The Language Of Folk Healing Among Selected Ilocano Communities

Ang mga manghihilot, albularyo, mangngagas, agsantigwar, agtawas ay ilang sa mga

nakagawiang kultura at paniniwala sa Pilipinas. Ayon sa kaugalian, ang parehong mayaman
at mahirap na pamilya ay humingi ng tulong sa mga tradisyunal na manggagamot

Ang tradisyunal na panggagamot ay isa sa pinakalumang paraan ng panggagamot.

Ang mga ito ay patuloy na nanatili sa mga komunidad ng Ilokano. Ang mga salitang Iloko na
ginagamit sa paggaling ng mga katutubo ay mas nauunawaan sa KIM (Key Informant
Mangngagas) at SIP (Special Informants Pasyente). Ang ganitong uri ng pangagamot ay
nakatulong upang patuloy na payamanin ang kultura at kasanayan ng mga Ilokano,
nakatulong din ito sa pagpapalaganap ng mga salita ng Ilokano na karaniwang ginagamit sa
proseseo ng pagpapagaling. Gayunpaman, dahil na din sa teknolohiya ang mga kabataan ay
bihira ng magamit ang mga salitang ito.

Ang mga kasanayang medical sa Pilipinas ay mayaman sa kasaysayan. Ang saklaw

nito ay umaabot mula sa panahoon ng precolonial hanggang sa 300-taon Espanyol at 50
taong Amerikanong pagsakop ng bansa hanggang sa pagkakatatag ng Republika ng Pilipinas
(Aping 2016). Tulad din ng tinukoy ni Saydoven (2009), ang tradisyunal na panggamot na
kilala din bilang katutubong kalusugan at kasanayan ay nagtataglay ng mga kaalaman,
pamamaraan at paniniwala mula sa pinagsama-samang halaman, hayop at mineral batay sa
mga gamot, espiritwal na terapiya, amnu-manong pamamaraan at pagsasanay, inilalapat ang
mga ito ng isahan o sa kumbinasyon upang mapanatili ang kagalingan, pati na rin ang
pagtrato at pag-alam sa uri ng sakit upang maiwasan at malunasan ito.

Inilarawan nina Apostol at Baet (2007) ang ibat-iabng uri ng manggagamot at mga
espesyalista sa Pilipinas. Ang bawat isa sa kanila ay may gawain na iba iba. Gayunpaman,
karamihan sa mga manggagamot na ito ay naniniwala na ang kanilang kagalingan sa
pagpapagaling ay ipinagkaloob sa kanila ng Diyos. Ipinaliwanag nito kung bakit ang kanilang
mga kasanayan sa pagpapagaling ay nagsasangkot ng mga panalangin at iba pang
relihiyosong ritwal. Isa sa mga ito ay ang albularyo na tinutukoy bilang "pangkalahatang
nagsasanay" at ang "pangunahing dispenser ng pangangalaga sa kalusugan" (Apostol at
Baet, 2007). Karaniwan sila ay nagmula sa isang linya ng pamilya ng mga manggagamot, na
isaalang-alang ang kagalingan bilang bokasyon o pagtawag nito. Ang kanilang kakayahan ay
karaniwang maiugnay sa supernatural na pagkatao, tulad ng Banal na Espiritu. Bilang
karagdagan, ang kanilang kagalingan sa paggaling binuo sa pamamagitan ng mga taon ng
pag-apruba. May mga pagkakaiba-iba sa pagpapagaling gawi ng albularyo bilang resulta ng
archipelagic setup ng bansa. Ang isa pa ay “hilot” na nagsasaad din bilang magpapaanak at
kiropraktor ayon kay Apostol at Baet noong 2007. Mayroon silang isang pangunahing
kaalaman sa mga halamang gamot na kung saan sila itinuturing na makabuluhan para sa
bago at pagkatapos manganak.

Narito ang ilan sa mga katutubong panggagamot na inaalok at isinasagaa ng mga tao
sa mga komunidad

Key Mga Nakasanayang Paglalarawan/ Pamamaraan

Informant Panggagamot
Mangngagas
KIM 1 Panagilot ti Bullo - Pagmasahe ng nasasaktan / namamaga
na kalamnan at / o bali ng buto na may
langis ng niyog hanggang sa
ang buto ay maibalik sa lugar, pagkatapos
ay ibabalot sa isang tela na may dinurog na
luya magdamag. Ito ay uulitin
sa loob ng maraming araw hanggang sa
mawala ang kakulangan sa ginhawa o
gumaling ang pasyente

Panagmasahe Ang pagmamasahe para sa sakit ng

katawan o sakit sa katawan sanhi sa
pamamagitan ng pagkapagod, stress o
trangkaso sa pamamagitan ng paggamit ng
langis.
 -Upper ng massage sa katawan, lugar ng
dibdib at likod,lalo na sa mga batang
nagdurusa sa trangkaso, ubo,
o lagnat dahil sa trangkaso. Pagkatapos ng
masahe, pinapayuhan ang pasyente na
maghanda ng isang
lagundi (dangla) at iinumin ito ng ilang araw.
-sa pagmamasahe ng katawan, maaari
niyang makilala ang temperatura ng
katawan kung ang sakit ay sanhi ng mga
mainit at malamig na elemento sa
katawan (Pasma), pinapayuhan ang
pasyente na uminom ng lagundi.
Pagkatapos, kapag ang pasyente ay
gumaling, kailangan niyang pakuluan ng
tubig na may bayog (dahon ng iba't ibang
kawayan) at gagamitin sa paliligo.
Panagsantigwar/Panagtako Sa pamamagitan ng paggamit ng balat ng
itlog na hinahalo sa tubig matapos ng pa-
awit ng orasyon, ang manggagamot ay
maaring matukoy ang sanhi ng anumang
sakit tulad ng lagnat, madalas na pag-iyak
sa mga sanggol lalo na sa umaga hanggang
gabi, pagkahilo at pagsusuka (agdul-dul-ok)
ngunit malamig na mga paa, kamay at
tainga
-Sa kaso ng sanggol maaring ito ay nadillaw
o nausog, nabati ng isang tao o espiritu sa
gayon ay ang sanhi ng kanyang pag-iyak o
lagnat.
 -Ang katawan ng pasyente ay marahang
tinamaan (maisaplit) sa pamamagitan ng
paggamit ng malunggay ay guyabano.

Habang ginagamot sa pamamagitan ng

panagsantigwar o panagtako, sya ay
nagbibigkas ng mga salita at panalanging
Orasyon Latin habang pinapahid ang itlog sa ulo
hanggang sa mga binti bago niya basagin
ang itlog at ihalo sa baso na puno ng tubig.
KIM2 Panagilot ti tiyan ti Paghaplos sa ibaba ng tyan ng babae
naasawaan a marigatan (ipatal-o) (sa loob ng bahagi ng matris) gamit
nga agsikog,panagilot ti ang isang langis, ito ay para sa mga
masikog wenno kalpasan ti kababaihan na nahihirapang magbuntis
panaganak ken kabayatan -Isang banayad na pagtulak sa tyan ng isang
ti panagsudor buntis pra suriin kung ang sanggol ay nasa
posisyon para sa paparating na
panganganak gamit ang isang langis
(ipasimpa/ ipwesto)
-Pamamahala sa buong katawan ng isang
ina na naghatid lamang ng langis ng isang
sanggol. Sa ilalim ng isang kumot, nakaupo
siya sa palayok na may mainit na uling at
halo-halong dahoon at tatagal ng ilang
minuto. Ang pamamaraang ito ay tatagal ng
14 araw upang mapanatiling malusog ang
mga ugat at kalamnan at maging normal sa
panganganak

Panagagas ti Paghahaplos ng langis o sumang, ibabad sa

napayugpugan isang bote sa loob ng maraming taon na
 pinutol ang mga maliliit na ugat ng halamang
gamot na matatagpuan sa mataas na
kabundukan (lana ti niyog na naiyuoer iti
sibibiag na ramramot)
KIM3 Panagilot Pagmamasahe sa masakit na katawan
gamit ang langis ng niyog

Orasyon Pagsambit ng mga salitang latin o

panalangin habang hinahawakan ang
bahagi ng katawan habang isinasagawa ang
panggagamot.

Panagsantigwar/Panagtako Gamit ang 9 na butyl ng palay na ilalagay sa

kalahating puno ng tubig sa baso habang
bumubulong ng panalangin na Latin. Sa
pamamagitan ng posisyon ng mga butil ng
bigas na may maliit na mga bula, ang
katutubong manggagamot ay maaring
matukoy kung ang pasyente ay nabati ng
isang espiritu (di kataw-taw-an) o isang
namamatay na kamag-anak, (kararua) na
maaring mangailangan ng dasal, isang
tasang bigas na hinaluan ng asin na
ibubuhos sa loob at labas ng bahay sa gabi.
Ang mga butyl ay babalutin ng koton o tela
pagkatpos itali ito sa damit ng pasyente
upang itago ang espiritu. Mananatili ito sa
maraming araw hanggang sa ang pasyente
ay gumaling.
Panagtawas Gamit ang isang kandila at isang
Panagagas ti nagamud palanggana na may kalahating puno ng
tubog, ang kandila ay patutuluin sa
palanggana hanggang sa ito ay makabuo ng
isang imahe ng alinman sa isang lalaki o
isang babae o nilalang. Ang lunas ay
nakasalalay sa likas na katangin ng sakit.
Kung ang pasyente ay nakakain ng isang
bagay na ibinigay ng sinasabing bruha
(manggagamot) pinapayuhan ang pasyente
na uminom ng isang halamang gamot o
kuskusin ng langis (inihanda habang
Biyernes Santo) ang apektadong bahagi,
ulit-ulitin ang pamamaraang ito hanggang sa
ang pasyente ay hinalinhan o gumaling.
-Ang ibang paraan na ginagawa rin ng
manggagamot ay ang paggamit ng lubid sa
paghagupit ng katawan ng pasyente ngunit
ito ay pisikal na nadarama ng mangagamud
hanggang ito ay sumuko at matanggal ang
sakit ng pasyente.

Panangagas ti naluganan Binibigkas ang panalangin sa salitang Latin

habang ipinagdarasal ang pasyente uapang
mapaalis ang masamang espiritu.
Pagkatapos ng orasyon, ipinapayo niya sa
pamilya na mag-alay ng buhay na manok,
suman kasama ang kandila, alak at
sigarilyo. Inaalay ito sa hatinggabi, depende
sa natuklasan ng manggagamot.
 KIM4 Panagtako/Panagsantigwar Gamit ang butil ng palay na inilagay sa
kalahating buong tasa ng tubig, ito ay isang
paraan ng pagtukoy kung ang pasyente ay
binisita ng isang namatay na kamag-anak,
binabati at/ o nagkataon ay nabalisa ang
isang sanctuario ng hindi kilalang espiritu,
dwende (ansisit)
-Kung isang sanctuario o tahanan ng mga
duwende ay hindi sinasadyang tinamaan sa
oras ng paglalaro, paglilinis o dumadaan
lang, maaring magkaroon ang pasyente ng
hindi maipaliwanag na pantal at/ o
pamamaga ng balat o pantal. Maaring mag-
alay ng pagkain habang humihingio ng
kapatawaran (panagdawat ti dispensar
wenno pammakawan) sa oras ng gabi kung
saan sila nananatili

Panagilot Pagmamasahe gamit ang langis na inihanda

noong Biyernes Santo sa masasakit na
bahagi ng katawan.
KIM5 Panagtako/ Panagagas ti Gamit ang 9 na piraso ng butil ng bigas
nakabatbati habang bumubulong ng maikling panalangin
bago ilagay sa palanggana na puno ng
tubig. Sa ganitong paraan, ang sanhi ng
lagnat, pag-iyak ng sanggol o mga hindi
magandang pakiramdam gaya ng pagkahilo
at pagsusuka ay malalaman

2. Mga kadalasang kataga sa Iloko na ginagamit sa katutubong panggagamot

 Sa pagpapagaling ng ibat-ibang mga sakit, may mga natatanging salitang Iloko
na madalas na ginagamit. Ang mga salitang ito ay ginagamit depende sa likas na katangian
ng sakit. Ang mga salitang ay ang sumusunod

Iloko Terms
Dayasan, aganger, agpaluwag, isapsapo. Panangital-o/ital.-o, Panagsudor, Suob Naan-
annongan, sarungkar, nakabatbati, nagamud, napayugpugan, nakasalapon/nakadalapos,
Sumang, anib, agwaris, panagiyatang,panagtanamitim, di kataw-taw-an
Naan-annongan, sarungkar, nakabatbati, nagamud, napayugpugan,
nakasalapon/nakadalapos,
Sumang, anib, agwaris, panagiyatang,panagtanamitim, di kataw-taw-an, naluganan,
mammaltot, bullo,nablo
Agtako, agpatalado, agpasantigwar, agpailot, dapigen, agdul-ok, sagabasab, dengngepen,
sukunen, sarsardam, aginnagaw ti sipnget ken lawag

3. Mga isyu na kinakaharap ng mga katutubong manggagamot at kanilang mga

pasyente sa paggamit ng salitang Iloko.

Ukol sa mga isyu at alalahanin na kapwa naranasan sa proseso ng paggaling gamit

ang terminolohiya sa Iloko, lahat ng ito ay nagkakaisa na nagpahayag na naiintindihan nila
ang bawat isa. Sa gayon maaring tumugon nang maayos lalo na sa panahon ng proseso ng
paghilom. Gayunpaman, karamihan sa kanila ay ibinahagi na ang kanilang mga anak ay
bihirang makaunawa sa sinasabi ng manggamot. Pahayag nila na ang kanilang mga anak ay
hindi pamilyar sa gayon

Ilan sa mga terminolohiyang Iloko mula sa SIPs na kadalasang ginagamit sa

panggagamot.

Terminolohiyang Iloko Kahulugan

1. Dayasan -Sibugan ti nadangran a parte ti bagi babaen kti naanger nga
bulbulong
2. Aganger -ipalwag ti bulbulong iti mabayag
3. Agpaluwag -pagbureken iti mabayag
4. Dengngepen -maipadalan iti naipapudot nga lupot iti nasakit nga parte ti bagi
kas iti rusok
5. Isapsapo -nalag-an nga panagiyapiras, mabalin nga lana, parte ti bagi
wenno kudil
6. Naan- -nadillaw ti maysa tao wenno banbantayan ti kararua ti minatay
annongan/Nausog
7. Sarungkar -binisita ti kararua ti minatay
8. Nakabatbati -dinillaw ti di kataw-taw-an a rason ti panagkigtot wenno
panaggurigur
9. Bullo -napasaktan a parte ti bagi wenno tulang
10. Ginamud -dinangran wenno kinursunada ti maysa nga tao gapu iti
apal/gura
11. Napayugpugan nadangran babaen iti aramid t maysa nga manggagamud kas
iti panaglabaga ken panagbubudo ti bagi
12. saan nga nairanta nga pannakasagid iti balay wenno mismo
nakasalapon/nakadalapos nga kataw-tawan
13. Agpadispensar Panagdawat iti pammakawan
14. Agas para iti nakabatbati
Agpatalado/agpatawas
15. Sumang Kayo wenno ramot nga naiyuper iti lana
16. Anib Kalasag tapno saan nga sagidenen ti nangdangran wenno
17. Agwaris - agipalladaw iti bagas iti uneg iti balay wenno aglawlaw ti balay
18. Atang - sagana nga makan wenno ania man nga banag nga para
kadagiti kararua wenno di kata-tawan
19. Agtanamitim -nakapsut nga panagsao/panagkararag,
20. Agpadispensar -dumawat iti pammakawan
21. di kataw-taw-an - ansisit wenno dagitay saan nga Makita nga aggigyan iti
kaykayo wenno iti arubayan
22. Naluganan - espiritu nga simrek iti bagi ti maysa`nga tao
23. - panangammo no adda sarungkar, nakabatbati, na-
tako/patalado/santigwar ananongan, nagamot babaen iti danum ken itlog, wenno
danum ken irik/bagas, wenno danum nga napatedtedan iti
kandela
24. Buntuon -naummong nga daga nga pattien a pagdidiyanan dagiti
kibbaan wenno ansisit
25. Dapigen - panangusar iti buneng nga usaren iti panangasahe iti bagi ti
masakit nga nakakumot iti ules
26. Kinibbaan -blisters on the skin caused by elves that patient could have
hurt or disturbed
27. Mammaltot mangiruwar iti maladaga iti tiyan ti ina
28. Ital-o- - ipangato ti maysa nga parte iti bagi kas iti matres
29. Agdul-ok agsarwa
30. Sagabasab - nababa nga gurigur
31. Sukunen -mapan alaen
32. Sarsardam - nasapa nga paset iti rabii
33. Aginnagaw ti sipnget -apaglennek iti init
ken lawag
34. Dangla -mula nga makaagas iti uyek ken pasma
35. Bayog -maysa nga klase iti kawayan nga makaagas iti bignat no
maiyanger diay bulongna
36. Bulong ti Sua -maiyanger kagiddan ti dangla nga isu ti pagdigos ti maysa nga
napasma
37. Pasma -sakit nga agtaud iti panaglaok ti bara ken lamiis iti bagi

Sanggunian
Relon, Luzviminda P. (2018) The Language of Folk Healing Among Selected Ilocano
Communities. International Journal of Scientific and Engineering Research Volume 9, Issue
10. Retrieved from https://www.ijser.org/researchpaper/THE-LANGUAGE-OF-FOLK-
HEALING-AMONG-SELECTED-ILOCANO-COMMUNITIES.pdf