Sach Ttton

phaàn môû ñaàu
2
Thuï tinh trong oáng nghieäm
1
THUÏ TINH TRONG OÁNG NGHIEÄM:
LÒCH SÖÛ, HIEÄN TAÏI vaø TÖÔNG LAI
Hoà Maïnh Töôøng
Môû ñaàu coù theå ñöôïc taùch bieät thaønh hai

vaán ñeà rieâng bieät. Ngoaøi ra, vieäc coù
Cô sôû hoïc thuaät cuûa thuï tinh trong con cuûa moät caëp vôï choàng coù theå coù
oáng nghieäm (IVF) lieân quan ñeán nhieàu söï tham gia cuûa ngöôøi thöù ba: cho
chuyeân ngaønh nhö sinh hoïc sinh saûn, noaõn, cho tinh truøng, mang thai hoä…
sinh hoïc teá baøo, saûn phuï khoa, noäi
tieát hoïc… Qui trình ñieàu trò IVF laø moät Vieät Nam ñi sau caùc nöôùc treân theá
chuoãi ñan xen giöõa caùc kyõ thuaät laâm giôùi 20 naêm vaø caùc nöôùc trong khu vöïc
saøng y hoïc vaø sinh hoïc. Ñeå coù moät qui khoaûng 10-15 naêm trong laõnh vöïc IVF.
trình IVF hieäu quaû cao, caàn coù söï phoái Tuy nhieân, hieän nay, chuùng ta ñaõ coù
hôïp chaët cheõ giöõa caùc baùc só vaø caùc ñöôïc moät vò trí quan troïng trong khu
chuyeân vieân sinh hoïc. Do ñoù, IVF ñöôïc vöïc veà IVF. Ngoaøi ra, ôû moät vaøi kyõ
xem laø söï keát hôïp maãu möïc giöõa Y hoïc thuaät chuyeân bieät, chuùng ta ñaõ tieäm
vaø Sinh hoïc ñeå öùng duïng vaøo ñieàu trò caän trình ñoä haøng ñaàu cuûa theá giôùi. Vôùi
laâm saøng cho beänh nhaân. tieàm naêng veà thò tröôøng vaø nguoàn nhaân
löïc, chuùng ta ñöùng tröôùc moät cô hoäi raát
Em beù IVF ñaàu tieân treân theá giôùi ra lôùn ñeå phaùt trieån IVF thaønh moät muõi
ñôøi naêm 1978. Ñeán nay, ñaõ coù khoaûng nhoïn trong Y hoïc vaø coâng ngheä sinh
4 trieäu treû ra ñôøi töø IVF vaø haøng naêm hoïc ôû Vieät Nam.
treân toaøn theá giôùi coù gaàn 1 trieäu tröôøng
hôïp IVF vaø caùc kyõ thuaät töông ñöông Lòch söû phaùt trieån IVF
ñöôïc thöïc hieän. ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån treân theá giôùi
nhö ôû Baéc AÂu, Taây AÂu vaø UÙc, coù töø
1-5% treû môùi sinh ra ñôøi haøng naêm laø Nhöõng böôùc ñi ñaàu tieân
töø IVF. Ngöôøi ta öôùc tính moãi naêm soá
tröôøng hôïp thöïc hieän IVF treân theá giôùi Töø nhöõng naêm 1930, vieäc nghieân cöùu
taêng khoaûng 10%. hieän töôïng thuï tinh giöõa noaõn vaø tinh
truøng ñoäng vaät baäc cao trong moâi
IVF ñaõ laøm thay ñoåi quan ñieåm cuûa tröôøng beân ngoaøi cô theå (in-vitro) ñaõ
nhaân loaïi veà sinh saûn. Vôùi caùc kyõ ñöôïc chuù yù (Pincus vaø Saunders, 1939).
thuaät hoã trôï sinh saûn, quan heä tình Naêm 1959, Chang laàn ñaàu tieân thaønh
duïc vaø sinh saûn ñeå duy trì noøi gioáng coâng trong vieäc cho thuï tinh giöõa tinh
3
Thuï tinh trong oáng nghieäm: lòch söû, hieän taïi vaø töông lai
truøng vaø noaõn ñoäng vaät coù vuù (thoû) (blastocyst) trong oáng nghieäm vaø
trong ñieàu kieän phoøng thí nghieäm chuyeån caùc phoâi naøy vaøo buoàng töû
(Chang, 1959). Ñaây ñöôïc xem laø thaønh cung phuï nöõ. Tuy nhieân, trong thôøi
töïu quan troïng nhaát trong lòch söû phaùt gian naøy, caùc phaùc ñoà chuaån bò noäi
trieån cuûa IVF vì noù chöùng minh noaõn maïc töû cung chöa ñöôïc nghieân cöùu kyõ
vaø tinh truøng cuûa ñoäng vaät coù theå thuï vaø caùc nhaø khoa hoïc ñaõ phaïm phaûi
tinh ñöôïc beân ngoaøi cô theå. Töø sau thí nhieàu sai laàm trong vieäc söû duïng noäi
nghieäm naøy, IVF ñaõ ñöôïc nghieân cöùu tieát toá ñeå chuaån bò noäi maïc töû cung. Do
treân nhieàu loaøi ñoäng vaät khaùc nhau, keå ñoù, maõi ñeán naêm 1976, sau haøng traêm
caû ngöôøi. Nhieàu thaønh töïu veà IVF treân tröôøng hôïp thaát baïi, baùc só Steptoe vaø
ñoäng vaät nghieân cöùu ñaõ ñöôïc coâng boá tieán só Edwards coâng boá tröôøng hôïp coù
sau ñoù. thai ñaàu tieân töø IVF ôû ngöôøi treân theá
giôùi, taïi moät beänh vieän nhoû (Oldham)
R.G. Edwards, ngöôøi Anh, laø moät ôû Anh. Nhöng thaät ñaùng tieác, ñaây laïi
trong nhöõng nhaø khoa hoïc tieân phong laø moät tröôøng hôïp thai ngoaøi töû cung.
trong vieäc nghieân cöùu veà IVF treân
ngöôøi. Naêm 1966, Edwards ñeán Myõ Ñeán naêm 1978, em beù ñaàu tieân töø
vaø cuøng moät nhoùm nhaø khoa hoïc Myõ, IVF, Louise Brown, ra ñôøi ñaùnh daáu
ñöùng ñaàu laø giaùo sö Howard Jones, böôùc ñaàu cho söï phaùt trieån cuûa IVF
laàn ñaàu tieân coâng boá tröôøng hôïp laáy treân ngöôøi. Em beù Louise Brown ñöôïc
ñöôïc noaõn ngöôøi qua phaãu thuaät noäi sinh ra töø moät baø meï voâ sinh do toån
soi taïi Myõ (Edwards vaø cs., 1966). thöông hai voøi tröùng ñaõ ñöôïc ñieàu trò
Trong thôøi gian naøy, nhieàu nhoùm baèng phaãu thuaät nhöng khoâng hieäu
nghieân cöùu khaùc ôû Anh, Myõ vaø UÙc quaû. Coâng trình ñöôïc coâng boá taïi Anh,
cuõng ñaõ tieán haønh thöïc hieän IVF ôû taùc giaû laø baùc só Steptoe vaø tieán só
ngöôøi. Ñeán naêm 1971, Steptoe vaø Edwards. Trong thöïc teá, Edwards vaø
Edwards ôû Anh laàn ñaàu tieân baùo Steptoe ñaõ thaát baïi haøng traêm laàn ñeå
caùo nuoâi caáy ñöôïc phoâi nang ngöôøi coù ñöôïc thaønh coâng vang doäi naøy. Sau
Hình 1.1 Baùc só Steptoe (phaûi) vaø Tieán só Hình 1.2 Beänh vieän Bourn Hall ôû Anh,
Edwards (traùi) vôùi em beù IVF ñaàu tieân treân theá giôùi trung taâm IVF ñaàu tieân treân theá giôùi
4
moät vaøi thaønh coâng ban ñaàu, chöông 3 tröôøng hôïp sanh ñaàu tieân, ngöôøi ta
trình IVF taïi Oldham taïm giaùn ñoaïn ghi nhaän raèng 12 trong soá 15 em beù
cho ñeán naêm 1980, baùc só Steptoe vaø IVF ñaàu tieân treân theá giôùi ñöôïc ra ñôøi
tieán só Edwards môùi coù theå tieáp tuïc laïi töø trung taâm Monash ôû UÙc. Cho ñeán
chöông trình IVF taïi beänh vieän Bourn nay, trung taâm IVF taïi Monash UÙc vaãn
Hall (Anh), chöông trình naøy tieáp tuïc giöõ vai troø laø moät trong nhöõng trung
gaët haùi thaønh coâng vaø beänh vieän Bourn taâm ñaàu ngaønh veà IVF treân theá giôùi.
Hall ñöôïc xem laø caùi noâi cuûa IVF treân
theá giôùi (Steptoe vaø Edwards, 1978). Sau ñoù, trong nhöõng naêm 80, kyõ
thuaät IVF ñaõ ñöôïc phaùt trieån raát
Trong giai ñoaïn ñaàu naøy, caùc nhaø maïnh vaø laàn löôït ñöôïc baùo caùo thaønh
khoa hoïc tieân phong nhö Edwards vaø coâng taïi nhieàu nöôùc ôû nhieàu khu vöïc
Steptoe ñaõ bò chæ trích vaø phaûn öùng treân theá giôùi, keå caû ôû chaâu AÙ. Naêm
kòch lieät khoâng chæ töø dö luaän, toân giaùo 1981, em beù IVF ñaàu tieân ôû Myõ ra ñôøi.
maø coøn töø moät soá lôùn caùc nhaø khoa Ñaây cuõng laø tröôøng hôïp IVF ñaàu tieân
hoïc ñöông thôøi. Trong moät thôøi gian söû duïng gonadotrophin ñeå kích thích
daøi nhieàu naêm, caùc nhaø khoa hoïc tieân buoàng tröùng. Caùc nöôùc ôû chaâu AÂu cuõng
phong trong laõnh vöïc IVF naøy ñaõ aâm ñoàng loaït trieån khai IVF trong nhöõng
thaàm laøm vieäc, nghieân cöùu vaø ñaõ phaûi naêm ñaàu thaäp nieân 80. ÔÛ chaâu AÙ,
traûi qua bao nhieâu khoù khaên, thaát baïi Singapore ñöôïc ghi nhaän laø nôi thöïc
ñeå ñaït ñeán keát quaû. Vieäc em beù ñaàu hieän thaønh coâng IVF ñaàu tieân vaøo naêm
tieân ra ñôøi töø IVF thaät söï laø moät söï 1983 bôûi nhoùm nghieân cöùu cuûa S.C. Ng
kieän chaán ñoäng dö luaän vaø trong giôùi vaø coäng söï taïi khoa Saûn, ñaïi hoïc Quoác
khoa hoïc ôû Anh cuõng nhö theá giôùi. Sau gia Singapore. Sau ñoù, IVF cuõng ñöôïc
hôn 30 naêm töø khi IVF thaønh coâng laàn thöïc hieän thaønh coâng taïi Nhaät, Trung
ñaàu tieân, vaøo thaùng 10 naêm 2010, söï Quoác, Thaùi Lan, Malaysia, Indonesia
ñoùng goùp cuûa tieán só RG Edwards ñaõ vaø Philippines trong suoát caùc naêm cuûa
ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc treân theá giôùi thaäp nieân 80.
coâng nhaän laø moät coät moác vó ñaïi trong
söï phaùt trieån cuûa neàn y hoïc hieän ñaïi Söï phaùt trieån vaø hoaøn
vaø oâng ñaõ ñöôïc trao giaûi Nobel Y hoïc thieän veà kyõ thuaät cuûa IVF
cho thaønh töïu naøy.
ÔÛ nhöõng chu kyø IVF ñaàu tieân ñöôïc
Naêm 1980, em beù IVF thöù tö treân thöïc hieän, ngöôøi ta chæ choïc huùt laáy
theá giôùi ñöôïc sinh ra taïi UÙc. Trung noaõn qua noäi soi treân nhöõng buoàng
taâm Monash ôû UÙc ñöôïc ghi nhaän laø tröùng phaùt trieån töï nhieân, neân thöôøng
nôi thöù hai treân theá giôùi thöïc hieän chæ laáy ñöôïc 1 noaõn töø moät phuï nöõ
thaønh coâng IVF. Trung taâm naøy sau vaø do ñoù, tæ leä thaønh coâng thöôøng raát
ñoù lieân tuïc baùo caùo caùc tröôøng hôïp thaáp. Khi IVF baét ñaàu phaùt trieån roäng
sanh sau IVF. Do trung taâm IVF ñaàu raõi, vieäc söû duïng noäi tieát toá ñeå kích
tieân ôû Anh taïm ngöng hoaït ñoäng sau thích buoàng tröùng ngaøy caøng phoå bieán.
5
Nhôø kyõ thuaät kích thích buoàng tröùng, chöa hoaøn thieän, (2) moät soá quan ñieåm
ngöôøi ta coù theå laáy ñöôïc trung bình toân giaùo khoâng chaáp nhaän IVF. Moät kyõ
khoaûng 10 noaõn ôû moät ngöôøi phuï nöõ thuaät khaùc töông töï laø chuyeån hôïp töû
ñeå thöïc hieän IVF. Ñieàu naøy giuùp taêng vaøo voøi tröùng (ZIFT) cuõng phaùt trieån
soá phoâi coù ñöôïc vaø ngöôøi ta coù theå sau ñoù. Trong kyõ thuaät naøy, hôïp töû
choïn löïa nhöõng phoâi coù chaát löôïng toát ñöôïc hình thaønh trong moâi tröôøng
ñeå chuyeån vaøo buoàng töû cung, laøm gia beân ngoaøi cô theå seõ ñöôïc bôm vaøo voøi
taêng ñaùng keå tæ leä thaønh coâng cuûa IVF. tröùng döôùi höôùng daãn cuûa noäi soi oå
buïng. Ñeán cuoái thaäp nieân 90, GIFT vaø
Töø naêm 1983, sieâu aâm ñaàu doø aâm ZIFT ngaøy caøng bò thu heïp chæ ñònh do
ñaïo ñöôïc ñöa vaøo öùng duïng trong phuï phaùc ñoà nuoâi caáy phoâi trong labo ñöôïc
khoa. Kyõ thuaät choïc huùt noaõn qua ngaû caûi thieän ñaùng keå vaø IVF ngaøy caøng
aâm ñaïo döôùi höôùng daãn cuûa sieâu aâm trôû neân phoå bieán vaø ñöôïc chaáp nhaän
ñaàu doø aâm ñaïo ñöôïc aùp duïng laàn ñaàu roäng raõi.
tieân vaø sau ñoù, thay theá hoaøn toaøn
vieäc choïc huùt noaõn qua noäi soi vöøa toán Naêm 1984, em beù ñaàu tieân ra ñôøi töø
keùm, vöøa nguy hieåm vaø keùm hieäu quaû tröôøng hôïp moät phuï nöõ khoâng coøn
(Gleicher vaø cs., 1983). Thaønh töïu naøy buoàng tröùng, thöïc hieän xin noaõn-IVF
laøm thay ñoåi ñaùng keå boä maët cuûa kyõ taïi UÙc. Ñaây laø laàn ñaàu tieân, moät phuï
thuaät IVF. Kyõ thuaät naøy bieán IVF trôû nöõ coù theå coù con vôùi noaõn cuûa moät
thaønh moät kyõ thuaät ñôn giaûn, ít xaâm ngöôøi phuï nöõ khaùc (Trounson vaø cs.,
laán vaø coù theå thöïc hieän ôû nhöõng cô sôû 1983a). Cuõng trong naêm naøy, nhoùm
ñieàu trò nhoû. nghieân cöùu cuûa Alan Trounson ôû
Monash (UÙc) cuõng tieáp tuïc coâng boá
Cuøng vôùi vieäc phaùt trieån maïnh tröôøng em beù ñaàu tieân sinh ra töø
meõ cuûa IVF, naêm 1984, kyõ thuaät phoâi ngöôøi ñoâng laïnh (Trounson vaø
chuyeån giao töû vaøo voøi tröùng (GIFT) cs., 1983b). Töø ñoù, treân neàn cô baûn
ñöôïc baùo caùo thaønh coâng taïi Myõ do cuûa IVF, caùc kyõ thuaät xin noaõn-IVF
baùc só Asch khôûi xöôùng. Trong kyõ vaø tröõ laïnh phoâi ñaõ phaùt trieån goùp
thuaät GIFT, noaõn ngöôøi vaø tinh truøng phaàn ñaùng keå vaøo vieäc taêng hieäu quaû
ñöôïc laáy ra ngoaøi cô theå, xöû lyù, sau ñoù, cuûa kyõ thuaät IVF. Trong moät böôùc
tinh truøng vaø noaõn chæ tieáp xuùc nhau ñoät phaù cuûa IVF, naêm 1997, tröôøng
sau khi ñöôïc bôm vaøo voøi tröùng baèng hôïp coù thai ôû phuï nöõ 63 tuoåi vôùi kyõ
noäi soi oå buïng (Asch vaø cs., 1984). Kyõ thuaät xin noaõn-IVF ñöôïc baùo caùo. Ñieàu
thuaät naøy töông ñoái xaâm laán, do phaûi naøy chöùng toû chöùc naêng mang thai cuûa
thöïc hieän qua noäi soi oå buïng vaø ñoøi töû cung coøn coù theå duy trì ñöôïc khaù laâu
hoûi phaûi coù ít nhaát moät voøi tröùng bình sau khi maõn kinh, neáu ñöôïc boå sung
thöôøng. Duø vaäy, GIFT ñaõ ra ñôøi vaø phaùt ñuû noäi tieát. Tuy nhieân, ña soá caùc nöôùc
trieån maïnh nhöõng naêm sau ñoù, chuû ñeàu qui ñònh tuoåi giôùi haïn cuûa ngöôøi
yeáu ôû Myõ, vì hai lyù do: (1) caùc phaùc ñoà xin noaõn, thöôøng dao ñoäng töø 45 ñeán
nuoâi caáy phoâi trong ñieàu kieän nhaân taïo 55 tuoåi.
6
Naêm 1986, Chen baùo caùo tröôøng truøng. Trong caùc kyõ thuaät vi thao taùc,
hôïp coù thai töø noaõn ngöôøi sau ñoâng ngöôøi ta duøng caùc kim baèng thuûy tinh
laïnh vaø raõ ñoâng taïi UÙc (Chen, 1986). cöïc nhoû ñeå thao taùc treân noaõn vaø tinh
Tuy nhieân, trong moät thôøi gian daøi sau truøng döôùi kính hieån vi ñaûo ngöôïc.
ñoù, caùc phaùc ñoà tröõ laïnh noaõn cho
hieäu quaû keùm vaø tæ leä thaønh coâng ñöôïc Naêm 1988, tröôøng hôïp tieâm tinh truøng
baùo caùo raát thaáp. Do ñoù, trong hôn moät vaøo döôùi maøng trong suoát (SUZI) ñöôïc
thaäp nieân sau ñoù, kyõ thuaät tröõ laïnh baùo caùo thaønh coâng laàn ñaàu tieân taïi
noaõn vaãn ñöôïc thöïc hieän raát haïn Singapore bôûi Soon Chye Ng vaø coäng söï.
cheá ôû moät soá raát ít trung taâm. Trong
nhöõng naêm gaàn ñaây, vôùi söï phaùt trieån
cuûa kyõ thuaät thuûy tinh hoùa, ñoâng laïnh
noaõn baét ñaàu ñöôïc ñaùnh giaù laø moät kyõ
thuaät hieäu quaû vaø vieäc aùp duïng tröõ laïnh
noaõn daàn daàn ñöôïc caøng nhieàu trung
taâm treân theá giôùi ñöa vaøo aùp duïng
thöôøng qui.
Ñeán naêm 2000, moät thaønh töïu aán töôïng

cuûa ñoâng laïnh moâ buoàng tröùng ñöôïc
baùo caùo vôùi tröôøng hôïp thaønh coâng vôùi Hình 1.3 Giaùo sö Soon Chye Ng (traùi), ngöôøi thöïc
caáy gheùp töï thaân moâ buoàng tröùng ñoâng hieän thaønh coâng IVF ñaàu tieân ôû Chaâu AÙ vaø taùc giaû
laïnh ñaàu tieân treân theá giôùi (Oktay vaø cs., cuûa kyõ thuaät SUZI
2000). Cho ñeán naêm 2010, treân theá giôùi
ñaõ coù ít nhaát 9 tröôøng hôïp treû sinh soáng Trong kyõ thuaät naøy, taùc giaû ñaõ tieâm
vôùi noaõn töø moâ buoàng tröùng ñoâng laïnh. tröïc tieáp moät vaøi tinh truøng qua maøng
trong suoát (zona pellucida) vaøo khoang
Trong thôøi gian ñaàu, IVF ñöôïc chæ ñònh quanh noaõn (perivitaline space) ñeå hoã trôï
chuû yeáu cho voâ sinh nöõ. Daàn daàn, IVF cho tinh truøng thuï tinh vôùi noaõn (Ng
ñöôïc aùp duïng cho caùc tröôøng hôïp thieåu vaø cs., 1988).
naêng tinh truøng. Tuy nhieân, caùc thöû
nghieäm aùp duïng IVF cho voâ sinh nam Vaøo naêm 1988, kyõ thuaät ñuïc thuûng
trong thôøi gian ñaàu naøy cho keát quaû khaù maøng trong suoát (PZD) ñeå hoã trôï thuï
thaát voïng vôùi tæ leä thuï tinh giöõa noaõn tinh ñöôïc giôùi thieäu ôû Myõ bôûi Cohen.
vaø tinh truøng raát thaáp vaø nhieàu tröôøng Trong kyõ thuaät naøy, Cohen ñaõ söû duïng
hôïp hoaøn toaøn khoâng coù thuï tinh. Ñeå kyõ thuaät vi thao taùc ñeå ñuïc moät loã thuûng
caûi thieän tình traïng naøy, nhieàu kyõ treân maøng trong suoát, sau ñoù caáy noaõn
thuaät vi thao taùc (micromanipulation) vôùi tinh truøng (Cohen vaø cs., 1989). Tuy
ñaõ ñöôïc nghieân cöùu ñeå hoã trôï cho nhieân, caû SUZI vaø PZD ñeàu khoâng ñaït
vieäc thuï tinh giöõa noaõn vaø tinh truøng hieäu quaû cao do tæ leä thuï tinh cuûa noaõn
trong caùc tröôøng hôïp thieåu naêng tinh vaø tinh truøng vaãn khoâng taêng ñaùng keå
7
trong khi tæ leä thuï tinh ña tinh truøng giôùi khoâng coù tinh truøng do beá taéc
(polyspermia), do nhieàu hôn 1 tinh (obstructive azoospermia) thöôøng ñöôïc
truøng ñi vaøo noaõn, laïi gia taêng. ñieàu trò baèng caùch huùt tinh truøng ôû
tröôùc vò trí taéc ñeå bôm tinh truøng vaøo
buoàng töû cung (IUI) hoaëc thöïc hieän
Cho ñeán 1992, kyõ thuaät tieâm tinh truøng
IVF. Moät soá baùo caùo thöïc hieän IUI hoaëc
vaøo baøo töông noaõn (ICSI) ñöôïc baùo
IVF vôùi tinh truøng huùt töø maøo tinh ñaõ
caùo thaønh coâng laàn ñaàu tieân taïi Bæ bôûi
ñöôïc baùo caùo vaøo thaäp nieân 80. Caùc
Palermo vaø coäng söï. Trong kyõ thuaät
baùo caùo naøy cho thaáy tæ leä thaønh coâng
naøy, caùc taùc giaû ñaõ tieâm tröïc tieáp 1
laø raát thaáp. Kyõ thuaät ICSI ra ñôøi ñaõ
tinh truøng vaøo noaõn ñeå hoã trôï söï thuï
taïo ra moät böôùc ngoaët lôùn trong vaán
tinh. Caùc thöû nghieäm ñaàu tieân cho thaáy
ñeà ñieàu trò khoâng coù tinh truøng do beá
sau khi tieâm tinh truøng vaøo noaõn, teá
taéc. Naêm 1994, caùc tröôøng hôïp MESA-
baøo noaõn vaãn coù theå hoài phuïc, söï thuï
ICSI (huùt tinh truøng töø maøo tinh qua vi
tinh dieãn ra vaø phoâi sau ñoù phaùt trieån
phaãu vaø tieâm tinh truøng vaøo baøo töông
khaù toát (Palermo vaø cs., 1992). Tæ leä coù
noaõn) ñaàu tieân ñöôïc baùo caùo. Nhieàu
thai laâm saøng cuûa kyõ thuaät ICSI luoân
baùo caùo cho thaáy tæ leä coù thai cuûa kyõ
cao hôn so vôùi kyõ thuaät IVF coå ñieån,
thuaät naøy thaäm chí cao hôn caû kyõ
maëc duø chaát löôïng vaø soá löôïng tinh
thuaät ICSI vaø IVF thoâng thöôøng maëc
truøng keùm. Söï thaønh coâng naøy ñaõ thöïc
duø tinh truøng chöa tröôûng thaønh troïn
söï laø moät cuoäc caùch maïng trong ñieàu
veïn. Naêm 1995, kyõ thuaät PESA-ICSI
trò voâ sinh nam. Neáu nhö trong sinh lyù
(choïc huùt tinh truøng töø maøo tinh xuyeân
töï nhieân, ngöôøi ñaøn oâng caàn saûn xuaát
da vaø tieâm tinh truøng vaøo baøo töông
ra haøng chuïc trieäu ñeán haøng traêm trieäu
noaõn) ñöôïc giôùi thieäu ñaõ giuùp ñôn giaûn
tinh truøng trong moät laàn phoùng tinh ñeå
hoùa vieäc ñieàu trò khoâng coù tinh truøng
coù theå thuï tinh ñöôïc moät noaõn trong
do beá taéc. Trong kyõ thuaät PESA, khoâng
voøi tröùng, thì vôùi kyõ thuaät ICSI, söï thuï
caàn phaûi môû bao tinh hoaøn maø chæ caàn
tinh coù theå dieãn ra giöõa duy nhaát 1
choïc kim sinh thieát vaøo maøo tinh vaø
tinh truøng vôùi 1 noaõn. Cho ñeán nay,
huùt tinh truøng. Kyõ thuaät PESA khaù ñôn
do vaán ñeà voâ sinh nam ngaøy caøng phoå
giaûn vaø coù theå thöïc hieän ñöôïc ôû phoøng
bieán ñi keøm vôùi hieäu quaû cuûa kyõ thuaät
khaùm khoâng caàn trang bò qui moâ. Soá
ICSI ñöôïc caûi thieän khoâng ngöøng, ICSI
löôïng tinh truøng laáy ñöôïc töø kyõ thuaät
ñaõ daàn daàn trôû thaønh kyõ thuaät ñöôïc
naøy, tuy khoâng nhieàu nhöng vaãn ñuû ñeå
thöïc hieän nhieàu nhaát taïi caùc trung taâm
thöïc hieän kyõ thuaät ICSI.
hoã trôï sinh saûn. Hieän nay, ñaëc bieät taïi
moät soá trung taâm lôùn, ICSI coøn ñöôïc aùp
duïng thay theá hoaøn toaøn kyõ thuaät IVF Vôùi nhöõng thaønh coâng treân vôùi caùc
coå ñieån ngay caû ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp tröôøng hôïp khoâng tinh truøng do beá
khoâng lieân quan ñeán voâ sinh nam. taéc, kyõ thuaät TESE-ICSI (phaân laäp
tinh truøng töø tinh hoaøn ôû nhöõng
Tröôùc khi kyõ thuaät ICSI ra ñôøi vaø tröôøng hôïp giaûm sinh tinh taïi tinh
oån ñònh, nhöõng tröôøng hôïp nam hoaøn vaø tieâm tinh truøng vaøo baøo töông
8
noaõn) ñöôïc baùo caùo thaønh coâng (Silber Kyõ thuaät IVM ñaëc bieät thích hôïp vôùi
vaø cs., 1995). ÔÛ caùc tröôøng hôïp naøy, caùc beänh nhaân coù hoäi chöùng buoàng
tinh hoaøn giaûm saûn xuaát tinh truøng tröùng ña nang. Gaàn ñaây, IVM baét ñaàu
nghieâm troïng, ñeán möùc khoâng theå tìm ñöôïc nghieân cöùu aùp duïng cho haàu heát
thaáy tinh truøng trong tinh dòch. Kích caùc chæ ñònh thöôøng qui cuûa IVF. Kyõ
thöôùc tinh hoaøn thöôøng nhoû hoaëc thuaät IVM ñöôïc xem laø coù theå thay theá
chæ coøn 1 beân tinh hoaøn hoaït ñoäng, moät phaàn lôùn IVF coå ñieån coù KTBT
chöùc naêng saûn xuaát noäi tieát toá nam trong töông lai neáu qui trình IVM ñi vaøo
cuûa tinh hoaøn cuõng giaûm. Trong haàu oån ñònh vaø tæ leä laøm toå cuûa phoâi taêng.
heát caùc tröôøng hôïp, caùc toån thöông
naøy laø khoâng hoài phuïc vaø khoâng Söï phaùt trieån cuûa IVF taïi
ñieàu trò ñöôïc. Tæ leä thaønh coâng cuûa
Vieät nam
TESE-ICSI cuõng ñaït gaàn töông ñöông
vôùi tæ leä thaønh coâng chung cuûa IVF.
Vôùi söï thaønh coâng cuûa kyõ thuaät naøy, Do nhieàu haïn cheá veà cô sôû vaät chaát
vaán ñeà voâ sinh nam gaàn nhö ñaõ ñöôïc kyõ thuaät vaø nhaân söï veà noäi tieát
giaûi quyeát trieät ñeå. Coù theå noùi, ñeå ñieàu hoïc vaø phoâi hoïc ôû Vieät nam, nhoùm
trò voâ sinh nam hieän nay, chæ caàn traû nghieân cöùu ñöùng ñaàu laø baùc só Nguyeãn
lôøi caâu hoûi “Coù theå tìm ñöôïc vaøi tinh Thò Ngoïc Phöôïng taïi beänh vieän Töø Duõ
truøng hay khoâng?”. ñaõ maát hôn 10 naêm chuaån bò ñeå trieån
khai IVF laàn ñaàu tieân ôû Vieät nam vaøo
Naêm 1991, nhoùm nghieân cöùu cuûa Cha naêm 1997. Ngaøy 19/8/1997, Boä Tröôûng
ôû Haøn Quoác ñaõ baùo caùo tröôøng hôïp coù Boä Y teá kyù quyeát ñònh cho pheùp beänh
thai ñaàu tieân vôùi noaõn tröôûng thaønh vieän Töø Duõ thöïc hieän nhöõng tröôøng
trong oáng nghieäm (Cha vaø cs., 1991). hôïp IVF ñaàu tieân ôû Vieät Nam. Ñaây laø
Trong kyõ thuaät naøy, noaõn non ñöôïc moät coät moác ñaùnh daáu söï khôûi ñaàu cho
choïc huùt töø nhöõng nang nhoû cuûa buoàng chuyeân ngaønh hoã trôï sinh saûn taïi Vieät
tröùng vaøo giai ñoïan sôùm cuûa pha nang nam. Vôùi söï hôïp taùc vaø hoã trôï cuûa caùc
noaõn. Nhöõng noaõn naøy sau ñoù ñöôïc chuyeân gia ngöôøi Phaùp, beänh vieän Töø
nuoâi caáy vôùi moâi tröôøng ñaëc bieät ñeå Duõ ñaõ tieán haønh caùc tröôøng hôïp IVF
gaây tröôûng thaønh beân ngoaøi cô theå. ñaàu tieân taïi Vieät Nam vaøo thaùng 8
Moät tæ leä lôùn noaõn coù theå tröôûng thaønh naêm 1997. Chöông trình ñaõ ñaït ñöôïc
vaø ñöôïc hoã trôï thuï tinh baèng phöông keát quaû khaû quan töø nhöõng tröôøng hôïp
phaùp ICSI. Kyõ thuaät treân ñaõ taïo ra ñaàu tieân. Vaøo ngaøy 30/4/1998, 3 em beù
moät höôùng môùi trong IVF, trong ñoù, töø 3 tröôøng hôïp tröôøng hôïp IVF thaønh
khoâng caàn söû duïng nhieàu noäi tieát toá coâng ñaàu Vieät Nam ñaõ cuøng chaøo ñôøi
ñeå kích thích buoàng tröùng. Do ñoù, IVM vaøo moät ngaøy.
goùp phaàn laøm giaûm chi phí ñieàu trò vaø
traùnh caùc bieán chöùng coù theå coù cuûa
kích thích buoàng tröùng.
9
Hình 1.4 Baùc só Nguyeãn Thò Ngoïc Phöôïng ngöôøi Hình 1.5 Ñaïi dieän Vieät Nam taïi Hoäi nghò Chaâu AÂu laàn thöù
môû ñöôøng cho söï phaùt trieån cuûa IVF ôû Vieät nam nhaát veà Tröôûng thaønh tröùng trong oáng nghieäm, 2009
Trong voøng 10 naêm töø 1997 ñeán 2007, taäp taïi caùc trung taâm IVF Vaïn Haïnh,
IVF ôû Vieät nam ñaõ phaùt trieån raát nhanh IVFAS.
veà caùc kyõ thuaät chuyeân saâu thöïc hieän
ñöôïc vaø soá löôïng trung taâm IVF. Ñeán Cuõng trong nhöõng naêm naøy, Hoäi Noäi
naêm 2007, Vieät Nam ñaõ thöïc hieän tieát sinh saûn vaø Voâ sinh TPHCM
ñöôïc haàu heát caùc kyõ thuaät coù lieân quan (HOSREM) ñaõ ra ñôøi vaø daàn daàn
ñeán IVF vaø trôû thaønh nöôùc thöïc hieän phaùt huy vai troø laø moät hoäi ngheà
soá tröôøng hôïp IVF haøng naêm cao nhaát nghieäp y khoa maïnh trong laõnh vöïc naøy.
trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. HOSREM ñaõ ñoùng moät vai troø raát quan
troïng trong vieäc taäp hôïp caùc nguoàn löïc
ñeå ñaåy maïnh vieäc chuyeån giao caùc kyõ
Töø naêm 2007 trôû ñi, IVF ôû Vieät Nam
thuaät ñieàu trò môùi vaø söï trao ñoåi, caäp
baét ñaàu coù nhöõng chuyeån bieán ñeå phaùt
nhaät kieán thöùc chuyeân moân giöõa caùc
trieån maïnh veà chaát. Vieäc öùng duïng
trung taâm IVF ôû Vieät Nam. Ñaây laø moät
haøng loaït caùc caûi tieán veà qui trình
ñieàu kieän quan troïng cho söï phaùt trieån
nuoâi caáy phoâi vaø ñaëc bieät laø ñöa quan
maïnh meõ cuûa IVF ôû Vieät Nam so vôùi
ñieåm quaûn lyù chaát löôïng vaøo chöông
caùc nöôùc trong khu vöïc trong thôøi gian
trình IVF ñaõ caûi thieän ñaùng keå tæ leä
gaàn ñaây. Moãi naêm HOSREM toå chöùc töø
thaønh coâng cuûa IVF. Khôûi ñaàu cho
5-10 hoäi thaûo, hoäi nghò, khoùa hoïc veà
xu höôùng naøy laø trung taâm IVF Vaïn
caùc vaán ñeà lieân quan ñeán hieám muoän
Haïnh vaø IVFAS. Trong thôøi gian naøy,
vaø hoã trôï sinh saûn.
caùc chuyeân gia ñaàu ngaønh IVF cuûa Vieät
nam ñöôïc lieân tuïc môøi baùo caùo taïi caùc
hoäi nghò, hoäi thaûo khu vöïc vaø quoác teá. Tính ñeán thôøi ñieåm giöõa naêm 2010,
Vieät Nam cuõng baét ñaàu coù nhieàu baøi Vieät Nam ñaõ coù 13 trung taâm IVF
baùo ñöôïc ñaêng treân caùc taïp chí chuyeân ñang hoaït ñoäng bao goàm 5 trung taâm
ngaønh uy tín. Töø naêm 2008, haøng naêm ôû TPHCM, 3 ôû Haø Noäi, caùc tænh thaønh
ñaõ coù gaàn 30 hoïc vieân töø caùc nöôùc khaùc bao goàm Haûi Phoøng, Thanh Hoùa,
trong khu vöïc ñeán tham quan vaø hoïc Hueá, Bình Döông, Caàn Thô moãi nôi coù
10
1 trung taâm. Trong thôøi gian tôùi, döï Thuï tinh trong oáng nghieäm (IVF)
tính seõ coù theâm moät soá trung taâm IVF ñöôïc dòch töø goác tieáng Anh laø
môùi ñi vaøo hoaït ñoäng ôû Caàn Thô, Ñaø “In-vitro fertilization”, vieát taét tieáng
Naüng vaø Bình Döông. Anh laø IVF. Em beù ñaàu tieân treân theá
giôùi sinh ra töø IVF laø coâ Louise Brown,
IVF vaø caùc kyõ thuaät hoã ñöôïc sinh ra taïi Anh vaøo naêm 1978.
Taïi Vieät Nam, kyõ thuaät IVF ñöôïc thöïc
trôï sinh saûn ñang ñöôïc
hieän laàn ñaàu tieân vaøo naêm 1997 bôûi
aùp duïng hieän nay nhoùm nghieân cöùu cuûa baùc só Nguyeãn
Thò Ngoïc Phöôïng vaø coäng söï taïi beänh
Kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn vieän Töø Duõ. Ngaøy 30/4/1998, ba em beù
IVF ñaàu tieân cuûa Vieät Nam, töø ba caëp
vôï choàng, ñaõ ra ñôøi taïi beänh vieän Phuï
Thuaät ngöõ kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn
Saûn Töø Duõ.
(KTHTSS) xuaát phaùt töø goác tieáng
Anh laø “Assisted Reproductive
Kyõ thuaät IVF ñöôïc thöïc hieän ñeå ñieàu
Technologies", thöôøng ñöôïc vieát taét laø
trò hieám muoän cho caùc caëp vôï choàng
ART. KTHTSS laø nhöõng kyõ thuaät keát
coù caùc chæ ñònh sau: taéc voøi tröùng, baát
hôïp giöõa y hoïc vaø sinh hoïc, can thieäp
thöôøng veà soá löôïng vaø chaát löôïng tinh
vaøo caùc giai ñoaïn cuûa quaù trình sinh lyù
truøng, laïc noäi maïc töû cung, hieám muoän
sinh saûn töï nhieân nhaèm laøm taêng khaû
khoâng roõ nguyeân nhaân… Ngoaøi ra, IVF
naêng sinh saûn. Caùc KTHTSS öùng duïng
coøn ñöôïc chæ ñònh cho caùc tröôøng hôïp
caùc tieán boä veà noäi tieát hoïc vaø sinh hoïc
xin noaõn, chaån ñoaùn di truyeàn tieàn
ñeå can thieäp treân giao töû (tinh truøng,
laøm toå.
noaõn) vaø phoâi. Kyõ thuaät hoã trôï sinh
saûn phaùt trieån maïnh treân theá giôùi sau
khi em beù ñaàu tieân töø IVF ra ñôøi naêm Kyõ thuaät IVF bao goàm nhieàu coâng
1978. ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån, soá em beù ñoaïn. Ñaàu tieân laø kích thích buoàng
ra ñôøi töø caùc KTHTSS chieám khoaûng tröùng ñeå coù nhieàu noaõn phaùt trieån
1-5% soá treû sinh ra haøng naêm. giuùp taêng hieäu quaû ñieàu trò. Sau ñoù,
thöïc hieän choïc huùt noaõn döôùi höôùng
daãn cuûa sieâu aâm ñaàu doø aâm ñaïo.
Caùc KTHTSS ñöôïc ñònh nghóa bao goàm
caùc kyõ thuaät trôï giuùp khaû naêng sinh
Noaõn ngöôøi sau khi choïc huùt ñöôïc
saûn, trong ñoù, teá baøo noaõn ñöôïc laáy ra
seõ ñöôïc nuoâi caáy vôùi tinh truøng ñeå
khoûi buoàng tröùng vaø xöû lyù beân ngoaøi
cô theå ngöôøi phuï nöõ. Nhö vaäy, ñònh thuï tinh taïo phoâi. Vôùi nhöõng tröôøng
nghóa cuûa KTHTSS khoâng bao goàm kyõ hôïp chaát löôïng vaø soá löôïng tinh
thuaät kích thích buoàng tröùng vaø bôm keùm, hoaëc nghi ngôø coù baát thöôøng veà
tinh truøng vaøo buoàng töû cung (IUI). thuï tinh, ngöôøi ta thöôøng thöïc hieän
tieâm thaúng tinh truøng vaøo baøo töông
Thuï tinh trong oáng nghieäm noaõn (ICSI). Caùc chuyeân gia phoâi hoïc seõ
tieáp tuïc theo doõi nuoâi phoâi trong ñieàu
11
kieän in-vitro. Sau thôøi gian nuoâi caáy treân theá giôùi vaøo naêm 1992. Taïi Vieät
phoâi töø 2-5 ngaøy, phoâi seõ ñöôïc caáy vaøo Nam, ICSI ñöôïc aùp duïng thaønh coâng ñaàu
buoàng töû cung. Phoâi seõ ñöôïc huùt vaøo tieân taïi beänh vieän Töø Duõ vaøo naêm 1998,
catheter chuyeân duïng vaø ñöôïc chuyeån do baùc só Hoà Maïnh Töôøng vaø caùc coäng
vaøo buoàng töû cung. Tuøy theo giai ñoaïn söï thöïc hieän (Hoà Maïnh Töôøng, 2001).
phaùt trieån cuûa phoâi, chaát löôïng phoâi
vaø tieân löôïng thaønh coâng cuûa beänh Hieän nay, theo caùc baùo caùo thoáng keâ
nhaân, baùc só thöôøng quyeát ñònh caáy töø treân theá giôùi, kyõ thuaät ICSI ñöôïc söû
1-3 phoâi vaøo buoàng töû cung, trong moät duïng nhieàu hôn so vôùi IVF coå ñieån vaø
soá tröôøng hôïp ñaëc bieät, toái ña 5 phoâi seõ tæ leä thöïc hieän ICSI ngaøy caøng taêng ôû
ñöôïc ñaët vaøo buoàng töû cung. Caùc phoâi haàu heát caùc nöôùc. Kyõ thuaät ICSI ñöôïc
aùp duïng trong caùc chu kyø IVF coù caùc
chaát löôïng toát coøn dö laïi seõ ñöôïc ñoâng
yeáu toá sau: baát thöôøng veà soá löôïng vaø
laïnh ñeå coù theå söû duïng sau ñoù.
chaát löôïng tinh truøng, nghi ngôø coù baát
thöôøng veà thuï tinh giöõa noaõn vaø tinh
Phoâi sau khi ñaët vaøo buoàng töû cung seõ
truøng, tæ leä thuï tinh thaáp ôû nhöõng laàn
coù theå laøm toå vaø phaùt trieån thaønh thai
ñieàu trò tröôùc, chaån ñoaùn di truyeån
nhi nhö bình thöôøng. Khoaûng 14 ngaøy
tieàn laøm toå… Gaàn ñaây, ICSI coù khuynh
sau caáy phoâi, beänh nhaân coù theå thöû
höôùng ñöôïc môû roäng cho nhieàu chæ
thai ñeå bieát keát quaû. Tæ leä coù thai trung
ñònh khaùc.
bình sau caáy phoâi khoaûng 35-40%.
Vieäc khaùm theo doõi thai vaø sinh ñeû
Trong kyõ thuaät ICSI, ngöôøi ta tieâm
cuûa thai töø IVF hoaøn toaøn nhö moät thai thaúng moät tinh truøng vaøo baøo töông
bình thöôøng. Tuy nhieân, tæ leä ña thai noaõn ñeå thuï tinh noaõn. Kyõ thuaät naøy
(hôn moät thai) thöôøng cao hôn ñoái vôùi coù söï hoã trôï cuûa heä thoáng vi thao
nhöõng tröôøng hôïp coù thai töø IVF, so vôùi taùc vaø kính hieån vi ñaûo ngöôïc vôùi
thai töï nhieân. ñoä phoùng ñaïi 200-300 laàn. Vôùi kyõ
thuaät IVF coå ñieån, caàn ít nhaát vaøi traêm
Tieâm tinh truøng vaøo baøo töông nghìn tinh truøng chaát löôïng toát ñeå caáy
noaõn vôùi moät noaõn. Trong khi vôùi ICSI, chæ
caàn moät tinh truøng laø coù theå thuï tinh
Thuaät ngöõ tieâm tinh truøng vaøo baøo vôùi moät noaõn. Do ñoù, ICSI ñöôïc xem
töông noaõn xuaát phaùt töø goác tieáng laø moät cuoäc caùch maïng trong ñieàu trò
Anh laø “Intra-cytoplasmic sperm hieám muoän do nguyeân nhaân nam giôùi.
injection”, vieát taéc laø ICSI, ñoïc laø Maëc duø soá löôïng tinh truøng caàn thieát ít
“íc-si”. Ñaây laø moät kyõ thuaät trôï giuùp hôn raát nhieàu, tæ leä thuï tinh giöõa noaõn
cho quaù trình thuï tinh giöõa noaõn vaø vaø tinh truøng cuûa kyõ thuaät ICSI thöôøng
tinh truøng trong tröôøng hôïp soá löôïng cao hôn so vôùi IVF coå ñieån. Tæ leä coù
vaø chaát löôïng tinh truøng quaù keùm. Kyõ thai sau ñieàu trò baèng kyõ thuaät ICSI
thuaät ICSI ñöôïc thöïc hieän thaønh coâng trung bình khoaûng 35%.
12
Trong kyõ thuaät naøy, ngöôøi nhaän vaø
ngöôøi cho seõ ñöôïc ñieàu chænh cho chu
kyø kinh ñoàng boä baèng thuoác noäi tieát.
Sau ñoù, ngöôøi nhaän seõ ñöôïc duøng thuoác
noäi tieát ñeå chuaån bò noäi maïc töû cung.
Song song ñoù, ngöôøi cho seõ ñöôïc cho söû
duïng thuoác kích thích buoàng tröùng. Khi
nang noaõn ñuû lôùn, ngöôøi cho seõ ñöôïc
choïc huùt noaõn. Noaõn seõ ñöôïc thöïc hieän
thuï tinh trong oáng nghieäm vôùi tinh truøng
cuûa choàng ngöôøi nhaän. Phoâi ñöôïc taïo ra
Hình 1.6 ICSI seõ ñöôïc caáy vaøo buoàng töû cung ngöôøi
nhaän. Neáu phoâi tieáp tuïc phaùt trieån vaø
Xin noaõn laøm toå trong töû cung, ngöôøi nhaän coù theå
mang thai vaø sinh nôû nhö bình thöôøng.
Laø kyõ thuaät giuùp moät phuï nöõ (ngöôøi Neáu chaát löôïng noaõn toát, tæ leä coù thai
nhaän) coù theå coù thai vôùi noaõn cuûa phuï sau kyõ thuaät xin noaõn vaøo khaûng 50%.
nöõ khaùc (ngöôøi cho). Kyõ thuaät naøy
ñöôïc thöïc hieän thaønh coâng ôû Vieät Nam Mang thai hoä
töø naêm 1999 do baùc só Vöông Thò Ngoïc
Lan vaø coäng söï thöïc hieän (Vöông Thò Laø kyõ thuaät giuùp moät caëp vôï choàng,
Ngoïc Lan vaø cs., 1999). Kyõ thuaät Xin trong ñoù ngöôøi vôï khoâng theå mang thai
noaõn ñöôïc söû duïng ñeå ñieàu trò cho vì lyù do y hoïc, coù theå coù con cuûa chính
nhöõng phuï nöõ khoâng theå coù thai vôùi mình. Kyõ thuaät naøy ñöôïc thöïc hieän
noaõn cuûa mình vì nhieàu nguyeân nhaân thaønh coâng ôû Vieät Nam vaøo naêm 2000
khaùc nhau: do baùc só Vöông Thò Ngoïc Lan vaø coäng
söï thöïc hieän treân moät soá tröôøng hôïp
(1) Suy buoàng tröùng (töông töï nhö maõn ñaõ caét töû cung sau tai bieán saûn khoa.
kinh): buoàng tröùng khoâng coøn hoaït Caùc tröôøng hôïp ñaàu tieân naøy ñöôïc
ñoäng. thöïc hieän sau khi ñöôïc söï cho pheùp
cuûa Boä Y teá. Töø naêm 2003, kyõ thuaät
(2) Giaûm döï tröõ buoàng tröùng: buoàng naøy bò caám thöïc hieän ôû Vieät Nam, theo
tröùng coù theå coøn hoaït ñoäng nhöng soá nghò ñònh cuûa Chính phuû veà “Sinh con
löôïng vaø chaát löôïng noaõn quaù keùm neân theo phöông phaùp khoa hoïc” ban haønh
khoâng coù khaû naêng coù thai hoaëc khaû cuøng naêm.
naêng coù thai laø quaù thaáp.
Caùc tröôøng hôïp coù chæ ñònh mang
(3) Coù beänh lyù ôû buoàng tröùng hoaëc thai hoä:
ñaõ caét buoàng tröùng neân khoâng coù khaû
naêng coù thai. (1) Ngöôøi vôï coù töû cung baát thöôøng hay
beänh lyù khoâng mang thai ñöôïc
13
(2) Ngöôøi vôï bò caét töû cung do caùc tinh truøng trong thôøi gian nhieàu naêm
beänh lyù hay tai bieán saûn khoa maø vaãn coøn khaû naêng thuï tinh sau khi
raõ ñoâng. Trong kyõ thuaät naøy, tinh truøng
(3) Ngöôøi vôï bò beänh noäi khoa coù theå ñöôïc pha vôùi moâi tröôøng baûo veä ñoâng
dieãn tieán naëng khi coù thai vaø aûnh laïnh, sau ñoù ñöôïc haï nhieät ñoä töø töø xuoáng
höôûng ñeán tính maïng meï vaø con ñeán khoaûng -80oC. Sau ñoù, tinh truøng
ñöôïc löu tröõ trong ni-tô loûng ôû nhieät ñoä
(4) Ngöôøi vôï bò beänh mieãn dòch khoâng -196oC. Khi caàn söû duïng, tinh truøng seõ
theå thuï thai hay mang thai ñöôïc raõ ñoâng. Sau raõ ñoâng, khoaûng hôn
50% tinh truøng coøn soáng. Tinh truøng
Kyõ thuaät naøy ñöôïc thöïc hieän gaàn töông soáng sau raõ ñoâng coù khaû naêng thuï tinh
töï nhö kyõ thuaät xin noaõn. Ngöôøi mang noaõn töông ñöông vôùi tinh truøng bình
thai hoä vaø phuï nöõ nhôø mang thai seõ thöôøng.
ñöôïc duøng thuoác noäi tieát ñeå ñieàu chænh
chu kyø kinh. Ngöôøi mang thai hoä seõ Kyõ thuaät ñoâng laïnh moâ tinh hoaøn chöùa
ñöôïc chuaån bò noäi maïc töû cung baèng tinh truøng ñöôïc Tröông Thò Thanh
noäi tieát toá. Ngöôøi nhôø mang thai seõ Bình vaø coäng söï nghieân cöùu aùp duïng
ñöôïc kích thích buoàng tröùng. Noaõn thaønh coâng ñaàu tieân ôû Vieät nam vaøo
choïc huùt ñöôïc töø ngöôøi nhôø mang thai naêm 2009. Moâ tinh hoaøn ñöôïc xöû lyù,
seõ ñöôïc thuï tinh trong oáng nghieäm vôùi ñaùnh giaù, sau ñoù ñem haï nhieät, ñoâng
tinh truøng cuûa ngöôøi choàng. Phoâi cuûa laïnh vaø löu tröõ. Sau khi raõ ñoâng, tinh
caëp vôï choàng seõ ñöôïc caáy vaøo töû cung truøng seõ ñöôïc phaân laäp vaø nuoâi caáy
ngöôøi mang thai hoä. Neáu coù thai, thai qua ñeâm tröôùc khi söû duïng cho kyõ
kyø seõ dieãn ra hoaøn toaøn bình thöôøng thuaät ICSI (Tröông Thò Thanh Bình vaø
trong töû cung cuûa ngöôøi mang thai hoä. cs., 2009).
Sau khi sinh, caëp vôï choàng nhôø mang Ñoâng laïnh vaø löu tröõ phoâi
thai hoä seõ nhaän laïi con cuûa mình töø
ngöôøi mang thai hoä sau khi ñaõ hoaøn taát
Kyõ thuaät ñoâng laïnh vaø löu tröõ phoâi
caùc thuû tuïc veà phaùp lyù.
trong ni-tô loûng ñöôïc thöïc hieän thaønh
coâng ôû Vieät Nam töø naêm 2002 do nhoùm
Ñoâng laïnh vaø löu tröõ nghieân cöùu cuûa Hoà Maïnh Töôøng vaø
tinh truøng coäng söï thöïc hieän. Naêm 2003, tröôøng
hôïp thai laâm saøng ñaàu tieân töø phoâi
Kyõ thuaät ñoâng laïnh vaø löu tröõ tinh truøng ñoâng laïnh ôû Vieät Nam ñaõ ñöôïc baùo caùo
ngöôøi trong ni-tô loûng ñöôïc thöïc hieän (Ñaëng Quang Vinh vaø cs., 2003). Sau
thaønh coâng ôû Vieät Nam töø naêm 1995 do ñoù, ñoâng laïnh phoâi ñaõ ñöôïc trieån khai
döôïc só Tröông Coâng Hoå vaø coäng söï thöïc ôû caùc trung taâm IVF khaùc ôû Vieät Nam.
hieän. Kyõ thuaät ñoâng laïnh giuùp löu tröõ phoâi,
ôû giai ñoaïn tröôùc khi laøm toå, trong ni-tô
Kyõ thuaät ñoâng laïnh giuùp löu giöõ ñöôïc loûng trong thôøi gian nhieàu naêm.
14
Phoâi seõ ñöôïc cho tieáp xuùc vôùi caùc moâi Trong kyõ thuaät ñoâng laïnh noaõn,
tröôøng baûo veä vôùi noàng ñoä taêng daàn. noaõn seõ ñöôïc cho tieáp xuùc vôùi caùc moâi
Sau ñoù, phoâi seõ ñöôïc ñöa vaøo buoàng tröôøng baûo veä vôùi noàng ñoä taêng daàn.
haï nhieät ñoä khoaûng 2 giôø tröôùc khi cho Sau ñoù, noaõn seõ ñöôïc ñöa vaøo buoàng
vaøo ni-tô loûng (ñoâng laïnh chaäm) hoaëc haï nhieät ñoä khoaûng 2 giôø tröôùc khi
cho thaúng vaøo ni-tô loûng (thuûy tinh hoùa). cho vaøo ni-tô loûng (ñoâng laïnh chaäm)
hoaëc cho thaúng vaøo ni-tô loûng (thuûy
Khi caàn söû duïng, phoâi coù theå ñöôïc raõ tinh hoùa). Kyõ thuaät ñoâng laïnh noaõn
ñoâng, sau ñoù caáy trôû laïi vaøo buoàng töû hieäu quaû nhaát hieän nay laø vôùi phöông
cung. Tæ leä phoâi soáng sau raõ ñoâng vôùi phaùp thuûy tinh hoùa (vitrification).
phöông phaùp ñoâng laïnh chaäm laø 70-
80%. Tæ leä phoâi soáng sau raõ ñoâng vôùi Khi caàn söû duïng, noaõn coù theå ñöôïc raõ
phöông phaùp thuûy tinh hoùa (ñoâng laïnh ñoâng, noaõn soáng sau raõ ñoâng vaãn coù
cöïc nhanh) laø treân 95%. Tæ leä coù thai theå thuï tinh vôùi tinh truøng baèng thuï
sau khi caáy phoâi raõ ñoâng vaøo töû cung tinh trong oáng nghieäm ñeå taïo thaønh
trung bình khoaûng 20-30%. phoâi bình thöôøng. Tæ leä noaõn soáng sau
raõ ñoâng laø treân 90%. Phoâi ñöôïc hình
Phöông phaùp ñoâng laïnh phoâi cöïc thaønh töø noaõn raõ ñoâng khi caáy vaøo
nhanh (vitrification) ñöôïc Ñaëng Quang töû cung seõ coù khaû naêng tieáp tuïc phaân
Vinh vaø coäng söï thöïc hieän thaønh chia, laøm toå vaø phaùt trieån thaønh thai
coâng ñaàu tieân ôû Vieät Nam töø naêm nhi nhö sinh lyù bình thöôøng. Do caáu
2006 (Ñaëng Quang Vinh vaø cs., 2006). truùc teá baøo vaø ñaëc tính veà di truyeàn cuûa
Sau ñoù, caùc hoäi thaûo chuyeån giao kyõ noaõn, ñoâng laïnh noaõn thöôøng coù tæ leä
thuaät naøy do HOSREM toå chöùc ñaõ thaønh coâng thaáp hôn so vôùi ñoâng laïnh
giuùp kyõ thuaät ñoâng laïnh phoâi baèng phoâi. Tæ leä coù thai khi thöïc hieän thuï
thuûy tinh hoùa ñöôïc öùng duïng thaønh tinh trong oáng nghieäm vôùi noaõn sau raõ
coâng ôû haàu heát caùc trung taâm IVF ôû ñoâng vaøo khoaûng 20-25%.
Vieät Nam trong thôøi gian ngaén.
Ñoâng laïnh noaõn vôùi kyõ thuaät haï nhieät
Ñoâng laïnh vaø löu tröõ noaõn ñoä chaäm thaønh coâng ôû Vieät Nam töø
naêm 2004 bôûi nhoùm nghieân cöùu cuûa
Kyõ thuaät ñoâng laïnh vaø löu tröõ noaõn Ñaëng Quang Vinh vaø coäng söï. Ñeán naêm
ñöôïc thöïc hieän thaønh coâng taïi Vieät 2006, ñoâng laïnh noaõn baèng phöông
Nam vaøo naêm 2003 do baùc só Ñaëng phaùp thuûy tinh hoùa cuõng ñaõ ñöôïc thöïc
Quang Vinh vaø coäng söï thöïc hieän. hieän thaønh coâng bôûi nhoùm nghieân cöùu
Noaõn sau khi phoùng noaõn hoaëc choïc cuûa Nguyeãn Thò Thu Lan vaø coäng söï
huùt ra ngoaøi cô theå chæ coù khaû naêng (soá lieäu chöa coâng boá).
thuï tinh vaø phaùt trieån thaønh phoâi trong
voøng 24 giôø. Kyõ thuaät ñoâng laïnh giuùp Phaãu thuaät trích tinh truøng
löu tröõ noaõn trong thôøi gian nhieàu naêm.
15
Ñaây laø kyõ thuaät söû duïng cho nhöõng ngôø coøn sinh tinh. Sau ñoù tìm vaø
tröôøng hôïp hieám muoän nam khoâng coù phaân laäp tinh truøng töø moâ tinh hoaøn.
tinh truøng. Theo caùc thoáng keâ ôû Vieät
Nam, khoaûng 50% tröôøng hôïp khoâng Caùc kyõ thuaät treân ñöôïc Nguyeãn Thaønh
tìm thaáy tinh truøng trong tinh dòch vaãn Nhö keát hôïp vôùi caùc coäng söï taïi beänh
tìm thaáy tinh truøng trong maøo tinh vaø vieän Töø Duõ thöïc hieän thaønh coâng ñaàu
tinh hoaøn. Trong nhöõng tröôøng hôïp tieân ôû Vieät Nam töø naêm 2002. Cuõng
naøy, beänh nhaân coù theå ñöôïc thöïc hieän trong naêm 2002, tröôøng hôïp coù thai
caùc thuû thuaät trích tinh truøng ñeå thu ñaàu tieân ôû Vieät Nam töø tinh truøng choïc
nhaän tinh truøng vaø thöïc hieän thuï tinh huùt töø maøo tinh ñaõ ñöôïc baùo caùo (Hoà
trong oáng nghieäm. Maïnh Töôøng vaø cs., 2002). Hieän nay, 2
kyõ thuaät trích tinh truøng ñöôïc söû duïng
Caùc phaãu thuaät trích tinh truøng phoå thöôøng xuyeân nhaát laø PESA vaø TESE.
bieán hieän nay bao goàm: Caùc kyõ thuaät naøy coù theå ñöôïc thöïc
hieän ôû haàu heát taïi caùc trung taâm IVF
Choïc huùt tinh truøng truøng töø taïi Vieät Nam.
maøo tinh qua da - Percutanous
Epididymal Sperm Aspiration (PESA). Nuoâi tröùng tröôûng thaønh trong
Toùm taét kyõ thuaät: xaùc ñònh vò trí maøo oáng nghieäm
tinh, choïc kim xuyeân qua da ñeå huùt
tinh truøng. Kyõ thuaät nuoâi tröùng tröôûng thaønh
trong oáng nghieäm ñöôïc vieát taét
•Choïc huùt tinh truøng töø maøo theo tieáng Anh laø IVM (In-vitro
tinh qua vi phaãu - Microsurgical Maturation). Vôùi kyõ thuaät naøy, beänh
Epididymal Sperm Aspiration (MESA). nhaân coù theå ñöôïc thöïc hieän IVF maø
Toùm taét kyõ thuaät: môû bao tinh hoaøn, khoâng phaûi kích thích buoàng tröùng.
boäc loä maøo tinh vaø huùt tinh truøng töø Noaõn ñöôïc choïc huùt tröïc tieáp töø caùc
trong maøo tinh. nang noaõn nhoû ôû buoàng tröùng, khoâng
kích thích buoàng tröùng tröôùc ñoù. Sau
•Choïc huùt tinh truøng töø tinh hoaøn ñoù noaõn tìm ñöôïc seõ ñöôïc nuoâi tröôûng
- Testicular Sperm Aspiration (TESA). thaønh trong moâi tröôøng ñaëc bieät. Noaõn
Toùm taét kyõ thuaät: Ñaâm kim xuyeân da sau khi tröôûng thaønh seõ ñöôïc cho thuï
vaøo moâ tinh hoaøn vaø huùt laáy nhieàu tinh vôùi tinh truøng. Vieäc nuoâi caáy phoâi
maãu moâ. Sau ñoù tìm vaø phaân laäp vaø chuyeån phoâi vaøo buoàng töû cung seõ
tinh truøng töø moâ tinh hoaøn huùt ñöôïc. ñöôïc thöïc hieän nhö bình thöôøng.
•Phaân laäp tinh truøng töø moâ tinh Kyõ thuaät IVM ñöôïc thaønh coâng ñaàu
hoaøn - Testicular Sperm Extraction tieân ôû Vieät Nam do nhoùm nghieân cöùu
(TESE). Toùm taét kyõ thuaät: môû bao cuûa Vöông Thò Ngoïc Lan, Ñaëng Quang
tinh hoaøn, boäc loä tinh hoaøn, xeû tinh Vinh vaø caùc coäng söï vaøo naêm 2006.
hoaøn vaø caét laáy caùc phaàn moâ nghi Hieän nay (2010), Vieät Nam laø moät
16
trong nhöõng nöôùc treân theá giôùi thöïc (in-vitro) vaø sau ñoù ñöôïc caáy laïi vaøo
hieän ñöôïc kyõ thuaät naøy thöôøng qui vôùi buoàng töû cung. Moät soá nghieân cöùu ghi
soá chu kyø ñieàu trò lôùn haøng naêm vaø tæ nhaän tính chaát maøng trong suoát coù theå
leä thaønh coâng khaù oån ñònh. Ñaây cuõng bò thay ñoåi do moâi tröôøng nuoâi caáy
laø kyõ thuaät maø hieän nay IVF Vieät Nam khaùc bieät vôùi moâi tröôøng trong töû cung.
ñaõ tieäm caän ñöôïc vôùi trình ñoä theá giôùi. Do ñoù, phoâi phaùt trieån trong moâi tröôøng
Caùc chuyeân gia cuûa Vieät Nam thöôøng in-vitro coù theå gaëp khoù khaên khi thoaùt
xuyeân ñöôïc môøi baùo caùo taïi caùc hoäi khoûi maøng trong suoát. Ngoaøi ra, moät soá
thaûo, hoäi nghò trong khu vöïc vaø quoác teá tröôøng hôïp coù maøng trong suoát daøy baát
veà IVM. Nhieàu nöôùc cuõng ñaõ cöû ngöôøi thöôøng gaây khoù khaên cho vieäc thoaùt maøng
ñeán Vieät Nam ñeå hoïc taäp kinh nghieäm cuûa phoâi.
thöïc hieän IVM.
Ñeå khaéc phuïc ñieàu naøy, kyõ thuaät hoã
Naêm 2009, baùo caùo ñaàu tieân veà keát trôï phoâi thoaùt maøng (assisted hatching)
quaû saûn khoa cuûa caùc treû sinh ra töø ñöôïc thöïc hieän baèng caùch laøm moûng
IVM ôû Vieät Nam ñaõ ñöôïc baùo caùo hoaëc taïo moät loã thuûng treân maøng trong
(Ho and Vuong, 2009). Ñaây laø moät trong suoát tröôùc khi caáy phoâi vaøo töû cung.
nhöõng soá lieäu nhieàu nhaát treân theá giôùi Nhôø ñoù, phoâi coù theå thoaùt maøng deã
cho ñeán thôøi ñieåm baùo caùo veà keát quaû hôn, tæ leä laøm toå vaø khaû naêng coù thai
saûn khoa cuûa caùc treû sinh ra töø IVM. sau IVF ñöôïc caûi thieän. Hai phöông
phaùp phoå bieán ñöôïc söû duïng ñeå hoã trôï
Kyõ thuaät IVM mang laïi nhieàu lôïi ích phoâi thoaùt maøng hieän nay laø söû duïng
do beänh nhaân khoâng phaûi kích thích dung dòch Tyrode hoaëc tia Laser. Döõ
buoàng tröùng: lieäu töø thö vieän Cochrane môùi nhaát
naêm 2009 cho thaáy, noùi chung, hoã trôï
Giaûm gaàn 50% chi phí so vôùi IVF phoâi thoaùt maøng coù theå laøm tæ leä thai
coå ñieån laâm saøng taêng khoaûng 1,3 laàn so vôùi
bình thöôøng (Das vaø cs., 2009).
An toaøn hôn cho beänh nhaân vì loaïi tröø
hoaøn toaøn hoäi chöùng quaù kích buoàng tröùng Hoã trôï phoâi thoaùt maøng baèng dung dòch
Tyrode vaø Laser ñöôïc thöïc hieän thaønh
Ruùt ngaén qui trình IVF töø hôn 4 tuaàn coâng ñaàu tieân ôû Vieät Nam vaøo naêm
xuoáng coøn 1 tuaàn 2008 (Leâ Thuïy Hoàng Khaû vaø cs., 2008).
Kyõ thuaät hoã trôï phoâi thoaùt maøng

Kyõ thuaät giaûm thai trong caùc thai
Ñeå coù theå baùm vaøo noäi maïc töû cung kyø ña thai sau ñieàu trò voâ sinh
vaø laøm toå, phoâi phaûi thoaùt khoûi maøng
trong suoát bao quanh phoâi (zona Trong caùc kyõ thuaät ñieàu trò voâ sinh hieän
pellucida). Trong IVF, phoâi ñöôïc nuoâi ñaïi, kích thích buoàng tröùng ñöôïc thöïc
caáy trong moâi tröôøng beân ngoaøi cô theå hieän raát phoå bieán, ngoaøi ra, ña soá caùc
17
trung taâm ñeàu chuyeån nhieàu phoâi vaøo tính ñaõ coù treân 4 trieäu treû IVF ra ñôøi
töû cung sau IVF. Do ñoù, ña thai (nhieàu treân theá giôùi. Raát nhieàu nghieân cöùu
hôn 1 thai) xuaát hieän vôùi tæ leä cao hôn ñaõ ñöôïc thöïc hieän töø hôn 30 naêm qua
so vôùi sinh lyù bình thöôøng. Ñoái vôùi caùc nhaèm ñaùnh giaù söùc khoûe cuûa treû ra ñôøi
tröôøng hôïp song thai, tæ leä bieán chöùng töø IVF. Cho ñeán nay, caùc nghieân cöùu
trong vaø sau khi sinh thöôøng trong giôùi veà söùc khoûe cuûa treû sinh ra töø IVF coù
haïn chaáp nhaän ñöôïc. Tuy nhieân, caùc theå chia laøm 2 nhoùm chính (i) nghieân
tröôøng hôïp ña thai nhieàu (hôn 2 thai) tæ cöùu veà tæ leä dò taät cuûa treû khi sinh vaø
leä bieán chöùng trong thai kyø vaø sau sinh (ii) nghieân cöùu veà söï phaùt trieån taâm
laø raát lôùn vaø coù theå raát naëng neà, ñaëc thaàn vaän ñoäng cuûa treû sau khi sinh.
bieät laø sinh cöïc non vaø caùc di chöùng
cuûa noù. Veà phöông dieän phöông phaùp nghieân
cöùu, raát khoù ñeå coù theå thieát keá moät
Kyõ thuaät giaûm thai giuùp chuû ñoäng giaûm nghieân cöùu chuaån nhaèm ñaùnh giaù chính
bôùt soá thai phaùt trieån sau khi phaùt hieän xaùc taùc ñoäng cuûa IVF leân söùc khoûe cuûa
ña thai qua sieâu aâm. Kyõ thuaät naøy treû. Keát quaû cuûa caùc nghieân cöùu cho
thöôøng ñöôïc aùp duïng cho caùc tröôøng keát quaû khoâng thoáng nhaát do raát khaùc
hôïp ña thai nhieàu (hôn 2 thai) trong nhau trong vieäc choïn nhoùm nghieân cöùu
loøng töû cung. Kyõ thuaät giaûm thai sôùm vaø nhoùm ñoái chöùng, hoaëc caùch ñaùnh
khi thai 7-8 tuaàn baèng caùch huùt thai giaù keát quaû khaùc nhau. Tuy nhieân, ña
qua ngaû aâm ñaïo döôùi höôùng daãn sieâu soá taùc giaû ghi nhaän laø khoâng coù söï
aâm ñaàu doø aâm ñaïo ñöôïc thöïc hieän khaùc bieät hoaëc coù taêng nheï tæ leä dò taät
thaønh coâng ñaàu tieân ôû Vieät Nam töø ôû treû IVF so vôùi treû sinh töï nhieân. Moät
naêm 2001. Ñaây laø moät kyõ thuaät ñôn soá vaán ñeà ñöôïc ñaët ra nhö baát thöôøng
giaûn vaø an toaøn cho beänh nhaân vôùi tæ truyeàn cho con töø nhöõng vaán ñeà lieân
leä thaønh coâng cao vaø tai bieán thaáp, tuy quan ñeán nguyeân nhaân gaây hieám muoän
nhieân phuï thuoäc nhieàu vaøo tay ngheà ôû boá vaø meï hoaëc nhöõng vaán ñeà khaùc
baùc só thöïc hieän (Vöông Thò Ngoïc Lan, trong quaù trình nuoâi caáy phoâi, ñaëc bieät
2001). Hieän nay, kyõ thuaät naøy ñaõ ñöôïc laø nuoâi caáy phoâi daøi ngaøy trong moâi
aùp duïng roäng raõi taïi caùc trung taâm tröôøng nhaân taïo (Sutcliffe, 2005). Caùc
ñieàu trò voâ sinh ôû Vieät Nam vaø ñaõ giuùp nguy cô treân neáu coù, ñöôïc ñaùnh giaù laø
kieåm soaùt vaø traùnh gaàn nhö hoaøn toaøn khoâng nghieâm troïng vaø hieän nay, soá
caùc tröôøng hôïp sinh töø 3 thai trôû leân. treû sinh ra töø IVF ngaøy caøng taêng, ñaëc
bieät ôû caùc nöôùc phaùt trieån vaø an sinh
xaõ hoäi cao nhö ôû Baéc AÂu, Taây AÂu vaø
Söùc khoûe cuûa treû sinh ra UÙc. Ngöôøi ta öôùc tính coù töø 1-5% treû
töø IVF môùi sinh ra ôû caùc nöôùc treân laø töø IVF.
Ñaây laø vaán ñeà ñöôïc quan taâm ngay töø Keát quaû cuûa caùc nghieân cöùu treân theá
khi tröôøng hôïp IVF ñaàu tieân ra ñôøi töø giôùi veà treû sinh ra töø IVF/ICSI noùi
naêm 1978 cho ñeán nay, khi maø öôùc chung, cho thaáy caùc treû sinh ra töø IVF
18
coù tæ leä dò taät baåm sinh töông ñöông vôùi Höôùng phaùt trieån töông
daân soá bình thöôøng, neáu chæ xeùt caùc
lai cuûa IVF
tröôøng hôïp sanh ñôn thai. Caùc treû sinh
ra töø kyõ thuaät ICSI coù tæ leä dò taät baåm
Kích thích buoàng tröùng (KTBT) nheï
sinh taêng nheï so vôùi caùc treû IVF coå
vaø IVM
ñieån vaø daân soá bình thöôøng. Nguyeân
nhaân baát thöôøng taêng naøy ñöôïc nghó
nhieàu do lieân quan ñeán caùc baát thöôøng Ban ñaàu, KTBT ñöôïc söû duïng ñeå taêng
coù theå coù ôû boá truyeàn sang con. soá löôïng noaõn coù ñöôïc trong chu kyø
ñieàu trò. Caùc phaùc ñoà KTBT coù kieåm
Söï phaùt trieån veà taâm thaàn, vaän ñoäng soaùt ngaøy caøng phaùt trieån giuùp ñaït soá
cuûa caùc treû sinh töø IVF/ICSI cuõng löôïng noaõn nhieàu vaø chaát löôïng noaõn
töông töï vôùi daân soá bình thöôøng, neáu oån ñònh. Hieän nay, vôùi xu höôùng gaàn
chæ tính treân caùc tröôøng hôïp sinh ñôn vôùi töï nhieân, an toaøn vaø giaûm chi phí
thai. Haàu heát caùc baùo caùo ñeàu cho ñieàu trò, KTBT nheï hoaëc tröôûng thaønh
thaáy, tæ leä baát thöôøng ôû treû IVF/ICSI tröùng trong oáng nghieäm (in-vitro oocyte
chuû yeáu theå hieän ôû nhoùm treû sinh maturation) maø khoâng caàn KTBT ngaøy
ra töø caùc tröôøng hôïp ña thai. Moät caøng ñöôïc nghieân cöùu vaø trieån khai
nghieân cöùu veà söï phaùt trieån taâm thaàn, roäng raõi.
vaän ñoäng cuûa treû IVF ôû Vieät Nam töø
2-5 tuoåi cuõng cho thaáy keát quaû töông töï Caùc höôùng öu tieân nghieân cöùu veà phaùc
(Hoà Maïnh Töôøng, 2003). ñoà söû duïng noäi tieát trong KTBT hieän
nay bao goàm:
Toùm laïi, duø chöa coù ñuû döõ lieäu ñeå
khaúng ñònh söï an toaøn tuyeät ñoái cuûa Kích thích buoàng tröùng nheï, toái thieåu
caùc kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn, ngaøy
caøng coù nhieàu döõ lieäu veà keát quaû Chaát löôïng noaõn thu ñöôïc töø caùc
saûn khoa vaø veà söï phaùt trieån cuûa caùc phaùc ñoà KTBT khaùc nhau
treû IVF/ICSI cho thaáy ñaây moät kyõ
thuaät coù nguy cô thaáp vaø töông ñoái an Taêng söï tieän lôïi vaø an toaøn cho
toaøn cho coäng ñoàng. Kyõ thuaät IVF/ICSI ngöôøi beänh
ñang tieáp tuïc ñöôïc chaáp nhaän vaø phoå
bieán roäng raõi ôû haàu heát caùc nöôùc, ñaëc Caùc phaùc ñoà khaùc nhau tuøy töøng
bieät ôû caùc nöôùc phaùt trieån. Caùc nghieân beänh nhaân, taêng söï choïn löïa cho
cöùu tính an toaøn veà laâu daøi cuûa IVF/ ngöôøi beänh
ICSI treân tæ leä dò taät vaø söï phaùt trieån
cuûa treû vaãn caàn ñöôïc tieáp tuïc thöïc AÙp duïng IVM, khoâng KTBT
hieän trong töông lai nhaèm cung caáp
theâm döõ lieäu veà vaán ñeà naøy. Taêng khaû naêng laøm toå cuûa phoâi
vaø giaûm soá phoâi chuyeån vaøo
buoàng töû cung
19
IVF vaø caùc KTHTSS laøm gia taêng ñaùng AÙp duïng quaûn lyù chaát löôïng vaøo
keå tình traïng ña thai treân theá giôùi. Tæ IVF
leä ña thai taêng ñi keøm vôùi caùc bieán
chöùng cuûa ña thai nhö sanh non vaø caùc Quan ñieåm quaûn lyù chaát löôïng
di chöùng cuûa sanh non. Ñeå giaûm tæ leä (quality management) trong IVF phaùt
ña thai, xu höôùng giaûm soá phoâi chuyeån trieån maïnh töø ñaàu theá kyû 21 vaø hieän
vaøo buoàng töû cung ñöôïc khuyeán khích ñöôïc aùp duïng roäng raõi taïi nhieàu nöôùc
vaø phaùt trieån maïnh. Ñoàng thôøi, kyõ thu- phaùt trieån treân theá giôùi. IVF laø moät
aät ñoâng laïnh phoâi cuõng ngaøy caøng phaùt chuoãi caùc qui trình veà laâm saøng vaø
trieån vaø ñaït hieäu quaû cao. Ñieàu naøy labo ñöôïc thöïc hieän lieân tieáp vaø coù
caøng uûng hoä xu höôùng giaûm soá phoâi moái lieân heä chaët cheõ vôùi nhau. Keát quaû
chuyeån vaøo buoàng töû cung trong chu cuûa moät khaâu coù theå aûnh höôûng lôùn
kyø chuyeån phoâi töôi. Caùc phoâi toát coøn ñeán khaâu keá tieáp vaø keát quaû chung.
dö seõ ñöôïc ñoâng laïnh vaø chuyeån phoâi Ñaëc bieät, thaát baïi ôû moät khaâu baát kyø
ôû moät hay nhieàu laàn sau ñoù. trong qui trình ñieàu trò ñeàu coù theå daãn
ñeán keát quaû chung laø chu kyø ñieàu trò
ÔÛ moät soá nöôùc coù qui ñònh soá phoâi thaát baïi, beänh nhaân khoâng coù thai.
chuyeån vaøo töû cung khoâng ñöôïc quaù Caùc trung taâm xaây döïng ñöôïc heä thoáng
3 ôû nhöõng tröôøng hôïp tieân löôïng toát. quaûn lyù chaát löôïng toát, ñaûm baûo söï an
Hieän nay, moät soá nöôùc chaâu AÂu giôùi toaøn vaø oån ñònh cuûa caùc coâng ñoaïn
haïn soá phoâi chuyeån vaøo buoàng töû cung trong qui trình IVF, thöôøng coù tæ leä coù
laø 2 hoaëc 1 ôû nhöõng tröôøng hôïp tieân thai cao vaø oån ñònh hôn. Caùc heä thoáng
löôïng toát. ñöôïc quaûn trò toát seõ coù nhieàu cô hoäi
xaây döïng thaønh coâng moät qui trình
Caùc vaán ñeà ñöôïc quan taâm trong höôùng quaûn lyù chaát löôïng toát, giuùp taêng tæ leä
nghieân cöùu naøy bao goàm: coù thai vaø taêng söï haøi loøng cuûa beänh
nhaân ñoái vôùi dòch vuï.
Caûi tieán heä thoáng nuoâi caáy phoâi

Quaûn lyù chaát löôïng ñaõ laøm thay ñoåi
Caùc tieâu chuaån choïn löïa giao töû, phoâi ñaùng keå caùch thöùc quaûn lyù vaø ñieàu
haønh caùc chöông trình IVF treân theá
Caùc phaùc ñoà ñoâng laïnh tinh truøng, giôùi. Caùc chöông trình quaûn lyù chaát
noaõn, phoâi löôïng ñaõ giuùp oån ñònh vaø caûi thieän lieân
tuïc tæ leä thaønh coâng. Vieäc ñaàu tö cho
Caùc phaùc ñoà hoã trôï giai ñoaïn hoaøng theå heä thoáng quaûn lyù chaát löôïng trong IVF
ñaõ giuùp gia taêng hieäu quaû cuûa IVF cuõng
Nuoâi caáy phoâi nang nhö ñem ñeán söï an toaøn vaø haøi loøng
cho beänh nhaân. Quaûn lyù chaát löôïng
Chæ caáy 1-2 phoâi trong moät laàn trong IVF cuõng ñaõ ñöôïc quan taâm vaø
chuyeån phoâi ñaàu tö phaùt trieån taïi Vieät Nam trong
nhöõng naêm gaàn ñaây. Moät soá trung taâm
20
haøng ñaàu ñaõ baét ñaàu xaây döïng caùc heä veà heä thoáng HLA ôû treû saép sinh ra, töø
thoáng naøy. ñoù taïo ra nguoàn teá baøo goác ñeà ñieàu trò
caùc beänh nan y cho anh chò cuûa treû.
Caùc vaán ñeà trong höôùng phaùt trieån naøy Vaán ñeà naøy ñaõ vaø ñang taïo ra moät soá
bao goàm: tranh luaän veà ñaïo ñöùc sinh hoïc.
AÙp duïng caùc heä thoáng quaûn lyù

chaát löôïng vaøo IVF bao goàm: kieåm Kyõ thuaät IVF coù theå laø neàn taûng
tra chaát löôïng (qualitycontrol), ñaûm cuûa kyõ thuaät nhaân baûn trò lieäu
baûo chaát löôïng (quality assuarance) (therapeutic cloning). Nhaân baûn ñieàu
vaø quaûn lyù chaát löôïng toaøn dieän trò coù theå taïo ra nhöõng doøng teá baøo goác
(total quality management) töø phoâi (embryonic stem cell) cuûa moät
caù theå vaø sau ñoù coù theå duøng cho caùc
Ngaøy caøng nhieàu nöôùc ñöa tieâu trò lieäu baèng teá baøo goác cho caùc beänh lyù
chuaån quaûn lyù chaát löôïng vaøo ñieàu nan y cuûa chính ngöôøi ñoù. Ñaây cuõng laø
kieän hoaït ñoäng cuûa trung taâm IVF nhöõng höôùng phaùt trieån tieàm naêng vaø
gaây nhieàu tranh luaän veà ñaïo ñöùc sinh hoïc.
Caùc nhaân vieân laâm saøng vaø sinh
hoïc ôû caùc trung taâm IVF phaûi ñöôïc ñaøo Keát luaän
taïo cô baûn veà quaûn lyù chaát löôïng
Thuï tinh trong oáng nghieäm (IVF) laø

Chaån ñoaùn di truyeàn phoâi tröôùc moät kyõ thuaät ñieàu trò y khoa töông ñoái
khi laøm toå (PGD) vaø trò lieäu baèng ñaëc bieät vì noù ñoøi hoûi söï keát hôïp song
teá baøo goác song, chaët cheõ cuûa caùc kyõ thuaät veà y
vaø sinh hoïc, cuõng nhö giöõa baùc só laâm
Trong kyõ thuaät PGD, IVF ñöôïc aùp duïng
saøng vaø chuyeân vieân phoâi hoïc xuyeân
nhö laø moät phaàn cuûa chöông trình
suoát trong toaøn boä qui trình.
taàm soaùt vaø chaån ñoaùn hôn laø moät kyõ
thuaät ñieàu trò hieám muoän. Vôùi kyõ thuaät
Caùc kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn, trong
PGD, caùc nhaø khoa hoïc coù theå coù caùc
ñoù kyõ thuaät cô baûn laø IVF ñaõ vaø
thoâng tin veà di truyeàn cuûa phoâi tröôùc
ñang phaùt trieån maïnh treân theá giôùi
khi quyeát ñònh caáy vaøo buoàng töû cung,
trong hôn 30 naêm qua. Söï thay ñoåi
qua ñoù giuùp loaïi boû caùc phoâi chöùa caùc
veà loái soáng, veà tuoåi laäp gia ñình,
gien beänh ñaõ bieát.
tuoåi coù con, ñoàng thôøi vôùi caùc bieán ñoåi
veà khí haäu vaø moâi tröôøng laø nhöõng
PGD cuõng coù theå duøng ñeå choïn loïc nguyeân nhaân quan troïng khieán taàn
caùc kieåu di truyeàn cho caùc treû chuaån suaát hieám muoän trong coäng ñoàng ngaøy
bò sinh ra, nhaèm loaïi tröø caùc kieåu di caøng taêng vaø IVF caøng trôû neân phoå
truyeàn coù tieàm naêng gaây beänh hay baát bieán, ñaëc bieät ôû caùc nöôùc phaùt trieån.
lôïi cho treû sau naøy. Ngoaøi ra, caùc nhaø
khoa hoïc coøn coù theå choïn loïc caùc gen Ñaây laø moät laõnh vöïc ngaøy caøng phaùt
21
trieån veà chieàu roäng treân bình dieän theá Issue 2. Art. No.: CD001894. DOI: 10.1002/14651858.
CD001894.pub4.
giôùi vaø chieàu saâu trong vieäc öùng duïng
caùc kyõ thuaät sinh hoïc vaø teá baøo trong 6. Ñaëng Quang Vinh, Vöông Thò Ngoïc Lan, Ñoã Quang
Minh, Phuøng Huy Tuaân, Hoà Maïnh Töôøng (2003). Tröôøng
y hoïc. Kyõ thuaät IVF ngaøy caøng phaùt
hôïp thai laâm saøng ñaàu tieân töø phoâi ngöôøi ñoâng laïnh.
trieån coù theå coù moät aûnh höôûng nhaát Trong: Nguyeãn Thò Ngoïc Phöôïng, chuû bieân. Voâ sinh caùc
ñònh leân söï hình thaønh vaø phaùt trieån vaán ñeà môùi, Nhaø xuaát baûn Y hoïc; 137-142.
veà maët sinh hoïc cuûa caùc theá heä töông

7. Ñaëng Quang Vinh (2006). Ñoâng laïnh phoâi baèng kyõ
lai. Do ñoù, coù theå noùi, IVF ñaõ, ñang thuaät thuûy tinh hoùa trong tröõ laïnh tröùng, phoâi ngöôøi.
vaø seõ laø moät kyõ thuaät y-sinh hoïc quan Taøi lieäu hoäi thaûo IVF Expert Meeting II: 16-17.
troïng trong ñôøi soáng xaõ hoäi. 8. Edwards RG, Donahue RP, Baramaki TA, Jones HW
(1966). Preliminary attempts to fertilize human oocytes
Taïi Vieät Nam, IVF ñaõ phaùt trieån hôn matured I in vitro. Am J Obstet Gynecol 96: 192-200.
10 naêm qua vaø coù nhöõng böôùc phaùt 9. Gleicher N, Friberg J, Fullan N et al (1983). Egg
trieån maïnh meõ trong nhöõng naêm gaàn retrieval for in-vitro fertilisation sonographically
controlled vaginal culdocentesis. Lancet 322: 508-509.
ñaây. Vieät Nam ñaõ coù theå thöïc hieän
taát caû caùc kyõ thuaät lieân quan ñeán IVF 10. Hoà Maïnh Töôøng (2001). Tieâm tinh truøng vaøo baøo
hieän coù treân theá giôùi. ÔÛ moät soá kyõ töông tröùng. Taïp chí Thoâng tin Y Döôïc 6/2001: 17-19.
thuaät chuyeân bieät, Vieät Nam ñaõ ñaït

11. Hoà Maïnh Töôøng, Vöông Thò Ngoïc Lan, Nguyeãn
möùc tieäm caän vôùi trình ñoä theá giôùi. Thaønh Nhö vaø cs (2002). Tröôøng hôïp coù thai ñaàu tieân
Do ñoù, vôùi tieàm naêng phaùt trieån ôû Vieät baèng kyõ thuaät tieâm tinh truøng vaøo baøo töông tröùng vôùi
tinh truøng sinh thieát töø maøo tinh ôû Vieät nam. Y hoïc
Nam, IVF laø laõnh vöïc caàn ñöôïc öu tieân Vieät nam 1: 1-6.
ñaàu tö veà con ngöôøi vaø cô sôû vaät chaát
ñeå Vieät Nam coù theå saùnh vai vôùi caùc 12. Ho Manh Tuong, Nguyen Thi Ngoc Phuong, Pham
Viet Thanh, Vuong Thi Ngoc Lan, Nguyen Thi Hong
nöôùc trong khu vöïc vaø theá giôùi trong Thuy, Le Thi Hong Nhung (2003). The development of
töông lai gaàn. ART babies: the first Vietnamese study. Presented at
The 19th ESHRE annual meeting. Madrid, Spain.
Taøi lieäu tham khaûo
13. Ho MT, Vuong TNL (2009). Obstetric outcomes
1. Asch RN, Ellsworth LR, Balmaceda JP, Wong PC of pregnancies from in-vitro maturation of oocytes
(1984). Pregnancy after trans-laparoscopic gamete treatment. In: Jean-Benard Dubuisson, Victor Gomel,
intrafallopian transfer. Lancet 324: 1034-1035. eds. Reproductive Medicine and Surgery. Medimond;
37-40.
2. Cha KY, Koo JJ, Ko JJ et al (1991). Pregancy after in
vitro fertilization of human follicular oocytes collected 14. Leâ Thuïy Hoàng Khaû, Nguyeãn Thò Thu Lan, Vöông Thò
from nonstimulated cycles, their culture in vitro and Ngoïc Lan, Ñaëng Quang Vinh, Hoà Maïnh Töôøng (2008).
their transfer in a donor oocyte program. Fertil Steril Kyõ thuaät hoã trôï phoâi thoaùt maøng – Baùo caùo keát quaû
55:109-113. ñaàu tieân taïi Vieät Nam. Taøi lieäu Hoäi thaûo thöôøng nieân
“Caùc vaán ñeà tranh luaän trong hoã trôï sinh saûn laàn 1”,
3. Chang MC (1959). Fertilization of rabbit ova in vitro. Ñaø naüng: 60-64.
Nature 184: 406.
15. Cohen J, Malter H, Fehilly C et al (1988).
4. Chen C (1986). Pregnancy after human oocyte Implantation of embryos after partial opening of oocyte
cryopreservation. Lancet 327: 884-886. zona pellucida to facilitate sperm penetration. Lancet
332:162.
5. Das S, Blake D, Farquhar C, Seif MMW (2009).
Assisted hatching on assisted conception (IVF and 16. Ng SC, Bongso A, Ratnam SS et al (1988). Pregnancy
ICSI). Cochrane Database of Systematic Reviews 2009, after transfer of multiple sperm under zona. Lancet 332: 790.
22
17. Oktay K, Karlikaya G (2000). Ovarian function after 23. Trounson A, Leeton J, Besanko M et al (1983a).
transplantation of frozen, banked autologous ovarian Pregnancy established in an infertile patient after
tissue. N Engl J Med 342:1919. transfer of a donated embryo fertilized in vitro. Br Med
J 286:835-838.
18. Palermo G, Joris H, Devroey P, Van Steirteghem AC
(1992). Pregnancies after introcytoplasmic injection of 24. Trounson A, Mohr L (1983b). Human pregnancy
single spermatozoa into an oocyte. Lancet 1: 826. following cryopreservation, thawing and transfer of an
eight cell embryo. Nature 305: 707-709.
19. Pincus G, Saunders B. The comparative behavior of
mammalian eggs in vivo and in vitro: The maturation of 25. Tröông Thò Thanh Bình, Nguyeãn Thaønh Nhö,
human ovarian ova. Anat Rec 75: 537-545. Nguyeãn Thò Mai, Mai Coâng Minh Taâm, Hoà Maïnh
Töôøng, Nguyeãn Ngoïc Bích (2009). Tröõ laïnh moâ tinh
20. Silber SJ, Van Steirteghem AC, Liu J el al. hoaøn nhöõng tröôøng hôïp voâ tinh beá taéc ôû nam giôùi. Taïp
(1995). High fertilization and pregnancy rate after chí Thôøi söï Y hoïc 36: 3-6.
intracytoplasmic sperm injection with spermatozoa
obtained from testicle biopsy. Hum Reprod 10: 148-152. 26. Vöông Thò Ngoïc Lan, Hoà Maïnh Töôøng, Nguyeãn Thò
Ngoïc Phöôïng vaø cs (1999). Tröôøng hôïp cho tröùng thuï
21. Sutcliffe AG (2005). The health of children born tinh trong oáng nghieäm thaønh coâng ñaàu tieân taïi Vieät
after assisted reproductive technologies. In: Brinsden nam. Thôøi söï Y Döôïc hoïc 4(5): 254-256.
PR, ed. Textbook of in-vitro fertilization and assisted
reproduction. Taylor and Francis; 529-539. 27. Vöông Thò Ngoïc Lan (2001). Kyõ thuaät giaûm thai
trong caùc thai kyø ña thai sau ñieàu trò voâ sinh. Thoâng tin
22. Steptoe PC, Edwards RG (1978). Birth after the Y Döôïc 12:27-33.
preimplantation of a human embryo. Lancet, 2:366.
23
phaàn I
kieán thöùc cô baûn
2
SÖÏ SINH NOAÕN
Giang Huyønh Nhö
ÑAÏI CÖÔNG vaø chaám döùt khi maõn kinh. Söï sinh
noaõn ñöôïc chia laøm 4 giai ñoaïn: söï
Sinh noaõn laø moät quaù trình phöùc hình thaønh vaø di chuyeån cuûa teá baøo
taïp, xaûy ra ôû buoàng tröùng, bao maàm sinh duïc nguyeân thuûy vaøo cô
goàm söï hình thaønh, phaùt trieån vaø quan sinh duïc, taêng soá löôïng teá baøo
tröôûng thaønh cuûa noaõn. Quaù trình baèng nguyeân phaân, giaûm chaát lieäu di
naøy baét ñaàu töø giai ñoaïn phoâi thai, truyeàn baèng giaûm phaân vaø cuoái cuøng laø
tieáp tuïc duy trì ñeán sau khi sinh vaø tröôûng thaønh veà caáu truùc vaø chöùc naêng
hoaït ñoäng nhòp nhaøng thaønh chu kyø töø cuûa noaõn.
tuoåi daäy thì. Trong quaù trình sinh
noaõn, coù söï phaùt trieån ñan xen, hoã trôï Söï hình thaønh vaø di chuyeån cuûa
cuûa ba thaønh phaàn: noaõn, nang noaõn teá baøo maàm sinh duïc nguyeân
vaø buoàng tröùng. Nang noaõn ñöôïc xem thuûy vaøo cô quan sinh duïc
laø ñôn vò cô baûn trong sinh lyù sinh
saûn nöõ, moãi nang noaõn coù chöùa moät Söï sinh saûn cuûa loaøi ngöôøi coù lieân
noaõn. Caùc nang noaõn naèm vuøi trong moâ quan ñeán giôùi tính. Vaøo thôøi ñieåm thuï
keõ phaàn voû cuûa buoàng tröùng. Trong ñoä tinh, moät noaõn vaø moät tinh truøng coù
tuoåi sinh saûn, moãi chu kyø kinh nguyeät boä nhieãm saéc theå ñôn boäi (n) keát hôïp
seõ coù moät noaõn ñöôïc phoùng thích töø vôùi nhau taïo neân hôïp töû coù boä nhieãm
moät nang noaõn tröôûng thaønh. Ñeå ñaûm saéc theå löôõng boäi (2n). Do ñoù, töông
baûo ñöôïc chöùc naêng taïo ra noaõn ôû ñoä töï nhö söï sinh tinh, trong söï sinh
tuoåi tröôûng thaønh, noaõn, nang noaõn vaø noaõn, caùc teá baøo phaûi traûi qua quaù
buoàng tröùng phaûi traûi qua nhieàu quaù trình nguyeân phaân, sau ñoù laø giaûm
trình phaùt trieån khaùc nhau. Trong baøi phaân ñeå laøm giaûm ñi moät nöûa soá chaát
naøy, laàn löôït caùc quaù trình phaùt trieån lieäu di truyeàn. Quaù trình giaûm phaân
cuûa noaõn, nang noaõn vaø hoaït ñoäng sinh cuûa söï sinh noaõn baét ñaàu dieãn ra trong
noaõn ôû buoàng tröùng seõ ñöôïc trình baøy. giai ñoaïn phoâi thai vaø keùo daøi ñeán
tuoåi tröôûng thaønh. Caùc teá baøo maàm
sinh duïc ñaàu tieân laø nhöõng teá baøo
SÖÏ HÌNH THAØNH VAØ TRÖÔÛNG
löôõng boäi, ñöôïc goïi laø caùc teá baøo maàm
THAØNH CUÛA NOAÕN
sinh duïc nguyeân thuûy. Nhöõng teá baøo
naøy xuaát hieän ñaàu tieân ôû thaønh tuùi
Quaù trình sinh noaõn baét ñaàu töø raát noaõn hoaøng vaøo khoaûng cuoái tuaàn thöù
sôùm trong söï phaùt trieån cuûa baøo thai 3 sau khi thuï tinh.
27
Söï sinh noaõn
Vaøo khoaûng tuaàn thöù 5, ñoâi tuyeán sinh Töø tuaàn thöù 8, quaù trình phaân chia
duïc baét ñaàu xuaát hieän ôû trung thaän, giaûm phaân baét ñaàu ñeå taïo ra caùc
hình thaønh neân gôø sinh duïc. Gôø sinh noaõn baøo coù n nhieãm saéc theå (Strauss
duïc laø nôi duy nhaát caùc teá baøo maàm vaø Williams, 2009). Caùc nguyeân baøo
sinh duïc nguyeân thuûy coù theå soáng soùt. noaõn ñöôïc goïi laø noaõn sô caáp khi baét
Töø tuaàn thöù 4 ñeán tuaàn thöù 6, baét ñaàu ñaàu böôùc vaøo giaûm phaân. Khi caùc
coù söï di chuyeån cuûa teá baøo maàm sinh nguyeân baøo noaõn böôùc vaøo giaûm phaân,
duïc nguyeân thuûy töø thaønh tuùi noaõn chuùng khoâng coøn khaû naêng nguyeân
hoaøng ñeán gôø sinh duïc. Ñeán cuoái tuaàn phaân nöõa, do ñoù, khoâng theå tieáp tuïc
thöù 6, töø vaøi traêm teá baøo maàm sinh taêng theâm soá löôïng. Ñieàu naøy raát quan
duïc nguyeân thuûy ban ñaàu, traûi qua quaù troïng vì ñoái vôùi phuï nöõ, toaøn boä nguyeân
trình nguyeân phaân, toång soá teá baøo vaøo baøo noaõn seõ chuyeån thaønh noaõn tröôùc
thôøi ñieåm naøy vaøo khoaûng 10.000 teá khi ñöôïc sinh ra. Nhö vaäy, ngöôøi phuï
baøo. Trong quaù trình di chuyeån, moät soá nöõ seõ baét ñaàu ñoä tuoåi sinh saûn vôùi moät
teá baøo maàm khoâng ñeán ñöôïc gôø sinh soá noaõn ñaõ ñöôïc ñònh tröôùc töø khi sinh
duïc, ña soá caùc teá baøo naøy seõ cheát ñi. ra vaø khoâng theå taêng theâm cho ñeán khi
Tuy nhieân, trong moät soá ít tröôøng hôïp, maõn kinh.
caùc teá baøo maàm tieáp tuïc phaùt trieån, taïo
neân u teá baøo maàm. Ngay sau khi keát thuùc laàn nguyeân phaân
sau cuøng, nguyeân baøo noaõn nhaân ñoâi
Taêng soá löôïng teá baøo baèng soá löôïng nhieãm saéc theå vaø böôùc vaøo
nguyeân phaân giaûm phaân. Giaûm phaân goàm coù 2 laàn
phaân chia: giaûm phaân I vaø giaûm phaân
Töø tuaàn thöù 6 ñeán tuaàn 16-20, hoaït II. Keát quaû cuûa laàn phaân chia thöù nhaát
ñoäng nguyeân phaân cuûa caùc teá baøo taïo ra 2 teá baøo coù boä nhieãm saéc theå
maàm sinh duïc nguyeân thuûy ñöôïc tieáp ñôn boäi keùp (n keùp). Laàn phaân chia thöù
tuïc. Caùc teá baøo maàm nguyeân thuûy ñang hai töông töï nhö nguyeân phaân, taïo ra
nguyeân phaân ôû cô quan sinh duïc ñöôïc 2 teá baøo coù boä nhieãm saéc theå ñôn boäi
goïi laø nguyeân baøo noaõn. Cuõng nhö caùc (n ñôn). Trong söï sinh noaõn, keát thuùc
teá baøo maàm sinh duïc nguyeân thuûy, giaûm phaân I, 1 noaõn sô caáp taïo ra 1
caùc nguyeân baøo noaõn coù boä nhieãm saéc noaõn thöù caáp vaø theå cöïc thöù nhaát.
theå löôõng boäi, chöùa 23 ñoâi nhieãm saéc
theå (goàm 46 nhieãm saéc theå). Nhôø vaøo Quaù trình giaûm phaân trong söï sinh
quaù trình nguyeân phaân, soá löôïng caùc noaõn ôû loaøi ngöôøi raát daøi vaø coù hai
nguyeân baøo noaõn taêng daàn, khoaûng giai ñoaïn nghæ. Giai ñoaïn nghæ thöù
600.000 teá baøo vaøo tuaàn thöù 8 vaø 7 nhaát xaûy ra khi noaõn sô caáp böôùc vaøo
trieäu teá baøo vaøo tuaàn thöù 20 (Strauss pha diplotene cuûa kyø tröôùc giaûm phaân
vaø Williams, 2009). I. Luùc naøy, caùc nhieãm saéc theå cuûa teá
baøo ñang ñöôïc bao quanh bôûi moät lôùp
Giaûm chaát lieäu di truyeàn baèng maøng, hình thaønh neân moät caáu truùc
giaûm phaân goïi laø germinal vesicle (noaõn GV).
28
Hình 2.1 Quaù trình giaûm phaân trong söï sinh noaõn (veõ laïi theo Hobo vaø cs., 1996)
Cho ñeán khi ñöôïc sinh ra, buoàng tröùng cuõng nhö söï tích tuï cuûa caùc baøo quan
cuûa caùc beù gaùi chæ chöùa noaõn GV. Caùc nhö caùc haït voû, ribosome, ty theå. Keát
noaõn GV chæ vöôït qua giai ñoaïn nghæ naøy quaû laø noaõn sô caáp lôùn leân roõ reät qua
vaø tieáp tuïc phaân chia khi coù ñænh LH. kyø tröôùc cuûa giaûm phaân I: töø 19 mm ôû
Do ñoù, giai ñoaïn nghæ ñaàu tieân coù theå pachytene taêng leân 35 mm ôû
keùo daøi töø 12 ñeán 50 naêm. Giai ñoaïn diplotene vaø khoâng lôùn leân nöõa cho
nghæ thöù hai xaûy ra vaøi giôø sau ñænh ñeán khi noaõn tieáp tuïc phaùt trieån
LH, ôû kyø giöõa cuûa giaûm phaân II taïo (Speroff vaø cs., 2005).
thaønh noaõn MII. Noaõn tröôûng thaønh vaø
coù phoùng noaõn laø noaõn MII. Noaõn MII Khi coù söï xuaát hieän cuûa ñænh LH,
chæ vöôït qua giai ñoaïn nghæ khi coù söï thuï söï tröôûng thaønh cuûa noaõn baét ñaàu
tinh vôùi tinh truøng (Hình 2.1, baûng 2.1). bao goàm tröôûng thaønh cuûa nhaân
vaø baøo töông noaõn. Khoaûng 12 giôø
Söï tröôûng thaønh cuûa noaõn sau ñænh LH, baét ñaàu coù nhöõng bieán
chuyeån ñaùng keå ôû noaõn (Johnson vaø
Giai ñoaïn nghæ thöù nhaát coù theå keùo daøi Everitt, 2004). Lôùp maøng nhaân cuûa
töø 12 ñeán 50 naêm. Ñaây laø giai ñoaïn noaõn noaõn GV baét ñaàu vôõ ra taïo thaønh
sô caáp chuaån bò cho nhu caàu cuûa phoâi noaõn GVBD (germinal vesicle
vôùi söï toång hôïp ARN, giaûi maõ tích cöïc breakdown) khoaûng 15 giôø sau ñænh
29
Söï sinh noaõn
Baûng 2.1 Söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa noaõn (vieát laïi vaø boå sung theo Vöông Thò Ngoïc Lan, 2002)
LH. Caùc nhieãm saéc theå tieáp tuïc quaù caùc thay ñoåi dieãn ra trong baøo töông
trình phaân chia ñang bò ngöng treä, noaõn goïi laø söï tröôûng thaønh cuûa baøo
hình thaønh neân moät noaõn thöù caáp töông, goùp phaàn chuaån bò cho quaù trình
chöùa haàu heát baøo töông vaø theå cöïc thuï tinh vaø phaùt trieån phoâi sau naøy.
thöù nhaát. Caùc nhieãm saéc theå cuûa Cuõng döôùi taùc duïng cuûa ñænh LH, caùc
noaõn thöù caáp laäp töùc böôùc vaøo giaûm moái lieân keát giöõa noaõn vaø teá baøo haït bò
phaân II vaø döøng laïi ôû kyø giöõa (noaõn phaù vôõ. Caùc boä Golgi toång hôïp caùc haït
MII) vaøo khoaûng 35 giôø sau ñænh LH. voû, di chuyeån ñeán ngay beân döôùi beà maët
Phoùng noaõn xaûy ra vaøo khoaûng 38 giôø noaõn, coù vai troø quan troïng trong ngaên
sau ñænh LH. ngöøa hieän töôïng ña thuï tinh. Nhieàu
protein caàn thieát cho quaù trình thuï
Cuøng vôùi söï tröôûng thaønh cuûa nhaân laø tinh ñöôïc toång hôïp. Caùc vi oáng goùp
30
phaàn hình thaønh thoi voâ saéc nhoû vaøo khoaûng tuaàn thöù 20, caùc nguyeân
hôn vaø khoâng keùo tôùi ñaàu xa cuûa teá baøo noaõn ñaït ñöôïc soá löôïng toái ña
baøo (söï ñònh vò leäch taâm cuûa thoi voâ vaøo khoaûng 7 trieäu teá baøo. Trong giai
saéc). Soá löôïng ti theå taêng nhanh, coù ñoaïn naøy, coù khoaûng 2/3 soá löôïng teá
theå ñaït ñeán soá löôïng 500000 baøo quan baøo ñang trong quaù trình giaûm phaân
(Strauss vaø Williams, 2009). Trung vaø 1/3 teá baøo vaãn laø caùc nguyeân baøo
theå cuûa tröùng bieán maát. Do ñoù, sau noaõn. Caùc noaõn ñang trong quaù trình
thuï tinh, noaõn caàn coù trung theå cuûa giaûm phaân coù theå ñöôïc baûo veä khoûi
tinh truøng ñeå tieáp tuïc phaân baøo. Vò trí quaù trình thoaùi hoùa. Ngöôøi ta nhaän
caùc baøo quan cuõng ñöôïc taùi phaân boá: thaáy, sau thaùng thöù 7, caùc nguyeân baøo
caùc boä Golgi, ti theå, löôùi noäi chaát taäp noaõn chöa böôùc vaøo giaûm phaân seõ bò
trung xung quanh nhaân GV cuûa noaõn. thoaùi hoùa. Quaù trình thoaùi hoùa cuûa
noaõn dieãn ra nhanh nhaát vaøo khoaûng
Söï thoaùi hoùa cuûa noaõn thaùng thöù 5 cuûa thai kyø (Hình 2.2).
Hieän töôïng naøy coù theå ñöôïc gaây ra
Töø tuaàn thöù 8, caùc nguyeân baøo bôûi söï thieáu huït cuûa caùc yeáu toá kit
noaõn bò aûnh höôûng bôûi 3 quaù trình: ligand, LIF, hay söï cheá tieát cuûa TGF – ∝,
nguyeân phaân, giaûm phaân vaø thoaùi activin (Strauss vaø Williams, 2009).
hoùa. Keát quaû cuûa caû 3 quaù trình naøy,
10,000,000
1,000,000
Choïn loïc nang noaõn phuï thuoäc vaøo gonadotrophin
100,000
10,000
Nguyeân baøo noaõn nguyeân phaân
Giai ñoaïn nghæ cuûa giaûm phaân:

vaø thoaùi hoùa nguyeân baøo noaõn
vaø thoaùi hoùa nguyeân baøo noaõn
Thoaùi hoùa noaõn vaø nang noaõn
1000
nguyeân thuûy di chuyeån
Hình thaønh nang noaõn

Teá baøo maàm sinh duïc
100
Caïn kieätø nang noaõn
Tieáp tuïc giaûm phaân
Baét ñaàu giaûm phaân
vaø nguyeân phaân
10
1
3 tuaàn 6 tuaàn 8 tuaàn 20 tuaàn Khi ñöôïc Daäy thì Maõn kinh
sau thuï tinh sau thuï tinh sau thuï tinh sau thuï tinh sinh ra
Hình 2.2 Söï thay ñoåi soá löôïng cuûa noaõn trong giai ñoaïn phoâi thai, tuoåi sinh saûn vaø maõn kinh (veõ laïi theo
Strauss vaø Williams, 2009)
31
Söï sinh noaõn
SÖÏ HÌNH THAØNH VAØ PHAÙT hình daïng cuûa teá baøo haït, nang noaõn
cuõng taêng kích thöôùc do söï hình thaønh
TRIEÅN CUÛA NANG NOAÕN
cuûa lôùp teá baøo voû coù nguoàn goác töø moâ
ñeäm buoàng tröùng.
Söï hình thaønh nang noaõn
Trong giai ñoaïn naøy, noaõn baét ñaàu cheá
Vaøo tuaàn 18-20 cuûa thai kyø, söï hình tieát glycoprotein, taïo thaønh moät lôùp
thaønh nang noaõn baét ñaàu bôûi hieän maøng phaân caùch giöõa noaõn vaø caùc teá
töôïng xaâm nhaäp cuûa caùc maïch maùu baøo haït xung quanh, goïi laø maøng trong
vaøo vuøng voû buoàng tröùng. Ñi cuøng vôùi suoát. Maøng trong suoát daày khoaûng
maïch maùu laø nhöõng teá baøo quanh 15-20 micromet, ñöôïc hình thaønh bôûi
maïch maùu coù nguoàn goác töø trung moâ moät maïng löôùi 3 loaïi glycoprotein,
hay bieåu moâ. Nhöõng teá baøo laùt deït taïo ñöôïc goïi laø ZP1, ZP2, ZP3 (troïng löôïng
thaønh moät lôùp bao xung quanh taát caû phaân töû laàn löôït laø 200, 120, vaø 83). Tuy
caùc noaõn GV, goïi laø caùc tieàn teá baøo nhieân, vaãn coù moái lieân heä giöõa caùc teá
haït. Keát quaû laø caùc nang noaõn nguyeân baøo haït vôùi nhau vaø giöõa teá baøo haït vôùi
thuûy ñöôïc hình thaønh (ñöôøng kính töø noaõn thoâng qua caùc lieân keát khe vaø caùc
30-60µm) (Strauss vaø Williams, 2009) vi nhung mao cuûa noaõn. Vì caùc teá baøo
(hình 2.3). Nhöõng teá baøo trung moâ coøn haït ñoùng vai troø quan troïng trong dinh
laïi taïo neân moâ ñeäm cuûa buoàng tröùng döôõng cho noaõn, khi maøng trong suoát
nguyeân thuûy. ñöôïc hình thaønh, thoâng qua caùc lieân
keát khe vaø vi nhung mao naøy, caùc teá
Söï chuyeån tieáp töø nang noaõn nguyeân baøo haït coù theå cung caáp cho noaõn caùc
nguyeân thuûy thaønh nang noaõn tieàn hoác chaát dinh döôõng caàn thieát cho söï phaùt
trieån vaø tröôûng thaønh.
Bieåu hieän sôùm nhaát cuûa söï phaùt trieån
töø nang noaõn nguyeân thuûy thaønh nang Söï chuyeån tieáp töø nang noaõn tieàn hoác
noaõn tieàn hoác laø söï gia taêng veà kích thaønh nang noaõn coù hoác
thöôùc. Phaàn lôùn söï gia taêng kích thöôùc
naøy laø do noaõn sô caáp chöùa beân trong Nang noaõn coù hoác ñuôïc ñaëc tröng bôûi
nang noaõn tieàn hoác cuõng lôùn daàn leân, caáu truùc nang cuûa noù, noaõn baøo ñöôïc
söï thay ñoåi hình daïng cuûa teá baøo haït töø bao quanh bôûi nhieàu lôùp teá baøo haït.
laùt deït thaønh khoái vuoâng cuõng nhö söï Cuøng vôùi söï gia taêng veà soá löôïng cuûa teá
nhaân leân thaønh nhieàu lôùp cuûa teá baøo baøo haït, moät chaát dòch loûng saùng maøu
haït (hình 2.3). Söï gia taêng kích thöôùc xuaát hieän, taäp trung ngaøy caøng nhieàu
cuûa noaõn sô caáp laø bieåu hieän cuûa söï ôû caùc khoaûng gian baøo laøm cho caùc
gia taêng toång hôïp ribosome vaø mRNA khoaûng naøy caøng luùc caøng roäng ra hình
caàn thieát cho toång hôïp protein trong thaønh caùc hoác coù kích thöôùc to nhoû
quaù trình tröôûng thaønh baøo töông cuûa khaùc nhau. Caùc hoác ngaøy caøng lôùn,
noaõn sau naøy. Song song vôùi gia taêng thoâng vôùi nhau thaønh nhöõng hoác lôùn
kích thöôùc cuûa noaõn vaø söï thay ñoåi hôn vaø cuoái cuøng thaønh moät hoác duy
32
nhaát raát lôùn (Hình 2.3). Chaát dòch trong noaõn ñaõ phaân laøm hai lôùp roõ reät: lôùp
caùc hoác goïi laø dòch nang. Dòch nang coù voû trong vaø lôùp voû ngoaøi. Lôùp voû trong
nguoàn goác moät phaàn töø teá baøo haït, moät chöùa nhieàu mao maïch vaø nhöõng teá baøo
phaàn töø dòch thaám huyeát thanh. Dòch daïng bieåu moâ ña dieän goïi laø teá baøo voû
nang giuùp hoã trôï cho söï phoùng thích naèm saùt caùc mao maïch. Lôùp voû ngoaøi
noaõn vaø lôùp teá baøo haït xung quanh laø moät lôùp lieân keát, chöùa nhieàu teá baøo
trong quaù trình phoùng noaõn, ñoàng thôøi lieân keát vaø sôïi lieân keát.
laø phöông tieän giuùp trao ñoåi chaát dinh
döôõng cho nang noaõn. Lôùp teá baøo haït Nang noaõn tröôûng thaønh
vaây quanh noaõn taïo thaønh moät caùi uï
goïi laø goø noaõn. Caøng tieán veà giöõa chu kyø kinh, caùc nang
noaõn coù hoác tieáp tuïc phaùt trieån. Dòch
Töø giai ñoaïn naøy trôû ñi, söï gia taêng trong nang tieáp tuïc taêng leân eùp caùc teá
kích thöôùc nang noaõn chuû yeáu laø do baøo haït cheøn vaøo maøng ñaùy. Löôïng
söï phaùt trieån cuûa dòch nang vaø söï gia dòch taêng xoaén daàn vaøo ñaùm cumulus
taêng soá löôïng cuûa teá baøo haït. Luùc naøy bao quanh noaõn laøm cho noù loûng leûo
noaõn tieáp tuïc lôùn leân vaø vaãn ñang hôn. Moät vaøi giôø tröôùc khi ruïng tröùng,
ôû giai ñoaïn GV. Khi ñöôøng kính cuûa döôùi taùc duïng cuûa ñænh LH, nhaân noaõn
noaõn ñaït 100µm thì noù khoâng lôùn di chuyeån ñeán saùt maøng baøo töông bao
theâm nöõa. Trong giai ñoaïn nang noaõn boïc noaõn vaø tieáp tuïc laàn phaân chia thöù
coù hoác, lôùp voû lieân keát boïc ngoaøi nang nhaát cuûa quaù trình giaûm phaân (hình 2.3).
Hình 2.3 Caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa nang noaõn (veõ laïi theo Hobo vaø cs., 1996)
33
Söï sinh noaõn
Söï phaùt trieån cuûa nang noaõn trieån. Cô cheá cuûa söï chieâu moä caùc
nang noaõn chöa ñöôïc hieåu roõ, coù leõ
Moät chu kyø phaùt trieån cuûa nang khoâng phuï thuoäc vaøo kieåm soaùt cuûa
noaõn bao goàm moät chuoãi caùc söï kieän tuyeán yeân maø phuï thuoäc vaøo caùc yeáu
xaûy ra moät caùch coù traät töï: chieâu moä toá noäi taïi cuûa buoàng tröùng; töø ñoù, kích
caùc nang noaõn, choïn loïc caùc nang thích moät soá nang noaõn nguyeân thuûy
noaõn, vöôït troäi cuûa moät nang noaõn, tieáp tuïc phaùt trieån, trong khi caùc nang
tröôûng thaønh vaø phoùng noaõn (hình 2.4). noaõn nguyeân thuûy khaùc vaãn tieáp tuïc ôû
Phaàn lôùn söï phaùt trieån nang noaõn traïng thaùi im laëng trong nhieàu thaùng
trong thôøi gian naøy khoâng phuï thuoäc hoaëc nhieàu naêm. Giai ñoaïn chieâu moä
vaøo söï ñieàu hoøa noäi tieát. Tuy nhieân, ban ñaàu ñöôïc dieãn ra lieân tuïc ngay
trong khoaûng 10-14 ngaøy cuoái cuøng, sau khi nang noaõn ñöôïc hình thaønh.
vôùi haøng loaït caùc hoaït ñoäng noäi tieát, Trong giai ñoaïn naøy, caùc nang noaõn
caän vaø töï tieát cuûa nang noaõn, moät phaùt trieån nhöng noaõn vaãn ôû giai ñoaïn
nang noaõn phaùt trieån töø giai ñoaïn GV. Ngöôøi ta nhaän thaáy, caàn raát laâu
nang noaõn coù hoác, tröôûng thaønh vaø ñeå moät nang noaõn nguyeân thuûy phaùt
sau cuøng laø phoùng noaõn. trieån thaønh moät nang noaõn tieàn hoác,
treân 120 ngaøy ñeå moät nang noaõn tieàn
Söï chieâu moä caùc nang noaõn hoác phaùt trieån thaønh nang noaõn coù
hoác, vaø khoaûng 85 ngaøy ñeå moät nang
Söï chieâu moä nang noaõn ñöôïc chia noaõn tieàn hoác phaùt trieån thaønh moät
thaønh 2 giai ñoaïn: giai ñoaïn chieâu nang noaõn tröôûng thaønh (Hình 2.4). Soá
moä ban ñaàu vaø giai ñoaïn chieâu moä löôïng nang nguyeân thuûy ñöôïc chieâu
coù chu kyø. Giai ñoaïn chieâu moä ban moä vaøo nhoùm nang phaùt trieån thay ñoåi
ñaàu laø giai ñoaïn dieãn ra lieân tuïc theo tuoåi, nhieàu nhaát luùc môùi sinh vaø
giuùp chieâu moä caùc nang noaõn nguyeân giaûm daàn khi ngöôøi phuï nöõ caøng lôùn
thuûy vaøo ñoaøn heä nang noaõn seõ phaùt tuoåi (McGee vaø Hsueh, 2000).
Hình 2.4 Caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa nang noaõn (veõ laïi theo Zeleznik, 2004)
34
Ngöôïc laïi, giai ñoaïn chieâu moä coù chu haït, giuùp teá baøo haït tieáp tuïc taêng theâm
kyø laø giai ñoaïn döôùi taùc duïng cuûa söï veà soá löôïng vaø toång hôïp theâm nhieàu
gia taêng FSH cuûa moãi chu kyø kinh, moät thuï theå estrogen. Cuoái cuøng, estrogen
soá nang noaõn coù hoác seõ ñöôïc chieâu ngaøy caøng ñöôïc toång hôïp nhieàu hôn
moä ñeå phaùt trieån vaø cuoái cuøng coù moät ôû caùc nang noaõn phaùt trieån nhaát. Söï
nang noaõn tröôûng thaønh ñöôïc phoùng gia taêng cuûa estrogen coù taùc duïng hieäp
noaõn. Vaøo cuoái chu kyø kinh nguyeät, söï ñoàng vôùi FSH ñeå gia taêng vaø duy trì soá
thoaùi hoùa cuûa hoaøng theå daãn ñeán söï löôïng thuï theå FSH treân teá baøo haït vaø
taêng noàng ñoä FSH vaø LH tröôùc khi baét thuùc ñaåy söï hình thaønh thuï theå LH treân
ñaàu chu kyø kinh môùi. Khi nang noaõn coù teá baøo haït, ñoàng thôøi taïo ra söï phaûn
hoác ñaït ñöôøng kính khoaûng 2mm, baét hoài döông vaøo giöõa chu kyø daãn ñeán
ñaàu coù söï hình thaønh caùc thuï theå FSH, söï xuaát hieän cuûa ñænh LH giöõa chu kyø.
estrogen vaø androgen treân teá baøo
haït, cuõng nhö thuï theå LH treân teá baøo Söï choïn loïc nang noaõn
voû. Do ñoù, neáu khoâng coù noäi tieát cuûa
tuyeán yeân thì nang noaõn coù hoác seõ Vaøo khoaûng ngaøy 7 cuûa chu kyø kinh,
ngöng phaùt trieån ôû giai ñoaïn naøy. Nhö moät soá nang noaõn coù nhieàu thuï theå
vaäy, roõ raøng söï phaùt trieån tieáp theo FSH treân teá baøo haït vaø cheá tieát nhieàu
cuûa nang noaõn coù hoác phuï thuoäc vaøo estradiol hôn trong soá caùc nang noaõn
FSH vaø LH cuûa tuyeán yeân. Döôùi taùc coù hoác seõ ñöôïc choïn loïc ñeå chuaån bò
duïng cuûa LH, caùc teá baøo voû toång hôïp cho söï phoùng noaõn sau naøy. Cô cheá
vaø cheá tieát androgen töø acetate vaø cuûa quaù trình naøy chöa ñöôïc hieåu roõ.
cholesterol, chæ coù moät löôïng raát ít
estrogen ñöôïc toång hôïp töø teá baøo naøy. Söï vöôït troäi cuûa moät nang noaõn
30-70% löôïng androgen trong cô theå
coù nguoàn goác töø caùc nang noaõn coù hoác Khoaûng ngaøy 8-10 cuûa chu kyø kinh,
(Johnson vaø Everitt, 2004). Ngöôïc laïi, noàng ñoä estrogen trong maùu baét ñaàu
caùc teá baøo haït khoâng coù khaû naêng toång taêng leân do söï xuaát hieän cuûa moät
hôïp androgen, nhöng ñöôïc cung caáp nang noaõn ñaõ ñöôïc choïn loïc nhöng
noäi tieát naøy töø caùc teá baøo voû. Trong teá phaùt trieån vöôït troäi hôn caùc nang
baøo haït, döôùi taùc duïng cuûa FSH, androgen noaõn khaùc. Noàng ñoä estrogen taêng
seõ ñöôïc thôm hoùa, taïo thaønh estrogen. (vaø noàng ñoä inhibin taêng) coù taùc duïng
Estrogen vaø androgen töø caùc nang noaõn phaûn hoài aâm tính leân söï cheá tieát FSH
coù hoác chuû yeáu ñöôïc phoùng thích vaøo cuûa tuyeán yeân, laøm giaûm noàng ñoä FSH
maùu; tuy nhieân chuùng cuõng coù moät soá trong maùu. Hieän töôïng naøy laøm cho
vai troø nhaát ñònh ñoái vôùi söï phaùt trieån caùc nang noaõn khaùc keùm phaùt trieån
cuûa caùc nang noaõn coù hoác. Androgen hôn thieáu FSH, giaûm khaû naêng cheá
töø teá baøo voû laø nguoàn cung caáp cho quaù tieát estrogen daãn ñeán taêng tích luõy
trình thôm hoùa ôû teá baøo haït. Estrogen androgen vaø cuoái cuøng laø bò thoaùi hoùa.
ñöôïc taïo ra töø teá baøo haït coù theå gaén Ngöôøi ta nhaän thaáy, khi noàng ñoä FSH
keát vôùi thuï theå estrogen treân teá baøo trong maùu taêng leân khoaûng 20 mIU/mL,
35
Söï sinh noaõn
ñaùnh daáu hieän töôïng vöôït troäi cuûa nang Phoùng noaõn laø moät quaù trình maø
noaõn baét ñaàu, keùo theo söï gia taêng thoâng qua ñoù moät noaõn tröôûng thaønh
noàng ñoä cuûa estrogen. Khi nang vöôït ñöôïc giaûi phoùng töø moät nang noaõn.
troäi ñaõ xuaát hieän roõ, noàng ñoä FSH seõ Öôùc tính thôøi gian trung bình phoùng
giaûm xuoáng 10 mIU/mL trong khoaûng 5 noaõn laø 34-38 giôø sau ñænh LH. Tuy
ngaøy, trong khi noàng ñoä estrogen tieáp nhieân noàng ñoä ñænh LH phaûi ñöôïc
tuïc taêng. Ñieàu naøy chöùng toû, nang vöôït duy trì ít nhaát trong 14-27 giôø ñeå
troäi nhaïy hôn vôùi FSH, coù khaû naêng ñaûm baûo cho söï tröôûng thaønh cuûa
tieáp tuïc phaùt trieån khi noàng ñoä FSH noaõn. Thoâng thöôøng, ñænh LH keùo daøi
giaûm trong khi caùc nang keùm tröôûng trong 48-50 giôø.
thaønh hôn seõ bò thoaùi hoùa. Cuõng trong
giai ñoaïn naøy, döôùi taùc duïng cuûa FSH, Tröôùc phoùng noaõn, ñænh LH laøm thay
caùc thuï theå cuûa LH baét ñaàu xuaát hieän ñoåi söï toång hôïp caùc noäi tieát sinh
treân teá baøo haït. Nhö vaäy, trong giai duïc. Khoaûng hai giôø sau khi baét ñaàu
ñoaïn sôùm cuûa nang noaõn coù hoác, teá ñænh LH, nang noaõn tröôûng thaønh
baøo haït chæ chòu taùc duïng cuûa FSH, coù taêng nheï toång hôïp estrogen vaø
trong khi ôû caùc nang noaõn coù hoác ñaõ androgen, sau ñoù, baét ñaàu giaûm xuoáng.
ñöôïc kích thích bôûi FSH, teá baøo haït coù Teá baøo haït khoâng coøn toång hôïp estrogen
theå ñaùp öùng vôùi caû FSH vaø LH. Ñaây töø androgen maø thay vaøo ñoù laø toång hôïp
cuõng coù theå laø moät caùch giaûi thích cho progesterone. Ñaây laø neùt ñaëc tröng cuûa
hieän töôïng ít phuï thuoäc vaøo FSH cuûa sinh saûn ngöôøi do coù söï phoùng thích cuûa
nang vöôït troäi (Zeleznik, 2004). progesterone vaøi giôø tröôùc phoùng noaõn.
Söï tröôûng thaønh vaø phoùng noaõn Söï gia taêng veà kích thöôùc cuûa nang
tröôûng thaønh tröôùc phoùng noaõn do taêng
Vaøo ngaøy 14 cuûa chu kyø kinh, nang theå tích cuûa dòch nang laøm nang tröôûng
noaõn ñaït kích thöôùc toái ña, khoaûng thaønh troài leân beà maët buoàng tröùng. Lôùp
20-25mm do söï gia taêng cuûa theå voû buoàng tröùng trôû neân raát moûng, moâ
tích dòch nang. Cuõng nhö trong giai lieân keát vôõ vaø hieän töôïng phoùng noaõn
ñoaïn choïn loïc vaø vöôït troäi, nang xaûy ra. Dòch nang cuøng vôùi noaõn vaø
noaõn tröôûng thaønh phuï thuoäc vaøo caùc teá baøo haït quanh noaõn ñöôïc phoùng
noäi tieát cuûa tuyeán yeân, caàn coù ñænh thích khoûi buoàng tröùng. Ngöôøi ta cho
LH ñeå phoùng noaõn, neáu khoâng seõ bò raèng progesterone laøm gia taêng hoaït
thoaùi hoùa. Döôùi taùc duïng cuûa ñænh ñoäng cuûa caùc men ly giaûi, cuøng vôùi
LH, noaõn baøo baét ñaàu quaù trình prostaglandin laøm vôõ thaønh nang
tröôûng thaønh cuûa nhaân vaø baøo töông, noaõn.
tieáp tuïc giaûm phaân taïo ra noaõn thöù
caáp MII. Ñoàng thôøi, ñænh LH cuõng Söï thoaùi hoùa cuûa nang noaõn
giuùp thay ñoåi toaøn boä quaù trình cheá tieát
noäi tieát cuûa nang noaõn, giuùp nang noaõn Hieän töôïng thoaùi hoùa nang noaõn baét
sau phoùng noaõn trôû thaønh hoaøng theå. ñaàu ngay khi nang noaõn ñöôïc hình
36
thaønh, töø tuaàn 18-20 cuûa thai kyø. Sau phaân raát nhanh cuûa caùc teá baøo maàm.
tuoåi daäy thì, trong giai ñoaïn ñaàu cuûa chu Tuy nhieân, cho ñeán khi beù gaùi ñöôïc
kyø kinh nguyeät, söï gia taêng cuûa noàng sinh ra, caùc nguyeân baøo noaõn khoâng
ñoä FSH giuùp moät soá nang noaõn tieáp tuïc hoaøn taát quaù trình giaûm phaân moät caùch
phaùt trieån, thoaùt khoûi hieän töôïng thoaùi hoaøn toaøn maø döøng laïi ôû kyø tröôùc cuûa
hoùa. Tuy nhieân, ngay sau ñoù, söï suït giaûm phaân I. Vaøo khoaûng tuaàn 18-20,
giaûm cuûa noàng ñoä FSH do söï xuaát hieän quaù trình hình thaønh nang noaõn baét
cuûa nang vöôït troäi laøm haøng loaït nang ñaàu vôùi söï xaâm nhaäp cuûa caùc keânh
ñaõ ñöôïc choïn loïc bò thoaùi hoùa, ñeå cuoái maïch maùu vaøo vuøng voû buoàng tröùng.
cuøng chæ coù nang vöôït troäi phaùt trieån Ngay caû trong giai ñoaïn baøo thai, ta
ñeán möùc tröôûng thaønh. Trong suoát ñôøi coù theå quan saùt thaáy nang noaõn ôû caùc
soáng sinh saûn cuûa moät phuï nöõ, chæ coù giai ñoaïn phaùt trieån khaùc nhau; tuy
khoaûng 450 nang noaõn ñöôïc phoùng nhieân, khoâng coù söï tröôûng thaønh toaøn
noaõn, vaø 250.000 nang noaõn seõ bò cheát dieän cuûa nang noaõn, bieåu hieän baèng söï
ñi. Söï thoaùi hoùa hay toàn taïi cuûa nang phoùng noaõn trong giai ñoaïn naøy.
noaõn phuï thuoäc vaøo söï caân baèng giöõa
caùc yeáu toá baûo veä (gonadotrophins, Thôøi kyø tröôùc khi daäy thì
insulin-like growth factor-1,
interleukin-1b, epidermal growth Khi sinh ra, buoàng tröùng cuûa beù gaùi
factor, basic fibroblast growth factor, chöùa khoaûng 1-2 trieäu noaõn. Töø khi
TGF-∝), vaø caùc yeáu toá gaây thoaùi hoùa sinh ra ñeán tröôùc khi daäy thì, löôïng
(Fas, caspases, TNF, TVB, Par-4, p53, gonadotropin ñöôïc tieát ra töø tuyeán
prohibitin, c-Myc, interferon vaø ET) yeân vaø löu haønh trong maùu luoân thaáp,
(Hussein, 2005) vuøng haï ñoài bò öùc cheá. Tuy nhieân,
vaãn coù söï phaùt trieån cuûa nang noaõn
HOAÏT ÑOÄNG SINH NOAÕN ÔÛ trong giai ñoaïn naøy. Nang noaõn coù theå
phaùt trieån ñeán nang coù hoác, nhöng
BUOÀNG TRÖÙNG NGÖÔØI PHUÏ NÖÕ
khoâng ñaït ñöôïc söï tröôûng thaønh toaøn
veïn veà maët caáu truùc vaø chöùc naêng.
Thôøi kyø baøo thai
Thôøi kyø sinh saûn
Trong baøo thai, töø tuaàn thöù 3 ñeán
tuaàn thöù 6 sau khi thuï tinh, ñaây
ñöôïc goïi laø giai ñoaïn chöa bieät hoùa ÔÛ tuoåi daäy thì, döôùi taùc duïng cuûa noäi
cuûa tuyeán sinh duïc, chöa theå phaân tieát – GnRH ñöôïc cheá tieát theo xung,
bieät ñöôïc buoàng tröùng vaø tinh hoaøn. taùc ñoäng leân tuyeán yeân laøm taêng cheá
Töø tuaàn thöù 6-8, do khoâng coù söï tieát caùc gonadotropin – buoàng tröùng
hieän dieän cuûa yeáu toá phaùt trieån baét ñaàu böôùc vaøo hoaït ñoäng coù chu kyø,
tinh hoaøn (TDF - testes-determining bao goàm phaùt trieån nang noaõn, phoùng
factor), nhöõng daáu hieäu bieät hoùa ñaàu noaõn, hình thaønh hoaøng theå vaø thoaùi
tieân cuûa buoàng tröùng xuaát hieän vaø trieån hoaøng theå. Vaøo giai ñoaïn naøy,
ñöôïc ñaùnh daáu baèng quaù trình nguyeân coù khoaûng 300.000 ñeán 500.000 nang
37
Söï sinh noaõn
noaõn nguyeân thuûy. Trong suoát ñôøi soáng taêng noàng ñoä cuûa gonadotropin trong
sinh saûn cuûa ngöôøi phuï nöõ keùo daøi töø giai ñoaïn naøy (Speroff vaø Fritz, 2005).
35-40 naêm, seõ coù khoaûng 400-500 noaõn
ñöôïc phoùng noaõn, soá coøn laïi seõ bò cheát KEÁT LUAÄN
ñi trong quaù trình phaùt trieån. Trong
khoaûng 10-15 naêm tröôùc maõn kinh, söï Söï sinh noaõn, nang noaõn vaø söï phaùt
thoaùi hoùa nang noaõn dieãn ra nhanh trieån cuûa buoàng tröùng laø caùc quaù trình
hôn do söï taêng noàng ñoä cuûa FSH. Khi phaùt trieån gaàn nhö song song vaø coù
ngöôøi phuï nöõ caøng tieán gaàn ñeán tuoåi moái lieân heä chaët cheõ vôùi nhau töø giai
maõn kinh, soá nang noaõn phaùt trieån ñoaïn phoâi thai ñeán heát tuoåi sinh saûn
trong moãi chu kyø caøng ít ñi, chu kyø cuûa moät phuï nöõ. Trong ñoù, ôû moãi giai
kinh ngaøy caøng ngaén laïi do nang noaõn ñoaïn coù caùc neùt ñaëc tröng rieâng, raát
phaùt trieån nhanh hôn tröôùc khi phoùng khaùc nhau nhöng cuøng höôùng ñeán
noaõn vaø sau ñoù chu kyø kinh keùo daøi ra muïc tieâu cuoái cuøng laø phoùng thích
do ngaøy caøng coù nhieàu chu kyø khoâng ñöôïc moät noaõn tröôûng thaønh ñaày ñuû
phoùng noaõn. veà caáu truùc vaø chöùc naêng, saün saøng
hoã trôï cho söï thuï tinh vaø phaùt trieån
Thôøi kyø maõn kinh phoâi (neáu coù) ngay sau ñoù. Roái loaïn baát
kyø giai ñoaïn naøo trong caùc quaù trình
Buoàng tröùng cuûa ngöôøi phuï nöõ maõn neâu treân cuõng coù theå daãn ñeán tình
kinh khoâng coøn nang noaõn. So vôùi noàng traïng hieám muoän cuûa ngöôøi phuï nöõ.
ñoä noäi tieát trong ñoä tuoåi sinh saûn, noàng
ñoä FSH taêng 10-20 laàn, LH taêng khoaûng TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
3 laàn töø 1-3 naêm sau maõn kinh. Sau ñoù,

1. Hobo A, Jager S and Toebosch A (1996). The
noàng ñoä 2 chaát naøy giaûm töø töø theo
oocyte – theory. In: Bras M, Lens JW, Piederiet MH,
thôøi gian. Luùc naøy, estrogen hieän dieän Rijnder PM, Verveld MV and Zeilmaker DH. N.V, eds. IVF
trong maùu ôû phuï nöõ maõn kinh khoâng laboratory aspects of in-vitro fertilization. Organon; 73-
94.
coù nguoàn goác töø buoàng tröùng maø do
söï chuyeån ñoåi töø androstenedione vaø 2. Hussein MR (2005). Apoptosis in the ovary:
testosterone. Hoaït ñoäng noäi tieát chuû molecular mechanisms. Hum Reprod Update 11: 162–
178.
yeáu cuûa buoàng tröùng ngöôøi phuï nöõ maõn
kinh laø cheá tieát androstenedione vaø 3. Johnson MH and Everitt B (2004). Adult ovarian
function. In: Johnson MH and Everitte B, eds. Essential
testosterone. Ña soá löôïng androstene-
Reproduction. Carlton Blackwell science; 69-87.
dione töø tuyeán thöôïng thaän, moät löôïng
nhoû coù nguoàn goác töø buoàng tröùng. Vôùi 4. McGee EA and Hsueh AJW (2000). Initial and cyclic
recruitment of ovarian follicles. Endocrine reviews 21:
testosterone, löôïng cheá tieát giaûm ñi
200-214.
khoaûng 25% sau maõn kinh. Tuy nhieân,
löôïng testosterone ñöôïc cheá tieát tröïc 5. Speroff L, Glass RH and Kase NG (2005). The ovary
– Embryology and development. In: Speroff L, Glass RH
tieáp töø buoàng tröùng laïi taêng leân so vôùi and Kase NG, eds. Clinical gynecology endocrinology and
tröôùc maõn kinh do khoâng coù söï hieän infertility. Marryland, Williams and Wilkins; 97 - 112.
dieän cuûa nang noaõn keát hôïp vôùi söï gia

6. Strauss JF and Williams CJ (2009). The
38
ovarian life cycle. In: Strauss JF and Barbieri RL, eds. noaõn, söï tröôûng thaønh cuûa noaõn vaø söï phoùng noaõn.
Reproductive Endocrinology – Physiology, Trong: Hoà Maïnh Töôøng, Vöông Thò Ngoïc Lan, chuû bieân.
Pathophysiology, and Clinical Management. Philadel- Thuï tinh nhaân taïo. Nhaø xuaát baûn Y hoïc; 41-50.
phia Elsevier; 155-190.
8. Zeleznik AJ (2004). The physiology of follicle
7. Vöông Thò Ngoïc Lan (2002). Söï phaùt trieån nang selection. Reprod Biol Endocrinol 2: 31-38.
39
Söï sinh noaõn
40
3
SÖÏ SINH TINH
Leâ Thuïy Hoàng Khaû, Hoà Maïnh Töôøng
GIÔÙI THIEÄU giuùp caûi thieän chöùc naêng sinh saûn cuõng
nhö phoøng choáng caùc aûnh höôûng baát
lôïi leân quaù trình quan troïng naøy. Baøi
Sinh tinh truøng laø moät chuoãi caùc quaù
vieát naøy ñeà caäp ñeán caáu taïo tinh hoaøn,
trình phöùc taïp vôùi muïc ñích taïo ra
quaù trình sinh tinh veà phöông dieän teá
nhöõng tinh truøng tröôûng thaønh coù khaû
baøo vaø söï ñieàu hoøa sinh tinh baèng noäi
naêng thuï tinh vôùi noaõn. Tinh truøng ñöôïc
tieát vaø nhöõng yeáu toá aûnh höôûng ñeán
xem laø moät teá baøo coù kích thöôùc nhoû
quaù trình sinh tinh ôû ngöôøi.
nhaát trong cô theå. Ñaây laø loaïi teá baøo coù
tính bieät hoùa cao ñoä ñeå chöùa caùc thoâng
tin di truyeàn töø ngöôøi cha, coù khaû naêng SÔ LÖÔÏC CAÁU TRUÙC GIAÛI
di chuyeån trong ñöôøng sinh nöõ, khaû PHAÃU CUÛA TINH HOAØN
naêng nhaän bieát vaø thuï tinh vôùi noaõn
taïi moät phaàn ba ngoaøi cuûa voøi tröùng. Caáu truùc tinh hoaøn
Quaù trình sinh tinh ñöôïc dieãn ra trong Tinh hoaøn coù hai chöùc naêng chính laø
loøng oáng sinh tinh cuûa tinh hoaøn thoâng noäi tieát (tieát ra caùc noäi tieát sinh duïc)
qua hieän töôïng giaùn phaân ñeå taêng soá vaø ngoaïi tieát (taïo ra tinh truøng). ÔÛ
löôïng vaø giaûm nhieãm ñeå taïo thaønh boä ngöôøi tinh hoaøn bao goàm moät caëp hình
nhieãm saéc theå ñôn boäi (23 NST). Sau baàu duïc cuøng vôùi maøo tinh naèm trong
khi ñöôïc taïo thaønh, tinh truøng seõ di bìu, ngoaøi oå buïng. Nhieät ñoä ôû vuøng bìu
chuyeån vaøo maøo tinh, nôi dieãn ra giai luoân thaáp hôn so vôùi nhieät ñoä cuûa cô
ñoaïn tröôûng thaønh cuoái cuøng tröôùc theå treân 2oC. Hai tinh hoaøn thöôøng
khi xuaát tinh. Tinh hoaøn cuûa ngöôøi coù kích thöôùc nhö nhau (khoaûng
moãi ngaøy saûn xuaát ra treân moät traêm 5x2x3cm ôû ngöôøi tröôûng thaønh), moãi
trieäu tinh truøng. Keát quaû naøy coù ñöôïc tinh hoaøn ñöôïc bao boïc bôûi moät lôùp voû
laø do söï keát hôïp chaët cheõ cuûa nhieàu traéng (tunica albuginea), phía ngoaøi laø
chu trình dieãn ra trong cô theå. Trong moät lôùp voû (tunica vaginalis), giöõa lôùp
ñoù quan troïng nhaát laø söï taêng sinh teá voû coù moät khoang. Bình thöôøng trong
baøo maàm sinh duïc vaø cuoái cuøng laø khoang naøy coù moät lôùp dòch moûng, khi
quaù trình bieät hoùa thaønh tinh truøng ñaõ bò vieâm, trong khoang chöùa nhieàu dòch
hoaøn chænh veà maët sinh hoïc. gaây traøn dòch tinh maïc.
Hieåu roõ veà quaù trình sinh tinh coù theå Moãi tinh hoaøn coù töø 200-500 tieåu thuøy,
41
Söï sinh tinh
phaân caùch nhau bôûi caùc daûi xô moâ. Maøo tinh hoaøn laø moät oáng nhoû xoaén,
Trong moãi tieåu thuøy coù khoaûng 1-3 daøi khoaûng 5-7m khi thaùo xoaén, chaïy
oáng sinh tinh xoaén, chieàu daøi moãi oáng doïc theo ñaàu treân vaø bôø sau cuûa tinh
khoaûng 30-80cm khi duoãi xoaén. OÁng hoaøn. Maøo tinh coù theå ñöôïc chia laøm
sinh tinh laø caáu truùc giaûi phaãu quan ba phaàn, phaàn ñaàu (caput), phaàn thaân
troïng, laø nôi dieãn ra quaù trình hình (corpus) vaø ñuoâi (cauda). Maøo tinh
thaønh tinh truøng, goàm caùc thaønh phaàn: chính laø nôi dieãn ra quaù trình tröôûng
maøng ñaùy, bieåu moâ sinh tinh, caùc teá thaønh veà chöùc naêng cuûa tinh truøng.
baøo Sertoli. Do ñoù, döïa vaøo theå tích
tinh hoaøn, ngöôøi ta coù theå döï ñoaùn khaû OÁng maøo tinh hoaøn ñi ra taïo thaønh
naêng sinh tinh cuûa tinh hoaøn. oáng daãn tinh. OÁng daãn tinh laø oáng daøi
khoaûng 35cm töø maøo tinh hoaøn ñeán
Caùc oáng sinh tinh seõ taïo thaønh nhöõng tieàn lieät tuyeán, sau ñoù hôïp vôùi oáng
voøng cung noái vôùi nhau moät ñaàu, ñaàu daãn töø tuùi sinh tinh ñeå hình thaønh oáng
coøn laïi ñoå vaøo löôùi tinh hoaøn (rete phoùng tinh. OÁng daãn tinh laø moät oáng
testis) naèm gaàn saùt vôùi maøo tinh hoaøn. cô daøy coù nhieàu lôùp coù khaû naêng nhu
Töø löôùi tinh hoaøn seõ ñoå vaøo heä thoáng ñoäng maïnh.
oáng ra, thöôøng coù töø 3-8 oáng ra keát hôïp
taïo thaønh oáng daãn xoaén goïi laø maøo Thöøng tinh laø moät caáu truùc bao goàm
tinh hoaøn (Hình 3.1). moät ñoäng maïnh tinh, löôùi tónh maïnh
thöøng tinh vaø oáng daãn tinh ñi töø oå buïng
xuoáng bìu. Heä thoáng tónh maïch tinh
hoaøn coù vai troø nhö boä trao ñoåi nhieät
Bìu OÁng daãn ñi
ñoä ngöôïc chieàu coù hieäu quaû cao, giuùp
laøm maùt ñoäng maïch tinh hoaøn tröôùc
Maøng tinh
khi ra bìu, coøn maùu tónh maïch ñöôïc
laøm aám tröôùc khi trôû veà oå buïng. Moät
OÁng sinh tinh soá yù kieán cho raèng hieän töôïng daõn tónh
maïch thöøng tinh, nhaát laø khi ôû caáp ñoä
naëng, coù theå aûnh höôûng ñeán quaù trình
OÁng
goùp sinh tinh.
Caáu truùc oáng sinh tinh
OÁng sinh tinh laø moät trong nhöõng thaønh

OÁng daãn tinh
phaàn quan troïng trong tinh hoaøn, ñoùng
vai troø quyeát ñònh cuûa quaù trình sinh
tinh truøng. Caáu truùc cuûa oáng sinh tinh
coù theå ñöôïc chia thaønh hai phaàn, loøng
Hình 3.1 Caáu truùc giaûi phaãu cuûa tinh hoaøn oáng sinh vaø maøng ñaùy. Maøng ñaùy ñoùng
vai troø phaân caùch lôùp bieåu moâ sinh
42
tinh vaø lôùp moâ lieân keát giöõa caùc oáng vaø bieät hoùa. Caùc tinh baøo non töø phaàn
sinh tinh. Maøng ñaùy bao goàm moâ xô vaø neàn, ñöôïc sinh ra töø laàn giaùn phaân
moät ít teá baøo cô. Do ñoù, oáng sinh tinh cuoái cuøng cuûa caùc tinh nguyeân baøo,
ít coù tính ñaøn hoài (Mortimer, 1994). phaûi vöôït qua phöùc hôïp lieân keát giöõa
Khoâng gian xung quanh caùc oáng sinh caùc teá baøo Sertoli ñeå ñi vaøo phaàn oáng.
tinh ñöôïc laáp ñaày bôûi moâ keõ trong ñoù
teá baøo Leydig chieám löôïng ñaùng keå. Caùc teá baøo Sertoli coù lieân quan tröïc
Ngoaøi ra trong moâ keõ coøn chöùa mao tieáp ñeán quaù trình sinh tinh. Chuùng
maïch vaø maïch baïch huyeát. Caùc thaønh ñaûm nhaän moät soá vai troø nhö: (1) tieát
phaàn naøy keát hôïp vôùi caùc daây thaàn dòch vaøo loøng oáng sinh tinh, (2) dinh
kinh taïo thaønh ñaùm roái. döôõng cho caùc teá baøo maàm, (3) thuùc
ñaåy söï sinh tinh veà hình daïng laãn chöùc
Loøng oáng sinh tinh bao goàm chuû yeáu laø naêng, (4) toång hôïp ABP (Androgen
caùc teá baøo cuûa lôùp bieåu moâ sinh tinh, Binding Protein), (5) hình thaønh haøng
baùm treân thaønh oáng. Bieåu moâ sinh tinh raøo maùu - tinh hoaøn (hình 3.2).
laø moät lôùp teá baøo bieåu moâ nhieàu taàng
Loøng oáng sinh tinh Teá baøo Leydig
coù 5-8 lôùp teá baøo, bao goàm 2 loaïi teá
baøo laø teá baøo Sertoli vaø teá baøo sinh
tinh. Caùc teá baøo sinh tinh phaân chia
khoâng ngöng nghæ vaø bao goàm caùc teá
baøo ôû nhieàu giai ñoaïn phaùt trieån khaùc
nhau. Caùc teá baøo non nhaát ôû gaàn maøng
ñaùy vaø caùc teá baøo tröôûng thaønh hôn
naèm gaàn loøng oáng hôn. Trong quaù trình
phaân chia vaø bieät hoùa, caùc teá baøo sinh
tinh daàn daàn di chuyeån veà phía loøng Maïch maùu
Tinh truøng
oáng sinh tinh. Caùc teá baøo sinh tinh goàm
3 loaïi laø tinh nguyeân baøo, tinh baøo vaø Hình 3.2 OÁng sinh tinh vaø moâ keõ
tinh töû.
Haøng raøo maùu tinh hoaøn ñöôïc taïo bôûi
Sertoli laø nhöõng teá baøo sinh döôõng, chuû yeáu do söï lieân keát giöõa caùc teá baøo
daïng ñôn, khoâng phaân sinh. Teá baøo Sertoli, ñoùng vai troø quan troïng nhö
Sertoli naèm giöõa caùc teá baøo sinh tinh vaø (1) Naâng ñôõ caùc teá baøo sinh tinh (2)
traûi daøi töø maøng ñaùy vaøo ñeán loøng oáng Giuùp cho söï vaän chuyeån cuûa noäi tieát
sinh tinh. Söï lieân keát giöõa caùc teá baøo toá, chaát chuyeån hoùa vaø chaát dinh
Sertoli chia bieåu moâ sinh tinh thaønh döôõng töø ngoaøi vaøo cung caáp cho caùc
phaàn neàn vaø phaàn oáng. Phaàn neàn goàm teá baøo sinh tinh (3) Kieåm soaùt vaø haïn
caùc tinh nguyeân baøo vaø tinh baøo non. cheá söï di chuyeån cuûa moät soá phaân töû
Phaàn oáng bao goàm caùc tinh baøo vaø tinh ngoaïi baøo ñi vaøo bieåu moâ sinh tinh (4)
töû. Söï phaân caùch naøy taïo ñieàu kieän Thöïc baøo caùc teá baøo sinh tinh bò cheát,
cho caùc tinh nguyeân baøo giaùn phaân thoaùi hoùa vaø caùc teá baøo chaát bò thaûi
43
Söï sinh tinh
hoài trong quaù trình bieät hoùa cuûa tinh töû trong maùu, coù theå daãn ñeán voâ sinh.
(5) Tieát ABP, moät loaïi protein gaén keát
vôùi noäi tieát toá nam. Protein naøy giuùp
vaän chuyeån chuû ñoäng testosterone töø QUAÙ TRÌNH SINH TINH TRUØNG
beân ngoaøi vaøo beân trong oáng sinh tinh
vaø taïo noàng ñoä testosterone raát cao Caáu truùc cuûa moät tinh truøng
beân trong bieåu moâ sinh tinh (6) Tieát tröôûng thaønh
caùc chaát ñieàu hoøa quaù trình giaùn phaân
vaø giaûm phaân cuûa caùc teá baøo sinh tinh; Tinh truøng ñöôïc xem laø teá baøo coù kích
ñieàu hoøa hoaït ñoäng cheá tieát cuûa teá baøo thöôùc nhoû nhaát trong cô theå vaø laø moät
Leydig vaø cheát tieát gonadotropins cuûa teá baøo ñöôïc bieät hoùa cao. Moät tinh truøng
tuyeán yeân (7) Ñieàu hoøa söï di chuyeån tröôûng thaønh coù chieàu daøi khoaûng 50µm
cuûa caùc teá baøo sinh tinh trong lôùp bieåu vaø bao goàm hai phaàn chính laø phaàn
moâ sinh tinh vaø söï phoùng thích tinh ñaàu, nôi chöùa caùc vaät lieäu di truyeàn
truøng vaøo loøng oáng sinh tinh. vaø phaàn ñuoâi, chòu traùch nhieäm chính
Tinh truøng cho khaû naêng di ñoäng cuûa tinh truøng.
Loøng oáng sinh tinh
Phaàn ñaàu coù chieàu daøi 5µm, ngang

2,5µm vaø daøy 1,5µm. Hai caáu truùc
quan troïng trong phaàn ñaàu tinh truøng
laø nhaân vaø theå cöïc ñaàu (acrosome).
Thaønh phaàn chuû yeáu cuûa nhaân laø
nhieãm saéc chaát ñaõ ñöôïc neùn chaët, chöùa
Teá baøo
Sertdi ADN quaán quanh toå hôïp protein beân
trong coù baûn chaát laø protamine, thay
Maøng ñaùy vì histone thöôøng thaáy trong caùc teá
Hình 3.3 Thaønh oáng sinh tinh vôùi söï lieân keát cuûa baøo sinh döôõng khaùc. Ñaây laø moät loaïi
caùc teá baøo Sertoli protein giuùp cho NST cuûa tinh truøng ôû
daïng neùn chaët, phuø hôïp vôùi kích thöôùc
Haøng raøo maùu tinh hoaøn coøn taïo thaønh nhoû cuûa ñaàu tinh truøng. Theå cöïc ñaàu laø
moät lôùp phaân caùch caùc teá baøo sinh moät caáu truùc daïng tuùi, bao beân ngoaøi
tinh ñang giaûm phaân vaø caùc teá baøo khoaûng 2/3 chu vi nhaân tính töø ñænh,
sinh tinh sau giaûm phaân. Caùc teá baøo keát hôïp vôùi maøng teá baøo ñeå taïo muõ
sinh tinh sau giaûm phaân, chæ xuaát hieän chuïp ôû ñaàu. Theå cöïc ñaàu ñöôïc bieán
trong tinh hoaøn sau khi daäy thì, coù theå ñoåi töø theå Golgi, chöùa nhieàu men thuûy
coù nhöõng khaùng nguyeân ñaëc hieäu “laï” giaûi trong ñoù coù acrosin. Ñaây laø moät
ñoái vôùi heä mieãn dòch cuûa cô theå. Neáu caáu truùc ñoùng vai troø khaù quan troïng
haøng raøo maùu - tinh hoaøn bò phaù vôõ do trong sinh lyù thuï tinh bình thöôøng.
chaán thöông hay do phaãu thuaät, tinh
truøng seõ tieáp xuùc vôùi maùu, coù theå kích Phaàn ñuoâi daøi khoaûng 45µm bao goàm
hoaït taïo khaùng theå khaùng tinh truøng phaàn coå, ñoaïn giöõa (middle piece),
44
ñoaïn chính (principle piece) vaø ñoaïn naèm beân ngoaøi coù kích thöôùc roäng hôn
choùp ñuoâi (end piece). Phaàn ñuoâi cuûa vaø nhieàu sôïi hôn. Chuùng ñöôïc bao bôûi
tinh truøng chính laø nôi chöùa caùc thaønh moät daûi ty theå goàm nhieàu ti theå rieâng
phaàn teá baøo vaø men caàn thieát cho leû, quaán quanh kieåu xoaén oác. Ty theå
hoaït ñoäng trao ñoåi chaát vaø di ñoäng. chöùa moät heä thoáng enzyme oxid hoùa
Ñoaïn coå laø ñoaïn keát hôïp phaàn ñuoâi nhaèm taïp ATP cung caáp naêng löôïng
vôùi ñaàu. Trung töû laø moät thaønh phaàn cho söï di ñoäng vaø khôûi ñoäng quaù trình
quan troïng. Trung töû gaàn coù daïng 9+2 phaân giaûi gluco, do ñoù, toaøn boä hoaït
nhö phaàn ñuoâi, coøn trung töû xa cuûa ñoäng trao ñoåi chaát cuûa tinh truøng chuû
tinh truøng chæ coøn laø veát tích hoaëc bò yeáu xaûy ra ôû ñoaïn giöõa. Ñoaïn chính
phaù huûy trong quaù trình tröôûng thaønh maûnh, heïp hôn ñoaïn giöõa, laø phaàn daøi
cuûa tinh truøng. Vieäc söû duïng tinh truøng nhaát cuûa ñuoâi. Trong ñoaïn naøy khoâng
di ñoäng keùm trong hoã trôï sinh saûn seõ coù söï hieän dieän cuûa ty theå vaø caùc sôïi
cho keát quaû phoâi coù chaát löôïng khoâng truïc ñöôïc bao bôûi caùc daûi sôïi protein.
toát. Neáu moät trung töû khoâng hoaït ñoäng Phaàn voû bao beân ngoaøi coù daïng sôïi,
thì trung töû kia cuõng seõ khoâng hoaït chöùa hai coät naèm xuoâi theo chieàu daøi
ñoäng, ñieàu naøy laø do trong quaù trình vaø caùc thanh lieân keát ngang. Caáu truùc
hình thaønh trung töû gaây neân. Tinh ñoaïn choùp ñuoâi khoâng coù chín sôïi bao
truøng coù moät trung töû hoaït ñoäng trong beân ngoaøi, chæ chöùa caùc caáu truùc phuï.
quaù trình hình thaønh thoi voâ saéc khi
xaâm nhaäp vaøo noaõn. Trung töû laø moät
Ñaàu
trong nhöõng ñoùng goùp quan troïng cuûa Nhaân
tinh truøng vaøo noaõn trong quaù trình thuï

Coå
tinh, beân caïnh vaät chaát di truyeàn. Do Trung theå
ñoù, trong quaù trình baát ñoäng tinh truøng Ñoaïn giöõa
trong kyõ thuaät tieâm tinh truøng vaøo baøo

töông noaõn (ICSI), khoâng ñöôïc laøm toån
thöông phaàn naøy.
Caáu truùc chính cuûa phaàn ñuoâi tinh Ñuoâi

truøng laø loõi truïc ñöôïc bao quanh bôûi
caùc vi sôïi, caùc sôïi naøy baét ñaàu töø phaàn
sau cuûa coå, chaïy doïc suoát chieàu daøi
ñuoâi (Hình 3.4). Caùc sôïi ñöôïc saép xeáp
theo daïng caëp ñoâi taïi trung taâm vaø
caùc caëp ñoâi naøy ñöôïc bao bôûi chín ñoâi Hình 3.4 Caáu taïo tinh truøng tröôûng thaønh
vi sôïi. Ñoaïn giöõa daøi khoaûng 5-9µm,
roäng khoaûng 1µm, keùo daøi suoát töø Quaù trình sinh tinh truøng
ñoaïn coå ñeán ñoaïn chính. Trong ñoaïn
naøy thöôøng hieän dieän theâm hai toå hôïp Hoaït ñoäng sinh tinh laø moät trong hai
chín sôïi nhoû, nhöõng daûi chín sôïi nhoû chöùc naêng quan troïng cuûa tinh hoaøn,
45
Söï sinh tinh
beân caïnh vieäc cheá tieát testosterone. ÔÛ giai ñoaïn naøy, caùc tinh nguyeân baøo
Nhö ñaõ trình baøy, quaù trình sinh tinh naèm ôû phaàn neàn cuûa bieåu moâ oáng
dieãn ra trong loøng caùc oáng sinh tinh, sinh tinh. Taïi ñaây, chuùng giaùn phaân
bao goàm quaù trình phaân baøo vaø bieät lieân tuïc ñeå gia taêng soá löôïng teá baøo.
hoùa cuûa caùc teá baøo sinh tinh naèm treân Tinh nguyeân baøo ñöôïc chia thaønh ba
thaønh oáng sinh tinh. Caùc teá baøo sinh daïng vôùi caùc chöùc naêng khaùc nhau laø
tinh naøy coù nguoàn goác töø teá baøo maàm (1) tinh nguyeân baøo daïng A, (2) tinh
sinh duïc nguyeân thuûy. Vaøo khoaûng nguyeân baøo daïng trung gian vaø (3) tinh
tuaàn thöù 4-6 cuûa tuoåi thai, caùc teá baøo nguyeân baøo daïng B.
maàm sinh duïc nguyeân thuûy ôû gôø sinh
duïc baét ñaàu taêng sinh. Moät soá teá baøo Caùc tinh nguyeân baøo daïng A coù theå
sinh duïc nguyeân thuûy seõ thoaùi hoùa, soá ñöôïc chia thaønh As (single), Apr
coøn laïi bieät hoùa thaønh tieàn tinh nguyeân (paired) vaø Aal (aligned) (Dirk, 1998).
baøo vaø ngöng ôû giai ñoaïn naøy. Ñeán As ñöôïc xem laø moät daïng teá baøo maàm
khoaûng töø luùc sanh ñeán 6 thaùng tuoåi, cuûa tinh truøng. Sau moãi laàn phaân chia,
caùc teá baøo naøy baét ñaàu bieät hoùa thaønh moãi teá baøo con cuûa As seõ di chuyeån
tinh nguyeân baøo vaø tieáp tuïc quaù trình taùch rôøi nhau ñeå trôû thaønh hai teá baøo
taêng sinh baèng caùch nguyeân phaân. Sau maàm môùi hay hình thaønh tinh nguyeân
ñoù, ñeán tuoåi daäy thì, caùc tinh nguyeân baøo A ôû daïng Apr. Thoâng thöôøng chæ
baøo baét ñaàu quaù trình giaûm phaân ñeå moät nöûa quaàn theå teá baøo maàm seõ phaùt
taïo ra caùc tinh baøo (Byskov, 1983). Töø trieån thaønh tinh nguyeân baøo Apr, moät
tuoåi daäy thì, moãi ngaøy moät tinh hoaøn nöûa coøn laïi seõ tieáp tuïc phaân chia ñeå
coù theå saûn xuaát töø 50-150 trieäu tinh taïo thaønh caùc teá baøo maàm môùi vì vaäy
truøng. Quaù trình naøy thöôøng dieãn ra soá löôïng teá baøo maàm luoân ôû möùc oån
lieân tuïc trong suoát cuoäc ñôøi nam giôùi, ñònh. Ñaây chính laø lyù do maø quaù trình
tuy nhieân thöôøng baét ñaàu giaûm vaøo sinh tinh vaãn tieáp tuïc xaûy ra ôû nam
khoaûng 40-45 tuoåi. giôùi lôùn tuoåi, hoaøn toaøn khaùc so vôùi
quaù trình sinh noaõn cuûa ngöôøi nöõ.
Quaù trình sinh tinh truøng ôû ngöôøi keùo
daøi khoaûng 70±4 ngaøy (Mortimer, Caùc tinh nguyeân baøo daïng Apr seõ tieáp
1994), vaø bao goàm ba giai ñoaïn chính tuïc phaân chia taïo daïng chuoãi chöùa 4,
laø (1) giai ñoaïn tinh nguyeân baøo, (2) 8 hoaëc 16 teá baøo, hình thaønh neân tinh
giai ñoaïn tinh baøo vaø (3) giai ñoaïn tinh nguyeân baøo daïng Aal. Daïng Aal seõ
töû. Caùc giai ñoaïn naøy dieãn ra ñoàng phaân hoùa thaønh tinh nguyeân baøo A1,
thôøi, do ñoù, ôû baát cöù thôøi ñieåm naøo, ñaây ñöôïc xem laø theá heä ñaàu tieân cuûa
khi sinh thieát moâ tinh hoaøn, ngöôøi ta tinh nguyeân baøo ñang phaân hoùa. Sau
coù theå tìm thaáy caùc teá baøo sinh tinh ôû ñoù, tinh nguyeân baøo A1 seõ phaân chia
nhieàu giai ñoaïn phaùt trieån khaùc nhau. tieáp tuïc ñeå taïo thaønh tinh nguyeân baøo
daïng A2, A3, A4, daïng trung gian vaø
Giai ñoaïn tinh nguyeân baøo cuoái cuøng laø daïng B (Setchell, 1986).
46
Thuï
Thuï tinh
tinh trong
trong oáng nghieä
nghieämm
Tinh nguyeân baøo
Giaûm phaân
Tinh baøo baäc I

Giaûm phaân I
TINH HOAØN
Tinh baøo baäc II
Giaûm phaân II
Tinh töû
Bieät hoùa
Tinh truøng
MAØO TINH
Tinh truøng tröôûng thaønh

veà chöùc naêng
Hình 3.5 Sô ñoà quaù trình sinh tinh truøng vaø tröôûng thaønh tinh truøng taïi tinh hoaøn vaø maøo tinh
Giai ñoaïn tinh baøo moûng (leptotene), sôïi ñoâi (zygotene),

sôïi daøy (pachytene) vaø giai ñoaïn phaân
Hoaït ñoäng chuû yeáu trong giai ñoaïn naøy ñoâi (diakinensis). Keát quaû cuûa quaù
laø quaù trình giaûm phaân. Keát quaû cuûa trình giaûm phaân 1 laø töø moät tinh baøo
quaù trình naøy laø söï hình thaønh neân baäc I seõ coù tinh baøo baäc II ñöôïc hình
nhöõng tinh töû coù chöùa boä NST ñôn boäi thaønh. Moãi tinh baøo II seõ hoaøn taát quaù
(n). Trong giaûm phaân coù hai hieän töôïng trình giaûm nhieãm vaø taïo ra hai tinh
quan troïng dieãn ra lieân quan ñeán chaát töû. Nhö vaäy, qua hai kyø phaân baøo cuûa
lieäu di truyeàn, ñoù laø söï giaûm soá löôïng giaûm nhieãm, töø moät tinh baøo baäc I seõ
nhieãm saéc theå vaø söï taùi toå hôïp chaát coù 4 tinh töû ñöôïc hình thaønh.
lieäu di truyeàn giöõa caùc chromatid
nhaèm laøm taêng söï ña daïng cuûa ñaëc Giaûm phaân I thöôøng keùo daøi trong voøng
tính di truyeàn. nhieàu ngaøy, trong khi giaûm phaân II
dieãn ra raát nhanh, trong voøng vaøi giôø.
Coù hai loaïi tinh baøo laø tinh baøo baäc I Giaûm phaân II thöôøng baét ñaàu moät thôøi
vaø tinh baøo baäc II. Caùc tinh baøo baäc gian ngaén sau khi giaûm phaân I hoaøn taát.
I ñöôïc hình thaønh ôû laàn phaân chia Do ñoù, ñôøi soáng cuûa tinh baøo II thöôøng
cuûa giaùn phaân cuoái cuøng cuûa caùc tinh ngaén hôn nhieàu so vôùi tinh baøo I.
nguyeân baøo B. Tieáp theo, tinh baøo I seõ
traûi qua giai ñoaïn prophase cuûa giaûm Giai ñoaïn tinh töû
phaân 1. Trong quaù trình naøy, nhieãm
saéc chaát traûi qua caùc giai ñoaïn sôïi Giai ñoaïn naøy coøn ñöôïc goïi laø haäu
47
Söï sinh tinh
phaân baøo (postmeiosis phase) hay giai truøng xaâm nhaäp noaõn deã daøng trong
ñoaïn bieät hoùa (spermiogenesis). Ñaây laø quaù trình thuï tinh.
giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa quaù trình hình
thaønh tinh truøng taïi tinh hoaøn, tröôùc Ñuoâi cuûa tinh truøng ñöôïc hình thaønh
khi ñöôïc phoùng thích vaøo loøng oáng sau khi quaù trình bieät hoùa theå Golgi ñaõ
sinh tinh. Toaøn boä giai ñoaïn naøy ñöôïc ñöôïc hoaøn taát. Sau khi cöïc ñaàu hình
ñaëc tröng bôûi hai söï kieän quan troïng laø thaønh thì hai trung töû di chuyeån veà
söï hình thaønh cuûa theå cöïc ñaàu vaø ñuoâi höôùng ñoái dieän cuûa maøng baøo töông.
cuûa tinh truøng. Döôùi kính hieån vi ñieän töû, trung töû coù
caáu truùc laø hai theå hình truï, naèm ôû goùc
Theå cöïc ñaàu ñöôïc hình thaønh töø söï phaûi tröôùc nhaân. ÔÛ giai ñoaïn sôùm cuûa
bieät hoùa cuûa theå Golgi. Bình thöôøng, söï bieät hoùa tinh truøng, hai trung töû di
theå Golgi laø moät chuoãi caùc maøng lieân chuyeån veà phía sau nhaân. Moät loã ñöôïc
keát xeáp quanh caùc khoâng baøo nhoû, hình thaønh ngay treân beà maët sau nhaân,
caùc khoâng baøo naøy chöùa nhieàu hôïp moät trong hai trung töû seõ naèm vaøo loã
chaát nhö carbohydrate, men, protein… naøy vôùi truïc hôi leäch veà phía phaûi so
Trong quaù trình hình thaønh theå cöïc vôùi truïc chính cuûa tinh truøng. Ñaây laø
ñaàu, moät hoaëc nhieàu khoâng baøo baét trung töû gaàn giöõa tinh truøng. Trung töû
ñaàu lôùn daàn vaø beân trong khoâng baøo coøn laïi laø trung töû giöõa naèm sau trung
xuaát hieän moät theå nhoû, daøy ñaëc goïi laø töû gaàn giöõa, coù truïc doïc theo thaân tinh
vi haït tieàn nhaân (proacrosomal gran- truøng. Sôïi truïc cuûa tinh truøng coù caáu
ule). Neáu coù nhieàu khoâng baøo vaø vi truùc goàm nhöõng caëp sôïi keùo daøi naèm
haït, chuùng seõ keát hôïp laïi vôùi nhau taïo doïc ôû giöõa goàm 9+2 caëp sôïi (töông töï
thaønh khoâng baøo to duy nhaát chöùa moät nhö caáu truùc cuûa loâng hoaëc roi), caùc
vi haït ñôn, to, ñaäm ñaëc. Luùc naøy khoâng sôïi naøy ñính vaøo trung töû giöõa. Trung
baøo vôùi vi haït di chuyeån tôùi gaàn choùp töû giöõa vaø phaàn gaàn giöõa cuûa sôïi truïc
nhaân keùo daøi. Vi haït baét ñaàu gia taêng naèm ôû ñoaïn giöõa cuûa tinh truøng ñöôïc
kích thöôùc vaø trôû thaønh vi haït cuûa cöïc bao quanh bôûi ty theå. Caùc sôïi naøy trôû
ñaàu. Khoâng baøo maát daàn thanh phaàn neân neùn chaët hôn ôû phaàn ñuoâi phía sau.
chaát loûng beân trong, vaùch baét ñaàu phuû
beân ngoaøi cöïc ñaàu vaø phía treân nhaân.
Phuû phía treân vaùch laø lôùp ñoâi, ñöôïc
bieát nhö laø muõ chuïp cuûa tinh truøng.
Phaàn coøn laïi cuûa theå Golgi thoaùi hoùa
daàn vaø bò loaïi ra cuøng vôùi moät ít teá baøo
chaát cuûa tinh töû (hình 3.6). Cöïc ñaàu
cuûa tinh truøng tröôûng thaønh hoaøn toaøn
chöùa caùc men thuûy giaûi acrosin (men
coù tính chaát töông töï trypsin). Ngoaøi
ra coøn chöùa caùc men phosphatase,
neuraminidase. Caùc men naøy giuùp tinh Hình 3.6 Söï bieät hoùa töø tinh töû taïo thaønh tinh truøng
48
Ngoaøi söï hình thaønh cuûa theå cöïc ñaàu, giöõa vaø choùp ñuoâi cuûa tinh truøng roài
tinh truøng coøn coù söï bieán ñoåi cuûa maøng hoaøn toaøn bieán maát khi ñeán choùp ñuoâi.
baøo töông. Taát caû tinh truøng ñeàu coù Cuoái giai ñoaïn tröôûng thaønh cuûa tinh
maøng baøo töông bao quanh, khoâng coù töû, phaàn coøn laïi cuûa baøo töông bao
söï thay ñoåi ñaùng keå trong quaù trình goàm caû lipid vaø caùc phaàn khoâng caàn
phaân chia nhöng laïi coù söï bieán ñoåi töø thieát seõ bò ñaøo thaûi khoûi tinh töû. Khi
giai ñoaïn tröôûng thaønh hình thaùi trôû tinh truøng ñöôïc phoùng thích vaøo loøng
ñi. Khi tinh truøng di chuyeån ñeán maøo oáng sinh tinh, caùc phaàn baøo töông thöøa
tinh, maøng baøo töông coù söï taùi saép xeáp seõ bò loaïi khoûi tinh truøng vaø seõ bò thöïc
laàn nöõa, chuû yeáu laø ñeå taêng cöôøng khaû baøo bôûi teá baøo Sertoli.
naêng di ñoäng vaø thuï tinh. Quaù trình
taùi saép xeáp bao goàm: (i) haáp thu caùc Beân caïnh ñoù, nhieàu yeáu toá nhö baát
glycoprotein do maøo tinh tieát ra; (ii) hoaït boä gen ñeå baûo toaøn söï hoaït ñoäng
loaïi boû caùc nhoùm phospholipid khoâng cuûa toaøn boä gen sau naøy vaø nhieãm saéc
caàn thieát vaø thay theá baèng caùc nhoùm theå bò neùn goïn laïi, thuaän lôïi cho quaù
phospholipid ñaëc hieäu vaø (iii) taùi ñònh trình di chuyeån vaø ñaûm baûo an toaøn
vò laïi toaøn boä thaønh phaàn cô baûn cuûa cho caùc nhieãm saéc theå laøm nhaân nhoû
maøng nhö glycoprotein, protein, lipid laïi. Trong quaù trình naøy, histone ôû
treân caùc vuøng khaùc nhau cuûa maøng. nhaân, ñöôïc thay theá baèng protamine,
ñaây laø chaát giuùp saép xeáp laïi caùc chuoãi
Beân caïnh ñoù, trong giai ñoaïn tinh töû, ADN ôû nhaân goïn hôn ñeå thu nhoû kích
caùc ty theå seõ bieät hoùa thaønh nhöõng caáu thöôùc nhaân. Nhaân teá baøo tinh truøng
truùc hình oáng xeáp doïc theo sôïi truïc, nhoû laïi vaø naèm ngay döôùi maøng tinh
ñoùng vai troø cô quan taïo naêng löôïng truøng. Sau khi thuï tinh, caùc protamin ôû
cho hoaït ñoäng cuûa ñuoâi tinh truøng. nhaân tinh truøng laïi ñöôïc thay theá baèng
Ngoaøi ra, tinh töû tröôùc khi tröôûng thaønh histone trong teá baøo noaõn.
seõ ñöôïc loaïi caùc tuùi baøo töông thöøa ôû
vuøng coå tinh truøng. Khi tinh truøng ñöôïc Keát thuùc quaù trình bieät hoùa naøy, tinh
phoùng thích vaøo loøng oáng sinh tinh, truøng ñöôïc hình thaønh vôùi hình daïng
tuùi baøo töông vaãn coøn gaén vôùi tinh vaø caáu truùc ñaëc thuø ôû möùc ñoä bieät hoùa
truøng. Trong khi tinh truøng tieáp tuïc caùc cao, ñaûm baûo vieäc thöïc hieän chöùc naêng
böôùc tröôûng thaønh ôû maøo tinh, tuùi baøo cuûa giao töû ñöïc ôû ngöôøi.
töông naøy seõ tröôït daàn veà phía ñuoâi
vaø rôi maát. Khi trôû thaønh tinh truøng, Söï tröôûng thaønh cuûa tinh truøng
moät löôïng baøo töông cuûa tinh töû bò maát trong maøo tinh
ñi. Khi theå cöïc ñaàu hình thaønh phaàn
treân nhaân cuûa tinh töû thì baøo töông Trong quaù trình di chuyeån trong maøo
seõ di chuyeån khoûi phaàn naøy, chæ ñeå tinh, tinh truøng traûi qua quaù trình
laïi moät lôùp moûng vôùi maøng baøo töông tröôûng thaønh sau cuøng vôùi nhieàu bieán
bao quanh cöïc ñaàu vaø nhaân. Phaàn lôùn ñoåi veà hình thaùi, sinh hoùa, sinh lyù vaø
baøo töông di chuyeån daàn veà phía ñoaïn chuyeån hoùa. Veà hình thaùi, tinh truøng
49
Söï sinh tinh
tieáp tuïc maát ñi caùc tuùi baøo töông thöøa, truøng vaøo baøo töông tröùng (ICSI) ra
hình thaùi vaø kích thöôùc cöïc ñaàu oån ñôøi vaø chöùng minh ñöôïc hieäu quaû,
ñònh. Vieäc loaïi boû caùc tuùi baøo töông tinh truøng laáy töø tinh hoaøn hoaëc ñaàu
thöøa goùp phaàn quan troïng trong vieäc maøo tinh ñöôïc tieâm thaúng vaøo teá baøo
hoaøn thieän khaû naêng di ñoäng cuûa tinh noaõn ñeå taïo phoâi. Ñoái nhöõng tröôøng
truøng. Beân caïnh ñoù, trong quaù trình di hôïp khoâng coù tinh truøng do taéc
chuyeån trong phaàn ñaàu cuûa maøo tinh, ngheõn, kyõ thuaät naøy ñaõ cho keát quaû
khaû naêng neùn chaët cuûa caùc chromatin thaønh coâng gaàn töông ñöông vôùi ICSI
trong nhaân tinh truøng ñaït cöïc ñaïi, giuùp baèng tinh truøng trong tinh dòch (Silber,
kích thöôùc nhaân thu nhoû toái ña, taïo 1999). Ñieàu naøy chöùng toû tinh truøng töø
ñieàu kieän thuaän lôïi cho söï di chuyeån maøo tinh vaø tinh hoaøn ñaõ tröôûng thaønh
cuûa tinh truøng sau naøy vaø baûo veä vaät ñuû veà nhaân vaø teá baøo chaát ñeå coù khaû
chaát di truyeàn beân trong. naêng thuï tinh noaõn khi ñi vaøo ñöôïc teá
baøo noaõn baèng söï hoã trôï cuûa ICSI. Nhö
Veà sinh hoùa, caáu truùc glyprotein maøng vaäy, söï tröôûng thaønh cuûa tinh truøng
tinh truøng thay ñoåi, ñeå deã nhaän dieän trong maøo tinh coù theå chæ ñôn thuaàn
noaõn vaø xuùc tieán caùc phaûn öùng khi gaëp laø cung caáp khaû naêng töï di chuyeån vaø
noaõn. Veà chuyeån hoùa thì ôû tinh truøng khaû naêng nhaän vaø töï thuï tinh noaõn
taêng chuyeån hoùa, taêng vaän ñoäng. Töø trong ñöôøng sinh duïc nöõ.
khaû naêng di ñoäng yeáu, khoâng ñoàng boä
vaø khoâng coù ñònh höôùng ôû tinh hoaøn, Nhö vaäy, toång coäng phaûi maát khoaûng
tinh truøng trong maøo tinh di ñoäng 10-12 tuaàn ñeå söï hình thaønh tinh truøng
nhanh hôn vaø coù ñònh höôùng. Khaû töø tinh nguyeân baøo döï tröõ trong oáng
naêng di ñoäng cuûa tinh truøng taêng daàn sinh tinh ñeán giai ñoaïn tröôûng thaønh
trong thôøi gian tinh truøng di chuyeån hoaøn toaøn vaø chuaån bò ñeå xuaát tinh ôû
doïc theo maøo tinh. maøo tinh.
Trong quaù trình di chuyeån trong maøo Söï bieán ñoåi ôû möùc ñoä di truyeàn
tinh, caùc bieán ñoåi veà maët sinh lyù cuûa
tinh truøng cuõng ñöôïc ghi nhaän, keát quaû ADN ñöôïc toång hôïp trong quaù trình
laø khaû naêng thuï tinh töï nhieân cuûa tinh giaùn phaân cuûa caùc teá baøo maàm sinh
truøng ñöôïc caûi thieän ñaùng keå. Tinh duïc, giai ñoaïn zygotene vaø ôû giai ñoaïn
truøng vöøa saûn xuaát ôû tinh hoaøn hay ôû pachytene ñeå söûa chöõa nhöõng sai hoûng
ñaàu maøo tinh coù khaû naêng thuï tinh töï cuûa ADN. Caû nhieãm saéc theå X vaø Y
nhieân raát keùm. Tröôùc ñaây, vaøo nhöõng ñeàu ñöôïc phaân chia ôû giai ñoaïn giaûm
naêm 80, ngöôøi ta laáy tinh truøng sinh phaân nhöng ARN ribosome vaø ARN
thieát töø maøo tinh ñeå thuï tinh nhaân taïo khoâng phaûi ribosome ñöôïc toång hôïp ôû
cho vôï hoaëc laøm thuï tinh trong oáng giai ñoaïn naøy vaø ñaït cöïc ñieåm vaøo giai
nghieäm. Tæ leä thuï tinh tröùng vaø tæ leä ñoaïn pachytene muoän. Sau ñoù ñöôïc
thaønh coâng thöôøng raát thaáp. Tuy nhieân, taùi toång hôïp vaøo giai ñoaïn tinh töû hình
ñeán naêm 1994, khi kyõ thuaät tieâm tinh caàu vaø ngöøng toång hôïp khi tinh töû di
50
chuyeån töø teá baøo Sertoli vaøo loøng oáng. (Boissonneaut 2002). Söï neùn chaët
nhieãm saéc chaát trong nhaân khieán tinh
Nhieàu baèng chöùng cho thaáy cô cheá truøng trôû neân nhoû, goïn hôn. Ñi keøm vôùi
phieân maõ mang tính ñaëc hieäu raát cao söï neùn chaët nhieãm saéc chaát laø söï thay
nhaèm ñaûm baûo cho söï bieåu hieän gen theá histone thaønh protamine vaø prot-
ôû teá baøo maàm sinh duïc. Söï ñieàu hoøa amine trôû thaønh protein cô baûn cuûa
phieân maõ ñoùng vai troø quan troïng tinh truøng. Caùc gen maõ hoùa cho pro-
trong quaù trình phaùt sinh tinh truøng. tein chuyeån tieáp vaø protamine ñöôïc
Protein ñöôïc toång hôïp vaøo giai ñoaïn maõ hoùa trong tinh töû hình caàu vaø tinh
tinh baøo tieáp theo giai ñoaïn ARN ñöôïc töû ñang keùo daøi. Trong tinh töû hình
toång hôïp. Söï toång hôïp protein nhaân caàu, histone vaø caùc protein khoâng phaûi
xuaát hieän vaøo giai ñoaïn tinh töû sôùm histone thay theá baèng caùc protein
vaø ngöøng hoaøn toaøn vaø giai ñoaïn tinh chuyeån tieáp. Ñeán giai ñoaïn tinh töû
truøng di chuyeån vaøo loøng oáng. keùo daøi, caùc protein chuyeån tieáp bò
loaïi khoûi nhieãm saéc chaát (luùc naøy
Söï ñieàu hoøa bieåu hieän gen ôû teá baøo ñang neùn chaët) vaø ñöôïc thay theá baèng
maàm sinh duïc trong suoát quaù trình protamine.
phaùt sinh tinh truøng ñöôïc thöïc hieän
theo caùc quy taéc nhaát ñònh vaø duy Trong suoát quaù trình phaùt sinh tinh
nhaát. Söï ñieàu hoøa dieãn ra ôû möùc ñoä truøng, caùc teá baøo maàm sinh duïc traûi
khaùc nhau (Hecht, 1998; Steger, 1999, qua caùc giai ñoaïn khaùc nhau, bieán ñoåi
Kleene, 2001). Teá baøo maàm sinh duïc ñeå trôû thaønh tinh truøng tröôûng thaønh,
sau khi traûi qua nhieàu bieán ñoåi trong saün saøng cho thuï tinh. Nhö vaäy söï bieåu
quaù trình phaùt sinh tinh truøng tröôùc khi hieän gen cuûa caùc tinh töû ñoùng vai troø
trôû thaønh tinh truøng hoaøn chænh veà maët thieát yeáu cho toaøn boä quaù trình sinh
caáu truùc vaø chöùc naêng. Chuùng chòu söï tinh truøng. Keát quaû cuûa söï phieân maõ
bieán ñoåi maïnh meõ veà maët hình thaùi, laø caùc saûn phaåm gen seõ ñöôïc ñònh vò
sinh hoùa vaø caû di truyeàn ñeå ñaûm baûo taïi vò trí maø chuùng ñaûm nhaän. Veà maët
söï vaän chuyeån boä gen ñôn boäi cuûa tinh teá baøo hoïc cho thaáy khoâng coù söï khaùc
truøng ñeán keát hôïp vôùi boä gen ñôn boäi bieät veà thaønh phaàn noäi baøo giöõa tinh
töø tröùng. Söï tieán hoùa vaø baûo toàn loaøi truøng mang nhieãm saéc theå X vaø tinh
ñoøi hoûi phaûi coù söï truyeàn thoâng tin truøng mang nhieãm saéc theå Y. Söï khaùc
chính xaùc. Trong suoát quaù trình giaûm bieät naøy chæ ñöôïc tìm thaáy khi caùc gen
phaân, caùc quaù trình sao cheùp, söûa chöõa naèm treân nhieãm saéc theå X hoaëc Y bieåu
vaø taùi toå hôïp ñöôïc ñieàu khieån hôïp lyù. hieän sau giai ñoaïn giaûm phaân vaø khi
caùc saûn phaåm gen naøy ñöôïc giôùi haïn
Söï bieåu hieän cuûa caùc gen ñaëc hieäu teá trong töøng tinh töû X hoaëc Y, nhö theá caùc
baøo maàm trong quaù trình phaùt sinh protein khoâng ñöôïc vaän chuyeån qua laïi
tinh truøng ñöôïc keát hôïp chaët cheõ giöõa caùc tinh töû thoâng qua caàu lieân baøo.
vôùi söï thay ñoåi caáu truùc cuûa nhaân
51
Söï sinh tinh
CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG baøo sinh döôõng cuûa tinh hoaøn. Caùc taùc
ñoäng naøy ñöôïc thoâng qua hoaït chaát
ÑEÁN QUAÙ TRÌNH SINH TINH
dihydrotestosterone (DHT) döôùi taùc
ñoäng chuyeån hoùa cuûa 5-aù reductase.
Yeáu toá noäi tieát

Caùc teá baøo Leydig toång hôïp haàu heát
Truïc haï ñoài, tuyeán yeân vaø tinh löôïng testosterone trong cô theå, coøn
hoaøn coù vai troø raát quan troïng trong laïi 5% do tuyeán thöôïng thaän tieát ra.
vieäc kích hoaït quaù trình bieät hoùa Testosterone coù taùc duïng kích thích,
teá baøo maàm sinh duïc (hình 3.7). duy trì quaù trình taïo tinh truøng vaø
LH (Luiteinizing Hormone) vaø FSH ñieàu hoøa quaù trình taïo tinh truøng
(Follicle Stimulating Hormone) laø hai thoâng qua phaûn hoài aâm tính leân
noäi tieát quan troïng ñoùng vai troø ñieàu haï ñoài vaø tuyeán yeân. Noàng ñoä
hoøa hoaït ñoäng cuûa quaù trình sinh tinh testosterone trong oáng sinh tinh cao gaáp
(McLachlan, 1995, Ramaswamy, 2001). 50-100 laàn so vôùi trong maùu. Ñaây laø keát
Tuy nhieân, chính caùc androgen laø nhöõng quaû cuûa quaù trình vaän chuyeån chuû ñoäng
chaát coù vai troø khôûi phaùt vaø duy trì hoaït testosterone töø beân ngoaøi vaøo
ñoäng sinh tinh cuûa tinh hoaøn (Gupta, loøng oáng sinh tinh cuûa ABP vaø
2005). Trong ña soá caùc loaøi, caû LH/ ñöôïc duy trì bôûi heä thoáng haøng
Testosterone vaø FSH ñeàu caàn thieát ñeå raøo maùu-tinh hoaøn. Beân caïnh ñoù,
duy trì hoaït ñoäng sinh tinh bình thöôøng prolactin coù taùc duïng leân teá baøo Leydig.
cuûa tinh hoaøn. Tuy nhieân, moãi loaïi noäi Prolactin ôû noàng ñoä binh thöôøng thì
tieát giöõ moät vai troø khaùc nhau. LH taùc kích thích saûn xuaát testosterone nhöng
duïng leân teá baøo Leydig, kích thích quaù ôû noàng ñoä cao seõ coù taùc duïng öùc cheá
trình sinh toång hôïp testosterone. Trong testosterone.
khi ñoù, FSH lieân quan tröïc tieáp ñeán
hoaït ñoäng sinh tinh truøng thoâng qua Söï phoùng thích LH cuûa tuyeán yeân chòu
taùc ñoäng cuûa teá baøo Sertoli. Ngoaøi ra, söï ñieàu phoái cuûa noàng ñoä testosterone
khi FSH taùc duïng leân teá baøo Sertoli trong maùu theo cho cô cheá phaûn hoài.
coøn kích thích quaù trình hình thaønh Khi noàng ñoä testosterone trong maùu cao
haøng raøo maùu tinh hoaøn, saûn xuaát caùc seõ öùc cheá haï ñoài, tuyeán yeân laøm giaûm
chaát öùc cheá, taïo cô cheá phaûn hoài aâm tieát LH, daãn tôùi teá baøo Leydig giaûm tieát
tính leân thuøy tröôùc tuyeán yeân, giaûm testosterone. Ngöôïc laïi khi noàng ñoä
saûn xuaát FSH. FSH khi gaén leân teá baøo testosterone trong maùu thaáp seõ kích
Leydig seõ kích thích teá baøo taêng caùc thích vuøng döôùi ñoài tuyeán yeân taêng
thuï theå vôùi LH, töø ñoù kích thích vuøng tieát LH kích thích teá baøo Leydig taêng
tuyeán yeân taêng saûn xuaát LH. toång hôïp testosterone. Quaù trình hình
thaønh tinh truøng phuï thuoäc vaøo FSH vaø
Taùc duïng treân quaù trình sinh tinh cuûa LH trong ñoù testosterone taùc duïng vaøo
testosterone mang tính giaùn tieáp do giai ñoaïn cuoái trong khi FSH taùc ñoäng
testosterone chæ coù thuï theå treân caùc teá vaøo giai ñoaïn ñaàu. Tuy nhieân, ñieàu
52
quan troïng laø caùc noäi tieát naøy coù veû xaùc ñònh ñöôïc nhieàu taùc nhaân trong
khoâng taùc ñoäng leân söï taêng sinh hoaëc moâi tröôøng soáng, beänh lyù, cheá ñoä laøm
bieät hoùa cuûa tinh nguyeân baøo daïng A vieäc, sinh hoaït, ngheà nghieäp, hoùa
(McLachlan, 1996). chaát… coù theå coù aûnh höôûng tröïc tieáp
hoaëc giaùn tieáp ñeán quaù trình sinh tinh.
Beân caïnh FSH vaø LH, moät soá yeáu toá Duø vaäy, cho ñeán nay, ña soá caùc tröôøng
taêng tröôûng khaùc cuõng ñaõ cho thaáy hôïp thieåu naêng tinh truøng ñeàu raát khoù
coù vai troø ñieàu hoøa söï phaân sinh cuûa xaùc ñònh roõ raøng nguyeân nhaân. Ñieàu
doøng teá baøo maàm sinh duïc. Nuoâi caáy naøy daãn ñeán nhieàu khoù khaên trong
caùc teá baøo coù nguoàn goác tinh hoaøn quaù trình chaån ñoaùn vaø ñieàu trò. Tuy
cho thaáy caùc yeáu toá taêng tröôûng oáng nhieân, caùc hieåu bieát veà caùc taùc nhaân
sinh tinh (SGF – Seminiferous Growth aûnh höôûng ñeán quaù trình sinh tinh seõ
Factor), yeáu toá taêng tröôûng nguyeân baøo giuùp ích raát nhieàu trong vieäc döï phoøng
sôïi coù tính acid vaø base (aFGF – acidic voâ sinh nam.
fibroblast growth factor vaø bFGF
– base fibroblast growth hormone Cheá ñoä aên thieáu moät soá chaát nhö
factor) ñaõ thuùc ñaåy söï taêng sinh caáu vitamin A, vitamin E, moät soá acid beùo,
truùc caùc teá baøo naøy (Pineau, Dupaix, acid amin vaø keõm coù theå aûnh höôûng
1999). Ñieàu naøy cho thaáy caùc yeáu toá noùi tröïc tieáp leân tinh hoaøn vaø gaây giaûm
treân coù theå ñoùng vai troø nhö chaát töï tieát sinh tinh. Thieáu vitamin B coù theå
(autocrine) hay caän tieát (paracrine) höôûng ñeán quaù trình sinh tinh do aûnh
giuùp hieäu chænh chöùc naêng cuûa tinh höôûng tröïc tieáp leân tuyeán yeân vaø giaùn
hoaøn bao goàm caû söï ñieàu hoøa phaân chia tieáp leân tinh hoaøn (Setchell, 1983). Gaàn
teá baøo maàm sinh duïc (Roser, 2001). ñaây nhieàu quan ñieåm cho raèng caùc thöùc
aên hieän ñaïi vaø hoùa chaát coâng nghieäp
Gaàn ñaây, LIF (leukemia inhibitor thöôøng chöùa nhieàu goác hoùa hoïc coù tính
factor) vaø yeáu toá taùc ñoäng thaàn kinh estrogenic yeáu, neáu tích tuï laâu ngaøy, coù
cuõng ñaõ ñöôïc chöùng minh laø chuùng theå öùc cheá sinh tinh. Ñaây coù theå laø moät
thuùc ñaåy maïnh meõ söï toàn taïi teá baøo trong nhöõng nguyeân nhaân chính cuûa
Sertoli vaø teá baøo sinh duïc nguyeân thuûy hieän töôïng giaûm chaát löôïng tinh truøng
ñang phaân sinh trong heä thoáng ñoàng cuûa nam giôùi ñang ñöôïc baùo ñoäng.
nuoâi caáy (coculture) (Miguel, 1996),
tuy nhieân chuùng khoâng taùc ñoäng leân Moät soá tröôøng hôïp voâ sinh nam do
quaù trình sinh tinh truøng. Ngoaøi ra, giaûm sinh tinh truøng sau bieán chöùng
estradiol cuõng ñöôïc chöùng minh laø coù vieâm tinh hoaøn cuûa beänh quai bò. Bieåu
vai troø nhaát ñònh trong hoaït ñoäng moâ sinh tinh bò aûnh höôûng hay bò huûy
sinh tinh. hoaøn toaøn coù theå do taùc ñoäng tröïc
tieáp cuûa nhieãm truøng, do hieän töôïng
Caùc yeáu toá khaùc vieâm, taêng nhieät ñoä hoaëc do phaûn öùng
mieãn dòch sau khi haøng raøo maùu – tinh
Beân caïnh noäi tieát, ngöôøi ta cuõng ñaõ hoaøn bò phaù huûy (Setchell, 1983). AÛnh
53
Söï sinh tinh
höôûng ñeán quaù trình sinh tinh vaø ñôøi ñoä cô theå neân khi nhieät ñoä bìu taêng coù
soáng tinh truøng giaùn tieáp vaø tröïc tieáp. aûnh höôûng roõ reät leân söï sinh tinh. Khi
Phöông thöùc giaùn tieáp baèng caùch gaây bò soát treân 38oC keùo daøi, quaù trình sinh
ñoäc cho tinh hoaøn qua ñoäc toá vi khuaån tinh bò öùc cheá trong voøng 6 thaùng, neáu
hay qua taêng nhieät ñoä. Baèng caùch tröïc nhieät ñoä treân 42oC thì tinh truøng seõ
tieáp laøm hö haïi tinh hoaøn vaø caùc ñöôøng bò cheát (WHO, 1987). Ngoaøi taùc duïng
baøi tieát nhö vieâm tinh hoaøn do quai bò öùc cheá sinh tinh, nhieät ñoä cao coù theå
thöôøng xaûy ra tröôùc tuoåi daäy thì, coù theå gaây toån thöông ADN cuûa tinh truøng.
daãn ñeán teo tinh hoaøn hoaëc roái loaïn (Thonneau vaø cs. 1998). Thöïc hieän
sinh tinh. Ngoaøi ra, nhieãm truøng ñöôøng phaân tích treân nhieàu baùo caùo ñaõ ghi
baøi tieát tinh hoaøn nhö caùc beänh laây nhaän taêng nhieät ñoä laøm giaûm sinh tinh
truyeàn qua ñöôøng tình duïc laøm beá taéc vaø taêng tæ leä tinh truøng dò daïng. Taùc
ñöôøng baøi tieát tinh hoaøn daãn ñeán voâ giaû naøy cuõng cho raèng ôû nhöõng taøi xeá
sinh. Lao maøo tinh hoaøn cuõng daãn ñeán laùi xe ñöôøng daøi, coù theå do tö theá ngoài
vieäc huûy hoaïi moâ, gaây xô hoùa. laâu vaø ñieàu kieän laøm vieäc khieán nhieät
ñoä bìu taêng, daãn ñeán giaûm sinh tinh vaø
Roái loaïn tuaàn hoaøn tinh hoaøn nhö giaõn voâ sinh.
tónh maïch thöøng tinh coù theå daãn ñeán
roái loaïn ñieàu hoøa nhieät ñoä ôû tinh hoaøn, Nhieãm ñoäc moät soá kim loaïi naëng nhö
giaûm löôïng maùu vaøo ñoäng maïch tinh chì, cadimum vaø thuûy ngaân coù theå
hoaøn do taêng aùp löïc tónh maïch coù theå gaây giaûm sinh tinh vaø gaây voâ sinh
daãn ñeán toån thöông teá baøo sinh tinh. (Alexander vaø cs., 1996). Huùt thuoác
Ngoaøi ra toån thöông ñoäng maïch tinh nhieàu vaø uoáng röôïu cuõng coù theå aûnh
hoaøn nhö xoaén tinh hoaøn cuõng coù theå höôûng tröïc tieáp laø giaûm sinh tinh
ñeå laïi di chöùng heïp ñoäng maïch tinh (Hruska vaø cs., 2000). Caùc thuoác tröø
hoaøn, daãn ñeán teo tinh hoaøn, laøm aûnh saâu, dieät coû coù theå gaây aûnh höôûng
höôûng ñeán quaù trình sinh tinh. leân quaù trình sinh tinh. Ñaëc bieät,
dioxin cuõng ñöôïc ghi nhaän coù taùc ñoäng
ÔÛ ngöôøi, nhieät ñoä ôû bìu thöôøng thaáp leân quaù trình sinh tinh vaø coù theå gaây
hôn thaân nhieät khoaûng 2oC. Trong voâ sinh. Quaù trình sinh tinh truøng raát
tröôøng hôïp tinh hoaøn khoâng xuoáng nhaïy caûm vôùi nhieàu loaïi hoùa chaát coù
hoaëc tinh hoaøn aån, quaù trình sinh tinh nguoàn goác coâng nghieäp vaø noâng nghieäp
seõ bò ngöng laïi. Trong thöïc nghieäm, (Spira vaø Multigner, 1998). Thuoác tröø
ngöôøi ta thaáy caáu truùc moâ hoïc cuûa tinh saâu vaø caùc dung moâi höõu cô ñaõ ñöôïc
hoaøn seõ thay ñoåi neáu tinh hoaøn khoâng nhieàu nghieân cöùu chöùng minh coù taùc
xuoáng ñöôïc bìu. ÔÛ moät soá tröôøng hôïp, ñoäng xaáu ñeán quaù trình sinh tinh vaø
tinh hoaøn khoâng rôøi khoûi oå buïng di laøm giaûm soáâ löôïng vaø chaát löôïng tinh
chuyeån xuoáng bìu neân phaûi chòu aûnh truøng. Caùc taùc ñoäng coù theå tröïc tieáp
höôûng cuûa nhieät ñoä cô theå daãn ñeán leân quaù trình sinh tinh ôû tinh hoaøn,
quaù trình sinh tinh khoâng dieãn ra. sau tinh hoaøn hoaëc leân caùc tuyeán sinh
Nhieät ñoä ôû bìu thöôøng thaáp hôn nhieät duïc phuï. Moät soá thuoác tröø saâu ñaõ ñöôïc
54
ghi nhaän cuï theå gaây giaûm tinh truøng vôùi cöôøng ñoä thaáp, quaù trình sinh tinh
nhö DBCP, chlordecone, ethylene vaãn tieáp dieãn vôùi soá löôïng tinh baøo
dibromide. Nhöõng dung moâi höõu ñaõ ñöôïc sinh ra giaûm, daãn ñeán giaûm tinh
ñöôïc ghi nhaän coù aûnh höôûng ñeán quaù truøng. Khi ñoù, caùc tinh nguyeân baøo goác
trình sinh tinh truøng: glycol ether, seõ taêng phaân chia ñeå buø laïi soá löôïng
carbon disulphide, perchloroethylene, tinh nguyeân baøo bò huûy, nhöng thôøi
2-bromopropane (Oliva vaø cs., 2001). gian phuïc hoài hieän töôïng sinh tinh
Ngöôøi ta ghi nhaän raèng caùc thuoác tröø bình thöôøng thöôøng keùo daøi raát laâu.
saâu coù theå coù taùc duïng ñoäc tröïc tieáp Noùi chung cöôøng ñoä phoùng xaï caøng
leân tinh hoaøn. Moät soá khaùc aûnh höôûng cao thì thôøi gian hoài phuïc caøng laâu, coù
quaù trình sinh tinh do chuùng coù taùc theå nhieàu naêm hoaëc khoâng hoài phuïc.
duïng töông töï nhö noäi tieát toá (Cheek vaø Ngoaøi ra, maëc duø quaù trình sinh tinh
McLachlan, 1998). Haàu heát dung moâi coù theå hoài phuïc nhöng phoùng xaï coù
höõu cô coù taùc duïng ñoäc tröïc tieáp leân theå gaây toån thöông nhieãm saéc theå vaø
tinh hoaøn (Oliva vaø cs., 2001). Trong gaây baát thöôøng ôû theá heä sau (Brinkworth
moät nghieân cöùu taïi Vieät Nam, keát quaû vaø Handelsman, 1997). Do ñoù, ôû nhöõng
khaûo saùt cuõng cho thaáy nhoùm ngheà beänh nhaân xaï trò ñeå ñieàu trò ung thö,
nghieäp coù tieáp xuùc vôùi thuoác tröø saâu, ngöôøi ta coù theå tröõ laïnh tinh truøng tröôùc
caùc thoâng soá veà maät ñoä, ñoä di ñoäng khi xaï trò ñeå duy trì khaû naêng sinh saûn
vaø hình daïng bình thöôøng ñeàu giaûm so cuûa beänh nhaân. Khaû naêng tröõ laïnh tinh
vôùi nhoùm khoâng tieáp xuùc (PNQ Duy vaø truøng vaø söû duïng sau ñoù ñeå ñieàu trò voâ
cs., 2001). sinh ñaõ ñöôïc aùp duïng thaønh coâng taïi
Beänh vieän Phuï Saûn Töø Duõ töø naêm 1995
Maëc duø chöa coù caùc nghieân cöùu coù (Hoà Maïnh Töôøng vaø cs., 2000).
giaù trò ñeå xaùc ñònh aûnh höôûng cuûa
dioxin treân quaù trình sinh tinh cuûa Ngöôøi ta ghi nhaän raèng töø tröôøng vôùi
ngöôøi, baùo caùo cuûa Toå chöùc y teá Theá taàn soá thaáp vaø cöôøng ñoä cao coù theå
giôùi (WHO, 2000) gaàn ñaây veà taùc haïi gaây toån thöông quaù trình sinh tinh
cuûa dioxin treân söùc khoûe cho thaáy treân (Brinkworth vaø Handelsman, 1997).
ñoäng vaät thöïc nghieäm cho thaáy laøm Moät nghieân cöùu khaùc, naêm 2001, cuõng
giaûm soá löôïng tinh truøng ôû chuoät. ñaõ ghi nhaän töø tröôøng ñieän coù theå
laø nguyeân nhaân aûnh höôûng ñeán sinh
Tinh nguyeân baøo trong giai ñoaïn phaân tinh vaø gaây voâ sinh nam (Chia vaø Tay,
chia raát nhaïy caûm vôùi phoùng xaï, trong 2001). Töø tröôøng coøn ñöôïc quan nieäm
khi tinh nguyeân baøo maàm, tinh töû vaø laø “phoùng xaï töø tröôøng”. Trong moâi
tinh truøng ít bò aûnh höôûng hôn. Tuy tröôøng soáng hieän naøy, töø tröôøng chuû
nhieân, neáu tieáp xuùc vôùi phoùng xaï yeáu ñöôïc taïo bôûi caùc thieát bò ñieän gia
cöôøng ñoä cao, taát caû caùc loaïi teá baøo duïng, thieát bò ñieän coâng nghieäp hoaëc
sinh tinh ñeàu bò aûnh höôûng coù theå daãn ñöôøng daãn truyeàn ñieän. Caùc daïng töø
ñeán voâ tinh khoâng hoài phuïc. Khi caùc tröôøng naøy coù söï thay ñoåi veà taàn soá,
tinh nguyeân baøo bò cheát do phoùng xaï cöôøng ñoä vaø böôùc soùng. Ngöôøi ta cho
55
Söï sinh tinh
raèng töø tröôøng coù taàn soá thaáp, cöôøng 1 coøn teá baøo Leydig vaãn bình thöôøng.
ñoä cao coù theå aûnh höôûng ñeán quaù trình Ngöôïc laïi, non-steroid aûnh höôûng
sinh tinh. Gaàn ñaây, ngöôøi ta cho raèng raát lôùn ñeán teá baøo maàm sinh duïc vaø
töø tröôøng do ñieän thoaïi di ñoäng gaây caùc tuyeán sinh duïc phuï keå caû teá baøo
ra vôùi taàn soá cao vaø cöôøng ñoä trung Leydig neân tinh hoaøn coù theå bò
bình cuõng coù theå aûnh höôûng giaùn tieáp teo nhö ngöôøi bò caét boû tuyeán yeân.
ñeán quaù trình sinh tinh do taùc ñoäng
leân tuyeán yeân (Brinkworth vaø Caùc thuoác ñieàu trò ung thö cuõng taùc
Handelsman, 1997). ñoäng vaøo caùc teá baøo ñang chuyeån hoùa
vaø chuû yeáu laø taùc ñoäng treân ADN, ARN
Ñoä pH thích hôïp cuûa tinh truøng laø cuûa nhaân teá baøo. Caùc loaïi thuoác ñieàu
khoaûng 7,5. Neáu pH coù tính acid, tinh trò ung thö raát ñoäc cho teá baøo tinh
truøng khoâng di ñoäng. Ngoaøi ra ñoä nhôùt hoaøn, öùc cheá maïnh quaù trình sinh
cuûa tinh dòch cuõng coù aûnh höôûng vì tinh, laøm ngöøng sinh saûn. Haàu heát
neáu tinh dòch quaù nhôùt seõ khieán tinh caùc phaùc ñoà hoùa chaát ñieàu trò ung thö
truøng khoù di ñoäng. Nhöõng chaát hoùa ñeàu aûnh höôûng nhieàu ñeán quaù trình
hoïc taùc ñoäng vaøo quaù trình sinh tinh sinh tinh vaø gaây tình traïng voâ tinh
baèng hai phöông thöùc tröïc tieáp vaø giaùn taïm thôøi. Trong soá ñoù, coù khoaûng 80%
tieáp. Baèng caùch tröïc tieáp, cimetidin tröôøng hôïp coù theå hoài phuïc sau 5 naêm
öùc cheá caïnh tranh vôùi androgen, öùc (Howell vaø Shalet, 2001). Cô cheá gaây
cheá quaù trình sinh tinh. Trong khi ñoù, taùc ñoäng öùc cheá cuûa caùc thuoác hoùa trò
nitrofurantoin, nizidazon thì taùc ñoäng coù theå baøo goàm: gaây toån thöông teá baøo
tröïc tieáp leân quaù trình sinh tinh. Baèng maàm sinh duïc, roái loaïn chöùc naêng teá
caùch taùc ñoäng giaùn tieáp, moät soá chaát baøo Sertoli, roái loaïn toång hôïp noäi tieát
öùc cheá kích toá höôùng tuyeán sinh duïc toá. Ñoàng thôøi, toån thöông nhieãm saéc
nhö steroid töï nhieân hay toång hôïp, theå ôû tinh truøng sau ñieàu trò hoùa chaát
estrogen coù hoaït tính öùc cheá maïnh, cuõng ñöôïc ghi nhaän. Ñaây laø nhöõng toån
ít aûnh höôûng ñeán moâ hoïc cuûa tinh thöông coù theå coù theå truyeàn cho con
hoaøn hay chæ laøm quaù trình sinh tinh (Howell vaø Shalet, 2001).
bò ngöøng laïi ôû giai ñoaïn tinh baøo baäc
Baûng 3.1 Moät soá thuoác ñieàu trò noäi khoa coù taùc ñoäng laøm giaûm sinh tinh
Thuoác Taùc ñoäng
Noäi tieát Caùc thuoác corticoid hoaëc androgen gaây öùc cheá tuyeán
yeân, coù theå öùc cheá sinh tinh vaø teo tinh hoaøn
Cimetidine ÖÙc cheá caïnh tranh vôùi androgen, öùc cheá sinh tinh
Sulphasalazine Taùc duïng ñoäc tröïc tieáp leân quaù trình sinh tinh
Spironolactone ÖÙc cheá taùc ñoäng cuûa androgen
Nitrofurantoin Taùc duïng ñoäc tröïc tieáp leân quaù trình sinh tinh
Niridazone ÖÙc cheá tröïc tieáp quaù trình sinh tinh
Colchichine ÖÙc cheá tröïc tieáp quaù trình sinh tinh
56
Theo WHO (2000), moät soá thuoác ñöôïc laøm xuaát tinh ngöôïc doøng…
ghi nhaän coù theå aûnh höôûng ñeán sinh
tinh nhö: noäi tieát toá, cimetidine, KEÁT LUAÄN
sulphasalazine, spironolactone,
nitrofurantoin, niridazone, colchichine Sinh tinh truøng laø moät quaù trình phöùc
(xem baûng 3.1). taïp bao goàm giaùn phaân ñeå taïo nguoàn
cho quaù trình sinh tinh, giaûm phaân ñeå
Caùc beänh lyù toaøn thaân ñeàu ít nhieàu taïo giao töû, bieät hoùa vaø tröôûng thaønh
coù aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng cuûa tinh ñeå ñaûm baûo chöùc naêng cuûa tinh truøng.
hoaøn, nhöng nhieàu khi khoâng ñöôïc chuù Söï ñieàu hoøa sinh tinh raát phöùc taïp,
yù. Caùc tình traïng beänh lyù caáp tính naëng trong ñoù, ñieàu hoøa noäi tieát ñoùng vai troø
nhö phoûng, nhoài maùu cô tim, chaán quan troïng.
thöông, phaãu thuaät… ñeàu öùc cheá chöùc
naêng tinh hoaøn (Dong vaø cs., 1992). Quaù trình hình thaønh tinh truøng baét
ñaàu töø thôøi ñieåm daäy thì vaø tieáp dieãn
Suy thaän maïn tính daãn ñeán roái loaïn lieân tuïc cho ñeán khi cheát. Sinh tinh laø
ñieàu hoøa truïc haï ñoài tuyeán yeân vaø giaùn moät quaù trình raát hieäu quaû vaø ñaït hieäu
tieáp öùc cheá chöùc naêng tinh hoaøn. Suy suaát cao. Moãi ngaøy coù theå coù ñeán vaøi
gan maïn tính gaây roái loaïn noäi tieát, daãn traêm trieäu tinh truøng ñöôïc sinh ra töø
ñeán giaûm sinh tinh, teo tinh hoaøn, nöõ moãi tinh hoaøn. Tuy nhieân, quaù trình
hoùa, giaûm chöùc naêng sinh hoaït tình thuï tinh laïi laø moät quaù trình khoâng
duïc. Caùc beänh lyù veà ñöôøng tieâu hoùa, hieäu quaû, khi haøng traêm trieäu tinh
huyeát hoïc, noäi tieát ñeàu ñöôïc baùo caùo truøng ñi vaøo ñöôøng sinh duïc nöõ ñeå cuoái
coù taùc duïng giaûm quaù trình sinh tinh cuøng chæ coù 1 tinh truøng thaät söï thuï
(Handelsman, 1997). tinh noaõn. Do ñoù, neáu quaù trình sinh
tinh bò suy giaûm, daãn ñeán soá löôïng vaø
ÔÛ nhöõng beänh nhaân coù beänh lyù aùc tính, chaát löôïng tinh truøng giaûm seõ laøm haïn
sinh tinh thöôøng giaûm maïnh hoaëc ngöng cheá raát nhieàu quaù trình thuï tinh bình
hoaøn toaøn, chuû yeáu do taùc ñoäng cuûa thöôøng vaø daãn ñeán voâ sinh.
caùc phöông phaùp ñieàu trò ung thö nhö
xaï trò, hoùa trò. Quaù trình sinh tinh cuõng Vôùi söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa caùc
giaûm trong caùc beänh lyù nhieãm truøng kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn, ñaëc bieät vôùi
maïn tính, caáp tính (Handelsman, 1997). kyõ thuaät tieâm tinh truøng vaøo baøo töông
noaõn, ñieàu trò voâ sinh nam hieän nay coù
Ngoaøi ra coøn coù caùc nguyeân nhaân xu höôùng phaùt trieån theo ñieàu trò ôû caáp
khaùc nhö maëc quaàn aùo boù saùt quaù ñoä teá baøo hôn laø ñieàu trò chöùc naêng cô
cuõng khoâng thuaän lôïi cho quaù trình quan. Do ñoù, kieán thöùc veà cô cheá sinh
sinh tinh. Chaát ma tuùy coù theå laøm tinh truøng veà phöông dieän teá baøo laø
giaûm soá löôïng tinh truøng vaø noàng ñoä raát caàn thieát cho caùc chuyeân gia thuoäc
testosterone trong maùu cao. Söû duïng nhieàu chuyeân ngaønh lieân quan nhö:
röôïu, thuoác laù daøi ngaøy cuõng aûnh nam hoïc laâm saøng, xeùt nghieäm nam
höôûng ñeán quaù trình sinh tinh. Phaãu hoïc, saûn phuï khoa vaø hoã trôï sinh saûn.
thuaät caét boû u tieàn lieät tuyeán coù theå
57
Söï sinh tinh
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 12. Liow SL (1998). Spermatogenesis. Lecture note
for Master of Clinical Embryology Course. National
1. Alexander BH, Checkoway H, van Netten C et al. University of Singapore.
(1996). Semen quality of men employed at a lead
smelter. Occup Environ Med 53: 411-416. 13. Mortimer D (1994). Sperm physiology. In: Mortimer
D, ed. Practical laboratory andrology. Oxford University
2. Brinkworth MH and Handelsman DJ (1997). Press; 13-39.
Occupational and environmental influences on male
infertility. In: Nieschlag E and Behre HM, eds. An- 14. Oliva A, Spira A and Multigner (2001). Contribution
drology - Male reproductive health and dysfunction. of environmetal factors to the risk of male infertility.
Springer; 241-253. Hum Reprod 16: 1768-1776.
3. Byskov AG (1983). Primordial germ cells and 15. Phaïm Ngoïc Quoác Duy, Nguyeãn Xuaân Quyù, Hoà Maïnh
regulation of meiosis. In: Austin CR and Short RV, eds. Töôøng, Nguyeãn Thò Ngoïc Phöôïng (2001). Khaûo saùt tinh
Reproduction in mammals, book 1: Germ cells and dòch ñoà ôû 400 caëp vôï choàng hieám muoän taïi Beänh vieän
Fertifization. Cambridge University Press; 1-16. phuï Saûn Töø Duõ. Luaän vaên toát nghieäp baùc só y khoa.
Trung taâm ñaøo taïo vaø boài döôõng caùn boä y teá TPHCM.
4. Cheek AO and MacLachlan JA (1998). Environmental
hormones and the male reproductive system. J Androl 16. Rijnders PM (1996). The spermatozoon – theory. In:
19: 5-10. Bras M, Lens JW, Piederiet MH et al., eds. IVF lab -
Laboratory aspects of invitro fertilization. NV Organon;
5. Chia SE and Tay SK (2001). Occupational risk for 21-40.
male infertility: a case-control study of 218 infertile and
227 infertile men. J Occup Environ Med 43: 946-951. 17. Setchell BP (1986). Spermatogenesis and
spermatozoa. In: Austin CR, Short RV, eds.
6. Dong Q, Hawker F, McWilliam D et al. (1992). Reproduction in mammals, Book 1: Germ cells and
Circulating inhibin and testosterone levels in men with fertilization. Cambridge University Press; 63-101.
critical illness. Clin Endocrinol 36: 399-404.
18. Silber S (1999). The treatment of azoospermia with
7. Handelsman D (1997). Testicular dysfunction in surgery and ICSI. In: Glover TD, Barratt CLR, eds. Male
systemic diseases. In: Nieschlag E and Behre HM, eds. fertility and infertility. Cambridge University Press;
Andrology - Male reproductive health and dysfunction. 180-190.
Springer; 227-237
19. Spira A and Multigner L (1998). The effect of
8. Hoà Maïnh Töôøng, Nguyeãn Thò Mai, Laïi Vaên Taàm industrial and agricultural pollution on human
(2000). Tröõ laïnh tinh truøng ngöôøi trong thuï tinh nhaân spermatogenesis. Hum Reprod 13: 2041-2042.
taïo. Thôøi söï Y Döôïc hoïc, boä V, soá 1: 8-13.
20. Thonneau P, Bujan L, Multigner L,
9. Hoà Maïnh Töôøng (1999). Sinh lyù thuï tinh. Trong: Mieusset R (1998). Occupational heat exposure and male
Nguyeãn Thò Ngoïc Phöôïng, Nguyeãn Song Nguyeân, Hoà infertility. Hum Reprod 13(8): 2122-2125.
Maïnh Töôøng, Vöông Thò Ngoïc Lan: sbieân taäp. Hieám
muoän – voâ sinh vaø kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn. Nhaø xuaát 21. WHO (1987). WHO manual for the standardized
baûn Y hoïc; 61-66. investigation, diagnosis and management of the
infertile male, 4th editions. Cambridge University Press.
10. Hoà Maïnh Töôøng (2002). Sinh lyù thuï tinh. Trong: Hoà
Maïnh Töôøng, Vöông Thò Ngoïc Lan, chuû bieân. Thuï tinh 22. WHO (2000). WHO manual for the standardized
nhaân taïo. Nhaø xuaát baûn Y hoïc; 13-22. investigation, diagnosis and management of the
infertile male, 5th editions. Cambridge University
11. Hruska KS, Furth PA, Seifer DB et al. (2000). Press.
Environment factors infertility. Clin Obstet and Gynecol
43: 821-829.
58
4
SÖÏ DI CHUYEÅN CUÛA GIAO TÖÛ TRONG
ÑÖÔØNG SINH DUÏC VAØ QUAÙ TRÌNH THUÏ TINH
Nguyeãn Khaùnh Linh, Giang Huyønh Nhö
GIÔÙI THIEÄU tieáp nhau, baét ñaàu töø luùc tinh truøng
ñeán tieáp xuùc vôùi maøng trong suoát cuûa
noaõn vaø keát thuùc laø söï hoøa nhaäp giöõa
Sau khi ñöôïc taïo ra töø quaù trình sinh
tinh truøng vaø noaõn ñeå taïo thaønh hôïp töû
tinh vaø sinh noaõn, caùc giao töû (tinh
(Paul, 1999; Kay Elder vaø Brian Dale,
truøng vaø noaõn) seõ di chuyeån trong
2000). Maëc duø ñaõ ñöôïc nghieân cöùu töø
ñöôøng sinh duïc ñeå ñeán ñöôïc vò trí thuï
nhieàu naêm, nhöng cho ñeán nay, moät
tinh. Noaõn ñöôïc vaän chuyeån vaøo voøi
soá hieän töôïng vaø cô cheá thuï tinh vaãn
tröùng cuûa ñöôøng sinh duïc nöõ, coøn tinh
chöa ñöôïc lyù giaûi roõ raøng. Cho ñeán
truøng ñöôïc vaän chuyeån ra khoûi ñöôøng
gaàn ñaây, nhöõng thaønh phaàn phaân töû
sinh duïc nam, vaøo ñöôøng sinh duïc nöõ
cuûa tinh truøng vaø noaõn tham gia vaøo
ñeå ñeán vò trí cuûa noaõn. Beân caïnh vieäc
quaù trình thuï tinh ôû ñoäng vaät coù vuù
ñeán ñöôïc nôi thuï tinh, quaù trình di
môùi ñöôïc xaùc ñònh, vaø vaãn coøn ñoù raát
chuyeån cuûa tinh truøng coøn giuùp tinh
nhieàu khía caïnh khaùc cuûa hieän töôïng
truøng traûi qua nhöõng bieán ñoåi caàn thieát
thuï tinh caàn ñöôïc nghieân cöùu. Do vaán
ñeå chuaån bò cho söï thuï tinh. Söï di
ñeà y ñöùc khoâng cho pheùp, ñoàng thôøi
chuyeån cuûa giao töû thay ñoåi tuøy theo
hieän chöa coù phöông tieän naøo an toaøn
loaøi, tuy nhieân quaù trình naøy laïi coù moät
vaø khoâng xaâm laán coù theå giuùp theo doõi
soá ñieåm gioáng nhau nhaát ñònh giöõa caùc
quaù trình thuï tinh dieãn ra trong cô theå
loaøi, chaúng haïn tinh truøng phaûi traûi
loaøi ngöôøi, neân ña phaàn caùc nghieân
qua hieän töôïng hoaït hoùa, taêng ñoäng,
cöùu veà quaù trình thuï tinh ñöôïc thöïc
phaûn öùng cöïc ñaàu tröôùc khi thuï tinh; soá
hieän treân ñoäng vaät höõu nhuõ.
löôïng tinh truøng ñöôïc phoùng tinh khaùc
nhau nhöng laïi gaàn nhö töông ñöông ôû
vò trí thuï tinh; vò trí xaûy ra hieän töôïng SÖÏ DI CHUYEÅN CUÛA TINH
thuï tinh haàu nhö khoâng phuï thuoäc vaøo TRUØNG
toác ñoä vaän chuyeån cuûa noaõn; vaø cuoái
cuøng chæ coù moät tinh truøng xaâm nhaäp Söï di chuyeån cuûa tinh truøng
ñöôïc vaø thuï tinh vôùi noaõn. trong ñöôøng sinh duïc nam
Thuï tinh laø moät quaù trình phöùc taïp Tinh hoaøn chöùa hai loaïi teá baøo laø teá
goàm nhieàu chuoãi söï kieän xaûy ra noái baøo Sertoli vaø caùc teá baøo maàm sinh
59
Söï di chuyeån cuûa giao töû trong ñöôøng sinh duïc vaø quaù trình thuï tinh
duïc, trong ñoù teá baøo maàm sinh duïc naøy khoâng roõ raøng vaø chöùc naêng cuûa
ñaûm nhieäm vai troø sinh tinh truøng. moãi ñoaïn coù theå thay ñoåi tuøy theo loaøi
Töø luùc sinh ra cho ñeán tröôùc khi daäy (Michael, 1998). Tinh truøng ñöôïc vaän
thì, caùc teá baøo maàm sinh duïc toàn taïi ôû chuyeån trong maøo tinh chuû yeáu nhôø söï
nhieàu giai ñoaïn phaân chia vaø bieät hoùa co thaét coù tính nhu ñoäng cuûa cô trôn,
khaùc nhau. Vaøo thôøi ñieåm daäy thì, caùc moät phaàn nhôø söï cheânh leäch aùp löïc
teá baøo maàm seõ tieáp tuïc quaù trình phaân thuûy tónh trong loøng oáng.
chia ñeå taïo ra tinh töû, sau ñoù tinh töû
bieät hoùa thaønh tinh truøng. Quaù trình Töø maøo tinh, tinh truøng ñöôïc vaän
sinh tinh xaûy ra taïi caùc oáng sinh tinh chuyeån vaøo oáng daãn tinh chuû yeáu bôûi
trong tinh hoaøn, seõ taïo ra tinh truøng coù doøng chaûy ñeàu ñaën cuûa dòch tieát töø
hình daïng ñaëc tröng cuûa giao töû ñöïc, maøo tinh. OÁng daãn tinh laø moät oáng daøi
vôùi ba phaàn goàm ñaàu chöùa boä gen di coù thaønh cô trôn daøy, ôû moät soá loaøi coù
truyeàn cuûa caù theå; coå chöùa caùc baøo moät ñoaïn caêng phoàng goïi laø boùng oáng
quan caàn thieát cho söï di chuyeån (ti theå daãn tinh. Trong quaù trình xuaát tinh,
taïo naêng löôïng cho tinh truøng di ñoäng) söï co thaét coù tính nhu ñoäng moät caùch
vaø thuï tinh vôùi noaõn (trung theå taïo maïnh meõ cuûa cô trôn thaønh oáng daãn
thoi voâ saéc sau khi thuï tinh); vaø ñuoâi tinh giuùp ñaåy tinh truøng doïc theo 2 oáng
laø cô quan chính giuùp tinh truøng töï di daãn tinh tieán veà phía ñoaïn boùng vaø
chuyeån (Setchell, 1998). vaøo nieäu ñaïo.
Sau khi ñöôïc hình thaønh, ña soá tinh Heä giao caûm coù vai troø quan troïng
truøng vaãn chöa töï di ñoäng ñöôïc trong söï di chuyeån cuûa tinh truøng vaøo
(David, 2001). Chuùng ñöôïc vaän chuyeån nieäu ñaïo, thoâng qua caùc phoùng thích
moät caùch thuï ñoäng töø tinh hoaøn ñeán noradrenaline daãn ñeán söï hoaït hoùa
löôùi tinh nhôø doøng chaûy cuûa dòch tieát cô trôn cuûa oáng daãn tinh vaø nieäu ñaïo.
töø caùc teá baøo Sertoli. Töø löôùi tinh vaøo Coøn trong quaù trình phoùng tinh, löïc
caùc oáng goùp, söï vaän chuyeån tinh truøng ñaåy tinh truøng tôùi xuaát phaùt töø söï co
ñöôïc hoã trôï bôûi söï taùi haáp thu dòch xaûy thaét theo nhòp cuûa 2 nhoùm cô vaân naèm
ra trong oáng goùp, theo höôùng töø löôùi xung quanh nieäu ñaïo trong döông vaät
tinh veà phía oáng goùp, nhôø ñoù ñaåy tinh vaø khung chaäu laø cô ngoài hang vaø cô
truøng theo höôùng taùi haáp thu. Khi ñaõ haønh xoáp.
vaøo oáng goùp, söï chuyeån ñoäng veà höôùng
maøo tinh cuûa caùc loâng mao cuûa bieåu Vaøo thôøi ñieåm phoùng tinh, tinh truøng
moâ oáng goùp cuøng vôùi hoaït ñoäng co thaét ñöôïc ñöa nhanh choùng doïc theo oáng
cuûa cô trôn thaønh oáng giuùp ñaåy tinh daãn tinh vaøo nieäu ñaïo, treân ñöôøng
truøng töø oáng goùp ñi vaøo maøo tinh. ñi tinh truøng ñöôïc hoøa vôùi dòch tieát
cuûa caùc tuyeán sinh duïc phuï goàm tuùi
Maøo tinh laø moät oáng daøi hôi xoaén, phuû tinh, tieàn lieät tuyeán, tuyeán haønh
bôø sau cuûa tinh hoaøn, goàm 3 ñoaïn ñaàu, nieäu ñaïo (tuyeán Cowper) vaø tuyeán
thaân vaø ñuoâi. Ranh giôùi giöõa 3 ñoaïn nieäu ñaïo (tuyeán Littreù). Taát caû nhöõng
60
dòch tieát naøy taïo thaønh tinh töông. quaù trình töï di chuyeån ñeå ñeán ñöôïc
ÔÛ ngöôøi, phaàn lôùn tinh töông do tuùi vò trí thuï tinh. Tinh truøng thu ñöôïc
tinh (60%) vaø tieàn lieät tuyeán (30%) töø löôùi tinh chæ coù cöû ñoäng rung nheï
tieát ra, nhöõng chaát tieát naøy chöùa caùc cuûa ñuoâi, ôû ñaàu maøo tinh thì coù khaû
thaønh phaàn hoùa hoïc khaùc nhau. Dòch naêng bôi troøn chaäm. Khi ñeán ñuoâi maøo
tieàn lieät tuyeán chöùa acid citric, acid tinh, tinh truøng coù theå di ñoäng tieán tôùi
phosphatase, keõm vaø magieâ, coøn dòch maïnh meõ khoâng ñònh höôùng vôùi
tuùi tinh thì giaøu fructose vaø ôû nhieàu loaøi söï xoay troøn doïc theo truïc cuûa ñaàu
coù chöùa caùc acid beùo chuoãi daøi nhö (Michael, 1998). Nhöõng thay ñoåi naøy
prostaglandin. Ñoä pH trung bình cuûa ñöôïc quan saùt thaáy ôû nhieàu loaøi. ÔÛ
tinh töông khoaûng 7,2-7,8, do söï trung ngöôøi, kieåu chuyeån ñoäng cuûa tinh
hoøa giöõa tính acid cuûa dòch tieàn lieät truøng doïc theo ñoaïn di chuyeån trong
tuyeán vaø tính kieàm cuûa dòch tuùi tinh maøo tinh coù thay ñoåi nhöng khoâng
(Katz vaø cs., 1980). Tinh töông cuøng ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng: chuyeån ñoäng
vôùi tinh truøng taïo thaønh tinh dòch. Theå voøng troøn khoâng xaûy ra, tinh truøng thu
tích trung bình cuûa tinh dòch ôû moãi laàn ñöôïc ôû ñaàu maøo tinh coù theå baát ñoäng
xuaát tinh khoaûng 2-6ml (Eliasson, hoaëc coù ñuoâi rung nheï, hoaëc cuõng coù
1973). Theo taøi lieäu höôùng daãn môùi theå coù cöû ñoäng quaãy ñuoâi maïnh meõ.
nhaát cuûa WHO 2010, theå tích tinh dòch Di ñoäng tieán tôùi nhanh chæ thaáy ñöôïc ôû
toái thieåu ñöôïc cho laø bình thöôøng ôû moät soá tinh truøng ôû ñoaïn giöõa thaân vaø
ngöôøi trong moät laàn xuaát tinh laø 1,5 ml. trong haàu heát tinh truøng ôû ñoaïn ñuoâi
maøo tinh vaø trong oáng daãn tinh. Tuy
Thôøi gian caàn thieát ñeå vaän chuyeån nhieân, ôû ngöôøi coù ghi nhaän tinh truøng
tinh truøng töø ñaàu ñeán ñuoâi maøo tinh laáy töø tinh hoaøn coù khaû naêng di ñoäng
khoaûng 3-5 ngaøy tuøy theo loaøi. Thôøi ñöôïc (William, 1993).
gian toång coäng ñeå vaän chuyeån tinh
truøng töø loøng oáng sinh tinh ra ñeán nôi Vai troø cuûa maøo tinh ñoái vôùi söï tröôûng
döï tröõ (ñuoâi maøo tinh) tröôùc khi giao thaønh cuûa tinh truøng vaãn coøn nhieàu
hôïp vaø phoùng tinh khoaûng 10-14 ngaøy tranh caõi. Tröôùc kia, ngöôøi ta cho raèng
(Michael, 1998; Suarez, 2006). trong khi di chuyeån qua maøo tinh,
ngoaøi vieäc ñaït ñöôïc khaû naêng di ñoäng
Caùc thay ñoåi cuûa tinh truøng trong tieán tôùi, tinh truøng coøn phaûi traûi qua
quaù trình di chuyeån quaù trình tröôûng thaønh veà maët chöùc
naêng ñeå coù theå thuï tinh vôùi noaõn
Nhöõng thay ñoåi veà caùch di chuyeån (David, 2000). Tuy nhieân, caùc baèng
chöùng hieän nay cho thaáy maøo tinh
Trong quaù trình di chuyeån trong ñöôøng döôøng nhö chæ coù vai troø chuû yeáu ñeå döï
sinh duïc nam, tinh truøng phaûi traûi qua tröõ tinh truøng cho nhieàu laàn giao hôïp
nhöõng thay ñoåi quan troïng vaø raát tinh khaùc nhau vaø giuùp tinh truøng ñaït khaû
teá ñeå ñaït ñöôïc khaû naêng chuyeån ñoäng naêng di ñoäng, chöù khoâng coù nhieäm vuï
nhaát ñònh nhaèm böôùc ñaàu chuaån bò cho chính giuùp tinh truøng tröôûng thaønh veà
61
maët khaû naêng thuï tinh (Speroff, 1999). naêng cuûa gioït baøo töông naøy coøn chöa
Nhöõng ngöôøi ñöôïc gheùp oáng daãn tinh ñöôïc hieåu roõ, nhöng caùc thöû nghieäm
vaøo ñaàu maøo tinh trong tröôøng hôïp voâ cho thaáy söï hieän dieän cuûa gioït baøo
sinh do taéc ngheõn coù theå hoài phuïc khaû töông khoâng lieân quan ñeán khaû naêng
naêng sinh saûn (Michael, 1998). Keát quaû di ñoäng cuûa tinh truøng. Tuy nhieân, quaù
naøy cho thaáy söï tröôûng thaønh cuûa tinh trình naøy coù leõ giuùp cho tinh truøng loaïi
truøng ngöôøi coù leõ khoâng xaûy ra taïi maøo boû ñöôïc caùc baøo quan khoâng caàn thieát
tinh. Beân caïnh ñoù, tinh truøng laáy töø ñeå tinh truøng coù theå di ñoäng nhanh
tinh hoaøn chöa ñi qua maøo tinh coù theå hôn vaø toán ít naêng löôïng hôn trong quaù
khoâng ñaït ñöôïc khaû naêng di ñoäng toát trình di chuyeån. Trong xeùt nghieäm tinh
nhö tinh truøng trong tinh dòch, nhöng dòch ñoà, nhöõng tinh truøng coøn toàn taïi
vaãn coù khaû naêng thuï tinh vôùi noaõn gioït baøo töông ôû phaàn coå ñöôïc phaân
vaø cho ra nhöõng treû sinh soáng khoûe loaïi laø tinh truøng baát thöôøng (WHO,
maïnh thoâng qua caùc kyõ thuaät hoã trôï 2010).
sinh saûn. Nuoâi caáy theâm vaøi giôø nhöõng
tinh truøng laáy töø tinh hoaøn baèng moâi ÔÛ moät soá loaøi, tinh truøng coøn coù söï
tröôøng nhaân taïo coù theå thu ñöôïc nhöõng bieán ñoåi veà hình daïng beân ngoaøi vaø
tinh truøng di ñoäng toát hôn so vôùi tröôùc kích thöôùc cuûa cöïc ñaàu (acrosome).
khi nuoâi caáy. Ngoaøi ra, vieäc ñaït khaû Tuy nhieân, nhöõng thay ñoåi naøy khoâng
naêng di ñoäng cuûa tinh truøng taïi maøo ñöôïc quan saùt thaáy ôû tinh truøng ngöôøi
tinh khoâng nhaát thieát laø moät daáu hieäu vaø yù nghóa cuûa chuùng chöa ñöôïc bieát
phaûn aùnh khaû naêng thuï tinh. ÔÛ thoû, roõ (Michael, 1998).
ngöôøi ta thaáy raèng neáu thaét ñuoâi maøo
tinh laïi, tinh truøng thoû seõ trôû neân di Söï di chuyeån cuûa tinh truøng
ñoäng maïnh meõ hôn, tuy nhieân, nhöõng trong ñöôøng sinh duïc nöõ
tinh truøng nhö theá laïi khoâng coù khaû
naêng thuï tinh vôùi noaõn. ÔÛ ngöôøi, tinh truøng ñöôïc phoùng vaøo
aâm ñaïo cuûa ngöôøi phuï nöõ khi coù hieän
Nhöõng bieán ñoåi veà caáu truùc töôïng xuaát tinh sau giao hôïp. Sau khi
coù hieän töôïng ly giaûi, tinh truøng baét
Trong thôøi gian di chuyeån qua maøo ñaàu ñi leân coå töû cung, töû cung vaø vaøo
tinh, khoâng coù söï thay ñoåi hình thaùi roõ voøi tröùng ñeå gaëp noaõn vaø thuï tinh ôû
raøng naøo xaûy ra ôû ñuoâi cuûa tinh truøng. 1/3 ngoaøi cuûa voøi tröùng. Moät soá tinh
ÔÛ ñoaïn coå tinh truøng, gioït baøo töông töø truøng sau khi ñeán ñöôïc vò trí thuï tinh
phaàn thaân coøn laïi cuûa tinh töû seõ taùch nhöng khoâng tieáp xuùc vôùi noaõn seõ tieáp
ra vaøo thôøi ñieåm tinh töû bieät hoùa thaønh tuïc ñi vaøo oå buïng.
tinh truøng non vaø naèm xung quanh coå tinh
truøng. Gioït baøo töông naøy chöùa caùc tuùi Coù haøng chuïc thaäm chí haøng traêm
teá baøo chaát seõ di chuyeån daàn xuoáng trieäu tinh truøng ñöôïc phoùng thích, tuy
ñoaïn giöõa cuûa tinh truøng vaø thöôøng nhieân, khoâng phaûi taát caû tinh truøng
maát ñi vaøo thôøi ñieåm phoùng tinh. Chöùc ñeàu coù theå hoaøn taát cuoäc haønh trình.
62
Chæ coù vaøi ngaøn tinh truøng ñi leân ñöôïc tinh, tinh truøng seõ bò heä mieãn dòch cuûa
voøi tröùng, vaøi traêm tinh truøng ñeán ñöôïc cô theå ñaøo thaûi baèng cô cheá thöïc baøo
vò trí thuï tinh – ôû ngöôøi con soá naøy laø (Mortimer vaø Templeton, 1982;
200-300 tinh truøng (Michael, 1998) vaø Rasweiler, 1987). Moät soá tröôøng hôïp
chæ moät tinh truøng duy nhaát coù theå thuï hieám coù, coù theå tìm thaáy tinh truøng
tinh vôùi noaõn. Tinh truøng coù theå soáng soáng soùt trong ñöôøng sinh duïc nöõ 5
toái ña trong ñöôøng sinh duïc nöõ khoaûng ngaøy sau giao hôïp (Wilcox, 1995).
72 giôø (Susan, 2008). Neáu khoâng thuï
Hình 4.1 Tinh truøng trong ñöôøng sinh duïc nöõ
A: taïi loã ngoaøi coå töû cung

B: trong lôùp bieåu moâ voøi tröùng
C: taïi ñoaïn keõ voøi tröùng
D: taïi boùng voøi tröùng
Tinh truøng taïi aâm ñaïo fibrin coù nguoàn goác töø dòch tuùi tinh.
Hieän töôïng voùn cuïc coù taùc duïng giöõ
Vò trí tinh dòch ñöôïc phoùng vaøo ñöôøng tinh truøng ôû gaàn coå töû cung hôn, giuùp
sinh duïc nöõ thay ñoåi tuøy theo loaøi. tinh truøng ñi leân coå töû cung deã daøng
ÔÛ moät soá loaøi, tinh dòch ñöôïc phoùng hôn, nhöng quan troïng nhaát laø ñeå baûo
tröïc tieáp vaøo töû cung con caùi. Coøn ôû veä tinh truøng traùnh khoûi moâi tröôøng
ngöôøi, tinh dòch ñöôïc ñaët ôû tuùi cuøng acid baát lôïi cuûa aâm ñaïo. Bình thöôøng,
tröôùc cuûa aâm ñaïo (Suarez, 2006). Ngay aâm ñaïo coù pH döôùi 5. Khoaûng 8 giaây
sau khi ñöôïc phoùng vaøo aâm ñaïo, moät sau khi tinh dòch ñöôïc phoùng vaøo aâm
soá tinh truøng coù theå ñi ngay leân coå töû ñaïo, pH cuûa aâm ñaïo seõ daàn ñöôïc trung
cung nhôø khaû naêng töï di chuyeån vaø hoøa vôùi pH coù tính kieàm cuûa tinh dòch,
coù theå coù maët ôû vò trí thuï tinh trong neân taêng daàn töø 4,3 leân 7,2 (Fox vaø cs.
voøng vaøi phuùt sau phoùng tinh (Sobrero 1973).
vaø MacLeod, 1962). Tuy nhieân, phaàn
lôùn tinh truøng bò giöõ laïi trong aâm ñaïo Theo sau hieän töôïng voùn cuïc vaø pH aâm
moät thôøi gian do xaûy ra hieän töôïng ñaïo ñöôïc trung hoøa, hieän töôïng ly giaûi
voùn cuïc sau phoùng tinh (Suarez, 2006). seõ xaûy ra nhaèm giaûi phoùng tinh truøng.
Caùc enzyme ly giaûi trong tinh dòch coù
Hieän töôïng voùn cuïc xaûy ra trong voøng nguoàn goác chuû yeáu töø tieàn lieät tuyeán seõ
1 phuùt sau phoùng tinh nhôø thaønh phaàn phaù vôõ söï voùn cuïc, daãn ñeán hieän töôïng
63
ly giaûi trong voøng 20-30 phuùt. Ly giaûi tuyeán tieát raát phong phuù, tieát ra chaát
hoaøn toaøn thöôøng xaûy ra trong voøng 60 nhaày coå töû cung vôùi tính chaát thay ñoåi
phuùt ôû nhöõng ngöôøi ñaøn oâng coù khaû theo chu kyø noäi tieát cuûa buoàng tröùng.
naêng sinh saûn bình thöôøng (Michael, Hôn 96% thaønh phaàn chaát nhaày coå töû
1998). Khaû naêng di ñoäng hoaøn toaøn cung laø nöôùc, coøn laïi laø mucin – moät
cuûa tinh truøng khoâng theå ñaït ñöôïc cho glycoprotein – vaø caùc yeáu toá hoøa tan.
ñeán khi xaûy ra hieän töôïng ly giaûi. Maëc Mucin laø moät heä thoáng sôïi vôùi caùc phaân
duø vaäy, thaønh phaàn tinh dòch ñaàu tieân töû daøi lieân keát vôùi nhau hoaëc tröïc tieáp
cuûa ñôït phoùng tinh chöùa moät löôïng bôûi caùc caàu noái disulphide hoaëc giaùn
tinh truøng raát doài daøo, coù theå ñöa tinh tieáp qua caùc polypeptide. Caùc yeáu toá
truøng ñeán keânh coå töû cung tröôùc khi hoøa tan cuûa chaát nhaày bao goàm caùc
söï voùn cuïc xaûy ra. Cuøng vôùi söï hoã trôï muoái voâ cô, caùc hôïp chaát höõu cô coù
cuûa caùc côn co thaét cô töû cung, moät troïng löôïng phaân töû thaáp nhö ñöôøng
soá tinh truøng coù theå coù maët ôû nôi thuï glucose, maltose, mannose, amino
tinh trong voøng 5 phuùt sau giao hôïp acid, peptide, protein vaø lipid. Chính
(Marjorie, 2004). Sau ñoù, khi söï ly giaûi caùc protein hoøa tan laøm thay ñoåi tính
ñaõ hoaøn taát, seõ coù nhöõng ñôït tinh truøng quaùnh cuûa chaát nhaày coå töû cung döôùi
khaùc tieáp tuïc ñi leân keânh coå töû cung. söï bieán ñoåi noäi tieát cuûa buoàng tröùng.
Nhö vaäy, hieän töôïng voùn cuïc coøn coù Vaøo gaàn thôøi ñieåm phoùng noaõn, chaát
taùc duïng döï tröõ moät löôïng lôùn tinh nhaày coå töû cung ñöôïc tieát ra nhieàu
truøng nhaèm phoùng thích vaøo caùc ñôït nhaát, trong, dai vaø thuaän lôïi cho söï
sau ñoù. ñi leân cuûa tinh truøng. Caùc phaân töû lôùn
ñöôïc xeáp thaønh caùc chuoãi song song
Söï di chuyeån cuûa tinh truøng qua coå töû hoaëc thaønh caáu truùc daïng maïng löôùi,
cung coù leõ coù taùc duïng ñònh höôùng tinh
truøng bôi trong chaát nhaày coå töû cung.
Sau khi ly giaûi xaûy ra, nhöõng tinh truøng Coøn trong tröôøng hôïp ñaõ phoùng noaõn,
coù khaû naêng di ñoäng tieán tôùi seõ bôi leân döôùi taùc duïng cuûa progesterone, chaát
keânh coå töû cung. Ngoaøi khaû naêng töï di nhaày trôû neân ñaëc vaø ñuïc vôùi caùc caáu
ñoäng, tinh truøng coøn ñöôïc söï trôï giuùp truùc daïng maïng löôùi khoâng roõ raøng,
cuûa hoaït ñoäng cô trôn cuûa thaønh aâm khoâng coøn thuaän lôïi cho söï xaâm nhaäp
ñaïo vaø coå töû cung, söï hoã trôï cuûa chaát cuûa tinh truøng.
nhaày coå töû cung vaø caáu truùc nhieàu khe
cuûa keânh coå töû cung. Ngoaøi ra, ngöôøi ta thaáy chaát nhaày coå töû
cung coøn coù vai troø nhö moät raøo caûn,
Keânh coå töû cung laø moät caáu truùc moät löôùi loïc giuùp choïn loïc nhöõng tinh
phöùc taïp vôùi nhieàu khe saâu, cuõng coù truøng toát coù hình daïng bình thöôøng. Chæ
vai troø laø moät nôi döï tröõ ñeå phoùng nhöõng tinh truøng coù hình daïng bình
thích tinh truøng thaønh nhieàu ñôït thöôøng môùi vöôït qua ñöôïc chaát nhaày coå
(Michael vaø cs., 1989). Lôùp maøng nhaày töû cung (Hanson vaø Overstreet, 1981;
loùt maët trong coå töû cung coù nhieàu Barros vaø cs., 1984; Katz vaø cs., 1997).
64
Söï töông taùc giöõa tinh truøng vaø chaát trong vaø sau quaù trình giao hôïp. ÔÛ
nhaày coå töû cung trong in vivo coù theå ngöôøi, löôïng tinh truøng bò maát ñi do
ñöôïc ñaùnh giaù thoâng qua test sau giao hieän töôïng traøo ngöôïc ra ngoaøi chieám
hôïp. Höôùng daãn môùi nhaát cuûa Toå chöùc khoaûng 35% (Baker vaø Bellis, 1993).
Y teá Theá giôùi naêm 2010 moâ taû cuï theå Nhöõng tinh truøng coøn laïi trong aâm ñaïo
vaø chi tieát phöông phaùp thöïc hieän test khoâng phaûi ñeàu coù theå ñi leân ñöôïc keânh
naøy trong vieäc ñaùnh giaù khaû naêng soáng coå töû cung vaø vöôït qua ñöôïc chaát nhaày
vaø ñoä hoaït ñoäng cuûa tinh truøng, khi coå töû cung. Do ñoù, ôû haàu heát caùc loaøi,
test khaùng theå khaùng tinh truøng döông chæ coù khoaûng 1 - 1,5% toång soá tinh
tính ôû ngöôøi choàng hoaëc vôï. Caëp vôï truøng trong moät ñôït phoùng tinh laø di
choàng ñöôïc höôùng daãn giao hôïp ngay chuyeån ñeán ñöôïc buoàng töû cung vaø tieáp
tröôùc thôøi ñieåm saép phoùng noaõn khi tuïc cuoäc haønh trình (Michael, 1998).
chaát nhaày coå töû cung thuaän lôïi nhaát
cho söï di chuyeån cuûa tinh truøng. Thôøi Söï di chuyeån cuûa tinh truøng trong töû cung
ñieåm saép phoùng noaõn ñöôïc xaùc ñònh
thoâng qua nhieàu yeáu toá nhö chu kyø Söï di chuyeån cuûa tinh truøng trong töû
kinh, söï thay ñoåi thaân nhieät, thay cung ñöôïc hoã trôï bôûi caùc côn co thaét
ñoåi chaát nhaày coå töû cung, ñònh löôïng cuûa cô töû cung vaøo pha sau cuûa giai
estrogen vaø LH, vaø sieâu aâm theo doõi ñoaïn nang noaõn. Caùc côn co thaét vaøo
nang noaõn. Khoaûng 9-14 giôø sau giao ngay thôøi ñieåm tröôùc phoùng noaõn chæ
hôïp, chaát nhaày coå töû cung ñöôïc xeùt xaûy ra ôû lôùp cô töû cung naèm ngay döôùi
nghieäm ñeå tìm tinh truøng di ñoäng. lôùp noäi maïc töû cung (de Ziegler vaø cs.,
Test ñöôïc ñaùnh giaù laø döông tính neáu 2001). Nhöõng côn co thaét naøy khaùc vôùi
treân moät quang tröôøng vôùi ñoä phoùng caùc côn co töû cung dieãn ra khi haønh
ñaïi 400 laàn coù hôn 10 tinh truøng di kinh, trong ñoù toaøn boä caùc lôùp cô töû
ñoäng. Test sau giao hôïp coù ñoä chính cung ñeàu co thaét.
xaùc khoâng cao do coù theå bò aûnh höôûng
bôûi nhieàu yeáu toá nhö choàng phoùng tinh Caùc thí nghieäm vôùi chaát ñaùnh daáu
khoâng toát, laáy maãu chaát nhaày khoâng ñöa vaøo aâm ñaïo cho thaáy chuùng
ñuùng quy ñònh, baát thöôøng coå töû cung. xuaát hieän trong töû cung vaø sau ñoù
Tuy nhieân do chi phí thöïc hieän thaáp ñöôïc ñöa ñeán ñoaïn eo voøi tröùng. Ñieàu
vaø khoâng xaâm laán neân test naøy vaãn kyø laï laø caùc chaát naøy ñöôïc tìm thaáy
coù theå ñöôïc söû duïng ñeå ñaùnh giaù sô nhieàu hôn ôû beân voøi tröùng coù phoùng
boä khaû naêng hoaït ñoäng cuûa tinh truøng noaõn so vôùi beân khoâng coù phoùng
trong moâi tröôøng chaát nhaày coå töû cung noaõn (Michael, 1998). Hieän töôïng
(WHO, 2010). naøy gôïi yù raèng giöõa noaõn, töû cung vaø
voøi tröùng döôøng nhö coù söï lieân heä
Khoâng phaûi taát caû tinh truøng ñeàu coù maïch maùu hoaëc coù moät hieän töôïng
theå ñi leân ñöôïc coå töû cung vaø vöôït qua höôùng ñoäng naøo ñoù. ÔÛ ngöôøi, coù söï
ñöôïc chaát nhaày coå töû cung. Moät phaàn thoâng noái giöõa ñoäng maïch buoàng
tinh dòch seõ bò traøo ngöôïc ra ngoaøi tröùng vaø ñoäng maïch töû cung (cuõng
65
cung caáp maùu cho voøi tröùng) taïi caàu ñöôïc quan saùt thaáy nhieàu giôø sau
söøng töû cung. Sieâu aâm Doppler cho bôm tinh truøng vaø coù theå tröïc tieáp tieâu
thaáy coù söï töôùi maùu gia taêng ñeán caùc huûy nhöõng tinh truøng ñaõ cheát. Tuy
maïch maùu thoâng noái naøy ôû beân coù nang nhieân, nhöõng tinh truøng bình thöôøng
tieàn phoùng noaõn (Kunz, 1998). Ngöôøi ta cuõng coù theå bò taán coâng, ñaëc bieät laø ôû
nghó raèng nhöõng maïch maùu naøy mang nhöõng loaøi tinh truøng ñöôïc phoùng vaøo
theo caùc chaát noäi tieát töø nang tieàn aâm ñaïo nhö ôû ngöôøi, vì tinh truøng maát
phoùng noaõn tröïc tieáp ñeán töû cung vaø voøi ñi khaû naêng ñöôïc baûo veä mieãn dòch
tröùng maø khoâng caàn qua heä tuaàn hoaøn bôûi nhöõng thaønh phaàn trong tinh dòch
heä thoáng vì ñoäng maïch buoàng tröùng coù (Suarez vaø Oliphant, 1982; Dostal
lieân heä gaàn vôùi tónh maïch buoàng tröùng. vaø cs., 1997). Chính vì vaäy, ñeå ñaûm
Ngoaøi ra, daãn löu baïch huyeát cuûa baûo thuï tinh, tinh truøng caàn vöôït qua
buoàng tröùng coù theå ñöa noäi tieát ñeán khoang töû cung tröôùc khi löôïng baïch
ñoäng maïch buoàng tröùng vaø sau ñoù ñeán caàu taêng leân ñaùng keå.
maïch maùu cuûa voøi tröùng (Stefanczyl-
Krzymowska, 1998). Söï di chuyeån cuûa tinh truøng qua
ñoaïn noái töû cung – voøi tröùng (ñoaïn keõ)
Caùc côn co thaét cô töû cung coù theå bò
kích thích bôûi nhöõng thaønh phaàn Caáu truùc cuûa ñoaïn keõ thay ñoåi tuøy
cuûa tinh dòch. Khi chuoät ñöïc ñaõ thaét theo loaøi, coù theå raát ñôn giaûn ôû loaøi
oáng daãn tinh giao hôïp vôùi chuoät caùi, naøy nhöng laïi voâ cuøng phöùc taïp ôû loaøi
taàn suaát co cô töû cung giaûm maïnh, khaùc. Ñoaïn keõ ñoùng vai troø nhö moät
cho thaáy tinh truøng hoaëc caùc chaát raøo chaén sinh lyù giuùp haïn cheá soá löôïng
tieát cuûa maøo tinh hoaëc tinh hoaøn coù tinh truøng ñi vaøo voøi tröùng. Moät ñieàu
taùc duïng kích thích co cô (Crane vaø thuù vò laø baát chaáp soá löôïng tinh truøng
Martin, 1991). Caét boû tuùi tinh laøm giaûm trong moät laàn phoùng tinh vaø ñi leân
ñaùng keå tæ leä coù thai ôû chuoät (Peitz vaø buoàng töû cung, soá löôïng tinh truøng ñi
Olds-Clarke, 1986). vaøo voøi tröùng döôøng nhö khoâng thay
ñoåi (Michael, 1998). Chaúng haïn ôû thoû,
Söï di chuyeån nhanh cuûa tinh truøng qua khi löôïng tinh truøng ñöôïc phoùng tinh
töû cung nhôø caùc côn co töû cung coù theå laø 200 trieäu hay bôm nhaân taïo 21 trieäu
taêng khaû naêng soáng soùt cuûa tinh truøng tinh truøng vaøo aâm ñaïo, keát quaû cuõng
baèng caùch giuùp chuùng vöôït qua haøng thu ñöôïc moät löôïng tinh truøng nhö
raøo mieãn dòch cuûa cô theå. Töông töï nhau laø 5.000-6.000 tinh truøng trong
giai ñoaïn trong aâm ñaïo vaø coå töû cung, voøi tröùng. Tuy nhieân, neáu soá löôïng tinh
söï giao hôïp kích hoaït söï thaâm nhaäp truøng giaûm quaù nhieàu so vôùi löôïng tinh
cuûa baïch caàu vaøo töû cung, ñaàu tieân truøng bình thöôøng ñöôïc phoùng tinh seõ
laø baïch caàu ña nhaân. Löôïng baïch caàu laøm giaûm ñaùng keå löôïng tinh truøng ñi
ñeán töû cung ngaøy caøng nhieàu, ñaït noàng leân voøi tröùng (Michael, 1998). ÔÛ ngöôøi,
ñoä ñænh vaøi giôø sau giao hôïp (Bedford, neáu löôïng tinh truøng ñöôïc bôm vaøo
1965). Hieän töôïng thöïc baøo cuûa baïch buoàng töû cung döôùi 2 trieäu, tæ leä coù
66
thai cuõng seõ giaûm raát thaáp (Sahakyan, ngöôïc laïi veà phía töû cung döôùi taùc duïng
1999). cô hoïc cuûa caùc loâng mao ñaùnh theo
höôùng töø buoàng tröùng veà phía töû cung.
Söï di chuyeån cuûa tinh truøng trong voøi
tröùng Tinh truøng di ñoäng coù theå ñöôïc tìm
thaáy ôû voøi tröùng cho ñeán 85 giôø sau
Söï di chuyeån tinh truøng trong voøi giao hôïp. Tuy nhieân, khaû naêng thuï tinh
tröùng döôøng nhö laø moät tieán trình thöôøng maát tröôùc khaû naêng di ñoäng vaø
khoâng lieân tuïc. Ngöôøi ta nhaän thaáy ôû haàu heát caùc loaøi ñoäng vaät chæ keùo daøi
tinh truøng löu laïi trong ñoaïn eo 1-2 ngaøy (Suarez, 2006).
nhieàu giôø ôû giai ñoaïn tieàn phoùng
noaõn vaø chæ di chuyeån leân ñoaïn noái ÔÛ thôøi ñieåm phoùng noaõn, noaõn ñöôïc
eo vaø boùng voøi tröùng quanh thôøi ñieåm bao quanh bôûi lôùp teá baøo quanh
phoùng noaõn. Hieän töôïng naøy ñöôïc ghi noaõn, goàm teá baøo haït vaø teá baøo vaønh
nhaän ôû chuoät, heo, thoû vaø coù theå coøn tia. Tinh truøng phaûi xuyeân qua lôùp teá
ôû nhieàu loaøi khaùc. Lyù do cho söï löu laïi baøo naøy ñeå ñeán tieáp xuùc vôùi maøng
taïm thôøi ôû ñoaïn eo khoâng ñöôïc bieát trong suoát cuûa noaõn. Thôøi ñieåm tinh
roõ, nhöng moät soá yù kieán cho raèng ôû truøng ñaàu tieân tieáp xuùc vôùi maøng trong
moät nôi naøo ñoù trong voøi tröùng, coù theå suoát cuûa noaõn, haøng loaït phaûn öùng seõ
laø ñoaïn eo, tinh truøng ñöôïc döï tröõ vaø xaûy ra, ñaùnh daáu quaù trình thuï tinh ñaõ
phoùng thích thaønh nhieàu ñôït (Harper, ñöôïc baét ñaàu.
1973; Suarez, 1987 ). Taïi vò trí naøy, voøi
tröùng coù theå giöõ laïi tinh truøng baèng caùc ÔÛ moät soá loaøi, nhieàu tinh truøng ñeán ñoaïn
moái lieân keát giöõa tinh truøng vaø bieåu boùng cuûa voøi tröùng ñöôïc toáng xuaát vaøo oå
moâ voøi tröùng. buïng do nhieàu yeáu toá nhö khaû naêng töï di
ñoäng cuûa baûn thaân tinh truøng, hoaït ñoäng
Ñeå ñi tieáp ñeán vò trí cuûa noaõn – thöôøng co thaét cuûa cô trôn thaønh voøi tröùng hoaëc
ôû 1/3 ngoaøi voøi tröùng, tinh truøng phaûi bôûi doøng chaûy cuûa dòch tieát voøi tröùng vaøo
traûi qua hieän töôïng hoaït hoùa vaø hieän oå buïng. Tinh truøng coù theå soáng trong oå
töôïng taêng ñoäng ñeå taùch rôøi khoûi nôi buïng ít nhaát 24 giôø vaø söï thuï tinh coù theå
döï tröõ. Ngoaøi ra, hoaït ñoäng cuûa cô trôn xaûy ra ôû moät soá loaøi neáu ta tieâm tinh
ôû caû hai lôùp cô voøng vaø cô doïc cuûa truøng vaøo oå buïng (Michael, 1998).
voøi tröùng coù theå cuõng goùp phaàn ñöa
tinh truøng töø ñoaïn eo ñeán vò trí thuï Moät soá hieän töôïng xaûy ra trong
tinh, ñoàng thôøi bieåu moâ voøi tröùng cuõng quaù trình di chuyeån cuûa tinh
coù hoaït ñoäng cheá tieát nhaèm ñaûm baûo truøng trong ñöôøng sinh duïc nöõ
dòch voøi tröùng ñöôïc tieát ra ñaày ñuû vaø
di chuyeån veà phía khoang phuùc maïc Hieän töôïng hoaït hoùa (capacitation) vaø
ñeå taêng cô hoäi cho tinh truøng gaëp hieän töôïng taêng ñoäng (hyperactivation)
noaõn. ÔÛ nhöõng vuøng coù nhieàu loâng
mao, moät vaøi doøng dòch coù theå chaûy Taïi moät vò trí naøo ñoù trong voøi tröùng,
67
thöôøng ñöôïc cho laø ñoaïn eo, tinh truøng phoùng noaõn coù theå kích thích bieåu moâ
ñöôïc döï tröõ ñeå phoùng thích thaønh voøi tröùng tieát ra nhöõng chaát coù theå
nhieàu ñôït nhôø caùc moái lieân keát giöõa khôûi phaùt söï hoaït hoùa vaø taêng ñoäng
tinh truøng vôùi bieåu moâ voøi tröùng. Ñeå cuûa tinh truøng, nhôø ñoù ñöa ñeán söï giaûi
taùch rôøi ñöôïc khoûi caùc moái lieân keát phoùng tinh truøng. Moâi tröôøng vaø dòch
naøy ñoàng thôøi chuaån bò cho quaù trình voøi tröùng ñöôïc theâm vaøo caùc teá baøo noäi
thuï tinh, tinh truøng phaûi traûi qua hai moâ voøi tröùng ñöôïc nuoâi caáy cho thaáy
bieán ñoåi quan troïng laø söï hoaït hoùa coù theå thuùc ñaåy söï hoaït hoùa cuûa tinh
vaø söï taêng ñoäng (Suarez, 2006). Hai truøng boø trong in vitro (Mahmoud vaø
quaù trình naøy cuõng laø tieàn ñeà cho Parrish, 1996).
hieän töôïng thuï tinh cuûa tinh truøng.
Trong thöû nghieäm in-vitro, nhöõng
Hieän töôïng hoaït hoùa lieân quan ñeán tinh truøng ñaõ taêng ñoäng bôi quaãy raát
nhöõng thay ñoåi trong maøng baøo töông, maïnh nhöng laïi bôi thaønh voøng troøn
bao goàm söï bieán maát cuûa caùc protein hoaëc khoâng ñònh höôùng. Sau khi taêng
vaø cholesterol, giuùp chuaån bò cho tinh ñoäng, tinh truøng coù theå bôi thaønh nhöõng
truøng thöïc hieän phaûn öùng cöïc ñaàu vaø voøng troøn raát lôùn nhaèm taêng khaû naêng
thuï tinh vôùi noaõn. Hieän töôïng maát hoaëc tieáp xuùc ñöôïc vôùi noaõn. Ngoaøi ra, hieän
thay ñoåi caùc protein treân beà maët baøo töôïng taêng ñoäng coøn thuùc ñaåy khaû naêng
töông coù theå laøm giaûm aùi löïc cuûa tinh cuûa tinh truøng bôi xuyeân qua caùc chaát
truøng vôùi caùc bieåu moâ trong loøng voøi nhaày ñaøn hoài nhö chaát nhaày ôû lôùp loùt
tröùng, giuùp tinh truøng taùch khoûi nôi döï voøi tröùng vaø lôùp chaát neàn bao quanh
tröõ. Maët khaùc, hieän töôïng taêng ñoäng laø noaõn do khoái teá baøo haït taïo ra. Nhöõng
söï thay ñoåi kieåu cöû ñoäng cuûa ñuoâi tinh tinh truøng ñaõ ñöôïc taêng ñoäng seõ xuyeân
truøng, bieåu hieän laø söï gia taêng cöôøng qua lôùp chaát nhaày nhaân taïo (nhö nhöõng
ñoä quaãy cuûa ñuoâi. Ñieàu naøy giuùp cung dung dòch coù tính nhôùt ñaøn hoài nhö
caáp löïc caàn thieát ñeå tinh truøng thaéng polyacrylamide hoaëc methylcellulose
ñöôïc aùi löïc giöõa tinh truøng vaø bieåu moâ chuoãi daøi) hieäu quaû hôn raát nhieàu so
voøi tröùng (Suarez vaø Ho, 2003). Noùi vôùi nhöõng tinh truøng chöa taêng ñoäng
chung, hieän töôïng hoaït hoùa thuùc ñaåy (Quill vaø cs., 2003).
nhöõng thay ñoåi ôû beà maët ñaàu tinh truøng,
giuùp laøm giaûm aùi löïc keát dính cuûa tinh Hieän töôïng taêng ñoäng coøn giuùp cho tinh
truøng, coøn hieän töôïng taêng ñoäng giuùp truøng linh ñoäng hôn nhaèm laùch qua hoaëc
tinh truøng sau khi ñöôïc hoaït hoùa taùch quay ngöôïc laïi ñeå traùnh nhöõng haït chaát
khoûi bieåu moâ voøi tröùng. nhaày. Theâm vaøo ñoù, taêng ñoäng coøn giuùp
cho tinh truøng xaâm nhaäp vaøo maøng trong
Ngoaøi ra, ngöôøi ta cuõng tin raèng bieåu suoát. Khi hieän töôïng taêng ñoäng bò ngaên
moâ voøi tröùng cuõng tieát ra nhöõng chaát chaën ôû nhöõng tinh truøng ñaõ hoaït hoùa vaø
coù theå giuùp giaûi phoùng tinh truøng. Caùc ñaõ xaûy ra phaûn öùng cöïc ñaàu, tinh truøng
tín hieäu noäi tieát khôûi phaùt söï phoùng vaãn khoâng theå xuyeân qua maøng trong
noaõn hoaëc caùc tín hieäu töø nang tieàn suoát ñöôïc (Stauss vaø cs., 1995). Ngoaøi
68
ra, tinh truøng cuûa chuoät ñöïc bò ñoät bieán SÖÏ DI CHUYEÅN CUÛA NOAÕN
khoâng coù gen CatSper1 hoaëc CatSper2
vaø khoâng coù khaû naêng taêng ñoäng cuõng Söï baét noaõn
seõ khoâng theå xaâm nhaäp qua maøng trong
suoát (Ren vaø cs., 2001; Quill vaø cs., 2003). Coù nhieàu giaû thuyeát giaûi thích caùch
maø noaõn ñi vaøo voøi tröùng sau khi
Hoùa höôùng ñoäng vaø nhieät höôùng ñoäng phoùng noaõn xaûy ra. Voøi tröùng khoâng
theå taïo ra baát kyø moät löïc huùt naøo, tuy
Chöa xaùc ñònh ñöôïc moät cô cheá nhieân nhu ñoäng maïnh meõ cuûa loâng
roõ raøng giuùp ñònh höôùng cho söï di mao treân tua voøi tröùng ñuû ñeå taïo ra
chuyeån cuûa tinh truøng, nhöng coù moät doøng chaûy veà phía loa voøi, ñoàng
nhieàu baèng chöùng cho thaáy phaûi thôøi hoaït ñoäng cô cuûa voøi tröùng vaø
coù moät cô cheá höôùng ñoäng naøo ñoù ngay caû baûn thaân buoàng tröùng döôøng
giuùp tinh truøng ñi vaøo voøi tröùng beân nhö cuõng tham gia vaøo quaù trình baét
coù phoùng noaõn nhieàu hôn so vôùi beân noaõn. Caùc cöû ñoäng cuûa caùc caáu truùc
khoâng phoùng noaõn. Caùc cô cheá naøy coù naøy taêng leân vaøo thôøi ñieåm phoùng
leõ xaûy ra trong voøi tröùng. noaõn (söï co thaét cuûa voøi tröùng taêng leân
maïnh meõ sau khi tieâm hCG; hieäu öùng
naøy ñöôïc giaû ñònh laø do taêng noàng ñoä
ÔÛ thoû, taïi vò trí tinh truøng tieáp xuùc
tuaàn hoaøn cuûa caùc noäi tieát toá buoàng
vôùi nieâm maïc voøi tröùng, traûi qua hieän
tröùng). Do ñoù, ôû nhöõng loaøi khoâng
töôïng hoaït hoùa, sau ñoù ñöôïc phoùng
coù tuùi hoaït dòch (bursa) buoàng tröùng,
thích coù hieän töôïng nhieät höôùng ñoäng:
hoaït ñoäng loâng mao vaø hoaït ñoäng cô
ñoaïn eo voøi tröùng coù nhieät ñoä thaáp hôn
coù leõ ñoùng vai troø chính trong vieäc
ñoaïn boùng 2oC, giuùp tinh truøng thoû di
baét noaõn hoaëc ñoùn nhaän noaõn töø beà
chuyeån veà phía ñoaïn boùng. Khi tinh
maët buoàng tröùng. ÔÛ loaøi gaëm nhaám,
truøng ñaõ ñeán ñöôïc boùng voøi tröùng, cô
buoàng tröùng haàu nhö hoaøn toaøn ñöôïc
cheá thöù 2 xaûy ra laø hoùa höôùng ñoäng.
bao quanh bôûi moät tuùi ñaày dòch, söï
Nhöõng thuï theå vôùi muøi ñöôïc tìm thaáy
di chuyeån cuûa dòch do loâng mao taïo
ôû moät soá vò trí treân ñuoâi cuûa tinh truøng
ra coù leõ coù vai troø chính giuùp baét
ngöôøi, choù vaø chuoät. Khi ñaët tinh truøng
noaõn. ÔÛ loaøi linh tröôûng, cô cheá baét
ngöôøi vaøo moät vuøng cheânh leäch aùp
noaõn coù leõ gioáng nhö ôû caùc loaøi khaùc
suaát veà muøi, tinh truøng di chuyeån theo
khoâng coù tuùi hoaït dòch: caùc tua voøi
höôùng cheânh leäch aùp suaát. Tuy nhieân,
ñöôïc ñöa tôùi gaàn buoàng tröùng hôn ñeå
chöa xaùc ñònh ñöôïc cuï theå muøi hoaëc
baét noaõn vaøo thôøi ñieåm phoùng noaõn.
chaát naøo ñoù ôû loaøi ngöôøi coù chöùc naêng
hoùa höôùng ñoäng. Ngöôøi ta cho raèng
Söï di chuyeån vaøo voøi tröùng cuûa
nhöõng chaát hoùa höôùng ñoäng ñöôïc tieát
noaõn laø moät quaù trình coøn nhieàu bí aån.
ra bôûi caùc teá baøo quanh noaõn vaø toàn taïi
Hieän töôïng di truù cuûa trong oå buïng töø
xung quanh noaõn giuùp ñònh höôùng tinh
buoàng tröùng beân naøy sang voøi tröùng beân
truøng di chuyeån ñeán vò trí cuûa noaõn.
ñoái dieän coù theå xaûy ra. ÔÛ thoû, coù theå
69
thaáy voøi tröùng baét noaõn vaø caùc chaát trô meõ nhöng khoâng coù tính nhu ñoäng, vaø
khaùc trong oå buïng. Noã löïc traùnh thai neáu khoâng coù hoaït ñoäng cuûa loâng mao
baèng caùch boïc ñoaïn tua voøi cuûa voøi hoaëc cuûa teá baøo haït, noaõn coù theå seõ
tröùng laïi ñaõ chöùng minh laø khoâng hieäu khoâng bao giôø ñeán ñöôïc ñoaïn noái giöõa
quaû, do noaõn coù theå vaøo voøi tröùng qua boùng vaø eo voøi tröùng. Tuy nhieân, phuï
caùc loã raát nhoû. Hieän töôïng baét noaõn nöõ bò hoäi chöùng loâng mao baát ñoäng
coøn ñöôïc taïo ñieàu kieän bôûi söï hieän vaãn coù theå coù thai bình thöôøng. Coù theå
dieän cuûa ñaùm teá baøo haït bao quanh nhöõng phuï nöõ naøy vaãn coøn moät soá loâng
noaõn vaøo thôøi ñieåm phoùng noaõn, do mao hoaït ñoäng, hoaëc coù theå vai troø cuûa
ñaùm teá baøo naøy taïo ra moät beà maët tieáp loâng mao trong vieäc vaän chuyeån noaõn
xuùc roäng hôn giuùp caùc loâng mao coù theå coù theå quan troïng hôn ôû moät soá loaøi,
baét laáy noaõn deã daøng hôn. nhö ôû thoû, so vôùi ôû ngöôøi.
Söï di chuyeån cuûa noaõn trong voøi Sau khi noaõn ñeán ñöôïc vò trí thuï tinh,
tröùng lôùp beân ngoaøi cuûa caùc teá baøo thöôøng
nhanh choùng maát ñi, moät phaàn thoâng
Khi noaõn coøn trong nang, noù ñöôïc bao qua hoaït ñoäng cô hoïc cuûa loâng mao
quanh bôûi ñaùm teá baøo haït laãn teá baøo vaø söï co thaét cuûa cô voøi tröùng, vaø moät
vaønh tia. Teá baøo haït coù vai troø raát quan phaàn (ôû ñoäng vaät ñöôïc bôm tinh truøng
troïng cho söï di chuyeån bình thöôøng nhaân taïo hoaëc giao hôïp) qua söï hieän
cuûa noaõn qua ñoaïn boùng ôû nhöõng loaøi dieän cuûa hyaluronidase moät enzyme
ñoäng vaät coù vuù, trong ñoù caùc loâng mao ñöôïc phoùng thích töø theå cöïc ñaàu cuûa
ban ñaàu chòu traùch nhieäm cho quaù tinh truøng.
trình naøy thoâng qua töông taùc cuûa
chuùng vôùi beà maët cuûa khoái teá baøo naøy. ÔÛ haàu heát caùc loaøi, quaù trình thuï tinh
Khi phaãu thuaät laøm ñaûo ngöôïc 2 ñaàu thöôøng xaûy ra ôû ñoaïn boùng hoaëc ôû
cuûa ñoaïn boùng voøi tröùng, caùc loâng mao ñoaïn noái boùng – eo trong tröôøng hôïp söï
seõ ñaùnh theo höôùng ngöôïc laïi so vôùi di chuyeån cuûa noaõn xaûy ra raát nhanh
bình thöôøng, daãn ñeán söï di chuyeån cuûa nhö ôû loaøi thoû. So vôùi söï vaän chuyeån
noaõn bò ñaûo ngöôïc vaø laøm cho noaõn noaõn qua ñoaïn boùng voøi tröùng chæ maát
ñöôïc ñöa ñeán baùm treân maët buoàng vaøi phuùt ôû thoû, ôû caùc loaøi khaùc nhö cöøu,
tröùng. Khi laáy ñi caùc teá baøo haït, teá baøo ngöôøi vaø khæ rhesus, noù coù theå maát 24
vaønh tia cuûa noaõn vaø huûy hoaïi hoaït giôø. ÔÛ nhöõng loaøi vaän chuyeån nhanh
ñoäng cuûa loâng mao, söï di chuyeån bình nhö thoû, noaõn thöôøng ñöôïc löu laïi ôû
thöôøng cuûa noaõn qua ñoaïn boùng seõ gaëp ñoaïn noái boùng – eo cho ñeán 24 giôø sau
trôû ngaïi. phoùng noaõn, sau ñoù söï vaän chuyeån ôû
ñoaïn eo laïi xaûy ra chaäm. Vì vaäy, maëc
Trong khi ñoù, vieäc öùc cheá hoaït ñoäng co duø coù nhöõng söï khaùc bieät veà toác ñoä vaän
thaét cô trôn khoâng aûnh höôûng ñeán söï chuyeån ban ñaàu, thôøi gian tính chung
di chuyeån cuûa noaõn. Hoaït ñoäng cuûa lôùp cho quaù trình vaän chuyeån noaõn qua
cô voøng cuûa ñoaïn boùng maëc duø maïnh toaøn boä ñoä daøi cuûa voøi tröùng laïi gioáng
70
nhau moät caùch kyø laï, khoaûng 3 ngaøy ôû phoùng noaõn laøm taêng söï vaän chuyeån
haàu heát caùc loaøi. Thôøi gian vaän chuyeån noaõn ôû thoû, nhöng ñieàu trò vôùi phaùc
naøy laø töông töï baát chaáp noaõn coù ñöôïc ñoà töông töï sau phoùng noaõn laïi khoâng
thuï tinh hay khoâng (Michael, 1998). coù hieäu quaû. Hieän töôïng naøy khoâng
roõ laø coù xaûy ra ôû loaøi linh tröôûng
Nhöõng ñieàu kieän aûnh höôûng ñeán hay khoâng. ÔÛ ngöôøi, estrogen laøm
quaù trình vaän chuyeån noaõn taêng co thaét cô trôn voøi tröùng, coøn
progesterone coù taùc duïng ngöôïc laïi
Nhöõng cô cheá chính xaùc ñieàu laøm giaûm söï co thaét cuûa cô trôn.
khieån söï vaän chuyeån cuûa noaõn ñeán Tuy nhieân, vai troø cuûa 2 noäi tieát
buoàng töû cung vaøo thôøi ñieåm phuø toá naøy ñoái vôùi söï vaän chuyeån cuûa
hôïp vaãn chöa ñöôïc xaùc ñònh roõ. Noäi noaõn ôû ngöôøi cuõng chöa ñöôïc xaùc ñònh
tieát toá cuûa buoàng tröùng, estradiol vaø chính xaùc.
progesterone, coù theå aûnh höôûng quan
troïng leân hoaït ñoäng cuûa cô trôn voøi SÖÏ THUÏ TINH
tröùng vaø leân toác ñoä cuûa söï vaän chuyeån.
ÔÛ nhieàu loaøi, döïa treân lieàu ñöôïc Thuï tinh laø hieän töôïng keát hôïp giöõa
cho, estrogen coù theå gaây ra hoaëc söï tinh truøng vaø noaõn ñeå taïo thaønh moät
löu laïi cuûa noaõn taïi voøi tröùng ngoaøi hôïp töû coù boä nhieãm saéc theå löôõng boäi.
khoaûng thôøi gian bình thöôøng (“khoùa Trong moâi tröôøng in vivo, quaù trình thuï
taïi voøi tröùng”) hoaëc laøm gia taêng söï tinh thöôøng xaûy ra ôû 1/3 ngoaøi cuûa voøi
vaän chuyeån noaõn ñeán voøi tröùng. tröùng. Ñaây laø moät quaù trình phöùc taïp,
Estrogen döôøng nhö hieäu quaû hôn ñöôïc baét ñaàu töø khi tinh truøng tieáp xuùc
trong vieäc gaây khoùa tröùng taïi voøi tröùng vôùi maøng trong suoát cuûa noaõn vaø keát
neáu lieàu thuoác cao hôn möùc sinh lyù thuùc khi coù hieän töôïng hoøa nhaäp cuûa
vaø ñöôïc cho vaøo thôøi ñieåm phoùng hai tieàn nhaân. ÔÛ ngöôøi vaø moät soá ñoäng
noaõn hoaëc ngay tröôùc thôøi ñieåm phoùng vaät coù vuù khaùc, quaù trình naøy coù theå
noaõn, khi noaõn vaãn chöa ñi qua ñoaïn chia laøm 6 giai ñoaïn dieãn ra tuaàn töï
boùng – eo cuûa voøi tröùng. Khi noaõn ñaõ nhau (1) tieáp xuùc giöõa tinh truøng vaø
ñeán ñöôïc ñoaïn eo, duø duøng lieàu cao maøng trong suoát, (2) phaûn öùng cöïc ñaàu,
bao nhieâu, söï di chuyeån nhanh vaøo töû (3) xaâm nhaäp qua maøng trong suoát, (4)
cung cuûa noaõn vaãn xaûy ra. hoøa maøng baøo töông cuûa noaõn vaø tinh
truøng, (5) hoaït hoùa noaõn vaø (6) söï hình
Söû duïng progesterone 3 ngaøy tröôùc thaønh vaø hoøa nhaäp cuûa hai tieàn nhaân.
71
Hình 4.2 Quaù trình thuï tinh
Tieáp xuùc maøng trong suoát coù tính ñaëc hieäu cho loaøi, nghóa laø chæ
coù tinh truøng vaø maøng trong suoát cuûa
Maøng trong suoát ñöôïc caáu taïo chuû yeáu noaõn cuøng loaøi môùi gaén keát ñöôïc vôùi
bôûi caùc glycoprotein, trong ñoù bao goàm nhau (Paul, 2001; Speroff, 2005). Khi
3 lôùp laø ZP1, ZP2 vaø ZP3. ZP3 chính laø cho tinh truøng vaø noaõn khaùc loaøi tieáp
nôi tinh truøng seõ gaén keát vaø coù nhieäm xuùc vôùi nhau trong in vitro, khoâng
vuï khôûi phaùt phaûn öùng cöïc ñaàu. Sau xaûy ra hieän töôïng gaén keát vôùi maøng
khi xaûy ra phaûn öùng cöïc ñaàu, ZP2 trong suoát. Ngöôøi ta cho raèng treân beà
seõ thay theá ZP3 tieáp tuïc giöõ cho tinh maët maøng trong suoát coù nhöõng thuï
truøng gaén keát vaøo, ñeå töø ñoù tinh truøng theå ñaëc hieäu vôùi tinh truøng (sperm
deã daøng chui qua maøng trong suoát ñeå receptor), ngöôïc laïi tinh truøng cuõng
vaøo khoang quanh noaõn.Trong khi ñoù, coù nhöõng thuï theå töông öùng vôùi noaõn
ZP1 chuû yeáu laø caàu noái ñeå keát noái ZP2 (egg-binding proteins-EBPs) giuùp tinh
vaø ZP3 vôùi nhau. truøng vaø noaõn cuøng loaøi nhaän ra nhau.
Tuy nhieân, neáu loaïi boû maøng trong
Nhieàu nghieân cöùu cho thaáy vieäc tieáp suoát, tinh truøng coù theå gaén tröïc tieáp
xuùc vaø gaén keát vôùi ZP3 cuûa tinh truøng vôùi maøng baøo töông noaõn (Paul, 2001).
72
Ngoaøi ra, söï gaén keát ngaãu nhieân giöõa tröôùc ñoù. Ñaây laø quaù trình nhaèm laøm
tinh truøng loaøi naøy vôùi noaõn loaøi khaùc thay ñoåi caáu truùc vaø tính beàn vöõng
ñoâi khi vaãn coù theå xaûy ra, nguyeân nhaân cuûa lôùp maøng teá baøo tinh truøng vaø laø
ñöôïc cho laø coù lieân quan ñeán hieän tieàn ñeà cho phaûn öùng cöïc ñaàu xaûy ra.
töôïng töông ñoàng moät soá ñieåm giöõa Trong in vitro, hoaït hoùa coù theå xaûy ra
thuï theå caùc loaøi khaùc nhau nhö tinh trong quaù trình chuaån bò tinh truøng.
truøng chuoät Hamster coù theå gaén keát vôùi Khi phaûn öùng cöïc ñaàu ñöôïc khôûi
noaõn cuûa loaøi chuoät khaùc vaø ngöôïc laïi. phaùt, maøng ngoaøi cuûa cöïc ñaàu seõ hoøa
Nhö vaäy, chöùc naêng ñaàu tieân vaø raát vôùi maøng baøo töông cuûa tinh truøng,
quan troïng cuûa maøng trong suoát, ñoù laø giuùp giaûi phoùng caùc men beân trong
thöïc hieän vai troø nhö moät raøo caûn höõu cöïc ñaàu. Trong soá nhieàu loaïi men
hieäu giuùp ngaên chaën hieän töôïng thuï ñöôïc phoùng thích, hai men ñöôïc
tinh khaùc loaøi. cho laø coù vai troø quan troïng nhaát laø
hyaluronidase vaø acrosin (Bedford,
Phaûn öùng cöïc ñaàu 1998). Acrosin ñöôïc döï tröõ döôùi daïng
tieàn men laø pro-acrosin, ñöôïc chuyeån
Cöïc ñaàu (acrosome) naèm ôû phaàn ñaàu sang daïng hoaït ñoäng khi ñöôïc phoùng
cuûa tinh truøng, chieám 1/2 ñeán 2/3 theå thích nhôø phaûn öùng cöïc ñaàu. Caû hai
tích ñaàu tinh truøng. Cöïc ñaàu töông ñoái men naøy ñeàu ñoùng moät vai troø quan
roäng, coù nguoàn goác töø theå Golgi vaø troïng trong söï xaâm nhaäp cuûa tinh truøng
laø moät tieåu theå gioáng lysosome. Ñaây vaøo lôùp aùo ngoaøi bao quanh noaõn,
laø nôi chöùa nhöõng men quan troïng nhöng cô cheá thöïc söï maø chuùng goùp
giuùp cho tinh truøng coù theå tieâu huûy phaàn vaøo vieäc naøy chöa ñöôïc xaùc ñònh
vaø xuyeân qua maøng trong suoát vaø vaøo roõ, bôûi leõ maïng löôùi matrix cuûa ñaùm
trong noaõn. Cöïc ñaàu coù 2 lôùp maøng, teá baøo haït chuû yeáu chöùa carbohydrate
maøng ngoaøi naèm ngay döôùi maøng baøo hôn laø acid hyaluronic, vaø caùc men
töông cuûa tinh truøng, coøn maøng trong khaùc cuûa cöïc ñaàu nhö aryl sulphatase
aùp saùt vaøo maøng nhaân tinh truøng, nôi coù theå cuõng coù vai troø keát hôïp giuùp
chöùa caùc thoâng tin di truyeàn cuûa tinh tinh truøng xaâm nhaäp vaøo noaõn. Vì vaäy,
truøng (Paul, 2001). caàn coù theâm nhieàu nghieân cöùu ñeå xaùc
ñònh vai troø cuûa caùc men ñöôïc phoùng
Khi tinh truøng vöøa gaén vôùi ZP3, phaûn thích trong phaûn öùng cöïc ñaàu.
öùng cöïc ñaàu seõ xaûy ra. Ñaây laø moät
phaûn öùng quan troïng caàn thieát cho söï Phaûn öùng cöïc ñaàu xaûy ra vôùi söï tham
thuï tinh cuûa tinh truøng vì chæ nhöõng gia cuûa 3 thaønh phaàn chính laø ion
tinh truøng naøo ñaõ xaûy ra phaûn öùng calci, söï hoaït hoùa phospholipase vaø
cöïc ñaàu môùi coù theå xaâm nhaäp qua men protein kinase (Elisabetta, 1996).
maøng trong suoát vaø hoøa nhaäp vôùi ZP3 ban ñaàu seõ kích hoaït tyrosine
maøng baøo töông noaõn. Tuy nhieân, ñeå kinase (daãn ñeán söï gia taêng
phaûn öùng cöïc ñaàu coù theå xaûy ra, tinh phosphoryl hoùa protein tyrosine) vaø
truøng caàn traûi qua quaù trình hoaït hoùa söï töï phosphoryl hoùa cuûa thuï theå.
73
G-protein daãn truyeàn tín hieäu Canxi noäi baøo. Söï gia taêng canxi noäi
töông taùc vôùi caùc enzyme gaén keát baøo töø haäu quaû cuûa söï kích hoaït thuï
maøng nhö phospholipase C vaø theå ZP3 hoaøn toaøn laø do doøng nhaäp baøo
adenylate cyclase. Söï hoaït hoùa hai töø moâi tröôøng ngoaøi, phuï thuoäc vaøo söï
enzyme naøy seõ daãn ñeán söï gia taêng tín hoaït hoùa protein G, qua keânh Ca2+ phuï
hieäu truyeàn tin thöù hai laø AMP voøng, thuoäc ñieän theá vaø keøm theo söï xuaát
inositol triphosphate (IP3) vaø baøo cuûa ion hydro daãn ñeán söï gia taêng
diacylglycerol. Haäu quaû cuûa söï gia pH noäi baøo. Söï gia taêng noàng ñoä canxi
taêng tín hieäu truyeàn tin thöù hai laø söï cuøng vôùi taêng ñoä pH noäi baøo daãn ñeán
hoaït hoùa protein kinase nhö cAMP- phaûn öùng cöïc ñaàu. Ngöôøi ta thaáy raèng
dependent kinase vaø Ca2+-phospholipid- phaûn öùng cöïc ñaàu xaûy ra trong suoát
dependent kinase vôùi söï phosphoryl thôøi gian noàng ñoä canxi taêng. Ngoaøi ra,
hoùa protein. IP3 coù theå laøm taêng noàng caùc loaïi thuoác chaën keânh canxi coù theå
ñoä canxi noäi baøo baèng caùch phoùng laøm giaûm söï gia taêng canxi noäi baøo, töø
thích caùc ion canxi töø caùc nguoàn döï tröõ ñoù ngaên chaën phaûn öùng cöïc ñaàu xaûy ra.
Hình 4.3 Phaûn öùng theå cöïc
74
Xuyeân maøng trong suoát thôøi gian xuyeân maøng trong suoát cuûa
tinh truøng khoaûng 5-10 phuùt. Ñuoâi tinh
Sau khi phaûn öùng cöïc ñaàu xaûy ra, tinh truøng chính laø nôi taïo ra löïc ñaåy tôùi
truøng vaãn gaén vôùi maøng trong suoát taïi giuùp tinh truøng xuyeân maøng, ñoàng thôøi
vò trí ZP2. Tieáp theo tinh truøng seõ phaûi ñoä laéc cuûa ñaàu cuõng lôùn hôn giuùp taêng
xuyeân qua maøng trong suoát ñeå ñeán vaø khaû naêng xuyeân phaù cuûa tinh truøng.
hoøa maøng vôùi maøng baøo töông noaõn. Vieäc ñaït ñöôïc khaû naêng quaãy maïnh
Söï xaâm nhaäp qua maøng trong suoát coù cuûa ñuoâi vaø laéc maïnh cuûa ñaàu laø nhôø
theå ñaït ñöôïc baèng söï keát hôïp giöõa söï di tinh truøng ñaõ traûi qua phaûn öùng hoaït
chuyeån cuûa rieâng tinh truøng sau khi ñaõ hoùa vaø taêng ñoäng trong quaù trình di
qua hieän töôïng taêng ñoäng vaø hoaït ñoäng chuyeån.
ly giaûi baèng enzyme (Yanagimachi,
1994). Hoaït ñoäng ly giaûi baèng enzyme Söï hoøa nhaäp tinh truøng – noaõn
ñöôïc thöïc hieän bôûi moät men protease
cuûa cöïc ñaàu goïi laø acrosin. Tuy nhieân, Sau khi xuyeân qua maøng trong
maëc duø tinh truøng chuoät khoâng coù suoát, maøng baøo töông cuûa tinh truøng
acrosin treân caû hai alen, nhöng chuùng seõ hoøa nhaäp vôùi maøng baøo töông
vaãn coù theå xuyeân maøng trong suoát vaø noaõn ôû ñoaïn xích ñaïo heïp naèm ôû ñaàu
thuï tinh vôùi noaõn, duø coù hôi chaäm so tinh truøng, theo sau laø söï saùt nhaäp
vôùi bình thöôøng (Baba, 1994). Ñieàu cuûa toaøn boä tinh truøng vaøo noaõn bôûi
naøy chæ ra raèng, ít nhaát ôû loaøi chuoät, moät tieán trình töông töï quaù trình thöïc
acrosin khoâng caàn thieát cho söï thuï baøo. Taát caû nhöõng thaønh phaàn cuûa
tinh. Maët khaùc, caùc keát quaû cuûa tinh truøng, ngoaïi tröø ADN, sau ñoù
caùc nghieân cöùu gaàn ñaây cho thaáy ñöôïc hoøa tan trong baøo töông noaõn.
hoaït ñoäng cuûa caùc protease khaùc cuûa Maøng baøo töông cuûa noaõn baøo ñöôïc
cöïc ñaàu coù theå thay theá cho acrosin, chia laøm hai vuøng chính. Phaàn maøng
do ñoù laøm taêng giaû thuyeát cho raèng baøo töông noaõn naèm ngay treân boä
acrosin chæ thöïc söï ñöôïc söû duïng cho nhieãm saéc theå ñang ôû giai ñoaïn trung
söï xaâm nhaäp cuûa tinh truøng qua maøng kyø laø moät beà maët meàm maïi khoâng coù
trong suoát ôû nhöõng loaøi ñoäng vaät hoang vi nhung mao. Ngöôøi ta thaáy raèng haàu
daõ (Paul, 2001). nhö tinh truøng khoâng baùm vaøo vaø cuõng
khoâng hoøa maøng vôùi noaõn taïi vuøng
Nôi gaén keát cuûa tinh truøng vôùi ZP2 naøy. Phaàn maøng coøn laïi cuûa noaõn traùi
ñöôïc cho laø coù vai troø taïo ra moät vò theá laïi raát nhieàu vi nhung mao, ñaây chính
chaéc chaén ñeå taïi ñoù tinh truøng chui laø nôi tinh truøng tieáp xuùc vaø hoøa maøng
qua maøng trong suoát. Tinh truøng thöôøng vôùi noaõn.
xuyeân vaøo maøng trong suoát baèng moät
ñöôøng heïp taïo vôùi beà maët maøng moät Cô cheá giuùp hoøa maøng giöõa tinh truøng
goùc 45o, nhöng ñoâi khi cuõng coù theå vaø noaõn cho ñeán nay vaãn chöa ñöôïc
xuyeân vuoâng goùc hoaëc song song vôùi xaùc ñònh roõ. Ngöôøi ta ñaõ tìm ñöôïc
beà maët maøng (Bedford, 1998). ÔÛ chuoät, moät soá phaân töû coù vai troø nhaát ñònh
75
lieân quan ñeán tieán trình hoøa maøng vaø coù khaû naêng khoâng phuï thuoäc loaøi
giöõa 2 teá baøo giao töû nhö CD9 treân teá (Hoà Maïnh Töôøng vaø Ng, 2003).
baøo noaõn, DE treân beà maët tinh truøng,
integrin cuûa noaõn vaø ADAMs cuûa tinh Keát quaû cuûa quaù trình hoaït hoùa noaõn
truøng (Janice, 2002), nhöng vaãn khoâng laø noaõn vöôït qua block vaø phaûn öùng
theå xaùc ñònh ñöôïc phaân töû naøo ñoùng voû xaûy ra. Khi vöøa xaûy ra hieän töôïng
vai troø quyeát ñònh. Chaúng haïn, nhöõng phoùng noaõn, noaõn vaãn coøn ñang ôû
noaõn baøo thieáu CD9 ñöôïc thaáy laø xaûy giai ñoaïn trung kyø cuûa giaûm phaân II.
ra hieän töôïng hoøa maøng baát thöôøng vôùi Söï xaâm nhaäp cuûa tinh truøng seõ khôûi
tinh truøng. Tuy nhieân, ngoaïi tröø noaõn phaùt haøng loaït caùc hieän töôïng noäi baøo,
baøo, nhöõng teá baøo khaùc trong cô theå giuùp noaõn hoaøn taát giaûm phaân II ñeå
cuõng bieåu hieän CD9 nhöng khoâng theå chuaån bò hoøa nhaäp nhaân vôùi tinh truøng
hoøa maøng vôùi tinh truøng. Ngoaøi ra, moät (Ben, 1998). Trong voøng 1 ñeán 3 phuùt
soá tröôøng hôïp hieám cuõng coù theå xaûy ra sau khi tinh truøng xaâm nhaäp, trong teá
söï hoøa maøng giöõa tinh truøng vôùi noaõn baøo coù söï gia taêng noàng ñoä canxi nhôø
khoâng coù CD9. Vì vaäy, vai troø cuûa CD9 vaøo söï phoùng thích caùc nguoàn döï tröõ
cuûa noaõn baøo vaø caùc phaân töû khaùc caàn canxi töø löôùi noäi baøo töông, vôùi vò trí
tieáp tuïc ñöôïc tìm hieåu ñeå xaùc ñònh cô gia taêng ñaàu tieân laø ñieåm tinh truøng
cheá cuûa hieän töôïng hoøa maøng. xaâm nhaäp (Lawrence, 1997). Caùc ñôït
taêng canxi thoaùng qua ñaàu tieân sau
Hoaït hoùa noaõn ñoù seõ ñöôïc noái tieáp bôûi haøng loaït
nhöõng ñôït taêng canxi tieáp theo ngaén
Trong quaù trình thuï tinh, söï xaâm nhaäp hôn nhöng coù cöôøng ñoä cao, taïo neân
cuûa tinh truøng vaøo noaõn ngoaøi vieäc nhöõng ñôït soùng dao ñoäng canxi. Khi
cung caáp caùc thaønh phaàn di truyeàn, quaù trình thuï tinh ñang tieáp dieãn,
coøn gaây moät loaït caùc phaûn öùng sinh lyù cöôøng ñoä vaø taàn soá cuûa caùc ñôït soùng
giuùp noaõn tieáp tuïc hoaøn taát quaù trình canxi naøy giaûm daàn nhöng ñoä daøi cuûa
giaûm phaân vaø chuaån bò cho quaù trình chuùng laïi taêng leân cho ñeán khi hoaøn
hình thaønh phoâi sau ñoù. Hieän töôïng toaøn ngöng haún. Söï khôûi phaùt caùc ñôït
naøy ñöôïc goïi laø söï kích hoaït noaõn soùng canxi töø kho döï tröõ noäi baøo ñöôïc
(Yanagimachi, 1994). cho laø nhôø söï kích hoaït cuûa inositol
trisphosphate - moät chaát ñöôïc xuùc taùc
Cô cheá cuûa hoaït hoùa noaõn coøn chöa ñöôïc qua men phospholipase C ñaëc hieäu
hieåu roõ, tuy nhieân, nhieàu giaû thuyeát cuûa tinh truøng, men naøy ñöôïc goïi laø
cho thaáy coù theå tinh truøng coù chöùa PLC zeta, hieän dieän ôû phaàn voû xung
moät yeáu toá naøo ñoù (thöôøng ñöôïc goïi laø quanh nhaân cuûa tinh truøng (Kimura
yeáu toá tinh truøng). Sau khi ñöôïc phoùng vaø cs., 1998). Caùc ñôït soùng canxi naøy
thích vaøo baøo töông noaõn, yeáu toá naøy seõ daãn ñeán taùi khôûi ñoäng giaûm phaân
seõ gaây hieän töôïng hoaït hoùa noaõn. Ña soá II, giaûi neùn nhaân cuûa tinh truøng, hình
caùc taùc giaû ñoàng yù raèng caùc yeáu toá naøy thaønh neân tieàn nhaân ñöïc vaø caùi, kích
coù baûn chaát laø protein tan trong nöôùc hoaït söï toång hôïp ADN vaø phaân caét phoâi.
76
Trong kyõ thuaät tieâm tinh truøng vaøo ion cuûa moâi tröôøng vaø loaïi teá baøo.
baøo töông noaõn (ICSI), caùc ñôït soùng
dao ñoäng canxi naøy cuõng ñöôïc quan Hoaït hoùa noaõn baèng hoùa hoïc laø phöông
saùt thaáy. Sau khi thöïc hieän ICSI, caùc phaùp söû duïng caùc hôïp chaát hoùa hoïc
ñôït soùng canxi coù theå xuaát hieän töø ñeå taêng noàng ñoä canxi. Caùc hôïp chaát
30 phuùt ñeán vaøi giôø sau ñoù (Nagy vaø hoùa hoïc töøng ñöôïc söû duïng laø ethanol,
cs., 1994). Soá lieäu cho thaáy thaát baïi calcium ionophore A213187, ionomycin,
thuï tinh hoaøn toaøn xaûy ra ôû khoaûng puromycin, strontium chloride, phorbol
2-3% trong caùc chu kyø ICSI (Van ester vaø thimerosal. Caùc hôïp chaát hoùa
Steirtegham, 1993), nguyeân nhaân hoïc naøy thuùc ñaåy söï giaûi phoùng canxi
thöôøng gaëp nhaát laø do noaõn khoâng noäi baøo, huy ñoäng canxi noäi baøo baèng
ñöôïc hoaït hoùa (Tesarik, 1994; Sean, caùch laøm caïn kieät nguoàn döï tröõ noäi baøo
1998). Ñeå traùnh tình traïng khoâng vaø laøm thuaän lôïi cho söï nhaäp baøo cuûa
thuï tinh hoaøn toaøn, moät soá phöông ion canxi. Moät soá hôïp chaát laøm taêng
phaùp hoã trôï hoaït hoùa noaõn (assisted canxi qua nhieàu con ñöôøng keå treân
oocyte activation – AOA) ñaõ ñöôïc hoaëc chæ laøm taêng canxi qua moät con
nghieân cöùu. Coù 3 phöông phaùp chính ñöôøng. Chính vì leõ naøy, caùc hôïp chaát
ñeå giuùp hoaït hoùa noaõn baøo: cô hoïc, naøy coù theå ñöôïc söû duïng keát hôïp vôùi
ñieän hoïc vaø hoùa hoïc (Yamano, 2000; nhau ñeå hoaït hoùa noaõn baøo ôû ngöôøi.
Alberio, 2001). Taïi Vieät Nam, chuùng toâi hieän ñang aùp
duïng quy trình hoã trôï hoaït hoùa noaõn
Trong hoaït hoùa baèng cô hoïc, maøng baèng ionomycine cho nhöõng tröôøng
noaõn baøo ñöôïc phaù vôõ baèng moät kim hôïp baát thöôøng tinh truøng naëng hay coù
cöïc nhoû ñeå taïo ra vaø duy trì doøng baát thöôøng thuï tinh trong caùc chu kyø
nhaäp baøo cuûa canxi moät thôøi gian IVF tröôùc ñaây.
ngaén ngay tröôùc khi thöïc hieän kyõ thuaät
ICSI. Ngoaøi ra, trong phöông phaùp cô Phaûn öùng voû vaø caùc cô cheá ngaên
hoïc, canxi coù theå ñöôïc tieâm tröïc tieáp chaën ña thuï tinh
vaøo baøo töông noaõn ñeå taïo ra söï gia
taêng noàng ñoä canxi. Phöông phaùp cô Sau khi tinh truøng xaâm nhaäp, ngoaøi
hoïc khaù hieäu quaû trong vieäc hoaït hoùa nhieäm vuï hoaït hoùa noaõn baøo, söï
noaõn, tuy nhieân laïi khoâng ñöôïc söû xuaát hieän caùc ñôït soùng dao ñoäng canxi
duïng nhieàu trong thöïc teá laâm saøng. coøn taïo ra phaûn öùng voû vaø nhieàu phaûn
öùng khaùc ñeå ngaên chaën hieän töôïng ña
Phöông phaùp ñieän hoaït hoùa kích thuï tinh.
hoaït söï nhaäp baøo cuûa canxi baèng caùch
taïo ra caùc loã treân maøng baøo töông, Bình thöôøng, hieän töôïng thuï tinh ôû
ñaõ ñöôïc thöïc hieän thaønh coâng treân ngöôøi cuõng nhö ôû ña soá caùc loaøi ñoäng
noaõn ngöôøi (Mansour vaø cs., 2009). vaät coù vuù khaùc laø keát quaû cuûa söï keát
Hieäu quaû cuûa phöông phaùp naøy phuï hôïp boä nhieãm saéc theå ñôn cuûa moät
thuoäc vaøo kích thöôùc cuûa loã, noàng ñoä tinh truøng vaø moät noaõn, töø ñoù khoâi
77
phuïc laïi boä nhieãm saéc theå keùp ñeå tieáp ñoåi naøy phaûi ñöôïc hoaøn taát tröôùc khi
tuïc phaùt trieån thaønh hôïp töû, phoâi baøo ñieän theá maøng khoâng coøn taùc duïng
vaø cuoái cuøng laø moät caù theå soáng môùi ngaên chaën söï xaâm nhaäp cuûa tinh truøng.
mang caùc ñaëc tính di truyeàn cuûa theá Treân thöïc teá, söï bieán ñoåi naøy chæ maát
heä tröôùc. Neáu vì moät lyù do naøo ñoù, coù 30 giaây vaø ñuû ñeå noaõn baøo taïo lôùp voû
2 hoaëc nhieàu tinh truøng vaøo thuï tinh baûo veä cho mình thay theá cho söï bieán
vôùi noaõn, caù theå môùi taïo thaønh seõ coù ñoåi ñieän theá ban ñaàu trong vieäc ngaên
boä nhieãm saéc theå tam boäi hoaëc ña boäi chaën söï xaâm nhaäp cuûa tinh truøng vaøo
baát thöôøng, daãn ñeán haäu quaû laø caù theå baøo töông noaõn.
naøy hoaëc seõ ngöøng phaùt trieån ôû giai
ñoaïn phoâi baøo hoaëc seõ cheát ôû moät giai Phaûn öùng voû laø moät trong nhöõng cô
ñoaïn tröôûng thaønh naøo ñoù. ÔÛ vò trí xaûy cheá ñöôïc bieát ñeán nhieàu nhaát giuùp
ra hieän töôïng thuï tinh, coù raát nhieàu ngaên chaën hieän töôïng ña thuï tinh.
tinh truøng ñeán gaàn noaõn baøo. Maëc duø ÔÛ maët trong cuûa maøng trong suoát coù
vaäy, hieän töôïng nhieàu tinh truøng cuøng chöùa nhöõng haït voû beân trong coù caùc
xaâm nhaäp vaøo vaø thuï tinh vôùi noaõn raát tuùi baøi tieát. Caùc haït voû naøy ñöôïc toång
hieám xaûy ra nhôø coù moät cô cheá ngaên hôïp trong quaù trình taïo noaõn vaø ñöôïc
chaën hieän töôïng ña thuï tinh. Coù nhieàu phoùng thích cuøng vôùi hieän töôïng phoùng
hieän töôïng ñaõ ñöôïc quan saùt thaáy xung noaõn. ÔÛ loaøi nhím bieån, ngöôøi ta thaáy
quanh cô cheá ngaên chaën ña thuï tinh naøy. raèng maøng cuûa caùc haït voû naøy hoøa
nhaäp moät phaàn vôùi maøng baøo töông
Hieän töôïng ngaên chaën ña thuï tinh xaûy noaõn, nhôø vaäy khi tín hieäu daãn truyeàn
ra theo hai pha: pha nhanh vaø pha qua calci xaûy ra, caùc haït voû seõ nhanh
chaäm. Trong pha nhanh, khi tinh truøng choùng phoùng thích caùc thaønh phaàn beân
vöøa xaâm nhaäp qua maøng trong suoát, trong ra moâi tröôøng ngoaøi. Caùc thaønh
seõ xuaát hieän söï bieán ñoåi ñieän theá doïc phaàn ñöôïc baøi tieát laøm thay ñoåi tính
theo maøng baøo töông noaõn. Söï bieán ñoåi chaát cuûa maët trong cuûa maøng trong
ñieän theá naøy xaûy ra raát nhanh choùng, suoát, laøm cho maøng trong suoát trôû neân
trong voøng moät phaàn nghìn giaây ngay cöùng chaéc hôn vaø ngaên caûn söï xuyeân
khi coù söï xaâm nhaäp cuûa tinh truøng ñaàu maøng trong suoát cuûa nhöõng tinh truøng
tieân, keùo daøi khoaûng 60 giaây vaø coù taùc tieáp theo.
duïng ngaên chaën söï xaâm nhaäp cuûa tinh
truøng thöù hai. Sau 60 giaây naøy, ñieän Ñoái vôùi nhöõng tinh truøng ñaõ xuyeân
theá treân beà maët maøng seõ khoâi phuïc maøng trong suoát, hieän töôïng ña thuï
laïi nhö tröôùc khi xaûy ra thuï tinh. Tieáp tinh seõ ñöôïc ngaên chaën nhôø vaøo söï taùi
theo pha nhanh, cô cheá ngaên chaën ña caáu truùc cuûa lôùp voû ngoaøi cuûa noaõn.
thuï tinh seõ ñöôïc duy trì nhôø pha chaäm Lôùp voû ngoaøi cuûa noaõn ñöôïc thaønh
thoâng qua söï bieán ñoåi cuûa maøng trong laäp töø 2 nhoùm protein coù nguoàn goác
suoát (phaûn öùng voû) vaø söï taùi caáu truùc khaùc nhau. Nhoùm protein cô baûn goàm
cuûa lôùp chaát neàn bao beân ngoaøi cuûa khoaûng 25 loaïi glycoprotein chính
noaõn (lôùp voû ngoaøi cuûa noaõn). Söï bieán coù nguoàn goác töø lôùp noaõn hoaøng cuûa
78
noaõn chöa thuï tinh. Ngay khi thuï tinh transglutaminase vaø peroxidase.
xaûy ra, moät nhoùm protein khaùc goàm Transglutaminase giuùp taïo caùc caàu noái
khoaûng 12 loaïi coù nguoàn goác töø caùc haït isopeptide amide giöõa glutamine vaø
voû seõ ñöôïc baøi tieát. Caùc protein naøy seõ lysine, töø ñoù noái caùc protein keá caän
nhanh choùng gaén leân lôùp noaõn hoaøng, laïi vôùi nhau, giuùp cho lôùp voû ngoaøi
cuøng vôùi nhoùm protein cô baûn bieán ñoåi cuûa noaõn ñaøn hoài hôn. Hoaït ñoäng
lôùp chaát neàn quanh noaõn thaønh lôùp voû cuûa transglutaminase xaûy ra trong
ngoaøi baûo veä giuùp ngaên chaën söï xaâm voøng 1 phuùt sau khi coù hieän töôïng baøi
nhaäp cuûa nhöõng tinh truøng keá tieáp. tieát cuûa caùc protein cuûa teá baøo voû vaø
ñoøi hoûi phaûi coù hieän töôïng baøi tieát
Ñeå taùi caáu truùc laïi lôùp chaát neàn protein cuûa teá baøo voû xaûy ra tröôùc ñoù.
quanh noaõn, coøn xaûy ra hieän töôïng taùch Coøn peroxidase giuùp taïo caùc caàu noái
rôøi giöõa lôùp noaõn hoaøng vaø maøng baøo dityrosine giöõa caùc protein keá caän qua
töông noaõn. Bình thöôøng, protein cuûa trung gian caùc goác töï do coù nguoàn goác
lôùp noaõn hoaøng laø p160 seõ giuùp lieân töø hydrogen peroxide, seõ giuùp laøm cho
keát giöõa 2 lôùp maøng naøy vôùi nhau. Khi lôùp voû ngoaøi baûo veä noaõn trôû neân cöùng
xaûy ra söï taùi caáu truùc, lôùp noaõn hoaøng chaéc. Söï lieân keát giöõa caùc protein naøy
seõ ñöôïc nhaác khoûi beà maët noaõn, taùch nhôø hoaït ñoäng enzyme seõ giuùp taïo
khoûi maøng baøo töông noaõn khoaûng 10 ra moät caáu truùc ñaïi phaân töû coù troïng
micron tuøy theo loaøi. Tieán trình naøy löôïng lôùn hôn, giuùp duy trì tính oån
giuùp ñaåy nhöõng tinh truøng khaùc vaø ñònh cuûa lôùp voû ngoaøi baûo veä. Sau khi
caùc vi sinh khaùc ra xa khoûi noaõn. Löïc ñaõ ñöôïc taùi caáu truùc moät caùch ñaày ñuû,
ñaåy caàn thieát ñeå thöïc hieän ñieàu naøy lôùp voû ngoaøi baûo veä naøy chæ cho pheùp
ñöôïc cho laø keát quaû töø söï hydrate hoùa nhöõng phaân töû coù troïng löôïng nhoû hôn
glycosaminoglycans ñöôïc baøi tieát vaøo 40kDa ñöôïc khueách taùn qua.
thôøi ñieåm thuï tinh. Beân caïnh ñoù,
coøn coù söï tham gia cuûa men ly giaûi Söï hình thaønh tieàn nhaân vaø söï
protein, ñeå ly giaûi protein p160, töø ñoù hoøa nhaäp nhaân
caét rôøi söï lieân keát giöõa lôùp noaõn hoaøng
vaø maøng baøo töông noaõn. Men ly giaûi Sau khi noaõn baøo ñöôïc hoaït hoùa, quaù
protein naøy ñöôïc cho laø men CGSP1, trình phaân chia cuûa noaõn seõ ñöôïc tieáp
moät loaïi serine protease coù nguoàn goác tuïc ñeán kyø sau (anaphase), daãn ñeán söï
töø teá baøo voû. toáng xuaát theå cöïc thöù 2 vaø söï thaønh
laäp tieàn nhaân caùi. Söï hình thaønh tieàn
Ngoaøi ra, söï bieán ñoåi cuûa lôùp chaát nhaân ñöïc thöôøng xaûy ra chaäm hôn, do
neàn coøn ñöôïc thöïc hieän thoâng qua tinh truøng phaûi traûi qua moät soá thay
moät söï chuyeån daïng cô hoïc töø moät ñoåi trong caáu truùc ôû phaàn ñaàu, döôùi
maïng löôùi caùc glycoprotein sang taùc ñoäng cuûa moät soá chaát coù trong baøo
thaønh moät lôùp voû cöùng hôn. Söï töông cuûa noaõn.
chuyeån daïng cô hoïc naøy ñöôïc thöïc
hieän nhôø hoaït ñoäng enzyme cuûa ÔÛ tinh truøng tröôûng thaønh, ADN thöôøng
79
ñöôïc toàn taïi döôùi daïng neùn chaët thoâng hôïp töû sau naøy, tinh truøng coøn cung
qua quaù trình ñoùng goùi nhaân tinh caáp trung theå (centriole), töø ñoù, hình
truøng. Quaù trình naøy ñöôïc thöïc hieän thaønh neân caùc vi sôïi tô (microtubuline).
qua trung gian moät loaïi protein keát Ñaây chính laø lyù do maø trong quaù trình
hôïp ADN ñaëc bieät, goïi laø protamins, baát ñoäng tinh truøng laøm ICSI, ngöôøi ta
loaïi naøy khaùc vôùi histone laø daïng pro- thöông traùnh laøm toån thöông trung theå.
tein keát hôïp vôùi ADN trong teá baøo sinh Döôùi söï hoã trôï cuûa caùc vi sôïi tô, caû hai
döôõng vaø trong nhaân cuûa noaõn. Theo tieàn nhaân ñeàu traûi qua nhöõng cöû ñoäng
sau söï xaâm nhaäp cuûa ñaàu tinh truøng gioáng nhö xoay troøn trong baøo töông
vaøo baøo töông noaõn, maøng nhaân cuûa noaõn vaø daàn daàn tieán ñeán gaàn nhau veà
tinh truøng bieán maát vaø hieän töôïng giaûi phía trung taâm cuûa noaõn ñaõ thuï tinh,
neùn seõ xaûy ra. Keát quaû laø caùc moái noái cho ñeán khi chuùng ôû vò trí saùt nhau.
protamine ñöôïc thay theá baèng caàu noái Ñoàng thôøi, chromatin cuûa tieàn nhaân
histone. Ñaây laø ñieàu kieän tieân quyeát ñeå vaø caùc theå tieàn haït nhaân (nucleolar
tieàn nhaân ñöïc coù theå ñöôïc hình thaønh. precursor bodies - NPBs) ñöôïc hình
Trong moät soá tröôøng hôïp thaát baïi thuï thaønh nhôø nhöõng ñôït soùng toång hôïp
tinh trong ICSI, thaát baïi trong quaù trình ARN sôùm. Söï tieáp xuùc cuûa caû hai tieàn
giaûi neùn laø moät nguyeân nhaân thöôøng nhaân ñöôïc thöïc hieän qua trung gian
gaëp beân caïnh thaát baïi trong quaù trình caùc oáng vi theå ñöôïc thaønh laäp töø caùc
hoaït hoùa noaõn (Flaherty vaø cs, 1998). trung theå cuûa tinh truøng. Khi söï bieät
hoùa tieàn nhaân hoaøn taát, maøng nhaân raõ
Trong thuï tinh, ngoaøi vieäc cung caáp ra vaø caû chaát lieäu di truyeàn cuûa hai
caùc vaät lieäu di truyeàn ñeå hình thaønh tieàn nhaân hôïp laïi vôùi nhau. Quaù trình
neân boä nhieãm saéc theå löôõng boäi cho naøy ñöôïc goïi laø söï hoøa nhaäp nhaân.
Hình 4.4 Keát quaû thuï tinh

bình thöôøng
80
Thuï tinh baát thöôøng thöôøng gaëp laø 1PN vôùi tieàn nhaân ñöôïc
hình thaønh thöôøng laø tieàn nhaân caùi. Coù
Keát quaû thuï tinh giöõa moät tinh truøng vôùi nhieàu nguyeân nhaân coù theå daãn ñeán thuï
moät noaõn ñöôïc ñaùnh giaù laø hoaøn taát vaø tinh 1PN nhö tinh truøng bò noaõn toáng
bình thöôøng khi coù söï xuaát hieän cuûa hai xuaát ra khoang quanh noaõn, tinh truøng
tieàn nhaân, moät töø caù theå ñöïc vaø moät töø coù giaûi neùn nhöng khoâng hình thaønh
caù theå caùi. Soá löôïng tieàn nhaân nhieàu tieàn nhaân ñöïc (Sean, 1998), hoaëc ñaàu
hoaëc ít hôn 2 ñöôïc xaùc ñònh laø thuï tinh tinh truøng bò phoàng to hoaëc tinh truøng
baát thöôøng. Coù hai daïng thuï tinh baát giaûi neùn ADN baát thaønh (Sean, 1995).
thöôøng veà soá löôïng tieàn nhaân thöôøng Trong moät nghieân cöùu cuûa Staessen vaø
gaëp laø hôïp töû 1PN vaø 3PN. Hôïp töû ña cs, keát quaû cho thaáy khoaûng 80% caùc
tieàn nhaân, thöôøng gaëp laø 3PN, thöôøng noaõn coù 1PN coù boä nhieãm saéc theå
laø haäu quaû cuûa tình traïng ña thuï tinh löôõng boäi. Caùc hôïp töû naøy coù khaû naêng
(polyspermy) - thuï tinh giöõa moät noaõn phaùt trieån thaønh phoâi bình thöôøng vaø
vôùi nhieàu tinh truøng. Trong in vivo laãn in khi ñöôïc chuyeån vaøo buoàng töû cung,
vitro, ña thuï tinh thöôøng xaûy ra ôû khaû naêng laøm toå vaø phaùt trieån thaønh
noaõn cuûa nhöõng phuï nöõ lôùn tuoåi maát thai töông ñöông nhöõng hôïp töû coù 2PN
khaû naêng taïo phaûn öùng voû hay do (Staessen vaø cs., 1993).
noaõn ñöôïc caáy vôùi tinh truøng trong
IVF ôû maät ñoä quaù lôùn. Trong kyõ KEÁT LUAÄN
thuaät tieâm tinh truøng vaøo baøo töông
noaõn, tình traïng 3PN cuõng coù khaû Ñeå ñeán ñöôïc vò trí thuï tinh, tinh truøng
naêng xaûy ra vaø thöôøng laø haäu quaû cuûa vaø noaõn phaûi di chuyeån trong ñöôøng
vieäc khoâng toáng xuaát theå cöïc thöù hai sinh duïc döôùi söï hoã trôï cuûa nhieàu yeáu
(Flaherty vaø cs., 1998). Nhöõng phoâi toá khaùc nhau. Ñoaïn ñöôøng naøy daøi ngaén
phaùt trieån töø hôïp töû 3PN thöôøng khoâng khaùc nhau ñoái vôùi tinh truøng vaø noaõn,
ñöôïc söû duïng ñeå chuyeån phoâi vì khaû tuy nhieân, caû tinh truøng vaø noaõn ñeàu
naêng phaùt trieån keùm, khoâng laøm toå phaûi traûi qua nhöõng thay ñoåi nhaát ñònh
(Sean, 1995) hoaëc coù theå phaùt trieån ñeå hoaøn taát quaù trình tröôûng thaønh vaø
thaønh thai tröùng (King, 1993). Tuy ñaït ñöôïc moät soá khaû naêng nhaát ñònh
nhieân, ngöôøi ta ñaõ ghi nhaän tröôøng hôïp ñeå chuaån bò cho söï thuï tinh. ÔÛ tinh
3PN hình thaønh töø 2 tieàn nhaân ñöïc do truøng, coù 3 bieán ñoåi quan troïng nhaát laø
noaõn thuï tinh vôùi 2 tinh truøng ñöôïc hieän töôïng hoaït hoùa, hieän töôïng taêng
söû duïng kyõ thuaät vi thao taùc ñeå laáy ñoäng vaø phaûn öùng cöïc ñaàu. ÔÛ noaõn, coù
ra ngoaøi moät tieàn nhaân ñöïc, sau ñoù theå coù hieän töôïng hoùa öùng ñoäng nhôø
hôïp töû naøy phaùt trieån thaønh phoâi, phoâi caùc chaát do caùc teá baøo quanh noaõn tieát
ñöôïc chuyeån vaøo buoàng töû cung vaø ñaõ ra ñeå thu huùt tinh truøng, tuy nhieân, caùc
cho ra ñôøi treû sinh soáng (Kattera vaø chaát hoùa öùng ñoäng naøy chöa ñöôïc xaùc
Chen, 2003). ñònh roõ.
Daïng thuï tinh baát thöôøng khaùc cuõng khaù Hieän töôïng thuï tinh traûi qua 6 giai
81
ñoaïn chính töø luùc tinh truøng tieáp xuùc vôùi Cambridge University Press, pp 128-163
noaõn cho ñeán luùc tinh truøng vaø noaõn 7. Bedford JM (1965). Effect of environment on
hoøa nhaäp nhaân vôùi nhau. Muïc ñích phagocytosis of rabbit spermatozoa. J Reprod Fertil
9:249–256
cuoái cuøng cuûa thuï tinh laø taïo ra moät
caù theå môùi mang boä nhieãm saéc theå keát 8. Ben-Yosef D, Shalgi R (1998). Early ionic events in
hôïp cuûa hai caù theå boá vaø meï, tieáp tuïc activation of the mammalian egg. Rev Reprod 3:96–103.
di truyeàn boä gen töø theá heä naøy sang theå

9. Bongso A and Trounson AO (2000). In vitro
heä khaùc. Caùc cô cheá chính xaùc tham fertilization. In: Trounson AO and Gardner DK, eds.
gia vaø quyeát ñònh vaøo caùc giai ñoaïn Handbook of In Vitro Fertilization. CRCpress;127-144
cuûa quaù trình thuï tinh vaãn chöa ñöôïc 10. Crane LH and Martin L (1991). Postcopulatory
xaùc ñònh roõ. Vaãn coøn raát nhieàu bí aån myometrial activity in the rat as seen by video-
xung quanh quaù trình thuï tinh ôû loaøi laparoscopy. Reprod Fertil 3:685–698
ngöôøi maø khoa hoïc caàn tieáp tuïc nghieân 11. Darabi M, Nasr Esfahani MH, Eimani H,
cöùu, nhaèm hieåu roõ caùc cô cheá sinh lyù, Baharvand H (2003). Electrical activation of post-
intracytoplasmic severely amorphous - sperm injection
phaân töû vaø caùc ñieàu kieän caàn thieát
improve fertilization and embryo development.
cho quaù trình thuï tinh, töø ñoù tìm caùch Yakhteh 5:171–175.
taêng tæ leä thuï tinh giöõa tinh truøng vaø
12. de Ziegler D, Bulletti C, Fanchin R,
noaõn khi thöïc hieän thuï tinh trong oáng
Epiney M and Brioschi PA (2001). Contractility of the
nghieäm, giuùp caûi thieän tæ leä thaønh nonpregnant uterus: the follicular phase. Ann N Y Acad
coâng khi tieán haønh hoã trôï sinh saûn Sci 943:172–184.
cho nhöõng beänh nhaân hieám muoän. 13. Dean J (1992). Biology of mammalian fertilization:
role of the zona. J Clin Invest 89): 1055-1059.
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
14. Dostal J, Veselsky L, Marounek M, Zelezna B and
1. Alberio R, Zakhartchenko V, Motlik J, Wolf E Jonakova V (1997). Inhibition of bacterial and boar
(2001). Mammalian oocyte activation: lessons from the epididymal sperm immunogenicity by boar seminal
sperm and implications for nuclear transfer. Int J Dev immunosuppressive component in mice. J Reprod Fertil
Biol 45:797–809. 111:135–141
2. Amanai M, Brahmajosyula M and Perry A (2006). 15. Elder K and Dale B (2000). In vitro Fertilization, 2nd
A Restricted Role for Sperm-Borne MicroRNAs in edition. Cambridge University Press.
Mammalian Fertilization. Biol Reprod 75:877-884
16. Flaherty S, Payne D and Matthews C (1998).
3. Baker RR and Bellis MA (1993). Human sperm Fertilization failures and abnormal fertilization after
competition: ejaculate manipulation by females and a ICSI. In: Devroey P, Tarlatzis B and Steirteghem A,
function for the female orgasm. Anim Behav 6:887–909 eds. Current theory and practice of ICSI. Hum Reprod
13,Suppl 1:155-64.
4. Baldi E, Luconi M, Bonaccorsi L, Krausz C and
Forti G (1996). Human sperm activation during 17. Fox CA, Meldrum SJ and Watson BW (1973).
capacitation and acrosome reaction: Role of Continuous measurement by radio-telemetry of vaginal
calcium, protein phosphorylation and lipid remodelling pH during human coitus. J Reprod Fertil 33:69–75.
pathways. Front Biosci 1:189-205.
18. Greenfield M (2004). The Events of Conception.
5. Barros C, Vigil P, Herrera E, Arguello B and Walker R St. George’s University, http://www.drspock.com/
(1984). Selection of morphologically abnormal sperm by article/0,1510,5049,00.html
human cervical mucus. Arch Androl 12(Suppl.):95–107
19. Hanson FW and Overstreet JW (1981). The
6. Bedford J. M (1998). Fertilization. In: Austin CR and interaction of human spermatozoa with cervical mucus
Short RV, eds. Reproduction in mammals, 2nd edition.
82
in vivo. Am J Obstet Gynecol 140:173–178. 32. Mahmoud AI and Parrish JJ (1996). Oviduct fluid
and heparin induce similar surface changes in bovine
20. Harper MJK (1973). Relationship between sperm sperm during capacitation. Mol Reprod Dev 43: 554–560
transport and penetration of eggs in the rabbit oviduct.
Biol Reprod 8:441–450 33. Mansour R, Fahmy I, Tawab NA, Kamal A, El-
Demery Y, Aboulghar M, et al. (2009). Electrical
21. Hoà Maïnh Töôøng (2002). Sinh lyù thuï tinh. Trong: Hoà activation of oocytes after intracytoplasmic sperm
Maïnh Töôøng, Vöông Thò Ngoïc Lan, chuû bieân. Thuï tinh injection: a controlled randomized study. Fertil Steril
nhaân taïo. Nhaø xuaát baûn Y hoïc; 13-22 2009;91:133–9
22. Hoà Maïnh Töôøng, Soon Chye Ng (2003). Kích hoaït 34. Michael J. K. H (1998) . Sperm and egg transport.
tröùng baèng yeáu toá baøo töông chieát xuaát töø tinh truøng. In: Austin CR and Short RV, eds. Reproduction in
Trong: Nguyeãn Thò Ngoïc Phöôïng, chuû bieân. Voâ sinh – mammals, 2nd edition. Cambridge University Press;
Caùc vaán ñeà môùi. Nhaø xuaát baûn Y hoïc; 111-114. 102-127
23. Janice P. Evans (2002). The molecular basis 35. Michael Zinaman, Erma Z. Drobnis, Patricio
of sperm-oocyte membrane interactions during Morales, Charlene Brazil, Mary Kiel, Nicholas L. Cross,
mammalian fertilization. Hum Reprod Update, 8:297-311. Frederick W. Hanson and James W. Overstreet (1989).
The Physiology of Sperm Recovered from the Human
24. Jow W, Steckel J, Schlegel PN, Magid MS and Cervix: Acrosomal Status and Response to Inducers of
Goldstein M (1993). Motile Sperm in Human Testis the Acrosome Reaction. Biol Reprod 41:790-797
Biopsy Specimens. J Androl 14: 194-198
36. Mohammad H. Nasr-Esfahani et al. (2010). Artificial
25. Julian L. Wong and Gary M. Wessel (2008). oocyte activation and intracytoplasmic sperm injection.
Renovation of the egg extracellular matrix at Fertil Steril 94:520-6
fertilization. Int J Dev Biol 52:545-550
37. Mortimer D and Templeton AA (1982). Sperm
26. Kaji K and Kudo A (2004). The mechanism of transport in the human female reproductive tract in
sperm-oocyte fusion in mammals. Reproduction 127: relation to semen analysis characteristics and time of
423-429 ovulation. J Reprod Fertil 64:401–408
27. Katz DF and Overstreet JW (1980). Mammalian 38. Nagy ZP, Liu J, Joris H, Devroey P, Van Steirteghem
sperm movement in the secretion of the male and A (1994). Time-course of oocyte activation, pronucleus
female genital tracts. In: Steinberger A. and formation and cleavage in human oocytes fertilized by
Steinberger E., eds. Testicular Development, Structure and intracytoplasmic sperm injection. Hum Reprod 9:1743-
Function. New York Raven; 481-489. 1748
28. Katz DF, Slade DA and Nakajima ST (1997). 39. Peitz B and Olds-Clarke P (1986). Effects of seminal
Analysis of preovulatory changes in cervical mucus vesicles removal on fertility and uterine sperm motility
hydration and sperm penetrability. Adv Contracep in the house mouse. Biol Reprod 35:608–617
13:143–151.
40. Primakoff P, Myles DG (2007). Cell-cell membrane
29. Kimura Y, Yanagimachi R, Kuretake S, Bortkiewicz fusion during mammalian fertilization. FEBS Letters
H, Perry AC, Yanagimachi H (1998). Analysis of mouse 581:2174-2180
oocyte activation suggests the involvement of sperm
perinuclear material. Biol Reprod 58: 1407-15 41. Quill TA, Sugden SA, Rossi KL, Doolittle LK,
Hammer RE and Garbers DL (2003). Hyperactivated
30. Kunz G (1998). Sonographic evidence for the sperm motility driven by CatSper2 is required for
involvement of the utero-ovarian counter-current fertilization. Proc Natl Acad Sci USA 100:14869–14874.
system in the ovarian control of directed uterine sperm
transport. Hum Reprod Update 4:667–672. 42. R. Eliasson (1973). Parameters of male fertility In
Human Reproduction. In: E.S.E. Hafez and T.N.Evans,
31. Lawrence Y, Whitaker M, Swann K (1997). eds. Conception and Contraception. Harper and Row;
Sperm–egg fusion is the prelude to the initial Ca2þ Hagerstown, 39-51.
increase at fertilization in the mouse. Development
124:233–41. 43. Rasweiler JJ (1987). Prolonged receptivity to the
83
male and the fate of spermatozoa in the female black 54. Suarez SS and Ho HC (2003). Hyperactivated
mastiff bat, Molossus ater. J Reprod Fertil 79:643–654 motility in sperm. Reprod Domest Anim 38:119–124
44. Ren D, Navarro B, Perez G, Jackson AC, Hsu S, 55. Suarez SS and Pacey AA (2006). Sperm transport
Shi Q, Tilly JL and Clapham DE (2001). A sperm ion in the female reproductive tract. Hum Reprod Update,
channel required for sperm motility and male fertility. 12: 23-37
Nature 413:603–609
56. Terada Y, Schatten G, Hasegawa H and Yaegashi
45. Sato Y, Son JH, Tucker RP and Meizel S (2000). N (2010). Essential Roles of the Sperm Centrosome
The Zona-Initiated Acrosome Reaction: Defect Due to in Human Fertilization: Developing the Therapy for
Mutations in the Sperm Glycine Receptor/Cl- Channel. Fertilization Failure due to Sperm Centrosome
Dev Biol227:211–218 Dysfunction. Tohoku J. Exp. Med. 220: 247-258
46. Scott L. Analysis of fertilization. In: Gardner 57. Tesarik J, Sousa M, Testart J (1994). Human oocyte
DK, Weissman A, Howles C and Shoham Z, eds. activation after intracytoplasmic sperm injection. Hum
Textbook of Assisted Reproductive Technologies. Informa Reprod 9:511–518
Healthcare;207-218
58. Van Steirteghem AC, Nagy Z, Joris H, Liu J,
47. Setchell B. P (1998). Spermatogenesis and Staessen C, Smitz J, et al. (1993). High fertilization and
spermatozoa. . In: Austin CR and Short RV, eds. implantation rates after intracytoplasmic sperm
Reproduction in mammals, 2nd edition. Cambridge injection. Hum Reprod 8:1061–1066
University Press; 63-101.
59. Wassarman PM (1999). Mammalian Fertilization:
48. Sobrero AJ and MacLeod J (1962). The immediate Molecular Aspects of Gamete Adhesion, Exocytosis and
postcoital test. Fertil Steril 13:184–189. Fusion. Cell 96: 175-183.
49. Speroff L,, Fritz MA. (2005)Clinical Gynecologic 60. Wassarman PM, Jovine L and Litscher ES (2001). A
Endocrinology and Infertility, 7th edition, Lippincott profile of fertilization in mammals. Nature Cell Biology
Williams and Wilkins; 233-258 3, E59 – E64 doi: 10.1038/35055178
50. Staessen C, Janssenswillen C, Devroey P and Van 61. Wilcox AJ, Weinberg CR and Baird DD (1995).
Steirteghem (1993). Cytogenetics and morphological Timing of sexual intercourse in relation to ovulation.
observation of single pronucleated human oocyte after Effects on the probability of conception, survival of the
IVF. Hum Reprod 8:221-225 pregnancy, and sex of the baby. N Engl J Med 333:1517–
1521
51. Stauss CR, Votta TJ and Suarez SS (1995). Sperm
motility hyperactivation facilitates penetration of the 62. World Health Organisation (2010). WHO laboratory
hamster zona pellucida. Biol Reprod 53:1280–1285 manual for the Examination and processing of human
semen, 5th edition.
52. Stefanczyk-Krzymowska S, Grzegorzewski W,
Wasowska B, Skipor J and Krzymowski T (1998). 63. Yamano S, Nakagawa K, Nakasaka H, Aono T
Local increase of ovarian steroid hormone (2000). Fertilization failure and oocyte activation. J Med
concentration in blood supplying the oviduct and Invest 47:1–8
uterus during early pregnancy of sows. Theriogenology
50:1071–1080 64. Yanagimachi R (1994). Mammalian fertilization. In:
Knobil E, Neil JD, Markert CL and Pfaff DN, eds. The
53. Suarez S (2008). Control of hyperactivation in sperm. physiology of Reproduction, 2nd edition. New York
Human Reproduction Update, Vol.14, No.6; 647-657. Raven; 189-317
84
5
SÖÏ PHAÙT TRIEÅN VAØ LAØM TOÅ CUÛA PHOÂI
MÔÛ ÑAÀU
Söï phaùt trieån vaø laøm toå cuûa phoâi bao Söï phaùt trieån vaø laøm toå cuûa phoâi trong
goàm nhieàu vaán ñeà sinh lyù phöùc taïp ñöôøng sinh duïc ngöôøi meï laø moät quaù
nhö söï phaân chia vaø bieät hoùa cuûa trình keùm hieäu quaû. Khaû naêng coù thai
phoâi ôû giai ñoaïn sôùm, söï hoaït hoùa boä trung bình cuûa moät phuï nöõ trong ñoä
gen cuûa hôïp töû, söï di chuyeån vaø phaùt tuoåi sinh saûn vaøo khoaûng 15% cho moät
trieån cuûa phoâi trong ñöôøng sinh duïc chu kyø kinh nguyeät (Hjollund vaø cs.,
nöõ, söï töông taùc giöõa phoâi vôùi noäi maïc 2000). Beân caïnh ñoù, nhöõng hieåu bieát
töû cung vaø laøm toå vaøo töû cung. Trong hieän nay cuûa chuùng ta veà giai ñoaïn
quaù trình phaùt trieån cuûa phoâi ngöôøi, phaùt trieån ban ñaàu naøy ôû ngöôøi coøn
söï hình thaønh vaø hoaït hoùa boä gen cuûa raát haïn cheá. Caùc kieán thöùc hieän coù chuû
hôïp töû môùi hình thaønh dieãn ra trong yeáu döïa vaøo caùc nghieân cöùu thöïc ng-
giai ñoaïn sôùm vôùi keát quaû laø söï theå hieäm treân ñoäng vaät. Caùc nghieân cöùu
hieän cuûa gen vaø ñaëc tính di truyeàn cuûa thöïc nghieäm treân phoâi ngöôøi khoù coù
caù theå môùi. Söï phaùt trieån, di chuyeån theå thöïc hieän do gaëp phaûi nhieàu vaán
cuûa phoâi ngöôøi trong ñöôøng sinh duïc ñeà veà ñaïo ñöùc sinh hoïc. Do ñoù, kieán
nöõ vaø söï laøm toå cuûa phoâi vaøo noäi maïc thöùc veà söï phaùt trieån vaø laøm toå cuûa
töû cung laø caùc quaù trình phöùc taïp ñoøi phoâi ôû ngöôøi hieän nay vaãn coøn laø moät
hoûi söï phoái hôïp ñoàng boä cuûa nhieàu khoaûng troáng lôùn trong lónh vöïc sinh lyù
yeáu toá ñeán töø phoâi vaø cô theå meï. hoïc, hoã trôï sinh saûn vaø ñieàu hoøa sinh
saûn ngöôøi.
Hieåu bieát veà caùc cô cheá teá baøo, di
truyeàn, mieãn dòch, phaân töû lieân quan Baøi vieát naøy chuû yeáu trình baøy caùc
ñeán söï phaùt trieån vaø laøm toå cuûa phoâi kieán thöùc vaø nhöõng giaû thuyeát gaàn ñaây
ñoùng vai troø raát quan troïng trong IVF. nhaát veà söï phaùt trieån cuûa phoâi ngöôøi
Caùc kieán thöùc naøy giuùp chuùng ta tìm tröôùc khi laøm toå vaø caùc giai ñoaïn quan
hieåu veà caùc yeáu toá aûnh höôûng leân heä troïng trong quaù trình töông taùc, laøm toå
thoáng nuoâi caáy phoâi in-vitro, khaû naêng cuûa phoâi vaøo noäi maïc töû cung. Moät soá
soáng vaø laøm toå cuûa phoâi vaø laø cô sôû baát thöôøng, sai bieät cuûa caùc quaù trình
cho caùc nghieân cöùu nhaèm caûi thieän heä treân cuõng ñöôïc ñeà caäp.
thoáng nuoâi caáy phoâi ngoaøi cô theå.
85
Söï phaùt trieån vaø laøm toå cuûa phoâi
SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA PHOÂI cuûa caùc thuï theå ôû bieåu moâ voøi tröùng
vaø töû cung ñeå gaây taùc ñoäng. Cô cheá
TRÖÔÙC KHI LAØM TOÅ
taùc ñoäng cuûa caùc yeáu toá taêng tröôûng
leân phoâi khaù phöùc taïp vaø thoâng qua
Giai ñoaïn 14-16 ngaøy ñaàu tieân tính
caùc hình thöùc khaùc nhau nhö töï tieát
töø thôøi ñieåm thuï tinh ñöôïc goïi laø
(autocrine), caän tieát (paracrine) vaø noäi
giai ñoaïn phoâi. Keát thuùc giai ñoaïn
tieát (endocrine). Moät soá yeáu toá taêng
naøy phoâi chuyeån sang giai ñoaïn thai
tröôûng quan troïng ñöôïc ghi nhaän bao
(Johnson vaø Everitt, 2000).
goàm insulin-like growth factor (IGF-
1), leukemia inhibiting factor (LIF),
Söï phaân chia vaø bieät hoùa cuûa
granulocyte-macrophage colony-
phoâi ôû giai ñoaïn sôùm
stimulating factor (GM-CSF), heparin
binding epidermal-growth factor (HB-
Phoâi tröôùc khi laøm toå phaùt trieån theo
EGF), platelet activating factor (PAF),
moät hình thöùc khaù ñaëc bieät. Phoâi traûi
Insulin,…
qua caùc giai ñoaïn phaân chia, phaùt
trieån vaø bieät hoùa raát quan troïng nhöng
Khoaûng 24 giôø sau thuï tinh, hôïp töû baét
khoâng coù söï tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi caùc
ñaàu laàn phaân baøo ñaàu tieân. Phaân baøo
cô quan sinh saûn cuûa meï trong thôøi
laàn 2 dieãn ra khoaûng 40 giôø sau thuï
gian khoaûng 7 ngaøy. Phoâi troâi noåi trong
tinh. Vaøo ngaøy thöù 3, phoâi coù khoaûng
cô quan sinh saûn maø khoâng coù söï cung
töø 6-12 teá baøo vaø vaøo ngaøy 4, phoâi coù
caáp chaát dinh döôõng tröïc tieáp töø maùu.
töø 16-32 teá baøo. Töø moät teá baøo ban
Phoâi lieân tuïc di chuyeån qua caùc ñoaïn
ñaàu, hôïp töû vaøo thôøi ñieåm 5 ngaøy sau
khaùc nhau cuûa voøi tröùng vaø töû cung
khi thuï tinh coù soá phoâi baøo trong phoâi
trong ñieàu kieän moâi tröôøng xung quanh
ñaït gaàn 100. Caùc teá baøo naøy ñaõ coù kích
lieân tuïc thay ñoåi. Trong ñieàu kieän ñoù,
thöôùc trung bình cuûa caùc teá baøo trong
nguoàn dinh döôõng cuûa phoâi phuï thuoäc
cô theå ngöôøi tröôûng thaønh. Khaû naêng
hoaøn toaøn vaøo chaát tieát töø caùc tuyeán
toång hôïp ARN vaø protein cuûa caùc teá
cuûa bieåu moâ voøi tröùng vaø töû cung. Caùc
baøo naøy cuõng töông ñöông vôùi caùc teá
hoaït ñoäng xaûy ra trong caùc phoâi baøo
baøo ôû ngöôøi tröôûng thaønh. Caùc teá baøo
goàm phaân baøo, chuyeån hoùa, bieåu hieän
naøy coù toác ñoä chuyeån hoùa töông ñöông
gen… chòu taùc ñoäng cuûa nhieàu yeáu toá
vôùi caùc teá baøo chuyeån hoùa maïnh nhaát
töø moâi tröôøng xung quanh, trong ñoù,
trong cô theå meï. Caùc gen cuûa phoâi
caùc yeáu toá taêng tröôûng (growth fac-
baét ñaàu hoaït ñoäng ñeå toång hôïp ra caùc
tor) tieát ra töø caùc phoâi baøo vaø ñöôøng
protein ñöôïc xem nhö protein laï vôùi
sinh duïc meï ñoùng vai troø raát quan
cô theå meï. Söï bieät hoùa cuûa caùc teá baøo
troïng (Hardy vaø Spanos, 2002). Theo
trong giai ñoaïn naøy dieãn ra raát maïnh
Hardy vaø Spanos (2002), caùc yeáu toá
meõ vaø baét ñaàu taïo ra caùc moâ chuyeân
taêng tröôûng coù vai troø quan troïng trong
bieät. Lôùp teá baøo nuoâi (trophectoderm)
söï phaùt trieån cuûa phoâi coù theå ñöôïc tieát
laø caùc teá baøo bieät hoùa cao ñaàu tieân
ra töø ñöôøng sinh duïc meï vaø töø chính
ñöôïc hình thaønh ñeå thöïc hieän chöùc
caùc phoâi baøo, keát hôïp vôùi söï phaùt trieån
86
naêng trao ñoåi vôùi noäi maïc töû cung meï. Trong nhöõng laàn phaân chia ñaàu tieân
cuûa phoâi, caùc chu kyø phaân baøo dieãn
Söï phaùt trieån cuûa phoâi tröôùc khi laøm ra lieân tieáp nhau, khoâng coù giai ñoaïn
toå coù theå chia laøm 3 giai ñoaïn: (1) nghæ cuûa teá baøo (G1). Söï toång hôïp ADN
Giai ñoaïn phaân caét, ñaëc tröng baèng ôû teá baøo con xaûy ra tieáp tuïc ngay sau
söï phaân caét ñôn giaûn vaø lieân tuïc khi keát thuùc chu kyø phaân baøo tröôùc ñoù.
cuûa caùc phoâi baøo (cleavage), (2) Giai Toác ñoä phaân chia cuûa caùc phoâi baøo laø
ñoaïn phoâi daâu (morula), ñaëc tröng khaùc nhau. Do ñoù, trong IVF, chuùng ta
baèng söï keát khoái (compaction) vaø taêng coù theå thaáy hieän töôïng soá phoâi baøo laø
moái lieân keát vaø thoâng tin giöõa caùc soá leû. Sau 3-4 laàn phaân baøo, gaàn nhö
teá baøo keá caän vaø (3) Giai ñoaïn hình khoâng coøn söï ñoàng boä trong phaân chia
thaønh phoâi nang (blastocyst), ñaëc tröng cuûa caùc phoâi baøo. Toác ñoä phaân chia
baèng söï hình thaønh nang chöùa dòch cuûa caùc phoâi baøo luùc naøy thöôøng chaäm
(blastocoele) ôû giöõa phoâi vaø söï bieät hôn caùc teá baøo bình thöôøng.
hoùa cuûa caùc teá baøo.
Caùc phoâi baøo trong vaøi laàn phaân baøo
Söï phaân caét ñôn thuaàn ñaàu tieân laø nhöõng teá baøo troøn, ít coù
söï khaùc bieät veà hình daïng, hoaït ñoäng
Hôïp töû tröôùc khi phaân chia coù kích sinh hoïc vaø khaû naêng phaùt trieån. Taát
thöôùc khoaûng 0,1mm. Ñaây laø teá baøo coù caû teá baøo ñeàu coù tieàm naêng phaùt trieån
kích thöôùc raát lôùn, tæ leä töông ñoái cuûa thaønh baát cöù loaïi moâ naøo trong cô theå,
nhaân treân baøo töông laø raát nhoû. Tæ leä ñöôïc goïi laø tính toaøn naêng (totipotent).
naøy seõ ñöôïc ñieàu chænh taêng daàn ôû caùc Caùc nghieân cöùu cho thaáy ôû ñoäng vaät coù
laàn phaân chia tieáp theo do ôû caùc laàn xöông soáng caùc phoâi baøo duy trì tính
phaân baøo tieáp theo, soá phoâi baøo taêng toaøn naêng ñeán giai ñoaïn 4-8 teá baøo.
nhanh nhöng phoâi taêng raát ít veà theå Chöa coù nghieân cöùu ôû ngöôøi veà vaán
tích (Schoenwolf vaø cs., 2009). Phoâi ñeà naøy.
caøng phaân chia, phoâi baøo caøng nhoû
daàn vaø tæ leä nhaân treân baøo töông caøng Trong quaù trình phaân chia cuûa phoâi,
taêng. Khoâng gioáng nhö caùc teá baøo sinh moät soá teá baøo vaø caùc maûnh vôõ teá baøo
döôõng bình thöôøng trong cô theå tröôûng (fragments) coù theå bò thoaùi hoùa vaø bò
thaønh, caùc phoâi baøo khoâng caàn nhöõng ñaåy ra khoûi quaù trình phaùt trieån cuûa
phaân töû truyeàn tín hieäu chuyeân bieät phoâi (hình 5.1). Caùc maûnh vôõ naøy
ñeå kích thích quaù trình phaân baøo. Phoâi thöôøng naèm xen laãn vôùi caùc phoâi baøo
döôøng nhö phaân chia moät caùch töï ñoäng hoaït ñoäng vaø beân trong maøng trong
theo moät ñoàng hoà sinh hoïc “ñònh giôø” suoát baûo veä phoâi (Hardy vaø cs., 1993).
saün beân trong phoâi. Laàn phaân chia ñaàu Keát quaû treân IVF cho thaáy caùc phoâi
xaûy ra chaäm hôn caùc laàn sau, khoaûng caøng coù nhieàu maûnh vôõ thì khaû naêng
24 giôø sau thuï tinh. Caùc laàn phaân baøo soáng vaø laøm toå caøng thaáp.
sau dieãn ra khoaûng 18 giôø sau laàn phaân
chia tröôùc.
87
ñoù, beân trong phoâi daâu baét ñaàu hình
thaønh caùc khoang chöùa dòch. Khi naøy
phoâi ôû giai ñoaïn 16-32 teá baøo. Khi
khoang chöùa dòch ñöôïc hình thaønh,
phoâi böôùc vaøo giai ñoaïn phoâi nang.
Caùc khoang naøy phaùt trieån nhanh vaø
lôùn daàn taïo thaønh moät khoang lôùn ôû
giöõa phoâi. Khi naøy phoâi trôû thaønh moät
Hình 5.1a Phoâi ngaøy 2 khoâng fragment khoái caàu chöùa ñaày dòch ôû giöõa, goïi laø
phoâi nang (hình 5.2). Ngoaøi cuøng cuûa
phoâi nang laø moät lôùp teá baøo deït, lôùn
(trophectoderm - TE), coøn goïi laø
nguyeân baøo nuoâi (trophoblast). Taïi
moät ñieåm ôû maët trong cuûa lôùp teá baøo
deït naøy coù moät khoái teá baøo rieâng bieät,
goïi laø khoái teà baøo beân trong (inner cell
mass - ICM) cuûa phoâi nang.
Hình 5.1b Phoâi ngaøy 2 nhieàu fragment Khoái teá baøo beân trong sau naøy seõ phaùt
trieån thaønh cô theå cuûa thai nhi, vaø lôùp
Söï hình thaønh phoâi daâu vaø phoâi nang teá baøo deït beân ngoaøi cuûa phoâi nang seõ
tham gia chính vaøo quaù trình laøm toå
Vaøo khoaûng giai ñoaïn 8 teá baøo, phoâi cuûa phoâi vaø hình thaønh baùnh nhau vaø
baøo baét ñaàu coù caùc thay ñoåi ñaùng caùc phaàn phuï cuûa thai. ÔÛ ngöôøi, caùc
keå. Caùc teá baøo thay ñoåi töø daïng caàu khoang dòch baét ñaàu hình thaønh khi
sang daïng deït, coù caïnh, töïa leân nhau, phoâi ôû giai ñoaïn 20-30 teá baøo. Cho ñeán
khoaûng caùch giöõa caùc teá baøo giaûm khi phoâi chuaån bò laøm toå, phoâi nang coù
ñaùng keå. Söï thay ñoåi naøy laøm taêng khoaûng 100 teá baøo. Caùc teá baøo thuoäc
maët tieáp xuùc giöõa caùc teá baøo keá caän. khoái teá baøo beân trong vaø lôùp teá baøo
Qua ñoù, caùc teá baøo thieát laäp caùc ñöôøng nuoâi beân ngoaøi khoâng chæ khaùc nhau
thoâng noái ñaëc bieät vaø trao ñoåi thoâng veà caùc tính naêng lieân quan ñeán söï
tin. Quaù trình naøy goïi laø keát khoái phaùt trieån sau ñoù maø coøn ñaëc tröng bôûi
(compaction). Vôùi quaù trình naøy, laàn caùc khaùng theå beà maët vaø caùc men do
ñaàu tieân trong quaù trình phaùt trieån, chuùng tieát ra.
moãi phoâi baøo baét ñaàu hình thaønh cöïc,
teá baøo coù ñaàu trong vaø ñaàu ngoaøi. Phoâi Lôùp teá baøo deït beân ngoaøi cuûa phoâi
luùc naøy coù töø 8-16 teá baøo. nang bao goàm nhöõng teá baøo bieät hoùa
cao thaønh nhöõng teá baøo deït, coù kích
Phoâi daâu hình thaønh ôû cuoái giai thöôùc lôùn. Caùc teá baøo naøy hình thaønh
ñoaïn keát khoái. Khi naøy, phoâi daâu laø moät lôùp teá baøo kín bao boïc beân ngoaøi
moät khoái teá baøo ñaëc hình caàu. Sau cuûa phoâi nang. Lôùp teá baøo naøy chieám
88
khoaûng 2/3 toång soá teá baøo cuûa phoâi duy nhaát, phoâi phaùt trieån vaø bieät hoùa
nang. Caùc teá baøo naøy aùp saùt nhau vaø thaønh taát caû caùc loaïi moâ raát khaùc nhau
lieân keát vôùi nhau taïi caùc ñieåm keát trong moät cô theå nhö xöông, naõo, gan,
noái (tight junction) cuûa caùc teá baøo keá tinh truøng/noaõn, teá baøo saéc toá…
caän. Caùc ñieåm keát noái naøy thaät söï baét
ñaàu phaùt trieån treân beà maët cuûa phoâi Trong quaù trình phaùt trieån cuûa phoâi
baøo töø giai ñoaïn 8-16 teá baøo cuûa phoâi. daâu vaø phoâi nang, hieän töôïng cheát
Lôùp teá baøo deït ñoùng vai troø caùc “bôm” teá baøo vaø thoaùi hoùa cuõng dieãn ra.
chuû ñoäng ñeå ñaûm baûo trao ñoåi chaát Haàu heát phoâi nang ñeàu coù moät soá
giöõa phoâi nang vaø beân ngoaøi. Lôùp teá teá baøo cheát trong lôùp teá baøo nu-
baøo deït naøy chòu traùch nhieäm veà quaù oâi vaø khoái teá baøo beân trong. Ngoaøi
trình laøm toå cuûa phoâi. Trong giai ñoaïn ra, nhöõng maûnh vôõ teá baøo trong quaù
laøm toå, caùc teá baøo deït phaùt trieån vaø trình phaùt trieån cuûa phoâi nang cuõng
bieät hoùa cao thaønh caùc nguyeân baøo coù theå bò loaïi ra khoûi quaù trình phaùt
nuoâi ñeå thöïc hieän chöùc naêng quan trieån cuûa phoâi vaø bò ñaåy vaøo khoang
troïng laø tieáp xuùc vôùi caùc teá baøo bieåu dòch ôû giöõa phoâi nang (Hardy, 1999).
moâ cuûa noäi maïc töû cung meï vaø sau
ñoù xaâm laán vaøo caùc lôùp teá baøo saâu
hôn trong noäi maïc töû cung ñeå laøm toå.
Lôùp teá baøo deït naøy hình thaønh moâ

ngoaøi phoâi (extra-embryonic tissue) vaø
khoâng lieân quan tröïc tieáp ñeán söï phaùt
trieån cuûa baûn thaân phoâi thai. Thay
vaøo ñoù, caùc teá baøo naøy seõ hình thaønh
phaàn phuï cuûa thai goïi laø maøng ruïng
(chorion), ñoùng vai troø cung caáp dinh
döôõng vaø hoã trôï cho söï phaùt trieån cuûa
phoâi thai. Ngöôïc laïi, khoái teá baøo beân Hình 5.2 Phoâi nang
trong cuûa phoâi nang bao goàm nhöõng teá
baøo troøn, nhoû, phaân chia nhanh, caùc teá Söï di chuyeån cuûa phoâi trong voøi
baøo naøy ít coù söï lieân keát, trao ñoåi, hay tröùng
bieät hoùa cho ñeán khi phoâi laøm toå.
Hieän töôïng thuï tinh thöôøng xaûy ra ôû
Hieän töôïng quan troïng nhaát xaûy ra ñoan boùng cuûa voøi tröùng. Sau ñoù, phoâi
trong giai ñoaïn phoâi nang laø söï bieät di chuyeån trong voøi tröùng ñeå höôùng
hoùa thaønh 2 loaïi teá baøo: lôùp teá baøo deït ñeán töû cung. Ngöôøi ta cho raèng, maøng
beân ngoaøi vaø khoái teá baøo beân trong. trong suoát quanh phoâi, ngoaøi chöùc
Quaù trình bieät hoùa naøy cuûa caùc teá baøo naêng trao ñoåi chaát vaø baûo veä phoâi, coøn
phoâi nang vaãn coøn nhieàu ñieàu bí aån. coù chöùc naêng laøm phoâi khoâng bò dính
Baèng caùch naøo, töø moät noaõn thuï tinh vaøo maët trong voøi tröùng khi di chuyeån.
89
Vaøo khoaûng cuoái ngaøy thöù 4, phoâi coù
theå ñaõ ñeán ñöôïc buoàng töû cung.
Trong luùc vöøa phaân chia vaø phaùt trieån

töø giai ñoaïn hôïp töû ñeán phoâi nang,
phoâi vöøa di chuyeån doïc theo voøi tröùng
ñeå höôùng veà töû cung do söï ñaåy cuûa
caùc loâng chuyeån cuûa voøi tröùng (hình
3). Söï thay ñoåi veà noàng ñoä cuûa caùc Hình 5.3 Söï di chuyeån vaø phaùt trieån cuûa phoâi trong
noäi tieát toá coù theå coù vai troø trong hoaït voøi tröùng (Hardy vaø Spanos, 2002)
ñoäng cuûa voøi tröùng ôû nhöõng giai ñoaïn
khaùc nhau. Ngoaøi ra, moät soá caùc yeáu Söï hoaït hoùa boä gen cuûa phoâi
toá khaùc cuõng ñöôïc ghi nhaän, trong ñoù,
Platelet activating factor (PAF) coù theå Caùc ARN vaø protein ñaõ ñöôïc toång hôïp
ñoùng moät vai troø quan troïng. ÔÛ ngöôøi, trong quaù trình taïo noaõn ñoùng vai troø
PAF ñöôïc tieát ra töø phoâi vaø töø ñöôøng raát quan troïng ñoái vôùi söï phaùt trieån
sinh duïc meï. Ngoaøi caùc taùc ñoäng leân cuûa phoâi ôû giai ñoaïn sôùm. Trong giai
heä thoáng mieãn dòch cuûa meï vaø laøm ñoaïn naøy, phoâi phaùt trieån töông ñoái
thay ñoåi moâi tröôøng voøi tröùng, PAF ñoäc laäp vôùi cô theå meï. Sau ñoù, boä gen
coù vai troø quan troïng trong söï chuyeån phoâi baét ñaàu hoaït ñoäng. Khi phoâi laøm
ñoäng cuûa loâng chuyeån vaø cô trôn ôû voøi toå vaøo noäi maïc töû cung, söï toàn taïi vaø
tröùng ñeå höôùng söï di chuyeån cuûa phoâi phaùt trieån cuûa phoâi phuï thuoäc nhieàu
veà phía töû cung. Nhieàu nghieân cöùu treân vaøo cô theå meï. Caùc nhaø khoa hoïc quan
ñoäng vaät ñaõ chöùng minh vai troø cuûa taâm raát nhieàu ñeán thôøi ñieåm maø boä
PAF treân söï phaùt trieån vaø di chuyeån gen cuûa phoâi ñöôïc hoaït hoùa. Caùc ARN
cuûa phoâi (O’Neil, 2005). Taùc giaû ñöa ra coù ñôøi soáng keùo daøi do noaõn toång hôïp
giaû thuyeát laø PAF coù taùc ñoäng taïi choã vaãn tieáp tuïc tham gia toång hôïp protein
leân caùc teá baøo loâng chuyeån vaø cô trôn ôû giai ñoaïn ñaàu cuûa phoâi. Caâu hoûi ñaët
cuûa voøi tröùng, cuøng vôùi söï di chuyeån ra laø khi naøo thì ADN cuûa phoâi baét ñaàu
cuûa caùc luoàng dòch goùp phaàn ñaåy phoâi töï toång hôïp ARN vaø protein töø ARN
ñi veà phía töû cung. Platelet activating maõ hoùa, vaø trong giai ñoaïn chuyeån
factor coøn gaây taùc ñoäng leân heä thoáng tieáp, quaù trình toång hôïp protein töø
vi maïch laøm thay ñoåi noàng ñoä oxy vaø ARN cuûa phoâi ñoái troïng nhö theá naøo
moâi tröôøng voøi tröùng phuø hôïp cho söï vôùi quaù trình toång hôïp protein töø ARN
phaùt trieån cuûa phoâi. Moät nghieân cöùu cuûa noaõn.
treân ñoäng vaät cho thaáy phoâi in-vitro
saûn xuaát ít PAF hôn phoâi in-vivo 30 Do söï khaùc bieät roõ reät veà kích thöôùc
laàn (O’Neil, 1997). Ñaây cuõng laø moät giao töû, tinh truøng chöùa raát ít baøo töông
trong nhöõng lyù do giaûi thích cho tæ leä vaø baøo töông cuûa hôïp töû chuû yeáu coù
laøm toå thaáp cuûa phoâi in-vitro. nguoàn goác töø teá baøo noaõn. ÔÛ ngöôøi,
tinh truøng chuû yeáu ñoùng goùp trung theå
90
vaø chaát lieäu di truyeàn (nhieãm saéc theå) caùc nhaø khoa hoïc thaáy raèng boä gen cuûa
thöøa höôûng töø boá. Caùc nghieân cöùu cô hôïp töû baét ñaàu ñöôïc hoaït hoùa trong
baûn cho thaáy, tröôùc khi thuï tinh, noaõn giai ñoaïn töø 2 ñeán 4 teá baøo. Coù baèng
tröôûng thaønh ñaõ chöùa saün moät heä thoáng chöùng cho thaáy boä gen naøy baét ñaàu
sinh hoùa teá baøo phuïc vuï cho vieäc toång hoaït ñoäng vaø toång hôïp protein ôû giai
hôïp protein. Sau khi thuï tinh, ôû chu kyø ñoaïn 6-8 teá baøo. ÔÛ ngöôøi, söï hoaït hoùa
teá baøo ñaàu tieân, caùc protein ñöôïc toång boä gen hôïp töû baét ñaàu chaäm hôn, trong
hôïp, bieán ñoåi, chuyeån hoùa theo moät giai ñoaïn 6-8 teá baøo. ARN coù nguoàn
chöông trình traät töï ñaõ ñònh saün. Quaù goác töø meï, ñöôïc sinh ra trong giai
trình naøy vaãn coù theå tieáp dieãn khi treân ñoaïn taïo noaõn ñoùng vai troø quan troïng
thöïc nghieäm ngöôøi ta loaïi nhaân hoaëc trong vieäc toång hôïp protein cuûa phoâi
öùc cheá toång hôïp ARN cuûa phoâi trong trong giai ñoaïn phaân caét ñôn thuaàn.
giai ñoaïn sôùm naøy. Ngay caû chu kyø Ñeán giai ñoaïn phoâi nang, gaàn nhö
phaân baøo ñaàu tieân cuûa phoâi cuõng dieãn khoâng coøn hoaït ñoäng cuûa caùc ARN
ra ñoäc laäp vôùi söï toång hôïp ARN cuûa coù nguoàn goác töø noaõn. Tuy nhieân, caùc
phoâi. Nhöõng chöùng cöù naøy cho thaáy protein ñöôïc toång hôïp töø ARN coù
caùc hoaït ñoäng cuûa phoâi trong nhöõng nguoàn goác töø noaõn coù theå vaãn coøn toàn
chu kyø teá baøo ñaàu tieân (phaân chia, taïi vaø aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa
chuyeån hoùa, toång hôïp protein) hoaøn phoâi trong giai ñoaïn tieáp theo.
toaøn ñöôïc ñieàu khieån bôûi caùc thoâng tin
maø noaõn nhaän ñöôïc töø meï trong quaù Ngay sau khi boä gen cuûa phoâi ñöôïc
trình hình thaønh noaõn. Söï phuï thuoäc hoaït hoùa, phoâi baét ñaàu gia taêng ñaùng
gaàn nhö hoaøn toaøn cuûa phoâi giai ñoaïn keå hoaït ñoäng sinh toång hôïp ARN vaø
sôùm vaøo söï thöøa höôûng teá baøo chaát töø protein. Söï vaän chuyeån cuûa acid
noaõn daãn ñeán heä quaû laø trong tröôøng amin vaøo teá baøo cuõng taêng theo. Caùc
hôïp noaõn tröôûng thaønh khoâng hoaøn nghieân cöùu in-vitro cho thaáy keå töø
chænh, söï phaùt trieån cuûa phoâi giai ñoaïn giai ñoaïn naøy, moät soá yeáu toá taêng
sôùm seõ bò aûnh höôûng vaø coù theå daãn tröôûng coù theå coù taùc duïng kích thích
ñeán saåy thai raát sôùm. söï phaùt trieån vaø chuyeån hoùa cuûa phoâi.
Caùc thoâng tin di truyeàn cuûa phoâi môùi Trong nuoái caáy phoâi ngöôøi in-vitro,
hình thaønh (sau khi keát hôïp vôùi thoâng ngöôøi ta nhaän thaáy coù hieän töôïng phoâi
tin di truyeàn nhaän töø boá) chæ ñöôïc hoaït ngöng phaùt trieån (embryonic block) khi
hoùa khôûi ñoäng trong caùc giai ñoaïn sau chuyeån töø giai ñoaïn 4 sang 8 teá baøo
ñoù. Söï hoaït hoùa boä gen cuûa phoâi ñöôïc (laàn phaân baøo thöù 3) (McLaren, 1986;
xem nhö moät söï chuyeån tieáp quyeàn Weima, 1996) . Thôøi ñieåm naøy truøng
“ñieàu haønh” hoaït ñoäng phoâi töø meï vôùi söï hoaït hoùa cuûa boä gen phoâi ngöôøi
sang hôïp töû môùi hình thaønh. Vì caùc (hình 4). Moät soá giaû thuyeát cho raèng
lyù do veà ñaïo ñöùc sinh hoïc, ít nghieân ñieàu kieän nuoâi caáy in-vitro khoâng toát
cöùu veà hoaït hoùa boä gen phoâi ñöôïc thöïc seõ gaây hieän töôïng ngöng phaùt trieån cuûa
hieän treân ngöôøi. Treân moâ hình chuoät, phoâi trong giai ñoaïn naøy. Tuy nhieân
91
phieân maõ
töø ADN meï
Tröùng thuï tinh
Ngaøy 1
1 teá baøo
2 teá baøo Giai ñoaïn phaân caét

Ngaøy 2
4 teá baøo
Hoaït hoùa
boä gen phoâi
Ngaøy 3 8 teá baøo
keát khoái
vaø bieät hoùa
Ngaøy 4 phoâi daâu
Taïo nang
Ngaøy 5 phoâi nang
phoâi nang
Thoaùt maøng
giai ñoaïn cuoái
phieân maõ töø

ADN phoâi
Hình 5.4. Caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa phoâi vaø söï hoaït hoùa boä gen cuûa phoâi ngöôøi (Hardy vaø Spanos, 2002)
cho ñeán nay, ngöôøi ta vaãn chöa hieåu tieán boä veà kyõ thuaät. Phoâi cuûa nhieàu
roõ cô cheá cuûa söï ngöng phaùt trieån cuûa loaøi (chuoät, thoû, cöøu, boø, ngöôøi…) ñaõ
phoâi vaø cô cheá aûnh höôûng cuûa moâi ñöôïc nuoâi caáy in-vitro thaønh coâng qua
tröôøng nuoâi caáy in-vitro leân söï hoaït giai ñoaïn phaân caét ñeán giai ñoaïn phoâi
hoùa boä gen phoâi. nang vaø chuyeån vaøo töû cung ñaõ ñöôïc
chuaån bò.
Caùc nghieân cöùu thöïc nghieäm treân phoâi
giai ñoaïn tröôùc laøm toå Moät soá nghieân cöùu thöïc nghieäm phaù
huûy moät soá phoâi baøo trong giai ñoaïn
Vaøo thaäp nieân 60, caùc thöïc nghieäm sôùm vaø theo doõi söï phaùt trieån cuûa phoâi
treân phoâi giai ñoaïn tieàn laøm toå baét ñaàu sau ñoù. Nghieân cöùu treân chuoät cho thaáy
xuaát hieän. Tuy nhieân, trong giai ñoaïn khi phaù huûy moät phoâi baøo cuûa phoâi 2
naøy, do kyõ thuaät thu nhaän phoâi vaø thao teá baøo, phoâi baøo coøn laïi vaãn coù theå
taùc vôùi caùc teá baøo nhoû chöa phaùt trieån, phaùt trieån bình thöôøng ñeán giai ñoaïn
caùc thöïc nghieäm treân phoâi vaãn coøn phoâi nang vaø sau khi ñöôïc caáy vaøo töû
haïn cheá. Trong thaäp nieân 70 vaø 80, caùc cung, vaãn coù theå phaùt trieån thaønh caù
nghieân cöùu in-vitro treân phoâi ñoäng vaät theå hoaøn chænh. Tuy nhieân, khi phaù
phaùt trieån raát nhanh vaø maïnh nhôø söï huûy 3 trong 4 phoâi baøo cuûa moät phoâi
92
4 teá baøo, phoâi phaùt trieån baát thöôøng teá baøo cheát (Hardy vaø Spanos, 2002).
vaø chæ taïo thaønh lôùp teá baøo deït quanh Caùc chöùng cöù naøy cho thaáy baûn thaân
phoâi. Ngöôïc laïi, ngöôøi ta thaáy treân thoû, phoâi cuõng tieát ra nhöõng yeáu toá taêng
khi phaù huûy 7 trong soá 8 phoâi baøo cuûa tröôûng aûnh höôûng tích cöïc leân söï phaùt
moät phoâi 8 teá baøo, phoâi vaãn tieáp tuïc trieån cuûa phoâi thoâng qua cô cheá töï tieát
phaùt trieån bình thöôøng vaø taïo caù theå vaø caän tieát. Caùc yeáu toá taêng tröôûng töø
hoaøn chænh sau khi caáy vaøo töû cung. phoâi naøy coù theå bò giaûm saûn xuaát hay
Treân boø, khi taùch caùc phoâi baøo töø phoâi bò pha loaõng trong quaù trình nuoâi caáy
2 vaø 4 teá baøo vaø cho moãi phoâi baøo vaøo in-vitro. Do ñoù, khi caáy phoâi thaønh
moät maøng trong suoát rieâng bieät, caùc nhoùm vaø giaûm theå tích gioït nuoâi caáy,
phoâi baøo tieáp tuïc phaùt trieån ñoäc laäp, noàng ñoä caùc yeáu toá taêng tröôûng trong
bình thöôøng vaø taïo thaønh caùc caù theå moâi tröôøng in-vitro coù theå ñöôïc caûi
hoaøn chænh. thieän.
Nhieàu nghieân cöùu thöïc nghieäm cho Chaån ñoaùn di truyeàn tieàn laøm toå laø
thaáy caùc yeáu toá taêng tröôûng sinh ra töø moät laõnh vöïc nghieân cöùu thöïc nghieäm
phoâi hoaëc cô theå meï coù vai troø raát quan treân phoâi tröôùc khi laøm toå ñaõ môû ra
troïng trong söï phaùt trieån cuûa phoâi tröôùc moät laõnh vöïc môùi trong chaån ñoaùn vaø
khi laøm toå. Phoâi chuoät nuoâi caáy in-vitro taàm soaùt caùc baát thöôøng di truyeàn ôû
phaùt trieån chaäm hôn phoâi in-vivo. Hieän phoâi ngöôøi. Töø nhöõng nghieân cöùu ban
töôïng cheát teá baøo taêng gaáp 3 laàn ôû phoâi ñaàu caùch nay 20 naêm (Handyside vaø
in-vitro so vôùi phoâi in-vivo (Brison vaø cs., 1990), hieän nay, caùc nhaø khoa hoïc
Schultz, 1997). Caùc nghieân cöùu coù theå söû duïng caùc theå cöïc cuûa hôïp töû,
nuoâi caáy chung (co-culture) phoâi phoâi baøo ôû giai ñoaïn phaân chia hoaëc
ngöôøi vôùi teá baøo lôùp bieåu moâ cho caùc teá baøo töø lôùp teá baøo deït cuûa phoâi
thaáy caûi thieän tæ leä taïo thaønh phoâi nang (trophectoderm) laøm vaät lieäu cho
nang vaø chaát löôïng phoâi nang caùc chaån ñoaùn di truyeàn nhö chaån
(Menezo vaø cs., 1990; Vlad vaø cs., ñoaùn leänh boäi, chuyeån ñoaïn nhieãm
1996). Ñieàu naøy chöùng toû caùc teá baøo saéc theå vaø haøng traêm beänh lyù ñôn
bieåu moâ coù theå cheá tieát caùc yeáu toá gen khaùc ôû ngöôøi (Handyside, 2010).
thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa phoâi.
Nhieàu nghieân cöùu khaùc treân ñoäng vaät HIEÄN TÖÔÏNG LAØM TOÅ
khaùc cuõng cho thaáy ñöôøng sinh duïc
meï coù vai troø quan troïng ñoái vôùi söï
phaùt trieån cuûa phoâi tröôùc khi laøm toå. Trong suoát quaù trình phaùt trieån töø khi
thuï tinh ñeán phoâi nang, phoâi ñöôïc
Beân caïnh ñoù, caùc nghieân cöùu treân phoâi bao quanh bôûi maøng trong suoát (zona
ñoäng vaät vaø ngöôøi ñeàu cho thaáy vieäc pellucida). Ngoaøi vai troø baûo veä phoâi,
nuoâi caáy phoâi thaønh nhoùm hoaëc giaûm maøng trong suoát giuùp caùc phoâi baøo
theå tích gioït nuoâi caáy coù theå caûi thieän khoâng bò rôøi ra trong quaù trình phaân caét
söï phaùt trieån cuûa phoâi vaø giaûm tæ leä ñôn thuaàn, ñoàng thôøi cuõng ngaên chaën
93
vieäc phoâi keát dính vôùi caùc loaïi teá baøo cung vaø phoâi thoâng qua caùc cô cheá töï
khaùc. Giai ñoaïn töø phoâi nang ñeán phoâi tieát, caän tieát vaø noäi tieát xaûy ra giöõa caùc
daâu laø thôøi ñieåm phoâi ñeán ñöôïc buoàng teá baøo cuûa cô theå meï vôùi nhau, giöõa
töû cung. Phoâi nang khi ñeán buoàng töû caùc teá baøo cuûa phoâi vôùi nhau vaø giöõa
cung seõ troâi töï do vaø “taém” trong caùc caùc teá baøo cuûa meï vôùi teá baøo cuûa phoâi.
chaát tieát cuûa noäi maïc töû cung. Nhôø ñoù Nhöõng hieän töôïng naøy dieãn ra döôùi caùc
phoâi haáp thu oxy vaø chaát dinh döôõng taùc ñoäng cuûa noäi tieát toá steroid, human
ñeå tieáp tuïc phaùt trieån. Tuy nhieân, söï chorionic gonadotrophin (hCG), caùc
cung caáp oxy vaø chaát dinh döôõng theo yeáu toá taêng tröôûng, cytokines vaø caùc
hình thöùc naøy (PGD) khoâng ñuû ñaùp phaân töû keát dính… (Dey vaø cs., 2004).
öùng yeâu caàu phaùt trieån cuûa phoâi ôû giai
ñoaïn tieáp theo. Ñeå ñaùp öùng söï trao ñoåi Hieän töôïng phoâi thoaùt maøng
chaát giöõa meï vaø phoâi thai, phoâi phaûi
laøm toå vaøo noäi maïc töû cung vaø nhau Trong giai ñoaïn phoâi nang, phoâi phaùt
thai ñöôïc hình thaønh. Söï laøm toå cuûa trieån beân trong maøng trong suoát. Ñeå
phoâi vaøo noäi maïc töû cung vaø söï hình coù theå laøm toå, phoâi phaûi thoaùt ra khoûi
thaønh baùnh nhau laø nhöõng böôùc quan maøng glycoprotein naøy ñeå coù theå baùm
troïng ñeå hình thaønh thai trong töû cung. vaøo noäi maïc töû cung. Baûn chaát cuûa
hieän töôïng phoâi thoaùt maøng (hatching)
Söï laøm toå cuûa phoâi goàm haøng loaït caùc chöa ñöôïc hieåu roõ. Maøng trong suoát bò
quaù trình phöùc taïp veà di truyeàn, caùc thoaùi hoùa daàn töø luùc tinh truøng baét ñaàu
töông taùc ôû möùc ñoä teá baøo vaø phaân tieáp xuùc cho ñeán khi chuaån bò laøm toå
töû, dieãn ra theo trình töï thôøi gian nhaát do taùc ñoäng cuûa nhieàu loaïi men.
ñònh. Hieän töôïng laøm toå caàn phaûi coù
söï phaùt trieån ñoàng boä giöõa phoâi nang Caùc men ly giaûi maøng trong suoát coù
vaø noäi maïc töû cung. Phoâi nang phaûi theå coù nguoàn goác töø phoâi nang, lôùp teá
coù ñuû khaû naêng ñeå laøm toå vaø noäi maïc baøo nuoâi, hoaëc töø caùc chaát tieát cuûa noäi
töû cung phaûi coù khaû naêng ñaùp öùng vôùi maïc töû cung. Beân caïnh ñoù, söï gia taêng
caùc tín hieäu töø phoâi nang ñeå cho pheùp aùp löïc beân trong maøng trong suoát do
laøm toå (Guzeloglu-Kayisli, 2007). Neáu phoâi nang taêng nhanh veà theå tích, seõ
hieän töôïng laøm toå khoâng xaûy ra, phoâi goùp phaàn giuùp phoâi thoaùt ra khoûi maøng
seõ töï thoaùi hoùa, ñoàng thôøi coù söï töï phaù trong suoát. Hieän töôïng thoaùt maøng xaûy
huûy toaøn boä caáu truùc cuûa lôùp noäi maïc ra vaøo khoaûng 72 giôø sau khi phoâi ñeán
töû cung ñaõ phaùt trieån hoaøn chænh tröôùc töû cung.
ñoù ñeå chuaån bò cho phoâi laøm toå. Söï
phaù huûy vaø bong ra cuûa lôùp noäi maïc töû Trong in-vitro, ngöôøi ta quan saùt thaáy
cung keøm theo hieän töôïng chaûy maùu hieän töôïng thoaùt maøng ôû phoâi ngöôøi.
gaây ra haønh kinh. Phoâi nang chui ra ngoaøi qua moät loã
thuûng nhoû treân maøng trong suoát (hình
Trong quaù trình phoâi laøm toå, coù söï 5). Sau ñoù, phoâi thoaùt ra ngoaøi hoaøn
töông taùc phöùc taïp giöõa noäi maïc töû toaøn ñeå coù theå laøm toå vaøo noäi maïc töû
94
cung, ñeå laïi lôùp voû maøng trong suoát nuoâi coù khaû naêng baùm vaøo noäi maïc töû
troáng. Hieän töôïng thoaùt maøng coù theå cung ñeå laøm toå vaø moâi tröôøng beân trong
dieãn ra thöôøng xuyeân trong moâi tröôøng töû cung hoã trôï tröïc tieáp cho söï phaùt
in-vitro cho thaáy vieäc phoâi thoaùt maøng trieån tieáp theo cuûa phoâi vaø caùc böôùc cuûa
coù theå khoâng caàn söï hoã trôï cuûa moâi hieän töôïng laøm toå. Sau khi thoaùt maøng,
tröôøng trong loøng töû cung (Sathanathan treân beà maët caùc teá baøo nuoâi ñaõ bieät
vaø cs., 2003). Tuy nhieân, tæ leä phoâi hoùa coù caùc caùc phaân töû keát dính vaø caùc
thoaùt maøng bình thöôøng cuûa phoâi thuï theå ñoái vôùi caùc yeáu toá taêng tröôûng
in-vitro giaûm so vôùi phoâi in-vivo coù trong loøng töû cung. Caùc yeáu toá naøy
(Mercader vaø cs., 2001). giuùp khôûi phaùt hieän töôïng laøm toå, dieãn
ra vaøo khoaûng ngaøy thöù 7 sau phoùng
noaõn. Cöûa soå laøm toå (implantation
window) laø khoaûng thôøi gian maø noäi
maïc töû cung ôû giai ñoaïn coù theå chaáp
nhaän phoâi laøm toå, cöûa soå laøm toå ôû
ngöôøi ñöôïc ghi nhaän laø khoaûng 48 giôø.
(Hoozemans, 2004).
Söï bieán ñoåi cuûa noäi maïc töû cung

döôùi taùc ñoäng cuûa noäi tieát
Hình 5.5 Phoâi thoaùt maøng in-vitro. Phoâi nang chui
ra khoûi maøng trong suoát Estrogen vaø progesterone do buoàng
tröùng tieát ra coù vai troø quan troïng trong
Nghieân cöùu veà cô cheá hoaït ñoäng cuûa ñieàu hoøa chu kyø kinh nguyeät. Söï töông
hieän töôïng phoâi thoaùt maøng cho thaáy taùc cuûa caùc noäi tieát naøy vôùi noäi maïc töû
coù söï phoái hôïp giöõa cô cheá cô hoïc vaø cung gaây nhöõng bieán ñoåi taïi noäi maïc
hoùa hoïc. Moät soá teá baøo nuoâi (teá baøo töû cung ñeå chuaån bò cho phoâi laøm toå.
huûy maøng trong suoát - zona breaker Estrogen ñöôïc cheá tieát nhieàu trong pha
cells) ôû phía ñoái dieän cöïc phoâi vôùi nang noaõn (tröôùc khi ruïng tröùng) vaø
khoái teá baøo beân trong coù tính chaát tieâu progesterone ñöôïc cheá tieát trong pha
huûy maøng trong suoát. Caùc teá baøo naøy hoaøng theå (sau ruïng tröùng).
coù men tieâu huûy protein vaø coù vai troø
quan troïng trong hieän töôïng phoâi thoaùt Söï taùc ñoäng keá tieáp nhau cuûa
maøng (Sathanathan vaø cs., 2003). Caùc estrogen vaø sau ñoù laø progesterone laøm
taùc giaû cuõng cho raèng hieän töôïng phoâi noäi maïc töû cung phaùt trieån ñeán giai
khoâng thoaùt maøng ñöôïc trong in-vitro ñoaïn tieáp nhaän phoâi laøm toå. Noäi maïc
coù theå do maøng trong suoát trôû neân cöùng töû cung ôû giai ñoaïn tieáp nhaän coù chöùa
chaéc hoaëc phoâi nang maát khaû naêng caùc phaân töû keát dính vaø caùc yeáu toá
tieâu huûy maøng trong suoát. taêng tröôûng, coù vai troø quan troïng trong
caùc giai ñoaïn laøm toå cuûa phoâi. Ngoaøi
Sau khi thoaùt maøng, lôùp nguyeân baøo ra, trong giai ñoaïn naøy, ôû noäi maïc töû
95
cung hình thaønh nhöõng caáu truùc vi theå khoaûng ngaøy thöù 6-7 cuûa phoâi vaø vaøo
ñaëc bieät goïi laø pinopodes, caáu truùc naøy giai ñoaïn cheá tieát cuûa noäi maïc töû cung.
raát quan troïng ñoái vôùi khaû naêng laøm toå
cuûa phoâi, tuy nhieân vai troø cuï theå cuûa Giai ñoaïn gaén keát
noù chöa ñöôïc hieåu roõ.
Sau giai ñoaïn tieáp xuùc, söï gaén keát vaø
Progesterone laø noäi tieát chuû yeáu ñieàu töông taùc cuûa caùc teá baøo nuoâi thuoäc
hoøa söï hình thaønh caùc pinopodes. phoâi nang vaø caùc teá baøo bieåu moâ truï
Progesterone aûnh höôûng giaùn tieáp cuûa noäi maïc töû cung dieãn ra. Söï töông
leân khaû naêng tieáp nhaän cuûa noäi maïc taùc naøy, thoâng qua caùc cô cheá caän tieát,
töû cung thoâng qua vieäc ñieàu hoøa taêng giuùp thuùc ñaåy söï gaén keát chaët cheõ hôn
hoaëc giaûm saûn xuaát caùc phaân töû keát giöõa phoâi vaø noäi maïc töû cung.
dính, caùc cytokines vaø caùc yeáu toá taêng
tröôûng. Söï toång hôïp caùc thuï theå ñoái vôùi Ban ñaàu, söï tieáp xuùc giöõa phoâi vaø noäi
progesterone ôû noäi maïc töû cung ñöôïc maïc töû cung chæ dieãn ra giöõa moät soá
ñieàu hoøa taêng bôûi estrogen. Do ñoù, soá teá baøo thuoäc lôùp teá baøo beân ngoaøi vaø
löôïng thuï theå progesterone taêng leân caùc teá baøo bieåu moâ noäi maïc töû cung.
nhieàu nhaát vaøo thôøi ñieåm xung quanh Söï keát dính kích hoaït moät soá thay
ruïng tröùng. Progesterone caùc taùc duïng ñoåi ôû bieåu moâ noäi maïc töû cung vaø moâ
öùc cheá saûn xuaát thuï theå estrogen. ñeäm beân döôùi noäi maïc ñeå taïo caùc bieán
ñoåi ñeå hình thaønh phaàn meï cuûa baùnh
Caùc giai ñoaïn cuûa hieän töôïng nhau. Hieän töôïng taêng tính thaám thaønh
laøm toå maïch cuûa moâ ñeäm beân döôùi noäi maïc
töû cung dieãn ra vaøi giôø sau khi coù söï
Quaù trình laøm toå cuûa phoâi ngöôøi gaén keát giöõa caùc teá baøo. Taïi moâ ñeäm
ñöôïc chia thaønh 3 giai ñoaïn: tieáp xuùc beân döôùi baét ñaàu coù hieän töôïng phuø,
(opposition), gaén keát (attachment) vaø thay ñoåi khu truù caùc phöùc hôïp gian
xaâm nhaäp (penetration). baøo, thay ñoåi veà hình thaùi hoïc cuûa caùc
teá baøo moâ ñeäm vaø söï phaùt trieån cuûa
Giai ñoaïn tieáp xuùc heä mao maïch. Hieän töôïng naøy goïi laø
phaûn öùng moâ ñeäm (stromal reaction).
Giai ñoaïn tieáp xuùc ñöôïc theå hieän baèng Phaûn öùng naøy sau ñoù lan roäng. Chaån
söï keát dính khoâng chaéc chaén giöõa phoâi ñoaùn moâ hoïc treân thöïc teá thöôøng goïi
nang vaø beà maët cuûa noäi maïc töû cung. hieän töôïng naøy laø phaûn öùng maøng ruïng
Trong giai ñoaïn naøy, lôùp teá baøo nuoâi (decidualization reaction).
cuûa phoâi baét ñaàu aùp saùt vaø tieáp xuùc
vôùi caùc teá baøo bieåu moâ cuûa noäi maïc töû Giai ñoaïn xaâm nhaäp
cung (Tabibzadeh vaø Babaknia, 1995).
ÔÛ ngöôøi, hieän töôïng naøy thöôøng baét Chæ vaøi giôø sau giai ñoaïn keát dính,
ñaàu vaøo khoaûng ngaøy thöù 20-21 cuûa bieåu moâ beà maët cuûa noäi maïc töû cung
chu kyø kinh nguyeät. Thôøi ñieåm naøy vaøo bò boùc taùch, caùc teá baøo nuoâi xen vaøo
96
giöõa caùc teá baøo naøy, phaân laäp vaø tieâu töø meï vaø thai. Baùnh nhau seõ taïo thaønh
hoùa chuùng. Moät soá teá baøo nuoâi keát moät hình thöùc cung caáp chaát dinh
hôïp laïi vôùi nhau thaønh hôïp baøo nuoâi döôõng môùi töø meï cho thai.
(syncytiotrophoblast) vaø moät soá vaãn
giöõ nguyeân vaø trôû thaønh ñôn baøo Hôïp baøo nuoâi tieát ra noäi tieát hCG. hCG
nuoâi (cytotrophoblast). Caùc loaïi teá baøo ñi vaøo maùu meï vaø ñoùng vai troø quan
nuoâi naøy taêng sinh maïnh vaø trôû thaønh troïng trong vieäc duy trì hoaøng theå.
thaønh phaàn xaâm laán chính cuûa phoâi Vieäc phaùt hieän hCG trong maùu hoaëc
vaøo noäi maïc töû cung (hình 6). Caùc teá nöôùc tieåu meï laø xeùt nghieäm chaån ñoaùn
baøo bieåu moâ tuyeán vaø moâ ruïng beân thai cô baûn nhaát. Löôïng hCG tieát ra
döôùi bò xaâm laán, phaù huûy vaø phoùng cho ñeán cuoái tuaàn thöù hai ñi vaøo maùu
thích caùc nguyeân lieäu quan troïng nhö meï, keå töø khi phoùng noaõn, ñaõ ñuû lôùn
lipid, carbonhydrate, nucleic acid vaø ñeå coù theå phaùt hieän ñöôïc baèng caùc xeùt
protein. Caùc chaát naøy nhanh choùng nghieäm mieãn dòch trong maùu hoaëc
ñöôïc phoâi haáp thu vaø tieâu thuï trong nöôùc tieåu (Moore vaø Persaud, 1993).
quaù trình xaám laán vaø phaùt trieån. Moät
soá teá baøo nuoâi xaâm laán vaø phaù huûy Phoâi thöôøng laøm toå ôû phaàn ñaùy töû
caùc mao maïch vaø tieáp xuùc tröïc tieáp cung vaø thöôøng ôû thaønh sau hôn
vôùi maùu meï. laø thaønh tröôùc. Neáu phoâi laøm toå ôû
phaàn döôùi töû cung, gaàn loã trong coå
Sau quaù trình xaâm laán vaø phaûn öùng töû cung coù theå ñöa ñeán tình traïng goïi
maøng ruïng, hieän töôïng laøm toå xem nhö laø nhau baùm thaáp. Trong tröôøng hôïp
hoaøn taát. Sau ñoù, baùnh nhau baét ñaàu naøy, nhau coù theå phaùt trieån che moät
ñöôïc hình thaønh töø moät soá thaønh phaàn phaàn hay toaøn boä loã trong coå töû cung.
Hôïp baøo nuoâi
Nguyeân
Tuyeán trong noäi baøo nuoâi
maïc töû cung
Mao maïch
maùu meï
Ngaøy tuoåi
7 cuûa phoâi
Hình 5.6 Giai ñoaïn xaâm nhaäp cuûa phoâi trong quaù trình laøm toå
(Schoenwolf vaø cs., 2009)
97
MOÄT SOÁ BAÁT THÖÔØNG TRONG Thai ngoaøi töû cung
PHAÙT TRIEÅN VAØ LAØM TOÅ CUÛA
Trong moät soá tröôøng hôïp, phoâi khoâng
PHOÂI
laøm toå trong buoàng töû cung maø coù theå
laøm toå trong khoang buïng, beà maët
Song thai buoàng tröùng, trong voøi tröùng hoaëc moät
vò trí baát thöôøng trong töû cung. Bieåu
moâ taïi nôi naøy seõ ñaùp öùng vôùi söï laøm
Song thai coù theå laø ñoàng hôïp töû
toå cuûa phoâi baèng caùch taêng heä thoáng
(monozygotic), nghóa laø töø söï keát hôïp
maïch maùu vaø hoã trôï khaùc, nhôø ñoù,
cuûa moät noaõn vaø moät tinh truøng hoaëc
phoâi vaãn coù theå tieáp tuïc phaùt trieån sau
dò hôïp töû (dizygotic), nghóa laø töø hai
khi laøm toå ôû moät ví trí baát thöôøng vaø
noaõn vaø hai tinh truøng khaùc nhau.
ñöôïc goïi chung laø thai ngoaøi töû cung.
Nguyeân nhaân cuûa thai ngoaøi töû cung
Trong song thai ñoàng hôïp töû, ña soá
ñöôïc cho laø coù lieân quan ñeán caùc yeáu
caùc tröôøng hôïp phoâi baét ñaàu taùch ñoâi
toá laøm chaäm hoaëc ngaên caûn söï di
sau khi laøm toå. Tuøy theo thôøi ñieåm
chuyeån cuûa phoâi ñeán töû cung, thöôøng
phaân taùch cuûa phoâi thai vaø söï phaân
gaëp nhaát laø do nhieãm truøng phaàn phuï
taùch cuûa caùc maøng thai, coù theå chia
vaø vuøng chaäu, gaây seïo, dính voøi tröùng.
laøm 4 hình thöùc song thai ñoàng hôïp töû:
Khoaûng 95-97% tröôøng hôïp thai ngoaøi

(1) Hai maøng ñeäm rieâng bieät: tröôøng töû cung xaûy ra ôû voøi tröùng, haàu heát ôû
hôïp naøy phoâi taùch ñoâi töø raát sôùm, ñoaïn boùng hoaëc ñoaïn keõ cuûa voøi tröùng.
khoaûng giai ñoaïn 2-4 phoâi baøo. Thai ngoaøi töû cung laø moät tình traïng
nguy hieåm cho meï vì trong quaù trình
(2) Moät maøng ñeäm, hai maøng oái rieâng phaùt trieån cuûa thai vaø nhau thai, caùc
bieät: ñaây laø tröôøng hôïp thöôøng gaëp maïch maùu taïi vò trí phaùt trieån cuûa khoái
nhaát. Trong tröôøng hôïp naøy, söï phaân thai laïc choã coù theå vôõ vaø gaây chaûy
taùch phoâi xaûy ra ngay taïi khoái teá baøo maùu. Thai ngoaøi töû cung vôõ gaây chaûy
beân trong cuûa phoâi nang, khoaûng giai maùu möùc ñoä naëng vaø coù theå daãn ñeán
ñoaïn ngaøy 3-8. töû vong neáu khoâng phaùt hieän vaø can
thieäp ngoaïi khoa kòp thôøi.
(3) Caû hai maøng ñeàu chung nhau: söï
phaân taùch xaûy ra ôû giai ñoaïn caùc ñóa Saåy thai sôùm
phoâi, khoaûng ngaøy 8-12.
Caùc tröôøng hôïp saåy thai sôùm coù theå
(4) Chung caùc maøng vaø chung noaõn xaûy ra trong 3 tuaàn leã ñaàu cuûa thai.
hoaøng: chæ coù moät phaàn cuûa phoâi bò Khoù xaùc ñònh ñöôïc taàn suaát cuûa saåy
phaân taùch. Söï phaân taùch phoâi xaûy ra thai sôùm vì haàu heát phuï nöõ ñeán luùc
treã hôn. Tröôøng hôïp naøy, thöôøng taïo naøy vaãn chöa bieát raèng mình ñaõ coù
thaønh song thai dính. thai. Saåy thai coù theå xaûy ra ngay sau
98
treã kinh vaø hieän töôïng ra huyeát do saåy trình laøm toå bao goàm khaû naêng laøm
thai coù theå ñöôïc cho laø coù kinh muoän toå cuûa phoâi, taùc ñoäng cuûa noäi tieát, söï
hôn bình thöôøng. chuaån bò cuûa noäi maïc töû cung, caùc
phaân töû keát dính, taùc ñoäng cuûa moät soá
Haàu heát saåy thai sôùm laø do tình traïng phaân töû vaø yeáu toá taêng tröôûng.
thai baát thöôøng. Chæ coù khoaûng gaàn 60%
phoâi laøm toå laø coù theå phaùt trieån ñeán Kieán thöùc veà söï phaùt trieån cuûa phoâi
cuoái tuaàn thöù hai vaø khoaûng 16% seõ giai ñoaïn sôùm vaø söï laøm toå cuûa phoâi
bò saåy thai vaøo 1 tuaàn sau ñoù. Nguyeân vaøo buoàng töû cung laø nhöõng kieán thöùc
nhaân baát thöôøng hay gaëp nhaát ôû thai laø cô baûn laøm neàn taûng cho söï phaùt trieån
baát thöôøng nhieãm saéc theå, chieám hôn cuûa caùc kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn. Caùc
60% tröôøng hôïp. Ngoaøi ra, saåy thai coøn kieán thöùc naøy cuõng goùp phaàn vaøo vieäc
coù theå do phoâi khoâng laøm toå ñöôïc vaøo tìm hieåu nguoàn goác nhöõng vaán ñeà söùc
noäi maïc töû cung khoâng thuaän lôïi. khoûe cuûa caù theå sau naøy.

KEÁT LUAÄN
1. Brison DR and Schultz RM (1997). Apotosis during
mouse blastocyst formation: evidence for a role for
Söï phaùt trieån vaø laøm toå cuûa phoâi laø survival factors including transforming growth factor
böôùc khôûi ñaàu quan troïng trong söï hình alpha. Biol reprod 56:1088-1096.
thaønh thai vaø caù theå môùi sau naøy. Trong

2. Dey SK, Lim H, Das SK et al. (2004). Molecular cues
giai ñoaïn naøy, boä gen cuûa hôïp töû ñöôïc to implantation. Endocrine Reviews 25:341-373.
hình thaønh vaø hoaït hoùa, ñoàng thôøi caùc
3. Guzeloglu-Kayisli O (2007). Basic aspects of
ñaëc tính di truyeàn cuûa caù theå sau naøy
implantation. Reprod BioMed Online 15:728-739.
cuõng ñöôïc xaùc ñònh. Do ñoù, caùc yeáu toá
taùc ñoäng baát lôïi treân phoâi trong giai 4. Handyside AH, Kontogiani EH, Hardy K,
Winston RML (1990). Pregnancies from biopsied human
ñoaïn naøy coù theå aûnh höôûng ñeán caùc preimplantation embryos sexed by Y-specific DNA
bieåu hieän cuûa gen vaø söï phaùt trieån cuûa amplification. Nature 344:768–770.
treû sau naøy. Caùc kieán thöùc lieân quan vôùi

5. Handyside AH (2010). Preimplantation genetic
söï phaùt trieån cuûa phoâi ôû giai ñoaïn sôùm diagnosis after 20 years. Reprod Biomed Online (in
ñoùng vai troø raát quan troïng trong vieäc press).
nghieân cöùu vaø xaây döïng heä thoáng nuoâi

6. Hardy K, Winston RM and Handyside AH (1993).
caáy phoâi phuø hôïp trong IVF. Binucleate blastomeres in preimplantation human
embryo in vitro: failure of cytokinesis during early
cleavage. J Reprod Fertil 98:549-558.
Trong quaù trình laøm toå, söï töông taùc
ban ñaàu cuûa phoâi vaø cô theå theå meï cuõng 7. Hardy K (1999). Apotosis in the human embryo. Rev
baét ñaàu. Ñaây laø moät quaù trình phöùc taïp Reprod 4:125-134.
coù söï tham gia cuûa raát nhieàu yeáu toá töø 8. Hardy K and Spanos S (2002). Growth factor
phoâi thai vaø meï. Caùc hieåu bieát veà noäi expression and function in the human and mouse
tieát hoïc, moâ hoïc, sinh hoïc phaân töû veà preimplantation embryo. J Endocrinol 172:221-236.
quaù trình laøm toå cho ñeán nay coøn haïn 9. Hjollund NH, Jensen TK, Bonde JP et al. (2000).
cheá. Caùc yeáu toá quan troïng trong quaù Spontanous abortion and physical strain around
99
implantation: a follow-up study of first-pregnancy 16. O’Neil (1997). Evidence for the requirement of
planners. Epidemiology 11:18-23. autocrine growth factors for the development of mouse
preimplantation embryos in in-vitro. Biol Reprod
10. Hoozemans D (2004). Human embryo implantation: 56:229-237.
current knowledge and clinical implications in assisted
reproductive technology. Reprod BioMed Online 9:692- 17. O’Neil C (2005). The role of PAF in embryo
715. physiology. Hum Reprod Update 11:215-228.
11. Johnson M and Everitt B (2000). Essential 18. Sathanathan H, Menezes J, Gunasheela S (2003).
reproduction, 5th edition. Blackwell Science; 173-193. Mechanics of human blastocyst hatching in vitro.
Reprod BioMed Online 7:228-234.
12. McLaren A (1986). The embryo. In: Austin CR and
Short RV, eds. Embryonic and fetal development. 19. Schoenwolf G, Bleyl S, Brauer P and Francis-West
Cambridge University Press; 1-25. P (2009). Larsen’s Human Embryology, 4th edition.
Churchill Livingstone, Philadelphia; 15-50.
13. Menezo YJ, Guerin JF, and Czyba JC (1990).
Improvement of human early embryo development 20. Vlad M Walker D, vaø Kenedy RC (1996). Nuclei
in vitro by coculture on monolayer of Vero cell. Biol number in human embryos co-cultured with human
Reprod 42:301-306. ampullary cells. Hum Reprod 11:1678-1686.
14. Mercader A, Simon C, Galan A et al. (2001). 21. Weima SM (1996). The embryo – theory. In:
An analysis of spontaneous hatching in a human Rijnders PM, Verveld M, Piederiet MH, Bras M, Lens JW
endometrial epithelial coculture system: is assisted and Zeilmaker GH, eds. IVF – Laboratory aspects of in
hatching justified? J Assist Reprod Genet 18:315-319. vitro-fertilization. N.V. Organon; 165-176.
15. Moore K and Persaud T (1993). The developing

human, 5th edition. W.B. Sauders Company,
Philadelphia; 40-52.
100
6
DI TRUYEÀN HOÏC VAØ HOÃ TRÔÏ SINH SAÛN
Mai Coâng Minh Taâm
GIÔÙI THIEÄU sinh saûn. Ngoaøi ra, chuùng toâi cuõng

trình baøy moät soá khuynh höôùng môùi veà
Caùc vaán ñeà veà söùc khoûe hieän nay coù kyõ thuaät trong söï keát hôïp giöõa IVF vaø
khuynh höôùng ñi saâu vaøo cô cheá di di truyeàn hoïc.
truyeàn vaø sinh hoïc phaân töû. Lónh vöïc
hoã trôï sinh saûn coù lieân quan nhieàu ñeán MOÄT SOÁ KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN
suï thuï tinh, hình thaønh hôïp töû, cuõng VEÀ DI TRUYEÀN HOÏC
nhö söï hình thaønh vaø theå hieän cuûa caùc
chaát lieäu di truyeàn ôû caù theå trong töông Gen ñöôïc tìm hieåu vaø nhaän daïng laø caùc
lai. Do ñoù, lónh vöïc di truyeàn bao goàm vuøng naèm treân DNA, moät phaân töû naèm
di truyeàn truyeàn thoáng (genetics) vaø di trong teá baøo soáng vaø chöùa thoâng tin di
truyeàn ngoaøi nhaân (epigenetics) laø hai truyeàn cuûa theá heä naøy vaø coù khaû naêng
neàn taûng cöïc kyø quan troïng giuùp giaûi truyeàn cho ñôøi sau. DNA toàn taïi ôû daïng
quyeát ñöôïc nhieàu caâu hoûi cuõng nhö maïch keùp, vôùi caáu truùc 2 maïch ñôn coù
ñöa ra ñöôïc raát nhieàu lyù giaûi saâu saéc caùc thaønh phaàn laø nucleotide baét caëp
trong hoã trôï sinh saûn. boå sung cho nhau. Khi thöïc hieän vieäc
nhaân ñoâi, moãi maïch cuûa DNA coù theå
Hieän nay, lónh vöïc IVF keát hôïp vôùi laø moät maïch goác vaø töø ñoù teá baøo seõ
coâng ngheä chaån ñoaùn di truyeàn ñang toång hôïp neân 2 maïch môùi coù thoâng tin
ñi nhöõng böôùc vöõng chaéc ñeå trôû thaønh di truyeàn gioáng maïch goác neân teá baøo
moät kyõ thuaät chaån ñoaùn vaø taàm soaùt con chaéc chaén seõ di truyeàn caùc ñaëc
caùc beänh di truyeàn ôû ngöôøi. Söï keát hôïp tính cuûa teá baøo boá meï.
vôùi caùc kyõ thuaät chaån ñoaùn di truyeàn
ôû phoâi giuùp IVF hieän nay khoâng chæ laø Khi teá baøo taêng sinh vaø phaùt trieån,
moät kyõ thuaät ñieàu trò voâ sinh maø coøn chuùng thöôøng caàn moät soá thaønh phaàn
laø moät kyõ thuaät chaån ñoaùn di truyeàn coù baûn chaát laø protein. Protein laø
quan troïng, giuùp phaùt hieän sôùm caùc baát thaønh phaàn raát quan troïng, thöïc hieän
thöôøng di truyeàn ôû ngöôøi. nhieàu chöùc naêng soáng cuûa teá baøo döôùi
daïng caùc enzyme. Caùc protein naøy laø
Muïc tieâu cuûa baøi vieát naøy nhaèm giôùi saûn phaåm taïo ra treân cô sôû thoâng tin
thieäu caùc khaùi nhieäm cô baûn vaø caùc di truyeàn cuûa caùc nucleotide treân gen.
baát thöôøng veà di truyeàn (genetics vaø Moät khi thoâng tin di truyeàn treân gen
epigenetics) coù lieân quan ñeán hoã trôï hay DNA bò bieán ñoåi thì caáu truùc vaø
101
Di truyeàn hoïc vaø hoã trôï sinh saûn
chöùc naêng cuûa protein töông öùng seõ bò Kyõ thuaät di truyeàn ôû möùc ñoä gen
thay ñoåi theo; ñieàu naøy seõ aûnh höôûng bao goàm caùc kyõ thuaät sinh hoïc phaân
raát lôùn ñeán quaù trình soáng cuûa teá baøo töû duøng trong chaån ñoaùn nhö laø kyõ
vaø coù theå gaây neân nhöõng roái loaïn thuaät PCR, RT-PCR, giaûi trình töï DNA
cuûa cô theå. Söï hình thaønh chaát lieäu (DNA sequencing), vaø kyõ thuaät DNA
di truyeàn ôû hôïp töû coù vai troø raát quan microarrays.
troïng quyeát ñònh neân hình thaùi vaø bieåu
hieän cuûa cô theå soáng. Kyõ thuaät PCR (Polymerase chain
reaction): coøn ñöôïc goïi laø phaûn öùng
Caùc kyõ thuaät di truyeàn chuoãi khueách ñaïi coù söû duïng nhöõng
enzyme laø polymerase. Kyõ thuaät sinh
Kyõ thuaät di truyeàn teá baøo hoïc phaân töû naøy nhaèm khueách ñaïi moät
ñoaïn gen hay moät vaøi baûn maãu DNA
Kyõ thuaät di truyeàn teá baøo laø moät thaønh haøng ngaøn hay haøng trieäu saûn
nhaùnh cuûa di truyeàn hoïc, chuû yeáu chuù phaåm khueách ñaïi gioáng noù. Phöông
troïng vaøo nhieãm saéc theå (Lippincott, phaùp chuû yeáu döïa vaøo chu trình oån
2006). Kyõ thuaät naøy bao goàm nhöõng nhieät vôùi caùc chu kyø gia taêng nhieät
phaân tích thöôøng quy caáu truùc nhieãm ñoä (heating) vaø laøm giaûm nhieät ñoä
saéc theå baèng phöông phaùp nhuoäm (cooling) nhieàu laàn phaûn öùng laøm tan
G-Banded hoaëc baèng nhöõng phöông chaûy hai maïch ñôn cuûa phaân töû DNA
phaùp nhuoäm baêng khaùc keát hôïp caùc giuùp cho nhöõng enzyme chuyeân bieät
phöông phaùp lai phaân töû nhö laø phöông tham gia vaøo phaûn öùng sinh toång hôïp
phaùp nhuoäm FISH (fluorescent in situ maïch môùi vaø khueách ñaïi caùc phaân töû
hybridization) hay phöông phaùp lai CGH DNA leân thaønh nhieàu laàn.
(comparative genomic hybridization).
Kyõ thuaät RT-PCR (Reverse
Kyõ thuaät di truyeàn ôû möùc ñoä gen transcription polymerase chain
reaction): ñaây laø kyõ thuaät PCR theo
Hình 6.1 Nhieãm saéc theå ñoà cuûa ngöôøi

nam khi nhuoäm baèng Giemsa (baêng G).
102
nguyeân taéc phieân maõ ngöôïc vaø maïch daïng baát thöôøng nhieãm saéc theå veà
khuoân khoâng phaûi laø DNA maø laø RNA. soá löôïng hay caáu truùc, treân moät hoaëc
Trong phöông phaùp naøy, moät maïch nhieàu nhieãm saéc theå. Nhöõng phaân tích
ñôn RNA seõ ñöôïc phieân maõ ngöôïc treân nhieãm saéc theå ñoà coù theå phaùt
thaønh DNA boå trôï (complementary hieän ñöôïc nhöõng baát thöôøng naøy khi
DNA hay cDNA) khi söû duïng enzyme so saùnh keát quaû vôùi nhöõng daïng bình
reverse transcriptase. Töø ñoù, cDNA thöôøng. Nguyeân nhaân caùc daïng baát
naøy seõ ñöôïc khueách ñaïi tieáp tuïc baèng thöôøng naøy thöôøng do nhöõng sai hoûng
phaûn öùng PCR truyeàn thoáng hay baèng trong quaù trình phaân baøo (quaù trình
phöông phaùp real-time PCR (phöông nguyeân phaân, giaûm phaân).
phaùp cho pheùp vöøa ñònh tính vaø ñònh
löôïng ñöôïc saûn phaåm sau phaûn öùng). Caùc roái loaïn veà soá löôïng NST
Kyõ thuaät giaûi trình töï DNA (DNA Roái loaïn veà soá löôïng NST xaûy ra khi
sequencing): thuaät ngöõ giaûi trình töï moät NST ñôn bò maát ñi trong 1 caëp
coù lieân quan ñeán vieäc xaùc ñònh thöù NST (daïng monosomy) hoaëc coù hôn
töï cuûa caùc nucleotides trong phaân töû 2 NST trong moät caëp NST (Trisomy,
DNA. Thaønh töïu to lôùn nhaát cuûa vieäc Tetrasomy, v.v..). ÔÛ ngöôøi, hai ví duï
giaûi trình töï DNA laø thaønh coâng cuûa ñeà ñôn giaûn cho nhöõng baát thöôøng soá
aùn giaûi trình töï boä gen ngöôøi (Human löôïng NST laø hoäi chöùng Turner, moät
Genome Project). daïng monomy khi treû sinh ra chæ coù 1
NST X trong caëp NST giôùi tính vaø hoäi
Kyõ thuaät DNA microarray: ñaây laø chöùng Down hay coøn goïi laø hoäi chöùng
kyõ thuaät phöùc taïp trong sinh hoïc phaân Trisomy 21 (coù 3 NST soá 21).
töû. Kyõ thuaät naøy bao goàm moät loaït caùc
heä thoáng gieáng raát nhoû nhö caùc chaám Haàu heát nhöõng baát thöôøng xaûy ra
ñieåm, chöùa caùc ñoaïn ngaén DNA. Caùc cho NST thöôøng töø nhöõng baát thöôøng
chuoãi DNA naøy ñöôïc goïi laø caùc maãu trong quaù trình taïo giao töû. Moät soá baát
doø. Heä thoáng naøy coù tôùi haøng chuïc ngaøn thöôøng coù theå xaûy ra sau khi hôïp töû
maãu doø vaø coù theå thöïc hieän nhieàu xeùt ñöôïc hình thaønh vaø taïo neân theå khaûm
nghieäm di truyeàn cuøng moät luùc. Ñaây (Mosaicism), nghóa laø khi coù moät vaøi
ñöôïc xem laø moät coâng cuï khaù höõu hieäu teá baøo coù hình thaùi baát thöôøng vaø moät
duøng cho vieäc chaån ñoaùn sinh hoïc soá khaùc thì khoâng. Söï leäch boäi (Aneu-
phaân töû. ploidy) laø moät daïng baát thöôøng veà soá
löôïng NST. Söï leäch boäi thöôøng coù lieân
Caùc roái loaïn di truyeàn treân quan ñeán nhöõng nguyeân nhaân leäch laïc
nhieãm saéc theå (NST) di truyeàn ñaëc bieät laø nhöõng baát thöôøng
sau khi sinh khi boä NST coù theâm hay
Caùc roái loaïn hay sai hình (aberration) maát ñi moät chieát trong caëp NST töông
hoaëc baát thöôøng (abnormality) laø caùc ñoàng.
103
Baûng 6.1 Baát thöôøng soá löôïng nhieãm saéc theå
Soá löôïng Teân goïi Moâ taû

NST
Monosomy laø daïng maát ñi 1 NST trong caëp NST töông ñoàng.
Monosomy moät phaàn coù theå xaûy ra trong nhöõng tröôøng hôïp chuyeån
1 Monosomy ñoaïn khoâng caân baèng hay trong tröôøng hôïp bò maát ñoaïn khi coù moät
phaàn cuûa NST hieän dieän moät mình. Monosomy xaûy ra ôû NST giôùi
tính (45,X) seõ gaây neân hoäi chöùng Turner.
Disomy ñöôïc hieän dieän döôùi daïng 2 NST töông ñoàng. Ñoái vôùi
nhöõng sinh vaät (ví duï nhö con ngöôøi), disomy laø traïng thaùi NST
bình thöôøng coù 2 baûn sao trong moät NST (ñöôïc goïi laø theå löôõng boäi
(diploid). Tuy nhieân, moät soá loaøi khaùc seõ coù daïng disomy khi coù
2 Disomy
3 hay nhieàu hôn 1 baûn sao NST trong NST töông ñoàng, ñöôïc goïi
laø daïng tam boäi (triploid hay nhieàu hôn nöõa). Khi ñoù, disomy seõ ôû
daïng NST aneuploid ñoàng daïng. Trong tröôøng hôïp khaùc coù theå xaûy
ra daïng disomy coù baûn chaát töø boá hoaëc meï.
Trisomy laø daïng hieän dieän cuûa 3 NST ñoàng daïng thay vì bình
thöôøng chæ coù 2 NST trong caëp NST töông ñoàng. Neáu dö 1 NST ôû
NST 21 seõ daãn ñeán hoäi chöùng Down, vaø ñöôïc goïi laø trisomy 21.
3 Trisomy
Trisomy 18 vaø Trisomy 13 ñöôïc bieát ñeán nhö laø hoäi chöùng Edwards
vaø Patau. Ngoaøi ra, trisomy xaûy ra ôû NST giôùi tính seõ laøm cho NST
ôû daïng 47,XXX.
Tetrasomy vaø pentasomy laø hai daïng hieän dieän ôû theå coù 4 ñeán 5
Tetrasomy/ baûn sao cuûa 1 NST. Maëc duø, caùc daïng naøy hieám thaáy ôû theå nhieãm
4/5
pentasomy saéc thöôøng nhöng hieän töôïng naøy coù theå xaûy ra vôùi NST giôùi
(Linden, 1995).
Hieän töôïng leäch boäi ôû giao töû (noaõn vaø chu kyø töï nhieân raát nhieàn neân chaéc
tinh truøng) chaén tæ leä nhöõng noaõn khoâng oån ñònh
veà maët di truyeàn cuõng seõ taêng leân ñaùng
Bình thöôøng, giao töû ñöôïc taïo ra coù theå keå. Caùc soá lieäu treân 2.434 noaõn cuûa 12
vôùi soá löôïng lôùn (nhö ôû tinh truøng) hay nhoùm thöïc hieän ñaõ cho thaáy nhöõng
vôùi soá löôïng nhoû (nhö noaõn). Do vaäy, baát thöôøng daïng leäch boäi cuûa NST dao
vôùi aùp löïc choïn loïc töï nhieân thì nhöõng ñoäng ôû tæ leä töø 8 ñeán 54% vôùi giaù trò
giao töû ñöôïc xem laø bình thöôøng veà maët trung bình khoaûng 27% (13 % daïng
di truyeàn seõ coù khaû naêng taïo thaønh hôïp hypohaploidy, 8 % daïng hyper-haploidy,
töû. Trong ñoù, noaõn laø moät trong nhöõng 2% daïng caáu truùc baát thöôøng and 4%
teá baøo ñöôïc taïo ra moät caùch hoaøn haûo. daïng diploidy) (Plachot, 2001).
Tuy nhieân, vôùi IVF soá löôïng noaõn ñöôïc
taïo ra trong caùc chu kyø IVF nhieàu hôn Trong quaù trình sinh tinh truøng, soá
104
löôïng tinh truøng ñöôïc taïo ra laø raát lôùn khoaûng 20 ñeán 50% nhöõng phoâi phaân
vôùi raát nhieàu daïng töø daïng tinh truøng chia vaø phoâi blastocyst coù daáu hieäu
bình thöôøng cho tôùi nhöõng daïng tinh cuûa theå khaûm. Tuy nhieân, nhöõng
truøng baát thöôøng naëng. Sau ñoù, caùc nghieân cöùu treân phöông phaùp CGH cho
tinh truøng coøn phaûi traûi qua haøng loaït thaáy chæ coù khoaûng 1/4 caùc phoâi giai
caùc choïn loïc töï nhieân ñeå ñeán ñöôïc tôùi ñoaïn tieàn laøm toå laø bình thöôøng vaø
noaõn. Nhöõng tinh truøng naøy ñöôïc xem soá coøn laïi laø hoaëc ôû theå khaûm hoaëc ôû
laø nhöõng tinh truøng toát nhaát veà maët daïng leâch boäi hay ôû daïng pha troän (ñoïc
hình thaùi cuõng nhö veà maët di truyeàn. theâm ôû chöông “Chaån ñoaùn di truyeàn
Tuy nhieân, ñoái vôùi IVF vieäc thöïc hieän tieàn laøm toå”).
quaù trình thuï tinh hoaøn toaøn khoâng
gioáng vôùi caùc ñieàu kieän töï nhieân trong Moät soá caùc beänh ôû ngöôøi lieân quan ñeán
cô theå. Do ñoù, söï choïn loïc tinh truøng theå leäch boäi
trong IVF coù theå bò aûnh höôûng, daãn
ñeán taêng baát thöôøng NST. Tuy nhieân, Hoäi chöùng Down
cho ñeán nay chöa coù baèng chöùng roõ reät
veà vaán ñeà naøy. Hoäi chöùng Down laø daïng trisomy 21
hay coøn goïi laø trisomy G. Ñaây laø moät
Nhöõng baát thöôøng NST ôû phoâi ôû giai daïng baát thöôøng NST hieän dieän khi coù
ñoaïn hôïp töû vaø giai ñoaïn tieàn laøm toå theâm 1 NST soá 21 thöù ba trong caëp NST
töông ñoàng. Hoäi chöùng naøy ñöôïc ñaët
Chæ soá thuï tinh baát thöôøng ñöôïc quan teân bôûi nhaø vaät lyù hoïc ngöôøi Anh, John
saùt trong caùc chu trình laøm IVF dao Langdon Down, vaøo naêm 1866. Nhöõng
ñoäng töø 2 ñeán 9% (Geraedts, 2003). roái loaïn NST lieân quan ñeán söï phaùt
Hai daïng baát thöôøng phoå bieán laø trieån baát thöôøng veà khaû naêng nhaän thöùc
daïng hoaït hoùa parthenogenetic (1 vaø söï phaùt trieån veà theå chaát ñaëc bieät
pronucleus – 1PN) and triploidy (3 laø caùc ñaëc ñieåm treân khuoân maët. Hoäi
pronuclei – 3PN). Daïng 3PN ñöôïc hình chöùng Down coù theå phaùt hieän nhôø kyõ
thaønh laø do phaàn lôùn khi 2 tinh truøng thuaät choïc oái trong thai kyø hoaëc tröôùc
xaâm nhaäp vaøo noaõn hay noaõn coù nhöõng khi sinh. Taàn suaát bò Down vaøo khoaûng
baát thöôøng veà nhieãm saéc theå daïng 1/800 cho ñeán 1/1.000 treû sinh ra.
digynic (2n), nhöõng phoâi ôû caû 2 daïng
treân thöôøng ñöôïc loaïi boû. Caùc roái loaïn Hoäi chöùng Turner
(Turner Syndrome)
Nhieàu baùo caùo ghi nhaän tæ leä phoâi
baát thöôøng veà nhieãm saéc theå dao Hoäi chöùng Turner hay coøn goïi laø
ñoäng töø 30 ñeán 70% khi ñang ôû 2/3 Ullrich-Turner laø moät hoäi chöùng baát
chu kyø phaùt trieån. Thoâng thöôøng thöôøng gaây voâ sinh. Hoäi chöùng naøy theå
nhöõng keát quaû treân ñeàu döïa treân hieän söï maát ñi moät NST giôùi tính vaø
nhöõng chaån ñoaùn baèng FISH khi coù thöôøng khoâng aûnh höôûng ñeán nhöõng
söû duïng ñuû soá maãu doø. Thoâng thöôøng NST thöôøng khaùc. Daïng thöôøng thaáy
105
laø maát ñi moät NST X trong caëp töông Hoäi chöùng naøy thöôøng khoâng di truyeàn
ñoàng cuûa ngöôøi nöõ. Veà taàn suaát, 1/2500 cho ñôøi sau do chæ xaûy ra nhöõng roái
beù gaùi coù bieåu hieän cuûa hoäi chöùng naøy. loaïn baát thöôøng chæ trong quaù trình taïo
Khi ôû phaân tích di truyeàn ôû theå khaûm teá baøo giao töû.
ta thaáy coù nhöõng daïng 46 XX/45 XO laø
phoå bieán, hay daïng phaân chia khoâng Caùc roái loaïn caáu truùc treân moät nhieãm
ñeàu NST gaây neân daïng 45 XO vaø daïng saéc theå
monosomy moät phaàn 46 XX.
Caáu truùc NST cuõng coù theå bò nhöõng taùc
Hoäi chöùng Klinefelter (Klinefelter ñoäng gaây neân nhöõng bieán ñoåi nghieâm
syndrome) troïng treân DNA. Sau ñaây laø moät soá
daïng baát thöôøng caáu truùc ñieån hình:
Hoäi chöùng Klinefelter (47 XXY) laø
daïng 47 NST vaø NST giôùi tính laø XXY. Maát ñoaïn: moät phaàn nhoû treân NST
Hoäi chöùng naøy ñöôïc ñaët teân theo teân bò maát ñi. Tröôøng hôïp naøy ñöôïc bieát
cuûa baùc só Harry Klinefelter vaøo naêm ñeán ôû caùc hoäi chöùng: Wolf-Hirschhorn
1942. Ñaây laø hoäi chöùng lieân quan ñeán hoäi chöùng bò maát 1 ñoaïn gen treân
nhöõng roái loaïn leân soá löôïng NST giôùi nhaùnh ngaén NST soá 4 hay Jacobsen
tính vôùi tyû leä 1/1000 treû nam. Khoaûng syndrome hoäi chöùng bò maát 1 ñoaïn
1/500 ngöôøi nam khi coù theâm NST X ngaén ôû ñaàu muùt q NST soá 11.
khoâng coù daáu hieäu naøo laø ñaëc bieät.
Nhöõng ñaëc tính kieåu hình thöôøng thaáy Nhaân ñoaïn (Duplications): moät
laø tinh hoaøn nhoû vaø giaûm khaû naêng phaàn NST bò nhaân leân daãn ñeán vaät
sinh saûn, cuøng vôùi nhöõng bieåu hieän lieäu di truyeàn bò taêng leân. Thöôøng thaáy
khaùc thöôøng veà maët theå chaát vaø haønh ôû caùc baát thöôøng treân beänh lieân quan
vi khaùc vôùi nhöõng treû nam hay ñaøn raêng mieäng Charcot - Marie - type 1A
oâng bình thöôøng. ôû ñoù ñoaïn gen maõ hoùa cho peripheral
myelin protein 22 (PMP22) bò nhaân leân
Hoäi chöùng sieâu nöõ XXX trong NST soá 17.
Hoäi chöùng sieâu nöõ laø moät daïng bieán dò Chuyeån ñoaïn (Translocations): khi
thöôøng thaáy khi coù theâm 1 NST X trong moät phaàn cuûa 1 NST ñöôïc chuyeån cho
moãi teá baøo cuûa ngöôøi nöõ. Ñaëc tính cuûa 1 NST khaùc. Coù 2 daïng chính: daïng
NST X ñöôïc bieát ñeán nhö noù baûo toàn chuyeån ñoaïn cho - nhaän, xaûy ra treân 2
vaät lieäu di truyeàn quyeát ñònh cho vieäc NST khaùc nhau vaø daïng chuyeån ñoaïn
hình thaønh neân nhöõng ñaëc tính giôùi Robertsonian, moät phaàn NST ñöôïc keát
tính nöõ. Theå khaûm cuõng coù theå xaûy ra ñính vôùi phaàn NST coøn laïi ôû vò trí gaàn
ñoái vôùi hoäi chöùng naøy. Taàn suaát khoaûng taâm ñoäng daïng naøy chæ xaûy ra ôû NST
1/1000 treû sinh ra, vaø treû sinh ra haàu soá 13, 14, 15, 21 vaø 22 treân ngöôøi.
nhö khoâng coù ñaëc tính khaùc bieät naøo
coù theå phaân bieät vôùi treû bình thöôøng. Ñaûo ñoaïn (Inversions): moät vò trí
106
cuûa NST bò ñöùt gaõy vaø NST bò xoay hình thaønh töø baûn sao cuûa 1 maûnh cuûa
chieàu vaø keát ñính laïi daãn ñeán vaät lieäu ñoaïn NST bao goàm luoân taâm ñoäng.
di truyeàn bò ñaûo ngöôïc.
Hoäi chöùng baát oån veà maët caáu truùc
Daïng voøng (Rings): moät phaàn cuûa di truyeàn treân NST (Chromosome
NST bò ñöùt gaõy vaø thoaùt ra beân ngoaøi instability syndromes): ñaây laø hoäi
taïo neân daïng voøng. Daïng chöùa naøy coù chöùng coù lieân quan ñeán moät nhoùm caùc
theå daãn ñeán maát hoaëc khoâng vaät lieäu baát thöôøng gaây neân do caáu truùc baát
di truyeàn. oån vaø NST bò ñöùt gaõy thöôøng daãn ñeán
nhöõng nguyeân nhaân gaây neân beänh aùc
Daïng Isochromosome: daïng naøy tính vaø gaây cheát.
Hình 6.2 Ba daïng ñoät bieán chính

yeáu treân moät NST (veõ laïi theo
http://en.wikipedia.org)
(1) maát ñoaïn,
(2) laëp ñoaïn,
(3) ñaûo ñoaïn
1 2 3
Hình 6.3 Hai daïng chính trong ñoät bieán lieân quan
2 NST (veõ laïi theo http://en.wikipedia.org)
(1) cheøn ñoaïn
(2) chuyeån ñoaïn (translocation)
107
Moät soá beänh ñieån hình coù lieân quan maïch, vaø roái loaïn ñoâng maùu. Hoäi
ñeán baát thöôøng caáu truùc nhieãm saéc theå chöùng naøy ñöôïc phaùt hieän ñaàu tieân
do nhaø vaät lyù hoïc ngöôøi Ñan Maïch,
Hoäi chöùng Wolf-Hirschhorn Petra Jacobsen. Coù khoaûng 1/100.000
treû sinh ra maéc hoäi chöùng naøy. Daáu
Hoäi chöùng naøy ñöôïc moâ taû ñaàu tieân hieäu chính yeáu thöôøng thaáy laø coù
vaøo naêm 1961 bôûi Herbert L. Cooper nhöõng ñoät bieán xaûy ra cho nhöõng giao
and Kurt Hirschhorn, 2 nhaø khoa hoïc töû cuûa boá hoaëc meï vaø cuõng coù nhöõng
ngöôøi Myõ vaø ñöôïc bieát ñeán laø daïng tröôøng hôïp tìm thaáy do söï phaân maûnh
maát ñoaïn 4p. Sau ñoù, Ulrich Wolf, cuûa NST hay do chuyeån ñoaïn khoâng
Hirschhorn vaø coäng söï baùo caùo treân caân baèng xaûy ra.
taïp chí khoa hoïc ‘Humangenetik’ taïi
Ñöùc cho thaáy caùc ñaëc tính kieåu hình Maát ñoaïn nhoû treân NST Y (Y
gaây neân do hoäi chöùng naøy. Hoäi chöùng chromosome microdeletion - YCM)
naøy xaûy ra do maát 1 ñoaïn ngaén treân
nhaùnh ngaén NST soá 4 ôû vuøng WHSC1 Laø moät hoï cuûa nhöõng baát thöôøng di
vaø WHSC2. Theo keát quaû baùo caùo truyeàn coù lieân quan ñeán maát nhöõng
coù khoaûng 87% caùc ca hieän dieän söï gen quan troïng treân NST Y. Nhieàu
maát ñoaïn, trong khi khoaûng 13% laø ngöôøi nam khi maéc YCM thöôøng
do chuyeån ñoaïn di truyeàn töø boá meï. khoâng coù nhöõng bieåu hieän baát thöôøng
ÔÛ tröôøng hôïp chuyeån ñoaïn, coù 1 ñeán vaø hoï vaãn coù cuoäc soáng bình thöôøng.
2 vaät chaát di truyeàn beân ngoaøi ñöôïc Tuy nhieân, YCM thöôøng gaây neân voâ
chuyeån qua vaø haàu heát nhöõng tröôøng sinh ôû nam giôùi do vieäc giaûm saûn xuaát
hôïp ghi nhaän coù 80% tröôøng hôïp ñöôïc tinh truøng (coù theå leân ñeán 20% nhöõng
nhaän töø boá hoaëc meï. Daáu hieäu beänh tröôøng hôïp giaûm chaát löôïng tinh truøng
caøng naëng khi maát ñi caøng nhieàu vaät cho tôùi daïng thieåu naêng tinh truøng vaø
chaát di truyeàn, vaø vuøng quan troïng khoâng coù tinh truøng). Moät vaøi gen coù
nhaát xaùc ñònh kieåu hình chuû yeáu laø lieân quan ñeán quaù trình sinh tinh trong
vuøng 4p16.3 döïa treân keát quaû FISH. hoäi chöùng naøy thöôøng ñöôïc bieát ñeán laø
RBM, DAZ, SPGY, vaø TSPY.
Hoäi chöùng Jacobsen (daïng maát 1
ñoaïn nhoû ôû vuøng q NST soá 11) Chuyeån ñoaïn Robertson
(Robertsonian translocation - ROB)
Ñaây ñöôïc xem laø daïng roái loaïn tuyeán
sinh duïc hieám thaáy, nguyeân nhaân do Laø moät daïng ñieån hình cuûa vieäc saép
maát 1 ñoaïn nhoû ôû vuøng nhaùnh ngaén xeáp laïi NST vaø chæ xaûy ra ôû nhöõng NST
q NST soá 11. Vuøng cuï theå laø band daïng nhoû ngaén (acrocentric chromosome)
11q24. Haäu quaû coù theå gaây neân nhöõng nhö NST soá 13, 14, 15, 21, vaø 22. Nhöõng
taøn taät veà maët trí tueä, daãn ñeán nhöõng chuyeån ñoaïn khaùc thöôøng khoâng
daáu hieäu ñaëc tröng treân khuoân maët vaø aûnh höôûng ñeán söï soáng cuûa baøo thai.
moät soá khieám khuyeát khaùc nhö ôû tim Daïng chuyeån ñoaïn naøy ñöôïc ñaët teân
108
theo nhaø di truyeàn coân truøng hoïc ngöôøi Delhanty. Töø ñoù, haøng loaït caùc baùo
Myõ, oâng W.R.B. Robertson, ngöôøi ñaàu caùo khaùc ñöôïc coâng boá. Vaán ñeà trôû
tieân ñaët teân vaø moâ taû Robertsonian neân roõ raøng hôn khi nhaän ñònh raèng
translocation treân chaâu chaáu vaøo vieäc saåy thai hay thai löu trong 3 thaùng
naêm 1916. Ngoaøi ra, noù coøn ñöôïc goïi ñaàu chuû yeáu laø do thai bò baát thöôøng
laø chuyeån ñoaïn toaøn boä nhaùnh NST NST. Caùc daïng baát thöôøng coù theå laø
(whole-arm translocations) hoaëc laø daïng trisomy do nguyeân nhaân coù theå
chuyeån ñoaïn hôïp nhaát vôùi vuøng taâm laø tuoåi taùc cuûa ngöôøi meï. Caùc daïng
ñoäng (centric-fusion translocation). Chuyeån trisomy thöôøng thaáy laø trisomy 16
ñoaïn Robertson laø daïng chuyeån ñoaïn (chieám khoaûng 30% trong taát caû
khoâng cho-nhaän coù lieân quan ñeán caùc loaïi) vaø khoâng thaáy coù trisomy
caëp NST ñoàng daïng hay khoâng ñoàng 1. Raát hieám khi xaûy ra tröôøng hôïp
daïng (2 NST khaùc nhau cuûa 2 caëp ñoàng thöôøng thaáy nhö gaáp ñoâi trisomy, vaø
daïng). Ñaëc tính cuûa NST khi chuyeån tetrasomy vaø daïng monosomy X. Coù
ñoaïn laø chuùng coù vuøng taâm ñoäng daïng theå caùc daïng naøy laø do baát thöôøng
que (acrocentric centromere), luùc ñoù trong thuï tinh hay trong quaù trình phaân
NST goàm coù 2 nhaùnh: nhaùnh daøi chöùa chia cuûa phoâi. Caùc baùo baùo naøy coøn
phaàn lôùn caùc gen coøn nhaùnh ngaén cho thaáy nhöõng baát thöôøng treân NST
chöùa raát ít vaät lieäu di truyeàn. Ñoái vôùi maø phaàn lôùn laø do chuyeån ñoaïn vaø
chuyeån ñoaïn Robertson 2 NST töông ñaûo ñoaïn. Khoaûng phaân nöûa soá löôïng
ñoàng tham gia bò cuõng gaõy ôû vuøng taâm keát quaû cuûa caùc nhoùm baát thöôøng NST
ñoäng vaø vuøng nhaùnh daøi ñöùt gaõy coù laø töø cha vaø haàu heát laø töø meï.
chöùa taâm ñoäng seõ hoøa nhaäp vôùi nhau
taïo neân moät NST rieâng leû môùi vaø 2 Tuoåi meï laø yeáu toá quan troïng nhaát goùp
vuøng nhaùnh gaén saùt nhaäp ñoàng thôøi. phaàn taêng baát thöôøng veà nhieãm saéc theå
Nhöõng baát thöôøng NST ôû nhöõng tröôøng Nhöõng vaán ñeà baát thöôøng trong quaù
hôïp saåy thai laâm saøng trình phaân chia vaø taùch rôøi cuûa caùc
NST töông ñoàng ñeàu bieåu hieän gia taêng
Phaân tích ñaàu tieân treân nhöõng tröôøng coù lieân quan ñeán tuoåi taùc. Bình thöôøng,
hôïp saåy thai lieân tieáp ñöôïc thöïc quaù trình giaûm phaân cuûa noaõn raát
hieän vaøo naêm 1961 bôûi Penrose vaø nhaïy caûm vôùi caùc yeáu toá noäi baøo vaø
Hình 6.4 Moâ hình söï chuyeån ñoaïn Robertson

(nguoàn : sinhhocvietnam.com)
3 (1) Hai NST daïng moät caùnh ngaén

(2) Söï chuyeån ñoaïn Robertson
1
2 (3) NST daïng 2 caùnh ngaén
109
ngoaïi baøo. Do ñoù nhöõng yeáu toá taùc
ñoäng ñeán quaù trình sinh noaõn raát deã Roái loaïn di truyeàn ñôn gen (single
aûnh höôûng ñeán quaù trình chín noaõn gene disorder)
gaây neân chaát löôïng noaõn keùm (noaõn
non) hay noaõn bò daïng leäch boäi. Thoâng Daïng naøy laø do keát quaû cuûa 1 gen bò
thöôøng tuoåi meï coù lieân quan roõ reät ñeán ñoät bieán. Ngöôøi ta öôùc tính coù khoaûng
hieän töôïng leäch boäi, chaát löôïng noaõn, hôn 4.000 beänh ôû ngöôøi gaây ra bôûi roái
chaát löôïng phoâi vaø saåy thai lieân tieáp. loaïn di truyeàn ñôn gen. Daïng ñoät bieán
Ngoaøi ra, nhöõng phuï nöõ khi ñang ñieàu troäi vaø laën thöôøng khoâng gaây haäu quaû
trò IVF thì thöôøng phaûi thoâng qua kích lôùn nhö daïng ñoät bieán töï thaân vaø ñoät
thích buoàng tröùng ñeå coù nguoàn noaõn bieán coù lieân quan NST giôùi tính X vì
vôùi soá löôïng nhieàu, do vaäy, ñaây cuõng nhöõng tröôøng hôïp naøy coøn tuøy vaøo vò
coù theå laø nguyeân nhaân gaây taêng tæ leä trí ñoät bieán treân caùc NST thöôøng môùi
baát thöôøng nhieãm saéc theå ôû noaõn. coù theå xaùc ñònh haäu quaû sau ñoù nhö
theá naøo. Khi caùc caëp vôï choàng mang
Caùc roái loaïn di truyeàn treân gen gen beänh vaø tham gia vieäc ñieàu trò IVF
thì vieäc keát hôïp chaån ñoaùn di truyeàn
Roái loaïn di truyeàn treân gen thöôøng tröôùc khi laøm toå (PGD) vôùi vieäc phaùt
ñöôïc xem laø caùc beänh lyù gaây ra do baát hieän nhöõng gen beänh baèng kyõ thuaät
thöôøng gen hay NST. ÔÛ moät soá beänh PCR laø raát caàn thieát.
baát thöôøng gen phoå bieán nhö ung thö,
ngöôøi ta nhaän thaáy nhöõng yeáu toá moâi Caùc daïng baát thöôøng ñôn gen thöôøng
tröôøng taùc ñoäng raát lôùn leân caáu truùc vaø thaáy:
hoaït ñoäng cuûa gen. Taàn suaát hieän dieän
duø raát hieám khoaûng 1/1.000-10.000 Gen troäi quy ñònh treân NST thöôøng
hay 1/100.0000 do neáu coù hieän dieän ôû (Autosomal dominant)
daïng gen laën (recessive gene) thì daïng Gen laën quy ñònh treân NST thöôøng
dò hôïp (heterozygous state) vaãn coù theå (Autosomal recessive)
giuùp cho caù theå ñoù toàn taïi döôùi daïng Gen troäi quy ñònh coù lieân keát vôùi
caù theå mang gen beänh. Coù 2 loaïi roái NST giôùi tính X (X-linked dominant)
loaïn chuû yeáu: roái loaïn di truyeàn ñôn Gen laën quy ñònh coù leân keát vôùi
gen (single gene disorder) vaø roái loaïn NST giôùi tính X (X-linked recessive)
di truyeàn ña gen (multifactorial and Gen coù lieân keát vôùi NST Y (Y-
polygenic (complex) disorders). Hieän linked)
nay, cô cheá ñieàu hoøa roái loaïn di truyeàn Gen quy ñònh naèm ngoaøi nhaân ñaëc
ña gen raát phöùc taïp vaø chòu aûnh höôûng bieät trong ty theå
bôûi töông taùc cuûa nhieàu gen, nhieàu yeáu
toá moâi tröôøng khaùc nhau neân vieäc hieåu Moät soá beänh lieân quan ñeán caùc roái
roõ caùc ñònh nghóa, caùc tính chaát cuûa loaïn di truyeàn ñôn gen
caùc roái loaïn di truyeàn ñôn gen seõ giuùp
chuùng ta naém chaéc ñöôïc vaán ñeà naøy. Beänh Thalassemia
110
maùu soá IX, chieám khoaûng xaáp xæ 20%
Thalassemia laø moät daïng beänh di trong caùc ca haemophilia.
truyeàn maùu coù lieân quan ñeán gen laën
töï thaân. Trong beänh naøy, nhöõng khieám Haemophilia C laø moät daïng roái
khuyeát di truyeàn aûnh höôûng ñeán quaù loaïn di truyeàn ôû NST thöôøng (daïng
trình toång hôïp moät chuoãi globin trong autosomal, khoâng lieân keát vôùi NST X)
caùc chuoãi hình thaønh neân phaân töû coù lieân quan ñeán thieáu chöùc naêng ñoâng
hemoglobin. Khi toång hôïp naøy bò giaûm maùu soá XI. Beänh naøy khoâng laën hoaøn
ñi coù theå daãn ñeán vieäc hình nhöõng toaøn do noù ôû daïng dò hôïp töû ôû töøng caù
phaân töû hemoglobin baát thöôøng vì theå khi coù bieåu hieän gia taêng khaû naêng
theá gaây thieáu maùu. Coù 2 daïng chính bò chaûy maùu.
cuûa beänh thalassemia thöôøng thaáy laø
alpha - thalassemia vaø beta - Beänh loaïn döôõng cô (Duchene
thalassemia. Chuoãi α globin ñöôïc maõ Muscular Dystropy)
hoùa do nhöõng gen naèm treân NST soá 11,
vaø chuoãi βù globin laø do nhöõng gen cuûa Beänh loaïn döôõng cô laø moät daïng roái
NST soá 16. loaïn döôõng cô möùc ñoä naëng vaø laø beänh
di truyeàn gen laën coù lieân keát vôùi NST
Beänh Haemophillia X. Beänh naøy thöôøng coù bieåu hieän thoaùi
hoùa cô dieãn tieán, vaø daãn ñeán maát khaû
Haemophilia laø moät nhoùm caùc roái loaïn naêng ñi laïi vaø deã gaây cheát. Beänh naøy
di truyeàn bieán dò khi ñoù cô theå khoâng xuaát hieän ôû ngöôøi nam coù daáu hieäu
coù khaû naêng töï caàm maùu, hay ñoâng loaïn döôõng cô vôùi taàn suaát 1/3.500.
maùu taïo neân cuïc maùu ñoâng khi maïch Nhìn chung, chæ coù nam giôùi laø deã bò
maùu bò vôõ taïi moät ñieåm. Haemophilia maéc beänh vaø nöõ giôùi thöôøng laø ñoái
cuõng gioáng nhö haàu heát nhöõng beänh töôïng mang gen beänh. ÔÛ beänh naøy, caùc
coù lieân quan ñeán gen laën lieân keát vôùi sôïi cô bò xô hoùa thay theá cho moâ môõ
NST giôùi tính X thöôøng xaûy ra ôû nam vaø nhöõng moâ naâng ñôõ vaø laøm cho chaân
giôùi hôn ôû nöõ giôùi. Coù 3 daïng beänh maát khaû naêng keát noái hay di chuyeån.
Hemophilia
Fragile-X (FRAX)
Haemophilia A coù lieân quan ñeán
gen laën ñoät bieán lieân keát vôùi NST X Beänh FRAX - beänh NST X deã gaõy laø
(recessive X-linked genetic disorder), moät daïng beänh coù lieân quan ñeán beänh
gaây ra tình traïng thieáu nhaân toá ñoâng giaûm thieåu khaû naêng trí tueä do NST
maùu soá VIII, chieám khoaûng 80% trong X deã gaõy goïi laø beänh Hoäi chöùng beänh
caùc ca haemophilia. NST X deã gaõy (Fragile X syndrome).
Ngöôøi ta phaùt hieän raèng khoaûng 20%
Haemophilia B coù lieân quan ñeán nhöõng ngöôøi nöõ FRAX bò daïng ñoät bieán
gen laën ñoät bieán lieân keát vôùi NST X, vôùi gen FMR1 seõ bò suy buoàng tröùng
gaây ra tình traïng thieáu nhaân toá ñoâng sôùm (POF - premature ovarian failure).
111
thay ñoåi trong moät khoaûng thôøi gian
DI TRUYEÀN NGOAØI NHAÂN VAØ nhaát ñònh cuûa chu trình soáng. Nhöõng
ñoät bieán xaûy ra treân DNA gaây neân cho
CAÙC MOÁI QUAN HEÄ VÔÙI HOÃ
noaõn hoaëc tinh truøng daãn ñeán nhöõng
TRÔÏ SINH SAÛN baát thöôøng cho quaù trình thuï tinh vaø
sau ñoù nhöõng bieán ñoåi epigenetic seõ
Giôùi thieäu ñöôïc truyeàn töø theá heän naøy cho theá
heä khaùc (Chandler, 2007). Epigenetics
Di truyeàn ngoaøi nhaân (epigenetics)
chæ gaây ra nhöõng aûnh höôûng leân chöùc
laø moät ngaønh hoïc nghieân cöùu nhöõng
naêng hay caùc hình thaùi cuûa DNA khi
bieán ñoåi di truyeàn coù lieân quan
keát hôïp vôùi protein histone nhaèm taïo
ñeán vieäc hình thaønh neân kieåu hình
ra nhöõng hình thaùi ñoùng/môû cuûa caùc
(phenotype) hay laø quaù trình bieåu hieän
vuøng gen cho hoaït ñoäng bieåu hieän gen
cuûa gen (gene expression) do nhöõng
taïi nhöõng vuøng ñoù. Epigenetics khoâng
cô cheá sinh hoïc hôn laø do söï thay ñoåi
lieân quan ñeán nhöõng aûnh höôûng thay
caáu truùc cuûa gen (Bird, 2007). Nhöõng
ñoåi caáu truùc caùc nucleotide beân trong
bieán ñoåi naøy thöôøng thaáy suoát quaù
DNA hay ñuùng hôn laø khoâng laøm thay
trình phaân baøo naèm trong chu trình teá
ñoåi maõ di truyeàn.
baøo vaø coù theå keùo daøi cho nhieàu theá
heä. Hai hieän töôïng quan troïng trong
Caùc hình thaùi di truyeàn ngoaøi
epigenetics ñöôïc nhaéc ñeán raát nhieàu
nhaân ñieån hình
ñoù laø maõ hoùa protein histone vaø
methyl hoùa DNA. Epigenetics
Söï im laëng cuûa gene (gene silencing)
thöôøng hieän dieän trong nhöõng quaù
trình bieät hoùa cuûa teá baøo hay trong
Söï im laëng cuûa gen (Gene silencing) laø
nhöõng quaù trình bieán ñoåi kieåu hình
moät thuaät ngöõ chung moâ taû quaù trình
(morphogenesis) ñieàu naøy coù lieân quan
epigenetics trong caùch thöùc ñieàu hoøa
ñeán vieäc ñoùng/môû moät soá gen lieân
gen. Nhìn chung, thuaät ngöõ naøy ñeà caäp
quan (Reik vaø cs., 2007).
ñeán vieäc ñoùng hay taét hoaït ñoäng cuûa
caùc gen “switching off” baèng nhöõng cô
Cô cheá phaân töû cuûa epigenetics raát
cheá bieán ñoåi hình thaùi hôn laø bieán ñoåi
phöùc taïp, thöôøng thay ñoåi moãi khi
caáu truùc di truyeàn cuûa gen. Ñieàu naøy
teá baøo trong giai ñoaïn phaân chia vaø
cho thaáy raèng moät gen muoán ñöôïc bieåu
chuû yeáu lieân quan ñeán vieäc bieán ñoåi
hieän thì chuùng phaûi ñöôïc ñaët ôû moät
hoaït ñoäng hoaït hoùa gen. Caùc protein
moâi tröôøng cho pheùp chuùng ñöôïc môû
histone lieân keát vôùi DNA cuõng coù
coâng taéc hoaït ñoäng hay ñöôïc hoaït hoùa.
theå ñöôïc hoaït hoùa hay bò baát hoaït.
Epigenetics giaûi thích taïi sao moät soá teá
Söï baát hoaït NST X (X-inactivation -
baøo khi bieät hoùa thaønh nhöõng teá baøo
lyonization)
chuyeân bieät chæ bieåu hieän moät soá gen
caàn thieát cho hoaït ñoäng cuûa chính noù.
Haàu heát nhöõng quaù trình epigenetic bò Laø moät quaù trình 1 trong 2 NST töông
112
ñoàng XX bò baát hoaït. ÔÛ nöõ, NST giôùi locus ñaõ ñöôïc ñoùng daáu aán di truyeàn
tính laø XX khaùc vôùi ôû nam laø XY neân vaø ñieàu naøy ñoùng vai troø thieát yeáu
nhu caàu saûn xuaát cuûa gen khoâng theå trong nhöõng ñoäng vaät ñöôïc taïo doøng.
gaáp ñoâi nhö ôû nam neân chæ coù 1 NST
ôû daïng hoaït ñoäng. Coøn NST kia bò baát Söï taùi thieát thoâng tin di truyeàn ôû giao
hoaït thaønh daïng NST dò saéc chaát vaø töû (Epigenetic reprogramming in the
ñöôïc duy trì cho suoát quaù trình soáng. gametes)
Söï taùi thieát thoâng tin di truyeàn Vieäc taùi thieát thoâng tin di truyeàn
(Reprogramming) epigenetic ôû nhöõng doøng teá baøo maàm
sinh duïc thöôøng baét ñaàu töø vieäc xoùa
Söï taùi thieát thoâng tin di truyeàn boû hoaøn toaøn nhöõng bieán ñoåi ñaõ toàn
(Reprogramming) laø quaù trình lieân taïi treân nhöõng gen coù hoaëc khoâng coù
quan ñeán vieäc taùi thieát hay laäp trình daáu aán di truyeàn nhaèm ñaûm baûo tính
laïi nhöõng daáu aán epigenetic nhö laø toaøn hoùa veà maët di truyeàn. Sau ñoù,
hieän töôïng methyl hoùa DNA trong suoát trong suoát quaù trình sinh giao töû, caùc
quaù trình phaùt trieån cuûa ñoäng vaät höõu daïng methyl hoùa vaø taùi thieát caáu truùc
nhuõ. Do caùc ñaëc tính daáu aán di truyeàn protein histone seõ xaûy ra treân toaøn boä
cuõng nhö nhöõng gen beân trong hay beân caùc gen trong teá baøo trong khi caùc daáu
ngoaøi teá baøo ñöôïc ñaùnh daáu khaùc nhau aán chuyeân bieät treân caùc allele seõ ñöôïc
vaø phaûi ñöôïc taùi thieát chính xaùc moãi xaùc ñònh taïi caùc locus mang daáu aán
khi chuùng ñeán giai ñoaïn maàm sinh di truyeàn (hieän töôïng taùi thieát laäp daáu
duïc. Vì theá, trong suoát quaù trình sinh aán di truyeàn - imprint resetting). Ñieàu
giao töû, nhöõng teá baøo maàm sinh duïc naøy, cung caáp cho nhöõng gen cuûa giao
nguyeân thuûy (primordial germ cells) töû coù nhöõng chöông trình phaân töû nhö
caàn ñöôïc xoùa vaø taùi thieát laïi caùc DNA hoaït hoùa noaõn, hoaït hoùa nhöõng gen
thoâng qua cô cheá methyl hoùa DNA treân caàn thieát cuûa hôïp töû vaø cho quaù trình
NST cuûa caû boá vaø meï. phaùt trieån cuûa phoâi sau naøy.
Sau khi thuï tinh, nhöõng gen noäi vaø Söï taùi thieát thoâng tin di truyeàn ôû phoâi
ngoaïi baøo moät laàn nöõa ñöôïc khöû giai ñoaïn sôùm
methyl hoùa cuõng nhö ñöôïc methyl hoùa
moät laàn nöõa (tröø nhöõng vuøng coù daáu aán Giao töû thöôøng ñöôïc keát hôïp vôùi nhau
di truyeàn). Söï taùi thieát naøy caàn thieát trong quaù trình thuï tinh thöôøng coù baûn
cho nhöõng teá baøo goác tieàm naêng trong chaát veà epigenetic hoaøn toaøn khaùc
phoâi môùi ñöôïc taïo thaønh vaø giuùp xoùa nhau. Caû hai gen ñeàu ñöôïc methyl hoùa
boû nhöõng thay ñoåi kieåu epigenetic caàn raát cao vaø hoaøn toaøn bò baát hoaït. Caáu
thieát cuûa teá baøo. Ngoaøi ra, nhöõng vi truùc chromatin cuûa noaõn ñöôïc neùn
thao taùc treân phoâi giai ñoaïn tröôùc laøm chaët do taùc ñoäng methyl hoùa nhöng
toå cho thaáy nhöõng taùc ñoäng laøm ngaên coù phaàn phöùc taïp vaø khaéc khe hôn
chaën nhöõng daïng methyl hoùa ôû nhöõng so vôùi caáu truùc chromatin ôû tinh truøng
113
chæ ñöôïc neùn chaët bôûi protamine thay ñöôïc tìm thaáy ôû nhöõng teá baøo maàm
cho histone. Sau khi thuï tinh, nhöõng sinh duïc vaø ñöôïc duy trì trong nhöõng
nhaân toá döï tröõ trong noaõn cuõng nhö teá baøo sinh döôõng cuûa caù theå. Nhöõng
nhöõng nhaân toá khaùc seõ laøm bieán ñoåi bieåu hieän cuï theå cuûa gen coù daáu aán di
traïng thaùi epigenetic cuûa gen boá vaø truyeàn raát quan troïng ñoái vôùi quaù trình
meï. Luùc naøy, hieän töôïng ñoùng xoaén phaùt trieån phoâi bình thöôøng.
NST ñöôïc thöïc hieän vaø xaûy ra hieän
töôïng taùi thieát nhanh khi protamine Khieám khuyeát trong quaù trình di truyeàn
ñöôïc thay theá bôûi protein histone ñang ngoaøi nhaân lieân quan ñeán hoã trôï sinh
ñöôïc acetyl hoùa vaø DNA (tröø daïng ñaõ saûn.
ñöôïc ñoùng daáu di truyeàn) seõ traûi qua
hieän töôïng khöû methyl hoùa tröôùc khi Hieän nay, nhöõng quan taâm veà vaán ñeà
chuùng nhaân ñoâi. Nhöõng gen ngoaïi vi di truyeàn ñaëc bieät laø nhöõng vaán ñeà
ñöôïc khöû methyl moät caùch thuï ñoäng veà epigenetics ñang ñöôïc chuù troïng
sau laàn phaân chia ñaàu tieân. raát nhieàu trong lónh vöïc hoã trôï sinh
saûn (HTSS). Bôûi leõ, lónh vöïc HTSS laø
ÔÛ thôøi ñieåm cuûa söï laøm toå, söï ngaønh coù lieân quan ñeán vieäc taïo neân
methyl hoùa DNA cuûa boä gen vaø histone phoâi ngöôøi do ñoù moïi hoaït ñoäng coù
seõ ñöôïc dieãn ra trong khoái teá baøo beân lieân quan ñeán giao töû hay phoâi ñeàu coù
trong cuûa phoâi nang. Nhöõng gen ñaõ ñöôïc khaû naêng laøm bieán ñoåi caùc daáu aán di
ñoùng daáu aán di truyeàn seõ vaãn giöõ nhöõng truyeàn hieän coù. Veà lyù thuyeát, nhöõng
soùng methyl hoùa nhö hieän taïi. Haøm daáu aán di truyeàn bò khieám khuyeát coù
löôïng methyl hoùa trong nhöõng teá baøo theå ñöa ñeán moät thôøi ñieåm maø khi ñoù
ñaõ ñöôïc bieät hoùa luoân ñöôïc duy trì oån daáu aán di truyeàn ñöôïc thieát laäp laïi ôû
ñònh trong suoát quaù trình nguyeân phaân. giao töû cuõng nhö ôû caùc giai ñoaïn phaùt
trieån cuûa phoâi. Do vaäy, nhöõng bieán ñoåi
Daáu aán di truyeàn (Genomic imprinting) khaùc thöôøng taùc ñoäng leân kieåu hình
chaéc chaén coù nhö chaäm phaùt trieån vaø
Daáu aán di truyeàn (Genomic imprinting) coù khaû naêng gaây cheát, roái loaïn daáu aán
laø moät traïng thaùi di truyeàn maø caùc di truyeàn, khieám khuyeát taêng tröôûng,
gen ñöôïc bieåu hieän trong moät soá hoaøn nhaïy caûm deã bò ung thö,…
caûnh chuyeân bieät phuï thuoäc vaøo traïng
thaùi cuûa boá meï. Nhöõng gen coù daáu aán Moät soá baùo caùo gaàn ñaây ñaõ ñeà caäp
di truyeàn thöôøng bieåu hieän chæ khi coù ñeán caùc tröôøng hôïp bò caùc hoäi chöùng
allele di truyeàn töø meï. Daáu aán di vaø baát thöôøng lieân quan ñeán khieám
truyeàn laø moät quaù trình epigenetic khuyeát daáu aán di truyeàn baåm sinh ôû
coù lieân quan ñeán vieäc methyl hoùa vaø caùc treû IVF. Hieän nay, chöa theå bieát
gaây neân nhöõng bieán ñoåi treân protein ñöôïc chính xaùc nhaân toá naøo chuyeân
histone giuùp bieåu hieän ñôn gen maø bieät hay cô cheá cuï theå naøo chòu traùch
khoâng laøm thay ñoåi caáu truùc chuoãi di nhieäm chính cho nhöõng baát thöôøng
truyeàn. Nhöõng daáu aán di truyeàn naøy treân. Tuy nhieân coù nhöõng yù kieán cho
114
raèng vieäc nuoâi caáy phoâi keùo daøi coù theå Taàm soaùt baát thöôøng di truyeàn (PGS)
taùc ñoäng khoâng toát ñeán khaû naêng baûo
ñaûm cho caùc daïng methyl hoùa taïi vò trí Taàm soaùt di truyeàn tieàn laøm toå –
locus coù daáu aán di truyeàn töø ngöôøi boá. Preimplantation Genetic Screening –
vieát taét laø PGS laø chæ ñònh taàm soaùt baát
Vaán ñeà di truyeàn cho theá heä thöôøng soá löôïng nhieãm saéc theå ôû caùc
sau cuûa Di truyeàn ngoaøi nhaân phoâi IVF tröôùc khi caáy vaøo buoàng töû
(Epigenetic inheritance) cung. Chæ ñònh naøy giuùp laøm taêng tæ leä
laøm toå cuûa phoâi, giaûm soá phoâi chuyeån
Moät ñaëc tính quan troïng giuùp phaân vaøo buoàng töû cung, giaûm tình traïng ña
bieät nhöõng bieán ñoåi di truyeàn ngoaøi thai, giaûm saåy thai vaø giaûm tæ leä boû
nhaân vôùi nhöõng bieán ñoåi di truyeàn do thai ôû thai khi phaùt hieän baát thöôøng
nhaân naèm ôû ñaëc tính thuaän nghòch cuûa baèng phöông phaùp chaån ñoaùn tieàn saûn
chính hình thöùc ñoù. Bình thöôøng, taát caû thoâng thöôøng (Dosono vaø cs., 2007).
nhöõng bieán ñoåi di truyeàn ngoaøi nhaân Do bình thöôøng, moät tæ leä lôùn phoâi
bao goàm nhöõng bieán ñoåi sai hình ñöôïc IVF coù theå coù baát thöôøng veà nhieãm
xoùa boû trong doøng teá baøo maàm nhaèm saéc theå (Munne vaø cs., 2006) vaø vieäc
ñaûm baûo tính toaøn theá vaïn naêng veà maët choïn löïa phoâi ñeå chuyeån vaøo töû cung
di truyeàn. Söï xoùa boû khoâng hoaøn toaøn beänh nhaân chæ döïa treân hình thaùi cuûa
xaûy ra trong giao töû hay trong suoát giai phoâi, do vaäy, PGS khi ñöôïc aùp duïng taïi
ñoaïn phoâi tieàn laøm toå (tröôùc söï bieät nhieàu trung taâm IVF treân theá giôùi seõ
hoùa thaønh doøng teá baøo maàm sinh giao giuùp loaïi tröø caùc phoâi baát thöôøng nhieãm
töû) thöôøng daãn ñeán keát quaû di truyeàn saéc theå seõ giaûm tæ leä saåy thai, taêng tæ
nhöõng tính traïng di truyeàn ngoaøi nhaân leä thai laâm saøng vaø sinh soáng cuûa IVF
(Ryan vaø cs., 2001). Ñieàu naøy ñöôïc ghi (Verlinsky vaø cs., 2004).
nhaän ôû nhöõng tröôøng hôïp phuï nöõ ñang
mang thai coù tieáp xuùc vôùi nhöõng taùc Chaån ñoaùn baát thöôøng di truyeàn (PGD)
nhaân khaùc nhau gaây caûm öùng laøm thay “Preimplantation Genetic Diagnosis -
ñoåi kieåu hình cuûa thai nhi theá heä ñaàu chaån ñoaùn di truyeàn tieàn laøm toå”. Ñöôïc
tieân nhöng cuõng taùc ñoäng laøm thay ñoåi thöïc hieän ñaàu tieân vaøo naêm 1990, PGD
kieåu hình cuûa theá heä thöù hai. Di truyeàn thöïc hieän trong IVF giuùp phaùt hieän caùc
ngoaøi nhaân chaéc chaén coù nhöõng aûnh baát thöôøng di truyeàn ôû phoâi, cuõng nhö
höôûng ít nhieàu ñeán di truyeàn vaø söï giuùp ñöa ra caùc chæ ñònh choïn löïa ñuùng
phaùt trieån cuûa theá heä con chaùu ñôøi sau. caùc phoâi khoâng coù caùc baát thöôøng veà di
truyeàn ñeå chuyeån vaøo buoàng töû cung.
CAÙC VAÁN ÑEÀ VAØ HÖÔÙNG Ngoaøi ra, ñoái vôùi caùc caëp vôï choàng
coù nguy cô truyeàn caùc beänh lyù veà di
NGHIEÂN CÖÙU CUÛA DI TRUYEÀN
truyeàn, kyõ thuaät naøy coøn giuùp saøng loïc
HOÏC TRONG HOÃ TRÔÏ SINH SAÛN caùc nguy cô beänh di truyeàn treân IVF
cuûa hoï maø khoâng caàn chaån ñoaùn tieàn
Chaån ñoaùn di truyeàn tieàn laøm toå saûn sau khi mang thai vaø phaûi boû thai
115
khi phaùt hieän beänh lyù ôû thai. Hôn nöõa, Veà maët kyõ thuaät, keát quaû FISH coù sai
PGD coù theå giuùp chaån ñoaùn caùc baát soá vaøo khoaûng 5-10% tuøy vaøo töøng kyõ
thöôøng veà nhieãm saéc theå hay caùc roái thuaät thöïc hieän. Tuy nhieân, vaán ñeà
loaïn ñôn gen (xem chöông Chaån ñoaùn coát loõi trong kyõ thuaät FISH khi öùng
di truyeàn tieàn laøm toå). duïng trong chaån ñoaùn phoâi tieàn laøm
toå laø khaû naêng gia taêng tæ leä theå khaûm
MOÄT SOÁ KYÕ THUAÄT CHAÅN (mosaic rate) trong phoâi ôû giai ñoaïn
phaân chia. Trong nghieân cöùu cuûa mình,
ÑOAÙN DI TRUYEÀN HIEÄN NAY
Sandalinas vaø coäng söï ñaõ phaùt hieän coù
treân khoaûng 70% caùc phoâi laøm nghieân
FISH
cöùu xuaát hieän theå khaûm moät vaøi daïng
baát thöôøng NST coù xuaát hieän theå khaûm
FISH laø moät kyõ thuaät di truyeàn teá baøo
(Sandalinas vaø cs., 2001). Li vaø coäng
ñöôïc phaùt trieån bôûi nhaø khoa hoïc
söï (Li vaø cs., 2005) cuõng ñaõ tìm thaáy coù
Christoph Lengauer, khi oâng duøng
khoaûng 40% caùc phoâi ôû ngaøy 3 ñöôïc
phöông phaùp naøy ñeå tìm kieám vaø ñònh
phaân tích laø coù leäch boäi laïi trôû thaønh
vò söï hieän dieän hay maát ñi cuûa nhöõng
theå boäi chænh trong khoái teá baøo beân
ñoaïn DNA chuyeân bieät treân NST. Noùi
trong ôû ngaøy 6. Staessen vaø coäng söï
moät caùch töông phaûn vôùi kyõ thuaät
cuõng ñaõ tìm thaáy coù 17,5% nhöõng phoâi
Karyotyping – kyõ thuaät nhieãm saéc theå
ñöôïc laøm PGS chaån ñoaùn laø baát thöôøng
ñoà, FISH coù theå thöïc hieän ñöôïc ñoái vôùi
khi ñöôïc phaân tích PGD laïi cho thaáy
NST ôû daïng interphase vôùi nguoàn maãu
coù teá baøo bình thöôøng trong ñoù, vaø coù
coù theå töø theå cöïc, phoâi baøo hay töø teá
8,4% caùc teá baøo coù daáu hieäu raát bình
baøo TE – teá baøo laù nuoâi phoâi.
thöôøng (Staessen, 2004).
Phöông phaùp FISH söû duïng nhöõng maãu

doø phaùt huyønh quang coù khaû naêng ñính
PCR
keát leân moät phaàn naøo ñoù töông ñoàng
Nhìn chung, phöông phaùp PCR duøng
treân NST. Kính hieån vi huyønh quang
trong chaån ñoaùn phoâi tieàn laøm toå hay
ñöôïc söû duïng trong kyõ thuaät naøy nhaèm
duøng trong lónh vöïc HTSS thöôøng gaén
tìm ra vò trí ñính keát cuûa maãu doø leân
lieàn vôùi muïc ñích tìm nhöõng roái loaïn
treân NST. Coâng duïng cuûa FISH laø giuùp
ñôn gen coù trong phoâi.
tìm hieåu moät soá ñaëc tính chuyeân bieät
giuùp ích cho vieäc tö vaán veà di truyeàn,
Khoâng gioáng nhö ôû nhöõng phaân tích di
chöõa trò y hoïc vaø giuùp cho nhöõng nhaän
truyeàn thoâng duïng. Khi PCR söû duïng
daïng loaøi sinh vaät. FISH cuõng coù theå
cho PGD, moät vaán ñeà thöôøng gaëp phaûi
giuùp nhaän dieän vaø ñònh vò ñöôïc nhöõng
laø soá löôïng baûn sao DNA coù ñöôïc raát
RNA thoâng tin trong nhöõng maãu moâ
ít do PGD thöôøng laøm treân 1 teá baøo,
nhaèm giuùp tìm hieåu caùc chöùc naêng veà
thoâng thöôøng laø phoâi baøo. Do vaäy,
bieåu hieän gen cuûa teá baøo vaø cuûa nhöõng
PCR phaûi thích nghi vaø ñieàu chænh ñeå
nhoùm moâ ñaëc bieät.
nhöõng giôùi haïn vaät lyù trong phöông
116
phaùp cuõng nhö tính naêng phaûi söû duïng truyeàn phaân töû teá baøo nhaèm phaân tích
ñöôïc löôïng maãu DNA neàn raát ít coù saün nhöõng thay ñoåi soá löôïng baûn sao DNA
(thöôøng chæ coù theå chæ laø 1 baûn khung (giaûm hôn hay gia taêng) khi so vôùi
neàn). Ñieàu naøy coù nghóa laø phaûn öùng haøm löôïng DNA chuaån cho vaøo phaûn
khueách ñaïi phaûi daøi hôn vaø ñieàu kieän öùng lai phaân töû. Phöông phaùp naøy chæ
phaûn öùng phaûi ñöôïc ñieàu chænh ôû möùc giuùp phaùt hieän nhöõng chuyeån ñoaïn
toái öu nhaát, nhaèm khaéc phuïc toát nhaát NST khoâng caân baèng, trong khi nhöõng
nhöõng khuyeát ñieåm trong phöông phaùp sai hình NST nhö nhöõng chuyeån ñoaïn
PCR truyeàn thoáng. Ngoaøi ra, soá löôïng caân baèng töï thaân hay ñaûo ñoaïn thöôøng
lôùn caùc chu kyø PCR caàn thieát vaø soá khoâng theå ñöôïc phaùt hieän bôûi kyõ thuaät
löôïng khung neàn DNA quaù ít thöôøng naøy do soá löôïng baûn sao DNA khoâng
deã daãn ñeán vaán ñeà taïp nhieãm. heà bò thay ñoåi soá löôïng. Trong nhöõng
naêm 1990, Thomas Cremer vaø Peter
Moät vaán ñeà khaùc coù lieân quan ñeán Lichter tìm thaáy nguyeân lyù veà lai phaân
PCR treân teá baøo ñôn laø hieän töôïng töû töông hôïp ñoái vôùi NST daïng meta-
ADO – allele drop out. Hieän töôïng naøy phase vaø tìm ñöôïc nhöõng ñieåm DNA
thöïc chaát laø khueách ñaïi ngaãu nhieân treân maïng lai theå hieän nhöõng vò trí gen
khoâng chính xaùc do khueách ñaïi nhaèm chuyeân bieät.
moät trong nhöõng allele khaùc hieän
dieän trong maãu ôû traïng thaùi dò hôïp Ngaøy nay, vôùi kyõ thuaät HR-CGH (high-
töû. ADO coù theå laøm aûnh höôûng ñeán resolution CGH – lai phaân töû töông hôïp
ñoä tin caäy cuûa phöông phaùp PGD do phaân giaûi cao) coù theå thöïc hieän chính
phoâi dò hôïp töû coù theå ñöôïc keát luaän xaùc vieäc phaùt hieän nhöõng bieán ñoäng veà
laø bò nhieãm hay khoâng tuøy thuoäc vaøo caáu truùc DNA ôû ñoä phaân giaûi 200 caëp
allele muïc tieâu coù ñöôïc khueách ñaïi base (Urban, vaø cs., 2006), töø ñoù giuùp
hay khoâng. Ñieàu naøy ñöôïc quan taâm raát tìm hieåu ñöôïc caùc vaán ñeà noùng boûng
nhieàu trong nhöõng roái loaïn di truyeàn hieän nay nhö microdeletion (maát ñoaïn
do ñaëc tính troäi (autosomal dominant nhoû NST) hay duplication (laëp ñoaïn)
disorder) do luoân coù söï toàn taïi ADO trong caùc beänh ung thö hay cheát sau
trong nhöõng teá baøo bò nhieãm gaây ra sinh do gaëp phaûi nhöõng sai hình NST.
nhöõng sai laàm cho chuyeån phoâi nhaàm
nhöõng phoâi baát thöôøng. WGA
MICROARRAY CGH Whole genome amplification (taïm

dòch laø phöông phaùp khueách ñaïi toaøn
Phöông phaùp CGH (Comparative boä gen) ñöôïc phaùt trieån naêm 1992
genomic hybridization – Lai phaân nhö moät coâng cuï giuùp gia taêng löôïng
töû töông hôïp) hay coøn goïi laø phöông DNA coù haøm löôïng haïn cheá trong maãu
phaùp CMA (Chromosomal Microarray (Telenius vaø cs., 1992; Zang vaø cs.,
Analysis – Phöông phaùp phaân tích 1992). Phöông phaùp naøy thöôøng duøng
Microarray NST) laø moät phöông di trong nhöõng nghieân cöùu nhöõng beänh di
117
truyeàn hay trong nghieân cöùu hình söï do ñöùa treû coù nhoùm HLA phuø hôïp vaø thöù
löôïng maãu DNA trong caùc tröôøng hôïp hai, hoï ñöa ra yù töôûng veà ngaân haøng
naøy thöôøng ôû möùc raát haïn cheá trong phoâi coù ñònh daïng caùc nhoùm HLA
khi raát nhieàu phaân tích DNA luoân ñoøi khaùc nhau (Kuliev vaø cs., 2004). Tuy
hoûi soá löôïng lôùn caùc baûn sao. Sau ñoù, nhieân, ñònh daïng tuyùp HLA ôû phoâi tieàn
nhieàu kyõ thuaät WGA khaùc nhau ñaõ laøm toå ñang daàn trôû thaønh moät höôùng
ñöôïc phaùt trieån trong ñoù chuùng chæ ñi môùi cho caùc giaûi phaùp chöõa trò beänh
khaùc nhau ôû 2 ñaëc ñieåm chính yeáu laø baèng teá baøo goác cho nhöõng tröôøng hôïp
phaùc ñoà (protocol) vaø tính chính xaùc bò sai hoûng chöùc naêng teá baøo tuûy xöông
trong caùc chu kyø khueách ñaïi. khoâng do di truyeàn, vaø noù ñang daàn laø
moät lieäu phaùp höõu duïng cho vieäc chöõa
Lieäu phaùp teá baøo goác vaø HLA trò nhöõng roái loaïn teá baøo tuûy xöông
khoâng ôû giai ñoaïn aùc tính vaø ôû daïng aùc
Kyõ thuaät ñònh tuyùp HLA (Human tính coù di caên.
leukocyte antigen) cho phoâi laø kyõ
thuaät giuùp keát hôïp nhoùm HLA cuûa treû Theo nghò ñònh ELC (04/04) 03 cuûa
khoûe maïnh phuø hôïp vôùi nguoàn teá baøo uûy ban HFEA (Human Fertilisation
maàm maùu cuoán roán cuûa anh/chò em and Embryology Authority - UÛy ban
ñang bò maéc beänh (K Devolder, 2004). Embryology ñieàu phoái veà thuï tinh trong
Ñònh tuyùp HLA hieän ñang trôû thaønh oáng nghieäm vaø phoâi ngöôøi cuûa Anh
moät chæ ñònh PGD quan troïng ñoái vôùi vaán ñeà veà PGD/HLA ñöôïc UÛy ban Ñaïo
moät soá nöôùc cho pheùp kyõ thuaät naøy ñöùc sinh hoïc baøn baïc vaøo naêm 2001
thöïc hieän (Verlinsky vaø cs., 2001), hôn vaø sau ñoù Phaùc ñoà vaø phöông thöùc
nöõa ñaây cuõng laø vaán ñeà caàn xem xeùt nghieân cöùu cho lieäu phaùp naøy ñaõ ñöôïc
cho nhöõng quoác gia khoâng ñöôïc pheùp ban haønh vaøo naêm 2003. Nhöõng thaønh
thöïc hieän kyõ thuaät PGD (Bellavia vaø töïu tích cöïc cuûa lieäu phaùp PGD/HLA
cs., 2010). ñang môû ra nhieàu höôùng öùng duïng môùi
cho coâng ngheä chöõa trò beänh di truyeàn
baèng teá baøo maàm (Kuliev vaø cs., 2004).
Söï töông hôïp HLA coù theå keát hôïp vôùi
nhöõng chaån ñoaùn veà beänh di truyeàn
ñôn gen nhö beänh Fanconi anemia KEÁT LUAÄN
hay beänh βâ-thalassemia. Maëc duø coù
nhöõng keát quaû thöïc nghieäm khaû quan Caùc vaán ñeà di truyeàn coù lieân quan ñeán
gaàn ñaây, nhöng vaãn coøn nhieàu tranh sinh saûn laø moät trong lónh vöïc coù taàm
caõi veà phöông phaùp naøy cuõng nhö söï quan troïng cao vaø coù vò trí chieán löôïc
chaáp thuaän cho caùc öùng duïng trong giuùp giaûi quyeát ñöôïc nhieàu vaán ñeà chöa
töông lai. Maët khaùc, moät soá baùo caùo theå giaûi thích ñöôïc nhieàu cô cheá phaân
khaùc toång keát veà tình hình thöïc hieän töû cuûa gen cuõng nhö caùch can thieäp
PGD/HLA ñaõ veõ ra 2 vieãn caûnh trong chuyeân saâu vaøo cô cheá. Hieän nay, vaán
töông lai raèng : thöù nhaát, hoï ñöa ra ñeà di truyeàn trong lónh vöïc sinh saûn
chính saùch baûo hieåm khi taïo ra nhöõng ñang ñi nhöõng böôùc vöõng maïnh nhaèm
118
toái öu hoùa caùc phöông phaùp chaån ñoaùn 94:1129-1131
phoâi tröôùc giai ñoaïn laøm toå nhö FISH, 2. Bird A (2007). Perceptions of epigenetics. Nature
aCGH, WGA, PCR, giuùp thu nhaän keát 447:396-398
quaû chính xaùc hôn, nhanh choùng hôn

3. Chandler VL (2007). Paramutation: From Maize to
cuõng nhö phuø hôïp hôn so vôùi coâng taùc Mice. Cell 128:641-645
ñieàu trò VS-HM.
4. Donoso P, Staessen C, Fauser BC, Devroey P (2007).
Current value of preimplantatin genetic aneuploidy
Ngoaøi ra, moät xu höôùng khaù maïnh screening in IVF. Hum Reprod Update 13:15 – 25
hieän nay cuûa lónh vöïc naøy laø nghieân
5. Devolder K (2004). Preimplantation HLA typing:
cöùu caùc cô cheá phaân töû trong bieåu hieän having children to save our loved ones. J Med Ethics
gen, epigenetics, IVM cuõng nhö trong 31:582-586
quaù trình phaùt trieån cuûa giao töû, phoâi,

6. Kuliev A, Verlinsky Y (2004). Preimplantation
vaø nhöõng bieán ñoåi trong ñieàu kieän laøm HLA typing and stem cell ransplantation: report of
toå. Nhìn chung, cuøng vôùi söï phaùt trieån International Meeting. Reprod Biomed Online 9:205-209
khoâng ngöøng cuûa coâng ngheä sinh hoïc

7. Li M, DeUgarte CM, Surrey M, Danzer H,
phaân töû vaø di truyeàn phaân töû lónh vöïc DeCherney A, Hill DL (2005). Fluorescence in situ
HTSS döôøng nhö ñang phaùt trieån treân hybridization reanalysis of day-6 human blastocysts
diagnosed with aneuploidy on day 3. Fertil Steril
moät neàn taûng khaù vöõng chaéc cuõng nhö
84:1395-400
ñem laïi nhieàu öùng duïng höõu ích cho
coâng taùc ñieàu trò laâm saøng. 8. Linden MG, Bender BG, Robinson A (1995). Sex
chromosome tetrasomy and pentasomy. Pediatrics
96:672-82
Di truyeàn hoïc keát hôïp vôùi hoã trôï sinh
saûn ñeå nghieân cöùu veà caùc beänh lyù lieân 9. Munne S (2009). Preimplatation genetic
diagnosis for infertility (PGS). In: Gardner D,
quan ñeán di truyeàn vaø nguoàn goác cuûa Weissman A, Howles C, Shoham Z, eds. Textbook of
beänh taät ngöôøi laø moät höôùng nghieân Assisted Reproductive Technologies: Laboratory and
clinical perspective. London: Informa Healthcare; 381-
cöùu lôùn vaø nhieàu tieàm naêng treân theá
401
giôùi hieän nay. ÔÛ caùc nöôùc treân theá giôùi,
nhieàu trung taâm nghieân cöùu ñaõ baét ñaàu 10. Plachot M (2001). Chromosomal abnormalities in
oocytes. Mol Cell Endocrinol 183:59-63
ñaàu tö vaøo laõnh vöïc naøy. Vieäc thaønh
laäp Trung taâm nghieân cöùu di truyeàn vaø 11. Ryan VK, Preis J, Morgan HD, Whitelaw E (2001).
söùc khoûe sinh saûn taïi Khoa Y, Ñaïi hoïc The marks, mechanisms and memory of epigenetic
states in mammals. J Biol Chem 356:1-10
quoác gia trong thôøi gian gaàn ñaây coù theå
laø moät trong nhöõng böôùc ñi ñaàu tieân 12. Reik W (2007). Stability and flexibility of
cuûa Y hoïc Vieät Nam trong laõnh vöïc epigenetic gene regulation in mammalian
development. Nature 447:425-432
nhieàu tieàm naêng naøy.
13. Sandalinas M, Sadowy S, Alikani M, Calderon G,
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Cohen J, Munneù S (2001). Developmental ability of
chromosomally abnormal embryos to develop to the
1. Bellavia M, Weid D, Peddes C, Jacquemont S, blastocyst stage. Hum Reprod 16:1954-1958
Liebaers I, Hohlfeld P, Wunder-Galieù D, Ziegler D
(2010). Preimplantation genetic diagnosis (PGD) for 14. Shinawi M, Cheung SW (2008). The array CGH and
HLA typing: bases for setting up an open international its clinical applications. Drug Discov Today 13:760
collaboration when PGD is not available. Fertil Steril
119
15. Staessen C, Platteau P, Van Assche E, et al (2004). DNA copy alterations in human chromosome 22 using
Comparison of blastocyst transfer with or without high-density tiling oligonucleotide arrays. Proc Natl
preimplantation genetic diagnosis for aneuploidy Acad Sci 103:4534-4539
screening in couples with advanced maternal age: a 18. Verlinsky Y, Cohen J, et al (2004). Over a decade
prospective randomized controlled trial. Hum Reprod of experience with preimplantation genetic diagnosis: a
19:2849-2858 multicenter report. Fertil Steril 82:292-294
16. Telenius H, Carter NP, Bebb CE et al (1992). 19. Verlinsky Y, Rechitsky S, Schoolcraft W, Strom
Degenerate oligonucleotide-primed PCR: general C, Kuliev A (2001). Preimplantation diagnosis for
amplification of target DNA by a single degenerate Fanconi anemia combined with HLA matching. JAMA
primer. Genomics 13:718 285(24):3130-3133
17. Urban AE, Korbel JO, Selzer R, Richmond T, 20. Zhang L, Cui X, Schmitt K et al (1992). Whole
Hacker A, Popescu GV, Cubells JF, Green R, Emanuel genome amplification from a single cell: Implications
BS, Gerstein MB (2006). High-resolution mapping of for genetic analysis. Proc Natl Acad Sci 89:5847
120
phaàn II
Tinh truøng
122
7
TINH DÒCH ÑOÀ
Nguyeãn Thò Mai, Ñaëng Quang Vinh
GIÔÙI THIEÄU Ña soá caùc trung taâm treân theá giôùi vaø
khu vöïc ñeàu ñaùnh giaù tinh dòch ñoà
döïa theo Caåm nang cuûa Toå chöùc Y teá
Voâ sinh nam chieám khoaûng 30% caùc Theá giôùi (WHO). Phieân baûn ñaàu tieân
nguyeân nhaân gaây voâ sinh, trong ñoù, ñöôïc phaùt haønh vaøo naêm 1980 vaø töø
hôn 90% tröôøng hôïp laø do baát thöôøng naêm 1999 ñeán nay, caùc trung taâm ñeàu
tinh truøng. Ngöôøi ta öôùc tính caùc baát thöïc hieän theo höôùng daãn cuûa phieân
thöôøng cuûa tinh truøng, veà saûn xuaát hay baûn thöù tö (WHO, 1999). Tuy nhieân,
hoaït ñoäng chöùc naêng, chieám töø 35 ñeán vaãn coøn moät soá toàn taïi trong caùch thöïc
50% caùc tröôøng hôïp voâ sinh (Speroff hieän tinh dòch ñoà theo phieân baûn 1999
vaø Fritz, 2005). Tinh dòch ñoà laø moät nhö tính chuû quan trong vieäc phaân
xeùt nghieäm nhaèm ñaùnh giaù chaát löôïng loaïi ñoä di ñoäng cuûa tinh truøng hay tính
cuûa tinh truøng, thoâng qua caùc chæ soá chính xaùc cuûa caùc chæ soá trong keát quaû
nhö soá löôïng, khaû naêng di ñoäng, hình cuoái cuøng. Moät nghieân cöùu cho thaáy
daïng bình thöôøng… Maëc duø khoâng cung vieäc phaân ra hai loaïi di ñoäng nhanh
caáp caùc thoâng tin veà hoaït ñoäng chöùc vaø chaäm trong keát quaû tinh dòch ñoà
naêng cuûa tinh truøng, döïa vaøo keát quaû phuï thuoäc raát lôùn vaøo ngöôøi laøm xeùt
cuûa moät tinh dòch ñoà, ngöôøi ta coù theå nghieäm (Cooper vaø Yeung, 2006)…
ñaùnh giaù moät caùch khaùi quaùt veà khaû Ngoaøi ra, caùc giaù trò tham khaûo tröôùc
naêng sinh saûn cuûa nam giôùi (Speroff nay ñöôïc xem laø “chuaån” laïi ñöôïc ghi
vaø Fritz, 2005). Beân caïnh ñoù, söï phaùt nhaän töø caùc nghieân cöùu treân moät nhoùm
trieån nhanh choùng cuûa thuï tinh trong ñoái töôïng chöa phuø hôïp vaø thöïc hieän
oáng nghieäm, ñaëc bieät laø caùc kyõ thuaät taïi caùc labo xeùt nghieäm vôùi caùc ñieàu
vi thao taùc, ñaõ goùp phaàn raát lôùn laøm kieän khoâng ñöôïc kieåm soaùt nghieâm
giaûm tính caàn thieát cuûa caùc khaûo saùt ngaët. Do ñoù, caùc giaù trò chuaån cuûa moät
chöùc naêng cuûa tinh truøng, khi chæ caàn tinh dòch ñoà theo höôùng daãn cuûa WHO
vaøi tinh truøng laø ñaõ coù theå coù thai vôùi 1999 vaãn chöa nhaän ñöôïc söï thoáng
kyõ thuaät tieâm tinh truøng vaøo baøo töông nhaát. Neáu giaù trò naøy quaù cao, seõ coù
noaõn (ICSI). Do ñoù, trong thöïc teá ñieàu moät tæ leä lôùn beänh nhaân bò xeáp nhaàm
trò, keát quaû tinh dòch ñoà cuøng vôùi caùc vaøo loaïi voâ sinh vaø haäu quaû laø coù theå
döõ lieäu töø phía ngöôøi vôï seõ giuùp caùc phaûi chòu nhöõng can thieäp khoâng caàn
nhaø laâm saøng quyeát ñònh phöông aùn thieát (Chia vaø cs., 1998; Nallella vaø cs.,
ñieàu trò cho moät caëp vôï choàng hieám 2006; Gao vaø cs., 2007). Maët khaùc,
muoän, voâ sinh. coù yù kieán laïi cho raèng ngöôõng giaù trò
123
Tinh dòch ñoà
hieän nay, nhaát laø maät ñoä tinh truøng cuûa nghieân cöùu neâu treân. Rieâng phaàn
(20 trieäu/ml) laø quaù thaáp, vì moät soá thöïc hieän tinh dòch ñoà ñaõ ñöôïc hieäu
nghieân cöùu cho thaáy khaû naêng coù thai chænh vôùi muïc ñích taêng tính chính xaùc
töï nhieân taêng cao hôn ôû nhoùm coù maät cuûa keát quaû xeùt nghieäm. Beân caïnh ñoù,
ñoä töø 40-50 trieäu/ml (Bonde vaø cs., vieäc ñaùnh giaù ñoä di ñoäng cuõng coù söï
1998; Slama vaø cs., 2002). thay ñoåi theo höôùng giaûm bôùt söï chuû
quan trong quaù trình thöïc hieän. Hình
Vaøo naêm 2010, moät nghieân cöùu daïng bình thöôøng cuõng ñöôïc baét buoäc
quy moâ nhaát töø tröôùc ñeán nay ñöôïc thöïc hieän theo tieâu chuaån nghieâm ngaët
baùo caùo nhaèm xaùc laäp moät ngöôõng cuûa Kruger (Kruger vaø cs., 1986). Ngoaøi
tham khaûo cho keát quaû tinh dòch ñoà ra, phieân baûn thöù naêm naøy cuõng daønh
(Cooper vaø cs., 2010). Trong nghieân troïn moät chöông cho vaán ñeà quaûn lyù
cöùu naøy, thôøi gian coù thai (TTP-time chaát löôïng trong labo nam hoïc.
to pregnancy) - moät chæ soá thöôøng ñöôïc
söû duïng trong caùc ñieàu tra veà dòch Taïi Vieät Nam, tinh dòch ñoà ñaõ ñöôïc
teã (Joffe, 2000), ñöôïc xaùc ñònh bôûi soá trieån khai töø nhöõng naêm 1995, vaø töø
thaùng töø luùc coù quan heä khoâng söû duïng naêm 1999, khi phieân baûn thöù 4 cuûa Toå
bieän phaùp ngöøa thai cho ñeán khi coù chöùc Y teá Theá giôùi ra ñôøi, moät soá trung
thai - ñöôïc ñöa vaøo söû duïng. Ngöôøi ta taâm ñaõ trieån khai aùp duïng thöôøng quy.
söû duïng keát quaû tinh dòch töø caùc ngöôøi Vôùi söï buøng noå veà vaán ñeà voâ sinh nam,
choàng coù TTP trong voøng 12 thaùng ñeå vai troø cuûa caùc labo nam hoïc ngaøy
laøm nhoùm chöùng. Caùc soá lieäu ñöôïc thu caøng quan troïng. Töø thaùng 3/2010,
thaäp töø 1953 maãu thöû trong 5 nghieân chuùng toâi ñaõ trieån khai thöïc hieän tinh
cöùu thöïc hieän taïi 8 quoác gia treân 5 chaâu dòch doà theo tieâu chuaån môùi nhaát trong
luïc. Ngöôõng giaù trò tham khaûo ñöôïc laáy phieân baûn thöù 5 cuûa Toå chöùc Y teá theá
ôû nhoùm 5% döôùi. Nhìn chung, haàu heát giôùi. Tuy nhieân, taïi Vieät nam vaãn chöa
caùc giaù trò naøy ñeàu thaáp hôn so vôùi giaù trò coù söï thoáng nhaát veà caùch thöïc hieän
“chuaån” tröôùc ñaây cuûa phieân baûn thöù moät tinh dòch ñoà, hieän vaãn coøn khaù
tö (WHO, 1999). nhieàu phoøng xeùt nghieäm thöïc hieän
khoâng theo chuaån WHO ñöa ra. Ñieàu
Cuõng trong naêm 2010, Toå chöùc Y teá naøy laøm cho vieäc ñieàu trò beänh nhaân
Theá giôùi ñaõ cho xuaát baûn moät caåm nang trôû neân khoù khaên vaø toán keùm hôn.
veà khaûo saùt vaø xöû lyù tinh truøng ngöôøi Trong baøi vieát naøy, caùc vaán ñeà veà kyõ
(WHO, 2010). Ñaây ñöôïc xem laø phieân thuaät thöïc hieän tinh dòch ñoà ñöôïc moâ
baûn thöù naêm cuûa chuoãi caåm nang veà taû döïa theo caùc böôùc cuûa phieân baûn
thöïc hieän tinh dòch ñoà. Trong caåm môùi nhaát naøy cuûa WHO, chính thöùc
nang naøy, caùc vaán ñeà nhö phaân tích phaùt haønh vaøo thaùng 6/2010.
tinh dòch, tröõ laïnh tinh truøng, chuaån bò
tinh truøng… ñöôïc ñeà caäp chi tieát. Caùc THU NHAÄN MAÃU
giaù trò tham khaûo cho moät tinh dòch ñoà
cuõng ñöôïc xaây döïng, döïa treân keát quaû Tröôùc khi xeùt nghieäm, beänh nhaân neân
124
ñöôïc höôùng daãn ñaày ñuû vaø chi tieát ñeå Phaàn tinh dòch ban ñaàu, chuû yeáu chöùa
coù theå thu ñöôïc maãu tinh truøng toát nhaát. dòch tieát töø tieàn lieät tuyeán thöôøng coù
Thôøi gian kieâng quan heä toát nhaát neân raát nhieàu tinh truøng so vôùi khi coù hieän
trong thôøi gian 2-7 ngaøy (WHO, 2010). töôïng xuaát tinh thöïc söï (Björndahl vaø
Thôøi gian kieâng quan heä neáu ngaén hôn Kvist, 2003). Do ñoù, maát moät phaàn tinh
coù theå seõ caûi thieän khaû naêng di ñoäng dòch ban ñaàu seõ gaây aûnh höôûng ñeán keát
cuûa tinh truøng, tuy nhieân, soá löôïng vaø quaû nhieàu hôn so vôùi maát phaàn sau cuûa
theå tích xuaát tinh seõ bò aûnh höôûng, maãu xuaát tinh. Ñaây chính laø lyù do maø
vaø ngöôïc laïi, neáu thôøi gian naøy keùo giao hôïp giaùn ñoaïn khoâng ñöôïc khuyeán
daøi, khaû naêng di ñoäng cuûa tinh truøng khích. Ngoaøi ra, giao hôïp giaùn ñoaïn
seõ giaûm ñaùng keå. Trong khi ñoù, khaû coøn coù theå laøm tinh dòch bò laãn moät
naêng soáng vaø caáu truùc di truyeàn cuûa soá thaønh phaàn khaùc coù trong aâm ñaïo
tinh truøng ít bò thay ñoåi bôûi thôøi gian nhö teá baøo bieåu moâ, taïp khuaån…, gaây
kieâng quan heä tröø khi hoaït ñoäng chöùc khoù khaên cho vieäc phaân tích keát quaû.
naêng cuûa maøo tinh hoaøn baát thöôøng
(De Jonge vaø cs., 2004; Correa-Perez vaø Tröôùc khi vaøo phoøng laáy maãu, beänh
cs., 2004). nhaân neân ñöôïc höôùng daãn ñi tieåu thaät
saïch. Röûa tay vaø döông vaät baèng xaø
Ngöôøi choàng neân ñöôïc höôùng daãn laáy phoøng ñeå traùnh nhieãm baån tinh dòch do
tinh dòch baèng caùch thuû daâm. Vieäc söû caùc loaïi vi khuaån treân da. Tuy nhieân,
duïng caùc chaát boâi trôn, thöôøng coù chöùa phaûi röûa nöôùc thaät saïch xaø phoøng ñeå
chaát dieät tinh truøng, coù theå aûnh höôûng khoâng laøm aûnh höôûng ñeán tinh truøng.
ñeán keát quaû. Tinh dòch neân ñöôïc laáy Sau khi lau khoâ tay vaø döông vaät baèng
taïi cô sôû y teá, neáu laáy ôû nhaø hay nôi khaên saïch, ngöôøi choàng seõ xuaát tinh
khaùc thì phaûi ñöôïc ghi nhaän. Trong tröïc tieáp vaøo loï ñöïng maãu chuyeân
tröôøng hôïp ngöôøi choàng khoâng theå thuû duïng. Loï chöùa maãu phaûi ñaûm voâ truøng,
daâm, söû duïng bao cao su chuyeân duïng mieäng roäng, chæ söû duïng moät laàn vaø
(khoâng chaát boâi trôn, khoâng chaát dieät neân baèng nhöïa. Phía ngoaøi coù choã ñeå
tinh truøng) ñeå giao hôïp laø bieän phaùp vieát caùc thoâng tin cuûa beänh nhaân nhö
toát nhaát. Caùch laáy tinh dòch cuõng coù hoï teân vôï choàng, naêm sinh, soá ngaøy
theå aûnh höôûng ñeán chaát löôïng cuûa maãu kieâng quan heä, nôi laáy maãu, phöông
thu ñöôïc. Moät nghieân cöùu cho thaáy caùc phaùp laáy maãu, thôøi gian nhaän maãu…
maãu tinh dòch ñöôïc laáy baèng phöông
phaùp thuû daâm taïi cô sôû y teá coù chaát Tröôøng hôïp nhöõng ngöôøi khoâng theå
löôïng keùm hôn so vôùi caùc maãu ñöôïc laáy laáy maãu taïi choã ñöôïc (nôi gaàn phoøng
taïi nhaø vaø baèng giao hôïp (coù söû duïng xeùt nghieäm) coù theå laáy maãu taïi nhaø
bao cao su chuyeân duøng) (Zavos vaø hoaëc nôi khaùc. Beänh nhaân caàn ghi
Goodpasture, 1989; Pound vaø cs., 2002). nhaän giôø khi xuaát tinh, baûo quaûn maãu
baèng nhieät ñoä cô theå (20-37oC) vaø
Trong quaù trình laáy maãu, hieän töôïng chuyeån ngay ñeán phoøng xeùt nghieäm
rôi vaõi, neáu coù, thì phaûi ñöôïc ghi nhaän. khoâng quaù 1 giôø keå töø luùc xuaát tinh.
125
Tinh dòch ñoà
Tröôøng hôïp nhöõng ngöôøi khoâng coù khaû nghieâm ngaët theo chuaån ngay töø khaâu
naêng laáy maãu baèng caùch thuû daâm, coù höôùng daãn laáy maãu ñeán böôùc cuoái cuøng
theå söû duïng bao cao su chuyeân duïng laø ñaùnh giaù hình daïng tinh truøng. Neáu
ñeå giao hôïp. Tuyeät ñoái khoâng duøng caùc keát quaû laàn ñaàu tieân trong giôùi haïn
loaïi bao cao su traùnh thai vì coù chaát bình thöôøng thì khoâng caàn cho beänh
dieät tinh truøng. Beänh nhaân caàn ñöôïc nhaân thöû laïi. Tuy nhieân, neáu keát quaû
höôùng daãn veà caùch söû duïng bao cao su, baát thöôøng hay ôû trong ranh giôùi giöõa
ñoùng goùi vaø baûo quaûn maãu trong khi baát thöôøng vaø bình thöôøng, beänh nhaân
chuyeån ñeán phoøng xeùt nghieäm. neân ñöôïc höôùng daãn laøm xeùt nghieäm
laàn hai sau ñoù töø 3-5 tuaàn hay toái thieåu
Thôøi ñieåm phaân tích maãu baèng vôùi laàn kieâng quan heä tröôùc ñaây
(Menkveld, 2007; Nijis, 2009).
Maãu tinh dòch sau khi ñöôïc ñöa vaøo
phoøng xeùt nghieäm seõ ñöôïc baûo quaûn Tinh dòch ñoà coù theå ñöôïc thöïc hieän
trong tuû aám 37oC ñeå chôø ly giaûi. Maãu baèng phöông phaùp thuû coâng theo
thöû seõ ñöôïc khaûo saùt veà soá löôïng vaø höôùng daãn cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi
chaát löôïng taïi phoøng xeùt nghieäm trong (WHO, 2010) hay vôùi söï hoã trôï cuûa
voøng moät giôø sau khi nhaän maãu. Neáu maùy töï ñoäng (Computer- aided sperm
thôøi gian chôø ñeå xöû lyù quaù laâu, söï analysis-CASA). Maùy CASA coù öu
di ñoäng vaø tæ leä soáng cuûa tinh truøng ñieåm veà ñaùnh giaù tính chaát di ñoäng
seõ bò aûnh höôûng döôùi taùc ñoäng cuûa cuûa tinh truøng, tuy nhieân coøn moät soá
moät soá hoaït chaát coù trong tinh töông. nhöôïc ñieåm trong vieäc ñaùnh giaù caùc
chæ soá khaùc cuûa tinh dòch ñoà.
Söï an toaøn khi thao taùc vôùi maãu
thöû Phöông phaùp thuû coâng
Maãu tinh dòch coù theå chöùa nhieàu taùc Ñaây laø phöông phaùp ñaùnh giaù chaát
nhaân gaây haïi (HIV, HBV…), do ñoù, beänh löôïng tinh truøng thöôøng ñöôïc aùp duïng
nhaân caàn ñöôïc taàm soaùt HIV, HBsAg, trong thöïc teá ñieàu trò nhaát. Do khoâng
BW tröôùc khi laáy tinh dòch xeùt nghieäm caàn trang bò nhieàu maùy moùc, chi phí
ñeå phoøng traùnh söï laây nhieãm. Tröôøng ñaàu tö thaáp vaø mang tính cô ñoäng cao
hôïp maãu thöû ñöôïc söû duïng cho caùc kyõ neân phaân tích tinh dòch baèng phöông
thuaät hoã trôï sinh saûn (IUI, IVF, ICSI) phaùp thuû coâng hieän ñang ñöôïc aùp duïng
thì caùc duïng cuï söû duïng phaûi tieät truøng khaù phoå bieán. Tuy nhieân, vieäc khaûo
vaø ngay caû kyõ thuaät voâ truøng cuõng saùt ñöôïc thöïc hieän baèng maét thöôøng
ñöôïc aùp duïng. Tuaân thuû nghieâm ngaët döôùi kính hieån vi, do ñoù, caùc thoâng soá
veà thao taùc voâ truøng laø nguyeân taéc an cuûa tinh dòch ñoà coù theå thay ñoåi tuøy
toaøn cô baûn trong phoøng xeùt nghieäm. ngöôøi thöïc hieän, neáu khoâng ñöôïc ñaøo
taïo ñaày ñuû vaø khoâng tuaân thuû caùc quy
Trong quaù trình thöïc hieän tinh dòch ñoà, trình do toå chöùc Y teá theá giôùi ban haønh.
taát caû caùc böôùc neân ñöôïc tieán haønh
126
Ñaùnh giaù ñaïi theå sinh lyù vaøo tinh dòch vôùi tæ leä 1+1 (hay
1/2) vaø troän ñeàu baèng pipette. Coù theå
Söï ly giaûi söû duïng bôm tieâm vôùi kim 18G hoaëc
19G vaø huùt leân xuoáng nhieàu laàn (6-10
Tinh dòch sau khi phoùng tinh seõ töï hoùa laàn). Ngoaøi ra, moät soá taùc giaû ñeà nghò
loûng ôû nhieät ñoä 37oC, hieän töôïng naøy söû duïng men ñeå giuùp quaù trình ly giaûi
ñöôïc goïi laø söï ly giaûi. Thôøi gian ly giaûi dieãn ra baèng caùch pha loaõng tinh dòch
bình thöôøng trong khoaûng 15 phuùt ôû vôùi 10 IU/ml bromelain, tæ leä 1+1(1/2),
nhieät ñoä phoøng thí nghieäm hoaëc tuû aám khuaáy ñeàu vaø ñeå tuû aám 37oC/10 phuùt
37oC, ít khi thôøi gian ly giaûi leân ñeán tröôùc khi ñaùnh giaù.
60 phuùt hay hôn. Hieän töôïng ly giaûi
chuû yeáu do caùc men fibrinolysin vaø Ñoä nhôùt
aminopeptidase cuûa tieàn lieät tuyeán
phaân huûy fibrin, hoùa loûng tinh dòch ñeå Ñoä nhôùt ñoâi khi ñöôïc goïi laø ñoä quaùnh,
giaûi phoùng tinh truøng. Neáu söï ly giaûi ñöôïc ñaùnh giaù baèng caùch quan saùt söï
hoaøn toaøn khoâng xaûy ra trong voøng 60 keùo daøi cuûa gioït tinh dòch ñöôïc nhoû
phuùt neân ghi nhaän ñieàu naøy vaøo baûng ra töø ñaàu cuûa pipette pasteur. Ñoä nhôùt
keát quaû phaân tích. Thôøi gian ly giaûi bình thöôøng khi gioït tinh dòch nhoû rôøi
laâu hoaëc khoâng ly giaûi thöôøng do söï raïc töøng gioït, ñoä nhôùt ñöôïc xem laø cao
baát thöôøng cuûa tieàn lieät tuyeán (hay gaëp khi gioït tinh dòch keùo daøi treân 2cm.
trong tröôøng hôïp vieâm tieàn lieät tuyeán). Ñoä nhôùt cao thöôøng laø do baát thöôøng
nhöõng thaønh phaàn trong tinh dòch töø
Khaûo saùt söï hoùa loûng baèng caùch laéc caùc tuyeán phuï tieát ra.
nheï loï chöùa maãu sau 15 phuùt ñeå trong
tuû aám. Neáu chöa hoùa loûng hoaøn toaøn Tinh dòch coù ñoä nhôùt cao seõ gaây khoù
neân tieáp tuïc ñeå tuû aám theâm 15 phuùt khaên cho vieäc ñaùnh giaù tæ leä di ñoäng vaø
nöõa, neáu tinh dòch khoâng ly giaûi sau 30 maät ñoä tinh truøng do aûnh höôûng ñeán
phuùt thì ñeå theâm 30 phuùt nöõa nhöng tính ñoàng nhaát cuûa maãu. Phöông phaùp
khoâng quaù 60 phuùt. Tinh dòch chöa ly laøm giaûm ñoä nhôùt tinh dòch töông töï
giaûi hoaøn toaøn ñoâi khi nhìn thaáy nhöõng caùch xöû lyù maãu khoâng ly giaûi. Tuy
haït lôïn côïn gioáng nhö thaïch ôû ñaùy loï, nhieân, vieäc cho theâm moâi tröôøng vaøo
söï hieän dieän cuûa tình traïng naøy khoâng tinh dòch caàn ñöôïc ghi nhaän ñeå traùnh
coù yù nghóa beänh lyù. Tinh truøng khoâng aûnh höôûng ñeán vieäc xaùc ñònh maät ñoä
di ñoäng hoaëc khoù di ñoäng döôùi kính tinh truøng. Caàn löu yù laø vieäc duøng kim
hieån vi coù theå do tình traïng tinh dòch ñeå laøm giaûm ñoä nhôùt coù theå aûnh höôûng
chöa ly giaûi hoaøn toaøn. ñeán ñoä di ñoäng vaø hình thaùi cuûa tinh
truøng (Cohen vaø Aafjes, 1982).
Ñoái vôùi nhöõng maãu khoâng ly giaûi sau
60 phuùt, caàn ghi nhaän trong keát quaû. Tính chaát toång quaùt
Tuy nhieân, ñeå coù theå tieáp tuïc khaûo saùt
caùc yeáu toá khaùc, caàn theâm moâi tröôøng Maøu saéc vaø ñoä ñoàng nhaát cuûa tinh dòch
127
Tinh dòch ñoà
coù theå gôïi yù moät soá baát thöôøng. Tinh quy öôùc tæ troïng tinh dòch baèng 1g/ml
dòch bình thöôøng sau ly giaûi coù tính (Auger vaø cs., 1995). Ñieåm caàn löu yù laø
ñoàng nhaát, maøu traéng hoaëc xaùm ñuïc. moãi loï ñöïng maãu coù theå coù troïng löôïng
Neáu tinh dòch ngaû maøu vaøng coù theå do khaùc nhau, do ñoù, neân caân töøng loï sau
duøng moät soá loaïi vitamin hoaëc do laãn khi ghi ñaày ñuû thoâng tin caàn thieát cuûa
nöôùc tieåu hay nhieãm truøng. Tinh dòch beänh nhaân.
coù maøu ñoû naâu hoaëc hoàng coù theå do
laãn hoàng caàu. Tinh dòch loaõng, traéng Theå tích tinh dòch ñöôïc tính baèng
trong thöôøng do thieåu tinh hoaëc voâ ml vôùi giaù trò theo chuaån toái thieåu laø
tinh. Tinh dòch lôïn côïn nhieàu coù theå ≥1,5ml (WHO, 2010). Caàn ghi nhaän
do vieâm nhieãm ñöôøng tieát nieäu. coù thu thaäp ñöôïc toaøn boä maãu khoâng.
Theå tích tinh dòch nhieàu thöôøng thaáy
Theå tích ôû nhöõng ngöôøi coù thôøi gian kieâng
xuaát tinh quaù laâu.Tröôøng hôïp baùn taéc
Trong maãu sau khi xuaát tinh seõ bao goàm ñöôøng daãn tinh thöôøng thaáy theå tích
tinh truøng vaø tinh töông. Khoaûng 90% tinh dòch raát ít. Tröôøng hôïp khoâng coù
tinh dòch laø saûn phaåm cuûa caùc tuyeán tinh dòch (aspermic), thöôøng do taéc
sinh duïc, trong ñoù, chieám phaàn lôùn laø ngheõn hay do xuaát tinh ngöôïc doøng.
töø tuùi tinh vaø tieàn lieät tuyeán. Phaàn coøn
laïi laø do tinh hoaøn, maøo tinh vaø tuyeán pH
haønh nieäu ñaïo tieát ra. Ño löôøng chính
xaùc theå tích tinh dòch raát quan troïng vì pH ñöôïc ño vaøo thôøi ñieåm nhaát ñònh ôû
soá lieäu naøy aûnh höôûng ñeán caùch tính 30 phuùt ñeán khoâng quaù 1 giôø sau khi
toång soá tinh truøng vaø toång soá teá baøo laï xuaát tinh. Nhoû 10µl tinh dòch leân giaáy
trong moät laàn xuaát tinh (WHO, 2010). chæ thò maøu, so maøu theo baûng maãu vaø
xaùc ñònh pH cuûa tinh dòch. Ñieåm caàn
Coù theå ño theå tích maãu baèng caùch huùt löu yù laø thôøi gian xaùc ñònh pH neân tieán
tinh dòch töø loï chöùa vaøo pipette hay haønh trong voøng 30 giaây, vì tinh dòch
oáng nghieäm coù chia vaïch ñònh theå coù theå bò o-xyùt hoùa khi ñeå ngoaøi khoâng
tích, hoaëc bôm tieâm. Tuy nhieân, caùch khí, ñieàu naøy seõ laøm thay ñoåi ñoä pH.
ño naøy khoâng ñöôïc chính xaùc do moät Hieän coøn nhieàu tham khaûo veà pH cuûa
löôïng nhoû tinh dòch coù theå coøn soùt tinh dòch, trong khi chôø ñuû döõ lieäu veà
laïi trong loï khi ñong. Nghieân cöùu cho giaù trò ngöôõng thaáp nhaát, giaù trò pH
thaáy theå tích thaát thoaùt dao ñoäng trong toái thieåu laø 7,2 vaãn giöõ nhö tröôùc ñaây
khoaûng 0,3-0,9ml (Brazil vaø cs., 2004; theo khuyeán caùo cuûa WHO, 2010. pH
lwamoto vaø cs., 2006; Cooper vaø cs., thay ñoåi tuøy thuoäc vaøo dòch tieát cuûa
2007). Theo khuyeán caùo môùi nhaát cuûa tieàn lieät tuyeán coù tính acid vaø dòch tieát
toå chöùc y teá theá giôùi, theå tích cuûa maãu mang tính kieàm cuûa tuùi tinh. pH döôùi
xuaát tinh neân ñöôïc tính baèng troïng 7 thöôøng thaáy trong tröôøng hôïp khoâng
löôïng maãu trong loï chöùa. Theå tích tinh tinh truøng coù theå do taéc hoaëc khoâng coù
dòch ñöôïc tính töø troïng löôïng maãu, vôùi oáng daãn tinh hai beân.
128
Khaûo saùt vi theå tinh truøng. Ñaùnh giaù khôûi ñaàu baèng ñoä
phoùng ñaïi 100 (10X) xem söï phaân taùn
Maãu thöû phaûi ly giaûi hoaøn toaøn vaø cuûa tinh truøng trong tieâu baûn, ghi nhaän
ñöôïc laéc troän ñeàu nheï nhaøng baèng tay söï keát dính (agglutination), keát ñaùm
tröôùc khi khaûo saùt, khoâng neân laéc quaù (aggregation) hoaëc caùc teá baøo laï nhö
maïnh seõ taïo boït khí naèm laãn trong tinh truøng non, baïch caàu, teá baøo bieåu
tinh dòch. Coù theå duøng pipette nhöïa moâ neáu coù. Neáu maät ñoä tinh truøng treân
hay thuûy tinh (voâ truøng khi caàn thieát) nhieàu vi tröôøng (10X) khoâng ñeàu nhau,
ñeå troän maãu. Khoâng neân troän maãu thöû caàn laøm laïi tieâu baûn do maãu thöû chöa
baèng maùy laéc troän (Vortex mixer) vì ñöôïc troän ñeàu. Maät ñoä khoâng ñoàng
toác ñoä laéc cuûa maùy seõ gaây taùc haïi ñeán nhaát coù theå do söï ly giaûi hay ñoä nhôùt
tinh truøng. baát thöôøng hoaëc do tinh truøng keát dính
hay keát ñaùm.
Taïo hai tieâu baûn vôùi 10µl tinh dòch
baèng micropipette, gioït tinh dòch phaûi Söï keát ñaùm (aggregation) xaûy ra khi
traûi ñeàu heát lam phuû vaät vaø tieâu baûn nhöõng tinh truøng soáng, tinh truøng cheát
khoâng laãn boït khí. Ñeå tieâu baûn oån ñònh cuøng vôùi caùc teá baøo khaùc hoaëc caën tuï
1phuùt tröôùc khi khaûo saùt. Vieäc khaûo laïi vôùi nhau. Nguyeân nhaân keát ñaùm
saùt coù theå thöïc hieän ôû nhieät ñoä phoøng thöôøng do nhieãm truøng. Trong khi ñoù,
xeùt nghieäm (24-26oC) hay ôû nhieät ñoä söï keát dính (agglutination) thöôøng do
beä söôûi aám (37oC). Neáu vieäc khaûo saùt nguyeân nhaân töï mieãn, thöôøng trong
ñöôïc tieán haønh ôû 37oC thì maãu tinh tröôøng hôïp thaét oáng daãn tinh. Khi caùc
dòch, lam ñöïng vaät vaø lam phuû phaûi haøng raøo maùu ñöôïc taïo bôûi teá baøo
ñöôïc uû aám tröôùc khi tieán haønh khaûo saùt. Sertoli bò phaù vôõ, teá baøo tinh truøng tieáp
xuùc vôùi teá baøo maùu beân ngoaøi taïo neân
Caàn löu yù laø theå tích tinh dòch nhoû khaùng theå treân beà maët tinh truøng gaây
leân lam ñöïng vaät vaø kích thöôùc ra söï keát dính caùc tinh truøng di ñoäng
lam phuû vaät (22x22mm) phaûi ñöôïc vôùi nhau.
chuaån hoùa ñeå ñaûm baûo tieâu baûn khaûo
saùt coù ñoä saâu coá ñònh laø 20µm. Ñoä saâu Söï keát dính ñöôïc ñaùnh giaù khi quan
cuûa tieâu baûn <20µm seõ haïn cheá söï di saùt treân tieâu baûn töôi döôùi ñoä phoùng
ñoäng cuûa tinh truøng (Le Lannou vaø cs., ñaïi 100 (10X) seõ thaáy söï dính chaët
1992), ngöôïc laïi neáu >20µm seõ khoù nhöõng tinh truøng di ñoäng vôùi nhau
khaên trong ñaùnh giaù do tinh truøng di theo kieåu ñaàu vôùi ñaàu (A), ñuoâi vôùi
ñoäng khoâng roõ neùt. ñuoâi (B, C) hoaëc hoãn hôïp (D, E). Söï
keát dính laøm tinh truøng cöû ñoäng maïnh,
Ñaùnh giaù toång quaùt ñoâi khi söï cöû ñoäng bò giôùi haïn do tinh
truøng dính quaù chaët. Neáu hieän töôïng
Söû duïng kính hieån vi phaûn pha hoaëc keát dính xuaát hieän, neân laøm theâm xeùt
kính hieån vi quang hoïc ñeå ñaùnh giaù nghieäm tìm khaùng theå khaùng tinh truøng.
129
Tinh dòch ñoà
Hình 7.1 Caùc daïng tinh truøng keát dính
Ñoä di ñoäng truøng loaïi B. Ñieàu naøy khoù xaùc ñònh

ñaëc ñieåm tieán tôùi tröôùc moät caùch chính
Ñoä di ñoäng ñöôïc khaûo saùt baèng caùch xaùc vaø ít nhieàu mang tính chuû quan
quan saùt söï di ñoäng töï nhieân cuûa tinh (Cooper vaø Yeung, 2006). Trong phieân
truøng, sau ñoù tính tæ leä giöõa tinh truøng baûn laàn 5, ñoä di ñoäng cuûa tinh truøng
di ñoäng treân toång soá tinh truøng quan chæ ñöôïc phaân laøm 3 loaïi laø (1) di ñoäng
saùt vaø ñöôïc theå hieän baèng phaàn traêm. tieán tôùi (progressive-PR), (2) di ñoäng
Tæ leä di ñoäng tieán tôùi cuûa tinh truøng khoâng tieán tôùi (non progressive-NP) vaø
ñöôïc xaùc ñònh coù lieân quan tôùi tæ leä coù (3) khoâng di ñoäng (immotile-IM).
thai (Larsen vaø cs., 2000; Zinaman vaø
cs., 2000), do ñoù, caàn ñöôïc ñaùnh giaù Vieäc löïa choïn vuøng khaûo saùt raát quan
moät caùch chính xaùc. Khaû naêng di ñoäng troïng, traùnh choïn löïa vuøng chæ coù ña
cuûa tinh truøng coù theå bò aûnh höôûng soá tinh truøng di ñoäng. Trong vuøng choïn
bôûi nhieàu yeáu toá nhö tuoåi vaø tình tra- giôùi haïn, cuøng moät thôøi gian caùc tinh
ïng söùc khoûe cuûa ngöôøi nam. Caùc yeáu truøng di ñoäng tieán tôùi (PR) ñöôïc ñeám
toá nhö thôøi gian kieâng giao hôïp, caùch tröôùc, sau ñoù khoâng tieán tôùi (NP) vaø baát
laáy maãu, thôøi gian töø luùc xuaát tinh ñeán ñoäng (IM). Khoâng neân ñôïi tinh truøng
khi thöïc hieän khaûo saùt cuõng coù theå bôi vaøo vuøng ñaùnh giaù môùi ñeám. Coù
aûnh höôûng ñeán keát quaû (Silverberg vaø theå ñaûo ngöôïc thöù töï phaân tích baèng
Turner, 2009) Do ñoù, di ñoäng cuûa tinh caùch ñaùnh giaù NP vaø IM tröôùc ñeå traùnh
truøng neân ñöôïc ñaùnh giaù ngay sau khi ñaùnh giaù quaù cao loaïi PR. Ñieåm caàn
tinh dòch ly giaûi hoaøn toaøn, trong voøng löu yù laø chæ quan saùt nhöõng tinh truøng
30 phuùt nhöng khoâng quaù moät giôø sau coøn nguyeân veïn ñaàu ñuoâi vaø phaûi ñeám
xuaát tinh. ít nhaát 200 tinh truøng. Tröôøng hôïp toång
soá 200 tinh truøng ñaït ñöôïc tröôùc khi taát
Theo caùc phieân baûn do Toå chöùc Y caû caùc loaïi di ñoäng coøn laïi chöa ñöôïc
teá theá giôùi phaùt haønh tröôùc ñaây, tinh ñeám töø cuøng vuøng ñaùnh giaù, neân ñeám
truøng di ñoäng tieán tôùi ñöôïc phaân thaønh tieáp tuïc caùc loaïi di ñoäng coøn laïi cho duø
2 loaïi nhanh (A) vaø chaäm (B), vôùi toác hôn toång soá 200.
ñoä tieán tôùi > 25µm/giaây cho tinh truøng Ñeå haïn cheá sai soá, caàn khaûo saùt hai
loaïi A, tieán tôùi chaäm hôn cho tinh laàn, neáu khaùc bieät giöõa hai laàn ñeám
130
naèm trong giôùi haïn sai soá cho pheùp, trong phöông phaùp nhuoäm eosin -
keát quaû cuoái cuøng laø tæ leä trung bình nigrosin laø ñeå taêng söï töông phaûn giöõa
giöõa hai laàn ñeám, kieåm tra sai soá theo tinh truøng vaø neàn tieâu baûn, ngoaøi ra
baûng kieåm tra giôùi haïn sai soá cho pheùp. tieâu baûn coù theå duøng löu tröõ hoaëc ñeå
Giaù trò giôùi haïn toái thieåu ñoái vôùi toång ñaùnh giaù kieåm tra (Maree vaø cs., 2010).
tinh truøng di ñoäng (PR + NP) laø 40%, Vieäc ñaùnh giaù cuõng ñöôïc thöïc hieän treân
ñoái vôùi tinh truøng di ñoäng tieán tôùi (PR) 200 tinh truøng vaø thöïc hieän hai laàn ñeå
laø 32%. kieåm soaùt sai soá theo baûng kieåm tra
giôùi haïn sai soá cho pheùp. Giaù trò giôùi
Tæ leä soáng cuûa tinh truøng haïn toái thieåu ñoái vôùi tæ leä soáng laø 58%.
Tæ leä soáng cuûa tinh truøng coù yù nghóa Nhö ñaõ trình baøy, xaùc ñònh tæ leä soáng
raát quan troïng trong caùc tröôøng hôïp cuûa tinh truøng ñaëc bieät quan troïng trong
tinh truøng baát ñoäng hoaøn toaøn trong nhöõng tröôøng hôïp tinh truøng khoâng coù
maãu xuaát tinh. Moät tæ leä lôùn tinh truøng khaû naêng di ñoäng hay di ñoäng keùm.
coøn soáng nhöng baát ñoäng cho thaáy söï Tuy nhieân, caùc phöông phaùp nhuoäm,
khieám khuyeát caáu truùc cuûa ñuoâi tinh neâu treân ñeàu coù tính ñoäc vôùi teá baøo
truøng (Chemes & Rawe, 2003). Tæ leä do ñoù, khoâng theå söû duïng cho ñieàu
tinh truøng cheát vaø baát ñoäng cao coù theå trò. Trong tröôøng hôïp naøy, xeùt nghieäm
laø moät gôïi yù cho beänh lyù ôû maøo tinh phaûn öùng nhöôïc tröông (hypo osmotic
hoaøn (Wilton vaø cs., 1988; Correa – swelling test -HOST) laø moät löïa choïn
Perez vaø cs., 2004). Ngoaøi ra, keát quaû thay theá. Tinh truøng ñöôïc cho vaøo dung
ñaùnh giaù tæ leä soáng cho pheùp kieåm tra dòch nhöôïc tröông, tinh truøng coøn soáng
cheùo keát quaû cuûa tæ leä di ñoäng. Thoâng ñöôïc theå hieän baèng söï caêng phoàng vaø
thöôøng, tæ leä tinh truøng cheát khoâng cuoän laïi cuûa ñuoâi. Nhöõng tinh truøng
ñöôïc vöôït quaù tæ leä tinh truøng baát ñoäng naøy seõ ñöôïc thu hoài vaø söû duïng ñeå
vaø tæ leä tinh truøng soáng thöôøng nhieàu tieâm vaøo baøo töông tröùng (Casper vaø
hôn tæ leä tinh truøng di ñoäng. cs., 1996). Gaàn ñaây, caùch phaûn öùng cuûa
ñuoâi tinh truøng vôùi thöû nghieäm HOST-
Vieäc xaùc ñònh tình traïng soáng/cheát coøn coù theå ñöôïc duøng ñeå döï ñoaùn baát
cuûa tinh truøng döïa vaøo nguyeân taéc laø thöôøng nhieãm saéc theå cuûa tinh truøng
caùc tinh truøng soáng thöôøng coù maøng (Pang vaø cs., 2010).
teá baøo coøn nguyeân veïn. Chính söï toaøn
veïn cuûa maøng teá baøo seõ ngaên caûn söï Maät ñoä tinh truøng
xaâm nhaäp cuûa caùc thuoác nhuoäm vaøo
beân trong tinh truøng. Trong khi ñoù, Trong tröôøng hôïp xuaát tinh bình
nhöõng tinh truøng cheát seõ bò thaám maøu thöôøng, khoâng bò beá taéc oáng daãn vaø
cuûa thuoác nhuoäm. Nhieàu phöông phaùp thôøi gian kieâng xuaát tinh khoâng quaù
nhuoäm coù theå ñöôïc söû duïng nhö nhuoäm ngaén thì toång tinh truøng trong moät laàn
eosin ñôn thuaàn, trypan blue hay xuaát tinh töông quan vôùi theå tích tinh
eosin-nigrosin. Muïc ñích cuûa nigrosin hoaøn (Andersen vaø cs., 2000; Behre,
131
Tinh dòch ñoà
2000). Do ñoù, khaû naêng sinh tinh truøng ngöôøi ñöôïc xaùc ñònh döïa vaøo keát quaû
cuûa tinh hoaøn cuõng nhö söï thoâng suoát khaûo saùt cuûa caùc tinh truøng vöôït qua
cuûa oáng daãn tinh coù theå ñöôïc öôùc ñöôïc lôùp chaát nhaøy coå töû cung hay
löôïng thoâng qua toång tinh truøng trong tinh truøng ñaõ gaén keát treân beà maët cuûa
moät laàn xuaát tinh. Beân caïnh ñoù, nhieàu zona pellucida (Liu vaø Baker, 1992;
nghieân cöùu cho thaáy toång tinh truøng Menkveld vaø cs., 1997). Theo ñoù, tinh
trong moät laàn xuaát tinh vaø maät ñoä tinh truøng ñöôïc xaùc ñònh laø coù hình daïng
truøng ñeàu lieân quan ñeán tæ leä coù thai bình thöôøng khi ñaàu, coå, phaàn giöõa vaø
(Zinaman vaø cs., 2000) vaø laø cô sôû ñeå ñuoâi ñeàu bình thöôøng. Ñaàu tinh truøng
tieân löôïng khaû naêng coù thai (Bonde vaø coù hình baàu duïc vôùi ñöôøng neùt roõ raøng,
cs., 1998; Larsen vaø cs., 2000). daøi 3,7-4,7µm, roäng 2,5-3,2µm, tæ leä
daøi vaø roäng laø 1,3-1,8. Trong ñoù, cöïc
Caùc loaïi buoàng ñeám coù theå ñöôïc söû ñaàu chieám 40%-70% so vôùi theå tích
duïng trong xaùc ñònh maät ñoä tinh truøng vuøng ñaàu. Cöïc ñaàu khoâng coù khoâng
laø buoàng ñeám huyeát hoïc, buoàng ñeám baøo lôùn hoaëc khoâng coù nhieàu hôn 2
Makler hay Microcell. Trong ñoù, buoàng khoâng baøo nhoû vaø khoâng chieám quaù
ñeám Makler coù tính tieän duïng cao hôn 20% theå tích vuøng ñaàu. Vuøng sau cöïc
do coù theå ñeám ñöôïc caùc maãu coù maät ñaàu khoâng chöùa baát cöù khoâng baøo naøo.
ñoä tinh truøng cao maø khoâng caàn pha
loaõng, cuõng nhö coù theå xaùc ñònh tæ leä Phaàn giöõa ñöôïc xem laø bình thöôøng khi
di ñoäng treân cuøng tieâu baûn. Tuy nhieân thon, beà ngang khoaûng 0,5-0,7µm, daøi
giaù thaønh cuûa buoàng ñeám naøy khaù cao, 3,3-5,2µm, gaén thaúng truïc vôùi ñaàu. Baøo
neân taïi Vieät Nam, Neubauer caûi tieán töông soùt laïi <1/3 so vôùi kích thöôùc ñaàu
vaãn ñöôïc söû duïng taïi ña soá caùc trung bình thöôøng (tinh truøng tröôûng thaønh
taâm. Moät löu yù laø tröôùc khi ñaùnh giaù khoâng coøn thaáy baøo töông). Ngoaøi ra,
maät ñoä, neân troän ñeàu maãu, sau khi nhoû ñuoâi phaûi thaúng, ñeàu, thon hôn phaàn
leân buoàng ñeám neân chôø khoaûng 1 phuùt giöõa, khoâng cuoän, daøi khoaûng 45-50
ñeå oån ñònh roài môùi tieán haønh khaûo saùt. µm (gaáp 10 laàn chieàu daøi ñaàu).
Ñoái vôùi nhöõng maãu khoâng thaáy tinh Theo khuyeán caùo môùi nhaát cuûa Toå
truøng trong tich dòch, caàn ñöôïc ly taâm ôû chöùc Y teá theá giôùi, hình daïng tinh truøng
3000g trong 15 phuùt. Chæ khi naøo khoâng neân ñöôïc ñaùnh giaù theo tieâu chuaån
thaáy tinh truøng trong caën sau ly taâm nghieâm ngaët cuûa Kruger (Kruger vaø
thì môùi keát luaän laø khoâng coù tinh truøng cs., 1986). Theo ñoù, taát caû tinh truøng
(Nijs, 2009; WHO, 2010). Giôùi haïn toái coù hình daïng khoâng ñuùng nhö moâ taû
thieåu cuûa maät ñoä tinh truøng trong maãu treân ñeàu ñöôïc coi laø tinh truøng baát
laø 15x106/ml. thöôøng. Beân caïnh ñoù, baát kyø tinh truøng
naøo coù hình daïng nghi ngôø ñeàu phaûi
Hình daïng tinh truøng ñöôïc xeáp vaøo nhoùm baát thöôøng. Nhieàu
nghieân cöùu cho thaáy tæ leä hình daïng
Hình daïng tinh truøng bình thöôøng cuûa bình thöôøng cuûa tinh truøng, neáu ñöôïc
132
ñaùnh giaù baèng tieâu chuaån nghieâm ngaët, Caùc teá baøo laï
coù töông quan maät thieát vôùi khaû naêng
coù thai töï nhieân hay coù thai khi ñieàu Tinh dòch ñoâi khi coù söï hieän dieän cuûa
trò baèng caùc kyõ thuaät sinh saûn coù hoã trôï nhöõng teá baøo khoâng phaûi tinh truøng,
(Coetzee vaø cs., 1998; Menkveld vaø cs., vaøi loaïi trong soá ñoù coù lieân quan ñeán
2001; Van Waart vaø cs., 2001; Garrett yù nghóa laâm saøng. Caùc teá baøo laï coøn
vaø cs., 2003; Liu vaø cs., 2003). ñöôïc goïi laø teá baøo troøn bao goàm teá
baøo bieåu moâ, baïch caàu, tinh truøng non
Nhieàu phöông phaùp coù theå söû duïng vaø ñoâi khi laø hoàng caàu. Chuùng coù theå
trong nhuoäm ñaùnh giaù hình daïng ñöôïc phaùt hieän baèng caùch ñaùnh giaù
tinh truøng. Papanicolaou laø phöông treân tieâu baûn nhuoäm döôùi ñoä phoùng
phaùp ñöôïc duøng roäng raõi nhaát ôû ñaïi 1000 laàn (vaät kính 100x) hoaëc coù
caùc phoøng xeùt nghieäm, ñaây laø caùch theå xaùc ñònh soá löôïng vaø nhaän dieän roõ
nhuoäm tinh truøng vaø caùc teá baøo khaùc raøng hôn baèng phöông phaùp phaûn öùng
raát toát. Vôùi phöông phaùp nhuoäm peroxidase.
naøy, cöïc ñaàu tinh truøng coù maøu xanh
nhaït, vuøng sau cöïc ñaàu xanh ñaäm, Bình thöôøng, baïch caàu khoâng coù trong
phaàn giöõa ñoû, ñuoâi maøu xanh hoaëc ñoû tinh dòch, neáu coù chæ vôùi soá löôïng raát
nhaït, baøo töông maøu hoàng hoaëc ñoû. Caùc ít. Moät soá löôïng lôùn baïch caàu hieän
lame nhuoäm baèng phöông phaùp naøy coù dieän trong moät laàn xuaát tinh coù theå
theå löu tröõ ñöôïc trong moät thôøi gian bieåu hieän beänh lyù, thöôøng baét nguoàn
daøi. Diff Quick laø phöông phaùp nhuoäm töø tuyeán tieàn lieät hoaëc dòch tuùi tinh.
nhanh ñöôïc söû duïng ôû moät soá phoøng Trong khi ñoù, hoàng caàu bình thöôøng
xeùt nghieäm caàn coù keát quaû nhanh, tuy khoâng coù trong tinh dòch hoaëc coù theå
nhieân chaát löôïng hình aûnh khoâng ñöôïc coù vôùi soá löôïng raát ít nhöng khoâng
roõ neùt nhö vôùi nhuoäm Papanicolaou. mang yù nghóa beänh lyù. Söï hieän dieän
cuûa nhieàu tinh truøng non, teá baøo maàm
Moät ñieåm caàn löu yù laø tröôùc ñaây, nhieàu chöa tröôûng thaønh trong tinh dòch
taùc giaû cho raèng coù moái töông quan chöùng toû do roái loaïn chöùc naêng cuûa
giöõa caùc chæ soá maät ñoä, ñoä di ñoäng vaø oáng sinh tinh, thöôøng trong beänh giaõn
hình daïng bình thöôøng cuûa tinh truøng. tónh maïch tinh.
Tuy nhieân, khi thöïc hieän tinh dòch ñoà
theo tieâu chuaån WHO, 2010 treân 462 Maät ñoä teá baøo laï coù theå ñöôïc ñaùnh giaù
maãu tinh dòch, keát quaû cho thaáy coù gioáng nhö tinh truøng, ñaùnh giaù töø tieâu
ñeán 40,5% tröôøng hôïp coù tæ leä hình baûn öôùt hay treân tieâu baûn nhuoäm. Duøng
daïng bình thöôøng döôùi 4% nhöng caùc maùy ñeám baùch phaân ñeå tính tæ leä teá baøo
chæ soá khaùc nhö soá löôïng vaø ñoä di ñoäng laï neáu coù nhieàu teá baøo naøy trong maãu.
trong giôùi haïn bình thöôøng (Morelli vaø Baùch phaân teá baøo laï ngay treân buoàng
cs., 2010). ñeám sau khi ñeám maät ñoä tinh truøng.
133
Tinh dòch ñoà
Phöông phaùp duøng maùy töï ñoäng hai maùy treân ñeàu khoâng theå thay theá
hoaøn toaøn vieäc ñaùnh giaù tinh dòch ñoà
Ñaùnh giaù chaát löôïng maãu tinh dòch thuû coâng, heä thoáng CASA thöôøng ñöôïc
baèng maùy töï ñoäng coù moät soá öu ñieåm duøng ñeå hoã trôï tinh dòch ñoà taïi caùc trung
so vôùi phöông phaùp thuû coâng. Ñaùnh taâm nghieân cöùu do öu ñieåm noåi baät
giaù ñoä di ñoäng baèng maùy khoâng caàn trong vieäc phaân tích tính chaát di ñoäng
pha loaõng tinh dòch, duøng buoàng cuûa tinh truøng. Caùc maùy töï ñoäng thöïc
ñeám microcell ñoä saâu 20µm, maùy hieän tinh dòch ñoà ñôn giaûn khaùc thöôøng
coù theå ñeám chi tieát veà ñoä di ñoäng, coù ñoä chính xaùc thaáp, do ñoù ít coù giaù
maät ñoä cuõng nhö hình daïng cuûa tinh trò chaån ñoaùn vaø tieân löôïng laâm saøng.
truøng. Ngoaøi ra, caùc döõ lieäu cung caáp
töø maùy thöôøng raát coù ích trong caùc Giaù trò tieân löôïng cuûa caùc chæ soá
nghieân cöùu, nhaát laø caùc nghieân cöùu tinh dòch ñoà
lieân quan ñeán khaû naêng di ñoäng cuûa
tinh truøng. Ngoaøi ra, caùc loaïi maùy phaân Tinh dòch ñoà hieän ñöôïc xem laø moät xeùt
tích töï ñoäng coøn coù theå coù ích trong nghieäm ñaàu tay vaø quan troïng ñeå khaûo
caùc chöông trình quaûn lyù chaát löôïng. saùt khaû naêng sinh saûn cuûa nam giôùi.
Tuy nhieân, giaù trò öùng duïng cuûa caùc Döïa vaøo caùc keát quaû naøy cuøng vôùi moät
loaïi maùy töï ñoäng trong thöïc teá ñieàu soá döõ lieäu khaùc töø ngöôøi vôï, caùc baùc só
trò thöôøng khoâng cao (WHO, 2010). laâm saøng seõ ñöa ra moät höôùng ñieàu trò
Beân caïnh vieäc chi phí ñaàu tö khaù thích hôïp. Nhìn chung, taát caû caùc chæ soá
lôùn, caùc loaïi maùy naøy cuõng coù nhieàu trong moät tinh dòch ñoà ñeàu quan troïng
nhöôïc ñieåm. Tính chính xaùc cuûa vaø khi quyeát ñònh ñieàu trò khoâng neân
cuûa caùc heä thoáng naøy coù theå bò aûnh chæ söû duïng moät chæ soá rieâng leû. Nhieàu
höôûng bôûi nhieàu yeáu toá nhö ñoä taäp nghieân cöùu ñaõ ñöôïc thöïc hieän nhaèm
trung cuûa vaät kính, aùnh saùng, caùch xaùc ñònh caùc chæ soá naøo cuûa tinh dòch
chuaån bò lam hay caùch nhuoäm maãu ñoà coù khaû naêng tieân löôïng khaû naêng
vaät (Cooper vaø Yeung, 2006). Beân coù thai töï nhieân cuûa ngöôøi choàng vaø
caïnh ñoù, heä thoáng töï ñoäng khoâng theå cô hoäi thaønh coâng cuûa moät chu kyø ñieàu
phaân bieät ñaàu tinh truøng vaø caùc teá baøo trò. Caùc döõ lieäu veà giaù trò tieân löôïng
khaùc, nhaát laø khi maãu coù maät ñoä quaù khaû naêng coù thai töï nhieân cuûa tinh
thaáp (Garrett & Baker, 1995; Menkveld dòch ñoà khoâng nhieàu vaø vaãn chöa ñöôïc
vaø cs., 1997; Coetzee vaø cs., 1999a,b). thoáng nhaát giöõa caùc nghieân cöùu. Caùc
Haäu quaû laø maùy seõ ñeám caû nhöõng tinh chæ soá thöôøng ñöôïc quan taâm laø maät
truøng chæ coù ñaàu vaø nhöõng teá baøo khaùc ñoä, ñoä di ñoäng, tæ leä hình daïng bình
trong tinh dòch, daãn ñeán maät ñoä tinh thöôøng vaø theo moät soá taùc giaû laø toång
truøng khoâng ñöôïc tính chính xaùc. tinh truøng di ñoäng trong maãu xuaát tinh.
Caàn phaân bieät heä thoáng CASA phaân Trong moät khaûo saùt thöïc hieän treân
tích tinh dòch vaø caùc maùy phaân tích 1.426 caëp vôï choàng trong 180 tuaàn,
tinh dòch ñôn giaûn khaùc. Maëc duø, caû ñoái töôïng nghieân cöùu ñöôïc chia laøm
134
hai nhoùm, coù thai töï nhieân sau 180 tu- Töông töï trong in vivo, hình
aàn theo doõi vaø khoâng coù thai. Khi so daïng bình thöôøng cuûa tinh truøng,
saùnh caùc chæ soá giöõa hai nhoùm naøy, neáu ñöôïc thöïc hieän theo tieâu chuaån
caùc taùc giaû ghi nhaän coù söï khaùc bieät veà nghieâm ngaët, coù giaù trò cao trong
tæ leä di ñoäng vaø hình daïng bình thöôøng tieân löôïng khaû naêng coù thai sau ñieàu
giöõa nhoùm coù thai vaø khoâng thai. Söï trò. Cho ñeán thôøi ñieåm hieän taïi, kyõ
khaùc bieät naøy vaãn coù yù nghóa thoáng keâ thuaät bôm tinh truøng vaøo buoàng töû cung
sau khi ñaõ hieäu chænh caùc yeáu toá nhö vaãn ñang ñöôïc quan taâm vì tính ít xaâm
tuoåi, tieàn thai, thôøi gian voâ sinh… Tuy laán cuõng nhö chi phí thaáp hôn so vôùi
nhieân, giaù trò tieân löôïng cuûa hai chæ soá kyõ thuaät IVF. Hình daïng bình thöôøng
naøy khoâng cao (Sripada vaø cs., 2009). cuûa tinh truøng theo tieâu chuaån nghieâm
Trong khi ñoù, ña soá caùc taùc giaû cho ngaët ñöôïc chöùng minh laø coù giaù trò
raèng hình daïng bình thöôøng cuûa tinh trong tieân löôïng tæ leä thaønh coâng cuûa
truøng coù giaù trò cao trong tieân löôïng khaû kyõ thuaät naøy. Trong moät nghieân cöùu
naêng coù thai töï nhieân (Kruger vaø cs., phaân tích goäp tieán haønh naêm 2001,
1986; Coetzee vaø cs., 1998; Van Warrt, ñieåm caét veà hình daïng bình thöôøng
2001). Trong moät nghieân cöùu hoài cöùu, cuûa tinh truøng theo tieâu chuaån nghieâm
caét ngang, caùc taùc giaû cho thaáy coù söï ngaët laø 4%. Tuy nhieân, trong kyõ thuaät
khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ veà tæ leä bôm tinh truøng vaøo buoàng töû cung, tæ leä
hình daïng bình thöôøng vaø ñoä di ñoäng ôû thaønh coâng coøn coù theå bò aûnh höôûng
hai nhoùm coù thai töï nhieân vaø khoâng coù bôûi caùc yeáu toá khaùc, ñaëc bieät laø soá
thai. Tæ leä hình daïng bình thöôøng >12% löôïng nang noaõn phaùt trieån. Do ñoù, caùc
ñöôïc ñeà nghò laø ngöôõng ñeå khaû naêng coù taùc giaû trong nghieân cöùu naøy cuõng ñeà
thai töï nhieân xaûy ra trong moät nghieân nghò, neáu hình daïng bình thöôøng tinh
cöùu ngaãu nhieân coù nhoùm chöùng treân truøng <4%, nhöng soá löôïng tinh truøng
1.460 ñoái töôïng (Guzick vaø cs., 2001). di ñoäng sau loïc röûa treân 1 trieäu vaø coù ít
nhaát 2 nang noaõn phaùt trieån, bôm tinh
Hai phöông phaùp ñieàu trò voâ sinh phoå truøng vaøo buoàng töû cung vaãn coù theå aùp
bieán hieän nay laø bôm tinh truøng vaøo duïng (Van Warrt vaø cs., 2001).
buoàng töû cung (IUI) vaø thuï tinh trong
oáng nghieäm (IVF). Coù raát ít baùo caùo veà Hình daïng bình thöôøng cuûa tinh truøng
giaù trò tieân löôïng cuûa caùc chæ soá nhö cuõng ñöôïc xem laø tieâu chuaån tieân
soá löôïng tinh truøng, ñoä di ñoäng trong löôïng coù giaù trò trong IVF. Trong moät
tinh dòch ñoà leân keát quaû IUI hay IVF. nghieân cöùu phaân tích goäp tieán haønh
Trong IUI, maät ñoä vaø ñoä di ñoäng cuûa naêm 1998, ngöôøi ta nhaän thaáy coù >90%
tinh truøng thöôøng coù giaù trò tieân löôïng nghieân cöùu tìm thaáy moái töông quan
tæ leä thaønh coâng thaáp (Dickey vaø cs., thuaän giöõa hình daïng bình thöôøng cuûa
1999). Trong khi ñoù, toång tinh truøng di tinh truøng vôùi tæ leä thuï tinh vaø tæ leä
ñoäng thöôøng ñöôïc söû duïng hôn, coù theå coù thai. Vôùi nhoùm beänh nhaân coù hình
do lieân quan ñeán soá löôïng tinh truøng daïng bình thöôøng tinh truøng <4%, tæ
sau loïc röûa (Van Voohris vaø cs., 2001). leä thuï tinh vaø tæ leä coù thai laàn löôït laø
135
Tinh dòch ñoà
Baûng 7.1 So saùnh söï khaùc bieät veà kyõ thuaät trong phaân tích tinh dòch ñoà theo WHO, 1999 vaø WHO, 2010
Khaùc bieät WHO, 1999 WHO, 2010
Theå tích tinh dòch Ño theå tích maãu Caân troïng löôïng maãu (g/ml).
Phaân loaïi di ñoäng Phaân 4 loaïi (A, B, C, D) Phaân 3 loaïi (PR, NP, IM) So tæ leä sai
So tæ leä sai bieät theo bieät theo baûng chæ soá
ñöôøng bieåu dieãn
Ñaùnh giaù soá löôïng
Öôùc löôïng tinh truøng <15, 15-40, 40-200, >200 < 2, 2-15, 16-100, >100
/40X ñeå choïn ñoä
pha loaõng
Ñoä pha loaõng 1/5, 1/10, 1/20, 1/50 1/2, 1/2, 1/5, 1/20
Vuøng ñeám Löôùi oâ vuoâng soá 5 Löôùi oâ vuoâng töø soá1

(oâ vuoâng trung taâm) ñeán soá 9
Döïa vaøo soá TT/oâ vuoâng Ñeám ít nhaát 200 TT theo haøng hay
Caùch ñeám lôùn, xaùc ñònh soá oâ theo löôùi oâ vuoâng cuûa buoàng ñeám
vuoâng caàn ñeám.
Caùch tính Döïa vaøo soá tinh truøng Döïa vaøo soá tinh truøng ñeám ñöôïc trong
ñeám ñöôïc trong theå tích theå tích soá haøng oâ vuoâng ñeám vaø ñoä
soá oâ vuoâng ñeám vaø ñoä pha loaõng tinh dòch.
pha loaõng tinh dòch.
Baûng 7.2 Giaù trò chuaån toái thieåu cuûa WHO, 2010
136
59,3% vaø 15,2%; trong khi vôùi nhoùm theå chuaån hoùa, moät soá chæ soá mang tính
beänh nhaân coù hình daïng bình thöôøng chuû quan cao, do ñoù, thieát laäp moät heä
tinh truøng >4%, tæ leä thuï tinh vaø tæ leä coù thoáng kieåm soaùt chaát löôïng (QC) laø ñieàu
thai laàn löôït laø 77,6% vaø 26% (Coetzee caàn thieát (De Jonge, 2000; Mortimer vaø
vaø cs., 1998). Tuy kyõ thuaät tieâm tinh Mortimer, 2005; Pacey, 2006). Vaán ñeà
truøng vaøo baøo töông tröùng (ICSI) ñöôïc naøy hieän chöa ñöôïc nhieàu phoøng xeùt
xem laø giaûi phaùp hieäu quaû cho caùc caëp nghieäm quan taâm vaø ñaàu tö ñuùng möùc.
vôï choàng voâ sinh do chaát löôïng tinh
truøng keùm, ñaõ coù nhöõng nghieân cöùu Coù hai loaïi sai soá coù theå gaëp trong tinh
cho thaáy tæ leä tinh truøng coù baát thöôøng dòch ñoà laø sai soá heä thoáng vaø sai soá
veà nhieãm saéc theå thöôøng cao hôn ôû ngaãu nhieân. Sai soá ngaãu nhieân chuû
caùc tinh truøng coù hình daïng baát thöôøng yeáu xaûy ra trong quaù trình phaân tích
so vôùi caùc tinh truøng bình thöôøng. Do maãu hay trong quaù trình choïn maãu, vaø
ñoù, cho ñeán thôøi ñieåm hieän taïi, coù raát coù theå khaéc phuïc ñôn giaûn baèng caùch
nhieàu caùc nghieân cöùu nhaèm giuùp löïa laëp laïi xeùt nghieäm nhieàu laàn. Moät ví
choïn tinh truøng toát hôn cho kyõ thuaät duï thöôøng gaëp trong sai soá ngaãu nhieân
ICSI (French vaø cs., 2010; Parmegiani laø soá löôïng tinh truøng khaûo saùt khoâng
vaø cs., 2010; Setti vaø cs., 2010). ñuû nhieàu hay do maãu khoâng ñöôïc laéc
ñeàu. Do ñoù, trong phieân baûn laàn 5, caùc
Moät ñieåm caàn löu yù chaát löôïng cuûa tinh chæ soá nhö maät ñoä, di ñoäng, hình daïng
dòch coù theå thay ñoåi ôû nhöõng laàn xuaát bình thöôøng… phaûi ñöôïc khaûo saùt treân
tinh khaùc nhau vaø caùc chæ soá cuûa moät 400 tinh truøng, ñeå ñaûm baûo ñoä chính
tinh dòch ñoà khoâng phaûi laø yeáu toá duy xaùc ñaït 95%. Trong khi ñoù, sai soá heä
nhaát aûnh höôûng ñeán khaû naêng sinh saûn thoáng thöôøng lieân quan ñeán nhaân vieân,
cuûa moät caëp vôï choàng. Caùc keát quaû cuûa khoù nhaän dieän vaø khoù söûa chöõa hôn.
moät tinh dòch ñoà neân ñöôïc phaân tích
trong moät boái caûnh laâm saøng, trong ñoù, Beân caïnh vieäc ñaûm baûo söï oån ñònh
caùc beänh lyù cuûa ngöôøi choàng cuõng nhö vaø chính xaùc cuûa caùc keát quaû xeùt
tình traïng cuûa ngöôøi vôï phaûi ñöôïc xem nghieäm, moät chöông trình quaûn lyù chaát
xeùt tôùi. löôïng hieäu quaû coøn giuùp naâng cao vaø
duy trì loøng tin cuûa beänh nhaân vaø caùc
Quaûn lyù chaát löôïng phoøng xeùt baùc só laâm saøng. Ngoaøi ra, caùc phaùt
nghieäm tinh ñoà hieän töø chöông trình naøy coøn coù theå
giuùp moät labo nam hoïc phaùt hieän caùc
Nhieäm vuï cuûa taát caû caùc phoøng xeùt sai soá vaø ñieàu chænh kòp thôøi (Pacey,
nghieäm laø ñaûm baûo moïi keát quaû phaûi 2006). Vieäc xaây döïng moät quy trình
chính xaùc, oån ñònh vaø coù ñoä tin caäy cao, hoaït ñoäng chuaån (SOP), huaán luyeän
vì döïa treân caùc keát quaû naøy, caùc chaån nhaân vieân, kieåm tra ñònh kyø bieåu
ñoaùn hay caùc quyeát ñònh laâm saøng seõ hieän cuûa nhaân vieân vaø baûo döôõng
ñöôïc ñöa ra. Baûn chaát cuûa tinh dòch ñoà caùc thieát bò ñònh kyø goùp phaàn laøm
laø phöùc taïp vaø coù moät soá quy trình coù giaûm nguy cô cuûa sai soá heä thoáng.
137
Tinh dòch ñoà
4. Björndahl L, Kvist U (2003). Sequence of ejaculation
KEÁT LUAÄN affects the spermatozoon as a carrier and its message.
Reprod Biomed Online 7:440-448
Tinh dòch ñoà hieän ñöôïc xem laø moät xeùt

5. Brazil C, Swan SH, Tollner CR, Redmon Jband
nghieäm quan troïng trong khaûo saùt khaû Overstreet JW (2004). Standardized methods for
naêng sinh saûn cuûa moät caëp vôï choàng. semen evaluation in a multicenter characteristics. Hum
Reprod Update 16:231-245
Tinh dòch ñoà cung caáp caùc chæ soá nhö
maät ñoä, khaû naêng di ñoäng vaø hình 6. Bonde JP, Ernst E, Jensen TK, Hjollund NH,
Kolstad H, Henriksen TB, Scheike T, Giwercman A, Ol-
daïng bình thöôøng maø khoâng cung caáp
sen J, Skakkebaek NE (1998). Relation between semen
caùc döõ lieäu veà hoaït ñoäng chöùc naêng quality and fertility: a population-based study
cuûa tinh truøng. Moãi chæ soá coù vai troø of 430 first-pregnancy planners. Lancet; 352:1172–7
khaùc nhau trong tieân löôïng khaû naêng

7. Casper RF, Meriano JS, Jarvi KA, Cowan L,
coù thai töï nhieân hay sau ñieàu trò cuûa Lucato ML (1996). The hypo-osmotic swelling test for
moät caëp vôï choàng. Tuy nhieân, keát quaû selection of viable sperm for intracytoplasmic sperm
injection in men with complete asthenozoospermia.
moät tinh dòch ñoà caàn phaûi ñöôïc phaân
Fertil Steril 65:972–6
tích treân töøng tröôøng hôïp moät caëp vôï
choàng cuï theå ñeå coù theå coù ñaùnh giaù 8. Chemes HE, Rawe YV (2003). Sperm
pathology: a step beyond descriptive morphology. Origin,
ñuùng vaø quyeát ñònh ñieàu trò phuø hôïp. characterization and fertility potential of abnormal
sperm phenotypes in infertile men. Hum Reprod
Update 9: 405-428
Tinh dòch ñoà coù vai troø raát quan troïng
trong chaån ñoaùn, tieân löôïng vaø theo 9. Chia SE, Tay SK, Lim ST (1998). What constitutes
doõi ñieàu trò voâ sinh nam. Vieäc thöïc a normal seminal analysis? Semen parameters of 243
fertile men. Hum Reprod 13:3394–3398
hieän ñuùng tieâu chuaån cuûa WHO 2010
giuùp cung caáp moät xeùt nghieäm caän laâm 10. Coetzee K, Kruger T, Lombard C (1998).
saøng tin caäy. Beân caïnh ñoù chuaån hoùa Predictive value of normal sperm morphology: a structured
literature review. Hum Reprod Update 4:73–82
caùch thöïc hieän tinh dòch ñoà giuùp caùc
phoøng xeùt nghieäm coù tieáng noùi chung, 11. Coetzee K, Kruger T, Lombard J (1999).
thuaän tieän cho vieäc nghieân cöùu khoa Repeatability and variance analysis on multiple
computer-assisted (IVOS) sperm morphology readings.
hoïc trong caùc vaán ñeà lieân quan ñeán Andrologia; 31: 163-168
sinh saûn nam giôùi.
12. Coetzee K, Kruger T, Lombard J, Pomeroy K,
Muller C (1999). Assessment of interlaboratory and
intralaboratory sperm morphology readings with the
use of a Hamilton Thorne Research integrated visual
1. Andersen AG, et al (2000). High frequency of
optical system semen analyzer. Fertil Steril 71:80-84
sub-optimal semen quality in an unselected population
of young men. Hum Reprod 15:366-372
13. Cohen J, Aafjes JH (1982). Proteolytic enzymes
stimulate human spermatozoal motility and in vitro
2. Auger J, Kinsmann JM, Cziglik F, Jouannette P (1995).
hamster egg penetration. Life Sciences 30:899–904
Decline in semen quality among fertile men in Paris
during the past 20 years. N Engl J Med 332:281-285
14. Cooper TG, Yeung CH (2006). Computer-aided
evaluation of assessment of “grade a” spermatozoa by
3. Behre HM (2000). Diagnosis of male infertility
experienced technicians. Fertil Steril 85:220-224
and hypogonadism. In: Nieschlag E, Behre HM, eds.
Andrology, male reproductive health and dysfunction.
15. Cooper TG, Brazil C, Swan SH, Overstreet J (2007).
Berlin: Springer; 92-113
Ejaculate volume is seriously underestimated when
138
semen is pipetted or decanted into cylinders from the Brazil CK, Nakajima S, Coutifaris C, Carson SA,
collection vessel. J Androl 28:1-4 Cisneros P, Steinkampf MP, Hill JA, et al (2001). Sperm
morphology, motility, and concentration in fertile and
16. Cooper T, Noonan E, Eckardstein S, Auger J, infertile men. N Engl J Med 345:1388-3
Baker G, Behre H, Haugen T, Kruger T, Wang C,
Mbizvo M, Vogelsong K (2010). World Health Organization 27. Iwamoto T, Nowasa S, Yohiki M, Naka M,
reference values for human semen characteristics. Hum Skakebaek NE, Jorgensen M (2006). Semen quality of
Reprod Update 16:231-45 324 fertile Japanese men. Hum Reprod 21:760-765
17. Correa-Perez JR, Fernandez Pelegrina R, Aslanis 28. Joffe M (2000). Time trends in biological fertility in
P et al (2004). Clinical management of men producing Britain. Lancet 355:1961–1965
ejaculates characterized by high levels of dead sperm
and altered seminal plasma factors consistent with 29. Kruger TF, Menkveld R, Stander FSH, Lombard
epididymal necrospermia. Fertil Steril 81:1148-50 CJ, Van der Merwe JP, Van Zyl JA, et al (1986). Sperm
morphologic features as a prognostic factor in in vitro
18. De Jonge C, LaFromboise M, Bosmans E et al (2004). fertilization. Fertil Steril 46:1118–23
Influence of the abstinence period on human sperm
quality. Fertil Steril 82:57-65 30. Larsen L, Scheike T, Jensen TK, Bonde JP,
Giwercman A (2000). Computer-assisted semen
19. Dickey R, Pyrzak R, Lu P, Taylor S, Rye P (1999). analysis parameters as predictors for fertility of
Comparison of the sperm quality necessary for men from the general population. The Danish First
successful intrauterine insemination with World Health Pregnancy Planner Study Team. Hum Reprod 15:1562-
Organization threshold values for normal sperm. Fertil 1567
Steril 71:684-9
31. Le Lannou D, Griveau JF, Le Pichon JP (1992).
20. Dubey A, Dayal M, Frankfurter D, Balazy P, Peak D, Effects of chamber depth on the motion pattern of
Gindoff P (2008). The influence of sperm morphology human spermatozoa in semen or in capacitating
on preimplantation genetic diagnosis cycles outcome. medium. Hum Reprod 7:1417-1421
Fertil Steril 89:1665–9
32. Liu DY, Baker HWG (1992). Morphology of
21. Guzick DS, Overstreet JW, Factor-Litvak P, spermatozoa bound to the zona pellucida of human
Brazil CK, Nakajima ST, Coutifaris C et al (2001). Sperm oocytes that failed to fertilize in vitro. J Reprod Fertil
morphology, motility, and concentration in fertile and 94:71–84
infertile men. N Engl J Med 345:1388–93
33. Liu DY, Garrette C, Baker HW (2003). Low
22. French B, Sabanegh E, Goldfarb, et al (2010). Does proportions of sperm can bind to the zona pellucida of
severe teratozoospermia affect blastocyst formation, human oocytes. Hum Reprod 18:2382-9
live birth rate, and other clinical outcome parameters
in ICSI cycles? Fertil Steril 93:1097–103 34. Maree L, Plessis S, Menkveld R, Van der Horst G
(2010). Morphometric dimensions of the human sperm
23. Gao J, Gao ES, Yang Q, Walker M, Wu JQ, Zhou head depend on the staining method used. Hum Reprod
WJ, Wen SW (2007). Semen quality in a residential, 25:1369–1382
geographic and age representative sample of healthy
Chinese men. Hum Reprod 22:477–84 35. Menkveld R, Wong WY, Lombard CJ, Wetzels
AM, Thomas CM, Merkus HM, Theunissen M (2001).
24. Garrett C, Baker HWG (1995). A new fully Semen parameters, including WHO and strict criteria
automated system for the morphometric analysis of morphology, in a fertile and subfertile population: an
human sperm heads. Fertil Steril 63:1306-17 effort towards standardization of in-vivo thresholds.
Hum Reprod 16:1165-1171
25. Garrett C, Liu DY, Clarke JN, Baker HW (2003).
Automated semen analysis: ‘zona pellucida preferred’ 36. Menkveld R (2007). The basic semen analysis. In:
sperm morphometry and straight-line velocity are Oehninger S, Kruger T, eds. Male infertility-diagnosis
related to pregnancy rate in subfertile couples. Hum and treatment. UK: Informa Healthcare; 141-71
Reprod 18:1643-9
37. Morelli S, Seungdamrong A, McCulloh H, McGovern
26. Guzick DS, Overstreet JW, Factor-Litvak P, P (2010). Abnormal sperm count and motility on semen
139
Tinh dòch ñoà
analysis are not sufficiently predictive of abnormal 47. Speroff L, Fritz M (2005). Male infertility. In: Speroff
Kruger morphology. Fertil Steril (in press) L, Fritz M, eds. Clinical Gynecologic Endocrinology and
infertility. Lippincott Williams and Wilkins; 1135-74
38. Nallella KP, Sharma RK, Aziz N, Agarwal A
(2006). Significance of sperm characteristics. In the 48. Van Voorhis B, Barnett M, Sparks A, Syrop C,
evaluation of male infertility. Fertil Steril 85:629–634 Rosenthal G, Dawson J (2001). Effect of the total motile
sperm count on the efficacy and cost-effectiveness of
39. Nijs M (2009). Ejaculated sperm analysis and intrauterine insemination and in vitro fertilization. Fer-
preparation. In: Flemming S, Cooke S, eds. Textbook til Steril 75:661-8
of assisted reproduction for scientists in reproductive
technology. Australia: Vivid Publishing; 138-54 49. Van Warrt JV, Kruger TF, Lombard CJ, Ombelete W
(2001). Predictive value of normal sperm morphology
40. Pacey A (2006). Is quality assurance in semen in intrauterine insemination (IUI): a structure literature
analysis still really necessary? A view from the review. Hum Reprod Update 7:495 – 500
andrology laboratory. Hum Reprod 21:1105–1109
50. Wilton LJ, Temple-Smith PD Baker SD, De
41. Pang M, You Y, Park Y, Oh S, Kim D, Young-Ju Kretser DM (1988). Human male infertility caused by
K (2010). Numerical chromosome abnormalities are degeneration and death of sperms in the epididymis.
associated with sperm tail swelling patterns. Fertil Fertil Steril 49:1051-1058
Steril 94:1012–20
51. World Health Organization (1987). Manual for
42. Parmegiani L, Cognigni G, Bernardi S (2010). Examination of Human Semen and Semen–Cervical
Physiologic ICSI: Hyaluronic acid (HA) favors selection Mucus. Cambridge: Cambridge University Press; 1–12
of spermatozoa without DNA fragmentation and with
normal nucleus, resulting in improvement of embryo 52. World Health Organization (1996). Task Force
quality. Fertil Steril 93:598–604 for the Regulation of Male Fertility. Contraceptive
efficacy of estosterone-induced azoospermia and
43. Pound N, Javed M, Ruberto C, Shaikh M, Del Valle oligozoospermia in normal men. Fertil Steril 65:821-829
A (2002). Duration of sexual arousal predicts semen
parameters for masturbatory ejaculates. Physiol Behav 53. World Health Organization (1999). Laboratory
76: 685-689 manual for the examination of human semen and
sperm–cervical mucus interaction. Cambridge:
44. Setti A, Ferreira R, Braga D, Figueira R, Iaconelli Cambridge University Press.
A, Borges E (2010). Intracytoplasmic sperm injection
outcome versus intracytoplasmic morphologically 54. World Health Organization (2010). Laboratory
selected sperm injection outcome: a meta-analysis. manual for the examination and processing of human
Fertil Steril 94,Suppl:S254-5 semen. Cambridge: Cambridge University Press.
45. Silverberg KM, Turner T (2009). Evaluation of 55. Zavos PM, Goodpasture JC (1989). Clinical
sperm. In: Gardner DK, Weissman A, Howles CM, improvements of specific seminal deficiencies via
Shoham Z, eds. Textbook of Assisted Reproductive intercourse with a seminal collection device versus
Technologies Laboratory and Clinical Perspectives. masturbation. Fertil Steril 51:190-193
USA: Informa Healthcare; 41-55
56. Zinaman MJ, Brown CC, Selevan SG, Clegg
46. Slama R, Eustache F, Ducot B, Jensen TK, J#rgensen SD (2000). Semen quality and human fertility: a
N, Horte A, Irvine S, Suominen J, Andersen AG, prospective study with healthy couples. J Androl
Auger J, et al (2002). Time to pregnancy and semen 21:145-153
parameters: a cross-sectional study among fertile
couples from four European cities. Hum Reprod 17:503–515
140
8
MOÄT SOÁ XEÙT NGHIEÄM KHAÛO SAÙT HOAÏT ÑOÄNG
CHÖÙC NAÊNG CUÛA TINH TRUØNG
Nguyeãn Ngoïc Quyønh, Ñaëng Quang Vinh
GIÔÙI THIEÄU trong caùc tröôøng hôïp maø beänh nhaân

phaûi chi traû toaøn boä chi phí ñieàu trò,
Thuï tinh laø moät quaù trình phöùc taïp, chöa keå ñeán caùc gaùnh naëng veà taâm
trong ñoù coù söï keát hôïp cuûa noaõn vaø lyù khi quaù trình ñieàu trò thaát baïi. Do
tinh truøng ñeå taïo thaønh moät hôïp töû coù ñoù, neáu coù theå phaùt hieän vaø tieân ñoaùn
boä nhieãm saéc theå löôõng boäi. Ñeå coù theå khaû naêng thuï tinh cuûa tinh truøng thì
thuï tinh ñöôïc vôùi noaõn, tinh truøng phaûi coù theå giuùp löïa choïn ñöôïc caùc phöông
traûi qua caùc thay ñoåi quan troïng nhö aùn ñieàu trò thích hôïp ngay töø ñaàu cho
phaûn öùng cöïc ñaàu, gaén keát vôùi maøng beïnh nhaân, laøm giaûm chi phí vaø thôøi
trong suoát (zona pellucida-ZP), ly giaûi gian cho quaù trình ñieàu trò.
maøng nhaân cuûa tinh truøng (deconden-
sation). Hieän nay, tinh dòch ñoà ñöôïc xem laø
moät xeùt nghieäm thöôøng qui vaø baét
Coù khoaûng 30% tröôøng hôïp ñeán khaùm buoäc trong khaùm vaø ñieàu trò voâ sinh
voâ sinh ñöôïc xeáp vaøo nhoùm voâ sinh nam. Tinh dòch ñoà coù theå cung caáp caùc
chöa roõ nguyeân nhaân (Liu vaø cs., 2004). thoâng tin veà soá löôïng, chaát löôïng tinh
Trong ña soá caùc tröôøng hôïp, nhöõng truøng nhö theå tích, maät ñoä tinh truøng,
caëp vôï choàng naøy seõ ñöôïc chæ ñònh ñoä di ñoäng vaø hình thaùi hoïc cuûa tinh
ñieàu trò baèng kyõ thuaät bôm tinh truøng truøng. Beân caïnh ñoù, söï hieän dieän cuûa
vaøo buoàng töû cung hay IVF coå ñieån. caùc teá baøo laï phaùt hieän ñöôïc thoâng qua
Neáu thaát baïi vôùi IVF coå ñieån trong thöïc hieän tinh dòch ñoà cuõng coù gôïi yù
chu kyø ñaàu tieân, seõ coù chæ ñònh ICSI. cho moät quaù trình sinh tinh baát thöôøng
Tuy nhieân, nghieân cöùu cho thaáy treân hay tình traïng nhieãm truøng. Ña soá caùc
25% beänh nhaân ñöôïc chaån ñoaùn chöa phoøng xeùt nghieäm nam hoïc treân theá
roõ nguyeân nhaân coù baát thöôøng trong giôùi vaø khu vöïc hieän nay ñeàu thöïc hieän
sperm-Zona interaction vaø thuoäc nhoùm xeùt nghieäm tinh truøng theo khuyeán caùo
nguy cô cao vôùi thuï tinh thaáp khi laøm cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi (WHO). Tuy
IVF coå ñieån (Liu vaø cs., 1994, 2001, nhieân ngay caû vôùi phieân baûn môùi nhaát
2003). Ñieàu naøy coù nghóa laø, nhöõng vaøo naêm 2010 (WHO, 2010), keát quaû
beänh nhaân naøy coù theå phaûi toán chi phí cuûa moät tinh dòch ñoà cuõng khoâng traû
ñeå thöïc hieän IUI vaø IVF coå ñieån. Ñaây lôøi ñöôïc caâu hoûi veà caùc hoaït ñoäng chöùc
laø ñieåm quan troïng caàn löu yù, nhaát laø naêng cuûa tinh truøng. Moät ñieàu roõ raøng
141
Moät soá xeùt nghieäm khaûo saùt hoaït ñoäng chöùc naêng cuûa tinh truøng
laø caùc chæ soá naøy chöa theå phaûn aùnh roõ ích cho quaù trình ñieàu trò (Mosher vaø
veà khaû naêng sinh saûn cuûa ngöôøi nam, cs., 1991; Carrell vaø cs., 2000; Frankel
tröø tröôøng hôïp coù baát thöôøng naëng. Caùc vaø cs., 2006).
hoaït ñoäng chöùc naêng cuûa tinh truøng,
theå hieän qua quaù trình thuï tinh, khoâng Vieäc keát hôïp ñaùnh giaù caùc hoaït ñoäng
theå ñöôïc ñaùnh giaù qua caùc chæ soá trong chöùc naêng cuûa tinh truøng, beân caïnh
tinh dòch ñoà vì thuï tinh laø moät chuoãi tinh dòch ñoà, seõ goùp phaàn tìm hieåu
caùc phaûn öùng sinh hoùa phöùc taïp. Do ñoù, nguyeân nhaân cuûa nhöõng tröôøng hôïp
nhieàu taùc giaû cho raèng tinh dòch ñoà coù baát thöôøng thuï tinh hay cung caáp theâm
moät giôùi haïn laø khoâng phaûn aùnh ñöôïc caùc döõ lieäu ñeå caùc nhaø laâm saøng coù
khaû naêng thuï tinh cuûa tinh truøng coù theå coù löïa choïn ñieàu trò phuø hôïp hôn
trong maãu (Liu vaø cs., 1992; Tomlinson cho beänh nhaân. Muïc tieâu cuûa baøi vieát
vaø cs., 1999; Guzik vaø cs., 2001). Ngöôøi naøy laø nhaèm trình baøy moät soá xeùt
ta ghi nhaän coù ñeán 1/3 tröôøng hôïp voâ nghieäm khaûo saùt hoaït ñoäng chöùc naêng
sinh nam ñöôïc cho laø chöa roõ nguyeân cuûa tinh truøng hieän nay. Vai troø cuûa
nhaân, trong hnöõng tröôøng hôïp naøy, caùc caùc xeùt nghieäm naøy trong thöïc teá ñieàu
xeùt nghieäm chöùc naêng cuûa tinh truøng trò cuõng seõ ñöôïc phaân tích.
coù theå cung caáp theâm thoâng tin giuùp
Nguyeân tinh baøo Giaùn phaân

Tinh hoaøn ↓
Tinh baøo I Giaûm phaân I
↓
Tinh baøo II Giaûm phaân II
↓
Tinh töû Bieät hoùa
↓
Tinh truøng Tröôûng thaønh
Maøo tinh
Tinh truøng tröôûng thaønh
veà chöùc naêng
Hình 8.1 Sô ñoà quaù trình sinh tinh
142
SÔ LÖÔÏC VEÀ QUAÙ TRÌNH SINH giai ñoaïn sôïi moûng (leptotene), sôïi ñoâi
(zygotene), sôïi daøy (pachytene) vaø giai
TINH
ñoaïn phaân ñoâi (diakinensis). Keát quaû
cuûa quaù trình giaûm phaân 1 laø hình thaønh
Sinh tinh laø moät quaù trình phöùc taïp,
hai tinh baøo baäc II (tinh baøo thöù caáp).
dieãn ra lieân tuïc vaø xaûy ra taïi boä phaän
sinh duïc cuûa nam giôùi. Quaù trình naøy
Tinh töû: laø giai ñoaïn bieät hoùa ñeå taïo
coù theå ñöôïc chia laøm hai giai ñoaïn,
thaønh tinh truøng, dieãn ra vaøo cuoái
giai ñoaïn phaân baøo (bao goàm giaùn
giaûm phaân 2 vaø ñaây cuõng laø giai
phaân vaø giaûm nhieãm) vaø giai ñoaïn
ñoaïn cuoái cuûa quaù trình hình thaønh
tröôûng thaønh. Caùc giai ñoaïn ban ñaàu
tinh truøng. Söï bieät hoùa cuûa tinh truøng
chuû yeáu xaûy ra taïi oáng sinh tinh trong
ñaëc tröng bôûi: (i) baát hoaït boä gen ñeå
tinh hoaøn, sau ñoù maøo tinh laø nôi giao
baûo toaøn söï hoaït ñoäng, (ii) nhieãm saéc
töû tieáp tuïc hoaøn taát quaù trình bieät hoùa
theå bò neùn goïn, thuaän lôïi cho quaù trình
- tröôûng thaønh vaø nôi löu tröõ cho ñeán
di chuyeån vaø (iii) söï hình thaønh caùc cô
khi coù hieän töôïng xuaát tinh. Toaøn boä
quan chöùc naêng nhö ñuoâi tinh truøng,
quaù trình sinh tinh truøng ôû ngöôøi keùo
theå cöïc ñaàu… Caùc chi tieát coù theå tham
daøi trong khoaûng 70±4 ngaøy.
khaûo theâm trong baøi Söï sinh tinh.
Giai ñoaïn nguyeân phaân

Giai ñoaïn tröôûng thaønh tinh
Tinh nguyeân baøo thöïc hieän quaù trình
truøng
nguyeân phaân ñeå gia taêng soá löôïng teá
Tinh truøng ñöôïc xem laø moät teá baøo coù
baøo. Tinh nguyeân baøo ñöôïc chia thaønh
ñoä bieät hoùa cao trong cô theå. Ñeå coù
ba daïng: tinh nguyeân baøo daïng A, tinh
theå thuï tinh vôùi noaõn, sau khi hoaøn
nguyeân baøo daïng trung gian vaø tinh
taát quaù trình phaân baøo, tinh truøng phaûi
nguyeân baøo daïng B, trong ñoù, caùc tinh
traûi qua quaù trình tröôûng thaønh. Haàu
nguyeân baøo A ñoùng vai troø nhö moät
heát caùc hoaït ñoäng chöùc naêng cuûa tinh
daïng teá baøo goác, laø nguoàn döï tröõ ñaûm
truøng ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån
baûo nguyeân lieäu cho quaù trình sinh
chuû yeáu trong giai ñoaïn naøy. Quaù trình
tinh ñöôïc keùo daøi. Tinh nguyeân baøo B
tröôûng thaønh cuûa tinh truøng coù theå baét
laø ñöôïc xem laø nguoàn goác cuûa tinh baøo
ñaàu dieãn ra trong loøng oáng sinh tinh vaø
baäc I sau naøy.
hoaøn taát trong thôøi gian tinh truøng di
chuyeån ôû maøo tinh.
Giai ñoaïn giaûm phaân
Daïng B seõ taïo thaønh tinh baøo sô caáp Söï tröôûng thaønh cuûa tinh truøng veà maët
(tinh baøo baäc 1) ôû laàn phaân chia cuoái chöùc naêng theå hieän qua caùc chuoãi söï
cuøng. Tieáp theo, tinh baøo baäc 1 (coøn goïi kieän nhö NST ñoùng xoaén cöïc ñaïi, ñieàu
laø tinh baøo sô caáp) traûi qua giai ñoaïn naøy giuùp cho tinh truøng nhoû hôn vaø
prophase cuûa giaûm phaân 1. Trong quaù goïn hôn. Quaù trình naøy xaûy ra chuû yeáu
trình naøy, nhieãm saéc chaát traûi qua caùc ôû tinh hoaøn vaø ñöôïc hoaøn thaønh trong
143
giai ñoaïn ñeán maøo tinh. Söï thay theá Trong giai ñoaïn naøy, caùc ñaàu doø
histone thaønh protamine laø moät quaù (marker) sinh hoùa hieän dieän treân
trình caàn thieát cho söï neùn chaët cuûa maøng teá baøo tinh truøng cuõng ñöôïc
nhieãm saéc chaát (taïo thaønh tieàn nhaân) hình thaønh. Nhöõng ñaàu doø sinh hoïc
dieãn ra sau ñoù trong noaõn baøo. Neáu naøy hoaït ñoäng ñoäc laäp vôùi maät ñoä tinh
histone vaãn coøn hieän dieän nhieàu ôû truøng vaø hình daïng cuûa tinh truøng.
nhieãm saéc chaát thì nhieãm saéc chaát Ñoái vôùi nhöõng beänh nhaân nam giaûm
khoâng theå ñöôïc giaûi neùn moät caùch khaû naêng sinh saûn thöôøng coù söï hieän
chính xaùc trong noaõn baøo vaø söï hình dieän cuûa creatine - N - phosphotran
thaønh cuûa tieàn nhaân ñöïc khoâng xaûy ra. sferase hay creatine kinase (CK) trong
Ñaây laø böôùc quan troïng trong quaù trình tinh truøng vôùi noàng ñoä cao ñaùng keå. Söï
giaûi neùn sau ñoù ôû teá baøo noaõn, giuùp quaù keát hôïp cuûa taêng noàng ñoä CK vaø noàng
trình thuï tinh coù hoaøn taát sau khi tinh ñoä protein trong teá baøo chaát daãn ñeán
truøng xaâm nhaäp vaøo baøo töông noaõn. vieäc giaûm khaû naêng thuï tinh. Ñieàu naøy
khaùm phaù theâm nhöõng loãi xaûy ra trong
Beân caïnh ñoù, tinh truøng seõ loaïi boû quaù trình bieät hoùa tinh truøng, vaøo giai
bôùt baøo töông thöøa, giuùp tinh truøng di ñoaïn cuoái cuûa quaù trình phaùt trieån tinh
chuyeån nhanh hôn. Caáu truùc cuûa maøng truøng truùt boû baøo töông khoâng caàn thieát
baøo töông cuõng thay ñoåi, ñieàu naøy taùc ñeå tröôûng thaønh. Nhöõng baøo töông naøy
ñoäng ñeán nhu ñoäng, khaû naêng hoaït ñöôïc giöõ laïi trong oáng sinh tinh nhö
hoùa cuûa tinh truøng vaø phaûn öùng acro- caùc cô quan dö thöøa (Clermont, 1963).
some. Caùc thay ñoåi ôû caáu truùc maøng Vì theá, nhöõng tinh truøng vôùi noàng ñoä
baøo töông giuùp phaân bieät giöõa tinh CK cao, bieåu hieän baèng söï khoâng loaïi
truøng tröôûng thaønh vaø tinh truøng chöa boû hoaøn toaøn baøo töông, laø nhöõng tinh
tröôûng thaønh. truøng chöa hoaøn thaønh xong quaù trình
tröôûng thaønh cuûa noù.
vi oáng
nhaân ty theå
Golgi
taøn dö
trung töû roi roi
boä maùy vuøng
ñoaïn
Golgi acrosome trung töû trung töû cuoái
ty theå Hình 8.2 Quaù trình hình thaønh

ñuoâi tinh truøng tröôûng thaønh
Axoneme
ñoaïn
ty theå giöõa
trung töû coå
nhaân
maøng teá baøo
ñaàu tinh truøng
vuøng acrosome
144
Protein chaperone HspA2 ñöôïc xem toaøn ñoäc laäp vôùi caùc chæ soá thöôøng theå
laø moät ñaàu doø thöù hai lieân quan ñeán hieän trong tinh dòch ñoà. Do ñoù, vieäc
söï tröôûng thaønh cuûa tinh truøng (Huszar thöïc hieän caùc xeùt nghieäm khaûo saùt hoaït
vaø cs., 2000). Tæ leä cuûa noàng ñoä CK vaø ñoäng chöùc naêng cuûa tinh truøng thöôøng
HspA2 phaûn aùnh tæ leä tinh truøng tröôûng ñöôïc tieán haønh trong nhöõng tröôøng
thaønh vaø chöa tröôûng thaønh trong maãu hôïp nhö thaát baïi thuï tinh hoaøn toaøn
tinh dòch. Trong ba nghieân cöùu ñoäc hay thuï tinh thaáp vôùi IVF coå ñieån, bôm
laäp, cho thaáy moái töông quan giöõa tinh truøng thaát baïi nhieàu laàn… vaø gaàn
HspA2 vaø hoaït ñoäng cuûa CK (Huszar ñaây, coù theå thöïc hieän trong khaûo saùt
vaø cs., 1990; Lalwani vaø cs., 1996; caùc tröôøng hôïp voâ sinh chöa roõ nguyeân
Ergur vaø cs., 2002), ñieàu ñoù chöùng minh nhaân. Döïa vaøo caùc keát quaû khaûo saùt,
raèng taát caû tinh truøng tröôûng thaønh coù cuøng vôùi keát quaû cuûa tinh dòch ñoà,
lieân quan ñeán söï suy giaûm cuûa hoaït ngöôøi ta coù theå löïa choïn phaùc ñoà ñieàu
ñoäng CK vaø taêng bieåu hieän cuûa HspA2 trò phuø hôïp cho beänh nhaân ngay töø
ñöôïc hoaøn thaønh vaøo thôøi ñieåm tinh nhöõng chu kyø ñaàu ñieàu trò traùnh nhöõng
truøng ñi vaøo ñaàu maøo tinh (Huszar vaø laõng phí veà thôøi gian vaø chi phí ñieàu trò.
cs., 1998). Ngöôøi ta thaáy coù moái lieân
heä giöõa khaû naêng gaén keát leân zona Caùc xeùt nghieäm khaûo saùt chöùc naêng coù
pellucida vaø söï tröôûng thaønh cuûa tinh theå ñöôïc chia laøm hai nhoùm (1) phaùt
truøng. Nhöõng tinh truøng chöa tröôûng hieän giaùn tieáp caùc baát thöôøng veà hoaït
thaønh, theå hieän qua söï toàn taïi cuûa caùc ñoäng chöùc naêng thoâng qua caùc phaûn
gioït baøo töông vuøng coå, coù haøm löôïng CK öùng sinh hoùa nhö ñònh löôïng caùc taùc
cao, vaø HspA2 thaáp döôøng nhö thieáu vò nhaân gaây phaûn öùng oxy hoùa (ROS),
trí gaén keát vôùi zona pellucida (Huszar ñònh löôïng creatinine phosphokinase
vaø cs., 1994, 1997, 2003). Do ñoù, thoâng vaø (2) khaûo saùt khaû naêng töông taùc cuûa
qua khaûo saùt nhöõng chæ soá naøy, ngöôøi giao töû nhö gaén keát maøng trong suoát,
ta coù theå coù theâm thoâng tin veà caùc phaûn öùng cöïc ñaàu, xaâm nhaäp maøng
hoaït ñoäng chöùc naêng cuûa tinh truøng. baøo töông (Oehninger vaø cs., 2000).
Ngoaøi ra, gaàn ñaây coøn coù moät soá xeùt
KHAÛO SAÙT HOAÏT ÑOÄNG CHÖÙC nghieäm nhaèm khaûo saùt söï toaøn veïn
cuûa caùc caáu truùc di truyeàn trong tinh
NAÊNG CUÛA TINH TRUØNG
truøng.
Xeùt nghieäm phaân tích hoaït ñoäng chöùc

Ñònh löôïng caùc taùc nhaân gaây
naêng cuûa tinh truøng, cuøng vôùi caùc chæ
phaûn öùng oxy hoùa (ROS)
soá cuûa tinh dòch ñoà, coù theå cung caáp
theâm thoâng tin veà khaû naêng sinh saûn ôû
nam giôùi, ñaëc bieät trong nhöõng tröôøng Caùc taùc nhaân gaây phaûn öùng oxy hoùa
hôïp voâ sinh chöa roõ nguyeân nhaân. Nhö (reactive oxygen species-ROS) coù baûn
ñaõ trình baøy, khaû naêng thuï tinh cuûa chaát laø nhöõng phaân töû chöùa oxy vaø coù
tinh truøng, theå hieän qua caùc noàng ñoä khaû naêng phaùt sinh caùc phaûn öùng hoùa
cuûa caùc ñaàu doø sinh hoïc, coù theå hoaøn hoïc. ROS laø nhöõng saûn phaåm trung
145
gian ñöôïc hình thaønh töø caùc quaù trình ñöôïc thöïc hieän döïa treân phaûn öùng hoùa
chuyeån hoùa cuûa oxygen vaø ñoùng vai hoïc coù phaùt saùng (chemiluminescence
troø quan troïng trong vieäc tuyeàn tín assay) baèng caùch söû duïng luminol
hieäu cuûa teá baøo. Tuy nhieân, khi noàng (5-amino-2, 3-dihydro-1,4-phthala-
ñoä ROS taêng cao, caùc caáu truùc trong zinedione) laøm maãu doø. Maãu thöû vaø
teá baøo coù theå bò toån thöông thoâng qua luminol seõ ñöôïc troän ñeàu, sau ñoù, noàng
caùc stress oxid hoùa (oxidative stress). ñoä ROS seõ ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch ño
Nhieàu nghieân cöùu cho thaáy stress oxid ñoä phaùt saùng cuûa maãu thöû vôùi quang
hoùa coù lieân quan ñeán voâ sinh nam phoå keá trong thôøi gian 15 phuùt (Krausz
nhö aûnh höôûng ñeán maøng teá baøo cuûa vaø cs., 1992).
tinh truøng, ñöùt caùc moái lieân keát giöõa
caùc chuoãi ADN. Maøng tinh truøng deã bò Khaûo saùt khaû naêng töông taùc
lipid hoùa (lipid peroxidation) khi tieáp giöõa tinh truøng vaø noaõn
xuùc vôùi ROS ôû noàng ñoä cao. Gomez vaø
coäng söï naêm 1998 ñaõ chöùng minh raèng Thuï tinh laø moät quaù trình phöùc taïp
ROS ñöôïc taïo ra bôûi tinh truøng vaø noàng vôùi keát quaû cuoái cuøng laø söï keát hôïp
ñoä ROS tæ leä nghòch vôùi chaát löôïng cuûa cuûa tinh truøng vaø noaõn ñeå taïo thaønh
tinh truøng trong tinh dòch. ROS ôû noàng moät hôïp töû mang boä NST löôõng boäi
ñoä cao cuõng coù theå aûnh höôûng ñeán möùc (hình 18.1). Moät trong nhöõng böôùc
ñoä khaû naêng sinh saûn tinh truøng do toån quan troïng xaûy ra trong quaù trình thuï
haïi ADN. Khi söï hieän dieän cuûa chuùng tinh laø söï töông taùc giöõa noaõn vaø tinh
quaù cao trong teá baøo, chuùng coù theå phaù truøng nhö söï gaén keát cuûa tinh truøng
huûy lôùp maøng teá baøo vaø laøm maát chöùc leân maøng trong suoát, phaûn öùng cöïc
naêng thuï tinh cuûa tinh truøng nhö toån ñaàu, söï xaâm nhaäp cuûa tinh truøng vaøo
thöông ADN trong caû nhaân vaø trong baøo töông noaõn… Baát thöôøng cuûa moät
gen caùc ti theå (Sawyer vaø cs., 2003). trong caùc hieän töôïng naøy seõ daãn ñeán
thaát baïi thuï tinh. Ngöôøi ta ghi nhaän coù
Tuy nhieân, nhieàu nghieân cöùu cuõng cho khoaûng 30% caùc tröôøng hôïp voâ sinh
thaáy khi coù söï hieän dieän cuûa baïch caàu chöa roõ nguyeân nhaân coù kieân quan ñeán
trong tinh dòch, moät nguoàn cuûa ROS, baát thöôøng trong khaû naêng gaén keát cuûa
khaû naêng di ñoäng cuûa tinh truøng coù theå tinh truøng leân maøng trong suoát. Quaù
khoâng bò aûnh höôûng. Do ñoù, vieäc khaûo trình naøy coù theå ñöôïc khaûo saùt thoâng
saùt caùc stress oxid hoùa trong thaêm qua thöû nghieäm gaén keát cuûa tinh truøng
khaùm moät tröôøng hôïp voâ sinh nam neân leân maøng trong suoát. Thöû nghieäm naøy
ñöôïc thöïc hieän (meta). coù theå ñöôïc thöïc hieän vôùi nhöõng no-
aõn khoâng thuï tinh hay söû duïng chaát
Vieäc xaùc ñònh noàng ñoä ROS thöôøng hyaluronan.
146
Quaù trình töông taùc giöõa
tinh truøng vaø noaõn
Tinh truøng coù acrosome

nguyeân veïn
gaén keát vôùi maøng

trong suoát
Hình 8.3 Caùc böôùc trong
phaûn öùng acrosome quaù trình thuï tinh
quaù trình xaâm nhaäp

qua maøng trong suoát
Intravitelline
processing
hoøa baøo töông noaõn
Nguoàn vaät lieäu sinh hoïc ñöôïc söû duïng baøo trôû neân deã vôõ sau khi khöû nöôùc
laø noaõn khoâng thuï tinh cuûa chu kyø thuï ñeå löu tröõ trong nöôùc muoái vaø ñoàng
tinh trong oáng nghieäm coå ñieån. Ngöôøi thôøi deã vôõ hôn khi thao taùc ñeå loaïi boû
ta ghi nhaän coù khoaûng 20-30% noaõn tinh truøng gaén keát leân beà maët cuûa noaõn
khoâng thuï tinh trong caùc chu kyø IVF seõ baøo. Do ñoù, neân söû duïng nhöõng noaõn
ñöôïc löu tröõ trong nöôùc muoái sinh lyù baøo ñöôïc löu tröõ 37oC trong khoaûng 7
ñeå tieán haønh caùc xeùt nghieäm khaû naêng ngaøy töø ngaøy thu nhaän ñeå thöïc hieän
gaén keát giöõa tinh truøng vaø ZP. Nhöõng caùc xeùt nghieäm veà khaû naêng gaén keát
noaõn baøo vaãn coøn tinh truøng gaén treân cuûa tinh truøng vôùi ZP.
ZP sau IVF, coù theå ñöôïc loaïi boû baèng
caùch huùt leân xuoáng nhieàu laàn baèng Coù 2 phöông phaùp ñaùnh giaù khaû naêng
pipette thuûy tinh coù ñöôøng kính nhoû hôn gaén keát cuûa tinh truøng leân ZP seõ ñöôïc
ñöôøng khính cuûa noaõn baøo (120µm). moâ taû, ñoù laø phaân tích tæ leä tinh truøng
Thoâng thöôøng noaõn baøo khoâng thuï tinh gaén keát leân ZP vaø xeùt nghieäm hemizona
seõ ñöôïc löu tröõ ôû 370C trong khoaûng (HZA). Caû hai xeùt nghieäm naøy gaàn nhö
7 ngaøy töø ngaøy thu nhaän hoaëc ñöôïc töông töï nhau veà maët nguyeân taéc thöïc
löu tröõ trong nöôùc muoái sinh lyù (1M hieän, nhöng HZA coù moät lôïi ñieåm laø
ammonium sulphate ôû 4oC trong haïn cheá soá löôïng noaõn caàn söû duïng
khoaûng 1 naêm). Ñoái vôùi noaõn baøo ñöôïc vaø toán ít thôøi gian hôn do khoâng caàn
löu tröõ trong nöôùc muoái sinh lyù phaûi qua giai ñoaïn xöû lyù ñeå ñaùnh daáu tinh
ñöôïc röûa vôùi moâi tröôøng nuoâi caáy trong truøng. Tuy nhieân, ñeå thöïc hieän, HZA
khoaûng hôn 4h ñeå loaïi boû muoái tröôùc thöôøng ñoøi hoûi söï can thieäp cuûa kyõ
khi nuoâi caáy vôùi tinh truøng. Tuy nhieân thuaät vi thao taùc ñeå coù theå chia ñoâi
söû duïng noaõn ñöôïc löu tröõ vôùi nöôùc maøng trong suoát moät caùch chính xaùc
muoái sinh lyù khoâng ñöôïc hieäu quaû cho vaø seõ khoù phaân bieät giöõa tinh truøng
nhöõng xeùt nghieäm veà khaû naêng xaâm baùm maët trong vaø maët ngoaøi cuûa ZP
nhaäp cuûa tinh truøng vaøo ZP vì noaõn (Liu vaø cs., 2004).
147
Phaân tích tæ leä tinh truøng gaén keát leân ZP gaén treân moãi maøng hemizona vaø tính
tæ leä tinh truøng caàn kieåm tra vôùi tinh
Thöû nghieäm naøy döïa treân khaû naêng truøng nhoùm chöùng.
gaén keát caïnh tranh treân caùc noaõn coù
cuøng nguoàn goác cuûa hai nhoùm tinh Lôïi ñieåm cuûa HZA laø khoâng caàn qua
truøng ñöôïc ñaùnh daáu huyønh quang khaâu ñaùnh daáu maãu tinh truøng kieåm
khaùc khaùc nhau. Tinh truøng caàn thöû vaø tinh truøng chöùng vôùi chaát huyønh
ñöôïc ñaùnh daáu maøu xanh vaø tinh truøng quang, tuy nhieân, vaãn caàn phaûi coù
nhoùm chöùng seõ phaùt maøu ñoû. Moät caùch nhoùm chöùng ñaûm baûo veà khaû naêng
toùm taét, caû hai maãu tinh truøng, sau thuï tinh. Vôùi thöû nghieäm gaén keát ZP
khi troän chung, seõ ñöôïc caáy vôùi noaõn coù hieäu chænh, ngöôøi ta khoâng caàn
(thöôøng laø 4 noaõn/thöû nghieäm) trong nhuoäm tinh truøng vaø khoâng söû duïng
voøng 2 tieáng. Sau ñoù, caùc noaõn ñöôïc tinh truøng thuoäc nhoùm chöùng. Trong
röûa trong moâi tröôøng ñeå loaïi bôùt caùc phöông phaùp naøy, 2x106 tinh truøng di
tinh truøng baùm khoâng chaët treân ZP vôùi ñoäng ñöôïc choïn loïc baèng phöông phaùp
moät pipette coù kích thöôùc lôùn (250- bôi leân (swim up) vaøo 1ml moâi tröôøng
300µm). Soá löôïng tinh truøng coøn baùm coù chöùa 4 noaõn baøo, nuoâi caáy trong 2h
treân ZP cuûa hai nhoùm seõ ñöôïc ñeám vaø sau ñoù chuyeån qua moâi tröôøng saïch ñeå
tính tæ leä (Liu vaø cs., 1988). Keát quaû cho röûa vaø loaïi boû nhöõng tinh truøng khoâng
thaáy ôû nhöõng tröôøng hôïp bình thöôøng > gaén keát leân maøng ZP. Sau ñoù ñeám soá
100 tinh truøng gaén keát leân ZP. Ñoái vôùi löôïng tinh truøng gaén keát leân maøng ZP
nhöõng tröôøng hôïp baát thöôøng veà khaû baèng kính hieån vi ñaûo ngöôïc vôùi ñoä
naêng gaén keát cuûa tinh truøng leân ZP seõ phoùng ñaïi 200X. Nam giôùi coù khaû naêng
cho keát quaû # 40 tinh truøng/ ZP. Tuy thuï tinh khi coù treân 100 tinh truøng gaén
nhieân, coù theå do söï thay ñoåi cuûa noaõn, keát treân maøng ZP. Neáu # 40 tinh truøng
neân nhöõng tröôøng hôïp tinh truøng gaén gaén keát treân maøng ZP xaùc ñònh khaû
keát thaáp khuyeán caùo thöïc hieän laàn 2. naêng gaén keát giöõa tinh truøng vaø ZP laø
baát thöôøng. Tuy nhieân, coù theå nguyeân
Xeùt nghieäm hemizona nhaân do noaõn baøo bieán ñoåi cho neân
khuyeán caùo ñoái vôùi nhöõng beänh nhaân
Thöû nghieäm naøy cuõng döïa treân söï coù keát quaû veà khaû naêng gaén keát giöõa
gaén keát cuûa tinh truøng kieåm vaø tinh tinh truøng vaø maøng ZP thaáp neân laøm
truøng nhoùm chöùng leân maøng trong xeùt nghieäm laàn 2 ñeå cho keát quaû chính
suoát, nhöng söû duïng ZP cuûa moät xaùc. Caùch tieán haønh thöïc hieän ñôn
noaõn ñaõ ñöôïc chia ñoâi. Maøng zona giaûn hôn, ñoàng thôøi, vôùi caùch laøm naøy
ñöôïc thu nhaän töø caùc noaõn baøo chöa coøn ñöôïc duøng ñeå ñaùnh giaù phaûn öùng
tröôûng thaønh hoaëc nhöõng noaõn baøo acrosome cuûa tinh truøng khi gaén keát
khoâng thuï tinh trong chu kyø IVF vaø sau leân maøng ZP.
ñoù ñöôïc caét laøm ñoâi moät caùch chính
xaùc nhôø vaøo duïng cuï vi thao taùc. Sau Thöû nghieäm gaén keát vôùi hyaluronic
khi nuoâi caáy, ñeám soá löôïng tinh truøng acid (Hyaluronic binding assay - HBA)
148
Hyaluronic acid (HA) laø chaát coù gaàn ñaây ñaõ ñöôïc söû duïng phoå bieán
nguoàn goác töï nhieân töø lôùp teá baøo treân theá giôùi vì tính ñôn giaûn, deã thöïc
cumulus quanh noaõn. Lôùp teá baøo cumulus hieän vaø saün coù cuûa xeùt nghieäm (Hong
quanh noaõn chính laø nhöõng raøo caûn Y vaø cs., 2006). Moät giôùi haïn chính cuûa
ñoái vôùi tinh truøng maø chæ coù nhöõng HBA laø thöû nghieäm naøy chæ coù giaù trò
tinh truøng tröôûng thaønh môùi coù khaû vôùi nhöõng maãu tinh truøng coøn nguyeân
naêng gaén keát vôùi HA vaø vöôït qua, sau veïn theå cöïc ñaàu (Huszar vaø cs., 2003).
ñoù xaâm nhaäp vaøo maøng zona vaø thuï Moät caùch toùm taét, moät theå tích nhoû
tinh vôùi noaõn. Ngöôøi ta thaáy raèng tinh tinh dòch seõ ñöôïc nhoû leân buoàng ñeám
truøng coù khaû naêng gaén keát vôùi HA laø coù phuû moät lôùp HA. Ñeå yeân maãu trong
nhöõng tinh truøng tröôûng thaønh vaø ñaõ thôøi gian khoûang 15 phuùt sau ñoù, tieán
hoaøn taát quaù trình bieät hoùa cuûa tinh haønh ñaùnh giaù döôùi kính hieån vi phaûn
truøng baèng caùch toå chöùc saép xeáp laïi pha. Nhöõng tinh truøng naøo coù ñaàu gaén
lôùp baøo töông tinh truøng, truùt boû lôùp saùt vaøo ñaùy vaø ñuoâi cöû ñoäng maïnh
baøo töông dö thöøa vaø tröôûng thaønh ñöôïc xem laø coù gaén keát. Döïa vaøo tæ leä
veà nhaân tinh truøng; vaø ñoàng thôøi tinh gaén keát, ñöôïc tính baèng soá tinh truøng
truøng tröôûng thaønh coù maät ñoä thuï theå coù gaén keát chia cho soá tinh truøng khaûo
HA cao (Huszar vaø cs., 2003). Ngöôïc saùt, ngöôøi ta coù theå coù theâm thoâng tin
laïi, tinh truøng chöa tröôûng thaønh laø trong vieäc löïa choïn phöông aùn ñieàu trò
tinh truøng chöa hoaøn toaøn saép xeáp toå thích hôïp cho beänh nhaân (Huszar vaø
chöùc laïi maøng baøo töông neân khoâng cs., 2002)
theå gaén keát vôùi HA (Cayli vaø cs., 2003), >= 80% gaén keát: giao hôïp töï nhieân
thieáu vò trí gaén keát vôùi HA vaø maøng 60-80% gaén keát: thuaän lôïi cho thöïc
trong suoát. Ñoàng thôøi, caùc tinh truøng hieän IUI
naøy thöôøng coù noàng ñoä creatine kinase <= 60%: neân chæ ñònh ICSI
cao, gia taêng möùc ñoä oxy hoùa lipid,
ADN phaân maûnh (Huszar vaø cs., 2007). Khaûo saùt phaûn öùng cöïc ñaàu cuûa tinh
truøng
Tinh truøng coù ba daïng gaén keát vôùi HA
phoå bieán: (i) gaén keát moät caùch laâu daøi, Cöïc ñaàu (acrosome) naèm ôû phaàn ñaàu
(ii) khoâng gaén keát vaø (iii) ban ñaàu coù cuûa tinh truøng, chieám 1/2 ñeán 2/3 theå
gaén keát nhöng sau ñoù thoùat ra trong tích ñaàu tinh truøng. Cöïc ñaàu töông ñoái
thôøi gian ngaén, vaø sau ñoù gaén keát trôû roäng, coù nguoàn goác töø theå Golgi vaø
laïi. Ba daïng tinh truøng naøy cho thaáy laø moät tieåu theå gioáng lysosome. Ñaây
ba daïng tinh truøng tröôûng thaønh khaùc laø nôi chöùa nhöõng men quan troïng
nhau: (i) tinh truøng tröôûng thaønh vôùi giuùp cho tinh truøng coù theå tieâu huûy
maät ñoä thuï theå HA cao, (ii) tinh truøng vaø xuyeân qua maøng trong suoát vaø vaøo
chöa tröôûng thaønh, vaø (iii) tinh truøng trong noaõn. Cöïc ñaàu coù 2 lôùp maøng,
tröôûng thaønh vôùi maät ñoä thuï theå HA maøng ngoaøi naèm ngay döôùi maøng baøo
thaáp. Maëc duø giaù trò trong laâm saøng töông cuûa tinh truøng, coøn maøng trong
coøn ñang ñöôïc tranh caõi, nhöng HBA aùp saùt vaøo maøng nhaân tinh truøng, nôi
149
chöùa caùc thoâng tin di truyeàn cuûa tinh huyønh quang. Neáu phaàn ñaàu tinh truøng
truøng (Wassarman vaø cs., 2001). saùng tím hoaøn toaøn cho thaáy tinh truøng
coøn nguyeân veïn; hoaëc phaàn ñaàu tinh
Trong sinh lyù bình thöôøng, phaûn öùng truøng saùng tím moät phaàn cho thaáy
cöïc ñaàu xaûy ra treân maøng zona sau phaûn öùng xaûy ra moät phaàn; hoaëc tinh
khi tinh truøng gaén keát leân maøng. Ñaây truøng khoâng aên maøu cho thaáy phaûn
laø moät trong nhöõng thay ñoåi veà sinh öùng xaûy ra hoaøn toaøn.
hoùa vaø hình daïng cuûa tinh truøng ñeå
quaù trình thuï tinh coù theå xaûy ra. Cöïc Thöû nghieäm xaâm nhaäp cuûa tinh truøng
ñaàu cuûa tinh truøng chöùa caùc loaïi vaøo baøo töông noaõn (Sperm Penetra-
men thuûy phaân nhö hyaluronidase, tion Assay - SPA)
meuraminidase, proacrosin, phospholipase
vaø acid phosphatase, nhöõng men naøy Sau khi gaén keát leân maøng trong suoát vaø
khi ñöôïc phoùng thích seõ giuùp cho tinh traûi qua phaûn öùng cöïc ñaàu, tinh truøng
truøng deã daøng xaâm nhaäp qua lôùp maøng seõ xuyeân qua maøng trong suoát döôùi
cumulus vaø xuyeân qua maøng trong aûnh höôûng cuûa tình traïng taêng ñoäng
suoát. Ñaây laø moät phaûn öùng quan troïng (hyperactivation). Sau ñaõ vaøo ñöôïc
caàn thieát cho söï thuï tinh cuûa tinh truøng khoang quanh noaõn (perivitelline
vì chæ nhöõng tinh truøng naøo ñaõ xaûy ra space-PVS), tinh truøng phaûi tieáp tuïc
phaûn öùng cöïc ñaàu môùi coù theå xaâm xaâm nhaäp vaøo baøo töông noaõn thoâng
nhaäp qua maøng trong suoát vaø hoøa nhaäp qua hieän töôïng hoøa maøng.
vôùi maøng baøo töông noaõn.
Thöû nghieäm khaû naêng xaâm nhaäp cuûa
Phaûn öùng acrosme coù theå ñöôïc ñaùnh tinh truøng vaøo baøo töông noaõn ñöôïc giôùi
giaù qua caùc phöông phaùp khaùc nhau thieäu laàn ñaàu tieân vaøo naêm 1976 do
nhö: söû duïng kính hieån vi ñieän töû, Yanagimachi vaø cs. thöïc hieän. Trong
hoaëc kyõ thuaät nhuoäm ñaëc bieät (nhuoäm ñoù, oâng söû duïng noaõn chuoät hamster
ba) hoaëc ñaùnh giaù qua caùc xuùc taùc ñaõ loaïi boû ZP vaø cho tieáp xuùc vôùi tinh
(enzyme) acrosome. truøng ngöôøi sau loïc röûa trong thôøi gian
2-7 giôø. Söï hieän dieän cuûa ñaàu tinh
ÔÛ phöông phaùp nhuoäm ñaëc bieät, ñöôïc truøng ñaõ caêng phoàng treân lame khaûo
moâ taû bôûi Cummins vaø cs. naêm 1991, saùt ñöôïc xem laø thöû nghieäm döông
thoâng qua thöû nghieäm ion (ARIC). tính. Thöû nghieäm naøy thöôøng ñöôïc aùp
Sau khi choïn loïc tinh truøng di ñoäng duïng ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp thaát
vaø ñöôïc nuoâi caáy trong khoaûng 30 baïi thuï tinh sau IVF coå ñieån. Ngoaøi ra,
phuùt, trong dung dòch chöùa ion döông soá lieäu coøn cho thaáy SPA coù lieân quan
A23187 vaø dimetyl sulfoxide. Sau ñoù vôùi khaû naêng coù thai töï nhieân cuõng
traûi moûng leân lam kính vaø nhuoäm vôùi nhö tæ leä thaønh coâng trong IVF coå ñieån
phöùc hôïp pisum sativum vaø kieåm tra (Rogers, 1996). Tuy nhieân haïn cheá cuûa
söï xuaát hieän aùnh saùng tím ôû phaàn ñaàu phöông phaùp naøy ñoù chính laø söû duïng
tinh truøng baèng phöông phaùp nhuoäm noaõn baøo cuûa chuoät Hamster ñeå ñaùnh
150
giaù söï xaâm nhaäp cuûa tinh truøng ngöôøi phaân maûnh ADN coù theå laø moät trong
vaøo baøo töông noaõn chuoät. Do maët haïn nhöõng nguyeân nhaân caàn quan taâm ñeán
cheá cuûa xeùt nghieäm naøy neân töø nhöõng (Sakkas vaø Alverez, 2010).
naêm 1980 trôû ñi, ñaõ coù nhieàu nghieân
cöùu phaùt trieån nhaèm ñaùnh giaù khaû Moät ñieåm caàn löu yù laø söï phaân maûnh
naêng xaâm nhaäp cuûa tinh truøng vaøo baøo ADN cuûa tinh truøng hoaøn toaøn ñoäc laäp
töông noaõn maø nguyeân lieäu söû duïng vôùi phaân tích tinh dòch veà hình daïng
ñoù laø nhöõng noaõn ñaõ thaát baïi thuï tinh vaø ñoä di ñoäng cuûa tinh truøng. Nguyeân
trong caùc chu kyø IVF (Liu vaø cs., 1990). nhaân cuûa phaân maûnh ADN coù theå
laø haäu quaû cuûa (1) cheát coù laäp trình
Ñaùnh giaù söï nguyeân veïn nhieãm (apoptosis) trong quaù trình sinh tinh,
saéc chaát cuûa tinh truøng (2) toån thöông caùc nhaùnh ADN khi
NST taùi saép xeáp trong quaù trình phaân
Caùc tieán boä khoa hoïc gaàn ñaây ñaõ cung baøo, (3) caùc taùc nhaân gaây phaûn öùng
caáp theâm nhieàu phöông tieän, giuùp oxid hoùa hieän dieän trong quaù trình di
chuùng ta khaûo saùt ñöôïc caùc baát thöôøng chuyeån cuûa tinh truøng trong oáng sinh
ôû möùc ñoä döôùi teá baøo. Ñoái vôùi tinh tinh vaø maøo tinh, (4) hoùa trò, xaï trò vaø
truøng, thôøi gian gaàn ñaây, vai troø cuûa söï (5) taùc ñoäng moâi tröôøng (Sakkas vaø
phaân maûng ADN ngaøy caøng ñöôïc chuù Alverez, 2010).
yù. Nhieàu nghieân cöùu cho thaáy phaân
maûnh ADN cuûa tinh truøng coù lieân quan Trong hôn hai thaäp nieân qua, nhieàu thöû
maät thieát vôùi giaûm khaû naêng sinh saûn nghieäm ñaõ ñöôïc söû duïng ñeå phaân tích
töï nhieân cuûa namgiôùi cuõng nhö aûnh tình traïng phaân maûnh ADN, bao goàm
höôûng ñeán keát quaû ñieàu trò trong hoã trôï TUNEL, comet, CMA3… Caùc khaûo saùt
sinh saûn (Seli vaø cs., 2004; Tarozzi vaø naøy coù theå ñöôïc chia laøm hai loaïi, thöû
cs., 2007). Moái lieân heä maät thieát giöõa nghieäm ñaùnh giaù tröïc tieáp nhö TUNEL
baát thöôøng di truyeàn hay ADN phaân vaø thöû nghieäm ñaùnh giaù toån thöông
maûnh vôùi tæ leä saûy thai ñaõ ñöôïc chöùng sau khi ADN ñaõ ñöôïc laøm bieán tính
minh qua moät nghieân cöùu toång quan heä (denaturation) nhö SCSA hay SCD.
thoáng (systematic review). Nghieân cöùu Caû hai phöông phaùp naøy ñeàu döïa
naøy, toång keát soá lieäu töø 11 baøi baùo caùo treân nguyeân taéc laø tinh truøng coù ADN
vôùi 1549 chu kyø TTTON, cho thaáy phaân phaân maûnh seõ baét maøu thuoác nhuoäm
maûnh DNA coù töông quan coù yù nghóa coøn tinh truøng coù ADN bình thöôøng
thoáng keâ vôùi tæ leä saåy thai (OR laø 2,48; khoâng baét maøu. Caùc tín hieäu naøy seõ
vôùi khoaûng tin caäy 95% laø 1,52-4,04; ñöôïc chuyeån qua heä thoáng xöû lyù vaø tæ
P=0,0001; Zini vaø cs., 2008). Moät soá taùc leä phaàn traêm tinh truøng vôùi ADN phaân
giaû cho raèng ôû nhöõng nhoùm beänh nhaân maûnh coù theå ñöôïc xaùc ñònh.
coù tieàn caên thaát baïi IVF nhieàu laàn maø KEÁT LUAÄN
khoâng coù moät nguyeân nhaân naøo roõ reät,
151
Quaù trình thuï tinh, hình thaønh phoâi vaø
5. Cummins JM, Pember S, Jequier AM, et al (1991).
phaùt trieån thaønh thai laø moät quaù trình A test for human sperm acrosome reaction following
phöùc taïp, ñoøi hoûi sö phoái hôïp nhòp ionophore challenge: relationship to fertility and other
seminal parameters. J Androl 12: 98 – 103.
nhaøng cuûa yeáu toá, trong ñoù, khaû naêng
gaén keát, khaû naêng xaâm nhaäp cuõng nhö 6. Clermont Y (1963). The cycle of the seminiferous
khaû naêng xaûy ra phaûn öùng cöïc ñaàu epithelium in man. A J Anat 112: 35-51.
cuûa tinh truøng ñoùng vai troø quan troïng.

7. Carrell DT (2000). Semen Analysis at the Turn of the
Beân caïnh ñoù, söï toaøn veïn cuûa caáu Century: an Evaluation of Potential Uses of New Sperm
truùc ADN cuõng goùp phaàn khoâng nhoû Function Assays. Arch Androl 44:65–75.
cho chuoãi quaù trình phöùc taïp treân. Caùc 8. ESHRE Andrology Special Interest Group (1996).
chæ soá trong tinh dòch ñoà thoâng thöôøng Consensus Workshop on Advanced Diagnostic
khoâng cung caáp ñöôïc thoâng tin veà caùc Andrology Techniques. Hum Reprod 11:1463–1479.
hoaït ñoäng chöùc naêng neâu treân cuûa tinh 9. Franken DR, Basstian HS and Oehninger SC (2000).
truøng. Maëc duø hieän nay, kyõ thuaät tieâm Physiological induction of the acrosome reaction in
human sperm: validation of a microassay using
tinh truøng vaøo baøo töông noaõn ngaøy
minimal volumes of solubilized, homologous zona
caøng ñöôïc söû duïng phoå bieán, moät soá pellucida. J Assist Reprod Genet 17:374-378.
khaûo saùt chæ coøn mang tính lyù thuyeát.
Tuy nhieân, moät soá khaûo saùt nhö khaû 10. Frankel DR, Oehninger S (2006). The Clinical
Significance of Sperm Zona Pellucida Binding: 17
naêng gaén keát cuûa tinh truøng vaø tæ leä
Years Later. Front Biosci 11:1227–33.
phaân maûnh ADN vaãn coù nhöõng giaù trò
nhaát ñònh trong vieäc löïa choïn phöông 11. Liu DY, Baker HWG (2003). Disordered zona
pellucida induced acrosome reaction and
aùn ñieàu trò phuø hôïp vaø caûi thieän tæ leä
thaønh coâng cuûa moät chu kyø ñieàu trò. 12. failure of in-vitro fertilization in patients with
unexplained infertility. Fertil Steril 79:74-80.

13. Liu DY, Baker HW (2004). High frequency of
1. Aziz N, Saleh RA, Sharma RK, Lewis-Jones I, defective sperm–zona pellucida interaction in
Esfandiari N, Thomas AJ Jr, Agarwal A (2004). Novel oligozoospermic infertile men. Hum Reprod 19:228-233.
association between sperm reactive oxygen species

production, sperm morphological defects, and the 14. Liu DY et al (2004). Clinical application of
sperm deformity index. Fertil Steril 81:349-354. sperm-oocyte interaction tests in in vitro fertilization–
embryo transfer and intracytoplasmic sperm injection
2. Aitken RJ, baker MA and O’Brian M (2004). programs. Fertil Steril 82;5: 1253 – 1263.
Shedding light on chemiluminescence: the

application of chemiluminescence in diagnostic
andrology. J Androl 25:455-465. 15. Liu DY, Baker HWG. Disordered acrosome
reaction of spermatozoa bound to the zona pellucida: a
3. Burkman LJ, Codington CC, Franken DR et al newly discovered sperm defect causing infertility with
(1988). The hemizona assay (HZA): development of a reduced sperm–zona pellucida penetration and
diagnostic test for the binding of human spermatozoa reduced fertilization in vitro. Hum Reprod 1994;9:1694
to human hemizona pellucida to predict fertilization –700.
potential. Fertil Steril 49:688-697.

16. Liu DY, Clarke GN, Martic M, Garrett C, Baker
4. Cayli S, Jakab A, Ovari L, Delpiano E, HWG. Frequency of disordered zona pellucida (ZP)-
Celik-Ozenci C, Sakkas D, Ward D and Huszar G (2003). induced acrosome reaction in infertile men with
Biochemical markers of sperm function: male fertility normal semen analysis and normal spermatozoa-ZP
and sperm selection for ICSI. Reprod Biomed Online binding. Hum Reprod 2001;16:1185–90.
7: 462–468.
152
sperm function. Int J Androl 21:81-94.
17. Liu KY, Baker HWG (1992). Tests of Human Sperm Func-
tion and Fertilization in Vitro. Fertil Steril 58:465–483. 28. Guzick DS, Overstreet JW, Factor-Litvak P, Brazil
CK, Nakajima ST, Coutifaris C, Carson SA, Cisneros P,
Steinkampf MP, Hill JA et al (2001). Sperm Morphol-
18. Liu DY, Lopata A, Johnston WIH, Baker HWG
ogy, Motility and Concentration in Fertile and Infertile
(1998). A human sperm– zona pellucida binding test
Men. N Engl J Med 345:1388–1393.
using oocytes that failed to fertilize in vitro. Fertil Steril
50:782– 8.
29. Mosher WD, Pratt WF (1991). Fecundity and
Infertility in the United States: Incidence and trends.
19. Huszar G, Vigue L (1994). Correlation between
Fertil Steril 56:192–3.
the rate of lipid peroxidation and cellular maturity as
measured by creatine kinase activity in human
30. Oehninger S, Franken D, Sayed E et al (2000).
spermatozoa. J Androl 15: 71-77.
sperm function assay and their predictive value for
fertilization outcome in IVF therapy: a meta analysis.
20. Huszar G, Vigue L, Oehninger S (1994). Creatine
Hum Reprod Update 6 (suppl. 2): 160 – 168.
kinase immunocytochemistry of human sperm#hemizona
complexes: selective binding of sperm with mature
31. Rogers BJ (1996). The sperm penetration assay. In:
creatine kinase-staining pattern. Fertil Steril 61: 136–142.
Centola GM and Ginsburg KA (eds). Evaluation and
treatment of the infertile male. Cambridge University
21. Huszar G, Sbracia M, Vigue L et al (1997). Sperm
press; 58-71
plasma membrane remodeling during spermiogenetic
maturation in men: relationship among plasma
32. Sakkas D and Alverez J (2010). Sperm DNA
membrane beta1,4-galactosyltransferase, cytoplasmic
ragmentation: mechanisms of origin,
creatine phosphokinase, and creatine phosphokinase
isoform ratios. Biol Reprod 56: 1020–1024.
33. impact on reproductive outcome, and analysis.
Fertil Steril 93: 1227-36
22. Huszar G, Celik-Ozenci C, Vigue L (2002). Sperm
maturity and fertility: testing by hyaluronic acid
34. Sawyer DE, Mercer BG, Wiklendt AM and Aitken
binding. Abstracts of the 18th Annual Meeting of the
RJ (2003). Quantitative analysis of gene-specific ADN
ESHRE, Vienna, Austria 2002. Hum Reprod 17(suppl 1):
damage in human spermatozoa. Mut Research 529:21-34.
O–024.
35. Seli E, Gardner DK, Schoolcraft WB et al (2004).

23. Huszar G, Ozenci CC, Cayli S, Zavaczki Z, et al
Extent of nuclear DNA damage in ejaculated
(2003). Hyaluronic Acid Binding by Human Sperm
spermatozoa impacts on blastocyst development after
Indicates Cellular Maturity, Viability, and Unreacted
in vitro fertilization. Fertil Steril 82: 378–383.
Acrosomal Status. Fertil Steril 79(Suppl 3):1616–1624.
24. Huszar G, Ozenci CC, Cayli S, Zavaczki Z et al 36. Tarozzi N, Bizzaro D, Flamigni C and Borini A
(2003). Hyaluronic Acid Binding by Human Sperm (2007). Clinical relevance of sperm DNA damage in
Indicates Cellular Maturity, Viability, and Unreacted assisted reproduction. Reprod Biomed Online 14: 746-57
Acrosomal Status. Fertil Steril 79(Suppl 3):1616– 1624.

37. Tomlinson MJ, Kessopoulou E, Barratt CLR (1999).
25. Huszar G, Jakab A, Sakkas D, Celik-Ozenci C , Cayli The Diagnostic and Prognostic Value of Traditional
S, Delpiano E et al (2007). Fertility testing and ICSI Semen Parameters. J Andrology 20:588–93.
sperm selection by hyaluronan acid binding: clinical

and genetic aspects. Reprod Biomed Online 14: 650-63. 38. Wassarman PM, Jovine L and Litscher ES (2001).
A profile of fertilization in mammals. Nature Cell Biol
26. Hong Y, Guo-ning H, Yang G, De Yi L (2006). 3:59-64
Relationship Between Human Sperm - Hyaluronan

Binding Assay and Fertilization Rate in Conventional 39. World Health Organization (2010). WHO
in Vitro Fertilization. Hum Reprod 21:1545– 1550. Laboratory Manual for Examination of Human Semen
and Semen-Cervical Mucus Interaction. Cambridge
27. Gomez E, Irvine DS, Aitken RJ (1998). Evaluation University Press.
of a spectrophotometric assay for the measurement
of malondialdehyde and 4-hydroxyalkenals in human 40. Yanagimachi R, Yanagimachi H and Rogers BJ
spermatozoa: relationships with semen quality and (1976). The use of animal zona free ova as a test system
153
for the accessment system of fertilizability of human risk of pregnancy loss after IVF and ICSI: systematic
spermatozoa. Biol Reprod 15: 471-6 review and meta-analysis. Hum Reprod 23:2663–2668.
41. Zini A, Boman J, Belzil E and Ciampi A (2008).

Sperm DNA damage is associated with an increased
154
9
CHUAÅN BÒ TINH TRUØNG TÖØ TINH DÒCH
Nguyeãn Thò Mai, Ñaëng Quang Vinh
MÔÛ ÑAÀU nguoàn cung caáp naêng löôïng chuû yeáu

cho tinh truøng trong giai ñoaïn ban ñaàu,
ÔÛ nam giôùi, tinh dòch sau xuaát tinh caùc chaát chuû yeáu bao goàm fructose,
bao goàm tinh töông vaø tinh truøng. Tinh citric acid vaø ATP (Jones vaø Lopez,
truøng ñöôïc taïo ra töø caùc oáng sinh tinh 2006). Beân caïnh laø nguoàn cung caáp
vaø traûi qua quaù trình bieät hoùa, tröôûng naêng löôïng cho tinh truøng, tinh töông
thaønh taïi maøo tinh hoaøn. Khoaûng 90% coøn ñoùng vai troø laø moâi tröôøng baûo veä
tinh dòch laø saûn phaåm cuûa caùc tuyeán tinh truøng traùnh nhöõng taùc ñoäng nguy
sinh duïc, trong ñoù, chieám phaàn lôùn laø haïi töø moâi tröôøng trong aâm ñaïo ngöôøi
töø tuùi tinh vaø tieàn lieät tuyeán. Phaàn coøn phuï nöõ. Ngay sau khi ñöôïc phoùng thích
laïi laø do tinh hoaøn, maøo tinh vaø tuyeán vaøo aâm ñaïo, hieän töôïng “voùn cuïc”
haønh nieäu ñaïo tieát ra (Tavilani vaø cs., (coagulation) xaûy ra, nhaèm baûo veä
2008). Beân caïnh ñoù, maãu xuaát tinh coøn tinh truøng khoûi moâi tröôøng pH coù
chöùa caùc teá baøo khaùc ngoaøi tinh truøng tính a-xít cuûa aâm ñaïo, vaø sau khoaûng
nhö teá baøo bieåu moâ ñöôøng tieát nieäu, teá 15-30 phuùt, hoaït ñoäng cuûa men
baøo cuûa tuyeán tieàn lieät, tinh truøng chöa fibrinolysin vaø aminopeptidase coù
tröôûng thaønh vaø baïch caàu. Maãu xuaát trong tinh dòch seõ giaûi phoùng tinh
tinh coù theå chöùa caùc goác o-xyùt hoùa truøng thoâng qua hieän töôïng ly giaûi
(reactive oxygen species-ROS), ñöôïc (liquefaction) (Jones and Lopez, 2006).
taïo ra töø caùc tinh truøng cheát, vi truøng
hay baïch caàu. Beân caïnh nhöõng taùc ñoäng coù lôïi neâu
treân, moät soá thaønh phaàn coù trong tinh
Trong töï nhieân, tinh töông ñoùng vai troø töông cuõng coù theå gaây baát lôïi cho khaû
naêng thuï tinh cuûa tinh truøng sau naøy
quan troïng trong quaù trình di chuyeån
neáu tieáp xuùc trong moät thôøi gian daøi.
cuûa tinh truøng trong ñöôøng sinh duïc
Nhieàu nghieân cöùu cho thaáy caùc ROS
nam. Caùc chaát nhaøy tieát ra töø tuyeán
laø chaát öùc cheá khaû naêng hoaït hoùa cuûa
haønh nieäu ñaïo giuùp tinh truøng di
tinh truøng, töø ñoù, khaû naêng taêng ñoäng
chuyeån deã daøng trong ñöôøng sinh duïc vaø phaûn öùng cöïc ñaàu khoâng theå xaûy ra,
nam. Ngoaøi ra, do ñaëc thuø cuûa tinh vaø cuoái cuøng, quaù trình thuï tinh bình
truøng laø moät teá baøo coù ñoä bieät hoùa cao thöôøng seõ bò aûnh höôûng (Gil-Guzman
vaø laø teá baøo coù kích thöôùc nhoû nhaát vaø cs., 2001; De Jongi vaø cs., 2002;
trong cô theå, neân haàu nhö chöùa raát Mitchel, 2005). Ngoaøi ra, prostaglandin
ít naêng löôïng. Chính tinh töông, vôùi chöùa trong tinh töông coù khaû naêng gaây
thaønh phaàn raát giaøu dinh döôõng laø co thaét cô töû cung.
155
Chuaån bò tinh truøng töø tinh dòch
Trong sinh lyù töï nhieân, sau khi ñöôïc tinh dòch nhö caùc chaát öùc cheá phaûn
ly giaûi, tinh truøng döïa vaøo khaû naêng di öùng hoaït hoùa vaø prostaglandins, (5)
ñoäng seõ xaâm nhaäp qua lôùp chaát nhaày coå taêng khaû naêng di ñoäng cuûa tinh truøng
töû cung ñeå ñi vaøo loøng töû cung, höôùng (HMTöôøng, 2002; Allahbadia, 2005).
ñeán vò trí 1/3 ngoaøi cuûa voøi tröùng, nôi Ngöôøi ta thaáy baïch caàu vaø tinh truøng
xaûy ra hieän töôïng thuï tinh. Nhö vaäy, cheát laø nguoàn goác cuûa caùc chaát ROS,
trong töï nhieân, tinh truøng seõ bò taùch ra coù theå laøm thay ñoåi thaønh phaàn cuûa
khoûi tinh dòch moät thôøi gian ngaén sau caùc a-xít beùo coù trong caáu truùc maøng teá
khi ñöôïc phoùng thích vaøo aâm ñaïo. Chæ baøo cuûa tinh truøng, töø ñoù, aûnh höôûng
coù tinh truøng di ñoäng vaø coù hình daïng ñeán khaû naêng thuï tinh sau naøy
bình thöôøng ñi qua coå töû cung ñeå vaøo (Mitchel, 2005; Chi vaø cs., 2008).
töû cung vaø ñi ñeán voøi tröùng. Ñaây chính
laø muïc ñích cuûa caùc kyõ thuaät chuaån bò Chuaån bò tinh truøng coøn laø moät bieän
tinh truøng trong caùc phöông phaùp hoã phaùp höõu hieäu giuùp ngaên ngöøa nguy
trôï sinh saûn. cô laây nhieãm HIV ôû nhöõng tröôøng hôïp
ngöôøi choàng döông tính maø ngöôøi vôï
Trong caùc kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn aâm tính (serodiscordant positive).
nhö thuï tinh nhaân taïo (IUI) hay thuï Tröôøng hôïp ñaàu tieân söû duïng tinh
tinh trong oáng nghieäm (IVF), chuaån truøng loïc röûa töø ngöôøi choàng coù HIV
bò tinh truøng laø moät böôùc quan troïng, döông tính ñeå bôm vaøo buoàng töû cung
goùp phaàn vaøo söï thaønh coâng hay thaát ñöôïc baùo caùo naêm 1992 (Semprini vaø
baïi cuûa moät chu kyø ñieàu trò (Morrel vaø cs., 1992). Moät nghieân cöùu treân 439
cs., 2010). Chuaån bò tinh truøng chính laø chu kyø bôm tinh truøng cho thaáy tæ leä
“phaân laäp vaø coâ ñaëc laïi trong moät theå thai laø 13,5% vaø khoâng tröôøng hôïp naøo
tích nhoû caùc tinh truøng di ñoäng vaø coù bò laây nhieãm HIV sau ñieàu trò ñöôïc
hình daïng bình thöôøng” (Nijs, 2009). ghi nhaän (Nicopoullos vaø cs., 2010).
Tuøy töøng kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn ñöôïc
aùp duïng maø chuaån bò tinh truøng coù theå Ngöôøi ta ghi nhaän sau khi xuaát tinh,
coù nhöõng muïc ñích khaùc nhau. Trong neáu tinh truøng tieáp xuùc vôùi tinh dòch
IVF, muïc ñích cuûa chuaån bò tinh truøng trong khoaûng thôøi gian treân 30 phuùt,
laø löïa choïn nhöõng tinh truøng toát nhaát, khaû naêng thuï tinh vôùi tröùng trong moâi
coù khaû naêng thuï tinh cao nhaát ñeå caáy tröôøng in vitro cuûa tinh truøng seõ bò giaûm
vôùi tröùng, nhaèm thu ñöôïc nhieàu phoâi ñaùng keå (Rogers vaø cs., 1983). Ngoaøi ra,
ñeå chuyeån phoâi vaø ñoâng laïnh. Vôùi tinh truøng sau khi ñaõ chuaån bò, chæ caàn
thuï tinh nhaân taïo, chuaån bò tinh truøng tieáp xuùc vôùi moät löôïng nhoû tinh töông
giuùp (1) phaân laäp nhöõng tinh tinh truøng thì khaû naêng thuï tinh ñaõ bò aûnh höôûng,
coù khaû naêng thuï tinh cao nhaát, (2) coâ thaäm chí maát hoaøn toaøn (Kanwar vaø
ñaëc nhöõng tinh truøng di ñoäng vaø hình cs., 1979). Do ñoù, vieäc phaân laäp tinh
daïng bình thöôøng trong moät theå tích truøng ra khoûi tinh dòch caøng sôùm caøng
nhoû, (3) loaïi boû caùc teá baøo laï laãn trong toát laø raát quan troïng khi thöïc hieän caùc
tinh dòch (teá baøo bieåu moâ, baïch caàu…), kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn.
(4) loaïi boû caùc thaønh phaàn baát lôïi trong
156
CHUAÅN BÒ TINH TRUØNG caùc toån thöông coù theå coù cho tinh truøng
trong quaù trình thao taùc. Beân caïnh ñoù,
Nguyeân taéc chung caùc yeáu toá nhö pha loaõng, thay ñoåi
nhieät ñoä, toác ñoä vaø thôøi gian ly taâm
Tinh dòch coù theå ñöôïc laáy baèng caùch cuõng nhö vieäc tieáp xuùc vôùi caùc ñoäc
thuû daâm hay trong moät soá tröôøng hôïp, chaát coù theå coù trong caùc duïng cuï, moâi
thoâng qua phaãu thuaät töø maøo tinh hay tröôøng… caàn ñöôïc quan taâm (Liu vaø
tinh hoaøn. Trong tröôøng hôïp töï laáy, cs.,1986).
tinh dòch neân ñöôïc laáy trong moät loï
voâ truøng, khoâng ñoäc tính sinh hoïc Nhieàu loaïi moâi tröôøng coù theå ñöôïc
vaø mieäng roäng. Thôøi gian kieâng quan söû duïng cho chuaån bò tinh truøng, tuøy
heä toát nhaát trong khoaûng töø 2-7 ngaøy thuoäc muïc ñích söû duïng. Caùc loaïi moâi
(WHO, 2010). Tinh dòch neân ñöôïc laáy tröôøng naøy neân ñöôïc boå sung protein
taïi cô sôû y teá, trong tröôøng hôïp ñaëc döôùi daïng albumin huyeát thanh ngöôøi
bieät, coù theå laáy ôû nhaø vaø ñem ñeán cô (human serum albumin - HSA) hay
sôû y teá trong voøng 1 giôø. Maãu tinh dòch daïng taùi toå hôïp. Vieäc thay ñoåi nhieät ñoä
neân ñöôïc xöû lyù ngay sau khi coù hieän neân dieãn ra töø töø ñeå traùnh soác nhieät,
töôïng ly giaûi. Caàn löu yù trong moät soá do ñoù, moâi tröôøng chuaån bò tinh truøng
tröôøng hôïp khi ngöôøi choàng coù tieàn neân ñöôïc laøm aám tröôùc ñoù. Ñoái vôùi tuû
caên khoù khaên trong vieäc laáy tinh dòch, aám 37oC khoâng coù CO2, moâi tröôøng söû
tröõ laïnh tinh truøng laø moät bieän phaùp duïng caàn heä ñeäm HEPES vôùi naép cuûa
toát ñeå döï phoøng. oáng nghieäm neân ñaäy chaët. Ñoái vôùi tuû
caáy 37oC coù CO2 5%, moâi tröôøng söû
Moät soá yù kieán cho raèng thôøi gian töø duïng caàn heä ñeäm NaHCO3 vaø naép oáng
luùc laáy maãu ñeán khi xöû lyù maãu khoâng nghieäm khoâng neân ñaäy chaët ñeå pH cuûa
quan troïng, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng maãu moâi tröôøng khoâng bò thay ñoåi.
coù chaát löôïng toát. Tuy nhieân, moät vaøi
nghieân cöùu cho thaáy neáu xöû lyù maãu Thôøi gian vaø toác ñoä quay ly taâm
trong voøng 30 phuùt sau khi thu thaäp neân ñöôïc tính toaùn hôïp lyù ñeå thu
maãu seõ coù keát quaû cao hôn so vôùi xöû lyù ñöôïc tinh truøng toát vôùi soá löôïng toái
maãu sau 60 phuùt (Mitchel, 2005). Maãu ña maø khoâng bò toån thöông (Baker
tinh dòch neân ñöôïc laéc ñeàu tröôùc khi vaø cs., 2000). Ngoaøi ra, caùc vaät duïng
xöû lyù trong tuû thao taùc voâ truøng. Maãu duøng ñeå chuaån bò tinh truøng nhö oáng
tinh dòch seõ ñöôïc khaûo saùt sô boä veà nghieäm, pipette pasteur, moâi tröôøng…
maët chaát löôïng (maät ñoä, ñoä di ñoäng) ñeå phaûi ñaûm baûo khoâng gaây ñoäc cho tinh
coù theå löïa choïn phöông phaùp chuaån truøng vaø phoâi. Caùc vaät duïng, hoùa chaát
bò tinh truøng cho phuø hôïp vôùi nhu caàu vaø moâi tröôøng toát nhaát neân ñöôïc kieåm
ñieàu trò. ñònh chaát löôïng thoâng qua moät soá xeùt
nghieäm chuyeân bieät nhö xeùt nghieäm
Nhìn chung, moät phöông phaùp chuaån khaûo saùt khaû naêng soáng cuûa tinh truøng
bò tinh truøng lyù töôûng phaûi giaûm thieåu (sperm survival test), xeùt nghieäm ñaùnh
157
giaù khaû naêng phaùt trieån cuûa phoâi hay trong khi chôø tieán haønh thuû thuaät
chuoät (mouse embryo assay) hay xeùt nhaèm ñaûm baûo tinh truøng ñöôïc ôû trong
nghieäm ñaùnh giaù noàng ñoä noäi ñoäc toá moâi tröôøng sinh lyù bình thöôøng.
(LAL). Neáu khoâng coù ñieàu kieän, coù theå
söû duïng caùc nguyeân vaät lieäu töø nhöõng Moâi tröôøng duøng cho chuaån bò tinh
nhaø saûn xuaát coù uy tín vaø coù quy trình truøng coù theå laø caùc loaïi moâi tröôøng
kieåm ñònh chaát löôïng chaët cheõ. coù chöùa HEPES vaø ñaõ ñöôïc boå sung
protein cuõng nhö khaùng sinh. Beân
Caùc duïng cuï, trang thieát bò vaø cô caïnh ñoù, coù theå caàn moâi tröôøng loïc
sôû vaät chaát caàn thieát laø moâi tröôøng coù chöùa caùc haït silica.
Hieän coù nhieàu loaïi moâi tröôøng coù saün
Cô sôû vaät chaát cho chuaån bò tinh truøng nhö Fertipro, Vitrolife vaø Medicult.
thöôøng khoâng ñoøi hoûi nghieâm ngaët nhö Vieäc löïa choïn loaïi moâi tröôøng söû duïng
trong nuoâi caáy phoâi. Neáu coù ñieàu kieän tuøy theo ñieàu kieän töøng nôi, chi phí
thì coù theå daønh moät phoøng rieâng, vôùi vaø kyõ thuaät thöïc hieän. Ñeå chuaån bò
dieän tích trung bình khoaûng 6-9m2 vaø tinh truøng trong bôm tinh truøng vaøo
neân boá trí ôû gaàn nôi laáy maãu thì thuaän buoàng töû cung, chuùng toâi thöôøng söû
tieän hôn. Neáu khoâng coù ñieàu kieän, khu duïng moâi tröôøng Ferticult Flushing vaø
vöïc chuaån bò tinh truøng coù theå ñöôïc boá SilSelect (Pertipro) do chi phí thaáp
trí trong phoøng labo IVF. Tuy nhieân, do vaø coù thôøi gian söû duïng keùo daøi hôn.
khaû naêng laây nhieãm cao, vieäc chuaån bò
tinh truøng neân ñöôïc tieán haønh ôû khu Ngoaøi ra, ñeå chuaån bò tinh truøng, coøn
vöïc khaùc, coù theå chung vôùi phoøng xeùt caàn coù caùc loaïi oáng nghieäm 5ml, 14ml
nghieäm tinh dòch ñoà. ñaùy troøn. Neáu caàn thieát söû duïng oáng
nghieäm ly taâm, neân choïn loaïi coù ñaùy
Chuaån bò tinh truøng neân ñöôïc thöïc nhoïn ñeå thu hoài ñöôïc caën toát hôn. Moät
hieän trong moâi tröôøng voâ truøng, vôùi ñieåm caàn löu yù laø caùc duïng cuï tieáp
söï hoã trôï cuûa tuû thao taùc voâ truøng xuùc tröïc tieáp vôùi tinh truøng trong quaù
thoåi ngang vaø heä thoáng maùy loïc khí trình chuaån bò caàn phaûi voâ truøng vaø
di ñoäng. Tinh dòch chæ ñöôïc xöû lyù sau ñaûm baûo khoâng coù ñoäc tính sinh hoïc.
khi ñaõ ly giaûi hoaøn toaøn. Trong thôøi
gian naøy, loï chöùa tinh dòch neân ñöôïc Caùc phöông phaùp chuaån bò tinh
giöõ aám trong tuû aám 37oC. Kính hieån truøng töø tinh dòch
vi sinh hoïc laø moät thieát bò quan troïng,
giuùp ñaùnh giaù chaát löôïng maãu ban ñaàu, Nhìn chung, vieäc phaân laäp vaø löïa choïn
töø ñoù, löïa choïn phöông phaùp chuaån bò tinh truøng coù theå thöïc hieän döïa treân
phuø hôïp hay ñaùnh giaù chaát löôïng maãu 3 kyõ thuaät chính (1) röûa ñôn thuaàn
sau khi ñöôïc loïc röûa. Neân choïn loaïi coù (simple washing), (2) söï di chuyeån cuûa
hai thò kính ñeå thao taùc deã daøng hôn. tinh truøng (sperm migration), vaø (3)
Tuû caáy CO2 coù theå ñöôïc söû duïng ñeå thang noàng ñoä (gradient). Hieäu quaû cuûa
uû tinh truøng trong thôøi gian chuaån bò töøng phöông phaùp chuaån bò tinh truøng
158
coù theå ñöôïc ñaùnh giaù thoâng qua tæ leä Röûa ñôn thuaàn ñöôïc xem laø phöông
thu hoài caùc tinh truøng di ñoäng, hình phaùp chuaån bò tinh truøng coå ñieån
daïng bình thöôøng vaø coù khaû naêng thuï nhaát vaø thöôøng ñöôïc aùp duïng cho
tinh cao. Caùc yeáu toá khaùc caàn quan taâm nhöõng tröôøng hôïp thuï tinh nhaân taïo
ñeán laø chi phí, thôøi gian thöïc hieän, vaät (IUI). Muïc ñích cuûa kyõ thuaät naøy chæ
duïng caàn thieát, khaû naêng laây nhieãm ñôn thuaàn nhaèm loaïi boû tinh töông.
vôùi caùc thaønh phaàn baát lôïi trong tinh Caùc tinh truøng cheát, teá baøo laï,... ñöôïc
dòch vaø cuoái cuøng, caùc taùc ñoäng baát troän laãn vôùi tinh truøng di ñoäng toát
lôïi cho tinh truøng trong quaù trình xöû vaø hình daïng bình thöôøng. Nhö vaäy,
lyù maãu. röûa ñôn thuaàn khoâng cho pheùp löïa
choïn, phaân laäp tinh truøng toát nhaát
Tröôùc khi thöïc hieän chuaån bò tinh truøng, (Fleming vaø cs.,1997).
caàn ñaùnh giaù chaát löôïng maãu theo tieâu
chuaån Toå chöùc Y teá theá giôùi, quan troïng Trong röûa ñôn thuaàn, tinh dòch sau
nhaát laø hai chæ soá veà toång soá tinh truøng khi ly giaûi seõ ñöôïc pha loaõng vôùi moâi
trong moät laàn xuaát tinh vaø tæ leä tinh tröôøng vôùi tæ leä 1:1 hay 1:2 vaø quay ly
truøng di ñoäng. Döïa treân keát quaû naøy, taâm trong 10 phuùt vôùi toác ñoä 300-400g.
ngöôøi ta seõ choïn löïa phöông phaùp loïc Caën thu ñöôïc (khoaûng 0,5ml) seõ pha
röûa phuø hôïp. Moät phöông phaùp chuaån loaõng vôùi 2ml moâi tröôøng vaø quay ly
bò tinh truøng lyù töôûng caàn ñaït caùc yeâu taâm laàn nöõa trong 5-10 phuùt ôû 200g.
caàu nhö nhanh, ñôn giaûn, chi phí thaáp Caën thu ñöôïc seõ ñöôïc söû duïng ñeå bôm
vaø thu ñöôïc nhieàu tinh truøng di ñoäng vaøo loøng töû cung.
vôùi khaû naêng thuï tinh cao vaø khoâng bò
toån thöông bôûi caùc thao taùc trong quaù Lôïi ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø tính
trình thöïc hieän. Moät ñieåm caàn löu yù laø ñôn giaûn trong kyõ thuaät vaø tieát kieäm
hieän nay khoâng coù moät phöông phaùp thôøi gian. Tuy nhieân, nhö ñaõ ñeà caäp,
naøo ñöôïc chöùng minh laø öu vieät hôn pha loaõng vaø röûa ñôn thuaàn khoâng
haún (Boosma vaø cs., 2009). Chaát löôïng giuùp phaân laäp ñöôïc tinh truøng coù chaát
maãu moãi ngöôøi moãi khaùc, hay thaäm löôïng toát, vaø trong maãu söû duïng, caùc
chí, cuøng moät beänh nhaân nhöng moãi tinh truøng cheát, dò daïng, caùc teá baøo
laàn xuaát tinh laïi cho chaát löôïng maãu bieåu moâ, baïch caàu… vaãn coøn. Do ñoù,
khaùc nhau vaø hieäu quaû cuûa moãi phöông phöông phaùp naøy chæ coù theå ñöôïc aùp
phaùp chuaån bò cuõng khaùc nhau, do ñoù, duïng ñeå chuaån bò tinh truøng cho IUI
vieäc löïa choïn phöông phaùp chuaån neáu maãu tinh dòch coù chaát löôïng toát.
bò tinh truøng phuø hôïp phuï thuoäc vaøo
chaát löôïng maãu caàn xöû lyù, ñieàu kieän Maëc duø nhöõng tröôøng hôïp thaønh coâng
saün coù cuûa phoøng xeùt nghieäm, kinh ñaàu tieân trong hoã trôï sinh saûn laø töø
nghieäm cuûa nhaân vieân kyõ thuaät. nhöõng maãu tinh dòch ñöôïc chuaån
bò baèng caùch röûa ñôn thuaàn, phöông
Röûa ñôn thuaàn phaùp naøy coù baát lôïi nhö ñaõ ñeà caäp ôû
treân laø sau chuaån bò, tinh truøng chaát
159
löôïng toát vaø xaáu troän laãn vôùi nhau, laãn cuøng tinh töông. Tuy nhieân, vôùi
cuõng nhö laãn vôùi tinh truøng cheát, phöông phaùp naøy nhöõng tinh truøng dò
baïch caàu… Ngoaøi ra, vieäc ly taâm tröïc daïng vaãn coù theå bôi leân ñöôïc cho neân
tieáp tinh truøng coøn laãn tinh töông seõ swim up chæ phuø hôïp vôùi nhöõng maãu
laøm taêng nguy cô phaùt sinh caùc goác coù chaát löôïng toát vaø maät ñoä cao. Moät
ROS vaø do ñoù, khaû naêng thuï tinh cuûa ñieåm caàn löu yù laø thôøi gian ñeå tinh
tinh truøng seõ bò aûnh höôûng (Aitken vaø truøng bôi leân caàn phaûi ñöôïc ñieàu chænh
cs.,1988; Henkel vaø cs., 2005). Ñaây phuø hôïp (thoâng thöôøng khoaûng 30-45
chính laø lyù do maø hieän nay, phöông phuùt) theo chaát löôïng töøng maãu vaø
phaùp röûa ñôn thuaàn khoâng ñöôïc moät phaûi ñaït ñöôïc söï caân baèng. Neáu thôøi
soá taùc giaû khuyeán khích söû duïng gian naøy quaù ngaén, soá löôïng tinh truøng
(Mortimer, 1996; Morrel vaø cs., 2010). thu ñöôïc coù theå khoâng ñuû, nhöng neáu
Tuy nhieân, moät soá nôi vaãn aùp duïng quaù daøi, nhöõng tinh truøng baát thöôøng
phöông phaùp naøy cho nhöõng maãu tinh veà hình daïng hay coù ñoä di ñoäng keùm
truøng chaát löôïng toát vaø söû duïng cho thuï cuõng coù theå - theo thôøi gian - bôi leân
tinh nhaân taïo (Boomsma vaø cs., 2004) treân, töø ñoù, chaát löôïng cuûa maãu sau
chuaån bò seõ bò aûnh höôûng (Dale and
Phöông phaùp döïa treân söï di chuyeån Elder, 1997). Ngoaøi ra, soá löôïng tinh
cuûa tinh truøng (Sperm migration) truøng toát cuõng coù theå giaûm ñi do taùc ñoäng
cuûa troïng löïc (Marchesi vaø cs., 2010).
Phöông phaùp naøy chuû yeáu döïa vaøo khaû
naêng di ñoäng cuûa tinh truøng. Tinh truøng Phöông phaùp bôi leân coù theå ñöôïc
di ñoäng toát seõ deã daøng di chuyeån töø thöïc hieän tröïc tieáp treân maãu ñaõ ly
moâi tröôøng naøy ñeán moâi tröôøng khaùc, giaûi (bôi leân tröïc tieáp). Tinh dòch
trong khi nhöõng thaønh phaàn khaùc coù coù theå ñöôïc cho tröïc tieáp vaøo oáng
trong tinh dòch seõ ôû laïi cuøng tinh dòch. nghieäm vaø phuû moät theå tích moâi
Coù hai phöông phaùp döïa treân söï di tröôøng leân treân. Sau ñoù, oáng nghieäm
chuyeån cuûa tinh truøng (1) phöông phaùp coù theå ñöôïc cho vaøo tuû aám (naép ñaäy
bôi leân (swim up) vaø (2) phöông phaùp chaët) hay vaøo tuû caáy CO2 (naép hôû) ñeå
bôi xuoáng (swim down). tinh truøng coù thôøi gian bôi leân treân.
Thôøi gian ñeå trong tuû caáy khoaûng
Phöông phaùp bôi leân (swim up) 30-45 phuùt. Neân söû duïng oáng nghieäm
ñaùy troøn, loaïi 14ml vaø ñaët nghieâng
Ñaây laø phöông phaùp thöôøng ñöôïc aùp khoaûng 30o-45o ñeå taêng dieän tích
duïng nhaát trong chuaån bò tinh truøng. maët thoaùng, nhaèm taêng soá löôïng tinh
Nhöõng tinh truøng coù khaû naêng di ñoäng truøng thu nhaän ñöôïc. Phaàn dòch noåi
toát seõ di chuyeån ngöôïc laïi troïng löïc ôû treân seõ ñöôïc huùt leân, theå tích huùt
taùch ra khoûi tinh dòch vaø bôi leân beà tuøy theo maät ñoä tinh truøng thu ñöôïc.
maët cuûa lôùp moâi tröôøng phía treân, chæ Phaàn dòch naøy seõ ñöôïc pha loaõng vôùi
nhöõng tinh truøng cheát, khoâng di ñoäng moâi tröôøng vaø quay ly taâm, caën laéng
cuõng nhö caùc taùc nhaân ROS seõ ôû laïi thu ñöôïc seõ ñöôïc söû duïng cho ñieàu trò.
160
Moät caùch khaùc laø maãu tinh dòch coù theå Trong moät soá tröôøng hôïp ñaëc bieät, coù
ñöôïc pha loaõng vôùi moâi tröôøng tröôùc theå thöïc hieän swim up treân nhieàu oáng
roài ñem ly taâm maãu. Caën ly taâm seõ nghieäm, moãi oáng vôùi moät theå tích nhoû
ñöôïc ñaët döôùi moät lôùp moâi tröôøng vaø tinh dòch vaø moâi tröôøng (mini swim up).
chôø tinh truøng bôi leân. Ngoaøi ra, tinh
dòch coù theå ñöôïc cho quay ly taâm tröïc Phöông phaùp bôi xuoáng (swim down)
tieáp, caën thu ñöôïc seõ tieáp tuïc ñöôïc xöû
lyù nhö treân. Tuy nhieân, nhieàu nghieân Phöông phaùp naøy döïa vaøo taùc ñoäng
cöùu cho thaáy khoâng neân pha loaõng tinh cuûa troïng löïc. Nhöõng tinh truøng hình
dòch vaø ly taâm tröôùc khi thöïc hieän kyõ daïng bình thöôøng, di ñoäng toát seõ di
thuaät do coù theå aûnh höôûng tôùi maøng chuyeån theo troïng löïc vaø bôi xuoáng
teá baøo tinh truøng soáng bôûi phaûn öùng lôùp moâi tröôøng coù ñoä nhôùt cao ñeå taùch
oâxy hoùa (peroxidative) töø caùc teá baøo khoûi tinh töông, tinh truøng baát thöôøng
laï coù trong tinh dòch. Beân caïnh ñoù, vaø caùc thaønh phaàn khaùc.
hai caùch naøy ñoøi hoûi phaûi quay ly taâm
nhieàu laàn, do ñoù, ña soá caùc taùc giaû Phöông phaùp bôi xuoáng coù theå thöïc
ñeàu khuyeán caùo chæ söû duïng phöông hieän tröïc tieáp treân maãu tinh dòch ñaõ
phaùp bôi leân tröïc tieáp (Mortimer, 1996; ly giaûi hoaëc caën tinh truøng sau röûa
Baker vaø cs., 2000; Ricci vaø cs., 2009a). ñôn thuaàn. Tinh dòch ñöôïc ñaët nheï
nhaøng treân lôùp moâi tröôøng coù ñoä nhôùt
Phöông phaùp bôi leân döïa vaøo söï di ñoäng cao (oáng nghieäm vôùi 4ml moâi tröôøng
bôi leân cuûa tinh truøng neân tinh truøng thu coù huyeát thanh ngöôøi 10%), ñeå tuû caáy
ñöôïc coù tæ leä di ñoäng cao nhöng khoâng 30-45 phuùt. Huùt boû phaàn dòch noåi vaø
loaïi ñöôïc nhöõng tinh truøng baát thöôøng thu lôùp moâi tröôøng coù tinh truøng ôû
veà nhieãm saéc theå vì chuùng cuõng coù khaû phaàn döôùi ñaùy oáng nghieäm, pha loaõng
naêng bôi leân. Tuy nhieân, nghieân cöùu phaàn naøy vôùi 2ml moâi tröôøng roài ly
cho thaáy tæ leä ADN phaân maûnh (DNA taâm 300g/10ph, caën laéng thu ñöôïc seõ
fragmentation) cuûa tinh truøng trong ñöôïc söû duïng cho ñieàu trò. Hieän nay
maãu sau khi chuaån bò baèng phöông treân thò tröôøng chöa coù loaïi moâi tröôøng
phaùp bôi leân laø 11%, so vôùi 16,5% ñöôïc saûn xuaát ñeå söû duïng cho phöông
trong maãu ban ñaàu (p = 0,001) (Span phaùp bôi xuoáng neân phöông phaùp naøy
vaø cs., 1999; Parmegiani vaø cs., 2010). ít khi ñöôïc aùp duïng.
Moät ñieåm caàn löu yù laø soá löôïng tinh
truøng thu ñöôïc thaáp do khoâng thu ñöôïc Moät nghieân cöùu cho thaáy phöông phaùp
heát toaøn boä tinh truøng di ñoäng trong bôi xuoáng thu ñöôïc maãu tinh truøng sau
maãu. Phöông phaùp naøy chæ aùp duïng chuaån bò toát hôn phöông phaùp bôi leân,
vôùi nhöõng maãu coù maät ñoä tinh truøng tuy nhieân, tæ leä coù thai laïi thaáp hôn vaø
cao, di ñoäng töông ñoái toát (treân 10x106 nguyeân nhaân chöa ñöôïc chöùng minh roõ
tinh truøng di ñoäng tieán tôùi) (Hoà Maïnh (LTHDung vaø ÑQVinh, 2006).
Töôøng vaø Vöông Thò Ngoïc Lan, 2002).
161
Phöông phaùp thang noàng ñoä khoâng ngay sau khi taïo lôùp. Ñieåm caàn löu yù
lieân tuïc (Discontinuous Density laø maët phaân caùch giöõa caùc lôùp noàng
Gradient) ñoä khaùc nhau phaûi nguyeân veïn vaø roõ
raøng. Tinh dòch seõ ñöôïc cho leân treân
Ñaây laø moät trong hai phöông phaùp cuøng theo tæ leä 1:1 (khoâng quaù 1,5ml ñeå
thöôøng ñöôïc aùp duïng nhaát, beân ñaûm baûo khaû naêng thu hoài toát nhaát).
caïnh bôi leân tröïc tieáp. Nguyeân taéc cuûa Quay ly taâm, thu caën laéng vaø röûa laïi
phöông phaùp thang noàng ñoä khoâng vôùi moâi tröôøng 1-2 laàn. Moät ñieåm caàn
lieân tuïc laø taát caû tinh töông, nhöõng tinh löu yù laø neân choïn loaïi oáng nghieäm ly
truøng cheát, tinh truøng baát thöôøng, caùc taâm coù ñaùy nhoïn vaø maùy ly taâm coù
vi khuaån vaø nhöõng thaønh phaàn khaùc rotor vaêng ngang ñeå taêng löôïng tinh
coù trong tinh dòch seõ ñöôïc giöõ laïi theo truøng thu ñöôïc.
töøng lôùp loïc coù noàng ñoä khaùc nhau,
chæ nhöõng tinh truøng tröôûng thaønh (do Percoll tröôùc ñaây thöôøng ñöôïc söû
söï coâ ñaëc cuûa ADN laøm tyû troïng cuûa duïng ñeå taïo caùc lôùp thang noàng ñoä
chuùng naëng hôn) seõ ñöôïc taùch khoûi caùc khaùc nhau. Thaønh phaàn chính cuûa
lôùp loïc vaø laéng xuoáng ñaùy oáng nghieäm Percoll laø nhöõng haït silica ñöôïc bao
bôûi löïc ly taâm (Monqaut vaø cs., 2010). phuû vôùi PVP. Thang noàng ñoä Percoll
töøng ñöôïc xem laø phöông phaùp hieäu
Caùc lôùp loïc vôùi noàng ñoä khaùc nhau seõ quaû vaø nhanh choùng ñeå phaân laäp tinh
ñöôïc söû duïng ñeå löïa choïn caùc teá baøo truøng di ñoäng ôû ngöôøi. Beân caïnh ñoù,
vôùi caùc kích thöôùc vaø tæ troïng chuyeân tæ leä thu ñöôïc tinh truøng coù hình daïng
bieät. Lôùp loïc ñaàu tieân thöôøng seõ giöõ bình thöôøng cuõng cao hôn khi söû duïng
laïi caùc teá baøo bieåu moâ vaø hoàng caàu. Percoll (De Vos vaø cs., 1997; Fleming
Caùc tinh truøng chöa tröôûng thaønh vaø vaø cs., 1997). Tuy nhieân, vaøo naêm 1996,
caùc tinh truøng coù hình daïng ñaàu bình coâng ty saûn xuaát Percoll ñaõ ruùt chæ ñònh
thöôøng seõ ñöôïc giöõ laïi ôû lôùp thöù hai. loïc tinh truøng khoûi thò tröôøng do ñöôïc
Nhö vaäy, tinh truøng baát thöôøng, baát khuyeán caùo khoâng söû duïng treân ngöôøi.
ñoäng cuõng nhö caùc caën teá baøo seõ bò Hieän nay, caùc saûn phaåm thay theá
giöõ laïi ôû maët phaân caùch, trong khi caùc Percoll ñang coù nhieàu treân thò tröôøng,
tinh truøng di ñoäng toát, hình daïng bình caùc saûn phaåm naøy ñöôïc saûn xuaát ñeå
thöôøng seõ ñöôïc phaân laäp. phuïc vuï trong y teá vôùi caùc haït silica
ñöôïc bao phuû baèng silane thay vì PVP.
Thang noàng ñoä coù theå thöïc hieän qua
hai hay ba lôùp vôùi noàng ñoä taêng daàn. Nhìn chung, lôïi ñieåm cuûa thang noàng
Caùc lôùp thang noàng ñoä coù theå duøng ñoä laø tieát kieäm thôøi gian hôn so vôùi
laø 45% vaø 90%, 40% vaø 80% hay ba bôi leân vaø töông ñoái deã thöïc hieän.
lôùp (de Vos vaø cs., 1997; Hammoud vaø Tinh truøng thu ñöôïc coù chaát löôïng
cs., 2007; Monqaut vaø cs., 2010). Tinh hôn neân thöôøng ñöôïc duøng ñeå chuaån
truøng thu ñöôïc töø phöông phaùp thang bò tinh truøng cho IVF vaø ICSI. Ngoaøi
noàng ñoä seõ toát hôn neáu ñöôïc thöïc hieän ra, phöông phaùp naøy coøn coù theå aùp
162
duïng cho nhöõng maãu tinh dòch coù Trong moät soá tröôøng hôïp, coù theå
maät ñoä tinh truøng thaáp, di ñoäng keùm giaûm theå tích cuûa caùc lôùp loïc vaø chia
hoaëc nhöõng maãu coù tæ leä tinh truøng laøm nhieàu oáng (phöông phaùp mini
hình thaùi baát thöôøng cao. Tuy nhieân, Percoll). Ñaây laø phöông phaùp do Ord
trong quaù trình chuaån bò tinh truøng vaø cs giôùi thieäu vaøo naêm 1990, ñaëc bieät
phaûi chòu aûnh höôûng bôûi hoùa chaát loïc coù hieäu quaû vôùi nhöõng maãu tinh dòch
vaø löïc ly taâm nhieàu laàn gaây taùc haïi coù maät ñoä thaáp vaø dò daïng nhieàu (Ord
ñeán caáu truùc vaø chöùc naêng tinh truøng. vaø cs., 1990).
Neân choïn thôøi gian vaø löïc ly taâm thích
hôïp theo töøng maãu tinh dòch ñeå giaûm Chuaån bò maãu tinh truøng trong
toån thöông maøng teá baøo tinh truøng nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät
(Chi vaø cs., 2008; Ricci vaø cs., 2009a).
Soá lieäu cho thaáy coù treân 40 trieäu
Hieäu quaû cuûa thang noàng ñoä so vôùi ngöôøi hieän bò nhieãm HIV, trong ñoù,
swim up chöa ñöôïc thoáng nhaát khi 75% ñang ôû ñoä tuoåi ñoä sinh saûn (Melo
xeùt ñeán caùc yeáu toá nhö tæ leä thu hoài vaø cs., 2008). Vieäc söû duïng phoái hôïp
tinh truøng, hình daïng vaø caáu truùc nhieàu loaïi thuoác khaùng virus ñaõ keùo
chromatin cuõng nhö caùc vi caáu truùc daøi khaû naêng soáng cuûa nhöõng ngöôøi bò
(ultrastructure) cuûa tinh truøng. Ña soá nhieãm maø chaát löôïng soáng khoâng bò
caùc taùc giaû cho raèng thang noàng ñoä aûnh höôûng nhieàu. Do ñoù, nhu caàu coù
cho tæ leä thu hoài tinh truøng cao hôn, con cuûa nhöõng ñoái töôïng naøy, nhaát laø
trong khi ñoù, khaû naêng di ñoäng vaø khi ngöôøi choàng döông tính maø ngöôøi
tæ leä tinh truøng vôùi hình daïng bình vôï aâm tính laø raát lôùn.
thöôøng thu ñöôïc seõ cao hôn khi söû
duïng phöông phaùp bôi leân tröïc tieáp Söï keát hôïp phöông phaùp thang noàng
(Baker vaø cs., 1999; Mortimer, 1994; ñoä vaø sau ñoù laø swim up (swim up töø
Ng vaø cs.,1992; Classens vaø cs., 1998; caën laéng sau loïc röûa) ñöôïc ñeà nghò nhö
Carrel vaø cs., 1998; Centola,1998; laø moät caùch phoøng ngöøa laây nhieãm cho
Monqaut vaø cs., 2010). Beân caïnh ñoù, ngöôøi phuï nöõ. Phöông phaùp naøy ñöôïc
moät soá taùc giaû cho raèng thang noàng ñoä aùp duïng ñeå taùch tinh truøng di ñoäng khoûi
coù theå gaây toån thöông tinh truøng, chuû nhöõng teá baøo bò nhieãm virus, tinh töông
yeáu thoâng qua quaù trình ly taâm (Grab vaø HIV töï do (coù trong phaàn nöôùc noåi)
vaø cs., 1993; Sterzik vaø cs., 1998; Ricci (Gilling-Smith vaø cs., 2006; Savasi
vaø cs., 2009b). Trong khi ñoù, caùc nghieân vaø cs., 2007; Melo vaø cs., 2008). Tuy
cöùu khaùc laïi cho thaáy tinh truøng chuaån nhieân, tröôùc ñoù, beänh nhaân caàn ñöôïc
bò baèng thang noàng ñoä coù ít toån thöông cho ñieàu trò baèng caùc loaïi khaùng
mitochondria vaø ADN hôn caùc phöông virus ñeå giaûm löôïng virus coù trong
phaùp khaùc (Hammadeh vaø cs.,2001; cô theå, tieáp theo laø kieåm tra noàng
Tomlinson vaø cs., 2001; Marchetti vaø ñoä cuûa HIV coù trong maãu tinh dòch.
cs.,2002; O’Conell et al., 2003). Ngoaøi ra, ñeå ñaûm baûo an toaøn, maãu
tinh truøng sau chuaån bò neân ñöôïc kieåm
163
tra baèng kyõ thuaät RT-PCR, chæ nhöõng lieân tuïc mang laïi hieäu quaû hôn. Maãu
maãu naøo aâm tính vôùi HIV môùi ñöoïc xuaát tinh ñöôïc hoã trôï haàu heát thöôøng
söû duïng cho ñieàu trò (WHO, 2010; The coù tæ leä tinh truøng baát ñoäng cao, do ñoù,
Ethics Committee of ASRM, 2010). Keát bôi leân tröïc tieáp thöôøng khoâng ñöôïc öu
quaû moät nghieân cöùu cho thaáy, trong tieân löïa choïn (WHO, 2010).
nhöõng tröôøng hôïp HIV, tuoåi ngöôøi vôï
vaø phöông phaùp chuaån bò tinh truøng Löïa choïn phöông phaùp chuaån bò
laø caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán keát quaû
(Nicopoullos vaø cs., 2010). Nhìn chung, hieäu quaû vöôït troäi cuûa
phöông phaùp thang noàng ñoä ñöôïc
Trong xuaát tinh ngöôïc doøng, tinh dòch chöùng minh qua moät soá nghieân cöùu,
ñi vaøo baøng quang thay vì theo ñöôøng thoâng qua caùc chæ soá nhö tæ leä thu hoài
tieåu ra ngoaøi, daãn ñeán tình traïng tinh truøng di ñoäng toát vôùi hình daïng
xuaát tinh khoâng coù tinh truøng. Tröôøng bình thöôøng, bình thöôøng veà söï nguyeân
hôïp naøy khaûo saùt maãu nöôùc tieåu sau veïn cuûa ADN cuõng nhö söï toaøn veïn
xuaát tinh ñeå tìm tinh truøng. Tinh cuûa chaát nhieãm saéc (Nijs,2005), noàng
truøng trong nöôùc tieåu seõ bò nhieãm ñoä caùc taùc nhaân ROS vaø soá löôïng
ñoäc ureâ, bò taùc haïi do aùp löïc thaáp vaø baïch caàu trong maãu sau chuaån bò cuõng
pH acid. Do ñoù, neân kieàm hoùa nöôùc giaûm ñaùng keå. Ding vaø cs vaøo naêm
tieåu baèng ñöôøng uoáng vôùi sodium 2000 ñaõ cho thaáy caùc maãu tinh dòch
bicarbonate tröôùc khi thu thaäp maãu, coù chaát löôïng keùm neáu ñöôïc xöû lyù
nhaèm giuùp tinh truøng vaãn di ñoäng baèng phöông phaùp thang noàng ñoä, thì
khi naèm trong nöôùc tieåu (Mahadevan tinh truøng sau loïc röûa coù khaû naêng ñaõ
vaø cs., 1981). Sau khi coù hieän töôïng baét ñaàu phaûn öùng cöïc ñaàu vaø keát quaû
xuaát tinh, beänh nhaân ñöôïc höôùng daãn HOS test cao hôn caùc phöông phaùp
thu nöôùc tieåu vaøo loï voâ truøng. Quay ly khaùc. Tuy nhieân, caùc keát quaû nghieân
taâm nöôùc tieåu trong 8 phuùt (500g). Tinh cöùu naøy khoâng phaûi ñöôïc ruùt ra töø
truøng thöôøng ñöôïc thu nhaän qua phöông caùc nghieân cöùu ngaãu nhieân coù nhoùm
phaùp thang noàng ñoä (WHO, 2010). chöùng. Beân caïnh ñoù, keát quaû töø nhöõng
nghieân cöùu khaùc laïi cho thaáy chaát
Trong tröôøng hôïp khoù xuaát tinh hay löôïng tinh truøng thu ñöôïc toát hôn khi
khoâng theå xuaát tinh, tinh dòch coù theå söû duïng bôi leân tröïc tieáp so vôùi thang
ñöôïc thu thaäp baèng kích thích rung noàng ñoä, duø maät ñoä tinh truøng thu
tröïc tieáp döông vaät hoaëc kích thích ñöôïc coù khuynh höôùng thaáp hôn (Ricci
xung ñieän tröïc traøng. Nhöõng maãu vaø cs., 2009a; Monqaut vaø cs., 2010;
xuaát tinh töø beänh nhaân bò chaán thöông Parmegiani vaø cs., 2010). Ngoaøi ra, khi
coät soáng thöôøng coù maät ñoä tinh truøng so saùnh hai phöông phaùp chuaån bò tinh
cao, tinh truøng di ñoäng yeáu vaø bò laãn truøng treân cuøng moät maãu tinh dòch, keát
hoàng caàu, baïch caàu. Nhöõng maãu ñöôïc quaû cho thaáy maãu tinh truøng sau swim
thu thaäp baèng ñieän xuaát tinh thöïc hieän up coù tæ leä ADN bò thöông toån ít hôn so vôùi
phöông phaùp thang noàng ñoä khoâng thang noàng ñoä (Marchesi vaø cs., 2010).
164
Trong moät nghieân cöùu phaân tích goäp ít, toác ñoä vaø thôøi gian ly taâm caàn ñöôïc
(meta-analysis) gaàn ñaây nhaát khi so ñieàu chænh phuø hôïp. Moät ñieåm caàn löu
saùnh hai phöông phaùp bôi leân vaø thang yù laø caùc kyõ thuaät chuaån bò tinh truøng
noàng ñoä ñeå chuaån bò tinh truøng cho thuï khoâng theå loaïi boû hoaøn toaøn caùc taùc
tinh nhaân taïo, khi xeùt ñeán caùc chæ soá nhaân laây nhieãm coù trong tinh dòch.
nhö tæ leä thai laâm saøng, tæ leä treû sinh
soáng, caùc taùc giaû keát luaän raèng hieän Taïi Vieät Nam, chuaån bò tinh truøng
chöa coù ñuû döõ lieäu ñeå coù theå keát luaän ñeå aùp duïng trong ñieàu trò ñöôïc trieån
phöông phaùp naøo coù hieäu quaû cao hôn khai töø naêm 1995 taïi beänh vieän Töø Duõ
(Boosma vaø cs., 2009). Do ñoù, hieän nay, cho caùc tröôøng hôïp thuï tinh nhaân taïo.
vieäc löïa choïn moät phöông phaùp chuaån Ñeán naêm 1997, chuaån bò tinh truøng
bò tinh truøng phuø hôïp thoâng thöôøng seõ baét ñaàu ñöôïc chuùng toâi trieån khai moät
chuû yeáu döïa treân chaát löôïng maãu ban caùch thöôøng quy cho caùc tröôøng hôïp
ñaàu (WHO, 2010). Bôi leân tröïc tieáp chæ bôm tinh truøng vaø thuï tinh trong oáng
neân aùp duïng cho nhöõng maãu coù chaát nghieäm. Hieän nay, chuaån bò tinh truøng
löôïng toát, trong khi ñoù, nhöõng maãu laø moät böôùc khoâng theå thieáu trong thuï
tinh truøng ít, dò daïng hay yeáu naëng neân tinh nhaân taïo vaø thuï tinh trong oáng
ñöôïc xöû lyù baèng thang noàng ñoä. nghieäm taïi caùc trung taâm IVF vaø caùc
cô sôû coù ñieàu trò voâ sinh trong caû nöôùc.
Vieäc löïa choïn phöông phaùp chuaån Hai phöông phaùp ñöôïc chuùng toâi söû
bò tinh truøng coøn phuï thuoäc vaøo kyõ duïng phoå bieán nhaát laø swim up vaø
thuaät ñieàu trò cho beänh nhaân (Ricci vaø thang noàng ñoä. Trong kyõ thuaät thuï tinh
cs., 2009b; Monqaut vaø cs., 2010). Vôùi trong oáng nghieäm coå ñieån, khi maãu coù
thuï tinh nhaân taïo, soá löôïng tinh truøng chaát löôïng toát, chuùng toâi keát hôïp caû
thu ñöôïc caàn phaûi ñaït möùc toái thieåu laø hai phöông phaùp naøy ñeå taän duïng öu
treân 1 trieäu tinh truøng di ñoäng ñeå ñaûm ñieåm cuûa caû hai kyõ thuaät (xem phaàn
baûo keát quaû. Trong moät nghieân cöùu phuï luïc).
toång quan heä thoáng vaøo naêm 2004, caùc
taùc giaû cho thaáy khi toång soá tinh truøng KEÁT LUAÄN
di ñoäng trong maãu bôm töø 5 trieäu tinh
truøng trôû leân thì cô hoäi thaønh coâng seõ Chuaån bò tinh truøng, vôùi nhieàu lôïi
cao hôn so vôùi nhoùm <5 trieäu (Weert vaø ñieåm, hieän nay ñöôïc xem laø moät trong
cs., 2004). Trong khi ñoù, vôùi TTTON coå nhöõng khaâu quan troïng trong caùc chu
ñieån, cuøng vôùi soá löôïng, tæ leä tinh truøng kyø sinh saûn coù hoã trôï. Nhieàu phöông
di ñoäng tieán tôùi sau khi chuaån bò laø yeáu phaùp coù theå ñöôïc thöïc hieän, nhöng hai
toá caàn quan taâm haøng ñaàu. Caùc chæ soá kyõ thuaät phoå bieán nhaát hieän nay vaãn laø
naøy, neáu beänh nhaân ñöôïc chæ ñònh laøm bôi leân vaø thang noàng ñoä. Nghieân cöùu
tieâm tinh truøng vaøo baøo töông tröùng cho thaáy hieän vaãn chöa coù ñuû döõ lieäu
(ICSI) laïi trôû neân khoâng quan troïng. ñeå coù theå keát luaän kyõ thuaät naøo coù öu
Ngoaøi ra, kinh nghieäm cuûa ngöôøi thöïc theá vöôït troäi trong chuaån bò tinh truøng,
hieän cuõng laø moät yeáu toá quyeát ñònh. do ñoù, caàn löïa choïn kyõ thuaät thöïc hieän
Khi soá löôïng tinh truøng trong maãu quaù cho phuø hôïp trong töøng tröôøng hôïp.
165
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Meniru GI, Brinsden P and Craft I, eds. A handbook
of intrauterine insemination. Cambridge: Cambridge
1. Aitken RJ and Clarkson JS (1988). Significance of University Press; 129-145
reactive oxygen species and antioxidant in defining the
efficacy of sperm preparation techniques. J Adrol 9:367 13. Michelmann HW (2005). Sperm preparation
techniques. In: Allahbadia GN, ed. Intrauterine
2. Baker G, Liu DY, Bourne H (1999). Assessment of the Insemination, Taylor & Francis:197-211
male and the preparation for ARTs. In: Trounson AO,
Gardner DK, eds. Handbook of In Vitro Fertilization. 14. Gil-Guzman E, Ollero M, Lopez M et al (2001).
Boka Raton: CRC Press; 99-126 Diffrential production of ROS by subset of human
spermatozoa at different stages of maturaion. Hum
3. Boomsma CM, Heineman MJ, Cohlen BJ and Farquhar Reprod 16:1922-1930
C (2004). Semen preparation techniques for intrauterine
insemination. Cochrane Database Systematic Review. 15. Gilling-Smith C, Nicopoullos J, Semprini AE and
Frodsham L (2006). HIV and reproductive care – a
4. Boomsma CM, Heineman MJ, Cohlen BJ and Farquhar preview of current practice. B J Gynaecol 113:869-878
C (2009). Semen preparation techniques for intrauterine
insemination. Cochrane Database Systematic Review. 16. Grab D, Thierauf S, Rosenbusch B et al (1993).
Scanning electron microscopy of human sperms after
5. Carrell DT, Kunect PH, Peterson CM et al (1998). preparation of semen for in-vitro fertilization. Artch
A randomized, prospective analysis of five sperm Gynecol Obstet 252:137-141
preparation techniques before intrauterine
insemination of husband sperm. Fertil Steril 69:122-126 17. Hammadeh Me, Hunen A, Amer AS et al (2001).
Comparison of sperm preparation methods: effect
6. Centola GM, Herko R, Andolina E et al (1998). on chromatin and morphology recovery rates and
Comparison of sperm separation methods: their consequences on clinical outcome after in vitro
effect on recovery motility, motion parameters and fertilization embryo transfer. Int J Androl 24:360-368
hyperactivation. Fertil Steril 70:1173-1175
18. Hammoud AO, Gibson M and Carrell DT (2007).
7. Chi HJ, Kim JH, Ryu CS, Lee JY, Park JS, Chung Effect of sperm preparation techniques by density
DY, Choi SY, Kim MH, Chun EK, Roh SI (2008). gradient on intra-individual variation of sperm motility.
Protective effect of antioxidant supplementation in Arch Androl 53:349-351
sperm – preparation medium against oxidative stress in
human spermatozoa. Hum Reprod 23:1023-1028 19. Hoà Maïnh Töôøng (2002). Chuaån bò tinh truøng. Trong:
Hoà Maïnh Töôøng, Vöông thò Ngoïc Lan, chuû bieân. Thuï
8. Claassens OE, Menkeveld R, Harrison KL (1998). tinh nhaân taïo, Nhaø xuaát baûn Y Hoïc; 101-109
Evaluation of three substitutes for Percoll in sperm
isolation by density gradient centrifugation. Hum 20. Henkel R, Kierspel E, Stalf T, Mehnert C, Menkveld
Reprod 13:3139-3143 R, Hans-Rudolf T, Schill W and Kruger T (2005). Effect
of reactive oxygen species produced by spermatozoa
9. Dale B and Elder K (2000). Semen analysis and and leukocytes on sperm functions in non-leukocyto-
sperm preparation for assisted reproductive techniques. spermic patients. Fertil Steril 83:635-642
In: Dale B and Elder K, eds. In vitro fertilization.
Cambrigde: Cambridge University Press; 130-150 21. Jones RE and Lopez KH (2006). Gamete transport
and fertilization. In: Jones R and Lopez KH, eds. Human
10. De Jonge C (2002). The clinical value of sperm Reproductive biology. Elsevier; 231-252
nuclear DNA assessment. Hum Fertil 5: 51-53
22. Kanwar KC, Yanigimachi R and Lopata A (1979).
11. De Vos A, Nagy ZP, Van de Velde H, Joris H, Effects of human seminal plasma on fertilizing capacity
Bocken G and Van Steirteghem A (1997). Percoll of human spermatozoa. Fertil Steril 31:321
gradient centrifugation can be omitted in sperm
preparation for intracytoplasmic sperm injection. Hum 23. Liu DY, Clarke GN and Baker HWG (1986). The
Reprod 5:1980-1984 effect of serum on motility of human spermatozoa in
cultute. Int J Androl 9:109
12. Fleming SD, Meniru GI, Hall JA and Fishel SB
(1997). Semen analysis and sperm preparation. In: 24. Leâ Thò Haïnh Dung vaø Ñaëng Quang Vinh (2006). Hoäi
166
thaûo chuyeân ñeà Kyõ thuaät Thuï tinh nhaân taïo. TpHCM, Fertil Steril 39:204-210
HOSREM; 16-31
36. Ricci J, Perticarari S, Boscolo R, Simeone R,
25. Marchetti C, Obert G, Deffosez A et al (2002). Study Martinelli M, Fischer-Tamaro L, Guaschino S and
of mitochondrial membrane potental, reactive oxygen Presani G (2009a). Leukocytospermia and sperm
species, DNA fragmentation and cell viability by flow preparation - a flow cytometric study. Reprod Biol
cytometry in human sperm. Hum Reprod 17:1257-1265 Endocrinol 7:128-38
26. Marchesi DE, Biederman H, Ferrara S, Hershlag A 37. Ricci G, Perticarari S, Boscolo R, Montico
and Feng HL (2010). The effect of semen processing M, Guaschino S and Presani G (2009b). Semen
on sperm DNA integrity: comparison of two techniques preparation methods and sperm apoptosis: swim-up
using the novel Toluidine Blue Assay. Eur J Obstet versus gradient-density centrifugation technique. Fertil
Gynecol Reprod Biol 151:176-1780 Steril 91:632-628
27. Monqaut A, Zavaleta C, LopezG, Lafuente R 38. Savasi V, Urner F, Bizzaro D et al (1998). Sperm
and Brassesco M (2010). Use of high-magnification nuclear DNA damage and altered chromatin structure:
microscopy for the assessment of sperm recovered after effect on fertilization and embryo development. Hum
two different sperm processing methods. Fertil Steril Reprod 13:11-19
(in press)
39. Semprini AE, Levi-Setti P, Bozzo M, Ravizza
28. Morrell JM, Rodriguez-Martinez H and M, Taglioretti A, Sulpizio P, Albani E, Oneta M and
Johannisson A (2010). Single layer centrifugation of stallion Pardi G (1992). Insemination of HIV-negative women
spermatozoa improves sperm quality compared with with processed semen of HIV-positive partners. Lancet
sperm washing. Reprod Biomed Online (in press) 340:1317–1319
29. Mortimer D (1994). Sperm recovery techniques to 40. Sterzik K, De Santo M and Uhlich S et al (1998).
maximize fertilizing capacity. Reprod Fertil 6:25-31 Glass wool filtration leads to a highter percentage of
spermatozoa with intact acrosomes: and ultrastructural
30. Ng FL, Liu DY and Baker HW (1992). analysis. Hum Reprod 13:2506-2511
Comparition of Percoll, mini-Percoll and swim-up
methods for sperm preparation from abnormal semen 41. Tavilani H, Goodarzi MT, Doosti M, Vaisi-Raygani
samples. Hum Reprod 7:261-266 A, Hassanzadeh T, Salimi S and Joshaghani HR (2008).
Relationship between antioxidant enzymes and and
31. Nicopoullos J, Almeida P, Vourliotis M, Goulding phospholipids and fatty acid compisition of spermatozoa.
R and Gilling-Smith C (2010). A decade of sperm Reprod Biomed Online 16:649-656
washing: clinical correlates of successful insemination
outcome. Hum Reprod 25:1869-1876 42. The Ethics Committee of the American
Society for Reproductive Medicine (2010). Human
32. Nijs M (2009). Ejaculated sperm analysis and immunodeficiency virus and infertility treatment.
preparation. In: Flemming S and Cooke S, eds. Fertil Steril 94:11-15
Textbook of assisted reproduction for scientists in
reproductive technology. Vivid Publishing; 133-154 43. Tomlinson MJ, Moffatt O, Manicardi GC et
al (2010). Interrelationships between seminal
33. O’Connell M, McClure N, Powell LA et al (2003). parameters and sperm nuclear DNA damage before and
Differences in mitochondrial and nuclear DNA after density gradient centrifugation: implications fod
status of high-density sperm fractions after density assisted conception. Hum Reprod 6:2160-2165
centrifugation preparation. Fertil Steril 79:754-762
44. Van der Ven HH, Jeyendran RS, Al-Hasani S,
34. Ort T, Patrizio P, Marello E, Balmaceda J and Asch Cohen J, Chan YM and Sharma R (1990). Chymotrypsin
RH (1990). Mini-Percoll: A new method of semen in semem preparation for ARTA. Mol Androl 2:179
preparation for IVF in severe male factor infertility.
Hum Reprod 5:987-91 45. Weert J, Repping S, Van Voorhis B, van der Veen F,
Bossuyt and Mol B (2004). Performance of the postwash
35. Roger BJ, Perrault SD, Bentwood BJ, McCarville C, total motile sperm count as a predictor of pregnancy at
Hale RW and Soderdahl DW (1983). Variability in the the time of intrauterine insemination: a meta-analysis.
human-hamster in vi tro assay for fertility evaluation. Fertil Steril 82:612-620
167
PHUÏ LUÏC
Phaàn phuï luïc naøy seõ trình baøy caùc phaùc ñoà
chuaån bò tinh truøng hieän ñang ñöôïc chuùng
toâi söû duïng cho bôm tinh truøng vaø caùc kyõ
thuaät thuï tinh trong oáng nghieäm. Caùc phaùc
ñoà naøy ñaõ ñöôïc chuùng toâi hieäu chænh döïa
vaøo caùc kyõ thuaät chuaån bò tinh truøng neâu
treân. Keát quaû vieäc öùng duïng caùc phaùc ñoà
naøy ôû caùc ñôn vò hoã trôï sinh saûn khaùc seõ
phuï thuoäc vaøo thöïc teá cuûa töøng labo, kinh
nghieäm cuûa ngöôøi thöïc hieän…
Chuaån bò tinh truøng cho IUI:

Phöông phaùp bôi leân (Swim up)
(theo phaùc ñoà cuûa A.R.T. Consulting)
Phöông phaùp naøy chæ aùp duïng vôùi nhöõng

maãu tinh dòch coù maät ñoä cao, tinh truøng di
ñoäng töông ñoái toát (treân 10x106 tinh truøng di
ñoäng tieán tôùi). Tröôøng hôïp maãu tinh dòch coù
ñoä nhôùt cao, phöông phaùp swim up thöôøng
khoâng mang laïi hieäu quaû do khoù thöïc hieän,
bieän phaùp laøm giaûm ñoä nhôùt baèng Pasteur
pipette deã taïo nhieàu boït khí laãn trong tinh
dòch gaây khoù khaên khi thöïc hieän kyõ thuaät
swim up.
Duïng cuï
1 boä Buoàng ñeám NeuBauer caûi tieán

2 boä Lam vaø lam phuû vaät
4 caây Pasteur pipette tieät truøng loaïi daøi
150mm (Volac, D810/VA)
1 oáng nghieäm ñaùy troøn 5ml (Falcon, 357543)
1 caây Pipette 5ml chia vaïch (Falcon, 357543)
Hình 9.1 Duïng cuï 1 caây Syringe 3ml (gaén ñaàu silicone)
168
Trang thieát bò:
1 tuû thao taùc voâ truøng (laminar flow)

1 maùy ly taâm (truïc quay ngang)
1 tuû caáy CO2 5%
1 kính hieån vi quang hoïc
1 tuû aám 37oC
Hình 9.2 Tuû thao taùc voâ truøng (laminar flow)
Hình 9.3 Maùy ly taâm (truïc quay ngang) Hình 9.5 Tuû aám 37oC
Hình 9.4 Tuû caáy CO2 5% Hình 9.6 Kính hieån vi quang hoïc
169
Moâi tröôøng söû duïng
Ferticult Flushing 5ml (Fertipro, Bæ)

Qui trình kyõ thuaät
1. Troän ñeàu maãu tinh dòch, ñaùnh giaù maät ñoä

vaø di ñoäng tröôùc loïc röûa.
2. Chuaån bò ít nhaát 2 oáng nghieäm ñaùy troøn

theå tích 14ml vaø 1 oáng nghieäm theå tích 5ml
coù ghi teân tuoåi beänh nhaân.
3. Ñaët 1,5ml moâi tröôøng Ferticult Flushing

vaøo moãi oáng nghieäm ñaùy troøn 14ml, duøng
Pasteur pipette ñaët 1ml tinh dòch xuoáng ñaùy
oáng nghieäm.
4. Ñeå oáng nghieäm vaøo tuû caáy 30-45 phuùt/37oC

vaø ñaët nghieâng 45o ñeå gia taêng maët tieáp xuùc
cuûa tinh dòch vôùi moâi tröôøng caáy.
Hình 9.7 Tinh dòch ñöôïc ñaët döôùi lôùp 5. Laáy nheï nhaøng oáng nghieäm ra, ñeå thaúng
moâi tröôøng ñöùng vaø huùt 1ml lôùp moâi tröôøng phía treân.
Lôùp naøy chöùa nhieàu tinh truøng di ñoäng.
6. Trong oáng nghieäm theå tích 5ml: Pha loaõng

1ml moâi tröôøng coù tinh truøng vöøa huùt vôùi
2ml moâi tröôøng Ferticult Flushing.
7. Ly taâm 300-500g/ 10 phuùt
8. Huùt boû lôùp dòch noåi ñeå laïi 0,3-0,4ml.
9. Troän ñeàu caën, ñaùnh giaù maät ñoä vaø tæ leä di

ñoäng tieán tôùi.
10. Maãu ñöôïc söû duïng sau khi ñeå tuû caáy
37oC/ CO2 5%/ 15 phuùt.
Hình 9.8 Tinh truøng bôi leân sau 30-45 phuùt
170
Chuaån bò tinh truøng cho IUI:
Phöông phaùp thang noàng ñoä
(theo phaùc ñoà cuûa A.R.T. Consulting)
Phöông phaùp naøy aùp duïng cho nhöõng maãu

tinh dòch coù ñoä nhôùt cao, maät ñoä tinh truøng
thaáp, di ñoäng yeáu hoaëc nhöõng maãu tinh
truøng coù tæ leä hình daïng baát thöôøng cao.
Trang thieát bò

1 tuû caáy CO2 5%
1 Kính hieån vi quang hoïc
1 tuû aám 37oC
Duïng cuï
Hình 9.9a Moâi tröôøng SilSelect

01 boä buoàng ñeám NeuBauer caûi tieán
02 boä lam vaø lam phuû vaät
07 caây Pasteur pipette tieät truøng loaïi daøi
02 oáng nghieäm ñaùy nhoïn 15ml (Falcon, 352099)
01 caây syringle 3ml (gaén ñaàu silicone)

5ml Ferticult Flushing (Fertipro, Bæ)

2ml SilSelect 90% (Fertipro, Bæ)
2ml SilSelect 45% (Fertipro, Bæ)
Hình 9.9b Ferticult Flushing
171
1.Troän ñeàu maãu tinh dòch ñaõ ly giaûi hoaøn toaøn,

ñaùnh giaù maät ñoä vaø di ñoäng tröôùc loïc röûa.
2. Chuaån bò ít nhaát 2 oáng nghieäm ly taâm ñaùy

nhoïn theå tích 14ml, 2 oáng nghieäm ñaùy troøn
theå tích 5ml coù ghi teân tuoåi beänh nhaân.
3. Ñaët moâi tröôøng Silselect trong oáng nghieäm

ly taâm vôùi 1ml 90% ôû döôùi vaø 1ml 45% ôû
treân. Coù theå laøm nhieàu oáng nghieäm ñeå loïc
neáu caàn thieát.
4. Ñaët 1ml tinh dòch leân treân lôùp 45% vaø ly

taâm 300-400g/ 15phuùt.
5. Huùt boû phaàn dòch noåi khoûi caën tinh truøng.
6. Chuyeån caën tinh truøng sang oáng nghieäm

ñaùy troøn vôùi 2ml moâi tröôøng Ferticult Flushing,
troän ñeàu nheï nhaøng vaø ly taâm 300g/ 10phuùt.
Hình 9.10 Tinh dòch ñöôïc ñaët treân 2 lôùp

moâi tröôøng noàng ñoä khaùc nhau 7. Huùt boû phaàn dòch noåi, ñeå laïi 0,5ml caën
tinh truøng.
8. Troän ñeàu caën tinh truøng vaø huùt chuyeån

sang oáng nghieäm ñaùy troøn vôùi 2ml moâi
tröôøng ferticult flushing ñeå röûa laàn thöù II, ly
taâm 300g/ 10phuùt.
9. Huùt boû phaàn dòch noåi ñeå laïi caën theå tích
0,3-0,4ml.
10. Troän ñeàu caën, ñaùnh giaù maät ñoä vaø tæ leä
di ñoäng tieán tôùi.
Hình 9.11 Tinh truøng laéng xuoáng ñaùy 11. Maãu ñöôïc söû duïng sau khi ñeå tuû caáy CO2
oáng nghieäm sau ly taâm 5%/ 37oC/ 15 phuùt.
172
Chuaån bò tinh truøng cho IVF (phaùc ñoà
cuûa A.R.T. Consulting)
Trang thieát bò

1 tuû caáy CO2 5%
1 kính hieån vi quang hoïc
1 tuû aám 37oC
Duïng cuï

07caây Pasteur pipette tieät truøng loaïi daøi
Hình 9.12 Duïng cuï 01 caây Syringle 3ml (gaén ñaàu silicone)
1-2 hoäp caáy 4 gieáng (Nunc) (Thermo, Myõ)
Supra Sperm
2ml Supra Sperm 90% (pha tröôùc khi duøng)
(Origio, Ñan Maïch)
5ml Sperm preparation (Origio, Ñan Maïch)
1,5ml Universal IVF (Origio, Ñan Maïch)
Hình 9.13 Sperm preparation
173
Thöïc hieän caùc böôùc chuaån bò tinh truøng

töông töï nhö IUI töø böôùc 1 ñeán 5, moâi tröôøng
loïc tinh truøng laø Supra Sperm 45% vaø 90%.
Caën tinh truøng ñöôïc troän vôùi 5ml Sperm

preparation ñaõ ñöôïc laøm aám ôû 37oC/ CO2
5% ít nhaát 2 giôø, ly taâm 300g/ 10 phuùt.
Huùt boû phaàn dòch noåi, ñeå laïi caën tinh truøng
0,5ml, troän ñeàu caën.
Swim up caën tinh truøng trong oáng

nghieäm ñaùy troøn theå tích 14ml vôùi 1,5ml
Universal IVF ñöôïc laøm aám 30phuùt tröôùc ñoù
ôû 37oC/ CO2 5%.
Sau 15-30 phuùt, huùt 1ml moâi tröôøng tinh

truøng phía treân cho vaøo oáng nghieäm theå tích
5ml, troän ñeàu, ñaùnh giaù di ñoäng vaø maät ñoä
Hình 9.14 Universal IVF tinh truøng.
Pha loaõng moâi tröôøng tinh truøng vôùi

Universal IVF ñeå cuoái cuøng ñaït maät ñoä
100.000 - 150.000 tinh truøng di ñoäng/ ml
Duøng Serologycal pipette 1ml baèng nhöïa, voâ

truøng huùt 0,5-1ml moâi tröôøng tinh truøng coù
maät ñoä 100.000-150.000 tinh truøng/ ml cho
vaøo caùc gieáng cuûa hoäp caáy. Ñaët hoäp caáy ôû
37oC/ CO2 5% ít nhaát 2 giôø tröôùc khi cho
tröùng vaøo.
Neáu ñóa caáy IVF ñöôïc thöïc hieän vôùi gioït nhoû
Hình 9.15 Universal IVF phuû daàu thì theå tích gioït nhoû ít nhaát 100µl.
174
Chuaån bò tinh truøng cho ICSI
(phaùc ñoà cuûa A.R.T. Consulting)
Trang thieát bò

1 tuû caáy CO2 5%
Hình 9.16 Ñóa caáy 35x10mm 1 kính hieån vi quang hoïc
1 tuû aám 37oC
Duïng cuï

07caây Pasteur pipette tieät truøng loaïi daøi
Hình 9.17 PVP 01 caây pipette 5ml chia vaïch (Falcon, 357543)
01 caây oáng nghieäm 3ml (gaén ñaàu silicone)
2-3 ñóa caáy 35x10mm (Falcon, 353001)
Supra Sperm
(Origio, Ñan Maïch)
5ml Sperm preparation (Origio, Ñan Maïch)
5µl PVP (Origio, Ñan Maïch)
Hình 9.18 Sperm Slow

5µl Sperm Slow (Origio, Ñan Maïch)
175
Thöïc hieän caùc böôùc chuaån bò tinh truøng

töông töï nhö IUI töø böôùc 1 ñeán 5, moâi tröôøng
loïc laø Supra Sperm.
Caën tinh truøng ñöôïc troän vôùi 4ml Sperm

preparation ñaõ ñöôïc laøm aám ôû 37oC/ CO2
5% ít nhaát 2 giôø, ly taâm 300g/ 10phuùt.
Huùt boû phaàn dòch noåi, ñeå laïi caën tinh truøng
0,3ml.
Ñeå oáng nghieäm ôû 37oC/ CO2 5% ít nhaát 15

phuùt ñeå tinh truøng di ñoäng bôi ra khoûi caën.
Huùt 0,2ml dòch noåi chöùa tinh truøng di ñoäng

sang oáng nghieäm saïch.
Kieåm tra tinh truøng thu ñöôïc döôùi kính hieån

vi ñaûo ngöôïc.
Caën tinh truøng seõ ñöôïc chuyeån sang gioït IC-

SITM (PVP) hay Sperm slow tröôùc khi ICSI.
Maãu tinh dòch ñoâi khi chæ coù vaøi tinh truøng
trong maãu (Cryptozoospermia), tröôøng hôïp
naøy chæ caàn söû duïng phöông phaùp röûa ñôn
thuaàn toaøn boä maãu.
1. Tinh dòch ñöôïc laøm loaõng vôùi Sperm

preparation vôùi tæ leä 1/1.
2. Ly taâm 300g/ 10phuùt, huùt boû phaàn dòch

noåi, ñeå laïi 0,3ml
3. Ñeå oáng nghieäm ôû 37oC/CO2 5% ít nhaát 15

phuùt ñeå tinh truøng di ñoäng bôi ra khoûi caën.
4. Huùt 0,2ml dòch noåi chöùa tinh truøng di

ñoäng sang oáng nghieäm saïch.
5. Kieåm tra tinh truøng thu ñöôïc döôùi kính

hieån vi ñaûo ngöôïc.
176
Chuaån bò laáy maãu tinh dòch trong
tröôøng hôïp xuaát tinh ngöôïc doøng
(phaùc ñoà cuûa A.R.T. Consulting)
1. Uoáng nhieàu nöôùc töø 2 ngaøy tröôùc khi ñi

laáy tinh truøng (3-4 lít/ ngaøy)
2. Buoåi toái tröôùc ngaøy ñi laáy tinh truøng, uoáng

2 vieân Alka-Selzer, uoáng nhieàu nöôùc.
3. Ñi tieåu tröôùc khi ñeán beänh vieän.
4. Ñeán beänh vieän ñeå laáy tinh truøng.
5. Giao loï laáy maãu cho beänh nhaân (coù theå

cho moâi tröôøng caáy saún trong loï ñeå kieàm hoùa
nöôùc tieåu hôn nöõa).
6. Ñi tieåu maø khoâng tieåu heát.
7. Thuû daâm.
8. Ñi tieåu laàn hai vaøo loï ñöïng maãu coù chöùa

moâi tröôøng caáy (neáu khoâng ñi tieåu ñöôïc, ñaët
sonde tieåu ñeå laáy tinh truøng).
9. Quay ly taâm toaøn boä nöôùc tieåu ôû 300-

400g/ 10phuùt.
10. Tinh dòch ñöôïc thu ôû phaàn caën laéng vaø

xöû lyù baèng phöông phaùp thang noàng ñoä nhö
caùc maãu xuaát tinh bình thöôøng.
177
Sô ñoà hai phöông phaùp chuaån bò
tinh truøng
Phöông phaùp swim up
1. Swim up (oáng nghieäm ñaùy troøn 14ml)
- Ñeå nghieâng oáng 450 trong tuû caáy 37oC/CO2

1,5ml moâi tröôøng caáy
5%/ 30-45 phuùt
1-1,5ml tinh dòch
- Huùt 0,7-1ml moâi tröôøng phía treân cho vaøo
oáng nghieäm röûa
Hình 9.19
2. Röûa (oáng nghieäm 5ml)

2ml moâi tröôøng caáy
0,7-1ml caën tinh truøng

- Troän ñeàu, ly taâm 1200-1500 voøng/phuùt/10 phuùt
0,3-0,4ml caën tinh truøng
- Huùt boû dòch noåi, ñeå laïi caën 0,3-0,4 ml
- Troän ñeàu, ñeám maät ñoä % tæ leä TT di ñoäng
Hình 9.20
- Ñeå caën tinh truøng 37oC/CO2 5%/ 15ph=>
Söû duïng
Phöông phaùp thang noàng ñoä
1-1,5ml tinh dòch

1. Loïc (oáng nghieäm ly taâm 14ml)
1ml moâi tröôøng 45%
1ml moâi tröôøng 90% - Ly taâm 1200-1500 voøng/ph/15 phuùt

- Huùt boû dòch noåi ñeå laïi 0,5-0,7 ml
Hình 9.21 - Troän ñeàu caën cho vaøo oáng nghieäm röûa laàn 1
2- Röûa laàn I (oáng nghieäm 5ml)
- Troän ñeàu, 1y taâm 1200-1500 voøng/phuùt 10 ph.

- Huùt boû dòch noåi, ñeå laïi 0,5 ml
Hình 9.22 - Troän ñeàu caën cho vaøo oáng nghieäm röûa laàn 2
3. Röûa laàn II (oáng nghieäm 5ml)
- Troän ñeàu, 1 ly taâm 1200-1500 voøng/phuùt/ 10 ph.

- Huùt boû dòch noåi, ñeå laïi 0,3-0,4 ml
- Troän ñeàu, ñeám maät ñoä vaø tæ leä di ñoäng
Hình 9.23
- Ñeå caën tinh truøng 37oC/ CO2 5%/ 15ph =>
Söû duïng
178
10
PHÖÔNG PHAÙP CHUAÅN BÒ TINH TRUØNG CHO
MAÃU TINH TRUØNG THU NHAÄN TÖØ PHAÃU THUAÄT
Tröông Thò Thanh Bình
GIÔÙI THIEÄU thuaät noái oáng daãn tinh ñaõ ñöôïc chæ
ñònh thöïc hieän cho caùc tröôøng hôïp naøy
Khoâng tinh truøng (coøn goïi laø voâ tinh nhöng keát quaû vaãn coøn haïn cheá. Tæ leä
– azoospermia) laø töø duøng ñeå chæ thaønh coâng cuûa noái oáng daãn tinh phuï
nhöõng tröôøng hôïp nam giôùi khoâng coù thuoäc nhieàu vaøo möùc ñoä thöông toån,
tinh truøng trong tinh dòch. Ñaây laø hieän trang thieát bò vi phaãu thuaät vaø trình
töôïng khaù phoå bieán ôû nhöõng tröôøng ñoä tay ngheà cuûa phaãu thuaät vieân. Töø
hôïp voâ sinh do nam. Taàn suaát voâ tinh nhöõng naêm 1980, ngöôøi ta baét ñaàu aùp
trong daân soá chung ñöôïc ghi nhaän laø duïng caùc kyõ thuaät thu nhaän tinh truøng
2% (Dafopoulos, 2005), ôû nhöõng caëp vôï töø maøo tinh nhö vi phaãu thuaät huùt
choàng voâ sinh laø 5%, vaø ôû rieâng nhöõng tinh truøng töø maøo tinh (Microsurgical
tröôøng hôïp coù baát thöôøng veà tinh dòch Epididymal Sperm Aspiration -
ñoà, voâ tinh chieám töø 10 ñeán 20% (Ñaëng MESA) hay choïc huùt maøo tinh qua da
Quang Vinh, 2002). (Percutaneous Sperm Aspiration -
PESA). Tinh truøng thu nhaän baèng caùc
Nguyeân nhaân voâ tinh ñöôïc chia thaønh kyõ thuaät naøy ñöôïc söû duïng ñeå bôm tinh
2 nhoùm chính: voâ tinh beá taéc vaø voâ truøng vaøo buoàng töû cung hay IVF coå
tinh khoâng beá taéc. ñieån, tuy nhieân, keát quaû coù thai ñaït
ñöôïc raát haïn cheá. Vaøo nhöõng naêm
1990, kyõ thuaät tieâm tinh truøng vaøo baøo
Voâ tinh beá taéc (obstructive töông tröùng (ICSI) ra ñôøi, cho pheùp taïo
azoospermia): phoâi thaønh coâng ôû nhöõng tröôøng hôïp coù
soá löôïng tinh truøng raát ít vaø chaát löôïng
Trong tröôøng hôïp naøy, quaù trình saûn raát keùm. Töø ñoù, söï keát hôïp cuûa caùc kyõ
xuaát tinh truøng trong tinh hoaøn dieãn thuaät thu nhaän tinh truøng töø maøo tinh
ra bình thöôøng nhöng trong tinh dòch vôùi kyõ thuaät ICSI (goïi laø MESA-ICSI
khoâng coù tinh truøng laø do heä thoáng oáng hay PESA-ICSI) ñaõ trôû thaønh phöông
vaän chuyeån nhö maøo tinh, oáng daãn phaùp ñieàu trò hieám muoän hieäu quaû
tinh bò taéc ngheõn, do phaãu thuaät thaét daønh cho caùc beänh nhaân voâ tinh beá
oáng daãn tinh (nhö laø moät bieän phaùp taéc. Taïi Vieät Nam, MESA-ICSI vaø
keá hoaïch hoùa gia ñình) hoaëc khoâng coù PESA-ICSI ñöôïc aùp duïng thaønh coâng
oáng daãn tinh baåm sinh. Ban ñaàu, phaãu ñaàu tieân vaøo naêm 2002 (Hoà Maïnh
179
Phöông phaùp chuaån bò tinh truøng cho maãu tinh truøng thu nhaän töø phaãu thuaät
Töôøng vaø cs, 2002) vaø hieän nay, ñaõ Extraction - TESE) vaø keát hôïp thöïc
trôû thaønh kyõ thuaät ñieàu trò hieám muoän hieän ICSI (TESE-ICSI).
thöôøng quy cho caùc tröôøng hôïp voâ tinh
beá taéc vôùi tæ leä thai laâm saøng laø 39,1% Khaùc vôùi tinh truøng töø tinh dòch, tinh
(Vöông Thò Ngoïc Lan vaø cs., 2003). truøng thu nhaän töø phaãu thuaät (PESA,
MESA, TESE) thöôøng coù soá löôïng raát
ít, laãn vôùi nhieàu hoàng caàu vaø caùc loaïi
Voâ tinh khoâng beá taéc teá baøo khaùc, nhaát laø nhöõng maãu tinh
(non-obstructive azoospermia) truøng thu ñöôïc töø moâ tinh hoaøn. Hôn
nöõa, tinh truøng thu nhaän töø phaãu thuaät
ÔÛ tröôøng hôïp naøy, tinh hoaøn khoâng saûn thöôøng chöa tröôûng thaønh hoaøn toaøn
xuaát tinh truøng nguyeân phaùt (söï sinh vaø coù söùc soáng keùm. Do ñoù, phöông
tinh bò toån haïi do nhieàu lyù do, ngoaïi phaùp chuaån bò tinh truøng vôùi caùc maãu
tröø beänh lyù tuyeán yeân - hypothalamus) tinh truøng thu nhaän töø phaãu thuaät coù
hoaëc thöù phaùt (giaûm chöùc naêng tuyeán nhieàu ñieåm khaùc so vôùi phöông phaùp
sinh duïc do giaûm hormone höôùng sinh chuaån bò tinh truøng töø tinh dòch. Vieäc
duïc). Tình traïng naøy coù theå do baåm chuaån bò tinh truøng cho caùc tröôøng hôïp
sinh ngöôøi ñaøn oâng coù caùc baát thöôøng naøy ñoøi hoûi söï kheùo leùo, tæ mæ, traùnh
veà nhieãm saéc theå vaø gen nhö hoäi thaát thoaùt tinh truøng nhaèm thu nhaän
chöùng Klinefelter (47, XXY), ñoät bieán ñöôïc soá löôïng tinh truøng toái ña. Ngoaøi
vi maát ñoaïn gen treân nhieãm saéc theå Y ra, sau khi xöû lyù, tinh truøng caàn ñöôïc
(Y chromosome microdeletion) … Ngöôøi nuoâi caáy ngaén haïn nhaèm taïo ñieàu kieän
ta öôùc tính coù ñeán 30% tröôøng hôïp voâ cho tinh truøng toàn taïi vaø tieáp tuïc hoaøn
tinh hay tinh truøng ít, yeáu, dò daïng naëng thieän veà caáu truùc cuõng nhö chöùc naêng.
laø do baát thöôøng veà di truyeàn (Ñaëng
Quang Vinh, 2002). Ngoaøi ra, voâ tinh
CAÙC VÒ TRÍ THU NHAÄN TINH
khoâng beá taéc cuõng coù theå do maéc phaûi
nhö trong caùc tröôøng hôïp sau ñieàu trò TRUØNG TÖØ CÔ QUAN SINH
ung thö baèng hoùa chaát hay tia xaï, sau DUÏC NAM
quai bò coù bieán chöùng vieâm tinh hoaøn…
Ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp naøy, neáu khoâng Cô quan sinh duïc nam bao goàm tinh
coøn tinh truøng trong tinh hoaøn, caùch hoaøn, maøo tinh, oáng daãn tinh, tuùi tinh,
ñieàu trò laø söû duïng tinh truøng ngöôøi cho döông vaät vôùi haønh nieäu ñaïo, caùc
töø ngaân haøng tinh truøng. tuyeán phuï cuûa heä sinh duïc nhö tuyeán
tieàn lieät, tuyeán tinh, tuyeán haønh nieäu
Tuy nhieân, ôû moät soá beänh nhaân, quaù ñaïo (hình 10.1). Naém vöõng giaûi phaãu
trình saûn xuaát tinh truøng chöa maát hoïc vaø sinh lyù sinh tinh truøng, söï di
haún maø ñang ôû giai ñoaïn giaûm sinh chuyeån töø nôi taïo thaønh ñeán khi ñöôïc
tinh naëng, moät soá vuøng trong tinh xuaát ra ngoaøi qua quaù trình xuaát tinh
hoaøn coù theå vaãn coøn tinh truøng, caùch giuùp ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc caùc vò trí
ñieàu trò laø phaãu thuaät thu nhaän tinh coù theå thu nhaän ñöôïc tinh truøng töø cô
truøng töø tinh hoaøn (Testicular Sperm quan sinh duïc.
180
Hình 10.1 Cô quan sinh duïc nam Hình 10.2 Quaù trình sinh tinh truøng ôû thaønh oáng
sinh tinh
Tinh truøng (giao töû ñöïc) ñöôïc taïo ra töø Ñeå trôû thaønh tinh truøng, tinh töû phaûi
beân trong caùc oáng sinh tinh. Caùc oáng traûi qua quaù trình bieät hoùa veà caáu truùc.
sinh tinh naøy naèm xen laãn giöõa caùc teá Tinh töû daøi ra vaø hình thaønh ñuoâi.
baøo keõ (hay coøn goïi laø teá baøo Leydig), Trong luùc quaù trình naøy dieãn ra, tinh
voán coù chöùc naêng saûn xuaát hormone töû vaãn lieân keát chaët cheõ vôùi lôùp teá baøo
sinh duïc. Ngay töø giai ñoaïn phoâi thai, Sertoli thoâng qua lôùp caàu noái teá baøo
caùc teá baøo maàm sinh duïc ñaõ ñöôïc tìm chaát. Chæ ñeán khi tinh töû hoaøn thaønh
thaáy trong caùc oáng sinh tinh ôû tinh quaù trình bieät hoùa thaønh tinh truøng,
hoaøn. Caùc teá baøo naøy sau ñoù seõ nguyeân chuùng môùi ñöôïc giaûi phoùng vaøo loøng
phaân taïo ra caùc tinh nguyeân baøo. Tinh oáng sinh tinh.
nguyeân baøo naèm ôû thaønh oáng sinh
tinh, xen laãn vôùi caùc teá baøo Sertoli, taïo Töø oáng sinh tinh, tinh truøng ñi vaøo
thaønh haøng raøo maùu - tinh hoaøn. Caùc maøo tinh, tieáp tuïc hoaøn thieän quaù
tinh nguyeân baøo ôû traïng thaùi baát hoaït trình tröôûng thaønh. Taïi ñaây, tinh truøng
cho ñeán tuoåi daäy thì. Ñeán giai ñoaïn traûi qua nhöõng bieán ñoåi veà hình thaùi,
naøy, tinh nguyeân baøo phaân chia lieân sinh lyù, sinh hoùa vaø chuyeån hoùa. Maøo
tuïc nhôø quaù trình nguyeân phaân, ñaûm tinh laø moät oáng xoaén vôùi toång chieàu
baûo duy trì nguoàn teá baøo môùi. Ñoàng daøi leân ñeán 5-7m, goàm 3 phaàn: phaàn
thôøi, moät soá tinh nguyeân baøo böôùc vaøo ñaàu, phaàn thaân vaø phaàn ñuoâi (Rijnder,
giai ñoaïn bieät hoùa thaønh tinh truøng 1996). Trong ñoù, phaàn ñuoâi ñöôïc xem
sô caáp. Moãi tinh truøng sô caáp laïi traûi laø nôi döï tröõ vaø phaân huûy tinh truøng
qua 2 laàn giaûm phaân, laàn thöù nhaát taïo neáu khoâng coù hieän töôïng xuaát tinh xaûy
thaønh hai tinh truøng thöù caáp vaø tieáp ra. Ngöôøi ta ghi nhaän khaû naêng di ñoäng
sau ñoù laø giaûm phaân laàn thöù hai taïo vaø thuï tinh taêng daàn khi tinh truøng di
thaønh boán tinh töû ñôn boäi. Quaù trình chuyeån töø ñaàu ñeán cuoái oáng maøo tinh.
naøy ñöôïc dieãn ra ôû thaønh oáng sinh tinh
(hình 10.2). Nhö vaäy, theo lyù thuyeát, tinh truøng coù
181
theå ñöôïc thu nhaän baèng phaãu thuaät ôû Phöông phaùp huùt tinh truøng töø
baát kyø vò trí naøo trong cô quan sinh maøo tinh baèng choïc kim qua
duïc nam töø tinh hoaøn, maøo tinh ñeán da (Percutaneous Epididymal
oáng daãn tinh. Tuy nhieân, treân thöïc teá, Sperm Aspiration – PESA)
ngöôøi ta chæ laáy tinh truøng töø maøo tinh
vaø tinh hoaøn vì hai boä phaän naøy coù Laø phöông phaùp thu nhaän tinh truøng
kích thöôùc töông ñoái lôùn vaø naèm beân baèng caùch choïc huùt muø vaøo maøo tinh
ngoaøi cô theå (ôû bìu). maø khoâng caàn môû bìu (hình 10.3).
Sau khi coá ñònh ñöôïc maøo tinh baèng
CAÙC PHÖÔNG PHAÙP THU tay, phaãu thuaät vieân duøng kim tieâm
NHAÄN TINH TRUØNG BAÈNG ñaâm xuyeân qua da vaøo maøo tinh, huùt
dòch maøo tinh vaøo kim tieâm. So vôùi
PHAÃU THUAÄT VAØ ÑAËC ÑIEÅM
MESA, tæ leä thu nhaän ñöôïc tinh truøng
CUÛA TINH TRUØNG THU NHAÄN cuûa PESA thaáp hôn, khoaûng 65% (Hoà
ÑÖÔÏC Maïnh Töôøng, 2006). Tuy nhieân, PESA
ít xaâm laán, ñôn giaûn hôn vaø coù theå
Phöông phaùp huùt tinh truøng thöïc hieän nhieàu laàn. Do ñoù, PESA laø
töø maøo tinh baèng vi phaãu kyõ thuaät thöôøng ñöôïc choïn löïa ñaàu
thuaät (Microsurgical Epididymal tieân ñeå thu nhaän tinh truøng trong caùc
Sperm Aspiration – MESA) tröôøng hôïp voâ tinh beá taéc.
Laø phöông phaùp thu nhaän tinh truøng Dòch maøo tinh thu nhaän baèng phöông
ôû maøo tinh baèng phaãu thuaät môû bìu. phaùp MESA hay PESA thöôøng coù laãn
Beänh nhaân ñöôïc gaây teâ taïi choã phoái hoàng caàu. Soá löôïng hoàng caàu ít hay
hôïp tieàn meâ. Phaãu thuaät vieân raïch nhieàu phuï thuoäc vaøo vò trí thu nhaän
ngang da bìu phía maøo tinh. Caét maøng maãu treân maøo tinh, soá löôïng maãu vaø söï
bao maøo tinh, boäc loä buùi oáng maøo tinh. kheùo leùo cuûa phaãu thuaät vieân. Ngoaøi
Dòch huùt töø maøo tinh ñöôïc kieåm tra ra, dòch maøo tinh coøn laãn nhieàu caën
döôùi kính hieån vi soi noåi ñeå tìm tinh baõ ñöôïc cho laø xaùc tinh truøng ñaõ cheát
truøng. Tæ leä thu ñöôïc tinh truøng cuûa do bò taéc ngheõn laâu ngaøy. Tinh truøng
MESA treân 90% (Schroeder-Printzen thu nhaän töø maøo tinh maëc duø nhieàu
vaø cs., 2000), tinh truøng thu ñöôïc nhieàu vaø tröôûng thaønh hôn töø moâ tinh hoaøn
vaø coù theå tröõ laïnh. Tuy nhieân, phöông nhöng vaãn caàn löu yù khi thöïc hieän
phaùp naøy cuõng coù moät soá baát lôïi nhö qui trình chuaån bò tinh truøng, do chaát
tính xaâm laán cao, dòch tinh truøng thu löôïng vaø soá löôïng vaãn keùm hôn so vôùi
ñöôïc laãn vôùi nhieàu hoàng caàu vaø coù theå tinh truøng töø tinh dòch bình thöôøng.
gaây dính seõ laøm khoù khaên cho nhöõng
laàn phaãu thuaät sau.
182
coù theå aùp duïng cho caû hai tröôøng hôïp
voâ tinh beá taéc vaø khoâng beá taéc.
Trong maãu moâ tinh hoaøn thu nhaän

ñöôïc, tinh truøng naèm xen laãn giöõa
nhieàu loaïi teá baøo nhö hoàng caàu, teá baøo
Leydig, teá baøo Sertoli vaø tinh truøng ôû
caùc giai ñoaïn khaùc nhau (hình 10.5).
Ngoaïi tröø tinh nguyeân baøo chöa traûi
qua quaù trình giaûm phaân, caùc loaïi tinh
Hình 10.3 Laáy tinh truøng töø maøo tinh baèng choïc truøng khaùc, töø tinh töû ñôn boäi ñeán tinh
kim qua qua (PESA) truøng tröôûng thaønh veà caáu truùc ñeàu coù
khaû naêng gaây thuï tinh tröùng sau khi
Phöông phaùp laáy tinh truøng töø ñöôïc ICSI. Mansour vaø coäng söï (2003)
tinh hoaøn baèng phaãu thuaät xeû ñaõ baùo caùo tröôøng hôïp coù thai baèng
tinh hoaøn (Testicular Sperm phöông phaùp ICSI vôùi tinh töû ôû giai
Extraction - TESE) ñoaïn chöa bieät hoùa hoaøn toaøn (ñang
keùo daøi taïo thaønh ñuoâi), tuy nhieân, tæ
Kyõ thuaät naøy töông töï sinh thieát tinh leä thai trong caùc tröôøng hôïp naøy thöôøng
hoaøn. Phaãu thuaät vieân boäc loä tinh hoaøn khoâng cao. Vì vaäy, khi thöïc hieän ICSI
vaø caét laáy nhieàu maãu moâ tinh hoaøn vôùi tinh truøng töø moâ tinh hoaøn, caùc
nhoû (hình 10.4). Caùc maãu moâ tinh hoaøn chuyeân vieân labo thöôøng choïn löïa
seõ ñöôïc xeù nhoû hay duøng men ñeå giaûi nhöõng tinh truøng ñaõ phaùt trieån ñeán
phoùng tinh truøng töø caùc oáng sinh tinh. caùc giai ñoaïn muoän hôn (tinh truøng ñaõ
Tæ leä thu ñöôïc tinh truøng cuûa TESE vaøo traûi qua quaù trình bieät hoùa caáu truùc, coù
khoaûng 50% ñoái vôùi voâ tinh khoâng beá khaû naêng di ñoäng tieán tôùi hoaëc taïi choã)
taéc (Turek vaø cs., 1999). Kyõ thuaät naøy nhaèm ñaït ñöôïc tæ leä coù thai cao hôn.
Hình 10.4 Laáy tinh truøng töø tinh hoaøn baèng phaãu Hình 10.5 Tinh truøng ñaõ ñöôïc giaûi phoùng töø moâ
thuaät xeû tinh hoaøn (TESE) tinh hoaøn
183
PHÖÔNG PHAÙP CHUAÅN BÒ Duïng cuï vieân traùng bôm tieâm
1ml coù gaén kim 22G vôùi moâi tröôøng
TINH TRUØNG CHO MAÃU TINH
Flushing vaø ruùt saün 0,1ml moâi tröôøng
TRUØNG THU NHAÄN TÖØ MAØO
vaøo bôm tieâm.
TINH
Phaãu thuaät vieân coá ñònh maøo tinh
Maãu tinh truøng thu nhaän töø maøo tinh vaø duøng bôm tieâm 1ml coù gaén kim 22G
baèng PESA hay MESA thöôøng ôû daïng ñaõ coù chöùa 0,1ml moâi tröôøng ñeå huùt
dòch vaø ñöôïc pha loaõng vôùi moâi tröôøng dòch maøo tinh (hình 10.3). Dòch huùt ra
nuoâi döôõng tinh truøng. Maãu tinh truøng ñöôïc nhoû 1 gioït leân ñóa petri nhoû, phaàn
coù theå ñöôïc tieán haønh thu nhaän vaøo coøn laïi pha vôùi moät ít moâi tröôøng vaø
cuøng ngaøy choïc huùt noaõn ôû ngöôøi vôï cho vaøo oáng nghieäm nhoû 5ml. Sau ñoù,
hay töø tröôùc ñoù vaø ñöôïc tröõ laïnh ñeå ñóa petri vaø oáng nghieäm ñöôïc chuyeån
söû duïng sau naøy. Nhö ñaõ trình baøy sang phoøng labo ñeå tìm tinh truøng.
ôû treân, PESA thöôøng ñöôïc thöïc hieän
hôn MESA ñeå thu nhaän tinh truøng tinh Chuyeân vieân labo tìm tinh truøng
truøng töø maøo tinh trong tröôøng hôïp voâ treân ñóa petri baèng kính hieån vi ñaûo
tinh beá taéc, do ñoù, chuùng toâi trình baøy ngöôïc (coù beä aám) ôû ñoä phoùng ñaïi 200
quaù trình thu nhaän vaø chuaån bò tinh laàn. Neáu coù söï hieän dieän cuûa tinh
truøng töø phöông phaùp PESA. truøng di ñoäng, söû duïng pipette pasteur
huùt gioït dòch maøo tinh treân ñóa vaøo oáng
Thu nhaän maãu dòch maøo tinh nghieäm, traùng laïi ñóa baèng moâi tröôøng
baèng phöông phaùp PESA Flushing hoaëc moâi tröôøng duøng cho
chuaån bò tinh truøng khaùc nhaèm thu
Chuaån bò moâi tröôøng vaø duïng cuï nhaän toái ña soá tinh truøng treân ñóa.
caàn ñöôïc thöïc hieän vaøo moät ngaøy tröôùc
thuû thuaät. Duïng cuï cho phöông phaùp Phaãu thuaät vieân coù theå choïc huùt
PESA goàm duïng cuï saùt truøng, gaây teâ nhieàu laàn ñeán khi thu nhaän ñuû löôïng
thöøng tinh, bôm tieâm loaïi 1ml khoâng tinh truøng caàn thieát cho söû duïng.
coù daàu vaø coù gaén kim côõ 22G, ñóa
petri nhoû, oáng nghieäm nhoû loaïi 5ml. Xöû lyù maãu dòch maøo tinh
Moâi tröôøng söû duïng cho quaù trình choïc
huùt laáy tinh truøng (Flushing, Medicult, Coâ ñaëc maãu
Ñan Maïch) ñöôïc chuaån bò khoaûng 20ml
vaø caát trong tuû caáy 37oC, 6% CO2 qua Dòch maøo tinh thu nhaän ñöôïc, neáu coù
ñeâm ñeå laøm aám vaø caân baèng pH. theå tích nhieàu hôn 2ml, seõ ñöôïc ly taâm
vôùi toác ñoä 300g trong 10 phuùt, roài loaïi
Beänh nhaân ñöôïc tieàn meâ vaø gaây teâ boû phaàn dòch noåi, chöøa laïi moät theå tích
thöøng tinh. khoaûng 2ml, sau ñoù, troän ñeàu phaàn
dòch coøn laïi naøy.
184
Ñaùnh giaù maät ñoä, ñoä di ñoäng cuûa tinh phöông phaùp röûa ñôn thuaàn ñeå chuaån
truøng bò tinh truøng. Vieäc röûa dòch maøo tinh
baèng moâi tröôøng chuaån bò tinh truøng
Dòch maøo tinh sau khi coâ ñaëc, ñöôïc cuõng giuùp giaûm hoàng caàu trong maãu vì
ñaùnh giaù maät ñoä vaø ñoä di ñoäng cuûa moät soá hoàng caàu seõ bò vôõ vaø ly giaûi
tinh truøng töông töï nhö trong tinh trong moâi tröôøng röûa. Caùc böôùc coøn
dòch. Tuy nhieân, ñeå traùnh thaát thoaùt laïi ñöôïc thöïc hieän töông töï nhö trong
tinh truøng khi thöïc hieän quaù trình naøy, chuaån bò maãu tinh truøng töø tinh dòch
chuùng toâi thöôøng nhoû moät gioït dòch (tröôøng hôïp maãu tinh truøng ít, yeáu).
maøo tinh leân ñóa petri saïch, daøn moûng
gioït baèng caùch laéc nheï ñóa, sau ñoù, Nuoâi caáy tinh truøng
ñaùnh giaù chaát löôïng tinh truøng döôùi
kính hieån vi ñaûo ngöôïc ôû ñoä phoùng Sau khi chuaån bò, maãu tinh truøng ñöôïc
ñaïi 200 laàn. Ñoä di ñoäng ñöôïc ñaùnh giaù caáy khoaûng 2 giôø trong tuû caáy 37oC
baèng caùch ñeám soá tinh truøng di ñoäng 6%CO2 tröôùc khi ICSI nhaèm laøm taêng
trong toång 100 tinh truøng. Maät ñoä tinh ñoä di ñoäng cuûa tinh truøng. Tuy nhieân,
truøng ñöôïc ghi nhaän baèng caùch öôùc khoâng neân nuoâi caáy quaù laâu trong ñieàu
löôïng döïa treân kinh nghieäm. Sau khi kieän 37oC vì tinh truøng coù theå bò tieâu toán
ñaùnh giaù, gioït dòch maøo tinh ñöôïc huùt naêng löôïng vaø ñoä di ñoäng bò giaûm trôû
baèng pipette pasteur vaø cho trôû laïi vaøo laïi. Tröôøng hôïp thôøi gian chôø tröôùc khi
oáng nghieäm chöùa maãu dòch maøo tinh. ICSI lôùn hôn 2 giôø, neân ñaët maãu trong
Ñóa petri cuõng ñöôïc traùng laïi baèng moâi ñieàu kieän nhieät ñoä phoøng (26-28oC).
tröôøng chuaån bò tinh truøng vaø ñeå laáy
toaøn boä tinh truøng coù theå dính treân ñóa.
PHÖÔNG PHAÙP CHUAÅN BÒ TINH
Chuaån bò tinh truøng TRUØNG CHO MAÃU TINH TRUØNG
THU NHAÄN TÖØ TINH HOAØN
Dòch maøo tinh thöôøng coù laãn nhieàu
hoàng caàu. Neáu maãu coù maät ñoä tinh Maãu tinh truøng thu nhaän töø tinh hoaøn
truøng töø 20x106 tinh truøng/ml vaø ñoä di baèng TESE thöôøng ôû daïng caùc maãu
ñoäng töø 30-50% trôû leân, chuùng ta coù moâ nhoû ñöôïc ngaâm trong moâi tröôøng
theå chuaån bò tinh truøng baèng phöông nuoâi döôõng tinh truøng. Maãu moâ coù chöùa
phaùp thang noàng ñoä khoâng lieân tuïc ñeå nhieàu oáng sinh tinh, trong caùc oáng sinh
loaïi boû saïch hoàng caàu. Tuy nhieân, ñeå tinh coù chöùa nhieàu tinh truøng, coù theå
thu nhaän ñöôïc nhieàu tinh truøng hôn, laø töø trong loøng oáng hay treân thaønh oáng
chæ neân taïo lôùp loïc coù theå tích 0,5ml sinh tinh. Do ñoù, xöû lyù tinh truøng trong
(lôùp 45o vaø lôùp 90o). Tröôøng hôïp maãu tröôøng hôïp naøy coù theâm moät coâng
dòch maøo tinh coù maät ñoä tinh truøng ít ñoaïn laø giaûi phoùng tinh truøng töø maãu
hôn vaø di ñoäng keùm, chuùng toâi söû duïng moâ tinh hoaøn.
185
Thu nhaän maãu moâ tinh hoaøn phaùp nhaèm xeù nhoû maãu moâ tinh hoaøn
baèng phöông phaùp TESE ñeå giaûi phoùng tinh truøng ra khoûi caùc
oáng sinh tinh. Moät soá phöông phaùp
Chuaån bò moâi tröôøng vaø duïng cuï caàn thöôøng ñöôïc söû duïng seõ ñöôïc trình baøy
ñöôïc thöïc hieän vaøo moät ngaøy tröôùc thuû döôùi ñaây (Verheyen vaø cs., 1995).
thuaät. Duïng cuï cho phöông phaùp TESE
goàm duïng cuï saùt truøng, gaây teâ thöøng Söû duïng 2 lam thuûy tinh, keùo vaø eùp
tinh, duïng cuï phaãu thuaät xeû vaø ñoùng deïp mieáng moâ tinh hoaøn ñeå nghieàn
bao tinh hoaøn ñeå laáy moâ tinh hoaøn, naùt caùc oáng sinh tinh. Thao taùc ñöôïc
ñóa petri nhoû ñeå chöùa maãu moâ tinh thöïc hieän döôùi kính hieån vi soi noåi
hoaøn. Moâi tröôøng söû duïng ngaâm maãu vaø lam thuûy tinh ñöôïc giöõ trong ñóa
moâ tinh hoaøn (Flushing, Medicult, Ñan petri coù chöùa saün moâi tröôøng chuaån
Maïch) ñöôïc chuaån bò khoaûng 20ml vaø bò tinh truøng. Maãu moâ sau khi eùp ñöôïc
caát trong tuû caáy 37oC, 6% CO2 qua ñeâm röûa trong ñóa chöùa moâi tröôøng. Sau
ñeå laøm aám vaø caân baèng pH. ñoù, phaàn dòch noåi ñöôïc thu nhaän vaø
tieán haønh chuaån bò tinh truøng. Ngoaøi
ra, phaàn dòch noåi naøy coøn coù theå ñöôïc
Beänh nhaân ñöôïc tieàn meâ vaø gaây teâ
cho vaøo oáng nghieäm vaø thöïc hieän theâm
thöøng tinh.
phöông phaùp “laéc” vôùi taàn soá 2500 laàn/
phuùt trong 5 phuùt hoaëc söû duïng theâm
Duïng cuï vieân chuaån bò saün caùc ñóa
maùy eùp Potter baèng ñieän vôùi cöôøng ñoä
petri nhoû coù chöùa khoaûng 1ml moâi
250 voøng/phuùt trong 10 giaây ñeå thu
tröôøng Flushing.
ñöôïc tinh truøng toái ña.
Phaãu thuaät vieân raïch da bìu, xeû

Söû duïng nhíp xeù moâ chuyeân duïng
bao tinh hoaøn, caét laáy vaøi maãu moâ
(fine pincette), xeù nhoû maãu moâ trong
tinh hoaøn nhoû coù ñöôøng kính khoaûng
ñóa moâi tröôøng cho ñeán khi kích thöôùc
0,5-1cm (hình 10.4). Maãu moâ ñöôïc
maãu moâ coøn khoaûng 1mm3 hoaëc chieàu
ngaâm ngay vaøo moâi tröôøng coù saün
daøi oáng sinh tinh khoaûng vaøi mm.
trong ñóa petri. Sau ñoù, ñóa petri ñöôïc
Thao taùc cuõng ñöôïc thöïc hieän döôùi
chuyeån sang phoøng labo ñeå tìm tinh
kính hieån vi soi noåi.
truøng.
Söû duïng hai ñaàu kim côõ 18G ñeå

Xöû lyù maãu moâ tinh hoaøn
caét nhoû caùc oáng sinh tinh vaø eùp doïc
theo chieàu daøi cuûa oáng sinh tinh ñeå
Giaûi phoùng tinh truøng khoûi caùc oáng
ñaåy tinh truøng ra ngoaøi döôùi kính hieån
sinh tinh:
vi soi noåi. Phöông phaùp naøy ñôn giaûn
nhöng toán nhieàu thôøi gian do ñaàu kim
Coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng phöông
khoâng thuaän tieän cho thao taùc.
phaùp cô hoïc hoaëc hoùa hoïc (enzyme).
Söû duïng duïng cuï ñoàng nhaát moâ

Phöông phaùp cô hoïc: laø caùc phöông
186
(homogenizer) ñeå xöû lyù maãu moâ tinh phoå bieán laø caùc loaïi sau (Crabbe vaø cs.,
hoaøn. Duïng cuï ñoàng nhaát moâ goàm 2 1997, 1998):
boä phaän: phaàn chöùa maãu vaø phaàn ng-
hieàn maãu (töông töï nhö coái vaø chaøy) Collagenase loaïi IA (Sigma C2674,
(Mitchell, 2005) (hình 10.6). Maãu moâ Bæ; 1mg/ml): giuùp phaù vôõ caáu truùc
tinh hoaøn seõ ñöôïc cho vaøo phaàn chöùa collagen loaïi I, moät thaønh phaàn chính
maãu vaø ñöôïc nghieàn nhoû baèng duïng cuï trong lôùp sôïi cuûa moâ naâng ñôõ.
nghieàn maãu.
Collagenase loaïi IV (Sigma C5138,
Bæ; 2,6mg/ml): giuùp phaù vôõ caáu truùc
collagen loaïi IV, thaønh phaàn cô baûn
cuûa lôùp neàn treân thaønh oáng sinh tinh.
Elastase loaïi IIA (Sigma C2674, Bæ;

0,5 mg/ml) thöôøng ñöôïc söû duïng keøm vôùi
moät trong hai loaïi collagenase keå treân
nhaèm laøm taêng hieäu suaát cuûa quaù trình.
Theo nghieân cöùu cuûa Crabbe vaø cs.

(1997, 1998), collagenase loaïi IV laø
enzym hieäu quaû nhaát söû duïng trong
vieäc giaûi phoùng tinh truøng vaø tinh töû
khoûi caùc caáu truùc cuûa oáng sinh tinh.
Ngoaøi ra, phöông phaùp hoùa hoïc coøn coù

theå ñöôïc keát hôïp vôùi phöông phaùp cô
hoïc trong moät soá tröôøng hôïp nhö sau:
Hình 10.6 Duïng cuï ñoàng nhaát moâ Hoã trôï ly giaûi hoàng caàu: maãu moâ sau
Phöông phaùp hoùa hoïc: Laø phöông phaùp khi ñöôïc xeù nhoû, ñöôïc cho vaøo dung
duøng men ñeå ly giaûi caùc loaïi teá baøo dòch ly giaûi hoàng caàu (goàm 155mM
khaùc vaø giaûi phoùng tinh truøng khoûi caùc NH4Cl, 10mM KHCO3, 2mM EDTA, pH
oáng sinh tinh. 7,2) trong 5 phuùt ñeå xöû lyù caùc hoàng
caàu trong maãu. Dung dòch naøy ñaõ ñöôïc
Trong tinh hoaøn, caùc oáng sinh tinh kieåm tra ñoäc tính ñoái vôùi tinh truøng
ñöôïc taïo thaønh töø nhieàu lôùp teá baøo vaø baèng caùch thöïc hieän xeùt nghieäm chæ soá
phöùc hôïp caùc sôïi cô goàm nhieàu loaïi toàn taïi cuûa tinh truøng (human sperm
nhö collagen, elastin, protein lieân survival test) trong 48 giôø (Verheyen
keát... Ñeå phaù vôõ caùc caáu truùc lieân keát vaø cs., 1995)
naøy nhaèm giaûi phoùng tinh truøng vaø
tinh töû, ngöôøi ta söû duïng caùc enzyme, Hoã trôï ly giaûi caùc thaønh phaàn khaùc
187
ngoaøi tinh truøng: maãu moâ sau khi ñöôïc ñöôïc kieåm tra döôùi kính hieån vi ñaûo
xeù nhoû baèng phöông phaùp cô hoïc, ngöôïc coù beä aám (37oC) ôû ñoä phoùng ñaïi
ñöôïc uû trong moâi tröôøng nuoâi caáy coù 200 laàn ñeå tìm tinh truøng, ghi nhaän soá
boå sung enzyme ôû 37oC trong 1 giôø vaø tinh truøng di ñoäng vaø baát ñoäng trong
laéc nheï maãu moãi 10-15 phuùt trong suoát moãi vi tröôøng.
quaù trình uû nhaèm taêng hieäu suaát hoaït
ñoäng cuûa enzyme gaây ly giaûi caùc thaønh Chuaån bò tinh truøng
phaàn khaùc ngoaøi tinh truøng.
Söû duïng pipette pasteur thu phaàn
Hieän taïi, chuùng toâi choïn phöông phaùp dòch noåi coù laãn tinh truøng cho vaøo oáng
cô hoïc söû duïng nhíp xeù moâ chuyeân nghieäm, loaïi boû caùc maûnh moâ coù kích
duïng (hình 10.7) ñeå xöû lyù maãu moâ tinh thöôùc lôùn. Neáu soá löôïng tinh truøng
hoaøn nhaèm giaûi phoùng tinh truøng khoûi trong maãu ít hoaëc raát ít (1-2 tinh truøng /
caùc oáng sinh tinh. Phöông phaùp naøy vi tröôøng hoaëc ít hôn, nghóa laø 1-2 tinh
ñôn giaûn, deã thöïc hieän vaø khoâng lo truøng / nhieàu vi tröôøng), chaát löôïng tinh
ngaïi veà ñoäc tính cuûa enzyme (neáu coù) truøng keùm nhö baát ñoäng hoaëc di ñoäng
ñoái vôùi tinh truøng. Hôn nöõa, phöông raát keùm, chuùng toâi söû duïng phöông
phaùp naøy ñöôïc ghi nhaän laø cho hieäu phaùp röûa ñôn thuaàn nhaèm thu ñöôïc
quaû thu nhaän tinh truøng cao nhaát sau toái ña löôïng tinh truøng coù trong maãu.
khi ñöôïc loïc röûa baèng phöông phaùp Neáu tinh truøng coù soá löôïng nhieàu (3-10
thang noàng ñoä (Verheyen vaø cs., 1995). tinh truøng / vi tröôøng), coù di ñoäng (3-4
tinh truøng di ñoäng / vi tröôøng), chuùng
toâi loïc maãu vôùi moät lôùp moâi tröôøng
loïc 45o nhaèm loaïi boû caùc maûnh moâ
nhoû, caùc sôïi oáng sinh tinh chöa ñöôïc
nghieàn nhoû. Tröôøng hôïp tinh truøng di
ñoäng nhieàu (>5 tinh truøng di ñoäng / vi
tröôøng), chuùng ta coù theå loïc vôùi 2 lôùp
moâi tröôøng loïc (moãi lôùp khoaûng 0,5ml)
ñeå thu nhaän ñöôïc dung dòch coù tinh
truøng di ñoäng, khoâng laãn hoàng caàu vaø
caùc maûnh moâ vuïn.
Ñeå toái ña hoùa soá löôïng tinh truøng thu

nhaän ñöôïc, chuùng toâi chia dòch moâ
Hình 10.7 Boä nhíp xeù moâ chuyeân duïng thu hoài ñöôïc töø ñóa petri xeù moâ vaøo
nhieàu oáng nghieäm ñeå ly taâm, hoaëc coâ
Tìm tinh truøng vaø ñaùnh giaù maät ñoä, ñoä ñaëc dòch moâ baèng caùch ly taâm 300g
di ñoäng cuûa tinh truøng trong 10 phuùt (töông töï dòch maøo tinh)
tröôùc khi loïc baèng phöông phaùp thang
Ñóa petri chöùa maãu moâ ñaõ ñöôïc xeù nhoû noàng ñoä. Khi tieán haønh loïc, toác ñoä vaø
188
thôøi gian ly taâm neân ñöôïc taêng theâm caùch ñeå gia taêng ñoä di ñoäng cuûa tinh
(khoaûng 400g trong 15 phuùt) nhaèm thu truøng ñeå ñaït ñöôïc tæ leä thuï tinh cao
ñöôïc löôïng tinh truøng toái ña. hôn. Treân lyù thuyeát, cAMP (cyclic 3’5’-
adenosine monophosphate – AMP
Nuoâi caáy tinh truøng voøng) giöõ vai troø quan troïng trong söï
di ñoäng cuûa tinh truøng. Vì vaäy, ñeå
Tinh truøng thu nhaän töø tinh hoaøn chöa taêng cöôøng ñoä di ñoäng cuûa tinh truøng,
tröôûng thaønh do chöa traûi qua quaù caùc chuyeân vieân phoâi hoïc söû duïng
trình bieät hoùa ôû maøo tinh. Vì vaäy, caùc pentoxifylline ñeå laøm taêng noàng
tinh truøng naøy thöôøng di ñoäng keùm, ñoä cAMP noäi baøo cuûa tinh truøng.
khaû naêng xuyeân thuûng maøng trong suoát Coù nhieàu yù kieán khaùc nhau ñoái vôùi
cuûa noaõn keùm. Tinh truøng trong giai vieäc söû duïng pentoxifylline. Moät soá
ñoaïn naøy vaãn coøn baøo töông thöøa ôû nghieân cöùu cho raèng pentoxifylline
coå. Trong tröôøng hôïp naøy, tinh truøng giuùp taêng ñoä di ñoäng cuûa tinh truøng vaø
caàn ñöôïc nuoâi caáy theâm ôû 37oC ñeå ñaït tæ leä thuï tinh sau ICSI, trong khi moät soá
ñöôïc khaû naêng di ñoäng. Thôøi gian nuoâi nghieân cöùu khaùc laïi khoâng ghi nhaän söï
caáy ít nhaát laø 2 giôø vaø ñoâi khi laø 24 khaùc bieät trong vieäc coù hay khoâng söû
giôø ôû moät soá maãu tinh truøng coù chaát duïng pentoxifylline (Mitchell, 2005).
löôïng keùm. Ñoái vôùi tinh truøng töø moâ Tröôøng hôïp thaønh coâng ñaàu tieân vôùi
tinh hoaøn ñoâng laïnh – raõ ñoâng, vieäc phöông phaùp kích thích tinh truøng
nuoâi caáy ôû ñieàu kieän 37oC, 6%CO2 baèng pentoxifylline cho maãu tinh truøng
trong 24 giôø giuùp taêng tæ leä tinh truøng thu nhaän töø moâ tinh hoaøn ñaõ ñöôïc
di ñoäng cuûa tinh truøng so vôùi tröôùc tröõ Mitchell baùo caùo vaøo naêm 2005.
laïnh vaø sau khi raõ ñoâng (Tröông Thò
Thanh Bình vaø cs., 2009) Phaùc ñoà söû duïng pentoxifylline (Bourne
vaø cs., 2009)
MOÄT SOÁ KYÕ THUAÄT ÑAËC BIEÄT
ÑEÅ XÖÛ LYÙ CAÙC MAÃU TINH Pentoxifylline (Sigma) daïng boät
TRUØNG BAÁT THÖÔØNG NAËNG ñöôïc pha, loïc vôùi maøng loïc 0,2µl vaø
löu tröõ döôùi daïng dung dòch ñaäm ñaëc
10 laàn (10 mg/ml) ôû 4oC.
Söû duïng Pentoxifylline ñeå taêng
khaû naêng di ñoäng cuûa tinh truøng Khi söû duïng, pha loaõng dung dòch
ñaäm ñaëc 10 laàn ñeå ñaït ñöôïc noàng
Trong moät soá tröôøng hôïp, nhaát laø voâ ñoä söû duïng cuoái cuøng laø 1mg/ml (3,6
tinh khoâng beá taéc, maãu tinh truøng thu mmol/l)
nhaän ñöôïc hoaøn toaøn khoâng coù tinh
truøng di ñoäng. Tieâm tinh truøng vaøo Laáy moät gioït dung dòch pentoxifyl-
baøo töông tröùng söû duïng tinh truøng line ñaët leân cuøng ñóa ICSI söû duïng ñeå
baát ñoäng thöôøng cho tæ leä thuï tinh tieâm vaøo baøo töông tröùng. Tinh truøng
thaáp. Do ñoù, caùc chuyeân vieân labo tìm ñöôïc cho vaøo gioït pentoxifylline trong
189
khoaûng 10 phuùt. trình chuaån bò tinh truøng seõ taïo ñieàu
kieän cho kyõ thuaät ICSI thaønh coâng, taêng
Söû duïng kim ICSI huùt tinh truøng tæ leä thuï tinh vaø phaùt trieån cuûa phoâi.
ra khoûi gioït pentoxifylline vaø cho
vaøo gioït moâi tröôøng khoâng coù
pentoxifylline ñeå röûa tinh truøng tröôùc 1. Bourne H, Archer J, Edgar DH, Baker GHW (2009).
khi thöïc hieän thao taùc baát ñoäng vaø Sperm preparation techniques. In: Textbook of Assisted
Reproductive Technologies. Gardner DK, Weissman
tieâm tinh truøng vaøo tröùng.
A, Howles CM, Shoham Z , eds. The United Kingdom,
Informa; 53-66
Thöû nghieäm HOS (hypo-osmotic test)
2. Crabbe E, Verheyen G, Tournaye H, Steirteghem AV
ñeå kieåm tra söï soáng cuûa tinh truøng (1997). The use of enzymatic procedures to recover
testicular germ cells. Hum Reprod 12:1682-1687
Trong nhöõng tröôøng hôïp maãu tinh

3. Crabbe E, Verheyen G, Silber S, Tournaye H, Van
truøng baát ñoäng hoaøn toaøn, ngoaøi vieäc de Velde H, Goossens A, Van Steirteghem A (1998).
laøm taêng ñoä di ñoäng cuûa tinh truøng, Enzymatic digestion of testicular tissue may rescue
the intracytoplasmic sperm injection cycle in some
vieäc kieåm tra söï soáng cuûa tinh truøng
patients with non-obstructive azoospermia. Hum
cuõng raát quan troïng. Choïn nhaàm tinh Reprod 13:2791-2796
truøng cheát ñeå ICSI seõ ñöa ñeán tæ leä
4. Dafopoulos K (2005). Cumulative pregnancy rate
thuï tinh thaáp vaø phoâi döøng phaùt trieån.
after ICSI with cryopreserved testicular tissue in
Vì vaäy, ñeå kieåm tra söï soáng cuûa tinh non-obstructive azoospermia. Reprod Biomed Online
truøng, chuùng toâi söû duïng thöû nghieäm 10:461-466
HOS. Tinh truøng ñöôïc cho vaøo moâi 5. Ñaëng Quang Vinh (2002). Khoâng tinh truøng: phaân loaïi
tröôøng nhöôïc tröông (hypo-osmotic vaø ñieàu trò. Taïp chí Thoâng tin Y Döôïc 9:13-17
medium), neáu coøn soáng, nghóa laø maøng

6. Hoà Maïnh Töôøng, Vöông Thò Ngoïc Lan, Nguyeãn
bao tinh truøng töø ñaàu ñeán ñuoâi coøn Thaønh Nhö vaø cs (2002). Tröôøng hôïp coù thai ñaàu tieân
nguyeân veïn, tinh truøng seõ cong ñuoâi baèng kyõ thuaät tieâm tinh truøng vaøo baøo töông tröùng vôùi
tinh truøng sinh thieát töø maøo tinh ôû Vieät Nam. Y hoïc
laïi ngay. Chuyeân vieân labo seõ söû duïng
Vieät Nam: 1 – 6
kim ICSI huùt tinh truøng naøy ra, röûa laïi
vôùi moâi tröôøng coù aùp suaát thaåm thaáu 7. Hoà Maïnh Töôøng (2006). Voâ sinh nam. Trong: Lyù
thuyeát Nam khoa cô baûn. TPHCM, NXB Y hoïc: 73-81
bình thöôøng, sau ñoù thöïc hieän tieâm
tinh truøng vaøo baøo töông tröùng. 8. Mansour RT, Fahmy IM, Taha AK, Tawab NA,
Serour GI and Aboulghar MA (2003). Intracytoplasmic
Spermatid Injection can result in the dilivery of normal
KEÁT LUAÄN offspring. J Androl 5:24-30
9. Mitchell LM (2005). Laboratory techniques: sperm

Tinh truøng thu nhaän töø phaãu thuaät preparation for assisted conception. In: Textbook of in
trong caùc tröôøng hôïp voâ tinh thöôøng vitro fertilization and assisted reproduction. Peter R
coù soá löôïng ít, di ñoäng keùm vaø laãn vôùi Brinsden, ed. The United Kingdom, Taylor & Francis;
309-318
nhieàu loaïi teá baøo khaùc. Chuaån bò tinh
truøng trong nhöõng tröôøng hôïp naøy coù 10. Rijnders PM (1996). The spermatozoon. In: IVF lab
– Laboratory aspects of in vitro fertilization. Bras M,
moät soá ñaëc ñieåm khaùc bieät so vôùi tinh
Lens JW, Piederiet MH, Rijnders PM, Verveld M and
truøng töø tinh dòch. Thöïc hieän toát qui Zeilmaker GH, eds. The Netherlands, NV Organon; 23-40
190
sperm extraction and biopsies using intracytoplasmic
11. Schroeder-Printzen I, Zumbe J, Bispink L et al sperm injection. Hum Reprod 14:348-352
(2000). Microsurgical epididymal sperm aspiration:
aspirate analysis and straws available after 14. Verheyen G, De Croo I, Tournaye H, Pletincx I,
cryopreservation in patients with non-obstructive Devroey P, Van Steirteghem A (1995). Comparison of
azoospermia. Hum Reprod 15:2531-2535 four mechanical methods to retrieve spermatozoa from
testicular tissue. Hum Reprod 10:2956-2959
12. Tröông Thò Thanh Bình, Nguyeãn Thaønh Nhö,
Nguyeãn Thò Mai, Mai Coâng Minh Taâm, Hoà Maïnh 15. Vöông Thò Ngoïc Lan, Hoà Maïnh Töôøng, Nguyeãn
Töôøng, Nguyeãn Ngoïc Bích (2009). Tröõ laïnh moâ tinh Thaønh Nhö, Ñoã Quang Minh, Ñaëng Quang Vinh, Phuøng
hoaøn ôû nhöõng tröôøng hôïp voâ tinh beá taéc ôû nam giôùi. Huy Tuaân (2003). Ñieàu trò voâ sinh nam khoâng coù tinh
Thôøi söï Y hoïc 36:3-6 truøng baèng kyõ thuaät huùt tinh truøng töø maøo tinh vaø tieâm
tinh truøng vaøo baøo töông noaõn. Y hoïc TP.HCM 7:52-59
13. Turek PJ, Givens CR, Schriok ED et al (1999). Testis
191
phaàn III
194
11
TIEÂM TINH TRUØNG VAØO BAØO TÖÔNG NOAÕN
Leâ Thuïy Hoàng Khaû, Ñaëng Quang Vinh
GIÔÙI THIEÄU cuoäc caùch maïng trong ñieàu trò voâ sinh
nam. Vôùi ICSI, ngöôøi choàng coù theå coù
con cuûa chính mình duø bò baát thöôøng
Ñöùa beù ñaàu tieân treân theá giôùi töø kyõ
tinh truøng naëng, keå caû ôû moät soá tröôøng
thuaät thuï tinh trong oáng nghieäm (IVF)
hôïp khoâng coù tinh truøng. Soá lieäu cho
ra ñôøi vaøo naêm 1978, töø vieäc caáy
thaáy töø khi ICSI ra ñôøi, nhu caàu xin
noaõn vôùi tinh truøng trong moâi tröôøng
tinh truøng ñeå ñieàu trò ñaõ giaûm ñaùng keå,
in vitro. Keå töø khi ñoù, IVF ñaõ trôû thaønh
vaø coù ñeán treân 95% caùc tröôøng hôïp voâ
moät phöông thöùc ñieàu trò cho caùc beänh
sinh nam coù theå coù con cuûa chính mình
nhaân voâ sinh vì tai voøi, tinh truøng yeáu,
(Devroey vaø Van Steirteghem, 2004).
hoaëc chöa roõ nguyeân nhaân. Tuy nhieân,
nghieân cöùu cho thaáy vieäc caáy tinh
Beân caïnh chæ ñònh chính laø baát thöôøng
truøng vôùi noaõn (IVF coå ñieån) coù hieäu
naëng veà tinh truøng, ICSI ngaøy nay coøn
quaû cao trong nhoùm voâ sinh do tai voøi
ñöôïc aùp duïng cho nhöõng tröôøng hôïp
hôn laø voâ sinh do ngöôøi choàng (Van
baát thöôøng tinh truøng nheï, voâ sinh
Steirteghem, 2000) Trong nhoùm voâ
chöa roõ nguyeân nhaân vaø voâ sinh khoâng
sinh do yeáu toá choàng, baát thöôøng thuï
do yeáu toá nam giôùi. Thoáng keâ cuûa
tinh coù theå xuaát hieän vaøo khoaûng 1/3
Hieäp hoäi Sinh saûn ngöôøi vaø Phoâi hoïc
tröôøng hôïp (Tournaye vaø cs., 1992).
cuûa chaâu AÂu vaøo naêm 2006 cho thaáy
Nhieàu bieän phaùp ñaõ ñöôïc ñöa ra ñeå
khoaûng 1-4% treû em sinh ra ôû Chaâu
khaéc phuïc tình traïng naøy nhö: caáy
AÂu laø töø caùc chu kyø ICSI (Anderson vaø
tröùng vaø tinh truøng trong gioït nhoû,
cs., 2006). Theo baùo caùo cuûa Nyboe vaø
SUZI (tieâm tinh truøng vaøo döôùi maøng
cs. naêm 2009, vaøo naêm 2006, soá chu kyø
trong suoát), PZD (taïo loã thuûng treân
thöïc hieän ICSI chieám treân 60% toång
maøng trong suoát)…, nhöng taát caû khoâng
chu kyø hoã trôï sinh saûn cuûa toaøn boä
mang laïi hieäu quaû nhö mong ñôïi khi soá
chaâu AÂu (Andersen vaø cs., 2009).
löôïng tinh truøng di ñoäng tieán tôùi, hình
daïng bình thöôøng quaù ít hay khi ngöôøi
choàng khoâng coù tinh truøng. MOÄT SOÁ CHÆ ÑÒNH CUÛA ICSI
Tieâm tinh truøng vaøo baøo töông noaõn Moät trong nhöõng lôïi ñieåm cuûa ICSI
(ICSI) ñöôïc baùo caùo thaønh coâng laàn ñaàu laø cho duø chaát löôïng tinh truøng baát
tieân treân ngöôøi vaøo naêm 1992 (Palermo thöôøng ñeán ñaâu, mieãn laø coù moät tinh
vaø cs., 1992). Ñaây ñöôïc xem laø moät truøng soáng laø thuï tinh coù theå xaûy ra,
195
Tieâm tinh truøng vaøo baøo töông noaõn
phoâi coù theå hình thaønh, vaø thai kyø laø phöông phaùp thuï tinh ñöôïc löïa choïn
ñöôïc ghi nhaän (Liow vaø Ng, 2009). (Vanhouette vaø cs., 2005; Gook vaø Ed-
Do ñoù, ICSI hieän nay ñöôïc xem laø gar, 2007; Hashimoto, 2009).
ñieàu trò chuaån coù hieäu quaû cho nhöõng
tröôøng hôïp baát thöôøng tinh truøng naëng Maëc duø coøn nhieàu tranh caõi, ICSI ngaøy
(Palermo vaø cs., 1995; The ESHRE caøng ñöôïc chæ ñònh roäng raõi cho caùc
Capri Workshop Group, 2007). Beân tröôøng hôïp IVF khoâng do baát thöôøng
caïnh ñoù, caùc tröôøng hôïp tinh truøng tinh truøng. Nhieàu nghieân cöùu chöùng
töø phaãu thuaät treân nhöõng beänh nhaân minh coù moái lieân heä giöõa tæ leä thuï tinh
khoâng tinh truøng cuõng coù theå ñöôïc söû thaáp vôùi soá noaõn thu ñöôïc sau choïc huùt
duïng ñeå thuï tinh vôùi noaõn moät caùch khi thöïc hieän IVF coå ñieån (Oheninger,
coù hieäu quaû thoâng qua ICSI (Craft 2001; The ESHRE Capri Workshop
vaø cs., 1993; Schoyman vaø cs., 1993; Group, 2007). Do ñoù, nhieàu taùc giaû cho
Tournaye vaø cs., 1994). ICSI cuõng ñöôïc raèng ICSI neân ñöôïc thöïc hieän thöôøng
baùo caùo aùp duïng cho nhöõng tröôøng hôïp quy treân caùc beänh nhaân ñaùp öùng keùm
baát thöôøng tinh truøng nheï. Keát quaû cuûa vôùi kích thích buoàng noaõn ñeå haïn
hai nghieân cöùu toång quan heä thoáng cheá nguy cô thaát baïi thuï tinh hay thuï
(systematic reviews) cho thaáy ôû nhöõng tinh thaáp. Beân caïnh ñoù, trong moät soá
tröôøng hôïp baát thöôøng tinh truøng nheï, tröôøng hôïp caàn keát hôïp laøm moät soá xeùt
tæ leä thuï tinh cao hôn ôû nhoùm ICSI so nghieäm chaån ñoaùn, ICSI coù theå ñöôïc
vôùi nhoùm IVF coå ñieån (Touranye vaø chæ ñònh. Trong kyõ thuaät chaån ñoaùn di
cs., 2002; van Rumste vaø cs.., 2009). truyeàn tieàn laøm toå, khi ñöôïc thöïc hieän
baèng PCR thì noaõn nhaát thieát phaûi ñöôïc
Thaát baïi thuï tinh hoaøn toaøn, khoâng coù thuï tinh baèng kyõ thuaät ICSI ñeå haïn cheá
phoâi, xuaát hieän vôùi tæ leä töø 1-2% trong nguy cô laây nhieãm ADN töø caùc teá baøo
caùc chu kyø IVF coå ñieån, cho duø chaát quanh noaõn hay tinh truøng (Sermon
löôïng tinh truøng bình thöôøng (Ola vaø vaø cs., 2004; Thornhill vaø cs., 2005).
cs.., 2001). Vôùi caùc tröôøng hôïp naøy,
ICSI ñöôïc xem laø moät phöông thöùc döï Ngoaøi ra, soá lieäu cho thaáy coù khoaûng
phoøng hieäu quaû. Ngöôøi ta öôùc tính neáu 40 trieäu ngöôøi ñang bò nhieãm virus
thöïc hieän 3 chu kyø ICSI thay theá IVF HIV, trong ñoù, 75% ñang trong ñoä tuoåi
coå ñieån treân nhöõng ñoái töôïng khoâng sinh saûn, do ñoù, vieäc coù con laø moät nhu
coù baát thöôøng tinh truøng naëng, thì coù caàu coù thöïc trong caùc tröôøng hôïp naøy
theå ngaên ngöøa moät tröôøng hôïp khoâng (Ethics. committee of ASRM, 2004).
thuï tinh hoaøn toaøn (Bhattacharya vaø Vieäc haïn cheá laây nhieãm cho con, nhaát
cs.., 2001). Trong caùc tröôøng hôïp maøng laø trong tröôøng hôïp ngöôøi vôï aâm tính
trong suoát coù theå bò thay ñoåi caáu truùc, vôùi HIV laø moät yeâu caàu quan troïng
söï thuï tinh töï nhieân coù theå bò aûnh trong ñieàu trò. Ngaøy caøng coù nhieàu
höôûng, nhö noaõn tröôûng thaønh trong baèng chöùng cho thaáy ICSI laø moät bieän
oáng nghieäm (in vitro maturation - IVM) phaùp toát ñeå ñieàu trò coù thai trong nhöõng
hay noaõn sau tröõ laïnh - raõ ñoâng, ICSI tröôøng hôïp naøy (Melo vaø cs., 2008;
196
Ethics. committee of ASRM, 2010). Ngaøy caøng nhieàu trung taâm thöïc hieän
ICSI ñeå thuï tinh tröùng cho toaøn boä
Soá lieäu y vaên cho thaáy vaán ñeà voâ caùc chu kyø ñieàu trò, nhaèm giaûm thieåu
sinh nam ngaøy caøng lôùn, coù theå do nguy cô khoâng thuï tinh hoaøn toaøn.
coäng höôûng cuûa nhieàu nguyeân nhaân Baùo caùo cuûa Hieäp hoäi Phoâi hoïc vaø
(Macaluso vaø cs., 2010). Tình traïng Sinh saûn ngöôøi chaâu AÂu cho thaáy xu
naøy, cuøng vôùi vieäc ngaøy caøng ñöôïc môû höôùng öùng duïng ICSI ngaøy caøng taêng,
roäng veà chæ ñònh ñaõ laøm cho ICSI trôû chæ trong voøng 5 naêm, tæ leä aùp duïng
thaønh moät kyõ thuaät phoå bieán vaø quan töø 49% ñaõ taêng leân 62%, bieåu ñoà 1
troïng nhaát trong hoã trôï sinh saûn hieän (Andersen vaø cs., 2009). Xu höôùng naøy
nay. Taïi caùc trung taâm IVF lôùn treân theá cuõng ñöôïc ghi nhaän taïi Myõ trong nhöõng
giôùi, soá chu kyø thöïc hieän ICSI chieám tæ naêm vöøa qua (Jain vaø Gupta, 2007).
leä treân 70% (van Rumste vaø cs., 2009).
Bieåu ñoà tæ leä caùc chu Tæ leä %

kyø ICSI cuûa chaâu AÂu töø 70 63
59
naêm 2001-2005 (theo soá 60 52 55
49
50
lieäu cuûa Andersen, 2009)
40
trong ñoù coù moät soá quoác 30
thöïc hieän ICSI nhieàu hôn 20
nhö Bæ (75%), Ñöùc (70%), 10
YÙ (72,9%), Taây Ban Nha 0
Naêm
2001 2002 2003 2004 2005
(83,4%) vaø Thoå Nhó Kyø
(97,2%). Bieåu ñoà 11.1 Tæ leä thöïc hieän ICSI taïi Chaâu AÂu
Tæ leä % 59,6
60 55,9 56,6
52 53,1
Bieåu ñoà tæ leä caùc chu kyø 45,7
39,1 41,2
thöïc heän ICSI taïi Myõ töø 40
32,2
28,9
naêm 1995-ñeán 2005
19,2
(theo soá lieäu cuûa Jain vaø 20
Gupta, 2007)
0 Naêm
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Bieåu ñoà 11.2 Tæ leä thöïc hieän ICSI taïi Myõ
197
DUÏNG CUÏ VAØ TRANG THIEÁT BÒ thoáng vi thao taùc. Ñaây laø heä thoáng giuùp
chuyeån ñoåi caùc thao taùc cuûa tay ngöôøi
CAÀN THIEÁT
thöïc hieän vôùi bieân ñoä dao ñoäng lôùn (coù
theå leân ñeán haøng chuïc centimet) thaønh
Trang thieát bò
nhöõng dao ñoäng vôùi bieân ñoä raát nhoû,
vaøi micromet. Caùc heä thoáng vi thao taùc
phoå bieán hieän nay bao goàm 2 boä phaän:
döïa treân neàn taûng cuûa kyõ thuaät vi
boä ñieàu chænh thoâ duøng cho caùc thao taùc
thao taùc. Do ñoù, ñeå coù theå hoaït ñoäng
bieân ñoä lôùn vaø boä ñieàu chænh tinh daønh
ñöôïc, beân caïnh nhöõng trang thieát bò
cho caùc thao taùc coù bieân ñoä raát nhoû.
caàn thieát cho IVF coå ñieån, kính hieån
vi ñaûo ngöôïc laø moät vaät duïng khoâng
theå thieáu. Ñaây laø loaïi kính coù caáu Ñi keøm heä thoáng vi thao taùc laø boä vi
taïo khaùc hôn so vôùi caùc kính hieån vi tieâm, duøng ñeå taïo aùp löïc khi thao taùc
bình thöôøng, giuùp coù khoaûng khoâng vôùi noaõn vaø tinh truøng. Boä vi tieâm
gian roäng raõi cho vieäc thao taùc vaø coù coù theå söû duïng heä thoáng daãn truyeàn
ñoä phoùng ñaïi lôùn, töø 40x ñeán 400x. aùp löïc baèng khí hay baèng daàu. Nhìn
Khi löïa choïn neân öu tieân loaïi kính chung, heä thoáng daàu giuùp kieåm soaùt
coù chia nguoàn saùng ra maøn hình beân aùp löïc toát hôn nhöng tính tieän lôïi khi
ngoaøi vaø thaân kính ngöûa ra sau ñöôïc söû duïng khoâng cao baèng heä thoáng khí.
ñeå thuaän tieän trong quaù trình söû duïng. Vieäc löïa choïn heä thoáng khí hay daàu laø
hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo kinh nghieäm
Moät trang thieát bò quan troïng khaùc laø heä cuûa ngöôøi söû duïng.
Hình 11.1 Kính hieån vi ñaûo ngöôïc

vaø heä thoáng vi thao taùc (nguoàn
A.R.T. Consulting)
198
Trong nhöõng naêm ñaàu khi ICSI vöøa kính lôùn, kim tieâm tinh truøng coù maët
ñöôïc trieån khai, caùc trung taâm thöôøng vaùt, ñaàu nhoïn. Tuøy theo moãi trung taâm
phaûi trang bò theâm moät heä thoáng saûn söû duïng choïn loaïi kim coù goùc nghieâng,
xuaát vi kim (micro-tool) ñeå söû duïng ñöôøng kính ngoaøi khaùc nhau. Taïi trung
trong vi thao taùc. Tuy nhieân, hieän taâm cuûa chuùng toâi, chuùng toâi söû duïng
nay, coù nhieàu loaïi kim coù saün treân thò loaïi kim giöõ trung bình coù ñöôøng kính
tröôøng vôùi chaát löôïng oån ñònh vaø chi trong töø 15-20µm, ñöôøng kính ngoaøi töø
phí coù theå chaáp nhaän ñöôïc. Do ñoù, caùc 95-120µm vôùi goùc nghieâng 350. Töông
loaïi maùy taïo kim hieän nay thöôøng chæ töï, chuùng toâi söû duïng kim tieâm coù
ñöôïc söû duïng trong caùc vieän, tröôøng ñöôøng kính töø 5-6µm, ñöôøng kính ngoaøi
ñaïi hoïc phuïc vuï nhieàu cho coâng taùc töø 8-10µm vôùi goùc nghieâng 350. Chieàu
giaûng daïy vaø nghieân cöùu. Ñeå thöïc hieän daøi ñoaïn nghieâng cuûa kim laø 0,5mm.
ICSI caàn phaûi coù hai loaïi kim laø kim Ngoaøi ra ñaàu kim tieâm phaûi coù ñaàu
giöõ tröùng (holding pipette) vaø kim tieâm nhoïn (spike) ñeå coù theå deã daøng tieâm
tieâm tinh truøng (injection pipette). Kim vaøo baøo töông noaõn (hình 11.2 vaø 11.3)
giöõ tröùng laø loaïi kim coù ñaàu tuø, ñöôøng
MIC-50
0,5mm
5-6µm
I.D.
8-10µm
Goùc
Hình 11.2 Kim ICSI (Veõ laïi theo http://origio.com)
0,5mm MpH-
I.D. (µm)
Goùc O.D. (µm)
Hình 11.3 Kim holding (Veõ laïi theo http://origio.com)
199
Caùc ñieàu kieän caàn thieát khaùc vi thao taùc neân ñöôïc ñaët ôû goùc khuaát
trong phoøng, ít ngöôøi qua laïi vaø caùch
Do ñaëc thuø cuûa kyõ thuaät, thôøi gian tieáp xa truïc giao thoâng chính. Haïn cheá ñoùng
xuùc cuûa noaõn vôùi moâi tröôøng beân ngoaøi cöûa ra vaøo maïnh cuõng goùp phaàn giaûm
keùo daøi hôn so vôùi IVF coå ñieån, do ñoù, thieåu söï xuaát hieän cuûa caùc vi chaán
khu vöïc thöïc hieän ICSI neân ñöôïc kieåm ñoäng. Ngoaøi ra, heä thoáng vi thao taùc
soaùt toát veà nhieät ñoä, buïi vaø ñoä aåm. Neáu neân ñöôïc ñaët caùch xa töôøng vaø khoâng
caùc ñieàu kieän moâi tröôøng xung quanh ñaët chung baøn vôùi caùc loaïi maùy ly taâm.
khoâng oån ñònh, keát quaû coù theå bò aûnh Beân caïnh ñoù, vieäc söû duïng caùc gioït
höôûng vaø dao ñoäng. Trong soá caùc yeáu nhoû coù phuû daàu trong quaù trình thao
toá caàn kieåm soaùt, nhieät ñoä ñoùng vai taùc cuõng phaàn naøo haïn cheá hieän töôïng
troø quan troïng vì noaõn raát nhaïy caûm rung (Barnes, 2009).
vôùi thay ñoåi nhieät ñoä. Nhieàu nghieân
cöùu ñaõ cho thaáy heä thoáng thoi voâ saéc KYÕ THUAÄT THÖÏC HIEÄN
coù theå bò toån thöông trong quaù trình
ICSI neáu nhieät ñoä moâi tröôøng giaûm. Thu nhaän, chuaån bò tinh truøng
Pickering vaø coäng söï ñaõ chöùng minh
raèng neáu nhieät ñoä moâi tröôøng chöùa Maãu tinh dòch ñöôïc thu nhaän baèng caùch
noaõn giaûm trong voøng 10 phuùt thì caùc thuû daâm vôùi thôøi gian kieâng giao hôïp töø
thöông toån khoâng hoài phuïc cuûa thoi voâ 2-7 ngaøy theo khuyeán caùo cuûa Toå chöùc
saéc seõ xuaát hieän (Pickering vaø cs., 1990). Y teá theá giôùi (WHO, 2010). Tinh truøng
sau khi thu nhaän seõ ñöôïc chuyeån vaøo
Chaát löôïng khoâng khí cuõng laø moät yeáu labo, chuaån bò tinh truøng baèng phöông
toá coù theå aûnh höôûng ñeán hieäu quaû phaùp thang noàng ñoä (gradient) hoaëc
cuûa moät chöông trình ICSI. Trong moät phöông phaùp bôi leân (swim up) tuøy
nghieân cöùu can thieäp ñeå so saùnh hieäu theo chaát löôïng tinh truøng. Ngoaøi ra coù
quaû cuûa heä thoáng phoøng saïch treân theå keát hôïp caû hai phöông phaùp treân
399 chu kyø ICSI, caùc taùc giaû ghi nhaän ñeå choïn löïa ñöôïc tinh truøng toát nhaát
coù söï caûi thieän trong tæ leä phoâi phaân (xem theâm baøi chuaån bò tinh truøng).
chia, tæ leä phoâi toát, tæ leä thai laâm saøng
cuõng nhö tæ leä saûy thai khi chaát löôïng Ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp voâ sinh
khoâng khí ñaït chuaån ISO 5 so vôùi ISO do khoâng tinh truøng thì tinh truøng seõ
6 (laàn löôït laø 94,1%; 49,4%; 47,1% vaø ñöôïc thu nhaän baèng phaãu thuaät töø
14% so vôùi 84,8%; 34,3%; 36,9% vaø maøo tinh hay tinh hoaøn. Tinh truøng
25%; p<0,01) (Esteves vaø cs., 2006). laáy töø moâ tinh hoaøn coù theå ñöôïc tröõ
laïnh laïi vaøo ngaøy sinh thieát tinh hoaøn
Beân caïnh ñoù, vieäc haïn cheá caùc vi chaán ñeå traùnh tröôøng hôïp phaûi moå laïi cho
ñoäng trong khu vöïc thöïc hieän ICSI beänh nhaân. Maãu moâ seõ ñöôïc raõ ñoâng
cuõng caàn ñöôïc quan taâm. Maëc duø ñaõ moät ngaøy tröôùc khi ngöôøi vôï ñöôïc choïc
coù nhöõng baøn thieát keá chuyeân bieät hay huùt noaõn (TTTBình vaø cs., 2009). Sau
caùc taám choáng rung, vò trí thöïc hieän ñoù, tinh truøng ñöôïc loïc röûa saïch khoûi
200
moâi tröôøng baûo quaûn laïnh vaø caùc maûnh giôø sau choïc huùt hay ngay tröôùc khi
moâ baèng phöông phaùp thang noàng ñoä. tieán haønh tieâm tinh truøng.
Dòch thu ñöôïc seõ ñöôïc röûa vaø nuoâi caáy
qua ñeâm. Vaøo ngaøy ngöôøi vôï choïc huùt Chuaån bò heä thoáng vi thao taùc
noaõn, maãu tinh truøng seõ ñöôïc kieåm
tra, ñaùnh giaù chaát löôïng, neáu khoâng ñuû Tröôùc khi baét ñaàu ICSI, caàn baät beä söôûi
tinh truøng cho tieâm tinh truøng vaøo baøo aám, kieåm tra nhieät ñoä vaø ñöa caùc caàn
töông noaõn thì ngöôøi choàng seõ ñöôïc chænh cuûa heä thoáng vi thao taùc veà vò
moå laïi ngay khi ñoù. trí trung gian. Ngoaøi ra, goùc cuûa caàn
giöõ kim cuõng phaûi phuø hôïp vôùi ñoä
Thu nhaän, chuaån bò noaõn nghieâng cuûa kim tieâm vaø giöõ noaõn (ñoä
nghieâng naøy tuøy thuoäc vaøo töøng loaïi
Moät trong caùc khaâu quan troïng cuûa IVF kim söû duïng). Sau khi taát caû ñaõ naèm
laø kích thích buoàng noaõn. Caùc phaùc ñoà ôû vò trí trung taâm, quaù trình chænh kim
kích thích buoàng tröùng vaø quy trình ñöôïc baét ñaàu. Chænh kim nhaèm muïc
choïc huùt noaõn khoâng thuoäc phaïm vi ñích laøm cho maët nghieâng cuûa kim
taøi lieäu naøy. Dòch nang sau khi thu naèm song song vôùi maët phaúng cuûa beä
nhaän seõ ñöôïc chuyeån qua labo IVF. söôûi aám, ñaây ñöôïc xem laø moät khaâu
Quaù trình tìm noaõn ñöôïc tieán haønh quyeát ñònh trong vieäc thöïc hieän ICSI.
döôùi kính hieån vi soi noåi, ôû ñoä phoùng Ñeå thuaän tieän, kim giöõ noaõn thöôøng
ñaïi 10x-20x. Noaõn tìm thaáy seõ ñöôïc ñöôïc gaén tröôùc. Caàn löu yù chöøa khoaûng
röûa saïch vaø cho vaøo moâi tröôøng nuoâi caùch giöõa ñaàu kim vaø beä söôûi aám ñeå
caáy vaø ñeå trong tuû caáy 6% CO2 ôû 37oC traùnh gaõy kim khi ñöa ñóa ICSI vaøo.
trong thôøi gian töø 2-4 giôø.
Ñóa ICSI seõ ñöôïc chuaån bò ít nhaát
Sau ñoù, lôùp teá baøo quanh noaõn seõ 2-3 giôø tröôùc, bao goàm moät gioït PVP
ñöôïc taùch boû baèng caùch söû duïng men (polyvinylpyrrolidone) keùo moûng vaø
hyaluronidase keát hôïp vôùi phöông 4-5 gioït moâi tröôøng coù heä ñeäm HEPES
phaùp cô hoïc. Lôùp teá baøo haït ñeå chöùa noaõn. PVP ñöôïc söû duïng töø
(cumulus) seõ bò taùch rôøi ra khi tieáp xuùc vôùi nhöõng naêm ñaàu cuûa kyõ thuaät vi thao
hyaluronidase, trong khi ñoù, teá baøo taùc (Lazendorf vaø cs., 1988) nhaèm muïc
vaønh tia (corona radiata) seõ ñöôïc taùch ñích taïo aùp löïc kieåm soaùt toát hôn cho
khoûi noaõn baèng caùc loaïi pipette coù kim tieâm, giaûm ñoä di ñoäng tinh truøng,
kích thöôùc khaùc nhau, töø lôùn ñeán nhoû. giuùp thao taùc deã daøng hôn vaø giuùp
Toaøn boä quaù trình ñöôïc thöïc hieän döôùi phaân laäp tinh truøng vôùi caùc caën teá baøo
kính hieån vi soi noåi, coù beä söôûi aám. hay tinh truøng di ñoäng keùm coù theå coù
Vieäc loaïi boû caùc lôùp teá baøo naøy laø caàn trong maãu sau chuaån bò. Tuy nhieân,
thieát ñeå thao taùc tieâm tinh truøng ñöôïc PVP chæ ñôn thuaàn laø moät chaát laøm
deã daøng hôn, ñoàng thôøi, giuùp xaùc ñònh giaûm ñoä di ñoäng cuûa tinh truøng, maø
roõ vò trí cuûa theå cöïc. Thôøi ñieåm taùch khoâng coù khaû naêng löïa choïn tinh truøng
boû lôùp teá baøo quanh noaõn coù theå laø 2-4 khoâng bò baát thöôøng veà di truyeàn hay
201
toån thöông caáu truùc ADN (Worrilow vaø tröôùc khi ICSI, tinh truøng seõ ñöôïc cho
cs., 2007; Nasr-Esfahani vaø cs., 2008; vaøo gioït PVP, vôùi theå tích tuøy theo maät
Parmegiani vaø cs., 2010). Beân caïnh ñoù, ñoä tinh truøng trong maãu sau loïc röûa,
PVP coù nguoàn goác toång hôïp neân khoâng trung bình töø 1-3µl. Sau ñoù, söû duïng
coù tính hoøa tan vaø khoâng theå ñöôïc “tieâu pipette coù saün hay töï keùo, noaõn ñöôïc
cho vaøo caùc gioït chöùa, moãi gioït 1 noaõn.
hoùa” baèng cô cheá thöïc baøo, do ñoù, sau
khi tieâm vaøo baøo töông noaõn, PVP coù
theå toàn taïi trong noaõn moät thôøi gian Choïn löïa, baát ñoäng tinh truøng
daøi. Maëc duø aûnh höôûng cuûa PVP leân
Do caùc raøo caûn sinh hoïc töï nhieân bò
noaõn chöa ñöôïc nghieân cöùu kyõ, nhöng
boû qua trong ICSI, vieäc löïa choïn tinh
tinh truøng sau khi tieáp xuùc PVP trong
truøng hoaøn toaøn mang tính chuû quan.
thôøi gian laâu bò thay ñoåi trong sieâu caáu
Thoâng thöôøng, ngöôøi tieâm tinh truøng
truùc (Strehler vaø cs., 1998). Do ñoù, hieän seõ löïa nhöõng tinh truøng “bình thöôøng”
nay nhieàu taùc giaû ñang tìm nhöõng chaát nhaát veà hình daïng döôùi ñoä phoùng ñaïi
thay theá PVP, pha loaõng noàng ñoä PVP 300-400x. Tuy nhieân, nghieân cöùu cho
hay khoâng söû duïng PVP nöõa (Jean vaø thaáy khi quan saùt döôùi kính hieån vi
cs., 2001; Picton vaø cs., 2005; Ou vaø ôû ñoä phoùng ñaïi x400, khoù coù theå tieân
cs., 2010). Phaùc ñoà chuaån cuûa chuùng ñoaùn tinh truøng ñoù coù bình thöôøng
toâi trong nhieàu naêm qua söû duïng PVP veà caáu truùc di truyeàn hay khoâng, bao
5% thay vì 10% nhö ña soá caùc trung goàm baát thöôøng soá löôïng nhieãm saéc
taâm treân theá giôùi ñang aùp duïng. Gaàn theå hay toån thöông ADN (Celik vaø cs.,
ñaây, hyaluronic acid (HA) hieän ñöôïc 2004). Caàn nhôù raèng chæ ñònh chính
söû duïng nhö moät chaát thay theá PVP cuûa ICSI laø cho nhöõng tröôøng hôïp coù
coù tieàm naêng (Picton vaø cs., 2005; baát thöôøng tinh truøng naëng. Vôùi nhöõng
Parmegiani vaø cs., 2010a,b; , Marc vaø tröôøng hôïp naøy, baát thöôøng veà hình
cs., 2010). Chuùng toâi cuõng ñang böôùc daïng thöôøng ñi keøm vôùi baát thöôøng veà
ñaàu nghieân cöùu söû duïng HA ñeå thay di truyeàn (Ryu vaø cs., 2001; Jones vaø
theá hoaøn toaøn PVP trong ICSI. cs., 2003). Ngoaøi ra, Nars - Esfahani
vaø cs. cuõng cho thaáy coù moái lieân heä
Nhö ñaõ trình baøy, tinh truøng neáu tieáp giöõa baát thöôøng hình daïng tinh truøng
xuùc vôùi PVP trong thôøi gian laâu coù theå vaø tæ leä ADN phaân maûnh (r=0,36 vôùi
seõ bò aûnh höôûng ñeán caáu truùc beân trong p=0,008; Nars - Esfahani vaø cs., 2008).
(Strehler vaø cs., 1998), do ñoù, ngay Nhö vaäy, nhöõng tinh truøng coù theå seõ
Hình 11.4 Caùch baát ñoäng tinh truøng

(Veõ laïi theo Gianpiiero D Palermo vaø cs., 2009)
202
khoâng ñöôïc löïa choïn trong töï nhieân laïi (Palermo vaø cs., 2009). Vieäc baát ñoäng
ñöôïc thuï tinh vôùi noaõn thoâng qua kyõ cuõng neân ñöôïc thöïc hieän ngay caû vôùi
thuaät vi thao taùc. nhöõng tinh truøng khoâng di ñoäng.
Sau khi löïa choïn ñöôïc tinh truøng, vieäc Tieâm tinh truøng vaøo baøo töông
baát ñoäng ñöôïc tieán haønh thoâng qua noaõn
duøng kim tieâm chaø vaøo ñuoâi tinh truøng
hay huùt tinh truøng ra vaøo nhieàu laàn. Baûn Noaõn ñöôïc huùt nheï vaø coá ñònh
chaát cuûa baát ñoäng tinh truøng laø taïo moät
baèng kim giöõ. Maët döôùi cuûa noaõn seõ
taùc ñoäng cô hoïc laøm maøng baøo töông
chaïm vaøo ñaùy ñóa chích nhaèm giuùp giöõ
bò toån thöông, cho pheùp tinh truøng giaûi
noaõn vöõng hôn trong quaù trình ICSI,
phoùng chaát coù taùc duïng hoaït hoùa noaõn
sao cho theå cöïc naèm ôû vò trí 6-7 giôø
(HMTöôøng, 2003). Trong quaù trình thao
taùc, caàn traùnh laøm toån thöông vuøng coå hay 11-12 giôø. Tuy nhieân, caàn löu yù
tinh truøng, nôi coù chöùa trung theå, moät laø thoi voâ saéc khoâng phaûi luoân naèm
boä phaän ñoùng vai troø quan troïng trong ngay saùt theå cöïc (Silva vaø cs., 1999).
quaù trình thuï tinh vaø phaân chia sau Kim tieâm seõ ñöôïc haï xuoáng, choïn vò
naøy cuûa phoâi (Sathananthan, 1996). trí phuø hôïp nhaát beân phaûi maøng baøo
töông ôû maët phaúng xích ñaïo, vò trí 3 giôø
Ngöôøi ta ghi nhaän raèng vôùi nhöõng tinh (hình 11.5a). Sau khi tinh truøng ñöôïc
truøng thu nhaän töø phaãu thuaät maøo ñöa ra gaàn ñaàu kim tieâm, kim tieâm seõ
tinh hay tinh hoaøn, quaù trình baát ñoäng ñöôïc ñöa qua maøng trong suoát, ñi vaøo
caàn ñöôïc thöïc hieän vôùi löïc taùc ñoäng khoang quanh noaõn vaø vaøo maøng baøo
maïnh hôn, coù theå do maøng teá baøo cuûa töông. Khi kim tieâm ñaõ ñi vaøo khoaûng
tinh truøng töø phaãu thuaät chöa traûi qua phaân nöûa ñöôøng kính noaõn thì ngöøng
quaù trình tröôøng thaønh hoaøn chænh laïi (hình 11.5b). Sau khi kim tieâm ñaõ
a c
Hình 11.5 Tieâm tinh truøng

vaøo baøo töông noaõn (nguoàn
A.R.T. Consulting)
b d
203
naèm trong maøng baøo töông, caàn ñaûm tinh truøng xaâm nhaäp vaøo lôùp teá baøo
baûo maøng baøo töông ñaõ bò vôõ tröôùc khi haït quanh noaõn, thöïc hieän phaûn öùng
tieâm tinh truøng. Coù 3 kieåu vôõ maøng cöïc ñaàu, keát hôïp vôùi maøng baøo töông
baøo töông thöôøng gaëp: (i) ñoät ngoät noaõn. Söï thuï tinh trong ICSI chæ baét
(sudden - maøng baøo töông bò vôõ trong ñaàu baèng hieän töôïng kích hoaït noaõn
suoát quaù quaù trình ñöa kim vaøo vaø vaø hình thaønh tieàn nhaân. Ngoaøi ra,
khoâng khoâi phuïc laïi ñöôïc hình daïng trong sinh lyù thuï tinh bình thöôøng
cuõ), (ii) bình thöôøng (caàn taïo moät aùp thì ñuoâi tinh truøng seõ rôøi ra khoûi ñaàu
löïc nheï trong kim tieâm, vaø vieäc vôõ tinh truøng sau khi tinh truøng thöïc hieän
maøng xaûy ra tröôùc khi löôïng baøo töông phaûn öùng cöïc ñaàu. Tinh truøng sau khi
tôùi ZP hay qua khoûi ZP) vaø (iii) raát khoù ñöôïc tieâm vaøo noaõn coù theå ôû moät trong
(phaûi laøm laïi ôû vò trí khaùc). Tæ leä thoaùi ba vò trí nhö (i) töï do trong baøo töông,
hoùa vaø ña thuï tinh ôû nhoùm 1 cao hôn (ii) trong khoâng baøo, (iii) trong khoang
coù yù nghóa thoáng keâ so vôùi hai nhoùm quanh noaõn.
coøn laïi (Nagy vaø cs., 1995c; Palermo
vaø cs., 1996). Tieáp theo, kim seõ ñöôïc Sau khi ñöôïc tieâm vaøo noaõn khoaûng
ruùt ra töø töø vaø maøng baøo töông vaãn giöõ 15 phuùt, caùc thaønh phaàn töø caáu truùc
nguyeân hình daïng (hình 11.5d). cuûa tinh truøng ñöôïc tìm thaáy trong baøo
Tieâm tinh truøng baèng ñaàu hay ñuoâi töông nhö nhöõng maûnh vuïn cuûa ñoaïn
tröôùc vaøo baøo töông noaõn ñöôïc cho laø giöõa vaø ñuoâi tinh truøng thöôøng ñöôïc
khoâng aûnh höôûng ñeán keát quaû thuï tinh. tìm thaáy gaàn vò trí ICSI, coøn phaàn ñaàu
Trong moät nghieân cöùu ngaãu nhieân, söû tinh truøng vaãn coøn nguyeân veïn maøng
duïng noaõn cuûa cuøng beänh nhaân vaø naèm gaàn vò trí xuaát hieän tieàn nhaân
chia ngaãu nhieân hai nhoùm, ñaàu vaø ñöïc sau naøy. Sau 2 giôø, noaõn xuaát hieän
ñuoâi vaøo tröôùc, keát quaû cho thaáy tæ leä moät soá ñaëc ñieåm hình thaùi thay ñoåi.
thoaùi hoùa, tæ leä thuï tinh vaø tæ leä phoâi Phaûn öùng voû (cortical reaction) quan
chaát löôïng toát töông ñöông nhau ôû hai saùt ñöôïc sau 90 phuùt ICSI vôùi hieän
nhoùm (Woodwart vaø cs., 2008). töôïng vôõ cuûa nhöõng theå haït (cortical
granule), giaûi phoùng caùc chaát beân trong
Sau khi tieâm tinh truøng hoaøn taát, caùc vaøo PVS. Ñaây laø moät trong nhöõng daáu
noaõn seõ ñöôïc chuyeån qua moâi tröôøng hieäu sôùm nhaát cuûa noaõn khi ñöôïc thuï
nuoâi caáy vaø cho vaøo tuû CO2 tri-gas ôû tinh vôùi tinh truøng. Ngöôøi ta chöùng
37oC. Kieåm tra thuï tinh ñöôïc tieán haønh minh ñöôïc raèng sau ñöôïc tieâm vaøo
khoaûng 16-18 tieáng sau ñoù. Quaù trình noaõn, tinh truøng giaûi phoùng moät yeáu
ñaùnh giaù chaát löôïng phoâi, löïa choïn toá khôûi ñoäng quaù trình kích hoaït noaõn.
phoâi chuyeån vaø chuyeån phoâi dieãn ra Yeáu toá naøy döôøng nhö nhaïy caûm vôùi
töông töï chu kyø IVF coå ñieån. nhieät ñoä, hoaït ñoäng noäi baøo vaø khoâng
ñaëc hieäu cho loaøi, chuùng khoâng hoaït
So vôùi sinh lyù thuï tinh bình thöôøng ñoäng khi teá baøo cheát. Söï toån thöông
trong töï nhieân hay IVF coå ñieån thì söï maøng trong quaù trình baát ñoäng ñaõ taïo
thuï tinh cuûa ICSI boû qua caùc giai ñoaïn thuaän lôïi cho vieäc giaûi phoùng yeáu toá
204
naøy. Söï hoaït hoùa noaõn bò thaát baïi laø thoaùt ra tröôùc hay trong suoát quaù trình
nguyeân nhaân chính trong söï thuï tinh khöû coâ ñaëc nhaân. Do ñoù, phaûn öùng cöïc
thaát baïi. ñaàu hoaëc coù theå xaûy ra ngay trong baøo
töông hoaëc toaøn boä thaønh phaàn trong
Thôøi gian phoùng theå cöïc thöù 2 cuõng cöïc ñaàu töï thoaùt ra tröôùc khi hình
khaùc so vôùi IVF coå ñieån. Theå cöïc thöù 2 thaønh tieàn nhaân. Tuy nhieân, ôû moät soá
xuaát hieän sau 4 giôø thöïc hieän ICSI. Theå noaõn, 4 giôø sau ICSI ngöôøi ta vaãn nhìn
cöïc thöù 1 luùc naøy vaãn coøn hieän dieän thaáy tuùi cöïc ñaàu coøn nguyeân veïn gaàn
taïi phaàn loõm cuûa noaõn, gaàn vò trí thoi vò trí tieàn nhaân ñöïc hình thaønh. Ñieàu
voâ saéc nhöng thöôøng bò vôõ ra thaønh naøy coù nghóa laø phaûn öùng cöïc ñaàu coù
nhöõng maûnh nhoû. Nhöõng maûnh vôõ naøy theå xaûy ra khoâng hoaøn toaøn vaø khaùc
chöùa moät löôïng lôùn theå haït, vaät lieäu teá nhau ôû moãi noaõn.
baøo vaø NST khoâng coù maøng nhaân bao
boïc. Sau ñoù theå cöïc thöù 1 bò co nhoû vaø HIEÄU QUAÛ ICSI
thoaùi hoùa.
Trong moät nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän
Moät soá caâu hoûi ñöôïc ñaët ra raèng töø 1993 ñeán 2007 (Palermo vaø cs.,
tinh truøng coù caàn thieát coù phaûn öùng 2009) treân 12.578 chu kyø ICSI söû duïng
cöïc ñaàu trong ICSI hay khoâng? Ng- tinh truøng töø tinh dòch vaø 1458 chu
hieân cöùu quan saùt baèng kính hieån vi kyø ICSI vôùi tinh truøng phaãu thuaät, keát
ñaëc bieät, TEM (transmision electron quaû cho thaáy tæ leä coù thai khi söû duïng
microscopy) cho thaáy khi tieâm tinh tinh truøng trong tinh dòch thaáp hôn so
truøng vaøo noaõn, phaûn öùng cöïc ñaàu vôùi tinh truøng phaãu thuaät (39,6% so
xuaát hieän tröôùc khi nhaân tinh truøng vôùi 46,5%, p=0,0001). Moät ñieåm ñaùng
ñöôïc khöû coâ ñaëc trong baøo töông (TEM löu yù laø tuoåi trung bình cuûa vôï trong
chæ laø phöông phaùp coù giaù trò ñeå ñaùnh nhoùm tinh truøng töø tinh dòch laø 37,5±5,
giaù phaûn öùng cöïc ñaàu trong PVS hay cao hôn so vôùi nhoùm tinh truøng phaãu
baøo töông) (Sathananthan, 2000). Khi thuaät (34,3±5). Khi söû duïng tinh truøng
kieåm tra noaõn 3 giôø sau ICSI, ngöôøi ta töø tinh dòch, tæ leä thuï tinh vaø tæ leä thai
thaáy tinh truøng coù phaûn öùng cöïc ñaàu, laâm saøng khoâng bò aûnh höôûng nguoàn
chöa khöû coâ ñaëc nhaân. Neáu ñaùnh giaù goác tinh truøng (töôi hay tröõ laïnh) cuõng
treã hôn (16-18 giôø sau ICSI) thaáy tinh nhö phöông phaùp laáy maãu (thuû daâm,
truøng khoâng coøn cöïc ñaàu hay vôùi tuùi maùy taïo rung hay tinh truøng töø nöôùc
cöïc ñaàu troáng, nhö vaäy phaûn öùng cöïc tieåu). Trong khi ñoù, söû duïng tinh truøng
ñaàu coù theå xuaát hieän trong baøo töông töôi töø moâ tinh hoaøn seõ cho tæ leä thuï
gioáng nhö phaûn öùng coù theå quan saùt tinh cao hôn (58,6%) so vôùi ñoâng laïnh
thaáy ôû trong PVS sau SUZI hoaëc treân (53,8%, p=0,001), maëc duø tæ leä thai laâm
beà maët cuûa maøng trong suoát sau thuï saøng töông ñöông nhau ôû hai nhoùm.
tinh trong IVF. Nhöõng nghieân cöùu gaàn
ñaây treân noaõn tröôûng thaønh sau ICSI Caùc soá lieäu so saùnh keát quaû ñieàu trò
cho thaáy thaønh phaàn cöïc ñaàu coù theå khi söû duïng tinh truøng töø tinh hoaøn ôû
205
hai nhoùm khoâng tinh truøng do taéc (OA) chaát löôïng phoâi… vaø thöôøng khoâng phuï
vaø khoâng do taéc (NOA) chöa cho thaáy thuoäc vaøo chaát löôïng cuûa tinh truøng
khaùc bieät roõ raøng. Trong moät nghieân (Devroey vaø Van Steirteghem, 2004;
cöùu treân 306 chu kyø ICSI töø NOA vaø Palermo vaø cs., 2009; French vaø cs.,
605 chu kyø NO, caùc taùc giaû cho thaáy 2010). Trong moät nghieân cöùu ñöôïc baùo
nhoùm NOA coù tæ leä thuï tinh thaáp hôn caùo naêm 2002, tuoåi ngöôøi vôï vaø soá phoâi
(48,5% so vôùi 59,7%) vaø tæ leä thai cuõng toát ñöôïc chuyeån vaøo buoàng töû cung laø
nhö tæ leä laøm toå cuûa nhoùm NOA cuõng hai yeáu toá coù giaù trò tieân löôïng toát nhaát
thaáp hôn so vôùi nhoùm OA, laàn löôït khaû naêng thaønh coâng cuûa moät chu kyø
laø 15,4% so vôùi 25% vaø 8,6% so vôùi ICSI (HMTöôøng vaø cs., 2002).
12,5% (Vernaeve vaø cs., 2003). Trong
khi ñoù, caùc taùc giaû khaùc laïi cho thaáy Chaát löôïng phoâi thöôøng phuï thuoäc
keát quaû coù thai khoâng khaùc bieät giöõa nhieàu vaøo chaát löôïng noaõn. Chaát löôïng
nhoùm NOA hay OA. Qua so saùnh 135 noaõn thöôøng ñöôïc ñaùnh giaù qua tieâu
chu kyø OA vaø 128 chu kyø NOA, tæ leä chuaån hình thaùi vôùi caùc yeáu toá nhö:
thai laø 35,5% vaø 32,4%, khoâng khoâng theå cöïc thöù 1, kích thöôùc khoang
coù söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ quanh noaõn, maøu saéc vaø hình daïng
(Friedler vaø cs., 2002). Croo vaø coäng cuûa baøo töông (coù haït, maøu saäm, khoâng
söï cuõng ñaõ cho thaáy nhoùm NOA coù tæ baøo), maøng trong suoát. Keát quaû nghieân
leä thuï tinh thaáp hôn, nhöng keát quaû cöùu cuûa chuùng toâi cho thaáy trong chu
thai töông ñöông vôùi OA (Croo vaø cs., kyø ICSI, tæ leä coù thai ñaït ñöôïc cao nhaát
2000). Soá lieäu chuùng toâi naêm 2009 cho ôû nhoùm coù phoâi chaát löôïng toát ñöôïc
thaáy tæ leä thai laâm saøng ôû kyõ thuaät ICSI hình thaønh töø noaõn coù chaát löôïng toát
laø 37,8% vaø ôû nhoùm ICSI söû duïng tinh (NTTLan vaø cs.., 2010). Beân caïnh ñoù,
truøng töø phaãu thuaät laø 41,1%. Xeùt veà vieäc tieâm tinh truøng coù theå trôû neân
tuoåi cuûa beänh nhaân ñöôïc ñieàu trò baèng raát khoù khaên trong moät soá tröôøng hôïp
ICSI, soá lieäu baùo caùo cuûa chuùng toâi nhaän baát thöôøng cuûa noaõn. Söï xaâm nhaâp
thaáy tæ leä thai laâm saøng ôû nhoùm beänh vaøo maøng trong suoát vaø caùch maøng
nhaân khoaûng 24 tuoåi laø 50%, ôû nhoùm baøo töông bò vôõ coù theå aûnh höôûng leân
25-29 tuoåi ñaït 43,3%, nhoùm 30-34 tuoåi keát quaû ICSI. Caùc ñaëc tính naøy thöôøng
laø 42,7%, nhoùm 35-39 tuoåi laø 31% vaø chæ ñöôïc ghi nhaän khi thöïc hieän ICSI.
ôû nhoùm 40-45 tuoåi tæ leä thai laâm saøng Nghieân cöùu cho thaáy noaõn coù maøng
coøn 31,4% (HMTöôøng vaø cs.., 2009). baøo töông bò vôõ ñoät ngoät khi tieâm tinh
truøng seõ coù nguy cô thoaùi hoùa cao,
CAÙC YEÁU TOÁ COÙ THEÅ AÛNH trong khi khaû naêng thuï tinh thaáp vaø tæ
le phaùt trieån thaønh phoâi thaáp (Nagy vaø
HÖÔÛNG ÑEÁN TÆ LEÄ THAØNH
cs., 1995c; Palermo vaø cs., 1996).
COÂNG
Nhieàu yeáu toá coù theå aûnh höôûng ñeán tæ leä Beân caïnh nhöõng yeáu toá thuoäc veà
thaønh coâng cuûa ICSI nhö tuoåi ngöôøi vôï, chaát löôïng noaõn, thaønh coâng cuûa
nguyeân nhaân voâ sinh, soá phoâi chuyeån, moät chu kyø ICSI cuõng phuï thuoäc raát
206
lôùn vaøo moät soá yeáu toá mang tính kyõ noaõn thì coù ñöôøng kính lôùn hôn, ñaàu
thuaät. Trong quaù trình loaïi boû lôùp teá kim phaûi troøn vaø tuø ñeå giöõ noaõn nheï
baøo quanh noaõn, hyaluronidase coù nhaøng. Ngoaøi ra, kim tieâm vaø giöõ
khaû naêng gaây ra söï sinh saûn ñôn tính noaõn phaûi ñöôïc hieäu chænh ñuùng vò trí
(parthenogenesis) ôû noaõn ngöôøi (Liow treân kính hieån vi ñaûo ngöôïc. Neáu heä
vaø Ng, 2009). Tình traïng naøy coù theå thoáng vi thao taùc hay kim tieâm khoâng
haïn cheá baèng caùch giaûm noàng ñoä phuø hôïp, tæ leä thoaùi hoùa cuûa noaõn coù
hyaluronidase xuoáng coøn 0,03%, töông theå taêng. Thôøi gian noaõn ôû beân ngoaøi
ñöông 80IU/ml cuõng nhö giaûm thôøi nhieät ñoä moâi tröôøng seõ keùo daøi laøm
gian noaõn tieáp xuùc vôùi loaïi men naøy. aûnh höôûng ñeán söï thuï tinh vaø phaùt
Taùch noaõn baèng cô hoïc thöôøng ñöôïc trieån sau naøy cuûa phoâi.
phoái hôïp sau ñoù, vôùi pipette coù kích côõ
gaàn saùt vôùi noaõn ngöôøi. Neáu kích thöôùc Trong ICSI, caùc haøng raøo sinh hoïc töï
pipette quaù nhoû, caùc thöông toån trong nhieân ñaàu bò loaïi boû, vieäc choïn löïa tinh
heä thoáng khung teá baøo (cytoskeleton truøng hoaøn toaøn döïa vaøo kinh nghieäm
system) coù theå xaûy ra hay thay ñoåi vò cuûa ngöôøi thöïc hieän. Thoâng thöôøng,
trí cuûa theå cöïc vaø toån thöông ñeán thoi nhöõng tinh truøng coù hình daïng ñöôïc
voâ saéc. Vieäc thao taùc vôùi pipette khoâng cho laø “bình thöôøng” nhaát seõ ñöôïc löïa
ñuùng kyõ thuaät coù theå aûnh höôûng ñeán quaù choïn cho ICSI. Tuy nhieân, nghieân cöùu
trình thuï tinh vaø daãn ñeán chaát löôïng cho thaáy khi quan saùt döôùi kính hieån
phoâi xaáu. Do ñoù, vieäc söû duïng caùc loaïi vi ôû ñoä phoùng ñaïi x400, khoù coù theå
pipette ñöôïc saûn xuaát saün vôùi kích côõ tieân ñoaùn tinh truøng bình thöôøng veà
chuaån coù theå giuùp giaûm nguy cô naøy. caáu truùc di truyeàn hay khoâng, bao goàm
baát thöôøng soá löôïng nhieãm saéc theå hay
Thieát keá heä thoáng vi thao taùc vaø söû toån thöông ADN (Celik vaø cs., 2004).
duïng caùc heä thoáng naøy phuø hôïp ñoùng Chæ ñònh chính cuûa ICSI laø cho nhöõng
vai troø quan troïng trong ICSI vaø aûnh tröôøng hôïp coù baát thöôøng tinh truøng
höôûng ñeán tæ leä thaønh coâng (Joris vaø naëng, vôùi nhöõng tröôøng hôïp naøy, baát
cs., 1998). Vieäc söû duïng kim vi thao thöôøng veà hình daïng thöôøng ñi keøm
taùc ñuùng tieâu chuaån cho kyõ thuaät ICSI vôùi baát thöôøng veà di truyeàn (Ryu vaø
laø yeâu caàu haøng ñaàu goùp phaàn quyeát cs., 2001; Jones vaø cs., 2003). Ngoaøi ra,
ñònh keát quaû cuûa kyõ thuaät (Palermo, Nars-Esfahani vaø coäng söï cuõng cho thaáy
2009; Joris vaø cs., 1998). Kim tieâm coù moái lieân heä giöõa baát thöôøng hình
tinh truøng phaûi coù ñöôøng kính phuø daïng tinh truøng vaø tæ leä ADN phaân maûnh
hôïp, kích thöôùc phaûi vöøa ñuû ñeå huùt (r=0,36 vôùi p=0,008; Nars-Esfahani vaø
tinh truøng, ñöôøng kính kim quaù lôùn coù cs., 2008). Nhö vaäy, nhöõng tinh truøng
theå laøm taêng nguy cô toån thöông maøng coù theå seõ khoâng ñöôïc löïa choïn trong töï
noaõn. Ngoaøi ra, phaàn ñaàu cuûa kim nhieân laïi ñöôïc thuï tinh vôùi noaõn thoâng
phaûi nhoïn, saéc ñeå coù theå deã daøng ñöa qua kyõ thuaät vi thao taùc.
kim xuyeân qua maøng trong suoát vaø
maøng baøo töông noaõn. Ñoái vôùi kim giöõ Moái lieân heä maät thieát giöõa baát thöôøng
207
di truyeàn hay ADN phaân maûnh (DNA trình hoaït hoùa noaõn ñöôïc xem laø
fragmentation) vôùi tæ leä saåy thai ñaõ ñöôïc nguyeân nhaân chính (Nars Esfahani vaø
chöùng minh qua moät nghieân cöùu toång cs., 2010). Trong quaù trình thuï tinh,
quan heä thoáng (systematic review). tinh truøng sau khi vaøo noaõn seõ hoaït
Nghieân cöùu naøy (Zini vaø cs., 2008), toång hoùa noaõn, trong ñoù phospholipase C
keát soá lieäu töø 11 baøi baùo caùo vôùi 1549 (PLC) zeta töø tinh truøng ñoùng vai troø
chu kyø IVF, cho thaáy phaân maûnh ADN quan troïng. PLCzeta seõ laøm saûn sinh
coù töông quan coù yù nghóa thoáng keâ vôùi InsP3 kích thích laøm phoùng thích
tæ leä saåy thai (OR laø 2,48; vôùi khoaûng ion calci noäi baøo theo xung (Ca++
tin caäy 95% laø 1,52–4,04; p=0,0001). oscillations) vaø laøm noaõn tieáp tuïc phaùt
Do ñoù, vieäc löïa choïn ñöôïc tinh truøng trieån vaø taïo thaønh phoâi. Hoaït hoùa
tröôûng thaønh, coù khaû naêng thuï tinh noaõn xaûy ra ngay sau khi tinh truøng
cao vaø khoâng baát thöôøng veà di truyeàn xaâm nhaäp vaøo noaõn vaø laø moät trong
ñoùng vai troø quan troïng trong ICSI. nhöõng ñaëc ñieåm quan troïng giuùp cho
quaù trình thuï tinh. ÔÛ giai ñoaïn naøy,
PVP hieän nay vaãn ñöôïc thöôøng quy noàng ñoä calcium noäi baøo trong noaõn
trong ICSI. Ñaây laø moät chaát coù nguoàn taêng maïnh sau söï gia taêng noàng ñoä
goác toång hôïp vôùi ñoä nhôùt cao, ñöôïc söû inisitol triphosphate (IP3) vaø sau ñoù
duïng nhaèm muïc ñích laøm giaûm khaû laø moät loaït caùc phaûn öùng khaùc xaûy ra
naêng di ñoäng cuûa tinh truøng vaø oån ñònh beân trong noaõn, giuùp cho chaát lieäu di
aùp löïc trong kim, giuùp quaù trình thao truyeàn cuûa tinh truøng vaø noaõn coù theå
taùc deã daøng hôn. Tuy nhieân, gaàn ñaây keát hôïp vôùi nhau taïo thaønh söï thuï tinh
nhieàu yù kieán cho raèng söû duïng PVP vaø hôïp töû sau ñoù tieáp tuïc phaùt trieån
coù theå coù nhöõng taùc ñoäng baát lôïi, vì thaønh phoâi (Swann vaø cs., 2006). Hoaït
ñaây laø moät chaát toång hôïp (Jean vaø cs., hoùa noaõn khoâng chæ aûnh höôûng ñeán
2001). Beân caïnh ñoù, PVP chæ ñôn thuaàn khaû naêng thuï tinh maø coøn ñeán söï phaùt
laø moät chaát laøm giaûm ñoä di ñoäng cuûa trieån cuûa phoâi veà sau. Nhieàu phöông
tinh truøng, maø khoâng coù khaû naêng löïa phaùp khaùc nhau ñöôïc söû duïng treân theá
choïn tinh truøng khoâng coù baát thöôøng giôùi ñeå khaéc phuïc tình traïng thaát baïi
veà di truyeàn (Worrilow cs., 2007; trong hoaït hoùa noaõn sau ICSI ôû nhöõng
Nas-Esfahani cs., 2008; Parmegiani cs., tröôøng hôïp voâ sinh do OAT naëng, nhö
2010). Keát quaû töø nhöõng nghieân cöùu hoaït hoùa noaõn nhaân taïo baèng doøng
laâm saøng ngaãu nhieân coù nhoùm chöùng ñieän, baèng cô hoïc hoaëc baèng hoùa hoïc.
cho thaáy chaát löôïng phoâi caûi thieän Trong ñoù, phöông phaùp kích hoaït
ñaùng keå ôû nhoùm söû duïng HA so vôùi noaõn ñöôïc söû duïng phoå bieán nhaát laø
PVP (Parmeginani vaø cs., 2010). söû duïng calcium ionophore ñeå gia taêng
noàng ñoä calcium töï do trong baøo töông,
Trong moät soá tröôøng hôïp baát thöôøng moâ phoûng cô cheá hoaït hoùa cuûa teá baøo
thuï tinh sau ICSI, thaát baïi trong quaù noaõn (Nasr-Esfahani vaø cs., 2010).
208
SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TREÛ veà chuû ñeà naøy, coù 8 nghieân cöùu thoûa
tieâu chuaån nhaän vaøo, vôùi 2 nghieân
SINH RA TÖØ ICSI
cöùu khaûo saùt veà baát thöôøng nhieãm saéc
theå, 5 nghieân cöùu veà dò taät baåm sinh
Kyõ thuaät ICSI ñöôïc xem laø coù tính xaâm
vaø 1 nghieân cöùu veà söï phaùt trieån cuûa
laán nhieàu hôn so vôùi IVF coå ñieån, khi
treû. Nhìn chung, caùc keát quaû cho thaáy
caùc raøo caûn sinh hoïc töï nhieân bò boû
khoâng coù söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng
qua. Ngöôøi ta öôùc tính hieän coù khoaûng
keâ veà tæ leä baát thöôøng nhieãm saéc theå, dò
1-4% treû em sinh taïi chaâu AÂu laø töø caùc
taät baåm sinh vaø phaùt trieån cuûa treû sinh
chu kyø tieâm tinh truøng vaøo baøo töông
ra töø kyõ thuaät ICSI töông ñöông vôùi treû
noaõn (Andersen vaø cs., 2009). Do ñoù,
sinh ra töø caùc chu kyø töï nhieân hay IVF
vieäc tieán haønh caùc nghieân cöùu khaûo
coå ñieån (Woldringh vaø cs., 2010).
saùt söï phaùt trieån cuûa caùc treû töø ICSI laø
ñieàu caàn thieát. Nhìn chung, caùc nghieân
Moät trong nhöõng lo ngaïi veà kyõ thuaät
cöùu naøy taäp trung khaûo saùt veà tæ leä treû
ICSI laø nguy cô baát thöôøng nhieãm saéc
coù caùc dò taät baåm sinh taïi thôøi ñieåm
theå, nhaát laø trong caùc tröôøng hôïp baát
sinh vaø khaûo saùt söï phaùt trieån veà theå
thöôøng tinh truøng naëng. Keát quaû khaûo
chaát, taâm thaàn vaø vaän ñoäng vaøo nhöõng
saùt nhieãm saéc theå cuûa 1.586 thai nhi
naêm sau ñoù.
töø ICSI cho thaáy coù 47 tröôøng hôïp baát
thöôøng nhieãm saéc theå ñöôïc phaùt hieän,
Gaàn 20 naêm töø khi ICSI ñöôïc aùp
trong ñoù, 22 tröôøng hôïp laø di truyeàn
duïng ñeå ñieàu trò voâ sinh, ñaõ coù nhieàu
töø boá meï. Tæ leä naøy töông ñöông vôùi
nghieân cöùu thöïc hieän ñeå khaûo saùt söï an
caùc chu kyø töï nhieân hay IVF coå ñieån.
toaøn cuûa caùc treû sinh ra töø caùc chu kyø
Caùc nghieân cöùu cuõng cho thaáy tæ leä baát
hoã trôï sinh saûn. Tuy nhieân, caùc nghieân
thöôøng nhieãm saéc theå ôû nhoùm söû duïng
cöùu hieän nay chuû yeáu laø chöa ñuû maïnh
tinh truøng töø maøo tinh vaø töø moâ tinh
veà thieát keá, ña soá laø hoài cöùu töø caùc soá
hoaøn laø töông ñöông (Friedler vaø cs.,
lieäu baùo caùo cho caùc uûy ban theo doõi
1997; Habermann vaø cs., 2000; Cayan
cuûa quoác gia. Ngoaøi ra, khi phaân tích
vaø cs., 2001).
soá lieäu, caàn löu yù moät soá yeáu toá gaây
nhieãu nhö tuoåi cuûa meï, tình traïng ña
thai hay ñôn thai. Moät sai soá thöôøng Caùc chæ soá saûn khoa cuûa treû töø caùc chu
ñöôïc ñeà caäp laø caùc tröôøng hôïp ICSI kyø ICSI cuõng ñöôïc ghi nhaän. Soá lieäu
thöôøng ñöôïc theo doõi saùt hôn, do ñoù töø caùc nghieân cöùu cho thaáy treû sinh ra
coù khuynh höôùng ghi nhaän ñöôïc nhieàu töø caùc chu kyø ICSI thöôøng coù nguy cô
baát thöôøng hôn caùc tröôøng hôïp thuoäc sinh non vaø nheï caân hôn nhöõng treû töø
nhoùm doái chöùng. caùc chu kyø töï nhieân. Tuy nhieân, caùc
nguy cô naøy thöôøng lieân quan ñeán tình
Moät nghieân cöùu toång quan heä thoáng traïng ña thai. Sau khi loaïi tröø yeáu toá
vaøo naêm 2010 ñöôïc thöïc hieän bôûi ña thai, caùc chæ soá saûn khoa giöõa hai
Woldringh vaø cs. treân caùc treû töø kyõ nhoùm treû hoaøn toaøn khoâng coù khaùc bieät
thuaät ICSI. Trong soá 1.662 nghieân cöùu (Bonduelle vaø cs., 2002a; Knoester vaø
209
cs., 2008; Woldringh vaø cs., 2010). Keát quaû caùc nghieân cöùu cho thaáy caùc
nhoùm treû töø chu kyø ICSI coù caùc chæ soá
Tæ leä treû bò dò taät baåm sinh cuõng bò phaùt trieån töông töï caùc nhoùm treû ra ñôøi
aûnh höôûng bôûi tình traïng ña thai. töø IVF hay chu kyø töï nhieân (Pinborg vaø
Soá lieäu töø 5450 treû sinh ra baèng kyõ cs., 2003, 2004; Konester vaø cs., 2008).
thuaät ICSI, coù 191 treû coù dò taät baåm Taïi Vieät nam, khaûo saùt caùc treû 2 tuoåi
sinh, chieám tæ leä 3,5%, trong ñoù 1,6% sinh ra töø IVF/ICSI cho thaáy keát quaû
laø caùc baát thöôøng nheï (Palermo vaø cs., töông töï (HMTuong vaø cs., 2003). Caùc
2009). Khi so saùnh vôùi caùc treû töø IVF taùc giaû keát luaän raèng baûn thaân caùc kyõ
coå ñieån hay töø caùc chu kyø töï nhieân, thuaät IVF coå ñieån hay ICSI khoâng laøm
con soá naøy laø töông ñöông. Keát quaû taêng nguy cô phaùt trieån baát thöôøng cuûa
naøy cuõng ñöôïc tìm thaáy trong moät treû, maø sanh non laø nguyeân nhaân chính
nghieân cöùu toång quan heä thoáng tröôùc ñoù cuûa tình traïng naøy (Middelburg vaø cs.,
(Hansen vaø cs., 2005). Caùc nghieân cöùu 2008; Konester vaø cs., 2008; Woldringh
cuõng cho thaáy khi söû duïng tinh truøng vaø cs., 2010).
khoâng phaûi töø tinh dòch (töø maøo tinh hay
moâ tinh hoaøn), nguy cô dò taät baåm sinh
KEÁT LUAÄN
cuûa treû sinh ra haàu nhö töông ñöông vôùi
nhoùm söû duïng tinh truøng töø tinh dòch
(Bonduelle vaø cs., 2002b; Kallen vaø Tieâm tinh truøng vaøo baøo töông noaõn laø
cs., 2005; Ludwig vaø Katalinic, 2002; moät cuoäc caùch maïng trong ñieàu trò voâ
Palermo vaø cs., 2000; Wennerholm vaø sinh. Maëc duø caàn coù theâm döõ lieäu töø
cs., 2000). caùc nghieân cöùu ñuû maïnh ñeå coù theå keát
luaän roõ hôn veà vai troø cuûa ICSI trong
Söï phaùt trieån veà theå chaát, taâm thaàn caùc tröôøng hôïp khoâng phaûi do nam
vaø vaän ñoäng cuûa treû sinh ra töø caùc chu giôùi, vieäc öùng duïng cuûa kyõ thuaät naøy
kyø hoã trôï sinh saûn cuõng laø moái quan ngaøy caøng trôû neân phoå bieán. Töø nhöõng
taâm cuûa caùc nhaø khoa hoïc. Trong chæ ñònh ban ñaàu laø cho voâ sinh nam
moät nghieân cöùu toång quan heä thoáng naëng, ICSI ngaøy nay ñaõ ñöôïc aùp duïng
treân 115 nghieân cöùu nhaèm theo doõi cho nhieàu chæ ñònh khaùc nhau. Ñeå coù
söï phaùt trieån cuûa treû ra ñôøi töø ICSI, moät chu kyø ICSI thaønh coâng, nhieàu yeáu
coù 14 nghieân cöùu ñöôïc choïn ñöa vaøo toá caàn ñöôïc quan taâm ñeán. Beân caïnh
phaân tích. Ñaây ñöôïc xem laø moät toång caùc trang thieát bò, duïng cuï caàn thieát
quan heä thoáng duy nhaát hieän nay veà söï phaûi trong tình traïng saün saøng vaø hoaït
phaùt trieån taâm thaàn, vaän ñoäng cuûa treû ñoäng toát, caùc yeáu toá kyõ thuaät lieân quan
sinh ra töø ICSI, trong ñoù coù 9 nghieân nhö baát ñoäng tinh truøng, thao taùc taùch
cöùu theo doõi ñeán giai ñoaïn sô sinh, 2 noaõn… ñeàu coù taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán
nghieân cöùu tröôùc khi treû ñi hoïc vaø 3 keát quaû ñieàu trò. Trong ñoù, kyõ naêng cuûa
nghieân cöùu theo doõi ñeán khi treû ñeán chuyeân vieân labo vaø heä thoáng nuoâi caáy
tuoåi ñi hoïc (Middelburg vaø cs., 2008). ñoùng vai troø quan troïng nhaát.
210
Caùc soá lieäu treân y vaên cho ñeán nay injection for the treatment of non-male-factor
infertility: a randomised controlled trial. Lancet
khoâng tìm thaáy söï khaùc bieät coù yù 357:2075-2079
nghóa thoáng keâ veà baát thöôøng
6. Bonduelle M, Van Assche E, Joris H, Keymolen K,
karyotype, dò taät baåm sinh nguy hieåm
Devroey P, Van Steirteghem A (2002a). Neonatal data
vaø söï phaùt trieån cuûa treû sinh ra töø ona cohort of 2889 infants born after ICSI (1991-1999)
ICSI so vôùi caùc nhoùm ñoái chöùng. Tuy and 2995 born after IVF (1983-1999). Hum Reprod
17:671-694
nhieân, caùc nghieân cöùu coù phöông phaùp
nghieân cöùu chuaån ñeå ñaùnh giaù söï phaùt 7. Bonduelle M, Van Assche E, Joris H, Keymolen
trieån cuûa treû sau ART, trong ñoù coù ICSI K, Devroey P, Van Steirteghem A, Liebaers I (2002b).
Prenatal testing in ICSI pregnancies: incidence
vôùi caùc kieåm tra veà sinh lyù luùc sinh vaø of chromosomal anomalies in 1586 karyotypes and
thaàn kinh vaän ñoäng cuûa treû sinh ra töø relation to sperm parameters. Hum Reprod 17:2600-
ICSI vaãn raát caàn thieát. Ngoaøi ra cuõng 2614
caàn coù nhöõng nghieân cöùu so saùnh keát 8. Cayan S, Lee D, Conaghan J, Givens CA, Ryan
quaû cuûa caùc nhoùm beänh nhaân khaùc IP, Schriock ED, Turek PJ (2001). A comparison of
ICSI outcomes with fresh and cryopreserved
nhau nhö ICSI vôùi tinh truøng töø tinh
epididymal spermatozoa from the same couples. Hum
dòch, tinh truøng töø maøo tinh vaø tinh Reprod 16:495-499
truøng töø moâ tinh hoaøn vaø nhoùm treû
9. Celik-Ozenci C, Jakab A, Kovacs. T, Catalanotti J,
ñöôïc sinh ra töø coù thai töï nhieân.
Demir R, Bray-Ward P et al (2004). Sperm selection
for ICSI: shape properties do not predict the absence
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO of numerical chromosomal aberration. Hum Reprod
19:1052-1059
1. Andersen AN, Gianaroli L, Felberbaum R, de
Mouzon J and Nygren KG (2006). Assisted 10. Craft I, Bennet V and Nicholson N (1993). Fertilising
reproductive technology in Europe, 2002. Results ability of testicular spermatozoa. Lancet 342:864-864
generated from European registers by ESHRE. Hum
eprod 21:1680-1697 11. Dale B and Elder K (2000). In vitro fertilization,
second edition. Cambridge University press
2. Andersen AN, Gianaroli L, Felberbaum R, de
Mouzon J and Nygren KG (2009). Assisted reproductive 12. De Croo I, Van der Elts J, Everaert K, De Sutter
technology in Europe, 2005. Results generated from P and Dohnt M (2000). Fertilization, pregnancy and
European registers by ESHRE. Hum Reprod 24:1267- implantation rates after ICSI in cases of obstructive and
1287 non obstructive azoospermia. Hum Reprod 15:1383-
1388
3. Aytoz A, Van den AE, Bonduelle M, Camus M, Joris
H, Van SA and Devroey P (1999). Obstetric outcome 13. Devroey P and Van Steirteghem (2004). A review
of pregnancies after the transfer of cryopreserved of ten years experience. Hum Reprod Update 10:19-28
and fresh embryos obtained by conventional in-vitro
fertilization and intracytoplasmic sperm injection. Hum 14. Devroey P (2003). Intracytoplasmic sperm injection
Reprod 14:2619-2624 with testicular spermatozoa is less successful in men
with nonobstructive azoospermia than in men with
4. Barnes FL (2009). Equipment and general technical obstructive azoospermia. Fertil Steril 79:529 -533
aspects of micromanipulation of gametes and embryos.
In: Gardner DK, Weissmen A, Howles CM, Shoham Z, 15. Ethics Committee of the American Society for
eds. Text book of Assisted Reproductive Techniques, Reproductive Medicine (2004). Human
third edition. Informa Healthcare; 163-170 immunodeficiency virus and infertility treatment. Fertil
Steril 82:228-231
5. Bhattacharya S, Hamilton MPR, Shaaban M, Khalaf
Y, Seddler M, Ghobara T, Braude P, Kennedy R, 16.Ethics Committee of the American Society for
Rutherford A, Hartshorne G et al (2001). Conventional Reproductive Medicine (2010). Human
in-vitro ertilisation ersus ntracytoplasmic sperm
211
immunodeficiency virus and infertility treatment. Fertil annual meeting, Madrid, Spain.
Steril 94:11-15
28. Hoà Maïnh Töôøng, Vöông Thò Ngoïc Lan, Phaïm Vieät
17. Esteves SC, Verza Junior S and Gomes AP (2008). Thanh, Nguyeãn Thò Ngoïc Phöôïng (2002). Tieâm tinh
Comparison between ISO type 5 and type 6 clean room truøng vaøo baøo töông noaõn: Caùc yeáu toá lieân quan ñeán tæ
combined with VOC for micromanipulation and embryo leä thaønh coâng. Y Hoïc TpHCM 6:361-364
culture in severe male factor infertility. Fertil Steril
86:353-354 29. Hoà Maïnh Töôøng, Ng SC (2003). Kích hoaït noaõn baèng
yeáu toá baøo töông chieát xuaát töø tinh truøng. Trong: Voâ
18. French B, Sabanegh E, Goldfarb et al (2010). Does sinh-caùc vaán ñeà môùi:111-114
severe teratozoospermia affect blastocyst formation,
live birth rate, and other clinical outcome parameters 30. Hoà Maïnh Töôøng vaø cs (2009).Thoáng keâ soá lieäu noäi
in ICSI cycles? Fertil Steril 93:1097-1103 boä (chöa coâng boá)
19. Friedler S, Raziel A, Soffer Y, Strassburger D, 31. Jain T and Gupta R (2007). Trends in the Use of
Komarovsky D and Ron-El R (1997). Intracytoplasmic Sperm Injection in the United States.
Intracytoplasmic injection of fresh and cryopreserved N Engl J Med 357:251-257
testicular spermatozoa in patients with nonobstructive
azoospermia-a comparative study. Fertil Steril 68:892-897 32. Jean M, Mirallieù S, Boudineau M, Tatin C,
Bariieøre P (2001). Intracytoplasmic sperm injection with
20. Friedler S, Raziel A, Strassburger D, Schachter polyvinylpyrrolidone: a potential risk. Fertil Steril
M, Soffer Y and Ron-El R (2002). Factors infiuencing 76:419-420
the outcome of ICSI in patients with obstructive and
non-obstructive azoospermia: a comparative study. 33. Jones I, Aziz N, Seshadri S et al (2003). Sperm
Hum Reprod 17:3114-3121 chromosomal abnormalities are linked to sperm
21. Gook D and Edgar D (2007). Human oocyte morphologic deformities. Fertil Steril 79:212-215
cryopreservation. Hum Reprod Update 13:591-605
34. Joris H, Nagy Z, Van de Velde H, De Vos A, Van
22. Granot I and Nava D (2009). Preparation and Steirteghem A (1998). Intracytoplasmic sperm injection:
evaluation of oocytes for ICSI. Gardner DK, Weissmen laboratory set-up injection procedure, Current theory
A, Howles CM, Shoham Z, eds. Text book of Assisted and practice of ICSI. Hum reprod 13:76-86
Reproductive Techniques, third edition. Informa
Healthcare; 103-110 35. Kallen B, Finnstrom O, Nygren KG, Olausson PO
(2005). In vitro fertilization (IVF) in Sweden: risk for
23. Guelman V, Tucker MJ (2003). Intracytoplasmic congenital malformations after different IVF methods.
sperm injection, a color atlas for human assisted Birth Defects Res A Clin Mol Teratol 73:162-169
reproduction: laboratory and clinical insights.
Lippincott Williams and Wilkins. 36. Knoester M, Helmerhorst FM, Vandenbroucke JP,
Van de Westerlaken LAJ, Walther FJ, Veen S (2008).
24. Habermann H, Seo R, Cieslak J, Niederberger C, Perinatal outcome, health, growth, and medical care
Prins GS, Ross L (2000). In vitro fertilization outcomes utilization of 5 to 8 year-old intracytoplasmic sperm
after intracytoplasmic sperm injection with fresh or injection singletons. Fertil and Steril 89:1133-1146
frozen-thawed testicular spermatozoa. Fertil Steril
73:955-960 37. Lanzendorf S, Maloney M, Veeck L et al (1988).
A preclinical evaluation of pronuclear formation by
25. Hansen M, Bower C, Milne E, de Klerk N, Kurinczuk microinjection of human spermatozoa into human
JJ (2005). Assisted reproductive technologies and the oocytes. Fertil Steril 49:835-842
risk of birth defects-a systematic review. Hum Reprod
20:328-338 38. Liow SL, Ng SC (2009). Insemination by ICSI-basic
knowledge. In: Flemming S and Cooke S, eds. Textbook
26. Hashimoto S (2009). Application of IVM to assisted of Assisted reproduction for scientists in reproductive
reproductive technology. J Reprod 55:1-10 technology. Vivid Publishing; 179-194
27. Ho M Tuong, Nguyen TNP, Pham VT, Vuong TNL, 39. Ludwig M, Katalinic A (2002). Malformation rate in
Nguyen THT, Le THN (2003). The development of ART fetuses and children conceived after ICSI: results of a
babies: the first Vietnamese study. The 19th ESHRE prospective cohort study. Reprod Biomed Online 5:171-
212
178 Hum Reprod 16:2485-2490
40. Macaluso M, Wright-Schnapp T, Chandra A, 51. Ou YC, Lan KC, Huang FJ, Kung FT, Lan TH, Chang
Johnson R, Satterwhite C, Pulver A, Berman S and Farr SY (2010). Comparison of in vitro fertilization verus
S (2010). A public health focus on infertility prevention, intracytoplasmic sperm injection in extremely loe
detection, and management. Fertil Steril (in press) oocyte retrieval cycles. Fertil Steril 93:96-100
41. Marc JG, Van den Bergh, Fahy-Deshe M, 52. Palermo G, Joris H, Devroey P and Van Steirteghem
Hohl M (2010). Pronuclear zygote score following AC (1992). Pregnancies after intracytoplasmic injection
intracytoplasmic injection of hyaluronan-bound of single spermatozoon into an oocyte. Lancet 340:17-18
spermatozoa: a prospective randomized study. Reprod
Biomed Online (in press) 53. Palermo GD, Alikani M, Bertoli M et al (1996).
Oolema characteristics in relation to survival and
42. Melo M, Meseguer M, Bellver J, Remoh J, Pellicer fertilization patterns of oocytes treated by
A and Garrido N (2008). Human immunodeficiency intracytoplasmic sperm injection. Hum Reprod 11:172-176
type-1 virus (HIV-1) infection in serodiscordant couples
(SDCs.) does not have an impact on embryo quality or 54. Palermo GD, Cohen J, Alikani M, Adler A,
intracytoplasmic sperm injection (ICSI) outcome. Fertil Rosenwaks Z (1995). Intracytoplasmic sperm injection:
Steril 89:141-50 a novel treatment for all forms of male factor infertility.
Fertil Steril 63:1231-40
43. Middelburg KJ, Heineman MJ, Bos AF, Hadders-
Algra M (2008). Neuromotor, cognitive, languages and 55. Palermo GD, Neri QV, Hariprashad JJ, Davis OK,
behavioral outcome in children born following IVF or ICSI- Veeck LL, Rosenwaks Z (2000). ICSI and its outcome.
a systematic review. Hum Reprod Update 14:219-231 Semin Reprod Med 18:161-169
44. Nagy ZP, Liu J, Joris H et al (1995). The influence 56. Palermo GD, Neri QV, Takeuchi T, Hong SJ,
of the site of sperm deposition and mode of oolema Rosenwaks (2009). Intracytoplasmic sperm injection:
breakage at intracytoplasmic sperm injection on technical aspect. Gardner DK, Weissmen A, Howles
fertilization and embryo development rates. Hum CM, Shoham Z, eds. Textbook of Assisted Reproductive
Reprod 10:3171-3177 Techniques, third edition. Informa Healthcare;171-180
45. Nasr-Esfahani MH, Deemeh M and Tavalaee M 57. Palermo GD, Neri QV, Takeuchi T, Rosenwaks Z
(2010). Artificial oocyte activation and intracytoplasmic (2009). ICSI: Where we have been and where we are
sperm injection. Fertil Steril (in press) going. Semin Reprod Med 27:191-201
46. Nasr-Esfahani MH, Deemeh MR, Tavalaee M (2009). 58. Parmegiani L, Cognigni G, Ciampaglia W,
Artificial oocyte activation and intracytoplasmic sperm Pocognoli P, Marchi F and Filicori M (2010). Efficiency of
injection. Fertil Steril 90:1-7 hyaluronic acid (HA) sperm selection. J Assist Reprod
Genet (in press)
47. Nasr-Esfahani MH, Razavi S, Vahdati AA, Fathi
F, Tavalaee M (2008). Evaluation of sperm selection 59. Parmegiani L, Cognigni GE, Bernardi S, Troilo E,
procedure based on hyaluronic acid binding ability on Ciampaglia W, Filicori M (2010a). Physiologic ICSI:
ICSI outcome. J Assist Reprod Genet 25:197-203 Hyaluronic acid (HA) favors selection of spermatozoa
without DNA fragmentation and with normal nucleus,
48. Nguyeãn Thò Thu Lan, Leâ Thuïy Hoàng Khaû, Mai Coâng resulting in improvement of embryo quality. Fertil
Minh Taâm vaø cs (2010). Töông quan giöõa chaát löôïng Steril 93: 45-53
noaõn vôùi tæ leä thai sau thuï tinh trong oáng nghieäm. Hoäi
thaûo Caùc vaán ñeà tranh luaän trong hoã trôï sinh saûn. 60. Pickering S, Braude P, Johnson M et al (1990).
Transient cooling to room temperature can cause
49. Oehninger S (2001). Place of intracytoplasmic irreversible disruption of the meiotic spindle in the
sperm injection in management of male infertility. human oocyte. Fertil Steril 54:102-108
Lancet 357:2068-2069
61. Picton HM, Opsahl MS, Lincoln SR et al (2005).
50. Ola B, Afnan M, Sharif K, Papaioannou S, Conventional ICSI with limited or no use of PVP. Fertil
Hammadieh N, Barratt CLR (2001). Should ICSI be the Steril 84:145-50
treatment of choice for all cases of in-vitro conception?
213
62. Pinborg A, Loft A, Schmidt L, Andersen AN Robinson MD, Schmutzler AG, Scriven PN,
(2003). Morbidity in a Danish national cohort of Sermon KD et al (2005). ESHRE PGD Consortium. “Best
472 IVF/ICSI twins, 1132 non-IVF/ICSI twins and practice guidelines for clinical preimplantation genetic
634 IVF/ICSI singletons: health-related and social diagnosis (PGD) and preimplantation genetic screening
implications for the children and their families. Hum (PGS)”. Hum Reprod 20:35-48
Reprod 18:1234-1243
74. Tournaye H, Devroey P, Camus M et al (1992).
63. Pinborg A, Loft A, Nyboe AA (2004). Neonatal Comparison of in vitro fertilization in male and tubal
outcome in a Danish national cohort of 8602 children infertility: a 3 year survey. Hum Reprod 7:218-222
born after in vitro fertilization or intracytoplasmic
sperm injection: the role of twin pregnancy. Acta Obstet 75. Tournaye H, Devroey P, Liu J et al (1994).
Gynecol Scand 83:1071-1078 Microsurgery epididymal sperm aspiration and
intracytoplasmic sperm injection: a new effective
64. Ryu M, Lin W, Lamb D et al (2001). Increased approach to infertility as aresult of CBAVD. Fertil Steril
chromosome X, Y and 18 nondisjunction in sperm 61:1045-1050
from infertile patients that were identified as normal
by strict morphology: implication for intracytoplasmic 76. Tournaye H, Verheyen G, Albano C, Camus
sperm injection. Fertil Steril 76:879-883 M,VanLanduyt L, Devroey P, VanSteirteghem A (2002).
Intracytoplasmic sperm injection versus in vitro
65. Sathananthan AH, Trouson A (2000). Ultrastructure fertilization: a randomized controlled trial and a
of ICSI. In: Trouson AO and Gardner DK, eds. meta-analysis of the literature. Fertil Steril 78:1030-
Handbook of in vitro fertilization, second edition. CRC 1037
Press; 465-482
77. Tröông Thò Thanh Bình, Nguyeãn Thaønh Nhö,
66. Schoyman R, Vanderwanmen P, Nijis M et al (1993). Nguyeãn Thò Mai, Mai Coâng Minh Taâm, Hoà Maïnh
Pregnancy after fertilization with human testicular Töôøng, Nguyeãn Ngoïc Bích (2009). Tröõ laïnh moâ tinh
spermatozoa. Lancet 342:1237 hoaøn nhöõng tröôøng hôïp voâ tinh beá taéc ôû nam giôùi. Taïp
chí Thôøi söï Y hoïc 36:3-6
67. Sermon K, Van Steirteghem A, Liebaers I (2004).
Preimplantation genetic diagnosis. Lancet 363:1633- 78. Van Rumste M, Evers JLH, Farquhar C (2009).
1641 Intra-cytoplasmic sperm injection versus conventional
techniques for oocyte insemination during in vitro
68. Silva C, Kommineni K, Oldenbourg R and Keefe D fertilization in patients with non-male subfertility
(1999). The first polarbody does not predict accurately (Review). The Cochrane Collaboration
the location of the metaphase II meiotic spindle in
mammalian oocytes. Fertil Steril 4:719-721 79. Van Steirteghem A (2000). Assisted fertilization.
In: Trounson AO and Gardner DK, eds. Handbook of in
69. Steptoe PC, Edwards RG (1978). Birth after the vitro fertilization. CRC press; 145-166
preimplantation of a human embryo. Lancet 2:366-69
80. Vanhoutte L, De Sutter P, Van der Elst J and Dhont
70. Strehler E, Baccetti B, Sterzik K et al (1998). M (2005). Clinical benefit of metaphase I oocytes.
Detrimental effects of polyvinylpyrrolidone on the Reprod Biol Endocrinol 3:71
ultrastructure of spermatozoa (Notulae seminologicae
13). Hum Reprod 13:120-123 81. Vernaeve V, Tournaye H, Osmanagaoglu K,
Verheyen G, Van Steirteghem A, and Devroey G
71. Swann K, Sauders C, Rogers N, Lai F (2006). (2003). Intracytoplasmic sperm injection with testicular
PLCzeta: a sperm protein that triggers Ca++ oscillations spermatozoa is less successful in men with
and egg activation in mammals. Sem Cell Dev Biol nonobstructive azoospermia than in men with
17:264-273 obstructive azoospermia. Fertil Steril 79:529-533
72. The ESHRE Capri Workshop Group (2007). 82. Wennerholm UB, Albertsson-Wikland K, Bergh
Intracytoplasmic sperm injection (ICSI) in 2006: C, Hamberger L, Niklasson A, Nilsson L,Thiringer
Evidence and Evolution. Hum Reprod Update 13:515-526 K, Wennergren M, Wikland M, Borres MP (1998).
Postnatal growth and health in children born after
73. Thornhill AR, deDie-Smulders CE, Geraedts cryopreservation as embryos. Lancet 351:1085-1090
JP, Harper JC, Harton GL, Lavery SA, Moutou C,
214
83. Wennerholm UB, Bergh C, Hamberger L, Westlander G, intracytoplasmic sperm injection with non-ejaculated
Wikland M, Wood M (2000). Obstetric outcome of preg- sperm: a systematic review. Hum Reprod Update 16:12-19
nancies following ICSI, classified according to sperm
origin and quality .Hum Reprod 15:1189-1194 87. Woodward BJ, Campell KHS, Ramsewak SS (2008).
A comparison of headfirst and tailfirst microinjection of
84. Wennerholm UB, Hamberger L, Nilsson L, sperm at intracytoplasmic sperm injection. Fertil Steril
Wennergren M, Wikland M, Bergh C (1997). 89:711-714
Obstetric and perinatal outcome of children conceived from
cryopreserved embryos. Hum Reprod 12:1819-1825 88. Worrilow KC, Huynh T, Bower JB, Anderson AR,
Schillings W, Crain JL (2007). PICSI vs ICSI: statistically
85. WHO (2010). Laboratory manual for the significant improvement in clinical outcomes in 240 in
Examination and processing of human semen, fifth vitro fertilization (IVF) patients. Fertil Steril 88:37-41
edition.
89. Zini A, Boman J, Belzil E and Ciampi A (2008).
86. Woldringh GH, Besselink DE, Tillema AHJ, Sperm DNA damage is associated with an increased
Henriks JCM, Kremer JAM (2010). Karyotyping, risk of pregnancy loss after IVF and ICSI: systematic
congenital anomalies and follow-up of children after review and meta-analysis. Hum Reprod 23:2663-2668
215
216
12
ÑAÙNH GIAÙ SÖÏ THUÏ TINH VAØ PHAÙT TRIEÅN PHOÂI
Leâ Thuïy Hoàng Khaû, Tröông Thò Thanh Bình
MÔÛ ÑAÀU cuûa noaõn thöôøng ñöôïc quan saùt vaø ghi
nhaän bao goàm: (1) khoang quanh noaõn,
Ñaùnh giaù söï thuï tinh vaø phaùt trieån cuûa (2) caùc theå vuøi, (3) theå löôùi noäi chaát
phoâi, trong ñoù bao goàm caû söï ñaùnh trôn, (4) khoâng baøo, (5) baøo töông, (6)
giaù chaát löôïng noaõn ñoùng vai troø quan maøng trong suoát, (7) theå cöïc, (8) theå
troïng trong IVF. Nhöõng chæ soá naøy haït ôû vuøng trung taâm bao töông noaõn
giuùp chuùng ta coù thoâng tin veà nhieàu (Junko, 2009). Noaõn ñöôïc ñaùnh giaù laø
qui trình kyõ thuaät cuûa IVF, cuõng nhö baát thöôøng khi xuaát hieän moät trong
giuùp toái öu keát quaû ñieàu trò nhö: kích nhöõng baát thöôøng keå treân.
thích buoàng tröùng, choïc huùt noaõn, keát
quaû thuï tinh, keát quaû nuoâi caáy phoâi, Theo phaùc ñoà hieän nay, chuùng toâi tieán
choïn löïa phoâi... Do ñoù, caùc hieåu bieát haønh ñaùnh giaù chaát löôïng noaõn vaøo
vaø kinh nghieäm söû duïng caùc tieâu chí thôøi ñieåm ICSI cuõng döïa treân caùc tieâu
ñaùnh giaù noaõn, thuï tinh, phoâi laø nhöõng chuaån veà hình thaùi vôùi 4 caáp ñoä khaùc
kieán thöùc vaø kyõ naêng caàn thieát cho caùc nhau vôùi caáp ñoä 1 laø bình thöôøng, caáp
chuyeân vieân IVF, keå caû trong labo vaø ñoä 4 laø möùc baát thöôøng cao nhaát.
laâm saøng.
Veà theå cöïc, coù caùc caáp ñoä (1) bình
Baøi vieát naøy nhaèm trình baøy caùc kieán thöôøng, theå cöïc coù hình troøn hoaëc oval,
thöùc môùi nhaát veà caùc tieâu chaån ñaùnh beà maët trôn, (2) theå cöïc coù hình troøn
giaù noaõn, söï thuï tinh vaø phoâi hieän nay hoaëc oval, beà maët nhaên nheo, (3) theå
cuõng nhö caùc yù nghóa vaø öùng duïng treân cöïc bò phaân maûnh, (4) theå cöïc to, baát
thöïc teá. thöôøng, thoaùi hoùa hoaëc nhieàu hôn 2
theå cöïc.
ÑAÙNH GIAÙ CHAÁT LÖÔÏNG

Ñaùnh giaù caùc phaân töû saäm maøu
NOAÕN DÖÏA TREÂN HÌNH THAÙI
trong baøo töông (BP - brown practices),
(1) khoâng coù BP, (2) BP nhoû vaø ít, (3)
Noaõn sau khi choïc huùt seõ ñöôïc nuoâi BP to vaø ít, (4) coù nhieàu BP to hay nhoû.
caáy 2-4 giôø, sau ñoù seõ ñöôïc thöïc hieän
tieâm tinh truøng vaøo baøo töông noaõn. Khi ñaùnh giaù baøo töông, chuùng toâi
Vaøo thôøi ñieåm ICSI, noaõn seõ ñöôïc ñaùnh ñaùnh giaù caùc haït naèm ôû vò trí trung taâm
giaù chaát löôïng theo caùc tieâu chuaån veà baøo töông (1) khoâng coù haït ôû trung taâm
hình thaùi. Nhöõng hình thaùi baát thöôøng baøo töông, (2) haït taäp trung ôû trung taâm
217
Ñaùnh giaù söï thuï tinh vaø phaùt trieån phoâi
baøo töông, chieám ¼ dieän tích beà maët, nhieàu treân theá giôùi nhöng keát quaû coøn
(3) saâu vaø chieám ½ dieän tích beà maët, haïn cheá (Mohammad vaø cs., 2005). Baùo
(4) chieám ¾ dieän tích beà maët trôû leân. caùo cuûa Serhal vaø cs. (1997) cho thaáy
noaõn tröôûng thaønh thu nhaän sau choïc
Ñaùnh giaù theå vuøi: (1) khoâng coù theå huùt coù hình thaùi bình thöôøng seõ taïo
vuøi trong baøo töông, (2) coù 1 theå vuøi phoâi coù khaû naêng phaùt trieån toát hôn vaø
nhoû, (3) coù 1 theå vuøi to hay nhieàu theå tæ leä laøm toå sau ICSI cao hôn. Nghieân
vuøi nhoû, (4) töø 2 theå vuøi to trôû leân. cöùu môùi nhaát cuûa Nguyeãn Thò Thu Lan
cuõng cho thaáy coù moái töông quan giöõa
Ñaùnh giaù theå löôùi noäi chaát trôn SER hình thaùi noaõn vaø chaát löôïng phoâi
(1) khoâng coù SER, (2) coù 1 SER nhoû, cuõng nhö tæ leä thai laâm saøng. Noaõn coù
(3) coù nhieàu hôn 1 SER nhoû hay 1 SER hình thaùi toát, phoâi ñöôïc hình thaønh duø
trung bình, (4) coù 1 SER to hay nhieàu coù chaát löôïng toát hay xaáu thì tæ leä thai
SER trung bình. laâm saøng cao hôn raát nhieàu so vôùi phoâi
coù chaát löôïng toát ñöôïc hình thaønh töø
Ñaùnh giaù khoâng baøo (1) noaõn khoâng noaõn coù hình thaùi xaáu, söï khaùc bieät coù
coù khoâng baøo, (2) coù 1 khoâng baøo nhoû, yù nghóa thoáng keâ (Nguyeãn Thò Thu Lan
(3) coù 1 khoâng baøo trung bình, (4) coù 1 vaø cs., 2010)
khoâng baøo lôùn, nhieàu nhoû hay trung bình.
ÑAÙNH GIAÙ THEÅ CÖÏC CUÛA NOAÕN
Ñaùnh giaù khoaûng khoâng quanh noaõn
(1) PVS bình thöôøng, (2) PVS roäng ôû 1
vuøng, (3) PVS roäng heát chu vi, (4) PVS Nhieàu baùo caùo cho raèng hình thaùi cuûa
coù ñaày haït beân trong (brown practices). theå cöïc thöù nhaát coù lieân quan ñeán chaát
löôïng noaõn vaø seõ aûnh höôûng ñeán chaát
Ñaùnh giaù maøng trong suoát (1) maøng löôïng hôïp töû vaø phoâi. Khi thöïc hieän
trong suoát bình thöôøng, (2) maøng trong ICSI thì theå cöïc thöù nhaát deã daøng ñöôïc
suoát moûng, (3) maøng trong suoát daøy, quan saùt vaø ñaùnh giaù. Khoâng coù tröôøng
hoaëc hai lôùp (bilayer) hoaëc daøy moûng hôïp naøo maø noaõn thuï tinh bình thöôøng
khoâng ñeàu, (4) maøng trong suoát daøy vaø chæ quan saùt ñöôïc theå cöïc sau khi thuï
saäm maøu. tinh. Hình daïng phoâi vaø söï phaùt trieån
cuûa phoâi töø noaõn coù theå cöïc troøn, baàu
Ñaùnh giaù baøo töông (1) baøo töông duïc, khoâng coù maûnh vôõ hoaëc coù maøng
mòn, saùng maøu, (2) haït hôi thoâ, saùng thoâ raùp, xuø xì ñeàu aûnh höôûng ñeán söï
maøu, (3) haït thoâ, saäm maøu, (4) haït thoâ, phaùt trieån cuûa phoâi veà sau. Ngöôøi ta
taäp trung ôû vuøng trung taâm noaõn (dark ñaùnh giaù noaõn coù theå cöïc baát thöôøng
center). goàm: maûnh vôõ, kích thöôùc vaø baøo
töông thoaùi hoùa. Hình thaùi theå cöïc thöù
Moái töông quan giöõa hình thaùi noaõn, nhaát, theå cöïc thöù hai vaøo luùc 16-18 giôø
tæ leä thuï tinh, chaát löôïng phoâi vaø tæ sau khi thuï tinh coù aûnh höôûng ñeán söï
leä thai sau ICSI ñaõ ñöôïc nghieân cöùu phaùt trieån cuûa phoâi theá naøo ñeán nay
218
vaãn chöa roõ. Noaõn coù theå cöïc nhoû lieân ñoaïn phaân chia vaø giai ñoaïn phoâi
quan ñeán vieäc giaûm khaû naêng thuï tinh nang. Hình thaùi hôïp töû coù lieân quan
vaø taêng tæ leä tam boäi. Coøn noaõn coù theå ñeán tæ leä thai laâm saøng vaø tæ leä laøm toå
cöïc coù maûnh vôõ thì phaùt trieån keùm. cuûa phoâi. Heä thoáng ñaùnh giaù hôïp töû laø
söï keát hôïp cuûa kích thöôùc tieàn nhaân
Khoâng baøo ñöôïc hình thaønh do söï giaõn (pronucleus), soá löôïng vaø söï phaân boá
roäng cuûa caùc tuùi treân maïng noäi chaát haïch nhaân, vaø hình thaùi baøo töông.
trôn hoaëc do söï hôïp nhaát cuûa nhöõng Theâm vaøo ñoù, söï thay ñoåi trong baøo
khoâng baøo nhoû. töông vaø söï phaân chia ñaàu tieân cuõng
ñöôïc xem xeùt.
SÖÏ THUÏ TINH
Tieàn nhaân laø daáu hieäu ñaàu tieân coù theå
Söï thuï tinh trong töï nhieân (in vivo) vaø
quan saùt deã daøng nhaát döôùi kính hieån
IVF coå ñieån traûi qua caùc giai ñoaïn: (1)
vi ñaûo ngöôïc, nhöng caàn phaân bieät
tinh truøng xaâm nhaäp vaøo lôùp teá baøo
vôùi khoâng baøo hoaëc nhöõng baát thöôøng
haït bao quanh noaõn, (2) tinh truøng thöïc
khaùc trong baøo töông. Söï hieän dieän cuûa
hieän phaûn öùng cöïc ñaàu, (3) tinh truøng
chuùng chöùng toû coù söï thuï tinh xaûy ra.
töông taùc vôùi maøng trong suoát, (4) tinh
Thoâng thöôøng caû hai tieàn nhaân xuaát
truøng tieáp xuùc vôùi maøng baøo töông
hieän cuøng thôøi gian trong khoaûng 16-
noaõn, baét ñaàu kích hoaït noaõn ñeå thöïc
20 giôø sau khi thuï tinh hay thöïc hieän
hieän phaûn öùng hôïp maøng, (5) phaûn öùng
ICSI vôùi noaõn tröôûng thaønh keøm theo
voû, (6) söï hình thaønh hai tieàn nhaân.
moät vaøi ñaëc ñieåm khaùc coù theå quan saùt
Söï thuï tinh chính laø söï keát hôïp cuûa
thaáy: baøo töông cuûa noaõn thuï tinh bình
noaõn vaø tinh truøng. Tuy nhieân, söï thuï
thöôøng coù daïng haït mòn, saùng maøu,
tinh sau ICSI boû qua caùc böôùc ñaàu tieân,
hai theå cöïc roõ vaø maøng trong suoát coøn
chæ baét ñaàu baèng hieän töôïng kích hoaït
nguyeân veïn. Trong khi ôû noaõn khoâng
noaõn vaø hình thaønh tieàn nhaân, do ñoù,
thuï tinh baøo töông thöôøng trôn, khoâng
söï thuï tinh trong ICSI xaûy ra sôùm hôn
coù ñaëc ñieåm gì ñaëc bieät, coù theå coù maøu
trong töï nhieân vaø IVF coå ñieån. Do ñoù,
naâu, ñen hay thoaùi hoùa ñoâi khi bò bieán
caâu hoûi ñöôïc ñaët ra laø khi naøo laø thôøi
daïng. Tieàn nhaân coù theå xuaát hieän sôùm
ñieåm thích hôïp ñieåm ñaùnh giaù thuï
hôn ôû phoâi ñöôïc thöïc hieän ICSI so vôùi
tinh? Ñoái vôùi ICSI thì söï thuï tinh xaûy
phoâi thöïc hieän IVF. Neáu tieàn nhaân
ra sau khi tieâm tinh truøng vaøo noaõn
khoâng xuaát hieän sau 16-20 giôø sau thuï
16-18 giôø (Nagy vaø cs., 1994, 1998), ñoái
tinh coù theå cho thaáy coù söï roái loaïn
vôùi IVF coå ñieån thì söï thuï tinh xaûy ra
trong vieäc hình thaønh theå sao (aster)
chaäm hôn 4 giôø.
vaø vi oáng seõ daãn ñeán söï phaùt trieån baát
thöôøng. Hai tieàn nhaân coù kích thöôùc
ÑAÙNH GIAÙ SÖÏ THUÏ TINH xaáp xæ nhau. Hôïp töû coù kích thöôùc tieàn
nhaân khaùc nhau coù 87% baát thöôøng
Vieäc choïn löïa phoâi ñeå chuyeån döïa veà nhieãm saéc theå. Töông töï hôïp töû coù
treân tieâu chuaån veà hình thaùi ôû giai tieàn nhaân nhoû cuõng baát thöôøng, chaát
219
löôïng keùm. Caùc tieàn nhaân trong giai thì baát thöôøng veà NST cao (55%) vaø
ñoaïn hôïp töû hoaëc phoâi coù tieàn nhaân tæ leä ñôn boäi cao (20%) chöùng toû ña
tieán laïi gaàn nhau vaø khoâng tieán haønh soá chuùng coù hoaït ñoäng sinh saûn ñôn
dung hôïp nhau ngay. Nhöõng tieâu boäi (parthenogenesis), 9% laø tam boäi
chuaån quan troïng trong giai ñoaïn naøy vaø 26% ôû daïng theå khaûm (mosaic). ÔÛ
ñeå ñaùnh giaù hình daïng, ñöôøng kính, vò nhöõng noaõn thuï tinh bình thöôøng, vieäc
trí cuûa tieàn nhaân, soá löôïng, söï phaân boá ñaùnh giaù tieàn nhaân phuï thuoäc vaøo ba
vaø söï saép xeáp thaúng haøng cuûa caùc haïch ñaëc ñieåm chính laø kích thöôùc vaø vò trí
nhaân, hình thaùi cuûa teá baøo chaát. Chaát cuûa hai tieàn nhaân, söï hieän dieän, soá
löôïng cuûa nhöõng phoâi giai ñoaïn tieàn löôïng, kích thöôùc vaø söï phaân boá cuûa
nhaân vaøo thôøi ñieåm naøy goàm söï tieán caùc haïch nhaân trong nhaân (Tesarik vaø
laïi raát gaàn nhau cuûa hai tieàn nhaân, caùc Greco, 1999; Scott vaø cs., 2000).
haïch nhaân xeáp thaúng haøng. Vò trí cuûa
hai tieàn nhaân trong hôïp töû cuõng raát ÑAÙNH GIAÙ TIEÀN NHAÂN
quan troïng. Khi tieán trình thuï tinh xaûy
ra, caùc sôïi vi oáng trong theå sao keùo tieàn Moät tieàn nhaân chöùa moät nöûa boä NST töø
nhaân caùi tôùi gaàn tieàn nhaân ñöïc. Tieàn meï hay moät nöûa töø cha. Ñaùnh giaù tieàn
nhaân ñöïc di chuyeån ñeán vò trí trung nhaân bao goàm ñaùnh giaù kích thöôùc cuûa
taâm cuûa noaõn. Do ñoù, tieàn nhaân thöôøng tieàn nhaân vaø vò trí cuûa tieàn nhaân trong
naèm trung taâm noaõn hoaëc chæ ôû trong baøo töông. Söï thuï tinh bình thöôøng ôû
phaàn baùn caàu coù chöùa theå cöïc thöù hai. noaõn phaûi chöùa hai tieàn nhaân vaø hai
Maëc duø söï xuaát hieän cuûa hai tieàn nhaân theå cöïc. Khi quan saùt thaáy khoâng coù
khaúng ñònh cho söï thuï tinh xaûy ra, tieàn nhaân vaø chæ coù moät theå cöïc thì
nhöng söï vaéng maët cuûa chuùng khoâng noaõn khoâng coù söï thuï tinh. Tuy nhieân,
haún keát luaän laø söï thuï tinh thaát baïi. thænh thoaûng khoâng quan saùt thaáy
Ñieàu naøy coù theå do söï dung hôïp sôùm tieàn nhaân vaø coù söï xuaát hieän cuûa hai
cuûa hai tieàn nhaân, do söï roái loaïn chöùc theå cöïc hoaëc theå cöïc bò phaân maûnh.
naêng cuûa tinh truøng hay do söï tröôûng Trong tröôøng hôïp naøy, hai tieàn nhaân
thaønh chaäm cuûa noaõn. Moät vaøi nghieân ñaõ bò “boû lôõ” khoâng ñöôïc quan saùt vaø
cöùu cho thaáy 40% noaõn khoâng coù daáu ñaõ “bieán maát”, noaõn ñaõ thuï tinh. Khi
hieäu cuûa thuï tinh trong khoaûng 17-27 kieåm tra thuï tinh, khoaûng thôøi gian töø
giôø sau caáy thì coù 41% noaõn seõ coù luùc ICSI ñeán luùc ñaùnh giaù cuõng caàn
hình daïng cuûa moät phoâi bình thöôøng phaûi ñöôïc quan taâm. Tieàn nhaân thöôøng
vaøo ngaøy tieáp theo vôùi hình thaùi vaø “bieán maát” sau 20 giôø ICSI.
toác ñoä phaân baøo töông töï nhö nhöõng
noaõn quan saùt thaáy tieàn nhaân ôû ngaøy Trung bình khoaûng 1% phoâi coù tieàn
thöù nhaát. Tuy nhieân, 30% nhöõng phoâi nhaân seõ tieán ñeán giai ñoaïn 2 teá baøo
naøy bò döøng vaøo ngaøy nuoâi caáy thöù khoaûng 20 giôø sau thuï tinh, 5% vaøo luùc
hai (Plachot vaø cs.., 1993) vaø tæ leä laøm 24 sau thuï tinh vaø 38% vaøo luùc 27 giôø.
toå giaûm khi ñöôïc chuyeån phoâi. Khi Phoâi xuaát hieän tieàn nhaân sôùm coù theå
phaân tích boä gene cuûa nhöõng phoâi naøy ngaøy moät seõ phaân chia thaønh hai teá
220
baøo sôùm (tröôùc 24 giôø sau thuï tinh). haït beân trong nhaân laø nôi tieàn ARN
ribosome ñöôïc toång hôïp, ñieàu naøy caàn
Tieâu chuaån thöù hai ñeå ñaùnh giaù thuï thieát cho quaù trình giaûm phaân vaø giai
tinh laø chaát löôïng cuûa hôïp töû, coù lieân ñoaïn phaân chia sôùm, (2) trong suoát quaù
quan ñeán kích thöôùc cuûa moãi tieàn trình thuï tinh, söï toång hôïp ARNr gia
nhaân. Hai tieàn nhaân bình thöôøng coù taêng vaø toång hôïp NPBs sau ñoù ñöôïc goïi
kích thöôùc baèng nhau hoaëc gaàn baèng laø haïch nhaân, (3) chuùng traûi qua giai
nhau, xeáp thaúng haøng theo moät truïc ñoaïn phuï thuoäc vaøo söï dung hôïp vaø
ñöùng vaø naèm ôû trung taâm hay phaàn söï phaân cöïc (polarization), lyù thuyeát
baùn caàu coù theå cöïc thöù hai cuûa noaõn cho söï hình thaønh ñoàng thôøi beân trong
thuï tinh. Neáu chuùng coù kích thöôùc khaùc hai tieàn nhaân. Haïch nhaân coù theå
nhau, phoâi coù khaû naêng phaùt trieån keùm quan saùt ñöôïc treân baát kyø kính hieån
vaø tæ leä theå ñôn boäi leäch cao (Munneù vi naøo coù boä phaûn pha (Hoffman hoaëc
vaø Cohen, 1998; Sadowy vaø cs., 1998). Nomaski). Nhöõng hôïp töû coù nhieàu
Nhöõng noaõn maø hai tieàn nhaân coù kích chaám nhoû seõ chaäm phaùt trieån vaø keát
thöôùc khoâng baèng nhau, naèm ôû ngoaïi quaû chæ coù 10-15% phoâi tieán ñeán giai
bieân teá baøo hoaëc chuùng khoâng tieán saùt ñoaïn phoâi nang. Haïch nhaân phaûi xeáp
nhau sau 16-18 giôø thuï tinh laø nhöõng thaúng haøng trong choã noái giöõa hai tieàn
ñaëc ñieåm baát thöôøng vaø hieám khi söû nhaân. Ñieàu naøy lieân quan ñeán söï trao
duïng ñeå chuyeån phoâi. Tieàn nhaân bình ñoåi chaát cuûa phoâi, söï toàn taïi cuûa haïch
thöôøng naèm ôû vò trí trung taâm noaõn vaø nhaân khi hai tieàn nhaân dung hôïp vaø
aùp saùt (thaúng haøng) vaøo nhau. Tieàn hình daïng boä gene cuûa phoâi. Do ñoù,
nhaân khoâng thaúng haøng coù theå daãn ñeán hôïp töû toát laø hôïp töû coù soá löôïng haïch
baát thöôøng trong quaù trình thuï tinh. nhaân vaøo khoaûng 3-7 haïch nhaân trong
moät tieàn nhaân, baét ñaàu hoaëc ñaõ xeáp
Khaùi nieäm “Nucleolar precursor thaúng haøng treân choã tieáp xuùc cuûa hai
bodies” (NPBs) ñöôïc ñònh nghóa laø (1) tieàn nhaân. Ñaây laø ñieàu kieän toái öu cho
Bình thöôøng = soá löôïng NPB töông ñöông giöõa 2 tieàn nhaân
Z1 0A
Z2 0B
Hình 12.1 Caùch ñaùnh giaù NPB

(nguoàn Lynette Scott, 2009)
Z3-1 Z3-3 Z3-2 Z3-4
5 1 4 2
Baát thöôøng = khoâng töông ñöông
221
hôïp töû coù theå tieán ñeán caùc giai ñoaïn söï phaùt trieån cuûa phoâi, hình thaùi phoâi
phaùt trieån tieáp theo. Khi ñaùnh giaù tieàn nang, thai laâm saøng vaø tæ leä laøm toå
nhaân, haïch nhaân cuõng neân ñöôïc ñaùnh cuûa phoâi. Hôn nöõa, hình thaùi cuûa tieàn
giaù kích thöôùc vaø vò trí. Neáu kích thöôùc nhaân cuõng coù theå tieân ñoaùn ñöôïc söï
chuùng khoâng ñeàu nhau, phoâi phaùt hình thaønh NST.
trieån chaäm (Scott vaø cs., 2000; Scott,
2002, 2003) vaø coù khaû naêng bò leäch boäi Söï saép xeáp thaúng haøng hay phaân cöïc
cao (Munneù vaø Cohen, 1998, Sadowy cuûa nhieãm saéc töû, vì theá NPBs naèm ôû
vaø cs., 1998). Tieàn nhaân khoâng ôû vò choã noái giöõa tieàn nhaân. Ñieàu naøy coù
trí trung taâm coù theå cho thaáy söï thaát lieân quan ñeán söï trao ñoåi chaát cuûa
baïi trong moät vaøi boä phaän quaù trình phoâi vaø tieàn nhaân seõ dung hôïp vaø
thuï tinh nhö söï hình thaønh theå sao hình thaønh boä gen cuûa phoâi. Noàng ñoä
hoaëc vi oáng (Sathanathan vaø cs., 1988, pH giöõa 2 nhoùm NPBs thì thaáp hôn so
Schatten, 1994). Tieàn nhaân coù theå coù vôùi nhöõng vuøng khaùc trong noaõn ñaõ
kích thöôùc haïch nhaân khoâng ñeàu nhau, thuï tinh vaø ñaây laø nhaân toá quan troïng.
haïch nhaân naèm ôû vò trí ngoaïi bieân cuûa Vieäc caùc haïch nhaân khoâng saép xeáp
teá baøo hoaëc haïch nhaân khoâng xuaát thaúng haøng hay khoâng ñoàng ñeàu coù theå
hieän 16-18g sau ICSI ñöôïc ñaùnh giaù laø thay ñoåi do noàng ñoä pH, daãn tôùi söï
baát thöôøng. phaùt trieån baát thöôøng khi boä gen ñöïc
vaø caùi keát hôïp.
Tieâu chuaån ñaùnh giaù haïch nhaân döïa
vaøo (1) soá löôïng theo lyù thuyeát laø töø Do ñoù, khi noaõn thuï tinh thì ñieàu mong
3-10 haïch nhaân trong moãi tieàn nhaân, muoán laø coù soá löôïng cuûa NPBs ñeàu
söï khaùc bieät toái ña laø töø 1-3 haïch nhaân nhau naèm trong khoaûng 5-7 treân tieàn
giöõa 2 tieàn nhaân, (2) kích thöôùc nhoû nhaân, baét ñaàu thaúng haøng hoaëc ñaõ xeáp
tröôùc khi dung hôïp, baát thöôøng khi coù thaúng haøng ôû vò trí tieáp giaùp cuûa tieàn
raát nhieàu ñieåm haïch nhaân raát nhoû, (3) nhaân (Z1, Z2 hay 0A, 0B).
söï phaân boá cuûa caùc haïch nhaân trong
tieàn nhaân, vò trí cuûa caùc haïch nhaân Söï xoay cuûa tieàn nhaân theo truïc: thoâng
ñöôïc phaân cöïc trong caû hai tieàn nhaân, thöôøng sau khi xaâm nhaäp vaøo noaõn,
(4) söï ñoàng hoùa NPBs, söï dung hôïp vaø NST cuûa tinh truøng baét ñaàu khöû coâ ñaëc
phaân cöïc ñöôïc hình thaønh. ôû beân ngoaøi hay treân beà maët tieáp xuùc
vôùi maøng baøo töông ñeå hình thaønh tieàn
Coù nhieàn nghieân cöùu veà heä thoáng ñaùnh nhaân ñöïc. Ñeå saép xeáp theo ñuùng vò trí
giaù hôïp töû döïa treân söï khaùc bieät caùc treân truïc phaân baøo, tieàn nhaân ñöïc phaûi
tieâu chuaån cuûa NPBs nhö Tesarik vaø xoay quanh tieàn nhaân caùi. Truïc naøy
Greco (1999), Scott vaø cs., 2000, 2003; ñöôïc xaùc ñònh laø truïc vuoâng goùc vôùi vò
Montag vaø cs., 2001, Balaban vaø cs., trí xuaát hieän theå cöïc thöù hai vaø chia
2004. Töø caùc nghieân cöùu naøy coù theå noaõn thaønh hai phaàn baèng nhau. Söï
ruùt ra ñöôïc keát luaän raèng tieâu chuaån xoay quanh cuûa tieàn nhaân taïo thaønh
ñaùnh giaù NPBs coù theå tieân ñoaùn ñöôïc moät veät môø treân baøo töông (halo hay
222
cytoplasmic streaming) vaø coù theå quan hôïp töû coù caùc goùc trong khoaûng 0o-30o
saùt thaáy ôû 16-18 giôø sau thuï tinh. Neáu coù tæ leä phaân chia thaønh 2 teá baøo sau
thieáu söï di chuyeån naøy cuûa tieàn nhaân 27 giôø ICSI cao nhaát (Nguyeãn Thò Thu
ñöïc, NST vaø trung töû cuûa chuùng seõ Lan, 2008).
ñònh vò khoâng ñuùng choã, gaây ra söï phaùt
trieån baát thöôøng. Moät hôïp töû toát seõ coù Ñaùnh giaù theå cöïc cuõng ñöôïc duøng trong
tieàn nhaân naèm treân truïc phaân baøo vieäc ñaùnh giaù hôïp töû. Khi noaõn thuï
theo höôùng vuoâng goùc hay song song tinh, chuùng ta coù theå quan saùt thaáy 2 PB
vôùi truïc naøy. Ñoâi khi tieàn nhaân khoâng roõ reät hoaëc PB bò phaân maûnh. Phaàn lôùn
haún naèm ñuùng vò trí maø coù theå leäch chuùng naèm ôû vò trí keá beân PB1 nhöng
chuùt ít so vôùi truïc nhöng ngöôøi ta thoáng cuõng coù theå naèm ôû vò trí xa hôn. Theo
nhaát neáu maët phaúng ngang cuûa tieàn nghieân cöùu cuûa Rienzi vaø cs. (2003), söï
nhaân taïo vôùi truïc moät goùc döôùi 30o sai choã cuûa PB laø keát quaû cuûa vieäc sai
vaãn ñöôïc xem laø vuoâng goùc vôùi truïc, hoûng trong thoi voâ saéc giaûm phaân töø
neáu goùc quay cuûa tieàn nhaân lôùn, chuùng khi hình thaønh PB1 vaø ñieàu naøy cuõng
ñöôïc xem laø song song vôùi truïc. Nhöõng coù nghóa laø laøm taêng nguy cô phoâi coù
thoâng soá naøy ñeàu lieân quan ñeán söï chaát löôïng keùm.
phaùt trieån cuûa phoâi töø ngaøy 2 trôû leân.
Sau IVF vaø ICSI, chaát löôïng baøo töông
Trong nghieân cöùu gaàn ñaây cuûa Nguyeãn cuûa noaõn cuõng coù theå ñöôïc ñaùnh giaù.
Thò Thu Lan khaûo saùt töông quan giöõa Noaõn coù theå coù toån thöông baøo töông
hình thaùi vaø söï phaân boá cuûa caùc theå sau IVF hay ICSI. Trong tröôøng hôïp
cöïc ôû hôïp töû vôùi chaát löôïng phoâi ngaøy ICSI, söï thoaùi hoùa coù theå xaûy ra ngay
2 cho thaáy (1) kieåu hình cuûa theå cöïc (2 laäp töùc sau khi tieâm hay sau khi nuoâi
theå cöïc nguyeân veïn hay bò phaân maûnh) caáy qua ñeâm. Baøo töông cuûa noaõn phaùt
khoâng aûnh höôûng ñeán hình thaùi phoâi trieån thaønh vuøng naâu saäm maøu vaø laøm
ngaøy 2, (2) ñoä roäng goùc taïo thaønh giöõa maát ñi söï nguyeân veïn. Noaõn thoaùi hoùa
theå cöïc gaàn nhaát vôùi truïc cuûa 2 tieàn thì khoâng ñöôïc ñaùnh giaù chaát löôïng
nhaân (α) vaø khoaûng caùch giöõa hai theå vaøo ngaøy hoâm sau vaø coù theå phaûi boû
cöïc (α) khoâng coù aûnh höôûng ñaùng keå ngay laäp töùc. Sau ICSI coù 5-8% noaõn
ñeán hình thaùi phoâi ngaøy 2, hôïp töû coù thoaùi hoùa nhöng ñieàu naøy khoâng xaûy
ñoä roäng goùc α caøng taêng thæ tæ leä phoâi ra ôû IVF. Baøo töông cuõng coù theå chöùa
toát giaûm, (3) ñoä roäng goùc taïo thaønh moät hay moät vaøi khoâng baøo. Khoâng baøo
giöõa theå cöïc xa nhaát vôùi truïc cuûa 2 tieàn coù maøng gaén keát vôùi baøo töông vaø chöùa
nhaân (α) coù aûnh höôûng ñaùng keå ñeán ñaày chaát dòch. Caùc khoâng baøo coù theå
hình thaùi phoâi ngaøy 2, goùc α>600, tæ coù kích thöôùc vaø soá löôïng khaùc nhau.
leä phoâi toát giaûm raát nhieàu, (4) ñoä roäng Hôïp töû coù khoâng baøo to coù theå thaát baïi
caùc goùc α, β,χ khoâng coù aûnh höôûng trong laàn phaân chia ñaàu tieân cuûa giai
ñaùng keå ñeán toác ñoä phaân chia thaønh ñoaïn phaân chia hay baát thöôøng trong
2 teá baøo cuûa hôïp töû sau 27 giôø ICSI, söï phaân baøo (Van Blerkom, 1990).
223
Cöïc
A B C D Cöïc sau
KEY
Theå cöïc thöù nhaát Tieàn nhaân ñöïc
Maët phaúng metaphase Theå cöïc thöù hai
Trung theå
Hình 12.2 Söï xoay theo truïc (nguoàn: Scott, 2003)
* Caùch tính goùc taïo thaønh giöõa caùc theå cöïc vaø truïc cuûa 2PN
α
β α β β
β α=0o
α
α = 30o, β = 60o α = 0o, β = 60o α = 30o, β = 45o α = 30o, β = 45o
γ=β-α γ=β γ=α +β γ = 180o - (a + β)
Trong ñoù: α: goùc taïo thaønh giöõa caùc theå cöïc gaàn nhaát vôùi truïc 2PN
β: goùc taïo thaønh giöõa caùc theå cöïc xa nhaát vôùi truïc 2PN
γ: goùc taïo thaønh giöõa 2 theå cöïc tính töø trung taâm tröùng
Hình 12.3 Caùch tính goùc taïo thaønh giöõa caùc theå cöïc vaø truïc cuûa 2PN (nguoàn:
Nguyeãn Thò Thu Lan, 2008)
SÖÏ SAÉP XEÁP CUÛA BAØO TÖÔNG ghi nhaän. Khoaûng 27% phoâi khoâng coù
“halo”, chuùng thöôøng coù nhöõng ñaëc
HOAËC HALO
ñieåm nhö phaùt trieån chaäm, hình thaùi
xaáu, taêng tæ leä maûnh vôõ vaø phoâi nang
Ngöôøi ta nhaän thaáy raèng hình aûnh cuûa
bò giôùi haïn. Tuy nhieân, ôû nghieân cöùu
baøo töông khaùc nhau ôû moãi loaøi khaùc
thöû nghieäm cho thaáy ôû tröùng thuï tinh
nhau. ÔÛ chuoät vaø hamster, vuøng daøy
khoâng coù “halo” khoâng aûnh höôûng ñeán
ñaëc xuaát hieän sau thuï tinh beân trong
khaû naêng coù thai ôû nhöõng beänh nhaân
baøo töông hay coøn goïi laø “halo” taäp
coù tieân löôïng toát (Scott vaø cs., 2007)
trung chuû yeáu ôû trung taâm teá baøo ñöôïc
nhöng laïi coù aûnh höôûng ñeán nhöõng
cho laø söï phaân boá laïi cuûa ti theå. Söï phaùt
beänh nhaân coù tieân löôïng xaáu hoaëc
trieån keùm cuûa noaõn ôû giai ñoaïn tieàn
beänh nhaân lôùn tuoåi (Chen vaø cs., 2006)
nhaân thieáu halo trong baøo töông ñöôïc
224
Ngöôøi ta coù theå phaân loaïi caùc hôïp töû Heä thoáng ñaùnh giaù theo Z moâ taû soá
coù tieàn nhaân nhö sau, coù hai heä thoáng löôïng, kích thöôùc vaø vò trí cuûa haïch
phaân loaïi hôïp töû, ñaùnh giaù theo heä nhaân vaø kích thöôùc töông ñöông nhau.
thoáng Z1, Z2, Z3 vaø Z4 hoaëc töø chia Ñoä 2 vaø ñoä 4 keát hôïp thaønh Z3, ñoä 2 vaø
theo ñoä töø 1 - 5 (Scott, 2000, 2003, 3 chuyeån thaønh Z1 vaø Z2.
2009).
Z1: hôïp töû coù tieàn nhaân vôùi soá löôïng
Heä thoáng ñaùnh giaù theo ñoä töø 1-5 döïa töø 3-7 haïch nhaân töông ñoàng xeáp thaúng
vaøo kích thöôùc tieàn nhaân, vò trí saép haøng treân tieàn nhaân ôû vò trí tieáp giaùp.
xeáp cuûa tieàn nhaân, söï saép xeáp cuûa
haïch nhaân vaø vò trí cuûa haïch nhaân Z2: hôïp töû coù soá löôïng haïch nhaân
trong hôïp töû. töông ñoàng, xeáp khoâng thaúng haøng ôû vò
trí tieáp giaùp.
Ñoä 1: coù soá löôïng haïch nhaân ñeàu
nhau, saép xeáp ôû vò trí tieáp giaùp cuûa hai Z3: tieàn nhaân cuûa hôïp töû trong
tieàn nhaân, soá löôïng haïch nhaân khoaûng nhoùm Z3 coù söï khaùc nhau, caùc haïch
3-7 haïch nhaân. nhaân coù kích thöôùc vaø soá löôïng khoâng
töông ñoàng. Hôïp töû coù tieàn nhaân ôû ñaây
Ñoä 2: tieàn nhaân coù soá löôïng vaø kích chæ cho thaáy 1 hoaëc 2NPB trong moät
thöôùc cuûa haïch nhaân ñeàu nhau trong tieàn nhaân, PN coøn laïi coù 4-6 haïch nhaân
cuøng tieàn nhaân nhöng chæ coù 1 haïch (loaïi Z3-1). Nhöõng NPB naøy xeáp thaúng
nhaân saép xeáp ôû vò trí tieáp giaùp cuûa 2 haøng treân moät tieàn nhaân vaø phaân taùn
tieàn nhaân trong khi caùc haïch nhaân khaùc treân moät tieàn nhaân khaùc (Z3-2). Hôïp
phaân taùn khaép nôi trong tieàn nhaân. töû coù tieàn nhaân khoâng coù söï khaùc bieät
lôùn giöõa 2NPB (Z3-3) vaø hôïp töû coù tieàn
Ñoä 3: coù soá löôïng vaø kích thöôùc cuûa nhaân coù nhieàu hôn 8 haïch nhaân trong
haïch nhaân töông ñöông nhau nhöng NPB (Z3-4). Caùc haïch nhaân trong tieàn
chuùng phaân taùn trong tieàn nhaân nhaân nhoùm 3 khoâng xeáp thaúng haøng,
khoâng phaân cöïc.
Ñoä 4: hôïp töû coù soá löôïng hoaëc kích
thöôùc haïch nhaân khoâng ñeàu nhau. Z4: hôïp töû coù tieàn nhaân vôùi kích
thöôùc khoâng töông ñoàng hoaëc caùc
Ñoä 5: hôïp töû coù tieàn nhaân khoâng haïch nhaân khoâng xeáp thaúng haøng vaø
xeáp thaúng haøng, kích thöôùc khaùc nhau saép xeáp khoâng ñuùng choã.
hoaëc khoâng naèm ôû vò trí trung taâm cuûa
hôïp töû.
225
SÖÏ THAÁT BAÏI VAØ BAÁT THÖÔØNG
SAU THUÏ TINH
Grade 1 Grade 2
ICSI ñöôïc xem laø phöông phaùp ñieàu trò
toái öu cho nhöõng tröôøng hôïp voâ sinh
do nam giôùi. Tæ leä thai laâm saøng vaø tæ
leä laøm toå cao khi söû duïng tinh truøng
thu nhaän töø phaãu thuaät hay tinh truøng
töø tinh dòch, khoâng laøm taêng tæ leä dò
Grade 3 Grade 4
taät baåm sinh. Tuy nhieân, tæ leä thuï tinh
chæ ñaït 40-70% treân toång soá noaõn ñöôïc
thöïc hieän ICSI vaø söï thaát baïi hoaøn toaøn
trong thuï tinh ñoâi khi cuõng vaãn xaûy ra.
Söï thuï tinh thaát baïi thöôøng hieám xaûy
Grade 5
ra vaø thöôøng gaëp ôû nhöõng chu kyø coù
Hình 12.4 Sô ñoà ñaùnh giaù theo ñoä 1-2 noaõn ñöôïc tieâm. Söï thaát baïi thuï
(nguoàn: Scott, 2000) tinh trong caùc chu kyø lieân tieáp laø raát
thaáp (<3%) maëc duø coù moät soá beänh
nhaân coù noaõn bò thaát baïi trong thuï tinh
do nhöõng ñoät bieán chöa xaùc ñònh ñöôïc
cuûa caùc giao töû nhö söï kích hoaït noaõn
bò öùc cheá. Nhöõng thaát baïi naøy khoâng
Z1 Z2
phaûi do loãi kyõ thuaät.
Sau khi ICSI hay IVF, coù khoaûng 30%

noaõn khoâng thuï tinh. Vieäc khoâng hình
thaønh PN nhöng khoâng theå xaùc ñònh
Z3-1 Z3-2 laø nguyeân nhaân do giao töû ñöïc hay
giao töû caùi. Nguyeân nhaân thaát baïi thuï
tinh sau ICSI coù theå lieân quan ñeán teá
baøo chaát noaõn chöa tröôûng thaønh hoaëc
phaûn öùng khaû naêng hoùa cuûa tinh truøng
Z3-3 Z3-4
chöa ñöôïc thöïc hieän hay khi kích hoaït
cuûa noaõn bò thaát baïi. Nguyeân nhaân
chöa ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng. Ñoái vôùi
IVF coå ñieån, ñieàu naøy coù theå coù nhöõng
lyù do nhö (1) khoâng coù tinh truøng xaâm
nhaäp vaøo baøo töông noaõn, (2) noaõn
Z4-1 Z4-2
tieáp tuïc khoâng tröôûng thaønh vaøo thôøi
Hình 12.5 Sô ñoà ñaùnh giaù theo tieâu chuaån Z ñieåm thuï tinh, (3) noaõn coù baát thöôøng
(nguoàn: Scott, 2003) veà NST vaø cuoái cuøng laø (4) coâ ñaëc
226
NST xaûy ra sôùm. Ñoái vôùi ICSI, lyù do coù nhö trong IVF laø do ña thuï tinh. Söï
theå coù laø noaõn khoâng ñöôïc hoaït hoùa hoaït hoùa töï phaân chia sau ICSI coù theå
hoaëc baát thöôøng NST cuûa noaõn hoaëc khoâng xuaát hieän nguyeân phaùt hay thöù
tinh truøng. Khi noaõn coù moät, ba hoaëc phaùt trong quaù trình tieâm. Söï phaân
nhieàu tieàn nhaân hôn, baát thöôøng thuï chia giaû nguyeân phaùt (sponteneous
tinh. Coù khoaûng 3-6% noaõn sau ICSI parthenogenesis activation – SPA)
hoaëc IVF xuaát hieän moät tieàn nhaân thöôøng xuaát hieän sau khi phoùng noaõn
(Staessen vaø cs., 1993). Theo nghieân hoaëc noaõn quaù tröôûng thaønh vaø quaù
cöùu cuûa Staessen vaø cs. (1997) söï hình trình tieâm.
thaønh NST cuûa phoâi ñöôïc phaùt trieån töø
noaõn coù 1PN vaø 3PN ñöôïc phaân tích. Trong ICSI coù 5-10% tröôøng hôïp quan
ÔÛ noaõn coù söï xuaát hieän cuûa 1PN, ôû saùt thaáy hôïp töû coù ba tieàn nhaân hoaëc
nhöõng tröôøng hôïp IVF coå ñieån, lyù do nhieàu hôn (Guelman, 2003). Ñieàu naøy
ñöôïc giaûi thích (1) khoâng coù söï khöû coù theå laø do sau giai ñoaïn phaân chia
coâ ñaëc cuûa tinh truøng khi xaâm nhaäp thöù nhaát, nhöõng noaõn ôû theå tam boäi
vaøo noaõn, chieám 70-75%, (2) noaõn töï hoaëc töù boäi thöôøng khoù phaân bieät vôùi
hoaït hoùa, chieám 25-30%, (3) thieáu söï noaõn coù hai tieàn nhaân. Trong quaù trình
xuaát hieän ñoàng boä cuûa hai tieàn nhaân ñaùnh giaù soá löôïng vaø kích thöôùc cuûa
trong tröôøng hôïp coù thuï tinh. Cuõng tieàn nhaân phaûi ñöôïc ghi nhaän. Ñoâi khi
trong nghieân cöùu cuûa Staessen vaø cs. caáu truùc khoâng baøo hieän dieän trong
(1997) cho thaáy 48,7% noaõn 1PN boä baøo töông coù kích thöôùc gaàn gioáng tieàn
NST löôõng boäi vôùi tæ leä XX, XY ñeàu nhaân, do ñoù deã daãn ñeán söï sai laàm
nhau. Trong nghieân cöùu khaùc cho thaáy khi ñaùnh giaù. Ñoái vôùi hôïp töû chæ quan
coù 25% noaõn coù 1PN seõ xuaát hieän tieàn saùt thaáy moät tieàn nhaân coù theå do söï
nhaân thöù hai vaøi giôø sau ñoù (Steassen di chuyeån hoaëc baát hoaït cuûa moät tieàn
vaø cs., 1993) (4) söï dung hôïp cuûa hai nhaân trong hôïp töû löôõng boäi. Taát caû
tieàn nhaân thaønh moät tieàn nhaân lôùn. nhöõng noaõn ñaõ thuï tinh chæ coù moät
Ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp ICSI, söï hình tieàn nhaân caàn ñöôïc kieåm tra laïi sau 2-6
thaønh 1PN laø do (1) söï hoaït hoùa cuûa giôø. Ñoái vôùi hôïp töû xuaát hieän ba tieàn
noaõn, (2) khoâng coù söï khöû coâ ñaëc cuûa nhaân trong IVF coå ñieån coù theå do noaõn
tinh truøng ñöôïc tieâm vaø baøo töông xaáu hoaëc roái loaïi quaù trình phaàn baøo,
noaõn, (3) söï dung hôïp cuûa hai tieàn ñoâi khi noaõn maát khaû naêng ngaên chaën
nhaân, sau ICSI coù khoaûng 27,9% söï thuï tinh ña tinh truøng. Boán tröôøng
noaõn xuaát hieän moät tieàn nhaân coù boä hôïp thöôøng xuyeân gaây ra hieän töôïng
NST löôõng boäi (Steassen vaø cs., 1997). thuï tinh tam boäi laø (1) Söï thuï tinh cuûa
Thoâng thöôøng, hôïp töû coù 1PN sau ICSI hai tinh truøng vaøo noaõn daãn ñeân söï
thöôøng laø do noaõn phaân chia giaû (töï hình thaønh moät tieàn nhaân töø meï vaø hai
phaân chia maø khoâng qua thuï tinh) vaø tieàn nhaân töø cha; (2) theå cöïc thöù nhaát
hôïp töû coù 3PN thöôøng lieân quan ñeán hay theå cöïc thöù hai khoâng ñöôïc phoùng
vieäc theå cöïc thöù 2 khoâng ñöôïc phoùng thích trong quaù trình tröôûng thaønh cuûa
thích ra ngoaøi, ñieàu naøy khoâng gioáng noaõn daãn ñeán söï hình thaønh hai tieàn
227
nhaân töø meï vaø moät tieàn nhaân töø cha; Noaõn khoâng thuï tinh coù theå chöùa
(3) söï thuï tinh cuûa tinh truøng coù hai ñaàu tinh truøng coøn coâ ñaëc, tinh truøng
nhaân vaøo noaõn (töông töï tröôøng hôïp coøn nguyeân hay bò ñaåy ra khoûi noaõn.
1), chæ chieám 5% tinh truøng ôû ngöôøi; (4) Dozortsev vaø cs. (1994) cho bieát söï
söï thuï tinh cuûa moät tinh truøng vôùi moät khöû coâ ñaëc ñaàu tinh truøng chæ xaûy ra
noaõn coù hai nhaân (töông töï tröôøng hôïp trong 50% noaõn ôû giai ñoaïn MII sau
2). Nhöõng phoâi phaùt trieån töø nhöõng ICSI. Nhöõng thaát baïi trong thuï tinh
hôïp töû tam boäi thöôøng coù toác ñoä phaân naøy laø do (1) tinh truøng bò ñaåy ra khoûi
chia nhanh hôn nhöõng hôïp töû löôõng noaõn chieám 12% trong toång soá tröùng
boäi. Noaõn ñaõ thuï tinh coù tieàn nhaân khoâng thuï tinh. Söï ñaåy tinh truøng xaûy
khaùc nhau veà kích thöôùc coù 87% baát ra moät giôø sau ICSI vaø nguyeân nhaân
thöôøng veà NST, hay coù tieàn nhaân raát hieän töôïng chöa bieát roõ. (2) moät soá
nhoû hoaëc bò phaân maûnh thì phoâi baát noaõn khoâng thuï tinh chöùa tinh truøng
thöôøng, chaäm phaùt trieån (Scott, 2009). coøn nguyeân veïn (11-20%), coù theå do söï
Caàn phaûi phaân bieät roõ tieàn nhaân vôùi baát ñoäng tinh truøng khoâng hoaøn toaøn
caùc caáu truùc khaùc nhö khoâng baøo… tröôùc ICSI, chöa ñuû laøm toån thöông
baèng caùch chænh oác vi caáp cuûa kính maøng tinh truøng, do ñoù söï hoaït hoùa
hieån vi leân xuoáng nhieàu laàn. Noaõn coù glutathione cuûa baøo töông noaõn khoâng
3PN khoâng ñöôïc choïn ñeå chuyeån phoâi. theå gaén vaøo nhaân tinh truøng giuùp khöû
coâ ñaëc. (3) maëc duø noaõn ñöôïc ñaët PB
Moái lieân quan giöõa noaõn quaù tröôûng ôû vò trí 6 giôø hoaëc 12 giôø khi ICSI, ñaàu
thaønh vaø ICSI cuõng ñöôïc quan taâm. tinh truøng vaãn ñöôïc tìm thaáy ôû giöõa
Noaõn quaù tröôûng thaønh laø nguyeân caùc NST ôû giai ñoaïn metaphase trong
nhaân laøm taêng soá löôïng hôïp töû coù kích noaõn (10%), ñieàu naøy xaûy ra coù theå do
thöôùc PN khoâng ñoàng boä. Tieàn nhaân theå cöïc khoâng luoân ôû ñuùng vò trí ñaàu
nhoû hôn thöôøng hình thaønh sau khi cuûa thoi voâ saéc neân khi thöïc hieän thao
ICSI bò hoaõn (delayed ICSI) laø tieàn taùc ICSI ñaõ voâ tình gaây toån thöông thoi
nhaân ñöïc. Kích thöôùc cuûa tieàn nhaân voâ saéc. (4) khoaûng 7% noaõn MII chöùa
ñöïc ôû noaõn quaù tröôûng thaønh coù theå ñaàu tinh truøng chöa khöû coâ ñaëc, DNA
coù söï sai leäch trong quaù trình khöû coâ cuûa tinh truøng hieän dieän ôû traïng thaùi
ñaëc nhieãm saéc chaát. Vieäc khöû coâ ñaëc NST chöa tröôûng thaønh coøn coâ ñaëc.
khoâng hoaøn chænh, khoâng hình thaønh
hoaëc hình thaønh tieàn nhaân ñöïc coù lieân Khoaûng 5% noaõn ñöôïc kích hoaït ôû 17
quan ñeán söï hhoaït hoùa baát thöôøng cuûa giôø sau ICSI, 56% noaõn chöùa ñaàu tinh
taùc nhaân gaây ra söï khöû coâ ñaëc trong truøng khöû coâ ñaëc trong khi 20% coøn
noaõn. ÔÛ noaõn quaù tröôûng thaønh, trong laïi phaàn ñaàu tinh truøng coøn nguyeân
quaù trình tröôûng thaønh veà chöùc naêng ôû veïn. Ñieàu naøy chöùng toû raèng noaõn
giai ñoaïn interphase laøm cho söï hoaït ñöôïc hoaït hoùa khoâng luoân ñi keøm vôùi
hoùa caùc yeáu toá gaây khöû coâ ñaëc nhaân söï phaùt trieån cuûa tieàn nhaân (Munne
tinh truøng bò thay ñoåi. vaø cs., 1993) daãn ñeán hieän töôïng noaõn
khoâng thuï tinh hay ngöøng ôû giai ñoaïn
228
sôùm cuûa söï thuï tinh. Hôn nöõa, coù yù goïi laø phoâi daâu (morula). Sau ñoù, beân
kieán cho raèng coù söï töông ñoàng giöõa söï trong khoái phoâi baøo neùn chaët naøy baét
kích hoaït cuûa noaõn vôùi söï khöû coâ ñaëc ñaàu xuaát hieän khoang chöùa ñaày dòch
nhaân cuûa tinh truøng vaø söï hình thaønh (blastocoele). Khoang naøy nôû roäng
PN. Tinh truøng cuõng ñoùng goùp trong nhanh choùng. Phoâi ôû giai ñoaïn naøy
söï hình thaønh PN baèng caùch cung caáp ñöôïc goïi laø phoâi nang (blastocyst).
trung theå ñeå taïo nhöõng theå sao, do ñoù
neáu thieáu söï ñoùng goùp naøy cuõng laø Ñaùnh giaù phoâi
nguyeân nhaân thaát baïi cuûa thuï tinh.
Trong thuï tinh oáng nghieäm, beänh nhaân
ÑAÙNH GIAÙ CHAÁT LÖÔÏNG PHOÂI ñöôïc kích thích buoàng tröùng. Do ñoù, soá
noaõn vaø soá phoâi thu ñöôïc nhieàu. Vieäc
Quaù trình phaùt trieån cuûa phoâi chuyeån nhieàu phoâi giuùp taêng tæ leä thai
laâm saøng. Tuy nhieân, ñieàu naøy ñoàng
Sau khi thuï tinh, hôïp töû baét ñaàu quaù nghóa vôùi vieäc taêng nguy cô ña thai.
trình phaân chia, taïo thaønh caùc teá baøo Vì vaäy, khi chuyeån phoâi, caàn löïa choïn
nhoû goïi laø phoâi baøo. Quaù trình naøy nhöõng phoâi coù chaát löôïng toát nhaát ñeå
töông töï vôùi quaù trình nguyeân phaân ôû chuyeån.
teá baøo sinh döôõng tröôûng thaønh. Tuy
nhieân, giöõa hai quaù trình naøy coù moät Coù nhieàu tieâu chuaån ñaùnh giaù chaát
ñieåm khaùc bieät quan troïng. Ñoù laø sau löôïng phoâi khaùc nhau. Phaàn lôùn caùc
khi phaân chia, caùc teá baøo sinh döôõng tieâu chuaån naøy döïa vaøo caùc ñaëc ñieåm
con seõ tieáp tuïc taêng tröôûng cho ñeán nhö soá löôïng phoâi baøo, söï phaân maûnh,
khi ñaït ñöôïc kích thöôùc baèng vôùi teá ñoä ñoàng ñeàu cuûa phoâi baøo. Ngoaøi ra,
baøo meï ban ñaàu. Sau ñoù, chuùng môùi ngöôøi ta coøn ghi nhaän caùc ñaëc ñieåm
baét ñaàu phaân chia tieáp tuïc. ÔÛ teá baøo khaùc nhö hình thaùi cuûa tieàn nhaân ôû
phoâi, caùc phoâi baøo phaân caét thaønh caùc hôïp töû, toác ñoä phaân chia cuûa phoâi
phoâi baøo nhoû hôn. Caùc phoâi baøo naøy baøo… Ñoái vôùi chuyeån phoâi ôû giai ñoaïn
laïi tieáp tuïc phaân chia maø khoâng coù söï phoâi nang, ngöôøi ta cuõng ñöa ra nhöõng
taêng tröôûng veà kích thöôùc. tieâu chuaån rieâng.
Sau khi phaân chia ñöôïc khoaûng 8 phoâi Vieäc ñaùnh giaù chaát löôïng phoâi ñöôïc
baøo, hieän töôïng neùn (compaction) giöõa thöïc hieän döôùi kính hieån vi ñaûo ngöôïc.
caùc phoâi baøo baét ñaàu xuaát hieän. Caùc Ñaùnh giaù chaát löôïng phoâi coù theå tieân
phoâi baøo chuyeån töø daïng hình caàu ñoaùn ñöôïc khaû naêng laøm toå vaø thai
thaønh daïng hình caùi neâm, neùn chaët laâm saøng khi chuyeån phoâi ôû giai ñoaïn
nhaèm laøm taêng söï tieáp xuùc giöõa caùc phaân chia sôùm vaøo buoàng töû cung.
phoâi baøo. Sau ñoù, chuùng hình thaønh
caùc caùc keânh lieân keát, noái lieàn giöõa Coù 3 heä thoáng khaùc nhau dung ñeå ñaùnh
caùc phoâi baøo vôùi nhau. Phoâi phaân giaù chaát löôïng phoâi in vitro.
chia ñeán khoaûng 16 phoâi baøo ñöôïc
229
Ñaùnh giaù phoâi giai ñoaïn phaân chia sôùm phoâi tuøy thuoäc vaøo phaàn traêm maûnh
vôõ trong phoâi. Tieâu chuaån ñaàu tieân laø
Khoaûng 23-29 giôø sau khi ICSI, hôïp töû phoâi ñöôïc ñaùnh giaù 0% maûnh vôõ hay
baét ñaàu phaân chia laàn thöù nhaát, taïo ra coù 1 hoaëc 2 maûnh vôõ nhoû trong phoâi
phoâi hai teá baøo. Ñaây chính laø tín hieäu ñöôïc goïi laø F0. F1 laø phoâi coù maûnh
ñaùng tin caäy chöùng toû söï phaùt trieån cuûa vôõ ít hay baèng 10% trong toång theå tích
phoâi. Ngöôøi ta cuõng döïa vaøo söï phaân cuûa maøng trong suoát. Phoâi F2 laø phoâi
chia naøy ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng phoâi. coù khoaûng 10-20% maûnh vôõ. Phoâi F3
Tieâu chuaån ñaùnh giaù naøy khaù ñôn laø phoâi coù töø 20-50% maûnh vôõ. Vaø
giaûn, deã thöïc hieän vaø ñaëc bieät khoâng phoâi F4 laø phoâi coù hôn nöûa theå tích
toán nhieàu thôøi gian ñeå kieåm tra nhö maøng trong suoát laø maûnh vôõ hay toaøn
khi ñaùnh giaù söï thuï tinh. Ngöôøi ta ghi boä phoâi bò phaân maûnh.
nhaän raèng nhöõng phoâi phaân chia sôùm
thaønh 2 teá baøo (khoaûng 25 giôø sau khi Kích thöôùc phoâi baøo laø tieâu chuaån thöù
ICSI) vaø coù hình thaùi toát thöôøng mang 3 ñeå ñaùnh giaù phoâi ôû giai ñoaïn phaân
ñeán khaû naêng thuï thai cao. Tuy nhieân, chia sôùm. Kích thöôùc phoâi baøo tuøy
ñeå ñaùnh giaù phoâi trong giai ñoaïn phaân thuoäc vaøo giai ñoaïn phaân chia teá baøo.
chia, ngöôøi ta thöôøng döïa vaøo giai Coù hai daïng ñaùnh giaù kích thöôùc phoâi
ñoaïn teá baøo (soá löôïng phoâi baøo) vaø söï baøo. Phoâi phaân chia bình thöôøng coù soá
hieän dieän cuûa maûnh vôõ. Ngoaøi ra coøn löôïng teá baøo nhö 2-4-8 coù kích thöôùc
coù caùc thoâng soá khaùc nhö söï neùn chaët, ñeàu nhau vaø ñöôïc xem laø phoâi coù chaát
kích thöôùc baøo töông, söï hieän dieän cuûa löôïng toát nhaát goïi laø B0. Ngoaøi ra, phoâi
khoâng baøo, haït baøo töông vaø ña nhaân B0 coøn laø phoâi coù kích thöôùc khoâng
trong phoâi baøo. Heä thoáng naøy coù theå ñeàu nhau nhö phoâi 6 teá baøo coù 2 phoâi
ñöôïc söû duïng ñaùnh giaù ngaøy 1 nhöng baøo lôùn vaø 4 phoâi baøo nhoû. ÔÛ tröôøng
thöôøng ñöôïc duøng cho ngaøy 2, 3 vaø hôïp naøy, phoâi 6 teá baøo phaûi coù nguoàn
ngay caû ngaøy 4 cuûa quaù trình phaùt trieån. goác töø phoâi 4 teá baøo coù 2 phoâi baøo
phaân chia tröôùc trong laàn phaân chia
Söï phaân maûnh hay söï hieän dieän cuûa thöù 3. Khi kích thöôùc hay theå tích caùc
caùc maûnh vôõ khoâng coù nhaân giöõa phoâi baøo khoâng phuø hôïp vôùi söï phaùt
nhöõng phoâi baøo ôû laàn phaân chia thöù trieån bình thöôøng, phoâi ñöôïc ñaùnh giaù
hai ñöôïc choïn laøm tieâu chuaån ñeå ñaùnh laø B1nhö phoâi 4 teá baøo coù hai phoâi
giaù chaát löôïng phoâi. Phoâi khoâng coù hay baøo lôùn vaø 2 phoâi baøo nhoû ñöôïc phaùt
coù ít maûnh vôõ ñöôïc xem laø phoâi coù trieån töø phoâi 3 teá baøo, phoâi 3 teá baøo
khaû naêng laøm toå cao hôn nhöõng phoâi hay phoâi 6 teá baøo coù kích thöôùc töông
khaùc. Theo Staessen vaø coäng söï (1992) ñöông nhau.
coù nhieàu tieâu chuaån khaùc nhau ñeå
ñaùnh giaù chaát löôïng phoâi döïa vaøo toác Moät tieâu chuaån khaùc ñeå ñaùnh giaù phoâi
ñoä phaân chia teá baøo, phaàn traêm maûnh giai ñoaïn phaân chia sôùm laø möùc ñoä
vôõ, söï hieän hieän cuûa nhieàu nhaân trong neùn chaët cuûa phoâi. C0 laø phoâi ôû giai
teá baøo… Coù 5 tieâu chuaån ñeå ñaùnh giaù ñoaïn neùn chaët sôùm nhöng soá löôïng
230
teá baøo coù theå ñeám ñöôïc. C1 laø phoâi Ñeå ñaùnh giaù haït trong baøo töông coù 3
khoâng neùn chaët. tieâu chuaån. G0 laø phoâi coù baøo töông
ñoàng nhaát khoâng coù haït. Phoâi coù ít haït
Ngoaøi ra, söï hieän dieän cuûa nhieàu trong baøo töông ñöôïc phaân loaïi laø G1.
nhaân trong phoâi baøo cuõng laø moät tieâu Phoâi G2 laø phoâi coù raát nhieàu haït.
chuaån ñaùnh giaù quan trong troïng.
Theo lyù thuyeát, moãi phoâi baøo chæ Theo Lundin vaø coäng söï (2001), Sakkas
chöùa moät nhaân. Tuy nhieân, trong giai vaø coäng söï (1998, 2001), giai ñoaïn
ñoaïn phaân chia sôùm vaãn coù söï hieän phaân chia sôùm coù lieân quan ñeán hình
dieän cuûa nhieàu nhaân (Mutinucleated thaùi phoâi vaø soá löôïng phoâi nhieàu hôn
blastomere – MNB). Coù 5 tieâu chuaån vaøo ngaøy chuyeån phoâi. Van Montfoort
ñeå ñaùnh giaù söï hieän dieän cuûa nhieàu vaø coäng söï (2004) nhaän thaáy raèng giai
nhaân trong phoâi baøo. M0 laø phoâi khoâng ñoaïn phoâi sôùm laø tieâu chuaån tieân ñoaùn
coù nhieàu nhaân trong phoâi baøo hay coù söï phaùt trieån ñeán phoâi nang vaø coù thai.
ít nhaát moät nhaân trong moät phoâi baøo Söï ñaùnh giaù phoâi giai ñoaïn phaân chia
ñöôïc quan saùt. M1 laø khoâng coù nhaân sôùm ñöôïc thöïc hieän vaøo khoaûng 23-26
trong baát kyø phoâi baøo naøo. M2 laø phoâi giôø sau ICSI vaø 25-28 giôø sau IVF.
coù 50% nhieàu nhaân hieän dieän vaø khoâng
coù hôn 2 nhaân bình thöôøng ñöôïc quan Ñaëc ñieåm lyù töôûng ñöôïc nhieàu taùc giaû
saùt treân phoâi baøo ña nhaân. ÔÛ phoâi M3, chaáp nhaän nhö sau:
coù moät vaøi nhaân bình thöôøng hay nhaân
bò phaân maûnh chieám 50% phoâi baøo. 18-19 giôø sau khi ICSI, hôïp töû ñöôïc
M4 laø phoâi coù nhieàu nhaân hôn 50%, kieåm tra caùc tieâu chuaån: tính ñoái xöùng,
nhöõng phoâi naøy khoâng ñöôïc chuyeån söï hieän dieän cuûa caùc tieàn nhaân (NPBs),
hay tröõ laïnh. vò trí cuûa theå cöïc.
Khoâng baøo coù theå hieän dieän trong caùc 25-26 giôø sau khi ICSI, phoâi ñaõ phaân
giai ñoaïn phaân chia khaùc nhau tröø giai caét thaønh hai teá baøo hoaëc laø maøng
ñoaïn phoâi nang. Coù naêm caáp ñoä ñeå nhaân cuûa hôïp töû bieán maát.
ñaùnh giaù khoâng baøo. Moät phoâi khoâng
coù khoâng baøo trong phoâi baøo ñöôïc cho 42-44 giôø sau khi ICSI, phoâi coù 4
laø phoâi coù chaát löôïng toát nhaát vaø goïi laø phoâi baøo trôû leân, tæ leä phaân maûnh nhoû
V0. V1 laø phoâi chöùa moät hay moät vaøi hôn 20%, khoâng coù phoâi baøo ña nhaân.
khoâng baøo trong moät phoâi baøo. Phoâi V2
laø phoâi chöùa moät hay moät vaøi khoâng 66-68 giôø sau khi ICSI, phoâi coù 8
baøo trong moät vaøi phoâi baøo. V3 laø phoâi teá baøo trôû leân, khoâng coù phoâi baøo ña
coù nhieàu khoâng baøo trong moät vaøi phoâi nhaân, tæ leä phaân maûnh nhoû hôn 20%
baøo vaø V4 laø phoâi coù toaøn boä khoâng
baøo chieám ñaày phoâi baøo vaø khoâng 106-108 giôø sau khi ICSI, khoang
ñöôïc choïn ñeå chuyeån hay tröõ laïnh. phoâi nang chöùa ñaày dòch, khoái teá baøo
beân trong (ICM) neùn chaët, laù nuoâi phoâi
231
(trophectoderm) goàm nhieàu teá baøo Caùc phoâi baøo khoâng coù nhieàu nhaân,
dính chaët vôùi nhau. lieân keát vôùi nhau, khoâng coù maûnh vôõ.
Phoâi baøo ña nhaân coù theå xuaát hieän baát Loaïi 2: Phoâi coù soá phoâi baøo leû hay
kyø thôøi ñieåm naøo trong giai ñoaïn phaân coù hình daïng baát thöôøng, maøu baøo
chia ñaàu tieân, ôû phoâi 2 teá baøo nhieàu töông hôi saäm, phoâi baøo khoâng coù
hôn phoâi ôû giai ñoaïn sau. Phoâi baøo nhieàu nhaân, lieân keát vôùi nhau yeáu, tæ
ña nhaân coù theå laø keát quaû cuûa phaân leä maûnh vôõ döôùi 15%.
chia nhieãm saéc theå nhöng khoâng phaân
chia baøo töông hoaëc töø maûnh vôõ cuûa Loaïi 3: Kích thöôùc phoâi baøo khoâng
nhaân hoaëc söï di chuyeån baát thöôøng ñeàu nhau, khoâng coù nhieàu nhaân trong
cuûa NST trong suoát giai ñoaïn anaphase phoâi baøo, tæ leä maûnh vôõ 20%.
(Vutyavanich, 2003; Munne vaø cs.,
2004; Kiligman vaø cs., 1996). Khaû naêng Loaïi 4: Tæ leä maûnh vôõ treân 20% vôùi
laøm toå cuûa nhöõng phoâi naøy thaáp vaø kích thöôùc phoâi baøo khoâng ñeàu nhau
khaû naêng saåy thai cao neáu nhöõng phoâi hoaëc phoâi baøo coù nhieàu nhaân.
naøy coù laûm toå. Khoâng neân chuyeån phoâi
coù phoâi baøo ña nhaân (Vutyavanich, Loaïi 5: Vaãn coøn hình aûnh cuûa 2
2003; Kiligman vaø cs., 1996) nhaân nguyeân, keát quaû cuûa thuï tinh
chaäm.
Ñaùnh giaù phoâi ngaøy 2
Loaïi 6: Phoâi khoâng coù khaû naêng
Vieäc ñaùnh giaù chaát löôïng chæ döïa vaøo soáng, baøo töông caùc phoâi baøo coù maøu
hình thaùi cuûa phoâi qua caùc tieâu chuaån: ñen, co cuïm hoaëc bò tan ra.
(i) soá löôïng phoâi baøo, (ii) kích thöôùc,
ñoä ñoàng ñeàu cuûa caùc phoâi baøo, (iii) tæ Theo phaùc ñoà taïi trung taâm chuùng toâi,
leä maûnh vôõ (fragment) hình thaùi phoâi cuõng ñöôïc ñaùnh giaù döïa
treân toác ñoä phaân chia teá baøo, ñoä ñoàng
Döïa treân caùc tieâu chuaån treân, ngöôøi ñeàu cuûa teá baøo, tæ leä maûnh vôõ. Chuùng
ta coù theå chia phoâi ngaøy 2 thaønh caùc toâi choïn nhöõng phoâi coù hình thaùi toát
loaïi (Alikani vaø cs., 2003; Veek vaø ñeå chuyeån phoâi vaøo buoàng töû cung
Zaninovic, 2003) beänh nhaân. Ñeå choïn löïa phoâi chuyeån,
ngoaøi hình thaùi phoâi, chuùng toâi coøn
Loaïi 1: Caùc phoâi baøo thöôøng laø chaün, quan taâm ñeán caùc tieâu chuaån khaùc nhö
kích thöôùc ñeàu nhau, daïng hình caàu vaø tuoåi, nieâm maïc töû cung, soá laàn ñieàu trò
maøng trong suoát nguyeân veïn. ÔÛ ngaøy cuûa beänh nhaân…
2, soá löôïng phoâi baøo töø 4-8 tuøy theo
toác ñoä phaân chia cuûa phoâi. Ñoâi khi söï Ñaùnh giaù phoâi ngaøy 3
phaân chia caùc phoâi baøo khoâng ñoàng boä
coù nghóa laø phoâi coù 3, 5 hay 7 teá baøo Phoâi ñöôïc ñaùnh giaù theo tieâu chuaån töø
nhöng chuùng hoaøn toaøn bình thöôøng. 1-5 döïa treân hình thaùi phoâi qua caùc
232
tieâu chuaån nhö soá löôïng phoâi baøo, ñoä Ñaùnh giaù phoâi giai ñoaïn phoâi nang
ñoàng ñeà cuûa phoâi baøo vaø tæ leä maûnh vôõ
töông töï phoâi ngaøy 2 (Scott, 2003). Trong giai ñoaïn phoâi nang, phoâi ñöôïc
ñaùnh giaù theo quaù trình phaùt trieån
Loaïi 1: phoâi 8 teá baøo, <10% maûnh cuûa phoâi nang (tieâu chuaån caûi tieán
vôõ, caùc phoâi baøo lieân keát toát, khoâng coù cuûa Gardner vaø Schoolcraft) vôùi 3
phoâi baøo naøo ña nhaân. yeáu toá duøng ñeå ñaùnh giaù laø söï (1) giai
ñoaïn phaùt trieån, (2) chaát löôïng cuûa
Loaïi 2: phoâi 8 teá baøo, 10-20% maûnh khoái teá baøo beân trong (ICM – inner cell
vôõ, caùc moái lieân keát yeáu, khoâng coù mass), (3) chaát löôïng cuûa laù nuoâi phoâi
phoâi baøo naøo ña nhaân. (trophectoderm cell - TC). Döïa treân caùc
yeáu toá ñoù, ngöôøi ta ñaùnh giaù phoâi nang
Loaïi 3: phoâi 6, 7 hoaëc 8 teá baøo, 20% nhö sau (1) Phoâi nang giai ñoaïn sôùm
maûnh vôõ hoaëc caùc phoâi baøo khoâng ñeàu laø phoâi coù khoang phoâi nang nhoû hôn
nhau, khoâng coù phoâi baøo naøo ña nhaân. moät nöûa theå tích cuûa phoâi, nhöõng phoâi
ôû giai ñoaïn naøy coù khoang phoâi môùi
Loaïi 4: hôn 8 teá baøo hoaëc 4-6 teá baøo baét ñaàu hình thaønh cuõng ñöôïc xeáp vaøo
hoaëc 8 teá baøo vôùi treân 20% maûnh vôõ loaïi 1, (2) Phoâi nang laø phoâi coù khoang
hoaëc caùc phoâi baøo khoâng ñeàu nhau phoâi nang lôùn hôn moät nöûa theå tích
hoaëc coù phoâi baøo ña nhaân. cuûa phoâi, (3) Phoâi nang hoaøn toaøn laø
phoâi coù khoang phoâi nang chieám ñaày
Loaïi 5: phoâi coù ít hôn 4 teá baøo, raát theå tích cuûa phoâi, ICM vaø TC ñöôïc
nhieàu maûnh vôõ hoaëc hôn nöûa soá phoâi phaân bieät roõ raøng, (4) Phoâi nang nôû
baøo ña nhaân. roäng ñöôïc ñaùnh giaù laø phoâi coù khoang
phoâi nang lôùn hôn ôû phoâi nang giai
Vaøo ngaøy thöù 4 cuûa söï phaùt trieån phoâi, ñoaïn sôùm vaø maøng trong suoát moûng
phoâi baét ñaàu neùn chaët hoaëc ñaõ hoaøn daàn, (5) Phoâi nang ñang thoaùt maøng laø
taát quaù trình neùn chaët. ÔÛ giai ñoaïn phoâi coù laù nuoâi phoâi baét ñaàu thoaùt ra
naøy khoâng theå ñeám ñöôïc soá löôïng phoâi khoûi maøng trong suoát, (6) Phoâi nang ñaõ
baøo. Phoâi ñang neùn ñöôïc ñaùnh giaù laø thoaùt maøng laø phoâi coù laù nuoâi phoâi
C1, hoaøn taát quaù trình neùn chaët laø C2. thoaùt hoaøn toaøn ra khoûi maøng trong
ÔÛ phoâi ñang neùn chaët, quaù trinh neùn suoát, (7) Phoâi nang thoaùt ra ngoaøi baèng
chöa hoaøn taát, moät vaøi phoâi baøo coù theå söï thoaùt maøng nhaân taïo thoâng qua loã
quan saùt ñöôïc. ÔÛ phoâi C2 khoâng theå nhoû trong tröôøng hôïp thöïc hieän chaån
quan saùt ñöôïc töøng phoâi baøo. ÔÛ moät soá ñoaùn tieàn laøm toå cuûa phoâi (PGD –
tröôøng hôïp, giai ñoaïn naøy coù theå quan preimplantation genetic diagnosis),
saùt vaøo ngaøy 3. Tuy nhieân, vaøo ngaøy maøng trong suoát khoâng moûng, (8) phoâi
3, caùc phoâi baøo vaãn coù theå ñöôïc quan nang ngöøng phaùt trieån, ñaây laø giai
saùt, ñeám soá löôïng teá baøo vaø ñöôïc ñaùnh ñoaïn phoâi nang khoâng thoaùt maøng sau
giaù theo tieâu chuaån cuûa phoâi giai ñoaïn khi ñaõ nôû roäng.
neùn (Staessen vaø cs., 1992).
233
Ñoái vôùi phoâi nang trong giai ñoaïn 3-6, Trong thöïc teá, heä thoáng nuoâi caáy gioït
caàn ñaùnh giaù theâm khoái teá baøo beân ñôn (1 phoâi/gioït) giuùp cho vieäc ñaùnh
trong vaø laù nuoâi phoâi. giaù phoâi deã daøng hôn. Tuy nhieân, ñieàu
naøy laøm maát ñi nhöõng lôïi ích maø nuoâi
Ñaùnh giaù khoái teá baøo beân trong caàn caáy theo nhoùm ñem laïi (3-4 phoâi/gioït).
phaân bieät 4 daïng: (A) neùn chaët vaø Maët khaùc, vieäc ñem phoâi ra khoûi tuû
nhieàu teá baøo, (B) gom thaønh töøng caáy ñeå quan saùt phoâi nhieàu laàn coù theå
nhoùm loûng leûo vaø coù ít teá baøo, (C) raát laøm aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa
ít teá baøo, (D) khoâng coù teá baøo hay ñang phoâi. Nhaèm khaéc phuïc vaán ñeà naøy,
thoaùi hoùa. ngöôøi ta söû duïng heä thoáng nuoâi caáy
kín. Trong heä thoáng naøy, caùc ñóa moâi
Ñeå ñaùnh giaù laù nuoâi phoâi cuõng coù 4 tröôøng nuoâi caáy ñöôïc phuû daàu khoaùng,
daïng: (A) nhieàu teá baøo keát thaønh moät giuùp noàng ñoä CO2 ít thaát thoaùt trong
lôùp bieåu bì dính chaët, (B) ít teá baøo keát quaù trình ñaùnh giaù chaát löôïng phoâi.
thaønh moät lôùp loûng leûo, (C) raát ít teá Hieän nay, moät soá loaïi tuû caáy coù chöùc
baøo, (D) khoâng coù teá baøo hay ñang naêng ghi laïi hình aûnh cuûa phoâi ñaõ xuaát
thoaùi hoùa. hieän treân thò tröôøng.
Nhö vaäy, ñoái vôùi nuoâi caáy phoâi nang, Ñaùnh giaù phoâi döïa treân söï trao ñoåi chaát
vieäc ñaùnh giaù phoâi bao goàm: ñaùnh
giaù tieàn nhaân cuûa hôïp töû, ñaùnh giaù Ngoaøi caùc tieâu chuaån ñaùnh giaù chaát
vaø chuyeån sang moâi tröôøng nuoâi caáy löôïng phoâi qua tieâu chuaån hình thaùi thì
môùi vaøo ngaøy 3 vaø cuoái cuøng laø ñaùnh ngöôøi ta coøn ñaùnh giaù chaát löôïng phoâi
giaù chaát löôïng phoâi nang vaøo ngaøy 5. thoâng qua khaû naêng trao ñoåi chaát cuûa
Ngoaøi ra, coøn coù theå thöïc hieän theâm phoâi, söï haáp thu naêng löôïng vaø thaûi ra
vieäc ñaùnh giaù söï phaân boá cuûa theå cöïc moâi tröôøng. Trong nghieân cöùu hoài cöùu
trong hôïp töû, söï phaân chia sôùm taïo cuûa Conaghan vaø cs.. nhaän thaáy moái
thaønh phoâi 2 teá baøo vaø ñaùnh giaù phoâi lieân quan giöõa söï haáp thu pyruvate cuûa
vaøo ngaøy 2. phoâi ôû giai ñoaïn 2-8 teá baøo vaø coù thai
sau ñoù (Conaghan vaø cs., 1993). Moâi
Nhö ñaõ neâu ôû treân, ñeå choïn ñöôïc phoâi tröôøng ñöôïc söû duïng ñeå ñaùnh giaù söï
toát nhaát, ngöôøi ta theo doõi söï phaùt trieån tieâu thuï naêng löôïng phaûi laø moâi tröôøng
cuûa phoâi, ñaùnh giaù chaát löôïng phoâi ñôn, khoâng coù pyruvate, lactate, amino
theo töøng giai ñoaïn. Tuy nhieân, nhieàu acid vaø vitamin. Trong moät nghieân cöùu
tröôøng hôïp phoâi khoâng ñaït tieâu chuaån treân phoâi daâu vaø phoâi nang ôû caùc giai
ôû giai ñoaïn naøy nhöng laïi vöôït qua caùc ñoaïn khaùc nhau, khoâng coù soá lieäu keát
tieâu chuaån ôû caùc giai ñoaïn tieáp theo. luaän chung veà söï trao ñoåi chaát hoaëc
Ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp naøy, ngöôøi ta ñöôïc dung ñeå tieân ñoaùn cho keát quaû
seõ chuyeån nhöõng phoâi ñaït tieâu chuaån thai (Jones vaø cs., 2001).
ôû taïi thôøi ñieåm chuyeån phoâi.
234
Gaàn ñaây coù hai nghieân cöùu xaùc ñònh phoâi. Theâm vaøo ñoù, ñaùnh giaù phoâi
moái lieân quan giöõa söï trao ñoåi chaát coøn döïa vaøo kích thöôùc phoâi baøo coù
cuûa phoâi vaø keát quaû phaùt trieån sau ñoù lieân quan ñeán giai ñoaïn teá baøo, giai
(Gardner vaø cs., 2001, Houghton vaø cs., ñoaïn phaân chia sôùm, giai ñoaïn neùn
2002). Gardner vaø coäng söï ñaõ khaúng chaët, haït baøo töông, khoâng baøo vaø söï
ñònh raèng söï tieâu thuï glucose cuûa phoâi ña nhaân trong phoâi baøo. Ñaùnh giaù chaát
ngöôøi ngaøy 4 cao ôû nhöõng phoâi tieáp tuïc löôïng phoâi ôû giai ñoaïn phaân chia sôùm
phaùt trieån thaønh phoâi nang. Ñieàu naøy coù theå giuùp caûi thieän choïn löïa phoâi
coøn khaúng ñònh raèng chaát löôïng cuûa ñeå chuyeån. ÔÛ giai ñoaïn phoâi nang thì
phoâi nang chòu aûnh höôûng bôûi söï haáp vieäc ñaùnh giaù chaát löôïng phoâi döïa
thu glucose, phoâi coù chaát löôïng keùm laø vaøo söï hình thaønh khoang phoâi, söï nôû
phoâi coù khaû naêng haáp thu glucose keùm roäng cuûa phoâi ngang, maøng trong suoát
nhaát. Trong nghieân cöùu veà amino acid, moûng, traïng thaùi thoaùt maøng, ñaùnh giaù
Houghton vaø coäng söï khaúng ñònh raèng chaát löôïng khoái teá baøo beân trong vaø laù
alanine ñöôïc thaûi ra trong moâi tröôøng nuoâi phoâi. Gaàn ñaây, xu höôùng ñaùnh giaù
ngaøy 2, 3 cao nhaát ôû nhöõng phoâi khoâng chaát löôïng phoâi döïa treân chuyeån hoùa
phaùt trieån thaønh phoâi nang (Houghton cuûa phoâi baét ñaàu ñöôïc nghieân cöùu.
vaø cs., 2002).
KEÁT LUAÄN 1. Alikani M, Ceklenikak NA, Walter E, Cohen J (2003).

Monozygonic twining following assisted conception: an
analysis of 81 consecutive cases. Hum Reprod 18:1937
Hôïp töû vaø phoâi trong giai ñoaïn ñaàu
phaùt trieån chuû yeáu döïa vaøo vaät chaát 2. Balaban B et al. (2004). Pronuclear morphology
predicts embryo development and chromosome
coù saün töø noaõn. Do ñoù, chaát löôïng
constitution. Reprod BioMed Online 8:695-700
noaõn ñoùng vai troø raát quan troïng trong
söï hình thaønh hôïp töû vaø söï phaùt trieån 3. Chen C, Kattera S (2006). Comparision of
pronuclear zygote morphology and clearly cleavage
cuûa phoâi trong giai ñoaïn sôùm. Caùc status of zygotes as additional criteria in the selection
thoâng tin veà noaõn goùp phaàn vaøo caùc of day 3 embryos: a randomized study. Fertil Steril 85:
tieâu chuaån dung ñeå ñaùnh giaù vaø choïn 347- 52
löïa phoâi. 4. Conanghan J, Hardy K, Handyside AH, Winston RM,

Leese HJ (1993). Selection criteria for embryo transfer:
a comparison of pyruvate uptake and morphology. J
Ñeå ñaùnh giaù hình thaùi hôïp töû thì tieâu
Assist Reprod Genet 10: 21-30
chuaån quan troïng nhaát laø soá löôïng vaø
kích thöôùc cuûa tieàn nhaân. Ngoaøi ra, 5. Gardner DK and Schoolcraff WB (1999). In vitro
culture of human blastocyst. In: Jansen R, Mortimer
coøn söû duïng tieâu chuaån ñaùnh giaù soá
D, eds. Towards reproductive certainly: infertility and
löôïng, söï phaân cöïc cuûa haïch nhaân, vò genetics. Camforth Parthenon Press; 378-88
trí cuûa tieàn nhaân ôû trung taâm.
6. Gardner DK, Lane M, Stevens J, Schoolcraft WB
(2001). Noninvasive assessment of human embryo
Ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng phoâi ngöôøi ta nutrient consumption as a measure of development
döïa vaøo caùc yeáu toá quan troïng nhö soá potential. Fertil Steril 76: 1175-80
löôïng teá baøo vaø tæ leä maûnh vôõ trong
235
7. Guelman V (2003). Fertilization and cleavage. In: 18. Nguyeãn Thò Thu Lan (2008). Moái töông quan giöõa
Patrizio P, Tuker MJ, Guelman V, eds. A color atlas for hình thaùi vaø vò trí theå cöïc cuûa hôïp töû ngaøy 1 leân chaát
human assisted reproduction. Philadelphia Lippincott löôïng phoâi ngaøy 2. IVF Expert Meeting laàn IV, Phuù
Williams & Wilkins; 51-69 Quoác
8. Houghton FD, Hawkhead JA, Humpherson PG, et 19. Nguyeãn Thò Thu Lan vaø cs. (2010). Töông quan giöõa
al. (2002). Non-invasive amino acid turnover predicts chaát löôïng tröùng vôùi tæ leä thai sau thuï tinh trong oáng
human embryo development capacity. Hum Reprod 17: nghieäm. Hoäi thaûo Caùc vaán ñeà tranh luaän trong hoã trôï
999-1005 sinh saûn laàn 3
9. Jones G, Trounson A. Vella P et al (2001). Glucose 20. Rienzi L, Ubaldi F, Martinez F et al (2003).
metabolism of human morula and blastocyst stage Relationship between meiotic spindle location with
embryos and its relationship to viability after transfer. regard to the polar body position and oocyte
Reprod Biomed Online 3: 124-32 development potential after ICSI. Hum Reprod 18:1269-
1293
10. Junko O (2009). Intracytoplasmic morphological
abnormalities in human oocytes. J.Mamm. Ova Res. 26: 21. Sakkas D, Shoukir Y, Chardonens D et al (1998).
26-31 Early cleavage of human to two-cell stage after
intracytoplasmic sperm injection as an indicator of
11. Kligman l, Benadiva C, Alikani M, Munne S (1996). embryo viability. Hum Reprod 13:182-187
The presence of multinucleated blastomeres in human
embryos correlates with chromosomal abnormalities. 22. Sakkas D, Percival K, D’Arcy E et al (2001).
Hum Reprod 1:1492-1498 Assessment of early cleaving in vitro fertilized human
embryos at the 2-cell stage before transfer improves
12. Ludin K, Bergh C and Hardarson T (2001). Early embryo selection. Fertil Steril 76:1150 – 1156
embryo cleavage is a strong indicator of embryo quality
in human IVF. Hum Reprod 16:2652-2657 23. Scott L (2003). Pronuclear scoring as a predictor of
embryo development. Reprod Biomed Online, Vol 6, No
13. Mohammad AK, Mahdieh M, Abdul-Munaf S (2005). 2, 201-214
Role of oocyte morphology on fertilization and human
formation in assisted reproductive techniques. Mid East 24. Scott L (2009). Analysis fertilization. In:
Fertil Socie J10: 72-77 Gardner DK, Weissman A, Howles CM, Shoham Z, eds.
Textbook of assisted reproductive techniques,
14. Montag M, van der Ven H (2001). Evaluation of 2ndedition. London Taylor & Francis; 207-217
pronuclear morphology as the only selection criteria
for further embryo culture and transfer results of a 25. Scott L, Alverro R, Leondires M, Miller B (2000).
prospective multicenter study. Hum Reprod 16:2384- The morphology of human pronuclear embryos ia
2389 positively ralated to blastocyst development and
implantation. Hum Reprod15: 2394-2403
15. Munne S, Sandalinas M, Alikani M, Cohen J (2004).
Chromosome abnormalities in human embryos. In: 26. Scott L, Finn A, O’Leary T, McLellan S, Hill J
Gardner DK, Weissman A, Howles CM, Shoham Z, (2007). Morphology parameters of early cleavage-stage
eds. Textbook of assisted reproductive techniques, embryos that correlate with fetal development and
2ndedition. London Taylor & Francis; 355-377 delivery: prospective and applied data for increased
pregnancy rates, Hum Reprod 22:230-40
16. Nagy ZP, Janssenwillen C, Janssens R et al (1998).
Timing of oocyte activation, pronucleus formation 27. Scott L, Smith S (1998). The successful use of
and cleavage in humans after intracytoplasmic sperm pronuclear embryo transfers the day following oocyte
injection (ICSI) with testicular spermatozoa and after retrieval, Hum Reprod13:1003-1013
ICSI or in vitro fertilization on sibling oocytes with
ejaculation spermatozoa. Hum Reprod 13:1606 -1612 28. Staessen C and Van Steirteghem A (1997). The
chromosomal constitution of embryos developing from
17. Nazy ZP, Liu J, Joris H et al (1994). Time-course abnormally fertilized ocytes after intracytoplasmic
of oocyte activation, prnucleus formation ans cleavage sperm injection and conventional in vitro fertilization.
in human oocytes fertilized by intracytoplasmic sperm Hum Reprod 12:321-327
injection. Hum Reprod 9:1743-1748
236
29. Steassen C and Van Steirteghem A (1998). The 33. Van Blerkom J (1990). Occurrence and
constitution of multinuclear blastomeres and their developmental consequences of aberrant cellular
derivative daughter blastomeres. Hum Reprod 13:1625- organization in meiotically mature human oocytes after
1631 exogenous ovarian hyperstimulation. J Electron Microsc
Techn 16:324-346
30. Steassen C, Devroey P, Van Steirteghem AC et 34. Van Montfoort A et al. (2004). Early cleavage
al (1992). The relationship between embryo quality is a valuable addition to existing embryo selection
and the occurrence of multi pregnancies. Fertil Steril parameters: a study using single embryo transfers. Hum
57:626-630 Reprod 19:2103-2108
31. Steassen C, Janssenswilsens C, Devroey P et al 35. Veek LL, Zaninovíc (2003). Overview of early
(1993). Cytogenetic and morphological observations human preimplantation development in vitro. An atlas
of single pronucleated human oocytes after in vitro of human blastocyst. Parthenon Publishing Group, New
fertilization. Hum Reprod 8:221-223 York, p15-40
32. Tesarik J and Greco E (1999). The probability of 36. Vutyavanich T (2003). Laboratory management of
abnormal preimplantation development can be A.R.T. In: Vutyavanich T, ed. Assisted Reproductive
predicted by a single static observation on pronuclear Technology. Chiang Mai Nopburi; 57-75
stage morphology. Hum Reprod 14:1318-1323
237
238
13
HEÄ THOÁNG NUOÂI CAÁY PHOÂI
Mai Coâng Minh Taâm, Haø Thanh Queá, Ñaëng Quang Vinh
GIÔÙI THIEÄU coâng hay thaát baïi cuûa moät chu kyø thuï
tinh trong oáng nghieäm phuï thuoäc vaøo
nhieàu yeáu toá, trong ñoù, caùc hoaït ñoäng
Tröôøng hôïp nuoâi caáy phoâi ñoäng vaät
trong labo ñoùng vai troø khaù quan troïng.
höõu nhuõ ñaàu tieân ñöôïc baùo caùo vaøo
Vaøi naêm gaàn ñaây, khi xu höôùng chuyeån
nhöõng naêm 1950. Tuy nhieân, vieäc nuoâi
ít phoâi trôû neân phoå bieán hôn, vieäc
caáy ñeán giai ñoaïn phoâi nang coøn laø
taïo ñöôïc nhöõng phoâi coù söùc soáng cao
moät ñieàu xa vôøi ôû thôøi ñieåm ñoù. Hai
ngaøy caøng trôû neân caáp thieát, do ñoù, vai
nguyeân nhaân chính yeáu cuûa tình traïng
troø cuûa heä thoáng nuoâi caáy phoâi trong
naøy laø do söï thieáu hieåu bieát veà sinh
labo IVF ngaøy caøng ñöôïc chuù troïng
lyù phaùt trieån cuûa phoâi cuõng nhö söï
(Hentemman vaø Bertheussen, 2009;
nhaïy caûm cuûa noaõn vaø phoâi vôùi nhieät
Vajta vaø cs., 2010).
ñoä (Bavister, 2002). Cuøng vôùi nhöõng
tieán boä trong y sinh hoïc, kieán thöùc
Trong thôøi gian qua, nhieàu noã löïc ñöôïc
veà nhu caàu naêng löôïng, dinh döôõng…
thöïc hieän nhaèm thu heïp söï khaùc bieät
cuûa teá baøo trong moâi tröôøng in vitro
cuûa hai heä thoáng in vitro vaø in vivo.
cuõng ñöôïc hieåu roõ. Ñaây laø tieàn ñeà
Hieän coù nhieàu heä thoáng nuoâi caáy phoâi
cho vieäc nuoâi caáy phoâi ñeán giai ñoaïn
ñang ñöôïc söû duïng, tuy nhieân, vieäc
treã hôn sau naøy vaø laø cô sôû khoa hoïc
choïn löïa vaø söû duïng heä thoáng nuoâi caáy
quan troïng cho söï ra ñôøi cuûa em beù töø
phoâi naøo laø phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän
kyõ thuaät thuï tinh trong nghieäm (IVF)
thöïc teá vaø kinh nghieäm cuûa töøng labo.
ñaàu tieân treân theá giôùi vaøo naêm 1978
Trong baøi vieát naøy, chuùng toâi cuõng ñeà
(Steptoe vaø Edwards, 1978).
caäp ñeán nhöõng khaùi nieäm cô baûn cuõng
nhö vai troø quan troïng cuûa heä thoáng
IVF laø moät kyõ thuaät trong ñoù, noaõn vaø
nuoâi caáy phoâi trong IVF.
tinh truøng ñöôïc keát hôïp beân ngoaøi vaø
nuoâi caáy trong moâi tröôøng in vitro moät
thôøi gian tröôùc khi ñöa vaøo buoàng töû SINH LYÙ PHOÂI GIAI ÑOAÏN
cung. Muïc tieâu cuûa moät labo IVF laø taïo TIEÀN LAØM TOÅ
ra moät moâi tröôøng gaàn gioáng vôùi moâi
tröôøng in vivo, haïn cheá söï xuaát hieän Phoâi cuûa ñoäng vaät höõu nhuõ noùi chung
cuûa caùc taùc nhaân gaây haïi nhaèm taïo ra vaø cuûa ngöôøi noùi rieâng, coù khaû naêng
nhöõng phoâi coù chaát löôïng toát veà hình bieán ñoåi hình thaùi raát naêng ñoäng töø
thaùi vaø coù khaû naêng laøm toå cao. Thaønh hôïp töû chæ coù moät teá baøo ñeán giai ñoaïn
239
Heä thoáng nuoâi caáy phoâi
phoâi nang vôùi söï bieät hoùa thaønh hai Trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình
nhoùm teá baøo. Quaù trình phaùt trieån cuûa phaùt trieån, phoâi chæ haáp thu moät löôïng
phoâi thöôøng ñöôïc chia thaønh hai giai nhoû glucose ñöôïc taïo ra töø con ñöôøng
ñoaïn, tröôùc vaø sau neùn (pre- vaø post- chuyeån hoùa pentose phosphate nhaèm
compaction). Nhu caàu naêng löôïng vaø duy trì khaû naêng giaûm thieåu nguoàn naêng
löôïng trong teá baøo cho vieäc saûn xuaát
caùch thöùc chuyeån hoùa cuûa phoâi ôû hai
glutathione choáng laïi caùc taùc nhaân oxít
giai ñoaïn naøy laø hoaøn toaøn khaùc nhau
hoùa trong quaù trình sinh toång hôïp acid
(baûng 13.1). ÔÛ giai ñoaïn hôïp töû, caùc
nucleotide vaø lipid (Lane vaø Gardner,
phoâi coù xu höôùng thuï ñoäng vôùi caùc
2005). Tuy nhieân, moät soá döõ lieäu cho
hoaït ñoäng chuyeån hoaù vaø sinh toång thaáy cô cheá chuyeån hoaù glucose baèng
hôïp daïng thaáp (Gardner vaø Lane, con ñöôøng sinh toång hôïp hexosamine ôû
2006). ÔÛ giai ñoaïn naøy, caùc phoâi öu caùc phoâi giai ñoaïn sôùm giöõ vai troø raát
tieân söû duïng acid carboxylic laø (acid quan troïng trong quaù trình glycose hoaù
pyruvate vaø lactate) nhö laø cô chaát (O-linked glycolyslation) gaén keát vôùi
giaøu naêng löôïng, cuøng vôùi caùc acid nguyeân töû oxy cho quaù trình phaùt trieån
amin chuyeân bieät (aspartate). Do ñoù, giai ñoaïn sau (Panteleon vaø Kaye,
ôû giai ñoaïn phaùt trieån sôùm cuûa phoâi, 2005). Vì vaäy, maëc duø glucose luoân
quaù trình chuyeån hoaù cuûa phoâi hoaøn ôû haøm löôïng raát thaáp trong suoát giai
toaøn döïa vaøo hoaït ñoäng cuûa ty theå coù ñoaïn ñaàu cuûa chu trình phaùt trieån cuûa
phoâi tröôùc khi laøm toå, nhöng döôøng
saün trong baøo töông noaõn ñeå taïo naêng
nhö chuùng raát caàn thieát cho vieäc thieát
löôïng ATP.
laäp chöông trình trao ñoåi chaát dieãn ra
sau naøy.
Baûng 13.1 Söï khaùc bieät veà sinh lyù phoâi tröôùc vaø sau giai ñoaïn neùn
Tröôùc giai ñoaïn neùn (Pre-compaction) Sau giai ñoaïn neùn (Post – compaction)
- Hoaït ñoäng sinh toång hôïp thaáp - Hoaït ñoäng sinh toång hôïp cao
- QO2 thaáp - QO2 cao
- Chaát dinh döôõng chuû yeáu laø Pyruvate - Chaát dinh döôõng chuû yeáu laø Glucose
- Chaát kích thích laø Amino Acid - Chaát kích thích laø caû 2 loaïi Amino
thieát yeáu Acid
- Caàn hoaït hoùa caùc gen cuûa chöùc - Caàn hoaït hoùa caùc gen cho söï bieät
naêng soáng hoùa phoâi
- Phaùt trieån thaønh caùc teá baøo rieâng leû - Ñöôïc vaän chuyeån thoâng qua caùc
bieåu moâ
`- Chæ coù 1 daïng teá baøo - Coù 2 daïng teá baøo : teá baøo ICM vaø laù
nuoâi phoâi (trophectoderm)
Ghi chuù: QO2: khaû naêng tieâu thuï Oxygen, ICM: teá baøo phoâi trong phoâi nang (Nguoàn:
Lane vaø Gardner, 2007)
240
Khi ñaõ traûi qua quaù trình hoaït hoùa gen, ICM (inner cell mass) chuû yeáu döïa
phoâi böôùc vaøo moät giai ñoaïn phaùt trieån vaøo quaù trình glycose giaûi ñeå taïo naêng
môùi vaø hoaøn taát quaù trình neùn. Keå töø löôïng.
thôøi ñieåm naøy vaø cho ñeán khi phaùt
trieån thaønh phoâi nang, quaù trình sinh Trong in vivo, noaõn sau thuï tinh seõ
toång hôïp seõ gia taêng vaø cô cheá chuyeån di chuyeån daàn töø 1/3 ngoaøi cuûa voùi
hoùa baét ñaàu phuï thuoäc hôn vaøo glu- tröùng ñeå vaøo ñeán nieâm maïc töû cung,
cose, vì vaäy glucose trôû thaønh chaát dinh nôi xaûy ra quaù trình laøm toå. Vaøo giai
döôõng ñöôïc öu tieân ôû giai ñoaïn naøy ñoaïn tröôùc khi neùn chaët caùc phoâi baøo,
(Hardy vaø cs., 1989; Gott vaø cs., 1990). phoâi coøn ñang trong voøi tröùng, khi ñoù
chaát dòch beân trong voøi tröùng thöôøng
Tuy nhieân, khoâng gioáng nhö teá baøo chöùa moät löôïng pyruvate vaø lactate
sinh döôõng (soma cells) khi haàu heát vôùi noàng ñoä cao trong khi ñoù noàng ñoä
cô cheá chuyeån hoùa glucose ñeàu thoâng glucose laïi thaáp (Baûng 13.2). Traùi laïi,
qua chu trình TCA (tricarboxylic acid); moâi tröôøng trong dòch töû cung laïi coù
coøn ôû ñaây, khi phoâi vaøo giai ñoaïn noàng ñoä pyruvate vaø lactate thaáp, coøn
phoâi nang, glucose seõ ñöôïc chuyeån noàng ñoä glucose ôû ñaây laïi cao hôn
hoaù baèng caû chu trình TCA vaø quaù (Gardner vaø cs., 1996 b; Leese vaø cs.,
trình glycose giaûi hieáu khí (aerobic 2001). Thoâng thöôøng phoâi vaøo ñeán nieâm
glycolysis), trong ñoù gaàn 30-50% toång soá maïc töû cung khi ñaõ phaùt trieån ñeán giai
glucose ñöôïc chuyeån ñoåi thaønh lactate ñoaïn phoâi nang, do ñoù, moâi tröôøng taïi
(Gardner vaø Leese, 1990; Lane vaø töû cung seõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho
Gardner, 1998). Trong ñoù, caùc teá baøo phoâi tieáp tuïc phaùt trieån vaø laøm toå.
Baûng 13.2 Söï khaùc bieät giöõa thaønh phaàn moâi tröôøng trong oáng daãn tröùng vaø töû cung
(Nguoàn: Lane vaø Gardner, 2007)
Thaønh phaàn OÁng daãn tröùng (mM) Töû cung (mM)
Noàng ñoä glucose 0,5 3,15

Noàng ñoä pyruvate 0,32 0,10
Noàng ñoä lactate 10,5 5,2
Noàng ñoä oxy 8% 1,5%
Noàng ñoä CO2 12% 10%
pH 7,5 7,1
Noàng ñoä glycine 2,77 19,33
Noàng ñoä alanine 0,5 1,24
Noàng ñoä serine 0,32 0,8
241
Beân caïnh nhöõng thay ñoåi veà nhu caàu chuyeån ñieàu hoaø pH chæ ñöôïc phaùt
naêng löôïng vaø cô cheá chuyeån hoùa, khaû hieän maõi sau 6-8 giôø thuï tinh, vaø noù
naêng thích öùng vôùi caùc yeáu toá baát lôïi hoaøn toaøn khoâng ñöôïc hoaït hoùa cho
cuûa moâi tröôøng xung quanh (stress) ñeán sau 10 giôø thuï tinh. ÔÛ moät soá loaøi
cuûa phoâi giai ñoaïn tröôùc vaø sau neùn höõu nhuõ, heä thoáng vaän chuyeån ñieàu
cuõng khaùc nhau. Khi ôû trong caùc yeáu hoøa chöùc naêng cung caáp caùc acid haàu
toá baát lôïi cuûa moâi tröôøng nuoâi caáy, nhö khoâng hieän dieän hoaëc cuõng khoâng
phoâi ôû giai ñoaïn sôùm seõ coù tính nhaïy theå phuïc hoài pH, do ñoù phoâi khoâng theå
caûm cao hôn so vôùi phoâi ôû giai ñoaïn phuïc hoài hoaøn toaøn töø nhöõng stress pH
phoâi nang (hình 13.1). Nguyeân nhaân (Baltz vaø cs., 1990; Lane vaø cs., 1999;
cuûa tình traïng naøy ñöôïc cho laø coù lieân Phillips vaø Baltz, 1999). Moät khi phoâi
heä maät thieát vôùi khaû naêng ñieàu hoøa ñaõ bò taùc ñoäng bôûi caùc yeáu toá baát lôïi
pH noäi baøo. Vaøo thôøi gian ñaàu sau khi trong moâi tröôøng nuoâi caáy, khaû naêng
hoaït hoaù, noaõn vaø phoâi giai ñoaïn sôùm phaùt trieån vaø laøm toå cuûa phoâi seõ bò aûnh
khoâng coù baát kyø heä thoáng vaän chuyeån höôûng. Do ñoù, vieäc thieát laäp vaø duy trì
naøo hoaït ñoäng ñeå ñieàu hoaø pH noäi baøo moät heä thoáng nuoâi caáy phoâi chaéc chaén
(intracellular pH) (Lane vaø cs., 1999; phuø hôïp vôùi sinh lyù phaùt trieån vaø töông
Phillips vaø Baltz, 1999). Heä thoáng vaän töï moâi tröôøng in vivo laø ñieàu caàn thieát.
Gia taêng tính nhaïy caûm
Nang noaõn Nang IVM IVF Hôïp töû 8 teá baøo Blastocyst
nguyeân thuyû thöù caáp
Caùc taùc ñoäng

cuûa taùc nhaân
beân ngoaøi
Hình 13.1 Möùc ñoä ñoái laäp giöõa gia taêng tính nhaïy caûm vaø caùc taùc ñoäng cuûa taùc nhaân beân ngoaøi ñoái vôùi
giao töû vaø phoâi (Nguoàn: Lane vaø Gardner, 2007)
242
TAÀM QUAN TROÏNG CUÛA HEÄ Trong quaù trình nuoâi caáy phoâi ôû moâi
THOÁNG NUOÂI CAÁY PHOÂI tröôøng in vitro, söï maát caân baèng giöõa
nhu caàu sinh lyù vaø ñieàu kieän nuoâi caáy
Heä thoáng nuoâi caáy phoâi laø phöùc hôïp coù theå gaây stress cho phoâi. Haäu quaû laø
ña thaønh phaàn coù taùc ñoäng tröïc tieáp khaû naêng phoâi ngöøng phaùt trieån coù khaû
vaø giaùn tieáp ñeán quaù trình chuyeån naêng xaûy ra. Hieän töôïng naøy chæ xaûy
hoùa vaø phaùt trieån cuûa phoâi. Ñaëc bieät ra trong moâi tröôøng in vitro, vaø ôû phoâi
ôû giai ñoaïn tieàn laøm toå, heä thoáng ngöôøi, xuaát hieän ôû giai ñoaïn phoâi phaùt
nuoâi caáy phoâi aûnh höôûng maïnh ñeán trieån töø 4 teá baøo thaønh 8 teá baøo vaø
khaû naêng phaùt trieån vaø laøm toå cuûa thöôøng ñöôïc goïi laø in vitro block. Ñaây
phoâi. Moät heä thoáng nuoâi caáy phoâi laø haäu quaû cuûa moät moâi tröôøng nuoâi
hoaøn chænh (hình 13.2) thöôøng bao goàm caáy khoâng phuø hôïp. Do ñoù, vieäc thieát
moâi tröôøng nuoâi caáy, caùc yeáu toá xung laäp moät heä thoáng nuoâi caáy phoâi coù hieäu
quanh nhö nhieät ñoä, aùnh saùng, khoâng quaû seõ giuùp haïn cheá tình traïng naøy.
khí, ñoä pH... Caùc hoäp, dóa chöùa phoâi, Trong thöïc teá, tæ leä phoâi bò ngöøng phaùt
daàu phuû cuõng laø nhöõng yeáu toá goùp trieån trong khoaûng ngaøy 2 ñeán ngaøy 3 coù
phaàn hình thaønh neân moät heä thoáng theå ñöôïc söû duïng nhö moät chæ soá ñaùnh
nuoâi caáy. Caùc thaønh phaàn treân cuûa moät giaù hieäu quaû cuûa heä thoáng nuoâi caáy
heä thoáng nuoâi caáy phoâi coù taùc ñoäng (Hentemann vaø Bertheussenn, 2009).
qua laïi laãn nhau, vaø ñeàu coù taùc ñoäng Thaønh coâng hay thaát baïi cuûa moät kyø
ñeán söï phaùt trieån cuûa phoâi ôû nhieàu IVF phuï thuoäc nhieàu yeáu toá, trong ñoù,
möùc ñoä khaùc nhau. chaát löôïng phoâi chuyeån ñoùng vai troø
Caùc duïng cuï söû duïng Caùc yeáu toá ngoaïi vi
Phöông thöùc Moâi tröôøng nuoâi Töông quan soá

nuoâi caáy phoâi caáy phoâi phoâi/ theå tích caáy
Nöôùc Acid amin Chaát choáng oxit hoùa Hormones/ nhaân toá
kích thích taêng tröôûng
Ions Vitamine Khaùng sinh

Carbohydrates Chaát baét Protein/Ñaïi phaân töû Heä thoáng ñeäm
ion kim loaïi
Hình 13.2. Sô ñoà moâ taû moái töông quan giöõa caùc thaønh phaàn cô baûn trong heä thoáng nuoâi caáy phoâi (Nguoàn:
Gardner vaø Lane, 2009 )
243
quan troïng. Chaát löôïng phoâi coù theå tæ leä ña thai. Ngoaøi ra, vieäc phaùt trieån
ñöôïc ñaùnh giaù qua hình thaùi beân ngoaøi ngaøy caøng roäng raõi cuûa kyõ thuaät chaån
hay thoâng qua ñònh löôïng caùc chaát ñoaùn di truyeàn tieàn laøm toå (PGD) cuõng
trung gian cuûa quaù trình chuyeån hoùa, laø nguyeân nhaân thuùc ñaåy xu höôùng
trong ñoù, yeáu toá hình thaùi ñang ñöôïc chuyeån phoâi treã. Nuoâi caáy phoâi ñeán
söû duïng moät caùch thöôøng quy. Nhö ñaõ giai ñoaïn phoâi nang coøn laø moät böôùc
trình baøy, tröôùc giai ñoaïn neùn, phoâi raát quan troïng trong coâng ngheä taïo caùc
nhaïy caûm vôùi caùc yeáu toá baát lôïi cuûa doøng teá baøo goác coù nguoàn goác töø phoâi.
moâi tröôøng xung quanh vaø do ñoù, deã Ngoaøi ra, trong moät nghieân cöùu phaân
bò toån thöông vaø khaû naêng laøm toå cuõng tích goäp gaàn ñaây, caùc taùc giaû cho thaáy
nhö phaùt trieån thaønh thai nhi cuûa phoâi ôû nhoùm beänh nhaân tieân löôïng toát, tæ leä
seõ giaûm. Nghieân cöùu treân ñoäng vaät cho thai cao hôn khi chuyeån phoâi giai ñoaïn
thaáy neáu phoâi ñöôïc nuoâi caáy trong moâi phoâi nang so vôùi giai ñoaïn phaân chia
tröôøng keùm dinh döôõng (thieáu caùc acid (Blake vaø cs., 2009). Nhö ñaõ trình baøy,
amin hoaëc thaønh phaàn khí chöùa 20% nhu caàu naêng löôïng cuõng nhö chuyeån
O2), phoâi vaãn coù theå coù hình thaùi toát, hoùa cuûa phoâi giai ñoaïn sau neùn hoaøn
vaãn coù theå phaùt trieån ñeán giai ñoaïn toaøn khaùc so vôùi tröôùc khi coù hieän
phoâi nang, nhöng khaû naêng phaùt trieån töôïng neùn xaûy ra. Caùc nhu caàu raát ñaëc
phoâi sau laøm toå vaø söï phaùt trieån baøo thuø naøy chæ coù theå ñöôïc ñaùp öùng thoâng
thai seõ bò aûnh höôûng nghieâm troïng qua moät heä thoáng nuoâi caáy phoâi hoaøn
(Gardner, 1998; Lane vaø Gardner, chænh vaø hieäu quaû.
2005). Do ñoù, vieäc xaây döïng moät heä
thoáng nuoâi caáy hoaøn thieän cho giai Trong IVF, ña thai coù theå ñöôïc xem laø
ñoaïn phoâi tröôùc neùn laø raát quan troïng. moät trong nhöõng bieán chöùng cuûa vieäc
ñieàu trò do laøm taêng nguy cô sinh non,
Tröôùc ñaây, vieäc nuoâi caáy phoâi trong sinh nheï caân vaø coù theå aûnh höôûng ñeán
moâi tröôøng in vitro thöôøng ñöôïc tieán söï phaùt trieån cuûa treû sau naøy (Adashi
haønh trong khoaûng 2-3 ngaøy sau choïc vaø cs., 2003). Hôn nöõa trong nhieàu chæ
huùt vaø sau ñoù phoâi ñöôïc chuyeån vaøo soá coù theå ñöôïc duøng ñeå ñaùnh giaù hieäu
buoàng töû cung (Paternot vaø cs., 2010). quaû cuûa moät chöông trình IVF, chæ soá
Tuy nhieân, töø naêm 1997, xu höôùng lieân quan ñeán soá treû sinh soáng khoûe
nuoâi caáy phoâi daøi ngaøy ñeán giai maïnh töø caùc thai kyø ñôn thai ñang ngaøy
ñoaïn phoâi nang ñaõ thu huùt söï chuù yù cuûa caøng ñöôïc chuù troïng. Do vaäy, vieäc taïo
caùc nhaø khoa hoïc (Gardner vaø Lane, ra ñöôïc nhöõng phoâi toát, coù khaû naêng
1997; Gardner vaø cs., 1998, Gardner vaø laøm toå cao nhaèm giaûm soá phoâi chuyeån
Lane, 2003; Gardner vaø Balaban, 2006; vaøo buoàng töû cung coù theå ñöôïc xem laø
Papanikolaou vaø cs., 2006). Trong thôøi muïc tieâu quan troïng cuûa moät labo IVF.
gian gaàn ñaây, nhieàu lyù do ñöôïc ñaët ra Ñieàu naøy chæ coù theå thöïc hieän ñöôïc ôû
cho vieäc chuyeån phoâi ngaøy 5 nhö coù nhöõng labo coù moät heä thoáng nuoâi caáy
theå löïa choïn nhöõng phoâi phoâi nhaát ñeå phoâi oån ñònh, hieäu quaû cao.
chuyeån vaøo buoàng töû cung, töø ñoù, giaûm
244
MOÂI TRÖÔØNG NUOÂI CAÁY PHOÂI inon hay pyrogen töø duïng cuï caát nöôùc
(baèng thuûy tinh) Do vaäy, hieän nay caùc
Trong quaù trình phaùt trieån cuûa kyõ thuaät maùy loïc nöôùc söû duïng heä thoáng loïc
IVF, moâi tröôøng nuoâi caáy phoâi cuõng ñaõ sieâu saïch (ultrafiltration) vôùi khaùng
thay ñoåi töø nhöõng loaïi moâi tröôøng ñôn trôû lôùn hôn 18 meg nhaèm taïo ra nöôùc
giaûn (chæ chöùa caùc thaønh phaàn muoái cô khoâng chöùa pyrogen. Ngoaøi tröôøng hôïp
baûn) ñeán caùc loaïi moâi tröôøng phöùc taïp. phaûi söû duïng nöôùc caát taïi choã ñeå pha
(ñöôïc boå sung theâm caùc hormone taêng moâi tröôøng nuoâi caáy, moät soá saûn phaåm
tröôûng, vitamine…) Tröôùc ñaây ngöôøi nöôùc thöông maïi coøn ñöôïc cung caáp
ta vaãn thöôøng töï pha cheá moâi tröôøng vôùi haøm löôïng noäi ñoäc toá döôùi 0,125
nuoâi caáy. Tuy nhieân, hieän nay, vieäc IU/mL.
söû duïng caùc loaïi moâi tröôøng pha saün
ñang trôû thaønh thoâng thöôøng vaø phoå Ions
bieán hôn. Coù raát nhieàu loaïi moâi tröôøng
khaùc nhau treân thò tröôøng hieän nay, Caùc ion boå sung trong thaønh phaàn
moãi loaïi thöôøng ñöôïc khuyeán caùo ñeå nuoâi caáy naøy bao goàm natri, kali,
söû duïng cho caùc giai ñoaïn khaùc nhau magie, canxi. Noàng ñoä vaø thaønh phaàn
cuûa quy trình IVF, nhöng nhìn chung, caùc ions khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo töøng
chuùng ñeàu chöùa moät soá thaønh phaàn cô loaïi moâi tröôøng. Ngöôøi ta thaáy raèng
baûn töông töï. dòch trong oáng daãn tröùng cuûa ñoäng
vaät höõu nhuõ coù noàng ñoä kali vaø clor
Caùc thaønh phaàn chính trong moâi raát cao cuøng vôùi aùp suaát thaåm thaáu
tröôøng nuoâi caáy phoâi raát cao. Hieän nay, raát khoù giaûi thích
vai troø cuûa töøng loaïi ion trong söï phaùt
Nöôùc trieån cuûa phoâi. Tuy nhieân coù theå nhaän
thaáy ôû moät soá ghi nhaän raèng noàng ñoä
Laø thaønh phaàn chính cuûa baát kyø loaïi kali cao coù lôïi cho vieäc khaû naêng hoùa
moâi tröôøng nuoâi caáy naøo, chieám ñeán cuûa tinh truøng, tuy nhieân coøn coù nhieàu
99% thaønh phaàn moâi tröôøng, chính tranh caõi veà taùc duïng cuûa noù ñoái vôùi
vì vaäy ñoä tinh khieát cuûa nöôùc ñeå pha söï phaùt trieån cuûa phoâi. Noàng ñoä caùc
cheá moâi tröôøng ñöôïc yeâu caàu raát cao, ion ngoaïi baøo coù theå aûnh höôûng ñeán
noù phaûi ñaûm baûo khoâng chöùa caùc yeáu noàng ñoä ion noäi baøo töø ñoù noù taùc ñoäng
toá baát lôïi. Ban ñaàu, Whitingham ñaõ leân quaù trình phaùt trieån cuûa phoâi. Do
chöùng minh phoâi 2 teá baøo cuûa chuoät seõ vaäy, moâi tröôøng coù noàng ñoä aùp suaát
phaùt trieån toát hôn ñeán giai ñoaïn phoâi thaåm thaáu do muoái ion cao coäng vôùi boå
nang neáu moâi tröôøng nuoâi caáy söû duïng sung nguoàn naêng löôïng carbohydrate
nöôùc caát 3 laàn thay vì söû duïng nöôùc caát khoâng hoã trôï khaû naêng phaùt trieån toái
1 laàn hay 2 laàn (Whittingham, 1971). öu cho phoâi (Van vaø cs., 1990). Nhìn
Tuy nhieân coù moät soá haïn cheá trong chung, ion ñoùng vai troø raát lôùn trong
quaù trình caát nöôùc ñoù chính laø nöôùc deã vieäc phaân boá aùp löïc thaåm thaáu trong
bò nhieãm baån bôûi moät soá thaønh phaàn moâi tröôøng, do vaäy aùp suaát thaåm thaáu
245
ôû moät soá moâi tröôønnuoâi caáy thöôøng nhieàu loaïi moâi tröôøng nuoâi caáy nhaèm
ñöôïc duy trì ôû möùc 275-295 mOsmols. hoã trôï caùc phoâi giai ñoaïn phaân chia,
trong coâng thöùc cuûa caùc moâi tröôøng naøy
Carbohydrate khoâng chæ glucose maø caû phosphate
cuõng bò loaïi boû. Nhöõng yeâu caàu chính
Carbohydrate hieän dieän trong heä thoáng xaùc veà caùc cô chaát cho nhu caàu naêng
oáng sinh duïc vôùi haøm löôïng khaùc nhau löôïng trong nuoâi caáy phoâi ngöôøi hieän
giöõa voøi tröùng vaø töû cung, vaø giöõa caùc nay vaãn coøn chöa roõ, tuy nhieân nhöõng
chu kyø khaùc nhau (Gardner vaø cs., phaân tích döïa treân khaû naêng haáp thuï
1996a. Nhieàu naêm qua, phaàn lôùn caùc carbohydrate trong nuoâi caáy in
baøi baùo caùo ñeàu cho raèng vieäc boå sung vitro cho thaáy phoâi ngöôøi thaät söï caàn
glucose vaøo moâi tröôøng nuoâi caáy phoâi pyruvate cho giai ñoaïn phaân chia ban
ñoäng vaät höõu nhuõ coù theå laøm giaûm ñaàu, roài nhu caàu glucose baét ñaàu gia
khaû naêng phaùt trieån ñeán giai ñoaïn taêng theo quaù trình phaùt trieån (Leese
blastocyst. Caùc nghieân cöùu treân chuoät, vaø cs., 1986; Hardy vaø cs., 1989, Gott
boï, cöøu, boø vaø ôû ngöôøi thì taát caû ñeàu vaø cs., 1990). Ñeán caùc thaäp kyû sau, moät
khaúng ñònh raèng vôùi moät löôïng lôùn soá nghieân cöùu laïi cho thaáy taùc ñoäng
glucose trong moâi tröôøng nuoâi caáy öùc cheá naøy coù theå giaûm bôùt khi coù söï
seõ laøm öùc cheá hoaëc laøm chaäm khaû hieän dieän cuûa caùc acid amin, EDTA vaø
naêng phaùt trieån phoâi giai ñoaïn phaân vitamin. Boå sung theâm caùc thaønh phaàn
chia. Tuy nhieân, khi phaân tích ñieàu treân vaøo moâi tröôøng nuoâi caáy coù chöùa
kieän in vivo veà söï hieän dieän glucose glucose, phosphate giuùp ngaên chaën
trong oáng sinh duïc moät soá quan saùt tình traïng maát khaû naêng hoâ haáp ñoàng
cho thaáy noaõn vaø phoâi seõ coù caùc chaát thôøi giuùp kieåm soaùt cô cheá chuyeån
vaän chuyeån glucose trong suoát giai hoaù. Chính vì vaäy caùc phoâi coù theå duy
ñoaïn phaùt trieån. Hôn nöõa, caùc teá baøo trì cô cheá chuyeån hoaù bình thöôøng vaø
cumulus bao quanh noaõn coù khaû naêng taïo ra ñuû löôïng ATP caàn thieát daønh
saûn xuaát ngay caû pyruvate vaø lactate töø cho quaù trình phaùt trieån. Ñaëc bieät quan
glucose (Gardner, 1990). Tuy nhieân, troïng vaø thuù vò laø moâi tröôøng nuoâi caáy
tính ñoäc cuûa glucose bieåu hieän roõ phoâi khi thieáu glucose coù theå taùc ñoäng
trong caùc moâi tröôøng chöùa phosphate ñeán phoâi trong giai ñoaïn sau neùn laøm
vaø thieáu acid amin. Khi nuoâi caáy caùc suy giaûm khaû naêng phaùt trieån ñeán giai
phoâi trong moâi tröôøng chöùa nhieàu ñoaïn phoâi nang vaø laøm maát khaû naêng
glucose vaø phosphate, phoâi seõ giaûm soáng cuûa phoâi. Do ñoù, quan saùt caùc taùc
khaû naêng hoâ haáp; beân caïnh ñoù chöùc ñoäng öùc cheá cuûa glucose cho thaáy ñaây
naêng cuûa ti theå cuõng bò suy giaûm. laø moät nhaân toá quan troïng cuøng vôùi
Trong cô cheá kieåm soaùt chuyeån hoaù, caùc taùc nhaân ñieàu hoaø quan troïng khaùc
moät khi coù söï suït giaûm seõ laøm maát ñi trong dung dòch, nhöng chuùng khoâng
moät löôïng ATP ñaùng keå vaø keát quaû laø nguoàn naêng löôïng chính yeáu trong
laø daãn ñeán vieäc kieàm haõm quaù trình nuoâi caáy in vitro.
phaùt trieån. Sau ñoù, ngöôøi ta ñaõ thieát keá
246
Acid amin thieát yeáu seõ hoã trôï cho quaù trình neùn
vaø hình thaønh caùc khoái teá baøo ICM
Acid amin laø thaønh phaàn quan troïng (Lane vaø Gardner, 1997a).
trong caùc moâi tröôøng nuoâi caáy giao
töû, phoâi tröôùc giai ñoaïn laøm toå. Beân caïnh hoã trôï khaû naêng phaùt
Nghieân cöùu cho thaáy vieäc boå sung acid trieån cuûa phoâi trong moâi tröôøng in
amin trong moâi tröôøng giuùp caûi thieän vitro, caùc acid amin coøn ñöôïc chöùng
khaû naêng phaùt trieån cuûa phoâi ñeán giai minh laø taêng khaû naêng soáng cuûa phoâi
ñoaïn phoâi nang (Lane vaø Gardner, sau khi chuyeån vaøo buoàng töû cung
1994; Lane vaø Gardner, 1997b). Ngay (Mehta vaø Kiessling, 1990;Zang vaø
caû neáu ñeå hôïp töû chuoät vaøo moâi tröôøng Armstrong, 1990; Gardner vaø Sakkas,
thieáu acid amin (ít hôn 5 phuùt) seõ laøm 1993; Gardner, 1994). Caùc nghieân cöùu
giaûm tieàm naêng phaùt trieån veà sau. Acid treân phoâi chuoät cho thaáy phoâi giai
amine trong moâi tröôøng coù theå ñoùng ñoaïn 6-8 teá baøo neáu ñöôïc nuoâi caáy
vai troø nhö moät chaát ñieàu hoøa aùp suaát trong moâi tröôøng coù acid amin khoâng
thaåm thaáu (chelator osmolytes), ñeäm thieát yeáu thì khaû naêng laøm toå vaø phaùt
pH noäi baøo, choáng oxy hoaù, yeáu toá trieån thaønh thai nhi taêng cao. Trong
ñieàu hoaø chuyeån hoaù naêng löôïng, caùc khi ñoù, phoâi chuyeån ôû giai ñoaïn treã
nhaân toá kieåm soaùt quaù trình sinh toång hôn seõ coù khaû naêng laøm toå cao hôn
hôïp (biosynthetic precursor) vaø caùc cô khi ñöôïc nuoâi caáy trong moâi tröôøng coù
chaát taïo naêng löôïng. ñaày ñuû caû hai loaïi acid amin thieát yeáu
vaø khoâng thieát yeáu (Lane vaø Gardner,
Coù hai loaïi acid amin laø acid amin thieát 1997a).
yeáu vaø khoâng thieát yeáu. Tuøy töøng giai
ñoaïn phaùt trieån cuûa phoâi maø nhu caàu Caùc acid amin coøn ñoùng vai troø quan
söû duïng acid amin khaùc nhau. Trong troïng trong caùc hoaït ñoäng lieân quan
giai ñoaïn ñaàu phaùt trieån, caùc loaïi acid ñeán di truyeàn cuûa phoâi nuoâi caáy.
amin khoâng thieát yeáu ñoùng vai troø quan Nhieàu nghieân cöùu cho thaáy khi caùc
troïng trong vieäc hoã trôï phoâi phaân chia. moâi tröôøng nuoâi caáy thieáu acid amin coù
Sau khi phoâi ñaõ phaùt trieån ñeán giai theå seõ daãn ñeán nhöõng bieán ñoåi trong
ñoaïn neùn, caùc loaïi khoâng thieát yeáu bieåu hieän gen cuûa caùc phoâi nang (Ho
naøy chæ hoã trôï quaù trình taïo khoang vaø cs., 1995) vaø ñaëc bieät quan troïng laø
vaø thoaùt maøng cuûa phoâi nang (Lane vaø caùc roái loaïn trong bieåu hieän in daáu di
Gardner, 1997a). Trong khi ñoù, ôû giai truyeàn (Desmet vaø cs., 2000; Halliday
ñoaïn tröôùc neùn, neáu phoâi tieáp xuùc vôùi vaø cs., 2003; Oke vaø cs., 2004; Chang
moâi tröôøng coù nhieàu acid amin thieát vaø cs., 2005). Khi heä thoáng nuoâi caáy
yeáu thì soá teá baøo trong phoâi nang bò chæ caàn coù moät bieán ñoåi nhoû seõ daãn
giaûm ñaùng keå (Gardner vaø Lane, 1993; ñeán thay ñoåi traïng thaùi methyl hoaù vaø
Lane vaø Gardner, 1997a). Tuy nhieân, ñaëc bieät quan troïng laø söï “im laëng”
sau khi phoâi ñaõ qua khoûi giai ñoaïn 8 cuûa caùc chaát nhieãm saéc. Ngoaøi ra, vieäc
teá baøo, söï hieän dieän cuûa caùc acid amin thieáu huït caùc acid amine coøn coù theå
247
laøm taêng caùc sai leäch gen ñöôïc in daáu Hardy, 1993), tuy nhieân Kane ñaõ tìm
di truyeàn sau IVF. thaáy moät loaïi vitamine B12 coù trong
thaønh phaàn moâi tröôøng Ham’s F-10
Moät ñieàu caàn löu yù ñoái vôùi moâi tröôøng coù theå aûnh höôûng ñeán giai ñoaïn taêng
nuoâi caáy laø caùc acid amin (ñaëc bieät kích thöôùc cuûa phoâi nang (blastocyst
laø glutamine) coù theå bò phaân huyû expansion) (Kane, 1988). Hôn nöõa,
ôû 37oC ñeå taïo ammoniac. Löôïng nicotinamide laïi gaây ra taùc ñoäng öùc
ammoniac sinh ra trong caùc dung dòch cheá söï taêng sinh veà soá löôïng teá baøo
nuoâi caáy coù chöùa glutamine (1mM) phoâi nang vaø laøm giaûm khaû naêng
sau 24 giôø ôû tuû aám 370C laø khoaûng soáng cuûa phoâi sau khi chuyeån vaøo
150µM (Gardner, 1993; Lane vaø buoàng töû cung (Tsai vaø Gardner, 1994).
Gardner, 2003), neáu cao hôn coù theå Vitamine nhoùm B laø nhöõng caàu noái ñoái
aûnh höôûng ñeán khaû naêng phaùt trieån vôùi carbohydrate vaø ñoái vôùi quaù trình
vaø laøm toå cuûa phoâi cuõng nhö laøm chuyeån hoùa acid amin, vì vaäy coù theå
taêng tæ leä saåy thai (Gardner, 1993; khaúng ñònh caùc vitamine khaùc coù theå
Zander, 2006). Ngoaøi ra, khi noàng ñoä coù vai troø quan troïng töông taùc vôùi acid
ammoniac ñaït tôùi 300µM, söï phaùt trieån amin trong chu trình phaùt trieån cuûa
baøo thai bò aûnh höôûng laøm cho thai nhi nhoû phoâi giuùp ngaên ngöøa söï xaùo troän trong
hôn so vôùi nhoùm chöùng (Zander, 2006). quaù trình chuyeån hoùa cuõng nhö ngaên
ngöøa nhöõng taùc ñoäng xaáu aûnh höôûng
Maëc duø glutamine raát deã phaân huyû ñeán khaû naêng soáng cuûa phoâi khi ñieàu
(labile) trong quaù trình nuoâi caáy, kieän nuoâi caáy bò bieán ñoåi (Gardner,
nhöng ngöôøi ta coù theå thay theá noù 1998; Lane vaø Gardner, 1998).
baèng moät glutamine dipeptid oån ñònh
hôn nhö alanyl glutamine hoaëc glycyl Nhöõng chaát baét caùc inon kim loaïi
glutamine; chuùng ñem laïi ñaëc tính toát (Chelator)
cho glutamine vaø khoâng taïo neân chaát
ñoäc ammoniac trong moâi tröôøng. Ngoaøi Ethylenediaminetetraacetic acid (EDTA)
ra, vieäc thay moâi tröôøng sau moãi toái ñöôïc chöùng minh laø coù khaû naêng
ña 48 tieáng coù theå haïn cheá söï tích luõy hoã trôï quaù trình phaùt trieån cuûa phoâi
noàng ñoä amoniac trong moâi tröôøng caáy. trong giai ñoaïn phaân chia (Gardner vaø
Lane,1994; Gardner vaø Lane, 2000).
Vitamine Vieäc boå sung EDTA coù theå giuùp haïn
cheá söï hình thaønh cuûa caùc chaát coù tính
Maëc duø caùc vitamine hieän dieän thöôøng o-xyùt hoùa ñöôïc taïo ra töø caùc kim loaïi
xuyeân trong moâi tröôøng nuoâi caáy phöùc coù tính chuyeån ñoåi naêng löôïng khoaûng
hôïp nhöng vai troø cuûa chuùng trong quaù troáng ñang hieän dieän trong moâi tröôøng.
trình nuoâi caáy phoâi haàu nhö chöa ñöôïc Tuy nhieân, söï hieän dieän cuûa EDTA
hieåu roõ. Nhieàu nghieân cöùu ghi nhaän trong moâi tröôøng coù theå gaây baát lôïi ñeán
nuoâi caáy phoâi ngöôøi trong nhöõng moâi söï phaùt trieån cuûa phoâi sau giai ñoaïn
tröôøng thieáu vitamine (Bolton, 1989; neùn. Tình traïng naøy coù theå laø do khaû
248
naêng ngaên caûn quaù trình glycose giaûi roõ nguyeân nhaân, nhöõng thaønh phaàn
(glycolysis) cuûa EDTA baèng caùch baát lôïi coù theå coù trong huyeát thanh
öùc cheá caùc kinase cytosolic nhö cuûa nhöõng beänh nhaân naøy coù theå gaây
3-phosphoglycerate kinase ôû noàng ñoä haïi cho söï phaùt trieån cuûa phoâi (Miller
döôùi 10 µM (Lane vaø Gardner, 2001). vaø cs., 1995; Deaton vaø cs., 1996). Do
Trong khi ñoù, khi phoâi ñaõ böôùc vaøo vaäy, albumin huyeát thanh ngöôøi taùi toå
giai ñoaïn neùn, quaù trình glycose giaûi hôïp ñöôïc nghieân cöùu vaø phaùt trieån,
laø nguoàn cung caáp naêng löôïng chính nhö vaäy tieàm naêng moâi tröôøng nuoâi
cho caùc hoaït ñoäng cuûa phoâi (Hewitson caáy ñöôïc loaïi boû caùc vaán ñeà laây nhieãm
vaø Leese, 1993). vaät chaát sinh hoïc khi söû duïng caùc saûn
phaåm coù nguoàn goác töø maùu, vaø töø ñoù
Caùc ñaïi phaân töû vaø Protein coù theå chuaån hoaù caùc coâng thöùc moâi
tröôøng nuoâi caáy.
Vaøo nhöõng naêm ñaàu tieân cuûa IVF, moâi
tröôøng nuoâi caáy phoâi haàu nhö ñeàu boå Moät vaán ñeà ñaùng quan taâm khaùc ñoù
sung thaønh phaàn protein thoâng duïng, laø chaát dòch trong oáng sinh duïc chöùa
huyeát thanh ngöôøi vôùi noàng ñoä 5-20%. nhieàu ñaïi phaân töû quan troïng, trong
Tuy nhieân, ngoaøi moät soá baát lôïi cuûa ñoù, coù hyaluronan. Sau naøy, ngöôøi ta
vieäc thu nhaän vaø xöû lyù huyeát thanh chöùng minh hyaluronan coù vai troø raát
ngöôøi coù moät soá baèng chöùng cho thaáy quan troïng trong caùc moâi tröôøng nuoâi
raèng, huyeát thanh (serum) coù theå gaây caáy phoâi. Hyaluronan coù theå thay theá
haïi cho vieäc nuoâi caáy caùc phoâi tröôùc albumin trong moâi tröôøng nuoâi caáy;
laøm toå, vaø coù theå daãn ñeán nhöõng bieán nhöng ôû ñaây coù leõ ngöôøi ta quan taâm
ñoåi trong cô cheá chuyeån hoaù, sieâu caáu ñeán hieäu quaû cho caùc öùng duïng laâm
truùc (ultrastructure), söï methyl hoaù caùc saøng, neân vieäc boå sung hyaluronan
gen ñaõ ñöôïc in daáu di truyeàn, vaø vieäc vaøo moâi tröôøng nuoâi caáy chöùa albumin
phaùt trieån quaù möùc cuûa baøo thai. Beân khoâng nhöõng giuùp gia taêng khaû naêng
caïnh ñoù, huyeát thanh coøn deã bò baùm phaùt trieån maø coøn laøm taêng khaû naêng
dính bôûi caùc thaønh phaàn khaùc nhö soáng soùt cuûa phoâi khi tröõ – raõ ñoâng.
hormone, vitamine, acid beùo, cuõng nhö
caùc chaát baét ion kim loaïi vaø pyrogen Caùc nghieân cöùu cho thaáy vieäc boå sung
(Barnes vaø Sato, 1980). Nhöõng phaùt moät löôïng vöøa phaûi hyaluronan vaøo
hieän naøy ñaõ daãn ñeán nhöõng thay ñoåi moâi tröôøng nuoâi caáy vaø moâi tröôøng
chính trong quaù trình nuoâi caáy, ngaøy chuyeån phoâi chuoät cuõng laøm gia
nay huyeát thanh thöôøng ñöôïc boå sung taêng tæ leä laøm toå vaø mang thai. Trong
ôû daïng albumin huyeát thanh (albumin moät nghieân cöùu phaân tích goäp (meta
serum). Tuy nhieân, huyeát thanh thöôøng analysis) gaàn ñaây nhaát, caùc taùc giaû keát
ñöôïc thu nhaän töø nhöõng beänh nhaân bò luaän söû duïng hyaluronan trong moâi
hieám muoän voâ sinh vôùi nhieàu nguyeân tröôøng chuyeån phoâi goùp phaàn laøm taêng
nhaân khaùc nhau nhö buoàng tröùng ña tæ leä coù thai sau IVF (OR 1,41, 95% CI
nang, laïc noäi maïc töû cung, hay do chöa 1,22 to 1,63; P < 0,00001). Tuy nhieân,
249
nguy cô ña thai cuõng coù khuynh höôùng Khaùng sinh laø moät thaønh phaàn thöôøng
taêng theo (OR 1,86, 95% CI 1,49 ñeán ñöôïc boå sung vaøo moâi tröôøng nuoâi caáy
2,31; P<0,00001) (Bontekoe vaø cs., vôùi muïc ñích giaûm thieåu söï laây nhieãm
2010). Do ñoù, hieän nay haàu heát caùc töø nguoàn vi sinh vaät ñaëc bieät trong
moâi tröôøng chuyeån phoâi ñeàu coù boå moâi tröôøng thao taùc hay töø caùc dòch
sung hyaluronan nhö moät thaønh phaàn tieát cuûa beänh nhaân. Caùc loaïi khaùng
baét buoäc giuùp phoâi coù khaû naêng ñính sinh thöôøng ñöôïc boå sung vaøo moâi
keát vaø trao ñoåi tín hieäu trong giai ñoaïn tröôøng laø penicilline, streptomycine
laøm toå. hay gentamycine. Moät soá nghieân cöùu
gaàn ñaây cho thaáy khaû naêng phaùt trieån
Chaát choáng oxi hoùa (Anitioxidants) cuûa phoâi coù caûi thieän trong ñieàu kieän
nuoâi caáy khoâng coù khaùng sinh (Magli
Caùc stress teá baøo thöôøng laø nguyeân vaø cs., 1996). Do vaäy, vai troø cuûa vieäc
nhaân gaây ra hieän töôïng phoâi ngöøng boå sung khaùng sinh trong moâi tröôøng
phaùt trieån do caùc taùc ñoäng oxy hoaù nuoâi caáy vaãn chöa ñöôïc thoáng nhaát, khi
nhö söï taêng noàng ñoä oxy (20%), taùc caùc nghieân cöùu cho thaáy vieäc röûa caùc
ñoäng cuûa aùnh saùng vaø söï coù maët cuûa phoâi qua caùc loaïi moâi tröôøng nuoâi caáy
moät soá chaát sinh ra do quaù trình bieán coù chöùa khaùng sinh coù theå loaïi boû tình
ñoåi kim loaïi trong moâi tröôøng nuoâi caáy traïng nhieãm khuaån (Otoi vaø cs., 1992).
(Noda, 1992). Chính vì vaäy ôû moät soá
moâi tröôøng nuoâi caáy, ngöôøi ta boå sung Hormone vaø caùc nhaân toá kích thích
theâm caùc chaát coù taùc duïng choáng laïi taêng tröôûng (Growth factor)
quaù trình oxy hoùa (antioxidants) nhö
Superoxide Dismutase, glutathione (coù Ngaøy nay, nhieàu nghieân cöùu ñaõ vaø
trong dòch ñöôøng sinh duïc), pyruvate, ñang taäp trung vaøo yeáu toá boå sung
taurine... Moät soá ghi nhaän cho thaáy hormone vaø caùc yeáu toá taêng tröôûng
Pyruvate hieän dieän trong moâi tröôøng nhö insulin, IGF-I, IGF-II, EGF, TGF-α,
nuoâi caáy khoâng chæ laø nguoàn naêng TGF-β, PDGF-A, FGF-4 vaø LIF. Nhöõng
löôïng cho phoâi maø coøn ñoùng vai yeáu toá taêng tröôûng naøy haàu nhö coù
troø nhö moät chaát choáng oxi hoùa chöùc naêng hoã trôï phoâi phaân chia,
(Andrae vaø cs., 1985) do pyruvate coù taùc vaän chuyeån acid amin, sinh toång hôïp
ñoäng giuùp laøm giaûm haøm löôïng hydro protein, hình thaønh neân khoang dòch
peroxide noäi baøo (Kouridakis vaø trong phoâi nang hay giuùp taêng sinh teá
Gardner, 1995; O’Fallon vaø Wright, baøo ICM (Harvey vaø cs., 1995; Kean vaø
1995). Ngoaøi ra, taurine cuõng ñöôïc cs., 1997). Moät soá nghieân cöùu gaàn ñaây
ghi nhaän laø moät chaát choáng oxyùt hoùa cho thaáy boå sung EGF giuùp gia taêng tæ
höõu hieäu cho phoâi (Li vaø cs., 1993; leä hình thaønh phoâi nang ôû ngöôøi vaø
Gardner, 1994; Barnes vaø cs., 1995). giuùp thoaùt nang deã hôn (Martin vaø cs.,
1998). Töông töï, IGF-I cuõng ñoùng vai
Khaùng sinh (Antibiotics) troø quan troïng khi kích thích vieäc taïo
thaønh phoâi nang vaø gia taêng khoái teá
250
baøo ICM (Lighten vaø cs., 1998). Tuy tuû caáy CO2. Ñieàu naøy seõ raát khoù thöïc
nhieân, nhöõng nghieân cöùu naøy haàu nhö hieän ñoái vôùi caùc coâng ñoaïn nhö tìm
thöïc hieän vôùi caùc nhaân toá taêng tröôûng noaõn, xöû lyù noaõn vì thôøi gian thao taùc
rieâng leû do vaäy nhöõng taùc ñoäng coäng beân ngoaøi tuû caáy thöôøng raát laâu khoaûng
goäp hay töông taùc thöïc teá haàu nhö 15-30 phuùt tuøy vaøo töøng tröôøng hôïp. Do
khoâng ñöôïc ghi nhaän. Coù theå khi boå vaäy, moät soá loaïi moâi tröôøng ñöôïc thieát
sung nhieàu loaïi nhaân toá taêng tröôûng keá chuyeân cho muïc ñích naøy. Caùc moâi
khaùc nhau coù theå seõ caûi thieän ñaùng keå tröôøng thu nhaän giao töû naøy ban ñaàu laø
quaù trình nuoâi caáy phoâi nhöng cuõng coù moâi tröôøng sinh lyù cô baûn muoái phos-
theå gaây ra taùc duïng phuï laøm sai hoûng phate, PBS nhöng daàn daàn moâi tröôøng
quaù trình phaùt trieån vaø bieät hoùa cuûa naøy khoâng ñaùp öùng ñöôïc caùc yeâu caàu
phoâi trong giai ñoaïn laøm toå. cao khi thao taùc vôùi noaõn hay phoâi neân
moät moâi tröôøng coù heä ñeäm phosphate
Heä thoáng ñeäm (Buffer system) khaùc ñöôïc thay theá ñoù laø heä ñeäm
HEPES (4-(2-hydroxyethyl)-1-pipera-
Haàu heát nhöõng moâi tröôøng nuoâi caáy zineethanesulfonic acid) coù pKa laø 7,55
phoâi ñeàu söû duïng heä thoáng ñeäm ñeå ôû 20oC. (Good vaø cs., 1966). HEPES hieän
duy trì pH sinh lyù cuûa moâi tröôøng trong nay ñöôïc söû duïng roäng raõi nhö moät heä
khoaûng 7.2-7.4. Heä thoáng ñeäm thöôøng ñeäm khoâng theå thieáu trong thao taùc vôùi
ñöôïc söû duïng trong nuoâi caáy phoâi laø phoâi vaø trong quaù trình thu nhaän giao
heä ñeäm bicarbonate/CO2. Do vaäy, caùc töû. Thoâng thöôøng, HEPES ñöôïc boå sung
hoaït ñoäng nuoâi caáy nhaát thieát phaûi thay theá cho 20mM bicarbonate, chöøa
ñöôïc thöïc hieän trong tuû caáy coù khí CO2 laïi 5mM bicarbonate cho phuø hôïp tæ
ñeå duy trì noàng ñoä CO2 töø 6-7% cho leä sinh lyù phaùt trieån phoâi (Quinn vaø
giaù trò pH sinh lyù nhö treân. Heä ñeäm cs., 1982). Neáu noàng ñoä HEPES döôùi
bicarbonate coù lôïi theá laø heä thoáng ñeäm 20 mM, moâi tröôøng naøy haàu nhö maát
nguyeân thuûy coù trong chaát dòch nuoâi haún khaû naêng ñeäm lyù töôûng vaø ngay
giao töû hay phoâi trong cô theå ñoäng vaät laäp töùc laøm taêng giaù trò pH (Behr vaø
höõu nhuõ. Moät yeáu ñieåm chính cuûa heä cs., 1990). Ngoaøi ra, moät heä ñeäm khaùc
ñeäm naøy laø giaù trò pH coù xu höôùng cuõng laø moät löïa choïn khaù lyù töôûng,
gia taêng khi moâi tröôøng nuoâi caáy coù heä ñeäm MOPS (acid 3-(N-morpholino-
heä ñeäm naøy tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi propanesulfonic). Nhìn chung, khi duy
khoâng khí, haäu quaû laø quaù trình phaùt trì ôû nhieät ñoä laø 37oC, pH cuûa hai heä
trieån cuûa phoâi bò aûnh höôûng cuõng nhö ñeäm MOPS vaø HEPES luoân duy trì
phoâi seõ bò cheát neáu nhö moâi tröôøng trong khoaûng 7,3- 7,5 (thoâng thöôøng laø
naøy ñeå quaù laâu beân ngoaøi khoâng khí. 7,45). Nhö vaäy, heä ñeäm laø moät thaønh
Moät giaûi phaùp thöôøng thaáy laø phuû phaàn quan troïng trong moâi tröôøng nuoâi
theâm moät lôùp daàu leân treân moâi tröôøng caáy cuõng nhö moâi tröôøng thao taùc phoâi,
nuoâi caáy coù söû duïng heä thoáng ñeäm tuøy muïc ñích söû duïng hay thao taùc maø
bicarbonate/CO2 khi thao taùc kieåm tra heä ñeäm phuø hôïp seõ ñöôïc söû duïng.
thuï tinh hay kieåm tra phoâi beân ngoaøi
251
Baûo quaûn vaø söû duïng moâi tröôøng ñoäc do chuyeån hoùa taùc ñoäng ñeán quaù
nuoâi caáy phoâi trình phaùt trieån.
Hieän nay, nhöõng moâi tröôøng thöông maïi NHIEÄT ÑOÄ

thöôøng chöùa moät vaøi thaønh deã bò phaân
huûy, vì theá vieäc tìm hieåu caùch thöùc söû Nhieät ñoä trong quaù trình thao taùc
duïng vaø baûo quaûn caùc moâi tröôøng nuoâi vaø nuoâi caáy noaõn, phoâi ñoùng vai troø
caáy laø raát quan troïng. Hai thaønh phaàn quan troïng. Vaøo naêm 1978, Hirao vaø
deã bò phaân huûy nhaát laø amino acid Yanagimachi ñaõ chöùng minh ñöôïc caùc
vaø vitamin. Amino acid thöôøng beàn quaù trình hoøa maøng cuûa tinh truøng vaøo
trong dung dòch khi baûo quaûn ôû ñieàu noaõn, phaûn öùng voû, hay quaù trình hình
kieän 4oC, do vaäy chuùng seõ deã daøng thaønh neân caùc tieàn nhaân ôû chuoät xaûy
bò phaù huûy caáu truùc töø töø vaø thaûi ra ra chaäm hôn khi nuoâi caáy ôû 25oC so
hôïp chaát ammonium trong ñieàu kieän vôùi nhieät ñoä 37oC (Hirao vaø Yanagi-
nuoâi caáy 37oC. Glutamine laø moät trong manchi, 1978). Hôn nöõa, hoï ghi nhaän
nhöõng amino acid deã bò phaân huûy nhaát ñöôïc hieän töôïng coù nhieàu tieàn nhaân
do caáu truùc coù chöùa 2 goác amin neân phuï xuaát hieän (subnuclei) trong noaõn
glutamine laø moät trong nhöõng khi ôû ñieàu kieän treân, vaø ñieàu naøy ñöôïc
amino acid saûn sinh ra nhieàu hôïp chaát khaúng ñònh cho khaû naêng ñaõ xaûy ra
ammonium nhaát. Nhieàu nghieân cöùu nhöõng baát thöôøng veà chöùc naêng cuûa
cho thaáy caùc hôïp chaát ammonium naøy heä thoáng thoi voâ saéc cuûa noaõn baèng
gaây ra nhöõng taùc haïi ñeán quaù trình moät thí nghieäm ñaùnh giaù khaû naêng
phaùt trieån cuûa phoâi trong nuoâi caáy in hoài phuïc caáu truùc nhieãm saéc theå khi
vitro cuõng nhö trong ñieàu kieän töû cung quan saùt hình thaùi noaõn ngöôøi ôû nhöõng
sau khi chuyeån phoâi. Beân caïnh ñoù, ñieàu kieän thaáp baèng kính hieån vi coù
moät hôïp chaát khaùc daïng dipeptide beàn aùnh saùng phaân cöïc (polarized light
ôû 37oC laø alanyl-glutamin laø moät löïa microscopy) (Wang vaø cs., 2001). Thaät
choïn toát ñeå thay theá cho glutamine. vaäy, noaõn khi nuoâi caáy ôû nhieät ñoä 33oC
Ñoái vôùi vitamine, moät khuyeán caùo duy vaø sau ñoù laøm aám leân ñeán 37oC ñeàu coù
nhaát laø traùnh aùnh saùng do vitamine raát khaû naêng taùi thieát caáu truùc thoi voâ saéc
nhaïy vôùi aùnh saùng vaø deã bò taùc ñoäng trong voøng 40 phuùt, trong khi chæ coù
phaân huûy ñeán caáu truùc hoùa hoïc trong 2/5 caùc noaõn ôû 28oC vaø khoâng coù noaõn
ñieàu kieän bình thöôøng. Do vaäy, caùc loï naøo ôû 25oC coù khaû naêng naøy.
moâi tröôøng neân ñöôïc baûo quaûn ôû nôi
toái hoaëc trong nhöõng chai loï toái maøu, Ngöôøi ta thaáy raèng nhieät ñoä toái öu
hay phaûi boïc laïi baèng giaáy baïc. Nhö trong nuoâi caáy phoâi thöôøng ñöôïc duy
vaäy, vieäc thay ñoåi moâi tröôøng sau moãi trì ôû 37oC vôùi ñoä sai leäch khoâng quaù
48 tieáng vaø baûo quaûn ñuùng caùch seõ 0,3oC. Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy tæ
giuùp cho phoâi haáp thu vaø chuyeån hoùa leä coù thai laâm saøng taêng theâm khoaûng
toát caùc thaønh phaàn trong moâi tröôøng 19% khi nhieät ñoä nuoâi caáy phoâi xaáp xæ
cuõng nhö khoâng bò chính nhöõng chaát 37oC so vôùi nhieät ñoä nuoâi caáy <37oC
252
hôn laø >37oC (Higdon vaø cs., 2008). phuïc nhieät ñoä, CO2 nhanh choùng. Coù
Trong caùc tröôøng hôïp nhieät ñoä nuoâi hai daïng tuû caáy chính hieän nay, tuû
caáy döôùi 36oC hay treân 38oC, caùc toån caáy theå tích lôùn vaø tuû caáy mini. Nhieàu
haïi nguy hieåm seõ gaây baát lôïi cho quaù nghieân cöùu cho thaáy tuû caáy mini coù
trình nuoâi caáy phoâi. Do vaäy vieäc quaûn ñoä oån ñònh toát hôn (Fujiwara vaø cs.,
lyù chaát löôïng tuû caáy nhaèm ñaûm baûo 2007). Tuy nhieân, nhöôïc ñieåm cuûa loaïi
ñieàu kieän nuoâi caáy toái öu luoân laø vaán tuû caáy naøy laø coâng suaát söû duïng thaáp
ñeà quan troïng vaø caàn phaûi ñöôïc quan do khoâng coù nhieàu ngaên, chi phí ñaàu
taâm ñuùng möùc. tö vaø chi phí vaän haønh cao do phaûi söû
duïng khí tri-gas ñaõ troän saün. Hieän nay,
Nhieät ñoä cuûa moâi tröôøng chöùa noaõn, ña soá caùc trung taâm IVF vaãn ñang söû
phoâi coù theå ñöôïc ñaûm baûo baèng caùch duïng tuû caáy theå tích lôùn, vaø thöôøng öu
söû duïng tuû caáy hay caùc beä söôûi aám tieân löïa choïn loaïi coù lôùp aùo baèng khí
trong quaù trình thao taùc beân ngoaøi. Coù (air jacket), thay vì baèng nöôùc (water
nhieàu loaïi beä söôûi aám treân thò tröôøng jacket) do coù toác ñoä hoài phuïc nhanh
hieän nay, tuy nhieân, coù theå öu tieân hôn (Cooke vaø cs., 2002; Fujiwara vaø
löïa choïn caùc loaïi beä baèng thuûy tinh vì cs., 2007). Ngoaøi ra, neân löïa choïn caùc
hieäu quaû giöõ aám maãu vaät toát hôn. Tuøy loaïi tuû coù boä caûm öùng nhieät vaø CO2 baèng
theo nhieät ñoä cuûa phoøng maø nhieät ñoä tia hoàng ngoaïi (IR sensor) vaø loaïi coù
beä söôûi aám ñöôïc ñieàu chænh cho phuø nhieàu cöûa ñeå haïn cheá söï thay ñoåi cuûa
hôïp, muïc tieâu cuoái cuøng laø nhieät ñoä moâi tröôøng beân trong tuû caáy khi phaûi
cuûa gioït moâi tröôøng chöùa phoâi phaûi ñaït ñoùng môû cöûa trong quaù trình thao taùc.
37oC. Ngoaøi ra, caùc daïng loàng thao taùc
(IVF chamber), vôùi caùc ngoõ cung caáp KHOÂNG KHÍ XUNG QUANH
nhieät ñoä, CO2 vaø ñoä aåm, cuõng laø moät
bieän phaùp lyù töôûng ñeå haïn cheá söï thay Chaát löôïng khoâng khí trong labo IVF
ñoåi nhieät ñoä trong quaù trình thao taùc cuõng laø moät thaønh phaàn quan troïng taùc
vôùi noaõn, phoâi beân ngoaøi. Trong moät ñoäng ñeán hoaït ñoäng cuûa heä thoáng nuoâi
nghieân cöùu so saùnh toác ñoä maát nhieät caáy phoâi cuõng nhö keát quaû ñieàu trò IVF
khi thao taùc treân maët baøn coù beä söôûi (Cohen vaø cs.,1997). Cho ñeán hieän taïi
aám vaø trong loàng thao taùc (Kalan vaø raát ít nhöõng hôïp chaát thöïc ñöôïc bieát
cs., 2008), caùc taùc giaû cho thaáy toác ñoä ñeán trong khoâng khí coù aûnh höôûng ñeán
maát nhieät khi thao taùc beân trong loàng heä thoáng nuoâi caáy. Tuy nhieân, Cohen
giaûm ñaùng keå (-0,3 ±0,01oC so vôùi -0,56 vaø cs. ñaõ phoûng ñoaùn vaø phaân loaïi
±0,51oC, p=0,02). caùc hôïp chaát gaây oâ nhieãm labo naøy
thaønh 4 nhoùm: nhoùm hôïp chaát höõu cô
Tuû nuoâi caáy phoâi coù theå ñöôïc xem laø tónh ñieän (VOC’s - volatile organic
moät thieát bò quan troïng nhaát cuûa labo copounds), nhoùm caùc phaân töû voâ cô
IVF. Öu tieân haøng ñaàu caàn ñaët ra khi nhoû (khí N2O, SO2, vaø CO), nhoùm hôïp
choïn löïa moät tuû caáy phoâi laø tuû caáy ñoù chaát coù xuaát xöù töø nhöõng vaät lieäu xaây
phaûi coù söï oån ñònh cao vaø toác ñoä hoài döïng (nhöõng vaät lieäu sôn töôøng hay vaät
253
lieäu keo dính), nhoùm caùc hôïp chaát gaây hay vaät lieäu ñöôïc choïn ñeå söû duïng
oâ nhieãm khaùc (thuoác dieät coân truøng, trong labo IVF cuõng caàn ñöôïc quan taâm
xaêng, hay caùc dung moâi höõu cô,..). Töø ñuùng möùc. Hieän nay, xu höôùng söû duïng
ñaây, khaùi nieäm veà phoøng saïch cuõng nöôùc caát ñöôïc chuoäng nhieàu hôn so vôùi
caûi thieän ñaùng keå keát quaû ñieàu trò cuõng vieäc söû duïng coàn 70o do moät soá ñaëc
nhö hoã trôï toái ña cho hoaït ñoäng cuûa tính coù lôïi vaø thaân thieän khoâng gaây
heä thoáng nuoâi caáy phoâi (Boone vaø cs., aûnh höôûng ñeán heä thoáng khoâng khí khi
2007; Higdon vaø cs., 2008). Trong moät ñang nuoâi caáy phoâi. Tuy nhieân, vieäc söû
nghieân cöùu can thieäp ñeå so saùnh hieäu duïng coàn cuõng neân ñöôïc caân nhaéc cho
quaû cuûa heä thoáng phoøng saïch treân 399 söû duïng trong moät soá tình huoáng cuï theå
chu kyø ICSI, caùc taùc giaû ghi nhaän coù ñeå khai thaùc yeáu toá coù lôïi trong tính
söï caûi thieän trong tæ leä phoâi phaân chia, saùt khuaån cuûa coàn. Beân caïnh ñoù, caùc
tæ leä phoâi toát, tæ leä thai laâm saøng cuõng vaät lieäu ñang söû duïng trong labo nhö
nhö tæ leä saåy thai khi chaát löôïng khoâng vaät lieäu caáu thaønh gheá, baøn, sôn töôøng
khí ñaït chuaån ISO 5 so vôùi ISO 6 (laàn cuõng laø moät soá vaät lieäu theo thôøi gian
löôït laø 94,1%; 49,4%; 47,1% vaø 14% seõ deã bò bieán ñoåi vaø gaây coù haïi cho
so vôùi 84,8%; 34,3%; 36,9% vaø 25%; moâi tröôøng khoâng khí trong labo. Do
p<0,01) (Esteves vaø cs., 2006). Taïi Vieät vaäy, caàn löu yù caùc ñaëc ñieåm thay ñoåi
nam, coâng ngheä phoøng saïch ñaõ ñöôïc baát thöôøng cuûa caùc vaät lieäu naøy nhaèm
öùng duïng töø raát laâu vaø roäng raõi trong döï phoøng toát nhaát nhöõng ruûi ro coù theå
ngaønh döôïc phaåm, tuy nhieân, ñeán naêm xaûy ñeán.
2009, coâng ngheä naøy môùi ñöôïc chuùng
toâi trieån khai laàn ñaàu tieân taïi Vieät nam AÙNH SAÙNG
cho labo IVF. Beân caïnh ñoù, vieäc trang
bò moät soá heä thoáng loïc HEPA vaø VOC Maëc duø phoâi thöôøng ñöôïc cho laø nhaïy
trong tuû caáy cuõng laø moät giaûi phaùp caûm vôùi aùnh saùng, nhöng trong quaù
hieäu quaû ñeå loaïi tröø caùc chaát khí coù trình thao taùc, vieäc noaõn, phoâi tieáp xuùc
haïi, buïi... phaùt sinh trong quaù trình vôùi aùnh saùng trong phoøng labo hay aùnh
vaän haønh tuû caáy. Trong nghieân cöùu cuûa saùng töø kính hieån vi laø ñieàu khoâng theå
Higdon vaø coäng söï naêm 2008, tæ leä taïo traùnh khoûi (hình 13.3).
phoâi nang ôû ngöôøi coù theå taêng 6% khi
söû duïng heä thoáng loïc HEPA vaø VOC Trong khi aùnh saùng bình thöôøng trong
so vôùi chæ söû duïng heä thoáng loïc HEPA phoøng labo thöôøng coù cöôøng ñoä raát
(29% so vôùi 23%, P < 0,02) (Higdon vaø thaáp laø 200-400 lux thì aùnh saùng töø
cs., 2008). Ngoaøi ra, vieäc boá trí heä thoáng kính hieån vi coù theå bieán ñoåi ôû möùc
loïc carbon vaøo beân trong tuû caáy seõ gia 2300-5000 lux, bieán ñoåi tuøy thuoäc
taêng ñaùng keå tæ leä coù thai, 41% so vôùi vaøo töøng chuyeân vieân (Ottosen vaø
45,3%, P<0.04 (Merton vaø cs., 2007). cs., 2007). Nhöõng nghieân cöùu gaàn ñaây
treân phoâi chuoät vaø thoû cho thaáy khi
Ngoaøi ra, moät vaán ñeà khaùc ñaùng ñöôïc tieáp xuùc vôùi aùnh saùng, söï thuï tinh vaø
quan taâm ñuùng möùc laø caùc dung dòch söï phaùt trieån cuûa phoâi khoâng bò aûnh
254
höôûng (Bedford vaø cs., 1989; Jackson höôùng gia taêng khaû naêng taïo phoâi nang
vaø cs.,1989). Nhöõng ghi nhaän naøy moät khi so vôùi luùc cöôøng ñoä aùnh saùng bò
laàn nöõa ñöôïc uûng hoä baèng moät soá giaûm ñi. Tuy nhieân, aûnh höôûng naøy chæ
nghieân cöùu khaùc cho thaáy khoâng coù taùc coù yù nghóa thoáng keâ ôû cöôøng ñoä 200
ñoäng aûnh höôûng cuûa thôøi gian tieáp xuùc lux, vaø khoâng coù yù nghóa ôû 900lux (Oh
vaø cöôøng ñoä aùnh saùng leân khaû naêng vaø cs., 2007). Do vaäy, xu höôùng thao taùc
hình thaønh phoâi nang vaø tæ leä laøm toå ôû vôùi noaõn vaø phoâi trong moät ñieàu kieän
chuoät (Barlow vaø cs., 1992). Tuy nhieân, toái hoaøn toaøn thaät söï khoâng coøn phuø
traùi ngöôïc vôùi nhöõng nhaän ñònh naøy hôïp. Hôn nöõa, cho duø aùnh saùng trong
laø nghieân cöùu cuûa nhoùm Oh vaø coäng labo luùc naøo cuõng döôùi 500 lux nhöng
söï, hoï cho raèng khi phoâi 2 teá baøo cuûa caùc kính hieån vi neân trang bò nhöõng
chuoät cho tieáp xuùc vôùi 3 loaïi aùnh saùng kính loïc nhaèm giaûm thieåu nhöõng taùc
coù cöôøng ñoä khaùc nhau (200, 500 vaø haïi khoâng ñaùng coù töø nguoàn saùng cuûa
900lux) trong voøng 10 phuùt seõ coù xu kính hieån vi.
Böôùc soùng (nm)
Tia X
Tia UV
390 455 tím

455 492 xanh döông
AÙnh saùng thaáy 492 577 xanh laù AÙnh saùng traéng
ñöôïc 577 597 vaøng
597 622 cam
622 780 ñoû
Tia hoàng ngoaïi
Vi soùng
Hình 13.3 Daûi böôùc soùng cuûa caùc loaïi aùnh saùng.
255
NGUOÀN KHÍ SÖÛ DUÏNG TRONG caàn löu yù laø caùc loaïi khí ñöa vaøo tuû
caáy neân laø nhöõng loaïi ñöôïc saûn xuaát
NUOÂI CAÁY PHOÂI
chuyeân duøng cho y teá. Trong ñieàu kieän
khoâng cho pheùp, coù theå söû duïng theâm
CO2
caùc loaïi maøng loïc carbon ñeå “laøm
saïch” khí tröôùc khi vaøo tuû caáy.
Caùc moâi tröôøng nuoâi caáy phoâi ñaàu
phaûi söû duïng heä ñeäm sinh lyù laø
bicarbonate, do ñoù, vieäc cung caáp CO2
Khí oxy
trong quaù trình nuoâi caáy laø toái quan
Oxy laø moät thaønh phaàn quan troïng
troïng ñeå coù theå duy trì pH toái öu. Giaù
trong heä moâi tröôøng cuûa voøi tröùng vaø
trò pH luoân ñöôïc ghi nhaän ôû 2 giaù trò:
trong töû cung. Noù ñoùng vai troø nhö moät
pH0 – giaù trò pH thöïc beân trong moâi
chaát ñieàu hoaø quan troïng ñoái vôùi söï
tröôøng (bình thöôøng laø 7,4) vaø pHi – giaù
phaùt trieån cuûa phoâi baøo. Theo nhöõng
trò pH noäi baøo beân trong phoâi (Phillips
nghieân cöùu cho thaáy ôû ngöôøi noàng ñoä
vaø cs., 2000). Nhöõng thaønh phaàn moâi
oxygen trong oáng daãn tröùng laø döôùi 8%
tröôøng chuyeân bieät thöôøng chöùa lactic
(Leese, 1995), moâi tröôøng dòch nang
vaø caùc loaïi amino acid khaùc ñoùng vai
ngöôøi laø töø 1,5-5,5% ôû nhöõng nang
troø nhö caùc chaát ñeäm cho pHi. Trong
18-22mm (Van Blerkom vaø cs., 1997),
2 daïng ñoàng phaân cuûa latate (daïng
coøn trong töû cung laø 0,9-4,6 % (Ottosen
D- hay daïng L-), chæ coù daïng L - laø coù
vaø cs., 2006). Do vaäy, khi nuoâi caáy ôû
hoaït tính sinh hoïc; tuy nhieân caû 2
moâi tröôøng khoâng khí, phoâi vaø noaõn seõ
daïng naøy ñeàu laøm giaûm pHi cuûa phoâi
tieáp xuùc vôùi noàng ñoä khí oxy cao gaáp
(Edwards vaø cs., 1998). Vì vaäy, moâi tröôøng
4-20 laàn so vôùi moâi tröôøng in vivo.
nuoâi caáy ñöôïc khuyeán caùo chæ söû duïng
lactate daïng L-. Tuy vaäy, söï hieän dieän cuûa
Nhieàu nghieân cöùu khaùc veà heä thoáng
lactate ôû noàng ñoä cao coù theå dòch
nuoâi caáy cuõng cho thaáy taùc ñoäng khoâng
chuyeån giaù trò pHi giaûm xuoáng, cuøng
toát ñeán quaù trình phaùt trieån cuûa phoâi
vôùi caùc amino acid khaùc seõ gia taêng
baøo khi nuoâi caáy phoâi ôû noàng ñoä oxi
khaû naêng ñeäm noäi baøo vaø giuùp duy
cao (Goto, 1993). Maëc duø nhö ñaõ ñeà
trì pHi luoân ôû giaù trò 7,2 (Edwards vaø
caäp ôû treân veà noàng ñoä oxygen ño ñöôïc
cs., 1998). Bình thöôøng, khi nuoâi caáy
tröïc tieáp trong oáng daãn tröùng vaø töû
phoâi ôû giaù trò pH0=7,4 phoâi thöôøng
cung naèm trong khoaûng 2-8%, nhöng
phaûi töï duy trì pHi cuûa chính noù ñeå
haàu heát nhöõng trung taâm IVF hieän nay
choáng laïi söï cheânh leäch pH neân toát
vaãn nuoâi caáy trong ñieàu kieän noàng ñoä
nhaát neân chuùng ta neân duy trì giaù trò
oxy trong khoâng khí (20%). Maëc duø
pH0 thaáp hôn ñeå keát quaû nuoâi caáy toát
noaõn vaø phoâi luoân coù nhöõng cô cheá
hôn (thöôøng laø khoaûng 7,3 hay 7,2).
töï baûo veä noäi sinh nhö hoaït ñoäng cuûa
Tuøy theo thaønh phaàn cuûa töøng loaïi
nhöõng men dismutase, catalase vaø
moâi tröôøng vaø quy ñònh cuûa töøng haõng
peroxidase (El Mouatassim, 1999),
khaùc nhau maø noàng ñoä CO2 coù theå ñieàu
nhöng trong moâi tröôøng oxy cao, nhöõng
chænh trong khoaûng 5-6%. Moät ñieåm
256
goác oxi hoaù töï do sinh ra trong quaù Vieät nam, heä thoáng nuoâi caáy phoâi ôû O2
trình nuoâi caáy coù theå gaây neân nhöõng noàng ñoä thaáp ñaõ ñöôïc chuùng toâi trieån
stress coù khaû naêng taùc ñoäng ñeán ADN, khai laàn ñaàu tieân vaøo naêm 2007, vaø
protein vaø lipid cuûa ty theå, cuõng nhö hieän ñang ñöôïc caùc trung taâm IVF lôùn
ñeán quaù trình ñoùng keát taïo thaønh löôùi trong caû nöôùc aùp duïng.
noäi sinh chaát vaø nhöõng thaønh phaàn taïo
neân khung xöông cuûa teá baøo (Tarin, DAÀU KHOAÙNG
1996). Taát caû nhöõng aûnh höôûng naøy
ñeàu taùc ñoäng khoâng toát ñeán phoâi nhö Daàu khoaùng laø thaønh phaàn khoâng theå
laøm taêng tæ leä maûnh vôõ teá baøo (Noda, thieáu trong moät heä thoáng nuoâi caáy kín.
1992; Yang, 1998), gaây ra söï cheát theo Daàu khoaùng ñöôïc baét ñaàu söû duïng töø
chu trình cuûa teá baøo, gaây ra vieäc ngöøng naêm 1963 (Brinster, 1963). Muïc ñích
phaùt trieån cuûa phoâi trong giai ñoaïn cuûa vieäc söû duïng daàu trong nuoâi caáy laø
phaân chia (Johnson vaø Nasr-Esfahani, nhaèm coá ñònh gioït moâi tröôøng vaø haïn
1994) hoaëc aûnh höôûng ñeán khaû naêng cheá söï tieáp xuùc cuûa gioït moâi tröôøng vôùi
phaùt trieån cuûa thai nhi sau naøy (Catt khoâng khí xung quanh, giuùp laøm giaûm
vaø Henman, 2000). Do ñoù, gaàn ñaây, xu nguy cô moâi tröôøng bò bay hôi nöôùc,
höôùng söû duïng oxy thaáp trong nuoâi caáy thay ñoåi pH vaø aùp suaát thaåm thaáu. Tuy
phoâi ñang trôû neân phoå bieán. nhieân, ngöôøi ta thaáy khi söû duïng daàu
phuû, thôøi gian hoài phuïc nhieät ñoä cuõng
Vieäc giaûm noàng ñoä oxy trong nuoâi caáy nhö pH cuûa gioït moâi tröôøng cuõng keùo
khoâng caûi thieän tæ leä thuï tinh nhöng daøi hôn. Maët khaùc, vieäc söû duïng daàu
soá phoâi coù chaát löôïng toát veà hình thaùi khoaùng coù theå gaây haïi cho noaõn vaø
cao hôn khi nuoâi caáy ôû noàng ñoä oxy phoâi do nhieãm moät soá ñoäc chaát trong
cao khi nuoâi caáy phoâi ôû ngaøy 2, ngaøy 3 daàu khoaùng ñaõ qua söû duïng (Provo vaø
(Dumoulin, 1995; Catt vaø Henman, Herr, 1998).
2000; Bahceci, 2005; Kea, 2007;
Kovacic vaø Vlaisavljevic, 2008). Keát Daàu khoaùng tröôùc khi ñöôïc ñöa vaøo
quaû cuûa moät nghieân cöùu ngaãu nhieân söû duïng thöôøng ñöôïc cho tieáp xuùc
laâm saøng coù nhoùm chöùng treân 647 chu vôùi moâi tröôøng coù chöùa albumin. Do
kyø ICSI cho thaáy tæ leä coù thai caûi thieän albumin coù aùi löïc vôùi lipophilic vaø
ñaùng keå khi chuyeån phoâi nang sau hydrophylic, vieäc xöû lyù daàu vôùi moâi
nuoâi caáy ôû 5% O2. Trong khi ñoù, nuoâi tröôøng coù albumin coù theå loaïi tröø
caáy phoâi noàng ñoä oxy thaáp giuùp giaûm caùc ñoäc chaát coù trong daàu. Ngoaøi ra,
tæ leä saåy thai (Kovacic vaø cs., 2010). ñoäng taùc naøy coøn giuùp haïn cheá tình
Tuy nhieân, nghieân cöùu treân caùc ñoäng traïng haáp thu caùc acid beùo coù trong
vaät nhai laïi cho thaáy noàng ñoä oxy moâi tröôøng vaøo lôùp daàu beân treân. Tuy
giaûm döôùi 2%, tæ leä phaùt trieån ñeán nhieân, vieäc xöû lyù daàu vôùi moâi tröôøng
phoâi nang vaãn taêng, nhöng coù theå daãn coù chöùa albumin coù theå coù taùc ñoäng
ñeán moät soá baát thöôøng thai sau naøy xaáu ñeán söï phaùt trieån cuûa phoâi neáu
(Thompson and Peterson, 2000). Taïi quaù trình baûo quaûn khoâng ñöôïc toát
257
(Otsuki vaø cs., 2007). Nghieân cöùu cho khi caùc duïng cuï tieâu hao naøy ñöôïc tröïc
thaáy noàng ñoä caùc chaát gaây haïi cho tieáp ñöa ñeán taïi caùc labo IVF söû duïng.
phoâi seõ ôû möùc thaáp khi daàu ñöôïc baûo
quaûn ôû nhieät ñoä 4oC vaø traùnh aùnh saùng Ña soá caùc duïng cuï tieâu hao duøng trong
(Otsuki vaø cs., 2009). Do ñoù, trong söû labo IVF ñeàu ñaõ ñöôïc tieät truøng baèng
duïng, daàu neân ñöôïc baûo quaûn laïnh vaø tia gamma hay khí EO, do ñoù, trong
chæ neân ñeå daàu vaøo tuû aám tröôùc khi söû quaù trình söû duïng caàn löu yù ñaûm baûo
duïng trong moät thôøi gian ngaén. nguyeân taéc “khoâng chaïm”. Ngoaøi ra,
neáu chöa söû duïng toaøn boä caùc duïng
DUÏNG CUÏ TIEÂU HAO cuï naøy cho taát caû caùc coâng ñoaïn trong
quy trình IVF thì caàn öu tieân söû duïng
Thoâng thöôøng, caùc duïng cuï duøng trong chuùng cho vieäc nuoâi caáy phoâi trong
töông taùc vôùi noaõn, phoâi thöôøng laø thoi gian daøi.
daïng vaät lieäu nhöïa polystyrene. Moät
soá ñóa caáy ñöôïc söû duïng trong nuoâi MOÄT SOÁ LÖÏA CHOÏN TRONG
caáy thöôøng ñöôïc xöû lyù beà maët baèng NUOÂI CAÁY PHOÂI
moät loaïi vaät lieäu ñaëc bieät nhaèm taïo
ñoä baùm dính toát nhaát cho teá baøo. Hieän
nay, caùc ñóa caáy thoâng duïng trong Phaùc ñoà nuoâi caáy phoâi
nuoâi caáy phoâi laø caùc ñóa petri loaïi
30mm hay 60mm cho heä thoáng nuoâi Treân theá giôùi hieän nay coù ba phaùc
caáy coù phuû daàu vaø ñóa 4 hay 5 gieáng ñoà nuoâi caáy phoâi töø giai ñoaïn hôïp
cho heä thoáng caáy hôû. Tuy nhieân, chöa töû ñeán phoâi nang, ñoù laø (1) söû duïng
coù duïng cuï tieâu hao naøo trong nhöõng moät loaïi moâi tröôøng vaø khoâng thay
loaïi treân ñöôïc phaùt trieån thaønh nhöõng moâi tröôøng trong suoát quaù trình
loaïi coù khaû naêng ñaùp öùng cho nhu caàu nuoâi caáy (nonrenewal single medium
söû duïng thöïc teá cuûa caùc chuyeân vieân protocol), (2) söû duïng cuøng moät loaïi moâi
phoâi hoïc. Do vaäy theo baùo caùo naêm tröôøng nhöng thay môùi moãi 48 tieáng
2007 cuûa Rieger vaø coäng söï cho thaáy (renewal single medium protocol) vaø
ñaõ coù nhöõng ñóa kieåu daùng môùi ñang (3) söû duïng hai loaïi moâi tröôøng (moâi
ñöôïc nghieân cöùu duøng cho thao taùc tröôøng chuyeån tieáp-sequential media
vaø nuoâi caáy phoâi ñoäng vaät höõu nhuõ. protocol) (Biggers vaø Summers, 2008).
Nhöng hieäu quaû giaù thaønh thöïc teá vaø Moãi phaùc ñoà ñeàu coù nhöõng öu khuyeát
nhöõng caûi tieán duøng cho nuoâi caáy phoâi ñieåm rieâng, ví duï nhö phaùc ñoà 1 coù öu
tröôùc vaø sau giai ñoaïn laøm toå coøn nhieàu ñieåm noåi baät laø haïn cheá caùc xaùo troän
haïn cheá vaø chöa thuyeát phuïc (Rieger gaây ra cho phoâi, ñôn giaûn hoùa veà quy
vaø cs., 2007). Maët khaùc, trong quy trình trình IVF trong labo. Vôùi phaùc ñoà 3 thì
quaûn lyù chaát löôïng cho quy trình nuoâi coù veû phuø hôïp vôùi sinh lyù phaùt trieån
caáy phoâi luoân ñoøi hoûi caùc duïng cuï tieâu cuûa phoâi hôn.
hao caàn phaûi ñöôïc kieåm nghieäm ñoäc
chaát coù haïi cho phoâi (MEA test) tröôùc Hieän nay, moät soá taùc giaû cho raèng söû
258
duïng moät loaïi moâi tröôøng vaø khoâng gioït nhoû (Van Voorhis vaø cs., 2010).
caàn thay moâi tröôøng trong suoát quaù
trình nuoâi caáy phoâi coù hieäu quaû töông Veà baûn chaát, khoang nuoâi caáy phoâi
ñöông caùc phaùc ñoà 2 vaø 3 (Biggers trong oáng sinh duïc cuûa phuï nöõ laø moät
vaø cs., 2005). Tuy nhieân, caùc döõ lieäu khoang chöùa dòch vôùi theå tích raát nhoû
naøy chæ ñöôïc ghi nhaän treân phoâi ñoäng (tính baèng microlit) (Leese, 1988).
vaät. Ngoaøi ra, vaãn coøn ñoù hai caâu hoûi Ngöôïc laïi, khi nuoâi caáy ôû heä thoáng
caàn ñöôïc giaûi ñaùp laø lieäu vôùi phaùc ñoà nuoâi caáy hôû (theå tích thöôøng laø 0,8 ñeán
nuoâi caáy nhö treân thì (1) nhu caàu dinh 1ml) heä quaû laø caùc saûn phaåm do quaù
döôõng cuûa phoâi coù ñöôïc ñaùp öùng ñaày trình töï tieát cuûa phoâi giuùp cho söï ñieàu
ñuû vaø (2) khaû naêng tích tuï caùc ñoäc chaát hoøa taêng tröôûng cuûa chuùng seõ bò pha
trong moâi tröôøng nhö theá naøo. Trong loaõng raát nhieàu. Do ñoù, caùc tín hieäu töï
thöïc teá hieän nay, vieäc löïa choïn phaùc tieát giuùp cho quaù trình chuyeån hoùa vaø
ñoà nuoâi caáy phoâi ngöôøi thöôøng tuøy taêng sinh cuûa phoâi seõ khoâng coøn hieäu
thuoäc vaøo thôøi ñieåm chuyeån phoâi. Neáu quaû. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc chöùng minh
chuyeån phoâi ngaøy 2/3 thì phaùc ñoà 2 treân moâ hình cuûa phoâi chuoät khi nuoâi
thöôøng ñöôïc aùp duïng, coøn phaùc ñoà soá caáy gia taêng soá phoâi (leân ñeán 10 phoâi)
3 ñöôïc söû duïng phoå bieán khi nuoâi caáy trong moät gioït caáy hay giaûm theå tích
ñeán phoâi nang. Beân caïnh ñoù, caùc phaùc caáy xuoáng coøn 20µl khi caáy vôùi khoaûng
ñoà coøn tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän thöïc teá 3-4 phoâi thì khaû naêng phaân chia cuûa
vaø kinh nghieäm rieâng cuûa töøng trung phoâi vaø hình thaønh neân phoâi nang
taâm IVF. taêng ñaùng keå (Lane vaø Gardner, 1992).
Hôn nöõa, nhöõng ghi nhaän khaù cho thaáy
Heä thoáng caáy hôû hay heä thoáng vieäc giaûm theå tích nuoâi caáy cho pheùp
phuû daàu phoâi gia taêng khaû naêng khaû naêng soáng
soùt thoâng qua taêng soá löôïng teá baøo
Hieän taïi, vieäc nuoâi caáy phoâi trong theå ICM ôû giai ñoaïn phoâi nang (Ahern vaø
tích caáy lôùn (heä thoáng caáy hôû) hay Gardner, 1998). Ñieàu naøy cuõng truøng
nuoâi caáy phoâi trong theå tích caáy nhoû hôïp vôùi nhöõng suy ñoaùn raèng baûn thaân
(nuoâi caáy coù phuû daàu) vaãn ñang coøn caùc phoâi cuûa ñoäng vaät höõu nhuõ, chuùng
tranh caõi. Maëc duø vaäy, quan ñieåm coù khaû naêng töï tieát caùc chaát mang baûn
nuoâi caáy phoâi trong nhöõng gioït moâi chaát tín hieäu sinh hoïc giuùp chuùng coù
tröôøng nhoû coù phuû daàu ñang ñöôïc xem khaû naêng phaùt trieån cuõng nhö kích
laø phöông phaùp nuoâi caáy phoâi hieäu thích caùc phoâi keá caän. Hôn theá nöõa,
quaû hôn vaø ñang laø söï choïn löïa ôû caùc phoâi cuûa moät loaøi coù theå söû duïng ñeå
trung taâm IVF treân theá giôùi. Trong moät kích hoaït söï phaùt trieån vaø bieät hoùa
nghieân cöùu nhaèm khaûo saùt caùc phaùc ñoà phoâi cuûa moät loaøi khaùc (Spindler vaø
ñieàu trò cuûa caùc trung taâm IVF coù tæ leä cs., 2006).
thaønh coâng cao vaø oån ñònh taïi Myõ, caùc
taùc giaû ghi nhaän 100% caùc trung taâm Khi söû duïng heä thoáng nuoâi caáy kín,
naøy ñeàu söû duïng heä thoáng nuoâi caáy moät ñieåm löu yù laø caàn söû duïng caùc loaïi
259
daàu phuø hôïp. Lôïi ñieåm khi söû duïng hay cho nhöõng nhu caàu veà nghieân cöùu.
lôùp phuû daàu laø giaûi quyeát ñöôïc vaán Tuy nhieân, moät soá nghieân cöùu cho thaáy
ñeà veà thôøi gian thao taùc vôùi phoâi beân nuoâi caáy phoâi theo töøng nhoùm döôøng
ngoaøi tuû caáy do baûn chaát lôùp phuû daàu nhö ñem laïi keát quaû nuoâi caáy toát hôn
seõ ngaên ngöøa hieän töï bay hôi cuûa gioït (Ebner vaø cs., 2010; Vajta vaø cs., 2010).
moâi tröôøng, vì theá, giaûm ñöôïc caùc taùc Moät soá nghieân cöùu treân ñoái töôïng
haïi laøm gia taêng aùp suaát thaåm thaáu gaây chuoät, gia suùc vaø ñoäng vaät thuoäc hoï
ra hieän töôïng co nguyeân sinh ôû phoâi meøo hay treân ñoäng vaät sinh nhieàu con
do maát nöôùc beân trong caùc phoâi baøo hay sinh ít con ñaõ cho thaáy phöông
vaø moät taùc haïi khaùc laø laøm thay ñoåi nuoâi caáy phoâi theo töøng nhoùm cho hieäu
giaù trò pH cuûa moâi tröôøng nuoâi caáy do quaû roõ reät (Vajta vaø cs., 2000; O’Neill,
thaát thoaùt khí CO2. Vì theá, vieäc choïn 2008). Trong moät nghieân cöùu treân
löïa loaïi daàu khoaùng vaø caùch thöùc baûo heä thoáng nuoâi caáy phoâi boø, 50 phoâi
quaûn chung laø cöïc kyø quan troïng nhaèm ñöôïc nuoâi caáy cuøng vôùi nhau trong 1
giaûm nguy cô bieán daàu thaønh chaát ñoäc. gieáng (hoäp caáy 4 gieáng) vôùi dung tích
Lyù do laø lôùp phuû daàu (thöôøng laø daàu 400µl moâi tröôøng ñöôïc phuû bôûi 400µl
paraffin nheï hay daàu khoaùng) laïi coù daàu khoaùng. Tæ leä taïo thaønh phoâi
moät taùc duïng nhö moät caùi baãy baét blastocyst ñaït ñöôïc raát oån ñònh khi so
laáy caùc thaønh phaàn höõu cô tónh ñieän saùnh vôùi caùch thöùc nuoâi caáy töøng phoâi
(VOC), ñaây laø nhöõng chaát coù ñoäc tính rieâng leû (50% so vôùi 34-39%), ñieàu
ñoái vôùi phoâi. Tuy nhieân, lôïi ñieåm khi naøy ñaõ chöùng minh ñöôïc caùc öu ñieåm
söû duïng daàu khoaùng cuõng chính laø cuûa caùch thöùc nuoâi caáy phoâi theo töøng
nhöôïc ñieåm cho nuoâi caáy phoâi daøi nhoùm (Hagemann vaø cs., 1998; Holm
ngaøy vì chính thaønh phaàn daàu khoaùng vaø cs., 1999; Vajta vaø cs., 2000). Maëc
naøy seõ gaây ñoäc cho phoâi. duø hieäu quaû cuûa vieäc nuoâi caáy nhoùm
coù theå ñöôïc gia taêng baèng caùch giaûm
Nuoâi caáy ñôn (single culture) theå tích moâi tröôøng nuoâi caáy nhöng
vaø nuoâi caáy theo nhoùm caùch thöùc naøy haàu nhö khoâng coù nhieàu
(group culture) hieäu quaû ñoái vôùi heä thoáng nuoâi caáy
phoâi ngöôøi. Döïa treân nghieân cöùu cuûa
Hieän nay, vaán ñeà ñang ñöôïc quan taâm Gardner vaø coäng söï vaøo naêm 1993, theå
raát nhieàu laø caùch thöùc nuoâi caáy phoâi, tích moâi tröôøng caàn thieát ñeå nuoâi caáy
nuoâi caáy töøng noaõn/phoâi cho töøng gioït cho 1 phoâi trong thôøi gian 6 ngaøy trôû
(nuoâi caáy ñôn leû) hay nuoâi caáy noaõn/ leân phaûi laø 20 µl. Theå tích naøy gaáp ñoâi
phoâi theo töøng nhoùm. Lôïi ñieåm chính theå tích ñaõ ñöôïc ñeà nghò bôûi Carolan
cuûa caùch thöùc nuoâi caáy ñôn leû laø coù vaø coäng söï vaøo naêm 1996 khi nuoâi caáy
theå theo doõi chaát löôïng cuûa töøng phoâi ñôn leû töøng phoâi boø. Gaàn ñaây, nhöõng
xuyeân suoát ngay töø trong giai ñoaïn coøn nghieân cöùu cuûa Gardner vaø Lane (2004)
laø noaõn. Nhö vaäy, caùch ñaùnh giaù rieâng ñaõ gôïi yù raèng khi nuoâi caáy khoaûng 4
leû naøy seõ raát phuø hôïp cho caùc yeâu caàu phoâi ngöôøi hay cuûa thuù nuoâi trong nhaø
veà kieåm soaùt vaø theo doõi töøng phoâi thì caàn theå tích moâi tröôøng toái thieåu laø
260
50µl nhöng caàn phaûi thay moâi tröôøng veà taùc ñoäng ôû caáp ñoä gen hay ôû caáp
sau moãi 48 giôø. Hieän nay, tæ leä theå tích/ ñoä protein coù theå giaûi ñaùp ñöôïc moät
soá löôïng phoâi naøy (50µl/4 phoâi) ñöôïc soá vaán ñeà khaù hoùc buùa, bôûi vì hieän
aùp duïng roäng raõi ôû haàu heát caùc labo nay chöa coù moät ñieàu kieän sinh lyù
IVF. Moät khaûo saùt thöïc hieän treân 12 naøo ñöôïc cho laø toát nhaát cho vieäc nuoâi
trung taâm IVF coù keát quaû cao vaø oån caáy phoâi. Do vaäy, töông lai cuûa ngaønh
ñònh taïi Myõ cho thaáy taát caû caùc trung nghieân cöùu heä thoáng nuoâi caáy coù theå
taâm naøy ñeàu aùp duïng phöông phaùp seõ vöôn ñeán taàm cao môùi khi thay theá
nuoâi caáy theo nhoùm (Van Voorhis vaø heä thoáng nuoâi caáy tónh laø heä thoáng
cs., 2010). Tuy nhieân, vieäc nuoâi caáy nuoâi caáy taïo doøng (perfusion culture
theo nhoùm hay nuoâi caáy ñôn vaãn coøn systems). Heä thoáng naøy ñöôïc moâ taû nhö
chöa ñöôïc thoáng nhaát, vaø vieäc löïa choïn moät heä thoáng moâi tröôøng ñöôïc cung
nuoâi caáy theo nhoùm hay ñôn leû laø phuï caáp döôùi daïng moät doøng chaát dinh
thuoäc vaøo ñieàu kieän thöïc teá cuõng nhö döôõng coù chöùa caùc yeáu toá taêng tröôûng
kinh nghieäm cuûa töøng labo. chaïy vaøo vaø doøng naøy laïi chaïy ra (hình
13.4) (Gardner, 1994; Suh vaø cs., 2003;
Microfluidic culture systems Wheeler vaø cs., 2007). Ñieàu naøy coù theå
– Töông lai cuûa heä thoáng nuoâi giuùp cho phoâi luoân ñöôïc tieáp xuùc vôùi
caáy phoâi moâi tröôøng töôi môùi vôùi ñaày ñuû chaát
dinh döôõng vaø caùc tín hieäu cho söï phaùt
Ñaây laø moät khía caïnh khaù môùi meû vaø trieån cuûa chuùng. Hôn nöõa, vieäc laáy maãu
ñöôïc xem laø töông lai cuûa heä thoáng raát deã daøng ñeå phaân tích caùc chæ soá veà
nuoâi caáy phoâi khi vai troø cuûa caùc yeáu carbohydrate (Lane vaø Gardner, 1996),
toá taêng tröôûng ñöôïc nhaán maïnh trong acid amin (Briston vaø cs., 2004), hay
quaù trình ñieàu hoøa söï phaùt trieån cuûa nhöõng yeáu toá khaùc coù lieân quan ñeán
phoâi cuõng nhö taùc ñoäng ñeán nhöõng tìm naêng phoâi coù theå laøm toå sau chuyeån
heä quaû nuoâi caáy sau naøy. Maëc duø coù phoâi (Gardner vaø Sakkas, 2003). Nhöõng
raát nhieàu nhöõng yeáu toá taêng tröôûng ñaõ nghieân cöùu gaàn ñaây trong lónh vöïc naøy
ñöôïc taùch chieát nhöng hieän taïi chöa ngaøy caøng taêng nhanh ñaëc bieät ôû Myõ
ai coù theå bieát chính xaùc haøm löôïng toái nhaèm nghieân cöùu treân caùc giaù theå coù
öu hay nhöõng nhoùm yeáu toá taêng tröôûng tính ñaøn hoài vaø daïng thaïch coù gaén caùc
naøo caàn söû duïng cho moâi tröôøng nuoâi chip ñieàu khieån löu löôïng hay thaønh
caáy phoâi ñieàu trò laâm saøng (Kane vaø phaàn chaát dinh döôõng trong doøng moâi
cs., 1997; Hardy vaø Spanos, 2002). Tuy tröôøng (Suh vaø cs., 2003; Urbanski vaø
nhieân, khi nghieân cöùu treân caùc khía cs., 2006; Wheeler vaø cs., 2007).
caïnh khaùc nhö sinh lyù hoïc, phaân tích
261
Moâi tröôøng nuoâi caáy Moâi tröôøng cuõ coù chöùa
(Doøng vaøo) ammonium
(Doøng ra)
Phoâi nuoâi caáy

Buoàng nuoâi caáy hay (caáy nhoùm hay caáy ñôn leû)
caùc keânh nuoâi caáy
(vaät lieäu trong suoát,cho
thaåm thaáu khí)
Hình 13.4 Moâ hình nuoâi caáy microfuid.
HEÄ THOÁNG NUOÂI CAÁY VAØ hoaït ñoäng cuï theå cho töøng giai ñoaïn vì
thöïc chaát khi naém ñöôïc ñieåm yeáu cuûa
CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ QUAÛN LYÙ
heä thoáng vaø khaéc phuïc ñöôïc ñieåm yeáu
CHAÁT LÖÔÏNG
ñoù thì heä thoáng naøy chaéc chaén seõ phaùt
trieån beàn vöõng.
Heä thoáng quaûn lyù chaát löôïng cho labo
IVF laø moät trong nhöõng vaán ñeà then Hieåu roõ khaùi nieäm quaûn lyù chaát löôïng
choát cho moät trung taâm IVF hoaït ñoäng ñoái vôùi heä thoáng nuoâi caáy laø moät vaán
thaønh coâng. Treân thöïc teá, vieäc ñieàu ñeà khaù then choát. Veà cô baûn, quaûn lyù
trò cho beänh nhaân laøm IVF coù theå gaëp chaát löôïng khoâng haún chæ giôùi haïn ôû
phaûi moät soá haïn cheá veà chaát löôïng moâi tröôøng nuoâi caáy maø coøn bao goàm
noaõn hay tinh truøng. Tuy nhieân, neáu luoân vieäc lieân heä vôùi caùc nhaø cung caáp
trong ñieàu kieän toái öu khi heä thoáng trang thieát bò vaø duïng cuï tieâu hao hay
nuoâi caáy phoâi laøm vieäc moät caùch hieäu caùc loaïi khí söû duïng trong IVF. Hôn
quaû vaø oån ñònh, keát quaû nuoâi caáy phoâi nöõa, khaùi nieäm kieåm soaùt chaát löôïng
bò taùc ñoäng bôûi caùc yeáu toá gaây stress coøn lieân quan ñeán coâng vieäc söû duïng
cho phoâi coù theå ñöôïc giaûm thieåu, töø phoâi ôû giai ñoaïn hôïp töû cuûa chuoät nuoâi
ñoù, söùc soáng cuûa phoâi seõ khoâng bò aûnh caáy vôùi caùc loaïi moâi tröôøng hay thöû
höôûng. Muoán thöïc hieän ñöôïc ñieàu naøy nghieäm vôùi caùc loâ duïng cuï tieâu hao
heä thoáng nuoâi caáy phoâi phaûi ñöôïc theo hay ñóa caáy. Hieän taïi, coù khoaûng 25%
doõi vaø kieåm soaùt trong moät chöông taát caû caùc duïng cuï tieâu hao hay ñóa
trình quaûn lyù chaát löôïng cuï theå vaø caáy thaát baïi khi kieåm tra baèng caùc
thöïc söï hieäu quaû. Veà maët baûn chaát, test kieåm tra nhö treân (Gardner vaø cs.,
moät chöông trình quaûn lyù chaát löôïng 2005). Nhöõng duïng cuï tieâu hao naøy
muoán ñaït ñöôïc nhöõng thaønh quaû ñeàu neáu ñöôïc söû duïng cho ñieàu trò seõ laøm
phaûi söû duïng nhöõng kinh nghieäm hay giaûm tæ leä coù thai vaø laø moät ví duï cuï
nhöõng soá lieäu cuûa thôøi gian vaän haønh theå cho caùch thöùc kieåm tra vaø chöông
tröôùc.Töø ñoù, ñeà ra nhöõng chieán löôïc trình quaûn lyù chaát löôïng.
262
KEÁT LUAÄN endometrioisis on in vitro development of two cell
mouse embryos. Fertil Steril 57:1098-1102
Noùi moät caùch khaùi quaùt, heä thoáng 6. Adamson ED (1993). Activities of growth factors in
preimplantation embryos, J Cell Biochem 53:280 - 287
nuoâi caáy phoâi laø moät thaønh phaàn quan
troïng khoâng theå thieáu trong quy trình 7. Adashi EY, Barri PN, Berkowitz R, et al (2003).
Infertility therapy-associated multiple pregnancies
thöïc hieän IVF. Hình thaùi vaø chaát löôïng
(births): an ongoing epidemic. Reprod Biomed Online
phoâi seõ phuï thuoäc raát nhieàu vaøo hoaït 7:515-542-8
ñoäng cuûa heä thoáng nuoâi caáy phoâi.
8. Ahern TJ, Gardner DK (1998). Culturing bovine
Yeáu toá quan troïng caàn ñöôïc löu yù vaø
embryos in groups stimulates blastocyst
quan taâm ñuùng möùc laø thieát keá moät development and cell allocation to the inner cell mass.
heä thoáng nuoâi caáy hoaøn chænh nhaèm Theriogenology 49:194-199
haïn cheá tôùi möùc thaáp nhaát nhöõng xaùo

9. Andrae U, Singh J, Ziegler-Skylakakis K (1985).
troän vaø gaây stress cho phoâi trong suoát Pyruvate and related aù-ketoacids protect mammalian
chu trình phaùt trieån cuûa chuùng. Bôûi vì cells in culture against hydroger: peroxide-induced
cytotoxicity. Toxicol Lett 28:93-98
phoâi khoâng nhöõng ñöôïc quan taâm veà
maët hình thaùi maø coøn quan taâm ñeán 10. Astrid Petersen ALM, Svend Lindenberg (2005).
The impact of oxygen tension on developmental
tính oån ñònh trong caáu truùc di truyeàn.
competence of post-thaw human embryos. Acta Obstet
Moät soá nghieân cöùu gaàn ñaây cho thaáy Gynecol Scand 84:1181-1184
heä thoáng nuoâi caáy phoâi laø moät nôi
11. Kovacic B,Vlaisavljevic V (2008). Influence of
coù nhieàu ruûi ro gaây ra sai leäch veà di
atmospheric versus reduced oxygen concentration
truyeàn ngoaøi nhaân (epigenetics) cho on development of human blastocysts in vitro :a
quaù trình bieåu hieän protein cuûa phoâi prospective study on sibling oocytes. Reprod Biomed
Online 17:229-236.
daãn ñeán moät soá beänh nhö hoäi chöùng
Angelman, hoäi chöùng Prader-Willi, hoäi 12. Barlow P, Puissant F, Van Der Zwalmn P,
chöùng Beckwith-Wiedemann. Ngoaøi Vandromme J, Trigaux P, Leroy F (1992). In Vitro
fertilization, development and implantation after
ra, xaây döïng heä thoáng nuoâi caáy phoâi exposure of mature mouse oocytes to visible light. Mol
oån ñònh vaø coù hieäu quaû seõ goùp phaàn Reprod Dev 33:97–302
taïo ra nhöõng phoâi coù söùc soáng toát, khaû

13. Barnes D, Sato G (1980). Methods for growth of
naêng laøm toå vaø phaùt rieån cao. Ñaây laø cultured cells in serum-free medium. Anal Biochem
ñieàu kieän tieân quyeát ñeå coù theå trieån 102:255-270
khai vieäc giaûm soá phoâi chuyeån nhaèm

14. Barnes D, Sato G, (1980). Serum-free cell culture : a
haïn cheá tæ leä ña thai maø khoâng aûnh unifying approach. Cell 22:649-653
höôûng ñeán tæ leä thaønh coâng cuûa moät
15. Barnes FL, Crombie A, Gardner DK, Kausche A,
chu kyø ñieàu trò.
Lacham-Kaplan O, Suikkari A-M, Tiglias J, Wood C,
Trouson AO (1995). Blastocyst development and birth
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO after in vitro maturation of human primary oocytes,
intracytoplasmic sperm injection and assisted hatching.
1. Abramczuk J, Solter D, Koprowski H (1977). The Hum Reprod 10:3243-3247
beneficial effect of EDTA on development of mouse
one-cell embryos in chemically defined medium. 16. Bedford JM, Dobrenis A (1989). Light exposure of
Dev Biol 61:378-383 oocytes and pregnancy rates after their transfer in the
rabbit. J Reprod Fertil 85:477-481
5. Abu-Musa A, Takahashi K, Kitao M (1992). The
effect of serum obtained before and after treatment for
263
17. Behr BR, Stratton CJ, Foote WD, Knutzen V, and oocytes. Mol Reprod Dev 45:145-150
Sher G (1990). In vitro fertilization (IVF) of mouse ova
in HEPES-buffered culture media, JIVET 7:9-15 29. Casslen BG (1987). Free amino acids in human
uterine fluid possible role of high taurine
18. Biggers JD, Bell JE, Benos DJ (1988). concentration. J Reprod Med 32:181-184
Mammalian blastocyst: transport functions in a developing
epithelium. Am J Physiol 255: 419-432. 30. Catt JW (2000). Toxic effects of oxygen on human
embryo development. Hum Reprod 15:199-206
19. Biggers JD, McGinnis LK, Lawitts JA, (2005). 31. Chang AS, Moley KH, Wangler M, et al (2005).
One-step versus two-step culture of mouse Association between Beckwith-Wiedemann syndrome
preimplantation embryos: is there a difference? Human and assisted reproductive technology: a case series of
Reprod 20:3376-3384 19 patients. Fertil Steril 83:349-354
20. Biggers JD ,Summers MC (2008). Choosing a culture 32. Chatot CL, Ziomek CA, Bavister BD, et al (1989).
medium: making informed choices. Fertil Steril 90:473- An improved culture medium supports development of
483 random-bred 1-cell mouse embryos in vitro. J Reprod
Fertil 86:679-688
21. Blake D, Farquhar C, Johnson N, Proctor M
(2009). Cleavage stage versus blastocyst stage embryo 33. Cohen J, Gilligan EW, Schimmel T, Dale B (1997).
transfer in assisted conception. Cochrane Database of Ambient air and its potential effects on conception in
Systematic Reviews 2009, Issue 4. Art. No.: CD002118. vitro. Hum Reprod 12: 1742-1749
DOI: 10.1002/14651858.CD002118.pub3
34. Cooke S, Tyler JPP, Driscoll G (2002). Objective
22. Bolton VN, Hawes SM,Taylor CT ,Parsons JH (1989). assessments of temperature maintenance using in vitro
Development of spare human preimplantation embryos culture techniques. J Assist Reprod Genet 19:368-375
in vitro :an analysis of the correlations among gross
morphology, cleavage rates, and development to the 35. Damewood MD, Hesla JS, Schalaff WD, Hubbard
blastocyst. J Assis Reprod Gen 6:30-35 M, Gearhart JD, Rock JA (1990). Effect of serum from
patients with minimal to mild endometrioisis on mouse
23. Bontekoe S, Blake D, Heineman MJ, Williams embryo development in vitro. Fertil Steril 54:917-920
EC, Johnson N (2010). Adherence compounds in
embryo transfer media for assisted reproductive 36. Deaton JF, Dempsey RA, Miller KA (1996). Serum
technologies. Cochrane Database of from women with polycystic ovary syndrome inhibits
Systematic Reviews 2010, Issue 7. Art. No.: CD007421. fertilisation and embryonic development in the murine
DOI:10.1002/14651858.CD007421.pub2 in vitro fertilisation model. Fertil Steril 65: 1224-1228
24. Boone WR, Higdon HL III, Skelton WD (2007). How 37. DeBaun MR, Niemitz EL ,Feinberg AP (2003).
to design and implement an assisted reproductive Association of in vitro fertilization with Beckwith-
technology (ART) cleanroom. Clin Emb10:5–17 Wiedemann syndrome and epigenetic alterations of
LIT1 and H19. Am J Hum Genet 72:156-160
25. Braude P, Bolton V, Moore S (1988). Human
gene expression first occurs between the four- and 38. Desmet KD, Paz DA, Corry JJ, Eells JT, Wong-Riley
eight-cell stages of preimplantation development. MTT, Henry MM, Buchman EV, Connelly MP, Dovi
Nature 332:459-461 JV, Liang HL, Henshel DS, Yeager RL, Millsap DS,
Lim J, Gould LJ, Das R, Jett M, Hodgson BD, Doherty
26. Brinster RL (1963). A method for in vitro cultivation AS, Mann MR, Tremblay KD, et al (2000). Differential
of mouse ova from two cell to blastocyst. Exp Cell Res effects of culture on imprinted H19 expression in the
32:205-208 preimplantation mouse embryo. Biol Reprod 62:1526-
1535
27. Brison DR, Houghton FD, Falconer D, et al
(2004). Identification of viable embryos in IVF by 39. Margolis D, Whelan HT (2006). Clinical and
noninvasive measurement of amino acid turnover.Hum Experimental Applications of NIR-LED
Reprod 19:2319-2324 Photobiomodulation. Photomed Laser Surg 24:121-128
28. Carolan C, Lonergan P, Khatir H, et al (1996). In 40. Dokras A, Sargent IL, Redman CWG, Barlow DH
vitro production of bovine embryos using individual (1993). Sera from women with unexplained infertility
264
inhibit both mouse and human embryo growth in vitro. vivo: metabolite analysis of oviduct and uterine fluids
Fertil Steril 60:285-292 and metabolism of cumulus cells. Fertil Steril 65:349-353
41. Ebner T, Shebl O, Moser MRB, Mayer RB, 52. Gardner DK, Lane M (1996b). Alleviation of the
Arzt W, Tews G (2010). Group culture in human is ‘2-cell block’ and development to the blastocyst of
superior to individual culture in terms of blastulation and CF1 mouse embryos: role of amino acids, EDTA and
implantation. Reprod Bio Med 21:109 -117 physical parameters. Hum Reprod 11:2703-2712
42. Edwards LJ, Williams DA, Gardner DK (1998). 53. Gardner DK, Lane M (1997). Culture and selection
Intracellular pH of the mouse preimplantation embryo: of viable blastocysts: a feasible proposition for human
amino acids act as buffers of intracellular pH. Hum IVF?. Hum Reprod Update 3:367-382
Reprod 13: 3441-3448
54. Gardner DK, Vella P, Lane M, et al (1998).
43. Edwards LJ,Williams DA, Gardner DK(1998). Culture and transfer of human blastocysts increases
Intracellular pH of the preimplantation mouse embryo: implantation rates and reduces the need for multiple
effects of extracellular pH and weak acids. Mol Reprod embryo transfers. Fertil Steril 69:84-88
Dev 50: 434-442
55. Gardner DK, Lane M (1999). Embryo culture
44. Fischer B, Schumacher A, Hegel-Hartung C, systems. In: Gardner DK, Trounson A, eds. Handbook
Beier HM (1988). Potential risk of light and room of In Vitro Fertilization. New York: CRC Press; 123-150
temperature exposure to preimplantation embryos.
Fertil Steril 50:938–944 56. Gardner DK, Lane MW, Lane M (2000). EDTA
stimulates cleavage stage bovine embryo development
45. Fissore RA, Jackson KV, Kiessling AA (1989). Mouse in culture but inhibits blastocyst development and
zygote development in culture medium without protein differentiation. Mol Reprod Dev 57:256-261
in the presence of ethylenediaminetetraacetic acid.
Biol Reprod 41:835-841 57. Gardner DK, Lane M (2003). Blastocyst transfer. Clin
Obstet Gynecol 46:231-238
46. Fleming TP, McConnell J, Johnson MH, et al
(1989). Development of tight junctions de novo in the 58. Gardner DK, Lane M (2004). Culture of the
mouse early embryo: control of assembly of the tight mammalian preimplantation embryo. In: Gardner DK,
junction-specific protein, ZO-1. J Cell Biol 108:1407- Lane M, Watson AJ, eds. A Laboratory Guide to the
1418 Mammalian Embryo. New York: Oxford University
Press; 41-61
47. Fujiwara M, Takahashi K, Izuno M, Duan YR,
Kazono M, Kimura F, Noda Y (2007). Effect of 59. Gardner DK, Reed L, Linck D, et al (2005). Quality
micro-environment maintenance on embyo culture control in human in vitro fertilization. Semin Reprod
after in-vitro fertilization: comparison of top-loading Med 23:319-324
mini incubator and conventional front-load incubator. J
Assist Reprod Genet 24:5-9 60. Gardner DK, Lane M (2009). Culture systems for the
human embryo. In: Gardner DK,Weissman A, Howles
48. Gardner DK & Balaban B (2006). Choosing between CM, Shoham Z. Textbook of Assisted Reproductive
day 3 and day 5 embryo transfers. Clin Obstet Gynecol Technologies, Laboratory and Clinical Perspectives.
49:85-92 London: Informa Healthcare; 220-249
49. Gardner DK & Leese HJ (1990). Concentrations of 61. Gardner DK, Sakkas D (1993). Mouse embryo
nutrients in mouse oviduct fluid and their effects on cleavage, metabolism and viability : role of medium
embryo development and metabolism in vitro. J Reprod composition. Hum Reprod 8:288-295
Fertil 88:361-368
62. Gardner DK, Sakkas D (2003). Assessment of
50. Gardner DK & Lane M (1993). Amino acids and embryo viability: the ability to select a single embryo
ammonium regulate mouse embryo development in for transfer – a review. Placenta 24 Suppl. B:S5-S12
culture. Biol Reprod 48:377-385
63. Gardner DK (1994). Mammalian embryo culture in
51. Gardner DK, Lane M, Calderon I, Leeton J (1996a). the absence of serum or somatic cell support. Cell Biol
Environment of the preimplantation human embryo in Int 18:1163-1179
265
64. Gardner DK (1998). Changes in requirements 77. Higdon HL III, Blackhurst DW, Boone WR (2008).
and utilization of nutrients during mammalian Incubator management in an assisted reproductive
preimplantation embryo development and their technology laboratory. Fertil Steril 89:703–710
significance in embryo culture. Theriogenology. 49:83-102
78. Hirao Y, Yanagimanchi R (1978). Detrimental
65. Gott AL, Hardy K, Winston RM, et al (1990). effects of visible light on meiosis of mammalian eggs in
Non-invasive measurement of pyruvate and glucose vitro. J Exp Zool 206: 365–370
uptake and lactate production by single human 79. Hirao Y, Yanagimanchi R (1978) Temperature
preimplantation embryos. Hum Reprod 5:104-108 dependence of sperm-egg fusion and post-fusion events
in hamster fertilization. J Exp Zool 205:433–438
66. Good NE, Winget GD, Winter W, Connolly TN,
Izawa S, Singh RMM (1966). Hydrogen ion buffers for 80. Ho Y, Wigglesworth K, Eppig JJ, et al (1995).
biologiacal research. Biochemistry 5:467-477 Preimplantation development of mouse embryos in
KSOM: augmentation by amino acids and analysis of
67. Higdon H, Boone WR(2008). Incubator gene expression. Mol Reprod Dev 41:232-238
management in an assisted reproductive technology
laboratory. Fertil Steril 89:703-710 81. Holm P, Booth PJ, Schmidt MH, et al (1999). High
bovine blastocyst development in a static in vitro
68. Halliday J, Oke K, Breheny S, et al (2004). Beckwith- production system using SOFaa medium supplemented
Wiedemann syndrome and IVF: a case-control study. with sodium citrate and myoinositol with or without
Am J Hum Genet 75:526-528 serum. Theriogenology 52: 683–700
69. Hagemann LJ, Weilert LL, Beaumont SE, et al (1998). 82. Jackson KV, Kiessling AA (1989). Fertilization and
Development of bovine embryos in single in vitro cleavage of mouse oocytes exposed to the conditions of
production (sIVP) system. Mol Reprod Develop 51:123–147 human oocyte retrieval for in vitro fertilization. Fertil
Steril 51:675–681
70. Hardy K, Hooper MA, Handyside AH, et al (1989).
Non-invasive measurement of glucose and pyruvate 83. John CM, Dumoulin CJJM, Bras M, Coonen E, Joep
uptake by individual human oocytes and PM, Geraedts, Johannes LH (1999). Evers Effect of
preimplantation embryos. Hum Reprod 4:188-191 oxygen concentration on human in-vitro fertilization
and embryo culture. Hum Reprod 14: 465-469
71. Hardy K, Spanos S (2002). Growth factor expression
and function in the human and mouse preimplantation 84. Kalan MJ, Francis MM, Lewis DE, Allen RB and
embryo. J Endocrinol 172:221–236 Paulson RG (2008). Temperature Fluctuation in
Culture Media in the IVF Lab: Is the Isolette a Better
72. Hardy K (1993). Development of human blastocysts Environment Than the Bench Top?. Fertil Steril
in vitro. In: Bavister BD, Ed. Preimplantation Embryo 89:S21
Development. New York: Springer-Verlag; 184-199
85. Kane MT, Morgan PM, Coonan C (1997). Peptide
73. Harvey MB, Leco KJ, Arcellana-Panilio MY, Zhang growth factors and preimplantation development. Hum
X, Edwards DR, Schultz GA(1995). Roles of growth Reprod Update 3:137– 157
factors during peri-implantation development. Mol
Hum Reprod 10:712-718 86. Kane MT (1988). The effects of water-soluble vita-
mins on the expansion of rabbit blastocysts in vitro. J
74. Hentemann M, Bertheussen K (2009). New media Exp Zool 245:220
for culture to blastocyst. Fertil Steril 91:878–883
87. Kea BGJ, Watt J, Westphal LM, Lathi RB, Milki AA,
75. Hewitson LC, Leese HJ (1993). Energy metabolism Behr B (2007). Effect of reduced oxygen concentrations
of the trophectoderm and inner cell mass of the mouse on the outcome of in vitro fertilization. Fertil Steril
blastocyst. J Exp Zool 267:337-343 87:213-216
76. Hewitson LC, Martin KL, Leese HJ (1996). Effects of 88. Kouridakis K, Gardner DK (1995). Pyruvate in
metabolic inhibitors on mouse preimplantation embryo embryo culture media acts as an antioxidant. Fert Soc
development and the energy metabolism of isolated Aus 14:29
inner cell masses. Mol Reprod Dev 43:323-330
89. Kovacic B, Sajko M, Vlaisavljevi V (2010). A
266
prospective, randomized trial on the effect of
atmospheric versus reduced oxygen concentration on 101. Lane M, Gardner DK (2005). Understanding
the outcome of intracytoplasmic sperm injection cycles. cellular disruptions during early embryo development
Fertil Steril 94:511–519 that perturb viability and fetal development. Reprod
Fertil Dev 17:371–378
90. Lane M & Gardner DK (1998). Amino acids and
vitamins prevent culture-induced metabolic 102. Lane M, Gardner DK (2007). Embryo culture
perturbations and associated loss of viability of mouse medium: which is the best?.Best Prac Res Clin Obstet
blastocysts. Hum Reprod 13:991-997 Gynaecol 21:1, 83 – 100
91. Lane M & Gardner DK (2003). Ammonium induces 103. Lawitts JA, Bigger JD (1993). Culture of
aberrant blastocyst differentiation, metabolism, pH preimplantation embryos. In: Wassarman PM,
regulation, gene expression and subsequently alters DePamphilis ML, eds. Guide to techniques in mouse
fetal development in the mouse. Biol Reprod 69:1109 development. San Diego: Academic Press;153-164
- 1117
104. Leese HJ, Hooper MAK, Edwards RG, Ashwood-
92. Lane M, Gardner DK (2001). Blastomere Smith MJ (1986). Uptake of pyruvate by early human
homeostasis. In: Lane M. Gardner DK, eds. Art and the embryos determined by non – invasive technique. Hum
Human Blastocyst. Boston: Serono Symposia; 69-90 Repro1:181-182
93. Lane M, Baltz JM, Bavister BD (1999). Na+/H+ 105. Leese HJ, Tay JI, Reischl J, et al (2001). Formation
antiporter activity in hamster embryos is activated of fallopian tubal fluid: role of a neglected epithelium.
during fertilization. Dev Biol 208:244-252 Reproduction 121:339-346
94. Lane M, Baltz JM, Bavister BD (1998). 106. Leese HJ (1988). The formation and function of
Regulation of intracellular pH in hamster preimplantation oviduct fluid. J Reprod Fertil 82:843 - 856
embryos by the sodium hydrogen (Na+/H+ ) antiporter. Biol
Reprod 59:1483–1490. 107. Leese HJ (1995). Metabolic control during
preimplantation mammalian development. Hum
95. Lane M, Gardner DK (1992). Effect of incubation Reprod Update 1:63-72
volume and embryo density on the development and
viability of mouse embryos in vitro. Hum Reprod 7:55-62 108. Li J, Foote RH, Simkin M (1993). Development of
rabbit zygotes cultured in protein-free medium with
96. Lane M, Gardner DK (1994). Increase in catalase, taurine, or superoxide dismutase. Biol Reprod
postimplantation development of cultured embryos 48:33 - 37
by amino acids and induction of fetal retardation and
exencephaly by ammonium ions. J Reprod Fertil 109. Lighten AD, Moore GE, Winston RML, Hardy K
102:305 - 312 (1998). Routine addition of IGF-I could benefit clinical
IVF culture. Hum Reprod 13:3114 - 3120
97. Lane M, Gardner DK (1996). Selection of viable
mouse blastocysts prior to transfer using a metabolic 110. Magli MC, Gianaroli L, Fiorentino A, Ferraretti
criterion. Hum Reprod 11:1975–1978 AP, Fortini D, Panzella S(1996). Improved cleavage rate
of human embryos cultured in antibiotic-free medium.
98. Lane M, Gardner DK (1997a). Differential regulation Hum Reprod 11:1520 - 1524
of mouse embryo development and viability by amino
acids. J Reprod Fertil 109:153–164 111. Martin KL, Barlow DH, Sargent IL (1998). Hepa-
rin-binding epidermal growth factor significantly im-
99. Lane M, Gardner DK (1997b). Nonessential amino proves human blastocyst development and hatching in
acids and glutamine decrease the time of the first three serum-free medium. Hum Reprod 13 : 1645 - 1652
cleavage divisions and increase compaction of mouse
zygotes in vitro. J Assist Reprod Genet 14:398–403 112. Mehta TS, Kiessling AA (1990). Development
potential of mouse embryos conceived in vitro and
100. Lane M, Gardner DK (2001). Inhibiting 3-phospho- cultured in ethylenediaminetetraacetic acid with or
glycerate kinase by EDTA stimulates the development without amino acids or serum. Biol Reprod 43:600-606
of the cleavage stage mouse embryo. Mol Reprod Dev
60:233-240
267
113. Mehta TS, Kiessling AA (1993). The 124. Ottosen LDM, Hindkjaer J, Husth M, Petersen DE,
developmental potential of mouse embryos Kirk J,Ingerslev HJ (2006). Observations on intrauterine
conceived in Ham’s F10 medium containing oxygen tension measured by fiber-optic micro sensors.
ethylenediaminetetraacetic acid. Fertil Steril 60:1088 Reprod Biomed Online 13:380–385
- 1093
125. Ottosen LDM, Hindkjaer J (2007). Light exposure
114. Menezo YJR (1972). Amino constituents of tubal of the ovum and perimplantation embryo during ART
and uterine fluids of the eostrous ewe: comparision procedures. J Assist Reprod Genet 24:99–103
with blood serum and ram seminal fluids. In: Hafez
ESE, Thibault CG, eds. The Biology of Spermatozoa. 126. Otoi T, Tachikawa S, Kondo S, Suzuki T (1992).
New York: Basel Press; 174-181 Effect of antibiotics treatment of in vitro fertilized
bovine embryos to remove adhering bacteria. J Vet Med
115. Merton JS, Vermeulen ZL, Otter T, Mullaart E, Sci 54:763 - 765
De Ruigh L, Hasler JF (2007). Carbon-activated gas
filtration during in vitro culture increased pregnancy 127. Pantaleon M, Kaye PL (2005). Nutrient
rate following transfer of in vitro-produced bovine sensing by the early mouse embryo: hexosamine
embryos. Theriogenology 67:1233–1238 biosynthesis and glucose signalling during
preimplantation development. Reprod Fertil Dev 17:70
116. Miller KA, Pittaway DE, Deaton JL (1995). The
effect of serum from infertile women with 128. Paternot G, Debrock S, D'Hooghe TM, Spiessens
endometrioisis on fertilisation and early embryonic C (2010). Early embryo development in a sequential
development in a murine in vitro fertilisation model. versus single medium: a randomized study. Reprod Bio
Fertil Steril 64:623 - 626 Endocrin 8:83 - 89
117. Miller JGO, Schultz GA (1987). Amino acid 129. Papanikolaou EG, Camus M, Kolibianakis
content of preimplantation rabbit embryos and fluids of the EM, et al (2006). In vitro fertilization with single
reproductive tract. Bio Reprod 36:125 - 129 blastocyst-stage versus single cleavage-stage embryos.
N Engl J Med 354:1139-1146
118. Noda Y (1992). Embryo development in vitro.
Assist Reprod Rev 2:9 - 15 130. Perkins JL, Goode L (1967). Free amino acids in the
oviduct fluids of the ewe. J Reprod Fertil 14:309 - 311
119. O’Fallon JV, Wright RW, Jr (1995). Pyruvate
revisited :a non-metabolic role for pyruvate in 131. Phillips KP, Baltz JM (1999). Intracellular pH
preimplantation embryo development. Theriogenology regulation by HCO3-/Cl- exchange is activated during
43:288 early mouse zygote development. Dev Biol 208:392-405
120. O’Neill C (2008). The potential roles for 132. Phillips KP, Leveille MC, Claman P, Baltz
embryotrophic ligands in preimplantation embryo JM (2000). Intracellular pH regulation in human
development. Human Reprod Update 14:275–288 preimplantation embryos. Hum Reprod 15:896–904
121. Oh SJ, Gong SP, Lee ST, Lee EJ, Lim JM (2007). 133. Pool TB (2004). Development of culture media for
Light intensity and wavelength during embryo human assisted reproductive technology. Fertil Steril
manipulation are important factors for maintaining 81:287 – 289
viability of preimplantation embryos in vitro. Fertil
Steril 88:150–1157 134. Provo MB, Herr C (1998).Washed paraffin oil
becomes toxic to mouse embryos upon exposure to
122. Otsuki J, Nagai Y, Chiba K (2007). Peroxidation sunlight. Theriogenology 49:214 - 214
of mineral oil used in droplet culture is detrimental
to fertilization and embryo development. Fertil Steril 135. Quinn P, Harlow GM (1978). The effect of oxygen
88:741– 743 on the development of preimplantation mouse embryos
in vitro. J Exp Zool 38:372 – 375
123. Otsuki J, Nagai Y, Chiba K (2009). Damage of
embryo development caused by peroxidized mineral 136. Quinn P, Barros C, Whittingham DG (1982).
oil and its association with albumin in culture. Fertil Preservation of hamster oocytes to assay the fertilizing
Steril 91:1745 -1749 capacity of human spermatozoa. J Reprod Fertil 66:161
- 168
268
137. Quinn P, Kerin JF, Warnes GM (1985). Improved 149.Vajta G, Rienzi L, Cobo A and Yovich J. (2010).
pregnancy rate in human in vitro fertilization with the Embryo culture: can we perform better than nature?.
use of a medium based on the composition of human Reprod BioMed Online 20:453– 469
tubal fluid. Fertil Steril 44:493-498
150. Van Blerkom J, Antczak M, Schrader R (1997).
138. Rieger D, Schimmel T, Cohen J et al (2007). The developmental potential of the human oocyte is
Comparison of GPS and standard dishes for embryo related to the dissolved oxygen content of follicular fluid:
culture: set-up and observation times, and embryo association with vascular endothelial growth factor
development. In: Proceedings of the 14th World levels and perifollicular blood flow characteristics.
Congress on IVF and 3rd World Congress on IVM, Hum Reprod 12:1047–1055
Montreal; 1202
151. Van Voorhis B, Thomas M, Surrey E and Sparks
139. Schultz GA, Kaye PL, McKey DJ, Johnson MH A (2010). What do consistently high-performing in
(1981). Endogenous amino acids pool sizes in mouse vitro fertilization programs in the U.S. do?. Fertil Steril
eggs and preimplantation embryos. J Reprod Fertil 94:1346–1349
61:387 - 393
152. Van Voorhis BJ, Barnett M, et al (2010). Effect
140. Schultz GA, Heyner S (1993). Growth factors in of the total motile sperm count on the efficacy and
preimplantation embryos. Oxford Rev Reprod Biol cost-effectiveness of intrauterine insemination and in
15:43 - 81 vitro fertilization. Fertil Steril 75:661- 668
141. Schultz RM (2002). The molecular 153. Van Winkle LJ, Haghighat N, Campione AL
foundations of the maternal to zygotic transition in the (1990). Glycine protects pre-implantation mouse
preimplantation embryo. Hum Reprod Update 8:323 - 331 conceptuses from a detrimental effect on development
of the inorganic inons in oviductal fluid. J Exp Zool
142. Spindler RE, Crichton EG, Agca Y, et al (2006). 253:215 - 219
Improved felid embryo development by group
culture is maintained with heterospecific companions. 154. Wang WH, Meng L, Hackett RJ, Odenbourg
Theriogenology 66:82-92 R, Keefe DL (2001). Limited recovery of meiotic
spindles in living human oocytes after cooling-rewarming
143. Stewart CL (1994). Leukaemia inhibitor factor and observed using polarized light. Hum Reprod 16:2374–
the regulation of preimplantation development of the 2378
mammalian embryo. Mol Reprod Dev 39:233 - 238
155. Wheeler MB, Walters EM, Beebe DJ (2007).
144. Suh RS, Phadke N, Ohl DA, et al (2003). Toward culture of single gametes: the development
Rethinking gamete/embryo isolation and culture with of microfluidic platforms for assisted reproduction.
microfluidics. Hum Reprod Update 9:451– 461 Theriogenology 68, Suppl 1: S178–S189
145. Takenaka M, Horiuchi T, Yanagimachi R (2007). 156. Whittingham DG (1971). Culture of mouse ova. J
Effects of light on development of mammalian zygotes. Reprod Fertil 14:7-21
Proc Natl Acad Sci USA 104:14289–14293
157. Zander DL, Thompson JG, Lane M (2006).
146. Tsai F, Gardner DK (1994). Nicotinamide Perturbations in mouse embryo development and
inhibits mouse embryo development invitro and viability caused by ammonium are more severe after ex-
subsequent viability in vivo. Fertil Steril 61:376 - 382 posure at the cleavage stages. Biol Reprod 74:288 - 294
147. Urbanski JP, Thies W, Rhodes C, et al (2006). 158. Zang X, Armstrong DT (1990). Presence of amino
Digital microfluidics. using soft lithography. Lab Chip acids and insulin in a chemically defined medium
6:96–104 improves development of 8-cell rat embryos in
vitro and subsequent implantation in vivo. Biol Reprod
148. Vajta G, Peura TT, Holm P, et al (2000). New 42:662 - 668
method for culture of zona-included and zone-free
embryos: the Well of the Well (WOW) system. Mol
Reprod Dev 55:256–264
269
270
14
CHAÅN ÑOAÙN DI TRUYEÀN TIEÀN LAØM TOÅ
Nguyeãn Thò Thu Lan, Hoà Maïnh Töôøng
GIÔÙI THIEÄU giôùi ñöôïc baùo caùo ngaøy caøng nhieàu. Chæ
trong voøng hai naêm sau ñoù, hôn 100
Thuaät ngöõ “chaån ñoaùn di truyeàn tröôøng hôïp sinh soáng töø phoâi PGD ñaõ
tieàn laøm toå” ñöôïc dòch töø tieáng Anh ñöôïc ghi nhaän (Verlinsky vaø cs., 2004).
“Preimplantation Genetic Diagnosis”,
vieát taét laø PGD. Kyõ thuaät PGD döïa treân Vaøo naêm 1996, PGD tieáp tuïc moät böôùc
vieäc phaùt hieän caùc baát thöôøng di truyeàn phaùt trieån môùi khi ngöôøi ta baét ñaàu
ôû phoâi vaø chæ caáy trôû laïi buoàng töû cung xaùc ñònh ñöôïc chuyeån ñoaïn nhieãm
caùc phoâi khoâng coù caùc baát thöôøng saéc theå vaø öùng duïng vaøo PGD giuùp xaùc
veà di truyeàn ñaõ ñöôïc chaån ñoaùn. Kyõ ñònh caùc phoâi khoâng coù caùc chuyeån
thuaät naøy cho pheùp caùc caëp vôï choàng ñoaïn nhieãm saéc theå tröôùc khi caáy vaøo
coù nguy cô truyeàn caùc beänh lyù veà di töû cung (Kuliev vaø Verlinsky, 2002). Töø
truyeàn cho con coù theå coù cô hoäi sinh naêm 1999, PGD laïi ñöôïc môû roäng chæ
con khoâng maéc beänh, maø khoâng phaûi ñònh ñeå chaån ñoaùn phoâi coù mang caùc
chaån ñoaùn tieàn saûn sau khi mang thai gen lieân quan ñeán caùc beänh lyù veà sau
vaø phaûi boû thai khi phaùt hieän beänh lyù naøy ôû ñöùa treû. Ñaây laø moät chæ ñònh môùi
ôû thai. so vôùi caùc chæ ñònh tröôùc ñaây cuûa chaån
ñoaùn tieàn saûn (Rechitsky vaø cs., 2002).
Trong baùo caùo ñaêng treân taïp chí Chæ ñònh naøy cho pheùp boá meï coù mang
Nature, Handyside vaø coäng söï ñaõ baùo gen tieàm aån moät beänh lyù ñöôïc bieát
caùo caùc tröôøng hôïp coù thai töø caùc phoâi tröôùc coù theå sinh ra ñôøi moät treû hoaøn
ñaõ ñöôïc sinh thieát vaø chaån ñoaùn di toaøn khoâng mang gen beänh. Ñieàu naøy
truyeàn baèng caùch khueách ñaïi ADN ñaëc mang ñeán khaû naêng öùng duïng raát lôùn
tröng cho nhieãm saéc theå Y (Handyside cuûa PGD khi caùc nhaø khoa hoïc ngaøy
vaø cs., 1990). Trong 3 naêm ñaàu phaùt caøng phaùt hieän nhieàu beänh lyù ôû ngöôøi
trieån, chæ coù moät soá tröôøng hôïp treû sinh coù lieân quan ñeán di truyeàn ôû caáp ñoä
soáng töø phoâi sau PGD ñöôïc baùo caùo. phaân töû.
Khi kyõ thuaät lai taïi choã phaùt tín hieäu
huyønh quang (FISH – fluorescent in situ Hôn moät thaäp kyû sau ñoù, PGD trôû
hybridization) baét ñaàu ñöôïc aùp duïng thaønh moät kyõ thuaät quan troïng trong
trong PGD vaøo naêm 1993-1994 ñeå chaån hoã trôï sinh saûn vôùi hôn 6500 chu kyø
ñoaùn caùc baát thöôøng nhieãm saéc theå, IVF - PGD ñöôïc thöïc hieän treân toaøn theá
PGD ñaõ phaùt trieån nhanh choùng vaø soá giôùi (Grace vaø cs., 2004) vaø cho ñeán
tröôøng hôïp coù thöïc hieän PGD treân theá nay, haøng nghìn treû ñöôïc sinh ra khoûe
271
Chaån ñoaùn di truyeàn tieàn laøm toå
maïnh töø kyõ thuaät naøy ñaõ ñöôïc baùo caùo. duïng kyõ thuaät naøy taïi Vieät nam trong
Sau 20 naêm phaùt trieån, PGD ñöôïc thöïc töông lai (Hoà Maïnh Töôøng vaø cs., 2009a).
hieän phoå bieán taïi haàu heát caùc nöôùc
treân theá giôùi. Trong caùc baùo caùo haøng Muïc tieâu cuûa baøi vieát naøy laø nhaèm giôùi
naêm veà PGD toaøn chaâu AÂu, soá lieäu töø thieäu caùc khaùi nieäm cô baûn veà PGD,
hai baùo caùo gaàn nhaát, baùo caùo laàn IX trình baøy caùc böôùc trong qui trình kyõ
vaø laàn X, cho thaáy moãi naêm chaâu AÂu thuaät PGD hieän nay, cuõng nhö moät soá
coù khoaûng 6000 tröôøng hôïp PGD ñöôïc vaán ñeà hieän taïi vaø tieàm naêng öùng duïng
thöïc hieän vaø khoaûng 1000 em beù PGD cuûa kyõ thuaät naøy trong töông lai.
ra ñôøi (Goossens vaø cs., 2009; Harper
vaø cs., 2010). Taïi khu vöïc Ñoâng Nam NGUOÀN VAÄT LIEÄU DI TRUYEÀN
AÙ, PGD ñaõ ñöôïc thöïc hieän töø 5-10 naêm
CUÛA PGD
qua taïi Thaùi lan, Malaysia, Singapore
ñeå chaån ñoaùn leäch boäi, chuyeån ñoaïn
nhieãm saéc vaø chaån ñoaùn caùc beänh ñôn Coù ba nguoàn vaät lieäu di truyeàn khaùc
gen. Hieän nay, nhieàu tröôøng hôïp coù nhau thöôøng ñöôïc söû duïng cho PGD laø
chæ ñònh PGD ôû Vieät Nam phaûi ra nöôùc theå cöïc töø noaõn thuï tinh (hôïp töû), caùc
ngoaøi ñieàu trò, chi phí ñieàu trò vaø chaån phoâi baøo töø phoâi ôû giai ñoaïn phaân chia
ñoaùn cho moät tröôøng hôïp vaøo khoaûng vaø teá baøo laù nuoâi (trophectoderm cell)
hôn 20.000 ñoâ-la Myõ. töø phoâi nang (blastocyst). Caùc teá baøo
naøy seõ ñöôïc laáy ra ngoaøi ñeå phaân tích
Vaøo naêm 2009-2010, nhoùm chuyeân gia di truyeàn thoâng qua kyõ thuaät sinh thieát.
töø Ñaïi hoïc Y Döôïc TPHCM, Hoäi Noäi
tieát sinh saûn vaø Voâ sinh TPHCM vaø Sinh thieát theå cöïc (Polar body
Trung taâm IVF Vaïn Haïnh ñaõ xaây döïng biopsy)
thaønh coâng qui trình thöïc hieän PGD ñeå
chaån ñoaùn baát thöôøng soá löôïng nhieãm Sinh thieát theå cöïc coù theå ñöôïc thöïc
saéc theå treân phoâi ngöôøi. Muïc tieâu cuûa hieän ñeå laáy theå cöïc thöù hai hoaëc ñoàng
ñeà taøi nhaèm xaây döïng qui trình PGD thôøi caû hai theå cöïc. Trong töï nhieân, caùc
treân phoâi ngöôøi ôû Vieät nam vaø böôùc theå cöïc ñöôïc toáng xuaát töø noaõn nhöng
ñaàu ñaùnh giaù tæ leä leäch boäi ôû moät soá khoâng giöõ vai troø gì cho söï phaùt trieån
nhieãm saéc theå treân caùc phoâi ngöôøi cuûa phoâi sau ñoù. Moãi theå cöïc coù moät
baát thöôøng. Ñaây laø ñeà taøi nghieân cöùu boä nhieãm saéc theå gioáng vôùi boä nhieãm
caáp thaønh phoá do Sôû Khoa hoïc Coâng saéc theå hieän dieän trong teá baøo noaõn.
ngheä TPHCM quaûn lyù. Thaùng 5/2009, Theå cöïc thöù nhaát hình thaønh trong laàn
caùc tröôøng hôïp thöïc hieän thaønh coâng phaân baøo giaûm nhieãm laàn thöù nhaát
kyõ thuaät PGD ñaàu tieân ôû Vieät nam (MI – meiosis I) cuûa quaù trình sinh
ñaõ ñöôïc caùc taùc giaû treân baùo caùo (Hoà noaõn vaø mang boä nhieãm saéc theå ñôn
Maïnh Töôøng vaø cs., 2009b). Vieäc xaây boäi nhöng toàn taïi ôû daïng keùp (1n, 2c).
döïng thaønh coâng qui trình PGD ôû Vieät Trong khi ñoù, theå cöïc thöù 2 ñöôïc hình
nam môû ra moät höôùng nghieân cöùu vaø aùp thaønh trong laàn phaân baøo giaûm nhieãm
272
thöù 2 (MII – meiosis II) sau khi quaù nhieãm saéc theå hoaëc ñoät bieán gen
trình thuï tinh giöõa noaõn vaø tinh truøng xuaát phaùt töø ngöôøi cha. Ngoaøi ra, trong
xaûy ra, do ñoù theå cöïc thöù hai mang quaù trình phaùt trieån, caùc theå cöïc hay bò
boä nhieãm saéc theå ñôn boäi daïng ñôn vôõ thaønh nhöõng maûnh nhoû, ñieàu naøy
(1n, 1c). Chính vì ñöôïc toáng xuaát töø coù theå gaây ra söï thaát thoaùt vaät lieäu di
noaõn vaø mang boä nhieãm saéc theå gioáng truyeàn vaø laøm aûnh höôûng ñeán keát quaû
noaõn, khi söû duïng theå cöïc ñeå chaån chaån ñoaùn neáu ngöôøi thöïc hieän khoâng
ñoaùn thoâng tin di truyeàn, ngöôøi ta coù theå laáy heát ñöôïc caùc maûnh vuïn cuûa theå
theå phoûng ñoaùn ñöôïc tình traïng di cöïc (Katz-Jaffe, 2007).
truyeàn cuûa noaõn (Montag vaø cs., 2009).
Sinh thieát phoâi baøo vaøo giai
ñoaïn phaân chia cuûa phoâi
(cleavage-embryo biopsy)
Sinh thieát phoâi ôû giai ñoaïn phaân chia

thöôøng ñöôïc thöïc hieän ôû giai ñoaïn
phoâi töø 6-10 teá baøo vaøo ngaøy thöù 3
sau khi söï thuï tinh xaûy ra. Moät ñeán
hai phoâi baøo ñöôïc laáy ra ñeå thöïc hieän
chaån ñoaùn veà di truyeàn. ÔÛ giai ñoaïn
phaân chia naøy cuûa phoâi, caùc phoâi baøo
Hình 14.1 Sinh thieát theå cöïc töø hôïp töû coù tính toaøn naêng neân vieäc laáy ñi moät
(nguoàn: http://www.preservationoffertility.org) hoaëc hai phoâi baøo seõ khoâng laøm aûnh
höôûng ñeán khaû naêng soáng cuûa phoâi
Öu ñieåm cuûa sinh thieát theå cöïc trong (Desmyttere, 2009; Simpson, 2010).
PGD laø ít aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån Ñoàng thôøi phoâi baøo chöùa ñaày ñuû vaät
cuûa phoâi sau naøy vì ñaây laø saûn phaåm lieäu di truyeàn töø cha vaø meï, neân ngöôøi
phuï bò loaïi boû trong quaù trình phaùt ta deã daøng phaùt hieän baát thöôøng veà di
trieån cuûa noaõn vaø hôïp töû. Ñoàng thôøi, truyeàn caû töø hai phía. Ñaây laø kyõ thuaät
moät öu theá khaùc laø caùc chuyeân vieân sinh thieát phoâi phoå bieán nhaát hieän nay
phoøng thí nghieäm coù nhieàu thôøi gian vaø ñöôïc öùng duïng nhieàu taïi caùc trung
thöïc hieän PGD tröôùc khi chuyeån phoâi taâm IVF treân theá giôùi (Goossens vaø cs.,
so vôùi sinh thieát phoâi baøo töø phoâi trong 2009; Harper vaø cs., 2010).
caùc giai ñoaïn phaùt trieån khaùc nhau.
Baát lôïi lôùn nhaát cuûa sinh thieát phoâi
Tuy nhieân, nhöôïc ñieåm lôùn nhaát cuûa baøo laø tính xaâm laán cao do laøm giaûm
sinh thieát theå cöïc laø chæ coù theå phaùt soá löôïng teá baøo vaø ñieàu naøy coù theå aûnh
hieän caùc baát thöôøng di truyeàn töø meï höôûng ñeán khaû naêng phaùt trieån cuûa
do theå cöïc chæ chöùa caùc nhieãm saéc theå phoâi thaønh baøo thai sau naøy, ñaëc bieät
xuaát phaùt töø noaõn, maø hoaøn toaøn khoâng khi coù töø hai phoâi baøo trôû leân ñöôïc
theå phaùt hieän ñöôïc nhöõng baát thöôøng laáy ra ngoaøi. Do ñoù, cho ñeán nay vaãn
273
coøn nhieàu tranh caõi giöõa vieäc neân laáy (inner cell mass) cuûa phoâi nang (khoái
moät hay hai phoâi baøo khi thöïc hieän teá baøo seõ phaùt trieån thaønh baøo thai sau
sinh thieát. Ngoaøi ra, ôû giai ñoaïn phaùt naøy), vaø do ñoù seõ taêng ñoä chính xaùc
trieån naøy cuûa phoâi, caùc phoâi baøo baét cuûa keát quaû chaån ñoaùn. Ngoaøi ra, phoâi
ñaàu coù hieän töôïng lieân keát laãn nhau ñeå ñöôïc sinh thieát ôû giai ñoaïn phoâi nang
chuaån bò chuyeån sang giai ñoaïn neùn thöôøng coù söùc soáng cao hôn so vôùi phoâi
vaøo ngaøy tieáp theo neân vieäc sinh thieát ôû giai ñoaïn ñang phaân chia. Ñaây laø öu
phoâi baøo coù theå gaëp khoù khaên. Moät ñieàu ñieåm lôùn nhaát cuûa vieäc sinh thieát phoâi
ñaùng chuù yù nöõa laø hieän töôïng khaûm phaùt trieån ôû giai ñoaïn naøy.
(mosaicism) vaãn coù theå xaûy ra ôû giai
ñoaïn naøy khieán cho keát quaû chaån ñoaùn Tuy nhieân, vieäc sinh thieát ôû giai ñoaïn
di truyeàn treân phoâi baøo ñöôïc sinh thieát phoâi nang cuõng gaëp moät soá baát lôïi nhaát
coù theå khoâng theå hieän chính xaùc caáu ñònh nhö thôøi gian cho vieäc phaân tích
truùc di truyeàn thöïc söï cuûa phoâi. di truyeàn bò haïn cheá (khoâng ñöôïc quaù
24 giôø). Neáu thôøi gian phaân tích quaù
laâu, phoâi seõ vöôït qua thôøi gian thích
hôïp cho quaù trình laøm toå. Hieän töôïng
khaûm cuûa lôùp teá baøo laù nuoâi cuõng laø
moät vaán ñeà cuûa sinh thieát phoâi nang.
Moät baát lôïi khaùc cuõng ñöôïc ghi nhaän
laø trong quaù trình nuoâi caáy in vitro,
nhieàu phoâi coù theå khoâng phaùt trieån
ñöôïc ñeán giai ñoaïn phoâi nang, do ñoù
nguoàn nguyeân lieäu cho PGD seõ bò haïn
Hình 14.2 Sinh thieát phoâi baøo (ôû giai ñoaïn phoâi cheá. Trong thöïc teá chæ moät soá ít trung
phaân chia)(A.R.T. Consulting) taâm IVF treân theá giôùi thöïc hieän nuoâi
caáy phoâi ñeán giai ñoaïn phoâi nang vaø
Sinh thieát phoâi nang (blastocyst thöïc hieän sinh thieát phoâi ôû giai ñoaïn
biopsy) naøy moät caùch thöôøng quy.
Moät phoâi nang ôû ngöôøi coù theå chöùa

treân 100 teá baøo (tuøy vaøo giai ñoaïn phaùt
trieån chính xaùc cuûa phoâi). Sinh thieát
seõ laáy töø 6-10 teá baøo thuoäc lôùp teá baøo
beân ngoaøi cuûa phoâi nang (teá baøo laù
nuoâi - trophectoderm cells) ñeå thöïc
hieän chaån ñoaùn di truyeàn. Nhö vaäy,
khi sinh thieát ôû giai ñoaïn naøy, chuùng
ta coù nhieàu teá baøo hôn ñeå thöïc hieän
PGD maø khoâng gaây aûnh höôûng baát Hình 14.3 Sinh thieát phoâi nang
lôïi naøo cho khoái teá baøo beân trong (A.R.T. Consulting)
274
KYÕ THUAÄT THÖÏC HIEÄN baèng kim ñaàu baèng coù ñöôøng kính
lôùn. Moät kim nhoû ñöôïc söû duïng ñeå
PGD döïa treân vieäc thöïc hieän IVF ñeå ñaâm thuûng moät beân maøng trong suoát
taïo phoâi, sau ñoù sinh thieát phoâi vaø vaø xuyeân thuûng phaàn maøng trong suoát
phaân tích nhieãm saéc theå hoaëc ADN ñoái dieän, caùch vò trí ban ñaàu khoaûng
baèng kyõ thuaät lai taïi choã huyønh quang 20-30µm cuûa chu vi maøng trong suoát.
(fluorescent in situ hybridization - Kyõ thuaät naøy phaûi ñöôïc thöïc hieän caån
FISH) hay kyõ thuaät phaûn öùng chuoãi thaän ñeå khoâng laøm toån thöông noaõn
(polymerase chain reaction - PCR). Gaàn hoaëc caùc teá baøo phoâi. Sau ñoù, phoâi
ñaây, caùc kyõ thuaät chaån ñoaùn di truyeàn hoaëc noaõn ñöôïc nhaû ra khoûi kim giöõ
ngaøy caøng phaùt trieån vaø giuùp taêng vaø chaø xaùt nheï nhaøng phaàn maøng
hieäu quaû cuõng nhö môû roäng phaïm vi trong suoát ñöôïc giöõ giöõa hai loã thuûng
chaån ñoaùn. Nhìn chung, kyõ thuaät PGD ñöôïc taïo ra bôûi kim nhoû vaøo thaønh cuûa
goàm ba böôùc cô baûn laø (1) laøm thuûng kim giöõ cho ñeán khi taïo ra moät ñöôøng
maøng trong suoát (zona pellucida), (2) caét treân maøng trong suoát. Duøng hai kim
sinh thieát ñeå thu nhaän nguoàn vaät lieäu ñeå taïo löïc eùp ñaåy theå cöïc hoaëc phoâi
vaø (3) tieán haønh chaån ñoaùn di truyeàn. baøo ra ngoaøi qua ñöôøng caét ñöôïc taïo
ra. Khoù khaên thöôøng gaëp trong thao taùc
Laøm thuûng maøng trong suoát vôùi phöông phaùp xeù maøng trong suoát
(zona drilling) naøy laø ñieàu khieån aùp löïc trong quaù
trình eùp ñaåy phoâi baøo hoaëc theå cöïc ra
Muïc ñích cuûa vieäc laøm thuûng maøng ngoaøi sao cho traùnh laøm vôõ phoâi baøo.
trong suoát laø nhaèm taïo moät loã thuûng Do ñoù, phöông phaùp naøy seõ maát thôøi
treân maøng trong suoát. Thoâng qua loã gian vaø ñoøi hoûi ngöôøi thöïc hieän phaûi
thuûng naøy, theå cöïc hoaëc caùc teá baøo cuûa coù kyõ naêng thao taùc vôùi heä thoáng vi
phoâi ñöôïc huùt ra ngoaøi baèng kim sinh thao taùc toát (Cohen, 2007).
thieát coù ñöôøng kính 10-12µm.
Laøm thuûng maøng trong suoát coù theå

ñöôïc thöïc hieän baèng nhieàu caùch khaùc
nhau:
(1) Xeù maøng baèng phöông phaùp cô hoïc
(2) Söû duïng dung dòch Tyrodes coù tính

acid
(3) Söû duïng tia laser khoâng tieáp xuùc

Hình 14.4 Taïo loã treân maøng trong suoát baèng
Vôùi kyõ thuaät xeù maøng cô hoïc (zona phöông phaùp cô hoïc (xeù maøng)
dissection), phoâi hoaëc noaõn ñöôïc giöõ (http://infertility-treatment-clinic.com)
275
Vôùi phöông phaùp hoùa hoïc, dung dòch Sinh thieát
Tyrode coù tính acid (pH 2,2-2,4) ñöôïc
huùt vaøo moät kim vi thao taùc coù ñöôøng Sinh thieát theå cöïc
kính 5-10µm vaø ñöôïc phun tröïc tieáp
leân moät vuøng nhoû treân maøng trong suoát Ban ñaàu, vieäc sinh thieát ñeå laáy theå
nhaèm hoøa tan caùc lôùp glycoprotein cöïc cho phaân tích di truyeàn ñöôïc caùc
cuûa maøng naøy, cho ñeán khi taïo moät loã nhaø khoa hoïc ñeà nghò laø neân thöïc hieän
thuûng khoaûng 20-30µm treân maøng. vaøo giai ñoaïn noaõn MII vì nhöõng lyù do
veà ñaïo ñöùc. Ñoàng thôøi, haàu heát nhöõng
Vôùi tia laser, moät heä thoáng laser khoâng daïng baát thöôøng leäch boäi (aneuploidy)
tieáp xuùc (vaät kính cuûa kính hieån vi thöôøng xuaát hieän trong quaù trình phaân
coù gaén theâm heä thoáng taïo nguoàn chia giaûm nhieãm I cuûa noaõn neân vieäc
laser ñeán ñieåm ñích, vôùi dao ñoäng xung phaân tích theå cöïc thöù I cuõng phaûn
laø 5-10ms, vaø naêng löôïng moãi laàn baén aùnh roõ tình traïng nhieãm saéc theå trong
laser khoaûng 100mW) ñöôïc söû duïng noaõn cuûa caùc giai ñoaïn phaân chia
ñeå taïo moät loã thuûng treân maøng trong giaûm nhieãm. Tuy nhieân, vieäc phaùt
suoát coù ñöôøng kính khoaûng 20-30µm. hieän caùc baát thöôøng ñôn gen trôû neân
Ñaây laø phöông phaùp thoâng duïng nhaát khoù khaên trong nhieàu tröôøng hôïp vì
ñöôïc söû duïng trong vieäc taïo loã thuûng luùc naøy caùc nhieãm saéc theå ôû traïng thaùi
treân maøng trong suoát hieän nay (Veiga dò hôïp. Trong khi ñoù khi söû duïng theå
vaø cs., 2009). cöïc thöù hai, caùc gen ôû traïng thaùi ñôn
Hình 14.5 Taïo loã treân maøng trong suoát baèng dung
dòch Tyrode coù tính acid
(www.med.unc.edu)
Hình 14.6 Taïo loã treân maøng trong suoát baèng tia
laser (www.hamiltonthorne.com)
276
boäi neân vieäc phaân tích di truyeàn trôû khaên hôn vaø coù theå gaây toån thöông ñeán
neân deã daøng hôn, ngoaøi ra töø keát quaû caùc phoâi baøo coøn laïi. Nhöõng phoâi baøo
phaân tích cuûa theå cöïc thöù hai, ngöôøi ñöôïc xaùc ñònh laø hoaøn taát vieäc phaân
ta coù theå suy ra ñöôïc tình traïng cuûa chia laàn thöù ba (döïa vaøo kích thöôùc
gen ñaúng vò (allele) coøn laïi trong hôïp cuûa phoâi baøo) vaø coù söï xuaát hieän cuûa
töû, maø gen ñaúng vò naøy seõ laø nguoàn nhaân ôû giai ñoaïn trung gian thöôøng
nguyeân lieäu di truyeàn töø meï toàn taïi ñöôïc choïn ñeå sinh thieát (Thornhill vaø
trong phoâi vaø thai sau naøy. Vì nhöõng Handyside, 2009).
lyù do treân, neân sinh thieát theå cöïc thöù
nhaát vaø thöù hai ñöôïc tieán haønh vaøo Vaøo saùng ngaøy thöù 3, moät ñóa sinh
giai ñoaïn noaõn thuï tinh (hôïp töû) coù thieát ñöôïc chuaån bò tröôùc khi tieán haønh
theå thuaän lôïi cho phaân tích baát thöôøng sinh thieát töø 15-30 phuùt vôùi 3-4 gioït
nhieãm saéc theå vaø baát thöôøng ñôn gen. (theå tích 5-7µl) moâi tröôøng sinh thieát
coù chöùa heä ñeäm HEPES, moät gioït PVP
Hai theå cöïc ñöôïc laàn löôït huùt ra baèng (khoaûng 5µl) vaø phuû daàu, sau ñoù ñaët
moät kim nhoû sau khi ñaõ taïo moät loã ñóa naøy vaøo tuû aám 37oC. Sau khi ñaùnh
môû coù kích thöôùc thích hôïp treân maøng giaù chaát löôïng cuûa phoâi vaøo saùng ngaøy
trong suoát. Hai theå cöïc ñöôïc phaân bieät thöù 3 vaø choïn löïa phoâi cho sinh thieát,
vôùi nhau chuû yeáu döïa treân hình thaùi. moät phoâi ñöôïc chuyeån vaøo gioït moâi
Theå cöïc thöù nhaát coù beà maët nhaên nheo tröôøng thöù 2 hoaëc 3 cuûa ñóa sinh thieát
vaø coù theå phaân thaønh nhieàu maûnh nhoû, (nhöõng gioït coøn laïi ñeå troáng phoøng cho
coøn theå cöïc thöù hai coù beà maët trôn nhöõng tröôøng hôïp khoù khaên trong thao
nhaün hôn vaø coù theå nhìn thaáy nhaân ôû taùc sinh thieát). Ñeå phoâi oån ñònh trong 1
giai ñoaïn trung gian (interphase) döôùi phuùt tröôùc khi thöïc hieän. Sau khi sinh
kính hieån vi phaûn pha (Verlinsky vaø thieát, röûa phoâi vaø chuyeån phoâi trôû laïi
Kuliev, 2009). moâi tröôøng caáy, ñoàng thôøi chuyeån phoâi
baøo vöøa thu ñöôïc vaøo moâi tröôøng caáy
Sinh thieát phoâi giai ñoaïn phaân chia vaø ghi nhaän caùc thoâng tin veà nguoàn
goác cuûa phoâi baøo. Laëp laïi quy trình
Sinh thieát phoâi giai ñoaïn phaân chia treân cho taát caû caùc phoâi caàn sinh thieát.
thöôøng ñöôïc thöïc hieän vaøo saùng ngaøy
thöù 3 sau khi thuï tinh, luùc naøy trong
phoâi coù khoaûng 6-10 teá baøo. Vaøo thôøi Teân beänh nhaân
Moâi tröôøng
ñieåm naøy, soá teá baøo trong phoâi ñuû
sinh thieát PVP
nhieàu ñeå haïn cheá aûnh höôûng ñeán khaû
naêng phaùt trieån cuûa phoâi sau khi ñaõ
laáy ñi 1-2 phoâi baøo. Neáu sinh thieát tieán
haønh treã hôn thôøi ñieåm naøy thì phoâi
coù theå ñaõ böôùc qua giai ñoaïn neùn, caùc
teá baøo baét ñaàu hình thaønh söï lieân keát Hình 14.7 Chuaån bò ñóa caáy duøng trong sinh thieát
khieán cho thao taùc sinh thieát seõ khoù phoâi (A.R.T. Consulting)
277
Sinh thieát phoâi nang PGD ôû töông lai
(Lalioti, 2008; Handyside, 2010).
Vieäc sinh thieát phoâi nang ñeå thu teá Nhöõng kyõ thuaät môùi naøy giuùp vieäc chaån
baøo laù nuoâi (TE) ñöôïc thöïc hieän töông ñoaùn di truyeàn coù theå ñöôïc thöïc hieän
ñoái ñôn giaûn hôn so vôùi sinh thieát phoâi nhanh, chính xaùc, deã daøng vaø phaïm
trong caùc giai ñoaïn tröôùc ñoù. Vaøo saùng vi khaûo saùt ñöôïc roäng hôn. Tuy nhieân,
ngaøy thöù 5 sau thuï tinh, phoâi nang ñöôïc trong baøi naøy, chuùng toâi chuû yeáu trình
ñaùnh giaù chaát löôïng vaø ñöôïc löïa choïn baøy caùc kyõ thuaät chaån ñoaùn phoå bieán
ñeå phaân tích di truyeàn. Sau ñoù phoâi nhaát ôû thôøi ñieåm hieän taïi trong PGD.
nang cuõng ñöôïc chuyeån vaøo ñóa sinh Trong ñoù, kyõ thuaät FISH vôùi moät hoaëc
thieát (ñöôïc chuaån bò nhö sinh thieát hai phoâi baøo sinh thieát töø phoâi ngaøy
phoâi phaân chia). Ngöôøi ta coù theå duøng 3 nhaèm phaùt hieän leäch boäi vaø chuyeån
heä thoáng laser (vôùi moät laàn baén) hoaëc ñoaïn laø kyõ thuaät ñöôïc söû duïng nhieàu
duøng chính kim sinh thieát coù ñaàu vaùt nhaát treân theá giôùi hieän nay.
taïo moät loã nhoû treân maøng trong suoát,
söï môû roäng cuûa khoang phoâi nang seõ PGD vôùi kyõ thuaät FISH
taïo aùp löïc ñaåy moät soá teá baøo cuûa lôùp teá
baøo TE ra ngoaøi qua loã hôû, sau ñoù duøng Caùc maãu doø (probe) ñöôïc söû duïng trong
kim sinh thieát huùt laáy caùc teá baøo naøy. PGD taäp trung vaøo caùc nhieãm saéc theå
coù yù nghóa veà maët laâm saøng nhö X, Y,
Chaån ñoaùn di truyeàn 13, 18, 21 vaø coù theå môû roäng vôùi caùc
nhieãm saéc theå 15, 16, 22. Khi bò leäch
Chaån ñoaùn di truyeàn coù theå ñöôïc chia boäi veà caùc nhieãm saéc theå naøy, phoâi vaãn
laøm hai loaïi chính coù theå tieáp tuïc laøm toå vaø phaùt trieån
trong buoàng töû cung. Trong ñoù, moät soá
(1) Chaån ñoaùn baát thöôøng nhieãm saéc coù theå tieáp tuïc phaùt trieån thaønh thai
theå: söû duïng kyõ thuaät FISH nhi vaø sinh soáng. Tuy nhieân, ñöùa treû
sinh ra seõ mang nhöõng beänh lyù hoaëc
(2) Chaån ñoaùn baát thöôøng veà gen: söû nhöõng bieåu hieän baát thöôøng coù lieân
duïng kyõ thuaät PCR quan ñeán theå leäch boäi. Moãi loaïi maãu
doø ñaëc tröng cho töøng loaïi nhieãm saéc
Ñaây laø hai kyõ thuaät chaån ñoaùn di theå seõ ñöôïc phaùt hieän qua nhöõng tín
truyeàn phoå bieán nhaát hieän nay. Moät hieäu coù maøu saéc khaùc nhau khi ñöôïc
soá kyõ thuaät chaån ñoaùn di truyeàn quan saùt döôùi kính hieån vi phaùt huyønh
khaùc nhö WGA (whole genome quang. Hieän nay, ñeå phaùt hieän leäch
amplification) vaø CGH (Comparative boäi ñoái vôùi 8 hoaëc 9 nhieãm saéc theå X,
Genomic Hybridization) söû duïng microarray… Y, 13, 15, 16, 17, 18, 21, 22, ngöôøi ta
cuõng ñöôïc nghieân cöùu, caûi tieán vaø ñöa thöôøng thöïc hieän lai hai laàn vôùi hai boä
vaøo söû duïng. Nhöõng phöông phaùp naøy maãu doø khaùc nhau. Gaàn ñaây nhaát, moät
coù theå seõ trôû thaønh nhöõng kyõ thuaät boä kit chaån ñoaùn ñöôïc 12 nhieãm saéc
chaån ñoaùn di truyeàn phoå bieán trong theå cuõng ñaõ ñöôïc giôùi thieäu ôû Anh.
278
Vôùi kyõ thuaät hieän nay, chaån ñoaùn di töï do ñeå tieán haønh phaûn öùng PCR vaø
truyeàn baèng FISH coù theå cho keát quaû töø phaân tích caùc gen beänh. Caùc phoâi aâm
6-8 giôø. Caùc phoâi bình thöôøng, khoâng tính vôùi tín hieäu cuûa gen beänh ñöôïc
phaùt hieän leäch boäi vôùi caùc nhieãm saéc löïa choïn ñeå caáy vaøo buoàng töû cung.
theå treân seõ ñöôïc caáy vaøo buoàng töû cung.
Caùc vaán ñeà veà kyõ thuaät cuûa PGD baèng
Ngoaøi ra kyõ thuaät FISH coøn ñöôïc PCR coù theå gaëp phaûi bao goàm (SART &
duøng ñeå chaån ñoaùn giôùi tính phoâi ñeå ASRM, 2007):
loaïi tröø caùc beänh lyù di truyeàn theo giôùi
tính. Tuy nhieân, PGD vôùi FISH ñeå chaån Soá löôïng ADN nguyeân lieäu giôùi haïn
ñoaùn baát thöôøng nhieãm saéc theå cuõng (vì chæ coù 1-2 phoâi baøo). Vieäc sinh thieát
coù moät soá vaán ñeà veà maët kyõ thuaät nhö giai ñoaïn phoâi nang seõ giuùp giaûi quyeát
(Grace vaø cs., 2004): vaán ñeà naøy, do coù theå laáy ñöôïc nhieàu
teá baøo hôn.
Maát teá baøo hoaëc maát nhieãm saéc theå
trong luùc sinh thieát vaø coá ñònh teá baøo Khuyeách ñaïi trình töï ñích thaát baïi
Lai thaát baïi Khuyeách ñaïi trình töï gen ñaúng vò

Caùc nhieãm saéc theå choàng cheùo leân khaùc thay vi khuyeách ñaïi trình töï gen
nhau khieán vieäc ñoïc keát quaû khoù khaên ñích (alleic drop-out)
vaø deã nhaàm laãn
Taïp nhieãm ADN ngoaïi lai
Chæ chaån ñoaùn ñöôïc moät soá löôïng
nhieãm saéc theå nhaát ñònh
CAÙC ÖÙNG DUÏNG HIEÄN TAÏI
CUÛA PGD
PGD vôùi kyõ thuaät PCR
PGD coù nhieàu öu ñieåm so vôùi chaån

Tröôùc khi thöïc hieän PGD, caàn xaùc ñònh
ñoaùn tieàn saûn thoâng thöôøng. PGD
vieäc chaån ñoaùn gen beänh laø khaû thi.
giuùp traùnh ñöôïc vieäc phaûi chaám döùt
Ñieàu naøy ñöôïc thöïc hieän tröôùc khi tieán
thai kyø neáu phaùt hieän thai nhi coù baát
haønh IVF ñeå taïo phoâi vaø PGD baèng
thöôøng di truyeàn. Vieäc chaám döùt thai
caùch laáy maãu maùu boá vaø meï, xaùc ñònh
kyø coù theå gaëp phaûi moät soá vaán ñeà veà
trình töï gen beänh ôû boá, meï vaø thieát keá
ñaïo ñöùc sinh hoïc, cuõng nhö gaây ra
trình töï ADN moài phuø hôïp.
nhöõng taùc ñoäng baát lôïi cho söùc khoûe,
di chöùng theå chaát vaø tinh thaàn cuûa
Sau khi thöïc hieän IVF vaø nuoâi caáy
ngöôøi meï. Ñaây laø moät kyõ thuaät thích
phoâi, phoâi ñöôïc sinh thieát ñeå thu nhaän
hôïp cho caùc caëp vôï choàng bò chuyeån
caùc phoâi baøo. Caùc phoâi baøo sau ñoù
ñoaïn nhieãm saéc theå, giuùp loaïi tröø khaû
ñöôïc cho vaøo nhöõng oáng hình noùn nhoû
naêng chuyeån ñoaïn khoâng caân xöùng
vaø theâm vaøo men ly giaûi ADN, ADN
(unbalanced translocations) xuaát hieän
moài, dung dòch ñeäm, caùc nucleotide
ôû thai nhi, thöôøng daãn ñeán saåy thai
279
lieân tieáp. PGD coøn giuùp cho caùc caëp baèng phöông phaùp chaån ñoaùn tieàn saûn
vôï choàng coù nguy cô sinh ra treû bò caùc thoâng thöôøng (Desono vaø cs., 2007).
beänh lyù thöôøng gaëp coù nguyeân nhaân
di truyeàn laø gen laën hay troäi coù theå Moät tæ leä lôùn phoâi IVF coù theå coù baát
sinh ra moät treû hoaøn toaøn khoûe maïnh. thöôøng veà nhieãm saéc theå (Munne vaø
Ngoaøi ra, PGD coøn laø giaûi phaùp cho caùc cs., 2006). Tröôùc ñaây, ngöôøi ta choïn
caëp vôï choàng khoâng chæ coù nhu caàu löïa phoâi ñeå chuyeån vaøo töû cung beänh
sinh con khoâng bò beänh maø coøn coù heä nhaân chæ döïa treân hình thaùi cuûa phoâi.
HLA phuø hôïp ñeå coù theå söû duïng maùu Tuy nhieân, khoâng coù töông quan giöõa
cuoáng roán ñeå ñieàu trò cho anh hoaëc hình thaùi hoïc cuûa phoâi vaø baát thöôøng
chò lôùn hôn ñaõ coù beänh lyù di truyeàn. di truyeàn cuûa phoâi. Phoâi coù hình
daïng bình thöôøng vaãn coù theå baát thöôøng
Chaån ñoaùn baát thöôøng nhieãm veà di truyeàn vaø ngöng phaùt trieån trong
saéc theå giai ñoaïn phaùt trieån cuûa phoâi, thai.
Do ñoù, nhieàu taùc giaû cho raèng vieäc chæ
Ñaây laø chæ ñònh phoå bieán nhaát hieän döïa vaøo tieâu chuaån veà hình thaùi ñeå
nay cuûa PGD taïi caùc trung taâm IVF treân choïn löïa phoâi caáy vaøo buoàng töû cung
theá giôùi, chieám hôn 90% caùc tröôøng laø khoâng hieäu quaû vaø caàn phaûi thay
hôïp thöïc hieän PGD. Moät soá toång quan ñoåi. PGS hieän nay ñöôïc aùp duïng taïi
treân caùc phaân tích veà di truyeàn cuûa nhieàu trung taâm IVF treân theá giôùi. Döïa
saåy thai töï nhieân cho thaáy töø 50-90% vaøo ñoù, moät soá taùc giaû cho raèng thöïc
thai saåy laø do baát thöôøng nhieãm saéc hieän PGS cho toaøn boä phoâi sau IVF seõ
theå. Trong ñoù, caùc baát thöôøng veà soá giuùp loaïi tröø caùc phoâi baát thöôøng
löôïng nhieãm saéc theå 13, 14, 15, 16, 21 nhieãm saéc theå vaø giaûm tæ leä saåy thai,
vaø 22 laø nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát taêng tæ leä thai laâm saøng vaø sinh soáng
(Stephenson vaø cs., 2002). cuûa IVF (Verlinsky vaø cs., 2004).
Vaán ñeà ñöôïc ñaët ra laø laøm sao Tuy nhieân caùc soá lieäu trong nhöõng
loaïi ñöôïc caùc phoâi leäch boäi hay coù baát naêm gaàn ñaây cho thaáy PGS khoâng
thöôøng nhieãm saéc theå tröôùc khi caáy giuùp taêng tæ leä coù thai cuûa IVF. Baùo
vaøo buoàng töû cung. Taàm soaùt caùc phoâi caùo phaân tích goäp caäp nhaät môùi nhaát
baát thöôøng soá löôïng nhieãm saéc theå coâng boá treân thö vieän Cochrane 2009
(thöôøng ñöôïc goïi laø taàm soaùt di truyeàn cho thaáy soá lieäu hieän nay chöa cho
tieàn laøm toå – Preimplantation Genetic pheùp khaúng ñònh PGS giuùp taêng tæ leä
Screening – vieát taét laø PGS) tröôùc khi coù thai (Twisk vaø cs., 2006 – soá lieäu coù
chuyeån phoâi vaøo töû cung coù theå laøm caäp nhaät ñeán 2009). Do ñoù, hieän nay
taêng tæ leä laøm toå cuûa phoâi, giaûm soá moät soá taùc giaû khuyeán caùo PGS neân
phoâi chuyeån vaøo buoàng töû cung, giaûm ñöôïc chæ ñònh cho moät soá tröôøng hôïp
tình traïng ña thai, giaûm saåy thai vaø IVF coù tieân löôïng keùm nhö phuï nöõ lôùn
giaûm tyû leä boû thai khi phaùt hieän baát tuoåi, tieàn caên saåy thai lieân tieáp, thaát
thöôøng ôû thai khi phaùt hieän baát thöôøng baïi IVF nhieàu laàn, coù tieàn caên coù thai
280
baát thöôøng soá löôïng nhieãm saéc theå. vieäc loaïi tröø caùc beänh lyù di truyeàn theå
Moät soá taùc giaû ñeà nghò caàn caân nhaéc hieän ngay luùc sinh, maø coøn ñöôïc môû
söû duïng PGS thöôøng qui cho caùc tröôøng roäng ñeå loaïi tröø caùc beänh lyù di truyeàn
hôïp IVF (Munne, 2009). khôûi phaùt muoän do caùc yeáu toá di truyeàn
tieàm aån. Nhöõng gen naøy tuy khoâng
Ngoaøi ra, PGD söû duïng kyõ thuaät FISH chaéc chaén gaây beänh nhöng ngöôøi coù
coøn ñöôïc duøng ñeå chaån ñoaùn caùc caùc gen naøy coù theå coù nguy cô cao bò
tröôøng hôïp chuyeån ñoaïn nhieãm saéc moät beänh lyù nhaát ñònh, ví duï nhö taàm
theå. Thoáng keâ cho thaáy ñeán 4,7% soaùt gen gaây beänh ung thöù vuù BRCA1.
tröôøng hôïp saåy thai lieân tieáp laø do baát
thöôøng caáu truùc nhieãm saéc theå. Gaàn ñaây, PGD coøn ñöôïc aùp duïng trong
caùc chæ ñònh khoâng lieân quan ñeán
PGD ñeå chaån ñoaùn caùc beänh lyù beänh, nhö choïn loïc caùc phoâi coù heä
do gen di truyeàn HLA phuø hôïp vôùi treû beänh ñaõ sinh ra
tröôùc ñoù. Kyõ thuaät naøy ñöôïc aùp duïng
PGD coù theå ñöôïc aùp duïng ñeå chaån ñeå tìm nhöõng phoâi khoûe maïnh, ñoàng
ñoaùn cho hôn 170 beänh lyù khaùc nhau thôøi coù HLA töông thích vôùi treû bò beänh
(Kuliev vaø Verlinsky, 2002). Caøng ngaøy coù cuøng boá meï. Ñieàu naøy cho pheùp söû
caùc nhaø khoa hoïc caøng xaùc ñònh ñöôïc duïng lieäu phaùp baèng teá baøo goác ñeå
trình töï ADN cuûa caùc gen naøy. Ñieàu ñieàu trò cho caùc treû beänh vôùi nguoàn
naøy cho pheùp öùng duïng PGD ñeå xaùc teá baøo goác coù heä HLA töông thích
ñònh caùc phoâi khoâng coù caùc gen beänh (Devolder, 2005).
vaø cho pheùp choïn loïc, caáy caùc phoâi
naøy vaøo töû cung. ÔÛ Vieät Nam, vieäc öùng duïng PGD trong
vieäc chaån ñoaùn di truyeàn tieàn laøm toå
PGD ñöôïc chæ ñònh cho caùc caëp vôï cho caùc caëp vôï choàng mang gen beänh
choàng coù nguy cô truyeàn beänh lyù thalassemia coù tieàm naêng aùp duïng raát
di truyeàn cho con. Ñoái vôùi beänh lyù lôùn. Chöông trình naøy coù theå giuùp giaûm
do gen troäi ôû nhieãm saéc theå thöôøng, caùc bieán chöùng vaø di chöùng cho ngöôøi
ngöôøi mang gen beänh coù khaû naêng taïo meï khi mang thai beänh lyù, giaûm soá
ra 50% soá phoâi bò maéc beänh. Ñoái vôùi tröôøng hôïp phaûi chaám döùt thai kyø do
beänh lyù do gen laën ôû nhieãm saéc theå phaùt hieän beänh ôû thai khi chaån ñoaùn
thöôøng, caëp vôï choàng mang gen beänh tieàn saûn. Taàm soaùt phoâi mang gen beänh
coù khaû naêng taïo ra 25% soá phoâi maéc alpha-thalassemia vaø beta-thalassemia
beänh. Neáu ngöôøi phuï nöõ mang gen laø moät trong nhöõng chæ ñònh phoå bieán
laën gaây beänh treân nhieãm saéc theå giôùi nhaát cuûa PGD ôû caùc nöôùc trong khu
tính, khaû naêng taïo ra phoâi maéc beänh vöïc chaâu AÙ.
laø 25%, trong ñoù 50% soá phoâi laø trai
seõ bò beänh. TREÛ SINH RA SAU PGD
PGD hieän nay khoâng chæ giôùi haïn ôû Sau hôn 20 naêm phaùt trieån, PGD hieän
281
nay ñaõ trôû thaønh moät kyõ thuaät phoå caùo quan troïng veà tæ leä dò taät, söùc khoûe
bieán treân theá giôùi. Tuy nhieân, vaãn vaø söï phaùt trieån cuûa treû sinh ra sau
coøn moät soá tranh luaän veà chæ ñònh, kyõ PGD treân y vaên. Liebaers vaø coäng söï
thuaät vaø keát quaû cuûa PGD. Moät vaán ñeà (2010) toång keát soá lieäu chi tieát cuûa 581
kyõ thuaät ñöôïc chuù yù nhieàu nhaát lieân treû sinh ra sau PGD. Taùc giaû keát luaän
quan ñeán keát quaû laø vieäc sinh thieát vieäc sinh thieát phoâi khoâng laøm taêng
phoâi. Sinh thieát phoâi giuùp cung caáp caùc yeáu toá nguy cô treân caùc treû sinh ra
nguyeân lieäu ñeå chaån ñoaùn di truyeàn. sau PGD, ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp ñôn
Tuy nhieân, sinh thieát phoâi ñöôïc xem thai. Soá lieäu veà treû sinh sau PGD trong
laø moät kyõ thuaät xaâm laán, coù theå gaây baùo caùo haøng naêm cuûa EHSRHE PGD
ra toån thöông cho phoâi. Do ñoù, tæ leä dò Consortium ñeàu cho thaáy keát quaû caùc
taät baåm sinh vaø söùc khoûe cuûa treû sinh thai kyø vaø keát quaû saûn khoa (gaàn 5.000
ra sau PGD laø vaán ñeà ñöôïc quan taâm tröôøng hôïp sinh), töông ñöông vôùi treû
nhieàu nhaát. sinh ra töø kyõ thuaät ICSI thoâng thöôøng,
caàn bieát raèng, ña soá caùc tröôøng hôïp
Chæ rieâng nhoùm PGD Consortium cuûa PGD söû duïng ICSI ñeå thuï tinh noaõn
Hieäp hoäi Sinh saûn vaø Phoâi hoïc ngöôøi (Harper vaø cs., 2010).
Chaâu AÂu (ESHRE) ñaõ thu thaäp ñöôïc soá
lieäu ñaày ñuû cuûa cuûa 4.047 treû sinh ra Desmyttere vaø coäng söï (2009) so saùnh
sau PGD (Harper vaø cs., 2010). Soá lieäu söï phaùt trieån hai naêm ñaàu ñôøi (n=70)
treân chæ bao goàm caùc baùo caùo veà nhöõng cuûa treû sau PGD vôùi treû sinh ra bình
tröôøng hôïp treû sau PGD töø naêm 1999 thöôøng (n=70) vaø treû sinh ra baèng kyõ
ñeán 2008 cuûa caùc trung taâm tham gia thuaät ICSI (n=70). Caùc taùc giaû cho thaáy
chöông trình naøy. Nhö vaäy, öôùc tính, khoâng coù söï khaùc bieät veà tæ leä dò taät,
cho ñeán nay caû theá giôùi coù hôn 10.000 tæ leä phaãu thuaät sô sinh vaø söï phaùt
treû ra ñôøi sau PGD. trieån trong hai naêm ñaàu ñôøi giöõa ba
nhoùm. Trong baùo caùo caäp nhaät cuûa
Taát caû caùc nghieân cöùu lôùn veà tæ leä di Hieäp hoäi PGD theá giôùi veà tæ leä di taät
taät vaø söï phaùt trieån cuûa treû sinh ra sau lôùn treân 1.230 treû sinh ra sau PGD cho
PGD ñeàu cho thaáy khoâng coù khaùc bieät thaáy tæ leä naøy 1,9% (Ginsberg vaø cs.,
ñaùng keå so vôùi daân soá bình thöôøng 2009), khoâng khaùc bieät vôùi soá lieäu cuûa
hoaëc daân soá IVF, sau khi ñaõ hieäu chænh caùc baùo caùo tröôùc ñoù. Tuy nhieân, caùc
moät soá yeáu toá lieân quan. Duø vaäy caùc chuyeân gia cho raèng caàn thu thaäp coù
nhaø khoa hoïc cho raèng coù theå coù sai soá lieäu ñuû lôùn (treân 10.000) ñeå coù keát
leäch trong ghi nhaän baát thöôøng ôû caùc quaû thuyeát phuïc hôn veà tæ leä dò taät ôû
thai kyø PGD vaø treû sinh ra töø PGD do treû ñöôïc sinh ra sau PGD.
caùc tröôøng hôïp naøy thöôøng ñöôïc khaûo
saùt vaø theo doõi nhieàu hôn, do ñoù cô MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ VAØ ÑAÏO ÑÖÙC
hoäi phaùt hieän caùc baát thöôøng seõ coù xu SINH HOÏC
höôùng cao hôn.
Moät soá vaán ñeà veà ñaïo ñöùc sinh hoïc
Chuùng toâi xin ñieåm qua moät soá baùo thöôøng ñöôïc ñaët ra trong PGD bao goàm
282
quyeàn cuûa phoâi, cuoäc soáng con ngöôøi ñoaùn PGD ñeå choïn heä HLA phuø hôïp
baét ñaàu töø khi naøo, toân troïng giaù trò con (SART & ASRM, 2007). Tuy nhieân, chæ
ngöôøi, khoâng laøm gì coù haïi, quyeàn cuûa ñònh naøy hieän nay ñaõ ñöôïc nhieàu nöôùc
beänh nhaân, lôïi ích cuûa kyõ thuaät,… Maëc xem xeùt vaø cho pheùp thöïc hieän nhö
duø coøn nhieàu tranh luaän veà tính ñaïo Myõ, Anh, UÙc, trong boái caûnh öùng duïng
ñöùc sinh hoïc xung quanh PGD, ña soá cuûa teá baøo maùu cuoáng roán ñang ñöôïc
quan ñieåm hieän nay thoáng nhaát raèng nghieân cöùu maïnh vaø baét ñaàu coù caùc
vieäc chaån ñoaùn vaø loaïi boû caùc phoâi baát öùng duïng hieäu quaû.
thöôøng di truyeàn ít coù vaán ñeà veà ñaïo
ñöùc hôn vieäc chaån ñoaùn tieàn saûn vaø KEÁT LUAÄN
chaám döùt thai kyø khi thai ñaõ lôùn (Katz
vaø cs., 2002). Vaán ñeà khaùc ñöôïc ñaët ra PGD ñaõ vaø ñang trôû thaønh moät kyõ
laø lôïi ích cuûa kyõ thuaät. PGD coù vai troø thuaät phoå bieán trong lónh vöïc di truyeàn
nhö theá naøo trong vieäc giaûm tæ leä chaám vaø hoã trôï sinh saûn. Muïc ñích cuûa PGD
döùt thai kyø do baát thöôøng di truyeàn ôû laø taïo ra nhöõng thai kyø maø thai nhi
thai. Chi phí thöïc hieän taàm soaùt phoâi khoâng bò caùc baát thöôøng veà gen vaø
baèng PGD coù caân baèng vôùi lôïi ích maø nhieãm saéc theå ñöôïc taàm soaùt. Kyõ thuaät
kyõ thuaät naøy ñem laïi hay khoâng? thöïc hieän PGD ngaøy caøng trôû neân ñôn
giaûn vaø chính xaùc, ñieàu naøy giuùp môû
Moät vaán ñeà tranh luaän khaùc trong öùng roäng caùc chæ ñònh cuûa PGD nhaèm loaïi
duïng PGD laø vieäc laïm duïng PGD ñeå tröø vieäc caáy caùc phoâi coù baát thöôøng veà
xaùc ñònh giôùi tính phoâi khoâng vì lyù do gen hoaëc nhieãm saéc theå vaøo töû cung.
y hoïc. Trong PGD, chaån ñoaùn giôùi tính Tuy nhieân, söï phoå bieán cuûa kyõ thuaät
phoâi ñöôïc chæ ñònh ñeå taàm soaùt caùc naøy cuõng ñaët ra moät soá vaán ñeà veà ñaïo
beänh lyù lieân quan vôùi nhieãm saéc theå ñöùc sinh hoïc caàn ñöôïc quan taâm vaø
giôùi tính X. Vieäc aùp duïng PGD cho muïc giaûi quyeát.
ñích löïa choïn giôùi tính khoâng vì lyù do
y hoïc khoâng ñöôïc chaáp nhaän bôûi haàu
Kyõ thuaät PGD gaén lieàn vôùi caùc kyõ thuaät
heát caùc höôùng daãn vaø qui ñònh veà thöïc
hoã trôï sinh saûn. Gaàn ñaây, ngaønh hoã trôï
hieän PGD treân theá giôùi (Savulescu vaø
sinh saûn ôû Vieät nam ñaõ coù nhöõng böôùc
Dahl, 2000). Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy,
tieán lôùn vaø theo kòp trình ñoä caùc nöôùc
neân taùch labo di truyeàn ñoäc laäp vôùi
trong khu vöïc trong haàu heát caùc kyõ
caùc trung taâm IVF, ñoàng thôøi keát quaû
thuaät. Caùc chuyeân gia ôû Vieät nam cuõng
veà nhieãm saéc theå giôùi tính seõ khoâng
ñaõ böôùc ñaàu xaây döïng thaønh coâng qui
ñöôïc thoâng baùo, ngoaïi tröø muïc ñích
trình PGD treân phoâi ngöôøi. Cuøng vôùi söï
chaån ñoaùn ñeå loaïi tröø beänh di truyeàn
phaùt trieån maïnh cuûa caùc kyõ thuaät hoã
lieân quan ñeán giôùi tính.
trôï sinh saûn ôû Vieät nam, kyõ thuaät PGD
seõ môû ra nhieàu öùng duïng trong chaån
Vieäc öùng duïng PGD ñeå choïn phoâi coù
ñoaùn di truyeàn, naâng cao chaát löôïng
heä HLA phuø hôïp vôùi anh hoaëc chò coù
beänh lyù di truyeàn tröôùc ñoù cuõng ñaõ gaây daân soá vaø phaùt trieån caùc coâng ngheä y-
nhieàu tranh luaän veà maët ñaïo ñöùc sinh sinh hoïc lieân quan, goùp phaàn ñaùp öùng
hoïc. Vaán ñeà chính ñaët ra laø quyeàn lôïi yeâu caàu cuûa xaõ hoäi vaø söï phaùt trieån cuûa
cuûa ñöùa beù sinh ra töø phoâi ñöôïc chaån caùc laõnh vöïc lieân quan ôû Vieät Nam.
283
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Hoaøng vaø cs (2009b). Kyõ thuaät chaån ñoaùn di truyeàn tieàn
laøm toå - Caùc tröôøng hôïp thaønh coâng ñaàu tieân ôû Vieät
1. Cohen J (2007). Micromanipulation as a clinical tool. nam. Baùo caùo taïi Hoäi nghò Vieät Phaùp, Haø noäi, thaùng
In: Gardner DK, ed. In vitro Fertilization: A Practical 5/2009.
Approach. Informa Healthcare; 302 – 312.
13. Katz M, Fitzgerald, Bankier A et al (2002). Issues
2. Desmyttere S, De Schepper J, Nekkebroeck J et al and concern of couples presenting for PGD. Prenat
(2009). Two-year auxology and medical outcome Diagn 22:1117- 1122.
of singletons born after embryo biopsy applied in
preimplantation genetic diagnosis or preimplantation 14. Katz-Jaffe M (2007). Preimplantation Genetic
genetic screening. Hum Reprod 24:470-476. Diagnosis. In: Gardner DK, ed. In vitro Fertilization: A
Practical Approach. Informa Healthcare; 313 – 330.
3. Desono P, Staessen C, Fauser B, and Devroey P
(2007). Current value of preimplantation genetic 15. Kuliev A, Verlinsky Y (2002). Current features of
aneuploidy screening in IVF. Hum Reprod Update preimplantation genetic diagnosis. Reprod Biomed
13:15-25. Online 5:296–301.
4. Devolder K (2005). Preimplantation HLA typing: 16. Kuliev A and Verlinsky Y (2007). Preimplantation
having children to save our loved ones. J Med Ethics genetic diagnosis: technological advances to improve
31:582-586. accuracy and range of applications. Reprod Biomed
Online 16:532-538.
5. Ginsberg N, Rechitsky S, Kuliev A, Verlinsky Y
(2009). Clinical outcomes of a thousand deliveries 17. Lalioti M (2008). Can preimplantation genetic
after preimplantation genetic diagnosis (PGD) for diagnosis overcome recurrent pregnancy failure? Curr
genetic and chromosomal disorders. 9th Annual Opin Obstet Gynecol 20:199-204.
International Conference on Preimplanation Genetics,
Miami, Florida. Reprod Biomed Online; 18(suppl):S35. 18. Liebaers I, Desmyttere S, Verpoest W et.al. (2010).
Report on a consecutive series of 581 children born
6. Goossens V, Harton G, Moutou C, et al (2009). ESHRE after blastomere biopsy for preimplantation genetic
PGD Consortium data collection IX: cycles from January diagnosis. Hum Reprod 25:275-282.
to December 2006 with pregnancy follow-up to October
2007. Hum Reprod 24:1786-1810. 19. Montag M, Van der Ven K and Van der Ven H
(2009). Polar body biopsy. In: Gardner DK, Howles CM,
7. Grace J, Toukhy T, and Braude P (2004). Weissman A, Shoham Z, eds. Textbook of Assisted
Preimplantation genetic testing. Bri J Obstet Gynecol Reproductive Technologies, Third Edition. Informa
111:1165-1173. Healthcare; 357 – 310.
8. Handyside AH, Kontogiani EH, Hardy K, 20. Munne S, Ary J, Zouves C et al (2006). Wide range
Winston RML (1990). Pregnancies from biopsied human chromosome abnormalities in the embryos of young egg
preimplantation embryos sexed by Y-specific ADN donors. Reprod Biomed Online 12:340-6.
amplification. Nature 344:768–770.
21. Munne S (2009). Preimplatation genetic
9. Handyside AH (2010). Preimplantation genetic diagnosis for infertility (PGS). In: Gardner DK, Howles CM,
diagnosis after 20 years. Reprod Biomed Online (in Weissman A, Shoham Z, eds. Textbook of Assisted
press). Reproductive Technologies, Third Edition. Informa
Healthcare; 381 – 401.
10. Harper JC, Coonen E, De Rycke et al. (2010). ESHRE
PGD Consortium data collection IX: cycles from January 22. Practice Committee of SART and Practice Committee
to December 2007 with pregnancy follow-up to October of ASRM (2007). Preimplantation genetic testing: a
2008. Hum Reprod (in press). Practice Committee opinion. Fertil Steril 88:1497-1504.
11. Hoà Maïnh Töôøng, Tröông Ñình Kieät vaø Ñaëng Quang 23. Rechitsky S, Verlinsky O, Chistokina A,
Vinh (2009a). Chaån ñoaùn di truyeàn tieàn laøm toå. Y hoïc Sharapova T, Ozen S, Masciangelo C et al. (2002).
thaønh phoá Hoà Chí Minh 13 (phuï baûn 1): 1-5. Preimplantation genetic diagnosis for cancer
predisposition. Reprod Biomed Online 5:148–155.
12. Hoà Maïnh Töôøng, Nguyeãn Thò Thu Lan, Buøi Voõ Minh
284
24. Savulescu J and Dahl E (2000). Sex selection and number of chromosomes (aneuploidies) in in vitro
preimplantation diagnosis. Hum Reprod 15:1879-1880. fertilisation or intracytoplasmic sperm injection.
Cochrane Database of Systematic Reviews, Issue 1. Art.
25. Stephenson MD, Awartani KA, Robinson WP (2002). No.: CD005291. DOI: 10.1002/14651858.CD005291.pub2.
Cytogenetic analysis of miscarriages from couples
with recurrent miscarriage: a case-control study. Hum 29. Veiga A, Boiso I and Belil I (2009). Assited
Reprod 17:446-451. Hatching. In: Gardner DK, Howles CM, Weissman A,
Shoham Z, eds. Textbook of Assisted Reproductive
26. Simpson J (2010). Children born after preimplantation Technologies, Third Edition. Informa Healthcare; 181
genetic diagnosis show no increase in congenital anomalies. – 190.
Hum Reprod 25:6-8.
30. Verlinsky Y, Cohen J, Munneù S et al (2004).
27. Thornhill A R, Handyside A H (2009). Human em- Over a decade of preimplantation genetic diagnosis
bryo biopsy procedure. In: Gardner DK, Howles CM, experience – a multicenter report. Fertil Steril 82:
Weissman A, Shoham Z, eds. Textbook of Assisted 292–294
Reproductive Technologies, Third Edition. Informa
Healthcare; 191 – 206. 31. Verlinsky Y and Kuliev A (2009). In: Clinical
application of polar body biopsy. Gardner DK, Howles
28. Twisk M, Mastenbroek S, van Wely M, CM, Weissman A, Shoham Z, eds. Textbook of
Heineman MJ, Van der Veen F, Repping S (2006). Assisted Reproductive Technologies, Third Edition.
Preimplantation genetic screening for abnormal Informa Healthcare; 371 - 379.
285
PHUÏ LUÏC
Phaàn phuï luïc naøy seõ trình baøy qui trình kyõ
thuaät cuûa PGD, bao goàm phaùc ñoà (1) sinh
thieát phoâi, (2) coá ñònh teá baøo vaø (3) lai
nhieãm saéc theå cuûa teá baøo vôùi maãu doø. Caùc
phaùc ñoà naøy ñöôïc chuùng toâi xaây döïng trong
moät nghieân cöùu caáp thaønh phoá do Sôû Khoa
Hình 14.8 Kính hieån vi ñaûo ngöôïc coù boä hoïc vaø Coâng ngheä TpHCM quaûn lyù trong thôøi
vi thao taùc (nguoàn: A.R.T Consulting) gian 2009-2010.
Sinh thieát phoâi
Sinh thieát phoâi ñöôïc thöïc hieän ñeå thu nhaän

moät hoaëc hai phoâi baøo ñeå söû duïng cho vieäc
chaån ñoaùn di truyeàn. Chuùng toâi tieán haønh
sinh thieát phoâi ôû giai ñoaïn phoâi phaân chia
ngaøy thöù 3 sau thuï tinh (coù 6-8 teá baøo). Ñaây
laø thôøi ñieåm sinh thieát hieän ñöôïc söû duïng
phoå bieán nhaát taïi caùc trung taâm PGD treân
theá giôùi.
Trang thieát bò
Hình 14.9 Heä thoáng taïo tia laser Zilos
gaén vaøo vaät kính x40 (nguoàn: A.R.T Con-
Kính hieån vi ñaûo ngöôïc keøm boä vi thao taùc,
sulting)
beä aám (Nikon)
Heä thoáng taïo tia laser (Zilos tk - Hamilton)
Tuû caáy CO2 (Thermo)
Kính hieån vi soi noåi keøm beä aám (Nikon)
Duïng cuï
Micropipette loaïi 1-10µl

Pipette aid
Blue pump
Ñóa petri 35x10mm (Falcon)
Pasteur pipette voâ truøng loaïi coù chieàu daøi
Hình 14.10 Kính hieån vi soi noåi coù beä aám Pipette 5ml chia vaïch (Falcon, 357543)
(nguoàn: A.R.T Consulting)
Kim giöõ noaõn (Humagen, MPH-MED-35)
Kim sinh thieát (Humagen, MBB-FP-M-35)
Ñaàu tip (Eppendorf)
286
Moâi tröôøng – Hoùa chaát
ISM1 (Medicult, Ñan Maïch, 10500010)

PVP Clinical Grade (Medicult, Ñan Maïch,
10905000 )
Daàu paraffin (Medicult, Ñan Maïch, 10105060)
Phöông phaùp tieán haønh
Chuaån bò
1. Söû duïng 1 ñóa petri 35x10mm voâ truøng vaø

ghi teân beänh nhaân
2. Taïo 5 gioït ISM1 (5 µl/ gioït) vaø 1 gioït PVP
(5 µl/ gioït) treân ñóa
Hình 14.11 Tuû caáy CO2 (37oC, 5%CO2,
3. Phuû 2,5ml daàu khoaùng
6%O2 (nguoàn: A.R.T Consulting)
4. Ñaët ñóa vaøo tuû caáy CO2 (5%CO2, 37oC) 30
phuùt tröôùc khi söû duïng
Thöïc hieän
1. Chuyeån phoâi caàn sinh thieát töø ñóa nuoâi

caáy vaøo caùc gioït moâi tröôøng ISM1 trong ñóa
sinh thieát vaø ñaët ñóa trôû laïi tuû caáy CO2 trong
luùc chôø chuaån bò kính hieån vi ñaûo ngöôïc.
2. Baät coâng taéc nguoàn chính cuûa kính vaø

coâng taéc beä aám.
Hình 14.12 PVP Clinical Grade
(Medicult) (nguoàn: A.R.T Consulting)
3. Ñieàu chænh nguoàn saùng phuø hôïp.
4. Khôûi ñoäng maùy vi tính vaø phaàn meàm zilos.
5. Ñieàu chænh toác ñoä, thôøi gian vaø xung baén

cuûa tia laser.
6. Gaén kim giöõ noaõn vaø kim sinh thieát vaøo

heä thoáng vi thao taùc.
7. Ñieàu chænh ñieåm ñích.

Hình 14.13 Daàu paraffin (Medicult)
287
8. Ñaët ñóa sinh thieát leân beä aám cuûa kính.
9. Ñieàu chænh aùp löïc cuûa kim giöõ baèng moâi

tröôøng ISM1 vaø kim sinh thieát baèng PVP.
10. Duøng kim giöõ huùt nheï vaø giöõ phoâi ôû vò

trí thích hôïp (phoâi baøo muoán sinh thieát ôû vò
trí 3h).
11. Kích hoaït heä thoáng taïo laser ñeå taïo moät
loã thuûng coù kích thöôùc 30-40 µm treân maøng
trong suoát cuûa phoâi.
12. Ñöa kim sinh thieát aùp vaøo phaàn loã thuûng
vaø huùt töø töø 1 phoâi baøo cho ñeán khi phoâi baøo
ñöôïc huùt hoaøn toaøn ra khoûi phoâi.
13. Nhaû phoâi baøo vöøa huùt vaøo moâi tröôøng.
14. Nôùi loûng löïc huùt cuûa kim giöõ ñeå giaûi
phoùng phoâi.
15. Röûa phoâi sau sinh thieát moät vaøi laàn trong
moâi tröôøng ISM1 tröôùc khi chuyeån phoâi vaøo
moâi tröôøng caáy ñeå tieáp tuïc theo doõi khaû
naêng soáng vaø phaùt trieån tieáp tuïc cuûa phoâi
sau khi sinh thieát.
16. Caùc phoâi baøo sau khi sinh thieát cuõng

ñöôïc röûa moät vaøi laàn trong moâi tröôøng ISM1
tröôùc khi ñöôïc coá ñònh.
288
Hình 14.14 Thöïc hieän sinh thieát phoâi ngaøy 3
(nguoàn: A.R.T. Consulting)
(a) Phoâi ñöôïc coá ñònh baèng kim giöõ noaõn vaø môû loã treân
maøng trong suoát baèng tia laser.
(b) Ñöa kim sinh thieát aùp vaøo phaàn loã ñaõ môû treân maøng
trong suoát vaø huùt phoâi baøo caàn laáy.
(c) Huùt khoaûng ½ theå tích phoâi baøo vaøo kim vaø ruùt töø töø kim
sinh thieát ra xa phoâi.
(d) Nhaû töø töø phoâi baøo ra khoûi kim sinh thieát.
(e) Phoâi baøo trôû laïi hình daïng ban ñaàu (troøn) sau moät vaøi
phuùt ñöôïc huùt ra khoûi phoâi.
289
Coá ñònh teá baøo
Phoâi baøo sau sinh thieát seõ ñöôïc coá ñònh treân
lam. Muïc tieâu cuûa khaâu coá ñònh laø loaïi boû
hoaøn toaøn phaàn baøo töông beân ngoaøi vaø chæ
giöõ laïi phaàn nhaân. Ñaây ñöôïc xem laø khaâu
quan troïng cuûa qui trình PGD, beân caïnh sinh
thieát teá baøo, vì chæ coù töø 1-2 teá baøo ñeå xöû lyù.
Trang thieát bò
Kính hieån vi soi noåi (Nikon)

Kính hieån vi quang hoïc coù vaät kính phaûn
pha 10x vaø 40x
Duïng cuï
Hình 14.15 Kính hieån vi soi noåi Ñoàng hoà baám giaây
(nguoàn: A.R.T Consulting) Blue pump
Buùt kim cöông ñeå veõ treân kính
Loï Coplin thuûy tinh (Wheaton, 900620)
Lame kính ñaõ xöû lyù vôùi acid sulfuric ñaäm ñaëc
Hoäp 4 gieáng (Nunc)
Pasteur pipette (Volac)
Loïc voâ truøng coù kích thöôùc loã 0,2 µm
(Millex-GV, SLGV033RB)
Moâi tröôøng - Hoùa chaát
Nöôùc caát 2 laàn

Ethanol
Methanol
Acid acetic
Acid HCl ñaäm ñaëc
Natri citrate 500g
Albumin huyeát thanh boø (BSA)(Sigma
A-1933)
Dung dòch 20xSSC (Vysis, 32-804850)
Hình 14.16 Kính hieån vi quang hoïc coù
Tween-20
vaät kính x10 vaø x40 phaûn pha
290
Pha dung dòch
1. Pha dung dòch nhöôïc tröông (hypotonic

solution): 1% natri citrate + 0,2 mg/ml BSA,
loïc qua loïc voâ truøng vaø giöõ ôû nhieät ñoä 4oC.
2. Pha dung dòch traûi (spreading solution):

0,01N HCl / 0,1% Tween-20 trong nöôùc caát
2 laàn.
Hình 14.17 Boä duïng cuï söû duïng trong coá
ñònh teá baøo (Pasteur pipette, blue pump, 3. Pha dung dòch coá ñònh (fixative
ñoàng hoà baám giaây) (nguoàn: A.R.T Consult- solution): 7,5ml methanol + 2,5ml acid ace-
ing) tic (tæ leä 3:1) vaø giöõ ôû -20oC.
4. Pha dung dòch 2xSSC töø dung dòch 20xSSC

baèng nöôùc caát 2 laàn.
5. Pha dung dòch ethanol 70%, 85% vaø 100%
Chuaån bò
1. Chuaån bò 1 hoäp 4 gieáng goàm gieáng 1 chöùa

0,5ml dung dòch nhöôïc tröông vaø gieáng 2
chöùa 0,5 ml dung dòch traûi. Ñeå hoäp ôû nhieät
ñoä phoøng 15 phuùt tröôùc khi söû duïng.
Hình 14.18 Boä loï duøng trong coá ñònh teá
baøo (loï Coplin chöùa 2xSSC vaø loï nhöïa 2. Duøng vieát kim cöông veõ 1 voøng troøn nhoû ôû
chöùa ethanol 70%, 85% vaø 100%) maët sau cuûa lam kính ñeå xaùc ñònh vò trí ñaët
(nguoàn: A.R.T Consulting) phoâi baøo khi coá ñònh.
3. Vieát thoâng tin veà beänh nhaân vaø phoâi baøo

leân vuøng môø cuûa lam kính.
4. Keùo Pasteur pipette döôùi ngoïn ñeøn coàn

vaø caét phaàn ñaàu cuûa pipette sao cho ñöôøng
kính trong cuûa ñaàu pipette khoaûng 60-80µm.
Thöïc hieän
1. Duøng Pasteur pipette chuyeån phoâi baøo vaøo

gieáng thöù 1 chöùa dung dòch nhöôïc tröông
trong 5-10 giaây.
291
2. Chuyeån phoâi baøo sang gieáng thöù 2 chöùa
dung dòch traûi trong 30 giaây.
3. Chuyeån phoâi baøo leân vò trí ñaõ ñaùnh daáu

voøng troøn treân lam kính, cuøng vôùi 2-3µl dung
dòch traûi.
4. Ñeå gioït dung dòch chöùa phoâi baøo bay hôi

Hình 14.19 Nhaân teá baøo sau khi ñöôïc trong khi lieân tuïc quan saùt phoâi baøo döôùi
coá ñònh treân lam kính (nguoàn: A.R.T kính hieån vi soi noåi cho ñeán khi phoâi baøo
Consulting) bò ly giaûi hoaøn toaøn vaø gioït dung dòch chöùa
phoâi khoâ.
5. Duøng vieát kim cöông veõ hình tam giaùc treân

beà maët cuûa lam ñeå khoanh vuøng vò trí phoâi
baøo treân lam, sao cho hình tam giaùc naøy
naèm goïn phía trong voøng troøn ñaõ veõ luùc ñaàu.
6. Nhoû töøng gioït dung dòch coá ñònh leân

vuøng coù phoâi baøo (ñôïi dung dòch cuûa
gioït tröôùc khoâ hoaøn toaøn môùi nhoû gioït
keá tieáp). Laëp laïi moät vaøi laàn cho ñeán
khi phaàn baøo töông cuûa dung dòch tan
hoaøn toaøn, chæ coøn laïi phaàn nhaân teá baøo.
7. Khi phaàn nhaân saïch (khoâng coøn baøo töông),

ñeå lam khoâ hoaøn toaøn trong khoâng khí.
8. Nhuùng lam maãu vaøo dung dòch 2xSSC

trong 2 phuùt
9. Ñeå khoâ lam
10. Khöû nöôùc maãu nhaân teá baøo baèng caùch

nhuùng lam maãu tröïc tieáp laàn löôït vaøo dung
dòch ethanol 70%, 85% vaø 100% laïnh (4oC)
vôùi thôøi gian 2 phuùt/ dung dòch.
(11) Ñeå khoâ lam hoaøn toaøn trong khoâng khí.
(12) Quan saùt vò trí cuûa nhaân döôùi kính hieån

vi quang hoïc coù vaät kính phaûn pha vaø ghi
nhaän.
292
Lai ADN cuûa nhaân teá baøo vôùi maãu doø
ADN ñaëc hieäu coù gaén huyønh quang
ADN nhaân cuûa phoâi baøo ñöôïc lai vôùi maãu doø
ADN (moät hoãn hôïp caùc ADN moài ñaëc hieäu
cho nhieàu loaïi nhieãm saéc theå caàn khaûo saùt,
ñaõ ñöôïc troän vôùi tæ leä thích hôïp). Caùc ADN
moài naøy coù gaén nhöõng chaát coù khaû naêng
phaùt huyønh quang giuùp cho vieäc nhaän dieän
loaïi vaø soá löôïng nhieãm saéc theå thoâng qua tín
hieäu maøu.
Trang thieát bò
Maùy lai (HYBrite)
Duïng cuï
Micro-pipette 0,5-10µl (Biohit)

Parafilm
Lam phuû
Moâi tröôøng – hoùa chaát
Maãu doø ADN MultiVysion (Vysis, 32-131080)
Chuaån bò
1. Caét lam phuû thaønh nhöõng mieáng vuoâng

nhoû coù kích thöôùc 3x3mm2.
2. Caét parafilm thaønh nhöõng mieáng vuoâng coù

Hình 14.20 Maùy lai (HYBrite) (nguoàn:
kích thöôùng 5x5mm2.
A.R.T Consulting)
293
Thöïc hieän
1. Laáy maãu doø ADN MultiVysion töø -20oC

vaø ñeå ôû nhieät ñoä phoøng 5-10 phuùt tröôùc khi
söû duïng.
2. Baät coâng taéc nguoàn cuûa maùy lai vaø khôûi

ñoäng chöông trình lai.
3. Cho 1µl dung dòch maãu doø leân vuøng nhaân

teá baøo treân lam kính.
4. Phuû vuøng naøy baèng moät mieáng lam phuû

3x3mm2 ngay laäp töùc vaø traùnh taïo bong boùng
khí.
5. Ñaäy 1 mieáng parafilm 5x5mm2 leân lam

phuû ñeå traùnh söï bay hôi cuûa dung dòch maãu
doø trong quaù trình lai.
6. Ñaët caùc lam maãu vaø lam maãu ñoái chöùng

vaøo maùy lai. Laáp ñaày caùc vò trí troáng baèng
caùc lam kính saïch.
7. Ñaäy naép maùy lai vaø khôûi ñoäng chöông

trình lai. Thôøi gian ñeå thöïc hieän chöông
trình laø 4 giôø.
8. Khi chöông trình keát thuùc, laáy caùc lam

maãu ra khoûi maùy.
9. Thaùo boû parafilm vaø lam phuû (thöïc hieän

döôùi aùnh saùng môø vaø giöõa caùc lam maãu ôû
vuøng toái).
294
Thuï tinh trong oáng nghieäm Chaån ñoaùn di truyeàn tieàn laøm toå
Röûa sau lai
Böôùc naøy ñöôïc thöïc hieän vôùi muïc ñích loaïi

boû nhöõng maãu doø ADN thöøa (khoâng gaén vaøo
ADN ñích cuûa nhieãm saéc theå caàn khaûo saùt)
nhaèm traùnh hieän töôïng nhieãu tín hieäu trong
quaù trình ñoïc keát quaû.
Trang thieát bò
Beå oån nhieät (water bath)
Duïng cuï
2 loï Coplin thuûy tinh

Micro-pipette 0,5-10µl (Biohit)
Lam phuû
Moâi tröôøng – hoùa chaát
20xSSC (Vysis, 32-804850)

NP-40 (Vysis, 32-804818)
Dung dòch Antifade II (Vysis, 32-804030)
Sôn moùng tay khoâng maøu
Chuaån bò

1. Pha dung dòch röûa I: 0,4 x SSC / 0,3% NP-
40, cho vaøo loï coplin vaø ñaët vaøo beå oån nhieät
73oC. Ñôïi cho ñeán khi nhieät ñoä dung dòch
ñaït 73±1oC.
2. Pha dung dòch röûa II: 2 x SSC / 0,1% NP-40,

Hình 14.21 Kính hieån vi phaùt tín hieäu
cho vaøo loï coplin vaø giöõ ôû nhieät ñoä phoøng.
huyønh quang vaø maùy vi tính coù phaàn
meàm xöû lyù hình aûnh
3. Caét lam phuû thaønh caùc mieáng vuoâng
5x5mm2.
295
Thöïc hieän
1. Sau khi thaùo boû parafilm vaø lam phuû khoûi

lam maãu, nhuùng lam maãu vaøo loï coplin chöùa
dung dòch röûa I ôû 73oC ngay trong 2 phuùt.
2. Chuyeån lam maãu sang loï coplin chöùa dung

dòch röûa II ôû nhieät ñoä phoøng trong 1 phuùt.
3. Laáy lam maãu ra khoûi dung dòch röûa II vaø

ñaët lam döïng ñöùng trong vuøng toái cho ñeán
khi khoâ hoaøn toaøn.
4. Nhoû 2µl Antifade II leân vuøng coù nhaân teá

baøo.
Hình 14.22 Phoâi bình thöôøng 2NST 13 5. Ñaäy mieáng lam phuû 5x5mm2 leân vuøng
(ñoû), 2NST 18 (xanh lô), 2NST 21 (xanh nhaân vöøa nhoû Antifade sao cho khoâng taïo
laù), 2 NST X (xanh döông) bong boùng khí.
6. Haøn caùc meùp cuûa lam phuû baèng sôn moùng

tay khoâng maøu ñeå traùnh bay maøu.
Hình 14.23 Phoâi baát thöôøng 2NST 13

(ñoû), 3NST 18 (xanh lô), 3NST 21 (xanh
laù), 2 NST X (xanh döông)
296
Ñoïc keát quaû
Caùc tín hieäu cuûa loaïi nhieãm saéc theå vaø soá
löôïng cuûa chuùng ñöôïc theå hieän döôùi kính
hieån vi huyøn quang thoâng qua caùc maøu saéc
ñöôïc quy ñònh bôûi nhaø saûn xuaát. Döïa vaøo
caùc tín hieäu naøy, ngöôøi ta coù theå nhaän bieát
ñöôïc caùc nhieãm saéc theå caàn khaûo saùt coù
bình thöôøng veà soá löôïng hay khoâng. Töø keát
quaû ñoù, ngöôøi ta coù theå tieán haønh choïn löïa
nhöõng phoâi bình thöôøng veà caùc nhieãm saéc
theå khaûo saùt ñeå chuyeån vaøo buoàng töû cung
cuûa beänh nhaân.
Trang thieát bò
Kính hieån vi huyønh quang keøm boä loïc 5 maøu
Moät maùy vi tính coù phaàn meàm xöû lyù hình

aûnh
Phöông phaùp thöïc hieän
1. Ñaët lam maãu leân kính vaø tìm vò trí cuûa teá
baøo baèng vaät kính phaûn pha coù ñoâ phoùng ñaïi
thaáp ñeå tìm vò trí cuûa nhaân teá baøo.
2. Baät nguoàn saùng huyønh quang vaø söû duïng

loïc maøu xanh lô (Spectrum Aqua).
3. Chuyeån qua vaät kính x100 vaø ñieàu chænh

oác vi caáp cuûa kính ñeå tìm laïi vò trí cuûa nhaân
teá baøo.
4. Phaân tích tín hieäu maøu xanh lô (NST 18)
5. Ñoåi loïc maøu laàn löôït ñeå phaân tích caùc tín
hieäu maøu xanh döông (NST X), maøu vaøng
(NST Y), maøu xanh laù caây (NST 21) vaø maøu
ñoû (NST 13).
297
298
15
CAÙC VAÁN ÑEÀ LABO TRONG KYÕ THUAÄT
CHUYEÅN PHOÂI
Giang Huyønh Nhö, Tröông Thò Thanh Bình
GIÔÙI THIEÄU MOÄT SOÁ NGUYEÂN TAÉC CHÍNH

CUÛA KYÕ THUAÄT PHOÂI
Thuï tinh trong oáng nghieäm (in-vitro
fertilization - IVF) laø kyõ thuaät ngaøy Nguyeân taéc chung
caøng ñöôïc aùp duïng roäng raõi treân theá
giôùi. Thoâng thöôøng, coù khoaûng 80% Ñaûm baûo nguyeân taéc voâ truøng khi
beänh nhaân coù thöïc hieän IVF ñeán ñöôïc chuyeån phoâi
giai ñoaïn chuyeån phoâi, tuy nhieân, chæ
coù khoaûng 30% beänh nhaân coù phoâi Ñaûm baûo phoâi ñöôïc chuyeån cho
laøm toå vaøo buoàng töû cung vaø mang ñuùng beänh nhaân
thai. Öôùc tính coù khoaûng 85% soá phoâi
ñöôïc ñaët vaøo buoàng töû cung nhöng Ñaûm baûo phoâi ñöôïc chuyeån ñuùng vò
khoâng theå laøm toå (Amed vaø cs., 2005; trí trong buoàng töû cung vôùi sang thöông
Edwards, 1995). Söï thaønh coâng cuûa toái thieåu
moät chu kyø IVF laø keát quaû cuûa nhieàu
quaù trình: kích thích buoàng tröùng, choïc Laâm saøng
huùt tröùng, nuoâi caáy phoâi vaø chuyeån
phoâi. Chuyeån phoâi laø böôùc cuoái cuøng Traùnh laøm co thaét töû cung gaây toáng
nhöng raát quan troïng aûnh höôûng ñeán xuaát phoâi sau khi chuyeån phoâi:
tæ leä coù thai trong IVF, ñoøi hoûi söï keát
hôïp nhuaàn nhuyeãn, nhòp nhaøng giöõa Thao taùc nheï nhaøng
baùc só laâm saøng vaø nhaân vieân labo. Haïn cheá söû duïng caùc duïng cuï hoã trôï
Thaønh coâng cuûa kyõ thuaät naøy khoâng nhö pozzi, nong coå töû cung
chæ phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá laâm saøng Traùnh chaïm catheter vaøo ñaùy töû
nhö loaïi catheter, vò trí ñaët phoâi, möùc cung
ñoä khoù khi thöïc hieän kyõ thuaät chuyeån
phoâi… maø coøn phuï thuoäc vaøo caùc vaán Haïn cheá laøm toån thöông noäi maïc
ñeà kyõ thuaät cuõng nhö kinh nghieäm cuûa keânh coå töû cung vaø noäi maïc töû cung
nhaân vieân labo. Baøi vieát naøy chuû yeáu
ñeà caäp ñeán caùc thao taùc vaø nguyeân taéc Thao taùc nheï nhaøng
maø nhaân vieân labo caàn naém vöõng khi Söû duïng catheter chuyeån phoâi meàm
thöïc hieän chuyeån phoâi.
299
Caùc vaán ñeà labo trong kyõ thuaät chuyeån phoâi
Laáy saïch chaát nhaøy coå töû cung trình chuyeån phoâi. Cho ñeán thôøi ñieåm
hieän taïi, vaãn coøn toàn taïi song song hai
Chaát nhaøy coå töû cung gaây khoù khaên xu höôùng: chuyeån phoâi giai ñoaïn phaân
trong vieäc bôm phoâi chia (phoâi ngaøy 2-3) vaø giai ñoaïn phoâi
Deã laøm soùt phoâi nang (phoâi ngaøy 5). Chuyeån phoâi giai
Coù theå aûnh höôûng khaû naêng laøm toå ñoaïn phoâi nang cho pheùp ñaùnh giaù vaø
cuûa phoâi neáu ñöôïc bôm vaøo buoàng töû choïn löïa phoâi toát hôn do keùo daøi thôøi
cung gian nuoâi caáy giuùp taêng tæ leä laøm toå
vaø tæ leä coù thai ñoàng thôøi laøm giaûm soá
Ñaët phoâi vaøo buoàng töû cung ôû vò trí phoâi chuyeån. Tuy nhieân, baát lôïi lôùn
thích hôïp nhaát cuûa chuyeån phoâi giai ñoaïn phoâi
nang laø chæ 40-50% tröùng thuï tinh coù
Labo theå phaùt trieån ñeán giai ñoaïn phoâi nang
vaø 30-50% coù theå laøm toå. Hôn theá nöõa,
Choïn löïa phoâi vaø thôøi ñieåm chuyeån chuyeån phoâi giai ñoaïn phoâi nang chæ
phoâi phuø hôïp coù lôïi cho moät soá nhoùm beänh nhaân
nhaát ñònh, chuû yeáu laø caùc beänh nhaân
Haïn cheá toái ña söï phôi nhieãm phoâi coù tieân löôïng toát (Scott, 2009). Maët
trong ñieàu kieän ngoaøi tuû caáy khaùc, chuyeån phoâi giai ñoaïn phoâi nang
laøm taêng chi phí, khoái löôïng coâng vieäc
Thao taùc huùt phoâi nheï nhaøng, cho moät chu kyø IVF vaø laøm giaûm soá
nhanh choùng phoâi tröõ cuûa beänh nhaân (Blake vaø cs.,
Chuyeån catheter ñaõ ñöôïc huùt phoâi 2005). Do ñoù, chuyeån phoâi giai ñoaïn
cho baùc só laâm saøng trong thôøi gian phaân chia vaãn phoå bieán ôû nhieàu quoác
ngaén nhaát gia, trong ñoù coù Vieät Nam.
Löôïng moâi tröôøng chöùa phoâi ñöa

vaøo buoàng töû cung phuø hôïp Tieâu chuaån phoå bieán nhaát ñeå ñaùnh
giaù phoâi ñang ôû giai ñoaïn phaân chia
Loaïi moâi tröôøng chuyeån phoâi phuø döïa vaøo soá löôïng vaø hình thaùi phoâi
hôïp baøo. Ngoaøi ra, maûnh vôõ phoâi baøo
(fragmentation) cuõng laø moät yeáu toá
ñöôïc quan taâm (Sakkas vaø Gardner,
QUY TRÌNH CHUYEÅN PHOÂI
2009). Tuy nhieân, ñeå choïn löïa ñöôïc
nhöõng phoâi toát nhaát cho chuyeån phoâi,
Thôøi ñieåm chuyeån phoâi vaø choïn caàn theo doõi vaø ñaùnh giaù toaøn boä quaù
löïa phoâi trình phaùt trieån cuûa phoâi, baét ñaàu töø
noaõn. Nhöõng phoâi ñöôïc ñaùnh giaù toát
Vôùi xu höôùng giaûm soá phoâi chuyeån ôû moïi giai ñoaïn ñöôïc öu tieân choïn ñeå
nhaèm laøm giaûm tæ leä ña thai trong IVF, chuyeån phoâi. Ñoái vôùi nhöõng phoâi coù
choïn löïa phoâi ñeå chuyeån vaøo buoàng töû nguoàn goác töø noaõn toát nhöng coù toác ñoä
cung laø böôùc quan troïng nhaát trong quy phaùt trieån hay hình thaùi keùm hôn ôû
300
giai ñoaïn phaân chia ñöôïc öu tieân löïa soáng, baøo töông caùc phoâi baøo coù maøu
choïn hôn so vôùi nhöõng phoâi coù nguoàn ñen, co cuïm hoaëc bò tan ra.
goác töø noaõn xaáu nhöng coù toác ñoä phaùt
trieån vaø hình thaùi toát hôn ôû giai ñoaïn Soá löôïng phoâi chuyeån vaøo buoàng
phaân chia (Nguyeãn Thò Thu Lan vaø töû cung
cs., 2010). Hieän taïi, chuùng toâi ñang aùp
duïng kyõ thuaät nuoâi caáy gioït ñôn ñeå coù Quyeát ñònh soá löôïng phoâi chuyeån vaøo
ñöôïc nhieàu thoâng tin hôn veà söï phaùt buoàng töû cung luoân laø vaán ñeà ñöôïc
trieån cuûa phoâi ôû moãi giai ñoaïn. quan taâm khi tieán haønh chuyeån phoâi
do phaûi caân nhaéc giöõa cô hoäi coù thai
Tieâu chuaån ñaùnh giaù chaát löôïng vaø nguy cô ña thai cuûa beänh nhaân.
phoâi (Alikani vaø cs., 2003; Veeck vaø Cho ñeán thôøi ñieåm hieän taïi, vaãn coøn
Zaninovic, 2003) raát khoù khaên ñeå ñöa ra höôùng daãn cuï
theå cho soá phoâi chuyeån vaøo buoàng töû
Loaïi 1: Phoâi coù soá phoâi baøo thöôøng cung cho töøng nhoùm beänh nhaân. Tuoåi
laø chaün, kích thöôùc ñeàu nhau, daïng ngöôøi vôï laø yeáu toá thöôøng ñöôïc nhaéc
hình caàu vaø maøng trong suoát nguyeân ñeán do coù aûnh höôûng tröïc tieáp leân tæ leä
veïn. ÔÛ ngaøy 2, soá löôïng phoâi baøo töø 4-8 coù thai. Thoâng thöôøng, soá phoâi chuyeån
tuøy theo toác ñoä phaân chia cuûa phoâi. caøng nhieàu khi tuoåi ngöôøi vôï caøng cao.
Caùc phoâi baøo khoâng coù nhieàu nhaân, Ñoái vôùi nhöõng phuï nöõ töø 35 ñeán 39
lieân keát vôùi nhau, khoâng coù maûnh vôõ. tuoåi, tæ leä sinh soáng taêng daàn leân khi
taêng soá phoâi chuyeån vaø ñaït ñænh vôùi soá
Loaïi 2: Phoâi coù soá phoâi baøo leû hay phoâi chuyeån laø 4. Tuy nhieân, ñoái vôùi
coù hình daïng baát thöôøng, maøu baøo nhöõng phuï nöõ >39 tuoåi, tæ leä coù thai,
töông hôi saäm, phoâi baøo khoâng coù sinh soáng vaø caû tæ leä ña thai ñeàu thaáp
nhieàu nhaân, lieân keát vôùi nhau yeáu, tæ duø vôùi soá phoâi chuyeån laø bao nhieâu
leä maûnh vôõ döôùi 15%. (Min vaø cs., 2006). Noäi maïc töû cung
cuõng laø moät yeáu toá ñöôïc quan taâm.
Loaïi 3: Kích thöôùc phoâi baøo khoâng Vôùi nhöõng beänh nhaân coù beà daøy noäi
ñeàu nhau, khoâng coù nhieàu nhaân trong maïc töû cung >10mm coù tæ leä coù thai cao
phoâi baøo, tæ leä maûnh vôõ 20%. hôn coù yù nghóa thoáng keâ so vôùi nhöõng
beänh nhaân coù beà daøy noäi maïc töû cung
Loaïi 4: Tæ leä maûnh vôõ treân 20% vôùi <10mm (p<0,05) vaø khoâng coù tröôøng
kích thöôùc phoâi baøo khoâng ñeàu nhau hôïp coù thai naøo ñöôïc ghi nhaän khi beà
hoaëc phoâi baøo coù nhieàu nhaân. daøy noäi maïc töû cung <7mm (Vöông
Thò Ngoïc Lan vaø Leâ Vaên Ñieån, 2002).
Loaïi 5: Vaãn coøn hình aûnh cuûa 2 nhaân Ngoaøi ra, chaát löôïng phoâi vaø soá laàn ñaõ
nguyeân, keát quaû cuûa thuï tinh chaäm. ñieàu trò IVF cuõng ñöôïc caân nhaéc khi
quyeát ñònh soá phoâi chuyeån vaøo buoàng
Loaïi 6: Phoâi khoâng coù khaû naêng töû cung.
301
Thaûo luaän vôùi beänh nhaân tröôùc ñoäng vaät. Hyaluronan vaø CD44 ñöôïc
khi chuyeån phoâi toång hôïp nhieàu nhaát trong pha cheá
tieát cuûa noäi maïc töû cung, cho thaáy moái
Trong nhöõng thaäp kæ gaàn ñaây, caùc lieân quan cuûa chaát naøy vôùi quaù trình
nghieân cöùu treân theá giôùi chuû yeáu taäp laøm toå. Hyaluronan coù theå ñaõ kích
trung vaøo caùc khía caïnh nhaèm laøm thích phoâi phaùt trieån cuõng nhö taïo moâi
taêng tæ leä coù thai cuûa IVF. Tuy nhieân, tröôøng dinh döôõng phuø hôïp cho phoâi
ñieàu trò voâ sinh khoâng chæ ñôn giaûn laø phaùt trieån (Urman vaø cs., 2008). Trong
laøm taêng tæ leä coù thai cho beänh nhaân moät soá tröôøng hôïp, kyõ thuaät hoã trôï phoâi
maø coøn quan taâm ñeán nhu caàu ñöôïc thoaùt maøng seõ ñöôïc thöïc hieän nhö baát
cung caáp thoâng tin vaø goùp phaàn trong thöôøng maøng trong suoát (maøng trong
quyeát ñònh ñieàu trò cuûa beänh nhaân – suoát daøy), phuï nöõ lôùn tuoåi (khoaûng 35
xu höôùng “Beänh nhaân laø trung taâm”. tuoåi) vaø phoâi ñoâng laïnh – raõ ñoâng. Kyõ
Chuyeån phoâi laø böôùc cuoái cuøng trong thuaät naøy neân ñöôïc thöïc hieän tröôùc
quy trình IVF. Tröôùc khi thöïc hieän thuû khi chuyeån phoâi ít nhaát 30 phuùt, nhaèm
thuaät naøy, beänh nhaân neân ñöôïc thoâng giuùp phoâi coù thôøi gian hoài phuïc tröôùc
tin veà keát quaû cuûa chu kyø IVF: soá tröùng khi thöïc hieän böôùc tieáp theo. Tuøy theo
choïc huùt ñöôïc, quaù trình nuoâi caáy phoâi, phaùc ñoà, phoâi coù theå ñöôïc cho vaøo moâi
soá löôïng phoâi, chaát löôïng phoâi, ñoàng tröôøng chuyeån phoâi khoaûng 10-30 phuùt
thôøi cuøng vôùi nhaân vieân y teá thaûo luaän tröôùc khi chuyeån phoâi.
vaø ñi ñeán quyeát ñònh soá phoâi chuyeån
vaøo buoàng töû cung. Ñaûm baûo phoâi ñöôïc chuyeån cho
ñuùng beänh nhaân
Chuaån bò phoâi cho chuyeån phoâi
Ñaûm baûo taát caû caùc thao taùc treân
Sau khi ñaùnh giaù chaát löôïng vaø toác noaõn, tinh truøng vaø phoâi luoân chính
ñoä phaùt trieån, caùc phoâi ñaõ ñöôïc choïn xaùc, khoâng nhaàm laãn laø vaán ñeà ñöôïc
cho chuyeån phoâi ñöôïc taùch rieâng vaø quan taâm haøng ñaàu taïi caùc trung taâm
cho vaøo moâi tröôøng chuyeån phoâi. Moâi IVF. Chuyeån phoâi laø böôùc cuoái cuøng
tröôøng chuyeån phoâi coù theå gioáng hay giuùp hoaøn taát toaøn boä quy trình IVF
khaùc vôùi moâi tröôøng nuoâi caáy phoâi. vaø caàn coù söï phoái hôïp chaët cheõ giöõa
Moät soá moâi tröôøng chuyeån phoâi coù boå laâm saøng vaø labo. Do ñoù, vaán ñeà ñaûm
sung theâm hyaluronan (Embryo Glue® baûo phoâi ñöôïc chuyeån ñuùng cho beänh
- Vitrolife, UTM®-Medicult). Maëc duø nhaân laø raát quan troïng. Kyõ thuaät
albumin laø ñaïi phaân töû hieän dieän thöôøng ñöôïc duøng ñeå traùnh nhaàm laãn
nhieàu nhaát trong ñöôøng sinh duïc trong caùc qui trình cuûa IVF noùi chung
nöõ, hyaluronan cuõng coù noàng vaø trong chuyeån phoâi noùi rieâng, ñöôïc
ñoä raát cao. Hyaluronan laø moät goïi laø “kyõ thuaät kieåm tra cheùo” (double
glycosaminoglycan, coù taùc duïng thoâng witnessing). Tuy nhieân, kyõ thuaät naøy
qua thuï theå CD44 ñöôïc tìm thaáy treân cuõng coù moät soá baát lôïi neáu ñöôïc söû
noäi maïc töû cung vaø phoâi cuûa ngöôøi vaø duïng khoâng phuø hôïp: (1) nhaân vieân coù
302
traùch nhieäm kieåm tra coù theå maát taäp Khi baùc só laâm saøng ñaõ ñaët noøng
trung vaøo coâng vieäc ñang thöïc hieän do ngoaøi catheter vaøo loã trong coå töû cung,
phaûi taïm döøng coâng vieäc ñang thöïc nöõ hoä sinh ñöa noøng trong catheter cho
hieän ñeå kieåm tra moät coâng vieäc khaùc; NVKT, ñoïc laïi hoï teân beänh nhaân, baùo
(2) laøm giaûm ñi tinh thaàn traùch nhieäm hieäu leänh huùt phoâi vaø kyù xaùc nhaän
cuûa nhaân vieân khi thöïc hieän coâng cuøng vôùi NVKT vaøo baûng kieåm.
vieäc do suy nghó yû laïi vaøo söï kieåm
tra cuûa nhaân vieân khaùc (Mortimer vaø Khi NVTH chuaån bò huùt phoâi vaøo
Mortimer, 2005). Ñeå haïn cheá caùc catheter: NVKT sau khi kyù vaøo baûng
khuyeát ñieåm cuûa “kyõ thuaät kieåm tra kieåm vôùi nöõ hoä sinh seõ ñoïc to teân beänh
cheùo”, chuùng toâi ñaõ coù moät soá thay nhaân vaø soá thöù töï cho moïi ngöôøi trong
ñoåi, taïm goïi laø “Kyõ thuaät kieåm tra cheùo labo bieát. Nhaân vieân thöïc hieän laáy hoäp
caûi tieán”. Hieän taïi, trong heä thoáng labo phoâi töø tuû caáy, ñoïc to teân beänh nhaân,
cuûa chuùng toâi, coù nhöõng nhaân vieân coù soá thöù töï, soá phoâi treân ñóa. Nhaân vieân
traùch nhieäm thöïc hieän caùc coâng taùc kieåm tra ñoïc laïi teân beänh nhaân, soá thöù
veà quaûn lyù chaát löôïng, laø nhaân vieân töï vaø soá phoâi treân hoäp phoâi, ñoái chieáu
kieåm tra, baûo ñaûm moïi quy trình trong vôùi caùc thoâng tin treân baûng kieåm vaø
labo ñeàu ñöôïc thöïc hieän ñuùng. Beân hoà sô cuûa beänh nhaân. Nhaân vieân thöïc
caïnh ñoù, khi thöïc hieän kieåm tra, caùc hieän vaø NVKT kyù teân xaùc nhaän tröôùc
thoâng tin cuûa beänh nhaân seõ ñöôïc ñoïc khi thöïc hieän.
to nhaèm laøm taêng söï chuù yù cuûa caû
nhaân vieân kieåm tra vaø nhaân vieân thöïc Khi nhaân vieân labo vaø baùc syõ laâm
hieän. Thoâng thöôøng, caàn coù moät baùc só saøng chuaån bò bôm phoâi vaøo buoàng töû
laâm saøng, hai chuyeân vieân phoâi hoïc cung: khi NVTH caàm catheter coù chöùa
goàm moät nhaân vieân thöïc hieän (NVTH) phoâi qua phoøng thuû thuaät, NVKT kieåm
vaø moät nhaân vieân kieåm tra (NVKT) vaø tra laïi hoï teân beänh nhaân vaø soá thöù töï.
moät nöõ hoä sinh cho moät tröôøng hôïp Tröôùc khi chuyeån catheter cho baùc syõ
chuyeån phoâi. laâm saøng, NVTH yeâu caàu beänh nhaân
ñoïc laïi hoï teân baèng caâu hoûi môû ñoàng
Khi beänh nhaân vaøo phoøng thuû thuaät: thôøi thoâng baùo laïi soá tröùng, toång soá
nöõ hoä sinh kieåm tra hoï teân baèng caâu phoâi, soá phoâi chuyeån cho beänh nhaân.
hoûi môû. Ví duï: Chò teân gì? Sau ñoù, nöõ
hoä sinh höôùng daãn beänh nhaân leân Huùt phoâi vaøo catheter
baøn thuû thuaät, saün saøng cho thuû thuaät
chuyeån phoâi. Thaønh coâng cuûa moät chu kyø IVF khoâng
nhöõng phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá töø laâm
Khi baùc só laâm saøng chuaån bò laøm thuû saøng nhö loaïi catheter, vò trí ñaët phoâi,
thuaät: hoûi hoï teân beänh nhaân baèng caâu möùc ñoä khoù cuûa chuyeån phoâi maø coøn
hoûi môû, kyù teân xaùc nhaän cuøng vôùi nöõ phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá töø labo nhö
hoä sinh ñaõ kieåm tra hoï teân beänh nhaân. thao taùc huùt phoâi vaøo catheter. Thoâng
thöôøng, phoâi ñöôïc ñöa vaøo buoàng töû
303
cung trong moät gioït moâi tröôøng chuyeån
phoâi. Gioït moâi tröôøng chöùa phoâi naèm ôû Ngoaøi ra, coøn coù 1 phaàn voû (daïng oáng)
ñaàu taän cuûa catheter chuyeån phoâi giöõa duøng ñeå baûo veä noøng trong trong quaù
hai ñoaïn khí ñeå traùnh maát phoâi trong trình di chuyeån.
quaù trình vaän chuyeån töø labo sang
phoøng thuû thuaät. Ngöôøi ta nhaän thaáy, Quaù trình huùt phoâi chæ ñöôïc nhaân
neáu theå tích chuyeån phoâi >60µL coù theå vieân labo thöïc hieän khi baùc só laâm
laøm toáng xuaát phoâi ñaõ chuyeån qua coå saøng hoaøn taát vieäc ñaët noøng ngoaøi
töû cung vaøo aâm ñaïo; theå tích chuyeån vaøo buoàng töû cung vaø ra hieäu leänh huùt
phoâi 30 µL laøm haïn cheá toáng xuaát phoâi phoâi. Ñieàu naøy giuùp haïn cheá vieäc phoâi
ra khoûi buoàng töû cung; tuy nhieân neáu bò phôi nhieãm laâu trong ñieàu kieän beân
theå tích chuyeån phoâi <10µL laïi laøm ngoaøi tuû caáy.
aûnh höôûng xaáu leân khaû naêng laøm toå
cuûa phoâi. (Eytan vaø cs., 2004). Ñeå haïn Vieäc söû duïng gaêng tay trong labo thuï
cheá nguy cô toáng xuaát phoâi khoûi buoàng tinh trong oáng nghieäm tröôùc nay vaãn
töû cung, cuõng nhö nguy cô thai ngoaøi gaây nhieàu quan ngaïi veà ñoäc tính cuûa
töû cung, ngöôøi ta khuyeán caùo neân huùt gaêng ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa phoâi.
phoâi sao cho theå tích chuyeån phoâi Ñoái vôùi nhaân vieân labo, coù theå mang
<30µL (Ebner vaø cs., 2001). gaêng tay (loaïi voâ truøng, khoâng boät)
hoaëc khoâng mang gaêng tuøy trung taâm.
Vôùi nhöõng baèng chöùng uûng hoä cho vieäc Tuy nhieân, caàn ñaûm baûo thöïc hieän “Kyõ
söû duïng catheter meàm trong kyõ thuaät thuaät voâ truøng khoâng chaïm” neáu khoâng
chuyeån phoâi, hieän nay, ña soá caùc trung söû duïng gaêng tay.
taâm IVF söû duïng boä catheter goàm 2
noøng ñeå chuyeån phoâi. Trong baøi naøy Quy trình huùt phoâi
chuùng toâi moâ taû kyõ thuaät huùt phoâi vôùi
Tulip Set (Gynetics – Bæ). Loaïi catheter Röûa tay saïch theo quy trình röûa tay
naøy goàm 2 boä phaän: phaãu thuaät tröôùc khi tieán haønh chuyeån
phoâi.
Noøng ngoaøi (guiding catheter): daøi
200mm, ñöôøng kính ngoaøi 2,20mm, Ñaët hoäp phoâi treân beä aám, traùnh
ñöôïc baùc só laâm saøng duøng taïo ñöôøng vuøng saùng cuûa kính hieån vi.
daãn vaøo buoàng töû cung. Noøng ngoaøi coù
theå beû cong, taïo thaønh hình daïng môùi Ñieàu chænh ñoä phoùng ñaïi cuûa kính
nhaèm phuø hôïp vôùi ñoä gaäp cuûa coå töû hieån vi soi noåi (10x0,63)
cung so vôùi thaân töû cung.
Traùng bôm tieâm 1ml baèng moâi
Noøng trong (loading catheter): daøi tröôøng nuoâi caáy phoâi.
265mm, ñöôøng kính ngoaøi 1mm, laø moät
oáng meàm, ñöôïc nhaân vieân labo duøng Huùt 1ml moâi tröôøng vaøo bôm tieâm,
ñeå huùt phoâi. loaïi boû caùc boït khí trong bôm tieâm.
304
Gaén catheter (noøng trong) vaøo bôm Huùt moät ñoaïn khí (khoaûng 10mm)
tieâm, bôm moâi tröôøng vaøo catheter ñeå vaøo catheter, sau ñoù, huùt ñoaïn moâi
traùng vaø taïo coät moâi tröôøng beân trong tröôøng coù chöùa phoâi (khoaûng 15µl), ñeå
catheter. tieáp moät ñoaïn khí (khoaûng 10mm) vaø
cuoái cuøng laø ñoaïn moâi tröôøng (khoaûng
Huùt phoâi vaøo catheter: 3µl) nhaèm caân baèng aùp löïc, giöõ ñoaïn
phoâi khoâng bò ñaåy ra ngoaøi. Löu yù: khi
Khi huùt phoâi, khoâng ñöôïc chaïm tay huùt ñoaïn moâi tröôøng coù chöùa phoâi, caàn
saùt ñaàu catheter. Noøng trong catheter huùt tröôùc moät ít moâi tröôøng tröôùc khi
raát meàm, phaàn ñaàu nôi tieáp giaùp vôùi huùt phoâi, huùt nheï nhaøng ñeå traùnh hieän
ñoaïn gaén bôm tieâm ñöôïc naâng ñôõ baèng töôïng phoâi bò dính vaøo ñoaïn khí, gaây
1 thanh kim loaïi moûng beân trong loøng soùt phoâi (hình 15.2).
oáng. Ñeå ñaûm baûo an toaøn voâ truøng, khi
huùt phoâi, duøng tay caàm nheï catheter Cho noøng trong vaøo phaàn voû
ôû vuøng gaàn cuoái cuûa thanh kim loaïi cuûa catheter (oáng baûo veä beân ngoaøi
(caùch ñieåm cuoái cuûa thanh kim loaïi catheter) vaø chuyeån qua cho baùc só
khoaûng 1cm), ñeå thaønh catheter töïa chuyeån phoâi.
nheï vaøo thaønh gieáng moâi tröôøng chöùa
phoâi vaø tieán haønh huùt phoâi (hình 15.1).
Hình 15.1 Thao taùc huùt phoâi: tay

caàm nheï catheter ôû vuøng gaàn
cuoái cuûa thanh kim loaïi (caùch
ñieåm cuoái cuûa thanh kim loaïi
khoaûng 1cm), ñeå thaønh catheter
töïa nheï vaøo thaønh gieáng moâi
tröôøng chöùa phoâi vaø tieán haønh
huùt phoâi
Ñoaïn moâi Ñoaïn moâi tröôøng

tröôøng chöùa ñeå laøm kín ñaàu
Bôm tieâm phoâi (15µl) catheter(3µl)
Coät moâi tröôøng
Hình 15.2 Sô ñoà moâ taû vò trí phoâi vaø theå tích moâi tröôøng trong catheter sau khi huùt phoâi.
305
Chuyeån catheter coù chöùa phoâi Kieåm tra catheter sau chuyeån
qua phoøng thuû thuaät phoâi
Sau khi huùt phoâi vaøo noøng trong, nhaân Sau khi chuyeån phoâi, catheter (goàm caû
vieân labo cho noøng trong vaøo voû baûo veä noøng trong vaø noøng ngoaøi) ñöôïc ñöa
vaø chuyeån ngay cho baùc só laâm saøng. trôû laïi phoøng labo ñeå kieåm tra coøn soùt
Theo nghieân cöùu cuûa Mantoras, thôøi phoâi hay khoâng.
gian töø luùc huùt phoâi ñeán khi chuyeån
vaøo buoàng töû cung caøng daøi caøng aûnh Ñaàu catheter ñöôïc ñaët vaøo ñóa chöùa
höôûng xaáu leân keát quaû IVF. Taùc giaû moâi tröôøng caáy phoâi.
khuyeán caùo, ñeå ñaït ñöôïc tæ leä thaønh
coâng toái öu, thôøi gian naøy neân döôùi 30 Thaùo bôm tieâm ra khoûi catheter, sau
giaây (Matorras vaø cs., 2004). Ñeå ñaûm ñoù huùt moät ñoaïn khí trong bôm tieâm.
baûo phoâi ñöôïc chuyeån ñuùng vò trí trong
buoàng töû cung, kyõ thuaät chuyeån phoâi Gaén bôm tieâm trôû laïi catheter, ñaåy
ñöôïc thöïc hieän döôùi sieâu aâm ngaû buïng. heát moâi tröôøng ra khoûi catheter ñoàng
Noøng trong coù chöùa phoâi ñöôïc ñöa qua thôøi quan saùt xem phoâi coù coøn soùt laïi
noøng ngoaøi vaøo buoàng töû cung, khi hay khoâng. Kieåm tra tieáp noøng ngoaøi,
caùch ñaùy töû cung khoaûng 1,5cm, baùc só caàn quan saùt kó neáu coù maùu vaø chaát
laâm saøng seõ bôm phoâi. Ñoaïn khí bôm nhaày dính ôû ñaàu catheter.
ra coù theå quan saùt ñöôïc treân maøn hình
maùy sieâu aâm (hình 15.3). OÁng tieâm gaén Thoâng baùo cho baùc só khi kieåm tra
catheter vaãn ñöôïc giöõ chaët ôû tö theá xong. Tröôøng hôïp soùt phoâi, röûa phoâi
bôm ra töø khi bôm phoâi vaøo töû cung soùt nhieàu laàn baèng moâi tröôøng caáy vaø
cho ñeán luùc ruùt ra khoûi töû cung vaø aâm chuyeån phoâi soùt trôû laïi hoäp caáy chöùa
ñaïo beänh nhaân. moâi tröôøng chuyeån phoâi, sau ñoù tieán
haønh caùc thao taùc huùt vaø chuyeån phoâi
laïi ñoái vôùi phoâi coøn soùt töông töï nhö
caùc böôùc chuyeån phoâi laàn ñaàu.
Hình 15.3 Vò trí ñaët phoâi trong buoàng

↓ töû cung (sieâu aâm ngaû buïng). Ñaàu muõi
* teân laø vò trí ñaët phoâi, caùch ñaùy töû cung

(daáu sao) khoaûng 1,5cm.
306
Ghi nhaän tình traïng chuyeån phoâi: Phoâi bò phaân taùn trong gieáng
khoù/deã , maùu, nhaày, soùt phoâi... moâi tröôøng
MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ COÙ THEÅ GAËP Thoâng thöôøng, phoâi chôø chuyeån ñöôïc
KHI CHUYEÅN PHOÂI VAØ CAÙCH gom chung thaønh moät nhoùm trong
gieáng moâi tröôøng chuyeån phoâi. Ñieàu
XÖÛ TRÍ
naøy giuùp quaù trình huùt phoâi ñöôïc deã
daøng, nhanh choùng hôn, traùnh ñeå phoâi
Chuyeån phoâi khoù
tieáp xuùc laâu vôùi ñieàu kieän beân ngoaøi
tuû caáy. Tuy nhieân, trong moät soá tröôøng
Moät soá tröôøng hôïp chuyeån phoâi khoù,
hôïp, phoâi coù theå bò phaân taùn trong quaù
baùc só laâm saøng khoâng theå ñöa phoâi
trình di chuyeån, gaây khoù khaên cho vieäc
vaøo buoàng töû cung, catheter chöùa phoâi
huùt phoâi. Khi ñoù, neáu phoâi bò phaân taùn
ñöôïc traû laïi phoøng labo. Nhaân vieân
ít, coù theå gom phoâi laïi baèng caùch laéc
labo bôm phoâi trôû laïi hoäp caáy. Quaù
nheï hoäp chöùa phoâi theo voøng troøn,
trình ñöôïc thöïc hieän döôùi kính hieån
phoâi seõ gom laïi vuøng giöõa cuûa gieáng
vi soi noåi, thöïc hieän thaät nheï nhaøng,
moâi tröôøng (do ñaùy gieáng hôi loõm).
kieåm soaùt aùp löïc ñeå khoâng maát phoâi.
Neáu phoâi phaân taùn nhieàu, söû duïng mi-
Tröôøng hôïp khoâng ñuû soá phoâi, caàn tìm
cropipet ñeå gom phoâi laïi thaønh nhoùm.
kyõ treân thaønh gieáng moâi tröôøng, döôùi
bong boùng khí taïo ra do ñoaïn khoâng khí
caân baèng trong catheter. Caát phoâi vaøo CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG
tuû caáy vaø chôø xöû trí tieáp theo cuûa baùc ÑEÁN SÖÏ THAØNH COÂNG CUÛA
só laâm saøng (chuyeån phoâi laàn 2 hoaëc KYÕ THUAÄT CHUYEÅN PHOÂI
tröõ phoâi toaøn boä…) tuøy tröôøng hôïp.
Loaïi catheter söû duïng
Soùt phoâi trong catheter sau
chuyeån phoâi
Thuû thuaät chuyeån phoâi vôùi sang chaán
Khi kieåm tra thaáy soùt phoâi, caàn thoâng toái thieåu laø moät trong caùc yeáu toá chính
baùo ngay vôùi baùc só laâm saøng. Noøng aûnh höôûng leân tæ leä laøm toå cuûa phoâi
ngoaøi ñöôïc traû laïi cho baùc só laâm saøng. trong IVF. Do ñoù, ñaëc ñieåm quan troïng
Nhaân vieân labo söû duïng micropipett, cuûa catheter duøng trong chuyeån phoâi
huùt vaø röûa phoâi trong gieáng moâi tröôøng laø khoâng gaây toån thöông leân vuøng noäi
caáy, sau ñoù chuyeån qua gieáng chöùa maïc coå töû cung vaø töû cung, ñoàng thôøi
moâi tröôøng chuyeån phoâi. Quaù trình chaát lieäu taïo thaønh catheter phaûi ñaûm
huùt vaø chuyeån phoâi ñöôïc thöïc hieän laïi baûo khoâng gaây ñoäc cho phoâi. Trong
töông töï nhö laàn chuyeån phoâi ñaàu. Tuy moät phaân tích goäp ñöôïc tieán haønh
nhieân, theå tích gioït moâi tröôøng chöùa naêm 2005, ngöôøi ta nhaän thaáy tæ leä
phoâi beân trong catheter ít hôn, chæ thai laâm saøng khi söû duïng catheter
khoaûng 5µl. meàm laø 30,48% cao hôn coù yù nghóa
thoáng keâ so vôùi catheter cöùng 24,01%
307
(P=0,01; OR=1,39, CI 95%=1,08-1,79) khi uoán cong theo vôùi ñoä gaäp cuûa keânh
(Abou- Setta vaø cs., 2005) do catheter coå töû cung so vôùi thaân töû cung.
meàm gaây ít toån thöông leân noäi maïc töû
cung hôn so vôùi catheter cöùng. Cath- Thao taùc vaø duïng cuï chuyeån
eter meàm deã daøng ñi theo ñöôøng cong phoâi
sinh lyù cuûa buoàng töû cung giuùp laøm
giaûm nguy cô toån thöông thaønh sau cuûa Trong IVF, taát caû duïng cuï, moâi tröôøng
noäi maïc töû cung trong caùc tröôøng hôïp neân ñöôïc kieåm tra veà ñoä an toaøn
töû cung gaäp tröôùc cuõng nhö laøm giaûm tröôùc khi söû duïng. Thöû nghieäm treân
co boùp töû cung. Tuy nhieân, catheter phoâi chuoät (mouse embryo bioassay)
meàm cuõng coù moät soá khuyeát ñieåm nhö laø moät trong caùc thöû nghieäm thöôøng
khoù ñi qua coå töû cung hôn; do ñoù, ñoâi duøng nhaèm ñaûm baûo caùc moâi tröôøng
khi phaûi söû duïng theâm caùc duïng cuï hoã vaø duïng cuï duøng trong IVF laø an toaøn,
trôï khaùc (keïp, nong…) ñeå vaøo ñöôïc töû khoâng aûnh höôûng xaáu leân tæ leä coù
cung. Vieäc söû duïng caùc duïng cuï naøy thai. Trong kyõ thuaät chuyeån phoâi, caùc
ñöôïc cho laø laøm taêng söï co boùp töû cung catheter vaø bôm tieâm trong moãi loâ saûn
vaø giaûm tæ leä thai laâm saøng (Lesny vaø xuaát seõ ñöôïc choïn ngaãu nhieân vaø kieåm
cs., 1999). Theâm vaøo ñoù, maùu, chaát tra baèng thöû nghieäm naøy tröôùc khi
nhaày thöôøng dính nhieàu treân choùp ñaàu ñöôïc söû duïng treân phoâi ngöôøi.
cuûa catheter daãn ñeán raát deã soùt phoâi
(Abou-Setta vaø cs., 2005). Vôùi thao taùc huùt phoâi, ngöôøi thöïc hieän
caàn laøm quen tröôùc vôùi loaïi bôm tieâm
Hieän nay, coù nhieàu loaïi catheter ñöôïc söû duïng ñeå coù theå ñieàu chænh aùp löïc
baùn saün treân thò tröôøng, khaùc nhau veà phuø hôïp trong catheter khi huùt phoâi.
kích côõ, tính chaát cöùng hay meàm. Moät Thao taùc huùt phoâi caàn nheï nhaøng,
soá catheter goàm coù hai noøng. Noøng traùnh aùp löïc ñoät ngoät coù theå laøm toån
ngoaøi cöùng hôn, duøng ñeå taïo ñöôøng thöông ñeán phoâi, ñaëc bieät laø caùc phoâi
daãn vaøo buoàng töû cung. Noøng trong, ñaõ ñöôïc hoã trôï thoaùt maøng. Sau khi
nhoû vaø meàm hôn, chöùa phoâi ñöôïc bôm phoâi vaøo buoàng töû cung, caàn giöõ
ñöa vaøo buoàng töû cung baèng caùch ñöa aùp löïc trong bôm tieâm cho ñeán khi
xuyeân qua noøng ngoaøi. Loaïi catheter catheter ñöôïc ruùt ra ngoaøi.
naøy ñöôïc cho laø coù nhieàu öu ñieåm hôn
caùc loaïi khaùc do haïn cheá ñöôïc thôøi Möùc ñoä chuyeån phoâi khoù hay deã
gian tieáp xuùc cuûa phoâi vôùi moâi tröôøng
beân ngoaøi tuû caáy, deã ñöa vaøo buoàng töû Möùc ñoä chuyeån phoâi khoù hay deã phuï
cung hôn do coù noøng ngoaøi cöùng daãn thuoäc vaøo kinh nghieäm cuûa moãi baùc
ñöôøng vaø ít laøm toån thöông noäi maïc só laâm saøng. Khi thao taùc vaø duïng
töû cung. Trong caùc tröôøng hôïp chuyeån cuï chuyeån phoâi ñaõ ñöôïc chuaån hoùa,
phoâi khoù, moät soá loaïi catheter coù theâm vaán ñeà mang tính khaùch quan coù theå
moät noøng hoã trôï baèng theùp khoâng ræ aûnh höôûng ñeán keát quaû chuyeån phoâi
giuùp catheter giöõ ñöôïc hình daïng sau laø möùc ñoä khoù hay deã cuûa ca chuyeån
308
phoâi. Quaù trình chuyeån phoâi ñöôïc xem tröôøng chuyeån phoâi söû duïng neân coù ñoä
laø khoù khi toán nhieàu thôøi gian (hôn 5 nhôùt gaàn gioáng nhö dòch cuûa töû cung.
phuùt) ñeå ñöa ñöôïc catheter vaøo buoàng Ñieàu naøy seõ giuùp phoâi khoâng di chuyeån
töû cung, phaûi thay ñoåi loaïi catheter höôùng veà coå töû cung ñeå ra ngoaøi aâm
hoaëc coù nhieàu maùu treân catheter. Moät ñaïo (Osnat, 2004).
soá nghieân cöùu cho thaáy raèng khoâng
coù söï khaùc bieät veà keát quaû thai giöõa Gaàn ñaây, ngöôøi ta tìm thaáy raèng moâi
chuyeån phoâi deã vaø chuyeån phoâi khoù tröôøng trong cô quan sinh saûn nöõ (töû
(Nabi vaø cs., 1997). Tuy nhieân, haàu heát cung, oáng daãn tröùng, dòch nang tröùng…)
caùc nghieân cöùu gaàn ñaây laïi chöùng toû ngoaøi vieäc chöùa nhieàu albumin coøn
raèng chuyeån phoâi khoù laøm giaûm tæ leä chöùa glycosaminoglycans, ñaëc bieät laø
thai laâm saøng (Tomas vaø cs., 2002). hyaluronan, vôùi noàng ñoä cao. Maëc duø
chöùc naêng sinh hoïc cuûa hyaluronan
Moâi tröôøng chuyeån phoâi vaãn chöa ñöôïc hieåu roõ, nhieàu cô cheá
khaùc nhau veà taùc ñoäng coù lôïi cuûa chaát
Moâi tröôøng nuoâi caáy phoâi ñaõ ñöôïc naøy leân söï laøm toå cuûa phoâi ñaõ ñöôïc
phaùt trieån qua nhieàu thaäp kyû, khôûi ñaàu ñöa ra. Nhìn chung, hyaluronan coù
laø moâi tröôøng muoái ñôn giaûn, sau ñoù theå gaây aûnh höôûng tröïc tieáp hoaëc giaùn
ñöôïc bieán ñoåi cho phuø hôïp vôùi nhu tieáp leân phoâi vaø khaû naêng laøm toå cuûa
caàu cuûa phoâi trong suoát quaù trình phaùt chuùng. Hyaluronan hoaït ñoäng thoâng
trieån in vitro. Nguyeân taéc cô baûn cuûa qua CD44, moät thuï theå treân beà maët teá
moâi tröôøng nuoâi caáy phoâi laø moâ phoûng baøo phoâi trong giai ñoaïn töø 1-8 teá baøo,
ñieàu kieän cô theå (in vivo) nhaèm taïo gaây kích thích leân söï taêng tröôûng cuûa
ra moät moâi tröôøng töông töï vôùi moâi phoâi hoaëc taïo ra moät moâi tröôøng thích
tröôøng trong cô quan sinh saûn cuûa phuï hôïp nhaát cho söï phaùt trieån cuûa phoâi
nöõ. Moâi tröôøng nuoâi caáy phoâi hieän nay (Urman vaø cs., 2008).
chuû yeáu laø nöôùc tinh khieát coù boå sung
theâm protein (khoaûng 5-10%). Protein Ñoä saïch cuûa catheter
naøy thöôøng laø albumin huyeát thanh
hoaëc huyeát thanh toaøn phaàn. Maùu vaø chaát nhaày coå töû cung coù theå
hieän dieän ôû choùp ñaàu cuûa catheter trong
Moâi tröôøng beân trong noäi maïc töû cung moät soá tröôøng hôïp. Hieän töôïng naøy
ñaõ ñöôïc nghieân cöùu nhieàu nhöng chuû ñöôïc ghi nhaän nhö laø moät ca chuyeån
yeáu treân moâ hình ñoäng vaät. Thoâng tin phoâi khoù. Vieäc maùu vaø chaát nhaày coù
naøy ôû ngöôøi vaãn chöa coù nhieàu. Tuy aûnh höôûng ñeán tæ leä laøm toå cuûa phoâi vaø
nhieân, ngöôøi ta tin raèng dòch beân trong tæ leä thai laâm saøng hay khoâng ñaõ gaây ra
töû cung coù ñoä nhôùt cao vaø giaøu chaát nhieàu tranh caõi. Theo moät soá taùc giaû,
dinh döôõng. Sau khi phoâi ñöôïc chuyeån tæ leä thai laâm saøng khoâng bò aûnh höôûng
vaøo loøng töû cung, phoâi seõ di chuyeån bôûi maùu ôû ñaàu catheter. Moät soá taùc
khoûi vò trí ñaët phoâi hay naèm yeân taïi giaû khaùc laïi cho raèng sau chuyeån phoâi,
choã phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá. Moâi ñaàu catheter saïch, khoâng chaát nhaày laø
309
yeáu toá quan troïng daãn ñeán thaønh coâng ruùt catheter ra khoûi töû cung cuõng neân
(Alvero vaø cs., 2003). ñöôïc thöïc hieän nheï nhaøng, töø töø. Neáu
catheter ñöôïc ruùt quaù nhanh seõ taïo
Chaát nhaày dính treân ñaàu catheter gaây neân aùp löïc aâm, keùo phoâi ra ngoaøi theo
tình traïng soùt phoâi, ñaët phoâi ôû vò trí catheter (Mansour vaø cs., 2002).
khoâng phuø hôïp trong töû cung hay keùo
phoâi ñaõ ñöôïc chuyeån ra ngoaøi töû cung KEÁT LUAÄN
vaøo aâm ñaïo hay coå töû cung khi ruùt
catheter. Thí nghieäm ñöôïc tieán Chuyeån phoâi laø giai ñoaïn cuoái cuøng
haønh treân chuyeån phoâi thöû söû duïng trong qui trình IVF, caàn coù söï phoái
methylene blue trong moâi tröôøng chuyeån hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa caùc nhaân vieân
phoâi. Khi chaát nhaày coå töû cung ñöôïc huùt labo vaø laâm saøng nhaèm ñem laïi keát
saïch tröôùc khi chuyeån phoâi, 23% beänh quaû coù thai toái öu nhaát. Thaønh coâng
nhaân coù methylene blue xuaát hieän ôû coå cuûa kyõ thuaät chuyeån phoâi khoâng chæ
töû cung. Tuy nhieân, coù ñeán 57% beänh phuï thuoäc vaøo kyõ naêng cuûa baùc só laâm
nhaân coù hieän töôïng naøy trong tröôøng saøng maø coøn lieân quan chaët cheõ ñeán
hôïp khoâng huùt chaát nhaày tröôùc khi caùc yeáu toá cuûa labo nhö chaát löôïng
chuyeån phoâi (Mansour vaø cs., 2002). phoâi, kyõ thuaät huùt phoâi, loaïi catheter,…
cuõng nhö coâng taùc kieåm tra nhaèm baûo
Soùt phoâi ñaûm phoâi ñöôïc chuyeån cho ñuùng beänh
nhaân. Ngoaøi ra, nhaân vieân y teá cuõng
Hieän töôïng soùt phoâi thöôøng xaûy ra khi caàn thoâng tin cho beänh nhaân veà keát
phoâi bò dính vaøo maùu, chaát nhaày hoaëc quaû cuûa chu kyø IVF: soá tröùng soá phoâi,
vuøng tieáp giaùp giöõa moâi tröôøng chöùa chaát löôïng phoâi, sau ñoù cuøng thaûo luaän
phoâi vaø ñoaïn khí ñeäm. Phoâi coøn soùt vaø ñi ñeán quyeát ñònh soá phoâi chuyeån
ñöôïc röûa baèng moâi tröôøng vaø chuyeån vaøo buoàng töû cung. Ñoù laø xu höôùng
laïi laàn hai. Hieän töôïng soùt phoâi thöôøng “Beänh nhaân laø trung taâm” ñang ngaøy
xaûy ra nhieàu hôn trong tröôøng hôïp caøng ñöôïc thöïc hieän phoå bieán hôn
chuyeån phoâi khoù. Moät lyù do khaùc cuûa trong kyõ thuaät chuyeån phoâi noùi rieâng
hieän töôïng soùt phoâi laø do vò trí cuûa phoâi vaø trong kyõ thuaät IVF noùi chung.
trong catheter. Thoâng thöôøng theå tích
chuyeån phoâi khoaûng 30µl laø hôïp lyù. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
Ñeå ñaûm baûo coù ñuû moâi tröôøng ñeå ñaåy

1. Abou-Setta AM, Al-Inany HG, Mansour RT, Serour GI,
phoâi ra khoûi catheter, coät moâi tröôøng Aboulghar MA (2005). Soft versus firm embryo transfer
chöùa phoâi neân ñöôïc huùt theo trình töï: catheters for assisted reproduction: a systematic review
and meta-analysis. Hum Reprod 20:3114-3121
moâi tröôøng – moâi tröôøng vaø phoâi – moâi
tröôøng sao cho toång theå tích coät moâi 2. Alikani M, Ceklenikak NA, Walter E, Cohen J (2003).
tröôøng chöùa phoâi laø 15µl. Khi bôm Monozygonic twining following assisted conception: an
analysis of 81 consecutive cases. Hum Reprod 18:1937-
phoâi vaøo buoàng töû cung, caàn giöõ chaët 1943
aùp löïc ôû kim tieâm cho ñeán khi catheter
ñaõ ñöôïc ruùt ra hoaøn toaøn. Quaù trình
3. Alvero R, Hearns-Stokes RM, Catherino WH,
310
Leondires MP, Segars JH (2003). The presence of blood 14. Nabi A, Awonuga A, Birch H, Barlow S, Stewart B
in the transfer catheter negatively influences outcome (1997). Multiple attempts at embryo transfer: does this
at embryo transfer. Hum Reprod 18:1848-1852 affect in-vitro fertilization treatment outcome? Hum
Reprod 12:1188-1190
4. Blake D, Proctor M, Johnson N, Olive D (2005).
Cleavage stage versus blastocyst stage embryo 15. Nguyeãn Thò Thu Lan (2010). Töông quan giöõa chaát
transfer inassisted conception. Cochrane Database of löôïng tröùng vôùi tæ leä thai sau IVF. Hoäi thaûo Caùc vaán
Systematic Reviews 2005, Issue 4. Art. No.: CD002118. ñeà tranh luaän trong hoã trôï sinh saûn – Ñaø Naüng – Vieät
DOI: 10.1002/14651858.CD002118.pub2 Nam: trang ix
5. Cetin MT, Kumtepe Y, Kiran H, Seydaoglu G (2010). 16. Osnat E, David E, Uri zaretsky, Ariel J.Jaffa (2004).
Factors affecting pregnancy in IVF: age and duration of A glance into the uterus during in vitro simulation of
embryo transfer. Reprod BioMed Online 20:380– 386 embryo transfer. Hum Reprod 9: 562-569
6. Ebner T,Yaman C, Moser M, Sommergruber M, Polz 17. Sakkas D, Gardner DK (2009). Evaluation of
W, Tews G (2001). The ineffective loading process of embryo quality: new strategies to facilitate single embryo
the embryo transfer catheter alters implantation and transfer. In: Gardner DK, Weissman A, Howles CM,
pregnancy rates. Fertil Steril 76:630 – 632 Shoham Z, eds. Textbook of Assisted Reproductive
Technologies – Laboratory and clinical perspectives,
7. Edwards RG (1995). Clinical approaches to London: Informa Healthcare; 241-254
increasing uterine receptivity during human
implantation. Hum Reprod 10, Suppl.2:60–66 18. Scott L (2009). Analysis of fertilization. In: Gardner
DK, Weissman A, Howles CM, Shoham Z, eds. Textbook
8. Eytan O, Elad D, Zaretsky U, Jaffa AJ (2004). A glance of Assisted Reproductive Technologies – Laboratory
into the uterus during in vitro simulation of embryo and clinical perspectives, London: Informa Healthcare;
transfer. Hum Reprod 19:562-569 207-218
9. Lesny P, Killick SR, Tetlow RL, Robinson J, 19. Tomas C, Tikkinen K, Tuomivaara L (2002). The
Maguiness SD (1999). Junctional zone contractions and degree of difficulty of embryo transfer is an
embryo transfer: is it safe to use a tenaculum? Hum independent factor for predicting prenancy. Hum
Reprod 14:2367-2370 Reprod 17:2632-2635
10. Mansour RT, Aboulghar MA (2002). Optimizing the 20. Urman B, Yakin K, Ata B, Isiklar A, and
embryo transfer technique. Hum Reprod 17:1149-1153 Balaban B (2008). Effect of hyaluronan-enriched transfer
medium on implantation and pregnancy rates after day
11. Matorras R, Mendoza R, Expo´sito A, Rodriguez- 3 and day5 embryo transfers: a prospective randomized
Escudero FJ (2004). Influence of the time interval study. Fertil Steril 90:604-612
between embryo catheter loading and discharging on
the success of IVF. Hum Reprod 19, 2027–2030 21. Veeck LL, Zaninovic N (2003). Overview of early
human preimplantation development in vitro. In: Veeck
12. Min JK, Claman P, Hughes E (2006). Guidelines for LL, Zaninovic N, eds. An atlas of human blastocyst,
the number of embryos to transfer following in vitro New York: Parthenon Publshing Group; 15-40
fertilization. Reproductive Endocrinology and Infertility
Committee. J Obstet Gynaecol 182:799-813 22. Vöông Thò Ngoïc Lan vaø Leâ Vaên Ñieån (2002). Töông
quan giöõa ñoä daøy noäi maïc töû cung qua sieâu aâm vôùi tæ leä
13. Mortimer D, Mortimer ST (2005). Process and thai laâm saøng baèng thuï tinh trong oáng nghieäm. Taïp chí
systems. In: Mortimer D, Mortimer ST, eds. Quality and Phuï Saûn Vieät Nam 1:76-83
Risk Management in the IVF Laboratory, Cambridge:
Cambridge University Press; 54 – 85
311
312
16
KYÕ THUAÄT TRÖÔÛNG THAØNH NOAÕN TRONG
OÁNG NGHIEÄM: CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ PHOÂI HOÏC
VAØ QUI TRÌNH LABO
Vöông Thò Ngoïc Lan, Nguyeãn Thò Thu Lan
GIÔÙI THIEÄU nhieàu möùc ñoä khaùc nhau, nuoâi tröôûng

thaønh noaõn beân ngoaøi cô theå, sau ñoù,
Thuï tinh trong oáng nghieäm (IVF) laø cho thuï tinh vôùi tinh truøng taïo phoâi vaø
moät kyõ thuaät ñieàu trò hieám muoän phoå chuyeån phoâi vaøo buoàng töû cung. Ñieåm
bieán vaø hieäu quaû hieän nay taïi ña soá khaùc bieät chuû yeáu cuûa kyõ thuaät IVM
caùc trung taâm IVF treân theá giôùi. Kích so vôùi IVF laø vieäc khoâng söû duïng kích
thích buoàng tröùng ñeå choïc huùt laáy thích buoàng tröùng, nhö vaäy seõ hoaøn
noaõn tröôûng thaønh laø moät coâng ñoaïn toaøn traùnh ñöôïc caùc baát lôïi vaø bieán
quan troïng trong qui trình IVF, nhaèm chöùng cuûa kích thích buoàng tröùng. Kyõ
gia taêng soá löôïng noaõn, phoâi thu ñöôïc thuaät IVM ñöôïc ñeà caäp ñaàu tieân bôûi
vaø töø ñoù, taêng tæ leä coù thai. Tuy nhieân, Pincus vaø Enzmann vaøo naêm 1935,
kích thích buoàng tröùng cuõng lieân vaø sau ñoù laø Edwards vaøo naêm 1969.
quan vôùi söï taêng chi phí thöïc hieän Tröôøng hôïp IVM thaønh coâng ñaàu tieân
IVF (chi phí tieâm thuoác khoaûng 1/2- ñöôïc Cha vaø coäng söï baùo caùo vaøo naêm
2/3 toång chi phí cuûa moät chu kyø ñieàu 1991, thöïc hieän tröôûng thaønh noaõn non
trò) vaø nguy cô quaù kích buoàng tröùng ñöôïc thu nhaän qua noäi soi ôû moät phuï
maø trong tröôøng hôïp naëng, coù theå ñe nöõ cho noaõn. Tieáp theo, IVM ñöôïc thöïc
doïa tính maïng beänh nhaân. Hieän nay, hieän cho phuï nöõ PCO / PCOS söû duïng
caùc baùc só laâm saøng vaãn chöa tìm ra noaõn töï thaân vaø ñöôïc baùo caùo thaønh
ñöôïc moät chieán löôïc naøo toái öu ñeå loaïi coâng vaøo naêm 1994 (Trouson vaø cs.,
tröø hoäi chöùng quaù kích buoàng tröùng 1994). Sau ñoù, IVM cuõng ñöôïc môû roäng
(Buckett vaø cs., 2005). Do ñoù, caùch chæ ñònh cho nhieàu ñoái töôïng beänh
duy nhaát hieäu quaû ñeå phoøng ngöøa nhaân khaùc nhau. Tính ñeán cuoái naêm
hoäi chöùng naøy laø khoâng kích thích 2008, öôùc tính caû theá giôùi coù khoaûng
buoàng tröùng (Buckett vaø cs., 2005). hôn 1000 em beù ra ñôøi töø kyõ thuaät IVM
(Chian vaø cs., 2009b). Taïi Vieät Nam,
Tröôûng thaønh noaõn trong oáng nghieäm kyõ thuaät tröôûng thaønh noaõn trong oáng
(In-vitro Maturation of oocytes – IVM) nghieäm ñöôïc thöïc hieän thaønh coâng
laø kyõ thuaät choïc huùt laáy noaõn non ôû ñaàu tieân vaøo naêm 2006 vaø ñeán cuoái
313
Kyõ thuaät tröôûng thaønh noaõn trong oáng nghieäm: caùc vaán ñeà veà phoâi hoïc vaø qui trình labo
naêm 2008 ñaõ coù 42 em beù ra ñôøi töø cuûa IVM vaø taïo ñieàu kieän cho vieäc öùng
phöông phaùp naøy (Ñaëng Quang Vinh duïng roäng raõi hôn kyõ thuaät naøy trong
vaø cs., 2009) vôùi keát quaû saûn khoa ñieàu trò cho beänh nhaân.
töông töï nhö caùc treû bình thöôøng (Ho
vaø Vuong, 2009). Do tính an toaøn, söï CÔ CHEÁ TRÖÔÛNG THAØNH NOAÕN
thuaän tieän cho beänh nhaân vaø chi phí
thaáp cuûa IVM, kyõ thuaät naøy coù tieàm Noaõn laø moät teá baøo duy nhaát trong cô
naêng öùng duïng roäng raõi treân theá giôùi theå ngöôøi phuï nöõ tieán haønh giaûm phaân
trong töông lai. nhaèm giaûm chaát lieäu di truyeàn töø löôõng
boäi (2n nhieãm saéc theå) thaønh ñôn boäi
Tuy nhieân, cho ñeán nay, söï phaùt trieån (n nhieãm saéc theå). Quaù trình tröôûng
cuûa kyõ thuaät naøy treân theá giôùi vaãn thaønh noaõn goàm: (1) söï tröôûng thaønh
coøn khaù chaäm, coù theå do qui trình kyõ nhaân, laø söï taùi khôûi ñoäng giaûm phaân
thuaät khaù coâng phu vaø tæ leä coù thai cuûa noaõn töø giai ñoaïn giaûm phaân I ñeán
chöa ñöôïc oån ñònh. Tæ leä coù thai ñöôïc trung kyø cuûa giaûm phaân II (metaphase
baùo caùo töø caùc trung taâm thöïc hieän II - MII) vaø (2) söï tröôûng thaønh baøo
thöôøng qui kyõ thuaät IVM laø vaøo khoaûng töông cuûa noaõn. Caû hai quaù trình naøy
28- 30% vaø tæ leä laøm toå cuûa phoâi khoaûng laø ñieàu kieän caàn thieát cho söï thuï tinh
10-15% (Child vaø cs., 2001; Chian, vaø phaùt trieån cuûa phoâi ôû giai ñoaïn sôùm.
2004; Rao vaø Tan, 2005; Ñaëng Quang
Vinh vaø cs., 2009). So saùnh vôùi IVF coù Söï tröôûng thaønh nhaân cuûa noaõn
kích thích buoàng tröùng, tæ leä coù thai
cuûa IVM thöôøng thaáp hôn, do ñoù, caûi Khi môùi sinh, söï phaân chia nhieãm saéc
thieän hieäu quaû cuûa IVM laø moät trong theå trong nhaân cuûa noaõn trong buoàng
caùc vaán ñeà ñang ñöôïc quan taâm haøng tröùng beù gaùi bò döøng laïi ôû giai ñoaïn
ñaàu hieän nay. Nhieàu nghieân cöùu veà qui tieàn kyø giaûm phaân I. ÔÛ giai ñoaïn naøy,
trình laâm saøng cuûa IVM ñaõ ñöôïc coâng caáu truùc cuûa noaõn ñöôïc ñaëc tröng bôûi
boá (Tan vaø cs., 2002; Papanikolaou vaø söï hieän dieän cuûa moät tuùi nhaân nguyeân
cs., 2005; Rao vaø Tan, 2005; Jurema vaø veïn (germinal vesicle - GV). Khi ñeán
Noguiera, 2006; Demirtas vaø cs., 2008; tuoåi daäy thì, söï xuaát hieän cuûa ñænh LH
Reinblatt vaø Buckett, 2008) nhöng caùc tröôùc phoùng noaõn laø tín hieäu taùi khôûi
döõ lieäu veà qui trình labo vaãn coøn khaù ñoäng giaûm phaân ôû noaõn GV ñang trong
haïn cheá. tình traïng “yeân laëng”. Söï tröôûng thaønh
nhaân cuûa noaõn goàm 6 söï kieän chính
Trong baøi naøy, chuùng toâi chuû yeáu ñeà sau ñaây (Swain vaø cs., 2007)
caäp ñeán caùc vaán ñeà veà qui trình labo
vaø phoâi hoïc cuûa kyõ thuaät IVM ñeå coù 1. Söï taùi khôûi ñoäng cuûa giaûm phaân
nhöõng hieåu bieát saâu hôn veà cô cheá I, baét ñaàu bôûi söï kieän maøng bao cuûa
tröôûng thaønh noaõn vaø phaùt trieån phoâi tuùi nhaân (GV) vôõ ra giaûi phoùng caùc
ôû giai ñoaïn sôùm, laø cô sôû cho caùc can nhieãm saéc theå vaøo baøo töông, goïi laø
thieäp nhaèm caûi thieän tæ leä thaønh coâng GVBD (Germinal vesicle break down)
314
2. Söï neùn laïi cuûa nhieãm saéc chaát ñoä glutathione taêng ngaên ngöøa söï thaùo
3. Söï hình thaønh thoi voâ saéc neùn cuûa tinh truøng taïo ñieàu kieän cho
4. Söï phaân ly vaø keát taäp cuûa nhieãm söï hình thaønh tieàn nhaân cuûa tinh truøng
saéc theå beân trong noaõn thuï tinh (Perrerault vaø
5. Söï phaân taùch teá baøo moät caùch khoâng cs., 1988). Ngoaøi ra, söï gaén keát nhieàu
ñoàng ñeàu, taïo ra moät noaõn lôùn vaø moät goác adenyl vaøo cô quan sao cheùp cuûa
theå cöïc nhoû meï laø cô cheá quan troïng trong ñieàu hoøa
6. Söï döøng laïi cuûa noaõn ôû giai ñoaïn khaû naêng sao cheùp taïm thôøi, hoaït hoùa
trung kyø giaûm phaân II söï giaûi maõ protein cuûa phoâi (Gandolfi
vaø cs., 2001). Söï ñieàu hoøa chuyeån hoùa
Söï tröôûng thaønh baøo töông cuûa naêng löôïng cuõng laø moät chæ ñieåm khaùc
noaõn cuûa quaù trình tröôûng thaønh baøo töông
noaõn vaø coù vai troø quan troïng trong söï
Caùc söï kieän cuûa quaù trình tröôûng thaønh phaùt trieån phoâi sau naøy.
baøo töông khoâng ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng
nhö tröôûng thaønh nhaân nhöng khoâng Tröôûng thaønh nhaân vaø baøo töông luoân
keùm phaàn quan troïng. Söï tröôûng thaønh phoái hôïp chaët cheõ vôùi nhau. Söï tröôûng
baøo töông noaõn bao goàm söï taùi saép thaønh nhaân, khôûi ñaàu baèng vieäc giaûi
xeáp vò trí caùc baøo quan, söï toång hôïp vaø phoùng nhieãm saéc theå töø tuùi nhaân vaøo
ñieàu chænh cuûa protein vaø RNA thoâng baøo töông noaõn (GVBD) ñöôïc cho laø coù
tin, söï döï tröõ vaø taùi hoaït hoùa caùc phaûn taùc ñoäng trong tröôûng thaønh baøo töông
öùng hoùa sinh cuûa caùc phaân töû nhaèm noaõn. Ngöôïc laïi, moät soá söï kieän cuûa
cung caáp caùc chaát lieäu caàn thieát cho tröôûng thaønh baøo töông laïi ñoäc laäp vôùi
söï thaønh coâng cuûa thuï tinh, hình thaønh tröôûng thaønh nhaân (Eppig vaø cs., 1994).
nhaân vaø söï phaùt trieån cuûa phoâi laøm toå. Vì vaäy, maëc duø ñaõ ôû giai ñoaïn MII (ñaõ
Moät soá söï kieän quan troïng trong söï tröôûng thaønh nhaân), nhöng ñoâi khi,
tröôûng thaønh baøo chaát ñaõ ñöôïc nghieän noaõn vaãn chöa tröôûng thaønh baøo töông
cöùu vaø ghi nhaän. Söï hình thaønh cuûa hoaøn toaøn, do ñoù, thieáu caùc yeáu toá caàn
caùc theå voû (cortical granules) töø caùc thieát cho söï thuï tinh, hình thaønh tieàn
phöùc hôïp Golgi vaø söï di chuyeån cuûa nhaân vaø phaùt trieån phoâi.
caùc theå naøy ñeán rìa cuûa noaõn, ngay
döôùi maøng baøo töông noaõn laø moät Cô cheá ñieàu hoøa tröôûng thaønh
böôùc quan troïng trong söï tröôûng thaønh noaõn
noaõn nhaèm ngaên ngöøa hieän töôïng ña
thuï tinh (Sathananthan vaø cs., 1985). Tröôûng thaønh noaõn laø moät quaù trình
Söï taùi phaân boá heä thoáng löôùi noäi chaát phöùc taïp, ñöôïc ñieàu hoøa bôûi caùc tín
vaø thuï theå inositol-triphosphate (IP3) hieäu noäi tieát, söï töông taùc cuûa no-
cho pheùp noaõn coù khaû naêng giaûi phoùng aõn vôùi caùc teá baøo sinh döôõng xung
ion Canxi ñaùp öùng vôùi kích thích cuûa quanh vaø söï lieân quan cuûa caùc yeáu
tinh truøng thuï tinh nhaèm hoaït hoùa noaõn toá giaûi maõ protein. Quan troïng hôn,
(Mehlmann vaø cs., 1995, 1996). Noàng söï tröôûng thaønh noaõn ñöôïc ñieàu hoøa
315
thoâng qua quaù trình phosphoryl hoùa naøy giuùp giaûm nguy cô nhieãm saéc theå
protein coù hoài phuïc, ñöôïc ñieàu phoái bôûi bò keït laïi, gaäp goùc hay rôi rôùt chaát lieäu
hoaït ñoäng cuûa caùc protein kinase vaø di truyeàn trong quaù trình phaân ly cuûa
phosphatase. nhieãm saéc theå (Chan vaø cs., 2004). Söï
neùn nhieãm saéc chaát laø yeáu toá quan
Söï taùi khôûi ñoäng cuûa giaûm phaân ñöôïc troïng khi xem xeùt nguyeân nhaân cuûa
khôûi phaùt bôûi ñænh LH tröôùc phoùng caùc loaïi leäch boäi nhieãm saéc theå ôû phoâi,
noaõn. Nghieân cöùu thöïc nghieäm cuûa ñöôïc cho laø coù nguoàn goác töø meï. Quaù
Pincus vaø Enzmann (1935) ñaõ ghi nhaän trình neùn nhieãm saéc chaát ñöôïc thuùc
noaõn ñöôïc laáy ra töø nang coù hoác, coù ñaåy nhôø PP1 vaø MPF.
khaû naêng tröôûng thaønh töï ñoäng, nghóa
laø hoaøn thaønh giaûm phaân I ñi ñeán MII Söï hình thaønh vaø chöùc naêng cuûa thoi
beân ngoaøi cô theå. Tuy nhieân, noaõn laáy voâ saéc coù vai troø raát quan troïng trong
ra töø nang tieàn hoác thì khoâng coù khaû söï tröôûng thaønh noaõn. Khoaûng 10-25%
naêng hoaøn thaønh giaûm phaân. Khaû naêng caùc baát thöôøng nhieãm saéc theå ôû phoâi
hoaøn thaønh giaûm phaân coù lieân quan ngöôøi gaây saåy thai trong 3 thaùng ñaàu
vôùi söï phaùt trieån cuûa noaõn nhö kích thai kyø, ñöôïc cho laø do söï sai soùt trong
thöôùc noaõn, hình thaùi nang chöùa noaõn quaù trình keát taäp cuûa nhieãm saéc theå
(Eppig vaø cs., 1993). Caùc teá baøo sinh treân thoi voâ saéc trong quaù trình giaûm
döôõng quanh noaõn cuõng coù taùc ñoäng phaân (Hassold vaø Hunt, 2001; Hunt,
ñeán quaù trình hoaøn thaønh giaûm phaân 1998). Ñeå ñaûm baûo söï keát taäp cuûa
cuûa noaõn. Taùch noaõn ra khoûi caùc teá nhieãm saéc theå phuø hôïp, teá baøo ñang
baøo haït quanh noaõn coù theå laøm giaûm phaân chia phaûi hình thaønh ñöôïc moät
phaân ñöôïc tieáp tuïc (Racowsky vaø cs., thoi voâ saéc coù chöùc naêng bình thöôøng.
1989). Caùc teá baøo haït quanh noaõn khi Coù nhieàu yeáu toá lieân quan ñeán ñieàu
gaén chaët vôùi noaõn, chuyeån ñeán noaõn hoøa söï hình thaønh vaø chöùc naêng thoi
yeáu toá duy trì öùc cheá giaûm phaân. Khi voâ saéc nhö protein phosphatase-2A
yeáu toá öùc cheá khoâng coøn, noaõn tieáp tuïc (PP2A), MAP kinase (MAPK), Polo-like
giaûm phaân ñi ñeán giai ñoaïn MII. kinase-1 (Plk1), Aurora A kinase vaø
Glycogen synthase kinase-3 (GSK-3).
Hieän töôïng vôõ tuùi nhaân (GVBD) khi
noaõn taùi khôûi ñoäng giaûm phaân ñöôïc Söï keát taäp vaø phaân ly cuûa nhieãm saéc
ñieàu hoøa bôûi protein kinase A (PKA), theå treân thoi voâ saéc ñaûm baûo cho nhieãm
protein kinase C (PKC), yeáu toá thuùc saéc theå ñöôïc phaân chia ñoàng ñeàu cho
ñaåy tröôûng thaønh noaõn (Maturation 2 teá baøo con. Quaù trình naøy ñöôïc taùc
promoting factor – MPF), Aurora A ñoäng bôûi PP1/PP2A, GSK-3 vaø MPF.
kinase, protein phosphatase-1 (PP1) vaø
cdc25 phosphatase. Thoâng thöôøng, söï phaân taùch cuûa teá
baøo bình thöôøng taïo neân 2 teá baøo con
Sau khi giaûm phaân ñöôïc tieáp tuïc, ñoàng ñeàu veà kích thöôùc, khoái löôïng
nhieãm saéc chaát neùn laïi. Hieän töôïng baøo töông vaø caùc baøo quan. Tuy nhieân,
316
quaù trình phaân taùch teá baøo ñeå taïo neân theå cuûa phoâi. Ngoaøi ra, IVM cuõng ñöôïc
moät noaõn lôùn vaø moät theå cöïc nhoû laø söû duïng nhö moät kyõ thuaät ñieàu trò
quaù trình phaân taùch khoâng caân ñoái. hieám muoän do caùc öu ñieåm nhö khoâng
Coù 2 yeáu toá caàn thieát ñeå ñaûm baûo söï söû duïng kích thích buoàng tröùng, chi phí
phaân taùch teá baøo khoâng caân ñoái ôû thaáp vaø traùnh ñöôïc caùc taùc ñoäng coù haïi
noaõn, ñoù laø, söï di chuyeån cuûa thoi cuûa kích thích buoàng tröùng leân chu kyø
voâ saéc ñeán döôùi voû teá baøo (Maro vaø ñieàu trò.
Verlhac, 2002; Verlhac vaø cs., 2000)
vaø söï hình thaønh raõnh phaân chia treân QUI TRÌNH KYÕ THUAÄT IVM
ñoaïn voû ngay phía treân thoi voâ saéc
TRONG ÑIEÀU TRÒ HIEÁM MUOÄN
(Maro vaø Verlhac, 2002). MAPK ñöôïc
ghi nhaän coù lieân quan ñeán söï phaân
Chæ ñònh ñieàu trò cuûa IVM
taùch teá baøo ñeå hình thaønh noaõn vaø theå
cöïc (Verlhac vaø cs., 2000).
Tröôûng thaønh noaõn trong oáng nghieäm
Sau khi giaûm phaân ñöôïc taùi khôûi ñoäng, khaùc vôùi IVF/ICSI chuû yeáu ôû vieäc
noaõn traûi qua caùc kyø tieáp theo cuûa khoâng söû duïng kích thích buoàng tröùng
giaûm phaân vaø ñi ñeán trung kyø II, laø vaø thu nhaän noaõn non töø buoàng tröùng
giai ñoaïn maø noaõn ñöôïc giaûi phoùng cuûa ngöôøi phuï nöõ thay vì coù kích
ra khoûi nang, xaûy ra trong cô theå. Luùc thích buoàng tröùng ñeå thu nhaän noaõn
naøy, söï phaân chia cuûa noaõn laïi moät ñaõ tröôûng thaønh beân trong cô theå. Nhö
laàn nöõa bò döøng laïi, cho ñeán khi coù söï vaäy, veà nguyeân taéc, IVM coù theå aùp
thuï tinh cuûa moät tinh truøng vaøo noaõn. duïng cho taát caû beänh nhaân hieám muoän
Hieän töôïng naøy ñöôïc ñieàu hoøa bôûi söï caàn thöïc hieän kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn.
caân baèng hoaït ñoäng cuûa protein kinase Tuy nhieân, trong thöïc teá, khi aùp duïng
vaø phosphatase (Kikuchi vaø cs., 1995; IVM vaøo ñieàu trò, chæ coù moät soá nhoùm
Minshull vaø cs., 1994). beänh nhaân toû ra phuø hôïp vôùi kyõ thuaät
naøy vaø cho keát quaû khaû quan.
Toùm laïi, söï tröôûng thaønh noaõn beân
trong cô theå vaø caùc cô cheá ñieàu hoøa Beänh nhaân coù buoàng tröùng ña nang
laø nhöõng quaù trình phöùc taïp vaø chòu laø chæ ñònh chuû yeáu cuûa IVM vì nhoùm
taùc ñoäng cuûa nhieàu yeáu toá khaùc nhau. beänh nhaân naøy coù nguy cô cao quaù kích
Nhieàu vaán ñeà vaãn coøn chöa ñöôïc hieåu buoàng tröùng khi tieâm thuoác. Keát quaû
roõ vaø caàn nghieân cöùu theâm. Tröôûng töø nhieàu nghieân cöùu thöïc hieän IVM
thaønh noaõn trong oáng nghieäm laø moät treân nhoùm beänh nhaân naøy ghi nhaän tæ
moâ hình phuø hôïp cho caùc nghieân cöùu leä coù thai laâm saøng dao ñoäng khoaûng
cô baûn nhaèm tìm hieåu cô cheá vaø söï 22-30% (Jurema vaø Noguiera, 2006;
ñieàu hoøa tröôûng thaønh noaõn, töø ñoù, Ñaëng Quang Vinh vaø cs., 2009). Nhoùm
ñöa ñeán nhöõng can thieäp caàn thieát thöù hai cuõng ñöôïc thöïc hieän IVM khaù
giuùp gia taêng tæ leä tröôûng thaønh noaõn phoå bieán laø beänh nhaân coù chu kyø kinh
vaø giaûm nguy cô leäch boäi nhieãm saéc nguyeät ñeàu vaø buoàng tröùng khoâng coù
317
hình aûnh ña nang. Tæ leä coù thai cuûa nhö keát hôïp söû duïng lieàu thaáp FSH/
IVM ôû nhoùm naøy ñöôïc ghi nhaän vaøo hMG vaøo ñaàu hay cuoái pha nang noaõn
khoaûng 20-40% (Jurema vaø Noguiera, hay söû duïng hCG tröôùc khi choïc huùt
2006; Ñaëng Quang Vinh, 2010). noaõn (Wynn vaø cs. 1998; Chian vaø cs.,
2000; Suikkari vaø cs., 2000).
Gaàn ñaây, IVM cuõng ñöôïc môû roäng chæ
ñònh cho caùc tröôøng hôïp khaùc nhö Söû duïng FSH lieàu thaáp, ngaén ngaøy coù
ñaùp öùng quaù möùc vôùi kích thích buoàng theå ñöôïc thöïc hieän ôû ñaàu hay cuoái pha
tröùng (Lim vaø cs., 2002; Phuøng Huy nang noaõn, coøn ñöôïc goïi laø “moài FSH”.
Tuaân vaø Nguyeãn Ñònh Haø, 2009), ñaùp “Moài FSH” ñöôïc cho laø coù taùc ñoäng coù
öùng keùm vôùi kích thích buoàng tröùng lôïi treân söï tröôûng thaønh noaõn ôû beänh
(Liu vaø cs., 2003), ñeå thöïc hieän chaån nhaân IVM khoâng coù buoàng tröùng ña
ñoaùn tieàn laøm toå (Ao vaø cs., 2006), cho nang (Wynn vaø cs., 1998); tuy nhieân, tæ
chu kyø IVF xin tröùng (Holzer vaø cs., leä coù thai thì khoâng khaùc bieät giöõa caùc
2007) vaø ñeå baûo toàn khaû naêng sinh saûn chu kyø coù hay khoâng thöïc hieän “moài
(Rao vaø cs., 2004; Holzer vaø Tan, 2005). FSH” (Mikkelsen vaø cs., 1999; Fadini
vaø cs., 2009a). Vôùi caùc beänh nhaân coù
Qui trình laâm saøng cuûa kyõ thuaät buoàng tröùng ña nang, Mikkelsen vaø
IVM Lindenberg (2001) ghi nhaän coù taùc
ñoäng coù lôïi cuûa “moài FSH” treân keát
Chuaån bò beänh nhaân quaû coù thai laâm saøng, nhöng caùc taùc
giaû khaùc thì keát luaän khoâng coù söï khaùc
Khaùc vôùi IVF/ICSI, beänh nhaân thöïc bieät naøo (Trouson vaø cs., 1998; Son vaø
hieän IVM khoâng caàn tieâm thuoác kích cs., 2006).
thích buoàng tröùng. Beänh nhaân ñöôïc
theo doõi sieâu aâm vaø choïn löïa thôøi Moät soá nghieân cöùu thöïc hieän tieâm hCG
ñieåm choïc huùt laáy noaõn. Coù 2 yeáu toá tröôùc khi choïc huùt noaõn trong chu kyø
ñöôïc quan taâm khi quyeát ñònh thôøi thöïc hieän IVM, goïi laø “moài hCG”. “Moài
ñieåm choïc huùt noaõn laø: (1) Kích thöôùc hCG” laøm noaõn deã taùch khoûi thaønh
nang, thoâng thöôøng, tieâu chuaån kích nang, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho choïc
thöôùc cuûa nang vöôït troäi laø <12mm huùt thu nhaän noaõn. Ngoaøi ra, coù hCG,
(Mikkelsen vaø cs., 2000), hay <13mm caùc teá baøo haït quanh noaõn hình thaønh
(Fadini vaø cs., 2009b), hay <14mm nhieàu lôùp vaø traûi roäng hôn, do ñoù,
(Russell, 1998) vaø (2) Ñoä daøy noäi maïc noaõn deã ñöôïc phaùt hieän döôùi kính hieån
töû cung (>7mm). vi hôn (Son vaø Tan, 2010). Lim vaø coäng
söï, (2009) baùo caùo keát quaû thai laâm
Keát quaû IVM trong caùc baùo caùo thöôøng saøng vaø tæ leä laøm toå cuûa phoâi cao hôn
thaáp hôn IVF/ICSI, do ñoù, caùc taùc giaû ôû caùc chu kyø coù “moài hCG” laø 40,4%
ñaõ nghieân cöùu thay ñoåi moät soá coâng so vôùi khoâng “moài hCG” laø 17,8% treân
ñoaïn trong qui trình IVM ñeå caûi thieän beänh nhaân IVM khoâng coù buoàng tröùng
soá löôïng vaø chaát löôïng noaõn thu ñöôïc, ña nang. Tuy nhieân, Fadini vaø coäng
318
söï (2009a) laïi cho raèng “moài hCG” tieâm FSH ngaøy thöù 3 ñeå ño kích thöôùc
khoâng coù taùc ñoäng coù lôïi naøo treân keát nang noaõn vaø noäi maïc töû cung. Neáu 2
quaû laâm saøng. Vôùi beänh nhaân buoàng buoàng tröùng coù nang nhoû, beänh nhaân
tröùng ña nang, Chian vaø coäng söï (2000) ñöôïc tieâm hCG 10.000IU (hình 16.2).
ghi nhaän tæ leä tröôûng thaønh noaõn cao Neáu coù nang vöôït troäi (>13mm), theo
hôn ôû chu kyø coù “moài hCG” 10.000IU moät soá nghieân cöùu, chu kyø ñieàu trò seõ
so vôùi khoâng “moài hCG”, nhöng caùc bò huûy vì caùc taùc giaû cho raèng nang
taùc giaû khaùc laïi khoâng ghi nhaän söï vöôït troäi gaây taùc ñoäng phaûn hoài aâm
khaùc bieät naøy (Chung vaø cs., 2000; leân vuøng döôùi ñoài vaø tuyeán yeân laøm
Soderstrom-Anttila vaø cs., 2005). Tuy giaûm cheá tieát FSH, gaây ra söï thieáu huït
vaäy, döõ lieäu töø caùc phaân tích goäp FSH cho caùc nang nhoû khieán caùc nang
cho thaáy xu höôùng taêng tæ leä coù thai naøy böôùc vaøo tieán trình thoùai trieån,
ôû caùc chu kyø coù “moài hCG” so vôùi laøm giaûm khaû naêng phoâi phaùt trieån
khoâng “moài hCG” treân beänh nhaân coù ñeán giai ñoaïn phoâi nang vaø tæ leä coù
buoàng tröùng ña nang, maëc duø söï khaùc thai thaáp (Cobo vaø cs., 1999; Fadini
bieät naøy chöa ñuû coù yù nghóa thoáng keâ vaø cs., 2009b). Tuy nhieân, giaû thuyeát
(Chian vaø cs., 2000; Son vaø cs., 2006). naøy vaãn chöa ñöôïc chaáp nhaän roäng
raõi. Moät soá nghieân cöùu khaùc ghi nhaän
Moät soá taùc giaû thöïc hieän keát hôïp “moài coù khaû naêng thu nhaän noaõn ñaõ tröôûng
FSH” vaø “moài hCG”. Lin vaø coäng söï thaønh trong cô theå töø caùc chu kyø IVM
(2003) khoâng ghi nhaän taùc ñoäng coù lôïi coù noaõn vöôït troäi vaø nhöõng noaõn naøy
cuûa phaùc ñoà naøy cho ñoái töôïng beänh seõ cho tæ leä phoâi phaùt trieån vaø coù thai
nhaân coù buoàng tröùng ña nang. Treân cao hôn (Son vaø cs., 2009a; Lim vaø cs.,
beänh nhaân IVM khoâng coù buoàng tröùng 2007). Trong phaùc ñoà cuûa mình, chuùng
ña nang, Fadini vaø coäng söï (2009a) toâi khoâng huûy chu kyø khi coù nang vöôït
baùo caùo tæ leä thai laâm saøng cao hôn khi troäi. Ngoaøi ra, khaùc vôùi moät soá trung
thöïc hieän phaùc ñoà phoái hôïp so vôùi chæ taâm thöïc hieän IVM khaùc, ñoä daøy noäi
thöïc hieän “moài FSH” hay “moài hCG”. maïc töû cung khoâng phaûi laø tieâu chuaån
huûy chu kyø trong qui trình IVM cuûa
Hieän taïi, chuùng toâi thöïc hieän keát hôïp chuùng toâi vì neáu noäi maïc töû cung moûng
“moài FSH” vaø “moài hCG” cho taát caû hay coù hình aûnh xaáu, chuùng toâi seõ tröõ
caùc chu kyø IVM. Tæ leä coù thai laâm saøng phoâi toaøn boä vaø thöïc hieän chuyeån phoâi
ñöôïc ghi nhaän laø 29,8% vaø tæ leä laøm toå tröõ sau ñoù, khi noäi maïc töû cung thuaän
cuûa phoâi laø 8,6% (Ñaëng Quang Vinh lôïi hôn.
vaø cs., 2009). Beänh nhaân ñöôïc tieâm
FSH 100 IU/ngaøy trong 3 ngaøy töø ngaøy Choïc huùt noaõn non
thöù 8 cuûa chu kyø (ñoái vôùi beänh nhaân
hoäi chöùng buoàng tröùng ña nang) hay töø Choïc huùt noaõn ñöôïc thöïc hieän vaøo
ngaøy thöù 3 cuûa chu kyø (ñoái vôùi beänh 36-40 giôø sau tieâm hCG. Kyõ thuaät choïc
nhaân khoâng coù hoäi chöùng buoàng tröùng huùt noaõn non thöôøng khoù thöïc hieän
ña nang). Sieâu aâm ñöôïc tieán haønh sau hôn choïc huùt laáy noaõn tröôûng thaønh vì
319
nang coù kích thöôùc raát nhoû (khoaûng 10 huùt noaõn non coù moät soá ñieåm khaùc
mm), buoàng tröùng nhoû, moâ ñeäm nhieàu, bieät so vôùi choïc huùt noaõn tröôûng thaønh
ñaëc vaø di ñoäng nhieàu. Kyõ thuaät choïc (baûng 16.1).
Baûng 16.1 So saùnh kyõ thuaät choïc huùt noaõn non vaø tröôûng thaønh
Choïc huùt noaõn Choïc huùt noaõn non

tröôûng thaønh
Kim choïc huùt Côõ 17G Côõ 19-21G

Loaïi kim coù 1 khoang hay Loaïi kim 2 khoang ñeå traùng kim
2 khoang vì kim deã bò taéc do moâ buoàng
tröùng ñaëc hay loaïi 2 kim (noøng
ngoaøi 17G vaø noøng trong 19-20G).
Loaïi 2 kim thöôøng ñöôïc söû duïng
hôn, noøng ngoaøi duøng coá ñònh
buoàng tröùng, noøng trong duøng ñeå
thu nhaän noaõn (hình 16.1)
AÙp löïc choïc huùt 100-120mmHg 80-100mmHg
Kyõ thuaät choïc huùt Coù theå choïc huùt baèng tay Choïc huùt baèng maùy thöôøng ñöôïc
(khoâng söû duïng maùy taïo söû duïng hôn
Moâi tröôøng söû duïng aùp löïc aâm) hay söû duïng
maùy huùt (aùp löïc aâm)
Khoâng caàn pha theâm Pha theâm Heparin laøm giaûm caùc
Heparin cuïc maùu ñoâng trong dòch nang
thu nhaän
Gaây meâ Nheï Saâu hôn do moâ buoàng tröùng

nhieàu, beänh nhaân deã ñau thoán
Thôøi gian choïc huùt Nhanh, khoaûng Laâu hôn, khoaûng 20-30 phuùt/ca
10 phuùt/ca
Hình 16.1 Kim choïc huùt laáy noaõn

non trong IVM (Kitazato, Nhaät).
Heä thoáng goàm 2 kim: noøng ngoaøi
17G, ngaén hôn, duøng coá ñònh
buoàng tröùng vaø noøng trong 20G,
daøi hôn, noái vôùi nuùt chaën cuûa oáng
nghieäm, duøng choïc huùt thu nhaän
noaõn.
320
Laáy tinh truøng ngaøy 3 sau choïc huùt noaõn), ghi nhaän
tæ leä coù phoâi nang laø 41,6%, tæ leä thai
Tinh truøng thöôøng ñöôïc laáy vaøo ngaøy laâm saøng laø 51,9% vaø tæ leä laøm toå cuûa
kieåm tra tröôûng thaønh noaõn. Tuøy theo phoâi laø 26,8%.
trung taâm, tröôûng thaønh noaõn ñöôïc
thöïc hieän 24 giôø, 48 giôø hay 72 giôø. Chuaån bò noäi maïc töû cung vaø hoã trôï
Chuùng toâi thöïc hieän tröôûng thaønh hoaøng theå
noaõn trong 24-26 giôø, do ñoù, ngöôøi
choàng ñöôïc yeâu caàu laáy tinh truøng sau Chuaån bò noäi maïc töû cung coù vai troø
choïc huùt noaõn ôû vôï 1 ngaøy. Moät soá chu quan troïng trong kyõ thuaät IVM nhaèm
kyø thöïc hieän IVM nhöng ngay sau choïc ñoàng boä hoùa giai ñoaïn phaùt trieån phoâi
huùt, quaù trình tìm noaõn phaùt hieän ñaõ vôùi phaùt trieån noäi maïc töû cung. Vôùi kyõ
coù moät soá noaõn tröôûng thaønh töø beân thuaät IVM, khoâng coù söï phaùt trieån nang
trong cô theå, ngöôøi choàng seõ laáy tinh noaõn nhö bình thöôøng neân noäi maïc töû
truøng cuøng ngaøy choïc huùt noaõn nhö cung khoâng ñöôïc tieáp xuùc vôùi estradiol
caùc tröôøng hôïp IVF/ICSI thoâng thöôøng. vaø progesterone ñaày ñuû nhö chu kyø
Caùch laáy tinh truøng ñöôïc thöïc hieän coù söï phaùt trieån nang noaõn. Hôn nöõa,
nhö caùc tröôøng hôïp IVF/ICSI hay phaãu noäi maïc töû cung cuûa caùc beänh nhaân
thuaät laáy tinh truøng (PESA, TESE) khi coù buoàng tröùng ña nang thöôøng tieáp
caàn thieát. xuùc vôùi caùc daïng estrogen khaùc nhau
vôùi caùc noàng ñoä khaùc nhau, coù tính
Chuyeån phoâi cöôøng estrogen töông ñoái, thieáu tieáp
xuùc vôùi progesterone do hieän töôïng
Ña soá caùc trung taâm thöïc hieän chuyeån khoâng phoùng noaõn cuûa buoàng tröùng
phoâi IVM vaøo ngaøy 2 hay ngaøy 3 sau vaø coù theå ñi keøm vôùi moät soá beänh lyù
thuï tinh noaõn vôùi tinh truøng (phoâi ôû cuûa noäi maïc töû cung nhö taêng sinh noäi
giai ñoaïn phaân chia). Tæ leä laøm toå cuûa maïc töû cung,… Do ñoù, chuaån bò noäi
phoâi IVM ñöôïc ghi nhaän thaáp hôn IVF/ maïc töû cung vaø hoã trôï hoaøng theå, taïo
ICSI, do ñoù, soá phoâi chuyeån vaøo buoàng moâi tröôøng noäi tieát thuaän lôïi vaø gaây
töû cung thöôøng taêng leân (Demirtas vaø caùc bieán ñoåi moâ hoïc treân noäi maïc töû
cs., 2008). Tuy nhieân, tæ leä ña thai cuûa cung nhö trong giai ñoaïn “cöûa soå laøm
IVM cuõng töông ñöông vôùi IVF coå ñieån toå cuûa phoâi” laø chìa khoùa cho söï thaønh
(Demirtas vaø cs., 2008). Ngoaøi ra, moät coâng trong laøm toå cuûa phoâi IVM vaøo
soá nghieân cöùu baùo caùo loaït ca cuõng noäi maïc töû cung. Phaùc ñoà chuaån bò noäi
ñaõ thöïc hieän chuyeån phoâi IVM ôû giai maïc töû cung vaø hoã trôï hoaøng theå trong kyõ
ñoaïn phoâi nang (Barnes vaø cs., 1995; thuaät IVM chöa ñöôïc nghieân cöùu nhieàu.
Son vaø cs., 2002a, b). Nghieân cöùu cuûa Chuùng toâi thöïc hieän chuaån bò noäi maïc
Son vaø cs. (2007) thöïc hieän chuyeån töû cung vaø hoã trôï hoaøng theå baèng caùch
phoâi ôû giai ñoaïn phoâi nang cho caùc söû duïng noäi tieát ngoaïi sinh, phoái hôïp
beänh nhaân IVM coù phoâi nhieàu vaø toát estradiol ñöôøng uoáng vaø progesterone
(> 7 hôïp töû vaø ít nhaát 3 phoâi toát vaøo ñöôøng aâm ñaïo. Beänh nhaân ñöôïc uoáng
321
Choïc huùt noaõn Chuyeån phoâi
FSH hCG Thöû thai
36-40 72giôø 14 ngaøy

giôø
2 8 9 10 11
Ngaøy chu kyø Estradiol uoáng
Progesterone aâm ñaïo
Hình 16.2 Sô ñoà moâ taû qui trình laâm saøng cuûa IVM
estradiol 6 mg/ngaøy, baét ñaàu töø ngaøy hôïp IVM.

choïc huùt noaõn vaø progesterone ñaët aâm
ñaïo (90mg, daïng gel) 2 oáng/ngaøy töø sau Moâi tröôøng thöôøng bao goàm (1) 2 oáng
choïc huùt noaõn 1 ngaøy ñeán ngaøy thöû nghieäm chöùa moâi tröôøng röûa (flushing
thai (hình 16.3). medium) coù 4 - (2-hydroxyethyl) - 1 -
piperazine ethanesulfonic acid
Qui trình labo (HEPES) vaø 2-10 u/ml heparin nhaèm
giaûm maùu ñoâng trong dòch nang, (2) 4
Khaùc vôùi qui trình nuoâi caáy giao töû - ñóa petri nhoû (10x35mm) chöùa 2,5ml
phoâi trong nhöõng tröôøng hôïp IVF/ICSI, moâi tröôøng röûa, trong ñoù, 1 ñóa ñöôïc
qui trình nuoâi caáy giao töû - phoâi trong phuû theâm 1ml daàu khoùang (mineral
kyõ thuaät IVM caàn theâm moät ngaøy ñeå oil hay paraffin oil), (3) moät hoäp caáy 4
nuoâi caáy tröôûng thaønh noaõn non. Hôn gieáng chöùa moâi tröôøng nuoâi caáy noaõn
nöõa, coâng taùc chuaån bò vaø thao taùc caùc taïm giuùp noaõn non coù thôøi gian laøm
tröôøng hôïp IVM cuõng coù moät soá ñieåm quen vôùi moâi tröôøng ngoaøi cô theå vaø
khaùc vôùi IVF/ICSI. Chuùng toâi moâ taû qui oån ñònh tröôùc khi cho vaøo moâi tröôøng
trình labo theo ngaøy thöïc hieän, vôùi qui nuoâi caáy tröôûng thaønh, vaø (4) 1 oáng
öôùc ngaøy thuï tinh noaõn vôùi tinh truøng nghieäm chöùa moâi tröôøng nuoâi caáy
laø ngaøy 0, caùc ngaøy tröôùc ñoù ñöôïc goïi tröôûng thaønh noaõn chöa boå sung
laø ngaøy -1 hay ngaøy -2, caùc ngaøy sau hormone (moâi tröôøng IVM). Caùc moâi
choïc huùt goïi laø ngaøy 1 hay ngaøy 2 tröôøng chuaån bò naøy ñöôïc ñaët vaøo tuû
(hình 16.5). caáy ôû ñieàu kieän 37oC, 6% CO2 qua ñeâm.
Caùc duïng cuï caàn thieát söû duïng cho thao
Ngaøy tröôùc choïc huùt noaõn (ngaøy -2) taùc choïc huùt laáy noaõn non goàm löôùi loïc
noaõn non coù kích thöôùc loã 70µm (cell
Vaøo ngaøy tröôùc choïc huùt laáy noaõn non, strainer), ñóa petri, duïng cuï giöõ nhieät
nhaân vieân labo thöïc hieän chuaån bò moâi (heat block), pasteur pipette, maøng loïc
tröôøng (söû duïng cho choïc huùt laáy noaõn coù kích thöôùc loã 0,2 µm (duøng ñeå pha
vaø nuoâi caáy tröôûng thaønh noaõn non) vaø moâi tröôøng). Nhöõng duïng cuï naøy phaûi
caùc duïng cuï caàn thieát cho moät tröôøng ñöôïc laøm aám tröôùc khi söû duïng.
322
Caùc hormone caàn thieát cho quaù trình (4) Laáy 1ml hoãn hôïp töø oáng nghieäm
tröôûng thaønh noaõn, seõ ñöôïc boå sung moâi tröôøng IVM 1 troän ñeàu vaøo oáng
vaøo moâi tröôøng IVM goàm FSH (follicle nghieäm moâi tröôøng IVM 2
stimulating hormone), LH (luteinizing
hormone) vaø GH (growth hormone). (5) Chia hoãn hôïp pha ôû oáng nghieäm
Nhöõng hormone naøy ñöôïc chuaån bò moâi tröôøng IVM 2 vaøo nhöõng oáng
saün tröôùc ngaøy choïc huùt vaø ñöôïc baûo nghieäm nhoû vaø tröõ trong tuû ñoâng saâu
quaûn trong tuû ñoâng saâu (freezer) ñeå
keùo daøi thôøi gian söû duïng. Pha GH 0,01mg
Pha FSH 75 mIU/ml (1) Chuaån bò 1 oáng nghieäm chöùa 10ml

moâi tröôøng IVM
(1) Laáy 10ml moâi tröôøng IVM vaøo oáng
nghieäm (2) Laáy 1ml moâi tröôøng töø oáng nghieäm
naøy hoøa tan vôùi 1 oáng GH 3,33mg
(2) Laáy 1ml moâi tröôøng IVM töø oáng (Saizen, Merck Serono, USA)
nghieäm ôû böôùc (1) hoøa tan hoaøn toaøn
vôùi 1 oáng hormone FSH 75 IU/ml (Go- (3) Troän ñeàu phaàn GH vöøa pha vaøo oáng
nal-f 75IU, Merck Serono, USA) nghieäm moâi tröôøng IVM ôû böôùc (1)
(3) Troän ñeàu oáng FSH vöøa hoøa tan vaøo (4) Chia hoãn hôïp töø oáng nghieäm naøy
oáng nghieäm ôû böôùc (1) thaønh nhieàu oáng nghieäm nhoû vaø tröõ
trong tuû ñoâng saâu
(4) Chia oáng nghieäm chöùa FSH hoøa tan
75 mIU/ml (oáng nghieäm ôû böôùc (3)) vöøa Ngaøy choïc huùt tröùng (ngaøy -1)
pha vaøo nhieàu oáng nghieäm nhoû vaø tröõ
trong tuû ñoâng saâu Chuaån bò duïng cuï vaø moâi tröôøng
Pha hCG 0,75 mIU/ml Vaøo saùng ngaøy choïc huùt laáy noaõn non,
nhaân vieân labo phaûi kieåm tra moâi
(1) Chuaån bò 1 oáng nghieäm chöùa 5ml tröôøng vaø caùc duïng cuï caàn thieát ñeå baûo
moâi tröôøng IVM (moâi tröôøng IVM 1) ñaûm raèng moïi thöù ñaõ saün saøng (ñaày ñuû
vaø 1 oáng nghieäm chöùa 9ml moâi tröôøng vaø ñaõ ñöôïc laøm aám).
IVM (moâi tröôøng IVM 2).
Chuaån bò huyeát thanh beänh nhaân ñeå
(2) Laáy 1ml töø moâi tröôøng IVM 1 hoøa pha vaøo moâi tröôøng IVM baèng caùch
tan vôùi 1 oáng hCG 5000IU (Pregnyl (1) laáy khoaûng 6-7ml maùu beänh nhaân
5000IU, MSD, USA) cho vaøo oáng nghieäm ly taâm ñaùy nhoïn,
ñaõ ghi nhaän ñaày ñuû thoâng tin veà teân
(3) Laáy phaàn hCG vöøa hoøa tan naøy troän vaø tuoåi cuûa beänh nhaân, (2) ñeå yeân
ñeàu vaøo oáng nghieäm moâi tröôøng IVM 1 oáng nghieäm ly taâm chöùa maùu naøy ôû
323
nhieät ñoä phoøng trong khoaûng 1,5-2 giôø maøng loïc coù kích thöôùc loã 0,2µm
cho ñeán khi maùu taùch thaønh 2 lôùp roõ
raøng (lôùp huyeát thanh ôû phía treân vaø (3) Chia hoãn hôïp moâi tröôøng IVM cuoái
lôùp hoàng caàu ôû phía döôùi), (3) ñaët oáng vöøa loïc vaøo caùc gieáng cuûa 1 hoäp caáy
nghieäm chöùa maùu ñaõ taùch lôùp naøy vaøo 4 gieáng (ñaõ ghi ñaày ñuû thoâng tin cuûa
maùy ly taâm vaø tieán haønh ly taâm vôùi toác beänh nhaân)
ñoä 3000 voøng/phuùt trong 10 phuùt, (4)
kieåm tra oáng nghieäm maùu ñaõ ly taâm, (4) Ñaët hoäp caáy 4 gieáng naøy vaøo tuû caáy
neáu lôùp huyeát thanh phía treân coù maøu CO2, 37oC ít nhaát 2 giôø tröôùc khi söû duïng
vaøng trong thì (5) duøng Pasteur pipette
hay Serol pipette loaïi 1ml (voâ truøng) Tìm phöùc hôïp noaõn – teá baøo haït
huùt laáy phaàn huyeát thanh naøy vaø (Cumulus-Oocyte complex – COC)
cho vaøo 1 oáng nghieäm voâ truøng khaùc.
Neáu lôùp huyeát thanh sau ly taâm coøn Khi dòch nang choïc huùt chöùa trong
ñuïc hoaëc ñoâng cöùng, söû duïng Pastuer caùc oáng nghieäm töø phoøng choïc huùt vaø
pipette khuaáy nheï phaàn huyeát thanh chuyeån sang labo, nhaân vieân labo thöïc
naøy (traùnh chaïm vaøo phaàn hoàng caàu hieän ngay qui trình tìm noaõn nhö sau:
beân döôùi) vaø thöïc hieän ly taâm laàn thöù
2 vôùi toác ñoä vaø thôøi gian nhö treân, sau (1) Chia dòch nang trong oáng nghieäm
ñoù thöïc hieän böôùc (5). vaøo nhieàu ñóa petri, moãi ñóa petri chæ
chöùa moät löôïng raát ít dòch (khoaûng
Pha moâi tröôøng IVM vôùi hormone ñaõ 0,5-1ml, tuøy theo dòch nang coù nhieàu
chuaån bò, ñaây laø moâi tröôøng seõ ñöôïc maùu ñoâng hay khoâng). Lôùp dòch trong
duøng ñeå caáy tröôûng thaønh noaõn (moâi töøng ñóa ñöôïc traûi moûng ra ñeå thuaän
tröôøng IVM cuoái) baèng caùch söû duïng tieän cho vieäc nhaän dieän COC
oáng nghieäm moâi tröôøng IVM ñaõ ch-
uaån bò töø ngaøy -2 vaø boå sung theâm caùc (2) Tìm COC trong ñóa petri döôùi kính
hormone caàn thieát cho quaù trình hieån vi soi noåi coù beä aám ôû ñoä phoùng
tröôûng thaønh cuûa noaõn. Caùc böôùc pha ñaïi 0,63X-1X.
moâi tröôøng naøy ñöôïc thöïc hieän theo
thöù töï nhö sau: (3) Khi tìm thaáy COC, chuyeån COC
ngay vaøo ñóa petri chöùa moâi tröôøng röûa
(1) 9ml moâi tröôøng IVM (nguyeân thuûy, (röûa laàn 1) vaø sau ñoù, chuyeån tieáp vaøo
chöa coù hormone) ñóa petri chöùa moâi tröôøng röûa coù phuû
daàu (röûa laàn 2) nhaèm baûo ñaûm COC
0,9ml huyeát thanh luoân ñöôïc giöõ trong ñieàu kieän oån ñònh
100µl FSH 75 mIU/ml nhaát trong suoát thôøi gian thao taùc beân
10µl hCG 0,75 mlIU/ml ngoaøi tuû caáy CO2.
300µl GH
(4) Keát thuùc thao taùc tìm COC, toaøn boä
(2) Troän ñeàu hoãn hôïp naøy vaø loïc baèng COC tìm thaáy ñöôïc chuyeån vaøo hoäp
324
caáy 4 gieáng chöùa moâi tröôøng caáy taïm noaõn raát khoù, caàn ñöôïc thöïc hieän bôûi
chuyeân vieân labo nhieàu kinh nghieäm.
Ñaùnh giaù tröôûng thaønh vaø phaân loaïi Caùc noaõn sau khi ñaõ ñöôïc ñaùnh giaù
COC tröôûng thaønh, seõ ñöôïc phaân loaïi tuøy
theo hình thaùi khoái teá baøo haït bao
Ñaùnh giaù tröôûng thaønh cuûa COC ñöôïc quanh noaõn. Noaõn loaïi 1: COC coù töø
thöïc hieän baèng phöông phaùp tröôït vaø 10 lôùp teá baøo haït trôû leân vaø caùc lôùp teá
traûi. Caùc COC seõ ñöôïc taùch rieâng tuøy baøo naøy traûi roäng, khaù gioáng nhö noaõn
theo möùc ñoä tröôûng thaønh. Moät soá tröôûng thaønh thu nhaän ñöôïc trong choïc
noaõn ñaõ ñaït ñeán MII, töùc laø ñaõ tröôûng huùt IVF/ICSI thoâng thöôøng. Noaõn loaïi
thaønh beân trong cô theå (nhaän dieän 2: COC coù töø döôùi 10 lôùp teá baøo haït
baèng söï hieän dieän cuûa theå cöïc thöù vaø caùc lôùp naøy traûi roäng. Noaõn loaïi 3:
nhaát) (hình 16.3). Noaõn ôû giai ñoaïn töø 3 lôùp teá baøo haït trôû leân vaø caùc lôùp
GVBD/MI khoâng coù theå cöïc vaø khoâng naøy neùn chaët vôùi nhau. Noaõn loaïi 4:
coù tuùi nhaân GV. Noaõn GV coù hình aûnh goàm caùc COC coù döôùi 3 lôùp teá baøo haït
tuùi nhaân trong baøo töông noaõn. Ñaùnh vaø caùc lôùp naøy neùn chaët hoaëc caùc COC
giaù tröôûng thaønh noaõn ngay sau choïc coù teá baøo haït thöa thôùt hoaëc COC traàn
huùt raát quan troïng vì thôøi gian nuoâi caáy truïi, hoaøn toaøn khoâng coù teá baøo haït)
tröôûng thaønh noaõn tuøy thuoäc vaøo möùc (hình16.4).
ñoä tröôûng thaønh noaõn. Vôùi noaõn MII,
thöïc hieän ICSI ngay cuøng ngaøy choïc Noaõn loaïi 1 vaø loaïi 2 laø caùc noaõn toát,
huùt noaõn, nuoâi caáy nhö noaõn tröôûng thöôøng cho tæ leä tröôûng thaønh, thuï tinh
thaønh cuûa caùc chu kyø IVF/ICSI. Vôùi vaø phoâi toát cao hôn noaõn loaïi 3 vaø loaïi
noaõn GVBD/MI, kieåm tra tröôûng thaønh 4. Neáu chuyeån caùc phoâi ñöôïc taïo töø
vaø ICSI seõ ñöôïc thöïc hieän sôùm hôn caùc noaõn loaïi 1 vaø 2, tæ leä coù thai seõ
noaõn GV. Ñaùnh giaù tröôûng thaønh noaõn cao hôn.
khi chöa taùch caùc teá baøo haït bao quanh
A B
Hình 16.3 Noaõn tröôûng thaønh taïi thôøi ñieåm choïc huùt trong chu kyø IVM coù “moài hCG”.
(A) Khi chöa taùch khoái teá baøo haït bao quanh, noaõn tröôûng thaønh ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch nhaän dieän theå
cöïc thöù nhaát (muõi teân) vaø sau ñoù,
(B) noaõn ñöôïc taùch khoái teá baøo haït bao quanh ñeå ñaùnh giaù chính xaùc söï tröôûng thaønh vaø tieán haønh ICSI.
325
A B
C D
Hình 16.4 Hình thaùi noaõn chöa tröôûng thaønh sau (B) Noaõn coù khoái teá baøo haït döôùi10 lôùp vaø traûi roäng.
choïc huùt. (C) Noaõn coù khoái teá baøo haït neùn chaët.
(A) Noaõn coù khoái teá baøo haït treân 10 lôùp vaø traûi roäng. (D) Noaõn coù khoái teá baøo haït ít vaø thöa thôùt.
Caáy taïm nhieät ñoä, ñoä aåm vaø pH. Sau ñoù, ñaët ñóa
caáy chöùa moâi tröôøng IVM cuoái ñaõ coù
Ñóa moâi tröôøng caáy taïm coù chöùa COC COC vaøo tuû caáy 6%CO2, 5%O2, 37oC
ñaõ ñöôïc ñaùnh giaù tröôûng thaønh vaø vaø caáy qua ñeâm.
phaân loaïi ñöôïc ñaët vaøo tuû caáy 6% CO2,
37oC khoaûng 2 giôø. Sau caáy taïm, caùc Ngaøy thuï tinh noaõn vaø tinh truøng (ngaøy 0)
noaõn MII phaùt hieän ôû thôøi ñieåm choïc
huùt noaõn ñöôïc chuaån bò ñeå thöïc hieän Chuaån bò duïng cuï vaø moâi tröôøng
ICSI ngay. Caùc noaõn khaùc ñöôïc chuyeån
vaøo moâi tröôøng caáy tröôûng thaønh Chuaån bò caùc loaïi moâi tröôøng vaø duïng
cuï cho caùc tröôøng hôïp IVM vaøo ngaøy 0
Caáy tröôûng thaønh noaõn töông töï nhö vieäc chuaån bò cho nhöõng
tröôøng hôïp ICSI. Caùc chuaån bò goàm:
Chuyeån caùc COC töø ñóa caáy taïm sang
ñóa caáy chöùa moâi tröôøng IVM cuoái. (1) Caùc moâi tröôøng söû duïng cho vieäc
Thao taùc caàn ñöôïc thöïc hieän trong taùch boû lôùp teá baøo haït bao quanh noaõn,
buoàng thao taùc coù theå kieåm soaùt ñöôïc moâi tröôøng cho thao taùc ICSI (ñeàu ñaõ
326
ñöôïc chuaån bò töø chieàu ngaøy -1 vaø ñöôïc noaõn luoân luoân ñöôïc ghi nhaän trong
oån ñònh trong tuû caáy CO2 qua ñeâm) quaù trình ICSI nhö caùc tröôøng hôïp IVF/
ICSI thoâng thöôøng.
(2) Moâi tröôøng caáy noaõn sau ICSI ñöôïc
chuaån bò vaøo saùng ngaøy 0 vaø cuõng ñöôïc Nuoâi caáy sau ICSI
ñaët trong tuû caáy CO2 ít nhaát 2 giôø tröôùc
khi söû duïng. Noaõn sau khi ICSI ñöôïc nuoâi caáy theo
phöông phaùp gioït ñôn ñeå theo doõi
(3) Caùc ñóa petri söû duïng trong thao taùc chính xaùc söï phaùt trieån cuûa töøng noaõn
taùch boû teá baøo haït cuûa COC vaø ñóa thöïc vaø coù nhieàu thoâng tin hôn ñeå choïn löïa
hieän ICSI baèng caùch söû duïng caùc moâi phoâi chuyeån vaøo buoàng töû cung.
tröôøng ñaõ chuaån bò töø chieàu ngaøy -1.
Caùc ñóa naøy ñöôïc ñaët vaøo tuû caáy CO2 ít Ngaøy kieåm tra thuï tinh (ngaøy 1)
nhaát 30 phuùt tröôùc khi söû duïng.
Kieåm tra thuï tinh ñöôïc thöïc hieän vaøo
Chuaån bò tinh truøng 16-18 giôø sau tieâm ICSI, nhö caùc tröôøng
hôïp ICSI thoâng thöôøng. Sau kieåm tra
Tinh truøng ngöôøi choàng ñöôïc chuaån bò thuï tinh, caùc hôïp töû ñöôïc tieáp tuïc
theo qui trình nhö caùc tröôøng hôïp ICSI chuyeån qua moâi tröôøng nuoâi caáy môùi
khaùc. vaø nuoâi caáy qua ñeâm
Ñaùnh giaù tröôûng thaønh noaõn Ngaøy chuyeån phoâi (ngaøy 2)
Caùc noaõn GVBD/MI ñöôïc taùch rieâng Chuyeån phoâi ñöôïc thöïc hieän vaøo ngaøy
vaøo ngaøy -1, ñöôïc taùch teá baøo haït vaøo 2 sau thuï tinh. Choïn löïa phoâi chuyeån
saùng sôùm ñeå kieåm tra tröôûng thaønh. döïa theo tieâu chuaån nhö caùc tröôøng
Neáu caùc noaõn naøy ñaõ ñaït ñeán MII, ICSI hôïp IVF/ICSI thoâng thöôøng, tuy nhieân,
seõ ñöôïc thöïc hieän khoaûng 2 giôø sau ñoù. vôùi IVM, öu tieân chuyeån caùc phoâi phaùt
Caùc noaõn GV ôû ngaøy -1 seõ ñöôïc taùch trieån töø caùc noaõn tröôûng thaønh sôùm (MII
teá baøo haït bao quanh sau khi caáy vaøo ngaøy choïc huùt hay tröôûng thaønh
24-26 giôø trong moâi tröôøng IVM cuoái sôùm vaøo ngaøy 0). Caùc noaõn tröôûng
vaø ñaùnh giaù tröôûng thaønh. ICSI ñöôïc thaønh sôùm ñöôïc ghi nhaän cho tæ leä coù
thöïc hieän vaøo 2 giôø sau taùch teá baøo haït thai cao hôn. Tröõ phoâi seõ ñöôïc thöïc
neáu noaõn ñaõ tröôûng thaønh. Chaát löôïng hieän neáu coù phoâi dö coù chaát löôïng toát.
327
Chuaån bò
Ngaøy -2 duïng cuï - moâi tröôøng
Tìm noaõn
Ñaùnh giaù
tröôûng thaønh
Phaân loaïi COC
Ngaøy -1
Chöa tröôûng Tröôûng thaønh

thaønh
Caáy tröôûng thaønh ICSI (3-6 giôø)
Ngaøy Ñaùnh giaù Kieåm tra

tröôûng thaønh thuï tinh
Chöa
tröôûng thaønh Tröôûng thaønh Thuï tinh Khoâng Thuï tinh
(2PN) thuï tinh (>2PN)
Caáy phoâi
Chôø (5-6h) Kieåm
Ñaùnh giaù tra laïi
Chöa
tröôûng thaønh Tröôûng thaønh Thuï tinh Khoâng
Huûy
ICSI
Huûy (sau 2 giôø)
Kieåm tra &

Kieåm tra ñaùnh giaù
thuï tinh chaát löôïng
Ngaøy phoâi
Khoâng
thuï tinh Thuï tinh
Kieåm tra &

Ngaân haøng Tröõ laïnh ñaùnh giaù Choïn löïa Chuyeån
Ngaøy phoâi phoâi (neáu coù) chaát löôïng phoâi phoâi
phoâi
Hình 16.5 Sô ñoà moâ taû qui trình labo cuûa kyõ thuaät IVM
328
CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ PHOÂI HOÏC caùc chu kyø IVM khoâng söû duïng “moài
FSH hay hCG”, do noaõn chöa tröôûng
VAØ QUI TRÌNH LABO CUÛA KYÕ
thaønh coù maøu saéc raát gioáng caùc teá baøo
THUAÄT IVM
haït vaø khoù tìm döôùi kính hieån vi.
Tìm noaõn Ngoaøi ra, moät soá trung taâm IVF, cuõng
nhö chuùng toâi, thöïc hieän phoái hôïp 2
phöông phaùp ñeå tìm noaõn töø chu kyø
Coù 2 phöông phaùp phoå bieán ñeå tìm
IVM (Son vaø cs., 2008a, b, c). Ñaàu tieân,
phöùc hôïp noaõn-teá baøo haït (COC) töø
dòch nang thu nhaän ñöôïc trong caùc
dòch nang. Caùch thöù nhaát laø ñoå tröïc
oáng nghieäm seõ ñöôïc chia nhoû vaøo caùc
tieáp dòch nang choïc huùt ñöôïc vaøo ñóa
ñóa Petri, tìm noaõn döôùi kính hieån vi.
Petri vaø kieåm tra döôùi kính hieån vi
Thoâng thöôøng, ôû giai ñoaïn naøy caùc COC
(Cha vaø cs., 2000; Chian vaø cs., 2000).
coù khoái teá baøo haït bao quanh nhieàu
Dòch nang thu nhaän ñöôïc töø caùc chu
vaø traûi roäng seõ ñöôïc phaùt hieän. Nhöõng
kyø IVM coù theå tích ít hôn nhieàu so vôùi
COC coù khoái teá baøo bao quanh nhoû seõ
IVF/ICSI vaø thöôøng ñoïng ôû ñaùy oáng
khoù phaùt hieän tröïc tieáp döôùi kính hieån
nghieäm, do ñoù, chæ neân thu nhaän vaøo
vi hôn. Do ñoù, ñeå khoâng soùt caùc COC
moãi oáng nghieäm moät ít dòch nang, nhö
nhoû, dòch nang sau khi ñaõ xem döôùi
vaäy seõ deã tìm noaõn hôn. Caùc chu kyø
kính hieån vi laàn 1, ñöôïc cho trôû laïi qua
IVM coù “moài FSH vaø hCG” thöôøng coù
löôùi loïc, röûa laïi vôùi moâi tröôøng vaø tìm
khoái COC lôùn vaø traûi roäng neân deã phaùt
döôùi kính hieån vi laàn 2 ñeå phaùt hieän
hieän noaõn hôn. Caùc khoái COC töø caùc
caùc COC nhoû.
chu kyø naøy khaù gioáng vôùi COC ñöôïc
thu nhaän töø IVF/ICSI coù kích thích
buoàng tröùng. Hình thaùi noaõn vaø söï lieân quan
vôùi “moài FSH” vaø “moài hCG”
Caùch thöù hai ñeå thu nhaän COC töø IVM
laø duøng löôùi loïc teá baøo ñöôïc laøm töø Taïi thôøi ñieåm choïc huùt, noaõn thöôøng
löôùi nylon vôùi loã loïc coù kích thöôùc 70 ñöôïc chia thaønh 3 loaïi tuøy theo söï traûi
micromet (Mikkelsen vaø cs., 2000; Son roäng cuûa khoái teá baøo haït bao quanh
vaø cs., 2002a). Dòch nang thu nhaän noaõn, goàm: noaõn coù teá baøo haït traûi
ñöôïc trong caùc oáng nghieäm ñöôïc cho roäng, neùn chaët vaø thöa thôùt (Son vaø
qua löôùi loïc. Sau khi loïc, caùc teá baøo Tan, 2010). Chuùng toâi chia noaõn thaønh
trong löôùi loïc ñöôïc röûa trôû laïi vôùi moâi 4 loaïi, phaân bieät roõ hôn soá lôùp teá baøo
tröôøng chöùa albumin ngöôøi (human haït cuûa nhoùm noaõn coù teá baøo haït traûi
serum albumin – HSA) coù heä thoáng roäng, nhaèm cung caáp thoâng tin cho
ñeäm HEPES ñeå loaïi hoàng caàu vaø caùc choïn löïa phoâi chuyeån vaøo buoàng töû
loaïi teá baøo nhoû. Sau ñoù caùc teá baøo cung. Nghieân cöùu cuûa Son vaø coäng söï
coøn laïi trong dòch röûa seõ ñöôïc chuyeån (2006) cho thaáy coù söï khaùc bieät veà hình
vaøo ñóa Petri vaø tìm döôùi kính hieån vi. thaùi noaõn giöõa caùc chu kyø khoâng hay
Caùch laøm naøy chuû yeáu thöïc hieän cho coù “moài FSH” hay “moài hCG”. COC cuûa
329
chu kyø IVM khoâng vaø coù “moài FSH” baøo haït bao quanh. Taùc giaû ghi nhaän
coù ñaëc ñieåm hình thaùi gioáng nhau, noaõn coù teá baøo haït traûi roäng coù tæ leä
thöôøng laø khoái teá baøo haït bao quanh tröôûng thaønh noaõn nhanh vaø cao hôn
neùn chaët hay thöa thôùt. Noaõn coù teá baøo noaõn coù teá baøo haït neùn chaët hay thöa
haït traûi roäng chæ coù ôû chu kyø IVM coù thôùt, maø loaïi noaõn coù teá baøo haït traûi
“moài hCG”. Tæ leä noaõn coù teá baøo haït roäng chæ coù ôû chu kyø coù “moài hCG”.
traûi roäng laø 42,6% taïi thôøi ñieåm 36 giôø Keát quaû töông töï cuõng ñöôïc ghi nhaän
sau tieâm hCG (Son vaø cs., 2006). bôûi Nogueira vaø coäng söï (2006) vôùi
caùc noaõn chöa tröôûng thaønh thu nhaän
Trong caùc chu kyø IVM khoâng moài trong caùc chu kyø coù kích thích buoàng
gonadotrophins, nhöõng noaõn chöa tröùng. Hôn nöõa, trong caùc chu kyø coù
tröôûng thaønh coù teá baøo haït bao quanh “moài hCG”, nhöõng noaõn ñaït ñeán tröôûng
daïng neùn chaët cho thaáy coù khaû naêng thaønh vaøo ngaøy 1 so vôùi noaõn ñaït vaøo
phaùt trieån thaønh phoâi cao hôn loaïi ngaøy 2 sau caáy cho chaát löôïng phoâi toát
noaõn coù teá baøo haït thöa thôùt, maëc duø hôn vaø tæ leä phaùt trieån ñeán phoâi nang
khoâng coù söï khaùc bieät veà tæ leä tröôûng nhieàu hôn (Son vaø cs., 2005a; 2008a).
thaønh noaõn vaø thuï tinh (Cobo vaø cs., Ngoaøi ra, tæ leä thuï tinh thaáp hôn, toác
1999; Russell, 1998). ñoä phaân chia phoâi chaäm hôn cuõng nhö
tæ leä baát thöôøng nhieãm saéc theå xaûy ra
Trong nhöõng chu kyø IVM coù “moài nhieàu hôn ôû noaõn tröôûng thaønh chaäm
hCG”, Chian vaø coäng söï (2000) ghi (48-52 giôø sau caáy) (Son vaø cs., 2005a,
nhaän tröôûng thaønh noaõn nhieàu hôn vaø 2008a; Benkhalifa vaø cs., 2009).
nhanh hôn so vôùi khoâng “moài hCG” ôû
beänh nhaân buoàng tröùng ña nang. Son ÔÛ caùc chu kyø coù “moài FSH”, Smitz vaø
vaø cs. (2006) cuõng ghi nhaän tæ leä tröôûng coäng söï (2007) ghi nhaän noaõn tröôûng
thaønh noaõn GV sau caáy 1 ngaøy (24-30 thaønh 30 giôø beân ngoaøi cô theå coù tæ leä
giôø) cao hôn ôû chu kyø coù “moài hCG” leäch boäi thaáp hôn noaõn tröôûng thaønh
(51,4%) so vôùi khoâng “moài hCG” (45%) luùc 36 giôø. Trong caùc chu kyø khoâng moài
hay chæ “moài FSH” (40%), maëc duø tæ gonadotrophins, caùc noaõn tröôûng thaønh
leä tröôûng thaønh noaõn chung (sau 48-52 nhanh hôn cho thaáy coù khaû naêng phaùt
giôø) laø töông ñöông (73% so vôùi 74,8% trieån ñeán giai ñoaïn phoâi nang nhieàu
vaø 70,7%, theo thöù töï). Fadini vaø cs. hôn (Barnes vaø cs., 1995).
(2009a) cuõng ghi nhaän keát quaû töông töï
ôû caùc beänh nhaân IVM khoâng coù buoàng Tæ leä coù thai cuûa caùc chu kyø IVM ñöôïc
tröùng ña nang. chuyeån phoâi töø caùc noaõn tröôûng thaønh
nhanh cao hôn töø caùc noaõn tröôûng thaønh
Ñeå hieåu ñöôïc taïi sao noaõn tröôûng thaønh chaäm ôû beänh nhaân buoàng tröùng ña nang
nhanh hôn ôû caùc chu kyø IVM coù “moài (Son vaø cs., 2008b). Tæ leä coù phoâi nang
hCG”, Yang vaø coäng söï (2005) ñaõ tieán cao hôn töø caùc noaõn coù teá baøo haït traûi
haønh phaân tích tæ leä tröôûng thaønh noaõn roäng (40%) so vôùi neùn chaët (23,3%) vaø
töø giai ñoaïn GV theo hình thaùi khoái teá thöa thôùt (23,1%) (Yang vaø cs., 2005).
330
Toùm laïi, “moài hCG” vôùi 10.000 IU hCG leä laøm toå cuûa phoâi laø 49,1% vaø 18,2%
ñöa ñeán tæ leä noaõn coù teá baøo haït traûi ôû beänh nhaân IVM coù buoàng tröùng ña
roäng nhieàu hôn, do ñoù, noaõn tröôûng nang khi ñöôïc chuyeån phoâi trong ñoù
thaønh nhanh hôn vaø khaû naêng phaùt coù hôn 1 phoâi töø noaõn ñaõ tröôûng thaønh
trieån cuûa phoâi toát hôn (Son vaø Tan, trong cô theå (Son vaø cs., 2009a).
2010).
Taïi thôøi ñieåm choïc huùt noaõn, neáu
Noaõn tröôûng thaønh trong cô theå buoàng tröùng coù nang khoaûng 12mm,
ôû caùc chu kyø IVM coù “moài hCG” coù 90% beänh nhaân coù noaõn ñaõ tröôûng
thaønh trong cô theå (Son vaø cs., 2006).
Trong soá caùc noaõn coù teá baøo haït traûi Noaõn tröôûng thaønh taïi thôøi ñieåm choïc
roäng ôû thôøi ñieåm choïc huùt noaõn, moät huùt noaõn coù theå ñöôïc thu nhaän töø nang
soá ñaõ tieáp tuïc giaûm phaân vaø toáng xuaát coù kích thöôùc nhoû nhaát laø 6mm (Son
theå cöïc ñeå taïo thaønh noaõn MII (Son vaø Tan, 2010). Tuy nhieân, caàn nghieân
vaø cs., 2002a; 2006; 2008a,b,c; Lim vaø cöùu theâm ñeå xaùc nhaän vai troø cuûa “moài
cs., 2007). Tæ leä phoâi nang chaát löôïng hCG” treân caùc nang nhoû.
toát ñaït ñöôïc töø noaõn ñaõ tröôûng thaønh
trong cô theå (phaùt hieän ngay sau choïc Hình thaùi noaõn ñaõ tröôûng thaønh trong
huùt noaõn) cao hôn so vôùi tröôûng thaønh cô theå cuûa chu kyø IVM coù “moài hCG”
trong oáng nghieäm (Son vaø cs., 2005a) ôû thu nhaän ñöôïc töø caùc nang nhoû khaùc
beänh nhaân buoàng tröùng ña nang. Ngoaøi vôùi noaõn tröôûng thaønh thu nhaän töø chu
ra, phoâi phaùt trieån töø noaõn ñaõ tröôûng kyø IVF/ICSI coù kích thích buoàng tröùng
thaønh trong cô theå coù khaû naêng phaân (Son vaø Tan, 2010).
chia toát hôn, töø ñoù, tæ leä thai laâm saøng
cao hôn so vôùi phoâi töø noaõn tröôûng Ñeå xaùc ñònh söï tröôûng thaønh cuûa
thaønh trong oáng nghieäm ôû beänh nhaân noaõn ôû thôøi ñieåm choïc huùt noaõn, coù 2
khoâng buoàng tröùng ña nang (Lim vaø kyõ thuaät ñöôïc söû duïng, phöông phaùp
cs., 2007). Fadini vaø coäng söï (2009a) tröôït vaø phöông phaùp traûi (Son vaø cs.,
ghi nhaän FSH laøm taêng soá noaõn tröôûng 2006; Fadini vaø cs., 2009a). Vôùi phöông
thaønh taïi thôøi ñieåm choïc huùt cuûa chu phaùp tröôït, chuyeân vieân labo nghieâng
kyø IVM. ñóa Petri laøm cho COC tröôït töø töø treân
ñaùy ñóa töø beân naøy sang beân kia trong
Noaõn tröôûng thaønh trong cô theå coù khi quan saùt döôùi kính hieån vi. Vôùi
theå ñöôïc thu nhaän töø nhöõng nang raát phöông phaùp traûi, dòch nang thu nhaän
nhoû (<10mm) ôû thôøi ñieåm choïc huùt trong ñóa Petri ñöôïc huùt boû ñi, chæ chöøa
noaõn. Son vaø coäng söï (2009a) ghi nhaän laïi moät löôïng raát ít, sau ñoù, COC ñöôïc
noaõn tröôûng thaønh thu nhaän töø caùc traûi ra treân ñaùy ñóa Petri vaø quan saùt
nang nhoû <10mm coù khaû naêng taïo phoâi baøo töông döôùi kính hieån vi. Cuøng moät
phaùt trieån töông ñöông vôùi noaõn thu kích thöôùc nang nhöng noaõn choïc huùt
nhaän töø nang lôùn hôn khoaûng 10mm. coù theå khaùc nhau veà möùc ñoä tröôûng
Taùc giaû cuõng ghi nhaän tæ leä coù thai vaø tæ thaønh nhaân. Maët khaùc, hình thaùi khoái
331
teá baøo haït bao quanh noaõn coù theå nhö vaäy, tæ leä noaõn tröôûng thaønh trong
khaùc nhau duø noaõn ñaõ ôû giai ñoaïn MII cô theå vaø noaõn tröôûng thaønh sau caáy
(Son vaø Tan, 2010). Vì theá, xaùc ñònh moät ngaøy cao hôn ôû nhoùm 38 giôø so vôùi
noaõn ñaõ tröôûng thaønh trong cô theå laø nhoùm 35 giôø (Son vaø cs., 2008b). ÔÛ caû 2
quan troïng trong chu kyø IVM coù “moài nhoùm, tæ leä thai laâm saøng cao hôn khi
hCG”. Neáu khoâng phaùt hieän noaõn MII, chuyeån caùc phoâi coù nguoàn goác töø noaõn
noaõn seõ ñöôïc tröôûng thaønh theâm 24 tröôûng thaønh trong cô theå hay tröôûng
giôø, trôû thaønh quaù tröôûng thaønh. Khaû thaønh sau caáy 1 ngaøy so vôùi töø caùc
naêng phaùt trieån cuûa caùc noaõn quaù noaõn tröôûng thaønh chaäm hôn (Son vaø
tröôûng thaønh bò giaûm vaø thaäm chí döøng cs., 2008b). Ña soá chu kyø trong nhoùm
laïi (Miao vaø cs., 2009). 38 giôø coù phoâi chuyeån töø nguoàn goác
noaõn tröôûng thaønh trong cô theå hay
Taùc ñoäng cuûa thôøi ñieåm tieâm vaø sau caáy 1 ngaøy (97,7%) so vôùi nhoùm 35
lieàu hCG treân chaát löôïng noaõn giôø (68,4%), do ñoù, khuynh höôùng coù
thai cuõng cao hôn (Son vaø cs., 2008b).
“Moài hCG” coù taùc ñoäng laøm taêng soá
löôïng noaõn coù teá baøo haït traûi roäng Moâi tröôøng tröôûng thaønh noaõn
trong caùc chu kyø IVM. Noaõn loaïi naøy vaø caùc chaát boå sung
coù khaû naêng tröôûng thaønh nhanh hôn,
nhieàu hôn vaø khaû naêng phaùt trieån cuûa Caùc baùo caùo veà thaønh phaàn moâi tröôøng
phoâi toát hôn. Hai yeáu toá ñöôïc quan caáy tröôûng thaønh noaõn treân ngöôøi raát
taâm khi thöïc hieän “moài hCG” laø thôøi ít vì soá löôïng noaõn GV cuûa ngöôøi coù
ñieåm vaø lieàu hCG. saün cho nghieân cöùu raát hieám. Vì vaäy,
thaønh phaàn moâi tröôøng tröôûng thaønh
Taùc ñoäng cuûa lieàu hCG treân caùc yeáu noaõn ngöôøi ñöôïc xaây döïng chuû yeáu
toá veà phoâi trong chu kyø IVM ôû beänh döïa treân nghieân cöùu töø ñoäng vaät coù
nhaân buoàng tröùng ña nang ñaõ ñöôïc vuù. Moâi tröôøng caáy phöùc taïp, nhö TCM
nghieân cöùu (Gulekli vaø cs., 2004). Taùc 199, Ham’s F10 vaø moâi tröôøng Chang
giaû ñaõ keát luaän khoâng coù söï khaùc bieät ñaõ ñöôïc söû duïng roäng raõi trong nghieân
veà tæ leä tröôûng thaønh noaõn giöõa lieàu cöùu cuõng nhö trong öùng duïng tröôûng
hCG 10.000IU vaø 20.000IU. Tuy nhieân, thaønh noaõn (Cha vaø Chian, 1998;
ñaëc ñieåm khoái teá baøo haït quanh noaõn Trounson vaø cs., 1998). Gaàn ñaây, moâi
giöõa 2 lieàu hCG khaùc nhau ñaõ khoâng tröôøng tröôûng thaønh noaõn baùn saün treân
ñöôïc ñeà caäp ñeán, vaán ñeà naøy caàn ñöôïc thò tröôøng nhö SAGE vaø Medicult ñöôïc
nghieân cöùu theâm. söû duïng roäng raõi ôû haàu heát caùc trung
taâm IVF vì ñaõ ñöôïc chöùng nhaän kieåm
Veà thôøi ñieåm tieâm hCG, moät nghieân soaùt chaát löôïng.
cöùu ñaõ ghi nhaän tæ leä noaõn coù teá baøo
haït traûi roäng cao hôn ôû thôøi ñieåm 38 Moät soá nghieân cöùu ñaõ ñöôïc tieán
giôø so vôùi 35 giôø sau tieâm hCG (64,8% haønh so saùnh tæ leä tröôûng thaønh noaõn
so vôùi 37,5%) (Son vaø cs., 2008b). Cuõng giöõa caùc loaïi moâi tröôøng khaùc nhau.
332
Soderstrom-Anttila vaø coäng söï (2005) beänh nhaân so vôùi moâi tröôøng boå sung
ghi nhaän tæ leä tröôûng thaønh noaõn laø HSA cho tæ leä cao hôn veà tröôûng thaønh
58,9% vôùi moâi tröôøng TCM 199 so vôùi noaõn (63% so vôùi 41%), thai laâm saøng
56% cuûa moâi tröôøng Medicult khi caáy (21% so vôùi 0%) vaø laøm toå cuûa phoâi
trong 28 giôø. Filali vaø coäng söï (2008) (30% so vôùi 0%). Ñieàu naøy chöùng toû
ghi nhaän tæ leä tröôûng thaønh noaõn, albumin coù nguoàn goác töø huyeát thanh
thuï tinh, phaùt trieån phoâi vaø tæ leä thai beänh nhaân coù vai troø quan troïng trong
töông ñöông giöõa giöõa TCM 199 vaø tröôûng thaønh noaõn vaø khaû naêng phaùt
Medicult. Tuy nhieân, de Araujo vaø trieån tieáp theo cuûa noaõn (Mikkelsen
coäng söï (2009) ghi nhaän söï khaùc bieät vaø cs., 2001). Huyeát thanh coù theå coù
giöõa TCM 199 vaø HTF veà tæ leä tröôûng chöùa nhieàu yeáu toá khaùc nhö epidermal
thaønh noaõn (82% so vôùi 56,9%), thuï growth factor (EGF), inhibin vaø activin,
tinh (70% so vôùi 39,4%) vaø chaát löôïng ñöôïc cho laø coù vai troø quan troïng trong
phoâi (81,3% so vôùi 41,7%). Vì vaäy, maëc tröôûng thaønh nhaân vaø baøo töông cuûa
duø hieän nay coù nhieàu loaïi moâi tröôøng noaõn ngöôøi. Nghieân cöùu ñaõ ghi nhaän
baùn saün môùi treân thò tröôøng nhöng coù coù thuï theå EGF trong noaõn ngöôøi, ngay
theå caùc loaïi moâi tröôøng naøy vaãn khoâng caû ôû giai ñoaïn GV (Son vaø cs., 1997).
toái öu cho söï tröôûng thaønh noaõn vaø Vì theá, EGF trong huyeát thanh ñöôïc
phaùt trieån phoâi cuûa caùc chu kyø IVM. boå sung vaøo moâi tröôøng tröôûng thaønh
Caàn coù theâm nghieân cöùu ñeå tìm ra loaïi noaõn coù theå giuùp noaõn non loaïi coù ít teá
moâi tröôøng toái öu cho tröôûng thaønh no- baøo haït bao quanh ñaït ñöôïc söï tröôûng
aõn beân ngoaøi cô theå. thaønh sau khi caáy. Ngoaøi ra, Goud vaø
cs. (1998) ñaõ baùo caùo boå sung EGF
Caùc loaïi moâi tröôøng tröôûng thaønh trong moâi tröôøng giuùp taêng tæ leä tröôûng
noaõn thöôøng ñöôïc boå sung vôùi huyeát thaønh nhaân cuûa noaõn GV ñaõ taùch teá
thanh (Cha vaø cs., 1991; Trounson baøo haït bao quanh vaø taêng tæ leä thuï tinh
vaø cs., 1994; Son vaø cs., 1996; Park cuûa noaõn non coøn nguyeân teá baøo haït.
vaø cs., 1997). Nguoàn protein chuû yeáu
trong moâi tröôøng caáy tröôûng thaønh Gaàn ñaây, haàu heát caùc phaùc ñoà IVM
noaõn ngöôøi laø huyeát thanh töø cuoáng ñeàu boå sung theâm FSH vaø/hay LH vaøo
roán thai nhi, huyeát thanh boø vaø dòch moâi tröôøng caáy tröôûng thaønh noaõn, döïa
nang ngöôøi. Ñeå traùnh nguy cô laây treân vai troø sinh lyù cuûa caùc noäi tieát
nhieãm cheùo, caùc nguoàn protein töø naøy trong tröôûng thaønh noaõn trong cô
beänh nhaân khaùc hay töø ñoäng vaät ngaøy theå (Richards, 1980). Tuy nhieân, taùc
nay khoâng coøn ñöôïc söû duïng nöõa maø ñoäng cuûa FSH vaø LH treân tröôûng thaønh
huyeát thanh cuûa chính beänh nhaân seõ noaõn trong oáng nghieäm vaø söï phaùt
ñöôïc söû duïng. Moät vaøi trung taâm IVF trieån phoâi vaãn coøn baøn caõi. FSH quan
söû duïng HSA hay caùc chaát toång hôïp troïng trong söï phaùt trieån cuûa nang
nhö laø nguoàn boå sung protein trong tröôùc phoùng noaõn trong cô theå (Abir vaø
IVM. Tuy nhieân, moâi tröôøng tröôûng cs., 1997), cho söï taïo laäp thuï theå LH
thaønh noaõn coù boå sung huyeát thanh treân caùc nang naøy vaø thöôøng ñöôïc boå
333
sung vaøo moâi tröôøng caáy. Nghieân cöùu Khoâng khoù ñeå phaân bieät noaõn coù chöùa
treân ngöôøi ghi nhaän coù söï ñaùp öùng cuûa GV hay khoâng trong baøo töông. Tuy
noaõn vôùi gonadotrophins trong IVM. nhieân, vieäc xaùc ñònh noaõn MII tröôùc
Söï caûi thieän tröôûng thaønh noaõn vaø khi taùch caùc teá baøo haït bao quanh laø
phaân chia phoâi ñöôïc ghi nhaän khi coù raát khoù. Theo Son vaø Tan (2010), trong
söï hieän dieän cuûa FSH vaø LH (Durinzi chu kyø IVM coù “moài hCG”, khoaûng 6%
vaø cs., 1997; Anderiesz vaø cs., 2000). noaõn ñaõ ôû giai ñoaïn GVBD taïi thôøi
Durinzi vaø coäng söï (1997) nhaän thaáy ñieåm taùch khoái teá baøo haït bao quanh.
boå sung FSH vaøo moâi tröôøng tröôûng Khoaûng 30% caùc noaõn GVBD naøy coù
thaønh noaõn coù khuynh höôùng laøm theå tröôûng thaønh trong cuøng ngaøy vaø
taêng tæ leä tröôûng thaønh cuûa noaõn non neáu coù noaõn MII thì caàn cho thuï tinh
thu nhaän töø caùc maãu moâ buoàng tröùng ngay. Vaøo saùng sôùm ngaøy 0 (1 ngaøy sau
khi moå caét buoàng tröùng. Anderiesz vaø choïc huùt noaõn non), söï tröôûng thaønh
coäng söï (2000) ghi nhaän khaû naêng phaùt noaõn coù theå ñaùnh giaù laïi vaø tieán haønh
trieån phoâi ñöôïc caûi thieän khi noaõn non ICSI ngay neáu coù noaõn MII. Cuoái ngaøy
ñöôïc tröôûng thaønh trong moâi tröôøng coù 0, kieåm tra thuï tinh vaø taùch rieâng caùc
hieän dieän gonadotrophins taùi toå hôïp noaõn khoâng coù daáu hieäu thuï tinh. Vôùi
FSH:LH vôùi tæ soá 1:10 sau caáy 24 giôø nhöõng noaõn khoâng coù daáu hieäu thuï
so vôùi chæ coù FSH. hCG vaø LH coù hieäu tinh, coù theå kieåm tra laïi vaøo saùng hoâm
quaû töông ñöông trong thuùc ñaåy tröôûng sau. Ngöôïc laïi, neáu noaõn ôû giai ñoaïn
thaønh noaõn ngoaøi cô theå (Hreinsson vaø GV ôû thôøi ñieåm choïc huùt trong caùc chu
cs., 2003). Tuy nhieân, baùo caùo gaàn ñaây kyø IVM coù “moài hCG”, khoâng caàn ñaùnh
cho thaáy hCG khoâng coù taùc ñoäng trong giaù laïi söï tröôûng thaønh vaøo ngaøy choïc
tröôûng thaønh noaõn vaø söï phaùt trieån huùt noaõn (Son vaø Tan, 2010).
phoâi (Ge vaø cs., 2008). Vì vaäy, caàn
nghieân cöùu theâm ñeå laøm roõ hôn vai troø Moät soá nghieân cöùu ghi nhaän coù söï
cuûa gonadotrophins trong moâi tröôøng khoâng ñoàng boä trong tröôûng thaønh cuûa
caáy tröôûng thaønh noaõn. Ngoaøi ra, cuõng noaõn GV sau khi caáy 24 giôø ôû caùc chu
caàn nghieân cöùu theâm noàng ñoä phuø hôïp kyø IVM coù hay khoâng moài gonadotrophins
cuûa caùc gonadotrophins ñeå caûi thieän (Soderstrom-Anttila vaø cs., 2005; Son
khaû naêng phaùt trieån cuûa noaõn. vaø cs., 2006; Ge vaø cs., 2008). Haàu
heát caùc nghieân cöùu IVM ñeàu ghi nhaän
Ñaùnh giaù tröôûng thaønh noaõn khoaûng 40-60% noaõn tröôûng thaønh sau
caáy 1 ngaøy (caáy 24-30 giôø) (Son vaø cs.,
Ñaùnh giaù tröôûng thaønh noaõn coù theå 2006; Ge vaø cs., 2008). Moät soá nghieân
ñöôïc tieán haønh vaøo nhieàu thôøi ñieåm cöùu tröôùc ñaây, noaõn ñöôïc caáy suoát
khaùc nhau, ngay caû trong cuøng moät 48-56 giôø maø khoâng ñaùnh giaù tröôûng
tröôøng hôïp IVM. Nhö ñaõ trình baøy ôû thaønh ôû thôøi ñieåm 24-30 giôø (Trounson
treân, ngay sau choïc huùt, caàn xaùc ñònh vaø cs., 1994; Barnes vaø cs., 1995; Son
caùc noaõn ñaõ tröôûng thaønh trong cô vaø cs., 1996; Park vaø cs., 1997; Cha vaø
theå ôû caùc chu kyø IVM coù “moài hCG”. cs., 2000). Nhö vaäy, moät soá noaõn coù
334
theå ñaõ tröôûng thaønh sau 24 giôø caáy vaø teá baøo haït bao quanh. Do ñoù, thöïc hieän
ñaõ bò döøng phaùt trieån ôû giai ñoaïn MII ICSI vöøa laø ñeå thuï tinh noaõn, vöøa taïo
tröôùc khi cho thuï tinh vôùi tinh truøng. ñieàu kieän cho ñaùnh giaù tröôûng thaønh
Thôøi ñieåm cho thuï tinh toái öu ñaõ bò boû noaõn. Ngöôïc laïi, vôùi IVF, khi ñaõ taùch
qua. Do ñoù, söï tröôûng thaønh noaõn caàn teá baøo haït bao quanh, khaû naêng thuï
ñöôïc ñaùnh giaù vaøo 1 ngaøy sau caáy cho tinh cuûa noaõn bò giaûm vì teá baøo haït
taát caû caùc tröôøng hôïp IVM. ñöôïc cho laø coù vai troø giaûi phoùng caùc
yeáu toá kích hoaït tinh truøng coù lieân
Thuï tinh noaõn ñöôïc tröôûng quan ñeán moät soá chöùc naêng cuûa tinh
thaønh töø IVM truøng nhaèm thuï tinh noaõn nhö khaû
naêng hoùa (capacitation), taêng ñoäng
Phöông phaùp thuï tinh (hyperactivation), phaûn öùng cöïc ñaàu
(acrosome reaction), gaén keát tinh truøng
ICSI ñöôïc söû duïng nhaèm gia taêng cô vaøo maøng trong suoát vaø xaâm nhaäp vaøo
hoäi thuï tinh cho noaõn IVM, baát chaáp noaõn (Calogero vaø cs., 2000; Yamano vaø
coù hay khoâng yeáu toá tinh truøng baát cs., 2004; Oren-Benaroya vaø cs., 2008).
thöôøng, vì coù moái lo ngaïi laø maøng
trong suoát bò cöùng laïi do quaù trình Thôøi ñieåm ICSI
IVM (Nagy vaø cs., 1996). Moät nghieân
cöùu so saùnh ICSI vaø IVF trong thuï tinh Moät trong nhöõng ñaëc ñieåm cuûa IVM laø
noaõn IVM ñaõ ghi nhaän raèng ICSI cho söï khoâng ñoàng boä trong tröôûng thaønh
tæ leä thuï tinh cao hôn (84,1%) so vôùi noaõn sau khi caáy. Vì soá luôïng phoâi laø
IVF (56,3%) (Hwang vaø cs., 2000). Tuy yeáu toá quan troïng nhaèm gia taêng cô hoäi
nhieân, khaû naêng phaùt trieån cuûa noaõn coù thai cuûa IVM (Child vaø cs., 2001;
ñaõ thuï tinh khoâng khaùc bieät, baát keå laø Hyun vaø cs., 2007), xaùc ñònh thôøi ñieåm
thuï tinh baèng phöông phaùp naøo. Moät ICSI toái öu sau caáy tröôûng thaønh laø
nghieân cöùu gaàn ñaây hôn cho thaáy tæ heát söùc caàn thieát. Moät nghieân cöùu treân
leä thuï tinh cao hôn vôùi ICSI nhöng tæ noaõn non thu nhaän töø caùc chu kyø
leä coù thai vaø laøm toå cuûa phoâi cao hôn kích thích buoàng tröùng ñaõ ghi nhaän
vôùi IVF vaø tæ leä thai dieãn tieán laø töông noaõn IVM caàn ít nhaát 3 giôø tröôùc khi
ñöông giöõa 2 phöông phaùp (Soderstrom- tieâm tinh truøng ñeå ñaït ñöôïc tæ leä thuï
Anttila vaø cs., 2005). Do ñoù, caàn laøm roõ tinh vöøa phaûi (61%) so vôùi noaõn ñaõ
theâm ICSI coù thaät söï coù ích lôïi vaø caàn ñöôïc tröôûng thaønh trong cô theå (77%)
thieát ñeå thuï tinh noaõn IVM hay khoâng, (Balakier vaø cs., 2004). Ngoaøi ra, noaõn
maëc duø khoâng coù yeáu toá baát thöôøng IVM töø caùc chu kyø kích thích buoàng
veà tinh truøng. Haàu heát caùc nghieân tröùng raát deã trôû neân quaù tröôûng thaønh,
cöùu IVM ñeàu söû duïng ICSI ñeå thuï tinh do ñoù, neáu trì hoaõn ICSI seõ laøm taêng
noaõn nhaèm giaûm nguy cô khoâng thuï tæ leä thuï tinh baát thöôøng nhö moät tieàn
tinh hoaøn toaøn. Hôn nöõa, ñeå xaùc ñònh nhaân, kích thöôùc tieàn nhaân khoâng ñeàu
chính xaùc söï tröôûng thaønh cuûa noaõn vaø khoâng phaân chia (Goud vaø cs., 1999).
sau khi caáy, caàn tieán haønh taùch khoái Vì vaäy, xaùc ñònh khoaûng thôøi gian toái
335
öu töø khi toáng xuaát theå cöïc thöù nhaát 2001; Kyono vaø cs., 2002) vaø ôû giai
ñeán khi ICSI laø caáp thieát nhaèm taêng ñoaïn phaân chia (Godin vaø cs., 2003;
tæ leä thuï tinh, phaùt trieån phoâi, nhaát laø Chen vaø cs., 2007) söû duïng phöông
trong caùc chu kyø IVM. phaùp haï nhieät ñoä chaäm. Suikkari vaø
cs. (2000) ghi nhaän tæ leä soáng cuûa phoâi
Gaàn ñaây, khoaûng thôøi gian toái öu töø khi IVM ôû giai ñoaïn phaân chia thaáp hôn
toáng xuaát theå cöïc thöù nhaát ñeán ICSI so vôùi phoâi IVF/ICSI sau tröõ laïnh baèng
ñaõ ñöôïc ñeà xuaát bôûi Hyun vaø coäng söï phöông phaùp haï nhieät ñoä chaäm. Moät
(2007). Taùc giaû ghi nhaän tæ leä thuï tinh cuûa soá nghieân cöùu khaùc cuõng baùo caùo tæ leä
noaõn khi ICSI trong voøng 1 giôø sau toáng coù thai thaáp khi tröõ laïnh phoâi IVM söû
xuaát theå cöïc thöù nhaát laø thaáp (15,8%) duïng haï nhieät ñoä chaäm (Son vaø cs.,
(p<0,01 so vôùi taát caû caùc thôøi ñieåm 2009b; Son vaø Tan, 2009). Noùi chung,
khaùc). Ngöôïc laïi, tæ leä thuï tinh laø 80%, hieän nay, tröõ laïnh phoâi IVM baèng
92,3%, 82,1% vaø 85% neáu noaõn ñöôïc phöông phaùp haï nhieät ñoä chaäm cho
ICSI vaøo luùc 1-2, 2-4, 4-6 vaø 6-8 giôø sau keát quaû khaù thaáp.
toáng xuaát theå cöïc thöù nhaát. Taùc giaû
keát luaän raèng noaõn ngöôøi tröôûng thaønh Thuûy tinh hoùa laø phöông phaùp tröõ laïnh
beân ngoaøi cô theå caàn ít nhaát 1 giôø sau phoâi nhanh vôùi öu ñieåm laø khoâng coù
toáng xuaát theå cöïc thöù nhaát ñeå hoaøn taát söï hình thaønh tinh theå nöôùc ñaù trong
tröôûng thaønh nhaân vaø söû duïng heä thoáng teá baøo vaø deã thöïc hieän (Son vaø Tan,
ghi nhaän hình aûnh thaät cuûa thoi voâ saéc 2009). Nhieàu thai kyø ñaõ ñöôïc baùo caùo
seõ giuùp quyeát ñònh thôøi ñieåm ICSI. Caàn sau khi aùp duïng thuûy tinh hoùa trong
löu yù raèng söï hoaøn thaønh tröôûng thaønh tröõ laïnh noaõn MII ñaõ ñöôïc tröôûng
nhaân tuøy thuoäc vaøo nguoàn thu nhaän thaønh töø IVM (Chian vaø cs., 2009a),
noaõn chöa tröôûng thaønh (thu nhaän töø tröõ laïnh phoâi IVM ôû giai ñoaïn hôïp töû
chu kyø kích thích buoàng tröùng hay töø (Hashimoto vaø cs., 2007), hay giai
IVM) cuõng nhö phuï thuoäc vaøo heä thoáng ñoaïn phoâi nang (Son vaø cs., 2002a,
caáy IVM. 2005b). Söû duïng thuûy tinh hoùa treân
phoâi IVM giai ñoaïn phaân chia, caùc taùc
Tröõ laïnh giaû ghi nhaän tæ leä soáng sau raõ ñoâng cao
(85,5%), tæ leä thai laâm saøng/chuyeån
Coù 2 lyù do thöôøng gaëp ñeå tröõ laïnh phoâi (25%) vaø tæ leä laøm toå cuûa phoâi laø
phoâi IVM: (1) phoâi dö coù chaát löôïng toát 15,4% (Son vaø cs., 2009b). Cuõng vaäy,
sau chuyeån phoâi, (2) noäi maïc töû cung vôùi phoâi IVM ôû giai ñoaïn phoâi nang
khoâng thuaän lôïi taïi thôøi ñieåm chuyeån trong chu kyø coù “moài hCG”, tæ leä soáng
phoâi (Son vaø cs., 2009b; Son vaø Tan, sau raõ ñoâng laø 92%, thai laâm saøng
2009). Maëc duø tröõ laïnh phoâi laø kyõ 43,8% vaø laøm toå cuûa phoâi laø 23,6%
thuaät thöôøng qui trong hoã trôï sinh (Lee vaø cs., 2007). Gaàn ñaây hôn, Zech
saûn, chæ coù vaøi baùo caùo loaït ca veà tröõ vaø coäng söï (2009) baùo caùo tæ leä soáng
laïnh phoâi töø IVM ôû giai ñoaïn hôïp töû sau raõ ñoâng, thai dieãn tieán vaø laøm toå
(Thornton vaø cs., 1998; Chian vaø cs., phoâi laàn löôït laø 80%, 53% vaø 35%,
336
maëc duø soá chu kyø thöïc hieän coøn nhoû. thaønh trong cô theå trong chu kyø IVM ôû
thôøi ñieåm choïc huùt, nhöõng noaõn naøy
Tröõ laïnh phoâi töø IVM khaù an toaøn vaø cho phoâi toát hôn noaõn tröôûng thaønh
hieäu quaû khi söû duïng phöông phaùp ngoaøi cô theå.
thuûy tinh hoùa, tuy nhieân, caàn nghieân
cöùu theâm veà tröõ laïnh noaõn ñöôïc tröôûng (4) Keùo daøi thôøi gian “moài hCG” tröôùc
thaønh töø caùc chu kyø IVM. khi choïc huùt laøm taêng soá noaõn ñaõ
tröôûng thaønh trong cô theå taïi thôøi ñieåm
KEÁT LUAÄN choïc huùt.
IVM laø kyõ thuaät ñieàu trò hieám muoän coù (5) Phöông phaùp thuï tinh noaõn IVM neân
nhieàu öu ñieåm nhö khoâng kích thích choïn laø ICSI vaø thôøi ñieåm ICSI laø ít nhaát
buoàng tröùng neân traùnh ñöôïc taùc haïi 1 giôø sau toáng xuaát theå cöïc thöù nhaát.
cuûa kích thích buoàng tröùng treân beänh
nhaân vaø chu kyø ñieàu trò, thôøi gian theo (6) Ngaøy chuyeån phoâi phuï thuoäc vaøo
doõi ngaén, ñôn giaûn vaø giaûm chi phí. soá löôïng vaø chaát löôïng phoâi IVM.
Qui trình labo cuûa IVM khaù toán thôøi
gian vaø kyõ thuaät cuõng phöùc taïp hôn (7) Thuûy tinh hoùa laø phöông phaùp hieäu
IVF/ICSI. Vì vaäy, ñeå thöïc hieän chu kyø quaû trong tröõ laïnh phoâi IVM.
IVM, chuyeân vieân phoâi hoïc caàn ñöôïc
ñaøo taïo ñaày ñuû vaø coù kinh nghieäm. Maëc duø coù nhieàu tieán boä veà phaùc ñoà
laâm saøng cuûa kyõ thuaät IVM, caùc vaán
Chuùng toâi toùm löôïc laïi moät soá vaán ñeà ñeà phoâi hoïc vaø qui trình labo vaãn caàn
chính veà phoâi hoïc vaø qui trình labo ñöôïc nghieân cöùu vaø caûi tieán theâm. Caùc
cuûa IVM nhö sau: höôùng nghieân cöùu ñang ñöôïc quan taâm
hieän nay laø moâi tröôøng söû duïng ñeå
(1) Coù 2 phöông phaùp tìm noaõn, tröïc tröôûng thaønh noaõn non, caùc vaán ñeà veà
tieáp vaø söû duïng löôùi loïc di truyeàn cuûa phoâi IVM vaø söùc khoûe
cuûa treû sinh ra töø IVM. IVM höùa heïn laø
(2) Noaõn coù khoái teá baøo haït bao quanh moät phöông phaùp ñieàu trò hieám muoän
traûi roäng thu nhaän ñöôïc taïi thôøi ñieåm hieäu quaû vaø phoå bieán trong töông lai.
choïc huùt thöôøng chæ coù ôû nhöõng chu
kyø IVM coù “moài hCG”. Noaõn non coù teá
baøo haït traûi roäng coù khaû naêng tröôûng 1. Abir R., Franks S., Mobberley M.A., Moore P.A.,
Margara R.A., Winston R.M., 1997. Mechanical
thaønh nhanh hôn, nhieàu hôn vaø khaû
isolation and in vitro growth of preantral and small
naêng phoâi phaùt trieån toát hôn noaõn coù antral human follicles. Fertil Steril 68, 682-688
teá baøo haït neùn chaët vaø thöa thôùt.
2. Anderiesz C., Ferraretti A., Magli C.,
Fiorentino A., Fortini D., Gianaroli L., Jones G.M.,
(3) Ñaùnh giaù tröôûng thaønh noaõn caàn Trounson A.O., 2000. Effect of recombinant human
ñöôïc thöïc hieän ôû nhieàu thôøi ñieåm khaùc gonadotrophins on human, bovine and murine oocyte
meiosis, fertilization and embryonic development in
nhau. Coù theå coù vaøi noaõn ñaõ tröôûng vitro. Hum Reprod 2000: 15, 1140-1148
337
3. Ao A., Jin S., Rao D., Son W.Y., Chian R.C., Tan 13. Chan R.C., Severson A.F., Meyer B.J., 2004.
S.L., 2006. First successful pregnancy outcome after Condensin restructures chromosomes in preparartion
preimplantation genetic diagnosis for aneuploidy for meiotic divisions. J Cell Biol, 167, 613-625
screening in embryos generated from natural-cycle in
vitro fertilization combined with an in vitro maturation 14. Chen J., Qian Y., Feng T., Cai L.B., Liu J.Y.,
procedure. Fertil Steril 85:1510,e9-11 Zhang Y., Ding W., Mao Y.D., 2007. Delivery after
transfer of frozen-thawed embryos form in vitro matured
4. de Araujo C.H., Noguiera D., de Araujo M.C., Martins oocytes in a woman at risk for ovarian hyperstimulation
W.deP., Ferriani R.A., dos Reis R.M., 2009. Supplemented syndrome. J Reprod Dev 53, 449-453
tissue culture mediuem 199 is a better medium for in
vitro maturation of oocytes from women with polycystic 15. Chian R.C., Buckett W.M., Tulandi T., Tan S.L.,
ovary syndrome woman than human tuabl fluid. Fertil 2000. Prospective randomized study of human
Steril 91,509-513 chorionic gonadotrophin proming before immature
oocyte retrieval from unstimulated women with PCOS.
5. Balakier H., Sojecki A., Motamedi G., Librach C., Hum Reprod 15, 165-170
2004. Time-dependent capability of human oocytes for
activation and pronuclear formation during metaphase 16. Chian R.C., Gulekli B., Buckett W.M., Tan S.L.,
II arrest. Hum Reprod 19,982-987 2001. Pregnancy and delivery after cruopreservation of
zygotes produced by in vitro matured oocytes retrieved
6. Barnes F.L., Crombie A., Gardner D.K., Kausche A., from a woman with PCOS. Hum Reprod 16, 1700-1702
Lacham-Kaplan O., Suikkari A.M., Tiglias J., Wood C.,
Trounson A.O., 1995. Blastocyst development and birth 17. Chian R.C., Buckett W.M., Abdul Jalil A.K., Son
after in-vitro maturation of human primary oocytes, W.Y., Sylvestre C., Rao D., Tan S.L., 2004. Natural
intracytoplasmic sperm injection and assisted hatching. cycle in vitro fertilization combined with in vitro
Hum Reprod 10, 3243-3247 matuaration of immature oocytes is a potential approach in
infertility treatment. Fertil Steril 82, 1675-1678
7. Benkhalifa M., Demirol A., Menezo Y., Balashova E.,
Abdulljalil A.K., Abbas S., Giakoumakis I., Gurgan T., 18. Chian R.C., Gilbert L., Huang J.Y., Demirtas E.,
2009. Natural cycle IVF and oocyte in-vitro maturation Holzer H., Benjamin A., Buckett W.M., Tulandi T.,
in PCOS: a collaborative prospective study. RBMOnline Tan S.L., 2009a. Live birth after vitrification of in vitro
18, 29-36 matured human oocytes. Fertil Steril 91, 372-337.
8. Buckett W., Chian R.C., Tan S.L., 2005. Can we 19. Chian R.C., Huang J.Y., Gilbert L., Son W.Y., Holzer
eliminate severe ovarian hyperstimulation syndrome? H., Cui S.J., Buckett W.M., Tulandi T., Tan S.L., 2009b
Not completely. Hum Reprod 20, 2367 Obstetric outcomes following vitrification of in vitro
and in vivo matured oocytes. Fertil Steril 91, 2391-2398
9. Calogero A.E., Burrello N., Barone N., Palermo I.,
Grasso U., Dagata R., 2000. Effects of progesterone on 20. Child T.J., Abdul-Jalil A.K., Gulekli B., Tan S.L.,
sperm function: mechanism of action. Hum Reprod 15, 2001. In vitro maturation and fertilization of oocytes
28-45 from unstimulated normal ovaries, PCO, and women
with PCOS. Fertil Steril 76, 936-942
10. Cha K.Y., Chian R.C., 1998. Maturation in vitro of
immature human oocytes for clinical use. Hum Reprod 21. Chung M.K., Chung H.M., Lee W.S., Han S.Y., Yoon
Update 4, 103-120 T.K., Cha K.Y., 2000. Applicability of a hCG priming of
unstimulated PCOS patients for improving IVM /IVF-ET
11. Cha K.Y., Koo J.J., Choi D.H., Han S.Y., Yoon T.K., outcome. Fertil Steril 74 (Suppl.3), S32-S33
1991. Preegnancy after in vitro fertilization of human
follicular oocytes collected from nonstimulated cycles, 22. Cobo A.C., Requena A., Neuspiller F., Aragones M.,
their culture in vitro and their transfer in a donor Mercader A., Navarro J., Simon C., Remohi J., Pellicer
oocyte program. Fertil Steril 55, 109-113 A., 1999. Maturation in vitro of human oocytes from
unstimulated cycles: selection of the optimal day for
12. Cha K.Y., Han S.Y., Chung H.M., Choi D.H., Lim ovum retrieval based on follicular size. Hum Reprod
J.M., Lee W.S., Ko J.J., Yoon T.K., 2000. Pregnancies and 14, 1864-1868
deliveries after in vitro maturation culture followed
by in vitro fertilization and embryo transfer without 23. Demirtas E., Holzer H., Son W.Y., Elizur S.,
stimulation in women with PCOS. Fertil Steril 73, 978-983 Levin D., Chian R.C., Tan S.L., 2008. Will in vitro
338
maturation ever be used in all IVF patients? Expert Rev J.J., Zhou W., 2008. Exposure to hCG during in vitro
Obstet Gynecol 3, 627-634 maturation does not improve the maturation rate and
developmental potential of immature oocytes from
24. Durinzi K.L., Wentz A.C., Saniga E.M., Johnson D.E., patients with PCOS. Fertil Steril 89, 98-103
Lanzendorf S.E., 1997. Follicle stimulating hormone
effects on immature human oocytes: in vitro maturation 35. Godin P.A., Gaspard O., Thonon F., Jouan C.,
and hormone reproduction. J Assist Reprod Genet 14, Wijzen F., Dubois M., Foidart J.M., 2003. Twin pregnancy
199-204 obtained with frozen-thawed embryos after in vitro
maturation in a patient with PCOS. J Assist Reprod
25. Ñaëng Quang Vinh, Hoà Maïnh Töôøng, Vöông Thò Ngoïc Genet 20, 347-350
Lan, Phuøng Huy Tuaân, Nguyeãn Thò Thu Lan, Leâ Thuïy
Hoàng Khaû, 2009. Hieäu quaû cuûa kyõ thuaät tröôûng thaønh 36. Goud P.T., Goud A.P., Qian C., Laverge H., Van
tröùng non trong oáng nghieäm. Thôøi söï Y hoïc 35, 2-6 der Elst J., De Sutter P., Dhont M., 1998. In vitro
maturation of human germinal vesicle stage oocytes: role of
26. Ñaëng Quang Vinh, 2010. Tröôûng thaønh noaõn trong cumulus cells and epidermal growth factor in the
oáng nghieäm (IVM) treân caùc beänh nhaân IVF-ET khoâng culture medium. Hum Reprod 13, 1638-1644
coù buoàng tröùng ña nang. Hoäi thaûo Caäp nhaät veà Ñieàu trò
hieám muoän, Hueá, tr. IX-1 -11. 37. Goud P.T., Goud A.P., Van Oostveldt P., Van der
Elst J., Dhont M., 1999. Fertilization abnormalities and
27. Edwards R.G., Bavister B.D., Steptoe P.C., 1969. pronucleus size asynchrony after ICSI are related to
Early stages of fertilization in vitro of human oocytes oocyte postmaturity. Fertil Steril 72, 245-252
matured in vitro. Nature 221, 632-635
38. Gulekli B., Buckett W.M., Chian R.C., Child T.J.,
28. Eppig J.J., Schultz R.M., O’Brien M., et al., 1994. Abdul-Jalil A.K., Tan S.L., 2004. Randomized,
Relationship between the developmental programs controlled trial of priming with 10,000 IU versus 20,000
controlling nuclear and cytoplasmic maturation of IU of hCG in women with PCOS who are undergoing in
mouse oocytes. Devel Biol 164, 1-9 vitro maturation. Fertil Steril 82, 1458-1459
29. Eppig J.J., 1993. Regulation of mammalian oocyte 39. Hashimoto S., Murata Y., Kikkawa M., Sonoda M.,
maturation. In: Adashi E., Leung O., eds. The Ovary. Oku H., Murata T., Sugihara K., Nagata F., Nakaoka
Raven Press Ltd, New York, 185-208 Y., Fukuda A., et al, 2007. Successful delivery after
the transfer of twice-vitrified embryos derived from in
30. Fadini R., Dal Canto M.B., Renzini M.M., vitro matured oocytes: A case report. Hum Reprod 22,
Brambillasca F., Comi R., Fumagalli D., Lain M., Merola 221-223
M., Milani R., De Ponti E., 2009a. Effect of different
gonadotrophin priming on IVM of oocytes from women 40. Hassold T., Hunt P., 2001. To err (meiotically) is
with normal ovaries: a prospective randomized study. human: the genesis of human aneuploidy. Nat Rev
RBM Online 19, 343-351 Genet 2, 280-91
31. Fadini R., Dal Canto M.B., Renzini M.M., 41.Holzer H., Scharf E., Chian R.C., Demirtas E.,
Brambillasca F., Comi R., Fumagalli D., Lain M., De Buckett W., Tan S.L., 2007. In vitro maturation of oocytes
Ponti E., 2009b. Predictive factors in in vitro matuaration in collected from unstimulated ovaries for oocyte
unstimulated women with normal ovaries. RBM Online donation. Fertil Steril 88, 62-67
18, 251-261
42. Ho M.T., Vuong L.T.N., 2009. Obstetrics
32. Filali M., Hesters L., Fanchin R., Tachdjian G., outcomes of pregnancies from in vitro maturation of
Frydman R., Frydman N., 2008. Retrospective oocytes treatment. In: Dubuisson J.B., Gomel V., (eds).
comparison of two media for in vitro maturation of Reproductive Medicine and Surgery, Proceedings of the
oocytes. RBM Online 16, 250-256 15th World Congress on IVF and the 4th Congress on IVM,
Medimond, Geneva, 37-40
33. Gandolfi T.A., Gandolfi F., 2001. The maternal
legacy to the embryo: cytoplasmic components and 43. Hreinsson J., Rosenlund B., Friden B., Levkov L.,
their effects on early development. Theriogenology 55, Ek I., SUikkari A.M., Hovatta O., Fridstrom M., 2003.
1255-1276 Recombinant LH is equally effective as recombinant
hCG in promoting oocyte maturation in a clinical in
34. Ge H.S., Huang X.F., Zhang W., Zhao J.Z., Lin vitro maturation program: a randomized study. Hum
339
Reprod 18, 2131-2136 priming for in vitro maturation of human oocytes. Hum
Reprod 18, 1632-1636
44. Hunt P.A., 1998. The control of mammalian female
meiosis: factors that influence chromosome segregation. 55. Liu J., Lu G., Qian Y., Mao Y., Ding W., 2003.
J Assist Reprod Genet 15, 246-252 Pregnancies and births achieved from in vitro matured
oocytes retrieved from poor responders undergoing
45. Hwang J.L., Lin Y.H., Tsai Y.L., 2000. In vitro stimulation in in vitro fertilization cycles. Fertil Steril
maturation and fertilization of immature oocytes: a 80, 447-449
comprehensive study of fertilization techniques. J
Assist Reprod Genet 17, 39-43 56. Maro B., Verlhac M., 2002. Polar body
formation: new rules for asymmetric divisions. Nat Cell
46. Hyun C.S., Cha J.H., Son W.Y., Yoon S.H., Kim K.A., Biol 4, E281-3
Lim J.H., 2007. Optimal ICSI timing after the first polar
body extrusion in in vitro matured human oocytes. Hum 57. Mehlmann L.M., Terasaki M., Jaffe L.A., et al., 1995.
reprod 22, 1991-1995 Reorganization of the endoplasmic reticulum during
meiotic maturation of mouse oocyte. Devel Biol 170,
47. Jurema M.W., Noguiera D., 2006. In vitro maturation 607-615
of human oocytes for assisted reproduction. Fertil Steril
86, 1277-1291 58. Mehlmann L.M., Mikoshiba K., Kline D., 1996.
Redistribution and increase in cortical inositol 1,4,5-
48. Kikuchi K., Izaike Y., Noguchi J., et al., 1995. triphosphatase receptors after meiotic maturation of the
Decrease of histone H1 kinase activity in relation to mouse oocyte. Devel Biol 180, 489-498
parthenogenetic activation of pig follicular oocytes
matured nad aged in vitro. J Reprod Fertil 105, 325-330 59. Miao Y.L., Kikuchi K., Sun Q.Y., Schatten H.,
2009. Oocyte aging: cellular and molecular changes,
49. Kyono K., Fukunaga N., Haigo K., Chiba S., developmental potential and reversal possibility. Hum
Ohira C., Nakajo Y., Araki Y., 2002. Succesful delivery Reprod Update 15, 573-585
following cryopreservation of zygotes produced by in
vitro matured oocytes retrieved from a woman with 60. Mikkelsen A.L., Smith S.D., Lindenberg S., 1999.
PCOS-like disease: a case report. J Assist Reprod Genet In vitro maturation of human oocytes from regularly
19, 390-393 menstruating women may be useful without FSH
priming. Hum Reprod 14, 1847-1851
50. Lee S.Y., Son W.Y., Yoon S.H., Lim J.H., 2007.
Clinical pregnancy outcome after vitrification of 61. Mikkelsen A.L., Smith S.D., Lindenberg S., 2001.
blastocysts produced from in vitro maturation cycles. Impact of estradiol and inhibin A concentrations on
Fertil Steril 88, 1449-1451 pregnancy rate in in vitro maturation. Hum Reprod 15,
1685-1690
51. Lim K.S., Son W.Y., Yoon S.H., Lim J.H., 2002. IVM/
F-ET in stimulated cycles for the prevention of OHSS. 62. Mikkelsen A.L., Lindenberg S., 2001. Benefit of FSH
Fertil Steril 78 (Suppl.35), S10. priming of women with PCOS to the in vitro maturation
procedure and the outcome: a randomized prospective
52. Lim J.H., Park S.Y., Yoon S.H., Yang S.H., Chian study. Reproduction 122, 587-592
R.C., 2007. Combination of natural cycle IVF with
IVM as infertility treatment. In: Tan S.L., Chian R.C., 63. Mikkelsen A.L., Host E., Blaabjerg J., Lindenberg
Buckett W.M. (eds). In vitro Maturation of Human S., 2001. Maternal serum supplementation in culture
Oocytes: Basic Science to Clinical Application. London: medium benefits maturation of immature human
Informa Healthcare Press, 353-360 oocytes. RBM Online 3, 112-116
53. Lim J.H., Yang S.H., Xu Y., Yoon S.H., Chian R.C., 64. Minshull J., Sun H., Tonks N.K. et al., 1994. A MAP
2009. Selection of patients for natural cycle in vitro kinase-dependent spindle assembly checkpoint in
fertilization combined with in vitro maturation of Xenous egg extracts. Cell 79, 475-486
immature oocytes. Fertil Steril 91, 1050-1055
65. Nagy Z.P., Cecile J., Liu J., Loccufier A., Devroey P.,
54. Lin Y.H., Hwang J.L., Huang L.W., Mu S.C., Seow Van Steirteghem A., 1996. Pregnancy and birth after
K.M., Chung J., Hsieh B.C., Huang S.C., Chen C.Y., ICSI of in vitro matured germinal vesical stage oocytes:
Chen P.H., 2003. Combination of FSH priming ang hCG case report. Fertil Steril 65, 1047-1050
340
66. Noguiera D., Ron-El R., Friedler S., Schachter M., 78. Rusell J.B., 1998. Immature oocytes retrieval
Raziel A, Cortvrindt R., Smitz J., 2006. Meiotci arrest combined with in vitro oocyte maturation. Hum Reprod
in vitro by phosphodiesterase 3-inhibitor enhances 13 (SUppl.3), 63-70
maturation capacity of human oocytes and allows
subsequent embryonic development. Biol Reprod 74, 79. Sathananthan A.H., Ng S.C., Chia C.M., et al., 1985.
177-184 The origin and distribution of cortical granules in
human oocytes with reference to Golgi, nucleolar, and
67. Oren-Benaroya R., Orvieto R., Gakamsky A., microfilament activity. Ann NY Acad Sci 442, 251-264
Pinchasov M., Eisenbach M., 2008. The sperm
chemoattractant secreted from human cumulus cells is 80. Smitz J., Picton H,M., Platteau P., Rutherford
progesterone. Hum Reprod 23, 2339-2345 A., Cortvrindt R., Clyde J., Noguiera D., Devroey P.,
Lyby K., Grondahl C., 2007. Principal findings from a
68. Papanikolaou E.G., Platteau P., Albano C., multicenter trial investigating the safety of
Noguiera D., Cortvrindt R., Devroey P., Smitz J., 2005. I follicular-fluid meiosis-activating sterol ffor in vitro
mmature oocyte in vitro maturation: clinical aspects. RBM maturation of human cumulus-enclosed oocytes. Fertil
Online 10, 587-592 Steril 87, 949-964
69. Park S.E., Son W.Y., Lee S.H., Lee K.A., Ko J.J., Cha 81. Soderstrom-Anttla V., Makinen S., Tuuri T.,
K.Y., 1997. Chromosome and spindle configurations of Suikkari A.M., 2005. Favourable pregnancy results
human oocytes matured in vitro after cryopreservation with insemination of in vitro matured oocytes from
at the germinal vesicle stage. Fertil Steril 68, 920-926 unstimulated patients. Hum Reprod 20, 1534-1540
70. Perreault S., Barbee R., Slott V., 1988. Importance 82. Son W.Y., Park S.E., Lee K.A., Lee W.S., Ko J.J.,
of glutathione in the acquisition and maintenance of Yoon T.K., Cha K.Y., 1996. Effect of 1,2-propanediol
sperm nuclear decondensing activity in maturing and freezong-thawing on the in vitro developmental
hamster oocytes. Devel Biol 125, 181-186 capacity of human immature oocytes. Fertil Steril 66,
995-999
71. Phuøng Huy Tuaân, Nguyeãn Ñònh Haø, 2009. AÙp duïng
IVM cho caùc tröôøng hôïp nguy cô cao quaù kích buoàng 83. Son W.Y., Han S.Y., Son J.O., Park E.H., Lee K.A.,
tröùng. Hoäi thaûo IVF Expert Meeting laàn thöù 5, Ñaø Laït, Ko J.J., Cha K.Y., 1997. Direct positive effect of EGF on
tr. 48-51. nuclear maturation of human oocytes. Hum Reprod 12,
abstract book, 39
72. Pincus G., Anzmann E.V., 1935. The comparative
behaviour of mammalian eggs in vivo and in vitro. J 84. Son W.Y., Yoon S.H., Park S.J., Yoon H.J., Lee W.D.,
Exp Med 62, 665-675 Lim J.H., 2002a. Ongoing twin pregnancy after vitrifica-
tion of blastocysts produced by in vitro matured oocytes
73. Racowsky C., Baldwin K., 1989. In vitro and in retrieved from a woman with PCOS: Case report. Hum
vivo studies reveal that hamnster oocyte meiotic Reprod 17, 2963-2966
arrest is maintained only transiently by follicular fluid,
but perisitently by membrana/cumulus granulose cell 85. Son W.Y., Park S.J, Hyun C.S., Lee W.D, Yoon
contact. Devel Biol 13, 297-306 S.H., Lim J.H., 2002b. Successful birth after transfer of
blastocysts derived from oocytes of unstimulated
74. Rao G.D., Tan S.L., 2005. In vitro maturation of women with regular menstrual cycles after IVM
oocytes. Semin Reprod Med 23, 242-247 approach. J Assist Reprod Genet 19, 541-543
75. Rao G.D., Chian R.C., Son W.Y., Gilbert L., Tan 86. Son W.Y., Lee S.Y., Lim J.H., 2005a. Feritilization,
S.L., 2004. Fertility preservation in women undergoing cleavage and blastocyst development according to the
cancer treatment. Lancet 363, 1829-1830 maturation timing of oocytes in in vitro maturation
cycles. Hum Reprod 20, 3204-3207
76. Reinblatt S.L., Buckett W., 2008. In vitro maturation
for patients with PCOS. Semin Reprod Med 26, 121-126 87. Son W.Y., Lee S.Y., Chang M.J., Yoo S.H.,
Chian R.C., Lim J.H., 2005b. Pregnancy resulting from
77. Richards J.S., 1980. Maturation of ovarian transfer of repeat vitrified blastocysts produced by
follicles: actions and interactions of pituitary and ovarian in vitro matured oocytes in women with PCOS. RBM
hormones on follicular cell development. Physiol Rev Online 10, 398-401
60, 51-89
341
88. Son W.Y., Yoon S.H., Lim J.H., 2006. Effect of maturation and fertilization of immature human
gonadotrophin priming on in vitro maturation of oocytes. Hum Reprod 15, 747-751
oocytes collected from women at risk of OHSS. RBM
Online 13, 340-348 98. Swain J.E., Smith G.D., 2007. Mechanism of oocyte
maturation. In: Tan S.L., Chian R.C., Buckett W.M.,
89. Son W.Y., Lee S.Y., Yoon S.H., Lim J.H., 2007. (eds). In-vitro Maturation of Human Oocytes. Informa
Pregnancies and deliveries after transfer of human healthcare, London, 83-101
blastocysts derived from in vitro matured oocytes in in
vitro maturation cycles. Fertil Steril 87, 1491-1493 99. Tan S.L., Child T., Gulekli B., 2002. In vitro
maturation and fertilization of oocytes from
90. Son W.Y., Chung J.T., Demirtas E., Holzer H., unstimulated ovaries: predicting the number of
Sylvestre C., Buckett W., Chian R.C., Tan S.L., 2008a. immature oocytes retrieved by early follicular phase
Comparison of cycles programmed for IVM with and ultrasonography. Am J Obstet Gynecol 186, 684-689
without in vivo matured oocytes retrieved. RBM Online
17, 59-67 100. Thornton M.H., Francis M.M., Paulson R.J., 1998,
Immature oocyte retrieval: lessons from unstimualted
91. Son W.Y., Chung J.T., Chian R.C., Herrero B., IVF cycles. Fertil Steril 70, 647-650
Demirtas E., Elizur S., Gidoni Y., Sylvestre C., Dean
N., Tan S.L., 2008b. A 38-hour interval between hCG 101. Trounson A.O., Wood C., Kausche A., 1994. In
priming and oocyte retrieval increases in vivo and vitro maturation and the fertilization and developmental
in vitro oocyte maturation rate in programmed IVM competence of oocytes recovered from untreated PCO
cycles. Hum Reprod 23, 2010-2016 patients. Fertil Steril 62, 353-362
92. Son W.Y., Chung J.T., Herrero B., Dean N., Demirta 102. Trounson A., Anderiesz C., Jones G.M., Kausche
E., Holzer H., Elizur S., Chian R.C., Tan S.L., 2008c. A., Lolatgis N., Wood C., 1998. Oocyte maturation. Hum
Selection of the optimal day for oocyte retrieval based Reprod 13 (Suppl.), 52-70
on the diameter of the dominant follicle in hCG-primed
in vitro maturation cycles. Hum Reprod 23, 2680-2685 103. Verlhac M.H., Lefebvre C., Guillaud P. et al., 2000.
Asymetric division in mouse oocytes : with or without
93. Son W.Y., Tan S.L., 2009. Comparison between slow Mos. Curr Biol 10, 1303-6
freezing and vitrification for human embryos. Expert
Rev Med Devices 6, 1-7 104. Wynn P., Picton H.M., Krapez J.A., Rutherford
A.J., Balen A.H., Gosden R.G., 1998. Pretreatment with
94. Son W.Y., Chung J.T., Levin D., Holzer H., follicle stimulating hormone promotes the numbers
Demirtas E., Tan S.L., 2009a. Predictive factors for of human oocytes reaching metaphase II by in vitro
retrieving mature oocytes following hCG priming in maturation. Hum Reprod 13, 3132-3138
unstimulated women with PCOS. Fertil Steril 92
(Suppl.), S220 105. Yamano S., Yamazaki J, Irahara M., Tokumura
A. Nakagawa K., Saito H., 2004. Human spermatozoa
95. Son W.Y., Chung J.T., Gidoni Y., Holzer H., capacitated with progesterone or a long incubation
Levin D., Chian R.C., Tan S.L., 2009b. Comparison of show accelerated internalization by an alkyl ether
survival rate of cleavage stage embryos produced from in lysophospholipid. Fertil Steril 81, 605-610
vitro maturation cycles after slow freezing and after
vitrification. Fertil Steril 92, 956-958 106. Yang S.H., Son W.Y., Yoon S.H., Ko Y., Lim J.H.,
2005. Correlation between in vitro maturation and
96. Son W.Y., Tan S.L., 2010. Laboratory and expression of LH receptor in cumulus cells of the
embryological aspects of hCG-primed in vitro oocytes collected from PCOS patients in hCG-promed
maturation cycles for patients with polycystic ovaries. IVM cycles. Hum Reprod 20, 2097-2103
Hum Reprod Update 1, 1-15
107. Zech N., Lopez J., Frias P., Leroy F.,
97. Suikkari A.M., Tilppala M., Tuuri T. Hovatta O., Vanderzwalmen P., 2009. In vitro maturation (IVM) of
Bernes F., 2000. Luteal phase start of low-dose FSH oocytes: replacement of developing embryos in afresh
priming of follicles results in an efficient recovery, or vitrified cycle? Hum Reprod 24 (Suppl.1), i67
342
17
KÍCH THÍCH BUOÀNG TRÖÙNG
VAØ CAÙC TAÙC ÑOÄNG TREÂN KEÁT QUAÛ
KYÕ THUAÄT HOÃ TRÔÏ SINH SAÛN
Vöông Thò Ngoïc Lan
GIÔÙI THIEÄU (thoâng thöôøng 2-3 phoâi) vaøo buoàng töû

cung vaø soá phoâi dö coøn laïi ñöôïc tröõ
laïnh seõ giuùp gia taêng cô hoäi coù thai
Kích thích buoàng tröùng (KTBT) laø moät
cuûa moät chu kyø ñieàu trò maø khoâng caàn
coâng ñoaïn khoâng theå thieáu trong qui
laëp laïi kích thích buoàng tröùng vaø choïc
trình cuûa caùc kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn
huùt laáy noaõn. Caùc lyù luaän nhö treân
(KTHTSS). Kích thích buoàng tröùng coù
cuûa KTBT ñaõ laø neàn taûng cho thöïc
muïc ñích taïo söï phaùt trieån cuûa moät
haønh laâm saøng trong hoã trôï sinh saûn
ñoaøn heä nhieàu nang noaõn ñeán giai
suoát moät thôøi gian daøi gaàn 30 naêm, töø
ñoaïn tröôûng thaønh nhaèm gia taêng cô hoäi
nhöõng buoåi ñaàu cuûa thuï tinh trong oáng
thuï thai cho moät chu kyø ñieàu trò. Nhö
nghieäm. Tuy nhieân, beân caïnh maët tích
vaäy, kích thích buoàng tröùng can thieäp
cöïc cuûa KTBT laø giuùp gia taêng soá löôïng
vaøo cô cheá sinh lyù phaùt trieån ñôn noaõn
noaõn thu ñöôïc, caùc taùc ñoäng khaùc cuûa
ôû buoàng tröùng cuûa nhöõng phuï nöõ coù
KTBT leân chaát löôïng noaõn, phoâi, noäi
chu kyø phoùng noaõn bình thöôøng. “Kích
maïc töû cung, vaø nhaát laø keát quaû coù thai
thích buoàng tröùng” caàn ñöôïc phaân bieät
sau thöïc hieän KTHTSS cuõng caàn ñöôïc
vôùi “gaây phoùng noaõn” vì gaây phoùng
quan taâm. “Toái öu hoùa” hôn laø “toái ña
noaõn coù muïc ñích taïo ra söï phaùt trieån
hoùa” ñang trôû thaønh xu höôùng ñieàu trò
vaø phoùng noaõn cuûa chæ moät nang
hieän nay taïi caùc trung taâm hoã trôï sinh
noaõn vaø thöôøng ñöôïc aùp duïng cho nhöõng
saûn treân theá giôùi.
phuï nöõ coù chu kyø khoâng phoùng noaõn.
Kích thích buoàng tröùng laøm taêng soá Trong baøi naøy, chuùng toâi ñeà caäp ñeán
löôïng noaõn thu ñöôïc, laø tieàn ñeà cho caùc vaán ñeà veà KTBT nhö sinh lyù chöùc
caùc quaù trình tröôûng thaønh noaõn, thuï naêng buoàng tröùng laø cô sôû khoa hoïc
tinh noaõn ngoaøi cô theå, caáy phoâi, choïn cho KTBT, caùc öùng duïng laâm saøng vaø
löïa phoâi chuyeån vaøo buoàng töû cung vaø caùc taùc ñoäng cuûa KTBT leân caùc yeáu toá
laøm toå cuûa phoâi ñöôïc hieäu quaû hôn. lieân quan ñeán keát quaû KTHTSS.
Vieäc chuyeån nhieàu hôn moät phoâi
343
Kích thích buoàng tröùng vaø caùc taùc ñoäng treân keát quaû kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn
SINH LYÙ CHÖÙC NAÊNG BUOÀNG Vaøo cuoái pha hoaøng theå cuûa chu kyø
kinh nguyeät, hoaøng theå bò thoaùi hoùa
TRÖÙNG
laøm noàng ñoä cuûa estradiol, inhibin
A vaø progesterone giaûm trong tuaàn
Quaù trình phaùt trieån nang noaõn
hoaøn. Ñieàu naøy cho pheùp söï gia taêng
ôû buoàng tröùng vaø taùc ñoäng cuûa
taàn soá cuûa caùc xung cheá tieát GnRH ôû
noäi tieát leân quaù trình phaùt trieån
vuøng döôùi ñoài, töø ñoù, kích thích tuyeán
nang noaõn.
yeân laøm taêng cheá tieát FSH. Nhö vaäy,
noàng ñoä FSH baét ñaàu taêng töø cuoái pha
Söï phaùt trieån cuûa nang noaõn cuûa buoàng
hoaøng theå cuûa chu kyø tröôùc vaø keùo qua
tröùng töø giai ñoaïn nang noaõn nguyeân
pha nang noaõn cuûa chu kyø sau (Hall
thuûy ñeán giai ñoaïn tieàn phoùng noaõn xaûy
vaø cs., 1992, Le Nestour vaø cs., 1993).
ra trong nhieàu thaùng (Gougeon, 1996;
Söï gia taêng noàng ñoä FSH ôû giai ñoaïn
McGee vaø cs., 2000). Ñaàu tieân, caùc nang
chuyeån tieáp hai chu kyø naøy, khi vöôït
noaõn nguyeân thuûy ñöôïc khôûi ñoäng, quaù
qua “noàng ñoä ngöôõng FSH”, giuùp chieâu
trình naøy coøn ñöôïc goïi laø “chieâu moä sô
moä caùc nang noaõn coù hoác. Maëc duø ban
caáp” vaø xaûy ra lieân tuïc, theo kieåu ngaãu
ñaàu, caùc nang noaõn ñeàu coù tieàm naêng
nhieân, khoâng phuï thuoäc vaøo FSH. Thaät
nhö nhau ñeå phaùt trieån ñeán giai ñoaïn
ra, phaàn lôùn caùc nang noaõn nguyeân
tröôûng thaønh, nhöng chæ nhöõng nang
thuûy ñöôïc chieâu moä luùc naøy ñeàu
noaõn coù hoác naøo coù toác ñoä phaùt trieån
thoaùi hoùa theo cô cheá “cheát theo
nhanh hôn, giaønh ñöôïc taùc ñoäng cuûa
chöông trình” tröôùc khi ñeán ñöôïc giai
FSH thì môùi lôùn leân vaø toàn taïi ñeán giai
ñoaïn nang noaõn coù hoác.
ñoaïn tieàn phoùng noaõn (Fauser vaø cs.,
1997). Quaù trình chieâu moä nang noaõn
Ñeán giai ñoaïn naøo cuûa quaù trình phaùt
coù hoác naøy ñöôïc goïi laø “chieâu moä thöù
trieån, nang noaõn baét ñaàu nhaän taùc
caáp”, xaûy ra coù chu kyø vaø phuï thuoäc
ñoäng cuûa FSH vaãn coøn chöa ñöôïc
vaøo FSH (McGee vaø cs., 2000). Döïa
hieåu roõ. Caùc nghieân cöùu treân chuoät
treân caùc quan saùt tröïc tieáp, ngöôøi ta tin
chuyeån gen vaø ñaõ bò caét tuyeán yeân
raèng coù khoaûng 10 nang noaõn coù hoác
cho thaáy gonadotrophin coù theå coù lieân
treân moãi buoàng tröùng ñöôïc chieâu moä
quan ñeán söï hoaït hoùa cuûa caùc nang
trong giai ñoaïn chuyeån tieáp nang noaõn
noaõn ñang ôû traïng thaùi “nghæ ngôi”
- hoaøng theå naøy (Hodgen, 1982; Pache
(Meredith vaø cs., 1986; Flaws vaø cs.,
vaø cs., 1990; Gougeon, 1996).
1997). Tuy nhieân, ôû ngöôøi, caùc thuï theå
cuûa FSH chæ coù treân caùc nang noaõn töø
giai ñoaïn coù hoác trôû ñi vaø chæ ôû nhöõng Trong pha nang noaõn tieáp theo, noàng
giai ñoaïn muoän cuûa söï phaùt trieån nang ñoä FSH ñöôïc giöõ bình nguyeân trong
noaõn, nang noaõn baét ñaàu ñaùp öùng vaøi ngaøy ñaàu (van Santbrink vaø cs.,
vôùi FSH vaø coù khaû naêng chuyeån ñoåi 1995; Schipper vaø cs., 1998), sau ñoù,
androstenedione thaønh estradiol baèng giaûm xuoáng döôùi taùc ñoäng phaûn hoài
söï kích hoaït enzyme thôm hoùa (Fauser aâm cuûa estradiol (Baird, 1987) vaø
vaø cs., 2003; Gougeon, 2004). inhibin B (Groome vaø cs., 1996) leân
344
tuyeán yeân. Thöû nghieäm ngöng söû duïng nhieàu caùch, töø tieáp tuïc phaùt trieån ñeán
gonadotrophin ñaõ ghi nhaän moái lieân thoaùi hoùa (Fluker vaø cs., 1991; Hall vaø
quan giöõa söï saûn xuaát FSH, LH vaø cs., 1991). Ngoaøi ra, moät soá baèng chöùng
inhibin (Hall vaø cs., 1992; Welt vaø cs., gaàn ñaây cho thaáy LH cuõng coù vai troø
1997, 1999). Söû duïng inhibin A taùi toå quan troïng trong söï choïn loïc vaø vöôït
hôïp ôû ñaàu pha nang noaõn ôû ñoäng vaät troäi cuûa moät nang noaõn trong nhöõng
coù vuù gaây ra söï giaûm noàng ñoä FSH chu kyø coù phoùng noaõn bình thöôøng
(Stouffer vaø cs., 1993). Ngöôïc laïi, söû (Sullivan vaø cs., 1999; Filicori vaø cs.,
duïng inhibin A taùi toå hôïp trong pha 2002). Teá baøo haït cuûa caùc nang noaõn
hoaøng theå ngaên söï gia taêng FSH trong coù hoác ôû giai ñoaïn sôùm chæ coù thuï theå
pha chuyeån tieáp hoaøng theå - nang noaõn vôùi FSH, do ñoù, chæ ñaùp öùng vôùi FSH,
(Stouffer vaø cs., 1993). Caùc thöû nghieäm ñeán giai ñoaïn muoän hôn, nang noaõn
naøy chöùng minh vai troø tröïc tieáp cuûa ñaùp öùng vôùi caû 2 loaïi gonadotrophin
inhibin A trong cô cheá phaûn hoài aâm FSH vaø LH do ñaõ coù thuï theå vôùi caû
treân söï saûn xuaát FSH cuûa tuyeán yeân, 2 loaïi naøy vaø ñeán giai ñoaïn tröôûng
trong khi inhibin B khoâng ñoùng goùp gì thaønh, nang noaõn ít phuï thuoäc vaøo
vaøo nhöõng thay ñoåi coù tính chaát ñoäng FSH hôn do ñaõ coù khaû naêng ñaùp öùng
trong chu kyø kinh nguyeät (Stouffer vaø vôùi LH (Sullivan vaø cs., 1999; Filicori
cs., 1993; Brannian vaø cs., 1992; Fraser vaø cs., 2002; Zelenik, 2004).
vaø cs., 1994; Molskness vaø cs. 1996).
Ngoaøi ra, FSH coøn toàn taïi ôû nhieàu
“Cöûa soå FSH” laø khoaûng thôøi gian maø daïng ñoàng phaân khaùc nhau. Söï
noàng ñoä FSH ôû treân “ngöôõng FSH”, coù khaùc nhau chuû yeáu laø veà caáu truùc
vai troø quan troïng trong söï choïn loïc oligosaccharide vaø goùc hôïp bôûi ñaàu taän
moät nang noaõn vöôït troäi töø ñoaøn heä sialic vaø sulfate (Ulloa-Aguirre vaø cs.,
nang noaõn ñaõ ñöôïc chieâu moä (van 1995). Nghieân cöùu veà daïng FSH trong
Santbrink vaø cs., 1995) (hình 17.1). pha nang noaõn, ngöôøi ta thaáy vaøo cuoái
Khi noàng ñoä FSH giaûm, ngoaïi tröø nang pha nang noaõn vaø giöõa chu kyø, daïng
noaõn vöôït troäi laø nang coù ñoä nhaïy taêng FSH coù ít tính acid chieám tæ leä nhieàu
vôùi FSH, caùc nang noaõn khaùc maát ñi hôn caùc daïng khaùc trong tuaàn hoaøn
taùc nhaân kích thích vaø bò thoaùi hoùa (Padmanabhan vaø cs., 1988; Wide vaø
(Zelenik vaø cs., 1986; Fauser vaø cs., cs., 1993; Zambrano vaø cs., 1995). Thôøi
1997). Giaû thuyeát veà söï gia taêng ñoä gian baùn huûy cuûa daïng FSH naøy thöôøng
nhaïy vôùi FSH cuûa nang noaõn vöôït ngaén hôn daïng FSH ñöôïc cheá tieát ôû ñaàu
troäi ñaõ ñöôïc xaùc nhaän thoâng qua caùc pha nang noaõn (Booth vaø cs., 1996). Söï
thöû nghieäm treân ngöôøi. Ngöôøi ta duøng cheá tieát daïng FSH coù thôøi gian baùn huûy
GnRH ñoái vaän ñeå öùc cheá söï giaûi phoùng ngaén ôû quanh thôøi ñieåm phoùng noaõn
gonadotrophins töø tuyeán yeân vaø quan cho thaáy coù söï toàn taïi cuûa caùc cô cheá
saùt thaáy caùc nang noaõn khaùc nhau ñieàu hoøa nhaèm kieåm soaùt cöôøng ñoä vaø
chaáp nhaän söï thieáu gonadotrophin ôû thôøi gian cuûa tín hieäu FSH tôùi buoàng
caùc möùc ñoä khaùc nhau, bieåu hieän baèng tröùng (Ulloa-Aguirre vaø cs., 1995).
345
hMG/FSH
Ngöôõng FSH
Noàng ñoä
FSH
Cöûa soå Cöûa soå
Kích 20
thöôùc 15
nang
(mm) 10
5
1 7 14 1 7 14
Ngaøy chu kyø Ngaøy KTBT
Chu kyø töï nhieân Chu kyø KTBT coå ñieån
Hình 17.1 Khaùi nieäm veà “ngöôõng FSH” vaø “cöûa soá FSH” ñeå gaây phaùt trieån ñôn noaõn trong chu kyø
töï nhieân (hình beân traùi) vaø khi tieâm hMG hay FSH ñeå kích thích söï phaùt trieån ña noaõn (hình beân phaûi).
Moãi muõi teân ñaïi ñieän cho moät nang noaõn phaùt trieån (veõ laïi theo Macklon, 2006).
Caùc yeáu toá noäi taïi buoàng tröùng vaø Heä thoáng IGF goàm IGF-I vaø IGF-II vaø
söï ñieàu phoái hoaït ñoäng saûn xuaát caùc thuï theå cuûa chuùng ñöôïc tìm thaáy
hormone steroid ôû buoàng tröùng treân nang noaõn phaùt trieån ôû ngöôøi
nhöng vai troø ñoäc laäp cuûa töøng loaïi
Gonadotrophin laø caùc chaát ñieàu phoái IGF trong cô theå nhö theá naøo vaãn chöa
chính hoaït ñoäng phaùt trieån nang ñöôïc hieåu roõ. Caùc nghieân cöùu beân
noaõn, bieät hoùa teá baøo vaø saûn xuaát ngoaøi cô theå ñaõ xaùc nhaän caùc taùc ñoäng
hormone steroid, coøn caùc yeáu toá noäi cuûa IGF treân chöùc naêng cuûa teá baøo haït
taïi buoàng tröùng thì coù vai troø ñieàu phoái vaø teá baøo voû. IGF-I gaây taùc ñoäng treân
ñaùp öùng cuûa nang noaõn buoàng tröùng teá baøo haït, kích thích söï taêng tröôûng vaø
vôùi kích thích cuûa gonadotrophins. hoaït ñoäng thôm hoùa cuûa teá baøo haït
Caùc yeáu toá noäi taïi buoàng tröùng bao moät caùch ñoäc laäp hay hieäp ñoàng
goàm heä thoáng IGF (Insulin-like Growth taùc ñoäng vôùi FSH treân teá baøo haït
Factor) (Poretsky vaø cs., 1999), heä (Erickson vaø cs., 1989; Olsson vaø cs.,
thoáng EGF (Epidermal Growth Factor) 1990; Yong vaø cs., 1992; Di Blasio vaø
(Tapanainen vaø cs., 1987), heä thoáng cs., 1994). Taïi teá baøo voû, IGF-I kích thích
TGF-α vaø TGF-β (Mason vaø cs., 1995), söï saûn xuaát 17α-hydroxyprogesterone
caùc inhibin vaø activin (Findlay vaø cs., (McAllister vaø cs., 1994). IGF-I vaø
2002). IGF-II gaây taùc ñoäng treân teá baøo voû
346
moät caùch ñoäc laäp hay hieäp ñoàng taùc xuaát androgen döôùi taùc ñoäng cuûa LH ôû
ñoäng vôùi LH ñeå kích thích söï toång hôïp caùc teá baøo voû buoàng tröùng (Hillier vaø
androgen ôû teá baøo voû (Nahum vaø cs., cs., 1991).
1995; Bergh vaø cs., 1993). Hoaït ñoäng cuûa
heä thoáng IGF ñöôïc ñieàu phoái bôûi khaû Quaù trình hình thaønh hoaøng theå
naêng gaén keát cuûa noù vôùi protein. Growth vaø vai troø cuûa noäi tieát trong kieåm
hormone laø chaát ñieàu phoái chính noàng soaùt chöùc naêng hoaøng theå
ñoä IGF trong huyeát thanh baèng caùch
kích thích gan saûn xuaát IGF-I. Caùc chaát ñieàu phoái chính chöùc naêng
hoaøng theå ôû ngöôøi vaø caùc ñoäng vaät coù
Heä thoáng EGF vaø TGF-α coù caáu truùc vuù laø caùc gonadotrophin coù taùc duïng
polypeptide töông töï nhau, gaén keát gioáng LH (Stouffer, 2003, 2005). Khoâng
chung moät loaïi thuï theå vaø ñeàu ñöôïc nhö caùc loaøi khaùc, quaù trình hoaøng
phaùt hieän ôû nang noaõn buoàng tröùng theå hoùa ôû ngöôøi khoâng lieân quan ñeán
ngöôøi (Maruo vaø cs., 1993). EGF vaø vai troø cuûa hormone prolactin vaø söï
TGF-α coù vai troø kích thích söï taêng thoaùi hoùa cuûa hoaøng theå cuõng khoâng
tröôûng cuûa teá baøo (Tapanainen vaø lieân quan ñeán caùc tín hieäu töø töû cung
cs., 1987), tuy nhieân, hai loaïi naøy öùc nhö prostaglandin F2α (Stouffer, 2005).
cheá hoaït ñoäng thôm hoùa ñeå toång hôïp Thay vaøo ñoù, quaù trình hoaøng theå hoùa
estradiol ñöôïc khôûi ñoäng bôûi FSH vaø söï toàn taïi cuûa hoaøng theå ôû ngöôøi laø
(Mason vaø cs., 1990). TGF-β coù caáu do caùc cô cheá sau (1) ñænh LH ôû giöõa
truùc vaø chöùc naêng khaùc EGF vaø TGF-α, chu kyø thuùc ñaåy hoaøn taát quaù trình
taùc ñoäng gaây öùc cheá hoaït ñoäng thôm giaûm phaân vaø tröôûng thaønh cuûa noaõn
hoùa cuûa TGF-β khoâng roõ raøng. ÔÛ chuoät naèm trong nang tröôùc phoùng noaõn, gaây
hamster, TGF-β taùc ñoäng hieäp ñoàng vôõ nang noaõn ñeå giaûi phoùng noaõn ra
vôùi FSH ñeå kích thích söï taêng tröôûng khoûi nang vaø cuoái cuøng, chuyeån vaùch
teá baøo haït cuûa nang noaõn buoàng tröùng bao cuûa nang thaønh hoaøng theå (quaù
(Roy, 1993). trình hoaøng theå hoùa); (2) söï cheá tieát
caùc xung LH töø tuyeán yeân trong suoát
Inhibin vaø activin coù vai troø ñieàu hoøa pha hoaøng theå kích thích söï phaùt trieån
hoaït ñoäng cuûa FSH ôû tuyeán yeân, ngoaøi tieáp tuïc vaø keùo daøi ñôøi soáng cuûa hoaøng
ra, cuõng coù vai troø ñieàu hoøa söï phaùt theå; (3) söï gia taêng cuûa hormone hCG
trieån vaø tröôûng thaønh cuûa nang noaõn coù taùc ñoäng gioáng LH trong tuaàn hoaøn,
ôû buoàng tröùng (Roberts vaø cs., 1993). ñöôïc saûn xuaát bôûi phoâi nang ñaõ laøm
Activin taùc ñoäng treân caùc nang noaõn toå vaø caùc hôïp baøo nuoâi cuûa nhau thai
nhoû kích thích söï taêng tröôûng cuûa teá giuùp keùo daøi theâm tuoåi thoï cuûa hoaøng
baøo haït (Miro vaø cs., 1996; Zhao vaø theå trong giai ñoaïn sôùm cuûa thai kyø
cs., 2001), taêng soá löôïng thuï theå FSH cho ñeán khi nhau thai ñuû söùc ñaûm
treân teá baøo haït vaø kích thích hoaït ñoäng ñöông hoaøn toaøn caùc hoaït ñoäng cuûa
thôm hoùa ñeå toång hôïp estradiol (Miro hoaøng theå (söï chuyeån tieáp hoaøng theå
vaø cs., 1991). Inhibin gia taêng söï saûn - nhau thai).
347
Söï bieán ñoåi noäi maïc töû cung vaø cs., 2004). Thuï theå progesterone coù
döôùi taùc ñoäng cuûa hormone nhieàu nhaát ôû bieåu moâ tuyeán trong giai
steroid töø buoàng tröùng ñoaïn taêng tröôûng cuûa noäi maïc töû cung,
sau ñoù khoâng coøn thaáy ôû bieåu moâ naøy
Thuï theå cuûa hormone steroid vaø caùc quanh thôøi ñieåm giöõa pha hoaøng theå
taùc ñoäng cuûa hormone steroid treân noäi (Lessey vaø cs., 1988). Ngöôïc laïi, caùc teá
maïc töû cung baøo moâ ñeäm chöùa nhieàu PR trong suoát
pha nang noaõn vaø hoaøng theå. Coù 2
Hormone steroid coù nguoàn goác töø daïng thuï theå progesterone, PR-A vaø
buoàng tröùng gaây taùc ñoäng raát lôùn treân PR-B, chuùng laø saûn phaåm cuûa chung
noäi maïc töû cung, taïo ra söï taêng tröôûng moät gen (Giangrande vaø cs., 1999). ÔÛ
vaø bieät hoùa cuûa moâ noäi maïc töû cung, bieåu moâ tuyeán, PR-A vaø PR-B coù maët
söï chaáp nhaän bao goàm phoâi laøm toå vaø trong pha nang noaõn, nhöng chæ coù
bong troùc ra neáu khoâng coù thai. Trong PR-B toàn taïi trong suoát giai ñoaïn giöõa
pha nang noaõn, estradiol ñöôïc saûn vaø cuoái cuûa pha hoaøng theå (Mylonas
xuaát töø caùc nang noaõn phaùt trieån, kích vaø cs., 2004; Mote vaø cs., 1999, 2000).
thích söï hình thaønh caùc thuï theå cuûa ÔÛ moâ ñeäm noäi maïc töû cung, PR-A toàn
estradiol (estradiol receptor – ER) treân taïi trong suoát chu kyø (Mylonas vaø cs.,
noäi maïc töû cung vôùi noàng ñoä cao nhaát 2004; Mote vaø cs., 1999, 2000). Noùi
ñöôïc thaáy trong bieåu moâ tuyeán noäi maïc chung, PR-A vaø PR-B gaây taùc ñoäng treân
töû cung ôû quanh giai ñoaïn cuoái cuûa bieåu moâ tuyeán vaø ñeäm cuûa noäi maïc
pha nang noaõn (Lessey vaø cs., 1988; töû cung trong suoát chu kyø kinh nguyeät
Okulicz vaø cs., 1990; Ferenczy vaø cs., thoâng qua caùc con ñöôøng khaùc nhau.
1991; Hild-Petito vaø cs., 1992; Brenner Caàn löu yù raèng söï ñieàu hoøa giaûm cuûa
vaø cs., 1994; Berqvist vaø cs., 1993). Coù PR ôû bieåu moâ truøng vôùi thôøi ñieåm môû
2 daïng thuï theå cuûa estrogen ñöôïc ghi ra cuûa cöûa soå laøm toå cuûa phoâi. Söï chaäm
nhaän ER-α vaø ER-β, laø 2 saûn phaåm cuûa treã trong bieán ñoåi moâ hoïc cuûa noäi maïc
2 gen khaùc nhau (Kuiper vaø cs., 1996). töû cung, laøm giaûm söï chaáp nhaän vôùi
ER-α coù maët ôû caû tuyeán vaø moâ ñeäm, phoâi laøm toå, coù lieân quan vôùi tình
coøn ER-β chæ coù ôû noäi moâ (Critchley traïng khoâng theå ñieàu hoøa giaûm cuûa
vaø cs., 2001). ER-α giaûm ñi ñaùng keå ôû PR ôû noäi maïc töû cung (Lessey vaø cs.,
bieåu moâ trong pha hoaøng theå (Okulicz 1996).
vaø cs., 1998).
Estradiol coù vai troø chính cho söï phaùt
Thuï theå cuûa progesterone (progesterone trieån cuûa noäi maïc töû cung vaø taïo tieàn
receptor – PR) ñöôïc hình thaønh treân ñeà cho progesterone gaây taùc ñoäng treân
noäi maïc töû cung chæ sau khi coù söï moâ. Ñeå hoaøn thaønh söù meänh naøy,
khôûi ñoäng cuûa estradiol vaø ñaït noàng estradiol gaây taùc ñoäng tröïc tieáp leân moâ
ñoä ñænh ôû thôøi ñieåm phoùng noaõn vaø teá baøo thoâng qua caùc thuï theå cuûa
(Lessey vaø cs., 1988; Berqvist vaø cs., noù vaø giaùn tieáp baèng caùch khôûi ñoäng
1993; Bergeron vaø cs., 1988; Mylonas caùc yeáu toá ñieàu phoái caän tieát vaø töï tieát
348
(Cunha vaø cs., 1997, 2002; Cooke vaø “Cöûa soå laøm toå cuûa phoâi” vaø taùc ñoäng
cs., 1997) cuûa hormone steroid
Söï bieán ñoåi veà moâ hoïc cuûa noäi maïc Caùc hormone steroid cuûa buoàng tröùng
töû cung döôùi taùc ñoäng cuûa hormone taùc ñoäng leân noäi maïc töû cung cuûa
steroids töø buoàng tröùng nhöõng chu kyø coù phoùng noaõn vaø nhöõng
chu kyø coù kích thích buoàng tröùng, taïo
Noyes vaø coäng söï (1950) ñaõ moâ taû söï ra caùc bieán ñoåi moâ hoïc vaø noäi tieát ôû
bieán ñoåi moâ hoïc töøng ngaøy cuûa noäi maïc noäi maïc töû cung trong moät khoaûng thôøi
töû cung baèng caùch phaân tích haøng ngaøn gian coù giôùi haïn chaët cheõ, maø trong
maãu moâ ñöôïc sinh thieát töø noäi maïc töû khoaûng thôøi gian naøy, noäi maïc töû cung
cung. Töø ñoù, oâng ñaõ ñöa ra tieâu chuaån cho pheùp phoâi laøm toå, goïi laø “cöûa soå
ñaùnh giaù noäi maïc töû cung vaø ñöôïc xem laøm toå cuûa phoâi” (Giudice, 2004). Caùc
nhö laø tieâu chuaån vaøng. Tieâu chuaån baèng chöùng hieän coù cho raèng cöûa soå
ban ñaàu cuûa Noyes ñöôïc döïa treân söï laøm toå cuûa phoâi baét ñaàu töø ngaøy 6 vaø
töông quan giöõa keát quaû sinh thieát noäi toàn taïi ñeán ngaøy 10 sau ñænh LH. Cöûa
maïc töû cung vôùi nhieät ñoä caên baûn cuûa soå laøm toå cuûa phoâi xuaát hieän sôùm hôn
cô theå vaø vôùi ngaøy cuûa chu kyø kinh ôû nhöõng chu kyø söû duïng clomiphene
nguyeät sau ñoù. Tuy nhieân, noäi maïc citrate (CC) vaø gonadotrophin (Martel
töû cung coøn coù nhöõng bieán ñoåi sieâu vaø cs., 1987, Nikas vaø cs., 1999) nhöng
caáu truùc döôùi taùc ñoäng cuûa hormone chaäm hôn ôû nhöõng chu kyø söû duïng
steroid (Frenczy vaø cs., 1995). Nghieân hormone steroid ngoaïi sinh ñeå chuaån
cöùu caùc bieán ñoåi sieâu caáu truùc cuûa noäi bò noäi maïc töû cung ôû ngöôøi nhaän tröùng
maïc töû cung baèng kính hieån vi ñieän (Develioglu vaø cs., 1999). Khi phoâi ñöôïc
töû, caùc nhaø khoa hoïc tìm thaáy caùc caáu chuyeån vaøo buoàng töû cung trong khoaûng
truùc gioáng choài, coù cuoáng, ñöôïc goïi laø ngaøy 17 vaø 19 cuûa chu kyø, tæ leä thuï thai
pinopode. Caùc pinopode naèm gaàn rìa laø 40,5% so vôùi khoâng coù hieän töôïng
cuûa teá baøo, nhoâ leân cao hôn caùc loâng thuï thai neáu phoâi ñöôïc chuyeån sau
mao beà maët cuûa teá baøo noäi maïc töû ngaøy 20 cuûa chu kyø (Navot vaø cs., 1991).
cung nhöng khoâng bao phuû heát toaøn boä
beà maët teá baøo (Parr vaø cs., 1982). Caùc Hieän nay, caùc nhaø nghieân cöùu coøn noã
pinopode naøy phuï thuoäc progesterone löïc tìm hieåu nhöõng bieán ñoåi veà maët
vaø bò öùc cheá bôûi estradiol (Martel vaø phaân töû cuûa noäi maïc töû cung xaûy ra
cs., 1987; Nikas, 1999; Bentin-Ley vaø trong giai ñoaïn cöûa soå laøm toå cuûa phoâi.
cs., 2000). Caùc caáu truùc naøy xuaát hieän Chính nhöõng bieán ñoåi naøy cho pheùp
trong 1-2 ngaøy, soá löôïng cuûa noù nhieàu noäi maïc töû cung chaáp nhaän phoâi vaø
ôû vò trí laøm toå cuûa phoâi (Nikas vaø cs., cho pheùp caùc töông taùc xaûy ra giöõa noäi
2000). Maëc duø caùc caáu truùc naøy coù lieân maïc töû cung meï trong thai kyø (maøng
quan ñeán giai ñoaïn sôùm cuûa söï laøm toå, ruïng) vaø baøo thai ñaõ laøm toå. Caùc kyõ
nhöng chöùc naêng chính xaùc cuûa noù laø thuaät hoùa moâ mieãn dòch ñaõ moâ taû söï
gì caàn ñöôïc laøm roõ theâm. hình thaønh cuûa thuï theå, caùc phaân töû
349
keát dính vaø caùc chaát ñaùnh daáu khaùc ñaàu xaûy ra töø tröôùc khi sanh, tieáp tuïc
cuûa söï chaáp nhaän cuûa noäi maïc töû cung. trong thôøi nieân thieáu cho ñeán khi daäy
Söï hình thaønh cuûa ER vaø PR quanh thì, caû hai buoàng tröùng chæ coøn khoaûng
thôøi ñieåm phoùng noaõn ñöôïc ghi nhaän 300.000 nang noaõn (Himelstein-Braw
nhieàu nhaát (Tamaya vaø cs., 1986). Caùc vaø cs., 1976). Trong tuoåi sinh saûn, söï
phaân töû keát dính teá baøo ñaõ ñöôïc tìm giaûm nang noaõn tieáp tuïc xaûy ra vôùi
ra coù lieân quan ñeán cöûa soå laøm toå goàm toác ñoä khoaûng 1000 moãi thaùng hoaëc do
integrin vaø LIF (leukemia inhibiting thoaùi hoùa hoaëc do böôùc vaøo caùc pha
factor). Integrin giaûm döôùi taùc ñoäng phaùt trieån. Toác ñoä giaûm soá löôïng nang
cuûa estradiol vaø progesterone trong noaõn caøng gia taêng khi ngöôøi phuï nöõ
thôøi ñieåm laøm toå cuûa phoâi (Lessey sau 35 tuoåi (Faddy vaø cs., 1992). Ñeán
vaø cs., 1988). LIF xuaát hieän ñoàng thôøi khi maõn kinh, soá löôïng nang noaõn coøn
vôùi söï gia taêng noàng ñoä progesterone laïi ôû moãi buoàng tröùng chæ laø döôùi 1.000
(Danielsson vaø cs., 1997). Taùc ñoäng nang noaõn (Gougeon vaø cs., 1994;
sinh hoïc cuûa LIF treân noäi maïc töû cung Faddy vaø cs., 1992).
chöa ñöôïc hieåu roõ nhöng coù theå LIF coù
chöùc naêng trong söï laøm toå cuûa phoâi ôû Phaàn lôùn nang noaõn maát ñi laø do
giai ñoaïn phoâi xaâm nhaäp vaøo noäi maïc quaù trình “cheát theo chöông trình”
töû cung. Söï xuaát hieän ñoàng thôøi cuûa (Schwartzman vaø cs., 1993). Trong suoát
LIF vaø pinopodes cuõng ñöôïc ghi nhaän ñôøi soáng baøo thai vaø thôøi nieân thieáu,
(Aghajanova vaø cs., 2003) trong giai söï phaùt trieån nang noaõn xaûy ra chæ tôùi
ñoaïn cöûa soå laøm toå cuûa phoâi. giai ñoaïn sôùm cuûa nang noaõn coù hoác
(Lintern-Moore vaø cs., 1974). Töø daäy
Quaù trình “laõo hoùa” buoàng tröùng thì ñeán maõn kinh, nang noaõn coù khaû
vaø caùc xeùt nghieäm khaûo saùt döï naêng phaùt trieån ñeán giai ñoaïn tröôûng
tröõ buoàng tröùng thaønh hoaøn toaøn vaø phoùng noaõn,
nhöng öôùc tính chæ coù khoaûng 400 nang
Töø trong baøo thai, thoâng qua quaù trình noaõn ñaït ñöôïc söï tröôûng thaønh hoaøn
giaùn phaân, soá löôïng teá baøo maàm taêng toaøn. Khi tuoåi ngöôøi phuï nöõ tieán daàn
raát nhanh, ñaït khoaûng 7 trieäu teá baøo ñeán thôøi kyø maõn kinh, chu kyø kinh
maàm nguyeân thuûy vaøo thaùng thöù 5 cuûa nguyeät ngaén laïi chuû yeáu do pha nang
thai kyø (Baker, 1963). Sau ñoù, caùc teá baøo noaõn bò ruùt ngaén (Treloar, 1981). Pha
maàm nguyeân thuûy böôùc vaøo giaûm phaân nang noaõn ngaén ôû phuï nöõ lôùn tuoåi coù
tieàn kyø, ñaùnh daáu söï hoaøn taát quaù trình phoùng noaõn laø do söï phaùt trieån nang
saûn xuaát teá baøo maàm. Töø thôøi gian naøy noaõn vaø hieän töôïng choïn loïc nang
trôû ñi, soá löôïng teá baøo maàm bò giaûm noaõn xaûy ra sôùm hôn bình thöôøng
ñi, cho ñeán luùc sanh, moãi buoàng tröùng (Klein vaø cs., 2002). Giaûm soá nang noaõn
chöùa khoaûng töø 250.000 ñeán 500.000 döï tröõ ôû buoàng tröùng daãn ñeán giaûm saûn
nang noaõn (Gougeon vaø cs., 1994; xuaát estradiol vaø inhibin B (Klein vaø
Forabosco vaø cs., 1991). Vieäc giaûm soá cs., 1996) vaø keùo theo söï taêng daàn
löôïng nang noaõn nguyeân thuûy ñaõ baét noàng ñoä FSH (Scott vaø cs., 1989). Moãi
350
phuï nöõ coù toác ñoä giaûm nang noaõn cung caáp thoâng tin tröïc tieáp hôn veà döï
döï tröõ khaùc nhau daãn ñeán thôøi ñieåm tröõ buoàng tröùng vì inhibin B ñöôïc saûn
maõn kinh cuõng khaùc nhau, dao ñoäng xuaát tröïc tieáp töø caùc nang noaõn coù hoác
töø tuoåi 40-60 (te Velde vaø cs., 2002). ñang phaùt trieån (Groome vaø cs., 1996;
Creus vaø cs., 2000). Tuy nhieân, caùc keát
Caùc xeùt nghieäm khaûo saùt döï tröõ buoàng quaû nghieân cöùu söû duïng inhibin B nhö
tröùng giuùp tieân ñoaùn ñaùp öùng cuûa töøng laø yeáu toá khaûo saùt döï tröõ buoàng tröùng
caù theå vôùi kích thích buoàng tröùng vaø cho keát quaû raát khaùc nhau (Groome
keát quaû thuï tinh trong oáng nghieäm. vaø cs., 1996; Seifer vaø cs., 1997, 1999;
Corson vaø cs., 1999; Penarrubia vaø cs.,
Noàng ñoä FSH ngaøy 3 ñöôïc duøng phoå 2000; Fawzy vaø cs., 2002).
bieán nhaát trong khaûo saùt döï tröõ buoàng
tröùng (Scott vaø cs., 1989). Noàng ñoä FSH Vieäc giaûm soá löôïng nang noaõn coù hoác ôû
tieân ñoaùn söï ñaùp öùng cuûa buoàng tröùng ñaàu chu kyø ñöôïc cho laø coù lieân quan vôùi
vôùi kích thích buoàng tröùng (Muasher vieäc giaûm soá löôïng nang noaõn nguyeân
vaø cs., 1988; Toner vaø cs., 1991) nhöng thuûy coøn döï tröõ trong buoàng tröùng,
tuoåi cuûa ngöôøi phuï nöõ laïi coù lieân quan tuy nhieân, chöa coù ñuû baèng chöùng ñeå
vôùi tæ leä laøm toå vaø thai laâm saøng cuûa khaúng ñònh ñieàu naøy (Scheffer vaø cs.,
thuï tinh trong oáng nghieäm (Chuang vaø 1999). Soá nang noaõn coù hoác ôû ñaàu chu
cs., 2003; Akande vaø cs., 2002). ÔÛ phuï kyø ñöôïc ñaùnh giaù baèng sieâu aâm coù lieân
nöõ treû tuoåi coù noàng ñoä FSH cao, soá quan vôùi ñaùp öùng cuûa buoàng tröùng khi
nang noaõn phaùt trieån ít nhöng neáu laáy kích thích buoàng tröùng (Bancsi vaø cs.,
ñöôïc noaõn vaø taïo ñöôïc phoâi thì tæ leä 2002; Frattarelli vaø cs., 2003), do ñoù,
thai dieãn tieán khaù toát (van Rooij vaø cs., ñeám nang noaõn coù hoác ôû ñaàu chu kyø
2003; Bansci vaø cs., 2003). ñöôïc xem laø moät xeùt nghieäm khaûo saùt
döï tröõ buoàng tröùng. Ngoaøi ra, ñeám nang
Noàng ñoä estradiol ngaøy 3 cuõng coù theå noaõn coù hoác ôû ñaàu chu kyø cuõng giuùp
giuùp tieân ñoaùn ñaùp öùng keùm vôùi kích tieân ñoaùn soá noaõn non seõ choïc huùt
thích buoàng tröùng, ngay caû khi noàng ñoä ñöôïc töø caùc buoàng tröùng khoâng kích
FSH bình thöôøng (Evers vaø cs., 1998). thích trong kyõ thuaät tröôûng thaønh tröùng
Noàng ñoä FSH khoâng phaûi luùc naøo cuõng trong oáng nghieäm (IVM) (Tan vaø cs.,
töông quan vôùi noàng ñoä estradiol. Söï 2002). Theå tích buoàng tröùng, phaûn aùnh
gia taêng noàng ñoä FSH cô baûn moät töông ñoái soá löôïng nang noaõn ôû buoàng
phaàn laø vì noàng ñoä inhibin bò giaûm tröùng, cuõng giaûm daàn theo tuoåi (Andolf
do buoàng tröùng bò giaø ñi (Klein vaø cs., vaø cs., 1987) vaø coù khaù nhieàu nghieân
1996). Noàng ñoä inhibin B giaûm xuaát cöùu söû duïng chæ soá naøy nhö laø yeáu toá
hieän tröôùc khi noàng ñoä inhibin A giaûm ñaùnh giaù döï tröõ buoàng tröùng (Syrop
(Burger vaø cs., 1998) vaø cuõng tröôùc vaø cs., 1995, 1999; Lass vaø cs., 1997).
khi noàng ñoä FSH taêng ôû caùc phuï nöõ
quanh thôøi tieàn maõn kinh (Seifer vaø cs., Gaàn ñaây, Anti-Mullerian Hormone
1999). Giaûm noàng ñoä inhibin B coù theå (AMH) cuõng ñöôïc nghieân cöùu nhö
351
laø moät yeáu toá ñaùnh giaù döï tröõ buoàng söï phaùt trieån ña noaõn ôû buoàng tröùng,
tröùng. AMH ñöôïc saûn xuaát bôûi caùc teá goïi laø thuoác kích thích buoàng tröùng.
baøo haït buoàng tröùng töø khi baøo thai Töø naêm 1931, Fevold vaø cs. ñaõ chöùng
ñöôïc khoaûng 36 tuaàn cho ñeán khi maõn minh coù söï toàn taïi rieâng bieät 2 loaïi
kinh (Lee vaø cs., 1996). AMH hieän dieän gonadotrophin ñöôïc goïi laø Prolan A
nhieàu nhaát ôû caùc nang noaõn tieàn hoác vaø Prolan B (Fevold vaø cs., 1931). Vaøo
vaø coù hoác nhoû. Vai troø cuûa AMH treân naêm 1940, Hamblen baùo caùo huyeát
chöùc naêng vaø söï phaùt trieån nang noaõn thanh ñöôïc chieát xuaát töø chuoät coù thai
ñaõ ñöôïc nghieân cöùu ôû chuoät. Khoâng coù coù khaû naêng gaây phoùng noaõn ôû ngöôøi
AMH, buoàng tröùng mau caïn caùc nang khi ñöôïc tieâm tónh maïch (Hamblen,
noaõn nguyeân thuûy do söï gia taêng chieâu 1940). Tuy nhieân, nhöõng noã löïc ban
moä caùc nang noaõn (Durlinger vaø cs., ñaàu trong saûn xuaát caùc loaïi thuoác kích
2002). Ngoaøi ra, moät soá nghieân cöùu thích buoàng tröùng ñeàu bò döøng laïi do
khaùc coøn cho thaáy AMH coù theå laøm gia söï khaùc bieät veà chuûng loaøi ñaõ kích
taêng söï nhaïy caûm cuûa nang noaõn phaùt hoaït söï taïo laäp khaùng theå trong cô theå
trieån vôùi FSH (Duringer vaø cs., 1999). ngöôøi, laøm giaûm hieäu quaû cuûa thuoác
AMH coù töông quan chaët cheõ vôùi soá vaø khoâng an toaøn cho con ngöôøi. Vaøo
löôïng nang noaõn coù hoác vaø tuoåi cuûa cuoái nhöõng naêm 1950, caùc thöû nghieäm
ngöôøi phuï nöõ, nhöng keùm töông quan laâm saøng ñaõ chöùng minh caùc chieát
vôùi noàng ñoä FSH vaø inhibin B (de Vet xuaát ñöôïc trích töø tuyeán yeân ngöôøi
A vaø cs., 2002; Fanchin vaø cs., 2003). coù theå kích thích chöùc naêng cuûa
Ngöôïc laïi vôùi inhibin B vaø FSH, noàng tuyeán sinh duïc (Gemzell, 1962).
ñoä AMH khaù oån ñònh trong suoát chu kyø Sau ñoù, caùc nhaø khoa hoïc ñaõ thaønh
kinh nguyeät. Caùc thöû nghieäm laâm saøng coâng trong chieát xuaát caû 2 loaïi
gaàn ñaây cho thaáy coù söï töông quan gonadotrophin LH vaø FSH töø nöôùc tieåu
giöõa noàng ñoä AMH thaáp vaø ñaùp öùng cuûa phuï nöõ maõn kinh vaø ñöa ñeán söï ra
keùm vôùi kích thích buoàng tröùng (Seifer ñôøi cuûa cheá phaåm human menopausal
vaø cs., 2002; van Rooij vaø cs., 2002). Vì gonadotrophin (hMG) (Gemzell, 1962).
vaäy, AMH coù theå ñöôïc xem laø moät xeùt Töø nhöõng naêm ñaàu cuûa thaäp kyû 60,
nghieäm ñeå khaûo saùt döï tröõ buoàng tröùng. hMG ñaõ ñöôïc söû duïng trong laâm saøng
ñeå KTBT ôû ngöôøi (Lunnenfeld, 2004).
CAÙC LOAÏI THUOÁC VAØ PHAÙC ÑOÀ Töø ñoù ñeán nay, ngaøy caøng nhieàu caùc
daïng khaùc nhau cuûa thuoác KTBT ñöôïc
KÍCH THÍCH BUOÀNG TRÖÙNG
saûn xuaát, gaây taùc ñoäng leân nhieàu giai
ñoaïn khaùc nhau cuûa quaù trình phaùt
Caùc loaïi thuoác kích thích buoàng
trieån nang noaõn buoàng tröùng vôùi mong
tröùng
muoán taïo ra caùc ñoaøn heä nang noaõn
phaùt trieån vaø coù chaát löôïng toát, giuùp
Döïa treân nhöõng hieåu bieát veà sinh lyù
taêng tæ leä coù thai cho caùc chu kyø ñieàu
chöùc naêng buoàng tröùng, caùc nhaø khoa
trò vôùi KTHTSS.
hoïc ñaõ nghieân cöùu saûn xuaát caùc loaïi
hormone ñeå söû duïng trong kích thích
352
Gonadotrophin Germond vaø cs., 1992).
Gonadotrophin, chuû yeáu laø FSH, coù vai Gaàn ñaây, cheá phaåm LH taùi toå hôïp
troø chính trong kích thích söï phaùt trieån (recombinant LH, rec-LH) (The
cuûa nang noaõn buoàng tröùng. hMG laø European Recombinant Human LH
daïng gonadotrophin ñaàu tieân ñöôïc söû Study Group, 1998, 2001) vaø hCG taùi
duïng trong KTBT, söû duïng ñöôøng tieâm toå hôïp (The European Recombinant
baép. hMG ñöôïc chieát xuaát töø nöôùc hCG Study Group, 2001; Al Inany vaø
tieåu phuï nöõ maõn kinh, chöùa caû FSH cs., 2005) (recombinant hCG, rec-
vaø LH vôùi tæ leä 1:1. Nhöõng cheá phaåm hCG) cuõng ñöôïc saûn xuaát ñeå söû duïng
ban ñaàu coù ñoä tinh khieát raát keùm, chæ trong laâm saøng. Nhieàu nghieân cöùu
coù khoaûng 5% caùc protein hieän dieän ñaõ ghi nhaän noàng ñoä quaù cao LH ôû
trong oáng thuoác coù taùc duïng sinh hoïc cuoái pha nang noaõn laøm giaûm tæ leä coù
(Stokman vaø cs., 1993) vaø taùc duïng thai cuûa thuï tinh trong oáng nghieäm
sinh hoïc cuõng raát dao ñoäng giöõa caùc (Westergaard vaø cs., 2000; Flemming
loâ thuoác khaùc nhau (Christin-Maitre vaø vaø cs., 2000). Tuy nhieân, thieáu LH
cs., 2000). Sau ñoù, coâng ngheä tinh khieát cuõng laøm cho söï phaùt trieån nang no-
protein ngaøy caøng caûi tieán ñaõ ñöa ñeán aõn khoâng toái öu, do ñoù, caùc chuyeân
söï ra ñôøi cuûa FSH coù ñoä tinh khieát cao gia ñaõ ñöa ra khaùi nieäm veà “cöûa soå
ñöôïc chieát xuaát töø nöôùc tieåu (highly LH” trong thöïc haønh laâm saøng. “Cöûa
prurified urinary FSH, HP-FSH) vaøo soå LH” laø moät khoaûng giaù trò cuûa noàng
nhöõng naêm 1980 (Lunnenfeld, 2004). ñoä LH, trong ñoù giôùi haïn döôùi goïi laø
Daïng HP-FSH naøy ít gaây phaûn öùng dò “giaù trò ngöôõng LH” vaø giôùi haïn treân
öùng vaø ít ñau hôn khi tieâm thuoác do söû goïi laø “giaù trò traàn LH”. Khi noàng ñoä
duïng ñöôøng tieâm döôùi da. Tuy nhieân, LH trong quaù trình KTBT thaáp döôùi giaù
söï oån ñònh veà taùc duïng sinh hoïc giöõa trò ngöôõng thì ñöôïc xem laø thieáu LH vaø
caùc loâ thuoác vaãn khoâng cao vaø hôn caàn boå sung rec-LH. Khi noàng ñoä LH
nöõa, nguoàn cung caáp nöôùc tieåu ñeå cao hôn giaù trò traàn, söï phaùt trieån nang
saûn xuaát thuoác khoâng ñuû do nhu caàu noaõn coù theå bò caùc taùc ñoäng coù haïi
söû duïng thuoác ngaøy caøng taêng (Balen (Shoham, 2002). Ngoaøi ra, boå sung LH
vaø cs., 1999). Vôùi söï ra ñôøi cuûa coâng coøn ñöôïc chæ ñònh trong moät soá tröôøng
ngheä taùi toå hôïp vaø chuyeån gen, daïng hôïp ñaëc bieät khaùc nhö beänh nhaân ñaùp
FSH taùi toå hôïp (recombinant FSH, rec- öùng keùm vôùi KTBT, söï phaùt trieån nang
FSH) ñöôïc saûn xuaát, ñaùp öùng nhu caàu noaõn khoâng ñoàng boä, beänh nhaân lôùn
söû duïng thuoác, coù ñoä tinh khieát cao vaø tuoåi hay caùc tröôøng hôïp suy buoàng tröùng
hoaït tính sinh hoïc oån ñònh giöõa caùc do suy tuyeán yeân (Shoham, 2001; Lan
loâ thuoác (Hugues vaø cs., 2003). Tröôøng vaø cs., 2004; De Placido vaø cs., 2005).
hôïp thai laâm saøng ñaàu tieân söû duïng Boå sung LH thöôøng qui cho taát caû caùc
FSH taùi toå hôïp trong KTBT laøm thuï chu kyø thuï tinh trong oáng nghieäm laø
tinh trong oáng nghieäm ñaõ ñöôïc baùo caùo khoâng coù chæ ñònh vaø nhieàu nghieân cöùu
vaøo naêm 1992 (Devroey vaø cs., 1992; cuõng ñaõ khaúng ñònh ñieàu naøy (Levy vaø
353
cs., 2000; Gordon, 2001; Commenges- laâm saøng vôùi muïc ñích ngaên ngöøa söï
Ducos vaø cs., 2002; Griesinger vaø cs., gia taêng noàng ñoä LH noäi sinh trong pha
2005; Lisi vaø cs., 2005; Kolibianakis vaø nang noaõn – gaây taùc ñoäng coù haïi cho
cs., 2006). quaù trình phaùt trieån nang noaõn.
hCG coù vai troø nhö LH noäi sinh cuûa cô GnRH ñoái vaän
theå, nhöng thôøi gian baùn huûy daøi hôn
vaø hoaït tính sinh hoïc cuõng maïnh hôn. Phaân töû GnRH ñoái vaän coù caáu truùc
hCG thöôøng ñöôïc duøng ñeå khôûi ñoäng töông töï GnRH noäi sinh cuûa cô theå
söï tröôûng thaønh cuûa noaõn beân trong nhöng khi gaén keát vaøo thuï theå cuûa
nang ôû cuoái pha nang noaõn vaø taïo GnRH ôû tuyeán yeân, GnRH ñoái vaän gaây
thuaän lôïi cho quaù trình choïc huùt laáy taùc ñoäng öùc cheá ngay laäp töùc söï cheá
noaõn. tieát LH vaø FSH. GnRH ñoái vaän ñöôïc
söû duïng trong laâm saøng cuõng vôùi muïc
GnRH ñoàng vaän ñích ngaên ngöøa söï taêng sôùm noàng ñoä
LH trong pha nang noaõn. Tuy nhieân, öu
Töø naêm 1971, caáu truùc phaân töû ñieåm cuûa GnRH ñoái vaän so vôùi GnRH
decapeptide GnRH ñaõ ñöôïc tìm ra vaø ñoàng vaän laø gaây taùc ñoäng töùc thì vaø söï
ñöôïc phaân laäp (Schally vaø cs., 1971; phuïc hoài cuûa tuyeán yeân sau khi ngöng
Guillemin vaø cs., 1971). GnRH laø moät tieâm thuoác dieãn ra nhanh hôn (Fauser
phaân töû ñöôïc cheá tieát töø vuøng döôùi ñoài vaø cs., 2005).
vaø giaûi phoùng vaøo heä tuaàn hoaøn cuûa
döôùi daïng xung. GnRH gaây taùc ñoäng Caùc phaùc ñoà kích thích buoàng
leân tuyeán yeân, kích thích tuyeán yeân tröùng
saûn xuaát FSH vaø LH (Huirne, 2001). Vì
thôøi gian baùn huûy cuûa GnRH noäi sinh Kích thích buoàng tröùng laø vieäc söû duïng
cuûa cô theå raát ngaén, do ñoù, ngöôøi ta caùc thuoác KTBT ñeå laøm taêng noàng
nghieân cöùu thay ñoåi caáu truùc cuûa phaân ñoä FSH trong cô theå leân treân giaù trò
töû naøy ôû 2 vò trí amino acid taïo thaønh “ngöôõng FSH” vaø duy trì giaù trò ngöôõng
phaân töû GnRH ñoàng vaän ñeå öùng duïng naøy trong moät thôøi gian keùo daøi nhaèm
trong laâm saøng (Filicori, 1994). Maëc duø môû roäng “cöûa soå FSH”, taïo ñieàu kieän
söï gaén keát cuûa GnRH ñoàng vaän vaøo thuï cho nhieàu nang noaõn phaùt trieån trong
theå cuûa noù ôû tuyeán yeân gaây taùc ñoäng buoàng tröùng (hình 17.1).
hoaït hoùa laøm taêng FSH vaø LH, nhöng
neáu tieáp tuïc söû duïng trong moät thôøi Söï phoái hôïp cuûa caùc daïng thuoác KTBT
gian daøi nhaát ñònh, caùc thuï theå seõ bò taïo ra caùc phaùc ñoà KTBT trong laâm
trô hoùa vaø noäi hoùa, ñöa ñeán giaûm noàng saøng. Thoâng thöôøng, coù 2 loaïi phaùc
ñoä LH vaø FSH, goïi laø taùc ñoäng ñieàu ñoà KTBT ñöôïc söû duïng trong thuï tinh
hoøa giaûm (down-regulation) (Conn vaø trong oáng nghieäm laø phaùc ñoà phoái
cs., 1994). Taùc ñoäng ñieàu hoøa giaûm cuûa hôïp gonadotrophin vôùi GnRH ñoàng
GnRH ñoàng vaän ñöôïc söû duïng trong vaän (phaùc ñoà down-regulation) vaø
354
phoái hôïp gonadotrophin vôùi GnRH vaø cs., 2005).
ñoái vaän. Kích thích buoàng tröùng vôùi Ngoaøi ra, trong moät soá tröôøng hôïp coù
caùc phaùc ñoà nhö treân nhöng söû duïng chæ ñònh, LH ñöôïc boå sung vaøo 2 phaùc
gonadotrophin vôùi lieàu cao vaø baét ñaàu ñoà treân nhaèm taïo hieäu quaû toái öu cho
sôùm ôû ñaàu pha nang noaõn ñöôïc goïi laø söï phaùt trieån nang noaõn.
KTBT coå ñieån.
Taùc ñoäng cuûa kích thích
Phaùc ñoà down-regulation ñöôïc aùp buoàng tröùng treân keát quaû
duïng trong laâm saøng töø nhöõng naêm kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn
1980 (Porter vaø cs., 1984; Flemming
vaø cs., 1982) vaø ñöôïc xem laø phaùc ñoà Caùc taùc ñoäng treân chaát löôïng
chuaån trong KTBT thuï tinh trong oáng phoâi vaø noaõn
nghieäm. Vôùi phaùc ñoà naøy, ñænh LH sôùm
trong pha nang noaõn ñöôïc khoáng cheá
Söï söû duïng gonadotrophin trong KTBT
gaàn nhö hoaøn toaøn vaø söï phaùt trieån
aûnh höôûng leân söï phaùt trieån cuûa phoâi ôû
cuûa ñoaøn heä nang noaõn khaù ñoàng boä.
nhieàu giai ñoaïn khaùc nhau. Moät nghieân
cöùu thöïc hieän nuoâi caáy phoâi ngöôøi beân
Phaùc ñoà phoái hôïp GnRH ñoái vaän ñöôïc ngoaøi cô theå trong moâi tröôøng coù noàng
aùp duïng vaøo laâm saøng töø 2001 (Fauser ñoä estradiol cao ñaõ ghi nhaän estradiol
vaø cs., 2005). Nhöõng nghieân cöùu ban coù theå gaây ñoäc cho phoâi ôû giai ñoaïn
ñaàu so saùnh phaùc ñoà down-regulation phaân chia (Valbuena vaø cs., 2001). Tuy
söû duïng GnRH ñoàng vaän vaø phaùc ñoà nhieân, khi thöïc hieän nghieân cöùu treân
GnRH ñoái vaän ghi nhaän tæ leä thai laâm caùc phuï nöõ ñaùp öùng quaù möùc vôùi KTBT
saøng giaûm khoaûng 3,3-5% cho phaùc ñoà vaø coù noàng ñoä estradiol cao trong maùu,
GnRH ñoái vaän, maëc duø söï khaùc bieät caùc taùc giaû laïi khoâng ghi nhaän coù taùc
naøy khoâng coù yù nghóa thoáng keâ (Al ñoäng coù haïi naøo cho chaát löôïng phoâi
Inany vaø cs., 2002; Fauser vaø Devroey, (Ng vaø cs., 2003). Gaàn ñaây, moät nghieân
2005). Tuy nhieân, vôùi nhöõng öu ñieåm cöùu khaùc so saùnh chaát löôïng phoâi cuûa
cuûa GnRH ñoái vaän nhö thôøi gian tieâm chu kyø töï nhieân vaø chu kyø coù KTBT
thuoác ngaén, nguy cô quaù kích buoàng cuõng cho thaáy khoâng coù söï khaùc bieät
tröùng giaûm (Tarlatzis vaø cs., 2006), veà khaû naêng phaân chia vaø chaát löôïng
phaùc ñoà naøy ngaøy caøng ñöôïc söû duïng phoâi (Ziebe vaø cs., 2004).
phoå bieán hôn trong KTBT thuï tinh trong
oáng nghieäm cho caùc ñoái töôïng beänh Beân caïnh vieäc ñaùnh giaù chaát löôïng
nhaân khaùc nhau nhö hoäi chöùng buoàng phoâi theo tieâu chuaån veà hình thaùi,
tröùng ña nang (Shapiro, 2004), caùc chu moät soá nghieân cöùu cuõng khaûo saùt veà
kyø thuï tinh trong oáng nghieäm vôùi tröùng di truyeàn cuûa phoâi. Caùc taùc giaû ñaõ ghi
ngöôøi cho (Lan, 2004) vaø trong caùc chu nhaän coù söï aûnh höôûng cuûa KTBT leân
kyø bôm tinh truøng vaøo buoàng töû cung thaønh phaàn nhieãm saéc theå cuûa phoâi
(Ragni vaø cs., 2004; Gomez-Palomares (Munne vaø cs, 1997; Katz-Jaffe vaø cs.,
355
2005; Baart vaø cs., 2007). Hieän töôïng luaän laø KTBT toái ña ñöa ñeán taêng soá
naøy coù theå laø haäu quaû cuûa söï can thieäp löôïng noaõn vaø phoâi nhöng chaát löôïng
vaøo quaù trình choïn loïc töï nhieân cuûa laïi keùm hôn (Baart vaø cs., 2007).
noaõn coù chaát löôïng toát treân buoàng
tröùng hay do söï tieáp xuùc cuûa nang Caùc döõ lieäu veà taùc ñoäng cuûa KTBT
noaõn ñang phaùt trieån vôùi caùc taùc ñoäng treân noaõn ngöôøi khoâng nhieàu. Moät
coù nguy cô coù haïi cuûa KTBT. Nghieân phaân tích goäp goàm 3 nghieân cöùu thöû
cöùu treân chuoät ghi nhaän coù söï gia taêng nghieäm laâm saøng coù nhoùm chöùng ñaõ
veà taàn suaát baát thöôøng nhieãm saéc theå ghi nhaän, vôùi cuøng moät soá löôïng noaõn
vaø hình thaùi cuûa noaõn khi cho tieáp thu ñöôïc, soá noaõn laáy ñöôïc töø nhöõng
xuùc vôùi FSH lieàu cao trong quaù trình chu kyø KTBT nheï cho tæ leä laøm toå cao
nuoâi tröôûng thaønh noaõn beân ngoaøi cô hôn so soá noaõn laáy ñöôïc töø KTBT coå
theå (Eppig vaø cs., 1998; van Blerkom ñieån (Verberg vaø cs., 2008). Nhöõng ghi
vaø Davis, 2001; Roberts vaø cs., 2005). nhaän naøy chöùng minh KTBT nheï ñöa
Moät soá nghieân cöùu treân ngöôøi cho thaáy ñeán soá löôïng noaõn ít nhöng chaát löôïng
kích thích buoàng tröùng cuøng vôùi noàng toát nhö nhau, khaùc vôùi tröôøng hôïp giaûm
ñoä cao estradiol do söï phaùt trieån cuûa döï tröõ buoàng tröùng ñöôïc KTBT vôùi FSH
nhieàu nang noaõn, gaây taùc ñoäng coù haïi lieàu cao, soá löôïng noaõn cuõng ít nhöng
cho khaû naêng phaùt trieån vaø laøm toå cuûa chaát löôïng khoâng ñoàng ñeàu. Ñieàu naøy
phoâi (Valbuena vaø cs., 1999; Ertzeid giuùp cho caùc chuyeân gia hoã trôï sinh
vaø Storeng, 2001; Van der Auwera vaø saûn töï tin hôn khi aùp duïng KTBT nheï
D’Hooghe, 2001) cuõng nhö thaønh phaàn vaøo laâm saøng, maëc duø KTBT nheï cho
nhieãm saéc theå cuûa phoâi (Katz-Jaffe vaø pheùp thu ñöôïc ít noaõn hôn, ñi ngöôïc
cs., 2005). Hôn nöõa, KTBT coù theå phaù laïi vôùi giaû thuyeát ñaõ töø laâu, laø cô sôû
vôõ nhöõng cô cheá duy trì söï phaân ly lyù luaän cho KTBT coå ñieån, laø soá löôïng
nhieãm saéc theå cuûa phoâi (Munne vaø cs., noaõn caøng nhieàu thì keát quaû caøng toát
1997; Hodges vaø cs., 2002). hôn (Devreker vaø cs., 1999).
Ñeå giaûm caùc taùc ñoäng coù haïi cuûa FSH Caùc taùc ñoäng treân chöùc naêng
lieàu cao ñöôïc söû duïng khi KTBT, quan hoaøng theå
ñieåm KTBT nheï ñöôïc ñöa vaøo öùng
duïng trong laâm saøng nhaèm ñaït ñöôïc söï Ngay töø nhöõng tröôøng hôïp thuï tinh
ñaùp öùng sinh lyù hôn, töø ñoù, coù theå caûi trong oáng nghieäm ñaàu tieân vaøo nhöõng
thieän chaát löôïng phoâi. Moät nghieân cöùu naêm 1970, caùc chuyeân gia hoã trôï sinh
thöû nghieäm laâm saøng coù nhoùm chöùng saûn ñaõ ghi nhaän coù söï thay ñoåi cuûa pha
so saùnh tæ leä baát thöôøng nhieãm saéc theå hoaøng theå khi kích thích buoàng tröùng
cuûa phoâi kieåu leäch boäi ñöôïc ñaùnh giaù baèng hMG (Edwards vaø cs., 1980). Sau
baèng kyõ thuaät FISH ôû nhöõng chu kyø ñoù, nhieàu nghieân cöùu söû duïng hMG
KTBT nheï vôùi KTBT coå ñieån. Taùc giaû ñeå KTBT trong thuï tinh trong oáng
ñaõ ghi nhaän tæ leä phoâi ñaúng boäi cao nghieäm ñaõ xaùc nhaän pha hoaøng theå bò
hôn ôû nhoùm KTBT nheï vaø ruùt ra keát baát thöôøng vôùi ñaëc ñieåm laø noàng ñoä
356
progesterone taêng sôùm ôû ñaàu pha hoaøng Moät soá cô cheá ñaõ ñöôïc ñöa ra ñeå giaûi
theå vaø ñoä daøi pha hoaøng theå bò ngaén thích cho söï thay ñoåi chöùc naêng hoaøng
ñi ñaùng keå (Jones, 1996) (hình 17.2). theå khi KTBT (baûng 1).
Baûng 17.1 Moät soá cô cheá coù theå gaây baát thöôøng pha hoaøng theå trong caùc chu kyø KTBT thuï tinh
trong oáng nghieäm
Cô cheá
• Phaûn hoài aâm quaù möùc treân truïc haï ñoài – tuyeán yeân - buoàng tröùng
do ñaùp öùng vôùi KTBT
Chaäm hoài phuïc cuûa tuyeán yeân do taùc ñoäng cuûa GnRH ñoàng vaän
Taùc ñoäng tröïc tieáp leân tuyeán yeân cuûa muõi tieâm hCG nhaèm gaây
tröôûng thaønh noaõn
Phaûn hoài aâm leân tuyeán yeân cuûa progesterone vaø estradiol ôû noàng
ñoä cao ôû ñaàu pha hoaøng theå
Choïc huùt noaõn laøm giaûm moät löôïng lôùn teá baøo haït cuûa hoaøng theå
Noàng ñoä
progesterone Chu kyø KTBT
Chu kyø töï nhieân
14 ngaøy
Ñoä daøi pha hoaøng theå
Hình 17.2 Sô ñoà moâ taû söï thay ñoåi ñoä daøi pha hoaøng theå vaø noàng ñoä progesterone trong pha hoaøng theå
gaây ra do kích thích buoàng tröùng (veõ laïi theo Jone, 1996)
357
Kích thích buoàng tröùng gaây söï phaùt laâm saøng coù nhoùm chöùng ñaõ keát luaän
trieån cuûa nhieàu nang noaõn, keùo theo raèng vieäc boå sung hCG trong pha hoaøng
söï taïo laäp nhieàu hoaøng theå sau choïc theå giuùp taêng tæ leä thai laâm saøng coù yù
huùt laáy noaõn cuûa caùc nang naøy. Vieäc nghóa thoáng keâ (Soliman vaø cs., 1994).
khôûi ñoäng tröôûng thaønh noaõn trong Tuy nhieân, khoaûng 5% beänh nhaân coù
caùc chu kyø KTBT thöôøng baèng hCG, boå sung hCG ñeå hoã trôï hoaøng theå bò
maø hCG coù thôøi gian baùn huûy daøi hôn quaù kích buoàng tröùng. Do hCG coù lieân
LH noäi sinh cuûa cô theå, do ñoù, gaây taùc quan vôùi quaù kích buoàng tröùng, caùc
ñoäng nhieàu hôn treân caùc hoaøng theå nhaø laâm saøng ñaõ thay theá hCG baèng
cuûa buoàng tröùng. Hieän töôïng ña hoaøng progesterone ñeå hoã trôï giai ñoaïn hoaøng
theå chòu taùc ñoäng cuûa hCG ôû giöõa chu theå töø nhieàu naêm nay (Penzias, 2002).
kyø laøm cho noàng ñoä progesterone vaø Moät noã löïc khaùc ñeå giaûm taùc ñoäng öùc
estradiol ôû ñaàu pha hoaøng theå quaù cao cheá keùo daøi cuûa GnRH ñoàng vaän treân
treân möùc sinh lyù. Thoâng qua cô cheá phaûn tuyeán yeân gaây thieáu LH laø ngöng söû
hoài aâm leân tuyeán yeân, progesterone vaø duïng GnRH ñoàng vaän sôùm hôn vaøo
estradiol öùc cheá söï saûn xuaát FSH vaø cuoái pha nang noaõn (Smitz, vaø cs.,
LH töø tuyeán yeân gaây hieän töôïng thieáu 1992; Pantos vaø cs., 1994; Beckers vaø
LH trong pha hoaøng theå (Van Der Gaast cs., 2000). Tuy nhieân, keát quaû cho thaáy
vaø cs., 2002; Tavaniotou vaø cs., 2002; tuyeán yeân vaãn khoâng theå hoài phuïc sôùm
Fauser vaø cs., 2003). Thieáu LH laøm cho hôn trong pha hoaøng theå, ñieàu naøy
hoaøng theå thieáu kích thích, chöùc naêng chöùng toû coù theå coù nhieàu cô cheá khaùc
hoaøng theå bò suy giaûm vaø pha hoaøng cuõng lieân quan trong vieäc öùc cheá tuyeán
theå bò ngaén ñi. yeân trong pha hoaøng theå.
Phaùc ñoà KTBT coù keát hôïp söû duïng Khaùc vôùi GnRH ñoàng vaän, GnRH ñoái
GnRH ñoàng vaän nhaèm ngaên ngöøa vaän khoâng öùc cheá tuyeán yeân keùo daøi.
ñænh LH sôùm seõ laøm chaäm söï phuïc GnRH ñoái vaän, khi ngöng söû duïng,
hoài cuûa tuyeán yeân töø taùc ñoäng öùc cheá tuyeán yeân seõ phuïc hoài nhanh choùng.
cuûa GnRH ñoàng vaän, haäu quaû laø LH bò (Fluker vaø cs., 1991; Ditkoff vaø cs.,
thieáu trong pha hoaøng theå (Smitz vaø 1991). Do ñoù, caùc nhaø laâm saøng cho
cs., 1988, 1992; Donderwinkel vaø cs., raèng khoâng caàn hoã trôï hoaøng theå khi
1993). Hieåu ñöôïc cô cheá naøy, caùc phaùc KTBT baèng phaùc ñoà söû duïng GnRH ñoái
ñoà hoã trôï hoaøng theå trong thuï tinh vaän (Elter vaø cs., 2001). Tuy nhieân,
trong oáng nghieäm ñeàu söû duïng hCG nhieàu nghieân cöùu veà giai ñoaïn hoaøng
nhö laø moät chaát coù taùc duïng gioáng LH theå cuûa caùc chu kyø KTBT coù söû duïng
ñeå duy trì vaø kích thích hoaøng theå, ñaây GnRH ñoái vaän cho thaáy hieän töôïng
cuõng laø phaùc ñoà chuaån ñöôïc aùp duïng hoaøng theå thoaùi hoùa sôùm vaãn xaûy ra
trong nhöõng naêm 1980 (Herman vaø laøm cho pha hoaøng theå bò ngaén laïi, keùo
cs., 1990; Hutchinson-Williams vaø cs., theo giaûm tæ leä coù thai moät caùch ñaùng
1990; Stouffer, 1990). Moät nghieân cöùu keå (Albano vaø cs., 1998, 1999; De Jong
goäp goàm 18 nghieân cöùu thöû nghieäm vaø cs., 2000; Beckers vaø cs., 2003).
358
Ngoaøi ra, vieäc choïc huùt laáy noaõn trong do ñoù, gaây taùc ñoäng khoâng toát cho söï
caùc chu kyø KTBT laøm thuï tinh trong chaáp nhaän cuûa noäi maïc töû cung. Moät
oáng nghieäm ñaõ laøm giaûm ñaùng keå soá soá cô cheá gaây baát thöôøng noäi maïc töû
löôïng teá baøo haït cuûa nang noaõn, do ñoù, cung (NMTC) ñaõ ñöôïc nghieân cöùu vaø
hoaøng theå cuõng bò giaûm chöùc naêng saûn ghi nhaän.
xuaát progesterone.
Thay ñoåi taùc ñoäng cuûa noäi tieát treân noäi
Do caùc taùc ñoäng khoâng coù lôïi cuûa maïc töû cung trong pha nang noaõn
KTBT treân chöùc naêng hoaøng theå, laøm
giaûm tæ leä thaønh coâng cuûa kyõ thu- Tình traïng noäi tieát ôû ñaàu pha nang
aät hoã trôï sinh saûn, hoã trôï hoaøng theå noaõn coù taùc ñoäng treân noäi maïc töû cung
luoân ñöôïc thöïc hieän trong caùc chu kyø trong pha hoaøng theå. Trong moät nghieân
ñieàu trò coù KTBT (Fauser vaø cs., 2003; cöùu, noäi maïc töû cung, khi tieáp xuùc vôùi
Devroey vaø cs., 2004). Coù nhieàu phaùc noàng ñoä cao LH vaø estradiol ôû ñaàu
ñoà hoã trôï hoaøng theå khaùc nhau ñöôïc pha nang noaõn, seõ bò giaûm söï chaáp
söû duïng. Pha hoaøng theå coù theå ñöôïc nhaän vôùi phoâi laøm toå vaø giaûm cô hoäi
keùo daøi baèng caùch (1) kích thích hoaøng coù thai (Kolibianakis vaø cs., 2003). Keát
theå vôùi hCG ñöôøng tieâm; (2) boå sung quaû cuûa nghieân cöùu naøy cuõng phuø hôïp
hormone steroid ngoaïi sinh nhö vôùi quan ñieåm cho raèng thôøi gian tieáp
progesterone vaø estrogen; (3) gaàn ñaây, xuùc vôùi progesterone quan troïng cho
moät soá quan saùt ban ñaàu cho thaáy chöùc söï chaáp nhaän cuûa NMTC hôn laø noàng
naêng hoaøng theå coù theå ñöôïc duy trì ñoä cuûa estradiol vaø progesterone (de
baèng caùch tieâm GnRH ñoàng vaän lieàu Ziegler, 1995). Thoâng thöôøng, thuï theå
thaáp laëp laïi (Pirard vaø cs., 2005). progesterone chæ ñöôïc hình thaønh khi
noàng ñoä estradiol vöôït giaù trò ngöôõng
Thôøi ñieåm baét ñaàu vaø thôøi gian hoã trôï nhaát ñònh. Neáu noàng ñoä cao estradiol
hoaøng theå vaãn coøn caàn ñöôïc nghieân xaûy ra ôû ñaàu pha nang noaõn, ngöôõng
cöùu theâm. Moät nghieân cöùu thöû nghieäm estradiol ñeán sôùm hôn, nhö vaäy taùc
laâm saøng coù nhoùm chöùng so saùnh phaùc ñoäng cuûa progesterone xaûy ra sôùm
ñoà hoã trôï hoaøng theå söû duïng proges- (tröôùc tieâm hCG) vaø keùo daøi hôn bình
terone ñaët aâm ñaïo chæ trong 14 ngaøy thöôøng laøm cho NMTC phaùt trieån quaù
sau choïc huùt noaõn vaø phaùc ñoà hoã trôï sôùm (Kolibianakis vaø cs., 2003). Söï
hoaøng theå keùo daøi theâm ñeán 3 tuaàn bieán ñoäng noäi tieát ôû cuoái pha nang
sau thöû thai döông tính, cho thaáy keát noaõn cuõng aûnh höôûng ñeán söï chaáp
quaû thai kyø laø gioáng nhau (Nyboe vaø nhaän cuûa NMTC. Moät nghieân cöùu so
cs., 2002). saùnh vieäc tieâm hCG ñuùng thôøi ñieåm
(khi nang ñaït kích thöôùc yeâu caàu) vôùi
Caùc taùc ñoäng treân noäi maïc töû cung trì hoaõn tieâm hCG 2 ngaøy, ñaõ ghi nhaän
NMTC phaùt trieån sôùm (theo tieâu chuaån
Kích thích buoàng tröùng laøm cho moâi Noyes vaø coäng söï 1950) (Kolibianakis
tröôøng noäi tieát trôû neân khoâng sinh lyù, vaø cs., 2005) vaøo ngaøy choïc huùt noaõn
359
vôùi tæ leä cao ôû nhoùm trì hoaõn tieâm hCG, nöõa, vieäc giaûm sôùm soá löôïng thuï theå
laøm giaûm söï chaáp nhaän cuûa NMTC. progesterone ôû ñaàu pha hoaøng theå
cuõng ñöôïc ghi nhaän sau KTBT (Hadi
Maát caân baèng noäi tieát trong pha hoaøng vaø cs., 1994). Moät nghieân cöùu khaùc
theå, chuû yeáu laø tình traïng dö estradiol thöïc hieän sinh thieát noäi maïc töû cung
quaù möùc khi KTBT ôû gaàn thôøi ñieåm laøm toå cuûa phoâi, cho
thaáy coù söï giaûm roõ reät noàng ñoä thuï theå
Söï caân baèng cuûa caùc yeáu toá noäi tieát progesterone vaø estradiol cuûa moâ tuyeán
coù lieân quan ñeán söï bieán ñoåi cuûa noäi vaø moâ ñeäm noäi maïc töû cung (Devroey
maïc töû cung ñeå cho pheùp phoâi laøm toå vaø cs., 2004; Macrow vaø cs., 1994).
bò phaù vôõ, chuû yeáu do tình traïng dö
estrogen quaù möùc khi KTBT. Cô cheá Taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa GnRH ñoàng vaän
KTBT laøm giaûm söï chaáp nhaän cuûa noäi vaø ñoái vaän treân söï bieán ñoåi moâ hoïc
maïc töû cung laø do NMTC chòu taùc ñoäng cuûa noäi maïc töû cung
cuûa noàng ñoä estradiol quaù cao treân möùc
sinh lyù (Macklon vaø cs., 2000). Taêng Nhöõng nghieân cöùu thöïc hieän sinh
estradiol coù theå giuùp hoaït ñoäng cuûa thieát noäi maïc töû cung cuûa nhöõng chu
progesterone taêng ñoä nhaïy nhöng cuõng kyø KTBT baèng phaùc ñoà keát hôïp GnRH
daãn ñeán söï cheá tieát quaù sôùm cuûa caùc ñoàng vaän vaø gonadotrophin ñaõ cung
tuyeán ôû noäi maïc töû cung (Jacobs vaø caáp nhieàu thoâng tin hôn veà taùc ñoäng
cs., 1987). Nghieân cöùu treân ngöôøi cho cuûa KTBT treân moâ hoïc cuûa NMTC
thaáy noàng ñoä cao estradiol ôû cuoái pha vaøo cuoái pha nang noaõn. Khi sinh
nang noaõn vaø ñaàu pha hoaøng theå coù thieát noäi maïc töû cung vaøo ngaøy choïc
aûnh höôûng ñeán thôøi gian chaáp nhaän huùt noaõn, caùc taùc giaû ghi nhaän hôn
cuûa NMTC vôùi phoâi (Kolibianakis vaø 90% beänh nhaân coù NMTC phaùt trieån
cs., 2002). sôùm hôn bình thöôøng (Ubaldi vaø cs.,
1997). Neáu söï phaùt trieån naøy sôùm quaù
Giaûm soá löôïng thuï theå progesterone 3 ngaøy, khoâng coù thai kyø naøo ñöôïc ghi
treân NMTC nhaän (Devroey vaø cs., 2004). Ngoaøi ra,
caùc nghieân cöùu thöïc hieän sinh thieát
Caùc nghieân cöùu ñaàu tieân veà taùc ñoäng NMTC vaøo 7 ngaøy sau phoùng noaõn
cuûa KTBT treân NMTC ñaõ ghi nhaän cuõng cho thaáy söï bieán ñoåi cheá tieát
coù söï lieân quan giöõa KTBT vôùi tình cuûa moâ tuyeán bò chaäm vaø coù söï leäch
traïng noäi maïc töû cung tröôûng thaønh pha giöõa moâ tuyeán vaø moâ ñeäm NMTC
chaäm sau phoùng noaõn vaø thieáu thuï theå (Ubaldi vaø cs., 1997). Nhö vaäy, kích
progesterone treân noäi maïc töû cung thích buoàng tröùng vôùi GnRH ñoàng vaän vaø
(Gorodeski vaø cs., 1987). Maëc duø thuï gonadotrophin laøm NMTC phaùt trieån
theå estradiol khoâng thay ñoåi, KTBT sôùm vaø tieáp theo laø söï ngöøng tröôûng
vôùi CC hay hMG cho thaáy giaûm roõ reät thaønh cuûa moâ tuyeán NMTC ôû giöõa pha
soá thuï theå progesterone treân noäi maïc hoaøng theå (Basir vaø cs., 2001). Caùc
töû cung (Molina vaø cs., 1989). Hôn nghieân cöùu töông töï cuõng ñöôïc laøm vôùi
360
phaùc ñoà GnRH ñoái vaän vaø FSH taùi toå baùc só laâm saøng, khieán cho KTBT nheï,
hôïp. Sinh thieát NMTC vaøo ngaøy choïc hieän nay, chöa ñöôïc phoå bieán trong
huùt noaõn cho thaáy NMTC phaùt trieån caùc chöông trình thuï tinh trong oáng
sôùm veà moâ hoïc vaø khoâng coù tröôøng nghieäm. Tuy nhieân, vôùi nhöõng lôïi
hôïp coù thai naøo ñöôïc ghi nhaän khi ích ñaõ ñöôïc ghi nhaän treân chaát löôïng
bieán ñoåi moâ hoïc cuûa NMTC leäch pha noaõn, phoâi, chöùc naêng hoaøng theå vaø söï
treân 3 ngaøy (Kolibianakis vaø cs., 2002). chaáp nhaän cuûa noäi maïc töû cung so vôùi
KTBT coå ñieån, cuõng nhö vieäc giaûm caùc
HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN TÖÔNG bieán chöùng vaø chi phí cuûa kyõ thuaät hoã
trôï sinh saûn, KTBT nheï höùa heïn ñöôïc
LAI CUÛA KÍCH THÍCH BUOÀNG
aùp duïng roäng raõi trong KTBT trong
TRÖÙNG
töông lai.
Kích thích nheï buoàng tröùng

Tröôûng thaønh noaõn trong oáng
nghieäm (In-vitro Maturation of
Nhaän thöùc ñöôïc caùc taùc ñoäng khoâng coù
oocytes – IVM)
lôïi cuûa KTBT coå ñieån treân caùc yeáu toá
lieân quan ñeán keát quaû kyõ thuaät hoã trôï
Tröôûng thaønh noaõn trong oáng nghieäm
sinh saûn, caùc bieán chöùng cuûa KTBT,
(IVM) laø kyõ thuaät choïc huùt laáy noaõn
chi phí vaø caùc taùc ñoäng taâm lyù cho
chöa tröôûng thaønh töø caùc buoàng tröùng
beänh nhaân, quan ñieåm veà KTBT nheï
khoâng KTBT hay KTBT toái thieåu. Caùc
ñöôïc ñaët ra vaø ngaøy caøng coù nhieàu baùc
noaõn non seõ ñöôïc nuoâi tröôûng thaønh
só laâm saøng chaáp nhaän phaùc ñoà naøy
beân ngoaøi cô theå, cho thuï tinh vôùi tinh
(Edwards, 2007; Nargund vaø Frydman,
truøng ñeå taïo phoâi vaø chuyeån phoâi vaøo
2007; Nargund vaø cs., 2007; Pennings
buoàng töû cung ngöôøi vôï. Kyõ thuaät naøy
vaø Ombelet, 2007; Ubaldi vaø cs., 2007;
khoâng aùp duïng KTBT neân traùnh ñöôïc
Lan vaø cs., 2009). Kích thích buoàng
nhöõng taùc ñoäng khoâng mong muoán cuûa
tröùng nheï laø vieäc aùp duïng caùc phaùc
KTBT. Kyõ thuaät tröôûng thaønh noaõn
ñoà KTBT khoâng söû duïng FSH hay söû
trong oáng nghieäm ñöôïc baùo caùo thaønh
duïng FSH vôùi lieàu raát thaáp nhö chu kyø
coâng ñaàu tieân bôûi Cha vaø coäng söï vaøo
töï nhieân, söû duïng caùc thuoác daïng uoáng
naêm 1991. Tuy nhieân, söï phaùt trieån
nhö clomiphene citrate hay aromatase
cuûa kyõ thuaät naøy treân theá giôùi coøn khaù
inhibitor laøm taêng FSH noäi sinh chöù
chaäm coù theå do kyõ thuaät thöïc hieän khaù
khoâng söû duïng FSH ngoaïi sinh ñöôøng
coâng phu vaø tæ leä coù thai chöa ñöôïc oån
tieâm, hay söû duïng phaùc ñoà GnRH ñoái
ñònh. Tæ leä coù thai ñöôïc baùo caùo töø caùc
vaän keát hôïp vôùi baét ñaàu FSH muoän hôn
trung taâm thöïc hieän thöôøng qui kyõ thu-
trong pha nang noaõn (ngaøy 5 thay vì
aät IVM laø vaøo khoaûng 28-30% vaø tæ leä
ngaøy 3 cuûa chu kyø),…. Kích thích buoàng
laøm toå cuûa phoâi khoaûng 10-15% (Child
tröùng nheï thöôøng cho soá löôïng noaõn
vaø cs., 2001; Chian, 2004; Rao vaø Tan,
thu ñöôïc ít hôn, do ñoù, soá phoâi cuõng ít
2005; Ho Manh Tuong vaø cs., 2008). Döõ
hôn vaø cô hoäi coù phoâi dö ñeå tröõ laïnh ít
lieäu veà caùc treû sinh ra töø kyõ thuaät naøy
hôn. Ñaây cuõng laø moái lo ngaïi cuûa caùc
361
cuõng coøn khaù haïn cheá. Nghieân cöùu veà TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
keát quaû saûn khoa cuûa 31 treû ñaàu tieân 1. Aghajanova L, Stavreus-Evers A, Nikas Y, Hovatta O,
sinh ra töø kyõ thuaät naøy taïi Vieät Nam Landgren BM (2003). Coexpression of pinopodes and
leukemia inhibitory factor, as well as its receptor, in
cho thaáy tuoåi thai trung bình cuûa caùc
human endometrium. Fertil Steril 79 (Suppl 1):808-814
thai kyø laø 37,6±1,9 tuaàn, caùc treû coù caân
naëng trung bình luùc sinh laø 2602±480g, 2. Akande VA, Flemming CF, Hunt LP, Keay SD,
Jenkins JM (2002). Biological versus chronological
chæ soá apgar toát vaø khoâng coù loaïi dò taät
ageing of oocytes, distinguishable by raised FSH levels
baåm sinh naøo ñöôïc ghi nhaän (Ho Manh in relation to the success of IVF treatment. Hum Reprod
Tuong vaø Vuong Thi Ngoc Lan, 2009). 17:2003-2008
Hieän nay, ngaøy caøng coù nhieàu nghieân 3. Albano C, Grimbizis G, Smitz J, Riethmuller-Winzen
cöùu cô baûn vaø öùng duïng kyõ thuaät IVM H, Reissmann T, Van Steirteghem A, Devroey P (1998).
nhaèm coù ñöôïc nhöõng hieåu bieát saâu hôn The luteal phase of nonsupplemented cycles after
ovarian superovulation with hMG and the GnRH
veà cô cheá tröôûng thaønh noaõn vaø phaùt antagonist Cetrorelix. Fertil Steril 70:357-359
trieån cuûa phoâi ôû giai ñoaïn sôùm, ñoàng
4. Albano C, Smitz J, Tournaye H, Riethmuller-
thôøi, caûi thieän tæ leä thaønh coâng cuûa kyõ
Winzen H, Van Steirteghem A, Devroey P (1999). Luteal
thuaät naøy. Treân cô sôû ñoù, kyõ thuaät IVM phase and clinical outcome after hMG/GnRH antagonist
seõ ñöôïc aùp duïng roäng raõi hôn trong hoã treatment for ovarian stimulation in IVF/ICSI cycles.
Hum Reprod 14:1426-1430
trôï sinh saûn.
5. Al Inany H, Aboulghar M (2002). GnRH antagonist in
KEÁT LUAÄN assisted reproduction: a Cochrane review. Hum reprod

17:874-885
Qui trình thöïc hieän caùc kyõ thuaät hoã 6. Al Inany H, Aboulghar M, Mansour R, Proctor M
(2005). Recombinant versus urinary human chorionic
trôï sinh saûn hieän taïi ñöôïc döïa treân gonadotrophin for ovulation induction in assisted
keát quaû cuûa nhöõng nghieân cöùu veà sinh conception. Cochrane Database Syst Rev CD 003719
lyù chöùc naêng buoàng tröùng vaø söï phaân

7. Andolf E, Jorgensen C, Svalenius E, Sunden B (1987).
laäp, tinh khieát vaø saûn xuaát cuûa caùc loaïi Ultradound measurement of the ovarian volume. Acta
gonadotrophin. Hôn 30 naêm aùp duïng Obstet Gynecol Scand 66:387-389
kích thích buoàng tröùng, nhöõng hieåu

8. Baart EB, Martini E, Eijkemans MJ, Van Opstal D,
bieát veà cô cheá taùc ñoäng vaø caùc aûnh Beckers NG, Verhoeff A, Macklon NS, Fauser BC (2007).
höôûng cuûa kích thích buoàng tröùng trong Milder ovarian stimulation for IVF reduces aneuploidy
in the human preimplantation embryo: a randomized
hoã trôï sinh saûn ngaøy caøng saâu saéc hôn.
controlled trial. Hum reprod 22:980-988
Vaän duïng nhöõng hieåu bieát ñoù vaøo
thöïc haønh laâm saøng, chieán löôïc “toái 9. Baird DT (1987). A model for follicular selection
and ovulation: lessons from superovulation. J Steroid
ña hoùa” cuûa kích thích buoàng tröùng ôû Biochem 27:15-23
nhöõng ngaøy ñaàu cuûa thuï tinh trong oáng
nghieäm, ngaøy nay, ñöôïc thay theá baèng 10. Baker TG (1963). A quantative and cytological study
of germ cells of human ovaries. Proc R Soc Lond B Biol
“toái öu hoùa” nhaèm caûi thieän cô hoäi Sci 158:417-433
thaønh coâng vaø giaûm ñi gaùnh naëng veà
11. Balen AH, Hayden CJ, Rutherford AJ (1999).
chi phí, bieán chöùng vaø taâm lyù cho caùc
What are the clinical benefits of recombinant
caëp vôï choàng hieám muoän. gonadotrophins? Clinical efficacy of recombinant
gonadotrophins. Hum Reprod 14:1411-1417
362
12. Bancsi LF, Broekmans FJ, Eijkemans MJ, de Jong hormone-sufficient and –deficient women – a clinical
FH, Habbema JD, te Velde ER (2002). Predictors research center study. J Clin Endocrinol Metab 81:3208-
of poor ovarian response in in vitro fertilization: a 3214
prospective study comparing basal merkers of ovarian
reserve. Fertil Steril 77:328-336 22. Brannian JD, Woodruff TK, Mather JP, Stouffer RL
(1992). Activin-A inhibits progesterone production by
13. Bancsi LF, Broekmans FJ, Mol BW, Habbema JD, macaque luteal cells in culture. J Clin Endocrinol Metab
te Velde ER (2003). Performance of basal FSH in the 75:756-761
prediction of poor ovarian response and failure to
become pregnant after IVF: a meta-analysis. Fertil 23. Brenner RM, Slayden OD (1994). Cyclic changes in
Steril 79:1091-1100 primate oviduct and endometrium. In: Knobul E, Neill
JD, eds. The physiology of reproduction. New York
14. Basir GS, O WS, Ng EH, Ho PC (2001). Raven; 541-569
Morphometric analysis of peri-implantation e
ndometrium in patients having excessively high 24. Burger HG, Cahir N, Robertson DM, Groome NP,
estradiol concentrations after ovarian stimulation. Hum Dudley E, Green A, Dennerstein L (1998). Sreum
Reprod 16:435-440 inhibins A and B fall differentially as FSH rises in
perimenopausal women. Clin Endocrinol (Oxf) 48:809-813
15. Beckers NG, Laven JS, Eijkemans MJ, Fauser BC
(2000). Follicular and luteal phase characteristics 25. Cha KY, Koo JJ, Choi DH, Han SY, Yoon TK
following early cessation of GnRh agonist during (1991). Pregnancy after in vitro fertilization of human
ovarian stimulation for IVF. Hum Reprod 15:43-49 follicular oocytes collected from non-stimulated cyles,
their culture in vitro and their transfer in a donor
16. Beckers NG, Macklon NS, Eijkemans MJ, Ludwig oocyte program. Fertil Steril 55:109-13
M, Felberbaum RE, Diedrich K, Bustion S, Loumaye
E, Fauser BC (2003). Nonsupplemented luteal phase 26. Chian RC (2004). In-vitro maturation of immature
characteristics after the administration of oocytes for infertile women with PCOS. RBM Online
recombinant hCG, recombinant LH, or GnRH 8(5):547-552.
agonist to induce final oocyte maturation in IVF patients
after ovarian stimulation with recombinant FSH and 27. Child TJ, Abdul-Jalil AK, Gulekli B, Tan SL (2001).
GnRHantagonist co treatment. J Clin Endocrinol Metab In vitro maturation and fertilization of oocytes from
88:4186-4192 unstimulated normal ovaries, polycystic ovaries, and
women with polycystic ovary syndrome. Fertil Steril
17. Bentin-Ley U, Lopata A (2000). In vitro models of 5(76):936-942
human blastocyst implantation. Baillieres Best Pract
Res Clin Obstet Gynaecol 14:765-774 28. Christin-Maitre S, Vasseur C, Fauser B, Bouchard P
(2000). Bioassays of gonadotrophins. Methods 21:51-57
18. Bergeron C, Ferenczy A, Toft DO, Scheneider W,
Shymala G (1988). Immunocytochemical study of 29. Chuang CC, Chen CD, Chao KH, Chen SU, Ho HN,
progesterone receptors in the numan endometrium Yang YS (2003). Age is a better predictor of pregnancy
during the menstrual cycle. Lab Invest 59:862-869 potential than basal FSH levels in women undergoing
IVF. Fertil Steril 79:63-68
19. Bergh C, Carlsson B, Olsson JH, Selleskog U,
Hillensjo T (1993). Regulation of androgen production 30. Commenges-Ducos M, Piault S, Papaxanthos A,
in cultured human thecal cells by insulin-like growth Ribes C, Dallay D, Commenges D (2002). Recombinant
factor I and insulin. Fertil Steril 59:323-331 FSH versus hMG in the late follicular phase during
ovarian hyperstimulation for IVF. Fertil Steril 78:1049-
20. Bergqvist A, Ferno M (1993). Estrogen and 1054
progesterone receptors in endometriosis tissue and
endometrium: comparison of different cycle phases and 31. Conn PM, Crowley JrWF (1994). Gonadotropin-
ages. Hum Reprod 8:2211-2217 releasing hormone and its analogs. Annu Rev Med
45:391-405
21. Booth Jr RA, wrltman JY, Yankov VI, Murray J,
Davison TS, Rogol AD, Asplin CM, Johnson ML, 32. Cooke PS, Bunchanan DL, Young P, Setiawan T,
Veldhuis JD, Evans WS (1996). Mode of pulsatile Brody J, Korach KS, Taylor J, Lubahn DB, Cunha GR
follicle-stimulating hormone secretion in gonadal (1997). Stromal estrogen receptors mediate mitogenic
363
effects of estradiol on uterine epithelium. Proc Natl 43. De Jong D, Macklon NS, Fauser BC (2000). A pilot
Acad Sci USA 94:6535-6540 study involving minimal ovarian stimulation for IVF:
extending the “FSH window” combined with the GnRH
33. Corson SL, Gutmann J, Batzer FR, Wallace H, Klein antagonist cetrorelix. Fertil Steril 73:1051-1054
N, SOules MR (1999). Inhibin B as a test of ovarian
reserve for infertile women. Hum Reprod 14:2818-2821 44. De Placido G, alviggi C, Perino A, Strina I, Lisi F,
34. Creus M, Penarrubia J, Fabregues F, Vidal E, Fasolino A, De Palo R, Ranieri A, Colacurci N, Mollo
Carmona F, Casamitjana R, Vanrell JA, Balasch J (2000). A (2005). Recombinant human LH supplementation
Day 3 serum inhibin B and FSH and age as predictors versus recombinant human FSH (rFSH) step-up
of ART treatment outcome. Hum Reprod 15:2341-2346 protocol during controlled ovarian stimulation in
normogonadotrophic women with initial inadequate
35. Critchley HO, Brenner RM, Henderson TA, ovarian response to rFSH. A multicentre, prospective,
Williams K, Nayak NR, Slayden OD, Millar MR, randomized controlled trial. Hum Reprod 20:390-396
Saunders PT (2001). Estrogen receptor β, but not
estrogen receptor α, is present in the vascular 45. de Vet A, Laven JS, de Jong FH, Themmen AP,
endothelium of the human and nonhuman promate Fauser BC (2002). AMH serum levels: a putative marker
endometrium. J Clin ENdocrinol Metab 86:1370-1378 for ovarian aging. Fertil Steril 77:357-362
36. Cunha GR, Cooke PS, Bigsby R, Broy JR (1997). 46. de Ziegler D (1995). Hormonal control of
Ontogeny of sex steroid hormone receptors in endometrial receptivity. Hum Reprod 10:4-7
mammals. In: Parker MG, eds. Nuclear hormone
receptors: molecular mechanisms, cell functions and 47. Di Blasio AM, Vigano P, Ferrari A (1994).
clinical abnormalities. London: Academic Press; 235-268 Insulin-like growth factor-II stimulates human
granulose-luteal cell proliferation in vitro. Fertil Steril
37. Cunha GR, Kurita T, Cooke PS, Sasson D, Miller C, 61:483-487
Lubahn DB (2002). The embryology of the uterus. In:
Glasser SR, Aplin JD, Giudice LC, Tabibzadeh S, eds. 48. Ditkoff EC, Cassidenti DL, Paulson RJ, Sauer MV,
The endometrium. New York: Taylor and Francis;3-17 Paul WL, Rivier J, Yen SS, Lobo RA (1991). The GnRH
antagonist (Nal-Glu) acutely blocks the LH surge but
38. Danielsson KG, Swahn ML, Bygdeman M (1997). allows for resumption of folliculogenesis in normal
The effect of various doses of mifepristone on women. Am J Obstet Gynecol 165:1811-1817
endometrial leukaemia inhibitory factor expression in
the midluteal phase – an immunohistochemical study. 49. Donderwinkel PF, Schoot DC, Pache TD, de
Hum Reprod 12:1293-1297 Jong FH, Hop WC, Fauser BC (1993). Luteal function
following ovulation induc ion in polycystic ovary syndrome
39. Develioglu OH, Hsiu JG, Nikas G, Toner JP, patients using exogenous gonadotrophins in
Oehninger S, Jones Jr HW (1999). Endometrial combination with a GnRH agonist. Hum Reprod 8:2027-
estrogen and progesterone receptor and pinopode 2032
expression in stimulated cycles of oocyte donors. Fertil
Steril 71:1040-1047 50. Durlinger AL, Kramer P, Karels B, de Jong JH,
Uilenbroek JT, Grootegoed JA, Themmen AP (1999).
40. Devreker F, Pogonici E, De Maertelaer V, Control og primordial follicle recruitment by AMH in
RevelardnP, Van den Bergh M, Englert Y (1999). the mouse ovary. Endocrinology 140:5789-5796
Selection of good embryos for transfer depends on embryo
cohort size: implications for the ‘mild ovarian stimulation’ 51. Durlinger AL, Visser JA, Themmen AP (2002).
debate. Hum Reprod 14:3002-3008 Regulation of ovarian function: the role of anti-
Mullerian hormone. Reproduction 124:601-609
41. Devroey P, Van Steirteghem A, Mannaerts B,
Coelingh BH (1992). First singleton birth after ovarian 52. Edwards RG, Streptoe PC, Purdy Jm (1980).
superovulation with rhFSH. Lancet 340:1108-1109 Establishing full-term human pregnancies using
cleaving embryos grown in vitro. Br J Obstet Gynaecol
42. Devroey P, Bourgain C, Macklon NS, Fauser 87:737-756
BC (2004). Reproductive biology and IVF: ovarian
stimulation and endometrial receptivity. Trends 53. Edwards RG (2007). Are minimal stimulation IVF
Endocrinol Metab 15:84-90 and IVM set to replace routine IVF? Reprod BIomed
Online 14:267-270
364
54. Elter K, Nelson LR (2001). Use of third generation NY Aced Sci 622:6-27
GnRH antagonists in IVF-ET: a review. Obstet Gynecol
Surv 56:576-588 66. Ferenczy A, Giudice LC (1995). The
endometrial cycle: morpholiguc and biochemical events.
55. Eppig JJ, O’Brien MJ, Pendola FL, Watanabe In: Adashi EY, Rock JA, Rosenwaks Z, eds. Reproductive
S (1998). Factors affecting the developmental endocrinology, surgery, and technology. New York:
competence of mouse oocytes grown in vitro: FSH and Revan Press; 171-194
insulin. Biol Reprod 59:1445-1453
67. Fevold SL, Hisaw FL, Leonard Sl (1931). The
56. Erickson GF, Garzo VG, Magoffin DA (1989). gonad-stimulating and the luteinizing hormones of the
Insulin-like growth factor-I regulates aromatase anterior lobe of the hypophysis. Am J Physiol 97:291-301
activity in human granulosa luteal cells. J Clin
Endocrinol Metab 69:716-724 68. Filicori M (1994). Gonadotrophin-releasing hormone
agonists. A guide to use and selection. Drugs 48:41-58
57. Ertzeid G, Storeng R (2001). The impact of ovarian
stimulation on implantation and fetal development in 69. Filicori M, Cognigni GE, Samara A, Melappioni S,
mice. Hum Reprod 16:221-225 Perri T, Cantelli B, Parmegiani L, Pelusi G, DeAloysio D
(2002). The use of LH activity to drive folliculogenesis:
58. Evers JL, Slaats P, Land JA, Dumoulin JC, exploring uncharted territories in ovulation induction.
Dunselman GA (1998). Elevated levels of basal Hum Reprod Update 8:543-557
estradiol 17-β predict poor response in patients with
normal basal levels of FSH undergoing IVF. Fertil Steril 70. Findlay JK, Drummond AE, Dyson ML, Baillie
69:1010-1014 AJ, Robetson DM, Ehier JF (2002). Recruitment and
development of the follicle; the roles of
59. Faddy MJ, Gosden RG, Gougeon A, Richardson transforming growth factor-β superfamily. Mol Cell
Sj, Nelson JF (1992). Accelerated disappearance of Endocrinol 191:35-43
ovarian follicles in mid-life: implications for forecasting
menopause. Hum Reprod 7:1342-1346 71. Flaws JA, Abbud R, Mann RJ, Nilson JH, Hirshfield
AN (1997). Chronically elevated luteinizing hormone
60. Fanchin R, Schonauer LM, Righini C, depletes primordial follicles in the mouse ovary. Biol
Guibourdenche J, frydman R, Taieb J (2003). Serum Reprod 57:1233-1237
AMH is more strongly related to ovarian follicular
status than serum inhibin B, estradiol, FSH ans LH on 72. Flemming R, Adam AH, Barlow DH, Black WP,
day 3. Hum Reprod 18:32-327 MacNaughton MC, Coutts JR (1982). A new systematic
treatment for infertile women with abnormal hormone
61. Fauser BC, Van Heusden AM (1997). Manipulation profiles. Br j Obstet Gynaecol 89:80-83
of human ovarian function: physiological concepts and
clinical consequences. Endocr Rev 18:71-106 73. Flemming R, Rehka P, Deshpande N, Jamieson ME,
Yates RW, Lyall H (2000). Suppresion of LH during
62. Fauser BC, Devroey P (2003). Reproductive ovarian stimulation: effects differ in cycles stimulated
biology and IVF: ovarian stimulation and luteal phase with purified urinary FSH and recombinant FSH. Hum
consequences. Trends ENdocrinol Metab 14:236-242 Reprod 15:1440-1445
63. Fauser and Devroey (2005). Why is the clinical 74. Fluker MR, Marshall LA, Monroe SE, Jaffe RB (1991).
acceptance of gonadotrophin-releasing hormone Variable ovarian response to gonadotropin-releasing
antagonist co-treatment during ovarian hormone antagonist-induced gonadotropin deprivation
hyperstimulation for in vitro stimulation so slow? Fertil during different phases of the menstrual cycle. J Clin
Steril 83:1067-1611 Endocrinol Metab 72:912-919
64. Fawzy M, Lambert A, Harrison RF, Knight PG, 75. Forabosco A, Sforza C, De Pol A, Vizzotto L,
groome N, Hennelly B, Robertson WR (2002). Day 5 Marzona L, Ferrario VF (1991). Morphometric study of
inhibin B levels in a treatment cycle are predictive of the human neonatal ovary. Anat Rec 231:201-208
IVF outcome. Hum Reprod 17:1535-1543
76. Fraser HM, Tsonis CG (1994). Manipulation of
65. Ferenczy A, Bergeron C (1991). Histology of the inhibin during the luteal-follicular phase transition
human endometrium: from birth to senescence. Ann of the primate menstrual cycle fails to affect FSH
365
secretion. J Endocrinol 142:181-186 89. Griesinger G, Schultze-Mosgau A, Dafopoulos
K, Schroeder A, Schroer A, von Otte S, Hornung D,
77. Frattarelli JL, Levi AJ, Miller BT, Segars JH (2003). A Diedrich K, Felberbaum R (2005). Recombinant LH
prospective assessment of the predictive value of basal supplementation to Recombinant FSH induced ovarian
antral follicle in in vitro fertilization cycles. Fertil Steril hyperstimulation in the GnRh-antagonist multiple-dose
80:350-355 protocol. Hum reprod 20:1200-1206
78. Gemzell CA (1962). Induction of ovulation with 90. Groome NP, Illingworth PJ, O’Brien M, Pai R,
human pituitary gonadotropins. Fertil Steril 13:153-168 Rodger FE, Mather JP, McNeilly AS (1996). Measurement of
dimeric inhibin B throughout the human menstrual
79. Germond M, Dessole S, Senn A, Loumaye E, Howles cycle. J Clin Endocrinol Metab 81:1401-1405
C, Beltrami V (1992). Successful IVF and ET after
treatment with recombinant human FSH. Lancet 91. Guillemin R, Amoss M, Blackwell R, Burgus R,
339:1170 Grant G, Ling N, Monahan M, Rivier J, Vale W (1971).
Polypeptides antagonists of the hypothalamic
80. Giangrande PH, McDonnell DP (1999). The A and luteinizing hormone releasing factor. Gynecol Invest 2:2-12
B isoforms of the human progesterone receptor: two
functionally different transcription fectors ancoed by a 92. Haldi FH, Chantler E, Anderson E, Nicholson R,
single gene. Recent Prog Horm Res 54:291-313 McClelland RA, Seif MW (1994). Ovulation Induction
and endometrial steroid receptors. Hum Reprod 9:2405-
81. Giudice LC (1992). Insulin-like growth fators and 2410
ovarian follicular development. Endocr Rev 13:641-669
93. Hall JE, Bhatta N, Adams JM, Rivier JE, Vale
82. Giudice LC (2004). Microarray expression profiling WW, Crowley Jr WF (1991). Variable tolerance of the
reveals candidate genes for human uterine receptivity. developing follicle and corpus luteum to gonadotropin-
Am J Pharmacogenomics 4:299-312 releasing hormone antagonist-induced gonadotropin
withdrawal in the human. J Clin Endocrinol Metab
83. Gomez-Palomares JL, Julia B, Acevedo-Martin 72:993-1000
B, Martonez-Burgos M, Hernadez ER and Ricciarelli
(2005). Timing ovulation for intrauterine insemination 94. Hall JE, Schoenfeld DA, Martin KA, Crowley Jr WF
with a GnRH antagonist. Hum Reprod 20:368-72 (1992). Hypothalamic gonadotropin-releasing hormone
secretion and follicle-stimulationg hormone dynamics
84. Gordon K (2001). Gonadotropin-releasing hormone during the luteal-follicular transition. J Clin Endocrinol
antagonists implications for oocyte quality and uterine Metab 74:600-607
receptivity. Ann NY Acad Sci 943:49-54
95. Hamblen EC (1940). Endocrine therapy of functional
85. Gorodeski IG, Sigal A, Lunnenfeld B, Beery R, Geier ovarian failure. Am J obstet Gynecol 40:615-662
A, Bahari CM (1987). Total estradiol and progesterone
receptor levels and DNA concentrations in human 96. Herman A, Ron-El R, Golan A, Raziel A,
endometrium with nonuniform postovulatory delay of Soffer Y, Caspi E (1990). Pregnancy rate and ovarian
maturation. Isr J Med Sci 23:1198-1204 hyperstimulation after luteal human chorionic
gonadotropin in IVF stimulated with GnRH hormone
86. Gougeon A, Ecochard R, Thalabard JC (1994). analog and menotropins. Fertil Steril 53:92-96
Age-related changes of the population of human
ovarian follicles: increase in the disappearance rate of 97. Hild-Petito S, Verhage HG, Fazleabas AT (1992).
non-growing and early-growing follicles in aging Immunocytochemical localization of estrogen and
women. Biol Reprod 50:653-663 progestin receptors in the baboon (papio anubis) uterus
during implantation and pregnancy. Endocrinology
87. Gougeon A (1996). Regulation of ovarian follicular 130:2343-2353
development in primates: facts and hypotheses. Endocr
Rev 17:121-155 98. Hillier SG, Yong EL, Illingworth PJ, Baird DT,
Schwall RH, Mason AJ (1991). Effect of recombinant
88. Gougeon A (2004). Dynamics for human follicu- activin on androgen synthesis in cultured human thecal
lar growth: morphological, dynamic and functional cells. J Clin Endocrinol Metab 72:1206-1211
aspects. In: Leung PCK, Adashi EY, eds. The ovary. San
diego: Elsevier Academic Press; 25-44 99. Himelstein-Braw R, Byskov AG, Peters H, Faber M
366
(1976). Follicular atresia in the infant human ovary. J older, ovulatory women: a study of serum and follicular
Reprod Fertil 46:55-59 fluid levels of dimeric inhibin A and B in spontaneous
menstrual cycles. J Clin Endocrinol Metab 81:2742-2745
100. Ho MT vaø Vuong TNL (2009). Obstetric outcomes
of pregnancies from in-vitro maturation of oocytes 111. Klein NA, Harper AJ, Houmard BS, Sluss PM,
treatment. Proceedings of the 15th World Congress on Soules MR (2002). Is the short follicular phase in
In Vitro Fertilization and the 4th Congress on In Vitro older women secondary to advanced or accelerated
Maturation, Geneva, Switzerland, April 19-22, p. 37-40. dominant follicle development? J Clin Endocrinol
Metab 87:5746-5750
101. Ho Manh Tuong, Vuong Thi Ngoc Lan, Dang
Quang Vinh, Phung Huy Tuan, Nguyen Thi Thu Lan, 112. Kolibianakis E, BOurgain E, Albano C,
Le Thuy Hong Kha (2008). IVM in PCO / PCOS women. Osmanagaoglu K, SMitz J, Van Steirteghem A, Devroey
Proceedings of the 1st European Congress on In P (2002). Effect of ovarian stimulation with recombinant
Vitro Maturation of Human Oocytes in Assisted FSH, GnRH antagonists, and human hCG on endometrial
Reproduction, Monza, Italy, December 12-13, p. 1-5. maturation on the day of oocyte pick-up. Fertil Steril
78:1025-1029
102. Hodgen GD (1982). The dominant ovarian follicle.
Fertil Steril 38:281-300 113. Kolibianakis EM, Albano C, Kahn J, Camus M,
Tourmaye H, Van Steirteghem AC, Devroey P (2003).
103. Hodges CA, Ilagan A, Jennings D, Keri R, Exposure to high levels of LH and estradiol in the
Nilson J, Hunt PA (2002). Experimental evidence that early follicular phase of GnRH antagonist cycles is
changes in oocyte growth influence meotic chromosome associated with a reduced chance of pregnancy. Fertil
segregation. Hum Reprod 17:1171-1180 Steril 79:873-880
104. Hugues JN, Barlow DH, Rosenwaks Z, Cedrin- 114. Kolibianakis EM, Bourgain C, Papanilolaou EG,
Durnerin I, Robson S, Pidoux L, Loumaye E (2003). Camus M, Tourmaye H, Van Steirteghem AC, Devroey
Improvement in consistency of response to ovarian P (2005). Prolongation of follicular phase by delaying
stimulation with recombinant human FSH resulting hCG administration results in a higher incidence of
from a new method for calibrating the therapeutic endometrial advancement on the day of oocyte retrieval
preparation. Reprod Biomed Online 6:185-190 in GnRH antagonist cycles. Hum Reprod 20:2453-2456
105. Huirne JA, Lambalk CB (2001). Gonadotropin- 115. Kolibianakis EM, Collins J, Tarlatzis B,
releasing-hormone - receptor antagonists. Lancet Papanikolaou E, Devroey P (2006). Are endogenous LH
358:1793-1803 levels during ovarian stimulation for IVF using GnRH a
nalogues associated with the probability of ongoing
106. Hutchinson-Williams KA, DeCherney AH, Lavy G, pregnancy? A systematic review. Hum reprod Update
Diamond MP, Naftolin F, Lunnenfeld B (1990). Luteal 12:3-12
rescue in IVF-Et. Fertil Steril 53:495-501
116. Kuiper GC, Enmark E, Pelto-Huikko M, Nilsson
107. Jacobs MH, Balasch J, Gonzalez-Merlo JM, S, Gustafsson JA (1996). Cloning of a novel receptor
Vanrell JA, Wheeler C, Strauss III JF, Blasco L, Wheeler expressed in rat prostate and ovary. Proc Natl Acad Sci
JE, Lyttle CR (1987). Endometrial cyctosolic and nuclear USA 93:5925-5930
progesterone receptors in the luteal phase defect. I Clin
Endocrinol Metab 64:472-475 117. Lan VTN, Tuong HM, Thanh PV, Phuong NTN
(2004). The addition of recombinant LH in poor-
108. Jones Jr HW (1996). What has happened? Where responder IVF patients. The 18th IFFS World Congress
are we? Hum Reprod 11(Suppl 1):7-24 on Fertility and Sterility, Montreal, Canada, May 23-28,
Abstract book, p.95
109. Katz-Jaffe MG, Trounson AO, Cram DS (2005).
Chromosome 21 mosaic human preimplantation 118. Lan VTN (2004). Orgalutran in donor cycles.
embryos predominantly arise from diploid conceprions. Syllabus of the ESHRE Campus on “GnRH antagonist in
Fertil Steril 84:634-643 IVF”, Brussels, Belgium, p.43-45
110. Klein NA, Illingworth PJ, Groome NP, McNeilly AS, 119. Lan VTN, Norman RJ, Nhu GH, Tuan PH, Tuong
Battaglia DE, Soules MR (1996). Decreased inhibin B HM (2009). Ovulation induction using low-dose step-
secretion is associated with the monotropic FSH rise in up rFSH in Vietnamese women with polycystic ovary
367
syndrome. Reprod Biomed Online 18(4), 516-521. ovarian stimulation for in vitro fertilization. Endocr Rev
27(2):170-207
120. Lass A, Skull J, McVeigh E, Margara R,
Winston RM (1997). Measurement of ovarian volume by 131. Macrow PJ, Li TC, Seif MW, Buckley CH, Elstein
transvaginal sonography before ovulation induction M (1994). Endometrial structure after superovulation:
with hMG for IVF can predict poor response. Hum a prospective controlled study. Fertil Steril 61:696-699
Reprod 12:294-297
132. Martell D, Frydman R, Glissant M, Maggioni
121. Le Nestour E, Marraoui J, Lahlou N, Roger M, de C, Roche D, Psychoyos A (1987). Scanning electron
Ziegler D, Bouchard P (1993). Role of estradiol in the microscopy of postovulatory human endometrium in
rise in follicle-stimulating hormone levels during the spontanous cycles and cycles stimulated by hormone
luteal-follicular transition. J Clin Endocrinol Metab treatment. J Endocrinol 114:319-324
77:439-442
133. Maruo T, Ladines-Llave CA, Samoto T,
122. Lee MM, Donahoe PK, Hasegawa T, Silverman B, Matsuo H, Manalo AS, Ito H, Mochizuki M (1993). E
Crist GB, Best S, Hasegawa Y, Noto RA, Schoenfeld D, xpression of epidermal growth favtor and its receptor in the
MacLaughlin DT (1996). Mullerian inhibiting substance human ovary during follicular growth and regression.
in humans: normal levels from infancy to adulthood. J Endocrinology 132:924-931
Clin Endocrinol Metab 81:571-576
134. Mason HD, Margara R, Winston RM, Beard RW,
123. Lessey BA, Killam AP, Metzger DA, Reed MJ, Franks S (1990). Inhibition of estradiol
Haney AF, Greene GL, McCarty Jr KS (1988). production by epidermal growth factor in human
Immunohistochemical analysis of human uterine granulose cells of normal and polycystic ovaries. Clin
estrogen and progesterone receptors throughout the Endocrinol (Oxf) 33:511-517
menstrual cycle. J Clin Endocrinol Metab 67:334-340
135. Mason HD, Carr L, Leake R, Franks S (1995).
124. Lessey BA, Yeh I, Castelbaum AJ, Fritz MA, Production of transforming growth factor-α by normal
Ilesanmi AO, Korzeniowski P, Sun J, Chwalisz K (1996). and polycyctic ovaries. J Endocrinol Metab 80:2953-2956
Endometrial progesterone receptors and markers of
uterine receptivity in the window of implantation. 136. Mc Allister JM, Byrd W, Simpson ER (1994).
Fertil Steril 65:477-483 The effects of growth factors and phorbol esters on
Steroid biosynthesis in isolated human theca interna and
125. Levy Dp, Navarro JM, Schattman GL, Davis granulosa-lutein cells in long term culture. J Clin
OK, Rosenwaks Z (2000). The role of LH in ovarian Endocrinol Metab 79:106-112
stimulation: exogenous LH: let’s design the future. Hum
Reprod 15:2258-2265 137. McGee EA, Hsueh AJ (2000). Initial and cyclic
recruitment of ovarian follicles. Endocr Rev 21:200-214
126. Lintern-Moore S, Petera H, Moore GP, Faber M
(1974). Follicular development in the infant human 138. Meredith S, Kirkpatrick-Keller D,
ovary. J Reprod Fertil 39:53-64 Butcher RL (1986). The effects of food restriction and
hypophysectomy on numbers of primordial follicles
127. Lisi F, Rinaldi L, Fishel S, Caserta D, Lisi R, and concentrations of hormones in rats. Biol Reprod
Campbell A (2005). Evaluation of two doses of 35:68-73
recombinant LH supplementation in an unselected
group of women undergoing follicular stimulation for 139. Miro F, Smyth CD, Hillier SG (1991).
IVF. Fertil Steril 83:309-315 Development-related effects of recombinant activin on
steroid synthesis in rat granulose cells. Endocrinology
128. Lunnenfeld B (2004). Historical perspectives in 129:3388-3394
gonadotrophin therapy. Hum Reprod Update 10:453-467
140. Miro F, Hillier SG (1996). Modulation of granulose
129. Macklon NS, Fauser BC (2000). Impact of ovarian cell deozyribonucleic acid synthesis and differentiation
hyperstimulation on the luteal phase. J Reprod Fertil by activin. Endocrinology 137:464-468
Suppl 55:101-108
141. Molina R, Castila JA, Vergara F, Perez M, Garrido
130. Macklon NS, Richard L, Stouffer, Linda C, F, Herruzo AJ (1989). Luteal cytoplasmic estradiol and
Giudice, Fauser BC (2006). The Science behind 25 years of progesterone receptors in human endometrium: IVF
368
and normal cycles. Fertil Steril 51:976-979 and embryo quality in patients with excessive ovarian
response during in vitro fertilization treatment. J Assist
142. Molskness TA, Woodruff TK, Hess DL, Dahl KD, Reprod Genet 20:186-191
Stouffer RL (1996). Recombinant human inhibin-A
administered early in the menstrual cycle alters 153. Nikas G (1999). Cell-surface morphological events
concurrent pituitary and follicular, plus subsequent relevant to human implantation. Hum Reprod 14 (Suppl
luteal, function in rhesus monkeys. J Clin Endocrinol 2):37-44
Metab 81:4002-4006
154. Nikas G, Develioglu OH, Toner JP, Jones Jr HW
143. Mote PA, Balleine RL, McGowan EM, Clarke Cl (1999). Endometrial pinopodes indicate a shift in the
(1999). Colocalization of progesterone receptors A window of receptivity in IVF cycles. Hum Reprod 14:
and B by dual immunofluorescent histochemistry in 787-792
human endometrium during the menstrual cyle. J Clin
Endocrinol Metab 84:2963-2971 155. Nikas G, Makrigiannakis A, Hovatta O, Jone JrHW
(2000). Surface morphology of the human endometrium.
144. Mote PA, Balleine RL, McGowan EM, Clarke Cl Basuc and clinical aspects. Ann NY Acad Sci 900:316-324
(2000). Heterogeneity of progesterone receptors A and
B expression in human endometrial glands and stroma. 156. Noyes RW, Hertig AT, Rock JP (1950). Dating the
Hum Reprod 15(Suppl 3):48-56 endometrial biopsy. Fertil Steril 1:3-25
145. Muasher SJ, Oehninger S, Simonetti S, Matta J, 157. Nyboe AA, Popovic-Todorovic B, Schmidt KT,
Ellis LM, Liu HC, Jones GS, Rosenwaks Z (1988). The Loft A, Lindhard A, Hojgaard A, ziebe S, Hald F,
value of basal and/or stimulated serum gonadotropin Hauge B, Toft B (2002). Progesterone supplementation
levels in prediction of stimulation response and IVF during early gestations after IVF or ICSI has no effect on
outcome. Fertil Steril 50:298-307 the delivery rates: a randomized controlled trial. Hum
Reprod 17:357-361
146. Munne S, Magli C, Adler A, Wright G, de Boer
K, Mortimer D, Tucker M, Cohen J, Gianaroli L (1997). 158. Okulicz WC, Savasta AM, Hoberg LM, Longcope
Treatment-related chromosomal abnormalities in C (1980). Biochemical and immunohistochemical
human embryos. Hum Reprod 12:780-784 analyses of estrogen and progesterone receptors in
the rhesus monkey uterus during the proliferative and
147. Mylonas I, Jeschke U, Shabani N, Kuhn C, secretory phases of artificial menstrual cycles. Fertil
Nalle A, Kriegel S, Kupka MS, Friese K (2004). Steril 53:913-920
Immunohistochemical analysis of estrogen receptor α,
estrogen receptor β and progesterone receptor in nor- 159. Okulicz WC, Scarrell R (1998). Estrogen receptor α
mal human endometrium. Acta Histochem 106: 245-252 and progesterone receptor in the rhesus endometrium
during the late secretory phase and menses. Proc Soc
148. Nahum R, Thong KJ, Hillier SG (1995). Metabolic Exp Biol Med 218:316-321
regulation of androgen production by human theca cells
in vitro. Hum Reprod 10:75-81 160. Olsson JH, Carlsson B, Hillensjo T (1990). Effect
of insulin-like growth factor I on deoxyribonucleic acid
149. Nargund G, Frydman R (2007). Towards a more synthesis in cultured human granulose cells. Fertil
physiological approach to IVF. Reprod Biomed Online Steril 54:1052-1057
14:550-552
161. Padmanabhan V, Lang LL, Sonstein J, Kelch
150. Nargund R, Hutchison L, Scaramuzzi R, Campbell RP, Beitins IZ (1988). Modulation of serum follicle-
S (2007). Low-dose hCG is useful in preventing OHSS stimulating hormone bioactivity and isoform
in high-risk women wothout adversely affecting the distribution by estrogenic steroids in normal women
outcome of IVF cycles. Reprod Biomed Online 14:682-685 and in gonadal dysgenesis. J Clin Endocrinol Metab
67:465-473
151. Navot D, Scott RT, Droesch K, Veeck LL, Liu HD,
Rosenwaks Z (1991). The window of embryo transfer 162. Pache TD, Wladimiroff JW, de Jong FH, Hop WC,
and the efficiency of human conception in vitro. Fertil Fauser BC (1990). Growth patterns of nondominant
Steril 55:114-118 ovarian follicles during the normal menstrual cycle.
Fertil Steril 54:638-642
152. Ng EH, Lau EY, Yeung WS, Ho PC (2003). Oocyte
369
163. Pantos K, Meimeth-Damianaki T, Vaxevanoglou T, and increases aneuploidy in mouse oocytes matured in
Kapetanakis E (1994). Prospective study of a modified vitro. Biol Reprod 72:107-118
GnRH agonist long protocol in an IVF program. Fertil
Steril 61:709-713 175. Roy SK (1993). Epidermal growth factor and
transforming growth factor-β modulation of
164. Parr MB, Parr El (1982). Relationship of follicle-stimulating hormone-induced deoxyribonucleic
apical domes in the rabbit uterine epithelium during the acid and synthesis in hamster preantral and early
peri-implantation period to endocytosis, apocrine antral follicles. Biol Reprod 48:552-557
secretion and fixation. J Reprod Fertil 66:739-744
176. Schally AV, Baba Y, Nair RM, Bennett CD (1971).
165. Penarrubia J, Balasch J, Fabregues FR, Carmona The amino acid sequence of a peptide with growth
F, Casamitjana R, Moreno V, Calafell JM, Vanrell hormone-releasing activity isolated from porcine
JA (2000). Day 5 inhibin B serum concentrations as hypothalamus. J Biol Chem 246:6647-6650
predictors of ART outcome in cycles stimulated with
GnRH agonist – gonadotropin treatment. Hum Reprod 177. Scheffer GJ, Broekmans FJ, Dorland M, Habbema
15:1499-1504 JD, Looman CW, te velde ER (1999). Antral follicle
counts by transvaginal ultrasonography are related to
166. Pennings G, Ombelet W (2007). Coming soon to your age in women with proven natural fertility. Fertil Steril
clinic: patient-friendly ART. Hum Reprod 22:2055-2059 72:845-851
167. Penzias AS (2002). Luteal phase support. Fertil 178. Schwartzman RA, Cidlowski JA (1993). Apoptosis:
Steril 77:318-323 the biochemistry and molecular biology of programmed
cell death. Endocr Rev 14:133-151
168. Pirard C, DOnnez J, Loumaye E (2005). GnRH
agonist as novel luteal support: results of a 179. Schipper I, de Jong FH, Fauser BC (1998). Lack
randomized, parallel group, feasibility study using of correlation between maximum early follicular phase
intranasal administration of buserelin. Hum Reprod serum follicle stimulating hormone concentrations and
20:1798-1804 menstrual cycle characteristics in women under the age
of 35 years. Hum Reprod 13:1442-1448
169. Poretsky L, Cataldo NA, Rosenwaks Z, Giudice LC
(1999). The insulin-related ovarian regulatory system in 180. Scott RT, Toner JP, Muasher SJ, Oehninger S,
health and disease. Endocr Rev 20:535-582 Robinson S, Rosenwaks Z (1989). Follicle-stimulating
hormone levels on cycle day 3 are predictive of in vitro
170. Porter RN, Smith W, Craft IL, Abdulwahid NA, fertilization outcome. Fertil Steril 51:651-654
Jacobs HS (1984). Induction of ovulation for IVF using
buserelin and gonadotropins. Lancet 2:1284-1285 181. Seifer DB, Lambert-Messerlian G, Hogan JW,
Gardiner AC, Blazar AS, Berk CA (1997). Day 3 serum
171. Ragni G, Alagna F, Brugante C, riccaboni A, inhibin B is predictive of ART outcome. Fertil Steril
Colombo M, Somigliana E and Crosignani PG (2004). 67:110-114
GnRH antagonists and mild ovarian stimulation for
intrauterine insemination: a randomized study 182. Seifer DB, Scott JrRT, Bergh PA, Abrogast LK,
comparing different gonadotrophin dosages. Hum Friedman CI, Mack CK, Danforth DR (1999). Women
Reprod 19:54-8. with declining ovarian reserve may demonstrate a
decrease in day 3 serum inhibin B before a rise in day
172. Rao GD, Tan SL (2005). In vitro maturation of 3 FSH. Fertile Steril 72:63-65
oocytes. Semin Reprod Med 23:242-247
183. Seifer DB, MacLaughlin DT, Christian BP, Feng B,
173. Roberts VJ, Barth S, el Roeiy A, Yen SS Schelden RM (2002). Early follicular serum mullerian-
(1993). Expression of inhibin/activin subunits and inhibiting substance levels are associated with ovarian
follistatin messenger ribonucleic acids and proteins in response during ART cycles. Fertil Steril 77:468-471
ovarian follicles and the corpus luteum during the human
menstrual cycle. J Clin Endocrinol Metab 77:1402-1410 184. Shapiro D (2004). Application of GnRH antagonists
in PCOS. Syllabus of the ESHRE Campus on “GnRH
174. Roberts R, Iatropoulou A, Ciantar D, Stark J, antagonist in IVF”, Brussels, Belgium, p. 37
Becker DL, Franks S, Hardy K (2005). Follicle-stimulating
hormone affects metaphase I chromosome alignment 185. Shoham Z (2002). The clinical therapeutic window
370
for LH in controlled ovarian stimulation. Fertil Steril 196. Syrop CH, Dawson JD, Husman KJ, Sparks AE, Van
77:1170-1177 Voorhis BJ (1999). Ovarian volume may predict ART
outcomes better than FSH concentration on day 3. Hum
186. Smitz J, Devroey P, Camus M, Deschacht J, Reprod 14:1752-1756
Khan I, Staessen C, Van Waesberghe L, Wisanto A,
Van Steirteghem AC (1988). The luteal phase and 197. Tamaya T, Murakami T, Okada H (1986).
early pregnancy after combined GnRH-agonist/HMG Concentrations of steroid receptors in normal human
treatment for superovulation in IVF or GIFT. Hum endometrium in relation to the day of the menstrual
Reprod 3:585-590 cycle. Acta Obstet Gynecol Scand 65:195-198
187. Smitz J, Van Den AE, Bollen N, Camus M, Devroey 198. Tan SL, Child TJ, Gulekli B (2002). In vitro
P, Tournaye H, Van Steirteghem AC (1992). The effect maturation and fertilization of oocytes from
of GnRH agonist in the follicular phase on IVF outcome unstimulated ovaries: predicting the number of i
in normo-ovulatory women. Hum Reprod 7:1098-1102 mmature oocytes retrieved by early follicular phase
ultrasonography. Am J Obstet Gynecol 186:684-689
188. Soliman S, Daya S, Collins J, Hughes EG
(1994). The role of luteal phase support in infertility 199. Tapanainen J, Leinonen PJ, Tapanainen P,
treatment: a meta-analysis of randomized trials. Fertil Yamamoto M, Jaffe RB (1987). Regulation of human
Steril 61:1068-1076 granulose-luteal cell progesterone production and
proliferation by gonadotropins and growth factors.
189. Stokman PG, de Leeuw R, van den Wijngaard Fertil Steril 48:576-580
HA, Kloosterboer HJ, Vemer HM, Snaders AL (1993).
Human chorionic gonadotrophin in commercial hMG 200. Tarlatzis B, Fauser BC, Kolibianakis EM,
preparations. Fertil Steril 60:175-178 Diedrich K, Devroey P (2006). GnRH antagonists in ovarian
stimulation for IVF. Hum Reprod Update 12:333-340
190. Stouffer RL (1990). Corpus luteum function and
dysfunction. Clin Obstet Gynecol 33:668-689 201. Tavaniotou A, Albano C, Smitz J, Devroey P
(2002). Impact of ovarian stimulation on corpus luteum
191. Stouffer RL, Woodruff TK, Dahl KD, Hess DL, function and embryonic implantation. J Reprod
Mather JP, Molskness TA (1993). Human recombinant Immunol 55:123-130
activin-A alters pituitary luteinizing hormone and
follicle-stimulating hormone secretion, follicular 202. te Velde ER, Pearson PL (2002). The variability
development, and steroidogenesis, during the of female repreoductive ageing. Hum Reprod Update
menstrual cycle in rhesus monkeys. J Clin Endocrinol 8:141-154
Metab 77:241-248
203. The European Recombinant Human LH Study
192. Stouffer RL (2003). Progesterone as a mediator Group (1998). Recombinant human LH to support
of gonadotrophin action in the corpus luteum: beyond recombinant FSH-induced follicular development in
steroidogenesis. Hum Reprod Update 9:99-117 LH- and FSH-deficient anovulatory women: a dose-
finding study. J Cli Endocrinol Metab 83:1507-1514
193. Stouffer RL (2005). The structure, function and
regulation of the corpus luteum. In: Knobil E, Neil 204. The European Recombinant Human LH
JD, eds. The physiology of reproduction. San Diego: Study Group (2001). Human recombinant LH is as
Elsevier Press effective as, but safer than, urinary hCG in inducing final
follicular maturation and ovulation in IVF procedures:
194. Sullivan MW, Stewart-Akers A, Krasnow JS, results of a multicenter double-blind study. J Clin
Berga SL, Zeleznik AJ (1999). Ovarian responses in Endocrinol Metab 86:2607-2618
women to recombinant follicle-stimulating hormone and
luteinizing hormone (LH): a role for LH in the final 205. The European Recombinant hCG Study Group
stages of follicular maturation. J Clin Endocrinol Metab (2001). Induction of ovulation in World Health
84:228-232 Organization group II anovulatory women undergoing
follicular stimulation with recombinant human FSH:
195. Syrop CH, Willhoite A, Van Voorhis BJ (1995). a comparison of recombinant hCG and urinary hCG.
Ovarian volume: a novel outcome predictor for assisted Fertil Steril 75:1111-1118
reproduction. Fertil Steril 64:1167-1171
206. Toner JP, Philput CB, Jones GS, Muasher Sj
371
(1991). Basal FSH level is a better predictor of IVF 219. Verberg MFG, Eijkemans MJC, Macklon NS,
performance than age. Fertil Steril 55:784-791 Heijnen EMEW, Baart EB, Hohmann FP, Fauser BC
(2008). The clinical significance of the retrieval of a low
207. Treloar AE (1981). Menstrual cyclicity and the number of oocytes following mild ovarian stimulation
pre-menopause. Maturitas 3:249-264 for IVF – a meta-analysis. Hum Reprod Update 15:5-12
208. Ubaldi F, Bourgain C, Tournaye H, Smitz J, 220. Welt CK, Martin KA, Taylor AE, Lambert-
Van Steirteghem A, Devroey P (1997). Endometrial Messerlian GM, Crowley Jr WF, Smith JA,
evaluation by aspiration biopsy on the day of oocyte Schoenfeld DA, Hall JE (1997). Frequency modulation of
retrieval in the embryo transfer cycles in patients with follicle stimulating hormone (FSH) during luteal-follicular
serum progesterone rise during the follicular phase. transition: evidence for FSH control of inhibin B in
Fertil Steril 67:521-526 normal women. J Clin Endocrinol Metab 82:2645-2652
209. Ubaldi F, Rienzi L, Baroni E, Ferrero S, Iacobelli 221. Wide L, Bakos O (1993). More basic forms of both
M, Minasi MG, Sapienza F, Romano S, Colasante A, human follicle-stimulating hormone and luteinizing
Litwicka K et al (2007). Hopes and facts about mild hormone in serum at midcycle compared with the
ovarian stimulation. Reprod Biomed Online 14:675-681 follicular or luteal phase. J Clin Endocrinol Metab
76:885-889
210. Ulloa-Aguirre A, Midgley Jr AR, Beitins IZ,
Padmanabhan V (1995). Follicle-stimulating 222. Welt CK, Adams M, Sluss PM, Hall JE (1999).
isohormones: characterization and physiologial Inhibin A and inhibin B responses to gonadotropin
relevance. Endocr Rev 16:765-787 withdrawal depends on stage of follicle development. J
Clin Endocrinol Metab 84:2163-2169
211. Valbuena D, Jasper M, Remohi J, Pellicer A,
Simon C (1999). Ovarian stimulation and endometrial 223. Westergaard LG, Laursen SB, Andersen CY (2000).
receptivity. Hum Reprod 14 (Suppl2):107-111 Increased risk of early pregnancy loss by profound
suppression of LH during ovarian stimulation in
212. Valbuena D, Martin J, de Pablo JL, Remohi J, normogonadotrophic women undergoing assisted
Pellicer A, Simon C (2001). Increasing levels of reproduction. Hum Reprod 15:1003-2008
estradiol are deleterious to embryonic implantation
because they directly affect the embryo. Fertil Steril 224. Yong EL, Baird DT, Yates R, Reichert Jr LE,
76:962-968 Hillier SG (1992). Hormonal regulation of the growth
and steroidogenic function of human granulose cells. J
213. Van Blerkom J, Davis P (2001). Differential effects Clin Endocrinol Metab 74:842-849
of repeated ovarian stimulation on cytoplasmic and
spindle organization in metaphase II mouse oocytes 225. Zambrano E, Olivares A, Mendez JP, Guerreno
matured in vivo and in vitro. Hum Reprod 16:757-764 L, Diaz-Cueto L, Veldhuis JD, Ulloa-Aguirre A (1995).
Dynamics of basal and gonadotropin-releasing
214. Van der Auwera I, D’Hooghe T (2001). hormone-releasable serum follicle-stimulating
Superovulation of female mice delays embryonic and hormone charge isoform distribution throughout the human
fetal development. Hum Reprod 16:1237-1243 menstrual cycle. J Clin Endocrinol Metab 80:1647-1656
215. Van Der Gaast MH, Beckers NG, Beier-Hellwig 226. Zeleznik AJ, Kubik CJ (1986). Ovarian
K, Beier HM, Macklon NS, Fauser BC (2002). Ovarian responses in macaques to pulsatile infusion of follicle-
stimulation for IVF and endometrial receptivity – the stimulating hormone (FSH) and luteinizing hormone:
missing link. Reprod Biomed Online 5(Suppl 1):36-43 increased sensitivity of the maturing follicle to FSH.
Endocrinology 119:2025-2032
216. van Rooij IA, Broekmans FJ, te Velde ER, Fauser
BC, Bansci LF, de Jong FH, Themmen AP (2002). Serum 227. Zeleznik AJ (2004). Dynamics of primate
AMH levels: a novel measure of ovarian reserve. Hum follicular growth: a physiological perspective. In: Leung
Reprod 17:3065-3071 PCK, Adashi EY, eds. The ovary. San Diego:Elsevier
Academic Press; 45-54
217. van Rooij IA, Bancsi LF, Broekmans FJ, Looman
CW, Habbema JD, te Velde ER (2003). Women older 228. Zhao J, Taverne MA, van der Weijden GC,
than 40 years of age and those with elevated FSH levels Bevers MM, van den Hurk R (2001). Effect of activin A
Differ in poor response rate and ebryo quality in IVF. on in vitro development of rat preantral follicles and
Fertil Steril 79:482-488 localization of activin A and activin receptor II. Biol
Reprod 65:967-977
218. van Santbrink EJ, Hop WC, van Dessel TJ, de Jong
FH, Fauser BC (1995). Decremental follicle-stimulating 229. Ziebe S, Bangsboll S, Schmidt KL, Loft A, Lindhard
hormone and dominant follicle development during the A, Nyboe AA (2004). Embryo quality in natural versus
normal menstrual cycle. Fertil Steril 64:37-43 stimulated IVF cycles. Hum Reprod 19:1457-1460
372
18
KYÕ THUAÄT VI THAO TAÙC TRONG HOÃ TRÔÏ
SINH SAÛN
Ñaëng Quang Vinh
GIÔÙI THIEÄU Sau nhieàu naêm phaùt trieån vaø hoaøn

thieän, kyõ thuaät vi thao taùc ñang ñoùng
Vi thao taùc laø moät kyõ thuaät trong ñoù vai troø quan troïng trong caùc nghieân
söû duïng moät heä thoáng ñaëc bieät, coù taùc cöùu cô baûn cuõng nhö trong caùc kyõ
duïng chuyeån ñoåi caùc thao taùc vôùi bieân thuaät y sinh hoïc hieän ñaïi. Vi thaùo
ñoä dao ñoäng lôùn thaønh nhöõng thao taùc taùc giuùp cho caùc nhaø khoa hoïc coù theå
vôùi bieân ñoä dao ñoäng raát nhoû ñeå traùnh tieáp caän gaàn hôn vôùi noaõn, tinh truøng.
toån thöông ñeán noaõn, phoâi. Ñeå coù theå Ngoaøi ra, vôùi vi thao taùc, ngöôøi ta coøn
hoaït ñoäng ñöôïc, moät heä thoáng vi thao coù theå taùc ñoäng leân caùc caáu truùc di
taùc ñoøi hoûi phaûi coù (1) kính hieån vi truyeàn beân trong teá baøo. Ñieàu naøy môû
ñaûo ngöôïc, (2) boä vi thao taùc ñöôïc ñieàu ra moät höôùng ñi môùi cho caùc nghieân
khieån baèng khí hay baèng daàu. Ngoaøi cöùu trong laõnh vöïc sinh saûn cuõng nhö
ra, coù theå coù theâm söï hoã trôï cuûa boä di truyeàn. Baøi trình baøy sau ñaây seõ lòch
phaän phaùt ra tia laser khoâng tieáp xuùc. söû phaùt trieån vaø ñeà caäp ñeán moät soá öùng
duïng chính cuûa kyõ thuaät vi thao taùc
Ngay töø nhöõng naêm ñaàu cuûa theá kyû 20, trong ngaønh hoã trôï sinh saûn treân ngöôøi.
nhieàu kyõ thuaät giuùp caùc nhaø khoa hoïc
coù theå thao taùc tröïc tieáp treân caùc teá LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN
baøo soáng döôùi kính hieån vi ñaõ ñöôïc
phaùt kieán. Vaøo naêm 1911, Kite vaø Caùc khaùi nieäm veà teá baøo, ñôn vò soáng
coäng söï ñaõ tieán haønh thöû nghieäm thao cuûa cô theå, ñöôïc laøm saùng toû vaøo theá
taùc treân nhaân teá baøo, trong ñoù, oâng kyû 17, khi kính hieån vi ñaàu tieân ñöôïc
taùch rôøi caùc tieàn nhaân cuûa noaõn vöøa cheá taïo thaønh coâng. Sau ñoù, trong
thuï tinh. Ñeán naêm 1928, heä thoáng vi suoát moät thôøi gian daøi, caùc caâu hoûi
thao taùc ñaàu tieân ra ñôøi, vôùi caàn ñieàu veà söï soáng, söï phaùt trieån cuûa teá baøo,
khieån coù theå chuyeån ñoåi tröïc tieáp caùc cuûa nhaân… luoân laø moät moái baän taâm
cöû ñoäng töø tay ngöôøi ñieàu khieån ñeán cuûa caùc nhaø sinh hoïc. Söï ra ñôøi cuûa
teá baøo caàn thao taùc. Ñeán naêm 1934, heä caùc kyõ thuaät vi thao taùc ñaõ phaàn naøo
thoáng taïo kim duøng trong vi thao taùc giuùp con ngöôøi coù hieåu bieát roõ hôn
ñöôïc ra ñôøi vaø vaãn ñöôïc söû duïng cho veà caùc quaù trình phöùc taïp treân. Caùc
ñeán ngaøy nay (Mansour, 1998). nghieân cöùu ñaàu tieân veà vi thao taùc
ñaõ ñöôïc Dujardin thöïc hieän töø nhöõng
373
Kyõ thuaät vi thao taùc trong hoã trôï sinh saûn
naêm 1835 (Malter, 1992). Trong nhöõng 20. Kite vaø Chambers vaøo naêm 1912
nghieân cöùu sô khai naøy, Dujardin ñaõ ñaõ tieán haønh phaân laäp nhaân ra khoûi teá
söû duïng caùc sôïi boâng nhö laø moät coâng baøo tinh hoaøn cuûa coân truøng vaø thaäm
cuï ñeå tieán haønh vi phaãu thuaät. Khi coù chí, töøng nhieãm saéc theå rieâng leû cuõng
moät tinh truøng di chuyeån vaøo vò trí ôû ñaõ ñöôïc phaân laäp (Kite vaø Chambers,
döôùi sôïi boâng naøy, mieáng kính phuû 1912). Kyõ thuaät chuyeån nhaân cuõng ñaõ
(coverglass) ñöôïc ñeø saùt xuoáng mieáng ñöôïc tieán haønh trong nhöõng baùo caùo
kính beân döôùi. Döôùi taùc ñoäng naøy, sôïi sô khôûi naêm 1950 (Kopac, 1957). Nhìn
boâng seõ laøm moät phaàn nhoû baøo töông chung, sau moät giai ñoaïn phaùt trieån
cuûa teá baøo taùch ra. vaø hoaøn thieän veà maët trang thieát bò,
duïng cuï cuõng nhö kyõ thuaät, vi thao taùc
Ñeán naêm 1887, heä thoáng vi thao taùc ñaõ ñöôïc öùng duïng roäng raõi trong vieäc
“thöïc söï” môùi ra ñôøi. Vaøo thôøi ñieåm nghieân cöùu baûn chaát cuûa söï töông taùc
ñoù, Chabry ñaõ söû duïng oáng mao daãn giöõa caùc giao töû trong quaù trình thuï
ñeå thao taùc treân phoâi. Phoâi ñöôïc coá tinh vaø baûn chaát quaù trình phaùt trieån
ñònh baèng taïo moät aùp löïc aâm trong cuûa phoâi trong giai ñoaïn sôùm. Ngoaøi
loøng oáng mao daãn ñeå huùt nheï phoâi vaøo ra, vi thao taùc coøn ñöôïc öùng duïng trong
loøng oáng. Kim duøng ñeå taùc ñoäng leân teá coâng taùc ñieàu trò, goùp phaàn caûi thieän tæ
baøo trong phoâi ñöôïc gaén vaøo moät kim leä thaønh coâng cuûa kyõ thuaät hoã trôï sinh
mao daãn ñaët treân kính hieån vi. AÙp löïc saûn treân ngöôøi trong nhöõng naêm thuoäc
trong caùc oáng naøy ñöôïc ñieàu khieån bôûi thaäp nieân 80. Cho ñeán nay, coù theå noùi
moät kim ñöôøng kính nhoû. Vôùi heä thoáng vi thao taùc laø moät phaàn khoâng theå taùch
naøy, Chabry ñaõ taùch rôøi töøng phoâi baøo rôøi cuûa caùc kyõ thuaät lieân quan ñeán y
cuûa phoâi eách ñeå khaûo saùt söï phaùt trieån sinh hoïc.
trong in vitro. Heä thoáng naøy hieän ñöôïc
ñöôïc xem laø neàn taûng cuûa kyõ thuaät vi CAÙC DUÏNG CUÏ, TRANG THIEÁT BÒ
thao taùc hieän nay.
Heä thoáng vi thao taùc laø moät trong nhöõng
Nhöõng naêm ñaàu cuûa theá kyû 20 ñaõ ghi thaønh phaàn quan troïng nhaát khi trieån
nhaän söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa vi khai kyõ thuaät vi thao taùc. Heä thoáng naøy
thao taùc. Sau khi heä thoáng vi thao coù nhieäm vuï chuyeån ñoåi caùc thao taùc
taùc daàn daàn ñöôïc hoaøn thieän, ngaøy vôùi bieân ñoä dao ñoäng lôùn baèng tay cuûa
caøng coù nhieàu caùc thöû nghieäm ñöôïc ngöôøi söû duïng thaønh nhöõng chuyeån
tieán haønh. Vaøo naêm 1925, Needham ñoäng coù bieân ñoä dao ñoäng raát nhoû, tính
vaø Needham ñaõ thöïc hieän caùc thöû baèng vaøi micromet treân teá baøo. Toaøn
nghieäm ñaàu tieân trong thao taùc treân boä heä thoáng vi thao taùc ñöôïc gaén treân
baøo töông, trong ñoù, vieäc tieâm nhieàu kính hieån vi ñaûo ngöôïc (hình 18.1) vaø
loaïi chaát chæ maøu vaøo baøo töông cuûa coù theå ñöôïc ñieàu khieån baèng khí hay
noaõn (Chambers, 1928). Caùc thao taùc baèng daàu. Thoâng thöôøng, heä thoáng daàu
treân nhaân teá baøo cuõng ñaõ ñöôïc thöïc thöôøng giuùp kieåm soaùt aùp löïc trong
hieän töø nhöõng naêm ñaàu cuûa thaäp nieân kim thao taùc toát hôn. Toaøn boä heä thoáng
374
coù theå ñaët treân baøn coù tính naêng choáng
rung hay nhöõng taám kim loaïi choáng
rung nhaèm haïn cheá cac vi chaán ñoäng.
Tuy nhieân, ñeå haïn cheá caùc dao ñoäng
coù theå aûnh höôûng khoâng toát ñeán keát
quaû, khu vöïc thöïc hieän caùc kyõ thuaät vi
thao taùc neân ñöôïc boá trí ôû nhöõng goùc ít
ngöôøi qua laïi, xa cöûa ra vaøo vaø xa maët
ñöôøng chính.
Hình 18.2 Heä thoáng laser khoâng tieáp xuùc tröïc tieáp
(nguoàn: A.R.T. Consulting)
Trong soá caùc vaät duïng tieâu hao quan

troïng ñeå thöïc hieän vi thao taùc laø caùc
kim coá ñònh teá baøo vaø kim ñeå thao taùc.
Kim coá ñònh teá baøo thöôøng coù ñöôøng
kính lôùn, ñaàu tuø duøng ñeå taïo moät aùp
löïc ñeå giöõ teá baøo (thöôøng laø noaõn hay
phoâi) ôû vò trí coá ñònh cho deã thao taùc.
Kim thao taùc, tuøy theo kyõ thuaät thöïc
hieän seõ coù nhöõng yeâu caàu rieâng bieät.
Nhìn chung, ñaây laø nhöõng kim ñöôïc
duøng ñeå ñöa vaøo teá baøo, do ñoù, caàn
phaûi coù kích thöôùc nhoû hôn kim coá
ñònh ñeå haïn cheá toån thöông. Ñaàu kim
coù theå tuø hay nhoïn, coù hay khoâng coù
maët vaùt tuøy theo kyõ thuaät thöïc hieän.
Hình 18.1 Kính hieån vi ñaûo ngöôïc vaø heä thoáng vi Kim thöôøng ñöôïc taïo ra töø caùc
thao taùc (nguoàn: A.R.T. Consulting) oáng thuûy tinh coù chaát lieäu baèng
borosilicate kích thöôùc nhoû. Moät caùch
Trong moät soá kyõ thuaät, ngöôøi ta coù theå toùm taét, caùc oáng borosilicate seõ ñöôïc
trang bò theâm heä thoáng taïo tia laser nung noùng ñeán khi thuûy tinh ñaït ñoä
khoâng tieáp xuùc. Ñaây laø moät heä thoáng deûo nhaát ñònh. Khi ñoù, moät löïc keùo
tích hôïp, coù theå gaén tröïc tieáp leân vaät ñöôïc taùc ñoäng ñeå keùo thaúng, bend vaø
kính cuûa kính ñaûo ngöôïc. Khi caàn break oáng thuûy tinh. Moät heä thoáng
thieát, moät tia laser coù cöôøng ñoä phuø laøm kim bao goàm maùy keùo (puller),
hôïp trong thôøi gian vaøi giaây seõ ñöôïc maùy caét ñoát (microforge) vaø maùy maøi
phoùng ra vaø taùc ñoäng leân ñieåm ñích, (microgrinder). Quaù trình saûn xuaát kim
thöôøng laø moät phaàn naøo ñoù cuûa teá baøo ñoøi hoûi söï kheùo leùo, tæ mæ vaø chính
(hình 18.2). xaùc cao ñoä (Malter, 1992). Hieän nay,
375
ngaøy caøng coù nhieàu haõng cung caáp caùc Kyõ thuaät hoã trôï thuï tinh ñaàu tieân ñöôïc
loaïi kim vôùi chi phí phuø hôïp, heä thoáng aùp duïng laø kyõ thuaät “xeù” maøng ZP
kieåm soaùt chaát löôïng chaët cheõ neân caùc (Partial Zona Dissection-PZD). Trong
maùy taïo kim vi thao taùc thöôøng ñöôïc kyõ thuaät naûy, ngöôøi ta taïo moät loã nhoû
duøng phuïc vuï cho muïc ñích nghieân cöùu. treân maøng zona pellucida, sau ñoù, thöïc
hieän caáy tröùng vaø tinh truøng nhö bình
ÖÙNG DUÏNG KYÕ THUAÄT VI thöôøng ñeå tinh truøng deã daøng chui vaøo.
Quaù trình naøy ñöôïc thöïc hieän döôùi söï
THAO TAÙC
hoã trôï cuûa heä thoáng vi thao taùc. Kyõ
thuaät thöù hai laø SUZI (Subzonal
Caùc kyõ thuaät hoã trôï thuï tinh
Insemination). Ñaây laø moät kyõ thuaät can
(assisted fertilization)
thieäp saâu hôn khi 3-20 tinh truøng di
ñoäng toát ñöôïc ñöa vaøo khoang quanh
Söï ra ñôøi cuûa kyõ thuaät thuï tinh trong noaõn. Tæ leä thuï tinh trong hai phöông
oáng nghieäm coå ñieån ñaõ cho pheùp phaùp naøy thöôøng thaáp, khoâng vöôït quaù
nhöõng beänh nhaân voâ sinh vì yeáu toá tai 20%. Kyõ thuaät naøy coøn ñöôïc bieát ñeán
voøi coù theå coù thai. Tuy nhieân, moät soá döôùi teân MIST, do moät nhoùm caùc nhaø
löôïng lôùn beänh nhaân vaãn thaát baïi vôùi khoa hoïc taïi Singapore phaùt kieán (Ng
thuï tinh trong oáng nghieäm (IVF), chuû vaø cs., 1988).
yeáu do thaát baïi thuï tinh. Nhöõng tröôøng
hôïp naøy thöôøng coù nguyeân nhaân chuû Tieâm tinh truøng tröïc tieáp vaøo baøo töông
yeáu laø baát thöôøng tinh truøng. Do ñoù, noaõn ñöôïc thöû nghieäm treân ngöôøi vaøo
trong thôøi gian qua, caùc kyõ thuaät vi naêm 1988. Trong thöû nghieäm naøy, keát
thao taùc ña ñöôïc nghieân cöùu ñöa vaøo quaû cho thaáy teá baøo noaõn coù theå toàn
söû duïng nhaèm caûi thieän tæ leä thuï tinh taïi su khi tieâm tinh truøng vaø coù khaû
trong nhöõng tröôøng hôïp naøy. Haàu heát naêng ñöôïc thuï tinh. Ñeán naêm 1992,
caùc kyõ thuaät naøy ñeàu döïa treân neàn tröôøng hôïp thai ñaàu tieân töø ICSI treân
taûng cuûa vi thao taùc ñaõ ñöôïc phaùt trieån ngöôøi ñöôïc baùo caùo (Palermo vaø cs.,
tröôùc ñaây maø khoâng cho muïc ñích hoã 1992). Ñaây ñöôïc xem laø moät böôùc ñoät
trôï thuï tinh. Moät ñieåm caàn löu yù laø phaù trong lòch söû phaùt trieån cuûa hoã trôï
kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn ñöôïc phaùt sinh saûn. Trong kyõ thuaät naøy, sau khi
trieån töø nhöõng naêm 1966, muïc ñích coá ñònh tröùng baèng kim giöõ tröùng, moät
ñeå chöùng minh raèng quaù trình giaûi tinh truøng seõ ñöôïc ñöa tröïc tieáp vaøo
neùn maøng nhaân tinh truøng vaø söï hình baøo töông tröùng baèng loaïi kim chuyeân
thaønh tieàn nhaân coù theå xaûy ra ñoäc laäp duïng. ICSI khaéc phuïc ñöôïc caùc nhöôïc
vôùi quaù trình tieáp xuùc giöõa tinh truøng ñieåm cuûa hai phöông phaùp ban ñaàu laø
vaø maøng trong suoát cuûa noaõn. Sau ñoù, taêng tæ leä thuï tinh bình thöôøng, giaûm tæ
moät soá thöïc nghieäm ñaõ ñöôïc trieån khai leä ña thuï tinh vaø coù theå aùp duïng cho
treân thoû, keât quaû laø söï hình thaønh cuûa nhöõng ñoái töôïng coù baát thöôøng tinh
phoâi vaø söï ra ñôøi cuûa moät caù theå soáng truøng raát naëng hay thaäm chí khoâng coù
ñaàu (Flemming vaø King, 2003). tinh truøng… Töø khi tröôøng hôïp thaønh
376
Partial
zona dissection
Hình 18.3 Caùc kyõ thuaät PZD, SUZI, ICSI
(Nhôø veõ laïi, phoûng theo trang 158 trong

Subzonal IVF lab: laboratory aspects of in vitro
sperm injection (SVZI)
fertilization).
Intracytoplasmis
sperm injection
coâng ñaàu tieân ñöôïc baùo caùo vaøo naêm hardening), daãn ñeán quaù trình thoaùt
1992, haøng trieäu treû ñaõ ra ñôøi töø phöông maøng cuûa phoâi bò aûnh höôûng (Cohen
phaùp naøy vaø hieän nay, chæ ñònh ICSI vaø cs., 1990; 1991). Nghieân cöùu cho
khoâng coøn goùi goïn trong nhöõng tröôøng thaáy coù ñeán 54% phoâi nang vaøo ngaøy
hôïp baát thöôøng tinh truøng maø ñöôïc môû 6-7 khi nuoâi caáy trong moâi tröôøng in
roäng cho caùc ñoái töôïng nhö voâ sinh vitro coù baát thöôøng trong quaù trình
chöa roõ nguyeân nhaân, baát thöôøng thuï thoaùt maøng (Fong vaø cs., 2001). Ñoù laø
tinh vôùi IVF, ít noaõn… Baùo caùo cuûa chöa keå ñeán coù khoaûng 15% caùc phoâi
Hieäp hoäi Phoâi hoïc vaø Sinh saûn ngöôøi nuoâi caáy coù maøng zona daøy hôn bình
chaâu AÂu cho thaáy xu höôùng öùng duïng thöôøng (Cohen vaø cs., 1990) laøm cho quaù
ICSI ngaøy caøng taêng, chæ trong voøng trình thoaùt maøng cuûa phoâi bò aûnh höôûng.
5 naêm, tæ leä aùp duïng töø 49% ñaõ taêng Tröôùc thöïc teá naøy, kyõ thuaät hoã trôï
leân 62%. Xu höôùng naøy cuõng ñöôïc ghi phoâi thoaùt maøng (assisted hatching) ñaõ
nhaän taïi Myõ trong nhöõng naêm vöøa qua ñöôïc trieån khai vaø aùp duïng thaønh coâng
(Jain vaø Gupta, 2007). laàn ñaàu tieân vaøo nhöõng naêm cuoái thaäp
nieân 80 (Cohen vaø cs., 1990). Trong
Taïi Vieät Nam, tieâm tinh truøng vaøo baøo hôn hai thaäp nieân qua, nhieàu kyõ thuaät
töông noaõn ñöôïc trieån khai thaønh coâng ñaõ ñöôïc thöû nghieäm vaø aùp duïng trong
ngay töø nhöõng naêm ñaàu cuûa chöông hoã trôï thoaùt maøng nhaèm laøm taêng tæ leä
trình IVF. Ñöùa treû ñaàu tieân ra ñôøi töø laøm toå cuûa phoâi trong caùc chu kyø IVF.
ICSI ñöôïc ghi nhaän vaøo naêm 1999 (Hoà Caùc kyõ thuaät ñöôïc aùp duïng laø (1) cô
Maïnh Töôøng vaø cs., 1999). hoïc, (2) hoùa hoïc hay gaàn ñaây nhaát laø
(3) tia laser. Vôùi caùc kyõ thuaät treân, hoã
Hoã trôï phoâi thoaùt maøng trôï thoaùt maøng coù theå ñöôïc thöïc hieän
baèng caùch (1) laøm moûng maøng zona,
Trong moâi tröôøng in vitro, coù theå do (2) taïo moät loã thuûng treân ZP hay (3)
ñieàu kieän nuoâi caáy khaùc vôùi moâi tröôøng loaïi boû hoaøn toaøn maøng zona. Hieän
in vivo, nhaát laø khi ñieàu kieän nuoâi caáy nay, hai phöông phaùp thöôøng ñöôïc aùp
chöa ñöôïc toái öu hoùa, maøng trong suoát duïng nhieàu nhaát laø söû duïng dung dòch
(zona pellucida) coù theå bò thay ñoåi Tyrode vaø laser. Hieän nay, hoã trôï thoaùt
caáu truùc, trôû neân “chaéc” hôn (zona maøng laø moät phöông aùn ñöôïc löïa choïn
377
Hình 18.4 Hoã trôï thoaùt maøng (loã vaø moûng) (nguoàn: A.R.T. Consulting)
trong ñieàu trò ñeå caûi thieän cô hoäi thaønh Loaïi boû maûnh vôõ teá baøo
coâng vaø ñöôïc aùp duïng roäng raõi taïi caùc (fragmentation removal)
labo IVF treân theá giôùi.
Trong quaù trình phaùt trieån phoâi, coù
Ña soá caùc nghieân cöùu ñeàu cho thaáy, hieän töôïng phaân chia baøo töông maø
hoã trôï phoâi thoaùt maøng thaät söï coù hieäu khoâng ñi keøm phaân chia nhaân. Hieän
quaû treân moät soá ñoái töôïng choïn loïc nhö töôïng naøy hình thaønh neân caùc maûnh
(1) beänh nhaân lôùn tuoåi (>37 tuoåi); (2) vôõ baøo töông (fragment). Nhieàu nguyeân
beänh nhaân IVF thaát baïi nhieàu laàn; (3) nhaân coù theå daãn ñeán tình traïng phaân
beänh nhaân coù noàng ñoä FSH cô baûn cao maûnh nhö beänh nhaân lôùn tuoåi, ñieàu
(khoaûng 10 mIU/mL); (4) phoâi coù ñoä daøy kieän nuoâi caáy khoâng phuø hôïp (moâi
maøng ZP>15µm hay trong caùc chu kyø tröôøng nuoâi caáy, nhieät ñoä thaáp, noàng
chuyeån phoâi tröõ laïnh vaø IVM (Sallam ñoä oxy khoâng sinh lyù…) hay caùc baát
vaø cs., 2003; The practice committee thöôøng veà soá löôïng nhieãm saéc theå.
of SART, 2006). Keát quaû cuûa moät phaân
tích goäp (meta analysis) gaàn ñaây nhaát Caùc phaân maûnh baøo töông naøy thöôøng
cho thaáy neáu moät trung taâm IVF coù tæ ñöôïc söû duïng nhö moät tieâu chuaån quan
leä thaønh coâng 25%, vieäc aùp duïng kyõ troïng trong ñaùnh giaù chaát löôïng phoâi.
thuaät hoã trôï thoaùt maøng coù theå giuùp tæ Nhieàu nghieân cöùu cho thaáy khi caùc
leä coù thai taêng leân 29% - 49% (Das vaø maûnh vôõ baøo töông xuaát hieän nhieàu,
cs., 2010). Taïi Vieät Nam, hoã trôï phoâi khaû naêng laøm toå cuûa phoâi seõ bò aûnh
thoaùt maøng ñöôïc trieån khai töø naêm höôûng, coù theå laø do (1) aûnh höôûng leân
2008, vôùi dung dòch Tyrode vaø laser quaù trình apoptosis cuûa caùc phoâi baøo
(Ñaëng Quang Vinh vaø cs., 2009) vaø (Bongso vaø cs., 1991; Ziebe vaø cs., 1997),
hieän ñöôïc chuùng toâi aùp duïng thöôøng (2) aûnh höôûng ñeán quaù trình phaân baøo
quy cho caùc chu kyø chuyeån phoâi tröõ bình thöôøng cuûa phoâi do maát ñi moät
laïnh, tröôûng thaønh noaõn trong oáng löôïng baøo töông hay (3) aûnh höôûng
nghieäm (IVM), IVF thaát baïi nhieàu chu ñeán caùc moái lieân keát giöõa caùc phoâi
kyø hay phoâi coù maøng trong suoát daøy baøo, töø ñoù, quaù trình thoâng tin noäi baøo
(Leâ Thuïy Hoàng Khaû vaø cs., 2010). seõ bò taùc ñoäng (Alikani vaø cs., 1999).
378
Döïa treân cô sôû ñoù, moät soá taùc giaû cho vaø quaù kích buoàng tröùng hay giuùp trieån
raèng neáu loaïi boû ñöôïc caùc maûnh vôõ khai moät soá kyõ thuaät nhö PGD/PGS,
teá baøo tröôùc khi chuyeån phoâi, caùc taùc xin-cho phoâi…
ñoäng coù haïi nhö apoptosis, moái lieân
keát loûng leûo… coù theå ñöôïc haïn cheá. Moät chu kyø tröõ laïnh phoâi thöôøng bao
Keát quaû moät soá nghieân cöùu cho thaáy goàm quaù trình ñoâng laïnh ñeå ñöa maãu
caùc phoâi ñöôïc ñaùnh giaù laø chaát löôïng tröõ veà nhieät ñoä aâm saâu vaø quaù trình
keùm do tæ leä fragment nhieàu, sau khi raõ ñoâng ñeå ñöa maãu tröõ veà ñieàu kieän
tieán haønh loaïi boû caùc maûnh vôõ naøy, sinh lyù. Trong quaù trình tröõ laïnh vaø
khaû naêng laøm toå cuûa phoâi töông raõ ñoâng, moät soá toån thöông cho phoâi
ñöông vôùi caùc phoâi coù chaát löôïng toát coù theå xaûy ra, daãn ñeán moät soá teá baøo
(Giorgetti vaø cs., 1995; Jurisicova vaø cs., trong phoâi bò cheát (lysed). Nhöõng tieán
1996; Alikani vaø cs., 1999; Keltz vaø cs., boä gaàn ñaây nhaát trong kyõ thuaät tröõ
2006). Tuy nhieân, vì caùc maûnh vôõ baøo laïnh-raõ ñoâng cuõng khoâng theå loaïi tröø
töông coù theå laø haäu quaû cuûa baát thöôøng hoaøn toaøn caùc nguy cô nhö söï hình
veà di truyeàn neân coù theå seõ khoâng coù thaønh tinh theå nöôùc ñaù, metabolic
hieäu quaû ôû nhöõng tröôøng hôïp naøy. Caùc derangement cuõng nhö söï xuaát hieän
lôïi ích cuûa kyõ thuaät loaïi boû maûnh vôõ cuûa nhöõng veát nöùt treân maøng zona
baøo töông hieän vaãn coøn ñang tranh caõi pellucida trong quaù trình tröõ laïnh.
vì vaãn coøn thieáu nhöõng nghieân cöùu ñuû Ñaây chính laø nhöõng nguyeân nhaân coù
maïnh ñeå coù theå ñöa ra keát luaän. theå daãn ñeán söï xuaát hieän cuûa caùc teá
baøo cheát trong quaù trình raõ ñoâng phoâi.
Veà kyõ thuaät, loaïi boû phaân maûnh baøo Nhöõng phoâi naøo coù soá teá baøo coøn soáng
töông coù theå tieán haønh nhôø vaøo heä chieám treân 50% soá teá baøo ban ñaàu thì
thoáng vi thao taùc, söû duïng dung dòch vaãn coù theå ñöôïc söû duïng ñeå chuyeån
Tyrode hay tia laser ñeå taïo moät loã phoâi. Vieäc chuyeån nhöõng phoâi naøy vaøo
thuûng treân maøng trong suoát. Thoâng qua buoàng töû cung coù theå laøm giaûm khaû
loã thuûng naøy, ngöôøi ta seõ ñöa moät kim naêng laøm toå cuûa phoâi, do ñoù, tæ leä thai
chuyeân duïng vaøo ñeå huùt caùc maûnh vôõ laâm saøng thöôøng thaáp hôn so vôùi caùc
baøo töông ra ngoaøi. chu kyø chuyeån phoâi coù 100% phoâi baøo
coøn nguyeân veïn (Van den Abbeel vaø
Loaïi boû teá baøo cheát sau raõ ñoâng cs., 1997; Nagy vaø cs., 2005).
Tröõ laïnh phoâi hieän nay ñöôïc xem laø Maëc duø nhöõng phoâi naøy vaãn thoûa ñieàu
moät phaàn raát quan troïng vaø khoâng theå kieän ñeå ñöôïc xem laø coøn soáng vaø coù
thieáu trong moät chöông trình ñieàu trò theå ñöôïc söû duïng ñeå chuyeån vaøo buoàng
voâ sinh baèng IVF. Tröõ laïnh phoâi ñaõ töû cung, nhöng nhöõng teá baøo cheát beân
goùp phaàn laøm gia taêng tæ leä thaønh coâng trong caùc phoâi naøy coù theå gaây nhöõng
cuûa moät chu kyø kích thích buoàng tröùng taùc ñoäng baát lôïi cho söï phaùt trieån cuõng
laøm IVF, taêng tính an toaøn cuûa kyõ nhö khaû naêng laøm toå cuûa phoâi sau naøy
thuaät ñieàu trò do haïn cheá tæ leä ña thai (El-Toukhy vaø cs., 2003). Cô cheá cuûa
379
hieän töôïng naøy chöa ñöôïc hieåu roõ, (sinh thieát theå cöïc), phoâi ôû giai ñoaïn
nhöng ña soá cho raèng ñaây laø haäu quaû phaân chia (sinh thieát phoâi baøo) hay ôû
cuûa toxic effect. giai ñoaïn phoâi nang (sinh thieát teá baøo
laù nuoâi). Vieäc löïa choïn thôøi ñieåm tieán
Keát quaû caùc nghieân cöùu treân chuoät cho haønh sinh thieát phuï thuoäc vaøo muïc
thaáy khi caùc teá baøo cheát naøy ñöôïc loaïi ñích cuõng nhö ñieàu kieän thöïc teá cuûa
boû, khaû naêng laøm toå cuûa phoâi coù theå töøng labo. Hieän nay, sinh thieát phoâi
ñöôïc caûi thieän. Moät nghieân cöùu thöïc giai ñoaïn phaân chia (6-8 teá baøo) ñöôïc
hieän treân phoâi ngöôøi cho thaáy, tæ leä thöïc hieän phoå bieán.
laøm toå cuûa phoâi taêng gaáp ñoâi khi coù
thöïc hieän loaïi boû caùc teá baøo cheát sau Sinh thieát phoâi laø moät coâng ñoaïn quan
raõ ñoâng (26% so vôùi 12%; Nagy vaø troïng trong kyõ thuaät PGD, vì caàn coù
cs., 2005). Trong moät nghieân cöùu khaùc moät soá yeâu caàu caàn ñaûm baûo nhö tính
naêm 2005, Rienzi vaø cs. cho thaáy caùc toaøn veïn cuûa teá baøo, teá baøo thu ñöôïc
phoâi trong giai ñoaïn phaân chia neáu phaûi coù nhaân… Quaù trình sinh thieát coù
thöïc hieän loaïi boû teá baøo cheát sau raõ theå ñöôïc tieán haønh baèng dung dòch
ñoâng thæ tæ leä laøm toå töông ñöông vôùi Tyrode coù tính acid hay baèng tia laser
nhoùm phoâi soáng hoaøn toaøn sau raõ ñoâng khoâng tieáp xuùc tröïc tieáp, vôùi söï hoã trôï
(21,4% so vôùi 21,6%). Döïa treân nhöõng cuûa heä thoáng vi thao taùc, muïc ñích ñeå
keát quaû naøy, ñaõ ñeà nghò vieäc loaïi boû taïo moät loã thuûng treân maøng trong suoát.
caùc teá baøo cheát sau raõ ñoâng neân ñöôïc Thoâng qua loã thuûng naøy, theå cöïc, phoâi
thöïc hieän moät caùch thöôøng quy (Elliott baøo hay teá baøo trophectoderm seõ ñöôïc
vaø cs., 2007). laáy ra ñeå ñem chaån ñoaùn veà di truyeàn.
Ngoaøi ra, ñeå ñaûm baûo tính chính xaùc
Sinh thieát phoâi trong kyõ thuaät cuûa kyõ thuaät, ICSI thöôøng ñöôïc tieán
chaån ñoaùn tieàn laøm toå haønh trong caùc chu kyø thöïc hieän PGD.
Vôùi tieán boä cuûa caùc kyõ thuaät hoã trôï Quy trình sinh thieát phoâi trong PGD
sinh saûn vaø kyõ thuaät chaån ñoaùn di taïi Vieät Nam ñaõ ñöôïc xaây döïng thaønh
truyeàn, chaån ñoaùn di truyeàn tieàn laøm coâng trong moät ñeà taøi nghieân cöùu caáp
toå (Preimplantation Genetic Diagnosis) thaønh phoá, do Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä
ngaøy caøng ñöôïc öùng duïng phoå bieán TpHCM quaûn lyù. Vaøo naêm 2009-2010,
treân theá giôùi. Muïc ñích cuûa PGD laø taàm nhoùm chuyeân gia töø Ñaïi hoïc Y Döôïc
soaùt vaø caáy vaøo töû cung nhöõng phoâi TPHCM, Hoäi Noäi tieát sinh saûn vaø Voâ
khoâng coù caùc baát thöôøng veà di truyeàn sinh TPHCM vaø Trung taâm IVF Vaïn
ñaõ ñöôïc xaùc ñònh (Hoà Maïnh Töôøng vaø Haïnh ñaõ xaây döïng thaønh coâng qui
cs., 2009). trình thöïc hieän PGD ñeå chaån ñoaùn baát
thöôøng soá löôïng nhieãm saéc theå treân
Tuøy theo muïc ñích vaø töøng giai ñoaïn, phoâi ngöôøi (Tröông Ñình Kieät vaø Hoà
sinh thieát coù theå ñöôïc tieán haønh treân Maïnh Töôøng, 2011).
noaõn tröôûng thaønh hay sau khi thuï tinh
380
duïng. Vôùi phöông phaùp naøy, moãi khi
raõ ñoâng, chæ caàn raõ vöøa ñuû soá löôïng
söû duïng.
Trong moät nghieân cöùu gaàn ñaây nhaát

vaøo naêm 2009 nhaèm ñaùnh giaù hieäu quaû
cuûa söû duïng maøng ZP trong tröõ laïnh
tinh truøng töø sinh thieát tinh hoaøn, keát
quaû cho thaáy tæ leä thu hoài tinh truøng
sau tröõ cao hôn so vôùi tröõ laïnh thoâng
Hình 18.5 Sinh thieát phoâi thöôøng (78%), trong khi tæ leä di ñoäng,
(nguoàn: A.R.T. Consulting) DNA intergrity vaø tæ leä thuï tinh töông
ñöông (Ye vaø cs., 2009).
Tröõ laïnh tinh truøng
Moät soá öùng duïng khaùc
Trong nhöõng tröôøng hôïp khoâng tinh
truøng khoâng do taéc ngheõn, vieäc thu Vi thao taùc coøn ñöôïc öùng duïng trong
ñöôïc tinh truøng töø phaãu thuaät tinh moät soá kyõ thuaät khaùc nhö chuyeån
hoaøn laø moät phöông phaùp ñieàu trò giuùp nhaân, chuyeån baøo töông hay trong
ngöôøi choàng coù khaû naêng coù con cuûa caùc kyõ thuaät nhaân baûn (Nagy vaø cs.,
chính mình. Tröõ laïnh tinh truøng laø moät 2004; Fulka vaø cs., 2009). Baøo töông
giaûi phaùp phoái hôïp, giuùp haïn cheá vieäc noaõn chöùa raát nhieàu thoâng tin vaø caùc
phaûi choïc huùt tinh truøng nhieàu laàn caáu truùc quan troïng, caàn thieát cho quaù
ôû tinh hoaøn. Tuy nhieân, khi söû duïng trình tröôûng thaønh cuûa noaõn, thuï tinh
phöông phaùp tröõ laïnh, raõ ñoâng thoâng vôùi tinh truøng cuõng nhö phaùt trieån cuûa
thöôøng, tæ leä thu hoài ñöôïc sau raõ ñoâng phoâi trong nhöõng ngaøy ñaàu. Nhieàu yù
chæ khoaûng 1% (Borini vaø cs., 2000). kieán cho raèng khaû naêng phaùt trieån
Söû duïng maøng zona pellucida ñaõ laøm keùm cuûa phoâi coù theå lieân quan ñeán
troáng (empty ZP) ñeå chöùa tinh truøng baát thöôøng trong toång hôïp adenosine
sau phaãu thuaät vaø tröõ laïnh laø moät triphosphate, moät chaát quan troïng
phöông phaùp thay theá ñöôïc Cohen vaø trong quaù trình phaân chia nhieãm saéc
cs. baùo caùo vaøo naêm 1997. theå. Caùc noaõn coù baát thöôøng trong quaù
trình toång hôïp adenosine triphosphate,
Trong kyõ thuaät naøy, ngöôøi ta söû duïng neáu ñöôïc chuyeån moät theå tích nhoû baøo
tröùng/phoâi khoâng söû duïng ñaõ loaïi boû töông cuûa caùc noaõn bình thöôøng thì
teá baøo beân trong (chæ coøn phaàn voû khaû naêng phaùt trieån sau naøy coù theå
beân ngoaøi), sau ñoù, ñöa tinh truøng vaøo ñöôïc hoài phuïc. Kyõ thuaät naøy ñaõ ñöôïc
trong maøng. Soá löôïng tinh truøng cho moät soá quoác gia cho pheùp trieån khai vaø
vaøo maøng ZP coù theå dao ñoäng töø 1-3 caùc tröôøng hôïp treû sinh soáng ñaõ ñöôïc
con tinh truøng. Sau ñoù, caùc teá baøo naøy ghi nhaän (The Practice Committee of
ñöôïc löu tröõ trong nito loûng ñeán khi söû ASRM, 2007; Fulka vaø cs., 2009).
381
Ngoaøi ra, vi thao taùc cuõng ñöôïc nghieân technology in Europe, 2005. Results generated from
European registers by ESHRE. Hum Reprod 24:1267-87
cöùu aùp duïng ñeå loaïi boû moät tieàn nhaân
trong caùc tröôøng hôïp ña thuï tinh (3PN). 3. Bongo A, Ng S, Lim J, Fong C, Ratnam S (1991).
Preimplantation genetics.: chromosomes of
Tæ leä ña thuï tinh ñöôïc ghi nhaän trong
fragmented human embryos. Fertil Steril 56: 66-70
khoaûng töø 5-8% sau IVF vaø töø 2,5%
ñeán 6% sau ICSI (Porter vaø cs., 2003). 4. Borini A, Sereni E, Bonu C, Flamigni C (2000).
Freezing a few testicular spermatozoa retrieved by
Trong nhöõng tröôøng hôïp thuï tinh baát
TESA. Mol Cell Endocrinol 169: 27-32
thöôøng hoaøn toaøn hay beänh nhaân coù
quaù ít noaõn thuï tinh bình thöôøng, vieäc 5. Chambers R (1928). The relation of the environment
to the pH of protoplasm and its inclusion bodies. Biol
loaïi boû tieàn nhaân coù theå giuùp taêng soá Bull 55: 369-376
löôïng phoâi chuyeån vaø do ñoù, coù theå
laøm taêng cô hoäi thaønh coâng cuûa chu kyø 6. Cohen J, Elsner C, Kort H, Malter H, Massey J,
Mayer MP and Wiemer K (1990). Impairment of the
ñieàu trò (Rosenbusch, 2009). hatching process following IVF in the human and
improvement of implantation by assisting hatching
using micromanipulation. Hum Reprod 5: 7-13
KEÁT LUAÄN
7. Cohen J (1991). Assisted hatching of human
embryos. J In Vitro Fertil Embryo Transfer 8:179-90
Kyõ thuaät vi thao taùc, döïa treân neàn taûng
cuûa nhöõng nghieân cöùu thöïc nghieäm 8. Cohen J, Garrisi GJ, Congedo-Ferrara TA, Kieck KA,
töø nhöõng naêm 1800, ñaõ ñöôïc tieáp tuïc Schimmel TW, Scott RT (1997). Cryopreservation of
single human spermatozoa. Hum Reprod 12:994-1001
phaùt trieån trong nhöõng naêm ñaàu theá
kyû 20. Hieän nay, vi thao taùc ñaõ ñöôïc 9. Ñaëng Quang Vinh, Vöông Thò Ngoïc Lan, Leâ Thuïy
aùp duïng roäng raõi trong y hoïc sinh saûn Hoàng Khaû, Mai Coâng Minh Taâm, Tröông Thò Thanh
Bình, Hoà Maïnh Töôøng (2009). So saùnh hieäu quaû cuûa
vaø ngaønh sinh hoïc teá baøo. Vi thao taùc hoã trôï phoâi thoaù maøng baèng laser vaø acid tyrode trong
coù theå ñöôïc öùng duïng trong coâng taùc thuï tinh trong oáng nghieäm. Y hoïc TpHCM, 13, phuï baûn
chaån ñoaùn, nghieân cöùu cuõng nhö ñieàu soá 1, 135-141
trò. Ñoái töôïng aùp duïng coù theå laø caùc 10. Das S, Blake D, Farquhar C, Seif MMW (2010).
giao töû (tinh truøng, noaõn) hay phoâi ôû Assisted hatching on assisted conception (IVF and ICSI).
caùc giai ñoaïn phaùt trieån khaùc nhau. Söï
No.: CD001894. DOI: 10.1002/14651858.CD001894.pub4
phaùt trieån roäng raõi cuûa caùc kyõ thuaät
vi thao taùc cuõng ñöa ra moät soá vaán ñeà 11. Edwards RG, Steptoe PC and Purdy JM (1980). Es-
tablishing full-term human pregnancies using cleav-
tranh luaän veà maët ñaïo ñöùc, chính trò
ing embryos grown in vitro. Br J Obstet Gynaecol
nhaát laø trong caùc kyõ thuaät lieân quan 87: 737-756
ñeán teá baøo goác trò lieäu hay coâng ngheä
12. Elliott AT, Fernando AL, Taylor T et al (2007)
nhaân baûn treân ñoäng vaät. Lysed cell removal promotes frozen–thawed embryo
development. Fertil Steril;87:1444-9
13. El-Toukhy T, Khalaf Y, Al-Darazi K, et al (2003)
1. Alikani M, Cohen J, Tomkin G, Garrisi J, Mack C, Effect of blastomere loss on the outcome of frozen
Scott R (1999). Human embryo fragmentation in vitro embryo replacement cycles. Fertil Steril;79:1106-11
and implications for pregnancy and implantation.
Fertil Steril 71:836-42 14. Elliott AT, Colturato LD, Taylor TH et al (2007).
Lysed cell removal promotes frozen–thawed embryo
2. Andersen AN, Gianaroli L, Felberbaum R, de development. Fertil Steril 87: 1444-9
Mouzon J, Nygren KG (2009). Assisted reproductive
382
thinning and drilling in assisted hatching using la-
15. Flemming SD and King RS (2003). Micromanipulation ser. The 3rd Congress of the Aisa pacific Initiative on
in assisted conception: a user’s manual and trouble Reproduction, Bangkok, Thailand.
shooting guide. Cambridge university press.
28. Malter HE (1992). Early development
16. Fong CY, Bongso A, Sathanathan H et al (2001). ofmicromanipulation. In: Cohen J, Malter HE,
Ultrastructural observations of enzymatically treated Talansky BE and Grifo J (eds) Micromanipulation of
human blastocysts: zona free blastocyst transfer and human gamates and embryos. Raven Press; 1-24
recue of blastocysts with hatching difficulties. Hum
Reprod 16: 540-6. 29. Malter HE (1992). Tools and techniques for
embryological micromanipulation. In: Cohen J, Malter
17. Fulka H, Langerova A, Barnetova I et al (2009). How HE, Talansky BE and Grifo J (eds) Micromanipulation
to repair the oocyte and zygote? J Reprod Dev 55: 583-7 of human gamates and embryos. Raven Press; 250-297
18. Giorgetti C, Terriou P, Auquier P, Hans E, Spach 30. Mansour R (1998). Intracytoplasmic sperm injection:
JL, Salmann J et al (1995). Embryo score to predict a state of the art technique. Hum Reprod Update 4:43-56
implantation after in vitro fertilization: based on 957
single embryo transfers. Hum Reprod 10: 2427-31 31. Nagy P (2004). Haploidization to produce human
embryos: a new frontier for micromanipulation. Reprod
19. Hoà Maïnh Töôøng, Vöông Thò Ngoïc Lan, Phaïm Vieät Biomed Online 8: 492-95
Thanh, Nguyeãn Thò Ngoïc Phöôïng (1999). Thuï tinh trong
oáng nghieäm. Thôøi söï Y Döôïc hoïc 5: 247-9 32. Nagy ZP, Taylor T, Elliott T et al (2005)
Removal of lysed blastomeres from frozen–thawed
20. Hoà Maïnh Töôøng, Tröông Ñình Kieät vaø Ñaëng Quang embryos improves implantation and pregnancy rates in
Vinh (2009). Chaån ñoaùn di truyeàn tieàn laøm toå. Y hoïc frozen embryo transfer cycles. Fertil Steril;84:1606-12
thaønh phoá Hoà Chí Minh; 13 (phuï baûn 1): 1-5
33. Nagy ZP, Taylor T, Elliott T, Massey JB, Kort HI and
21. Jain T and Gupta R (2007). Trends in the Use of Shapiro DB (2005). Removal of lysed blastomeres from
Intracytoplasmic Sperm Injection in the United States. frozen–thawed embryos improves implantation and
N Engl J Med 357:251-7 pregnancy rates in frozen embryo transfer cycles. Fertil
Steril 84: 1606-12
22. Jurisicova A, Varmuza S, Casper RF (1996).
Programmed cell death and human embryo 34. Palermo P, Joris H, Devroey P et al (1992).
fragmentation. Mol Hum Reprod 2:293-8 Pregnancies after intracytoplamic injection of a single
sperm into an oocyte. Lancet 340:17-8
23. Keltz, MD, Skorupski JC, Bradley K and Stein
D (2006). Predictors of embryo fragmentation and 35. Porter R, Han T, Tucker MJ, Graham J, Liebermann
outcome after fragment removal in in vitro fertilization. J, Sills ES (2003). Estimation of second polar body
Fertil Steril 86: 321-4 retention rate after conventional insemination and
intracytoplasmic sperm injection: in vitro observations
24. Kite GL and Chambers R (1912) Vital staining of from more than 5000 human oocytes. J Assist Reprod
chromosomes and the function and structure of the Genet 20:371–6
nucleus. Science 35: 639-41
36. Rienzi L, Ubaldi F, Iacobelli M et al (2005).
25. Kopac MJ (1957). Exploring living cells by Developmental potential of fully intact and partially
microsurgery. Trans NY Acad Sci 68: 380-93 damaged cryopreserved embryos after laser-assisted
removal of necrotic blastomeres and post-thaw culture
26. Laura Rienzi L, Ubaldi F, Iacobelli M et al (2005) selection. Fertil Steril 84: 888-84
Developmental potential of fully intact and partially
damaged cryopreserved embryos after laser-assisted 37. Rosenbusch BE (2009). Selective microsurgical
removal of necrotic blastomeres and post-thaw culture removal of a pronucleus from tripronuclear human
selection. Fertil Steril;84:888 –94 oocytes to restore diploidy: disregarded but valuable?
Fertil Steril 92: 897-903
27. Le Thuy Hong Kha, Nguyen Thi Thu Lan, Vuong
Thi Ngoc Lan, Ho Manh Tuong (2010). A prospective, 38. Sallam HN, Sadek SS, Agameya AF (2003).
randomized, double blind study comparing zona Assisted hatching a meta-analysis of randomized
383
controlled trials. J Assist Reprod Genet 20:332-42 42. Van den Abbeel E, Camus M, Van Waesberghe
L, Devroey P, Van Steirteghem A (1997). Viability of
39. The Practice Committee of ASRM (2007). partially damaged human embryos after
Micromanipulation. Fertil Steril 84 (Suppl 1): S37-40 cryopreservation. Hum Reprod 12: 2006-10.
40. The Practice Committee of SART (2006). The role 43.Ziebe S, Peterson K, Lindenberg S, Anderson
of assisted hatching in IVF: a review of litterature. A AG, Gabrielsen A, Anderson AN (1997). Embryo
committee opinion. Fertil Steril 12:544-46 morphology or cleavage stage: how to select the best
embryo for transfer after in vitro fertilization. Hum
41. Tröông Ñình Kieät vaø Hoà Maïnh Töôøng (2011). Thieát Reprod 12:1545–9
laäp quy trình kyõ thuaät trong chaån ñoaùn di truyeàn tieàn
laøm toå (PGD) caùc phoâi thuï tinh trong oáng nghieäm. 44. Ye Y, Xu C, Qian Y et al (2009). Evaluation of
Chöông trình khoa hoïc coâng ngheä y teá vaø baûo hoä lao human sperm function after being cryopreserved within
ñoäng, Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä TpHCM (ñaõ nghieäm thu) the zona pellucida. Fertil Steril 92:1002–8
384
phaàn IV
kyõ thuaät tröõ laïnh
trong hoã trôï sinh saûn
386
19
KYÕ THUAÄT TRÖÕ LAÏNH TRONG HOÃ TRÔÏ SINH SAÛN
Nguyeãn Thò Thu Lan, Ñaëng Quang Vinh
GIÔÙI THIEÄU laïnh tinh truøng cho nhöõng tröôøng

hôïp phaãu thuaät tinh truøng coøn giuùp
Tröõ laïnh laø kyõ thuaät nhaèm löu tröõ caùc haïn cheá soá laàn phaãu thuaät cho beänh
teá baøo, caùc moâ trong ñieàu kieän nhieät ñoä nhaân (Haimov-Kochman vaø cs., 2009).
aâm saâu, thöôøng laø -196oC. Taïi nhieät ñoä Vai troø cuûa tröõ laïnh phoâi trong vieäc
naøy, caùc hoaït ñoäng chuyeån hoùa, toång naâng cao hieäu quaû cuûa moät chu kyø
hôïp cuûa teá baøo seõ bò ngöng treä hoaøn kích thích buoàng tröùng (KTBT) trong
toaøn. Kyõ thuaät tröõ laïnh ñaõ traûi qua moät IVF cuõng ñaõ ñöôïc chöùng minh. Tröõ
lòch söû phaùt trieån raát daøi cuøng vôùi söï laïnh phoâi coøn laø moät bieän phaùp hieäu
ra ñôøi cuûa nhieàu thaønh töïu, töø nhöõng quaû trong vieäc laøm giaûm tæ leä ña thai
kinh nghieäm haïn cheá ban ñaàu veà tröõ vaø haïn cheá nguy cô quaù kích buoàng
laïnh tinh truøng trong thöïc nghieäm cho tröùng naëng (D’Angelo vaø Amso, 2009).
ñeán nhöõng phaùt trieån nhanh choùng cuûa
caùc kyõ thuaät phöùc taïp hôn veà tröõ laïnh Neáu nhö tröõ laïnh phoâi ñöôïc xem laø
phoâi, noaõn, moâ buoàng tröùng… ñeå öùng moät giaûi phaùp höõu hieäu ñeå gia taêng
duïng trong ñieàu trò. tính an toaøn vaø hieäu quaû cuûa moät chu
kyø KTBT laøm IVF thì trong vaán ñeà baûo
Ngoaøi nhöõng lôïi ích maø kyõ thuaät tröõ toàn khaû naêng sinh saûn, vai troø cuûa tröõ
laïnh ñoùng goùp cho muïc tieâu nghieân laïnh phoâi khoâng ñöôïc phaùt huy do
cöùu, trong lónh vöïc hoã trôï sinh saûn coù theå khoâng ñuû thôøi gian ñeå KTBT,
treân ngöôøi, tröõ laïnh ñöôïc xem laø moät chöa keå ñeán vieäc söû duïng caùc noäi tieát
kyõ thuaät khoâng theå thieáu trong ñieàu coù theå taùc ñoäng xaáu ñeán beänh lyù aùc
trò voâ sinh baèng thuï tinh trong oáng tính hieän coù cuûa beänh nhaân. Ngoaøi ra,
nghieäm (IVF). Tröõ laïnh ñöôïc nghieân vieäc caàn phaûi coù nguoàn tinh truøng ñeå
cöùu vaø trieån khai ñaàu tieân treân tinh taïo phoâi khoâng phuø hôïp cho caùc beänh
truøng. Ñaây ñöôïc xem laø böôùc khôûi ñaàu nhaân coøn ñoäc thaân hay vöôùng phaûi
cho vieäc phaùt trieån kyõ thuaät naøy treân caùc vaán ñeà phaùp lyù sau naøy. Beân caïnh
caùc nhoùm teá baøo khaùc. Hieän nay, tröõ ñoù, taïi moät soá quoác gia, vieäc tröõ laïnh
laïnh tinh truøng ñöôïc trieån khai roäng phoâi laø khoâng ñöôïc thöïc hieän do vaán
raõi, nhaèm muïc ñích thaønh laäp ngaân ñeà toân giaùo hay luaät phaùp. Trong caùc
haøng tinh truøng, baûo toàn khaû naêng tröôøng hôïp naøy, tröõ laïnh noaõn vaø tröõ
sinh saûn tröôùc khi ñieàu trò beänh lyù laïnh moâ buoàng tröùng coù theå ñöôïc xem
aùc tính hay ñeå söû duïng trong töông laø moät giaûi phaùp thích hôïp (Ozmen vaø
lai (Yogev vaø cs, 2010). Ngoaøi ra, tröõ Safaa, 2010). Ngoaøi ra, tröõ laïnh noaõn
387
Kyõ thuaät tröõ laïnh trong hoã trôï sinh saûn
coøn giuùp thaønh laäp ngaân haøng noaõn, ngöôøi bò baát ñoäng khi laøm laïnh trong
moät bieän phaùp gia taêng tính an toaøn vaø tuyeát vaø khaû naêng di ñoäng coù theå
thuaän tieän trong kyõ thuaät IVF xin tröùng ñöôïc phuïc hoài ngay sau khi raõ ñoâng.
(Cobo vaø cs., 2010).
Maëc duø nhieàu nghieân cöùu veà tröõ
Vôùi tieàm naêng öùng duïng roäng raõi cuøng laïnh tinh truøng ñöôïc tieán haønh treân caùc
nhöõng ích lôïi maø tröõ laïnh mang laïi ñoäng vaät khaùc nhau vaøo nhöõng naêm
trong lónh vöïc hoã trôï sinh saûn nhö neâu cuûa thaäp nieân 30-40, tröõ laïnh vaãn chöa
treân, tröõ laïnh hieän nay trôû thaønh moät coù moät böôùc tieán ñaùng keå naøo cho ñeán
kyõ thuaät voâ cuøng quan troïng vaø khoâng khi Polge vaø coäng söï, trong moät phaùt
theå thieáu trong moät chöông trình IVF. hieän tình côø, cho thaáy khaû naêng baûo veä
Moät soá yù kieán cho raèng söï phaùt trieån tinh truøng boø trong quaù trình ñoâng laïnh
roäng raõi cuûa hoã trôï sinh saûn ngaøy nay vaø raõ ñoâng cuûa glycerol (Tselutin vaø cs.,
phuï thuoäc raát lôùn vaøo tæ leä thaønh coâng 1999). Khi boå sung glycerol trong quaù
cuûa kyõ thuaät tröõ laïnh (Vajta vaø Nagy, trình tröõ laïnh, ngöôøi ta ghi nhaän khaû
2006). Trong baøi vieát naøy, chuùng toâi seõ naêng di ñoäng cuûa tinh truøng sau khi
ñeà caäp ñeán moät soá vaán ñeà veà nguyeân raõ ñoâng ñöôïc caûi thieän ñaùng keå. Ñaàu
lyù chung cuûa tröõ laïnh. Caùc öu khuyeát thaäp nieân 1950, ngöôøi ta ñaõ öùng duïng
ñieåm cuûa töøng phöông phaùp tröõ laïnh glycerol trong tröõ laïnh tinh truøng ngöôøi
hieän ñang ñöôïc aùp duïng vaø xu höôùng vaø cho thaáy tinh truøng sau raõ ñoâng coù
tröõ laïnh hieän nay treân theá giôùi cuõng seõ khaû naêng thuï tinh vôùi noaõn (Smith,
ñöôïc phaân tích. 2007). Ñaây laø tieàn ñeà cho haøng trieäu
em beù ra ñôøi töø kyõ thuaät bôm tinh
LÒCH SÖÛ CUÛA TRÖÕ LAÏNH truøng vaøo buoàng töû cung (Intrauterine
Insemination - IUI) vôùi tinh truøng tröõ
Söï thaønh coâng trong tröõ laïnh vaø laïnh treân theá giôùi, vaø treân cô sôû ñoù laø söï
raõ ñoâng tinh truøng trong tuyeát cuûa phaùt trieån cuûa ñoâng laïnh noaõn vaø phoâi.
Spallanzani vaøo naêm 1776 ñöôïc xem
laø neàn taûng cho söï phaùt trieån cuûa kyõ Naêm 1983, söï ra ñôøi cuûa em beù ñaàu
thuaät tröõ laïnh sau naøy (Ozmen vaø tieân treân theá giôùi töø phoâi ñoâng laïnh
Safaa, 2010). Vaøo theá kyû 19, nhöõng baèng kyõ thuaät tröõ laïnh chaäm (slow-
hieåu bieát veà söï hoùa loûng cuûa chaát khí freezing) ñaõ ñaùnh daáu moät böôùc ngoaët
vaø tieàm naêng öùng duïng cuûa chuùng lôùn trong lónh vöïc IVF (Trounson vaø
trong laøm laïnh vaø löu tröõ caùc maãu Morh, 1983). Khoâng laâu sau ñoù, naêm
vaät ôû nhieät ñoä raát thaáp coù nhöõng böôùc 1985, tröõ laïnh cöïc nhanh (ultra-rapid
phaùt trieån môùi. Naêm 1866, tröõ laïnh cryopreservation) hay kyõ thuaät thuûy
giao töû cuûa caùc loaøi ñoäng vaät coù vuù tinh hoùa (vitrification) ñöôïc Rall vaø
trong ñieàu kieän nhieät ñoä thaáp hôn Fahy baùo caùo treân caùc ñoäng vaät höõu
nhieät ñoä sinh hoïc ñöôïc thöïc hieän nhuõ. Ñaây laø moät kyõ thuaät ñöôïc ñaùnh
sau khi moät baùc só quaân ñoäi ngöôøi YÙ giaù raát coù tieàm naêng do khaéc phuïc
Mantegazza khaùm phaù ñöôïc tinh truøng ñöôïc moät soá nhöôïc ñieåm cuûa tröõ
388
laïnh chaäm tröôùc ñaây (Nagy vaø cs., Trong quaù trình laøm laïnh vaø raõ ñoâng,
2009). Cho ñeán nay, ñaõ coù haøng trieäu moät soá thay ñoåi trong moâi tröôøng chöùa
treû sinh ra töø phoâi ñoâng laïnh vaø treân teá baøo vaø caû trong baûn thaân teá baøo
1000 treû töø caùc chu kyø IVF coù söû duïng coù theå aûnh höôûng ñeán caáu truùc, chöùc
noaõn sau raõ ñoâng töø hai kyõ thuaät naøy. naêng, söï toaøn veïn vaø khaû naêng soáng
cuûa teá baøo sau khi raõ ñoâng.
NHÖÕNG THAY ÑOÅI BEÂN TRONG
Moät chöông trình tröõ laïnh thöôøng traûi
TEÁ BAØO TRONG QUAÙ TRÌNH
qua ba giai ñoaïn quan troïng laø (1) ñöa
TRÖÕ LAÏNH
teá baøo töø nhieät ñoä sinh lyù (37oC) xuoáng
nhieät ñoä raát thaáp -196oC (laøm laïnh),
Nguyeân taéc cuûa tröõ laïnh laø laøm giaûm (2) löu tröõ maãu teá baøo trong ni-tô loûng
nhieät ñoä cuûa moâi tröôøng chöùa maãu teá (löu tröõ maãu) vaø (3) ñöa teá baøo töø nhieät
baøo hay maãu moâ xuoáng nhieät ñoä raát ñoä thaáp cuûa ni-tô loûng trôû veà nhieät
thaáp, thöôøng laø 77K hoaëc -196oC (nhieät ñoä sinh lyù khi caàn ñeå teá baøo tieáp tuïc
ñoä soâi cuûa ni-tô loûng). ÔÛ nhieät ñoä thaáp phaùt trieån (raõ ñoâng). Trong quaù trình
naøy, haàu heát caùc hoaït ñoäng sinh hoïc laøm laïnh, tuøy theo töøng giai ñoaïn haï
beân trong teá baøo bao goàm caùc phaûn öùng nhieät maø caùc toån thöông treân teá baøo
sinh hoùa vaø hoaït ñoäng trao ñoåi chaát bò coù theå khaùc nhau. Trong giai ñoaïn haï
ngöøng laïi. Nhôø ñoù, teá baøo soáng ôû daïng nhieät töø 15oC ñeán -5oC, caùc haït lipid,
tieàm sinh (khoâng phaùt trieån) vaø coù theå caùc maøng giaøu lipid vaø caùc sôïi vi oáng
baûo quaûn trong moät thôøi gian raát daøi. beân trong teá baøo coù theå bò toån thöông
Vôùi ñieàu kieän nhieät ñoä thaáp, caùc phaân (Vajta vaø Nagy, 2006). Ñaây laø nhöõng
töû nöôùc, caùc chaát hoøa tan trong moâi toån thöông khoâng theå phuïc hoài khi teá
tröôøng xung quanh cuõng nhö caùc daïng baøo ñöôïc raõ ñoâng. Ñieàu naøy xaûy ra
vaät chaát beân trong teá baøo toàn taïi döôùi nghieâm troïng hôn ñoái vôùi nhöõng teá baøo
daïng keát hôïp (daïng tinh theå vaø daïng coù kích thöôùc lôùn vaø giaøu lipid nhö teá
kính), do ñoù, khoâng coù baát kyø yeáu toá baøo noaõn. So vôùi nhöõng loaøi khaùc, caùc
naøo töø moâi tröôøng beân trong cuõng nhö gioït lipid chöùa trong teá baøo noaõn ôû
beân ngoaøi coù theå taùc ñoäng ñeán teá baøo ngöôøi töông ñoái thaáp hôn, nhöng ñieàu
trong giai ñoaïn naøy. Tuy nhieân, nhieät naøy cuõng khoâng loaïi tröø khaû naêng toån
ñoä cô theå cuûa ña soá caùc loaøi ñöôïc kieåm thöông ôû teá baøo noaõn ngöôøi trong quaù
soaùt chaët cheõ, nhaát laø ôû caùc ñoäng vaät trình ñoâng laïnh. Maët khaùc, khoaûng
höõu nhuõ. Do ñoù, trong quaù trình tröõ nhieät ñoä naøy coù theå gaây toån thöông
laïnh, vieäc haï nhieät ñoä cuûa caùc teá baøo maøng vaø khöû polymer hoùa caùc vi oáng,
veà möùc döôùi 0oC coù theå ñöa teá baøo vaøo do ñoù seõ laøm roái loaïn khaû naêng saép
moät moâi tröôøng khoâng sinh lyù. Haäu quaû xeáp cuûa caùc nhieãm saéc theå treân maët
laø caùc toån thöông coù theå xaûy ra trong phaúng xích ñaïo khi teá baøo phaân chia
taát caû caùc giai ñoaïn cuûa quaù trình haï vaø keát quaû laø gaây hieän töôïng leäch boäi
nhieät ñoä. (aneuploidy) trong quaù trình phaân chia
cuûa teá baøo (Edgar, 2000).
389
Moät soá aûnh höôûng khaùc maø khoaûng nöôùc chuyeån thaønh tinh theå ñaù caøng
nhieät ñoä naøy gaây ra cho teá baøo thöôøng taêng, löôïng nöôùc ôû theå loûng giaûm daàn,
ñöôïc nhaéc ñeán nhö vieäc giaûm toác ñoä haäu quaû laø noàng ñoä chaát tan trong moâi
hoaït ñoäng cuûa caùc men (enzyme) söû tröôøng ngoaïi baøo taêng gaây maát caân
duïng trong caùc quaù trình chuyeån hoùa baèng veà aùp löïc thaåm thaáu giöõa teá baøo
cuûa teá baøo. Nghieân cöùu cho thaáy khi vôùi moâi tröôøng. Haäu quaû laø nöôùc töø
nhieät ñoä giaûm töø 37oC xuoáng 7oC, beân trong teá baøo chaát bò ruùt ra ngoaøi
hoaït ñoäng cuûa caùc men giaûm 8 laàn. vaø kích thöôùc teá baøo trôû neân co nhoû.
Tuy nhieân, aûnh höôûng cuûa vieäc giaûm Neáu teá baøo bò co nhoû quaù möùc, söï toån
hoaït ñoäng caùc men leân khaû naêng phaùt thöông maøng lipoprotein cuûa teá baøo xaûy
trieån cuûa teá baøo sau naøy vaãn chöa ra khoâng theå phuïc hoài (Amarin, 2004).
ñöôïc laøm saùng toû (Ñoã Quang Minh,
2003). Beân caïnh caùc khí hoøa tan, moâi Taêng nhieät ñoä tieàm aån (latent heat)
tröôøng nuoâi caáy teá baøo thöôøng duøng cuõng laø moät haäu quaû cuûa söï hình thaønh
khí CO2 laøm heä ñeäm ñeå caân baèng pH caùc tinh theå ñaù. Caùc phaân töû nöôùc khi
trong moâi tröôøng. Khi nhieät ñoä haï chuyeån töø theå loûng sang theå raén seõ giaûi
xuoáng thaáp, caùc khí naøy khoâng coøn thoaùt ra moät nhieät löôïng. Neáu cuøng
ôû daïng hoøa tan trong moâi tröôøng nöõa moät luùc coù nhieàu phaân töû nöôùc cuøng
maø taùch ra, taïo thaønh caùc boït khí. Soá chuyeån sang theå raén thì löôïng nhieät
löôïng vaø kích thöôùc cuûa caùc boït khí thoaùt ra ñuû lôùn ñeå laøm thay ñoåi nhieät
caøng lôùn thì vieäc cheøn eùp laøm toån ñoä cuûa moâi tröôøng ñang töø vaøi ñoä aâm
thöông ñeán caáu truùc trong teá baøo caøng leân gaàn vôùi möùc 0oC. Söï thay ñoåi nhieät
nghieâm troïng (Gosden vaø cs., 2009). ñoä ñoät ngoät naøy coù theå laøm aûnh höôûng
ñeán caáu truùc vaø chöùc naêng cuûa teá baøo
Khi teá baøo ñöôïc laøm laïnh xuoáng töø sau khi raõ ñoâng hay thaäm chí laøm teá
-5oC ñeán -15oC, hieän töôïng hình thaønh baøo cheát ngay trong quaù trình laøm laïnh
tinh theå ñaù töø caùc phaân töû nöôùc tinh (Ñoã Quang Minh, 2003). Do ñoù, trong
khieát trong moâi tröôøng saùt beân ngoaøi quaù trình haï nhieät ñoä chaäm, vieäc haïn
teá baøo (moâi tröôøng ngoaïi baøo) vaø ngay cheá caùc phaân töû nöôùc chuyeån traïng
beân trong teá baøo (moâi tröôøng noäi baøo) thaùi cuøng luùc laø toái quan troïng.
seõ xuaát hieän. Söï hình thaønh caùc tinh
theå ñaù coù theå gaây toån thöông cô hoïc Töø -50oC ñeán -150oC, toån thöông treân
leân maøng teá baøo vaø caùc baøo quan beân maøng trong suoát (zona pellucida - ZP)
trong. Ñaây laø giai ñoaïn gaây toån thöông nhö ñöùt, gaõy hoaëc toån thöông maøng baøo
lôùn nhaát vaø quan troïng nhaát maø teá töông coù theå xaûy ra. Cô cheá xaûy ra hieän
baøo phaûi traûi qua trong quaù trình laøm töôïng naøy vaãn chöa ñöôïc hieåu roõ. Tuy
laïnh vaø raõ ñoâng (Vajta vaø Nagy, 2006). nhieân, hieän töôïng ñöùt gaõy maøng trong
Nöôùc laø thaønh phaàn chieám theå tích suoát naøy khoâng gioáng nhö söï ñöùt gaõy
lôùn nhaát beân trong teá baøo cuõng nhö maøng trong suoát xaûy ra do hieän töôïng
ôû moâi tröôøng beân ngoaøi teá baøo. Khi soác thaåm thaáu (Vajta vaø Nagy, 2006).
nhieät ñoä caøng giaûm, soá löôïng phaân töû ÔÛ nhieät ñoä löu tröõ maãu (döôùi -150oC,
390
Thuï tinh trong oáng nghieäm Kyõ thuaät tröõ laïnh trong hoã trôï sinh saûn
thöôøng laø nhieät ñoä cuûa ni-tô loûng, nghieäm khaùc ñaõ ñöôïc thöïc hieän vôùi
-196oC), teá baøo ít bò aûnh höôûng baát lôïi muïc ñích tìm ra nhöõng chaát môùi vôùi
nhaát trong toaøn boä quy trình tröõ laïnh. khaû naêng baûo veä teá baøo soáng trong suoát
quaù trình ñoâng laïnh vaø raõ ñoâng töông
Tuy nhieân, nhöõng phaûn öùng taïo thaønh töï nhö glycerol. Nhöõng chaát naøy ñöôïc
caùc goác töï do vaø nhöõng saûn phaåm ñöùt goïi moät teân chung laø caùc chaát baûo veä
gaõy cuûa caùc ñaïi phaân töû bôûi caùc böùc xa ñoâng laïnh (CPA).
ion hoùa hay caùc tia vuõ truï coù khaû naêng
xaûy ra. Neáu thôøi gian löu tröõ maãu quaù
CPA laø nhöõng chaát coù khaû naêng gioáng
laâu, söï aûnh höôûng cuûa caùc saûn phaåm
nhau laø hoøa tan ñöôïc trong nöôùc vaø gaây
khoâng mong muoán naøy, cuõng nhö söï
caûn trôû söï chuyeån traïng thaùi giöõa nöôùc-
taùc ñoäng cuûa böùc xa coù khaû naêng gaây
ñaù. Chuùng töông taùc vôùi nhöõng phaân töû
ñöùt gaõy hoaëc gaây ra nhöõng toån thöông
sinh hoïc vôùi vai troø “thay theá nöôùc”
khaùc cho AND. Maëc duø vaäy, cho ñeán
trong teá baøo, nhôø ñoù haïn cheá ñöôïc söï
nay, vaãn chöa coù moät baèng chöùng naøo
hình thaønh caùc tinh theå ñaù beân trong
roõ raøng veà aûnh höôûng cuûa böùc xa leân
teá baøo khi nhieät ñoä haï thaáp (Emiliani
maãu teá baøo löu tröõ trong ni-tô loûng
vaø cs., 2000). Moät vai troø khaùc cuûa
(Ozkavukcu vaø Erdemli, 2002).
CPA cuõng khoâng keùm phaàn quan troïng
laø baûo veä teá baøo khi ôû nhieät ñoä thaáp
CAÙC BIEÄN PHAÙP HAÏN CHEÁ (Vajta vaø Nagy, 2006). Do khoâng taïo
TOÅN THÖÔNG TRONG TRÖÕ thaønh tinh theå, caùc CPA haïn cheá söï
LAÏNH CUÛA TEÁ BAØO gia taêng noàng ñoä cuûa caùc chaát hoøa tan.
Noù coøn gaén keát leân maøng baøo töông
Söû duïng caùc chaát baûo veä ñoâng ñeå baûo veä teá baøo khi caùc phaân töû
laïnh (cryoprotective agents - CPA) nöôùc ngoaïi baøo baét ñaàu chuyeån sang
daïng tinh theå. Tuy nhieân, nhöõng ghi
Söï hình thaønh tinh theå ñaù trong quaù nhaän veà hieäu quaû cuûa töøng loaïi CPA
trình haï nhieät ñoä laø yeáu toá aûnh höôûng leân töøng loaïi teá baøo khaùc nhau chæ
quan troïng nhaát ñeán khaû naêng soáng döïa treân quan saùt thöïc teá, chöa ñöôïc
cuûa teá baøo sau moät chu trình laøm laïnh chöùng minh veà cô cheá (Tselutinvaø cs.,
- raõ ñoâng (Gosden vaø cs., 2009). Tinh 1999). Hai daïng CPA thöôøng ñöôïc söû
theå ñaù ñöôïc hình thaønh ngaãu nhieân duïng trong ñoâng laïnh laø CPA coù khaû
ôû baát kyø vò trí naøo beân trong vaø beân naêng thaåm thaáu vaø CPA khoâng coù khaû
ngoaøi teá baøo. Do ñoù, vieäc haïn cheá hình naêng thaåm thaáu qua maøng teá baøo. Hai
thaønh caùc tinh theå ñaù laø ñieàu kieän tieân loaïi CPA naøy coù tính chaát vaø caùch thöùc
quyeát ñeå moät chöông trình tröõ laïnh ñaït hoaït ñoäng khaùc nhau, nhöng hoã trôï
tæ leä thaønh coâng cao. Vieäc phaùt hieän cho nhau trong vai troø laø taùc nhaân khöû
ra vai troø cuûa glycerol trong tröõ laïnh nöôùc beân trong teá baøo, giuùp haïn cheá
ñöôïc xem laø moät phaùt kieán quan troïng, söï taïo thaønh tinh theå ñaù noäi baøo. Moät
goùp phaàn thuùc ñaåy kyõ thuaät tröõ laïnh ñieåm caàn löu yù laø beân caïnh nhöõng lôïi
phaùt trieån (Han vaø cs, 2005). Nhieàu thöû ñieåm ñaõ neâu, haàu heát caùc CPA ñeàu coù
391
khaû naêng gaây ñoäc cho teá baøo. Ngöôøi propylene glycol), dimethylsulfoxide
ta thaáy raèng ñoäc tính cuûa CPA tæ leä (Me2SO), glycerol, hay 1,2-ethanediol
thuaän vôùi noàng ñoä vaø thôøi gian tieáp (hay ethylene glycol - EG). Caùc CPA
xuùc, nhaát laø khi ôû nhieät ñoä sinh lyù naøy thöôøng hoaït ñoäng ôû pha ñaàu tieân
(Vajta vaø Nagy, 2006). cuûa quaù trình khöû nöôùc. ÔÛ pha ñaàu
tieân naøy, khi teá baøo tieáp xuùc vôùi moät
CPA coù khaû naêng thaåm thaáu dung dòch coù chöùa CPA coù khaû naêng
(permeable CPA) thaåm thaáu, söï hieän dieän cuûa nhöõng
chaát naøy ôû moâi tröôøng ngoaïi baøo taïo ra
CPA coù khaû naêng thaåm thaáu laø nhöõng moät cheânh leäch veà aùp suaát thaåm thaáu,
phöùc hôïp oligohydroxy (nhö ethanol giuùp ruùt nöôùc ra khoûi teá baøo. Ñoàng thôøi,
hoaëc caùc phöùc hôïp cuûa ethanol), hoøa caùc CPA seõ töø töø ñi vaøo beân trong teá
tan ñöôïc trong nöôùc, khaû naêng gaây ñoäc baøo thay theá caùc phaân töû nöôùc. Vì khaû
cho teá baøo thaáp vaø coù theå xaâm nhaäp naêng thaåm thaáu cuûa maøng baøo töông
vaøo teá baøo qua maøng baøo töông nhôø ñoái vôùi nöôùc lôùn hôn ñoái vôùi caùc CPA,
khoái löôïng phaân töû nhoû. Vôùi nhöõng do ñoù, quaù trình maát nöôùc trong teá baøo
tính chaát naøy, CPA coù theå xaâm nhaäp dieãn ra nhanh hôn so vôùi löôïng CPA
vaøo beân trong teá baøo vaø theá choã caùc töø beân ngoaøi ñi vaøo teá baøo. Haäu quaû laø
phaân töû nöôùc, giuùp giaûm söï hình thaønh theå tích teá baøo giaûm nhanh trong thôøi
tinh theå ñaù beân trong teá baøo vaø do ñoù, gian ñaàu tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng tröõ
giaûm toån thöông cuûa teá baøo. Ngoaøi ra, laïnh. Sau ñoù, khi CPA ñaõ thay theá hoaøn
söï hieän dieän cuûa caùc CPA naøy trong toaøn löôïng nöôùc maát, teá baøo seõ khoâi
moâi tröôøng ñoâng laïnh laøm cho noàng ñoä phuïc hình daïng vaø theå tích ban ñaàu.
chaát hoøa tan trong moâi tröôøng ngoaïi
baøo taêng leân ñaùng keå so vôùi moâi tröôøng Nhö ñaõ trình baøy, coù boán loaïi CPA
beân trong teá baøo. Ñieàu naøy giuùp taïo ra thöôøng ñöôïc söû duïng laø glycerol,
söï maát caân baèng veà aùp suaát thaåm thaáu DMSO, EG vaø PrOH. Caùc loaïi CPA treân
giöõa beân trong vaø beân ngoaøi teá baøo, coù theå ñöôïc söû duïng ñôn leû hay phoái
do ñoù nöôùc beân trong teá baøo ñöôïc ruùt hôïp. Nhìn chung, vieäc löïa choïn loaïi
ra ngoaøi hoaøn toaøn. Ñoàng thôøi, vai troø CPA naøo seõ phuï thuoäc vaøo tính thaám
thay theá caùc phaân töû nöôùc beân trong cuûa maøng teá baøo vaø khaû naêng gaây ñoäc
teá baøo cuûa CPA giuùp cho kích thöôùc cuûa loaïi CPA ñoù (Pegg, 2009). Glycerol
cuûa teá baøo nhanh choùng hoài phuïc sau hay coøn goïi laø glycerine, laø moät hôïp
khi nöôùc ñöôïc ruùt khoûi teá baøo, nhôø ñoù chaát ñöôøng cuûa röôïu. Glycerol coù maët
giaûm ñöôïc hieän töôïng toån thöông maøng nhieàu trong teá baøo gan cuûa nhöõng loaøi
neáu teá baøo ôû traïng thaùi co nguyeân sinh ñoäng vaät coù khaû naêng soáng trong ñieàu
quaù laâu. kieän nhieät ñoä raát thaáp (ôû caùc vuøng cöïc)
giuùp cho maùu cuûa nhöõng ñoäng vaät naøy
Caùc loaïi CPA coù khaû naêng thaåm thaáu khoâng bò ñoâng, do ñoù noù töông thích vôùi
thöôøng ñöôïc söû duïng trong IVF bao nhöõng vaät chaát sinh hoùa trong teá baøo
goàm 1,2-propanediol (PrOH) (hay soáng. Chính vì theá, khaû naêng gaây ñoäc
392
cuûa glycerol ñoái vôùi teá baøo ñöôïc xeáp monoethylene glycol hay 1,2-
vaøo loaïi thaáp nhaát vaø ñöôïc söû duïng ethanediol. EG thöôøng ñöôïc söû duïng
nhieàu trong vieäc baûo veä teá baøo baèng roäng raõi trong tröõ laïnh vôùi vai troø laø
caùch laøm giaûm toån thöông gaây ra do chaát choáng ñoâng cho caùc baøo quan cuûa
söï hình thaønh tinh theå ñaù. Tuy nhieân, teá baøo nhôø tính thaám qua maøng nhanh
nhöôïc ñieåm cuûa glycerol laïi naèm ôû do troïng löôïng phaân töû thaáp. Khaû naêng
khaû naêng thaám qua maøng teá baøo chaäm. gaây ñoäc cuûa EG leân teá baøo phuï thuoäc vaøo
noàng ñoä, nhieät ñoä vaø thôøi gian tieáp xuùc.
Dimethyl sulfoxide (DMSO) coù khaû
naêng hoøa tan nhieàu loaïi chaát höõu cô PrOH coù tính thaám qua maøng nhanh
khaùc nhau nhö carbohydrate, polymer, hôn DMSO vaø glycerol. Thaønh phaàn
vaø peptid, cuõng nhö caùc muoái voâ cô naøy cuõng ñöôïc xem laø coù khaû naêng
vaø khí. Trong tröõ laïnh, DMSO ñöôïc söû gaây ñoäc thaáp ñoái vôùi teá baøo vaø ñöôïc söû
duïng khaù roäng raõi ñeå baûo veä caùc baøo duïng nhieàu ñeå laøm dung dòch hoøa tan
quan, moâ vaø teá baøo. Khaû naêng thaám trong döôïc phaåm. Tuy nhieân, moät soá
nhanh qua maøng teá baøo cuûa DMSO nghieân cöùu chöùng minh raèng PrOH coù
ñaõ khaéc phuïc ñöôïc nhöôïc ñieåm cuûa khaû naêng laøm taêng tæ leä töï phaân chia
glycerol, do ñoù coù theå ruùt ngaén ñöôïc (pathenogenetic activation) cuûa noaõn
thôøi gian tieáp xuùc cuûa teá baøo vôùi moâi chuoät sau tröõ laïnh vaø raõ ñoâng khi söû
tröôøng CPA nhaèm haïn cheá nhöõng taùc duïng ôû noàng ñoä cao (1,5 mol/l) (Huang
ñoäng baát lôïi khoâng mong muoán cuûa vaø cs., 2006).
CPA leân teá baøo. Tuy nhieân, moät nhöôïc
ñieåm cuûa DMSO laø khaû naêng gaây ñoäc Vieäc söû duïng keát hôïp 2 hay nhieàu CPA
cho teá baøo taêng cao, ñaëc bieät laø khi trong moät dung dòch ñoâng laïnh, nhaèm
tieáp xuùc vôùi teá baøo ôû nhieät ñoä cao hay laøm taêng khaû naêng khöû nöôùc teá baøo vaø
thôøi gian tieáp xuùc daøi. Soá lieäu cho thaáy laøm giaûm tính ñoäc cuûa töøng thaønh phaàn
noaõn khi tieáp xuùc vôùi dung dòch chöùa rieâng leû leân teá baøo, laø moâ hình thöôøng
DMSO trong thôøi gian daøi seõ khoâng bò gaëp caùc chöông trình tröõ laïnh hieän
aûnh höôûng ñeán khaû naêng thuï tinh vaø nay trong lónh vöïc IVF (Chian, 2010).
phaùt trieån thaønh phoâi, nhöng tæ leä leäch
boäi ôû caùc noaõn naøy laïi taêng leân ñaùng CPA khoâng coù khaû naêng thaåm thaáu
keå so vôùi noaõn khoâng tieáp xuùc vôùi (non-permeable CPA)
DMSO (Huang vaø cs, 2006). Do ñoù, khi
söû duïng DMSO trong tröõ laïnh, ngöôøi ta Khi söû duïng caùc loaïi CPA coù khaû naêng
thöôøng ñeå teá baøo tieáp xuùc moâi tröôøng thaám qua maøng teá baøo, trong quaù trình
coù chöùa DMSO ôû nhieät ñoä thaáp (0-4oC) laøm laïnh, do ñaëc tính phaân töû löôïng
nhaèm laøm giaûm ñoäc tính cuûa DMSO lôùn neân nöôùc seõ bò keùo ra ngoaøi nhanh
ñoái vôùi teá baøo. hôn so vôùi löôïng CPA xaâm nhaäp vaøo
beân trong teá baøo. Ngöôïc laïi, khi raõ
Ethylene Glycol (EG) ñöôïc bieát ñoâng, nöôùc töø moâi tröôøng beân ngoaøi
ñeán trong tröõ laïnh thöôøng ôû daïng coù khuynh höôùng ñi vaøo trong teá baøo
393
vôùi toác ñoä nhanh hôn. Tình traïng naøy caùc phaân töû nöôùc tinh khieát chuyeån
laøm cho teá baøo bò thay ñoåi hình daïng, sang daïng tinh theå ñaù. Nhieät ñoä caøng
co nhoû trong quaù trình maát nöôùc hay giaûm thaáp, soá löôïng phaân töû nöôùc tinh
phình to khi nöôùc ñi vaøo trôû laïi teá baøo khieát taïo thaønh ñaù caøng nhieàu. Hoãn
trong quaù trình raõ ñoâng. Ngöôøi ta thaáy hôïp caùc muoái vaø nhöõng chaát hoøa tan
neáu söï thay ñoåi veà theå tích vöôït quaù khaùc coù trong moâi tröôøng ñoâng laïnh
40% so vôùi ban ñaàu thì coù theå aûnh vaãn giöõ nguyeân traïng thaùi vaø taïo thaønh
höôûng ñeán caáu truùc beân trong cuûa teá phaàn khoâng ñoâng (unfrozen fraction).
baøo (Madden vaø Pegg, 1992). Ñeå haïn Ñoä thaåm thaáu cuûa phaàn khoâng ñoâng
cheá söï thay ñoåi theå tích quaù möùc cuûa naøy taêng daàn khi soá löôïng tinh theå ñaù
teá baøo, trong caùc moâi tröôøng tröõ - laïnh, caøng taêng. ÔÛ traïng thaùi naøy, ñoä thaåm
raõ ñoâng, caùc CPA khoâng coù tính thaám thaáu cuûa moâi tröôøng ngoaïi baøo gia taêng
qua maøng teá baøo thöôøng ñöôïc boå sung. do söï maát nöôùc, ñoøi hoûi teá baøo phaûi coù
Ñaây laø nhöõng chaát coù khoái löôïng phaân nhöõng phaûn öùng caân baèng thaåm thaáu
töû lôùn neân khoâng coù khaû naêng xaâm vôùi noàng ñoä moâi tröôøng ngoaïi baøo. Keát
nhaäp vaøo teá baøo qua maøng baøo töông. quaû laø teá baøo bò khöû nöôùc. Vaø quaù trình
khöû nöôùc naøy chæ döøng laïi khi toaøn boä
Caùc CPA ngoaïi baøo ñöôïc söû duïng vaät chaát beân trong vaø beân ngoaøi teá baøo
thöôøng laø sucrose hay oligosaccharide chuyeån sang daïng tinh theå. Do ñoù, toác
khaùc. Chuùng ôû beân ngoaøi teá baøo, hoã trôï ñoä laøm laïnh seõ aûnh höôûng raát lôùn ñeán
caùc CPA coù khaû naêng thaåm thaáu duy khaû naêng khöû nöôùc vaø ñaëc bieät laø khaû
trì söï cheânh leäch thaåm thaáu trong pha naêng soáng cuûa teá baøo sau raõ ñoâng. Thaät
khöû nöôùc teá baøo. Caùc CPA khoâng coù vaäy, neáu toác ñoä laøm laïnh quaù nhanh,
khaû naêng thaåm thaáu thöôøng hoaït ñoäng caùc phaân töû H2O nhanh choùng chuyeån
ôû pha thöù hai cuûa quaù trình khöû nöôùc. sang daïng tinh theå ñaù teá baøo khoâng coù
ÔÛ pha naøy, teá baøo trong traïng thaùi tieáp ñuû thôøi gian ñeå quaù trình khöû caùc phaân
xuùc vôùi moät dung dòch chöùa hoãn hôïp töû nöôùc noäi baøo dieãn ra trieät ñeå, nöôùc
goàm CPA noäi baøo (phaàn CPA ñöôïc söû vaãn coøn laïi nhieàu beân trong teá baøo vaø
duïng ôû böôùc ñaàu tieân ñaõ thaám vaøo beân chuyeån sang daïng tinh theå ñaù noäi baøo
trong teá baøo, thay theá nöôùc) vaø CPA khi nhieät ñoä haï xuoáng thaáp, keát quaû laø
ngoaïi baøo. Ñieàu kieän naøy giuùp taùi laäp teá baøo bò toån thöông. Toác ñoä laøm laïnh
laïi söï maát caân baèng vaø taïo ra pha khöû nhanh cuõng coù theå taïo ra moät cheânh
nöôùc tieáp theo, giuùp cho söï khöû nöôùc leäch veà aùp suaát thaåm thaáu lôùn giöõa hai
cuûa teá baøo xaûy ra trieät ñeå. beân maøng baøo töông laøm toån thöông
ñoä ñaøn hoài cuûa maøng. Neáu toác ñoä laøm
Kieåm soaùt toác ñoä laøm laïnh vaø laïnh quaù chaäm, teá baøo coù nhieàu thôøi
raõ ñoâng gian ñeå khöû nöôùc, tuy nhieân, teá baøo seõ
bò maát quaù nhieàu nöôùc, coù theå daãn ñeán
Toác ñoä laøm laïnh (cooling rate) toån thöông maøng. Beân caïnh ñoù, teá baøo
khoâng nhöõng tieáp xuùc vôùi ñieàu kieän aùp
Khi nhieät ñoä haï xuoáng thaáp, chæ coù suaát thaåm thaáu cuûa moâi tröôøng ngoaïi
394
baøo cao trong thôøi gian daøi, maø coøn loaïi teá baøo ñöôïc tính toaùn döïa treân
phaûi tieáp xuùc quaù laâu vôùi caùc muoái, boán yeáu toá sau: (1) thaønh phaàn caáu taïo
caùc chaát hoøa tan khaùc vaø chaát CPA vaø thaám cuûa maøng teá baøo, (2) tæ leä giöõa
trong moâi tröôøng ngoaïi baøo. Ñieàu naøy dieän tích beà maët vaø theå tích cuûa teá baøo
coù theå gaây ñoäc cho teá baøo. Ngoaøi ra, (S/V), (3) nhieät ñoä, (4) khaû naêng thaám
tính ñaøn hoài cuûa maøng teá baøo cuõng bò cuûa maøng teá baøo (Lp). Toác ñoä laøm laïnh
aûnh höôûng vì teá baøo ôû traïng thaùi co aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán toác ñoä maát
nguyeân sinh quaù laâu do söï phaûn öùng nöôùc cuûa teá baøo trong quaù trình khöû
caân baèng vôùi moâi tröôøng ngoaïi baøo coù nöôùc. Vôùi teá baøo noaõn vaø phoâi ngöôøi,
aùp suaát thaåm thaáu cao (hình 19.1). toác ñoä laøm laïnh toái öu theo nghieân cöùu
laø 0,3oC/phuùt. Toác ñoä naøy cho pheùp söï
Tuøy theo theå tích vaø dieän tích maøng trao ñoåi nöôùc qua maøng coù theå dieãn
baøo töông cuûa töøng loaïi teá baøo, toác ñoä ra töông ñoái trieät ñeå tröôùc khi toaøn boä
laøm laïnh cô theå phaûi ñöôïc ñieàu chænh vaät chaát beân trong vaø beân ngoaøi teá baøo
phuø hôïp. Toác ñoä laøm laïnh cuûa töøng hoaøn toaøn chuyeån sang theå raén.
Toác ñoä haï

nhieät chaäm
-2oC -5oC
-10oC
Toác ñoä haï

nhieät nhanh
(1) Khi toác ñoä laøm laïnh quaù chaäm: teá baøo ñöôïc khöû nöôùc trieät ñeå, do ñoù caùc tinh
theå ñaù chæ hình thaønh beân ngoaøi teá baøo, nhöng teá baøo ôû traïng thaùi co do bò maát
nöôùc quaù nhieàu.
(2) Khi toác ñoä laøm laïnh quaù nhanh: söï khöû nöôùc beân trong teá baøo xaûy ra khoâng
hoaøn toaøn, caùc tinh theå ñaù coù theå taïo thaønh beân trong teá baøo bôûi caùc phaân töû nöôùc
coøn laïi, do ñoù teá baøo coù theå bò toån thöông do nhöõng tinh theå ñaù naøy gaây neân.
Hình 19.1 AÛnh höôûng cuûa toác ñoä laøm laïnh leân söï hình thaønh tinh theå ñaù vaø traïng thaùi cuûa teá baøo
395
Toác ñoä raõ ñoâng (warming rate) loûng ñaõ qua xöû lyù ñeå söû duïng trong y
teá. Trong quaù trình thao taùc tröõ vaø raõ,
Quy trình raõ ñoâng coù lieân heä chaët cheõ caàn coù duïng cuï chöùa nitô loûng ñeå chöùa
vôùi quy trình laøm laïnh hay cuï theå hôn maãu taïm thôøi. Caùc duïng cuï chöùa naøy
laø phuï thuoäc vaøo löôïng tinh theå ñaù coøn neân coù mieäng roäng ñeå deã thao taùc vaø
laïi beân trong teá baøo. Hieän töôïng taùi coù theå baèng moáp hay caùc loaïi thuøng
keát tinh (recrystallization) xaûy ra treân polystyren coù thaønh daøy. Ngoaøi ra,
nhöõng phaân töû nöôùc coøn laïi beân trong thuøng löu tröõ maãu laø vaät duïng khoâng theå
teá baøo naøy khi nhieät ñoä raõ ñoâng coøn thieáu khi muoán trieån khai chöông trình
döôùi 0oC coù khaû naêng laøm toån thöông tröõ laïnh. Thuøng löu tröõ neân löïa choïn
teá baøo. Ñaây laø yeáu toá gaây toån thöông loaïi coù mieäng roäng ñeå deã daøng caát vaø
teá baøo quan troïng nhaát ôû giai ñoaïn raõ laáy maãy, tuy nhieân, toác ñoä bay hôi cuûa
ñoâng. Do vaäy, toác ñoä raõ ñoâng phaûi ñuû nitô loûng cuõng seõ nhanh hôn, do ñoù,
nhanh ñeå vöôït qua giai ñoaïn naøy ñeå caàn coù keá hoaïch theâm ni-tô loûng ñònh
haïn cheá söï toån thöông teá baøo do söï taùi kyø ñeå baûo ñaûm toát ñieàu kieän löu maãu.
keát tinh hoùa gaây ra. Tuy nhieân, neáu
toác ñoä raõ ñoâng quaù nhanh, nöôùc coù theå
khoâng ñuû thôøi gian ñeå trôû laïi beân trong
teá baøo, vaø keát quaû laø maøng teá baøo bò
co maø khoâng theå phuïc hoài. Nhöng neáu
toác ñoä raõ ñoâng quaù chaäm, teá baøo coù
thôøi gian buø nöôùc nhöng thôøi gian tieáp
xuùc vôùi moâi tröôøng ngoaïi baøo coù tính
öu tröông quaù laâu, vì luùc naøy caùc tinh
theå ñaù tan chaäm, laøm cho khaû naêng
hoøa tan caùc muoái vaø chaát hoøa tan khaùc
xaûy ra chaäm. Keát quaû laø teá baøo coù theå Hình 19.2 Bình löu tröõ maãu teá baøo sau ñoâng laïnh
bò “ñoäc” vaø giaûm khaû naêng phaùt trieån (A.R.T. Consulting)
tieáp tuïc sau raõ ñoâng (Petrunkina, 2007).
Tuøy theo phöông phaùp tröõ laïnh söû
duïng, hôi nitô loûng hay dung dòch
TRANG THIEÁT BÒ VAØ DUÏNG CUÏ nitô tröïc tieáp, maø coù theå phaûi trang
bò theâm maùy haï nhieät ñoä. Ñaây laø loaïi
Quaù trình tröõ laïnh caàn ñöôïc söï hoã trôï maùy duøng ñeå bôm hôi nitô loûng vaøo
cuûa ni-tô loûng. Ngoaøi ra, ni-tô loûng coøn buoàng tröõ ñoâng nhaèm haï nhieät ñoä cuûa
caàn thieát cho quaù trình löu tröõ maãu, maãu tröõ theo chöông trình ñöôïc caøi ñaët
ñaûm baûo maãu ñöôïc baûo quaûn ôû nhieät saün. Hai loaïi maùy thöôøng ñöôïc söû duïng
ñoä aâm saâu töø -150oC ñeán -196oC. Trong nhaát trong IVF treân ngöôøi laø Cryologic
ñieàu kieän lyù töôûng, neân söû duïng ni-tô (UÙc) vaø Planner (Anh).
396
Hình 19.3 Maùy haï nhieät ñoä Cryo logic Hình 19.4 Maùy haï nhieät ñoä Planner
(nguoàn: A.R.T. Consulting) (nguoàn: A.R.T. Consulting)
Duïng cuï ñeå chöùa maãu vaät trong CAÙC PHÖÔNG PHAÙP TRÖÕ LAÏNH
quaù trình tröõ laïnh seõ phuï thuoäc vaøo
phöông phaùp tröõ laïnh söû duïng vaø Moät chu trình tröõ laïnh raõ ñoâng thöôøng
loaïi teá baøo ñöôïc tröõ, coù theå laø caùc oáng bao goàm caùc giai ñoaïn nhö (1) tieáp xuùc
nhöïa baèng plastic straw coù theå tích vôùi CPA vaø khöû moác, (2) haï nhieät ñoä,
0,25-0,5ml, cryotube hay caùc duïng cuï (3) löu tröõ maãu, (4) raõ ñoâng, (5) loaïi boû
ñaëc cheá ñeå coù ñöôïc toác ñoä laøm nhanh CPA ra khoûi teá baøo vaø (6) ñöa teá baøo
cao nhö cryotop, cryopette… Ngoaøi veà hoaït ñoäng sinh lyù ban ñaàu. Hieän
ra, caàn trang bò theâm caùc tube nhöïa nay coù hai phöông phaùp tröõ laïnh ñang
(goblet), thanh nhoâm (aluminium cane) ñöôïc aùp duïng laø tröõ laïnh chaäm vaø thuûy
hay caùc cassette ñeå ñaët caùc duïng cuï tinh hoùa. Söï khaùc bieät chính cuûa hai
chöùa maãu tröõ vaøo thuøng löu tröõ. phöông phaùp naøy naèm ôû choã coù hay
khoâng coù söï hình thaønh tinh theå ñaù noäi
Moâi tröôøng tröõ laïnh vaø raõ ñoâng laø moät baøo cuõng nhö ngoaïi baøo.
phaàn quan troïng, goùp phaàn khoâng nhoû
vaøo thaønh coâng cuûa chöông trình. Ngoaøi Tröõ laïnh chaäm (slow – freezing)
thaønh phaàn cô baûn, caùc moâi tröôøng naøy
thöôøng chöùa nhieàu loaïi CPA vôùi noàng Khaùi nieäm
ñoä khaùc nhau tuøy theo phöông phaùp
tröõ laïnh. Moät soá trung taâm töï pha moâi Tröõ laïnh chaäm coøn ñöôïc goïi laø phöông
tröôøng ñeå söû duïng, nhöng hieän nay, ña phaùp tröõ laïnh coù ñieàu khieån toác ñoä
soá ñeàu söû duïng caùc loaïi moâi tröôøng saün laøm laïnh (controlled-rate freezing).
coù treân thò tröôøng do quy trình kieåm Phöông phaùp naøy ñöôïc Whittingham
soaùt chaát löôïng ñöôïc thöïc hieän nghieâm giôùi thieäu ñaàu tieân vaøo nhöõng naêm ñaàu
ngaët hôn. thaäp nieân 70 treân moâ hình phoâi chuoät.
Em beù ñaàu tieân töø phoâi ngöôøi ñoâng
397
laïnh treân theá giôùi ra ñôøi töø phöông baøo ñöôïc tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng laøm
phaùp naøy ñöôïc ghi nhaän vaøo naêm 1983 laïnh coù chöùa CPA vôùi noàng ñoä taêng
(Trounson vaø Morh, 1983). daàn, trong khoaûng thôøi gian töø 15-30
phuùt. Trong quaù trình naøy, moät löôïng
Trong phöông phaùp tröõ laïnh chaäm, lôùn nöôùc trong teá baøo seõ bò maát ra
maãu teá baøo ñöôïc laøm laïnh vôùi toác ñoä ngoaøi. Sau ñoù, teá baøo tröõ ñöôïc cho vaøo
chaäm (1-3oC/phuùt) töø nhieät ñoä sinh lyù duïng cuï tröõ phoâi, thoâng thöôøng laø oáng
xuoáng nhieät ñoä raát thaáp (khoaûng -80oC) nhöïa baèng plastic (straw). Caùc straw
tröôùc khi ñöa maãu vaøo löu tröõ trong naøy seõ ñöôïc ñaët vaøo buoàng haï nhieät
ni-tô loûng. Ngoaøi ra, toác ñoä raõ ñoâng ñoä cuûa maùy haï nhieät ñeå böôùc vaøo giai
cuõng dieãn ra chaäm, quaù trình xaâm ñoaïn laøm laïnh.
nhaäp vaø loaïi boû caùc chaát baûo veä ñoâng
laïnh dieãn ra qua nhieàu böôùc nhoû. CPA Quaù trình khöû nöôùc cuûa teá baøo tieáp tuïc
thaám qua maøng teá baøo thöôøng ñöôïc xaûy ra ôû giai ñoaïn ñaàu cuûa pha laøm
söû duïng laø 1,2-propanediol (PrOH) laïnh. Khi caùc phaân töû nöôùc tinh khieát
hoaëc dimethylsulfoxide (DMSO) hoaëc chuyeån thaønh ñaù, noàng ñoä phaàn chaát
glycerol (tuøy thuoäc vaøo ñoái töôïng teá hoøa tan taêng seõ taïo söï cheânh leäch aùp
baøo vaø giai ñoaïn phaùt trieån cuûa teá baøo). suaát thaåm thaáu, giuùp nöôùc ñöôïc ruùt ra
Tröôùc khi haï nhieät ñoä, teá baøo ñöôïc cho khoûi teá baøo. Tuy nhieân, söï hieän dieän
tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng coù chöùa CPA cuûa caùc chaát baûo veä ñoâng laïnh trong
qua nhieàu böôùc nhoû vôùi noàng ñoä CPA moâi tröôøng ñoâng laïnh ñaõ laøm cho ñieåm
taêng daàn (töø 0,5-1,5 mol/l). Do noàng ñoâng laïnh cuûa dung dòch thaáp hôn so
ñoä caùc CPA söû duïng thaáp vaø traûi qua vôùi bình thöôøng. Do ñoù, dung dòch vaãn
nhieàu böôùc nhoû, teá baøo traùnh ñöôïc soác coù theå ôû traïng thaùi chöa ñoâng vaø tinh
thaåm thaáu gaây ra bôûi noàng ñoä CPA, theå ñaù ngoaïi baøo vaãn chöa hình thaønh
ñoàng thôøi khaû naêng gaây ñoäc cho teá baøo ôû -10oC ñeán -15oC. Hieän töôïng naøy goïi
thaáp. Tuy nhieân, thôøi gian ñeå teá baøo laø söï chaäm ñoâng (supercooling). Ñeå
tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng coù CPA daøi ñeå traùnh söï chaäm ñoâng, khi nhieät ñoä ñaït
quaù trình khöû nöôùc teá baøo xaûy ra hoaøn -5oC ñeán -7oC (döôùi ñieåm ñoâng cuûa
toaøn tröôùc khi haï nhieät ñoä. Sucrose laø hoãn hôïp moâi tröôøng), nhaân ñaù ñöôïc
thaønh phaàn thöôøng ñöôïc theâm vaøo moâi taïo ra moät caùch nhaân taïo goïi laø söï taïo
tröôøng ñoâng laïnh, raõ ñoâng laøm taêng maàm tinh theå ñaù (seeding). Muïc ñích
khaû naêng khöû nöôùc teá baøo vaø giaûm soác cuûa coâng vieäc naøy laø taïo nhöõng tinh
thaåm thaáu. Noàng ñoä sucrose söû duïng theå ñaù ñaàu tieân ôû vò trí caùch xa vò trí
thöôøng khoaûng 1-1,5mol/l (Fabbri vaø cuûa teá baøo moät caùch coá yù ñeå khoâng
cs., 2001). laøm toån thöông teá baøo vaø khôûi ñoäng
quaù trình taïo thaønh tinh theå ñaù, giuùp
Quy trình ñoâng laïnh vaø raõ ñoâng trong vieäc khöû nöôùc cuûa teá baøo tieáp tuïc xaûy
tröõ laïnh chaäm ra. Ngay sau khi seeding, nöôùc ôû ngoaïi
baøo chuyeån traïng thaùi daàn töø theå loûng
sang theå raén, vaø maãu teá baøo ñöôïc laøm
Ñoái vôùi phöông phaùp tröõ laïnh chaäm, teá
laïnh tieáp tuïc vôùi nhieät ñoä laøm laïnh raát
398
chaäm (-0,3oC/phuùt). Khi nhieät ñoä maãu giai ñoaïn haï nhieät ñoä thaáp hôn (döôùi
ñaït -30oC ñeán -40oC, phaàn lôùn nöôùc -80oC) thì quaù trình raõ ñoâng seõ ñöôïc
ngoaïi baøo chuyeån thaønh daïng tinh thöïc hieän vôùi toác ñoä raõ ñoâng chaäm, do
theå ñaù. Döôùi ñieàu kieän naøy, nhieät ñoä teá baøo coù thôøi gian daøi hôn cho pha
cuûa maãu teá baøo coù theå giaûm moät caùch khöû nöôùc trong quaù trình ñoâng laïnh.
nhanh choùng ñaït ñeán nhieät ñoä cuûa
ni-tô loûng vaø traùnh ñöôïc söï hình thaønh Thoâng thöôøng, quaù trình raõ ñoâng coù
ñaù noäi baøo. theå ñöôïc baét ñaàu baèng caùch nhuùng tröïc
tieáp straw chöùa teá baøo tröõ vaøo beå nöôùc
Khi coù nhu caàu söû duïng, teá baøo coù theå aám 37oC trong thôøi gian khoûng 30 giaây
ñöôïc laáy ra khoûi thuøng löu tröõ maãu ñeå ñöa nhieät ñoä maãu tröõ nhanh choùng
ñeå raõ ñoâng. Quaù trình raõ ñoâng ñöôïc veà nhieät ñoä phoøng thí nghieäm. Sau ñoù,
thöïc hieän phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän laøm teá baøo tröõ ñöôïc laáy ra khoûi straw vaø
laïnh. Neáu maãu teá baøo ñöôïc laøm cho tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi moâi tröôøng
laïnh xuoáng -20oC ñeán -30oC, tröôùc khi raõ ñoâng. Caùc moâi tröôøng raõ ñoâng seõ coù
nhuùng vaøo ni-tô loûng, thì nhaân ñaù noäi noàng ñoä CPA giaûm daàn, giuùp quaù trình
baøo coù theå hình thaønh do söï khöû nöôùc buø nöôùc (rehydration) ñöôïc thöïc hieän
khoâng hoaøn toaøn. Vôùi ñieàu kieän naøy, nhaèm loaïi boû caùc CPA beân trong teá baøo
quaù trình raõ ñoâng neân ñöôïc thöïc hieän vaø cung caáp nöôùc laïi cho teá baøo. Toaøn
nhanh ñeå traùnh söï phaùt trieån cuûa caùc boä quaù trình raõ ñoâng dieãn ra trong thôøi
tinh theå ñaù noäi baøo ñeán möùc coù theå gian khoaûng 30 phuùt. Keát thuùc quaù
gaây haïi cho caùc baøo quan vaø caùc toå trình naøy, teá baøo ñöôïc ñaët vaøo ñieàu
chöùc beân trong teá baøo. Ngöôïc laïi, neáu kieän nuoâi caáy chuaån ñeå tieáp tuïc phaùt
maãu teá baøo ñöôïc cho vaøo ni-tô loûng töø trieån (Borini vaø cs., 2009).
Nhieät ñoä
(oC)
Seeding
20
0 -3oC/phuùt
-20
-40
-60 -50oC
-80
-100 -30oC/phuùt
-120
-140
-160
Thôøi gian
Hình 19.5 Sô ñoà haï nhieät ñoä chaäm
399
Öu ñieåm vaø nhöôïc ñieåm cuûa tröõ laïnh Thuûy tinh hoùa (vitrification)
chaäm
Khaùi nieäm
Öu ñieåm cuûa phöông phaùp tröõ laïnh
chaäm laø tính an toaøn cao do ñöôïc thieát Vaøo naêm 1985, Rall vaø Fahy ñaõ
laäp döïa treân söï caân baèng veà toác ñoä laøm chöùng minh ñöôïc phoâi chuoät coù theå
laïnh vaø noàng ñoä CPA. Trong haï nhieät ñöôïc ñoâng laïnh thaønh coâng baèng moät
ñoä chaäm, noàng ñoä CPA ñöôïc söû duïng phöông phaùp ñoâng laïnh môùi, ñöôïc goïi
thaáp (1-1,5 mol/l) vaø chæ keát hôïp moät laø phöông phaùp thuûy tinh hoùa. Thuûy
chaát coù khaû naêng thaåm thaáu vaø moät tinh hoùa laø moät phöông phaùp tröõ laïnh
chaát khoâng coù khaû naêng thaåm thaáu ñeå khoâng caân baèng (non-equilibrium
taïo cheânh leäch thaåm thaáu trong pha cryopreservation method), ñöôïc thieát
khöû nöôùc cuûa teá baøo neân tính ñoäc ñoái laäp döïa treân nguyeân lyù cô baûn laø
vôùi teá baøo thaáp. Vôùi öu ñieåm naøy, khoâng coù söï hình thaønh cuûa tinh theå
nhieàu trung taâm thuï tinh trong oáng ñaù beân trong laãn beân ngoaøi teá baøo.
nghieäm aùp duïng phöông phaùp naøy Ñieàu naøy coù theå ñaït ñöôïc baèng caùch
roäng raõi trong tröõ laïnh giao töû vaø phoâi. taêng toác ñoä laøm laïnh hay taêng noàng ñoä
CPA vaø trong moät soá tröôøng hôïp, phoái
Tuy nhieân, öu ñieåm cuûa phöông phaùp hôïp caû hai yeáu toá treân. Trong phöông
naøy cuõng chính laø nhöôïc ñieåm cuûa noù. phaùp thuûy tinh hoùa, maãu teá baøo ñöôïc
Do CPA söû duïng khoâng cao, neân dung nhuùng tröïc tieáp vaøo ni-tô loûng ngay
dòch ñoâng laïnh khoâng coù khaû naêng taïo sau khi ñöôïc cho trao ñoåi vôùi CPA
cheânh leäch ñuû lôùn ñeå khöû nöôùc beân maø khoâng qua giai ñoaïn haï nhieät ñoä
trong teá baøo moät caùch trieät ñeå. Tinh töø töø. Toaøn boä vaät chaát (bao goàm caû
theå ñaù noäi baøo vaãn coù theå ñöôïc taïo caùc phaân töû nöôùc) beân trong teá baøo vaø
ra trong quaù trình haï nhieät ñoä. Ñaây laø moâi tröôøng beân ngoaøi teá baøo seõ chuyeån
nguyeân nhaân chính laøm cho tæ leä soáng thaønh theå raén daïng “kính” (glass-like
cuûa giao töû vaø phoâi sau raõ ñoâng baèng solidification) vaø hoaøn toaøn khoâng
phöông phaùp naøy khoâng cao. Ngoaøi ra, coù söï hình thaønh tinh theå ñaù. Do ñoù,
ñeå thöïc hieän ñöôïc phöông phaùp ñoâng phöông phaùp thuûy tinh hoùa coøn ñöôïc
laïnh chaäm, moät trung taâm IVF caàn goïi vôùi moät teân khaùc laø phöông phaùp
phaûi trang bò heä thoáng maùy haï nhieät tröõ laïnh khoâng taïo ñaù (ice crystal-
ñoä theo chöông trình, ñöôïc ñieàu khieån free cryopreservation method). Em beù
moät caùch chính xaùc toác ñoä laøm laïnh. ñaàu tieân treân theá giôùi ra ñôøi baèng kyõ
Chi phí ñeå trang bò moät heä thoáng naøy thuaät naøy ñöôïc baùo caùo vaøo naêm 2002
khaù cao vaø caàn phaûi coù chi phí cho (Liebermann vaø cs., 2002; Shaw vaø
vieäc baûo trì haøng naêm. Thôøi gian thöïc Jones, 2003).
hieän cho moät laàn ñoâng laïnh giao töû vaø
phoâi treân thöïc teá khaù daøi (trung bình Trong kyõ thuaät thuûy tinh hoùa, hai yeáu
1,5-2 giôø) cuõng laø moät nhöôïc ñieåm toá quan troïng goùp phaàn vaøo söï thaønh
khoâng nhoû ñoái vôùi phöông phaùp naøy. coâng laø noàng ñoä cuûa caùc CPA söû duïng
400
vaø toác ñoä haï nhieät/laøm aám (Vajta vaø 2006). Hieän nay, hai CPA coù khaû naêng
Nagy, 2006). Ñeå coù theå chuyeån moät thaåm thaáu thöôøng ñöôïc söû duïng nhieàu
löôïng moâi tröôøng coù chöùa noaõn/phoâi nhaát trong moâi tröôøng thuûy tinh hoùa laø
töø daïng loûng thaønh daïng “kính”, caùc ethylene glycol (EG) vaø dimethylsul foxide
chaát CPA caàn phaûi ñöôïc söû duïng ôû (DMSO). Beân caïnh ñoù, succrose laø moät
noàng ñoä raát cao. Trong moät khoaûng löïa choïn öu tieân trong caùc loaïi CPA khoâng
thôøi gian daøi sau khi ñöôïc giôùi thieäu, coù khaû naêng thaám qua maøng teá baøo.
thuûy tinh hoùa vaãn ñöôïc xem laø moät kyõ
thuaät mang tính thöû nghieäm vì nhieàu Toác ñoä haï nhieät
lyù do. Trong ñoù, lo ngaïi veà caùc ñoäc tính
coù theå coù cuûa vieäc söû duïng CPA noàng Ngöôøi ta nhaän thaáy vôùi toác ñoä laøm
ñoä cao treân phoâi vaø khoù khaên trong laïnh 107oC /giaây, nöôùc trong traïng thaùi
vieäc thieát laäp moät heä thoáng laøm laïnh tinh khieát coù theå chuyeån thaønh daïng
vôùi toác ñoä cao laø nhöõng trôû ngaïi chính. “kính”, tuy nhieân, ñoái vôùi caùc loaïi moâi
tröôøng chöùa hoãn hôïp nhieàu chaát thì
Caùc loaïi CPA söû duïng trong phöông toác ñoä laøm laïnh phaûi cao hôn nhieàu
phaùp tröõ laïnh thuûy tinh hoùa laàn (Rall, 1987). Toác ñoä laøm laïnh vaø
raõ ñoâng cuûa phöông phaùp tröõ laïnh
Töông töï trong haï nhieät ñoä chaäm, CPA thuûy tinh hoùa raát cao, khoaûng 20.000-
laø chaát khoâng theå thieáu trong thaønh 100.000oC/phuùt, trong khi ñoái vôùi
phaàn caùc moâi tröôøng tröõ laïnh/raõ ñoâng phöông phaùp tröõ laïnh chaäm caàn 3-4
vôùi kyõ thuaät thuûy tinh hoùa. Ngöôøi ta phuùt ñeå haï 1oC (ôû moät soá giai ñoaïn cuï
cuõng söû duïng keát hôïp caùc CPA coù tính theå cuûa quy trình).
thaám vaø khoâng coù tính thaám qua maøng
teá baøo. Tuy nhieân, nhö ñaõ trình baøy, Trong giai ñoaïn ñaàu phaùt trieån, caùc
ñeå haïn cheá söï hình thaønh tinh theå ñaù duïng cuï chöùa phoâi/noaõn ñöôïc söû duïng
trong thuûy tinh hoùa, noàng ñoä caùc chaát laø caùc straw hay caùc tube tröõ laïnh
CPA söû duïng phaûi raát cao, gaáp 4-5 laàn (cryovial) thöôøng ñöôïc duøng trong haï
so vôùi haï nhieät ñoä chaäm. Trong khi ñoù, nhieät ñoä chaäm. Caùc loaïi duïng cuï naøy
ñoäc tính cuûa CPA treân teá baøo laïi tæ leä coù thaønh daøy vaø chöùa moät löôïng theå
thuaän vôùi noàng ñoä vaø thôøi gian tieáp tích moâi tröôøng khaù lôùn. Do ñoù, vôùi
xuùc. Do ñoù, ñeå khaéc phuïc tình traïng caùc loaïi duïng cuï naøy, toác ñoä haï nhieät
naøy, ngöôøi ta thöôøng phoái hôïp söû duïng thöôøng raát giôùi haïn, khoaûng 4.460oC/
nhieàu CPA khaùc nhau trong thuûy tinh phuùt ñoái vôùi straw (Kuwayama vaø cs,
hoùa, trong ñoù, thöôøng coù hai loaïi CPA 2005a). Trong thôøi gian qua, hai höôùng
coù khaû naêng thaåm thaáu qua maøng teá tieáp caän ñöôïc xem laø coù hieäu quaû nhaát
baøo. Caùc nghieân cöùu cho thaáy khi keát laø giaûm löôïng theå tích moâi tröôøng xung
hôïp hai loaïi CPA khaùc nhau, khaû naêng quanh noaõn/phoâi vaø thieát laäp moät heä
thaám vaøo maøng teá baøo seõ cao hôn vaø thoáng trong ñoù, maãu tröõ coù theå tieáp
khaû naêng gaây ñoäc seõ giaûm khi söû duïng xuùc tröïc tieáp vôùi nitô loûng. Raát nhieàu
töøng loaïi CPA rieâng leû (Vajta vaø Nagy, nghieân cöùu ñaõ ñöôïc thöïc hieän theo
401
höôùng naøy, nhöng chæ ñeán naêm 2005, phaùp thuûy tinh hoùa
phöông phaùp cryotop ra ñôøi ñaõ nhanh
choùng goùp phaàn ñöa kyõ thuaät thuûy tinh Vôùi thuûy tinh hoùa, moät trong nhöõng
hoùa trôû neân phoå bieán nhö hieän nay. Vôùi nguyeân nhaân chính gaây toån thöông
cryotop, toác ñoä laøm laïnh vaø raõ ñoâng teá baøo laø söï hình thaønh tinh theå ñaù
coù theå ñaït tôùi 22.800oC vaø 42.100oC ñöôïc ngaên ngöøa moät caùch hoaøn toaøn
(Kuwayama vaø cs., 2005a). do noàng ñoä CPA söû duïng raát cao neân
teá baøo ñöôïc khöû nöôùc trieät ñeå. Caùc
Quy trình thöïc hieän nghieân cöùu cho thaáy tæ leä soáng cuûa teá
baøo sau raõ ñoâng cao hôn haún so vôùi
Quy trình laøm laïnh vaø raõ ñoâng trong haï nhieät ñoä chaäm. Beân caïnh ñoù, hieäu
thuûy tinh hoùa töông ñoái ñôn giaûn vaø ít quaû vöôït troäi cuûa thuûy tinh hoùa trong
maát thôøi gian hôn so vôùi haï nhieät ñoä caûi thieän tæ leä thai laâm saøng ôû caùc chu
chaäm. Sau quaù trình tieáp xuùc vaø trao kyø chuyeån phoâi tröõ hay tröõ laïnh noaõn
ñoåi vôùi dung dòch chöùa hoãn hôïp CPA cuõng ñöôïc xem laø moät öu ñieåm cuûa kyõ
vôùi noàng ñoä cao trong thôøi gian trung thuaät naøy (Kuwayam vaø cs, 2005a,b;
bình 10-15 phuùt, teá baøo ñöôïc ñaët leân Vajta vaø Nagy, 2006; Loutradis vaø cs.,
caùc duïng cuï chöa vaø nhuùng tröïc tieáp 2008; Cobo vaø cs., 2010; Rudick vaø cs.,
vaøo ni-tô loûng maø khoâng phaûi traûi qua 2010). Ngoaøi ra, thôøi gian cho moät chu
giai ñoaïn haï nhieät ñoä. trình ñoâng laïnh - raõ ñoâng trong thuûy
tinh hoùa ñöôïc ruùt ngaén raát nhieàu, ñaây
Quaù trình raõ ñoâng dieãn ra gaàn nhö laø moät thuaän lôïi cho nhöõng trung taâm
töông töï haï nhieät ñoä chaäm, duø toác ñoä coù soá chu kyø ñieàu trò lôùn. Beân caïnh ñoù,
laøm aám cao hôn. Thoâng thöôøng, maãu vieäc khoâng caàn söû duïng caùc thieát bò
teá baøo tröôùc khi raõ ñoâng neân ñöôïc giöõ haï nhieät ñoä theo chöông trình coù kieåm
trong khoâng khí khoaûng 1-3 giaây ñeå soaùt coøn giuùp caùc trung taâm tieát kieäm
haïn cheá caùc thöông toån cho teá baøo do chi phí ñaàu tö ban ñaàu cuõng nhö caùc
söï thaønh laäp cuûa caùc bong boùng khí. chi phí baûo döôõng ñònh kyø.
Neáu heä thoáng kín ñöôïc söû duïng thì
maãu tröõ ñöôïc nhuùng vaøo beå nöôùc aám, Tuy nhieân, moät soá yù kieán lo ngaïi vieäc
trong khi ñoái vôùi heä thoáng môû, maãu tröõ trieån khai thöôøng quy phöông phaùp
ñöôïc nhuùng tröïc tieáp vaøo moâi tröôøng ôû thuûy tinh hoùa ñeå thay theá hoaøn toaøn
nhieät ñoä 37oC. Sau ñoù, maãu tröõ cuõng phöông phaùp haï nhieät ñoä chaäm coù theå
ñöôïc cho tieáp xuùc vôùi caùc loaïi moâi coù moät soá nguy cô, trong ñoù vieäc tieáp
tröôøng raõ ñoâng vôùi noàng ñoä CPA giaûm xuùc tröïc tieáp vôùi ni-tô loûng cuûa maãu tröõ
daàn ñeå loaïi CPA vaø ñöa maãu tröõ veà ñöôïc chuù yù nhieàu nhaát. Nhö ñaõ ñeà caäp,
ñieàu kieän sinh lyù. Toaøn boä quaù trình toác ñoä haï nhieät cao trong thuûy tinh hoùa
raõ ñoâng thöôøng keùo daøi trong khoaûng coù theå ñaït ñöôïc baèng caùch söû duïng caùc
15-20 phuùt. duïng cuï chöùa maãu tröõ chuyeân bieät vaø
nhuùng tröïc tieáp vaøo ni-tô loûng. Trong
Öu ñieåm vaø nhöôïc ñieåm cuûa phöông khi ñoù, ni-tô loûng duøng trong caùc labo
402
IVF coù theå bò nhieãm khuaån töø caùc vaät haï nhieät ñoä chaäm trong tröõ laïnh noaõn,
duïng tieáp xuùc vaø caùc thao taùc trong tinh truøng, hay phoâi ôû caùc giai ñoaïn
labo thöôøng khoâng mang tính voâ truøng. khaùc nhau.
Vieäc laây nhieãm cheùo giöõa caùc maãu
trong quaù trình löu tröõ cuõng ñaõ ñöôïc ghi Trong moät nghieân cöùu so saùnh hieäu
nhaän (Vajta vaø Nagy, 2006). Tuy nhieân, quaû cuûa tröõ laïnh tinh truøng baèng nhieät
söï ra ñôøi cuûa heä thoáng kín (closed ñoä chaäm vaø thuûy tinh hoùa, caùc taùc
system) trong thuûy tinh hoùa nhö cryotip giaû baùo caùo tæ leä tinh truøng di ñoäng
(Kuwayama vaø cs., 2005b) hay sau raõ ñoâng laø 72% (thuûy tinh hoùa)
cryopette (Keskintepe vaø cs., 2009) ñaõ vaø 49% (haï nhieät ñoä chaäm), p<0,05.
phaàn naøo giaûi quyeát caùc moái lo ngaïi (Vutyavanich vaø cs., in press). Hieäu
treân. quaû vöôït troäi cuûa thuûy tinh hoùa so
vôùi haï nhieät ñoä chaäm trong tröõ laïnh
Xu höôùng löïa choïn phöông phaùp noaõn cuõng ñöôïc chöùng minh. Trong moät
tröõ laïnh hieän nay nghieân cöùu ngaãu nhieân coù nhoùm
chöùng, Cao vaø coäng söï naêm 2009 cho
Nhö ñaõ trình baøy, hieän coù hai phöông thaáy coù söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng
phaùp ñoâng laïnh thöôøng ñöôïc söû duïng keâ veà tæ leä soáng sau raõ ñoâng giöõa hai
laø haï nhieät ñoä chaäm vaø thuûy tinh hoùa. nhoùm noaõn tröõ laïnh baèng haï nhieät ñoä
Vieäc löïa choïn phöông phaùp naøo phuï chaäm vaø thuûy tinh hoùa (61% so vôùi
thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö (1) haïn 91,8%, p<0,01). Tæ leä thuï tinh ôû hai
cheá toái ña caùc thöông toån cho teá baøo, nhoùm laø töông ñöông, nhöng tæ leä phoâi
(2) khaû naêng hoài phuïc hoaït ñoäng sinh phaân chia ôû nhoùm haï nhieät ñoä chaäm
lyù cuûa teá baøo, (2) tính thuaän tieän, (3) laø 54,4%, thaáp hôn so vôùi 78% ôû nhoùm
tính ñôn giaûn vaø khaû naêng chuyeån giao thuûy tinh hoùa. Keát quaû cuõng cho thaáy tæ
kyõ thuaät deã daøng vaø (4) ñieàu kieän cuï leä phoâi coù chaát löôïng toát vaø tæ leä hình
theå cuûa töøng labo. Trong moät thôøi gian thaønh phoâi nang cao hôn ñaùng keå ôû
khaù daøi, duø coù nhöõng haïn cheá veà maët nhoùm söû duïng phöông phaùp thuûy tinh
hieäu quaû nhöng haï nhieät ñoä chaäm ñaõ hoùa. Ngoaøi ra, khi ñaùnh giaù caáu truùc
ñöôïc xem laø moät phöông phaùp ñoâng cuûa thoi voâ saéc, coù 39,1% noaõn baát
laïnh chuaån möïc trong ngaønh coâng thöôøng ôû nhoùm haï nhieät ñoä chaäm, so
nghieäp chaên nuoâi cuõng nhö trong IVF vôùi 16,7% ôû nhoùm thuûy tinh hoùa. Con
treân ngöôøi. Tuy nhieân, gaàn ñaây, trong soá naøy khoâng khaùc bieät so vôùi nhoùm
hôn 500 baøi toång quan veà kyõ thuaät tröõ chöùng laø 17,7% (Cao vaø cs.ï, 2009). Öu
laïnh, thuûy tinh hoùa chæ khoâng ñöôïc theá cuûa thuûy tinh hoùa so vôùi haï nhieät
uûng hoä trong moät baøi baùo (Vajta vaø ñoä chaäm cuõng ñöôïc chöùng minh trong
Kuwayama, 2006). Ngaøy nay, thuûy tinh moät nghieân cöùu ngaãu nhieân coù nhoùm
hoùa ñaõ ñöôïc trieån khai thöôøng quy taïi chöùng ñöôïc baùo caùo gaàn ñaây nhaát
nhieàu trung taâm IVF lôùn treân theá giôùi treân 230 beänh nhaân. Keát quaû töông töï
vaø ngaøy caøng coù nhieàu baèng chöùng cho cuõng ñöôïc chöùng minh trong nhöõng
thaáy thuûy tinh hoùa coù hieäu quaû hôn nghieân cöùu khaùc trong cuøng thôøi ñieåm
403
(Rudick vaø cs., 2010; Smith vaø cs.ï, 2010). laïnh moâ tinh hoaøn trong caùc tröôøng
hôïp voâ sinh do beá taéc cuõng ñaõ ñöôïc
Öu ñieåm cuûa thuûy tinh hoùa trong tröõ thöïc hieän, vaø caùc treû ñaàu tieân ra ñôøi
laïnh phoâi cuõng ñöôïc chöùng minh qua töø kyõ thuaät naøy ñöôïc baùo caùo vaøo naêm
nhieàu nghieân cöùu. Trong moät baùo caùo 2009 (TTTBình vaø cs., 2009).
toång quan heä thoáng gaàn ñaây nhaát, tæ
leä phoâi soáng sau raõ ñoâng baèng thuyû Vaøo naêm 2002, tröõ laïnh noaõn, phoâi
tinh hoùa cao hôn so vôùi haï nhieät ñoä treân ngöôøi ñaõ ñöôïc trieån khai vaø em beù
chaäm (OR=15,57, 95% CI = 3,68–65,82; ñaàu tieân taïi Vieät Nam töø phoâi tröõ laïnh
P<,001). Tæ leä coù thai khoâng ñöôïc ghi ñöôïc chuùng toâi baùo caùo vaøo naêm 2003,
nhaän trong baùo caùo naøy do soá lieäu khoâng laâu sau ñoù, laø em beù ñaàu tieân töø
chöa ñuû (Loutradis vaø cs., 2008). Tuy noaõn ñoâng laïnh (Ñaëng Quang Vinh vaø
nhieân, keát quaû töø hai nghieân cöùu ngaãu cs., 2003). Trong giai ñoaïn naøy, phöông
nhieân laâm saøng coù nhoùm chöùng ñöôïc phaùp haï nhieät ñoä chaäm ñöôïc aùp
baùo caùo cho ñeán thôøi ñieåm hieän nay duïng roäng raõi taïi Vieät nam. Ñeán naêm
ñeàu cho thaáy tyû leä thai laâm saøng töø 2006, thuûy tinh hoùa vôùi phöông phaùp
phoâi ñoâng laïnh baèng thuûy tinh hoùa cryoleaf vaø cryotop ñöôïc baét ñaàu
cao hôn so vôùi haï nhieät ñoä chaäm trieån khai (Ñaëng Quang Vinh vaø cs.,
(Kuwayama vaø cs., 2005b; Rama Raju 2006). Töø naêm 2007, chuùng toâi ñaõ thöïc
vaø cs., 2005). Söï phoå bieán cuûa thuûy hieän ñoâng laïnh phoâi/noaõn baèng kyõ
tinh hoùa khoâng chæ theå hieän qua vieäc thuaät naøy moät caùch thöôøng quy. Tröõ
ngaøy caøng coù nhieàu chu kyø thuûy tinh laïnh baèng thuyû tinh hoùa cuõng ñaõ ñöôïc
hoùa ñöôïc baùo caùo, maø soá trung taâm IVF chuyeån giao thaønh coâng taïi ña soá caùc
coù trieån khai kyõ thuaät naøy cuõng ñang trung taâm IVF trong caû nöôùc. Caùc öu
taêng nhanh (Van Voohris vaø cs., 2010). ñieåm cuûa thuûy tinh hoùa so vôùi haï nhieät
Taát caû nhöõng döõ lieäu treân cho thaáy vai ñoä chaäm cuõng ñaõ ñöôïc ghi nhaän (baûng
troø cuûa thuûy tinh hoùa ngaøy caøng ñöôïc 19.1, Leâ Thuïy Hoàng Khaû vaø cs, 2008;
khaúng ñònh. Nuyeãn Thò Thu Lan vaø cs, 2010). Naêm
2010, heä thoáng kín trong thuûy tinh hoùa
Taïi Vieät Nam, tröõ laïnh tinh truøng ngöôøi (cryopette) cuõng baét ñaàu ñöôïc ñöa vaøo
trong tinh dòch ñaõ ñöôïc thöïc hieän töø söû duïng (Ñaëng Quang Vinh vaø cs., soá
nhöõng naêm 1995. Vieäc trieån khai tröõ lieäu chöa coâng boá).
404
Baûng 19.1 Öu ñieåm cuûa thuûy tinh hoùa so vôùi haï nhieät ñoä chaäm
(Leâ Thuïy Hoång Khaû vaø cs., 2008; Nguyeãn Thò Thu Lan vaø cs, 2010).
Tröõ laïnh chaäm Thuûy tinh hoùa
Thôøi gian thöïc hieän Daøi (khoaûng 2 giôø) Ngaén (khoaûng 10 phuùt)
CPA söû duïng Nhieàu loaïi, giai ñoaïn Moät loaïi cho taát caû caùc giai
phaùt trieån cuûa phoâi ñoaïn phaùt trieån cuûa phoâi
Chi phí ñaàu tö trang/ Maùy haï nhieät ñoä theo Khoâng
thieát bò chöông trình
(programmable freezer)
Chi phí baûo trì trang/ Coù Khoâng

thieát bò
Löôïng ni-tô loûng söû duïng 2 lít 0,5 lít

cho moät laàn tröõ laïnh
Tæ leä soáng sau raõ ñoâng 80-85% 100%
Tæ leä phoâi soáng/ nguyeân 70-75% 99,01%

veïn sau raõ ñoâng
Tæ leä thai laâm saøng 32,41% 41,25%
Tæ leä laøm toå cuûa phoâi 9,11% 13,21%
405
4. Cao Y, Xing Q, Li L (2009). Comparision of survival
KEÁT LUAÄN and embryonic development in human oocytes
cryopreserved by slow freezing and vitrification. Fertil
Töø khi em beù ñaàu tieân treân theá giôùi Steril 92:1306-1311
ra ñôøi töø phoâi tröõ laïnh vaøo naêm 1983, 5. Cobo A, Vajta G and Remohi J (2009). Vitrification
tröõ laïnh giao töû vaø phoâi ñöôïc xem of human mature oocytes in clinical practice. Reprod
BioMed Online 19 Suppl. 4:85-104
laø kyõ thuaät quan troïng vaø khoâng theå
thieáu trong moät chöông trình IVF ôû 6. Cobo A, Meseguer M, Remohyù J and Pellicer
taát caû caùc trung taâm hoã trôï sinh saûn A (2010). Use of cryo-banked oocytes in an ovum
donation programme:a prospective, randomized,
treân theá giôùi. Kyõ thuaät tröõ laïnh coù theå
controlled, clinical trial. Hum Reprod 25:2239-2246
giuùp gia taêng tính hieäu quaû, an toaøn vaø
thuaän tieän cuûa kyõ thuaät IVF, beân caïnh 7. D’Angelo A, Amso NN (2007). Embryo freezing
for preventing ovarian hyperstimulation syndrome.
ñoù, tröõ laïnh coøn laø moät giaûi phaùp cho
vieäc duy trì khaû naêng sinh saûn trong No.:CD002806. DOI:10.1002/14651858.CD002806.pub2
moät soá tröôøng hôïp ñaëc bieät. Trong thôøi
8. Ñaëng Quang Vinh, Vöông Thò Ngoïc Lan, Ñoã Quang
gian qua, nhieàu phaùt kieán vaø caûi tieán ñaõ Minh, Phuøng Huy Tuaân vaø Hoà Maïnh Töôøng (2003).
ra ñôøi, vôùi muïc ñích taêng cao hieäu quaû Tröôøng hôïp thai laâm saøng ñaàu tieân töø phoâi ngöôøi ñoâng
laïnh. Trong:Nguyeãn Thò Ngoïc Phöôïng, chuû bieân. Voâ
cuûa moät chu trình tröõ laïnh - raõ ñoâng.
sinh - caùc vaán ñeà môùi, Nhaø xuaát baûn Y hoïc, 137-142
Coù hai phöông phaùp tröõ laïnh hieän ñang
ñöôïc söû duïng laø haï nhieät ñoä chaäm vaø 9. Ñaëng Quang Vinh, Nguyeãn Thò Thu Lan, Leâ Thuïy
Hoàng Khaû, Hoà Maïnh Töôøng (2006). Slow-freezing
thuûy tinh hoùa. Söï khaùc bieät giöõa hai
versus Vitrification. Second Asian Biotechnology
phöông phaùp naøy chuû yeáu döïa vaøo söï Conference, Haø Noäi
coù maët cuûa tinh theå ñaù noäi baøo. Vieäc
10. Ñoã Quang Minh (2003). Nguyeân taéc vaø kyõ thuaät tröõ
löïa choïn phöông phaùp tröõ laïnh naøo
laïnh phoâi ngöôøi. Trong:Nguyeãn Thò Ngoïc Phöôïng, chuû
coøn phuï thuoäc nhieàu yeáu toá, tuy nhieân, bieân. Voâ sinh - caùc vaán ñeà môùi, Nhaø xuaát baûn Y hoïc,
ngaøy caøng coù nhieàu baèng chöùng cho 131-135
thaáy öu ñieåm vaø hieäu quaû vöôït troäi cuûa 11. Edgar DH, Bourne H, McBrain JC (2000). The
thuûy tinh hoùa so vôùi haï nhieät ñoä chaäm. developmental potential of cryopreserved human
embryo. Mol Cel Endocrinol 169:69-72

12. Emiliani S, Van den Bergh M, Vannin A., Biramane
J and Englert Y (2000). Comparison of ethylene, 1,2-
1. Amarin ZO (2004). A flexible protocol for
propanediol and glycerol for cryopreservation of
cryopreservation of pronuclear and cleavage stage
slow-cooled mouse zygotes, 4-cell embryos and
embryos created by conventional in vitro fertilization
blastocysts. Hum Reprod15:905-910
and intracytoplasmic sperm injection. Eur J Obstet
Gynecol Reprod Biol 117:189-193
13. Frabbi R, Porcu E, Marsella T (2001). Human oocyte
cryopreservation:new perspectives regarding oocyte
2. Borini A, Coticchio G (2009). The human
survival. Hum Reprod16:411-416
oocyte:cotrolled rate cooling. In:Gardner D, Weissman
A, Howles C and Shoham Z, eds. Textbook of Assisted
14. Gosden LLV, Berrios R, Bodine R, Clarke RN
Reproductive Technologies:Laboratory and clinical
and Zaninovic N (2009). The human embryo:slow
perspective. London:Informa Healthcare; 255-266
freezing. In:Gardner D, Weissman A, Howles C and
3. Chian R (2010). Cryobiology:an review. In: Chian RC
Technologies:Laboratory and clinical perspective.
and Quinn P, eds. Fertility cryopreservation, Cambridge
London:Informa Healthcare; 275-287
University Press: 1-10
406
15. Haimov-Kochman R, Lossos F, Nefesh I, Zentner corneal endothelial cell volume during the addition and
B, Moz Y, Prus D, Bdolah Y and Hurwitz A (2009). removal of cryoprotective compounds. Cryo-Letters
The value of repeat testicular sperm retrieval in 13:43-50
azoospermic men. Fertil Steril 91:1401-3
27. Nguyeãn Thò Thu Lan, Ñaëng Quang Vinh, Leâ Thuïy
16. Han XF, Niu ZY, Liu FZ and Yang CS (2005). Hoàng Khaû vaø Hoà Maïnh Töôøng (2010). Day 2 embryo
Effect of diluents, cryoprotectants, equilibration time vitrification in Vietnam. The 3rd Congress of the Asia
and thawing temperature on cryopreservation of duck Pacific Initiative on Reproduction, Bangkok, Thailand
semen. Inter J Poul Sci 4:197-201
28. Nagy ZP, Vajta G, Chang C and Kort H (2009). The
17. Huang J, Chen H, Tan SL and Chian R (2006). human embryo:Vitrification. In:Gardner D, Weissman
Effects of osmotic stress and cryoprotectant toxicity on A, Howles C and Shoham Z ,eds. Textbook of Assisted
mouse oocyte fertilization and subsequent embryonic Reproductive Technologies:Laboratory and clinical
development in vitro. Cell Preser Tech 4:1-12 perspective. London:Informa Healthcare; 289-304
18. Shaw M, Oranratnachai A and Trouson A (2000). 29. Ozmen B and Safaa A (2010). Techniques for
Cryopreservation of oocytes and embryos. In:Trounson Ovarian Tissue, Whole Ovary, Oocyte and Embryo
A and Gardner D, eds. Handbook of In Vitro Cryopreservation. J Reprod Infertil 11:3-15.
Fertilization. New York:CRC press; 373-412
30. Park se-Pill, Kim EY, Oh HJ, Nam HK, Lee KS, Park
19. Keskintepe L, Agca Y, Bayrak A and Sher G (2009). SY, Park EM, Yoon SH, Chung KS and Lim JH (2000).
Effective human and mouse blastocyst vitrification Ultra-rapid freezing of human multipronuclear zygotes
system:introducing cryopette. Fertil Steril 92,Suppl.S24 using electron microscope grids. Hum Reprod 15:1787
-1790.
20. Kuleshova LL and Lopata A (2002). Vitrification
can be more favorable than slow cooling. Fertil Steril 31. Pegg D (2009). Principals of cryopreservation.
78:449-454 In:Borini A and Coticchio G ,eds. Preservation of
human oocytes:From cryobiology science to clinical
21. Kuwayama M, Vajta G, Kato O and Leibo S applications. London:Informa Healthcare; 12-24
(2005a). Highly efficient vitrification method for
cryopreservation of human oocytes. Reprod BioMed 32. Petrunkina AM (2007). Fundermental Aspects of
Online,11:300-308 Gamete Cryobiology. J Reproduktionsmed Endokrinol
4:78-91
22. Kuwayama M, Vajta G, Ieda S and Kato O
(2005b). Comparison of open and closed methods for 33. Rama Raju GA, Haranath GB, Krishna KM, Prakash
vitrification of human embryos and the elimination GJ, Madan K (2005). Vitrification of human 8-cell
of potential contamination. Reprod BioMed Online embryos, a modified protocol for better pregnancy
11:608-14 rates. Reprod Biomed Online 11:434-7
23. Leâ Thuïy Hoàng Khaû, Nguyeãn Ngoïc Bích, Mai Coâng 34. Rudick B, Opper N, Paulson R, Bendikson K and
Minh Taâm vaø Ñaëng Quang Vinh (2008). Hieäu quaû kyõ Chung K (2010). The status of oocyte cryopreservation
thuaät thuûy tinh hoùa trong tröõ laïnh phoâi. IVF Expert in the United States. Fertil Steril (in press).
Meeting laàn 4:94-5
35. Shaw JM, Jones GM (2003). Terminology associated
24. Liebermann J, Nawroth F, Isachenko V, with vitrification and other cryopreservation
Isachenko E, Rahimi G and Tucker MJ (2002). Potential procedures for oocytes and embryos. Hum Reprod
Importance of vitrification in reproductive medicine. Update 9:583-605
Biol Reprod 67:1671-1680
36. Smith GD and Fioravanti J (2007). Oocyte and
25. Loutradis K, Kolibianakis E, Venetis C, Embryo Cryopreservation. In:Gardner DK, ed. In Vitro
Papanikolaou E, Pados G, Bontis I and Tarlatzis Fertilization:A practical approach. New York: Informa
B (2008). Cryopreservation of human embryos by Healthcare; 331-364
vitrification or slow freezing:a systematic review and
meta-analysis. Fertil Steril 90:186-93. 37. Smith GD, Serafini PC, Fioravanti J, Yadid I,
Coslovsky M (2010). Prospective randomized
26. Madden P and Pegg D (1992). Calculation of comparison of human oocyte cryopreservation with
407
slow-rate freezing or vitrification. Fertil Steril (in press) 41. Vajta G and Nagy ZP (2006). Are programmable
freezers still needed in the embryo laboratory:Review
38. Trounson A and Morh L (1983). Human pregnancy on vitrification. Reprod BioMed Online 12:779-796
following cryopreservation, thawing and transfer of an
eight-cell embryo. Nature 305:707-9 42. Vutyavanich T, Pironlertamorn W and Nunta S
(2010). Rapid freezing versus slow programmable
39. Tselutin K, Seigneurin F and Blesbois E (1999). freezing of human spermatozoa. Fertil Steril (in press)
Comparison of Cryoprotectants and Methods of
cryopreservation of Fowl Spermatozoa. Poultry Science 43. Yogev L, Kleiman SE, Shabtai E, Botchan A, Paz G,
78:586-590 Hauser R, Lehavi O, Yavertz H and Gamzu R (2010).
Long-term cryostorage of sperm in a human sperm bank
40. Van Voorhis B, Thomas M, Surrey E and Sparks does not damage progressive motility concentration.
A (2010). What do consistently high-performing in Hum Reprod 25 (5):1097-1103
vitro fertilization programs in the U.S. do?. Fertil Steril
94:1346-9
408
20
KYÕ THUAÄT TRÖÕ LAÏNH TINH TRUØNG
Tröông Thò Thanh Bình, Nguyeãn Höõu Duy, Ñaëng Quang Vinh
GIÔÙI THIEÄU
Tröõ laïnh laø kyõ thuaät maø trong ñoù, caùc naêng soáng cuûa tinh truøng ñöôïc phaùt
maãu tröõ ñöôïc löu giöõ ôû nhieät ñoä raát hieän. Tröôøng hôïp sanh soáng ñaàu tieân
thaáp, thöôøng laø -196oC. Trong ñieàu töø tinh truøng ngöôøi ñoâng laïnh ñöôïc baùo
kieän naøy, maãu tröõ coù theå ñöôïc löu giöõ caùo vaøo naêm 1953 töø moät chu kyø xin
trong moät thôøi gian daøi cho ñeán khi söû tinh truøng. Vôùi nhieàu öùng duïng khaùc
duïng. Kyõ thuaät tröõ laïnh ñöôïc ñaët ra töø nhau, ngaøy nay, tröõ laïnh tinh truøng ñaõ
nhöõng naêm ñaàu cuûa theá kyû 18, trong trôû thaønh moät kyõ thuaät quan troïng vaø
ñoù, vieäc tröõ laïnh tinh truøng ñöôïc xem khoâng theå thieáu cuûa haàu heát caùc phoøng
laø neàn taûng cho söï phaùt trieån cuûa caùc xeùt nghieäm nam hoïc vaø labo thuï tinh
kyõ thuaät tröõ laïnh treân caùc nhoùm teá baøo trong oáng nghieäm (IVF) (Nijis vaø Om-
khaùc nhö noaõn, phoâi hay moâ buoàng belet, 2001).
tröùng sau naøy. Tröôøng hôïp tröõ laïnh
tinh truøng ngöôøi ñaàu tieân ñöôïc baùo Taïi Vieät Nam, tröõ laïnh tinh truøng
caùo töø nhöõng naêm cuoái cuûa theá kyû 18, ngöôøi trong ñieàu trò voâ sinh ñöôïc baét
sau khi Spallazani laàn ñaàu tieân ñöa ra ñaàu thöïc hieän töø nhöõng naêm 1995, chuû
baèng chöùng veà khaû naêng tinh truøng coøn yeáu daønh cho caùc tröôøng hôïp thuï tinh
soáng sau khi ñöôïc ñöa xuoáng nhieät ñoä nhaân taïo. Trong thôøi gian gaàn ñaây, söï
laøm laïnh. Trong caùc thöû nghieäm vaøo phaùt trieån cuûa kyõ thuaät IVF taïi Vieät
giai ñoaïn sô khai naøy, tinh truøng ngöôøi Nam trong thôøi gian qua ñaõ thuùc ñaåy
vaø tinh truøng eách ñöôïc ñoâng laïnh trong tröõ laïnh tinh truøng ngaøy caøng ñöôïc chæ
tuyeát. Sau 30 phuùt, maãu ñöôïc laáy ra, ñònh phoå bieán trong caùc tröôøng hôïp xin
laøm aám vaø ngöôøi ta ghi nhaän coù söï di cho tinh truøng hay tröõ laïnh tinh truøng
ñoäng cuûa tinh truøng. Moät thôøi gian daøi sau phaãu thuaät ñeå söû duïng sau naøy.
sau ñoù, vieäc tröõ laïnh tinh truøng khoâng Baøi vieát naøy seõ taäp trung ñeà caäp ñeán
tieán trieån, chæ vaøi thöû nghieäm nhoû tröõ caùc öùng duïng cuûa tröõ laïnh tinh truøng
laïnh tinh truøng baèng ñaù khoâ, moät thôøi trong tình hình hieän nay, caùc vaán ñeà
gian sau, nitô ñöôïc ñöa vaøo söû duïng. lieân quan ñeán kyõ thuaät tröõ laïnh vaø öu
Trong giai ñoaïn naøy, ngöôøi ta ghi nhaän nhöôïc ñieåm cuûa töøng phöông phaùp tröõ
khaû naêng soáng cuûa tinh truøng sau raõ laïnh. Caùc phaùc ñoà tröõ laïnh - raõ ñoâng
ñoâng thöôøng raát keùm. Tröõ laïnh tinh hieän ñang aùp duïng taïi Vieät Nam cuõng
truøng chæ thaät söï phaùt trieån khi vai troø ñöôïc trình baøy.
cuûa glycerol trong vieäc caûi thieän khaû
409
Kyõ thuaät tröõ laïnh tinh truøng
ÖÙNG DUÏNG CUÛA TRÖÕ LAÏNH coù moät nguoàn tinh truøng töø ngöôøi khaùc.
TINH TRUØNG
Tröõ laïnh tinh truøng coøn ñöôïc öùng duïng
trong baûo toàn khaû naêng sinh saûn hay
Tinh truøng coù theå ñöôïc tröõ laïnh nhaèm
phuïc vuï cho muïc ñích ñieàu trò. Trong
hai muïc ñích chính laø thaønh laäp ngaân
ñieàu trò caùc beänh lyù aùc tính, vieäc söû
haøng tinh truøng vaø baûo toàn khaû naêng
duïng caùc hoùa chaát, xaï trò hay caùc phaãu
sinh saûn cuûa nam giôùi hay phuïc vuï cho
thuaät coù theå aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng
muïc ñích ñieàu trò (Menkveld, 2009).
sinh tinh cuûa tinh hoaøn (Meseguer vaø
cs., 2006). Beân caïnh ñoù, quaù trình ñieàu
Moät trong nhöõng moái baän taâm khi trò moät soá beänh lyù nhö tieåu ñöôøng, beänh
söû duïng tinh truøng ngöôøi cho laø vaán töï mieãn cuõng coù theå gaây toån thöông
ñeà an toaøn, maãu söû duïng phaûi khoâng cho tinh hoaøn, töø ñoù, hoaït ñoäng sinh
chöùa caùc virus gaây beänh nhö vieâm tinh seõ bò aûnh höôûng. Do ñoù, trong caùc
gan, giang mai, HIV… Do ñoù, tröôùc khi tröôøng hôïp naøy, vieäc tröõ laïnh tinh truøng
ñöôïc chính thöùc ñöa vaøo söû duïng, tinh neân ñöôïc tieán haønh ñeå döï phoøng tình
truøng caàn phaûi ñöôïc tröõ laïnh trong traïng suy tinh hoaøn coù theå xaûy ra sau
thôøi gian 3-6 thaùng ñeå ñaûm baûo an khi ñieàu trò. Tröõ tinh truøng trong caùc
toaøn khoâng bò laây nhieãm caùc beänh laây tröôøng hôïp khoâng do beänh lyù aùc tính
truyeàn qua ñöôøng tình duïc… Ngoaøi ra, coøn ñöôïc öùng duïng trong caùc tröôøng
taïi moät soá nöôùc, vieäc cho nhaän tinh hôïp nhö tröôùc khi phaãu thuaät thaét oáng
truøng phaûi ñöôïc thöïc hieän döôùi hình daãn tinh, hay khi nam giôùi laøm vieäc
thöùc voâ danh. Do ñoù, moät trong nhöõng trong moâi tröôøng ñoäc haïi coù theå aûnh
ñieàu kieän tieân quyeát ñeå trieån khai kyõ höôûng ñeán chaát löôïng tinh truøng sau
thuaät xin-cho tinh truøng laø phaûi thieát naøy. Hoaëc trong moät soá tröôøng hôïp
laäp ñöôïc moät ngaân haøng tinh truøng khi chaát löôïng tinh truøng ñöôïc chaån
hieäu quaû. Nhieàu nghieân cöùu cho ñoaùn laø giaûm daàn nhö trong caùc tröôøng
thaáy töø khi kyõ thuaät tieâm tinh truøng hôïp maát ñoaïn nhoû treân nhieãm saéc theå
vaøo baøo töông tröùng (ICSI) ra ñôøi, caùc Y. Ngoaøi ra, tröõ laïnh tinh truøng coøn
tröôøng hôïp khoâng tinh truøng vaãn coù ñöôïc chæ ñònh cho caùc tröôøng hôïp raát ít
theå coù con thoâng qua ñöôïc phaãu thuaät tinh truøng di ñoäng hoaëc quaù trình sinh
laáy tinh truøng laøm thuï tinh trong oáng tinh khoâng oån ñònh. Trong tröôøng hôïp
nghieäm. Nhôø ñoù nhu caàu xin tinh truøng naøy, beänh nhaân ñöôïc yeâu caàu laáy maãu
ñaõ giaûm ñi ñaùng keå (Devroey vaø Van vaø tröõ laïnh nhieàu laàn nhaèm ñaûm baûo
Steirteghem, 2004). Tuy nhieân, ñoái vôùi nguoàn tinh truøng caàn thieát cho söû duïng
nhöõng tröôøng hôïp nhö suy tinh hoaøn, sau naøy.
giaûm sinh tinh, baát thöôøng di truyeàn,
phoøng ngöøa thieáu maùu taùn huyeát Ngoaøi ra, tröõ laïnh tinh truøng coøn giuùp
(haemolytic anaemia) do khoâng töông taêng tính thuaän tieän vaø an toaøn cuûa
thích veà nhoùm maùu hay nhöõng phuï nöõ kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn. Tröôøng hôïp
ñoäc thaân muoán coù con vaãn caàn phaûi ngöôøi choàng ñi coâng taùc xa, khoâng theå
410
coù maët ñeå laáy tinh truøng vaøo ngaøy choïc Trong quaù trình haï nhieät ñoä cuõng nhö
huùt tröùng, coù theå yeâu caàu laáy tinh truøng raõ ñoâng, hieän töôïng soác nhieät (cold
vaø tröõ laïnh tröôùc ñoù. Ngöôøi choàng coù shock) coù theå xaûy ra. Khaùi nieäm naøy
theå tröõ tinh truøng ñeå söû duïng cho vôï ñöôïc ñöa ra laàn ñaàu tieân naêm 1934
trong caùc tình huoáng nhö khoù laáy maãu bôûi Milovanov, theå hieän söï nhaïy caûm
vaøo ngaøy laøm thuû thuaät, roái loaïn cöông cuûa teá baøo vôùi nhieät ñoä thaáp vaø raát
döông vaät hay khoâng theå coù maët vaøo thöôøng gaëp ôû tinh truøng ñoäng vaät coù
ngaøy caàn thieát laáy tinh truøng. Beân vuù, ñaëc bieät laø caùc loaøi moùng guoác
caïnh ñoù, söï phaùt trieån cuûa kyõ thuaät (Steven vaø cs., 1997). Nguyeân nhaân
tieâm tinh truøng vaøo baøo töông tröùng cuûa hieän töôïng naøy ñöôïc cho laø coù lieân
(ICSI) ñaõ goùp phaàn laøm cho tröõ tinh quan ñeán tæ leä cuûa phospholipid baõo
truøng quan troïng hôn. Nhöõng tröôøng hoøa vaø khoâng baõo hoøa cuõng nhö caùc
hôïp maät ñoä tinh truøng quaù ít hay coù cholesterol treân maøng teá baøo. Hieän
vaøi tinh truøng cuõng laø moät chæ ñònh töôïng soác laïnh coù theå laøm thay ñoåi
cho tröõ tinh truøng döï phoøng (Bourne hoaøn toaøn hay moät phaàn chöùc naêng
vaø cs., 1995). Tröõ laïnh tinh truøng coøn cuûa maøng tinh truøng, bao goàm maøng
ñöôïc öùng duïng trong caùc tröôøng hôïp teá baøo (plasma membrane), maøng ty
phaãu thuaät tinh truøng nhaèm taêng tính theå, maøng acrosome (theå cöïc ñaàu).
an toaøn cuûa kyõ thuaät ñieàu trò cuõng nhö Haäu quaû laø hoaït ñoäng vaø chöùc naêng
thuaän tieän cho beänh nhaân. Tröõ tinh cuûa tinh truøng coù theå bò aûnh höôûng.
truøng coøn ñöôïc thöïc hieän khi ngöôøi Caùc maøng naøy coù chöùa caùc lipid vaø
choàng bò nhieãm HIV vaø ñang ñieàu trò protein ñaëc bieät, ñöôïc hình thaønh
baèng lieäu phaùp khaùng retrovirus nhaèm trong suoát quaù trình sinh tinh vaø quaù
noã löïc thu nhaän ñöôïc maãu tinh truøng trình tröôûng thaønh ôû maøo tinh ñeán khi
khoâng coù HIV (hoaëc khoâng phaùt hieän thoaùt ra ngoaøi baèng hieän töôïng
ñöôïc virus HIV) duøng cho IUI, IVF hoaëc xuaát tinh. Maøng teá baøo coù caáu truùc theå
ICSI, nhaèm thuï thai trong luùc coù theå khaûm, chöùa lôùp ñoâi phospholipid vaø
laøm giaûm nguy cô laây nhieãm HIV cho caùc protein. Chöùc naêng cuûa maøng ñöôïc
ngöôøi vôï. Nhu caàu coù con trong nhöõng thöïc hieän nhôø vaøo söï töông taùc giöõa
tröôøng hôïp ngöôøi choàng HIV döông maø caùc thaønh phaàn maøng vaø söï töông taùc
ngöôøi vôï aâm tính laø coù thöïc. Trong naøy coù vai troø cöïc kyø quan troïng ñoái
nhöõng tröôøng hôïp naøy, sau khi ñieàu vôùi chöùc naêng cuûa teá baøo. Khi maøng
trò oån ñònh vôùi caùc loaïi thuoác khaùng sinh hoïc ñöôïc laøm laïnh, söï taùi caáu truùc
vi ruùt, tinh truøng ñöôïc tröõ laïnh ñeå söû caùc thaønh phaàn maøng coù theå laøm keát tuï
duïng sau naøy (Menkveld, 2009). nhieàu loaïi lipid khaùc nhau xung quanh
protein maøng. Söï hieän dieän cuûa caùc
CÔ SÔÛ KHOA HOÏC CUÛA TRÖÕ loaïi lipid naøy coù theå aûnh höôûng ñeán
chöùc naêng cuûa protein maøng. Hieän
LAÏNH TINH TRUØNG
töôïng naøy thöôøng xaûy ra khi teá baøo böôùc
vaøo quaù trình raõ ñoâng, khi söï taùi caáu
Caùc thöông toån trong quaù trình
truùc caùc thaønh phaàn lipid xung quanh
ñoâng laïnh, raõ ñoâng
411
protein maøng khoâng gioáng nhö ban ñaàu. ñoâng laïnh, maøng tinh truøng chuyeån töø
Tính nhaïy caûm cuûa tinh truøng ñoái vôùi daïng dòch sang daïng keo vaø ngöôïc laïi
thay ñoåi nhieät ñoä thöôøng thaáp hôn teá trong quaù trình raõ ñoâng. Moät soá tröôøng
baøo noaõn hay phoâi. Tình traïng naøy hôïp, khi raõ ñoâng, maøng tinh truøng
ñöôïc xem laø keát quaû cuûa caùc ñaëc tính khoâng theå trôû laïi daïng dòch nhö ban
trong caáu truùc tinh truøng nhö tính thaám ñaàu. Ñieàu naøy giuùp giaûi thích vieäc tæ
cao cuûa maøng teá baøo. Veà cô baûn, maøng leä soáng soùt sau raõ ñoâng thaáp ôû moät soá
teá baøo cuûa tinh truøng coù thaønh phaàn tröôøng hôïp. Trung bình, tæ leä soáng soùt
lipid khoâng khaùc nhieàu so vôùi maøng cuûa tinh truøng sau tröõ laïnh, raõ ñoâng
cuûa caùc teá baøo khaùc (cuõng ñöôïc caáu khoaûng 50% (WHO, 2010).
taïo töø phospholipids, glycolipids vaø
sterols). Tuy nhieân, söï khaùc bieät veà tæ Ñeå haïn cheá caùc thöông toån treân,
leä giöõa caùc thaønh phaàn treân laøm maøng nhaát laø khaû naêng thuï tinh keùm sau
tinh truøng coù tính thaám cao hôn. Tinh raõ ñoâng cuûa tinh truøng, söû duïng
truøng laø moät teá baøo ñöôïc xem laø coù chaát baûo veä ñoâng laïnh (CPA -
kích thöôùc nhoû nhaát trong cô theå, do Cryprotectant). Trong caùc loaïi chaát baûo
ñoù, löôïng nöôùc trong teá baøo tinh truøng veä ñoâng laïnh, glycerol ñöôïc söû duïng
chæ chieám khoaûng 50% theå tích toaøn phoå bieán töø raát laâu trong tröõ laïnh tinh
boä teá baøo. Beân trong tinh truøng coù raát truøng cuûa haàu heát caùc loaøi. Khi ñöôïc
ít baøo quan. Noàng ñoä protein cao giuùp söû duïng nhö laø chaát baûo veä ñoâng laïnh
taêng söùc chòu ñöïng cuûa tinh truøng ñoàng duy nhaát, glycerol ñöôïc duøng vôùi noàng
thôøi giaûm söï hình thaønh tinh theå ñaù ñoä 5-10% (v/v), (7,5% ñöôïc cho laø toái
trong quaù trình ñoâng laïnh. Beân caïnh öu). Tuy nhieân, vaãn coù nghieân cöùu cho
ñoù, tæ leä dieän tích beà maët / theå tích teá raèng 12-16% (v/v) glycerol môùi cho
baøo cao thuùc ñaåy nhanh quaù trình caân tæ leä di ñoäng sau raõ ñoâng laø toát nhaát
baèng thaåm thaáu cuûa tinh truøng döôùi (Eileen, 2005).
söï hieän dieän cuûa caùc chaát baûo quaûn
ñoâng laïnh. Ngoaøi ra, nhöõng tinh truøng Trong moät soá trung taâm, CPA thöôøng
tröôûng thaønh thöôøng coù ADN ñöôïc coâ ñöôïc duøng döôùi daïng hoãn hôïp bao goàm
ñaëc vaø coù caùc lieân keát protamin thay taùc nhaân baûo veä ñoâng laïnh vaø caùc chaát
vì histone nhö caùc teá baøo khaùc, do ñoù, boå sung khaùc. Glycerol egg-yolk citrate
khaû naêng bò aûnh höôûng bôûi caùc taùc (GEYC), coù chöùa loøng ñoû tröùng gaø, laø
nhaân beân ngoaøi nhö söï thay ñoåi nhieät hoãn hôïp CPA phoå bieán vaø ñöôïc söû
ñoä ñöôïc haïn cheá toái ña. duïng tröôùc nhaát. Trong loøng ñoû tröùng
gaø, caùc phospholipid ñöôïc caáu taïo töø
Tuy nhieân, khaû naêng thuï tinh cuûa tinh caùc lipoprotein tyû troïng thaáp ñöôïc cho
truøng sau moät chu trình ñoâng laïnh, raõ laø giuùp baûo veä maøng teá baøo khoûi hieän
ñoâng vaãn coù theå bò aûnh höôûng do caùc töôïng soác laïnh. Baûn chaát cuûa vai troø
toån thöông maøng teá baøo, theå cöïc ñaàu baûo veä ñoâng laïnh cuûa loøng ñoû tröùng gaø
vaø khaû naêng di ñoäng sau raõ ñoâng keùm vaãn chöa ñöôïc hieåu roõ, tuy nhieân, coù
(Woods vaø cs., 2004). Trong quaù trình nhieàu yù kieán cho raèng, loøng ñoû tröùng
412
gaø giuùp laøm giaûm nhöõng toån thöông söû duïng glycerol coù boå sung egg-yolk
cuûa quaù trình laøm laïnh taïo ra trong citrate (GEYC), 57% so vôùi 51,3% vôùi
pha chuyeån tieáp nhieàu hôn laø ngaên p<0,001 (Hoà Maïnh Töôøng vaø cs., 2000).
chaën caùc toån thöông naøy xaûy ra.
VEÀ CAÙC PHÖÔNG PHAÙP ÑOÂNG
Beân caïnh glycerol ñôn thuaàn, 2 loaïi LAÏNH TINH TRUØNG
hoãn hôïp chaát baûo veä laïnh vôùi söï boå
sung cuûa caùc chaát höõu cô laø HSPM Töông töï kyõ thuaät tröõ laïnh noaõn vaø
(Human Sperm Preserving Medium) vaø phoâi, hieän coù hai phöông phaùp ñöôïc
TESTCY coù theå ñöôïc söû duïng. Trong aùp duïng trong tröõ laïnh tinh truøng laø
ñoù, HSPM laø dung dòch Tyrode coù boå haï nhieät ñoä chaäm vaø thuûy tinh hoùa.
sung 5-7,5 % (v/v) glycerol, sucrose, Trong ñoù, phöông phaùp thuûy tinh hoùa
glucose, glycin, albumin huyeát thanh vaãn chöa ñöôïc öùng duïng roäng raõi trong
ngöôøi vaø HEPES. TESTCY ñöôïc phaùt thöïc teá.
trieån bôûi Jeyendran vaø cs.. (1984).
Dung dòch naøy coù chöùa TES (N-Tris Haï nhieät ñoä chaäm
(Hydroxymethyl) methyl-2-Amino
- Ethanesulfonic Acid), TRIS (tris -
hydroxymethyl) - Amino-Methane), Trong haï nhieät ñoä chaäm, maãu tröõ seõ
natri citrate, loøng ñoû tröùng gaø vaø ñöôïc cho tieáp xuùc vôùi CPA, thöôøng laø
khoaûng 12% glycerol. glycerol, vôùi tæ leä 1:1 theo theå tích. Sau
ñoù, maãu tröõ ñöôïc cho vaøo caùc cryotube
Nhieàu nghieân cöùu cho thaáy raèng TEST- hay caùc straw (loaïi 0,5ml). Quaù trình
CY giuùp taêng cöôøng söùc soáng cuûa tinh haï nhieät sau ñoù ñöôïc tieán haønh thoâng
truøng vaø caûi thieän söï baûo veä theå cöïc qua (1) heä thoáng haï nhieät ñoä töï ñoäng,
ñaàu nhieàu hôn so vôùi HSPM (Eileen, (2) tuû laïnh aâm saâu hay (3) hôi nitô loûng
2005). Tuy nhieân, moâi tröôøng naøy coù ñôn thuaàn (WHO, 2010). Ñoâng laïnh
nguy cô nhieãm khuaån cao (do coù chöùa tinh truøng baèng maùy haï nhieät ñoä töï
loøng ñoû tröùng gaø) neân ít ñöôïc söû duïng. ñoäng ñöôïc xem laø phöông phaùp ñoâng
Hieän nay, treân thò tröôøng coù raát nhieàu laïnh truyeàn thoáng. Trong phöông phaùp
chaát baûo quaûn laïnh pha saün coù tính naøy, toác ñoä laøm laïnh ñöôïc ñieàu khieån
voâ truøng cao, deã söû duïng, trong ñoù, baèng maùy theo chöông trình ñaõ caøi ñaët
glycerol hieän ñöôïc söû duïng roäng raõi saün. Maùy haï nhieät ñoä ñaàu tieân ñöôïc
nhaát trong tröõ laïnh tinh truøng. Trong saûn xuaát bôûi coâng ty Planer (UK) vaøo
moät nghieân cöùu tieàn cöùu ñöôïc baùo caùo nhöõng naêm ñaàu thaäp nieân 1970. Ñaây
naêm 2000 treân 50 maãu tinh dòch coù ñöôïc xem laø moät böôùc ñoät phaù trong
maät ñoä tinh truøng tröôùc tröõ >50x106/ml lòch söû ngaønh tröõ laïnh sinh hoïc. Tuy
vaø ñoä di ñoäng >50%, keát quaû cho thaáy nhieân, vì laø maùy haï nhieät ñoä ñaàu tieân
tæ leä soáng sau tröõ laïnh cuûa tinh truøng neân Planer toàn taïi moät soá khuyeát ñieåm
(CSF - Cryosurvival factor) ôû nhoùm söû nhö: heä thoáng maùy coàng keành, söû duïng
duïng glycerol cao hôn so vôùi nhoùm nhieàu ni-tô loûng… Hieän nay, caùc theá
413
heä maùy haï nhieät ñoä cuûa caùc coâng ty trong vieäc duy trì caùc ñieàu kieän ñoâng
khaùc nhau treân theá giôùi laàn löôït ra ñôøi laïnh gioáng nhau giöõa caùc laàn ñoâng
giuùp khaéc phuïc ñöôïc caùc vaán ñeà naøy. laïnh (Morris vaø cs., 1999; McLaughlin
Öu ñieåm cuûa vieäc söû duïng heä thoáng vaø cs., 1990). Taïi Vieät Nam, quy trình
haï nhieät töï ñoäng laø toác ñoä haï nhieät tröõ laïnh tinh truøng baèng hôi nitô loûng
ñöôïc kieåm soaùt toát nhöng chi phí ñaàu ñôn thuaàn ñaõ ñöôïc xaây döïng vaø cho
tö vaø baûo döôõng heä thoáng ñöôïc xem laø thaáy coù hieäu quaû töông ñöông vôùi vieäc
moät trôû ngaïi chính cuûa vieäc söû duïng heä söû duïng maùy cho caùc maãu tinh truøng
thoáng naøy. coù chaát löôïng toát cuõng nhö maãu tinh
truøng ít, yeáu vaø dò daïng (Nguyeãn Höõu
Ñoái vôùi ñoâng laïnh tinh truøng ngöôøi Duy vaø cs., 2009). Beân caïnh ñoù, vieäc
baèng phöông phaùp thuû coâng, maãu söû duïng hôi nitô loûng ñôn thuaàn cuõng
tinh truøng ñöôïc ñaët beân treân möïc giuùp giaûm chi phí ñaàu tö vaø chi phí
ni-tô loûng theo moät khoaûng caùch vaø thôøi vaän haønh cho moät chu kyø tröõ laïnh-raõ
gian ñaõ ñöôïc ñònh tröôùc (20cm trong ñoâng tinh truøng (baûng 20.1).
30 phuùt, hoaëc 10cm trong 10 phuùt) vôùi
toác ñoä laøm laïnh khoaûng 10oC/phuùt Tuû laïnh aâm saâu cuõng laø moät phöông
(Patrik Stanic vaø cs., 2000; Morris vaø tieän coù theå ñöôïc söû duïng ñeå haï nhieät
cs., 1999). Sau khi maãu ñöôïc laøm laïnh ñoä maãu tröõ trong phöông phaùp haï
xuoáng ñeán -50oC hoaëc -80oC seõ ñöôïc nhieät ñoä chaäm. Maãu tröõ sau khi ñöôïc
cho vaøo ni-tô loûng -196oC ñeå tröõ laïnh cho tieáp xuùc vôùi CPA seõ ñöôïc ñaët vaøo
laâu daøi. Phöông phaùp naøy khoâng ñoøi tuû aâm saâu ôû -20oC trong 30 phuùt vaø
hoûi caùc thieát bò chuyeân duïng vaø coù theå tieáp theo laø -80oC trong 30 phuùt nöõa,
ñem laïi tæ leä tinh truøng soáng soùt sau raõ tröôùc khi löu giöõ trong nitô loûng (WHO,
ñoâng laø chaáp nhaän ñöôïc. Nhöôïc ñieåm 2010). Phöông phaùp naøy ñôn giaûn, deã
cuûa phöông phaùp naøy laø toác ñoä laøm thöïc hieän, nhöng coù theå chæ phuø hôïp ôû
laïnh khoâng ñoàng nhaát giöõa beân trong nhöõng trung taâm coù trieån khai caùc kyõ
vaø beân ngoaøi maãu, cuõng nhö giöõa caùc thuaät xeùt nghieäm khaùc coù söû duïng ñeán
maãu tröõ vôùi nhau, vaø nhöõng khoù khaên tuû aâm saâu.
Baûng 20.1 So saùnh tröõ laïnh tinh truøng baèng maùy (Cryologic, CL-8800) vaø baèng hôi nitô loûng
Duøng maùy Thuû coâng
Löôïng ni-tô loûng 1,5 lít 3,5 lít

söû duïng
Chi phí ñaàu tö Khoaûng 12.000 USD Khoaûng 40.000 VNÑ

ban ñaàu
Söûa chöõa neáu coù Tuøy boä phaän bò hö maø coù theå söûa hoaëc thay Neáu thuøng xoáp bò hö coù theå
söï coá môùi nhöng giaù thaønh khoâng döôùi 1 trieäu/ mua ngay thuøng xoáp môùi vôùi
laàn söûa 40.000 VNÑ
Baûo trì ñònh kyø Ñònh kyø moãi naêm
414
Thuûy tinh hoùa (vitrification) phöông phaùp thuûy tinh hoùa ñöôïc thöïc
hieän töông töï nhö treân caùc teá baøo ñoäng
Khaùc vôùi haï nhieät ñoä chaäm, tröõ laïnh vaät coù vuù khaùc. Phöông phaùp thuûy tinh
baèng phöông phaùp thuûy tinh hoùa coù hoùa coå ñieån söû duïng chaát baûo quaûn
nhöõng ñieåm khaùc bieät raát ñaëc tröng. ñoâng laïnh coù tính thaám vôùi noàng ñoä
Phöông phaùp naøy giuùp loaïi boû söï hình cao (töø 3,5-8 mol/l), toác ñoä haï nhieät
thaønh tinh theå ñaù trong heä thoáng sinh ñoä töø 2.000-30.000oC/phuùt baèng caùch
hoïc, thay vaøo ñoù, seõ hình thaønh moät nhuùng thaúng vaøo ni-tô loûng. Theo moät
daïng gioáng nhö thuûy tinh (glass-like). soá taùc giaû, quy trình thuûy tinh hoùa naøy
Veà maët vaät lyù, thuûy tinh hoùa ñöôïc ñònh khoâng phuø hôïp cho tröõ laïnh tinh truøng
nghóa laø moät quaù trình hoùa raén dung vì noàng ñoä chaát baûo quaûn ñoâng laïnh
dòch ôû nhieät ñoä thaáp, khoâng phaûi baèng quaù cao taïo ra taùc ñoäng thaåm thaáu vaø
caùch hình thaønh tinh theå ñaù maø baèng caùc bieán ñoåi hoùa hoïc nguy hieåm. Ñaây
söï gia taêng raát nhanh ñoä nhôùt ñeå dung ñöôïc xem nhö laø nguyeân nhaân chính
dòch ñaït ñeán traïng thaùi oån ñònh vaø baát daãn ñeán hieäu quaû tröõ laïnh tinh truøng
bieán. Quaù trình naøy ñoøi hoûi toác ñoä laøm baèng phöông phaùp thuûy tinh hoùa coå
laïnh cöïc nhanh, coù theå leân ñeán haøng ñieån thöôøng khoâng cao.
chuïc ngaøn ñoä/phuùt.
Töø naêm 1938, Jahnel ñaõ thöïc hieän tröõ
Naêm 1938, Luyet vaø Hodapp ñaõ tröõ laïnh tinh truøng ngöôøi khoâng söû duïng
laïnh thaønh coâng tinh truøng eách baèng chaát baûo quaûn trong ni-tô loûng vaø
phöông phaùp thuûy tinh hoùa. Boán naêm heâ-li loûng (-269,5oC). Naêm 1945, Parkes
sau ñoù, Shaffner tieán haønh tröõ laïnh cuõng baùo caùo moät nghieân cöùu töông
tinh truøng gaø baèng phöông phaùp bieán töï: tröõ laïnh tinh truøng ngöôøi khoâng söû
ñoåi töø phöông phaùp cuûa Luyet. Tuy duïng chaát baûo quaûn ñoâng laïnh. Tuy
nhieân, nhöõng thöû nghieäm tröõ laïnh tinh nhieân, do haïn cheá cuûa phöông phaùp raõ
truøng ñoäng vaät coù vuù ban ñaàu baèng ñoâng (raõ ñoâng chaäm) neân ñoä di ñoäng
phöông phaùp naøy cho tæ leä soáng soùt sau cuûa tinh truøng sau raõ ñoâng thaáp. Naêm
raõ ñoâng raát thaáp. Nguyeân nhaân ñöôïc 1942, moät soá nhaø nghieân cöùu söû duïng
xaùc ñònh laø do taïi thôøi ñieåm ñoù, ngöôøi que caáy voøng (bacteriological loop –
ta khoâng theå ñaït ñöôïc toác ñoä laøm laïnh duøng trong vi sinh) chöùa moät löôïng
raát nhanh nhö mong muoán. Trong khi nhoû (µl) tinh truøng ngöôøi vaø tinh truøng
ñoù, ñaây laø moät trong nhöõng ñieàu kieän thoû, sau ñoù laøm laïnh nhanh vôùi ni-tô
tieân quyeát ñeå coù theå tieán haønh thuûy loûng. Keát quaû cho thaáy 40% tinh truøng
tinh hoùa thaønh coâng. ngöôøi sau khi raõ ñoâng nhanh coøn soáng.
Tuy nhieân, nhöõng baùo caùo sau ñoù cuûa
Maëc duø vaäy, vaøo nhöõng naêm 1980, Rall caùc taùc giaû treân laïi ghi nhaän tæ leä soáng
vaø Fahy ñaõ thöïc hieän thuûy tinh hoùa sau khi thuûy tinh hoùa thaáp hoaëc baèng
thaønh coâng teá baøo phoâi nhôø söû duïng 0. Vaøi naêm sau ñoù, caùc nhaø nghieân cöùu
noàng ñoä chaát baûo quaûn ñoâng laïnh cao. chuyeån sang quan taâm ñeán vieäc thuûy
Töø ñoù, vieäc tröõ laïnh tinh truøng baèng tinh hoùa caùc teá baøo lôùn, caùc khoái moâ
415
vaø caùc cô quan… Thôøi ñieåm ñoù, ngöôøi tröõ laïnh, chæ moät theå tích nhoû tinh dòch
ta tin raèng thuûy tinh hoùa chæ coù theå coù theå ñöôïc söû duïng. Trong moät nghieân
thöïc hieän ñöôïc vôùi noàng ñoä cao caùc cöùu vöøa ñöôïc coâng boá vaøo naêm 2010
chaát baûo quaûn ñoâng laïnh. Noàng ñoä cuûa Vutyavanich vaø coäng söï taùc giaû ñaõ
chaát baûo quaûn toái thieåu laø 50% w/w khaéc phuïc ñöôïc hai nhöôïc ñieåm treân
(trong ñieàu kieän aùp suaát khí quyeån) cuûa thuyû tinh hoaù, vaø keát quaû cho thaáy
ñeå ñaït ñöôïc quaù trình thuûy tinh hoùa tæ leä tinh truøng di ñoäng sau raõ ñoâng laø
oån ñònh, ñoàng thôøi, coù theå söû duïng toác 72% so vôùi 49% khi aùp duïng haï nhieät
ñoä laøm laïnh chaäm cho quaù trình naøy. ñoä chaäm (Vutyavanich vaø cs., 2010).
Tuy nhieân, nhieàu nghieân cöùu cho thaáy,
noàng ñoä chaát baûo quaûn ñoâng laïnh cao Caùc maãu tinh truøng tröõ laïnh baèng
nhö treân seõ gaây toån thöông leân teá baøo. phöông phaùp haï nhieät ñoä chaäm, söû
Ngöôøi ta goïi ñoù laø toån thöông do ñoäc duïng maùy hoaëc thuû coâng, ñöôïc raõ ñoâng
tính cuûa chaát baûo quaûn (cryoprotectant töï nhieân ôû nhieät ñoä phoøng (25-27oC).
toxicity). Maãu neân ñöôïc xöû lyù ngay sau khi maãu
raõ ñoâng hoaøn toaøn. Neân röûa 2 laàn vôùi
Theo nhieàu nghieân cöùu khaùc nhau, moät theå tích nhoû nhaèm traùnh söï thay
hình daïng vaø kích thöôùc cuûa ñaàu tinh ñoåi ñoät ngoät veà aùp suaát thaåm thaáu.
truøng laø yeáu toá quyeát ñònh tính nhaïy
caûm cuûa chuùng ñoái vôùi quaù trình tröõ Moät soá kyõ thuaät tröõ laïnh khaùc
laïnh. So vôùi caùc loaøi ñoäng vaät coù vuù
khaùc (thoû, boø, meøo, choù…), tinh truøng Vôùi söï phaùt trieån cuûa kyõ thuaät vi thao
ngöôøi coù kích thöôùc nhoû vaø ñoä oån ñònh taùc, nhöõng ngöôøi khoâng tinh truøng
trong quaù trình tröõ laïnh cao hôn. Do ñoù, vaãn coù cô hoäi coù con cuûa chính mình
theo Isachenko vaø cs. (2007), thuûy tinh thoâng qua phaãu thuaät laáy tinh truøng
hoùa tinh truøng ngöôøi khoâng duøng chaát töø maøo tinh hay tinh hoaøn. Vieäc phaãu
baûo quaûn coù khaû naêng thaønh coâng. Moät thuaät nhieàu laàn coù theå coù nhöõng taùc
nghieân cöùu ñöôïc nhoùm naøy tieán haønh ñoäng baát lôïi cho ngöôøi choàng. Naêm
ñaõ cho thaáy quaù trình thuûy tinh hoùa 1985, Temple-Smith vaø coäng söï baùo
khoâng söû duïng chaát baûo quaûn coù tính caùo tröôøng hôïp thuï tinh trong oáng
thaám (chæ söû duïng 1% abumin huyeát nghieäm (phöông phaùp IVF coå ñieån)
thanh ngöôøi – HSA) cho keát quaû toát thaønh coâng ñaàu tieân vôùi tinh truøng
nhaát khi söû duïng tinh truøng ñaõ qua loïc thu nhaän töø maøo tinh. Söï kieän naøy ñaõ
röûa baèng phöông phaùp swim-up. Nhieàu môû ra moät cô hoäi môùi cho caùc beänh
duïng cuï coù theå ñöôïc söû duïng trong thuûy nhaân voâ tinh. Sau ñoù, khi kó thuaät tieâm
tinh hoùa nhö cryoloop, open-pulled tinh truøng vaøo baøo töông tröùng (ICSI)
straw... Tuy nhieân, vôùi vieäc khoâng söû ra ñôøi (1992), kó thuaät ICSI vôùi tinh
duïng chaát baûo veä ñoâng laïnh, thuûy tinh truøng töø maøo tinh nhanh choùng ñöôïc
hoùa vaãn coøn moät nhöôïc ñieåm khieán aùp duïng treân caùc beänh nhaân voâ tinh.
phöông phaùp naøy coøn chöa ñöôïc aùp Naêm 1993, tinh truøng thu nhaän töø moâ
duïng roäng raõi trong ñieàu trò laø moãi laàn tinh hoaøn ñaõ ñöôïc söû duïng thaønh coâng
416
cho ICSI bôûi Schoysman vaø coäng söï. phaùp haï nhieät ñoä (coù hieäu chænh). Khi
Do ñoù, nhieàu nghieân cöùu tröõ laïnh tinh caàn söû duïng, moâ tinh hoaøn seõ ñöôïc raõ
truøng thu nhaän töø phaãu thuaät (bao goàm ñoâng vaø qua caùc böôùc xöû lyù chuyeân
tinh truøng töø maøo tinh vaø töø moâ tinh bieät. Ñoái vôùi tröõ laïnh tinh truøng töø
hoaøn) ñaõ ñöôïc tieán haønh ngay sau ñoù moâ tinh hoaøn, maãu moâ caàn ñöôïc xeù
(Fischer, 1996). Do ñoù, tröõ laïnh tinh nhoû ñeå xaùc ñònh söï hieän dieän cuûa tinh
truøng trong nhöõng tröôøng hôïp tinh truøng tröôùc khi tröõ. Moâ tinh hoaøn coù
truøng phaãu thuaät laø moät giaûi phaùp höõu theå ñöôïc tröõ laïnh döôùi daïng khoái moâ.
hieäu. Tuy nhieân, do ñaëc tính cuûa tinh Caùc khoái moâ vôùi kích thöôùc baèng haït
truøng töø phaãu thuaät, nhaát laø nhöõng gaïo ñöôïc cho vaøo oáng tröõ laïnh coù chöùa
tröôøng hôïp sinh thieát tinh hoaøn, vieäc saün 0,5ml dung dòch chaát baûo quaûn.
tröõ laïnh baèng caùc phöông phaùp thoâng Sau khi raõ ñoâng, maãu moâ ñöôïc xeù nhoû
thöôøng seõ khoâng mang laïi hieäu quaû cao vaø xöû lyù ñeå thu nhaän tinh truøng cho
khi raõ ñoâng. Nghieân cöùu cho thaáy tæ leä söû duïng. Coù nhieàu phöông phaùp xöû lyù
thu hoài tinh truøng sau tröõ döôùi 5%. moâ tinh hoaøn ñeå thu nhaän tinh truøng.
Phöông phaùp coå ñieån vaø phoå bieán nhaát
Söû duïng maøng trong suoát cuûa tröùng laø phöông phaùp cuûa Oates vaø coäng söï
(zona pellucida) sau khi ñaõ loaïi boû vaøo naêm 1997, theo ñoù, maãu moâ tinh
baøo töông beân trong ñeå tröõ laïnh tinh hoaøn seõ ñöôïc nghieàn trong oáng nghieäm
truøng laø moät giaûi phaùp. Kyõ thuaät naøy baèng chaøy thuûy tinh. Moät phöông phaùp
ñöôïc Cohen vaø cs. baùo caùo thaønh coâng cô hoïc khaùc laø söû duïng kim 22G ñeå caét
laàn ñaàu tieân vaøo naêm 1997. Nhieàu nhoû maãu moâ. Moâ tinh hoaøn cuõng coù
nghieân cöùu ñaõ cho thaáy khi tröõ laïnh theå xöû lyù baèng men collagenase loaïi
tinh truøng baèng maøng zona pellucida, IV (Sigma, Heidelberg, Ñöùc) vaø chaát öùc
tæ leä thu hoài tinh truøng sau raõ ñoâng laø cheá trypsin (Sigma) (Crabbe E, 1997).
75-80% so vôùi 1% khi söû duïng phöông
phaùp tröõ laïnh thoâng thöôøng. Beân Taïi Vieät Nam, hieäu quaû cuûa tröõ laïnh
caïnh ñoù, hoaït ñoäng chöùc naêng cuûa tinh moâ tinh hoaøn treân nhöõng beänh nhaân
truøng nhö ñoä di ñoäng, khaû naêng thuï voâ tinh do beá taéc cuõng ñaõ ñöôïc nghieân
tinh sau raõ ñoâng cuûa hai phöông phaùp cöùu. Tæ leä di ñoäng sau raõ ñoâng ñaït treân
laø nhö nhau. Tuy nhieân, söû duïng zona 30% vaø tæ leä coù thai khi söû duïng tinh
pellucida ñoøi hoûi phaûi coù nguoàn cung truøng naøy laøm IVF laø 28% (Tröông Thò
caáp cuõng nhö kyõ naêng thao taùc cuûa Thanh Bình vaø cs., 2009). Ñoái vôùi maãu
nhaân vieân labo, ñaëc bieät laø kyõ thuaät moâ tinh hoaøn, maãu neân ñöôïc raõ ñoâng
vi thao taùc. vaø nuoâi caáy 37oC ít nhaát 5 giôø tröôùc
khi söû duïng. Moät soá tröôøng hôïp, tinh
Trong caùc tröôøng hôïp tinh truøng töø moâ truøng ít, yeáu, maãu caàn ñöôïc raõ ñoâng
tinh hoaøn, tröõ laïnh moâ tinh hoaøn laø tröôùc moät ngaøy vaø nuoâi caáy 24 giôø sau
moät löïa choïn khaùc beân caïnh vieäc söû khi raõ ñoâng nhaèm laøm taêng ñoä di ñoäng
duïng zona pellucida. Vôùi phöông phaùp cuûa tinh truøng (Tröông Thò Thanh Bình
naøy, moâ tinh hoaøn sau khi sinh thieát vaø cs., 2009).
seõ ñöôïc xöû lyù vaø tröõ laïnh theo phöông
417
MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ CAÀN LÖU YÙ ñaù ñöôïc hình thaønh (Clarke, 1999).
TRONG TRÖÕ LAÏNH TINH TRUØNG

Tính an toaøn cuûa maãu tröõ trong suoát
thôøi gian löu tröõ cuõng caàn ñöôïc löu
Maëc duø quy trình tröõ laïnh tinh truøng
yù. Trong ñieàu kieän lyù töôûng, neân chia
töông ñoái ñôn giaûn vaø khoâng ñoøi
maãu thaønh nhöõng phaàn nhoû vaø löu tröõ
hoûi tính phöùc taïp nhö trong tröõ laïnh
ôû nhöõng vò trí khaùc nhau ñeå phoøng
noaõn, phoâi nhöng vì ñaây laø nhöõng maãu
tröôøng hôïp maát maãu. Trong quaù trình
coù khaû naêng laây nhieãm neân trong quaù
thao taùc hay quaù trình caátmaãu vaøo
trình thao taùc vaø löu tröõ caàn coù nhöõng
thuøng chöùa, caàn coù söï kieåm tra cheùo
quy ñònh chaët cheõ. Caùc trang thieát bò
ñeå ñaûm baûo sai soùt khoâng xaûy ra.
caàn ñöôïc chuaån bò ñaày ñuû, nguoàn cung
Ngoaøi ra, caùch ghi nhaän thoâng tin treân
caáp nitô phaûi ñöôïc oån ñònh vaø cung
maãu tröõ cuõng caàn ñöôïc löu yù ñeå traùnh
caáp ñònh kyø. Ngoaøi ra, caùc duïng cuï
tröôøng hôïp maát thoâng tin khi löu tröõ
chöùa maãu cuõng caàn ñöôïc löu yù. Hieän
trong nitô loûng trong thôøi gian daøi.
nay, caùc tube tröõ laïnh hay straw ñang
ñöôïc söû duïng phoå bieán. Tuy nhieân,
neáu söû duïng straw, ñaàu hôû cuûa straw KEÁT LUAÄN
neân ñöôïc haøn kín baèng nhieät ñeå ñaûm
baûo an toaøn. Tröõ laïnh tinh truøng laø moät kyõ thuaät
mang laïi nhieàu tieän ích cho vieäc ñieàu
Trong thôøi gian löu tröõ, maãu coù theå ñöôïc trò voâ sinh cuõng nhö baûo toàn khaû naêng
chöùa trong nitô loûng hay trong hôi cuûa sinh saûn cuûa ngöôøi nam. Söï phaùt trieån
nitô. Vieäc löu giöõ maãu trong hôi nitô cuûa ngaønh hoã trôï sinh saûn ñaõ laøm cho
coù theå giuùp haïn cheá nguy cô laây nhieãm kyõ thuaät tröõ laïnh tinh truøng ngaøy caøng
cheùo giöõa caùc maãu tröõ. Tuy nhieân, haïn ñoùng vai troø quan troïng. Döïa treân hai
cheá cuûa vieäc löu tröõ maãu trong hôi phöông phaùp tröõ laïnh laø haï nhieät ñoä
nitô laø coù söï dao ñoäng raát lôùn veà nhieät chaäm vaø thuyû tinh hoaù, moät soá phöông
ñoä cuûa maãu tröõ trong quaù trình löu phaùp tröõ laïnh khaùc cuõng ñaõ ñöôïc aùp
giöõ. Ñieåm caàn löu yù laø phaûi ñaûm baûo duïng vaø trieån khai thaønh coâng. Söï löïa
nhieät ñoä cuûa maãu khoâng ñöôïc cao hôn choïn giöõa caùc kyõ thuaät phuï thuoäc vaøo
-130oC laø ñieåm maø söï taùi keát tinh coù kinh nghieäm, trang thieát bò vaø ñaëc thuø
theå xuaát hieän, haäu quaû laø tinh theå nöôùc cuûa maãu caàn tröõ laïnh.
418
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Thanh Queá vaø cs (2009). So saùnh hieäu quaû cuûa hai
phöông phaùp ñoâng laïnh tinh truøng thuû coâng vaø duøng
1. Bourne H, Riching N, Liu DY, et al (1995). Sperm maùy. Tuyeån taäp Hoäi nghò coâng ngheä sinh hoïc toaøn quoác
prepraration for ICSI: methods and relationship for khu vöïc phía nam, NXB Khoa hoïc vaø kyõ thuaät: 518-524
fertilization results. Reprod Fertil Devlop 7:177-83
15. Nijis M and Ombelet W (2001). Cryopreservation of
2. Clarke GN (1999). Sperm cryopreservation: is there human sperm. Hum Fertil 4:158-63
a significant risk of cross-contamination? Hum Reprod
14:2941-43 16. Schoysman R, Vanderzwalmen P, Nijs M et al
(1993). Pregnancy after fertilisation with human
3. Crabbe E, Verheyen G, Tournaye H, Steirteghem testicular spermatozoa. Lancet 342:1237
AV (1997). The use of enzymatic procedures to recover
testicular germ cells. Hum Reprod 12:1682-1687 17. Stanic Patrik, Tandara M, Sonicki M et al
(2000). Comparison of protective media and freezing
4. Croo D (1998). Fertilization, pregnancy and embryo techniques for cryopreservation of human semen. Eur J
inplantation rates after ICSI with fresh or frozen-thawed Obstet Gynecol Reprod Biol 91:65-70
testicular spermatozoa. Hum Reprod 13:1893-1897
18. Steven G and Steven DF (1997). Principles and
5. Devroey P, Van Steirteghem (2004). A review of ten practice of semen cryopreservation. In: Godwin EM,
years experience. Hum Reprod Update 10 (1):19 – 28 eds. A handbook of intrauterine insemination. UK:
Cambrigde University Press; 163-189
6. Eileen AM, Allan AP (2009). Cryopreservation and
storage of spermatozoa. In: Gardner D, Weissman A, 19. Tournaye H (1999). No differences in outcome af-
Colin M H, Shoham Z. Textbook of Assisted ter intracytoplasmic sperm injeciton with fresh or with
Reproductive Technologies, Volume 1: Laboratory frozen-thawed epididymal spermatozoa. Hum Reprod
Procedures. Informa Healthcare; 297-308 14:90-95
7. Fischer R, Baukloh V (1996). Pregnancy after 20. Tröông Thò Thanh Bình, Nguyeãn Thaønh Nhö,
intracytoplasmic sperm injection of spermatozoa Nguyeãn Thò Mai, Mai Coâng Minh Taâm, Hoà Maïnh
extracted from frozen-thawed testicular biopsy. Hum Töôøng, Nguyeãn Ngoïc Bích (2009). Tröõ laïnh moâ tinh
Reprod 11:2197-2199 hoaøn ôû nhöõng tröôøng hôïp voâ tinh beá taéc ôû nam giôùi.
Thôøi söï y hoïc 36:3-6
8. Hoà Maïnh Töôøng, Nguyeãn Thò Mai, Laïi Vaên Taàm
(2000).Tröõ laïnh tinh truøng ngöôøi trong thuï tinh nhaân 21. Verheyen G,Pletincx I,Van Steirteghem A (1993).
taïo. Thôøi söï Y Döôïc hoïc 5:8-13 Effect of freezing method, thawing temperature and
post-thaw dilution/washing on motility (CASA) and
9. Isachenko E, Isachenko V, Katkov, Sanchez R, morphology characteristics of high-quality human
Ven HVD, Nawroth F (2007). Cryoprotectant – free sperm. Hum Reprod 8:1678-1684
vitrification of spermatozoa. In: Tucker MJ, Liebermann
J, eds. Vitrification in assisted reproduction: A user’s 22. Verheyen.G (2004). Should diagnostic testicular
manual and trouble-shooting guide, Informa UK; 87-105 sperm retrieval followed by cryopreservation for later
ISCI be the procedure of choice for all patients with
10. McLaughlin EA, Ford WCL, Hull MGR (1990). A non-obstructive azoospermia? Hum Reprod 19:2822-
comparison of the freezing of human semen in the 2830
uncirculated vapour above liquid nitrogen and in a
commercial semi-programmable freezer. Hum Reprod 23. Vutyavanich T, Pironlertamorn W, Nunta S (2010).
5:724–8 Rapid freezing versus slow programmable freezing of
human spermatozoa. Fertil Steril 93:1921-28
11. Menkveld R (2009). Bank your future: Insemination
and semen cryopreservation. In: Ombelet W, Tournaye 24. WHO (1999). Laboratory manual for the
H, eds. Artificial Insemination: An update. Special examination of human semen and semen- cervical
edition, ESHRE, 68-73 mucus interaction. New York: Cambridge University
Press
12. Meseguer M, Molina N, Garcia-VelascoJA, et al
(2006). Sperm cryopreservation in oncologal patients: a 25. WHO (2010). Laboratory manual for the
14-year follow up study. Fertil Steril 85: 640-5 examination and processing of human semen. New
York: Cambridge University Press
13. Morris G, Acton E, Avery S (1999). A novel
approach to sperm cryopreservation. Hum Reprod 26. Woods EJ, Benson JD, Agca Y, Critser JD (2004).
14:1013–1021 Fundamental cryobiology of reproductive cells and
tissues. Cryobiology 48:146-56
14. Nguyeãn Höõu Duy, Tröông Thò Thanh Bình, Haø
419
PHUÏ LUÏC
Trong phaàn phuï luïc naøy, chuùng toâi seõ trình

baøy quy trình kyõ thuaät cuûa tröõ laïnh tinh
truøng baèng heä thoáng haï nhieät ñoä töï ñoäng,
tröõ laïnh tinh truøng baèng hôi nitô loûng ñôn
thuaàn vaø tröõ laïnh moâ tinh hoaøn. Ñaây laø nhöõng
quy trình hieän ñang ñöôïc chuùng toâi söû duïng
thöôøng quy.
Tröõ laïnh tinh truøng baèng heä thoáng

haï nhieät töï ñoäng (phaùc ñoà cuûa A.R.T.
Consulting)
Thieát bò
Tuû thao taùc voâ truøng Laminar Flow

(ESCO – Singapore)
Bình ni-tô loûng chöùa maãu
(CHART/MVE – Myõ)
Kính hieån vi quang hoïc (Olympus – Nhaät)
Duïng cuï (cho moät laàn tröõ)
1 caây pipette Pasteur

1 caây syringe coù ñaàu silicone
1 caëp keïp daøi coù raêng (Kelly)
1 oáng nghieäm 14ml ñaùy troøn (BD - USA)
1 mieáng lame
1 mieáng lamelle
1 tuyùp tröõ laïnh (cryotube 1,8ml
(Nunclon – Ñan Maïch)
1 maùy Maùy haï nhieät ñoä töï ñoäng (CryoLogic
UÙc)
Moâi tröôøng
Moâi tröôøng Sperm Freeze (FertiPro – Bæ): coù

chöùa heä ñeäm HEPES, 15% Glycerol vaø 0,4%
Albumin huyeát thanh ngöôøi.
420
Quy trình tröõ laïnh
1. Laøm aám moâi tröôøng Sperm Freeze ôû nhieät

ñoä phoøng khoaûng 10 phuùt
2. Ghi laïi caùc thoâng tin veà teân beänh nhaân,

naêm sinh vaø ngaøy tröõ laïnh leân cryotube
3. Huùt 1ml tinh dòch ñaõ ly giaûi cho vaøo tube

14ml ñaùy troøn
4. Huùt 1ml moâi tröôøng Sperm Freeze vaø nhoû

töøng gioït vaøo tinh dòch trong tube 14ml (moãi
gioït caùch nhau khoaûng 7 giaây), vöøa nhoû vöøa
laéc nheï tube 14ml
5. Sau khi pha xong, troän ñeàu hoãn hôïp tinh

dòch – Sperm Freeze vaø nhoû 1 gioït leân lame
ñeå ñaùnh giaù ñoä di ñoäng cuûa tinh truøng tröôùc
tröõ.
6. Cho hoãn hôïp tinh dòch – Sperm Freeze

vaøo cryotube, ñaäy chaët naép cryotube vaø giöõ
oån ñònh ôû nhieät ñoä phoøng trong khoaûng 10
phuùt tröôùc khi ñem ñi ñoâng laïnh trong maùy
CryoLogic.
7. Caùch vaän haønh maùy haï nhieät ñoä töï ñoäng

CryoLogic:
Baät nuùt khôûi ñoäng maùy (naèm phía sau maùy)
Nhaán giöõ nuùt Int/Ext cho ñeán khi ñeøn ñoû

ôû chöõ Int
Nhaán nuùt “+” hoaëc “–“ phaàn Program

elect ñeå choïn chöõ F laø chöông trình ñoâng
laïnh tinh truøng
Hình 20.1 Maãu ñöôïc löu tröõ trong caùc
thuøng tröõ laïnh Nhaán nuùt Program Reset
421
Gaén daây noái buoàng laøm laïnh (Cryochamber)
vaøo boä ñieàu khieån
Cho ni-tô loûng vaøo beå chöùa ni-tô

(Cryobath) cuûa maùy (khoaûng 5cm)
Cho Cryochamber ñaõ ñaäy naép phía treân

vaøo Cryobath
Chôø cho ñeán khi ni-tô loûng trong

Cryobath heát soâi, chaâm tieáp ni-tô loûng vaøo
cho ñeán gaàn mieäng naép cuûa
Cryochamber
Quan saùt treân maøn hình cuûa boä ñieàu

khieån, khi thaáy nhieät ñoä döøng laïi ôû 20oC thì
gaén cryotube vaøo thanh nhoâm vaø cho vaøo
Cryochamber
Ñaäy naép Cryochamber vaø Cryobath laïi
Nhaán nuùt Run/Hold cho ñeán khi ñeøn

saùng chöõ Run
Khi maùy chaïy xong chöông trình ñoâng

laïnh seõ phaùt ra tieáng baùo hieäu. Taét maùy,
duøng keïp daøi coù raêng laáy maãu ra cho vaøo
ni-tô loûng vaø ñem ñi löu tröõ
Raõ ñoâng tinh truøng
1. Cryotube tröõ laïnh ñöôïc laáy ra vôùi soá löôïng

vöøa ñuû duøng seõ ñöôïc ñeå ôû nhieät ñoä phoøng
15-20 phuùt cho raõ ñoâng hoaøn toaøn.
2. Troän ñeàu hoãn hôïp tinh dòch, nhoû 1 gioït

leân lame ñeå ñaùnh giaù ñoä di ñoäng cuûa tinh
truøng sau raõ ñoâng.
3. Tieán haønh loïc röûa tinh truøng ngay sau khi

raõ ñoâng baèng phöông phaùp thang noàng ñoä
(xem theâm baøi Kyõ thuaät chuaån bò tinh truøng).
422
Quy trình ñoâng laïnh tinh truøng khoâng
duøng maùy (theo Nguyeãn Höõu Duy vaø cs.,
2009)
Thieát bò
Tuû thao taùc voâ truøng Laminar Flow (ESCO –

Singapore)
Bình ni-tô loûng chöùa maãu (CHART/MVE – Myõ)
Kính hieån vi quang hoïc (Olympus – Nhaät)
Duïng cuï (cho moät laàn tröõ)
1 caây pipette Pasteur

1 caây syringe coù ñaàu silicone
1 caëp keïp daøi coù raêng (Kelly)
1 caùi ñoàng hoà ñònh giôø
1 oáng nghieäm 14ml ñaùy troøn (BD – USA)
1 mieáng lame
1 mieáng lamelle
1 tuyùp tröõ laïnh (cryotube) 1,8ml
(Nunclon – Ñan Maïch)
1 caây thanh nhoâm
1 hoäp xoáp ñoâng laïnh maãu (daøi 38cm x roäng
28,5cm x cao 27cm)
Hoùa chaát
Hình 20.2 Moâi tröôøng Sperm Freeze Sperm Freeze (FertiPro – Bæ)
423
Quy trình thöïc hieän
Chuaån bò tröôùc khi ñoâng laïnh tinh truøng töø

tinh dòch
1. Laøm aám moâi tröôøng Sperm Freeze ôû nhieät

ñoä phoøng khoaûng 10 phuùt
2. Ghi laïi caùc thoâng tin veà teân beänh nhaân,

naêm sinh vaø ngaøy tröõ laïnh leân cryotube
3. Huùt 1ml tinh dòch ñaõ ly giaûi cho vaøo tube

14ml ñaùy troøn
4. Huùt 1ml moâi tröôøng Sperm Freeze vaø nhoû

töøng gioït vaøo tinh dòch trong tube 14ml (moãi
gioït caùch nhau khoaûng 7 giaây), vöøa nhoû vöøa
laéc nheï tube 14ml
5. Sau khi pha xong, troän ñeàu hoãn hôïp tinh

dòch – Sperm Freeze vaø nhoû 1 gioït leân lame
ñeå ñaùnh giaù ñoä di ñoäng cuûa tinh truøng tröôùc
tröõ
6. Cho hoãn hôïp tinh dòch – Sperm Freeze

vaøo cryotube, ñaäy chaët naép vaø giöõ oån ñònh ôû
nhieät ñoä phoøng trong khoaûng 10 phuùt tröôùc
khi ñem ñi ñoâng laïnh
7. Gaén cryotube vaøo cane nhoâm
Ñoâng laïnh tinh truøng
1. Duøng 2 thanh keõm gaén xuyeân qua hoäp xoáp

ôû vò trí 18cm so vôùi chieàu cao hoäp
2. Cho ni-tô loûng vaøo hoäp xoáp ñeán ñoä cao

khoaûng 3cm
3. Ñaäy naép hoäp xoáp laïi khoaûng 2-3 phuùt. Sau

Hình 20.3 Maãu tinh truøng ñang ñöôïc
ñoù môû naép hoäp xoáp ra
ñoâng laïnh
424
4. Gaùc thanh nhoâm coù gaén cryotube leân 2
thanh keõm vaø ñeå yeân trong 15 phuùt (khoâng
ñaäy naép hoäp xoáp)
5. Sau 15 phuùt, duøng keïp daøi coù raêng nhuùng

tröïc tieáp maãu vaøo ni-tô loûng trong hoäp
(7) Caát maãu vaøo thuøng ni-tô loûng ñeå löu tröõ
Raõ ñoâng maãu
1. Cryotube sau khi ñöôïc laáy ra seõ ñeå ôû nhieät

ñoä phoøng 15 – 20 phuùt cho raõ ñoâng hoaøn
toaøn.
2. Troän ñeàu hoãn hôïp tinh dòch, nhoû 1 gioït

leân lame ñeå ñaùnh giaù ñoä di ñoäng cuûa tinh
truøng sau raõ ñoâng.
3. Tieán haønh loïc röûa tinh truøng ngay sau khi

raõ ñoâng baèng phöông phaùp thang noàng ñoä
(xem theâm baøi Kyõ thuaät chuaån bò tinh truøng).
425
Ñoâng laïnh tinh truøng töø moâ tinh hoaøn
söû duïng maùy haï nhieät ñoä chaäm (theo
Tröông Thò Thanh Bình vaø cs., 2009)
Trang thieát bò, duïng cuï
Ñóa petri nhoû (35x10 mm)

(Falcon – Myõ)
Boä nhíp xeù moâ
Pipett pasteur
Tube tröõ laïnh (Nunc – Ñan Maïch)
OÁng ly taâm 14ml ñaùy nhoïn
(Falcon – Myõ)
OÁng nghieäm nhoû ñaùy troøn 5ml
(duøng ñeå ly taâm) (BD)
Kính hieån vi ñaûo ngöôïc (Nikon – Myõ)
Maùy haï nhieät ñoä chaäm (Cryologic – UÙc)
Tuû thao taùc voâ truøng Laminar Flow
(ESCO – Singapore)
Bình ni-tô loûng chöùa maãu (CHART/
MVE – Myõ)
Maùy ly taâm rotor vaêng ngang
(Hettich – Ñöùc)
Hoùa chaát
Moâi tröôøng Flushing (Medicult –

Ñan Maïch)
Moâi tröôøng Sperm Freeze
Hình 20.4 Boä nhíp xeù moâ (FertiPro – Bæ)
Quy trình tröõ laïnh
1. Maãu moâ tinh hoaøn sau khi sinh thieát ñöôïc

cho vaøo ñóa petri nhoû chöùa 1ml Flushing.
2. Xeù nhoû moät phaàn maãu moâ baèng loaïi nhíp

chuyeân duïng thöôøng duøng trong vi phaãu
thuaät (hình) ñeå xaùc ñònh söï hieän dieän cuûa
tinh truøng döôùi kính hieån vi ñaûo ngöôïc.
426
3. Ghi nhaän ñoä di ñoäng cuûa tinh truøng tröôùc
tröõ laïnh, neáu soá löôïng tinh truøng quaù ít, coù
theå ghi nhaän soá tinh truøng di ñoäng vaø baát
ñoäng treân moät vi tröôøng 20X.
4. Phaàn moâ coøn laïi ñöôïc taùch rôøi töøng oáng

sinh tinh vaø tröõ laïnh. Nhoû töøng gioït 1ml moâi
tröôøng Sperm Freeze (FertiPro – Bæ) vaøo ñóa
chöùa caùc oáng sinh tinh, laéc ñeàu sau moãi laàn
nhoû gioït.
5. Toaøn boä hoãn hôïp ñöôïc chuyeån vaøo tube

tröõ laïnh, ñeå ôû nhieät ñoä phoøng 20 – 30 phuùt
tröôùc khi tröõ laïnh baèng maùy haï nhieät ñoä
chaäm (chöông trình haï nhieät ñoä theo khuyeán
caùo cuûa haõng Cryologic daønh cho tröõ moâ
tinh hoaøn)
Quy trình raõ ñoâng
1. Laáy maãu ra khoûi thuøng ni-tô loûng, ñeå raõ

ñoâng töï nhieân ôû nhieät ñoä phoøng 15 – 20 phuùt
ñeå maãu raõ ñoâng hoaøn toaøn.
2. Troän ñeàu maãu vaø röûa vôùi 5ml moâi tröôøng

Flushing baèng caùch ly taâm 300 – 500g trong
10 phuùt
3. Huùt boû dòch noåi, chöøa laïi khoaûng 2ml caën

laéng.
4. Troän ñeàu caën vaø chuyeån qua ñóa petri

nhoû.
5. Duøng nhíp xeù moâ, tieáp tuïc xeù nhoû caùc

oáng sinh tinh ñeå giaûi phoùng tinh truøng.
6. Tieán haønh chuaån bò tinh truøng töông töï

nhö tröôøng hôïp chuaån bò tinh truøng thu nhaän
töø phaãu thuaät (xem theâm baøi Kyõ thuaät chuaån
bò tinh truøng, phaàn phuï luïc).
427
Löu yù:
Quaù trình haï nhieät ñoä coù theå ñöôïc tieán

haønh baèng hôi nitô loûng ñôn thuaàn, vôùi quy
trình töông töï tröõ laïnh tinh truøng töø tinh
dòch. Taïi IVFAS vaø IVF Vaïn Haïnh, chuùng toâi
hieän ñang thöïc hieän tröõ laïnh baèng phöông
phaùp thuû coâng naøy. Hieäu quaû cuûa phöông
phaùp coù theå chaáp nhaän ñöôïc cho ñieàu trò.
Ñoái vôùi tinh truøng thu nhaän töø moâ tinh

hoaøn, sau khi raõ ñoâng vaø loïc röûa, tinh truøng
caàn ñöôïc nuoâi caáy ôû nhieät ñoä 37oC, 5% CO2
ít nhaát 5 giôø tröôùc khi söû duïng.
428
21
TRÖÕ LAÏNH NOAÕN VAØ MOÂ BUOÀNG TRÖÙNG
Giang Huyønh Nhö, Ñaëng Quang Vinh
GIÔÙI THIEÄU CHUNG quaû cuûa moät chu kyø kích thích buoàng
tröùng (KTBT) laøm thuï tinh trong oáng
Ngaøy nay, vieäc trì hoaõn tuoåi laäp gia nghieäm (IVF) thì trong vaán ñeà baûo toàn
ñình vaø thôøi ñieåm sinh con ñeå taäp khaû naêng sinh saûn, vai troø cuûa tröõ laïnh
trung phaùt trieån söï nghieäp laø moät xu phoâi khoâng ñöôïc phaùt huy do coù theå
höôùng phoå bieán ôû nöõ giôùi. Trong khi khoâng ñuû thôøi gian ñeå kích thích buoàng
ñoù, soá löôïng vaø chaát löôïng noaõn trong tröùng, chöa keå ñeán vieäc söû duïng caùc
hai buoàng tröùng tæ leä nghòch vôùi tuoåi noäi tieát coù theå taùc ñoäng xaáu ñeán beänh
ngöôøi phuï nöõ. Nghieân cöùu cho thaáy lyù aùc tính hieän coù cuûa beänh nhaân.
ôû tuoåi 38, soá löôïng nang noaõn ôû hai Ngoaøi ra, vieäc caàn phaûi coù nguoàn tinh
buoàng tröùng chæ coøn khoaûng 10% so truøng ñeå taïo phoâi khoâng phuø hôïp cho
vôùi giai ñoaïn daäy thì (Richardson vaø caùc beänh nhaân coøn ñoäc thaân hay vaáp
cs., 1987). Ngoaøi ra, tæ leä phuï nöõ bò caùc phaûi caùc vaán ñeà phaùp lyù sau naøy nhö
beänh lyù aùc tính ngaøy nay coù khuynh quyeàn söû duïng phoâi sau khi li dò hay
höôùng ngaøy caøng ñöôïc phaùt hieän sôùm. ngöôøi choàng qua ñôøi. Beân caïnh ñoù, ôû
Khoaûng 2% phuï nöõ döôùi 40 tuoåi ñöôïc moät soá quoác gia, vieäc tröõ laïnh phoâi laø
phaùt hieän caùc ung thö ôû giai ñoaïn xaâm khoâng ñöôïc thöïc hieän.
laán, vaø ôû nhoùm phuï nöõ döôùi 60, con
soá naøy laø 9% (Jemal vaø cs., 2007). Caùc Tröôùc nhöõng nhu caàu treân, tröõ laïnh
tieán boä trong laõnh vöïc hoùa trò, xaï trò noaõn vaø tröõ laïnh moâ buoàng tröùng coù theå
trong thôøi gian qua ñaõ gia taêng khaû ñöôïc xem laø moät giaûi phaùp höõu hieäu vaø
naêng soáng cuûa caùc beänh nhaân naøy, daãn ngaøy caøng phoå bieán ñeå giaûi quyeát caùc
ñeán moät nhu caàu böùc thieát laø baûo toàn vaán ñeà treân. Taïi chaâu AÙ, Haøn Quoác
vaø duy trì khaû naêng khaû naêng sinh saûn vaø Nhaät Baûn laø nhöõng nöôùc ñi ñaàu veà
cuõng nhö caùc hoaït ñoäng noäi tieát cuûa kyõ thuaät naøy (Noyes vaø cs., 2009). Tröõ
hai buoàng tröùng sau ñieàu trò. laïnh moâ buoàng tröùng trong thôøi gian
qua cuõng ghi nhaän caùc moác tieán boä
Tröõ laïnh laø kyõ thuaät nhaèm löu tröõ caùc quan troïng, khi ñöùa treû ñaàu tieân
teá baøo, caùc moâ trong ñieàu kieän ngöng ra ñôøi ñöôïc baùo caùo vaøo naêm 2004
hoaït ñoäng hoaøn toaøn, vaø hieän ñöôïc (Donnez vaø cs., 2004). Trong baøi vieát naøy,
xem laø moät kyõ thuaät quan troïng trong chuùng toâi seõ laàn löôït giôùi thieäu caùc kyõ
ngaønh y sinh hoïc. Neáu nhö tröõ laïnh thuaät tröõ laïnh noaõn vaø moâ buoàng
phoâi ñöôïc xem laø moät giaûi phaùp höõu tröùng, trong ñoù bao goàm caùc phöông
hieäu ñeå gia taêng tính an toaøn vaø hieäu phaùp thöïc hieän, quy trình cuõng nhö
429
Tröõ laïnh noaõn vaø moâ buoàng tröùng
tính hieäu quaû vaø vai troø hieän nay trong moät thaäp nieân sau, caùc tröôøng hôïp
hoã trôï sinh saûn cuûa töøng kyõ thuaät. thaønh coâng tieáp theo môùi ñöôïc ghi
nhaän (Borini vaø cs., 1998; Porcu vaø cs.,
TRÖÕ LAÏNH NOAÕN 1997), naâng toång soá treû ra ñôøi töø noaõn
tröõ laïnh leân 5 treû vaøo naêm 1998. Do
Tröõ laïnh noaõn laø moät kyõ thuaät coù tæ leä thaønh coâng thaáp neân naêm 2006,
nhieàu tieàm naêng, vaø coù phaïm vi öùng UÛy ban thöïc haønh cuûa Hieäp hoäi Y
duïng roäng hôn trong ñieàu trò so vôùi tröõ hoïc Sinh saûn Hoa kyø ñaõ xeáp tröõ laïnh
laïnh phoâi. Taát caû nhöõng tröôøng hôïp noaõn vaøo danh muïc caùc kyõ thuaät coøn
naøo maø tröõ laïnh phoâi khoâng theå tieán mang tính thöïc nghieäm (The Practice
haønh nhö phuï nöõ coøn ñoäc thaân muoán Committee ASRM, 2006). Tuy nhieân,
baûo toàn khaû naêng sinh saûn hay vì lyù do chæ 3 naêm sau, soá lieäu cho thaáy soá treû
toân giaùo, thì tröõ laïnh noaõn laø giaûi phaùp sinh ra töø noaõn tröõ laïnh treân theá giôùi
thay theá duy nhaát. Caùc phuï nöõ tröôùc vöôït qua 900 treû. Con soá naøy phaûn
söû duïng xaï trò hay hoùa trò vì beänh lyù aùnh moät thöïc teá laø tröõ laïnh noaõn ngaøy
aùc tính cuõng laø moät ñoái töôïng coù chæ caøng phoå bieán vaø tæ leä thaønh coâng ñaõ
ñònh tröõ laïnh noaõn. Beân caïnh ñoù, kyõ ñöôïc caûi thieän ñaùng keå (Noyes vaø cs.,
thuaät naøy coøn laø cô sôû cho vieäc thaønh 2009). Soá lieäu gaàn ñaây nhaát cho thaáy
laäp ngaân haøng noaõn, giuùp vieäc xin cho coù treân 50% caùc trung taâm IVF taïi Myõ
noaõn trôû neân ñôn giaûn, deã daøng thöïc trieån khai tröõ laïnh noaõn, trong ñoù, coù
hieän hôn cuõng nhö taêng tính an toaøn ñeán 2/3 tröôøng hôïp thöïc hieän vì muoán
cuûa kyõ thuaät do coù theå kieåm soaùt giai trì hoaõn tuoåi sinh con (Rudick vaø cs.,
ñoaïn cöûa soå cuûa HIV. Ngoaøi ra, tröõ 2010).
laïnh noaõn coøn laø moät phöông tieän
giuùp giaûm tình traïng soá löôïng phoâi tröõ Caùc toån thöông coù theå gaëp trong
khoâng söû duïng ngaøy caøng gia taêng treân quaù trình tröõ laïnh
theá giôùi. Trong moät soá tröôøng hôïp ñaëc
bieät, khi ngöôøi choàng khoâng theå laáy Theo lyù thuyeát, ngöôøi ta coù theå tröõ
tinh truøng sau khi noaõn ñaõ ñöôïc choïc laïnh baát kyø loaïi teá baøo naøo, ngay caû
huùt, tröõ laïnh noaõn laø moät giaûi phaùp duy khi khoâng söû duïng chaát baûo quaûn
nhaát ñeå khoâng boû noaõn (Kuwayama vaø laïnh. Tuy nhieân, vaán ñeà ñöôïc quan
cs., 2005; Levi-Setti vaø cs., 2005; Ajala taâm laø söï toaøn veïn veà hình thaùi cuõng
vaø cs., 2010; Cobo vaø cs., 2010). Gaàn nhö chöùc naêng cuûa teá baøo sau khi raõ
ñaây nhaát, tröõ laïnh noaõn coøn ñöôïc baùo ñoâng, ñaëc bieät laø khi soá löôïng teá baøo
caùo nhö laø moät bieän phaùp höõu hieäu caàn tröõ laïnh ít. Tröôøng hôïp coù thuï tinh
ngaên ngöøa ña thai trong caùc chu kyø thuï vaø phoâi phaùt trieån ñaàu tieân töø noaõn tröõ
tinh nhaân taïo (Stoop vaø cs., 2010). laïnh ôû chuoät ñöôïc baùo caùo vaøo naêm
1977. Tuy nhieân, sau ñoù, coù haøng loaït
Ñöùa treû ñaàu tieân chaøo ñôøi töø noaõn tröõ caùc baùo caùo cho thaáy söï thuï tinh, phaùt
laïnh ñöôïc ghi nhaän vaøo naêm 1986 trieån cuûa phoâi, phaùt trieån cuûa thai bò
(Chen, 1986); tuy nhieân, maõi ñeán gaàn khieám khuyeát khi söû duïng noaõn tröõ
430
laïnh ñeå taïo phoâi. Nguyeân nhaân laø do baøo quan. Beân caïnh ñoù, trong quaù trình
tröõ laïnh vaø raõ ñoâng noaõn gaëp nhieàu haï nhieät ñoä, khi nöôùc chuyeån sang
khoù khaên hôn so vôùi tinh truøng vaø daïng tinh theå, löôïng nöôùc ôû theå loûng seõ
phoâi. Noaõn coù ñôøi soáng ngaén, neáu giaûm ñi laøm noàng ñoä caùc chaát hoøa tan
khoâng ñöôïc thuï tinh vôùi tinh truøng, taêng leân gaây maát caân baèng veà aùp löïc
noaõn seõ bò thoùai hoùa. Ñeå coù theå thuï thaåm thaáu. Hieän töôïng naøy gaây keùo
tinh vaø phaùt trieån thaønh phoâi, noaõn nöôùc töø beân trong teá baøo ra ngoaøi, coù
phaûi baûo ñaûm söï toaøn veïn cuûa moät soá theà laøm toån thöông maøng lipoprotein
caáu truùc nhö maøng trong suoát, maøng teá cuûa teá baøo vaø taêng noàng ñoä aùp suaát
baøo, haït voû, thoi voâ saéc vaø caùc nhieãm thaåm thaáu cuûa moâi tröôøng xung quanh.
saéc theå ñang ôû traïng thaùi ñoùng xoaén. Moät ñieåm caàn löu yù laø taùc ñoäng cuûa
Theâm vaøo ñoù, noaõn ñöôïc xem laø teá vieäc taêng nhieät ñoä tieàm aån. Khi moät
baøo lôùn nhaát trong cô theå, coù dieän tích phaân töû nöôùc chuyeån töø theå loûng sang
beà maët thaáp so vôùi theå tích cuûa teá baøo theå raén seõ thoaùt ra moät nhieät löôïng.
vaø tính thaám nöôùc keùm laø nhöõng ñaëc Neáu nhieàu phaân töû nöôùc cuøng chuyeån
ñieåm gaây khoù khaên trong tröõ laïnh. sang theå raén thì nhieät löôïng thoùat ra
Muïc tieâu duy nhaát cuûa moät chu trình ñuû lôùn ñeå laøm thay ñoåi nhieät ñoä cuûa
tröõ laïnh - raõ ñoâng noaõn laø noaõn sau raõ moâi tröôøng ñang töø vaøi ñoä aâm leân 0oC.
ñoâng phaûi coøn nguyeân veïn (coøn soáng) Thay ñoåi naøy laøm aûnh höôûng ñeán chöùc
vaø caùc hoaït ñoäng chöùc naêng nhö khaû naêng cuûa teá baøo sau khi raõ ñoâng.
naêng thuï tinh, phaùt trieån thaønh phoâi
vaø laøm toå sau naøy phaûi ñöôïc khoâi phuïc Caùc taùc ñoäng baát lôïi noùi treân coù theå
hoaøn toaøn. Moät trong nhöõng khaâu coù xaûy ra khi tröõ laïnh baát kyø moät loaïi teá
theå taùc ñoäng ñeán khaû naêng soáng vaø baøo naøo; tuy nhieân, nghieân cöùu cho
phaùt trieån cuûa noaõn sau raõ ñoâng laø quaù thaáy trong ñieàu kieän tröõ laïnh töông töï,
trình haï nhieät ñoä maãu tröõ töø nhieät ñoä noaõn thöôøng coù tæ leä soáng sau raõ ñoâng
cô theå xuoáng ñeán -196oC. Trong quaù thaáp hôn so vôùi phoâi (Tucker vaø cs.,
trình naøy, moät soá thay ñoåi xaûy ra coù theå 1998). Lyù do thöôøng ñöôïc ñöa ra laø do
laøm aûnh höôûng ñeán khaû naêng soáng vaø caùc ñaëc tính sinh hoïc cuûa noaõn. Maøng
phaùt trieån cuûa teá baøo sau naøy. Nguyeân baøo töông noaõn coù chöùa ít sôïi actin
taéc quan troïng nhaát trong tröõ laïnh no- hôn neân deã daøng bò toån thöông trong
aõn laø giaûm thieåu nhöõng toån thöông gaây quaù trình tröõ laïnh (Gook vaø cs., 1993).
ra do söï hình thaønh tinh theå ñaù noäi Tæ leä noaõn coù toån thöông maøng teá baøo
baøo. Ñeå ñaït ñöôïc ñieàu naøy, teá baøo caàn laøm ræ dòch baøo töông tuøy theo kyõ
ñöôïc khöû nöôùc tröôùc vaø trong khi laøm thuaät tröõ laïnh ñöôïc aùp duïng thay
laïnh. Neáu khöû nöôùc khoâng ñuû, tinh ñoåi töø 10% ñeán 75% (Tucker vaø cs.,
theå ñaù noäi baøo ñöôïc hình thaønh coù theå 1998). Toån thöông naøy laøm cheát teá baøo
gaây toån thöông teá baøo. Nhöõng tinh theå noaõn, ít ñöôïc phaùt hieän khi vöøa raõ
ñaù hình thaønh beân trong cuõng nhö saùt ñoâng, thöôøng tieán trieån töø töø khi tieáp
beân ngoaøi teá baøo coù khaû naêng gaây toån tuïc nuoâi caáy teá baøo noaõn (Gook vaø
thöông cô hoïc leân maøng teá baøo vaø caùc Edgar, 2007). Toån thöông maøng trong
431
suoát sau raõ ñoâng coù theå laø ñöùt gaãy hay noaõn ngöôøi seõ töï kích hoaït söï phaân
thay ñoåi caáu truùc laøm maøng trong suoát chia giaûm phaân sau khi tröõ laïnh vôùi
cöùng hôn bình thöôøng. Toån thöông ñöùt propanediol (töï thuï tinh). Trong ñoù,
gaãy maøng trong suoát coù theå daãn ñeán thöôøng gaëp nhaát laø daïng coù moät tieàn
hieän töôïng ña thuï tinh neáu kyõ thuaät nhaân cuøng vôùi söï phoùng thích theå cöïc
IVF coå ñieån ñöôïc aùp duïng sau ñoù. Tuy thöù hai (18%) (Gook vaø cs., 1995). Do
nhieân, coù taùc giaû cho raèng toån thöông ñoù, moät phaùc ñoà tröõ laïnh - raõ ñoâng
ñöùt gaãy maøng trong suoát sau raõ ñoâng oaõn caàn phaûi haïn cheá söï xuaát hieän caùc
coù theå do noaõn ñöôïc nuoâi caáy quaù laâu toån thöông noùi treân.
tröôùc khi tröõ laïnh (Gook vaø cs., 1995).
Ñoái vôùi toån thöông maøng trong suoát Caùc phöông phaùp tröõ laïnh noaõn
cöùng sau raõ ñoâng, tuy ICSI chöa ñöôïc
xem laø kyõ thuaät baét buoäc ñeå thuï tinh Hieän nay coù hai phöông phaùp tröõ laïnh
cho tröùng sau raõ ñoâng, ñaây laø kyõ thuaät noaõn ñang ñöôïc aùp duïng laø haï nhieät ñoä
ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát treân thöïc teá chaäm vaø thuûy tinh hoùa. Caû hai phöông
laâm saøng (Porcu vaø cs., 2000). phaùp ñeàu coù nhöõng taùc ñoäng ñeán hoaït
ñoäng chöùc naêng sau naøy cuûa noaõn vaø
Söï thay ñoåi nhieät ñoä trong quaù trình aûnh höôûng ñeán khaû naêng phaùt trieån
tröõ laïnh - raõ ñoâng coù theå daãn ñeán caùc sau khi raõ ñoâng (Smith vaø cs., 2004).
thay ñoåi trong caáu truùc cuûa thoi voâ Caû hai phöông phaùp ñeàu bao goàm
saéc. Thoi voâ saéc ñoùng moät vai troø quan caùc böôùc chính sau: söû duïng chaát baûo
troïng trong quaù trình thuï tinh, bao goàm quaûn laïnh, laøm laïnh, caát giöõ, raõ ñoâng.
vieäc hoaøn taát giaûm phaân, toáng xuaát theå Söï khaùc bieät chuû yeáu cuûa hai phöông
cöïc thöù nhaát, di chuyeån veà trung taâm phaùp laø ôû söû duïng chaát baûo quaûn laïnh
cuûa tieàn nhaân vaø söï phaân chia cuûa vaø quaù trình laøm laïnh.
phoâi sau naøy. Khi tieáp xuùc vôùi nhieät
ñoä thaáp trong thôøi gian ngaén, 50-75% Haï nhieät ñoä chaäm
noaõn coù thoi voâ saéc baát thöôøng vaø chæ
khoaûng 29% noaõn phuïc hoài ñöôïc thoi Haï nhieät ñoä chaäm trong tröõ laïnh noaõn
voâ saéc khi ñöôïc ñöa veà nhieät ñoä 37oC ñöôïc thöû nghieäm vaø ñöa vaøo öùng duïng
(Pickering vaø cs., 1990). Toån thöông thöïc teá töø nhöõng naêm ñaàu cuûa thaäp
thoi voâ saéc laøm caùc nhieãm saéc theå nieân 80. Tröôøng hôïp sinh soáng ñaàu tieân
khoâng theå taäp trung treân maët phaúng töø noaõn tröõ laïnh baèng phöông phaùp
xích ñaïo, thaát baïi thuï tinh vaø khoâng haï nhieät ñoä chaäm ñöôïc baùo caùo vaøo
phaùt trieån thaønh phoâi (Eroglu vaø cs., naêm 1986 (Chen, 1986). Trong phöông
1998). Beân caïnh ñoù, quaù trình tröõ phaùp haï nhieät ñoä chaäm, tröôùc khi giaûm
laïnh, raõ ñoâng cuûa noaõn coøn coù theå daãn nhieät ñoä teá baøo xuoáng döôùi 0oC, noaõn
ñeán söï phoùng thích sôùm cuûa moät soá seõ ñöôïc cho tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng coù
baøo quan nhö haït voû, laøm “cöùng” maøng chöùa chaát baûo quaûn laïnh vôùi noàng ñoä
trong suoát (Porcu vaø cs., 2000). Ngoaøi 1,0-1,5mol/L ñeå laøm maát nöôùc noäi baøo
ra, ngöôøi ta ghi nhaän coù khoaûng 27% nhaèm haïn cheá söï hình thaønh tinh theå
432
ñaù. Thoâng thöôøng trong giai ñoaïn naøy, ñaõ nhuùng vaøo nitô loûng. Tinh theå nöôùc
ngöôøi ta chæ söû duïng 1 loaïi chaát baûo quaûn ñaù hình thaønh töø ñieåm tieáp xuùc seõ kích
laïnh nhö propanediol (PROH), thích hình thaønh caùc tinh theå khaùc daàn
dimethylsulfoxide (Me 2 SO) hay daàn lan toûa khaép moâi tröôøng, laøm cho
ethylen glycol. Do tính thaám qua maøng noàng ñoä thaåm thaáu xung quanh teá baøo
teá baøo cuûa nöôùc cao hôn cuûa chaát baûo noaõn daàn taêng leân, giuùp tieáp tuïc keùo
quaûn, söï di chuyeån cuûa nöôùc ra khoûi teá nöôùc ra khoûi teá baøo, laøm giaûm nguy cô
baøo nhanh hôn söï di chuyeån cuûa chaát hình thaønh tinh theå ñaù noäi baøo. Tuy
baûo quaûn vaøo teá baøo khieán ban ñaàu teá nhieân, neáu khoâng ñöôïc kieåm soaùt toát,
baøo bò giaûm theå tích, sau ñoù phuïc hoài söï taêng noàng ñoä thaåm thaáu naøy coù theå
daàn daàn theå tích. laøm toån thöông maøng teá baøo.
Giai ñoaïn maát nöôùc thöù hai dieãn ra khi ÔÛ nhieät ñoä -30oC ñeán -40oC, khi nöôùc
cho noaõn tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng coù trong noäi baøo ñaõ gaàn nhö ñöôïc loaïi boû
chaát baûo quaûn laïnh ban ñaàu keát hôïp vaø haàu heát nöôùc ngoaïi baøo ñaõ chuyeån
moät chaát baûo quaûn laïnh khoâng coù khaû thaønh tinh theå ñaù, noaõn vaø duïng cuï
naêng thaám qua maøng teá baøo, thöôøng laø chöùa ñöôïc nhuùng tröïc tieáp vaøo nitô
sucrose hay caùc oligosaccharide khaùc. loûng vaø ñöôïc löu giöõ ôû nhieät ñoä -196oC.
Sau ñoù, noaõn ñöôïc laøm laïnh xuoáng Sau thôøi gian löu tröõ, phaùc ñoà raõ ñoâng
döôùi 0oC. Keát quaû cuûa phöông phaùp noaõn tuøy thuoäc vaøo caùch tröõ laïnh.
tröõ laïnh baèng haï nhieät ñoä chaäm seõ toái Neáu noaõn ñöôïc nhuùng vaøo nitô loûng
öu khi toác ñoä haï nhieät ñoä taïo söï caân ôû nhieät ñoä -20oC ñeán -30oC, tinh theå
baèng giöõa toác ñoä nöôùc ra khoûi teá baøo ñaù coù theå hình thaønh trong noäi baøo do
vaø toác ñoä nöôùc hình thaønh neân tinh theå söï maát nöôùc khoâng hoaøn toaøn. Do ñoù,
ñaù ngoaïi baøo. Ñoái vôùi noaõn ngöôøi, toác quaù trình raõ ñoâng neân ñöôïc tieán haønh
ñoä toái öu laø 0,3 ñeán 1oC/ phuùt (Shaw nhanh ñeå haïn cheá söï lôùn leân cuûa caùc
vaø Jones, 2003). tinh theå ñaù noäi baøo ñeán kích thöôùc coù
theå laøm toån thöông teá baøo noaõn. Ngöôïc
Trong phöông phaùp tröõ laïnh baèng haï laïi, neáu noaõn ñöôïc nhuùng vaøo nitô
nhieät ñoä chaäm, caùc toån thöông do ñoäc loûng ôû nhieät ñoä thaáp hôn, quaù trình
tính vaø noàng ñoä thaåm thaáu cao thöôøng raõ ñoâng neân tieán haønh chaäm hôn. Ña
khoâng ñaùng keå. Tuy nhieân, noàng ñoä soá caùc phaùc ñoà haï nhieät ñoä chaäm ñeàu
cuûa caùc chaát baûo quaûn laïnh khoâng ñuû söû duïng phöông phaùp haï nhieät chaäm
ñeå traùnh söï hình thaønh tinh theå ñaù noäi vaø raõ ñoâng nhanh. Quaù trình raõ ñoâng
baøo. Do ñoù, caàn coù theâm moät can thieäp noaõn dieãn ra vôùi nguyeân lyù hoaøn toaøn
ôû phöông phaùp naøy laø khôûi phaùt söï taïo ngöôïc laïi tröõ laïnh, trong ñoù, quaù trình
thaønh tinh theå ñaù (seeding). ÔÛ nhieät ñoä buø nöôùc phaûi dieãn ra theo töøng böôùc moät
-5oC ñeán -7oC, khôûi phaùt söï taïo thaønh vôùi noàng ñoä chaát baûo quaûn giaûm daàn.
tinh theå ñaù ñöôïc tieán haønh baèng caùch
chaïm vaøo thaønh duïng cuï chöùa tröùng Trong thôøi gian qua, nhieàu noã löïc ñöôïc
baèng moät vaät theå raát laïnh, nhö forceps thöïc hieän nhaèm caûi thieän hieäu quaû
433
cuûa tröõ laïnh noaõn, nhieàu phaùc ñoà vôùi caùc chaát baûo quaûn trong moâi tröôøng söû
nhöõng ñieàu chænh ñaõ ñöôïc thöû nghieäm duïng cho phöông phaùp thuûy tinh hoùa
ñeå taêng tæ leä soáng cuûa noaõn cuõng nhö phaûi cao, ngöôøi ta öu tieân choïn chaát
haïn cheá caùc taùc ñoäng baát lôïi treân khaû baûo quaûn coù ñoäc tính thaáp vaø thaám
naêng phaùt trieån cuûa noaõn sau raõ ñoâng. qua maøng teá baøo toát. Ethylene glycol
Naêm 2001, Fabbri vaø coäng söï cho thaáy trôû thaønh thaønh phaàn chuaån trong caùc
taêng noàng ñoä sucrose leân 0,3M/ml vaø phaùc ñoà tröõ laïnh baèng phöông phaùp
taêng thôøi gian tieáp xuùc cuûa noaõn vôùi thuûy tinh hoùa. Ñoàng thôøi, ñeå laøm giaûm
moâi tröôøng tröõ laïnh leân 15 phuùt thì tæ ñoäc tính cuûa töøng chaát baûo quaûn do
leä soáng sau raõ ñoâng caûi thieän ñaùng keå ñöôïc söû duïng ôû noàng ñoä quaù cao, neân
(82% so vôùi 60%, p<0,05). Ñaây ñöôïc phoái hôïp nhieàu chaát baûo quaûn, thoâng
xem laø moät phaùt kieán quan troïng giuùp thöôøng laø 2 hay 3 chaát baûo quaûn.
caûi thieän tæ leä thaønh coâng cuûa tröõ laïnh- Ethylene glycol thöôøng ñöôïc phoái hôïp
raõ ñoâng noaõn, laø tieàn ñeà cho söï öùng vôùi moät hay 2 chaát baûo quaûn khoâng coù
duïng roäng raõi cuûa kyõ thuaät naøy trong khaû naêng thaám qua maøng teá baøo khaùc.
nhöõng naêm gaàn ñaây. Hieän nay, ñaây laø Chaát baûo quaûn khoâng coù khaû naêng thaám
moät phaùc ñoà ñöôïc söû duïng phoå bieán qua maøng teá baøo thöôøng ñöôïc choïn laø
nhaát khi aùp duïng haï nhieät chaäm cho sucrose (Vajta vaø Nagy, 2006).
tröõ laïnh noaõn (Borini vaø cs., 2009).
Moät caùch khaùc ñeå haïn cheá toån thöông
Thuûy tinh hoùa do ñoäc tính cuûa chaát baûo quaûn laø cho
noaõn tieáp xuùc laàn löôït vôùi moâi tröôøng
Tröôøng hôïp coù thai vaø sinh soáng ñaàu coù chaát baûo quaûn vôùi noàng ñoä taêng
tieân töø noaõn tröõ laïnh baèng thuûy tinh daàn. Moâi tröôøng thöù nhaát thöôøng coù
hoùa ñöôïc baùo caùo vaøo naêm 1999 noàng ñoä chaát baûo quaûn ôû noàng ñoä 20-
(Kuleshova vaø cs., 1999). Thuûy tinh hoùa 50% so vôùi moâi tröôøng thöù hai. Thoâng
döïa vaøo khaû naêng laøm laïnh cöïc nhanh thöôøng, thôøi gian tieáp xuùc vôùi moâi
thoâng qua söï tieáp xuùc tröïc tieáp cuûa moâi tröôøng thöù nhaát naøy keùo daøi khoaûng
tröôøng thuûy tinh hoùa (coù chöùa noàng 1-3 phuùt, vaø vôùi moâi tröôøng thöù hai töø
ñoä cao caùc chaát baûo quaûn ñoâng laïnh) vaøi chuïc giaây ñeán moät phuùt tröôùc khi
vôùi nitô loûng. Tuy nhieân, ñeå ñaït ñöôïc moâi tröôøng vaø noaõn ñöôïc nhuùng tröïc
traïng thaùi naøy, toác ñoä laøm laïnh phaûi tieáp vaøo nitô loûng. Thôøi gian gaàn ñaây,
raát nhanh vaø noàng ñoä chaát baûo quaûn coù taùc giaû cho raèng thôøi gian tieáp xuùc
laïnh taêng ñaùng keå so vôùi phöông phaùp vôùi moâi tröôøng thöù nhaát neân keùo daøi
haï nhieät ñoä chaäm. hôn (15 phuùt) seõ giuùp baûo veä caùc teá
baøo coù kích thöôùc lôùn toát hôn, nhö teá
Nhìn chung, caùc chaát baûo quaûn laïnh baøo noaõn (Kuwayama vaø cs., 2005).
söû duïng trong phöông phaùp thuûy tinh Tuy thôøi gian tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng
hoùa cuõng töông töï nhö trong phöông thöù nhaát vaø moâi tröôøng thöù hai ngaén,
phaùp tröõ laïnh baèng haï nhieät ñoä chaäm. nhöng do noàng ñoä thaåm thaáu cuûa moâi
Tuy nhieân, do yeâu caàu noàng ñoä cuûa tröôøng cao ñuû ñeå keùo nöôùc ra khoûi teá
434
baøo, giuùp traùnh hình thaønh tinh theå ñaù Coù nhieàu loaïi duïng cuï ñöôïc söû duïng
noäi baøo. Maët khaùc, thôøi gian tieáp xuùc chöùa noaõn trong phöông phaùp thuûy
ngaén giuùp haïn cheá chaát baûo quaûn laïnh tinh hoùa nhö straw baèng plastic, straw
vaøo teá baøo, do ñoù, laøm giaûm ñoäc tính ñöôïc keùo moûng ñeå laøm giaûm ñöôøng
vaø caùc khoù khaên trong vieäc laáy chaát kính vaø ñoä daøy cuûa thaønh straw, straw
baûo quaûn ra khoûi teá baøo khi raõ ñoâng baèng plastic ñöôïc caét ñi moät nöûa, voøng
(Shaw vaø Jones, 2003). nylon, cryotop,…Cho ñeán thôøi ñieåm
hieän taïi, cryotop ñöôïc xem laø duïng cuï
Toác ñoä laøm laïnh cao raát caàn thieát trong tröõ laïnh coù theå tích ít nhaát vaø toác ñoä
tröõ laïnh noaõn baèng phöông phaùp thuûy haï nhieät cao nhaát so vôùi caùc duïng cuï
tinh hoùa giuùp traùnh caùc toån thöông khi khaùc (Vajta vaø Nagy, 2006). Tuy nhieân,
haï nhieät ñoä (Shaw vaø Jones, 2003). gaàn ñaây vôùi xu höôùng taêng tính an
Taêng toác ñoä laøm laïnh coù theå ñaït ñöôïc toaøn trong ñieàu trò, heä thoáng tröõ laïnh
baèng caùch giaûm theå tích moâi tröôøng “kín” ngaøy caøng ñöôïc quan taâm hôn
chöùa noaõn khi nhuùng vaøo nitô loûng, (Kuwayama, 2009). Hieän nay, coù hai
caûi tieán duïng cuï chöùa tröùng khi laøm heä thoáng “kín” thaät söï ñang ñöôïc
laïnh, laøm laïnh treân caùc hoäp baèng kim söû duïng khaù phoå bieán laø cryopette
loaïi, söû duïng nitô loûng döôùi aùp suaát (MidAtlantic) vaø cryotip (Irvine
cao. Neáu nhö keát quaû nghieân cöùu cuûa Scientific).
Borini vaø cs. naêm 2001 ñöôïc xem laø tieàn
ñeà cho söï phaùt trieån cuûa haï nhieät ñoä Moät soá yeáu toá aûnh höôûng ñeán
chaäm trong tröõ laïnh noaõn, söï ra ñôøi cuûa keát quaû
cryotop – moät duïng cuï chöùa maãu tröõ
ñaït ñöôïc toác ñoä laøm laïnh khaù cao – laø Noaõn sau khi choïc huùt seõ ñöôïc bao
moät trong nhöõng böôùc tieán cuûa kyõ thuaät quanh bôûi moät lôùp teá baøo quanh no-
thuûy tinh hoùa (Kuwayama vaø cs., 2005). aõn, bao goàm teá baøo haït vaø teá baøo vaønh
tia. Trong tröõ laïnh noaõn, coù theå ñeå
Raõ ñoâng sau tröõ laïnh baèng phöông nguyeân hay taùch boû moät phaàn lôùp teá
phaùp thuûy tinh hoùa cuõng töông töï nhö baøo naøy.Moät soá lo ngaïi raèng lôùp teá
phöông phaùp haï nhieät ñoä chaäm. Neáu baøo naøy seõ caûn trôû quaù trình maát nöôùc
heä thoáng tröõ kín (straw) seõ ñöôïc nhuùng vaø söï xaâm nhaäp cuûa chaát baûo quaûn
vaøo boàn nöôùc aám, trong khi heä thoáng ñoâng laïnh. Hieän taïi ñaõ coù ít nhaát moät
tröõ hôû (Cryotop) seõ ñöôïc nhuùng tröïc nghieân cöùu cho thaáy tæ leä soáng sau
tieáp vaøo moâi tröôøng. Duø söï hình thaønh raõ ñoâng cao hôn ôû nhoùm ñaõ taùch boû
tinh theå ñaù coù theå xaûy ra trong giai lôùp teá baøo quanh noaõn (Borini vaø
ñoaïn naøy, ñaëc bieät laø khi coøn raát ít chaát Coticchio, 2009). Tuy nhieân, trong moät
baûo quaûn xung quanh teá baøo, nhöng nghieân cöùu khaùc, tæ leä soáng cuûa noaõn
thöôøng khoâng lieân quan ñeán söï hình sau raõ ñoâng töông ñöông nhau khi ôû
thaønh tinh theå ñaù noäi baøo neân khoâng nhoùm loaïi boû hoaøn toaøn hay taùch moät
aûnh höôûng leân söï soáng soùt cuûa noaõn phaàn teá baøo quanh noaõn (Fabbri vaø
sau raõ ñoâng (Vajta vaø Nagy, 2006). cs., 2001). Nhö vaäy, vai troø cuûa lôùp teá
435
baøo quanh noaõn trong tröõ laïnh noaõn tröõ sau 40 tieáng. Söï khaùc bieät naøy
vaãn chöa ñöôïc thoáng nhaát; tuy nhieân, khoâng phuï thuoäc vaøo tuoåi cuûa beänh
vieäc loaïi boû teá baøo quanh noaõn tröôùc nhaân (Ferraretti vaø cs., 2010).
khi tröõ laïnh vaãn ñöôïc khuyeán khích,
nhaát laø trong kyõ thuaät thuûy tinh hoùa Phöông phaùp tieán haønh thuï tinh cuõng
(Kuwayama, 2009). coù aûnh höôûng ñeán tæ leä thaønh coâng
cuûa moät chu kyø tröõ laïnh - raõ ñoâng
Trong IVF, sau choïc huùt, noaõn caàn noaõn. Tröôøng hôïp thaønh coâng ñaàu tieân
ñöôïc caáy theâm khoaûng vaøi giôø tröôùc töø noaõn tröõ laïnh ñöôïc baùo caùo vaøo
khi thuï tinh vôùi tinh truøng ñeå tröôûng naêm 1986, trong ñoù, noaõn sau raõ ñoâng
thaønh veà nhaân vaø baøo töông. Tröõ laïnh ñöôïc cho thuï tinh baèng phöông phaùp
noaõn laø quaù trình xen giöõa choïc huùt IVF coå ñieån (caáy noaõn vôùi tinh truøng).
noaõn vaø thuï tinh vôùi tinh truøng. Do ñoù, Töø naêm 1997 trôû ñi, haàu heát caùc taùc
sau choïc huùt, noaõn cuõng ñöôïc nuoâi caáy giaû ñeàu cho raèng tieâm tinh truøng vaøo
moät thôøi gian tröôùc khi tröõ laïnh. Tuy baøo töông noaõn (ICSI) laø phöông phaùp
nhieân, nuoâi caáy noaõn quaù laâu tröôùc khi thuï tinh neân ñöôïc aùp duïng cho noaõn
tröõ laïnh coù theå laøm aûnh höôûng leân khaû sau raõ ñoâng, nhaèm khaéc phuïc tình
naêng taïo phoâi cuûa noaõn sau thuï tinh traïng caáu truùc maøng trong suoát bò thay
do tính thaám cuûa maøng teá baøo noaõn ñoåi trong quaù trình tröõ laïnh - raõ ñoâng
thay ñoåi theo thôøi gian: taêng nguy cô (Porcu vaø cs., 2000)
ña boäi, taêng tæ leä khoâng phoùng thích
ñöôïc theå cöïc thöù hai (Gook vaø cs., Thôøi ñieåm tieán haønh thuï tinh cuõng
1995), vaø taïo phoâi baát thöôøng (Gook ñöôïc cho laø coù taùc ñoäng ñeán keát quaû
vaø Edgar, 2007). Trong moät nghieân cuûa moät chu kyø tröõ laïnh raõ ñoâng
cöùu ñöôïc baùo caùo vaøo naêm 2008 treân noaõn. Trong caùc chu kyø choïc huùt
noaõn tröõ laïnh baèng haï nhieät ñoä chaäm, noaõn, thôøi ñieåm tieán haønh ICSI laø moät
Parmegiani vaø cs. cho thaáy noaõn ñöôïc trong nhöõng nhaân toá quan troïng coù aûnh
tröõ laïnh trong voøng 2 tieáng sau choïc höôûng ñeán khaû naêng soáng vaø laøm toå cuûa
huùt coù tæ leä thai taêng ñaùng keå so vôùi phoâi. Nghieân cöùu cho thaáy khaû naêng
noaõn tröõ laïnh sau 3 tieáng choïc huùt phaùt trieån cuûa noaõn sau ICSI giaûm ñaùng
(7,3% so vôùi 1,7%, p=0,046). Moät ñieåm keå khi ICSI ñöôïc tieán haønh 10 tieáng
löu yù laø khoâng tröôøng hôïp sinh soáng sau choïc huùt (Yanagida vaø cs., 1998).
naøo ñöôïc ghi nhaän ôû nhoùm coù noaõn Do ñoù, thôøi ñieåm lyù töôûng ñeå ICSI cho
tröõ laïnh sau 3 tieáng choïc huùt. Ngoaøi noaõn töôi laø khoaûng 37-41 tieáng sau
ra, khi noaõn ñöôïc tröõ laïnh trong voøng hCG (Dozortsev vaø cs., 2004). Sau raõ
2 tieáng, tæ leä phoâi toát thu ñöôïc cao hôn ñoâng, noaõn caàn ñöôïc caáy moät khoaûng
ñaùng keå (Parmegiani vaø cs., 2008). Moät thôøi gian ñeå taùi laäp thoi voâ saéc tröôùc
nghieân cöùu gaàn ñaây nhaát cho thaáy khi khi ICSI. Thôøi gian chôø naøy coù theå laø 3
noaõn ñöôïc tröõ laïnh trong voøng 40 giôø tieáng khi söû duïng noaõn töø caùc chu kyø
sau hCG thì tæ leä coù thai vaø laøm toå cao haï nhieät ñoä chaäm (Rienzi vaø cs., 2004).
hôn coù yù nghóa thoáng keâ so vôùi nhoùm Vôùi nhöõng baèng chöùng veà söï nhaïy caûm
436
cuûa thoi voâ saéc vôùi nhieät ñoä, veà maët ban ñaàu cho thaáy thuûy tinh hoùa coù khaû
lyù thuyeát, tröõ laïnh noaõn ôû giai ñoaïn naêng caûi thieän cô hoäi thaønh coâng
chöa tröôûng thaønh coù theå laøm giaûm (Oktay vaø cs., 2006).
nguy cô baát thöôøng nhieãm saéc theå
do toån thöông thoi voâ saéc. Noaõn giai Tuy nhieân khi dieãn giaûi tæ leä thai giöõa
ñoaïn GV ñang döøng laïi ôû kyø ñaàu cuûa hai kyõ thuaät cuõng caàn löu yù moät soá
giaûm phaân I, caùc nhieãm saéc theå chöa ñieåm. ÔÛ thôøi ñieåm hieän taïi, haàu heát
taäp trung treân maët phaúng xích ñaïo cuûa caùc nghieân cöùu lôùn veà tröõ laïnh no-
thoi voâ saéc vaø ñöôïc bao quanh bôûi aõn baèng haï nhieät ñoä chaäm ñeàu ñöôïc
maøng nhaân. Maëc duø tæ leä soáng sau raõ baùo caùo töø YÙ, nôi coù khoáng cheá veà soá
ñoâng coù veû ñöôïc caûi thieän, nhöng tæ leä noaõn ñöôïc raõ, thuï tinh cho moät chu kyø
noaõn tröôûng thaønh, thuï tinh vaø tæ leä cuõng nhö khoáng cheá soá phoâi chuyeån
phoâi phaùt trieån thöôøng raát thaáp sau khi cho beänh nhaân. Trong khi ñoù, caùc baùo
tröõ laïnh baèng phöông phaùp haï nhieät caùo thuûy tinh hoùa laïi ña phaàn töø khu
ñoä chaäm (Gook vaø Edgar, 2007). Khi vöïc Nam Myõ, Taây Ban Nha vaø chaâu
aùp duïng thuûy tinh hoùa, tæ leä soáng sau AÙ vôùi nhieàu chæ ñònh khaùc ñònh khaùc
raõ ñoâng töông ñöông nhöng tæ leä noaõn nhau, ngay caû trong caùc chu kyø xin cho
tröôûng thaønh thaáp hôn ñaùng keå so vôùi noaõn, vaø soá phoâi chuyeån khoâng bò khoáng
nhoùm chöùng. Caùc soá lieäu cho thaáy, tröõ cheá chaët cheõ (Noyes vaø cs., 2009). Do
laïnh noaõn giai ñoaïn tröôûng thaønh coù ñoù, hieäu quaû cuûa haï nhieät ñoä chaäm vaø
hieäu quaû cao hôn so vôùi noaõn GV, duø thuûy tinh hoùa chæ ñöôïc ñaùnh giaù chính
baèng haï nhieät ñoä chaäm hay thuûy tinh xaùc qua caùc nghieân cöùu thöû nghieäm
hoùa (Gook vaø Edgar, 2007). laâm saøng ngaãu nhieân, coù nhoùm chöùng.
Thuûy tinh hoùa vaø haï nhieät ñoä chaäm Trong moät nghieân cöùu ngaãu nhieân coù
nhoùm chöùng, Cao vaø cs. naêm 2009 cho
Nhieàu nghieân cöùu thöïc nghieäm ñaõ cho thaáy coù söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng
thaáy noaõn sau tröõ laïnh vôùi thuûy tinh keâ veà tæ leä noaõn soáng sau raõ ñoâng giöõa
hoùa ít bò toån thöông caáu truùc thoi voâ hai nhoùm noaõn tröõ laïnh baèng haï nhieät
saéc vaø soá löôïng chromosome hôn so ñoä chaäm vaø thuûy tinh hoùa (61% so vôùi
vôùi kyõ thuaät haï nhieät ñoä chaäm. Nhö 91,8%, p<0,01). Tæ leä thuï tinh ôû hai
ñaõ trình baøy, hieäu quaû cuûa moät chu nhoùm laø töông ñöông, nhöng tæ leä phoâi
kyø tröõ laïnh, raõ ñoâng noaõn coù theå ñöôïc phaân chia ôû nhoùm haï hieät ñoä chaäm laø
ñaùnh giaù qua tæ leä noaõn soáng sau raõ 54,4%, thaáp hôn so vôùi 78% ôû nhoùm
ñoâng, tæ leä thuï tinh, tæ leä taïo phoâi, tæ thuûy tinh hoùa. Keát quaû cuõng cho thaáy tæ
leä thai, vaø trong ñieàu kieän lyù töôûng laø leä phoâi coù chaát löôïng toát vaø tæ leä hình
tæ leä treû sinh soáng. Naêm 2006, Oktay thaønh phoâi nang cao hôn ñaùng keå ôû
vaø cs. ñaõ tieán haønh moät phaân tích goäp nhoùm söû duïng phöông phaùp thuûy tinh
(meta analysis) ñeå so saùnh hieäu quaû hoùa khi tröõ laïnh. Ngoaøi ra, khi ñaùnh
cuûa haï nhieät ñoä chaäm vaø thuûy tinh hoùa giaù caáu truùc cuûa thoi voâ saéc, coù 39,1%
trong tröõ laïnh noaõn ngöôøi. Caùc soá lieäu noaõn baát thöôøng ôû nhoùm haï nhieät ñoä
437
chaäm, so vôùi 16,7% ôû nhoùm thuûy tinh Hieän nay, tröõ laïnh noaõn chæ ñöôïc chæ
hoùa. (Cao vaø cs., 2009). ñònh cho caùc tröôøng hôïp ngöôøi choàng
khoâng laáy ñöôïc tinh truøng vaøo ngaøy
Öu theá cuûa thuûy tinh hoùa so vôùi haï nhieät choïc huùt tröùng. Soá lieäu chuùng toâi cho
ñoä chaäm cuõng ñöôïc chöùng minh trong thaáy hieän coù khoaûng 6 treû ra ñôøi töø
moät nghieân cöùu ngaãu nhieân coù nhoùm tröõ laïnh noaõn trong khoaûng thôøi gian
chöùng ñöôïc baùo caùo gaàn ñaây nhaát treân töø 2003 ñeán 2010 taïi Vieät nam (soá
230 beänh nhaân. Keát quaû cho thaáy tæ leä lieäu chöa coâng boá). Moät trong nhöõng
noaõn soáng sau raõ ñoâng, tæ leä thuï tinh trôû ngaïi chính hieän nay laø phoâi hình
vaø tæ leä phoâi phaân chia ôû nhoùm thuûy thaønh thöôøng coù chaát löôïng keùm vaø tæ
tinh hoùa cao hôn so vôùi nhoùm söû duïng leä phoâi phaân chia thaáp hôn so vôùi caùc
haï nhieät ñoä chaäm. Caû hai nhoùm beänh chu kyø söû duïng noaõn töôi. Trong phaùc
nhaân ñeàu ñöôïc chuyeån phoâi vôùi soá phoâi ñoà hieän nay cuûa chuùng toâi, do phaûi chôø
töông ñöông, tæ leä thai laâm saøng ôû hai ñôïi ngöôøi choàng laáy tinh truøng, vieäc tröõ
nhoùm coù khaùc bieät (38% ôû nhoùm thuûy laïnh noaõn thöôøng chæ ñöôïc tieán haønh
tinh hoùa so vôùi 13% ôû nhoùm haï nhieät sau choïc huùt 5-6 tieáng.
ñoä chaäm). Tæ leä saåy thai ôû hai nhoùm
töông ñöông nhau (Smith vaø cs., 2010). Hieäu quaû cuûa tröõ laïnh noaõn
Soá lieäu baùo caùo gaàn ñaây nhaát cho thaáy
taïi Myõ, treân 50% caùc trung taâm IVF coù Hieän nay treân theá giôùi hieän coù treân 900
trieån khai thöôøng quy tröõ laïnh noaõn, treû sinh ra töø caùc chu kyø söû duïng noaõn
trong ñoù, khoaûng 2/3 chu kyø laø thuûy sau tröõ laïnh; trong ñoù, ít nhaát coù 532
tinh hoùa. Vôùi lôïi theá veà hieäu quaû cao treû ra ñôøi töø phöông phaùp haï nhieät ñoä
hôn cuõng nhö chi phí ñaàu tö ban ñaàu chaäm (trong khoaûng thôøi gian töø 1986
thaáp, thuûy tinh hoùa ñang ngaøy caøng ñeán 2008), 392 treû töø thuûy tinh hoùa
ñöôïc khuyeán khích aùp duïng trong tröõ (trong thôøi gian töø 1999 ñeán 2008) vaø
laïnh, nhaát laø tröõ laïnh noaõn (Cobo vaø 12 treû töø caû hai phöông phaùp. Nhö vaäy,
cs., 2009, 2010). maëc duø tröôøng hôïp sinh soáng ñaàu tieân
töø noaõn tröõ laïnh baèng thuûy tinh hoùa
Taïi Vieät Nam, kyõ thuaät tröõ laïnh ñöôïc baùo caùo 13 naêm sau so vôùi haï
noaõn ñöôïc chuùng toâi xaây döïng töø nhieät ñoä chaäm, soá treû sinh ra töø hai
nhöõng naêm 2002 vaø tröôøng hôïp thai phöông phaùp ñaõ xaáp xæ töông ñöông
laâm saøng ñaàu tieân ñöôïc ghi nhaän vaøo nhau. Khoâng coù söï khaùc bieät veà caùc
thaùng 09/2003. Ñaây laø tröôøng hôïp maø chæ soá saûn khoa cuûa treû sinh ra töø hai
ngöôøi choàng khoâng laáy ñöôïc tinh truøng phöông phaùp tröõ laïnh, vaø ña soá caùc
vaøo ngaøy choïc huùt noaõn, do ñoù, toaøn treû ñöôïc sinh ra ôû tuoåi thai treân 36
boä noaõn phaûi ñöôïc ñoâng laïnh baèng tuaàn (Noyes vaø cs., 2009).
phöông phaùp haï nhieät ñoä chaäm. Ñeán
naêm 2006, tröôøng hôïp thai laâm saøng Caùc dò taät baåm sinh cuûa nhoùm treû sinh
ñaàu tieân töø noaõn ñoâng laïnh baèng thuûy ra töø noaõn tröõ laïnh cuõng laø moät moái
tinh hoùa ñaõ ñöôïc chuùng toâi ghi nhaän. baän taâm cuûa caùc nhaø khoa hoïc. Maëc
438
duø soá treû chöa ñuû nhieàu vaø caàn theo
doõi trong moät thôøi gian daøi hôn, nhöng Ngaøy nay, tæ leä phuï nöõ bò caùc beänh lyù
caùc döõ lieäu cho ñeán nay ñeàu cho thaáy aùc tính coù khuynh höôùng ngaøy caøng
caùc treû sinh ra töø noaõn sau tröõ laïnh coù ñöôïc phaùt hieän sôùm. Khoaûng 2% phuï
tæ leä dò taät baåm sinh khoâng khaùc bieät nöõ döôùi 40 tuoåi ñöôïc phaùt hieän caùc ung
vôùi nhoùm treû sinh ra töø caùc kyõ thuaät hoã thö ôû giai ñoaïn xaâm laán, vaø ôû nhoùm
trôï sinh saûn khaùc cuõng nhö treû sinh ra phuï nöõ döôùi 60, con soá naøy laø 9%
töø caùc chu kyø töï nhieân. Tæ leä naøy trong (Jemal vaø cs., 2007). Coù ñeán khoaûng
caùc nghieân cöùu thay ñoåi töø 0,3% ñeán 50% caùc phuï nöõ naøy caàn ñöôïc ñieàu
2,5% vaø ña soá lieân quan ñeán baát thöôøng trò baèng caùc hoùa chaát hay xaï trò, vaø
vaùch ngaên tim (Noyes vaø cs., 2009). nhö vaäy khaû naêng sinh saûn seõ bò aûnh
höôûng. Möùc ñoä aûnh höôûng cuûa ñieàu trò
Nhö vaäy, caùc döõ lieäu cho ñeán hieän nay beänh lyù aùc tính leân khaû naêng sinh saûn
ñeàu cho thaáy tröõ laïnh noaõn coù theå ñöôïc phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö ñieàu
xem laø moät kyõ thuaät an toaøn, treû sinh trò toaøn thaân hay khu truù, lieàu löôïng tia
ra coù caùc chæ soá saûn khoa vaø tæ leä dò taät xaï trong moãi ñôït xaï trò, loaïi hoùa chaát
baåm sinh khoâng khaùc bieät so vôùi caùc söû duïng… (Ajata vaø cs., 2010).
nhoùm daân soá khaùc. Tuy nhieân, caàn coù
theâm soá lieäu töø caùc nghieân cöùu lôùn hôn, Nhieàu bieän phaùp ñöôïc ñöa ra nhaèm
vaø theo doõi trong thôøi gian daøi hôn. duy trì khaû naêng sinh saûn cuûa ngöôøi
phuï nöõ sau khi hoaøn taát quaù trình ñieàu
TRÖÕ LAÏNH MOÂ BUOÀNG TRÖÙNG trò beänh lyù aùc tính nhö thay ñoåi vò trí
buoàng tröùng tröôùc khi xaï trò (ovarian
Giôùi thieäu transposition) hay söû duïng caùc loaïi
GnRH ñoàng vaän ñeå öùc cheá hoaït ñoäng
Tröõ laïnh moâ buoàng tröùng ñöôïc döïa treân buoàng tröùng…. Tuy nhieân, caùc phöông
ghi nhaän söï ñeà khaùng cuûa caùc nang phaùp naøy chæ phuø hôïp cho moät soá ñoái
noaõn nguyeân thuûy vôùi caùc taùc ñoäng töôïng vaø vieäc söû duïng GnRH coøn chöa
baát lôïi cuûa chaát baûo quaûn ñoâng laïnh ñöôïc thoáng nhaát, do lo ngaïi raèng nang
(Oktay vaø cs., 1997). ÔÛ giai ñoaïn naøy, noaõn nguyeân thuûy vaø nang thöù caáp
teá baøo noaõn chöa hình thaønh maøng chöa coù thuï theå vôùi GnRH (Ajata vaø
trong suoát cuõng nhö thoi voâ saéc, ngoaøi cs., 2010). Tröõ laïnh noaõn hay tröõ laïnh
ra, caùc hoaït ñoäng chuyeån hoùa cuõng phoâi cuõng coù theå ñöôïc aùp duïng, tuy
ngöng treä. Do ñoù, caùc teá baøo noaõn trong nhieân, vieäc söû duïng noäi tieát ñeå kích
nang noaõn nguyeân thuûy thöôøng ít bò taùc thích buoàng tröùng treân nhöõng beänh
ñoäng bôûi söï thay ñoåi nhieät ñoä töø moâi nhaân naøy caàn coù thôøi gian, chöa keå caùc
tröôøng beân ngoaøi hôn so vôùi caùc giai taùc ñoäng cuûa noäi tieát leân beänh lyù aùc
ñoaïn phaùt trieån sau naøy. Beân caïnh ñoù, tính coøn chöa ñöôïc hieåu roõ. Ngoaøi ra,
kích thöôùc nhoû cuûa noaõn baøo cuõng goùp vieäc choïc huùt noaõn treân beänh nhaân coù
phaàn giuùp khaû naêng thaåm thaáu cuûa caùc khoái u aùc tính taïi buoàng tröùng coøn laø
chaát baûo quaûn ñoâng laïnh cao hôn. moät nguy cô lôùn (Fatemi, 2010). Do ñoù,
439
trong caùc tröôøng hôïp naøy, tröõ laïnh moâ ñieàu trò baèng tia xaï hay hoùa chaát. Ñoái
buoàng tröùng laø moät giaûi phaùp thích hôïp. vôùi caùc beänh nhaân naøy, vieäc tröõ laïnh
noaõn hay phoâi ñoâi khi khoâng khaû thi
Tröôøng hôïp caáy gheùp moâ buoàng tröùng do vaán ñeà thôøi gian hay hieäu quaû hay
sau raõ ñoâng töï thaân (autologus) ñaàu tieân do chöa laäp gia ñình… Ngoaøi ra, vieäc
treân ngöôøi ñöôïc baùo caùo vaøo naêm 2004 caáy gheùp moâ buoàng tröùng coøn giuùp
(Donnez vaø cs., 2004). Caùc tröôøng hôïp duy trì hoaït ñoäng noäi tieát trong cô theå
taïo phoâi ñaàu tieân hay coù thai töï nhieân ngöôøi phuï nöõ. Trong moät baùo caùo lôùn
ñaàu tieân sau caáy gheùp moâ buoàng tröùng nhaát hieän nay, taùc giaû ghi nhaän caùc
ñoâng laïnh cuõng ñöôïc baùo caùo quanh beänh nhaân ung thö vuù vaø caùc beänh lyù
thôøi ñieåm naøy (Meirow vaø cs., 2005; aùc tính veà maùu chieám 2/3 caùc tröôøng
Demeestere vaø cs., 2007; Andersen vaø hôïp tröõ laïnh moâ buoàng tröùng. Nhoùm
cs., 2008; Silber vaø cs., 2008). Gaàn ñaây, caùc beänh nhaân coù beänh lyù töï mieãn nhö
hai treû sinh soáng ñaàu tieân töø caáy gheùp lupus coù bieán chöùng vieâm caàu thaän
moâ buoàng tröùng ñoâng laïnh vaøo vuøng caáp, caùc beänh lyù di truyeàn lieân quan
chaäu cuõng ñöôïc ghi nhaän, maëc duø vaãn ñeán suy buoàng tröùng, hay caùc tröôøng
coøn nhieàu tranh caõi quanh nguoàn goác hôïp phaûi caét buoàng tröùng do khoái u
cuûa baøo thai, do buoàng tröùng coøn laïi laønh tính… Cuoái cuøng, nhöõng phuï nöõ
beân kia vaãn hoaït ñoäng (Demeesteer vaø khoûe maïnh muoán trì hoaõn vieäc laäp gia
cs., 2010; Ernst vaø cs., 2010). ñình vaø coù con vì nhieàu lyù do nhöng
vaãn muoán khaû naêng sinh saûn ñöôïc duy
Ñoái töôïng aùp duïng trì (Demeestere vaø cs., 2009).
Tröõ laïnh moâ buoàng tröùng laø moät kyõ Tuy nhieân, vieäc tröõ laïnh - raõ ñoâng vaø
thuaät ñieàu trò coøn mang tính thöû caáy gheùp moâ buoàng tröùng töø nhöõng
nghieäm cao nhöng moät khi trieån khai beänh nhaân coù ung thö di caên caàn ñöôïc
thaønh coâng, kyõ thuaät naøy coù raát nhieàu thöïc hieän caån thaän, ñeå traùnh tình traïng
öu ñieåm. Kyõ thuaät cho pheùp löu tröõ moät teá baøo ung thö coù trong moâ buoàng tröùng
soá löôïng lôùn caùc nang noaõn nguyeân seõ phaùt taùn sau caáy gheùp. ÔÛ nhöõng
thuûy vaø nang sô caáp-moät nguoàn ñaûm beänh nhaân coù nguy cao vôùi beänh lyù aùc
baûo cho khaû naêng sinh saûn sau naøy, coù tính taïi buoàng tröùng, raõ ñoâng moâ buoàng
theå tieán haønh nhanh choùng taïi baát kyø tröùng vaø nuoâi caáy nang noaõn trong moâi
thôøi ñieåm naøo cuûa chu kyø kinh nguyeät tröôøng in vitro seõ laø bieän phaùp an toaøn
vaø hieän laø löïa choïn duy nhaát ñeå baûo hôn cho beänh nhaân. Tuy nhieân, hieän
toàn khaû naêng sinh saûn cho treû chöa chöa coù nhieàu baùo caùo ñöôïc ghi nhaän
daäy thì. ñoái vôùi phöông phaùp naøy.
Nhìn chung coù ba nhoùm ñoái töôïng coù Quy trình thöïc hieän
theå höôûng lôïi töø tröõ laïnh moâ buoàng
tröùng. Ñoù laø nhöõng beänh nhaân ñöôïc Thu nhaän moâ buoàng tröùng coù theå ñöôïc
chaån ñoaùn laø coù beänh lyù aùc tính vaø caàn thöïc hieän qua phaãu thuaät noäi soi hay
440
môû buïng hôû. Buoàng tröùng khoâng coù tröùng sau caáy gheùp coù theå ñöôïc tieán
söï hieän dieän cuûa caùc nang noaõn phaùt haønh deã daøng hôn so vôùi caáy gheùp vaøo
trieån hay nang hoaøng theå thöôøng ñöôïc vuøng chaäu (The Practice Committee of
öu tieân choïn löïa. Trong quaù trình thu ASRM, 2008). Trong tröôøng hôïp caáy
nhaän moâ buoàng tröùng, neân traùnh laøm gheùp moâ sau raõ ñoâng vaøo vuøng chaäu,
toån thöông voøi tröùng ñeå khoâng aûnh quaù trình caáy gheùp coù theå ñöôïc tieán
höôûng ñeán khaû naêng thuï thai töï nhieân haønh hai thì ñeå gia taêng löôïng maùu
sau khi caáy gheùp. nuoâi ñeán moâ, töø ñoù, cô hoäi thaønh coâng
seõ cao hôn (Donnez vaø cs., 2004).
Maãu moâ ñöôïc cho vaøo moâi tröôøng coù
nuoâi caáy coù HEPES hay moâi tröôøng Hieäu quaû
nöôùc muoái sinh lyù vaø nhanh choùng
chuyeån vaøo labo IVF gaàn ñoù. Maãu moâ Trong khoaûng thôøi gian gaàn ñaây,
ñöôïc taùch boû caùc lôùp moâ ñeäm coøn soùt nhieàu tieán boä trong kyõ thuaät tröõ
laïi, sau ñoù, moâ buoàng tröùng seõ ñöôïc caét laïnh - raõ ñoâng cuõng nhö caáy gheùp ñaõ
thaønh nhöõng maåu nhoû coù kích thöôùc giuùp vieäc thaønh laäp ngaân haøng moâ
5x10mm vaø daøy khoaûng 2mm. Toaøn buoàng tröùng trôû neân khaû thi hôn (Silber
boä quaù trình ñöôïc thöïc hieän trong moâi vaø Gosden, 2007; Silber vaø cs., 2008). Soá
tröôøng caáy coù HEPES vaø ñöôïc laøm lieäu cho thaáy tröõ laïnh moâ buoàng tröùng
laïnh ôû 4oC (thöôøng ñöôïc boå sung theâm hieän ñöôïc trieån khai môû roäng ôû nhöõng
20% protein). quoác gia taïi chaâu AÂu nhö Bæ hay taïi Myõ
(Jeruss vaø Woodruff, 2009).
Khoaûng 1-3 maãu moâ sau xöû lyù seõ ñöôïc
cho vaøo 1 tube tröõ laïnh, coù chöùa 1,5ml Hieäu quaû cuûa caáy gheùp moâ buoàng tröùng
moâi tröôøng coù chaát baûo quaûn laïnh vaø ñöôïc ñaùnh giaù döïa vaøo hoaït ñoäng noäi
ñöôïc ñoâng laïnh theo phöông phaùp haï tieát (saûn xuaát caùc noäi tieát toá) vaø hoaït
nhieät ñoä chaäm. ñoäng ngoaïi tieát (phoùng noaõn). Caùc hoaït
ñoäng cheá tieát noäi tieát thöôøng ñöôïc khoâi
Ñeå raõ ñoâng, tube tröõ laïnh ñöôïc ñeå ôû phuïc sau 4-5 thaùng caáy gheùp, vaø khaû
nhieät ñoä phoøng trong 1 phuùt vaø sau ñoù, naêng coù thai thöôøng ñöôïc ghi nhaän
nhuùng vaøo nöôùc aám 30oC. Maãu moâ tröõ trong naêm ñaàu tieân. Tröôøng hôïp sanh
laïnh seõ ñöôïc cho vaøo moâi tröôøng raõ soáng ñaàu tieân treân theá giôùi töø vieäc caáy
ñoâng vôùi noàng ñoä chaát baûo quaûn ñoâng gheùp moâ buoàng tröùng ñöôïc ghi nhaän
laïnh giaûm daàn. Maãu moâ sau raõ ñoâng coù naêm 2004, sau khi caáy moâ buoàng tröùng
theå ñöôïc caáy vaøo vuøng chaäu (orthtopic) sau raõ ñoâng vaøo vuøng chaäu (Donnez vaø
hay caáy döôùi da, thöôøng laø vuøng caúng cs., 2004). Gaàn ñaây nhaát, Demeestere
tay hay vuøng buïng döôùi (heterotopic). vaø cs. ñaõ baùo caùo tröôøng hôïp coù thai
Vieäc caáy gheùp moâ buoàng tröùng ngoaøi thöù hai sau ba naêm caáy gheùp moâ buoàng
vuøng chaäu thöôøng ñôn giaûn hôn, theo tröùng (Demeestere vaø cs., 2010). Hieän
doõi hoaït ñoäng sau caáy gheùp hay trong nay, coù khoaûng 30 tröôøng hôïp ñöôïc caáy
tröôøng hôïp caàn thieát, loaïi boû moâ buoàng gheùp moâ buoàng tröùng vôùi 8 treû hoaøn
441
toaøn khoûe maïnh ñöôïc ghi nhaän (Smitz nöõ. Tuy nhieân, vaãn caàn nhieàu nghieân
vaø cs., 2010). cöùu nhaèm caûi thieän tæ leä soáng cuõng
nhö khaû naêng phaùt trieån tieáp tuïc cuûa
Coù nhieàu nguyeân nhaân daãn ñeán vieäc noaõn hay moâ buoàng tröùng sau raõ ñoâng.
thaønh coâng cuûa caáy gheùp moâ buoàng Ñoái vôùi tröõ laïnh noaõn, thuûy tinh hoùa
tröùng sau raõ ñoâng coøn haïn cheá. Thoaùi ñang laø bieän phaùp chieám öu theá vôùi
hoùa caùc nang noaõn sau caáy gheùp moâ, chi phí ñaàu tö thaàp vaø caùc keát quaû
haäu quaû cuûa vieäc thieáu maùu nuoâi laø ban ñaàu raát khaû quan. Tröõ laïnh moâ
moät trôû ngaïi thöôøng gaëp nhaát. Kyõ thuaät buoàng tröùng tuy vaãn coøn laø moät kyõ
caáy gheùp neáu khoâng hoaøn chænh cuõng thuaät mang tính thöû nghieäm, nhöng
seõ aûnh höôûng ñeán thôøi gian soáng vaø cuõng laø moät kyõ thuaät höùa heïn vì khoâng
hoaït ñoäng cheá tieát cuûa moâ buoàng tröùng chæ giuùp baûo toàn khaû naêng sinh saûn
sau caáy gheùp. Ngoaøi ra, quy trình xöû lyù maø coøn giuùp duy trì hoaït ñoäng noäi
maãu moâ tröôùc vaø sau raõ ñoâng cuõng goùp tieát cuûa ngöôøi phuï nöõ sau caáy gheùp.
phaàn vaøo thaønh coâng cuûa hoaït ñoäng
buoàng tröùng sau naøy.
1. Ajala T, Rafi J, Larsen-Disney P, Howell A (2010).
Toùm laïi, tröõ laïnh vaø caáy gheùp moâ Fertility Preservation for Cancer Patients: A Review.
Inter J Obstet Gynecol (in press).
buoàng tröùng hieän vaãn ñöôïc xem laø moät
kyõ thuaät coøn mang tính thöû nghieäm 2. Andersen CY, Rosendahl M, Byskov AG, Loft A,
cao. Tuy nhieân, vôùi nhöõng tieàm naêng Ottosen C, Dueholm M, Schmidt KL, Andersen AN,
Ernst E (2008). Two successful pregnancies following
öùng duïng raát lôùn, nhaát laø trong nhöõng autotransplantation of frozen/thawed ovarian tissue.
tröôøng hôïp phuï nöõ bò caùc beänh lyù aùc tính Hum Reprod 23:2266–2272
maø vieäc löu tröõ tröùng khoâng theå thöïc

3. Borini A, Coticchio G (2009). The human
hieän do vaán ñeà veà thôøi gian, an toaøn oocyte:controlled rate cooling. In: Gardner DK,
hay nhöõng tröôøng hôïp chöa daäy thì…, Weissman A, Howles CM, Shoham Z, eds. Textbook of
Assisted Reproductive Technology – Laboratory and
caùc noã löïc nghieân cöùu nhaèm caûi thieän
Clinical Perspectives. Informa Healcare; 255- 266
hieäu quaû cuûa söû duïng moâ buoàng tröùng
sau raõ ñoâng ngaøy caøng ñöôïc chuù troïng. 4. Borini A, Bararo M, Bonu M (1998). Pregnancies
after oocyte freezing and thawing, preliminary data.
Hum Reprod 13:124–125
KEÁT LUAÄN
5. Borini A, Setti PEL, Anserini P (2009).
Multicenter observational study on slow-cooling oocyte
Trong nhieàu naêm, tröõ laïnh noaõn laø cryopreservation: clinical outcome. Fertil Steril (in
moät thaùch thöùc trong ngaønh IVF. Vôùi press)
caùc böôùc tieán môùi trong kyõ thuaät hoã 6. Cao Y, Xing Q, Li L (2009). Comparision of
trôï sinh saûn, ngöôøi ta khoâng chæ tröõ survival and embryonic development in human oocytes
laïnh noaõn maø coøn tröõ laïnh moâ buoàng cryopreserved by slow freezing and vitrification. Fertil
Steril 92:1306-1311
tröùng. Roõ raøng, caùc kyõ thuaät naøy ñaõ môû
ra nhieàu öùng duïng vaø tieän ích trong 7. Chen C (1986). Preguancy after human oocyte
cryopreservation. Lancet 1: 884 - 886
ñieàu trò voâ sinh cuõng nhö trong baûo
toàn khaû naêng sinh saûn cuûa ngöôøi phuï 8. Cobo A, Meseguer M, Remohyù J, Pellicer A (2010).
442
Use of cryo-banked oocytes in an ovum donation
programme:a prospective, randomized, controlled, 20. Gook DA, Edgar DH (2007). Human oocyte
clinical trial. Hum Reprod 25:2239–2246 cryopreservation. Hum Reprod Update 13:591 – 605
9. Cobo A, Vajta G, Remohi J (2009). Vitrification of 21. Gook DA, Osborn SM, Johnston WIH (1993).
human mature oocytes in clinical practice. Reprod Cryopreservation of mouse and human oocytes using
BioMed Online 19 Suppl. 4:85-104 1,2-propanediol and the configuration of the meiotic
spindle. Hum Reprod 8:1101–1109
10. Demeestere I, Simon P, Emiliani S, Delbaere A,
Englert Y (2007). Fertility preservation:successful 22. Gook DA, Osborn SM, Johnston WI (1995).
transplantation of cryopreserved ovarian tissue in a Parthenogenetic activation of human oocytes following
young patient previously treated for Hodgkin’s disease. cryopreservation using 1,2-propanediol. Hum Reprod
Oncologist 12:1437–1442 10:654–658
11. Demeestere I, Simon P, Emiliani S, Delbaere A, 23. Jemal A, Siegel R, Ward E, Murray T, Xu J, Thun
Englert Y (2009). Orthotopic and heterotopic ovarian MJ (2007). Cancer statistics. Cancer J Clinic 57:43–66
tissue transplantation. Hum Reprod Update 15:649–665
24. Jeruss JS, Woodruff TK (2009). Preservation of
12. Demeestere I, Simon P, Moffa F, Delbaere A, fertility in patients with cancer. N Engl J Med 360:902–
Englert Y (2010). Birth of a second healthy girl more 911
than 3 years after cryopreserved ovarian graft. Hum
Reprod (in press) 25. Kuleshova L, Gianaroli L, Magli C (1999). Birth
following vitrification of a small number of human
13. Donnez J, Dolmans MM, Demylle D, Jadoul P, oocytes:case report. Hum Reprod 14:3077–3079
Pirard C, Squiffiet J, Martinez-Madrid B, Langendonckt
A (2004). Livebirth after orthotopic transplantation of 26. Kuwayama M (2009). The human oocyte:
cryopreserved ovarian tissue. Lancet 364:1405–1410 vitrification. In: Gardner DK, Weissman A, Howles CM,
14. Dozortsev D, Nagy P, Abdelmassih S, Oliveira Technology – Laboratory and Clinical Perspectives.
F, Brasil A, Abdelmassih V, Diamond M, Abdelmas- London: Informa Healcare; 267-273
sih R (2004). The optimal time for intracytoplasmic
sperminjection in the human is from 37 to 41 hours 27. Kuwayama M, Vajta G, Kato O (2005). Highly
after administration of human chorionic gonadotropin. efficient vitrification method for cryopreservation of
Fertil Steril 82:1492–1496 human oocytes. Reprod BioMed Online 11:300–308
15. Ernst E, Bergholdt S, Jorgensen JS, Andersen CY 28. Levi Setti PE, Albani E, Novara PV, Cesana A,
(2010). The first woman to give birth to two children Bianchi S, Negri L (2005). Normal birth after trans-
following transplantation of frozen/thawed ovarian fer of cryopreserved human embryos generated by
tissue. Hum Reprod (in press) microinjection of cryopreserved testicular spermatozoa
into cryopreserved human oocytes. Fertil Steril 83:1041
16. Eroglu A, Toth TL, Toner M (1998)
Alterations of the cytoskeleton and polyploidy induced 29. Meirow D, Levron J, Eldar-Geva T, Hardan I,
by cryopreservation of metaphase II mouse oocytes. Fridman E, Zalel Y, Schiff E, Dor J (2005). Pregnancy
Fertil Steril 69:944–957 after transplantation of cryopreserved ovarian tissue in
a patient with ovarian failure after chemotherapy. N
17. Fatemi HM (2010). Fertility preservation. Engl J Med 353:318–321
Presented at LIFE ART workshop, Singpore
30. Noyes N, Porcu E, Borini A (2009). Over 900
18. Ferraretti A, Lappi M, Magli C, Muzzonigro F, oocyte cryopreservation babies born with no
Resta S and Gianaroli L (2010). Factors affecting thawed apparent increase in congenital anomalies. Reprod
oocyte viability suggest a customized policy of embryo BioMed Online 18:769-76
transfer. Fertil Steril (in press)
31. Oktay K, Cil A, Bang H (2006). Efficiency of oocyte
19. Frabbi R, Porcu E, Marsella T (2001). Human oocyte cryopreservation:a meta-analysis. Fertil Steril 86:70–80
cryopreservation:new perspectives regarding oocyte 32. Oktay K, Nugent D, Newton H, Salha O, Gosden
survival. Hum Reprod 16:411-416 RG (1997). Isolation and characterization of primordial
443
follicles from fresh and cryopreserved human ovarian Successful pregnancy after microsurgical transplantation
tissues. Fertil Steril 67:481-486 of an intact ovary. N Engl J Med 359:2617–2618
33. Parmegiani L, Cognigni GE, Bernardi S, 43. Smith G, Silva E, Silva C (2004).
Ciampaglia W, Infante F, Pocognoli P, Tabarelli de Symposium:cryopreservation and assisted human
Fatis C, Troilo E, Filicori M (2008). Freezing within 2 h conception. Developmental consequences of
from oocyte retrieval increases the efficiency of human cryopreservation of mammalian oocytes and embryos.
oocyte cryopreservation when using a slow freezing/ Reprod BioMed Online 9:171–178
rapid thawing protocol with high sucrose concentration.
Hum Reprod 23:1771–1777 44. Smith GD, Serafini PC, Fioravanti J, Yadid I,
Coslovsky M (2010). Prospective randomized
34. Pickering SJ, Braude PR, Johnson MH, Cant A, comparison of human oocyte cryopreservation with
Currie J (1990). Transient cooling to room slow-rate freezing or vitrification. Fertil Steril (in press)
temperature can cause irreversible disruption of the
meiotic spindle in the human oocyte. Fertil Steril 45. Smitz J, Dolmans M, Donnez J, Fortune J,
54:102–108 Hovatta O, Jewgenow K, Picton H and Zelinski M
(2010). Current achievements and future research
35. Porcu E, Fabbri R, Damiano G, Giunchi S, Fratto directions in ovarian tissue culture, in vitro follicle
R, Ciotti PM, Venturoli S, Flamigni C (2000). Clinical development and transplantation:implications for
experience and applications of oocyte fertility preservation. Hum Reprod (in press)
cryopreservation. Mol Cell Endocrinol 169:33-37
46. Stoop D, Van Landuyt L, Paquay R, Fatemi H,
36. Porcu E, Fabbri R, Seracchioli R (1997). Birth Blockeel C, De Vos M, Camus M, Van den Abbeel M
of a healthy female after intra-cytoplasmic sperm and P. Devroey (2010). Offering excess oocyte aspira-
injection of cryopreserved human oocytes. Fertil Steril tion and vitrification to patients undergoing stimulated
68: 724–726 artificial insemination cycles can reduce the multiple
pregnancy risk and accumulate oocytes for later use.
37. Richardson S, Senikas V, Nelson J (1987). Follicular Hum Reprod 25:1213–1218
Depletion During the Menopausal Transition:Evidence
for Accelerated Loss and Ultimate Exhaustion. J Clin 47. The Practice Committee of the American Society
Endocrinol Metab 65:1231 – 1237 of Reproductive Medicine (2006) Ovarian tissue and
oocyte cryopreservation. Fertil Steril 86: S142-S147
38. Rienzi L, Martinez F, Ubaldi F, Minasi MG,
Iacobelli M, Tesarik J, Greco E (2004). PolScope 48. The Practice Committee of the American So-
analysis of meiotic spindle changes in living metaphase ciety for Reproductive Medicine and the Practice
II oocytes during the freezing and thawing procedures. Committee of the Society for Assisted Reproduc-
Hum Reprod 19:655–659 tive Technology (2008). Ovarian tissue and oocyte
cryopreservation. Fertil Steril 90: S241–246
39. Rudick B, Opper N, Paulson R, Bendikson K, Chung
K (2010). The status of oocyte cryopreservation in the 49. Tucker MJ, Morton PC, Wright G, Sweitzer CL
United States. Fertil Steril (in press) and Massey JB (1998) Clinical application of human
egg cryopreservation. Hum Reprod 13:3156–3159
40. Shaw JM, Jones GM (2003). Terminology associated
with vitrication and other cryopreservation procedures 50. Vajta G, Nagy ZP (2006). Are programmable
for oocytes and embryos. Hum Reprod Update 9:583 – freezers still needed in the embryo laboratory? Review
605 on vitrifi cation. Reprod BioMed Online 12:779-796
51. Yanagida K, Yazawa H, Katayose H,
41. Silber SJ, Gosden RG (2007). Ovarian transplan- Suzuki K, Hoshi K, Sato A (1998). Influence of oocyte
tation in a series of monozygotic twins discordant for preincubation time on fertilization after
ovarian failure. N Engl J Med 356:1382–1384 intracytoplasmic sperm injection. Hum Reprod
13:2223–2226
42. Silber SJ, Grudzinskas G, Gosden RG (2008).
444
PHUÏ LUÏC: MOÄT SOÁ PHAÙC ÑOÀ TRÖÕ
LAÏNH NOAÕN ÑANG ÑÖÔÏC AÙP
DUÏNG TAÏI VIEÄT NAM
Phöông phaùp haï nhieät ñoä chaäm söû

duïng straw laøm duïng cuï chöùa noaõn
Tröõ laïnh
Duïng cuï - Hoùa chaát
1 hoäp Nunc 4 gieáng

Pipette ñeå thao taùc treân noaõn
Maùy tröõ laïnh noaõn ñaõ caøi ñaët chöông trình
haï nhieät ñoä chaäm
Moâi tröôøng tröõ laïnh noaõn
Chuaån bò tröôùc khi tieán haønh tröõ laïnh
1. Chuaån bò hoäp Nunc 4 gieáng chöùa moâi

tröôøng tröõ laïnh: cho vaøo moãi gieáng 0,5ml
moâi tröôøng coù noàng ñoä chaát baûo quaûn laïnh
(thöôøng laø PrOH ) theo thöù töï taêng daàn 0,5M;
0,75M, vaø (1,5M +1M sucrose).
2. Ñeå ôû nhieät ñoä phoøng trong 30 phuùt
1.Taùch boû lôùp teá baøo haït xung quanh noaõn

sau 2-3 giôø choïc huùt
2.Laáy noaõn töø tuû caáy, ñeå ôû nhieät ñoä phoøng

khoaûng 1 phuùt
3.Cho noaõn laàn löôït tieáp xuùc vôùi 3 loaïi moâi

tröôøng theo thöù töï trong thôøi gian laø 5 phuùt,
5 phuùt vaø 10 phuùt
4. Ñaët noaõn vaøo straw
445
5. Baät maùy vaø khôûi ñoäng chöông trình tröõ
laïnh noaõn
6. Sau khi maùy ñaït ñöôïc nhieät ñoä ban ñaàu laø
20oC, cho straw chöùa noaõn vaøo maùy vaø baét
ñaàu chöông trình haï nhieät ñoä chaäm
7. Töø 20oC ñeán -7oC: toác ñoä 1oC/ phuùt
8. Taïi -7oC cho maùy taïm döøng ñeå thöïc hieän

seeding
9. Tieáp tuïc chöông trình haï nhieät ñoä töø -7oC

ñeán -30oC vôùi toác ñoä 0,3oC/phuùt
10. Töø -30oC ñeán -150oC: toác ñoä 30oC/phuùt
11. Nhuùng straw vaøo nitô loûng
12. Cho straw vaøo cassette vaø caát vaøo bình

löu tröõ
Raõ ñoâng

Nöôùc aám 30oC
Moâi tröôøng raõ ñoâng noaõn
1. Chuaån bò hoäp Nunc 4 gieáng chöùa moâi

tröôøng raõ ñoâng: cho vaøo moãi gieáng 0,5ml moâi
tröôøng coù chaát baûo quaûn laïnh ( thöôøng laø
PrOH + sucrose) vôùi noàng ñoä giaûm daàn.
2. Ñeå ôû nhieät ñoä phoøng trong 30 phuùt.
446
1. Laáy straw ra khoûi thuøng löu tröõ
2. Ñeå straw trong khoâng khí 30 giaây
3. Nhuùng straw vaøo nöôùc aám 30oC trong 1 phuùt
4. Laáy noaõn ra khoûi straw vaø chuyeån noaõn

vaøo 4 moâi tröôøng laàn löôït trong thôøi gian 5
phuùt, 5 phuùt, 10 phuùt vaø 10 phuùt.
5. Chuyeån noaõn vaøo moâi tröôøng caáy vaø chôø

ñeán khi ICSI
447
Phöông phaùp thuûy tinh hoùa söû duïng
cryotop/ cryoleaf laøm duïng cuï chöùa
noaõn
Tröõ laïnh

Moâi tröôøng thuûy tinh hoùa
1. Chuaån bò 1 hoäp Nunc 4 gieáng chöùa moâi

tröôøng tröõ laïnh: cho vaøo 2 gieáng, gieáng 1
chöùa 0,5ml moâi tröôøng caân baèng vaø gieáng 2
chöùa 0,5ml moâi tröôøng thuûy tinh hoùa.
1. Taùch boû lôùp teá baøo haït xung quanh noaõn

sau 2-3 giôø choïc huùt
2. Laáy noaõn töø tuû caáy, ñeå ôû nhieät ñoä phoøng

khoaûng 1 phuùt
3. Cho noaõn vaøo gieáng 1 chöùa moâi tröôøng

caân baèng trong 5 phuùt
Coïng raï tröõ phoâi

4. Chuyeån noaõn vaøo gieáng 2 chöùa moâi tröôøng
Ñieåm haøn thuûy tinh hoùa, thôøi gian toái ña cho noaõn tieáp
xuùc vôùi moâi tröôøng naøy laø 1 phuùt
5. Ñaët noaõn vaø keøm 1 theå tích moâi tröôøng raát

Vaïch ñen 2 Baàu treân nhoû leân beà maët cuûa cryotop/ cryoleaf
Vaïch ñen 1
Hình 1 6. Nhuùng tröïc tieáp vaøo nitô loûng
448
7. Cho cryotop/cryoleaf vaøo tube vaø caát vaøo
bình löu tröõ
Raõ ñoâng

Moâi tröôøng raõ ñoâng noaõn
1. 1 hoäp Nunc 4 gieáng chöùa 0,5ml moâi

tröôøng raõ ñoâng goàm moâi tröôøng raõ ñoâng thöù
1 coù noàng ñoä chaát baûo quaûn cao (thöôøng laø
ethylene glycol + DMSO + sucrose) vaø giöõ
ôû 37oC
2. 1 hoäp Nunc 4 gieáng chöùa moâi tröôøng raõ

ñoâng thöù 2, 3 vaø 4 coù noàng ñoä chaát baûo quaûn
giaûm daàn (0,5 ml/gieáng) vaø giöõ ôû nhieät ñoä
phoøng
1. Laáy cryotop chöùa noaõn ra khoûi bình löu tröõ
2. Nhuùng cryotop chöùa noaõn vaøo moâi tröôøng

raõ ñoâng thöù nhaát trong hoäp Nunc 4 gieáng thöù
nhaát ôû 37oC trong thôøi gian 1-1,5 phuùt
3. Chuyeån noaõn laàn löôït qua 3 moâi tröôøng raõ

ñoâng coøn laïi trong hoäp Nunc 4 gieáng thöù 2
vôùi thôøi gian 3 phuùt/gieáng
4. Chuyeån noaõn sang moâi tröôøng caáy vaø chôø

ICSI
449
cryopette laøm duïng cuï chöùa noaõn
Tröõ laïnh

1 cryopette
1 maùy haøn ñaàu cryopette
Moâi tröôøng thuûy tinh hoùa (Vitrification) (Ori-

gio – Ñan Maïch)
Chuaån bò tröôùc khi tieán haønh ñoâng laïnh
1. Cho moâi tröôøng vaøo 2 gieáng cuûa hoäp Nunc.

Gieáng 1 chöùa 0,5ml moâi tröôøng caân baèng vaø
gieáng 2 chöùa 0,5ml moâi tröôøng thuûy tinh hoùa.

1. Cho noaõn vaøo gieáng 1 chöùa moâi tröôøng

caân baèng trong 5 phuùt
2. Chuyeån noaõn vaøo gieáng 2 chöùa moâi tröôøng

thuûy tinh hoùa. Thôøi gian toái ña cho noaõn
tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng naøy laø 1 phuùt
3. Sau khi ñaõ chuyeån noaõn xuoáng döôùi ñaùy

gieáng 2, chuyeån sang söû duïng cryopette.
4. Boùp maïnh baàu treân cuûa cryopette vaø thaû

loûng töø töø ñeå huùt moâi tröôøng vaøo ñeán vaïch
ñen thöù nhaát.
5. Huùt tieáp noaõn vaø moâi tröôøng cho ñeán vaïch

ñen thöù hai
450
6.Haøn cryopette
Kieåm tra döôùi kính hieån vi xem noaõn ñaõ

naèm giöõa 2 vaïch ñen chöa
Ñöa ñieåm haøn (ôû ñaàu cryopette) vaøo maùy haøn

Nhaán giöõ maùy haøn cho ñeán khi nghe 1
tieáng bíp nhoû thì laáy cryopette ra
Kieåm tra döôùi kính hieån vi xem moái haøn

coù kín hay khoâng. Neáu khoâng kín coù theå haøn
laïi 1 laàn nöõa ôû 1 khoaûng nhoû phía treân ñieåm
ñaõ haøn, hoaëc caét ñaàu haøn vaø bôm noaõn ra vaø
huùt laïi voâ 1 cryopette khaùc.
Nhuùng ngay cryopette vaøo vaät chöùa ni-tô

loûng vaø ñem ñi tröõ laïnh
Löu yù: Thôøi gian töø luùc chuyeån noaõn sang

moâi tröôøng thuûy tinh hoùa cho ñeán khi nhuùng
cryopette vaøo ni-tô loûng toát nhaát laø trong
khoaûng 45-50 giaây.
Raõ ñoâng

1 dao caét nhoû
Moâi tröôøng raõ ñoâng
1. Hoäp Nunc 1: cho 0,5ml moâi tröôøng raõ ñoâng

(Warming Medium – WM) vaøo gieáng 1, cho
vaøo tuû aám 37oC.
2. Hoäp Nunc 2: cho 0,5ml moâi tröôøng

pha loaõng 1 (Dilusion Medium 1 – DM 1)
451
vaøo gieáng 1; 0,5mlmoâi tröôøng pha loaõng 2
(Dilusion Medium 2 – DM 2)vaøo gieáng 2; cho
vaøo moãi gieáng 3 vaø 4 0,5ml moâi tröôøng röûa
(Washing Medium – WM) vaø ñeå ôû nhieät ñoä
phoøng.
3. Tieán haønh raõ ñoâng sau 30 phuùt
1. Laáy cryopette ra khoûi ni-tô loûng vaø nhuùng

tröïc tieáp vaøo beå nöôùc ñaõ ñöôïc laøm aám saün ôû
37oC vaø ñeå ngaâm trong 5 giaây.
2. Caån thaän lau khoâ ñaàu cryopette baèng

khaên lau tieät truøng
3. Ñaët ñaàu cryopette leân beä caét nhoû vaø caét ôû

phaàn treân ñieåm haøn
4. Nhaû heát khí ôû ñaàu cryopette ra
5. Caån thaän boùp baàu treân cryopette ñeå ñöa

moâi tröôøng coù chöùa noaõn vaøo moâi tröôøng
WM cuûa hoäp Nunc 1 (toái ña 3 phuùt)
6. Caùc böôùc tieáp theo ñöôïc thöïc hieän theo sô

ñoà beân döôùi
3 phuùt 3 phuùt 3 phuùt 3 phuùt
Noaõn DM 1 DM 2 WM 1 WM 2
Löu yù: khoâng ñöôïc duøng keùo ñeå caét ñaàu

cryopette do coù theå laøm heïp ñaàu ra cuûa
cryopette, gaây neân nhöõng toån thöông cho
noaõn khi bôm ra ngoaøi moâi tröôøng raõ ñoâng.
452
Fibreplug laøm duïng cuï chöùa noaõn
Tröõ laïnh
Trang thieát bò
CVM Block
CVM Cryobath
CVCup
Duïng cuï coá ñònh
Ñoàng hoà baám giaây
Micropipette Finnpipette (0,3-3µl)

(Thermo Fisher scientific)
Duïng cuï tieâu hao
Fibreplug
Cassette hoaëc cane coù gaén visotube
Hoäp Nunc 4 gieáng
Pipette 1ml
Finn tip (Thermo Fisher scientific) hoaëc

pipette pasteur keùo ñuùng kích thöôùc
Moâi tröôøng thuûy tinh hoùa
1. Tröôùc khi söû duïng, caùc trang thieát bò, duïng

cuï ñeå ôû nhieät ñoä phoøng
2. Chuaån bò moâi tröôøng tröõ laïnh cho phöông

Hình 21.2. phaùp thuûy tinh hoùa, ñeå ôû nhieät ñoä phoøng 30
phuùt tröôùc khi söû duïng.
453
CMV block:
1. Ñoå nitô loûng vaøo CVM Cryobath ôû möùc Min,

chôø nhieät ñoä oån ñònh, tieáp tuïc theâm nitô loûng
vaøo ñeán möùc Max, sau ñoù ñaët CVM block vaøo
A (ñaët töø töø CVM block ñeå traùnh bò baén nitô)
ñaäy naép laïi. Thôøi gian ñeå khoaûng 7 phuùt.
Khi nhieät ñoä cuûa CVM block töông ñöông
nhieät ñoä nitô loûng vì nitô ñaõ oån ñònh. Khoaûng
2 phuùt sau thì CVM block coù theå söû duïng.
2. Ghi nhöõng thoâng tin cuûa beänh nhaân leân

Fibreplug vaø cassette hoaëc cane
B 3. Khi CVM block ñaõ laïnh, môû naép block. Löu

yù khoâng ñeå nitô coøn treân beà maët cuûa block
4. Thaùo phaàn naép ra khoûi fibreplug, ñaët

phaàn naép vaøo CVM block. Cho cassette hoaëc
cane coù gaén saün visotube vaøo nitô loûng. Ñeå
khoaûng 3 phuùt ñeå naép fibreplug, cassette
hay cane oå ñònh nhieät trong nitô loûng
C 5. Thöïc hieän caùc böôùc tröõ laïnh baèng thuûy

tinh hoùa bình thöôøng, söû duïng micropipette
ñeå chuyeån noaõn (coù theå söû duïng pipette
Pasteur ñaõ keùo ñuùng kích thöôùc)
6. Sau khi chuyeån phoâi qua moâi tröôøng thöù

2, load noaõn vaøo giöõa moùc cuûa fibreplug, theå
tích gioït laø 1,5µl.
7. Ñaët Fibreplug ñaõ load phoâi leân treân beà

maët cuûa CMV block (toái thieåu 10giaây) thì
nhanh choùng boû vaøo phaàn naép, vaën chaët
D
(thao taùc vöøa vaën vöøa ñaày fibreplug thaät saùt
vaøo naép), caát vaøo casette ñaõ ñöôïc chuaån bò
Hình 21.3.
töø tröôùc
454
8. Caát casette vaøo thuøng chöùa noaõn.
9. Sau khi tröõ laïnh xong, ñeå CVM block ra

ngoaøi, löu yù ñaët treân mieáng choáng nhieät
(maøu ñen) ñeå CVM block trôû laïi nhieät ñoä
bình thöôøng. Sau ñoù, lau saïch CVM block,
CVM cryobath... tröôùc khi caát.
Raõ ñoâng
1. Chuaån bò moâi tröôøng nhö bình thöôøng
2. Ñoå nitô loûng vaøo CVCup (khoaûng 90% theå

tích CVCup), chôø nhieät ñoä oån ñònh.
3. Chuyeån Fibreplug coù chöùa noaõn vaøo CV-

Cup thaät nhanh , thaùo nheï phaàn naép
4. Chuyeån CVCup vaøo lab, chuaån bò raõ noaõn
5. Nhuùng thaät nhanh fibreplug vaøo gieáng 1

chöùa moâi tröôøng thöù 1. Gioït moâi tröôøng chöùa
noaõn seõ tan ra, coøn laïi noaõn noåi trong moâi
tröôøng. Söû duïng pipette Pasteur ñeå chuyeån
noaõn qua moâi tröôøng thöù 2.
6. Thöïc hieän tieáp tuïc caùc böôùc raõ noaõn

thöôøng quy
Löu yù: caån thaän khi thao taùc vôùi nitô loûng,
khoâng chaïm tay vaøo CVM Cryobath, CVM
block.
455
456
22
TRÖÕ LAÏNH PHOÂI TRONG THUÏ TINH TRONG
OÁNG NGHIEÄM
Nguyeãn Thò Thu Lan, Ñaëng Quang Vinh
GIÔÙI THIEÄU Mohr, 1983). Chæ trong moät thôøi gian

ngaén sau ñoù, tröõ laïnh phoâi ñaõ ñöôïc
Kích thích buoàng tröùng (KTBT) hieän öùng duïng roäng raõi taïi haàu heát caùc trung
ñöôïc xem laø moät böôùc quan troïng trong taâm IVF treân theá giôùi. Ñeán naêm 1998,
kyõ thuaät thuï tinh trong oáng nghieäm tröõ laïnh phoâi ñöôïc thöïc hieän nhö moät
(IVF). Muïc ñích cuûa KTBT laø nhaèm kyõ thuaät thöôøng qui taïi caùc labo IVF.
taêng soá löôïng noaõn thu ñöôïc vaø taêng Ngöôøi ta thaáy vôùi chuyeån phoâi tröõ
soá löôïng phoâi ñöôïc taïo thaønh trong laïnh, tæ leä coù thai coäng doàn cuûa moät
moät chu kyø choïc huùt noaõn, qua ñoù coù chu kyø coù KTBT ñöôïc caûi thieän ñaùng
nhieàu phoâi toát ñeå löïa choïn chuyeån vaøo keå. Trong moät baùo caùo phaân tích keát
töû cung cuûa beänh nhaân. Tuy nhieân, quaû trong ba naêm lieân tuïc (1986, 1987,
chæ moät soá löôïng phoâi giôùi haïn ñöôïc 1988), soá lieäu cho thaáy tæ leä thai taêng
söû duïng ñeå chuyeån cho moãi chu kyø. theâm 8% khi keát hôïp chu kyø ñieàu trò
Neáu chuyeån nhieàu phoâi cuøng moät luùc IVF coù KTBT vôùi chuyeån phoâi tröõ laïnh
seõ gaây ña thai, nhöng neáu chuyeån soá (Mandelbaum vaø cs., 1998).
löôïng vöøa ñuû vaø huûy ñi nhöõng phoâi
toát coøn thöøa thì laïi laø ñieàu ñaùng tieác, Tính an toaøn cuûa tröõ laïnh phoâi cuõng
thaäm chí coøn bò caám ôû moät soá quoác gia. ñöôïc khaûo saùt trong nhieàu nghieân cöùu.
Tröôùc nhöõng maâu thuaãn ñoù, tröõ laïnh Nhöõng baùo caùo veà ñaëc ñieåm cuûa treû
phoâi ñöôïc xem laø giaûi phaùp thích hôïp ngay sau khi chaøo ñôøi cho ñeán giai
nhaát (Ñoã Quang Minh, 2003). ñoaïn phaùt trieån töø thaùng thöù 5 ñeán
thaùng thöù 8 giöõa nhoùm treû sinh ra töø
Töø thaønh coâng ñaàu tieân cuûa tröõ laïnh caùc chu kyø phoâi tröõ laïnh vaø phoâi töôi
phoâi daâu treân moâ hình ñoäng vaät (chuoät) cho thaáy töông ñöông nhau. Ngoaøi ra,
vaøo naêm 1972, tröõ laïnh phoâi ñöôïc öùng hai cuoäc khaûo saùt khaùc taäp trung vaøo
duïng roäng raõi trong coâng nghieäp gia khaû naêng maéc dò taät vaø khaû naêng phaùt
suùc. Töø naêm 1980, moãi naêm treân theá trieån ôû 254 treû töø 1-9 tuoåi sinh ra töø
giôùi coù hôn 100.000 phoâi gia suùc ñöôïc phoâi tröõ laïnh cuõng cho thaáy khoâng coù
tröõ laïnh vaø chuyeån. Treân ngöôøi, phoâi söï khaùc bieät so vôùi treû sinh ra töï nhieân
ñöôïc tröõ laïnh thaønh coâng ñaàu tieân vaøo (Wada vaø cs., 1994; Wenerholm, 2000).
nhöõng naêm cuoái thaäp kyû 70 vaø tröôøng Tröõ laïnh phoâi hieän nay ñöôïc xem laø
hôïp thai ñaàu tieân töø phoâi tröõ laïnh treân moät phaàn raát quan troïng vaø khoâng theå
theá giôùi ñöôïc Trounson vaø Morh baùo thieáu trong moät chöông trình ñieàu trò
caùo vaøo naêm 1983 taïi UÙc (Trounson vaø voâ sinh baèng IVF. Taïi Vieät nam, tröõ
457
Tröõ laïnh phoâi trong thuï tinh trong oáng nghieäm
laïnh phoâi ñaõ ñöôïc trieån khai thaønh Vieäc ñieàu trò hoäi chöùng naøy ñoøi hoûi chi
coâng laàn ñaàu tieân vaøo naêm 2002 (Ñaëng phí khaù lôùn vaø aûnh höôûng ñeán taâm lyù
Quang Vinh vaø cs., 2003). Ñeán nay, öôùc cuûa beänh nhaân. Do ñoù, giaûi phaùp tröõ
tính ñaõ coù treân 2.500 treû sinh ra töø phoâi laïnh phoâi toaøn boä vaø thöïc hieän chuyeån
ñoâng laïnh taïi Vieät nam. Baøi trình baøy phoâi tröõ vaøo moät chu kyø khaùc, vôùi muïc
naøy seõ ñeà caäp ñeán moät soá vaán ñeà veà ñích laøm cho ngöôøi beänh khoâng coù thai
kyõ thuaät trong tröõ laïnh phoâi, hieäu quaû trong chu kyø coù KTBT, laø moät trong
cuûa caùc phöông phaùp tröõ laïnh hieän nhöõng bieän phaùp hieäu quaû giuùp traùnh
nay. Caùc quy trình kyõ thuaät trong tröõ QKBT naëng (Wiener-Megnazi, 2002).
laïnh cuõng seõ ñöôïc ñeà caäp trong phaàn Hieän nay, tröõ laïnh toaøn boä phoâi ñöôïc
phuï luïc. xem laø moät trong nhöõng bieän phaùp döï
phoøng QKBT naëng coù möùc ñoä chöùng cöù
VAI TROØ CUÛA TRÖÕ LAÏNH PHOÂI y hoïc cao nhaát - caáp ñoä IA (Humaidan
vaø cs., 2010).
TRONG IVF
Thaønh coâng hay thaát baïi cuûa moät chu

Vai troø ñaàu tieân cuûa tröõ laïnh phoâi
kyø IVF phuï thuoäc raát lôùn vaøo söï chaáp
chính laø giöõ laïi nhöõng phoâi toát coøn
nhaän cuûa nieâm maïc töû cung (NMTC).
thöøa sau khi ñaõ choïn löïa phoâi ñeå
Moät nghieân cöùu taïi Vieät nam cho thaáy
chuyeån cho beänh nhaân trong moät chu
khi NMTC coù ñoä daøy >10mm vaøo ngaøy
kyø ñieàu trò IVF. Ngöôøi beänh coù theå
cho hCG thì tæ leä coù thai taêng gaáp ñoâi
söû duïng nhöõng phoâi naøy ñeå chuyeån
so vôùi nhoùm coù ñoä daøy ≤10mm (Vöông
trong tröôøng hôïp thaát baïi hay muoán
Thò Ngoïc Lan vaø Leâ Vaên Ñieån, 2002).
coù theâm con sau chu kyø IVF – chuyeån
Ngoaøi ra, nhieàu nghieâu cöùu cho thaáy
phoâi töôi maø khoâng phaûi traûi qua giai
khi NMTC coù ñoä daøy <7 mm thì khaû
ñoaïn KTBT vaø choïc huùt noaõn töø ñaàu.
naêng coù thai cuûa caùc chu kyø naøy raát
Do ñoù coù theå giaûm ñöôïc moät soá nguy cô
keùm, haàu nhö khoâng ghi nhaän tröôøng
coù theå coù do caùc kyõ thuaät gaây ra. Beân
hôïp naøo coù thai (Isaacs vaø cs., 1996).
caïnh ñoù, tröõ laïnh phoâi coøn goùp phaàn
Beân caïnh ñoù, moät soá tröôøng hôïp coù
raát lôùn vaøo vieäc giaûm chi phí ñieàu trò
NMTC khoâng thuaän tieän vaøo ngaøy
cho beänh nhaân vaø taêng tæ leä thaønh
chuyeån phoâi nhö khi coù tình traïng ra
coâng coäng doàn cho moät chu kyø ñieàu trò
huyeát, öù dòch loøng töû cung. Neáu tieán
IVF (Edgar vaø cs., 2000).
haønh chuyeån phoâi trong ñieàu kieän naøy
thì khaû naêng laøm toå cuûa phoâi seõ bò aûnh
Hoäi chöùng quaù kích buoàng tröùng höôûng ñaùng keå. Do ñoù, tröõ laïnh phoâi
(QKBT) laø tình traïng ñaùp öùng quaù möùc toaøn boä trong nhöõng chu kyø naøy laø moät
cuûa buoàng tröùng vôùi thuoác KTBT. Ngöôøi giaûi phaùp hieäu quaû. Tröõ laïnh phoâi coøn
ta nhaän thaáy raèng QKBT naëng thöôøng ñöôïc xem laø moät trong nhöõng bieän
xaûy ra khi noàng ñoä hCG trong cô theå phaùp giuùp caûi thieän tæ leä thaønh coâng
taêng cao, nhaát laø khi beänh nhaân coù thai cuûa kyõ thuaät tröôûng thaønh noaõn trong
trong cuøng chu kyø ñieàu trò coù KTBT. oáng nghieäm (IVM) (Son vaø Tan, 2010).
458
Tröõ laïnh phoâi trong caùc chu kyø IVM coù Ngoaøi ra, vieäc taàm soaùt baát thöôøng di
theå ñöôïc thöïc hieän trong tröôøng hôïp coù truyeàn treân caùc ñoái töôïng coù nguy cô
phoâi dö chaát löôïng toát hay do NMTC cao (lôùn tuoåi, tieàn caên sinh con coù baát
chöa ñöôïc thuaän tieän vaøo ngaøy chuyeån thöôøng di truyeàn, saûy thai lieân tieáp…)
phoâi. cuõng ñöôïc ñaët ra. Vôùi kyõ thuaät naøy,
phoâi ñöôïc taïo ra baèng kyõ thuaät IVF vaø
Xu höôùng ñieàu trò “laáy beänh nhaân ñöôïc nuoâi caáy ñeán ngaøy 3 hoaëc ngaøy
laøm trung taâm” (patient-centered 5 (giai ñoaïn phoâi nang); sau ñoù moät soá
approach) ñang ngaøy caøng phoå bieán. teá baøo trong phoâi seõ ñöôïc huùt ra khoûi
Moät trong caùc caùch tieáp caän laø söû phoâi vaø ñöôïc thöïc hieän xeùt nghieäm di
duïng antagonist ñeå KTBT laøm IVF vaø truyeàn. Trong moät soá tröôøng hôïp, nhaát
söû duïng agonist ñeå khôûi phaùt tröôûng laø khi thöïc hieän sinh thieát treân phoâi
thaønh noaõn trong caùc chu kyø coù nguy nang, neáu thôøi gian thöïc hieän chaån
cô QKBT naëng. Keát quaû thu ñöôïc töø ñoaùn di truyeàn quaù laâu thì phoâi coù
caùc phaùc ñoà naøy töông ñoái khaû quan theå vöôït qua thôøi ñieåm thích hôïp ñeå
khi xeùt veà hieäu quaû cuûa döï phoøng laøm toå. Trong tröôøng hôïp naøy, phoâi seõ
QKBT naëng (Phuøng Huy Tuaân vaø cs., ñöôïc tröõ laïnh vaø raõ ñoâng ñeå chuyeån
2009). Tuy nhieân, cho ñeán nay, chöa cho beänh nhaân sau khi coù keát quaû di
coù moät phaùc ñoà hoã trôï hoaøng theå naøo truyeàn bình thöôøng.
ñöôïc chöùng minh laø coù öu ñieåm vöôït
troäi. Do ñoù, tröõ laïnh phoâi toaøn boä cuõng Ngoaøi ra, tröõ laïnh phoâi coøn laø moät tieàn
laø moät quan ñieåm hieän ñöôïc aùp duïng ñeà ñeå thaønh laäp ngaân haøng phoâi trong
khaù phoå bieán trong caùc tröôøng hôïp naøy caùc tröôøng hôïp xin - cho phoâi. Do ñoù,
(Griesinger vaø cs., 2006). coù theå noùi söï ra ñôøi cuûa kyõ thuaät tröõ
laïnh phoâi ñaõ goùp phaàn taêng tæ leä thaønh
Chaån ñoaùn di truyeàn tieàn laøm toå hay coâng, ñôn giaûn hoùa phaùc ñoà ñieàu trò vaø
taàm soaùt di truyeàn tieàn laøm toå (PGD/ taêng tính an toaøn, thuaän tieän cuûa kyõ
PGS) ñang laø moät xu höôùng môùi hieän thuaät IVF.
nay cuûa IVF. Kyõ thuaät PGD/PGS döïa
treân vieäc phaùt hieän caùc baát thöôøng di NGUYEÂN LYÙ CUÛA TRÖÕ LAÏNH
truyeàn ôû phoâi vaø chæ caáy trôû laïi vaøo
PHOÂI
buoàng töû cung caùc phoâi khoâng coù baát
thöôøng veà di truyeàn ñaõ ñöôïc chaån
Nguyeân taéc cuûa tröõ laïnh laø laøm giaûm
ñoaùn. Kyõ thuaät naøy cho pheùp caùc caëp
nhieät ñoä cuûa moâi tröôøng chöùa maãu teá
vôï choàng coù nguy cô truyeàn caùc beänh
baøo hay maãu moâ xuoáng nhieät ñoä raát
lyù veà di truyeàn cho con coù cô hoäi sinh
thaáp, thöôøng laø 77K hoaëc -196oC (nhieät
con khoâng maéc beänh. Qua ñoù, tình
ñoä soâi cuûa ni-tô loûng). ÔÛ nhieät ñoä thaáp
traïng chaám döùt thai kyø trong khi phaùt
naøy, haàu heát caùc hoaït ñoäng sinh hoïc
hieän baát thöôøng qua chuaån ñoaùn tieàn
beân trong teá baøo bao goàm caùc phaûn
saûn (Hoà Maïnh Töôøng caø cs., 2009;
öùng sinh hoùa vaø hoaït ñoäng trao ñoåi
Nguyeãn Thò Thu Lan vaø cs., 2010)
chaát bò ngöøng laïi. Nhôø ñoù, teá baøo soáng
459
ôû daïng tieàm sinh (khoâng phaùt trieån) vaø qua giai ñoaïn naøy moät caùch nhanh
ñöôïc baûo quaûn trong moät thôøi gian raát choùng ñeå haïn cheá vieäc gaây theâm toån
daøi. Trong quaù trình laøm laïnh vaø raõ thöông cho teá baøo.
ñoâng, moät soá thay ñoåi trong moâi tröôøng
chöùa teá baøo vaø caû trong baûn thaân teá Caùc bieän phaùp ñeå haïn cheá toån thöông
baøo coù theå aûnh höôûng ñeán caáu truùc, cho phoâi vaø laøm taêng tæ leä soáng cuûa
chöùc naêng, söï toaøn veïn vaø khaû naêng phoâi sau raõ ñoâng cuõng döïa treân hai yeáu
soáng cuûa phoâi sau khi raõ ñoâng. toá chính laø söû duïng chaát baûo veä ñoâng
laïnh (CPA) vaø ñieàu khieån toác ñoä ñoâng
Töông töï nhöõng loaïi teá baøo khaùc, phoâi laïnh – raõ ñoâng. Söï hoaït ñoäng keát hôïp
cuõng bò aûnh höôûng bôûi ba daïng toån giöõa hai hay nhieàu loaïi CPA (coù khaû
thöông chính xaûy ra ôû nhöõng khoaûng naêng thaåm thaáu vaø khoâng coù khaû naêng
nhieät ñoä khaùc nhau trong suoát quaù thaåm thaáu) giuùp haïn cheá ñöôïc söï hình
trình ñoâng laïnh vaø raõ ñoâng. Trong thaønh tinh theå ñaù noäi baøo, oån ñònh caáu
khoaûng nhieät ñoä 15oC ñeán -5oC, nhieät truùc teá baøo vaø maøng teá baøo trong quaù
ñoä laïnh laø yeáu toá chính gaây toån thöông trình haï nhieät ñoä (Vajta, 2006). Caùc chi
teá baøo, do laøm phaù huûy nhöõng gioït tieát coù theå tham khaûo theâm trong baøi
lipid trong baøo töông vaø caùc caáu truùc Kyõ thuaät tröõ laïnh trong hoã trôï sinh saûn.
vi oáng (bao goàm thoi voâ saéc). Töø -5oC
ñeán -80oC, söï hình thaønh tinh theå ñaù CAÙC PHÖÔNG PHAÙP TRÖÕ
noäi baøo vaø ngoaïi baøo laø nguyeân nhaân
LAÏNH PHOÂI
chính gaây toån thöông teá baøo. Toån
thöông naøy ñöôïc xem laø nguy hieåm
Moät chu trình ñoâng laïnh - raõ ñoâng
nhaát ñoái vôùi caùc loaïi teá baøo ñöôïc tröõ
bao goàm caùc coâng ñoaïn chính nhö (1)
laïnh noùi chung, vaø ñoái vôùi phoâi noùi
tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng coù CPA, (2)
rieâng. ÔÛ nhieät ñoä töø -50oC ñeán -150oC,
haï nhieät ñoä, (3) löu tröõ, (4) raõ ñoâng vaø
söï ñöùt gaõy maøng trong suoát (zona
(5) loaïi boû CPA ñeå ñöa teá baøo veà ñieàu
pellucida) hay maøng baøo töông laø
kieän sinh lyù (Ñoã Quang Minh, 2003).
nhöõng toån thöông maø phoâi phaûi traûi
Döïa vaøo noàng ñoä CPA ñöôïc söû duïng vaø
qua trong giai ñoaïn naøy.
toác ñoä haï nhieät trong quaù trình ñoâng
laïnh, veà maët kyõ thuaät, ngöôøi ta thöôøng
Trong quaù trình raõ ñoâng, nhöõng daïng chia tröõ laïnh phoâi laøm hai nhoùm laø haï
toån thöông ñoái vôùi teá baøo cuõng xaûy nhieät ñoä chaäm (slow freezing) vaø thuûy
ra töông töï nhö trong quaù ñoâng laïnh tinh hoùa (vitrification).
nhöng theo trình töï ngöôïc laïi. Trong
ñoù, quan troïng nhaát laø khaû naêng taùi keát Haï nhieät ñoä chaäm
tinh (recrystallization), maø haäu quaû laø
söï xuaát hieän trôû laïi cuûa caùc tinh theå CPA (Cryoprotective agent)
nöôùc ñaù khi nhieät ñoä taêng treân -120oC.
Do ñoù, trong quaù trình raõ ñoâng, ña soá CPA coù khaû naêng thaåm thaáu thöôøng
caùc taùc giaû ñeàu cho raèng caàn phaûi vöôït ñöôïc söû duïng trong ñoâng laïnh chaäm
460
laø PrOH (1,2- propanediol), DMSO (di- hai chaát coøn laïi neân khaû naêng thaám
methylsulfoxide) hay Glycerol. Maëc qua maøng cuûa noù chaäm hôn vaø thöôøng
duø coù chung moät ñaëc ñieåm laø hoøa tan ñöôïc söû duïng trong tröõ laïnh phoâi nang
ñöôïc trong nöôùc vaø deã thaám qua maøng (blastocyst) (Emiliani, 2000).
teá baøo giuùp thay theá caùc phaân töû nöôùc
beân trong teá baøo trong quaù trình khöû Loaïi CPA khoâng coù khaû naêng thaåm
nöôùc, caùc loaïi CPA naøy coù troïng löôïng thaáu duøng keát hôïp vôùi CPA coù khaû naêng
phaân töû khaùc nhau khieán cho khaû naêng thaåm thaáu trong tröõ laïnh chaäm thöôøng
thaám cuûa chuùng qua maøng teá baøo khaùc söû duïng nhaát hieän nay trong caùc hoãn
nhau. PrOH vaø DMSO coù troïng löôïng hôïp moâi tröôøng tröõ laïnh chaäm thöông
phaân töû nhoû neân khaû naêng thaám qua maïi laø Sucrose. Khi vöøa tieáp xuùc vôùi
maøng teá baøo nhanh vaø thöôøng ñöôïc CPA, do tình traïng maát nöôùc xaûy ra
söû duïng trong tröõ laïnh hôïp töû (giai ñoät ngoät vaø nhanh, hình daïng cuûa phoâi
ñoaïn hai tieàn nhaân) vaø phoâi ôû giai seõ bò thay ñoåi, theå tích phoâi co nhoû
ñoaïn phaân chia sôùm (cleaving stage laïi. Sau khi CPA ñaõ thaâm nhaäp vaøo
embryo) (2-8 teá baøo). Glycerol laø chaát noäi baøo vaø thay theá nöôùc, phoâi coù theå
coù troïng löôïng phaân töû lôùn nhaát so vôùi trôû laïi hình daïng ban ñaàu (hình 22.1).
CPA
A Nöôùc B C
Hình 22.1 Phaûn öùng cuûa phoâi khi cho vaøo moâi tröôøng coù chöùa CPA
A: phoâi 4 teá baøo

B: teá baøo phoâi bò maát nöôùc laøm cho kích thöôùc phoâi co nhoû
C: khi CPA ñi vaøo beân trong phoâi baøo vaø thay theá löôïng nöôùc teá baøo ñaõ maát ñi, luùc naøy kích thöôùc cuûa phoâi
ñöôïc phuïc hoài
461
Duïng cuï chöùa
Thoâng thöôøng phoâi seõ ñöôïc chöùa

trong coïng raï baèng nhöïa deûo ñaëc bieät
(plastic straw) coù khaû naêng chòu nhieät ñoä
thaáp toát, trong, khoâng maøu. Theå tích loaïi
coïng raï thöôøng duøng trong tröõ laïnh phoâi
ngöôøi laø 0,25ml (hình 22.2). Moät ñaàu cuûa
coïng raï laø nuùt boâng baûo veä, coù khaû naêng
giaõn nôû ñeå haøn kín coïng raï khi gaëp nöôùc,
khieán nöôùc, khoâng khí hay ni-tô loûng khoâng
theå xaâp nhaäp vaøo beân trong coïng raï, nhôø ñoù
phoâi ñöôïc giöõ beân trong coïng ra vaø ñöôïc baûo
veä trong suoát quaù trình löu tröõ vaø raõ ñoâng.
Ñaàu coøn laïi laø thanh haøn (sealer) coù nhieàu
maøu saéc, ñaây laø phaàn ghi nhaän caùc thoâng
tin cuûa beänh nhaân vaø giuùp cho ngöôøi thöïc
Hình 22.2 Coïng ra baèng nhöïa deûo
hieän coù theå nhaän dieän ñöôïc coïng ra trong
ñaëc bieät duøng trong haï nhieät ñoä chaäm
ni-tô loûng.
(straw)
(www.aconstantinides.com)
Sau khi ñaët phoâi vaøo trong caùc coïng raï vaø traûi qua quaù trình haï nhieät ñoä, caùc coïng
raï chöùa phoâi phaûi ñöôïc ñaët trong caùc oáng baûo veä (visotube) ñeå coá ñònh vò trí, traùnh
hieän töôïng maát maãu do coïng raï troâi noåi trong bình löu tröõ (hình 22.3).
)Hình 22.3. Cassette (A.R.T. Consulting)
462
Quy trình theå ñaù (seeding) taïi -7oC baèng caùch söû
duïng moät keïp kim loaïi nhuùng tröïc tieáp
(1) Giai ñoaïn ñoâng laïnh vaøo ni-tô loûng cho ñeán khi keïp caân
baèng nhieät ñoä vôùi ni-tô loûng, sau ñoù
Phoâi ñöôïc tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng coù duøng keïp naøy chaïm leân moät vò trí treân
chöùa CPA (chuû yeáu laø PrOH) coù noàng thaønh cuûa coïng raï. Tinh theå ñaù seõ hình
ñoä taêng daàn theo thöù töï 0,5 mol/l PrOH thaønh töø ñieåm tieáp xuùc naøy seõ kích
trong 5 phuùt, 1,5 mol/l PrOH trong 10 thích hình thaønh caùc tinh theå ñaù khaùc
phuùt vaø 1,5 mol/l PrOH vaø 0,2 mol/l daàn daàn lan roäng khaép moâi tröôøng beân
Sucrose trong 10 phuùt. Taát caû thao taùc trong coïng raï.
ñeàu ñöôïc thöïc hieän ôû nhieät ñoä phoøng.
Sau khi keát thuùc thôøi gian trao ñoåi Töø -7oC ñeán -50oC, nhieät ñoä ñöôïc
vôùi moâi tröôøng chöùa CPA, phoâi ñöôïc haï vôùi toác ñoä -0,3oC/phuùt.
ñaët trong caùc coïng raï (hình 22.4) vaø
ñöa vaøo maùy haï nhieät ñoä theo chöông Töø -50oC ñeán -150oC, toác ñoä haï
trình. nhieät nhanh hôn caùc giai ñoaïn tröôùc
laø 30oC/phuùt.
Moät chöông trình haï nhieät ñoä cho phoâi
ngöôøi thöôøng goàm 4 giai ñoaïn chính: Keát thuùc chöông trình haï nhieät, coïng
raï chöùa phoâi ñöôïc laáy ra khoûi maùy
Töø 20oC ñeán -7oC, toác ñoä haï nhieät vaø nhanh choùng ñöôïc chuyeån vaøo
thöôøng laø 3oC/phuùt. bình löu tröõ sau khi ñöôïc cho vaøo caùc
visotube hay cassette.
Thöïc hieän thao taùc taïo maàm tinh
Thanh haøn Ñoaïn Ñoaïn moâi tröôøng ñoâng

(nhieàu maøu) khoâng khí laïnh coù chöùa phoâi Nuùt boâng
Ñoaïn moâi tröôøng ñoâng

laïnh khoâng chöùa phoâi
Hình 22.4 Vò trí ñaët phoâi vaøo coïng raï
463
Nhieät ñoä
(oC)
Seeding
20
0 -3oC/phuùt
-7oC
-20
-40
-60 - 50oC
-80
-100 -30oC/phuùt
-120
-140
-160
Thôøi gian
Hình 22.5 Sô ñoà haï nhieät ñoä trong tröõ laïnh chaäm
1
2 3
Hình 22.6 Maùy haï nhieät ñoä theo chöông trình söû duïng trong
tröõ laïnh chaäm
(1) Buoàng laøm laïnh baèng hôi ni-tô loûng

(2) Maøn hình ñieàu khieån vaø theo doõi chöông trình haï nhieät ñoä
(3) Bình chöùa ni-tô loûng
464
(2) Giai ñoaïn raõ ñoâng ñöôøng ñoâi (disaccharide) nhö sucrose,
trehalose, glucose vaø galactose. Tuy
Caùc coïng raï ñöôïc laáy ra khoûi bình löu nhieân sucrose ñöôïc xem laø thaønh phaàn
tröõ vaø ñöôïc giöõ trong khoâng khí 10 CPA khoâng coù khaû naêng thaåm thaáu
giaây tröôùc khi ñöôïc laøm aám trong nöôùc chuaån vaø ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát
30oC töø 30-60 giaây. Sau ñoù, laáy phoâi hieän nay trong hoãn hôïp thuûy tinh hoùa
ra khoûi coïng raï vaø tieán haønh giai ñoaïn do khaû naêng gaây ñoäc cho phoâi thaáp
loaïi boû CPA beân trong phoâi vaø buø nöôùc nhaát so vôùi caùc loaïi ñöôøng khaùc ôû ñieàu
laïi cho phoâi. Giai ñoaïn loaïi CPA ñöôïc kieän nhieät ñoä thaáp (Vajta, 2006).
thöïc hieän baèng caùch cho phoâi tieáp xuùc
vôùi caùc moâi tröôøng coù chöùa CPA vôùi Ngoaøi hai loaïi CPA chính ñöôïc söû
noàng ñoä giaûm daàn ôû nhieät ñoä phoøng: 1 duïng trong hoãn hôïp thuûy tinh hoùa,
mol/l PrOH + 0,2 mol/l Sucrose trong moät soá hôïp chaát cao phaân töû (polymer)
5 phuùt, 0,75 mol/l PrOH + 0,2 mol/l cuõng ñöôïc theâm vaøo ñeå taêng aùp suaát
Sucrose trong 5 phuùt, 0,5mol/l PrOH + thaåm thaáu cuûa moâi tröôøng trong pha
0,2mol/l Sucrose trong 10 phuùt vaø 0,25 khöû nöôùc teá baøo. Nhöõng hôïp chaát naøy
mol/l PrOH + 0,2 mol/l sucrose trong coù theå laø polyvinyl pyrrolidine (PVP),
10 phuùt. Cuoái cuøng, phoâi ñöôïc chuyeån polyethylene glycol, ficoll, dextran
vaøo moâi tröôøng nuoâi caáy ñeå tieáp tuïc hoaëc polyvinyl alcohol (Asada, 2002).
phaùt trieån cho ñeán khi chuyeån phoâi.
Duïng cuï chöùa phoâi
Thuûy tinh hoùa
Nguyeân lyù cuûa tröõ laïnh baèng phöông
CPA phaùp thuûy tinh hoùa döïa treân toác ñoä
laøm laïnh cöïc nhanh, do ñoù theå tích
Loaïi CPA coù khaû naêng thaåm thaáu moâi tröôøng coøn laïi xung quanh phoâi
thöôøng söû duïng phoå bieán trong thuûy tröôùc khi ñoâng laïnh phaûi ôû möùc toái
tinh hoùa hieän nay laø ethylene glycol thieåu ñeå maãu teá baøo nhanh choùng
(EG) keát hôïp vôùi DMSO. Do phaûi söû ñaït ñöôïc nhieät ñoä mong muoán (Vajta,
duïng CPA vôùi noàng ñoä raát cao neân 2006). Chính vì ñieàu naøy maø taát caû caùc
vieäc keát hôïp hai loaïi CPA naøy giuùp duïng cuï chöùa söû duïng trong thuûy tinh
giaûm khaû naêng gaây ñoäc ñoái vôùi phoâi, hoùa ñeàu ñöôïc thieát keá ñaëc bieät sao cho
ñoàng thôøi taêng tính thaám qua maøng teá löôïng moâi tröôøng xung quanh phoâi sau
baøo, so vôùi vieäc chæ söû duïng moät thaønh khi ñaët phoâi leân duïng cuï chöùa laø nhoû
phaàn rieâng leû (Vajta, 2006). Noàng ñoä nhaát. Heä thoáng duïng cuï chöùa phoâi söû
cuoái cuøng cuûa dung dòch CPA raát cao, duïng trong thuûy tinh hoùa ñöôïc chia
vaø dao ñoäng töø 3 mol/l ñeán 6 mol/l laøm hai loaïi chính laø heä thoáng kín
tuøy theo töøng trung taâm (Yavin, 2009). (closed system) vaø heä thoáng hôû (open
Ñoái vôùi caùc CPA khoâng coù khaû naêng system), döïa treân vieäc phoâi coù tieáp
thaåm thaáu, ngöôøi ta coù theå söû duïng caùc xuùc tröïc tieáp vôùi ni-tô loûng hay khoâng
loaïi ñöôøng ñôn (monosaccharide) hay (Kuwayama, 2005; Graves-Harring,
465
2006; Keskintepe vaø cs., 2009). (2) Voøng tröõ laïnh (cryoloop) vaø fibreplug
Heä thoáng hôû (open system) Voøng tröõ laïnh goàm moät voøng kim loaïi
vaø moät caùn caàm baèng nhöïa hay kim
(1) Löôùi tröõ laïnh (electron microscopic loaïi. Ñaàu tieân voøng tröõ laïnh ñöôïc
grid) nhuùng vaøo moâi tröôøng thuûy tinh hoùa,
do coù ñoä saùnh cao moâi tröôøng naøy seõ
Löôùi tröõ laïnh ñöôïc söû duïng laàn ñaàu taïo thaønh moät maøng moûng phuû khaép
tieân trong tröõ laïnh thuûy tinh hoùa tröùng voøng. Phoâi ñöôïc nhanh choùng ñaët leân
boø naêm 1996, nhöng ñeán nay caùc maøng moâi tröôøng naøy vaø nhuùng voøng
nghieân cöùu söû duïng duïng cuï chöùa naøy tröõ laïnh ñaõ chöùa phoâi vaøo moät oáng
treân ñoái töôïng phoâi vaãn coøn haïn cheá nhöïa nhoû (plastic tube) ñaõ chöùa ñaày
vaø chöa ñöôïc thöû nghieäm treân phoâi ni-tô loûng. Ñaây laø loaïi duïng cuï tröõ
ngöôøi (Park vaø cs., 2000). Tröõ laïnh laïnh chöùa moät theå tích moâi tröôøng
thuûy tinh hoùa baèng löôùi tröõ laïnh ñöôïc ñoâng laïnh nhoû nhaát (döôùi 1µl) so vôùi
xem laø phöông phaùp ñaàu tieân tieáp caän nhöõng loaïi duïng cuï khaùc, do ñoù ñoøi
tröôøng phaùi tröõ laïnh baèng caùch cho hoûi kyõ naêng thao taùc toát vaø caån thaän
maãu teá baøo tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi ni-tô cuûa ngöôøi thöïc hieän. Moät soá nghieân
loûng. Löôùi ñöôïc laøm baèng kim loaïi daãn cöùu veà hieäu quaû söû duïng voøng tröõ laïnh
nhieät neân toác ñoä laøm laïnh vaø raõ ñoâng trong tröõ laïnh thuûy tinh hoùa phoâi ngaøy
dieãn ra nhanh. Vaø vôùi duïng cuï naøy, theå 3 vaø keát quaû khaù toát vôùi 85% tæ leä phoâi
tích cuûa gioït moâi tröôøng coøn laïi xung soáng sau raõ ñoâng, 44% tæ leä thai laâm
quanh phoâi raát nhoû sau khi ñaët phoâi saøng vaø 20% tæ leä phoâi laøm toå (Desai,
leân beà maët cuûa löôùi, phaàn lôùn moâi 2007). Voøng tröõ laïnh ñöôïc chöùng minh
tröôøng seõ ñöôïc huùt ñi qua caùc maét löôùi laø coù hieäu quaû cao nhaát ñoái vôùi phoâi ôû
baèng caùch ñaët löôùi leân moät maøng loïc, giai ñoaïn phoâi nang so vôùi nhöõng daïng
nhôø ñoù maø dung dòch chöùa CPA khi duïng cuï chöùa khaùc khi thí nghieäm treân
hoùa raén seõ gaén chaët phoâi vaøo beà maët ñoái töôïng phoâi chuoät (Wang, 2009).
löôùi moät caùch an toaøn (Vajta, 2006).
Fibreplug laø moät duïng cuï chöùa phoâi
thöôøng ñöôïc söû duïng taïi caùc trung taâm
IVF ôû UÙc trong thuûy tinh hoùa. Nguyeân
taéc hoaït ñoäng cuûa fibreplug cuõng töông
töï cryoloop. Trong quaù trình ñoâng
laïnh, phoâi seõ khoâng tieáp xuùc vôùi ni-tô
loûng maø ñöôïc haï nhieät ñoä baèng caùch
Hình 22.7 Löôùi tröõ laïnh (Park vaø cs., 1999) cho tieáp xuùc vôùi khoái kim loaïi ñaõ ñöôïc
laøm laïnh tröôùc ñoù. Tuy nhieân, heä thoáng
naøy vaãn ñöôïc xem laø heä thoáng hôû.
466
(3) Cryoto p
Söï ra ñôøi cuûa cryotop ñöôïc xem laø moät

trong nhöõng phaùt kieán giuùp ñem laïi tæ
leä thaønh coâng cao vaø söï phoå bieán cuûa
kyõ thuaät thuûy tinh hoùa nhö ngaøy nay
(Vajta, 2006). Caáu taïo cuûa moät cryo-
top goàm moät baûn phim moûng, baèng
a nhöïa deûo trong suoát, gaén vôùi moät caùn
caàm baèng nhöïa cöùng. Phaàn baûn phim
ñöôïc baûo veä bôûi moät naép ñaäy baèng
nhöïa (hình 22.10). Noaõn hoaëc phoâi sau
khi qua böôùc trao ñoåi vôùi CPA trong
dung dòch thuûy tinh hoùa, seõ ñöôïc ñaët
leân baûn phim sao cho theå tích moâi
tröôøng xung quanh phoâi coøn laïi raát
nhoû (khoaûng 1µl). Sau ñoù, toaøn boä
cryotop coù chöùa noaõn hoaëc phoâi ñöôïc
nhuùng tröïc tieáp vaøo ni-tô loûng trong
b
böôùc ñoâng laïnh. Vôùi cryotop, thao taùc
thöïc hieän deã daøng hôn vaø toác ñoä ñoâng
Hình 22.8 Voøng tröõ laïnh (cryoloop) laïnh – raõ ñoâng cuõng nhanh hôn so vôùi
(a) Taïo maøng moâi tröôøng treân voøng tröõ laïnh söû duïng coïng raï ñaëc bieät (OPS). Vôùi
(b) Vò trí cuûa phoâi treân voøng tröõ laïnh ñöôïc quan saùt cryotop, toác ñoä laøm laïnh vaø raõ ñoâng
döôùi KHV ñaûo ngöôïc (x100) (Desai, 2007) coù theå ñaït tôùi 22.800oC vaø 42.100oC
(Kuwayama vaø cs., 2005). Beân caïnh
cryotop, cryoleaf cuõng ñöôïc ñöa vaøo söû
Vò trí ñaët phoâi duïng, döïa treân nguyeân taéc hoaït ñoäng
töông töï cryotop (Hình 22.11). Hieän nay,
cryotop vaø cryoleaf laø hai duïng cuï ñöôïc
söû duïng phoå bieán taïi Vieät nam trong
tröõ laïnh noaõn/phoâi vôùi thuûy tinh hoùa
(Leâ Thuïy Hoàng Khaû, 2008; Nguyeãn Thò
Naép baûo veä
Thu Lan vaø cs., 2010). Moät ñieåm caàn
löu yù khi söû duïng cryoleaf hay cryotop
Hình 22.9 Fibreplug (A.R.T. Consulting) laø theå tích moâi tröôøng xung quanh phoâi
khoâng neân vöôït quaù 1µl.
467
cuûa thaønh coïng raï giaûm gaàn moät nöûa
Naép baûo veä
so vôùi ban ñaàu, nhôø ñoù theå tích moâi
tröôøng chöùa phoâi sau khi ñöôïc huùt vaøo
coïng raï raát nhoû. Loaïi coïng raï naøy xuaát
phaùt töø yù töôûng raát ñôn giaûn nhöng thu
huùt ñöôïc söï quan taâm raát nhieàu cuûa
Vò trí ñaët phoâi
caùc nhaø phoâi hoïc laâm saøng vaø laø loaïi
duïng cuï ñöôïc söû duïng phoå bieán nhaát
trong thuûy tinh hoùa baèng heä thoáng kín
Hình 22.10 Cryotop (A.R.T consulting) (Vajta, 2006). OPS ñaõ ñöôïc chöùng minh
laø coù hieäu quaû cao trong tröõ laïnh thuûy
Khoùa an toaøn Vò trí ñaët phoâi tinh hoùa phoâi ôû giai ñoaïn phaân chia vaø
phoâi nang (Yavin, 2009).
Naép baûo veä
Hình 22.11 Cryoleaf (A.R.T consulting)
Heä thoáng kín (closed system) Hình 22.12 Coïng raï ñaëc bieät (OPS)
OPS (a) coù kích thöôùc khoaûng ½ kích thöôùc cuûa
Söï ra ñôøi cuûa heä thoáng kín xuaát phaùt moät coïng raï chuaån coù theå tích 0,25ml söû duïng
töø moái lo ngaïi veà tính an toaøn khi cho trong haï nhieät ñoä chaäm (b) (Vajta,2006)
phoâi tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi ni-tô loûng
trong quaù trình haï nhieät ñoä cuõng nhö Hieän nay, beân caïnh OPS, ngöôøi ta
khaû naêng laây nhieãm cheùo giöõa caùc taïo ra nhieàu daïng duïng cuï chöùa khaùc
maãu tröõ trong quaù trình baûo quaûn. Treân nhau nhö cryotip (Kuwayama vaø cs.,
thöïc teá, taïi moät soá quoác gia nhö Myõ, 2005), stripper tip (Kuleshova vaø
thuûy tinh hoùa chæ ñöôïc khuyeán caùo khi Lopata, 2002), micropipette baèng thuûy
söû duïng heä thoáng kín. tinh (Kong vaø cs., 2000) hay cryopette
(Keskintepe vaø cs., 2009). Taïi Vieät
Coïng raï ñaëc bieät (open-pulled straw nam, chuùng toâi cuõng ñaõ böôùc ñaàu söû
– OPS) ñöôïc taïo ra baèng caùch söû duïng cryopette (hình 22.13) cho tröõ
duïng coïng raï thöôøng duøng trong tröõ laïnh phoâi vaø tröôøng hôïp thai laâm saøng
laïnh chaäm, laøm noùng vaø keùo nhoû kích ñaàu tieân ñöôïc ghi nhaän vaøo thaùng
thöôùc baèng tay, sau ñoù caét ôû vò trí 1/2011 (Ñaëng Quang Vinh vaø cs., soá
coù kích thöôùc nhoû nhaát (hình 22.12). lieäu chöa coâng boá).
Baèng caùch naøy, kích thöôùc vaø ñoä daøy
468
gaàn nhö gioáng phöông phaùp ñoâng laïnh
Vò trí ñaët phoâi
chaäm. Tuy nhieân, trong thuûy tinh hoùa,
(giöõa vaïch 1 vaø 3)
toác ñoä raõ ñoâng phaûi raát nhanh ñeå traùnh
hieän töôïng taùi keát tinh, do ñoù, duïng cuï
chöùa phoâi ñöôïc laáy ra khoûi thuøng löu
tröõ vaø nhuùng tröïc tieáp vaøo moâi tröôøng
ôû nhieät ñoä cuûa cô theå laø 37oC. Ñoái vôùi
heä thoáng kín, duïng cuï chöùa seõ ñöôïc
nhuùng vaøo nöôùc aám 37oC, coøn vôùi heä
Hình 22.13 Cryopette (A.R.T. Consulting) thoáng hôû, duïng cuï chöùa ñöôïc nhuùng
tröïc tieáp vaøo trong dung dòch raõ ñoâng ôû
Quy trình kyõ thuaät 37oC. ÔÛ böôùc tieáp theo, phoâi ñöôïc laáy
ra khoûi duïng cuï chöùa vaø ñöôïc tieáp xuùc
(1) Ñoâng laïnh vôùi caùc moâi tröôøng raõ ñoâng coù noàng ñoä
CPA giaûm daàn ñeå loaïi boû daàn löôïng
Quy trình ñoâng laïnh thuûy tinh hoùa phoâi CPA beân trong teá baøo phoâi. Cuoái cuøng,
thöôøng goàm hai giai ñoaïn chính laø giai phoâi seõ ñöôïc ñöa vaøo moâi tröôøng nuoâi
ñoaïn caân baèng vaø giai ñoaïn thuûy tinh caáy ñeå tieáp tuïc phaùt trieån (Nagy, 2006).
hoùa. Trong giai ñoaïn caân baèng, phoâi
ñöôïc cho tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng caân
baèng (ES – equilibrium solution) chöùa CAÙC GIAI ÑOAÏN PHAÙT TRIEÅN
hoãn hôïp CPA (EG vaø DMSO + 0,2mol/l CUÛA PHOÂI ÑÖÔÏC TRÖÕ LAÏNH
sucrose) coù noàng ñoä baèng 20-50% noàng
ñoä cuûa moâi tröôøng thuûy tinh hoùa, trong Phoâi laø moät loaïi teá baøo ñaëc bieät trong
5-15 phuùt. Trong giai ñoaïn cuoái, giai cô theå coù moät soá ñaëc tính sinh hoïc
ñoaïn thuûy tinh hoùa, phoâi ñöôïc cho tieáp aûnh höôûng ñeán khaû naêng soáng cuûa
xuùc vôùi moâi tröôøng thuûy tinh hoùa (VS phoâi sau quaù trình tröõ laïnh – raõ ñoâng.
– vitrification solution) coù noàng ñoä hoãn Ngoaøi nhöõng ñaëc tính “khaùch quan”
hôïp CPA raát cao (khoaûng 3-6 mol/l EG nhö loaïi CPA söû duïng, toác ñoä laøm
vaø DMSO + 0,2 mol/l Sucrose), trong laïnh vaø raõ ñoâng, thì tæ leä giöõa dieän
khoaûng 1 phuùt. Sau ñoù, phoâi ñöôïc tích beà maët (S-surface area) vaø theå tích
nhanh choùng ñaët leân duïng cuï chöùa vaø (V- volume) cuûa phoâi laø moät ñaëc tính
nhuùng tröïc tieáp vaøo ni-tô loûng ngay sinh hoïc “chuû quan” coù vai troø raát lôùn
laäp töùc (Vajta, 2006; Nagy, 2009). Toaøn trong vieäc quyeát ñònh tæ leä soáng cuûa
boä quaù trình ñoâng laïnh keùo daøi trong phoâi sau raõ ñoâng. Tæ leä S/V cuûa teá baøo
khoaûng 15 phuùt. phoâi caøng thaáp thì khaû naêng soáng cuûa
phoâi caøng cao (Sinan and Esra, 2002).
(2) Raõ ñoâng Vôùi tính chaát naøy, maëc duø phoâi coù
theå ñöôïc tröõ laïnh ôû nhieàu giai ñoaïn
Raõ ñoâng phoâi sau khi ñöôïc tröõ laïnh khaùc nhau nhöng khaû naêng soáng cuûa
baèng thuûy tinh hoùa ñöôïc thöïc hieän phoâi seõ thay ñoåi theo töøng giai ñoaïn
469
phaùt trieån cuûa phoâi. Nhöõng phoâi ôû giai giaù chính xaùc hôn khaû naêng phaân
ñoaïn phaân chia caøng muoän thì söùc chia vaø phaùt trieån cuûa phoâi tröôùc khi
soáng caøng keùm sau raõ ñoâng (Reinhold chuyeån vaøo töû cung cuûa beänh nhaân.
vaø cs., 2000; Sinan vaø Esra, 2002). Nhìn
chung, hieän nay, phoâi coù theå ñöôïc tröõ Beân caïnh ñoù, moät baát lôïi lôùn nhaát cuûa
laïnh ôû giai ñoaïn tieàn nhaân, giai ñoaïn tröõ laïnh phoâi ôû giai ñoaïn naøy laø ngöôøi
phaân chia (ngaøy 2 hay ngaøy 3) hay giai thöïc hieän khoâng bieát ñöôïc soá löôïng
ñoaïn phoâi nang. phoâi neân raõ ñoâng. Thaät vaäy, neáu soá
phoâi raõ ñoâng ít, sau khi nuoâi caáy theâm
Giai ñoaïn tieàn nhaân (2PN) moät thôøi gian, chæ coù moät soá phoâi tieáp
tuïc phaân chia vaø phaùt trieån, keát quaû laø
ñoâi khi khoâng ñuû hoaëc khoâng coù phoâi
Tröõ laïnh phoâi giai ñoaïn 2PN coù moät
ñeå chuyeån cho beänh nhaân (neáu taát caû
lôïi theá hôn nhöõng giai ñoaïn khaùc ôû hai
caùc phoâi ñeàu ngöøng phaân chia). Neáu raõ
ñieåm chính laø (1) ôû giai ñoaïn naøy, phoâi
ñoâng moät luùc quaù nhieàu phoâi vaø nhieàu
chöa coù söï xuaát hieän cuûa thoi voâ saéc,
phoâi trong soá ñoù phaân chia vaø phaùt
neân traùnh ñöôïc hoaøn toaøn khaû naêng
trieån toát, trong tröôøng hôïp naøy, khoâng
laøm aûnh höôûng ñeán caáu truùc naøy trong
theå chuyeån nhieàu phoâi cuøng moät luùc
quaù trình ñoâng laïnh vaø raõ ñoâng; (2) vaät
vì laøm taêng ña thai, nhöng cuõng khoâng
lieäu nhaân cuûa phoâi ñöôïc baûo veä beân
theå huûy nhöõng phoâi thöøa. Vieäc tröõ
trong maøng nhaân neân haïn cheá ñöôïc
laïnh phoâi laïi moät laàn nöõa laø caùch giaûi
caùc thöông toån coù theå coù leân chaát lieäu
quyeát duy nhaát cho tröôøng hôïp naøy,
di truyeàn (Louis vaø Christophe, 2009).
nhöng cho ñeán nay, soá lieäu veà tæ leä
Ngoaøi ra, tröõ laïnh phoâi ôû giai ñoaïn
thaønh coâng treân nhöõng phoâi ñöôïc tröõ
2PN seõ laø moät thuaän lôïi raát lôùn ñoái
laïnh laïi ñöôïc baùo caùo treân theá giôùi coøn
vôùi moät soá quoác gia maø tröõ laïnh phoâi
raát haïn cheá.
bò caám vì lyù do ñaïo ñöùc, chæ noaõn vaø
noaõn thuï tinh môùi ñöôïc pheùp tröõ laïnh.
Giai ñoaïn phoâi phaân chia (2-8
Moät soá keát quaû nghieân cöùu cho thaáy
teá baøo)
phoâi ñöôïc tröõ laïnh ôû giai ñoaïn 2PN coù
tæ leä soáng sau raõ ñoâng cao hôn nhöng
Phoâi ñöôïc tröõ laïnh ôû caùc giai ñoaïn
khaû naêng laøm toå laïi thaáp hôn so vôùi
phaân chia töø 2 ñeán 8 teá baøo coù tæ leä
phoâi ôû giai ñoaïn phaân chia vaø phoâi
soáng vaø laøm toå sau raõ ñoâng khaù toát,
nang (Emiliani, 2000; Amarin, 2004).
ñoàng thôøi töông ñoái thuaän lôïi cho
Moät baát lôïi khaùc cuûa chuyeån phoâi ôû
ngöôøi thöïc hieän vì khoâng ñoøi hoûi
giai ñoaïn naøy laø sau khi raõ ñoâng, khaû
chính xaùc thôøi ñieåm tröõ laïnh phoâi.
naêng phaân chia vaø phaùt trieån tieáp
Thoâng thöôøng ñoái vôùi phoâi ôû giai ñoaïn
tuïc cuûa phoâi khoâng theå ñaùnh giaù ñeå
phaân chia, nhöõng phoâi coù hình thaùi
löïa choïn ñöôïc. Do ñoù, phoâi giai ñoaïn
toát nhaát seõ ñöôïc löïa choïn ñeå chuyeån
2PN sau khi raõ ñoâng neân ñöôïc nuoâi
ngay trong chu kyø ñieàu trò IVF hieän taïi,
caáy trong ñieàu kieän gioáng nhö nhöõng
nhöõng phoâi coù hình thaùi töông ñoái toát
phoâi khoâng qua tröõ laïnh, ñeå ñöôïc ñaùnh
470
coøn thöøa laïi seõ tröõ laïnh. Maëc duø tieâu nhö tæ leä treû (ñôn thai) sinh soáng khoûe
chuaån choïn löïa phoâi ñeå tröõ laïnh coù söï maïnh, tæ leä thai dieãn tieán, tæ leä thai
khaùc nhau giöõa caùc trung taâm IVF, song laâm saøng hay tæ leä laøm toå cuûa phoâi…
tieâu chuaån giôùi haïn cho phoâi ñöôïc tröõ Tuy nhieân, tæ leä coù thai phuï thuoäc vaøo
laïnh laø phoâi phaùt trieån vôùi toác ñoä phuø nhieàu yeáu toá nhö ñaëc ñieåm beänh nhaân
hôïp, khoâng coù daáu hieäu baát thöôøng ñieàu trò, söï chaáp nhaän cuûa NMTC, kyõ
naøo veà hình thaùi vaø tæ leä phaân maûnh thuaät chuyeån phoâi, soá phoâi raõ ñoâng vaø
baøo töông döôùi 15% theå tích cuûa phoâi soá phoâi chuyeån vaøo buoàng töû cung…
(Gosden vaø cs., 2007). Tæ leä thaønh coâng Do ñoù, ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa moät
vôùi chuyeån phoâi tröõ laïnh trong giai chöông trình tröõ laïnh - raõ ñoâng phoâi,
ñoaïn phoâi phaân chia ñöôïc ghi nhaän töø ngöôøi ta thöôøng söû duïng tæ leä phoâi soáng
11-30% (Nyboe Andersen vaø cs., 2009). sau raõ ñoâng vaø tæ leä chu kyø coù phoâi
soáng sau raõ ñoâng.
Giai ñoaïn phoâi nang (blastocyst)
Phoâi nang coù moät lôïi theá hôn haún Moät phoâi ôû giai ñoaïn phaân chia ñöôïc
nhöõng phoâi phaùt trieån ôû caùc giai xem laø coøn soáng sau raõ ñoâng khi coù
ñoaïn sôùm laø chöùa raát nhieàu teá baøo. Do töø 50% soá phoâi baøo coøn nguyeân veïn
ñoù vieäc maát moät vaøi teá baøo trong quaù trôû leân. Do phoâi baøo ôû giai ñoaïn naøy
trình ñoâng laïnh vaø raõ ñoâng seõ khoâng laøm coù tính toaøn naêng, neân moät hoaëc hai
aûnh höôûng ñaùng keå ñeán söï phaùt trieån phoâi baøo trong phoâi maát ñi khoâng
vaø laøm toå cuûa phoâi. ÔÛ ngöôøi, phoâi nang laøm aûnh höôûng ñeán söï soáng vaø khaû
ñöôïc Cohen vaø coäng söï tröõ laïnh thaønh naêng phaùt trieån tieáp tuïc cuûa phoâi.
coâng töø nhöõng naêm ñaàu thaäp nieân 1990 Tuy nhieân, nhöõng teá baøo cheát naøy coù
(Gosden vaø cs., 2007). Tæ leä thai laâm saøng theå laøm aûnh höôûng ñeán nhöõng phoâi
(clinical pregnancy rate) chung treân baøo coøn soáng naèm keá caän. Moät soá
theá giôùi sau khi raõ ñoâng phoâi nang nghieân cöùu cho thaáy phoâi coù taát caû caùc
vaø chuyeån phoâi dao ñoäng töø 30-50% phoâi baøo coøn soáng sau raõ ñoâng coù khaû
(Nagy vaø cs., 2009). Tuy nhieân, moät baát naêng laøm toå cao hôn nhöõng phoâi coù
lôïi cuûa tröõ laïnh phoâi giai ñoaïn ngaøy 5 moät hoaëc nhieàu phoâi baøo cheát sau raõ
laø phaûi xaây döïng ñöôïc quy trình nuoâi ñoâng (Gosden vaø cs., 2007). Ngoaøi ra,
caáy phoâi ñeán phoâi nang hieäu quaû vaø coù moät phöông phaùp khaùc cuõng ñöôïc thöïc
nguy cô khoâng coù phoâi ñeå chuyeån hay hieän taïi nhieàu trung taâm IVF nhaèm
phoâi dö ñeå tröõ laïnh (Veeck vaø cs., 2004). choïn löïa ñöôïc nhöõng phoâi toát nhaát sau
khi ñoâng laïnh vaø raõ ñoâng ñeå chuyeån
baèng caùch nuoâi caáy phoâi sau khi raõ
HIEÄU QUAÛ CUÛA MOÄT CHÖÔNG
ñoâng, vaø choïn löïa phoâi ñeå chuyeån döïa
TRÌNH TRÖÕ LAÏNH - RAÕ ÑOÂNG treân khaû naêng phaân chia tieáp tuïc cuûa
phoâi sau 24 giôø nuoâi caáy. Khi chöông
Töông töï caùc kyõ thuaät IVF, hieäu quaû trình tröõ laïnh cuûa moät trung taâm IVF coù
cuûa moät chöông trình tröõ laïnh raõ ñoâng treân 65% caùc chu kyø coù phoâi soáng sau
coù theå ñöôïc ñaùnh giaù qua nhieàu chæ soá raõ ñoâng thì ñöôïc xem laø moät chöông
471
trình hieäu quaû. XU HÖÔÙNG TRÖÕ LAÏNH PHOÂI
HIEÄN NAY
Ñoái vôùi phoâi giai ñoaïn 2PN, phoâi ñöôïc
goïi laø soáng sau raõ ñoâng khi phoâi coøn
Nhö ñaõ trình baøy, hieän coù hai phöông
giöõ ñöôïc maøu saéc vaøng saùng vaø hình
phaùp ñoâng laïnh thöôøng ñöôïc söû duïng
aûnh hai tieàn nhaân roõ nhö tröôùc khi
laø haï nhieät ñoä chaäm vaø thuûy tinh hoùa.
ñoâng laïnh, ñoàng thôøi phoâi 2PN coù khaû
Vieäc löïa choïn phöông phaùp naøo phuï
naêng hoøa nhaân vaø phaân chia thaønh hai
thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö (1) haïn
hay nhieàu hôn hai teá baøo sau 24 giôø
cheá toái ña caùc thöông toån cho teá baøo,
nuoâi caáy tieáp theo (Emiliani, 2000).
(2) khaû naêng hoài phuïc hoaït ñoäng sinh
Ñoái vôùi phoâi nang, phoâi giai ñoaïn naøy
lyù cuûa teá baøo, (3) tính thuaän tieän, (4)
khoâng theå ñaùnh giaù ñöôïc khaû naêng
tính ñôn giaûn vaø khaû naêng chuyeån giao
soáng döïa vaøo soá phoâi baøo trong phoâi
kyõ thuaät deã daøng vaø (5) ñieàu kieän cuï
coøn soáng. Moät phoâi nang ñöôïc ñaùnh
theå cuûa töøng labo. Trong moät thôøi gian
giaù laø soáng khi kích thöôùc khoang phoâi
khaù daøi, duø coù nhöõng haïn cheá veà maët
nang (blastocoel) phình to trôû laïi nhö
hieäu quaû nhöng haï nhieät ñoä chaäm ñaõ
tröôùc khi tröõ laïnh khoaûng 1 giôø sau raõ
ñöôïc xem laø moät phöông phaùp ñoâng
ñoâng (Veeck vaø cs., 2004).
laïnh chuaån möïc trong ngaønh coâng
X X
a b
Hình 22.14 Phoâi baøo bò ly giaûi sau tröõ laïnh – raõ

ñoâng (A.R.T Consulting)
(a) Phoâi 4 teá baøo, coù 1 phoâi baøo bò ly giaûi sau raõ
ñoâng (x): 75% soá phoâi baøo coøn soáng (phoâi ñöôïc
ñaùnh giaù laø soáng)
(b) Phoâi 4 teá baøo, coù 2 phoâi baøo bò ly giaûi (x):
50% soá phoâi baøo coøn soáng (phoâi ñöôïc ñaùnh giaù
laø soáng)
(c) Phoâi 4 teá baøo, coù 3 phoâi baøo bò ly giaûi (x):
25% soá phoâi baøo coøn soáng (phoâi ñöôïc ñaùnh giaù
c laø cheát vaø khoâng ñöôïc choïn ñeå chuyeån.
472
nghieäp chaên nuoâi cuõng nhö trong IVF Taïi Vieät nam, vaøo naêm 2002, tröõ laïnh
treân ngöôøi. Tuy nhieân, gaàn ñaây, trong phoâi baèng phöông phaùp haï nhieät ñoä
hôn 500 baøi toång quan veà kyõ thuaät chaäm treân ngöôøi ñaõ ñöôïc trieån khai vaø
tröõ laïnh, chæ coù moät baøi baùo mang em beù ñaàu tieân taïi Vieät nam töø phoâi
quan ñieåm khoâng uûng hoä (Vajta vaø tröõ laïnh ñöôïc chuùng toâi baùo caùo vaøo
Kuwayama, 2006). Ngaøy nay, thuûy tinh naêm 2003 (Ñaëng Quang Vinh vaø cs.,
hoùa ñaõ ñöôïc trieån khai thöôøng qui taïi 2003). Ñeán naêm 2006, thuûy tinh hoùa
nhieàu trung taâm IVF lôùn treân theá giôùi vôùi phöông phaùp cryoleaf vaø cryotop
vaø ngaøy caøng coù nhieàu baèng chöùng cho ñöôïc baét ñaàu trieån khai (Ñaëng Quang
thaáy thuûy tinh hoùa coù hieäu quaû hôn haï Vinh vaø cs., 2006). Töø naêm 2007,
nhieät ñoä chaäm trong tröõ laïnh phoâi ôû chuùng toâi ñaõ thöïc hieän ñoâng laïnh phoâi
caùc giai ñoaïn khaùc nhau. baèng kyõ thuaät naøy moät caùch thöôøng qui
(Nguyeãn Thò Thu Lan vaø cs., 2010). Tröõ
Trong moät baùo caùo toång quan heä thoáng laïnh baèng thuûy tinh hoùa cuõng ñaõ ñöôïc
gaàn ñaây nhaát, tæ leä phoâi soáng sau raõ chuyeån giao thaønh coâng cho haàu heát
ñoâng baèng thuûy tinh hoùa cao hôn so caùc trung taâm IVF trong caû nöôùc. Naêm
vôùi haï nhieät ñoä chaäm (OR = 15,57; 2010, heä thoáng kín trong thuûy tinh hoùa
95% CI = 3,68-65,82; P<,001). Tæ leä coù (cryopette) cuõng baét ñaàu ñöôïc ñöa vaøo
thai khoâng ñöôïc ghi nhaän trong baùo söû duïng (Ñaëng Quang Vinh vaø cs., soá
caùo naøy do soá lieäu chöa ñuû (Loutradis lieäu chöa coâng boá).
vaø cs., 2008). Tuy nhieân, keát quaû töø
hai nghieân cöùu ngaãu nhieân laâm saøng NHÖÕNG RUÛI RO THÖÔØNG GAËP
coù nhoùm chöùng ñöôïc baùo caùo cho ñeán
TRONG TRÖÕ LAÏNH – RAÕ ÑOÂNG
thôøi ñieåm hieän nay ñeàu cho thaáy tæ leä
PHOÂI
thai laâm saøng töø phoâi ñoâng laïnh baèng
thuûy tinh hoùa cao hôn so vôùi haï nhieät
ñoä chaäm (Kuwayama vaø cs., 2005; Kieåm soaùt chaát löôïng laø moät vaán ñeà
Rama Raju vaø cs., 2005). Söï phoå bieán quan troïng trong labo IVF, giuùp baûo
cuûa thuûy tinh hoùa khoâng chæ theå hieän ñaûm caùc hoaït ñoäng trong labo IVF ôû
qua vieäc ngaøy caøng coù nhieàu chu kyø traïng thaùi oån ñònh vaø ñuùng chöùc naêng.
tröõ laïnh baèng thuûy tinh hoùa ñöôïc baùo Caàn kieåm tra löôïng ni-tô loûng ñònh kyø
caùo, maø soá trung taâm IVF coù trieån khai trong thuøng chöùa phoâi. Neáu ñöôïc neân
kyõ thuaät naøy cuõng ñang taêng nhanh coù heä thoáng baùo ñoäng khi möïc ni-tô
(Van Voohris vaø cs., 2010). Beân caïnh loûng trong bình chöùa thaáp hôn möùc
ñoù, soá lieäu cho thaáy trong caùc chu kyø an toaøn. Beân caïnh ñoù, vaán ñeà an toaøn
coù thöïc hieän PGD/PGS, tröõ laïnh phoâi trong baûo quaûn cuõng ñöôïc quan taâm.
baèng thuûy tinh hoùa laø moät löïa choïn toát Caàn coù heä thoáng ghi teân beänh nhaân leân
hôn so vôùi haï nhieät ñoä chaäm (Zheng duïng cuï chöùa phoâi chaéc chaén, khoâng
vaø cs., 2005; Son vaø cs., 2009). Caùc döõ bò phai/maát maøu theo thôøi gian döôùi
lieäu treân cho thaáy vai troø cuûa thuûy tinh aûnh höôûng cuûa ni-tô loûng. Vaán ñeà laây
hoùa ngaøy caøng ñöôïc khaúng ñònh. nhieãm cheùo giöõa caùc maãu cuõng ñöôïc
473
quan taâm. Maëc duø chöa coù baèng chöùng moâi tröôøng chöùa CPA, phoâi seõ ñöôïc huùt
cuï theå cho vieäc laây nhieãm, nhöng taïi vaøo caùc coïng raï hay caùc duïng cuï chöùa
moät soá quoác gia nhö Myõ, vieäc tieáp ñaët bieät trong thuûy tinh hoùa. Tröôùc khi
xuùc tröïc tieáp vôùi ni-tô loûng trong kyõ ñaët caùc coïng raï ñaõ chöùa phoâi vaøo maùy
thuaät thuûy tinh hoùa khoâng ñöôïc khuyeán haï nhieät ñoä, ngöôøi thao taùc thöôøng
khích. phaûi kieåm tra vò trí vaø soá löôïng phoâi
beân trong coïng raï döôùi kính hieån vi
Trong quaù trình tröõ laïnh - raõ ñoâng, soi noåi ñeå chaéc chaén raèng caùc phoâi ñaõ
moät soá ruûi ro coù theå xaûy ra nhö maát ñöôïc huùt vaøo coïng raï ñaày ñuû vaø naèm
phoâi trong quaù trình thao taùc. Ñoái vôùi ôû vò trí mong muoán. Trong tröôøng hôïp,
kyõ thuaät haï nhieät ñoä chaäm, maát phoâi chuùng ta khoâng thaáy ñuû soá löôïng phoâi
thöôøng xaûy ra ôû giai ñoaïn raõ ñoâng. ñaõ huùt trong coïng raï, xoay troøn coïng raï
Trong tröôøng hôïp naøy, vieäc ñaàu tieân ñeå coù theå nhìn ñöôïc beân trong coïng raï
phaûi laøm laø chuù yù nhöõng bong boùng töø nhieàu phía döôùi kính. Sau khi keát
khí nhoû treân beà maët moâi tröôøng vì thuùc thôøi gian trao ñoåi vôùi moâi tröôøng
ñoâi khi phoâi coù theå dính vaøo nhöõng chöùa CPA, phoâi ñöôïc ñaët leân caùc duïng
bong boùng naøy trong quaù trình chuyeån cuï chöùa vaø ñöôïc kieåm tra soá löôïng vaø
traïng thaùi töø theå raén sang loûng cuûa caùc vò trí döôùi kính hieån vi soi noåi. Trong
daïng hôïp chaát. Neáu vaãn chöa tìm thaáy tröôøng hôïp khoâng thaáy ñuû soá phoâi ñaõ
phoâi, ngöôøi thöïc hieän neân söû duïng ñaët leân, ngöôøi thao taùc neân tieán haønh
moâi tröôøng raõ ñoâng ôû böôùc thöù nhaát nhuùng duïng cuï chöùa ñaõ coù phoâi vaøo
traùng vaø röûa laïi coïng raï (ôû nhieät ñoäng ni-tô loûng tröôùc khi quay laïi vôùi thao
phoøng) nhöng traùnh taïo boït khí, sau taùc tìm phoâi bò maát. Neáu tìm thaáy phoâi,
ñoù ñaåy toaøn boä moâi tröôøng traùng coïng phoâi neân ñöôïc ñaët leân duïng cuï chöùa
raï ra moät ñóa saïch vaø tìm phoâi. Tình môùi vaø tieán haønh giai ñoaïn ñoâng laïnh.
traïng maát phoâi cuõng coù theå xaûy ra Sau ñoù nhöõng söï coá naøy phaûi ñöôïc ghi
trong thuûy tinh hoùa nhaát laø giai ñoaïn nhaän laïi vaø baùo caùo.
töø moâi tröôøng ES sang VS, do sôï cheânh
leäch aùp suaát thaåm thaáu cao. Chuù yù ñeán KEÁT LUAÄN
caùc boït khí treân beà maët moâi tröôøng
hoaëc duøng tay laéc nheï ñóa caáy theo Vôùi nhöõng lôïi ích maø tröõ laïnh phoâi
chieàu kim ñoàng hoà giuùp cho phoâi neáu mang laïi, cho ñeán nay haàu heát taát
bò daït vaøo saùt thaønh ñóa coù theå theo caû caùc trung taâm IVF treân theá giôùi ñaõ
doøng chuyeån ñoäng cuûa moâi tröôøng troâi öùng duïng thaønh coâng kyõ thuaät naøy vaø
ra vuøng moâi tröôøng ôû giöõa ñóa, do ñoù ngaøy caøng trôû thaønh moät phaàn khoâng
ngöôøi thao taùc coù theå deã daøng nhìn thaáy theå thieáu trong moät chöông trình IVF.
phoâi. Ngoaøi ra, suùc röûa pipette nhieàu Ngoaøi vai troø laøm taêng tæ leä coù thai coäng
laàn baèng moâi tröôøng ñoâng laïnh cuõng doàn trong moät chu kyø IVF, tröõ laïnh
raát höõu ích trong quaù trình tìm phoâi. phoâi coøn ñoùng vai troø quan troïng trong
vieäc phoøng traùnh nguy cô QKBT naëng
Sau khi keát thuùc thôøi gian trao ñoåi vôùi hay caûi thieän khaû naêng thaønh coâng
474
ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp beänh nhaân 5. Desai N (2007). Cryoloop vitrification of human day 3
cleavage-stage embryos:post-vitrification development,
coù ñoä daøy nieâm maïc töû cung khoâng pregnancy outcomes and live birth. Reprod Biomed
thuaän lôïi cho vieäc laøm toå cuûa phoâi Online 14: 208 – 213
trong chu kyø chuyeån phoâi töôi. Tuy

6. Edgar DH, Bourne H, McBrain JC (2000). The
nhieân, khaû naêng soáng cuûa phoâi sau tröõ developmental potential of cryopreserved human
laïnh – raõ ñoâng phuï thuoäc vaøo nhieàu embryo. Mol Cel Endocrinol 169:69 – 72
yeáu toá khaùch quan (loaïi CPA vaø noàng

7. Emiliani S, Van den Bergh M, Vannin A,
ñoä CPA söû duïng, toác ñoä laøm laïnh, toác Biramane J and Englert Y (2000). Comparision of ethylene
ñoä raõ ñoâng, thao taùc cuûa ngöôøi thöïc glycol, 1,2-propanediol and glycerol for
cryopreservation of slow-cooled mouse zygotes, 4-cell
hieän) vaø chuû quan (chaát löôïng vaø giai embryos and blastocyst. Hum Reprod 15:905 – 910
ñoaïn phaùt trieån cuûa phoâi).
8. Emiliani S, Van den Bergh M, Vannin A, Biramane
J and Englert Y (2000). Comparison of ethylene, 1,2-
Hai phöông phaùp hieän ñang ñöôïc söû propanediol and glycerol for cryopreservation of
duïng trong tröõ laïnh phoâi laø haï nhieät slow-cooled mouse zygotes, 4-cell embryos and
blastocysts. Hum Reprod 15:905 – 910
ñoä chaäm vaø thuûy tinh hoùa. Tuy nhieân,
ngaøy caøng coù nhieàu döõ lieäu cho thaáy 9. Gosden L L V, Berrios R, Bodine R, Clarke R N
thuûy tinh hoùa trong tröõ laïnh phoâi coù and Zaninivic N (2009). The human embryo:Slow
freezing. Gardner D, Weissman A, Howles C and
nhieàu öu ñieåm vaø cho keát quaû khaû
quan hôn so vôùi haï nhieät ñoä chaäm. Technologies:Laboratory and clinical perspective,
Nhieàu kyõ thuaät coù theå ñöôïc söû duïng London:Informa Healthcare; 275 – 287
trong thuûy tinh hoùa vaø vieäc löïa choïn 10. Graves-Herring J E, Boone W R (2006). Comparison
moät kyõ thuaät phuø hôïp phuï thuoäc vaøo of open and closed systems for vitrification. J Clinic
ñieàu kieän cuï theå cuûa töøng trung taâm. Embryo 12:12 – 15
11. Griesinger G, Diedrich K, Devroey P and

Kolibianakis EM (2006) GnRH agonist for triggering
final oocyte maturation in the GnRH antagonist
1. Amarin ZO (2004). A flexible protocol for
ovarian hyperstimulation protocol:a systematic review
cryopreservation of pronuclear and cleavage stage
and meta-analysis. Hum Reprod Update 12:159-68
embryos created by conventional in vitro fertilization
and intracytoplasmic sperm injection. Eur J Obstet
12. Humaidan P, Quartarolo J and Papanikolaou
Gynecol Reprod Biol 117:189 – 193
EG (2010). Preventing ovarian hyperstimulation
syndrome:guidance for the clinician. Fertil Steril 94:389
2. Asada M, Ishibashi S, Ikumi S (2002). Effect of
- 400
polyvinyl alcohol (PVA) concentration during
vitrification of in vitro matured bovine oocytes.
13. Isaacs. JD Jr, Wells CS., Williams DB, Odem RR,
Theriogenology 58:199 – 1208
Gast MJ, Strickler RC (1996). Endometrial thickness is a
valid monitoring parameter in cycles of ovulation
3. Ñoã Quang Minh (2003). Nguyeân taéc vaø kyõ thuaät tröõ
induction with menotropins alone. Fertil Steril 65:262
laïnh phoâi ngöôøi. Trong:Nguyeãn Thò Ngoïc Phöôïng, chuû
– 266
bieân. Voâ sinh - caùc vaán ñeà môùi, Nhaø xuaát baûn Y hoïc;
131 – 135
14. Keskintepe L, Agca Y, Bayrak A and Sher G (2009).
Effective human and mouse blastocyst vitrification
4. Ñaëng Quang Vinh, Vöông Thò Ngoïc Lan, Ñoã Quang
system:introducing cryopette. Fertil Steril 92, Suppl:S24
Minh, Phuøng Huy Tuaân, Hoà Maïnh Töôøng (2003) Tröôøng
hôïp thai laâm saøng ñaàu tieân töø phoâi ngöôøi ñoâng laïnh.
15. Kong IK, Lee SI, Cho SG (2000). Comparison of
Trong: Nguyeãn Thò Ngoïc Phöôïng (chuû bieân). Voâ sinh:
open pulled straw (OPS) vs glas micropipette (GMP)
caùc vaán ñeà môùi, Nhaø xuaát baûn Y hoïc; 137 – 142
vitrification in mouse blastocysts. Theriogenology
475
53:1817 – 1826 T P and John K C (2000). Cryobiology of rat embryos
I:Determination of Zygote membrane permeability
16. Kuleshova L and Lopata A (2002). Vitrification coefficients for water and cryoprotectants, their
can be more favorable than slow-cooling. Fertil Steril activation energies, and the development of improved
78:449 – 454 cryopreservation methods. Biol Reprod 63:1294 – 1302
17. Kuwayama M (2005). Comparison of open and 28. Sinan O and Esra E (2002). Cryopreservation:Basic
closed methods for vitrification of human embryos and knowledge and Biophysical effects. J Ankara Med
the elimination of potential contamination. Reprod School 24:187 – 196
BioMed Online 11:608 – 614
29. Smith G D, Fioravanti J (2007). Oocyte and embryo
18. Kuwayama M, Vajta G, Ieda S and Kato O (2005). cryopreservation. In: Gardner D, ed. In vitro fertilization:
Vitrification of human embryos using the Cryotip a practical approach, Informa Healthcare; 331 – 364
method. Reprod Biomed Online 11:608 – 614
30. Son WY and Tan SL (2010). Laboratory and
19. Leâ Thuïy Hoàng Khaû, Nguyeãn Ngoïc Bích, Mai Coâng embryological aspects of hCG-primed in vitro
Minh Taâm vaø Ñaëng Quang Vinh (2008). Hieäu quaû kyõ maturation cycles for patients with polycystic ovaries.
thuaät thuûy tinh hoùa trong tröõ laïnh phoâi. IVF Expert Hum Reprod Update 16:675 - 689
Meeting laàn 4:94 - 95
31. Son WY, Chung JT, Gidoni Y, Holzer H, Levin D,
20. Louis L and Christophe S (2009). The optimal stage Chian RC, Tan SL (2009). Comparison of survival rate
of freezing human embryo. Current Woman’s Health of cleavage stage embryos produced from in vitro
reviews 5:51 – 54 maturation cycles after slow freezing and after
vitrification. Fertil Steril 92:956 – 958
21. Mandelbaum J (2000). Embryo and oocyte
cryopreservation. Hum Reprod 15 suppl. 4:43 – 47 32. Trounson A and Mohr L (1983). Human pregnancy
following cryopreservation, thawing and transfer of an
22. Nagy Z P, Vajta G, Chang C and Kort H (2009). The eight cell embryo. Nature 305:707 – 709
human embryo:Vitrification.In: Gardner D, Weissman
A, Howles C and Shoham Z, eds. Textbook of Assisted 33. Vajta G (2006). Review:Are programmable
Reproductive Technologies:Laboratory and clinical freezers still needed in the embryo laboratory? Review on
perspective. London:Informa Healthcare; 289 – 304 vitrification. Reprod BioMed Online 12:779 – 796.
23. Nguyeãn Thò Thu Lan, Ñaëng Quang Vinh, Leâ Thuïy 34. Vajta G, Kuwayama M (2006). Improving
Hoàng Khaû vaø Hoà Maïnh Töôøng (2010). Day 2 embryo cryopreservation system. Theriogenology 65:236 – 244
vitrification in Vietnam. The 3rd Congress of the Asia
Pacific Initiative on Reproduction, Bangkok, Thailand 35. Veeck LL, Bodine R, Clarke R, Berrios R, Libraro J,
Moschini RM et al. (2004). High pregnancy rates can be
24. Nyboe Andersen A, Goossens V, Bhattacharya achieved after freezing and thawing human blastocysts.
S, Ferraretti AP, Kupka MS et al. (2009). Assisted Fertil Steril 82:1418 – 1427
reproductive technology and intrauterine
inseminations in Europe, 2005:results generated from 36. Vöông Thò Ngoïc Lan, Leâ Vaên Ñieån (2002). Töông
European registers by ESHRE. Hum Reprod 24:1267 - 1287 quan giöõa ñoä daøy noäi maïc töû cung qua sieâu aâm vôùi tæ leä
thai laâm saøng baèng thuï tinh trong oáng nghieäm. Taïp chí
25. Park S, Kim EY, Oh JH, Nam HK, Lee KS, Park Phuï Saûn Vieät nam 1:76 - 83
SY, Park EM, Yoon SH, Chung KS and Lim JH (2000).
Ultra-rapid freezing of human multipronuclear zygotes 37. Wada I, Macnamee MC, Wick K et al. (1994). Birth
using electron microscope grids. Hum Reprod 15:1787 charctristics and prenatal outcome of babies conceive
– 1790. from cryopreserved embryos. Hum Reprod 9:543 – 546
26. Phuøng Huy Tuaân, Giang Huyønh Nhö, Vöông Thò 38. Wang X (2006). Effect of cryotop vitrification on
Ngoïc Lan (2010). Rescued IVM in over responder with preimplantation developmental competence of murine
controlled ovarian stimulation. 3rd Congress of the Asia morula and blastocyst stage embryos. Reprod BioMed
Pacific Initiative on Reproduction, Bangkok, Thailand Online 19:708 – 713
27. Reinhold T P, Yuksel A, Jun L, Erik J W, Augustine 39. Wennerholm WB (2000). Cryopreservation of
476
embryos and oocytes:obstetrics. outcome and health in 24:797 – 804
children. Hum Reprod 15, Suppl 5:18 - 25
42. Zheng WT, Zhuang GL, Zhou CQ, Fang C, Ou JP,
40. Wiener-Megnazi Z, Lahav-Baratz S, Rothschild E et Li T, Zhang MF, Liang XY (2005). Comparison of
al. (2002). Impact of cryopreservation and subsequent the survival of human biopsied embryos after
embryo transfer on the outcome of in vitro fertilization cryopreservation with four different methods using
in patients at high risk for ovarian hyperstimulation non-transferable embryos. Hum Reprod 20:1615 – 1618
syndrome. Fertil Steril 78:201 – 203
41. Yavin S, Aroya A, Roth Z and Arav A (2009).

Embryo cryopreservation in the presence of low
concentration of vitrification solution with sealed
pulled straws in liquid nitrogen slush. Hum Reprod
477
PHUÏ LUÏC
Phaàn phuï luïc naøy seõ trình baøy caùc phaùc ñoà
tröõ laïnh phoâi hieän ñang ñöôïc chuùng toâi söû
duïng trong qui trình IVF. Caùc phaùc ñoà naøy
ñaõ ñöôïc chuùng toâi hieäu chænh döïa vaøo caùc
kyõ thuaät tröõ laïnh phoâi neâu treân vaø ñoái töôïng
tröõ laïnh laø phoâi ngaøy 2 sau thuï tinh (4-6 teá
baøo). Keát quaû vieäc öùng duïng caùc phaùc ñoà
naøy ôû caùc ñôn vò hoã trôï sinh saûn khaùc seõ
phuï thuoäc vaøo thöïc teá cuûa töøng labo, kinh
nghieäm cuûa ngöôøi thöïc hieän…
Phöông phaùp haï nhieät ñoä chaäm

(A.R.T consulting)
Trang thieát bò
Kính hieån vi soi noåi (K-system)

Maùy haï nhieät ñoä theo chöông trình ñaõ ñònh
saün (Planner, Anh)
Duïng cuï
Hình 22.15 Blue pump hay mouth pipette (ñeå thao taùc
treân phoâi)
Ñoàng hoà
Keïp kim loaïi (forcep loaïi lôùn)
Khay chöùa ni-tô loûng taïm thôøi
Bình löu tröõ phoâi coù chöùa ni-tô loûng (MV-
Exc47/11-10)
Hoäp caáy 4 gieáng (Nunc)
Pateur pipette (coù kích thöôùc ñaàu thích hôïp
cho thao taùc treân phoâi) (Volac, D810/VA)
Pipette serol loaïi 1ml (Falcon)
Bôm tieâm 1ml coù gaén ñaàu cone
Hình 22.16
Straw (coïng raï), thanh haøn vaø cassette (baûo
veä straw) (CryoBiosystem)
478
Moâi tröôøng
Boä moâi tröôøng ñoâng laïnh

(#10264010, Medicult, Ñan Maïch).
Qui trình thöïc hieän
Qui trình ñoâng laïnh
1. Ñaùnh giaù chaát löôïng caùc phoâi thöøa sau khi

ñaõ choïn löïa phoâi ñeå chuyeån vaøo buoàng töû
cung cuûa beänh nhaân.
2. Choïn löïa phoâi coù chaát löôïng khaù, toát (4 –

6 phoâi baøo, kích thöôùc caùc phoâi baøo töông
ñoái ñoàng ñeàu, caùc phoâi baøo khoâng mang
Hình 22.17
nhöõng ñaëc ñieåm baát thöôøng (nhö khoâng baøo,
ña nhaân,…) vaø tæ leä phaân maûnh baøo töông
<15% theå tích cuûa phoâi).
3. Phaân chia phoâi thaønh nhieàu nhoùm nhoû

(toái ña 3 phoâi / nhoùm) (ñoái vôùi beänh nhaân coù
nhieàu hôn 3 phoâi ñeå tröõ laïnh).
4. Chuaån bò moät hoäp caáy 4 gieáng, ghi ñaày ñuû

thoâng tin cuûa beänh nhaân.
Hình 22.18
5. Chuaån bò hoà sô vaø phieáu theo doõi phoâi tröõ

laïnh cho beänh nhaân (ghi nhaän soá phoâi ñöôïc
tröõ laïnh, soá straw söû duïng, maøu saéc cuûa
thanh haøn vaø cassette cuûa töøng beänh nhaân).
6. Chuaån bò straw (soá löôïng straw caàn ch-

uaån bò tuøy theo soá löôïng phoâi ñöôïc tröõ cho
töøng beänh nhaân, toái ña 3 phoâi / straw). Ghi
nhaän thoâng tin cuûa beänh nhaân leân töøng ñaàu
haøn (soá löôïng ñaàu haøn tuøy thuoäc soá löôïng
straw caàn söû duïng, moãi beänh nhaân neân söû
duïng ñaàu haøn khaùc maøu nhau) vaø cassette
(soá löôïng cassette caàn chuaån bò tuøy theo soá
Hình 22.19 löôïng straw, toái ña 3 straw / cassette).
479
7. Söû duïng pipette Serol 1ml cho 3 loaïi moâi
tröôøng cuûa boä moâi tröôøng ñoâng laïnh vaøo hoäp
4 gieáng ñaõ chuaån bò ôû (4) theo thöù töï (ñaët ôû
nhieät ñoä phoøng 15 phuùt tröôùc khi söû duïng).
1 2
0,5ml MT loï 1 0,5ml MT loï 2
(vial 1) (vial 2)

(vial 3) (vial 3)
3 4
Hình 22.20 Caùch chuaån bò hoäp moâi tröôøng cho ñoâng

laïnh phoâi trong haï nhieät ñoä chaäm
8. Duøng Pasteur pipette chuyeån laàn löôït töøng

nhoùm phoâi (toái ña 3 phoâi / nhoùm) vaøo gieáng
moâi tröôøng thöù 1 cuûa hoäp 4 gieáng. Ñeå phoâi
tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng naøy trong 5 phuùt
(nhieät ñoä phoøng).
9. Chuyeån laàn löôït töøng nhoùm phoâi sang

gieáng thöù 2 cuûa hoäp vaø ñeå phoâi tieáp xuùc
vôùi moâi tröôøng naøy trong 10 phuùt (nhieät ñoä
phoøng).
10. Chuyeån laàn löôït töøng nhoùm phoâi sang

Hình 22.24 gieáng thöù 3 cuûa hoäp vaø ñeå phoâi ôû moâi tröôøng
naøy trong 10 phuùt (nhieät ñoä phoøng).
11. Ngay khi vöøa chuyeån phoâi sang gieáng thöù

3, baät nguoàn ñeå khôûi ñoäng maùy haï nhieät ñoä
12. Khoaûng 5 phuùt sau khi phoâi ñöôïc chuyeån

sang gieáng thöù 3, duøng bôm tieâm 1ml coù gaén
ñaàu cone huùt moät ít moâi tröôøng ôû gieáng 4 ñeå
traùng straw, sau ñoù huùt phoâi vaøo caùc straw
(theo hình 4) (toái ña 3 phoâi / straw) roài haøn
kín straw baèng thanh haøn.
13. Kieåm tra vò trí vaø soá löôïng phoâi ñaõ huùt vaøo
Hình 22.25
straw ñeå chaéc chaén khoâng coøn bò soùt phoâi.
480
Ghi chuù: neáu khoâng nhìn thaáy ñuû phoâi trong
straw, xoay nheï straw theo chieàu kim ñoàng
hoà ñeå coù theå quan saùt ñöôïc moâi tröôøng beân
trong straw töø nhieàu phía. Neáu vaãn khoâng
tìm thaáy ñuû phoâi, tìm laïi trong gieáng thöù 3.
Neáu tìm thaáy phoâi coøn soùt, nhanh choùng huùt
phoâi soùt naøy vaøo moät straw môùi vaø haøn kín.
14. Heát 10 phuùt, khi maùy haï nhieät ñoä baét

ñaàu baùo hieäu nhieät ñoä beân trong buoàng laøm
laïnh ñaït 20oC, gaén caùc straw ñaõ huùt phoâi
vaøo giaù vaø ñaët vaøo buoàng laøm laïnh cuûa maùy
(vôùi phaàn ñaàu coù nuùt cotton höôùng leân treân).
Caøi chaët caùc khoùa an toaøn cuûa caùc giaù.
15. Khôûi ñoäng maùy haï nhieät ñoä vôùi chöông

trình ñaõ ñònh saün (hình 22.5).
16. Khi maùy baùo hieäu thôøi ñieåm seeding

(-7oC), duøng keïp kim loaïi nhuùng tröïc tieáp
vaøo ni-tô loûng. Sau khi keïp ñaõ ñaït ñöôïc nhieät
ñoä cuûa ni-tô (ni-tô loûng khoâng coøn soâi ôû vuøng
xung quanh keïp), nhaác nheï giaù gaén straw
leân cao khoûi buoàng laøm laïnh sao cho vöøa
nhìn thaáy ñöôïc coät moâi tröôøng ñaàu tieân beân
trong straw vaø duøng keïp ñaõ laøm laïnh trong
ni-tô chaïm vaøo straw ôû phaàn moâi tröôøng.
17. Khi nhìn thaáy nhöõng ñoám tuyeát traéng

ñöôïc taïo thaønh treân thaønh straw töø vò trí coù
keïp kim loaïi chaïm vaøo, laáy keïp ra vaø ñaët giaù
gaén straw trôû laïi buoàng laøm laïnh, caøi khoùa
an toaøn.
18. Ra leänh ñeå maùy tieáp tuïc chöông trình haï

nhieät ñoä.
19. Khi maùy baùo keát thuùc chöông trình haï

nhieät ñoä, laøm ñaày khay taïm thôøi (thöôøng
duøng khay xoáp) vôùi ni-tô loûng, ruùt caùc giaù coù
gaén straw ra khoûi buoàng laøm laïnh vaøo thaû
481
ngay vaøo khay chöùa ni-tô loûng.
20. Duøng 2 keïp kim loaïi thaùo caùc straw ra

khoûi giaù vaø cho vaøo caùc cassette (sao cho
teân cuûa beänh nhaân treân thanh haøn vaø treân
cassette truøng nhau). Coâng vieäc naøy ñöôïc
thöïc hieän trong ni-tô loûng vaø coù söï kieåm tra
cheùo ñeå traùnh nhaàm laãn).
21. Ñaët caùc cassette naøy vaøo thuøng löu tröõ vaø
ghi nhaän vò trí löu tröõ cuûa töøng beänh nhaân
vaøo hoà sô vaø phieáu theo doõi.
Löu yù: Trong tröôøng hôïp coù phoâi cuûa nhieàu

beänh nhaân khaùc nhau ñöôïc tröõ laïnh, phoâi
cuûa töøng beänh nhaân neân ñöôïc thao taùc bôûi
moät chuyeân vieân vaø vieäc cho phoâi trao ñoåi
vôùi caùc moâi tröôøng ñoâng laïnh neân ñöôïc thöïc
hieän cuøng moät luùc, ñeå caùc phoâi ñöôïc cho vaøo
maùy vaø tieán haønh haï nhieät ñoä ñoàng thôøi.
482
Qui trình raõ ñoâng
Trang thieát bò
Beå nöôùc aám (30oC)

Tuû aám (Memmert)
Tuû caáy CO2 (Galaxy)
Duïng cuï
Thuøng löu tröõ (chöùa phoâi)

Keïp kim loaïi lôùn
Hình 22.21 Keùo nhoû
Ñoàng hoà
Blue pump hay mouth pipette
Serol pipette loaïi 1ml (Falcon)
Syringe 1ml coù gaén ñaàu cone
Pasteur pipette (coù kích thöôùc ñaàu phuø hôïp
cho thao taùc treân phoâi) (Volac)
Moâi tröôøng
Boä moâi tröôøng raõ ñoâng (#10984010,

Medicult, Ñan Maïch)
Moâi tröôøng nuoâi caáy phoâi ISM1 (#10500010,
Hình 22.22 Moâi tröôøng chuyeån phoâi UTM (#11520010,
1. Chuaån bò 1 hoäp caáy 4 gieáng (hoäp caáy phoâi

sau raõ ñoâng) ghi ñaày ñuû thoâng tin beänh nhaân.
Cho vaøo 2 gieáng 0,7 – 0,8ml moâi tröôøng ISM1
vaø 1 gieáng 0,5ml moâi tröôøng UTM. Ñaët hoäp
naøy vaøo tuû caáy CO2 (ít nhaát 2 giôø tröôùc khi
söû duïng).
Hình 22.23 2. Baät nguoàn beå nöôùc vaø chænh nhieät ñoä 30oC.
483
3. Chuaån bò 1 hoäp caáy 4 gieáng (hoäp raõ ñoâng)
ghi thoâng tin beänh nhaân vaø cho vaøo 0,5ml
caùc loaïi moâi tröôøng töø 1 ñeán 4 cuûa boä raõ
ñoâng (theo hình 29). Giöõ hoäp raõ ôû nhieät ñoä
phoøng (ít nhaát 15 phuùt tröôùc khi söû duïng).
4. Duøng keïp laáy straw chöùa phoâi töø thuøng

löu tröõ (kieåm tra chính xaùc thoâng tin beänh
nhaân treân phieáu theo doõi vaø treân cassette,
thanh haøn cuûa straw.
5. Ñeå straw trong khoâng khí 10 giaây, sau ñoù nhuùng

straw vaøo nöôùc aám 30oC trong 30 – 60 giaây.
6. Laáy straw ra khoûi nöôùc aám vaø duøng gaïc voâ

truøng lau khoâ straw.
7. Duøng keùo caét rôøi phaàn nuùt cotton, gaén bôm

tieâm coù ñaàu cone tröïc tieáp vaøo ñaàu vöøa caét.
8. Caét rôøi phaàn thanh haøn ôû ñaàu coøn laïi, nheï

nhaøng bôm heát moâi tröôøng coù chöùa phoâi ra khoûi
straw (traùnh taïo boït khí) vaøo vuøng giöõa hoäp.
9. Tìm vaø huùt chuyeån phoâi nhanh choùng vaøo

gieáng thöù 1 cuûa hoäp raõ ñoâng. Ñeå phoâi tieáp
xuùc vôùi moâi tröôøng naøy trong 5 phuùt (ôû nhieät
ñoä phoøng).
1 2
0,7ml ISM1 0,7ml ISM1
0,5ml UTM
3 4
Hình 22.26 Hoäp caáy phoâi sau raõ ñoâng

(6%CO , 5%O2, 37oC)
2
1 2
0,5ml MT 1 0,5ml MT 2
(vial 1) (vial 2)
0,5ml MT 3 0,5ml MT 4
(vial 3) (vial 4)
3 4
Hình 22.27 Hoäp raõ ñoâng phoâi (nhieät ñoä phoøng)
484
10. Chuyeån phoâi sang gieáng thöù 2 cuûa hoäp raõ
ñoâng vaø ñeå phoâi tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng naøy
trong 5 phuùt (nhieät ñoä phoøng).


13. Keát thuùc 10 phuùt ôû gieáng thöù 4, chuyeån
phoâi vaøo gieáng thöù 2 cuûa hoäp caáy phoâi sau
raõ ñoâng. Röûa phoâi nhieàu laàn baèng caùch huùt
leân xuoáng ñeå loaïi boû hoaøn toaøn moâi tröôøng
raõ ñoâng.
14. Chuyeån phoâi sang gieáng thöù 1, ñaùnh giaù

tæ leä soáng vaø chaát löôïng cuûa phoâi sau ñoâng.
Ghi nhaän thoâng tin veà traïng thaùi phoâi sau raõ
ñoâng vaøo phieáu theo doõi.
15. Ñaët hoäp caáy sau raõ ñoâng ñaõ coù phoâi vaøo
tuû caáy CO2 (ít nhaát 2 giôø tröôùc khi tieán haønh
chuyeån phoâi vaøo töû cung beänh nhaân).
16. Tröôùc khi chuyeån phoâi 10 phuùt, chuyeån

phoâi töø gieáng thöù 1 vaøo gieáng chöùa moâi
tröôøng UTM trong hoäp caáy sau raõ ñoâng.
17. Thöïc hieän chuyeån phoâi töông töï nhö

nhöõng tröôøng hôïp chuyeån phoâi töôi.
Ghi chuù: neáu soá phoâi sau raõ ñoâng coù chaát
löôïng keùm hoaëc tæ leä soáng thaáp, ñoái vôùi
nhöõng beänh nhaân coøn nhieàu phoâi tröõ laïnh,
sau khi trao ñoåi vôùi baùc syõ laâm saøng vaø beänh
nhaân, trong tröôøng hôïp beänh nhaân vaø baùc syõ
ñoàng yù raõ theâm phoâi, chuyeân vieân labo seõ
thöïc hieän raõ ñoâng theâm phoâi vôùi thöù töï thöïc
hieän töông töï nhö treân.
485
Phöông phaùp thuûy tinh hoùa (baèng
cryotop, cryoleaf, fibreplug, cryopette)
(A.R.T consulting)
Qui trình ñoâng laïnh
Trang thieát bò
Kính hieån vi soi noåi

CVM Block, CVM CryoBath, Finnpipette (0.3
- 3µl) (ñoái vôùi phöông phaùp fibreplug)
CryoBath, maùy haøn ñaàu cryopette (ñoái vôùi
phöông phaùp cryopette)
Hình 22.28
Duïng cuï
Ñoàng hoà
Keïp kim loaïi lôùn (forceps)
Ñóa caáy 4 gieáng (Nunc)
Pasteur pipette (kích thöôùc ñaàu phuø hôïp cho
thao taùc treân phoâi) (Volac)
Blue pump hay mouth pipette
Serol pipette loaïi 1ml (Falcon)
Hình 22.29 Duïng cuï chöùa vaø duïng cuï hoã trôï (tuøy theo
phöông phaùp tröõ laïnh)
Cryotop (Kitazato) vaø cassette (neáu söû

duïng phöông phaùp cryotop)
Cryoleaf (Medicult) vaø visotube, thanh

nhoâm (neáu söû duïng phöông phaùp cryoleaf)
Fibreplug (CVM kit, UÙc), Finntip (Thermo

Fisher scientific) vaø cassette (neáu söû duïng
phöông phaùp fibreplug)
Cryopette (Medicult) vaø cassette (neáu söû

Hình 22.30
duïng phöông phaùp cryopette)

486
Moâi tröôøng
Boä moâi tröôøng ñoâng laïnh

(#12284001, Medicult, Ñan Maïch)
(1) Ñaùnh giaù chaát löôïng caùc phoâi thöøa sau

khi ñaõ choïn löïa phoâi ñeå chuyeån vaøo buoàng
töû cung cuûa beänh nhaân.
(2) Choïn löïa phoâi coù chaát löôïng khaù, toát (4

– 6 phoâi baøo, kích thöôùc caùc phoâi baøo töông
ñoái ñoàng ñeàu, caùc phoâi baøo khoâng mang
nhöõng ñaëc ñieåm baát thöôøng (nhö khoâng baøo,
Hình 22.32
ña nhaân,…) vaø tæ leä phaân maûnh baøo töông
<15% theå tích cuûa phoâi).
(3) Phaân chia phoâi thaønh nhieàu nhoùm nhoû

(toái ña 3 phoâi / nhoùm) (ñoái vôùi beänh nhaân coù
nhieàu hôn 3 phoâi ñeå tröõ laïnh).
(4) Chuaån bò moät hoäp caáy 4 gieáng, ghi ñaày ñuû

thoâng tin cuûa beänh nhaân.
Hình 22.33
(5) Chuaån bò hoà sô vaø phieáu theo doõi phoâi
tröõ laïnh cho beänh nhaân (ghi nhaän soá phoâi
ñöôïc tröõ laïnh, soá löôïng vaø maøu saéc cuûa duïng
cuï chöùa söû duïng, maøu saéc cuûa cassette hay
visotube cuûa töøng beänh nhaân).
(6) Chuaån bò duïng cuï chöùa (soá löôïng duïng

cuï chöùa caàn chuaån bò tuøy theo soá löôïng
phoâi ñöôïc tröõ cho töøng beänh nhaân, toái ña
3 phoâi / duïng cuï chöùa). Ghi nhaän thoâng tin
cuûa beänh nhaân leân phaàn caùn caàm cuûa duïng
cuï chöùa vaø cassette (soá löôïng cassette caàn
chuaån bò tuøy theo soá löôïng duïng cuï chöùa,
toái ña 3 duïng cuï chöùa / cassette). Ghi chuù:
ñoái vôùi phöông phaùp cryoleaf, do kích thöôùc
cuûa cryoleaf lôùn, neân moãi visotube chæ chöùa
487
ñöôïc 1 cryoleaf, do ñoù soá löôïng visotube phaûi
chuaån bò seõ baèng vôùi soá cryoleaf söû duïng.
(7) Söû duïng pipette Serol 1ml cho 2 loaïi moâi

tröôøng cuûa boä moâi tröôøng ñoâng laïnh vaøo hoäp
4 gieáng ñaõ chuaån bò ôû (4) theo thöù töï (ñaët ôû
nhieät ñoä phoøng 15 phuùt tröôùc khi söû duïng).
(8) Duøng Pasteur pipette chuyeån moät nhoùm

phoâi (3 phoâi / nhoùm) vaøo gieáng thöù 1 cuûa
hoäp vaø ñeå phoâi tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng naøy
trong 5 phuùt.
Ghi chuù: do thôøi gian cho moät laàn ñoâng laïnh

cuûa phöông phaùp thuûy tinh hoùa raát nhanh vaø
noàng ñoä CPA trong moâi tröôøng raát cao, moãi
laàn thao taùc chæ neân thöïc hieän ñoâng laïnh
1 nhoùm phoâi ñeå traùnh gaây toån thöông cho
phoâi khi phaûi tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng naøy
quaù laâu.
(9) Chuyeån phoâi sang gieáng thöù 2 cuûa hoäp vaø

ñeå phoâi trong moâi tröôøng naøy khoaûng 30 giaây.
Löu yù: noàng ñoä CPA trong moâi tröôøng thöù 2

cao hôn raát nhieàu laàn so vôùi moâi tröôøng 1,
khi phoâi ñöôïc chuyeån töø moâi tröôøng 1 sang
2 seõ coù hieän töôïng ruùt nöôùc maïnh, laøm phoâi
co nhoû, nhaït maøu vaø coù xu höôùng noåi leân beà
maët moâi tröôøng. Do ñoù, ngöôøi thao taùc (neáu
môùi thöïc hieän kyõ thuaät naøy laàn ñaàu) seõ khoù
nhìn thaáy phoâi vaø deã daøng laøm maát phoâi ôû
giai ñoaïn naøy.
(10) Huùt vaø ñaët phoâi nhanh choùng leân caùc

duïng cuï chöùa, huùt bôùt phaàn moâi tröôøng xung
quanh phoâi. Sau ñoù kieåm tra laïi vò trí vaø soá
löôïng phoâi ñaõ ñaët leân duïng cuï chöùa döôùi
kính hieån vi soi noåi.
Ghi chuù: ñoái vôùi cryopette
Sau khi tìm vaø nhoùm caùc phoâi laïi gaàn nhau
ôû ñaùy cuûa gieáng thöù 2, duøng tay boùp maïnh
488
phaàn baàu treân cuûa cryopette vaø thaû loûng töø
töø ñeå huùt moâi tröôøng vaøo ñeán vaïch ñen thöù
nhaát, sau ñoù, huùt tieáp phoâi vaø moâi tröôøng
vaøo cryopette cho ñeán khi phaàn baàu ñöôïc
trôû veà kích thöôùc ban ñaàu.
Kieåm tra döôùi kính hieån vi ñeå xaùc ñònh

vò trí cuûa phoâi beân trong cryopette vaø ñaûm
baûo phoâi naèm phía treân vaïch ñen thöù nhaát.
Ñöa ñieåm haøn (vaïch ñen thöù nhaát ôû ñaàu

cryopette) vaøo ngay chính giöõa taïi ñieåm haøn
thaúng goùc 900 so vôùi maùy haøn.
Nhaán nheï vaø giöõ maùy haøn cho ñeán khi

nghe 1 tieáng bíp nhoû khoaûng 3 giaây thì laáy
cryopette ra.
Kieåm tra döôùi kính hieån vi xem moái haøn

coù kín hay khoâng. Neáu khoâng kín coù theå haøn
laïi 1 laàn nöõa caùch ñieåm haøn cuõ 1 khoaûng
nhoû phía treân, hoaëc caét ñaàu haøn, bôm phoâi
ra vaø huùt laïi vaøo 1 cryopette saïch khaùc.
(11) Laøm ñoâng phoâi ngay laäp töùc (thôøi gian

töø luùc phoâi ñöôïc chuyeån qua moâi tröôøng VM
ôû gieáng thöù 2 cho ñeán khi ñöôïc laøm ñoâng
khoâng ñöôïc quaù 1 phuùt).
Phöông phaùp cryotop, cryoleaf vaø cryopette
Ngay sau khi ñaët phoâi leân duïng cuï chöùa,

nhanh choùng nhuùng tröïc tieáp duïng cuï chöùa
ñaõ coù phoâi vaøo ni-tô loûng.
Cho cryotop, cryopette vaøo cassette hay

cryoleaf vaøo visotube sao cho teân beänh nhaân
treân duïng cuï chöùa vaø cassette hay visotube
truøng khôùp nhau vaø ñaët cassette vaøo thuøng
löu tröõ (caùc thao taùc naøy ñöôïc thöïc hieän
döôùi söï kieåm tra cheùo cuûa 2 nhaân vieân ñeå
traùnh nhaàm laãn).
Ghi nhaän thoâng tin veà vò trí phoâi trong

thuøng vaøo hoà sô vaø phieáu theo doõi.
489
Phöông phaùp fibreplug
Sau böôùc (7), ñoå ni-tô loûng vaøo CVM

1
Cryobath ôû möùc Min, chôø nhieät ñoä oån ñònh,
tieáp tuïc theâm ni-tô loûng vaøo ñeán möùc Max,
sau ñoù ñaët CVM block vaøo (ñaët töø töø CVM
block ñeå traùnh bò baén ni-tô) vaø ñaäy naép laïi
khoaûng 7 phuùt.
Khi CVM block ñaït ñöôïc nhieät ñoä cuûa

ni-tô loûng, môû naép block (löu yù laø khoâng ñeå
ni-tô loûng dính treân beà maët cuûa block).
Thaùo phaàn naép ra khoûi fibreplug, ñaët

2 phaàn naép vaøo CVM block. Cho cassette
vaøo ni-tô loûng. Ñeå khoaûng 3 phuùt ñeå naép
fibreplug, cassette ñaït ñöôïc nhieät cuûa ni-tô
loûng.
Sau khi ñaët phoâi leân phaàn cong cuûa

fibreplug, ñaët fibreplug ñaõ chöùa phoâi leân
treân beà maët cuûa CVM block.
Chôø khi gioït moâi tröôøng keo laïi (toái thieåu

10 giaây), nhanh choùng gaén fibreplug vaøo
phaàn naép (ñaõ ñöôïc laøm laïnh saün), vaën chaët
(thao taùc vöøa vaën vöøa ñaày fibreplug thaät saùt
3
vaøo naép).
Cho fibreplug vaøo casette ñaõ ñöôïc chuaån

bò sao cho teân beänh nhaân treân duïng cuï chöùa
vaø cassette hay visotube truøng khôùp nhau vaø
ñaët cassette vaøo thuøng löu tröõ (caùc thao taùc
Hình 22.34 Thao taùc haï nhieät ñoä trong naøy caàn ñöôïc thöïc hieän döôùi söï kieåm tra
phöông phaùp fibreplug cheùo cuûa 2 nhaân vieân ñeå traùnh nhaàm laãn).
(1) Duøng Finntip ñaët phoâi leân fibreplug
(2) Ñaët fibreplug ñaõ chöùa phoâi leâ beà maët cuûa Ghi nhaän thoâng tin veà vò trí phoâi trong
CVM block thuøng vaøo hoà sô vaø phieáu theo doõi.
(3) Gaén fibreplug vaøo phaàn naép ñaõ ñöôïc laøm
laïnh saün baèng CVM block
490
Qui trình raõ ñoâng
Trang thieát bò
Tuû caáy CO2 (Galaxy)

Tuû aám 37oC (Memmert)
Kính hieån vi soi noåi
Duïng cuï
Hình 22.35
Thuøng löu tröõ (chöùa phoâi)

Pasteur pipette (Volac)
Serol pipette loaïi 1ml
Blue pump hoaëc mouth pipette
Keïp kim loaïi
Ñoàng hoà
Caùc duïng cuï hoã trôï (tuøy theo töøng phöông phaùp)
CVM cup (ñoái vôùi phöông phaùp fibreplug)
Cryobath vaø boä dao (ñoái vôùi phöông phaùp
Hình 22.36 cryopette)
Moâi tröôøng
Boä moâi tröôøng raõ ñoâng

(#12295002, Medicult, Ñan Maïch)
Moâi tröôøng nuoâi caáy phoâi ISM1 (#10500010,
Moâi tröôøng chuyeån phoâi UTM (#11520010,
Phöông phaùp cryotop hoaëc cryoleaf
Hình 22.37 (1) Chuaån bò 1 hoäp caáy 4 gieáng vaø ghi ñaày
ñuû thoâng tin beänh nhaân (hoäp caáy phoâi sau raõ
ñoâng). Cho moâi tröôøng ISM1 vaøo 2 gieáng cuûa
hoäp (0,7 – 0,8ml/gieáng) vaø cho 0,5ml UTM
vaøo 1 gieáng khaùc cuûa hoäp. Ñaët hoäp naøy vaøo
491
tuû caáy CO2 ít nhaát 2 giôø tröôùc khi söû duïng
(hình 22.28).
(2) Chuaån bò 1 hoäp caáy 4 gieáng (hoäp raõ 1) ghi

ñaày ñuû thoâng tin beänh nhaân. Cho 0,5ml moâi
tröôøng röûa 1 (WM – warming medium) vaøo
gieáng 1 cuûa hoäp raõ 1va2 ñaët vaøo tuû aám 37oC
(ít nhaát 15 phuùt tröôùc khi söû duïng).
(3) Chuaån bò 1 hoäp 4 gieáng khaùc (hoäp raõ 2)

ghi ñaày ñuû thoâng tin beänh nhaân. Cho 0,5ml
laàn löôït caùc loaïi moâi tröôøng coøn laïi vaøo caùc
gieáng cuûa hoäp theo thöù töï (hình 22.40) vaø
giöõ ôû nhieät ñoä phoøng (ít nhaát 15 phuùt tröôùc
khi söû duïng).
1 2
(EM – (VM – Vitrification
Equilibration medium)
medium)
3 4
Hình 22.38 Hoäp raõ ñoâng 1 (37oC)
(4) Duøng keïp laáy cassette chöùa cryotop hay

visotube laáy cryoleaf töø thuøng löu tröõ (kieåm
tra chính xaùc thoâng tin beänh nhaân treân phieáu
theo doõi vaø treân cassette hay visotube, treân
caùn caàm cuûa cryotop hay cryoleaf).
(5) Thaùo naép baûo veä cuûa cryotop/cryoleaf.
(6) Laáy cryotop/cryoleaf ra khoûi ni-tô loûng vaø

nhanh choùng nhuùng phaàn ñaàu coù mang phoâi
cuûa duïng cuï naøy vaøo gieáng moâi tröôøng WM
ôû hoäp raõ 1 (37oC).
Löu yù: cryoleaf coù phaàn khoùa an toaøn baûo veä

phaàn ñaàu cuûa baûn phim mang phoâi, do ñoù
phaûi môû khoùa an toaøn tröôùc khi laáy cryoleaf
ra khoûi ni-tô loûng ñeå thöïc hieän quaù trình raõ
ñoâng phoâi.
492
(7) Tìm vaø huùt chuyeån phoâi sang gieáng 1
chöùa moâi tröôøng DM1 cuûa hoäp raõ 2 (thôøi
gian tìm vaø chuyeån phoâi ôû böôùc naøy töø 1 –
1,5 phuùt (toái ña laø 3 phuùt)).
(8) Ñeå phoâi tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng DM1

trong 3 phuùt.
(9) Chuyeån phoâi laàn löôït qua caùc moâi tröôøng

DM2, WM ôû gieáng 2, 3 vaø 4 vaø ñeå phoâi tieáp
xuùc vôùi töøng loaïi moâi tröôøng naøy trong 3 phuùt.
(10) Keát thuùc 3 phuùt ôû gieáng thöù 4, chuyeån

raõ ñoâng.
(11) Chuyeån phoâi sang gieáng thöù 1, ñaùnh giaù

(12) Ñaët hoäp caáy sau raõ ñoâng ñaõ coù phoâi vaøo
(13) Tröôùc khi chuyeån phoâi 10 phuùt, chuyeån

(14) Thöïc hieän chuyeån phoâi töông töï nhö

493
Phöông phaùp fibreplug
(1)–(3) Thöïc hieän töông töï nhö phöông phaùp

cryotop / cryoleaf.
(4) Ñoå ni-tô loûng vaøo CVM Cup (khoaûng 90%

theå tích CVM Cup), chôø nhieät ñoä oån ñònh.
(5) Duøng keïp laáy cassette chöùa fibreplug töø

thuøng löu tröõ. Ñoái chieáu thoâng tin beänh nhaân
treân cassette, treân caùn caàm cuûa fibreplug vaø
hoà sô, phieáu theo doõi phoâi.
(6) Chuyeån fibreplug coù chöùa phoâi vaøo CVM

Cup thaät nhanh, thaùo nheï phaàn naép
(7) Nhuùng thaät nhanh fibreplug vaøo gieáng 1

chöùa moâi tröôøng WM cuûa hoäp raõ 1 (37oC).


trong 3 phuùt.
(10) Chuyeån phoâi laàn löôït qua caùc moâi

tröôøng DM2, WM ôû gieáng 2, 3 vaø 4 vaø ñeå
phoâi tieáp xuùc vôùi töøng loaïi moâi tröôøng naøy
trong 3 phuùt.

raõ ñoâng.

494


495
Phöông phaùp cryopette
(1)–(3) Thöïc hieän töông töï nhö phöông phaùp

cryotop / cryoleaf.
(4) Duøng keïp laáy cassette chöùa cryopette töø

thuøng löu tröõ. Ñoái chieáu thoâng tin beänh nhaân
treân cassette, treân caùn caàm cuûa cryopette vaø
hoà sô, phieáu theo doõi phoâi.
(5) Laáy cryopette ra khoûi nitô loûng vaø nhuùng

toaøn boä cryopette vaøo coác nöôùc ñaõ ñöôïc laøm
aám saün ôû 37oC trong 5 giaây.
(6) Caån thaän lau khoâ ñaàu cryopette baèng gaïc

voâ truøng. Ñaët ñaàu cryopette leân beä caét nhoû
vaø duøng dao caét ôû phaàn treân ñieåm haøn (taïi
vaïch ñen thöù nhaát).
(7) Duøng tay boùp nheï phaàn baàu ñeå bôm heát
khí ôû ñaàu cryopette ra. Caån thaän boùp tieáp
phaàn baàu cryopette ñeå ñöa moâi tröôøng coù
chöùa phoâi vaøo moâi tröôøng WM cuûa hoäp raõ
1 (37oC).


trong 3 phuùt.
(10) Chuyeån phoâi laàn löôït qua caùc moâi

tröôøng DM2, WM ôû gieáng 2, 3 vaø 4 vaø ñeå
phoâi tieáp xuùc vôùi töøng loaïi moâi tröôøng naøy
trong 3 phuùt.

496
raõ ñoâng.



497
498
phaàn V
Quaûn lyù chaát löôïng
trong labo hoã trôï sinh saûn
500
23
XAÂY DÖÏNG MÔÙI MOÄT TRUNG TAÂM IVF TAÏI
VIEÄT NAM
MÔÛ ÑAÀU 2010), ñaõ coù theâm 5 trung taâm IVF môùi
ñi vaøo hoaït ñoäng. Vieät Nam hieän nay
Trung taâm IVF ñaàu tieân ôû Vieät Nam coù soá tröôøng hôïp thöïc hieän IVF haøng
ra ñôøi naêm 1997, tính ñeán thôøi ñieåm naêm cao nhaát trong khu vöïc Ñoâng Nam
2010, ñaõ coù 13 trung taâm IVF ñi vaøo AÙ, hôn 6000 tröôøng hôïp moãi naêm. Tuy
hoaït ñoäng. IVF Vieät Nam phaùt trieån nhieân, soá trung taâm IVF ôû Vieät Nam
ngaøy caøng nhanh, neáu chæ tính tính hieän vaãn coøn ít so vôùi caùc nöôùc trong
trong voøng 3 naêm gaàn ñaây (2007- khu vöïc vaø theá giôùi (baûng 23.1).
Baûng 23.1 Soá trung taâm IVF ôû moät soá nöôùc trong khu vöïc vaø theá giôùi
Nöôùc Daân soá Soá chu kyø /naêm Soá trung taâm IVF
Vieät nam 86 trieäu 6.500 13
Thaùi Lan (*) 62 trieäu 5.000 30
Malaysia (*) 27 trieäu 4.000 22
Singapore (*) 5 trieäu 2.000 9
Taây ban nha (**) 44 trieäu 50.000 182
YÙ (**) 60 trieäu 41.000 202
Myõ (***) 309 trieäu 143.000 483
(*) Soá lieäu khoâng chính thöùc töø ñoàng nghieäp trong khu vöïc
(**) Theo baùo caùo cuûa ESHRE (de Mouzon vaø cs., 2010), soá lieäu thoáng keâ trong naêm 2006
(***) Theo baùo caùo cuûa CDC (2010), soá lieäu thoáng keâ trong naêm 2007
501
Xaây döïng môùi moät trung taâm IVF taïi Vieät Nam
Vieät Nam laø moät trong nhöõng nöôùc coù cuûa trung taâm.
toác ñoä phaùt trieån kinh teá nhanh treân
theá giôùi. Thu nhaäp bình quaân ñaàu Vieäc thaønh laäp moät trung taâm IVF ñoøi
ngöôøi cuõng taêng nhanh. Nhu caàu cuûa hoûi phaûi tuaân thuû nhöõng nguyeân taéc
ngöôøi daân veà caùc dòch vuï y teá, trong chung. Tuy nhieân, moãi nöôùc coù söï
ñoù coù IVF, ngaøy taêng veà soá löôïng vaø khaùc nhau veà trình ñoä phaùt trieån cuûa
ña daïng veà hình thöùc phuïc vuï. Trong ngaønh y teá, ñieàu kieän veà cô sôû haï taàng,
boái caûnh phaùt trieån ñoù, töông lai seõ coù qui ñònh veà quaûn lyù nhaø nöôùc,….Vieäc
theâm nhieàu trung taâm IVF ñöôïc thaønh thaønh laäp moät trung taâm IVF ôû moãi
laäp ôû Vieät Nam ñeå ñaùp öùng nhu caàu nöôùc, do ñoù, cuõng mang tính ñaëc thuø
cuûa xaõ hoäi. ñeå phuø hôïp vôùi ñieàu kieän cuûa töøng nôi.
Hôn 10 naêm qua, chuùng toâi ñaõ coù cô
Trong IVF, nhaân söï, trang thieát bò, qui hoäi tham gia vaøo vieäc cho yù kieán tö
trình, thieát keá ñeàu ñoøi hoûi nhöõng tieâu vaán hoaëc tröïc tieáp thieát keá, xaây döïng
chuaån rieâng bieät ñeå ñaûm baûo ñöôïc yeâu nhieàu trung taâm IVF ôû Vieät Nam.
caàu chuyeân moân vaø keát quaû ñieàu trò. Ngoaøi ra, chuùng toâi cuõng ñaõ coù cô hoäi
Vieäc thaønh laäp moät trung taâm vôùi caùc laøm vieäc, hoïc taäp vaø tham quan treân
keá hoaïch thöïc hieän baøi baûn veà nhaân 30 trung taâm IVF ôû caùc nöôùc khaùc
söï, cô sôû vaät chaát vaø qui trình laø moät nhau treân theá giôùi, cuõng nhö tieáp xuùc
yeáu toá quan troïng khoâng theå thieáu ñeå vôùi nhieàu chuyeân gia haøng ñaàu trong
moät trung taâm IVF thaønh coâng vaø phaùt laõnh vöïc naøy. Treân cô sôû ñoù, chuùng toâi
trieån trong töông lai. mong muoán taäp hôïp caùc kieán thöùc treân
theá giôùi veà vaán ñeà naøy vaø ñuùc keát caùc
Maëc duø nhu caàu IVF gia taêng nhanh, kinh nghieäm ôû Vieät nam ñeå caùc ñoàng
chi phí ñieàu trò vaãn laø raøo caûn lôùn ñoái nghieäp coù theå tham khaûo vaø aùp duïng.
vôùi nhieàu ngöôøi beänh ôû Vieät Nam. Coù
theå soá ngöôøi beänh coù nhu caàu ñieàu trò KINH PHÍ THAØNH LAÄP MOÄT
laø raát lôùn, tuy nhieân, soá tröôøng hôïp ñuû
TRUNG TAÂM IVF
ñieàu kieän ñieàu trò ôû caùc trung taâm thöïc
teá thaáp hôn nhieàu. Tröôùc khi quyeát
ñònh thaønh laäp moät trung taâm IVF, caàn Ña soá caùc trung taâm IVF môùi ôû Vieät
ñaùnh giaù chính xaùc nhu caàu ñieàu trò vaø Nam ñeàu phaûi trang bò cô sôû vaät chaát,
tieàm naêng phaùt trieån cuûa trung taâm. ÔÛ thieát bò môùi coù giaù thaønh töông ñöông
Vieät nam. ña soá caùc trung taâm IVF ñi hoaëc cao hôn so vôùi caùc nöôùc, trong
leân töø caùc ñôn vò ñieàu trò hieám muoän khi ñoù, chi phí thöïc hieän IVF cho ngöôøi
ñaõ phaùt trieån vaø nhu caàu ñieàu trò saün beänh ôû Vieät Nam thuoäc loaïi thaáp nhaát
coù. Tuy nhieân, gaàn ñaây vaø trong töông treân theá giôùi. Do ñoù, baøi toaùn ngaân
lai, seõ coù nhieàu trung taâm ñöôïc xaây saùch ñaàu tö ñoùng vai troø raát quan troïng
döïng môùi töø ñaàu. Do ñoù, vieäc ñaùnh ñeå ñaûm baûo cho söï thaønh coâng vaø hoaït
giaù ñuùng nhu caàu vaø tieàm naêng seõ goùp ñoäng oån ñònh laâu daøi cuûa trung taâm.
phaàn quan troïng vaøo söï thaønh coâng
502
Neáu khoâng tính giaù trò maët baèng xaây Taïi Vieät Nam, chi phí ñaàu tö cao nhaát
döïng, toång kinh phí ñaàu tö ñeå thieát thuoäc veà trang thieát bò chuyeân duïng,
keá, hoaøn thieän cô sôû vaät chaát, thieát bò, ñeán 60-70% (öôùc tính taïi thôøi ñieåm
ñaøo taïo nhaân söï cho moät trung taâm IVF 2010). Tuy nhieân, ôû caùc nöôùc chi phí cho
hoaøn chænh theo maët baèng chung treân nhaân söï vaø tö vaán chieám ñeán hôn 50%.
theá giôùi hieän nay coù theå leân ñeán 1 trieäu
ñoâ-la Myõ (tham khaûo ñoàng nghieäp vaø THÔØI GIAN
chuyeân gia nöôùc ngoaøi). Tuy nhieân, vôùi
vieäc tính toaùn hôïp lyù vaø caân ñoái vôùi Thôøi gian ñeå hoaøn thaønh xaây döïng moät
nguoàn löïc, nguyeân lieäu vaø coâng ngheä trung taâm IVF ñeå ñöa vaøo hoaït ñoäng
trong nöôùc, chi phí ñaàu tö trong ñieàu trung bình khoaûng 12-18 thaùng neáu ñaõ coù
kieän thöïc teá Vieät Nam coù theå giaûm saün maët baèng xaây döïng cô baûn (chæ tính
ñaùng keå. Hôn nöõa, vieäc ñaøo taïo nhaân treân quan ñieåm caùc vaán ñeà kyõ thuaät).
söï cho IVF hieän nay coù theå ñöôïc thöïc
hieän hoaøn toaøn trong nöôùc. Caùc yeáu toá Caùc giai ñoaïn chính bao goàm:
treân giuùp chi phí ñaàu tö cho moät trung
taâm IVF ôû Vieät nam hieän nay giaûm ñeán 1) Thieát keá: bao goàm thieát keá coâng
hôn 50% so vôùi maët baèng chung cuûa naêng veà maët baèng; thieát qui trình kyõ
theá giôùi (öôùc tính taïi thôøi ñieåm 2010). thuaät thieát bò, thieát keá noäi thaát. Trong
ñieàu kieän Vieät Nam hieän nay, giai
Kinh phí ñeå xaây döïng moät trung taâm ñoaïn naøy thöôøng keùo daøi toái thieåu 3
IVF môùi, noùi chung, bao goàm chi phí thaùng.
cho caùc haïng muïc sau:
2) Thi coâng, mua saém vaø laép ñaët thieát
Tö vaán döï aùn, thieát keá xaây döïng, bò: bao goàm thuû tuïc hôïp ñoàng caùc beân
thieát keá coâng naêng, tö vaán thieát bò, cung caáp nguyeân vaät lieäu, thieát bò, thi
tö vaán xaây döïng qui trình vaø quaûn trò coâng; thi coâng chính thöùc; mua thieát bò;
ñieàu haønh nghieäm thu vaø hieäu chænh veà thi coâng;
laép ñaët thieát bò… Trong ñieàu kieän Vieät
Xaây döïng cô baûn Nam hieän nay, giai ñoaïn naøy thöôøng
keùo daøi toái thieåu 6 thaùng
Hoaøn thieän caûi taïo maët baèng, ngaên
phoøng oác vaø caùc khu vöïc chöùc naêng 3) Chuaån bò vaän haønh: bao goàm vaän
haønh thöû thieát bò, hieäu chænh thieát bò;
Trang trí noäi thaát boå sung vaø hoaøn chænh caùc duïng cuï
nhoû, thuoác, hoùa chaát tieâu hao; nhaân
Trang thieát bò chuyeân moân vieân laøm quen vôùi heä thoáng môùi…
Trong ñieàu kieän Vieät Nam hieän nay,
Duïng cuï, moâi tröôøng, hoùa chaát tieâu hao giai ñoaïn naøy thöôøng keùo daøi toái thieåu
3 thaùng.
Nhaân söï vaø ñaøo taïo nhaân söï
503
Neáu thieáu kinh nghieäm vaø khoâng ñöôïc Kieán thöùc veà caùc beänh lyù lieân quan
tö vaán phuø hôïp hoaëc thieáu heä thoáng ñeán voâ sinh nöõ vaø nam
quaûn lyù döï aùn toát, vieäc hoaøn thieän caùc
böôùc treân ñeå ñaûm baûo cho vieäc ñöa Kieán thöùc cô baûn veà caùc vaán ñeà thuoäc
vaøo vaän haønh moät trung taâm IVF coù laõnh vöïc sinh hoïc lieân quan ñeán IVF
theå keùo daøi nhieàu naêm. Trong töông
lai, khi IVF ôû Vieät Nam caøng phaùt Trình ñoä ngoaïi ngöõ (tieáng Anh) ñeå
trieån, caùc dòch vuï hoã trôï ngaøy caøng caäp nhaât kieán thöùc, thoâng tin
hoaøn thieän, kinh nghieäm trieån khai
IVF ngaøy caøng hoaøn chænh, thôøi gian Kyõ naêng thöïc hieän caùc qui trình cô
trieån khai moät trung taâm IVF seõ ñöôïc baûn trong IVF
ruùt ngaén hôn.
Kyõ naêng tö vaán ngöôøi beänh
NHAÂN SÖÏ
Kyõ naêng laøm vieäc nhoùm
Nhaân söï chính laøm vieäc taïi moät trung
taâm IVF bao goàm: caùc baùc só laâm saøng, Kyõ naêng quaûn lyù cô baûn
chuyeân vieân phoâi hoïc, ñieàu döôõng
hoaëc nöõ hoä sinh. Vieäc ñaøo taïo ñoäi Kieán thöùc vaø kyõ naêng cô baûn veà ng-
nguõ nhaân vieân hoaøn chænh ñeå coù theå hieân cöùu khoa hoïc
ñaùp öùng hoaït ñoäng thöôøng xuyeân cuûa
trung taâm IVF thöôøng maát khoaûng 6-12 Ngoaøi ra, ñeå coù theå trôû thaønh moät
thaùng. Ñaëc bieät, ñeå ñaøo taïo moät baùc só chuyeân gia gioûi trong laõnh vöïc naøy, caùc
laâm saøng vaø moät chuyeân vieân phoâi hoïc baùc só phaûi coù moät naêng khieáu nhaát
ñuû naêng löïc ñeå vaän haønh ñoäc laäp moät ñònh, söï say meâ vôùi chuyeân ngaønh vaø
trung taâm caàn töø 2-3 naêm. kinh nghieäm laâm saøng nhieàu naêm. Caùc
kieán thöùc vaø kyõ naêng chuyeân saâu veà
Baùc só laâm saøng chính Saûn Phuï khoa coù theå hoã trôï caùc baùc
só raát nhieàu trong coâng vieäc chuyeân
Baùc só laâm saøng chính cuûa chöông trình moân haøng ngaøy. Tuy nhieân, caùc baùc só
IVF caàn ñöôïc trang bò: laâm saøng trong chöông trình IVF coù theå
ñöôïc hoã trôï bôûi caùc ñoàng nghieäp laø baùc
Kieán thöùc cô baûn vaø kyõ naêng laâm só saûn phuï khoa nhieàu kinh nghieäm.
saøng cô baûn veà Saûn Phuï khoa Ñaây cuõng laø moâ hình taïi nhieàu trung
taâm hoã trôï sinh saûn ôû caùc nöôùc treân
Kyõ naêng phaùt hieän vaø xöû trí caùc tai theá giôùi.
bieán, bieán chöùng trong ñieàu trò voâ sinh
Chuyeân vieân phoâi hoïc chính
Kieán thöùc chuyeân saâu veà noäi tieát
sinh saûn Chuyeân vieân phoâi hoïc chính cuûa
chöông trình IVF caàn ñöôïc trang bò:
504
Kieán thöùc cô baûn veà sinh hoïc teá vaø toán keùm. Do ñoù, trong thôøi gian qua,
baøo, di truyeàn hoïc ña soá caùc trung taâm IVF ôû Vieät Nam
khôûi ñaàu baèng caùch môøi caùc chuyeân
Kieán thöùc cô baûn veà sinh hoïc sinh saûn gia IVF nhieàu kinh nghieäm hôïp taùc
hoaëc lieân keát ñeå tranh thuû söï hoã trôï
Kieán thöùc cô baûn veà noäi tieát sinh kyõ thuaät cuûa caùc trung taâm lôùn vaø song
saûn vaø moät soá beänh lyù voâ sinh song ñoù, ñaøo taïo vaø hoaøn thieän veà
nhaân söï cho trung taâm.
Kieán thöùc vaø thöïc haønh veà quaûn lyù
nguy cô vaø quaûn lyù chaát löôïng trong Nhoùm baùc só laâm saøng hoã trôï
labo hoã trôï sinh saûn
Ngoaøi baùc só laâm saøng chòu traùch nhieäm
Trình ñoä ngoaïi ngöõ (tieáng Anh) ñeå chính cuûa chöông trình, trung taâm IVF
caäp nhaât kieán thöùc, thoâng tin caàn coù moät nhoùm baùc só chuyeân moân
thöïc hieän vaø hoã trôï cho caùc hoaït ñoäng
Kyõ naêng cô baûn veà nuoâi caáy teá baøo cuûa trung taâm nhö:
Caùc kyõ naêng veà phoâi hoïc laâm saøng: Theo doõi ngöôøi beänh IVF
IVF, ICSI, ñoâng laïnh vaø raõ ñoâng
Khaùm voâ sinh, tö vaán vaø choïn loïc
Kyõ naêng laøm vieäc nhoùm beänh
Kyõ naêng quaûn lyù cô baûn Theo doõi vaø thöïc hieän IUI
Kieán thöùc vaø kyõ naêng cô baûn veà ng- Theo doõi vaø phoái hôïp xöû trí caùc tai
hieân cöùu khoa hoïc bieán, bieán chöùng sau ñieàu trò voâ sinh
vaø khi mang thai
Coâng vieäc cuûa chuyeân vieân phoâi hoïc coù
cöôøng ñoä laøm vieäc vaø ñoä taäp trung cao. Gaây meâ hoài söùc thuû thuaät
Caàn choïn ngöôøi coù loøng yeâu ngheà vaø
coù tính caùch phuø hôïp. Trong ñieàu kieän Khaùm vaø thöïc hieän caùc thuû thuaät
Vieät Nam hieän nay, hai ñoái töôïng coù nam hoïc
theå ñöôïc ñaøo taïo ñeå trôû thaønh chuyeân
vieân phoâi hoïc chính laø baùc só ña khoa Caùc baùc só chuyeân moân cuõng caàn ñöôïc
vaø cöû nhaân sinh hoïc hoaëc coâng ngheä ñaøo taïo cô baûn veà IVF töø 3-6 thaùng
sinh hoïc. vaø thöôøng phaûi coù thôøi gian laøm vieäc
ít nhaát 6 thaùng coù giaùm saùt tröôùc khi
Vieäc ñaøo taïo nhaân söï chính cuûa moät coù theå laøm vieäc ñoäc laäp trong chöông
chöông trình IVF bao goàm baùc só tröôûng trình.
boâ phaän laâm saøng vaø chuyeân vieân phoâi
hoïc tröôûng labo caàn raát nhieàu thôøi gian
505
Nhoùm chuyeân vieân phoâi hoïc hoã
trôï Theo doõi vaø höôùng daãn ngöôøi beänh
trong quaù trình ñieàu trò
Ngoaøi chuyeân vieân phoâi hoïc chòu traùch
nhieäm chính cho caùc qui trình labo, Phuï baùc só trong caùc thuû thuaät ñieàu trò
trung taâm IVF caàn coù moät nhoùm caùc
chuyeân vieân, kyõ thuaät vieân thöïc hieän Quaûn lyù ngöôøi beänh
vaø hoã trôï cho caùc hoaït ñoäng nhö:
Caàu noái giöõa ngöôøi beänh vôùi baùc
Thöïc hieän caùc qui trình IVF só, chuyeân vieân phoâi hoïc vaø boä phaän
haønh chính.
Tinh dòch ñoà, chuaån bò tinh truøng
Do ñoù, NHS/ÑD trong chöông trình IVF
Quaûn lyù chaát löôïng caùc qui trình labo caàn ñaøo taïo caùc kieán thöùc cô baûn veà
caùc phaùc ñoà khaùm, chaån ñoaùn vaø ñieàu
Quaûn lyù caùc chöông trình löu tröõ trò voâ sinh; noäi tieát hoïc vaø caùc phaùc ñoà
tinh truøng, tröùng, phoâi kích thích buoàng tröùng; toå chöùc quaûn lyù
vaø kyõ naêng giao tieáp. Nhöõng kieán thöùc
Quaûn lyù döõ lieäu vaø kyõ naêng treân ñeàu khoâng coù trong
chöông trình chính qui ñaøo taïo NHS/
Nhoùm chuyeân vieân phoâi hoïc coù theå ÑD hieän nay. Do ñoù, caàn toå chöùc ñaøo
ñöôïc ñaøo taïo cô baûn veà y (baùc só) hoaëc taïo cho NHS/ÑD tröôùc khi trung taâm
sinh hoïc, moät soá tröôøng hôïp, coù theå söû IVF ñi vaøo hoaït ñoäng.
duïng kyõ thuaät vieân xeùt nghieäm ñöôïc
ñaøo taïo veà xeùt nghieäm nam khoa hoaëc Moät trung taâm hoaït ñoäng thöôøng xuyeân
veà phoâi hoïc laâm saøng. vôùi qui moâ 200-300 chu kyø ñieàu trò moät
naêm, caàn toái thieåu 3-4 NHS/ÑD ñaõ qua
Nöõ hoä sinh / Ñieàu döôõng ñaøo taïo, ñeå ñaûm baûo caùc qui trình veà
chuyeân moân vaø quaûn lyù.
Trong qui trình IVF hieän nay treân Nhaân söï khaùc
theá giôùi, nöõ hoä sinh hoaëc ñieàu döôõng
(NHS/ÑD) giöõ vai troø raát quan troïng. Ngoaøi ra, trung taâm IVF caàn coù theâm
nhöõng nhaân vieân hoã trôï thöôøng xuyeân
Nhieäm vuï cuûa NHS/ÑD trong qui trình hoaëc töøng giai ñoaïn nhö: hoä lyù, kyõ
IVF goàm: thuaät vieân xeùt nghieäm, nhaân vieân haønh
chính, nhaân vieân hoã trôï kyõ thuaät thieát
Nhaän beänh vaø höôùng daãn qui trình bò… Taát caû nhaân vieân treân cuõng caàn
khaùm vaø ñieàu trò cho ngöôøi beänh ñöôïc ñaøo taïo cô baûn ñeå hieåu roõ caùc qui
trình vaø phoái hôïp trong hoaït ñoäng cuûa
Hoã trôï baùc só trong khaùm vaø ñieàu trò trung taâm.
506
CHOÏN ÑÒA ÑIEÅM, THIEÁT KEÁ maët baèng vaø qui trình moät caùch khoa
hoïc, ñoàng thôøi vôùi söï hoã trôï cuûa heä
MAËT BAÈNG VAØ QUY TRÌNH
thoáng xöû lyù khoâng khí hieän ñaïi, vaán
ñeà oâ nhieãm khoâng khí coù theå ñöôïc
Tröôùc ñaây, moät xu höôùng phoå bieán treân
kieåm soaùt khaù toát. Giaûi phaùp naøy gi-
theá giôùi laø xaây döïng trung taâm IVF ôû
uùp giaûi quyeát vaán ñeà oâ nhieãm xung
khu vöïc ngoaïi thaønh, xa caùc khu daân
quanh trung taâm IVF ôû caùc beänh vieän
cö nhaèm traùnh oâ nhieãm khoâng khí vaø
lôùn. Ñaây cuõng laø giaûi phaùp toái öu cho
taïo moâi tröôøng thö giaõn, giaûm stress
caùc trung taâm môùi thaønh laäp vaø khoâng
cho ngöôøi beänh khi ñieàu trò. Tuy nhieân,
phaûi tieáp xuùc nhieàu vôùi oâ nhieãm xung
hieän nay, caùc trung taâm IVF thöôøng
quanh. Ngoaøi ra, thieát keá maët baèng, qui
ñöôïc xaây döïng trong caùc khu vöïc noäi
trình kyõ thuaät phuø hôïp vaø thaân thieän
thaønh nhaèm giaûm thôøi gian ñi laïi vaø
seõ taïo caûm giaùc an toaøn vaø thoaûi maùi
taêng khaû naêng thu huùt ngöôøi beänh.
cho ngöôøi beänh.
ÔÛ Vieät Nam hieän nay, ña soá caùc trung

taâm IVF ñeàu ñöôïc xaây döïng beân trong
Thieát keá maët baèng trung taâm IVF
khuoân vieân caùc beänh vieän lôùn, naèm
Dieän tích maët baèng caàn thieát ñeå boá
caïnh caùc khu daân cö ñoâng ñuùc vaø heä
trí moät trung taâm IVF hoaøn chænh, bao
thoáng giao thoâng taáp naäp. Do ñoù, vieäc
goàm khu vöïc khaùm beänh ngoaïi truù,
choïn maët baèng trong caùc toøa nhaø hay
khu vöïc thuû thuaät vaø caùc khu vöïc chöùc
beänh vieän ñeå xaây döïng trung taâm IVF
naêng khaùc, toång coäng khoaûng 500m2.
ñoùng vai troø quan troïng. OÂ nhieãm moâi
tröôøng coù theå ñeán töø khu daân cö vaø töø
Noùi chung, moät trung taâm IVF hoaøn
oâ nhieãm giao thoâng xung quanh hoaëc
chænh seõ bao goàm 2 khu vöïc chính laø
caùc khu vöïc keá caän trung taâm IVF.
khu vöïc phoøng khaùm vaø khu vöïc thuû
thuaät. Khu vöïc khaùm bao goàm caùc
Moät soá beänh vieän choïn caùc taàng laàu
phoøng chöùc naêng nhö phoøng khaùm
cao rieâng bieät ñeå xaây döïng ñôn vò IVF
beänh, phoøng sieâu aâm, phoøng tö vaán,
nhaèm caûi thieän vaán ñeà moâi tröôøng
phoøng haønh chính, phoøng laáy tinh
xung quanh trung taâm. Tuy vaäy, khoù
truøng, phoøng xeùt nghieäm, saûnh chôø.
traùnh hoaøn toaøn tình traïng oâ nhieãm,
Khu vöïc thuû thuaät bao goàm phoøng bôm
neáu trung taâm IVF ñöôïc ñaët trong moät
tinh truøng, phoøng choïc huùt tröùng, labo
beänh vieän lôùn vôùi haøng nghìn löôït
IVF, phoøng tröõ laïnh, phoøng hoài söùc sau
ngöôøi ra vaøo haøng ngaøy vaø oâ nhieãm
thuû thuaät vaø caùc phoøng hoã trôï khaùc…
do khu daân cö ñoâng ñuùc xung quanh
vaø khoùi buïi giao thoâng. Ñaây laø moät baøi
toaùn khoù cho vieäc xaây döïng trung taâm Ngöôøi beänh thöôøng ñöôïc theo doõi ñieàu
IVF trong moät beänh vieän lôùn noäi thaønh trò trong thôøi gian daøi vaø hoà sô ñieàu trò
ôû Vieät Nam. coù theå phaûi löu tröõ vónh vieãn. Do ñoù,
caàn boá trí heä thoáng löu tröõ hoà sô phuø
Hieän nay, vôùi vieäc ñaàu tö thieát keá hôïp ñeå coù theå chöùa soá löôïng nhieàu hoå
507
sô vaø deã daøng truy xuaát khi caàn thieát. khoâng gian kyõ thuaät.
Heä thoáng löu tröõ döõ lieäu ngöôøi beänh vaø
döõ lieäu ñieàu trò baèng vi tính ñoùng vai Vaán ñeà quan troïng khi thieát keá khu
troø quan troïng trong vieäc quaûn lyù ngöôøi vöïc kyõ thuaät laø kieåm soaùt chaát löôïng
beänh, quaûn lyù chaát löôïng vaø coâng taùc vaø löu thoâng cuûa khoâng khí trong khu
nghieân cöùu khoa hoïc. vöïc kyõ thuaät vaø giöõa caùc khu vöïc cuûa
trung taâm. Chuùng toâi seõ trình baøy vaán
Khu vöïc phoøng khaùm ñeà quan troïng naøy ôû phaàn sau.
Khu vöïc phoøng khaùm laø nôi thöôøng Thieát keá qui trình vaän haønh
xuyeân coù nhieàu ngöôøi, bao goàm ngöôøi trung taâm IVF
beänh vaø ngöôøi nhaø. Khu vöïc naøy neân
coù khoâng gian roäng raõi, taïo thuaän lôïi Baûn veõ thieát keá qui trình cuøng vôùi vò trí
cho ngöôøi beänh. Caùc ñaëc ñieåm thieát caùc thieát bò, maùy moùc, tuû keä caàn ñöôïc
keá cuûa khu vöïc naøy seõ khoâng khaùc hoaøn thieän tröôùc khi baét ñaàu xaây duïng
nhieàu vôùi moät phoøng khaùm phuï khoa. hoaëc söûa chöõa. Thieát keá qui trình beân
Tuy nhieân, khu vöïc saûnh chôø vaø caùc caïnh vieäc ñaûm baûo caùc nguyeân taéc veà
phoøng khaùm caàn ñaûm baûo dieän tích, kyõ thuaät, phaûi chuù yù söï thuaän tieän cho
kín ñaùo vaø söï rieâng tö cho ngöôøi beänh vieäc löu thoâng cuûa ngöôøi beänh, thaân
khi khaùm beänh, tö vaán, hoaëc sieâu aâm, nhaân vaø nhaân vieân.
nhaát laø neáu trung taâm trieån khai caû
dòch vuï khaùm vaø ñieàu trò veà nam hoïc. Qui trình trong labo phaûi haïn cheá vieäc
di chuyeån cuûa nhaân vieân, bình thöôøng
Khu vöïc thuû thuaät khoaûng caùch di chuyeån cuûa nhaân vieân
trong qui trình kyõ thuaät khoâng vöôït
Ñaây laø khu vöïc ñaëc thuø vaø quan troïng quaù 2-3 meùt. Caàn haïn cheá caùc ñöôøng
nhaát cuûa trung taâm IVF. Thieát keá khu ñi cheùo nhau trong phaïm vi labo ñeå
vöïc naøy caàn ñaûm baûo veà maët kyõ thuaät, giaûm thieåu nguy cô va chaïm khi nhaân
veà qui trình vaø tính an toaøn sinh hoïc. vieân ñang taäp trung cao cho coâng vieäc.
Quan troïng nhaát trong khu vöïc naøy laø Khi laép ñaët thieát bò caàn löu yù khoâng
labo IVF, keá ñeán laø phoøng thuû thuaät ñeå tuû thao taùc voâ truøng vaø heä thoáng vi
choïc huùt tröùng vaø chuyeån phoâi. Veà maët thao taùc ngay nôi ñöôøng khoâng khí ñi
kyõ thuaät, caû hai phoøng naøy ñeàu ñoøi hoûi vaøo hoaëc ñi ra khoûi phoøng.
nhöõng yeâu caàu rieâng.
Phoøng tröõ laïnh neân ñeå rieâng vaø ñaët
Khi thieát keá qui trình, caàn chuù yù qui caïnh phoøng labo chính. Phoøng tröõ laïnh
trình löu thoâng cuûa ngöôøi beänh vaø cuûa caàn ñöôïc thoâng khí toát ñeå giaûm nguy
nhaân vieân y teá. Caùc qui trình löu thoâng cô öù ñoïng hôi ni-tô. Phoøng xeùt nghieäm
naøy phuïc vuï vieäc keát noái khu kyõ thuaät nam hoïc (tinh dòch ñoà vaø chuaån bò tinh
vôùi khu vöïc phoøng khaùm beân ngoaøi, truøng) neân ñaët rieâng bieät vôùi labo IVF.
nhöng vaãn ñaûm baûo söï phaân caùch veà Chuaån bò tinh truøng cho IVF coù theå thöïc
508
hieän trong labo IVF chính, tuy nhieân, soá ngöôøi beänh vaø phaùc ñoà ñieàu trò
phaûi ñöôïc khu truù ôû khoâng gian rieâng (nuoâi caáy phoâi ngaén ngaøy hay daøi
bieät so vôùi khu vöïc chính cuûa labo IVF. ngaøy). Khoâng gian vaø vò trí ñaët tuû caáy
Cöûa ra vaøo cuûa phoøng labo IVF khoâng CO2 phuï thuoäc vaøo khoâng gian cuûa
ñöôïc daãn tröïc tieáp vaøo khu vöïc laøm labo, qui trình kyõ thuaät vaø caùc thieát
vieäc cuûa labo chính. Caùc tuû keä ñöïng keá ñöôøng daãn khí cung caáp cho caùc tuû
duïng cuï tieâu hao cho caùc thuû thuaät caáy CO2. Chuyeân vieân phuï traùch vaán
phaûi ñaûm baûo ñieàu kieän saïch vaø thuaän ñeà naøy caàn coù caùi nhìn toång theå veà caùc
tieän tieáp caän cho nhaân vieân khi caàn. yeáu toá lieân quan xung quanh tuû caáy
Duïng cuï tieâu hao saïch caàn ñöôïc löu tröõ CO2, keå caû nguoàn ñieän, heä thoáng cung
ñuùng qui caùch trong moâi tröôøng saïch caáp ñieän lieân tuïc, qui trình quaûn lyù vaø
vaø thuaän tieän khi söû duïng. theo doõi vaän haønh…
Caùc chi tieát treân, neáu khoâng ñöôïc chuù Caàn döï truø nguoàn cung caáp vaø caùc bình
yù seõ taïo neân caùc nguy cô, khoâng ñaûm chöùa ni-tô loûng cho chöông trình tröõ
baûo an toaøn vaø gaây khoù khaên khi vaän laïnh. Döï truø caùc bình tröõ maãu, bình
haønh labo sau naøy, ñaëc bieät khi soá chöùa ni-loûng seõ tuøy theo hoaït ñoäng cuûa
ngöôøi beänh vaø nhaân vieân ñoâng. trung taâm, söï oån ñònh cuûa nguoàn cung
caáp ni-tô loûng vaø qui trình giao nhaän
THIEÁT BÒ ni-tô loûng cuûa töøng nôi.
Danh saùch thieát bò chi tieát vaø vò trí ñaët Caùc loaïi kính hieån vi thoâng duïng trong
thieát bò caàn ñöôïc thieát laäp tröôùc khi IVF bao goàm kính hieån vi thöôøng, kính
tieán haønh xaây döïng vaø söûa chöõa phoøng hieån vi soi noåi vaø kính hieån vi ñaûo
oác. Danh saùch naøy seõ ñöôïc söû duïng laâu ngöôïc. Caùc kính hieån vi soi noåi vaø ñaûo
daøi ñeå theo doõi vaø quaûn lyù thieát bò. Caùc ngöôïc laø caùc loaïi kính duøng cho thao
thieát bò, duïng cuï quan troïng, coù nguy taùc vaø ñaùnh giaù chaát löôïng tröùng, phoâi.
cô hoûng, gaõy, caàn ñöôïc döï truø cô soá döï Do ñoù, caùc loaïi kính naøy neân ñöôïc
phoøng ñeå ñaûm baûo an toaøn coâng vieäc trang bò vôùi caùc theá heä saûn phaåm môùi,
ñieàu trò haøng ngaøy. Ngoaøi ra, ñeå taêng cho hình aûnh toát ñeå ñaûm baûo ñoä chính
tính an toaøn, caàn lieân keát vôùi caùc trung xaùc vaø nhanh choùng cuûa thao taùc. Haàu
taâm khaùc ñeå hoã trôï veà thieát bò, duïng cuï heát caùc kính vieån vi caàn coù beä söôûi aám
vaø vaät duïng tieâu hao khi caàn gaáp. ñieàu chænh ñöôïc chính xaùc nhieät ñoä.
Tuû caáy CO2 laø thieát bò quan troïng nhaát Ña soá dö truø thieát bò thöôøng chuù troïng
cuûa caùc chöông trình IVF. Quyeát ñònh caùc thieát bò lôùn, ñaét tieàn maø boû soùt caùc
veà soá löôïng tuû caáy CO2, veà khoâng gian duïng cuï vaø vaät lieäu nhoû, daãn ñeán thieáu
vaø vò trí ñaët tuû caáy CO2 laø moät nhöõng huït khi baét ñaàu trieån khai kyõ thuaät.
ñieàu quan troïng nhaát khi leân keá hoaïch Moãi thieát bò, duïng cuï hay vaät lieäu tieâu
thieát bò cho trung taâm IVF. Soá löôïng hao döï truø bò thieáu ñeàu aûnh höôûng lôùn
tuû caáy CO2 caàn thieát phuï thuoäc vaøo ñeán vieäc trieån khai qui trình, vì vaäy,
509
vieäc döï truø naøy caàn ñöôïc thöïc hieän bôûi theá giôùi, coù theå toùm taét caùc taùc ñoäng
moät chuyeân gia nhieàu kinh nghieäm. cuûa oâ nhieãm khoâng khí do vi sinh hoaëc
hoùa chaát leân IVF nhö sau:
KIEÅM SOAÙT CHAÁT LÖÔÏNG
Giaûm tæ leä thuï tinh
KHOÂNG KHÍ
Giaûm söï phaùt trieån cuûa phoâi
Giaûm chaát löôïng phoâi
Caùc aûnh höôûng cuûa chaát löôïng
Giaûm tæ leä coù thai laâm saøng
khoâng khí leân IVF
Beân caïnh ñoù, hieäu quaû cuûa vieäc kieåm

Nhieàu taùc giaû trong caùc baùo caùo treân
soaùt chaát löôïng khoâng khí cuõng ñöôïc
caùc taïp chí chuyeân ngaønh ñaõ ghi nhaän
ghi nhaän. Khi aùp duïng qui trình quaûn
nhöõng taùc haïi cuûa chaát löôïng khoâng khí
lyù chaát löôïng khoâng khí, caûi thieän ñöôïc
keùm leân caùc thoâng soá kyõ thuaät vaø tæ leä
chaát löôïng khoâng khí trong labo IVF,
thaønh coâng cuûa IVF (Cohen vaø cs., 1997;
caùc nhaø khoa hoïc ghi nhaän tæ leä coù thai
Hall vaø cs., 1998; Boone vaø cs., 1999)
laâm saøng taêng (Boon vaø cs., 1999).
Trong caùc baùo caùo treân, caùc taùc giaû ghi

Do ñoù, vieäc kieåm soaùt chaát löôïng
nhaän moät soá hieän töôïng nhö:
khoâng khí trong labo IVF vaø duy trì caùc
chæ soá khoâng khí ôû caùc tieâu chuaån nhaát
Söûa chöõa, xaây laïi heä thoáng phoøng
ñònh ñoùng moät vai troø raát quan troïng,
oác cuûa labo IVF daãn ñeán giaûm söï phaùt
mang tính quyeát ñònh trong qui trình
trieån cuûa phoâi
nuoâi caáy phoâi cuûa moät trung taâm IVF.
Ñaûm baûo chaát löôïng phoâi laø moät trong
Söûa chöõa khu vöïc laân caän vôùi trung
nhöõng yeáu toá soáng coøn cuûa moät trung
taâm IVF gaây hieän töôïng coù muøi laï trong
taâm IVF. Hôn nöõa, kieåm soaùt toát chaát
khoâng khí cuûa phoøng labo chính, sau
löôïng khoâng khí trong labo IVF coøn
ñoù tæ leä coù thai giaûm roõ reät
giuùp phoâi phaùt trieån trong ñieàu kieän an
toaøn hôn, giaûm thieåu caùc nguy cô aûnh
Xaây döïng labo IVF môùi treân moät
höôûng leân phoâi vaø söùc khoûe cuûa treû
khu vöïc daân cö ñoâng ñuùc daãn ñeán
sinh ra sau naøy.
chöông trình thaát baïi, khoâng coù tröôøng
hôïp naøo coù thai.
Caùc taùc nhaân gaây oâ nhieãm khoâng
Ñaùnh boùng saøn nhaø nhieàu laàn baèng
khí trong labo IVF
hoùa chaát laøm giaûm tæ leä coù thai.
Caùc taùc nhaân gaây oâ nhieãm khoâng
Söû duïng ngay caùc thieát bò môùi, chöa khí trong labo IVF coù theå chia thaønh
chaïy thöû vaø khöû muøi laøm tæ leä coù thai 2 nhoùm chính: (1) vi sinh vaät goàm
giaûm. vi khuaån, virus, naám moác.. vaø (2)
hoùa chaát nhö CO2 , khí gaây meâ, chaát
Töø caùc luaän cöù vaø döõ lieäu cuûa y vaên taåy röûa, caùc hydrocarbon, benzene,
510
toluene, alcohol, hoùa chaát phaùt sinh töø saûn phaåm ñaït tieâu chuaån chaët cheõ veà
caùc duïng cuï, thieát bò trong labo … y teá. Haàu heát nhöõng hoùa chaát coù trong
khoâng khí ôû moâi tröôøng xung quanh
AÛnh höôûng cuûa oâ nhieãm vi sinh vaät labo ñeàu coù theå ñi vaøo vaø tích tuï trong
nhö vi khuaån, naám moác leân quaù trình labo theo thôøi gian vaø ñeàu aûnh höôûng
nuoâi caáy phoâi ñöôïc hieåu bieát töông ñoái ñeán hieäu quaû cuûa heä thoáng nuoâi caáy.
roõ. Vi khuaån, baøo töû naám coù theå phaùt
trieån raát toát trong caùc ñóa moâi tröôøng Taùc nhaân oâ nhieãm khoâng khí do hoùa
nuoâi caáy phoâi vì ñaây laø ñieàu kieän sinh chaát coù theå chia laøm 4 nhoùm chính:
soáng raát thuaän lôïi cho vi sinh vaät. Söï
phaùt trieån cuûa vi sinh sinh vaät trong 1. VOC (volatile organic compounds):
caùc ñóa nuoâi caáy aûnh höôûng nghieâm caùc hydrocarbon troïng löôïng phaân töû
troïng ñeán söï phaùt trieån cuûa phoâi vaø thaáp trong khoâng khí
khaû naêng laøm toå cuûa phoâi. Haàu heát caùc
phoâi seõ ngöng phaùt trieån hoaëc giaûm 2. Caùc phaân töû voâ cô nhoû nhö: N2O,
khaû naêng soáng vaø laøm toå. SO2, CO
Ngoaøi ra, nhieàu baèng chöùng veà taùc 3. Caùc hoùa chaát phaùt sinh töø caùc vaät
ñoäng baát lôïi cuûa oâ nhieãm khoâng khí lieäu xaây döïng, trang trí noäi thaát nhö
do hoùa chaát leân caùc giai ñoaïn cuûa heä caùc aldehydes benzenes, phenol…
thoáng nuoâi caáy trong labo IVF cuõng ñaõ
ñöôc baùo caùo trong y vaên. Tuy vaäy, cho 4. Caùc hoùa chaát gaây oâ nhieãm khaùc nhö:
ñeán nay, nhieàu chuyeân vieân labo trong thuoác dieät truøng, khí dung
IVF vaãn chöa coù nhaän thöùc ñaày ñuû veà
aûnh höôûng cuûa chaát löôïng khoâng khí Caùc yeáu toá vaät lyù lieân quan ñeán
leân nuoâi caáy phoâi. Nhieàu labo IVF vaãn chaát löôïng khoâng khí cuûa labo
ñöôïc xaây döïng ôû caùc toøa nhaø khoâng IVF
ñöôïc kieåm soaùt chaát löôïng khoâng khí,
ôû nhöõng khu vöïc oâ nhieãm khoâng khí Ngoaøi caùc taùc nhaân gaây oâ nhieãm khoâng
naëng, hoaëc ôû caùc khu coâng nghieäp… khí, moät soá yeáu toá vaät lyù cuõng ñoùng vai
troø quan troïng vaø aûnh höôûng ñeán keát
Caùc chuyeân vieân labo thöôøng khoâng quaû nuoâi caáy phoâi vaø tæ leä coù thai taïi
bieát raèng 94-95% khoâng khí trong tuû caùc trung taâm IVF nhö:
caáy laø töø khoâng khí trong phoøng labo
ñi vaøo (khi môû cöûa vaø qua loã thoâng sau Nhieät ñoä khoâng khí: quaù cao, quaù
tuû). Phaàn coøn laïi (5%) laø töø caùc bình thaáp hay khoâng oån ñònh
khí CO2 cuõ, ít ñöôïc kieåm tra veà möùc ñoä
oâ nhieãm cuûa khí chöùa beân trong. Thöïc Ñoä aåm khoâng khí trong labo IVF: ñoä
teá ôû nöôùc ta hieän nay, caùc nhaø cung aåm cao coù theå gaây ñoïng nöôùc vaø taêng
caáp khí chuyeân duïng trong y teá chöa nguy cô nhieãm naám, vi sinh vaät
coù caùc qui trình kieåm soaùt chaát löôïng
511
Löu thoâng khoâng khí trong labo Maùy loïc khí taïo caùc goác oxy hoùa
IVF: löu thoâng khoâng khí trong labo hay ozone coù theå giuùp giaûm noàng ñoä
phaûi ñöôïc thieát keá phuø hôïp vôùi qui caùc hoùa chaát oâ nhieãm, nhöng caàn löu
trình vaø vò trí caùc thieát bò quan troïng yù raèng caùc goác oxy hoùa maïnh cuõng coù
theå aûnh höôûng ñeán chaát löôïng phoâi. Coù
Caùc bieän phaùp kieåm soaùt chaát theå thay theá baèng caùc maùy loïc khí vaø
löôïng khoâng khí trong labo IVF haáp thu caùc hoùa chaát baèng cô cheá hoaït
ñoäng khaùc.
Moät soá nguyeân taéc chung ñöôïc khuyeán
caùo ñeå giaûm thieåu aûnh höôûng cuûa oâ Loïc khí töø caùc bình khí tröôùc khi
nhieãm khoâng khí (Hall vaø cs., 1999): vaøo tuû caáy baèng caùc maøng loïc chuyeân
duïng
(1) Khoâng ñaët labo IVF ôû nhöõng khu
vöïc coù tình hình oâ nhieãm naëng, ví duï: Loïc khí lieân tuïc trong tuû caáy baèng
nhaø giaët, nôi ñaäu xe, ñöôøng ñoâng xe, maøng loïc HEPA vaø than hoaït tính
traïm xaêng, baõi raùc, nôi ñoát pheá lieäu
hoaëc vaät lieäu… Nöôùc söû duïng trong labo IVF phaûi
laø nöôùc caát 2 laàn hoaëc nöôùc ñaõ qua heä
(2) Labo IVF phaûi ñöôïc thieát keá vôùi aùp thoáng sieâu loïc, khöû ion vaø tieät truøng.
löïc döông so vôùi caùc khu vöïc keá caän.
Caáy vi khuaån ñònh kyø khoâng khí vaø
(3) Neáu oâ nhieãm noäi taïi cao, neân ñieàu caùc beà maët laøm vieäc trong labo IVF
chænh heä thoáng ñieàu hoøa khoâng khí
theo höôùng taêng tæ leä khí môùi, giaûm tæ Söû duïng tuû thao taùc voâ truøng
leä taùi tuaàn hoaøn khí cuõ. (laminar flow hoaëc biosafety cabinet
class II) ñeå taïo moâi tröôøng thao taùc saïch.
Nhöõng bieän phaùp thöôøng ñöôïc aùp duïng
hieän nay taïi caùc trung taâm hoã trôï sinh Taám daäm chaân giöõ buïi töø giaøy deùp
saûn treân theá giôùi: ñeå traùnh mang buïi ñi khaép khu vöïc labo.
Maøng loïc HEPA thöôøng ñöôïc söû Neàn nhaø vaø sôn traàn töôøng thöôøng
duïng ñeå loïc khoâng khí trong labo IVF. söû duïng nguyeân lieäu epoxy.
Nhieàu chuyeân vieân khoâng bieát raèng,
maëc duø kích thöôùc loïc cuûa maøng HEPA Thieát keá heä thoáng aùp löïc khoâng khí
raát nhoû (0,3 micromet), coù theå loïc haàu döông trong labo IVF so vôùi beân ngoaøi
heát caùc vi sinh vaät, nhöng vaãn raát lôùn ñeå haïn cheá buïi xaâm nhaäp labo. Qua
so vôùi ña soá caùc phaân tö voâ cô vaø höõu ñoù kieåm soaùt löu thoâng khoâng khí trong
cô trong khoâng khí. labo IVF vaø khu vöïc laân caän.
Maøng loïc carbon coù theå loïc ñöôïc Söû duïng caùc maùy ño, kieåm soaùt chaát
caùc hoùa chaát oâ nhieãm trong khoâng khí. löôïng khoâng khí ñònh kyø nhö: maùy ño
512
maät ñoä haït trong khoâng khí (particle Kieåm tra laïi danh muïc vaø söï saün
counter), maùy ño VOC trong khoâng khí saøng cuûa caùc thieát bò, duïng cuï vaø vaät
labo, trong tuû caáy. duïng tieâu hao
Gaàn ñaây heä thoáng clean room Ñaây laø nhöõng böôùc raát quan troïng ñaûm
(phoøng saïch) ñöôïc khuyeán caùo ñöa baûo söï khôûi ñaàu toát cho moät trung taâm
vaøo aùp duïng trong labo IVF bao goàm IVF môùi. Taát caû caùc vieäc treân caàn ñöôïc
caû “air shower”, “pass-box”. Vieäc ñaàu thöïc hieän bôûi caùc chuyeân gia nhieàu
tö heä thoáng naøy töông ñoái toán keùm, kinh nghieäm. Nhieàu trung taâm ôû Vieät
ñoàng thôøi vieäc vaän haønh vaø duy trì heä Nam thöôøng hôïp taùc vôùi caùc trung taâm
thoáng cuõng coù chi phí cao vaø phöùc taïp. ñaõ thöïc hieän ñeå hoã trôï nhaân söï khi baét
Tuy nhieân, heä thoáng phoøng saïch seõ ñaàu chöông trình cuõng nhö theo doõi
giuùp kieåm soaùt ñöôïc haàu heát caùc vaán vieäc chuaån bò vaø trieån khai trung taâm
ñeà cuûa chaát löôïng khoâng khí trong IVF môùi.
trung taâm IVF.
KEÁT LUAÄN
CAÙC BÖÔÙC KIEÅM TRA TRÖÔÙC
KHI VAÄN HAØNH TRUNG TAÂM IVF Chuyeân ngaønh hoã trôï sinh saûn cuûa Vieät
Nam ñang phaùt trieån maïnh, soá trung
Tröôùc khi vaän haønh moät trung taâm IVF taâm IVF môùi ra ñôøi ngaøy caøng nhieàu.
ñeå thöïc hieän caùc tröôøng hôïp IVF ñaàu Xaây döïng keá hoaïch vaø thöïc thi vieäc
tieân ôû trung taâm caàn xem xeùt vaø thöïc cho ra ñôøi moät trung taâm IVF môùi laø
hieän nhöõng böôùc cuoái cuøng sau ñaây: moät coâng vieäc phöùc taïp ñoøi hoûi söï tæ
mæ, chi tieát, kinh nghieäm vaø tö duy
Raø soaùt laïi qui trình kyõ thuaät khoa hoïc.
Taäp huaán nhaân vieân caùc boä phaän: Chi phí xaây döïng moät trung taâm IVF
vieäc naøy bao goàm 2 phaàn, taäp huaán môùi laø raát lôùn, giaù thaønh ñieàu trò IVF
kyõ thuaät töøng boä phaän vaø taäp huaán söï cao, do ñoù vai troø cuûa vieäc xaây döïng vaø
phoái hôïp giöõa caùc boä phaän. vaän haønh trung taâm IVF töø luùc baét ñaàu
ñeå ñaûm baûo söï thaønh coâng cuûa trung
Khöû muøi caùc vaät lieäu xaây döïng, taâm, cuõng nhö ñieàu trò hieäu quaû vaø an
trang trí, vaät duïng chöùc naêng, thieát bò toaøn cho ngöôøi beänh veà laâu daøi laø raát
môùi quan troïng.
Chaïy thöû, ño ñaïc vaø hieäu chænh caùc Vieäc xaây döïng moät trung taâm IVF môùi
thieát bò vöøa phaûi ñaûm baûo nhöõng tieâu chuaån
chung treân theá giôùi, vöøa phaûi phuø hôïp
Ño ñaïc caùc thoâng soá veà kieåm soaùt vôùi ñieàu kieän cuï theå cuûa Vieät Nam, caû
chaát löôïng khoâng khí cuûa labo chính veà hieäu quaû kyõ thuaät vaø chi phí. IVF
vaø khu vöïc thuû thuaät Vieät Nam ñaõ vaø ñang trôû thaønh moät
513
tröôøng phaùi maïnh trong khu vöïc vôùi labooratory. Fertili Steril 71:150-154
hieäu quaû ñieàu trò cao vaø chi phí thaáp. 2. CDC (2010) http://www.cdc.gov/art/ARTReports.htm
Hieän nay, caùc chuyeân gia ñaàu ngaønh
3. Cohen J, Gilligan A, Esposito W et al. (1997). Ambient
ôû Vieät Nam ñaõ tích luõy ñöôïc kinh
air and its potential effects on conception in vitro. Hum
nghieäm ñeå xaây döïng thaønh coâng nhieàu Reprod 12:1742-1749
trung taâm IVF hieän ñaïi vôùi chöông
4. De Mouzon J, Goossens V, Bhattacharya S et al
trình IVF ñöôïc thöïc hieän hieäu quaû, chi
(2010). Assisted Reproductive Technology in Europe,
phí thaáp so vôùi maët baèng chung trong 2006: results generated from European registers by
khu vöïc vaø theá giôùi. ESHRE. Hum. Reprod (in press)
5. Hall J, Gilligan A, Schimmel T, et al. (1999). The

origin, effects and control of air pollution in
labooratories used for human embryo culture. Hum
1. Boon W, Johnson J, Locke A et al (1999). Control
Reprod 13, suppl 4:146-155
of air quality in an assisted reproductive technology
514
24
QUAÛN LYÙ CHAÁT LÖÔÏNG TRONG
THUÏ TINH TRONG OÁNG NGHIEÄM
Nguyeãn Thò Thu Lan, Ñaëng Quang Vinh, Hoà Maïnh Töôøng
MÔÛ ÑAÀU quaûn lyù chaát löôïng.
Kyõ thuaät IVF vaø kyõ thuaät hoã trôï sinh Hieän nay, haàu heát caùc trung taâm IVF
saûn noùi chung trong hôn 30 naêm phaùt treân theá giôùi khoâng coù söï khaùc bieät
trieån ñaõ traûi qua nhieàu giai ñoaïn. Coù nhieàu veà trang thieát bò kyõ thuaät, veà ñaøo
theå chia söï phaùt trieån naøy, moät caùch taïo nhaân söï vaø caùc qui trình kyõ thuaät
töông ñoái, thaønh 3 giai ñoaïn chính: veà cô baûn. Ngoaøi ra, caùc heä thoáng kieán
(1) Giai ñoaïn hoaøn chænh caùc kyõ thuaät thöùc veà qui trình, phaùc ñoà IVF cuõng
cô baûn; (2) Giai ñoaïn môû roäng caùc kyõ ñaõ töông ñoái hoaøn chænh. Duø vaäy, tæ leä
thuaät lieân quan; (3) Giai ñoaïn hoaøn thaønh coâng vaø söï oån ñònh cuûa qui trình
thieän qui trình kyõ thuaät thoâng qua kyõ thuaät coù söï khaùc bieät ñaùng keå giöõa
quaûn lyù chaát löôïng. caùc trung taâm. Söï khaùc bieät naøy chuû
yeáu naèm ôû chöông trình quaûn lyù chaát
Trong giai ñoaïn hoaøn chænh kyõ thuaät, löôïng ñöôïc thöïc hieän taïi caùc trung taâm
caùc hieåu bieát cô baûn veà qui trình kyõ naøy. Nhaän thöùc roõ ñieàu naøy, ngaøy caøng
thuaät IVF ñöôïc hình thaønh, ñoàng thôøi nhieàu trung taâm IVF tieán tôùi xaây döïng
caùc kyõ thuaät cô baûn trong qui trình chöông trình quaûn lyù chaát löôïng. Taïi
cuõng ñöôïc xaây döïng töông ñoái hoaøn moät soá nöôùc phaùt trieån, quaûn lyù chaát
chænh. Trong giai ñoaïn môû roäng caùc löôïng coøn laø ñieàu kieän baét buoäc cho
kyõ thuaät lieân quan, nhieàu kyõ thuaät môùi caùc trung taâm IVF nhaèm ñaûm baûo hieäu
xung quanh kyõ thuaät IVF cô baûn ñaõ quaû ñieàu trò vaø söï an toaøn cho ngöôøi
ñöôïc xaây döïng, giuùp môû roäng caùc chæ beänh vaø cho theá heä töông lai.
ñònh ñieàu trò cuûa IVF. Hai giai ñoaïn
naøy chuû yeáu dieãn ra vaøo khoaûng hai IVF Vieät Nam duø baét ñaàu treã nhöng ñaõ
thaäp nieân ñaàu cuûa söï phaùt trieån IVF. phaùt trieån nhanh trong nhöõng naêm qua,
Sau hai giai ñoaïn ñaàu caùc qui trình kyõ caùc trung taâm haøng ñaàu ñaõ xaây döïng
thuaät cô baûn vaø vieäc môû roäng caùc kyõ ñöôïc caùc qui trình cô baûn vaø trieån khai
thuaät ñieàu trò ñaõ ñi vaøo oån ñònh. Trong thaønh coâng haàu heát caùc kyõ thuaät lieân
khoaûng 5-10 naêm trôû laïi ñaây, moät xu quan IVF. Ñaây laø thôøi ñieåm maø caùc
höôùng môùi trong IVF ñaõ baét ñaàu dieãn trung taâm daãn ñaàu baét ñaàu höôùng tôùi
ra, ñoù laø lieân tuïc hoaøn thieän caùc qui vieäc xaây döïng caùc chöông trình quaûn
trình kyõ thuaät thoâng qua chöông trình lyù chaát löôïng nhaèm theo kòp söï phaùt
515
Quaûn lyù chaát löôïng trong IVF
trieån cuûa IVF trong khu vöïc vaø theá giôùi. giaù qua söï phuø hôïp ñoái vôùi caùc chi tieát
Chuùng toâi ñaõ baét ñaàu nghieân cöùu vaø kyõ thuaät cuûa saûn phaåm ñöôïc thieát keá
ñaàu tö cho chöông trình quaûn lyù chaát bôûi caùc nhaø saûn xuaát döïa treân nhu caàu
löôïng IVF trong nhöõng naêm qua veà ñaøo cuûa khaùch haøng. Trong ngaønh dòch vuï,
taïo nhaân söï, xaây döïng caùc qui trình khaùi nieäm chaát löôïng khoù ñònh nghóa
cô baûn trong quaûn lyù chaát löôïng vaø hôn. Thoâng thöôøng nhöõng nhaø quaûn
töøng böôùc xaây döïng hoaøn thieän chöông lyù phaûi tìm kieám yù töôûng töø nhöõng
trình. Hy voïng trong thôøi gian tôùi, nhu caàu ñeå cung caáp nhöõng dòch vuï
chuùng toâi coù theå xaây döïng hoaøn chænh toát nhaát cho khaùch haøng. Trong y teá,
chöông trình quaûn lyù chaát löôïng IVF vaø chaát löôïng cuõng coù theå ñöôïc ñaùnh giaù
töøng böôùc chuyeån giao ñeán caùc trung döïa treân traùch nhieäm trong vieäc chaêm
taâm khaùc trong caû nöôùc. soùc ngöôøi beänh vaø ñieàu naøy cuõng ñoàng
nghóa vôùi söï thuaàn thuïc veà tay ngheà
Baøi vieát naøy nhaèm muïc tieâu giôùi thieäu cuûa nhaân vieân y teá.
nhöõng khaùi nieäm cô baûn veà quaûn lyù
chaát löôïng noùi chung vaø moät soá vaán ñeà Ñoái vôùi labo IVF, khaùi nieäm “chaát
phoå bieán veà quaûn lyù chaát löôïng trong löôïng” khoâng chæ döøng laïi ôû chaát löôïng
IVF. Trong ñoù, chuùng toâi ñeà caäp ñeán cuûa giao töû hay phoâi vaø tieâu chí veà
hai vaán ñeà quan troïng trong quaûn lyù “chaát löôïng” cuõng khoâng döøng laïi ôû
chaát löôïng maø caùc trung taâm môùi phaùt giaù trò ño löôøng döïa vaøo chaát löôïng
trieån caàn quan taâm ñaàu tö tröôùc tieân, cuûa coâng vieäc ñöôïc thöïc hieän trong
ñoù laø kieåm soaùt chaát löôïng (quality labo. Chaát löôïng ñöôïc ñaùnh giaù döïa
control) vaø quaûn lyù caùc nguy cô (risk treân nhöõng dòch vuï toát nhaát, an toaøn
management). Ñaây laø hai vaán ñeà cô nhaát ñöôïc cung caáp cho khaùch haøng
baûn nhaát maø caùc trung taâm caàn quan maø nhöõng dòch vuï naøy khoâng nhöõng
taâm xaây döïng vaø laø neàn taûng cho vieäc ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu maø coøn ñaùp öùng
xaây döïng chöông trình quaûn lyù chaát ñöôïc söï mong ñôïi cuûa ngöôøi beänh veà
löôïng trong töông lai. chaát löôïng cuûa dòch vuï ñieàu trò.
QUAÛN LYÙ CHAÁT LÖÔÏNG Quaûn lyù chaát löôïng

(quality management-QM)
Quaûn lyù chaát löôïng (QM) laø moät söï
Chaát löôïng laø gì? tích hôïp cuûa caùc hoaït ñoäng lieân quan
ñeán chaát löôïng bao goàm kieåm soaùt
Neáu tröôùc ñaây chaát löôïng ñöôïc ñaùnh chaát löôïng (quality control – QC), baûo
giaù döïa treân tính öu vieät cuûa moät saûn ñaûm chaát löôïng (quality assurance –
phaåm, coù nghóa laø saûn phaåm hay dòch QA) vaø caûi tieán chaát löôïng (quality
vuï ñoù toát hôn, hoaït ñoäng laâu daøi hôn, improvement – QI). Toång theå caùc hoaït
nhieàu tính naêng hay tieän ích hôn, hoaëc ñoäng naøy nhaèm xaùc ñònh chính saùch veà
chæ ñôn giaûn laø maãu maõ ñeïp hôn, thì chaát löôïng, caùc muïc tieâu, nhöõng traùch
hieän nay, chaát löôïng coù theå ñöôïc ñaùnh nhieäm vaø vieäc thöïc hieän nhöõng ñieàu naøy.
516
Baûo ñaûm chaát löôïng (QA) laø toaøn boä chænh thích hôïp vaø kòp thôøi. Trong labo
nhöõng hoaït ñoäng caàn thieát ñöôïc thöïc IVF, QC ñoàng nghóa vôùi vieäc baûo ñaûm
hieän trong moät heä thoáng chaát löôïng caùc thao taùc trong labo ñöôïc thöïc hieän
nhaèm khaúng ñònh vôùi khaùch haøng veà trong ñieàu kieän chuaån, nhöõng thieát bò
saûn phaåm hay dòch vuï cung caáp cho hoï hieäu chænh ñöôïc söû duïng ñeå baûo ñaûm
hoaøn toaøn thoûa taát caû nhöõng ñaëc tính caùc maùy moùc, thieát bò khaùc hoaït ñoäng
chaát löôïng ñöôïc yeâu caàu. Trong labo chính xaùc, nhöõng tieâu chuaån tham
IVF, khi chaát löôïng ñöôïc thieát laäp nhö khaûo ñöôïc thöïc hieän ñeå thaåm ñònh keát
moät qui trình gioáng nhö taát caû caùc qui quaû. Ñoàng thôøi, QC cuõng ñoàng nghóa
trình thao taùc khaùc, luùc ñoù moät phöông vôùi vieäc baûo ñaûm nhöõng coâng vieäc,
phaùp hay coâng vieäc cuï theå ñöôïc thöïc nhieäm vuï ñöôïc thöïc hieän ñuùng theo
hieän tuaân thuû theo qui trình chaát löôïng nhöõng qui ñònh, tieâu chuaån ñaõ ñöôïc
ñaõ thieát laäp chaéc chaén seõ xaûy ra ñuùng ñaët ra.
nhö keá hoaïch vaø keát quaû coù ñoä oån ñònh
cao. Maët khaùc, QA lieân quan nhieàu ñeán Caûi tieán chaát löôïng (QI) laø moät phaàn
caùch thöùc maø moät coâng vieäc ñöôïc laøm. cuûa heä thoáng chaát löôïng, bao goàm
caùc hoaït ñoäng taäp trung vaøo vieäc taêng
Kieåm soaùt chaát löôïng (QC) laø moät qui cöôøng lieân tuïc tính hieäu quaû vaø tính
trình ñöôïc thöïc hieän nhaèm thieát laäp hieäu löïc cuûa qui trình hay toaøn heä
nhöõng ñaëc tính veà chaát löôïng cho töøng thoáng. Taát caû caùc toå chöùc muoán hoaït
ñaëc ñieåm cuûa saûn phaåm hoaëc qui trình, ñoäng moät caùch hieäu quaû ñeàu phaûi chuû
thoâng qua ñoù, chuùng ta coù theå xem laïi ñoäng tìm kieám vaø theo ñuoåi nhöõng
moät caùch toång theå taát caû caùc yeáu toá coù cô hoäi ñeå caûi tieán saûn phaåm, caûi tieán
maët trong moät qui trình saûn xuaát hoaëc qui trình vaø caûi tieán yeáu toá con ngöôøi.
qui trình thöïc hieän coù lieân quan ñeán Khi thöïc hieän thaønh coâng ñöôïc nhöõng
chaát löôïng. QC nhaèm laøm roõ ba vaán ñieàu naøy, toå chöùc ñoù ñaõ ñaït ñöôïc moät
ñeà chính: (1) Nhöõng yeáu toá lieân quan caáp ñoä cao hôn trong heä thoáng chaát
ñeán kieåm soaùt, quaûn lyù coâng vieäc, caùch löôïng laø “caûi tieán chaát löôïng lieân tuïc”
thöùc thöïc hieän coâng vieäc, caùc qui trình, (Continual Quality Improvement).
caùc tieâu chuaån vaø hoà sô; (2) Naêng Trong IVF, caùc nhaø quaûn lyù vaø taát caû
löïc cuûa nhaân vieân nhö kieán thöùc, kyõ caùc thaønh vieân trong labo luoân chuû
naêng, kinh nghieäm vaø tieâu chuaån veà ñoäng tìm caùch caûi thieän chaát löôïng
chuyeân moân; (3) Nhöõng kyõ naêng meàm ñieàu trò thoâng qua vieäc aùp duïng nhöõng
(soft skill) nhö söï töï tin, tính hôïp nhaát, phöông phaùp giuùp caûi thieän tæ leä thuï
vaên hoùa toå chöùc, tinh thaàn ñoàng ñoäi tinh, heä thoáng nuoâi caáy phoâi ñeå taïo ra
vaø nhöõng moái quan heä trong toå chöùc. soá löôïng phoâi coù chaát löôïng toát nhieàu
QC nhaán maïnh ñeán vieäc kieåm tra saûn hôn, caûi thieän khaû naêng laøm toå cuûa phoâi
phaåm hay qui trình thöïc hieän ñeå phaùt ñeå taêng tæ leä thaønh coâng,… Ngoaøi ra, hoï
hieän loãi, ñeå töø ñoù ngöôøi quaûn lyù coù coøn phaûi tìm toøi vaø öùng duïng nhieàu kyõ
theå ñöa ra nhöõng haønh ñoäng ñeå ñieàu thuaät môùi ñeå cung caáp cho ngöôøi beänh.
517
Quaûn lyù chaát löôïng toaøn dieän (TQM). teá. Ñeå traùnh nhöõng ruûi ro khoâng mong
muoán trong y khoa vaø cung caáp moät
Ñaây laø moät khaùi nieäm môùi trong heä dòch vuï y teá toát cho ngöôøi beänh, vieäc
thoáng quaûn lyù chaát löôïng. TQM ñöôïc naâng cao trình ñoä, tay ngheà, taïo phong
ñaùnh giaù treân caùch thöùc quaûn lyù cuûa caùch chuyeân nghieäp trong ñieàu trò, baûo
moät toå chöùc, maø trung taâm cuûa caùch döôõng caùc maùy moùc thieát bò y teá, taïo
thöùc naøy chính laø chaát löôïng vaø ñöôïc moät moâi tröôøng ñieàu trò an toaøn,… laø
döïa treân söï ñoàng loøng tham gia cuûa taát taát caû nhöõng khía caïnh quan troïng ñeå
caû caùc thaønh vieân trong toå chöùc, vôùi taïo ra moät dòch vuï toát nhaát cho ngöôøi
muïc tieâu cuoái cuøng laø söï thaønh coâng beänh. Trong y hoïc hieän ñaïi, QM seõ laø
laâu daøi ñöôïc theå hieän qua söï haøi loøng coâng cuï hoã trôï cho moät ñôn vò y teá ñaït
cuûa khaùch haøng, ñoàng thôøi taïo ra lôïi ñöôïc nhöõng ñieàu naøy. Ngoaøi ra QM
nhuaän cho taát caû caùc thaønh vieân trong cuõng coù theå ñöôïc hieåu döïa treân ba khía
toå chöùc vaø cho xaõ hoäi. TQM trong IVF caïnh chính cuûa moät ñôn vò y teá:
laø moät muïc tieâu mang tính laâu daøi vaø
ñoøi hoûi phaûi coù söï chuaån bò töø taát caû (1) QM laø phöông tieän ñeå söû duïng
caùc maët veà laâm saøng cuõng nhö labo. nguoàn löïc hieäu quaû trong ñieàu trò vaø
chaêm soùc ngöôøi beänh.
Quaûn lyù chaát löôïng trong dòch
vuï y teá (2) QM laø ñoäng löïc ñeå taïo cho ñoäi nguõ
nhaân vieân y teá moät noå löïc trong vieäc
Khaùc vôùi tröôùc ñaây, hieän nay ngöôøi caûi tieán vaø phaùt trieån lieân tuïc caùc dòch
beänh coù nhaän thöùc cao hôn veà hieän vuï cung caáp cho ngöôøi beänh.
traïng cuûa y hoïc laâm saøng, cuõng nhö
nhöõng phöông phaùp can thieäp y khoa (3) QM laø moät cô cheá giuùp taêng keát
maø hoï nhaän ñöôïc. Caøng ngaøy ngöôøi quaû ñieàu trò cho ngöôøi beänh ñöôïc tìm
beänh caøng hieåu vaø quan taâm nhieàu ra sau phaûn hoài töø ngöôøi beänh vaø heä
hôn ñeán nhöõng vieân thuoác, xem xeùt kyõ thoáng dòch vuï y teá.
löôõng hôn nhöõng xeùt nghieäm khi ñöôïc
baùc só ñeà nghò thöïc hieän, vaø nhaän xeùt, Quaûn lyù chaát löôïng trong IVF
ñaùnh giaù nhieàu hôn ñeán phöông phaùp
ñieàu trò cuõng nhö thaùi ñoä cuûa baùc só Muïc tieâu chính cuûa baát kyø moät ñôn vò
daønh cho hoï (Dlugacz vaø cs., 2004). IVF laø cung caáp moät dòch vuï toát nhaát
Nhöõng ñieàu naøy laøm thay ñoåi raát lôùn cho ngöôøi beänh. Moät trong nhöõng yeáu
ñeán moái quan heä truyeàn thoáng giöõa toá quan troïng ñoùng goùp cho keát quaû
thaày thuoác vaø ngöôøi beänh. Neáu tröôùc ñieàu trò laø taïo ra phoâi töø caùc loaïi giao
ñaây, moái quan heä naøy chæ laø quan töû cuûa ngöôøi beänh. Khaû naêng laøm toå vaø
heä giöõa ngöôøi cho vaø ngöôøi nhaän thì phaùt trieån cuûa phoâi sau khi ñöôïc taïo ra
trong thôøi ñaïi hieän nay, moái quan heä vaø ñöôïc caáy trôû laïi buoàng töû cung cuûa
naøy ñöôïc thay ñoåi thaønh quan heä giöõa ngöôøi beänh laø yeáu toá quyeát ñònh ñeán
khaùch haøng vaø nhaø cung caáp dòch vuï y söï thaønh coâng cuûa moät chu kyø ñieàu trò
518
IVF. Traûi qua moät thôøi gian nhaát ñònh quaûn lyù chaát löôïng khoâng nhöõng
nuoâi caáy trong labo, khaû naêng soáng vaø giuùp ñoäi nguõ nhaân vieân laøm vieäc töï tin
phaùt trieån cuûa giao töû vaø phoâi chòu aûnh hôn, traùnh nhöõng sai soùt ñaùng tieác ñoù,
höôûng raát lôùn bôûi nhöõng thay ñoåi nhoû cung caáp nhöõng dòch vuï toát nhaát vaø
cuûa moâi tröôøng nuoâi caáy nhö nhieät ñoä, an toaøn nhaát cho ngöôøi beänh, maø coøn
ñoä pH, ñoä aåm, nhieãm truøng, nhieãm ñoäc giuùp trung taâm hoaït ñoäng hieäu quaû
chaát,… hôn, thaønh coâng hôn.
Vieäc toái öu hoùa vaø oån ñònh caùc ñieàu Caùc heä thoáng quaûn lyù chaát löôïng
kieän nuoâi caáy laø ñieàu baét buoäc trong trong IVF hieän nay
moät labo IVF ñeå baûo ñaûm keát quaû toát
nhaát cho caùc beänh nhaân voâ sinh. Beân Tieâu chuaån ISO 9001
caïnh ñoù, söï tæ mæ vaø caån thaän trong
caùc thao taùc treân giao töû vaø phoâi cuõng Vaøo nhöõng naêm 1980, toå chöùc tieâu
ñöôïc ñoøi hoûi nghieâm ngaët ñoái vôùi nhaân chuaån hoùa theá giôùi (International
vieân laøm vieäc tröïc tieáp trong labo. Chæ Standadization Organization – ISO) ñaõ
moät sai soùt do thao taùc baát caån hay taïo ra nhöõng qui ñònh cho caùc heä thoáng
nhaàm laãn seõ gaây ra moät chuoãi caùc haäu quaûn lyù chaát löôïng aùp duïng trong saûn
quaû khoù löôøng. Haäu quaû ñaàu tieân laø xuaát haøng hoùa vaø dòch vuï treân phaïm
tröôøng hôïp khoâng coù phoâi ñeå chuyeån vi toaøn theá giôùi, caùc qui ñònh veà tieâu
cho ngöôøi beänh, do ñoù, nhöõng chi phí chuaån naøy ñöôïc heä thoáng hoùa thaønh
vaø thôøi gian ngöôøi beänh phaûi boû ra trôû caùc boä tieâu chuaån töø 9001 ñeán 9004.
neân laõng phí, nghieâm troïng hôn laø söï Phieân baûn ñöôïc söû duïng phoå bieán nhaát
maát loøng tin cuûa ngöôøi beänh vaøo ñoäi hieän nay laø phieân baûn naêm 2000 (ISO
nguõ nhaân vieân y teá. Ngoaøi ra, caùc taùc 9001:2000), vaø phieân baûn môùi nhaát laø
ñoäng baát lôïi leân phoâi cuûa qui trình phieân baûn 2008 (ISO 9001:2008) vôùi
nuoâi caáy coù theå ñeå laïi nhöõng taùc ñoäng moät soá muïc ñöôïc chænh söûa laïi cho
laâu daøi leân söï phaùt trieån cuûa caù theå phuø hôïp vôùi thöïc teá. Maëc duø, heä thoáng
sau naøy. Haäu quaû nghieâm troïng hôn caùc tieâu chuaån ISO ñöôïc aùp duïng roäng
laø nhöõng nhaàm laãn khieán ngöôøi meï raõi trong nhieàu ngaønh ngheà vaø roäng
mang thai vaø sinh ra “nhaàm” em beù khaép toaøn theá giôùi, nhöng khoâng coù
cuûa ngöôøi khaùc. Haäu quaû naøy ñoâi khi nhöõng tieâu chuaån theá giôùi phuø hôïp
chuùng ta khoâng theå phaùt hieän ngay thôøi cho caùc labo trong lónh vöïc y hoïc. Do
ñieåm hieän taïi maø phaûi ñeán khi ñöùa ñoù, khi aùp duïng ISO 9001 taïi caùc cô
treû ñöôïc sinh ra hoaëc ñaõ lôùn leân, vaø sôû y teá noùi chung, vaø taïi caùc ñôn vò
haäu quaû naøy khoâng nhöõng aûnh höôûng IVF noùi rieâng, nhöõng tieâu chuaån naøy
laâu daøi ñeán baûn thaân ñöùa treû, ñeán cha ñöôïc ñieàu chænh ôû moät soá muïc cho phuø
meï “nhaàm” cuûa ñöùa treû maø coù theå aûnh hôïp. Vôùi ISO 9001, caùc tieâu chuaån taäp
höôûng ñeán caû xaõ hoäi. trung vaøo caùch tieáp caän qui trình thöïc
hieän vaø höôùng ñeán keát quaû töø caùc qui
Do ñoù, vieäc thöïc hieän moät qui trình trình neân raát thích hôïp aùp duïng vaøo
519
caùc labo IVF. Ñeå nhaän ñöôïc chöùng chæ soá caùc höôùng daãn (guideline) veà vaän
coâng nhaân ñaït ISO 9001, caùc ñôn vò haønh caùc labo IVF cuûa moät soá toå chöùc
aùp duïng ISO phaûi thöïc hieän ñaày ñuû uy tín trong lónh vöïc hoã trôï sinh saûn ñöa
nhöõng yeâu caàu maø caùc tieâu chuaån ñeà ra cuõng ñöôïc aùp duïng taïi nhieàu trung
ra vaø cam keát phaûi thöïc hieän nhöõng taâm IVF treân theá giôùi hieän nay nhö:
ñieàu naøy laâu daøi.
(1) Höôùng daãn veà vaän haønh caùc labo
Tieâu chuaån ISO 17025 phoâi hoïc vaø nam khoa cuûa Hoäi Voâ sinh
Myõ (American Fertility Society) naêm
Caùc ñôn vò IVF chieám moät vò trí ñaëc 1992.
bieät trong lónh vöïc y khoa vì hoaït
ñoäng ñaëc bieät cuûa chuùng. Khaùc vôùi caùc (2) Höôùng daãn veà thöïc haønh toát (good
maûng khaùc trong y hoïc, IVF bao haøm practice) trong labo IVF cuûa Hoäi Phoâi
caû laâm saøng vaø labo hoaït ñoäng song hoïc vaø Sinh saûn Ngöôøi cuûa Chaâu
song vaø keát hôïp chaët cheõ vôùi nhau, AÂu (European Society of Human
vaø söï thaønh coâng cuûa moät ñôn vò IVF Reproduction and Embryology –
phuï thuoäc raát lôùn vaøo moái töông taùc ESHRE) naêm 2000.
naøy. Vôùi tieâu chuaån ISO 17025, caùc
yeâu caàu chung veà naêng löïc kieåm tra (3) Caùc tieâu chuaån veà thöïc haønh vaø caùc
vaø hieäu chænh caùc labo ñöôïc ñeà caäp. chæ daãn trong labo IVF cuûa Hoäi lieân
Tieâu chuaån naøy ñöôïc Toå chöùc tieâu hieäp caùc nhaø phoâi hoïc laâm saøng (the
chuaån hoùa theá giôùi giôùi thieäu ñaàu tieân Association of Clinical Embryologist)
vaøo naêm 1999 vaø coù nhieàu ñieåm töông naêm 2000.
ñoàng vôùi tieâu chuaån ISO 9000 nhöng
ñöôïc aùp duïng tröïc tieáp vaøo caùc toå chöùc (4) Vaø gaàn ñaây nhaát (naêm 2004), höôùng
coù caùc hoaït ñoäng vaø saûn phaåm taïo ra daãn veà caùc hoaït ñoäng treân moâ vaø teá
lieân quan ñeán kieåm tra vaø hieäu chænh. baøo ñöôïc Quoác hoäi Chaâu AÂu ñöa ra vôùi
Caùc yeâu caàu cuûa ISO 17025 veà quaûn lyù teân goïi EU Tissue Directive nhaèm neâu
chuû yeáu taäp trung vaøo caùch hoaït ñoäng ra caùc tieâu chuaån veà chaát löôïng vaø tính
vaø tính hieäu quaû cuûa heä thoáng quaûn an toaøn veà vieäc cho nhaän, mua baùn, thí
lyù chaát löôïng trong labo. Phieân baûn nghieäm, thao taùc, löu tröõ vaø phaân phoái
môùi nhaát cuûa ISO 17025 laø phieân baûn caùc loaïi moâ vaø teá baøo ngöôøi (trong ñoù
laàn hai ñöôïc giôùi thieäu vaøo naêm 2005. bao goàm caû giao töû vaø phoâi) ñeå söû duïng
Cuõng nhö ISO 9001, ñeå nhaän ñöôïc cho con ngöôøi.
chöùng chæ coâng nhaän ñaït ISO 17025,
caùc ñôn vò aùp duïng noù phaûi thöïc hieän Caùc yeáu toá ñöôïc quan taâm trong
ñaày ñuû nhöõng yeâu caàu maø caùc tieâu quaûn lyù chaát löôïng trong IVF
chuaån ñeà ra vaø cam keát phaûi thöïc hieän
nhöõng ñieàu naøy laâu daøi. Moät chöông trình quaûn lyù chaát löôïng
trong y teá noùi chung thöôøng taäp trung
Ngoaøi caùc tieâu chuaån ISO keå treân, moät vaøo hai muïc tieâu chính laø cô caáu toå
520
chöùc vaø caùc qui trình ñieàu trò ñeå taêng Thöïc hieän quaûn lyù chaát löôïng ñöôïc
keát quaû ñieàu trò cho ngöôøi beänh. IVF xem laø nhieäm vuï cuûa taát caû moïi ngöôøi
cuõng khoâng phaûi laø tröôøng hôïp ngoaïi trong moät toå chöùc, do ñoù ñoøi hoûi söï
leä vaø cuõng höôùng ñeán hai muïc tieâu tham gia moät caùch chuû ñoäng cuûa taát caû
chính naøy khi thöïc hieän moät qui trình moïi ngöôøi, cuøng vôùi söï laõnh ñaïo vöõng
quaûn lyù chaát löôïng cho rieâng töøng ñôn chaéc töø nhöõng ngöôøi giöõ vò trí cao nhaát
vò. Ñeå thöïc hieän ñöôïc ñieàu naøy, moãi trong toå chöùc. Ngöôøi laõnh ñaïo trong
ñôn vò IVF caàn phaûi coù hoaëc xaây döïng caùc trung taâm IVF seõ laø ngöôøi thieát laäp
ñöôïc 8 yeáu toá sau (Carson vaø cs., 2004): ra söï nhaát quaùn trong muïc tieâu, ñöa
ra taàm nhìn, ñöa ra söï chæ ñaïo, vaø taïo
1. Quan ñieåm khaùch haøng laø troïng taâm moät moâi tröôøng noäi boä maø trong ñoù taát
caû nhaân vieân ñöôïc tham gia hoaøn toaøn
Khaùch haøng bao goàm nhöõng ai? Ñaây vaø laøm vieäc heát khaû naêng cuûa hoï.
laø caâu hoûi ñaàu tieân cuûa baát kyø doanh
nghieäp hay toå chöùc naøo cuõng ñeàu phaûi Vai troø laõnh ñaïo ñöôïc xem laø khaû naêng
traû lôøi khi baét ñaàu coâng vieäc kinh “gaây aûnh höôûng” ñeán töøng caù nhaân
doanh. Khaùch haøng ñaàu tieân trong IVF hoaëc töøng nhoùm trong toå chöùc ñeå ñaït
khoâng ai khaùc laø nhöõng beänh nhaân ñöôïc nhöõng muïc tieâu ñaõ ñeà ra. Nhöõng
hieám muoän voâ sinh. Trong quaù trình ngöôøi giöõ vai troø laõnh ñaïo cuõng chính
ñieàu trò, nhaân vieân y teá phaûi hieåu ñöôïc laø ngöôøi phaûi xaây döïng “vaên hoùa” cuûa
mong muoán cuûa ngöôøi beänh (khaùch nhoùm hay cuûa toå chöùc. Nhöõng ngöôøi
haøng) vaø laøm sao ñeå taêng möùc ñoä haøi naøy khoâng nhaát thieát phaûi tham gia
loøng töø phía ngöôøi beänh veà dòch vuï tröïc tieáp vaøo toaøn boä caùc hoaït ñoäng
ñang cung caáp cho hoï. Trong tình hình cuûa chöông trình quaûn lyù chaát löôïng
kinh teá thò tröôøng hieän nay, caùc ngaønh nhöng hoï phaûi laø nhöõng ngöôøi uûng
ngheà saûn xuaát vaø dòch vuï noùi chung, hoä vaø hoã trôï moät caùch toaøn dieän cho
lónh vöïc hoã trôï sinh saûn noùi rieâng phaûi chöông trình. Vai troø soáng coøn cuûa
luoân chuû ñoäng tìm kieám nhöõng caùch ngöôøi laõnh ñaïo laø baûo ñaûm raèng qui
thöùc khoâng chæ ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu trình thöïc hieän quaûn lyù chaát löôïng
cuûa ngöôøi beänh (ñieàu trò beänh), maø coøn khoâng bò caûn trôû bôûi baát cöù lyù do chuû
höôùng tôùi vieäc ñaùp öùng ñöôïc nhöõng quan hay khaùch quan naøo.
mong ñôïi cuûa ngöôøi beänh veà dòch vuï y
teá (dòch vuï, cô sôû haï taàng, thaùi ñoä cuûa 3. Söï tham gia cuûa taát caû caùc thaønh vieân
nhaân vieân y teá). Xaùc ñònh ñuùng khaùch
haøng thaät söï vaø taäp trung laøm taêng Söï tham gia cuûa toaøn theå nhaân vieân
söï haøi loøng cuûa khaùch haøng laø yeáu toá taïo neân moät moâi tröôøng laøm vieäc maø
chìa khoùa cho söï thaønh coâng cuûa moät trong ñoù töøng caù nhaân seõ chòu moät soá
chöông trình quaûn lyù chaát löôïng. taùc ñoäng nhaát ñònh leân haønh ñoäng vaø
quyeát ñònh cuûa hoï, maø keát quaû cuûa söï
2. Vai troø laõnh ñaïo taùc ñoäng naøy aûnh höôûng ñeán coâng vieäc
vaø ngheà nghieäp cuûa hoï ôû hieän taïi vaø
521
trong töông lai. Yeáu toá “söï tham gia cuûa laø laøm sao taïo ñöôïc cho toaøn boä nhaân
caùc thaønh vieân” trong toå chöùc khoâng vieân ñöôïc quan ñieåm “laøm chuû” trong
phaûi laø moät muïc tieâu maø moät chöông coâng vieäc, luùc ñoù hoï caûm thaáy mình
trình quaûn lyù chaát löôïng höôùng tôùi, maø laø moät phaàn toå chöùc vaø seõ tham gia
yeáu toá naøy laø moät coâng cuï ñoùng goùp chöông trình moät caùch chuû ñoäng hôn.
vaøo söï thaønh coâng cuûa chöông trình. Laøm taêng söï haøi loøng veà coâng vieäc laø
Nhöng laøm theá naøo ñeå keâu goïi taát caû moät vieäc raát quan troïng trong vieäc “giöõ
nhaân vieân tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng chaân” nhaân vieân vaø taïo söï deã daøng
vaø vaøo vieäc ñöa ra quyeát ñònh trong hôn trong vieäc quaûn lyù.
caùc vaán ñeà quan troïng cuûa chöông
trình caûi tieán chaát löôïng cuûa toå chöùc? 4. Tieáp caän vaán ñeà theo qui trình
Moät soá hình thöùc thöôøng ñöôïc aùp duïng Moät qui trình IVF laø taäp hôïp caùc hoaït
ñeå keâu goïi nhaân vieân nhö môøi toaøn ñoäng trong ñoù muïc tieâu cuoái cuøng laø
theå nhaân vieân tham gia vaøo caùc cuoäc cung caáp dòch vuï ñieàu trò IVF ñeán
hoïp veà caûi tieán chaát löôïng, laøm vieäc ngöôøi beänh (khaùch haøng). Tuy nhieân,
theo ñoäi nhoùm, nhöõng qui trình thöïc ñeå thöïc hieän qui trình naøy moät caùch
hieän caùc hoaït ñoäng söûa sai vaø ngaên “troâi chaûy”, ngöôøi quaûn lyù phaûi
ngöøa loãi, vaø nhöõng cuoäc thaûo luaän xaùc ñònh ñöôïc qui trình chìa khoùa
ñònh kyø vôùi caáp treân. Söï trao ñoåi thoâng (key process) vaø quaûn lyù qui trình chìa
tin thöôøng xuyeân vaø chaët cheõ seõ taïo khoùa naøy moät caùch hieäu quaû.
ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc keâu goïi
söï tham gia cuûa nhaân vieân. Moät moâ Caùc qui trình ñaëc tröng trong IVF bao
hình ñöôïc ñaùnh giaù laø thaønh coâng goàm:
nhaát veà vieäc keâu goïi söï tham gia cuûa
toaøn theå nhaân vieân trong toå chöùc do Thu mua: caùc trang thieát bò vaø vaät
Tannenbaum vaø Schmidt phaùt trieån duïng tieâu hao ñöôïc söû duïng trong caùc
vaøo naêm 1958 laø laøm taêng vai troø cuûa dòch vuï ñieàu trò cho ngöôøi beänh phaûi
nhaân vieân vaø giaûm vai troø cuûa nhöõng an toaøn.
ngöôøi ôû caáp cao hôn (nhö toå tröôûng,
quaûn lyù,…) veà nhöõng quyeát ñònh trong Phaùt trieån qui trình ñieàu trò: leân keá
coâng vieäc. hoaïch cho vieäc aùp duïng caùc phöông
phaùp, qui trình hay dòch vuï môùi
Toaøn theå nhaân vieân ñeàu höùng thuù vaø cho ngöôøi beänh hoaëc caûi tieán nhöõng
tham gia tích cöïc trong chöông trình phöông phaùp, qui trình hay dòch vuï
caûi tieán chaát löôïng chung cuûa caû toå ñang söû duïng.
chöùc laø ñieàu kieän soáng coøn khoâng chæ
ñoái vôùi thôøi ñieåm thöïc hieän QM maø Caùc hoaït ñoäng ñieàu trò: thöïc hieän
coøn ñoái vôùi nhöõng hoaït ñoäng thöôøng caùc phöông phaùp, qui trình ñieàu trò hay
ngaøy trong moät toå chöùc “chaát löôïng”. dòch vuï cho ngöôøi beänh.
Do ñoù, nhieäm vuï cuûa caùc nhaø quaûn lyù
522
Phaân phoái dòch vuï: saép xeáp lòch cho Taát caû moïi ngöôøi töø giaùm ñoác, quaûn
vieäc cung caáp caùc dòch vuï ñeán ngöôøi lyù ñeán toaøn theå nhaân vieân ñeàu phaûi
beänh. ñöôïc cung caáp kieán thöùc ñeå coù nhöõng
nhaän thöùc vaø hieåu bieát toång quaùt veà
Hoã trôï khaùch haøng: cung caáp söï hoã chaát löôïng, caùc khaùi nieäm chung cuûa
trôï, giuùp ñôõ ngöôøi beänh sau khi hoï söû noù vaø coù nhöõng thaùi ñoä, kyõ naêng caàn
duïng dòch vuï (sau ñieàu trò IVF). thieát ñeå tham gia chöông trình. Ngoaøi
ra, moïi ngöôøi cuõng ñöôïc höôùng daãn veà
Muïc tieâu cuûa caùc qui trình phaûi roõ raøng caùc coâng cuï vaø kyõ thuaät maø hoï seõ caàn
vaø coù theå ño löôøng ñöôïc ñeå baûo ñaûm moät ñeán trong quaù trình thöïc hieän quaûn lyù
lôøi cam keát ñaày thuyeát phuïc töø ngöôøi chaát löôïng.
quaûn lyù vaø nhaân vieân ñeán ngöôøi beänh.
6. Söû duïng caùc coâng cuï vaø kyõ thuaät
Xaây döïng moät moâ hình höôùng theo
qui trình (process-oriented model) bao Ngoaøi nhöõng kieán thöùc veà sinh hoïc cô
goàm caùc hoaït ñoäng cuï theå, caùc böôùc baûn vaø nhöõng qui taéc trong khoa hoïc
cuûa qui trình, caùc chöùc naêng trong toå seõ aûnh höôûng ñeán giao töû vaø phoâi, vieäc
chöùc, thoâng tin vaø vaät lieäu caàn thieát ñeå thöïc hieän hieäu quaû caùc coâng cuï vaø kyõ
nhaân vieân coù theå hieåu ñöôïc böùc tranh thuaät raát caàn thieát cho vieäc phaân tích
toaøn caûnh cuûa toå chöùc vaø vò trí cuûa hoï, moät caùch coù heä thoáng, giaûi quyeát söï coá,
qua ñoù hoï coù theå giaûi quyeát ñöôïc caùc phaùt trieån kyõ thuaät hoaëc caûi tieán chaát
söï coá neáu xaûy ra. Moâ hình naøy cuõng löôïng. Neáu thieáu hieåu bieát vaø khoâng
coù theå chöùa nhöõng ghi chuù veà caùc söï söû duïng ñöôïc nhöõng coâng cuï hay kyõ
coá tieàm taøng trong qui trình, nhöõng yù thuaät naøy seõ laøm chaäm tieán ñoä thöïc
töôûng cho vieäc caûi tieán vaø nhöõng nhaän hieän QM cuûa caû toå chöùc.
xeùt khaùc.
7. Söï tham gia vaø cam keát
Vieäc vaên baûn hoùa cuõng laø phaàn quan
troïng trong quaûn lyù qui trình. Bieåu ñoà Nhö ñaõ ñeà caäp ôû treân, toaøn theå nhaân
moâ taû coâng vieäc (flow-chart) vaø tieán ñoä vieân ñeàu höùng thuù vaø tham gia tích cöïc
coâng vieäc (work-flow) laø caùch hay nhaát trong chöông trình caûi tieán chaát löôïng
ñeå xaùc ñònh trình töï vaø caùc moái töông chung cuûa caû toå chöùc laø ñieàu kieän soáng
taùc cuûa qui trình. Vaên baûn hoùa caùc qui coøn khoâng chæ ñoái vôùi thôøi ñieåm thöïc
trình cuõng laø caùch ñeå truyeàn ñaït thoâng hieän QM maø coøn ñoái vôùi nhöõng hoaït
tin beân trong toå chöùc. Caùc vaên baûn naøy ñoäng thöôøng ngaøy trong moät toå chöùc
cuõng caàn ñöôïc caäp nhaät thöôøng xuyeân “chaát löôïng”. Do ñoù, nhieäm vuï cuûa caùc
vaø vôùi vaên phong roõ raøng, deã hieåu, deã nhaø quaûn lyù laø laøm sao taïo ñöôïc cho
truyeàn ñaït ñeán moïi ngöôøi. toaøn boä nhaân vieân ñöôïc quan ñieåm
“laøm chuû” trong coâng vieäc, luùc ñoù hoï
5. Ñaøo taïo caûm thaáy mình laø moät phaàn toå chöùc vaø
seõ tham gia chöông trình moät caùch chuû
523
ñoäng hôn. ñoä pH, ñoä aåm, nhieãm truøng, nhieãm ñoäc
chaát…Vieäc toái öu hoùa vaø oån ñònh caùc
Laøm taêng söï haøi loøng veà coâng vieäc laø ñieàu kieän nuoâi caáy laø ñieàu baét buoäc
moät vieäc raát quan troïng trong vieäc “giöõ trong moät labo IVF ñeå baûo ñaûm söï
chaân” nhaân vieân vaø taïo söï deã daøng chaêm soùc toát nhaát cho caùc beänh nhaân
hôn trong vieäc quaûn lyù. voâ sinh. Do ñoù, moät chöông trình kieåm
soaùt chaát löôïng (QC) seõ ñoùng moät vai
8. Tinh thaàn ñoäi nhoùm troø raát quan troïng trong vieäc thöïc hieän
toái öu hoùa caùc ñieàu kieän treân trong
Baát cöù ai laøm vieäc trong lónh vöïc IVF nuoâi caáy giao töû vaø phoâi.
ñeàu hieåu raèng IVF chæ thaønh coâng khi
ñöôïc xaây döïng döïa treân tinh thaàn ñoäi QC laø gì?
nhoùm. Keát quaû cao chæ ñaït ñöôïc khi
moãi ngöôøi trong taäp theå ñoù thöïc hieän Ñònh nghóa moät caùch roõ raøng vaø chi tieát
coâng vieäc cuûa mình moät caùch ñuùng hôn thì QC bao goàm vieäc ño löôøng vaø
ñaén, khoâng coù sai soùt. Vaø moät ñieàu caùc hoaït ñoäng ñöôïc thöïc hieän ñeå kieåm
ñaùng chuù yù raèng, nhöõng trung taâm coù soaùt caùc saûn phaåm, caùc phöông phaùp,
tæ leä thaønh coâng cao thöôøng laø nhöõng thieát bò ñeå baûo ñaûm raèng labo ñang
trung taâm yù thöùc ñöôïc taàm quan troïng hoaït ñoäng ñuùng chöùc naêng. Nhöõng
cuûa tính chaát naøy. hoaït ñoäng ño löôøng naøy cuõng ñöôïc
thöïc hieän nhaèm ngaên chaën nhöõng vaán
Kieåm soaùt chaát löôïng ñeà khoâng theå phaùt hieän ñöôïc nhöng
(Quality control – QC) aûnh höôûng ñeán caùc dòch vuï ñang ñöôïc
cung caáp ñeán ngöôøi beänh.
Nhö ñaõ ñeà caäp ôû treân, quaûn lyù chaát
löôïng laø moät taäp hôïp cuûa nhieàu hoaït Taïi sao phaûi thöïc hieän QC trong labo
ñoäng dieãn ra ñoàng thôøi, bao goàm QA, IVF?
QC vaø QI. Trong ñoù, QC ñöôïc xem laø
yeáu toá ñöôïc quan taâm tröôùc tieân ñeå Hieän nay, QC ñang ngaøy caøng ñöôïc
baûo ñaûm caùc hoaït ñoäng trong labo IVF thöïc hieän nhieàu trong caùc labo IVF.
ôû traïng thaùi oån ñònh vaø ñuùng chöùc Chöông trình naøy ñaõ cho thaáy nhöõng
naêng. Muïc tieâu chính cuûa baát kyø moät lôïi ích ñaùng keå ôû nhöõng labo IVF ñang
ñôn vò IVF laø cung caáp moät dòch vuï hoaït ñoäng, cuõng nhö nhöõng giaù trò lôùn
toát cho ngöôøi beänh. Moät trong nhöõng khi xaây döïng moät labo IVF môùi.
yeáu toá quan troïng ñoùng goùp cho thaønh
coâng cuûa ñôn vò laø vieäc thöïc hieän toát Lôïi ích cuûa QC trong moät labo IVF ñang
caùc hoaït ñoäng lieân quan ñeán quaù trình hoaït ñoäng
ñieàu trò. Khaû naêng soáng vaø söï phaùt
trieån cuûa giao töû vaø phoâi chòu aûnh Nhöõng thuaän lôïi cuûa vieäc thöïc hieän QC
höôûng raát lôùn bôûi nhöõng thay ñoåi nhoû taïi moät labo IVF ñang hoaït ñoäng ñöôïc
cuûa moâi tröôøng nuoâi caáy nhö nhieät ñoä, ñaùnh giaù qua vieäc baûo ñaûm söï toái öu
524
caùc hoaït ñoäng cuûa labo luoân ñöôïc duy duïng trong thöïc tieãn laâm saøng. Nhieàu
trì vaø oån ñònh. Vieäc thöïc hieän QC cuõng söï coá coù theå xaûy ra maø haäu quaû cuûa
cho pheùp khaéc phuïc söï coá nhanh choùng noù laø aûnh höôûng ñeán tæ leä thai sau IVF
vaø hieäu quaû. Ví duï nhö giaûm tæ leä thuï cuûa ngöôøi beänh neáu chuùng khoâng ñöôïc
tinh hoaëc tæ leä phoâi coù chaát löôïng keùm kieåm soaùt. Vieäc söû duïng QC ñeå kieåm
taêng. Ngoaøi ra, QC giuùp cho nhaân vieân tra nhöõng thay ñoåi treân caùc khía caïnh
labo xaùc ñònh khaâu naøo coù söï coá vaø hoaït ñoäng naøy seõ baûo ñaûm ñaït ñöôïc
nguyeân nhaân gaây ra nhöõng söï coá ñoù. nhöõng tieâu chuaån trong thöïc haønh töø
Do ñoù, vieäc tìm ra caùc söï coá trong labo khi baét ñaàu hoaït ñoäng moät labo IVF
thoâng qua chöông trình QC giuùp höôùng môùi, ñoàng thôøi giuùp nhöõng chuyeân vieân
ñeán caûi thieän caùc böôùc trong caùc qui laøm vieäc tröïc tieáp töï tin hôn khi thöïc
trình vaø phöông phaùp laøm vieäc. Quan hieän nhöõng coâng vieäc ñaëc bieät naøy, vaø
troïng hôn nöõa, QC seõ giuùp phaùt hieän ra söï phaùt trieån cuûa giao töû vaø phoâi cuõng
nhöõng söï coá tröôùc khi chuùng trôû thaønh khoâng bò baát kyø aûnh höôûng naøo bôûi
nghieâm troïng vaø aûnh höôûng ñeán chaát caùc qui trình kyõ thuaät vaø trang thieát
löôïng dòch vuï ñang ñöôïc cung caáp cho bò trong moät labo IVF môùi vaän haønh.
ngöôøi beänh.
Beân caïnh ñoù, vieäc aùp duïng ñaùnh giaù
Beân caïnh ñoù, QC cuõng raát höõu ích chaát löôïng bôûi caùc toå chöùc beân ngoaøi
khi öùng duïng moät kyõ thuaät hoaëc moät (external quality assessment) cuõng coù
phöông phaùp môùi taïi moät labo IVF yù nghóa raát quan troïng trong quaù trình
ñang hoaït ñoäng, vaø do ñoù, goùp phaàn kieåm soaùt chaát löôïng cuûa labo IVF.
raát lôùn trong vieäc caûi thieän hoaït ñoäng Ñieàu naøy nhaèm baûo ñaûm raèng hoaït
cuûa labo. Noù taïo söï töï tin vaø chaéc chaéc ñoäng chuyeân moân vaø nhaân söï cuûa
cho ñoäi nguõ nhaân vieân khi thöïc hieän labo IVF môùi coù theå so saùnh vôùi nhöõng
moät qui trình môùi sau khi ñöôïc pheâ tieâu chuaån hieän coù cuûa caùc labo khaùc,
chuaån vaø kieåm tra baèng caùc phöông ñoàng thôøi baûo ñaûm keát quaû ñieàu trò cuûa
phaùp ño löôøng cuûa QC. ngöôøi beänh khoâng bò aûnh höôûng trong
thôøi gian ñaàu hoaït ñoäng cuûa labo.
Lôïi ích cuûa QC trong xaây döïng moät
labo IVF môùi Caùc vaán ñeà quan taâm trong QC
Khi xaây döïng moät labo IVF môùi hay Moät chöông trình QC bao goàm nhieàu
taïo nhöõng thay ñoåi taïi moät labo ñang khía caïnh nhö nhaân söï, trang thieát bò,
hoaït ñoäng, raát nhieàu thöù môùi meû vaø moâi tröôøng nuoâi caáy, duïng cuï tieâu hao,
chöa ñöôïc kieåm tra, lieân quan ñeán moâi tröôøng khoâng khí vaø caùc qui trình
trang thieát bò, kyõ thuaät thöïc hieän, moâi thöïc hieän. Khi xaây döïng moät ñôn vò
tröôøng khoâng khí, vaät duïng tieâu hao vaø IVF môùi hay taïo moät thay ñoåi trong
moâi tröôøng nuoâi caáy ñöôïc söû duïng maø moät labo IVF ñang hoaït ñoäng, vieäc
treân thöïc teá nhöõng thöù naøy phaûi ñöôïc kieåm ñònh nhöõng thay ñoåi naøy ñoøi hoûi
kieåm ñònh tröôùc khi ñöôïc ñöa vaøo söû phaûi thöïc hieän theo ñuùng qui trình
525
vaø neân ñöôïc giaùm saùt thöôøng xuyeân. trình QC.
Caùc phöông phaùp kieåm tra söû duïng
trong taát caû caùc cuoäc kieåm ñònh phaûi Taïi haàu heát caùc trung taâm IVF treân theá
laø nhöõng phöông phaùp phoå bieán vôùi giôùi, vieäc ñaøo taïo trong lónh vöïc nam
nhieàu ngöôøi, thích hôïp vôùi ñieàu kieän hoïc hay phoâi hoïc chuû yeáu ñöôïc thöïc
cuûa ñôn vò, ñaùng tin caäy vaø coù tính hieän noäi boä, nhaân vieân ñöôïc ñaøo taïo
chính xaùc cao. Ngoaøi ra, taát caû nhöõng ngay taïi nôi laøm vieäc vaø tröïc tieáp treân
khía caïnh cuûa cuoäc kieåm tra neân ñöôïc caùc qui trình IVF ñöôïc thöïc hieän taïi
vaên baûn hoùa moät caùch trung thöïc, ñaày trung taâm ñoù. Qui trình ñaøo taïo, cuõng
ñuû vaø chính xaùc. nhö tieán trình vaø keát quaû ñaøo taïo neân
ñöôïc ghi nhaän trong vaên baûn vaø löu
QC nhaân vieân tröõ trong hoà sô QC. Ngoaøi ra, caàn thöïc
hieän nhöõng ñôït kieåm tra cheùo ñònh kyø
Nhaân vieân laøm vieäc trong labo veà trình ñoä, kyõ naêng cuûa nhaân vieân
hoã trôï sinh saûn (ART – assisted giöõa caùc labo IVF nhaèm baûo ñaûm tính
reproctive technology) phaûi ñaït ñöôïc khaùch quan trong ñaùnh giaù naêng löïc vaø
nhöõng tieâu chuaån toái thieåu veà trình ñoä söï tieán boä cuûa moãi nhaân vieân.
maø lónh vöïc naøy yeâu caàu, vaø phaûi traûi
qua nhöõng cuoäc kieåm tra ñònh kyø vôùi QC trang thieát bò
ñoä khoù vaø ñoä phöùc taïp taêng daàn (theo
tieâu chuaån cuûa Hieäp hoäi Y hoïc sinh Taát caû caùc trang thieát bò chính (tuû caáy
saûn Myõ, ASRM – American Society for CO2, tuû thao taùc voâ truøng,..) neân ñöôïc
Reproduction Medicine). laép ñaët bôûi nhaø cung caáp vaø trang bò
keøm giaáy chöùng nhaän xuaát xöù cuûa thieát
Moãi labo thöôøng phaûi coù moät tröôûng bò khi mua. Ngoaøi ra, vieäc kieåm tra döïa
labo, moät giaùm saùt veà kyõ thuaät, moät treân nhöõng tieâu chuaån noäi boä veà trang
giaùm saùt chung, moät baùc syõ tö vaán laâm thieát bò phaûi ñöôïc thöïc hieän tröôùc khi
saøng, vaø caùc kyõ thuaät vieân. Tuy nhieân, ñöa thieát bò môùi vaøo söû duïng ñeå baûo
moät ngöôøi coù theå ñaûm nhieäm ñoàng thôøi ñaûm thieát bò hoaït ñoäng ñuùng chöùc
nhieàu nhieäm vuï, tuøy theo qui moâ hoaït naêng nhö khuyeán caùo veà ñaëc ñieåm kyõ
ñoäng cuûa phoøng. Theo tieâu chuaån veà thuaät cuûa nhaø saûn xuaát. Caùc thieát bò
nhaân söï trong moät labo IVF cuûa ASRM, neân ñöôïc môû lieân tuïc trong suoát thôøi
ñeå ñuû ñieàu kieän trôû thaønh moät chuyeân gian kieåm tra ñeå baûo ñaûm raèng taát caû
vieân thì moãi nhaân vieân phaûi thöïc hieän caùc söï coá ñöôïc phaùt hieän vaø hieäu chænh
ñöôïc toái thieåu 30 qui trình IVF hoaøn tröôùc khi ñöa vaøo söû duïng trong ñieàu
chænh, coøn ñeå ñuû ñieàu kieän trôû thaønh trò. Thôøi gian ñoøi hoûi cho kieåm ñònh
moät tröôûng labo hoaëc giaùm saùt vieân thì moät thieát bò seõ khaùc nhau, tuøy thuoäc
nhaân vieân ñoù phaûi thöïc hieän ñöôïc ít vaøo chöùc naêng cuûa loaïi thieát bò ñoù.
nhaát 60 qui trình IVF hoaøn chænh. Tieâu
chuaån ñaùnh giaù naøy phaûi ñöôïc vaên Ñoái vôùi tuû caáy CO2, ñaây laø loaïi thieát
baûn hoùa trong hoà sô löu tröõ cuûa chöông bò chính vaø quan troïng nhaát cuûa moät
526
labo IVF, sau khi nhöõng thoâng soá quan Ngoaøi ra, thöïc hieän cheá ñoä baûo döôõng
troïng cuûa tuû caáy nhö noàng ñoä CO2, ñònh kyø caùc thieát bò theo khuyeán caùo
noàng ñoä O2, nhieät ñoä, ñoä aåm ñaõ ñöôïc cuûa nhaø saûn xuaát cuõng neân ñöôïc boå
hieäu chænh theo tieâu chuaån söû duïng, sung theâm vaøo baûn hôïp ñoàng vôùi nhaø
moät soá thöû nghieäm treân phoâi chuoät cung caáp vaø ñöôïc thöïc hieän theo ñuùng
(mouse embryo bioassay) hoaëc thöû hôïp ñoàng nhaèm giaûm nhöõng ruûi ro xaûy
nghieäm döïa treân khaû naêng soáng soùt ra do moät soá chi tieát kyõ thuaät cuûa thieát
cuûa tinh truøng ngöôøi (human sperm bò bò truïc traëc. Maëc duø ñieàu naøy seõ
survival test) ñöôïc söû duïng ñeå ñaùnh giaù laøm taêng theâm chi phí khi mua thieát
khaû naêng cuûa tuû trong vieäc hoã trôï phoâi bò nhöng hieäu quaû cuûa noù raát lôùn trong
phaùt trieån tröôùc khi ñöa vaøo söû duïng. quaù trình hoaït ñoäng laâu daøi cuûa thieát bò.
Theo sau vieäc laép ñaët vaø kieåm ñònh Caùc heä thoáng baùo ñoäng cuõng coù theå
thieát bò tröôùc khi söû duïng, vieäc giaùm ñöôïc laép ñaët ñeå phaùt hieän moät soá thay
saùt thöôøng xuyeân vaø lieân tuïc thieát bò ñoåi xaûy ra töø caùc thieát bò ñang hoaït
trong suoát thôøi gian söû duïng neân ñöôïc ñoäng beân trong labo. Ví duï heä thoáng
thöïc hieän nhaèm baûo ñaûm thieát bò hoaït baùo ñoäng khi aùp löïc trong oáng daãn khí
ñoäng oån ñònh vaø coù theå phaùt hieän kòp CO2 vaøo caùc tuû caáy giaûm. Taát caû nhöõng
thôøi nhöõng söï coá neáu coù. Ví duï, ño vaø heä thoáng baùo ñoäng naøy neân ñöôïc laép
ñaët sao cho keát noái vôùi heä thoáng ñieàu
ghi nhaän nhieät ñoä, noàng ñoä khí trong khieån trung taâm maø coù theå baùo cho
tuû caáy CO2, nhieät ñoä tuû laïnh ñöïng moâi nhaân vieân khi coù söï coá 24 giôø/ngaøy,
tröôøng, nhieät ñoä cuûa caùc beà maët thao ñoàng thôøi nhöõng thieát bò baùo ñoäng naøy
taùc,… moãi ngaøy, haèng tuaàn hoaëc theo cuõng phaûi ñöôïc kieåm ñònh tröôùc khi söû
lòch ñònh kyø. duïng vaø theo doõi thöôøng xuyeân trong
suoát quaù trình hoaït ñoäng.
QC qui trình thöïc hieän

Hình 24.1 Thao taùc ño noàng ñoä CO2 cuûa tuû caáy
ñònh kyø Söï ñoàng boä caùc qui trình thöïc hieän vaø
baét buoäc tuaân thuû thöïc hieän seõ goùp
phaàn raát lôùn trong vieäc baûo ñaûm moãi
qui trình ñeàu ñöôïc thöïc hieän “tröôùc
sau nhö moät”. Do söï oån ñònh laø muïc
tieâu cuûa QC, tính nhaát quaùn trong vieäc
thöïc hieän caùc qui trình laø muïc tieâu
phaûi ñaït ñöôïc döïa treân söï moâ taû roõ
raøng qui trình. Caùc böôùc thöïc hieän cuûa
moãi qui trình trong labo IVF neân ñöôïc
vaên baûn hoùa baèng ngoân ngöõ deã hieåu,
Hình 24.2 Thao taùc ño nhieät ñoä cuûa tuû caáy
moâ taû chính xaùc töøng böôùc maø ngöôøi
ñònh kyø
527
ñoïc coù theå hieåu moät caùch roõ raøng vaø ñöôïc hoäi ñoàng quoác gia veà caùc tieâu
coù theå thöïc hieän ñöôïc qui trình sau khi chuaån trong labo laâm saøng (NCCLS
ñoïc, ñoàng thôøi vaên baûn naøy phaûi ñaët – National Committee for Clinical
ôû vò trí deã nhìn thaáy vaø gaàn khu vöïc Laboratory Standards, Myõ) thu thaäp
thöïc hieän qui trình. Caùc tieâu chuaån khi vaø caùc chæ daãn naøy ñöôïc toùm taét trong
vieát moät qui trình thao taùc trong labo baûng 24.1.
Baûng 24.1 Nhöõng thoâng tin caàn coù trong vieäc chuaån bò moät qui trình
Nguyeân lyù vaø/ hoaëc muïc tieâu cuûa Cung caáp nguyeân taéc chung cuûa coâng vieäc vaø
coâng vieäc giôùi thieäu sô löôïc veà coâng vieäc ñöôïc thöïc hieän
Maãu vaät ñöôïc yeâu caàu cho coâng vieäc Moâ taû nhöõng höôùng daãn caàn thieát ñeå baûo ñaûm
maãu vaät ñöôïc thu nhaän ñuùng caùch vaø ñuùng yeâu
caàu cuûa coâng vieäc
Caùc hoùa chaát, tieâu chuaån, maãu Danh saùch caùc vaät lieäu caàn thieát ñeå thöïc hieän
ñoái chöùng, moâi tröôøng coâng vieäc
Duïng cuï Danh saùch caùc duïng cuï caàn thieát vaø qui trình
kieåm soaùt chaát löôïng caàn thieát ñeå baûo ñaûm raèng
duïng cuï hoaït ñoäng ñuùng chöùc naêng
Höôùng daãn töøng böôùc thöïc hieän Moâ taû caån thaän döôùi hình thöùc töôøng thuaät moät
coâng vieäc caùch chính xaùc töøng böôùc thöïc hieän coâng vieäc
Caùc pheùp tính Moâ taû caùch thöïc hieän nhöõng pheùp tính caàn thieát
Taàn suaát vaø ñoä sai soá so vôùi maãu Moâ taû maãu ñoái chöùng naøo neân ñöôïc thöïc hieän ñeå
ñoái chöùng baûo ñaûm chaát löôïng cuûa vieäc thöïc hieän coâng vieäc
Giaù trò mong muoán Lieät keâ caùc giaù trò mong muoán veà caùc keát quaû
ñeå ngöôøi thöïc hieän bieát ñöôïc caùc giaù trò thu
nhaän ñöôïc thuoäc khoaûng cho pheùp
Giôùi haïn Moâ taû caùc giôùi haïn trong vieäc giaûi thích keát
quaû hoaëc trong tính thieát thöïc cuûa coâng vieäc
Taøi lieäu tham khaûo Lieät keâ caùc nguoàn thoâng tin maø ngöôøi söû duïng
coù theå tham khaûo neáu coù thaéc maéc
Ngaøy coù hieäu löïc vaø lòch xem Chæ roõ ngaøy maø qui trình caùc böôùc thöïc hieän
laïi qui trình coâng vieäc seõ coù hieäu löïc vaø leân lòch cho ngaøy
xem laïi qui trình
Nguoàn phaân phoái Danh saùch taát caû nhöõng caù nhaân hay vò trí maø
qui trình ñöôïc göûi ñeán
528
Ngoaøi ra, caùc trang thieát bò vaø vaät lieäu söû duïng theá heä chuoät lai F1 hay doøng
söû duïng caàn thieát, cuõng nhö caùc giôùi chuoät lai gaàn. Ñaây laø giôùi haïn gaây ñoäc
haïn ñaëc bieät cuûa kyõ thuaät, caùc taøi lieäu thaáp nhaát ñeå chöùng minh cho taát caû
tham khaûo ñöôïc söû duïng ñeå vieát qui caùc saûn phaåm moâi tröôøng nuoâi caáy vaø
trình phaûi ñöôïc lieät keâ roõ raøng, ñöôïc duïng cuï tieâu hao khoâng gaây ñoäc cho
moâ taû roõ raøng vaø ñôn giaûn. Taát caû caùc phoâi. Ngoaøi thöû nghieäm saûn phaåm cuûa
qui trình phaûi ñöôïc xem laïi ít nhaát moãi nhaø saûn xuaát tröôùc khi phaân phoái, vieäc
naêm moät laàn (thoâng qua söï pheâ duyeät kieåm soaùt chaát löôïng nhöõng duïng cuï
cuûa tröôûng labo) ñeå chænh söûa. Baát kyø tieâu hao môùi tröôùc khi söû duïng trong
caûi tieán naøo trong phöông phaùp neân labo IVF cuõng ñöôïc khuyeán caùo ñeå baûo
ñöôïc thöïc hieän vaø ghi nhaän trong suoát ñaûm ñoä oån ñònh cuûa chuùng trong nuoâi
quaù trình xem xeùt laïi naøy. caáy giao töû vaø phoâi, ñaëc bieät laø ñoái vôùi
nhöõng duïng cuï khoâng phaûi ñöôïc thieát
Moãi caù nhaân coù traùch nhieäm thöïc hieän keá chuyeân duïng trong IVF (nhö gaêng
qui trình phaûi hieåu roõ vaø quen thuoäc tay, loï coù naép vaën duøng nuoâi caáy teá baøo
vôùi qui trình. Neáu coù baát kyø thay ñoåi vaø moät soá loaïi ñóa caáy…), nhöõng loaïi
trong qui trình thöïc hieän trong quaù duïng cuï naøy ñöôïc saûn xuaát ñeå söû duïng
trình xem xeùt laïi, töøng nhaân vieân phaûi trong nuoâi caáy caùc loaïi teá baøo ñoäng vaät
ñöôïc laàn löôït kieåm tra veà qui trình ñaõ coù vuù khaùc maø chöa ñöôïc chöùng minh
chænh söûa. Ñaây laø böôùc quan troïng ñeå laø khoâng gaây ñoäc cho phoâi.
baûo ñaûm raèng taát caû nhaân vieân trong
labo bieát caùch thöïc hieän moät coâng vieäc Moät phöông phaùp khaùc cuõng raát höõu
hay moät thao taùc kyõ thuaät ñuùng theo duïng trong kieåm tra ñoä an toaøn cuûa
qui trình ñaõ moâ taû. Sau ñoù, töøng nhaân duïng cuï tieâu hao laø thöû nghieäm khaû
vieân seõ kyù teân vaøo bieân baûn kieåm tra naêng soáng cuûa tinh truøng ngöôøi. Ñaây
ñeå chöùng minh ñaõ ñoïc qui trình vaø bieát laø moät thöû nghieäm sinh hoïc thuaän lôïi
veà nhöõng thay ñoåi naøy trong qui trình vaø reû tieàn thoâng qua vieäc theo doõi khaû
thöïc hieän. naêng soáng cuûa tinh truøng theo thôøi gian
(giôø hoaëc ngaøy) khi tinh truøng ñöôïc cho
QC moâi tröôøng nuoâi caáy vaø duïng cuï tieáp xuùc vôùi caùc saûn phaåm, tuy nhieân
tieâu hao thöû nghieäm naøy khoâng aùp duïng ñöôïc
treân moâ hình ñoäng vaät.
Caùc saûn phaåm duïng cuï tieâu hao söû
duïng trong labo IVF phaûi coù giaáy chöùng Kieåm tra chaát löôïng treân taát caû caùc
nhaän ñaõ qua kieåm soaùt chaát löôïng cuûa loâ moâi tröôøng môùi hay duïng cuï tieâu
nhaø saûn xuaát. Nhieàu nhaø saûn xuaát söû hao môùi tröôùc khi söû duïng cuõng raát
duïng thöû nghieäm treân phoâi chuoät ñeå quan troïng, vì quaù trình vaän chuyeån
kieåm tra saûn phaåm cuûa hoï. Ngöôõng gaây vaø ñieàu kieän baûo quaûn khoâng ñuùng coù
ñoäc cho teá baøo (cytotoxicity) ñöôïc xaùc theå laøm aûnh höôûng ñeán chaát löôïng cuûa
ñònh khi döôùi 40% phoâi phaùt trieån leân saûn phaåm. Nhöõng thöû nghieäm treân moâi
giai ñoaïn phoâi nang (blastocyst) khi tröôøng vaø duïng cuï tieâu hao môùi naøy
529
tröôùc khi söû duïng ñeå nuoâi caáy phoâi vaø vaø muøi tröôùc khi ñi vaøo tuû baèng caùch
giao töû neân ñöôïc vaên baûn hoùa, toát nhaát cho doøng khí ñi qua caùc loïc khí gaén
laø ghi nhaän ngay trong hoà sô cuûa ngöôøi tröïc tieáp treân ñöôøng oáng daãn khí (ví
beänh, ñeå deã daøng truy tìm laïi nguoàn duï CODA inline). Ngoaøi ra, moâi tröôøng
goác saûn phaûm söû duïng neáu coù söï coá khoâng khí beân trong tuû caáy ñöôïc laøm
naøo ñoù xaûy ra trong quaù trình nuoâi caáy tinh saïch theâm moät laàn nöõa nhôø caùc
sau naøy. heä thoáng loïc HEPA cuûa tuû hoaëc thieát
bò loïc CODA ñöôïc ñaët beân trong tuû caáy
QC khoâng khí (CODA unit), nhaèm baûo ñaûm nguoàn khí
cung caáp cho giao töû vaø phoâi tinh saïch
QC khoâng khí laø vieäc khoâng theå thieáu hoaøn toaøn.
vaø phaûi ñöôïc leân keá hoaïch, ñoàng thôøi
phaûi ñöôïc phaùc hoïa caùch thöïc hieän Ñoái vôùi caùc khu vöïc thao taùc (tuû thao
taïi moät ñôn vò IVF môùi hoaëc söûa chöõa taùc voâ truøng – laminar flow) phaûi ñaït
laïi moät ñôn vò ñang hoaït ñoäng. Yeáu ñöôïc tieâu chuaån ñoä II (Class II) veà ñoä
toá gaây oâ nhieãm khoâng khí trong labo an toaøn sinh hoïc vôùi khoâng khí ñöôïc
phaûi keå ñeán ñaàu tieân laø caùc hôïp chaát loïc baèng heä thoâng loïc HEPA nhaèm
höõu cô bay hôi (VOC – volatile organic cung caáp nguoàn khí tinh saïch cho
compound) vaø caùc daïng oâ nhieãm bôûi hoùa ngöôøi thao taùc khi laøm vieäc vôùi giao töû
chaát lô löûng (CAC – chemical airborne vaø phoâi, ñoàng thôøi baûo veä moâi tröôøng
contaimination). Nhöõng yeáu toá gaây oâ xung quanh. Ngoaøi ra, vò trí laép ñaët caùc
nhieãm naøy xuaát phaùt töø nguoàn khoâng thieát bò tinh saïch khoâng khí vaø ñieàu
khí beân ngoaøi labo, töø caùc trang thieát hoøa khoâng khí neân ñöôïc chuù yù caån
bò, maùy söôûi, heä thoáng thoâng gioù, heä thaån ñeå doøng khí cuûa caùc khu vöïc thao
thoáng ñieàu hoøa khoâng khí, töø caùc taùc ñoä II khoâng bò aûnh höôûng.
hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, caùc thaønh
phaàn xaây döïng vaø ñoà ñaïc, hoaëc chuùng Kieåm tra vi sinh tröôùc khi hoaït ñoäng
xuaát phaùt töø nhöõng nguoàn taïm thôøi labo hoaëc theo ñònh kyø cuõng laø moät
khaùc nhö caùc hoaït ñoäng söûa chöõa. Vieäc trong nhöõng böôùc quan troïng trong
söû duïng caùc thieát bò laøm saïch khoâng QC khoâng khí. Söï hieän dieän cuûa naám
khí nhö maùy loïc coù gaén loïc HEPA hoaëc caùc khuaån laïc vi sinh vaät (CFU –
(High Efficiency Particulate Air) loïc colony forming unit) treân caùc beà maët
caùc haït trong khoâng khí vôùi hieäu quaû trong labo, trong tuû caáy vaø trong tuû
cao hoaëc taïo doøng khoâng khí coù aùp löïc thao taùc voâ truøng phaûi ñöôïc thöôøng
döông cao trong labo so vôùi beân ngoaøi xuyeân kieåm tra. Giôùi haïn chaáp nhaän
labo laø nhöõng ñieàu caàn thieát phaûi laøm cuûa chaát löôïng khoâng khí trong moät
ñeå giaûm möùc ñoä oâ nhieãm khoâng khí. khu vöïc saïch, voâ truøng laø döôùi 100CFU
vaø khoâng coù naám (theo tieâu chuaån cuûa
Chaát löôïng khí cung caáp vaøo caùc tuû caáy khoa vi sinh, beänh vieän Royal Hallam-
CO2 vaø loaïi oáng daãn khí cuõng neân ñöôïc shire, Sheffield, Anh) hoaëc ít hôn moät
chuù yù. Nguoàn khí neân ñöôïc loïc taïp chaát CFU vaø khoâng coù naám trong khu vöïc
530
thao taùc cuûa tuû thao taùc voâ truøng ñoä II. vieân, thaát baïi veà lôïi nhuaän, cuõng nhö
nhöõng thaønh coâng khaùc trong caùc hoaït
QC trong kieåm soaùt döõ lieäu ñoäng cuûa toå chöùc.
Trong chöông trình QC cho taát caû caùc Khi moät sai soùt xaûy ra trong qui trình
hoaït ñoäng cuûa labo, taát caû caùc thoâng soá ñieàu trò, duø nhoû hay lôùn, cuõng seõ taïo
ño löôøng vaø nhöõng thay ñoåi neân ñöôïc ra moät chuoãi haäu quaû neáu nhö khoâng
ghi nhaän vaø vaên baûn hoùa ñeå deã daøng coù moät chöông trình RM, cuï theå nhö
xem laïi trong töông lai. Taát caû caùc döõ (a) caàn nhieàu nguyeân vaät lieäu vaø thaäm
lieäu, hoà sô coù lieân quan ñeán quaù trình chí nhaân löïc ñeå söûa chöõa sai soùt, (b)
hoaït ñoäng ñieàu trò cho ngöôøi beänh, nhöõng sai soùt khoâng theå söûa chöõa vaø
cuõng nhö nhöõng thoâng soá ño löôøng töø ñeå laïi haäu quaû nghieâm troïng coù theå
caùc hoaït ñoäng QC coù theå ñöôïc löu tröõ xaûy ra neáu khoâng ñöôïc caûnh baùo hay
ít nhaát döôùi hai hình thöùc laø vaên baûn döï phoøng, (c) ngöôøi quaûn lyù, vaø keå caû
giaáy vaø vaên baûn ñieän töû. Thôøi gian löu nhaân vieân khoâng coù khaû naêng phaûn
tröõ döõ lieäu ñöôïc tuøy thuoäc vaøo qui ñònh öùng nhanh ñoái vôùi nhöõng sai soùt xaûy ra
cuûa töøng quoác gia hoaëc cuûa töøng trung baát ngôø vaø söï phuïc hoài cuõng khoù khaên
taâm IVF. hôn vaø toán keùm, (d) khi thoâng tin hoaëc
kieán thöùc khoâng ñaày ñuû veà nhöõng haäu
Quaûn lyù nguy cô quaû coù theå coù trong töông lai cuûa moät
(risk management – RM) sai soùt, ngöôøi quaûn lyù seõ ñöa ra nhöõng
quyeát ñònh thieáu chính xaùc hoaëc khoâng
Giaûm sai soùt trong y hoïc vaø taêng cöôøng hieäu quaû trong quaù trình khaéc phuïc sai
söï an toaøn cho ngöôøi beänh, cuõng nhö soùt, (e) khaû naêng thaønh coâng veà khaéc
nhaân vieân laø troïng taâm phaùt trieån cuûa phuïc sai soùt cuoái cuøng seõ giaûm, vaø (f)
neàn y hoïc hieän ñaïi. Noùi moät caùch ñôn chöông trình khaéc phuïc sai soùt luoân
giaûn, nguy cô laø baát kyø tình huoáng hay trong tình traïng khuûng hoaûng hoaëc quaù
traïng thaùi khoâng chaéc chaén veà moät taûi do caùc sai soùt naøy chöa giaûi quyeát
söï vieäc trong töông lai maø tình huoáng hoaøn toaøn thì sai soùt môùi laïi xaûy ra.
naøy coù theå ñe doïa ñeán khaû naêng thöïc
hieän nhieäm vuï cuûa moät toå chöùc. Trong Vì lyù do an toaøn trong qui trình ñieàu trò
y khoa, nguy cô coù theå ñöôïc hieåu nhö cho ngöôøi beänh, trong hoaït ñoäng ngheà
sai soùt trong chuyeân moân. Khi söï vieäc nghieäp cuûa nhaân vieân y teá, trong söï
hay tình huoáng coù nguy cô gaây sai soùt thaønh coâng cuûa ñôn vò IVF, cuõng nhö
xaûy ra, seõ gaây aûnh höôûng xaáu ñeán muïc trong lôïi nhuaän mang laïi töø dòch vuï
tieâu cuûa toå chöùc vaø deã daãn ñeán nhöõng cung caáp cho ngöôøi beänh, chuû ñoäng
thaát baïi: thaát baïi veà chaát löôïng cuûa keát trong xaùc ñònh, phaân tích nguy cô vaø
quaû ñieàu trò, thaát baïi veà phong caùch tìm ra nhöõng phöông phaùp ngaên ngöøa
ñieàu trò chuyeân nghieäp, thaát baïi veà boä thích hôïp laø vieäc caàn thieát maø caùc
maët cuûa toå chöùc, thaát baïi trong an toaøn trung taâm IVF phaûi laøm nhaèm haïn cheá
veà söùc khoûe cuûa ngöôøi beänh vaø nhaân ñeán möùc toái thieåu hoaëc traùnh hoaøn
531
toaøn xaûy ra sai soùt. RM cuõng laø moät haïn cheá vieäc phaïm phaûi nhöõng sai soùt
phaàn khoâng theå thieáu cuûa chöông trình ôû nhaân vieân, cuõng nhö hoï coù khaû naêng
TQM. Giaù trò cuûa moät chöông trình RM phaûn öùng hay xöû trí ñöôïc nhöõng sai
hieäu quaû khoâng chæ döøng laïi ôû choã taïo soùt vaø giaûm nheï ñöôïc haäu quaû maø sai
neân moät moâi tröôøng laøm vieäc an toaøn soùt gaây ra.
cho nhaân vieân vaø cung caáp nhöõng dòch
vuï an toaøn cho ngöôøi beänh, maø coøn laø AÙp duïng moät qui trình RMù nguy cô seõ
moät coâng cuï khoâng theå thieáu trong moät ñem laïi moät soá lôïi ích nhaát ñònh cho
chöông trình QM hoaøn chænh. moät ñôn vò IVF nhö
Lôïi ích cuûa vieäc quaûn lyù nguy cô Cung caáp kieán thöùc toát hôn cho toaøn
trong IVF theå nhaân vieân veà qui trình ñang thöïc
hieän, nhôø ñoù giuùp traùnh ñöôïc vieäc laëp laïi
Söï phaùt trieån khoâng ngöøng trong y sinh nhöõng vieäc laøm coù nguy cô sai soùt cao.
hoïc - sinh saûn cuøng vôùi nhöõng yeâu caàu
ngaøy caøng cao töø ngöôøi beänh ñaõ voâ Caùc qui trình vaø heä thoáng hoaït ñoäng
hình chung taïo ra nhieàu nguy cô phöùc hieäu quaû hôn, tieát kieäm thôøi gian vaø
taïp vaø khoâng mong ñôïi cho caùc trung nguoàn löïc, cuõng nhö taøi chính.
taâm IVF. Do ñoù, chuû ñoäng trong vieäc
xaùc ñònh caùc nguy cô vaø söû duïng nhöõng Giaûm möùc ñoä caêng thaúng cho nhaân
coâng cuï ño löôøng thích hôïp seõ giuùp vieân trong quaù trình laøm vieäc.
cho caùc trung taâm IVF coù theå phaân tích
ñöôïc nhöõng nguy cô ñang xaûy ra, saép Giaûm nguy cô sai soùt.
xaûy ra vaø haïn cheá ñöôïc aûnh höôûng cuûa
chuùng ñeán coâng taùc ñieàu trò vaø chaát Chaát löôïng dòch vuï cao hôn vaø do
löôïng phuïc vuï ngöôøi beänh. ñoù ngöôøi beänh haøi loøng hôn.
Khi thöïc hieän moät chöông trình RM, ba Giaûm nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán
caâu hoûi cô baûn thöôøng ñöôïc söû duïng phaùp lyù neáu coù sai soùt xaûy ra.
laø (1) ñieàu gì coù theå daãn ñeán sai soùt
(what can go wrong?); (2) chuùng ta seõ Nhöõng khía caïnh caàn löu yù veà
laøm gì ñeå ngaên ngöøa ñöôïc taùc haïi hay RMù ruûi ro trong IVF
haäu quaû töø sai soùt naøy (what will we
do?); (3) chuùng ta seõ giaûi quyeát sai soùt IVF ñöôïc xem laø moät lónh vöïc kyõ thuaät
naøy nhö theá naøo neáu noù xaûy ra (how coù toác ñoä phaùt trieån khaù nhanh trong
will we resolve?). Vôùi ba caâu hoûi naøy, ngaønh y teá noùi rieâng vaø trong ngaønh
ngöôøi quaûn lyù cuõng nhö nhaân vieân luoân dòch vuï noùi chung. Ñieàu naøy ñoøi hoûi
ôû trong traïng thaùi caûnh giaùc ñoái vôùi taát caû caùc qui trình vaø toaøn theå nhaân
nhöõng sai soùt vaø ñöôïc cung caáp ñaày ñuû vieân phaûi ñöôïc ñaøo taïo lieân tuïc vaø
nhöõng thoâng tin veà caùch xöû lyù moät sai kieåm tra tính oån ñònh cuûa qui trình
soùt moät caùch kòp thôøi. Ñieàu naøy seõ giuùp cuõng nhö söï thaønh thaïo trong ngheà
532
nghieäp cuûa nhaân söï thöôøng xuyeân. vieân ít coù khaû naêng nhaän bieát vaø ñoái
Ngoaøi ra, moâi tröôøng laøm vieäc xung phoù vôùi nhöõng söï coá trong coâng vieäc.
quanh laø nôi hoã trôï nhöng ñoâi khi cuõng
laïi gaây caûn trôû cho vieäc ñaøo taïo veà kyõ Nhaân vieân thieáu ñaøo taïo: nhöõng
thuaät vaø caûi tieán heä thoáng hoaït ñoäng. chöông trình ñaøo taïo thaät söï caàn thieát
Do ñoù, khi thöïc hieän moät chöông trình khoâng chæ ñaøo taïo veà phöông dieän kyõ
RM, taát caû nhöõng khía caïnh coù lieân thuaät (qui trình hay kyõ thuaät môùi) cho
quan ñeán hoaït ñoäng cuûa ñôn vò IVF caùc chuy6n vieân phoâi hoïc maø coøn giuùp
ñeàu phaûi ñöôïc chuù yù. hoï ñònh höôùng roõ hôn nhöõng maët hoï caàn
phaûi taäp trung cuûng coá cho coâng vieäc.
Nhaân vieân
Caùc nguoàn löïc
Thieáu nhaân vieân: tình traïng thieáu
nhaân vieân cuõng laø moät nguyeân nhaân Döøng hoaït ñoäng moät thôøi gian ngaén
daãn ñeán sai soùt trong coâng vieäc. Thaät ñeå cuûng coá laïi caùc hoaït ñoäng trong toå
vaäy, khi nhaân vieân luoân phaûi laøm vieäc chöùc: ñaây laø vieäc neân thöïc hieän cuûa
trong traïng thaùi caêng thaúng, meät moûi moät ñôn vò khoâng chæ ñeå saép xeáp hay toå
thì nguy cô gaây ra sai soùt laø ñieàu deã chöùc laïi caùc hoaït ñoäng maø coøn coù thôøi
xaûy ra. gian ñeå nhìn laïi nhöõng thieáu soùt cuûa
caùc qui trình vaø tìm caùch khaéc phuïc.
Coâng vieäc quaù taûi: ñeå thöïc hieän
coâng vieäc moät caùch chính xaùc vôùi Thieáu nguoàn löïc: caùc trung taâm IVF
khaû naêng maéc phaûi sai soùt thaáp nhaát, ñang coá gaéng vaän haønh vôùi nguoàn löïc
nhaân vieân (ñaëc bieät laø caùc chuyeân (veà vaät chaát, con ngöôøi vaø taøi chính) ôû
vieân phoâi hoïc laøm vieäc trong labo – möùc toái thieåu thöôøng deã maéc phaûi caùc
embryologist) phaûi luoân trong traïng sai soùt hôn. Thoâng thöôøng moät trung
thaùi caûnh giaùc vaø traùnh sao laõng. Baát taâm IVF muoán hoaït ñoäng hieäu quaû
kyø traïng thaùi naøo gaây ra söï meät moûi phaûi coù ñuû nhöõng trang thieát bò caàn
hay kieät söùc trong coâng vieäc ñeàu coù theå thieát ñeå ñaùp öùng cho thôøi ñieåm baän
ñöa ñeán nhöõng sai soùt nghieâm troïng. roän nhaát, ñoâng ngöôøi beänh nhaát. Ví duï
nhö soá löôïng tuû caáy CO2 phaûi ñuû ñeå
Nhaân vieân thieáu kinh nghieäm: ngay ñaùp öùng cho soá löôïng chu kyø IVF nhieàu
caû vôùi moät chöông trình ñaøo taïo hieäu nhaát maø trung taâm ñoù coù theå thöïc hieän
quaû, söï thay ñoåi nhaân söï thöôøng xuyeân ñeå traùnh vieäc môû cöûa tuû thöôøng xuyeân
coù theå taïo ra tình traïng nhaân vieân thieáu laøm maát ñoä oån ñònh veà ñieàu kieän nuoâi
kinh nghieäm khi laøm vieäc trong heä caáy phoâi cuûa tuû.
thoáng labo, thieáu chính xaùc trong khi
thöïc hieän caùc qui trình thao taùc chuaån Trang thieát bò khoâng ñaït yeâu caàu:
(SOP – standard operating procedure) taát caû trang thieát bò trong moät trung
vaø nhöõng thao taùc thöïc nghieäm thoâng taâm IVF phaûi luoân ñi keøm vôùi moät
thöôøng. Cuõng chính vì theá maø nhaân chöông trình baûo trì thích hôïp, ñaëc bieät
533
laø nhöõng trang thieát bò giöõ “nhieäm vuï nhöõng vieäc caàn ñöôïc hoaøn thaønh moãi
chuû choát” cuûa qui trình, ví duï nhö tuû ngaøy, caùc coâng vieäc caàn phaûi ñöôïc heä
caáy CO2, kính hieån vi vi thao taùc, tuû thoáng vaên baûn hoùa nhaèm traùnh tình
thao taùc voâ truøng … ÔÛ moät soá trung taâm traïng nhöõng coâng vieäc quan troïng bò
IVF treân theá giôùi, heä thoáng baùo ñoäng töø laõng queân.
caùc thieát bò quan troïng coù theå keát noái
vôùi moät soá ngöôøi coù vaøi troø quan troïng Nhöõng caûi tieán mang tính “traùi
trong labo ñeå hoï coù theå giaûi quyeát kòp pheùp”: taát caû nhaân vieân phaûi tuaân thuû
thôøi nhöõng söï coá taïo ra baùo ñoäng. tuyeät ñoái caùc SOP cuûa labo. Baát kyø
thay ñoåi naøo khaùc vôùi SOP phaûi ñöôïc
Nguoàn ñieän khoâng ñaït yeâu caàu: söï ñoàng yù cuûa tröôûng labo.
nguoàn ñieän phaûi ñöôïc cung caáp lieân
tuïc ñeán caùc thieát bò quan troïng trong Laøm theá naøo ñeå thuïc hieän RM?
labo. Ñeå traùnh vieäc ngaét nguoàn ñieän
ñoät ngoät, nhöõng thieát bò naøy neân ñöôïc Giaûm nguy cô laø moät qui trình töông taùc
hoã trôï bôûi nhöõng thieát bò löu tröõ ñeå vôùi nhöõng qui trình khaùc dieãn ra ñoàng
cung caáp ñieän thöôøng xuyeân nhö UPS thôøi trong hoaït ñoäng cuûa moät phoøng
(uninterruptible power supply). IVF. Chuùng ta coù theå traùnh hoaëc loaïi
tröø ñöôïc nhöõng nguy cô coù theå kieåm
Toå chöùc soaùt ñöôïc theo khaû naêng cuûa chuùng ta.
Tuy nhieân, loaïi tröø hoaøn toaøn taát caû
Khoâng coù vieäc kieåm tra cheùo caùc nguy cô trong caùc qui trình hoaït
(doulble-checking): moãi khi moät vaät ñoäng laïi trôû thaønh phi thöïc teá, ñaëc bieät
chöùa (ñóa caáy, oáng tube…) hoaëc caùc maãu laø nhöõng nguy cô xaûy ra ngoaøi khaû
(giao töû hoaëc phoâi) ñöôïc ñöa ra khoûi tuû naêng kieåm soaùt cuûa con ngöôøi nhö hoûa
caáy ñeå thao taùc hoaëc ñöôïc chuyeån töø hoaïn hay thieân tai (luït loäi), vôùi nhöõng
vaät chöùa naøy qua vaät chöùa khaùc, vieäc ruûi ro naøy, chuùng ta chæ coù theå chuaån
kieåm tra phaûi ñöôïc thöïc hieän vaø tuaân bò nhöõng phöông aùn giaûm aûnh höôûng
thuû nghieâm ngaët bôûi nhöõng ngöôøi coù ñeán möùc toái thieåu neáu chuùng xaûy ra,
kinh nghieäm ñeå traùnh söï nhaàm laãn. maø khoâng theå ngaên chaën hay traùnh
ñöôïc chuùng.
Thieáu caùc SOP: neáu moät SOP cuûa
moät qui trình thöïc hieän trong labo chöa Nhieàu coâng cuï ñöôïc aùp duïng ñeå hoã
hoaøn thieän hoaëc khoâng roõ raøng seõ taïo trôï vieäc quaûn lyù chaát löôïng vaø quaûn
ñieàu kieän cho nhöõng loãi hoaëc sai soùt lyù nguy cô trong moät phoøng IVF. Tuy
xaûy ra töø caùc chuyeân vieân laøm vieäc nhieân, nhöõng coâng cuï naøy khoâng phaûi
tröïc tieáp trong labo. laø nhöõng coâng cuï chuyeân duïng trong
IVF maø ñöôïc söû duïng trong taát caû caùc
Thieáu heä thoáng baèng vaên baûn caùc lónh vöïc xaûn suaát vaø kinh doanh khaùc.
coâng vieäc: ñeå baûo ñaûm caùc nhaân vieân
laøm vieäc trong labo bieát chính xaùc Moät keá hoaïch cho RM bao goàm taùm böôùc:
534
1. Xaùc ñònh caùc nguy cô hieäu quaû, giuùp ngöôøi thöïc hieän xaùc
2. Ñaùnh giaù caùc nguy cô ñònh vaø tính toaùn ñöôïc nhöõng ñieåm
3. Choïn nguy cô caàn quaûn lyù yeáu trong thieát keá vaø saûn xuaát saûn
4. Xaùc ñònh caùc phöông phaùp nhaèm phaåm hay thieát keá vaø thöïc hieän moät
haïn cheá hoaëc traùnh nguy cô qui trình. FMEA ñöôïc söû duïng ñaàu tieân
5. Xaùc ñònh nhöõng phöông phaùp giaûi trong caùc ngaønh kyõ thuaät hay lónh vöïc
quyeát nhöõng nguy cô baát ngôø coâng nghieäp, daàn daàn ñöôïc öùng duïng
6. Xaùc ñònh tình traïng cuûa caùc nguy cô roäng raõi trong caùc lónh vöïc saûn xuaát vaø
vaø nhöõng phöông phaùp baùo caùo truyeàn dòch vuï. Ngöôøi ta duøng FMEA ñeå xaùc
taûi thoâng tin noäi boä ñònh nhöõng yeáu toá nguy cô tieàm taøng
7. Xaùc ñònh nhoùm toå chöùc thöïc hieän vaø nhöõng taùc ñoäng cuûa chuùng leân quaù
RM vaø traùch nhieäm trình saûn xuaát saûn phaåm, thì ñoàng thôøi
8. Vaên baûn hoùa keá hoaïch quaûn lyù nguy cô tìm ra nhöõng haønh ñoäng ñeå giaûm sai
soùt. AÙp duïng FMEA vaøo lónh vöïc y teá
Böôùc 1 ñeán böôùc 3 ñöôïc thöïc hieän theo qua vieäc ñaùnh giaù caùc saûn phaåm y teá
thöù töï. Böôùc 4 vaø 5 ñöôïc thöïc hieän vaø trang thieát bò y teá nhaèm ñaùnh giaù
song song sau khi hoaøn thaønh böôùc 3. ruûi ro moät caùch chuû ñoäng.
Sau ñoù, quay trôû laïi böôùc 2 ñeå ñaùnh
giaù laïi aûnh höôûng cuûa nhöõng thay ñoåi FMEA ñöôïc xem laø moät phöông phaùp
döïa treân böôùc 4 vaø 5. Khi vieäc laëp laïi chuû ñoäng, coù tính heä thoáng vaø ñöôïc
böôùc 3, 4 vaø 5 hoaøn taát, böôùc 6, 7, vaø thöïc hieän döïa treân cô sôû laøm vieäc
8 tieáp tuïc ñöôïc thöïc hieän theo thöù töï. nhoùm ñeå tìm ra nguyeân nhaân vaø caùch
thöùc maø moät qui trình coù theå trôû neân
Kieåm ñònh vaø ñaùnh giaù laø nhöõng coâng sai soùt, ñoàng thôøi tìm ra caùch ñeå traùnh
cuï mang tính quan saùt (observational hay haïn cheá nhöõng sai soùt tieàm taøng
tool) giuùp ngöôøi thöïc hieän taïo ra ñöôïc tröôùc khi chuùng xaûy ra. Coâng cuï naøy
moät danh saùch caùc hoaït ñoäng ñang xaûy seõ cho bieát nhöõng sai soùt tieàm taøng
ra. Neáu ñi saâu vaøo chi tieát hôn, ngöôøi trong heä thoáng coù theå xaûy ra luùc naøo
ta coù theå phaân tích vaø caûi thieän moät vaø ôû ñaâu, nhôø ñoù taïo cho chuùng ta theá
qui trình hoaëc xaùc ñònh hay quaûn lyù chuû ñoäng ñeå ngaên chaën nhöõng sai soùt.
ñöôïc caùc nguy cô moät caùch chuû ñoäng FMEA ñaùnh giaù veà khaû naêng xaûy ra,
baèng coâng cuï FMEA (phaân tích tình möùc ñoä nghieâm troïng vaø khaû naêng
traïng caùc nguy cô vaø taùc ñoäng cuûa noù) phaùt hieän cuûa moät nguy cô tieàm naêng.
hoaëc khaéc phuïc nguy cô baèng coâng cuï Giaù trò veà khaû naêng xaûy ra, möùc ñoä
RCA (phaân tích nguyeân nhaân goác). nghieâm troïng vaø khaû naêng phaùt hieän
cuûa töøng nguy cô ñöôïc ñaùnh giaù theo
EMEA (Failure Modes and Effects thang ñieåm töø 1-10, vaø döïa vaøo ba giaù
Analysis) trò naøy, ngöôøi ta coù theå phaân tích tính
caáp thieát ñeå thöïc hieän keá hoaïch cho
FMEA laø moät coâng cuï quaûn lyù chaát caùc hoaït ñoäng phoøng ngöøa nhöõng nguy
löôïng kyõ thuaät ñôn giaûn nhöng khaù cô naøy.
535
RCA (Root Cause Analysis) tieán cho töøng yeáu toá ñoùng goùp, (5) thöïc
hieän keá hoaïch haønh ñoäng vaø (6) theo
Khaùc vôùi FMEA, RCA laø moät coâng cuï doõi. Tuøy thuoäc vaøo keát quaû cuûa RCA,
giuùp ñoái phoù vôùi caùc nguy cô ñaõ xaûy chuùng ta coù theå xem laïi vaø laëp laïi qui
ra. Vôùi RCA, nhöõng nguyeân nhaân gaây trình RCA neáu vaán ñeà chöa ñöôïc giaûi
ra caùc keát quaû baát lôïi ñöôïc xaùc ñònh quyeát hoaøn toaøn.
vôùi muïc ñích ngaên chaën söï taùi dieãn
cuûa nhöõng sai soùt naøy. Keát quaû cuûa Khaéc phuïc söï coá
moät qui trình RCA seõ xaùc ñònh ba loaïi
vaán ñeà khaùc nhau nhö (1) söï ñoå loãi, Chuùng ta luoân hy voïng nhöõng gì chuùng
traùch nhieäm vaø nhaán maïnh ñeán nhöõng ta ñang laøm ñeàu ñuùng, tæ leä thaønh coâng
sai soùt do con ngöôøi, (2) nhöõng yeáu seõ luoân duy trì ôû möùc cao, moïi thöù
toá nguyeân nhaân vaø nhöõng yeáu toá goùp chuùng ta ñang laøm seõ vaän haønh troâi
phaàn gaây ra sai soùt, vaø (3) hieäu quaû chaûy. Tuy nhieân, chuùng ta phaûi hieåu
cuûa caùc giaûi phaùp hoaëc nhöõng haønh raèng khoâng coù moät qui trình naøo hoaøn
ñoäng söûa chöõa. Do ñoù, ngoaøi vieäc cho haûo. Ñoâi khi chuùng ta phaûi ñoái maët
chuùng ta bieát nhöõng söï coá gì ñang xaûy vôùi caùc nguy cô hoaëc moät vaán ñeà aûnh
ra, RCA coøn traû lôøi ñöôïc caâu hoûi taïi höôûng ñeán hoaït ñoäng cuûa labo vaø phaûi
sao chuùng laïi xaûy ra thoâng qua keát quaû tìm caùch ñeå khaéc phuïc chuùng. Nhöõng
tìm kieám töø caùc nguyeân nhaân. Trong sai soùt xaûy ra ñoâi khi ñeán töø nhöõng yeáu
lónh vöïc y teá, RCA chuû yeáu taâp trung toá ngoaøi taàm kieåm soaùt cuûa chuùng ta,
phaân tích vaø laøm noåi baät sai soùt do yeáu hoaëc phaùt trieån töø nhöõng chi tieát chuùng
toá con ngöôøi, söï ñoå loãi, tranh chaáp vaø ta laõng queân, hoaëc töø nhöõng khía ca-
nghóa vuï veà phaùp lyù cuûa caù nhaân. ïnh khoâng maáy quan taâm maø chuùng ta
queân caäp nhaät, hoaëc vì moät ngöôøi naøo
Coù saùu böôùc ñeå thöïc hieän RCA bao goàm ñoù (ví duï nhö nhaø cung caáp). Qui trình
(1) hieåu roõ vaán ñeà, (2) taïo moät bieåu khaéc phuïc sai soùt tuaân thuû theo caùc
ñoà cuûa caùc yeáu toá goùp phaàn nghi ngôø böôùc trong sô ñoà 24.1.
laø nguyeân nhaân gaây ra sai soùt nhaèm
phaân loaïi chuùng thaønh ba daïng (chöa Vieäc khaéc phuïc sai soùt hieäu quaû ñoøi
ñuû thoâng tin – Insufficient Data, khoâng hoûi khaû naêng xuyeân suoát taát caû caùc
phaûi laø yeáu toá ñoùng goùp - noncontribu- khía caïnh cuûa vaán ñeà ñöôïc xaùc ñònh.
tory, vaø yeáu toá ñoùng goùp - contributo- Tuy nhieân, ngöôøi thöïc hieän vieäc khaéc
ry), (3) giaûi quyeát nhöõng yeáu toá ñöôïc phuïc ruûi ro caàn thieát phaûi coù moät kieán
xem laø chöa ñuû thoâng tin nhaèm khaúng thöùc khoa hoïc cô baûn toát veà lónh vöïc
ñònh laïi chuùng coù thöïc söï laø nhöõng yeáu ñang laøm vieäc, cuõng nhö moät hieåu bieát
toá chöa ñuû thoâng tin hay khoâng, (4) taïo nhaát ñònh veà nhöõng vaán ñeà thöïc tieãn
moät keá hoaïch haønh ñoäng bao goàm ít trong labo IVF.
nhaát moät haønh ñoäng söûa chöõa hoaëc caûi
536
Nguy cô
Ñieàu tra laïi

Thu thaäp döõ lieäu
Phaân tích
döõ lieäu
Xaùc ñònh nguy cô
Thu thaäp Thieát keá

döõ lieäu thöû nghieäm
Xeùt ñoä öu tieân

cuûa nguy cô
Giaûi quyeát nguy cô• °

Xaùc ñònh nguyeân nhaân
• ° Phaân tích moái lieân quan
• ° Ñònh/ thieát keá giaûi phaùp
• ° Keát quaû döï ñoaùn
• ° Thöïc hieän giaûi phaùp
Khoâng chaáp nhaän Chaáp nhaän

Theo doõi keát quaû Keát thuùc
Sô ñoà 24.1 Qui trình khaéc phuïc sai soùt
KEÁT LUAÄN hieäu quaû ñeå ñaûm baûo chaát löôïng ñieàu
trò vaø dòch vuï toát nhaát cho beänh nhaân.
Vôùi söï phaùt trieån ngaøy caøng nhanh cuûa IVF ôû Vieät Nam ñang höùa heïn moät söï
ngaønh y hoïc, song song vôùi söï phaùt phaùt trieån maïnh meõ. Caùc trung taâm IVF
trieån cuûa kinh teá thò tröôøng, ngaønh y muoán toàn taïi caàn phaûi xaây döïng moät
teá noùi chung vaø lónh vöïc IVF noùi rieâng naêng löïc caïnh tranh maïnh so vôùi caùc
chòu taùc ñoäng khoâng nhoû ñeán nhöõng trung taâm trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc,
yeâu caàu ngaøy caøng cao veà dòch vuï y ñaëc bieät laø caùc trung taâm IVF do caùc
teá töø phía ngöôøi beänh. Theo xu höôùng toå chöùc nöôùc ngoaøi ñaàu tö ôû Vieät Nam.
hieän nay, moät trung taâm IVF ñöôïc Trong töông lai, quaûn lyù chaát löôïng
ñaùnh giaù laø thaønh coâng khoâng chæ döïa trong IVF chính laø yeáu toá quan troïng
vaøo tæ leä thaønh coâng cao sau ñieàu trò, nhaát theå hieän naêng löïc caïnh tranh cuûa
nhö tröôùc ñaây, maø caàn ñöôïc ñaùnh giaù moät trung taâm. Ñaàu tö cho quaûn lyù chaát
döïa treân tính chuyeân nghieäp trong löôïng laø moät vieäc toán keùm vaø laâu daøi,
ñieàu trò vaø khaû naêng quaûn lyù toát veà tuy nhieân moät chöông trình quaûn lyù
chaát löôïng dòch vuï cung caáp cho ngöôøi chaát löôïng toát seõ laø moät trong nhöõng
beänh. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, caàn xaây yeáu toá quyeát ñònh söï thaønh coâng cuûa
döïng chöông trình quaûn lyù chaát löôïng moät trung taâm IVF.
537
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO SERVPERF. MSM-MBA thesis.
1. Battles JB, Dixon NM, Borotkanics RJ, Rabin- 12. Institute for healthcare improvement (2004).
Fastmen B, Kaplan HS (2000). Sense-making of Patient Failure Modes and Effects Analysis (FMEA). http://qide.
Safety Risks and Hazards. Report of an Expert group on org/shared/content/de_documents/Patient%20Safety/
Learning from adverse events in the NHS. UK: FailureModesandEffectsAnalysis_FMEA_1.pdf
Department of Health; 1555–1575
13. Jeffcott S (2005). Proactive Risk Assessment: Using
2. Bluvband Z, Grabov P, Nakar O. Expanded FMEA FMEA in Healthcare. Center of Research Excellence in
(EFMEA). www.fmeainfocentre.com/papers/Expanded_ Patient Safety. www.crepatientsafety.org.au/seminars/
FMEA_EFMEA.pdf. humanfactors/shellyjeffcott.pdf
3. Carlson CS (2008). Lessons learned for 14. Khalighi M (2007). Basics of Risk management.
Effective FMEAs. “2008 proceedings Annual reliability http://depts.washington.edu/uwmedres/patientcare/
and maintainability symposium. www.reliasoft.com/ objectives/hospitalist/Risk_Management_Basics.pdf
pubs/2010_RAMS_lessons_learned_effective_fmeas.pdf.
15. Latino RJ (2004). Optimizing FMEA and RCA efforts
4. Carson Sr.E.B, Alper MM, Keck C (2004). in health care. ASHRM Journal 24:21–28
Quality management systems for Assisted Reproductive
Technology: ISO 9001:2000. Informa Healthcare. 16. Magli MC, Van den Abbeel E, Lundin K, Royere
D, Van der Elst J, Gianaroli L (2008). Revised
5. Davis S, William R, Gurses A P, Miller K and Han- guidelines for good practice in IVF laboratories. Hum
sen H (2005). Failure Modes and Effects Analysis Based Reprod 23:1253–1262
on In situ Simulations: A Methodology to Improve
Understading of Risks and Failures. An Advisors 17. Mandella B, Clement J (2008). EmpowHR
Guide, Department of Defense Patient Safety Center. Project Risk Management Plan. Unisys Corporation.
www.linkpdf.com/ebook-viewer.php?url=http://www. http://www.empowhr.gov/9.0/RiskManagement-
ahrq.gov/downloads/pub/advances2/vol3/Advances- Planv1042408.pdf
Davis_60.pdf.
18. Martin KL (2007). Quality assurance and
6. Department of Defense Patient Safety Center Quality control in the In-vitro Fertilization Laboratory. In
(2004). FMEA, An Advisor’s Guide, version 1. www. Gardner DK, ed. In vitro Fertilization – A practical
fmeainfocentre.com/handbooks/FMEA_Guide_V1.pdf Approach. Informa Healthcare; 365–379
7. DeRosier J (2002). The Basics of Healthcare FMEA, 19. McDonough JE (2002). Proactive Hazard
VA National center for Patient Safety. J Qual Improv Analysis and Health Care Policy. Milbank
28:248–267 Memorial Fund. http://www.fmeainfocentre.com/hand-
books/HazardAnalysis.pdf
8. DeRosier J, Stalhandke E, Bagian JP, Nudell T (2002).
Using Health Care FMEA: The VA National Center 20. Mortimer D (1994). Setting up risk management
for Patient Safety’s Prospective Risk Analysis System. system in in vitro fertilization laboratory. Clinical risk
The Joint Commission on Accreditation of Healthcare 4:128 – 137
Organization 28:248–267
21. Mortimer D (2004). Setting up risk management
9. Dlugacz DY, Restifo A, Greenwood A (2004). The systems in in-vitro fertilization laboratories. Clinical
quality handbook for Health care organizations: A Risk 10:128–137
manager’s guide to tools and program. Informa
Healthcare. 22. Mortimer D, Mortimer ST (2005). Quality and risk
management tools. In: Mortimer D, Mortimer ST, eds.
10. Grour J (2007). Mistake-Proofing the Design of Health Quality and risk management in the IVF laboratory.
Care Processes. Patient Safety, Agency for Healthcare Canada: Cambridge University Press; 118 – 134
and Quality Advancing Excellence in Health Care.
www.ahrq.gov/qual/mistakeproof/mistakeproofing.pdf 23. Mraz Miha (2005). FMEA – FMECA. Bernhard
Huber management and applied informatics. www.
11. Ho Manh Tuong (2008). Determinants of patient fmeainfocentre.com/updates/huber2005_FMEA.pdf
satisfaction – A comparison between SERVQUAL and
538
24. Nguyen Thi Thu Lan (2010). Applying and 28. Smith J, Brown T, Jones J, Williams B (2003). BAC
analyzing risk management through using Fail- Health System – FMEA. LEAPTM Analysis. System
ure Modes and Effects Analysis (FMEA) in in vitro analyzed: OB Ultrasound. www.reliability.com/
fertilization laboratory. MQM thesis industry/pdf/leap_fmea.pdf
25. Reichert AT (2004). Applying Failure Modes and 29. Stalhandske E, DeRosier J, Wilson R, Murphy
Effects Analysis (FMEA) in Healthcare: Preventing J (2009). Healthcare FMEA in the Veterans Health
Infant Abduction, a case study. Society for Health Administration. Patient Safety & Quality Healthcare:
Systems Presentation. www.iienet.org/uploadedFiles/ 30–33. www.patientsafety.gov/safetyTopics/HFMEA/
SHS/Resource_Library/details/10_reichert.pdf. PSQHarticle.pdf.
26. Reiley TT (2002). Preventing Medication Errors 30. The American Society for Healthcare Risk
with FMEA. ASQ’s 56th Annual Quality Congress, Management (2002). Strategies and Tips for Maximizing
Denver, CO http://asq.org/sixsigma/green/pdf/ FMEA on Your Organization. White Paper American
preventing_medication_errors.pdf. Hospital Association. www.linkpdf.com/ebook-viewer.
php?url=http://www.ashrm.org/ashrm/education/
27. Sharma L, Tarchala S, Nakagawa J, Perry J, development/monographs/FMEAwhitepaper.pdf
Rawlins R (2004). Next generation quality control in the
IVF laboratory using data loggers to monitor real time
incubator temperature. www.marathonproducts.com/
case_studies.html
539
540
25
THÖÏC HAØNH CHUAÅN TRONG LABO TH
Mai Công Minh Tâm, Hoà Maïnh Töôøng
MÔÛ ÑAÀU Caùc ñaëc ñieåm quan troïng treân cuûa

labo IVF cho thaáy vieäc chuaån hoùa caùc
Labo thuï tinh trong oáng nghieäm (IVF) thöïc haønh trong IVF laø raát quan troïng.
ngöôøi laø nôi nuoâi caáy giao töû ngöôøi, Taïi caùc nöôùc phaùt trieån, caùc nguyeân
bao goàm tröùng vaø tinh truøng, ñoàng thôøi taéc thöïc haønh chuaån trong IVF ñöôïc
keát hôïp caùc giao töû ñeå hình thaønh phoâi quan taâm ñaëc bieät vaø ñoùng vai troø raát
ngöôøi. Hôn nöõa, ñaây cuõng laø nôi nuoâi quan troïng trong vieäc ñaûm baûo an toaøn
caáy phoâi ngöôøi trong giai ñoaïn sôùm. cho nhöõng maàm soáng töông lai (giao
Ñaây laø nhöõng giai ñoaïn hình thaønh töû, phoâi) vaø baûn thaân caùc chuyeân vieân
caùc toå hôïp di truyeàn ôû phoâi vaø coù aûnh labo IVF.
höôûng raát quan troïng leân söï theå hieän
cuûa caùc chaát lieäu di turyeàn ôû caù theå sau Hieän nay, maëc duø ña soá caùc labo IVF
naøy. Saûn phaåm cuûa labo IVF laø phoâi ôû Vieät nam ñeàu ñaõ ñi vaøo hoaït ñoäng
giai ñoaïn sôùm. Caùc aûnh höôûng xaáu leân oån ñònh, caùc qui trình thao taùc thöôøng
phoâi trong giai ñoaïn naøy coù theå aûnh phaùt trieån moät caùch töï phaùt döïa theo
höôûng leân söï bieåu hieän kieåu hình cuûa nhöõng gì ñaõ ñöôc ñaøo taïo vaø kinh ng-
caù theå trong töông lai. Maëc duø caùc taùc hieäm caù nhaân. Caùc khaùi nieäm veà thöïc
ñoäng naøy coøn chöa ñöôïc hieåu bieát roõ, haønh chuaån chöa phoå bieán roäng raõi ôû
vieäc ñaûm baûo qui trình vaø ñieàu kieän Vieät nam. Beân caïnh ñoù, Voâ truøng trong
nuoâi caáy thuaän lôïi vaø oån ñònh laø ñaëc labo IVF laø söï keát hôïp giöõa caùc nguyeân
bieät quan troïng trong labo IVF. taéc voâ truøng y khoa vaø voâ truøng trong
nuoâi caáy teá baøo ñaëc bieät quí laø giao töû
Qui trình labo IVF laø moät chuoãi haøng vaø phoâi ngöôøi. Do ñoù, vaán ñeà voâ truøng
loaït caùc coâng ñoaïn, trong ñoù, bao goàm trong labo IVF laø khaù ñaëc bieät do nhieàu
caùc thao taùc, röûa, chuyeån phoâi vaø giao yeáu toá ñaëc thuø cuûa kyõ thuaät.
töû qua nhieàu moâi tröôøng vaø vaät chöùa
khaùc nhau. Trong ña soá caùc tröôøng Trong baøi naøy chuùng toâi xin giôùi thieäu
hôïp, moãi ngaøy nhaân vieân phoâi hoïc moät soá thöïc haønh chuaån cô baûn trong
phaûi laøm vieäc vôùi caùc giao töû vaø phoâi labo IVF phoå bieán treân theá giôùi (chuû
cuûa caùc beänh nhaân khaùc nhau. Vieäc yeáu theo höôùng daãn môùi nhaát cuûa Hieäp
ñaûm baûo qui trình ñeå traùnh nhaàm laãn hoäi Sinh saûn ngöôøi vaø phoâi hoïc chaâu
vaø thaát thoùat laø raát quan troïng. AÂu) vaø moät soá kinh nghieäm aùp duïng
caùc qui trình chuaån trong caùc labo cuûa
541
Thöïc haønh chuaån trong labo IVF
chuùng toâi hieän nay. Moät soá ñaëc ñieåm vieân môùi ñeàu ñöôïc giôùi thieäu vaø ñònh
quan troïng cuûa vaán ñeà voâ truøng trong höôùng kyõ caøng veà chöông trình vaän
IVF cuõng ñöôïc ñeà caäp. haønh cuûa labo. Nhöõng ngöôøi môùi baét
ñaàu neân laøm theo moät keá hoaïch ñaøo
MOÄT SOÁ QUI ÑÒNH VEÀ THÖÏC taïo döôùi söï höôùng daãn vaø giaùm saùt
cuûa moät chuyeân vieân phoâi hoïc coù kinh
HAØNH CHUAÅN TRONG LABO
nghieäm vaø döôùi söï chæ ñaïo cuûa tröôûng
IVF
labo.
Vaán ñeà veà ñieàu haønh vaø quaûn lyù Coù khaû naêng töï toå chöùc vaø giaùm
nhaân söï saùt hoaït ñoäng ñaøo taïo nhaân söï labo vaø
luoân ñaûm baûo baát kyø nhaân vieân labo
Caùc hoaït ñoäng trong labo neân ñöôïc chæ naøo cuõng ñeàu ñöôïc ñaøo taïo lieân tuïc veà
ñaïo bôûi moät chuyeân gia ñaàu ngaønh veà lónh vöïc khoa hoïc laãn y khoa.
lónh vöïc phoâi hoïc, coù theå laø chuyeân
vieân veà phoâi hoïc hay baùc só ñaõ qua ñaøo Luoân ñaûm baûo traùch nhieäm caù nhaân
taïo. Ñaây cuõng laø ngöôøi quaûn lyù daày daïn cuûa töøng chuyeân vieân labo vaø taát caû
kinh nghieäm vaø coù ñaày ñuû phaåm chaát, caùc traùch nhieäm ñeàu ñöôïc ñònh nghóa
naêng löïc, ñaõ toát nghieäp chuyeân moân roõ raøng vaø ñöôïc chæ ñònh thoâng qua
coù chöùng nhaän, tuøy thuoäc vaøo töøng quy vaên baûn ñaõ ñöôïc chaáp nhaän vaø thoâng
ñònh cuûa caùc quoác gia khaùc nhau. qua bôûi toaøn boä nhaân söï trong labo.
Traùch nhieäm cuûa ngöôøi tröôûng labo Luoân coù söï trao ñoåi thoâng tin vaø
caàn bao goàm nhöõng ñieàu khoaûn sau: nhöõng cuoäc hoïp chuyeân moân thöôøng
xuyeân vôùi caùc coäng söï trong labo vaø
Ñaûm baûo caùc trang thieát bò trong caùc boä phaän khaùc thuoäc trung taâm IVF.
labo caàn ñöôïc vaän haønh, kieåm soaùt toát
nhaát vaø an toaøn nhaát cuøng vôùi cheá ñoä Caùc quy ñònh vaø quy trình thöïc
baûo haønh ñònh kyø thích hôïp. hieän
Caùc quy trình vaän haønh ñöôïc vaên Taát caû caùc quy trình trong labo phaûi
baûn hoùa vaø ñöôïc thöïc hieän ñuùng bôûi ñöôïc kieåm tra vaø xaùc nhaän laø cuûa moät
nhaân vieân labo cho taát caû caùc coâng beänh nhaân duy nhaát, caàn xaùc nhaän
ñoaïn hieän haønh. ñuùng vôùi nhöõng thoâng tin veà giao töû,
hôïp töû vaø phoâi cuûa beänh nhaân naøy vaø
Ñaûm baûo coù ñuû soá chuyeân vieân labo ñöôïc kieåm chöùng bôûi ngöôøi thöù hai.
ñuùng vò trí vaø coù ñuû naêng löïc vaø kinh
nghieäm ñeå thöïc hieän toát kyõ thuaät vaø Caùc qui trình labo phaûi ñöôïc caäp
khoái löôïng coâng vieäc ñöôïc baøn giao. nhaät, kieåm tra vaø theo doõi vieäc thöïc hieän.
Luoân ñaûm baûo taát caû nhöõng nhaân Nhöõng keát quaû thöïc hieän trong labo
542
(tæ leä thuï tinh, tæ leä taïo phoâi,..) hay kieåm soaùt caû yeáu toá nhieät ñoä vaø ñoä aåm
nhöõng keát quaû ñieàu trò laâm saøng (tæ leä ñuû ñeå laøm vieäc toát nhaát.
coù thai,..) neân ñöôïc caäp nhaät thöôøng
xuyeân, ñöôïc toång keát vaø ñöôïc baøn luaän Taát caû nhöõng thieát keá vaø boá trí trang
ñeå taát caû caùc nhaân vieân ñeàu naém roõ thieát bò vaø khoâng gian luoân nhaém ñeán
tình hình hoaït ñoäng chung cuûa labo. muïc ñích giaûm thieåu söï maát taäp trung
vaø giaûm thieåu söï meät moûi trong khi
Soå nhaät kyù labo neân ñöôïc duy trì laøm vieäc.
hoaït ñoäng ñeå ghi nhaän vaø ñaùnh giaù
nhöõng keát quaû hoaït ñoäng chung cuûa Caàn quan taâm ñeán söùc khoûe vaø yeâu
labo. caàu an toaøn cuûa nhaân vieân trong luùc
laøm vieäc.
Trong thôøi gian thöïc hieän thuû
thuaät, caùc kyõ thuaät vieân vaø chuyeân Nhöõng khu vöïc aåm öôùt nhö khu vöïc
vieân phoâi hoïc caàn taäp trung tuyeät ñoái röûa duïng cuï, tieät truøng ñeàu ñöôïc boá trí
vaøo coâng vieäc, baát kyø nhöõng cuoäc tho- taùch bieät khoûi phoøng labo.
aïi hay ñieän thoaïi ñeàu phaûi haïn cheá ôû
möùc toái thieåu. Yeâu caàu veà trang thieát bò
Möùc ñoä an toaøn trong labo Trang thieát bò phoøng labo phaûi ñöôïc
trang bò ñaày ñuû soá löôïng, thieát keá deã
Yeâu caàu trong thieát keá daøng cho vieäc lau chuøi vaø khöû truøng
trong quaù trình thöïc hieän quy trình IVF.
Labo IVF phaûi ñaûm baûo coù ñuû khoâng
gian ñeå vaän haønh quy trình labo moät Luoân boá trí maùy phaùt ñieän döï phoøng
caùch toát nhaát. töï ñoäng trong nhöõng tröôøng hôïp maát
ñieän ñoät xuaát.
Khi vaän haønh phoøng labo, vieäc boá
trí vaø ñieàu khieån caùc heä thoáng trang Luoân ghi laïi vaø duy trì nhöõng thoâng
thieát bò ñeàu ñöôïc tính toaùn kyõ löôõng. tin baûo trì caùc trang thieát bò ñònh kyø
hay trong tröôøng hôïp ñaëc bieät.
Nhöõng yeâu caàu trong thieát keá ñeàu
phaûi phuø hôïp vôùi nhu caàu vaø ñieàu kieän Kieåm tra ñònh kyø vaø chuaån hoùa caùc
söû duïng cuûa ngöôøi thöïc hieän nhö chieàu thoâng soá ñaùnh giaù chöùc naêng cho caùc
cao cuûa baøn laøm vieäc, gheá coù khaû naêng coâng cuï ño ñaïc nhieät ñoä vaø maùy phaân
ñieàu chænh chieàu cao, chieàu cao cuûa tích CO2, maùy ño pH baèng caùc nhieät
kính hieån vi so vôùi taàm maét, khaû naêng keá vaø caùc phöông phaùp phaân tích CO2
söû duïng hieäu quaû cuûa caùc khoâng gian hay ño ñaïc laïi giaù trò pH. Taát caû caùc
vaø beà maët. giaù trò ño ñaïc hieån thò treân maùy ño caàn
phaûi ñöôïc ghi nhaän vaø löu giöõ laïi ñeå
Heä thoáng ñieàu hoøa khoâng khí ñöôïc theo doõi.
543
Thoâng tin höôùng daãn söû duïng cho hay phoâi ngaøy 2,3.., tröõ-raõ phoâi.
taát caû caùc maùy moùc ñeàu ñöôïc boá trí vaø
ñính keøm theo töøng thieát bò trong labo. Caàn ghi nhaän thoâng tin chuyeân vieân
labo naøo thao taùc vôùi maãu cuûa beänh
Coâng taùc nhaän dieän vaø ñoái chieáu thoâng nhaân taïi töøng coâng ñoaïn trong quy
tin beänh nhaân, giao töû, phoâi trình thoâng qua phieáu theo doõi coù chi
tieát ngaøy thaùng vaø chöõ kyù roõ raøng. Ñieàu
Tröôùc khi baét ñaàu baát kyø coâng ñoaïn naøy seõ cho pheùp theo doõi tình traïng
naøo trong chu kyø ñieàu trò, chuyeân vieân maãu trong suoát thôøi gian thao taùc, hay
phoâi hoïc neân kieåm tra beänh nhaân coù cho nhöõng theo doõi veà quaûn lyù chaát
kyù vaøo cam keát roài hay chöa. löôïng sau naøy.
Nhöõng xeùt nghieäm laâm saøng vaø xeùt Phaûi coù chöông trình ñaøo taïo cho
nghieäm maùu caàn ñöôïc thöïc hieän tröôùc taát caû caùc chuyeân vieân labo theo quy
khi tieán haønh chu kyø ñieàu trò IVF nhaèm trình laøm vieäc hieän haønh.
kieåm tra, chaån ñoaùn, saøng loïc nhöõng
tröôøng hôïp coù keát quaû döông tính vôùi Hoùa chaát
nhieãm virus.
Moâi tröôøng nuoâi caáy neân laø daïng
Caàn coù nhöõng quy ñònh veà caùc moâi tröôøng duøng cho nuoâi caáy teá baøo
thao taùc ñuùng vaø caùch thöùc nhaän dieän ñoäng vaät, coù ñoä tinh chaát phuø hôïp vôùi
chính xaùc caùc teá baøo giao töû, phoâi cuûa töøng muïc ñích söû duïng vaø ñaõ qua kieåm
töøgn tröôøng hôïp vaø khi caàn thieát coù theå ñònh treân nuoâi caáy phoâi chuoät vaø thöû
thöïc hieän kieåm tra ñoái chieáu bôûi moät nghieäm khaû naêng soáng cuûa tinh truøng
chuyeân vieân khaùc trong labo. (sperm survival test).
Taát caû caùc duïng cuï tieâu hao duøng Hoùa chaát hay moâi tröôøng luoân luoân
trong labo coù lieân quan ñeán beänh nhaân ñöôïc söû duïng tröôùc khi heát haïn söû
nhö oáng nghieäm chöùa maùu, dòch nang, duïng.
hay vaät duïng chöùa tinh dòch phaûi mang
nhöõng ñaëc ñieåm nhaän daïng ñaëc bieät Caàn söû duïng tuû laïnh chuyeân duïng
cho töøng caëp beänh nhaân. cho moâi tröôøng ñeå ñaûm baûo ñieàu kieän
löu tröõ cho caùc moâi tröôøng hay hoùa
Tuû caáy phaûi ñöôïc boá trí thích hôïp chaát.
cho vieäc toái öu hoùa vieäc ñaùnh giaù phoâi,
tröùng vaø tinh truøng. Moät soá qui trình labo IVF vaø caùc
ñieåm caàn löu yù
Kieåm tra cheùo laàn thöù 2 (double
check) luoân ñöôïc phaûi thöïc hieän ít Tìm noaõn
nhaát cho nhöõng coâng ñoaïn sau: caáy
tröùng vôùi tinh truøng, röûa tröùng, phoâi N1 Caàn coù nhöõng ño ñaïc thích hôïp
544
ñeå duy trì nhieät ñoä beà maët thao taùc Khi boùc taùch, loaïi boû caùc teá baøo
luoân laø 370C khi thao taùc hay kieåm tra quanh noaõn, caû hai yeáu toá noàng ñoä
tröùng, hôïp töû, phoâi. cuûa men vaø thôøi gian tieáp xuùc vôùi chaát
men neân ñöôïc haïn cheá ôû möùc toái thieåu.
Khi tìm phöùc hôïp noaõn neân coá gaéng Caàn quan taâm ñaëc bieät nhaèm laøm giaûm
tieáp xuùc vôùi aùnh saùng ñeøn kính hieån vi thieåu nhöõng toån thöông cho noaõn khi
ôû cöôøng ñoä thaáp. thao taùc huùt nhaû quaù maïnh hoaëc do
ñöôøng kính cuûa pipette quaù nhoû.
Xöû lyù tinh truøng
Caàn ghi nhaän thôøi gian thöïc hieän
Loï chöùa tinh truøng caàn phaûi ñöôïc ICSI töø luùc baét ñaàu ñeán luùc keát thuùc:
vieát teân roõ raøng caû teân vôï vaø choàng. thôøi gian naøy phuï thuoäc raát nhieàu vaøo
chaát löôïng maãu tinh truøng vaø kinh ng-
Trong tröôøng hôïp tinh truøng phaãu hieäm cuûa ngöôøi thöïc hieän.
thuaät, nhöõng tinh truøng dö coøn laïi sau
khi caáy vôùi tröùng caàn ñöôïc tröõ laïnh Ñaùnh giaù thuï tinh
cho nhöõng nhu caàu ñieàu trò sau ñoù.
Ñieàu naøy giuùp traùnh phaûi phaãu thuaät Taát caû caùc tröùng ñöôïc sau khi ñöôïc caáy
cho nhöõng laàn tieáp theo. vôùi tinh truøng hay sau ICSI caàn ñöôïc
kieåm tra söï hieän dieän cuûa soá löôïng
Neân cho tröõ laïnh tinh truøng döï tieàn nhaân vaø theå cöïc vaøo khoaûng 16
phoøng cho nhöõng beänh nhaân ñöôïc döï ñeán 20 giôø sau ñoù seõ ñöôïc chuyeån sang
ñoaùn laø khoù laáy tinh truøng. ñóa nuoâi caáy môùi ñaõ oån ñònh caùc ñieàu
kieän nuoâi caáy cho moâi tröôøng vaø daàu
Thuï tinh noaõn vaø tinh truøng khoùang.
Trong khi thöïc hieän nuoâi caáy tröùng Nhöõng ñaùnh giaù naøy neân ñöôïc thöïc
vaø tinh truøng vôùi IVF coå ñieån caàn ghi hieän döôùi ñoä phoùng ñaïi ít nhaát laø 200
nhaän caùc thoâng tin sau: laàn, söû duïng kính hieån vi ñaûo ngöôïc
vôùi heä thoáng quang tuï Hoffman hay
Thôøi gian caáy tinh truøng vôùi noaõn caùc daïng töông töï ñeå xaùc caùc daïng thuï
vaø maät ñoä tinh truøng caáy. tinh bình thöôøng vaø hình thaùi cuûa tieàn
nhaân.
Soá löôïng tinh truøng caáy vôùi noaõn:
phaûi thoûa ñieàu kieän ñuû soá löôïng ñeå Tröùng coù 1 tieàn nhaân hay coù nhieàu hôn
ñaûm baûo duy trì tæ leä thuï tinh bình 2 tieàn nhaân neân ñöôïc nuoâi caáy rieâng
thöôøng vaø khoâng laøm aûnh höôûng ñeán bieät, taùch rôøi khoâi nhöõng tröùng thuï tinh
khaû naêng phaùt trieån cuûa phoâi. bình thöôøng.
Trong khi thöïc hieän ICSI, caàn löu yù caùc Nhöõng tröùng khoâng coù daáu hieäu thuï
vaán ñeà: tinh thöôøng ñöôïc döï ñoaùn vaø xöû lyù
545
baèng caùch nuoâi caáy theâm thôøi gian töû cung, ñaëc bieät ôû nhöõng beänh nhaân
ñeån coù theå ghi nhaän ñöôïc söï xuaát hieän coù tieân löôïng toát.
tieàn nhaân vaø theå cöï thöù 2 hay tieán ñeán
giai ñoaïn phaân chia ñaàu tieân. Vieäc ghi Kieåm tra vaø nhaän daïng thoâng tin cuûa
nhaän thôøi ñieåm coù söï hieän dieän cuûa beänh nhaân ñöôïc thöïc hieän theo nguyeân
tieàn nhaân vaø theå cöïc laø raát quan troïng taéc kieåm tra cheùo “2 laàn” tröôùc thôøi
cho caùc ñaùnh giaù sau naøy. ñieåm chuyeån phoâi giöõa nöõ hoä sinh vaø
beänh nhaân cuõng nhö giöõa nöõ hoä sinh
Nuoâi caáy phoâi vaø chuyeån phoâi vaø chuyeân vieân labo.
Hôïp töû vaø phoâi giai ñoaïn sôùm raát nhaïy Tröôùc khi chuyeån phoâi vaøo buoàng töû
caûm vôùi caùc stress töø ñieàu kieän nu- cung, xaùc nhaän moät laàn nöõa thoâng tin
oâi caáy daãn ñeán nhöõng xaùo troän trong teân beänh nhaân giöõa chuyeân vieân labo
cô cheá chuyeån hoùa cuûa phoâi gaây neân vôùi beänh nhaân.
nhöõng thay ñoåi cho chöùc naêng, quaù
trình saûn xuaát naêng löôïng vaø bieåu hieän Quaûn lyù chaát löôïng vaø Baûo ñaûm chaát
gen sau naøy. Vì vaäy, nhöõng löu yù quan löôïng
troïng caàn ñöôïc thöïc hieän nhaèm duy trì
ñieàu kieän toát caùc giaù trò nhö nhieät ñoä, Coâng taùc thöïc hieän heä thoáng quaûn lyù
pH ñeå baûo veä cho quaù trình noäi caân chaát löôïng laø baét buoäc ñoái vôùi caùc labo
baèng trong hôïp töû vaø phoâi. IVF tai Chaâu AÂu vaø nhieàu nöôùc phaùt
trieån. Taïi Vieät nam, moät soá trung taâm
Vieäc ñaùnh giaù, cho ñieåm phoâi caàn ñöôïc ñaõ baét ñaàu xaây döïng heä thoáng quaûn lyù
thöïc hieän ôû ñoä phoùng ñaïi cao (200 hay chaát löôïng.
400 laàn) döôùi kính hieån vi ñaûo ngöôïc
coù heä quang tuï Hoffman hay daïng Muïc tieâu chuûa quaûn lyù chaát löôïng laø
töông ñöông. theo doõi vaø ghi nhaän moät caùch coù heä
thoáng caùc qui trình nhaèm baûo ñaûm chaát
Giai ñoaïn phaùt trieån cuûa phoâi ôû thôøi löôïng vaø caûi thieän ñieàu trò baèng caùch
ñieåm chuyeån phoâi ñöôïc ghi nhaän vaø tìm ra nhöõng loã hoång, sai soùt trong quy
ghi chuù laïi trong hoà sô. Phoâi coù theå trình, cuõng nhö tìm ra giaûi phaùp khaéc
ñöôïc nuoâi caáy trong moâi tröôøng nuoâi phuïc vaø lieân tuïc caûi tieán qui trình.
caáy chuyeån tieáp ñeán ngaøy 5 hay ngaøy 6
ñeå chuyeån phoâi ôû giai ñoaïn phoâi nang. Caùc trung taâm thöôøng ghi nhaän caùc soá
Caùc baùo caùo gaàn ñaây cho thaáy nuoâi caáy lieäu sau:
vaø chuyeån phoâi ôû giai ñoaïn phoâi nang
coù theå coù nhöõng lôïi theá nhaát ñònh cho Soá löôïng/ tæ leä sai hoûng vaø nhöõng
moät soá nhoùm beänh nhaân nhaát ñònh, ñaëc tình huoáng gaây neân taùc duïng khoâng
bieät laø beänh nhaân coù tieân löôïng toát. mong muoán
Tæ leä tröùng thuï tinh bình thöôøng
Giaûm soá löôïng phoâi chuyeån vaøo buoàng Tæ leä phoâi phaân chia
546
Phaàn traêm beänh nhaân bò thaát baïi nhieãm khuaån nhö moâi tröôøng aâm ñaïo
khi laøm IVF hay trong tinh dòch. Do vaäy, caùc thao
Tæ leä thai laâm saøng hieän haønh (treân taùc khi thöïc hieän ñeàu phaûi thaät söï caån
chuyeån phoâi töôi laãn phoâi tröõ) thaän, chính xaùc vaø döôùi moät ñieàu kieän
Tæ leä ña thai voâ truøng cao. Phaàn lôùn caùc moâi tröôøng
Tæ leä laøm toå nuoâi caáy phoâi hieän nay ñeàu laø loaïi coù
Tæ leä hôïp töû vaø phoâi soáng soùt sau raõ boå sung khaùng sinh ôû noàng ñoä thaáp cho
ñoâng phoâi. pheùp ñeå khoâng aûnh höôûng ñeán söï phaùt
trieån cuûa giao töû vaø phoâi. Do ñoù, khaû
VAÁN ÑEÀ VOÂ TRUØNG TRONG naêng döï phoøng cuûa khaùng sinh cuõng coù
giaù trò giôùi haïn.
LABO IVF
Ngoaøi ra, lónh vöïc IVF coøn coù ñaëc ñieåm
Giôùi thieäu
laø moâi tröôøng thao taùc töông ñoái roäng
töø töông taùc laâm saøng vôùi beänh nhaân
Thuï tinh trong oáng nghieäm (IVF) laø
cho ñeán nhöõng hoaït ñoäng kheùp kín
moät quaù trình taïo phoâi ngöôøi trong
beân trong labo roài moät laàn nöõa cho ra
oáng nghieäm vaø döôùi nhöõng ñieàu kieän
saûn phaåm cuøng nhöõng töông taùc cuoái
nuoâi caáy nghieâm ngaët. Moät caùch ngaén
cuøng vôùi beänh nhaân. Do ñoù, khoâng gian
goïn, IVF laø moät ngaønh coù lieân quan
thöïc hieän nhöõng thuû thuaät laán ñoøi hoûi
ñeán vieäc taïo ra con ngöôøi. Quaù trình
phaûi kieåm soaùt voâ truøng trong toaøn boä
naøy bao goàm quaù thao taùc vôùi giao töû
chuoãi qui trình.
(tröùng, tinh truøng) vaø vôùi phoâi cuõng
nhö quaù trình nuoâi caáy phoâi, thuû
Moät soá vaán ñeà cô baûn
thuaät chuyeån phoâi vaøo töû cung ngöôøi
meï. Veà cô baûn, tröùng, tinh truøng, phoâi
Röûa tay
laø nhöõng vaät theå soáng ñoøi hoûi ñieàu
kieän phaùt trieån khoâng coù söï caïnh tranh
Röûa tay thöôøng qui laø baét buoäc tröôùc
bôûi caùc sinh vaät khaùc trong nuoâi caáy
caùc thao taùc trong labo IVF.
ñaëc bieät laø vi sinh vaät. Moät khi ñaõ coù
söï xuaát hieän cuûa vi sinh vaät (vi khuaån,
Qui trình röûa tay thöôøng qui:
mycoplasma, naám men, baøo töû naám
moác…) chung vôùi caùc teá baøo phoâi, khaû
naêng soáng vaø phaùt trieån cuûa phoâi bò Sau khi röûa tay baèng nöôùc saïch, röûa
aûnh höôûng nghieâm troïng. tieáp vôùi dung dòch röûa tay saùt khuaån.
Thoâng thöôøng, röûa tay thöôøng qui vôùi
Trong khi vieäc söû duïng caùc hoùa chaát dung dòch röûa tay saùt khuaån ñöôïc thöïc
hay nhieät ñeå ñeå tieät truøng khoù aùp duïng hieän theo 7 böôùc töø böôùc 1 ñeán böôùc
cho caùc coâng ñoaïn trong IVF, nhöõng 4 moãi böôùc tieán haønh 10 laàn (tröø böôùc
nguoàn maãu beân ngoaøi ñöa vaøo qui 5, 6, 7):
trình coù theå tieàm aån raát nhieàu nguy cô
547
Böôùc 1: Chaø saùt 2 loøng baøn tay vôùi Böôùc 4: Coï saùt ñaàu ngoùn tay cuûa baøn tay
nhau (Hình 25.1). naøy vaøo loøng baøn tay kia (Hình 25.4).
Böôùc 2: Duøng loøng baøn tay naøy chaø saùt Böôùc 5: Duøng loøng baøn tay naøy cuoán
leân mu baøn tay kia, mieát caùc ngoùn tay xoay ngoùn caùi cuûa baøn tay kia vaø ngöôïc
cuûa baøn tay naøy vaøo keõ giöõa caùc ngoùn laïi (Hình 25.5).
tay cuûa baøn tay kia vaø ngöôïc laïi (Hình
25.2).
Böôùc 6: Coï saùt vaø xoay ñi xoay laïi caùc

Böôùc 3: Chaø 2 loøng baøn tay vaø mieát caùc ngoùn tay cuûa baøn tay naøy vaøo loøng baøn
ngoùn tay vaøo nhau (Hình 25.3). tay kia vaø ngöôïc laïi (Hình 25.6).
548
Böôùc 7: Keát thuùc: röûa töø baøn tay ñeán coå Xaùc ñònh ñöôïc caùc phaàn quan troïng
tay baèng nöôùc saïch.
Khoâng ñöôïc chaïm hay laøm nhieãm
Nguyeân taéc thao taùc khoâng chaïm trong khuaån caùc phaàn quan troïng
thao taùc kyõ thuaät
Haïn cheá tieáp xuùc vôùi caùc phaàn
Moät khaùi nieäm caàn naém trong nguyeân quan troïng, trong tröôøng hôïp caàn thieát,
taéc khoâng chaïm trong thao taùc laø chæ coù phaàn quan troïng môùi ñöôïc chaïm
“phaàn quan troïng” (key parts). Phaàn hay tieáp xuùc vôùi phaàn quan troïng.
quan troïng laø nhöõng phaàn cuûa thieát bò,
duïng cuï nhö laø ñaàu bôm tieâm, mieäng Veä sinh maët baèng laøm vieäc
ñóa caáy, mieäng oáng nghieäm, mieäng
chai moâi tröôøng, naém ñaäy ñóa caáy vaø Beà maët thao taùc trong tuû thao taùc voâ
oáng nghieäm, ñaàu catheter, ñaàu pipette truøng laø moät yeáu toá tieáp xuùc tröïc tieáp
huùt moâi tröôøng… Nhöõng vuøng naøy neáu ñeán moâi tröôøng nuoâi caáy hay vôùi quaù
bò nhieãm nhöõng vi sinh vaät seõ laøm taêng trình thao taùc vôùi tröùng, phoâi. Moät
nguy cô nhieãm truøng cho qui trình IVF. trong nhieàu ví duï thöôøng thaáy khi ñaùnh
giaù kyõ naêng thao taùc khoâng ñaït chuaån
Trieån khai nguyeân taéc khoâng chaïm laø thaát baïi trong vieäc giöõ saïch vaø goïn
trong qui trình thao taùc: gaøng beà maët thao taùc. Beà maët thao taùc
neáu nhö ñöôïc doïn deïp vaø lau saïch
Höôùng daãn nhaân vieân nhaän bieát vaø goïn gang, cuõng nhö vieäc boá trí caùc vaät
baûo veä nhöõng phaàn quan troïng cuûa thuû duïng moät caùch hôïp lyù seõ giaûm thieåu
thuaät, thöïc hieän röûa tay hieäu quaû, thöïc raát nhieàu nhöõng sai soùt gaây nhieãm.
hieän kyõ thuaät khoâng chaïm.
Chuùng toâi ñeà nghò moät soá quy trình veä
Töøng böôùc taïo nhöõng baûng höôùng sinh beà maët laøm vieäc nhö sau:
daãn laâm saøng ñeå vieäc thöïc hieän toát
nhaát, giuùp thaønh laäp kyõ thuaät voâ truøng Lau beà maët thao taùc baèng coàn 700
an toaøn vaø ñöôïc chuaån hoùa, quan troïng vaøo ñaàu ngaøy, sau ñoù lau laïi baèng nöôùc
nhaát laø baûo veä nhöõng phaàn quan troïng. caát tröôùc khi laøm vieäc.
Nhaân vieân ñöôïc taäp huaán, huaán Luoân baét ñaàu baèng caùch saép xeáp
luyeän laïi treân neàn taûng cô baûn ñang caùc vaät duïng moät caùch goïn gaøng.
thöïc hieän, ñoù cuõng nhö laø moät chu kyø
coù tính kieåm tra. Mang caùc vaät duïng hay ñóa caáy voâ
truøng vaøo beà maët thao taùc vôùi soá löôïng
Nhöõng nguyeân taéc quan troïng: vöøa ñuû. Bôûi vì vôùi soá löôïng duïng cuï quaù
nhieàu taàm kieåm soaùt cuõng nhö khaû naêng
Luoân luoân röûa tay moät caùch hieäu hoaït ñoäng cuûa tuû thao taùc voâ truøng seõ
quaû khoù ñaûm baûo hoaït ñoäng chính xaùc 100%.
549
Saép xeáp caùc vaät duïng vaø thao taùc thoâng thöôøng ñöôïc pha cheá trong moät
moät caùch hôïp lyù nhaèm giuùp chuùng ta ñieàu kieän saïch vaø sau ñoù chuùng ñöôïc
laøm chuû khoâng gian thao taùc. Vieäc laøm loïc voâ khuaån ñeå loaïi boû hoaøn toaøn caùc
chuû khoâng gian thao taùc laø raát quan vi sinh vaät tröôùc khi ñöôïc ñöa vaøo caùc
troïng ñeå ñaû, baøo nguyeân taéc khoâng loï chöùa vaø ñöôïc ñoùng goùi trong moät
chaïm. quy trình saûn xuaát saïch vôùi heä thoáng
kieåm tra chaát löôïng nghieâm ngaët.
Trong quaù trình thao taùc vôùi chaát
loûng, neáu coù xaûy ra chaûy gioït treân beà Tröôùc khi chuaån bò moâi tröôøng moät
maët chuùng ta neân duøng gaïc voâ truøng thao taùc quan troïng caàn phaûi laøm laø
lau saïch hoaëc caùch ly khu vöïc ñoù khoûi lau saïch beân ngoaøi loï dung dòch chöùa
khu vöïc thao taùc. baèng coàn 70o . Tröôùc khi chuaån bò moâi
tröôøng, vieäc ñaàu tieân caàn löu yù chính
Sau khi xong thuû thuaät, doïn deïp vaø laø quan saùt thaät kyõ maøu saéc vaø tính
loaïi boû heát nhöõng vaät duïng tieâu hao ñaõ chaát cuûa dung dòch beân trong. Neáu
söû duïng vaø lau beà maët thao taùc laïi moät nhaän thaáy moâi tröôøng bò nhaït maøu
laàn nöõa vôùi nöôùc caát. vaø coù nhieàu tuûa maøu traéng chöùng toû
moâi tröôøng nuoâi caáy naøy ñaõ bò nhieãm
Lau toaøn boä maët baèng vaø beà maët khuaån, chuùng ta caàn boû vaø khoâng söû
laøm vieäc baèng coàn 700 sau khi keát thuùc duïng moâi tröôøng naøy. Ñaây laø moät trong
hoaït ñoäng trong ngaøy. nhöõng thao taùc baét buoäc tröôùc khi
chuaån bò moâi tröôøng.
Löu tröõ duïng cuï tieâu hao vaø moâi tröôøng
hoùa chaát Neáu caàn thieát phaûi pha cheá theâm hoùa
chaát vaø moâi tröôøng trong qui trình kyõ
Moâi tröôøng vaø hoùa chaát laø nhöõng thaønh thuaät, phaûi loïc voâ truøng baèng caùc loïc
phaàn coù lieân quan tröïc tieáp ñeán quaù 0,22µm ñeå loïc hoaøn toaøn caùc vi sinh
trình töông taùc vaø nuoâi caáy phoâi. Moät vaät roài sau ñoù chieát vaøo caùc duïng cuï
khi nguy cô nhieãm aûnh höôûng ñeán moâi chöùa voâ truøng vaø baûo quaûn trong tuû
tröôøng vaø hoùa chaát thì taùc haïi raát lôùn laïnh hay tuû ñoâng saâu saïch.
ñeán quaù trình nuoâi caáy phoâi.
Vaán ñeà tieáp theo caàn quan taâm laø vaán
Caùc moâi tröôøng söû duïng thöôøng ñôn ñeà veä sinh tuû laïnh chöùa moâi tröôøng vaø
giaûn laø caùc dung dòch muoái caân baèng tuû laïnh ñoâng saâu chöùa maãu. Vaán ñeà naøy
sinh lyù cô baûn cho teá baøo cho ñeán thöôøng khoâng ñöôïc quan taâm vaø chuù yù
caùc moâi tröôøng nuoâi caáy phöùc taïp vôùi nhieàu do khoâng khí beân trong labo ôû
thaønh phaàn dinh döôõng cöïc kyø haáp daãn caùc trung taâm IVF luoân ñöôïc xem laø
ñeán söï sinh soâi vaø phaùt trieån cuûa caùc saïch vaø voâ khuaån moät caùch töông ñoái.
vi sinh vaät. Do ñoù, vieäc baûo quaûn vaø Sau khi vaän haønh moät thôøi gian caùc tuû
ñöa ra quy trình söû duïng hay chuaån bò laïnh chöùa moâi tröôøng coù theå laø nhöõng
moâi tröôøng laø raát caàn thieát. Moâi tröôøng oå vi truøng nguy hieåm trong labo. Chuùng
550
coù theå gaây neân nhieãm khuaån cheùo baát bieät phoøng ngöøa laây nhieãm.
cöù thôøi ñieåm naøo. Do ñoù, khoaûng 3 ñeán
6 thaùng söû duïng chuùng ta caàn lau doïn Caàn coù chuù yù ñaëc bieät vaø qui trình xöû
tuû laïnh cuõng nhö saép xeáp caùc vò trí ñeå lyù rieâng cho nhöõng tröôøng hôïp nhieãm
laáy caùc loï moâi tröôøng moät caùch hôïp lyù. cuï theå.
Vaán ñeà chaát laây nhieãm cheùo Hieän nay, chöa coù moät baùo caùo naøo noùi
veà nhieãm truøng cheùo giöõa caùc giao töû
Taát caû caùc coâng ñoaïn trong quy trình vaø phoâi vôùi nhau trong quaù trình löu tröõ
IVF ñeàu coù lieân quan ñeán thao taùc treân laïnh giao töû vaø phoâi ngöôøi. Tuy nhieân,
vaät lieäu sinh hoïc quí vaø coù nguy cô nguy cô laây nhieãm cuûa nhieãm truøng
laây truyeàn cheùo cao. Laây nhieãm coù theå cheùo cuûa beänh nhaân naøy sang beänh
giöõa maãu cuûa caùc beänh nhaân, laây töø nhaân khaùc vaãn coù theå xaûy ra trong suoát
maãu beänh phaåm ñeán nhaân vieân, hoaëc quaù trình löu tröõ laïnh. Do ñoù maãu chöùa
taùc nhaân laây beänh cho chuyeân vieân trong nhöõng thuøng löu tröõ, neáu coù theå,
y teá cho giao töû hay phoâi cuûa nhöõng neân traùnh tieáp xuùc tröïc tieáp vaät chaát
beänh nhaân khaùc vaø tieáp tuïc laây cheùo sinh hoïc vôùi nitô loûng. Nhöõng duïng cuï
cho nhieàu tröôøng hôïp khaùc. Do ñoù, moãi chöùa coù tính an toaøn cao neân ñöôïc söû
moät boä phaän phaûi thöïc hieän theo ñuùng duïng ñeå ñaùp öùng nhu caàu naøy. Coù theå
quy trình vaø quy ñònh veà an toaøn cho aùp duïng löu tröõ maãu vôùi nitô loûng ôû
töøng ñoái töôïng vaø ñeå ngaên ngöøa khaû daïng khí ñeå ñoù laø traùnh tieáp xuùc tröïc
naêng gaây nhieãm truøng cheùo. Vì vaäy, tieáp nitô loûng vôùi maãu vaät.
caùc coâng taùc caàn ñöôïc thöïc hieän nhö:
KEÁT LUAÄN
Tieâm ngöøa vieâm gan sieâu vi B hay
caùc loaïi virus cho caùc nhaân vieân. Chuaån hoùa caùc qui trình laø moät vaán
ñeà quan troïng trong IVF. ÔÛ caùc nöôùc
Saøng loïc kyõ HIV, vieâm gan sieâu vi phaùt trieån, vieäc chuaån hoùa ñöôïc thöïc
B/C vaø nhöõng beänh laây truyeàn qua hieän ngaøy töø khi caùc trung taâm IVF ñi
ñöôøng tình duïc (STD) cho beänh nhaân vaøo hoaït ñoäng. Taïi Vieät nam, ña soá
tröôùc khi xöû lyù hay tröôùc khi tröõ laïnh caùc trung taâm IVF môùi phaùt trieån trong
tröùng hay tinh truøng cuûa nhöõng beänh thôøi gian 5 naêm vaø khôûi ñaàu trong ñieàu
nhaân hieán taëng. kieän chöa ñöôïc chuaån hoùa. Do ñoù, vieäc
chuaån hoùa qui trình ôû caùc trung taâm
Moät nguyeân taéc cô baûn trong labo IVF laø vaán ñeà caàn ñöôïc quan taâm. Ñaây
IVF ñeå döï phoøng laây nhieãm cheùo laø cuõng laø nhöõng ñieàu kieän cô baûn ñeå
xem taát caû maãu sinh phaåm nhö laø maãu xaây döïng heä thoáng quaûn lyù chaát löôïng
nhieãm. Duø vaäy, vieäc chaáp nhaän ñieàu trong IVF.
trò cho beänh nhaân ñang bò nhieãm caàn
ñöôïc caùc baùc só laâm saøng caân nhaéc vaø Moãi trung taâm caàn thieát xaây döïng boä
thoâng baùo ñeå coù nhöõng qui trình ñaëc qui trình chuaån cuûa töøng nôi döïa treân
551
caùc nguyeân taéc vaø khuyeán cao chung. 2. Gianaroli L, Plachot M, van Kooij et al. (2000) ESHRE
guidelines for good practice in IVF laboratories. Human
Ngoaøi ra, trong töông lai caàn xaây döïng Reproduction 15 (10), 2241-2246.
moät boä qui chuaån cô baûn bao goàm caùc
3. Herlong JL, Ken Reubish, H. Lee Higdon, vaø William
tieâu chuaån chính chung cho caùc trung
R. Boone. 2008. Quantitative and qualitative analysis of
taâm IVF ôû Vieät nam. Heä thoáng qui microorganisms in an assisted reproductive technology
trình chuaån seõ giuùp naâng cao trình ñoä facility. Fertility and Sterility. 89 (4)
kyõ thuaät vaø quaûn lyù cuûa trung taâm IVF

4. Magli C, Van den Abbeel, Lundin K, et al. (2008)
nhaèm xaây döïng caùc chöông trình IVF Revised guidelines for good practice in IVF
an toaøn hôn cho phoâi, cho beänh nhaân, laboratories. Human Reproduction 23 (6), 1253-1262.
cho nhaân vieân y teá vaø cho theá heä treû 5. Ng SC, Edirisinghe WR, Sathananthan AH, Ratnam
töông lai töø IVF. SS. Bacterial infection of human oocytes during in vitro
fertilization. Int J Fertil 1987;32: 298–301.

6. Royal United Hospital Bath, NHS Trust UK (2008).
1. Cottell E, McMorrow J, Lennon B, Fawsy M, Asepsis, No Touch Technique and Clean Techniques.
Cafferkey M, Harrison RF (1996). Microbial

contamination in an in vitro fertilization-embryo
transfer system. Fertil Steril ; 66:776–780.
552
PHUÏ LUÏC
Caùc thao taùc naøy vôùi muïc ñích haïn cheá toái ña vieäc chaïm “key-parts”
ñeán nhöõng ñieåm, khu vöïc coù nguy cô gaây nhieãm truøng.
A B
C D
Hình 25.8 Caùc thao taùc voâ truøng ñuùng
553
A B
C D
Hình 25.9 Caùc thao taùc voâ truøng sai
Hình 25.9a vaø 25.9b Thao taùc sai khi chaïm ñaàu pipette vaøo lam, vaøo mieäng oáng nghieäm.
Hình 25.9c vaø 25.9d Thao taùc sai khi chaïm tay vaøo mieäng oáng nghieäm hay cuùi ngöôøi xuoáng
nhaët moät vaät ôû khu vöïc töø goái trôû xuoáng.
554
26
THIEÁT BÒ LABO THUÏ TINH TRONG OÁNG NGHIEÄM
Huyønh Gia Baûo
GIÔÙI THIEÄU döïng qui trình quaûn lyù thieát bò phuø hôïp
nhaèm mang laïi lôïi ích cao nhaát cho
ngöôøi beänh cuõng nhö cô sôû y teá. Do
Caùc kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn ñang
ñoù, hieåu bieát veà caùc thieát bò trong IVF
phaùt trieån ôû Vieät nam. Soá trung taâm
laø nhöõng kieán thöùc caàn thieát cho nhaân
thuï tinh trong oáng nghieäm (IVF) ngaøy
vieân trong chöông trình IVF cuõng nhö
caøng taêng. Tuy nhieân, ñaây vaãn coøn laø
caùc chuyeân vieân veà thieát bò cuûa caùc
moät kyõ thuaät vôùi nhöõng quan ñieåm môùi
beänh vieän.
veà laâm saøng vaø labo. Cuõng nhö caùc kyõ
thuaät y teá cao caáp vaø môùi phaùt trieån ôû
Muïc tieâu cuûa baøi nhaèm cung caáp caùc
Vieät nam, vieäc quaûn lyù thieát bò trong
kieán thöùc cô baûn veà caùc thieát bò söû duïng
qui trình kyõ thuaät IVF taïi caùc beänh
trong IVF, bao goàm cô cheá hoaït ñoäng,
vieän ôû Vieät nam haàu heát chöa ñöôïc
tính naêng vaø muïc ñích söû duïng. Ngoaøi
thöïc hieän toát. Ñieàu naøy daãn ñeán nhieàu
ra, caùc yeáu toá kyõ thuaät quan troïng lieân
haäu quaû xaáu: ñaàu tö thieát bò khoâng phuø
quan ñeán caùc thieát bò söû duïng trong
hôïp, thieáu söï keát noái vaø hoã trôï giöõa
IVF cuõng ñöôïc trình baøy.
caùc thieát bò, hieäu quaû söû duïng thieát
bò thaáp, khoâng ñaûm baûo qui trình kyõ
thuaät, aûnh höôûng keát quaû ñieàu trò, giaûm CAÙC THIEÁT BÒ CHÍNH TRONG
tuoåi thoï vaø hieäu suaát söû duïng thieát bò. LABO IVF
Do ñoù, vaán ñeà quaûn lyù thieát bò ñoùng
moät vai troø quan troïng trong vieäc ñaûm Tuû thao taùc voâ truøng
baûo hieäu quaû ñieàu trò vaø giaûm chi phí
ñaàu tö cuûa moät chöông trình IVF. Thieát bò naøy coøn ñöôïc goïi laø tuû caáy vi
sinh, hoaït ñoäng döïa treân nguyeân taéc
Beân caïnh ñoù, kieán thöùc veà thieát bò huùt khoâng khí beân ngoaøi moâi tröôøng vaø
cuûa nhaân vieân tham gia caùc qui trình ñaåy khí qua 2 heä thoáng loïc sô caáp vaø
cuõng chöa ñöôïc quan taâm. Ñieàu naøy, thöù caáp ñeå taïo ra khoâng khí voâ truøng
haïn cheá vieäc söû duïng coù hieäu quaû thieát beân trong tuû. AÙp löïc khoâng khí beân
bò cuûa nhaân vieân, cuõng nhö söï tham trong tuû bao giôø cuõng cao hôn aùp löïc
gia cuûa nhaân vieân tröïc tieáp söû duïng khoâng khí moâi tröôøng xung quanh. Chæ
thieát bò vaøo qui trình quaûn lyù thieát bò. caàn trang bò caùc tuû thoåi ñôn giaûn thoâng
Do ñoù, moãi trung taâm caàn ñaøo taïo cho thöôøng vôùi maøng loïc HEPA (hieäu quaû
nhaân vieân kieán thöùc veà thieát bò vaø xaây loïc 99,97% kích thöôùc haït 0,3 micron)
555
Thieát bò Labo thuï tinh trong oáng nghieäm
laø ñuû ñaûm baûo veà maët kyõ thuaät. Tuøy thay ñoåi boä loïc ).
theo dieän tích cuûa phoøng labo vaø qui moâ
hoaït ñoäng maø choïn kích thöôùc tuû cho Vaät lieäu beân trong: choïn loaïi baèng
phuø hôïp. Loaïi tuû thoåi ñöùng ñöôïc cho theùp khoâng ræ
laø an toaøn hôn cho nhaân vieân thao taùc.
Tieän ích: coù ngoõ vaøo khoâng khí, gas
Tuû thao taùc voâ truøng nhaèm taïo ra moät vaø coù oå caém ñieän beân trong khoang
khoaûng khoâng gian gaàn nhö voâ truøng laøm vieäc
tuyeät ñoái ñeå thao taùc cho nhieàu qui
trình nhö: chuaån bò tinh truøng, chuaån Caàn veä sinh beân trong tuû baèng coàn 70%
bò duïng cuï tieâu hao vaø chuaån bò moâi ñaàu ngaøy tröôùc khi söû duïng ít nhaát 30
tröôøng, hoùa chaát, ... Ngoaøi ra, coù theå phuùt vaø cuoái ngaøy sau khi söû duïng. Ña
noùi haàu heát nhöõng thao taùc trong labo soá caùc tuû naøy ñeàu ñöôïc nhaø saûn xuaát
IVF ñeàu caàn phaûi thöïc hieän beân trong trang bò ñeøn cöïc tím ñeå tieät truøng khu
tuû thao taùc ñeå traùnh nhieãm truøng cô vöïc laøm vieäc, tuy nhieân, khoâng neân söû
hoäi töø beân ngoaøi moâi tröôøng. Neáu tuû duïng ñeøn cöïc tím beân trong tuû ñeå dieät
vaän haønh lieân tuïc trong moät phoøng kín khuaån. Tröôùc khi söû duïng neân cho tuû
thì sau moät thôøi gian, phaàn lôùn khoâng chaïy ít nhaát 30 phuùt. Maøng loïc sô caáp
khí trong phoøng cuõng seõ ñöôïc loïc saïch. vaø maøng loïc HEPA phaûi ñöôïc kieåm tra
vaø thay ñònh kyø.
Caùc tính naêng quan troïng tham khaûo
caàn löu yù khi choïn maùy: Moät soá haõng saûn xuaát thoâng thöôøng
hieän nay: ESCO (Singapore), SHIN
Doøng khí löu thoâng theo chieàu thaúng SAENG (Haøn Quoác), SANYO (Nhaät),
ñöùng. Moät soá trung taâm vaãn chuoäng TELSTAR (Taây Ban Nha), NUAIR (Myõ),
loaïi thoåi ngang do khoaûng khoâng gian TRAÀN VUÕ (Vieät Nam),…
thao taùc roäng hôn.
Maøng loïc chính: maøng loïc HEPA

(vôùi hieäu quaû loïc 99,97% taïi kích thöôùc
haït 0,3 micron).
Maøng tieàn loïc: maøng loïc baèng nylon

vôùi hieäu quaû loïc raát cao.
Vaän toác doøng khí: 0,3-0,5 m/giaây.
Nguoàn saùng: baèng ñeøn huyønh quang.
Boä ñieàu khieån: ñieàu khieån baèng boä

vi xöû lyù LCD (chöùc naêng baùo thôøi gian Hình 26.1 Tuû thao taùc voâ truøng
556
Maùy ly taâm Tuû laïnh chöùa moâi tröôøng
Maùy ly taâm laø thieát bò quan troïng Neân choïn loaïi tuû ñieàu chænh ñöôïc
trong caùc coâng ñoaïn chuaån tinh truøng. nhieät ñoä chính xaùc ñeå ñaûm baûo söï oån
Ñieàu chænh toác ñoä vaø thôøi gian ly taâm ñònh nhieät ñoä vaø ñöôïc thieát keá chuyeân
phuø hôïp theo chaát löôïng maãu vaø loaïi duøng cho tröõ vaø baûo quaûn maãu, hoùa
maùy söû duïng. Vôùi caùc qui trình thoâng chaát. Tuû laïnh gia duïng thöôøng coù nhieät
thöôøng, moãi laàn ly taâm khoâng quaù 15 ñoä khoâng oån ñònh, aûnh höôûng ñeán chaát
phuùt vaø löïc ly taâm khoâng quaù 500g. löôïng moâi tröôøng nuoâi caáy.
Caùc tính naêng quan troïng tham khaûo Caùc tính naêng quan troïng tham khaûo
caàn löu yù khi choïn maùy: caàn löu yù khi choïn maùy:
Rotor vaêng ngang, toác ñoä ly taâm toái Khoaûng nhieät ñoä ñieàu chænh: 2-14oC.
ña 4.000 voøng/phuùt
Coù quaït ñoái löu taïo ñoä ñoàng ñeàu
Giaù ñeå oáng nghieäm phuø hôïp vôùi kích nhieät cao cho toaøn buoàng.
thöôùc cuûa 3 loaïi oáng nghieäm thöôøng söû
duïng (test tube ñaùy troøn 5ml, 14ml vaø Baùo ñoäng baèng ñeøn vaø aâm thanh
tube ly taâm ñaùy nhoïn 15ml). nhieät ñoä taêng quaù möùc.
Neân veä sinh maùy moãi ngaøy sau khi söû Heä thoáng baùo ñoäng cöûa môû sau khi
duïng hoaëc ít nhaát moät tuaàn baèng chaát khoâng ñöôïc ñoùng.
taåy röûa vôùi pH 5-8 hoaëc coàn 70% roài
röûa laïi vôùi nöôùc sieâu saïch. Haàu heát caùc hoùa chaát, moâi tröôøng söû
duïng caàn ñöôïc giöõ ôû nhieät ñoä 2-8oC.
Moät soá haõng saûn xuaát thoâng thöôøng Haïn cheá aùnh saùng chieáu vaøo tuû do
hieän nay: HETTICH (Ñöùc), HERMLE coù theå gaây bieán tính protein cuûa moâi
(Ñöùc), EPPENDORF (Myõ),… tröôøng. Tuøy thuoäc vaøo nhu caàu söû duïng
vaø dieän tích phoøng labo maø trang bò
loaïi thích hôïp. Söï cheânh leäch nhieät
ñoä giöõa ñoä beân trong vaø beân ngoaøi tuû
neân gaây ra hieän töôïng hôi nöôùc ôû beà
maët cöûa tuû, veä sinh lau chuøi haøng ngaøy
traùnh aåm öôùt deã gaây ra nhieãm.
Moät soá haõng saûn xuaát thoâng thöôøng

hieän nay: SANYO (Nhaät), ALASKA
(Nhaät), ARCTIKO (Ñan Maïch),...
Hình 26.2 Maùy ly taâm
557
khôûi ñoäng theo yeâu caàu
Tuû coù hai cöûa, cöûa trong baèng kính

tieän cho vieäc quan saùt vaø giöõ nhieät.
Caàn chuù yù ñieàu chænh nhieät ñoä tuû aám

chính xaùc. Neân veä sinh tuû haøng tuaàn
ñeå traùnh nhieãm khuaån keùo daøi hoaëc ít
nhaát moät thaùng baèng chaát taåy röûa hoaëc
coàn 70% roài röûa laïi vôùi nöôùc sieâu saïch.

hieän nay: SANYO (Nhaät), MEMMERT
(Ñöùc), BINDER (Ñöùc),…
Hình 26.3 Tuû laïnh chöùa moâi tröôøng
Tuû aám 37oC
Tuû aám laø moät thieát bò ñöôïc söû duïng cho

nhieàu muïc ñích khaùc nhau nhö laøm
aám maãu, moâi tröôøng khoâng caàn CO2,
vaät tö tieâu hao tröôùc khi söû duïng hoaëc
taïo ñieàu kieän cho tinh dòch ly giaûi.

caàn löu yù khi choïn maùy: Hình 26.4 Tuû aám 37oC
Khoaûng ñieàu chænh nhieät ñoä: coù theå Tuû saáy

ñieàu chænh 37oC
Duøng ñeå saáy tieät truøng nhöõng duïng cuï
Heä thoáng ñieàu khieån vi xöû laïnh sau khi ñaõ röûa baèng soùng sieâu aâm hoaëc
Microprocessor PID vôùi lôùp aùo khoâng tröïc tieáp tröôùc khi ñöa vaøo söû duïng.
khí (air jacketed system) cho söï ñieàu
khieån nhieät ñoä chính xaùc. Caùc tính naêng quan troïng tham khaûo
caàn löu yù khi choïn maùy:
Ñoä chính xaùc nhieät ñoä: ±0,2oC vaø
ñoä ñoàng ñeàu nhieät ñoä laø ±0,1oC. Thang nhieät ñoä: 40oC ñeán 250oC.
Timer: choïn töï ñoäng vôùi chöùc naêng Chæ thò hieän soá: nhieät ñoä, thôøi gian
558
vôùi maøn hình LED. Maùy loïc nöôùc
Boä ñieàu khieån nhieät ñoä vi xöû lí Hieän nay, coàn 70% khoâng coøn ñöôïc söû
(microprocessor PID). duïng ñeå veä sinh khi ñang thöïc hieän
caùc thao taùc trong qui trình IVF. Nhöõng
Vôùi boä ñònh thôøi gian baèng vi xöû hôïp chaát bay hôi trong coàn coù theå gaây
lyù cho pheùp chænh chính xaùc thôøi gian ñoäc cho giao töû, phoâi. Do ñoù, nöôùc sieâu
saáy hay tieät truøng nhieät. saïch hieän laø dung dòch toát nhaát duøng
ñeå veä sinh labo trong thôøi gian laøm
Caùc boä phaän an toaøn: maïch baûo veä vieäc. Ngoaøi ra, haàu heát caùc labo IVF
quaù doøng, baùo chuoâng khi nhieät ñoä ñeàu söû duïng nöôùc sieâu loïc cho tuû caáy
buoàng vöôït quaù nhieät ñoä caøi ñaët. CO2 vaø buoàng thao taùc IVF. Do ñoù, vieäc
trang bò maùy loïc nöôùc sieâu saïch laø raát
Ñoái löu khoâng khí töï nhieân. caàn thieát. Moät soá trung taâm IVF nhoû coù
theå mua nöôùc sieâu saïch ñoùng chai saün
Caàn chuù yù ñieàu chænh nhieät ñoä tuû aám ñeå söû duïng, nhaèm tieát kieäm chi phí
chính xaùc ôû nhieät ñoä yeâu caàu. Neân veä vaän haønh vaø baûo trì maùy.
sinh maùy haøng ñeå tuaàn traùnh nhieãm
khuaån keùo daøi hoaëc ít nhaát moät thaùng Tuøy thuoäc vaøo nhu caàu cuûa trung taâm
baèng chaát taåy röûa hoaëc coàn 70¬0 roài maø trang bò maùy loïc nöôùc sieâu saïch coù
röûa laïi vôùi nöôùc sieâu saïch. coâng suaát, dung tích thích hôïp. Neân söû
duïng heä thoáng loïc nöôùc sieâu saïch bao
Moät soá haõng saûn xuaát thoâng thöôøng goàm heä thoáng loïc keùp: caáp I loïc RO
hieän nay: SANYO (Nhaät), MEMMERT (thaåm thaáu ngöôïc), caáp II khöû ion, tieät
(Ñöùc), BINDER (Ñöùc),… truøng baèng tia cöïc tím…

Heä thoáng ñaõ bao goàm boä tieàn loïc RO

tích hôïp beân trong vaø bình chöùa nöôùc
RO. Ñeå naâng cao tuoåi thoï cho heä thoáng
caàn trang bò theâm boä tieàn loïc RO
gaén beân ngoaøi. Heä thoáng loïc töï ñoäng
tuaàn hoaøn nöôùc ñaûm baûo cho chaát
löôïng nöôùc cao nhaát.
Thoâng soá nöôùc ñaàu ra tham khaûo:
Löu löôïng nöôùc: 2 lít/phuùt

Hình 26.5 Tuû saáy
559
Ñoä daãn ñieän ôû 25oC: 0,055 microS/cm khoâng gian töông ñoái an toaøn cho caùc
thao taùc vôùi giao töû vaø phoâi do nhieät ñoä
Ñieän trôû suaát: 18,2 mega 0 hm-cm khoâng khí xung quanh vaø nhieät ñoä beà
maët laøm vieäc ñöôïc kieåm soaùt toát hôn.
TOC: 1-3ppm
Noàng ñoä vi khuaån: <1 cfu/ml caàn löu yù khi choïn maùy:
Haøm löôïng ñoäc toá: <0,001 EU/ml Maët baøn laøm vieäc ñöôïc thieát keá
laøm baèng theùp khoâng ræ, coù heä thoáng
Noàng ñoä haït > 0,2µm: <1 per/ml gia nhieät tröïc tieáp, kieåm soaùt nhieät ñoä
baèng vi xöû lyù, coù heä thoáng baùo ñoäng
Yeâu caàu veà ñaëc tính cuûa nöôùc khoâng quaù nhieät.
coù vi sinh, noäi ñoäc toá,…do ñoù vieäc kieåm
tra chaát löôïng nöôùc thöôøng xuyeân theo Coù theå gaén boä nguoàn saùng cho caùc
ñònh kyø haøng thaùng hoaëc sau khi thay loaïi kính hieån vi soi noåi khaùc nhau.
theá caùc coät loïc laø raát caàn thieát khi söû
duïng laâu daøi cho söï oån ñònh. Beà maët laøm vieäc ñöôïc söôûi aám lieân
tuïc, chính xaùc vaø phaüng ñeå ñaûm baûo
Moät soá haõng saûn xuaát thoâng thöôøng an toaøn, thuaän tieän khi thao taùc vôùi
hieän nay: MILIPORE (Myõ), SIEMEN ñóa caáy.
(Ñöùc), PAUL (Myõ), LABCONCO (Myõ),…
Boä tieàn loïc thay theá deã daøng.
Caàn veä sinh beân trong tuû baèng coàn 70o

ñaàu ngaøy tröôùc khi söû duïng ít nhaát 30
phuùt vaø cuoái ngaøy sau khi söû duïng.
Tröôùc khi söû duïng neân cho tuû chaïy
ít nhaát 30 phuùt vaø kieåm tra nhieät ñoä
beà maët tröôùc khi söû duïng. Ño nhieät
ñoä beà maët vaø ñoä saïch trong vuøng thao
taùc haøng tuaàn hoaëc haøng thaùng laø raát
caàn thieát vaø quan troïng trong suoát quaù
trình söû duïng ñeå kieåm tra vaø thay theá
Hình 26.6 Maùy loïc nöôùc ñònh kyø ñieän trôû, maøng loïc sô caáp vaø
maøng loïc HEPA.
IVF Workstation
Ñaây laø loaïi tuû thao taùc voâ truøng hieän nay: K-SYSTEM (Ñan Maïch),
loaïi ñaëc bieät ñöôïc thieát keá chuyeân bieät TELSTAR (Taây Ban Nha), MIDATLATIC
cho IVF. Ñaây ñöôïc xem nhö laø khoaûng (Myõ), ESCO (Singapore),…
560
Ñuû khoaûng troáng ñeå thao taùc thoaûi

maùi vôùi kính hieån vi soi noåi.
Quaït ñoái löu khoâng khí beân trong

buoàng.
Boä vi maïch xöû lyù kyõ thuaät soá/ maøn

hình cho ñieàu khieån CO2 vaø nhieät ñoä.
Boä phaän choáng quaù nhieät hoaït ñoäng

ñoäc laäp ñeå traùnh nguy cô quaù nhieät vôùi
giao töû vaø phoâi.
Hình 26.7 IVF Workstation
Khung laøm baèng nhöïa theo tieâu
IVF Chamber chuaån duøng trong y teá.
Töông töï IVF Workstation nhöng IVF Ñieàu khieån CO2 baèng caûm bieán
Chamber ñöôïc xem nhö moät khoâng hoàng ngoaïi.
gian thao taùc thu nhoû ñaûm baûo ñieàu
kieän moâi tröôøng gioáng nhö tuû caáy CO2 Deã daøng laép ñaët thay theá bình CO2.
khi thao taùc tröùng, phoâi ôû beân ngoaøi tuû
caáy trong thôøi gian daøi nhaèm haïn cheá Heä thoáng maøng loïc baèng than hoaït
toái ña söï dao ñoäng veà nhieät ñoä, noàng tính giuùp loaïi boû taïp nhieãm trong khí
ñoä CO2 vaø ñoä aåm. IVF chamber giuùp töø nguoàn CO2 cung caáp.
giaûm ñöôïc söï aûnh höôûng ñeán giao töû
vaø phoâi vì buoàng laøm vieäc kín vaø ñaûm Khay chöùa nöôùc taïo ñoä aåm coù theå
baûo noàng ñoä CO2 phuø hôïp vaø nhieät ñoä laøm saïch deã daøng.
töông ñöông beân trong tuû caáy.
Ñöôïc trang bò nguoàn saùng laïnh keøm
Neân choïn loaïi ñôn giaûn, nhoû goïn, löu daây daãn phuø hôïp vôùi cho kính hieån vi
ñoäng vaø coù theå ñaët ñöôïc ña soá caùc loaïi soi noåi söû duïng.
kính hieån vi soi noåi vaøo trong buoàng.
Ngoaøi ra, nhieät ñoä vaø noàng ñoä CO2 Caàn veä sinh beân trong tuû ñaàu ngaøy
oån ñònh trong buoàng laø 1 yeáu toá quan baèng nöôùc sieâu saïch tröôùc khi söû duïng
troïng. Ñoä aåm trong IVF chamber cuõng ít nhaát 30 phuùt vaø cuoái ngaøy sau khi söû
ñöôïc kieåm soaùt khaù toát nhôø coù khay duïng veä sinh laïi baèng coàn 70%. Tröôùc
chöùa nöôùc beân trong. khi söû duïng neân cho tuû chaïy ít nhaát
30 phuùt ñeå nhieät ñoä, ñoä aåm vaø CO2 oån
Caùc tính naêng quan troïng tham khaûo ñònh. Kieåm tra nhieät ñoä beà maët kính
561
vaø nhieät ñoä buoàng tröôùc khi söû duïng. trong vieäc xaây döïng heä thoáng nuoâi caáy
trong labo IVF.
hieän nay: HD SCIENTIFIC (UÙc), Caùc tính naêng quan troïng tham khaûo
MIDATLATIC (Myõ),… caàn löu yù khi choïn maùy:
Hieån thò vaø caøi ñaët caùc thoâng soá

nhieät ñoä, noàng ñoä CO2, ñoä aåm, thôøi
gian, ñieàu kieän hoaït ñoäng cuûa tuû vaø coù
theå veõ bieåu ñoà caùc thoâng soá giao ñoäng
khi môû cöûa baèng maøn hình LCD.
Neân choïn loaïi taïo nhieät tröïc tieáp

vôùi lôùp aùo khí (air jacket), boä phaän
kieåm soaùt CO2 baèng caûm bieán coâng
ngheä hoàng ngoaïi (infra-red) ñeå ñaûm
baûo ñoä chính xaùc cao hôn caûm bieán
Hình 26.8 IVF Chamber ñieän cöïc (TC). Ngoaøi ra, caûm bieán hoàng
ngoaïi khoâng bò aûnh höôûng bôûi söï thay
Tuû caáy CO2 ñoåi ñoä aåm so vôùi caûm bieán TC, ñieàu
naøy coù yù nghóa quan troïng trong vieäc
Ñaây laø thieát bò quan troïng nhaát trong hoài phuïc CO2 sau khi môû cöûa tuû (caûm
labo IVF. Hieän nay, coù nhieàu loaïi tuû bieán CO2 baèng TC chæ hoài phuïc noàng
caáy CO2 ñöôïc thieát keá ñaëc bieät chuyeân ñoä CO2 sau khi ñoä aåm ñaõ hoài phuïc).
duïng duøng trong IVF. Tuû caáy CO2 giuùp Maùy caàn coù chöùc naêng hieäu chænh
laøm aám vaø oån ñònh moâi tröôøng nuoâi caùc giaù trò naøy moãi khi coù söï cheânh
caáy tröôùc khi söû duïng vaø ñoùng vai troø leäch ñaùng keå vaø coù chöùc naêng töï hieäu
quan troïng trong heä thoáng nuoâi caáy chuaån veà ñieåm Zero. Tuû CO2 söû duïng
giao töû vaø nuoâi caáy phoâi in-vitro. aùo nöôùc (water jacket) coù theå duy trì
nhieät ñoä toát hôn, tuy nhieân, coù theå coù
Tuû caáy ñöôïc thieát keá ñeå taïo ra 1 moâi nhieàu vaán ñeà phaùt sinh khi phaûi xöû lyù
tröôøng beân trong tuû, keát hôïp vôùi heä ñeäm khoái nöôùc lôùn beân trong thaønh tuû (coù
cuûa moâi tröôøng nuoâi caáy hình thaønh theå chöùa ñeán vaøi chuïc lít nöôùc).
ñieàu kieän toái öu cho söï phaùt trieån cuûa
phoâi. Ñieàu kieän beân trong caùc tuû caáy Ñoä aåm trong buoàng coù theå leân ñeán
CO2 thöôøng laø nhieät ñoä 37oC, noàng ñoä 95% sau khi tuû caáy oån ñònh.
CO2 5-7%, ñoä aåm treân 95%. Haàu heát
thôøi gian trong qui trình nuoâi caáy, giao Neáu coù ñieàu kieän neân choïn loaïi tuû coù
töû vaø phoâi ñöôïc ñaët beân trong tuû caáy theâm phuï kieän chia nhieàu cöûa nhoû vaø coù
CO2. Do ñoù vieäc löïa choïn vaø vaän haønh nhieàu lôùp cöûa ñeå haïn cheá söï thaát thoaùt
tuû caáy CO2 phuø hôïp laø raát quan troïng nhieät ñoä vaø noàng ñoä CO2 moãi laàn môû cöûa tuû.
562
Khaû naêng hoài phuïc CO2 vaø nhieät ñoä oån ñònh, neân trang bò thieát bò löu ñieän
sau khi môû cöûa 15 giaây laø khoaûng 3-5 UPS cho caùc tuû caáy CO2.
phuùt vôùi quaït ñoái löu giuùp tuû nhanh
choùng oån ñònh ñaït ñieàu kieän toái öu Moät soá haõng saûn xuaát thoâng thöôøng
duøng cho nuoâi caáy. Tuy nhieân, vieäc söû hieän nay: THERMO (Myõ), SANYO
duïng quaït ñoái löu vaø heä thoáng daây daãn (Nhaät), GALAXY (Myõ), BINDER (Ñöùc),
beân trong buoàng tuû gaây khoù khaên khi HERACELL (Ñöùc),…
laép ñaët vaø laøm veä sinh, deã gaây nhieãm
khuaån. Do ñoù, hieän nay coù moät soá coâng
ty thieát keá vôùi ñieàu khieån nhieät ñoä
baèng vi xöû lyù, ñoä oån ñònh 0,1oC, gia
nhieät khaép 4 maët tuû ñaûm baûo ñoä ñoàng
nhaát vaø oån ñònh nhieät ñoä trong buoàng,
heä thoáng baûo veä quaù nhieät hoaït ñoäng
ñoäc laäp vôùi heä thoáng ñieàu khieån.
Baùo ñoäng baèng aâm thanh vaø tín

hieäu ñeøn khi coù loãi nguoàn, loãi chöông
trình vaø khi coù hieän töôïng quaù nhieät
vaø quaù noàng ñoä CO2.
Neân trang bò theâm heä thoáng loïc

ñöôøng daãn khí CO2 vaø trong tuû caáy keát
hôïp HEPA vaø than hoaït tính.
Moâi tröôøng noùng, aåm vaø yeám khí beân Hình 26.9 Tuû caáy CO2
trong tuû caáy raát phuø hôïp cho vi truøng
vaø naám phaùt trieån. Do ñoù, caàn chuù yù Tuû caáy tri-gas
ñaûm baûo voâ truøng khoâng khí trong labo
vaø giaûm thieåu nguy cô nhieãm truøng. Gaàn ñaây tuû caáy tri-gas kieåm soaùt ñöôïc
Thöôøng xuyeân kieåm tra ñeå phaùt hieän vôùi noàng ñoä O2 sinh lyù (5 - 7%) ñöôïc
nhieãm truøng, naám neáu coù ñeå xöû lyù kòp xem nhö laø moâi tröôøng in vitro toái öu
thôøi. Lau tuû ñònh kyø baèng coàn 70o roài nhaát hieän nay cho söï phaùt trieån cuûa
lau laïi baèng nöôùc sieâu saïch, sau khi giao töû vaø phoâi. Do ñoù, vieäc trang bò
lau cho tuû chaïy khoaûng 1 ngaøy sau vaø thieát bò naøy ngaøy caøng phoå bieán ôû
kieåm soaùt caùc giaù trò môùi baét ñaàu söû nhieàu trung taâm IVF.
duïng laïi hoaëc chaïy chöông trình tieät
truøng baèng nhieät ñoä cao taïi nhieät ñoä Tính naêng vaø chöùc naêng töông töï nhö
90-120oC trong voøng 2-12 giôø ñaûm baûo tuû caáy CO2, chæ theâm chöùc naêng kieåm
moâi tröôøng nuoâi caáy trong tuû ñaït ñoä an soaùt O2 baèng ñieän cöïc (do ñoù khi lau
toaøn cao nhaát. Neáu nguoàn ñieän khoâng chuøi veä sinh haïn cheá khoâng xòt coàn
563
tröïc tieáp vaøo ñieän cöïc seõ laøm thao Tính naêng töông nhö caùc loaïi kính
moøn). Moãi khi môû tuû, noàng ñoä O2 seõ hieån vi sinh hoïc thoâng thöôøng vôùi 4 vaät
taêng, sau ñoù tuû phaûi bôm moät löôïng khí kính choáng moác 4X, 10X, 40X, 100X.
N2 raát lôùn ñeå ñaåy noàng ñoä O2 ra khoûi tuû
nhaèm ñieàu chænh O2. Do ñoù caàn trang Heä thoáng choáng moác.
bò loaïi tuû coù theâm phuï kieän chia nhieàu
cöûa nhoû vaø coù nhieàu lôùp cöûa ñeå giaûm Ngoaøi ra, neáu coù ñieàu kieän choïn
thieåu bieán ñoäng moâi tröôøng beân torng loaïi coù theå naâng caáp gaén theâm camera
tuû caáy khi môû tuû, ñaëc bieät laø noàng ñoä hoaëc töông phaûn pha cho nhöõng öùng
O2 (trang bò theâm chöùc naêng töï chuyeån duïng khaùc.
ñoåi khí N2 laø raát caàn thieát ñeå ñaûm baûo
cung ni-tô lieân tuïc). Lau chuøi thöôøng xuyeân sau moãi laàn söû
duïng baèng chaát taåy röûa hoaëc coàn 70%
Caùc tính naêng quan troïng ñeå löïa choïn tuû roài röûa laïi vôùi nöôùc sieâu saïch, ñaëc bieät
caáy tri-gas töông ñöông vôùi tuû caáy CO2. laø daàu soi kính moãi khi söû duïng vaät
kính 100X. Haïn cheá môû ñeøn ôû cöôøng
Moät soá haõng saûn xuaát thoâng ñoä quaù cao hoaëc khi khoâng söû duïng ñeå
thöôøng hieän nay: THERMO (Myõ), gia taêng tuoåi thoï boùng ñeøn.
SANYO (Nhaät), GALAXY (Myõ), BIND-
ER (Ñöùc), HERACELL (Ñöùc),… Moät soá haõng saûn xuaát thoâng thöôøng
hieän nay: NIKON (Nhaät), OLYMPUS
(Nhaät), ZEISS (Ñöùc), OPTIKA (YÙ),…
Hình 26.10 Tuû caáy tri-gas
Kính hieån vi sinh hoïc
Duøng ñeå quan saùt tinh truøng hoaëc teá

baøo. Kính naøy duøng quan saùt caùc maãu
vaät khoâng söû duïng laïi ôû ñoä phoùng ñaïi
lôùn.
Caùc tính naêng quan troïng tham khaûo Hình 26.11 Kính hieån vi quang hoïc
564
Kính hieån vi soi noåi taêng tuoåi thoï boùng ñeøn.
Ñaây laø 1 thieát bò khoâng theå thieáu vaø Moät soá haõng saûn xuaát thoâng thöôøng
ñöôïc söû duïng ôû thöôøng xuyeân trong hieän nay: NIKON (Nhaät), OLYMPUS
haàu heát caùc qui trình trong labo IVF. (Nhaät), ZEISS (Ñöùc), OPTIKA (YÙ),…
Do ñoù heä quang hoïc ñöôïc xem nhö laø
1 tieâu chí quan troïng ñeå choïn loaïi naøo
cho thích hôïp.

Heä thoáng choáng moác.
Duøng ñeå quan saùt tröùng vaø phoâi

khi thao taùc. Ñoä phoùng ñaïi khoaûng
vaøi chuïc laàn (coù theå dao ñoäng trong
khoaûng 5-80X).
Khoaûng caùch laøm vieäc lôùn ñeå deã

thao taùc.
Hình 26.12 Kính hieån vi soi noåi
Coù theå gaén vôùi IVF Workstation
hoaëc laø ñaët vaøo trong IVF Chamber. Kính hieån vi ñaûo ngöôïc phaûn
pha vaø heä thoáng vi thao taùc
Keát noái ñöôïc vôùi camera coù caàn
chuyeån ñoåi tæ leä truyeàn quang giöõa ñaàu Hieän nay ICSI laø kyõ thuaät söû duïng phoå
quan saùt vôùi phaàn chuïp aûnh theo naác bieán nhaát trong hoã trôï sinh saûn. Do ñoù,
100% / 0 % vaø 50% / 50 % vaø coù baát kyø moät labo IVF cuõng caàn trang bò
heä quang hoïc töông phaûn pha, loïc aùnh kính hieån vi ñaûo ngöôïc töông phaûn pha
saùng maøu. vaø heä thoáng vi thao taùc. Choïn löïa kính
vôùi tính naêng phuø hôïp ñeå ñaûm baûo
Caân trang bò beä söôûi aám. Neáu kính chöùc naêng vaø tieát kieäm chi phí ñaàu tö.
soi noåi ñaët trong IVF chamber thì
khoâng caàn beä söôûi aám. Moät soá tính naêng cuûa heä thoáng kính
ñaûo ngöôïc vaø vi thao taùc caàn löu yù:
Lau chuøi kính thöôøng xuyeân sau moãi
laàn söû duïng baèng chaát taåy röûa hoaëc Kính caàn coù keát caáu chaéc chaén ñeå
coàn 70% roài röûa laïi vôùi nöôùc sieâu ñaûm baûo ñoä chính xaùc vaø giaûm ñoä rung
saïch. Haïn cheá môû ñeøn ôû cöôøng ñoä quaù khi söû duïng. Thaân kính laøm baèng vaät
cao hoaëc khi khoâng söû duïng ñeå gia lieäu coù ñoä cöùng vaø ñoä beàn cao. Thieát bò
565
ñöôïc thieát keá coù ñoä chính xaùc vaø ñoä oån coàn 70% roài veä sinh laïi vôùi nöôùc sieâu
ñònh cao seõ cho pheùp söû duïng thieát bò saïch. Haïn cheá môû ñeøn ôû cöôøng ñoä
trong thôøi gian laâu daøi trong ñieàu kieän quaù cao hoaëc khi khoâng söû duïng ñeå
moâi tröôøng hay thay ñoåi, ñoàng thôøi gaén gia taêng tuoåi thoï boùng ñeøn. Ñaây laø 1
ñöôïc nhieàu thieát bò phuï trôï. heä thoáng phöùc taïp goàm nhieàu boä phaän
trong söû duïng cuõng nhö baûo trì ñinh
Heä thoáng duøng cho kyõ thuaät Hoff- kyø vaø ngöôøi söû duïng phaûi ñöôïc huaán
man (HMC) cho hình aûnh toát nhaát do luyeän coù chuyeân moân tröôùc khi ñieàu
caùc ñóa caáy söû duïng hieän nay baèng khieån heä thoáng naøy.
nhöïa.
Moät soá haõng saûn xuaát kính hieån vi
Thieát keá theo hình thaùi hoïc taïo cho thoâng thöôøng hieän nay: NIKON (Nhaät),
ngöôøi söû duïng deã daøng thuaän tieän, tö OLYMPUS (Nhaät), ZEISS (Ñöùc),
theá vaän haønh caân ñoái thoaûi maùi giaûm OPTIKA (YÙ), NARISHIGE (Nhaät), RI
thieåu söï meät moûi do thöôøng phaûi thao (Anh), EPPENDOR (Myõ),...
taùc treân kính trong thôøi gian daøi.
Heä thoáng chia saùng coù ít nhaát 2

ñöôøng quang rieâng bieät cho pheùp laép
ñöôïc nhieàu thieát bò phuï trôï maø khoâng
laøm aûnh höôûng ñeán chaát löôïng hình
aûnh.
Thaân kính laép saün boä chuyeån ñoåi

ñoä phoùng ñaïi 1X vaø 1,5X.
Heä thoáng vi thao taùc keát hôïp giöõa

boä ñieàu khieån vó caáp baèng moteur hoaëc Hình 26.13 Kính hieån vi ñaûo ngöôïc phaûn pha vaø
baèng tay theo 3 chieàu vaø boä ñieàu khieån heä thoáng vi thao taùc
vi caáp baèng thuûy löïc theo 3 chieàu.
Heä thoáng hoã trôï thoaùt maøng
Baøn aám giöõ maãu vôùi ñóa nhieät hình baèng laser
troøn ñoä daøy 1mm, ñöôøng kính 108mm,
kích thöôùc phuø hôïp vôùi kính hieån vi Kyõ thuaät hoã trôï thoaùt maøng baèng laser
ñaûo ngöôïc. Trung taâm ñóa coù vuøng ñang ngaøy caøng ñöôïc nhieàu labo IVF
moûng hôn 0,5mm thích hôïp cho öùng quan taâm do söï chính xaùc vaø thao taùc
duïng vôùi kyõ thuaät Hoffman vaø vôùi vaät nhanh giuùp thuaän tieän vaø ñaït keát quaû toát
kính coù ñoä phoùng ñaïi cao. Coù theå ñieàu trong kyõ thuaät naøy. Tuy nhieân, ñaây laø 1
chænh chính xaùc nhieät ñoä beä söôûi aám. heä thoáng phöùc taïp vaø möùc ñaàu tö cao.
Veä sinh kính sau moãi laàn söû duïng baèng Caùc tính naêng quan troïng tham khaûo
566
caàn löu yù khi choïn heä thoáng hoã trôï Foot Swicht) ñeå thuaän tieän khi thao taùc
thoaùt maøng: vi phaãu.
Böôùc soùng phaùt: 1480nm, laø loaïi Hieäu chuaån tieâu ñieåm tröôùc khi söû duïng
diode tinh theå raén. laø moät ñieàu raát caàn thieát vaø quan troïng
khi söû duïng heä thoáng naøy. Haïn cheá soá
Phaàn phaùt laser thieát keá vöøa ñuùng laàn baén thaáp nhaát ñeå taïo söï an toaøn
vaät kính 40X (cho pheùp trung chuyeån cho phoâi do nhieät phaùt ra. Ñaây cuõng
aùnh saùng laser ñi qua cuõng nhö coù theå laø 1 heä thoáng phöùc taïp goàm nhieàu boä
nhìn thaáy vaät theå nhö moät vaät kính bình phaän keát noái gioáng nhö heä thoáng kính
thöôøng, söï truyeàn aùnh saùng tôùi 91%). ñaûo ngöôïc vaø vi thao taùc, do ñoù vieäc
baûo trì ñònh kyø laø raát caàn thieát.
Coâng suaát cuûa tieâu ñieåm: 300mW.
Ñoä chính xaùc cuûa vi trí vi phaãu: 1µm.
Giôùi haïn roäng cuûa vò trí vi phaãu

(qua moät laàn baén): 5-25µm.
Boä ñieàu khieån nguoàn phaùt laser: söû

duïng coâng ngheä vi ñieàu khieån toác ñoä
cao vôùi chöùc naêng ñoùng nguoàn naêng Hình 26.14 Heä thoáng hoã trôï thoaùt maøng baèng
löôïng phaûn hoài phaùt laser töùc thôøi. laser
Boä noái adapter cho pheùp gaén heä CAÙC THIEÁT BÒ HOÃ TRÔÏ KHAÙC
thoáng vaät kính laser leân nhieàu loaïi
kính hieån vi ñaûo ngöôïc . Maùy loïc khí di ñoäng voâ truøng (söû
duïng cho khu vöïc phoøng ñeäm)
Color Camera (Digital) vôùi coång noái
USB 2.0. Phoøng ñeäm laø khu vöïc noái keát giöõa
khoâng gian beân ngoaøi vaø khu vöïc labo.
Slice hieäu chuaån heä thoáng (Calibration Ñoä saïch vaø muøi ôû khu vöïc phoøng ñeäm
Slice). caàn ñöôïc xöû lyù ñeå haïn cheá toái ña söï
nhieãm truøng töø khu vöïc beân ngoaøi vaøo
Khoùa baûo maät baèng maõ hoùa (Security beân trong labo. Khoâng khí ñöôïc laøm
Key). saïch thoâng qua heä thoáng loïc keùp HEPA,
than hoaït tính vaø coù theå keát hôïp khöû
Boä ghaù noái C-Mount Adapter gaén truøng baèng tia cöïc tím.
camera vaøo kính hieån vi ñaûo ngöôïc.
Coâng taéc nhaán ñaïp chaân (Remote caàn löu yù khi choïn maùy:
567
Haáp thuï vaø loïc khoâng khí qua hai caàn löu yù khi choïn maùy:
lôùp haáp thuï ñaëc bieät.
Maøng loïc HEPA haáp thuï nhöõng haït
Khöû truøng khoâng khí baèng ñeøn cöïc coù kích thöôùc nhoû ñeán 0,3 micron, hieäu
tím U.V. quaû 99,7%.
Neân kieåm tra vaø lau chuøi, röûa maøng Haáp thuï nhöõng chaát ñoäc haïi, chaát
loïc ñònh kyø 3 hoaëc 6 thaùng ñeå ñaûm baûo höõu cô bay hôi, nhöõng muøi khoù chòu
khaû naêng hoaït ñoäng cuûa maùy loïc khí. vôùi caùc coâng ngheä khaùc nhau nhö than
hoaït tính hoùa chaát
hieän nay: ALEN (Myõ), ZANDER (Myõ), Khoâng söû duïng tia cöïc tím
SUNPURE (Myõ),…
Boä tieàn loïc laép ñaët ôû vò trí thuaän lôïi
cho vieäc thay theá.
Ít phaùt nhieät khi hoaït ñoäng.
Neân kieåm tra vaø lau chuøi, röûa maøng

loïc ñònh kyø 3 hoaëc 6 thaùng ñeå ñaûm baûo
khaû naêng hoaït ñoäng cuûa maùy loïc khí.

Hình 26.15 Maùy loïc khí di ñoäng voâ truøng hieän nay: AUSTIN (Myõ), ENHANCE
(Myõ),…
Maùy loïc khí di ñoäng voâ truøng (söû
duïng cho khu vöïc phoøng labo)
Maëc duø labo IVF luoân ñöôïc trang bò heä

thoáng loïc khí tuy nhieân doøng khoâng khí
tröôùc khi hoài löu seõ coù khuynh höôùng
thoåi xuoáng phía döôùi, phaàn khoâng
khí ôû khu vöïc thaáp trong labo thöôøng
khoâng ñöôïc loïc saïch. Do ñoù, thieát bò
loïc khí hoã trôï trong labo laø caàn thieát
ñeå loïc khí trong labo ôû khu vöïc thaáp
gaàn neàn nhaø. Thieát bò thöôøng döïa treân
maøng loïc HEPA raát tinh keát hôïp caùc
coâng ngheä loïc khí chuyeân duïng. Hình 26.16 Maùy loïc khí di ñoäng voâ truøng
568
CAÙC THIEÁT BÒ KIEÅM SOAÙT
CHAÁT LÖÔÏNG
Noùi chung, caùc thieát bò naøy ñoùng vai

troø kieåm ñònh ñoäc laäp caùc thoâng soá kyõ
thuaät cuûa caùc thieát bò, heä thoáng hoaït
ñoäng trong labo IVF.
Duïng cuï ño nhieät ñoä beà maët

Hình 26.17 Ñoàng hoà ño nhieät ñoä beà maët
(Surface Thermometer)
Duïng cuï ño nhieät ñoä gioït moâi
Duïng cuï ño nhieät ñoä beà maët coù ñoä
tröôøng (Digital Thermometer for
chính xaùc cao, giuùp kieåm tra nhieät ñoä
Bio Research)
beà maët taïi caùc khu vöïc thao taùc caàn beä
söôûi aám trong labo hoã trôï sinh saûn, töø
Trong quaù trình thöïc hieän kyõ thuaät
ñoù coù theå ñieàu chænh laïi nhieät ñoä hieån
ICSI, phaûi laáy ñóa caáy ra khoûi tuû caáy
thò treân maùy söôûi aám phuø hôïp.
vaø ñaët leân kieáng soi khaù laâu khi thöïc
hieän vi thao taùc. Do ñoù caàn ñaûm baûo
Ñieàu naøy raát quan troïng, giuùp kieåm tra nhieät ñoä cuûa gioït moâi tröôøng trong ñóa
nhieät ñoä beà maët laøm vieäc qua ñoù phaùt caáy nhö trong tuû caáy, ñeå teá baøo tröùng
hieän ngay caùc bieán ñoäng nhieät ñoä trong vaø phoâi coù theå phaùt trieån bình thöôøng.
quaù trình laøm vieäc, giaûm nguy cô maát Duïng cuï ño nhieät ñoä gioït moâi tröôøng
nhieät vaø quaù nhieät cho caùc ñóa caáy. giuùp kieåm tra thöôøng xuyeân nhieät ñoä
thöïc teá cuûa gioït moâi tröôøng trong ñóa
Boä phaän caûm öùng nhieät toát, nhanh caáy ñaët treân kieáng soi, töø ñoù coù theå
seõ giuùp hieån thò nhanh choùng, chính ñieàu chænh laïi thoâng soá nhieät ñoä cuûa
xaùc nhieät ñoä beà maët caàn ño. beä söôûi aám, ñeå nhieät ñoä thöïc teá cuûa
gioït moâi tröôøng ñaït ñuùng 37oC.
Beà maët caàn ño phaûi phaúng vaø trôn
ñeå ñaït ñöôïc giaù trò ño chính xaùc nhaát Ñaàu caûm öùng nhieät sieâu nhoû, ñöôøng
kính 0,25mm vôùi noøng baûo veä beân
Hieån thò nhieät ñoä theo oC. ngoaøi, coù theå gaén coá ñònh treân giuùp
kieåm tra chính xaùc vaø thöôøng xuyeân
Ño ñöôïc chính xaùc nhieät ñoä xung söï thay ñoåi nhieät ñoä cuûa gioït moâi
quanh khoaûng 37oC. tröôøng trong suoát quaù trình vi thao taùc.
569
Hình 26.19 Maùy ño pH
moâi tröôøng ñóa caáy beân ngoaøi tuû caáy

khi thaáy caàn thieát.
Duïng cuï ño Noàng ñoä O2, CO2,

nhieät ñoä vaø aùp suaát trong tuû
Hình 26.18 Maùy ño nhieät ñoä gioït moâi tröôøng caáy (O2.CO2, Temprature, Hg
Analyzer)
pH keá duøng cho tuû caáy (pH
Meter for Incubator) Duïng cuï kieåm tra toaøn dieän noàng ñoä
CO2, O2, nhieät ñoä, aùp suaát trong tuû caáy.
pH keá duøng cho tuû caáy laø duïng cuï ñöôïc Töø ñoù, caùc chuyeân vieân phoâi hoïc coù
thieát keá ñaëc bieät ñeå ño ñöôïc moät caùch theå ñieàu chænh laïi caùc thoâng soá hieån
deã daøng vaø chính xaùc ñoä pH thöïc teá thò treân maøn hình tuû caáy ñeå ñaûm baûo
cuûa gioït moâi tröôøng ngay beân trong tuû chính xaùc nhieät ñoä vaø noàng ñoä thöïc
caáy, töø ñoù giuùp caùc chuyeân vieân phoâi teá cuûa khoâng khí trong tuû caáy, taïo moâi
hoïc ñieàu chænh chính xaùc noàng ñoä CO2 tröôøng caàn thieát cho teá baøo phoâi coù theå
caàn cung caáp, nhaèm duy trì ñoä pH phaùt trieån toát.
toái öu cuûa moâi tröôøng nuoâi caáy phoâi
phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån cuûa tröùng Heä thoáng daây daãn khí (coù boä phaän khöû
vaø phoâi, ñaûm baûo toát nhaát cho söï phaùt aåm vaø loïc loaïi boû caùc phaân töû trong
trieån bình thöôøng cuûa phoâi vaø giao töû. khoâng khí) ñöôïc lieân keát vôùi ngoõ khí
Ñaàu doø caûm öùng ñeå ño ñoä pH ñöôïc vaøo cuûa maùy, vaø noái vôùi bôm gaén trong
thieát keá raát ñaëc bieät, vôùi hình daùng thaân maùy ñeå laáy maãu khí trong tuû caáy
nhö ñóa caáy coù 1 gieáng trung taâm, vaø vaø phaân tích maø khoâng caàn môû tuû.
coù theå töông thích vôùi taát caû caùc loaïi
tuû caáy hieän haønh, giuùp ño ñöôïc nhanh Boä caûm öùng baèng tia hoàng ngoaïi,
choùng, deã daøng vaø chính xaùc ñoä pH giuùp ño noàng ñoä khí CO2 trong phaïm vi
cuûa moâi tröôøng trong tuû caáy. Ngoaøi ra, töø 0-60% (sai soá 0,1%)
thieát bò cuõng coù theå ño ñöôïc ñoä pH cuûa
570
Hình 26.20 Maùy ño noàng ñoä CO2, O2 Hình 26.21 Maùy ño buïi
Ngoaøi ra coù theå ño noàng ñoä O2, aùp laser gaén trong.
suaát, nhieät ñoä trong tuû caáy, phaïm vi töø Duïng cuï ño hôïp chaát höõu cô
0-30%O2, 21”-36”Hg vaø 0-40oC. bay hôi VOC trong khoâng khí
(Portable VOC Monitor)
Duïng cuï ño buïi (HandiLaz Mini
Particle counter) Duïng cuï ño VOC Portable VOC Monitor
ñöôïc söû duïng ñeå ño hôïp chaát höõu cô
Duïng cuï ño buïi HandiLaz® Mini ñöôïc bay hôi coù trong khoâng khí cuûa labo,
söû duïng ñeå ño löôïng buïi coù trong caùc tuû thao taùc voâ truøng hay trong tuû
khoâng khí cuûa labo, caùc tuû thao taùc voâ caáy CO2. Portable VOC Monitor laø moät
truøng hay trong tuû caáy CO2. Vôùi thieát coâng cuï hoã trôï ñaéc löïc cho coâng taùc
keá coù theå caàm goïn trong loøng baøn tay, quaûn lyù chaát löôïng trong caùc labo IVF.
HandiLaz® Mini laø moät coâng cuï hoã Ñeå ñaûm baûo chaát löôïng khoâng khí trong
trôï ñaéc löïc cho coâng taùc quaûn lyù chaát moät labo IVF - moät yeáu toá quan troïng
löôïng trong caùc labo IVF. goùp phaàn quyeát ñònh tæ leä thaønh coâng
cuûa caùc ca ñieàu trò IVF - ña soá caùc labo
Ñeå ñaûm baûo chaát löôïng khoâng khí trong IVF ñeàu trang bò thieát bò loïc khí. Tuy
moät labo IVF - moät yeáu toá quan troïng nhieân, hieäu quaû cuûa caùc thieát bò naøy
goùp phaàn quyeát ñònh tæ leä thaønh coâng trong quaù trình söû duïng caàn ñöôïc kieåm
cuûa caùc ca ñieàu trò IVF - ña soá caùc labo tra ñeå coù nhöõng ñieàu chænh caàn thieát.
IVF ñeàu trang bò thieát bò loïc khí. Tuy Maùy ño giuùp xaùc ñònh möùc ñoä oâ nhieãm
nhieân, hieäu quaû cuûa caùc thieát bò naøy caùc taïp khí höõu cô trong labo, trong tuû
trong quaù trình söû duïng caàn ñöôïc kieåm caáy vaø caùc khu vöïc laân caän.
tra ñeå coù nhöõng ñieàu chænh caàn thieát.
Khi söû duïng duïng cuï ño buïi

HandiLaz® Mini, khoâng khí nôi caàn ño
seõ ñöôïc huùt vaøo buoàng ñeám thoâng qua
moät maùy bôm. Kích thöôùc vaø soá löôïng
haït buïi seõ ñöôïc ño ñeám nhôø heä thoáng Hình 26.22 Maùy ño VOC
571
STT Teân thieát bò Model Haõng saûn xuaát Chöùc naêng Muïc ñích
1 Surface 312CRR PTC INSTRUMENTS Ño nhieät ñoä beà maët Kieåm tra ñoä chính
Thermometer - Myõ xaùc nhieät ñoä caøi
ñaët treân beà maët IVF
Workstation, ThermoPlate,
… ñieàu chænh laïi nhieät
ñoä cho thích hôïp
2 K-type TSU-0125 TOKAI HIT – Nhaät Ño nhieät ñoä gioït moâi Kieåm tra ñoä chính xaùc
THERMOMETER tröôøng trong ñóa caáy nhieät ñoä caøi ñaët trong
khi ñaët treân beà maët tuû caáy, beà maët IVF
IVF Workstation, Workstation, ThermoPlate,
ThermoPlate,…vaø … ñieàu chænh laïi nhieät
nhieät ñoä trong tuû caáy ñoä cho thích hôïp vaø
calibrate nhieät ñoä tuû
caáy
3 pH Meter OEM-726 RI - Anh Ño pH gioït moâi Kieåm tra ñoä chính

tröôøng trong ñóa caáy xaùc pH # ñieàu chænh
laïi CO2 trong tuû
caáy cho thích hôïp
calibrate CO2 tuû caáy
4 CO2 ANALYZER 2830 BACHARACH – Anh Ño CO2, O2 trong tuû Kieåm tra ñoä chính
caáy xaùc CO2 calibrate CO2
tuû caáy
5 Portable VOC MinaRAE 2000 RAE SYSTEMS – Myõ Ño VOC trong tuû caáy Kieåm tra VOC kieåm
Monitor ( RI – Anh ) vaø khoâng khí trong tra khaû naêng hoaït
labo ñoäng cuûa Coda Filter
hoaëc maøng loïc Carbon,…
thay theá Coda Filter,
maøng loïc Carbon
thích hôïp
6 Handheld HandiLaz mini PARTICLE MEASURING Ño ñoä buïi (vi khuaån) Kieåm tra ñoä buïi ôû
Particle Counter SYSTEMS – Myõ trong tuû caáy vaø khoâng 3 kích côõ 0.3, 0.5,
( RI – Anh ) khí trong labo 5.0µm kieåm tra khaû
naêng hoaït ñoäng cuûa
maøng loïc HEPA thay
theá thích hôïp
Taát caû caùc thieát bò ño naøy ñeàu phaûi ñöôïc hieäu chuaån haøng naêm hoaëc laø döïa vaøo
giaù trò hieäu löïc cuûa hieäu chuaån laàn tröôùc. Ñaây laø 1 yeâu caàu baét buoäc phaûi coù ñeå
kieåm soaùt ñöôïc chaát löôïng cuûa caùc thieát bi trong labo.
572
CAÙC YEÁU TOÁ CAÀN QUAN TAÂM 36,7-36,8oC ñöôïc söû duïng phoå bieán.
Ngoaøi ra, neáu coù thieát bò ño nhieät ñoä
KHI SÖÛ DUÏNG THIEÁT BÒ
ñöôïc hieäu chænh theo heä thoáng NIST
(Vieän tieâu chuaån vaø coâng ngheä theá
Quaûn lyù thieát bò khoâng phuø hôïp seõ daãn
giôùi) chuùng ta seõ ño ñöôïc chính xaùc
ñeán caùc tieâu chuaån kyõ thuaät cuûa caùc
hôn nhieät ñoä thöïc chaát cuûa thieát bò
thieát bò khoâng chính xaùc vaø khoâng oån
caàn theo doõi. Töø ñoù hieäu chænh laïi cho
ñònh. Caùc yeáu toá naøy coù theå gaây nhieàu
chính xaùc, chuù yù theâm laø thieát bò duøng
taùc haïi leân keát quaû nuoâi caáy nhö:
ñeå ño cuõng coù sai soá do ñoù chæ neân
choïn loaïi naøo coù sai soá nhoû hôn sai soá
Toån thöông caùc baøo quan vaø maøng
cuûa thieát bò caàn ño.
teá baøo
Toån thöông leân ADN phoâi baøo
Thay ñoåi söï theå hieän cuûa caùc gen Beân caïnh ñoù, caàn kieåm soaùt theâm giaù
trong boä gen cuûa phoâi baøo trò ñoä aåm vì giaù trò naøy bò aûnh höôûng
Giaûm chaát löôïng phoâi bôûi nhieät ñoä. Thoâng thöôøng ôû 37oC
Giaûm tæ leä phaùt trieån ñeán blastocyst thì ñoä aåm ñaït ñöôïc >90%. Neáu ñoä aåm
Giaûm tæ leä laøm toå <90% thì caùc teá baøo seõ bò maát nöôùc vaø
Taêng tæ leä saåy thai khoâ nhanh hôn ñoä aåm >90%.
Do ñoù, nhaân vieân trong caùc labo IVF Caùc thieát bò giuùp oån ñònh nhieät ñoä
caàn hieåu roõ caùc vaán ñeà quan troïng ñoái trong heä thoáng nuoâi caáy bao goàm: IVF
vôùi töøng thieát bò vaø khaû naêng aûnh höôûng workstation, IVF chamber, beä söôûi aám
cuûa thieát bò leân heä thoáng nuoâi caáy. kính hieån vi caùc loaïi, caùc tuû aám, tuû caáy
CO2, heä thoáng loïc khí toaøn boä vaø caùc
Nhieät ñoä thieát bò ño löôøng vaø kieåm soaùt nhieät ñoä
ñoäc laäp.
Taát caû caùc quaù trình trong labo IVF ñeàu
ñöôïc kieåm soaùt ôû nhieät ñoä 37oC, giaù trò CO2
naøy ñöôïc xem nhö laø giaù trò toái öu cho
söï phaùt trieån cuûa giao töû cuõng nhö söï Beân caïnh giaù trò nhieät ñoä, noàng ñoä CO2
phaùt trieån cuûa phoâi. Vaán ñeà ñaët ra laø laø giaù trò quan troïng cuûa tuû caáy giuùp oån
laøm sao coù theå kieåm soaùt ñöôïc chính ñònh ñoä pH cuûa moâi tröôøng trong quaù
xaùc nhieät ñoä trong heä thoáng nuoâi caáy. trình nuoâi caáy do caùc heä thoáng moâi
Nhieät ñoä thöôøng xuyeân cuûa khoâng khí tröôøng hieän nay ñeàu söû duïng heä thoáng
trong labo coù aûnh höôûng lôùn ñeán caùc ñeäm bicarbonate.
qui trình kieåm soaùt nhieät ñoä heä thoáng
nuoâi caáy. Thaønh phaàn khí trong khí quyeån goàm
hoãn hôïp 78% N2, 21% O2, 0,94% Ar,
Thoâng thöôøng taát caû caùc thieát bò ñeàu 0,035% CO2 vaø 0,025 caùc khí khaùc. Tuy
coù khoaûng sai soá veà nhieät ñoä ±0,1- nhieân, chuùng ta caàn noàng ñoä CO2 - cao
0,2oC neân xu höôùng caøi ñaët nhieät ñoä hôn thoâng thöôøng ñeå oån ñònh pH moâi
573
tröôøng phuø hôïp cho söï phaùt trieån cuûa CO2 5-6%
phoâi. Theo caùc phaùc ñoà vaø heä thoáng O2 20-21%
moâi tröôøng nuoâi caáy phoå bieán hieän nay, N2 74-75%
noàng ñoä CO2 mong muoán trong tuû caáy
thöôøng trong khoaûng 5-7%. Khi chuùng Hieän nay, caùc haõng saûn xuaát tuû caáy
ta taêng noàng ñoä CO2 trong tuû caáy leân tri-gas chæ môùi coù chöùc naêng ño vaø
1%, pH trong moâi tröôøng nuoâi caáy seõ ñieàu chænh noàng ñoä O2. Vieäc hieäu
giaûm khoaûng 0,1. Vaán ñeà ñaët ra laø laøm chænh noàng ñoä O2 vaãn chöa theå thöïc
sao kieåm soaùt thaät chính xaùc noàng ñoä hieän. Do ñoù, giaù trò thaät noàng ñoä O2
CO2 trong tuû caáy, qua ñoù ñaûm baûo pH trong tuû caáy chæ kieåm soaùt naèm trong
moâi tröôøng thaät oån ñònh, taïo ñieàu kieän khoaûng sai soá cuûa tuû caáy, thoâng thöôøng
toát nhaát cho söï phaùt trieån cuûa phoâi. laø ±0,2% hoaëc cuûa thieát bò ño, thoâng
thöôøng laø ±0,1%. Tuy nhieân, sai soá veà
Khaùc vôùi nhieät ñoä, noàng ñoä CO2 bò aûnh noàng ñoä O2 coù theå khoâng aûnh höôûng
höôûng raát nhieàu bôûi moâi tröôøng xung nhieàu ñeán heä thoáng nuoâi caáy.
quanh bôûi vì ña soá caùc tuû caáy seõ laáy
noàng ñoä CO2 trong khoâng khí laøm giaù pH
trò chuaån, töông ñöông 0%. Do ñoù, ño
vaø hieäu chænh noàng ñoä CO2 laø vaán ñeà pH laø yeáu toá coù aûnh höôûng ñeán söï thaåm
caàn thieát vaø quan troïng haøng ñaàu trong thaáu cuûa teá baøo giuùp trao ñoåi chaát giöõa
quaûn lyù chaát löôïng cuûa 1 labo IVF. Giaù teá baøo vaø moâi tröôøng beân ngoaøi thoâng
trò thaät söï cuûa CO2 trong tuû caáy chæ qua maøng teá baøo, do ñoù noù coù taùc duïng
ñöôïc pheùp naèm trong khoaûng sai soá tröïc tieáp tôùi söï phaùt trieån cuûa phoâi hôn
cuûa thieát bò ño, thoâng thöôøng laø ±0,2%. laø noàng ñoä CO2.
Thieát bò giuùp oån ñònh noàng ñoä CO2 bao
goàm: tuû caáy CO2, IVF chamber vaø caùc CO2 + H2O ⇔ H2CO3 ⇔ H+ + HCO3-
thieát bò ño löôøng vaø kieåm soaùt noàng ñoä
CO2 ñoäc laäp. pH ñöôïc ño thoâng qua [H+] neân seõ bò
aûnh höôûng bôûi CO2. Noàng ñoä CO2 phaûi
O2 ñöôïc kieåm soaùt chính xaùc vì giaù trò pH
raát nhaïy vôùi söï thay ñoåi CO2.
Caùc nghieân cöùu gaàn ñaây ñaêng taûi treân
caùc taïp chí chuyeân ngaønh haøng ñaàu Thoâng thöôøng theo khuyeán caùo cuûa
veà IVF ñeàu chöùng minh roõ hieäu quaû caùc haõng moâi tröôøng nuoâi caáy phoâi thì
cuûa giaûm noàng ñoä O2 töø 2-5% trong heä pH seõ ñaït ñöôïc 7,2-7,4 vôùi 5-7% CO2
thoáng nuoâi caáy phoâi. Ngoaøi ra, maùy ño pH laø thieát bò raát
nhaïy coù khoaûng sai soá laø ±0,1 neân giaù
Trong heä thoáng nuoâi caáy coå ñieån vôùi tuû trò pH 7,3 laø giaù trò kieåm soaùt pH maø
caáy two-gas, noàng ñoä caùc loaïi khí chính hieän nay caùc trung taâm ñang duøng ñeå
trong moâi tröôøng tuû caáy thöôøng laø: nuoái caáy phoâi. Xu höôùng hieän nay cho
raèng phoâi phaùt trieån toát hôn ôû pH thaáp
574
hôn pH sinh lyù (7,1-7,2 thay vì 7,4), do Ñeå heä thoáng naøy coù theå hoaït ñoäng hieäu
ñoù noàng ñoä CO2 trong tuû caáy ñöôïc ñieàu quaû toái öu nhaát thì caàn theâm 1 buoàng
chænh töông öùng laø 6-7% thay vì laø 5% thoåi khí (Air shower) vaø pass box trung
nhö tröôùc ñaây. gian ôû giöõa phoøng labo vaø phoøng thuû
thuaät; 1 phoøng ñeäm trung gian ôû giöõa
Caùc thieát bò giuùp duy trì söï oån ñònh cuûa buoàng thoåi khí, phoøng thuû thuaät vaø moâi
pH moâi tröôøng caáy goàm: tuû caáy CO2, tröôøng beân ngoaøi. Ñoàng thôøi, phaûi thieát
IVF Chamber, maùy ño pH moâi tröôøng. keá heä thoáng khí cung caáp cho tuû caáy ôû
phía beân ngoaøi phoøng ñeäm vì caùc bình
Ñoä saïch, VOC (hôïp chaát höõu cô khí seõ laø nguoàn nhieãm khoâng khí trong
bay hôi) labo vaø 1 quy trình löu thoâng ra vaøo
nghieâm ngaët ñeå haïn cheá söï oâ nhieãm
Ngaøy caøng nhieàu döõ lieäu cho thaáy vai khoâng khí trong labo. Thoâng thöôøng, aùp
troø cuûa chaát löôïng khoâng khí trong labo suaát caùc phoøng ñöôïc phaân boá nhö sau:
IVF leân chaát löôïng phoâi vaø tæ leä thaønh
coâng. OÂ nhieãm moâi tröôøng noùi chung Phoøng labo (30 Pa)
vaø oâ nhieãm khoâng khí xung quanh labo ⇓
IVF ngaøy caøng naëng neà. Do ñoù, vieäc Phoøng thuû thuaät (20 Pa)
kieåm tra, ñaùnh giaù möùc ñoä oâ nhieãm ⇓
caùc taïp chaát trong khoâng khí coù vai troø Phoøng ñeäm (10 Pa)
raát quan troïng. Caùc trung taâm IVF ngaøy
caøng muoán quaûn lyù chaát löôïng toát hôn Beân caïnh söï cheânh leäch aùp suaát ñöôïc
neân baét ñaàu quan taâm ñeán chaát löôïng theå hieän qua ñoàng hoà aùp keá, chuùng
khoâng khí trong labo cuõng nhö trong ta caàn quan taâm theâm giaù trò ñoä buïi
tuû caáy. cuõng nhö vi khuaån trong labo ôû 3 kích
thöôùc 0,3; 0,5; 5µm theo tieâu chuaån
Chaát löôïng khoâng khí trong labo ñöôïc ISO 14644-1.
ñieàu hoøa vaø xöû lyù qua 1 heä thoáng trung
taâm coù trình nhö sau:
Khoâng khí
⇓
Maøng loïc Sô caáp (loïc thoâ)
⇓
Maøng loïc Carbon (loïc muøi)
⇓
Maøng loïc HEPA (loïc tinh)
⇓
Hoài löu khí
575
Classification Maximum concentration limits (particles/m3 of air) for particles equal to
numbers and large than the considered sizes shown below
Numbers (N)
0.1µm 0.2µm 0.3µm 0.5µm 1µm 5.0µm
ISO 1 10 2
ISO 2 100 24 210 4
ISO 3 1 000 237 102 35 8
ISO 4 10 000 2 370 1 020 352 83
ISO 5 100 000 23 700 10 200 3 520 832 29
ISO 6 1 000 000 237 000 102 000 35 200 8 320 293
ISO 7 352 000 83 200 2 930
ISO 8 3 520 000 832 000 29 300
ISO 9 35 200 000 8 320 000 293 000
Chuù yù, heä thoáng xöû lyù khoâng khí naøy labo cuõng nhö tuû caáy phaûi ñaït ñöôïc
khoâng theå xöû lyù heát phaàn khoâng khí ôû giaù trò 0,0ppm. Chuù yù, heä thoáng xöû lyù
beân döôùi (cao ñoä khoaûng 30-50cm so khoâng khí trong labo khoâng theå xöû lyù
vôùi neàn) neân caàn trang bò theâm nhöõng heát VOC neân caàn trang bò theâm nhöõng
thieát bò loïc khoâng khí di ñoäng trong thieát bò loïc muøi ôû khu vöïc phoøng ñeäm.
labo. Caùc thieát bò ñaûm baûo duy trì ñoä saïch
cuûa khoâng khí trong labo vaø heä thoáng
Thoâng thöôøng ñoä saïch khoâng khí beân nuoâi caáy bao goàm: heä thoáng phoøng
trong tuû caáy thöôøng cao hôn 1 hoaëc 2 saïch, caùc maùy loïc khí chuyeân duïng,
caáp ñoä so vôùi khoâng khí trong labo vì heä thoáng loïc khí trong tuû caáy CO2, heä
coù theâm heä thoáng loïc sô caáp vaø loïc thoáng loïc khí trong IVF Chamber.
HEPA rieâng bieät cuûa tuû caáy.
CHEÁ ÑOÄ BAÛO TRÌ THIEÁT BÒ
Ngoaøi ra, VOC (hôïp chaát höõu cô bay
LABO IVF
hôi) cuõng laø 1 giaù trò ñaùnh giaù ñoä
saïch cuûa khoâng khí trong labo. Ñaëc bieät
Baûo trì thieát bò trong labo IVF laø moät
giaù trò naøy coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán
yeâu caàu phaûi coù ñeå ñaûm baûo vaø duy trì
söï phaùt trieån cuûa phoâi trong tuû caáy,
chaát löôïng cuûa thieát bò cho muïc ñích
khi VOC #0,1ppm laø ñaõ coù taùc duïng
söû duïng laâu daøi vaø haïn cheá vieäc caùc
ñoäc haïi ñeán phoâi. Do ñoù, caàn trang bò
ruûi ro nghieâm troïng coù theå xaûy ra cuøng
theâm loïc HEPA coù keøm loïc VOC rieâng
moät luùc.
bieät cho tuû caáy vaø loïc carbon cho caùc
ñöôøng khí CO2 cung caáp vaøo tuû caáy ñeå
Moãi thieát bò phaûi coù soå theo doõi
khöû muøi.
töø khi baét ñaàu söû duïng. Ghi laïi taát caû
Khaùc vôùi ñoä saïch thì giaù trò VOC trong
nhöõng hoûng hoùc, thay theá neáu coù.
576
Dung dòch duøng ñeå lau chuøi phaûi Ngoaøi vieäc ñaàu tö mua saém thieát bò phuø
ñöôïc khuyeán caùo söû duïng rieâng bieät hôïp, caùc trung taâm IVF caàn quan taâm
cho töøng loaïi thieát bò. Coù theå duøng coàn vaø ñaàu tö nghieâm tuùc cho chöông trình
70% ñeå lau chuøi cho haàu heát caùc thieát quaûn lyù thieát bò. Ñaây laø moät ñaàu tö raát
bò roài sau ñoù lau chuøi laïi baèng nöôùc höõu ích cho hieäu quaû quaû kyõ thuaät vaø
sieäu saïch. hieäu quaû kinh teá cuûa chöông trình IVF.

Kieåm tra tình traïng hoaït ñoäng coù taûi
vaø khoâng taûi cuûa caùc thieát bò. 1. Gardner DK, Weissman A, Howles C,
Shoham Z (2008). Textbook of Assisted Reproductive
Technologies - Third Edition. Informa Healthcare.
Hieäu chænh laïi taát caû caùc maùy ño
2. Bryce E Carson Sr, Michael M Alper, Christoph Keck
döïa vaøo khoaûng thôøi gian hieäu löïc
(2004). Quality Management Systems For Assisted
cuûa hieäu chuaån laàn tröôùc. Sau ñoù hieäu Reproductive Technology - ISO 9001:2000. Taylor and
Francis.
chænh laïi caùc thieát bò trong labo.
3. Boone WR, Shapiro SS (1990). Quality control in the
IVF laboratory. Theriogenology 33: 23-50.
Thay theá taát caû maøng loïc cuûa caùc
thieát bò theo ñònh kyø hoaëc khi kieåm tra 4. Mortimer D and Mortimer ST (2005). Quality and
Risk Management in the IVF Labooratory. Cambridge,
khoâng coøn ñaït yeâu caàu nöõa.
United Kingdom: Cambridge University Press.
5. Higdon HL, Blackhurst DW and Boone WR (2008).

Phaûi coù keá hoaïch kieåm tra, duy trì,
Incubator management in an assisted reproductive
baûo döôõng, thay theá cho töøng thieát bò technology labooratory. Fertil Steril 89: 703-10
6. Wang H, Wang R, Liuu J (2000). Decreased in

Vieäc baûo trì thöôøng ñoøi hoûi coù caùc vitro fertilization and cleavage rates after an equipment
error during CO2 cabliration. Fertil Steril 73: 1247-1249.
thieát bò theo doõi vaø ño löôøng chuyeân
duïng. Vôùi caùc thieát bò phöùc taïp caàn coù 7. Worrilow KC, Huynh HT, Gwozdziewicz JB, Schllings
WA, Peters AF (2001). A retrospective analysis: the
hôïp ñoàng baûo trì ñònh kyø vôùi nhaø cung
examination of a potiential relationship between
caáp. particulate (P) and volatile organic compound (VOC)
levels in a class 100 IVF labooratory cleanroom (CR)
and specific parameters of embryogenesis and rates of
KEÁT LUAÄN implantation (IR). Fertil Steril 76: 15-16.
8. Kovacic B, Vlaisavljevic V (2008). Influence of

ÔÛ Vieät Nam hieän nay, chi phí cho thieát atmospheric versus oxygen concentration on
development of human blastocyst in vitro: a
bò chieám tæ leä lôùn nhaát trong ñaàu tö prospective study on sibling oocytes. Reprod Biomed
moät trung taâm IVF. Hieåu bieát ñaày ñuû Online 17: 229-236.
vaø quan taâm ñuùng möùc veà thieát bò giuùp 9. Meintjes M, Chantilis S, Douglas J, et al (2009). A
chuùng ta ñaàu tö ñuùng vaø söû duïng hieäu controlled randomized trial evaluating the effect of
lowered incubator oxygen tension on live births in a
quaû thieát bò. Vieäc vaän haønh thieát bò predominantly blastocyst tranfer program. Hum Reprod
ñuùng giuùp thieát bò hoaït ñoäng oån ñònh 24: 300-307.
vaø ñaûm baûo caùc tính naêng kyõ thuaät laø 10. Waldenstrom U, Engstrom AB, Hellberg D, et
ñieàu kieän caàn thieát ñeå coù tæ leä thaønh al (2009). Low-oxygen compared with high-oxygen
atmosphere in blastocyst culture, a prospective r
coâng cao vaø oån ñònh. andomized study. Fertil Steril 91: 2461-2465.
577
578
phaàn VI
treân moâ hình ñoäng vaät
580
27
THUÏ TINH TRONG OÁNG NGHIEÄM TREÂN
MOÂ HÌNH CHUOÄT
Haø Thanh Queá
MÔÛ ÑAÀU coøn laïi (Tarowski, 1959). OÂng cuõng laø

ngöôøi ñaàu tieân taïo ra theå dung hôïp
Keå töø khi doøng chuoät chuyeån gen ñöôïc phoâi (chimera) ñaàu tieân.
thöïc hieän thaønh coâng baèng phöông
phaùp vi tieâm vaøo naêm 1983, thì caùc Moâ hình nghieân cöùu treân chuoät ñöôïc
nghieân cöùu treân chuoät ngaøy caøng tieán xem laø kieåu maãu cho caùc nghieân cöùu
xa hôn. Nhieàu nghieân cöùu döïa treân moâ trong lónh vöïc hoã trôï sinh saûn, vaø
hình chuoät cuøng vôùi tieán boä khoa hoïc, quaù trình phaùt trieån cuûa chuùng gaàn
ñaõ cho pheùp hieåu bieát saâu hôn vaøo nhö laø moâ hình chung cho quaù trình
haàu heát caùc quaù trình phaùt trieån sinh hình thaønh phoâi giai ñoaïn tieàn laøm
hoïc noùi chung, cuõng nhö caùc vaán ñeà toå ôû ñoäng vaät höõu nhuõ. Töø caùc khaùm
di truyeàn hoïc cô baûn, di truyeàn hoïc ôû phaù naøy, ngöôøi ta coù theå chuû ñoäng taïo
ngöôøi, thuù nuoâi vaø phöông thöùc nhaân ñöôïc haøng loaït nguoàn ñoäng vaät nuoâi
gioáng. Nhieàu nghieân cöùu thöïc nghieäm coù nhöõng ñaëc ñieåm di truyeàn mong
treân phoâi chuoät ñöôïc tieán haønh, bao muoán; ñoàng thôøi taïo ñieàu kieän cho caùc
goàm caùc moâ taû veà giai ñoaïn phoâi tieàn nghieân cöùu thuoäc lónh vöïc phoâi thai hoïc
laøm toå, söï vaän chuyeån trong oáng daãn ôû ñoäng vaät vaø ngöôøi. Treân cô sôû ñoù, baøi
noaõn, söï phaân chia caùc teá baøo phoâi vieát naøy giuùp cung caáp moät soá thoâng
trong nuoâi caáy vaø moät soá quan saùt khaùc tin cô baûn veà thöïc nghieäm thuï tinh
trong in vitro. John Hammond vaø coäng trong oáng nghieäm treân moâ hình chuoät.
söï (1949) baùo caùo ñaàu tieân veà vieäc
nuoâi caáy phoâi chuoät in vitro ñaït ñeán NGUOÀN GOÁC CHUOÄT TRONG
giai ñoaïn phoâi nang. Chính oâng cuõng NGHIEÂN CÖÙU
laø ngöôøi giôùi thieäu veà caùc kyõ thuaät thuï
tinh nhaân taïo ôû boø. Khôûi nguoàn cuûa chuoät cho ng-
hieân cöùu
Vaøo naêm 1959, Kristof Tarowski ôû
Warsaw baét ñaàu tieán haønh phaân tích Coân truøng vaø virus ñöôïc xem laø moâ
tieàm naêng phaùt trieån cuûa töøng phoâi hình khôûi ñaàu cho caùc nghieân cöùu veà
baøo chuoät baèng caùch gieát cheát moät caáu truùc, nhöng döôøng nhö vaãn chöa
trong soá caùc teá baøo phoâi trong cuøng thu huùt ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc. Böôùc
moät phoâi, sau ñoù tieáp tuïc theo doõi khaû ngoaëc cuûa caùc nghieân cöùu sinh hoïc
naêng phaùt trieån cuûa caùc teá baøo phoâi ñöôïc ñaùnh daáu baèng vieäc söû duïng
581
Thuï tinh trong oáng nghieäm treân moâ hình chuoät
ñoäng vaät, ñaëc bieät laø cô theå ñoäng vaät sinh), ñoàng thôøi deã daøng giuùp ta nhaän
höõu nhuõ, vieäc naøy giuùp caùc nhaø sinh bieát daáu hieäu giao phoái khi quan saùt
hoïc nghieân cöùu xa hôn veà tieán trình nuùt nhaøy aâm ñaïo neáu caàn theo doõi söï
cuûa söï soáng. Caùc thaønh töïu cuûa Khoa sinh saûn in vivo, cuoái cuøng laø raát deã
Y tröôøng Ñaïi hoïc Harvard ñaõ giuùp môû nuoâi döôõng trong ñieàu kieän phoøng thí
roäng vieäc phaùt trieån vaø nhaân roäng caùc nghieäm.
doøng chuoät ñoät bieán taïo ra moät böôùc
tieán môùi trong caùc nghieân cöùu khoa Chuoät trôû thaønh löïa choïn toái öu cho
hoïc vaøo ñaàu theá kyû 20. caùc nghieân cöùu veà gen hoïc ôû ñoäng vaät
höõu nhuõ. Little ñaõ thaønh coâng trong
Chuoät nhanh choùng ñoùng vai troø quan vieäc taïo ñöôïc doøng chuoät “saïch” cho
troïng trong nghieân cöùu di truyeàn hoïc nghieân cöùu vaøo naêm 1911 vaø ñöôïc
ngay sau khi ñònh luaät Mendel ñöôïc coâng boá sau ñoù. OÂng tieáp tuïc coâng vieäc
khaúng ñònh laïi vaøo naêm 1900. Tuy cuûa mình vôùi doøng chuoät naøy vaø söû
nhieân trong suoát 80 naêm ñaàu cuûa theá duïng nghieân cöùu cuûa mình ñeå chöùng
kyû 20, nhieàu nghieân cöùu treân caùc loaïi minh tính hieäu quaû trong vieäc nghieân
ñoäng vaät khaùc, ñaëc bieät laø ruoài giaám cöùu caùc bieán ñoåi trong cô cheá baøi tieát,
Drosophila melanogaster, gaàn nhö cuõng nhö phuïc vuï cho vieäc baûo toàn caùc
laøm lu môø haún vai troø cuûa chuoät trong caù theå mang gen khaùc thöôøng.
caùc nghieân cöùu. So vôùi chuoät thì ruoài
giaám Drosophila melanogaster sinh Caùc nghieân cöùu nhaân doøng saûn phaåm
saûn nhanh hôn, chi phí nuoâi döôõng chuoät saïch vaãn tieáp tuïc ñöôïc nghieân
thaáp vaø giuùp cung caáp nhieàu thoâng cöùu sau ñoù. Phoøng thí nghieäm Jackson
tin veà quaù trình kieåm soaùt gen vaø bieät ñaõ tieán haønh nuoâi döôõng vaø cung caáp
hoùa. Ngoaøi ruoài giaám thì vieäc söû duïng cho caùc coâng trình nghieân cöùu ôû khaép
loaøi giun troøn Caenorhabditis elegans nôi treân theá giôùi. Doøng chuoät naøy ñöôïc
giuùp deã daøng trong vieäc phaân tích caùc taïo baèng kyõ thuaät Mendelian (döïa theo
yeáu toá veà gen cuõng nhö sinh hoïc thaàn thuyeát di truyeàn cuûa Mendel), ñaây laø
kinh. Vaäy caâu hoûi ñaët ra ôû choã "taïi sao moät trong nhöõng kyõ thuaät maø Little ñaõ
phaûi söû duïng chuoät cho caùc nghieân cöùu? " öùng duïng thaønh coâng vaøo naêm 1911.
Ñieàu naøy coù nghóa laø chuoät thí nghieäm
Caâu traû lôøi ñôn giaûn laø do vai troø quan khoâng chæ ñoàng nhaát trong cuøng moät
troïng maø caùc nghieân cöùu sinh hoïc trung taâm thí nghieäm maø noù coøn gioáng
höôùng ñeán chính laø hieåu saâu hôn veà nhau ôû taát caû caùc trung taâm khaùc treân
baûn thaân loaøi ngöôøi. Trong soá caùc loaøi toaøn theá giôùi.
ñoäng vaät höõu nhuõ, chuoät giöõ vai troø
laø moät moâ hình kieåu maãu ñeå aùp duïng Nguoàn goác
phaân tích caùc vaán ñeà veà di truyeàn, sinh
hoïc sinh saûn. Vôùi caân naëng chæ khoaûng Neáu Castle vaø Haldane ñöôïc xem laø
25-40g, thôøi gian mang thai ngaén (trong cha ñeû cuûa caùc nghieân cöùu di truyeàn ôû
voøng 10 tuaàn töø luùc mang thai ñeán luùc chuoät, thì Abbie E.C Lathrop laïi ñöôïc
582
ví nhö ngöôøi meï taïo ra chuùng. Lathrop döôùi loaøi Mus musculus ñöôïc tìm thaáy
ñaõ saùng laäp ra moät ‘noâng traïi’ chuoät ôû mieàn Trung vaø phía Ñoâng Chaâu AÂu,
ôû Granby, Massachusetts vaøo khoaûng Nga, Trung Quoác (Nagy vaø cs., 2003).
naêm 1900 ñeå nhaân doøng chuoät cung
caáp cho coäng ñoàng nhö moät loaïi vaät SINH LYÙ SINH SAÛN CUÛA CHUOÄT
nuoâi trong nhaø. Tuy nhieân sau ñoù
chuùng nhanh choùng trôû thaønh nguoàn Ñaëc ñieåm chung
ñoäng vaät cung caáp cho caùc nghieân
cöùu khoa hoïc ôû Trung taâm Bussey, vaø Phoâi chuoät hình thaønh baét ñaàu keå töø
moät soá nôi khaùc treân ñaát Myõ. Keå töø khi coù söï thuï tinh giöõa tinh truøng vaø
ñoù Lathrop baét ñaàu môû roäng vieäc nhaân noaõn. Khi quan saùt tieán trình phaùt trieån
gioáng moät caùch baøi baûn hôn. naøy ngöôøi ta nhaän thaáy coù moät ñieåm
raát quan troïng, chính laø khaû naêng phaùt
Phöông phaùp chính duøng ñeå phaân loaïi trieån trong giai ñoaïn sôùm chaäm hôn
chuoät thí nghieäm hoaøn toaøn khoâng ñôn toác ñoä phaùt trieån ôû caùc moâ hình thí
giaûn, nhöng qua ñoù giuùp phaûn aûnh söï nghieäm khaùc. Phoâi chuoät vaãn duy trì
toàn taïi cuûa caùc caù theå döôùi loaøi cuûa ôû traïng thaùi 2 teá baøo vaø tieáp tuïc phaân
caùc doøng chuoät Chaâu AÂu, chuoät Mus chia chaäm chaïp maø khoâng coù söï gia
musculus cuõng xuaát phaùt töø heä thoáng taêng khoái teá baøo chaát beân trong, trong
phaân loaïi naøy. Nhôø öùng duïng cuûa suoát quaù trình di chuyeån doïc theo oáng
nghieân cöùu RFLP (restriction - daãn noaõn ñeán töû cung ñeå chuaån bò cho
fragment - length - polymorphism) söï laøm toå vaøo ngaøy 4, 5 sau thuï tinh.
treân DNA chuoät, maø heä thoáng phöùc
taïp naøy daàn ñöôïc khaùm phaù. Phaân Caùc nhaø khoa hoïc cho raèng söï phaùt
tích RFLP cuûa DNA ty theå (ñöôïc duy trieån chaäm chaïp naøy nhaèm giuùp cho
truyeàn töø meï qua teá baøo chaát noaõn) töû cung coù ñuû thôøi gian chuaån bò cho
cho thaáy söï khaùc bieät giöõa caùc doøng vieäc tieáp nhaän phoâi. Trong chu trình
chuoät ñöôïc thieát laäp tröôùc ñaây so vôùi phaùt trieån, phoâi chuoät seõ taïo ra hai
caùc bieán ñoåi ñöôïc tìm thaáy ôû chuoät doøng moâ ñaàu tieân (laù nuoâi phoâi –
hoang daïi vaø nhöõng doøng chuoät môùi trophectodem cell vaø khoái teá baøo beân
sau naøy. Ngoaøi ra, döïa vaøo RFLP cuûa trong – inner cell mass) goùp phaàn taïo
DNA ty theå cho bieát tröôùc ñaây toàn taïi neân nhau thai vaø tuùi noaõn hoaøng ngoaøi
ít nhaát 5 doøng chuoät (DBA, BALB/C, phoâi. Vaøo khoaûng ngaøy naêm ñeán ngaøy
SWR, PL vaø C57-C58) ñeàu xuaát phaùt möôøi sau thuï tinh, ba laù phoâi – ngoaïi
töø con meï thuoäc doøng noäi ñòa Mus bì, trung bì vaø noäi bì – ñöôïc hình thaønh.
musculus döôùi loaøi. Nhoùm phaân loaïi
naøy ñöôïc tìm thaáy ôû phía Taây vaø Nam Quaù trình phaùt trieån ôû chuoät ñöôïc tính
Chaâu AÂu, taát caû chuùng ñeàu coù nguoàn töø ngaøy xaùc ñònh coù hieän töôïng giao
goác töø chuoät hoang daïi ôû phía Baéc nöôùc phoái, coøn ñöôïc goïi laø ngaøy tuoåi (days
Myõ du nhaäp vaøo nhôø caùc chuyeán taøu postcoitum). Thoâng thöôøng, döïa vaøo
Atlantic. Nhoùm phaân loaïi thöù hai hoaëc caùch tính naøy ta coù theå xaùc ñònh soá
583
12PM
Buoàng tröùng
12g tröa hGG

7 PM
Quaù trình ruïng tröùng
12PM vaø thuï tinh dieãn ra
5AM vaøo giöõa chu kyø tôùi
0.5 dpc 12g tröa
12PM
2 teá baøo 1.5 dpc Giai ñoaïn phaân

12g tröa
chia sôùm
12PM
5-8 teá baøo
2.5 dpc 12g tröa
Giai ñoaïn neùn
12PM
3.5 dpc 12g tröa

Blastocyst "Hatching"
12PM
4.5 dpc 12g tröa Giai ñoaïn laøm toå
12PM
Hình 27.1 Toùm taét quaù trình phaùt trieån ôû giai ñoaïn tieàn laøm toå cuûa chuoät (veõ laïi theo Nagy, 2003)
tuoåi cuûa phoâi vaø thôøi gian mang thai. cuûa chuoät laø 3-4 ngaøy. Ñeå phaân bieät
Ví duï, neáu thuï tinh dieãn ra vaøo khoaûng chuoät ñöïc vaø chuoät caùi, ngöôøi ta döïa
nöûa ñeâm (7 giôø toái ñeán 5 giôø saùng trong vaøo khoaûng caùch giöõa loã haäu moân vaø
chu kyø toái), thì vaøo tröa ngaøy hoâm sau loã sinh duïc, vaø caùc ñaëc ñieåm cô quan
(vaøo ngaøy quan saùt thaáy nuùt nhaøy aâm sinh duïc ngoaøi. Chuoät tröôûng thaønh
ñaïo) phoâi ñöôïc ñaùnh giaù laø nöûa ngaøy tieâu thuï 2-3g thöùc aên moãi ngaøy.
tuoåi vaø thôøi gian mang thai laø 1 ngaøy
vaø ñeán tröa ngaøy keá tieáp phoâi seõ laø 1,5 Söï hình thaønh tinh truøng
ngaøy tuoåi (Nagy vaø cs., 2003a).
ÔÛ chuoät, thôøi gian ñeå moät teá baøo maàm
Thôøi gian mang thai cuûa chuoät töø 19-21 bieät hoùa thaønh tinh truøng keùo daøi
ngaøy, tuøy thuoäc vaøo töøng chuûng. Chuoät khoaûng 5 tuaàn. Tinh truøng ñaõ ñöôïc bieät
môùi sinh naëng töø 1-1,2g, taêng tröôûng hoùa töø teá baøo maàm vôùi soá löôïng ngaøy
nhanh trong thôøi gian buù söõa meï. Chuoät caøng taêng, khi chuoät ñöôïc 5 tuaàn tuoåi.
tröôûng thaønh (8-12 tuaàn tuoåi) daøi hôn Khoâng gioáng quaù trình sinh noaõn, quaù
75 mm (tính töø muõi tôùi choùp ñuoâi), trình sinh tinh phuï thuoäc vaøo löôïng teá
naëng töø 10-30 gram. Chu kyø ñoäng duïc baøo maàm thöïc teá coù ñöôïc vaø caùc teá baøo
584
naøy coù khaû naêng töï phuïc hoài. Söï hình thaønh noaõn
ÔÛ giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình sinh ÔÛ chuoät sau khi sinh ñöôïc 5 ngaøy
tinh, tinh nguyeân baøo xuaát hieän vaøo tuoåi, thì taát caû caùc noaõn baøo ñeàu coù boä
khoaûng 3-7 ngaøy sau khi sinh, naèm nhieãm saéc theå ôû giai ñoaïn diplotene
saùt maøng ñaùy ñöôïc goïi laø tinh nguyeân cuûa kyø tröôùc, trong giaûm phaân I. Chính
baøo loaïi A. ÔÛ laàn phaân chia tieáp theo, vì theá chuùng thöôøng ôû daïng löôõng boäi
moät soá tinh nguyeân baøo loaïi A seõ bieán nhöng coù haøm löôïng DNA gaáp 4 laàn
ñoåi thaønh daïng trung gian, sau cuøng ôû nhieãm saéc theå ñôn boäi (4C). Trong
laø tieáp tuïc bieán ñoåi thaønh tinh nguyeân suoát giai ñoaïn nghæ cuûa noaõn hay giai
baøo loaïi B töø caùc teá baøo trung gian naøy; ñoaïn dictyate, caëp nhieãm saéc theå
vaø caùc tinh nguyeân baøo loaïi B coù khaû töông ñoàng thaùo xoaén hoaøn toaøn, taïi
naêng phaân chia ñeå taïo ra theâm nhieàu ñoù dieãn ra quaù trình phieân maõ ñeå toång
tinh nguyeân baøo loaïi B. Tinh nguyeân hôïp mRNA.
baøo loaïi B seõ di chuyeån xa daàn khoûi
maøng ñaùy ñeå höôùng veà khoang cuûa oáng Moãi nang noaõn ñeàu chöùa moät noaõn,
sinh tinh. Sau cuøng, chuùng seõ chuyeån vaø moãi noaõn thöôøng ñöôïc bao quanh
ñoåi thaønh tinh baøo sô caáp (tinh baøo caáp bôûi nhieàu lôùp teá baøo haït. Caùc teá baøo
I) vaø baét ñaàu böôùc vaøo phaân chia giaûm haït naøy coù nguoàn goác gioáng nhö caùc
phaân. Trong suoát kyø ñaàu cuûa giaûm teá baøo sertoli ôû tinh hoaøn, chuùng coù
phaân I, caùc caëp nhieãm saéc theå töông vai troø quan troïng ñoái vôùi söï tröôûng
ñoàng seõ baét cheùo nhau, keát quaû laø taïo thaønh vaø bieät hoùa noaõn (Richards vaø
neân tinh baøo thöù caáp (tinh baøo caáp II) cs.,1987; Matzuk vaø cs., 2002). Caùc teá
coù nhaân chöùa 20 nhieãm saéc theå keùp. baøo haït bao quanh noaõn, keát hôïp moät
Theo sau laø quaù trình giaûm phaân II cho caùch chuyeân bieät vôùi noaõn. Trong phöùc
ra 4 tinh töû hay tieàn tinh truøng vôùi soá hôïp naøy coù nhöõng khe noái cho pheùp
löôïng nhieãm saéc theå ñôn boäi (Braun vaø chuùng trao ñoåi chaát. Caùc khe noái vaãn
cs., 1989). Caùc tinh töû bieät hoùa thaønh ñöôïc duy trì ngay caû khi teá baøo haït vaø
tinh truøng tröôûng thaønh vaø ñöôïc phoùng noaõn bò ngaên caùch hoaøn toaøn vôùi nhau
thích vaøo khoang oáng sinh tinh. bôûi lôùp maøng trong suoát.
Tinh truøng chuoät gioáng nhö tinh truøng Hôn moät nöûa soá löôïng nang noaõn
cuûa ñoäng vaät höõu nhuõ, cuõng coù 3 phaàn nguyeân thuûy seõ thoaùi hoùa tröôùc khi
chính: ñaàu, phaàn giöõa vaø ñuoâi. Phaàn chuoät ñaït 3-5 tuaàn tuoåi. Chuoät caùi ñöôïc
ñaàu cuûa tinh truøng chuoät coù hình löôõi 6 tuaàn tuoåi thöôøng thaønh thuïc veà giôùi
maùc raát ñaëc tröng goàm: nhaân vaø theå tính (tuøy vaøo chuûng chuoät vaø ñieàu kieän
cöïc ñaàu. Nhaân chöùa nhieãm saéc theå ôû moâi tröôøng). Luùc naøy, moãi buoàng tröùng
daïng keát ñaëc cao, khoâng coù RNA, chieám chöùa khoaûng 104 noaõn ôû nhieàu giai
65% theå tích phaàn ñaàu. Phaàn coå chöùa ñoaïn tröôûng thaønh khaùc nhau. Quaù
nhieàu ty theå, laø nôi saûn sinh ra naêng trình tröôûng thaønh cuûa noaõn töø nang
löôïng cho hoaït ñoäng cuûa tinh truøng. noaõn dieãn ra ngaãu nhieân döôùi caùc ñieàu
585
kieän giaøu dinh döôõng caùc nang noaõn. giuùp nang noaõn tröôûng thaønh vôùi baûn
Trong ñieàu kieän toái öu, quaù trình naøy chaát gioáng nhö taùc ñoäng cuûa FSH noäi
dieãn ra 4 ngaøy/laàn. Tuy nhieân, ñoä daøi sinh, vaø hCG kích thích söï chín vaø
cuûa chu kyø coù theå bò aûnh höôûng bôûi ruïng noaõn vôùi taùc ñoäng töông töï vôùi
nhieàu nhaân toá moâi tröôøng vaø coù theå bò LH noäi sinh.
taùc ñoäng baèng caùch tieâm hormone kích
duïc toá. Hieäu quaû kích thích ruïng tröùng ôû chuoät
phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö ñoä
Trong moät chu kyø töï nhieân, chæ coù moät tuoåi, troïng löôïng, lieàu kích duïc toá söû
vaøi nang noaõn ñaùp öùng laïi söï gia taêng duïng, thôøi gian kích thích cuõng nhö
noàng ñoä FSH. Khi bò kích thích, caùc doøng chuoät ñöôïc kích thích (Nagy vaø
teá baøo nang noaõn daàn daàn maát ñi söï cs., 2003b).
tieáp xuùc vôùi noaõn vaø gia taêng söï toång
hôïp, ñoàng thôøi tieát ra caùc ñaïi phaân töû AÛnh höôûng cuûa ñoä tuoåi vaø caân naëng
proteoglycan coù troïng löôïng cao vaø leân hieäu quaû kích thích
hoaït hoùa caùc moâ nguyeân sinh. Cuõng
vaøo luùc naøy, caùc nang noaõn tích luõy Tuoåi thích hôïp nhaát cho kích thích ruïng
dòch tröông phoàng leân vaø tieán veà vuøng noaõn thay ñoåi tuøy theo töøng doøng, dao
ngoaïi vi cuûa buoàng tröùng, chuùng saün ñoäng trong khoaûng 6-8 tuaàn tuoåi. Vaøo
saøng cho söï bieán ñoåi cuoái cuøng ñeå ñoä tuoåi naøy, toác ñoä tröôûng thaønh noaõn
thoaùt khoûi nang. Trong moät chu baét ñaàu dieãn ra, laøm gia taêng soá löôïng
kyø ruïng noaõn töï nhieân, coù töø 8-12 nang noaõn coù khaû naêng ñaùp öùng toát vôùi
noaõn ruïng, tuy nhieân ñieàu naøy coøn tuøy FSH. Tuy nhieân tuoåi khoâng phaûi luùc
thuoäc vaøo töøng chuûng vaø quaù trình naøy naøo cuõng ñoùng vai troø laø yeáu toá chæ thò
thöôøng khoâng dieãn ra lieân tuïc maø theo söï thaønh thuïc veà giôùi tính cuûa chuoät,
töøng khoaûng thôøi gian keùo daøi töø 2-3 maø cheá ñoä dinh döôõng vaø tình traïng
giôø (Nagy vaø cs., 2003a). söùc khoûe cuûa con caùi cuõng taùc ñoäng
leân khaû naêng tröôûng thaønh cuûa nang
HOÃ TRÔÏ SINH SAÛN noaõn. Neáu ñieàu kieän söùc khoûe khoâng
toát hoaëc thieáu caân, thöôøng coù khuynh
Phöông phaùp gaây sieâu ruïng höôùng laøm chaäm quaù trình phaùt trieån
noaõn ôû chuoät, do ñoù laøm giaûm nghieâm troïng
soá löôïng noaõn thu ñöôïc sau kích thích
Caùc thöïc nghieäm nghieân cöùu ñeàu yeâu (Nagy vaø cs., 2003b).
caàu soá löôïng lôùn noaõn hoaëc phoâi giai
ñoaïn tieàn laøm toå, chính vì vaäy caàn Lieàu löôïng kích duïc toá
kích thích gaây sieâu ruïng noaõn baèng
kích duïc toá cho con caùi tröôùc khi cho PMSG: Lieàu PMSG thöôøng duøng cho
giao phoái nhaèm gia taêng soá löôïng haàu heát caùc doøng chuoät laø 5IU (tieâm
noaõn ruïng. PMSG (pregnant mare’s buïng), nhöng moät soá doøng khaùc laïi coù
serum gonadotrophin) ñöôïc söû duïng khaû naêng ñaùp öùng toát hôn ôû lieàu 2,5
586
hoaëc treân 10IU. Pha 50 IU/ml PMSG noäi sinh ñöôïc xaùc ñònh seõ phoùng thích
vôùi 1ml nöôùc muoái sinh lyù (PBS) hoaëc sau thôøi ñieåm hCG ít nhaát laø 2-3 tieáng
nöôùc tinh khieát, sau ñoù chia nhoû ra töøng (Nagy vaø cs., 2003b).
phaàn vôùi 0,1ml töông ñöông 5IU cho
moãi laàn tieâm. Neân baûo quaûn ôû nhieät ñoä Thu nhaän vaø choïn loïc noaõn
-20oC, toái ña trong voøng 1 thaùng.
Thu nhaän
hCG: Thöôøng tieâm lieàu 5IU cho haàu heát
caùc chuûng. hCG ñöôïc pha vôùi nöôùc muoái Thu nhaän noaõn töø buoàng tröùng, sau ñoù
sinh lyù hoaëc nöôùc tinh khieát (50 IU/ml nuoâi caáy trong ñieàu kieän thích hôïp cho
vôùi 1ml), chia ñeàu töøng phaàn vôùi 0,1ml ñeán khi tröôûng thaønh. Ñoái vôùi chuoät,
cho moãi laàn tieâm (töông ñöông 5IU). noaõn ñöôïc thu nhaän töø ñoaïn boùng cuûa
oáng daãn noaõn sau khi gaây sieâu baøi noaõn
Thôøi gian tieâm kích duïc toá baèng hormone vôùi thôøi gian thích hôïp.
Thôøi gian tieâm PMSG vaø hCG aûnh Choïn loïc noaõn
höôûng ñeán ñoä ñoàng nhaát cuõng nhö
chaát löôïng noaõn thu ñöôïc sau kích Choïn noaõn ñaït ñeán giai ñoaïn MII vôùi
thích ruïng tröùng. Thôøi ñieåm tieâm hCG theå cöïc thöù nhaát, maøng trong suoát vaø
ñöôïc xaùc ñònh laø sau PMSG 46-48 maøng noaõn hoaøng coøn nguyeân veïn;
tieáng. Quaù trình ruïng noaõn seõ xaûy ra khoâng choïn noaõn coù daáu hieäu baát
khoaûng 10-13 tieáng sau khi tieâm hCG; thöôøng nhö teá baøo chaát khoâng ñoàng
tuy nhieân ñeå kieåm soaùt quaù trình ruïng nhaát, teá baøo chaát co laïi hoaëc lieân keát
noaõn chính xaùc caàn tieâm hCG tröôùc loûng leûo vôùi maøng teá baøo.
khi LH noäi sinh ñöôïc phoùng thích.
Veek (1988) neâu ra moät soá tieâu chuaån
LH noäi sinh phoùng thích sau tieâm PMSG ñaùnh giaù noaõn goàm caùc ñaëc ñieåm hình
laïi ñöôïc kieåm soaùt bôûi chu ky saùng - thaùi veà ñoä ñeàu vaø mòn cuûa teá baøo chaát,
toái, chính vì vaäy tröôùc khi tieán haønh khoaûng khoâng quanh noaõn hoaøng nhoû,
kích thích gaây sieâu ruïng noaõn, neân oån maøng trong suoát khoâng coù daáu hieäu
ñònh ñieàu kieän soáng cuõng nhö thieát laäp baát thöôøng. Caùc ñaëc ñieåm baát thöôøng
chu kyø saùng toái cho phoøng nuoâi chuoät cuûa noaõn goàm theå cöïc bò phaân maûnh,
tröôùc khi tieâm PMSG. Thôøi gian LH noäi khoang quanh noaõn hoaøng roäng, teá baøo
sinh phoùng thích phuï thuoäc vaøo töøng chaát khoâng ñoàng nhaát, thoâ vaø saäm ñen,
doøng chuoät, nhöng öôùc chöøng khoaûng coù khoâng baøo trong teá baøo chaát.
15-20 tieáng sau ñieåm giöõa cuûa chu kyø
toái thöù 2 sau tieâm PMSG. Ví duï, neáu Phöông phaùp chuaån bò tinh truøng
chu kyø saùng töø 5 giôø saùng ñeán 19 giôø
vaø PMSG ñöôïc tieâm vaøo 13-14 giôø tröa, Tinh truøng töôi
thì hCG seõ ñöôïc tieâm sau 46-48 tieáng
(töùc laø vaøo khoaûng 12-13 giôø tröa), LH Tinh truøng laø nhöõng teá baøo coù khaû naêng
587
chuyeân hoùa cao, giöõ vai troø chuû ñaïo tinh truøng sau tröõ.
trong vieäc thuï tinh. Chính vì vaäy thu
nhaän, xöû lyù vaø baûo quaûn tinh truøng laø Neáu soá löôïng tinh truøng di ñoäng
moät trong nhöõng khaâu quan troïng trong thaáp (di ñoäng <20%) hoaëc maät ñoä thaáp
thuï tinh oáng nghieäm. Tinh truøng chuoät (< 25 x106/ml)
ñöôïc thu nhaän ôû maøo tinh, uû trong tuû
aám 37oC tröôùc luùc söû duïng. Sau ñoù xöû Tinh truøng seõ ñöôïc loïc röûa baèng
lyù tinh truøng ñeå loaïi boû môõ, caùc tinh phöông phaùp gradient.
truøng xaáu, cheát vaø dò daïng.
Tinh truøng sau loïc röûa seõ ñöôïc ñaët
Coù raát nhieàu phöông phaùp xöû lyù tinh vaøo tuû aám (ñeå môû naép) khoaûng 30 phuùt
truøng, ñoái vôùi chuoät thöôøng ñöôïc xöû lyù ñeå chuaån bò cho IVF hoaëc ICSI.
baèng phöông phaùp Swim-up. Neáu dòch
tinh truøng thu ñöôïc töông ñoái saïch thì Ñaët ñóa caáy coù phuû daàu vaøo tuû aám
khoâng caàn xöû lyù, chæ hoaït hoùa tinh
truøng baèng caùch uû trong tuû aám 37oC, Neáu soá löôïng tinh truøng di ñoäng vaø
5% CO2 töø 1 ñeán 2 giôø, sau ñoù duøng maät ñoä cao (di ñoäng >20%), tinh truøng
ngay dòch naøy ñeå taïo gioït thuï tinh. coù theå ñöôïc chuaån bò baèng phöông
Neáu maãu tinh truøng thu ñöôïc coù maät phaùp Swim-up gioáng nhö xöû lyù tinh
ñoä daøy ñaëc vaø ñoä di ñoäng toát thì xöû truøng töôi.
lyù baèng phöông phaùp Swim-up, sau ñoù
pha loaõng tôùi noàng ñoä thích hôïp (1-1,5 Chuaån bò chuoät cho phoâi
trieäu/ml) ñeå taïo gioït caáy.
Vieäc chuaån bò chuoät cho phoâi töông
Tinh truøng tröõ laïnh ñoái ñôn giaûn, chæ caàn tieâm kích duïc
toá laø coù theå thu ñöôïc nhieàu noaõn cuøng
Ñoái vôùi tinh truøng tröõ laïnh, phöông moät luùc hay coøn goïi laø gaây sieâu baøi
phaùp chuaån bò cuõng töông töï nhö tinh noaõn. Neáu caùc moâ hình thí nghieäm caàn
truøng töôi, chæ coù moät vaøi khaùc bieät söû duïng phoâi thì chæ caàn cho phoái bình
ban ñaàu khi raõ maãu so vôùi vieäc thu thöôøng seõ thu ñöôïc phoâi ôû nhöõng giai
nhaän maãu töôi töø chuoät ñöïc. ñoaïn caàn cho thí nghieäm. Tuy nhieân,
caàn löu yù chuoät raát deã bò stress vaø ôû
Maãu tinh truøng tröõ sau khi laáy khoûi nhöõng nôi oàn aøo thì vieäc giao phoái cuûa
nitô loûng seõ ñöôïc raõ ñoâng ôû nhieät ñoä chuoät seõ keùm hieäu quaû, thaäm chí chuoät
37oC, cho ñeán khi maãu tan hoaøn toaøn. khoâng chòu phoái trong nhöõng tröôøng
hôïp naøy.
Tube tröõ maãu seõ ñöôïc veä sinh beân
ngoaøi baèng coàn 70% tröôùc khi ñöôïc söû Chuaån bò chuoät nhaän phoâi
lyù thu nhaän tinh truøng.
Khi tieán haønh chuaån bò chuoät nhaän
Ñaùnh giaù maät ñoä vaø ñoä di ñoäng cuûa phoâi, khoâng caàn quan taâm ñeán phoâi
588
ñöôïc chuyeån ñang ôû giai ñoaïn naøo, chæ vaøo kyõ thuaät naøy coù theå thu ñöôïc moät
caàn quan taâm ñeán con caùi mang thai. löôïng lôùn phoâi giai ñoaïn phaân chia maø
Con caùi ñöôïc chuaån bò ñeå ñoùn nhaän khoâng caàn söû duïng chuoät ñöïc gioáng
phoâi töø con cho (phaûi cuøng loaøi) seõ ñeå baét caëp. Trong phöông phaùp naøy,
gaëp nhieàu khoù khaên vaø phöùc taïp hôn. tinh truøng seõ ñoàng loaït xaâm nhaäp vaøo
Tröôùc heát phaûi taïo ñöôïc söï ñoàng pha noaõn, chính vì vaäy söï phaùt trieån seõ
sinh duïc giöõa con caùi nhaän phoâi vôùi ñoàng nhaát hôn thuï tinh in vivo. Maët
con caùi cho phoâi. Con caùi nhaän phoâi khaùc, thuï tinh trong oáng nghieäm coøn
hay con caùi mang thai giaû phaûi cuøng giuùp taïo ra theá heä con töø tinh truøng
tuoåi vaø coù troïng löôïng xaáp xæ con cho ñoâng laïnh. Moâi tröôøng chuyeân bieät
phoâi (thöôøng laø 6 tuaàn tuoåi; troïng löôïng ñaàu tieân söû duïng cho phöông phaùp
25-35g). Nhöõng con caùi naøy ñöôïc tieâm naøy laø MTF. ÔÛ haàu heát caùc doøng chuoät
kích duïc toá cuøng thôøi ñieåm vôùi con cho thì thöôøng bò ‘block’ ôû giai ñoaïn 2 teá
phoâi (hoaëc sau moät ngaøy) vaø ñöôïc cho baøo, do ñoù phoâi caàn ñöôïc nuoâi caáy
phoái töï nhieân vôùi nhöõng con ñöïc ñaõ bò baèng moâi tröôøng chuyeån tieáp nhö CZB
thaét (caét) oáng daãn tinh hoaëc laø nhöõng hoaëc KSOM coù boå sung amino acid
con ñöïc baát thuï. (Summers vaø cs., 2000).
Chuaån bò chuoät ñöïc baát thuï Phoâi chuoät ñöôïc xem laø phöông phaùp
thöû nghieäm sinh hoïc raát hieäu quaû vaø
Choïn nhöõng chuoät ñöïc khoûe maïnh coù nhaïy caûm nhaèm kieåm soaùt chaát löôïng
hai tinh hoaøn to, ñeàu, ñeå tieán haønh moâi tröôøng ñöôïc söû duïng vaø thieát laäp
giaûi phaãu: caét hoaëc thaét oáng daãn tinh. qui trình cho trung taâm hoã trôï sinh saûn
Nhöõng con ñöïc naøy ñöôïc tieán haønh thuû ngöôøi.
thuaät tröôùc khi cho giao phoái vôùi con
caùi vaøi ngaøy (ít nhaát laø 2-3 ngaøy). Tröôùc Ñeå laáy tinh truøng töôi, chuoät ñöïc seõ bò
khi söû duïng con ñöïc naøy vaøo muïc ñích gieát ngay sau khi noaõn ñöôïc thu nhaän
thí nghieäm, caàn kieåm tra söï voâ sinh töø con caùi. Rieâng ñoái vôùi tinh truøng
cuûa noù baèng caùch cho phoái vôùi con caùi tröõ, sau khi raõ ñoâng vaøo ngaøy thu nhaän
ít nhaát laø moät tuaàn sau khi phaãu thuaät. noaõn, chuùng seõ ñöôïc caáy 40-50 phuùt
Neáu con caùi naøy khoâng coù daáu hieäu nhaèm gia taêng khaû naêng hoaït hoùa. Maät
mang thai nghóa laø vieäc thaét (caét) oáng ñoä tinh truøng ñöôïc ñieàu chænh sao cho
daãn tinh thaønh coâng vaø coù theå cho tieán maät ñoä khoaûng 1-2,5 trieäu/ml.
haønh gheùp caëp vôùi con caùi nhaän phoâi.
Noaõn ñöôïc thu nhaän sau khi con caùi
THUÏ TINH TRONG OÁNG NGHIEÄM ñöôïc tieâm hCG 12-14 giôø. Caùc böôùc
tieán haønh goàm:
COÅ ÑIEÅN (IVF)
Thuï tinh trong oáng nghieäm giuùp noaõn

Moå chuoät caùi vaø thu oáng daãn noaõn
tröôûng thaønh tieáp xuùc vôùi tinh truøng ñaõ
ñöôïc hoaït hoùa trong ñóa nuoâi caáy. Nhôø
Gieát chuoät baèng caùch keùo giaõn ñoät
589
ngoät ñoát soáng coå. cuûa oáng daãn noaõn cho noaõn thoaùt ra
ngoaøi.
Moå oå buïng chuoät caùi, duøng keïp
ñaåy noäi quan sang moät beân ñeå thaáy roõ Huùt noaõn qua ñóa röûa.
nhaùnh töû cung.
Caáy noaõn vôùi tinh truøng
Duøng keùo loaïi boû môõ khoûi oáng daãn
noaõn vaø moät ñaàu töû cung (gaàn oáng daãn Noaõn sau khi thu nhaän ñöôïc caáy
noaõn). vaøo vi gioït chöùa tinh truøng töø 5-6 giôø
Taùch phaàn giöõa oáng daãn noaõn vaø Sau 5-6 giôø, röûa noaõn qua 40-50µl
buoàng tröùng. moâi tröôøng nuoâi caáy (MTF, CZB hoaëc
IVF), sau ñoù caáy chuùng thaønh töøng
Caét moät ñoaïn nhoû nhaùnh töû cung nhoùm vaøo laïi caùc vi gioït khaùc vaø nuoâi
cuøng vôùi oáng daãn noaõn. caáy qua ñeâm.
Thu nhaän noaõn Kieåm tra thuï tinh vaøo ngaøy hoâm
sau, vaø cöù sau 24 giôø laïi theo doõi söï
Röûa saïch maùu vaø môõ, sau ñoù chuyeån phaùt trieån cuûa phoâi.
caùc oáng daãn noaõn sang ñóa tìm noaõn.
Döïa vaøo soá löôïng phoâi thu ñöôïc ñeå
Duøng kim tieâm 26G xeù ñoaïn boùng ñaùnh giaù keát quaû thu ñöôïc.
Baûng 27.1 Phaùc ñoà thöïc hieän IVF
Ngaøy Tieán trình thöïc hieän Tieán haønh coâng vieäc
D-3 Tieâm PMSG
D-2 48 tieáng sau tieâm PMSG Tieâm hCG
D0 14 tieáng sau tieâm hCG Thu nhaän noaõn
D0 Sau khi thu nhaän noaõn Xöû lyù tinh truøng
D0 Noaõn vaø tinh truøng sau khi ñöôïc Tieán haønh caáy noaõn vaø tinh truøng
xöû lyù
D0 5-6 tieáng sau caáy Kieåm tra thuï tinh
D1 24 tieáng sau sau caáy Kieåm tra phoâi
590
TIEÂM TINH TRUØNG VAØO BAØO vôùi tæ leä mang thai. Haàu heát caùc nghieân
cöùu ñeàu khaúng ñònh noaõn coù hình thaùi
TÖÔNG NOAÕN (ICSI)
baát thöôøng seõ daãn ñeán tæ leä thuï tinh
raát keùm, cuõng nhö chaát löôïng noaõn
Laø phöông phaùp tieâm moät tinh truøng
xaáu seõ laøm giaûm tæ leä mang thai. Moät
vaøo baøo töông noaõn nhôø heä thoáng
soá nghieân cöùu khaùc laïi chöùng minh
vi thao taùc. Kyõ thuaät naøy ñaàu tieân
raèng, khi caùc noaõn bò moät soá khuyeát
ñöôïc tieán haønh treân hamster, veà sau
ñieåm nhö khoang quanh baøo quaù lôùn,
ñöôïc aùp duïng treân chuoät (Kimura vaø
khoâng baøo ôû teá baøo chaát, hoaëc laø theå
Yanagimachi, 1995a,b) vaø moät soá loaøi
cöïc bò phaân maûnh; neáu caùc noaõn naøy
khaùc keå caû ngöôøi.
thaønh coâng trong vieäc thuï tinh vaø caùc
phoâi ôû giai ñoaïn sôùm vaãn phaùt trieån
Choïn loïc tinh truøng
bình thöôøng thì tæ leä laøm toå cuûa phoâi ôû
caùc tröôøng hôïp neâu treân cuõng raát thaáp
Tinh truøng ñöôïc choïn loïc treân hình
hoaëc seõ coù nguy cô saåy thai sôùm raát
thöùc di chuyeån vaø hình thaùi beân ngoaøi,
cao. Chính vì vaäy ñaùnh giaù chaát löôïng
döïa vaøo ñaùnh giaù chuû quan cuûa kyõ
noaõn tröôùc ICSI laø heát söùc caàn thieát.
thuaät vieân tieán haønh. Ñaùng giaù hình
daïng tinh truøng cho ICSI döïa vaøo
caùc tieâu chuaån: (1) veà hình thaùi thì
Qui trình tieâm tinh truøng vaøo
tinh truøng thaúng moät ñaàu, moät ñuoâi
baøo töông noaõn
vaø khoâng coù baát thöôøng ôû phaàn ñaàu
(1) Baát ñoäng tinh truøng
- giöõa - ñuoâi, ñaõ tröôûng thaønh hoaøn
toaøn; (2) Veà hình thöùc di chuyeån: di
Baát ñoäng tinh truøng giuùp cho vieäc
chuyeån bình thöôøng. Caùc tinh truøng coù
phoùng thích yeáu toá tinh truøng nhaèm
hình daïng baát thöôøng veà ñaàu, coå, ñuoâi
khôûi phaùt quaù trình hoaït hoùa noaõn.
thöôøng seõ khoâng ñöôïc choïn.
Khi tinh truøng bò baát ñoäng seõ laøm
toån thöông maøng tinh truøng daãn ñeán
* Tieâu chuaån veà hình thaùi cuûa tinh
vieäc giaûi phoùng caùc yeáu toá tinh truøng,
truøng bình thöôøng: tinh truøng bình
giuùp khueách taùn caùc chaát naøy vaøo baøo
thöôøng, daøi 5-6µm, ñöôøng kính 2,5-
töông noaõn. Yeáu toá tinh truøng kích
3,5µm, cöïc ñaàu chieám khoaûng 40-70%
thích söï dao ñoäng noàng ñoä calcium,
vuøng ñaàu, phaàn giöõa gaén thaúng truïc vôùi
ñoàng thôøi laøm taêng tính phaân cöïc cuûa
ñaàu, ñuoâi thaúng-khoâng cuoän-daøi gaáp 10
noaõn. Thaønh phaàn trong yeáu toá tinh
laàn ñaàu.
truøng chuû yeáu laø caùc protein nhaïy caûm
vôùi nhieät ñoä vaø chæ coù hieäu quaû sinh
Choïn loïc noaõn
hoïc khi tieâm vaøo baøo töông noaõn. Hieän
nay, yeáu toá tinh truøng ñaõ ñöôïc xaùc
Nhieàu nghieân cöùu cho thaáy coù söï lieân ñònh laø PLC-zeta.
heä maät thieát giöõa hình thaùi noaõn vôùi tæ
leä thuï tinh sau ICSI, chaát löôïng noaõn Sau ñoù, quaù trình hoaït hoùa noaõn dieãn
591
ra bôûi moät loaït phaûn öùng: (1) nhaân Kyõ thuaät ICSI ñoøi hoûi maøng baøo töông
tinh truøng giaûi neùn, (2) ñaåy theå cöïc thöù phaûi ñöôïc laøm thuûng ôû vò trí tieâm tröôùc
hai ra khoang quanh noaõn, (3) hình khi tinh truøng ñöôïc chuyeån vaøo trong
thaønh tieàn nhaân, (4) quaù trình thaûi loaïi teá baøo chaát cuûa noaõn.
(exocytoxis). Trong kyõ thuaät ICSI ôû
chuoät, tinh truøng thöôøng bò laøm baát Tieàn nhaân chæ ñöôïc hình thaønh moät
ñoäng hoaëc caét haún phaàn ñuoâi. khi tinh truøng ñaõ naèm trong baøo töông
noaõn sau tieâm. Kim tieâm ñöôïc ñöa
(2) Tieâm tinh truøng vaøo baøo töông noaõn vaøo baøo töông noaõn, sau ñoù moät phaàn
baøo töông noaõn seõ ñöôïc huùt vaøo roài
Tröôùc khi tieâm, thöôøng kim tieâm seõ bôm trôû laïi giuùp ñaûm baûo tinh truøng
ñöôïc ñaët ôû vò trí vuoâng goùc vôùi theå cöïc ñaõ ñöôïc tieáp xuùc vôùi baøo töông noaõn.
thöù nhaát nhaèm ñaûm baûo khoâng laøm Ñoäng taùc naøy ñöôïc xem laø böôùc khôûi
toån thöông noaõn, do thoâi voâ saéc cuûa ñaàu cho hoaït hoùa noaõn baèng caùch
noaõn thöôøng naèm ôû vò trí gaàn keà PB thöù taïo phoùng thích vaø di chuyeån cuûa ion
nhaát. Noaõn ñöôïc coá ñònh ôû vò trí 3 hoaëc calcium nhaân taïo.
9 giôø, vôùi theå cöïc ñöôïc ñieàu chænh ôû vò
trí 6 hoaëc 12 giôø. Vôùi vò trí naøy giuùp (4) Ruùt kim tieâm ra khoûi baøo töông
traùnh phaù vôõ thoi voâ saéc khi tieâm, neáu
vò trí naøy bò toån thöông seõ laøm noaõn bò Sau khi tinh truøng ñaõ ôû ñuùng vò trí
thoaùi hoùa hoaëc khoâng hình thaønh ñöôïc trong noaõn, kim tieâm caàn phaûi ruùt töø
theå cöïc thöù 2. töø khoûi noaõn taïi vò trí tieâm. Moät löïc
nhoû trong kim vaãn phaûi ñöôïc duy trì,
(3) Laøm thuûng maøng baøo töông vaø huùt neáu khoâng tinh truøng coù theå seõ bò huùt
baøo töông cuûa noaõn vaøo kim trôû laïi vaøo kim, gaây toån thöông noaõn.
Ngaøy Tieán trình thöïc hieän Tieán haønh coâng vieäc
D-3 Tieâm PMSG
D-2 48 tieáng sau tieâm PMSG Tieâm hCG
D0 14 tieáng sau tieâm hCG Thu nhaän noaõn
D0 Sau khi thu nhaän noaõn Xöû lyù tinh truøng
D0 Noaõn vaø tinh truøng sau khi ñöôïc Tieán haønh ICSI
xöû lyù
D0 5-6 tieáng sau ICSI Kieåm tra thuï tinh
D1 24 tieáng sau ICSI Kieåm tra phoâi
Baûng 27.2 Phaùc ñoà thöïc hieän ICSI
592
CAÙC MOÂI TRÖÔØNG SÖÛ DUÏNG thaáu, pH, vai troø cuûa amino acid, vaø
nguoàn naêng löôïng phoâi caàn cung caáp
TRONG NUOÂI CAÁY PHOÂI
trong nuoâi caáy.
CHUOÄT
Caùc nghieân cöùu thöïc nghieäm treân phoâi Nghieân cöùu cuûa Bigger vaø cs (1967) cho
chuoät giai ñoaïn tieàn laøm toå baét ñaàu thaáy khaû naêng phaùt trieån hôïp töû chuoät
tieán haønh vaøo nhöõng naêm 1950, sau ñeán giai ñoaïn 2 teá baøo haàu nhö hoaøn
coâng boá cuûa Whitten (1956) veà khaû toaøn chæ caàn pyruvate, trong khi ñoù
naêng phaùt trieån cuûa phoâi chuoät giai glucose chæ tham gia hoã trôï söï phaùt
ñoaïn 8 teá baøo ñeán phoâi nang baèng moâi trieån cuûa phoâi ôû giai ñoaïn 4-8 teá baøo.
tröôøng bicarbonate Krebs - Ringer coù boå Töø caùc nghieân cöùu naøy ñaõ khôûi ñaàu cho
sung glucose vaø huyeát thanh boø (BSA). vieäc taïo ra moâi tröôøng nuoâi caáy cuûa
Sau ñoù laø caùc nghieân cöùu nhaèm tìm ra Brinster daønh cho noaõn (BMOC), vaø
caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán tæ leä laøm toå moâi tröôøng cô baûn ñaàu tieân ñöôïc bieát
vaø khaû naêng phaùt trieån cuûa chuoät sau ñeán laø BMOC2 (Nagy vaø cs., 2003c).
khi chuyeån phoâi nang vaøo töû cung con
caùi mang thai giaû cuõng ñöôïc Mc Lane Sau ñoù moät soá moâi tröôøng khaùc cuõng
vaø Bigger coâng boá vaøo naêm 1958 (Nagy baét ñaàu ra ñôøi döïa treân BMOC bao
vaø cs., 2003c). goàm moâi tröôøng Whitten vaø moâi tröôøng
M16; cho ñeán nay thì haàu heát moâi
Ñoái vôùi thuï tinh trong oáng nghieäm thì tröôøng nuoâi ña phaàn söû duïng heä ñeäm
phöông thöùc nuoâi caáy phoâi laø moät trong bicarbonate ñöôïc thieát keá bôûi
nhöõng yeáu toá ñoùng goùp vaøo söï thaønh Whittingham (1971). Moät soá daïng
coâng veà sau. Phöông thöùc nuoâi caáy khaùc cuûa M16 coù moät ít thay ñoåi, moät
baèng vi gioït ñöôïc Brinster phaùt trieån phaàn bicarbonate ñöôïc thay bôûi heä
vaøo naêm 1963, vaø ngaøy nay vaãn ñöôïc ñeäm HEPES giuùp cho vieäc oån ñònh
aùp duïng roäng raõi trong caùc qui trình ñoä pH trong qua trình thu nhaän noaõn
nuoâi caáy phoâi chuoät nhôø tính naêng deã cuõng nhö caùc thao taùc thöïc nghieäm
thao taùc treân phoâi. caàn nhieàu thôøi gian beân ngoaøi tuû caáy
(Quinn vaø cs., 1982).
Moâi tröôøng bicarbonate Krebs - Ringer

ôû haàu heát caùc moâi tröôøng nuoâi caáy Trong suoát gaàn 20 naêm sau, thaønh
sau naøy sôùm ñöôïc caûi tieán baèng vieäc phaàn nuoâi caáy phoâi chuoät coù ñoâi chuùt
giaûm noàng ñoä calcium töø 2,54mM coøn thay ñoåi. Tuy nhieân söï phaùt trieån
1,71mM, giuùp ngaên chaën hieän töôïng trôû laïi cuûa caùc nghieân cöùu treân phoâi
keát tuûa moâi tröôøng khi nuoâi caáy baèng chuoät, thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa
vi gioït. Döïa treân caùc nghieân cöùu nuoâi caùc moâi tröôøng nuoâi caáy môùi. Söï
caáy phoâi chuoät giai ñoaïn tieàn laøm toå xuaát hieän cuûa doøng moâi tröôøng nuoâi
giuùp tìm hieåu saâu hôn veà caùc ñaëc tính caáy phoâi theá heä hai ñöôïc ñaëc tröng bôûi
cuûa moâi tröôøng nuoâi caáy, nhö söï aûnh caùc ñaëc tính sinh lyù phuø hôïp, cuõng nhö
höôûng cuûa vieäc thay ñoåi aùp suaát thaåm caùc nhu caàu trao ñoåi chaát gaàn nhö ñöôïc
593
ñaùp öùng, goùp phaàn naâng cao caùc kyõ (Gardner vaø Leese, 1990).
thuaät nuoâi caáy phoâi veà sau. Ña phaàn Moâi tröôøng nuoâi caáy phoâi phaûn aûnh
caùc nghieân cöùu phaùt trieån heä thoáng caùc bieán ñoåi veà thaønh phaàn moâi tröôøng
moâi tröôøng nuoâi caáy phoâi ngöôøi ñeàu trong oáng sinh duïc caùi cho töøng giai
ñöôïc thöïc hieän ñaàu tieân treân chuoät, do ñoaïn phaùt trieån, cuõng nhö vò trí cuûa
caùc tham soá veà cô cheá trao ñoåi chaát phoâi trong töøng thôøi ñieåm. Hôn theá,
giöõa hai loaøi gaàn nhö gioáng nhau. taùc ñoäng cuûa caùc thaønh phaàn khaùc nhö
Nuoâi caáy phoâi chuoät giai ñoaïn tieàn amino acid vaø vitamin, caàn ñöôïc phaân
nhaân ñeán phoâi nang ñöôïc xem laø coâng tích theâm do söï coù maët cuûa caùc thaønh
cuï thöû nghieäm sinh hoïc nhaèm khaûo phaàn naøy aûnh höôûng ñeán quaù trình
saùt tính an toaøn cuûa caùc thaønh phaàn phaùt trieån cuûa phoâi chuoät trong in vitro
trong moâi tröôøng nuoâi caáy, caùc loâ daàu vaø sau ñoù laïi tieáp tuïc taùc ñoäng trong in
khoaùng, vaø caùc duïng cuï khi aùp duïng vivo khi phoâi ñöôïc chuyeån vaøo cô theå
trong nuoâi caáy phoâi ngöôøi. Tuy nhieân con caùi.
keát quaû thöû nghieäm coøn phuï thuoäc
vaøo yeáu toá di truyeàn, tuoåi cuûa phoâi luùc CZB (Chatot-Ziomek-Bavister)
thu nhaän vaø daïng moâi tröôøng söû duïng
(Nagy vaø cs., 2003c). Phoâi giai ñoaïn tieàn laøm toå ñeán
giai ñoaïn 8 teá baøo thöôøng söû duïng
MTF (Mouse Tubal Fluid) glucose khoâng hieäu quaû, maø naêng löôïng
yeâu caàu cho giai ñoaïn naøy thöôøng laø
Thaønh phaàn nuoâi caáy phoâi giai ñoaïn pyruvate vaø lactate. Glucose trong moâi
tieàn laøm toå döïa vaøo dung dòch muoái tröôøng nuoâi caáy ñôn giaûn thöôøng laøm
carbonate Krebs - Ringer coù boå sung chaäm hoaëc öùc cheá söï phaùt trieån cuûa
pyruvate, lactate vaø glucose, cuõng nhö phoâi, chính vì vaäy ñeå khaéc phuïc taùc
thaønh phaàn protein trong albumin ñoäng baát lôïi naøy, caùc nhaø nghieân cöùu
huyeát thanh; coù caáu taïo quaù ñôn giaûn ñaõ thay theá glucose baèng glutamine
vaø khaùc bieät nhieàu so vôùi dòch oáng daãn trong moâi tröôøng BMOC2 giuùp phoâi
noaõn vaø töû cung. Trong töï nhieân caùc giai ñoaïn 2 teá baøo coù theå ñaït ñöôïc giai
chaát dòch naøy chöùa nhieàu thaønh phaàn ñoaïn phoâi nang (Chatot vaø cs., 1989).
nhö amino acid, vitamin, vaø caùc yeáu toá
taêng tröôûng. Thaønh phaàn moâi tröôøng CZB - moät
daïng caûi tieán cuûa BMOC2 - ñöôïc thieát
Moâi tröôøng töø dòch voøi noaõn chuoät keá baèng vieäc gia taêng tæ leä lactate/
(MTF) ñöôïc thieát keá baèng caùch söû duïng pyruvate, boå sung 0,1mM EDTA, vaø
caùc thaønh phaàn ion cuûa moâi tröôøng 1mM glutamine thay theá cho glucose.
M16, tuy nhieân laïi chöùa noàng ñoä Tuy nhieân, ñeå phoâi coù theå hoaøn taát
glucose, pyruvate vaø lactate sinh lyù. quaù trình phaùt trieån töø giai ñoaïn phoâi
Khaùc bieät cô baûn giöõa MTF vaø M16 daâu ñeán giai ñoaïn phoâi nang caàn phaûi
chính laø noàng ñoä lactate trong thaønh boå sung 5,56mM glucose suoát 48 giôø
phaàn moâi tröôøng (4,79 so vôùi 23,3mM) nuoâi caáy. Moâi tröôøng CZB vaø moät soá
594
doøng caûi tieán thöôøng ñöôïc choïn cho 1972a,b) baèng phöông phaùp tröõ chaäm
nuoâi caáy vaø thao taùc treân phoâi trong (0,2-2,0oC/phuùt) vôùi söï hieän dieän cuûa
caùc nghieân cöùu nhaân doøng voâ tính ôû DMSO, vaø raõ ñoâng chaäm (4-25oC/
chuoät thí nghieäm (Wakayama vaø cs., phuùt). Döïa vaøo moâ hình tröõ laïnh naøy,
1999). Coù 3 daïng moâi tröôøng CZB: (i) caùc phöông phaùp tröõ noaõn ôû chuoät vaø
CZB duøng cho nuoâi caáy phoâi, (ii) CZB- phoâi ngöôøi cuõng laàn löôït ra ñôøi sau
HEPES duøng cho thao taùc treân phoâi, ñoù. Vaøo giai ñoaïn naøy, tröõ laïnh phoâi
vaø (iii) CZB-Sr duøng ñeå hoaït hoùa phoâi. chuoät ngaøy caøng ñöôïc aùp duïng phoå
bieán ôû caùc labo vaø ngaøy nay coù theå
KSOM aùp duïng cho taát caû caùc giai ñoaïn phaùt
trieån cuûa phoâi. Nhieàu phöông phaùp
Lawitts vaø Bigger (1991, 1992) ñaõ tröõ phoâi ñöôïc aùp duïng vôùi nhieàu loaïi
taïo ra moâi tröôøng SOM (Simplex chaát baûo quaûn khaùc nhau nhö glycerol,
Optimized Medium) chöùa nhieàu thaønh propylene glycol, ethylene glycol,
phaàn hoã trôï giuùp phoâi chuoät vöôït qua sucrose vaø raffinose. Phöông phaùp tröõ
‘block’ ôû giai ñoaïn 2 teá baøo. Sau ñoù laïnh chia laøm hai nhoùm: phöông phaùp
xuaát hieân moät daïng moâi tröôøng môùi caân baèng (equilibrium) vaø khoâng caân
döïa treân caùc thaønh phaàn ban ñaàu vôùi baèng (nonequilibrium) (Nagy vaø cs.,
teân goïi KSOM vôùi noàng ñoä NaCl vaø 2003f).
KCl cao hôn (Lawitts vaø Bigger, 1993).
Moâi tröôøng KSOM giuùp gia taêng tæ leä Phöông phaùp tröõ caân baèng (Equilibrium
phaân chia teá baøo ôû caùc teá baøo laù nuoâi method)
phoâi, vaø giuùp phoâi ñaït tôùi giai ñoaïn
phoâi nang cao hôn so vôùi caùc loaïi moâi ÔÛ phöông phaùp naøy, phoâi ñöôïc laøm
tröôøng tröôùc ñoù (moâi tröôøng SOM vaø laïnh chaäm daàn ñeán döôùi 0oC vôùi chaát
CZB). Cuõng döïa vaøo thaønh phaàn cuûa baûo quaûn ñoâng laïnh, vaø quaù trình khöû
moâi tröôøng KSOM, nhöng chöùa heä nöôùc baét ñaàu dieãn ra trong suoát giai
ñeäm HEPES (20mM) vaø giaûm noàng ñoaïn naøy. Phöông thöùc tröõ laïnh chaäm
ñoä NaHCO3 (4mM) giuùp thao taùc phoâi thöôøng maát nhieàu thôøi gian, nhöng laïi
beân ngoaøi tuû nuoâi caáy. Hieän KSOM ñaõ raát ñaùng tin caäy vaø coù theå aùp duïng cho
ñöôïc caûi tieán baèng caùch boå sung theâm nhieàu giai ñoaïn phaùt trieån khaùc nhau
caùc amino acid giuùp nuoâi caáy phoâi cuûa phoâi.
chuoät sau thuï tinh in vitro (Sztein vaø
cs., 2000). Moät soá böôùc caàn thieát giuùp quaù trình
tröõ laïnh baèng phöông phaùp caân baèng
TRÖÕ LAÏNH ñaït ñöôïc hieäu quaû
Tröõ laïnh phoâi Phoâi tieáp xuùc vôùi chaát baûo quaûn
Phoâi chuoät ñöôïc tröõ laïnh thaønh coâng Laøm laïnh chaäm daàn ñeán döôùi 0oC
ôû -196oC vaøo naêm 1972 (Wilmut, giuùp quaù trình khöû nöôùc xaûy ra. Quaù
595
trình khöû nöôùc coù theå dieãn ra tröôùc khi thaät söï thaønh coâng khi aùp duïng
quaù trình laïnh baét ñaàu, hoaëc trong suoát phöông thöùc môùi baèng vieäc keát hôïp
quaù trình laïnh. Taïo maàm tinh theå sôùm 3% vaùng söõa (skim milk) vôùi 18%
trong quaù trình laøm laïnh giuùp khôûi ñaàu raffinose trong nöôùc (Tada vaø cs., 1990).
quaù trình khöû nöôùc. Sau ñoù phöông phaùp tröõ naøy ñöôïc
Nakagata caûi tieán, ñaùnh daáu baèng söï
Löu tröõ trong nitô loûng. ra ñôøi cuûa chuoät con coù nguoàn goác töø
noaõn thuï tinh vôùi tinh truøng tröõ laïnh
Laøm aám ñeán nhieät ñoä sinh lyù nhaèm in vitro. Moät soá phöông phaùp tröõ tinh
loaïi boû daàn chaát baûo quaûn ñoâng laïnh, truøng khaùc ñöôïc aùp duïng thaønh coâng
traùnh gaây toån thöông cho teá baøo phoâi khi troän laãn raffinose vaø glycerol, coù
do ñoäc chaát sinh ra hoaëc do shock aùp boå sung theâm loøng ñoû noaõn (egg yolk)
suaát thaåm thaáu. Vieäc hình thaønh tinh (Songsasen vaø cs., 1997).
theå ñaù coù kích côõ lôùn laø moät trong
nhöng nguyeân nhaân laøm cheát teá baøo Tuy nhieân, hieäu quaû tröõ laïnh tinh
sau raõ ñoâng do taùc ñoäng cô hoïc gaây ra truøng chæ giôùi haïn ôû moät soá doøng chuoät
hoaëc do stress thaåm thaáu sau khi ñaù lai hoaëc hoãn taïp, noù laïi khoâng phaùt
tan chaûy (Jondet vaø cs., 1984). huy hieäu quaû ôû nhöõng doøng chuoät lai
cuøng doøng, cuï theå laø doøng C57BL/6 vaø
Phöông phaùp tröõ khoâng caân baèng 129S3/SvImJ, vaø ôû caû caùc doøng chuoät
(Nonequilibrium method) chuyeån gen. Ñeå khaéc phuïc khaû naêng
thuï tinh thaáp cuûa tinh truøng tröõ, caùc
Vôùi phöông phaùp tröõ khoâng caân baèng, kyõ thuaät hoã trôï sinh saûn khaùc ñöôïc aùp
phoâi thöôøng phaûi tieáp xuùc vôùi chaát baûo duïng nhaèm gia taêng tæ leä thaønh coâng
quaûn coù noàng ñoä cao vaø toác ñoä laøm nhö PZD hoaëc ICSI (Nagy vaø cs., 2003f).
laïnh nhanh (>200oC) baèng vieäc nhuùng
tröïc tieáp vaøo nitô loûng (-196oC) hoaëc CHUYEÅN PHOÂI
döôùi hôi nitô (-150oC) (Rall vaø cs.,
1987). Chính vieäc söû duïng chaát baûo Phoâi chuoät töø giai ñoaïn 1 teá baøo ñeán
quaûn vôùi noàng ñoä cao giuùp teá baøo loaïi phoâi nang (töông öùng vôùi 0,5-3,5dpc)
boû nöôùc tröôùc khi quaù trình laøm laïnh ñeàu coù theå ñöôïc chuyeån vaøo ñöôøng
dieãn ra, ngaên caûn vieäc hình thaønh tinh sinh saûn cuûa con nhaän phoâi, giuùp hoaøn
theå ñaù. taát quaù trình phaùt trieån cuûa chuùng. Ñoái
vôùi nhöõng phoâi ôû giai ñoaïn 1 teá baøo
Tröõ laïnh tinh truøng hay blastocyst (0,5-3,5dpc) thì coù theå
chuyeån vaøo ñoaïn boùng cuûa oáng daãn
Nhieàu phöông phaùp tröõ tinh truøng noaõn con caùi nhaän ñöôïc 0,5 dpc, coøn
chuoät ñöôïc baùo caùo vaøo nhöõng naêm phoâi ôû giai ñoaïn phoâi nang (töùc 3,5dpc)
1990 (Penfold vaø Moore, 1993; Fuller thì chuyeån vaøo töû cung. Ngöôøi ta cho
vaø Whittingham, 1996). Tuy nhieân, raèng con caùi mang thai giaû ñöôïc 2,5dpc
vieäc tröõ laïnh tinh truøng chuoät chæ duøng ñeå nhaän phoâi laø toát nhaát (toát hôn
596
caû 3,5 dpc), bôûi vì töû cung coù ñuû thôøi (1) Gaây meâ chuoät
gian ñeå baét kòp söï phaùt trieån cuûa phoâi (2) Giaûi phaãu chuoät caùi, boïc loä oáng daãn
(Nagy vaø cs., 2003d). noaõn ra ngoaøi oå buïng
(3) Chuyeån phoâi vaøo oáng daãn noaõn
Phöông phaùp chuyeån phoâi ôû giai ñoaïn (4) Khaâu veát moå
1-2 teá baøo vaøo oáng daãn noaõn cho hieäu (5) Theo doõi chuoät nhaän phoâi
quaû nhaát (Nichols vaø Gardener, 1989).
Caùc nghieân cöùu ñaõ cho thaáy ñoái vôùi Chuyeån phoâi vaøo töû cung
nhöõng phoâi khoâng coøn maøng trong suoát
neân nuoâi trong moâi tröôøng cho ñeán Phöông phaùp chuyeån phoâi vaøo töû cung
giai ñoaïn phoâi daâu tröôùc khi chuyeån ñöôïc tieán haønh döïa treân caùc nghieân
vaøo oáng daãn noaõn, thì vaãn coù theå thu cöùu thöïc nghieäm cuûa McLaren vaø
ñöôïc keát quaû nhö khi chuyeån nhöõng Mitchie (1956), töø nhöõng naêm ñaàu thaäp
phoâi naøy vaøo oáng daãn noaõn hay vaøo nieân 50 cuûa theá kyû 20. Cho ñeán naêm
töû cung. Do ñoù, khi khoâng chuaån bò 1958 thì vieäc cho ra ñôøi chuoät con nhôø
ñöôïc con caùi mang thai giaû 2,5dpc thì chuyeån phoâi in vitro ñaõ taïo böôùc ñeäm
vaãn coù theå chuyeån phoâi ôû giai ñoaïn cho nhieàu nghieân cöùu chuyeån phoâi
phoâi nang (3,5 ngaøy tuoåi) vaøo oáng daãn treân chuoät. Caùc böôùc chuyeån phoâi vaøo
noaõn cuûa con caùi mang thai giaû ñöôïc töû cung chuoät cô baûn gioáng nhö chuyeån
0,5 ngaøy. Ngoaøi ra, phoâi nang (3,5dpc) phoâi vaøo oáng daãn noaõn, chæ coù nhöõng
vaãn coù theå nuoâi theâm moät ngaøy ñeâm ñieåm khaùc bieät laø:
(töùc laø phoâi ñöôïc 4,5dpc) vaø sau ñoù
ñem chuyeån vaøo töû cung cuûa con (1) Phoâi ñöôïc chuyeån phaûi ôû giai ñoaïn
caùi mang thai giaû ñöôïc 2,5dpc; hoaëc phoâi nang
chuyeån vaøo oáng daãn noaõn cuûa con caùi (2) Vò trí chuyeån laø söøng töû cung
mang thai giaû ñöôïc 0,5dpc.
Chimera - coâng cuï cho vieäc nghieân cöùu
Chuyeån phoâi vaøo oáng daãn noaõn nhöõng vaán ñeà cuûa phoâi hoïc phaùt trieån
Vieäc chuyeån phoâi chuoät vaøo oáng Chimera laø toå hôïp sinh hoïc vôùi quaàn
daãn noaõn ñaõ ñöôïc Tarkowski baùo theå teá baøo nhieàu hôn moät hôïp töû, hoaëc
caùo laàn ñaàu tieân vaøo naêm 1959. Ñeán hai hôïp töû. Trong töï nhieân coù theå xaûy
naêm 1968, Whittingham ñaõ cung caáp ra do söï keát hôïp hai hôïp töû hoaëc coù hai
chi tieát phöông phaùp chuyeån phoâi ôû tinh truøng thuï tinh, tuy nhieân vôùi xaùc
chuoät. Theo thoáng keâ coù hôn 75% hôïp suaát raát nhoû.
töû bình thöôøng hay nhöõng phoâi ôû giai
ñoaïn 2 teá baøo ñaõ phaùt trieån ñeán thai Töø naêm 1960 ñeán naêm 1980, dung hôïp
khi chuùng ñöôïc chuyeån vaøo oáng daãn phoâi trôû thaønh moät coâng cuï ñaéc löïc
noaõn cuûa con caùi mang thai giaû ñöôïc trong nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà cuûa
0,5dpc. Quy trình chuyeån phoâi vaøo oáng sinh hoïc phaùt trieån, nhôø ñoù nhieàu vaán
daãn noaõn cô baûn goàm caùc böôùc sau: ñeà quan troïng veà phoâi cuõng nhö veà söï
597
hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa caùc cô coù yù nghóa quan troïng trong vieäc phaân
quan ñaõ ñöôïc laøm saùng toû. Dung hôïp tích caùc kieåu hình ñoät bieán. Thöôøng thì
phoâi ngaøy caøng cho thaáy taàm quan caùc phoâi ôû giai ñoaïn 8 teá baøo tôùi giai
troïng cuûa noù cuøng vôùi nhöõng thaønh töïu ñoaïn phoâi daâu (töø caùc trao ñoåi ñoät bieán
noåi baät veà söï phaùt trieån cuûa teá baøo goác. dò hôïp töû) ñöôïc söû duïng ñeå dung hôïp
Chuoät trôû thaønh phöông tieän chính cho vôùi caùc phoâi daïng hoang daïi, vaø duøng
vieäc chuyeån ñoåi gen teá baøo goác trong toå hôïp dung hôïp naøy ñeå phaân tích söï
ñieàu kieän in vitro. hoaït ñoäng cuûa caùc teá baøo ñoät bieán khi
coù söï hieän dieän cuûa caùc teá baøo daïng
Hôn 40 naêm tröôùc, nhöõng thí nghieäm hoang daïi. Ñieàu naøy coù yù nghóa raát quan
ñaàu tieân veà dung hôïp phoâi chuoät ñaõ troïng trong vieäc giaûi ñaùp nhöõng caâu
ñöôïc tieán haønh; phaûi keå ñeán ñaàu tieân hoûi ñöôïc ñaët ra tröôùc ñaây veà baûn chaát
laø Andrzej Tarkoski (Tarkowski, 1961), töï thaân cuûa teá baøo (cell-automonous)
oâng tieán haønh phaù maøng ‘trong suoát’ choáng laïi caùc yeáu toá ngoaøi teá baøo
cuûa 2 phoâi ôû giai ñoaïn 8 teá baøo chöùa (noncell-automonous) cuûa cuøng moät
boä gen khaùc nhau vaø cho chuùng tieáp kieåu hình ñoät bieán, cuõng nhö söï hoaït
xuùc trong suoát thôøi gian nuoâi caáy. Caùc ñoäng baát thöôøng cuûa caùc teá baøo ñoät bieán
phoâi sau khi dung hôïp coù khaû naêng (Rossant vaø Spence, 1998). Qua ñoù cho
soáng vaø ñöôïc ñöa vaøo con chuoät meï bieát caùc teá baøo daïng hoang daïi coù theå
nhaän phoâi. Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ thu sôùm hoã trôï nhöõng khuyeát ñieåm cuûa
ñöôïc chimera do phoái hôïp caùc phoâi nhöõng phoâi ñoät bieán, cho pheùp nhöõng
baøo tröôùc neùn phoâi nhö chuoät nhaét vaø phoâi naøy tieáp tuïc phaùt trieån vaø vì theá
chuoät coáng, chuoät ñoàng vaø chuoät nhaét. cung caáp theâm thoâng tin veà caùc kieåu
Naêm 1968, Richard Gardner thöû hình ñoät bieán khaùc.
nghieäm moät kyõ thuaät khaùc ñeå taïo ra
phoâi dung hôïp baèng caùch tieâm caùc teá Tieâm ES cell vaøo phoâi (2n)
baøo giai ñoaïn phoâi nang cuûa phoâi naøy
vaøo lôùp voû phoâi khaùc cuõng ôû giai ñoaïn Vôùi toå hôïp naøy, thaønh phaàn phoâi löôõng
phoâi nang. boäi seõ tham gia vaøo taát caû caùc phaàn
cuûa thai. Tuy nhieân, thaønh phaàn ES
Moät soá loaïi dung hôïp cell seõ tham gia qui ñònh ñaëc tính phoâi,
maøng oái, trung bì tuùi noaõn hoaøng, tuùi
Dung hôïp phoâi (2n) vôùi phoâi (2n) nieäu vaø caùc thaønh phaàn khaùc cuûa tuùi
nieäu ôû nhau thai, nhöng noù laïi khoâng
Thí nghieäm ñieån hình laø quaù trình hieän dieän ôû laù nuoâi phoâi hoaëc ôû noäi bì
dung hôïp caùc phoâi ôû giai ñoaïn 8 teá cuûa noaõn hoaøng. Neùt ñaëc bieät cuûa toå
baøo vôùi nhau. Caû hai phoâi naøy ñeàu hôïp dung hôïp phoâi löôõng boäi - teá baøo
coù khaû naêng tham gia vaøo taát caû caùc ES chính laø töø nhöõng thieáu soùt trong
doøng cuûa toaøn boä baøo thai, bao goàm quaù trình phaùt trieån cuûa caùc teá baøo ES
toaøn boä maøng ngoaøi phoâi. Caùc nghieân trong nuoâi caáy in vivo. Chuùng seõ khoâng
cöùu sau ñoù cho thaáy caùc toå hôïp naøy tham gia trong vieäc hình thaønh laù nuoâi
598
phoâi cuûa nhau thai vaø lôùp noäi bì cuûa 8. Kimura Y and Yanagimachi R (1995b). Mouse
oocytes injected with testicular spermatozoa or
lôùp ngoaøi phoâi bao goàm noäi bì noaõn round spermatids can develop into normal offspring.
hoaøng; chính vì vaäy caùc thaønh phaàn Development 121:2397-2405
naøy coù nguoàn goác chuû yeáu töø phoâi chuû

9. Lawitts JA and Biggers JD (1991). Optimization of
(Nagy vaø cs., 2003e). mouse embryo culture media using simplex methods.
Reprod Fertil 91:543-556
KEÁT LUAÄN 10. Lawitts JA and Biggers JD (1992). Joint effects of

sodium chloride, glutamine, and glucose in mouse
preimplantation embryo culture media. Mol Reprod
Vôùi caùc öùng duïng hieäu quaû ñem laïi töø
Dev 31:189-194
caùc nghieân cöùu treân moâ hình chuoät,
ñaây ñöôïc xem laø moät moâ hình cô baûn 11. Lawitts JA and Biggers JD (1993). Culture of
preimplantation embryos. Methods enzymol 225:153-164
cho caùc nghieân cöùu xa hôn veà sinh hoïc
söï soáng. Baøi vieát naøy nhaèm ñem ñeán 12. Matzuk MM, Burns KH, Viveiros MM and
caùi nhìn toång theå veà moâ hình nghieân Eppig JJ (2002). Intercellular communication in the
mammalian ovary: Oocytes carry the conversation.
cöùu treân chuoät ñeå nghieân cöùu caùc vaán Science 296:2178-2180
ñeà sinh hoïc cuûa ñoäng vaät höõu nhuõ noùi
13. McLaren A and Michie D (1956). Studies on the
chung, ñaëc bieät laø trong lónh vöïc hoã trôï
transfer of fertilized mouse eggs to uterine foster
sinh saûn noùi rieâng. mother. Factors affecting the implantation and survival
of native and transferred eggs. Exp Biol 33:394-416
14. Nagy A, Gersenstein M, Kristina V, Richard B
1. Braun RE, Behringer RR, Peschon JJ, Brinster RL and (2003). Manipulating the Mouse Embryo: a laboratory
Palmiter RD (1989). Genetically haploid spermatids are manual. Cold Spring Harbor Laboratory Press.
phenotypically diploid. Nature 337:373-376
15. Nichols J and Gardner RL (1989). Effect of
2. Chatot CL, Ziomek CA, Bavister BD, Lewis JL and damage to the zona pellucida in development of
Torres J (1989). An improved culture medium supports preimplantation embryos in the mouse. Hum Reprod
development of random–bred 1-cell mouse embryos in 4:180-187
vitro. Reprod Fertil 86:679-688
16. Quinn P, Barros C, and Whittingham DG (1982).
3. Hammond J (1949). Recovery and culture of tubal Preservation of hamster oocytes to assay the fertilizing
mouse ova. Nature 163:28-29 capacity of human spermatozoa. Reprod Fertil 66:161-168
4. Fuller SJ and Whittingham DG (1996). Effect of 17. Richards JS, Jahnsen T, Hedin L, Lifka J, Ratoosh S,
cooling mouse spermatozoa to 40C on fertilization and Durica JM and Goldring NB (1987). Ovarian follicular
embryonic development. Reprod Fertil108:139-145 development: From physiology to molecular biology .
Recent Prog Hormone Res 43:231-270
5. Gardner DK and Leese HJ (1990). Concentrations of
nutrients in mouse oviduct fluid and their effects on 18. Rossant J and Spence A (1998). Chimeras and
embryo development and metabolism in vitro. Repro mosaics in mouse mutant analysis. Trends Genet
Fertil 88:361-368 14:358-363
6. Jondet M, Dominique S and Scholler R (1984). 19. Sztein JM, Farley JS and Monbraaten LE (2000).
Effect of freezing and thawing on mammalian oocyte. In vitro fertilization with cryopreserved inbred mouse
Cryobiology 21:192-199 sperm. Biol Reprod 63:1774-1780
7. Kimura Y and Yanagimachi R (1995a). 20. Summers MC, McGinnis LK, Lawitts JA, Raffin M
Intracytoplasmic sperm injection in mouse. Biol Reprod and Bigger JD (2000). IVF of mouse ova in a simplex
52:709-720 optimized medium supplemented with amino acids.
Hum Reprod 15:1791-1801
599
21. Tada N, Sato M, Yamanoi J, Mizorogi T, Kasai 23. Tarkowski AK (1961). Mouse chimeras developed
K and Ogawa S (1990). Cryopreservation of mouse from fused eggs. Nature 184:1286-1287
spermatozoa in the presence of raffinose and glycerol.
Reprod Fertil 89:511-516 24. Wakayama T, Rodriguez I, Perry AC, Yanagimachi R
and Mombaerts P (1999). Mice cloned from embryonic
22. Tarowski AK (1959). Experimental studies on stem cells. Proc Natl Acad Sci 96:14984-14989
regulation in the development of isolated blastomeres
of mouse eggs. Acta Theriol 3:191-267
600
28
THUÏ TINH TRONG OÁNG NGHIEÄM TREÂN BOØ
Chung Anh Duõng
TOÅNG QUAN VEÀ THUÏ TINH ÔÛ boø, vieäc aùp duïng kyõ thuaät thuï tinh
trong oáng nghieäm chuû yeáu nhaèm taêng
TRONG OÁNG NGHIEÄM TREÂN
ñaùng keå soá löôïng beâ con töø nhöõng boø
BOØ (Bovine IVF - BIVF)
caùi coù tieàm naêng saûn xuaát thòt/söõa
cao. So vôùi kyõ thuaät saûn xuaát phoâi boø
ÔÛ caùc loaøi ñoäng vaät coù vuù, söï thuï tinh
in vivo, kyõ thuaät saûn xuaát phoâi boø in
laø quaù trình hôïp nhaát cuûa tinh truøng
vitro coù nhieàu öu ñieåm hôn, nhö: (1) Coù
(sperm) cuûa con ñöïc vôùi noaõn cuûa con
theå thöïc hieän treân nhöõng boø ñaùp öùng
caùi trong cô theå meï (taïi 1/3 phía treân
keùm vôùi caùc kích duïc toá ñeå gaây ña xuaát
cuûa oáng daãn tröùng) ñeå taïo ra hôïp töû vaø
noaõn vaø taàn suaát thöïc hieän cao hôn, (2)
töø ñoù seõ phaùt trieån thaønh cô theå môùi.
Thöïc hieän ñöôïc treân nhöõng boø khoâng
Quaù trình naøy bao goàm haøng loaït caùc
theå duøng trong saûn xuaát phoâi in vivo
bieán ñoåi sinh lyù, sinh hoùa phöùc taïp ôû
(nhö bò vieâm taét oáng daãn tröùng…), (3)
tinh truøng vaø noaõn, tröôùc, trong vaø sau
Coù theå söû duïng tinh truøng cuûa nhieàu
khi hôïp nhaát vôùi nhau, cuøng vôùi nhöõng
boø ñöïc cao saûn khaùc nhau ñeå thuï tinh
taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng trong ñöôøng
cho noaõn cuûa cuøng moät boø caùi, trong
sinh duïc cuûa cô theå meï.
cuøng moät laàn thu tröùng, (4) Vieäc thu
tröùng coù theå ñöôïc thöïc hieän treân boø
Thuï tinh trong oáng nghieäm (in vitro
caùi soáng baèng kyõ thuaät choïc huùt noaõn
fertilization - IVF) laø quaù trình keát hôïp
qua sieâu aâm (OPU), hay treân boø caùi ñaõ
giöõa tinh truøng (goïi taét laø giao töû ñöïc)
cheát baèng caùch thu buoàng tröùng ngay
vôùi noaõn (goïi taét laø giao töû caùi) ñeå
taïi loø moå.
taïo ra hôïp töû ngoaøi cô theå meï, trong
phoøng thí nghieäm, vôùi moâi tröôøng sinh
hoïc nhaân taïo coù caùc ñieàu kieän thích
LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN CUÛA THUÏ
hôïp nhö: nhieät ñoä, aåm ñoä, ñoä nhôùt, ñoä TINH TRONG OÁNG NGHIEÄM
pH, aùp suaát thaåm thaáu caùc chaát dinh TREÂN BOØ
döôõng, caùc chaát kích thích, caùc ion…
cuøng vôùi caùc chæ tieâu sinh hoïc khaùc Ngaøy nay, coâng ngheä saûn xuaát phoâi
gaàn gioáng nhö trong cô theå meï (taïi oáng trong oáng nghieäm (in vitro embryo
daãn tröùng). Sau ñoù, hôïp töû ñöôïc tieáp production - IVEP), khoâng chæ coù thuï
tuïc nuoâi thaønh phoâi tröôùc khi chuyeån tinh maø coøn bao goàm thu noaõn vaø nuoâi
vaøo töû cung ñeå phaùt trieån thaønh cô theå chín noaõn (in vitro maturation - IVM),
môùi. ñeán nuoâi hôïp töû phaùt trieån (in vitro
601
Thuï tinh trong oáng nghieäm treân boø
culture - IVC) thaønh phoâi daâu (morula) coù vuù ñaàu tieân ra ñôøi vaøo naêm 1954
hoaëc phoâi nang (blastocyst) ñeàu ñöôïc do Dauzier vaø coäng söï tieán haønh.
thöïc hieän trong phoøng thí nghieäm, treân Ñeán naêm 1959 do Chang thöïc hieän
haàu heát ñoäng vaät coù vuù. Tuy nhieân, ñeå vaø sau ñoù ñaõ coù nhieàu ñoäng vaät coù
phoâi tieáp tuïc phaùt trieån vaø taïo ra cô vuù khaùc sinh ra baèng phöông phaùp
theå môùi, phaûi tieáp tuïc caáy truyeàn phoâi naøy. Phöông phaùp thuï tinh trong oáng
(embryo transfer - ET) vaøo töû cung nghieäm öùng duïng treân boø thaønh coâng
boø caùi nhaän phoâi, ñeå phoâi ñöôïc nuoâi bôûi Bracket vaøo naêm 1982. Phoâi cuûa
döôõng, phaùt trieån thaønh thai vaø ñöôïc nhieàu loaøi ñaõ ñöôïc saûn xuaát baèng
meï sinh ra. IVF nhö boø (Gordon vaø Lu, 1990), deâ
(Hanada, 1985), heo (Cheng vaø cs.,
Thuï tinh trong oáng nghieäm ñaàu tieân 1986)… trong ñoù coù nhieàu loaïi phoâi ñaõ
ñöôïc saûn xuaát treân thoû, laø ñoäng vaät ñöôïc thöông maïi hoùa.
Baûng 28.1 Thuï tinh trong oáng nghieäm treân ñoäng vaät
Naêm Taùc giaû Loaøi ñoäng vaät
1959 Chang Thoû
1968 Whittingham Chuoät
1974 Toyoda & Chang Chuoät rattus
1978 Steptoe & Edwards Ngöôøi
1982 Bracket vaø coäng söï Boø caùi
1985 Hanada Deâ
1985 Hanada Cöøu
1986 Cheng vaø coäng söï Heo
1990 Palmer va coäng söï Ngöïa
Baûng 28.2 Lòch söû phaùt trieån kyõ thuaät thuï tinh trong oáng nghieäm treân boø
Naêm Taùc giaû Loaøi ñoäng vaät
1970 Sreenan Nuoâi chín tröùng (IVM) nhöng khoâng thaønh coâng IVF
1977 Iritani vaø Niwa Thöïc hieän IVF thaønh coâng
1982 Brackett vaø cs Taïo ra beâ töø IVF (06/06/1981)
1984 Brackett vaø cs Taïo ra 2 beâ (taùi khaúng ñònh thaønh coâng cuûa IVF)
1986 Lambert vaø cs Taïo 6 beâ töø caùch thu tröùng qua duïng cuï soi buïng
1986 Hanada vaø cs Nuoâi chín tröùng vaø söû duïng thaønh coâng trong IVF
1987 Lu vaø cs Nuoâi chín tröùng, IVF vaø nuoâi phoâi thaønh coâng
1987 Fukushima vaø cs IVM, IVF vaø IVC thaønh coâng taïo ra 3 con beâ
1988 Pieterse vaø cs Thöïc hieän Ovum Pick-Up (OPU)
602
Coâng ngheä saûn xuaát vaø caáy truyeàn sinh hoïc sinh saûn treân gia suùc. Chæ tính
phoâi trong lónh vöïc chaên nuoâi ñaõ vaø rieâng ôû Nhaät, soá beâ sinh ra baèng kyõ
ñang ñöôïc aùp duïng roäng raõi ôû nhieàu thuaät ET naêm 2003 ñaõ gaáp 16 laàn so
nöôùc treân theá giôùi, noù ñöôïc söû duïng vôùi 10 naêm tröôùc (1.202 beâ ET/1993 so
nhö moät coâng cuï chính ñeå nhaân vôùi 19.583 beâ ET/2003), vaø soá beâ sinh
nhanh ñaøn gia suùc chaát löôïng cao. Kyõ ra töø phoâi in vitro hieän nay ñaõ nhieàu
thuaät caáy truyeàn phoâi (ET - Embryo hôn soá beâ sinh ra töø phoâi in vivo naêm
Transfer) ñaõ ñöôïc thöïc hieän thaønh 1993. Taïi Canada, 70% tröôøng hôïp caáy
coâng naêm 1951 bôûi Willet vaø coäng phoâi ñöôïc thöïc hieän treân boø söõa vaø
söï taïi Myõ. Sau ñoù, raát nhieàu quoác gia khoaûng 15.000 phoâi ñöôïc ñoâng laïnh
treân theá giôùi coá gaéng aùp duïng kyõ thuaät haøng naêm ñeå xuaát khaåu. Treân toaøn theá
naøy vaø ñaõ ñaït moät soá thaønh coâng nhaát giôùi, coù khoaûng 100.000 boø cho phoâi
ñònh. Do nhu caàu thöông maïi veà phoâi vaø 500.000 boø ñöôïc caáy phoâi trong
treân theá giôùi, kyõ thuaät ET ñöôïc phaùt naêm 2004 (Thibier vaø cs., 2004). Moät
trieån maïnh vaøo cuoái nhöõng naêm 1970 soá quoác gia trong ASEAN nhö: Thaùi
vaø ñeán nhöõng naêm ñaàu thaäp kyû 1990 Lan, Indonesia, Philippines cuõng ñaõ
ñaõ vöôït möùc 150.000 phoâi/naêm. Trong baét ñaàu trieån khai nghieân cöùu caùc kyõ
naêm 1999, ñaõ coù 714.356 phoâi ñöôïc thu thuaät naøy treân traâu Carabao vaø boø söõa
thaäp töø nhöõng boø caùi cao saûn treân toaøn töø nhöõng naêm ñaàu thaäp kyû 1990 nhöng
theá giôùi vaø ñaõ coù 520.712 phoâi ñöôïc keát quaû ñaït ñöôïc chöa cao.
söû duïng ñeå caáy sang cho nhöõng boø caùi
khaùc. Trong soá ñoù, chaâu AÙ chæ saûn xuaát ÔÛ nöôùc ta, thuï tinh trong oáng nghieäm
ñöôïc 10,5% phoâi vaø chæ söû duïng 9,6% treân gia suùc ñöôïc thöïc hieän thaønh coâng
soá phoâi treân theá giôùi. Myõ vaø caùc nöôùc khaù muoän so vôùi caùc nöôùc treân theá
ôû chaâu AÂu laø nhöõng nôi saûn xuaát vaø söû giôùi vaø trong khu vöïc. Tuy nhieân, trong
duïng nhieàu phoâi nhaát treân theá giôùi. ÔÛ nhöõng naêm gaàn ñaây chuùng ta ñaõ ñaït
chaâu AÙ, Nhaät Baûn, Haøn Quoác, Trung ñöôïc nhöõng böôùc tieán nhanh vaø vöõng
Quoác laø moät trong nhöõng nöôùc aùp duïng chaéc (xem baûng 28.3).
vaø trieån khai thaønh coâng coâng ngheä
Baûng 28.3 Caùc thaønh töïu trong IVF treân gia suùc ôû Vieät nam
Thaønh töïu Naêm
ÖÙng duïng coâng ngheä caáy truyeàn phoâi treân thoû 1978
ÖÙng duïng coâng ngheä caáy truyeàn phoâi treân boø taïi Vieän Coâng ngheä Sinh hoïc 1990
Laàn ñaàu tieân ôû Vieät Nam tieán haønh caáy truyeàn phoâi boø ñoâng laïnh cuûa New Zealand 1996
Boán con beâ lai höôùng söõa sinh ra ñôøi baèng phöông phaùp thuï tinh trong oáng nghieäm töø 2003
nguoàn tröùng OPU
Saùu con beâ lai Sind ra ñôøi baèng phöông phaùp thuï tinh trong oáng nghieäm 2003
Hai con beâ ra ñôøi baèng IVF töø tröùng boø ñoâng laïnh – ÑH Khoa hoïc Töï nhieân TPHCM 2009
603
Cô sôû khoa hoïc cuûa kyõ thuaät
thuï tinh trong oáng nghieäm treân boø
Cô quan sinh duïc boø ñöïc
Tuyeán tieàn lieät

(Prostate glan)
Tinh nang/tuùi tinh
Semianl Vesicles Tuyeán caàu nieäu ñaïo
Caáu truùc cô quan (Cowpers glan)
sinh saûn boø ñöïc

Thaän
OÁng daãn tinh Cô co döông vaät
Ñaàu döông vaät

Caáu truùc uoán cong döông vaät
Phaàn ñaàu dòch hoaøn phuï

Bao dòch
Bao quy hoaøn
ñaàu Dòch hoaøn
Phaàn ñuoâi dòch hoaøn phuï
Daây chaèng dòch hoaøn phuï
Hình 28.1 Cô quan sinh duïc cuûa boø ñöïc (nguoàn: Animal Science 434)
Bìu daùi / Bao dòch hoaøn (crotum) töø beân ngoaøi vaøo beân trong oáng sinh
tinh (xem hình caáu truùc cuûa oáng sinh
Baûo veä dòch hoaøn. tinh).
Tham gia vaøo quaù trình ñieàu hoaø Teá baøo Sertoli (beân trong oáng sinh
nhieät ôû dòch hoaøn. tinh): saûn xuaát protein vaän chuyeån
hormone Testosterone.
Dòch hoaøn (testis) – Tinh hoaøn
Teá baøo Leydig: saûn xuaát hormone
OÁng sinh tinh (Seminiferous testosterone. Vai troø cuûa testosterone:
tubule) laø nôi saûn xuaát tinh truøng. Quaù thuùc ñaåy quaù trình phaân chia giaûm
trình sinh tinh ôû boø phaùt trieån töø tinh nhieãm ôû oáng sinh tinh, duy trì caùc ñaëc
baøo sô caáp (Primary Spermatocyte) ñieåm sinh duïc thöù caáp, hoïat ñoäng tieát
ñeán tinh baøo thöù caáp (Secondary dòch cuûa caùc tuyeán sinh duïc phuï vaø
Spermatocyte), tieàn tinh truøng (tinh töû) phaùt trieån heä cô trong cô theå.
vaø cuoái cuøng laø tinh truøng theo höôùng
604
Dòch hoaøn phuï (maøo dòch hoaøn - coù fructose, axít citric, axit amin, pro-
Epididymis), bao goàm tein, lipit, Na, K… cung caáp dinh döôõng
cho tinh truøng hoaït ñoäng.
Phaàn ñaàu (Caput Epididymis): nôi
döï tröõ khoaûng 39,3% löôïng tinh truøng. Tuyeán tieàn lieät (Prostate gland): tieát
dòch coù muøi ñaëc tröng, pH trung tính,
Phaàn thaân (Corpus Epididymis) nôi protein, ñaëc bieät laø Prostaglandin PGF2
döï tröõ khoaûng 9,04% löôïng tinh truøng. vôùi chöùc naêng co cô trôn oáng daãn tinh,
xoang chöùa tinh vaø nieäu ñaïo trong quaù
Phaàn ñuoâi (Cauda Epididymis) nôi trình phoùng tinh, ñoàng thôøi gaây co boùp
döï tröõ khoaûng 45,9% löôïng tinh truøng. ôû trong töû cung con caùi ñeå giuùp tinh
Laø nôi toàn tröõ khoaûng 94,26% löôïng truøng di chuyeån vaøo saâu beân trong.
tinh truøng vaø laø nôi tinh truøng ñöôïc
phaùt trieån, hoaït hoùa. Tuyeán caàu nieäu ñaïo (Cowpers
gland): tieát dòch coù tính saùt truøng doïn
OÁng daãn tinh (Vas Deferens) ñöôøng nieäu – sinh duïc tröôùc khi tinh
truøng ñi qua.
Dòch hoaøn phuï vöøa laø nôi toàn tröõ
(khoaûng 5,74% löôïng tinh truøng), vöøa Döông vaät (Penis)
laø nôi tinh truøng phaùt trieån, taêng khaû
naêng soáng, khaû naêng vaän ñoäng vaø khaû Tham gia vaøo quaù trình giao phoái giuùp ñöa
naêng thuï tinh cuûa noù. tinh truøng vaøo ñöôøng sinh duïc con caùi.
Thôøi gian toàn tröõ tinh truøng ôû dòch Caáu truùc uoán cong cuûa döông vaät.
hoaøn phuï laø coù giôùi haïn. Tinh truøng
coù theå soáng vaø toàn taïi trong voøng 9-11 Ñaàu döông vaät.
ngaøy ôû dòch hoaøn phuï.
Bao quy ñaàu.
Caùc tuyeán sinh duïc phuï
Cô co döông vaät / cô haønh hang
Tinh nang/Tuùi tinh (Seminal Vesicles): (Retractor Penis Muscle) vaø caùc theå
tieát dòch keo pheøn coù chöaù γ globuline xoáp.
coù khaû naêng ñoùng nuùt coå töû cung giuùp
tinh dòch khoâng traøo ra. Ngoaøi ra coøn
605
Cô quan sinh duïc boø caùi Ngoaøi ra aâm ñaïo ñoùng vai troø quan
troïng trong vieäc ngaên ngöøa söï xaâm
AÂm hoä - AÂm vaät nhieãm cuûa vi khuaån, dòch tieát töø bieåu
moâ aâm ñaïo keát hôïp vôùi dòch tieát cuûa
Laø nôi vaøo aâm ñaïo vaø laø cô quan caûm coå töû cung seõ ngaên caûn söï phaùt trieån
giaùc. AÂm hoä raát nhaïy caûm vôùi söï thay cuûa caùc vi khuaån baát lôïi.
ñoåi noàng ñoä cuûa estrogen.
Coù cô voøng giöõa aâm ñaïo vaø aâm hoä
AÂm ñaïo (Vulva-Vaginal sphincter) vaø coù loã nieäu
ñaïo. AÂm ñaïo boø daøi khoaûng 20,32cm.
Chöùc naêng: laø cô quan giao caáu
(tham giao vaøo quaù trình giao phoái), Coå töû cung
tieát caùc dòch nhaày boâi trôn giuùp söï
giao phoái ñöôïc dieãn ra thuaän tieän, laø Chöùc naêng: vaän chuyeån tinh truøng
nôi thai ñi ra ngoaøi khi ñeû, phaân tieát töø aâm ñaïo ñeán töû cung vaø laø moät raøo
pheromon (chaát haáp daãn sinh duïc caùi). caûn ñoái vôùi tinh truøng (tuøy loaøi), laø nôi
© Oklahoma State University

Tröïc traøng
Töû cung
Buoàng tröùng
AÂm hoä AÂm ñaïo
Khung xöông
chaäu Baøng OÁng daãn
quang Coå töû tröùng
cung Daây chaèng roäng
Hình 28.2 Cô quan sinh duïc boø caùi (Nguoàn: Oklahoma University, 1999)
606
tích tröõ tinh truøng. Coå töû cung ñoùng laïi Buoàng tröùng
trong suoát thôøi gian mang thai ñeå baûo
veä baøo thai beân trong vaø laø nôi thai ñi Chöùc naêng: tieát hormone oestrogen
ra ngoaøi khi ñeû. (töø noaõn nang) progesterone (töø hoaøng
theå) vaø saûn xuaát giao töû (hay noaõn)
Coå töû cung coù caùc caáu truùc voøng
(Ring), ôû boø coù töø 3-4 voøng. Coå töû cung Buoàng tröùng boø daøi khoaûng 3-4cm
boø daøi khoaûng 10,2-12,7cm. vaø ñöôøng kính khoaûng 1,5-2cm. Treân
buoàng tröùng quaù trình phaùt trieån töø
Töû cung noaõn baøo sô caáp ñeán noaõn baøo thöù caáp,
noaõn nang laïi theo höôùng töø trong ra
Chöùc naêng: söï co cô giuùp cho tinh ngoaøi (khaùc vôùi quaù trình hình thaønh
truøng di chuyeån töø töû cung ñeán oáng tinh truøng trong oáng sinh tinh laø töø
daãn tröùng, giuùp toáng thai vaø nhau ra ngoaøi vaøo trong). Khi noaõn nang caøng
ngoaøi khi ñeû, laø nôi quaù trình hoaït hoùa phaùt trieån lôùn, chuùng caøng loä roõ treân
tinh truøng xaûy ra ñeå chuaån bò cho söï maët buoàng tröùng. Tuøy vaøo giai ñoaïn
thuï tinh, cung caáp moâi tröôøng (döôõng trong chu kyø ñoäng duïc, maø treân buoàng
chaát…) cho phoâi vaø thai phaùt trieån, saûn tröùng seõ coù caùc caáu truùc nhö noaõn baøo
xuaát hormone prostaglandin PGF2. sô caáp, noaõn baøo thöù caáp, nang noaõn,
hoaøng theå ôû caùc möùc ñoä khaùc nhau).
Caùc boä phaän: thaân töû cung (daøi
khoaûng 5cm) vaø 2 söøng töû cung. Söï hình thaønh caùc giao töû ôû boø
OÁng daãn tröùng ÔÛ beâ caùi sô sinh, buoàng tröùng coù khoaûng
100.000 nang noaõn nguyeân thuûy
Chöùc naêng: vaän chuyeån giao töû ñöïc (Erickson, 1966). Tuy nhieân chæ coù vaøi
vaø caùi, nôi quaù trình thuï tinh xaûy ra, nang noaõn phaùt trieån ñeán möùc tröôûng
nôi quaù trình phaùt trieån sôùm cuûa phoâi thaønh (nang Graaf) vaø ñöôïc phoùng
xaûy ra vaø vaän chuyeån phoâi xuoáng söøng thích khoûi buoàng tröùng. Töø khi sô sinh
töû cung. ñeán tröôùc khi thaønh thuïc, caùc nang
noaõn treân buoàng tröùng trong giai ñoaïn
Caùc boä phaän: tua vieàn (fimbria), phaùt trieån (bò) kieàm haõm. Giai ñoaïn raát
pheãu (Infundibulum), mieäng oáng ngaén tröôùc khi thaønh thuïc, caùc nang
(ostium), phaàn quai (ampulla), phaàn noaõn naøy môùi taêng tröôûng vaø phaùt
heïp (Isthmus), choå noái giöõa phaàn trieån maïnh do söï kích thích cuûa caùc
quai vaø phaàn heïp (Ampullary-Isthmic hormone sinh duïc. Söï hieän dieän cuûa
Junction), choå noái vôùi töû cung moät nang noaõn ñang phaùt trieån treân
(Uterotubal Junction). OÁng daãn tröùng buoàng tröùng chöùng toû ñang coù söï hình
boø daøi khoaûng 25,4cm vaø ñöôøng kính thaønh caùc giao töû (oocyte) vaø söï phaân
khoaûng 0,64cm. tieát cuûa caùc hormone steroid.
607
Trong chu kyø ñoäng duïc cuûa boø caùi, thích taïi aâm ñaïo (trong phoái gioáng töï
caùc nang noaõn phaùt trieån thaønh töøng nhieân) seõ phaûi traûi qua ñoaïn ñöôøng
ñôït khaùc nhau, ñöôïc goïi laø soùng nang daøi hôn ñeå ñeán vò trí thuï tinh.
noaõn (follicle wave). Trung bình coù
töø 2-3 soùng nang noaõn trong moät chu Maëc duø, coù haøng tæ tinh truøng ñöôïc
kyø ñoäng duïc. Tuy nhieân, vaøo khoaûng phoùng thích vaøo aâm ñaïo, nhöng soá
ngaøy 16 cuûa chu kyø, khi hoaøng theå baét löôïng tinh truøng vöôït qua ñöôïc nhieàu
ñaàu tieâu bieán, chæ trong ñôït soùng nang “cöûa aûi” khaùc nhau ñeå coù theå ñeán
noaõn cuoái cuøng naøy môùi coù nang noaõn ñöôïc vò trí thuï tinh laø raát ít, trung bình
tröôûng thaønh, coù theå vôû ra ñeå phoùng chæ coù khoaûng 1.000 tinh truøng. Moät soá
thích tröùng chín (oocyte) vaøo trong voøi tinh truøng coù theå ñeán vò trí thuï tinh raát
Fallop (Fallopian tube). Vì boø laø loaøi nhanh, trong voøng 15 phuùt, nhöng ñeå
ñôn thai, neân thöôøng chæ coù moät nang coù theå thuï tinh cho tröùng, tinh truøng
noaõn tröôûng thaønh trong moät chu kyø phaûi traûi qua giai ñoaïn bieán ñoåi goïi
ñoäng duïc. laø hoaït hoùa (capacitation). Giai ñoaïn
hoaït hoùa tinh truøng boø maát khoaûng 4
ÔÛ boø ñöïc, moãi laàn xuaát tinh khoaûng 4-6 giôø. Khoaûng thôøi gian tinh truøng boø coù
ml tinh dòch, trong ñoù chöùa khoaûng 4-7 khaû naêng gaây thuï tinh laø 30-48 giôø.
tæ tinh truøng, noàng ñoä tinh truøng ôû möùc
1,0-1,2 tæ/ml, tæ leä tinh truøng di ñoäng ÔÛ loaøi coù vuù, quaù trình hoaït hoùa dieãn
vaøo khoaûng 65-70% vaø tæ leä tinh truøng ra taïi vò trí döï tröõ tinh truøng trong oáng
coù hình thaùi bình thöôøng laø khoaûng daãn tröùng, bao goàm: Laøm maát caùc phaân
80% (Oklahoma University, 1999). töû glycoprotein treân beà maët cöïc ñaàu
cuûa tinh truøng; Thay ñoåi thaønh phaàn
Söï thuï tinh ôû boø lipid cuûa maøng tinh truøng, laøm thay
ñoåi ñieän tích beà maët cuûa maøng vaø toå
Trong cô theå boø caùi, hieän töôïng thuï chöùc laïi maøng; Thay ñoåi söï vaän ñoäng
tinh xaûy ra taïi vò trí noái giöõa phaàn cuûa ñuoâi tinh truøng töø daïng soùng sang
ampulla vaø isthmus cuûa oáng daãn tröùng. daïng roi. Quaù trình hoaït hoùa xaûy ra
Phöùc hôïp COCs (Cumulus – Oocyte nhieàu giôø trong töû cung vaø oáng daãn
Complexes) bao goàm tröùng (chín) tröùng nhôø taùc nhaân giuùp hoaït hoaù
vaø caùc teá baøo cumulus, sau khi ñöôïc (decapaciated factor). Thôøi gian caàn
phoùng thích töø nang Graaf seõ ñeán vò thieát cho tinh truøng hoaït hoùa ôû cöøu laø
trí thuï tinh trong voøng 2-3 ngaøy sau khi khoaûng 1,5 giôø vaø ôû boø laø 3-6 giôø. Sau khi
coù hieän töôïng leân gioáng ñöùng yeân. Sau hoaït hoùa tinh truøng trôû neân raát hieáu ñoäng
ñoù, caùc teá baøo cumulus rôi ra ñeå giuùp (hyperactive). Söï thay ñoåi veà hoaït löïc
tröùng chuaån bò cho quaù trình tieáp xuùc laø caàn thieát cho quaù trình tieáp xuùc vôùi
vaø hôïp nhaát vôùi tinh truøng. Khoaûng noaõn coù hieäu quaû vaø thaâm nhaäp thaønh
thôøi gian tröùng boø coù khaû naêng (ñöôïc) coâng vaøo tröùng.
thuï tinh raát ngaén, töø 8-12 giôø. Trong
khi ñoù, tinh truøng sau khi ñöôïc phoùng Caùc böôùc quan troïng trong quaù trình
608
thuï tinh goàm: suoát: Phaûn öùng Zona (Zona Reaction)
xaûy ra giuùp caùc men ôû cöïc ñaàu ñöôïc
Tinh truøng xaâm nhaäp qua vuøng tia phoùng thích. Men acrosin coù hoaït tính
(corona radiata) hay lôùp teá baøo haït gioáng nhö trypsin laøm thuûng lôùp maøng
(granulosa cells): Nang noaõn ñöôïc bao trong suoát vaø taïo neân moät keânh giuùp
quanh bôûi 2 lôùp teá baøo: Lôùp teá baøo tinh truøng coù theå tieán tôùi nhôø cöû ñoäng
haït vaø maøng trong suoát. Bình thöôøng cuûa ñuoâi. Tinh truøng chæ caàn vaøi phuùt
chæ moät tinh truøng xuyeân qua 2 lôùp ñeå xaâm nhaäp vaøo vuøng trong suoát.
teá baøo naøy ñeå töông taùc vôùi maøng
töông cuûa noaõn taïo thaønh hôïp töû Tinh truøng keát dính vôùi maøng noaõn
(Keisuke Kaji vaø Akira Kuko, 2004). hoaøng (Vitelline membrane): Khi tinh
Khi tinh truøng gaén vaøo lôùp vuøng tia seõ truøng ñaõ xaâm nhaäp vaøo vuøng trong suoát
xaûy ra phaûn öùng cöïc ñaàu (phaûn öùng vaø ñeán maøng noaõn hoaøng. Moät phaàn
acrosome): Phaûn öùng naøy chæ xaûy ra nhoû cuûa maøng ôû ñaàu tinh truøng hoøa
ñoái vôùi nhöõng tinh truøng ñaõ ñöôïc hoaït laãn vôùi maøng noaõn baøo vaø tinh truøng
hoaù, laø söï hôïp nhaát maøng acrosome vaø ñöôïc ñöa vaøo beân trong, phaàn maøng
maøng plasma cuûa tinh truøng, giaûi phoùng coøn laïi cuûa tinh truøng hoaø vaøo maøng
ra caùc men acrosin vaø hyaluronidase. noaõn hoaøng, quaù trình naøy ñöôïc söï trôï
Men hyaluronidase coù taùc duïng phaân giuùp cuûa ferlitine laø moät protein treân
huûy lôùp teá baøo haït ñeå taïo ñöôøng ñi qua beà maët cuûa tinh truøng.
vuøng tia. Caàn coù moät löôïng tinh truøng
ñeå coù ñuû men hyaluronidase phaân huûy Vaän chuyeån nhaân tinh truøng vaøo
lôùp teá baøo haït, giuùp tinh truøng ñi qua nhaân noaõn: Noaõn baøo II keát thuùc giaûm
vuøng tia tieán tôùi maøng trong suoát. phaân cho ra moät noaõn chín vaø moät cöïc
caàu II, nhaân noaõn luùc naøy chính laø tieàn
Tinh truøng keát dính vuøng trong suoát nhaân caùi. Nhaân cuûa tinh truøng trôû thaønh
(Zona Pellucida): Vuøng trong suoát chöùa tieàn nhaân ñöïc. Hai tieàn nhaân ñöïc vaø
glycoprotein ñeå taïo neân maøng sôïi ba caùi saùp nhaäp vaøo nhau, baøo töông tinh
chieàu treân beà maët maøng noaõn baøo. Khi truøng hoaø laãn baøo töông cuûa noaõn. Söï
tinh truøng tieáp xuùc vuøng trong suoát, caùc keát hôïp giöõa giao töû ñöïc vaø giao töû caùi
noái lieân keát ñöôïc taïo neân giöõa protein giuùp taùi taïo laïi boä nhieãm saéc theå keùp,
cuûa maøng tinh truøng vaø caùc thuï theå noaõn ñöôïc thuï tinh vaø thaønh laäp hôïp
cuûa maøng trong suoát (zona pellucida töû. Söï tham gia cuûa nhieãm saéc theå X
protein ZP1, ZP2, ZP3). Söï gaén keát hoaëc Y cuûa tinh truøng quyeát ñònh giôùi
cuûa tinh truøng vaøo vuøng trong suoát cuûa tính cuûa caù theå môùi.
tröùng coù tính ñaëc tröng cho loaøi, do
caùc thuï theå treân maøng plasma cuûa tinh Ngaên caûn söï xaâm nhaäp cuûa tinh
truøng vaø maøng trong suoát cuûa tröùng coù truøng khaùc: Ngay khi ñaàu tinh truøng
baûn chaát laø nhöõng protein. hôïp nhaát vôùi maøng noaõn hoaøng,
phaûn öùng voû (Cortical Reaction)
Tinh truøng xaâm nhaäp vuøng trong xaûy ra, seõ giuùp phoùng thích Ca2+ töø
609
lôùp teá baøo haït nhoû vuøng voû (cortical cuûa hôïp töû, ñöôïc öôùc tính khoaûng
granule) vaø nhöõng chaát chöùa beân trong 20-24 giôø.
teá baøo haït naøy vaøo khoaûng khoâng
perivitelline, töø ñoù taïo thaønh “vaønh Quaù trình thuï tinh hoaøn taát daãn ñeán
ñai löûa” ñoái vôùi caùc tinh truøng khaùc. söï hình thaønh phoâi. Phoâi sau ñoù seõ
Ñoàng thôøi, caùc teá baøo haït nhoû vuøng voû phaân chia theo caáp soá nhaân qua caùc
di chuyeån ñeán vaø hôïp nhaát vôùi maøng giai ñoaïn 2 teá baøo, 4 teá baøo, 8 teá baøo,
vitelline, phoùng thích caùc enzyme 16 teá baøo… Sau khi thuï tinh 5 ngaøy,
proteinase vaø glycosidase laøm thuyû phoâi phaùt trieån ñeán giai ñoaïn phoâi daâu
phaân caùc thuï theå ZP3, khieán caùc tinh (morula, coù ít nhaát 16 phoâi baøo) roài ñeán
truøng coøn laïi khoâng coøn caùc thuï theå ñeå phoâi nang (blastocyst) sau khoaûng töø 7
keát hôïp. Neáu coù hieän töôïng ña tinh truøng ñeán 10 ngaøy. Phoâi nang coù hình caàu
hôïp töû khoâng theå phaân chia vaø cheát. vôùi xoang nang chöùa ñaày dòch chaát vaø
vaãn ñöôïc bao boïc bôûi lôùp maøng zona
ÔÛ boø, giai ñoaïn thuï tinh, tính töø luùc pellucida trong suoát. Phoâi nang thöôøng
tinh truøng baét ñaàu xaâm nhaäp vaøo tröùng ñöôïc duøng ñeå chuyeån vaøo töû cung trong
cho ñeán khi baét ñaàu coù söï phaân chia kyõ thuaät caáy truyeàn phoâi.
Söï phaùt trieån cuûa phoâi boø
4 Teá baøo (75 giôø, ngaøy 3) 8 Teá baøo (90giôø, ngaøy 3)
2 Teá baøo (62 giôø, ngaøy 2) 16 Teá baøo (120

giôø, ngaøy 4)
Hôïp töû
(34 giôø, ngaøy 1)
Phoâi nang
32 teá baøo
thoaùt maøng
Phoâi daâu
(ngaøy 9-11)
(ngaøy 5-6)
Laù ngoaïi bì
Khoang phoâi Coâ ñoïng laïi
Khoái teá baøo Phoâi nang sôùm
beân trong (ngaøy 7-8)
Phoâi nang Phoâi daâu

môû roäng ñaëc
(ngaøy 8-7) (ngaøy 6-7)
Phoâi nang (ngaøy 7-9)
Hình 28.3 Söï phaùt trieån cuûa phoâi boø (nguoàn Animal Science 434)
610
Giai ñoaïn
Thuï tinh Giai ñoaïn 2-16 teá baøo Phoâi ñaàu Phoâi nang thoaùt maøng
Ruïng tröùng
oavry infundibulum ampulla oviduct utero-tubal juntion uterine horn
Khoaûng thôøi gian 0 2 4 5 7 9 12 th ngaøy

sau khi thuï tinh
Hình 28.4 Söï phaùt trieån cuûa phoâi boø theo thôøi gian vaø taïi caùc vò trí khaùc nhau trong cô quan sinh saûn boø caùi
Theo quy ñònh cuûa Hieäp hoäi caáy truyeàn phaûi roõ raøng, trong suoát, khoâng coù caùc
phoâi quoác teá (IETS, 1998), phoâi cho maûnh vôû cuûa teá baøo. Maøng trong suoát
duø saûn xuaát töø kyõ thuaät in vivo hay in phaûi ñoàng nhaát, khoâng bò gaõy vôõ vaø
vitro cuõng caàn ñöôïc quan saùt, ñaùnh giaù khoâng coù caùc maûnh vôõ cuûa teá baøo.
(döôùi kính hieån vi coù ñoä phoùng ñaïi 50
ñeán 100 laàn) vaø phaân loaïi tröôùc khi Chaát löôïng cuûa phoâi boø ñöôïc phaân loaïi
caáy truyeàn vaøo töû cung cuûa boø nhaän vaøo 4 nhoùm:
phoâi. Phoâi boø coù ñöôøng kính töø 150-
190µm, bao goàm caû vuøng trong suoát Xuaát saéc: laø phoâi lyù töôûng, phaùt
daày khoaûng 12-15µm. Kích thöôùc cuûa trieån ñuùng giai ñoaïn, coù hình caàu caân
phoâi gaàn nhö khoâng thay ñoåi trong ñoái vôùi caùc phoâi baøo coù maøu saéc, hình
suoát quaù trình phaùt trieån töø 1 teá baøo daùng vaø kích thöôùc ñoàng nhaát.
ñeán khi thaønh phoâi nang. Tieâu chuaån
ñaùnh giaù toát nhaát khaû naêng soáng vaø Toát: coù vaøi ñieåm khoâng hoaøn chænh
phaùt trieån cuûa phoâi laø phoâi phaûi phaùt nhö vaøi phoâi baøo nhoâ ra, hình daùng
trieån töông öùng vôùi thôøi gian tính töø khaùc thöôøng hoaëc coù vaøi loå hoång.
thôøi ñieåm ruïng tröùng (hình 28.4). Ví
duï: sau khi thuï tinh 5 ngaøy, phoâi phaùt Khaù: khi caùc khieám khuyeát neâu treân
trieån ñuùng möùc seõ laø phoâi daâu. Moät xuaát hieän roõ raøng hôn, thaäm chí coù
phoâi lyù töôûng coù hình caàu raén chaéc. nhöõng phoâi baøo cheát.
Caùc phoâi baøo (blastomere) beân trong
neân coù cuøng kích thöôùc, maøu saéc vaø Keùm: caùc khieám khuyeát nhö ôû phoâi
keát caáu. Trong teá baøo chaát khoâng coù chaát löôïng khaù nhöng soá löôïng xuaát
haït hoaëc nhöõng tuùi boïng, loã hoång. hieän nhieàu hôn vaø khoâng ñöôïc söû duïng
Khoaûng khoâng giöõa maøng trong suoát vaø trong kyõ thuaät caáy truyeàn phoâi.
maøng noaõn hoaøng (perivitelline space)
611
QUY TRÌNH THÖÏC HIEÄN THUÏ duïng trong thí nghieäm, khoâng söû duïng
ñeå saûn xuaát phoâi boø söû duïng caáy truyeàn
TINH TRONG OÁNG NGHIEÄM
nhaèm taïo ra beâ, vì ña soá boø ñem ñeán loø
TREÂN BOØ
moå laø nhöõng boø caùi bò loaïi thaûi khoâng
roõ gia phaû, naêng suaát söõa/thòt vaø tình
(Quy trình cuûa Japan Livestock
traïng beänh taät (trong ñieàu kieän taïi Vieät
Technology Association, Nhaät coù
Nam).
ñieàu chænh trong ñieàu kieän phoøng thí
nghieäm taïi Vieän Khoa hoïc kyõ thuaät
Töø kyõ thuaät sieâu aâm choïc huùt tröùng
Noâng nghieäp mieàn Nam)
(OPU) treân buoàng tröùng cuûa boø caùi soáng:
tröùng töø kyõ thuaät naøy coù theå söû duïng
Chuaån bò nguyeân lieäu
laøm nguyeân lieäu ñeå saûn xuaát phoâi in
vitro, phuïc vuï cho coâng taùc caáy truyeàn
Noaõn boø
phoâi, saûn xuaát beâ con. Tuy nhieân, kyõ
Noaõn boø coù theå ñöôïc thu baèng 2 phöông
thuaät naøy ñoøi hoûi phaûi coù thieát bò phöùc
phaùp khaùc nhau:
taïp vaø ñaét tieàn (heä thoáng maùy sieâu aâm
vôùi ñaàu doø chuyeân duïng cho choïc huùt
Töø buoàng tröùng boø sau khi gieát moå:
tröùng), kyõ thuaät vieân phaûi coù tay ngheà
hieän phöông phaùp naøy chæ coù theå söû
cao vaø kinh nghieäm.
Boø cho noaõn

FSH
Sieâu baøi noaõn
OPU (Ovum pickup)
Boø cho phoâi Phoâi boø

Noaõn
boø
Boø
nhaän
phoâi
Phoâi boø
IVF
(In vitro
fertilization)
Thu buoàng tröùng sau gieát moå
Hình 28.5. Sô ñoà nguoàn cung caáp tröùng cho saûn xuaát phoâi in vivo vaø in vitro
612
Heä thoáng maùy sieâu aâm vôùi ñaàu doø
choïc huùt tröùng chuyeân duïng
Tay khaùm tröïc traøng

ñeå naém buoàng tröùng
Maùy huùt
chaân khoâng Sô ñoà thöïc hieän Ovum Pick-Up
Hình 28.6 Sô ñoà thöïc hieän kyõ thuaät sieâu aâm choïc huùt tröùng
Tinh boø ñoâng laïnh Thu tröùng treân buoàng tröùng töø loø
moå: OÁng tieâm 5cc, Kim tieâm 18G, Gaïc
Tinh boø ñoâng laïnh hieän nay khaù phoå y teá, Ñeøn coàn, Keùo, Petri thuûy tinh (90
bieán treân thò tröôøng, coù theå söû duïng ×15 mm), Petri nhöïa (60 × 10mm)
tinh ñoâng laïnh chöa phaân taùch (chöùa
caû hai loaïi tinh truøng mang NST X vaø Thu tröùng treân buoàng tröùng cuûa boø
Y) hoaëc ñaõ phaân taùch (chöùa moät loaïi caùi soáng (OPU): heä thoáng maùy sieâu aâm
tinh truøng mang NST X hoaëc Y) ñeå söû vôùi ñaàu doø chuyeân duïng cho choïc huùt
duïng trong BIVF. tröùng.
Chuaån bò duïng cuï vaø thieát bò caàn Duïng cuï duøng cho vieäc tìm tröùng vaø
thieát röûa tröùng
Duïng cuï thu maãu buoàng tröùng taïi loø moå Petri nhöïa 60×10mm, Pipette pasteur,
Daây tryeàn nöôùc bieån.
Bình vaän chuyeån phoâi taïi nhieät ñoä
24oC ñeán 37oC, Keùo, Gaêng tay, Khay, Duïng cuï nuoâi tröùng tröôûng thaønh vaø
Chai Schott 1 lít vaø 250ml. thuï tinh
Duïng cuï thu dòch nang tröùng vaø noaõn Ñóa petri 5 gieáng, Ñóa petri loaïi coù
baøo ñöôøng kính 35mm, OÁng ly taâm.
613
Thieát bò Sodium pyruvate (C = 0,5 g/lít) 7,2ml
Nöôùc caát 2 laàn 12,7ml
Tuû thao taùc voâ truøng, Ñoà baûo hoä voâ truøng, Thaønh phaàn Haøm löôïng
Beå oån nhieät waterbath, Tuû aám CO2. D-PBS (+) 97ml
Calf serum 3ml
Kính hieån vi ñaûo ngöôïc coù ñoä phoùng Penicillin 6,035mg
ñaïi 10X, 20X, 40X, Kính hieån vi soi noåi Streptomycin 10mg
Maùy li taâm, Baøn giöõ aám maãu.
Hoùa chaát Moâi tröôøng nuoâi tröùng tröôûng thaønh

Thaønh phaàn Haøm löôïng
NaCl, Penicilin, Streptomycin, TCM- TCM-199 (M7528, boå sung 0.1g 9,5ml
199, D-PBS, Glucose monohydrate, L-glutamin trong 1 lít)
Sodium pyruvate, Calf serum, KCl, Calf serum 0,5ml
CaCl2.H2O, NaH2PO4.2H2O, MgCl2.6H2O, Penicillin 0,6035mg
Phenol red (0,5%), NaHCO3, Na Streptomycin 1mg
Caffeine Benzoate, Heparin, BSA
(Bovine serum albumin), Hemicalcium
lactate, MEM Non Essential Amino
Acid, BME Essential Amino Acid, Moâi tröôøng cho hoaït hoùa tinh vaø thuï tinh
Glycerol, Ethylene Glycol, Sucrose, Dung dòch cô baûn BO
Daàu khoaùng. Dung dòch A-BO
Phöông phaùp thöïc hieän NaCl 4,3092g
KCl 0,1974g
Chuaån bò caùc loaïi moâi tröôøng CaCl2.2H2O 0,2171g
NaH2PO4.2H2O 0,0840g
Moâi tröôøng laáy maãu buoàng tröùng taïi loø moå MgCl2.6H2O 0,0697g
Phenol red (0.5%) 0,1ml
Thaønh phaàn Haøm löôïng Nöôùc sieâu saïch Theâm vaøo cho ñuû 500ml
NaCl 9g
Nöôùc caát 1000ml
Penicilin 100.000 IU (60,35mg) Dung dòch B-BO
Streptomycin 10mg Thaønh phaàn Haøm löôïng
NaHCO3 2,5873g
Phenol red (0,5%) 0,04ml
Moâi tröôøng choïc huùt tröùng Nöôùc sieâu saïch Theâm vaøo cho ñuû 200ml
Tieán haønh pha D-PBS (+):

D-PBS (maõ soá D8662) 80ml
Glucose.H2O 0,11g
614
Moâi tröôøng BO B-CR1aa
Thaønh phaàn Haøm löôïng Thaønh phaàn Haøm löôïng
Dung dòch A 76ml Hemicalcium lactate 0,5996 g
Sodium pyruvate 0,01375g Nöôùc sieâu saïch Theâm vaøo cho tôùi 200ml
Penicilin 10.000 IU
Streptomycin 10mg
Dung dòch B 24L Moâi tröôøng CR1aa
A-CR1aa 7,7ml
Dung dòch röûa tinh B-CR1aa 2ml
Thaønh phaàn Haøm löôïng BME Essential Amino Acid 0,1ml
Dung dòch BO 50ml MEM Non Essential Amino Acid 0,1ml
Na Caffeine Benzoate 0,1942g L – Glutamic Acid (20 mg/ml) 0,1ml
Heparin (“Novo-heparin”: 50µl BSA (Bovine Serum Albumin 3 mg/ml
5000U/ml) Penicillin – G (100IU/ml) 10.000IU
Streptomycin Sulfate (100µg/ml) 10mg
Dung dòch röûa tröùng

Dung dòch BO 40ml Thu buoàng tröùng boø taïi loø moå
BSA (Bovine serum albumin) 400mg
Ngay sau khi boø caùi ñöôïc gieát moå, duøng
keùo caét boû buoàng tröùng taïi vò trí maïc
Dung dòch pha loaõng tinh treo buoàng tröùng phía söøng töû cung, caét
Thaønh phaàn Haøm löôïng boû phaàn môõ bao quanh buoàng tröùng.
Dung dòch BO 10ml
BSA (Bovine serum albumin) 200mg Röûa buoàng tröùng 2 ñeán 3 laàn baèng dung
dòch thu maãu cho ñeán khi saïch maùu.
Moâi tröôøng nuoâi phoâi CR1aa Buoàng tröùng ñöôïc chöùa trong chai
schott 250ml coù chöùa saün dung dòch
A-CR1aa nöôùc muoái sinh lyù 0,9% coù boå sung
Thaønh phaàn Haøm löôïng khaùng sinh penicilin vaø streptomycin.
NaCl 6,7031g Sau ñoù buoàng tröùng caàn ñöôïc baûo quaûn
KCl 0,2311 nhieät ñoä moâi tröôøng (khoaûng 25oC) vaø
Na pyruvate 0,0440 mang ngay veà phoøng thí nghieäm trong
NaHCO3 2,2011 voøng 5 giôø sau khi gieát moå, ñeå tieán
Phenol red 0,01 (10 µg/ml) haønh choïc huùt tröùng.
Nöôùc sieâu saïch 770ml

615
Hình 28.8 Thao taùc choïc huùt tröùng töø buoàng tröùng
Chuaån bò keùo pipette pasteur vôùi
kích thöôùc phuø hôïp döôùi ngoïn ñeøn coàn
trong tuû caáy voâ truøng.
Tìm tröùng vaø phaân loaïi tröùng döôùi

kính hieån vi soi noåi: Döïa vaøo lôùp teá baøo
cumulus bao quanh tröùng ngöôøi ta phaân
loaïi tröùng thaønh 4 möùc ñoä: Möùc ñoä 1-
Tröùng ñöôïc bao quanh bôûi hôn 3 lôùp teá
baøo cumulus vôùi noaõn baøo chaát ñoàng
nhaát. Möùc ñoä 2- Tröùng ñöôïc bao quanh
bôûi 1 ñeán 2 lôùp teá baøo cumulus ñoâi khi
coù nhöõng choå khoâng coù teá baøo cumulus
Hình 28.7 Tröùng ñöôïc baûo quaûn trong dung bao quanh. Möùc ñoä 3- Tröùng ñöôïc bao
dòch nöôùc muoái sinh lyù 0,9% quanh bôûi ít teá baøo cumulus, ñoâi khi
khoâng coù teá baøo cumulus bao quanh
Choïc huùt tröùng taïi phoøng thí nghieäm tröùng. Möùc ñoä 4- Tröùng khoâng ñöôïc
bao quanh bôûi teá baøo cumulus, ñoâi khi
Sau thôøi gian baûo quaûn maãu ôû nhieät ñoä ñöôïc bao quanh bôûi nhöõng sôïi fibrin
nhaát ñònh, maãu ñöôïc tieán haønh nhö sau: coù hình daïng gioáng nhö maïng nheän.
Röûa laïi buoàng tröùng 2 ñeán 3 laàn

baèng dung dòch thu maãu buoàng tröùng
vaø lau khoâ buoàng tröùng baèng gaïc y teá
voâ truøng tröôùc khi thu dòch nang tröùng.
A B
Duøng oáng tieâm 5cc gaén kim 18G
vaø moâi tröôøng thu dòch nang tröùng (D-
PBS) ñeå thu dòch nang tröùng.
C D
Hình 28.9 Phaân loaïi tröùng döïa treân lôùp teá baøo
cumulus (Kerry W. Kendrick, 1997)
Duøng mouth pipette khoaûng 1mm
616
ñöôøng kính chuyeån tröùng vaøo ñóa röûa qua caùc teá baøo cumulus chöa giaõn nôû
vaø tieán haønh röûa tröùng vôùi dung dòch
D-PBS vaø dung dòch TCM-199.
Giai ñoaïn nuoâi tröùng tröôûng

thaønh (IVM- In vitro Maturation)
Chuaån bò ñóa petri nhöïa khoaûng

35 mm. Trong moãi ñóa chöùa 4 gioït moâi
tröôøng nuoâi caáy vôùi theå tích 100µl
ñöôïc phuû baèng daàu khoaùng. Ñóa naøy
ñöôïc chuaån bò vaø caân baèng trong tuû aám Hình 28.11 Tröùng tröôûng thaønh vôùi teá baøo
CO2 ôû nhieät ñoä 38,5oC, 5% CO2 ít nhaát cumulus giaõn nôû
2 giôø tröôùc khi söû duïng.
Thuï tinh trong oáng nghieäm (IVF
Sau khi ñaõ röûa noaõn baøo xong, ñöa – In vitro Fertilization)
noaõn baøo vaøo ñóa nuoâi caáy beân trong
gioït moâi tröôøng nuoâi. Trong moãi gioït (1) Chuaån bò tinh dòch (hoaït hoùa tinh
moâi tröôøng nuoâi caáy vôùi theå tích 100µl, dòch)
chuyeån vaøo khoaûng 20-25 tröùng.
Giaûi ñoâng 1-2 coïng raï 0,25ml (phuï
Sau ñoù giöõ noaõn baøo trong tuû aám thuoäc vaøo löôïng tinh truøng) taïi 37oC
ôû 38,5oC vaø 2% CO2, ñoä aåm 90-100% trong beå oån nhieät trong khoaûng thôøi
trong 20-24 giôø gian 1phuùt.
Sau 20-24 giôø nuoâi caáy tröùng ñöôïc Troän vôùi 6ml dung dòch röûa tinh vaøo
quan saùt döôùi kính hieån vi ñaûo ngöôïc oáng ly taâm vaø ly taâm taïi 1.800 voøng/
ñeå xem xeùt tæ leä tröùng tröôûng thaønh döïa phuùt trong 5 phuùt.
treân söï giaûn nôû cuûa teá baøo cumulus.
Hình 28.10 Tröùng chöa tröôûng thaønh bieàu hieän Hình 28.12 Ly taâm 1.800 voøng/phuùt trong 5 phuùt
617
daàu khoaùng vaø giöõ trong tuû aám.
Sau khi ly taâm xong, huùt laáy dung (2) Thuï tinh trong oáng nghieäm
dòch phía treân cuøng baèng pipette ñaõ
ñöôïc khöû truøng ñaàu típ. Vaø laëp laïi quy Chuaån bò 3 ñóa petri nhoû ñöôøng kính
trình ñoù 2 laàn. 35mm vôùi dung dòch röûa noaõn baøo
ñöôïc phuû baèng moät lôùp daàu khoaùng.
Theâm 0,5-0,8ml dung dòch röûa tinh Caùc ñóa naøy ñöôïc chuaån bò vaø ñöôïc
dòch vaøo chaát caën laéng coøn laïi baèng caân baèng trong tuû aám CO2 ít nhaát 2 giôø
pipette coù xaùc ñònh theå tích. Ñeå thuaän tröôùc khi söû duïng.
tieän cho vieäc tính toaùn, ñaây laø theå tích
ban ñaàu (xaáp xæ khoaûng 0,6-0,8ml). Thöïc hieän keùo pipette pasteur coù
kích thöôùc thích hôïp trong buoàng caáy
Theâm 50µl dung dòch tinh truøng vaøo voâ truøng döôùi ngoïn löûa ñeøn coàn.
4,95ml dung dòch nöôùc muoái 3% NaCl
vaø xaùc ñònh soá löôïng baèng maùy ñeám Quan saùt döôùi kính hieån vi soi noåi
maät ñoä tinh truøng. vaø tieán haønh röûa noaõn baøo 3 laàn baèng
dung dòch röûa noaõn baøo.
Chuyeån 20-25 noaõn baøo (vôùi theå

tích raát nhoû cuûa moâi tröôøng) vaøo vi gioït
tinh truøng ñaõ chuaån bò saün.
UÛ aám trong 5 giôø trong tuû aám ôû

38,5oC vaø noàng ñoä CO2 2%.
Nuoâi phoâi (IVC – In vitro Culture)
Hình 28.13 Tinh truøng ñöôïc xaùc ñònh noàng ñoä (1) Nuoâi tröùng thuï tinh treân moâi tröôøng
baèng maùy ño maät ñoä tinh Cr1aa coù boå sung 5% FBS (fetal bovine
serum)
Ñieàu chænh noàng ñoä tinh truøng
khoaûng 25 x 106/ml baèng caùch theâm vaøo Sau khi uû vôùi tinh truøng xong, tröùng
dung dòch pha loaõng tinh (pha loaõng ñöôïc röûa saïch trong moâi tröôøng CR1aa
laàn 1). Sau ñoù theâm dung dòch treân + 5% FBS töø hai ñeán ba laàn baèng
ñeå noàng ñoä tinh truøng cuoái cuøng ñaït mouth pipette vôùi kích thöôùc keùo phuø
khoaûng 12 x 106/ml (pha loaõng laàn 2). hôïp sao cho coù theå loaïi boû ñöôïc caùc
teá baøo cumulus ra khoûi tröùng. Neáu laàn
Khi noàng ñoä tinh truøng ñaït ñuùng naøy ta chöa loaïi boû heát ñöôïc caùc teá
lieàu löôïng caàn thieát chuaån bò 4 vi gioït baøo cumulus ra khoûi tröùng, coù theå loaïi
tinh truøng (moãi gioït coù theå tích 100µl) boû ôû 24 giôø nuoâi caáy sau ñoù.
trong ñóa petri nhoû, cho vaøo moät lôùp
618
Chuyeån taát caû caùc tröùng sau khi röûa phaân chia cuûa tröùng ñöôïc quan saùt vaø
vaøo trong ñóa petri ñöôøng kính 35mm phaân loaïi nhö hình 28.14:
coù chöùa nhöõng vi gioït moâi tröôøng nuoâi
caáy CR1aa + 5% FBS ñaõ ñöôïc uû ít nhaát (3) Kieåm tra söï phaùt trieån ñeán phoâi
2 giôø trong tuû aám. nang
Sau khi chuyeån xong, ñem nuoâi Töø ngaøy 7-8, nhöõng tröùng ñöôïc thuï tinh
trong tuû aám ôû nhieät ñoä 38,5oC, 5% CO2, toát seõ phaùt trieån ñeán giai ñoaïn phoâi
aåm ñoä 90%. nang. Sau 7 ngaøy, neân kieåm tra söï phaùt
(2) Kieåm tra giai ñoaïn phaùt trieån ñaàu trieån cuûa phoâi moät laàn moät ngaøy vaø
tieân (48 giôø sau khi thuï tinh) phoâi ôû giai ñoaïn naøy coù theå ñöôïc söû
duïng cho vieäc chuyeån phoâi, ñoâng laïnh
Vieäc kieåm tra naøy ñöôïc tieán haønh nhö hay baát kì muïc ñích naøo khaùc. Ngoaøi
laø moät trong nhöõng tieâu chuaån ñaùnh ra ta cuõng coù theå ñoâng laïnh phoâi daâu ôû
giaù hieäu quaû cuûa phöông phaùp. Tæ leä ngaøy thöù 5 hay thöù 6.
2-4 teá baøo Hôn 4 teá baøo
Khoâng thuï tinh Thoaùi hoùa
Hình 28.14 Phoâi boø treân thöïc nghieäm
619
Ngaøy Caùc böôùc thöïc hieän Noäi dung thöïc hieän
0 - Thu maãu buoàng tröùng - Baûo quaûn vaø vaän chuyeån ôû 25oC trong 5h
- Huùt vaø thu dòch noaõn - DPBS + 3% CS
- Röûa tröùng - TCM-199+5% CS, uû aám ôû 38,5oC, 2% CO2
- Nuoâi chín tröùng - TCM-199+5%CS+OF, uû aám ôû 38,5oC, 2%

CO2 trong 20-24 giôø
1 - Xöû lyù tinh dòch - Röûa tinh dòch (dung dòch BO boå sung 10mM
(hoaït hoùa) Caffeine vaø 4 UI/ml Heparin)
- Ñieàu chænh noàng ñoä tinh dòch (12x106) baèng

dung dòch BO boå sung 10 mg/ml BSA
- Taïo vi gioït tinh truøng
- UÛ tröùng chín trong vi gioït tinh truøng trong tuû

aám ôû 38,5oC vaø 5% CO2 trong 5 giôø.
- Thuï tinh - Chuyeån moâi tröôøng nuoâi:

CRlaa + 5%CS, 38,5oC, 5% CO2
- Quan saùt söï phaùt trieån cuûa hôïp töû trong

vi gioït
- Quan saùt söï phaùt trieån cuûa hôïp töû döôùi kính
hieån vi soi noåi trong moãi 48 giôø
2-3 - Kieåm tra thôøi kyø ñaàu phaùt trieån cuûa hôïp töû - Boùc tröùng thuï tinh khoûi teá baøo cumulus (baèng
micro pipette thích hôïp)
- Söï thay ñoåi trung bình - Kieåm tra sau 48 giôø nuoâi, ghi nhaän keát quaû
vaø thay moâi tröôøng môùi.
4-6 - Kieåm tra söï phaùt trieån cuûa phoâi vaø thay - Thay ñoåi moâi tröôøng sau 48 giôø nuoâi, theo
moâi tröôøng neáu caàn doõi söï phaùt trieån cuûa phoâi vaø ghi nhaän keát quaû
- Taùch rieâng phoâi thaønh caùc nhoùm phaùt trieån
töông ñoàng.
7-9 - Kieåm tra söï phaùt trieån cuûa phoâi - Kieåm tra söï phaùt trieån cuaû phoâi cho ñeán
ngaøy thöù 9.
- Tieán haønh ñoâng laïnh hay thöïc hieän ET ñoái
vôùi nhöõng phoâi phaùt trieån ñaït chuaån.
620
Baûng 28.5 Toùm taét quy trình thöïc hieän IVF treân boø thesis. Virginia Polytechnic and State University
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 5. Japan Livestock Technology Association (1995).
Manual of Bovine Embryo Transfer. Chapter 8. In vitro
1. The University of Wisconsin-Madison. Department of fertilization of Bovine Oocytes: 317-346
Animal Science - Animal Science 434 Lecture. (1997).
Lecture 01 - Female Reproductive Tract Anatomy. 6. Oklahoma State University. Learning
Lecture 03 - Male Reproductive Tract Anatomy. Lecture Reproduction in Farm Animals. (1999). Chapter 1.
18 - Embryo Development. http://www.ansci.wisc.edu/ Female Reproductive Anatomy. Chapter 13. Male
jjp1/ansci_repro/index.html Reproductive Capacity http://animalsciences.missouri.
edu/reprod/notes/
2. Erickson BH (1966). Development and senescence
of the postnatal bovine ovary. J Anim Sci 25:800-805 7. Stringfellow DA and Seidel SM, (1998). Manual for
the International Embryo Transfer Society 3rd edition.
3. Kaja K, Kudo K (2004). The mechanism of Savoy, IL: 79-84.
sperm-oocyste fusion in animal. the J Soc Reprod Fertil
127:423-429 8. Thibier M (2005). Significant increases in transfers
of both in vivo derived and in vitro produced embryos
4. Kendrick KW (1997). Effects of Energy Balance on in cattle and contrasted trends in other species in 2004.
Ovarian Activity and Recovered Oocytes in Holstein IETS Newsletter 2005 23:11-17.
Cows Using Transvaginal Follicular Aspiration. Master
621
622
29
THUÏ TINH TRONG OÁNG NGHIEÄM TREÂN HEO
Nguyeãn Thanh Bình
ÑòNH NGHÓA VAØ MUÏC ÑÍCH Nghieân cöùu: bieät hoùa teá baøo doøng vaø
söû duïng teá baøo goác phoâi, chuyeån caáy
CUÛA IVF
phoâi treân ngöôøi ñang ñöôïc nghieân cöùu
thì heo laø ñoái töôïng gaàn guõi vaø ñöôïc
Söû duïng quy trình keát hôïp giöõa tinh
söû duïng ñeå nghieân cöùu. IVF chính laø
truøng vôùi teá baøo nang noaõn tröùng ñeå
quy trình ñeå taïo ra nguoàn nguyeân lieäu
taïo ra hôïp töû trong ñieàu kieän phoøng
nhö phoâi, teá baøo goác phoâi phuïc vuï cho
thí nghieäm vaø söû duïng caùc moâi tröôøng
nghieân cöùu.
sinh hoïc nuoâi caáy nhaân taïo ñeå hôïp töû
phaùt trieån nhaèm phuïc vuï cho caùc muïc
ñích khaùc nhau. CHUAÅN BÒ NGUOÀN NGUYEÂN
LIEÄU
Xu höôùng hieän nay cuûa caùc quoác gia
treân theá giôùi vaø cuõng nhö ôû Vieät Nam, Chuaån bò teá baøo nang noaõn (oocyte)
caùc phoøng thí nghieäm hoaëc caùc cô sôû
öùng duïng tieán boä chaên nuoâi ñaõ söû duïng Nguoàn teá baøo nang noaõn laø nhöõng teá
roäng raõi quy trình IVF, nhaèm caùc muïc baøo coù khaû naêng thuï tinh vôùi tinh truøng,
ñích sau: ñöôïc laáy tröïc tieáp hoaëc thoâng qua
nuoâi caáy tröùng trong phoøng thí nghieäm
Caûi thieän di truyeàn vaø taêng naêng (IVM) ñeå teá baøo tröùng coù nhieãm saéc
xuaát, phaåm chaát treân heo: Söû duïng tinh theå ôû giai ñoaïn metaphase II coù khaû
ñöïc gioáng noåi tieáng (naêng suaát cao) ôû naêng thuï tinh (Binh NT vaø cs, 2009a)
nhöõng vuøng, mieàn khaùc nhau ñeå caûi
thieän ñöôïc naêng suaát caùc theá heä ñôøi sau, Laáy tröïc tieáp
deã daøng hôn vieäc kieåm tra naêng suaát
qua ñôøi sau trong nhöõng ñieàu kieän veà Choïn loïc heo cho tröùng phaûi ñaït caùc
moâi tröôøng vaø quaûn lyù khaùc bieät nhau. tính traïng naêng suaát mong muoán vaø coù
khaû naêng di truyeàn caùc tính traïng naøy
An toaøn dòch beänh: phoøng choáng cho ñôøi sau. Heo caùi khoûe maïnh, khoâng
nhöõng beänh laây lan qua ñöôøng sinh hung döõ, ñaûm baûo an toaøn veà beänh.
duïc treân heo vaø nhöõng beänh truyeàn
nhieãm laây sang ngöôøi töø heo nhieãm Thu tröùng töø oáng daãn tröùng ôû heo caùi
maàm beänh thoâng qua cho phoái tröïc tieáp
hoaëc gieo tinh nhaân taïo truyeàn sang. Tröùng coù theå ruïng töï nhieân hoaëc söû
623
Thuï tinh trong oáng nghieäm treân heo
duïng caùc hormon kích thích tröùng haønh nuoâi tröùng tröôûng thaønh hay teá
phaùt trieån tröôûng thaønh vaø ruïng baèng baøo tröùng coù khaû naêng thuï tinh, nhieãm
phöông phaùp sieâu baøi noaõn. Phaãu saéc theå cuûa teá baøo tröùng ôû giai ñoaïn MII.
thuaät ñeå boäc loä oáng daãn tröùng vaø söû
duïng oáng thoâng ñeå bôm dung dòch PBS Chuaån bò teá baøo tröùng
vaøo oáng daãn tröùng gioäi röûa vaøi laàn, sau
ñoù tìm tröùng ôû dung dòch röûa vaø ñaùnh Buoàng tröùng heo ñöôïc thu ôû loø moå laø
giaù chaát löôïng tröùng thu ñöôïc. nguoàn teá baøo tröùng chính cho caùc kyõ
thuaät IVM. Tröôùc ñaây, buoàng tröùng
Thu tröùng töø caùc nang tröùng cuûa buoàng ñöôïc chuyeån veà phoøng thí nghieäm
tröùng trong 0,9% nöôùc sinh lyù hay PBS coù boå
xung khaùng sinh trong vaøi giôø. Vôùi kinh
ÔÛ heo caùi coù tieàm naêng söû duïng vôùi nghieäm laø neân giöõ trong moät bình coù
muïc ñích choïn gioáng vaø söû duïng teá oån ñònh veà nhieät ñoä vaø neân ñem ngay
baøo tröùng. Teá baøo tröùng coù theå thu töø veà phoøng thí nghieäm. Nhieät ñoä vaän
buoàng tröùng. Sau khi thu thaäp xong, teá chuyeån vaø thôøi gian töø khi buoàng tröùng
baøo tröùng ñöôïc phaân loaïi vaø choïn loïc ñöôïc thu ñeán khi taùch teá baøo tröùng, vì
ñeå nuoâi tröôûng thaønh vaø thuï tinh theo coù theå aûnh höôûng ñeán chaát löôïng teá
hình daùng, kích thöôùc tröùng, ñoä daøy baøo tröùng (Binh Nguyen Thanh vaø CS,
cuûa lôùp teá baøo cumulus coøn goïi laø teá 2005).
baøo haït. Phaân loaïi teá baøo tröùng theo
ñaëc ñieåm cuûa lôùp teá baøo haït coù yù nghóa Buoàng tröùng heo coù nang tröùng vôùi
trong thuï tinh caùc ñöôøng kính khaùc nhau, dao ñoäng
ñöôïc phaân loaïi laø nhoû (<3mm), trung
Caùc kyõ thuaät thu tröùng bình (3-6mm), hay lôùn (>6mm). Coù hai
phöông phaùp thu nhaän teá baøo tröùng laø
Kyõ thuaät noäi soi – sieâu aâm, söû duïng huùt teá baøo tröùng töø nhöõng nang tröùng
kim daøi xuyeân qua thaønh aâm ñaïo choïc hoaëc choïn loïc nang tröùng vaø caét ñeå
vaø tìm nang tröùng tröôûng thaønh ñeå huùt choïn teá baøo tröùng.
teá baøo tröùng.
Nhìn chung, teá baøo tröùng ñöôïc huùt töø
Giaûi phaãu boäc loä buoàng tröùng gioáng nhöõng nang tröùng coù kích thöôùc trung
nhö caùch thu tröùng ôû oáng daãn tröùng. bình cho caùc kyõ thuaät IVM. ÔÛ heo,
nang tröùng bieät hoaù hoaøn toaøn ôû nhöõng
Nuoâi tröùng tröôûng thaønh trong nang tröùng coù ñöôøng kính 0,5mm ñi
phoøng thí nghieäm–IVM keøm vôùi baøo tröùng chæ ñaït 3/4 kích
thöôùc cuoái cuøng cuûa noù. Nhöõng teá
Caùc tröùng ñöôïc laáy tröïc tieáp töø vieäc baøo naøy bò haïn cheá khi nuoâi tröôûng
choïc huùt nang hoaëc töø loø moå thöôøng thaønh nhaân trong oáng nghieäm. Caùc teá
chöa tröôûng thaønh, ôû giai ñoaïn GV. baøo tröùng ñaït tôùi kích thöôùc ñaày ñuû
Do ñoù, sau khi thu nhaän caàn phaûi tieán cuûa chuùng ôû nhöõng nang tröùng nhoû
624
coù ñöôøng kính 2-3mm. Haàu heát caùc teá bieán ñeán giai ñoaïn M II. Tröôûng thaønh
baøo tröùng cuûa nhöõng nang tröùng naøy teá baøo chaát laø moät thuaät ngöõ roäng hôn
baét ñaàu tröôûng thaønh nhöng döøng laïi lieân quan ñeán caùc söï kieän chín muoài
ôû pha giöõa I (metaphase 1-M 1) cuûa söï khaùc khoâng lieân quan tröïc tieáp vôùi quaù
phaân baøo giaûm nhieãm. Khaû naêng hoaøn trình phaân baøo giaûm nhieãm nhöng lieân
thaønh chuyeån tieáp M 1 thaønh M 2 coù quan tôùi nhöõng söï kieän khaùc ñeå chuaån
theå ñaït ñöôïc ôû nhöõng teá baøo tröùng ñaõ bò cho teá baøo tröùng thuï tinh vaø phaùt
ñaït tôùi kích thöôùc ñaày ñuû cuûa chuùng trieån tröôùc laøm toå. Vieäc tröôûng thaønh
vaø ñaõ chaët haïch nhaân (nucleolar nhaân ñöôïc ñaùnh giaù qua hình thaùi
compaction) (Yanagimachi, 1994). NST (hình 2), söï hieän dieän cuûa theå cöïc
Phöông phaùp thoâng thöôøng laø neân (hình 1). Tröôûng thaønh teá baøo chaát coù
caét nhöõng nang tröùng coù kích thöôùc theå ñaùnh giaù qua nhieàu yeáu toá, trong
3-6 mm seõ ñaït tæ leä thaønh coâng cao ñoù GSH noäi baøo laø yeáu toá khaù quan
(Nguyen Thanh Binh vaø CS, 2008a ; troïng (Binh NT vaø CS, 2008a). Ngoaøi
2008d). ra, ñònh vò laïi caùc cô quan cuûa teá baøo
chaát, nhö mitochondria vaø haït voû (cor-
Nuoâi tröôûng thaønh tröùng trong tical granules), cuõng dieãn ra trong quaù
phoøng thí nghieäm - IVM trình tröùng tröôûng thaønh.
Coù theå nuoâi tröôûng thaønh teá baøo tröùng Nhìn chung, haàu heát caùc moâi tröôøng
heo thaønh coâng trong nhieàu loaïi moâi IVM heo ñöôïc boå sung gonadotrophin,
tröôøng nuoâi caáy khaùc nhau (ñôn giaûn ñaëc bieät laø LH hay FSH, vaø caùc yeáu toá
vaø phöùc taïp) coù chöùa huyeát thanh thai sinh tröôûng khaùc. Mattioli vaø cs. (1991)
beâ (FCS) hay dòch nang tröùng (FF) vaø nhaän thaáy raèng nuoâi tröôûng thaønh ñeán
caùc thaønh phaàn boå sung khaùc nhö giai ñoaïn M II taêng leân ñaùng keå khi
gonadotrophin vaø caùc yeáu toá sinh coù maët LH (76%) vaø FSH (86%) so
tröôûng. Tuy nhieân, boå sung FCS hay vôùi khoâng coù maët cuûa chuùng (35%).
FF ñaõ ñöa vaøo nhieàu chaát chöa bieát Khi coù maët gonadotrophin, boå sung
vaø laøm cho khoù xaùc ñònh nhöõng yeáu yeáu toá sinh tröôûng bieåu bì (epidermal
toá then choát ñieàu hoaø söï tröôûng thaønh growth factor–EGF) khoâng aûnh höôûng
cuûa teá baøo tröùng bình thöôøng. ñeán söï tröôûng thaønh cuûa nhaân (Ding vaø
Foxcroft, 1994). Tuy nhieân, söï hình
Nhìn chung, quaù trình nuoâi tröôûng thaønh MPN taêng leân ñaùng keå khi coù maët
thaønh teá baøo tröùng coù theå ñöôïc chia cuûa gonañotrophin vaø EGF (Ding vaø
thaønh 2 khía caïnh, nhaân vaø teá baøo Foxcroft, 1994), cho thaáy nhöõng aûnh
chaát. Tröôûng thaønh nhaân laø moät thuaät höôûng coù lôïi cuûa vieäc boå sung caùc yeáu
ngöõ ñeå chæ söï hoài phuïc quaù trình phaân toá sinh tröôûng ñaõ caûi thieän khaû naêng
baøo giaûm nhieãm vaø nhöõng chuyeån tröôûng thaønh cuûa teá baøo chaát.
625
Hình 29.1 Caùch ñaùnh giaù teá baøo tröùng khi xuaát
hieän theå cöïc thöù nhaát (Binh NT vaø CS, 2009a)
A B C
Hình 29.2 Quy trình chuaån bò nang noaõn tröùng heo tröôùc khi nuoâi caáy trong moâi tröôøng.
A: Buoàng tröùng heo ñöôïc chuaån bò caét,
B: nhöõng nang noaõn coù kích thöôùc 4-6 mm ñöôïc choïn loïc,
C: Teá baøo nang noaõn coù gaén vôùi teá baøo haït ñöôïc taùch ra khoûi nang noaõn (COCC) ñeå chuaån bò ñöa vaøo
moâi tröôøng nuoâi caáy.
Moâi tröôøng ñöôïc söû duïng taïi Ñaïi hoïc tuoåi, taàn soá laáy tinh. Trong moãi laàn
Kobe Nhaät Baûn: TCM–199–FCS, Pyruvate, xuaát tinh, heo ñöïc tieát ra moät soá löôïng
hMG, 2 bao nang noaõn sau khi laáy teá lôùn tinh truøng vaø cuõng choùng vôi caïn
baøo tröùng, khaùng sinh (penicillin). Thôøi soá tinh truøng döï tröõ trong dòch hoaøn
gian nuoâi caáy trung bình laø 44–46h. phuï, vì vaäy taàn soá laáy tinh coù aûnh
Thôøi gian nuoâi caáy seõ aûnh höôûng ñeán höôûng lôùn ñeán löôïng xuaát tinh, noàng
söï thuï tinh cuûa tröùng vaø tinh truøng. ñoä tinh truøng, toång soá tinh truøng tieán
Thoâng qua keânh giöõa teá baøo haït vaø thaúng, soá lieàu tinh dòch coù theå saûn
teá baøo nang noaõn, noàng ñoä Glutathion xuaát töø moät laàn laáy tinh (Nguyen
(GSH) seõ thay ñoåi vaø aûnh höôûng ñeán söï Thanh Binh vaø CS, 2006).
thuï tinh (Binh NT vaø cs., 2005)
Tinh truøng laáy tröïc tieáp thoâng qua
Chuaån bò tinh truøng nhaûy giaù cho heo ñöïc hoaëc lieàu tinh coù
saün. Ñaùnh giaù tinh truøng laø moät trong
Soá löôïng tinh truøng vaø löôïng tinh dòch nhöõng vieäc quan troïng aûnh höôûng ñeán
thu ñöôïc coù bieán ñoäng tuøy theo gioáng, kyõ thuaät IVF.
626
Caùc phöông phaùp ñaùnh giaù tinh dòch. xuaát tinh, söùc hoaït ñoäng tinh truøng
vaø noàng ñoä tinh truøng, seõ coù ñöôïc
Noàng ñoä tinh truøng toång soá tinh truøng tieán thaúng trong tinh
dòch, töø ñoù seõ tính ñöôïc soá lieàu tinh
Soá tinh truøng trong 1ml tinh dòch. Vieäc dòch coù theå saûn xuaát cuûa moãi laàn xuaát
xaùc ñònh chính xaùc noàng ñoä tinh truøng tinh. Buoàng ñeám hoàng caàu duøng xaùc
laø raát quan troïng vì chæ tieâu naøy thöôøng ñònh noàng ñoä tinh truøng.
bieán ñoäng lôùn. Khi phoái hôïp giöõa löôïng
Purdue University W. Singleton 1997
1 00
9 0
Hình 29.3 Buoàng ñeám Neubauer
8 0
Thöù töï ñeám tinh truøng: Treân xuoáng, töø traùi sang phaûi
7 0 Ngoaøi buoàng ñeám coøn coù oáng karras, maùy so maøu
6 0 quang ñieän.
5 0
4 0
3 0
2 0
1 0
0 0
OÁng Karas
627
Söùc khaùng thaåm thaáu cuûa tinh truøng (Ro) Thoâng thöôøng tæ leä tinh truøng cuûa heo
soáng ñaït ≥70% trôû leân chöùng toû tinh
Nguyeân taéc: döïa treân söï ñaùnh giaù söùc dòch toát, söû duïng ñaït hieäu quaû cao.
chòu ñöïng cuûa tinh truøng ñoái vôùi dung
dòch NaCl nhöôïc tröông. Neáu tinh Ñoä pH tinh dòch
truøng chòu ñöïng ñöôïc dung dòch NaCl
nhöôïc tröông sau 3 giôø maø söùc hoaït Caùch ño pH baèng giaáy chæ thò maøu:
ñoäng vaãn coøn toát, chöùng toû chaát löôïng nhuùng ngaäp giaáy chæ thò vaøo tinh dòch
tinh dòch toát. vaø so keát quaû chuyeån maøu cuûa giaáy ñoái
vôùi thang maøu. Ñoïc keát quaû trong voøng
Caùch laøm: duøng NaCl 0,8%, pha loaõng 5 giaây. Ñoä pH tinh dòch heo khoaûng
1:4, baûo toàn ôû nhieät ñoä phoøng vaø kieåm 7,2–7,5.
tra hoaït löïc taïi caùc thôøi ñieåm: 0 giôø
(luùc môùi pha loaõng),1 giôø, 2 giôø, 3 giôø Tình traïng acrosome cuûa tinh truøng
(sau khi pha loaõng). Coäng 4 giaù trò hoaït
löïc aáy, maãu tinh dòch naøo coù giaù trò Acrosome coù vai troø quan troïng ñoái vôùi
toång hoaït löïc caøng cao, chaát löôïng tinh naêng löïc thuï tinh cuûa tinh truøng. Caùc
dòch caøng toát. nhaân toá lyù hoùa hoïc, beänh lyù… deã daøng
laøm cho acrosome bò toån thöông. Kyõ
Tæ leä tinh truøng soáng/cheát thuaät ñoâng laïnh khoâng ñuùng cuõng coù
theå phaù huûy acrosome vaø maøng boïc
Coù theå ñaùnh giaù tæ leä soáng/cheát cuûa tinh truøng, laøm thaát thoaùt caùc enzyme
tinh truøng baèng caùch nhuoäm tinh truøng trong teá baøo. Coù nhieàu phöông phaùp
ñang coøn soáng trong hoãn hôïp nigrosin– ñaùnh giaù tình traïng acrosome
eosin. Khi nhuoäm, neáu tinh truøng coøn
soáng thì ñaàu tinh truøng khoâng baét maøu, Ñaùnh giaù nhanh moät caùch khaùi quaùt:
coøn neáu tinh truøng cheát thì ñaàu tinh thöôøng duøng caùc dung dòch coù theå laøm
truøng baét maøu hoàng treân neàn thaãm cuûa cho moät soá thaønh phaàn trong acrosome
nigrosin. phaùt saùng döôùi kính hieån vi huyønh
quang, töø ñoù xaùc ñònh tæ leä % soá tinh
truøng coù ñaàu phaùt saùng (coøn nguyeân
acrosome). Hieän nay phoå bieán nhaát laø
dung kyõ thuaät nhuoäm khaùng theå huyønh
A
quang ñeå ñaùnh giaù tình traïng nguyeân
veïn cuûa acrosome (Binh NT vaø CS,
2009a) hoaëc kyõ thuaät nhuoäm SYBR14/
B PI (Nguyen Thanh Binh vaø CS, 2008a)
Caùc moâi tröôøng hoaït hoùa tinh

C truøng
Hình 29.4 Phöông phaùp pheát tieâu baûn
628
Phöông phaùp cuûa Brackett: tinh truøng Taïo phoâi thoâng qua caùc kyõ thuaät IVM–
ñöôïc nuoâi trong dung dich coù noàng ñoä IVF bò caûn trôû bôûi hai vaán ñeà chính,
ion cao (HIS, khoaûng 380mOsm/kg) ñoù laø hình thaønh MPN keùm vaø ña
trong 5 phuùt, röûa vaø nuoâi tieáp trong 45 tinh truøng (Nguyen Thanh Binh vaø
phuùt cho tôùi 5h. CS, 2008e). Nhieàu caûi tieán ñoái vôùi kyõ
thuaät nuoâi caáy IVM, nhö boå sung dòch
Phöông phaùp cuûa Hanada: Tinh truøng nang tröùng, nuoâi caáy keát hôïp vôùi caùc
ñöôïc pha loaõng vaøo moâi tröôøng nuoâi teá baøo somatic cuûa nang tröùng, tieáp
caáy toång hôïp vôùi caffeine, nhöng khoâng xuùc haïn cheá vôùi gonadotrophin, vaø boå
coù albumin huyeát thanh boø, ñoàng xung EGF hay cysteine ñaõ caûi thieän
thôøi xöû lí vôùi ionophore A trong thôøi ñaùng keå söï tröôûng thaønh cuûa teá baøo
gian ngaén (0,1ìM, 60s). Sau ñoù gaây söï chaát maø chöùng cöù laø hình thaønh MPN
hoaït hoùa vôùi moâi tröôøng nuoâi boå sung cao hôn sau khi tinh truøng thaâm nhaäp
albumin huyeát thanh boø (Abeydeera vaø CS, 1998), thay ñoåi
thôøi gian IVM (Binh NT vaø CS, 2005).
Phöông phaùp cuûa Lu: Tinh truøng ñoâng Söï hình thaønh MPN taêng do boå sung
laïnh ñöôïc xöû lyù vôùi phöông phaùp swim cysteine lieân quan vôùi noàng ñoä cao
up, sau ñoù gaây hoaït hoùa vôùi vieäc xöû lí hôn cuûa GSH trong teá baøo ôû nhöõng teá
heparin trong 15 phuùt. baøo tröùng ñaõ tröôûng thaønh (Yoshida
vaø cs. 1993). Noàng ñoä PLC zetta trong
THUÏ TINH TRONG OÁNG NGHIEÄM tinh truøng ñaõ aûnh höôûng maïnh ñeán söï
hình thaønh MPN (Nguyen Thanh Binh
- IVF
vaø CS, 2008b). Löôïng GSH trong teá baøo
döôøng nhö phuï thuoäc vaøo söï coù maët
Söï xaâm nhaäp thaønh coâng cuûa tinh truøng
cuûa caùc teá baøo cumulus trong luùc nuoâi
vaøo caùc teá baøo tröùng IVM ñaõ ñöôïc nhaän
caáy (Funashahi vaø cs. 1995). Moät trong
bieát baèng vieäc söû duïng nhieàu loaïi moâi
nhöõng caùch maø theo ñoù caùc teá baøo
tröôøng thuï tinh keát hôïp vôùi tinh töôi
cumulus vaän chuyeån caùc yeáu toá vaøo
hay tinh ñoâng laïnh–giaûi ñoâng ôû nhieàu
trong teá baøo tröùng laø thoâng qua keõ
phoøng thí nghieäm. Do nhieàu khoù khaên
hôû ñieåm noái thoâng tin (gap junction
trong vieäc baûo quaûn laïnh, neân tinh
communication: GJC) ñaõ gôïi yù raèng GJC
dòch töôi vaãn laø moät nguoàn tinh truøng
ñoùng moät vai troø quan troïng trong ñieàu
chính cho caùc nghieân cöùu IVF. Tuy
tieát vaän chuyeån GSH taïo ra trong caùc
nhieân, coù söï dao ñoäng lôùn giöõa nhöõng
teá baøo cumulus vaøo trong teá baøo tröùng
heo ñöïc gioáng cuõng nhö caùc phaàn khaùc
vaø lieân quan vôùi söï hình thaønh MPN
nhau trong cuøng moät laàn xuaát tinh veà
(Binh NT vaø CS, 2005)
khaû naêng xaâm nhaäp cuûa tinh truøng vaøo
teá baøo tröùng vaø/hay ña tinh truøng ñaõ
quan saùt ñöôïc.
629
Hình 29.5 Söï phaùt trieån cuûa
phoâi heo trong ñieàu kieän thí
nghieäm (Binh NT vaø CS, 2006)
Ña tinh truøng coù moät tæ leä tinh truøng xaâm nhaäp cao
(>80%) vôùi moät tæ leä ña tinh truøng thaáp
Maëc daàu ñaõ coù nhieàu caûi thieän ñaùng (<10%).
keå veà khaû naêng cuûa teá baøo tröùng kích
thích söï hình thaønh MPN nhö: thay ñoåi Nhöõng teá baøo tröùng IVM tieáp xuùc vôùi
thôøi gian IVM ñeå duy trì noàng ñoä GSH oáng daãn tröùng coù tæ leä xaâm nhaäp töông
trong noäi baøo (Nguyen Thanh Binh vaø töï (83% so vôùi 87%) nhöng giaûm ñaùng
CS, 2005), thay ñoåi thôøi gian baûo quaûn keå tæ leä ña tinh truøng (67% so vôùi 26%)
tinh truøng ñeå duy trì noàng ñoä PLC zetta so vôùi ñoái chöùng. Ít nhaát laø ôû heo, söï
(Nguyen Thanh Binh vaø CS, 2008abd, phaùt trieån maùy moùc ñaày ñuû ñeå ngaên
2009a). Sau khi tinh truøng xaâm nhaäp, caûn ña tinh truøng döôøng nhö coù theå
moät soá löôïng lôùn tinh truøng xaâm nhaäp troïn veïn ñöôïc chæ sau khi tieáp xuùc
vaøo noäi baøo cuûa teá baøo tröùng. Trong cô vôùi oáng daãn tröùng. Nhieàu nghieân cöùu
theå, söï thuï tinh xaûy ra moät vaøi giôø sau trong oáng nghieäm ñaõ chæ ra nhöõng lôïi
khi ruïng tröùng vaø ôû haàu heát caùc tröôøng ích cuûa caùc teá baøo oáng daãn tröùng vaø/
hôïp, chæ moät tinh truøng xaâm nhaäp vaøo hay caùc moâi tröôøng ñaõ ñöôïc xöû lyù tröôùc
tröùng (Nguyeãn Vaên Thaønh vaø Nguyeãn trong vieäc giaûm tæ leä ña tinh truøng. Khi
Thanh Bình, 2009). coù maët HA coù theå giaûm tæ leä ña tinh
truøng maø khoâng coù aûnh höôûng naøo
Nhöõng teá baøo tröùng ñöôïc nuoâi tröôûng ñeán tæ leä xaâm nhaäp cuûa tinh truøng.
thaønh trong oáng nghieäm ñöôïc tieáp xuùc Hyaluronic axit coù maët trong dòch oáng
vôùi moät soá löôïng tinh truøng khaù lôùn daãn tröùng heo ôû thôøi ñieåm ruïng tröùng
trong thôøi gian daøi trong qui trình IVF. vaø sau ruïng tröùng vaø ñöôïc bieát laø noù
Nhöõng ñieàu kieän naøy coù theå daãn ñeán kích thích hoaït hoaù tinh truøng heo trong
teá baøo tröùng bò nhieàu tinh truøng xaâm oáng nghieäm maø khoâng gaây phaûn öùng
nhaäp (ña tinh truøng). Coù theå hình dung acrosome. Ngoaøi glycoprotein cuûa oáng
ra raèng moät heä thoáng IVF lyù töôûng phaûi daãn tröùng, HA cuõng coù theå ñoùng moät
630
vai troø quan troïng trong vieäc thuùc ñaåy vaø cs. (2001) ñaõ quan saùt thaáy raèng, vôùi
söï xaâm nhaäp cuûa tinh truøng vaø tæ leä ña noàng ñoä tinh truøng thaáp (4 x 105/ml),
tinh truøng. caû tæ leä xaâm nhaäp cuûa tinh truøng (54%
so vôùi 32%) vaø ña tinh truøng (40% so
Haàu heát caùc moâi tröôøng IVF heo ñöôïc vôùi 10%) cao hôn trong mTALP so vôùi
boå xung caffein, moät chaát öùc cheá phos- mTBM. Tuy nhieân, noàng ñoä tinh truøng
phodiesterase ñöôïc bieát laø laøm taêng cao hôn 10 laàn ñaõ laøm taêng tæ leä xaâm
cAMP trong teá baøo. So vôùi FPP (75%) nhaäp vôùi moät tæ leä töông töï (82% so vôùi
vaø adenosine (71%), moät tæ leä cao hôn 79%), nhöng tæ leä tinh truøng thaáp hôn
ñaùng keå teá baøo tröùng ñaõ ñöôïc tinh ñaùng keå ôû moâi tröôøng mTBM (76% so
truøng xaâm nhaäp khi moâi tröôøng IVF coù vôùi 26%).
chöùa caffein (98%). Ngoaøi nhöõng thaønh
phaàn ñöôïc boå xung trong IVF, loaïi moâi Teá baøo tröùng tröôûng thaønh vaø tinh
tröôøng nuoâi caáy cuõng aûnh höôûng ñeán truøng hoaït hoùa ñöôïc chuyeån sang moâi
tæ leä ña tinh truøng. moâi tröôøng ñeäm tröôøng thuï tinh ñeå thöïc hieän quaù trình
Tris coù thay ñoåi (mTBM) vaø moâi tröôøng xaâm nhaäp, hình thaønh tieàn nhaân, keát
Tyrode coù thay ñoåi (mTALP), veà tæ leä hôïp hai tieàn nhaân taïo thaønh hôïp töû.
xaâm nhaäp cuûa tinh truøng vaø tæ leä ña Ñeå thöïc hieän quaù trình naøy caàn phaûi
tinh truøng. So vôùi mTBM, thuï tinh trong coù soá löôïng tinh truøng, thôøi gian tieáp
mTALP vôùi 0,5–1 x 106/ml tinh truøng xuùc vaø moâi tröôøng thích hôïp ñeå ñaït
ñaõ cho tæ leä xaâm nhaäp cuûa tinh truøng ñöôïc hieäu quaû thuï tinh thaønh hôïp töû.
cao hôn (92%–94% so vôùi 61%–77%). Sau thuï tinh, hôïp töû phaùt trieån thaønh
Tuy nhieân, haàu heát nhöõng teá baøo tröùng phoâi vôùi tæ leä cao. Ñaùnh giaù vaø theo doõi
ñöôïc thuï tinh trong mTALP laø ña tinh tæ leä phaùt trieån phoâi cöù moãi 24 giôø sau
truøng (86%–89% so vôùi 44%–50%). khi IVF (hình 9)
Trong moät nghieân cöùu töông töï, Kidson
Components mM mg/100 ml
NaCl 114.00 666.0
KCl 3.16 24.0
CaCl2-2H2O 2.00 29.0
MgCl2-6H2O 0.50 10.0 Baûng 29.1 Moâi tröôøng PZM3 ñaõ
NaH2PO4-2H2O 0.35 5.4 thay ñoåi ñöôïc söû duïng trong nuoâi
NaHCO3 2.00 16.8 caáy phoâi- IVF (Nguyen Thanh Binh
Hepes 10.10 240.0 vaø CS, 2009a)
D-Glucose 5.00 90.0

Na-Latclate (60% syrup) 10.00 185.0 µl
Sorbitol 800.0
Kanamycine 1.0
Phenol red 8.0
631
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 7. Nguyeãn Thanh Bình, Harayama H, Miyake N (2008d)
In vitro production of pig embryos by ICSI using
1. Abeydeera R, Wang H, Cantley C, Rieke A and liquid-preserved spermatozoa. Conferences of The
Day N (1998). Coculture with follicle shell pieces can Asian-Australia Association of Animal Production
enhance the developmental competence of pig oocytes Societies (AAAP), Ha Noi, Viet Nam
after in vitro fertilization: Relevance to intracellular
glutathione. Biol Reprod 58:213-218 8. Nguyeãn Thanh Bình, Harayama H, Miyake N
(2009). Effects of liquid preservation of sperm on their
2. Nguyeãn Thanh Bình, Nguyeãn Vaên Thuaän, Masashi ability to activate oocytes and initaiate preimplantational
MIYAKE (2005). GSH concentration of in vitro matured development after injection in the pig. Theriogenology
pig oocytes and its relation to the fertilization rate 71:1440-1450
after ICSI. The 98th Annual Conferences of The Japanese
Society of Animal Reproduction, Shizuoka. J Reprod 9. Ding J, Foxcroft GR (1994). Epidermal growth factor
Fert 51 Suppl: j55 enhances oocyte maturation in pigs. Mol Reprod Dev
39:30-40
3. Nguyeãn Thanh Bình, Harayama H, Miyake N (2006).
In Vitro Development of Oocytes after Intra-cytoplasmic 10. Funahashi H, Day N (1995). Effects of cumulus cells
sperm Injection (ICSI) of Preserved Spermatozoa in the on glutathione content of porcine oocytes during in
Pig. The 3rd Annual Conferences of Asia Reproductive vitro maturation. J Anim Science 73: 90
Biology Society, Ha Noi Viet Nam, Proceedings:142.
11. Mattioli M, Barboni B, Seren E (1991). Luteinizing
4. Nguyeãn Thanh Bình, Harayama H, Miyake hormone inhibits potassium outward currents in swine
N (2008a). Effects of liquid preservation of boar granulosa cells by intracellular calcium mobilization.
spermatozoa on the conditions of sperm head region and Endocrinology 129:2740-5
preimplantation development of the oocyte after ICSI. J
Jpn Soc Reprod Med 54:44-45 12. Nguyeãn Vaên Thaønh, Nguyeãn Thanh Bình (2009).
Coâng ngheä chuyeån caáy phoâi. Nhaø xuaát baûn Noâng
5. Nguyeãn Thanh Bình, Harayama H, Miyake N (2008b). Nghieäp.
Effects of preserved spermatozoa on maintenance
phospholipase C# (PLCzetta) in boar spermatozoa and 13. Yanigimachi (1994). Mamalian fertilization.
their activation after Intra-cytoplasmic sperm Injec- In: Knobil E and Neill JD, eds. The physiology of
tion (ICSI). The 109th Annual Conferences of Japanese reproduction. New York: Raven press; 189-280
Society of Animal Science. Ibaraki Japan, Proceed-
ings:119 14. Yoshida M (1993). Role of glutathione in the
maturation and fertilization of pig oocytes in vitro. Mol
6. Nguyeãn Thanh Bình, Harayama H, Miyake N (2008c). Reprod Dev 35:76-81
In vitro production of pig embryos by ICSI using
liquid-preserved spermatozoa. The 4th Vietnamese
Japanese Students Scientific Exchange Conference
(VJSE), Kyoto University, Japan, Proceedings:55
632

Sach Ttton

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sach Ttton

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

phaàn môû ñaàu

Môû ñaàu coù theå ñöôïc taùch bieät thaønh hai

Ñeán naêm 2000, moät thaønh töïu aán töôïng

Kyõ thuaät hoã trôï phoâi thoaùt maøng

 Caûi tieán heä thoáng nuoâi caáy phoâi

 AÙp duïng caùc heä thoáng quaûn lyù

Thuï tinh trong oáng nghieäm (IVF) laø

veà maët sinh hoïc cuûa caùc theá heä töông

thuaät chuyeân bieät, Vieät Nam ñaõ ñaït

Giang Huyønh Nhö

Giai ñoaïn nghæ cuûa giaûm phaân:

vaø thoaùi hoùa nguyeân baøo noaõn

Thoaùi hoùa noaõn vaø nang noaõn

Thoaùi hoùa noaõn vaø nang noaõn

Thoaùi hoùa noaõn vaø nang noaõn

Hình thaønh nang noaõn

3 laàn töø 1-3 naêm sau maõn kinh. Sau ñoù,

dieän cuûa nang noaõn keát hôïp vôùi söï gia

Leâ Thuïy Hoàng Khaû, Hoà Maïnh Töôøng

Caáu truùc oáng sinh tinh

OÁng sinh tinh laø moät trong nhöõng thaønh

Phaàn ñaàu coù chieàu daøi 5µm, ngang

tinh truøng vaøo noaõn trong quaù trình thuï

trong kyõ thuaät tieâm tinh truøng vaøo baøo

Caáu truùc chính cuûa phaàn ñuoâi tinh Ñuoâi

Tinh baøo baäc I

Tinh truøng tröôûng thaønh

Giai ñoaïn tinh baøo moûng (leptotene), sôïi ñoâi (zygotene),

Yeáu toá noäi tieát

Thuoác Taùc ñoäng

Niridazone ÖÙc cheá tröïc tieáp quaù trình sinh tinh

Colchichine ÖÙc cheá tröïc tieáp quaù trình sinh tinh

Hình 4.1 Tinh truøng trong ñöôøng sinh duïc nöõ

A: taïi loã ngoaøi coå töû cung

Hình 4.3 Phaûn öùng theå cöïc

Hình 4.4 Keát quaû thuï tinh

di truyeàn boä gen töø theá heä naøy sang theå

Hoà Maïnh Töôøng

Lôùp teá baøo deït naøy hình thaønh moâ

Trong luùc vöøa phaân chia vaø phaùt trieån

2 teá baøo Giai ñoaïn phaân caét

phieân maõ töø

Söï bieán ñoåi cuûa noäi maïc töû cung

Hôïp baøo nuoâi

Khoaûng 95-97% tröôøng hôïp thai ngoaøi

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

thaønh thai vaø caù theå môùi sau naøy. Trong

treû sau naøy. Caùc kieán thöùc lieân quan vôùi

nghieân cöùu vaø xaây döïng heä thoáng nuoâi

15. Moore K and Persaud T (1993). The developing

Mai Coâng Minh Taâm

GIÔÙI THIEÄU sinh saûn. Ngoaøi ra, chuùng toâi cuõng

Hình 6.1 Nhieãm saéc theå ñoà cuûa ngöôøi

Soá löôïng Teân goïi Moâ taû

Hình 6.2 Ba daïng ñoät bieán chính

Hình 6.4 Moâ hình söï chuyeån ñoaïn Robertson

3 (1) Hai NST daïng moät caùnh ngaén

Phöông phaùp FISH söû duïng nhöõng maãu

MICROARRAY CGH Whole genome amplification (taïm

quaû chính xaùc hôn, nhanh choùng hôn

quaù trình phaùt trieån cuûa giao töû, phoâi,

khoâng ngöøng cuûa coâng ngheä sinh hoïc

Nguyeãn Thò Mai, Ñaëng Quang Vinh

Ñoä di ñoäng truøng loaïi B. Ñieàu naøy khoù xaùc ñònh

Caûi tieán heä thoáng nuoâi caáy phoâi

AÙp duïng caùc heä thoáng quaûn lyù