1
Sapagkat ang Pilosopiya ay
Ginagawa
ROQUE J. FERRIOLS, S.J.
Pagtanong at paggawa.
(1)
Sapagkat nagsisimula tayo ng kurso ng pilosopiya, marahil
gusto mong tanungin: ano kaya ang pilosopiya? Lalong mabuting
gawin muna bago pag-usapan kung ano. Sapagkat ang pilosopiya
ay ginagawa. Natututo tayong lumakad sa paglalakad, mamisikleta
sa pamimisikleta, lumangoy sa paglalangoy, magmaneho ng kotse
sa pagmamaneho ng kotse. Ganyan din sa pamimilosopiya. Sa
lahat nito ay maaari tayong tulungan ng isang kaibigan na
mamilosopiya, magmaneho, lumangoy, magbisikleta, at pati
lumakad. At marahil sasabihin natin na tinuturuan niya tayong
magbisikleta at iba pa.
(2)
At ano kaya ang iniisip ko kapag aking sinasabi na
tinuruan akong magbisikleta ng isang kaibigan? Sa palagay ko
aking naaalala kung papaanong pinangatawanan niyang paligiran
ako ng isang kalagayan upang ako’y matauhan na ako ri’y
maaaring magbisikleta. At ipinamumulat niya sa akin na, upang
maisagawa ko itong pagka-maaaring ito ay kailangan kong
magsipag at magtiyaga…at kaya kong magsipag at magtiyaga.
Tinuruan akong magbisikleta ng isang kaibigan. Ang ibig sabihin:
Sa kanyang pagpapakita, pagtawag ng pansin, pagsusubaybay,
pagbibigay-loob, pagmamakulit…ay nagising ako sa aking pagka-
maaaring-magbisikleta at nagisnan ko na nasa aking sariling
pagpapasya kung isasagawa ko itong pagka-maaaring ito o hindi.
Pinasya kong isagawa. At niloob kong tupdin nang buong sipag at
tiyaga. At sa wakas nagbibisikleta na ako.
(3)
At hawig diyan ang masasabi ukol sa maneho, langoy,
lakad, at pati sa pilosopiya.
Ferriols, Sapagkat ang Pilosopiya ay Ginagawa Ph 101: Pilosopiya ng Tao I (Michael Ner E. Mariano)
Instrumento sa paggawa ang kataga.
(4)
Habang tinuturuan ako ng aking kaibigan, paminsan-
minsan siyang nagsasalita. Nagbibitiw siya ng mga kataga. Hindi
siya nagkakabit-kabit ng mga kataga upang bumuo, halimbawa, ng
isang matunog na diskurso ukol sa: Ano ba ang magbisikleta?
Kung ganyan ang ginawa niya, hindi pa sana ako makabibisikleta
ngayon. Pero marunong sana akong magdiskurso ukol sa
pamimisikleta. Ang mga salita ng nagtuturo ay mga instrumento
sa paggawa. Nakikilalang wasto ang mga salita kapag ang
tinuturuan ay nakapamimisikleta na.
ayaw nilang lumundag pero, para sa kanila,
marunong na sila.
(5)
May mga taong gusto raw matutong lumangoy. Nakasuot
panlangoy na sila at sama-sama silang nakatayo sa tabi ng
swimingpul. May notbuk at bolpen ang bawat isa. Nagsasalita ang
guro. “Una sa lahat,” aniya, “magsanay ka munang magtampisaw
sa tubig. Tapus, huwag huminga pero idilat ang mata at
magpasailalim ng tubig. Tapus basta’t dumapa. Huwag matakot.
Lulutang ka. Tapus, matutong gumalaw ng paa, Matutong
gumalaw ng kamay. Matutong huminga. At paulit-ulit na
pagsikapan at pagtiyagaan ang praksis.” Habang siya’y nagsasalita,
masipag nilang sinusulat ang lahat ng sinasabi niya.
(6)
“At ngayon,” patuloy niya, “eto ang swimingpul. Oras nang
magsimula. Lundagin mo beybe!” Walang lumundag, pero sulat
nang sulat pa rin sila. “Hoy, sa tubig na kayo! Walang kabuluhan
ang sulat-sulat ninyo kung hindi ninyo ginagawa.” Wala pa rin
lumundag. Sulat pa rin sila nang sulat. ”Hoy! Gising! Hindi ba
ninyo nakikita na nag-aaksaya lamang tayo ng panahon?” Dito
may bumaling sa guro. “Bakit ka ba nagagalit? Hindi mo ba
nakikita na mahalaga sa amin ang lahat ng sinasabi mo? Eto.” At
ipinakita niya ang kanyang notbuk. Naroroon ang buong
 2

talumpati ng guro mula sa unang salita hanggang sa (14)

Nangyari yata na sa klase ng drowing, natutunan na nila
huli...hanggang sa “Hoy! Gising! Hindi ba ninyo nakikita na nag- ang isang patakaran sa pagguhit ng bulaklak. Kapag narinig nilang
aaksaya lamang tayo ng panahon?” “drowing” at “bulaklak”, awtomatik nang kikilos ang kamay.
Gitnang mabilog, malalaking talutot. Hindi na sila titingin sa
(7)
Nagsimula silang lahat na magsiuwi. Yamot at galit. bulaklak na iniaalok sa kanila. Hindi na sila gagawa ayon sa
“Biruin mo, pinagalitan pa tayo!” nakikita.
(8)
Pero natutuwa pa rin sila. Masasabi ng bawat isa na (15)
Iba naman ang nangyari isang umaga. Naglalakad akong
kompleto ang kanyang notbuk. Naisulat nila ang bawat sinabi ng nagbabasa ng brebyaryo. Iyong daan ay tumatawid sa kabukiran.
guro. Kaya inaakala nilang natuto na sila. Ayaw nilang lumundag Kaaararo lamang ng masaganang putik ng tag-ulan. Sariwa ang
pero, para sa kanila, marunong na sila. sikat ng araw sa likod ko at nakikita kong umuuna sa akin ang
aking mahabang anino. Nakarinig ako ng maliksing takbo, at
sumipot ang isang maikling aninong umaabay sa anino ko. May
Eh kasi bata. kumalabit sa akin.
(9)
Nagkataon na nagsusulat ako sa bahay ng isang kaibigan (16)
“Ano iyon?” itinuro ng bata ang kanyang anino.
na marami ang anak. May maliliit na batang naglalaro sa
kapaligiran. Guguhit-guhit sila ng krayola sa papel. (17)
“Ewan,” wika ko.
(10)
“Marunong ba kayong kumopya ng bulaklak?” tanong ko. (18)
Itinaas niya at kinaway ang kanang kamay. “Tingnan mo.
“Oo,” tugon nila. Pumitas ako ng isang bulaklak sa hardin. Gumagalaw!” aniya.
“Tingnan ninyo kung madodrowing ninyo ito.”
(19)
“Oo.”
(11)
Iyong bulaklak ay may kumpol ng maliliit na ga-palito si
gitna, kulay lila, matindi, naaabayan ng dalawang dahon, lunti sa
(20)
“Bakit?”
kaliwa, lunti sa kanan. Masipag na yumuko ang mga bata sa
kanilang papel. Mamaya, tumuwid sila at nagmamalaking itinaas
(21)
“Ewan.”
ang mga drowing. Maraming bulaklak ang kanilang iginuhit.
Bawat bulaklak ay may gitnang mabilog na matingkad ang kulay,
(22)
Masusi siyang titingin-tingin noong biglang lumiko ang
bawat gitnang mabilog ay napaliligiran ng malalaking talutot na daan at nahulog sa putik ang aming anino. Nagsimula siyang
matindi rin ang kulay. Sari-sari ang mga kulay. Maganda! Pero tumakbo nang sulong-balik-sulong-balik habang palingon-lingon
hindi nila kinopya ang pinitas sa hardin. niyang pinagmamasdan ang kanyang anino.

(12)
“Hindi ninyo kinopya ito,” sabi ko.
(23)
“O. Sumusunod.” Noong kuwan napagmasdan niyang nasa
putik ang anino. “Napuputikan ba?”
(13)
“Bulaklak ang mga ito,” anila. (24)
“Ewan.”
(25)
“Bumaba ka. Tingnan mo.”

Ferriols, Sapagkat ang Pilosopiya ay Ginagawa Ph 101: Pilosopiya ng Tao I (Michael Ner E. Mariano)

(26)
“Ikaw na lang.”
(27)
Kapag hindi nababara sa awtomatik na patakaran ang bata,
buhay na buhay ang kanyang katutubong pananabik matuto. At
tingin siya nang tingin. Tanong nang tanong. At ang tanong ay
nagiging bukal ng pagtingin. Masusing pagtingin.
Pagtingin.
(28)
Tingin tayo nang tingin. Kailangan lamang nating dumilat
at marami tayong makikita. At ang pagtingin ay isang gawain na
ako lamang ang makagagawa, kung ako nga ang makakita. Kahit
na napanood na ng aking matalik na kaibigan ang isang sine,
kailangan ko pa ring panoorin...kung ako nga ang may gustong
makakita. Kahit na gaano kadikit ang aming pagkabuklod, hindi
siya maaaring tumingin sa isang paraan na ako ang nakakakita.
Kung ako ang makakita, ako lamang ang makatitingin.
(29)
Oo. Maaari mo akong tulungang tumingin. Maari mong
sabihin, “Tingnan mo, plat ang goma ng Pajero.” Hindi ko nakita
kanina. Pero ngayon, salamat sa iyo, nakikita ko na.” O baka
mayroon akong nakitang hindi mo napansin. “Tumingin ka sa
pagitan ng dalawang sanga ng mangga; may kumpol na tatlo ang
bunga.” Hindi mo nakita kanina. Ngayon tumingin ka. Pero sa
lahat nito, ikaw lamang ang maaaring tumingin kung ikaw nga ang
makakakita.
(30)
At tumitingin nga tayo, palibhasa’y tigib ang daigdig sa
mga nagpapakita, nagpapamasid. Parang sinasabi ng bawat
nilalang, “Tingnan mo, pagmasdan mo ako.” At sabik tayong
tumutugon sa kanilang tawag.
(31)
At kung may magtatanong, “Ano ba ang tumingin, ang
makakita?” hindi nating masasabi talaga kung ano. Ang buod ng
karanasan ay alam lamang ng taong dumilat at tumingin at
nakakita. Hindi niya masasabi, pero talaga niyang nalalaman at
talaga niyang nagagawa. At kung may magtatanong, maisasagot
Ferriols, Sapagkat ang Pilosopiya ay Ginagawa Ph 101: Pilosopiya ng Tao I (Michael Ner E. Mariano)
3
lamang natin (kung hindi bulag ang nagtatanong) ay, “Dumilat
ka.”
(32)
Pag-uunawa. May uring pag-uunawa na maihahambing sa
pagtingin. Halimbawa, sinasabi natin na 2+2=4 sapagkat nakikita
natin na ganyan nga ang angkop na pag-iisip. Nakikita natin, sa
umuunawang pagtingin, ang pagka-dalawa ng dalawa at ang
pagka-apat ng dalawang-dalawa. Kung may tatanggi diyan, wala
tayo talagang masasabi. Pero hindi natin maipagkakaila (kung
mananatili tayong tapat sa katotohanan) na hindi na talag siya
nag-iisip. Sapagkat sa isang kilos ng ating pag-uunawa na hawig sa
kilos ng matang tumitingin, kitang-kita natin na 2+2=4.
(33)
May nagsasalita. Bigla siyang nagbiro. May kislap na
lumiwanag sa ating pag-uunawa at tumawa tayong lahat. Sa biro,
mayroon tayong talagang nakikita, talagang nauunawaan. Sa tawa,
kusang nanginginig ang katawan, sapagkat pinasabog ng kislap
ang pag-uunawa. At kung may nagbiro at hindi ko nahuli iyong
kislap, wala akong makikita. Kaya wala rin akong kakayahan na
talagang tumawa. Maaaring magpanggap akong tumatawa,
humahalakhak pa. Pero wala akong nakitang katatawanan at hindi
tunay na tawa ang aking ibinubuga.
(34)
2+2 at kislap ng biro. Dalawang halimbawang hindi
gaanong mahirap makita at maunawaan. Marami nga ang mga
ibang posibleng halimbawa. At ang kapansin-pansin sa mga
tinutukoy na halimbawa ay: Na kaya kong umunawa. Na kung
titingin lang ako, ako’y makauunawa. Maaaring makaunawa ako
sa isang sandali ng pagtingin. O maaaring mangyari na
makauunawa lamang ako pagkatapos ng mahabang panahon ng
pagsikap makakita, at makakita nang malalim at buo. Pero sa
lahat, may kilos ng pag-uunawa. Tinatablan pag-uunawa ang
inuunawa. Kailangang tumingin ng isip.
(35)
Isa pang kapansin-pansin sa mga tinutukoy na halimbawa
ay na kaya ko ngang umunawa. Pero ako lamang ang maaaring
umunawa kung ako nga ang makauunawa. Kahit na mahigpit na
magkadikit kita sa pagkakaibigan, hindi mo kayang umunawa sa

isang paraan na, pagkatapos, ako ang nakaunawa. Ako lamang ang
makapagpapairal sa aking pag-uunawa kung nais kong umunawa.
Ikaw lamang ang maaaring umunawa kung ikaw nga ang uunawa.
(36)
Ang maaaring mangyari ay na makipagtulungan tayo
upang makaunawa ang bawat isa. Maaari tayong maging guro sa
isa’t-isa. Ang guro mong tunay ay ang lumilikha ng kapaligiran
upang maging posible na ikaw ay makakita sa totoo. Ang
marunong magturo ay nagbibigay ng inspirasyon. Inuudyok kang
patalasin ang paningin ng iyong isip, kung kaya tatablan ng iyong
tingin ang itinuturo ng kanyang daliri.
Pag-uunawa: ihinahambing sa pagtingin.
(37)
Mababakas natin sa paggamit ng wika na bukal sa taong
ihambing ang pag-uunawa sa pagtingin. Madalas, ni hindi natin
pansin na gumagamit tayo ng ganitong paghahambing. “Hindi ko
makita kung bakit sila tawa nang tawa.” “Ang labo ng kanyang
sinasabi.” “Walang nakakakita sa katuturan ng iyong mga pag-
aargumento.” “Magpakita ka nga ng dahilan kung bakit tama ang
ginagawa niya.” O maaaring mangyari na biglang nagkablakawt
habang may nagbibigay ng talumpati. At kung itinuloy pa rin niya,
at kung malinaw siyang maglahad, sasabihin natin, “Maliwanag
ang kanyang talumpati,” kahit na ang dilim dilim habang siya’y
nagsasalita.
Tingin ng mata at ng isip.
(38)
Pinagmuni-munihan natin kung papaanong tumitingin
ang mata at umuunawa ang isip. Ating pinagmasdan kung
papaanong magkahawig ang galaw ng dalawa; kaya hindi natin
maiwasang ihambing ang isa sa isa; ihambing, halimbawa, ang
tingin ng mata sa unawa ng isip; o ihambing ang liwanag na
nanggagaling sa araw, sa liwanag ng isip na tumatalab sa
nadarama. Hiwalay nating tinalakay ang isip at ang mata. Isang
patakaran ito ng isip-tao. Hinihiwalay ang nagkakaisa at iniisa-isa
Ferriols, Sapagkat ang Pilosopiya ay Ginagawa Ph 101: Pilosopiya ng Tao I (Michael Ner E. Mariano)
4
ang hiniwalay upang kahimanawari’y luminaw ang pag-uunawa.
Tamang patakaran ito, sapagkat ganyan ang kailangan ng isip-tao.
Madalas makasusuri lamang tayo sa pamamagitan ng pag-iisa-isa.
Ngunit, kapag nagawa na ito, kailangang alalahanin uli, at muling
pagmasdan, na ang hiniwalay ay nagkakaisa. Kung minsan,
nalilimutan nating gawin ito. Ang dapat sanang pansamantala ay
ginagawa nating palagian. Nalilimutan natin, halimbawa, na hindi
mata ang tumitingin. Ikaw ang tumitingin at ako. Baka hindi na
natin mapansin na hindi isip ang umuunawa, kundi ikaw ang nag-
iisip at umuunawa, at ako.
(39)
Kung minsan, maaring gumalaw na lamang ang ating
pagmumuni-muni sa idea ng pagtingin ng mata at sa idea ng
pagtingin ng isip. Kaya maaaring may magsabi na nakikita ng
kanyang mata na nag-iiskeyting si Petra, pero nakikita naman ng
kanyang isip na magaling ang iskeyting ni Petra. Para bagang ang
importante ay tapatan ang hiwalay na idea ng hiwalay ding idea.
Nalilimutan na ang idea ay labi lamang ng pakikisalamuha sa
talagang nangyayari. At na ang importante ay hindi paglahad ng
magagandang pagtatapatan ng mga idea. Ang ganyang paglalahad
ay madalas nagiging awtomatik na patakaran na nakababara sa
wastong pag-uunawa. Ang importante ay pairalin ang
pakikisalamuha sa talagang nangyayari.
(40)
Kung palulundagin ko ang aking malay-tao sa buong
nararanasan, makikita ko, bilang isang buong nagpapamasid, na
nag-iiskeyting si Petra. Na alam ko na iskeyting ang nakikita kong
ginagawa niya ay kaalaman at pag-uunawa. Kung sakaling ngayon
lamang ako nakakita ng iskeyting, baka ako malito, at tatanungin
ko, “Ano iyon?” Tanong ng pag-uunawang gustong makaunawa. At
kung sakaling pumikit ako, hindi ko malalaman na magaling ang
iskeyting ni Petra. Pero sa dilat na pagtanaw, mauunawaan ko ang
kanyang galing. Ang liwanag ng pag-uunawa ay tumatalab sa
nakikita ng mata. Liwanag ng pag- uunawa ang pagmumuni-muni
sa “ano” at “papaano” at “meron ba”. Ang kumikilus ay hindi
dalawang bagay (mata at isip) na sabay gumagawa ng dalawang
bagay (tingin at unawa). Ang gumaganap ay isang buong tao (ikaw
o/at ako o/at kung sino pa) na may maraming komplikadong

kilos, ngunit lahat ay nagkakaisa at bumubuo sa isang simpleng
gawain: saluhin ang nagpapamasid na talagang totoo.
Nagigisnan ng tao ang buong daigdig.
(41)
Hindi lamang pagtingin ang nakasangkot. Halimbawa, ang
nangingilatis kung tunay na alahas ang isang bato, ay hindi
lamang sinisilip ang liwanag na tumatalab sa batong iyon, kundi
kinakagat din ang bato upang matikman at madama sa dulo ng
dila kung ano ang katotohanan ukol sa batong iyon. Natitikman sa
mismong alak, ng nangingilatis sa alak, ang lugar at taon na
pinanggalingan ng alak. Natitikman at naaamoy ng namumulot-
pukyutan sa mismong pulot, ang mga bulaklak na pinagkunan ng
mga bubuyog. Kapag hinipo ng bulag ang pisngi ng kakilalang
kaharap niya, nadarama niya kung sino iyon. Ang buong pag-
uunawa ng tao ay sumasa-pandama; ang buong kalipunan ng
pandama ay sumasa-pag-uunawa. Kaya’t nagigisnan ng buong tao
ang buong daigdig.
(42)
Nagigisnan ng buong tao ang buong daigdig. Hindi sapat
na sabihin ito. Kailangang matauhan ka. Danasin mo.
(43)
Pati ang hindi nakakakita ay nakauunawa sa isang paraan
na maihahambing din sa pagtingin. Mababasa natin sa
talambuhay ni Helen Keller na noong tatlong taon pa lamang siya,
nagkasakit siya nang malubha, nabulag at naging bingi. Bata
siyang malungkot at masungit. Madalas nagloloko at nagdadabog.
Noong kuwan, pumasok si Miss Sullivan sa kanyang buhay.
Ginawang posible ng gurong ito, na matauhan si Helen na
mayroon siyang kakayahang dumama at umunawa sa daigdig.
(44)
Isa sa mga itinuro kay Helen ang magsalita sa
pamamagitan ng mga hudyat na “isinusulat” ng daliri sa palad.
Isang araw, ibig ituro sa kanya ng guro ang katagang “tubig”’.
Inilapit sa kanya ang isang tasang may tubig. Tapus, isinulat sa
kanyang palad: “tasa”…pinahipo ang tasa…“tubig”…pinahipo ang
tubig. Nagloloko si Helen noong araw na iyon at palagi niyang
Ferriols, Sapagkat ang Pilosopiya ay Ginagawa Ph 101: Pilosopiya ng Tao I (Michael Ner E. Mariano)
5
ibinabaligtad ang dalawa. Sa wakas sumuko guro para sa araw na
iyon, at ipinasyang mamamasyal sila. Noong nakalabas na sila ng
bahay, nalanghap ni Helen ang kakaibang hangin. Narinig niyang
may nagdidilig sa hardin. Biglang hinila ng guro ang palad ni
Helen, sinulatan ng “tubig”, at saka itinapat sa umaagos na tubig.
Sabi ni Helen na nadama niya ang tubig, malamig at lumulundag;
sariwa, masaya, malaya. Sa sandaling iyon, tumalab sa kanya kung
ano ang tubig, at nadama niya ang paghalina ng daigdig. Sa
palagay ko, ito ay isang pag-uunawa na maihahambing sa
pagtingin. Ginulat siya ng guro at natauhan siya na siya ang
maaaring umunawa. Kaya rin ng bulag na makita ang kayamanan
ng daigdig. Nagisnan ni Helen, sa kanyang buong katauhan, ang
buong daigdig.
Sinipi mula sa papel ng isang estudyante.
(45)
Sa pagsusulit na ginanap noong 1 Hulyo 1996, may
mahalagang isinulat sa kanyang papel si Michael-Ali Domingo
Figueroa. Minabuting loob niyang pahintulutan na sipiin ko sa
ating pagmumuni-muni:
(48)
Anim na taong gulang si Jep Jep at tinanggal ang kanyang
mga mata dahil sa kanser. Nakilala namin siya nang durnalo
ang pamilya nila sa konsiyerto namin (Bukas Palad Music
Ministry) sa Mary the Queen Church.
(49)
Matamlay raw si Jep Jep at nagsusuka buong araw dahil sa
chemotherapy niya, ngunit dumalo pa rin dahil para sa
kapakanan ng mga batang may kanser ang konsiyerto. Halos
patay raw ang hitsura niya.
(50)
Ngunit noong nagsimula ang musika, tila may nagising na
kislap sa malay ni Jep Jep. Umupo siya nang tuwid sa
kanyang upuan, ngumiti, tumawa, pumalakpak. Lalong-lalo
na nang awitin ang ‘Song of Creation’.
 6

(51)
Bagaman bulag, ginising ng tunog ng rnusika ang malay (50)
2) marunong magbunyag sa kanyang nalalaman at
tao ni Jep Jep. Naunawaan niya ang musika, at natuwa siya. nauunawaan: mayroon siyang arte ng pagbunyag, kaya
naibabahagi niya ang kanyang karanasan sa mga hindi nakaranas
(52)
Magmula noon hanggang namatay siya ilang buwan nang nang ganoon; o naibabahagi niya ang kanyang pagkaeksperto sa
nakalipas, burnabalik ang sigla sa madilim na mundo ni Jep mga hindi eksperto...sa antas na ito’y posible.
Jep tuwing tutugtugin ang mga awit ng Bukas Palad.
(46)
Kailangan ang paniniwala at kailangang kilatisin. Pero
(51)
3) makatotohanan, hindi nagsisinungaling.
hindi natin maaaring makita, madama o maranasan ang lahat
lahat. Malaking bahagi ng ating pagharap sa mundo ay nababatay
(52)
Itong tatlong ito ang kailangan nating kilatisin kung ibig
sa mga hindi natin nakita o naranasan. Ibang tao ang nakakita o natin malaman kung kapani-paniwala ang isang tao.
nakaranas at naniniwala tayo sa kanila. Alam kong may syudad ng (53)
Hindi ko naranasan at hindi ko kayang unawain ang ukol
Paris kahit na hindi ako yumapak doon kailanman. Naniniwala
sa larawang-satelayt, eksrey, gamot, Paris, atbp. Pero kaya kong
ako sa mga bidahan ng mga taong sanay tumawid sa mga
danasin at unawain kung ang nagsasalita sa akin ay
lansangan ng syudad na iyon. Kinukuha ko ang gamot na itinalaga
mapaniniwalaan. Maaari at dapat kong tingnan, unawain, suriin
ng doktor kahit na hindi ko nakikita kung angkop nga o hindi,
kung ang taong iyon ay talagang bukal ng kaalaman at
Basta naniniwala ako. Ganoon din, naniwala ako kagabi noong
karunungan. Talaga ba siyang marunong; makatotohanan ba
sinabi nila sa telebisyon na sa larawang satelayt na ipinakita, iyong
siyang nagbubunyag? Pananagutan ko ang pagkilatis.
parteng minarkahan ng bilog ay pinapatunayang may mangkok na
laba na nabubuo sa Pinatubo. Hindi ako marunong magbasa ng (54)
Kaya ganito ang katangian ng taong matino sa kanyang
larawang-satelayt. Naniniwala ako sa marurunong. Ganoon din,
pagbibigay tiwala sa kanyang kapuwa:
hindi ko masakyan ang eksrey, pero naniniwala ako sa mga
marunong gumawa ng interpretasyon. (55)
1) marunong kumilatis sa mga bukal ng kaalaman at
karunungan,
(47)
Hindi natin maiiwasang magtiwala sa ating kapwa
palibhasa, malawak ang daigdig at makitid ang naaabot ng ating (56)
2) marunong umunawa sa mga ibinubunyag.
karanasan. Ngunit, kailangan bang maging bulag sa paniniwala?
Ang kabaligtaran ang kailangan: magmatino sa paniniwala. May (57)
Ang hindi marunong umunawa ay hindi marunong
ilang mga pagmumuni-muni na maaaring makatulong tungo sa makinabang sa mga ibinubunyag sa kanya. At hindi rin siya
isang matinong pagkakatiwala. maaaring sumang-ayon o tumutol sa mga ibinubunyag. Sapagkat
hindi maaaring sumang-ayon o tumutol ang tao, kung hindi niya
(48)
Ang taong mapaniniwalaan ay itinuturing nating tunay na nauunawaan ang kanyang sinasang-ayunan o tinututulan.
bukal ng kaalaman at karunungan. Kailangang siya ay:
(49)
1) marunong magmasid at umunawa: halimbawa, masusi Mga komplikasyon; isang simpleng prinsipyo.
niyang pinupuna ang mga nangyayari sa harapan ng kanyang
mata; at gumagawa lamang siya ng interpretasyon kung talaga (58)
Hindi palaging simple ang pagrerelasyon ng mga bukal sa
siyang may kakayahan, halimbawa, na bumasa sa eksrey o sa
mga naniniwala. Kung minsan parang lambat ng mga
larawang-satelayt o sa kung ano ang makagagaling sa isang sakit.

Ferriols, Sapagkat ang Pilosopiya ay Ginagawa Ph 101: Pilosopiya ng Tao I (Michael Ner E. Mariano)

nagkandabuhol-buhol na lubid ang mga relasyon. Halimbawa,
papaano kong nalalaman na pulo ang Luzon? Hindi ko pa nalilibot
ang buong isla. May mga bahaging nakita ko ang tabing-dagat.
May mga detalyeng narinig, nabasa at pinaniwalaan. May mga
mapa na naniwala akong wasto. Sa kasong ito, ang pagkaugnay ng
mga nakita sa mga pinaniwalaan ay angkop na angkop at hindi
mapagdududahan.
(59)
Ngunit hindi palaging kasinlinaw ng kasong ito ang mga
pagrerelasyon ng mga bukal ng katotohanan. Kung minsan
palaging nagbabago ang mga relasyon at nalulula tayo. Maaaring
mangyari, halimbawa, na maging bukal ng katotohanan ang isang
taong sinungaling. Kung tuso tayo, baka mabakasan natin ang
katotohanan kapag ibinaligtad natin ang kanyang mga
pinagsasasabi. Ngunit, hindi iyan makukuha sa isang awtomatik
na pagbabaliktad. Kailangan laging subaybayan ng masusing
pangingilatis.
(60)
Madalas nakakalito ang mga laging nagbabagong
komplikasyon, ngunit may gabay. Matino itong simpleng
prinsipyong ito: Na dalawa ang palaging kailangan: 1) Na ang mga
bukal na pinaniniwalaan ay nakakabit sa totoo at ikinakabit ako sa
totoo; 2) na kinikilatis ko at inuunawa itong mga pagkakabit na
ito.
Abstraksyo.
(61)
Nakita natin na kung minsan, sa ating pagnanais na
makaunawa sa mga detalye ng isang pangyayari, ihinihiwalay
natin sa ating isip ang nagkakaisa sa talagang totoo. Ganyan ang
ginawa natin noong tinalakay natin nang isa-isa ang pagtingin ng
mata at ng isip. Nakita rin natin na importanteng bumalik palagi
sa pagkakaisa at kabuuan na umiiral sa talagang totoo. Palibhasa’y
madalas gamitin itong patakaran ng paghihiwalay sa isip, ng isa at
buo sa talagang totoo, mabuting bigyan ng pangalan. Ang
nakaugaliang pangalan ay abstractio. Katagang Latin:
paghihiwalay. Isusulat kong, abstraksyo. Nag-aabstraksyo tayo
Ferriols, Sapagkat ang Pilosopiya ay Ginagawa Ph 101: Pilosopiya ng Tao I (Michael Ner E. Mariano)
7
kapag nalilimutan natin na bukod tangi at iba ang bawat tao, at
tinutuunan lamang natin ng pansin ang pagkahawig ng lahat ng
tao. Abstraksyo rin kapag gumagawa ako ng plano at hindi ko
pinupuna kung may kinalaman ang plano sa mga bagay na
pinagpaplanuhan. Inaasahan ko na sa mga susunod na
pagmumuni-muni, magiging alisto ang mambabasa upang
mahalata niya kung may nagaganap na abstraksyo, at kung ano
ang patakaran ng bawat abstraksyo. Sa ganoon, sana maging alisto
siya at sana isagawa niya ang palaging pagbalik sa kabuuan ng
talagang totoo.
Pambungad sa metapisika.
(62)
Ang bungad ng isang bahay ay pinto…binubuksan sa mga
dumadaan ang mga sekretong nakatago sa bahay. Hindi sekreto
ng tahanan ang metapisika, bagkus malalim at malawak na
katotohanan na umaanyaya sa lahat. Ang pambungad sa
metapisika ay pintuan na bumubukas sa kalaliman at kalawakan,
sa kaparangan, kabundukan, kalangitan.
(70)
Noong nakapasok na siya sa pintuan
yumayapak siya sa malawak na lupain
na palayo nang palayo ang mga hangganan
sinusukuban ng langit
na pataas nang pataas ang tuktok
ang mga laylaya’y palayo nang palayo
sinisikatan ng sariwang araw ang kabuuan.