ANG ALAMAT NG CATARMAN

(Isinalin sa Filipino ni Jerome O. Capawing)

Noong unang panahon ay may isang mag-anak na naninirahan sa

isang dalampasigan. Ang pangunahing hanapbuhay nila ay
pangingisda’t pagsasaka. Sagana sa mga isda at lamang dagat ang
karagatang kanilang pinapalautan at maging ang lupang sinsaka nila ay
sagana rin. Masipag ang kanilang Padre de Familia sa pagsasaka kaya
naman ay nakamamanghang pagmasdan ang gilid ng baybayin dahil sa
mga sari-saring pananim na tumutubo rito. Ang kanyang mga
produktong gulay, prutas, isda at iba pa ay binabarter niya sa ibang
pampangunahing gamit sa bahay sa ibang lugar.
Ngunit isang araw habang abala siya sa paggapas ng mga damong
tumutubo sa kanyang sakahan sa baybayin ng dagat ay may mga
kastilang dumating na lulan ng barko at lumapit sa dalampasigan
malapit sa kanyang pananim. Siya ay kinaway ng isang lulan ng barko at
lumapit, agad naman siyang lumapit na nakangiti dala ang kanyang bolo
na kanyang ginagamit sa paglilinis ng mga damong tumutubo sa
kanyang pananiman. Ano ang tawag sa lugar na ito rito? Tanong ng
isang Kastila sa magsasaka sa wikang Espanyol? Ngunit narinig lang ng
magsasaka pero hindi niya naintindihan ang sinabi ng kastila sa kanya.
Habang nagtatanong ang Kastila ay nakatitig sa talim ng kanyang itak
kaya inakala niya na iyon ang itinatanong sa kanya ng Espanyol. Kaya
sinagot niya ang Kastila ng “Kataruman” na ang ibig sabihin ay ang
matalim na parte ng itak.
Mula noon ay “Kataruman” na ang tinatawag ng mga Kastila sa
lugar na ito sa tuwing pumupunta sila rito. At habang lumilipas ang
panahon ay nagbabago-bago ang pagbigkas sa pangalang ito hanggang
sa kalaunan ay nagging “Catarman”.
 “Si Malas ngan si Buynas”
ni Tatay Eddie
Sadto may duha nga magbugto, puro sira lalaki. Uso pa sadto an
panhuhula kay damo an natuod siton nga panhimalad. Nagpakadto ini
na magbugto sa manhihimalad para madman nira a kanra kapalaran.
An sayo an himalad sa kanya san manhuhula, buynas sa pangabuhi
samantalang an sayo dimalas. Pagkatapos, nagkauli na ini na
magbugto, an buynas nagpalit sin duyan ngan nagpaabog-abog kay
wara na siya kabaraka para sa kanya kabubuwason kay buynas man kun
siya. Samantalang an kanya nga ginsugaran nga dimalas, naglarga
ngadto sa kagurangan dara an atsa, sundang, kaldero ngan purang. Gin-
iisip niya an kanya kabubuwason kay an dimalas an kanya palad. An
kanya dara nga balon, tulo la kabug-os na kamote. Pag-abot niya sa
kagurangan, nagkuha siya lima kadahon na anahaw para maghimo sin
balay nga kanya maiistaran.

Gin-uma niya iton nga kagurangan para mayaon siya kaunon ngan
pagkakitaan. Samantalang an kanya bugto adto la nagdinuyan kay
buynas man. Nagpakasubsob ini nga dimalas sa pagtatrabaho sa uma o
“bukid” pananom sin iba-iba nga klase sin pananom sugad sin kamote,
mais, lagikway, saging ngan iba pa.

Paglabay sin pira katuig, ginhanap sa kanya bugto nga buynas an

kanya bugto nga ginsusugad nga dimalas. Yaon siya nagi-an nga sayo
nga balay, nagpakiana siya san magasawa nga nakaistar siton na balay
nga kanya naagian kun nakila sira sa kanya bugto ngan nagbagaw man
ini nga “oo”. Gintutdo sini nga mag-asawa ini si Buynasngadto sin sayo
nga balay tabok sin sayo nga bukid, “didto mo maiimdan im bugto”.
Nagpakadto siya siton nga balay nga gintutdo sa kanya. Maupay ngan
dako an balay nga kanya nakadtuan ngan napapalibutan sin iba-iba nga
klase sin mga tanom. Nagkadto siya ngan nagpakiana san sayo nga
lalaki, “nakila ka ba sini nga lalaki?” Ikaw ba ak bugto? Bumaton in nga
lalaki, “oo ako nga im bugto di-kana saak nakila?”

Nahimangraw ini nga Buynas kay nagyaman ini nga dimalas nga
an hula dimalas sa pangabuhi. Doon naisip sini nga bugto nga dire an
palad an magdedesisyon para sa imo kabubuwason kundi an imo
ginhihimo.
 “Paghigugma Ko”
ni Mano Dodoy

An paghigugma ko saim Iday

Ginpasipara mo ngan waray
An mga saad ta nga naglabay
Ginsumpaan ini sadto anay.

Waray ka pagdumdom san mga saad ta

Inin nga gugma ko dire daw mag-iiba.

Bisan gun ginlimot mo man ako

Mag-aantos nala kay palad ko
Basuni sa dughan an nahimo
May adlaw day ini basulan mo.

Wara ka pagdumdom san mga saad ta

Inin nga gugma ta di-daw mag-iiba.
 “Mananggete”
ni Manong Noli

Nagkaguringgusing, nagkaguringgusing
an dahon san lubi
Sa sinakasaka, sa sinakasaka
Ni ining mananggete
Wara ko araa, wara ko araa
Mga kapaglanan
Bisan si Nanay, Bisan si Tatay
di-ko tagayan.

Pakasaho ko man, pakasaho ko man

Kun di-ak tagayan
Ba man magagab-e, ba man magagab-e
Tatangkuon ko man
Hulugon an lakob, huluhon an lagob
An tayok tamakan
Basi magmaan, basi magmaan
Sa kaduhungan.
 “Pagkaurusa”

Inin pagkaurusa, kaupayan an resulta

Igpaambit an im problema, para matabangan ka

Kay kun yana may problema

Buwas bangin wara na
Pakigurusa para mabuligan ka

Magbinuligay, magtinabangay an kada tagsa

Kay an problema na mabug-at kun pag-urusahan magaan siya
Magburublig, magtinabangay kita
Pakigtitirok ngan pakig-urusa.
 “Haton Ka Na Punay sa Bawbaw sa Kahoy”
ni Tatay Eddie

Haton ka na punay sa bawbaw sa kahoy

Nahangad sa langit nakikimalooy
Pastilan na gad punay ayaw pagnginoyngoy
Maabot an takna an dios malolooy.

An tamsi nabut nga ning kagurangarangan

Nasurot sa dampog nga butnga ning kahagnaan
Nadugang nalaan kakulba sa dughan
Kay akon ginpininsar kan Olivia kamutangan.

“Ikaw an Bukad san Kapaw-an”

ni Nanay Linda

Ikaw an bukad san kapaw-an

Ikaw an burabod san akon dughan
Ayaw gud ako hingalimti
An imo sangkay nga putli

Magunaw an langit, Marumpag an tuna

Ikaw gudla an dumdum, San ak hunahuna
Ikaw gudla an dumdum san ak hunahuna…
 KASABIHAN
“An dire napasagdon, napatagbon”

“An dire namamati, may binabati”

“An napirmi sa kasisidman, nagdadako a tiyan”

“An dako an kaon, an pagtubo tugon”

“An tawo nga buwaon, ginbubuyong”

BUGTONG
“Ikaw an nagbukad, iba an nakaimod”
Sagot: tango/ngipin

“Harayo pa, nagtatawa na”

Sagot: tangga

“Harayo pa, nagbababay na”

Sagot: dahoon

“Balay ni Don Pepe, sayo la an harigi”

Sagot: payong

“Balay ni Andromeda, palibot espada” Sagot:pinya

 PAMAHIIN
“Pagnagsilhig gab-e, nagawas an swerte”

“An halas nga ada sa dalan, may dara nga kamalasan”

“An nagsulod sa lungon san patay, siya a sunod nga mamamatay”

“Bawal mamaklo gab-e”

“An pagtaghoy gab-e, nakakakati panulay”