit sciri dìstantia
a superficie tcrrae usquc ad centrum eius. Ad quod
dico breviter, quod hocseiturnon tantum probabiliter,
sed etiam demonstrativc, et est in AU,IAOESTO demon~ n
strative'probata quantitasdiametriterrac, cuius mcdie~
tas est quantitas a superficie terrae usque ad ccntrum
eiusdem; et est mensurata distantia centri cxccntrici
solis a centro, quod esse non posset, nisi scirctur
distantia centri terrae a superficie ipsius per demon. 4{l
stl'ationem.
Hacc igitur caecutientes iam prae senectute propter
dilectionem Patcrnitatis Vestl'ae et l'evcrentiam studi-
ose quaestionibus vestris respondimus, orationibus
magis de cetera cupientes intendere quam quaestioni~ 45
bus curiosis l'espandere. Valeat in aetemum Vcstra
Paternitas, et meas in Vobis preces deus exaudiat, ut
ordinem nostrllm Vestra solIicitudo reducat ad pri-
maro conscientiae et l'eligionis puritatem.
22·23 Cf. Alb., ibid. p.S07 v,9.16.65·79. _ 35 Ptolcm., I. c. diclio
ALBERTI MAGNI

DE FATO
EDIDIT
PAULUS SIMON
 PROLEGOMENA
DE FATO

§ 1. QUt'lTtAlbertus Magnusauclorllllius opusculisitlzabcndus scicntiae medicinac, praccipue dc rebus cmbryo-

logicis, libentcr disscrcrc ntquc ctiam multos auctorcs *
Tractatus DE l'ATO quattuordccim nobis codicibus allegare, sicut Albertus facere consuc\"crit. Maximi
5 manuscriptis infra dcscriocndis 1 traditus est, quorum autcm esse momenti esse iure iudkavit, quod auctor
Scptcm nomen auctoris Albcrli inscriptiollc aut sub· tractatus velut tcstis oculatus eandcm rem et pacile
scriptionc aut nota marginali cxhibcnt; scplem autcm iisdcrn verbis narrat7, guam Albertus in !'ò"O:-:O LIBRO,
aliis codicibus et brc\·j cxccrpto in codice quodam qucrn scripsit, DE A~IMALUlUS (tr.l c.1 n.4i, ed.4S
Pragcnsi cOllscn'ato idem tractatusThomaedc Aquino Stadler p.692 v.16·19) rden; ct hoc quod addit auc.
t
LO attribuitur , cui etiam antiquis catalogis, nempe cata· tor tractatus de testimonio AristoteJis diccntis se
logo Stamsensi et catalogis a Bernardo Gu)' et Tho· vidissc leminam, qual" mense quarto decimo pcpcris-
lomaco dc Lucca ractis ascribitur 3 , cUm antiqui cata- set, non quidcm his vcrbis apud Aristotelcm ipsum in-
logi opcrum Alberti tractatum DE FATO non commc- vcnitur, sed in eodem :\'OXO LIBRO Alberti DE ..........1. S<)
4
morent • Tarnen controversia, utrum Albcrtus an MAUBUS, ut infra nota apparatus secundi indicaturs.
J~, Thomas hunc tractatum serìpserit, iam disecptata At non solurn his duobus locis textus tractatus cum
vidctur esse atquc finita: Albcrtus auetor huius opus- aliquo opere authcntieo Albcrti cvidcntcr consonat,
culi iure est diccndus. Primum namquc statuendum scd sicut secundo apparatu huius cditionis monstratllr,
est codices, qui bus Thamas auctor nominatur, practcr pcrmulti loci paralleli al" similcs aliorum operum 5~
!1l1um cadicem Ulisipponcllscm sacculi XIV, omncs Alberti cum 1101" textu comparaci possunt, ct quod
20 esse saeeuli XV, quin ctiam plurimos eorum sccundae aUinet auctoritates allegatas 9 et doctrinam, quin cti-
partis huius sacculi, cum septern eodieum, qui opus- am verba lO • Quod mi rum non est; Albcrtus enìm dc
culuro Alberto attribuuot, quattllorsint sacculi XIV, proposito huius tractatus saepius simititcr, non qui·
tres cetcri saeculi XVC>. Deindc non est verisimilc dem cadero modo vcl cadcm prolixitate, disput'l.\'itGO
intcr multa alia opuscula qui bus nom(~n Thomae in aut saltem quacstiones propinquas tctigit. Hoc nam-
25 codici bus aut iure aut [also imponitur, unum esse, que opusculo, tlt bre\'iter dicattlr, agitur de quacstio·
quod temere attributum sit Alberto; potius cootrari- nibus, quid stellae in "ita hominum cfficiant, num
um accìdit ut scilicct quam plurima opuscula codicis libero arbitrio necessitatem imponant, quomodo effec-
vcl collcctionis cuiusdam uni et qllidem cclebriori tus stcIlarum cognoscantur vcl ctiam prohibeantnr. l>S
auctori darcntllr. Imprimis autcm rationibus, ut dici· Similitcr Albcrtus in SUMMA DE HO)lL"E magnam
:ro rnus intcrioribus satis comprobatur Albcrtum esse qllacstioncm, scilicet decimam octavam, 'de cfft-etu
auct~rcm huillS tractatus. Sic iam anno 1923 Francis- motus cadi et stellarum in inferioribus' inscriptam,
cus Pclster S. T. traetatum DE FATO Alberto ,indica- proponitI!, et in Il SEXT. d.15 a.5 inquirit, 'utrum
vitO. Reete enim Pe!stcr animadvcrtit gcnus dj.CC~ldi, stellac habeantdominiumsupcrlibcrumarbitrì um 'l2.;o
quod est huius tractatus, a sermone. rcstnc~lOre ~~ll~~II;:~~ll~cr~~:~:S~:::~I:tq~::~on::.:~~~:
~ Thomnc valdc discrcpare, scd cum latlore r~tiOnc utrum inferiora corpora sint in superiori bus sicut in
scribcnch ab Alberto S<lCpJUS adlublt.l., qual' dlgres-
b con ruere placterea detcrminantibus et ordinantibus ca; secundo, si sunt
Slones ncquaquam fdu~lt, 'bl,;~C natu;abs J;lstonac et aliquo modo hl cis, Utruffi sint in cis sicut in causis aut 7$
auctorem OpllSCU ll c rl,; U ••

~~,::~)~.;k~?:;o:~:~~i::~"~~:;;;~;;:::I~~~~i:~:~~:f;Èiggf~r~~;ii;§:,~~~~;I?~~~~
19G7, p.399). Cal~logu~ St.umcIL'lS: II. ?cm: Q 237 G MCl:l":Icm:m O.P., Laurl:l,tii Pìgllon Catalogi Cl Cbromca. a<;l;I':dunr Calalog>

~~~~':~:::~s ~~u~,~~:;'::~C~~r~t~~~IB;l~.l (~~o;u.~;l:nt~ ?;rlin: ~~~~1-~~:7:::a~~';nb:nt::;t::I~~~ilr~ :ol~.19~ p.~6J~~~1':.

St~mscnsis; .... dc fato'); .p.23 ~a1~JlogU;:l~:2;~g~:1.~;IO~: Srncrns.). }-[. ebr. Schecbm. LN tcriu d'Albertk Gr~n~ d~prn l-::=~~~
QucllCll:r.ur~dC~~CD~~~~\~~~O.2~2.P',:, l Sarculi XIV: nCGO; s'muli x\';3~rf:ili -19~t;~~~~~ ~"r'" t::C;':p.76 ".27-29.
~~c~;;~c~;~::~ d~ GroDen: l'hil~~t'!~bc:l J;i~~'~l~:C~.~:~0s~::,:I~~~~~.4'7.·9-11.rr9.21.5;-56.60-lH. ~.68 \".1.4;;S\~; rr2a'·;.;ò
- I Inlra p.7iì nota 29. - ·.'1l~2~.' 7~a ;:72 "~9_io.SI, p.n \".2.33 (vide tUP~ p..w \".56-57) eu':.no~~·Ed~P..ns.I.27 p.271: d.
~~i~~~·~~;~.~Op.'~i·f~~~7IP~~i4'~~5.iì2, p.76 v.39.41 cum noti,. - .. F.d. Patu. I.H pA-l&qq.
ibid. p.216.
 DE FATO
XXXIV

scilicet quaestionem 68, ubi 'quacruntur quattuor,

tantum in signis: tcrtìo, utfUm in eis possintsufficienter
coguosci'l. SUPBR E1;'HlCA 1.3 movct Albcrtus quac-
stionem, 'utrum aliquis necessario efficiatur malus ex
ortu stellarum ad nativitatcm'2. PIIYSICAE 1.2 tr.2
s capitulum 19 'est digrcssio dcc1arans. quid est fatum
et quod ipsum esse non est negandum'3, sequens ibi
capitu1um 20 'est digressio dec1arans, quae sunt sub
fato et qualitcr imponit rebus neccssitatern et qua-
!iter non". DE ANIMAUBUS 1.20 tr.2 capitulurn 2 trac-
IO tal 'dc virtute formali cadesti, quae vocalnr virtus
periodi, quae sit ct qualiter ab ipsa procedit in mate-
riam et qualiter agit'6. In libro I DE CAUSIS ET PRO-
G Olle SUMMAE inducitur, ut hace notam sane distinc-
CESSV UNJVERSlTATIS 'dc ordine causarum' disserens
Albertus inducit quendam 'librmn de natura deo-
1$ rum', idest re vera librum Pseudo-Apulcii, qui
'AsCl.EPlUS· inscribitur, ubi Hcrmes Trismcgistus tria
dicat, quae nutu dei sint efrecta: SUbt sciliect ymar-
menc, necessitas, ordo'; ct Albcrtlls ibi distinguit
fatum, quo Graecum vocabulum 'ymarmellc' in La-
2ll tinum vertatur, a forluna s. Ibidem iterurn allegat
ApULElUM, qui 'in fine libri philosaphiae Platonis',
antiquos poetas secutus, 'per tres Parcas vitae' fatum,
neeessitatem ordinemque significet'. Racc quidem
nec piane concordant eum his quae reapse ApULEIUS,
2S DE MUNDQ CAP. 38, scripsit, nec cum his quae in trac~
tatu DE FATO, in[ra p.68 ",.8-12, de his tribus fatalibus
deabus leguntur; immo magis consentiunt Apuleius
et hic ttaelatus. Sed etiam in hoc libro Alberti DE
CAUSIS [atum 'tota complexio causarum' est et 'se~
3Q men', in quo rCS sunt 'secundum vitae et esse perio~
durn' l0. Item dl.1o opuscula supra bo~ TOMO XVu edita,
scilieet DE xv PRQBLEMA'flBUS et PROBLEMA'fA DETER-
1>D~ATA, cum tractatu DE FATO cornparari possunt.
Nam tcttium problema et quartum prioris opusculi.
35 tractant de volùntate hominis, quae nec fato nec cor~
poribus cac1estibus eogatur, ut ex necessitate velit vcl
digat 11; nona aUtcm quaestio altcrius opuseuli inda~
gat, num per ministeriurn angelorum corpora eacle-
stia Olovl'antur, quorum 'virtus ad operationem a
10 fabro pcrdpiatut·1~. SUMMAE THE()LOG1AI> deniquc
pars prima continet protixam quael\tionl'm DE FATO,
scilicet primo, (lO fatum sit; sccundo, quid sit; lertio.
cuius sit; quarto, in qua differt a 10rtuna ct cupraxia;
de hoc cnim quacrit GRtGORIUS NVSSliNUS in ultill1~ 4~
parte libri sui, qucm lecie DE flOMINE' 13. Hacc ultim' l
verba ex iuilio ìl1ius quacstionis SUMMAE smnpta satiS
dcmonstrant, quam similis sit quacstio huic opusculo
quod cdimus, scd etiaro quomodo hac duae dissCTM
tationes eiusdcm propositi iotCT se dilfcr<lnt. Nam-'>ll
Grcgorius Nyssenus, idcst rcvera libcr NEMESII EME-
SENI Dii: NATURA HOMINlS, qui in opusculo DI': FATO
omnino non allegatuT, tam sacpe et copiose quacsti-
tivam accipiat 14 ; aliae rtutcm auctoritatcs ct opusculo s~
et quacstioni SuMMAE C01umuncs sunt 1~.
Ex his amnibus apparct testimonium codicum,
quibus hoc opusculum DE FATO Alberto ascribitur,
optimis rationibus interioribus fulciri. Quaproptcr
iam factuffi est, ut scntentia FrançÌsci pclster assensU l;(J
peritorum approbarctur 16, quod iure meritoquc con-
tigisse affirmamus.
§ 2. Q]IO tempore Afòer/us tradatum De fato composuerit
Sicut in dcscriptionc codicum inveniri potcstl?, co-
dex Chisianus E. IV. 109 notam inscriptam habct 6!>
'quaestio disputata a fratre alberto apud Allagniam
dc fato'. Quac Ilota, quamquam sola est huius generiS
in codicibus manuscriptis, quibus tractatllS Dc fatO
nobis conscrvatus est, tamen fide non esse indigna
vidcatur. Quare l'nim aliquis hane notam temere iO
finxerit? Re vera Albertus Anagniae nonnullos metl-
ses annì 1256 degcbat. 1Iense Septembrc exeuntc
huius anni Anagniam, ubi curia Romana a mense
Iunio usquc ad mensem Novembrem rnorabatu r ,
venit, ut ibi coram papa ordinem SUUfi contra dclrce~ 15
tatorcs, imprimis contra Guillclmum dc S. Amore, de~
fenderet. Albertus postquam hoc munerC advocati
ordinis fclici cventu lunctus cst, papa et cardinali bus
rogantibus, ut krtur, Anagniac remansit, ut evan-
gelium secundum lohannem et epistulas canonicas 00

di:\I~;~;A~9. IE~~~:;I.\~;'l-P.I~;4\·:';2' p.155 ~72; c~m Itt~nda qua.c:stkme h~e ;l.l~(:gata ~onferant1Jr ca q~ac inlra p.72 v.52_53
~la~l~;:~3087;.SBSl~q.). )- •~b.,J)C ea:~'et i.~r~ ~.~.~.;~: J>:;is.',I~b~~4ii~~~3). -_ ~ ?;Ja_~;;t.~~~l~;'~c~ i~~'
proe. univ: ..
P.:~b·I.;~31~A23.
....:. I. Alb.,Pi. . ;:42:::tl:inr;: J.C.3~.4-2.2.
_- Il" :Jb., Cl. Apul., Dc mundo c.38 (ed. l). 'Thom~1 p.I".!· \':8sqq.}:
t.SI p.69'1-714. ~ lO Nec verGAiber"tuf tumqJ' ~pra p :> v.~_p.3~ v..12. - 11 Suprll p.a2 v.36-n. -
c
ili n Ed. Paril.
Nam in lIntìquu..sim Aiberti opero:: quod hllbem~mucil ~I~'b ummam COmpOS\llt, hbtum ~em~ii ve! 'Gregorii', \It pUlab:llur. cognovit.
o
(Ed. Coion. t.25 p..26 v.22, p.l8 v.il) al Ile etiam ~IS'L'~:A ~r;r: D;' NA1"UIl.~ 1I0NI, :CregonllJ N)'5$C~U5' $ì\le 'NiJC~nUl' iam allegatilI est
(Ed. Colon. t.28 p.320 indici$ ~.v Nem~iu~ F.malenUli). ? Ce quae lllC'Cr pnora op~ra. AlberlI locum tenet, sali! saepe illducitur
ci
quaesùone $U~loIA't qUalll in Ir;lCIll.·\U DE P....Tl) ' _ .. ~i te~n;. numerus a~ct~ntatum, praecipue Augusùni. maior est h\
Grahmallll, Die Werke des hl Thomll.t vonA' . (Scit ll.' ~~tman ..• lnlroductlo m opcrll B. Alberti Magni (1931) p.ISB. M.
\'011 ocr .j;Ht!ichen Vonehun~ UM dem F;lW::(~hca~ g~ld bI. 1-~JS~~49. 19(7) ?399. J.Goerscn, Des h\. Albertll! Magnu! LelH~

~u~~:aS~~.';O~;'~~;~~~:dC:i:~::t~,~~~:;:~~::~~~7~~;et~:~~~~"~~:~n~~(:~;;i~~T~~~~:~~t:e~:~~I~~~:~~;
Ah,~toryol lIlagie md expcrimental sdwce II (New Vorle 1923 .194~) 61;~15 ~ed. I;I' V. Shoone~, ~omac 1973) p.231. L. Thorndike,
VeTm ncedum lzoe dare Albcccoaunbuere IlUIUI est; iguorabat s:me, quo~~oo:Ucet id Z:~~::~i~:'~~I~lff~e ~,d~:~~~n;.~~~~~ :~~:;.;t
 PROLEGOMENA
xxxv
expone:et l, ,Non est dubium, quin eodem fere tem_
pare NJaffi" ':WlO potfUS, quaestionem dc fato dispu- I~s 'nyctieo~acis' eomparatur, hic, infra sciJjcct p.78
tare potueTit , Supra in Prolegomenis opusculi quod \',~G, vctustlor~ modo allegaturj nam ctiam in parte-l5
a
• DE. Ul\;rrATE IìIOl'ELLECTUs inscribitur, comme~orata p:lm SUMMAE 10 oetavo decennio saeculi i1lius seripta
"a~quc traetata est nota quorundam codicum, qui hlc loeus voeabulo vespertilionis adhibìto offertur s .
hanc DE U~ITATF. I?\'TELLECTUS quaestionem in curia
Romana dlsputatam esse dieu1\t", Ibidem rnonstra- § 3, Quibtts codìci6us (ra([afus Dt jàlo tradÙus 5Ù
tu~ ~st hane quacstionem particularcm ad aliam
m~lOns ct communioris momenti quacstioncm pcrti~ Codices sauuli XIV
lO nUlssC, quomodo scilicct Aristotclis doctrina intelli_

gcn.d~ atque cxponenda csst't 4 , ne quid damni fidei I: C~d~ Bononiensis 2312 (Bologna, Biblioteca B
chTlstmnac orcrctur, Sane interpretatio AristotcJis Umvcrsltana}lI sacco XlV incuntis , membran" 315 X
guam. philosophi Arabes pracbcbant, iure praclato~ 235 mm, ff.171, 2 col.
cccl~slac ofTcndcbat. Sic erat, CUr Albcrtus, tum iam Codtx co~lintt opuscula Tlu;mae de Aquino et aLiorum.
I~ maglstcr lamosus, dc hac re coram curia Romana dis_ f. 41r: 111 marg. supaiore: magistri albcrti tcotonici,
putaret. Simili <tutem dc causa Albcrtlls COram cisdem . Incipil:' Qucriturdefato. ansit. quidsit. utrum neces- S~
illlditoribus cliam dc lato disscrerc potuit. Nam, sicut sltalem lmponilt rcbus.
Stcphanus Gilson animnd"crtit, iam saeculo duodeci- f. 4-1v Explicit: in loco et quiete eontcmplationis
mo Iohanncs Sal'esbcricnsis demonstravit Aristote- bcatorum. Amcn.
211lcm 'dctcrminismum astrologicum',quo libcrum arbi_ ~. 4~r: olia quaestio de Iato, magistri alcxandri, Ilt
trium excludcretur, docuissc 5 • Quarc quacstio a lrgllur III marg. JUper, I;<)

doctore ~pt:n1m Aristotc1is pcl'itissimo disputata, quid Incipil: qucstio est de fato circa quam quesita suot
dc fato, lclcst dc effeetu et potestate sidcrllm, vcris sex.
philosophis esset sentiendum, a multis procul dubio l, 47ra Explicit: Christus vcro nullo modo lato sub-
25 attentis auri bus excipi potuit, praesertim eum dc hae icctus fuit.
re il1is temporibus sacpius disscrcretur 6 , Nota igitur f, 47ra Incipit: Consequenter qucsitum cst dc divina-,;.s
codiei's Chisiani certe cum circumstantj;s tcmporis tione gue cum sit futurorum prccognit:ìo , . ,
opti mc concordat nee alimine rcicienda esse videatur, f.49vb Explicit: prohibetur di\'inatio gue quod est
Cui opinioni auetoritatcs, quas Albcrtus allcgat, non summc sapientic attribuit creature.
3Q obstrepunt. E contrario, modus al1egandi quare non f. 49vb lncipit: Dc sortibus, Consequentcr qucsitum
sit scmper valde accuratus, cx co facilius intc:lligatur est dc sortibus. circa quod primo queritur quid sit sorso ;n
quoo Albcrtus Anagniac bibliothcca idonea C'archnt, f. 52vb Exp/icit: sortes magis flullt a mulicrìbus
His rebus suppositis tract.1.tus Dc Iato in serie et quam a viris diabolo procurante.
ordine opel'Uffi Alberti supra eommcmoratorum; Codex provenit c.\: COllVentu Bononicnsi S. Salva-
35 post Iibros DE 1'HYSICA locum habere vidcatur, qllod tons, ubi iam ex duabus partibus conscrtus est; post
OpllS primis al1nis sexti deccnnii illius sacculi scriptum annum 1860 biblìothccae Univcrsitatis Bononicnsis 1~
l\~t. Conccdr.ndum autt'm est nilli{ certi de tcmporc traditus est.
huius quaestionis disputatac ex co concludi posse
quod locus quidem ce1ebcrrimus Mctaphysieae Ari- 2. Codex Onobonianus latinus 198 (Roma, Bi- O
40 stotc1i~, qua sccundum translationem arabico-latinam bliothcca Apostolica Vaticanapo saec. XIV inctlotis,
nostra 'dc nlaJlifcstissimìs' cognitio eum oculis 'vc- mcmbran., 370 X 260 mm, ff. 260, 2 col.
spcrtilionis', sccundum autcm translationcm rceentio- Codt); amplu{ìlur lriginla Upltm opuscula, quorum 00
l'em c Gracco factam, quac dicitur 'media', cum ocu- plu.rima sunt Tholllat de Aquìno.
• H. ebro Schccbcn, t\lbert der Grollc. Zur Chronologic 5dnes Lcbcll!l. Vc:chta 1901. pA{I.46.1S6. - '$;me potiw hane veJ iIlam

:~u;e~t~:~:: t::~::~l~~.dis:.uta:c S:~:: :';~Ll~~:S%::i t~a~e~~;:r;.~ :~~~:;~. E~:I~ s~'i:~:'I~:,A~~r~~U::n~:~:'~~::~;:

....m Ph. m.;'mrr O,f.'.;\f. (Hdlcr:1\I 1929) p.21. CI. loh. S;lf(':'lbr:r., Enlhc:lic115 \'.831-834 (PL 199,983): 'Dc:crrore Arnlotdis.
Seti tamc:n crravi!, dum sublllnaria casu Non est arbitrii libert,u \..,ra C",.;Ili>.
Crcdidil Cl fatis uheriorl1 scfÌ. QUl1m solurn plcne dicit habc:re dcum'.
in
• QU:'C:51ionCnl, 'utrum corpora supercacleslia pc:r Juurn motum agant in inltriora', trael"t c~c:mpli grl1tia Miehad Srotus commenlO,
quo e"pO!luit ·Sphacr.lm' lohannis dc Saero Bosco. L. Thomdikc, Thc sphere al S;tcrobosco al;d ils COlumem.at<ln. Chicago,1949, p.3H·

:~~'X~~;I :~~4~P.~;X~·~9\•.~~. d~riP~i~~.~:=,,~i;;~~. d(~<~"~d::. t~c,ta;~7 a:" ah.~s~~I~~o~~li~;;P~:I;ilol;,aCl~~~~~Sol~

111~'i~:i;i~~~01~~~~'L;:t~~:r~r~~i~'~~:::.dc:~c~:d~~~~nr~~:::::,"~~;~~L~k~:~b~l~t;:O~~j::~'~~;in~'.~~7%~j2:.·I;;'I~.trae
 DE FATO
XXXVI
f. 249m: lncipit tractatus secunduffi albcrtum de
fato. Qucritur dc fato. an sito utrum nccessitatem jm~
ponat rebus.
f. 252ra Explicit: in Iaea qui et contcmplationis bca~
S (orum. E'Xplidt de fato secundum aJbcrhlm.
G 3. CodC"- S. Gcnovcfac 238 (Paris, Bibliothèquc de
Saintc Gencviève)l sacco XIV incuntis, membr.,
420 x 295 mm, ff. 223 ('222', sed numero 147 duo
folia liignata sunt), 2 col.
III Coda ampla/;Itir 42 OjJlJ.fculo, qUQrom mpxima pllrs est
ThQmae de Aquino,
f. 196ra: Incipit tractatus dc fato secundum alber-
tum. C. 1. Queritur dc fato. <ln sito quid sito lItTUm
ncccssitatem imponat rebus.
l~ f. 198rb: ... in Iaea qui est eontemplationis bea-
torum amen. Explidt dc latosccundum albcrtum.
C 4. Codex Chisianus (Chigi) E. IV. 109 (Roma,
Dibliothcea Apostolica Vatican<l):l sacCo XIV cxeuntis
(a. 1395), chart., 218 X 140 mm, l col.
:lO f. 150r Incipit: Questio disputata a Iratre alberto
apud anagniam de fato. Queritur de fato <ln sit, quid
sit, utnun neecssitatem impanat rebus.
r. 157v: .•. in loco quide contemplationis beato.
rum Amen. Explicit.
5. Codcx U1isipponensis (Lisboa, Biblioteca Naeia-
n'lI, Illum. 95) 3 saCCo XIV, membr., 320 X 225 mm,
ff. II + 150 + I, 2 col.) ab uno librario gallico sctiptus
Codex ampleclilur undeam opuscula Thomae de. Aquino,
prae/ma nonNulla pmJdepigropko.
w f. 33ra: Incipit tractatus fratris Thome dc aquino
ordinis predicatorum dc fato. Queritur dc fato an sit,
quid sit, utrum ncccssitatem impanat rebus.
f. 38rh: in loeo quiete contemplationis beatorum
Explicit qucstio de fato.
J.; Sacculo XV pos.~idebat codkem episcopus quidam
Rivcnsis (Rieux), postca Stephanus Carolus cardi-
nalis Loménic de Bricnnc ( + 1794), delnde episcopus
Bciensis 1hllucJ dc Cenaculo (+ 1814-).
Codius saeeuli XV
v 6. Codcx Parisinus St. Vietoris (Paris, Bibliothèque
Nationale 14579) 4 saec. XV incuntis, chart., 295 X
215 mm~ ~ ~oj.3 .. ,. ..
Codex ex quateOllOmbus chartacclS dlversae ori~
d~ h~~TI:':~:t;'o~:~~:~u~.~:.~;7~UJ~1.'Jd~:.i\.D~~I;O~~~:::~~i~~~·G~~~Vì.~e. l.
San Tomm:'; ;menSli p. XVv.78sqq. - I Codlces mallUS(n~li opcTum
1nomae de AquilIO, 1.11 (ed. H.V. 5hooner), Editori di
~I~~~U~:~:: ~~~~~:a~r:'d~l~: ~o~erv~lrice nìb~ìoth~ae uationali1 P~ris~::,I:~:'I~·~~:~~:·19?4 d;t~~::~= ~~~~~:~~::~a~()n~
30 (l869) pA Nb.,
l. Metapn. :a~~~I~~:~.:~ ;~~.~~;~~~~~ns:v~ AsIa~ib1i()thèque
M.,. in the nriti.h Mu~um. 1.2 (ne2) p.858. _ Litteme Bibliothecae
ginis et amplitlldinis et complUl'ium manuum, quo-
rum mensurac diffcrunt et quibus Iolia membranacca 4~
sunt interiecta, constato Continet tractatus compluti-
llm allctorum, intcr quos sunt Petrlls dc AlIiaeo, Hcn-
ricus dc Frimaria, Nicolaus OrcsOlc, Iohanncs Ger-
son, Henricus dc Hassia, Nicolaus dc Lyra, Guillel·
mus Ockam. Folia dupliciter numerantur, pristina 5ù
nuOlcrationc una cum codìce {acta, altera, postquam
quaedam {olia pericrunt.
f. 312r-317v (prìstina numeratione 339-344v) 'qua-
tcmio' sivc potius. scxtcrnio (scx {oIiorum), 220 X
150 Illtn, l col. 55
r. 312r: In nomine domini Amen. Incipit quidam
tractatus dc fato a lratre albcrto dc ordine predica-
tonUTI editus. (C)irca rnateriam dc fato qucrulltllr
quinquc, primo an sit, secundo quid sit, tcrtio utrum
nccc%itatcm impanat rebus. (IO
1. 316r: ... in 10eo qui et eontemplationis est bea·
torum ad quem nos pcrducere dignetur ilIc qui est
divina et perIectissima be<l.tituclo ipsorum dctls amen
Explicit de fato sccundum albertum.
ff. 316v-31 iv Ilacant. 0
7. Codex Parisinus St. Victoris (Paris, Bibliothèquc N
Nationalc 14709)6, sacCo XV, membro ct chan.,
295 X 215 mm, ff. 443, 2 col.
f. lra·281ra: Alb., Metaphysica
f. 287ra-318rb:Alb., De gelltratione et corruptione. 70
l. 3J8v: Orda HbroI1.lm naturalium scculldum
quod dicit Albertus.
f. 319r: T/lomas de Aquino, De natura accidentis.
f. 320r: Ineipit tractatus de scnSll communi sancti
thomc.
r. 325ra: Expliciunt dieta sti thorne de aquino de
sensu cammuni et dc quinquc potcntiis anime. Incipit
dc fato. Queritur de Iato ao sit Quid sit lltrurn ncccs-
sitatcm ponat rebus ...
I. 329\'.1: ... in loco quieto contcmplationis bca- 00
torum. Explicit dc fato sccundum thomam sanctum
dc aquino.
f. 329va-443,,·: Alia ojJuscuia Thomae ascripta.
8. Codex Londiniensis (London, British Library, L
Sloane 2156)°, sacco XV (circa I430L chart. et I!S
membr.,385 X 285 Olm, ff.223 + IV, 2 col.
r. 1-41: Rogcri Baconis tractatus Dc perspectiva.
f. 42-7l; Rogcri Baconis tractatus dc Ilmltiplica-
tione spcciertlm.
Patis 1893, p.1i2.146. M .. Crabmann.. Die Werke
impérill1e ... Diblìothèque de l'Eculc: del! charte~
Brh~::~~' :2~a::.I:::.\~{9~~ed~~~:~e, Birch a.nd Addilional
 PROLEGOMENA
XXXVII

f. .96~-102v: Arnoldi dc Villa Nova dc discrctis in_

tenhombus medicorum. . C~de~ compluribus mani bus scriptus; complectitur ~
Imp~lm~s s:r~~nes et 1cctioncs diversi generis, pracci-
I. 102v-108: Incipit liber dc sompniis magistri Ar-
noldi de Villa Nova. pue prlf\ClpIa, quac dicuntur; annus 1448 aliquoties
indieatur.
!t f. 108v-llO: Contra diccntes se pOsse eogerc de-
mones. L 3?7r: Q~critur de fato an sit, quid sit, ct utrum
necCSSltatem Imponat rebus. . . 55
r. 111-1.16: Rogcri Baconis Jibcllus dc mimbìlì po_ l. 314v: ... secl vita beata. Amen. Explicit tractatus
testate artls et naturae.
dc lato secundum dominum albertum.
f. 116v-130: Henricus de Hassia, Dc reductionc
I. 315r-317v: Tractatus sancti thome dc cternitate
I(l elfcctuum particlllarium in causas univcrsalcs.
mundi.
I. 130v-148: Thomas dc Aquino, De essentiis essen- f. 317b infine codìcis: Fr. i\.Jatthias Ha}'n, Conventus 60
tiarum.
Wratis1aviensis prcdicatorum ordinis.
I. 148·154: H. Witelo plebanus, De causa primaria
penitentie in hominibus ct de substantia ct natura Il. ~odex \Vratislaviensis I Q57 (Brcslau, \'-hoc- D
15 dcmonum.
law, Blbliotheca Universitatis) saec. XV secundae
l. 154vb: Queritur de lato. an sit quid sit utrum partis, chart., 200 X 150 mm, ff. 316, l col.
neccssitatcm imponat rebus. f. 1-269: Qparstiones in libros I-III Srntentiarnm Petri 6)
1. 159rb: ... in loeo quiete eontemplationis bea- Lombardi. Iru:ipit: Circa initium primi libri sententìa-
torum. Ecce finis qucstionis de fato seeundum alber- rum qucritur primo utrum scientia viatoris theologi
2fI tum magoum. potcst esse CUffi scientia fidei ...
I. 159r-194: Et incipit tractatllS dc configurationi. l. 270~296: Varia excerpta theolo.gica.
bus qualitatum et motuum secundum doctorem et l. 296v: Tractatus sancti thome dc sortibus ad do- 10
magistrum Nyeholaum Orcm. minum Iacobum de Burgo. POStulavit a me vestra
f. 194v-209\': Hcnrieus dc Hassia, Dc habitudine dilcctio •••
25 causarum. l. 300,,: Incipit tractatus sancti thome dc iudiciis
I. 209v-223: Nicolai tractatus contra coniunctioni- astrorum ad ITatrem Reginaldum. Quia quesisti a
stas de futurorum eventibus. mc... n
Scriptus est ultimus tractatus Sonegiis in Belgio l.300v ultimo vrrsu: ..• iudiciìs. Explicit hoc opus
anno 1430 mense Aprili. doctoris sancti. Incipit tractatus ciusdem dc fato.
l. 30lr Intipit: (Q)ueritur de lato an siI. ql1id sito
9. Codex Salmaticensis (Salamanca, Biblioteca utrum neccssitatcm rebus imponat ...
Unìv. 2187, antea Il,493 signatus)t, saec. XV, chart., f. 305r: ... iI, Ioeo quietc cOlltemplationis bono- so
ff.217 +11,2001. rum. Explicit tractatus doctons sancti de fato.
l. Ir·83r: Strmones, rxcepto primo, aJlOn)'tni. f. 305v-312:Exerptll,pratcipueexoprribllsAlbrrfi Magni.
f. 83r-163r: Srx Qpuscula Thomae dr Aqui1lo. f. 312v-313b: DuIU quarstio1lrs dr vita rriìgiosornm.
:l3 f. 163r-201v: ScnnonlS Tkomae de Aquino ascripti. 1. 31~316 vacal/t.
l. 20}v-209v: Thomas, Expositio prinmc ct secun- Provenit ex conventu fratrum Pracdicatorum \Vra- 65
dae decrctalis. tislaviensi,
f. 209v-21Ir: Thomas. Sermo 'Hodiernne festi\'Ì-
12. Codex Florcntinus (Firenze, Biblioteca Nazio- F
tatis'.
40 l. 2lIrb: Tractntus sancti t1lOmc dc a.quino ul dici- nalc, Conventi Soppressi I. VII. 21)2
tur dc fato. capitulum primum an sit faturn. Narc saec. XV (circa 1471), chart., 222 X 148 mm, If.
verba in cofumna secunda scripta in marg. dr:dro rrprtuntur. VI + 285 + I, I col. 90
Littcra humanistica scriptus.
Incipie: Queritur de lato an sit utrum ncccssitatem
l. 187r: Incìpit tractntusDcfato cditusa sco. Thoma
imponat rebus .
dc aquino ordinis fratrum predìcatonnll. Et primo
i5 f. 217vb: in loco quiete cOlllcmplationis bea-
queritur An sit fatum. .
torum. Explicit dc fato ... et (sic).
Queritur De Fato. an sito quid sito utrllm neeessI- 95
E lO. Codex Wratislaviensis I Q386 (Brcslau, \Vroe- tatem rebus impanat ...
Jaw, Bibliothcca Universitatis) sacco XV, chart. ct l. 1951": ... in loco quiete contcmp);:ttionis bono-
rum. Amen. Explicìt tractatus dc fato, qui ut serip..
membr., 215 X 145 mm, ff. 317, 1 col.
Thommaso Kilppeli Q. P., Una rac<:oh.a di prediche ~tlt~~il~a ~~~;,,~~opd;~iui:.: ,~rc~:;~,;;~~~:~;;:f~:~~::2~~~
l

~;;~:~~i~i~~:~':~~;l~~e:l~V~:k~~~:~:~.h~.m~:a~~~ms. S;~ina~ 1961, p.:J5i.362·.


XXXVIII
tum invcni clic 7 Iailo 1471. dicitur compositus a
saneto thoma de aquino ordinis fratrnrn prcdica-
forum.
H 13. Codcx Hagcnsis (s' Gravcnhage, Muscum
5 Mecrmanno-Westreenianum lO C 13)1
sacco XV (ultimae quartac partis), membr.) 330 x
218 rom, ff. 283, l col.
Littcra humanistica in Italia scriptus.
r. 247r: Incipit tractatus Dc fato editus a gancta
lO thoma de aquino ordinis fratrum prcdicatorum. Et
primo queritur An sit fatum. Qucritur dc fato aD sito
quid sito utrurn necessitatem rebus impanato
I. 253v: ... in Iaea quiete contemplationis bono-
rum. Explicit tractatus de fato qui ut scnptum invcni
15 clie III Ianuarii 147. (I) dicitur compositus a saneto
thoma de aquino ordinis fratrum predicatorum.
U H. Codex Urbinas Lato 472 (Roma, Bibliotheca
Apostolica Vaticana) li
sacco XV. membr., 287 X 215 mm, H. XII + 308,
202 col.
Coda compluilur maxima ex parle opuscula genuina,
duMa et suppositw Thomae de Aquino.
f. 130ra Incipit: De fato traetatus Sancti Thome Dc
Aquino. Queritur de fato. an sito Quid sito utrum
2~ neeessitatem rebus imponat.
I. 137m Explicil: •• ' in loeo quiete contemplationis
bonorum. Dc fato. Tractatus Sancti Thome Dc
Aquino. Ordinis Predieatorum. Felìeiter finito
f. 279sqq. Alb.) De intellectu et intelligibili.
Excerptum
K 15. Codex Pragensis (Praga, Bibliothcca Capituli
Metropolitani N. XLIV (1568) 3
saec. XV (1459), ehart., 240 X 170, ff. 158, l col.
f. 60r: 'nota extractum saneti thome dc ffato. ali~
35 qua animaiia breviari tempore, alia diutius impre~
gnantut. unde dicit Galienus ... ego vidi unam qUé
peperit in XCI mcnse puerum etc.' Cf. infra p.75
,.68-p.76 ,.28.
§ 4. Q.llid codim et priores editiones ad textum tractdlus comprobetur. At saephis contradicunt antiquioribus
iO fomtitutndum confulerint
Tractatus DE FATO inter opera Thomae de Aquino
iam complurics cditus est. Tres ex his cditionibus con~ codices, idest BCGIO, communiter esse pracferendos
ferre potui, quac sunt:
Editjo Vcocta: Thomas de Aquino, Opuscula. non recepi, nisi cum. quod raro accidcbat, mdiores
_' ~.~~~~~;~:~~ti~~~~i~enla~isvan dI: h~nd&chriJten van htt Museum Meermanl)o·Wr;slreenianum (1960) p.t43] n.l25.
melrtlJlQtilni kapilo\y prabkt. Praze. \lJ2t;';.~.StQrnllJOlo. t.I (Roma 1902J p.477·479. - r A. Podlaha, Soupis rukopi~u knihovny
DE FATO
Venetiis 1490. Dc fato hic est opusculum 28; folia non 45
suut numerata.
Editio Parmensis: S. Thomac Aquinatis opera
omnin, t.XVI (Pannac 1865) p.321.327.
Editio Parisicnsis: S. Thomac Aquinatis opera P
omnia, t.XXVII (Parisiis 1875) pA54-464. w
Editio Romana operum Thomac mihi pracsto non
cratj sed lectioncs huius editionis in editionibus po-
sterioribus aclnotatae sunto
Ut ex apparatu critico apparet, hae tres eclitiones
a me eollatae plcrumquc conscntiunt, vclut :;s
p.65 v.4.5.11-12.12.31.39.53, p.66 v.2.6-7.1O et sic
deinecps sacpissime,
cum rarius inter se diJfcrant, vclut
p.65 ".14.16.17.18, p.68 v.42.47.48, p.69,1.
Ex codem apparatu critico cognosci potest cdi- &O
tiones rceentioriblls saeculi XV codieibus affines esse
et talibus codicibus lllndamento uti, qualcs sunt co-
diecs FHU vcI DFHU.
Quos qllidem codices lalsam praebere lcetionem
interdum pIane perspicuum est, velut 6:;
p.70 v.26 aratione ct scminatione] per seminatio-
nem ct artem DFHU vmp,
p.70 v.35 fascinationibus] phantasmatibus FflU
vmp,
p.n v.14 sapicntum] sapienter FHU vmp,
p.n v.15 saepe >FHU vmp,
p.n v.8 par cxsequi] pa.rare eaFHU ump,
p.7ì v.13 aecipicns] accipicnt DFHU vmp.
Sed quod bi codiccs, dum variis combinationibus
curo aJiis conveniunt, ex.gr.
ISFIiU: p.65 v.14, p.72vA.9.l9. p.74v.31, p.75v.8,
DISFHU: p.65 v.53, p.72 v.38-39, p.73 v.23, p.n
v.6.54,
DSFHU: p.65 ".16,
INSDFHU: p.72 v.4, p.73 v.7, p.77 v.6,
CISFHU: p.72 v.53,
EINDFHU: p.n v.20,
BlSFllU: p.n v.8-9,
GISFHU: p.n v.6,
VDFHU: p.78 v.2, "
inter plurimas varialiones mire constare monstrantur,
hoc magni esse momenti vidcatur, quo pretium eorum
codicibus, quam ut vcrum textum auctoris ncc potius
quasi reeensionem quandam praebere iudieentur. 90
Quapropter in tcxtu constitucndo, cum antiquiores
censerem, lectioncs reccntiorum codicum in textum
 PROLEGOMENA
XXXIX

quam antiquiorum codicum esse videbantur, ex.gr. p.72 v.l1 suadcntBEGLNOVpcrsuadentCISDFHU

p.73 v.12 caelestis circuliDFlIU celestis/ celesti cet., ump.
p.74 v.31 naturalium /SFlIU ump matcrialium Raro codex C solus habet rectam lectioncm, \"elut
BCDEGLNOV, p.i3 v.l: hyleg, p.73 v.21: Algol,
.5 p.74 v.51 dominativa DFlIU ump causa L ) cd.; aut una cum alio codice (praeter B, vide supra v.32. 40
rcccntiorum autcm codicllm tcstimonium, quoticns 33), vclut
lcctiollem aliquorum antiquiorum codicum coofir- p.73 v.l alchochoden CD l'arie difo11TU1tum in cet.,
mabat, vclut p.77 \'.20 hac CL vmp hi.c BGOV hoc EINSDFHU.
p.66 v.50 elector BC/LDFlIU coniector S l'm ) Notemus praetcrca codicem E, quamquam est
loEGNOVp, medii saeculi XV, saepe cum antiquioribus codicibus 4~
p.G7 v.24 ministcr BG1FHU) DEGLNOSV, facere, ut ex compluribus exemplis iam commemora·
acccptum fuisse conscntaneum est. tis cognosci potest, simili modo etiam codiccs L et S
Scd hane rcgulam, seilicct pracferendi antiquiorcs intcrdum cum antiquioribus congruere.
codict:S, non sine difficultatiblls sequi potui. Nequc Quo traditio textus haud parum implicata melius
l~ cnim codiccs antiquiorcs, idcst BCGlO, quibus iterum perspiceretur, multas varias lectiones in apparatu ~
variis modis alii codiccs associantur, ex.gr. crilico, plcrumque quidem negativo, adnotavi, nec
p.67 v.24, BCIFIlU, vero omnes. Quoticns autcm in apparatu siglum codi·
p.69 v.16, BCGOV, cis uncis includitur nec alìa lectio porutur nec signnm
p.72 v.l, BCEGIO, interrogationis, quod lectioncm dubìamsignificat, nec
2\1 p.72 \'.56: EGEG/L.NO V, signum omissionis (») additum est, sie indicatur hoc H
p.72 v.65, BCEGLOV, codice similem, nec tamen piane candero lcctioncm
p.i3 \'.26: BGEGJ'IO, praebcri, quae non accurate allegatur, ne superflue
p.73 v.26·30, BCGLOV,
piane intcr se concordant, ita ut intcrclum BC contra
u GO et alios lcstentur, vclut
.
obtineat Iocum, cx.gr. p.67 v.1.23.24-, p.n v.2&-30.

Debitas ago gratias Rcvercndis P. P. Editoribus S. 60

p.66 h.50 elector BCDlLFHU conicetor S l'm ) Thomac Commissionis Leoninae Romac et Grotta·
EGNOVp ferratac degentibus, qui mihi imagincs photographi-
p.n \".16 sapicntum BCEL.NS sapicntcr lDFHU > cas complurium codicum, qui opusculum Alberti eon-
GOV tinent, miscrunt, atque etiam moderatori?u.s bi.blio-
30 p.76 v.12 opcrationibus] opcribus EGLOV thccarum, imprimis Bononicnsis et .Londmlensls e~ 65
p.76 v.12-13 virtus et materia> EGNOV Parisiensis, et Rev. P.Dr. Alberto Fnes C.sS.R., qUi
p.ii v.25 veri BC viri ceto ump mihi nonnulla coosilia uti1ia dedito
p.7i v,47 circa BC ad EGLNOV seclludum certam
Bonnae, die 4-m. Octobris 1974
DFIlU vmp, . Paulu!> Simon
~ sed ctiam B et C lectionibus intcr se ddfcrant, vclllt
 SIGLA CODICUM ET EDITIONUM
B = Bologna, Biblioteca Universitaria 23J2 L = Londoil, British Library, Sloanc 2J56
C = Roma, Bibliotheca Apostolica Vaticana, Chigi N = Paris, Bibliothèquc Nationalc 14 709
E. IV 109 O = Roma, Bibliotheca Apostoli<::a Vatìcana Otto-
D = Breslau (Wrodaw), Bibliotheca Univcrsitatis bono Lat. 198
IQ57 = Salamanca, Biblioteca Univo 2187
E = ciusdem bibliothccae I Q 386
U = Roma,BibliothecaApostolicaVaticana, Urbino
F = Firenze, Biblioteca Nazionale, Conventi Sop- Lat. 472
pressi I. VII. 21
V = Paris, Bibliothèquc Nationalc 14579
G = Pans, Bibliothèquc dc Saintc Gencvièvc 238
H = s'Gravenhage, Museum Mecnnanno~Wcst­
rcenianum lO C }3
l = Lisboa, Biblioteca Nacional, Illum. 95
v = Editio Veneta 1490

K = Praga, Bibliothcca Capituli Metropolitani N. = Editio Parmensis 1865

XLIV (1568) p = Editio Parisiensis 1875
 TRACTATUS DE FATO
Quaeritur dc fato, an sit, quìd sit, lltrum necessi_
tatem impanat rebus ct an scibilc sit ct in qua genere
causac incidat.
Art. I. An fatum sit
Ad primum obicitur sic;
(1) Nihil cliffinitur, nisi quod habct essei faturn a
BOETIIlO diffinituT in N DE CONSOL,\Tlm....e
PHIAEi ergo habct esse.
LO (2) !tem, in 11 DE GENERATIOXE dicit ARISTOTELES,
quod unumquodquc rncnsuratut" periodo; mensura
uutcm per aliquid sui minimum, itcratum supcr
quantitatcm mCIlsurati, certificat ct numerat qUUll_
titatem ìpsius. Si ergo vita ct esse infcriorum mcnsura
15 circuJi, qU"lC VOCiltur pcriodus, mcnsuratut, est acci~
pere in rncnSUra circuii aliquam partcm, guae per se
vcl acqualc si bi esse ct vitam infcriorurn numerando
certificato Per gradus ergo circuii distinetos sccun~
dUIh duoclecim domos certificatur esse et vita infcri~
2(lorum. Non autcm accipitur periodus sine contentis
in periodo planctis et stellis et his quae accidunt eis
ex situ et radiatìollc. Igitur ex stcllìs circuii eaeleslis
ct radiatiOllc Ct situ earum scitur ct numeratur omne
esse et vita et partes esse et vitac inferiorum; hoc
2l autcm fatum vocatur; ergo fatum habet esse.
(3) Item, dicit ARISTOTELES in IV PHYSfCORUM, quod
esse in tempore est a quadam parte temporis men·
surari, Tempus autcm, cum unum sit numero et nOIl
multiplieetur per multitudincm temporafium, oportet,
5 Alh<,Ll/l.1O(ni"pe... XVll,1
quo~ per unum aliquid ad durationem temporalium 3')
ommUffi releratur. Hoc autem non est nisi motus ciro
culi caelestis, Ergo per maturo circuIi caelcstis causa_
tur et numeratur esse et vita omnium inferiorunt; et
hoc fatum \locaturi ergo futum est; 'motus' cnim
circuii, ut dicit AruSTOTEL~, est 'tamquam vita exi. 3l
stentibus omnibus·.
(4) Si forte dicatur, guod ex motu caclesti inhaeret
PHILOSO~
dispositio quucdam inferioribus, sed hace \incitur a
qualitatibus materiae et sìc cxc1uditur, COlltra: in_
feriorcs ca.usae, quae sunt in materia, ordinatae sunt +O
ad superiores sicut matcrialia ad sua formalia et sicut
loeata ad sua Iaea et sicut mota ad sua movcntia;
ergo superiora informant, continent et movcnt in-
fcriora, Informantìa autem, continemia ct movcntia
semper vincum; ergo omne essc ct vita infenorum H
vincitur et trahitl.lr ad dispositionem superiorum.
(5) Si dicas, quod verum est quantum ad corpora,
sicut videtur AUCUSTINUS diecre in v nE CH'ITATE D.EJ,
quod 'afflatlls sidereos' possumus dicere valere llSqUC
ad corporum transmutatiolles, non autcm ad animae, w
contra: vires animae vcgctabilis et sensibilis non ape·
rantur extra sui organi harmoniam; si ergo harmonia
rcgatur afflatibus sidercis, per consequens ct opera·
tioncs animac sensibilis ct \"Cgctabilis afflati bus sidc-
rcis regulabuntur, »
(6) Ulterius etiam hoc videtur de anima rationali,
quia dicit PIULOSOPHUS, quod intellectus noster est
cum continuo et tempore. Temporalia autcm et COll~
tinua scnsu et ìmaginationc percipiuntur; habitum
 DE FATO
66

311tern est lAM, quod talia subiacent affiati bus sidereis,
ergo per consequcns cl operationes intellectus.
(7) ltem, dicit PHILOSOPHUS~ quod alùma est io-
strumentum inteltigentiae et quod intclligcntia im~
s primit in eam et illuminat cam; ergo intclligentia
movendo causat formas illuminationis in anima in~
tellectuali. Sed ioter rnovens et motum non est medi-
um, ut prohat A:RlSTOTELES in VII PHYstCORUMj ergo
intclligentia sic movcns erit immediata animae; aut
IO ergo est immediata per seipsam 3u1 per aliquod
medium deferens causalitatem suam ad animam. Non
per scipsam, quia philosophice Ioqucndo intclligcntia
est motor orbis. Oportet ergo, quod mcdium sit, quod
deferat illumin3tiones cius ad animam. Medium
IS autern hoc non potest accipi nisi molus cacIi influens
per motum inIerioribus Ionnas motoris. Ergo intelli·
gcntia per maturo caeli regulat et causat operatlol'lcs
inteUeetualis animae. Hoc per simile videre possu-
mus; cor enim, quod secundum ARISTOTELEM 'est
20 principium vitae et vegetationis et sensus', membris
distantibus a se virtlltes has 110n influit nisi per vehi-
culum spiritus; et sic est in omnibus movcntibus ct
motis, quae distant ab invicem. Similiter igitur erit
in intelligentia et anima, quando intelligentia distat
~ et imprimit in animam rationalcm, secundum locum
dìstans ab ea. Non enim philosophice dici potest,
quad intclligentia veniat inferius, quia sccundum
PHILOSOPHU1>l intelligentia in orbe est et nurncratur
ad numerum orbium vel ad numerUffi motuum orbis,
30 et ipse orbis molus, sicut dicit ARISTOTELES, com-
ponitur ex intelligentia movente et circul0 cadesti,
qui movetur.
(8) Item, somma, ex quibus pronostieantur futura,
ut dicit MACROBIUS, sive sint oracula sive intelligcn-
tiae sive prophetiac, sunt in nobis triplieiter, sicut:\5
dicit ARlSTOTELES in Il DE SOMNO ET VIGILIA. seilicet
per signum veJ per causam vcl per accidens; guod,
inquam, accidens est aecidens causac per se, non
accidens communiter. Est autem somnium passio
somni; crgo per aliquid dormitionis accidit somnium ~o
dormienti. Aecidcns autem dormitionis, quod est
pronosticum futuri, non potcst causari a calido et
humido, frigido et siceo, quae suot in materia. Opor·
tet ergo, quod causetur a (orma aliqua, guae est
Iorma ordinis et rcgula vitae inIeriorumj et haec 4S
forma non potest esse nisi a arculo caelesti. Ergo
per drcuJum caelcstcm aliquid adhacrct infcrioribus,
per quod regulatur tota vitae dispositio; et hoc fatum
vocatur; ergo fatum est.
(9) !tem, PTOLEMAEUS dicit, quod eIector melius 50
pronostieatur, qui signa futurorum accipit a steUis
secundis, stellas sccundas vocans cffcctus steUarum,
qui apparent in inferioribus e1cmentis, sieut in nubi-
bus vel aliquo lmiusmodi; ex hoc habetur, quod
cffeetus ste1larum adhaercnt inferioribus, ex quibus S5
futura dispositio vitae et esse causatur et noscitur.
Hoc autem fatum vocant mathcmatici; ergo fatum est.
(lO) Item, BOETHIUS in v DE CONSOLATlONE PHILO~
SQPtllAE loquitur de casu et fortuna, quac causantur
ex duabus causis per se concurrentibus, sieut quando GO

2 ,per eomo:quenll ) D!HU I intdlect\l.'l + livc (flnl H) rationa1i~ anime D/SFHU (tramp) tJrrlp 3 PhilO$Ophus + in dc caus~ N
6.7 ml<:lledualil inteU(!(;t1va DFHU C1I>p 8 probat] dicit SFHU dicitur D I Aristotell':!l BCGLV) D phuO$Ophus ed. 10 Olt immediata
> ~mp 12 philO$Ophitcl philicc UH mp 13 medium- ddcratl sii medium ddercnsDFHUvmp 15 hoc) hie tITIIp)S 18 intdlcetualcs
Cf,JOSlJFHU I!mft I animae+et ISDFHUunrp 21 a se distantibusDFHU Mlp 23 eritJestlFHU U in BEl,.'/l(pde OFHUu) GIOSVm
I ~u:tndo] quoniam UFHU aut (? ~ O 26 ph)'siee FH mp 28 phiIOIophiam CIS 29 vel] et DFHU vmp 30 sieut·AriMotc:le!I] seeUndllnl
Arl.ltotelem ISDFHU ~p 32 qUI) quod lFHU l qui mOVClUr) mrp 35 prophetiae} fantasie DFHU l tripliciterJ quae DFHU et
causall,tllr ~p 35·36 SICUI - AmlOteles] ut dicit philosophus SDFHU ~icut philosophus I 36 scilieet} sint triplicilcr sivc: D rlUnt FHU
~~g~J~;~~~7Jtem~~~kri~~~%~ult:~e1f~~~1:dh~r:~~~~lNo~~~~:::J'v5C d~~t~:?e~~~~S:;;~E~~~e;
~~/(,~lpqust ~>a~'H7!tITII~1 ~='t~~1~~~;U~?~E':;:~~~i~;~~~:u:~~é7o\/in~t~~:~~l::a:~:~ti~jv~~t~;(~f:~Y~
V) a mathrtnaUclS Cu.OV l!"lITlJp.E 59 loqultur lSDFHU loquclU BCEGLNOV
 ART. 2
67

aliquis intcndit suffodcrc thcsaurum et postea alius aut supcrior; non infcrior, quia illae sunt calidum
in eodem Iaea intendit fodere sepulcrum, conscquitur Irigidum, humidum et siccum, quorum nullum es~
ex fortuna invClltio thcsauri , et sic fortuna causatur exfatum, nec supcrior, quia causa superior est circulus 35
duabus causis per Se coneurrentibus, ut dicit BOETIU. eaelcstis cum suo motu, quod mathcmatici non di-
s uso has autcm 'causas conctlrrcrc facit orda illc illc· cunt esse Iatum, scd causam fati; ergo fatum nihil est,
vita bili concxione' causarum, qui 'dc fonte pracsci. (16) Item, res non habeot nisi duplex esse, ut dicit
cotine proccdit'; concxio autcm huiusmodi causarum At:GUSTL'-;US, scilicet in causa prima, in qua sunt vita
a BOETJIIO fatum vocatur; ergo fatum est. et lux, quorum neutrum est fatum, ct in scipsisj sed {O
(11) ltcm, BOETJUUS IBJDEM: Quac summa pracvi. ncc esse rci in seipsa est fatum, ut dicunt mathematici,
lO dit providentiac simplicitas, 'fatum singula digeril sed potius regulatum a fato; ergo fatum nihil est.
in motum Iocis, formis, tcmporibusque distributa'; (li) Item, AUGUSTlNUS dicit, quod inferiorum
ergo Iawm esC. sufficit dicere voluntatem dei esse causam, quia
(12) Si dicas J quod fatum cstordo pracscientiacdivi_ omnia fiunt \'cl dee voleme vcl deo permittente; l'O. n
Uae, hoc non repugnat his guae dieta sunt, quoniam luntas autem dci non est fatum; ergo ipsum nihil est.
15 pracscicntia divjna ca quac praeordinavit, exscquitur (l 8) hem, omne quod habct c-"Se, tcnN ordinem,
et administrat ministcrio causamm naturalium, et cx- ut dici t BOETHlUS; sed fatum non tenet ordinem, qub
plicitus ordo esse et yitac ab huiusmodi causis [atum vidcmus indignos exaltari et dignos deici, quod in~
vocatur, ordinatum est; cum igìtur fatum circa taria esse po.30
(13) Contra:dicilGREGORIUSinHoMILIADEEPIPHA~ natur, fatum nihil esse videtur.
20 NIA DOMIXI:' Absita fidc1ìum cordibus, utfatum aliquid (19) Itcm, si fatum est effectus circuIi caclcstis, ca
esse crcdatur') et reddit rationcm: 'quoniam stellaelac· guae sunt unius circuli, "identur esse unius fati; sed
tnc sunt propter hominem, non homo propter stcllas', Iacob ct Esau, 'cx uno concubitu Isaac, patris
Si crgo stcllarum motus esset ratio \,itae hominis, nostri', coneepti, unius sunt circuii, et tamen non 55
ministcr rcgularct vitam domini, cui ministrat; quod [uerunt unius fati, sicut conscquens probavit evcntUSj
25 est inconveniens. ergo videtur {atum nihi! esse.

STI~~~ ~::~~A~~~S~Ii~~t :~~B:~s~~~~:~::';~C~f~~;:

quandovcradc futmispraenuotiarevidentur,dicithoc
Art. 2, Quid sit fatum
Ultcrius quaeritur, quid sit fatum.
fierioperationcdacmonum ad deceptionem infidelium, (20) Etdicit BOETlUUS IV OE CO~SOL"TIO~E PHlLOSQ· 60
30 (15) Item, si est tatum, aut est causa aut causatulll, PHlAE, .quod 'fatum est i.nhae.rens. rebus mobili bus
Non eaUSatllln, quia hoc regulatur fato, ut. dic~nt dis~o~itlo~ per quam pro\'ldentl<l SUiS quaeque nectlt
mathcmatici; ergo crit causa, Si causa, aut Illfenor .o~mt~u~, nel t'm fodere suffodereDSauffodereEC;"OV
1 ~ulToder" BCIL <Iulfoderc EGNOrV! ~ibì fodere S fodere DFHU 2 m~~:'I~~~cL 6!; ~~enlìae)+ddDFHU~mp 9.10 p""cvidilJ
3 e:l'lqWl.Sia DFflUl'mp I f?rl\1~:I'f(V ~rtl .. 4/~~~~~~""/Ji~~:j$t~p1ìeit!rFHUI dig~ritBGLO BNU,.digeriturLdirigital. 1! t"~.
~~~~~~tg~·~~,~tv l~r~~'~~~~;~:cCrd~~~r:aIU~IWHU:"'tt~Camus~:i~o~::;\1~ \~:ec~~~)~~;m+D;;Of~~~c~:~ l~lP~~~~~t
ordimlVit ISDFJlU prrordinat !' or;;rutDt~~tyo~~~~Jr1)non ::tl'HU 24 miLter BCIFllU)DEGL.}/OSV Ircgularct] ,:,i~tr";"tL
;.'11'1'

:;i~~~:~~eZ~·;;ì:;.~~IJ02~e~~;;:)~~~"l~i"!~:r;1t·OCD(icjl'~I'flLf::fdli~iJ::~~:f;:n~PfS"l~~:~ ~;l~"~~ri~1,d~~~ ~~~~~~ I:

l cui minima!) I 2\1 operatlonc B~J..,\ ~ompa~au~nc G~t/>$ 35 nce] nonDFHU 35-56 C;ld""l,,"circulusCISD}}Jl) 37 b.~,,~
3:1: crgo.eau.~a') DISFl/U cmp 33 11l3e)l!laDfHfJ l'Jml> ~)DFHU I scipsa .... nonlDFHU .~Z r~lat"rISDFJIUeml> I :I) ~G.... M
) BCGINO W quorum) et hOnlm V)EG,\O 4-1 nee n:~eau.,,",m)ISDFHih]"mP 45 nl'+aEGJVOSV I vd,.pcr?,iucnlc)dClVO\UU:

~3tCi~~~~~;~~:t~~~~~~}Uf~~:I14~Vi~Un~1~~\0f~:tu~~~~~~1:,ft ~~7;~~~I?oU:j~S~~(~~~~~5~ :;:;~~I~:]~ç~~Z.J ~~D

l

~..nct.l eU~ll ergOy~tu~_5~n ~tri:~~~~f~}~7J t>r~pLal~~onccPtì +sunt ..; 5;" ~'ident~tr ;:f;l:~~~Uls ~~~~DJt:~:l:;un~~F;t~t~;
~ihij]~~~~;~rnfhi1
61)
>'idetl'f IF~ìu flmp . 58 ~:I)·Jst~t.s~~~li7\~:~~;~~.dl'':" ql'~~6; ~~1"'oPhi"eJ dicit I!fF.JH~id~l~.2 ~~acre;~;:~;:;
EtdkilBoethhl~IBoclhius~:+-cnl.mcm,. bilibu.• ISDFHU 62quacrumqu.. CLFUrmp I noX1<I 1m lt m ..m •.' .
di..positio()lforma vc1di$pOllhOS)mhaercmmo ;I I .68 membro 2 (Ed. P;lri$ 1.31 p.698a): -: 8.\ ld~ .mfr:~
4·5 Bocth., ibid. n.19 (PL 63,832'~';11~E:~~·1.·~~~)PE'6f.~~5,~~~Ù
v 61 63 .- 9 Boeth., Dc con•. P I l . lb S
6i p.96\".2G2.2+l, ~on "~~'~~~;~:r7r~d7~~~~:;~.P~'~~b:
1 ti c p 698,,). _ 19 ,reg., om. '.. ' . . . .. '.is~"b=

~~~~,~;";':l~';:~'~i;'I:;(~~~~;;:,~9i~~2:~~ii,:\~;,~~'?:c:.,~;~~"'i';ii-fl:':~J::f8~;gr"d~:~}i~i.~:~:~~:~~h~~~:
•

~.~~.~j~~~~~:I(PL;';,s/-~t~~'ELe~On;:~~~~~~9c;~~;l~~q~~·~~~:~~·?~ ;;;:t~~i\";n~~~~~~_~l)~~~'~i~~,~~r;;:,~~::;:;~~;~
..
~~ ;~~~q~'i~ ~!:q~~:~I~:n~~l~t~~n~ l'~3n~~~~~~;.~~~;i~·~~~ ~Ù9,~t;~;;~~~~~~~;[~. ~~odr:;: 2d~~~~ct;LC~jl.7~~bll; ~~~LJ~;C~~~
~il~'S:~~l~:::,,~~~::;:~~~:~p~~t~U'~~"t~r ~111 per:::.~~::~,:::::
".1_2): 'E!l e~im, (jtlOd c.rd3~~3~7~Lc~;;,~~q;U~SEL
=5~5~éj~~~~~~\~dci 1:5/+JP~t~~i~)~~LG~ ~d2l;:t:?f~1Ii
D;6~~i~~).~~ib~\~~~~·J~.68
l!O p.?8 \'A'qq.), p.~ll~~
mcmbd (Ed. ParÌJI.31
~;fjd(~~:'3~:27J~ lJs~i22~:1 p.60Bv.l~Jqb)· ~:~·'p~ij:j:.jl~~~~ ~:t,~~li. 6j,8J.5~\; C5EL 67 1'.96 dtJ.:1.2). er. Alb., Php, 1.2 tr. C,
(Ed. 5;~~i;. ~3~:1~~eì; 5:"m;~ 1 ~~·~~~br.l· (Ed, PlIris. t.31 p.69"a),
 DE !-"ATO
68
(21) HERMES autcm TRlSMEGISTUS dicit, quod
faturo, quod Graeci yrnarmcllcndicunt, est caOsarum
comple....io singulis temporaliter clistribuens, quae
sacramento dcorum caelestium sunt praeordinata.
5 Solutio: Fatum multipliciter dicitur. Fatum ali·
quando dicitur mors dispositionc periodi inducta,
sieut dicitur in ANTICLAUOlAo,\,O: 'Livor post fata
quicscit'. Hoc cnirn modo dcçursum vitac tribus
fatali bus dcabus attribuit PLATO, inccptìonem scilicct
lO Clotho et Lachcsi progressum ct conclusioncm ter-
mini Atropo, sicut dicitur: 'Clotho coluro baiulat,
Lachesis trahit, Atropos aceat'. Et hoc modo non
quacritur hic dc fato.
(20) Sccundo modo didtur fatum dispositio provi·
IS dcntiae divinac dc futuro progressu esse cl vitae infcri-
arum. Quac dispositio curo sit aetcma, eonstat, quod
nihil ponit in rebus, sed cum cxplicatur in effectu,
tuoe cffectus ille per res digcritur ct explctur tempori·
bus et locis opportunis, sicut etiam praeordioatio et
w pracdcterminatio alieuiusin mente de gcrcndis nego-
tiis snis per aliquem nuntium nihil ponit in nuntlo,
scd tarncn per nuntium cxpletur, quando nuntium
dirigit et ncgotia sibi iniungit; et hoc modo Bocthius
in consolationc philosophiac loquitur de fato. Et hoc
~ modo itcrum non quaeritur hic de fato. Forma tamen
huius praeordinationis in mente divina existcns siro-
plex est et divina ct aetema et immaterialis et incom~
mutabilis, ct tamen cum per res temporales explica·
tur, tcmporalis fit et matcrialis et multiplicata, ma-
:$O bilis ct contingens.
(21) Tertio modo dicitur fatum fornta ordinis esse et
vitae inCerionnn, causata in ipsis ex periodo caelcstis
circuii, qui suis racliationibus ambit nativitatcs eorum;
et hoc modo Hermes loquitur dc fato, deos vocans
stellas et sncrarnentum deorum immobiIem disposi- ~
tionem esse et vitac infcriorum. Est autcm haec
forma non forma dans esse, sed potius {orma cuius-
dam universalis ordinis esse ct vitae, simplex in
essentia, multiple:'{ in virtute; et simplicitatem essen-
tiac habet a simplicitate circulationis circuii com~ ~o
munis, multiplicitatcm autcm virtutis hallet a multi~
tudine eorl101 quac contil1cntur in circulo. Fluit
enim a multis stcllis et sitibus et spatiis ct imaginibus
et radiationibus ct coniunctionibus ct pracvcntioni·
bus et multiplicibus angulis, qui describuntur ex ~5
intersecationibus radiorum cac1cstium corporum ct
prodllctione radiorum super centrum, in quo solo,
sieut dicit PTQLEMAEUS, omnes virtutes corum quae
sunt in caclesti circulo, cc)Ogregantur et adunantur.
Haec autcm talis fonna media est inter necessarium 50
et possibile; necessarium enim est, quidquid est in
motu eaelestis circuIi, possibile autem et mutabile,
quidquid est in materia generabilium et corruptibi-
lium. Forma autem ista causata c.x cae1esti circulo et
inhaerens generabilibus ct corruptibilibus, media est 53
intcr utrurnque. Gmne cnim quod procedit a causa
nobili in causatum ignobile, licet in aliquo teneat
proprietatem causae, tarnen esse suum non est, nisi
quantum pcrmittit possibiJitas subkcti, in qua est;
omne cnim quod recipitur, ut dicunt BOETRIUS et 60
 ART. 2
69

ARISTOTELES in Vi ETIliCORUM, est in co in quo recipi-

tur, secundum potcstatem recipicntis et non secun- quorum qualitatcs activas et passivas inhaercnt in K

ferioribus; per aecidens autem. quia cum haee forma

d~m p?tes~atem causae, a qua est. Hoc possumus
viderc In lus quae a DIO:wslO dituntur proccssiones
~ divinae, sicut est vita et ratio et sapicntia et huius~
modi, guae sccundum quod procedunt longius a deo
sccundum gradus cntium, cfficiuntur magis tempo-
ralia et mutabilia ct potentiae materiali ct priv3tioni
permixta, cum tamen in dea shlt simplicissima et
lO acterna et immutabilia et immaterialia. El similitcr
est de forma ordinis esse ct vitae, quae in cadesti
circulo est necessaria et immutabilis, hoc est inaltera-
bilis, in rebus vero generatis propter nmtabilitatcm
esse ipsarum cst recepta contiJlgcmcr ct murabilircr.
13 Unde BOETlIlUS in IV DE CONSOLATtONE PlIlI.OSOPlIIAE
figurat multos circulos, in quorum centro cardo et
causa est fati ct fatalium. Et in cireulo primo propin-
qua centro est immutabilitas fati, sccundum quod
rcfertur ad causam, et in circulo distante, in qua con-
20 tinentur generabilia et corruptibilia eiusdem fati, est
contingentia ct mutabilitas per esse gcneratorum et
corntptorum. Et sic centmm est dispositio C$Se et
vitac in mente lUotoris primi; circulu!> iuxta centrum
propinquus est eadcm forma dispositiollis, prout est
2~ in periodo caclesti, circulus autcm a centro distans
designat candcm formam dispositionis, prout muta-
biIitcr adhacret rebus generatis et corruptis. Forma
3utcm hacc, CUffi sit imago periodi, potentialiter et
virtualiter praehabet totum esse et operationem dura·
30 tionis gencratorum et corruptorum; et sic, licet sit
ex necessario, tamell est mutabilis ct contingcns,
Cuius causam optimc assignat PTOLEMAEUS in QUA-
DRIPARTITO, diccns, quod virtutes stellarum per aliud
ct per aecidells lìunt in inferioribus, per aliud quidcm,
~3 quia per sphaeram activorllffi ct passivorum, per
eff1uat a causa necessaria et immutabili accidit ci
haberc esse in rebus contingentibus et ~utabilibus.
Ex duobus ergo habet mutabiiitatcm. scilicet e.x qUa~.w
litatibus clcmentorum, pcr quas defcrtur ad generata,
et ex esse gencralomm, in quo est sicut in subiccto.
Hoe igitur est [atum.
(I) Et sic primae rationi consentimus; concedimlL'>
enim, quod hoc modo esse habet.
(2) Et hoe modo sceundam ralionem conceclimus;
quod quae sunt, rncnsurnntur periodo.
(3.4) Ad id autem quod tertio obicitur ct quarto,
dicimus, quod in!eriora quidem nata sunt oboedire
superioribus, sed infcrius et superius dupliciter rcfe~ 50
rUlltur ad ìnvicem. Si enim rdaLio fiat per unam et
simplicem {ormam, quam dat superior et accipit
inleriOI" motor, verum est, quod superiori mo\'Cnte de
necessitate movctur inferior; et talis forte relatio est
inter motores superiores et jnferiores orbium caele.5,
stium. Si autcm inferior motor sit in forma una, quam
non accipit a superiori, sed rdertur ad ipsum sicut
dircclUS ab ipso el instrumentum eius, nihii prohibet,
quin per contrarium suae formac vcl aliam dìsposi~
tioncm ad aliud indinantem impediatur, ita quod a &O
superiori motum non suscipit; et sic est de calido et
frigido rc1atis ad virtutes cac1cstium; calìdum enim
pcr propriam formam, non caclcstem, est congrcga~
tivum homogencorum et disgregativum heterogcnc.
orllm, et frigidum e contrario. Et ideo istac qualitatcs IN
per eontrarietatcm inventam in materia et diversi-
tatem dispositionum materiae saepe cxcJudunt efrcc-
tus motus cac1cstis. Propter quod PToLEMAEUS dicìt,
quod sapicns homo dominatur astris; ubi dicit COM·
ME;-;TATOR, qllod si effcctus circuii caclcstis minorando 70

1 in VI elhiconlmJ \' elhieonlm FllU:i phi,'ieorum. ~ >~~/S~F~~t':~n;)~~G[;v~nl'aJi~ ~<;:;,t~ll\la~~O;:u.~i~~ni~~n~~m::a~"'1

~i~I~·I~?t;"i~~,~1J~/;mP12 6rt1~1~1~I~b~·~. ~,8()~~~~;;;~~\fu:t:n);:oCn~~ IJffgf;/~fi~~I ~~~F:{1 ~~ ~:Jd'>r;~ 11~h~7:;p~~:~mBgh~~
~ ~:'Lc"';~ ;~S~~I::Fe:>e};~~:;J;.llJT::~?Y~I~r;.~trmp () DJ ~l ~~~~~I~~r~~&(~::;~~~H~~t';~p~2q:onr,:;'J! ~~.t~';~f
)FHUl'mp 23 primi'i·qu:\m c."pkl FJJL v quem ap.et ~p.l~ne rdille "mp 2;; cael""ti-'-c:<plel disposilionem qual' ot mente III

~r~~~~:or;:~~tO,.~jl>:~~;~f~~t~.r:~~FXL~,~~'ld;;nr~~~i/S1FHU ;:J ;~~?~·f.H~~~~rti;n~~c~a::~n~~~~~~ ~p 2912° ~~~~li~~~:

t

dllrntionu] COnlpo~ilionelll Cl dur:\uonemDFIIUmrp 3 ex ~ecenal\.~lutem FH WlI> H in) ~':>f'l/J 35 quiaper] p~p,er ~ 37 ~lun.
(+nutemDwlpJDFIIUl'mp 33 q~~d+.ae<:u~ldum~DF!f~~
p
f
i il (..l-.enim fl) DFIIU 39 mUlabilibus+acCldc.lItaJlltt Df!l~
{O\"m l] form,
.. ergo nu C l .
~lj~~~;;7J l'mj,8 ~~C'~~tas]' q~~~";mr\ ~2h~u~eql"~~!
• •
D://,U{I'U
DEG\'O~·l'mp)((I. ha"",t =1'
m"_,43 46ts;"
.". • _ r.
'~'~;:i~~::nr'::cdt :C':d~~~i~;f~\f~
)DFHU mp :.2 upenor
~~;~;~~~~:.§~{tf.,~~~;\;!.;2f~:~ :~pd:~7\SW:t~~~i;~t:~~i:~~~?:E,;f, ~;;J;'f:~~~~~'ff'~=
Z:X~ ~'::!' >~.t~;'ia~ (:~.elr"C;::i~~~~~~(;~~~~~,~~:;!n(;nllmio meU~"lldo r~
(J)VDEL incurvando /f.1lU inciI.erando (.'JSO
PQ • La XXVJ 1_3p270'/19-20):'NonenimldemopumennlT.U
1 Cf. Arist.,. Eli!. Nic.I;6 1'.13 (1144 ~~~~~~~ ~~:~~·o~~bEJ:i~~~S~7s~.72 t~'.45 e~~~Ota; s~m~~ I~;h.,v.. :,,~~o;'I;;I~r.:i;;;:m6
ad omllCl! (sc.l. \·lrlu~~). "Ib.,.~"per Ed. Colon. t.37 p.327 \.,41 •.,7.1:.-79, p.337 \2 .~T (l'roblemata delerm.q.9) cum Ilota. _
~tf:2~1~;i:"~rs~6~'~~;·,~~;d~S~~~7 ;.97 v.19.p.98 ,·~.7}·68PIO~~~I~::~iJ:u~;m ~~b~;' 8 (Ed. Vene,:, r.1~7'·~J9~tl~~·Tb~~:
58 cr. ~\~pra p.52 d1·5l (Prob/c'~a~~l~C:C;(lEJ:~~ris,1.27 p.149a, 276bj:. Summa Iri::68 :em;;:~i~.~::.~. 3H~Y ill Plotcll'l. Cenli.
~J~1,~~\'~!~~.f.I~~Jlb~.~la~;~!~~li:t~~O~i~~~5~C(~:b~~i~"ei~;~.S::~)7' ,1~~;~%%:;1 q.6s ll.embr. 1 (Ed. Pam. t.31 p.69Gb).
Joquium verbum 5 (I. c.). Supra p.;> \.
 DE FATO
70

humores corpora disponit ad quartanam, sapiens plano videtu!" mihi esse conccdcndum, maxirnc de
mediCllS hoc pracvidens pcrcalida et humida corpora sonmiis, quae fiuot per imaginarias visioncs.
disponit ad sanguillcm et tune e"eluso effeetu c<lelesti (7) Ad hoc quod obicitur dc iUuminadone intcl- :lO
quartana non inducitur. lcctus animac rationalis, secundum philosophiam
5 (5) Ad. id quod obicitur ulterius, respondendum dupliciter l'espandetur: Uno modo sccundum STOICOS,
est, quod hoc modo ad fatum referuntur opcrationcs qui ponout, quod amnis substantia nobilior per im-
virtutllm vcgetabilium et sensibilium. Cum tamen pefiuro hahct movere inferiorcm et in{crior obocdit
dispositio fatalis exclusibilis sit et impedibilis ab appo- ci, sicut in lascioationibus anima unius videndo alte- 3!>
sitis dispositionibus inventis in materia, exc1usibilis rum impedit et ligat opcrationes cius; dicunt cnim,
IO ctiam est ab oppositis dispositionibus invcntis in quod virtutc alicuius uaturae supcrioris, sive intclli-
anima sensibili. Hoc enim faciunt apprehensa in vir- gentiae sive steUae, amma ltnius ponìtur in gradu
tutibllS animae sensibilis, quod faeiunt dispositiones superiori et alterius in inferiori) et lunc inferior nata
activaI1.lm et passivarum qualitatum in corporibus; est mutari ab apprehensione superioris, ct sic fieri ol(I
unde imaginatione mulieris concepta) totum corpus fascinationem, et quod dicit ARISTOTELES, quod inter
IS transmutatur ad venerea. Propter quod etiaro AVI- movens et motum non est medium, non dicunt intcl-
CENNA dicit, quod quidam ex imaginatione Icprae ligi scmper dc immediatione loci sìve spalli, scd dc
leproslls factus est, et patientibus fluxum sanguinis immediatione gradus superioris et inferioris, poncntcs
prohibct GALENUS aspectum rubicundorum. Si igitur exemplum de co quod PRIUS inductum est, 'Iuia orga- 4~
apprchensa sint contraria motui caclesti, e.'{c1udunt num imaginationis non est immcdiatum vasis semi.
20 effcctum cius, sicu! per contrarias dispositiones exclu- nariìset tamen imagine mulieri$ concepta extenduntur
ditur a corporeo Pcr convenientes autem motui caelesti vasa seminaria et affluit semen propter immcdiationcm
disposìtionescorporalesctapprchensionesanimalcsiu- superioritatis et inferioritatis, quae est intcr prac-
vatur taelestis effectus. Et hoc est quod dicit MESSE- cipiens et id cui praccipitur. Hoc autcm sccundum $O
HALLAcH,'Iuodcac1e!itiscffcctus,quemiUealatirvocat, sentcntiam PERIPATETlCORUM non bene convenit,
~ iuvatur a sapiente astronomo, sicut in producendis quia sioe dubio ìnter agens et actum et movcns et
terraetlascentibus iuvatur aratione et seminatione. matum immediatio debet esse coniunctionis ct c.on-
(8) Ad hoc quod obicitur dc causa somniorum, dc tactus. Proptcr quod dicimus, 'Iuod sicut calar digcsti-
1 COrpora coda. corpus Dmp I dispolUllI.! IFH~.dispouat vmp l quartanam DFHU ump).N quartana! n/. 3 &anguincm] ,anit.atem
UHV rmtp; cf. SUpTll p.52 lISI·56 5 ultenua oblcttur CSDFHU vmp I rl';,\pondcndum] dice-ndum DFHU vmp 6 falum) c.1.dum Ff/UDmp
6-7 op.r.rationl';,\ virtulUm] traJlJp.DFHU Dmp 7-10 el sel15ibilìurn· ett BCDELNOVfGl) ul sit ctinm impedibilc (impcdibilis U) FRU ut
sint etHl.m. impcdibiles fmIp 10 inventis+in maleria cxcllClibilis (cxehuibili Hl ctiam ~t ab 0ppO!Iitis disp05itionihll:l invcntis FIfU
13 ct p;w,varum) SDF.IfU vpm 14 corpus tOlum CFR 11m" la crgo lDFHU vmp + buill:lmOlii lDFH vmp 20 dus] cadi ISDFHU
vmpf)GJ 20.21 <:xclu~lt~~.C<lrporales)lmlp 21 corporc+effectus:lnimcS)CtI. 22 corporales)FHU 23.24- McscallachBmesshalach
;1~:~~~~~;t~~rl~~I~~:~'E~~;W:Jtuvm~6 ~~ti~~e~:~:nti~=~:r:~~:aii~~:~l~~~t~~~a~}JfJ~~;.oc;;:~9D~~~~i:i:~cl
) D 32. dupilCltcr rapc>ndetur] duphclt<::r (+ est S) rcspondendum IS r(';l;pondcndum est duplidter vmp diccndum duplidtct DFJIU
33 o~rusl eum ISFHU U>1Ip ~4 babel] babeat F.HU.umP. 3.5 fa.sdnationibus~ phantaJmatibus FHU lImp festinatianibus I ! nnima) EL
p
16F:;~r:l J;:~t]~~t ~ fi~';; D~~~ ~i~~~~~~I:~~:]O~:b~rin:li~iU~'V\~~I\;f~i/:Js ":"p ~~~~riig~~ i;;m~~9Dpo~~n{~~~~~~~~
~~J'i~~~in~~!~~~~t~'1 ~:n~~p~: 511m45~eam~;:C~~ lmP~gsJt;;:b~U ::504~ui::~~;~~{:u~~i;ft~~iOs~~~~~~~~isag~~~
7!:(DJ~~t'!mp(a;,,{) pU;:;~'::'Z'/fJU 5:m;ue + et FRII ump 53-54 coniunctionis ct eontactll:l] coniunctio 5(:cundUm cont:lctum (tactum

. 1 ?~.quarta~rcbricf. Avic.: Ca~on.I.~ le~ 1 Ir:2 c.46 ~Ed. Vem:ta 1507, reitnprCSll.1961, f.411rb); 'Signa sunt, qurn.l q\l3rCana inei it
~~~ro~I~~~~I~~~~~::::~'li::~ttC:aitrl~~~' .el;:S a~:::.iOSlea ,?illoratur parum ap~d
!tatu,,:, $icut in ~cgmat~
..Cumque calefit. corp~.
<:t caw..."\ in hoc at grosùtudo humor~" ibid. 8U
1.7 tr.2 c 1 n 97 (ed Sladlerp 537 v 23 25)
lB
411 :~~2 11l.a.qullC: est f1c.gmauca •. : I~mo C!lt ,lI'l cahd~tas cum horripllal.ione.
c.4 1516 ; : Alb mb Et. omi~ utac lcbrc:s mdlgc:nt humc:ctanubus'. Alb., De anlll.ml.
~;l~~i (~( ~i~~\~~ali~1~~0:~tatibus.~c:tc·n.ti ~ ima·g~il~ti~n~ I~pra~ ~r~~r:::n;i :;i3a~~~~~~~~:i~~I\~~;\~~2~u:~8~;B:~~/;;~~~O],~lit~\~
t;.1 c.!i ~.9 (<:i Stadr~r ]J.l~53 :.~~3i;): ~~'~:; ~itc~'~~~~~:nna,od~ogn~tionc et timore leprac Icprosi la~ti. sunt'; De animal. 1.2:z
~~~~u::"~;:a~i~:J~~tio'::e:~~~~~~O I~r~u:' '6e~A.vic~~~ol ~1ì~o;~:.3c~.lf(~~;c~t:~~t2~~~~~id$ s~f~~:: e~te~~:"u:~S~)
~n~~1e~ ~~'~~~~Ij3~te~~~~t~~ :~~ii~~iin~~~~~2:~·~nfl:it; rC:~p'~n~~~~~eh~l~~;~;~b~u~:~I:~:e~.g~}~i~'rd~l;re::'~~~~:~
r~3~~\lP~~~J~~~~c~u~~e:i~:~~~~:~(èdl ~rn:t~rl~~;~b!~~L~;~ ,d:'~~9~A~~t~~~ta~bpr~~n:n~:~;:3 ~2 ci~_~; ~~f~~i.~:~~~
lortitudinCll naturala'. Cf. Alb. Supcr Dio ll De div no~ Ed)C;\mm;7 lSns lta ad,uvab,t oPU! stellaruTn, qucm'ldmodum seminator
ap

:.:~~.~~~al.:~S~~~.~569(~d~C:i;.t~t126p~i8~~9.~~~È:l:'68/~ <li. k;i·;~.3~';~~~lI~~02~t' ~~~~U~~a~~~o~;.C~It.~~~ ~~~~~~

~Im;;~.~~ c~:2i\ib~, JÌ69S~~:: :';~~~;r (~3~a;~i8t~] ~'asid:a:Sto;;f~:i:~~:t~~ti:'i:I~:a e~~~~~cu~:~11i;nt~~u~· ~~d~~~
~:'~eDniJ~:~::';\~;J;;u~c ~n~i:~l~~V~I(~~~ J:): ~l. ,Mi~h~ ~~~~II(~. ~;~3~bo;' 974f.8~~~1~ '~l:l~t;m ;;lhil ~~~~~
li
De cado el mundo 1.2 tr.3 c.2 (id. Colon. 1.5,1 P 14-5 v :ft'32;.II~tcrareD.Alb., Dc ~nimal.1.16 tr.l e.2 n.13 (ed, Stfldler p.1065 v.2-4);
Mel:lph. I.1 tr.S c.8, \.ì tr.2 c.O (Ed. Colon. 1.16 p.79 v.13Iqq., p.34§~46)1~';jeDg:n~I:~ ='1~~~~~5'(~: ç~~31.~· ;~i~13tl352 v.71 j
 ART. 3
71

vus duplicis est virtutis ct Un3m virttltcm habet, in~

necesse est mutari totum circulum, et sic horizon
quanlum est calar ìgnis SCCllnrlum se consìdcratu!
qu~e est alterare et separare ca q\lae sunt diversi gc: COnlm non est unus, ncque angLÙi sunt Hdem nec
ncrlS. ct dccoqucrc, altcram habct, inquantum est in. c~dem.domorum dispositio. Et sie tota periodus cffi.
5 strumentum animac, quae est prindpium vitae,
Cltur dIVcrsa, ct per consequens adhaerens rebus natis-l'J
dispositìo {atalis necessario variatur.
secundum quam terminat digerendo ad formam vivi
Et per hoc patet solutio ad ea quae quacsita sunt
ila ctiam caclcstis rnotus duplicis est virtutis: un~ dc hoc articulo.
modo, prOllt est ~otus corporis orbicularis, ct sic
(16-18) Alia SUnt lc:via et per se patentia unicuique.
movct corpora; alio modo, prout est instrumcntum
lO intelligentiac movcntis, ct hoc modo effcerus cius
cfficitur in anima sensibili per formas eorporum et in Art. 3. Utrum necessitatem
",!lima intellectuali per formas iIIuminationum.• quia, rebus imponat
~lcut D1XIMUS, formac, quae fiunt in aliquo. fiunt in
Consequenter quaeritur, utrum fatum neccssitatcm
IpSO secundum potcstatem recipicntis et non SCCUIl~ rebus imponat.
15 dum potcstalem dantis.
(1) Et videtur, quod sic. Cuius enim causa nccessa-
Quaecumque alia ad hane partcm obiec::ta sunt, ria est, ipsum etiam neccssarium est; causa autem fati 50
plana sunto
est cac1estis circulus, qui neccssarìus est; ergo ct larum
(13) Ad dietum Gregori ì dìcendum est, quod est llceessarìum et ncccssìtatem rebus impollit.
ipsc loquitur dc fato, seeundum quod a quibusdam (2) Ilem, fatum est mcnsura et l'cgula totius esse
2{1 philosophis et hacreticis necesssitatem rebus imponere et vitac; regulatum autem neCessario refertur ad
diccbatur, scculldum quod dicit POETA dc Paridc: regulam; sed rcgula est necessaria; ergo videtur, qUoclll
'Te tua fata trahunt, ne coepta rc1inquere possis'. fatum rebus fatali bus imponat necessitatem.
(15) Ad hoc quod quaerìtur, utrum fatum sit causa (3) ltcm, fortìora sunt superiora quam inieriora;
"cl causatum, dicendum, quod est similitudo causae ergo superiora ad sui dispositioncm necessario trahunt
25 universi ordinis vitae et esse, et sìc est aliquid causac, inferiora; cum autcm {atum sit vinculum, per quod
licet non sit vera causa. Et secundum quod adhaeret inferiora trahuntur ad superiora, videbitur fatum &O
rebus generatis, est dispositio causata, licet causae necessitatem ìmponere rebus.
similitudinem exprimat; est enim forma continens (4) Itern, ARISTOTELES dicit, guod inter movelltia
decursum esse et vitae mobililer et eontingenter. superiora et inferiora concors est harmOllia sicut in
30 (19) Ad hoc qllod obicitur dc geminis, diccndum, ehordis citharae; sed ad harmoniam neccssarium est,
quod licet posseffius dicere, quod in uno cOllcubitu quod inferiora per omnìa eonscquantur dispositionem 65
semeo per vices proicitur et per vices a matrice gIu- supcriorum; ergo dispositio superìorum adhaercns
titur, et sic non esse unam horam eoneeptus gemino- inrcrioribus necessftatem imponit cis.
rum, tamen etiamsi demus <eos) in una hora concipi, Con tra: Fatum est adhaerens rebus mobili bus, ut
35 CClltrurn tamen cordis eorum, a quo incipit con~ SUPRA dictum est, et per mobilcs rcs advcnicns; sed
ceptus formari, non est mUlIll; et mutato centro motis mobilibus mo\'entur ca guae in ipsis sunt; il)
2· . _ . DGl.J"OV J c 'dcr,1tus] cansideralllrBGL.,YOV 3 scpar.1rcJslll'crarcFl/U 6 \i"i) \,itac ~mp ì .. tl mi BGO
I \'ir:~~s.t~~q~~~\~n~.o d)s + dll~J!:~~r ~ ] l;g~~~~iD~~~i3 :S:~~Ud~::ftis 1~ p~aOooc~~m~~g~t;:TI:efi~ a~~ì:;pf~U,~~vltf
~~~Jta::g~s etl~~4 l~ ~~s~arid:) dc <> f:/'Ù1jJ!f7,ooo El~~FHU ?-ifFH~ I>~Pl~~~~éc~~~i~7':.dil~~I~r;,,:;>{JjJ;~U':1:;tI·29 2(fe~%~:i
I>

~o~;u~s~~c ;;D~~;u!?;'::U~~mhaci7/~~OJl I :~iIlÌJ] ~~S:l;~~~~~I~;. ~mt~;; ~~c~~~t~~t~;d~~,gt~~t I>~Pcli~;~JI~t~~tli

fc~m!s] ~~~;~rrt~CDF1~~~J~1u.:1 Ti~{> ~;;:u:n~~~o~~~ci~~~~~LI>I~: ~ uf~~~~~:n:~~i~cp~1~'Z~: ~~a:'~=iC7;~fH~
f{n~~cu~~7L1~:r:r;DC;;;U~~;~~/GX~~~:'~~E r~~~~{~~~~~r~:~~~f~n~~;r~~'~~~~~i~~t~~'~Jl~~:~~~~i~~:~r~l~~:~:
~~c:i~:llc~?t~:I:f.~1 ~ ~~~j~::I~~~;CaU~,~{;~~~i~~t~a~~~~~:i::~~i~::=a;l:m~~~I~~~~ti~e::~~e~1;~~na~/~~::u~~~~i
impanat ncressitatcm l,l rebus SUlrunl}atum(v) mp ne~c:\.$lta c bus BCLSVlransp.al. 49 o::nim] "C1"a C)IFHfi 49-50 ""tnec~n~
~'Ar~~:'ff:':m~ ~to Ic~f~~m1cf;~~~~~~lltJ>':etfi'~I'~~~:"~~;3~~~:S~~~::~rl ~~iium~:~ h~.5:\t~~+c~;: g~Fku~~

~DE;:,:"';~'~O:~;tJ~ g"'(:"; <c~:~ '[r~.i:l ~' ;J!S~OF,~":;U~;'t":P:fl~"~'

ncrcssari"mlbarmtmìan~c=ri.a
68·70 \l1· sunI] qllare ad. rCTu.m
.
mUlall~nCm
f8C;~E;G:;i~'~;;):i":';' '''ir'"g~'~nili~ .~m': "~ 'I:';riO~"~.:'~d ;'~m~'d.?i:.pas~:.~o~~~':.:=r;Gn;,':fr~F~F
. :lrumca ucs"lItinj~ma\'CnlUrD 69 ~cdlquibu.FHU
172
c" (415: 1-8). Alb., Dc anima 1.2 tr.2 c.2 (Ed. Colon. t.7,l p.S5,..
68.69 ut_ad\'cnictu)fSFHU""P
70 suntmipwlSFHUvmp
1~~W:~~~~.~~~~1.
ad'~
5 Animnprineipillln\'uae:Amt.,Dcamma. ' - 21 Vidc.llPr.1p.36,-.11cllmnala. - 35·36 cr.sup,:, PCalo~ 1.16 pA7,qq.).
c.5 (~.7Z v.6S-?9). M- l3 IS111~~ ~9~~ ~6~~ii6 a 5): opinio PYlha!T;;I'caru~Alb;, ~t~~~o~~r·l~::3J.~\, 1_3 pA2 \".14_15. Cf.
- 62 Cf. An.!., j elap . . 70 Cf Arin. Top. 1.2 c.7 (113 a 29- ; fra . = > " ,

Aib.•6gu~~~ tq~~8 \;:~~br-:2 (Ed. p~rù. 1.3; p.697b).

 DE FATO

ergo fatum est dispositio in divcrsa mutabilis; con- est inter rcgulans et rcgulaturn, necessaria est sicut
tingcnter igitur se habcc ad res cc non imponit ncces- relatio, quae est inter patrem et filium. Scd quia
mutatio causat relationem et causat rclationis destruc-
sitatem.
Solu cio: Dieendum, quod fatum mutatur multiplici tionem, ideo mutatio, quae est in rebus mobilibus,
5 dc causa, sicut SUPEllIUS diximus; et ideo nuUam
causa est, quod regulatum non sequitur regulam [ct-lO
neccssitatcm imponit rebus, sed inclinat ad effcetus non sequitur ad ipsam], ct quoad hoc est non regu-
caelestium, si non sit apposita dispositio fortior in Iaturn.
materia in eontranuro movens. Et ideo huiusmodi (3) Ad tcrtium dicendum, quod licet Cartiora sint
mo\·cntia assimilat ARISTOTELES in Il DE SOMNO ET superiora quam inCeriora, tamen ex irnpotentia in-
IO VIGILIA duplicibus consiliariis; sapientes enim con- feriorum contingit, quod non omnia possunt assequi 45
siliarii ex rationibus certis suadent aliquid u(ilitcr superiorum cffcctus, et quoad hoc ex parte ipsorum
esse faciendum, quod tamen inCeriores propter ad· solvitur vineulum.
versos casus obviantes dissuadent, et tune solvitur lex (4) Ad quartum dicendum, quod solutio tempcran-
consilii sapienturn. Et est SUUfi verbum tale, quod tiae chordarum dissonantiam indudt in cithara; et
15 saepc supervenientibus aliis consiliis consilia fiutan- simiIiter mutatio et alteratio inferiorum dissonantiam ~
tur sapientum; regula enim, ut dicit ARISTOTELES. facit ab cffcctu superiorum; unde dicit DAMASCENUS,
Lesbiae acdificationis mutatur ad aedifieatum. Est quod superiora inferiorum quaedam sunt signa,
autem Lesbia insula, in qua lapides non ad rcctnm nostrorum autcm actuum nullo modo suot causa.
lineam sunt dolabiles, et ideo oportet, quod regula,
:lO secundum quam dolantur, aliquantulum curvetur ad
Art. {. An fatum sit scibile
ipsas aedificationes. Et ita est dc dispositionc esse et
vitae inferiorum, in qua propter causas, quae sunt in Consequenter quaeritur, an fatum sit scibile.
materia, saepc mutatur dispositio sapiens circuli (1) Et videtur, quod non; eum enim sit cffectus
caclcstis, et ipsa dispositio adhacrcns mobilibus, quae caelcstis circuii et similitudo quaedam ipsius, sieut
25 fatum vocatur, extra rectitudinem caelestium deeli. forma ordinis alicuius similis est ipsi causae ordinis
nans cxorbitat propter multas oppositas inferiorum eiusdem - et in cacIesti circulo quoad nos infinita
transmuta1Ìones. consideranda sunt, sicut stellae in numero et specie (iO
(1) Ad primum ergo dicendum. quod causa fati et virtutibus et situs earum in circulo declivi et extra
necessaria est; scd ex hoc non sequitur, nisi quod sit ipsum et distantiae ct coniunctiones et quantitas an-
30 ipsum neeessarium esse, sed non sequitur u1terius, guli, sub quo incidit radius, et pars fortunae et gradus
guod neccssitatem imponat rebus. quia- non inhaeret lucidi ct umbrosi in puteis et in turribus existentes et
eis secundum potestatem caelestium, quae necessaria huiusmodi infinita quoad nos - , videbitur ctiam, 65
sunt, sed seeundum potcstatem inferiorum. quac quod effectus eius a nobis sciri non possit.
amnino mulabilia ct contingenlia sunto (2) !tem, circulus continet datorem vitae et da-
'i5 (2) Ad seeundum dicendum, quod relatio, quae torem Cortunae et datorern sensus et inteUectus. qui
1 in) ISFHU rmlJ> l mUlabili!! +contingens DFHU l'mp '-2 contingc:nlc:r igitur BCEGlO eontingc:nter ergo LNSI' lram". DFHU l'mp
4 Dkendum] didrnll! Be re:spond~ FHU 4-5 rnutalur • eaU$a] multiplicitc:r didlur esse causa l'mp 4 ffiutntur] movetur lSFHU
> E I multiplid] duplid lNSDFlfU () El 5 sicut superius) Ut supra DFHU l'TflP I et) DFHU l'mp 7 opposila ) FllU l'mp 8 in]
ad.FlfU.""'p 9 Aristoteles] philosophus ISDFHU l'mp \ II} libro l'mp 11 suadent BEGL.NOI' peflluadent CISDFlfU l'mp J utiliter]
umvennliter EINFl~!!.l' ~.s obviantes] ohvenic:nlcs v l et) DFHU mlp 14 sapic:nterFHU l'm" l vc:rbumsuum DFIIUvmp 15 saepe
)FJIU l'.'np 1 eomlhlS ah,s ISDFHU vmp 16 sapieltter IDfF)lfU l'mp) GOl' 18 aulem] c:nim FlfU ump 1 qua+sunt EGNOV
>
19 dolablles IS~HU .1 ideol ibi FHU 22 inf~orum] inferioris cmp 24 ipsa ) ImIp 28 fati causa DFHU l'mp 29 sequilur aliud +
l'mp 30 neCtMarlUm. lpsum FH'!(D) t'mp l ultc:rIU! )NDFlfU t'mp 31 rebus imponat DFHU l'm" 37 relatio rodJ. v ralio mp 1 qua.:
est) BC!- sa lllutat.lO] ntt<:Sl.....no EGNOV 38·39 dcstruetionem ISDFHU IImp di!!linctirmem eEGNOV directlollem (J)B ducti01lcom L
·10 sequ~tur+a~ B 40·41 N' - ipsam radd. rmp 41 est] etiarnDFHU 11m,,) I 41·4-2 regulatur ISDFHU l'mp 4+.45 inferioris vmp
>
45 omma] Ornnmo CISDFIIU rJtnp 1 ~quil aecipere S in DV Dmp in cis FH 1 51 ab etTectu] ad dfectum ILDFI/U WIP 53 autem
)SFHU~ 1 :lctuum+etFHUII l sunt>CISFU.Ul'~p 1 caus:l.+et5icfinitur V 54 ArticulusIV IImp lIII inrnarg.B quarta questi"
eEO cap,tulum quartum DFH) etl. I :ln fatum 51! selbile FH vm tramp. p an sìt scibile G utturo latum sit scibile S) ret. 55 COllsequenter
>
BC(. p quarto ISDFHU MI> ceto ) faturnDFHUV al. 56 cum cnim /JCEOllJ'/OV quia cum DFHU rttrIp eum S 57 quacdam + ration~
DFHU l ipslu!? FHU 58 ordini!! eadtf.) vmp 58-59 clusdc:m ordini! DFHU l'mp 59 et] sed C vmp l nOlI +sunt DFflU ump 60 sunI
~D~flU.tmp I In) DF.HUump 61 ~nulibus] virtule:sGNV 63lortunae] lormeLFHU/Jmp &1 umbrosi)EGNOV I eurribllsFHU
) ~~de~uro~~~~r I:~~~:r;~() ::r~am BCEGLOV etl. 66 anobi!! sciri non] a nullo !dri SDFHu ump 67-68 vitac et datorem'
>
 ART. 1
hyleg et alchochodcn a MATUEMATICfS vocantur'
a~it,cr enim non esset mCllSura totius vitae, quia prin~
clpl~m vitae non includeret; hora cnim principij
Om\l1Uffi horarum est hora casus seminis in matricem.
5 Bane autem quoad nos non contingit scire. Ergo
ignorabitur forma dispositionis totius vitae, et sic
ignorata crit fatulis dispositio rcrum.
(3) Et hoc videtur ex clTcctibus. SUnt enim quae-
dam, quorum videtur esse una pcriodus, ct tamcn
lO accidcntin corum per se, sicut est sexus masculinus ct
fcmininus, non sunt eadcm, ct eauSam huius non
eontingit scire ex caclestis circuii effectu.
(4) Similitcr est, quod natusin octavo mensemoritur
ut frcquentius et natus in septimo vivi!.
15 (5) Similitcr in gcminis, quorum unus est masculus
ct alter {emina, rarissime contingit mascllium vivete,
femina autem aliquando supcrvivit; et causam horum
aut impossibile aut valde difficile CSt assignare ex
caelcsti circulo.
2il (6) !tem, quod luminaribus cxistentibus in capite
Algol sive Gorgonis, si ea i\:fars rcspectu inimicitiae
radiaverit, natus, ut dicit PTOLE~IAEtJS, truncabitur
mani bus ct pedibus, et truncatus J;llspendetur in
crucco
25 (7) ItCItl, de hoc quod dici t, quod luna in Leone
existente vcstimcnta nova ne induas, difficile cst
valdc causam invcnire ex cadesti circulo, ct si huillS~
modi conclusiotlcs essent scibilcs, essent ad hacc prin~
cipia ex qui bus via syllogistica concludcrentur. ardi.
30 nata. Nunc nulla via rationis vidctur esse; non enim
scquìtur: Luna est in Leonc, ergo malum est inducre
vcstcs novas. Aut: luminaria sunt in capite Gorgonis.
)3
et rcspicit ea inimica radiatio Martis a quadrato ve!
ab opposita diametro; ergo natus tunc suspendetur in
crucco 35
Solutio: Dicendum, quod duae partcs SUnt
astronomiac, sicut dicit "PTOLElIAEUS: una est dc siti-
bus supcriorum et quantitatibus eorum et passioni bus
propriis; et ad banc per demonstrationcm pervcnitur.
Alia est de effcctibus astrorum in inrerioribus, qui in 40
rebus mutaùilibus mutabiliter recipiuntur; ct ideo
ad hane non pcrvcnitur nisi per coniccturam, et
oportet astronoltlum in ista parte secundum aliquid
ph)'sicum esse et cx signis physicis coniecturari.
Coniccturatio autem, CUItl sit ex signis mutabilibus, 45
gcnerat habitum minoris certitudinis, quam sit scien~
tia vcl opinio. Cum enim huiusmodi signa sint com_
munia et mutabilia, non potest haberi ex ipsis via
syllogistica. eo quod nec in omnibus nec in pluribus
includunt significatum, sed quantum est dc se, sunt >O
iudicia quacdam multis de causis muta bilia, sicut
patet per ANTEDICTA. Et idco sacpe astronomus dicit
vcrum et tamen non evenit, quod dicit, quia dictum
suum fuit quoad dispositioncm cac1cstium vcrissi.
mum, sed haec dispositio a mutabilitate inferiorum 55
exdusa est.
(I) Ad primum dicendum, quod quidem multa et
quoad nos infinita consideranda cssent, sed conside~
rantur paucissima, quibus oboediunt alia, et ex ìllis
pronosticabilis habctur coniecturatio. Proptcr hoc 60
dicit PTOLE~IAElJS, quod e1ector nonnisi probabiliter
et communiter iudicare debet, hoc est per eausas
sllpcriores communcs, quas propriae rcrUffi causae
frequentissime cxdudunt.
 DE FATO
74
(2) Ad aliud dicendum, quod hora talis difficultcr
scitur, et ideo inventum est rcmedium, ut accipiatur
ascendens gradus occulti, hoc est horae coniunctioltis
vel praevcntionis luminarium adaeqoatur circul us,
$ quia ille habet influentiarn ad omnem nativitatem,
quae proximo sequitur; vcl accipintur ascendens ad
nativitatem ex utero.
(3) Ad aliud dicendum, quod via syllogistica sciri
non patest conclusio coniecturalis; sed lamen imper-
lI) fectio scientiae non impedit, ut dicit PTOLEMAEUS,
quin hoc indc sciatul', quod inde sciri potest, sieut
etiam est in pronosticatione somniorom. Non cnim
habitudo syUogistica est iuter imagincm somnialem
ct interpretationem somnii; et sic est in omnibus
1$ existimationibus coniecturalibus.
(S) Ad hoc quod quaeritur de dispadtate sexus in
geminis, dicendum, quod sexus femineus semper lìt
per occasionem delectus alicuius principiorum. Cum
enim semcn masculi faetivum sit et formativum per
20 virtutem formativam, quam habet in semctipso,
sempcr inducit formam masculi de intentione propria,
nisi qualitate materiae impediatur, et ideo sexus
femincus incidit ex dc!ectu. nec natura particularis
umquam intendit facere feminam; sed cum melius
2S fieri non rossit ex natura universali, fit adiutorium
gcnerationis et non generans proprie; et haec est
temina. Et hoc est, quod intendit dominus dicefc
Gt:N. n (18): 'Non est', inquit, 'bonum hominem',
hoc est virum, •esse solurn; faciamus ei adiutorium
30 simile sibi', Unde dispar sexus in geminis provenit ex
defectu principiorum naturalium in altera parte
seminis et non ex periodo cae1esti. Quod autem in
taIibus geminis mas ut frequelltius moritur, contingit
ex hoc quod cum tales gemini ex uno semine diviso
generentur, fuit materia male terminabìJis a virtute 3!>
fonnativa, quia si bt:ne fuisset tcrminabìlis, utrumque
formasset in marern. Materia autem maseuH maiori
et me1iori indiget terminatione quam materia fcminae,
et ideo maseulus remanet acgrotus et debilis ct ex:
interminatione materiac causam mortis habens, 40
{emina autem, cui parva sufficit tcrminatio, propter
mollitiem eorporis eius aliquando supervivit; fre-
quentissime tamen ambo marhmtur.
(4) Ad hoc qUaQ obicitur de octa\'o mense, falso
dixerunt Q.tnDAM, quod ut frequentius oetavo mense i!>
natus moritur, quia octavus mCllsis Saturno attri~
buitur, cuius frigus et siccitas natum intcrficiullt.
Hoc enim !alsum probatur per hoc quod multi in
astronomia filii Satumi esse dicuntur, qui diu supcr-
vivunt. Causa ergo non est in caelesti circulo, sed in ~
prillcipiis naturae. Luna enim est magis dominativa,
ad cuius conversiones mellSurantur conceptus ct
impracgnationes, Ut dicit ARISTOTELES. Luna enìm
est alter sol, co quod lumen a solc recipìt, et quod
sol facit in anno, h:ma facit in mense. A prima enim S5
inccnsionc usque ad hoc quod est dimidia, est calida
et hurnida sicut vcrnum tempus; a mediatìone usque
ad plenilunium est calida et sicca sicut aestas; a
plenilunio usque ad secundam mediationem est
frigida el sicca sicut autumnus; a secunda medialiane GO
usque ad conìunctionem est frigida et humida sicut
hieros, Quod aulem nata sìt movere humorem,
palct in accessu et fCCCSSU maris, qui accessus et reCes-
sus maris in media lunatione, quae est quattuordecim
 ART. 4
75

dierum, rcdit ad circulum in dcsccndendo et aseen- quando vesicula cerebri ascendi t sursum et vesicula $5
dendo. Si enim rninimus sit fluxus maris, ad idem hepatis aliquantulum inferius ad dextrum, et ad
punctum parvitatis revertctur clic quarta decima. ultimum desccndit vcsica vasorum seminaliumj et
Licct cnim luna in media lunatione nOn transeat nisi hu?c d~censum et ascensum facit cxsufflatio spirittls,
$ medietatcm circuii sui, tamen motus augis ex oppo- qUi est Ul corde, Quarta mutatio est totius materiae
sito Occurrcus sibi eomplct aliam circuIi mcdietatcm. distinctio, ut distribuatur locis rnembrorum secun~ {O
Luna cnim in quolibet mense bis est in auge, sdlicet dariorum, quae creatriccs virtutes non habent; et
in pracvcntione et coniunelione eum sole. Luna enim hane distinetionem iterum fadt eordis exsumatia.
in eoniullctionc vivificum lumen a sole accipit, et cum Quae exsulflatio et pcrlorat et distendit rnaterìam et
lO VCIlUS numquam longe dislet a sole ct Venus habeat perforando quidem facit vias venarum pulsatilium et
movere humorem seminalem, luna quando soli quietarum et nCrvorum, extendendo autem distribuit '15
coniungitur, acquirit Veneris virtutem. Et sic ex uniuscuiusque membri matcriam in Iocum propriurn.
virtute propria movet humorem, ex virtute solis Quinta mutatio est transmutatio materiac in figuram
illOuit vitam humori moto et ex virtute Veneris membrorum, quam figuram non reciperet, nisi csset
1$ movet scminis gcnituram ad fonnas geniturae con· llumida, et hanc mutationem {acit vis formativa
vcnicntcs. Et quia 1.fercurius etiam est cum sole, cordis veeta in locum membrorum per spiritum so
Mercurius habct commiscibilem virtutcm ex multis exsuffiatum. Membra autem figurata non sunt apta
gyrationibus eius, quas habet super omnem alium recipere virtutem motivam et operativam nisi per
planetam, et luna hanc virtutem rneretur ex con~ consolidationem et col1ìgationem, quae scxta muta~
20 iunctione ad ipsum, et ex iIla coniunctione semen tione complentur per ealorem cordis cum spiritu
viri et lemillae movet in commixtionem. Sic ergo dilfusum in membra, qui exsìeeans superfluum humi~ 55
luna conversionibus suis eommixtioncs, conceptus dum eonsolidat et confortat iuneturas et eonexiones.
et impraegnationes causat et regolato Sunt autem Septima mutatione motus per virtutes motivas omni-
in genitura septem mutationcs necessariae. Qua~ bus membris a corde inlluitur. Et cum omnis motus
2!'> rum prima est seminis conversio, et praecipue ad geniturae sit a luna, sicut iam OlCTUM est, oportet,
formam cordis, ad quam totum aliud formatur. quod scptem conversionibus lunae in homine, quod 60
Secunda est materiac distinetio ad (ormam memòro~ est animai perfectissimum, compleatur. Et licct ìstae
rum principalium, quae ct creatrices habcnt virtutes, mutationes seminis non fìant successive secllndum
sicut hepar creat virtutes naturaIes et ccrebrum vir- numerum mensium, tamen perfeetio earum non fit
30 tutcs animalcs et vasa semi Ilaria virtutes formativas nisi completo numero conversionum secundum sep~
conceptuum. Et ideo in sccunda mutatione semìnis tem mcnses. Et in animaIibus aliis ab homine non..,;
adhacrcnt puneto cordis trcs vesicltlae, quas facit hace ita regularitcr observantur propter ignobilita~
spiritus dcIatus ad locum cerebri, hepatis et vasorum temsuarumcomplexionum,sedaliadiutiusutelcphas,
semil1alium. Tcrtia ll1utatio est distinetio materìae, alia breviori temporc impracgnantur. Perlectis autem
l l1:ditJ ueedit I1mp I in) DEJtFHU 1-2 d.C$ccndend,:, e.t ascendendo) ~endclldo et dacendend~ DFHU I:1rrp 2 m.in\m\~ :~:
FHU nimiu~ DI 3 jP.
re..-erttUlr' re,:ertcrc:tur J'{ P"'i~~~;~~~~!~ r~'';O c~~r~~I:~t~G,Wd>:~~o~;o~:~~:t: e~::;unclione
>~::~.r~r;;kG~'{~\P~ e~ti~r~*~:e~i:t;ll\ c:: 10n~:;~ d~~c~i:~~:t~~~~~t:;~ c~~~~~~~2i8~~ ~7 ~~:t~u(~~: fit
hUfIloTes ISDFllU vmp) EGNOI +t"t DFHf) ~mp :ù~5 !l~ I 152.; 19 ct)qm/J I mercwr B}.'GL'fOr lucra/w CJ-1S v",p /uclatur
HtI~~~~I~/~ho2~ ~~:;:tn~lt::!e Dl~. ~~~)I~;:' Il/~;S ~:ni~j adF?!uH"U I1mp "d:!~U;~] ~~~;~/T aliuc;~tt~Q~;~i~~~~~~~?~<l ~
~t:t~Q;~~n~LL 16ç:~:~i~:] ~~U;~ ::{2~!ti~~i '}~~~~y.:;:~~Tri3~ fef!;~):>r~:c~;~t3~C;"~ci~y~1;;~~~lJfflUP 5~~~q~~~~~~;
~:f~~~Il~r~~~~::'d~'?sf~(lfF~Y,:fça] \"Ci~:latr~b~ ad/~~ula~tHll~ej:~ ~F:U ~~et~~:t;fc::t~':=tti~~.'i/[g~~~~~~;;:
I spirilU~ e:uuft1atione DFI/U =p 39 Qllart:l~ qu'nlt~. /SFHU \3 cl'/SVDFHUcmp I dj,telldit] de<ccnditin (adS) ESDFHUOJ.\'
~~~;d~~i>~.~p i~\.~:i~~.i~f~i~C~;;~a~~G.,~~~I;:;~~m~;;jù"~·Hf~ ~:i~uf~c~~~e~~~,eì~~Je=:tmh~~i~~rhu~iduu~~
~~~i~q~aeDm~e~~~;,lu~~~~;:'CsUIU4U:;;:ci~~ec:~ ,cmp 50 ~~ta ~;~Lc~~~~~ ~;~~~:H~)ç~;:I?~tl~Cll\rro~~~~;;ti:L~
sul/latum / sul/latum DFHU e:uul/latur cmp) ~GNOr 'i~~etc~mm~taùofeOVmutatio G vmp solidatio FHUrn ~ohdall0nc.IS 54 ':<"'.J'
FHUvmp I qu:tc] N ideo D)EGNOI'vmp 53.....·1- mU~5 diflu,um Gdiffusi\'\l.\·diffusout. t'mp I m~mbrj, LTI1/J .57 mutallon~J 1I1U~l.l..J
~~~~iUo:~~IY%o~~F:~~lk~tq~;cle~~~~~:~P:ti. r:~P 58 in~~'~t1~t,~us~i{~;::3fi~St ~ ~1)uUI~;;tHJ9,,;.'>lDfit ~3m~tJ ~m~:ell1r
qui COLOV(?)!> 61 anilllai pcrkct~<simum) P"G~cc~'!]rr:.~i:Us:n;; l aliqUa+~nim:tJi:t K(illOPiljr<l[ltlDt1Wtt ProgtMI) 68-p.76 v.1 aUlem
DFHU vmp 67 alia) aliqua /KSDf.}fU ump a la
his) c:tillm vmp) /DU . ..' na "ocatur re ina çadi,quia rcglthllmidit3tescorporum
, 12:' 3 C~.
Alb., Dc c.~US~Pt1ro~rd~:~:i~.I~~IIC':~~h~~:~u~·9d~;~f~:,·A~~ni~al 1.9 tr::gc.5~~120~~~;:.~ ~~=. ~~~"r. t~~.}"
Sn~r~~~~~a~lI probT;~~':le~:' q.54, supr:tnP600(e~·1~~Jìa ;'57~9v.~~~r;/';~o~~'~~~ inter omnia animalia. lIIagiJ attingit n:t1url1e
(608b 6-7). Alb.,Dc anllnlll.l.8 tr.l c.1. .
pcdec:tum'.
 DE FATO
76

masimae quantìtatis; et ARISTOTELI':S dicit se vidisse

his septcm conversionibus seminis embryo. habct. c~
quae .ad neccssitatem exiguntur. Scd, sicul dlCll unarn, quae pcperit in mense decimo quarto. $O

(6) Ad hoc quod obicitur dc nato in capite Gor-

GALEl:WS, virtus formativ.a trjplìcìtcr se hahct ad
matcriam; aliquando cnìm materia est diminuta <:1
~ virtus abundans, aliquando sunt sccundum aequah-
tntero proportionata, aliquando virtus est deficicns et
materia superabundans. Et quando quidcm virtus
est abundans et materia diminuta, terminata est
completo septimo mcnse; et tune vittus abundans
IO fortern tacil maturo ad eJ'itum, et nascitur puer et
convalescit ct cfficitur parvus corpore et agilis valdc in
operationibus. Quando autcm suot adacquata virt.os
et materia ct quando est superabundans matcna,
tune non est completa seprimo mense, sed quiescit per
l~ llnam lunae conversionem, quae est mensis octavus,
et completa terminatione in nono mense fadt motum
ad exitum ct nascitur nono mense et eoovaleseit; et
haee est ut in pluribus fere omnium nativitas. Si
autem est virtus deficicns ex inoboedicntia materiae,
zo ex angustia faeit motum in scptimo mense, quando
virtus motiva data est, et ex defectu non complet
ipsum nisi mense oetavo, et tunc nascitur et moritur
ut in plllribus; et hoc non contingit ex periodo, scd
ex corruptione principiorum naturaliu01. Haec autcm
25 guae dieta sunt, ut io pluribus suot vera; multum
enim variatioois facillnt eomplcxiooes feminarum et
complcxiones c1imatum. Proptcr quod EGO VIDI
lloam, guae peperìt in undecimo mense puerum
gonis, dicenrlum, quod ilIac stellae funereae sunt et
mOO$truosam indicant vitac terminationem; propte r
quod etiam ipse pcrseus hoc eaput aversa vultu ab-
seiSl1ln tenet. Sed hoc, sieut primo DIXIMUS, necessi- 35
tatem rebus non imponit, sed facile mutabilem io-
clinationem.
(7) Et idem moduli solutioois est dc nova veste in-
duta, luna existente in Leone; sicut enim radiatio
periodi dispositionem ordinis esse et durationis im- iO
primit rebus naturalibus, ita imprimi t artificiati:>.
Proptcr quod figllrae im«ginum magic<lmm ad
aspcctum stcllarum fieri prùecipiuntur.
Art. 5, In qua genere causae
[atum incida t
Quod autem quaeritur, in quo generc causae inci-
dat, iam solutum est per ANTECEDE:NTIA, quoniam in
veritate causa non est, sed est alìquid Causae; est
enim forma ordinis esse et \-i.tac, imaginem habcfls
virtutum eaelcstis circuii, sicut ctiam dicimus ali~;..o
quando, quod alìqua non vere sunt entia neque non~
entia, scd sunt aliquid elltis, sicut ca guae suot in
anima, et sccundum aliquos motus ct tempus, ut dicit
AVICENNA.

1 hi:<s~tenl)FH I so::-ptem)l'p I seminis)vmp I habetembryoDFHUIJmP 2 neeC$Sitatcm}nativitatemC I exigunturadneecssitalem

IS{)FHU=? I Sed) o::-c II1II/1 3 ad +~mcn scu ad [)PHU r::mp 5 abunJll.ns+ aliquando \'jr(t/li est clefideru et macaia superabunda.ns
ISDFHU rmp, cf. 0.6-7 I JUnt} autcm GO V 5·6 seeundum aequalitatem] seeundum qualilatem ISFIlU IImp qualilale D G·7 aliquando •
~uperabundalU) ISDFHU ump 1·8 El- abundans) (Iwm.J GN 8 terminata] terminatìo El 9 completo] et completa L complete C com-
plt::<io (+ e~ tomplNa operatio D) SDFHU vmp 11 cOrpo~) BL 12 OpcribU3 EGLOV l adaequata (adacquate D) suntIS(DJFHU vmp
12-13 \irtuJ et materia) EGNOV 14 eompleta,+ matcria (+in S) ISDFHU +complexio cmp 15 quae] qui ISFHU l quae - owwu s ]
in <>ctavo melUe l'mp 16 eompleta _mense) cmp I terminatiolle BCEINOVeonvcrsionc FRU conversione seu tcrminatiollc D 17 nonO]
X lFHU la haee BDFHU hoc EGINOV(?JS ~mp)C I ut) idem ut (ut )1) IS I ut_omniumJ vera lercin omnibusDFHU 18-19 Si
a,utem] 1M. quando DFHU cm/> I virtu, esi DFHU Wlp 19 ex inoboediential et inobedienlÌa FHU et inobocdiens l'mp 21 defcct u )
~::r::~~nz ISi?'~ ~~i!p~:t:;:~:tle~::::>c':;~.SFrsVd7:~ ~:~tl ~ftu~:~T~~~a~~~~G~~oJ3 2; ~~te~~o~ XI~,~glii~~~~~'~~ ~~
1..- dtsiniljrag~nJun: PTac/ut 30 dccimoquarto mense il ump nono mense ISFHU 1 mense +Iimiliter et ideo FHU + simililcr Unlp 31 hac]
>
iIlud FHU l'mp aliud D I nato in SFHU 33 indicant] inducanl GO p inducunt EN 34- eliilm) GOV 1 hoe )DFHU ump 35 primo]
priuJ S) DFHU U 35-36 nOn imponit rcbU3 neensitatem DFHU ~mp 36 facile] faeilem et DPHU o 36.37 ine!inationem + hahct DFflU
38 Et- es.q ~d !lIud (a1iud DJ quod obicit1,'r DF,HU 39 Leonc + eodcm tno~o diee.n~um est DFl~U vmp 41 rebus) DFHV I ita +etiam
t'fflP I artihelahbus DG 43 sldlarum + .mpnmuntur et DFHU vmp l fien praee'p'umur] pcrelpillnwr DFRU + et sic palet dc quarto
nrtieulo i' 44.... ~ Arl.5 rnp t I n- ìnci<!111 (+ 3rtieulU5 S v) Svmp in quo genere incidit latum. capitulum V FH capitulurn quintum D questio
+
quinla S >u/. ~6 Quod au~cmJ qu!nlO ISDFHU umJhl~li~oquanlUmad pretcrtf J' I eaus:ae+ fafUm V 46-17 incidat ln(um FU 47 i;l1lt 1
ctltoeISDFflUvm/> I quolllamJqUlavmp 49 ~e)lSDHIUvm.p Iltabcnl+ctump 50 virtulum]\'irtutemSvmp I eliam)ISDFHUvrnp
l ditimUl] diximwBDEOV 51 \ereSunl BCEGNOV\'era suntLlunt vere lSFUvn:plunl vera DH51-52ncque nolt-cntia BCL)ctl. vmp
3 For~e 1\lbertw vd nuelor ab co adhibitU3 lic inlerpet:tatus est hune. loeum Galeni, Dc philosophica h15toria e.3·l (Claudii Galeni
opera Otnllla 00. C.G. Ktlhn, 1.19. 1830. p.332-333): 'Hippoeralcs et Arisllltdes censcfll, si septem mensibus uterus implealur tune ipsum
d~rsum prOl:umbcre et l~et\Jm cdi vita.lem; li vcro pr~uberil nee nutnatUr debilitale (:ab lahorern umbilito, loelus implUtOS edi al' proindr.
ocumatrem foetUll1 non Vlvere. Quoti Il novcm mense!. lfI utcro mantat, tum procumbens pcrketus editur'. Cf. Ptolem., Libcr quadnpartiti,
c1,'~m. Ualy (Ed. Veneta.f.1ra) l 'Hypoer:u,. qui antequam rocUlllJ 'uil G.l!icnus in bae rmione il/libro S!.iO, quem lcdt de cmbryonc, ...
~~.t ùe ertatura, quare ~:'VI~ dI! tept.c!".mensibus et ~on dc acto'. _ 7.Bsqq. Cr. Alb., De animaI. 1.9 tr.1 cA n.45 (cd. Stadlcr p.691
~."sqq.): ~«I argumcnt..1.Uonu GalelU Ibl non fit mentlo. - 27 Cf. Alb., Dc animai 1.9 Ir.1 c.4 n.47 (ed. Stadler p.G92 v.16_19): 'Ego
autem ,·,dl puerperam honoLam et fi~c dignnm, e~i~ eum rnirart:r Cluantltatem filii, quem protulit, quia enormis Cirat quantitatis, asserult
cons~allt~: quod nat~m decem menslbus et amphw 111 utero ge:&tavcrat'. - 29 Cl. Arisl., Dc hilt.animal.1.7 e.4 (584 b 18-20). Arisl.
loqUJtur l~'e de und.eelm n:'tnli';Jul: ~Ta,:,lalio SC<lli. de. ~c<:em (cod. Vindobon. eod. 97 r.49va): 'Si pariatur nalUS per menscm X, dicitllr,
quod muheres e-:a~cnlflt m pnne'plo 'm~raegn.:'tIOnlJ•. Sed d. ~Ib., De animaI. 1.9 Ir.l c.4 n.45 (ed. Stadler p.691 v.15-17): 'In maioli
autcm parte panuntu~ m~c nono, et qUldam mtrallt In undecltnum, anlcquam nlllen.nlur. Et didtur de :lliquo, quod natu. fuit pOSt
Ce~~~~~%t~~~~~n;;I~u~ ;nt~~ ~~fyra&~~ ~~~ l.107v~~~b;-'~~~; ~:bS;;~~~; j;:a~~~P~~:~~~~ih~s~t\)I.:Alb.:2s::~~~~
~;8nollll~~m ~.~ (Et'9P:;lu. 1.10 p.640·643); Lynn Thomdikc, Traditiona! Medievlll tracts concemillg engraved aJtrologknl imag<'$:
(Ed~'::'~~eta·1.72~._;Sraì.4) p.217-214 (impritnis p.:U8.230.256l. - 16 Supra p.71 v.23-26. - 54 Cf. A...ic., Metnph. td c.6
 ART. :;
(1) Quidam tamCn nituntur probate, guod sit
catlSa, eo quod PLATO ponit comparcs stcllas his guae
nascuntur, in quibus sunt formae, quae sunt causae
rerum generatarum ct regula esse et vitae carum.
~ Inducit cnim deum deorum loquentcm ad deos
corporalcs, qui sunt stcllac, etdiccntem: 'Horum,idcst
gcnCratonlm in inferioribus, sernentCm ego faciam
vobisquc tradam; vestrurn erit par cxsequi', Et prae~
cepit cis, quod simile sibi viderent in natura et pie~
lO tatCm colere ct iustitiam diligcrc, quod hoc ad se
sumant post nexus terreni dissolutionem, intelligcns
hoc dc hominibus piis, quorum immortalis est intcI-
]ectus ct post mortcm sidcreas sedcs accipiens, sicut
a semente siderum in gcneratione dcscendit. Proptcr
l~ guod etiam dixit, quod dcsccndens per circulos plane·
tarum vires anirnac aecipit, mcmoriam, intclligcn.
tiam et voluntatem et huiusmodi, sicut exponit MA-
CROBIUS SUPER SOMNH,m SCIPIONIS.
(2) Hoc etiam vidctur tangere OViDIUS loquens dc
2olacteo circulo et dicens:
'Hac iter est supcris ad magni tceta. tonantis'.
(3) Hoc etiam vidctur per rationem, quia quorum
est UIlUS cssclltialis actus, illorum videtur esse una
natura; inteUigentiac autcm caelestis ct intelligentiae
25 hornìnis in conceptione vcri videtur essc unus essen·
tialis actus, ergo una natura.
(4) Illdc ultcrius; Quarumcumque {armarum est
una natura, illarum una relatio est ad corpus unìus
naturae, si in aliquo eorpore esse dicantur; sed intcl-
30 ligcmiac caclestis rclatio est ad stellam "cl ad orbem
comparem sibi; ergo et intcllcetualis naturae in ho-
mine erit rc1atio ad stellam comparem.
2 ae] ui EGV 3 cnusae] cauSo'l mI> 4- C(lTum Be 5 l(l(jucntem] dicentem lSDFH.Uvmp 6 eO~T:d'-"'+eda!a GISFHU I qui]
que l'NsD)HU "mI> I dieentcm] dici! ISDFHU =p I idat) enim FHU) vr;rP 8 ~ob.uqu.~ ~It
}S~;:Ù0~~~~~;~?:I~~ue: :t:-Yo~~)D ~~~e~~~~lt flf:~'~I:P i\ls~il~U:I;:~e11~ 11 ~!I~;ti!ia~~ tc=:]~t dìJigc~ et h.« \~\·ant Pl»t
terreni FHU et haec vivor.nt p~t terreni vmp ••1 t m:xUS
I pi~l dietum est umP I imm.o~taJis immobllLs IFIiU 1
propterenDF
IrlJmp.DGump
7)
(5) Hoc etiam videtur per dictum COIDfENTATORIS
SUPER XI METAPHYSICAE, ubi dicit, quod finis prosperi_
tatìs intellcctus hominis est, si post mortcm eontinue_ 35
tur motori cacl~ti.
Solutio: Dicendum, quod falsum et haereticum
est dicere, quod animae intelleetuales descendant
a compare stella; Aegyptiorum enim philosophorum
hacc fuit opinio, quod intellectuales animae in stcUis .w
a deo deorum Jactae, terreno affectu, quo aliquando
afficiuntur, gravantur et iIla gravitate deprimuntur
ad corpora generabilia et corruptibilia et eodem depu-
ratae per cultum pietatis et iustitiae recipiuntur ad
steUas compares. Affecturn autem terrenum ad in. 4~
tellectualcs animas pen:enire di:xcrunt co modo qua
afficìtur allima eirca duJccdiflem nutrirnenticorporis.
Posuerunt enim, quod subtilissimo vapore paludum
Maeotidarllm inter duos soIstitiales positarum, inter
quos maximus discursus planetarum est, nutriuntur 50
corpora planetarum, ita quod quando ilIum attra~
hunt, ex gravitate deprimuntur et retrogradantur,
et quando eundcm digcrunc, ele\'antur et cursu diri~
guntur; hune autem subtiliatum in sphacra ignis et
aeris neetar dcotum vocabant. Et hoc modo alfectum 55
terrcnorum ad animas in stellis positas pervenire
dixerunt. Haeretici autem ab hac opinione oceasi·
onem erroris surnentcs, dixerunt animas omnes in
cacIo cum angelis iactas peopetr peecatum, quod ibì
commiserunt, in corpora ista terrena esse dctrusas, ut 60
hie purificatae iterum ad caclcstes sedcs recìpiantur,
et hoc esse quod dicit DAVlD (ps. CXL1, 8): 'Edue de
carcere animam meam, lIt confiteatur nomini tuo',
His ergo refutatis dicimus CUffi ARISTOTELE in n
l~adt~i~:':~B~';i~
'.:;15. ro:f
 Dl3. FA'fO
78

DJ! CA,USIS PROPRIETATUM ELEMENTORUM ET PLANE:-
TAilUM, quod cum cadit aql.la viri in matricem mulieri$:,
decoquitur in ca dccoctione lorti ct fil frustutn carni$:,
et creatur in co anima iussu dei.
3 (1.4) Quod ergo dicit Plalo scmentcm animarum
esse in stellis, ralione similitudinis, quae est in pro-
portione intellectus hum<lni ad intcllectum intelli-
gentiac cadestis, dictum est; nec stcUae c.''(sequuntur
nisi per rninisterium, sicui et ipse deus deorum dicit,
IG quod ipse harum sementcrn Iacit; scmentis eniro haec
non est in potentia. quae sii ante actum, scd est ipsa
actio naturae intellcctualis.
(2) Dictum autem Ovidii metaphoricum est,
quoniam non nisi per viam candidarn candore inno-
15 ccntiac ct iustitiac PCI'vcnitur 'ad magni teeta to_
nantis',
(3) Ad illud quod obidtur per l'ationem, dicen-
duro, quod quorum ex aequo est unuli cssentialis
actus, iIIonlm est una natura. 1I1telligere autem et
contemplali illtdlcctualitcr non ex acquo est intellì. 20
gentiae caclestis et animae rationalis, scd per prius et
postcrius, quia intellectus intelligentiae est sioe con-
tinuo et tcmporc et sine collatìone ct in ipsa prima
rerUffi veritatc, intcllectus autem noster est cum
continuo ct tempore, habcns se ad primas rcrum 25
vcritates sieut oculus vcspcrtilionis ad luccm solis.
Sic autem per prius et postcrius habere intelligerc
contingit ex. superiori et inferiori natura, quac spccì_
fiee diffcntnt.
(5) Ad diclum Commentatoris diccudum, quod 30
continuatio non est secundum unam et communem
naturam, sed secundum unum ct communc obiectum
speculationis ad bcatitudinem, quac post mortem est,
pcrtincntis, sicut dicit ARISTOTELES in LIBR.O DE ChELO
ET MUNDO, quod extra eaduro non est tempus neC:>5
locus, sed vita beata, intelligens extra caclum esse,
quod est sllpra cursum siderum in loeo quietae con-
templationis beatorum.

r
P~~t~q:lprl:~':n~~:~t~:~~r:~JI~oll~~~ ~~~~Hti:n;a ~~~~ ~F;;b::'SD~'H~e7t s!e::>;~fit?!USIJl~~~~~
dlat DFHU ,·mp J quae est)/SDFHU Cnlp 6·7 iiI pt'Jportioo<,:} ptoportioni3 DFHU ump 8 dklllll'l at) DFHU Dmp I stdlae + hoc
IFHU InIIp I 5C<[uuntur ISFHU ~l.IUntur Drnp 9 et) DFHU rmrp 10 haee] hoe V vmp (NO) FIlU 11 fit II! 12 attio] faetio
CJ?DFHU tmlp 13 me":,,phorlC\lm BCEGLNOVfJ)[ in libro metarnorph~l:QS l'in libtl,l metamorpheump melam'Jrpb. S in libro metamorpb.
mlllm.elamorrh~.FHUlnmctamOrvcrufllOtD 1~ quoniam).quiaD)vmp l candore)EGNOV 17 idCIVDFHU/lmp la cxll,equa]
accut:lo EG/lOl >F.HU f171lf I u.OIl'l est D 1!~ 20 mto::llectuahtcr] intellecta /SDFHU:J1f/p ! Cl\. acquo] ex qua CG ti 23 ipsa) isla vmp
~4 "r;ntcr - climI a~t1me. r3tlonabs ltOll est une DFU) H 25-26 ventales l'et1llll vm ilce~iuHes l'erum FHU 27 per _ intclligcre]
31 eeOGl.
 INDICES

DE UNITATE INTELLECTUS
1. AUCTORES AB ALBERTO IPSO ALLEGATI

Abubachcr Maurus (Haly) l&qq. 1,18 De natura ",t origi.n.e

,·ide:Alb., De anima. 6,68;12,4-2 39,66-71 2,29 animae.
p.:u.im.
".BO
Dell:lturaelorigin<: 24,22 Metapbpica. .2.so; 7,54
anima." .6,68; 12,42 Physiea Arj~t.,De anima 213,80
Averr., Deanima. 6,68; 12,42 I.Blr.4-e.7 20,32
HalyAbub:lcher 13,10 QU:le!lu(lnes.upl:rde:lnimalibus Aristoteles
(Ed. Cololl. t. 12) De anima
Albcrtus p.236v.7-26 18,7 Llc.4- 8,4-0
De anima alibi; l,S. 16,37
(Ed. Colon. t. 7,1) 2,3. 15,58
Dc anima
3,4. U,38
p.sav. GO-62 18,69 (Ed. Colon. I. 7,1)
3,5. .15,34; 29,1
68,4sqq. 18,60 p.I92.qq.. 21,64- EthieaNioomachea
85,SB.-43 18,69 195,4hqq. S,I 1.10<:.7. 13,14
100,41sqq.
193,42·55
198,7-8
25,74-
19,24-
11,58
214,8Stqq.
225,15sqq.
Metaph}'Sicll
21,10
21,10
MctaphpiQ
1.13"'.7
.'\ri5101cles(PhiI~phus)
...
201,86 10,10 (Ed. Colon. 1.16) vide~ Alb., De animai l,58; 12,5.32;23,28
203,40 10,10 p. 187 v.22·2S. 2,35 Mcupb)"ie:r. 12,5
214,25~qq. 6,17 285,16-19 25,51 Av~.,Deanima
225,15~qq, 1.19 Dcn:>tur:>ctnrigintanimae Il,58; 24-,S8--lO; 26,23
Dcanimalibus (Ed. Colon. 1.12)
1.ltr.3c.1 18,61 p.25-29 13,57 Avempeche
,·id",: Alb., Dc anima. 21,<4,3
8,1,1 17,84 in aliis (mulds) [ocis~
Averr.,Dcanima. .11,67;21,43
8,5,1. 17,84 Dc anima
14,2,2 18,10 (Ed. Colon. t.l,l)
Averroes
IG,I,2 17,26 p.60v.56-59 16,61
Dcanill1a
Deintcllccl\tctìntelligibili 179,8hqq. 3,H I. I comm.90. 16,39
1.2 23,47 Metaphysica 3,5. 12,4.6s;'2i,20;27,71
2,12 1,20 (Ed. Colon. t.IG) 3,18. 2i,51
Metaph)"'ica p.271v.SOsqq. IS,II
IG,61
A,=
(Ed. Colon. 1.16) 561,5O$qq. "ide~ Alb., Dc anima. 6,1
p.57v.4&qq. 27,67 Pf1'l'sica
121,56·62 4,56 1.3 tr.2 c.l4. IS,ll Aviccbron
16,67 DClcnsuetSel1lato "idc~ Alb., De anima. .9,8;11,5
159,135qq.
4,56 Ir.3e.6. 25,74
244sqq. Avicenna
312,71-72 2,21 !Olepc ~
Metaph}'Sica Metaph'l'lIiea
322sqq. 27,1 23,64
tr. 90;. 4-
356,69-74 27,1 (Ed. Colnn. t. 16)
27,1 p.I86\'.3~q. 16,89
407sqq. Haly
27,1 Dcnaluractorigincanimae "ìdc~ Alb., Summa Il 12,43
409,59sqq.
10,18 (Ed, Colon.t.12)
467,11-12 16,69
22,70 p.37,·.1!hqq. Heraclitus
472,66sqq.
1,34 vidc; Alb., MctaphY'ica 20,67
4955q<:[. 20,67
498,67sqq. 2,21 Alexander Amt., M..taphysìca
vide: Averr., Dc anima . 30,3
506lqq. 1,34-
26,63 Latini
510,15·17 \"ide:Alb.,DcIl.O;llla. 16,60
27,18 Alfarabius
523,4..9 7,36
20,33 vide~A1b., De anima..
539,39sqq. Peripateticì
Dennlllraelongifleanimne vide~r\lb., Dc lUliDl<\. . . . SO,49
Anaxagoras Deçadoet munclo 30,49
(Ed. Colon. I, l'l) 28,30
17,3 vide:Alb., Deanim<l.
p.12Iqq.
 DE UNITA'rE lNTELLECTUS
80

Platonici pfOblemata detcmlinata Thcmistius

. . 1,61; 2,3 vidc:t\lb., De anima. 29,14
vide: A1b., Dc cndo et mundo 23,61
SUpa' Dion. Dc div. Summall 11,35 De natura et origine
23,61 Averr. 25,47.55.78; 30,2 animar.. 29,14
bane hr., De dilfinitiooibus 22,10
Quidam (illi) quìdam. . 2,1 Thcodorus
vide: Alb., De anima .• Il,35: 22,10.80 23,65
Dcanimalibw:. . 2,3 Qpidam Arabes
Metll.physiea vide: Alb., Melaphyska 2,43 Theophrastus
22,80;25,47.55.18 ,ide: AveIT., Dc anima. .24,58; 29,14
Dcnat1JJ'l1 ct origine Quidam thcologi
animato • 1,61 30,14

2. AUCTORES A NOBIS ALLEGATI

Acgidius Romanus 194,13_14 11,59 16,1,4 2,3; 23,64
Errore$philQSophotum. l,SI 194,20.23 27,20 16,1,7 1,58
194,5l»qq. 17,67 16,1,8.11.12 16,72
Albcrtus J95,J7sqq. 7,6 16,J,13. ',3
De anima 196,4-7 3,18 De bono
(Ed. Colon. to7,1) 196,6hqq. 28,5 (Ed. Colon. t. 28)
p.2 v.32_33. 13,14 I9&qq. 29,21
p.47 v.57sqq. 2.4-7
26.80083 30,31 198,7-8 26,23
50,53-55 .3,41; 8,6; :l6,48
35,26-27 22,10 198,27.79 6,18
198,85. De caelo et mundo
37.83. 18,63 H,81
199,42-45 24,81 (Ed. Colon. t.5.1)
56,78. 16,37
199,45-4-7 . 23,35;30.8 p.61 v.57sqq.. 1,39
&bqq. . .3,57;5.38;11,13
201,80. 2,24- 63,53-56 10,19
66,49·51.89. 20,8
201.80 . 7,54 73,26.33 10.19
66,91. 19,45
201,86. 23.18 100,75. 30,49
67.38-39 19.45 201,88-89 24,81 139,+-5 16,89
70,4&qq.. Il,84- 203,40 . . 10.10; 23,18 152,88 . .14,88; 23,61
80,56-59 16.57 203,83-84 10.19 220,-kqq.. 15,21
80,73_75 15,58 203,8fuqq. 29.1 Super Dion. De divinis nominiblls
85,71.n 10,48 203,86-88 15,34- (Ed. Colon. t.37)
108-110 6,6 203,88 . 10,1.8; 21.41 p.15 v.23 .2,62;14,88;23,61
110,89. a,57 203·205 28,S
177,75. 73,28. 4-,17
7,52 204,30 . 12,5
I 78,63sqq. 12,32 243,53 . 10,2\
204,35-37 17,67
178,78-80 28,BO 205,66-75 Ethica
22,94-
178,90 12.32 206,49sqq. J.IOtr.2c.3 13,14-
.23,39; 27,15
179,77sqq. 23.28 211.7·9 22,89 SuperEthica
179,8hqq. 26,35 2I4,83sqq. 21,65 (Ed. Colon. t.14)
180,1-5.51 30,19 215,11 9,.... p.7 v.26.lqq. 7,6
181,39-41 30,49 215,55_57 15,39 25,2sqq. 7,6
182,19sqq. 6,50 216,IOsqq. .23,39;27.15 38.bqq. 5,.10
184,67. . 6,68;12,42 217,78sqq. 21,43 46,38-4-5 15,45
185,74-86 21,37 218,1. 49,69sqq.. 7,52
.7.36;27,15
186,6-8 .. 29,33.61 221,22-25 15,34- 79,70sqq. 3,57;5,38;11,13
186.50sqq. 22,80 221,37sqq. 79,78-80 21,61
.7,36,27,15
186,85-88 21,20 221,73-81 79.8bqq.•
22,88 27,20
187,65.70 18,83 223,4-3-46 82,92llqq..
23,9 3,4-1;8,6;26,48
188,I5sqq. .6,50 223-225 113,76.
.27,49;29,4-7 7,52
/69 9,' 2l5,15sqq. 174-,83-84-
21,65 15,13
189,3]·36 Il,5 226,53-58 Dehomine
23,40
189,38-44 26,55 227,6hqq. 5,40 q.17 fI.3. 23,64-
190,30sqq. 11,35 229,83 . 2,15 Sllpc~ teremiam
190,30-31- 20,80 230,1fuqq. 23,30 (Ed. Colon. t. 19)
191,[:,3. 28,4- 248,hqq. 16,57 p.G33 v.30sqq. 7,52
191,55sqq. 16,60 250,27-29 16,72 Deincarnatione
192,46-51 6,1 Deflnimalibu~
193,12_14 (Ed. Colon. t. 26)
15,71 I.ltr.Ic.5 7,76 p.203v.&qq. 13,44
 INDlCES
81

214,B-1O . 26,57 495,36 . 18.10

222,67sqq, 56,9-10 2,21
7,52 495,49sqq. 2,12
Dc intcllectu ct intelligibili 60,72-74 . 6,50
495,79.81 · . . • . . . 4,2; 6,30
J.1tr,lc.7 60,7;"77 . 2.3
4,63 '~98,11-19 · . . . . 23,18;29,33.61
1,2,1. 61,2&qq. _ 1,61
25,84 498.lf1-19 10,1.8
2,8. Dc quindecim problcnutibll&
. . . 23,2!:!; 27,15 498,21·22 29,61
MClnphy.icll (&i. Colon. 1.17,1)
:.oOsqq. 1,49 p. 31 v. 50-53 . 1,34-
(Ed. Colon. t. 16)
5llO,IOsqq. l,", 31,5'\.57 7,18.H;26,19
p. 8 v. 42-14 20,8 500,2&qq. 1,36 31,59-60. .l,n
12,43--14 . . . . . . • 14,9;22,88 502,lIsqq. · . . . . . 2,65; 29,71
18,26sqq. . 1:2,82 Quae<tione< .uper de nnillUlibu..
504,12-13 19,19 (Ed. Colon. I. 12)
20,3:2.82 28,53 5G6,72!qq. 2,47 p.143 v.31 . 23,9
25,27sqq.. 12,82 507,83_85 7,4<1 219,+1-42 15,13
26,69:1qq. . 13,14 509,7sqq .. 3,4<1 246,50-56 27,13
28,36-38 14,33 518,IOsqq. 29,75 30-+,31.35 20,8
32,29-32 . 13,46 518,80-83 7,76
41,5 . 3,8 Dcs,u:ramel\W
519,22·26 15,62 (Ed. Colon. 1.26)
59,24-26 . 12,82 5U,5Osqq. 9,42 p. 132 v. 76-61 1,46
79,13-17 . 17,26 525,55.56 30,42
79,32. 15,13 Dc SellSuct""lUalO
534.60sqq. 2,68
79,15sqq.. 5,65 tr.2 c. I 5,29; 6,6
537,hqq.. 1,49;2,43
104-,57·59 12,82 Summa de mìl'3bili scicnlia dci
540,57.60 6,50
120,23'qq. 13,41 Pars II
565,65.• qq. 4,4
129,24-26 10,48 q.12m.4a.3 2,35
Dc nnlurn Cl origine animaI' 77,3. p=;m
145,17-20 8,62
152,89sqq. . . . . 10,29; 29,54- (E:.. 4C~~;I~~~.2i 2,62
153,46-48 . . 6,69; 25,46 Ps,-Albertus
4,35sqq. 9,42
167,24-28 18,30 Spcculum astronomiac .
9,&qq.. 1,61
190,79·81 20,67 c.3 27,26
10,38. 18,22
192,29.qq. 20,67 13,10-13 . 28,80
203,75·77 20,67 15,32~qq. . 14,26 Aristotelcs
216,35 . . 15,21 15,32·3{ 13,46 Oellnimll
218,72-75 17,84 15,45·47 6,68; 12,42; 21,61 1.1 c.3 18,63
247,35-37 . . . 25,34; 27,1 16,23-26 . . 7,6 2,1. . . 11,84; 19,45; 20,6
262,57sqq. . . . . . . . . 1,31 16,34-36 22,89 2,4. 10,48
285-288 . . . . 25,47.55.78 16,83.qq... . 5,38; Il,13 2,7. . . . . . . . . . •. 8,57
287,14sqq. 10,69 17,2sqq. 9.1; 29,14 2,9 2,15.24: 5,18; 7,52.n; 10,10;
287,7Osqq. 7,6 17,3-5 . 28,5 .23,18; 24,SI: 2S,80; 29,84-
288,3_6 5,54 23,64sqq 6,68; 12,42 3,5. 10,1.8; 24,41; 28,SO
292,29sqq. 14,51 24,7Gsqq... . .3,57; 5,38; 11,13 De Coll'lO ct mundo
301,12-13 19,H 24,9&..qq.. 3,10 1.2 c.6 . 1,46
314,4hqq. 5,29 26,81. . .. , . ' .. 7.6 Bthica Nicomncbea
3H,18sqq. 1,44- 30,5.11 . 6,68; 12,42 1.10 c. 7 . • . .14,14; 15,19

~~~:~:~::. :~:~
32,74. 7,18 Melapb)"-iCll
35,16-19 . . 21,S2 I,lc.2 2S,53
20,67
~~~:~~~q. ::::~
39,47.54 . . 30,68 4,5 . .
43,5S-56 . 20,46 10,3 _ . 28,.57
378,28-30 Il,59 Phrsicn Ph}..ica
388,6-9 7,.10 1.7 tr. I c.9 3,14 1.2 c.1 22,49
5,65
394,7&qq. ~~4~ Do: principi i., motI". pl'Ol.'"01li\'i 3,1.
2,19
409,55 . S,I . .
(Ed. Cololl. t. 12)
417,37sqq, 5,65 7,73 Topica
p. 65 v. 62-64 . .
426,32-35 5,60 I.lc.lI. 2,37
71,35·S8 . • . 16.57
441,64 . . 2~:~; 71,73-76 . 1:;,18
455,77·79 27,73 n,28sqq . 26,43 Averrocs
29,68
Del~~i=,m. 65 . 2~:~
461,63·68 2,50 i2,8hqq..
469,90sqq. . .. 2,47 73,8hqq• . . . . . . 18,61 . .
15,71
'170,9-11 . 21,10.65 73,83-85 . .
~:;~ : 29,33.61
472,6Bsqq. 29,33.61 p!:obkm;\ta delCrminnl'l
3,+ . . . • . . . 11,58; 26,23; 29::"'1
472,75-87 5,18 (Ed. Cololl. 1.17,1)
1,23 35 1167·12,20.H.12; 13,32.b4;
472,79-83 22,80 p. 48 \'. 2&qq. , 1~,85;' 21:43: 24,38.39.58: 25,49.
472,83·87 9,H 48,59·61 1,36
1,31 5578' 29 14.15.~3.61.84; 30,2
478,8.11 21,58 50,60·1)5 . . , . 3,6 . . . '. .' _ '. . . . 9,79; Il,I6
~~:~::~i' 51,SOsqq. • . . . . . . 6,50
3,35

6 Albertl Malll'i 0l"'r.XVJ!, l


82 Abubachcr
3,18 . . . . . 25,49.55.78
3,58 . . 10,68
Boethius
De hebdomadibus. . . . 14,9; 22,68
s. INDEX RERUM ET VOCABULORUM
Abubacher: via cuiù!dam philosophì
Mauri, qui A. voeabatur, querll lllio
nDmine Qllìdam H,ùy ,'ocanl 12,42
quodcxttahitur ex vetbis Hai)' A. 13,9
actusnulliuscorpodsdidtur9,56 :\. per-
fectus omniuffi est ante potcntiam 10,23
quod tsIJn:)Cl1J, noJiestìnpolenlia 12,51
nibil secundllm .lIgere ~t a. ~cundum
lllicuius., nisi quod sceundum ~c $ub-
uantialcC$ta.primuSeiusdemI4,21 a.
unh'tXW agenti J',ll a. primus DU-
meratur numero corum quonlm est a.
18,1 nonperseestachuH:cuodu5,quill
non est ni,; operlilio oicn'i ab C'5Se et
~cntja actw primi m:qu.e aliquo inàiset
ad hoc nisi =ntia actus primi 19,82
ila se habent a. prim\.lS tt !eeundus, ,ieut
,e hab.:/ll ad invicem lux et lucere et
calor et c<ilel"<! J9,86 eum anima dica-
tur ase a. animati, didtur n. animati
sicut'omnus20,8 Guiusnontsta.pri.
mus, non e5t a. 5Ccundus 20,13 a. pu-
rtl:l22,62 quoo.:ua.:tu in natura, non
est in poknlia nisi p.:r aecidens 24,81 a.,
quicstpeneetiopwibiIis25,89 omnia
quae sunt, non intelliguntur per se nisi
aetibWl sUls 25,91 omnis a. dc se uni·
venalis est Cl determinlltur cl individua_
tur per ,ubiectum 26,2 quando duo vel
plures ...is\!lleruntunmloct!5eta.scn_
sibiliuln\'Ùibilium27,15 primusa.cst
Cll' necc"e 28,11 a. pcnpi.:ui 29,43
lux agenl;" quac est a. pos!ibilis, esta.
intelligibilis29,48 uceptioperac:tum,
quiata.pOl!libi1i'29,52 a.agentisest
separare omne universale ab amni parti.
culari 30,16 a. impcrleellu Cl imper-
reeti,a.perlectietperfeetus30,40.42 a.
cont.:mplationis et lclicitatis 30,42
aeternum Ilee initium hal)"t nec: finem per
gtnerationtm30,27
age~: agens uni\'en:dilcr et ubique non
poleH e"e distinetum 9,23
;tgrestet,;dtmarinum17,86
albl:do sllpponit lucis dilfmionem 3,68
Alexandcr:ttrorA-drideintellectupossi_
bili 30,3
Anungaralo 2,50; 28,80 A. dc intel_
Itetu 7,»
anima: dubium CSI dc a-mae seflllralione
a eorpore 1,5 q\.lllliter intdlectUi re-
m:lllenJ cx una lI,.!ehabutlld int(,\lee-
tum remanentel1t ex a. alia 1,1 8. prop-
DE UNITATE lNTELLECTUS
Isaac Isradi
Dediffinitionibus . .15,S2;22.1O
Liber de causis
§S •• ' . S,H; 8,6; 26,i8
ter intclleetum separatur a corporei de
statll dmdtrn posI $Cparationem 1,16
quod rem:lllet ex unII a. 1,25 a. ild
modum artificis 2,i a. nobilis ingredi-
lur ab exlrinscc:o 2,22 n. po.~t mortem
unitur motori eacli 2,310 sublato quod
est a·mac proprium, remanet id quod
~tjnldlcctusagcntis3,25 totuscoctus
fere foquentium dc a. transtulit $C 3d lo-
quendum de ca secundum imagina-
tìoJlem, qua imaginatura-mam ut COm·
J)O!itam quandam sub$umtiam 3,57
liceI a. vircs habeat, iuae !amen vires
ciussunlsielltformae3,65 a.dllmaeci·
pii .<cientiam et virtuleJJJ, suam eSSI:J1.
tiakmaecipitpcrfccliom:mS,75 a.non
\'irtutibus et sci.:ntiis sieut subiectum
compositum subicitur 3,77 forma est
cffcctum quoddam in a. et in mlUcria
i,22 a. eortumpitur $Ccundum CSJ.C Il_
mae 4,50 a. composita ex materia et
forma5,39 una intelligentia. cuius in-
Stl'Ul11cntum est omnis a. 8,12 quod
manet dc omnibus a-mabus ineorrupti·
bile, est unum {)Cr substantiam 8,49
passio propria a-mac s<:cunrlum imti·
leelUm W,13 a. per intdlt:ctum uni-
v.:naliter agcntem intelligibili;t at
imago omnium et aetuS et per intdlec-
tum possibj\el\l, quo fit omnia, est imago
omnium et locus 10,29 si a. suscipìat
potentias naturales etscienti~ct virtu-
tes, n<;ln proptcr hoc scquilur, quorl sit
comp<>sita tX materia et fOfllUl. 11,11 a.
non est sllbieclum sdentiarum et virtu-
tum proprie loquenrlo nee lormarunt in-
lelligibilium Il,16 nihll remanetde a.
post mortem, nisi id quod depcndet ad
ìnttileetum primu.m 13,25 in nntura a-
lnae est aliquìd laeturn et g.:ncratu.m,
quod est Ipcntlativus inte!i<:etus 15,39
ratio a.mae, quae est figllrae 15,59
unasub!lI1IUiaa·mae 16,41 a . .:stpt:r·
leelio eorporis 16,43 a-mat: dclllne-
torurn 16,56 11. e)t materia educta
16,87 oportet, quoè. lint formac pllr-
timconiuneUlc <::t parlim leparatae, et
talcs lunt t%·mae hOll1inum 18,49 sieut
se habcnt artcs ad illlltrumc.n18, lìc le
habenl a-mae 3d corpora 1861, non
potc.u a, una. uli aherlus animalis coro
pore ad operationcs IUU ariìmalcs pro-
prias 18,M in li. Jeosibili C(lmmtulicat
anima
Pctrus Hispanus
Summulaelogico.les
Ir.1 . . . 5,52
homo eum bruti- 18,75 tollunt a.ma.:,
quot sunt corpora mota 19,13 a. non
mo\'ct corpUs unum p... r aItcrum 19,1i
tot relinquentur a_mac post mortc1n,
quot erant corpora, quae movcbantur ab
i~is 19,15 pott:l\tia, qua a. mo\'et cor·
pus 19,18 diffinitio a-mae 19,43 Se_
quitur, quod a. moriatur cum eorporc
21,4 a_mae proprium c,t csse actum
eorporis cl ageTe in corpore ct in nMu.
ram, quia sic natura et naturaks potcn_
tiaesunl instrumentaeius 22,7 dicitur
a quibusdam a-mam esso:: in horitonte
aeternitatis et tempori. 22,10 a. con_
verll'ns sc super se acdpit intdlectl1m
tertium 22,77 a. est S\atlS per caUSalO
primam iwo;til naturam 24,13 il. hu.
mana quaedam habct qual' slint virtutcs
in Corpore, cf qua.:dam quac non suni
virtulcs in corpote 2i,17 il. instru·
mentum est 26,49 a. est imago omni.
um Ct per intcll.:eturn agenteln et per
illklltcrum possibikm 27,19 a sub.
stantia a-mae f1uit potentia, q\.ac \,oea.
tur intellettu! passibilis 28,61 nulla po_
tentia a_mat: recipil receptione subitcti
29,21 a., secundum quod Clt motol'
sc.paratus, non habct unitalcm vel pluri.
tatem ab co il quo sc:parattlr 29,67
oporlet essC tot a.mas, quot sunt corpor...
29,79 a. est sl1bst:mtia tali., c" qua
f1uant potenliaescparatae a materia <:t
non separatae, et seeundum se est incor_
ruptibilis l't pcrmaneIlS, \iCl!t seeundum
essc quartllldam potcnliarum sit cor_
ruptibilis 30,67 a. humana 30,71
Ilnilllllinltllulualis:a.inldlectualisnnn sub-
idlut motuì 5,61 si a. intdlectualis hoe
roodo esi hoc llliquid per eompositiortern
materiac et ratmat, non potcst ficri
'-mUln secundumsubstantiam9,12 quoti
dc i·li a. separalur ab omnibus, idem cn
tt unum 9,58 a. intelh:ctulllis per na·
turam t:SI motor sepatatus ~icut nauta li
naVietnolleoniunctusindividui~nisìpl!r
virtuttm, qua m!wcl ('a Il,a1 separata
ab individui. a. intellectua.1is rt:manet
una et endcm Substalllia apud scip"am,
nullo mocio multiplicata 12,1 a. intd.
Il"ctua1j,17,19 a.intcllcc!ualilu:hnbt't
Ildcorpull!eutmotor 19,9 in nostrna.
pan est illtelltctua1il1, ct ip$ll, quac dici-
tur a. utionnlis, «t luhstantia, ex qua
 anima
cmanant potentiae 21 ,6~ a. intdkc_
lu.dis es! {arnla d;'lt.'l ad simllitudinem
primi motorn 27,21 ;'I. intellectualis
motihus alilrorum etiudiciis non subi_
acel nisi per acciden~ 27,2:'
animll ralionllii,: comtat a_mam rationalem
nihll aliud eMe quam re5ultationemin_
tdleetuali••ub.tantiae 4,43 n. ratio-
nalh et intelleetualis.eellndum a'''eM
multiplic;'l1:l.ecundum numerurn indivi.
duonlln 13,:'1 ;'I.ralionalise<timmor_
talis 13,;'8 n. rationalis Iìt ad ,imili.
ludinem causne 17,2 a. rMional!s NI
lIl'"tll' primtL~alictliu'naturae materialis
17J94 imp<:rillma-maerntionaliI19 J22
a.rationali'non ...stn.,sedsuholantia
sepnrata 19,11 a. rntiollnlis, quae
movelcorpllS, est unita eiqlloù movetur
20,38 a. r.stionali. 24,7 a. rationali,
('stforma,quaeint('rlormas g('nerabi·
lium magi~ acccdit ad primi agcttlis simi_
litudinem27,78 a.rationaIL~ est forma
quae nohilim participat nobililate.
primi 27,80 dicimu. a·marn ralio·
nakm comp<mi e)<. potenlia et aClu J non
eltm:J luiaelforrna28,7
animai: a-lia intellel'"lualia 14.1 a.imper-
!cclumI9,36
animntum: principium operal;OtlUm a-Ii
e,t siculvigilia 20,9
Arah': quonmdam A-bum pooitio, quod
praeter inldlectus, qui movent orbe',5il
inleUigenti:l agens inkriori'ordil1~q\lam
cael<:o<li~ 2,43 intelkclus Ilon eJt pars
animae, quod ferr supponunt omnl:'- A' J
qui hlliusl'"l"T'Qri. primimnt ;rt\'elllOreS
8,16 sU~lantiaintellcc1Ual;',qu;lmA.
philowphi vocal\! inldligentiam 22,27
Aristoldc, clieil,quodnonarqunlileriudi
c:lnt per inlc\lenum iuven(:$ oenibu s
pre5bYIl."ris8,-lO ,\.demon.tra\·il,quoù
intd\cclus pmsibilis non r~t mnleria,
licet .ceundum nliquid .it materiali'
12,5 secundllm A.km homo c.t s(llm
inldlcctus 13,14 in finr I Dc anima
loq\liturA.('ontra Plalone ll1s el'",mdurn
cxpmitionem ,\verroi.' 16,37 i.le pro
cerio fuit intelle.::tu. A-lis in v~rbis'uis
deintclleetu, et solu. iste est veru.et
nullu. alh~' 23,28 A. probal duo de
intelknupossibili24,38 A.probalduo
de intdlectu 26,23 quae principia t\.
in animaen.:~lura pa<u;l 29,1
'ID: oiclll.e habent :ute. ad in<lrumenta,
.icschabentanima('ndcorpora 18,61
al~I::::O~t:;i:;:i::~~I=u:;;i::~n:~~:~I~i~
partibWl5ecundum,e 19',:'5 . '
A,.('mpeehe Il,67 ;JOOUmlfa< A. f'I CP"
stula, qU<l111 voeavit de continuationc
imdlectu.culllhomine2lJ 43
AverrocsI2J4.64; 16,39 A.videturdicr..re,
quod numqu:lm ceMaverout nel." C~Ia­
buothominesC1lSene<::lTtesneq llephll<.>-
sophia21,20 quod anlenlecOaeIUJe;((
INDtcES
conccd('re A., quando roMt qUl\(;sli.
ollem,qu:lqllaeritur,qllaleenssitinld_
leCitI", cum si! polentia omllia 24,S I A.
dicehat,quodsiintellecl~agens~t
sinept):l.ibili,non~taliquid,q\lianon
esscten,lundaIUlJ:l27,71
Aviubroll dc infellee/ll 8,87·9,9 exdus;o
fllba(' rc.pon.ionis A, 1I,:. mnle dicil
A., quod dicit illud lundan.. os<: male.
rlam26,79 l\.deanimarationali28,:'
Avieenna23,tH
CaeJumest in'trum<:"ntum 1,39 incae\o,
in qua <:st matcria, ('st polcntia nd ubi
5,60 intelligentia sepanu..'l (:$t, quae
ma~et c. 9,42 c....di mo"enlur a sub-
~tantiL, separati' 19,1 in cadi. et I:le-
mentii divenitat;' polentla<: in materia
est causa propinqueve\remntedi'laren
nobilitateprimi28,42
1:."'lsn:quodClltc.form:lrumillessefor-
mali,estetiamc,earumin=minus
formali 2,80 Ilni\lS elfce!'" indifferen_
li., seCllnclum essenu3m e'l UIU e, =n-
lial;'4,17 c'lI3elorm:lJcseldlìcienle'
r('50h'untur ad llllam c-sam primam 4,25
intellectuA eSI primum p<'jt c-':lm pr;-
mam8,73 c.di':el";tatisnumen 11,43
c. lormalis eSI .!num eJcmcntorum com-
ponentium eomptl:iitulll /3,32 c. pn-
mariaphl.influitqu3msecundaria 16,
19 c. eificiens, qual." sit intelligentia
largien.lormas 23,:'4
cautaprima:primae.op<:ransperessenl;am
(:$( una in omnibus elf"'ctib'l~ sui< 4-,27
secllndllm quod est a c. prima, e~t in
actlll:taccipitsu;essenecessit.'llcm22,
68 inesscndi modooperalUrc. prima,
'ed in naturae et 1I1:1leri;le principi;s.
quia aliterinutile esset.emcn hominis
ingcnerationeN,I4 qlloodeprimae.
p,U"licip'lIur ab lino, non parlicipaturah
alio 26,62 cns necesse est c. prima 27,
70 quomodosol:l.primac.e'taelcma
30,33
call.atumomne;n.enon est nisiili poten-
fìa22J 67
cognoscere: omnisresc-eilllrCX his cat,e;is
et principii. ct c1em<:nti" eli: quibus ('sI
I:',IS
co'or:c_ressecundum('SSespirilualepolit~.
sllnl;naercsicutin rnedioloeali,q'lnnl
sintinmatcria5,45 e-rum5ubl'tal1t(aet
hypo:>stasì, est pel"picuum 6,6 ex per_
spicuo c.r.,. gcnerantur 17,69 c.n:s
movellt visum, secundunl quod sunt
.ublnmine,01i,2I,31 noncstessec·ril
aliquid aliud nili eli.\e luci, cum ;nten.
liollce-ri'29,30
contenlplntio30,4 2
COl.": ,.irl,,, eonlis UI1:t C'lt unÌ\'C""llil in
omnihusmembr is 7J78
corpus nobili.'IlIimumin gcnerrnllt,urahum
. ~~~Q~~';;~:;~~~I:\~n::~:lt~
corp<>rom 22,41 e-pora .upenora po-
fonna 83
liu"lJllllOC3tlPJ"ineìpi4n:r.lurar.quam
llaturalia22,SO
Defunct",:animaed.torumI6,.56
dilfen:nlia CllSClltiaiis 4,61 d. Jpecifica
24,1
di/linilio: nol;lurllCl,\mmlJl\is~tipsa!Ub­
stantia, ad quam rcleTlurd. aut a1iquid
dilfinitivumilliusnalurae tù.69
digni!as; CQne>::ption~ cammunC'l, quae
d-tatCllvoeanlurI4,8
discip,L!us: curo d. aecipit doctrinam a
Olagistro.generareturil\ipsoaliaqu;oe-
dam ~cientia,quod~tabsurdum12,33
di.putalio 1,28 adposi:ionernet:tdrcm
d.cril in hoc opere 1,30
diJ!anliail\non-loealibu.nihiloperatur
nce impedit 27,8
di.tillguere: omne quod d_guitur ab a1ia,
aut d'guitur per materiam :lUI per for-
mam4,:'4
diversit:uomnis, quaecstin eorpore,rst
propterd-latempot<:ntiarumetopera-
dOllluoallimac 18,69
dividere: omllequodd-ditur, d-ditUf3ut
per formam aUI perqU1\ntibtem 4,57
divuioesi C3lJ$3 numeri Il,44
dubium s""undum ~m, non secundum
positionem2,37
Endeleehia 19,46
elcmentumesl,quodcstdccompositione
eless<:IS,21
en5pet".cncecsscC'ltunum27,67offine
quoù cslseCllndum, est e. inpolentiain
.<C 27,68 c. =cesse "'I causa prima
27,70
crror pcs.oimus est die<:.r~ unill'l subiecli
plurcsCSS"'subslanti:u16,62
(:S!;c, qu<:>d indeluminatum est per ~ubice._
tumclloeum,cstidem inomnibus 11,24-
sicul l'"il·cn:-.-i.-cnlibUJClI<:. Cf Sl:'nlÌ1C
sennclltibuscste-.,itaintcl1ige.re<:ste.
intclligcmibus 13,59 una natura nu-
mcrodans=c14,13 e.uniuscuiusque
cstactusformacu1tin,ae14,26 e.pro-
prium 14,:l8 e, specificum 1-1-,52 en
qll"l: ~ecundum e. scpar.tta,"ntcl nar,
luntdecssc.ingulJ.risdaignati,necpro-
~lInf ad "",co lle<: ;>.d scicntillm nce ad
gencrationcm 14,:'9 nihilcsl,quodl:5t,
niJipercornunctunlJibiaec.Uldum=c
necsdturaliquidnisip.ridquooestna.
tura Sllll .ccundu.n es:se,llcc gencraWf"
alìqllid nL" per hoc quod langitm~te­
ri3m 14.62 c.,quodeJtar..'lu.'-lpnma
26,12
FictlllllCSI,quod ccacluml."'ltad ~itiQncm
fo~~::\Se~.:I~i::~t~d\~,t:t::~lf-;:,::~~
in r. l,H oUlDe quod brgllllt r·m3.!-,
8+ frustra
eSI inlellect\U agens, quia agcl'<: f-mas
proprius elsubstanlialù attUI est inlcl.
IecMagt:ntis2,47 pri\nu.,romf.matUm
estintellC'<:luJ 2,64 rninus esselormaIc
babent I-mae in materia quam in allima
3,5 in qU(l aguntuf I-mac secundum
C;55C rnalerinle 3,44 (lmni! f. ex addio
tione se habet ad aliquam aJìam f·mam,
quam pra(':!lupponit 3,66 i, dt aliqu.id
drecturn, ~ qliod Il non_esse proceùit
ad a.se 4,2\ amne quod dividittlr,
di\·iditUf aut per I_maln aut per quanti_
Illlcm 4,57 nuUtI l., Ql.lallhWlcumQ\lC
siI l1obilis, lollil li materia modum rcc~p­
tioJl~ matcri:u: in tolo 5,35 r. indiviA
duata 5,51 quod non individu<lt I.
mani eOllSequcntem, non individl.lat
l·mllm $Ubstllntialcrn 5,52 bypOl'tasis
omnium {'marum 6,13 f. indistinttll
6,31 amnis I., quae per C!o5C dislin-
gui1ur et muhiplicatur in materia, {lo-
tetllia cst in materia d per mu!ati(ln~m
ve! moturo ~duciturdeips.a 7,41 I.lucis
eOrpllreaenonhabc:tconuariumetitleo
dh·idi non potest nisi ptt materiam 8,54
f. COI'p<lre:i nobiliMima; prima d dìvillis-
Jimaf.8,70 l.,quaecstintelleetu.alita5
9,4 duae propridatcs materiae S\tnt
l_rnam lundare et J-mam fundatam 1:'er
esse dividere 9,5 si consideramus l-
m~m. quam largitur intelligentia C:or-
pori, quorl mO\'et, urta e:tt ex partI:' ma.
ventìs,e!una C!ltex parteclusquodmo-
ve!ur 9,44 L, quae est ad morlum
primi motol'Ì!l, intct" omnes f_mas est
intelle<:tus et animll, intcllc:ctualis 9,52
nulla L dividi!ur per materiam 9,60 si
aliquaf. talidisteruioneotindivisibìlis,
iUilrnm datur per id quod nwvetur, ncc
per moturn dU!, sed flui! ab ipla 5l.tb-
st.mtia m()toris 9,12 omne quorl fit,
fit ah agente conveniente sibi in I. 1{),18
f. inter omnC5 milgis similis est primo
ellìcienti 10,44 l.uitimaseexaddilione
h;l.bet ad omnes alias l-mJl!t in gCTtere
10,4;' eliam r. sustinet ct rccipit Il,8
omnes I-mae talis sunt naturae, quod
posI roolutioncm Pt!'tttionlm remanet
unum, quod luil per cue in omnihU1
11,31 f·mae separatae Il,36 f. sub-
stanlialisll,;,O quidquidrc:cipitf.mam,
quae !'li! tln:i, ipsllm est unum in attlni_
bus 12,8 l. rccepta numcratur ~
numemm subic:cd recipienlis 12,15 f.
uni\'enalis reeepta in mc ct in te 12,20
agens unì\'ctllaliter est t 12,67 f-mae
imnginatac 12,84 t ultima 13,ia I.
ultima ili hominc: at anima rationa.lis
et intelletlunlis 13,49 elSe uniuSclJiU1_
que est a(tus !.mae ultimae 14,26 ul.
tima f. istiU5 non est ultima f. i1Iius 14,37
f. tdudtl1r de m;ltc:ria et sc<:undllm cue
Clt inip'a 14,Ba dator I-matum 14,88
ordo est in ulis l·mi. ila, quod semper
una l"5t umbr" et Icrwtalio altlrriUll,
DE UNITATE INTELLECTUS
.ecundum quod rna&is vcl rninus im.
rnergiluI rnateriae la,79 ortlo in foro
rnis nalurae 18,22 in ornoi r. esI ali_
quid sine quo r. non polest esse I., et
ho<: est :IctU5 fonnalldi et terrninandi
18,28 f. est tcrmillUs esse, in quo res
ponilur per f-mam 18,30 f-mae cor-
ponlm et per esse el potestatem sunt
imnlersae materiae 18,32 /_maeJCpll·
rlltlleperesseetpotestattmsuntremotae
a materia et mnt super c:anl 18,34
f-mae mediae SlJ,nt per esse separatac ct
per operationc:m et polentiam eoniun(-
tae 18,35 L acceptain materia perfidt
earn seeundtun esse et spc:ciem 23,5
locus ct spedC!l I_nlamm 23,12 f·mae
sunta datore et non educuntur de ma·
teria23,62 curnf,cdu(aturdcmatcria,
modus essenlinlis, qllcm h;lhet essendi,
!:II II diffcrentia s(X:cifiea et non ab
efficiente 23,66 f_macseparatae 28,20
frustra non potest esse in natura et prac-
dpue in rebus perpetuis 2,15
fund1l.mentum luds inlellcc:tivac 26,74 f,
intellectulliis natur:u:: non est materia
27,86
Generabilis: g-lia mOVentur Il substalltiis
sibi peressc eoniunetis 19,3
genera!io omnis ClIt a Cllnvcnienti in forma
1,44
generatum educilur ad aclUlll 'imilem
prindpiigenerantis 17,4
genlUnihildetc:rminatadesse,sc:d tanlunl
dicitpotentiam 14,51
gubern;llor: oportel, quod cuilibd mobili
'eeufldum naturam suus proportione-
tur g. 22,44
Haly ~iM Abubllther 12,42
Heraditus: etror H-ti 20,67
homo non esI unus per 'ubstamiam; quod
falsum est 9,16 quod remanet post
resolutionem horninum, esI unUfll per
substantiam, qu:tndo est Separattlm
Il,38 hoc in quo pendct h. ad intellce-
tum primum, qui est causa omni. intcl.
le'lusI3,7 'C<:\Iftdum Arislotelcm h.
er>t ,olus inteJ1edw 13,14 intdleetus
SQ!usestnalurahominis li,I4 il. non
elit aliquid ad esse speeificum et per~
(ec{l.lm delerminaturn 11.5:l quando h.
ne.:: dHfinìlur per intellcc:tuale nec est
per ip'um li,68 h. per se elCl$tem
nullus est in tc elitra, sed b. est singu.
lari, llliquis h., et h. unh'CT.Jal'" Qt in
inlellectu 14,73 h.,quiso\U5inte1lel::tUll
at 15,19 hO\:: patiens est corpus bomi.
nismaximell.cqualitaticaeliconveniens,
C\lilIS iP'l1l. intclligttttia est molor 17,16
in anima selUibili eommunicat 1;1, cUm
hruti.18,75 si b. est solUJ inlellcetlU
t:t h, non generat ni.i habens animallt
U1l)jbilem et nibil de iritelleetu, scqui_
tur, quod b. non generaI homincm. 'ed
intellectualis natura
animai imperfeetum, quin genemtio
hominis non indudit formaI\} ultimnm
19,:B de prima et secunda pcrfeetione
hominis 19,64sqq. lste h., illquantulll
ot hìe h., dt h. pcr duplex accidel\$ 20,1
hominis non est nctm primus, ut dic:::unt
isti 20,14 h. nihil operntur per id quod
non (:St coniuncttlm 'ibi 20.52 quando
h. non e'l ;11 potcmia sckro cl nulla
polentia elit ilI nobis ad seienti1l.m 20,58
.i homind crssaverunt in una quarta
cadi propter motuln ",trorum, non Cd-
savcruntin alia (Averroes) 21,22 quan-
do inutile essct scm(1l hominis in genera.
tiolle 24,15 nihil esi. per quod depcfl-
de3t h. ad primam cau.~am nisi per eun·
dem intellectum qUeln habel a caus.'t
prima 30,51
humanus: corpora h-na 29,78
hypolltasis omnium formarum 6,13
Idea: scela eorom qui pel1unt esse ide.'1S
14,76 :lIlelOres ideamm 15,11
ignis: videmus igncm in lignis ca.usare ca-
lorem Cl Iumurn cl nlb<:am flamml1m
4,36
im;aginatio: per quod respicit CQntilll.lum et
lempill, hocC!lt L etsensus 5,83 Cl'SSat
i. non existentibus organis sensuum 21,7
imago: anima est i. omnium 10,11 i. se·
cundum polcntiam, i. SCCtmdllrn aetum
10,21 animaestL omnium27,49
ìmmortalitas23,H
impedire: quod i-diI !lClUum, pe!' acddens
j..ditime1lectum27,14
imperium animae ralionalis 19,22
inrohatìo: materia prima habel omnium
in se i-tiones formarum 10,19
incorruplibilis: i-le ~ceundum n:lluram
tI,65
influentia, quae Iit per emissioncm luminis
usquc ad llnimam 17,32
instrufllcll!um inte1lige ntiae vcl causae
prinlac 17,1
intdlectivurn multiplieatur nd multipli-
eationern 'emitivi 16,31
intdlectualis nalura numeratur llllmero
allimaliumi-lium 13,64absurdl1~tpo­
sitio poncns i-Iem natur31n omnino se·
cI.lIIdum esse separalam CS!Ie ab anima.
hominis 17,52 eH i. natura vicinior
C:lUSae primae, et ot i. natura vidnior
naturae22,3l olllnis L natura in seipsa
considerata non est nisi in potentia 22,65
m"fl;1 i. natura fit periccca pct 1lOc
quod adipisc:ilur se, 'cd intelli&enlia
lCp~rata omnino semper est adepta
lcipsam 27,15 ì. natura pc:!' aliud est
ens determinl1lum in genere 'u~tantiae
et per aliud est locus 27,35 i. natura
dl1llultorum ordinll nl 27,59 fundamen-
tum i. nalurae non dlt ml1ter:i:l 27,86
i. natura el.ubstantilt quaelibel secunda
non eslaeterna 30,34
 intcllcctualitas
:::,~:~:i':::;:Et:~:,~:::~~:':::
amma se hahcal ad i.lum n:manentcm
cx anima alia 1,7 animapropteri.tum
separalur a corporc 1,16 nullusesti.
separa~us, qui non sit alicuius perpelui
corpons nlOlor 1,49 nuUu. est i., qui
mOveat ·dementa cl demenlala in ac.
tione etp;wione et mixlura l,51 molu~
cadi esI inlellectllalis,ubuantiac motU'l
etidcofacilomniandmotlumlomo,·en.
In \,55 i. arli5 1,60 de i-tu artificis
2,1:11 IUll: i. diITlL'i;1l lota sph:,.:ra
ach"orum et p~ivonLm ingrO-'ll in
~;i~,~i:e~0:Ci::rn~~~~c~lu::I:~~~~2,5i~
uniusanimaeabi-\llllltcriusanimaenoll
distinguiturper aliqllam fotmam,quac
sildilTetenliacssentialis4,59 i. penitll-<
a mal<'ria estsepara\lu4,6-J i. non CSI
cx materia aliqua 5,13 i. speeies est
eorum quae rccipit situt locus 5,18 in
i_lu univenalia Sunt non individuala,
quia si OScnt individuata, nOI> O-'ent
uni vcoalia5,S,," LscparatU'lcxsencc
diflinit nel' determinat aliquid 5,75 si
aliquiddiffinircletdctcrminareti.ex5(:,
il1iu.oselsitutmalt:riacpropriae5,78
i. accipil formas phpicas el malhemali.
easeldi\'in:lS6,16 simplicitatisetsc:pa-
rationi. a mllteria causa in rehus est i.
6,37 i. seclll1dum se llll\}(ime eH .im.
plcx ct separalUs 6,39 i. sive inlelli-
gentia secundum se non dislinguitur
per hoc quod esI in multi> 6,42i. <"St
.pedes spccierulll 6,61 participarc ma·
leriamC'iICOntr.1naturami.6,62 i.e>t
univenaleeJ<istensubiqu{'elsemp<:r7,13
i. est unus in omnibus 7,17 i. propria
passio 7,52 i. post separarionem ab
Olnnibll' est tmlL~ numero et idem 7,60
via sumpta a p.'lSSionc i. 7,63 intelli-
gereperi.tumpururnelsimpliccmB,1O
i. non C'I pars animae 8,16 quando i.
hebescitinpolcnliisB,43 esti.primuTll
~tcausnmprimn0l8,73 i. esI lIalum,
quae nec ronlrnricmle aliqua distino
guilur ab aliquo Ilcc materia 8,79 i.
est uni\'ersalitcr agens ili cado et in
terta ad distans et ad id q\lod est propc
9,29 i. non est nlllura determinata ve!
definitll ad aliquid 9,33 quod dc i.tu
remanet separatum ab omnibU-', est
unum et indi\'i'um 9,:36 i. locus eH
inlelligibilium el non subiect\lm proprie
9,60 i. ullocussehabctadomnia 9,65
Ilnus i. esI in omnibus intelligibilibus
clindivisuslO,2 i.cstlocusspccierum
intelligibiliulll et nullo modo subicetmn
10,8 ;. et id quod intelligitur, unulll
IIa1Urtl animac et substantiae 25,14
sunt secundum aClum 10,11 i. inde-
quomodoi. cstsimplcxlldintclligibilill,
terminata Ilalura est inomnibus et in-
qlllle.impliciafacit25,25 ì.C5I.pedes
divisa 10,36 i. erit natura quaedam
spceierum25,41 ì.ingener<:subslnn.
quac lIee parlìculariter ncc mobiliter
INDICE.')
p:micip;lt /0,56 i. ncc est parficular'"
~;;~:;a:~~~;a:::::::~;::i::~~
IU~çta el ex iIlis dividi, in!luen, BUpc:r
~~:;a".i q.~;cs:t1::~t e:~s '";::tt~~p:;
natura simplcx et indeterminata per
.ubiectumet loc\lm Il,22 idemC'Sti.,
qui rclinquÌtur ex omnib\~. animahus
Il,28 i. pcrleelioreslomnibuslormis
~~)J9~:f~E~~it?~{t
coniungillirmaleriaenisimcdiantecon_
linuo et tcmpore per fonn", imaginatas
12,82 i. sceundum a<:tum oivc lCcun-
dum inf1uelltiam Suae luci! non facil
homincm = hominem in naturn et sub--
slantia 14,19 post mortcm mulli relin-
qlluntur CMe i. 14,82 i., qui multipli.
çatur in hominibus 15,25 umbra i.
15,82 quod de i-Iu posllllQrtem relin-
quitllr~omnibusl6,7 intc!lc<'lUalcel
i. in formis fundatur in scnsitivo "i,'o
16,23 L sunI lot, quol SunI hOmine'l
17,81 i.habelorganumincorporcI8.9
i. non habet esse 'cparatum ab anima
18,11 i. non est virtus organiça 18,15
i. movetmanumconfcrendocispeciem
artil, qllam produci( extcrius in materi.
am 18,16 cruDI tot i., quol sum cor.
pora 18,80 i. s;"\epe movet çontra seno
sum, BeruibiH virlUle reluc(anteel mo-
ventein comrarium 19,24 tot SUlIt i.,
quot sunI homiflell 19,29 erunt multi
i. 20.77 i. esI pao hominis et animae
homini, 21,11 absllrdum esI ponerc
i-tum sccundum esse SeparalUm 21,41
i.tcrtius22,77 i.,quemquidam\·ocanl
lormaicm et aliqui improprie loqucnlcs
VOCllnt speculati\'Um 22,80 i. potills
açcipit intcnlionem format quam for·
mam nee atcipil eam sccundum imen-
lionem individui necsicut in lubiC't;"1O
23,9 i. cuJoçus ct spcçies lorlOarum
23,12 ì. unius animae diotinguilur ab
i·tu alterills animac per numerum, et
est i"" wvisio similis divi.ìoni quanli-
I:Itis24,2:' nibil ClItdarci-tui materi-
amel negnre ab co ornnes malcriaepro-
prietales 24,32 io per hoc quod est in
potcntia, 110(1 difftJ\it ncque detcrminat
aliquid intelligIbilium, ad quae est in
polenlia, tamen aliquid delerminal in
natura cl ìdco esI ens determinatum ili
natura24,77 i.noninlc!ligilur,nisipc-r
accidens lìat inte1ligibile24,82 L,licei
hllbeal ambitllnt polentiae ad Inlelligi-
bilia,tameneslaliquiddelerminlltumin
intcllcctus possibilis 85
~;'::::i~~:; i~~~~:i:~i.:;~~,:
~6~~f.~:~~~~~~ig'i~~:4§
lIael.nuil.inihilhabetcommunec(ideo
~::t~;::i:~°i~:i:e~t:t;~:;~~c~:
tnatcriae'ltneelormaproprie loqucndo
:.W,:?2 i.noncsl.eparnlusagcacrecntis
26,35 i. seçundum aliqucm mooUlll est
separatuset,ecundUllIaiiquemmooum
est delcrmi:natusad cssc in genere enl"
et subslantille 26,37 i eH C<l ....:IIUlll
luminiscausaeprimae26,71 i.scparn_
tus 28,23 nihil prohib<:l i-tum esse
unÌ\·enalemioambilupolcotiaeIOCOl!i.s
CI speciciel detcrminatum <:$lesceun_
d um <:$le Bubiecti 29,9 i. est generans
omncsspccies ìnlelligibiles per hoc quod
intclligibilessunI29,5B L potentia et
actudtlerminaturade'lSingcncn:sub-
s\:lnliae30,6 quomodoi.ellaeternus
tamagel\)quampossibilis:30,30 i.turo
habcl bomo a causa prima 30,52
i>lldù<lw wptu.r: de i-IU adepto 7,2hqq.
i.adeptus20,69i23,39 adeptoaetu
adipisciturquisi_tum,cuiusestilleaclus
25,89
inttll«lu.saKrfls:substantiaescparataci.
agentes proprie vocanlut et a quibusdam
voc:mtur inlclligcntiac 1,32 omnis i.
u n ivcnaliterageruinmalcriamC9t1ub-
$Iantia rnovcns a1iquod cadum 1,36
,"irtusi. agcnlis,quaedistinçtivavinus
cslinspirilìlnaspermatum,opcranscum
distinctioneintellcctusartisl,58 omue
quod largitur lorm:u, est i. agcos, quia
agcre f"rmas propriu. Cl substantiali.
actusesti.agentis2,47 nullusdubit:lt,
quin i. as;cm siI causa formae maxime
formali! 2,84 i. agem per cs.iCntiam
suam Cllu1:ttformas in=c formali primo
acceptasS,1 sub!atoqu<:>desl:tnimae
proprium,remanetidquodesli_agcntis
3,25 proportioagentisi.etpos.sibilis
12,63 i. agcnslundaturinpt>S'il>ili,
qUill in alio/undari non pottstunÌ\,"=-
literagcns,nisiincoquodcstuniver-
salilerreccpli\"umactioIlÌieiusI2,69 i.
agcns22,l7 i.agentislumencstfQrlIl:l
intdligibiliunl in adu, qUll O1o\"cnl
1.lumpnuibilem2S,4
intd!Nhu /J<Wi/'i{ìs: ....ristoldc:s demonslrtl-
vii, quod i. po1S-Ìbilis non dt materia,
lictt sccundum aliquid .it m31crialis
12,5 q\lomodo io plI"'ibilis redpil fvr-
Ol:llll intelligibilcm 12,11 i. poss.ibili1
est unus in omoibusillis inquibusesl
forma intdlC<:lualis. 12,12 inquantunl
possibilis i. estpotcnfiaonmiaI2.4il i.
possibili. est potentia omnia 12,45 i.
possibilis non est diuinctus ab ll!iquo
 86 intcllectus primus
12,57 i. pauibilis, qui 1l1ultiplicatur
secuod1lmnumerullJspc:cu!antium 15,Si
i. po!5ibili$ 21,33; 22,20 Inf<!tlll1\tus i.
possibilU apud se habct i-tum prìnci.
piowm ~ luminC' ilIo 22,83 Aristolcles
proh:lol duo de i·tu possibili 24,38 i.
p<:mibilil idem est curo materia (Theo-
phr;UIU!.) 24,58 i. PQ$Iibilis est sub-
stanuafundal15l·1umageiUcm24,66 i.
J>m'ibilis noli (St n:gio illtdligibiliunl
nWperlC'Cu»lum;ncagentjsctsicradiat
sicutluminarc 25,15 asubstantia. nlli·
m1\t auì! pottntia, quae voeatUr ì. posIIi.
bilis 28,61 l. ~ibilt. dcsignnlU sub-
'tanrillm <lnìmllC in sdpsa est in dupJici
poteIltia 28,72 i. ~ibm$ babct se jld
agentem, sieuI se habet per.;piCUUffi lld
JucetJI 29,62 licei i. possibilis, secun-
duro <tuod est potentia.., sii omnia et non
distinctum ab Aliquo actu in osc ali-
quod. lamen 5C'CUndurn quod dCICTllli.
nlltur ad cll! in generClubstantiae, est
cm detennioatum 29,84 quando i.
pouibili! = t idem quod materia priIlla
3D,l qllomooo i. p(lS$jbiJi! ('St penitus
sepal'lltlls 30,25
inltlltd"S fnim/U.: i. primus, qui est caUSa
omnisintelleetUS 13,8 nihilremanetde
allima P()$t mortl:m, nisi id quod depen-
dct:l-di-tumpriml.lnlI3,25
ex omnibus
inltll"IUS Jpta.l/Qlil'/U.: quando
i.tibus speeulativis remand unum, quod
esteausafonnaruOl3,19 ;'specl.llativUS
15,40;23,33
inlellìsens: idem ~CClJ.ndum I1ctum esI i. c:'
intcl ltc tum23,23
imclligentia: substantiac separatl\e inld-
1t'ttlJ.' agentl:t pNPFic voc;lnlur CI a qui-
bu.dum \'Ol:antur i-riae 1,32 i. agens
illfc:riorisordinisqu3mcadestis2,45 i·
liac 'cparal.,'1c 3,31 cum i. causet ;mi·
mllSin eorporibus, ee!lSantc eo quod eU
corporum divCl'!ificantium c<U, non
remanct nisi id quod Clt de prima luce
intclJigcnti3e of,31 intdligentill unll
4,46 una sola i., quam decimi ordini!
V>;>çllnt, e'!t,qolle ;rradi3tsUpeT3Ilimas
etfaeitindsopt'rationemintelkclu;;llcm
6,50 unavirlusi.tiae,coiutiOStrumen_
tUlTlcstomnis:lnim1l8,6 i.separalaeu,
qu"e mOVet endum 9,42 si in orhe uno
cuent i·uae dll:lC, hoc Ol'et, ,kut quod
unum mobile hllbettt duos motore,
~par.l.lOS, sicut si una nava haben:t duos
gubcrnacarCl", quorum Il(ctquc eodem
modo simul tatam na"im gubernarc::t
22,36 i. largkllS fOrmlU 23,54 i-tia
~ccunda 26,31 unat:'iIi.~par.l.ta.cuiUl
~n.:lrumel1tu", Clt omniJ anima 26,47
1-lln ecae1orum27,82
intdligcreest(5SCintdligenubus 13,61
inteUigibilis: sp"citsi.l cs 29,38
intcnuo: ~cllndull1 quud est i. per intcl.
iectum dcnudalll ab iIIa 15,18 quidam
DE Ur..'lTATE INTELLECTVS
dicunt, quodì.l"1:«pto, in imellectu trotelt
considerari duplicjta' 25,'8
Latini quidam I\atucam lInhno,c nescientes
conl\ll)(.erunt eue trts liub/stanti:u in ho-
mine 16,60
locus intelligitur per localUIll 24,a4
lumen: dicunl, qnod si I. per situm non
csset discributul'n, esseI per sublt:mtiam
et subieelUlIl unum et indivisurn 3,16
I. 50lis in substamia participatur a multis
cl di~tsaJ" hllbcc potentMa in iJlls, $ed in
5e 1l111net unultl 8,35 influentia, quae
fit per clnÌMioncm luminis usque ad lini·
malll 17,32 eontinulltio hllninis iMe!-
l«:tualium imaginatis fotruis in anima
19,90 l. agentis, quod lUce! Sllper
lormll.5 imaginationb, ahstrahit eas et
laeit univer.lal<:setpoilileas univeoales
formas non in anima Ilonlinis, .ed in in-
telleetu possibili 20,46 l. intellectus
22,86 situI l. amis se habet ad (:oJorcs,
ita est de fornili imaginatis et insensitivis
lIet:eptis ad I. intcllectus agcntis 22,91
l. intelleet~ 23,23 qllod de lumine solis
parlicipatur ab uno, non participatur
3b alio 26,60 l. est Jornla quantimtem
habens ct sic dividitur 26,69 I. intel·
lectus agentis 29,27 t. itl.tentionll,tum
iiHcntione colotis est es5t "isibile 29,31
I. est in pcBpicuo sìcut actus pc:rspieui
29,13
luminare unum penetraI alìud lumine suo
25,68
lux prima inlcUigentiac +,34 Iorma lucis
corPQreae non habet contr.'U'ium et ideo
dividi non potC5t nisi per matcriJlm 8,54
I. et lucere 19,88 I., ql.lae est a causa
prima, penetrat possibilitatem, quam
babet iD seil»a 22,75 I. intelligcntiae
causantis 23,57 quomodo elIt l. sim.
p1ex ad roloret 25,24 l. est spcciC$ co-
lorurn indistillcle 25,39 cx parte lucill
Cll.Ullle primae non calUatur nultlcna
28,3~ l, :l.g<:ntiJ, quae est actus passi.
bilis, est actus intdligibil.is 29,48
Manus est orgall.Um inldlCl;:tus 18.tl
marinum: ~t rn. non statim natura latil
agreste 17,86
materia: omnis intellccl1.ls univenaliter
t1gc1U in m-nIlln est sulJ,tantia fflovem
aliquod ClleJum 1,36 hOn potcst dici,
quod ea.dc.m substantia rom"cat ca.dum
et m-ciam gencrabilium, quia illae duae
m·riae non SUnI univOCI! m.ciaevocatae
2,66 lorma C5t effectum quoddam in
anima et m. 4,22 omnc quod distin_
guitur ab alio, aut t:lislinguitur per m.
ciam aut pa lormam 1-,5+ ir:>tellectus
pl:nitus a rn. est scpll,ratus ",65 m.
.pirima1Js 5,6 quidQuìd est elC rn. ali.
qua, hoc quod redpit, non recipit nisi
r~~tion~ lubiecti5, 15 modus reecp,
tion,s lIl-nae 5,37 m., qUlU: iudividuat
fiotor
formalTl subslantinlem 5,48 si nliquid
di1finiret et dclcrmhJ:lret intdlcctus el(
se, i1lius C!lSet sicut m·rine pt<:'priae 5,78
participare m-riam esi contra natun"n
intellectus6,62 forma per m-riam mll!·
tiplica~ 7,47 per m_riam llon dìviditur
inteUeetus unius hominis :t.b intdlectu
alterius hominis 7,68 duac proprietatcs
m·riae sunt lormnm fundarc et formnm
lund:lU\m per ~e di"idere 9.5 Ol. non
est perceptibilis forma, quae est in intcl~
1ectu mOloris, nj,si per quanlÌt:Ucln mDii
ct motlU 9,67 m. prima polenti:\ est
oOlnia et habet omnium in se incoha-
tioncs lormarum 10,19 sustinere et
rcci~ sunt pllS!iioncs m-riae Il.6
quod eu separ3tum el aeternum, non
numeratllr numero m~rille 12,79 nihil
cst dare intcllectui rn-riam et neg:u'c ab
eo omnes m~riae proprietatcs 2+.32 lll.
cognoseitur per aliquid euius ipsa est
fundamemum 2+,83 omnh species,
quae est actus m-nae, dt Cl< potentia el
actu 26,88 m. non est de es.'e aliquid
nisifUl1damentUln ipsius 26,91
lIleus: sccundum mcalll opinionem (A1bC'T-
tus)2S.32
mobile: in tol..'\ natura, sive ~il generabi-
Hum siv!! perpctuorum, numquam in.
venitur, quoti duo vcl \l'ia vcl plura
m·1ia acque immediate motorem l'e'ipì_
cicntill nlQ\·c.-uUur:lb uno motore 18,84-
quando sunt plura m·lia, quorum unum
non movetur per altcrum net: quotum
unum non movctur a motote ipsQ ct
aJterufll per vicarium, oportct C$.'IC lOt
motores, quot sunt mota, et sic est in
corporibllJ humanis 29,75
motor est proportionalis mobili 1,46 mo-
tori nihl1 acecdit per sub:Halltiam nee
aliquid recedit desubsta.nt;a ipsius 1,47
nulllll eH inldlccl11$ fepa!,<,cus, qui f101i
sit alicuiu~ perpctui corpori$ 1'11. 1,49
anim"- [>OSI mortem unitur mori cacli
2,34 m. est proportionatus: ei quoti
movelur 2,65 m., qui est intelligentia
9,48 primus m. 9,52 si aliqua [orma
uli distensione est indivì:libilis, iIla non
datur per id quod ffiovetur, Dee per mo-
tum dus, 'ed fluit ab ipsa ,ubstantia m-
ris 9,72 m-res cadi IcpMati et m-res
dvitatum C'C Communitallnn 11,74
omnis m. scparatus unus apud se manens
et non multiplicatlU nisi ITIl1ltiplicalionc
virtutis, qua coniungitur his quac mo-
vet, solutis "irtulibus, quiblls eoniungilUr
liis quae movet, rc1inquitur unicus et
nullo modo multiplicatus 11,79 secun~
dum islos m. llcternus movet mobile:
generalum et eorruptum, quod est con-
tra ornnem seientlam nllturlllem 20,26
m. il1corruptibiliscstm. mobilia; inC(lr-
ruptibilìs 20,29 non est unus m. divcr-
,orum rnobilium ad se invicem in virlU\C
movchdi non onIinlltorUlll 29,73
 motus
rnotlUcadi~tirnrn~dialulacttlll,3!l ilte
IOluslll.admotumcaelircducilUr,kut
ad caulam l,53 ilI. caeli est intelleco
lUalis.ub.tailliaem."tidcol:..dtornnia
ad modurn iutcllcuu. mO\'"nli.o l,55
\TI. 'llb'\1lntiarum primarum .'cp:U'ala.
rumC'5ttamquarn\'ilaquaedamcxi'len_
libus omnibul 2,19 aoim.. inlellec-
tuali. non .ubieitur mOlUi 5,67
mo\'cns: omne quod mO\'clur ad formanl,
oporlct reduci ad t<ll" m., cui .ubstan_
tiale est forma. agere cl di.lingllctc in
omoibm 2,51 m. primuln 13,13 pri.
mum rn. esI intelkcl"" prinHls 13,1;)
movcre:dicutll,quoomol'etsicUtdesiderll_
tum mntum amni. ,ubst'llltia intdlec_
tuali.3,35 .i con'idcramlU formam,
qUllmiargituri n telligenti3corpori,quod
movt:l,un:lC'Stcxp3rtcrno"clllL',duna
c:<t e:<: parle ciw quod mo\'dur 9,44
multi dc intellectu Cl intelligibili magn .....
dix.crullterrores29,57
multum; m-t'l st·cundum CO'e non resol-
\'umurinullum'<Xllndum=cI4,5
N:uura tOlaclIu.atura,ubnantii'primil
separatis2,IB sccundummodum.usci·
pieLlli~, non .ceundullI n-ram 4,19 dc
pnrlidpatione ullius n-rac communis
B,19 intdlecl",indelermin:l.tan.cslin
omnibus cl indh'isa 10,36 n. eummunis
est ip.a .u1lslanlia, ad quarn relcrlur
diffinitio aut :l.liquid dilfinittvllm illius
nalurac 10,69 qualiscstll.intcllee-
lualb 10,82 nihil malU:lnijinatur.... i,,·
tellcell.al" 11,49 totan.iulcllcelUalis
inhOl\lineesl~paralaetaelcmaI2,78
in umni n., in qua esi aliquid {aetum el
gener;llum, oporle! aliquid CS$e agen.
et aliquid possibile Cl illam aetioncm
s",dpiens 15,3j 0P"" n-rac est Opill
inte1ligentiae 16,89 oporletCS$ein tota
n. proporlioncm inter agen. et patieIll
17,7 n. per media umIlia progrcditur
IL'qUC ad extremUnl 17,B5 n. nllingit
infima ct media cl altis.lima per/ectio-
numllaluraliumpergcneraliollcml7,90
quod esi Il. et forma, numquam eslsic
uni\"Cnilali~ nisi per hoc quod esi cui-
libct srcundum le 19,60 n-ram \'oeo,
proutatprincipiunlmotusctSlalll!lper
3cctnon.ccundumacddcll'22,48 n.,
qune cst in polenlia ulllni;l fieri 24,41
nobilitas: n.tates primi 27,81 Il. primi
:28,44
numcrare:resn_ranturpcr.u:uform:uct
non per hoe quod suni in polenti" 28,55
numcruscslitlVentIL~pcrdil'i.ioncm 11,4-3
~I:rp:.r~~:;t ::~::en~:':::~~o: i~a:.:
(!le ordo "d prilnum ,ccundum propino
quesehnbereve1 rcmolc28,'!O
Oeulua inrormnlUr pcr lueclll corpoream
22,79 o,,1iectbllbentllllluramclnm.
INDICES
bitmnl'otenliaead omniaquae mO"enl
ipsulllsccuudum aelum Im::idi, lamcn
al aliquid delenninatum in nalura scn.
lIu·'I2&,10
olfaClu. non cllenet opcrntionem suam
pCrlllanum IB,67
operatio:cum o. lIuat ab C!lSelllia, non
polest essI' aliquid per eMe tI JUbstnnli.
am ~t'paralum ctpt'roperationcmeoni.
unctumlB,43
opinio, quac dicit intdleclualtlll subslan.
li:lm 110n immediale nJOl'Cl"Ccaeh.m 3,30
ordinare:lapicnlÌllcsto.2B,S3
ordo: Una sola intclligelllia, quam dcdmi
ordinis\,ocanl,csl,quaein-adiaISuper
anim.... et ladl ili eis opcralionem inlel.
leetualcm6,5D o.aliuini.formisita,
quodsempcrunacslumbractrcsultnlio
ahcrlus, .<xundum quod magù l'cl mi.
"u., immergitur materine 15,79 o.
corunl quae It:cundllm omnem modum
caUSarum procedunl ab uno prhuo 16,9
o. in forrniJ naturae 18,22 inlellcetu-
alisnaluraestmultorumordinum27,:'9
o. ad primurn Iceundum propinque ~
haberc,·c!remolc28,41 o.possibilium
30,66
Participare: qui intdlcetum p-panl 9,j5
quod p-pat partieularirer, Ilon P_p3t
di\'itias, cl quod per mobilitalem p-pal,
p-patcllmindigcmin 10,54
quidquid p-patur a mullÌll, divlsum esI
in illis 26,55 quod per essentiam p-
palllr, cslcssep-pantiu.mip$lJm16,57
partidpatio unius naturae eOlnrnuni. du-
plex CM, aut l'articip3lUr 'e<:undum csst:
aut'c<:undum essentiamB,l9
particulnris: IIrtum p-rc non resoh'itur,n
aliud28,19
paMiopropriaintdleetu,7,5:! via.umpta
a passione intellcelu, 7,63 p. propria
animae lceundum inlefleelum /Q,13
'ustinerc et reeipere ~unt p-sioncs ma·
leriae 11,6 propria p. scparnti Il,66
paticns: omne p.limiliorcm 'ladpit actuln
agenlisl7,8
per/cetio: "idemu~ in p_tionibus nnturali-
busi"fima et media ctnlt~ima 17,89
dc prima etsceunda pcrfcctionchuminil
19,&hqq. aetus, qui est p. pclMibilis
25,89
p~rfcetu': nibil esi in IIl1lura sua p-llIlTl
n,Il
Peripaletid anliqlli 13,40 omnis diversi·
t'lS, quac elit inter:lllctores idcarum Cl
P-Co.'l, est ex hoc qllod ilIi qui di:cerunl
ideas~e,pollebantea.'CS$cprincip:uOl
cognltionilectscientiae 15,10 OlllOlum
l'-eorllm cst ilela scntcnlia, quod IUb-
slanlla intellcetunlis, quam Arabes phì-
l05ol'hi ,'ocalll inlclligentiam, ~t sllb-
slantlllstaIl5 et in W<: fixapcrcau.am
prilllamctabìpl'ahabctiD~eDcces­
,ilnlem 22,26 P.23,63 oOJhicloqui-
prineipium 8i
mur seCUlldum pbil<J:\Opbiam P-eorum
30,"
pcrspicuìw:c"vinutcp-t:llu mu!tasunl
in:li'rc,qu....e-non.runle>:potentiama.
leri"caèrisS,27
pet'lpicu\Im: coloruln'lllmantiaet bypo-
.ta5iseslp.6,6 p.immalerìalecsllocus
inteUigibilium 25,6 p. DeIlli IOCtn est
anirnatus colorum Jcnsibilium 25,7
lumen intcnlionatum in p-cuo non.,.1
5icutinlubiccto,quian<.>ncoloTlllipallm,
s("l! est in p-cuOJicut in Joco 29,33
pbilOS()pbia: quando uibil CSI ph.20,56
qllod nOli elit dictUffi loCeUndum ph.
philtm 24,88 quomodo oponct dici
ICcundum ph-phiam, licei quidam Ihco-
logi aliterdieaul 30,13
pbi1ostlphus: luppoll:LmUS Cllm l'h.plli<,
quod nihil rcmanct po1l morteO' de bis
qUOlCSUn! \"irCtlt<:! inC<lrpore Jl,46
quod esI contra naluram ,ubslantiac
separata.:, qualem probal Ph. esse in.
lelkctum pomibilem 12,31 omni< ph.
~cil, quam absurdumhoelil,quoosub-
llallliaaet<':masitin polentiactellicialur
in aelu cltemporc Cl pcr id quod et
Icmporale aliquo modo 21,41
Platol6,38
Pl:lloniew: quod al P-cum 23,63
populatio te.rne 21,25
p<ltenli;l: quod esi in p., non edueilur in
aelum nisi per id qllod el inaclu 1,43
p. ad ubi 5,61 omocquod dc p.venit
ad actum, per molum~\'cnit ad :tetum
j,65 quidquid eJ;t p. omnia, non 01
r6 in s<:ipsa distincf3 ab olliquo 12,44
quae dc p. Cdllcitur ad :lelUm, 'ceun·
dume<scmuhiplieaturinindividui.sCI
cstform:lultilll:l13,46 un;wsuoolan-
tia~ SUllI tnu!taep-ti:le, quando iUasub-
ltanti:> fluiI ex m\~ri$ ante se p-tiis
gcncnnn 16,64 inomnicoquodproec-
dit de p. ad actUffi, <:sI aliquidquod est
primum elfieiens in aetu, cui.... virlus
in ~minc informat affincs alias 16,GB
p., qua anima mo"ct eorplU 19,16
triplexp.pueris21.47 p-tiac\'itae22,5j
quod omnia esi p., nillil \';dc!ur =c
,ceundum acmm 24,53 p., quac est
/undamenlum/undan.etrceipienseuc,
quod. esi a call!lll prima 26,11 quod
omnino nibil est, non habcl p.tiam ad
aliquid 26,13 omnc quod est sccun-
dutn,estew.inp.illse27,63 p.prima
estens~ibileiusdpso21l,1O eaus.a
divenitati. p-tiac est longc vcl prope
distare a totius eMe principio 28,f5
PO::~:::n;~~a:~:nc~~q~:,q:: i:;:'6;
25,-«i
l'rilllllm: quomodo p., quod est ne<:csse
cssc,expalldit5cillomnc quod<'St)X'S.
';bile30,63
prindpluln oper"uonum :lnimali.(lit sieut
vigilia 20,9 p-pia, qual' otllma ullum
.unt et simplex 22,85

88 probatio
prob"tio:mlficicnlellpo!luiruusp-tiollCllde
sepatationeantmaeacorpore 1,19
proportio agelll" inlelleclUs cl ~ibi1is
12,63 p. <:sI inler movclllI et molUlll
20,29
propr,ttasprimiagentisctulti1l13CloflllllC
10,40
Quidam dicunt tres esse U"O sub!lllntias
in homìnc 16,57 dicilur li quibusdanl
animam esse in horizontc aelcmitatis
Cl lcmporis 22,10 intdh:et~, quem q.
vocant forrnalem ct aliqui improprie
loqucntes vocant spcculath'urn 22,80
q. dicunt iotcllo:ctum intdligi ~r hoc
qUOOpcrCSllcllliamestpra<:sclllIsibi ipsi
24,86 q. non cOllccdullt, quod uni...cr.
saleutunivenalenonestniJiininldlccltl
25,49 q. dicunt, quod Ilnivl:1'!lalc in na·
tura nihil estomnino 25,55 q.dìcunt,
quod intentio I"C{:cpla in inlellce!u potesl
coruidcrariduplicitc:r25,78 q.dixerulll,
quod intdJectlfS potiihilis dIlcl idem
quod materia prima 30,2
Radius: ponimus, quod t. egredietU ab
ocu10 iIImninct colores 21,44
ralio: oporte! nos de h~ dubiis pa" r:lIiones
C'tsyllog~mosvidere 1,10 inr.l.Iil)niblls
aflribl1li01ll1maliql.lidp!'leSlattrib<liloli,
quod non coIJvcnit parlibus sccundum
se 19,55
receplio: motlus r·tionis matcriae 5,31 r.
ulliv=l~ ili intcllcctl,l possibilì 29,6
r. per actum, qui est aclUS polSibi1is
29,52
receptum:,ir. in omnih\):l \'c! muftis esi
unum, oportet, quo<! rccipicns in cisdem
,itunumetidcm 12,16
rt:cipielUl'Hhrccc~um l2,16
reoolutio: quoti rc1inquitur pO:!ll muteriae
corporalis r-lionem 7,18 r. hontinum
11,39
Secla corom qui ponunl es5C idCll!l 14,76
scmcn: convcrlilur substantia 'cmin~ in
'pirilum, el spiritus ilIe movcl matcriam
ad similitudinem primi dficicntis 16,12
,ensibile: nihil proh.ibcreL unum ,. esse in
multi"cll!libuset'usccptum aquolibct
ICnsuum25,'72
sCMitivw:.i s·voct vivosccundum e'l9C
non convenit uni nUUlero cxi.atcnti CS!ie
iII plurilHu, impo.uibile C:Ilt, quod ho<:
convcnit intcllcctui, qui fundatur iniUo
16,25
'''lISUS: quoti relpicit continuum ct tcmpus,
h<lc cst imagillatio ct •. 5,83 •. com.
munis 11,62 nihil pl'Ohiba'ct unum
5<'nsibileCS5cinmultis,.,ibusel.usecp-
tuOI a quolibcl !-SUUO) 25,12 quod imo
proit scnsum, per nccidcru impedit in.
lell«:lum 27,14 s. eOffiffiUnis dt enl
delaminatum in JXlltDIi;, ntlimac· Cl
t:uncn Clt em indelcrrninatum P\"r ambi.
tumlcnJibilium27,56
DE UNITATE INTELLECTUS
separare: quodscmperS-TlIlUmcstsccun-
dum =e et sub$tantìam, nl.ln !angit ncc
agit 11,24
Icparatio: simplicitatil ct I-tionil a materia
clllllainrcbU9C:1tintel1ccIUS6,31
limiliwdo:<1dprimi:tgcntisl-dincmacce-
dcrc21,80
aimplex: ((lIod s. ct indivisuln est in omni.
bus, separalllm ab omnibus rClllanet
idenl C! \lnUnl 9,56
limp1icilas: s.iatis ctsepal"3tìollis a nlaleria
eau~a in rebus est intcllechu 6,31 causa
s-tatis25,21
101 est aliquid dcterminatum. in gcncre
corponlln 25,59 lumen lolis pnrticipa.
turamultis26,59 5,pcraliuddtsub-
stantia et peraliud cst patct et regio sen·
sìbìlium27,37
Ipecie; accepta sine matcria eSI una natura
indiviJa cl non dividitur nisi per matcri-
am 6,56 sp, spccicrum esi intelleetU$
6,60 in omni specie dìlfcrentia consti.
tutiva est una, quac dI' pocentia educitur
ad :u:lum 13,44 sp. non dividitur nisi
per aeeidcns 25,33 oronis Ip., quae d!
aclus: matcriae, est ex potcnlia et nctu
26,68 ,ubstantia, qUlle est sp., est
lotunlesse26,9l sp.intelligibiles29,38
sp. 9pecicrum 29,54
Ipeciositns23,40Al
speculalio non est eoniuneta homini in
aliqua parte 20,88
spiritus, qui est in Itmine hominis, ot in·
tcllìgcnliae instromenturn vcl cliam
causaeprimae 16,90
Stoici Iuerum llue[wCll idc=um J3,42
lubicctum: omnis actus dc le univcrsalis
est cl determin:uur et individualllr per
1.26,2
substantia, qune est movelJli a1iquod <:ac·
lum 1,36 motori nihil acccdit pcr
s-liam ncc aliquid recedi! dc s. ipsius
1,47 non potesl dici, quod eadcm I.
movcat caclum et mntetiam generabi.
lium, quin ilLnc duae malcriac non lunt
univocemaleriacvocatae2,66 5. t'"Olll'
posìta, quae al siellt quoddam parti·
ciliare composhum in lcipso ex. materia
ct lorma 3,60 quidquid partìcipalur a
multia per s-tiam, Clt uni,:::uffi in s. 8,47
quod sccundum esse vcl numerum multi·
plicalum cst, Clt muhiplicatum Ic::cun-
dUlll I_tiam IS,53 multarum s·tiarum
individuamm multae sunt naturae s.:::.
cundum Cl<5e, live lJatura dicatur forma
,ive Materia 11,9 non l51 inlelligibilt,
quoti aliqua I. una sit propria a1kui 9e-
.:::undum potcnlÌllm unaM et leeundum
aliarnsìt communiJ Qroniuffi ct nulli pro-
pria 15,67 divena.::: &otiac sunt animae,
etaliaCltin':::~cbroctaliainhepatect
alia in corde 16,39 unum et idem
Jecundum "lillrn uonpolcat partim esse
numcrntum seçundum numerum eorum
quorum dtl. 16,48 trd ....tiac in
thcoria
horoine 16,51 uniUSI.tilieSunl mullac
potcptiae, quando ilIa " fluiI ex multis
anle se potcnti" gtllCl"lWl 16,M patet,
quod relido .:::orpore. manel s. deter_
minata 26,16 I., qUlle est spedes, est
totum CSllC 26,91 intdlct'"tuaIL~ natura
ct s. quae1ibct secunda non C5t ::Ieterna
30,34
sl{bJfanlia illlrl1rrlualis: molus <:aeli est in~
tcllectualis s-tiae ffiolus l,55 s. inll:1.
I«:tualis consona s.tii, separatis 2,26
opinio, quae dicit ìnlcllcetualem $.tiam
non immediate Illover.::: caclllm S,30
dkunt, quoti moVet sicut dcsideratum
tantumomnis s. intcllectuali, 3,35 ul·
timi orrlinisinldJeClllaliss. non est c:\c-
IcatisS,S9 s.intdlc.:::tualilpcrClllentiam
luminis 'ui irradiat in animam sicut
luper inururncntum suum, in quo agiI
fonnassc:cundum t:slIc (onn::lle, ct irradbt
super matcrìam licut super mbiecl\lTll
sibi 3,4<l s. intelle.:::!ualil 19,52 omni_
um Perip::ltetfcorum at isla sentcnlia,
quotls. inlc1Jcctualis,quam Arabe! pbilo-
sophi vo.cant intelligcntiam, CII •. Itans
et in .::ul': iixa per causam primam cl ab
ipsahabetinCl<5enCCelSilatl!m22,26 ,.
intcllectuali' habet duo 26,7 numCfUS
••tiarum ìntelltelualium c:au'atllr a
numero cius quo t'"onlta.hilur .:::t deter·
minatur natura intellectualis, sccundum
quam quaclibet e'lrum dependet ad crl\l·
sam primam 28,31
subslanlia srparala: s-liae scpnratac intel-
leclusagcntd propricvo<:allturcta qui·
busdam vo<:niltur intcl/igcntiac f,32 9.
5.:::parata non movcns cst frustra 2,14
quoti est contra naturam I-tia.::: separatac:,
(jualcm prolmt Phìla:lopilt1~ C'f$C illfel~
lcelum possibilcm 12,31 si ponamus,
quoti ornncs homìno simul dotruantur,
scquitUf' tunc, quod sit I. sc:parata, quae
nihil mQv.:::t <:t nihil agit, et hoc est rru·
stra osc:: in natura 2f,f4
supcrficie! omnis 10ngitlldin.:::m habct nec
tamen!!st comp05il::l cx IinC'a ct a!io quo-
dam3,72
luscipere ti huiusmodi non sunt propri::l
matcria e28,13
syllogilll\us: oporte! no, de his clubiil per
ratioocs t'"ts·mos vid.:::re 1,10 quat'" pcr
~'mum ac:dpìllnrc1emOCl51f'ationem 1,13
virtulcms.omorurnadverlctc 1,21
Tabulara~a24,47
tempus valde large 5Umptum 30,45
Thcmi$tiUI29,14
Theodorl,i523,65
'fhcophrnstus putavil, qu{)li iotc11l:ctus
pOlSibili~ idem elIl .:::um tJliltcria 24,58
Th.29,14
Ihcoria: ues th-nae, scilicet philOllophia
prima, tll. mathematka, th. physic:a
22,21
 totum
totum: in rationibus :lUributionum ali.
quid polCSt attribui lOti, quod non con.
venit parlibus seeundum se 19,!i5
trigolLum: situt o:ot t. in tetragono, sic
vegetativum est in .ensitivo el s.:naitivum
in rationali 15,59
\rinh:u: intdlc<:ws t-\lIt;. 14,11
Umbra intelleetUll 15,62
unire: quidquid unilur alieui .teundum
eSSe, numeratur numero illi\lS 19,27
universalis: in intdleetu u-lia SUIlI non
individllata, <{uia si essenI individuala,
non t:SM:ut u.lla 5,54 u-\e ~t in iMel-
lectu cl non aHbi 7,6 nalura eiw quod
dt u.le 10,68 u-Ie per accidens in in-
tell"ctu et in sensu IO,74sqq. urmm
u-Ie alntraetum 12,23 u-Ie ut u·le non
est flui in intelleClu 2!i,48 u.le didlur
duobus modi:! ve! plllribus 25,!iO u.le
esI '0\ in ambitu \urnìnis 25,53 u·l" ot,
lNDICES
duro intdligilur 25,84 nihil prohibec
al(q~\id ~ u·k po:r ammtull\ potenli'&<:-
adivae, quod lamen dcterminalum l:St
in esse 27,4 nihil est, quod ut u.1e
bonitati_ primi partieipl'l nisi ipsum u.le
27,75 simile de u-li u-Ie abstrahitur:lb
ornni se in esse lundante 28,1 rte"plio
\\. in intelleetu possibili 29,6
universitas.: quoddt n31ura et torflla,nUlIl-
quam esI sie u_latis oisi per hoc quod esI
cuilibel seeuodum se 19.60
IInum: inteUeetus et id quod intdligitur, u.
'Ullt secundum aelum 10,11 u. et idem
sceundunl subst:mtiam non potelot pa1'.
tim esse numeratumsc<:undum numerum
eorum q.uorum est sub!ot:lIJtia 16,48
Virtus: cacli motu V-IUles el fonnae iute!-
leetUl \'enillnt ad materiam et edueun!
el[ ipsa in aClum id quod dC in polenlia
\,41} v. jQTffii\\i'la l,fil anima UQn v·
vita 89
tutibus Cl lCienliis .ieut subic<:cum eom_
po>Ì\um 3ul;>ieitur 3,1J .... lutel. quac
sunt in mattria 5.5 nihil rcmanet post
martem dc pio qual: sunt v-cutes in coro
fX're Il,47 v_lules. quae potentiae ani.
mae vocantur 16,4:' intel1~tus non
elot v. Ot8l'nica. IS,I!> V-Iutes 0P<'ranl.es
incotpOte22,2 unaestv.cordisctun[.
I/enalio ad tY1<'tnbra, .w:undum quod C:S~
v.• sed ipsa eadcm est lingularis. s<:cun_
duro quod cot cordis 26,43
vÌ.l: videmus in aliis anim:...: ...iribus, quod
aliquid formale separatum est a viribus,
qu:u ;n{ormi\\, ~ t:kmcn sccundUl11 es:>e
non estsrpan.tum ab anim:l 17,59
visus: quando duo "e! plurc:s ". I:l"Unl UflUS
loc\J5 et :Ictus Jensibi1iwn vi.libilium
27,45
,it:l supponit esse 3,68 aportel, quod,
Jccundum quod est motor, fiu:lnt a
n:u.....ra intcllectualt potent"'-e vitae22.5'f
 DE QUINDECIM PROBLEMATIBUS
1. AUCTORES AB ALBERTO IPSO ALLEGATI

Abubacher 1,3. 3',24- Avicenna

vide: AVC1T., De anima. 32,69 2,2. 32.46; 40,2 LiberVINaluralium
2,7. 34,1 pan5c.26 32,68
AIbertus 3,8. 39,55 Metaph)'Joica
Dc anima DCClIe1oc:tmundo 1f.ge. l 37,51
(Ed. Colon. 1.7,1) I.lc.9. 3B,78
p.178v.58-tH. 41,16 Ethica Nicomachea Bocthius
Mctaphysìca 1.7 41,43 Dcinstitutionr:aritlUl1ctica
(ed. Colon.l.lij) 7,15 36,53 \.le.l. 37,58
p.307v.62sqq. 43,34- De gcnCl:'atione et conuplìone In Isagogen Porphyrii Ed. l
52J,JOsQq. 42,58 1.7<:.10 36,42 1.2e.2. 34,G8
525,34-36. 41,55 Metaphysiea
Dc nlltura et origine animae I.lc.2. 43,40 Cicero
(Ed. Colon. 1.12) 6,2. 36,33 Oenatura deofum
p.25sqq. 39,42 7,12 35,8 1.2 c.6 n.17 38,61
philosophia: 8,6. 40,22 vidccliam:
Ethìca 12,3. 39,40; 40,31.33 Aug., Dechitatedci •. 42,79
I.ltr.7t.17. 40,56 Peri hernleneill$ Alb., SeriplUtn super Sententii~ Il
Pbysiea d 35,74 d.4Sa.a. 42,79
t8lc.2e.! 43,3 Physica De IV ~oaequaevis q. 18 a. 2 42,79
inalìis.criplisa mc: I,le.l. 42,51
Physica 2,4. 36,5 EpicunlS
l.alc.1 37,56 ArUtoleles 32,64-
Seriptumsupo:Sententiis vide: Alb., De anima 32,30
Il. Sento De inrdlectu et in!d· Eustratius
d.la.lO. 37,56 ligibili 32,20 In Ethieam Nieomachearn
Metaphysica 42,16 1.6e.5. 32,63
quidam Alchimicorum Arilltoteles 37,16; 38,66.68; 42,83
vide:Alb., Minera\ia 43,55 Graeci
vide: Arisl., Anal}'lic.a POStcrior3 34-,4-2
Alcxander Ps.-Aristoteles
Grneci 41,60
Secretumseerelorumdc
32,64-
physionomia 37,1 Gregorius
AUarabius Dialogi
DeinlellC'Ctu"tintelledo. 32,55 Aspasius l.4-e.29 "",n
32,63
Algazel Haly
M<:laphysiea astronomi Commentnrium in Centiloquium
1.8 31,52 Pto1emaei
vide: Alb., De prine/pii!! motus
proeessivj . verb.95 36,63
Anaxagoras 37,11
De causi!. proprletatum
vide: Alb., De anima.. 31,54 e1ementOruOl . • . • 37,lt Hermes Trismegistos
Arist.,Deanima 31,54 vide:Alb., Physica. 35,73
Metapll)'Sica 37,11
Antiqui Isaac Israeli
vide: Alb., Dc anima Avenalp~trans (Al-Bitroj!,
32,20 Dediffinitionibus 4(1,43
De intelIectu et
AlpetraglUS)
intelligibili De mOtibus celorum 34,14 Liber de Causis
32,20
! 8 42,30
Arabum philosophi Averroes 19. 43,19
vide: A1b., Deinle1lcctu Cl De anima 20. 43,21
iutclligibili 35,36 1.2comm.60. 33,14
De nafur4 et origine 3,36. 32,68
Michael Ephesius
anlmae 35,36 Metaph}'$ica 32,63
J.1I(12) eomm. 13 38,41
Aristotelcs Moscs Maimonides
De anima vide: Alb., Physica
I,le.2
Avicebron 37,19
33,62 FOI1l Vitae Summa de mirabili
54,19 .eiendadei 37,19
 INDICES
91

Ovidius
AI'ic.. LiberVI Naluralium.. 42,4 Quadripartitum
MelamOrphOllCl
Ps.-Aug.,De,pirituetllnima . 36,56 k.l c.1 36,15
l.1 v.31&qq. 38,59 10h.Eriugena,Dedivisiooenatllrae 36,56
Peripatetici
VinecoliUJBellov., Speallum Quìdam
naturale. 36,56 vide: Aug., Con!essiono . 42,31
31,50 quidam. 31,57
Plato quid:lmalii. 32,64
philosophi Timaeus
vide:AlanusdelnsuliJ,Li~rde
22Asqq. 38,58 Socrates
planctu nalurae •. 36,56 41A. vide: Plato, Phaclon. 40,39
. . 34-,22;+3,52
Alb.,Dennima 35,65;36,56;42.4 vide:Alb., Dell.nima 40,19
Do:animalibus, 36,56 Elhicn . 33,68 Stoici
SUJX'rDion. DI'divinis Deanturaetoriginc l'ide:Alb.,Metaphysica .fO,6
nominibus. 35,65 nnirono: 33,68 Plato,Timaeus. 34,21
Ethiea. 42,+
De intdledu et inldligibili 42,+ Poeta theologi
SUJX'rLucalll 36,56 \'ide:SimonAureaeapra. 36,12 \'ido::: Alb.• ScriptumluperSenteo_
Mo::tapb}'sica .35,65;39,1;41,28 tiasPo:tri Lomoordi 39,70
Physic.l . 36,56 Porphyrius
Alex. HaI., Glossa in qU:luuor libros 32,62 Theophrastus
Scntenliarum Petri \'idc:Alb., De anima 41,46
Lombardi. 36,56 Ptolemaeus
Arist.,Deanima. 36,56 Cenliloquium
Averr., D.: anima +2,+ verbuml3. 37,3

2. AUCTORES A NOBIS ALLEGATI

Biblia Vulgatao:editionis 123,27sqq. 32,26 Dee::\doctmundo
Iob 15,30 31,10 131,36-37 33,50 (Ed. C<"lon. t.S,I)
1s.24,15 31,4 168,88. 33,50 p.7I v.73 37,20
lob.IO,17 43,68 172,88-89 41,14 n,II. 38,78
l77sqq. 31,39 134,Blsqq, 37,H
178,90. 31,54 15+,7. 35,41
Alanus de I nsulis
180,43 32,20 De eallsis cl procCOlu uni\'cnitati.
Liberdc planctu natume . .32,71;36,56
180,74sqq. 32,20 1.ltr.le.9 36,33
181,20 32,20 2,2,1. 3+,14
Albertus 181,90 32,20 De wU5is proprielalum demcnlon.m
Anal}'licapostcriora 183sqq. 41,46 1.ltr.2e.9 37,31
J.ltr.2e.17 39,15 31,54 De IV eoao:qu:J,C\'Ù
198,83
Dc anima 201,80 31,54 ,.7 37,20
(Editio Colon. t,7,1) 202,34-36 41,14 12,3. H,H
34,62 41,H 16.1 :H,1f
p.2 v.32·33. 203,1-9
35,68 . 35,38;42,17 18,2 . 42,79
8,9·10 203,87
35,65 203,88 32,12 Supcr Dion, De eadcaj hkr:lI'<::bia
17,29. +j.,2
,40,77;41,11 203,89. 31,54- c.ll
17,51·52
33,62 31,39 Supo::rDioo.Dedivinunominiblls
18,90sqq.• 207sqq.
223,43-+4.70 .32,71;36,56 (Ed. Colon. t.S7)
37,83, .33,24;39,28 40,37
33,14- 39,55 p.27 \'. 3Osqq.
38,58-60 223,75. W,2
39,60 135,70
38,76-71 .33,24;39,28 225,33-36 35,65
4-1,25 I78,9sqq..
62,3-5 33,14 242,36-37 4-1,52
40,19 339,3-5.43M
64,51. 39,11 U8sqq.
35,65 Ethie.'l
66,91. 39,11 249,66-67 36,6
32,69;33,46;42,+ 1.3tr.Ie.15.
69,87-88 39,7 inda.rerum. 32,65;42,4
6,2,13.18
72,80sqq.. 39,16 Deanimalibus 36,53
37,1.3 7,2,5
77,70-71 .32,46; 4<),2 1,ltr.2e.2
10,1,1 ;H,22
39,44 8,2,3. 33,50 34,62
80,74. 39,55 10,2,3
39,16 14,2,2
a5,1sqq. .32,71;36,56 Sllper Ethicn
.40,71;+1,11 20,2,3 (Ed. ColoO.I, 14)
87,26,
41,69 Dc bono p.137\·.63. 35,64
102,28sqq.
41,20 (Ed. ('.0100.1.28) 33,50
iO&qq. 33,W 152,.fll.
34,1 p,2nota36
110,86sqq,
 DE XV PROBLEMATlftUS
92

159,10, . 35,74 De natura et origìne animae Ps.-Albertus

160,71 . • 35,64 (Ed. Colon. t. 12) Speeulum astronomiae
167,77 . . 35,64 p. 3v.30 . 33,40 c.14 36,26
174-,48 . 36,12 5,9:bqq. 44,2
6·' 33,54 Alexander HaJensis
Delato
12sqq. . 31,39 GI0S'I3 hl quattuor librOli Sententiarum
(Ed. Colon. t.17,I)
p. 71 v. 21_22. • 36,12 15,25.27 39,34- Petri Lombardi
69.32sqq. 36,15 16 . . 35,36 (Ed. Quaraeehi)
66,5Osqq. 37,3 16,345q,q. , 32,26 J. J P. 302 v.21 • • • • . 32,71; 36,56
De: generatiQne et cornlplionc 30,16 . . , 40,43
1.1 tr.3 c,4 36,42 42,G4sqq. , 39,60 Aristoteles
Physica Analyticaposteriora
Dcinctlmationc
1.1tr.lc.5 42,51 l.1 c.2 34,42
{Ed. Colon. 1.26)
p.22Sv.23 . . 40,48 2,1,12 37,10 1,8. 39,15
Deintdlcchlctinlclligibìli 2,2, !Osqq. , 36,5 Dennima
1.1,1,1 34,62 2,2,14 36,5 l.le.2 31,54
1,1,2. 32,63 2,2,20. 36,12 1,3. 39,28
1,2,2. 32,20 8,I,4sqq. 37,11 2,1. . . 39,7./1
2,3.. 35,36 8,1,9 . • . . . . 32,71; 36,56 2,2. 39,16
2,8.. . :32,69; 33,58; 34,62; 42,4 8,1,11 31,19 2,3. 39,44
Supt!r haiam 8,2,4. 37,31 2,4. . . 39,16
(Ed. Colon. t. 19j &lliliea 3,3. 41,H
p.339\'.17.18 35,41 1.5e.9 31,1 3,4.5. 31,54
502,15 . • • 40,37 Deprincipiismotusproccssivi 3,5. . . . . • 32,12; 35,38; 42,17
Supc:rLUcam (Ed. Colon, t.12) 3,8. . .32,71;36,56
8,2 . . 32,71 p.58\'.72-75 . . 4J,25 De eac:lo et rnundo
8,22. " .34,22;36,56 59,50·51 41,25 I.lc.9 37,20
Metolphy1ka 61,95. 37,31 Etbica Nicornacben
(Ed. Colon. t. 16) Problemata detenninata 1.3e.1.5 35,64
p. 14v. &! 41,25 (Ed. Colon. t.l7,1) 3,5. 35,14
20,82. 43,40 p.48 noIa 61 33,1 3,6. 35,64
26,29. 34,62 Quaestiones auper de animalibus 10,7. 34,62
32,9.10 39,1 (Ed. Colon. c.l2)
32,39. 37,58 Ps.-Aristotcles
p.95v.2!bqq•. , 37,1
50,58. 33,1 secrccum s,xtetortlm de
281,31 • . 40,2
51,59. 35,74 ph}'llionomia ... ' 37,1
DereamTetlione
64,80sqq. . . 34,22
(Ed. Colon. t.2.6) Augustinus
92,22·23 .• 36,15
p.294v.46 , 40,72 De eivitatedd
131,3-+ 37,58
294-95. , 40,31
167,44 . 37,58 1.5 c.9 42,79
Dc:aacramentil Confeallioncs
200,54 . 11,72
237,46.
(Ed. Colon, t.26) 1.3c.4 42,BI
37,31
p.275 v.8 34,14
S07,6&qq. 36,33
sc:riptum auper Sententias l'etri Ps.-Augustinus
31'
350,70. '"
35,60
.33,44;35,65 Lombardi De spiritu et anima
370,50. 35,8 I Seni. c.6.7, . . 32,71;36,56
405,SOsqq.62 40,22 disl.45 n,8. 42,19
413,18_19 . . 33,+1- 11 sellt. Avcrrocs
414,50.
42.4,79.
33,58 3,4.
15,4.5
".2
36,28
De anima
1.3 cflmlIl.5 . . . . • . 32,69; 42,4-
41,28
425,1'1-15 41,28 III Sent,
21. 43,60 Avicenna
47l,85Jqq. 39,4Dj 4C,31.33
IV Sento Liber VI N"aturaHum
473,4·7 42,16
473,2;'sqq. 44,13·14 , 39,70 para 5 c.2.6 42,4
35,41
495 31,+!- 44,34.36 . 40,31
Boethius
497,37_38 37,46 Summa de mirabili lelenlia dei
DchebàomadiblU . . . . . . . 34,4D
509·10 . 33;1 ParsI
In P<::fi hermeneias Ed. I
514,35 . 34,\4 q, 14m, 1 38,61
68,1 .
c.9 35,14-
521,60 . • . 37,46 , .36,10.12.15
533,44-45 38,9 Para II Corrcctorium Corruptorii 'Quarc'
534,60·61 37,20 q.1 • • . 31,58 arI. 31.107 . 43,50
Meteora
1.llc.le.12. 35,41
•
83
37,19
40,48 Iohannes Eriugena
MineraU", De vegetabillhu.tt plantil De divisione naturae
1.3Ir.lc.9 J.ltr.le,)3, . . • . 33,54 l.1-n.8 . , . . . . • • 32,71; 36.56
 abstractio
Macrobius
In somniumScripionis
I.lc.I4".6.7 34,22
Nemesius Emesenus (Grcgorius
Nixenus)
Denaturahominis
c.30.. 36,6
Plato
Phaedon
I08Csqq •. W,59
3. INDEX RERUM ET VOCABULORUM
Abstractio; omnis rC"Olutir, perficitur a.
tione41,61 a.an:busfit41,69
Abubachcr32,69
acceptio nunlquamsine actione perficitur
41,17
accepti\·ae dicuntur ill;uo, potemiae quae
passivae \'Qcantur in anima41,14
actus; n01l Sumus domini actuum nostro-
rum 41,38
AegidìlUfraterordinispraedicatorum31,3
alarbalatinequ3dripartiIUIfI\'ocatur36,15
,,!chimici; quidam a·oorum sapieJlles ele-
memalem substantillm in cadum dicunt
posse convcrti 43,55
Alcxandcr Epicuro conscntit 32,64-
Alfarabius32,56
..\lgazd et Avicenna dicunt munduro p::r
crealionemfactumeue3ì',51
allaliosolis tt planetarum in circulo de-
c1ivi36,43
:lllalytica;rcsolutionisidentia,quama.cam
Graed \'"t:J<:ant 4/,59
An3Xagoras: p<»itio A_rae 31,54 A. 34,45
angelw;; di~linctiones a.lonlm perrevela.
tionemspiritusctnonperpbilOlophiam
sunt acceptae 35,29 n-luffi et animam
ese simptices non 'implicitcr 44,1 n. et
anima COltlp<»itasunl et non simplida
44,25
anima intellectuali! hominis ese imago
loti\l.~ orbis 32,71 a. Olt imago inlelli·
gentiae decimi orbiJ 33,J a. de n3tura
5llaeMorgalliea33,tl ina.sunelumina
intelligentiarumadepta33,32 a.unius
non est a. ahcrius 33.73 natura est ad
unumpersc,a.vcropluriumperseopcra-
!iva 35,67 n. humam. Jceundum phill>-
sophOl<estimagomundi3G,55 n.enle-
lechia corporis est per actum suum mb-
stantialem, quae eotvita 39,13 a. est
principimn et causa vitae 39,16 non
tot3 a. sCpatafut JcnJlldlJm esl'e polen-
tiUlIm40,34 dicunl,quodll.separlll:<
poIt morlcm non pll.titur ab igne coro
poreo 40,37 finis prollperilll.ti5 a_mae
INDICES
1100.
40,39
Jl2&qq,. 40,39
Sigcr dc Brabantia
Quaestionesin Metaphysitam
q.7 31,36
Simon Aurea capra
lIias. 36,12
Thomas de Aquino
Quodlibeta
q.2a.1
43,60
separatae dt in hoc quod coniungilur
primo molon 40,57 3ngdum et a-malti
esse simpliccs non sirnpliciter nequc
tamen simplico esse per accessum ad
compooitionem, sed per re<:C5Sum a
summo ct primo simp1ici 44,2 angel,"
et a. Compo$ila suni ef non simplicia
#,25
antiqui dilterUnl, quod nihil omnium est
intelle<:lus quae rccipit, eo quod lini.
vcnatiasunt3:2,20
apologeticum a nobis bre~·iter proplcr
corroborationem conceplum est et de
intimis phi1osophiae el<Q'actum 44,32
Arabo: A-bum philosophi A~'icenna,
Averr<X!l. Ahubacher 32,68 A-bum
philosophi di;u~runt, inlellectum nlicuius
llgentemCSM:extraanimam35,36
Arislolelesrcprehendit llteophTlUtum
32,20
Arilhmetic(J;: in 11 A-eae problltum est,
quod omnil multiplicill.<$ ad ullitatem
rcducitur37,sa
Aspasius çiae Porphyrius 32,62
Avcnalpctnl.lll, quid senliat de inldligen-
lii534,14
A~'t"= imdlcclum adeplum em- d;cdnll
32,68
Avicebron librum lonlero vitae appel1a~'it
34,19 A. Stoìcorum ct Plalonis dogma
secutus <':St, ex uno tl<mquam p:<terno
;ntdlectll 1'(>lem prodll~ omnia 3+,21
A. triplicem dislÌnxit maleriam 34.23
Avicenna32,68 A.cIAl~cldicuntmun­
dum per crealionem lactum t5!1e 37,51
ll~ioma commllnis animi conceplio esi
3f,4-I
aril,quemmeguar astronornivocllnt 37,31
BocthH locl\$invicllU 37,59
Cae1l1m gcnitum C5t seeundum substan-
tiamet nll.lufllltl 37,sa
c.1nlu-, philO'lophicu-" qui fabula \"oealur
40,#
deus 93
3,4. 43,60
4.8. . • . . • . " . . . 43,60
Scriptum ~uper IV librum Sententiarurn
d.44q.2 a.l • • 39.70
Summatheologiae
Iq.32a.1 adI. • . 34,22
Traclatusdeunitateintclle<:u... C9ntra.
Averroistlu. 34,66
Vincentius .Bellovaccnsis
Speeulumnaturale
1.23c,125 32,71;36,56
caro hominisdilfertspeeie"camealiorum
arumaliumS9,34
ca'lus: quod raro esi in cisu et fortuna,
cadit ab eoqllodfrequeJ:<tuot 36,39
caus"difT'mnisdesìderii3a,5
cenlrum Ct poli 37,30
Cl1ristUl: quod corpus Cb-ti iacens in
sepulcl'QetsuspensumincruceDonsit
idem numero simplidtcr, sed secundllm
quid 43,60 deooq>OteCh.tiloqui per
philosophiam tcmerarium est 43,&1-
anima Ch-li, quam\-u per mortcPi dt:$tj.
tCTitacorpore,numquamdcstitiladivi-
nitatc, quae latcb...t in corpote 43,69
corp~Ch-ticorruptionemcxpcririnon
potuit43,11
cCgDiuo cmllu Cl! &e<:unt:lum .•imjlilut:linem
32,'
colore.tI\·i$ibilis,quiaotactuslucislOlis
42,24
ronJlellati o 36,66; 38,54
com'Cn"atio in/ronefta. %,70 c. &on<:'/falb
36,71
corpus; theologidicuntetiamc-JXIrahll'
mana ab immortali anima potentiam
aecipen: ad ineorruptionem 39,70 in
alii3 c. ex:wime acqu;vCCllm 01 ad e.
J animatum 43,63 de e-pore Cbristi
loqui pcl' philosophi... m temet'arium ot
43,64
eorruptibilla'cxordineet polestate primi
oro;mmtU est. quod qu'ledam !unt e.,
qll:iroam amcm non 43,43
crealio:mundll5perc-tion~factu537.52
ralionabilius esi, qllod primlll homo per
e.tionem eonstitcril, quam quod num·
quamfuerilprimushomo38,ao
DemonuratioposilionedifTcre/ls39,15
deulsingufaria,;ognoocitil,52 .cientia
dei esI rerum causa 41,71 quidam
.oph~"icedeJCientiadcil(cutdc~cientill
hominis dispuurn(CS 42.'" d. W" J~.
mine quod ipc esi, (lmnia cogn(lSC.lt
42,53 d.p<:rse,uteognitl"n;'princi.
 94 dolor
pium, aliud a se cogfIoscit 4-2,66 quod
d.dafCflonpossitrei01ortalictcorrup.
tibili immortalitatem et ineorruptibUì.
falerni non est dictum phUOS'Jpmcum
PenJ»llttieorum, sed. Stoicorum 43,2+
dolor est JensUll contrarii dmolventis 4O,0J8
Dux neutrorom "oeatur libcr Moysh
Aegyptii 37,19
Electionern volunuui conì1,lngunt 36,6
Epicuro': A1clClUlda &oro camentil 32,64-
cthicus:e-c:wumschola35,63
EustrntiUSl'i,u PorphyrlWl 32,62
exorbitatio 5 1ellarum 38,60
Fabula: cant"us phìlosophic~1 qui I. "oca·
lur4O,+1-
facta sulll omnia secun.dum esse 38,25
bturo 36,IOsqq.. f. neces:litatcm non im-
poni! propler tres C:l.USM 36,16
felicila5: intdligerc sUmma est hemùnis f.
34,63
fides: loquimur bit de cognitione, quae est
per pbilosophiam. et non de ea quae est
5e<:undum fidem cl ~undum throlo-
giam 31,42 cognitio se<:undum fidem
etthtOlogiamomnib\dcertiOftlt31.45
talla aut ex ignorantia aut certe ex odio
fideipr t:«dunt41,8
forma eOl. quae in materia est, aut imagtl
lormae est aut rOOtlllJltÌa 39,3
'or1una non lldrnittit necessibles 36,3
quod raro est in casu ett., cadit ah ro
quod frequentCf C'lt 36,S9
Sn:qul':ntl:1' l':t non Jempa el uhiquc 36,36
Generallo: in omni g·tiotll': delaminatum
esi genr:rans 38,43
G1aeci Japjenlo 32,61
GregoriU3 didt, quod hoc est in igne ardere
quod iknem videre, hoc est UI aflligetU
apprehendere40,72
Haly36,63
Hermot 1ìiJmcgiuus 35,73
heroosemidd33.68
HippocJ"lu 37,2
hirundo ad unum modum laeit nidum
33,50
homo intelligit 34,60 h. solus est intel-
ledll' 34-,62 VaJunt&! h-nu non o;
n=ilate vult et digit 35,60 h. pri-
mU!l 38,33 prob~bi1i~ est aliquando
luÌMC unuro primum bominem quam
non luiMe 38,35 h. est imago eausae
primile 38,63 h. -.eeundum oroinem
suae propriae providentia.e est dominus
et ca,usa suorum aetUum 43,5 h, in
omm!.lullI.cdblU 'uil 11 providentia divi_
narcIPtur0f3,17
ldearo Stoici vocahant 42,48
ign~: boe est in igne ardere qilod ignern
vldcte, hoe l':lIt ut affiigelU apprebendere
40,7< nihil prohibd ignem eorpon:um
DE XV PROBLEMATIBUS
Il primo motore vim accipue, quod agat
in animam 41,3
iIIiteratushomo35,62
imago: i. totiu.5 orbis 32,72 anima esI i.
intdligcntiae dedmi orbi' 33, l anima
humana seeundum phitosophos est i.
mundi 36,55 ca fOrma quae in materia
ot,auti.(orrnaeestautresonantiaS9,S
immortalit:u: radix i·tatis 33,66 deus dare
non potl::St reì mortali et oorruplìbili i-ta-
lem et inoorruptibilitatem (Stoki) 43,25
irnprobntionis idem modus 35,30
incorruptibilillJS: deUll dat'e non potl':!lt rci
mortali et col"ruptìbili immortalitatem
eti-talem43,25 i.vithimmortalit:u
im::orruptio: thetllogi dicunt etiarn corpora
humnna. ab immortali anima potentiam
acci~adi-lionem39,70
jnttlll':ctuale est ultima hominis diJTerentia
35,9
intelleclUS:: i. possibilis est, quo omnia est
fieri intelligibilin. 32,12 dixe1"Unt nnti-
qui, quod t1WI onmiurn es! i. qua.:':
reeipit, 00 quod unh·enalia al.lnt 32,20
;.apeculativussiveuniversale nihilaliud
est nisi forma 32,37 hominisl. posses-
sus 32,65 i. adeptus 32,69 i. orbium
lupcriorum 33,28 i. hoininis 33,5-bqq,
i. bestiali, et arboreU5 clfidtur 33,60
unus nUmero i. seeundllm esse non est in
omni homioe, sed singularilct dilfcrt in
quolibet ipsotum 34,7 homo solus est
i. 34-,62 ratiocinatio numqu31lJ fit, oisi
i.lu componente et dividente lnfonnetur
35,20 .Arabl.lrn philosophi dixerunt,
i-tum a.JicuiU5 agentern esse ~tra ani.
mam 35,36 i. fanna homiois est 39,8
manus organum i. 39,56 i. de appeti.
bili in appetitum facit nuntÌll m 41,25
i., qui adeplus vcl acquisitus vel posses-
sWl vocatur a philosophis 42,3 lumen i.
agcntis 42,8 i. primo est ad partieu-
lare, se:eundo ad universale 42, lo j, dd
primo est de parlieuiari 42,13 i. adep-
lussivepo=sus42,21 i.possibilis42,23
in priD:la per i-tum agentem t'Atio ordinis
est ornnium 43,38
iutclligelltia: lumen i-tiaesecund1lm actum
vitaeest32,'14 animaestimagoi_liae
decimi orbu. 33,J natUTa i-Ilftt prima!"
et limptieis 33,9 in anima IUot lumina
i-tiarum adepta 33,32 totUm opm
nalutae est opm i·tiae 33,39 i-tiarum
ordiner 35,32 i" quac est llt sol aolus
lueem, est in anima 35,41 oroines
i-tial'\lm distingui non pouunt nisi aetu
et potentia 44,17 dieta philosophorum
de ordinibtU j-tianlm -H,2CJ
intdJigere est vivere 32,46 homo i-git
34,60 i. tumma est hominis Iclieitas
34,63 fntit)Cjnlll'i e.ti. 35,11 i. est esse
inte1lìgentibuS40,4
intelligibili..: percipere io in theoricis est
viveresec1Jndum intelleetum32,47
pcriodus
interluccns: laea bonorUllI i-eentihus
gemmu adornata 40,41
invictuslocusllocthii37,59
lsaae in libro Dc ditlìllilioniblls 40,4-3
Lassltudo eorporom 37,46
JoeusinvietusBoethii37,59 loeabonorunl
jnlerlueenlibus gemmis adOrnala 40,41
lut1lC:n corporale hyposuuis colorum est et
(S!entialis eonslitutio 32,40 I. intclli.
gcnlia~ seeundum a.ctum vitae e:;t 32,44
in anima. sunI filmina inlelligenll:iCl.lfl1
l'depta 33,32 J. inteUeetus agcntis42,a
Mllgister: m-tri Pa.risienst"S, qui in phUo-
~opbia maioto repulantur 31,6 mallU~
organumintclleetu'39,56
materia: Avicebron triplieet'A distinxit
m-riam 34,23 m·riOl.e inacqualitas d
inordinatio 36,48
meguar: axis, quem In. astron<Jmi vocnnt
37,31
Miebac1 Ephesius ridt Porphy"us 32,62:
motu' localis. est n generante aliquo, quod
dlUldo formam dat motum 3'1,34
Moyses Aegyptius 37,19 M. vitlt Dux
mldtiplkitall omnis. ad unitatem reducitur
37,60
mundus: quod m. sit netunus, antiquOl.
vOllde quaestio est 37,14 m. per crea-
tionemlacllJs37,52
Natura: lotUffi opus n-rae est opus intelli·
gentine 33.39 n. Ilon est nisi ad tlnum
33,44 n. esi ad lJnum per $t:, anìma
Vcro plurium per se: operativa 35,61
nc:e(';Silitl\ll: voluntas hominis nOn ex n·tale
vult et eligit 35,60 voluntas a n-tate
dislineta ("S( 36,1 fortuna non admil!it
n·tates 36,4 omnja n.tati non Jubmnt
corporom eadl':!ltium 36,28
nos probavimus hoe in libro De immortali-
tltteanimaeS9.4-2
nuntium: intdleehu de appetibili in appe.
titumfncltn.41,25
Orbis: anima est imago lotius o. 3'l,t! o.
decimus33,1
ordo: in VIII Physicorum o. ponitur
moventium et motorom 43,3 ex ordine
et potestate primi ordinanti! est, quoti
quaedam sunt eorruptibilia, qU3edam
autem non 43,43
orgauieus: anima de natura. ~ua l':3t o-ea
33.11
Ovidius: Pllllo in primo Timaei libro t.t O.
loquentC'l de diluviis elementQrum
38,58
Pl\l'isiertles multi nOll philosophiarn. sl':d
IOphismata sunt seeuti 34-,55
pecentum: .sec:undum omnes Stoicos p. est,
quod n primo molore disiungìt 40,60
periodus: sunt aequales podi generationia
etenrruptionis 36.46
 Pcripatctici
Peripatetid: quod dcl.U dare non pc:>s3it rei
mortali et enrmptibm immortalilatem
ct i~~upti.bilit'1lkm, IlDIl e.t diclum
philosophieum sttundum philosophiam
P-corum,sed SlOieorum 4-3,24
phil(1!lophia: loqlÙmur hit de cognitione,
quae Clt per ph-phiam, et non dc ca
quae CII seeundum !idem el seeundllm
thcologiam 31,42 ex intimis ph-phiae
rationes aslum~e 31,4a ph. Peripate-
tieorum31,50 Aristotdhntph.,quam
VIIlgaremi~evocatinllibroDecaelo
etmundo38,78
pbilO1ophicum hoc nullo modo est 4{J,39
philOlOphUI: ad ph-phm loquimur 32,59
ph.e>ltramet>lSphil(1!lophiaefugit35,28
anima humnna ~c<:undum ph-phos est
imago mundi 36,55 rh-phi est id quod
dicil, dicere eum ratione 38,31 ~te
mirabilis ph. 42,28
Plato: tale\; homìnes P_tonis pbìlosophia
hero:l$ quasi s.emldeos appela\it 33,GB
P. in primo Timati libro et Ovidius
loquentes de diluviis clementonlm 38,58
P. (dii deorum) H,52
poeta dieit; 'Te tua fata trahunt, Ile eoepta
rclinquere po.lJis' 36,12
Polw;: Ph)'sionomia Poli 37,1
polu~ uterque et centrum 37,29
Porphyrius et E\.I$tratiWl, Npasius et
MicbaelEphd-iusintcllectumhominisin-
tellcetum pcwessum esse dixcrunl 32,62
posilio: contra potionem dispulamus 39,69
potentia: aceeptivae dicuntur illae p-tiae,
quae piWivne vocantur 41,14
primum: in primo per intellectum agentcm
rati oo rdinisestomnium4S,38 exordine
"'I pnto\:>\t T'rimi C\'dirl'M"ti!. ~I, quod
quacdam sunt cmTUptibilia, quacdam
autemnon43,43 p.a~ensnonvariatur
seeundmn posse 43,47
p(oblcmata: XV p-tum totUS habetur
p.31,II-S8
professores philosophiae 36,31 p. huius
po5itionis37,41
priumdeprosub$tantiamarmt34,68
INOlCES
providmùa:huma.niactusp.ddreguntur
42,78 homo in ornnibus actibussuis n
p. divina r~gitur 43,17
~eud'JphilO1ophus41,42
Plol~maeussigna corporisstdlassecundas
vocat37,3
Quadripartitum:alazba latine q.vocatur
36,15
Raliocinui Cl intclligere 35,17
raùocinatio numqullm fit, nili intcllectu
componenle et dividente inlorm~tur
35,20
rationalis: omnia membra vivunl anima
r-li39,29
resolutio: r_liollisscientia, quam amùyti_
cam Gracci voeant 41,59 omnis r.
perficitut llbmaetione 41,67
rewnantia: ca fonna quae in materia dt,
aut imago lormae est aut r. 39,3
ridiculuDt est dicere, puod inte1lectus non
cognosciteaquaeeonslituit42,33
Sapientd Graeci 32,67
sclentia:resolutioniss.,quamanal}"ticam
Graedvocant41,59 s.hominisc.a.usa-
tur a rcbus,s. dci est rerum causa 41,70
quidant sophistiec de J. dci sicut dc s.
hominis disputantes 42,41
~riptum:inaliiss-tisame{A1bertlU)37,56
semidcus: hcroc:ss-dri 33,68
signilicatorrs omncs mali et immundi erant
36,65
similitudQ imperfecta est ad causaro pri_
m:un 38,7 s. essenlialis ad unum 38,14
~implex.:s-licia,quaesunteognitioniJ; prin-
cipia 42,69 ponicur angelum el ani-
mam (l.'lC s-lied non simpliciter neque
tamcn simplices esse per accessum ad
eompl»itionem, lCd p<'.r rccessum a
lummo et primo simplici 44, l nullo
modo potesl esse receuus a summo et
primosimplici nisi per accCSlum ad com-
pl»itiOltem44,7
simplicitas prima 44-,14
Socratcs in fine libri, qui Phawonllppel.
l..tllr40,39
voluntas 95
sophi5ma: multi pa.m.iel1lCS nron philo-
sophiam, sed s-mata sunt secuti 3+,55
~phaera atlivorum et plUlIivorum 33,2
stella: s-Ias IICCUndlI5vocat Ptolemaeus 37,3
Stoici~ quod deusdare non possit rei mar.
11I!i et corruptibili immortalitatem et in-
eorruptibilitatem, non est dictum philo-
sophicum se<:undum pbilosophiam Peri.
patcticorum,sed S-corum 43,24
Thcologia: loquimur hic dc oognitione,
quae CSt per pbilosophillm, ct non de ca
quae cstt.eeundumfidemetse<:undum
th.giam3l,42 cognitiosecundum6dem
etth-giamomnibuscertiorcst3l,45
theologi dicunt etiam corpora bumana ab
immortali anima.potentiam acciperead
incorruptionem39,70
Thcophrastus: Aristote1a reprehendit Th-
lum32,19 crrorTh-ti4I,46
theorica:percipereintcUigibiliainlb-eisat
vi"erescclllldumintcllcetum32,47
Tul1illSin libro De nllturadeorum 38,67
errorllntiquusT_lii,quodhumaniaerus
pro..identiadeinonregunlur42,78 T.
quamvis CIS ha.berctad lepid",loquen-
dum mirabile, tamen cor babuit latuum
in philosophia 42,79
Unita.s: omnis multipliciw ad u-tatcm
reducitur37,60
univenalenullipcnitusdatC$!C32,2S u.
potentia.quadame:xistilctnonactuens
sccundum naturam 32,24 inldiectus
spcculativus sivc u. nibil alilld est nisi
[orma 32,37
Vegetata caro ...egetatione bominis ad
actumvivi ra.tiona1il (;!lt,·. 39,78
vita: anima cntdeehia corporis (;!lI per
actum ~um substantialem, qu:>.e (;!lt ~.
39,13
,irtus:v_tuttlcadorom36,25
visibileestinptTSpicuo32,26 .... nihilaliud
nisi color acceptUl in cae simplici 32,33
\i,,·c:rc:intclliguecstv.32,46
volunt:u hominis non ex ne((;!lSibtc: vult
"'tcligit35,60 >l.llnecessiL:ltedistineta
est 35,1
/
 PROBLEMATA DETERMINATA
1. LO CI S. SCRIPTURAE

lob Ier. Act.

38.37:51,64 17,13:69,42 2,24:46,78

2 Coro
Ps. Matth. 3,3:59,16
15,10:46,76 67,34:58,56 13,43:62,93 25,34:45,85 28,5.8:63,7
Eph.
EccI. Luc. 1,10:38,65
1,6:4-5,$8;55,58 16,14:59,32
Col.
2,9:46,55
Is. loh.
6,1:62,59 13:59,55 14,11:64,29 30,26 8,6-8:59,43 10,18:46,72 10.13:63,9 l loh.
46,26;62,63 33,7:64,17 20,14:63,21 3,8:58,71

2. AUCTORES AB ALBERTO IPSO ALLEGATI

Albcrtus Ambrosius De genuatione animalium

Deanimalibu, De spiritu sanclo 1.2c.1 53,32
1.16tr.lc.l3 60,19 1.lc.1 S5,SS 2,3. <H5,1l;60,11.76
20,2,3 60,19 3,3,15 59,17 2,6. Gl,IL
De causis et procosu univtI1ìtatis De gcncrationc et cottuptiom:
1.1 tr.I c.2.10 47,22 Apuleius 1.2e.1O 52,62
1,2,8. 60,19 vide: Aug., Decivìtatedci 48,16 2,11 54,39
1,4,6. 56,64 Deil150mniis
1,4,7. 41,22 Arabcs quidam <.2 52,68
1,4,8. 50,31 vide: Algaxel, Metaph}"ica 50,56 Melapbysica
Dc causis proprielatum c1ell'lcnlorum Avie., Metaphysica . 50,56 tlc.1 63,44
1.ltr,2e.5 55,82 12,7 49,71
Aristoteles 12,8 .47,43; 49,71
Albategni AnalytiC3posteriora Meteora
vide: Roga Bacon, OplU maius • 50,21 L I c.2 53,63 l.le.2 56,60
1,5, 58,75 3,1. 55,73
Albumasar 2,12 50,46 4,8. 54,17
vide: Roger Bacon, Opus maiW!l 50,21 De anima Dc partibus animalium
I.lc.2 49,53 1.4c.lO. 60,63
Algazel 1,3. Pb)'!ica
.54,64; 55,10
MetaphYlliea 1,4. 1.2e.1
59,17;60,3 49,41
u-.4c.I.3 48,32 ~I. ~,.
60,2 56,29
5p<USim 48,32 3,3. 4,12
61,55 57,33.37
3,4. 49,53 4,13 57,33.37
Alpetragius (= Al BitrCl:ji) 3,11 6,2.
51,58 51,80
De motibuscaclorom Dc CIldo et mondo 7,2. 47,1
ilI, IO. 51,51 I.lc.3 5~9 8,1 .56,9.45
10-(4 47,64- 1,5.7 48,1 8,4, . 48,It; 49,30.31.32
IV,I. 51,51 1,11 55,42 8,5. 47,7
1-8 47,6+ 2,2. 41,26 8,10 48,1
V 51,65 2,4. 51,57 vide ctiam:Alb., Dc animai. 61,77
V,1-3 51,51 2,6. 51,57 Avic., Mctaphysica. 53,11
VI 51,65 2,12 .47,29; 51,57;63,57
VI,I. 52,1 3,2.
VII, 25 52,39 Ps,~Aristotelcs
51,51 EthieaNicomaehen
VIII, 1.3. Dc eausis proprictal\lm
51,51 I.lc,j 61,33 e1ement(lf'Um 56,73
 INDICES
97

Augustinus Gcber
De agone ChriSliano Jittcra alia
Deastronomialibrinovem 50,21 vide: Alb., Super b ..
c.IS n.20 46,62 ,",56
Der:ivitatedd
1.4c.31 n.2 . 48,14
Glossa Bibliac Moses Maimonidcs
S,23. Glossa ordinaria Duxneuttorum
4S,14
In loh.evang.lractatus lob.IO,18 46,75 1.2c.5 48,33
tr.47 n. Il . Gl~a,uperleap.lldRomanos. 59,26 2,7.
46,75 . . . 48,43.48
2,S. 48,33
Avcrrocs Grcgorius Magnus 2,11. 62,35
Dc cado et mundo Homiliae in Evangelium
1.2comm.71. • . . . 5f,62.73 34,12. 49,64 Peripatetici
vìdeetìam: Alb., De bono 61,11 Moralia vide:Alb., Dc naluraetorigine
mUura ct origine 1.3c.12. 63,12 animae. 48,59
animac. 61,11 9,66. 59,31- Dccawuctprocc:ssu
Metaphyska 61,11 18,16. 59,19 univCllitatu. -48,59
animalibl" 61,11 U,8 58,56
Ps.-Philo
Avicenna Haly Libc,rantiquitatumbibllcarum
Dcanimalibus c.:.mmcntum in Ccntiloquium Ptolcmaei 61,5. 48,49
1.16 c. I . 60,22 vcrbum60 . 52,51
Lib.,.-VINaturalium philosophi
pal"53c.7 57,6 Hcbraci vidc;A1b., Dccadoetmundo. 56,73
Mctaph)"$ica vidc:Hier., In Eeel. 55,71 Dc calUisproprictatum
tr.6c.5 60,57 G1Q3.~aordinari... 55,71 clemenwrum . 56,73
9,2-1- 4S,32 SuperDioll.lkdi-·.llom.56,73
10,1 4S,32 Hcrmcs Trismcgistos Mctaphysica . . 50,58;56,73
Sufficìentia Summadc mira.bili
\'idc: Aug.,Deeiv.dci • . 48,15
I.lc.12. 56,19 scicntiadcill. 56,73
Alb., Deeau5~etproccssu
Arisl.., Dc anima . 54,5'l
uDivcrsitat.i5 48,15
Averr., Dee;lcloetmundo. 54,54-
Ps.-Aviccnna. SupcrDion. D<! divini,
Dcsubstantìllorbu. 56,73
Dccacloetmundo nomlniblU 48,15
A\ie., Metaphpiea 50,80
c.l1. 56,73 Mctaph}"ìea 4S,I5
haaeIsr.,De dilfinilionibui 59,59
Plat(l, Phacdo . . . 59,59
Ps.-Bcrnardus Hicronymus
M«Iitationcspiissimaedccognitione Commentariorum in haìam prophetam
Plato
hum:tnaccondition~ libri XIX
Ph:lcdo
c.21\.4 58,43 1.6e.13 58,58 59,60
68:\.
69C 59,60
Ciccro Ps.-Hugo dc S. Victore 112·111 59,60
Dcdivìnalionc De clauMroanìmac videctiam:Alb.,Den:r.turaelorigiue
1.2 c.5n.12 . 63,45 1.1-c.33. :'18,43 animac. 60,78
DcanirMIibw . 60,78
Dionysius Iohanncs Chrysostomus Ari'I., Degener:niom:
Dccadesljhic.r;lTcbia animalìum. 60,78
In Inh.
0.7 19,54 hom.SGn.1 63,17
S,l. 55,39,43 Poctac
9 .49,64-.82 vidc: VCQI:., "enci.l. 59,59
49,64 Isaac !sracli
13. .18,33;59,60 O"id,Mcl:lIllorph. 59,59
Dt:diffinitìonibus
Dedivinisnomìnibu,
c.1§23 63,34 Porphyrills
Iudaei quidam 62,1
vide: Alb., Dean.imalibw.
vide: hl1l1C br., Dcdiffinilionibu5 50,56
doctorcs quidam Mos~ Maim., Dux nculrorum50,56
vide: t\lb., DeresurTCctione . . 62,62 Ptolcmaetls
Supcr h. 62,62
AlmagcsllD
Liber dc causis dielio4e.1 56,73
doctorcs sacri
vide: Hiet.,In Er.d. . 55,71
§l
,
4- • • • • • • • •
50,15;53,6
56,49
5-1-,12
5,16 . . .
6,6 . .
61,35
ti3,H
Glossaordìnaria 55,71 9
63,81
•. 51,42
l'. 4-7,9; 53,M Qntiloquium
20 52,49
Eudoxus 56,5 vcrba5-8 . . · · · • · · .
vide: Ari,t"Metaphyllìcll. " 41,42
"
7 AINrtì M~~l opt. . XVII. I
 PROBLEMATA DETERMINATA
98

QUlldripartitum Quidam Richardus dc S. Vietare

tT. le. 2 52,50 Alb., Dc causls et processu Dc iudicaria potestlltc in finali c:t
1,3. • . . . 52,50.5'1 Ilnivenitatis . . . ,50,22; 51,29 universali itldicio
1,24 • . • 50,21 Mctaph)'3ica. • . 51,29
Al:u-ba ve! Quadripartitum • . .62,11 Algazel. Mctapbysica 51,29 Theophrastus
quidam. . 46,55 vide: Alb., Dc anjmali1mJ . .

3. AUCTORES A NOBIS ALLEGATI

176,9. 51,57 Supcr Etbica
Albcrtus
210,7hqq. 52,39 (Ed. Colon. t. 14)
Analytka posteriora
I. I tr.2 c.13 .
Dc anima
58,75 248,80 .
De cl'Iusis et prOl;d5u univcrsitatis
",' p. IO v. 73~74 .
n.533
61,33
56,23
l. 1 tr. I c. 6 53,7 Dc gcneratìone et corruptione
(Ed. Colon. t. 7,1)
1,2,20 60,57 1.2 tr. 3 c. 5 52,62
p.l v.27·29 61,56
39,5!Bqq.. 59,77 1,3,3. 48,14 De incarn:ltiouc
39,60 60,' 1,3,5. 51,42 (Ed. Colon. t. 26)
67,75 60,2 l,•. 50,15 p. 197 v. 66sqq. 46,62
172,29-31 61,55 1,4,6 51,42 De intclketu et intelligibili
172,88-89 61,55 1,4,7. .47,6+; 49,44 I. I tr. I e.2 53,7
178,90 • 49,53 1,4,8 48,33: 50,56.61; 51,29 SUper baiam .
Deanimalibus 2,1,1 53,7 (Ed. Colon. t. 19)
I.l4tr.2e.2. 60,63 2,1,13 48,49 p. 193-205 59,55
15,2,10 • 62,1.2 2,l,H- 48,49 283,92 . 48,55
16,1,2 53,32 2,2,1. .48,33; 51,65 339,&qq.. 62,62
16,1,4 62,1.2 2,2,16 51,58 464,70. 46,56
16,1,5 60,78 2,2,35 50,22 578,42 46,56
16,1,7 61,25 2,2,37 51,57 MetaphY'iell.
16,1,11 . .60,6; 61,11.45 2,5,8. 58,5 (Ed. Colon. t. 16)
16,1,12. 60,6 2,5,24 .48,33; 50,56 p. 43 v. 65sqq. 50,8
16,1,13 46,11; 60,11.18.52.76; De causil proprietatum dementorum 44,65-77 52,1
61,11.45 l. 1 tr. 2 e. 3 52,1 79,13-15 52,32
16,2,6 61,15 2,1,1. 56,73 150,92-94- 48,14
20,1,5 61,64 Dc IV eoaequaevil 166,34-36 61,11.45
20,1,6 61,64 q.16 a. 2 349,46 . 52,32
50,61
20,1,7 61,64 352,53'lqq. 49,32
Super Dion. De eaelesti bierarehia
20,2,4 61,44 489sqq.
c.6 § 2. 55,39.43 53,51
De bono 500,4-5 46,14
Super Dian. Dc di\inis nominibus
(Ed. eolon. t. 26) 510,55-60 52,1
(Ed. Colon. t. 37)
p.2 v. 36 . 61,11.45 515,63·70
p. 15 v. 2sqq. 49,1+
De cado et mundo 48,14
12,46-46 515,70-71 49,9
(Ed. Colon. t. 5.1) 56,73
120,34sqq. 515,83-89 49,6
50,61
p. 19 v. 19·80 .
21,17-18 "','
58,9
12I,54sqq.
122,31.33
48,61
515,95sqq.
516,61'63
49,10
56,73
21,65sqq. 61,54 50,61
137,29sqq. 516,64-88 51,29
23,19-21 ,~, 49,32
151,21-23 524-,13sqq. 50,15
79,21-27 52,1 52,1
154,5 Meteora
87,71_77 55,42 52,57
157,10.15 I.llr.lt.2 56,60
88,41-89,2 55,42 56,73
163,26-28 3,1,12 55,73
134,8bqq. 51,51 53,51
275,61·63 4,1,4. 54,17
145,31_32 53,32 63,34-
4,1,6. 61,54
141,16 .
151,66-78 ",'
56,73
215,77-78
352,70.71
63,34
52,32
4,3,5.
Dc natura c; o~ig'in~ ~ni:n:c
54,17
153,79-82 56,73 35.f.,77~q. 50,61 (Ed. Colon. t. 12)
166,012-1-1

,.....
52,1 365sqq. 55,39..43 p.3 v. 30_31 61,11.45
166,-41-50 41,-43 Ethica
166,17'l1.q. 61,-44
48,61 1.1 n.7 c.6 52,57
110-116 48,59
47,29 1,7,9. 52,50
m,51-59 7,41-49 51,58
63,57 9,3,1. 61,56 9,5-14
111,13-7-4 63,51 10,2,3 ., 61,56 12,7Ù1qq••
59,61
60,6
 INDICES 99

13,11·72 60,63 Alexandcr Halcnsis 9,2.3 4t!,61

30,5OJqq.. 60,76 GI<IS'" in qualtuor libros Sentemiarum 9,2-4 SO,SIi
31,2hqq.. 60,71 Petri Lombardi 9,4. . 5{),8
36,41·50 . 55,11 (Ed. Quaraechi) 10,1 . 50,56
Super~ee 1.3p.25v.I·6. -«i,62
9,9 . . 46,49 Bonaventura
Pll'rsica Alfraganus Opa-aIIl
l. 2 tr. 1 c. 3 49,43 Liber de aggregationibWl . 49,11 (Ed. Quaracchi)
2,2,6. 56,23 p.49-5l 46,62
2,2,20 . . . 52,57.66 Algazel 438-439 46,62
4,3,14 ;17,33.37 Metaphl"ica
6,1,2. 56,9.45 pani Ir.4c.1 50,56 Dionysius
6,2,4. . 49,32.43 1,4,3 . 48,56.58 Dc ecclesiastica hicrarchia
6,2,6. 49,53 1,5 . . . 48,61; 50,56; 51,29 e.9 51,22
8,2,1. 49,44-
8,2,8. . . 47,7; 49,44 Alpctragius (= AI Bilrilji) Glossa Bibliae
De XV problematibu., Dc motibus caclorum GlOUllordinaria
(Ed. Colon. I. 17,1) V,8. 48,61 Ecci. 1,5 . . 55.71
p.36,15. 52,57 JX.3-X,20 47,43
43,67·69 46,75 Gregorius Magnus
Quaestiones Sllpet' de animalibu~ Ambrosius Homi!ia>: in E,,;mgdium
p.257 v.52sqq. 6iJ,63 Epiu. 26 34n.10 55,H
Deresurrectione n.I1·17 59,47
(Ed. Colon. t. 26) Hieronymus
p. 245 \". 68-69 54,39 Arislotelcs Commentarium in Eedcsi~ten
279,14-22. 63,21 De anima 1,5-6 55,71
292,3hqq. 62,62 I.lc.3 47,15
298,12 . 58,58 2,4 . . . 48,18 Isaac Israeli
299,22sqq. 53,43 De uclo Cl mundo Dc diilinitionlb"" 50,56
299,23.24- 58,52 I.lc.3 61,64
306,71. 76 64,6 1,7. 4-7,17 Isidorus
307,9_16.65.79 6422 2,12 . . 47,43
Etymolog;ac
307,65.79 6ÙZ Etilica Nicom<lehea I. 8 c.11 n.56.59 53,15
62,62 l. 9 c. 8 61,56
336,20·22
61,56
Scrlptum supcr Scnteot ias 10,7 . . Liber dc causis
Dc gcncratione animaliulll 53,55
l Scllt. § l
52,50 LI e.18 . 60,78 56,45
dist. 36 a. l . 5
II SenI, Metllphysic ll
48,61
3,3 . . . . 48,33;50,56.61 LI c.5 Moses 1\laimonides
12,7 . . . . .50,25; 53,51
111 Sento Du:!. ncutrorum
46,62 Toplca .48,61; 50,56
2,9·10 1.2e,5
[.Ie.ll. 48,28 50,56
IV Scnt. 2,8.
48,·19
33,7 . . . .
43,1
52,1 Ps._Aristoteles Ovidius
:Al,';3 De princlpiis • . . 53,7
Mellimorph~
43,10 . . 59,59
#,38 . 59,59 1.4".432-463
47,1 . • . .
58,52 Augustinus
58,43 Dcci\'italcdci PctrUS Hispanus
47,2 • . . . 48,14-
58,43 l. 7 e.6 Summulae logica!o
47,3 . 53,15 57,43
7,16 . tr. 7 n.4Osqq. . .
DCI~~n:;.ole;.vifi~ia.. . .. 52,57 20,16 . . . . .
59,59

3,2,5 . . . . . . . . . • 52,57.68 PetruS Lomba r du5

Avcrroes Libri IV Sentcntiarom
De sophi!lids elenchi) III Sco!..
59,65 DcanilIla
l. ltr. 1 e.4 1.1 coroni. 34 . . . . • . . . 49,53 46,62
d.2 c. 2
Summa de mirabili ~cieolia dei 3,4-5 •. '
49,53
IV SenI.
56,73 46,62
Pa" I 55,85 DCliubstantia orbì:l 44,6 . .
q.32 . .
Pat'3 II 53,7 Avicenna Ps.-Philo
4,5 parI. l LibcrVI Nllturll lill1n Liber Ilntiquitalum bibliearu m
.52,1 60,57
4,2,5 parto 2 . . p;lrs5 c• 1 45,23. • . . . . . ' . . 48,"
. 56,73 43,49
59 . . . . . Melaph}'Si~ll 46,2-4 .
~,19 48,49
De unitate ìolelleclus tr.6e.2 53,7 47,9 . .
(Ed. Colon. I. P,l) 9,2. , . . . . .
60,63
p. 18 v. IO

100 actio
Roger Bacon
Opusmaius
panl4- • . . . . 49,4.11; 50,21; 52,54-
DI'li!- tuuum • . . 4',43.64
4. INDEX RERUM ET VOCABULORUM
Acrio \'iolentl1 causa n>l!ura!i5 ~e non
potesl (AriSlotcles) 53,37
acr: muiti rnotUll sunt in acre 62,48
Ao:sc\llapius 53,16
Ala.rba: in A• .;el QuadripattilO agitur
dequalitatenatorum62,17
Alb.1legni dicit, quod SalurnuJ Dulli appli.
catlu' planclamm, sed omnes appli.
cantursibiSO,21
Albumasardicit, quod SalurnUi nulli appli-
catur planetarum, ~ed omna appli.
canlursibi 50,21
alchimicae oper.ttiones 54,28.45
A/garcl àe angeliJ 48,32
A\magestum: quantitu diametri telTl1e in
A-Io demomtrative probata esI 64.35
Alpetragius pbilO'iophus suam!Uper ho<:
lundavi! :lSlfologiam supponens, quod
omnia auPtti,)rn moventut" uno solo
motore primo 41,64 A. dicit, quoo. ul1\IS
salus esi ca!:lec<(Ìum, cuius \'irlus est pc_
tcntiar in imnu:dia.te sibi eoniuneto
quam in co quod conÌlmgitut" per medi_
um 51,51 setundum A-gium nuUus
molus est stdlnrum ab occideme in
orientcm51,65
AmbrO!iU5 Ecci. 1,6 anagogicc de Spiritu
Saneto eXJ)Qn't 55,85 quod scri~it
dominus, ut dicil A., ad hoc scrlp!it, tll
quilibetibi legerel, undenec iutlex oee
teslu euepossit contra adulteram 59,'1-7
Anaxagor:u dixil, quod iUutl quod secun_
dumsuiaul/$tantiamclCS$eelr1ltionem
idem elIl, non potest esse llclus alicuius
corporis, sro (:5t separata inldligcntia
nullinihi1habenscommune49,S2
nngelus:dea-lis48,25.55,55 inlelligenliae
sunt5ubslantiae,qullSvulgusa_losvOCllt
'l8,35;50,57_59 quidamdicuntvirtUl(:m
intelligentiaealicuiusorbissiveeaeliin_
f1uxam inferiotihus \'oçari a·\um 48,55
a·1i habcnl aliam distinetioncm ad actus
virtuliJiUi'liJtrltis et ministrativae49,62
a·1i SCCundUtIl philosophiam non sllUt
motorCll caele!!lium eorpwtlm SQ,50.S5i
54,81 cxhib<:rea-lishonorcmdivinum
ClItidolatria53,12 a-Ii non sunI factores
eorporum humanorum nee aJiorum
naturalitC1' in l:SSe productorum 53,27
quod a. turllm poMit movere dc ardi.
natll pot<:ntia, non credo, quia hoc
cedel"et in naturae uoivenalis eonfUlio..
nem 55,21, a. habet poto::ntias naturll1ca
PROBLEMATA DETERMINA1'A
Thoma.s de Aquino
Summalhrologlae
Iq.101l..3 •. 47,7
ad virtutes lWistritcs et eontempla.tiva.5
55,28
anima est intrill5Ccum principium vitae in
corpore, quoXl deo non convenit 48,18
a. rationalis corruptibi1~ nullo modo est
58, 18 nulla penìtU5 a. nec pllrs a·mae
nce par.I partis a·mae est ex lJ'jI.duee
59,68 a_m:l.edanturperprimaccausae
c.reatiQnem vcl per intelligentiae illu-
mìnationern immissam in ~minis spiri-
tum Semen formllntem 60,5 n. esi in
semine sieut artilex et non sicut a. vd
actus corporis 60,76 \'irtus a·mae ut
iniormans et mO\'ClU \·jrlutem cacll:;Jlcm
et clelUentaicm 61,28
antiqui idolatrabant, honorem divinum
diis lIttribucntes propter \"jrtutes Ilatu·
rales53,13
aplanes cae1mn 51,77
aptatores ad redpiendam eausalitatem
primi 54,8
Apulciw prirnurn philosophum Hermarn
Trismegistums.ccutusest 4a,16
Arabes quidam sicut Avicenna et Algaze1
invcniuntur 1I1iquid de angelis tradidwe
48,31 A. quidam dicunt, quod tt.pud
vulgusll.ngdisuntìntelligenLiae50,56
Aries 47,48; 62,8
Arisl/)teles probat, quod motor et motum
immediatam habent unionem 47,1
primum regit res omnes illl, quod non
eommiscetur cum eis, ut dicit A. in
Libro de causis 47,7 A. dicit, quod
causa prima movet caelum primum, ad
cuìus motUlll omno cae1cslium COrpo-
rum motus rderuntut" 47,26 A. de
primo mOl(lre et primo molli 47,30 A.
SUppl)nil, q\lod omnell inferiores OlOtus
referuntur ad primurn motorem Ut ad
CaUllam motus 47,61 A. prooot, quod
nuJ1um corpu.~ movetur acipso 49,30
diclUnl Analtagorae de intelligenLia
separata, quod magoa laude extollit A.
in De anima 49,53 A. probavÌt, quod
talis ìntelligentia per omnem ìntelligen.
tìarum ordinem nihil hoc modo recipit
49,71 A. dicit, quod non eli lermo
geomctrae cum non·geomelra 50,46 A.
innuit, quod untu est mOIUI univenalis
in cadis aieut in homine 51,57 A. dicit,
quod tardum dividit magnitudìnem
51,80 A. dicit, quod periodi genera_
tionis et totruptionis non -lemper lunl
Aristotcles
Vergilius
At::neis
1.6v.2&bqq. 59,59
aequales in generatis et comlplla prop-
ter materiae inaeqUalitatem 52,62 A.
dat eltenlplum de hoc, quod sieut con-
silia sllpientum suni deliberata seeun-
dum sapientiae rlltionem, tamen Ire-
quenter rnutantursapientibus 52,68 A.
dicit, quod non tangit, nOli agit 53,32
A. probat, quod actio violenta causa
naturalis we non potellt 53,37 A. de
primis 53,63 A. dicit, quod metalla
coagulatione frigidi et humidi generan-
tur 54,11 A. dieit, quad qua.«umquc
halM:nt sub:ltantiam corruptibilem mo-
\am, non rdterantu.r cadem in numero
54,39 A. dici!, quod non contingit
tectonica libicines indui 54,64 ratio
A-1is contra Pyth:lgoram 55,10 A. didt,
quod vìrnu activaesl ultimum in Il1llltimQ
de re et virtus piUi'liva ultimull1 in mini~
mo 55,42 A. dicit, quod naturalis
mottU gyralionue'll ad portionem circuii
non completi circa t~rram 55,73 A,
dicit, quod destrutta callSa de'ltruiuu'
cffectus 56,29 seeundum A·lem pri_
mum vilae principium est anima primi
mobilis 56,45 A. probat, quod proxima
motui cadi sunt c1emenla 56,60 ratio
A-lis, qUilt rudis est et non demolUtrativa
56,63 A. negat, quod Itdllle per se
lucent et lumen fundullt 56,13 A. de
motu, qui fadt di.,lare a primo 57,
33sqq. A. dicit, 'luod contraria in se
invicem agen!ia <;atUabunt corrupti_
onem 58,9 qualem nll)dum A. dicit
convenite univers~likr ct seeundllln
ipmm 58,75 A. dicit, quod nee anim::t
nee aliquid animae elt hannonia ve!
harmoniam consequens 59,77 A. dicit,
quod p3l'5 animae est ad partem, sicut
tota a. ad totum 60,2 A. dicit, qund
corpus spermalis, cum quo exit spiritus,
estsepatatum a eorpore et est rt:s divina,
et lalu dieilur inlcllectus 60,11 A.
dieit, quod manus est proprium instru-
menturn activi et operativi intdleetus
60,63 A. dicit, quod anilll:l. esI in
semine sieut artilCit et non sieut anima
vcl aetus corporis 60,76 A. dicil, qllod
limile est in virtutibus spermatis et in
virtutibUll moralibus et jnlelleetivÌ5
61,15 A.dalexempluminlU"euetsngit-
tario et sagitla tangente dircete metam
61,33 Vetul intelleetus A·lis 61,47 A.
 ars
dicit, qliod Virili.' possibilis et e~mtem_
plativi ìnl..llcctll.' :lcccptiva ~t 61,$5
~~c~ ~'u:ca:a~:;~I:IO:::k~~~r:nt~;
:t~~~~i;:~~o':~~~~:c~q6:~Q}~~:I:
A-IIs oce<uiollcm acccpit 63,56
nn lorrml.l; c"plicat molu in'trumentorum
50,68
AUgUlilinus dicil, quod mitI! dcus pcr in.
Icllcctum :wump3it animam cl per Imi.
mam corpus 46,62 pol~latcm poocndi
et sun'cndi animam C;lrQ Christi habuit
III in glQUa dicil A., lIir!ute in se latent~
diviflitntis 46,74 A_ rdert, quod prim\.l3
phil~QphllS H crmcs Trumegi3tUll, qucm
SCCulUs oH ApulcillS, db:it, quod deU3
e31 anima molu et ralione mundum gu_
bernam48,14
Avcrroes de inferioribu~ moloribUl 54,62
A. dicil, quod in infinitalc motus mQ-
torC$ non compatantur ad invÌl:cm Se-
cUlldurn pdmlllll cC soclmdum et sic
dcinceps 54,74 A. dicit, quod totum
opus mUurac est opus intelligentiac lìl, Il
Alliccnna de angclis 48,32 A. dicit, quod
causa agco! duplex esi 56,19 A. negat,
quod Slcllo.e pcr se luecnt et Imnen fun.
dUnl 56,73 A. dkil, quod corpl15 sper.
matis dicitur totum congrcgatum cx
gutta Icminae et ex 8"utl:'!. muis 60,22
in hoc, sicut dicit A., dilfcrl inlcllc<:tus
actillUJ ,i\'e praetieUll a contemplativo,
quod aetivllS ulitur mcmbris eorpoili
movcndo et opcrando, ut in maleriam
inducat formam 60,57
Bcncficiurn: non omnitl b-cia o:teriora
naturalit('\" de potenti:'!. in aelum deduela
ab nngdis habemus 52,75
Bernartlus de senlentia Chr;'l; in iudicio
58,43
Cae\eslis: ad cacli primi motum omncs
ç.lium c:orporufll molus rekruntur 47,27
caclum primum 47,26 octavum e. supre-
muro et proximulll primo motori 47,51
c., quod l'OC:ltur apJann :'!. philosophis
51,77 c. est finitum 54,60 nulla sub-
~Inntia c-li intral in corpus gcnerabile el
animatum 61,73 quidam doe!(ItI:~ di.
cunt, quod ,ieut orbis cl lumina c-Ii
ddhllCC1'unl per pecc:!tum, .le libera.
buntur a servituto: cOITuplionis illius pcr
innovationem gloriae 62,62
caro: potClltalem poncndi et sumendi ani.
nmm c. eliristi habui!, Ilt i11 glossa dicit
Auguslinu", vìrtute in se latcntis divini·
t.:r.ti.'l46,74
causa prima mollet eadum primum, ad
elJ.Ìus molum omnes caelestium cor-
porllm motus rdcruntur (Aristotcles)
47,26 clevarc et deduecre nd esse per
sc est cius quod est eaU!lIl univusi eue
53,4 lomm Cl'SC c-sarllm dcbetllr e_sae
INDJCE.')
primac 53,56 c. agellll duplelt est
(Avicenna) 56,19 dc:sttlteu c. des!nli_
tllrefTcCtus (Arinolcles) 5lì,30
Ceres 53,16
C:rvicl43,52
C~;:E'::::~~:~q~;:~~:~2
et in terra, venit tollere pecc:!tum non
ut hoc \'c1 illud, sed '«undum qulXl (St
a dea separativum 58,65
Chryso!.tomll5 dicil, quod;o vultibus ange_
lorum l\fagdalena cagnovit posI 5e 5tare
alìquid magnum 63,17
circulu,: de c-lio generationis 5:',7G
lXlncenlus eacli 51,63
lXlntinuum potentia divisibile est in in-
finitum 54,71
corpus nullum m(lvetur a 5cips.o 49,29 c_
pora cadcslia non movent angeli 49,61
C-pora bonorum emnt incorruptibili:l.
non ex eCU:l.tione motus, sed C'X f<lrma
glorificarioni. assumpta 57,45
corruptibili.: dupliciter dicitur aliquid c-le
57,63
Damnatus: quo modo d·ti post diem iudicii
corrumpi non J!OSSunl 57,69 si conce-
ditur, quod corporad.torum resolvunlur
in parte, non 'cirem assignarc ralionenl,
quare non in loto rcsolvcn:mur 64,18
dcliram..ntum: an nomina 5all<:lorum ad
honorem sanctorum digito dei insc:ript:'!.
sini caclio matcrilllibus, videtur Inihi
eucd.59,7
deus: $<'cundum fid..m ca!bolìCllm dubhari
non licei, quin d. filius corpus, quod
as:iump'it, et immediate et eorporaliter
et d;,CÌnclc impleat ctmove:!1 46,52 d.
dI causa prima 47,'9 d. mO"et omnia
47,52 d. est primus molor 47,58 quo
motu d. mO"et omne quod dt, l'I corpus
et alia, immediate, iliis modi. non mQ,"et
48,12
Dilloa$3,2:3
Dion)"ius de distillctione allgclorum 49,64
D. de nalutn angelorum "9,82 D. dicit,
quod l'irtlltel' c.acl~c:J acth':un poten-
tian\ hab<-nt in maximo, .cd non in
m3.Jlimo .ceundum oroinem eaus:u-um
nllturalium 55,"3 D. did!, quod dMa
dllemonibus naturatia dona ncquaquam
ea mut:tla esse didmUl, .ed sunt integra
et Iplendidimma 63,34
dMnitas Illtcns 46i75
doctoteSsl\erl ctHebraei Eecl. 1,6delll'nio
liltettllìler exponunl 55,71
Eclips:uu: qUi1Clllio ,upponen: lIidelur,
quoti ... ct eclipslltum sini immedill,tc'c
COll3cquentia in eadem dialOctroddcen·
dente pcrpcndieulariter 63,59
ego (A\bt:rtul): non C5't incoo,-eni"nJ, quod
,cnlenlia Christi in iudicio dielltur voca-
lilet pronuntillndn, cl'tll en:do c. 58,51
ignh 101
hoce.tcmporemco lminvcnislClJiuub-
lililCT acquat;" ad Iaea praedieta. et ad
hOl am eonceptus Cl rmtivitati5 duoruln
natorum 62,11 ad hoc Iibentill5 audi_
rcm alium re!,pondell1em quam meip-
_umoZ,57
dementum: prO"ima molui cadi lunt e-Ia
5lì,59
endcleebia 58,20
cpicrdus: mnximi e·lì dicitur ose l\l;tn
"9,6
Eudoxus; motW5, quem E. vocavit molum
:'!.plancs, boe eH sin" error" .;.7,42
Faber: oroine naturae l. POleSt movere
nlanum ad malleum Cl couidi" movet,
quando labriel1t, ,ine angelico ministerio
movcnle corpora cadC'Slia 51,17
Ialuitas: de phanla3ia l.tat;' prOCedere
54-,&4
lIatU'l, qui lustrat univcna 55,72
forma, omne quod do.l f-m:un aliquam,
dar eo ipso omnia quac Scquunlur ad
f-llI:l.m ìU:l.m, qual' sunt motus et locus
48,8
Gebt:r dicil, quod Saturnu! nulli appli.
eatur planclarum, .cd omnes applican_
turJibi 50,21
generatio: coagulalorum g. rnatenaw est
cl non perfc<:tll g. 54,19
glorificalio: COrpora bonorum cmnt incar-
ruplibilia ex forma g-noDis assumpt:1
57.45
Gorgo 62,8
GugoriUJ dc distinctiooe llllgclorum 49,64-
G. dc so:ntcn!ia Cbristi in iudido 58.58
C. dicit, quod unius.::uiusquc mentem ab
altcrius oculis corpulentilt non ab$CQndcl
59,19 G. didt. quod habìtUJ CQlllOllln-
lis non est fiere IId tristi1Ì:lm exhìbere,
sed hilarl vu1tu blanditi .:tfftìcto 63,12
gyratio; naturali! molW venti g. 55,73
Haly de moventc ciJ"f:Ulo ad rnclancboliae
motulll in quarl3.na 52,53
Hebrad et sacri dOl;torcs Ecci. 1,6 dn'enlo
lìttcraliler cxponunt 55,71
Hcrmes Ttismeg;'tlt. dillit, quod deus at
anima molU ct rationc mundum gufx,r-
nana 48,15
Hieronymus de 5l'ntentia Christi in iudieio
58,58
homo: honùni 1\(10 inf!uitUT \-ita intellee-
lualis pcr motum cacli, scd per eawam
pÒlll:lm5lì,51
Hugo dc S:lncto ViclOrc de senlentill
C1tristi in iudieioS8,of3
ldobtrill est exhibO're angdjj honorem
divinum 53,12
ìs:~:a~~~i~~~b::It:ti;:~~:d~~:~
ipsum 58,30 de igne inferni 58,32sqq.
licet i. inIeroi t~ocbrosu' .il et lu.mosw,

102 infemus
lamen ut dicit Gregorius. luCtl ad ca·
~da elio qual: damnati horrent. ti ad ca
vid~da eli: quibus crescit C\$ triuitill ct
potnll 59,33 • fixarutll propril.lm habet llloverc tcrr:un
hilemus in CaltrO O$C non poldot, qUlll
centrum est indivisibilc 59,54
inte1Jectus: i,adddtatem etllnimaad i_tum
sun! media per ma.iorem similitudinem
~ngruentia 46,65 Avicenna dc i·tu
attivo s;~ pract.ieo rt i_tu contempla.
uVO 60,57 i. wntemplativus. corpore:
nonutitur61,IO contrafidemeu,quod
pos$ibilis ct rontcmplaltVU5 i. pe1" virtu-
tem Juamsitinlcmine61,52
imdligentia: j.tiae sunt lJUbs"tllnùa:c:, qUll5
vu1guJ angelO' vocat 48,35 i. est ubique
ttsemper48.37 dccem ordines j.tiawm
49,19 dictum AnlUOagorae dc i. sepa.
rata 49,52 io secundum IUllm namen et
rationcm diclt j·tiam seipsa ct suo lu-
mine aget1tcm et nihil per modum passi-
oni! [ceipiefilem 49,66 i. Sttundum
seipsam tom attiva est 50,7 i. movct
immobili! hoc modo qUO desideratum
movet daiderium 50,24 ì. decimi ardi-
nÌJI5J,31
irradiaII:: multi i.diall,t I:t superiOI'C:l I:t
inlerlord51,36
haae dI: llngclìs 48,33 quod plJetat et
quidam ph.ilOSQphi de inferno dku nr,
ur Socraro cl I., non salis concordat
eum catholiea fide 59,58
Iudad: quidllm l. siCUI l53ae et Mo)'Se5
Aegyptius inveniunrur llliquid de angelis
tradidiSM: 48,32 quidam I. dieunt,
quod aplld V\Ilgus angeli IlInt inrelligen-
tiae 50,57
iudicium: s<:nlentia Chmti in j-io 58,2!qq.
Juppiter Satumi filius C55e didlur 49,4
Iuppiter (plancIa): de retardatione lovis
52,Il 1.62,9
Liber: libri cordium Chri.ti et be.atae viro
ginis et ap>stolorum et omnium perfe!:.
torum58,44
Ubra 47,48
lumen stellarum 56,7hqq.
lun...: quadratura lunae 47.72 I. terrotriJ
didtur esse et movens umidum elemen-
tale 49,14 de retardatione lunae 52,25
sphaera lunae appropriatur movere
aqulUll dc PJ'oJlIodo per cbullilìooCl in.
undanta in omnem partem lod genera-
tioni! 62,42
lux non dot vehiewum virae a superioribUJ
in interiora 57,14 J. solis rWibit ad
luroen iIIud quod in primis 'eptem dic-
bus habuit, antequam fieret peccatum
62,74
ManUJ dlt proprium m.trumentum activi
et operativi intcllectua (Ariltotelcs) 60,63
Man: maximi epicydi dicitut esse M.
49,6 de reta.tdalione M:l.l'tis 52,15
PROBLEMATA DETERMINATA
luna visa ClIt eclip'are Martem in cado
(Arìstoteles) 63,58 ddercns Martis
63,67
medicu. ad sanguinem disponit col'pw
52,54
mdancholiac motus 52,53
MercuriU5: orbis M·rii 49,11 perficitur
ein:lIlus M.rii cin:a novem melUClI 52,23
M.rii circwus delmns conutn umbrac
tcrIae, qui ultra delen:ntem lunae OlI,
\'ix attingit 63,71
mela.1la lacilius generanlur qUl\,m lerrae·
nascentia ve! anitnalia 54,15 nl< ad.
mixtionem ct coagulationem accìpiunt
a molu c.'tdi 55, 15
ministerillm angelicum non nt In motibus
caelorum secundum naturam 52,40
mil"3culum: lacere m·la OlI ordinis angelo-
rum, qui dicuntur virtults 55,34-
mixtum: nihil intrat in compositio ncm
m.ti nisi miseibile per minima 61,65
morlliis: m.ld virtutd ad finer. suos non
devenillntsim: intcllecillaii Vitlule, quae
estprudentia61,17
motor et motum immcdlaram habent
unionem (AWlotclet) 47,2 AWtotdes
dc primo motore et primo motu 47 ,30
m.rd partieulard in orbibus ad molum
univen.alem se habent, sicui in homine
virtutel; alfìxae mcmbris le habent ad in-
lellectllm et a.nìwam ralionaiem hominis
51,60 m.rC'5 orbiUffi 'ub primo m·re
dicunlur inlcrius esse virtutis infinitae
a philosophis 5'J.,53 m-rct caddtn
ad lua corpora mota, quac lunl orbes
caelestes, habelll comparationem situt
animae anirna1ium ad IWI COlpOrlt 55,12
motus: omnes membrorom m. releruntur
ad motum cardil 47,28 motus aplanes
47,44 m. Itellarum fixarum in eentum
annis est gradus unius47,45 m. capitis
Arietis et Librae appel111lur molus oelavi
et dI o<:to graduum in nleridiem et acta
graduum in aqui10nem 47,48 omnd
inleriores m. releruntur ad primum ma-
torem ul ad caUSllffi motus (Aristote1o)
47,61 m. aplanes, m. planes 48,62 m.
a natura torporil non est ab ccdcm
movente nid ad hoe et non ab eodem in
aiiud 49,34 m. localis 49,3&qq. unlU
ot m. univcrsalis in caelis situt in homine
(Ari1terelCl') 51,57 specie tircuialionu
dilfuunl m., ql.ti ,unt super divcrso.s
polos et lUpa divcnos paraUeloli drçu1Q1
et divena habentes dex:tra et divcna
sinùtl'a 51,69 de motu ca,e1i 56,6sqq.
m. non est cama cortuptionil per IC, sed
per accidclU 57,38 m. cacli pntius est
eaUJa esseel vitae et COlUervationis57.s8
movere: eofUm qllae movenlur lota1itei,
quaedll.m movcl\tur Il genetal\le vel re::_
movenlC probibens molurn, quaedarn
"...
.uteJn movcnlw ab anima, UI animalia
Problemata
Moyses Aegyptiut, quem Rnbbi Moysen,
hoc est :Magitttum Moysen, vocant, de
angdis 48,33 M. Aegyptìus bene dieit,
qucd in tali TlIdlalione5phllcra Slell:rrum
62,35
Natura: totum OpUI n_rae esi OPUI intclli_
gcntiae61,12
Neplunus 53,22
Oboedicntia: de moru o-liae 47,24- per
o_liam deus omnia movet corpora 47,75
orbis: orbes decem sunt 48,61 o. qu:\ttuor
tuentlarum simplidum, quac dicuntur
tue etementa 49,17
ordo iustitiae iudicis vinditallti, 57,77
Pcriodus: p-di generationis et eOITUptionis
non sempct sunt aequalcs in generntis
et COTruplis propler m:ltc::riac inaequll_
Iitatem 52,63
PmpaJeticus: antiqm p. ci nM inveniuntur
aliquid de angelis tradidisse 48,30 in.
teUigentia ICCl.tndum p·cos UIlO modo
et immobilis est, et ponunt eam intel·
iectum uwvcnaliler agerllero ea quac
lunt suiorbis 48,57
Phìlo dieit, quod curo David Goliath pro·
stcrneret, misit ad eum dcus angelum
nomìnc Ccrviel, et hoc est, quod virtulc
eum confortavi! 48,49
philosophia: sccundum pb.phiam detcr·
minare 4-6,51 principia ph.phiae sum
dignitatc:s per le notae 50,42 angeli
secllndum ph·phiam nOli sunt motores
caelotium corporum50,50 ph. cogitur
ponerc inteJiigentias, eo quod in quolibet
ordine expliea:nte Jormas necesse nt po-
nere primum, quod sdpso el suo sub-
stantiali 1umine sit caus.a formarum 50,62
phil~nphus: dictum Analr;agorae dc in·
tdligentia scpuata ab ollmibus ph.phis
tanl Stoici! quam Epicureis et ipsis
Peripateticis quasi sncrum susceptum
nt 49,54 ph-phi causam corruptionis
seeundum naturam ponentes duas po--
sume inveniuntur 58,3
planeta:sphaem quinque p-tarum (ptaetcr
solem et lunam) llppropriatur movere
sphacram actis ad gcneralionis locum
62,45
Flato dixit, quod sperma est plUVum et iII-
distinctum animai 60,78 crror P_tonis,
quod semen siI parvum animnl ct lemen
hominu sil parvus homo 61,57
Polydetus architectUJ 56,23
Porphyrius dc virtute corporil caclestis62, I
primum regit l'es omnes ila, quod non
commm:clUrcumcil47,7 caUJlÙilllS ~mi
ad u1timum devenit pc:r media 51,36
u1timum non etl pcrceptibile bonitll.lum
p-mi51,42
privatio motus limpliciler p. CIIt 58,1
Problcmata: lextUJ p-Illm 45,4-46,44
 pl'opheta
prophela: 'pirilu. p-tarum innilitur non
rationi, .ed revelillioni 51,10 quod
dicit p.(Jer.17,IS),dicit propterciliui.
maro delcbililatem, qua de!ebuntur, quì
in terra 5cribuntur 59,«
prudentiaOlI inte!lectuall-virtusGI,20
]'tolernaeu5 dicil, qllod Salurnui nulli ap-
plicatur plnndarllm, ,ed omnt'5 appli-
eantur5ibi 50,21 P.dicil,quod ,i coro
pora ìnlcrìora ad contrarium eadatil
motus dilposito. ,unt, impeditur in ci,
cadOltiJ clfcelu• .n ,49 P. neg'1I, quod
stdlae per M: lucent ellulllell funduOI
56,HP. de ecli!",i umbrae terrae 63,74-
pt>rgare: non p_galur a dis:simìlitudin~
habitu aliquid, ni.i quod rccipil per
modum passioni> 50,5
pt>trclactio: corpora posI morlem per
p-lioncm rCllolvunlur 57,72
QUl\ltana:iuvaoter1l<:diCQcaelett~circulu,
q_nam induc"re non polOit 52,5!i
quidam novi P"rip:l.t"tici inveniunlur ali-
quiddeangdi.tradidiue48,31 q.dicunt
virtutemintclligclltiaealicuiusorbis,ive
cacli infiuxaminlcrioribus\'ocariange-
lum48,55 q.doclorcs dicunt, quod ,icul
orbis et lumina (:lcli ddluxerunt per
pcecalum, sic liberabulliur a .crvitute
corruplionis iIlilJ.l per innovalioocm
gloriae62,62
Ratioinquibwd:lminllliliIOlt,nisifunde-
lur 'uperauctorltatcm 5&,63
rcmove lU prohiben,49,32
rdaroatio:der.tioneplanelarurn51,75s"qq.
Rkhardus de,enlentia Chrilli in iudicio
58,43
lNDlCES
Sancli::ln nominal_torum ad honorem
,·tOrufll digilo dci jrncripta ~int caclis
materi(l1ibus, videlUr mihi cose delira.
menlum59,7
sangui..: tncdicus ad 5__ fimI disponil COf.
pUl 52,55
.apicm:: consilias-Ium IUnt deliberatale-
cundum sapientiae ralionem, lamen fre-
quenter mUlltntur 52,68
Satuml\1: orbl- Soni 49,1 5_ nulli appli.
catur planelarum, ~ omncs applican.
jur~ibi 50,22 de relardalioneS·ni 52,8
Socratcs: quod poeta<: et quidam philo-
sophi de inlerno dicunl, Ul S. el ha:lc,
nonsalisconcordll.tcumcllIholicafide
59,58
sol: orbissoli! 49,7 de relardationesolis
52,17 .phaera soli. :Ippropriatum ha-
bet movcre ignem 62,40 quando s.
septempliciterlumen accipiet 62,78
5~rma eli p:lrvum et indislìnclum animai
(Plalo)liO,80
spbaera 5lellarum fixarum Iro invenitur
baberc: motUJ ,uper circulos paralldos
djvcn~ elsuper polO! divet'l"» 4i,37
spiritus vedor vilae a corde in c<.>rpOrc
57,24 ,p. contcnlus in .emine virlute
animaepatris60,OSsp. ~ieopd'ansdid.
Illr ,intel1ecIUS', co quod in virtute el
formallctiviintellcctusi.tlaperfidtGl,4i
SpiritUJ 5anctus: AmbrosillS de S-I\l S-to
55,85
stella: quod s-lac per se lucent et lumen
lundunt, negal'lt Ari5lote\cs et ,\vi«nna
et PlolemaeUl el omnes m:l.gni philOlOpbi
56,72
Stoici pcnunt animarum 1r:l1ucorpora.
tionem5S,11
Vt.llcanus 103
superius nurnquam applicatur inferiori,
,cdsc:mpcrinlcriusl-riori50,16 philo-
sophia ponit io ordine naturaescmp<:rs.
elSe causam inlcriorU et ea~lit.3.tem
primi ad ultimum non devcnirenisi pcr
mcdia51,36
Tangere: quoo non I-gil, non agit (Arillo-
1c!0) 53,33
t:lrdumdividitmagnitudinem52,t
lerra: quantitas diametri I-roe in Alma_
gesto demomantivc probata est 64,36
lhcophania: via per illuminationem th.
niarum et theoriarum51,21
Theophr.ulusdevirtulecorporiseaelestis
62,2
tradux, cuiUlest gcneti>l'1U,lrat!uCu', non
estinllSu,sedt:l.mengraliadisputationis
utllmuripso59,70
Iranst",orporatio apim~rum 55,12
lrinitas: circuii t'latis l'aui.set Filii5G,1
Tulliusdicit,quodiapientiusconiectutllll -
tulapcrtiquampcr.spicacl"563,45
Ullimum nOli cst pcreeptibile bonilll.tum
primi,prout,untinprimo5I,42
Vcetor \'itae,piritus 57,24
ventus:duplcxmorusv-ti 55,69
VenUl.orbilVeneri>49,9 deretardllrione
Veneri,52,21 V.62,9
vìrrus:quod habctv-Iu!eminfinitam, non
hllb.:tv.tulemin6nit:lmnisipcraceidcns
et5ccundum qllid 54,79
vila CSt actUl eootinuus ab cnte qukto
fiuero. et ordif'a\\lf ad ptim'ùm vìu.e
::::ic~~~:::i:; ~~:~l:~, ~
per causam priJl1am 56,51
VuicanusS3,17
 DE FATO
1. AUCTORES AB ALBERTO IPSO ALLEGATI

Dc inu:rrogationibus . . . 73,1
Bibliasacra Avicenna p! •• Albertus, Speculum
Gen.2,18 74,28 Canoll alItronomiacc.13 73,1
Fs.HI,a.. 77,62 1.4Ien31r.3 c.l 70,15
Rom. 9,10 67,54 Metaphysica
tr.4c.6 . 76,54
Messchallach
immo: Ptolemaeus, Ccntiloquium.
Anticlaudianus verbum8 . . 70,23
Boethius
Jmmo; Chid., Amorcs3,4,73 68,7
Dc consolatione philosophiac
I.4 pcO$ll. 2 0.36 • . 67,48 Ovidius
Aristoteles 4,6,4. 67,9 MetamorphOllC!
De anima 4,6,9 . • • . 65,8; 67,W 1,170. 77,19
J.3c.4 65,57 4,6,10 67,9
Dec::aeloetmundo 4,6,14-20 . . 69,15 Peripatetici
I. I Co 9 78,34- 5,1,1l.19. 66,58 vide: AristotelC!, Degcneratione
2,12. 66,30 5,1,19 •. 67,4 animalium1.2 c.l. .70,51
5,4,25 68,60 Alb., Dearumalibus1.16tr.1
EthicaNicornacbca
I.Se.H. 72,16 c.20.13. . 70,51
6,13. 69,1
Dionysius De caelo et mundo
De divini~ nominibus
Degenerationeanimlllium p.H5v.31.32. 70,51
c.6.7. 69,4
1.4e.1O. • 74,53 Super Dion. De divinis
De gc::nerationeet eOTfIlptione Galenus nominibus p. 263 v. 50·
1.2<:.10. 65,10 De philosophica hiscorla 53; p.352 v. 71 70,51
De hisloria nnimalìum e. 34 _ 76,3 Metaphysicap.79
I. 7 c.4 76,29 vide: Avicenna, Canon v.1Ssqq., p.349 v.46 70,51
Deinsomnìill l.1 fcn 1 daclc. 4c.2 . . 70,18 De generalione et corrup-
0.1 66,36 l.1 fcn2 dactr. 4c.13. 70,18 tionel.1tr.4c.5. 70,51
2 72,9 Albertus,Deanimalibus
1.3 tr.2 c.4 n.131 • . 70,18 Plato
Metllph)"!lica
1.221r.l c.5 n.9 70,18 Tirnaeus
1.1<:.5 71,62
12,8. 66,28 41CD-42B 77,2
Gregorius vide: Chllicidim, C<lmmenlum in
12,9 . . 65,57
Homilia IO in Ev. n. 4. . . 67, 19.23 Timaeum Platoni.! e. CXLIV 68,9
De partibw animalium
1.3c.3 66,19 Haly
Physica
PtolemaCllS
Commentum Haly in Plolemaei
Cenliloquium
1.4c.12. 65,26 Centiloquium, verburo 5 69,69
vcrbum I •• , • 73,61
7,2 . . • . 66,8; 70,41
Hermes Trismegistus 4.13.2. 66,50
8,1. 65,35
vide: Ps.• Apuleiu!, AJclepius 8.5 . . . 69,68
c.39·4Q 68,1 73 73,22
Ps.-Aristote1cs
Apulcius, De mundo c.38 68,1 Quadripartitum
De caum proprictatum elementorum
Ir.le.l 74,10
I. 2 77,64
Iohannes Damasccnus 1,2 cum commento Haly . • . 68,48
De fide orlhodoxa 1,3. 69,32
Augustinus 1.2c.7 72,51
De civitlltedcl
Quidam
1.5c.6 65.48 Liber de causis vide: Liber Hermetis Mcrcurii triplids
De doctrinachrÌlltiana §3 66,3
De VI rerum principiis
1.2c.22-230.33·35. 67,26 n.125 74,16
De divenÌ! qunolionibUi 83
Macrobius
In IOmnium Scipioni.! n. 194 74,45
q.46n.2. 67,39
1.1 c.3n.8-10 . 66,34-
De trinitatt
1.3c.4 n.9. 67,43
1,12,13-15 77,17
~:~~n. ~u.r~a.c~p.r~ ~ ~o~ta71,21
Mathcmatici
Averroes •• 67,27.32.36.41 Stoici
Metapbysica vide: Mcm:hallach, De coniunctio. vide: Alb., De animaI. l. 20 tr. 2
1.11 (12) comm. 38 . ..• 17,33 riibUli planetarumc.? • .• 73,1 e.2 n.69 70,32
 lNDICES
105

2. AUCTORES A NOBIS ALLEGATI

Albcrtus 337,59sqq. 69,4 15,4. 69,68
De anima 352,71 10,52 15,5. 72,51
(Ed. Coloo. t. 7,1) Ethica Desomnoctvigìlia
p.72,68·69 71,5 t i Ir.7 c.6 69,32 I.2tr.le.1.4 66,39
73,78. .66,19;71,35 SUpl:r Ethica 3,I,II 69,32
85,lsq q .69. 71,5 (Ed. Colon. 1.14-) 3,2,1. 66,36
213,87·89 70,15 p. 174,48. 11,21 3,2,5. .69,32;72,9;73,61
2l7,65_67 78,26 175,25.29 72,51 Summadcmirabiliscienliadci
Dcaoimalibus 175,31 65,48 ParsI
1.ltr.lc.50.73. •66,19;71,35 383,37-#cumnola 72,16 q.68mcmbr.1 65,48;66,50;67,19.
1,2,200.381 66,22 De generalione Cl eorruplionc .60;69,68.69;71,21
3,2,40.131. 70,18 1.ltr.4-c.S 70.51 68,267,4.9;68,60;69,1;10,23;71,10
5,I,ln.5. 2,3,4-. 65,10
72,67 68,4. .67,53;68,48
7,2,ln.97 Dchominc DevcgClabilibus
70,1
8,1,l n .6. q.43 a. 3 parlic.3 66,39 I.7Ir.lc.9§71
75,60 74,55
9,1,2 n.21 Mctaphpica
14,53
9,I,4n.45 (Ed. Colon. 1.16) PS.·Albertus
.76,7.29
9,1,40.47 p.18v.26 .65,57;78,2'1- Spcculumastronomb.c
76,27
25,27. .65,57;78,24- c.ll. 76,42
9,2,5 0.12().121 75,23
33,25-26 77,46 13. 70,23;73,1
13,1,10.9 .66,19;71,35 34,70sqq. 77,2
16,1,20.13. 70,51 Apuleius
47aqq. 71,62
16,1,120,67 77,&1- 59,24-25 .65,57; 78,H De mundo
16,1,140.72 77,fi4. 79,13.tqq.. 70,51 ("~ sa . 68,1.11
16,1,14-0.73 74,17 92,7()'73 78,26
17,2,4 o. 72. 73,37 167,25-26 68,37 Ps.·Apuleius
18,1,30.27. H,55 349,46 70,51 Asc1cpiUl
18,2,8n.90. 701,53 503·506 66,28 e.39-40 68,1
20,2,20.69. . 68,36:70,32 510·513.517-516 . 66,28
22,1,5n.9 70,15.18 516,85·88 66,50 Aristotcles
522,59-62 .65,57;78,24- Dc anima
Decacloetmundo
Denaturaooni I.2c.4 71,5
(Ed. Coloo. t.5,1)
(Ed. Colon. t.25,1) 3,4. 76,H
p.14v.6-11 68,48
p.49,70. 74,55 De gcncr:ltione :lOimaJium
50,72. 66,28
Dc natura et origìnc animae 1.2e.1 70,51
74,11. 66,28
(Ed. Colon. t. 12) 2,3. 74,17
75,49sqq.. 78,34-
70,51 p.31 v.17sqq. 12,67 4,2. 74,55
145,31-32
66,28 42,9-10 66,39 Dchistoriaanimalium
146,16
.66,19;71,35 1.9c.1 75,60
149,90curnnota. Physicll.
66,30 1.2tr.2c.10. 65,10.35 Mctaph}'sica
172,26-30
66,28 .61,60;68,1 1.2 c.l 7B,26
174,67 2,2,19
70,2-l- . 69,32;71,21;72,9 12,9 . 78,24
378,59·60 2,2,20
Dceausi!elprocC3Suunivcnilalis 4,3,10 65,26 De p.... rtibw :lOimalium
7,1,3.4. .66,8;70,41 1.3e.3 11,35
I. l Ir. 4 e. 6 . . 68,1; 68,11
2,2,21 70,15 8,I,H 17,64 Phy:siea
B,2,9. 66,28 l. 8 c.';' 66,28
De eawi! proprictatum clcmentoroltl
Problemaladeterminat:l De somno c! vigilia
I.ltr.lc.5 ....• 77,64
(Ed. Colon. 1.\7,1) 1.2e.1 66,39
1,2,2. 14,53.62
q.34. 1';',23 Topica
1,2,4. .74,51; 75,12 11,70
De XV problematibua 1.2e.7
1,2,13 17,2
(Ed. Colon. t.17,1)
Dc IV coaequacvis 69,32 Augustinus
tr.3q.18a.1 .65,48i 72 ,51 d
SUJll':r Dion. De divinis nomioibus
(Ed. Coloo. t.37)
•
8 ...
66,50
77.33
Decivitatedcì
1.5c.4
11,23.
67.53
77,38
69,1 Quaesliones,uperDcanimalibus
p. 72 \.'.45 CIIIII nota De doctrinachristialla
77,22 (Ed. Colon. 1.12) 67,53
l 33,62sqq. 74,17 1.2c.22 n, 33·34
76,17 p.26Ov.5ol-p.26Iv..IO
I34,45sqq. Dc Gen~i ad tltteram
69,32 ScriptumsuperScltlenlJas 67,26
154,5 cum noIa 1.2e.17n.35-37
70,23 Sent,lI 2,17,36 . 67,53
154,55 eum nota. 69,68
73,37 d.7a.5 Dediven.isquaestionibwll.$
155.45-49 70,35
70,52 7,7 q.4Sn.2. 67,26.53
263,50-53 76,.39
69,4 7,9
327,41_57.71~79
 DE FATO clcctor
106 accidcns

Hicronymus Ptolcmacus
Detrinitate 11,38 AlmngClltus
1.12c.15n.24. 71,38 Epistuh. (inter cpist. Aug.) 165 74,53
dietio4e. I.
Ccntiloquium
Avicenna Libcr de causis \'crbum I 68,SO
§3 66,26 70,23
C3non
70,1 9 68,60 9 cum commcnto Hnly 76,42
I. 4 Icn 1 IT.2c.46.47
l. I leTl 1 doecr.4e.2 10,18 22 73,25
70,18
1,2,4,13 Mcsschallach LibcrQulldripnrliti
Dc eoniUIlctionibw.plano:tarum eum commento Haly
73,1 tr.le.1 73,37
Grcgorius d
67,53 DeintcrfQgationibw. . 13,1 1,2. 76,3
Homilia IO in Evangclìum n. 4

Liber Hcrmetis Mcrcurii Triplicis Ovidius TllOmas de Aquino

Summa theologiae
Trismcgisti Amorcs 69,68
3,4,73 68,7 l-II q.93.S
DcM'X rerum principiisn.94 65,18

3. INDEX RERUM ET VOCABULORUM

Accidcns: a-nlia pcr se, selC.us masculinus
etiemininus73,IO
acCus: quorum o: aequo est unus essen-
tialis a., illorurnot una natura 78,18
Aegyptiorum philO$Ophorum opinio luit,
quodìntcllc<::tualoanimaeinstdlislac-
tae,tcrrenoafl'cctudeprimunturadcor-
para gencr...bilia et corruplìbmact dc-
purlltac rcdpiuntur ad stdlas comparo
77,39
affllllUS siderii valent mque ad corporum
transmutntioncs, non autem animae
65,49
alatir: M=challach cadcstem cIrcclUtn a.
vocat70,23
alchochodcn 13,1
AIgol: luminaribus C':ltistenlibus in capite
A. sive Gorgonis natU$ truncatus suspen_
detur in cruee 73,20
anguli 71,38quantitasa.Ii,subquoln<:idit
radius72,62
anima: operatione'l u·mae semibilis et ve·
getabilisnJflatibuslidereis rcgulabutltur
65,53 a. e'ltill5trumcntUmintelligentiac
66,3 a. e'lt principiutn vitae 71,5 falsum
et hacreticum est diccre, quod a·mae in.
tel1ectuaicsdesccndallt:'l compare Stella
77,37 t:r'd~ baerelid
animal:alia a_liadimius,uteicpbas,aiia
brcviari tcmporc imprll.cgnantur quam
homo 75,67
:l5lra llidfsapicns homo
astronomia: duacpartC!l lunta-miae,uoa
cstdcsitibw.superiorum etquantiulIibUll
corum. alia ot de elTe<:libUl astrorum
in inlcrioriblU 73,36
115!fonOffiUll sacpc didl vctum ct tamcl). non
evenil, quod didt 73,:'~
Bcalitudo78,33
Caeium~ extra c. non est tempus nec loclis
13,85 e:ttra e. CS5cestsupra cunumsidc-
consiliarìus:duplicese-rii 72,10
rum 78,36
co~i1ium: sacpe 5upervenientibw aliis
calidum 01 congrcgativum homogenco-
rum el disgrcgativum heterogeneaT\lm,
cor est principium vitae et vegetatiorns ct
ctfrigidum c eontrario 69,62
calor digeslivus duplicis est virtutis et
unam virtutem habct sccundum se COlUi.
deratUll,altcram, inquantum est instru-
mcntum animae 70,54 c. cordu cum
spiritu dilTusw consolidat et conlortat
iunclurasctconcxiones75,54
casUll et ioTtuna eaUllantUrCX duabusca\lSU
per se concurrentibus 66,59
cau$,!: interiora c-sae ordinatae sunI ad
superioro ,icUI material1a ad sua for-
malia 65,40 e'SlIe inferiorcs suni cali_
dum, frigidum, humidum et siccum 67,
33·34 c. infcriorum voluntas dei ot,
quia omnia fiunt vcl dea volente vcl dea
pcrmlttenle 67,43
centrum, in quo omnes virtuto C{)rum
quac suni in c.'1dcsti circuio, congregano
tur ct adunantur 68,47 in e-ro cireu-
iorum enrdo et causa est ilui et latalium
69,16 c. e!t dispositio in mente m(ltoris
primi 69, 22
cercbrum75,29
cireulusaeentrodistansdesignac1ormam
dispositionis, prout mutabllitcr adhaeret
rebus gcneralis eteorruptis 69,25 in cae·
loti <:-10 quoad nOI infinita cOluideranda
sunt72,59c.lactcus 77,20
eommunc obiectum sp«:ulationil ad bcati-
tudirtcmpertinenti$78,32
comple'lio: multum variationis iaciullt c.
xionCli ferninarum et c·xiones climatum
76,25
conieclurar1o cum ,it ex signu mutabilibUll,
gcnerat habitum minorÌ$ ecrtitudinu,
quam siI sdentia vcl opinio 73,45 pro-
nosticabilise.73,60
comilii! e-lia mutantur s.apientum 72,15
$cnsU$ et inlluit per vehiculum spiritus
66,19 ecntrum cordis gcminorum, a quo
incipit conceptus f(lrmari, non at unum
71,35 prima mUlatio est seminis convcr-
sioadlorrnamcordis75,25
Daemon: mathematiei aliquando vcra
pracnuntiant opet:uione d-num 67,27-
29
dator vitae et d. fortunae et d. selUUS et in·
tdleetus 72,67
dea: tres deae latale'!: Clotho, Lachesis,
Atropos68,lI
deus; PlalO inducit deum deorum loquen.
tem ad dcos corporales, qui sunt stellae
77,S
dispositio: ex motu cadesti inhaerct d.
quacdam inlerioribus 65,31 per conve-
niente'! d-tioncs eorporalcs et apprehen-
sloncs animala iuvatur cadesti. eIrcetus
70,21 proptcr ellusas, quae sunt in ma-
teria, saepe mutatur d. sapiens eirçuli
cadcstis72,22
diuonantia 72,49
domUll: duodecirn d. 65,19 d. 71,39
dormitio: accidcns d_tionis causntur li.
forma ordinis ct regula vitae inferio-
rum 66,41
Ego (A1bertUll) vidi lInam, qUll.e pcpcrit
in undecimo menle puerum maximae
quantitatis76,27
el~tor mdiUll acciplt a uclli.s secundis
66,50 e. non nilì probabiliter et com-
muniter iudieare debct 73,61
 cmbryo
embryo76,1
en;~~~;liqua non w,re e. nequc non-cmi,1
cssenti.3.I~; quorum est unus e. aetUJ, ilio-
rUII,vlddUf!:5SCUnallaturan,22
Fnseillalioimpcditetligatopcrationes"ir_
IUIc<l!icuiuHlaturllCsup.-rionJ70 SS
f~~~iSo~~:~iOd:;:::~~~: :::C~~i:~
mnlcnactinnnimnsenllibili 70S
fatllm: ali l. sit 65,5sqq. f. a Boethi~ dilGni.
tur 65,7; 67,60 f. lIingula digerit in mo.
~um lods, lotmis, temporibwque dìslrj.
J.:~~q~~dl::~~:;a~:re:~;~c:r:~~i~~
I. aut esI causa aut C:lUSll.lum 67,3~ l.
non lenct ordinem, quia videmlU indi-
gllos e,,~hati et dign(l5 deid 67,48 quae
suntumulleirculi,"identuf~eunius
lati 67,53 f. est inhaerens rebus mohili_
bus d~positio 67,1>1 f. Gra~i ymarme.
nell dlcunt 68,2 l. aliquando dicitur
mOfJ" dispositionc peeiodi inducta 68,5
sccundo modo didtur I. dìsp6S iti oprovi_
dcntiaedi\" in ac68,14lt-rtiomododicilur
f. forma ordinisesscctvilacinlcriorum
causat.1. C" Pcriodo c:aclesln circuii 68,31
!.estfotlll.3.cuiusdllmurnvenalisordinis
C$Scd"itac6S,37f.lIuitanmltisslcllis
ctsitibus et '>patiu ct im:tginibus et radi-
ationibusetconiunclionibU'lelprac\'Cn.
tionibus et rnultiplidbw; anguli! 68,42
hac<: forma (fatum) ex duobU5 babet
mUlabilitatem, sdlicet ex qualitatibus
elemenlorurnetc't csscgencrntorum 69,
371. C:llsimUitudoc.'luSaeelsicestali.
quid caU!oae, Iicct non sit vera causa 71.
23;76,48r.esldi$~itioo:nllSata71,27
utrumi.fleces:>italcmrebusimponlit71,
47 f. est meruura et regulatQ!ius es:>cet
vitae7i,53f.cstvineulum,perquodin.
teriora trahumllrad$U~riora 71,59f.
lflutalUrmultiplicidccausn 72,4f.nul_
lam nccessitlltem imponit reblU, sed in.
clinal ad cff'eetus caelc<tium, si non lÌ(
0ppOilila disJ}05itiofortior 72,5disJ}05Ì1io
adhllcrens mobilibus, quae l. vo<;atur,
cxotbitat prOpler multas op~it03. in.
fenorumtrantmulationes 72,24 non ìn-
hncret I. rebU!o secundum potest.'ltcm
eaeiestium, quac necessaria sunt, lIed
st'Cundum potestalem inferioruH1, quac
mutabiliaetcontingentiasunt72,31 an
J.sitleibile72,55 in quo gellcre causae I.
incidal 76,415qq. l. causa non ""r, se<!
est nliquid t:aU!oae 76,48
femina est aditttorium generationis et non
gcnetllN proprie 74,27 f. quaedam pc-
perit in mcmc dedmo quartI;) 76,30
linbprosperitatisinleileetushominis 77,34
forma media inler nt'Ccunrium et po.~ibitc
68,50 f. ordinis essc et vit:le in cnelcsli
eireuloell necessnri;l.et immutabili5,in
rebus vero est reccpta contingenter cl
lNDICES
~utahìlitcr 69, Il f., imago pl'riodi licet
1I11e;:f1C'CCS$l\rio.tllmencslmutabilisct
~~~~~6~n~~~f1~~~ePoi~~:t;~~nr~i~
plcn1l5 et non leeundum potCStalem
danti1l71,13
lortuna;exf.in\"cntioth esauriG73
lrigidumridtea.lidum '
G~~:~,~;;;:!:~~~;::,~~~;:~:;::;,~
g-n~ ~/}venjt ex ddeclu principiQ!'Um
naturahum in altera partc5eminis 74,30
g.llidtcor
geniturn: sunt in g.•eptclll mutationes
nec<:s.s.'lriae75,23
gradu.a.,cendensharaeconillnclionisve1
pracventionisluminarium7+,S
H:u:rctki di"erunt animali omnes in caelo
eumangeiisfactasproptcrpeecatumin
eorpora tcn'ena eMe detrusa.s 77.57
hlltmonia: inler m(wcnli" supa'Ìora Cl in.
leriorJ.concorsesth.•icutinebordis
cithar.lc71,62
hepar75,29
Hermes Trismegistus dieil, quod fatllm est
~aus:l~":, complexio singulis telllpora_
l,terd..tnbuens,quaC sunI praeordio:lIR
68.1 H. deos \'ocat stell;u. et ~acramen.
tum deorum i'nmobilem disPOSitionem
cssect"itacinferiorum68,34
homo est animai perleetiMimum 75,60
hora principii ommum horarum ot h.
casussemìnisinrnlliricem 73,3
hor;zon71,37
hylcg73,1
JJJuminatio intcllectus anim.;le rMionalì.
70,30
int:lginatio: i·tionc mulieris eorpus tram-
mutalur:ld \'Cnerc.t iO,14 quidOlm e:'<
i-tionelepraeleprosw 70,16
imago: figuraei.ginum magie..rum 16,42
immediatio gradw superiori. et inferioriJ
70,44sccundumPeripalelicosillleragens
ct actum et rnovens et molum i. debet
essc eoniunctioniseleOlll:lctu! 70,50
infcrior:s hata S\1nt oboedire .uperioribllll
69,49 non omnia i. po»llnt auequi "Il-
periorum CffCi;tus 72,44
infcriusetsuperiusduplicilerrcferuntur
invicem69,50
inte!lcetusnostetestcumcontinuoellcm.
poro: 65,57 .ceundum PI:UQllem immor_
tali! est i. el postmortemllirlet'Cassedes
at:Cìpiens, sicut a scmente sirlerum in
generOltione desCClldit 77,12 i. desccn-
dcnspçrcirculospl.'lnet:'rumviresani.
mae llccipit, sieut exponit MacrobiUl
77,15i.uoslcr.,.lcumcontinuoettem-
pore, habens se ad primn.s reroJ.l1 "eri-
latessicutoculus""spertilionisadltlccm
solis78,24
rttotus 107
in:I~~~:lia ~t motor orbi! 66,12 i per
c:~:~:~:~~~6°i.::~:;t~
lectualis
:~:er:~:r~~; ~~a~c:~::~~:a
;~a:7'~~~::J:II:dl~~~~:;:i:~:::
Itnuocttcmpore7S22
intclliger~ nonex lleq~O est intelli!(enti;lc
caeJestlSctanimacrauon;lli1l78,19
Lcpraridtimagin;l.tìQ
Lesbi~: regula L-hiae acdificationù 72,16
IlIna m Leonc exùtenlc vestimcnta nova
neindu.u73,25adeonversioncslunae
me~urantur COnceptus et imprae.
:o~~:i:7n7:~5:0~~~a~~inSO~:~~u~
~uod I. nMa sit movcre humafClT\, pa~t
~~:~:::::S~~~~;::~~~~
.ole15,7I.exvirlulcpropria movethu_
mOfem, ex vinutc: solis influiI l'itam et
:,,:.:u;;,~e~~exm::~~::~~:: ~:~
Mereurio scmect \;rj et leminae mOVC"1
incommi"tioncm75,i91.con v cniclDibus
suis eommi:<tione:<, coneeptus et im-
prncgnationcscaw;at etrcgulat 75,22
M:w:ulus: ntatcri:!. m-li maiori et meliori
indìget lerminatione quam I\llIt~.ria fe-
minae74,37
materiariùqua1iw
f\lathematiC\I~: m_ci aliqu311do "Cf3 de
lutllrispraenunti:u'evidcntur67,21
malrì,,:eumcadi taquaviriinm3tricem
mulieTis, decoquilUf in ca d~oclione
forti et fil frustllmcamis,etcre:tturin
co animn illSSu dei 78,2
mffiicus s3piens disponit ad lIansuinem
70,2
mffiium: intet movc"" et motum non eH
m.6f.,7;7L\4J
membrum; m·r" !eeundaria creatrices
virtutesnonhnbent75,40
lllcnsurn per a1iquid mensurnti miJiimum
certificaI cl numcrat qll3ntltatcmipsius
65,11
Mcrcurius habet cOlllmiscibik m virtul"m
75,16
llIobili3.;motism-libusnlovcnturoeaqlI3e
in ip.isllunt 71,70
mOlar: si interior m. sit in fOJ'nl1l. UM,
qUlim lIon 3ccipll.ltIUpaiPrl, alluperi.
ori motum non Illscipit 69,56
moluJcsttamquamvitaexislcntibusomni.
bus65,:Hm.c:>,elìinl1ucnspetmotum
intcriorib\t5 fOtll\39 motoro 66,15 cae-
~tiJm.dupliciseltvirturis71,7effl:':tus
m.c4e1esusdficitur in anima Sl:\lIibili
periormaseorporumctinnnimaintd-
1e<:lunliperfOJ'masillurnìnalionun'71,IO
 movens
108
movciu: illtU m. et rnolum non est medì.
um (ArUtoldt$) 66,7; 70,41
mutati!), quae eH in rebus moòìliòU$. c:ttu:t
est, quod regulaturn non sequilur regu.
1am 72,39 5e(;und:l m. c:st materiac di.
SI;nclio ad Jormam mcmbrorum princi.
palium 75;1.7
Natus in OClaVO mCI1llC mOl'itur III (~
quentius, et n. in 5cptimo vivi! 73,13
luminaribusexutentibusincapittAlg<l1
sivc GOllfOnis Il. tl'uncatus suspc:ndetur
;n.t:rut;c·73,20 quod mtmc oct:l.VD n.
morilUr ul in pluribus, non coulingil
ex periodo, .w (:]t conuptionc prima-
pìorum naturlllium 76,22
neccssarium: cuius C::llUa ne<::ess.ana est,
ipsumelìamn.C'SI7I,49
Il.::ctar deorunl 77,55
Orbb motus c:omponitur ex intelligclltia
movente et drculo caclesci, qui movctur
66,30
orda: cllUsas concurrere laeil o. iIIe qui dc
fonte prlleJciemillc procedi! 67,5
Ovidiusdcll1c1eocirculo71,190.78,13
Pllris71,21
pcriodus: unumquodquc melUuratur p-do
65,11 vha et esse inleriortl.ln rnensura
circuli, quae voeatur p., mensuratur
lì5,H
Perseus76,S4
pIaneta: subtilissimo vapore p:Judum
},ineotidarum nutriuntur corpora p-
tarum77,48
Plat!l68,9; 77,2; 78,5
poeta de l'aride 71,21
~ibi1itiUsubiecti68,59
praetlrdinalio: lorma p-tionis in menle di-
vina exDlelU simplex. est et divina Cl
aecema cC immatcri;1Jis cC incomm\lta_
bilis, lamen per res lemporalCSlempomlis
fil et rnaterialis el multiplicata, mobilis
d contingem 68,25
pratsciellliadivin:leaquae l?raeoroimlVil,
DE FATO
~equitur ministerio caWlll.rum nalura-
lium67,15
proecssio: p-u)nC!l di\'irta<;.fCcundum QUod
procedunt longìu.s, dficiunlur lllagis
ltmporalia et mutabilia 69,4
prouostieatiosomniorum 74,12
providentia67,62
Qualiuu: q-lales per conlrnrielatem in-
ventam in materia et divcrsitl1tem dis-
positiQnum materiac sacpe e:(ç1udunt
effectus motus eaclc:ltis 69,65
quarrana (kbri.o) 70,1.4-
Radiatio periodi dispositionem ordinis
imprimit rebus natllralibus et artificiatis
16,39
redpere: omlle quod l"-pitlfr, CliC in co in
quo r_pitur, secundum potel.talCm r_
pientis et non sct:undum polCStatcln
eausae68,60
tcs habent duplc:ll esse, sdlicet in causa
prima et in scipsis 67,58
Sa.ngui;: medicus p« calida d humida
[COrpora disponit :ad s-guincm 70,3 pa-
lientibU$ ftuxum s-guinis prohibct Gale-
nU$ aspectum mbicundorum 70, [ì
sapiellS homo dominatur astris 69,69
Saturnus: otlaV\lS mensis Sono attribuitur
74-,46 ml.llli tilji S-ni diu ~l.lpcrVi\·lmf
74,48
semen mMculi indueit formam masculi de
inlentiorte propria, nisi qualitate male-
riae impediMur 74,19 perfeclio muta_
cionum lemiflis non iit nisi .::omp!cIQ
numero eonvenionum sccllndum sep-
tem mcru.es 75,63
so::>:U!I femincus 5emper fit per occasionem
dclt:dus alicuius principiorum 74,17
simi!iludo est in proportione i'ntcl{ectm
hlimaniadinteUeetumintclligentiaccae-
Icsli~ 78,6
scmn;a, ,ive nml oracula ,ive inlclligen-
liae sive propbctiae, Ium in llClbis per
visio
lìgnum ve! per canSllm vcl per acridel\.'
66,33eus-nium p;usiol.ni 66,39
spiritu$ =uHlatjo. qlli ~t in corde 75,38
stella: st.lae aeeundae voenntur effeetlll
.I-larum, qui app;lrent in inferioribus
clementi. 66,52 virtutes st_larum per
allud et per accidens flunt in interioriblll
69,33 il. capite Gorgoni$ Il.lae funer..ae
sllnt76,31 compnrcs u-Iae 77,2
sumtantia: secundum Sloìcos ornnìl I.
nobilior pcr imperillm bl1bel movere in.
Icrior..m et inferior oboedit ci 10,32
supcrior: si re/alio fin! Ver unam ct simpli.
C/lm lormam, quam dat s., superiori
movente de nc<:cssHatc movctur in!erior
69,5J {ortiora sunt Sora quam inlcrior:l.
71,57 sora inferiorum quacdnm sunt
.igna, no5trorum aUCem actuum nullo
modosuntcl\usa72,52
superiusloilÙinlerÌ\ts
Temporalia e't continua sensu et imagina.
tione p('rdpiunlur 65,58
tempus: esse in t-pore est:l quadnm parte
t_poris n,cllsurari 65,27 t. non multipli_
catur P<"r mulciludincm lcrnp<!ralillm
65,28
Vll.$aseminaria 75,30
vena: venae pllisatiles et quietae 75,44
V"nUJ habet mO\'eI'C lwmorcm $cmina1cm
15,10
vcsicula: adhaerent puntto tordis tre5
v-Iae, quas lacìt spirilU$ ddatus ad lo-
euro eerehri, bepalis et v:uorum semi-
nalium 75,32
vespertilio7B,26
\'ill syllogistica 73,29
virfus: v·uJlcsmoliv"lc 15,57 v.lonrz:Jliva
tripliciler le habet ;t.d materi;>m; ali-
quando maleria est diminuta cl v, abun-
dallS, aliquando sunt s<:eundum acqua-
\itatcm proportionata, aliquando v. est
ddidens et maceria superabundallS 76,S
v~io: imaginarill.e \'i~ionC!l 70,29
 109

INDEX NOMINUM
Auer P. . XXI,5; XXVIII,! GocrgenJ. XXXIV,16.52,57 NalllooM. .48,61
A)'$Cougb S. XXXVI,6 GrabmaDIl M. XI,2; XII,7; XXI,JO; NarducciH. XIV,S
XXII,J.2.4.5.6; XXXIlT,3; XXXIV,
DaeumkerCI.. XXI,8 16; XXXV,iO; XXXVI,I; XXXVIT,
Bllndiniu~ A.M.
Pelsta Fr. XX,S; XXI,28; XXXnl,6
XV,! 1;31,36
Bebler E.• Pc!zer A. XIX,'; XXI,9; 31,36; 76,42
37,14.19 Graiff C. A. XX,Ii; 31,36
BeltrandeHeredillV. Pod!:l.ha A. XXIfI,J; XXXVIII,3
XXII,4 Gl1t1mannJ. .48,49
Bòbllcr Ph. XXXV,5
HalmC. XIII,2 RÒS3lerSt.. XIII,6
CalhuD.A. XXVII,IO; XXIX,5 HansenJ•. .37,14
Cbenu M. D.. XXVII,8 HiI3kin5Ch.H. .36,15 Sebeeben H. Chr. IX,2; XXI,S;
Colln L. .48,49 HufnagelA. IX,S; 16,72sqq. XXVIII,5, xx.."'<IlI,4i XXXV,I
Cox.eH.O. XIV,I SehnciderA. • 23,64-65
K1i.ppcli TIt. . XXXVII, I Sçhncider Tb. XX,4; XXI,I
DeckcrB.. XIJ,4 KeclerL.W. . XI,2;XIX,4 SchumW.. Xt,8
DekkerA. XXXVIII,I KerN.R.. XXVIi,9, XXIX,S Sç1aferi. XXXVI,4-
DclillieL. XII,3.4.5; XIV,2; XXXVI,5 KischG. .48,49 Shooner H.V. XII,7; XV,I; XXXIV,
DenifleH. IX,I; XXI,5; XXVlI,13.14; Klux.mW. .37,19 16; XXXVI,S; XXXVJI,2
XXXIII,3.4 KochJ. XII, 4 Silventcin Tb. 65,18; 74-,45
DcstrezI.. . XXVII,l.4 KohlcrCh. XXXVI,I Simon P. IX,I; XVI,2S; XXVII,H;
DondaineH.F. XII,7;XV,I;XXXIV, Kurd:tialekM. 32,71.73 XXIX,91; XXXIX,69
16; XXXVII,2 Stornajolo C. • XXXVIII,2
DuhemP. . 47,43 LandgrllfA.M. 46,62sqq.
ThomasG. XIII,2
.31,36 Mandonnet P. XXI,7; x.xn,s;
Ehrle F. Thorndike L. XXXIV,16; XXXV,6; 76,4-2
XXVII,1.8
FiscberH.. XII,6 Manitiu5M.. .36,12
Ma.5novo A. XIX,6 Valc::ntineUiJ. . XIII,4; XIV,5.6.7
Frati L. XXXV,9
Mccr55eman G. IX,1.2; X,I; XXI,5; Van Steenbcrghen F. XIX,7; XXI,1.9;
FricsA. IX,S; XXXIX,56 31,36
x...XVII,13.14; XXXIIl,3; XXXIV,I6
Menhardt H. . XXII,3 Ven.. rdo R.A.. XXVII,S
GeycrB. IX,2. XXI,5; XXIII,7S;
MeyaG.. XIII,2 Vermceren P.H.W. XXXVIII, I
XXVII,13.!4; XXVIII,2
Gibon E. • XXXV,5 MolinicrA. XII,2;XIII,7
XII,4;XX,l· Mynon R.A.B. XllI,1 Weuheipi LA. XXVIl,2.Il; XXIX,M
GlorieuxP.
 TITULI INTEGRI LIBRORUM
QUI ABBREVIATIONIBUS ALLEGANTUR
AegidiWi Romanus vi,J~ Giles of Rome.
Albertus Magnus, Opera amnia. Cura et labore A. et
Aero. Borgnct. Parisiis 1890·99, = Ed. Pari~. . Avicenna., Opera in lucem redacta. V f'nctji~ 1508.
Albcrtus Magnus, Opera C)rnnia. Edenda curaVJ.t Insh-
tuturn Alberli Magni Colonicnsc Dembardo Gcyer
pracside. MOrl.asterii Westfalorum. = Ed. Colon.
Albertus Magnus, De animalibus libri XXVI. Nach
der Calner Ur!ichrift. Hcrausgegebcn van Rermano
Stadler. 1. Band: Buch l~XlI. 2. Band: Buch XIII-
XXVI. (Beitrage Band 15. 16) "Iiinste, 1916,1920.
Albertus Magnos, Commcntarii in lob. Primum ed.
Mdcl1ÌCJr Wdss. Priburgi Brisgoviae 1904-.
Albertus Magnus, De ve~etabilibus libri VII. Editio-
ncm criticam ab Ernesto Meyeto cocptam absolvit
Carolus}cssen. :Berolini J867.
Al~Bitrfiji,
De motibus cclorurn. CriticaI cdition al thc
Latin translationof Michael Scot. Editcd by Francis
J. CaJmody. Berkeley and Los Angeles 1952.
Alexa.nder dc Halcsl Glossa in quatuor libros s:cnten-
tiarum Petri Lombardi. NUlle primum edita studio
et cura PP. Collegii 8,. Bonaventurac. Bibliotheca
Franciscana Scholastita, T. 12·15. Quaracch.i, FIo-
rCl1tiac 1951~57.
Algazcl's Mctaphysics. Ed. by J. T. MuckIe. Tortonto
1933 (St. Michael's Mcdiaeval Studies).
Apulci Liber de mundo; in: Apulei Platonici Madau-
rensis opera quac supcrsunt, III, De philosophia
libri rccensuit Paulus Thomas. Stutgardiae 19ìO.
Ps.-Apulei Asclcpius; in: Apulei Platonici Madauren-
sis opera quac supcrsunt, III, Dc philosophia libri
rcccnsuit Paululi Thomas. Stutgardìae 1970.
Aristotcles Graccc. Ex recensione Immanuclis Bekkcri
cd. Academia Regia Borussica. Bcrolini 1831.
Arist. Lat. = Corpus Philosophorum Mcdii Aevi Aca-
demlarum consodatarum auspiciis et consilio cdi.
tum. Aristoteles Latinus. 1939sqq.
Aristotclis Dc insomniis et de divinatione per som~
num. A oew cdition oI thc Greck te"t with thc: La.
tin translations by H.J. Drossaart Lulofs. 2. Trans-
1ations, Indcx vcrborum. Leìden 1947.
Ps-Aristoteles, De causis proprietatum e1em<;:ntarum CC = Corpus Christianorum. Seri~s Latina.
uide Averroes: Arist()te1is Opera omnia.
Avencebrolis (lbn Gebirol) Fans Vitae ex Arabico in
Latinum ttanslatus ab Iohannc Hispano et Domi-
nica Gundissalino.1?rimum edidit Clemens Ba.eum~
ker. Beitrikge Band l, Hell2-4. Miinster 1892~1895.
Averroc;: Aristotelis Opera omnia. Averrois Cordu p
benai! in ca commt:ntarH. Venetiis 1560.
Averroes vide CCAA.
Avicebron vide Avencebrol.
Avicenna Latinus; Liber de anima sell SCXlUS dc na p
turalibus; IVpV par S. van Riet. Introduction par
G. Vcrbeke. Louvajn~Lciden 1968.
Avkcnna, Liber canonis. 1964, Gcorg Olms Vcrlags~
buchhandlung, Hildcsheim. Rcprografisc.hcr Nach~
druck dcr ALlsgabc Vencdìg 1507.
Ps.-Avicerma, De cacio et mundo vide Avicenna, Opera
in lucero redacta.
Beitrage = Beitrage zur Geschichte der Philosophie
uod Theologie des Mittc1alters. Tcxte und Unter-
suchungcn. Bcgriindet voo Clerncns Baeumkcr,
f()rtgcfUhrt von Martin Grabmann, in Verbìndung
mit Bernhard Geyerl Ludwig Olt, Fran~ Pclstcr t,
t
Artur M. Landgraf hrsg. von Miehac1 Schmaus.
Mlinster i. Westf.
Boetii, Anicii Manlii Torquati Severini, Dc institutione
a.rithrnetiea libri duo, Dc inslitutionc musica libri
quinque cdidit Godofredus Fricdlcin. Lipsiac 1867.
Boetius, Anieius Mantius Severinus, Quomodo sub-
stantiac in eo quod $int bonae sint (= Dc hebda-
1l1adibus); in: Anicii Manlii Severini Boetii Philo-
l'iophiac Consolationis libri quinque, ae(;cdunt cius·
clcm atque incertorum Opllllcula Sacra, rccensuit
Rudolfus Peiper. Lipsiae 1871.
Bactii, Ankii Manlii Severini, commentarii in 1ibrutn
Aristotelis ITEPI EPMHNEIAl: rc:ecmuit CaroII1s
Meiscr. Pars prior. Lipsiae 1877.
Bonaventura, Opera amnia, edita studio ct cura PP.
Collegii a S. Bonaventura. T. ] ~4. Ad Claras Aqu;ls
(Quaracchi) 1883sqq.
Calcidii Commentarius in Timaci Platonis; in: Plato
Latinus. Edidit Raymundus Klibansky. VoI. IV,
Timaeusl a CaIcidio translatus cammentarioque
instruetus, cdiditJ. H. Waszink. Londìnii et Leidae
1962.
C:CAA = Corpus Commentariorum Avcrrais in
Arislotelem. Versionum Latinarum Val. 6, 1.
Averrois Corclubensis Commentarium magnum in
Aristotelis De anima libros. Rec. F. St. Crawford,
Cambridge, Massaehusetts 1953.
Cicero, M. TuUius, De Divinatione, Dc Fato, Timac-
eUli. Rccognovit W. Ax. Stutgardiac 1965;
 TITULI INTEGRI
Ciccr~. M. T., Dc natura dcorum libri tres. Rccog.
llOVlt C. F. W. Mucllcr. Lipsiae 1879.
CSEL = Co~pus scriptorum ccclesiasticorum Lati_
~orum. Edl~um causilio et impcnsis Acadcmiae
httcrarum Vmdoboncnsis. Vindabonae-Lipsiae.
Dionysiaca. Edidìt Ph. Chc\'a,Jlicr. Tome Prender.
~9~~~éc de Brouwcr et eie, 1937. Tome Secondo
Eustratii ct Michaclis et aoonyma in Ethica Nico-
mac~ca commentaria cdidit Gustavus Heylbut.
Berolmi 1892.
Festschrift zum sìcbzigstcn Gcburtstagc Jakob Gutt-
mallllS. Lcipzig 1915.
GaJcni, Claudii, Opera omnin.. Edidit Carolus G.
Kiihn. Tomus 19. Lipsiae 1830.
Giles of Rome, Errores Philosophorum. Critical text
with notes and introduction by lose{ Koclt. English
translation by John O. Ricci!. Marquctte Univer-
sity Presso ~v1Hwallkee, Wisconsin 1944.
Haly vide Ptolcmacus.
Haskins, Ch. H., Studies in thc RistoI)' of Mediacval
Science. N ew York 1960.
loh. Dam., Dc fide orth. = Saint Joho Damascenc,
Dc fide orthodoxa. Vcrsions of Burgundia and Cer-
banus. Editecl by Eligius M. Bu)'taert. St. Bona-
venture, N. Y., LOllvaìn, Paderborn 1955. (Fran-
ciscan Institutc Pub1ications. Text Scrics No.8.).
Isaac bracIi, Liber dc dcfinicionibus. Ed. J. T.
Mucklc, in: Archivcs d'Hisloire Doctrina1e ct Lit-
térairc du Mo)'cn-Age 12-13 (1937-38) 299-340.
Landgraf, A. .M., Dogmengeschichte dcr Friib-
scholastik. Zwciter Tcil: Dic Lchrc VOll Christus;
Band 1. Regensburg 1953.
I~iber dc causis = Bardcnhc1\'cr, Olto, Djc pscudo-
aristotelische Schrift iibcr das rcìnc Gute, bckannt
unter dcm Namcn Libcr dc causis. Frciburg 1882.
Adriaao Pattin, O. M. I., Le Lìber de causis. Ecli-
tion établie ill'aidc dc 90 manuscrits avec introduc-
tion ct notes. Uitgave van Tijdschrift \'001' Filosofie,
Lcuven, sine <lIUlO.
MacrobillS, Ambl'osius Theodosius, Commentarii in
sonmium Scipionis. Edidit lacoous Willis. Lipsiac
1963.
111
Manitius, Max, G<'Schiclltc de. lateinischcn Lite.mtu.
des Mittclaltcrs. Dritter Band. Miinchen 1931.
Mélangcs Auguste Pclzcr. Louvain 1947.
.Miscellanea Francesco EhrJe. Val. r. Roma 1924
Miscellanea ~cdiaevalia. VeroJfcntlichungcn' des
Thomas-Instltuts an der Universitàt Kòln. Band
lsqq. Berljn 1962sqq.
)iloses Maimonidcs, Dux seu Director dubitantìum
aut perplexorum. Edidit Augustinus Justiniauus.
Parisiis 1520. Rcpr. Frankfurt a.1\.[. 1964.
Ncmcs., ~e nato homo = Grcgorii Nysseni (Nemesii
E.mesc~u) n:pt 9vO"I:wç &:'Il}pc170GU liber a Burgon-
dlone lO Launum translatus. Instruxit Carolus 1m.
Burkhard, in: Jahrcsberichte cles Gymnasiurns
Wicn-Untermeidling 1891, 4-26: Cap. Ii 1892,
4-36 [27-60), Cap. Il-IV; 1896, 4-31 [61-89J'
Cap. V-XXV; 1901.10-27 [90-108), Cap. XXVI-
XXXVI; 1902,4-28 [109-134), Cap. XXXVII-
XLII.
P. Ovidius Naso, Amores. Edìdit R. Merkcl. Lips.iae
1881.
P. Ovidius Naso, :Mctamorphoses. Edidit R. l\ferkel.
Lipsiac 1909.
Petri Hispani Summulac Logicales quas e codice
manu scripto Reg. Lat. 1205 cdidit I. M. Boehenski
O. P. Domus Editorialis Marictti 194-7
Petrus Lombardus, Libri IV Sententiarum. Tomus
II: Libri III et IV. Ad Claras Aquas 1916.
PG = Patrologiae cursus completus. Serics GracCa.
Philosophes Médiévau.'(. Collection dc textes et d'étu-
cles publìée par l'institut supérieuf de philosophie
dc l'Univcrsité dc Lou\'aiu, sous la direetion dc
Fernand Van Stcenberghcn, Profcsseur à l'Uni-
versité. Louvain 1948sqq.
PL = Patrologiae cu~us completus. Scrics Latina.
Plato, Phacdo interprete Henrico Aristippo cdidìt L.
:Minio-Paluello. (Plato Latinus Vol. II) Londinìi
1950.
Platonis Tirnacus a Calcidio translatus commentario-
quc illstruCtus. Ed. J. H. Waszìnk. (PlaiD L'ltinus
VoI. IV). Londinii et Leidae 1962
Ptolcmaeus, CI., Almagcstus. Vcnetiis 1515.
Pto]cmaclls, Cl., Centiloquium cum commento Haly.
V cnetiis 14·93.
Ptolcmucus, Quadripartitum scu Tctrabiblos. Edidit
F. E. Robbins. Cambridge, Mass. 1940. Editio
V cneta 1493.
RcchThurn = Rceherchcs de Théo1ogic ancicunc et
médiévale. Louvain. Bullctin dc Théologie ancicnnc
et médiévale. Louvain.
112 TfTUU INTEGRI

Siger dc Brabant; d'après scs ocuvres inédites par
Femand van Stccnberghen. Prcmicr Volume: Lcs
Ocuvres Inédites. Second Volume: Sigcr dans
l'histoire dc l'Aristoté1i$me. Lcs Philosophes Bclges.
Textes et Étudcs. Tomcs XIl. XIII. Louvain 1931.
1942.
Thorndikc. tyun, A History of magie and expcrimen-
tal sdence. VoI. II. New York 1925 (1941).
Vergilius Maro, Publius; Aeneis. Lipsiac 1897.
Vincentius Bel1ovacensis, Spcculum naturale. Vcnctiis
Hermann Licchtenstcin Colonicnsis 1494.
 113

ABBREVIATIONES ET SIGNA
a. = articulus n. = numcrus
add. = additur om. = omittit
al. lect. = alia lcctio p. = pagina
ant. = antiqua parto = particula
Bd. = Band prop. = propositio
c. = capitulum q. = quacstio
cct. = ceteri raso = rasura
cf. = canteratur reco = rcccnsuit, Tecensio
cod. = codex Tecagn. = rccognovit
codd. = codices sciI. = seilicet
col. = columna sec. = secundum
camm. = commentum sq. = sequens
corro = corrcxit, carfectum sqq. = sequentes
d. = distinctio spscr. = superscripsit
dcf. = definitio t. = titulus, tomus
dcI. = delcvit, delctum text. = textus
dict. = dictio theor. = theorcma
cd. = cdirlit. editio tr. = tractatus
cdd. = cditiones transl. = translatio
ex. gr. = cxempli gratia tramI. ant. = translatìo antiqua
f. = folio transl. vetusto = translatio ve·
fase. = rasciculus tustior
homo = homoioteleuton un. = unicus
ibid. = ibidem v. = vcrsus
incd. = ineditum var. lcct. = varia lectio
in marg. = in margine voI. = volumcn
in raso = in rasura + = addit
l. = liber, lege ) = omittit
l. c. = Iaea citato <> = addendum
lac. = lacuna [] = omittendum
lect. = lectio J = lemma
m. = membrum
 114

ADDENDA ET CORRIGENDA
p.XV p!!s~v.12! p.l v.2S rcmtmet E;GPX
X 25. VC\e;o.ia, Bibliotf:(ll dei PP. Redenloritu ddill. FaVll, cod. 21, p.1 v.41 Jlltlvetuf AGPX
thllft. 1+ 128+1Il, 225X150, 1 tt2 col.,saec. XV, orìgio3ltaUCll.c pola \'.36 COrliuncte DEGtMNPSyX ,dd.
tprovcnit ex tonver\tu O.? Veneto SS. lobllnniS Ct Pa\llì). p,la \.37 'eparate EG/lIPVX
Fot 11::1 l (ante et tetro) slint m~brana«'l\ et continc:l'lt liUti. p.19 v.6 ..b 1,1110 MVX
phOlUlS B. Matiae V, (um notis flllUlci,. p.23 v.22 pogint .1MSX fda. pOS!Iit EGPY
In marg. in!. f,1 : blc lìl>er al Irn.tris OIl1.rini bachl\larii :r..ntiquì. p.26 v.37-Sa sepatutu$ - $it l'X) fhom.J AEGMp
l.1r_20\·(lcol.)"lbcrllUMfJ/!WJ,DlI11ljtl1fti,,~11«lrJS p.28 \'.15 est ;'s!:(:undum AEGP,I(
b,,,'piJ: (Q)\Iia llpud nonn1.lUos ••• p.29 v.23 rcceptioneAGPYX
&plìdf: hie igil...r Sil fi"ù qu~tiQnis ubi \:SI filli$ dubitationi,. p.29 v.24 <;$1 Gl'X
hel.' qu~tilJ disputata fuit f)et ~cclet\tisSl.mum(! )phyJ~ophorum p.29 v.12 tll\u~.41ìMX.
{l'attem albcrtum ol'd.ini.~ prt<\ical(lf\ltn ubìqUl:! divulgatull\ alber-- Imo:rdurn cod~ X j)l'Of.ll'iam Ittlilmern ptae~el. vdt,lt:
turo lI1agnum qui fuit magisttt be;.ti Ùl(lme de aqUillo ciusdttrl p.la v.31~9 aut. possibìle >(h4m.1 X
ordinis siI dcU!I be:nc:dictlU Illllcn p.19 v.1·2 in ene!is • tl'Oven~UJ] ccluJll quQd rnoVetUI' X
fu;plicit qu~t.ìo dc llnitate inl1:l1~t\1.ll tlispllla (!) in curia rom'lUl;'l p.n v.11 nccipit)llceipit philO$Ophus X aecipimllS DLV dJ.
CI in conci,slocio (!) ante dOfl\inum papam et SU<l:! cardill;1lcs aC ex- p.28 v.51 omniurnJ ~ntit.un DF1...N'(UV ct':rJl\lffI X.
cellentissim\.lm clerurn Ptt albcnllill f1taS'\uiIt ()rdinÌ!l predicatorurn },.{odo igìtur cod.e?' Xconfirmat leC:!Ìol\em irl textUI1\ rcCc:pt::lm, ve1Ut
I.2h·Vt/<U"<l1 hislocÌ5iamcOmmeI1\oratìs:
f.22ra-52rb (2 col.) Paulus }ii/chili VUIt'hU O, S. .i, E. f+H29), p.l v.10.25. p.19 v.6, p.23 \'.22, p.26 \'.37-38, p.29 v.'2-3.H, modo
T'D(fullUJe,r,f1Iposilill1l t rl/llndi. o;:um aliis quid.em codicibus lec1tiolld praebet, 9~ in tel(turn
f.S2vM57vVGClIl teeip.er~, \H vide<>tlu. iute noluilItu.5, vclUt:
I.SRr·fiO" (11;01.): Exurpk! pa/fllm. p.l v.12 ('oGn'), p.29 v.12 ('unus').
f.61r-66v; Mc sunt l1tgUmo:nta <tt taliQncs ad prohl1ndum quod
beMa "irgo f\Lerit in originaI; pecento ctlnt<:pta •• , p.Xv v.65 hgt: sep:mttuli • sit
f.67cM 11\'vaC<lt p.XV v.94 (egt: v.71
f.12·129r (1 tol.):]Q/ulnlldd,Ripa, 1111 Sall.d.Zq.3. p.XV v.HH) hgt: incholl.tìon~m
t.12av~<lt p.XVI v.31tg~: v.58
De hoteodicc quem R.P.13l:lugtJ'oIO. F. M. nuper itwenil, R. P. p.4Q v.56--51 ll.d II.otam aMe: Cf. infra "p.71 v.33 Cmn nota.
Ludovìel.15 1. Bataillon O, P., Wm~io~ l.euninae, benign.issime p.10 ad POlllTIJ 35lqq. tld/k: Avic., Dc: al)irn~sell Libc:r VI Nat. pari
noo calloro. recit, qui etiam pcllit:\l1am photographicam buil.15 quae IV cA (ed. vali Rlet p.65 v.36-38).
ad nos po:ninet, part.iJ. codici$ nobis misit, cui merilo gra.tiam p.n appar.I nota 63: UI COl:t1iteatur Be psallnium iJ.L'ffa N,b'fJloS ad
habemu~. confitc:nduttl EGLNO" l'ulg.
Code." pc.sterlom quident nctittis. Clli sìglul1I X darnus, CXlJl.COrWn p.n apparo 1l11d. notaD\ 2 adat; Cf. Alb.• De nal. el orig. :\n. Ir.2
Il1epi115 cum eodicibus llntiqUlonÒUJ, iTnprimis etun V \Id G vel etiam t.7 (Ed. Cololl. t.12 p.29 V.63-ilG, p.31 v.39sqq.); ne hon'int
M, ut l:X his C)(l:lTtplu a{){)arct: <.[.5 a.3 (Ed.. Pari!. t.3$ p.73b,p.8211).
p,l Il.9 alia nnimll MVo'<
ibid. 3.d uotam 33 add,: Cf. SUpt:l pAQ v.56-S9 <::um nOta.
p.1 v.1QrationQGVX
ibid. ad notam G4sqq. IUldt: Alb., De holltlne q.5 a.3 (Ed. Ptttis.
p.l v.12 nunc] nonPlVX t.35 p.SO).
 115

ELENCHUS
eorum quac prima paTte huius tomi XVII
contincntur

De unitate intcllcctus
Prolcgomcna . IX
Tcxtus huius libelli l-3D

Dc XV problematibus
Prolegomena. . . XIX
Textus huius tractatus 31-44

Problemata determinata
Prolegomena XXVII
Tcxtus huius tractatus 45-64

Dc fato
Prolcgomena. . XXXIII
Tcxtus huius tractatus 65-78

Indiccs:
De unitatc intellectus 79
De XV problematibus 90
Problemata clctenninata 96
Dc fato 104
Index nominum 109
Tituli integri librorum, qui abbrc\'iationibus
allegantur . . 110
Abbrcviationcs et signa 113
Addenda et corrigenda . . 114
116

s. ALBERTI MAGNI OPERUM OMNIUM

editorum et edendorum

CONSPECTUS
F.d. Ed,
Editio Ed. Ed. &litio
Jammy Borgnet
nostro: Jammy Borglltt l1ostrll.
TomU! 'fomus
l Supcr Porphyrium dc: V 1,1.91- 1,1·14S De I;l.to
univerllalibus Pan II Dr (:8;LUiJ
Ct proccuu
Depratdic.uncmis 1,94--193 1,11-9-304- universita.tis 5,528-655 10,361_528
Dcscx prindpiiJ 1,194-236 1,905·312 XVIII Suptr 10b (ed. M. WeiB n, 190'1-)
18,1-2'1-2
De divisione (ed. P. \"on De muliere forti 121>
LG€ a. 1913) "'XIX Super }saiam.
Peri hermeneias 1,231_289 1,5i3-151 SUPe:r Iet'Clhiarll (imgm.)
II Analytie" priora 1,289.512 1,459-809 Super f.zecbielem (fr.::lg m .)
8·,1.39 18,213_353
Allal).ti~ po:!tcric= 1,513-658 2,1.232 XX Supt'r Threl\OS
III Topiça 1,658-839 2,233-52+ SUper Baroch 8.,40-12 18,355-445
De: IIOphi5ticQ clcnchis 1,840-953 2,525-113 5upe:r Danie:1t'tTI ab,I_80 t8,H1-653
IV Ph}~c:l 2"',1·384 3 Supe:r prophetas minorc'S a~.1.272 IO
V '" Pa\'S I Dc caclo ct mundo 2b,1·200 4,1.31-3 XXI Supu Matthaeum 9·,I.+11 20.21,1_336
1>c mllura locwum 5,262.292 9,521.584- XXII SUPcr Marcum 9b,I_194 21,339-80G
Pc causis proprie1a1um de- xx.UI Supcr LUCl!.rn lo 22,23
II-
mentorum
De generatione: ct corruptione
VI Meteora
5,292.329
2Q ,I'12
2d,1~209
9,585-651
4,345.-H6
4,477'832
XXIV Supu Ioha.nnem
XXV "'PlI.n l Dc: natura booi
Pars Il Q1.IaC3tion~ theologicae
"
Minl:'f<llh1 2d,:nO_212 5,1-1I6 (illedituln)
VII "'Pan l De aniIIla 3,1·\89 5,1I7-443 "XXvi De 5acmmentis
De nutrimento et Dutribili S,115·IM 9,323,343 De incamll.tione
De $CtISU et SCIl'ato 5,1·51 9,1·96 De resUrrt:ctione:
De memoria tt rcroiniJc:entia 5,52..03 9,97-1I9 XXVIl De IV coacquaevù 19- 3·l,307·198
De imdlectl.l el intcl1igibili 5,239_262 9,417_525 De hominl;: 19' 35
De $OIUOO et vigi1h1 5,64·109 9,121-212 'XXVIII De bono
De 'pirit\L et respirationc 5,139·159 9,213.255 XXIX SUper I Stol. 14 25.26
De motibus llnima\ìum 5,109_131 9,25'1.303 XXX SUpcr II Sento 15- 27
De: iu\'cntut.c: et sencetUte 5,t31.138 9,305·321 XXXI SUper III Sento 15' ,O
De morte: CI vita 5,159.115 9,345_313 XXXI! SUper IV Scnt, (l) IO 29.30
VIn Dc vc:getabilib\1$ (ed. f,. XXXIII SUpcr IV Scnt. (II)
Meyer ct C.JC$Stn:l.. 1861) 5,342_501 10,1.320 XXXIV SU,mmll de mirabili sdcntia
IX De: animalibus l (ed, H. dci I 17 31
Stadler lì, 1916. \920) Il,12 XXXV SltmtJIa dc mirabili scicntìa
X De aJ:limalib\IJ Il dci Il l8 32.33
XI Dc al"lim:tlìbus III XXXVI SlJ.per Dil)Il)"iulf\ Dc caelesti
'XII De rmtura ct origiue animac 5,185-211 9,375-436 hierarchia 13"
Dc prindpiis '"ot1.l5 proeC5Sìvi SlJ.per Dion)'siuflt Dc ccele.
(ed. Stadler lì. 1909) 5,50S-521 IO,32}_36O sianiea hierarthìa 13\),\-116 14,469.809
Q::~::d ,upcr de ani· XXJ{VJl 'P:;: ~i;i:f::~~~~::u~m
;~~~ ~~:;:I (1.1_5) Sup« Ethiea 4" Pan II Super Diony~iuln
Su~:r:~~~;;u~~~~~i
13b,117~136 1-1·,811·865
Pars Il (1.6_10) 13b,137-196 H,867·1035
"X~~ ~~~~~)Cliea. Pars I.tI -ilib 8 XXXVIII lk Dl)'St'el'io mibac 2J",1-92 38,1_189
3 6 ne COrpl:>rc dOlf\ini 2td,1·139 38,191-463
XVII 'Pan I De unilate ìnteUectu5 5,218-236 9,431_415 XXXIX SermOllt!$

::::~:~:~~~!oo::· XL ~~~~I~:bia cl 5puria

(<<I. J. A. Wei~heipl. a" 1960) i:d~~~\lbcfti vìtn e:t operiblU

T.Xlt '"" n"c~;r~~e~~~~ ~~~~l'\~ ~••~X~I~I .... ~iU1 editiotili numnus CU~rrra J 095J). T.XIX = n. Cllrr, 2 (1952)
·r.XIV pan I <'o n. !;;Urt. 1 (1968.1972). T.vtt ;. v
;an(~9~ ~,~;;;~r:;~:) n CUtr, S ~960), T,XVI p~n li """ n. CUtt. 6 (1964).
~~~:r~~:~l~~~~;a~7.· IO (1972). T.XXV PII'" J = n. CUfl'cnf Il'(l97+r.~ivunp~': ~~~~~c"' 12 (1975). _